CHNG I

KHI LUN CHUNG V

LCH S TRIT HC
I. I TNG CA LCH S TRIT HC.

1. Trit hc l g.
X hi loi ngi xut hin cch y khong
gn 4 triu nm, nhng trit hc mi xut hin
cch y vo khong hn hai nghn nm, vo thi
k x hi chim hu n l c phng ng v
phng Ty.
Trit hc xut hin u tin mt s trung tm vn
minh c i ca nhn loi nh Trung Quc, n , Hy
Lp. V vy, theo ngi Trung Quc, trit hc c ngha
l Tr bao hm s hiu bit, s nhn thc su sc ca
con ngi v th gii.
Theo ting Hy Lp, thut ng trit hc c cu to
bi hai t l Philos v Sophia. Philos c ngha l tnh
bn, tnh yu, l kht vng vn ti. Cn Sophia l
s khn ngoan, hiu bit, l s thng thi. Nh vy theo
ngi Hy Lp th trit hc l Philosophia ngha l yu
mn s thng thi.
Theo quan im ca ch ngha Mc-Lnin:
Trit hc l mt h thng tri
thc l lun chung nht ca con
ngi v th gii, v v tr vai tr
ca con ngi trong th gii y.
2. Vn c bn ca trit hc, cc
trng phi trit hc v cc
phng php trit hc.
2.1 Vn c bn ca trit hc.
Vn c bn ca trit hc l mi
quan h gia vt cht v thc (hay tn
ti v t duy). Ph.ngghen nh ngha:
Vn c bn ln ca mi trit hc; c
bit l trit hc hin i l vn quan h
gia t duy v tn ti.
Nh vy, vn c bn ca
trit hc c hai mt, mi mt phi
tr li cho mt cu hi ln.
- Mt th nht: Gia vt cht v thc th ci
no c trc, ci no c sau, ci no quyt nh
ci no ?
- Mt th hai: Con ngi c kh nng nhn thc
c th gii hay khng ?
Hai mt ni trn trong vn c bn ca
trit hc c mi lin h cht ch thng nht
vi nhau.
Vic gii quyt vn c bn ca trit hc l
c s xc nh tnh cht ca cc trng phi
trit hc xem l duy vt hay duy tm.
VN C BN CA TRIT HC
1. MI QUAN H GIA
VC & THC
2. CON NGI NHN THC C
TH GII HAY KHNG
2.2 Cc trng phi trit hc
+ i vi mt th nht vn c bn ca
trit hc:
Trng phi trit hc no cho rng vt cht
c trc, thc c sau, vt cht quyt nh
thc th c gi chung l ch ngha duy vt.
CNDV cht phc
CH NGHA DUY VT CNDV siu hnh
CNDV bin chng
-Trng phi trit hc no cho rng
thc c trc, vt cht c sau, thc
quyt nh vt cht th c gi chung l
ch ngha duy tm. Trong ch ngha duy
tm c chia thnh hai phi l: Ch ngha
duy tm ch quan v ch ngha duy tm
khch quan.

Ngoi ch ngha duy vt v ch ngha
duy tm ni trn gi l cc trng phi
nht nguyn lun, cn c mt tro lu khc
gi l trng phi nh nguyn lun. Tiu
biu l cc (1596-1650). Trng phi
ny cho rng: Vt cht v thc l hai
thc th u tin song song tn ti, khng
ci no quyt nh ci no.

+ i vi mt th hai trong vn
c bn ca trit hc: Con ngi c
th nhn thc c th gii hay
khng?
Tr li cu hi ni trn tuyt i a
s cc nh trit hc (c duy vt v
duy tm) u tha nhn kh nng
nhn thc ca con ngi

Bn cnh quan im ca ch ngha
duy vt v ch ngha duy tm ni trn, ch
ngha hoi nghi li nghi ng kh nng
nhn thc ca con ngi v th gii.
H cho rng : mun bit s vt c tn
ti hay khng l vn nan gii, v
nguyn tc th khng th nhn thc c
bn cht ca s vt.


Tm li: Vic gii quyt vn c bn
ca trit hc hnh thnh cc trng
phi khc nhau, l ch ngha duy vt
v ch ngha duy tm. Trong ch ngha
duy vt, nht l ch ngha duy vt bin
chng l th gii quan khoa hc, n em
li cho con ngi s nhn thc ngy cng
ng n v th gii.
2.2 phng php trit hc.
Trong lch s Trit hc hnh
thnh hai phng php nhn
thc i lp nhau l phng
php bin chng v phng
php siu hnh.
+ Phng php siu hnh
Phng php siu hnh l phng php nhn
thc i tng trng thi c lp, tch ri khng lin
h, vn ng, pht trin.
Phng php siu hnh c hnh thnh t thi k
c i nhng biu hin r nt nht l th k 17-
18.V vy ch ngha duy vt thi k ny c gi l
ch ngha siu hnh.
Phng php siu hnh lm cho con ngi ch
nhn thy nhng s vt ring bit m khng nhn thy
mi lin h qua li gia nhng s vt y. Do ,
phng php siu hnh phn nh khng ng bc
tranh sinh ng ca th gii khch quan.

+ Phng php bin chng.
Phng php bin chng l phng php nhn
thc i tng trong mi lin h vn ng pht trin
khng ngng.
Phng php bin chng c hnh thnh t thi
c i m ngi khi xng l nh trit hc duy vt
c tn l Hraclit.
ng cho rng :Cc s vt hin tng ca th gii
nm trong qu trnh vn ng bin i nh dng chy
ca con sng.ng nu ln lun im ni ting:Ngi
ta khng th tm hai ln trn mt dng sng.
-> Cng vi s pht trin ca t duy con
ngi, phng php bin chng th
hin di ba hnh thc lch s:



PHP BIN CHNG
PHP BC CHT PHC (TK C I)
PHP BC DUY TM (TH H-GHEN)
PHP BC DUY VT(MC- A- LNIN)
Nh vy, phng php bin
chng th hin t duy mm do
linh hot v hin thc. Nh vy
n tr thnh cng c hu hiu
gip con ngi nhn thc v ci
to th gii.

3. i tng ca lch s trit hc.
i tng ca lch s trit hc l
nghin cu qu trnh hnh thnh, pht sinh
v pht trin ca cc hc thuyt trit hc
trong cuc u tranh gia ch ngha duy
vt v ch ngha duy tm, gia phng
php bin chng v phng php siu
hnh.

Vi t cch l mt khoa hc, lch s trit
hc khng dng li m t ni dung cc
hc thuyt cc phng php m nhim v
ca n l :
Thng qua di sn ca cc nh t
tng,lch s trit hc tm ra bn cht ca
cc hc thuyt v xc nh ch ng ca n
trong cc trng phi trit hc. nh gi
c nhng cng hin, nhng hn ch ca
cc hc thuyt, cc phng php trit hc
trong tng bi cnh lch s c th.

II.PHN K LCH S TRIT HC
(Gio trnh tr5).
1. Nhng nguyn tc phng
php lun ca s phn chia cc
thi k lch s trit hc.

2.Nhng thi k ln ca lch s
trit hc
Trit hc thi k c i.
Trit hc thi trung i.
Trit hc thi phc hng.
Trit hc thi cn i.
Trit hc thi c in c.
Trit hc thi Mc-Lnin.
Nhng tro lu trit hc t sn thi
hin i.


III. Nhng nguyn tc c bn ca
vic nghin cu lch s trit hc.
1. Nguyn tc khch quan.
2. Nguyn tc bin chng
3. Nguyn tc tnh ng, tnh giai cp.
CHNG II
TRIT HC N C, TRUNG I

I. Hon cnh ra i v c im
ca trit hc n c, trung i.
1. Hon cnh ra i ca trit hc
n c, trung i.

* iu kin t nhin
n l t nc c iu kin t nhin a
dng. t nc ny va c dy ni Hymalaya
hng v, va c bin n Dng rng mnh
mng; va c sng n chy v pha Ty, li c
sng Hng chy v pha ng to nn nhng
vng ng bng tr ph mu m.
Nhng iu kin t nhin a dng v khc
nghit y l c s hnh thnh sm nhng t
tng tn gio trit hc.

c im ni bt ca nn kinh t - x hi ca x
hi n c, trung i l s tn ti rt sm v ko
di ca kt cu kinh t - x hi theo m hnh cng x
nng thn m c trng ca n l:
- Rung t thuc quyn s hu nh nc.
- Gn lin vi n l s bn cng ho ca ngi dn
trong cng x.
- Quan h gia gia nh thn tc c coi l quan h
c bn.
- X hi c phn chia thnh cc ng cp.
* iu kin kinh t - x hi.
X hi c phn chia thnh 4
ng cp ln l:
Tng l: nhng ngi lm cng vic
tn gio.
Qu tc: gm vng cng, tng
lnh, v s.
Bnh dn t do: gm thng nhn,
th th cng v dn chng ca cng
x.
N l cng inh.
S phn chia ng cp
lm phc tp thm cc quan h
x hi, to ra nhng mu thun
gay gt gia nng dn, th th
cng, n l vi cc ng cp
khc trong x hi.
*iu kin v khoa hc v vn ho.
+ V khoa hc: ngay t thi k c
i, ngi n t c
nhng thnh tu v KHTN. c bit
l cc lnh vc thin vn, ton hc, y
hc

+Vn ho n c, trung i:
c chia lm ba giai on:
Giai on th nht: Khong th k
XXV-XV tr.CN gi l nn vn minh sng
n.
Giai on th hai: T th k XV VII
tr.CN gi l nn vn minh V a.
Giai on th ba: T th k VI I tr.CN.
y l thi k hnh thnh cc trng
phi trit hc tn gio ln gm hai h
thng i lp nhau l chnh thng v khng
chnh thng. trong c 6 trng phi trit
hc chnh thng v 3 trng phi trit hc
khng chnh thng. Tiu chun ca chnh
thng v khng chnh thng l c tha
nhn uy th ca kinh Va v o
Blamn hay khng.

Tm li: Tt c nhng c im
kinh t, chnh tr, vn ho, x hi ni
trn l c s cho s ny sinh v
pht trin nhng t tng trit hc
ca n thi c, trung i vi cc
hnh thc phong ph a dng.
2. c im ca trit hc n
c, trung i
-Trit hc n c, trung i chu nh
hng ln ca nhng t tng tn gio rt kh
phn bit. Trong cc quan nim trit hc, k c
cc quan nim duy vt u n sau cc l nghi
tn gio huyn b, v cc nh trit hc cng l
nhng ngi lm cng vic tn gio.
-Trit hc n t c nhng cuc cch
mng ln, ch yu c tnh ci cch; cc trng
phi trit hc i sau thng khng t ra mc
ch to ra mt th trit hc mi m thng l
k tha, bo v, lm r quan im ca cc
trng phi i trc.
-Trong trit hc n c, trung i,
quan im duy vt v quan im duy tm
thng an xen vo nhau trong qu trnh
vn ng pht trin.
-Trit hc n c, trung i c bit
ch n vn con ngi. Hu ht cc
trng phi trit hc u tp trung gii
quyt vn nhn sinh v tm con
ng gii thot cho con ngi khi ni
kh au trong i sng trn tc.
II. S PHT SINH PHT
TRIN CA TRIT HC
N C, TRUNG I
1. Trit hc V a.
Va theo ngha en ca t ny l tri
thc, l s hiu bit, tng t nh
Philosophia tc l yu mn s thng
thi ca Hy lp.
Trong ngha c th, Va l nhng tc
phm vn hc tp hp nhng cu ca dao, vnh
ph, thn thoi, din ca, nhng t tng quan
im v tp tc l nghi c sng tc bng
phng thc truyn ming trong mt thi gian
kh di.
n khong th k th X tr.CN, cc tc
phm mi c ghi li bng ting Phn
(Sancrit) thnh b sch gi l thnh kinh Va
lm c s gio l cho o Blamn v ch
phn chia ng cp. Cc tc phm ny cn li
ti ngy nay di dng 4 tp chnh l:
Rigveda, Samaveda, Atharvaveda,
Yajurveda
Rigveda: L b kinh c nht ca n bao
gm 1028 khc ht dng ca ngi cng c
ca cc v thnh thn v cu nguyn cho con
ngi c sc kho, c thc n, c gia sc, c
ma thun gi ho.
Samaveda: L tuyn tp cc on trong
Rigveda, dng ca chu trong khi tin hnh
nghi l.
Atharvaveda: L b kinh gm 731 bi vn vn
c tnh cht huyn b dng khn cu nhng
iu tt p cho con ngi.
Yajurveda:
L b kinh gm hai b phn l
Yajurveda trng v Yajurveda en.
Yajurveda trng gm cc cu thn
ch s dng trong nghi l, cn
Yajurveda en nu ln cc kin v
nghi l v tho lun cc kin .

Tm li: Trit hc Va l hnh thc
tn gio c nht n , n th hin th
gii quan ca ngi n lc by gi
ang t nhn thc mnh v nhn thc gii
t nhin. Nhng h cha phn bit c
s khc nhau cn bn gia mnh vi t
nhin. Chnh v vy, i vi h cc hin
tng t nhin u c linh hn v c
nhn cch ho thnh cc v thn.

2. Su trng phi trit hc
chnhthng.
2.1. Trng phi Samkhya.
Trng phi Samkhya lc u l duy
vt h khng tha nhn thn Brahman
sng to ra th gii. H cho rng th gii
vt cht do mt dng vt cht u tin cu
to nn l Prakriti. Prakriti l mt loi vt
cht c bit tim n khng th nhn thc
c bng gic quan.

Nhng v sau, trng phi ny
cng ri vo Q duy tm tha
nhn c linh hn (Purusa) tn ti
song song bn cnh bn nguyn
vt cht (Prakriti).

2.2. Trng phi Mimansa.
Trng phi ny lc u l duy vt h
khng tha nhn s tn ti ca thn linh.
H cho rng khng chng minh c s
tn ti ca thn, cm gic khng nhn ra
thn.
Nhng v sau h li ri vo quan im
duy tm tha nhn c thn v bo v uy
tn ca kinh Va v trit l ca o
Blamn.
2.3. Trng phi Vedanta.
Vedanta l mt trng phi hon
ton duy tm, h khng tha nhn s
tn ti ca th gii vt cht, theo h
vt cht l khng chn thc.

H tha nhn Brahman l tinh
thn v tr sng to ra mun loi.
Atman l linh hn c bit, l mt b
phn ca Brahman, nhng n c th
nhp vo ht ngi ny n ngi
khc theo lut lun hi. Ch khi no
con ngi kh cng tu luyn t n
s gic ng th khi linh hn c
gii phng n bay tr v ng nht
vi Brahman

2.4. Trng phi Yoga.
Yoga l mt trng phi trit hc
chnh thng do o s Patanjali sng
lp. Ni dung c bn ca hc thuyt
trit hc Yoga l cp n nhng
phng php tu luyn nhm gii
thot linh hn khi s rng buc ca
th xc v t n sc mnh siu
nhin.
t c iu , trng phi ny a
ra tm phng php (bt bo tu php) tu luyn
sau y:
1) Ch gii: Phi c tnh thng yu rng ri.
2) Ni ch: Phi t kim ch (t c ch).
3) Ta php: Gi thn th v tr nht nh.
4) iu tc php: iu khin s th cho hp l.
5) Ch cm php: iu khin cm gic t duy.
6) Tng tr php: Ch vo mt im.
7) Tnh l php: Gi tm thng nht (thin
nh).
8) Tam mui php: Thin cao khi hon
ton lm ch c tm, s t ti tu bng s
bng sng t duy.
Tm li: Trng phi Yoga l mt tn
gio cn c quan im duy tm l
tha nhn c thn hay thng ,
tha nhn con ngi c linh hn v
th xc. Tuy nhin trng phi ny
a ra c cc phng php
rn luyn sc kho cho con ngi
m hin nay vn c nhiu nc s
dng.
2.5. Trng phi Nyaya v
Vaisesika.
y l hai trng phi c lp
nhau nhng v sau thng nht thnh
mt trng phi, c nhng quan
im ging nhau v c ng gp trn
ba phng din: thuyt nguyn t, l
lun nhn thc v logic hc.
* V nguyn t lun:
Hai trng phi ny u tha
nhn s tn ti ca th gii vt cht,
th gii y c to nn bi nguyn
t. Nguyn t l nhng ht vt cht
v cng nh b, khng phn chia
c v tn ti vnh vin.
H cn cho rng, s kt hp khc
nhau ca cc nguyn t to nn s
phong ph v a dng ca cc vt
th.
* V l lun nhn thc:
Hai trng phi ny u tha
nhn kh nng nhn thc ca con
ngi v th gii. H tha nhn tnh
khch quan ca khch th nhn thc.
H cho rng, nhn thc c th tin cy
c. Tiu chun ca s tin cy l
s phn nh trung thnh vi i
tng.
*V logic hc:
Trng phi ny cho rng, i
n kt lun mt vn cn phi tri
qua 5 bc suy lun gm c: lun ,
nguyn nhn, chng minh bng v d,
suy on, kt lun.

V d:
1.Trn i c la
2. V trn i c khi.
3. u c khi l c la, nh
trong bp l.
4. Trn i ang bc khi.nht nh trn
i c la.
5. Do , trn i c la.

Nhng v sau hai trng phi ny
li ri vo quan im duy tm h
tha nhn c thn, c linh hn. H
cho rng thndng nguyn t cu
to nn th gii.
3. Ba trng phi trit hc
khng chnh thng.
*Trng phi J aina.
J aina l mt trng phi tn gio
nhng c quan im duy vt v t tng
bin chng v th gii. H tha nhn th
gii vt cht tn ti vnh vin, cn cc dng
c th ca TG nm trong qu trnh vn ng
bin i khng ngng.
Nhng hn ch ca h l ch h tha
nhn c linh hn

3.2 Trng phi Lokayata
y l trng phi duy vt tng i trit
trong trit hc n c trung i. Trng phi
ny cho rng th gii xung quanh ta l th gii
vt cht. Th gii vt cht l do 4 yu t u tin
l: a, phong, thy, ha to thnh.
C con ngi v sinh vt cng do 4 yu t
vt cht ni trn to nn.
H khng tha nhn thn Brahman sng
to ra con ngi v th gii.
V nm sinh ca pht hin nay
c nhiu ti liu khc nhau nhng
nhn chung nhiu kin cho rng
pht sinh vo nm 563 tr.CN. ng
sinh ngy 8/4 nm 563 tr.CN nhng
theo truyn thng pht lch th tnh
l ngy 15/4 ( rm thng t )gi l
ngy pht n

Mc d sinh ra trong gia nh qy tc dng
di Vng, nhng trc bi cnh x hi
phn chia ng cp khc nghit,vi s bt lc
ca con ngi trc nhng kh khn ca cuc
i v x hi khin ng sm c nh t b
cuc i giu sang ph qu i tm o l cu
i.
V vy nm 29 tui ngi ri b hong
cung xut gia tu o ,n nm 35 tui ngi
c do tm ra chn l. ng tr thnh ngi sng
lp ra tn gio mi gi l pht gio.

T ngi i khp ni truyn b
o l ca mnh, sau ny ng c suy tn
vi nhiu danh hiu khc nhau: c pht
(Buddha), Ngi gic ng hay Thch Ca -
mu ni (sakyamuni),Thnh thch ca (v
thnh dng h thch ca )


Xt v mt trit hc, pht gio c coi l trit l
thm trm su sc v v tr v con ngi.
Vi mc ch nhm gii phng con ngi khi
mi kh au bng chnh cuc sng c ca con
ngi,pht gio nhanh chng chim c tnh cm
v nim tin ca ng o qun chng lao ng.n
tr thnh biu tng ca lng t bi bc i trong
o c truyn thng ca ccdn tc Chu .
Kinh in ca pht gio rt s gm ba b
phn gi l Tam tng kinh bao gm:Tng kinh,
Tng lut,Tng lun.


* Quan im v th gii quan ca
pht gio.

Quan im v th gii quan
ca pht gio c th hin tp
trung ni dung ca ba phm tr
l: v ng, v thng, v duyn.


Pht gio cho rng th gii xung quanh ta v
c con ngi khng phi do mt v thn no sng
to ra m c cu thnh bi s kt hp ca hai
yu t l vt cht v tinh thn. Trong vt cht gi
l sc, tinh thn gi l danh.
Sc (v.cht) + danh (th, tng, hnh, thc)
= 5 yu t (ng un)
Ng un tc ng qua li to nn s vt v con
ngi. Nhng s tn ti ca s vt ch l tm thi,
thong qua khng c s vt ring bit no tn ti mi
mi. Do khng c ci ti chn thc.
V ng (khng c ci ti)

Pht gio cho rng mi s vt hin
tng u nm trong qu trnh vn ng
bin i khng ngng theo chu trnh bt
tn l sinh, tr, d, dit. Do khng c ci
g l trng tn bt nh, ch c s vn
ng bin i khng ngng. l quan
im DVBC v th gii.

V thng
(vn ng bin i khng ngng).
Duyn
(iu kin gip nguyn nhn thnh KQ).
Pht gio cho rng mi s vt,hin tng trong
qu trnh vn ng u chu s chi phi ca lut
nhn duyn.
Trong duyn l iu kin gip cho nguyn
nhn tr thnh kt qu. Kt qu li tr thnh nguyn
nhn cho mt qu trnh mi to thnh kt qu
micng cn phi c iu kin.C nh vy to nn
s vn ng bin i khng ngng ca cc s vt.
VD: duyn( t, nc,nh sng)
ht la cy la
(nguyn nhn) (kt qu)
duyn
cy la nhng ht la
(nguyn nhn) (kt qu)

Nh vy, thng qua cc phm tr v
ng, v thng, duyn, trit hc pht gio
bc b quan im duy tm cho rng
thn Brahman sng to ra con ngi v
th gii.
Pht gio cho rng con ngi v s
vt c cu thnh t cc yu t vt cht
v tinh thn, cc s vt ca th gii nm
trong qu trnh bin i khng ngng.
l quan im duy vt bin chng v
th gii, mc d cn cht phc, mc mc
nhng rt ng trn trng.

*V trit l nhn sinh ca pht
gio.
Ni dung trit l nhn sinh ca pht gio c
th hin tp trung trong thuyt T diu tc
l bn chn l tuyt diu m i hi mi ngi
phi nhn thc c.
Mt l kh : L trit l v cuc i v con
ngi l b kh.
Hai l nhn (tp ): Trit l v nguyn
nhn ca s kh. Pht gio cho rng ni kh ca
con ngi l c nguyn nhn, pht gio a ra
12 nguyn nhn ca s kh gi l thuyt thp nh
nhn duyn.
1) V minh: L khng sng sut.
2) Duyn hnh: L mun thc y hnh ng.
3) Duyn thc: Tm t trong sng tr nn u ti.
4) Duyn danh sc: S hi t ca cc yu t vt
cht v tinh thn sinh ra cc c quan cm gic
(mt, tai , mi, li, thn th v thc).
5) Duyn lc nhp: L qu trnh xm nhp ca
th gii xung quanh vo cc gic quan.
6) Duyn xc: L s tip xc vi th gii xung
quanh sinh ra cm gic.
7) Duyn th: L s cm th, s nhn thc trc s
tc ng ca th gii bn ngoi.
8) Duyn i: L s yu thch m ny sinh ham mun
dc vng do cm th th gii bn ngoi.
9) Duyn th: Do yu thch ri mun chim ly, gi
ly.
10) Duyn hu: L s tn ti tn hng ci
chim ot c.
11) Duyn sinh: L s ra i, sinh thnh do phi tn
ti.
12) Duyn lo t: L gi v cht v c s sinh thnh.

Ba l dit : Pht gio cho rng
mi ni kh u c th tiu dit
c t ti trng thi nit bn.
Bn l o : L con ng tu
o hon thin o c c
nhn, cng l con ng gii
thot khi ni kh t ti hnh
phc.
Pht gio a ra ra tm con
ng chn chnh gi l (bt
chnh o).
1) Chnh kin: L hiu bit ng n t
diu .
2) Chnh t duy: L suy ngh ng n.
3) Chnh ng: Ni nng phi ng n.
4) Chnh nghip: Gi nghip mt cch
ng n, khng lm vic xu, nn lm
vic thin.
5) Chnh mnh: Gi ngn dc vng ng
n.
6) Chnh tinh tin: C gng n lc ng
hng, khng bit mt mi.
7) Chnh nim: L tm nim tin tng
vng chc vo s gii thot.
8) Chnh nh: L kin nh, tp trung t
tng cao m suy ngh v t diu ,
v v ng, v thng.

* Ngoi tm con ng chnh dit
kh, pht gio cn a ra nm iu rn
mi ngi ch ng thc hin nhm em
li li ch cho mnh v cho mi ngi.
l: bt st (khng c st sinh);
bt dm (khng c dm dc); bt vng
ng (khng c ni nng th tc, by b);
bt m tu (khng c ru tr); bt o
(khng c trm cp).
Lin h vai tr Pht gio nc ta.
Pht gio truyn vo nc ta t nhng
nm u cng nguyn, vi bn cht t bi,
bc i, pht gio nhanh chng tm c ch
ng v dn dn bm r vng chc trn
mnh t ny.
T khi vo Vit Nam n nay pht gio
tn ti v pht trin ph hp vi truyn
thng Vit Nam. Pht gio tr thnh quc
gio cc triu i inh, L, L, Trn, gp
phn bo v ch phong kin Vit Nam
gi vng nn c lp dn tc.
Pht gio c cng o to tng lp tr thc
cho dn tc trong c nhiu v thin s, quc s
c ti cao gip nc an dn nh: Ng Chn
Lu, Vn Hnh,Php Nhun
Vo cc thi k hng thnh, pht gio l nn
tng t tng trong nhiu lnh vc nh kinh t
,chnh tr ,vn ha ,gio dc, kin trc,hi haV
li nhng gi tr mang m bn sc dn
tc.T cui th k XIII n nay pht gio khng phi
l quc gio na. Nhng t tng tch cc ca n
vn l nhu cu, l sc mnh tinh thn ca nhn dn
ta.
CHNG III
TRIT HC TRUNG HOA C,
TRUNG I
I. Hon cnh ra i v c im ca trit
hc Trung Hoa c, trung i.
1. Hon cnh ra i ca trit hc Trung
Hoa c, trung i.
1.1 S hnh thnh cc quc gia chim
hu n l Trung Hoa.
+ Qu trnh chuyn ha ca XH cng x
nguyn thy dn n s hnh thnh cc
quc gia chim hu n l Trung Hoa ko di
khang vi ba ngn nm trc cng
nguyn. Thi k ny c ba s kin quan
trng dn n s ra i ca XH chim hu
n l.
Toi nhn pht minh ra la nu chn thc
n v rn ra cng c sn xut.
Phc Hy pht minh ra li sn th, bt c
v thun dng gia sc.
Thn Nng pht minh ra cch trng la nc
v lm ra li cy t nn mng cho s ra i
ca ngh nng.
Nhng pht hin ni trn lm cho LLSX pht
trin mnh m, thc y s ra ca ch chim
hu t nhn v TLSX, phn ha x hi thnh
nhng giai cp dn n s ra i ca ch
chim hu n l Trung Hoa.
XH chim hu n l Trung Hoa pht trin qua
cc triu i Nh H, Nh n ( Thng) v t n
s pht trin han thin triu i Nh Chu.
+ c im thi k Nh Chu:
Do k tha c kinh nghim SX ca lch s
li, do thin nhin thun li cng vi s qun l x
hi cht ch lm cho XH Nh Chu pht trin mnh
m.
-Trong lnh vc kinh t: Nh Chu qun l rung t
theo phng php tnh in.
-Trong lnh vc XH: Nh Chu t chc theo cc quy
tc cht ch ( vua, ch hu...); x hi phn chia
thnh cc ng cp.
1.2.Thi k Xun Thu - Chin
Quc (770 221 TCN).
Thi k ny c nhng c im nh sau:
- Do s pht trin ca SX m c bit l SX
nng nghip to iu kin cho s chuyn mn ha
ngy cng su sc cc ngnh th cng nghip dch
v dn n s hnh thnh cc th PK.
- Phn ha XH din ra su sc dn n chin
tranh lin min gia by nc (T, Tn, S, Hn,
Ngy, Triu,Yn) lm cho thi i Xun Thu chuyn
thnh thi i Chin Quc.
Trong s chuyn mnh d di ca lch s,nhiu
trng phi trit hc ra i to thnh h thng
trit hc kh han chnh.
2. c im ca trit hc Trung
Hoa c, trung i.
Th nht l nn trit hc nhn mnh tinh thn
nhn vn. Trong t tng trit hc Trung Hoa
c, trung i, t tng lin quan n con ngi
nh trit hc nhn sinh, trit hc o c, trit
hc chnh tr, trit hc lch s pht trin, cn trit
hc t nhin c phn m nht.
Th hai l cc trit gia Trung Hoa u tp trung
vo lnh vc lun l o c, xem vic thc
hnh o c nh l hot ng thc tin cn
bn nht ca mt i ngi, t ln v tr th
nht ca sinh hot x hi.
Th ba l trit hc Trung Hoa t c nhng
cuc cch mng ln, ch yu l c tnh ci
cch; cc trng pht trit hc i sau
thng k tha v pht trin t tng ca
cc trng phi i trc.
Th t l trong lch s trit hc Trung Hoa,
t tng duy vt v t tng duy tm
thng an xen vo nhau trong quan
im ca mt trng phi trit hc.

II. Cc trng phi trit hc
Trung Hoa c, trung i

1. Thuyt m- Dng , Ng Hnh.
1.1. T tng trit hc v m- Dng.
Theo quan nim ca Trit hc Trung Hoa c
i: m v dng l khi nim ch hai khuynh
hng i lp nhau, nhng li lin h tc ng ln
nhau, thng nht vi nhau to nn s vn ng
pht trin ca s vt.
VD: Dng: mt tri (nng), sng , cao, giai
cp thng tr,Qun t, ging c,chng
m: tri t (lnh), ti , thp, giai cp b
tr, Tiu nhn, ging ci, v

Tm li, bng quan nim m dng
trit hc Trung Hoa c i tha nhn
cc mt i lp tn ti khch quan.Chnh
s lin h tc ng ca cc mt i lp
thc y s vn ng pht trin ca s
vt. l quan im duy vt bin chng
s khai v th gii.
1.2. T tng trit hc v Ng hnh.
Thuyt ng hnh cho rng th gii vt
cht l do kim, mc, thy, ha, th to
thnh.
Kim (kim loi) tng trng cho tnh
cht: trng, kh, cay, pha Ty.
Thu (nc) tng trng cho tnh
cht: en, mn, pha Bc.
Mc (g) tng trng cho tnh cht:
xanh, chua, pha ng.
Ho (la) tng trng cho tnh cht:
, ng, pha Nam.
Th (t) tng trng cho tnh cht:
vng, ngt, gia.

Nm yu t ny khng tn ti bit lp tuyt
i m trong mt h thng nh hng sinh
- khc vi nhau theo hai nguyn tc sau:
+ Tng sinh (sinh ho cho nhau): Th
sinh Kim, Kim sinh Thu, Thu sinh Mc,
Mc sinh Ho, Ho sinh Th,...
+ Tng khc (ch c ln nhau): Th
khc Thu, Thu khc Ho, Ho khc Kim,
Kim khc Mc, Mc khc Th...

Tm li: bng quan nim ng hnh, trit
hc Trung Hoa c i tha nhn th gii
xung quanh ta l th gii vt cht, cc s
vt, hin tng ca th gii c s lin h tc
ng ln nhau tun theo quy lut. Quan
im ni trn v th gii tuy cn mc mc
cht phc nhng rt ng trn trng.

2. Trng phi trit hc Nho Gia.
2.1. Khng T (551- 479 tr.CN).
*Thn th v s nghip ca Khng T
Khng T l ngi m u khai sinh
ra trng phi Nho gia. ng tn tht l
Khng Khu, t l Trng Ni, sinh ra ti
nc L, nay thuc tnh Sn ng Trung
Quc.
ng sinh ra trong gia nh qu tc
nhng b sa st. Cha Khng T
tng lm quan v ca nc L, c lc
lm quan i phu ca nc L.
Nhng khi Khng T ra i cha
v hu (cha c ba v: v u c chn
con gi, v hai c mt con trai nhng
b bnh. Nm 70 tui cha ci v ba
sinh ra Khng T,n nm 73 tui th
cha mt).
Khng T l ngi thng minh, n
ha,nghim trang, khim tn v hiu hc.
Vi ng (hc khng bit chn, dy khng
bit mi). ng l ngi u tin m
trng hc Trung Quc.
Khng T tng lm quan nhng
khng c trng dng.Cuc i ng
khng thnh t trong quan trng nhng
li rc r trong lnh vc trit hc nhn
sinh. Khng T mt vo nm 73 tui.

Khng T vit nhiu tc phm (8 tc phm)
* Quan im trit hc ca Khng T v chnh
tr x hi
+ Quan nim v c nhn
Theo Khng T, c nhn c nhiu ngha,
nhng ngha chnh l thng ngi, l nhn
o i vi con ngi. Nhn cng l c hnh
ca ngi Qun t.
Theo Khng T, c nhn da trn hai
nguyn tc:
- Ci g mnh khng mun th ng lm cho ngi
khc k s bt dc vt thi nhn.
- Mnh mun ng vng th gip ngi khc
ng vng, mnh mun lp thn th gip ngi
khc lp thn k dc lp nhi lp nhn, k dc t
nhi t nhn.
Trn c s hai nguyn tc ny ng c th ha
thnh cc tiu chun o c i vi cc tng lp
x hi

c bit l i vi tng lp Qun t.
ng cho rng, i vi ngi lm chnh tr
qun l x hi, mun c c nhn phi c
nm iu:
Mt l knh trng dn.
Hai l khoan dung lng vi dn
Ba l gi lng tin vi dn
Bn l mn cn (tn ty trong cng
vic.)
Nm l em lng nhn i i s vi
dn.
+ Quan nim v l:
Khng T cho rng t c c nhn
phi ch trng dng l duy tr x hi.
L trc ht l l nghi, cch th cng,
t, l; l l k cng, trt t x hi, l nhng
quy nh c tnh php lut i hi mi ngi
phi chp hnh. Ai lm tri nhng iu quy
nh l tri vi o c. Nh vy l l
bin php t n c nhn.
+ Quan nim v chnh danh
Quy nh r danh phn ca mi ngi
trong x hi.
Khng T cng nh cc nh nho u
c hoi bo v mt x hi c k cng.
Thi i Khng T l thi i x hi ri
lon v vy iu cn bn ca vic lm
chnh tr l xy dng x hi chnh danh
mi ngi, mi ng cp xc nh r danh
phn ca mnh m thc hin.
- Chnh danh gm c hai b phn danh
v thc:
* Danh l tn gi, l a v, l th bc
ca con ngi.
* Thc l quyn li m con ngi
c hng ph hp vi danh. Khng T
cho rng danh v thc phi thng nht vi
nhau.
T ng chia x hi thnh nm mi quan
h gi l ng lun:
Vua ti (Qun thn): vua nhn ti trung
Chng V (phu ph): chng bit iu v
nghe l phi
Cha Con (ph t): Cha hin con tho
Anh em (huynh ): anh tt em ngoan
Bn b (bng hu): chung thy.
Khng T cho rng nu mi ngi, mi ng
cp thc hin ng danh phn ca mnh th x
hi c chnh danh v x hi c chnh danh l x
hi c k cng th t nc s thi bnh thnh tr.

* Quan im trit hc ca Khng
T v th gii:
- Trong quan im v th gii th Khng T c
s giao ng gia lp trng duy vt v lp trng
duy tm. Bi v khi th ng tin c mnh tri, ng cho
rng; t sinh c mnh, sng cht ti tri, khng th
ci c mnh tri.
- Khng T cho rng ngi Qun t c ba iu
s: s mnh tri, s bc i nhn, s li thnh
nhn. Trong s nht l s mnh tri. Nhng c
khi Khng T li khng tin c mnh tri, ng cho
rng: tri ch l lc lng t nhin khng c tr,
khng can thip vo cng vic ca con ngi.
Tm li, mc d ng trn lp trng
th gii quan duy tm bo th nhm bo
v trt t x hi nh Chu suy tn, nhng
trit hc ca Khng T c nhiu yu t
tin b ch cao vai tr o c k
cng x hi, cao nguyn tc gio dc
o to con ngi, trng ngi hin ti,
nhn o i vi con ngi v nhng
quan im tin b ca ng nhm xy
dng x hi thi bnh thnh tr.
2.2. Mnh T (327 289 tr.CN)
Mnh T tn tht l Mnh Kha, t l
D,sinh ti nc L , nay thuc tnh Sn
ng Trung Quc. ng l ngi k tha
v pht trin t tng ca trng phi
Nho Gia . Quan im trit hc ca Mnh
t th hin 3 ni dung :
* Quan im ca Mnh T v th
gii :
Mnh T pht trin t tng thin mnh
ca khng T v y th gii quan y ti nh
cao ca ch ngha duy tm. ng cho rng
khng c vic g xy ra m khng do mnh tri ,
mnh nn ty thun m nhn ly ci mnh chnh
ng y . T , Mnh T a ra hc thuyt
vn vt u c trong ta , nn ch cn t tnh
ni tm l bit c tt c ngha l khng phi
tm ci g th gii khch quan m ch cn tu
dng ni tm l bit c tt c .
* Quan im v bn cht con ngi :
Mnh T cho rng bn cht con ngi vn l
thin , tnh thin l do thin ph ch khng phi
l do con ngi la chn. Nu con ngi bit gi
gn th lm cho tnh thin ngy cng mnh thm,
nu khng bit gi gn s lm cho n ngy cng
mai mt i th con ngi cng thm nh nhen, ti
tin khng khc g loi cm th.
T Mnh T kt lun : bn cht con ngi
l thin nhng con ngi hin thc c th l c.
l do xh ri lon , lun thng o l b o ln.
Cho nn thit lp quc gia thi bnh thnh tr th
phi tr li cho con ngi tnh thin bng ng
li chnh tr ly nhn ngha lm gc.
* Quan im v chnh tr x hi :
Mnh T c nhiu tin b c bit l t tng
ca ng v Dn quyn, tc cao vai tr ca qun
chng nhn dn .
ng cho rng trong mt QG qu nht l dn ri
mi ti vua , n ca ci x tc dn vi qu ,qun vi
khinh, x tc th chi .
Vi tinh thn y Mnh T ch trng xy dng
mt ch bo dn , dng dn tc l phi chm lo
, bo v nhn dn, ng yu cu ngi tr v t nc
phi quan tm n dn , phi to cho dn c nh
ca , rung vn , ti sn bi v h hng sn mi
hng tm.
ng l ngi ch trng khi phc ch
tnh in cp t cho dn .
ng khuyn cc bc vua cha tit kim
chi tiu , thu thu ca dn c chng mc.
l nhng quan im ht sc mi m
v tin b ca ng khin ng mnh dn a
vo ng li chnh tr ca trng phi Nho
Gia hng lot vn mi m tot ln tinh
thn nhn bn theo con ng ly dn lm
gc .

2.3 Tun T (298 238 tr CN).
Tun T thng gi l Tun Hung, T l
Tun Khanh; ng sinh ti nc Triu. ng
l ngi k tha, pht trin t tng ca
trng phi Nho gia. ng c coi l nh
trit hc duy vt kit xut trong lch s
Trit hc Trung Hoa C trung i.
Quan im trit hc ca ng c
th hin nhng ni dung sau:
Quan im v th gii:
ng c quan im duy vt tng i trit v th
gii. Khc vi quan im ca Mnh T v Khng T
va duy vt, va duy tm. Tun t cho rng, v tr
gm c 3 b phn l: Tri c 4 ma, t c sn
vt, Ngi c vn t.
+ Theo ng, tri ch l mt b phn ca v tr nh
nhng b phn khc, tri khng c linh hn, khng c
ch, khng can thip vo cng vic ca con ngi,
song tri c o ca tri. o tri y c hiu l
quy lut ca t nhin, n hot ng khng ph thuc
vo ch con ngi.

+ Theo Tun T, o tri din ra theo l t nhin
nht nh, khng lin quan n o ngi. o
tri chi phi s bin i ca vn vt, s thay
i ca v tr khng ph thuc vo s sng
sut hay ngu mui ca con ngi.
Nh vy, vi cch hiu v tri v o tri nh
vy, Tun T ph nhn vai tr quyt nh
ca thin mnhi vi vn mnh x hi v con
ngi, ng thi ng cng tha nhn tnh
khch quan ca quy lut t nhin.
Quan im v l lun nhn thc.
Trong trit hc ca mnh, Tun T xy dng hc
thuyt v nhn thc trn nn tng ca ch ngha duy
vt. ng khng nh rng: con ngi c kh nng
nhn thc c th gii v quy lut ca n. Trong ,
i tng ca nhn thc l th gii khch quan.
ng thy rng, qu trnh nhn thc ca con ngi bt
u t kinh nghim do cm quan (gic quan) a li;
mi gic quan u c tnh nng ring bit phn nh
mt mt no ca s vt bn ngoi. Do vy, mun
nhn thc ng, nhn thc su sc v s vt cn
phi da vo mt kh quan c bit l t duy m ng
gi l Tm.
ng cho rng, ch c qua s suy l ca t duy
th mi c th phn bit hoc phn on ng
c tnh cht ca s vt do cc c quan cm
gic phn nh. Nhng hot ng ca t duy
(tm) cng phi ly hot ng ca cc c quan
cm gic lm c s.
Nh vy, Tun T khi qut c nhng
vn c bn ca qu trnh nhn thc, ng
gii quyt ng mi quan h gia cm gic v
t duy, trong qu trnh nhn thc v coi tri thc
l kt qu ca qu trnh nhn thc.
Quan im v con ngi.
Tun t l ngi i su nghin cu con ngi, ng
coi con ngi l mt b phn ca th gii, ng tin
kh nng con ngi. ng cho rng, vic tr hay lon,
lnh hay d l do con ngi lm ra ch khng phi ti
tri. T Tun T khuyn con ngi hy tin mnh,
bit lm ch mnh. Theo ng, ch cn ra sc sn xut
nng nghip v tit kim tin ca th tri s khng
cho con ngi ngho i v nu gi gn thn th khe
manh, n iu th tri s khng cho con
ngi m au bnh tt. Vi tinh thn y, Tun T
mnh dn ra hc thuyt con ngi c th ci to
c t nhin bng tr khn ca mnh .
Nh vy, so vi quan im ca Khng T v
Mnh T th Tun T nh gi cao vai tr
ca con ngi trong th gii. Con ngi trong
trit hc ca Khng Mnh l nn nhn ca s
phn, ca thin mnh; trong khi , con ngi
ca Tun T l con ngi chng li nh mnh,
ci to s phn ca chnh mnh v ci to gii
t nhin (y l quan im mi m v con
ngi ca ng).
Quan im v bn cht con ngi
Trong trit hc ca Tun T, quan im v bn cht
con ngi i lp vi quan im ca Mnh T. Nu
Mnh T cho rng, bn cht ca con ngi l thin
th Tun T cho rng bn tnh ca con ngi l c.
Ngha l con ngi sinh ra c sn bn tnh c.
+ S d bn tnh ca con ngi l c v con ngi
sinh ra vn c lng ham li v dc vng. tha mn
nhng ham mun v dc vng , con ngi phi
hnh ng thun theo tnh t nhin ca mnh. iu
, t dn n s tranh ginh, cp bc, chim ot
ca nhau. Ngha l dn n nhng iu c.
ng cho rng, Ngi ta sinh ra l c s hiu
li, thun theo tnh y m c s phn tc m
mt lng trung tn. Ngi ta sinh ra l c ci
dc ca tai mt, c ci am m m thanh v
mu sc. Thun theo tnh y nn sinh ra dm
lon m mt l ngha.
Do , x hi phi c t chc thnh khun
mu v dng chun mc php l gio ha
con ngi, a con ngi tr v vi ci thin.
( l xut pht im ca ng li php gia
sau ny).
Quan im v chnh tr x hi.
Trong quan im chnh tr x hi, Tun T k tha
nhng t tng tin b ca Khng T, Mnh T,
ng thi ng b sung pht trin thm nhng quan
im mi.
Tun T cho rng, tr nc ch c o c v l ngha
khng thi c l cha n. o c v l ngha nng
v phn xy, nh v phn chng. Theo ng, ng li
chnh tr tt nht l phi kt hp c hai mt . C
ngha l phi kt hp c l tr v php tr. Ni cch
khc l php tr nc phi kt hp c l gio v hnh
pht.
Tun T cho rng, i vi nhng ngi n vi ta vi
tt th ta dng l m i x vi ho, i vi ngi n
vi ta vi xu th ta dng hnh pht i x vi h.
Mt khc, Tun T l ngi k tha v
pht trin t tng cao vai tr qun
chng nhn dn ca Mnh T; ng ku
gi ngi ng u t nc phi quan
tm n dn, phi chm lo sn xut nng
nghip, tch tr ca ci, pht trin sn
xut, tit kim tiu dng; chm lo cho dn
c ci n, ci mc, c cng vic t ma
ng n ma h, lm sao cho trn di
cng giu c.
So vi Khng T v Mnh T, Tun T l ngi
thy c sc mnh to ln ca qun chng nhn
dn.ng cho rng, Vua l thuyn, dn l nc, nc
ch thuyn v nc cng lt thuyn. l nhng
quan im ht sc tin b cu ng v vai tr ca qun
chng nhn dn trong lch s.
Tm li, so vi Khng T v Mnh T, trit hc ca
Tun T l mt trnh pht trin cao v c nhiu
quan im mi. V vy, trit hc ca Tun T l trit
hc duy vt tin b. Hc thuyt ca Tun T l tp i
thnh cc hc thuyt i trc, c ph phn, k
tha, pht trin nhng quan im tin b, ng thi
m mn cho trng phi php gia sau ny.
3. Trng phi o gia
o gia l mt trng phi trit hc ln
trong lch s trit hc Trung Hoa c i, n
c nh hng su sc khng ch n t
tng m c truyn thng vn ha cu
hu ht cc dn tc Chu .
o gia gn lin vi tn tui ca Lo T
v Trang T, v vy cn gi l o Lo
Trang.
3.1 Trit hc ca Lo T (Sinh
khong TK VI V trc CN):
a. Thn th v s nghip ca Lo T
Lo T c lch s Trung Hoa coi l ng t
ca o gia. Cuc i v s nghip ca ng
c i sau vit li mang nhiu tnh huyn
thoi.
Nhng theo s k ca T M Thin, Lo T l
ngi sng cng thi vi Khng T. ng h L,
tn Nh, t l B Dng, ngi i gi ng mt
knh trng l lo am.
Lo T l ngi nc S, huyn Kh, lng
L, xm Khc Nhn (thuc tnh H Nam
Trung Quc ngy nay), ng tng lm
quan s gi kho sch cho nh Chu.
Lo T l ngi c nhiu, hiu rng, i
nhiu ni, song thch sng n dt. Ton b
t tng ca ng c trnh by ngn gn
trong tc phm o c kinh. Nhng quan
im trit hc ca ng mang tnh cht gi
m v t n thm trm su sc. T
tng ca Lo T c th hin nhng
ni dung sau y:
b. Ni dung t tng trit hc ca
Lo T
T tng v o:
T tng v o l im xut pht ng thi
cng l ht nhn trong trit hc ca Lo T.
Trong khi trnh by t tng v o, Lo T
bc l r th gii quan duy vt v php bin
chng t pht.
+ Trong trit hc Trung Hoa, o lc u l con
ng, dn dn v sau o cn c bao hm
ni dung bn th lun v quy lut.
Theo quan im ca Lo T, o l ngun gc, l
bn cht su kn ca vn vt, theo ng o l khi
hn n, khng c hnh th, khng c tnh cht, mp
m thp thong, .khng bit t tn g nn t tn
o.
Lo T cho rng, o th hin hai tnh cht: T
nhin thun phc v trng khng.
Tnh t nhin ca o c hiu nh l tnh khch
quan vn c ca s vt, n tn ti khng ph thuc
vo ch con ngi. Tuy nhin, tnh t nhin khch
quan ca o khng th hiu nh khi nim tn ti
khch quan ca trit hc phng Ty. Bi v, o
cha ng v ha ng c ci tn ti v ci khng tn
ti, c ci tnh lng v ci bin i, c ci tng i v
ci tuyt i. Ngha l n tn ti t nhin, nhng
khng phi tn ti c nh tnh hnh thi, m l trng
thi cha ng tt c
Nh vy xt v bn cht, o trc ht c
hiu l ngun gc ca v tr, l bn th u
tin ca v tr, sinh ra c tri, t, thn linh.
+ Mt khc, trong trit hc ca Lo T, o
khng ch c hiu l ngun gc ca v tr
m cn theo ngha l quy lut vn hnh ca v
tr. Lo T cho rng khng u l khng c
o, khng u l khng theo o, o l
ci v hnh nhn khng thy, n khng gp,
ui khng c nhng u cng c o.
ng cho rng, tri c o m trong, t c o
m yn, thn c o m linh.
T Lo T rt ra kt lun: o c hai tnh
cht c bn l tnh ph bin, gi l o
thng v tnh khch quan gi l o V Vi
(ngha l o hot ng khng ph thuc vo
ch con ngi). Lo T cho rng, khng cn ai
ra lnh, o t mnh lm, o vn t nhin
lnh lng trc con ngi, n khng v rt m
dp b ma ng, khng v nng m b ma
h.
Nh vy, thng qua phm tr o, Lo T va
tha nhn ngun gc ca th gii l vt cht,
ng thi ng cng tha nhn s tn ti khch
quan ca quy lut chi phi s vn ng ca t
nhin v x hi.
3.2 T tng v php bin chng
Trit hc ca Lo T bao hm nhn t c sc
v php bin chng cht phc.
+ Php bin chng ca Lo T l s pht trin t
tng v s bin dch trong kinh dch ca trit
hc Trung Hoa. ng cho rng: Ton b th gii
l cuc i chuyn tip khng ngng. S vn
ng bin i ca vn vt khng phi l hn
lon m tun theo nhng qui lut tt yu. y
l nhng qui lut nghim ngt, khng s vt
no ng ngoi qui lut k c tri t, thn linh.
+ Theo Lo T: Ton th v tr b chi phi bi 2
qui lut ph bin: l qui lut qun bnh v
qui lut phn phc.
Lut qun bnh: lun gi cho s vn ng c
thng bng khng cho ci g thi qu, thin
lch hay bt cp. Ngha l, ci g khuyt s
c trn y, ci g cong s c thng, ci
g vi s c b p cho y, ci g c s i
mi li. l o t nhin.
Lo T vit Khuyt tc ton, cong th ngay,
trng li y, c th li mi- o c kinh,
thng thin chng 22.
V d: Biu tng ca lut qun bnh l nc,
nc c bn tnh mm mi, gp ch trng th
nhy vo, gp ch y d th chy ra, lnh ch
cao, tm ch thp. V th n ngy m chy mi
khng ngng. Ln trn thnh thnh ma thm
nhun vn vt, xung di thnh sng lch,
ti mt mun loi. Chnh nh lut qun bnh
m vn vt tn ti bin i khng ngng theo
mt trt t t nhin nht nh.
Qu trnh bin i ca vn vt cn tun theo
lut phn phc ngha l pht trin ti cc im
s tr thnh ci i lp vi chnh n.
Lut phn phc ca Lo T c hai ngha:
- Phn phc c ngha l vn vt bin ha trao i
cho nhau theo mt vng tun hon u n, k
tip, nhp nhng bt tn nh 4 ma xun, h,
thu, ng thay i qua li.
- Phn phc cn c ngha l tr v vi o t
nhin V vi. Ngha l tr v vi chnh bn tnh
t nhin ca mnh, khng thi qu, khng bt
cp. Theo Lo T nu khng tr v vi o t
nhin V vi, c tnh can thip vo ci bn tnh
t nhin ca to ha l chuc ly tht bi. ng
cho rng nu tri khng trong s v, t khng
yn s l, hang khng y s cn.
Nh vy s tr v vi o c ngha l s ha
nhp, ng nht vi ci tnh lng, mc mc,
thun phc, t nhin ca o.
+ Trong php bin chng ca mnh Lo T i
su l gii v ngun gc ca s vn ng bin
i. Theo ng mi s vt l mt th thng nht
ca hai mt i lp. Hai mt ny va xung khc
i lp, li va lin h rng buc bao hm ln
nhau v khng th thiu c nhau. Lo T
vit trong vn vt khng vt no m khng
cng m bng dng hai mt ny va nng
ta ph thuc vo nhau li va xung khc vi
nhau trong s vt.
y Lo T vch ra c bn cht ca
mi quan h l thng nht v u tranh ca cc
mt i lp trong bn thn s vt, l ngun
gc ca mi s bin i.
- Theo Lo T, cc mt i lp trong s vt trong
qu trnh u tranh c th chuyn ha ln
nhau, khi s pht trin t n cc im th s
tr thnh mt i lp vi chnh n do ha l
ch da ca phc, phc l ch nu ca ha.
Gi to khng sut sng, ma ln khng sut
ngy

Tuy nhin theo Lo T, s u tranh chuyn
ha ca cc mt i lp khng theo khuynh
hng pht trin dn n xut hin ci mi m
theo vng tun hon ca lut phn phc. Hn
na Lo T khng ch trng gii quyt mu
thun bng u tranh ca cc mt i lp m
ch trng ly ci tnh, ci mm, ci V vi, ci
iu ha to thnh s chuyn ha (y l
mt hn ch trong php bin chng ca ng).
3.3 T tng v o V vi
V vi l mt khi nim trit hc o c ca
ngi Trung Hoa c i ch phng php
sng t nhin mc mac, thun phc khng b
cng ch g p.
Khi nim V vi ca Lo T: cng xut pht t
ngha ny nhng ct li thc s ca n l
ngh thut sng ca con ngi trong s ha
nhp vi t nhin, thun theo bn tnh t nhin
ca con ngi.
Khi nim V vi ca Lo T c ba ngha
chnh.
Mt l, vn vt u c bn tnh t nhin ca
mnh, chng tn ti, vn ng, bin ha theo l
t nhin khng cn bit n ngha mc ch
ca bn thn chng.
V d: bn tnh t nhin ca c l bi li di
nc, chim l bay trn tri.
V vy khng nn can thip vo qu trnh vn
hnh ca cc s vt, bit chp nhn, thch ng
vi mi hon cnh, mi trng.
Hai l, V vi cn c ngha l t do tuyt i
khng b rng buc bi bt c tng, dc
vng, am m, ham mun no.
Theo Lo T nu trong i sng ngi ta c
chy theo nhng nhu cu ham mun tri vi
kh nng, bn tnh t nhin ca mnh s nh
mt chnh bn thn mnh. Chnh nhng ham
mun dc vng lm con ngi mt t do.
Ba l, V vi cn c ngha l lun bo v, gi kn
bn tnh t nhin ca mnh, bit ngn chn, bi
tr nhng g lm hi n bn tnh t nhin.
Nh vy thc cht ca V vi khng phi l th
ng, bt ng hay khng hnh ng m V vi
l hnh ng theo bn tnh t nhin ca o.
+ T quan im V vi Lo t rt ra nhng im
cn bn trong ngh thut sng ca con ngi
l nhng c tnh: T i, cn kim, khim
nhng, khoan dung, tri tc.theo t tng
ny cn phi t b nhng g l nhn to, phi
o php t nhin. Tinh thn y dn Lo T
n ch quan nim mt cuc sng, mt phong
cch sng theo o n mc chi b truyn
thng nhn to.
+ Trong ng li tr nc an dn, Lo T nht
tr vi Khng T l ngi ng u nh nc
phi l mt thnh nhn.
Nhng nu Khng T ch trng, thnh nhn
tr v thin h bng nhn, l, ngha, tr, tn th
Lo T ch trng thnh nhn tr v thin h
bng o V vi. Ngha l trong m hnh x hi
ca Lo T ng ch trng xa b ht mi
rng buc ca con ngi bi cc qui phm o
c php lut, tri thc, cng ngh tr li
con ngi ci bn tnh t nhin nguyn thy
vn c ca n (y l mt hn ch ca ng)
Kt lun:
T tng ca Lo T v o cng nh php
bin chng v ch ngha V vi l rt su sc v
c o. Vi trnh t duy l lun cao, nhng
quan im y ca Lo T ng gp ng k
vo s pht trin t tng trit hc phng
ng. Tuy nhin Lo T trong t tng trit
hc ca ng vn cn nhng hn ch bi iu
kin lch s khi gii quyt nhng vn bn th
lun, nhn thc lun hay php bin chng.
Nhng d sao v phng din lch s chng ta
cng phi nghing mnh trc di sn ti hoa v
sc so ca ng.
CHNG IV
TRIT HC HY LP C I
I. Hon cnh ra i v c im ca trit hc
Hy Lp c i.
1. Hon cnh ra i ca trit hc Hy Lp
c i.
- Hy Lp c i l mt vng t rng ln bao
gm min nam bn o Ban Cng thuc Chu
u, nhiu hn o bin gi v c min ven
bin ca bn o Tiu . iu kin a l thun
li cho nn t rt sm cc ngnh nng nghip,
th cng nghip, thng nghip Hy Lp c i
pht trin.
- V mt x hi, ch chim hu n l Hy
Lp thnh hnh mt cch ph bin vo khong t th
k X n th k XIII tr.CN. y l thi k x hi
phn chia thnh hai giai cp c bn: ch n v n l.
- Thi k ny cng din ra mu thun gay gt
gia tng lp ch n dn ch v ch n qu tc.
Trong ch n dn ch l phi ch n tin b,
ng v pha NDL, cn ch n qu tc i biu cho
xu hng phn ng mun duy tr mt x hi c ti.
Cuc u tranh c tc ng tch cc ti vic pht
trin LLSX.
Nh s pht trin mnh m ca lc
lng sn xut thc y s phn cng lao
ng x hi. Do , thi k ny lao ng
tr c tch khi lao ng chn tay, x
hi hnh thnh mt b phn tr thc
chuyn nghin cu trit hc v khoa hc.
iu ny gp phn vo vic pht sinh cc
ngnh khoa hc, trong c trit hc.
Do nhu cu ca hot ng thc tin, nht l
nhu cu pht trin thng mi v hng hi
Hy Lp quyt nh s pht sinh v pht trin
ca nhng tri thc v thin vn, kh tng, ton
hc, vt l, ...
V vy thi k ny Hy Lp xut hin
sm mt s ngnh khoa hc t nhin, nhng
cc ngnh khoa hc ny cha sc tr
thnh nhng ngnh khoa hc c lp. Lc ny
tt c cc khoa hc t nhin nm chung trong
trit hc.

Do , trit hc lc gi l trit hc t
nhin v cc nh trit hc thi k ny
cng l nhng nh khoa hc t nhin.
Qua thy trit hc Hy Lp c i
ngay t khi mi ra i gn cht vi nhu
cu ca thc tin, gn lin vi nhng
thnh tu ca khoa hc t nhin.

2. c im ca trit hc Hy Lp c i
- Trit hc Hy lp c i c c im
ring c o ca n. l nn trit hc
phong ph rc r, nhiu mu sc, nhiu
trng phi vi nhiu trit gia tiu biu.
ng nh Ph.ngghen nhn xt: T cc
hnh thc mun hnh mun v ca t
tng trit hc c Hy Lp c mm
mng v ang ny n hu ht tt c cc
loi th gii quan sau ny.
- Trit hc Hy Lp c i hnh thnh pht
trin gn lin vi s pht trin ca khoa
hc t nhin v cc nh trit hc thi k
ny ng thi cng l nhng nh khoa
hc t nhin.
- Trong lch s trit hc Hy lp c i, ch
ngha duy vt c c im l mc mc,
cht phc, gn lin vi php bin chng
s khai, t pht.
II. Mt s trit gia tiu biu.
1. Hraclit (520 460 tr.CN).
Hraclit va l nh trit hc va l nh
vt l. ng l nh trit hc duy vt c t
tng bin chng v th gii.
Quan im trit hc ca ng th hin
nhng ni dung sau y.


* Quan im v th gii:
Hraclit tha nhn th gii l
vt cht m c s u tin, duy
nht ca n l La. la l ngun
gc, l ci c trc, l bn cht
ca mi s vt v l c s ca mi
s bin i.

ng cho rng, di tc ng ca la,
t bin thnh nc, nc bin thnh
khng kh v ngc li ging nh hng
ho trao i thnh vng v vng thnh
hng ho.
Theo Hraclit, mi s vt lun trnh
thi vn ng bin i chuyn ho khng
ngng ging nh dng chy ca con
sng.
ng nu ln lun im bt h rng:
Ngi ta khng th tm hai ln trn
cng mt dng sng.

Ngun gc ca s vn ng bin i ca
s vt, theo ng l s thng nht v u
tranh gia cc mt i lp trong bn thn s
vt. Thng qua u tranh bn cht s vt
bc l ra v nh con ngi nhn thc
ng v s vt.
Theo Hraclit S vn ng v pht trin
ca s vt tun theo quy lut (ng gi l
Logos). Ngi no thu hiu c Logos v
lm ng theo Logos th ngi l ngi
c tr tu.

* Quan im v l lun nhn thc:
Hraclit cho rng, nhim v ca
nhn thc l phi hiu bit su sc v
t nhin. Con ngi nhn thc t
nhin bng c cm gic v t duy.
Trong t duy c vai tr cc k quan
trng. Nhn thc chn thc l nhn
thc Logos ca s vt, song chn l
phi l c th.
Quan im v chnh tr- x hi:
Hraclit ng trn lp trng ca ch n
qu tc chng li phi ch n dn ch. ng
cao vai tr ca nhng c nhn u t v t ra
khinh mit qun chng nhn dn lao ng. ng
coi mt ngi u t snh vi hng vn ngi
khc.
Tm li: Hraclit c rt nhiu ng gp v
mt trit hc c vn th gii quan cng nh
nhn thc lun, c bit l php bin chng.
Tuy cn mc mc, cht phc, nhng v c bn
nhng quan nim l ng n.
2. mcrit (460 370 tr.CN).
mcrit l nh trit hc duy vt v i
trong th gii c i.
ng l ngi nghin cu trn nhiu lnh
vc v nm c hu ht nhng kin thc
ng thi: trit hc, logic hc, ton hc, v
tr hc, vt l hc, sinh vt hc, tm l hc,
gio dc hc, o c hc, m hc, ngn
ng hc.
V vy, ng c coi l ngi c b c
bch khoa u tin trong ngi Hy Lp.
quan im duy vt ca ng c th hin
nhng ni dung sau.
*Quan im v th gii:
mcrit cho rng, c s u tin cu
to nn mi s vt l nguyn t. Nguyn t
l phn t nh nht khng th phn chia
c na, khng nhn thy c, khng m
thanh, khng mu sc, khng mi v v tn
ti vnh vin.

Theo quan im ca mcrit, cc s vt
l do cc nguyn t lin kt li vi nhau to
nn. Tnh a dng ca nguyn t lm nn tnh
a ng ca th gii cc s vt. Nguyn t t
thn vn ng nhng khi kt hp vi nhau
thnh vt th lm cho vt th v th gii vn
ng khng ngng.

Ln u tin trong lch s mcrit nu
ln khi nim khng gian, theo ng khng
gian l khong trng m cc nguyn
t vn ng lin kt li vi nhau. ng l
ngi thy c mi lin h gia vt
cht, vn ng v khng gian. y
mcrit th hin lp trng duy vt
v t nhin.

*Quan imv l lun nhn thc:
mcrit l ngi c cng ln trong
vic xy dng l lun nhn thc ca
ch ngha duy vt thi c i. ng cho
rng i tng ca nhn thc l vt
cht, l th gii xung quanh con ngi
v nh vo s tc ng ca i tng
nhn thc vo gic quan nn con
ngi mi nhn thc c s vt.

mcrit chia nhn thc thnh 2 dng
l: nhn thc m ti v nhn thc chn l.
Nhn thc m ti l nhn thc do cc
gic quan em li.
Nhn thc chn l l nhn thc do s
phn tch su sc s vt nm bn cht
bn trong ca n. Hai dng nhn thc trn
c mi lin quan cht ch vi nhau, trong
nhn thc chn l su sc hn v n
phn nh c bn cht bn trong ca s
vt.

mcrit cn l ngi t nn mng
cho s ra i ca logic hc vi t cch l
khoa hc ca t duy. ng l ngi u
tin trong lch s vit tc phm Bn v
logic hc ng coi logic hc l mt cng
c nhn thc cc hin tng ca t
nhin. ng l ngi nhn mnh phng
php quy np. Tc l phng php i t
ci ring n ci chung nhm vch ra bn
cht ca s vt.

* Quan im v chnh tr x hi:
mcrit l ngi ph phn mnh m tn gio.
ng cho rng nhng thn thnh ca tn gio Hi Lp
ch l s nhn cch ha nhng hin tng ca t
nhin hay thuc tnh ca con ngi.
mcrit l ngi ng trn lp trng ca tng
lp ch n dn ch chng li bn ch n qu tc,bo
v ch dn ch n, ng coi ch N L l hp
l .

mcrit c nhng quan im tin b v
mt o c. Theo ng phm cht con ngi
khng phi li ni m vic lm.Con
ngi cn hnh ng c o c, cn hnh
phc ca con ngi l kh nng tr tu,
kh nng tinh thn ni chung,v nh cao ca
hnh phc l tr thnh nh thng thi.
Tm li nhng quan im trit hc ca
mcrit tuy cn mc mc cht phc, song
a trit hc duy vt Hi Lp c i ln
bc tin mi,ng gp cho kho tng trit
hc ca nhn loi nhng thnh qu v gi.
3. Platon (427 347 tr.CN).
Platon l nh trit hc duy tm khch
quan, quan im trit hc ca ng i lp
vi trit hc duy vt ca mcrit.
Quan im trit hc ca ng c th
hin nhng ni dung sau y

Platon coi nim l th gii chn thc,
c trcv sinh ra th gii cc s vt. Cn
th gii cc s vt l khng chn thc. Bi
v cc s vt khng ngng bin i. Do
, khng c ci g l n nh vnh vin.
Nh vy, khi gii quyt vn c bn
ca trit hc Platon ng trn lp trng
ca ch ngha duy tm khch quan.
* Quan im v th gii:
*Quan im v l lun nhn thc
Platon cng c tnh cht duy tm. Theo ng,
nhn thc ca con ngi khng phi l phn nh
cc s vt ca th gii khch quan m ch l qu
trnh nh li, hi tng li ca linh hn v th gii
nim, v nhng iu m linh hn bt gp khi cn
th gii nim, khi cha tr ng vo th xc con
ngi.
Trn c s , Platon phn hai loi tri thc: tri
thc hon ton ng n tin cy v tri thc m nht.
Loi th nht l tri thc nim, tri thc ca linh hn
trc khi nhp vo th xc v c c nh hi
tng. Loi th hai ln ln ng sai, l tri thc nhn
c nh vo nhn thc cm tnh, khng c
chn l.
* Quan im v chnh tr x hi
Platon ch trng cn phi duy tr cc
hng ngi trong x hi, cng c ngha l
duy tr s bt bnh ng gia mi ngi.
Theo ng Nh nc ra i cng l p
ng nhng nhu cu . ng a ra m
hnh Nh nc l tng.
Trn c s ph phn cc hnh thc nh
nc c trong lch s Platon a ra m
hnh Nh nc l tng da trn c s phn
chia x hi thnh ba ng cp da vo c
trng o c:
-ng cp th nht l cc nh trit hc,
cc nh thng thi gi v tr lnh o x hi.
- ng cp th hai l qun nhn c trch
nhim bo v Nh nc l tng.
- ng cp th ba l dn lao ng t do,
th th cng c nhim v sn xut ra ca ci
vt cht m bo cuc sng cho nh nc.
S tn ti v pht trin ca Nh nc l
tng da trn s pht trin ca sn xut vt
cht, s phn cng cc ngnh ngh v gii
quyt mu thun gia cc nhu cu x hi. S
vinh quang ca nh nc ph thuc vo cc
phm cht: S thng thi, s dng cm, s
chnh ngha v phong duy tr chun mc x
hi. Trong s thng thi l tri thc cao nht
v l nim vinh quang ca ring nh trit hc.

Tm li: Platon l nh trit hc duy
tm khch quan cp mt cch c h
thng nhiu vn ca trit hc. Tuy cn
nhiu hn ch, song Platon ng gp
cng lao to ln vo vic nghin cu nhng
vn v hnh thi thc x hi, v t
duy l lun.

CHNG V
TRIT HC TY U THI K PHC
HNG (TH K XV XVI)
I. Hon cnh ra i ca trit hc Ty u thi k
Phc hng.
Thi k Phc hng cc nc Ty u l t th k
XV n XVI. Gi l thi k Phc hng vi ngha l
thi k ny c s khi phc (lm sng li) v pht
trin nhng gi tr vn ho thi c i.
Xt v mt hnh thi kinh t - x hi, y l thi k
cc nc Ty u ang chun dn t XHPK ln
XHTB. Trong thi k ny, nhiu cng c lao ng
c ci tin v hon thin, to ra iu kin cho
cc cng trng th cng t bn tng bc nng cao
nng sut lao ng.
Nhng pht kin a l nh tm ra chu M
v ng hng hi sang n v Trung Quc
qua chu Phi, m rng giao lu hng ho
gia cc nc, gia ng v Ty. Nh ,
sn xut v thng nghip pht trin, phng
thc sn xut t bn ch ngha hnh thnh,
pht trin nhanh chng.
Giai cp t sn mi hnh thnh l giai cp
tin b, c nhu cu pht trin khoa hc t
nhin to c s cho s pht trin sn xut
v cn c CNDV lm v kh t tng chng
li th gii quan DT ca GCPK.
T nhng c im KT,CTXH ni trn
nh hng trc tip n s pht trin t
tng trit hc. Do trit hc thi k ny
c c im l gn b cht ch vi
KHTN; cc nh KHTN thi k ny khng
nhng l nhng ngi khng l v mt tr
tu m cn l nhng ngi c bn lnh
dng cm trong cuc u tranh chng
CNDT tn gio bo v chn l khoa
hc.
II. Mt s trit gia tiu biu.
1.Niclai Cpcnic (1473 1543).
Niclai Cpcnic l nh thin vn hc v trit
hc ngi Ba Lan. ng l ngi u tin a ra
thuyt Nht tm, coi mt tri l trung tm, tri t v
cc hnh tinh khc u quay quanh mt tri.
Thuyt Nht tm ca ng c ngha rt ln
v trit hc v khoa hc t nhin lc by gi. N bc
b thuyt a tm ca Ptlm v do ging
mt n quyt nh vo chnh nn tng ca th gii
quan tn gio v nh du s gii phng khoa hc
t nhin khi thn hc v tn gio.
Pht minh ca Cpcnc l mt cuc cch
mng trn tri, bo trc mt cuc cch mng trong
cc quan h x hi.
2. Giocan Brun
(1548 1600).
Brun l nh trit hc ng thi l mt nh
khoa hc t nhin v i, ng cng l tu s
nghin cu thn hc Italia.
Brun l ngi k tha v pht trin thuyt
Nht tm ca Cpcnc. ng cho rng: xung
quanh tri t c mt bu khng kh v n cng
xoay vi tri t. Theo ng c v vn th gii
ging nh thi dng h ca chng ta, th gii
chng ta ang sng cng nh th gii nh
tri u do vt cht to nn.
Brun cng c ng gp quan trng trong
s pht trin php bin chng. ng c t
tng bin chng v s ph hp ca cc
mt i lp.
Theo ng, trong t nhin, mi ci u lin
h vi nhau v u vn ng, ci ny mt i
th ci khc ra i. Cc mt i lp cng
chuyn ha ln nhau: tnh yu chuyn thnh
cm th v ngc li; cht c c th tr
thnh bi thuc tt nht v ngc li
T tng bin chng ca ng vt xa
cc nh trit hc Hy Lp c i v ng da
trn thnh tu ca ton hc v c hc thi i
ca mnh.
V mt nhn thc lun, khi xy dng
phng php mi ca khoa hc, Brun i hi
khoa hc t nhin phi da trn thc nghim.
ng thi, khi cao vai tr ca thc nghim
v kinh nghim, ng cng ht sc coi trng t
duy l tnh trong qu trnh nhn thc.
ng cho rng, mc ch cao nht ca t
duy l nm bt quy lut ca t nhin. Theo
ng, con ng nhn thc l t cm gic n
l tr v cui cng l tr tu.
Vi nhng t tng tin b ni trn,
Brun b to n tn gio kt n t hnh v
thiu sng ti La M.
3. Galil Galil (1564 1642).
Galil l nh ton hc, nh thin vn hc,
nh vt l v l nh trit hc cui thi Phc
hng Italia, l ngi m u cho s pht
trin ca khoa hc thc nghim.
Galil c nhiu ng gp cho c hc,
c bit l quy lut qun tnh, lc ri v gia
tc trng trng. ng cng ch ra knh
vin vng quan st bu tri, pht hin ra
cc v tinh, quan st mt tri, mt trng

Cc pht minh khoa hc ca ng c
ngha trit hc su sc. N gip cho ng c c
s khng nh tnh thng nht vt cht ca
ton b v tr v chng minh thuyt nht tm
ca Cpcnic.
Do nh hng ca cc quan nim hai
chn l ang thnh hnh thi , ng cho rng
kinh thnh v khoa hc u cn cho con
ngi. Kinh thnh gn gi vi cuc sng hng
ngy ca con ngi, dy cho con ngi iu
hay l phi; cn khoa hc gip cho con ngi
khm ph c cc quy lut ca gii t nhin,
nhn thc c bn cht ch thc ca chng.
cao nhn thc tr tu ca con ngi
trong vic nhn thc th gii. ng cho rng
kh nng nhn thc ca con ngi l v hn,
cm gic l bc u ca nhn thc cn bc
cui l hot ng ca l tr, bc ny kinh
nghim c kim tra li v nhng yu t ri
rc ca tri thc c lin kt li. Khng c
chn l cui cng.
Galil c nhiu pht minh v i, c vai tr ln
cho s pht trin ca khoa hc v trit hc. Nhng
n li l mi nguy him cho ch ngha kinh vin v
gio hi La M lc by gi. V vy Gio hong La M
ra lnh truy t v b t ng, ta n tn gio qun
thc mt cch nghim ngt cho ti khi ng qua i.

Trit hc vo thi k Phc hng
to ra mt bc ngot trong s
pht trin ca trit hc sau m
trng Trung c. N to tin
cho trit hc tip tc pht trin vo
thi k cn i.
CHNG VI
TRIT HC TY U THI K CN I
(Th k XVII XVIII)
I. Hon cnh lch s ca trit
hc Ty u thi k cn i.
T cui th k XVIXVIII cc nc Ty
u l TK n ra cc cuc CMTS. u tin l
CMTS H Lan (15601570), sau l CMTS
Anh (16421648), ri n CMTS Php
(17891794). Trong CMTS Php l trit
nht.
y l thi k PTSX t bn c xc lp
v tr thnh PTSX thng tr, n to ra nhng
vn hi mi cho KHKT pht trin m trc
ht l KHTN.
Do thi k ny cc ngnh khoa hc
dn tch ra khi trit hc tr thnh
khoa hc c lp .c bit l cc ngnh
c hc, vt l, ha hc, sinh hc, kinh t
hc ra i v pht trin. T nhng thay
i su sc trong i sng x hi v
nhng thnh tu mi trong KHTN, trit
hc thi k ny c mt bc pht trin
mi. Trong ni bt l CNDV Anh TK
XVII v CNDV Php TK XVIII.
II.Nhng nn trit hc vi nhng
trit gia tiu biu.
1. Trit hc Anh th k XVII.
1.1. Phranxi Bcn (1561 - 1626).
Bcn sinh ra trong mt gia nh qu tc,
l con mt quan chc cao cp nc Anh.
Sau khi tt nghip i hc, ng lm nhiu
cng vic khc nhau: ngoi giao, t php,
thng th bo ch, bu vo ngh vin, th
tng Anh, c phong b tc.
Bcn l ngi sng lp ch ngha duy
vt Anh v khoa hc thc nghim hin i.
Bt u t Bcn, lch s trit hc Ty u
bc sang mt giai on mi.
*Quan im ca Bcn v vai tr,
nhim v ca trit hc v khoa hc.
Theo Bcn th nhim v ca trit hc l ci
to li ton b cc tri thc m con ngi t
c thi i , nhm nm bt trt t ca
gii t nhin.Theo ng, tri thc l sc mnh
con ngi chinh phc t nhin. Mun chinh
phc t nhin th con ngi phi nhn thc cc
quy lut ca n v vn dng cc quy lut y vo
trong i sng. T , Bcn cho rng s pht
trin ca trit hc v khoa hc l nn tng canh
tn t nc.
*Quan im v th gii
Bcn ng trn lp trng DV trn c s k
tha, pht trin quan im DV thi k c i. c bit
l quan im ca mcrit v nguyn t.
Theo Bcn, s tn ti ca th gii vt cht khch
quan l khng th tranh ci c, khoa hc khng th
bit ci g ngoi th gii vt cht c. V ng khng
nh vt cht khng tch ri vn ng, nhn thc bn
cht ca s vt l nhn thc s vn ng ca chng.
Bcn tin hnh phn loi cc hnh thc vn ng.
ng nu ra 19 hnh thc vn ng ca vt cht.
y ng thy c mi quan h vt cht v vn
ng.
*Quan im v l lun nhn thc
L lun nhn thc ca Bcn nu ln v
gii quyt nhng vn di y:
Theo Bcn, khng c tri thc bm sinh,
mi tri thc u bt u t kinh nghim v
thc hin s ch bin nhng kinh nghim
thnh mt h thng, nh ta bit c
bn cht, ca s vt.
T , Bcn ph phn nhng ngi
kinh nghim lun my mc ging nh Con
Kin ch bit tha nht nhng ci l t, vn vt
v s dng ch khng bit ch bin chng.
Cn nhng ngi gio iu th ging nh
Con Nhn dng l tr ca mnh ging nhng
ci mng v hnh, v ngha.
i vi nhng nh khoa hc chn chnh,
theo ng phi nh Con Ong, va bit gp
nht nhy hoa va bit to ra Mt khoa hc
cho i.
Trn c s , Bcn cho rng phng
php tt nht nhn thc bn cht ca s
vt l phng php quy np. Tc l trn c
s nhng kinh nghim do nhn thc cm
tnh mang li, phi bit phn tch, tng hp,
ch bin thng tin rt ra kt lun v bn
cht ca s vt

Tuy nhin, trong l lun nhn thc,
Bcn khng ng vng trn lp trng
v thn, khi tha nhn chn l c tnh hai
mt: khoa hc v thn hc. ng cho rng
khoa hc v thn hc khng nn can thip
vo cng vic ca nhau. Khoa hc nghin
cu ci m thn hc khng th c c.
Thn hc nghin cu ci m khoa hc
khng th vn ti.
*Quan im chnh tr x hi
Bcn ch trng xy dng nh nc tp
quyn mnh, bo v li ch x hi t bn,
chng li c quyn ca bn qu tc. ng
khng nh s pht trin cng nghip v
thng nghip c ngha quan trng nht
trong i sng x hi. Bcn m c xy dng
mt x hi phn vinh bng con ng gio dc
v bng cc pht minh k thut.
Tt c nhng t tng ph hp vi li
ch v nguyn vng ca giai cp t sn ang
ln v tng lp qu tc mi nc Anh vo
th k th XVII
Tm li: Bcn l ngi sng to
ra CNDV Anh, mang trong mnh mm
mng ca s pht trin tan din.
Mc d cn di hnh thc mc mc,
song nhng quan im DV c tc
dng tch cc i vi s pht trin
ca trit hc v khoa hc
1.2. Tmt Hpx (1588 -1679).
Hpx l mt trit gia ni ting, i
biu xut sc ca ch ngha duy vt Anh
th k XVII. ng l ngi h thng ho
ch ngha duy vt ca Bcn.
Quan im duy vt ca ng c th
hin nhng ni dung sau y:
*Quan im v th gii
Hpx ng trn lp trng duy vt. ng
cho rng, th gii vt cht tn ti khch quan,
khng do thn thnh sng to ra v cng
khng ph thuc vo thc con ngi .
Theo ng, th gii vt cht l th gii ca
cc vt th, cng vi nhng quan h s
lng c hc, ton hc ca n. Quan nim
ca Hpx v th gii vt cht l quan nim
duy vt siu hnh. Tt c u c quy v
quan h s lng, quan h ton hc v vn
ng theo quy lut c hc. C con ngi cng
c ng gii thch nh mt c my.
*Quan im v l lun nhn thc
V c bn l lun nhn thc ca Hpx
thuc v phi cm gic lun. ng coi cm
gic l c s ca nhn thc. Nhng ng cha
gii quyt c mi quan h gia nhn thc
cm tnh v nhn thc l tnh, gia ci chung
v ci ring. Do , ng cho rng ch c
nhng s vt cm tnh mi tn ti khch
quan, cn cc khi nim ch l nhng ci tn,
nhng k hiu do con ngi ty tin t ra.
Nh vy, l lun nhn thc ca ng b ch
ngha duy danh chi phi.
*Quan im v nh nc v x hi.
Vn nh nc l mt phn quan trng trong
hc thuyt ca Hpx. L lun ny c ng trnh
by trong tc phm v cng dn.
ng cho rng, con ngi l mt thc th thng
nht gia tnh t nhin v tnh x hi. V bn tnh t
nhin, mi ngi sinh ra u nh nhau. Nhng con
ngi ai cng c kht vng, nhu cu ring ca mnh.
l nhng tin cho con ngi lm iu c.
khc phc tnh trng trn, cn phi xy dng
mt kh c x hi nh bn hp ng, giao ko
gia nh nc v cng dn. Trn c s , hnh
thnh nhng o lut mi cng dn c ngha v
tun theo v nh nc da vo qun l XH.
1.3. Giocgi Bccli (1684 - 1753).
Bccli sinh ra trong mt gia nh qu tc
min Nam Ailen; hc Trng Tng
hp ublin. ng say m nghin cu thn
hc, ton hc v trit hc. Bccli l nh
trit hc duy tm, v linh mc. Quan im
trit hc ca ng th hin ni dung sau:
*Quan im v th gii
ng ph nhn s tn ti khch quan ca
th gii vt cht. ng cho rng khi nim vt
cht ch l s tru tng trng rng.
Theo ng, vt th trong th gii quanh ta
l s phc hp ca cm gic. V d, ci bn,
khng phi l mt vt th hu hnh m ch
l do mt ta nhn thy n c hnh khi; mu
sc. Hng v ca hoa qu cng ch do cm
gic ca con ngi nhn bit, chng khng
tn ti tht.

ng gii thch: Ti nhn thy qu anh
o ny, s thy n, nm n... n c tht.
Gt b cm gic mm du, mt, ng, mu
... i tc l tiu dit qu anh o. Tm
li, theo Bccli, mi vt ch tn ti trong
chng mc m ngi ta cm bit c
chng. Tn ti c ngha l c cm bit.

*Quan im v l lun nhn thc
Beccli cng ng trn lp trng duy tm.T
ch ph nhn tn ti khch quan ca th gii
vt cht, Bccli i ti ph nhn chn l
khch quan. ng cho rng: tm chn l khng
phi l trong s ph hp ca tri thc vi s vt
bn ngoi, m l s so snh cc quan nim
trong thc con ngi, l tnh r rng cc tri
gic cm tnh, l s n gin v d hiu ca
cc quan nim, l s ph hp vi cha.
2. Trit hc khai sng Php th k
XVIII.

2.1. c im kinh t - x hi.
X hi Php vo na cui th k XVIII cha ng nhng mu
thun su sc. Giai cp phong kin Php ng u l vua Lu-i
XVI thu tm vo tay mnh nhng quyn lc v hn. Ch
da x hi ca nh vua l cc ng cp c quyn v chim s
t trong dn c: qu tc v tng l. i sng ca i a s nhn
dn lao ng, trc ht l nng dn ht sc khn kh, nn i
do mt ma honh hnh, nhng cuc ni dy ca nng dn
chng ch phong kin xy ra thng xuyn. Tt c ci l
nguyn nhn kinh t - x hi ca cuc cch mng t sn Php
(1789 1794). Cc nh duy vt Php th k XVIII l nhng
ngi chun b v mt t tng cho cuc cch mng v chnh
tr si ng .

Th k XVIII Php, vi nhng c
im kinh t - x hi, chnh tr ca n cng
ng thi to nhng tin cho s ra i
ca nhng t tng trit hc v t tng
vn ho ni chung.
Trit hc thi k ny c gi l trit
hc khai sng (nh sng) ngha l coi
trng tr tu, cao tr tu ca con ngi.
2.2. Mt s trit gia tiu biu.
a). Giulen phr La Mettri (1709 1751).
La Mettri sinh ra trong mt gia nh
thng nhn giu c. Sau khi tt nghip
trung hc, ng nghin cu y hc v tr
thnh bc s, ng thi say m nghin cu
trit hc v khoa hc. La Mettri l mt trong
nhng nh trit hc duy vt in hnh ca
trit hc khai sng Php th k XVIII. ng
cng vi cc nh Bch khoa ton th Php
chun b v mt t tng cho cuc cch
mng t sn Php nm 1789.
*Quan im v th gii.
La Mettri c nhng bc tin quan
trng trong quan im v bn cht th gii
so vi nhng nh trit hc khc cng thi
i. Theo ng, thc th vt cht l thng
nht ba hnh thc ca n trong gii t
nhin nh: gii v c, thc vt, ng vt
(bao gm con ngi).

ng cho rng, trong th gii chng ta
khng c g khc ngoi vt cht ang vn
ng vnh vin. Nguyn nhn s vn ng
ca vt cht khng phi do lc lng bn
ngoi m Vt cht cha ng mt lc
lng lm n sng ng, v l nguyn
nhn trc tip ca mi qui lut vn ng.

Theo La Mettri, vt cht khng ch c
thuc tnh khng gian v vn ng m cn
c nng lc cm gic. Nhng nng lc
cm gic khng phi xut hin bt c
dng vt cht no, m ch xut hin cc
vt th c t chc c bit l gii sinh
vt. C th con ngi l kh quan vt cht
ca t duy v thc ca anh ta. Mi t
tng, suy ngh ca con ngi u b qui
nh bi cu trc c th ca anh ta v chu
s tc ng ca mi trng v cc iu
kin sng.
*Quan im v l lun nhn thc.
La Mettri c nhng ng gp c gi tr cho l
lun nhn thc duy vt. ng cho rng mi nhn
thc u bt u t cm gic, tin ln t duy
tru tng - l phn on v suy l. Phn
on l so snh, kt hp cc biu tng c
c nh tr nh ghi li cc cm gic ca con
ngi trong i sng hng ngy. Cn suy l l
s so snh, kt hp cc phn on vi nhau
nhm khng nh hay ph nh mt vn no
.

Quan nim ca La Mettri v qu trnh
nhn thc, khng ch l quan im duy vt
m cn c nhng yu t bin chng. Tuy
nhin l lun nhn thc ca ng vn mang
tnh trc quan, siu hnh, qu nhn mnh
vai tr c ch tm sinh l trong nhn
thc...

*Quan im v x hi.
La Mettri ch trng thc hin quyn s
hu ti sn. Ch trng mt x hi c qun
l theo php lut, bo m quyn t do chnh
tr, quyn cng dn, t do bun bn...
L ngi c t tng khai sng, La Mettri
cho rng, thng qua gio dc, truyn b t
tng tin tin cho mi ngi th s gii quyt
c mi s tin b x hi.
ng cho rng i vi ngi lm khoa hc
th khng cn n tn gio. Nhng i vi i
a s nhn dn khng c hc, ngho kh th h
li cn tn gio.
b). ni ir (1713 - 1784).
ir l nh trit hc duy vt in hnh
Php th k XVIII, l nh vn, nh l
lun ngh thut, i biu phi khai sng,
ngi ch bin b Bch khoa ton th,
ca Php- mt trong nhng di sn vn
ha v i ca nc Php v Chu u th
k XVIII.
*Quan im v th gii
ir ph phn ch ngha duy tm ca
Bccli v tnh khng trit ca ch ngha
duy vt Anh.
Theo ng, trong v tr ch c mt thc th
duy nht, l vt cht; n l c s ca mi
s vt, hin tng.
Vt cht l ton b cc vt th c qung
tnh, c hnh thc v lun lun vn ng. Vn
ng l mt thuc tnh ca vt cht. Nguyn
nhn ca s vn ng l s t thn vn ng
ca vt cht.
ir cho rng, chnh trong qu trnh
vn ng v pht trin, gii t nhin s
loi b nhng ci khng thch nghi v
chn lc nhng g gip cho n ngy cng
hon thin.
Do vy, kt cu v trng thi ca sinh
vt l kt qu ca qu trnh tin ho lu
di ca gii t nhin. Vi quan nim ny,
ir l bc tin bi ca hc thuyt
cuyn v chn lc t nhin.
Nhng quan nim v bn th lun trn
y ca ir rt gn vi quan im duy
vt hin i.
*Quan im v l lun nhn thc.
ir xy dng l lun nhn thc trn
lp trng duy vt.
Theo ng, cm gic l ngun gc ca
mi s hiu bit, l giai on th nht trong
nhn thc; cn l tr, t duy l giai on th
hai.
Trn c s cm gic m xut hin t
duy; cm gic l bng chng, l tr l quan
ta, dng l tr kim sot cm gic. Dng
th nghim v quan st kim tra nhng
lun im v l lun.
cao vai tr c bit ca qu trnh
nhn thc i vi s pht trin ca x hi,
ir a ra t tng bin chng khng
nh tnh v cng tn trong s pht trin
ca t nhin, cng nh qu trnh nhn
thc ca con ngi.
Mc d kh nng nhn thc ca mi c
nhn l hu hn, nhng nhn loi v
nguyn tc c th nhn thc ton b th
gii, mc d qu trnh l v cng tn.
C th ni, nhn thc lun ca ir
tin n gn nhn thc lun duy vt bin
chng.
*Quan im v chnh tr - x hi.
Trn c s khng nh vt cht l thc th
duy nht ca mi vt, ir ph nhn s tn
ti ca Thng , coi ch l s thn thnh
ha cc iu kin sng hin thc ca con
ngi. V th, khng phi tn gio sng to ra
con ngi, m chnh con ngi sng to ra
tn gio.

Khoa hc th hng ti v trang cho
chng ta quan nim ng v th gii, lm
cho con ngi ln mnh thm, cn tn
gio th ch em li nhng iu o tng,
lm cho con ngi mm yu i.
Tuy nhin, ng ch nhn ngun gc ca
tn gio yu t tm l s cht ca con
ngi ch cha nhn thy c s kinh t -
x hi ca s tn ti tn gio.

c). Pn Hngri irich Hnbch
(1729 1789).
Hnbch l i biu xut sc ca ch
ngha duy vt v v thn th k XVIII, nh
t tng ca giai cp t sn cch mng
Php, l cng tc vin tham gia son tho
Bch khoa ton th do ir ng u.
*Quan im v th gii .
Hnbch ng trn lp trng ca
ch ngha duy vt v da vo cc thnh tu
ca khoa hc t nhin khng nh tnh vt
cht ca th gii.

Theo ng: vt cht l tt c nhng g
tc ng bng mt cch no vo cc
gic quan ca chng ta, cn cc c tnh
m chng ta gn cho cc cht khc nhau
th da trn nhng cm gic khc nhau
hay nhng bin i khc nhau do chng
gy ra trong chng ta.
Nhng c tnh ch yu ca vt cht
l: qung tnh ( di - khong cch), vn
ng, tnh c th phn chia, tnh chc
chn, trng lc...

Theo Hnbch, vt cht tn ti vnh
vin, khng ai sng to ra v cng khng
mt i. Vt cht hot ng l do sc mnh
ca t bn thn n v khng cn c s
thc y bn ngoi.
Cng lao ln nht ca Hnbch th
hin ch ng tha nhn vn ng l
thuc tnh c hu ca vt cht.
Nhng v l nh duy vt siu hnh v
do hn ch ca iu kin lch s, nn ng
quan nim vn ng ch l vn ng c
gii, l s i ch gin n ca cc vt
th trong khng gian.
*Quan im V nhn thc lun .
L lun nhn thc ca Hnbch da trn
cm gic lun duy vt.
Theo ng, vt cht l tnh th nht, cc
hnh thc thc l tnh th hai. Khi gii quyt
mt th hai vn c bn ca trit hc,
Hnbch cho rng tr tu con ngi c kh
nng nhn bit c th gii v cc quy lut
ca n.

Song l lun nhn thc ca Hnbch
cn hn ch l cha thy c quan h
bin chng gia nhn thc cm tnh vi
nhn thc l tnh, cha vch ra c tnh
tch cc ca thc v vai tr ca thc tin
x hi trong nhn thc.

*Quan im v x hi.
Quan im x hi ca Hnbch mang tnh cht
duy tm, ng coi s pht trin x hi nh mt qu
trnh nh mnh chi phi.
L nh trit hc trong phi khai sng, ng qu
quyt rng loi ngi c th thot khi ch phong
kin bng vic ph cp gio dc, lm cho l tnh
thng ch ngha ngu dn thi Trung c.
Hnbch mong mun c s qu ha bnh t
ch phong kin sang x hi t bn bng con
ng lp php hon thin. ng s phong tro
cch mng ca qun chng, m mun c cch
mng t trn xung.
CHNG VII
TRIT HC C IN C

I. Hon cnh ra i v c im ca trit
hc c in c.

1. Hon cnh ra i ca trit hc c in
c.
-Vo cui th k XVIII u th k XIX
cc nc Ty u nh Anh, Php, Italia,...
hon thnh cuc cch mng t sn v
thit lp ch ngha t bn.
Tnh hnh thc y mnh m s
pht trin v khoa hc, k thut v cng
ngh.
-Trong khi nc c vn cn l mt
quc gia phong kin lc hu c v kinh t
ln chnh tr.
Nng nghip b nh n, cng nghip
khng pht trin (nm 1822, c nc c
mi ch c 2 my hi nc).
Vo u th k XIX nc c c
khong 300 cng quc khc nhau. Mi
cng quc ging nh tiu vng quc tch
bit gy tr ngi cho s pht trin t
nc.

- c bit, triu nh vua Ph vn ngoan
c tng cng quyn lc duy tr ch
phong kin thi nt cn tr t nc pht
trin theo con ng t bn ch ngha.
- Mc d lc hu v kinh t v chnh tr,
nhng nc c li c nhng bc pht
trin mi v trit hc, vn ha, ngh thut.
iu ny th hin s pht trin ca thc
t tng c lc khng hon ton ph thuc
mt chiu vo iu kin v kinh t.
- Do nh hng ca cch mng t sn Php
cng vi nhng tin b ca khoa hc k thut ca
th gii lc by gi tc ng lm cho giai cp t sn
c v nhng nh t tng thy c nhng hn
ch ca phng php t duy siu hnh.
V vy, cn phi c s ci cch, cn phi thay
th bng phng php t duy bin chng.
Do , nc c thi k ny c s pht trin
mnh m v mt trit hc. S pht trin tr thnh
mn gio u cho cuc cch mng v chnh tr sau
ny.
2. c im ca trit hc c in c.
- Mt l, trit hc c in c thi k ny biu hin
kh r mu thun gia tnh cch mng v t tng vi
s bo th ci lng v lp trng chnh tr x hi ca
cc nh trit hc.
- Hai l, trc y trit hc phng Ty ch yu bn
v nhng vn thuc v bn th lun, nhn thc lun,
th trit hc c in c bn n con ngi, coi con
ngi va l kt qu ca qu trnh hnh ng ca mnh
va l ch th ca qu trnh y. l mt thnh tu mi
ng c khng nh.
- Ba l, trit hc c in c c mt cch nhn mi,
bin chng v th gii hin thc. Nu gt b nhng yu
t duy tm th cch nhn ny l mt ng gp ln cho tri
thc nhn loi.
Vi nhng l do ni trn trit hc c
in c c coi l giai on pht
trin rc r nht ca trit hc phng
Ty cn i v l ngun gc l lun trc
tip cho s ra i ca trit hc Mc sau
ny.
II. Mt s trit gia tiu biu.
1. Cant ( 1724-1804).
Cant l nh trit hc m u cho nn trit
hc c in c, ng sinh ra trong mt gia
nh qu tc Ph Kennixbec, v hc
trng i hc tng hp Kennixbec. Sau
ging dy mn trit hc v cc mn khoa
hc t nhin y.
Cant l ngi nghin cu trn nhiu lnh
vc: ton hc, logc hc, m hc, trit
hc.Trit hc ca Cant c chia lm hai
thi k gn lin vi s chuyn bin t
tng ca ng.
*Thi k trc ph phn (1746-1770).
Thi k ny Cant ch trng nghin cu cc vn
khoa hc t nhin vi nhng pht minh ni ting:
- Cant l ngi u tin khm ph ra nh
hng, ca lc hp dn gia tri t v mt trng
i vi cc hin tng thu triu. ng cho rng, do
sc ht ca mt trng v tri t a ti hin tng
nc thu triu ln xung v nh hng ti tc
xoay vng ca tri t. Cant cho rng vng xoay
ca tri t s b chm li l do s ma st khi nc
thu triu ln gy ra.
Trong tc phm lch s t nhin ph
thng v l thuyt bu tri vit nm 1755,
Cant nu ln gi thuyt c gi tr v s
hnh thnh v tr bng cc cn lc v kt t
ca cc khi tinh vn.
Nh vy ng tha nhn cc hin tng
trong th gii c mi lin h vn ng pht
trin. Tri t, bu tri cng nh ton v tr
c qu trnh sinh thnh, bin i.
Nhng pht minh v KHTN ni trn chng
t rng Cant l ngi c quan im duy vt
bin chng v th gii.
*Thi k ph phn (1770 tr i).
-Nu thi k trc ph phn, trit hc ca
Cnt th hin tnh cht duy vt bin chng
v th gii th thi k ph phn trit hc ca
ng li mang tnh cht duy tm, bt kh tri v
th gii.
-Trc ht Cant tha nhn s tn ti ca
th gii vt cht bn ngai con ngi, th
gii c th nhn thc c bng cm gic.
V im ny ng l nh duy vt.
Nhng ng li cho rng nhn thc ca con
ngi ch bit c hin tng b ngoi , khng
xm nhp c vo bn cht ch thc ca s vt
th khi ng li l ngi duy tm bt kh tri.
Tnh cht duy tm trong trit hc ca Cant
cn th hin ch ng coi khng gian, thi gian,
cc quy lut ca t nhin khng phi L sn phm
ca gii t nhin m l sn phm ca l tr tin
nghim
Tm li trit hc ca Cant l s dung ha
gia CNDV V CNDT v s kt hp hai khuynh
hng trong mt h thng trit hc.
2. Hghen (1770-1831).
2.1. Tm tt tiu s v tc phm.
Hghen sinh ra trong mt gia nh quan chc
cao cp c. Thi tr ng hc khoa hc trit hc
v thn hc trng i hc Tubingen.
Sau khi tt nghip i hc, Hghen lm gio s
dy t trong cc gia nh, v sau ng c b
nhim lm gio s hiu trng trng trung hc v
sau lm gio s trng i hc Hayenbc;
cui i ng l gio s trng i hc Bclinh.

Hghen l nh trit hc duy tm khch
quan, l nh bin chng li lc, trit hc
ca ng l tp i thnh ca trit hc c
in c.
ng nh Ph.ngghen tng nh
gi Hghen khng ch l mt thin ti
sng to m cn l mt nh bc hc c tri
thc bch khoa, nn trong mi lnh vc,
ng xut hin ra l mt ngi vch thi
i.
Nh vy, bit Hghen gi vai tr
nh th no trong lch s phng Ty ni
chung v lch s trit hc c in c ni
ring.
Cc tc phm ln ca Hghen gm:
- Hin tng hc tinh thn (1807) trnh by
qu trnh pht sinh pht trin ca nhn
thc c th v nhn thc loi.
- Khoa hc logic hc (1812-1814) trnh by
nhng quy lut v phm tr ca php bin
chng.
- Bch khoa ton th cc khoa hc trit
hc (1817) l cc bi ging v lch s trit
hc, trit hc php quyn, trit hc m
hc, tn gio do hc tr ca Hghen tp
hp li xut bn.
2.2. Ni dung quan im trit hc
ca Hghen.

* Hghen l trit hc duy tm khch quan.
- Trong h thng trit hc ca mnh, Hghen
coi nim tuyt i l im xut pht, l nn
tng. Theo ng, nim tuyt i l thc th sinh
ra mi ci trn th gii, l ng ti cao sng to
ra gii t nhin v x hi. Mi s vt hin tng
xung quanh chng ta ch l sn phm, l kt qu
ca s sng to ca nim tuyt i.
Theo Hghen, con ngi cng sn
phm v l giai on pht trin cao nht ca
nim tuyt i. Hot ng nhn thc v ci
to th gii ca con ngi chnh l cng c
tinh thn tuyt i nhn thc chnh bn
thn mnh v tr v chnh bn thn mnh.
Nh vy, khi gii quyt vn c bn
ca trit hc, Hghen ng trn lo trng
ca CNDT khch quan.

T quan im duy tm khch quan, Hghen xy
dng h thng trit hc ca minh gm 3 phn ch
yu:
Phn th nht: Hghen trnh by cun logic
hc ng hnh dung nim tuyt i cn hot ng
trong dng nguyn cht ca t duy thun tu.
Phn th hai: L hc thuyt duy tm v t nhin
c Hghen trnh by trong Trit hc t nhin.
y gii t nhin c hiu l s tn ti khc ca
tinh thn hay nim tr thnh k sng to ra gii
t nhin.
Phn th ba: l l lun duy tm v i sng x
hi, phn ny c Hghen trnh by ch yu trong
Trit hc tinh thn. Trong phn ny, Hghen trnh
by lch s ca con ngi v s nhn thc ca con
ngi di hnh thc duy tm.
Nh vy, xt ton b th h thng trit
hc ca Hghen l ch ngha duy tm
khch quan mang nng tnh cht thn b
phc v c lc cho tn gio.
Tuy nhin nu nghin cu k ton b
h thng trit hc ny, c bit l logic hc
ca Hghen ta c th tm thy nhng ht
nhn hp l, nhng t tng thin ti v
php bin chng chnh l ch m ng
vt xa cc tin bi ca mnh.
* Php bin chng duy tm ca Hghen l
mt thnh tu v i ca trit hc c in c.
Hghen l nh bin chng duy tm. ng l
ngi c cng trong vic ph phn t duy siu
hnh v cng l ngi u tin trnh by ton
b gii t nhin, lch s v t duy di dng
mt qu trnh. Ngha l, trong s lin h, vn
ng, bin i v pht trin khng ngng.
Trong khun kh h thng trit hc duy
tm ca mnh, Hghen khng ch trnh by
cc phm tr nh: cht, lng, ph nh,
mu thun m ng cn l ngi din t
c cc quy lut ca php bin chng
nh lng i dn n cht i v ngc
li, ph nh ca ph nh vi t cch l
s pht trin din ra theo hnh xoy c v
quy lut mu thun vi t cch l ngun gc
ca ng lc ca s pht trin.
- Nh vy, nhng vn ct li nht ca
php bin chng c Hghen cp mt cch
bao qut nht. Nhng khi trnh by cc quy lut ca
php bin chng Hghen li cho rng, tt c nhng
quy lut ch l sn phm ca s vn ng v
sng to ca nim tuyt i.
Do , php bin chng ca Hghen l php
bin chng duy tm, h thng trit hc ca ng l
h thng trit hc duy tm.
- Mc-nghen ph phn mt cch trit
tnh cht duy tm trong PBC ca Hghen. ng
thi cc ng tip thu, k tha, pht trin nhng
ht nhn hp l trong php bin chng y XD
nn PBCDV v cc ng coi Hghen l ngi c
nhiu cng lao trong vic pht trin PBC.
+ Quan im v x hi ca Hghen.
Trong cc quan im v x hi, Hghen
ng trn lp trng ca ch ngha ci
lng,bo th, cao dn tc c, mit th
cc dn tc khc, coi nc c l hin thn
ca tinh thn v tr mi.
Ch nh nc ph ng thi c
Hghen xem n nh nh cao ca s pht
trin ca nh nc v php lut.
Tuy nhin, bn cnh nhng t tng bo
th ni trn, Hghen nu ra nhiu t tng
bin chng qu bu v s pht trin ca i
sng x hi. Trong , ng c bit quan tm
nghin cu v vn ngun gc v bn cht
ca nh nc.
Hghen tm ngun gc nh nc t mu
thun x hi, ng cn cho rng: nh nc
khng ch l c quan hnh php, m cn l
tng th cc quy ch k cng, chun mc v
mi lnh vc o c, php quyn, chnh tr,
vn ha ca x hi, nh m x hi c
pht trin bnh thng.
Tm li:
Tuy cn c nhiu nhc im l mu
thun gia php bin chng c tnh cch
mng vi h thng duy tm c tnh cht
bo th, nhng trit hc ca Hghen tht
s l mt h thng s, k v nht trong
lch s trc Mc ni chung v trong trit
hc c in c ni ring.
3.Ph-Bch(1804-1872).
3.1. Tm tt tiu s v tc phm.
Ph-Bch sinh nm 1804 trong mt gia nh lut
s ni ting c. Thi tr ng theo hc
trng i hc Bclinh, tham gia phi Hghen
tr. V sau ng tch khi phi ny, ph phn h
thng trit hc ca Hghen, v xy dng h
thng trit hc ring ca mnh, gi l CNDV
Ph-Bch.
Cng lao ca Ph-Bch l lm sng li ch
ngha duy vt th k XVII-XVIII v lm phong
ph mt cch sng to th gii quan duy vt.
ng vit kh nhiu tc phm:
Lun vn tin s (1828) vi ti: V l
tnh v hn duy nht v ph qut.
Nhng ngh v ci cht v s bt t
(1830). Trong ng khng nh: Ch c
nhng hnh ng v i ca l tnh con ngi
mi bt t cn c nhn con ngi th khng
bt t.
Gp phn ph phn trit hc Hghen
(1839). y l tc phm gii quyt mt cch
duy vt vn c bn ca trit hc.
Bn cht o thin cha (1841), tip tc
ph phn ch ngha duy tm ni chng v
trc tip l ch ngha duy tm Hghen.
Nhng quan im c bn ca trit hc
tng lai (1842) y l li nhn nh cc
nh trit hc tng lai.
3.2. Mt s t tng trit hc duy
vt ca Ph-Bch.
* Quan im v th gii ca Ph-Bch
Ph-Bch l ngi c cng trong
vic pht trin ch ngha duy vt. ng
tha nhn gii t nhin (bao gm c
con ngi ) tn ti khch quan. C
s tn ti ca gii t nhin nm ngay
trong lng gii t nhin, ch khng
phi gii t nhin l s tn ti khc
ca tinh thn.
ng cho rng, thc ca con
ngi l sn phm ca b c ngi,
mt dng vt cht c bit c kh
nng phn nh th gii vt cht.
T cho php khng nh mi
quan h khng kht gia vt cht v
thc.
Quan nim ni trn khc phc
c quan im nh nguyn lun v
s tch ri gia tinh thn v th xc.

Ph-Bch khng nh: khng gian v thi
gian tn ti khch quan, khng c vt cht tn
ti bn ngoi khng gian v thi gian.
ng tha nhn s tn ti khch quan ca
cc quy lut t nhin, tnh khch quan ca
quan h nhn qu, tha nhn s vn ng v
pht trin ca gii t nhin, din ra mt cch
khch quan, trong nhng iu kin nht nh
dn ti s xut hin ca i sng hu c v
xut hin con ngi.
Quan im v l lun nhn thc
Ph-Bch ng trn lp trng duy vt,
ng khng nh i tng ca nhn thc ni
chung v ca trit hc ni ring l gii t
nhin v con ngi.
Ph-Bch ph phn h thng duy tm
khch quan ca Hghen coi i tng ca t
duy khng c g khc vi bn cht ca t duy
v do m h thng duy tm khch quan
khng thot khi gii hn ca t duy v vn
xa l vi hin thc.
Ph-Bch tha nhn con ngi c kh
nng nhn thc c gii t nhin, kh nng
i vi mi ngi l c hn, nhng i vi
ton b loi ngi l v hn.
Ph-Bch l ngi thy c mi quan h
cht ch gia trc quan cm tnh v t duy l
tnh. ng cho rng, chng ta c cun sch t
nhin bng gic quan nhng chng ta khng
dng gic quan hiu n c.
C th ni, c im ca th gii quan duy
vt ca Ph-Bch l lng tin vo sc mnh
ca l tr con ngi.
Hn ch trong l lun nhn thc
ca Ph-Bch l cha thy c vai
tr ca thc tin, cho nn ch ngha
duy vt ca Ph-Bch v ton b vn
nm trong khun kh ca ch ngha
duy vt siu hnh.
+ V ch ngha duy vt nhn
bn ca Ph-Bch.
- Ph-Bch l ngi i su nghin
cu con ngi, ng coi con ngi l i
tng cao nht ca trit hc v vy ch
ngha duy vt ca ng c gi l ch
ngha duy vt nhn bn.
-Trong qu trnh i su nghin cu con
ngi ng cho rng con ngi c 2 ngun
gc: con ngi va c ngun gc t nhin
va c ngun gc x hi.
Bi g con ngi l sn phm ca qu
trnh tin ha lu di ca sinh vt, con ngi
l thc th t nhin.
ng thi con ngi sng thnh cng
ng do con ngi c bn cht x hi l
tnh yu thng.
ng ly tnh yu thng nam v n lm
kiu mu ca bn cht yu thng ca con
ngi.
Tuy nhin, ng khng thy c
phng din x hi ca con ngi. Con
ngi m ng quan nim l con ngi
tru tng, b tch khi nhng iu kin
kinh t-x hi v lch s ca con ngi.
Bi vy, khi Ph-Bch nghin cu
nhng vn v i sng x hi, ng
ri vo quan im duy tm.
+ Quan im v x hi v tn gio.
- Ph-Bch l ngi ph phn mnh m
tn gio, theo ng tn gio l sn phm ca
tm l c nhn v bn cht con ngi di
hnh thc thn b, tn gio th hin s mm
yu, bt lc ca con ngi i vi cc vn
v t nhin v x hi.

- Nhng quan nim ni trn ca Ph-Bch
v c bn vch ra c ngun gc tm
l con ngi i vi tn gio, ng thi
cho thy ni dung nhn bn trong cc
quan nim thn thnh.
Tuy nhin do cha hiu c vai tr
ca thc tin, nn ng cha cp n
nhng c s kinh t - x hi ca vn .
y cng l hn ch chung ca cc nh
t tng trc Mc trong vic l gii
ngun gc v bn cht tn gio.

- Mt khc, tuy i hi xa b tn gio c, nhng
ng tuyn b mt th tn gio mi khng c
cha, tn gio tnh yu. V theo ng ch c tn
ngng, nim tin mi an i c chng ta khi
nhng ni bt hnh trong cuc i con ngi.
- Ph-Bch l nh duy vt trong t nhin, nhng
ng li l nh duy tm trong nhng vn x hi.
ng khng nh rng, nhng thi k lch s ca loi
ngi s d khc nhau ch l do nhng thay i cc
hnh thc tn gio.
Nh vy, ng ri vo thuyt duy tm v
khng tng trong cc quan nim v x hi. ng
khng thy c vai tr ca thc tin, ca sn xut
vt cht quyt nh s vn ng v pht trin ca x
hi loi ngi.
Tm li:
Tuy cn nhng hn ch nht nh
nh phn tch trn, nhng vi
nhng thnh tu to ln v ton din
ca mnh, ch ngha duy vt ca
Ph-Bch cng vi php bin chng
ca Hghen c coi l mt ngun
gc l lun trc tip cho s ra i ca
trit hc Mc.
CHNG VIII
S RA I V PHT TRIN CA
TRIT HC MC-LNIN
I. Nhng tin xut hin trit hc
Mc

Trit hc Mc ra i l sn phm tt yu
ca thi i, da trn c s nhng iu
kin lch s-x hi nht nh cng vi
nhng tin l lun v khoa hc sau y.
1.Tin kinh t - x hi ca trit
hc Mc

C.Mc (1818-1883)
Ph. ngghen(1820-1895)
- Trit hc Mc ra i vo nhng
nm 40 ca th k XIX, do Karl Marx
(1818-1883) v Engels (1820 1895)
xy dng nn.
- Vo thi gian ny cc nc,
Anh, Php, c, ch ngha t bn
pht trin mnh m trn c s nn
sn xut bng c gii do cuc cch
mng cng ngh to ra.
- S pht trin ca ch ngha t bn
cng lm l r thm mu thun c bn vn
c ca n, l mu thun gia mt bn l
tnh cht x hi ha v trnh pht trin
ngy cng cao ca lc lng sn xut
(LLSX) vi mt bn l quan h sn xut
(QHSX)T Bn ch ngha ( TBCN ).Mu
thun ny c biu hin v mt x hi,
l mu thun gia giai cp v sn (GCVS)
v giai cp t sn (GCTS).
- c bit khi giai cp t sn xc lp c s
thng tr chnh tr ca mnh th h tr thnh lc
lng bo th lm cho mu thun giai cp gia
GCVS v GCTS ngy cng gay gt hn. Do vy
thi k ny phong tro u tranh ca giai cp cng
nhn pht trin mnh m v n ra nhng cuc
khi ngha nh:
+Cuc khi ngha ca cng nhn Li-ng
(Php) n ra nm (1831- 1834).Cuc ni dy ca
cng nhn TP Pari nm 1832.
+Cuc khi ngha ca th dt Xi-L-Di (c)
nm1844.
+ Anh ra i phong tro qun chng u
tin ca cng nhn v c gi l Phong tro hin
chng nm (1835-1848).
- Nh vy, trn v i lch s sut hin mt
lc lng chnh tr x hi mi m mc d cn mang
tnh t pht, nhng ngy cng mnh m, tr thnh
nhn t quan trng ca i sng chnh tr - x hi,
l giai cp v sn cch mng.
- Trong bi cnh lch s y, cc hc thuyt x
hi ch ngha khng tng ph phn ca Xanh-Xi-
Mng, Phu-ri-, -Oen li khng p ng c yu
cu ca phong tro v sn, khng th hin c
nhng li ch cn bn ca giai cp v sn trong s
nghip gii phngnhn dn lao ng khi ch
T bn ch ngha.

- Phong tro u tranh ca g/c v sn cn
mang tnh t pht v thiu t chc, do
cn phi c mt l lun tin phong hng
dn v gic ng cho g/c cng nhn v vai
tr s mnh lch s ca mnh.

- Trn c s nghin cu h thng l lun trc
kia, v trc tip tham gia vo phong tro u
tranh ca g/c cng nhn, Mc v ng Ghen
khi qut kinh nghim u tranh ca g/c cng
nhn, sng to ra l lun cch mng ca
phong tro v sn; dn n s ra i ca trit
hc Mc.
- C th ni g/c v sn tm thy trit hc
Mc v kh tinh thn ca mnh, cng ging
nh trit hc Mc tm thy giai cp v sn
nh l v kh vt cht ca mnh.
2.Tin l lun ca trit hc Mc
- Trit hc Mc ra i do nhu cu ca s khi
qut tri thc nhn loi.
- Vi t cch l mt khoa hc, trit hc Mc
k tha tt c nhng tinh hoa di sn l lun qu
bu m loi ngi t c. c bit Mc-
ng Ghen k tha ch ngha duy vt
(CNDV) ca Ph-Bch v php bin chng ca
H-Ghen trong trit hc c in c.

K THA TRIT HC CA H-GHEN V PH- BCH
H GHEN (1770- 1831) PH -BCH (1804- 1872)
- Cng lao ca H-Ghen l ch ng l
ngi ph phn mnh m phng php
t duy siu hnh.
ng l ngi u tin din t c
nhng quy lut ca php bin chng vi t
cch l h thng l lun.
Ngha l ng coi ton b gii t nhin,
lch s v tinh thn nm trong qu trnh lin
h, vn ng, pht trin tun theo quy lut.
(Quy lut mu thun, QL lngcht, QL
ph nh ca ph nh).
- Nhng khi trnh by cc quy lut ca php
bin chng, H-Ghen li cho rng: cc quy lut y
cng ch l sn phm ca s sng to ca nim
tuyt i. Do php bin chng ca H-Ghen l
php bin chng duy tm. H thng trit hc ca
H-Ghen l h thng trit hc duy tm.
- V vy xy dng nn php bin chng duy
vt Mc,ng-Ghen ph phn tnh cht duy tm
trong php bin chng ca H-Ghen, cc ng
k tha, tip thu nhng mt tin b trong php bin
chng y hnh thnh php bin chng duy vt.
- Nh vy: Php bin chng ca Mc khng
nhng l hnh thc pht trin cao nht ca php
bin chng m cn i lp vi php bin chng
ca H-Ghen.
+ Ch ngha duy vt ca Ph-Bch
nh hng mnh m n s hnh thnh th
gii quan khoa hc ca Mc, ng-Ghen. -
>Cc ng nh gi cao Ph-Bch trong
vic ph phn tn gio v ch ngha duy tm.
c bit l khi u tranh chng ch ngha
duy tm, Ph-Bch khi phc li v tr
xng ng cho trit hc duy vt. Nhng ch
ngha duy vt ca Ph-Bch vn mang tnh
trc quan siu hnh v duy tm v x hi.

V vy, xy dng h thng trit hc duy
vt bin chng, Mc, ng-Ghen trc tip
k tha nhng quan im duy vt tin b ca
trit hc Ph-Bch; ng thi cc ng cng
khc phc tnh trc quan, siu hnh v duy
tm v lch s ca n, thay vo nhng kt
lun c tnh khoa hc trn c s khi qut
mhng thnh tu ca khoa hc ng thi.
Nh vy, Trit hc c in c trc ht
l php bin chng ca H-Ghen v ch
ngha duy vt ca Ph-Bch l ngun gc l
lun trc tip cho s ra i ca trit hc Mc.

* Ngoi s chn mui ca iu kin kinh
t - x hi, ca tin l lun; trit hc
duy vt bin chng ra i cn phi ni n
vai tr ca Mc, ng-Ghen, nhng v nhn c
b c thin ti. Cc ng va l nhng nh
khoa hc c tri thc khoa hc su sc, c l
tng cch mng nng chy m cn l
nhng ngi c ti nng v t chc thc
tin.

- Chnh nh tham gia trc tip vo vo
hot ng thc tin, t chc v lnh o
phong tro u tranh ca giai cp cng
nhn; Mc, ng-Ghen c bc chuyn
bin quyt nh t ch ngha duy tm trit
hc sang ch ngha duy vt bin chng.
T lp trng dn ch cch mng
sang lp trng cng sn ch ngha.
cng l iu kin trit hc Mc ra i.

3.Tin khoa hc t nhin ca
trit hc Mc
- trit hc Mc c th ra i c ngoi nhng
iu kin kinh t, x hi cn phi c nhng tin
v khoa hc t nhin cho php khc phc khng
nhng quan im duy tm m c quan im siu
hnh v th gii hnh thnh th gii quan duy vt
bin chng.
- Thi k ny c ba pht minh v i, ng vai tr
quan trng cho s ra i ca ch ngha duy vt bin
chng. Ba pht minh l:
* nh lut bo ton v chuyn ha nng lng.
* Hc thuyt v cu to t bo ca c th sng.
* Thuyt Tin ha ca c-Uyn.
+ nh lut bo ton v chuyn ha nng lng:
Do nh vt l hc ngi c l RBc May-e pht
minh nm (18421845).
S pht minh ra nh lut bo ton v chuyn
ha nng lng chng minh rng: cc hnh thc
vn ng khc nhau ca vt cht khng tch ri
nhau, m gia chng c s lin h, chuyn ha ln
nhau trong nhng iu kin nht nh.
Ngha l khng c s mt i ca nng lng, m
ch c s chuyn bin khng ngng ca nng lng
t dng ny sang dng khc. nh lut ny l c s
khoa hc cho quan im bin chng v th gii.
+ Thuyt t bo:
Ch yu do hai nh bc hc ngi c l:
Sly-en v Sa-Van-N xy dng nm (18381839),
xc nh rng: c th thc vt v ng vt u do
t bo to thnh.
Hc thuyt ny ch r s thng nht bn trong
ca sinh vt, ch ra con ng pht trin, tin ha
ph bin ca c th sng.
V vy, n gp phn quan trng vo s khng
nh quan nim duy vt bin chng v tnh thng
nht ca s sng trong nhng biu hin phong ph,
a dng, mun v ca n.
+ Thuyt Tin ha:
Do c-Uyn, nh bc hc ngi Anh xy dng
vo nm 1859.
Thuyt ny chng minh mt cch khoa hc
rng: th gii thc vt v ng vt l kt qu tt yu
ca mt qu trnh tin ha lu di, trong cc sinh
vt phc tp bc cao hnh thnh t cc sinh vt
gin n, bc thp; khng phi theo nh ca
thng m l do p lc ca quy lut chn lc t
nhin.
Hc thuyt ny cng gp phn khng nh
quan im DVBC v th gii.

C-UYN
V HC THUYT V
S TIN HOA CA
CC LOI 1859
- Hc thuyt ni trn khng nhng khng
nh mi lin h vn ng, pht trin ca cc
dng vt cht sng m cn p tan lun
im cho rng: cha sng to ra mun loi,
thng sng to ra con ngi.
Nh vy: cc pht minh khoa hc ni
trn t c s vng chc cho quan im
bin chng v th gii. ng thi s pht
trin ca khoa hc t nhin cng i hi phi
c nhng khi qut mi v l lun trit hc,
phi xy dng php bin chng duy vt vi
tnh cch l mt khoa hc tht s, gip cho
khoa hc t nhin pht trin.
Tm li:
S xut hin ch ngha Mc ni chung
v trit hc Mc ni ring l mt tt yu
khch quan, n bt ngun t nhng
nguyn nhn kinh t, x hi v s pht
trin ca t tng nhn loi trc .
Khi qut kinh nghim ca phong tro
cng nhn v nhng thnh tu ca khoa
hc t nhin, k tha c ph phn nhng
t tng trit hc trc , Mc v ng-
Ghen thc hin bc ngot cch mng
trong trit hc, dn n s ra i ca trit
hc Mc
II.GIAI ON LNIN PHT TRIN
TRIT HC MC

V.I. Lnin
(22/4/1870 - 21/l/1924)
+ Mc, ng-Ghen xy dng hc thuyt
ca mnh trong thi k CNTB ang pht
trin.
Da trn c s phng php lun ca
ch ngha DVBC, cc ng c nhng
tin on khoa hc rt c bn v mt x
hi mi.
Song l nhng nh khoa hc Mc,
ng-Ghen khng c tham vng phc ha
tt c nhng g cha c tin lch s.
+ Sau khi Mc, ng-Ghen mt, thi i c
nhiu bin i ln lao, c bit c hai bin i:
- Ch ngha T Bn pht trin thnh ch
ngha quc, dn n nhng mu thun
thi i ny sinh gay gt.
- y l thi k khoa hc t nhin c s pht
trin rt mnh m, c gi l thi k cch
mng trong khoa hc t nhin (Tm ra tia X,
Cu trc nguyn t, in t, Pht hin ra tnh
phng x ca nguyn t)
- Li dng s thay i ca thi i, v s
pht trin ca khoa hc t nhin, cc th lc
th ch tp trung cng kch vo hc thuyt
Mc ni chung v trit hc Mc ni ring. H
i xt li hc thuyt Mc, h cho rng hc
thuyt Mc li thi.
- Trc tnh hnh , Lnin l ngi
ng ra bo v xut sc hc thuyt Mc, v
trong qu trnh bo v Lnin pht trin ton
din hc thuyt Mc. -> V vy trit hc Mc
c gi l trit hc Mc-Lnin, v ch ngha
Mc cng c gi l ch ngha Mc Lnin.
Ngy nay nhng t tng ca
Lnin vn ang l hnh trang ca
chng ta cng vi ch ngha Mc, T
tng H Ch Minh l c s l lun
cho s nghip i mi nc ta


CHU NGHIA
DUY VT BIN
CHNG C S
LY LUN CUA
TH GII QUAN
KHOA HOC







I. TH GII QUAN
VA TH GII QUAN KHOA HOC
1.1. Khai nim th gii quan
Trit hc c nhiu chc nng khc nhau, trong chc
nng th gii quan l chc nng c bn c ngha quan
trng nht.
Th gii quan l h thng nhng quan im, quan nim,
t tng cua con ngi v th gii.

Th gii quan bao hm c nhng quan im, quan nim
v gii t nhin v c nhng quan im, quan nim v
bn thn con ngi, xa hi loi ngi.
1.2. Ngun gc ca th gii quan

TGQ ra i t cuc sng; n l kt qu trc tip cua
qu trinh nhn thc; song, suy cho n cung n l kt
qu cua c nhng yu t khch quan v chu quan, cua
c hot ng nhn thc v hot ng thc tin.

tn ti v pht trin, con ngi cung mt lc phi
quan h vi t nhin v quan h vi nhau sn xut
v ti SX ra nhng t liu sinh hot cn thit tha
man nhu cu cua con ngi. Trong qu trinh , con
ngi c nhu cu nhn thc th gii v nhn thc
chnh bn thn minh.
Nhng vn t ra i vi con ngi cn phi l gii
nh: Bn cht TG ny l gi; TG tn ti hay khng tn
ti? Con ngi sinh ra t u? Con ngi c v tr vai
tr nh th no trong TG?... Tr li nhng vn
a hinh thnh nn cc quan im, quan nim t tng
cua con ngi v TG


1.3. Ni dung ca th gii quan

Th gii quan phn nh th gii 3 gc :

1). Cc i tng bn ngoi con ngi.
2). Bn thn con ngi.
3). Mi quan h cua con ngi vi cc i tng
bn ngoi con ngi.
1.4. Cu truc ca th gii quan
TGQ c cu trc phc tp bao gm nhiu yu t nh: Tri
thc, tinh cm, nim tin Trong Tri thc l yu t c
bn nht.
Tri thc l s hiu bit cua con ngi v th gii l kt
qu cua qu trinh nhn thc TG cua con ngi. Cu trc
cua Tri thc nu chia theo lnh vc gm c: Tri thc v
t nhin, Tri thc v xa hi; nu chia theo cp gm
c: Tri thc kinh nghim, Tri thc l lun.
Tri thc c vai tr l c s trc tip cua s hinh thnh
TGQ, song Tri thc ch ra nhp vo s hinh thnh TGQ
khi n bin thnh nim tin.
Khi Tri thc khoa hc bin thnh nim tin thi n c tnh
su sc, bn vng v tr thnh c s cho hnh ng.
1.5. Chc nng
ca th gii quan

Th gii quan c
nhiu chc nng
nhng chc nng
chung nht l chc
nng nh hng
cho ton b cuc
sng ca con
ngi
1.6. Phn loi th gii quan

Tuy theo cch tip cn m TGQ c phn thnh
nhiu loi khc nhau, nh:

- TGQ duy vt v TGQ duy tm.
- TGQ v thn v TGQ hu thn.
- TGQ khoa hc v TGQ phn khoa hc.
- V.v.

TGQ khoa hc l TGQ c hinh thnh v pht trin
da trn thnh tu cua cc khoa hc.
2. NHNG HINH THC C BN
CA TH GII QUAN

S pht trin ca TGQ lm TGQ th hin
di 3 hnh thc c bn:

1). TGQ huyn thoi.
2). TGQ tn gio.
3). TGQ trit hc.
2.1. Th gii quan huyn thoi
TGQ huyn thoi l TGQ hinh thnh v pht trin
trong giai on u cua x hi loi ngi.

c trng c bn cua TGQ huyn thoi:

- Th hin chu yu qua cc chuyn thn thoi.
- Trinh nhn thc rt thp.
- Tri thc v nim tin an xen nhau.
- Ni dung pha trn khng t gic gia thc v
o, gia thn v ngi; trt t khng gian, thi
gian b o ln.




2.2. Th gii quan tn gio
TGQ tn gio l TGQ c nim tin mnh lit
vo sc mnh ca lc lng siu nhin i
vi th gii; nim tin ny c th hin qua
cc hot ng c t chc suy tn, sng bi
lc lng siu nhin y.


c trng c bn cua TGQ
tn gio
Th hin chu yu qua gio l
cua cc tn gio.
Trinh nhn thc thp.
Tuyt i ha nim tin.
Ao ln t thc, thn ln t
ngi.
2.3. Th gii quan trit hoc

TGQ Trit hc l h thng quan nim, quan im
trit hc v TG c th hin qua h thng cc
khi nim phm tru quy lut.
Trong TGQ trit hc, cc hc thuyt trit hc l
b phn quan trng nht vi n chi phi tt c
nhng quan im, quan nim cn li cua TGQ.


c trng c bn cua TGQ trit hc

Th hin chu yu qua cc hc thuyt trit hc.
Ra i khi nhn thc cua con ngi a t n trinh
cao cua s khi qut ha, tru tng ha, h
thng ha v khi cc lc lng xa hi a thc
c s cn thit phi c nh hng v t tng
ch o cuc sng.





cao vai tr tri thc.

Khng ch th hin quan
im, quan nim v th
gii m cn chng minh
chng bng l lun.

Tnh cht cua TGQ trit
hc do tnh cht cc hc
thuyt trit hc quy nh.

3. TGQ DUY TM, TGQ DUY VT
NHNG HINH THC C BN CA TGQ DUY VT

3.1. Th gii quan duy tm

TGQDT l TGQ tha nhn bn cht ca th gii l
tinh thn v tha nhn vai tr quyt nh ca tinh
thn i vi th gii vt cht.

TGQDT th hin di 2 hnh thc: TGQDT ch quan
v TGQDT khch quan.



3.2. Th gii quan duy vt

TGQDV l TGQ tha nhn bn cht ca th
gii l vt cht, tha nhn vai tr quyt nh
ca i sng vt cht i vi i sng tinh
thn v tha nhn vai tr ca con ngi
trong i sng x hi.


Tng ng vi 3 hnh thc c bn ca
CNDV l 3 hnh thc c bn ca TGQDV:

- TGQDV cht phc.
- TGQDV siu hnh.
- TGQDV bin chng.
3.2.1. TGDDV cht phc

TGQDVCP l TGQ th
hin trnh nhn thc
ngy th, cht phc ca
cc nh duy vt thi c
i.

Tiu biu l phi Ng
hnh Trung Quc;
Vaisesika, Lokayata n
; Miletus, Ephezus,
Hy Lp; v.v.

c trng c bn ca TGQDVCP

- Nhn thc nng tnh trc quan, phng
on nn ngy th, cht phc.
- ng nht VC vi vt th khi TGQ ny hiu
VC l nhng cht u tin sinh ra vn vt.
- Khng hiu ng ngun gc, bn cht ca
YT.
- Khng hiu ng mi quan h gia VC &
YT.
- Duy tm v x hi.
- Cha th hin c vai tr ci to th gii.

3.2.2. TGQDV siu hnh

L TGQ ca cc nh duy vt c hnh
thnh t phng php nhn thc siu
hnh.

Th hin r nt vo th k XVII, XVIII
cc nc Ty u.

Tiu biu l Bacon, Hobbes, Locke,
Spinoza, Descartes, Diderot, Holbach, v.v.

c trng c bn ca TGQDV siu hnh

- Tip tc pht trin t tng ca TGQDV
cht phc thi c i v VC.

- Nhn thc th gii bng phng php siu
hnh nn coi th gii l v s nhng s vt
c th tn ti cnh nhau trong mt khng gian
trng rng.

Ngoi nhng hn ch nh TGQDVCP,
TGQDVSH cn bc l hn ch c v phng
php nhn thc, phng php t duy.
3.2.3. TGQDV bin chng

TGQDVBC c C.Mc & Ph.ngghen
xy dng vo giaTK XIX, c
V.I.Lnin bo v v pht trin cui TK
XIX u TK XX .

TGQDVBC ra i trn c s tng kt
nhng thnh tu cua khoa hc, nhng s
kin lch s Ty u, khi PTSX TBCN
a bc l c nhng mt mnh v hn ch
cua n; k tha nhng ni dung hp l
trong trit hc cua Feuerbach & Hegel
II. NI DUNG, BN CHT CA
CH NGHA DUY VT BIN CHNG VI
T CCH L HT NHN L LUN CA
TH GII QUAN KHOA HC

2.1. Ni dung ca CNDVBC.

Ni dung ca CNDVBC th hin r nt
quan im duy vt v th gii ni chung, v
x hi ni ring.

2.1.1. Quan im DV v th gii

- Ch c mt th gii duy nht v thng nht
l th gii vt cht.

- Bn cht ca th gii l vt cht;

- Vt cht l thc ti khch quan.

- Tt c cc s vt, hin tng u l nhng
dng tn ti c th hoc l nhng thuc
tnh ca vt cht.



- Cc s vt, hin tng trong th gii vt
cht vn ng, pht trin theo quy lut
khch quan; chng chuyn ho ln nhau, l
ngun gc, nguyn nhn, kt qu ca
nhau.

- Y thc l s phn nh th gii khch quan
vo b no ngi.

2.1.2. Quan im DV v x hi.

- X hi l b phn c th ca gii t
nhin, l kt qu qu trnh pht trin lu
di ca gii t nhin.

- SX VC l c s ca i sng x hi; PTSX
quyt nh qu trnh sinh hot, i sng
chnh tr v tinh thn ca x hi.


- S pht trin ca x hi l qu trnh
lch s t nhin.

- Qun chng nhn dn l lc lng SX
ra ca ci VC, SX ra nhng gi tr tinh
thn v l lc lng c bn ca mi
cuc cch mng XH Qun chng
nhn dn l ch th ca tin trnh lch
s.
2.2. Bn cht ca CNDVBC

- CNDVBC gii quyt ng n vn c
bn ca trit hc trn quan im thc tin.

- CNDVBC l s thng nht hu c gia
CNDV v phng php BC.

- CNDVBC l CN duy vt trit .


- CNDVBC mang tnh thc tin cch
mng:

+ L v kh l lun ca giai cp v sn
trong s nghip gii phng mnh v gii
phng ton th nhn loi.

+ Khng ch gii thch th gii m cn ci
to th gii.

+ Khng nh tnh tt thng ca ci mi.
III. NHNG NGUYN TC PHNG PHAP
LUN CUA CHU NGHIA DUY VT BIN
CHNG VA VIC VN DUNG VAO CACH
MNG VIT NAM HIN NAY.

T hai nguyn l c bn cua CNDVBC: Vt cht tn ti
khch quan l ngun gc cua thc, quyt nh thc
v thc c tnh c lp tng i, tc ng tr li vt
cht thng qua hot ng thc tin cua con ngi thi
nguyn tc phng php lun c rt ra l: Trong nhn
thc v hot ng thc tin con ngi phi tn trng
khch quan ng thi pht huy tnh nng ng chu quan
cua con ngi.

3.1. Tn trong khach quan.
- Tn trng khch quan l tn trng vai tr
quyt nh cua vt cht, trong ct li l tn
trng quy lut bi l TGVC tn ti vn ng
pht trin tun theo quy lut khch quan.
Nguyn tc tn trng khch quan i hi trong
nhn thc v hot ng thc tin phi xut
pht t thc t khch quan, ly khch quan lm
c s, phng tin cho hot ng cua minh.
- Mt s yu cu khi vn dng nguyn tc tn
trng khch quan vo cch mng VN hin nay:
* ng li chu trng chnh sch phi xut
pht t thc t phn nh nhu cu chn mui v
tnh tt yu cua i sng.
- ng li chu trng chnh sch phi lun xut
pht t hin thc, phn nh ng nhu cu v
tnh tt yu cua i sng thi mi c kh nng
bin thnh hin thc. Ngc li nu ng li
chu trng chnh sch p t chu quan thi s
ri vo bnh chu quan duy tr, hnh ng bt
chp quy lut khch quan dn ti tht bi trong
thc tin.
- VN trc khi tin hnh cng cuc i mi ton
din t nc (1986) qu trinh xy dng CNXH bn
cnh nhng thnh tu a t c, do chu quan nng
vi chng ta a vi phm nhiu quy lut trong quan
trng nht l quy lut QHSX phu hp vi trinh
pht trin cua LLSX dn n khung hong KT
XH.
a cch mng VN tip tc pht trin, ng ta vi
tinh thn nhin thng vo s tht, ni ng s tht a
tng kt rt ra bi hc: Mi ng li, chu trng
cua ng phi xut pht t thc t tn trng quy lut
khch quan.
- Hin nay, t thc trng KT XH nht l LLSX
nc ta cn trinh thp trong khi tim nng cn
rt ln cha khai thc tt v lao ng, ti nguyn v
K quc t thun li.
t mc tiu n nm 2020 a nc ta tr thnh
mt nc cng nghip, ng ta a xut pht t tinh
hinh thc t t nc hn 20 nm i mi chu trng
thc hin nht qun nn kinh t nhiu thnh phn, vn
ng theo c ch th trng c s qun l cua NN;
c bit l y mnh CNH, HH t nc nhm pht
huy ti u ti lc, tr lc nhn lc cn tim tng
to nn s chuyn bin v cht trong ton b SXH
p ng nhu cu thc tin m cch mng VN ang
t ra.
* Khi c ng li chu trng chnh sch ng, phi t
chc c lc lng vt cht thc hin c hiu
qu.
- T tng t bn thn n khng th tr thnh hin
thc m phi thng qua hot ng thc tin cua con
ngi; cho nn hin thc ha ng li, chu
trng, chnh sch con ngi phi tim ti, huy ng
t chc c nhng yu t vt cht thnh lc lng
vt cht c u sc mnh thc hin.
Trc y trong thi ky khng chin nh huy ng v
t chc c sc mnh tng hp cua c nc kt hp
sc mnh dn tc vi sc mnh thi i, chng ta a
to nn sc mnh vt cht khng l cua chin tranh
ND nh bi cc th lc Q xm lc.
Ngy nay ng ta thc hin chu trng i
on kt dn tc trn nn tng lin minh
GCCN vi GCND v i ng tr thc di s
lanh o cua ng l ng li chin lc cua
CMVN; l ngun sc mnh, ng lc chu yu
v l nhn t c ngha Q bo m thng li
bn vng cua s nghip XD v BV T quc.
cng chnh l LLVC c u sc mnh
thc hin thng li s nghip CNH, HH vi
mc tiu dn giu, nc mnh, dn chu, cng
bng vn minh.
3.2. Pht huy tnh nng ng chu quan.
Pht huy tnh nng ng chu quan l pht huy
tnh tch cc sng to cua thc v pht huy
vai tr nhn t con ngi trong vic vt cht
ha nhng tnh cht y.
Pht huy tnh nng ng chu quan cn p ng
mt s yu cu c bn sau:

* Coi trng cao vai tr tri thc khoa hc.
- Coi trng cao tri thc khoa hc l yu cu c
bn u tin pht huy tnh nng ng chu quan.
Vi tri thc khoa hc l tin K pht trin
nng lc tr tu cua con ngi. S PT cao v nng
ng cua tr tu s em li kt qu H tch cc,
sng to cua con ngi trn c s tn trng v
hnh ng theo QL khch quan.
Nhn thc su sc tm quan trng cua khoa hc
i vi s PT t nc hin nay ng v Nh
nc ta a chu trng Gio dc v o to cung
vi khoa hc v cng ngh l quc sch hng
u.
i vi khoa hc ng ta chu trng: Nh
nc tp trung u t vo cc chng trinh
nghin cu quc gia phn u t trinh khu
vc v th gii; xy dng tim lc KH v CN
cho mt s lnh vc trng im CN cao. Ch
trng cng tc o to, b sung c ch, chnh
sch s dng, ai ng cn b KH.
* Tch cc truyn b tri thc khoa hc vo qun chng.
- Pht huy tnh nng ng chu quan quy m XH ph
thuc vo nhiu yu t, trong truyn b tri thc
KH vo qun chng gi v tr rt quan trng. Vi tri
thc KH c truyn b tr thnh nim tin s to
thnh sc mnh to ln thc y tnh tch cc sng to
cua qun chng trong hot ng thc tin.
- truyn b tri thc KH vo qun chng ng ta chu
trng: Xy dng nn GD hin i cua dn, do dn
v vi dn m bo cng bng v c hi hc tp cho
mi ngi, to iu kin ton XH hc tp v hc
tp sut i, p ng yu cu CNH, HH t nc;
Pht trin mnh v nng cao cht lng hot ng
thng tin, bo ch, pht thanh truyn hinh, xut bn v
pht hnh sch trn tt c cc vung, ch nhiu hn
n vung su, vung xa, vung ng bo dn tc thiu
s.
* Thc hin dn chu ha i sng xa hi.
- Bn cht cua dn chu l quyn lc thuc v ND l
mt trong nhng ng lc mnh m nht cua s pht
trin XH.
Dn chu vi pht huy tnh nng ng chu quan l mt
ng lc quan trng vi n th hin vai tr chu th cua
con ngi trong i sng chnh tr XH. Thng qua
dn chu m quyn li v ngha v cua con ngi
c bo m nng cao tinh thn trch nhim, nhit
tinh v tnh nng ng mi ngi. Vi th ng ta
khng nh Dn chu XHCN va l mc tiu va l
ng lc cua cng cuc i mi xy dng v bo v
t quc.
xy dng mt XH dn chu phi xc nh cc hinh
thc t chc v c c ch nhn dn thc hin
quyn dn chu trn cc lnh vc kinh t, chnh tr, vn
ha, XH mi ng li chnh sch cua ng v
php lut cua Nh nc u vi li ch cua nhn dn,
c s tham gia kin cua nhn dn.
=> Tm li: Tn trng khch quan v pht huy tnh
nng ng chu quan l hai nguyn tc c rt ra t
quan im c bn cua CNDVBC trong vic gii quyt
vn c bn cua trit hc. nhn thc v hot
ng thc tin em li KQ i hi con ngi phi
qun trit v thc hin chng mt cch ng b,
chng nhng biu hin i lp nh chu quan duy tr
hoc bo th tri tr.
PHP BiN CHNG
DUY VT -
PHNG PHP
LUN CA NHN
THC KHOA HC
V THC TiN


Hc thuyt v cc mi
lin h, v s vn
ng v pht trin
I. PHNG PHP V PHNG PHP LUN
1. Phng php

Phng php l h
thng nhng yu
cu, nhng nguyn
tc m con ngi
phi thc hin nhm
t n mc ch
ca mnh.

2. Cc loi phng php

Ty theo mc ch nghin cu, phng php c th chia
thnh nhiu loi; mt trong nhng cch l phng
php c th chia thnh 3 loi:

1. Phng php ring (phng php ngnh);
2. Phng php chung;
3. Phng php chung nht (phng php ph bin)
Phng php chung nht l phng php trit hc.
3. Phng php lun

Phng php no, loi phng php no cng
c tnh u vit v cng c nhng hn ch ca
n; v vy, con ngi cn c nh hng cho
vic la chn, vn dng phng php v tm ra
nhng phng php mi. Phng php lun ra
i p ng nhu cu y.

Phng php lun l l lun v phng php, l
hc thuyt v phng php.
2. Nhng phng php c bn ca trit hc

Trit hc c nhiu phng php; trong c 2
phng php c bn l:

1. Phng php siu hnh
2. Phng php bin chng.
4.1. Phng php siu hnh

Phng php siu hnh l phng php:

- Nhn thc i tng trong trng thi c lp,
tch ri khi nhng s vt, hin tng khc.
- Nhn thc i tng trong trng thi tnh,
nu c bin i th y thun ty l s bin
i v lng ch khng c s bin i v cht.
4.2. Phng php bin chng

a. Khi nim bin chng

Bin chng l khi nim dng ch cc mi lin
h, s vn ng v pht trin ca cc s vt, hin
tng.
b. Phng php bin chng

Phng php bin chng l phng php:

- Nhn thc i tng trong cc mi lin h vi nhng
s vt hin tng khc;

- Nhn thc i tng trong trng thi ng nm trong
khuynh hng chung l pht trin.
4.3. Php bin chng

Php bin chng l hc thuyt v cc mi lin h,
v s vn ng v pht trin.

Vi t cch l hc thuyt, php bin chng th hin
tri thc ca con ngi v cc mi lin h, v s vn
ng v pht trin.

Php bin chng va l l lun, va l phng php.

- L l lun v php bin chng l hc thuyt v cc
mi lin h, hc thuyt v s vn ng v pht trin.

- L phng php v php bin chng l h thng
nhng nguyn tc, nhng yu cu i hi con ngi
phi nhn thc i tng trong cc mi lin h, trong
s vn ng ca qu trnh pht sinh, pht trin v dit
vong ca n.
5. Nhng hnh thc c bn ca php bin chng

Php bin chng pht trin qua 3 hnh thc c bn:

1. Php bin chng cht phc.
2. Php bin chng duy tm.
3. Php bin chng duy vt.
5.1. Php bin chng cht phc

- Hc thuyt v cc mi lin h, v trng thi vn
ng v pht trin da trn trc quan, nng tnh
ngy th, cht phc.
- Biu hin r nt thi c i.
Tiu biu cho
php bin chng
cht phc thi c
i phng ng
l quan im v
Dch, v m Dng,
Ng hnh Trung
Quc.
Tiu biu cho php
bin chng cht phc
thi c i phng
Ty l quan im ca
Hraclit Hy Lp.
5.2. Php bin chng duy tm

Hc thuyt v cc mi lin h, v s vn ng
v pht trin ca cc nh trit hc duy tm.
nh cao ca php bin
chng duy tm c th
hin trong hc thuyt ca
nh trit hc c in c
Hghen.
5.3. Php bin chng duy vt
Php bin chng duy
vt do C.Mc &
Ph.ngghen xy dng
trn c s k tha trc
tip nhng ni dung
hp l trong php bin
chng ca Hghen.
c trng c bn ca php bin chng duy vt

- Php bin chng duy vt c xy dng trn nn
tng ca th gii quan duy vt khoa hc.

- Php bin chng duy vt khng ch gii thch cc
mi lin h, trng thi vn ng v pht trin ca
th gii m n cn l cng c nhn thc v ci
to th gii.
Ni dung c bn ca php bin chng duy vt:
- Ni dung ca php bin chng duy vt c khi
qut thnh 2 nguyn l.
- 2 nguyn l c c th ho qua cc quy lut.
- Cc quy lut c chia thnh 2 loi:
1). Cc quy lut khng c bn (cn gi l
cc cp phm tr c bn ca php BCDV).
2). Cc quy lut c bn
II. HAI NGUYN L
CA PHP BiN CHNG DUY VT

1. Nguyn l th nht:
Nguyn l v mi lin h ph bin

1.1. Tm tt ni dung nguyn l

Khng c s vt, hin tng no tn ti
c lp, tch ri khi nhng s vt, hin
tng khc m chng lun nm trong
nhng mi lin h vi nhau.
1.2. Khi nim mi lin h v mi lin h
ph bin.
- Mi in h l khi nim dng ch s tc
ng qua li ln nhau, rng buc nhau, gp
phn quy nh s tn ti ca nhau, chuyn
ho nhau ca cc s vt, hin tng.
- Mi lin h ph bin l khi nim dng
ch tnh ph bin ca mi lin h, ca cc
s vt hin tng, ng thi dng ch
cc mi lin h tn ti nhiu s vt hin
tng ca th gii.
1.3. Nhng tnh cht c bn ca cc
mi lin h

Cc mi lin h c nhiu tnh cht; song
c 3 tnh cht c bn, l:

1). Tnh khch quan.
2). Tnh ph bin.
3). Tnh a dng, phong ph.
- Tnh khch quan:

Cc mi lin h tn ti ngoi thc, khng ph
thuc vo thc ca con ngi
- Tnh ph bin:

Bt k s vt no, hin tng no cng c mi lin
h; u (v khng gian) cng c mi lin h; lc no
(v thi gian) cng c mi lin h.

- Tnh a dng phong ph:

S vt khc nhau, khng gian khc nhau, thi gian
khc nhau th cc mi lin h khc nhau.
1.4. Y ngha phng php lun

1). Nu cc mi lin h c tnh khch quan, tnh
ph bin th trong hot ng ca mnh, con
ngi phi tn trng quan im ton din, ng
thi phi chng quan im phin din, mt chiu.

2). Nu cc mi lin h c tnh a dng, phong ph
th trong hot ng ca mnh, con ngi phi
tn trng quan im lch s c th, ng thi
phi chng t tng chung chung, i khi.
2. Nguyn l th hai:
Nguyn l v s pht trin

2.1. Tm tt ni dung nguyn l

Mi s vt khng ngng vn ng trong khuynh hng
chung l pht trin. Ngun gc ca s vn ng v pht
trin l mu thun ca s vt; cch thc ca s vn
ng v pht trin l lng ca s vt i dn n cht
ca s vt i v ngc li; khuynh hng ca s vn
ng v pht trin din ra quanh co, phc tp c th
hin bng ng xoy c i ln; y l qu trnh ph
nh ca ph nh m ht mi mt chu k s vt lp li
dng nh ci ban u nhng cp cao hn.


2.2. Khi nim vn ng & pht trin

- Vn ng l khi nim ch mi s bin i; y l s
bin i cha xc nh chiu hng.

- Pht trin l qu trnh vn ng theo hng t trnh
thp n trnh cao, t cha hon thin cho n
hon thin.

2.3. Tnh cht ca s pht trin
Pht trin c 3 tnh cht c bn :

1). Tnh khch quan.
2). Tnh ph bin.
3). Tnh a dng, phong ph.
2.4. ngha phng php lun

Nu pht trin c tnh khch quan, tnh ph bin, tnh
a dng phong ph th trong cuc sng, con ngi
phi tn trng quan im pht trin.

Quan im pht trin i hi: Khi nhn thc mt i
tng no phi nhn thc i tng trng
thi ng nm trong khuynh hng chung l pht
trin; phi tm ra ngun gc, cch thc, khunh hng
c th ca s pht trin ; ng thi phi chng li
t tng bo th, tr tr.
III. NHNG QUY LUT C BN
CA PHP BiN CHNG DUY VT

1. Khi nim quy lut

Quy lut l khi nim dng ch nhng mi lin
h bn cht, tt nhin, tng i n nh, c lp
i lp li v tn ti khch quan - tn ti bn ngoi
thc, khng ph thuc vo thc ca con ngi.

2. Phn loi quy lut

1). Phn theo phm vi tc ng ca quy lut:
- Quy lut ring.
- Quy lut chung.
- Quy lut ph bin.

2). Phn theo lnh vc tc ng ca quy lut:
- Quy lut t nhin.
- Quy lut x hi.
- Quy lut t duy.
3. Quy lut c bn th nht

QUY LUT T NHNG THAY I V LNG DN
N NHNG THAY I V CHT V NGC LI

Quy lut t nhng thay i v lng dn n nhng
thay i v cht v ngc li c gi tt l quy lut
lng cht; y l quy lut v cch thc ca s vn
ng v pht trin.
3.1. Tm tt ni dung quy lut
Mi s vt, hin tng u c cht v lng. Cht
tng i n nh, cn lng thng xuyn bin i.
Lng bin i n mt mc nht nh v trong
nhng iu kin nht nh th cht s thay i. Khi
s vt, hin tng chuyn ho. S vt, hin tng
mi ra i c cht mi, lng mi. Lng vn thng
xuyn bin i, nhng s bin i ca lng mi khc
s bin i ca lng c. S khc nhau ny do cht
quy nh. Nh vy, t nhng thay i v lng dn
n s thay i v cht; v, t nhng thay i v cht
li dn n s thay i v lng.
3.2. Phn tch quy lut

a. Khi nim cht

Cht l khi nim dng ch tnh quy nh khch
quan vn c ca s vt, hin tng; l s thng
nht hu c cc thuc tnh cu thnh n, lm cho
n l n, n phn bit c vi nhng ci khc.
b. Khi nim lng

Lng l khi nim dng ch tnh khch quan vn
c v s lng nhiu hay t, quy m ln hay nh, tc
nhanh hay chm, trnh cao hay thp, v.v. ca s
vt, hin tng song lng cha l c s phn bit
s vt, hin tng ny vi s vt, hin tng khc.
c. Mi quan h bin chng gia cht v lng

Bt k s vt, hin tng no cng c cht v lng;
trong cht tng i n nh, cn lng thng
xuyn bin i.

Lc u, lng bin i nhng cht cha thay i.
Song, nu lng bin i n mt mc nht nh
v trong nhng iu kin nht nh th cht s thay i.
Khi , s vt, hin tng ny s chuyn ho sang s
vt, hin tng khc.
- Gii hn m lng bin i nhng cht cha thay
i gi l .

- Ni din ra s thay i v cht gi l im nt

- S chuyn ho t cht c sang cht mi gi l
bc nhy.
Bc nhy th hin rt a dng: c th nhanh hay
chm, t bin hay tim tin, ton th hay cc b,
lin tc hay t on, v.v.
S thay i v cht lm s vt, hin tng ny
chuyn ho thnh s vt hin tng khc.

s vt, hin tng mi, lng vn thng xuyn
bin i nhng s bin i ca lng mi khc s
bin i ca lng c c v quy m, tc , chiu
hng, v.v. S khc nhau ny do cht mi quy
nh.
Nh vy:

T nhng thay i v lng dn n s thay i v
cht; v, t nhng thay i v cht cng dn n
s thay i v lng (v ngc li).

y chnh l cch thc ca s vn ng v pht trin.

3.3. ngha phng php lun

1). V t nhng thay i v lng mi dn n s
thay i v cht nn mun c s thay i v cht
phi t gic, tch cc tch lu v lng.

2). V lng thay i n im nt mi dn n s
thay i v cht nn cn trnh nn nng, trnh t
chy giai on, trnh mun c s thay i v cht
khi lng cha thay i n mc cn thit.
3). V iu kin nh hng trc tip n bc nhy
nn phi to ra nhng iu kin cn thit bc
nhy c thc hin.

5). V.v
4. Quy lut c bn th hai

QUY LUT THNG NHT V U TRANH CA CC
MT I LP

Quy lut ny:
+ c gi tt l Quy lut mu thun.
+ L quy lut v ngun gc ca s vn ng &
pht trin.
+ c coi l ht nhn ca php bin chng duy
vt.

4.1. Tm tt ni dung ca quy lut

Mi s vt, hin tng l mt th thng nht bao gm
nhng yu t khc nhau, lin kt vi nhau to thnh;
trong c nhng yu t vn ng ngc chiu nhau,
gi l nhng mt i lp. 2 mt i lp to nn 1 mu
thun. Nhng mt i lp va thng nht vi nhau, va
u tranh vi nhau. u tranh ca cc mt i lp pht
trin n mt mc nht nh th mu thun c gii
quyt. Khi s vt, hin tng chuyn ha.

Nh vy, mu thun l ngun gc ca s vn ng v
pht trin.
4.2. Phn tch ni dung quy lut

a. Khi nim mt i lp
Mt i lp l khi nim dng ch nhng mt c
khuynh hng vn ng ngc chiu nhau nhng
l iu kin, l tin tn ti ca nhau.

b. Khi nim mu thun
Mu thun l khi nim dng ch mi lin h
ca 2 mt i lp.
c. Nhng tnh cht c bn ca mu thun

Mu thun c nhng tnh cht c bn sau:

- Tnh khch quan.
- Tnh ph bin.
- Tnh a dng phong ph (tnh ring bit).
Cc mt i lp va thng nht vi nhau, va u
tranh vi nhau.

d. Thng nht ca cc mt i lp
Thng nht ca cc mt i lp biu hin:
- Cc mt i lp cng tn ti.
- Cc mt i lp rng buc nhau.

. u tranh ca cc mt i lp
u tranh ca cc mt i lp biu hin: Cc mt
i lp chuyn ha nhau, ph nh nhau.
u tranh ca cc mt i lp pht trin lm
mu thun cng tr nn su sc.

u tranh ca cc mt i lp pht trin n
mt mc nht nh v trong nhng iu
kin nht nh th mu thun c gii quyt,
khi s vt, hin tng chuyn ha.

S vt mi, hin tng mi ra i t n li c nhng
mt i lp mi, nhng mu thun mi, nhng qu trnh
thng nht v u tranh mi ca cc mt i lp.

u tranh ca cc mt i lp li tip tc pht trin
n mt lc no mu thun li c gii quyt, s
vt, hin tng li chuyn ha.
4.3. ngha phng php lun

1. V mu thun l ngun gc ca s pht trin nn
mun c s pht trin trc ht phi tm ra mu
thun, phn loi mu thun v nh gi ng tm
quan trng ca tng mu thun.

2. Mu thun ch c gii quyt trong nhng iu
kin nht nh nn phi ch ng to ra nhng
iu kin cn thit mu thun c gii quyt.
5. Quy lut c bn th ba

QUY LUT PH NH CA PH NH
(QUY LUT PH NH CI PH NH)

Quy lut ph nh ca ph nh (ph nh ci ph
nh) l quy lut v khuynh hng ca s vn ng
v pht trin.
5.1. Tm tt ni dung ca quy lut

Vn ng, pht trin khng din ra theo ng thng
m l qu trnh quanh co, phc tp c biu din
bng hnh xoy c i ln. y l qu trnh ph nh
ca ph nh; trong ci mi ra i thay th ci c
v ht mi mt chu k s vt, hin tng lp li nh
ci ban u nhng mc pht trin hn.
5.2. Phn tch ni dung quy lut

a. Khi nim ph nh

Ph nh l khi nim dng ch s thay th
trng thi tn ti ny bng mt trng thi tn ti khc
trong qu trnh vn ng, pht trin ca s vt, hin
tng.

b. Phn loi ph nh

Ph nh c th phn thnh 2 loi:

1). Ph nh sch trn.
2). Ph nh bin chng (ph nh ca ph nh)
c. Ph nh sch trn

Ph nh:

1. Do nguyn nhn bn ngoi gy nn.
2. Khng c tnh k tha nn khng to c tin
cho s pht trin.
d. Ph nh bin chng
(Ph nh ca ph nh Ph nh ci ph nh)
L ph nh ca s pht trin. y l ph nh:

1. Mang tinh khch quan.
2. Do nguyn nhn bn trong, do nng lc ni ti.
3. Thc hin c tnh k tha.
4. C chu k, c ci mi ra i thay th ci c.
5. C s t o thi, t sng lc.

5.3. ngha phng php lun
1. Phi thy vai tr quyt nh ca nguyn nhn bn
trong pht huy ni lc.
2. Phi thy tm quan trng ca tnh k tha t
gic, tch cc, chn lc trong k tha.
3. Phi c thi ng i vi ci ang c khng
nh v ci mi.
4. Phi thy tnh cht phc tp ca qa trnh pht
trin khng bi quan trc nhng khc quanh
trong ca s pht trin.
5. V.v.

IV. NHNG QUY LUT KHNG C BN
CA PHP BiN CHNG DUY VT

Nhng quy lut khng c bn ca php bin chng
duy vt cn gi l Nhng cp phm tr c bn ca
php bin chng duy vt. Nhng cp phm tr ny
l s c th ha nguyn l v mi lin h ph bin.
Php bin chng duy vt c 6 cp phm tr c bn, l:

1. Ci ring v ci chung.
2. Nguyn nhn v kt qu.
3. Tt nhin v ngu nhin.
4. Ni dung v hnh thc.
5. Bn cht v hin tng.
6. Kh nng v hin thc.
MT S YU CU C BN
KHI NGHIN CU CC CP PHM TR

1. Hiu c bn cht ca mi phm tr.
2. Hiu c tnh cht ca i tng m phm tr
phn nh.
3. Hiu c mi quan h bin chng gia cc phm
tr trong cp phm tr:
- Vai tr ca mi phm tr.
- S chuyn ha ln nhau ca cc phm tr.
4. Rt ra c ngha phng php lun.
VI. MT S NGUYN TC PHNG PHP LUN
CA PHP BiN CHNG DUY VT

1. Nguyn tc ton din

Khi nhn thc mt i tng no phi nhn thc n
vi t cch l mt chnh th vi tt c nhng yu t cu
thnh v nhng mi lin h ca n; phi chng t tng
phin din, mt chiu, chit trung, ngy bin.
2. Nguyn tc lch s - c th

Khi nhn thc mt i tng no phi nhn
thc n trong nhng mi trng c th, iu kin
c th, khng gian thi gian c th, nhng mi
lin h c th cng nh v tr, vai tr c th ca n;
ng thi phi chng thi hi ht, t tng qua
loa, i khi
3. Nguyn tc pht trin

Khi nhn thc mt i tng no phi
nhn thc n trong trng thi vn ng,
nm trong khuynh hng chung l pht
trin; phi tm ra ngun gc, cch thc,
khuynh hng ca s vn ng v pht
trin y; ng thi phi ng h ci mi
ci ph hp vi quy lut ca pht trin v
chng t tng bo th, tr tr.
NGUYN TC THNG NHT GIA
L LUN V THC TIN CA
TRIT HC MC-LNIN
I. Phm tr thc tin v phm tr l lun
1. Phm tr thc tin
a. Quan im trit hc trc Mc v
thc tin.
Cc nh duy vt trc Mc c cng
ln trong vic pht trin th gii quan duy
vt v u tranh chng ch ngha duy tm
tn gio.
Tuy nhin l lun ca h cn nhiu
khuyt im, trong khuyt im ln
nht l cha thy c vai tr ca thc
tin i vi nhn thc.
Ph Bch (Feuerbach) l nh trit hc duy
vt ln nht trong trit hc trc Mc; ngi
c cng tng kt v xy dng tng i
hon chnh ch ngha duy vt .
V vy, ch ngha duy vt ca ng tr
thnh ngun gc l lun cho s ra i ca
trit hc Mc. Nhng Ph Bch cng cha
thy c vai tr ca thc tin. Do , ch
ngha duy vt ca ng vn l ch ngha duy
vt siu hnh v duy tm v x hi.
+ Cc nh trit hc duy tm, tuy thy c
mt nng ng ca con ngi, nhng li pht
trin mt cch tru tng , thi qu vai tr ca
thc t tng.
V vy h coi thc tin nh l hot ng
tinh thn ch khng phi l hot ng vt
cht.(Hegel) coi hot ng thc tin ch l
hot ng tinh thn ch khng phi l hot
ng vt cht .
+ Khc phc nhng hn ch ni trn ca
CNDV v CNDT trong lch s, trit hc Mc-
Lnin a ra quan nim ng n v thc
tin.

b. Quan im trit hc Mc-Lnin
v thc tin.
Theo quan im ca ch ngha
Mc-Lnin:
Thc tin l ton b hot ng vt
cht c mc ch mang tnh lch s-x
hi ca con ngi, nhm ci to t
nhin, x hi v bn thn con ngi.
Khc vi hot ng t duy (hot ng
tinh thn), hot ng thc tin l hot ng
vt cht, ngha l trong qu trnh hot ng,
con ngi phi s dng cc cng c,
phng tin vt cht tc ng vo cc i
tng ca t nhin nhm to ra ca ci vt
cht; tc ng vo x hi lm bin i x
hi.
Nhng hot ng nh vy c thc
hin mt cch tt yu khch quan (ngha l
khng c hot ng ny th loi ngi khng
th tn ti).
Hot ng thc tin khng phi hot ng
ca mt vi c nhn ring l m l hot ng
ca ng o cc tp on ngi trong x
hi. hot ng y bao gi cng din ra trong
mi quan h x hi nht nh, x hi cng
pht trin th hot ng thc tin cng phong
ph.
Nh vy, bng hot ng thc tin, con
ngi lm bin i bn thn s vt trong hin
thc. T lm c s bin i hnh nh
ca s vt trong nhn thc. Do hot ng
thc tin l hot ng c tnh nng ng sng
to.
Hot ng thc tin rt a dng, song c
ba hnh thc hot ng c bn l :
- Lao ng sn xut nhm to ra ca ci vt
cht
- Hot ng ci to x hi thng qua u
tranh giai cp v cch mng x hi lm bin
i x hi.
- Thc nghim khoa hc l c s trc tip
cho s pht trin ca nhn thc khoa hc.
Trong ba hnh thc ni trn th lao ng
sn xut l hnh thc quan trng nht v n
l nhn t quyt nh s tn ti v pht trin
ca x hi.
2. Phm tr nhn thc v l lun.
a.Nhn thc l g?.
Theo quan im duy vt bin chng th nhn thc l qu trnh
phn nh mt cch bin chng th gii khch quan vo trong
b c con ngi trn c s thc tin lch s x hi.
Hin thc khch quan B c ngi
Qu trnh phn nh Tri thc.


Sng to
A A

(Nhn thc l qu trnh phn nh hin thc khch quan vo
trong b c con ngi mt cch sng tao trn c s thc tin).

+ Qu trnh nhn thc din ra khng phi gin
n, th ng, my mc m l qu trnh phn
nh hin thc khch quan vo b c con
ngi mt cch nng ng sng to, bin
chng. l qu trnh i t khng bit n
bit, t bit t n bit nhiu, t nng n
su, t khng y v khng chnh xc tr
thnh y v chnh xc hn.
+ Qu trnh nhn thc ca con ngi v loi
ngi ni chung tri qua hai giai on l nhn
thc cm tnh v nhn thc l tnh (cn gi l
trc quan sinh ng v t duy tru tng).
- Trc quan sinh ng l giai on u tin ca qu
trnh nhn thc, giai on ny phn nh trc tip, c
th sinh ng hin thc khch quan vo cc gic
quan v c thc hin bng cc hnh thc c bn
l: cm gic, tri gic, biu tng.
- T duy tru tng l giai an cao ca qu trnh
nhn thc. Giai on ny da trn nhng ti liu ca
giai on trc quan sinh ng cung cp, b c con
ngi tin hnh tng hp, khi qut hin thc. Do
, giai on ny phn nh khi qut s vt v phn
nh c mi lin h bn trong bn cht ca s vt.
Giai on ny bao gm cc hnh thc l: khi nim,
phn on, suy lun.
S pht trin ca nhn thc loi ngi tt yu
dn n s xut hin l lun.
b. l lun l g?
Ch ngha Mc-Lnin cho rng l lun l sn
phm ca s pht trin cao ca nhn thc, ng
thi th hin nh l trnh cao ca nhn thc.
Theo H Ch Minh, l lun l s tng kt nhng
kinh nghim ca loi ngi, l s tng hp nhng
tri thc v t nhin v x hi tch ly li trong qu
trnh lch s.
Xt v bn cht, l lun l mt h thng nhng
tri thc c khi qut t thc tin, phn nh
nhng mi quan h bn cht, nhng tnh qui lut
ca hin thc khch quan.
L lun c nhng cp khc nhau ty phm
vi phn nh v vai tr phng php lun ca
n.C th phn chia l lun ngnh v l lun
trit hc.
L lun ngnh l l lun khi qut nhng quy
lut hnh thnh v pht trin ca ngnh.N l
c s sng to tri thc cng nh phng
php lun cho hot ng ca ngnh .Nh
l lun vn hc, l lun ngh thut.
L lun trit hc l h thng nhng quan nim
chung nht v th gii v con ngi, l th
gii quan v phng php lun cho nhn
thc v hot ng thc tin ca con ngi.
II. Mi quan h bin chng gia
l lun v thc tin.
Ch ngha Mc-Lnin cho rng, gia l
lun v thc tin c mi quan h bin chng
vi nhau, tc ng qua li ln nhau, thng
nht vi nhau trong nhn thc cng nh trong
hot ng thc tin. Trong mi quan h ni
trn thc tin gi vai tr quyt nh i vi l
lun.

1. Thc tin l c s, l ng
lc , l mc ch, l tiu chun
kim tra i vi nhn thc ni
chung trong c l lun; L lun
hnh thnh pht trin phi xut
pht t thc tin, p ng yu cu
thc tin.
*Thc tin l c s ca l lun
+ Ch ngha Mc-Lnin cho rng, con
ngi quan h vi th gii khng phi bt u
bng l lun m bt u bng hot ng thc
tin .
Trn c s hot ng thc tin tc ng vo
gii t nhin to ra ca ci vt cht, dn dn
con ngi hiu c th gii xung quanh.
Qu trnh hot ng thc tin lu di hnh
thnh con ngi nhng kinh nghim trong
sn xut v u tranh x hi.

+ n mt lc no con ngi tng kt
khi qut nhng kinh nghim hot ng
thc tin dn n s ra i ca cc khoa
hc, ca l lun.
V vy, c th ni thc tin cung cp
nhng ti liu cho nhn thc cho l lun,
khng c thc tin th khng c nhn
thc, khng c l lun.

+ ng-Ghen cho rng, ngay t u s pht
sinh pht trin ca cc ngnh khoa hc do
thc tin qui nh Lch s cc khoa hc
chng minh rng, cc khoa hc u c
ngun gc t hot ng thc tin.
- Lch s Ton hc chng minh rng
Ton hc cng c ngun gc t thc tin o
c rung t nhiu ln ca nhn dn lao
ng t thi k c i.


- Trit hc Mc ra i cng c nguun gc
t thc tin u tranh giai cp ca giai cp
cng nhn t u th k xix i hi phi
c l lun soi ng.
+ V vy ch ngha Mc-Lnin cho rng
, thc tin l c s ca nhn thc l lun.

* Thc tin l ng lc thc y l
lun pht trin.
+ Ngha l do nhu cu ca thc tin i hi
cn phi c nhng tri thc mi khi qut ,
tng kt b sung kinh nghim, pht trin l
lun khoa hc. Qu trnh thc y cc
khoa hc ni tip nhau ra i v pht trin.
+Chnh thc tin ra nhu cu, nhim
v, phng hng cho nhn thc l lun,
thc tin l ng lc thc y l lun pht
trin.
+ Thc tin cng cuc i mi nc ta
t ra nhiu vn mi m, phc tp
i hi l lun phi i su nghin cu:
l nhng vn l lun v ch ngha x
hi v con ng i ln ch ngha x hi
nc ta. V pht trin kinh t th trng
nh hng x hi ch ngha v vai tr
lnh o ca ng, xy dng nh nc
php quyn x hi ch ngha Vit Nam ....
Qua vic lm sng t nhng vn
ca thc tin ni trn l lun s c nhng
bc pht trin v chc chn s gp phn
c lc vo s nghip i mi.
* Thc tin l mc ch ca l lun:
- Ngha l bn thn l lun khoa hc khng c mc
ch t thn, m l lun khoa hc ra i chnh v chng
cn thit cho hot ng thc tin ca con ngi Nhn
thc l lun sau khi ra i phi quay v phc v thc
tin, hng dn ch o hot ng thc tin, phi bin
thnh hot ng thc tin ca qun chng.
- L lun khoa hc ch c ngha thc s khi c
vn dng vo thc tin, lm bin i thc tin.
Nh vy, thc tin l mc ch ca nhn thc, ca l
lun. y chnh l im khc nhau gia l lun cch
mng ca Mc v l lun trc y.
Mc cho rng : Cc nh trit hc trc kia ch gii
thch th gii bng nhiu cch khc nhau, song vn l
ci to th gii.
* Thc tin l tiu chun ca chn l.
Ngha l ch c qua thc tin kim nghim mi xc
nhn c tri thc l ng hay sai, tri thc y c
phi l chn l hay khng.
V vy Mc cho rng : Vn tm hiu xem t duy,
ca con ngi c th t ti chn l khch quan hay
khng khng phi vn l lun m l mt vn
thc tin . (Thc tin 20 nm i mi va qua cho
php chng ta khng nh ng li ca ng
nc ta l ng hay sai, c ph hp vi thc tin t
nc hay khng ). ng thi qua thc tin kim
nghim, thc tin li t ra nhng vn mi lm cho
nhn thc khng ngng c b sung pht trin.
2.Thc tin phi c ch o bi l lun;ngc
li l lun phi c vn dng vo thc tin, tip
tc b sung v pht trin trong thc tin.

+ Ch ngha Mc-Lnin cho rng , vic coi trng
thc tin khng c ngha l coi nh l lun, h
thp vai tr ca l lun. L lun tuy l kt
qu ca qu trnh nhn thc v hot ng
thc tin, nhng khi hnh thnh ,l lun
ng vai tr l kim ch nam, nh hng cho
hot ng thc tin , gip cho hot ng thc
tin c kt qu.

+ L lun cn d bo c kh nng pht
trin cng nh cc mi quan h ca thc
tin,d bo c nhng hn ch, nhng
tht bi c th c trong qu trnh hot
ng thc tin.
+ L lun cn c vai tr gic ng mc tiu
l tng, lin kt cc c nhn thnh cng
ng to thnh sc mnh to ln ca qun
chng trong ci to t nhin v x hi.


+ Thc cht vai tr ca l lun i vi
thc tin l ch n em li cho thc tin
nhng tri thc ng n v bn cht qui lut
ca s vt, trn c s gip con ngi
xc nh c mc ch , phng hng
,gii php trong hot ng thc tin . thng
qua t chc thc hin trong thc tin con
ngi lm bin i th gii khch quan.
Nh vy vai tr ca l lun i vi
thc tin l ch n gip cho con ngi tr
nn ch ng, t gic , hn ch c tnh
t pht trong hot ng thc tin.
V vy, nh gi vai tr v ngha to ln
ca l lun i vi thc tin l nin vit : khng
c l lun cch mng th khng th c phong
tro cch mng, ch ng no c mt l lun
tin phong hng dn th mi c kh nng
lm trn vai tr chin s tin phong.
Nh vy l lun v thc tin tuy c vai tr
v tr khc nhau nhng gia chng c mi
quan h cht ch thng nht vi nhau trong
qu trnh nhn thc cng nh trong hot ng
thc tin.

Bi v : l lun m khng gn vi thc
tin th l lun khng c mc ch, khng
c sc mnh, khng ci to c hin
thc. Ngc li thc tin m khng c l
lun ch o th hot ng khng nm
c quy lut, hot ng s mang tnh t
pht m qung.
V vy , ch ngha Mc- l nin khng
nh: thng nht gia l lun v thc tin
l mt nguyn tc cn bn ca ch ngha
Mc- l nin

+ Ni v tnh thng nht gia l lun v
thc tin H CH MINH vit : thng nht
gia l lun v thc tin l mt nguyn tc
cn bn ca ch ngha Mc-l nin . Thc tin
khng c l lun hng dn th thnh thc
tin m qung. l lun m khng lin h vi
thc tin l l lun sung.
( H Ch Minh : ton tp, nh xut bn, st H
Ni 1987, tp 7,tr 788).
III. NGHA PHNG PHP LUN CA
NGUYN TC THNG NHTGIA L
LUN V THC TiN TRONG GIAI ON
CCH MNG HIN NAY NC TA.

Nguyn tc thng nht gia l lun
v thc tin c ngha phng php
lun to ln c bit l i vi s
nghip cch mng nc ta hin nay.
Chng ta c th rt ra mt s vn
ch yu sau y

1. L lun phi lun bm st thc
tin,phn nh c yu cu ca thc tin,
khi qut c nhng kinh nghim ca
thc tin.
+ Ch ngha Mc Lnin cho rng,thc tin l
ci c phn nh, l lun l ci phi nh.
hiu c thc tin di dng lgc, nht thit
phi hnh thnh l lun.

+ Bn thn thc tin lun lun vn ng
bin i khng ngng, do hnh thnh l
lun, nhn thc phi bm st qu trnh
phn nh ng nhu cu ca thc tin. Nu
khng kp thi nm bt c thc tin, phn
nh ng thc tin th l lun s b lc hu b
thc tin bc b.
+Trong qu trnh lnh o cch mng vit
nam, ng ta lun lun bm st thc tin , xut
pht t thc tin ra ng li chin lc
cch mng ng n.


+Ngy nay, nghin cu tng kt kinh nghim thc tin
vit nam v quc t tip tc hon thin l lun v
CNXH v con ng i ln ch ngha x hi vit nam
chnh l th hin c th tnh thng nht gia l lun v
thc tin trong hot ng cch mng ca ng ta.
+T thc tin xy dng CNXH nc ta v lch s
pht trin ca CNXH th gii , ti i hi i biu ln th
VII, ng cng sn Vit Nam thng qua nhng c
im c bn ca CNXH nc ta v khng nh : Con
ng i ln ca nc ta l s pht trin qu ln
CNXH b qua ch TBCN , tc l b qua vic xc lp
v tr thng tr ca quan h sn xut v kin trc thng
tng TBCN.Nhng tip thu k tha nhng thnh tu m
nhn loi t c di ch TBCN. pht
trin nhanh LLSX, xy dng nn kinh t hin i.
cng l yu cu ca s pht trin l lun
nc ta hin nay. V vy ng ta xc
nh:Vn nghin cu tm ti lun chng
cho l lun v con ng i ln CNXH nc
ta vn ang tip tc. V vy, hi ngh ln th 5
ban chp hnh trung ng ng kha IX nh
gi: cng tc l lun cha theo kp s pht
trin v yu cu ca cch mng v nhn
mnh: y mnh tng kt thc tin, nghin
cu l lun,gp phn lm r hn na con
ng i ln CNXH nc ta l yu cu cp
bch.

2.Hot ng thc tin phi ly l lun ch
o khi vn dng l lunphi ph hp
vi iu kin lch s c th.

+ Ch ngha Mc- Lnin cho rng, l
lun c hnh thnh khng ch l s tng
kt thc tin m cn l mc ch cho hot
ng thc tin tip theo. V l lun phn
nh thc tin di dng quy lut nn l
lun c kh nng tr thnh phng php
lun cho hot ng thc tin.

+ nh gi ng vai tr ca l lun cch
mng, t khi ra i n nay, ng ta lun ly
ch ngha Mc -Lnin lm nn tng t tng
lm kim ch nam cho hnh ng cch mng
ca mnh. Kin nh lp trng , i hi i
biu ton quc ln th IX ca ng cng sn
Vit Nam khng nh: ng v nhn dn ta
quyt nh xy dng t nc Vit Nam theo
con ng x hi ch ngha trn nn tng ch
ngha Mc-Lnin v tng H Ch Minh.
Thc tin chng t rng, ch c kin tr ch ngha
Mac -Lnin, T tng H Ch Minh mt cch sng to
th ng ta mi a s nghip i mi n thnh
cng.
+ Cng cn phi thy rng l lun cch mng ca
ch ngha Mac- Lnin khi vn dng vo thc tin phi
qun trit quan im lch s c th, do khi vn
dng phi sng to cho ph hp vi c im ca
dn tc trong tng thi k cch mng. ng thi
chng ta cn tip thu nhng thnh tu ca t duy
nhn loi trong xy dng nn kinh t th trng,cng
nghip ha t nc, xy dng b my nh nc
thc hin mc tiu dn giu, nc mnh, x hi
cng bng, dn ch, vn minh.

+ Thi gian qua mt s nc x hi ch
ngha, do vn dng l lun v ch ngha x hi
thiu sng to, thm ch my mc, gio iu
lm cho l lun khng c b sung pht trin,
khng theo kp yu cu ca thc tin dn
n s khng hong v l lun ca ch ngha
x hi. S khng hong v l lun l mt trong
nhng nguyn nhn dn n s khng hong
ca ch ngha x hi ni chung.

+ nc ta, cng cuc i mi do ng
khi xng thu c nhng thnh tu
bc u rt quan trng. Tuy nhin tnh
cht kh khn v phc tp ca s nghip
i mi, cng nh chiu su v tm c
ca n ang t ra rt nhiu vn l lun
ln lao v gay cn i hi phi c gii
quyt.

Cho nn c th ni rng, cha bao gi l
lun li cn thit v c tm quan trng to ln
nh hin nay. Mun lnh o s nghip i
mi thnh cng, ng ta cn phi t i mi v
t chnh n, trc ht phi nng cao trnh
l lun ca ng. Nh Lnin ch r: Ch
ng no c mt l lun tin phong hng
dn, th mi c kh nng lm trn vai tr chin
s tin phong.

+ L lun phi tr thnh c s khoa
hc cho vic hoch nh ng li chch
sch ca ng, phi cung cp ni dung
khoa hc cho i mi, phi gp phn vo
cng tc t tng ca ng. l trch
nhim nng n v v vang ca l lun
trong giai on cch mng hin nay
nc ta.

3. Khc phc bnh kinh nghim
v bnh gio iu.
Bnh kinh nghim v bnh gio
iu l nhng biu hin khc
nhau ca s vi phm nguyn tc
thng nht gia l lun v thc
tin.
* Bnh kinh nghim l g?
Bnh kinh nghim l s tuyt i
ha nhng kinh nghim thc tin
trc y v p dng mt cch my
mc vo hin ti khi iu kin thay
i.
Ni cch khc, bnh kinh nghim
l khuynh hng t tng qu coi
trng kinh nghim thc tin, xem
thng l lun.
+ Biu hin ca bnh kinh nghim
l t tng Kinh nghim ch ngha
theo kiu Sng lu ln lo lng, tha
mn vi nhng thnh tch t
c.
Trong cng vic, ch yu da vo
nhng kinh nghim tch ly c, ch
quan, khng chu hc tp nng cao
trnh t duy l lun. Khng thy c
vai tr quan trng ca gio dc v khoa
hc k thut; c t tng bo th tr tr,
khng chu tip thu v vn dng ci mi,
ci tin b vo thc tin.
+ Nguyn nhn ca bnh kinh nghim l
c ngun gc t lch s li. l, nc
ta l mt nc nng nghip lc hu, trnh
khoa hc v cng ngh thp, nn kinh
t ch yu da vo kinh nghim c truyn
c truyn t i ny sang i khc,
iu dn n phong cch t duy,
phong cch hot ng ca ngi Vit
Nam ch yu da vo kinh nghim.
- Nguyn nhn ca bnh kinh nghim cn
do nc ta duy tr qu lu c ch tp
trung quan liu bao cp, phn phi bnh
qun. C ch ny lm trit tiu tnh
sng to ca ngi lao ng v to nn
tm l li, trng ch, da dm, l mt
trong nhng nguyn nhn ca bnh kinh
nghim.
- Mt khc, do thc h phong kin li,
cc phong tc, tp qun, truyn thng, thi
quen ca ngi dn cn mang nhng du
vt ca x hi c. l mnh t thun
li hnh thnh, tn ti v ph bin bnh
kinh nghim ch ngha.
+ Kinh nghim l rt qu, n gp phn
thnh cng trong iu kin, hon cnh
nht nh v l c s khi qut l lun.
Tuy nhin, nu tuyt i ha kinh nghim
mt ni, mt lc no , b nguyn xi kinh
nghim ca ngi khc, ca ni khc vo
iu kin ca mnh, xem thng l lun s
ri vo bnh kinh nghim v s tht bi
trong thc tin khi iu kin, hon cnh
thay i. V vy, chng ta phi khc phc
bnh kinh nghim.
+ khc phc bnh kinh nghim
c hiu qu i hi chng ta phi:
Th nht, Phi qun trit su sc
nguyn tc thng nht gia l lun vi
thc tin (khng c tuyt i ha mt
no).
Th hai, phi tng cng hc tp
nng cao trnh l lun, b sung, vn
dng l lun ph hp vi thc tin.
Mt khc, phi hon thin c ch th
trng nh hng x hi ch ngha. Bi
v, kinh t th trng lun vn ng, bin
i, n i hi mi thnh phn kinh t, mi
ch th kinh t phi lun nng ng, sng
to, bm st th trng c nhng quyt
sch kinh doanh ph hp. Trong th
trng khng c ch cho bnh kinh
nghim tn ti.
* Bnh gio iu l g?
Bnh gio iu l khuynh hng tuyt
i ha l lun, tuyt i ha kin thc
c trong sch v, coi nh kinh nghim
thc tin, vn dng l lun mt cch my
mc, khng tnh ton n iu kin lch s
c th.
+ Biu hin ca bnh gio iu l bnh kinh
vin, sch v, xem l lun, sch v l ci tuyt
i ng, khng cn b sung, pht trin. Trong
qu trnh hc tp l lun Mc Lnin th khng
ch ti ni dung v bn cht cch mng ca
n, ch ch ti cu ch, hoc hc tp l lun
Mc Lnin theo kiu thuc lng, khng ch
ti nhng thay i ang din ra trong cuc sng.
Hiu ch ngha Mc Lnin mt cch phin
din, vn dng mt cch rp khun nhng m
hnh ch ngha x hi nc ngoi m khng
ch ti c th ca nc mnh.
nc ta, bnh gio iu cn biu
hin ch vn dng nhng kinh nghim
trong chin tranh cch mng vo cng
cuc xy dng ha bnh m khng tnh
ton y khi iu kin, hon cnh
thay i.
+ Bnh gio iu c nguyn nhn
su xa ca n.
- Trc ht, l do s yu km v l
lun, hiu l lun cn nng cn, cha nm
chc thc cht l lun. Do s yu km v
l lun khin cho chng ta khng c nhn
thc y v ch ngha x hi v con
ng i ln ch ngha x hi nc ta.
- Th na, do yu km v l lun dn
n vn dng l lun vo thc tin cch
mng cn nhiu sai st, thm ch ch bit
vn dng l lun m khng quan tm n
thc tin, khng b sung iu chnh l
lun. V vy, l lun cha pht huy c
vai tr tin phong, cha nh hng cho
s pht trin, cha tht s tr thnh
phng php lun cho hot ng thc
tin.
+ khc phc bnh gio iu, chng ta
phi qun trit su sc nguyn tc thng
nht gia l lun v thc tin. L lun phi
lun lun gn lin vi thc tin, phi khi
qut t thc tin, vn dng sng to vo
thc tin, kim tra trong thc tin v
khng ngng pht trin sng to cng vi
thc tin. Nh ch ngha Mc Lnin
khng nh: Thng nht gia l lun v
thc tin l mt nguyn tc ca ch ngha
Mc Lnin.
BI: L LUN HINH THI
KINH T - X HI V CON
NG I LN CH NGHA
X HI VIT NAM
I. L LUN HNH THI KINH T - X HI
V VAI TR PHNG PHP LUN
CA L LUN O.
1. Nhng tin xut pht xy dng
hnh thi kinh t - x hi.
+ Trong qu trnh lu di trc khi trit
hc Mc ra i, ch ngha duy tm gi vai
tr chi phi trong i sng x hi.
Ngi ta gii thch i sng x hi xut
pht t thc t tng, t nim tin tn
gio, t chnh tr
Trn c s , h kin gii, xut
nhng con ng, bin php hng con
ngi n cuc sng tt p.
Nhng do nhng hn ch ca lch s v
phng php tip cn,do cc nh t
tng trc Mc cha c ci nhn y v
s tn ti ca con ngi, cng nh lch s x
hi loi ngi. H mi ch nghin cu nhng
biu hin tng mt khc nhau ca tn ti con
ngi.
Tuy vy, tt c nhng t tng y hp
thnh dng ch lu ca lch s vn ha nhn
loi, l ch ngha nhn o.

+ Mc v nghen k tha nhng thnh tu
ca nhng nh Trit hc trc trn c s
khc phc nhng khuyt im ca h, cc
ng a ra t tng duy vt khoa hc
trong xem xt lch s.
Cc ng ly con ngi lm im xut pht
cho hc thuyt ca mnh, nhng khng phi l
con ngi tru tng, con ngi trong tnh
trng bit lp v c nh m l con ngi thc
tin. Con ngi trong qu trnh pht trin hin
thc con ngi trong sn xut vt cht.
+ Mc nghen cho rng: v cuc sng
ca mnh con ngi phi sn xut vt
cht, l qu trnh con ngi s dng
cng c sn xut tc ng vo cc i
tng ca t nhin nhm to ra ca ci
vt cht. l hot ng c mc ch
nhm tha mn nhu cu i sng ca con
ngi.

+ Trong qu trnh sn xut vt cht, con
ngi thit lp hai mi quan h ( quan h
song trng ). Bi v, trong sn xut vt
cht con ngi lin h vi t nhin hnh
thnh nn lc lng sn xut (LLSX);
ng thi trong sn xut con ngi phi
lin h vi nhau hnh thnh nn quan h
sn xut (QHSX) ; y l hai mt hp
thnh ca phng thc sn xut ca x
hi(PTSX).
Nguyn nhn lm cho phng thc sn xut
vn ng bin i l do con ngi khng ngng ci
tin cng c sn xut nhm to ra nhng cng c
sn xut mi. Mi khi cng c sn xut mi ra i
lm cho trnh sn xut nng cao, kinh nghim
sn xut i mi, nng xut lao ng nng ln lm
cho LLSX pht trin khng ngng.
Khi LLSX pht trin n mt trnh mi li
thc y s ra i ca phng thc sn xut mi.
Mi khi phng thc sn xut mi ra i thay th
phng thc sn xut c dn n s bin i tt
c cc mt ca i sng x hi, dn n s bin
i ca mt hnh thi kinh t - x hi.

Chnh bng phng php tip cn
(t con ngi hin thc) Mc pht hin
ra quy lut vn ng ca lch s loi
ngi.
Nh vy, cha kha nghin cu lch
s loi ngi phi bt u t con ngi
hin thc, con ngi gn vi sn xut vt
cht, vi hot ng thc tin.

2 .Khi nim v kt cu ca hnh
thi kinh t - x hi
a. Khi nim hnh thi kinh t - x hi.
Nh chng ta bit Mc v nghen
thc hin mt cuc cch mng trong lnh vc
trit hc, m mt trong nhng ni dung ca n
l a quan nim duy vt vo i sng x
hi, xy dng c hc thuyt v ch ngha
duy vt lch s.
Trong l lun hnh thi kinh t - x
hi c coi l hn tng. Vi quan
im lm cho ch ngha duy vt tr
thnh trit bao qut c t nhin v x
hi.
a ra khi nim hnh thi kinh t -
x hi, Mc tin hnh phn tch tt c
cc quan h gia ngi v ngi trong
i sng hng ngy, l nhng quan h
x hi.

Trong tt c nhng quan h ng
lm ni bt ln quan h gia ngi vi
ngi trong sn xut vt cht, coi l
nhng quan h c bn ban u quyt
nh tt c cc quan h x hi khc.
Trn c s , Mc pht hin ra
mi quan h bn cht, nhng quan h
c tnh lp li trong x hi, t tm ra
tnh quy lut trong s vn ng pht trin
ca x hi.
Khng dng li l lun tru tng v x hi,
Mc i su nghin cu hnh thi kinh t - x hi
T bn ch ngha mt s nc in hnh v rt ra
quy lut vn ng ca ch ngha T bn th gii.
Trn c s Mc ch ra rng, quan h sn xut
l tiu chun khch quan phn bit s khc nhau
gia hnh thi kinh t x hi ny vi hnh thi kinh t
x hi khc; v coi l b xng ca c th x hi,
hp thnh mt c s h tng x hi, tc l c s
hin thc trn xy dng nn mt kin trc thng
tng tng ng bao gm nhng quan im chnh tr,
trit hc, o c, ngh thut, php quyn...cng vi
nhng th ch tng ng vi nhng quan im .
Nh vy, bng phng php duy vt trit
trong qu trnh gii phu x hi, Mc xy
dng c phm tr khoa hc ca ch ngha
duy vt lch s, phm tr hnh thi kinh t - x
hi.
* Hnh thi kinh t - x hi l mt phm tr
ca ch ngha duy vt lch s dng ch x
hi tng giai on lch s nht nh, vi mt
kiu quan h sn xut c trng cho x hi
ph hp vi mt trnh nht nh ca lc
lng sn xut v vi mt kin trc thng
tng tng ng c xy dng trn nhng
quan h sn xut y.
b. Kt cu ca hnh thi kinh t -
x hi.
+ Ch ngha duy vt lch s cho rng: hnh
thi kinh t x hi l mt chnh th x hi
(mt h thng hon chnh) c kt cu phc
tp, trong c cc mt c bn l: LLSX,
QHSX, kin trc thng tng. Mi mt c
vai tr v tr khc nhau, nhng gia chng c
s lin h tc ng qua li ln nhau to nn
s vn ng ca c th x hi.

Trong cc mt ni trn, LLSX
c coi l nn tng vt cht k thut
ca mt hnh thi kinh t x hi; S
hnh thnh v pht trin ca mi hnh
thi kinh t x hi l do s pht trin
ca LLSX quyt nh. LLSX cn m
bo tnh k tha trong s pht trin
tip ni ca cc hnh thi kinh t x
hi.
+ Trong mi hnh thi kinh t x hi, QHSX c coi
l quan h c bn ban u quyt nh cc quan h
x hi khc; QHSX pht trin ph hp vi trnh
ca LLSX v tc ng tch cc tr li LLSX. Mi
hnh thi kinh t x hi c mt kiu QHSX c
trng cho n; QHSX c coi l tiu chun khch
quan phn bit bn cht ca mt hnh thi kinh
t x hi .
Cc QHSX ca x hi lin kt vi nhau to nn
mt c s h tng (hay l c s kinh t) ca x
hi.
+ Trn c s h tng c hnh thnh nn cc
quan im chnh tr, php quyn, o c, ngh
thut, tn gio v cc t chc thit ch tng
ng ca n c gi l kin trc thng tng
(KTTT), m chc nng ca n l duy tr, bo v v
pht trin c s h tng (CSHT).
Ngoi cc mt c bn ni trn, cc hnh
thi kinh t - x hi cn c quan h gia nh,
dn tc v cc quan h x hi khc.
+ Quan nim tng qut v cu trc ca hnh
thi kinh t x hi c trin khai phn tch
bng h thng phm tr quy lut ca ch
ngha duy vt lch s.
Trong lnh vc kinh t ca i sng x
hi, c cc phm tr: Phng thc sn xut,
LLSX, QHSX v quy lut QHSX phi ph hp
vi trnh ca LLSX. Thc cht ca quy
lut ny l s tc ng bin chng gia
LLSX v QHSX (y l quy lut c bn chi
phi s pht trin ca x hi loi ngi).
- Trong mi quan h gia lnh vc kinh t v
lnh vc chnh tr, c khi qut bng cc
cp phm tr: CSHT, KTTT v mi quan h
bin chng gia CSHT v KTTT.
- Trong lnh vc x hi c cc phm tr: Giai
cp, kt cu giai cp, u tranh giai cp v quy
lut u tranh giai cp. Trong ch ngha
Mc-Lnin cho rng: u tranh giai cp l
ng lc thc y x hi pht trin trong cc
x hi c giai cp.
Bi v, trong x hi c giai cp, thng qua
u tranh giai cp mi gii quyt c mu
thun kinh t v mu thun giai cp.
Mu thun kinh t:
LLSX >< QHSX
Mu thun giai cp:
Giai cp b tr >< Giai cp thng tr.
Mu thun dn n u tranh giai cp m nh
cao ca n dn n cch mng x hi.
Thng qua u tranh giai cp v cch mng x
hi lm cho mu thn kinh t, mu thun giai cp
c gii quyt, phng thc sn xut c b xa b,
phng thc sn xut mi ra i tin b hn, dn
n s ra i ca mt hnh thi kinh t x hi mi.
Chnh s tc ng ca h thng cc quy lut lm
cho hnh thi kinh t x hi vn ng pht trin.
+ Lnh vc tinh thn ca i sng x
hi c nghin cu trong mi quan
h gia tn ti x hi v thc x hi,
tnh c lp tng i ca thc x
hi,cc cp , cc hnh thi ca
thc x hi v vai tr ngy cng to ln
ca thc x hi trong qu trnh pht
trin x hi.

Tm li:
Hnh thi kinh t x hi l mt
phm tr ch mt kiu h thng x hi
mt giai on pht trin lch s nht
nh,c tnh xc nh v cht, l s
thng nht ca tt c cc yu t, mt
c cu hon chnh lun lun vn
ng thng qua s tc ng bin
chng gia LLSX v QHSX, gia
CSHT v KTTT.

3.S pht trin ca cc hnh thi
kinh t x hi l qu trnh lch
s t nhin.
Ch ngha duy vt lch s khng nh rng, cc
mt c bn hp thnh mt hnh thi kinh t x hi
khng tch ri nhau m gia chng c s lin h
tc ng bin chng ln nhau hnh thnh nn
nhng quy lut ph bin ca x hi. l h
thng cc quy lut.
Quy lut QHSX ~ LLSX.
QL CSHT <-----> KTTT.
QL u tranh giai cp trong x hi c giai cp v
cc quy lut x hi khc.
Chnh do tc ng ca cc quy lut khch quan
lm cho cc hnh thi kinh t - x hi vn ng pht
trin thay th nhau t thp n cao trong lch s nh
mt qu trnh lch s t nhin khng ph thuc vo
ch, nguyn vng ch quan ca con ngi.
+ Ch ngha Mc-Lnin cho rng, ngun gc su xa
ca s vn ng pht trin ca x hi l do s pht
trin ca LLSX. Chnh s pht trin ca LLSX
quyt nh lm thay i QHSX.
n lt mnh QHSX thay i s lm cho KTTT
thay i theo v do m hnh thi kinh t - x hi c
c thay th bng hnh thi kinh t- x hi mi cao
hn. Qu trnh din ra mt cch khch quan ch
khng phi theo mun ch quan ca c nhn no.
S tc ng ca cc quy lut khch quan
lm cho cc hnh thi kinh t pht trin
thay th nhau t thp n cao, l con
ng pht trin chung ca lch s nhn
loi.
Cng cn phi thy rng, con ng pht
trin ca mi dn tc khng ch b chi phi
bi cc quy lut chung m cn b tc ng
bi cc iu kin v t nhin, v chnh tr,
v truyn thng vn ha,vv.....Chnh s
tc ng lm cho lch s pht trin ca
nhn loi ht sc phong ph a dng.
V Vy, c nhng dn tc ln lt tri qua cc
hnh thi kinh t-x hi t thp n cao, nhng
cng c nhng dn tc b qua mt hay mt s
hnh thi kinh t - x hi no tin ln hnh
thi kinh t - x hi cao hn.
V d: Cc nc Php, Ty Ban Nha, Italia, ch
phong kin c hnh thnh t trong lng
ch chim hu n l mt cch trnh t.
Nhng mt s nc khc nh Nga, Ba Lan,
c, ch phong kin ra i li khng tri qua
ch chim hu n l. Hay M Ch ngha
T Bn hnh thnh khng tri qua ch phong
kin.
Nh vy, vic b qua mt vi hnh thi kinh
t-x hi ln mt hnh thi kinh t-x hi
cao hn c tin lch s. Tuy nhin, vic
b qua mt vi hnh thi kinh t- x hi ch
c coi l ph hp khi: Hnh thi kinh t-x
hi b qua li thi, hnh thi kinh t-x hi
mi c thit lp l hnh thi kinh t-x hi
tin b. ng thi b qua cng phi tun theo
quy lut ch khng phi theo mun ch
quan.
.
Tm li: Qu trnh pht trin lch s t
nhin ca s pht trin x hi chng
nhng din ra bng con ng pht trin
tun t, m cn bao hm c s b qua
mt hoc mt vi hnh thi kinh t-x hi
nht nh trong nhng hon cnh lch s
c th cho php
4.Gi tr khoa hc ca hc thuyt
hnh thi kinh t - x hi.
Trc khi trit hc Mc ra i ch
ngha duy tm gi vai tr thng tr trong
khoa hc x hi.S ra i ca hc thuyt
hnh thi kinh t-x hi a li cho
khoa hc x hi mt phng php nghin
cu thc s khoa hc.

Hc thuyt ch ra: Sn xut vt cht
l c s ca i sng x hi, phng
thc sn xut quyt nh cc mt ca i
sng x hi. Cho nn khng th xut pht
t thc, t tng, t ch ch quan ca
con ngi gii thch cc hin tng
trong i sng x hi m phi xut pht t
phng thc sn xut. y l quan im
duy vt trong nhn thc x hi, thc cht
l vn dng quan dim duy vt bin chng
vo i sng x hi.
Hc thuyt hnh thi kinh t - x hi cng ch r: X
hi khng phi l s kt hp mt cch ngu nhin,
my mc gia cc c nhn m l mt c th sng
sinh ng, cc mt thng nht cht ch vi nhau, tc
ng qua li ln nhau.
Trong , QHSX l quan h c bn, quyt nh
cc quan h x hi khc, v l tiu chun khch
quan phn bit cc ch x hi.
Cho nn, mun nhn thc ng n i sng x hi
phi phn tch mt cch su sc cc mt ca i
sng x hi v mi quan h ln nhau gia chng.
c bit phi i su phn tch v QHSX th mi c
th hiu mt cch ng n v i sng x hi.
Chnh QHSX l tiu chun khch quan phn k
lch s mt cch ng n, khoa hc.
Hc thuyt hnh thi kinh t-x hi cn ch ra
rng, s pht trin ca cc hnh thi kinh t - x
hi l mt qu trnh lch s t nhin; tc l din
ra theo cc quy lut khch quan ch khng phi
theo mun ch quan ca c nhn no.V vy
mun nhn thc ng i sng x hi phi i
su nghin cu cc quy lut vn ng pht trin
ca x hi.
Vi quan nim , Mc nh hn quan
nim cho rng x hi l mt t hp c tnh cht
my mc, c th ty bin i theo mi kiu,
mt t hp sinh ra v bin ha mt cch ngu
nhin.
K t khi hc thuyt hnh thi kinh t-x hi
ca Mc ra i n nay, loi ngi c
nhng bc pht trin ht sc to ln v mi
mt, nhng hc thuyt vn gi nguyn gi
tr. N vn l phng php thc s khoa hc
nhn thc mt cch ng n i sng x
hi.

II. S VN DNG L LUN HINH THI
KINH T - X HI VO QU TRINH
I MI NC TA.
Ln u tin trong lch s x hi, hc
thuyt Mc-Lnin v hnh thi kinh t - x hi
vch ra ngun gc ng lc bn trong ca
s pht trin x hi; tm ra quy lut khch
quan chi phi s vn ng pht trin ca x
hi loi ngi. l c s khoa hc cho vic
nghin cu x hi v chng li cc quan im
duy tm v lch s.
i vi nc ta, l lun hnh thi kinh t -
x hi l c s cho ng li chin lc
cch mng trong qu trnh xy dng ch
ngha x hi ni chung v cho cng cuc
i mi hin nay.
Ngy nay trong qu trnh i mi, ng ta
khng nh chng ta vn gi vng mc tiu
x hi ch ngha v i ln ch ngha x hi
l ph hp vi xu hng ca thi i v
ph hp vi iu kin c th ca cch
mng nc ta.
Do tnh c th ca cch mng nc ta
l i ln ch ngha x hi t mt nn kinh t
ph bin l sn xut nh b qua ch T
bn ch ngha, do to ra nhng tin
cn thit cho ch ngha x hi chng ta
phi xy dng trn tt c cc mt: T LLSX
mi n QHSX mi, t CSHT mi n
KTTT mi.
V vy to ra c s vt cht k thut
cho ch ngha x hi, trc ht chng ta
phi tp trung pht trin mnh m LLSX
bng cch y mnh cng nghip ha, hin
i ha t nc. Phn u n nm 2020
nc ta tr thnh nc cng nghip.

+ Cng vi vic pht trin LLSX, hin i
ha t nc, phi xy dng nn kinh t
hng ha nhiu thnh phn, vn hnh
theo c ch th trng, c s qun l
ca Nh nc theo nh hng x hi
ch ngha. Vic xy dng nn kinh t
hng ha nhiu thnh phn l ph hp
vi s pht trin ca LLSX nc ta v
cng l ng lc thc y qu trnh cng
nghip ha hin i ha t nc.

+ Cng vi i mi kinh t, xy dng nn kinh t th
trng nh hng x hi ch ngha, y mnh cng
nghip ha, hin i ha t nc.
+ ng ta ch trng phi khng ngng i mi h
thng chnh tr, nhm nng cao vai tr lnh o v
sc chin u ca ng, xy dng nh nc php
quyn x hi ch ngha, lm cho nh nc thc s
l nh nc ca dn, do dn v n.
+ ng thi nng cao vai tr ca cc t chc qun
chng, pht huy sc mnh ca khi on kt dn tc
vo s nghip xy dng v bo v T Quc.

+ ng thi vi s pht trin kinh t, phi
pht trin vn ha nhm xy dng nn vn
ha Vit Nam tin tin m bn sc dn
tc, khng ngng nng cao i sng tinh
thn ca nhn dn. Pht trin mnh m s
nghip gio dc v o to nhm nng cao
dn tr, o to nhn lc, bi dng nhn ti
gii quyt tt cc nhu cu x hi nhm thc
hin mc tiu dn giu, nc mnh, x hi
cng bng, dn ch, vn minh.

Tm li:
Xy dng ch ngha nc ta l
qu trnh kt hp ngay t u xy,
dng c LLSX ln QHSX, c kinh t
ln chnh tr v cc mt khc ca i
sng x hi nhm tng bc to ra
tt c cc tin cn thit cho s ra
i mt hnh thi kinh t x hi mi,
x hi ch ngha nc ta.

Khoa khoa hc chnh tr
GI Y TI TIU LUN TRIT HC
(CHO CC LP CAO HC)
1. - T Tng c bn ca trit hc Pht gio v nh hng ca n i vi
i sng tinh thn Vit Nam.
2. - T tng c bn ca trit hc Nho gio v nh hng ca n i vi
i sng tinh thn Vit Nam.
3. - T tng gio dc ca Nho gio v nh hng ca n i vi vn
gio dc o to nc ta.
4. - Ni dung c bn ca o c Pht gio v nh hng ca n n i
sng o c ca nc ta t truyn thng n hin i.
5. - o c Nho gio v nh hng ca n trong x hi nc ta.
6. - c im ca trit hc Hy Lp c i trong lch s.
7. - iu kin ra i v bc ngot lch s trong trit hc Mc.
8. - T tng trit hc ca H- Ghen trong trit hc c in c v nh
hng ca n i vi s ra i ca trit hc Mc.
9. - T tng trit hc ca Ph- Bch trong trit hc c in c v nh
hng ca n i vi s ra i ca trit hc Mc.
10. - Nhng nguyn tc phng php lun ca th gii quan duy
vt bin chng, s vn dng nguyn tc vo cch mng
x hi ch ngha Vit Nam.
11. - Cc nguyn tc phng php lun ca php bin chng
duy vt v s vn dng nhng nguyn tc vo cch mng
x hi ch ngha Vit Nam hin nay.
12. - Phm tr thc tin v vai tr ca thc tin i vi nhn
thc? Y ngha phng php lun ca vn trn.
13. - Nguyn tc thng nht gia l lun v thc tin. S vn
dng nguyn tc ny trong lnh vc o to Vit Nam hin
nay.
14. - Nguyn tc thng nht gia l lun v thc tin vi vic
nng cao trnh nhn thc cho i ng cn b cng chc
nc ta hin nay.
15. - L lun hnh thi kinh t- x hi, vn dng vo qu trnh i
mi nc ta.
16. - Hc thuyt kinh t x hi vi con ng i ln ch ngha
Vit nam.
17. - Mi quan h bin chng gia lc lng sn xut v quan
h sn xut, vn dng vo qu trnh i mi nc ta.
18. - Mi quan h bin chng gia c s h tng v kin trc
thng tng; vn dng vo qu trnh i mi nc ta.
19. - Mi quan h gia giai cp v dn tc trong trit hc Mc-
Lnin.
20. - Vn u tranh giai cp trong thi k qu Vit Nam.
21. - Nhng ni dung v hnh thc u tranh giai cp trong thi
k qu ln ch ngha x hi Vit Nam.
22. - Vn dng t tng H Ch Minh trong pht huy khi on
kt ton dn tc Vit Nam giai on hin nay.
23. - Phng hng v gii php nng cao cht lng v i
ng cn b cng chc nc ta hin nay.
24. - Nhn t con ngi trong lc lng sn xut vi vic
o to ngi lao ng trong thi k cng nghip ha,
hin i ha.
25. - Ngun lc con ngi trong qu trnh cng ngip
ha hin i ha nc ta hin nay.
26. - Vn con ngi v pht huy nhn t con ngi
trong s nghip cng nghip ha, hin i ha
nc ta hin nay.
27. - Quan nim Macxit v bn cht con ngi vi vic
xy dng nhn cch thanh nin Vit Nam hin nay.

Khoa khoa hc chnh tr