You are on page 1of 71

US/ lCCNClY lN BPlll

US/ lCCNClY lN BPlll


US/ lCCNClY lN BPlll
US/ lCCNClY lN BPlll
- 5 -
IOI NHA X\AT BAN
U.S. DeparLmenL o SLaLe
8ureau o lnLernaLional lnormaLion Programs
20
1he LranslaLion and publicaLion o Lhis book in vieLnamese
were made possible Lhrough Lhe inancial supporL o Lhe
Public Aairs SecLion, Fmbassy o Lhe UniLed SLaLes o
America in Hanoi.
Sch duoc dich v xuL ban bang Ling viL vi su gip d v
Li chnh ca Phng 1hng Lin - van ha, Dai s qun Hoa Ky
Lai H Ni.
1rong qu Lrnh hnh Lhnh v phL Lrin ca Lh gii Lh M
l quc gia xuL hin mun mng song lai c nhng buc Lin
nhanh ca v kinh L v qun su.
Di vi nhiu nh nghin cu Lh nuc M lun lun duoc
xem l mL dL nuc c lich s phong ph, dc do v dy bin
dng, do d duoc nhiu ngui quan Lm nghin cu, Lm hiu.
vi phuongchm viL Nam san snglm ban ca LL ca cc
nuc LrongcngdngLh gii, phn du v ha bnh, dc lp v
phL Lrin, vic nghin cu, Lm hiu lich s, dL nuc, v con
ngui ca cc nuc Lrn Lh gii l hL sc cn LhiL.
1heo Linh Lhn d, Nh xuL ban 1hanh Nin d xuL ban
mL s cun sch v nuc M nhu Khi qut v ljch s nuc
M, ja l M, Ch ngha quc t M, Chnh h Hoa Ky ca
chngti, b sch NubqnmunJuhc HoaKy, Khi qut
v ChnhquynM v nay l 7m luqc v kinht M.
L Li liu Lham khao, cun sch cung cp nhng Lhng Lin
v Lu liu cn LhiL, hu ch Lrong qu Lrnh Lm hiu, nghin cu
v dL nuc, con ngui cng nhu Lh ch, kinh L, lich s phL
Lrin ca Hoa Ky. Quan dim dnh gi, xem xeL mL s vn d,
su kin c Lh cn c nhng ch khc nhau, chua ph hop vi
cch nhn ca chng La. Song d ban doc c Lhm Lu liu nghin
cu, Lrong cun sch ny chng Li vn gi nguyn kin ca
Lc gia d ban doc Lip cn Lhng Lin vi Lu cch l mL Li liu
Lham khao.
Xin gii Lhiu cun sch vi ban doc v rL mongnhn duoc
kin dnggp.
- 5 -
IOI NHA X\AT BAN
U.S. DeparLmenL o SLaLe
8ureau o lnLernaLional lnormaLion Programs
20
1he LranslaLion and publicaLion o Lhis book in vieLnamese
were made possible Lhrough Lhe inancial supporL o Lhe
Public Aairs SecLion, Fmbassy o Lhe UniLed SLaLes o
America in Hanoi.
Sch duoc dich v xuL ban bang Ling viL vi su gip d v
Li chnh ca Phng 1hng Lin - van ha, Dai s qun Hoa Ky
Lai H Ni.
1rong qu Lrnh hnh Lhnh v phL Lrin ca Lh gii Lh M
l quc gia xuL hin mun mng song lai c nhng buc Lin
nhanh ca v kinh L v qun su.
Di vi nhiu nh nghin cu Lh nuc M lun lun duoc
xem l mL dL nuc c lich s phong ph, dc do v dy bin
dng, do d duoc nhiu ngui quan Lm nghin cu, Lm hiu.
vi phuongchm viL Nam san snglm ban ca LL ca cc
nuc LrongcngdngLh gii, phn du v ha bnh, dc lp v
phL Lrin, vic nghin cu, Lm hiu lich s, dL nuc, v con
ngui ca cc nuc Lrn Lh gii l hL sc cn LhiL.
1heo Linh Lhn d, Nh xuL ban 1hanh Nin d xuL ban
mL s cun sch v nuc M nhu Khi qut v ljch s nuc
M, ja l M, Ch ngha quc t M, Chnh h Hoa Ky ca
chngti, b sch NubqnmunJuhc HoaKy, Khi qut
v ChnhquynM v nay l 7m luqc v kinht M.
L Li liu Lham khao, cun sch cung cp nhng Lhng Lin
v Lu liu cn LhiL, hu ch Lrong qu Lrnh Lm hiu, nghin cu
v dL nuc, con ngui cng nhu Lh ch, kinh L, lich s phL
Lrin ca Hoa Ky. Quan dim dnh gi, xem xeL mL s vn d,
su kin c Lh cn c nhng ch khc nhau, chua ph hop vi
cch nhn ca chng La. Song d ban doc c Lhm Lu liu nghin
cu, Lrong cun sch ny chng Li vn gi nguyn kin ca
Lc gia d ban doc Lip cn Lhng Lin vi Lu cch l mL Li liu
Lham khao.
Xin gii Lhiu cun sch vi ban doc v rL mongnhn duoc
kin dnggp.
7on vn n hm ny c trn Internet tqi dja ch.
hLLp.//phoLos.sLaLe.gov/libraries/vieLnam/866/ebook/USA-economy-in-brie.pd (tien vit)
hLLp.//iipdigiLal.usembassy.gov/iipdigiLal-en/publicaLions.hLml (tien Anh)
Mt bn cang o New Jersey cho thy tm quan trong ngay cang gia tng cua thuong mai trong nn kinh t M.
- 6 - - 7 -
7on vn n hm ny c trn Internet tqi dja ch.
hLLp.//phoLos.sLaLe.gov/libraries/vieLnam/866/ebook/USA-economy-in-brie.pd (tien vit)
hLLp.//iipdigiLal.usembassy.gov/iipdigiLal-en/publicaLions.hLml (tien Anh)
Mt bn cang o New Jersey cho thy tm quan trong ngay cang gia tng cua thuong mai trong nn kinh t M.
- 6 - - 7 -
ny d vuoL qua LL ca vi su phuc hi sc manh kinh L v su
nguyn ven ca cc Lh ch chnh Lri dn ch.
Ngui M xem nn kinh L ca mnh nhu mL Lh lun dn
nhn su canh Lranh, khuyn khch su phn du v sng Lao, Lrao
Lhung rL hu hnh cho nhng ngui chin Lhang v Lao Lip
co hi cho nhng ai chua Lhnh cng. M d c duoc mL h
Lhngkinh L cuc ky linh hoaL, c Lh Lao ra nhiu su lua chon v
co hi hon bL ky mL quc gia no khc. M cng l dL nuc
lin Luc Lh hin kha nangphuc hi L nhngsai lm, diu chnh
Lhch nghi vi nhng cuc suy Lhoi, chin Lranh, su hoang loan
v Li chnh, v Lao duoc sc manh L LrongLh Lhch.
n kinh L M d Lhay di khngngngLronghon hai Lh
k qua, nhung vn duy Lr duoc mL s dac dim nhu. l
mL Lhi Lrung canh Lranh manh me, lun c nhng phL
minh v sng Lao, lun c su bin dng v chnh sch gia vic
Lang hay giam diu LiL ca chnh ph, gia Lang hay giam Lhu
quan bao h hay cc hng ro bao h khc, v Lhi Lrung ngy
cngLu do hon.
vi lnh Lh Lrai rng gia hai dai duong, nuc M duoc
ban Lang ngun Li nguyn Lhin nhin khng l vi kho bu v
rng, b bin Lrai di, dL Lrng LroL ph nhiu, sng, ngi, h v
cc m khongsan phongph.
1ai Lhi dim nuc M ginh dc lp, nn kinh L M l
Lhuc rL nhiu vo vic xuL khau cc Li nguyn v nhp
khau nhiu san pham Liu dng khc. Sau d, Lhi ky cng
nghip ha nhanh v Lhi Lrung ni dia phL Lrin sau Ni
chin, nuc M phu Lhuc L hon vo mu dich. K L sau
Pht trin kinht
Nhngthchthc
Wall SLreeL Journal viL. "1on Lh gii du du cngLh
hin su hoang loan. Nhu Lh mL ni la d phun Lro Lai
New ork, Lao ra mL con sng Lhy Lriu khng l queL
qua LL ca cc quc gia Lrn dia cu". ML Lrong nhng hu qua
ca "su Lch ly Lin nhn ri Lai cc Lrung Lm ngn hng". Su
kin ny xay ra khi no Ngy 7 Lhng nam 908.
Nuc M Lng phai hng chiu cuc khng hoang nam
908, goi l cuc Dai suy Lhoi, cng vi cc doL suy Lhoi nh
khc, nhng con hoang loan v bong bng, nhung dL nuc
Tong thong Obama kiem tra mot may phat dien duoc lam mat bng khi
hydro dang duoc nha may cua Cong ty General Electric o Thanh pho
Schenectady, bang NewYork san xuat cho mot nha may dien tai Kuwait.
- 8 - - 9 -
ny d vuoL qua LL ca vi su phuc hi sc manh kinh L v su
nguyn ven ca cc Lh ch chnh Lri dn ch.
Ngui M xem nn kinh L ca mnh nhu mL Lh lun dn
nhn su canh Lranh, khuyn khch su phn du v sng Lao, Lrao
Lhung rL hu hnh cho nhng ngui chin Lhang v Lao Lip
co hi cho nhng ai chua Lhnh cng. M d c duoc mL h
Lhngkinh L cuc ky linh hoaL, c Lh Lao ra nhiu su lua chon v
co hi hon bL ky mL quc gia no khc. M cng l dL nuc
lin Luc Lh hin kha nangphuc hi L nhngsai lm, diu chnh
Lhch nghi vi nhng cuc suy Lhoi, chin Lranh, su hoang loan
v Li chnh, v Lao duoc sc manh L LrongLh Lhch.
n kinh L M d Lhay di khngngngLronghon hai Lh
k qua, nhung vn duy Lr duoc mL s dac dim nhu. l
mL Lhi Lrung canh Lranh manh me, lun c nhng phL
minh v sng Lao, lun c su bin dng v chnh sch gia vic
Lang hay giam diu LiL ca chnh ph, gia Lang hay giam Lhu
quan bao h hay cc hng ro bao h khc, v Lhi Lrung ngy
cngLu do hon.
vi lnh Lh Lrai rng gia hai dai duong, nuc M duoc
ban Lang ngun Li nguyn Lhin nhin khng l vi kho bu v
rng, b bin Lrai di, dL Lrng LroL ph nhiu, sng, ngi, h v
cc m khongsan phongph.
1ai Lhi dim nuc M ginh dc lp, nn kinh L M l
Lhuc rL nhiu vo vic xuL khau cc Li nguyn v nhp
khau nhiu san pham Liu dng khc. Sau d, Lhi ky cng
nghip ha nhanh v Lhi Lrung ni dia phL Lrin sau Ni
chin, nuc M phu Lhuc L hon vo mu dich. K L sau
Pht trin kinht
Nhngthchthc
Wall SLreeL Journal viL. "1on Lh gii du du cngLh
hin su hoang loan. Nhu Lh mL ni la d phun Lro Lai
New ork, Lao ra mL con sng Lhy Lriu khng l queL
qua LL ca cc quc gia Lrn dia cu". ML Lrong nhng hu qua
ca "su Lch ly Lin nhn ri Lai cc Lrung Lm ngn hng". Su
kin ny xay ra khi no Ngy 7 Lhng nam 908.
Nuc M Lng phai hng chiu cuc khng hoang nam
908, goi l cuc Dai suy Lhoi, cng vi cc doL suy Lhoi nh
khc, nhng con hoang loan v bong bng, nhung dL nuc
Tong thong Obama kiem tra mot may phat dien duoc lam mat bng khi
hydro dang duoc nha may cua Cong ty General Electric o Thanh pho
Schenectady, bang NewYork san xuat cho mot nha may dien tai Kuwait.
- 8 - - 9 -
Chin Lranh 1h gii 1h hai, xuL nhp khau lai dng vai Lr
quan Lrong.
Nam 789, khi Ceorge WashingLon ln nam quyn, Lr
Lhnh 1ng Lhng du Lin ca nuc M, 80% ngui M sng
nh nng nghip, ch yu Lu san Lu Liu, v 1hnh ph Nework
ln nhL ca M ch c 22.000 dn.
1rong Lm nam cm quyn ca 1ng Lhng WashingLon,
nuc M d xuL hin hai phe phi chnh Lri di lp. 1u Lungca
ho d anh hungLi nhngcuc Lranh ci v kinh L M k L d
Li nay.
ML phe do 1homas Jeerson dn du, ng vn l mL ch
dn din virginia v l ngui soan Lhao chnh ban 1uyn ngn
Dc lp. Phe ny mun nuc M duy Lr l mL x hi nng
nghip vi su can Lhip Li Lhiu ca chnh quyn.
Phe cn lai do Alexander HamilLon dn du, ng l mL
Lrong nhng phu L hng du ca 1ung WashingLon Lrong
cuc Chin Lranh Cch mang chng lai Lhuc dn Anh. Nhm
ca ng Lm kim mL chnh quyn lin bang manh d Lhc day
nn cng nghip ch Lao ca nuc M, Lhng qua su h Lro ca
Chnh ph v cai Lhin co s ha Lng, Lhu quan bao h di vi
cc hng ha nhp khau, mL dng Lin manh v h Lhng
ngn hngLrunguong.
Hin php M, duoc ph chuan nam 788, phc hoa cu Lh
vai Lr ca Chnh ph Lin bang Lrong nn kinh L. Dui su vn
dng ca HamilLon, Hin php cho phep chnh ph lin bang,
m khng phai chnh quyn cc Liu bang, quyn phL hnh
Lin. Muc Liu ca HamilLon l Lao ra mL dng Lin quc gia
manh cho mL nn kinh L dngLin cy.
Chnh ph Lin bang duoc dc quyn cp bang phL minh
sng ch v quyn Lc gia, nham bao v quyn loi ca nhng
nh sngch v cc Lc gia.
Hin php cm p daL Lhu quan di vi hng ha luu
Lhng gia cc Liu bang. N cho phep Chnh ph Lin bang c
Lon quyn diu LiL Lhuong mai lin Liu bang v p daL Lhu
quan di vi hng nhp khau L nuc ngoi. Ky hop Quc hi
du Lin nam 789 d p daL Lhu quan ln du Lin ca nuc
M d Lang Lhu ngn sch v bao h cho cc nh san xuL Lhy
Linh, gm s v cc maL hngkhc ca M.
1hu quan Lr Lhnh mL vn d gy chia re lu di gia
cc vngmin. Cc nh san xuL v Li chnh cc Lhnh ph
pha bac ngh Lhu quan nham nnggi hngho nhp L
nuc ngoi. Nhng ngui min Nam, ch yu nng Lhn
phan di Lhu quan gy Lang gi hng ha ho nhp khau L
chu u v khin ngui chu u Lra da bang cch giam
Alexander Hamilton (nguoi dang dung trong anh) dau tranh cho mot
dong tien manh.
- 0 - - -
Chin Lranh 1h gii 1h hai, xuL nhp khau lai dng vai Lr
quan Lrong.
Nam 789, khi Ceorge WashingLon ln nam quyn, Lr
Lhnh 1ng Lhng du Lin ca nuc M, 80% ngui M sng
nh nng nghip, ch yu Lu san Lu Liu, v 1hnh ph Nework
ln nhL ca M ch c 22.000 dn.
1rong Lm nam cm quyn ca 1ng Lhng WashingLon,
nuc M d xuL hin hai phe phi chnh Lri di lp. 1u Lungca
ho d anh hungLi nhngcuc Lranh ci v kinh L M k L d
Li nay.
ML phe do 1homas Jeerson dn du, ng vn l mL ch
dn din virginia v l ngui soan Lhao chnh ban 1uyn ngn
Dc lp. Phe ny mun nuc M duy Lr l mL x hi nng
nghip vi su can Lhip Li Lhiu ca chnh quyn.
Phe cn lai do Alexander HamilLon dn du, ng l mL
Lrong nhng phu L hng du ca 1ung WashingLon Lrong
cuc Chin Lranh Cch mang chng lai Lhuc dn Anh. Nhm
ca ng Lm kim mL chnh quyn lin bang manh d Lhc day
nn cng nghip ch Lao ca nuc M, Lhng qua su h Lro ca
Chnh ph v cai Lhin co s ha Lng, Lhu quan bao h di vi
cc hng ha nhp khau, mL dng Lin manh v h Lhng
ngn hngLrunguong.
Hin php M, duoc ph chuan nam 788, phc hoa cu Lh
vai Lr ca Chnh ph Lin bang Lrong nn kinh L. Dui su vn
dng ca HamilLon, Hin php cho phep chnh ph lin bang,
m khng phai chnh quyn cc Liu bang, quyn phL hnh
Lin. Muc Liu ca HamilLon l Lao ra mL dng Lin quc gia
manh cho mL nn kinh L dngLin cy.
Chnh ph Lin bang duoc dc quyn cp bang phL minh
sng ch v quyn Lc gia, nham bao v quyn loi ca nhng
nh sngch v cc Lc gia.
Hin php cm p daL Lhu quan di vi hng ha luu
Lhng gia cc Liu bang. N cho phep Chnh ph Lin bang c
Lon quyn diu LiL Lhuong mai lin Liu bang v p daL Lhu
quan di vi hng nhp khau L nuc ngoi. Ky hop Quc hi
du Lin nam 789 d p daL Lhu quan ln du Lin ca nuc
M d Lang Lhu ngn sch v bao h cho cc nh san xuL Lhy
Linh, gm s v cc maL hngkhc ca M.
1hu quan Lr Lhnh mL vn d gy chia re lu di gia
cc vngmin. Cc nh san xuL v Li chnh cc Lhnh ph
pha bac ngh Lhu quan nham nnggi hngho nhp L
nuc ngoi. Nhng ngui min Nam, ch yu nng Lhn
phan di Lhu quan gy Lang gi hng ha ho nhp khau L
chu u v khin ngui chu u Lra da bang cch giam
Alexander Hamilton (nguoi dang dung trong anh) dau tranh cho mot
dong tien manh.
- 0 - - -
nhp khau hngha ca ho.
Ngui dn cc Liu bang mi gia nhp lin bang cng bi
chia re v vn d Lhu quan. Ho khng Lhch hng nhp khau bi
bn Lang gi, nhung ho lai mun chnh ph c ngun Lhu ngn
sch d du Lu cho knh muong, dungx v dungsaL.
Nhung vn d gy chia re nhiu nhL l ch d n l. Cc
Liu bang min 8ac, noi nn kinh L phu Lhuc vo san xuL
cng nghip, d dn xa b ch d n l, nhung cc ch dn
din giu c min Nam lai phu Lhuc vo n l ngui M gc
Phi d Lhu hoach Lhuc l, ma dung, gai du, v Lrn hL, l Lhu
hoach bng. 8ng gi Lhp cung cp nguyn liu Lh cho cc
nh my dL may min 8ac M v Anh Quc.
Ch d n l lm gia Lang cc cang Lhang khu vuc. Nam
86, Liu bang min Nam d ly khai khi M v lp ra Hop
bang Hoa Ky. Cuc Ni chin (86-865) d chm dL ch d
n l Lai M, v dn dn nhiu Lhay di khc.
Khng cn su phan di L cc nh lp php min Nam,
LrongLhi gian chin Lranh, Quc hi d mrngquyn luc ca
Chnh ph Lin bang, ph chuan h Lhng Lhu quc gia du
Lin, phL hnh mL dng Lin giy quc gia, Li Lro v cp dL
cho cc Lrung dai hoc cng lp v khi cng xy dung Luyn
dungsaL du Lin xuyn luc dia 8ac M.
Sau chin Lranh, nn kinh L nng nghip ca min Nam
Lhua Lrn d chuyn di L nn nng nghip vi mL h Lhng
dn din Lu nhn sang mL nn nng nghip Lhu dL. Nhng
n l ngui M gc Phi v nhng ngui da Lrang nng Lhn vn
sngLrongsu ngho di suL gn mL Lh k sau d.
1rong khi d, nn kinh L cng nghip v Lhuong mai ca
min 8ac Lhang Lrn Lip Luc cuc dai phL Lrin ca mnh.
1uyn dungsaL du Lin ni lin Dai 1y Duongvi cc bbin
1hi 8nh Duong, hon Lhnh nam 869, d cho phep phL Lrin
mL nn kinh L quc gia Lhuc su, mL nn kinh L c Lh giao
Lhuong bnh dang vi chu u v chu . Nh s hoc Louis
Menand viL. "Nn kinh L M sau Ni chin d duoc Lhc day
phL Lrin bi su mrngca cc Luyn dungsaL".
1rongsuL Lh k 9, cc nh phL minh M d lm Lhay di
cch Lhc ngui M lm vic. 1ruc Ni chin, cc sng ch -
nhu my La hL bng ca Fli WhiLney, cy Lhep ca John Deere
v my gaL haL cogii ha ca Cyrus McCormick - d gip nng
cao nang suL nng nghip. 1rong nhng Lhp k sau chin
Lranh, my keo hoi nuc, my cy nhiu lui, ng lai, Loa xe ch
Cong nhan ky niemkhanh thanh tuyen duong st xuyen luc dia nm1869
tai inh Promontory, bang Utah.
- 2 - - 8 -
nhp khau hngha ca ho.
Ngui dn cc Liu bang mi gia nhp lin bang cng bi
chia re v vn d Lhu quan. Ho khng Lhch hng nhp khau bi
bn Lang gi, nhung ho lai mun chnh ph c ngun Lhu ngn
sch d du Lu cho knh muong, dungx v dungsaL.
Nhung vn d gy chia re nhiu nhL l ch d n l. Cc
Liu bang min 8ac, noi nn kinh L phu Lhuc vo san xuL
cng nghip, d dn xa b ch d n l, nhung cc ch dn
din giu c min Nam lai phu Lhuc vo n l ngui M gc
Phi d Lhu hoach Lhuc l, ma dung, gai du, v Lrn hL, l Lhu
hoach bng. 8ng gi Lhp cung cp nguyn liu Lh cho cc
nh my dL may min 8ac M v Anh Quc.
Ch d n l lm gia Lang cc cang Lhang khu vuc. Nam
86, Liu bang min Nam d ly khai khi M v lp ra Hop
bang Hoa Ky. Cuc Ni chin (86-865) d chm dL ch d
n l Lai M, v dn dn nhiu Lhay di khc.
Khng cn su phan di L cc nh lp php min Nam,
LrongLhi gian chin Lranh, Quc hi d mrngquyn luc ca
Chnh ph Lin bang, ph chuan h Lhng Lhu quc gia du
Lin, phL hnh mL dng Lin giy quc gia, Li Lro v cp dL
cho cc Lrung dai hoc cng lp v khi cng xy dung Luyn
dungsaL du Lin xuyn luc dia 8ac M.
Sau chin Lranh, nn kinh L nng nghip ca min Nam
Lhua Lrn d chuyn di L nn nng nghip vi mL h Lhng
dn din Lu nhn sang mL nn nng nghip Lhu dL. Nhng
n l ngui M gc Phi v nhng ngui da Lrang nng Lhn vn
sngLrongsu ngho di suL gn mL Lh k sau d.
1rong khi d, nn kinh L cng nghip v Lhuong mai ca
min 8ac Lhang Lrn Lip Luc cuc dai phL Lrin ca mnh.
1uyn dungsaL du Lin ni lin Dai 1y Duongvi cc bbin
1hi 8nh Duong, hon Lhnh nam 869, d cho phep phL Lrin
mL nn kinh L quc gia Lhuc su, mL nn kinh L c Lh giao
Lhuong bnh dang vi chu u v chu . Nh s hoc Louis
Menand viL. "Nn kinh L M sau Ni chin d duoc Lhc day
phL Lrin bi su mrngca cc Luyn dungsaL".
1rongsuL Lh k 9, cc nh phL minh M d lm Lhay di
cch Lhc ngui M lm vic. 1ruc Ni chin, cc sng ch -
nhu my La hL bng ca Fli WhiLney, cy Lhep ca John Deere
v my gaL haL cogii ha ca Cyrus McCormick - d gip nng
cao nang suL nng nghip. 1rong nhng Lhp k sau chin
Lranh, my keo hoi nuc, my cy nhiu lui, ng lai, Loa xe ch
Cong nhan ky niemkhanh thanh tuyen duong st xuyen luc dia nm1869
tai inh Promontory, bang Utah.
- 2 - - 8 -
hng dung saL c khoang lanh, v hng ro dy Lhep gai quy
kn cc vng chan Lha dng loaL xuL hin. 1 nam 800 dn
nam 890, Lhi gian cn LhiL cho mL nng dn san xuL ra 00
gia la m d giam L khoang800 gixungcn khoang50 gi.
Dn Lhp nin 880, san luong cng nghip v Lhuong mai
ca M d vuoL san luong nng nghip v gi Lri. vi su h Lro
Li chnh ca chu u, cc ngnh cng nghip mi v cc Luyn
dung saL mi rm r phL Lrin, Lhu hL lao dng nhp cu dn
cc Lhnh ph cn ngn ngangphL Lrin ca min 8ac.
1h k 9 lai Lip Luc dua Li nuc M cc phL minh v
sng ch dng kinh ngac, bao gm din bo ca Samuel
Morse, din Lhoai ca Alexander Craham 8ell, bng dn din
v my quay da ca 1homas Fdison, cng h Lhng phn phi
din dn cc nh dn v doanh nghip. Dn du Lh k 20, su
Lang Lrung nhanh chng ca ngnh din khap dL M d
cung cp nang luong cho cc nh my, Lhc day san xuL Lu
dng, chiu sng cc van phng v nh , chiu sng cc ca
hng bch ha v rap chiu phim, day Lhang my Lrong cc La
nh choc Lri v cung cp nang luong cho xe din v Lu din
ngm ca Lhnh ph.
Nn kinh L cng nghip mi khng lm LL ca ngui M
Lr nn giu c. Cc nng dn mac no min Nam v min 1y
phai hng chiu Ln dung LhaL chaL v gi ca hng ha giam sL.
Cc cuc suy Lhoi kinh L nghim Lrong Ln ph di sng cng
nhn v cc doanh nghip Lrong nhng nam ca Lhp k 870
v mL ln na Lrongnhngnam ca Lhp k 890.
Cng cuc cng nghip ha v d Lhi ha d lm Lhay di
b maL dL nuc. Cc L chc cng don moc ln khap noi.
1rong nhng nam 890, mL chnh dang v dn ra di. Chnh
dang ny c Lhi gian Ln Lai ngan ngi, muc Liu Lp Lrung su
gin d vo cc nh Li chnh giu c v cc nh cng nghip.
Dang ny d yu cu giam li suL cho vay v Lhuc hin chnh
sch Lin L lam phL d gip nhng ngui mac no Lra duoc no
bangdngd-la giam gi.
vo du Lh k 20, mL phong Lro chnh Lri mang Ln Ch
ngha 1in b d nhn duoc su ng h ca nhng ngui Lhuc
ca hai chnh dang ln, dang Dn ch v dang Cng ha. Phong
Lro Lin b ny phan nh mL Lhc ngy cng Lang Lrong
ngui M rang, nhu nh s hoc Carl Degler viL. "Cng dng v
cu dn ca n khng cn kim soL s phn ca chnh mnh
na".
Nhng ngui Lin b d s dung quyn luc ca chnh ph
d dai din cho ngui dn chng lai loi ch ca cc nh cng
nghip v Li chnh dy quyn uy. 1ng Lhng 1heodore
Alexander Graham Bell d thuc hien duoc cuoc goi dien thoai duong
dai dau tien nm1892.
- 4 - - 5 -
hng dung saL c khoang lanh, v hng ro dy Lhep gai quy
kn cc vng chan Lha dng loaL xuL hin. 1 nam 800 dn
nam 890, Lhi gian cn LhiL cho mL nng dn san xuL ra 00
gia la m d giam L khoang800 gixungcn khoang50 gi.
Dn Lhp nin 880, san luong cng nghip v Lhuong mai
ca M d vuoL san luong nng nghip v gi Lri. vi su h Lro
Li chnh ca chu u, cc ngnh cng nghip mi v cc Luyn
dung saL mi rm r phL Lrin, Lhu hL lao dng nhp cu dn
cc Lhnh ph cn ngn ngangphL Lrin ca min 8ac.
1h k 9 lai Lip Luc dua Li nuc M cc phL minh v
sng ch dng kinh ngac, bao gm din bo ca Samuel
Morse, din Lhoai ca Alexander Craham 8ell, bng dn din
v my quay da ca 1homas Fdison, cng h Lhng phn phi
din dn cc nh dn v doanh nghip. Dn du Lh k 20, su
Lang Lrung nhanh chng ca ngnh din khap dL M d
cung cp nang luong cho cc nh my, Lhc day san xuL Lu
dng, chiu sng cc van phng v nh , chiu sng cc ca
hng bch ha v rap chiu phim, day Lhang my Lrong cc La
nh choc Lri v cung cp nang luong cho xe din v Lu din
ngm ca Lhnh ph.
Nn kinh L cng nghip mi khng lm LL ca ngui M
Lr nn giu c. Cc nng dn mac no min Nam v min 1y
phai hng chiu Ln dung LhaL chaL v gi ca hng ha giam sL.
Cc cuc suy Lhoi kinh L nghim Lrong Ln ph di sng cng
nhn v cc doanh nghip Lrong nhng nam ca Lhp k 870
v mL ln na Lrongnhngnam ca Lhp k 890.
Cng cuc cng nghip ha v d Lhi ha d lm Lhay di
b maL dL nuc. Cc L chc cng don moc ln khap noi.
1rong nhng nam 890, mL chnh dang v dn ra di. Chnh
dang ny c Lhi gian Ln Lai ngan ngi, muc Liu Lp Lrung su
gin d vo cc nh Li chnh giu c v cc nh cng nghip.
Dang ny d yu cu giam li suL cho vay v Lhuc hin chnh
sch Lin L lam phL d gip nhng ngui mac no Lra duoc no
bangdngd-la giam gi.
vo du Lh k 20, mL phong Lro chnh Lri mang Ln Ch
ngha 1in b d nhn duoc su ng h ca nhng ngui Lhuc
ca hai chnh dang ln, dang Dn ch v dang Cng ha. Phong
Lro Lin b ny phan nh mL Lhc ngy cng Lang Lrong
ngui M rang, nhu nh s hoc Carl Degler viL. "Cng dng v
cu dn ca n khng cn kim soL s phn ca chnh mnh
na".
Nhng ngui Lin b d s dung quyn luc ca chnh ph
d dai din cho ngui dn chng lai loi ch ca cc nh cng
nghip v Li chnh dy quyn uy. 1ng Lhng 1heodore
Alexander Graham Bell d thuc hien duoc cuoc goi dien thoai duong
dai dau tien nm1892.
- 4 - - 5 -
RoosevelL, mL dang vin dang Cng ha, d Lhuc hin manh
me luL chngdc quyn d ph vsu Lp Lrungquyn luc kinh
L vo ngnh dung saL, LhiL b, du v Lhuc l. 1ng Lhng
WoodrowWilson, mL dang vin dang Dn ch, d Lang cung
luL chng dc quyn v baL du Lhu Lhu Lhu nhp L cc Lp
don v c nhn giu c. Nam 98, 1ng Lhng Wilson cng
Lin hnh Lhnh lp Qu du Lr lin bang, l ngn hng Lrung
uongdu Lin ca M c dac quyn k L nhngnam 880.
1hp k 920 chng kin su phL Lrin kinh L manh me
ca nuc M v su Lhinh vuong cho nhiu ngui M, nhung
dng Lhi cng chng kin su du co ngy cng Lang Lai Lhi
Lrung chng khon. 1hp nin 920 kL Lhc vi su sup d ca
Lhi Lrung chng khon v su khi du ca cuc Dai suy Lhoi.
Ci ca giam manh, khin cc Lrang Lrai nng nghip, doanh
nghip v cc gia dnh Lr nn ngho kh. Khoang 40% cc
ngn hng ca M bi v no, nhiu ngui gi Lin cc ngn
hngd bi mL Lin LiL kim ca mnh.
M p daL cc Lhu Lrng phaL di vi nhp khau v cc di
Lc Lhuong mai ca M Lra da Luong Lu khin su suy Lhoi kinh
L lan rng Lon Lh gii. 1 l LhL nghip ca M Lin dn sL
mc 25%. Nhng Lhi dim kinh L kh khan nhL d Lao ra
nhngnam Lhngdy bL n.
Cuc bu c nam 982 vi su Lrng c ca 1ng Lhng
Franklin D. RoosevelL v mL Quc hi chim da s bi dang
Dn ch ca ng d cho phep Lhng qua mL "Chnh sch Kinh
L mi". RoosevelL Lrn an ngui M Lrong bi phL biu nhm
chc ca mnh. "Diu duy nhL chng La phai so chnh l ban
Lhn su so hi". Khi nhm chc, 1ng Lhng RoosevelL Lam Lhi
dng ca LL ca cc ngn hng v vi ngy sau d cho phep m
lai nhng ngn hng c sc Lhanh Lon, d manh d sng sL,
v chm dL mL cch c hiu qua su sup d ca h Lhng ngn
hng.
L mL ngui c Li ng bin v Lhuc dung hon l mL nh
Lu Lung, RoosevelL dua ra nhiu chuongLrnh nham ngan chan
cuc khng hoang ngn hng, Lao vic lm Lai cc co quan
chnh ph cho nhng ngui LhL nghip v nng gi nng san
bang cch giam san luong. Hu hL cc sng kin ny ch keo
di mL vi nam, Lranh lun v hiu qua ca chng vn cn Lip
Luc cho dn ngy nay.
Nhng chnh sch kinh L mi vn cn Lip Luc cho dn
nay. mL b luL v Lin luong Li Lhiu, h Lhng luong huu An
sinh x hi, cc quy ch diu LiL ngn hng, Lhi Lrung chng
Nhng nguoi ngheo xep hang de nhan khau phan chao trong cuoc
ai suy thoai nm1930.
- 6 - - 7 -
RoosevelL, mL dang vin dang Cng ha, d Lhuc hin manh
me luL chngdc quyn d ph vsu Lp Lrungquyn luc kinh
L vo ngnh dung saL, LhiL b, du v Lhuc l. 1ng Lhng
WoodrowWilson, mL dang vin dang Dn ch, d Lang cung
luL chng dc quyn v baL du Lhu Lhu Lhu nhp L cc Lp
don v c nhn giu c. Nam 98, 1ng Lhng Wilson cng
Lin hnh Lhnh lp Qu du Lr lin bang, l ngn hng Lrung
uongdu Lin ca M c dac quyn k L nhngnam 880.
1hp k 920 chng kin su phL Lrin kinh L manh me
ca nuc M v su Lhinh vuong cho nhiu ngui M, nhung
dng Lhi cng chng kin su du co ngy cng Lang Lai Lhi
Lrung chng khon. 1hp nin 920 kL Lhc vi su sup d ca
Lhi Lrung chng khon v su khi du ca cuc Dai suy Lhoi.
Ci ca giam manh, khin cc Lrang Lrai nng nghip, doanh
nghip v cc gia dnh Lr nn ngho kh. Khoang 40% cc
ngn hng ca M bi v no, nhiu ngui gi Lin cc ngn
hngd bi mL Lin LiL kim ca mnh.
M p daL cc Lhu Lrng phaL di vi nhp khau v cc di
Lc Lhuong mai ca M Lra da Luong Lu khin su suy Lhoi kinh
L lan rng Lon Lh gii. 1 l LhL nghip ca M Lin dn sL
mc 25%. Nhng Lhi dim kinh L kh khan nhL d Lao ra
nhngnam Lhngdy bL n.
Cuc bu c nam 982 vi su Lrng c ca 1ng Lhng
Franklin D. RoosevelL v mL Quc hi chim da s bi dang
Dn ch ca ng d cho phep Lhng qua mL "Chnh sch Kinh
L mi". RoosevelL Lrn an ngui M Lrong bi phL biu nhm
chc ca mnh. "Diu duy nhL chng La phai so chnh l ban
Lhn su so hi". Khi nhm chc, 1ng Lhng RoosevelL Lam Lhi
dng ca LL ca cc ngn hng v vi ngy sau d cho phep m
lai nhng ngn hng c sc Lhanh Lon, d manh d sng sL,
v chm dL mL cch c hiu qua su sup d ca h Lhng ngn
hng.
L mL ngui c Li ng bin v Lhuc dung hon l mL nh
Lu Lung, RoosevelL dua ra nhiu chuongLrnh nham ngan chan
cuc khng hoang ngn hng, Lao vic lm Lai cc co quan
chnh ph cho nhng ngui LhL nghip v nng gi nng san
bang cch giam san luong. Hu hL cc sng kin ny ch keo
di mL vi nam, Lranh lun v hiu qua ca chng vn cn Lip
Luc cho dn ngy nay.
Nhng chnh sch kinh L mi vn cn Lip Luc cho dn
nay. mL b luL v Lin luong Li Lhiu, h Lhng luong huu An
sinh x hi, cc quy ch diu LiL ngn hng, Lhi Lrung chng
Nhng nguoi ngheo xep hang de nhan khau phan chao trong cuoc
ai suy thoai nm1930.
- 6 - - 7 -
khon, v bao him c gii han ca chnh ph gip khng ch
cc Ln LhL Lin gi ngn hngca ngui Liu dng.
RoosevelL d dua chnh quyn lin bang vo quan l cc
hoaL dngkinh L vn Lruc dy duoc coi l lnh vuc ca khu vuc
Lu nhn. ML m hnh gy Lranh ci l vic Lhnh lp Co quan
Quan l 1hung lng 1ennessee vo nam 988, dy l mL cng
Ly ca chnh ph duoc Lhnh lp d kim soL l luL v Lao ra
nangluongdin LrongmL khu vuc ngho kh ca min Nam.
Cui cng, nn kinh L cng c duoc su phuc hi manh me
v bn vng khi ngnh cng nghip M vn dng h Lro cho su
Lham gia ca nuc M vo Chin Lranh 1h gii 1h hai, Lhng
2 nam 94. Cc nh my cung cp Lrang LhiL bi chin Lranh
cho luc luong v Lrang ca M v dng minh ca chu u v
cc maL Lrn 1hi 8nh Duong. Ngnh cng nghip L M
ngng san xuL xe c nhn v Lhay vo d l san xuL xe Lang,
ringnam 948, san xuL duoc 80.000 chic.
Khi chin Lranh kL Lhc, hu hL cc nuc chu u v chu
bi Ln ph Lh nuc M lai mL mnh Lr Lhnh cung quc kinh
L ln nhL Lh gii. Nhung cc nh hoach dinh chnh sch M
hiu rang mL Lrong nhng cha kha cho su Lhinh vuong lu di
l mL Lh gii m Lrong d nn kinh L ca cc quc gia khc
cng phL Lrin v ln manh. Anh hung ca M d dn dn vic
Lhnh lp Qu 1in L Quc L v Ngn hng 1h gii vo nam
944 d Lhc day mL h Lhng Li chnh Lon cu cn bang. Cc
nuc giu nhL Lrn Lh gii sau d d dm phn mL Hip dinh
chung v 1hu quan v 1huong mai (CA11) nham giam Lhu
nhp khau. 1 chc 1huong mai 1h gii d k Lha Lhnh cng
CA11 vo nam 995.
Sau Chin Lranh 1h gii 1h hai, Lhuong mai v Li chnh
quc L Lr nn ngy cng quan Lrong di vi nn kinh L M.
Dn Lhp k 950, gi Lri san luong nng nghip v cng
nghip d bi vuoL maL bi san luong cc dich vu nhu bn bun
v bn le, Li chnh, bL dng san, y L, php luL v gio duc.
Nam 2009, M dng du Lh gii v nhp khau v dng Lh ba
Lh gii v xuL khau, dng du v du Lu Lruc Lip ra nuc
ngoi v du Lu Lruc Lip L nuc ngoi.
1 Chin Lranh 1h gii 1h hai dn nam 2007, ngui M
Lrai qua mL Lhi ky phL Lrin kinh L Lhinh vuong chua Lng
c, duoc Lhc day mL phn bi 76 Lriu ngui M sinh ra Lrong
"cuc bng n sinh de" giai doan 946-964. Cc cuc suy
Lhoi giai doan sau chin Lranh dn nam 2000 din ra Luong di
ngan v gy LhiL hai cho cuc sng ca ngui M L hon so vi
cc cuc suy Lhoi ca nhngLhi dai Lruc d.
Tong thong Franklin Roosevelt ky thong qua luat thiet lap he thong
luong huu An sinh xhoi.
- 8 - - 9 -
khon, v bao him c gii han ca chnh ph gip khng ch
cc Ln LhL Lin gi ngn hngca ngui Liu dng.
RoosevelL d dua chnh quyn lin bang vo quan l cc
hoaL dngkinh L vn Lruc dy duoc coi l lnh vuc ca khu vuc
Lu nhn. ML m hnh gy Lranh ci l vic Lhnh lp Co quan
Quan l 1hung lng 1ennessee vo nam 988, dy l mL cng
Ly ca chnh ph duoc Lhnh lp d kim soL l luL v Lao ra
nangluongdin LrongmL khu vuc ngho kh ca min Nam.
Cui cng, nn kinh L cng c duoc su phuc hi manh me
v bn vng khi ngnh cng nghip M vn dng h Lro cho su
Lham gia ca nuc M vo Chin Lranh 1h gii 1h hai, Lhng
2 nam 94. Cc nh my cung cp Lrang LhiL bi chin Lranh
cho luc luong v Lrang ca M v dng minh ca chu u v
cc maL Lrn 1hi 8nh Duong. Ngnh cng nghip L M
ngng san xuL xe c nhn v Lhay vo d l san xuL xe Lang,
ringnam 948, san xuL duoc 80.000 chic.
Khi chin Lranh kL Lhc, hu hL cc nuc chu u v chu
bi Ln ph Lh nuc M lai mL mnh Lr Lhnh cung quc kinh
L ln nhL Lh gii. Nhung cc nh hoach dinh chnh sch M
hiu rang mL Lrong nhng cha kha cho su Lhinh vuong lu di
l mL Lh gii m Lrong d nn kinh L ca cc quc gia khc
cng phL Lrin v ln manh. Anh hung ca M d dn dn vic
Lhnh lp Qu 1in L Quc L v Ngn hng 1h gii vo nam
944 d Lhc day mL h Lhng Li chnh Lon cu cn bang. Cc
nuc giu nhL Lrn Lh gii sau d d dm phn mL Hip dinh
chung v 1hu quan v 1huong mai (CA11) nham giam Lhu
nhp khau. 1 chc 1huong mai 1h gii d k Lha Lhnh cng
CA11 vo nam 995.
Sau Chin Lranh 1h gii 1h hai, Lhuong mai v Li chnh
quc L Lr nn ngy cng quan Lrong di vi nn kinh L M.
Dn Lhp k 950, gi Lri san luong nng nghip v cng
nghip d bi vuoL maL bi san luong cc dich vu nhu bn bun
v bn le, Li chnh, bL dng san, y L, php luL v gio duc.
Nam 2009, M dng du Lh gii v nhp khau v dng Lh ba
Lh gii v xuL khau, dng du v du Lu Lruc Lip ra nuc
ngoi v du Lu Lruc Lip L nuc ngoi.
1 Chin Lranh 1h gii 1h hai dn nam 2007, ngui M
Lrai qua mL Lhi ky phL Lrin kinh L Lhinh vuong chua Lng
c, duoc Lhc day mL phn bi 76 Lriu ngui M sinh ra Lrong
"cuc bng n sinh de" giai doan 946-964. Cc cuc suy
Lhoi giai doan sau chin Lranh dn nam 2000 din ra Luong di
ngan v gy LhiL hai cho cuc sng ca ngui M L hon so vi
cc cuc suy Lhoi ca nhngLhi dai Lruc d.
Tong thong Franklin Roosevelt ky thong qua luat thiet lap he thong
luong huu An sinh x hoi.
- 8 - - 9 -
Nam 965, 1ng Lhng Lyndon Johnson gy p luc vi
Quc hi d m rng manh me mang lui an sinh x hi bang
cch Lhng qua cc chuong Lrnh bao him y L Medicare v
Medicaid ca chnh ph cho ngui gi v ngui ngho. Quc
hi cng Lhng qua mL loaL cc chuong Lrnh khc, nhiu
chuong Lrnh ch Ln Lai Lrong Lhi gian ngan, c muc Liu xa
ngho di v Langcunggio duc, nh .
ML vng xoy lam phL baL du vo Lhi ky cm quyn
ca 1ngLhngJohnson v Lrnn Li L hon LrongsuL nhng
nam ca Lhp nin 970. 1rong Lhi gian d, 1ng Lhng
Richard Nixon d c mL Lhi gian ngan p dung cc bin php
kim soL Lin luong v gi ca ca chnh ph Lrong mL n luc
LhL bai nham day li lam phL. Nhng c sc du la ca nn
kinh L M sau Chin Lranh A Rp-lsrael nam 978 v cuc cch
mang Hi gio 979 lran d gp phn khin nn kinh L M
Lr nn Lr Lr. Cuc lam phL khng kL Lhc cho dn khi Cuc
Du Lr Lin bang M Lang li suL manh vo nam 98-982,
gy ra mL cuc suy Lhoi.
vic caL giam Lhu v bi b cc quy dinh quan ch kinh
doanh m 1ng Lhng Ronald Reagan Lheo dui Lrong Lhp k
980 d dnh du su Lrlai ca LangLrungkinh L manh me v
su Lang gi c phiu Lrong mL Lhi gian di. 1uy vy, nhng
chnh sch ny cng dnh du su khi du Lnh Lrang no chnh
ph lin bang leo Lhang keo di. 1hi ky ny cng chng kin
khoang cch Lhu nhp ngy cng ln gia nhng ngui M
giu c v cc Lnglp dn chngcn lai.
Cc doanh nhn Lai Caliornia baL du ng dung cng
ngh my Lnh hin dai. Cng ngh ny Lao ra Lhi Lrung Liu
dng mi Lrong v ngoi nuc, Lip Lhm sc sng cho nn
kinh L. Nguyn liu bn dn d mang dn cho Lrung Lm
din Lon ca Caliornia ci Ln 1hunglngSilicon.
1hp nin 990 (ging nhu Lhp nin 920) d chng kin
su Lang Lrung kinh L manh me ca M, su Lhinh vuong gia
Lang v ngy cng nhiu du co Lai Lhi Lrung chng khon. Khi
qua bong bng "doL com" n xep vo nam 2000, Lhi Lrung
chng khon d sup d Lheo v nn kinh L Lrai qua mL cuc
suy Lhoi ngan.
vo Lhp k du ca Lh k 2, M Lham gia vo cc cuc
chin Lranh Ln kem AghanisLan v lraq. 1rong khi d, chi ph
cham sc y L cho ngui M Lang ln nhanh chng, Lhm huL
vo ngn sch ca lin bang, Liu bang v chnh quyn cc dia
- 20 - - 2 -
Thi tran Levittown, bang New York, la dien hinh cua su phat trien khu
ngoai o duoc xay dung hang loat sau Chien tranh The gioi Thu hai.
Nam 965, 1ng Lhng Lyndon Johnson gy p luc vi
Quc hi d m rng manh me mang lui an sinh x hi bang
cch Lhng qua cc chuong Lrnh bao him y L Medicare v
Medicaid ca chnh ph cho ngui gi v ngui ngho. Quc
hi cng Lhng qua mL loaL cc chuong Lrnh khc, nhiu
chuong Lrnh ch Ln Lai Lrong Lhi gian ngan, c muc Liu xa
ngho di v Langcunggio duc, nh .
ML vng xoy lam phL baL du vo Lhi ky cm quyn
ca 1ngLhngJohnson v Lrnn Li L hon LrongsuL nhng
nam ca Lhp nin 970. 1rong Lhi gian d, 1ng Lhng
Richard Nixon d c mL Lhi gian ngan p dung cc bin php
kim soL Lin luong v gi ca ca chnh ph Lrong mL n luc
LhL bai nham day li lam phL. Nhng c sc du la ca nn
kinh L M sau Chin Lranh A Rp-lsrael nam 978 v cuc cch
mang Hi gio 979 lran d gp phn khin nn kinh L M
Lr nn Lr Lr. Cuc lam phL khng kL Lhc cho dn khi Cuc
Du Lr Lin bang M Lang li suL manh vo nam 98-982,
gy ra mL cuc suy Lhoi.
vic caL giam Lhu v bi b cc quy dinh quan ch kinh
doanh m 1ng Lhng Ronald Reagan Lheo dui Lrong Lhp k
980 d dnh du su Lrlai ca LangLrungkinh L manh me v
su Lang gi c phiu Lrong mL Lhi gian di. 1uy vy, nhng
chnh sch ny cng dnh du su khi du Lnh Lrang no chnh
ph lin bang leo Lhang keo di. 1hi ky ny cng chng kin
khoang cch Lhu nhp ngy cng ln gia nhng ngui M
giu c v cc Lnglp dn chngcn lai.
Cc doanh nhn Lai Caliornia baL du ng dung cng
ngh my Lnh hin dai. Cng ngh ny Lao ra Lhi Lrung Liu
dng mi Lrong v ngoi nuc, Lip Lhm sc sng cho nn
kinh L. Nguyn liu bn dn d mang dn cho Lrung Lm
din Lon ca Caliornia ci Ln 1hunglngSilicon.
1hp nin 990 (ging nhu Lhp nin 920) d chng kin
su Lang Lrung kinh L manh me ca M, su Lhinh vuong gia
Lang v ngy cng nhiu du co Lai Lhi Lrung chng khon. Khi
qua bong bng "doL com" n xep vo nam 2000, Lhi Lrung
chng khon d sup d Lheo v nn kinh L Lrai qua mL cuc
suy Lhoi ngan.
vo Lhp k du ca Lh k 2, M Lham gia vo cc cuc
chin Lranh Ln kem AghanisLan v lraq. 1rong khi d, chi ph
cham sc y L cho ngui M Lang ln nhanh chng, Lhm huL
vo ngn sch ca lin bang, Liu bang v chnh quyn cc dia
- 20 - - 2 -
Thi tran Levittown, bang New York, la dien hinh cua su phat trien khu
ngoai o duoc xay dung hang loat sau Chien tranh The gioi Thu hai.
phuong. No Chnh ph Lin bang, d mc 8,4 nghn L d-la
nam 2000, ln sL mc 4 nghn L d-la nam 20, Lrong d, L
l nonuc ngoi ngy cngln.
Sau cuc suy Lhoi ca nn kinh L doL-com, mL bong
bng du co khc lai n ra, qua bong bng ny duoc Lao ra bi
su duy Lr li suL Lhp keo di lm meo m Lhi Lrung bL dng
san v Lh chp nh ca M. 1hi Lrung nh xy dung Lhi qu
d sup d vo nam 2007. 1ip Lheo d, vo nam 2008, l cuc
khng hoang Li chnh lan rng Lon Lh gii. Ln du Lin k L
cuc Dai suy Lhoi, L l LhL nghip ca M Lang ln Li 0%
Lrong nam 2009, mi Li Lhng 8 nam 20 mi giam chL L
xungcn 8,8%.
Chnh quyn cc Liu bang M v cc nuc phL Lrin khc
d Lhuc hin nhiu bin php bL Lhung d chng lai cuc
khng hoang. Li suL d ha xung gn bang khng, v Lin lai
duoc vay nhiu hon d h Lrocho cc du n kch Lhch kinh L v
nng d cc ngn hng m yu cng cc ngnh cng nghip
Lhen chL. Ngui La l lun rang. phai chi Liu mc cn LhiL d
ngan chan mL cuc Dai suy Lhoi mi v Lra no cho cc ch no
khi nn kinh L d phuc hi Lang Lrung. Cuc suy Lhoi d
chnh Lhc baL du L Lhng 2 nam 2007 keo di Li Lhng 6
nam 2009, nhung Lnh Lrang LhL nghip cao vn Lip Luc Ln Lai
Lrongkhi kinh L phuc hi mL cch chm chap.
Mac d vy, nn kinh L M vn dng du Lh gii v L l
Lhu nhp Lrn du ngui vn l cao nhL Lrong cc nn kinh L
ln ca C-20. Ca hai s liu ny chng minh kha nang phuc hi
ca nn kinh L M v kha nang duy Lr san xuL ngay ca Lrong
nhngLhi ky Luongdi kh khan.
- 22 - - 28 -
Cuoc cach mang so d tiep themsinh luc cho nen kinh te My.
Steve Jobs, cuu Giam doc dieu hanh hng Apple, gioi thieu dien thoai
iPhone. Apple la mot trong nhng cong ty noi tieng nhat o Thung lng
Silicon.
phuong. No Chnh ph Lin bang, d mc 8,4 nghn L d-la
nam 2000, ln sL mc 4 nghn L d-la nam 20, Lrong d, L
l nonuc ngoi ngy cngln.
Sau cuc suy Lhoi ca nn kinh L doL-com, mL bong
bng du co khc lai n ra, qua bong bng ny duoc Lao ra bi
su duy Lr li suL Lhp keo di lm meo m Lhi Lrung bL dng
san v Lh chp nh ca M. 1hi Lrung nh xy dung Lhi qu
d sup d vo nam 2007. 1ip Lheo d, vo nam 2008, l cuc
khng hoang Li chnh lan rng Lon Lh gii. Ln du Lin k L
cuc Dai suy Lhoi, L l LhL nghip ca M Lang ln Li 0%
Lrong nam 2009, mi Li Lhng 8 nam 20 mi giam chL L
xungcn 8,8%.
Chnh quyn cc Liu bang M v cc nuc phL Lrin khc
d Lhuc hin nhiu bin php bL Lhung d chng lai cuc
khng hoang. Li suL d ha xung gn bang khng, v Lin lai
duoc vay nhiu hon d h Lrocho cc du n kch Lhch kinh L v
nng d cc ngn hng m yu cng cc ngnh cng nghip
Lhen chL. Ngui La l lun rang. phai chi Liu mc cn LhiL d
ngan chan mL cuc Dai suy Lhoi mi v Lra no cho cc ch no
khi nn kinh L d phuc hi Lang Lrung. Cuc suy Lhoi d
chnh Lhc baL du L Lhng 2 nam 2007 keo di Li Lhng 6
nam 2009, nhung Lnh Lrang LhL nghip cao vn Lip Luc Ln Lai
Lrongkhi kinh L phuc hi mL cch chm chap.
Mac d vy, nn kinh L M vn dng du Lh gii v L l
Lhu nhp Lrn du ngui vn l cao nhL Lrong cc nn kinh L
ln ca C-20. Ca hai s liu ny chng minh kha nang phuc hi
ca nn kinh L M v kha nang duy Lr san xuL ngay ca Lrong
nhngLhi ky Luongdi kh khan.
- 22 - - 28 -
Cuoc cach mang so d tiep themsinh luc cho nen kinh te My.
Steve Jobs, cuu Giam doc dieu hanh hng Apple, gioi thieu dien thoai
iPhone. Apple la mot trong nhng cong ty noi tieng nhat o Thung lng
Silicon.
5n phmca nn kinht
gy nay, nn kinh L M danggia cuc chuyn di cp
Lin ln Lh hai, sau cuc chuyn di Lh k 9 L nn
kinh L nng nghip sang cng nghip v mL cuc
chuyn di Lh k 20 L nn kinh L cng nghip sang dich vu
v cng ngh Lhng Lin, su di Lhay dang din ra lin Luc v
ngy cngnhanh chngvo Lhp nin du ca Lh k 2.
1uy nhin, M vn l nuc san xuL ra cc hng ha nng
nghip v cngnghip nhiu hon phn ln cc nuc khc, ngay
ca khi L l cng nhn lm vic Lrong cc ngnh ny giam
xung.
1rong cuc suy Lhoi nam 2009, nn kinh L M, Lnh Lheo
Lng san pham quc ni Lhuc L (sau khi d diu chnh Lheo lam
phL) (CDP), daL 4,8 nghn L d-la M. Mac d diu ny phan
nh su suL giam 2,4% so vi nam 2008, CDP ca M vn ln hon
1rung Quc, nn kinh L ln nhL sau mnh, Li hon 80% (Lnh
Lheo sc mua ca dng Lin hai nuc, khng phai bang L gi
hi doi chnh Lhc).
Cu Lh nhu sau.
0, nghn L d-la chi Liu c nhn ca ngui Liu dng,
cng vi ,6 nghn L d-la du Lu Lu nhn vo nh v cc
doanh nghip,
cng vi 2,9 nghn L ca cc chnh quyn lin bang, Liu
bangv dia phuong,
Lr di 892,4 L d-la Lhm huL quc L (ch yu do nhp siu).
Dnh gi CDP L gc nhn san xuL hngho v dich vu, ring
ngnh cng nghip chim 86,4% gi Lri gia Lang nam 2009, cc
cp ngnh khc ca chnh ph chim phn cn lai.
San xuL hng ha ca khu vuc Lu nhn chim 9,6%
CDP nhu sau.
San xuL cng nghip. %.
Xy dung. 4,%.
Dich vu Lin ch. ,9%.
Khai Lhc m. ,6%.
Nng nghip, lm nghip, dnh c v san ban. ,0%.
San luong dich vu ca khu vuc Lu nhn chim 66,8% CDP.
8L dng san. 8,0%.
Cc dich vu chuyn nghip v doanh nghip. 2,%.
1i chnh v bao him. 8,4%.
Cham sc y L v h Lro x hi. 7,8%.
8n le. 5,9%.
8n bun. 5,6%.
1hng Lin (bao gm ca phL Lhanh Lruyn hnh v
vin Lhng, xuL ban, phim anh, ban ghi m, v x l
d liu). 4,4%.
Cc dich vu nh v luong Lhuc. 2,9%.
Ciao Lhng vn Lai v kho bi. 2,8%.
Cio duc Lu nhn. ,%.
Ngh LhuL, giai Lr Lruc Lip, v vui choi. ,0%.
Cc dich vu Lu nhn khc. 2,5%.
- 24 - - 25 -
5n phmca nn kinht
gy nay, nn kinh L M danggia cuc chuyn di cp
Lin ln Lh hai, sau cuc chuyn di Lh k 9 L nn
kinh L nng nghip sang cng nghip v mL cuc
chuyn di Lh k 20 L nn kinh L cng nghip sang dich vu
v cng ngh Lhng Lin, su di Lhay dang din ra lin Luc v
ngy cngnhanh chngvo Lhp nin du ca Lh k 2.
1uy nhin, M vn l nuc san xuL ra cc hng ha nng
nghip v cngnghip nhiu hon phn ln cc nuc khc, ngay
ca khi L l cng nhn lm vic Lrong cc ngnh ny giam
xung.
1rong cuc suy Lhoi nam 2009, nn kinh L M, Lnh Lheo
Lng san pham quc ni Lhuc L (sau khi d diu chnh Lheo lam
phL) (CDP), daL 4,8 nghn L d-la M. Mac d diu ny phan
nh su suL giam 2,4% so vi nam 2008, CDP ca M vn ln hon
1rung Quc, nn kinh L ln nhL sau mnh, Li hon 80% (Lnh
Lheo sc mua ca dng Lin hai nuc, khng phai bang L gi
hi doi chnh Lhc).
Cu Lh nhu sau.
0, nghn L d-la chi Liu c nhn ca ngui Liu dng,
cng vi ,6 nghn L d-la du Lu Lu nhn vo nh v cc
doanh nghip,
cng vi 2,9 nghn L ca cc chnh quyn lin bang, Liu
bangv dia phuong,
Lr di 892,4 L d-la Lhm huL quc L (ch yu do nhp siu).
Dnh gi CDP L gc nhn san xuL hngho v dich vu, ring
ngnh cng nghip chim 86,4% gi Lri gia Lang nam 2009, cc
cp ngnh khc ca chnh ph chim phn cn lai.
San xuL hng ha ca khu vuc Lu nhn chim 9,6%
CDP nhu sau.
San xuL cng nghip. %.
Xy dung. 4,%.
Dich vu Lin ch. ,9%.
Khai Lhc m. ,6%.
Nng nghip, lm nghip, dnh c v san ban. ,0%.
San luong dich vu ca khu vuc Lu nhn chim 66,8% CDP.
8L dng san. 8,0%.
Cc dich vu chuyn nghip v doanh nghip. 2,%.
1i chnh v bao him. 8,4%.
Cham sc y L v h Lro x hi. 7,8%.
8n le. 5,9%.
8n bun. 5,6%.
1hng Lin (bao gm ca phL Lhanh Lruyn hnh v
vin Lhng, xuL ban, phim anh, ban ghi m, v x l
d liu). 4,4%.
Cc dich vu nh v luong Lhuc. 2,9%.
Ciao Lhng vn Lai v kho bi. 2,8%.
Cio duc Lu nhn. ,%.
Ngh LhuL, giai Lr Lruc Lip, v vui choi. ,0%.
Cc dich vu Lu nhn khc. 2,5%.
- 24 - - 25 -
Chnh quyn cc Liu bang Lao ra san pham ch yu l dich
vu, Lrong d c co s ha Lng, m khng Lao ra nhiu hng ha.
Chnh ph Lin bang Lao ra 4,4% CDP, v chnh quyn cc Liu
bangv dia phuongLao ra 9,2%, bao gm gio duc cngcng.
1 Lrong nng nghip ca nn kinh L M lin Luc giam
Lrong nhiu Lh k. Nng dn v cng nhn Lrang Lrai, chim
khoang 72% luc luong lao dng vo nam 80, Lh lai ch chim
chua dy 2% vo nam 200. ML khao sL nam 2007 d dm
duoc Lai M c 2.204.792 Lrang Lrai. 1rong s ny c 25.000
Lrang Lrai ln, chim 75% san luong nng nghip (Lnh Lheo
doanh Lhu).
M vn l nuc san xuL ra nhiu cy Lrng v vL nui Lh
hai Lh gii, ch dng sau 1rung Quc, dng Lruc An D, 8raxin
v Nga. Cc maL hng nng nghip hng du ca M nam 2009
l gia sc (48,8 L d-la), ng (42 L d-la), du nnh (8 L d-la),
san pham sa (24,8 L d-la) v g LhiL (2,8 L d-la).
1 Lrong cng nghip Lrong nn kinh L M daL dnh vo
nam 958, chim khoang 28% v sau d giam xung cn %
vo nam 2009, nhung L Lrong gi Lri gia Lang Lon cu ca
ngnh cng nghip M - phn chnh lch gia gi bn cui
cng ca LL ca cc hng ha duoc san xuL L cc nh my v
chi ph san xuL cc hng ha ny - d giam chL L so vi mc
22% ca nam 980.
vo nam 2008, bn ngnh ln nhL ca M gm ha chL,
my Lnh v cc san pham din L, san pham kim loai Lin ch v
Lhuc pham, chim 44% san luongL cc nh my ca M.
Su gia Lang nang suL cho phep giam s luong cc nh
my v s cng nhn lm vic Lai cc nh my m vn duy Lr
duoc mc san luong cng nghip cao ca M. Hin nay, Lnh
Lheo du ngui Lh san luong mL cng nhn cng nghip san
xuL ra gp ba ln so vi du Lhp nin 970 v khoang 2 ln so
Hoa Ky
l,2% Nng nghip
76,3%
Dich vu
22,2%Hng ha Cng nghip
GDP ca cc nn kinh t G-20 nm 20l0
Don vi Lnh. Nghn L d-la M, Lnh Lheo cn bang sc mua
Cn bang sc mua l L l quy di sang mL dng Lin
chung Luong duong sc mua ca cc dng Lin khc nhau.
l5
l2
9
6
3
0
M

r

Q
c
1
u
n
g
u

N
h

c
N
a
g

r
a
x
i
n
A
n
h
P
h

p
l
a
t
a
I
i
M

h
i
c

n

Q
u

c
C
a
n
a
d
a
l
n
d

x
i
a

N
1
h


K
y

r

X

c
h
e
n
t
i
n
a
N
a
m

P
h
i
Ngun. ClA World FacLbook
- 26 - - 27 -
Ngun. ClA World FacLbook
50000
40000
30000
20000
l0000
0
1
r
u
n
g

Q
u

c
N
h

c
N
g
a

r
a
x
i
n
A
n
h
P
h

p
l
t
a
I
i
a
M

h
i
c

n

Q
u

c
C
a
n
a
d
a
l
n
d

x
i
a
1
h


N
h


K
y

p

X

c
h
e
n
t
i
n
a
N
a
m

P
h
i
M

c
GDP tnh theo du ngui ca cc
nn kinh t G-20, nm 20l0
1nh Lheo cn bang sc mua quy di Lheo dng d-la M
Chnh quyn cc Liu bang Lao ra san pham ch yu l dich
vu, Lrong d c co s ha Lng, m khng Lao ra nhiu hng ha.
Chnh ph Lin bang Lao ra 4,4% CDP, v chnh quyn cc Liu
bangv dia phuongLao ra 9,2%, bao gm gio duc cngcng.
1 Lrong nng nghip ca nn kinh L M lin Luc giam
Lrong nhiu Lh k. Nng dn v cng nhn Lrang Lrai, chim
khoang 72% luc luong lao dng vo nam 80, Lh lai ch chim
chua dy 2% vo nam 200. ML khao sL nam 2007 d dm
duoc Lai M c 2.204.792 Lrang Lrai. 1rong s ny c 25.000
Lrang Lrai ln, chim 75% san luong nng nghip (Lnh Lheo
doanh Lhu).
M vn l nuc san xuL ra nhiu cy Lrng v vL nui Lh
hai Lh gii, ch dng sau 1rung Quc, dng Lruc An D, 8raxin
v Nga. Cc maL hng nng nghip hng du ca M nam 2009
l gia sc (48,8 L d-la), ng (42 L d-la), du nnh (8 L d-la),
san pham sa (24,8 L d-la) v g LhiL (2,8 L d-la).
1 Lrong cng nghip Lrong nn kinh L M daL dnh vo
nam 958, chim khoang 28% v sau d giam xung cn %
vo nam 2009, nhung L Lrong gi Lri gia Lang Lon cu ca
ngnh cng nghip M - phn chnh lch gia gi bn cui
cng ca LL ca cc hng ha duoc san xuL L cc nh my v
chi ph san xuL cc hng ha ny - d giam chL L so vi mc
22% ca nam 980.
vo nam 2008, bn ngnh ln nhL ca M gm ha chL,
my Lnh v cc san pham din L, san pham kim loai Lin ch v
Lhuc pham, chim 44% san luongL cc nh my ca M.
Su gia Lang nang suL cho phep giam s luong cc nh
my v s cng nhn lm vic Lai cc nh my m vn duy Lr
duoc mc san luong cng nghip cao ca M. Hin nay, Lnh
Lheo du ngui Lh san luong mL cng nhn cng nghip san
xuL ra gp ba ln so vi du Lhp nin 970 v khoang 2 ln so
Hoa Ky
l,2% Nng nghip
76,3%
Dich vu
22,2%Hng ha Cng nghip
GDP ca cc nn kinh t G-20 nm 20l0
Don vi Lnh. Nghn L d-la M, Lnh Lheo cn bang sc mua
Cn bang sc mua l L l quy di sang mL dng Lin
chung Luong duong sc mua ca cc dng Lin khc nhau.
l5
l2
9
6
3
0
M

r

Q
c
1
u
n
g
u

N
h

c
N
a
g

r
a
x
i
n
A
n
h
P
h

p
l
a
t
a
I
i
M

h
i
c


Q
u

c
H

n C
a
n
a
d
a
l
n
d

x
i
a

N
1
h


K
y

r

X

c
h
e
n
t
i
n
a
N
a
m

P
h
i
Ngun. ClA World FacLbook
- 26 - - 27 -
Ngun. ClA World FacLbook
50000
40000
30000
20000
l0000
0
1
r
u
n
g

Q
u

c
N
h

c
N
g
a

r
a
x
i
n
A
n
h
P
h

p
l
t
a
I
i
a
M

h
i
c

n

Q
u

c
C
a
n
a
d
a
l
n
d

x
i
a
1
h


N
h


K
y

p

X

c
h
e
n
t
i
n
a
N
a
m

P
h
i
M

c
GDP tnh theo du ngui ca cc
nn kinh t G-20, nm 20l0
1nh Lheo cn bang sc mua quy di Lheo dng d-la M
vi gia Lhp nin 980. Ngy nay, cng nhn nh my ch
chim 8% luc luonglao dngM so vi 26% nam 958.
Nn cng nghip san xuL ca M L lu d phai di maL
vi su canh Lranh manh me L cc nn kinh L cng nghip ha
chu u v NhL 8an, ngy nay dang phai di maL vi nhng
Lhch Lhc nhiu hon L cc nn kinh L dang ni ln nhanh
chng.
M vn l nuc san xuL hng ha cng nghip dng du
Lh gii (Lnh Lheo gi Lri gia Lang) vo nam 2009, Lruc 1rung
Quc, nhung Lheo du don ca cng Ly du bo kinh L lHS
Clobal lnsighL, 1rungQuc se vuoL M LrongmL vi nam na.
1uy nhin, cng Ly ny cng ni Lhm rang, Lrong khi 1rung
Quc vuoL Lri v san xuL cc hng ha Liu dng Luong di
Lhp v maL cng ngh nhu may mac, dL v cc LhiL bi gia
dung Lh M lai chuyn v cc san pham cng ngh cao nhu
my bay, my cng cu, LhiL bi y L v cc LhiL bi Lruyn Lhng
din L.
Cc nh san xuL M d ng ph vi su canh Lranh v chi
ph lao dng ngy cng Lang cao bang cc chin luoc nhu di
chuyn mL s khu san xuL ra nuc ngoi, mua cc chi LiL v
linh kin L nuc ngoi v Lp Lrung vo cc san pham cho gi
Lri cao hon, vi loi Lh canh Lranh phu Lhuc vo su di mi.
1 Lhp nin 950, lnh vuc dich vu d Lhng Lri nn kinh
L M. Ngay ca sau cuc khng hoang Li chnh nam 2009,
bao him, Li chnh v bL dng san vn chim hon 2% CDP.
Nam 2009, Lrong Lon b luc luong lao dng Lon v bn Lhi
gian ca M l 87 Lriu ngui Lh ring cc ngnh san xuL
T trong Iao dng nng nghip trong Iuc Iuong
Iao dng M
Ngun. Cuc Nghin cu Kinh L Quc gia, 8 Nng nghip M
80
70
60
50
40
30
20
l0
0
l820 l830 l840 l850 l860 l870 l880 l890 l900 l9l0 l920 l930 l940 l950 l960 l970 l980 l990 2000
Phn trm Phn trm
80
70
60
50
40
30
20
l0
0
- 28 - - 29 -
Cong ty san xuat may bay Boeing la mot trong nhng nha san xuat
cong nghiep lon nhat nuoc My.
vi gia Lhp nin 980. Ngy nay, cng nhn nh my ch
chim 8% luc luonglao dngM so vi 26% nam 958.
Nn cng nghip san xuL ca M L lu d phai di maL
vi su canh Lranh manh me L cc nn kinh L cng nghip ha
chu u v NhL 8an, ngy nay dang phai di maL vi nhng
Lhch Lhc nhiu hon L cc nn kinh L dang ni ln nhanh
chng.
M vn l nuc san xuL hng ha cng nghip dng du
Lh gii (Lnh Lheo gi Lri gia Lang) vo nam 2009, Lruc 1rung
Quc, nhung Lheo du don ca cng Ly du bo kinh L lHS
Clobal lnsighL, 1rungQuc se vuoL M LrongmL vi nam na.
1uy nhin, cng Ly ny cng ni Lhm rang, Lrong khi 1rung
Quc vuoL Lri v san xuL cc hng ha Liu dng Luong di
Lhp v maL cng ngh nhu may mac, dL v cc LhiL bi gia
dung Lh M lai chuyn v cc san pham cng ngh cao nhu
my bay, my cng cu, LhiL bi y L v cc LhiL bi Lruyn Lhng
din L.
Cc nh san xuL M d ng ph vi su canh Lranh v chi
ph lao dng ngy cng Lang cao bang cc chin luoc nhu di
chuyn mL s khu san xuL ra nuc ngoi, mua cc chi LiL v
linh kin L nuc ngoi v Lp Lrung vo cc san pham cho gi
Lri cao hon, vi loi Lh canh Lranh phu Lhuc vo su di mi.
1 Lhp nin 950, lnh vuc dich vu d Lhng Lri nn kinh
L M. Ngay ca sau cuc khng hoang Li chnh nam 2009,
bao him, Li chnh v bL dng san vn chim hon 2% CDP.
Nam 2009, Lrong Lon b luc luong lao dng Lon v bn Lhi
gian ca M l 87 Lriu ngui Lh ring cc ngnh san xuL
T trong Iao dng nng nghip trong Iuc Iuong
Iao dng M
Ngun. Cuc Nghin cu Kinh L Quc gia, 8 Nng nghip M
80
70
60
50
40
30
20
l0
0
l820 l830 l840 l850 l860 l870 l880 l890 l900 l9l0 l920 l930 l940 l950 l960 l970 l980 l990 2000
Phn trm Phn trm
80
70
60
50
40
30
20
l0
0
- 28 - - 29 -
Cong ty san xuat may bay Boeing la mot trong nhng nha san xuat
cong nghiep lon nhat nuoc My.
hng ha ca Lu nhn d s dung Li 5% vic lm, cc ngnh
dich vu Lu nhn chim 67%, v 8% cn lai l ca chnh quyn
lin bang, Liu bangv dia phuong.
1rung bnh, cng nhn M kim duoc 48.460 d-la Lin
luong vo nam 2009. Nng dn v ch Lrang Lrai kim duoc
Lrung bnh khoang 42.70 d-la, k su phn cng my Lnh
0.40 d-la, gio vin Liu hoc 58.50 d-la, bc s phu LhuL
29.770 d-la, nhn vin an ninh 26.480 d-la, Lho caL Lc v
lm du khoang 27.000 d-la, luL su 29.020 d-la, Lh qu
9.080 d-la, li xe Lai 89.260 d-la, v ngui mu 86.420 d-la.
Ngy nay, Lhu nhp bnh qun Lai M duoc phn phi L
dng du hon so vi cc nuc cng nghip phL Lrin khc. Cc
h gia dnh vi 5% s ngui c Lhu nhp cao nhL chim 2,5%
Lon b Lhu nhp nam 2009, Lrong khi 20% s ngui c Lhu
nhp Lhp nhL lai ch duoc 8,4%.
Cun ClAWorld FacLbook nhn xeL. "Su Lham gia ca cng
ngh l nguyn nhn ch yu dn Li su phL Lrin dn dn ca
mL Lhi Lrung lao dng hai Lng, Lrong d Lng dui gm
nhng ngui L duoc hoc hnh v Lhiu nhng k nang chuyn
mn, Lrnh d k LhuL m nhng ngui Lng Lrn c duoc.
Cng ngy ho cng khng Lh kim duoc s Lin luong, bao
him y L v cc loi ch khc nhu nhng ngui Lng Lrn. 1
nam 975 dn nay, Lhuc L l Lon b Lhu nhp ca cc h gia
dnh d nam LrongLay ca 20% cc h gia dnh Lnglp Lrn".
Cc nh lnh dao chnh Lri dang vL ln mong Lm ra duoc
nhng phuong Lhc LL nhL d phL Lrin mL luc luong lao
dng duoc gio duc LL hon, c Lh Lhch nghi LL Lai Lhi Lrung
lao dnghin hnh.
Cac hng ban le nhu cua hang Best Buy o Los Angeles nay la nhng nha
cung capdich vu thong tri nen kinh te trong nhieu thap ky.
- 80 - - 8 -
Luc Iuong Iao dng cc nn kinh t G-20 nm 20l0
Dv1. 1riu cng nhn
Ngun. ClA World FacLbook
l000
800
600
400
200
0
1
r
u
n
g

Q
u

l
n
d

x
i
a

r
a
x
i
n
N
g
a
N
h

t
M

h
i
c

c
A
n
h
P
h

p
l
t
a
I
i
a
1
h


N
h


K
y
H

n

Q
u

c
C
a
n
a
d
a
N
a
m

P
h
i

c
h
e
n
t
i
n
a

p

X

t
hng ha ca Lu nhn d s dung Li 5% vic lm, cc ngnh
dich vu Lu nhn chim 67%, v 8% cn lai l ca chnh quyn
lin bang, Liu bangv dia phuong.
1rung bnh, cng nhn M kim duoc 48.460 d-la Lin
luong vo nam 2009. Nng dn v ch Lrang Lrai kim duoc
Lrung bnh khoang 42.70 d-la, k su phn cng my Lnh
0.40 d-la, gio vin Liu hoc 58.50 d-la, bc s phu LhuL
29.770 d-la, nhn vin an ninh 26.480 d-la, Lho caL Lc v
lm du khoang 27.000 d-la, luL su 29.020 d-la, Lh qu
9.080 d-la, li xe Lai 89.260 d-la, v ngui mu 86.420 d-la.
Ngy nay, Lhu nhp bnh qun Lai M duoc phn phi L
dng du hon so vi cc nuc cng nghip phL Lrin khc. Cc
h gia dnh vi 5% s ngui c Lhu nhp cao nhL chim 2,5%
Lon b Lhu nhp nam 2009, Lrong khi 20% s ngui c Lhu
nhp Lhp nhL lai ch duoc 8,4%.
Cun ClAWorld FacLbook nhn xeL. "Su Lham gia ca cng
ngh l nguyn nhn ch yu dn Li su phL Lrin dn dn ca
mL Lhi Lrung lao dng hai Lng, Lrong d Lng dui gm
nhng ngui L duoc hoc hnh v Lhiu nhng k nang chuyn
mn, Lrnh d k LhuL m nhng ngui Lng Lrn c duoc.
Cng ngy ho cng khng Lh kim duoc s Lin luong, bao
him y L v cc loi ch khc nhu nhng ngui Lng Lrn. 1
nam 975 dn nay, Lhuc L l Lon b Lhu nhp ca cc h gia
dnh d nam LrongLay ca 20% cc h gia dnh Lnglp Lrn".
Cc nh lnh dao chnh Lri dang vL ln mong Lm ra duoc
nhng phuong Lhc LL nhL d phL Lrin mL luc luong lao
dng duoc gio duc LL hon, c Lh Lhch nghi LL Lai Lhi Lrung
lao dnghin hnh.
Cac hng ban le nhu cua hang Best Buy o Los Angeles nay la nhng nha
cung cap dich vu thong tri nen kinh te trong nhieu thap ky.
- 80 - - 8 -
Luc Iuong Iao dng cc nn kinh t G-20 nm 20l0
Dv1. 1riu cng nhn
Ngun. ClA World FacLbook
l000
800
600
400
200
0
1
r
u
n
g

Q
u

l
n
d

x
i
a

r
a
x
i
n
N
g
a
N
h

t
M

h
i
c

c
A
n
h
P
h

p
l
t
a
I
i
a
1
h


N
h


K
y
H

n

Q
u

c
C
a
n
a
d
a
N
a
m

P
h
i

c
h
e
n
t
i
n
a

p

X

t
Cqnhtranh
oseph SchumpeLer, nh kinh L hoc gc o, daL ra LhuL
ng "su hy diL sng Lao" vo nam 942 d m La su hn
loan ca qu Lrnh di mi v canh Lranh Lrong nn kinh L
Lhi Lrung. Nhng "con bo khng ngng" ca Lhi Lrung Liu
diL cc cng Ly lm an LhL bL hoac kem ci, m dung cho
cc cngLy mi, cc san pham mi v quy Lrnh mi.
8i v nhng ngui chin Lhang Lrong nn kinh L Lhi
Lrung khc liL d co ban vuoL xa s ngui Lhua cuc, nn su
canh Lranh lin Luc vn l mL dac Lnh ca nn kinh L M. ML
Lrong nhng loi Lh canh Lranh quan Lrong nhL ca nuc M l
su san sng khuyn khch v cho dn - v di khi chiu dung -
su Lhay di.
vic lm, cc cng Ly - v Lhm ch Lon b ngnh cng
nghip - c Lh xuL hin hm nay v lai ra di vo ngy mai.
Cc Lhnh ph v Lon b cc khu vuc m rng hon, nhung
nu khng Lh diu chnh d ph hop vi su Lhay di, se lai bi
Lhu nh. 1rongnhiu Lhp k, cc Lhnh ph cngnghip ha
Lai "vnh dai g" ca vng Dng 8ac v 1rung 1y, mL s Liu
bang nng nghip vng Dng bang Ln du bi "vnh dai
maL Lri" min Nam, min 1y v vng khc ca nuc M
Lhu hL mL cu dn. Ngy nay, Caliornia, Nevada, Florida v
cc Liu bang "vnh dai maL Lri", nhng noi dang phai hng
chiu cuc khng hoang Lha nh , lai dang lm vo canh
LuongLu.
Su Lhay di ca nn kinh L din ra d dng nhL Lrong cc
doanh nghip nh, nhngdoanh nghip c L hon 500 nhn vin.
Nhng ngui nuc ngoi Lhung dnh dng nn kinh L
M vi cc Lp don kinh L ln nhL ca n. Nhung ho se ngac
Cac doanh nghiep nho nhu nha san xuat remnay o California d thuc
day canh tranh trong nen kinh te.

- 82 - - 88 -
Cac doanh nghiep nho nhu cua hang nay o Massachusetts chiem hon
mot nua san luong kinh te nuoc My.
Cqnhtranh
oseph SchumpeLer, nh kinh L hoc gc o, daL ra LhuL
ng "su hy diL sng Lao" vo nam 942 d m La su hn
loan ca qu Lrnh di mi v canh Lranh Lrong nn kinh L
Lhi Lrung. Nhng "con bo khng ngng" ca Lhi Lrung Liu
diL cc cng Ly lm an LhL bL hoac kem ci, m dung cho
cc cngLy mi, cc san pham mi v quy Lrnh mi.
8i v nhng ngui chin Lhang Lrong nn kinh L Lhi
Lrung khc liL d co ban vuoL xa s ngui Lhua cuc, nn su
canh Lranh lin Luc vn l mL dac Lnh ca nn kinh L M. ML
Lrong nhng loi Lh canh Lranh quan Lrong nhL ca nuc M l
su san sng khuyn khch v cho dn - v di khi chiu dung -
su Lhay di.
vic lm, cc cng Ly - v Lhm ch Lon b ngnh cng
nghip - c Lh xuL hin hm nay v lai ra di vo ngy mai.
Cc Lhnh ph v Lon b cc khu vuc m rng hon, nhung
nu khng Lh diu chnh d ph hop vi su Lhay di, se lai bi
Lhu nh. 1rongnhiu Lhp k, cc Lhnh ph cngnghip ha
Lai "vnh dai g" ca vng Dng 8ac v 1rung 1y, mL s Liu
bang nng nghip vng Dng bang Ln du bi "vnh dai
maL Lri" min Nam, min 1y v vng khc ca nuc M
Lhu hL mL cu dn. Ngy nay, Caliornia, Nevada, Florida v
cc Liu bang "vnh dai maL Lri", nhng noi dang phai hng
chiu cuc khng hoang Lha nh , lai dang lm vo canh
LuongLu.
Su Lhay di ca nn kinh L din ra d dng nhL Lrong cc
doanh nghip nh, nhngdoanh nghip c L hon 500 nhn vin.
Nhng ngui nuc ngoi Lhung dnh dng nn kinh L
M vi cc Lp don kinh L ln nhL ca n. Nhung ho se ngac
Cac doanh nghiep nho nhu nha san xuat remnay o California d thuc
day canh tranh trong nen kinh te.

- 82 - - 88 -
Cac doanh nghiep nho nhu cua hang nay o Massachusetts chiem hon
mot nua san luong kinh te nuoc My.
nhin bi vai Lr cuc ky quan Lrong ca cc doanh nghip nh
Lai M. Cc ch ca hng v doanh nghip nh chim hon mL
na luc luong lao dng v san luong kinh L phi nng nghip
ca khu vuc Lu nhn.
Nhiu doanh nghip bn le nh canh Lranh vi cc dy
chuyn bn le quc gia c doanh Lhu ln Li hng L d-la v c
hng ngn nhn vin. Nhiu doanh nghip nh khc lai cung
cp hngha v dich vu cho cc cngLy ln ny.
M cc doanh nghip nh cung cp da s vic lm mi,
dac biL khi cc nh san xuL ln Lip Luc caL giam nhn cng
Lruc su canh Lranh Lon cu gay gaL. v du, vo nam 2005, s
luong vic lm Lrong cc doanh nghip nh Lang 979.000 vic
lm so vi nam Lruc, Lrongkhi cc cngLy ln hon ch Lao Lhm
duoc 262.000 vic lm mi.
Cc doanh nhn M vn mun chp nhn ri ro d khi su
cc doanh nghip nh, bL chp kha nang bi LhL bai. Nam
2008, c 48.546 cngLy M d don xin ph san.
ML l do rL d hiu Lai sao nhiu ngui M lai chon con
dung ny. d l su kh d dng d baL du mL doanh nghip
nh. Ngn hng 1h gii xp hang M l nn kinh L s 4 Lrong
s 88 nn kinh L d dngkhi su mL doanh nghip.
Khi su mL doanh nghip M Luong di d - v cng d
dng khi su lai sau LhL bai. Nh LriL hoc Frich Fromm cho
rang"su Lu do LhL bai" l diu cn LhiL d Lu do Lon b, v cu
chm ngn ny Lhung duoc Lrch dn nhu l mL Lrong nhng
nguyn l co ban ca di sng kinh L M. M su LhL bai
Lrong kinh doanh khng dn Li su ky Lhi x hi nhu mL s
nuc khc. 1rong Lhuc L, su LhL bai Lhung duoc xem nhu l
mL kinh nghim c gi Lri cho cc doanh nhn, nhng ngui
c Lh Lhnh cngsau d.
LuL ph san M c nhngquy dinh cu Lh d diu chnh su
LhL bai Lrong kinh doanh. Quc hi M d c gang d c su
cng bang nham hon Lra nhiu nhL phn Li san ca mL
cng Ly bi ph san cho cc ch no, dng Lhi cung cp su bao
h Li chnh cn LhiL d c Lh cho phep cc doanh nhn khi
nghip lai L du.
ML doanh nghip nh khng Lh Lra duoc no se phai Lrai
qua mL qu Lrnh goi l Lhanh l, ngha l bn LL ca Li san cn
lai ca mnh d Lhanh Lon phn no d cho cc ch no. ML s
khoan no duoc uu Lin Lra Lruc, v La n se ch dinh ra mL
vin quan Li d dam bao rang qu Lrnh ny Lun Lh dng quy
Lac. Luong cng nhn, ngn hng v nhng ngui cho vay c
bao dam khc du duoc daL mc uu Lin cao Lrong danh sch
- 84 - - 85 -
Cong ty chuyen phat nhanh FedEx khoi nghiep la mot cong ty nho.
Ngay nay cong ty nay co hon 275.000 cong nhan.
nhin bi vai Lr cuc ky quan Lrong ca cc doanh nghip nh
Lai M. Cc ch ca hng v doanh nghip nh chim hon mL
na luc luong lao dng v san luong kinh L phi nng nghip
ca khu vuc Lu nhn.
Nhiu doanh nghip bn le nh canh Lranh vi cc dy
chuyn bn le quc gia c doanh Lhu ln Li hng L d-la v c
hng ngn nhn vin. Nhiu doanh nghip nh khc lai cung
cp hngha v dich vu cho cc cngLy ln ny.
M cc doanh nghip nh cung cp da s vic lm mi,
dac biL khi cc nh san xuL ln Lip Luc caL giam nhn cng
Lruc su canh Lranh Lon cu gay gaL. v du, vo nam 2005, s
luong vic lm Lrong cc doanh nghip nh Lang 979.000 vic
lm so vi nam Lruc, Lrongkhi cc cngLy ln hon ch Lao Lhm
duoc 262.000 vic lm mi.
Cc doanh nhn M vn mun chp nhn ri ro d khi su
cc doanh nghip nh, bL chp kha nang bi LhL bai. Nam
2008, c 48.546 cngLy M d don xin ph san.
ML l do rL d hiu Lai sao nhiu ngui M lai chon con
dung ny. d l su kh d dng d baL du mL doanh nghip
nh. Ngn hng 1h gii xp hang M l nn kinh L s 4 Lrong
s 88 nn kinh L d dngkhi su mL doanh nghip.
Khi su mL doanh nghip M Luong di d - v cng d
dng khi su lai sau LhL bai. Nh LriL hoc Frich Fromm cho
rang"su Lu do LhL bai" l diu cn LhiL d Lu do Lon b, v cu
chm ngn ny Lhung duoc Lrch dn nhu l mL Lrong nhng
nguyn l co ban ca di sng kinh L M. M su LhL bai
Lrong kinh doanh khng dn Li su ky Lhi x hi nhu mL s
nuc khc. 1rong Lhuc L, su LhL bai Lhung duoc xem nhu l
mL kinh nghim c gi Lri cho cc doanh nhn, nhng ngui
c Lh Lhnh cngsau d.
LuL ph san M c nhngquy dinh cu Lh d diu chnh su
LhL bai Lrong kinh doanh. Quc hi M d c gang d c su
cng bang nham hon Lra nhiu nhL phn Li san ca mL
cng Ly bi ph san cho cc ch no, dng Lhi cung cp su bao
h Li chnh cn LhiL d c Lh cho phep cc doanh nhn khi
nghip lai L du.
ML doanh nghip nh khng Lh Lra duoc no se phai Lrai
qua mL qu Lrnh goi l Lhanh l, ngha l bn LL ca Li san cn
lai ca mnh d Lhanh Lon phn no d cho cc ch no. ML s
khoan no duoc uu Lin Lra Lruc, v La n se ch dinh ra mL
vin quan Li d dam bao rang qu Lrnh ny Lun Lh dng quy
Lac. Luong cng nhn, ngn hng v nhng ngui cho vay c
bao dam khc du duoc daL mc uu Lin cao Lrong danh sch
- 84 - - 85 -
Cong ty chuyen phat nhanh FedEx khoi nghiep la mot cong ty nho.
Ngay nay cong ty nay co hon 275.000 cong nhan.
duoc Lra no. Nu doanh nghip l mL cng Ly nh Lh cc c
dng - ngui d chp nhn ri ro d di ly phn loi ch Lim
nang - l nhng ngui khng duoc uu Lin Lrong danh sch Lra
nov Lhungkhngnhn duoc g khi doanh nghip dngca.
Cc cng Ly ln khi bi v no c Lh chon phuong Lhc duoc
goi l mL qu Lrnh ph san Lheo Chuong ca LuL ph san
M, cho phep mL cng Ly Lip Luc kinh doanh Lrong khi c
gang phuc hi. Nu cng Ly vn c gi Lri Li san hoac Lhu duoc
Lin maL - v nu cuc khng hoang ca cng Ly dung nhu ch
mang Lnh Lam Lhi - cc ch no c Lh buc du dng nhn
phn Lin L hon so vi yu cu d cho phep cng Ly Ln Lai v
Lip Luc Lra no. 1rong Lrung hop ny cng vy, cc c dng c
Lh bi mL khoan du Lu ca ho, nhung doanh nghip c Lh
Ln Lai.
LuL ph san cng cho phep cc c nhn v gia dnh ho
LhoL khi cc khoan noqu ln v c cohi baL du lai. Mac d
nhiu Liu bang, ho c Lh phai mL ca nh ca d Lra no. Li
LhoL ny rL quan Lrongvi mL s ngui.
Su hy diL sng Lao ca SchumpeLer duoc Lh hin r Lai
phn dnh chp ca nn kinh L, Lrongsu LhangLrm ca nhng
cng Ly ln nhL v manh nhL ca M. Danh sch 500 cng Ly
dng du ca M do Lap ch lcrtune xp hang Lheo doanh Lhu
d dua ra mL v du. Nam 2009, Wal-MarL, vi doanh Lhu 408 L
d-la, d vuoL hng Fxxon Mobil c doanh Lhu dng du nam
Lruc l 285 L d-la khi gi ca hng ha giam. Cng nam d, su
suL giam v doanh s bn L ca Ceneral MoLors d khin
hngny roi L hang6 xunghang5.
1rong s 2 cng Ly m Dow Jones liL k vo nam 896, khi
L bo ny LhiL lp ra ch s chng khon ni Ling ca mnh d
dai din cho ngnh cngnghip M, dn nay ch c mL cngLy l
Ceneral FlecLric vn cn duoc liL k Lrong s 80 cng Ly dng du
- 86 - - 87 -
Nhng cua hang tap hoa nhu Andronicos Market o San Francisco
thuongphai chiu su canh tranh khoc liet.
Tu nm2002 toi nm2007, so doanh nghiep cua nguoi My goc Phi o My
d tng60,5, giup tng 22 so viec lam.
duoc Lra no. Nu doanh nghip l mL cng Ly nh Lh cc c
dng - ngui d chp nhn ri ro d di ly phn loi ch Lim
nang - l nhng ngui khng duoc uu Lin Lrong danh sch Lra
nov Lhungkhngnhn duoc g khi doanh nghip dngca.
Cc cng Ly ln khi bi v no c Lh chon phuong Lhc duoc
goi l mL qu Lrnh ph san Lheo Chuong ca LuL ph san
M, cho phep mL cng Ly Lip Luc kinh doanh Lrong khi c
gang phuc hi. Nu cng Ly vn c gi Lri Li san hoac Lhu duoc
Lin maL - v nu cuc khng hoang ca cng Ly dung nhu ch
mang Lnh Lam Lhi - cc ch no c Lh buc du dng nhn
phn Lin L hon so vi yu cu d cho phep cng Ly Ln Lai v
Lip Luc Lra no. 1rong Lrung hop ny cng vy, cc c dng c
Lh bi mL khoan du Lu ca ho, nhung doanh nghip c Lh
Ln Lai.
LuL ph san cng cho phep cc c nhn v gia dnh ho
LhoL khi cc khoan noqu ln v c cohi baL du lai. Mac d
nhiu Liu bang, ho c Lh phai mL ca nh ca d Lra no. Li
LhoL ny rL quan Lrongvi mL s ngui.
Su hy diL sng Lao ca SchumpeLer duoc Lh hin r Lai
phn dnh chp ca nn kinh L, Lrongsu LhangLrm ca nhng
cng Ly ln nhL v manh nhL ca M. Danh sch 500 cng Ly
dng du ca M do Lap ch lcrtune xp hang Lheo doanh Lhu
d dua ra mL v du. Nam 2009, Wal-MarL, vi doanh Lhu 408 L
d-la, d vuoL hng Fxxon Mobil c doanh Lhu dng du nam
Lruc l 285 L d-la khi gi ca hng ha giam. Cng nam d, su
suL giam v doanh s bn L ca Ceneral MoLors d khin
hngny roi L hang6 xunghang5.
1rong s 2 cng Ly m Dow Jones liL k vo nam 896, khi
L bo ny LhiL lp ra ch s chng khon ni Ling ca mnh d
dai din cho ngnh cngnghip M, dn nay ch c mL cngLy l
Ceneral FlecLric vn cn duoc liL k Lrong s 80 cng Ly dng du
- 86 - - 87 -
Nhng cua hang tap hoa nhu Andronicos Market o San Francisco
thuong phai chiu su canh tranh khoc liet.
Tu nm2002 toi nm2007, so doanh nghiep cua nguoi My goc Phi o My
d tng 60,5, giup tng 22 so viec lam.
danh sch. Cc cng Ly khc d bin mL khi danh sch ch s v
d bi mua lai bi cc cng Ly khc, bi phn chia Lhnh cc cng Ly
nh hon, Lr Lhnh cc cng Ly nh hon Lrong nn kinh L, hoac
don gian l d ph san. ML s cng Ly Lh chn cc cng Ly ny
Lrongdanh sch l nhngcngLy khi su L doanh nghip nh.
Canh Lranh l Lh khng Lh Lhiu ca van ha M. Nh s
hoc WalLer A. McDougall ni. "Khng noi no khc c su Lhay
di din ra chng vnh Li vy. Nuc M khng ch sinh ra L
mL cuc cch mang, m ban Lhn n l mL cuc cch mang".
gui M c Lh dng gi d dac v chuyn sang sinh
sng lm an Lai cc vng khc nhau ca nuc M mL
cch Lu do v kh d dng. vo nam 2009, gn 2 Lriu
ngui M di chuyn L vng ny sang vng khc ca dL nuc.
Nhiu nhL, khoang 788.000 ngui, l s ngui d di chuyn L
cc vng khc vo min Nam, nhung cng c khoang 59.000
ngui di chuyn ra khi min Nam dn min 1rung 1y, 1y v
Dng8ac.
M vn Ln Lai cc khu vuc khc nhau vi nhng ban sac
v dac Lnh khc biL. NewFngland, vnggia Dai 1y Duong L
Nework dn WashingLon DC, cc Liu bang cng nghip xung
quanh vng Ng H, min Nam vi di san lich s ca n v su
nang dng kinh L mi, cc vua la m ca vng nng nghip L
vng 1rung 1y dn vng Dng bang Ln, vng hoang d L
ngui sinh sng v vng sa mac doc dy Rocky MounLains, su
Lp Lrung cao ca ngui gc 1y 8an Nha bang 1exas v 1y
Nam, mi Nam ca Florida cng cc mi lin h vi vng
Carib, 1y 8ac 1hi 8nh Duong. Cc Liu bang Caliornia,
[a I v coshq tng
Alaska v Hawaii l cc vngringbiL Lheo nhiu kha canh.
1rong h Lhng chnh quyn lin bang ca M, cc Liu
bang c quyn daL ra nhiu luL l v chnh sch c anh hung
dn hoaL dngkinh L ca bangmnh.
1rong mL Lrung hop do 1a n 1i cao M ra quyL dinh
nam 982, 1ham phn Louis 8randeis d viL nhng li khen
ngoi v cc Lhng l khc nhau gia cc noi nuc M nhu sau.
"D l mL Lrong nhng su c hanh phc ca h Lhng lin
bang khi m mL Liu bang don dc c Lh can dam, nu cng
dn ca mnh lua chon, Lhuc hin cc Lh nghim v Lh nghim
x hi v kinh L mi m khng Lao ra ri ro di vi phn cn lai
ca dL nuc".
Cc Liu bang
lun l cc
p h n g L h
nghim cho
su di mi
chnh sch.
K ca khi
ngui M di
cu sinh sng
cc vng khc
nhau, khi su
n h p c u ,
n g u n L i
nguyn v van
h a v n g
mi n k h c
biL Lh cc luc
l uong khc
- 88 - - 89 -
Cong dan nuoc California la mot phan quan trong
cua co so ha tang tai tieu bang nay.
danh sch. Cc cng Ly khc d bin mL khi danh sch ch s v
d bi mua lai bi cc cng Ly khc, bi phn chia Lhnh cc cng Ly
nh hon, Lr Lhnh cc cng Ly nh hon Lrong nn kinh L, hoac
don gian l d ph san. ML s cng Ly Lh chn cc cng Ly ny
Lrongdanh sch l nhngcngLy khi su L doanh nghip nh.
Canh Lranh l Lh khng Lh Lhiu ca van ha M. Nh s
hoc WalLer A. McDougall ni. "Khng noi no khc c su Lhay
di din ra chng vnh Li vy. Nuc M khng ch sinh ra L
mL cuc cch mang, m ban Lhn n l mL cuc cch mang".
gui M c Lh dng gi d dac v chuyn sang sinh
sng lm an Lai cc vng khc nhau ca nuc M mL
cch Lu do v kh d dng. vo nam 2009, gn 2 Lriu
ngui M di chuyn L vng ny sang vng khc ca dL nuc.
Nhiu nhL, khoang 788.000 ngui, l s ngui d di chuyn L
cc vng khc vo min Nam, nhung cng c khoang 59.000
ngui di chuyn ra khi min Nam dn min 1rung 1y, 1y v
Dng8ac.
M vn Ln Lai cc khu vuc khc nhau vi nhng ban sac
v dac Lnh khc biL. NewFngland, vnggia Dai 1y Duong L
Nework dn WashingLon DC, cc Liu bang cng nghip xung
quanh vng Ng H, min Nam vi di san lich s ca n v su
nang dng kinh L mi, cc vua la m ca vng nng nghip L
vng 1rung 1y dn vng Dng bang Ln, vng hoang d L
ngui sinh sng v vng sa mac doc dy Rocky MounLains, su
Lp Lrung cao ca ngui gc 1y 8an Nha bang 1exas v 1y
Nam, mi Nam ca Florida cng cc mi lin h vi vng
Carib, 1y 8ac 1hi 8nh Duong. Cc Liu bang Caliornia,
[a I v coshq tng
Alaska v Hawaii l cc vngringbiL Lheo nhiu kha canh.
1rong h Lhng chnh quyn lin bang ca M, cc Liu
bang c quyn daL ra nhiu luL l v chnh sch c anh hung
dn hoaL dngkinh L ca bangmnh.
1rong mL Lrung hop do 1a n 1i cao M ra quyL dinh
nam 982, 1ham phn Louis 8randeis d viL nhng li khen
ngoi v cc Lhng l khc nhau gia cc noi nuc M nhu sau.
"D l mL Lrong nhng su c hanh phc ca h Lhng lin
bang khi m mL Liu bang don dc c Lh can dam, nu cng
dn ca mnh lua chon, Lhuc hin cc Lh nghim v Lh nghim
x hi v kinh L mi m khng Lao ra ri ro di vi phn cn lai
ca dL nuc".
Cc Liu bang
lun l cc
p h n g L h
nghim cho
su di mi
chnh sch.
K ca khi
ngui M di
cu sinh sng
cc vng khc
nhau, khi su
n h p c u ,
n g u n L i
nguyn v van
h a v n g
mi n k h c
biL Lh cc luc
l uong khc
- 88 - - 89 -
Cong dan nuoc California la mot phan quan trong
cua co so ha tang tai tieu bang nay.
ca nn kinh L v van ha vn kL hop d ph v cc ro can
vngmin, d hi nhp cc nn kinh L vngmin ca dL nuc
vi nhau. Nhng luc luong ny gm mL dng Lin chung, mL
h Lhng php l cng nhn cc quyn Li san Lu nhn, v luL
php lin bang Lao ra su Lhng nhL v chnh sch Lhuong mai
gia cc Liu bangvi nhau.
Ha Lng giao Lhng vn Lai ni kL cc vng min ca dL
nuc. Ch ringChnh ph Lin bangd c d quyn han v Lin
vn d khi dng du n co s ha Lng ln nhL ca Lh k 9 -
dung ray xe la xuyn luc dia du Lin. Hai cng Ly duoc giao
nhim vu xy dung Luyn dung Lrong nhng nam ca Lhp
nin 860, bang qua sa mac v ni non vi cng lao dng ca
0.000 cng nhn, bao gm ca nhng ngui dinh cu chu u,
nhngn l duoc giai phngv ngui nhp cu 1rungQuc.
Ln du Lin Lrong lich s, Luyn dung saL d Lhng nhL
Lon b dL nuc, ni cc b bin vi nhau. Ng cc, Lhan d d
san xuL Lhep, din v kh dL, dng, quang saL, du la, g,
qun o d cung cp cho cc ca hng bch ha mi cc
Lhnh ph, cc doanh nghip bn le daL hng qua Lhu, Lhuc
pham - k ca Lri cy Lrong cc xe lanh mi duoc phL minh ra -
LL ca du c Lh di khap noi Lrong dL nuc d Lm kim Lhi
Lrung.
1h k 20 l Lhi dai ca L v xe Lai. Dn nam 925, mL
Luyn dung 5.456 km mang Ln Quc l Lincoln chay di khap
dL nuc L New ork dn San Francisco. 8aL du vo nhng
nam ca Lhp k 950, Chnh quyn Lin bang d khi cng xy
dung h Lhng xa l lin Liu bang hin dai c cc dung
chuyn dung.
Hin nay, Lng chiu di cc dung cao Lc lin Liu bang
ln Li 75.440 km. Nhng con dung ny lm Lang Lc d di
chuyn ca cu dn Lhnh ph dn cc vng ngoai , khuyn
khch su mrngngnh cngnghip L cc Lhnh ph ln pha
8ac ra cc Lhnh ph min Nam v min 1y, dua ngnh cng
nghip vn Lai dung b Lr Lhnh di Lh ca ngnh dung
saL Lrongvn Lai hngha.
Din Ln v sau d l din Lhoai cng d kL hop d gan kL
quc gia. Nhung chnh ngnh phL Lhanh Lruyn hnh - du Lin
l di phL Lhanh v sau
d l Lruyn hnh - d Lao
ra duoc luong khn Lhnh
gia khap dL nuc, Lao ra
mL nn van ha ph
bin hon, v mL nn
kinh L Lhi Lrung Lhuc
su. Nhng ngui M
sng cch nhau hng
ngn dam c Lh cng
mL lc biL duoc nhng
su kin Lrong nuc v
Lon cu.
Ngnh phL Lhanh
Lruyn hnh Lai M d
phL Lrin Lheo m hnh
s hu Lu nhn, quan l
cng cng. 1rong khi di
phL Lhanh v Lruyn
hnh duoc cp phep bi
Chnh ph Lin bang vi
yu cu l phuc vu cho loi
ch cng cng, Lh phn
- 40 - - 4 -
He thong duong cao toc lien tieu bang
ho tro cho cac xe tai tro thanh doi thu
cua nganh duong st trong viec van tai
hang hoa.
ca nn kinh L v van ha vn kL hop d ph v cc ro can
vngmin, d hi nhp cc nn kinh L vngmin ca dL nuc
vi nhau. Nhng luc luong ny gm mL dng Lin chung, mL
h Lhng php l cng nhn cc quyn Li san Lu nhn, v luL
php lin bang Lao ra su Lhng nhL v chnh sch Lhuong mai
gia cc Liu bangvi nhau.
Ha Lng giao Lhng vn Lai ni kL cc vng min ca dL
nuc. Ch ringChnh ph Lin bangd c d quyn han v Lin
vn d khi dng du n co s ha Lng ln nhL ca Lh k 9 -
dung ray xe la xuyn luc dia du Lin. Hai cng Ly duoc giao
nhim vu xy dung Luyn dung Lrong nhng nam ca Lhp
nin 860, bang qua sa mac v ni non vi cng lao dng ca
0.000 cng nhn, bao gm ca nhng ngui dinh cu chu u,
nhngn l duoc giai phngv ngui nhp cu 1rungQuc.
Ln du Lin Lrong lich s, Luyn dung saL d Lhng nhL
Lon b dL nuc, ni cc b bin vi nhau. Ng cc, Lhan d d
san xuL Lhep, din v kh dL, dng, quang saL, du la, g,
qun o d cung cp cho cc ca hng bch ha mi cc
Lhnh ph, cc doanh nghip bn le daL hng qua Lhu, Lhuc
pham - k ca Lri cy Lrong cc xe lanh mi duoc phL minh ra -
LL ca du c Lh di khap noi Lrong dL nuc d Lm kim Lhi
Lrung.
1h k 20 l Lhi dai ca L v xe Lai. Dn nam 925, mL
Luyn dung 5.456 km mang Ln Quc l Lincoln chay di khap
dL nuc L New ork dn San Francisco. 8aL du vo nhng
nam ca Lhp k 950, Chnh quyn Lin bang d khi cng xy
dung h Lhng xa l lin Liu bang hin dai c cc dung
chuyn dung.
Hin nay, Lng chiu di cc dung cao Lc lin Liu bang
ln Li 75.440 km. Nhng con dung ny lm Lang Lc d di
chuyn ca cu dn Lhnh ph dn cc vng ngoai , khuyn
khch su mrngngnh cngnghip L cc Lhnh ph ln pha
8ac ra cc Lhnh ph min Nam v min 1y, dua ngnh cng
nghip vn Lai dung b Lr Lhnh di Lh ca ngnh dung
saL Lrongvn Lai hngha.
Din Ln v sau d l din Lhoai cng d kL hop d gan kL
quc gia. Nhung chnh ngnh phL Lhanh Lruyn hnh - du Lin
l di phL Lhanh v sau
d l Lruyn hnh - d Lao
ra duoc luong khn Lhnh
gia khap dL nuc, Lao ra
mL nn van ha ph
bin hon, v mL nn
kinh L Lhi Lrung Lhuc
su. Nhng ngui M
sng cch nhau hng
ngn dam c Lh cng
mL lc biL duoc nhng
su kin Lrong nuc v
Lon cu.
Ngnh phL Lhanh
Lruyn hnh Lai M d
phL Lrin Lheo m hnh
s hu Lu nhn, quan l
cng cng. 1rong khi di
phL Lhanh v Lruyn
hnh duoc cp phep bi
Chnh ph Lin bang vi
yu cu l phuc vu cho loi
ch cng cng, Lh phn
- 40 - - 4 -
He thong duong cao toc lien tieu bang
ho tro cho cac xe tai tro thanh doi thu
cua nganh duong st trong viec van tai
hang hoa.
Chnh ph can Lhip vo nn kinh L Lheo L nhL bn cch.
Cung cp hng ha v dich vu nhu dung giao Lhng,
gio duc, an Lon cngcng, quc phng.
Diu chuyn Lhu nhp gia cc nhm ngui, nhL l cho
nhng ngui v huu, L Lhu nhp ca nhng cng nhn
Lre Lui, Lhng qua cc chuong Lrnh an sinh x hi v
cham sc y L.
1hu cc loai Lhu v vay muon Lin d chi Liu.
Diu LiL cc hoaL dngkinh doanh.
Chnh quyn lin bang, Liu bang v dia phuong ngay L
du d Lhuc hin diu LiL nn kinh L, can Lhip Lch cuc cho cc
loi ch ca Lng khu vuc cu Lh, cc ngnh cng nghip v mi
ln cc di phL Lhanh, Lruyn hnh duoc vn hnh d Lao ra loi
nhun cho cc ch s hu Lhuc khu vuc Lu nhn nh bn Lhi
gian quangco.
Nhng cai Lin v han Lrong lnh vuc LhiL bi vin Lhng s
dung lnLerneL dang Lao ra hng loaL co hi cho ngui s dung
Lrong vic Lhu Lhp Lhng Lin, lm vic v duy Lr mi lin h x
hi Lrn ca nuc v Lrn Lon Lh gii.
gui M L lu d Lranh lun v vai Lr ca chnh ph
Lrong nn kinh L. Nam 200, cuc Lranh lun Lp Lrung
vo cc vn d bao gm su giai cu ca chnh ph di vi
cc L chc Li chnh ln v cc nh san xuL L Lrong cuc suy
Lhoi nghim Lrong gn dy, vic m rng pham vi bao him
baL buc cho nhiu di Luong hon, su quan l Li chnh chaL che
hon v vic khoan du ngoi khoi.
Cc cuc Lranh lun quay lai Lhi ky sng lp ra dL nuc.
ML loaL cc loai Lhu duoc p daL bi ngui Anh d gip chm
ngi cho cuc Chin Lranh Cch mang nam 775. Alexander
HamilLon, 8 Lrung 1i chnh du Lin ca M, d Lhnh cng
Lrong vic LhiL lp mL ngn hng Lrung uong quc gia nhung
d LhL bai Lrong chin dich vn dng cho mL chnh sch ca
lin bang nham Lhc day phL Lrin cc ngnh cng nghip c
Lm quan Lrong chin luoc. 1heo diu l Lh ngn hng Lrung
uong duoc phep giai Lh vo nam 880, M d khng c ngn
hng Lrung uong L d cho dn khi Lhnh lp Cuc Du Lr Lin
bangnam 98.
Vai tr ca Chnhph
- 42 - - 48 -
Chu tich Cuc Du tr lien bang Ben Bernanke (ben trai), va Bo truong
Tai chinh TimGeithner duoc giao nhiemvu thuc hien chinh sach tien te
va kinh te cua lienbang.
Chnh ph can Lhip vo nn kinh L Lheo L nhL bn cch.
Cung cp hng ha v dich vu nhu dung giao Lhng,
gio duc, an Lon cngcng, quc phng.
Diu chuyn Lhu nhp gia cc nhm ngui, nhL l cho
nhng ngui v huu, L Lhu nhp ca nhng cng nhn
Lre Lui, Lhng qua cc chuong Lrnh an sinh x hi v
cham sc y L.
1hu cc loai Lhu v vay muon Lin d chi Liu.
Diu LiL cc hoaL dngkinh doanh.
Chnh quyn lin bang, Liu bang v dia phuong ngay L
du d Lhuc hin diu LiL nn kinh L, can Lhip Lch cuc cho cc
loi ch ca Lng khu vuc cu Lh, cc ngnh cng nghip v mi
ln cc di phL Lhanh, Lruyn hnh duoc vn hnh d Lao ra loi
nhun cho cc ch s hu Lhuc khu vuc Lu nhn nh bn Lhi
gian quangco.
Nhng cai Lin v han Lrong lnh vuc LhiL bi vin Lhng s
dung lnLerneL dang Lao ra hng loaL co hi cho ngui s dung
Lrong vic Lhu Lhp Lhng Lin, lm vic v duy Lr mi lin h x
hi Lrn ca nuc v Lrn Lon Lh gii.
gui M L lu d Lranh lun v vai Lr ca chnh ph
Lrong nn kinh L. Nam 200, cuc Lranh lun Lp Lrung
vo cc vn d bao gm su giai cu ca chnh ph di vi
cc L chc Li chnh ln v cc nh san xuL L Lrong cuc suy
Lhoi nghim Lrong gn dy, vic m rng pham vi bao him
baL buc cho nhiu di Luong hon, su quan l Li chnh chaL che
hon v vic khoan du ngoi khoi.
Cc cuc Lranh lun quay lai Lhi ky sng lp ra dL nuc.
ML loaL cc loai Lhu duoc p daL bi ngui Anh d gip chm
ngi cho cuc Chin Lranh Cch mang nam 775. Alexander
HamilLon, 8 Lrung 1i chnh du Lin ca M, d Lhnh cng
Lrong vic LhiL lp mL ngn hng Lrung uong quc gia nhung
d LhL bai Lrong chin dich vn dng cho mL chnh sch ca
lin bang nham Lhc day phL Lrin cc ngnh cng nghip c
Lm quan Lrong chin luoc. 1heo diu l Lh ngn hng Lrung
uong duoc phep giai Lh vo nam 880, M d khng c ngn
hng Lrung uong L d cho dn khi Lhnh lp Cuc Du Lr Lin
bangnam 98.
Vai tr ca Chnhph
- 42 - - 48 -
Chu tich Cuc Du tr lien bang Ben Bernanke (ben trai), va Bo truong
Tai chinh TimGeithner duoc giao nhiemvu thuc hien chinh sach tien te
va kinh te cua lien bang.
c nhn. Pham vi v mc d diu LiL ca chnh ph vn lun l
ngun gc ca nhiu Lranh ci.
Cc quy dinh php l d bin minh cho su diu LiL kinh L
ca chnh quyn lin bang can c Lrn mL vi phn ca Diu l
Lrong Hin php M. Nhng quy dinh ny cho phep Quc hi
c Lham quyn Lhu Lhu, di vay bang uy Ln quc gia, Lra cc
khoan no ca Chnh ph Lin bang, Lao ra mL dng Lin M v
diu LiL gi Lri ca dng Lin y, LhiL lp luL diu chnh ph
san, cp quc Lich cho nhng ngui nhp cu v cp ban quyn
Lc gia.
Ni dungph bin nhL - v cnggy nhiu Lranh ci nhL -
nam Lai Diu l, Muc 8, Lrong d cho phep Quc hi "duoc diu
LiL Lhuongmai vi nuc ngoi, gia cc Liu bang, v vi cc b
lac ngui da d".
vo Lh k 9 Lo n d giai Lhch "diu khoan Lhuong mai"
ca Hin php mL cch han hep. Sau d, vi su dng ca La
n, Chnh ph Lin bang d giai Lrnh cc diu khoan d bin
minh cho cc chuong Lrnh su rng m nhng bc lp quc c
le khngbao giLungLuongra. v du, vo nam 960, La n d
khang dinh cc luL v quyn dn su chng lai su phn biL
chng Lc Lrn co s Quc hi c quyn diu LiL Lhuong mai
gia cc Liu bang. 8aL du L nhngnam ca Lhp k 990, mL
s quy dinh ca La n lai mL ln na mong mun Lhu hep
pham vi ca diu khoan Lhuong mai Lruc Lip lin quan Li cc
hoaL dngkinh L.
1rongvngdi ca mL doanh nghip M, buc du Lin bi
diu chnh L nhL. ML doanh nhn c gang Lhnh lp mL
doanh nghip mi ch cn dang k vi co quan Lhu ca Liu
bang. Nhng ngui lm Lai cc ngnh ngh cu Lh nhu y hoc v
php luL c Lh phai cn mL giy phep, Lhung se duoc Lrao
sau khi vuoL qua mL cuc kim Lra Lon din, nhung khi
nghip mL cngLy Lh khngcn phai c giy phep.
Khng c doanh nghip hop php no Lai M LhoL duoc
mL s hoaL dng diu LiL ca chnh ph. Cc luL duoc Lhng
qua bi Quc hi v cc quy dinh duoc Lhng qua bi cc co
quan hnh chnh c Lham quyn Lheo quy dinh ca Quc hi
du c gang ngan chan cc doanh nghip Lhuc hin quyn luc
dc quyn hoac hoaL dng gian ln. Cc quy dinh Li chnh
nham muc dch bao v Lin LiL kim v du Lu ca ngui dn
khi su quan l ca cc doanh nghip yu kem hay cc hoaL
dng v dao dc. Cc quy dinh v y L v an Lon duoc LhiL k
d bao v cng chng khi cc Lhuc pham, duoc pham, d choi,
L, my bay v cc san pham dich vu khng an Lon. C mL
b luL v quy ch khc bao v sc khe v su an Lon ca cng
nhn khi lm vic. Cc quy dinh khc cn bang quyn loi gia
ngui lao dng v ngui s dung lao dng. 1ai hu hL cc Liu
bang cng nhn duoc coi l nhn vin "Ly ", c ngha l ho c
Lh bi sa Lhai bL c khi no ngui s dung lao dng mun -
ngoai Lr mL vi Lrunghop han ch. 1heo luL lin bang, cng
nhn khng Lh bi sa Lhai v cc l do chng Lc, gii Lnh, Lui
Lc hay Lhin hung Lnh duc. ML b luL "Lhi ci" bao v cc
nhn vin khi ho LiL l hoaL dng bL hop php ca ch s
dunglao dng.
Nam 898, Quc hi d cho phep cng nhn c quyn L
chc cngdon lao dngv cho phep su ha giai ca chnh ph
di vi cc mu Lhun gia ngui lao dng v ngui quan l.
1rong cuc Dai suy Lhoi, Quc hi d Lhng qua Dao luL Quan
h Lao dng Quc gia nam 985 (Lhung duoc goi l Dao luL
Wagner) m cu Lh hon l daL ra cc quyn ca hu nhu moi
cng nhn Lrong khu vuc kinh L Lu nhn v vic hnh Lhnh cc
- 44 - - 45 -
c nhn. Pham vi v mc d diu LiL ca chnh ph vn lun l
ngun gc ca nhiu Lranh ci.
Cc quy dinh php l d bin minh cho su diu LiL kinh L
ca chnh quyn lin bang can c Lrn mL vi phn ca Diu l
Lrong Hin php M. Nhng quy dinh ny cho phep Quc hi
c Lham quyn Lhu Lhu, di vay bang uy Ln quc gia, Lra cc
khoan no ca Chnh ph Lin bang, Lao ra mL dng Lin M v
diu LiL gi Lri ca dng Lin y, LhiL lp luL diu chnh ph
san, cp quc Lich cho nhng ngui nhp cu v cp ban quyn
Lc gia.
Ni dungph bin nhL - v cnggy nhiu Lranh ci nhL -
nam Lai Diu l, Muc 8, Lrong d cho phep Quc hi "duoc diu
LiL Lhuongmai vi nuc ngoi, gia cc Liu bang, v vi cc b
lac ngui da d".
vo Lh k 9 Lo n d giai Lhch "diu khoan Lhuong mai"
ca Hin php mL cch han hep. Sau d, vi su dng ca La
n, Chnh ph Lin bang d giai Lrnh cc diu khoan d bin
minh cho cc chuong Lrnh su rng m nhng bc lp quc c
le khngbao giLungLuongra. v du, vo nam 960, La n d
khang dinh cc luL v quyn dn su chng lai su phn biL
chng Lc Lrn co s Quc hi c quyn diu LiL Lhuong mai
gia cc Liu bang. 8aL du L nhngnam ca Lhp k 990, mL
s quy dinh ca La n lai mL ln na mong mun Lhu hep
pham vi ca diu khoan Lhuong mai Lruc Lip lin quan Li cc
hoaL dngkinh L.
1rongvngdi ca mL doanh nghip M, buc du Lin bi
diu chnh L nhL. ML doanh nhn c gang Lhnh lp mL
doanh nghip mi ch cn dang k vi co quan Lhu ca Liu
bang. Nhng ngui lm Lai cc ngnh ngh cu Lh nhu y hoc v
php luL c Lh phai cn mL giy phep, Lhung se duoc Lrao
sau khi vuoL qua mL cuc kim Lra Lon din, nhung khi
nghip mL cngLy Lh khngcn phai c giy phep.
Khng c doanh nghip hop php no Lai M LhoL duoc
mL s hoaL dng diu LiL ca chnh ph. Cc luL duoc Lhng
qua bi Quc hi v cc quy dinh duoc Lhng qua bi cc co
quan hnh chnh c Lham quyn Lheo quy dinh ca Quc hi
du c gang ngan chan cc doanh nghip Lhuc hin quyn luc
dc quyn hoac hoaL dng gian ln. Cc quy dinh Li chnh
nham muc dch bao v Lin LiL kim v du Lu ca ngui dn
khi su quan l ca cc doanh nghip yu kem hay cc hoaL
dng v dao dc. Cc quy dinh v y L v an Lon duoc LhiL k
d bao v cng chng khi cc Lhuc pham, duoc pham, d choi,
L, my bay v cc san pham dich vu khng an Lon. C mL
b luL v quy ch khc bao v sc khe v su an Lon ca cng
nhn khi lm vic. Cc quy dinh khc cn bang quyn loi gia
ngui lao dng v ngui s dung lao dng. 1ai hu hL cc Liu
bang cng nhn duoc coi l nhn vin "Ly ", c ngha l ho c
Lh bi sa Lhai bL c khi no ngui s dung lao dng mun -
ngoai Lr mL vi Lrunghop han ch. 1heo luL lin bang, cng
nhn khng Lh bi sa Lhai v cc l do chng Lc, gii Lnh, Lui
Lc hay Lhin hung Lnh duc. ML b luL "Lhi ci" bao v cc
nhn vin khi ho LiL l hoaL dng bL hop php ca ch s
dunglao dng.
Nam 898, Quc hi d cho phep cng nhn c quyn L
chc cngdon lao dngv cho phep su ha giai ca chnh ph
di vi cc mu Lhun gia ngui lao dng v ngui quan l.
1rong cuc Dai suy Lhoi, Quc hi d Lhng qua Dao luL Quan
h Lao dng Quc gia nam 985 (Lhung duoc goi l Dao luL
Wagner) m cu Lh hon l daL ra cc quyn ca hu nhu moi
cng nhn Lrong khu vuc kinh L Lu nhn v vic hnh Lhnh cc
- 44 - - 45 -
cng don lao
dng, L huong
luong vi ngui
quan l v Lin
luong v diu kin
lm vic v Lrong
vic dnh cng
nham daL duoc
cc yu sch ca
cng nhn. Dao
luL 1iu chuan
Lao dng Cng
bang duoc Lhng
qua nam 988 quy
dinh mc luong
Li Lhiu Lrn Lon
quc, cm cc
hnh Lhc cung
bc Lre em lao
dng v quy dinh
v Lh lao lm
Lhm gi Lrong
mL s ngnh ngh.
vic Lhuc Lhi luL chng dc quyn ca M (hoac luL canh
Lranh) hon mL Lh k qua d Lao ra cuc Lranh lun ngy cng
Lang di vi vai Lr diu LiL ca Chnh ph. Dn cui Lh k 9,
nhng lo ngai v quyn luc kinh L d Lp Lrung cha mi nhon
vo cc cng Ly dc quyn kim soL Lhuong mai Lai nhiu
ngnh cng nghip nhu du m, Lhep v Lhuc l. Cc cng Ly
dc quyn Lhung che giu cc hoaL dng ca mnh v nhng
loi ch shu b an.
ML s L chc Li chnh M chiu su diu LiL ca
chnh ph, cn mL s lai khng. Cc ngn hng l
nhng L chc Li chnh ca M chiu su diu LiL cao
nhL. K L nhng nam ca Lhp k 860, Chnh ph
Lin bang d yu cu cc ngn hng quc gia phai duy
Lr du Lr d vn, mL bin php duoc LhiL k d ngan
chan cho vay ri ro qu dng. K L cuc Dai suy Lhoi
ca nhng nam 980, chnh ph d dam bao Lin gi
ngn hng daL mL mc quy dinh (hin nay l 250.000
d-la/ngui gi/ngn hng).
Cc L chc Li chnh quan l cc khoan du Lu c
phiu, Lri phiu, v cc cng cu khc khng Lhuc di
Luong chiu nhiu diu LiL nhu cc ngn hng M.
Chnh ph yu cu cc cng Ly ny cng b dy d cho
cc nh du Lu cc ri ro du Lu nhung khng ngan can
cc nh du Lu Lrong vic chp nhn ri ro qu mc,
khng dam bao cc khoan du Lu v ch yu dua vo
su Lu diu LiL ca ngnh.
Co ban khng bi diu LiL l mL s cc hoaL dng
Li chnh phi ngn hng khc, bao gm Lhi Lrung phi
sinh mua bn Lhang, Lhi Lrung ngoai hi, hoaL dng
bn Lri phiu kho bac Lh cp ca M, nhng L chc
cho vay Lh chp phi ngn hngv cc qu phngh.
iu tit ti chnh
(Xp hang Lrong s 88 nn kinh L, Lhng
6 nam 2008 dn Lhng 5 nam 2009)
5u d dng kinh doanh tqi
cc nuc G-20
4
5
7
l0
ll
l6
l8
22
26
34
35
65
79
80
ll5
l2l
l23
l27
l34
Ngun. Ngn hng 1h gii
Hoa Ky
Anh
Canada
c
rp Xt
Hn Quc
Nht n
c
Php
Nam Phi
Mhic
1h Nh Ky
1rung Quc
ltaIia
chentina
lndnxia
Nga
raxin
n
- 46 - - 47 -
cng don lao
dng, L huong
luong vi ngui
quan l v Lin
luong v diu kin
lm vic v Lrong
vic dnh cng
nham daL duoc
cc yu sch ca
cng nhn. Dao
luL 1iu chuan
Lao dng Cng
bang duoc Lhng
qua nam 988 quy
dinh mc luong
Li Lhiu Lrn Lon
quc, cm cc
hnh Lhc cung
bc Lre em lao
dng v quy dinh
v Lh lao lm
Lhm gi Lrong
mL s ngnh ngh.
vic Lhuc Lhi luL chng dc quyn ca M (hoac luL canh
Lranh) hon mL Lh k qua d Lao ra cuc Lranh lun ngy cng
Lang di vi vai Lr diu LiL ca Chnh ph. Dn cui Lh k 9,
nhng lo ngai v quyn luc kinh L d Lp Lrung cha mi nhon
vo cc cng Ly dc quyn kim soL Lhuong mai Lai nhiu
ngnh cng nghip nhu du m, Lhep v Lhuc l. Cc cng Ly
dc quyn Lhung che giu cc hoaL dng ca mnh v nhng
loi ch shu b an.
ML s L chc Li chnh M chiu su diu LiL ca
chnh ph, cn mL s lai khng. Cc ngn hng l
nhng L chc Li chnh ca M chiu su diu LiL cao
nhL. K L nhng nam ca Lhp k 860, Chnh ph
Lin bang d yu cu cc ngn hng quc gia phai duy
Lr du Lr d vn, mL bin php duoc LhiL k d ngan
chan cho vay ri ro qu dng. K L cuc Dai suy Lhoi
ca nhng nam 980, chnh ph d dam bao Lin gi
ngn hng daL mL mc quy dinh (hin nay l 250.000
d-la/ngui gi/ngn hng).
Cc L chc Li chnh quan l cc khoan du Lu c
phiu, Lri phiu, v cc cng cu khc khng Lhuc di
Luong chiu nhiu diu LiL nhu cc ngn hng M.
Chnh ph yu cu cc cng Ly ny cng b dy d cho
cc nh du Lu cc ri ro du Lu nhung khng ngan can
cc nh du Lu Lrong vic chp nhn ri ro qu mc,
khng dam bao cc khoan du Lu v ch yu dua vo
su Lu diu LiL ca ngnh.
Co ban khng bi diu LiL l mL s cc hoaL dng
Li chnh phi ngn hng khc, bao gm Lhi Lrung phi
sinh mua bn Lhang, Lhi Lrung ngoai hi, hoaL dng
bn Lri phiu kho bac Lh cp ca M, nhng L chc
cho vay Lh chp phi ngn hngv cc qu phngh.
iu tit ti chnh
(Xp hang Lrong s 88 nn kinh L, Lhng
6 nam 2008 dn Lhng 5 nam 2009)
5u d dng kinh doanh tqi
cc nuc G-20
4
5
7
l0
ll
l6
l8
22
26
34
35
65
79
80
ll5
l2l
l23
l27
l34
Ngun. Ngn hng 1h gii
Hoa Ky
Anh
Canada
c
rp Xt
Hn Quc
Nht n
c
Php
Nam Phi
Mhic
1h Nh Ky
1rung Quc
ltaIia
chentina
lndnxia
Nga
raxin
n
- 46 - - 47 -
Cc cng Ly dc quyn Lhung ly hnh Lhc "Lo rL", Lrong
d cc c dng Lrao quyn kim soL cng Ly cho mL ban quan
Lri d di ly mL phn loi nhun dui hnh Lhc c Lc. Hon
2.000 vu sp nhp cng Ly duoc Lhuc hin L nam 897 dn hL
nam 90. Nam 902, 1heodore RoosevelL Lr Lhnh Lng
Lhng v baL du mL chin dich "ph b Lo rL" nham vo
nhngg nggoi l "ke gian L dai ph".
Dui bn Lay ca RoosevelL v ngui k nhim, William
Howard 1aL, Chnh ph Lin bang d Lhang cc vu kin chng
dc quyn khin hu hL cc cng Ly dc quyn ln bi ph v,
Lrongd c LorL du la SLandardOil ca Rockereller, CngLy
chng khon min 8ac ca J.P. Morgan, cng Ly d Lhng Lri
ngnh dung saL min 1y 8ac v Cng Ly dc quyn Lhuc l
M ca James 8. Duke.
1ham quyn chng dc quyn chnh ca Chnh ph nam
hai b luL. Dao luL Chng dc quyn Sherman nam 890
chuyn phuc vu vic chng cc m muu gia cc cng Ly nham
sa gi v han ch Lhuong mai, n cng Lrao quyn cho chnh
quyn lin bang Lrong vic chia nh cc cng Ly dc quyn
Lhnh cc cng Ly nh hon d Lhc day canh Lranh. Dao luL
ClayLon nam 94 quy dinh cc hoaL dng chng canh Lranh v
cc hnh vi bL bnh dang mL cch cu Lh hon v cho phep
chnh ph c quyn ngan chan vic sp nhp cc cng Ly c
nguy co lm suy yu su canh Lranh. Cn c Lhm cc dao luL
lin bangkhc chuyn s dungcho cc ngnh cu Lh.
1rong vic quyL dinh mc d Lham gia bao v canh Lranh
ca chnh ph, Lm dim ngay L du d Lp Lrung vo hnh vi
ca cc cng Ly chi phi, ch khng ch Lp Lrung don Lhun vo
quy m hay quyn luc ca chng. Nam 9, 1a n 1i cao d
daL ra "quy Lac l do", nu ln rang ch nhng han ch mL cch
bL hop l ca Lhuong mai - nhng han ch khng c muc dch
kinh L r rng - mi bi xem l bL hop php Lheo Dao luL
Sherman. ML cng Ly ginh duoc quyn luc dc quyn bang
cch san xuL cc san pham LL hon hoac Lun Lheo cc chin
luoc LL hon se khng phai di maL vi hnh phaL chng dc
quyn.
1uy nhin, Lrong cuc Dai suy Lhoi, Quc hi d Lhng qua
Dao luL Robinson-PaLman nham duy Lr su cn bang gia mL
bn l cc doanh nghip san xuL cng nghip v cc doanh
nghip bn le, v mL bn l cc doanh nghip nh Lrn Lon
quc. 1u Lung
ch dao cho
rang luL php
cn bao dam
mL su cn bang
canh Lranh bang
cch kim ch
cc cng Ly c
sc manh Lhng
Lri bL chp hnh
vi ca ho d
duoc cng c
bi cc quyL
dinh ca La n
vo nhng nam
ca Lhp nin
970. Dnh cao
ca xu hung
ny l vic Chnh
ph Lin bang
Lheo dui cc vu
(Xp hang Lrong s 78 nn kinh L duoc
dnh gi L Lhp dn cao)
nh gi nhn thc v tham nhng
tqi cc nn kinh t G-20 nm 20l0
6
8
l5
l7
20
22
25
39
50
54
56
67
69
78
87
98
l05
ll0
l54
Ngun. 1 chc Minh bach Quc L
Canada
c
c
Nht n
Anh
M
Php
Hn Quc
Arp Xt
Nam Phi
1h Nh Ky
Mhic
ltaIia
raziI
1rung Quc
n
chentina
lndnxia
Nga
- 48 - - 49 -
Cc cng Ly dc quyn Lhung ly hnh Lhc "Lo rL", Lrong
d cc c dng Lrao quyn kim soL cng Ly cho mL ban quan
Lri d di ly mL phn loi nhun dui hnh Lhc c Lc. Hon
2.000 vu sp nhp cng Ly duoc Lhuc hin L nam 897 dn hL
nam 90. Nam 902, 1heodore RoosevelL Lr Lhnh Lng
Lhng v baL du mL chin dich "ph b Lo rL" nham vo
nhngg nggoi l "ke gian L dai ph".
Dui bn Lay ca RoosevelL v ngui k nhim, William
Howard 1aL, Chnh ph Lin bang d Lhang cc vu kin chng
dc quyn khin hu hL cc cng Ly dc quyn ln bi ph v,
Lrongd c LorL du la SLandardOil ca Rockereller, CngLy
chng khon min 8ac ca J.P. Morgan, cng Ly d Lhng Lri
ngnh dung saL min 1y 8ac v Cng Ly dc quyn Lhuc l
M ca James 8. Duke.
1ham quyn chng dc quyn chnh ca Chnh ph nam
hai b luL. Dao luL Chng dc quyn Sherman nam 890
chuyn phuc vu vic chng cc m muu gia cc cng Ly nham
sa gi v han ch Lhuong mai, n cng Lrao quyn cho chnh
quyn lin bang Lrong vic chia nh cc cng Ly dc quyn
Lhnh cc cng Ly nh hon d Lhc day canh Lranh. Dao luL
ClayLon nam 94 quy dinh cc hoaL dng chng canh Lranh v
cc hnh vi bL bnh dang mL cch cu Lh hon v cho phep
chnh ph c quyn ngan chan vic sp nhp cc cng Ly c
nguy co lm suy yu su canh Lranh. Cn c Lhm cc dao luL
lin bangkhc chuyn s dungcho cc ngnh cu Lh.
1rong vic quyL dinh mc d Lham gia bao v canh Lranh
ca chnh ph, Lm dim ngay L du d Lp Lrung vo hnh vi
ca cc cng Ly chi phi, ch khng ch Lp Lrung don Lhun vo
quy m hay quyn luc ca chng. Nam 9, 1a n 1i cao d
daL ra "quy Lac l do", nu ln rang ch nhng han ch mL cch
bL hop l ca Lhuong mai - nhng han ch khng c muc dch
kinh L r rng - mi bi xem l bL hop php Lheo Dao luL
Sherman. ML cng Ly ginh duoc quyn luc dc quyn bang
cch san xuL cc san pham LL hon hoac Lun Lheo cc chin
luoc LL hon se khng phai di maL vi hnh phaL chng dc
quyn.
1uy nhin, Lrong cuc Dai suy Lhoi, Quc hi d Lhng qua
Dao luL Robinson-PaLman nham duy Lr su cn bang gia mL
bn l cc doanh nghip san xuL cng nghip v cc doanh
nghip bn le, v mL bn l cc doanh nghip nh Lrn Lon
quc. 1u Lung
ch dao cho
rang luL php
cn bao dam
mL su cn bang
canh Lranh bang
cch kim ch
cc cng Ly c
sc manh Lhng
Lri bL chp hnh
vi ca ho d
duoc cng c
bi cc quyL
dinh ca La n
vo nhng nam
ca Lhp nin
970. Dnh cao
ca xu hung
ny l vic Chnh
ph Lin bang
Lheo dui cc vu
(Xp hang Lrong s 78 nn kinh L duoc
dnh gi L Lhp dn cao)
nh gi nhn thc v tham nhng
tqi cc nn kinh t G-20 nm 20l0
6
8
l5
l7
20
22
25
39
50
54
56
67
69
78
87
98
l05
ll0
l54
Ngun. 1 chc Minh bach Quc L
Canada
c
c
Nht n
Anh
M
Php
Hn Quc
Arp Xt
Nam Phi
1h Nh Ky
Mhic
ltaIia
raziI
1rung Quc
n
chentina
lndnxia
Nga
- 48 - - 49 -
n chng dc quyn chng lai Cng Ly l8M, nh san xuL my
Lnh ln nhL Lai Lhi dim d, v Cng Ly A1&1, cng Ly din
Lhoai dc quyn Lrongnuc.
vo nhng nam ca Lhp nin 980, dui Lhi 1ng Lhng
Ronald Reagan, Chnh ph Lin bang d lo li chnh sch canh
Lranh ca mnh d ph hop vi LriL l ca cc hoc gia Dai hoc
Chicago, nhu nh kinh L doaL giai Nobel MilLon Friedman. 1heo
hoc LhuyL ca "1rungphi Chicago", vic Lhuc Lhi luL chngdc
quyn ca chnh ph Lhung khng Lhc day canh Lranh. Nhng
ngui ng h Lrung phi Chicago khang dinh rang cc luc luong
Lhi LrungLu diu LiL hu nhu lun khi phuc su canh Lranh.
Chnh quyn ca mi Lng Lhng lai p dung luL chng
dc quyn vi mc d manh yu khc nhau. v du, dui Lhi
1ng Lhng 8ill ClinLon Lrong Lhp nin 990, 8 1u php d
Lruy L Cng Ly Archer Daniels Midland (ADM) vi co buc Li
m muu baL Lay vi cc di Lc chu d dc quyn bn san
pham Lhc an chan nui v mL s phu gia. Cui cng, ba gim
dc diu hnh ca ADM d phai vo L, v cng Ly ny phai np
phaL 00 Lriu d-la.
Nam 998, Chnh quyn ClinLon cng Lin hnh mL vu
kin chng lai Cng Ly MicrosoL, l cng Ly kim soL hu hL
cc Lhi Lrungphn mm h diu hnh my Lnh c nhn.
Khi MicrosoL Lch hop phn mm Lrnh duyL lnLerneL
Fxplorer vo h diu hnh Lhng Lri Windows ca mnh, cc nh
diu LiL luL chng dc quyn d co buc MicrosoL loi dung
sc manh Lhi Lrung ca mnh di vi h diu hnh d Lhng Lri
Lhi LrungLrnh duyL.
ML Lham phn lin bang d ra quyL dinh chng lai
MicrosoL, nhung mL La n phc Lham d bc b quyL dinh
d. 1heo quan dim ca Lham phn La phc Lham, vic
MicrosoL cung cp phn mm Lrnh duyL min ph, Lrong khi
lm Ln Lhuong cc di Lh canh Lranh nh hon, Lh lai lm loi
cho ngui Liu dng v cho phep su di mi m cui cng Lhc
day canh Lranh kinh L. 1ng Lhng Ceorge W. 8ush d ra lnh
cho 8 1u php dngvu n chnglai MicrosoL.
Cuc suy Lhoi nghim Lrong baL du cui nam 2007 d
ph v nim Lin ca nhiu ngui rang Lhi Lrung dang Lu diu
chnh v khngcn LhiL phai c su diu LiL. 1ngLhng8arack
Obama cam kL se Lhuc Lhi manh me luL chng dc quyn. 8
1u php ca ng d Lruy L mL s hng vn Lai hng khng
nuc ngoi v mL s nh san xuL mn hnh Linh Lh lng chu
, Lhu v hon L d-la Lin phaL nam 2009, s Lin cao Lh hai
so vi Lngs Lin Lhu duoc mi nam ca cc nam Lruc d.
1on cu ha nhanh cng khin luL canh Lranh phai duoc
xem xeL lai. 1hi Lrung Lrong nuc ca M ngy cng L di, cc
Chinh phu Lien bang dieu chuyen thu nhap tu nhng nguoi dang lam viec
cho nhng nguoi cao tuoi thong qua cac chuong trinh nhu an sinh x hoi va
chmsoc y te.
- 50 - - 5 -
n chng dc quyn chng lai Cng Ly l8M, nh san xuL my
Lnh ln nhL Lai Lhi dim d, v Cng Ly A1&1, cng Ly din
Lhoai dc quyn Lrongnuc.
vo nhng nam ca Lhp nin 980, dui Lhi 1ng Lhng
Ronald Reagan, Chnh ph Lin bang d lo li chnh sch canh
Lranh ca mnh d ph hop vi LriL l ca cc hoc gia Dai hoc
Chicago, nhu nh kinh L doaL giai Nobel MilLon Friedman. 1heo
hoc LhuyL ca "1rungphi Chicago", vic Lhuc Lhi luL chngdc
quyn ca chnh ph Lhung khng Lhc day canh Lranh. Nhng
ngui ng h Lrung phi Chicago khang dinh rang cc luc luong
Lhi LrungLu diu LiL hu nhu lun khi phuc su canh Lranh.
Chnh quyn ca mi Lng Lhng lai p dung luL chng
dc quyn vi mc d manh yu khc nhau. v du, dui Lhi
1ng Lhng 8ill ClinLon Lrong Lhp nin 990, 8 1u php d
Lruy L Cng Ly Archer Daniels Midland (ADM) vi co buc Li
m muu baL Lay vi cc di Lc chu d dc quyn bn san
pham Lhc an chan nui v mL s phu gia. Cui cng, ba gim
dc diu hnh ca ADM d phai vo L, v cng Ly ny phai np
phaL 00 Lriu d-la.
Nam 998, Chnh quyn ClinLon cng Lin hnh mL vu
kin chng lai Cng Ly MicrosoL, l cng Ly kim soL hu hL
cc Lhi Lrungphn mm h diu hnh my Lnh c nhn.
Khi MicrosoL Lch hop phn mm Lrnh duyL lnLerneL
Fxplorer vo h diu hnh Lhng Lri Windows ca mnh, cc nh
diu LiL luL chng dc quyn d co buc MicrosoL loi dung
sc manh Lhi Lrung ca mnh di vi h diu hnh d Lhng Lri
Lhi LrungLrnh duyL.
ML Lham phn lin bang d ra quyL dinh chng lai
MicrosoL, nhung mL La n phc Lham d bc b quyL dinh
d. 1heo quan dim ca Lham phn La phc Lham, vic
MicrosoL cung cp phn mm Lrnh duyL min ph, Lrong khi
lm Ln Lhuong cc di Lh canh Lranh nh hon, Lh lai lm loi
cho ngui Liu dng v cho phep su di mi m cui cng Lhc
day canh Lranh kinh L. 1ng Lhng Ceorge W. 8ush d ra lnh
cho 8 1u php dngvu n chnglai MicrosoL.
Cuc suy Lhoi nghim Lrong baL du cui nam 2007 d
ph v nim Lin ca nhiu ngui rang Lhi Lrung dang Lu diu
chnh v khngcn LhiL phai c su diu LiL. 1ngLhng8arack
Obama cam kL se Lhuc Lhi manh me luL chng dc quyn. 8
1u php ca ng d Lruy L mL s hng vn Lai hng khng
nuc ngoi v mL s nh san xuL mn hnh Linh Lh lng chu
, Lhu v hon L d-la Lin phaL nam 2009, s Lin cao Lh hai
so vi Lngs Lin Lhu duoc mi nam ca cc nam Lruc d.
1on cu ha nhanh cng khin luL canh Lranh phai duoc
xem xeL lai. 1hi Lrung Lrong nuc ca M ngy cng L di, cc
Chinh phu Lien bang dieu chuyen thu nhap tu nhng nguoi dang lam viec
cho nhng nguoi cao tuoi thong qua cac chuong trinh nhu an sinh x hoi va
chmsoc y te.
- 50 - - 5 -
nh san xuL ca M ngy cng phai canh Lranh vi cc cng Ly
nuc ngoi hoaL dng dui cc ch d diu LiL khc nhau.
1rong hon mL Lhp k qua, 8 1u php M d k kL cc hip
dinh hop Lc vi cc co quan chng dc quyn nuc ngoi. ML
Lha Lhun nhu vy duoc k vi 8 1u php Nga vo nam 2009
v 8 1u php cng d baL du hop Lc vi cc co quan phu
Lrch v canh Lranh mi Lhnh lp 1rungQuc v An D.
huong mai gan b chaL che nn kinh L M vi cc nn
kinh L khc Lrn Lh gii. Nam 200, doanh Lhu xuL
khau hng ha v dich vu ca M ln dn ,8 nghn L d-
la, bang khoang 2,5% CDP, nhp khau ca M cn cao hon
nhiu, daL 2,8 nghn L d-la. Ngui M nhp siu hng ha v
dich vu nhiu nam, dn Li nonuc ngoi ngy cngLang. 1hm
huL Li khoan vng lai ca M nam 200 l 470 L d-la, mac d
d giam so vi mc 706 Lriu d-la Lai Lhi dim cuc suy Lhoi
nam 2008, nhng vn cao hon nam ln so vi 1y 8an Nha, dL
nuc c mc Lhm huL ln Lh hai Lh gii.
Cc doL giao dich Li chnh khngl din ra hangngy khap
cc bin gii nuc M. Cui nam 2009, cc cng Ly v c nhn
ngui M d c mc du Lu Lruc Lip (c phn phi chng khon)
vo cc cngLy ngoi nuc M ln hon bL ky quc gia no khc
Lrn Lh gii. 1uong Lu, cc cng Ly M cng nhn duoc du Lu
nuc ngoi ln nhL Lh gii.
San luong xuL khau hng ha ca M nam 200 ln Li ,8
nghn L d-la. Cc maL hng xuL khau hng du l L v phu
Lng L (2 L d-la), my bay dn dung v dng co my bay
(58 L d-la), duoc pham (47 L d-la) v bn dn (47 L d-la).
San luong xuL khau ho chL Lang Lhm 67 L d-la. Cc di Lc
Lin h vi th gii
Lhuong mai ln nhL ca M nam 200 l Canada, 1rung Quc,
Mhic, NhL 8an v Dc.
Nam 200, M vn l nuc xuL khau nng nghip hng
du Lh gii, vi san luong hng ha xuL khau daL Lri gi k luc
6 L d-la. 8 Lrung Nng nghip 1om vilsack phL biu.
"Ln du Lin, 1rung Quc ni ln nhu mL Lhi Lrung hng du
cho san pham nng nghip ca M, vi doanh s bn daL 7,5
L d-la. Canada dng Lh hai vi 6,9 L d-la". Khoang mL
phn ba din Lch Lhu hoach ca M duoc xuL khau.
1ng san luong hng ha nhp khau ca M Lrong nam
200 ln Li ,9 nghn L d-la. Nhung san luong nhp khau ln
nhL l du Lh, daL 252 L d-la, giam xung L mc 842 L
d-la nam 2008 do suy Lhoi kinh L. Cc maL hng xuL khau
hng du khc l L v phu Lng L (225 L d-la), duoc
pham (85 L d-la), v phu kin my Lnh (6 L d-la).
- 52 - - 58 -
Thuong mqi hng ha M theo khu vuc nm 20l0
Phn Lram
9,7 %
8,4 %
7
,
2

%
9,5 %
2,8 %
22,4 %
XuL khau
,278 nghn L d-la
Nhp khau
,92 nghn L d-la
Canada Mhic Chu u 1rung Quc Cc nuc
Dng khc
Cc nuc cn lai
Lrn Lh gii
Ngun. 8 Lhuong mai M
9,8 %
4,5 %
2,0 %
20,0 %
9, %
5, %
nh san xuL ca M ngy cng phai canh Lranh vi cc cng Ly
nuc ngoi hoaL dng dui cc ch d diu LiL khc nhau.
1rong hon mL Lhp k qua, 8 1u php M d k kL cc hip
dinh hop Lc vi cc co quan chng dc quyn nuc ngoi. ML
Lha Lhun nhu vy duoc k vi 8 1u php Nga vo nam 2009
v 8 1u php cng d baL du hop Lc vi cc co quan phu
Lrch v canh Lranh mi Lhnh lp 1rungQuc v An D.
huong mai gan b chaL che nn kinh L M vi cc nn
kinh L khc Lrn Lh gii. Nam 200, doanh Lhu xuL
khau hng ha v dich vu ca M ln dn ,8 nghn L d-
la, bang khoang 2,5% CDP, nhp khau ca M cn cao hon
nhiu, daL 2,8 nghn L d-la. Ngui M nhp siu hng ha v
dich vu nhiu nam, dn Li nonuc ngoi ngy cngLang. 1hm
huL Li khoan vng lai ca M nam 200 l 470 L d-la, mac d
d giam so vi mc 706 Lriu d-la Lai Lhi dim cuc suy Lhoi
nam 2008, nhng vn cao hon nam ln so vi 1y 8an Nha, dL
nuc c mc Lhm huL ln Lh hai Lh gii.
Cc doL giao dich Li chnh khngl din ra hangngy khap
cc bin gii nuc M. Cui nam 2009, cc cng Ly v c nhn
ngui M d c mc du Lu Lruc Lip (c phn phi chng khon)
vo cc cngLy ngoi nuc M ln hon bL ky quc gia no khc
Lrn Lh gii. 1uong Lu, cc cng Ly M cng nhn duoc du Lu
nuc ngoi ln nhL Lh gii.
San luong xuL khau hng ha ca M nam 200 ln Li ,8
nghn L d-la. Cc maL hng xuL khau hng du l L v phu
Lng L (2 L d-la), my bay dn dung v dng co my bay
(58 L d-la), duoc pham (47 L d-la) v bn dn (47 L d-la).
San luong xuL khau ho chL Lang Lhm 67 L d-la. Cc di Lc
Lin h vi th gii
Lhuong mai ln nhL ca M nam 200 l Canada, 1rung Quc,
Mhic, NhL 8an v Dc.
Nam 200, M vn l nuc xuL khau nng nghip hng
du Lh gii, vi san luong hng ha xuL khau daL Lri gi k luc
6 L d-la. 8 Lrung Nng nghip 1om vilsack phL biu.
"Ln du Lin, 1rung Quc ni ln nhu mL Lhi Lrung hng du
cho san pham nng nghip ca M, vi doanh s bn daL 7,5
L d-la. Canada dng Lh hai vi 6,9 L d-la". Khoang mL
phn ba din Lch Lhu hoach ca M duoc xuL khau.
1ng san luong hng ha nhp khau ca M Lrong nam
200 ln Li ,9 nghn L d-la. Nhung san luong nhp khau ln
nhL l du Lh, daL 252 L d-la, giam xung L mc 842 L
d-la nam 2008 do suy Lhoi kinh L. Cc maL hng xuL khau
hng du khc l L v phu Lng L (225 L d-la), duoc
pham (85 L d-la), v phu kin my Lnh (6 L d-la).
- 52 - - 58 -
Thuong mqi hng ha M theo khu vuc nm 20l0
Phn Lram
9,7 %
8,4 %
%
7
,
2

9,5 %
2,8 %
22,4 %
XuL khau
,278 nghn L d-la
Nhp khau
,92 nghn L d-la
Canada Mhic Chu u 1rung Quc Cc nuc
Dng khc
Cc nuc cn lai
Lrn Lh gii
Ngun. 8 Lhuong mai M
9,8 %
4,5 %
2,0 %
20,0 %
9, %
5, %
San luongxuL khau dich vu nam 200 chim 80% Lngsan
luongxuL khau ca M, hon 80% Lngsan luongxuL khau lin
quan Li du lich v vn Lai. San luong nhp khau dich vu, k ca
vn Lai hng ha Lrn cc Lu v my bay nuc ngoi nam 200
ln Li 894 L d-la.
Nn kinh L M l mL Lrongnhngnn kinh L mnhL di
vi Lhuong mai v du Lu L nuc ngoi, nhung khng phai lc
no cng vy. 1hu quan cao k luc p dung Lheo Dao luL
SmooL-Hawley nam 980 d khin cc di Lc Lhuong mai ca
M dnh Lhu quan Lra da v, Lheo quan dim ca nhiu hoc
gia, n d lm cuc Dai suy Lhoi Lrn Lon Lh gii Lrm Lrong
hon.
K L Chin Lranh 1h gii 1h hai dn nay, M Lr Lhnh
nuc Lin phong vn dng cho Lhuong mai Lu do. 1rong cc
cuc dm phn Hip dinh chung v 1hu quan v 1huong mai
(CA11) v L nam 995 dn nay l cc cuc dm phn cho 1
chc 1huong mai 1h gii (W1O), M d Lhc day caL giam Lhu
quan v cc ro can phi Lhu quan.
Khi phan nh v su Lhay di Lrongchnh sch, Ngoai Lrung
M Cordell Hull phL biu nam 948 rang Lhuong mai Lu do
"dua Li ha bnh, Lrong khi Lhu quan, cc ro can Lhuong mai
cao cngsu canh Lranh kinh L khngcngbangdem dn chin
Lranh.nu chng La c Lh lm Lhuong mai Lr nn Lu do hon...
d cho nuc ny khng qu ghen Li vi nuc khc v di sng
nhn dn ca cc nuc duoc cai Lhin, xa b duoc su bL mn
v kinh L, vn l ngun gc ca chin Lranh, Lh chng La c Lh
c mL cohi lm ha bnh Ln Lai di lu".
1uy nhin, cc cuc dm phn Lhuong mai d Lr nn ngy
mL kh khan hon. ML vng dm phn W1O duoc khi dng
Lai Doha, QaLar nam 200 d bi dnh Lr Li 9 nam do nhng bL
- 54 - - 55 -
My tiep tuc la mot nuoc xuat khau nong san dung dau the gioi.
Cn cn ti khon vng Iai ca
cc nuc G-20 nm 2009
Dv1. L d-la
Ngun. ClA World FacLbook
80
25
20
5
0
5
0
-5
-0
-5
-20
-25
-80
-85
-40
M

Cn cn Li khoan vng lai bao gm cn cn


Lhuong mai hng ha v dich vu cng vi cn
cn Lhu nhp L du Lu cng mc sai biL
rng v chuyn nhuong don phuong nhu h
Lro nuc ngoi v Lin gi ca c nhn.
n
C
a
a
d
a

c

u
1
r
u
n
Q

c
g
N
h

c
g
N
a

r
a
x
i
n
A
n
h
h
p
P

l
t
a
I
i
a

h
i
c
H

n

u

c
Q
l
n
d

x
i
a
1
h


K
N
h
y

r
p

c
e
n
t
i
n
a
h
N
a
m

P
h
i
San luongxuL khau dich vu nam 200 chim 80% Lngsan
luongxuL khau ca M, hon 80% Lngsan luongxuL khau lin
quan Li du lich v vn Lai. San luong nhp khau dich vu, k ca
vn Lai hng ha Lrn cc Lu v my bay nuc ngoi nam 200
ln Li 894 L d-la.
Nn kinh L M l mL Lrongnhngnn kinh L mnhL di
vi Lhuong mai v du Lu L nuc ngoi, nhung khng phai lc
no cng vy. 1hu quan cao k luc p dung Lheo Dao luL
SmooL-Hawley nam 980 d khin cc di Lc Lhuong mai ca
M dnh Lhu quan Lra da v, Lheo quan dim ca nhiu hoc
gia, n d lm cuc Dai suy Lhoi Lrn Lon Lh gii Lrm Lrong
hon.
K L Chin Lranh 1h gii 1h hai dn nay, M Lr Lhnh
nuc Lin phong vn dng cho Lhuong mai Lu do. 1rong cc
cuc dm phn Hip dinh chung v 1hu quan v 1huong mai
(CA11) v L nam 995 dn nay l cc cuc dm phn cho 1
chc 1huong mai 1h gii (W1O), M d Lhc day caL giam Lhu
quan v cc ro can phi Lhu quan.
Khi phan nh v su Lhay di Lrongchnh sch, Ngoai Lrung
M Cordell Hull phL biu nam 948 rang Lhuong mai Lu do
"dua Li ha bnh, Lrong khi Lhu quan, cc ro can Lhuong mai
cao cngsu canh Lranh kinh L khngcngbangdem dn chin
Lranh.nu chng La c Lh lm Lhuong mai Lr nn Lu do hon...
d cho nuc ny khng qu ghen Li vi nuc khc v di sng
nhn dn ca cc nuc duoc cai Lhin, xa b duoc su bL mn
v kinh L, vn l ngun gc ca chin Lranh, Lh chng La c Lh
c mL cohi lm ha bnh Ln Lai di lu".
1uy nhin, cc cuc dm phn Lhuong mai d Lr nn ngy
mL kh khan hon. ML vng dm phn W1O duoc khi dng
Lai Doha, QaLar nam 200 d bi dnh Lr Li 9 nam do nhng bL
- 54 - - 55 -
My tiep tuc la mot nuoc xuat khau nong san dung dau the gioi.
Cn cn ti khon vng Iai ca
cc nuc G-20 nm 2009
Dv1. L d-la
Ngun. ClA World FacLbook
80
25
20
5
0
5
0
-5
-0
-5
-20
-25
-80
-85
-40
M

Cn cn Li khoan vng lai bao gm cn cn


Lhuong mai hng ha v dich vu cng vi cn
cn Lhu nhp L du Lu cng mc sai biL
rng v chuyn nhuong don phuong nhu h
Lro nuc ngoi v Lin gi ca c nhn.
C
a
n
a
d
a

c

u

1
r
u
n
g
Q
c
N
h

t
n

c
N
g
a
a

r
x
i
n
A
n
h
P
h

p
l
I
i
t
a
a
M

h
i
c

H
n
Q
c
l
n
d

x
i
a


K
1
h

N
h

p
X

t
a

c
h
e
n
t
i
n
m

P
N
a
h
i
dng ln gia cc nn kinh L phL Lrin v cc nn kinh L mi
ni xung quanh mL loaL cc vn d Lro cp nng nghip. 1ai
mL hi nghi Lhng 6 nam 200 1oronLo, cc nh lnh dao
C-20 d bi b nhng bL dng Lruc d, dua ra mL ngy cu
Lh d hon LL cc cuc dm phn.
M d dm phn mL s hip dinh Lu do Lhuong mai vi
cc di Lc L suL nam 990 Li 2005. Cc hip dinh ln nhL -
vi Canada, Mehic, v 1rung M (NAF1A v CAF1A) - vn cn
gy Lranh ci v maL chnh Lri Lai M. Cc hip dinh Lu do Lhuong
mai sau d do Chnh quyn ca 1ng Lhng Ceorge W. 8ush
dm phn vi Panama, Columbia v Hn Quc vn Lip Luc phai
chsu ph duyL ca Quc hi.
- 56 - - 57 -
200
0
-200
-400
-600
-800
-000
960 965 970 975 980 985 990 995 2000 2005 200
Cn cn ti khon vng Iai ca M trong
giai doqn l960-20l0
Dv1. 1 d-la
Ngun. 8 1huong mai M
Khnghongti chnh
Cuc Lranh lun c Lh se keo di nhiu Lhp k
v nhng hop luc nam 2007 d gy ra cuc khng
hoang Li chnh dn dn su suy Lhoi kinh L Li L
nhL ca M k L cuc Dai suy Lhoi. 1rong giai doan
du ca khng hoang kinh L, nn kinh L d Lang
Lrung Lr lai sau khi Cuc Du Lr Lin bang chuyn
manh sang giai php ha Lhp li suL. Nhung li suL
Lhp k luc nam 2008-200 d khng chm ngi cho
su cho vay ca ngn hng cn LhiL d nn kinh L c
Lh phL Lrin Lr lai. ML su khc biL gia cuc suy
Lhoi gn dy nhL v cuc suy Lhoi Lruc d l mc
d no ca ngui Liu dng, cc doanh nghip v
Chnh ph.
Nhiu ngui M d s dung mL luong Lin no
dng k d mua nh Lrong lc gi bL dng san Lang
ln manh me. Khi gi nh dL giam v ngui di vay
khng Lra duoc khoan vay, qua bong bng bi v, gy
sc cho Lon b h Lhng Li chnh. Chng khon dua
Lrn Lh chp ri ro cao nam Lrung Lm ca cuc
khnghoang.
Nam 200, Quc hi d Lhng qua v 1ng
Lhng Obama d k Dao luL Dodd-Frank. Dao luL
ny duoc LhiL k d.
dng ln gia cc nn kinh L phL Lrin v cc nn kinh L mi
ni xung quanh mL loaL cc vn d Lro cp nng nghip. 1ai
mL hi nghi Lhng 6 nam 200 1oronLo, cc nh lnh dao
C-20 d bi b nhng bL dng Lruc d, dua ra mL ngy cu
Lh d hon LL cc cuc dm phn.
M d dm phn mL s hip dinh Lu do Lhuong mai vi
cc di Lc L suL nam 990 Li 2005. Cc hip dinh ln nhL -
vi Canada, Mehic, v 1rung M (NAF1A v CAF1A) - vn cn
gy Lranh ci v maL chnh Lri Lai M. Cc hip dinh Lu do Lhuong
mai sau d do Chnh quyn ca 1ng Lhng Ceorge W. 8ush
dm phn vi Panama, Columbia v Hn Quc vn Lip Luc phai
chsu ph duyL ca Quc hi.
- 56 - - 57 -
200
0
-200
-400
-600
-800
-000
960 965 970 975 980 985 990 995 2000 2005 200
Cn cn ti khon vng Iai ca M trong
giai doqn l960-20l0
Dv1. 1 d-la
Ngun. 8 1huong mai M
Khnghongti chnh
Cuc Lranh lun c Lh se keo di nhiu Lhp k
v nhng hop luc nam 2007 d gy ra cuc khng
hoang Li chnh dn dn su suy Lhoi kinh L Li L
nhL ca M k L cuc Dai suy Lhoi. 1rong giai doan
du ca khng hoang kinh L, nn kinh L d Lang
Lrung Lr lai sau khi Cuc Du Lr Lin bang chuyn
manh sang giai php ha Lhp li suL. Nhung li suL
Lhp k luc nam 2008-200 d khng chm ngi cho
su cho vay ca ngn hng cn LhiL d nn kinh L c
Lh phL Lrin Lr lai. ML su khc biL gia cuc suy
Lhoi gn dy nhL v cuc suy Lhoi Lruc d l mc
d no ca ngui Liu dng, cc doanh nghip v
Chnh ph.
Nhiu ngui M d s dung mL luong Lin no
dng k d mua nh Lrong lc gi bL dng san Lang
ln manh me. Khi gi nh dL giam v ngui di vay
khng Lra duoc khoan vay, qua bong bng bi v, gy
sc cho Lon b h Lhng Li chnh. Chng khon dua
Lrn Lh chp ri ro cao nam Lrung Lm ca cuc
khnghoang.
Nam 200, Quc hi d Lhng qua v 1ng
Lhng Obama d k Dao luL Dodd-Frank. Dao luL
ny duoc LhiL k d.
- 58 - - 59 -
Ngan chan cc ngn hng v cc cng Ly Li chnh
khc Lr nn "ln Li qu mc", khin chnh ph buc
phai Lrogip d chngLn Lai.
Cp cho co quan quan l quyn luc d Lip quan v
dngca cc cngLy Li chnh c vn d Lheo mL cch
c LrL Lu Lruc khi chngde doa su n dinh kinh L.
Ngan cm cc ngn hng Lu Lham gia du co - Lc l
hoaL dng du Lu khng xuL phL L nhu cu ca
khch hng.
Xc dinh v x l nhng ri ro gy ra bi cc san
pham v Lhng l Li chnh phc Lap Lruc khi chng
de doa su n dinh kinh L.
Cho phep Cuc Du Lr Lin bang c quyn diu LiL
cc doanh nghip phi ngn hng nhu cng Ly bao
him v cc cng Ly du Lu Lham gia nhu mL cch chi
phi cc hoaL dngLi chnh.
Diu LiL cc hoaL dng c nguy co ri ro nhu phi
sinh mua bn Lruc Lip, chngkhon dua Lrn Lh chp
v cc qu bao him.
8ao v ngui Liu dng khi cc loai ph Lim an v
cc hnh vi la dao Lrong lnh vuc Lh chp, Lhe Ln
dungv cc san pham Li chnh khc.
8ao v cc nh du Lu Lhng qua vic diu LiL
nghim ngaL hon hoaL dng ca cc co quan dnh gi
ri ro Ln dung.
Trong suot cuoc suy thoai kinh te, Tong thong Obama d ky cac dao luat
lamtng thamhut ngan sach lien bang nhung camket se lamgiamthamhut
trong nhngnmtoi.
- 58 - - 59 -
Ngan chan cc ngn hng v cc cng Ly Li chnh
khc Lr nn "ln Li qu mc", khin chnh ph buc
phai Lrogip d chngLn Lai.
Cp cho co quan quan l quyn luc d Lip quan v
dngca cc cngLy Li chnh c vn d Lheo mL cch
c LrL Lu Lruc khi chngde doa su n dinh kinh L.
Ngan cm cc ngn hng Lu Lham gia du co - Lc l
hoaL dng du Lu khng xuL phL L nhu cu ca
khch hng.
Xc dinh v x l nhng ri ro gy ra bi cc san
pham v Lhng l Li chnh phc Lap Lruc khi chng
de doa su n dinh kinh L.
Cho phep Cuc Du Lr Lin bang c quyn diu LiL
cc doanh nghip phi ngn hng nhu cng Ly bao
him v cc cng Ly du Lu Lham gia nhu mL cch chi
phi cc hoaL dngLi chnh.
Diu LiL cc hoaL dng c nguy co ri ro nhu phi
sinh mua bn Lruc Lip, chngkhon dua Lrn Lh chp
v cc qu bao him.
8ao v ngui Liu dng khi cc loai ph Lim an v
cc hnh vi la dao Lrong lnh vuc Lh chp, Lhe Ln
dungv cc san pham Li chnh khc.
8ao v cc nh du Lu Lhng qua vic diu LiL
nghim ngaL hon hoaL dng ca cc co quan dnh gi
ri ro Ln dung.
Trong suot cuoc suy thoai kinh te, Tong thong Obama d ky cac dao luat
lamtng thamhut ngan sach lien bang nhung camket se lamgiamthamhut
trongnhng nmtoi.
nhn rang cc nn kinh L hng du phai lm hi ho cc quy
dinh diu LiL ngn hng ca ho, d c nhng khoang Lrng ln
v Lhnh Luu cai cch Lrn bnh din quc L Lnh Li cui nam
200.
ML h qua LL yu ca cc bin php khan cp duoc Lhuc
hin d kch Lhch nn kinh L v cng c cc L chc Li chnh bi
de doa l su gia Langmanh me Lhm huL ngn sch lin bang.
y ban Quc gia Hai dang v 1rch nhim Li chnh v Cai
cch do 1ng Lhng Obama ch dinh d kL lun vo nam 200
rang dL nuc d di Lrn "mL con dung Li chnh khng bn
vng", bi buc phai di vay nhiu Lin d Lrang Lrai cc Lhm huL
v doanh Lhu. y ban ny bo co. "K L ln cui cng ngn
sch ca chng La duoc cn di, vo nam 200, no lin bang d
Langln dngk, L 88% CDP dn 62% CDP vo nam 200".
- 60 - - 6 -
Mt chuongmi
"S thqt nghit ng l nu mun kim sot duqc s thm ht
ny chng ta hi c s hi sinh ln".
1ng Lhng 8arack Obama, 200
uc M v phn ln cc nuc phL Lrin khc d LhoL
khi phn Li L nhL c Lh xay ra, lin quan Li cuc
khng hoang Li chnh nam 2008. Nhung M v cc quc
gia cng nghip khc vn cn phai di maL vi L l LhL nghip
cao, Lang Lrung kinh L khng daL yu cu v mL Luong lai
kinh L d bi Ln Lhuong. Cc cuc hop khan cp v Li chnh Lai
mL s quc gia chu u nam 200 d chng minh rang vn
cn nhng b phn ca h Lhng ngn hng Lrn Lh gii rL
mongmanh.
Dung nhu khng Lh Lrnh duoc mL s hu qua. 1on
cu ha kinh L, Lh d kL ni ngn hng v hoaL dng Lhuong
mai Lrn moi luc dia, cng d khin mL con bnh ca Lhi
Lrung Li chnh c Lh lan khap Lh gii. Cc nh lnh dao M
v cc nn kinh L ln khc dng rang cn phai LhiL lp mL
co ch gim sL v diu LiL Lhi Lrung Li chnh mi d khi
phuc lng Lin ca cc nh du Lu Lai cc Lhi Lrung v phuc hi
du Lu.
M ban hnh cc cai cch Li chnh nam 200 nham nng
cc yu cu v vn ca ngn hng, Langcungsu bao v di vi
ngui Liu dngv cho phep cc nh quan l c Lhm quyn luc
d x l cc ngn hng ln dang phai di maL vi cc nguy co
ph san. 1uy nhin, luL php lai cho phep cc nh quan l quyL
dinh nhng chi LiL quan Lrong, v hnh dng ca ho se quyL
dinh hiu qua ca cc cuc cai cch. 8L chp vic cn phai cng
No chnh ph tnh theo phn trm GDP
250
200
50
00
50
0
205
200
Ngun. Qu 1in L Quc L
NhL 8an lLalia M Php Canada Anh Dc
nhn rang cc nn kinh L hng du phai lm hi ho cc quy
dinh diu LiL ngn hng ca ho, d c nhng khoang Lrng ln
v Lhnh Luu cai cch Lrn bnh din quc L Lnh Li cui nam
200.
ML h qua LL yu ca cc bin php khan cp duoc Lhuc
hin d kch Lhch nn kinh L v cng c cc L chc Li chnh bi
de doa l su gia Langmanh me Lhm huL ngn sch lin bang.
y ban Quc gia Hai dang v 1rch nhim Li chnh v Cai
cch do 1ng Lhng Obama ch dinh d kL lun vo nam 200
rang dL nuc d di Lrn "mL con dung Li chnh khng bn
vng", bi buc phai di vay nhiu Lin d Lrang Lrai cc Lhm huL
v doanh Lhu. y ban ny bo co. "K L ln cui cng ngn
sch ca chng La duoc cn di, vo nam 200, no lin bang d
Langln dngk, L 88% CDP dn 62% CDP vo nam 200".
- 60 - - 6 -
Mt chuongmi
"S thqt nghit ng l nu mun kim sot duqc s thm ht
ny chng ta hi c s hi sinh ln".
1ng Lhng 8arack Obama, 200
uc M v phn ln cc nuc phL Lrin khc d LhoL
khi phn Li L nhL c Lh xay ra, lin quan Li cuc
khng hoang Li chnh nam 2008. Nhung M v cc quc
gia cng nghip khc vn cn phai di maL vi L l LhL nghip
cao, Lang Lrung kinh L khng daL yu cu v mL Luong lai
kinh L d bi Ln Lhuong. Cc cuc hop khan cp v Li chnh Lai
mL s quc gia chu u nam 200 d chng minh rang vn
cn nhng b phn ca h Lhng ngn hng Lrn Lh gii rL
mongmanh.
Dung nhu khng Lh Lrnh duoc mL s hu qua. 1on
cu ha kinh L, Lh d kL ni ngn hng v hoaL dng Lhuong
mai Lrn moi luc dia, cng d khin mL con bnh ca Lhi
Lrung Li chnh c Lh lan khap Lh gii. Cc nh lnh dao M
v cc nn kinh L ln khc dng rang cn phai LhiL lp mL
co ch gim sL v diu LiL Lhi Lrung Li chnh mi d khi
phuc lng Lin ca cc nh du Lu Lai cc Lhi Lrung v phuc hi
du Lu.
M ban hnh cc cai cch Li chnh nam 200 nham nng
cc yu cu v vn ca ngn hng, Langcungsu bao v di vi
ngui Liu dngv cho phep cc nh quan l c Lhm quyn luc
d x l cc ngn hng ln dang phai di maL vi cc nguy co
ph san. 1uy nhin, luL php lai cho phep cc nh quan l quyL
dinh nhng chi LiL quan Lrong, v hnh dng ca ho se quyL
dinh hiu qua ca cc cuc cai cch. 8L chp vic cn phai cng
No chnh ph tnh theo phn trm GDP
250
200
50
00
50
0
205
200
Ngun. Qu 1in L Quc L
NhL 8an lLalia M Php Canada Anh Dc
vo nhng nam ca Lhp k 2000, cc nh du Lu nuc
ngoi lai lm cho no ca Chnh ph M Lang Lhm. vo gia
nam 2000, khoan no ny l nghn L d-la. 1m nam sau, Lng
no ln Li 2,7 nghn L d-la, Lrong d cc ngn hng ca chnh
ph nuc ngoi hay cc qu du Lu "ch quyn" nam gi phn
no Lang nhanh nhL. Cc L chc nuc ngoi d s dung Lin
nhp khau hng ha san xuL v du la d mua Lri phiu kho
bac M v cc khoan nochnh ph M khc. 1huc chL, nuc M
dangvay Lin L Luonglai d chi Liu cho hin Lai.
1heo nh kinh L Mark Zandi. "Cuc khnghoangLip Lheo
se lin quan dn cc Lhch Lhc Li chnh Lo ln ca Chnh ph
Lin bang".
van phng Ngn sch Quc hi du don rang Lhm huL
ngn sch khi kL Lhc nam Li chnh vo ngy 80 Lhng 9 nam
20, se Lang Li ,5 nghn L, bang khoang 9,8% CDP, ch yu
do vic Lip Luc caL giam Lhu L nam 200 du kin kL Lhc vo
nam 200.
1ng Lhng Obama Luyn b. "Su LhL nghiL ng l nu
mun kim soL duoc su Lhm huL ny chng La phai c su hi
sinh ln".
Sau cc cuc bu c nam 200, dang Cng ha Lip Luc
kim soL Ha vin, Lao ra nhng nguy co xung dL vi Chnh
quyn Obama xung quanh vn d pham vi v mc d caL giam
chi Liu chnh ph.
Chnh lch ngy cng Lang Lrong vic phn phi loi ch ca
nn kinh L d lm Lang Lhm cc ro can chnh Lri di vi cai
cch kinh L Lrong nuc v hop Lc kinh L quc L. Cc hoc gia
d xc dinh mL s yu L Lng hop khin Lhu nhp v su giu
c Lp Lrungvo mL nhm nh dn s M.
1rong cc
yu L Lnghop
d c. su suy
giam v s vic
l m L r o n g
ngnh cng
nghip duoc Lra
luong cao v
mL su chuyn
d i c h L h e o
hung Luyn
dung dich vu
vic lm c mc
l u o n g L h p
hon. Nhng bL
l oi v Luyn
d u n g n g y
cng Lang di
vi nhng cng nhn L duoc gio duc Lrong mL nn kinh L
di hi k LhuL cao, v gnh nang chi ph cham sc y L ngy
mL Lang di vi cc gia dnh c Lhu nhp Lhp v Lrung bnh
M. Do nhiu yu L khc nhau nn mc luong Lrung bnh ca
ngui lao dng phi nng nghip M d khng Lang dng k L
nam 980, sau khi Lr di phn lam phL.
Ngay sau cuc bu c, 1ng Lhng Obama d c nhng
phan ng quy m ln cp lin bang di vi nhng nguy co ny.
Cc k hoach kch Lhch kinh L khng l duoc Quc hi M
Lhng qua Lrong Lhi gian du ca Chnh quyn Obama d
phn phi ngn qu, cc khoan vay v cc khoan caL giam Lhu
cho LL ca cc lnh vuc Lrong nn kinh L sL kem ca M. K
hoach ny cng Lm cch s dung ngn sch lin bang d Lhc
- 62 - - 68 -
Cc nuc v vng Inh th nm gi khon In
chng khon kho bqc quan trong ca M
1hng 7 nam 200
Ngun. 8 1i chnh M
1rung Quc
20,8%
NhL 8an
20,2%
1L ca
cc nuc khc
80,9%
C
a
n
a
d
a
2
,
5
%

h
1
u
y

S


2
,
6
%
L
o
a

D

i

n
8
,
2
%
N
g
a

8
,
2
%
H

n
g

K

n
g
8
,
%

8
8
r
a
x
i
n

4
0
%

,
Anh 9,2%
vo nhng nam ca Lhp k 2000, cc nh du Lu nuc
ngoi lai lm cho no ca Chnh ph M Lang Lhm. vo gia
nam 2000, khoan no ny l nghn L d-la. 1m nam sau, Lng
no ln Li 2,7 nghn L d-la, Lrong d cc ngn hng ca chnh
ph nuc ngoi hay cc qu du Lu "ch quyn" nam gi phn
no Lang nhanh nhL. Cc L chc nuc ngoi d s dung Lin
nhp khau hng ha san xuL v du la d mua Lri phiu kho
bac M v cc khoan nochnh ph M khc. 1huc chL, nuc M
dangvay Lin L Luonglai d chi Liu cho hin Lai.
1heo nh kinh L Mark Zandi. "Cuc khnghoangLip Lheo
se lin quan dn cc Lhch Lhc Li chnh Lo ln ca Chnh ph
Lin bang".
van phng Ngn sch Quc hi du don rang Lhm huL
ngn sch khi kL Lhc nam Li chnh vo ngy 80 Lhng 9 nam
20, se Lang Li ,5 nghn L, bang khoang 9,8% CDP, ch yu
do vic Lip Luc caL giam Lhu L nam 200 du kin kL Lhc vo
nam 200.
1ng Lhng Obama Luyn b. "Su LhL nghiL ng l nu
mun kim soL duoc su Lhm huL ny chng La phai c su hi
sinh ln".
Sau cc cuc bu c nam 200, dang Cng ha Lip Luc
kim soL Ha vin, Lao ra nhng nguy co xung dL vi Chnh
quyn Obama xung quanh vn d pham vi v mc d caL giam
chi Liu chnh ph.
Chnh lch ngy cng Lang Lrong vic phn phi loi ch ca
nn kinh L d lm Lang Lhm cc ro can chnh Lri di vi cai
cch kinh L Lrong nuc v hop Lc kinh L quc L. Cc hoc gia
d xc dinh mL s yu L Lng hop khin Lhu nhp v su giu
c Lp Lrungvo mL nhm nh dn s M.
1rong cc
yu L Lnghop
d c. su suy
giam v s vic
l m L r o n g
ngnh cng
nghip duoc Lra
luong cao v
mL su chuyn
d i c h L h e o
hung Luyn
dung dich vu
vic lm c mc
l u o n g L h p
hon. Nhng bL
l oi v Luyn
d u n g n g y
cng Lang di
vi nhng cng nhn L duoc gio duc Lrong mL nn kinh L
di hi k LhuL cao, v gnh nang chi ph cham sc y L ngy
mL Lang di vi cc gia dnh c Lhu nhp Lhp v Lrung bnh
M. Do nhiu yu L khc nhau nn mc luong Lrung bnh ca
ngui lao dng phi nng nghip M d khng Lang dng k L
nam 980, sau khi Lr di phn lam phL.
Ngay sau cuc bu c, 1ng Lhng Obama d c nhng
phan ng quy m ln cp lin bang di vi nhng nguy co ny.
Cc k hoach kch Lhch kinh L khng l duoc Quc hi M
Lhng qua Lrong Lhi gian du ca Chnh quyn Obama d
phn phi ngn qu, cc khoan vay v cc khoan caL giam Lhu
cho LL ca cc lnh vuc Lrong nn kinh L sL kem ca M. K
hoach ny cng Lm cch s dung ngn sch lin bang d Lhc
- 62 - - 68 -
Cc nuc v vng Inh th nm gi khon In
chng khon kho bqc quan trong ca M
1hng 7 nam 200
Ngun. 8 1i chnh M
1rung Quc
20,8%
NhL 8an
20,2%
1L ca
cc nuc khc
80,9%
C
a
n
d
,
5
a
a

2
%
h
1
u
y

S


2
,
6
%
L
o
a

D

i

n
8
,
2
%
N
a

8
,
2
%
g
H

n
g

K

n
g

8
,
8
%
a
x
i
n
4

8
r

,
0
%
Anh 9,2%
Nhung cng r rng rang ngui M d phai di maL v
vuoL qua nhng Lhch Lhc nhu vy Lrong qu kh, nhu 1ng
Lhng Obama nhac nh ngui dn Lrong bi phL biu Lruc
quc dn nam 20 ca ng.
"Chng La biL ci gi phai Lra d canh Lranh Lrong cng
vic v Lrongcc ngnh cngnghip Lhi dai chngLa. Chng
La cn phai di mi nhiu hon, gio duc LL hon, v xy dungLL
hon so vi phn
cn lai ca Lh
g i i " , 1 n g
Lhng Obama
p h L b i u .
"Chng La phai
bin nuc M
Lhnh noi LL
nhL d ki nh
doanh Lrn Lri
dL ny. ChngLa
cn phai chiu
Lrch nhim v
Lhm huL Lhuong
mai v cai cch
Chnh ph ca
chng La. D l
cch nhn dn
chng La se Lhinh
vuong. D l
cch chng La se
g i n h c h i n
L h a n g L r o n g
Luonglai".
day phL Lrin nhanh cc sng kin nang luong mi, c cng
ngh Lin Lin v Lhn Lhin vi mi Lrung. Ngui La hi vong
nhng din bin ny se Lao ra cc Lhi Lrung mi Lrong v ngoi
nuc M cho cc cng Ly M v Lao ra hng Lriu vic lm cho
cngnhn cc Lrnh d khc nhau.
Chnh quyn Obama d du Lu s Lin k luc ln Li 82 L
d-la dui dang cc qu kch Lhch kinh L v hng L d-la khc
dui hnh Lhc cho noLhu v bao lnh cho vay, vo cc chuong
Lrnh nghin cu v phL Lrin nang luong sach Lrong nam 2009
v 200. Nhng khoan du Lu ny dn Lrai Lrn nhiu phuong
din nhu. cc l phan ng haL nhn Lin Lin, phL din nang
luong maL Lri v phong din, pin luu Lr Lin Lin, dng h do
din "Lhng minh" v LhiL bi Lheo di lui din, sinh khi v
hp Lhu kh nh knh L cc nh my Lhan. Nhiu du n kL hop
nghin cu L cc Lrung dai hoc ca M v phng Lh nghim
quc gia duoc h Lro Li chnh L cc nh du Lu mao him Lu
nhn, km Lheo khoan Li Lro ca chnh ph, mL su kL hop di
mi dac Lrungca M.
ML s ngui M d daL ra nhng Lhch Lhc LriL hoc v
chnh Lri phan di cch nhn ny, v cc cuc Lranh ci lu di v
su cn LhiL ca vic Chnh ph phai can Lhip vo nn kinh L lai
Lip Luc din ra.
Cc nh quan sL lac quan hon cho rang M vn c Lh s
dungcc ngun luc quan Lrongd di ph cc Lhch Lhc Lrong
vic dua ra chin luoc nangluongmi, Lrongd c van ha kinh
doanh M, chiu su v b rngca h Lhnggio duc M v su
Lu do Lrongvic Lm kim vn d c duoc loi ch Lhu v cao nhL.
p dung nhng Lh manh ny vo giai quyL cc Lhch
Lhc Lhuc su ca dL nuc se l mL Lh Lhch ln cho Lh h
ngui M hin Lai.
- 64 - - 65 -
0
8
6
4
2
948 958 968 978 988 998 200
25
20
5
0
5
0
967 974 982 990 998 2005 200
T I tht nghip giai doqn l948-20l0
Phn Lram
5 tun trung bnh khng c
vic Im giai doqn l967-20l0
Ngun. 8 Lao dng M
Nhung cng r rng rang ngui M d phai di maL v
vuoL qua nhng Lhch Lhc nhu vy Lrong qu kh, nhu 1ng
Lhng Obama nhac nh ngui dn Lrong bi phL biu Lruc
quc dn nam 20 ca ng.
"Chng La biL ci gi phai Lra d canh Lranh Lrong cng
vic v Lrongcc ngnh cngnghip Lhi dai chngLa. Chng
La cn phai di mi nhiu hon, gio duc LL hon, v xy dungLL
hon so vi phn
cn lai ca Lh
g i i " , 1 n g
Lhng Obama
p h L b i u .
"Chng La phai
bin nuc M
Lhnh noi LL
nhL d ki nh
doanh Lrn Lri
dL ny. ChngLa
cn phai chiu
Lrch nhim v
Lhm huL Lhuong
mai v cai cch
Chnh ph ca
chng La. D l
cch nhn dn
chng La se Lhinh
vuong. D l
cch chng La se
g i n h c h i n
L h a n g L r o n g
Luonglai".
day phL Lrin nhanh cc sng kin nang luong mi, c cng
ngh Lin Lin v Lhn Lhin vi mi Lrung. Ngui La hi vong
nhng din bin ny se Lao ra cc Lhi Lrung mi Lrong v ngoi
nuc M cho cc cng Ly M v Lao ra hng Lriu vic lm cho
cngnhn cc Lrnh d khc nhau.
Chnh quyn Obama d du Lu s Lin k luc ln Li 82 L
d-la dui dang cc qu kch Lhch kinh L v hng L d-la khc
dui hnh Lhc cho noLhu v bao lnh cho vay, vo cc chuong
Lrnh nghin cu v phL Lrin nang luong sach Lrong nam 2009
v 200. Nhng khoan du Lu ny dn Lrai Lrn nhiu phuong
din nhu. cc l phan ng haL nhn Lin Lin, phL din nang
luong maL Lri v phong din, pin luu Lr Lin Lin, dng h do
din "Lhng minh" v LhiL bi Lheo di lui din, sinh khi v
hp Lhu kh nh knh L cc nh my Lhan. Nhiu du n kL hop
nghin cu L cc Lrung dai hoc ca M v phng Lh nghim
quc gia duoc h Lro Li chnh L cc nh du Lu mao him Lu
nhn, km Lheo khoan Li Lro ca chnh ph, mL su kL hop di
mi dac Lrungca M.
ML s ngui M d daL ra nhng Lhch Lhc LriL hoc v
chnh Lri phan di cch nhn ny, v cc cuc Lranh ci lu di v
su cn LhiL ca vic Chnh ph phai can Lhip vo nn kinh L lai
Lip Luc din ra.
Cc nh quan sL lac quan hon cho rang M vn c Lh s
dungcc ngun luc quan Lrongd di ph cc Lhch Lhc Lrong
vic dua ra chin luoc nangluongmi, Lrongd c van ha kinh
doanh M, chiu su v b rngca h Lhnggio duc M v su
Lu do Lrongvic Lm kim vn d c duoc loi ch Lhu v cao nhL.
p dung nhng Lh manh ny vo giai quyL cc Lhch
Lhc Lhuc su ca dL nuc se l mL Lh Lhch ln cho Lh h
ngui M hin Lai.
- 64 - - 65 -
0
8
6
4
2
948 958 968 978 988 998 200
25
20
5
0
5
0
967 974 982 990 998 2005 200
T I tht nghip giai doqn l948-20l0
Phn Lram
5 tun trung bnh khng c
vic Im giai doqn l967-20l0
Ngun. 8 Lao dng M
1ai nhng Lhi dim khc Lrong cuc khng hoang, nuc
M d Lm ra mL con dung d Lin ln pha Lruc bL chp cc
kha canh cn Lruc Lrac ca nn dn ch. vi nhiu nguy co, Lh
k mi dua dn cho ngui M co hi d viL mL chuong mi
Lrongcu chuyn kinh L ca dL nuc.
Nng luong gio la mot trong nhng loai nng luong sach duoc
Chinh quyen Obama khuyen khich phat trien.
- 66 - - 67 -
Ngun gc cc hnh nh trong cun sch ny.
8a ngoi. CeLLy lmages.
1rang 6 v Lrang 7. AP lmages. 1rang 8. AP lmages/J. ScoLL ApplewhiLe.
1rang 0. 8eLLmann/COR8lS. 1rang 2. AP lmages/Andrew Russell.
1rang 4. NaLional Ceographic/CeLLy lmages. 1rang 6. AP lmages.
1rang 8. AP lmages. 1rang 20. AP lmages. 1rang 22. Chris
Honduras/Newsmakers/CeLLy lmages. 1rang 28. AP lmages/Paul
Sakuma. 1rang 29. AP lmages. 1rang 80. AP lmages/Ric Francis.
1rang 82. AP lmages/Ric Francis. 1rang 88. AP lmages/Flise Amendola.
1rang 84. AP lmages. 1rang 86-87. AP lmages. 1rang 89. AP lmages.
1rang 4. AP lmages/David Zalubowski. 1rang 48. AP lmages/Pablo
MarLinez Monsivais. 1rang 50. AP lmages/Danny JohnsLon.
1rang 54. AP lmages. 1rang 59. AP lmages/J. ScoLL ApplewhiLe.
1rang 66. AP lmages/Fd Andrieski.
1ai nhng Lhi dim khc Lrong cuc khng hoang, nuc
M d Lm ra mL con dung d Lin ln pha Lruc bL chp cc
kha canh cn Lruc Lrac ca nn dn ch. vi nhiu nguy co, Lh
k mi dua dn cho ngui M co hi d viL mL chuong mi
Lrongcu chuyn kinh L ca dL nuc.
Nng luong gio la mot trong nhng loai nng luong sach duoc
Chinh quyen Obama khuyen khich phat trien.
- 66 - - 67 -
Ngun gc cc hnh nh trong cun sch ny.
8a ngoi. CeLLy lmages.
1rang 6 v Lrang 7. AP lmages. 1rang 8. AP lmages/J. ScoLL ApplewhiLe.
1rang 0. 8eLLmann/COR8lS. 1rang 2. AP lmages/Andrew Russell.
1rang 4. NaLional Ceographic/CeLLy lmages. 1rang 6. AP lmages.
1rang 8. AP lmages. 1rang 20. AP lmages. 1rang 22. Chris
Honduras/Newsmakers/CeLLy lmages. 1rang 28. AP lmages/Paul
Sakuma. 1rang 29. AP lmages. 1rang 80. AP lmages/Ric Francis.
1rang 82. AP lmages/Ric Francis. 1rang 88. AP lmages/Flise Amendola.
1rang 84. AP lmages. 1rang 86-87. AP lmages. 1rang 89. AP lmages.
1rang 4. AP lmages/David Zalubowski. 1rang 48. AP lmages/Pablo
MarLinez Monsivais. 1rang 50. AP lmages/Danny JohnsLon.
1rang 54. AP lmages. 1rang 59. AP lmages/J. ScoLL ApplewhiLe.
1rang 66. AP lmages/Fd Andrieski.
NH XUT BAN THANH NIN
62 B Trieu - H Noi - T: (+84. 4) 62631704. Fax: 04.39436024.
Website: nxbthanhnien.com.vn. E-mail: nxbthanhnienvnn.vn
Chi nhnh: 270 Nguyen nh Chieu - Quan III - TP. Ho Ch Minh
T: (08) 39305243
Chiu trch nhiem xuat ban: MAI THI CHNH
Bien tap: PHAN HIN
Bien tap M thuat: MAI HUONG
K thuat vi tnh: XUN PHC
Sua ban in: PHAN THANG
In 1.030c, kho 13,5 x 21cm, tai Cong ty co phan in Sao Viet
Giay php xuat ban so: 108-2011/CXB/33-98/TN
In xong v nop luu chieu thng 11 nam 2011
- 68 -
US/ lCCNClY lN BPlll
NH XUT BAN THANH NIN
62 B Trieu - H Noi - T: (+84. 4) 62631704. Fax: 04.39436024.
Website: nxbthanhnien.com.vn. E-mail: nxbthanhnienvnn.vn
Chi nhnh: 270 Nguyen nh Chieu - Quan III - TP. Ho Ch Minh
T: (08) 39305243
Chiu trch nhiem xuat ban: MAI THI CHNH
Bien tap: PHAN HIN
Bien tap M thuat: MAI HUONG
K thuat vi tnh: XUN PHC
Sua ban in: PHAN THANG
In 1.030c, kho 13,5 x 21cm, tai Cong ty co phan in Sao Viet
Giay php xuat ban so: 108-2011/CXB/33-98/TN
In xong v nop luu chieu thng 11 nam 2011
- 68 -
US/ lCCNClY lN BPlll

You might also like