Professional Documents
Culture Documents
Dạng 2. Tìm giá trị của tham số để một hàm số cho trước đồng biến, nghịch biến trên khoảng xác định cho
trước
Phương pháp:
+ Sử dụng qui tắc xét tính đơn điêu của hàm số.
1
+ Sử dụng định lí dấu của tam thức bậc hai
Ví dụ 6.
1
Tìm giá trị của tham số a để hàm số f ( x) x 3 ax 2 4 x 3 đồng biến trên R.
3
Ví dụ 7.
x 2 5 x m2 6
Tìm m để hàm số f ( x) đồng biến trên khoảng (1; )
x3
m
Ví dụ 8. Với giá trị nào của m, hàm số: y x 2 đồng biến trên mỗi khoảng xác định của nó.
x 1
Ví dụ 9
x3
Xác định m để hàm số y (m 1) x 2 (m 3) x đồng biến trên khoảng (0; 3)
3
Ví dụ 10
mx 4
Cho hàm số y
xm
a. Tìm m để hàm số tăng trên từng khoảng xác định
b. Tìm m để hàm số tăng trên (2; )
c. Tìm m để hàm số giảm trên (;1)
Ví dụ 11
Cho hàm số y x3 3(2m 1) x 2 (12m 5) x 2 . Tìm m để hàm số:
a. Liên tục trên R
b. Tăng trên khoảng (2; )
Ví dụ 12 (ĐH KTQD 1997)
Cho hàm số y x3 ax 2 (2a 2 7a 7) x 2(a 1)(2a 3) đồng biến trên [2:+)
Dạng 3. Sử dụng chiều biến thiên để chứng minh BĐT
Phương pháp
Sử dụng các kiến thức sau:
+ Dấu hiệu để hàm số đơn điệu trên một đoạn.
+ f ( x) đồng biến trên [a; b] thì f (a ) f ( x) f ()
+ f(x) nghịch biến trên [a; b] thì f (a ) f ( x) f (b)
Ví dụ 1. Chứng minh các bất đẳng thức sau:
1 x2 1
a. tanx > sinx, 0< x < b. 1 + x 1 x 1 x, 0 < x < +
2 2 8 2
2 3
x x
c. cosx > 1 - ,x 0 d. sinx > x - , x>0
2 6
Ví dụ 2.
Chohàm số f(x) = 2sinx + tanx – 3x
a. Chứng minh rằng hàm số đồng biến trên nửa khoảng 0;
2
b. Chứng minh rằng 2sin x tan x 3 x, x (0; )
2
Ví dụ 3
Cho hàm số f ( x) t anx - x
a.Chứng minh hàm số đồng biến trên nửa khoảng 0;
2
x 3
b. Chứng minh tan x x , x (0; )
3 2
Ví dụ 3
4
Cho hàm số f ( x) x t anx, x [0; ]
4
2
a. Xét chiều biến thiên của hàm số trên [0; ]
4
4
b. Chứng minh rằng tan x x, x [0; ]
4
3
x+1 5 - 3x
a. y = x 4 - x 2 b. y = c. y =
x 1
2
1 - x2
x x3
d. y = e. y = f. y = x 3 - x
10 - x 2 x2 6
Bài 4. Tìm cực trị các hàm số:
a. y = x - sin2x + 2 b. y = 3 - 2cosx - cos2x c. y = sinx + cosx
1
d. y = sin2x e. y = cosx + cos2x f. y = 2sinx + cos2x víi x [0; ]
2
Dạng 2. Xác lập hàm số khi biết cực trị
Để tìm điều kiện sao cho hàm số y = f(x) đạt cực trị tại x = a
B1: Tính y’ = f’(x)
B2: Giải phương trình f’(a) = 0 tìm được m
B3: Thử lại giá trị a có thoả mãn điều kiện đã nêu không ( vì hàm số đạt cực trị tại a thì f’(a)
= 0 không kể CĐ hay CT)
Ví dụ 1. Tìm m để hàm số y = x3 – 3mx2 + ( m - 1)x + 2 đạt cực tiểu tại x = 2
LG
y ' 3x 2 6mx m 1 .
Hàm số đạt cực trị tại x = 2 thì y’(2) = 0 3.(2)2 6 m.2 m 1 0 m 1
x 0
Với m = 1 ta được hàm số: y = x3 – 3x2 + 2 có : y ' 3x 2 6 x y ' 0 tại x = 2 hàm số đạt giá trị
x 2
cực tiểu
Vậy m = 1 là giá trị cần tìm
Bài 1. Xác định m để hàm số y mx 3 3x 2 5x 2 ®¹t cùc ®¹i t¹i x = 2
2
Bài 2. Tìm m để hàm số y x 3 mx 2 (m ) x 5 cã cùc trÞ t¹i x = 1. Khi ®ã hµm sè cã C§ hay CT
3
x mx 1
2
Bài 3. Tìm m để hàm số y ®¹t cùc ®¹i t¹i x = 2
xm
Bài 4. Tìm m để hàm số y x 3 2mx 2 m 2 x 2 ®¹t cùc tiÓu t¹i x = 1
Bài 5. Tìm các hệ số a, b, c sao cho hàm số: f ( x ) x 3 ax 2 bx c đạt cực tiểu tại điểm x = 1, f(1) = -3 và
đồ thị cắt trục tung tại điểm có tung độ bằng 2
q
Bài 6. Tìm các số thực q, p sao cho hàm số f ( x ) xp đạt cực đại tại điểm x = -2 và f(-2) = -2
x 1
q
Hướng dẫn: f '( x ) 1 , x -1
( x 1)2
+ Nếu q 0 th× f'(x) > 0 víi x -1. Do ®ã hµm sè lu«n ®ång biÕn . Hµm sè kh«ng cã cùc trÞ.
+ Nếu q > 0 thì:
x2 2x 1 q x 1 q
f '( x ) 0
( x 1)2 x 1 q
Lập bảng biến thiên để xem hàm đạt cực tại tại giá trị x nào.
Dạng 3. Tìm điều kiện để hàm số có cực trị
Bài toán: ‘Tìm m để hàm số có cực trị và cực trị thoả mãn một tính chất nào đó.’
Phương pháp
B1: Tìm m để hàm số có cực trị.
B2: Vận dụng các kiến thức khác Chú ý:
Hàm số y ax 3 bx 2 cx d (a 0) có cực trị khi và chỉ khi phương trình y’ = 0 có hai nghiệm
phân biệt.
4
p( x )
Cực trị của hàm phân thức y . Giả sử x0 là điểm cực trị của y, thì giá trị của y(x0) có thể được
Q( x )
P( x0 ) P '( x0 )
tính bằng hai cách: hoặc y( x0 ) hoÆc y(x 0 )
Q( x0 ) Q '( x0 )
Ví dụ . Xác định m để các hàm số sau có cực đại và cực tiểu
1 x 2 mx 2m 4
a. y = x 3 mx 2 (m 6) x 1 b. y =
3 x2
Hướng dẫn.
a. TXĐ: R
y ' x 2 2mx m 6 .
Để hàm số có cực trị thì phương trình: x 2 2mx m 6 0 cã 2 nghiÖm ph©n biÖt
m 3
' m2 m 6 0
m 2
b. TXĐ: \ 2
(2 x m)( x 2) ( x 2 mx 2m 4) x 2 4 x 4m 4
y'
( x 2)2 ( x 2)2
Hµm sè cã cùc ®¹i, cùc tiÓu khi y ' 0 cã hai nghiÖm ph©n biÖt kh¸c -2 x 2 4 x 4m 4 0
' 0 4 4m 4 0
m0
4 8 4m 4 0 m 0
Bài 1. Tìm m để hàm số y x 3 3mx 2 2. Víi gi¸ trÞ nµo cña m th× hµm sè cã C§, CT?
x 2 m(m 1) x m 3 1
Bài 2. Tìm m để hàm sô y luôn có cực đại và cực tiểu.
xm
Bài 3. Cho hàm số y 2 x 3 · 2 12 x 13 . Tìm a để hàm số có cực đại, cực tiểu và các điểm cực tiểu của đồ
thị cách đều trục tung.
m
Bài 4. Hàm số y x 3 2(m 1) x 2 4 mx 1 . Tìm m để hàm số có cực đại cực tiểu.
3
x 2 mx
Bài 5. Cho hàm y . Tìm m để hàm số có cực trị
1 x
x 2 mx 2m 4
Bài 6. Cho hàm số y . Xác định m để hàm số có cực đại và cực tiểu.
x2
Dạng 4. Tìm tham số để các cực trị thoả mãn tính chất cho trước.
Phương pháp
+ Tìm điều kiện để hàm số có cực trị
+ Vận dụng các kiến thức về tam thức, hệ thức Viet để thoả mãn tính chất.
Ví dụ .
5
Bài1. Tìm cực trị của các hàm số sau:
a. y = 10 + 15x + 6x 2 x3 b. y = x 4 8 x 3 432
c. y = x 3 3x 2 24 x 7 d. y = x 4 - 5x 2 + 4
e. y = -5x 3 + 3x 2 - 4x + 5 f. y = - x 3 - 5x
Bài 2. Tìm cực trị của các hàm số sau:
x+1 x2 x 5 (x - 4) 2
a. y = 2 b. y = c. y = 2
x 8 x 1 x 2x 5
9 x 3x 3
2
x
d. y = x - 3 + e. y = f. y = 2
x-2 x 1 x 4
Bài 3. Tìm cực trị các hàm số
x+1 5 - 3x
a. y = x 4 - x 2 b. y = c. y =
x 1
2
1 - x2
x x3
d. y = e. y = f. y = x 3 - x
10 - x 2 x2 6
Bài 4. Tìm cực trị các hàm số:
a. y = x - sin2x + 2 b. y = 3 - 2cosx - cos2x c. y = sinx + cosx
1
d. y = sin2x e. y = cosx + cos2x f. y = 2sinx + cos2x víi x [0; ]
2
Bài 11. Tìm m để hàm số y x 3 3mx 2 2. Víi gi¸ trÞ nµo cña m th× hµm sè cã C§, CT?
x 2 m(m 1) x m 3 1
Bài 12. Tìm m để hàm sô y luôn có cực đại và cực tiểu.
xm
Bài 13. Cho hàm số y 2 x 3 · 2 12 x 13 . Tìm a để hàm số có cực đại, cực tiểu và các điểm cực tiểu của
đồ thị cách đều trục tung.
m
Bài 14. Hàm số y x 3 2(m 1) x 2 4 mx 1 . Tìm m để hàm số có cực đại cực tiểu.
3
x 2 mx
Bài 15. Cho hàm y . Tìm m để hàm số có cực trị
1 x
x 2 mx 2 m 4
Bài 16. Cho hàm số y . Xác định m để hàm số có cực đại và cực tiểu.
x2
GIÁ TRỊ LỚN NHẤT VÀ GIÁ TRỊ NHỎ NHẤT CỦA HÀM SỐ
DẠNG 1. Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của hàm số
6
Để tìm GTLN, GTNN của hàm số y = f(x) trên a; b :
+B1: Tính đạo hàm của hàm số y’ = f’(x)
+ B2: Xét dấu đạo hàm f’(x), lập bảng biến thiên
x a x0 b x a x0 b
y' - + y' + -
GT LN
y y
G T NN
1 x 1 2 y' - 0 +
y ' 1 2
2 y ' 0 x 2 1 0 x 1 . + +
x x y
16
Min y khi x = -4 hoÆc x = -1
x[-4;0] 3
Bài 1. Tìm GTLN, GTNN của hàm số (nếu có):
a. f(x) = x3 3x 2 9 x 1 trªn [-4; 4] b. f(x) = x3 5x 4 trªn ®o¹n [-3; 1]
c. f(x) = x 4 8 x 2 16 trªn ®o¹n [-1; 3] d. f(x) = x3 3x 2 9 x 7 trªn ®o¹n [-4; 3]
Bài 2. Tìm GTLN, GTNN của hàm số (nếu có):
x 1
a. f(x) = trªn nöa kho¶ng (-2; 4] trªn kho¶ng (1; +)
b. f(x) = x +2 +
x+2 x- 1
1 3
c. f(x) = x 1 - x 2 d. f(x) = trªn kho¶ng ( ; )
cosx 2 2
TIỆM CẬN CỦA HÀM SỐ
I. Kiến thức cần nắm
Cho hàm số y = f(x) có đồ thị là (C)
y = y0 là tiệm cận ngang của nếu một trong hai điệu kiên sau được thoả mãn:
lim f ( x ) y0 , hoÆc lim f ( x ) y0
x x
7
x = x0 là tiệm cận đứng của (C) nếu một trong các điều kiện sau đựơc thoả mãn:
lim , lim , lim , lim
x x0 x x0 x x0 x x0
Đường thẳng y = ax + b ( a 0 ) được gọi là tiệm cận xiên nếu một trong hai điều kiện sau thoả mãn:
lim [f ( x ) (ax + b)] = 0 hoÆc lim [f ( x ) (ax+b)]=0
x x
1
2
2x 1 x 2 nên y = 2 là tiệm cận ngang của đồ thị hàm số.
Vì lim lim
x x 2 x 2
1
x
b.
x2 x 7
+ lim . Nên x = 3 là tiệm cận đứng của đồ thị hàm số.
x 3 x 3
1 1
+ y x2 . Ta thấy lim[y - (x + 2)]= lim 0 Vậy y = x+ 2 là tiệm cân xiên của đồ thị hàm số.
x 3 x x x 3
x2
c. Ta thấy lim 2 . Nên x = 1 là đường tiệm cận đứng.
x 1 x 1
x2
+ lim 2 . Nên x = -1 là tiệm cận đứng.
x 1 x 1
1 2
x 2 x x2
+ lim 2 0 . Nên y = 0 là tiệm cận ngang của đồ thị hàm số.
x x 1 1
1 2
x
8
T×m tiÖm cËn cña hµm sè: y 9 x 2 18 x 20
Híng dÉn
y 9( x 2)2 6
9
f (x)
C¸c tÝnh giíi h¹n v« cùc cña hµm sè y
g( x )
lim f ( x ) lim g( x ) f ( x)
xx xx DÊu cña g(x) lim
0 0 x x g( x )
0
L Tuú ý 0
+ +
L>0 0
- -
- +
L<0 0
+ -
Bµi 1. T×m tiÖm cËn c¸c hµm sè sau:
2x - 1 3 - 2x 5 -4
a. y = b. y = c. y = d. y =
x+2 3x + 1 2 - 3x x+1
x+ 1 1 -x + 3 4-x
e. y = f. y = 4 + g. y = h. y =
2x + 1 x- 2 x 3x + 1
Bµi 2. T×m tiÖm cËn cña c¸c hµm sè sau:
x 2 12 x 27 x2 x 2 x 2 3x 2- x
a. y = b. y = c. y = d. y =
x2 4x 5 ( x 1)2 x2 4 x 4x 3
2
1 x2 2 x 1 2x 3 x 2
e. y = 2x -1 + f. y = g. y = x- 3 + h. y =
x x 3 2(x- 1)2 x2 1
a. y = 2 2
x 1
x+ 3 -5 5
b. y = -5 5
-5 5
x+ 1 -2
x 1
c.y
-2
-2
x2 4 -4
-4
-4
x 3
Bµi 4. X¸c ®Þnh m ®Ó ®å thÞ hµm sè: y cã ®óng 2 tiÖm cËn ®øng.
x 2(m 2) x m 2 1
2
Bµi 5. TÝnh diÖn tÝch cña tam gi¸c t¹o bëi tiÖm cËn xiªn cña ®å thÞ t¹o víi hai trôc to¹ ®é cña c¸c hµm sè:
3x 2 x 1 -3x 2 x 4
a. y = b. y =
x 1 x2
x 2 2(m 1) x 4 m 3
Bµi 6.(§HSP 2000). T×m m ®Ó tiÖm cËn xiªn cña ®å thÞ hµm sè y t¹o víi hai trôc
x 2
to¹ ®é mét tam gi¸c cã diÖn tÝch b»ng 8 (®vdt)
x 2 x (3m 2) 3 3m
Bµi 7. Cho hµm sè: y (1)
x 1
a. T×m m ®Ó tiÖm cËn xiªn cña ®å thÞ ®i qua ®iÓm A(4; 3)
b. T×m m ®Ó ®êng tiÖm cËn xiªn cña (1) c¾t Parabol y x 2 t¹i hai ®iÓm ph©n biÖt.
10
4. kh¶o s¸t vµ vÏ hµm bËc ba
D¹ng 1: Kh¶o s¸t vµ vÏ hµm sè y ax 3 bx 2 cx d (a 0)
Ph¬ng ph¸p
1. T×m tËp x¸c ®Þnh.
2. XÐt sù biÕn thiªn cña hµm sè
a. T×m c¸c giíi h¹n t¹i v« cùc vµ c¸c giíi h¹n t¹i v« cùc (nÕu cã). T×m c¸c ®êng tiÖm cËn.
b. LËp b¶ng biÕn thiªn cña hµm sè, bao gåm:
+ T×m ®¹o hµm, xÐt dÊu ®¹o hµm, xÐt chiÒu biÕn thiªn vµ t×m cùc trÞ.
+ §iÒn c¸c kÕt qu¶ vµo b¶ng.
3. VÏ ®å thÞ cña hµm sè.
+ VÏ ®êng tiÖm cËn nÕu cã.
+ X¸c ®Þnh mét sè ®iÓm ®Æc biÖt: Giao víi Ox, Oy, ®iÓm uèn.
+ NhËn xÐt ®å thÞ: ChØ ra t©m ®èi xøng, trôc ®èi xøng (kh«ng cÇn chøng minh)
VÝ dô 1. Cho hµm sè: y x 3 3x 2 1
a. Kh¶o s¸t sù biÕn thiªn vµ vÏ ®å thÞ cña hµm sè.
b. Tuú theo gi¸ trÞ cña m, biÖn luËn sè nghiÖm cña ph¬ng tr×nh: x 3 3 x 2 1 m
Híng dÉn
a.
1. TX§: D
2. Sù biÕn thiªn cña hµm sè
a. Giíi h¹n t¹i v« cùc
3 1
lim ( x 3 3 x 1) lim x 3 (1 2 3 )
x x x x
- +
3 1 x 0 2
lim ( x 3 x 1) lim x (1 2 3 )
3 3
y' - 0 + 0 -
x x x x +
c. B¶ng biÕn thiªn 3
x 0
y
3. §å thÞ
+ Giao víi Oy: cho x = 0 y 0 . Vëy giao víi Oy t¹i ®iÓm O(0; -1) -5 5
Bµi 8
Cho hµm sè y = (x -1)(x2 + mx + m)
a. T×m m ®Ó ®å thÞ hµm sè c¾t trôc hoµnh t¹i 3 ®iÓm ph©n biÖt
b. Kh¶o s¸t sù biÕn thiªn vµ vÏ ®å thÞ cña hµm sè víi m= 4
12
Bµi 3
Cho hµm sè y 2 x 3 3(m 1) x 2 6(m 2) x 1
a. Kh¶o s¸t vµ vÏ ®å thÞ hµm sè víi m =2
b. Víi gi¸ trÞ nµo cña m hµm sè cã cùc ®¹i, cùc tiÓu.
Bµi 5 (§H 2006- D)
Cho hµm sè y x 3 3x 2
a. Kh¶o s¸t sù biÕn thiªn vµ vÏ ®å thÞ (C) cña hµm sè.
b. Gäi d lµ ®êng th¼ng qua ®iÓm A(3; 20) vµ cã hÖ sè gãc m. T×m m ®Ó ®êng th¼ng d c¾t (C ) t¹i 3
®iÓm phÇn biÖt. (Gîi ý ®êng th¼ng d qua M(x0;y0) cã hÖ sè gãc m cã d¹ng: y = m(x - x0) + y 0)
Bµi 7
Cho hµm sè y = (x - m)3 - 3x
a. Kh¶o s¸t vµ vÏ ®å thÞ hµm sè víi m = 1
b. T×m m ®Ó hµm sè ®· cho ®¹t cùc tiÓu t¹i ®iÓm cã hoµnh ®é x = 0
Bµi 8
Cho hµm sè y = (x -1)(x2 + mx + m)
c. T×m m ®Ó ®å thÞ hµm sè c¾t trôc hoµnh t¹i 3 ®iÓm ph©n biÖt
d. Kh¶o s¸t sù biÕn thiªn vµ vÏ ®å thÞ cña hµm sè víi m= 4
Bµi 11
Cho hµm sè y = x 3 2 mx 2 m 2 x 2
a. Kh¶o s¸t vµ vÏ ®å thÞ hµm sè khi m =1
b. T×m m ®Ó hµm sè ®¹t cùc tiÓu t¹i x = 1
13
Hµm bËc bèn trïng ph¬ng vµ mét sè bµi tËp cã liªn quan
I. Mét sè tÝnh chÊt cña hµm trïng ph¬ng
Hµm sè lu«n cã cùc trÞ víi mäi gi¸ trÞ cña tham sè sao cho a 0
b
Hµm sè ®¹t gi¸ trÞ cùc ®¹i, cùc tiÓu y ' 0 2 x (2 ax 2 b) 0 cã ba nghiÖm ph©n biÖt 0
2a
§å thÞ hµm sè lu«n nhËn Oy lµ trôc ®èi xøng.
NÕu hµm sè cã ba cùc trÞ trÞ chóng t¹o thµnh mét tam gi¸c c©n.
D¹ng to¸n: Kh¶o s¸t vµ vÏ ®å thÞ cña hµm sè
VÝ dô 1 (TNTHPT-2008)
Cho hµm sè y x 4 2 x 2
a. Kh¶o s¸t sù biÕn thiªn vµ vÏ ®å thÞ cña hµm sè.
b. ViÕt ph¬ng tr×nh tiÕp tuyÕn cña ®å thÞ hµm sè t¹i ®iÓm cã hoµnh ®é x = -2
VÝ dô 2. Cho hµm sè y x 4 4mx 3 3(m 1) x 2 1
a. Kh¶o s¸t sù biÕn thiªn vµ vÏ ®å thÞ hµm sè víi m =0
b. Víi gi¸ trÞ nµo cña m hµm sè cã 3 cùc trÞ
14
Bµi tËp hµm sè trïng ph¬ng
Bµi 1. Kh¶o s¸t vµ vÏ ®å thÞ c¸c hµm sè sau:
a. y= -x 4 2 x 2 b. y = x 4 x 2 2 c. y = x 4 6 x 2 1
1 5
d. y = x 4 3 x 2 e.y = -x 4 +2x 2 +3 f. y = x 4 +2x 2 +1
2 2
Bµi 2.
Cho hµm sè y x 4 2m 2 x 2 1
a. Kh¶o s¸t vµ vÏ ®å thÞ hµm sè víi m =1
b. T×m m ®Ó ®å thÞ hµm sè cã ba cùc trÞ lµ ba ®Ønh cña tam gi¸c vu«ng c©n.
Bµi 3 (§H §µ L¹t - 2002)
a. Gi¶i ph¬ng tr×nh x 4 2 x 2 1 0
b. Kh¶o s¸t vµ vÏ ®å thÞ hµm sè y = x 4 2 x 2 1
c. BiÖn luËn theo m sè nghiÖm cña ph¬ng tr×nh x 4 2 x 2 1 m 0
Bµi 4 (§H Th¸i Nguyªn - 2002)
Cho hµm sè y x 4 2 mx 2 (C m )
a. Kh¶o s¸t vµ vÏ ®å thÞ hµm sè víi m = 1
b. H·y x¸c ®Þnh m ®Ó hµm sè ®å thÞ hµm sè cã 3 cùc trÞ
Bµi 5. (§H Vinh - 2002)
1. Kh¶o s¸t vµ vÏ ®å thÞ hµm sè y x 4 5x 2 4
2. X¸c ®Þnh m ®Ó ph¬ng tr×nh x 4 5x 2 m 2 3 0 cã 4 nghiÖm ph©n biÖt.
Bµi 6
x4 9
Cho hµm sè y 2x2
4 4
a. Kh¶o s¸t sù biÕn thiªn vµ vÏ ®å thÞ (C) cña hµm sè
b. BiÖn luËn theo k sè giao ®iÓm cña (C) víi ®å thÞ (P) cña hµm sè y k 2 x 2
Bµi 7
Cho hµm sè y x 4 2mx 2 m 3 m 2
a. Kh¶o s¸t sù biÕn thiªn vµ vÏ ®å thÞ cña hµm sè khi m = 1
b. X¸c ®Þnh m ®Ó ®å thÞ (Cm ) cña hµm sè ®· cho tiÕp xóc víi trôc hoµnh t¹i 2 ®iÓm
Bµi 8. (§H CÇn th¬ - 2002)
Cho hµm sè y x 4 2 x 2 2 m (Cm)
a. Kh¶o s¸t sù biÕn thiªn vµ vÏ ®å thÞ hµm sè víi m = 0
b. T×m c¸c gi¸ trÞ cña m ®Ó ®å thÞ (Cm) cña hµm sè chØ cã hai ®iÓm chung víi Ox
c. Chøng minh víi mäi m tam gi¸c cã 3 ®Ønh lµ ba cùc trÞ lµ mét tam gi¸c vu«ng c©n.
15
HỌ ĐƯỜNG CONG
BÀI TOÁN TỔNG QUÁT:
Cho họ đường cong (C m ) : y f ( x, m) ( m là tham số )
Biện luận theo m số đường cong của họ (C m ) đi qua điểm M 0 ( x0 ; y 0 ) cho trước.
PHƯƠNG PHÁP GIẢI:
Ta có :
Họ đường cong (C m ) đi qua điểm M 0 ( x0 ; y 0 ) y 0 f ( x0 , m) (1)
Xem (1) là phương trình theo ẩn m.
Tùy theo số nghiệm của phương trình (1) ta suy ra số đường cong của họ (Cm) đi qua M0
Cụ thể:
Nếu phương trình (1) có n nghiệm phân biệt thì có n đường cong của họ (Cm) đi qua M0
Nếu phương trình (1) vô nghiệm thì mọi đường cong của họ (Cm) đều không đi qua M0
Nếu phương trình (1) nghiệm đúng với mọi m thì mọi đường cong của họ (Cm) đều đi qua M0
Trong trường hợp này ta nói rằng M0 là điểm cố định của họ đường cong (C m )
D¹ng 1:
TÌM ĐIỂM CỐ ĐỊNH CỦA HỌ ĐƯỜNG CONG
BÀI TOÁN TỔNG QUÁT:
Cho họ đường cong (C m ) : y f ( x, m) ( m là tham số )
Tìm điểm cố định của họ đường cong (Cm)
PHƯƠNG PHÁP GIẢI
Bước 1: Gọi M 0 ( x0 ; y 0 ) là điểm cố định (nếu có) mà họ (Cm) đi qua. Khi đó phương trình:
y 0 f ( x0 , m) nghiệm đúng m (1)
Bước 2: Biến đổi phương trình (1) về một trong các dạng sau:
Dạng 1: Am B 0 m
Dạng 2: Am 2 Bm C 0 m
A 0
Áp dụng định lý: Am B 0 m (2)
B 0
A 0
Am Bm C 0 m B 0 (3)
2
C 0
Bước 3: Giải hệ (2) hoặc (3) ta sẽ tìm được ( x0 ; y 0 )
Bµi tËp
Bµi 1. Cho hä (Cm) y x 3 3(m 1) x 2 2(m 2 4m 1) x 4m(m 1) . CMR: Khi m thay ®æi th× hä ®êng
cong lu«n qua mét ®iÓm cè ®Þnh.
mx 1
Bµi 2. Cho hä ®å thÞ (Cm): . T×m c¸c ®iÓm cè ®Þnh mµ ®å thÞ cña hµm sè lu«n ®i qua víi mäi m 1
xm
x 2 mx m 1
Bµi 3. Cho hä (Cm) cã ph¬ng tr×nh: y . Chøng minh r»ng (Cm) lu«n ®i qua mét ®iÓm cè
x 1
®Þnh.
Bµi 4. Cho hµm sè (Cm): y x 3 3mx 2m
a. Kh¶o s¸t sù biÕn thiªn vµ vÏ ®å thÞ hµm sè víi m = 1.
b. Chøng minh r»ng hä ®êng cong lu«n ®i qua mét ®iÓm cè ®Þnh.
mx 1
Bµi 5. Cho hµm sè: y , m 1 . Gäi (Hm) lµ ®å thÞ cña hµm sè ®· cho.
xm
16
a. Chøng minh r»ng víi mäi m 1 , hä ®êng cong lu«n qua 2 ®iÓm cè ®Þnh.
b. Gäi M lµ giao ®iÓm cña 2 tiÖm cËn. T×m tËp hîp c¸c ®iÓm M khi m thay ®æi.
Bµi 6. Cho hµm sè: y (m 2) x 3 2(m 2) x 2 (m 3) x 2 m 1 (C m ) . Chøng minh r»ng hä ®å thÞ lu«n qua
ba ®iÓm cè ®Þnh vµ 3 ®iÓm cè ®Þnh ®ã cïng n»m trªn mét ®êng th¼ng.
Bµi 1. Cho hµm sè y ( x 2)( x 2 2 mx m 2 1) (C m ) . T×m c¸c ®iÓm mµ (Cm) kh«ng thÓ ®i qua.
(3m 1) x m 2 m
Bµi 2. Cho hµm sè y
xm
a. Kh¶o s¸t sù biÕn thiªn vµ vÏ ®å thÞ hµm sè víi m = 1.
b. T×m c¸c ®iÓm trªn ®êng th¼ng x = 1, sao cho kh«ng thÓ cã gi¸ trÞ nµo cña m ®Ó ®å thÞ hµm sè ®i qua.
Bµi 3. Cho ®å thÞ hµm sè y 2 x 3 3(m 3) x 2 18mx 8 (C m ) . Chøng minh r»ng trªn ®êng cong y = x2 cã
hai ®iÓm mµ (Cm) kh«ng ®i qua víi mä m.
17
CHUYÊN ĐỀ : PHƯƠNG PHÁP GIẢI PHƯƠNG TRÌNH VÔ TỈ
I. PHƯƠNG PHÁP BIẾN ĐỔI TƯƠNG ĐƯƠNG
1. Bình phương 2 vế của phương trình
a) Phương pháp
Thông thường nếu ta gặp phương trình dạng : A B C D , ta thường bình phương 2 vế ,
điều đó đôi khi lại gặp khó khăn hãy giải ví dụ sau
3
A 3 B 3 C A B 3 3 A.B 3
A 3 B C
và ta sử dụng phép thế : 3 A 3 B C ta được phương trình : A B 3 3 A.B.C C
b) Ví dụ
Bài 1. Giải phương trình sau : x 3 3x 1 2 x 2 x 2
Giải: Đk x 0
Bình phương 2 vế không âm của phương trình ta được:1 x 3 3x 1 x 2 x 2 x 1 , để giải
phương trình này dĩ nhiên là không khó nhưng hơi phức tạp một chút .
Phương trình giải sẽ rất đơn giản nếu ta chuyển vế phương trình : 3x 1 2 x 2 4 x x 3
Bình phương hai vế ta có : 6 x 8 x 2 4 x 12 x x 1
2 2
18
b) Ví dụ
Bài 1 . Giải phương trình sau : 3 x 2 5 x 1 x 2 2 3 x 2 x 1 x 2 3 x 4
Giải:
Ta nhận thấy : 3 x 2 5 x 1 3 x 2 3 x 3 2 x 2 v x 2 2 x 2 3 x 4 3 x 2
2 x 4 3x 6
Ta có thể trục căn thức 2 vế :
3 x 2 5 x 1 3 x 2 x 1 x 2 2 x 2 3x 4
Dể dàng nhận thấy x=2 là nghiệm duy nhất của phương trình .
Bài 2. Giải phương trình sau (OLYMPIC 30/4 đề nghị) : x 2 12 5 3 x x 2 5
5
Giải: Để phương trình có nghiệm thì : x 2 12 x 2 5 3 x 5 0 x
3
Ta nhận thấy : x=2 là nghiệm của phương trình , như vậy phương trình có thể phân tích về dạng
x 2 A x 0 , để thực hiện được điều đó ta phải nhóm , tách như sau :
x2 4 x2 4
x 12 4 3x 6 x 5 3
2 2
3 x 2
x 2 12 4 x2 5 3
x2 x 1
x 2 3 0 x 2
x 12 4 x2 5 3
2
x2 x2 5
Dễ dàng chứng minh được : 3 0, x
x 2 12 4 x2 5 3 3
Bài 3. Giải phương trình : 3 x 2 1 x x3 1
Giải :Đk x 3 2
Nhận thấy x=3 là nghiệm của phương trình , nên ta biến đổi phương trình
x 3 x 3 x 9
2
x3
3
x 1 2 x 3 x 2 5 x 3 1
2 3
2 x 1 4 x3 2 5
2
3 x2 1
3 2
x3 x3 x 2 3x 9
Ta chứng minh : 1 1 2
2 3 x2 1 4
2
3 x2 1
2
x 1 1 3
3 2 x3 2 5
Vậy pt có nghiệm duy nhất x=3
2.2. Đưa về “hệ tạm “
a) Phương pháp
Nếu phương trình vô tỉ có dạng A B C , mà : A B C
ở dây C có thể là hàng số ,có thể là biểu thức của x . Ta có thể giải như sau :
A B A B C
C A B , khi đĩ ta có hệ: 2 A C
A B A B
b) Ví dụ
Bài 4. Giải phương trình sau : 2 x 2 x 9 2 x 2 x 1 x 4
Giải:
Ta thấy : 2 x 2 x 9 2 x 2 x 1 2 x 4
x 4 không phải là nghiệm
Xét x 4
2x 8
Trục căn thức ta có : x 4 2x2 x 9 2x2 x 1 2
2x x 9 2x x 1
2 2
19
2 x 2 x 9 2 x 2 x 1 2 x 0
Vậy ta có hệ: 2 2x x 9 x 6
2
2 x x 9 2 x x 1 x 4
2 2 x 8
7
8
Thử lại thỏa; vậy phương trình có 2 nghiệm : x=0 v x=
7
Giải:
x 3 1 3x x 1
2
Đk: x 3 phương trình tương đương : 1 3 x 9x
2
x 3 1 3 x x 5 97
18
Bài 3. Giải phương trình sau : 2 3 3 9 x 2 x 2 2 x 3 3 3 x x 2
2
3
Giải : pttt 3
x 2 3 3x 0 x 1
21
Bài 3. Giải phương trình sau: x 5 x 1 6
Điều kiện: 1 x 6
Đặt y x 1( y 0) thì phương trình trở thnh: y 2 y 5 5 y 4 10 y 2 y 20 0 ( với
1 21 1 17
y 5) ( y 2 y 4)( y 2 y 5) 0 y (loaïi), y
2 2
11 17
Từ đó ta tìm được các giá trị của x
2
2
Bài 4. (THTT 3-2005) Giải phương trình sau : x 2004 x 1 1 x
Giải: đk 0 x 1
Đặt y 1 x pttt 2 1 y
2
y 2
y 1002 0 y 1 x 0
1
Bài 5. Giải phương trình sau : x 2 2 x x 3x 1
x
Giải:
Điều kiện: 1 x 0
1 1
Chia cả hai vế cho x ta nhận được: x 2 x 3
x x
1
Đặt t x , ta giải được.
x
Bài 6. Giải phương trình : x 2 3
x4 x2 2x 1
1 3 1
Giải: x 0 không phải là nghiệm , Chia cả hai vế cho x ta được: x x 2
x x
1 1 5
Đặt t= 3 x , Ta có : t 3 t 2 0 t 1 x
x 2
Nhận xét : đối với cách đặt ẩn phụ như trên chúng ta chỉ giải quyết được một lớp bài đơn giản, đôi khi
phương trình đối với t lại quá khó giải
2. Đặt ẩn phụ đưa về phương trình thuần nhất bậc 2 đối với 2 biến :
Chúng ta đã biết cách giải phương trình: u 2 uv v 2 0 (1) bằng cách
2
u u
Xét v 0 phương trình trở thành : 0
v v
v 0 thử trực tiếp
Các trường hợp sau cũng đưa về được (1)
a. A x bB x c A x .B x
22
u v mu 2 nv 2
Chúng ta hãy thay các biểu thức A(x) , B(x) bởi các biểu thức vô tỉ thì sẽ nhận được phương trình vô tỉ theo
dạng này .
a) . Phương trình dạng : a. A x bB x c A x .B x
P x A x .B x
Như vậy phương trình Q x P x có thể giải bằng phương pháp trên nếu
Q x aA x bB x
Xuất phát từ đẳng thức :
x3 1 x 1 x 2 x 1
x 4 x 2 1 x 4 2 x 2 1 x 2 x 2 x 1 x 2 x 1
x4 1 x2 2x 1 x2 2x 1
4 x 4 1 2 x 2 2 x 1 2 x 2 2 x 1
Hãy tạo ra những phương trình vô tỉ dạng trên ví dụ như: 4 x 2 2 2 x 4 x 4 1
Để có một phương trình đẹp , chúng ta phải chọn hệ số a,b,c sao cho phương trình bậc hai at 2 bt c 0
giải “ nghiệm đẹp”
Bài 1. Giải phương trình : 2 x 2 2 5 x3 1
Giải: Đặt u x 1, v x 2 x 1
u 2v
5 37
Phương trình trở thành : 2 u v 5uv
2 2
Tìm được: x
u 1 v 2
2
3 4
Bài 2. Giải phương trình : x 2 3 x 1 x x2 1
3
Bài 3: giải phương trình sau : 2 x 2 5 x 1 7 x3 1
Giải:
Đk: x 1
Nhận xt : Ta viết x 1 x 2 x 1 7 x 1 x 2 x 1
Đồng nhất thức ta được: 3 x 1 2 x 2 x 1 7 x 1 x 2 x 1
v 9u
Đặt u x 1 0 , v x x 1 0 , ta được: 3u 2v 7 uv
2
v 1 u
4
Ta được : x 4 6
Bài 4. Giải phương trình : x3 3x 2 2 x 2 6x 0
3
Giải:
Nhận xét : Đặt y x 2 ta hãy biến pt trên về phương trình thuần nhất bậc 3 đối với x và y :
x y
x 3 3 x 2 2 y 3 6 x 0 x 3 3 xy 2 2 y 3 0
x 2 y
Pt có nghiệm : x 2, x 22 3
b).Phương trình dạng : u v mu 2 nv 2
Phương trình cho ở dạng này thường khó “phát hiện “ hơn dạng trên , nhưg nếu ta bình phương hai vế thì
đưa về được dạng trên.
23
Bài 1. giải phương trình : x 2 3 x 2 1 x4 x2 1
Giải:
u x 2
Ta đặt : khi đó phương trình trở thành : u 3v u 2 v 2
v x 1
2
Nhận xét : không tồn tại số , để : 2 x 2 5 x 2 x 2 x 20 x 1 vậy ta không thể đặt
u x 2 x 20
.
v x 1
Nhưng may mắn ta có : x 2 x 20 x 1 x 4 x 5 x 1 x 4 x 2 4 x 5
Ta viết lại phương trình: 2 x 2 4 x 5 3 x 4 5 ( x 2 4 x 5)( x 4) . Đến đây bài toán được giải
quyết .
Các em hãy tự sáng tạo cho mình những phương trình vô tỉ “đẹp “ theo cách trên
Bài 1. Giải phương trình : x 2 3 x 2 2 x 1 2 x 2 2
Giải:
t 3
t x 2 2 , ta có : t 2 2 x t 3 3 x 0
t x 1
Bài 2. Giải phương trình : x 1 x 2 2 x 3 x 2 1
Giải:
Đặt : t x 2 2 x 3, t 2 Khi đó phương trình trở thnh :
x 1 t x 2 1 x 2 1 x 1 t 0
24
Bây giờ ta thêm bớt , để được phương trình bậc 2 theo t có chẵn
t 2
: x 2 2 x 3 x 1 t 2 x 1 0 t 2 x 1 t 2 x 1 0
t x 1
2 2
Muốn đạt được mục đích trên thì ta phải tách 3x theo 1 x , 1 x
Cụ thể như sau : 3x 1 x 2 1 x thay vào pt (1) ta được:
Bài 4. Giải phương trình: 2 2 x 4 4 2 x 9 x 2 16
Giải .
Bình phương 2 vế phương trình: 4 2 x 4 16 2 4 x 2 16 2 x 9 x 2 16
Ta đặt : t 2 4 x 2 0 . Ta được: 9 x 2 16t 32 8 x 0
Ta phải tách 9 x 2 2 4 x 9 2 x
2 2
8 làm sao cho t có dạng chính phương .
Nhận xét : Thông thường ta chỉ cần nhóm sao cho hết hệ số tự do thì sẽ đạt được mục đích
4. Đặt nhiều ẩn phụ đưa về tích
Xuất phát từ một số hệ “đại số “ đẹp chúng ta có thể tạo ra được những phương trình vô tỉ mà khi giải
nó chúng ta lại đặt nhiều ẩn phụ và tìm mối quan hệ giữa các ẩn phụ để đưa về hệ
Xuất phát từ đẳng thức a b c a 3 b3 c 3 3 a b b c c a , Ta có
3
a 3 b3 c3 a b c a b a c b c 0
3
Từ nhận xét này ta có thể tạo ra những phương trình vô tỉ có chứa căn bậc ba .
3
7 x 1 3 x2 x 8 3 x2 8x 1 2
3
3x 1 3 5 x 3 2 x 9 3 4 x 3 0
Bài 1. Giải phương trình : x 2 x . 3 x 3 x . 5 x 5 x . 2 x
u 2 x 2 u 2 uv vw wu u v u w 2
Giải : v 3 x , ta có : 3 v uv vw wu u v v w 3 , giải hệ ta được:
2
5 w2 uv vw wu
w 5 x v w u w 5
30 239
u x
60 120
Bài 2. Giải phương trình sau : 2 x 2 1 x 2 3x 2 2 x 2 2 x 3 x 2 x 2
25
a 2x2 1
b x 2 3x 2 a b c d
Giải . Ta đặt : , khi đó ta có : x 2
a b c d
2 2 2 2
c 2x 2x 3
2
d x2 x 2
Bài 3. Giải các phương trình sau
1) 4 x2 5x 1 2 x2 x 1 9 x 3
x 4 x 1 x 4 1 x 1 x 4 x 3 4 x 2 1 x
3
2)
5. Đặt ẩn phụ đưa về hệ:
5.1 Đặt ẩn phụ đưa về hệ thông thường
Đặt u x , v x và tìm mối quan hệ giữa x và x từ đó tìm được hệ theo u,v
Bài 1. Giải phương trình: x 25 x3 x 25 x 3 30
3 3
Đặt y 35 x3 x3 y 3 35
3
xy ( x y ) 30
Khi đó phương trình chuyển về hệ phương trình sau: , giải hệ này ta tìm được
x y 35
3 3
a
Tương tự cho bậc cao hơn : x n ax b b
n
Tóm lại phương trình thường cho dưới dạng khai triển ta phải viết về dạng : x p n a ' x b '
n
Với x y 2 x 3 4 x 5 x 2 3
Với x y 1 0 y 1 x x 1 2
27
Kết luận: Nghiệm của phương trình là {1 2; 1 3}
Các em hãy xây dựng một sồ hệ dạng này ?
Dạng hệ gần đối xứng
(2 x 3) 2 2 y x 1
Ta xt hệ sau : (1) đây không phải là hệ đối xứng loại 2 nhưng chúng ta vẫn giải
(2 y 3) 3 x 1
2
hệ được , và từ hệ này chúng ta xây dưng được bài toán phương trình sau :
Bài 1 . Giải phương trình: 4 x 2 5 13 x 3 x 1 0
2
13 33
Nhận xét : Nếu chúng ta nhóm như những phương trình trước : 2 x 3 x 1
4 4
13
Đặt 2 y 3 x 1 thì chúng ta không thu được hệ phương trình mà chúng ta có thể giải được.
4
Để thu được hệ (1) ta đặt : y 3 x 1 , chọn , sao cho hệ chúng ta có thể giải được , (đối
xứng hoặc gần đối xứng )
y 2 3 x 1 y 2 y 3 x 1 0 (1)
2 2 2
Ta có hệ : 2 (*)
4 x 2
13 x 5 y
4 x 13 x y 5 0 (2)
Để giải hệ trên thì ta lấy (1) nhân với k cộng với (2): và mong muốn của chúng ta là có nghiệm x y
2 2 3 2 1
Nên ta phải có : , ta chọn được ngay 2; 3
4 13 5
Ta có lời giải như sau :
1 3
Điều kiện: x , Đặt 3 x 1 (2 y 3), ( y )
3 2
(2 x 3) 2 y x 1
2
Ta có hệ phương trình sau: ( x y )(2 x 2 y 5) 0
(2 y 3) 3 x 1
2
15 97
Với x y x
8
11 73
Với 2 x 2 y 5 0 x
8
15 97 11 73
Kết luận: tập nghiệm của phương trình là: ;
8 8
Chú ý : khi đã làm quen, chúng ta có thể tìm ngay ; bằng cách viết lại phương trình
ta viết lại phương trình như sau: (2 x 3) 2 3 x 1 x 4
khi đó đặt 3 x 1 2 y 3 , nếu đặt 2 y 3 3x 1 thì chúng ta không thu được hệ như mong muốn
, ta thấy dấu của cùng dấu với dấu trước căn.
28
1) 4 x 2 13x 5 3x 1 0 4) 6 x 1 8 x3 4 x 1
3
2) 4 x 2 13 x 5 3 x 1 0
5)
15
2
30 x 2 4 x 2004 30060 x 1 1
3) 3
81x 8 x3 2 x 2
4
x2 6) 3
3 x 5 8 x 3 36 x 2 53 25
3
Giải (3):
Phương trình : 27 3 81x 8 27 x3 54 x 2 36 x 54 27 3 81x 8 3x 2 46
3
Ta đặt : 3 y 2 3 81x 8
Các em hãy xây dựng những phương trình dạng này !
2 2
Từ phương trình 5x 1 2 x 9 5 x 2 x 1 0 ta khai triển ra có phương trình :
4 x 2 12 x 1 4 x 5 x 1 9 5 x
2. Dùng bất đẳng thức
A m
Một số phương trình được tạo ra từ dấu bằng của bất đẳng thức: nếu dấu bằng ỏ (1) và (2) cùng
B m
dạt được tại x0 thì x0 là nghiệm của phương trình A B
1
Ta có : 1 x 1 x 2 Dấu bằng khi và chỉ khi x 0 và x 1 2 , dấu bằng khi và chỉ
x 1
1
khi x=0. Vậy ta có phương trình: 1 2008 x 1 2008 x 1 x
x 1
A f x A f x
Đôi khi một số phương trình được tạo ra từ ý tưởng : khi đó : A B
B f ( x) B f x
Nếu ta đoán trước được nghiệm thì việc dùng bất đẳng thức dễ dàng hơn, nhưng có nhiều bài
nghiệm là vô tỉ việc đoán nghiệm không được, ta vẫn dùng bất đẳng thức để đánh giá được
2 2
Bài 1. Giải phương trình (OLYMPIC 30/4 -2007): x x9
x 1
Giải: Đk x 0
2 2
2
1 x
2
x 2 2 2
Ta có : x 1 x9
x 1 x 1
x 1
2 2 1 1
Dấu bằng x
x 1 x 1 7
Giải: Đk: 1 x 1
2
Biến đổi pt ta có : x 2 13 1 x 2 9 1 x 2 256
29
Áp dụng bất đẳng thức Bunhiacopxki:
2
16
Áp dụng bất đẳng thức Côsi: 10 x 16 10 x 64
2 2
2
2
1 x2 x
1 x 2
5
Dấu bằng 3
10 x 2 16 10 x 2 2
x
5
Bài 3. giải phương trình: x 3 x 8 x 40 8 4 4 x 4 0
3` 2
Ta chứng minh : 8 4 4 x 4 x 13 và x 3 3 x 2 8 x 40 0 x 3 x 3 x 13
2
3. Xây dựng bài toán từ tính chất cực trị hình học
uv u v x1 x2 y1 y2 x12 y12 x22 y22
2 2
x1 y1
Dấu bằng xẩy ra khi và chỉ khi hai véc tơ u, v cùng hướng k 0 , chú ý tỉ số phải dương
x2 y2
u.v u . v .cos u . v , dấu bằng xẩy ra khi và chỉ khi cos 1 u v
3.2 Sử dụng tính chất đặc biệt về tam giác
Nếu tam giác ABC là tam giác đều , thì với mọi điểm M trên mặt phẳng tam giác, ta luôn có
MA MB MC OA OB OC với O là tâm của đường tròn .Dấu bằng xẩy ra khi và chỉ khi M O .
Cho tam giác ABC có ba góc nhọn và điểm M tùy ý trong mặt mặt phẳng Thì MA+MB+MC nhỏ
nhất khi điểm M nhìn các cạnh AB,BC,AC dưới cùng một góc 1200
Bài tập
1) 2x2 2x 1 2 x2
3 1 x 1 2 x2
3 1 x 1 3
2) x 2 4 x 5 x 2 10 x 50 5
IV. PHƯƠNG PHÁP HÀM SỐ
1.Xây dựng phương trình vô tỉ dựa theo hàm đơn điệu
Dựa vào kết quả : “ Nếu y f t là hàm đơn điệu thì f x f t x t ” ta có thể xây dựng được
những phương trình vô tỉ
Xuất phát từ hàm đơn điệu : y f x 2 x 3 x 2 1 mọi x 0 ta xây dựng phương trình :
30
f x f
3
3x 1 2 x3 x 2 1 2 3x 1 (3x 1) 2 1 , Rút gọn ta được phương trình
2 x 3 x 2 3 x 1 2 3 x 1 3 x 1
Từ phương trình f x 1 f
3x 1 thì bài toán sẽ khó hơn 2 x3 7 x 2 5 x 4 2 3 x 1 3x 1
Để gải hai bài toán trên chúng ta có thể làm như sau :
2 x 3 7 x 2 5 x 4 2 y 3
Đặt y 3 x 1 khi đó ta có hệ : cộng hai phương trình ta được:
3 x 1 y
2
2 x 1 x 1 = 2 y 3 y 2
3 2
Hãy xây dựng những hàm đơn điệu và những bài toán vô tỉ theo dạng trên ?
Bài 1. Giải phương trình : 2 x 1 2 4 x 2 4 x 4 3 x 2 9 x 2 3 0
Giải:
2 x 1 2 2 x 1
2
3 3 x 2 3 x
2
3 f 2 x 1 f 3 x
Xét hàm số f t t 2 t 2 3 , là hàm đồng biến trên R, ta có x
1
5
Bài 2. Giải phương trình x3 4 x 2 5 x 6 3 7 x 2 9 x 4
x 4 x 5 x 6 y
3 2
Giải . Đặt y 3 7 x 2 9 x 4 , ta có hệ : x 1
3 3
y y x 1
7 x 9 x 4 y
2 3
31
a
Nếu x a , ta có thể đặt : x , với t ; , tương tự cho trường hợp khác
sin t 2 2
x là số thực bất kỳ thi đặt : x tan t , t ;
2 2
Tại sao lại phải đặt điều kiện cho t như vậy ?
Chúng ta biết rằng khi đặt điều kiện x f t thì phải đảm bảo với mỗi x có duy nhất một t , và
điều kiện trên để đảm bào điều này . (xem lại vòng tròn lượng giác )
2. Xây dựng phương trình vô tỉ bằng phương pháp lượng giác như thế nào ?
Từ công phương trình lượng giác đơn giản: cos3t sin t , ta có thể tạo ra được phương trình vô tỉ
Chú ý : cos3t 4cos3 t 3cos t ta có phương trình vô tỉ: 4 x3 3x 1 x 2 (1)
1
Nếu thay x bằng ta lại có phương trình : 4 3 x 2 x 2 x 2 1 (2)
x
Nếu thay x trong phương trình (1) bởi : (x-1) ta sẽ có phương trình vố tỉ khó:
4 x 3 12 x 2 9 x 1 2 x x 2(3)
Việc giải phương trình (2) và (3) không đơn giản chút nào ?
Tương tự như vậy từ công thức sin 3x, sin 4x,…….hãy xây dựng những phương trình vô tỉ theo
kiểu lượng giác .
3. Một số ví dụ
1 x2
Bài 1. Giải phương trình sau : 1 1 x 1 x 2
1 x
3 2 3
3 3
Giải:
Điều kiện : x 1
x [0;1] ta đặt : x cos t , t 0; . Khi đó phương trình trở thành:
2
1 1 1
2 6 cos x 1 sin t 2 sin t cos t vậy phương trình có nghiệm : x
2 6 6
Bài 2. Giải các phương trình sau :
1 2x 1 2x 1 2cos x
1) 1 2x 1 2x HD: tan x
1 2x 1 2x 1 2cos x
2)
1 1 x2 x 1 2 1 x2 Đs: x
1
2
3) x 3 3 x x2 HD: chứng minh x 2 vô nghiệm
32
1
Giải: đk: x 1 , ta có thể đặt x , t ;
sin t 2 2
cos t 0
1
Khi đó ptt: 2
1 cot t 1
sin x sin 2t 1
2
Phương trình có nghiệm : x 2 3 1
x 2 1 x 1
2 2
x3 1 x
2 3
x 2 2x2 x 1 x3 x 2 x 1 1 x 4 1
4 2 x 4 16 2 4 x 2 16 2 x 9 x 2 16
2 x 2 x 30 2007. 30 4 x 2007 30. 2007
2
12 x 8 x (2004 x )(1 1 x ) 2
2x 4 2 2 x
9 x 2 16 ( x 3 x 2)( x 9 x 18) 168 x
3
x 1 3 x 1 x 3 2 x 2 3x 1
3 4
x x2 1
3
x 3 x 1 2x 1 3
2 3 1 x 3 3 1 x 2 3 1 x 0
2 2
4 x 5 3x 1 2 x 7 x 3
x 2 3 x 1 x 3 x 2 1 2008 x 2 4 x 3 2007 4 x 3
4 3 10 3x x 2 (HSG Toàn Quốc 2002)
2 2 x 5 x x 2 x 10 x
3
2 x 2 1 1 x 1 3x 8 2 x 2 1
x 2 x 12 x 1 36
3
x2 4 x 1 2x 3
3
x 2 1 3x3 2 3x 2
4 x 1 x3 1 2 x3 2 x 1
3x 1
15
2
30 x 2 4 x 2004 30060 x 1 1
12 x 2 x 1 3 x 9
4x 9
4
x 1 x 1 4 x3 x 2 7 x2 7 x
28
4 x 2 3x 3 4 x x 3 2 2 x 1
4 x 2 4 x 10 8 x 2 6 x 10
3x x xx
33
CHUYÊN ĐỀ: PHƯƠNG TRÌNH VÔ TỶ
I. PHƯƠNG PHÁP BIỂN ĐỔI TƯƠNG ĐƯƠNG
x D (*)
Dạng 1 : Phương trình A B A B 0
A B
Lưu ý: Điều kiện (*) được chọn tuỳ thuôc vào độ phức tạp của A 0 hay B 0
B 0
Dạng 2: Phương trình A B
A B
2
34
-Nếu bài toán có chứa x 2 a 2 ta có thể đặt x a .tan t với t ;
2 2
35
NguyÔn Thµnh ®«
a) x 3 1 x 2 3
x 2 1 x 2
b)
1 1 x 2 1 x 1 x 2 1 x2
3 3
c) 1 x 2x 1 x2 2x2 1 0
d) 64 x 6 112 x 4 56 x 2 7 2 1 x 2
x 35
e) x
x2 1 12
x 1
f) x 3 x 1 4 x 3 3
x3
1 1
Bài 4: Cho phương trình: m
x 1 x2
2
-Giải phương trình với m 2
3
-Tìm m để phương trình có nghiệm.
Bài 5: Cho phương trình: 2 x 2 2 x x 2 2 x 3 m 0
-Giải phương trình với m = 9
-Tìm m để phương trình có nghiệm.
Bài 1. Giải phương trình : x 2 3 x 2 2 x 1 2 x 2 2
t 3
Giải: t x 2 2 , ta có : t 2 2 x t 3 3x 0
t x 1
Bài 2. Giải phương trình : x 1 x 2 2 x 3 x 2 1
Chuyªn ®Ò líp 12 36
NguyÔn Thµnh ®«
Giải:
Đặt : t x 2 2 x 3, t 2
Khi đó phương trình trở thnh : x 1 t x 2 1 x 2 1 x 1 t 0
Bây giờ ta thêm bớt , để được phương trình bậc 2 theo t có chẵn
t 2
x 2 2 x 3 x 1 t 2 x 1 0 t 2 x 1 t 2 x 1 0
t x 1
Từ một phương trình đơn giản : 1 x 2 1 x
1 x 2 1 x 0 , khai triển ra ta sẽ được pt sau
2
Nhưng không có sự may mắn để giải được phương trình theo t 2 1 x 48 x 1 1 không có
dạng bình phương .
2 2
Muốn đạt được mục đích trên thì ta phải tách 3x theo 1 x , 1 x
Cụ thể như sau : 3x 1 x 2 1 x thay vào pt (1) ta được:
Bài 4. Giải phương trình: 2 2 x 4 4 2 x 9 x 2 16
Giải .
Bình phương 2 vế phương trình: 4 2 x 4 16 2 4 x 2 16 2 x 9 x 2 16
Ta đặt : t 2 4 x 2 0 . Ta được: 9 x 2 16t 32 8 x 0
Ta phải tách 9 x 2 2 4 x 9 2 x
2 2
8 làm sao cho t có dạng chình phương .
Nhận xét : Thông thường ta chỉ cần nhóm sao cho hết hệ số tự do thì sẽ đạt được mục đích.
Bài tập: Giải các phương trình sau:
a) (4 x 1) x 3 1 2 x 3 2 x 1 b) x 2 1 2 x x 2 2 x
c) x 2 1 2 x x 2 2 x d) x 2 4 x ( x 2) x 2 2 x 4
3. Phương pháp đặt ẩn phụ chuyển về hệ.
a) Dạng thông thường: Đặt u x , v x và tìm mối quan hệ giữa x và x từ đó tìm được hệ
u m a f x
theo u,v. Chẳng hạn đối với phương trình: a f x b f x c ta có thể đặt:
m m từ đó
v m b f x
u m v m a b
suy ra u m v m a b . Khi đó ta có hệ
u v c
Bài tập: Giải các phương trình sau:
a) 3 2 x 1 x 1 b) 3 9 x 2 x 1 c) x x 1 ( x 1) x x2 x 0
b) Dạng phương trình chứa căn bậc hai và lũy thừa bậc hai:
d ac
ax b c(dx e) 2 x với
e bc
Chuyªn ®Ò líp 12 37
NguyÔn Thµnh ®«
Cách giải: Đặt: dy e ax b khi đó phương trình được chuyển thành hệ:
dy e ax b dy e ax b
2
->giải
c dy e x dy e
2 2
dy e c ( dx e ) x
Nhận xét: Dể sử dụng được phương pháp trên cần phải khéo léo biến đổi phương trình ban đầu về dạng thỏa mãn
điều kiện trên để đặt ẩn phụ.Việc chọn ; thông thường chúng ta chỉ cần viết dưới dạng
: x p n a ' x b ' là chọn được.
n
c) Dạng phương trình chứa căn bậc ba và lũy thừa bậc ba.
d ac
ax b c dx e x với
3 3
e bc
Cách giải: Đặt dy e 3 ax b khi đó phương trình được chuyển thành hệ:
dy e ax b
3 dy e 3 ax b
c dy e 3 acx bc
3
c(dx e) (ac d ) x dy bc
3
3
dy e c dx e x c dx e x dy e
Bài tập: Giải các phương trình sau:
1) x 1 x2 4x 5 5) x 3 1 2 3 2 x 1
2) 3 x 1 4 x 2 13 x 5
3) x 3 2 3 3 3 x 2
6) x 3 35 x3 x 3 35 x 3 30
7) 4 x 2 13 x 5 3 x 1 0
4x 9
4) 7 x2 7 x x 0 8) 4 x 2 13 x 5 3 x 1 0
28
15
2
30 x 2 4 x 2004 30060 x 1 1 9) 3 4
81x 8 x 3 2 x 2
3
x2
3
3 x 5 8 x 3 36 x 2 53 25 10) 3 6 x 1 8 x 3 4 x 1
II. PHƯƠNG PHÁP HÀM SỐ
Sử dụng các tính chất của hàm số để giải phương trình là dạng toán khá quen thuộc. Ta có 3 hướng áp dụng sau
đây:
Hướng 1: Thực hiện theo các bước:
Bước 1: Chuyển phương trình về dạng: f ( x) k
Bước 2: Xét hàm số y f ( x)
Bước 3: Nhận xét:
Với x x0 f ( x) f ( x0 ) k do đó x0 là nghiệm
Với x x0 f ( x) f ( x0 ) k do đó phương trình vô nghiệm
Với x x0 f ( x) f ( x0 ) k do đó phương trình vô nghiệm
Vậy x0 là nghiệm duy nhất của phương trình
Hướng 2: thực hiện theo các bước
Bước 1: Chuyển phương trình về dạng: f ( x) g ( x)
Bước 2: Dùng lập luận khẳng định rằng f ( x) và g(x) có những tính chất trái ngược nhau và xác định x0 sao cho
f ( x0 ) g ( x0 )
Bước 3: Vậy x0 là nghiệm duy nhất của phương trình.
Hướng 3: Thực hiện theo các bước:
Chuyªn ®Ò líp 12 38
NguyÔn Thµnh ®«
Ví dụ: Giải phương trình : 2 x 1 2 4 x 2 4 x 4 3 x 2 9 x 2 3 0
pt 2 x 1 2 2 x 1
2
3 3 x 2 3 x
2
3 f 2 x 1 f 3 x
Xét hàm số f t t 2 t 2 3 , là hàm đồng biến trên R, ta có x
1
5
Bài tập: Giải phương trình:
4 x 1 4 x 2 1 1 , x 1 x3 4 x 5 , x 1 3 x x 2 , x 1 2 x 2 x 2 x3 ,
x 1 x 2 3 , 2x 1 x2 3 4 x
Chuyªn ®Ò líp 12 39