Tâm lý học Quản lý

1
GIO TRNH TM L HC QUN L

GIO TRNH
TM L HC QUN L
Tc gi: PGS. TS. V Dng
LI NI U
T khi t nc ta chuyn i t c ch tp trung bao cp sang c ch th trng c s qun
l ca Nh nc theo nh hng XHCN, m ca v hi nhp th vic i mi v nng cao hot
ng qun l x hi tr thnh nhim v bc xc. Hot ng qun l tr thnh mt trng
nhng yu t c tm quan trng hng u i vi vic pht trin kinh t - x hi nc ta. n
lc chng ta cn phi nng.cao nng lc ca i ng cn b qun l, nng cao hiu qu hot ng
ca cc t chc trong mi lnh vc ca cuc sng x hi.
Nhng yu cu trn t ra cho chng ta cn phi nghin cu v tm l ca nhng ngi
lnh o v ca cc t chc. Bi l mi con ngi, mi t chc x hi l mt th gii tm l rt
phc tp v phong ph. Th gii tm l ny l ng lc ni tm chi phi t nhn thc n hnh vi
ca cc ch th.
Nm bt c nhu cu ny ca x hi, trong.nhng nm gn y c mt s cun sch:
gio khoa v Tm l hc qun l c dch v bin son. Song, dng nh chng ta vn cn mt
cun sch gio khoa v Tm l hc qun l c trnh by c h thng hn v mt s vn l lun
c bn nht, cp c nhng kin thc mi, cp c thc tin ca i sng x hi ca t
nc hin nay.
Vi nhng mc tiu v mong mun nh vy, chng ti quyt nh bin son cun gio trnh
v Tm l hc qun l. Gio trnh cp n nhng vn c bn nht, ct yu nht ca Tm l
hc qun l, nht l v l lun, nn n hu ch cho sinh vin, hc vin cao hc v nghin cu sinh,
cng nh cho nhng ngi lm cng tc nghin cu quan tm n nhng kha cnh tm l ca hot
ng qun l.
Vic bin son gio trnh ny c chun b trong nhiu nm nay. Trong thp k 90 ca th
k 20, chng ti vit mt s cun sch lin quan ti vn Tm l hc qun l nh: Gim c
Nhng yu t thnh cng (1990), C s tm l ca kp lnh o (1995), Tm l x hi vi
qun l (1995)... Sau mt s nm chun b t liu nghin cu cc cng trnh ca cc tc gi trong
v ngoi nc, cun sch c bt u vit t nm.2004.Trong qu trnh vit chng ti c s
dng mt s kin thc c trnh by trong cc sch c cng b ca mnh.trc .
2
Cun sch c trnh by thnh ba phn:
Phn th nht - Nhng vn chung. Trong phn ny trnh by i tng, phng php
nghin cu, lch s hnh thnh v pht trin ca Tm l hc qun l (gm hai chng).Trong phn
ny, trnh by s hnh thnh v pht trin Tm l hc qun l nc ta t thi k tp trung bao cp
n nay.y l nhng vn hu nh cha c cp trong cc ti liu.Chnh v vy m khi
trnh by vn ny chng ti gp nhng kh khn nht nh.
Phn th hai - Tm l ngi lnh o.Phn ny chim t l ln nht ca cun sch (gm su
chng), nu khng ni y l phn quan trng nht ca cun sch.Bi l, trong hot ng qun l,
ngi lnh o l ch th, l ngi quyt nh s thnh bi ca hot ng qun l. C.Mc tng
ch ra: i vi ngi c tu th anh ta t iu khin hnh vi ca mnh, cn vi mt dn nhc th
cn c nhc trng. Khng c nhc trng th dn nhc khng th hot ng c, cng nh vy
khng c ngi lnh o th t chc khng vn hnh c, khng tn ti v pht trin.Chnh v
vy, m t bui bnh minh ca loi ngi, khi x hi ca con ngi cn tn ti di cc hnh thc
s khai - cc b tc hnh thnh th lnh - ngi ng u b tc. l ngi iu hnh, t chc
cc hot ng ca b tc.Khi x hi pht trin cng cao th vai tr ca nhng ngi lnh o cng
tr nn quan trng hn.
Trong phn ny, ngoi vic cp n nhng vn tm l cn thit ca ngi lnh o,
cun sch cp n mt s vn cn t c cp trong Tm l hc qun l nc ta hin
nay nh: Khi nim lnh o, qun l, cc hc thuyt v s lnh o vn quyn lc trong lnh
o, kp lnh o, nhng kh khn tm l i vi ngi lnh o l ph n...
Phn th ba - Tm l ngi lao ng v t chc. Phn ny trnh by nhng vn tm l ca
i tng qun l. y cun sch trnh by mt s vn tm l c bn ca nhng ngi lao
ng, ca t chc. V tm l ngi lao ng, cun sch trnh by nhng kha cnh tm l m
ngi lnh o cn quan tm nht nhm tp hp v pht huy cao tim nng ca ngi lao ng
trong qu trnh t chc hot ng ca tp th.
Ngi lnh o, nhng ngi b lnh o v t chc l ba ch th ca hot ng qun l.Ba
ch th ny (trong ngi lnh o l ch th quan trng nht) lun nm trong quan h bin
chng vi nhau. Chnh v vy, trong hot ng chung ca t chc cn phi nhn nhn mi tc ng
tng h, bin chng ny theo knh t trn xung di, t di ln trn v cc knh ngang.
Hot ng qun l l hot ng rt phc tp.Vic nghin cu nhng vn tm l ca hot
ng qun l l cng vic kh khn. Do vy, nhng vn c trnh by trong cun sch ny
khng th trnh khi nhng khim khuyt. Chng ti rt mong nhn c nhng li gp , nhng
li ch gio ca cc nh khoa hc v bn c.Chng ti xin trn trng cm n s quan tm v gip
ny.
H Ni, thng 8 nm 2006
Tc gi
PGS. TS. V Dng
3
Vin trng Vin Tm l hc

I. I TNG NGHIN CU CA TM L HC QUN L

GIO TRNH TM L HC QUN L Phn 1: NHNG VN CHUNG Chng 1:
I TNG V PHNG PHP NGHIN CU
CA TM L HC QUN L
Xc nh i tng nghin cu ca Tm l hc qun l l i tm li gii cho cu hi: Tm l
hc qun l nghin cu ci g? tr li cho cu hi ny, trc ht chng ta cn xc nh v tr ca
Tm l hc qun l trong h thng cc phn ngnh ca khoa hc Tm l.
Nu chng ta cho rng Tm l hc qun l l mt phn ngnh ca Tm l hc th iu
hon ton khng sai, song chng ta cn chnh xc hn na v tr ca lnh vc khoa hc ny. Chng
ti cho rng Tm l hc qun l l mt phn ngnh hp, mt phn ngnh ca tm l hc x hi. Ti
sao vy?
Bi v, nu Tm l hc x hi nghin cu cc c im tm l ca nhm x hi, trong c
bit l hnh vi x hi th Tm l hc qun l nghin cu v qu trnh t chc nhm, c bit l cc
t chc x hi. Nh vy, Tm! hc qun l v Tm l hc x hi u nghin cu v nhm x hi,
nhng phm vi nghin cu ca Tm l hc qun l hp hn.
i tng ca Tm l hc qun l l nghin cu nhng c im tm l ca ngi ngi lnh
o, nhng ngi b lnh o v cc t chc x hi, cng nh cc quan h gia ngi lnh o v
ngi b lnh o.
Nhim v c bn ca Tm l hc qun l l nghin cu cc c im tm l ca hot ng
qun l vi mc ch nng cao hiu qu ca hot ng ny.

Created by AM Word
2
CHM

II. CC PHNG PHP NGHIN CU CA TM L HC QUN L

CA TM L HC QUN L
Theo Paul E. Spector (2000), vic tin hnh cc phng php nghin cu ca Tm l hc
qun l cn ch mt s vn c bn sau:
4
a) Xc nh cu hi nghin cu
b) Thit k cc khi nim nghin cu quan trng
c) Cc phng php nghin cu
d) o lng
e) Thng k
g) o c trong nghin cu
1. Xc nh cc cu hi nghin cu
Khi tin hnh bt c mt vn tm l no ca t chc th u bt u t vic xc nh cu
hi nghin cu. Chng ta nh nghin cu vn tm l g ca t chc? Cu hi nghin cu c th
l mt vn c th, c phm vi hp, cng c th l mt vn ln, c phm vi rng.
Chng hn, cu hi nghin cu di y l dng cu hi mang tnh tng hp, c phm vi
rng: Nhng nguyn nhn no kch thch tnh tch cc lao ng ca con ngi? Cu hi nghin
cu c th v kha cnh ny c th l: Li ch c vai tr nh th no i vi vic kch thch tnh
tch cc lao ng ca con ngi?
Khi xc nh cu hi nghin cu khng nn xc nh mt cch qu chung chung, m nn c
th r rng. Bi cc cu hi nghin cu ln, chung chung s kh khn cho ngi nghin cu khi
xc nh mc tiu, nhim v, khch th, ni dung, phm vi nghin cu
Khng nn xc nh mt vn nghin cu nh: Nghin cu tm l ngi lnh o, m cn
xc nh r nghin cu kha cnh tm l no ca ngi lnh o. Chng hn nh nghin cu nng
lc t chc hay cc c im nhn cch ca ngi lnh o. a ra cc cu hi nghin cu qu
chung chung l hin tng thng thy cc sinh vin chun b lm kho lun tt nghip, cc hc
vin cao hc, cc nghin cu sinh ngnh Tm l hc nc ta khi xc nh ti nghin cu ca
kho lun tt nghip, ca lun vn cao hc hay ca lun n tin s.
2. Thit k cc khi nim nghin cu quan trng
Khi t chc mt nghin cu cn ch n mt s vn c bn sau:
2.1. Cc bin s
Cc bin s l c s xy dng cng nghin cu. Cc bin s ca mt nghin cu v
t chc c th l: nng lc, thi hnh vi, thnh tch ngh nghip... C hai loi bin s bin s
c lp v bin s ph thuc.
Cc bin s c lp l cc yu t m ngi nghin cu kim sot hay iu khin c.
Cc bin s ph thuc l nhng o lng v nh gi tc ng (nu c) ca bin c lp.
5
Ni cch khc, bin c lp c th tr thnh nguyn nhn ca bin ph thuc. Chng hn,
nghin cu v bin i tm l ca ngi lao ng trong mt doanh nghip khi gim c p dng
cc bin php t chc lao ng mi. y, cc bin php t chc lao ng mi l bin c lp,
nhng bin i tm l ca ngi lao ng l bin ph thuc. Bi v, nhng bin i tm l ny ph
thuc vo cch thc t chc lao ng ca nhng ngi lnh o.
2.2. a im nghin cu
Khi thc hin mt nghin cu, chng ta cn xc nh nghin cu c tin hnh u:
Trong phng th nghim hay ngoi hin trng?
Nghin cu ngoi hin trng l nghin cu c thc hin trong mi trng t nhin.
Chng hn, nghin cu hnh vi ca ngi lao ng khi h ang lm vic trong cng xng. Nh
nghin cu khng can thip lm bin i mi trng lm vic ca ngi lao ng.
Nghin cu trong phng th nghim l nghin cu m nh tm l hc thit k hoc sng
to ra a im nghin cu theo nh ca mnh. Nm 1924 n nm 1926, E.Mayo v cc cng
s ca ng tin hnh nghin cu v s nh hng ca vic chiu sng n hiu qu lao ng
ca cng nhn ti Cng ti in min Ty (M). Cc nh nghin cu quan st hai nhm cng nhn
lm vic. Mt nhm c lm vic trong iu kin c cng nh sng thay i theo tng giai
on, cn vi nhm kia, cng nh sng khng thay i trong sut thi gian th nghim. Sau
hn hai nm th nghim, h khng thy c s thay i hiu sut lao ng no mang tnh thng k
lin quan n s thay i cng nh sng trong phng lm vic. y l mt dn chng v
nghin cu trong phng th nghim.
2.3. Khi qut ho.
Khi qut ho rt cn thit i vi t chc nghin cu. Khi qut ho l nhng nhn nh
ban u ca nghin cu, n c th gip chng ta nh gi v tp th khc t chc khc, v a
im tnh hung nghin cu trn c s gip chng ta la chn vn , a im, phng php
nghin cu.
2.4. Kim tra
Mi nghin cu chng ta thng thu c cc s liu v a ra cc gii thch cho kt qu
th c. Nh nghin cu cn kim tra li xem nhng kt qu vi gi thuyt nghin cu ban
u, kim tra li cc kt qu thu c, k c cc nhn nh a ra: c bit, i vi nhng nghin
cu trong phng th nghim th s kim tra kt qu thu c qua cc ln nghin cu l rt cn
thit.
2.5. S phn chia ngu nhin v s la chn ngu nhln
S phn chia ngu.nhin c, thc hin khi cc khch th phn chia theo nhng iu kin
hoc mc khc nhau ca bin s c lp m khng theo tnh h thng no. iu c ngha l
mi khch th nghin cu u c s ngu nhin nh nhau khi phn theo tng iu kin.
6
S la chn ngu nhin l s la chn cc vn kho st theo phng php khng c tnh
h thng. Mi vn ca nghin cu u c s ngu nhin nh nhau i vi la chn trong thc
t. S la chn ngu nhin cng c s dng nhiu trong la chn cc khch th nghin cu.
Chng hn, khi nghin cu v hng th ngh nghip ca cng nhn mt nh my, ta c th chn
mt s cng nhn mt cch ngu nhin trong tng s cng nhn ca nh my.
3. Cc phng php nghin cu
L mt phn ngnh ca Tm l hc x hi, Tm l hc qun l s dng hu ht cc phng
php nghin cu ca Tm l hc x hi. Trong , c nhng phng php khng ch l phng
php ca Tm l hc x hi m cn l phng php nghin cu ca mt s khoa hc khc. Cc
phng php ny c trnh by nhiu trong Tm l hc x hi, Tm l hc i cng. Do vy,
y cc phng php c trnh by rt tm lc.
3.1. Phng php thc nghim
Thc nghim l phng php c s dng kh nhiu trong Tm l hc x hi, cng nh
Tm l hc qun l. Theo David G. Mayers, c bn nghin cu thuc lnh vc Tm l hc x hi th
c ba phng php thc nghim v c hai phn ba cc nghin cu c tin hnh trong phng
th nghim.
Thc nghim c thit k trong c mt hoc mt s bin c lp v c mt hoc mt s
bin ph thuc. Cc nh nghin cu thng thay i mt hay tht s yu t cng mt lc, trong
khi vn gi nguyn cc yu t khc, qua ch ra s thay i do tc ng . Theo David, nghin
cu thc nghim l nghin cu nhm tm kim cc nguyn nhn ca cc mi lin h nhn qu
bng cch iu khin mt hay mt vi nhn t, trong khi li kim sot cc nhn t khc - gi
cho chng khng i (L Vn Ho, 1996).
Hu ht cc thc nghim trong Tm l hc qun l c tin hnh trong phng th nghim
(Schaubroeck v Kuehn, 1992). Tuy vy, vn c nhng th nghim c tin hnh trong mi
trng t nhin.
3.2. Phng php iu tra
Phng php iu tra l mt trong nhng phng php n gin nht v d thc hin nht
trong s nhng phng php nghin cu c bn. Phng php iu tra s dng mt lot cu hi
nghin cu mt hay mt s bin s m chng ta quan tm. Hu ht cc cuc iu tra u c
thc hin bng hnh thc bng hi. Ngoi ra, c nhng cuc iu tra c tin hnh bng hnh
thc phng vn trc tip, phng vn qua in thoi hoc c thc hin qua E-mail hay qua mng.
a s cc cuc iu tra u nhm thu thp cc s liu trc tip t pha khch th nghin
cu, song mt s cuc u tra li s dng nhng s liu c sn v thu thp thm thng tin t
nhng ng nghip ca khch th v t nhng ngi qun l.
iu tra c th thc hin theo lt ct ngang hay iu tra b dc...
7
Mt s cuc iu tra mang tnh cht lt ct ngang, ngha l iu tra v mt vn ti mt
thi im.
iu tra b dc l thu thp s liu v mt vn , v cng khch th, cng a im kho st
nhng trong cc thi im khc nhau. iu tra b dc l iu tra c tin hnh trong thi gian
di v trong thi gian nh nghin cu tin hnh cc cuc iu tra khc nhau.
nc ta a s cc nghin cu u thuc din nghin cu c tnh cht lt ct ngang, cc
nghin cu b dc cn t c thc hin, nht l trong Tm l hc qun l.
Phng php iu tra c u im l chng ta c th nhanh chng c c thng tin v vn
quan tm. Mt khc, phng php iu tra thc hin d dng hn, thun li hn so vi phng
php thc nghim trong phng th nghim.
Phng php iu tra c nhc im l khng phi lc no chng ta cng thu c cc
thng tin tt, c tin cy v vn nghin cu.
C l, vn ln nht ca phng php iu tra l s nhit tnh, tinh thn v thc trch
nhim ca khch th khi tr li cc cu hi.
3.3. Phng php quan st
Ngi ta thng s dng phng php ny quan st tm trng, thi v c bit l hnh
vi ca con ngi trong t chc. nhiu cng ti ca Nht Bn, cc nh tm l hc thng quan st
tm trng ca cc cng nhn khi n cng ti. V tm trng c nh hng trc tip n nng sut v
cht lng lao ng ca ngi lao ng. Taylor quan st qu trnh thc hin cc thao tc lao
ng ca ngi cng nhn, trn c s phn tch nhng ng tc no l cn thit v nhng ng
tc no l tha, cn loi b, t , nng cao c nng sut lao ng ca ngi cng nhn.
Khi thc hin phng php quan st, ta cn tun th mt s nguyn tc c bn sau: xc nh
r mc ch quan st, xy dng s quan st ph hp.
C hai dng quan st c bn: quan st khng can thip v quan st c can thip.
Quan st khng can thip l quan st hnh vi ca khch th m khng c tc ng ca ngi
quan st. Hnh thc ny cn c gi l quan st t nhin. Trong trng hp ny, ngi quan st
ghi chp mt cch th ng nhng g xy ra.
Quan st c can thip l quan st m nh quan st mun can thip vo tnh hung nghin
cu nhm lm sng t mt s im no hoc trc nghim mt l thuyt. Quan st c can thip
c ba hnh thc:
- Quan st c tham gia;
- Quan st c cu trc;
- Quan st thc nghim.
8
Quan st c tham gia l ngi quan st tham gia tch cc trong tnh hung m hnh vi c
quan st. Ngi quan st khng cn phi ngy trang, m hin din trong tnh hung cng khai.
Quan st c cu trc l quan st c s kim sot ca nh nghin cu, nhng mc kim
sot thp hn thc nghim. Nh nghin cu c th c th can thip nhm to ra mt tnh hung
quan st hay c th to nn quy trnh quan st tt, hiu qu hn.
3.4. Phng php nghin cu ti liu
Trong Tm l hc qun l cng nh nhiu khoa hc khc thng s dng phng php
nghin cu ti liu. Vic tin hnh phng php nghin cu ti liu cn ch mt nguyn tc c
bn sau:
- Nghin cu ti liu cn c xem nh mt phng php c bit khi nghin cu ni dung
cc thng tin v t chc.
- Nghin cu ti liu phi c tnh cht tng hp, ngha l khng ch nghin cu ni dung ca
thng tin m cn phi nghin cu cc kha cnh khc trong cc quan h ca t chc.
- Nghin cu ti liu l phng php b tr, cng vi mt s phng php khc khi nghin
cu cc c im tm l ca t chc.
Cc giai on tin hnh nghin cu ti liu gm:
- Giai on chun b nghin cu ti liu;
- Giai on kim tra tin cy ca ti liu;
- Giai on phn tch ti liu, din t kt qu v kt lun.
4. o lng
o lng l qu trnh xc nh s lng cc c im ca khch th hay cc vn nghin
cu. Cc bin s trong mi nghin cu cn c o lng hoc lng ho gip nh tm l hc
phn tch v i n cc kt lun.
C th phn ra hai o lng: o lng tuyt i v o lng tng i.
Trong o lng tuyt i, cc gi tr ca bin s c miu t c tnh c th, ring r mt
cch tuyt i m khng miu t ton b cc c im ca vn nghin cu, tc l miu t c
chn lc
o lng tng i c s dng khi nh nghin cu mun miu t ton b cc c im
ca vn .

9
Created by AM Word
2
CHM

III. CU HI THO LUN

CA TM L HC QUN L
1. Trnh by i tng nghin cu ca Tm l hc qun l. Phn bit s khc v ging nhau
v i tng nghin cu gia Tm l hc x hi v Tm l hc qun l. i tng nghin cu ca
Tm l hc qun l thay i nh th no trong bi cnh pht trin kinh t - x hi?
2. Trnh by nhng vn ct yu nht khi tin hnh cc phng php nghin cu ca Tm
l hc qun l?
3. Trnh by khi qut mc ch, ni dung v cch thc tin hnh ca cc phng php
nghin cu trong Tm l hc qun l?
4. Nhng yu cu g t ra v phng php nghin cu ca Tm l hc qun l nc ta
hin nay (vic k tha cc phng php nghin cu ca tm l hc th gii v vic sng to trong
phng php nghin cu cho ph hp vi thc tin ca i sng x hi nc ta hin nay nh th
no)?
10

Created by AM Word
2
CHM

I. NHNG TIN HNH THNH TM L HC QUN L

LCH S PHT TRIN CA TM L HC QUN L
Tm l hc qun l ra i vo u th k XX, nhng nhng tin cho s ra i ca n
xut hin rt sm. l nhng tin v mt thc tin v nhng tin v mt t duy, l lun.
T xa xa, con ngi bit s dng hot ng qun l vo vic t chc cc cng ng ca
mnh. Nhng khi nim qun l c bn c t 5000.nm trc Cng nguyn. Trong Kinh Thnh,
J ethro ging gii cho Moses v li ch ca s u quyn v ca t chc vng mnh.
Thi Hi Lp c i, nhng k xo tinh vi nh qun l tp trung v dn ch c p dng.
Trong tp ngh lun ca mnh, Socrate ni: "Nhng ngi bit cch s dng con ngi s iu
khin cng vic hoc c nhn hoc tp th mt cch sng sut, trong khi nhng ngi khng bit
lm nh vy, s mc sai lm trong vic iu hnh cng vic ny". Quan im v v tr ca con
ngi, v ngh thut s dng con ngi nh mt iu kin tin quyt m bo qun l thnh
cng ca nh trit hc C i Hi Lp ny n nay vn cn gi nguyn tnh thi s v gi tr thc
tin ca n.
Vo thi Trung c, ngi ta s dng k ton kp trong h thng qun l, nh kinh doanh
bit c tnh trng tin mt v hng tn kho, nh kim sot c ngun tin mt ca mnh.
Thi Trung Hoa c i, bn chc nng c bn ca qun l c xc nh. l k hoch
ho, t chc, tc ng v kim tra. n nay, chng vn l nhng chc nng c bn ca hot ng
qun l.
Cuc cch mng cng nghip xy ra vo cui th k XVIII Anh to tin quan trng
cho s pht trin t duy qun l. Cc c s sn xut phi hot ng trong nn kinh t th trng, li
nhun gn lin vi vic t chc sn xut. Bi vy, t chc sn xut, kinh doanh nh th no t
hiu qu cao tr thnh mi quan tm hng u ca cc nh sn xut v cc nh nghin cu qun
l. Cuc vn ng qun l theo khoa hc ra i p ng yu cu .

Created by AM Word
2
CHM
II. TAYLOR V THUYT QUN L THEO KHOA HC
11

Ngi khi xng v sng to ra cuc vn ng qun l theo khoa hc l Frederich Winslow
Taylor, mt ngi M. ng sinh nm 1856. Mc d tt nghip loi u trng Harvard v lut,
nhng Taylor li t chi ci ngh nghip m x hi cho l cao qu n lm vic ti
Enterprise Hydraulic Works vi t cch l mt th my. y, ngi tr thc tr ho mnh vo
cuc sng y vt v ca ngi th. Anh tn mt chng kin iu kin lm vic thiu thn ca
ngi lao ng, cch thc t chc lao ng km hiu qu ca cc nh qun l. V chnh y l
khi im ca nhng tng v vic t chc lao ng mt cch khoa hc v c hiu qu ca
Taylor. Vi mc ch phn u r rng, vi ch v ngh lc phi thng, t mt cng nhn bnh
thng, Taylor tr thnh kp trng, qun c, k s trng nh my Midvale. Nm 1883, ng
nhn c bng Ph tin s k thut ch to my ca Vin k thut Steven. Nm 1885, Taylor tr
thnh hi vin ca Hi cc k s c kh M v sau lm Ch tch Hi.
Nm 1911, ng cho xut bn cun sch "Cc nguyn tc qun l theo khoa hc". Sau khi ra
mt bn c, cun sch c dch ra 8 th ting chu u v ting Nht. Taylor l ngi n
lc khng ngng a khoa hc vo qun l cng nghip. ng mun c s ci cch ln trong qun
l - qun l v t chc nh my t khng chuyn nghip sang chuyn nghip
T tng ch o ca thuyt qun l theo khoa hc ca Taylor l tiu chun ho cng vic
v kim tra c chiu rng ln chiu su nhm duy tr cc tiu chun ny. ng tm nhng ngi th
gii nht lm cng vic thng ngy vi cch thc duy nht.
Khng ch ch n t chc cng vic c hiu qu, Taylor cn rt quan tm n vic gii
quyt mi quan h gia ngi lnh o v ngi b lnh o. ng thc c rt r v tr ca con
ngi trong qu trnh sn xut v ngay c trong quan h y phc tp v rt linh hot ny, Taylor
vn mun a hot ng qun l vo trt t, h thng v lgic. Taylor tin rng i vi mi cng
vic u c mt khoa hc, ngay c vi cc hnh thc lao ng n gin nht. Theo ng, ngi
qun l phi l nh t tng, nh ln k hoch. Chc nng c bn ca h l lp k hoch, ch o
v t chc cng vic.
Do xut pht t ch nh gi c v tr quan trng ca con ngi, ca quan h ngi -
ngi v ngi lnh o trong h thng qun l sn xut m thuyt qun l theo khoa hc ca
Taylor c cc nh tm l hc quan tm, tm hiu v nh gi cao.
Mc d, hc thuyt ca Taylor c p dng nhiu nc, nhng n cng b ph phn v
chng i ca khng t ngi, ngay c trn t M. Song c th ni, hc thuyt ca Taylor c tm
quan trng v ngha ln lao i vi qun l. Bi l, n lm ni bt vn con ngi, coi con
ngi l trung tm, l khu then cht ca qu trnh t chc lao ng.
12
Vi cng lao ln nh vy, Taylor c coi l "cha " ca phong tro qun l theo khoa hc,
ngi m ra k nguyn vng trong qun l M. Nm 1915, khi Taylor quan i, ngi ta
khc ln bia m ca ng ngha trang Chestmut Hill dng ch.
Frederich Winslow Taylor
Sinh nm 1856 - Mt nm 1915
Cha ca thuyt qun l theo khoa hc.
- Mt ngi ng h v pht trin thuyt qun l theo khoa hc ca Taylor l Henry Fayol.
ng sinh ra Php nm 1841, ln ln Php, i nhiu ni chu u, sau nh c M v mt
nm 1925. T mt k s chuyn nghip, ng tr thnh chuyn gia v qun l theo khoa hc.
Nm 1915, ng vit cun sch ni ting "Qun l hnh chnh chung v trong cng nghip".
Ni dung cun sch gm hai phn: phn mt nu ln l thuyt qun l hnh chnh; phn hai, ni v
o to b my qun l hnh chnh.
Cc cng trnh nghin cu ca ng chng minh rng, phng php qun l theo khoa hc
khng ch gii hn cho x nghip kinh doanh, m cn c th p dng ph bin cho cc lnh vc
qun l khc. T nghin cu c im, ni dung ca hot ng qun l, ng i n kt lun: Mt
nh qun l ti nng c c thnh cng khng phi nh nhng phm cht c nhn, m ch yu
nh cc phng php m anh ta p dng, nh cc nguyn tc ch o hnh ng ca ngi .
Nh vy, vic t chc cng vic mt cch khoa hc l iu kin hng u gip nh qun l
thnh cng. Theo Fayol, qun l gm cc qu trnh: d on v lp k hoch, t chc iu khin,
phi hp, kim tra. ng rt quan tm n yu t nng lc ca ngi qun l. T chc, theo ng
gm hai b phn chnh: t chc vt cht v t chc con ngi.
Do nhng ng gp to ln vo vic pht trin t duy qun l m mt s ngi coi ng
nh cha thc s ca l thuyt qun l hin i. Song, chnh xc hn c l xem ng l ngi c
nhng t tng xut chng v l thuyt qun l.
Kha cnh nhn vn ca ngi qun l c Elton Mayo tip tc nghin cu. G.E. Mayo
sinh ra Australla nm 1880, nhn bng v lgic v trit hc ti Trng hc Tng hp
Adelaide. T nm 1911 - 1919 l ging vin v lgic hc, o c hc v trit hc ca Trng i
hc Tng hp Queensland.
Nm 1922, ng sang M. u tin, ng l cng tc vin nghin cu cng nghip ca Trng
i hc Tng hp Pansylvania, t 1929 1947, Mayo gi chc gio s v nghin cu cng nghip
ca Trng o to Qun l Hnh chnh Kinh doanh trn i hc thuc Trng i hc Harvard.
ng mt nm 1949.
E. Mayo hng vo nghin cu cc vn tm l x hi trong qun l. ng tm hiu s hng
th v mt mi ca ngi lao ng trong qu trnh sn xut, nhu cu ca h, c bit l cc nhu
13
cu tinh thn. Mayo pht hin ra rng cc khuyn khch vt cht (bng tin) khng phi lc no
cng lm nng cao sn lng, tri li, s quan tm, thi chn thnh, bit lng nghe v pht huy
sng kin ca ngi lao ng l nhng tc nhn quan trng i vi vic nng cao nng sut lao
ng v cht lng sn phm. T nhng nghin cu thc nghim Hawthorne ni ting, Mayo
rt ra nhn nh: Cc quan h khng chnh thc c vai tr rt quan trng trong hot ng ca
nhm chnh thc.
Mayo l mt trong nhng ngi u tin nghin cu quan h khng chnh thc ca nhm.
Vic nghin cu ny c ngha to ln i vi Tm l hc x hi, Tm l hc qun l v n ch ra v
tr v vai tr ca c cu khng chnh thc trong cc nhm chnh thc, n cnh tnh cc nh qun l
phi quan tm n vn ny trong qu trnh t chc hot ng ca nhm.
Khi ni n s pht trin t tng qun l hn th k qua, ngi ta coi Taylor l ngi khi
xng, l cha ca thuyt qun l theo khoa hc v nh cao ca s pht trin ny dng li
Peter Drucker, mt ngi o, sinh nm 1909. ng c coi nh Pie i - Nga hong ca qun
l.
Peter Drucker a t duy qun l v vi thc ti, ng l ngi tng kt cc t tng qun
l hn mt thp k qua. ng vch ra mt tng th hi ho cc t tng , trnh by chng theo
mnh theo cc hnh thc d hiu v gii thch chng. Druker thc s ch trng ti khi nim,
kiu mu, nguyn tc, h thng v bin php, ng kho lo bn cht cc t tng qun l trc
thnh mt m hnh ph hp vi thi hin i. ng c nh gi l tc gi thuyt qun l
ng thi c nhiu nh hng nht i vi x hi (Marina Phao, 1990).
C th ni, thuyt qun l theo khoa hc ca Taylor v nhng ngi pht trin hc thuyt
ny ng gp quan trng cho s ra i mt phn ngnh ca Tm l hc - Tm l hc qun l C
th xem nhng t tng, quan im ca h nh mt tin hnh thnh Tm l hc qun l.

Created by AM Word
2
CHM

III. TM L HC QUN L TR THNH MT KHOA HC

1. Nhng ngi sng lp
Tm l hc qun l hnh thnh vo th k th XX, chnh xc hn l vo u nhng nm 1900
(Paul E. Spector, 2000). Nhng nh tm l hc qun l u tin thc t l cc nh tm l hc thc
nghim khi h hng n ng dng mt phn ngnh tm l hc mi gii quyt nhng vn
thc tin ca t chc.
14
Theo P. E. Spector, hai nh tm l hc c xem nh l nhng ngi sng lp phn ngnh
tn! l hc ny l Hugo Munsterber v Welter Dill Scott (Paul E. Spector, 2000). C hai u l
nhng nh tm l hc thc nghim, u l gio s ca trng i hc. H ng dng tm l hc
vo gii quyt nhng vn ca t chc.
- Munsterber ng dng tm l hc vo vic la chn nhng ngi lao ng trong thc
tin ca t chc v s dng cc trc nghim tm l gii quyt vn ny.
- Scott quan tm v tip tc nghin cu mt s vn m Munsterber tm hiu, trong
c Tm l hc qung co. Nhng nghin cu ca Scott dn n s ra i Hc thuyt v
qung co ca ng vo nm 1903, cn Munsterber cho xut bn cun sch "Tm l hc v hiu
qu ca sn xut cng nghip" nm 1913.
Trong Chin tranh th gii ln th I, nhng vn v tm l hc cng nghip v t chc
c s dng trong qun i M v chnh s ng dng ny to iu kin pht trin lnh vc
Tm l hc qun l. Khi nc M tham gia vo cuc chin tranh nm 1917 th nhiu nh tm l hc
c iu vo qun i. Trong thi gian ny, cc trc nghim tm l vi thang o ln c
s dng nghin cu ngh nghip ca con ngi, sau c ng dng vo lnh vc gio dc.
Trong thi gian gia hai cuc chin tranh th gii, Tm l hc qun l pht trin kh
mnh. N c hu ht cc lnh vc nh ngy nay. Nm 1921 ti Trng i hc Tng hp Quc
gia Penn (M), mt lun n Tin s tm l hc v lnh vc cng nghip c bo v. Tc gi ca
n l Brune V. Moore. iu ny cho thy, Tm l hc khng ch c ng dng vo nghin cu
cc vn ca t chc, ca sn xut, m ngi ta cn ch o to cc chuyn gia tm l hc
qun l trnh cao.
Vo thi gian ny, mt nghin cu ni ting v tm l hc qun l l nhng nghin cu
Hawthorne, c bt u nhng nm 1920 v ko di n nhng nm 1930. Cng trnh ny do cc
nh nghin cu ca Vin k thut Massachusetts v Trng i hc Tng hp Harvard thc hin
ti Cng ti in min Ty thuc Chicago (M), ni c khong 30.000 cng nhn c tuyn dng
t 60 quc gia. Cc th nghim Hawthorne. nhm nghin cu con ngi trong mi trng lm vic
ca anh ta. Cc th nghim Hawthorne mang tnh cch mng v lch s. Chng gi mt v tr quan
trng trong ton b lnh vc khoa hc x hi (Marina Phao, 1990). Cc nghin cu Hawthorne
ch ra vai tr ca hnh vi con ngi trong t chc. Cc nghin cu cng chng minh rng cm
xc, tm trng, thi ca ngi lao ng quan trng hn c cc yu t vt cht, kinh t. Mt
khc, hnh vi con ngi ph thuc v chu nh hng bi t duy ca nhm. y l vn cn
c quan tm trong qun l t chc.
Sau cc th nghim Hawthorne, cc nh nghin cu hng n tm hiu nhng kha cnh
tm l ca qun l hnh chnh. Cc cng trnh.nghin cu ny gp phn quan trng vo s hnh
thnh v pht trin Tm l hc qun l hin i. Nhng i din tiu biu cho hung nghin cu
ny l Marry Parker Follett, Chester Barnard, Kurt Lewin v cc cng s ca ng. Thm ch,
ngi ta cn xem Marry Parker Follett, Chester Barnard, Kurt Lewin... nh nhng ngi sng lp
Tm l hc qun l hin i (Terry A. Beehn, 1996).
15
- Mary Parker Follet (1868 - 1933)
Nu nh Taylor ch trng n kha cnh kinh t trong qun l, Fayol quan tm n vai tr,
v tr ca ngi qun l, tnh cng bng v tinh thn tp th ca qun l, th Mary Parker Follet -
nh nghin cu v hot ng qun l li xem xt n mt kha cnh mi ca qun l - kha cnh
tm l hc v x hi hc v con ngi.
Khi nghin cu hot ng qun l, b nh gi vai tr ca giao tip v i sng ca nhm
i vi con ngi. Theo M.P.Follet, giao tip l nhu cu khng th thiu c i vi con ngi,
mi c nhn lun lun gn b vi ngi khc v l thnh vin ca cc nhm khc nhau, cc suy
ngh, tnh cm ca con ngi b chi phi bi t tng ca nhm.
Trong nghin cu ca mnh, Follet rt quan tm n mt vn c tnh ph bin ca cc
nhm l bn cht v s ny sinh cc mu thun. Khi nghin cu mu thun ca nhm, b khng
ch lt t ci bn cht, cc hnh thc biu hin ca n, m cn ch ra cc phng php gii quyt
n.
Mt vn tm l x hi khc c Follet ch trng trong cc cng trnh nghin cu ca
mnh l cc phm cht ca ngi lnh o, l ngh thut qun l. Theo b, ngi lnh o cn c
tnh kin tr, nng lc thuyt phc, s kho lo trong c x, trnh hiu bit cao. Ngi lnh o
khng nn lm mt ng ch, m phi l ngi phi hp, gio c v o to, phi quan tm n
thi hp tc ca cp di, ch khng phi l thi phc tng. Nu Taylor rt c gng a tnh
h thng v lgic vo qun l, th Follet li ra sc xy dng t tng phi hp, hp tc v s thng
nht trong qun l.
- Chester Irwing Barnard (1886 - 1961)
Barnarrd sinh ngy 7 thng 11 nm 1886 ti Maldern, Massachusetts. ng hc ti trng
MountHormon, sau l trng Harvarrd. ng hc kinh t v qun tr. ng nhn 7 hc v tin
s danh d dnh cho nhng cng trnh nghin cu v cc t chc v nhng cng hin ca ng.
Barnarrd rt quan tm n nhng phong cch qun l trong thc tin, trong ng nh gi
cao nht tinh thn trch nhim, tnh tch cc ca ngi qun l trong t chc (Terry A. Beehr,
1996). ng vit cun Chc nng ca ngi qun l. Cun sch ny ra i trong giai on m
nhng pht hin th nghim ca Hawthone bc b nhng l thuyt v qun l theo khoa hc.
Cun Chc nng ca ngi qun l em li danh ting cho ng v gip ng to c
ch ng ca mnh trong lch s t tng qun l (Marina Pinto, 1990). ng c gng pht trin
mt l thuyt ton din v hot ng hp tc trong t chc chnh thc. ng khng bng lng vi
nh ngha v t chc nh l mt nhm ngi c phi hp vi nhau, theo ng t chc phi l
mt h thng hot ng phi hp c thc ca hai hay nhiu ngi. ng nh gi cao s phi hp
v c kt ca cc thnh vin trong t chc. Theo ng l nhng yu t c tm quan trng hng
u i vi s tn ti v pht trin ca t chc. Nm 1948 ng vit cun T chc v qun l.
16
Nhng hn ch trong cc cng trnh nghin cu ca Barnard th hin ch, ng t ni n
c ch hot ng ca nhng ngi lnh o cp cao, ng t nghin cu v ti nng, quyn lc ca
ngi lnh o. Tuy vy, nhng cun sch ca ng c nh hng ln n nhng t tng, l
thuyt v qun l. l s kt hp gia kinh nghim v tr tu mang tnh t duy h thng cao.
- Kurt Lewin (1890 - 1947)
Lewin t hc v Tin s ti i hc Tng hp Berlin. Nm 1932 ng sang nh c ti M.
Bng cc nghin cu l lun v thc nghim ca mnh, ng tr thnh nh tm l hc ni ting.
Nm 1946, ti Trng i hc Tng hp En - Arborsko (Michigan), ng sng lp ra
Trung tm nghin cu ng thi nhm. ng lnh o nhm nghin cu thc nghim vi
phng php nghin cu mi c tn gi l Nhm T. Nm 1935, ng cho xut bn cun sch "L
thuyt v ng thi ca nhm". Theo ng, nhm phi c s thng nht cao v ng c v s tng
tc gia cc thnh vin. Khi nghin cu v nhm (loi nhm nh), Lewin rt quan tm n cc tc
ng tng h trc tip, s ph thuc ln nhau gia cc thnh vin.
Trong cc nghin cu v t chc, Lewin quan tm n s tng h trc tip, n s ph
thuc ln nhau gia cc thnh vin ca t chc. ng cng ch n nghin cu v phong cch
ca ngi lnh o v chia ra ba phong cch lnh o c bn: phong cch quyn uy, phong
cch dn ch v phong cch t do (Lewin,1939). Cch phn loi ny ca ng n nay vn cn gi
tr.
2. S pht trin ca Tm l hc qun l sau Chin tranh th gii ln th II
Sau Chin tranh th gii ln th II, Tm l hc qun l bc vo giai on pht trin mnh
m - S pht trin mang tnh bng n. Nhng nghin cu v l lun v thc tin ca Tm l hc
qun l thi k ny tp trung vo vo ba ch ln: S lnh o, nhm v nhng vn tm l ni
tm ca con ngi nh ng c, nhu cu (Terry A. Beehr, 1996).
2.1. Nhng nghin cu v s lnh o trong Tm hc qun l
S lnh o lun lun l vn trng tm ca nhng nghin cu ca Tm l hc qun l, v
y l mt trong hai thnh t cu thnh hot ng qun l. Ngi lnh o l ch th chnh ca
hot ng ny.
Sau Chin tranh th gii th II, vn lnh o c ch nghin cu ca c tm l hc
phng Ty v tm l hc X vit.
M, vn lnh o c nghin cu ti i hc Tng hp Illinois, i hc Tng hp
Michigan, i hc Tng hp Quc gia Ohio trong nhiu nm. Nhng nghin cu cc trng i
hc ny tp trung vo cc vn :
Th nht, phong cch lnh o. Vn ny c nghin cu c t gc l lun v thc
tin.
17
Th hai, hnh vi ca ngi lnh o.
Cc nh tm l hc s dng trc nghim tm l tm hiu phong cch lnh o. Hn
mi nm sau Chin tranh th gii th II, nhng nghin cu ca French v Raven (1959) tp
trung tm hiu v tm l ca nhng ngi di quyn. Hai nh tm l hc ny c gng i tm li
gii cho cu hi: Ti sao qun chng i theo nhng ngi lnh o v nhng ngi lnh o mong
mun qun chng lm nhng g?
Theo French v Raven, s d nhng ngi di quyn tun th theo ngi lnh o v
ngi lnh o nh hng n c cp di l nh vo quyn lc. y c nm loi quyn lc:
+Quyn lc ban thng;
+Quyn lc p buc;.
+Quyn lc hp php;
+Quyn lc hp dn;
+Quyn lc chuyn mn.
Sau Chin tranh th gii ln th II, Stogdill nghin cu nhiu v mt s phm cht c
th ca ngi lnh o - Nhng phm cht m ngi lnh o khc bit vi nhng ngi di
quyn.
Nm 1948, ng cho cng b kt qu nghin cu v nhng c im ni bt ca ngi lnh
o. y l c s hnh thnh Hc thuyt v nhng c im ni bt ca ngi lnh o. Hc
thuyt ny thu ht c ch ca mt s nh tm l hc. Mt s nghin cu c thc hin
trn c s ca hc thuyt trn. Lord, De Vader, Alliger (1986) tm hiu v mi lin h gia tri
gic v cc c im ni bt. Mann (1959) tm hiu v tr tu ca ngi lnh o.
Mt hng nghin cu khc v ngi lnh o trong giai on ny l nghin cu ca Miner
nm 1965, 1978 v ng c qun l ca ngi lnh o. Vo nhng nm 1950, ti Trng i hc
Tng hp Quc gia Ohio c nhng nghin cu v hnh vi lnh o.
Mt hc thuyt ng lu khc v ngi lnh o trong thi gian ny l Hc thuyt ngu
nhin v ngi lnh o do Fiedler a ra nm 1967.
Trong thi gian ny c nhiu cng trnh nghin cu v s lnh o c xut bn. C th
k ra mt s cng trnh ng ch sau: The Psychology of Power (Ronald V. Sampson, 1966),
Group Leadership (Marilyn M. Bates, Clarence D. J ohnson, 1972), Leadership in Organizations
(Paul M. Bons, Robert M. Mcdannell, William A. Knowlton..., 1981), Leaders, Fools, and
Impostoes (Manfred F. R. Kets De Vries, 1993) v.v...
18
Trong tm l hc X vit, nhng kha cnh tm l ca ngi lnh o cng c nhiu nh
tm l hc quan tm. Cc nh tm l hc X vit da vo quan im ca tm l hc mc-xt xem
xt vn . Trong s nhng nh tm l hc nghin cu v ngi lnh o ca tm l hc X vit
trong giai on ny phi k n cc tn tui nh: I. P. Vonkop, Iu. N. Emelianop, E. C. Kyzmin,
B. D. Pargin, A. G. Sorokova, Iu. A. Tikhomirop, L. I. Umanxki, V. Ph. Pybakhin...
Cc nh tm l hc X vit tp trung tm hiu cc kha cnh sau ca ngi lnh o:
+Chc nng v cu trc hot ng qun l ca ngi lnh o (Iu A. Tikhomirop, V.G.
Aphanaxep, L.I. Umanxki, V. Ph. Pybakhin...).
+Nhng kha cnh tm l - x hi ca vic ra quyt nh qun l (B.Ph. Lmop, Iu. A.
Tikhomirop, B.D. Pargin, A.G. Sorokova, V.G. Aphanaxep, O. V. Koznova, V.A. Bakeep...).
+Phong cch ca ngi lnh o (P. X. Sakurop, V. Ph. Pybakhin, L. Zuraplep, V.M.
Sepen...).
+Nhng kha cnh tm l ca vic nng cao nng lc lm vic ca ngi lnh o (V.M.
Sepen).
2.2. Nhng nghin cu v nhm trong Tm l hc qun l
Nhng kha cnh tm l ca nhm trong hot ng qun l c nhiu nh nghin cu
quan tm.
Trong Tm l hc phng Ty, sau Chin tranh th gii ln th II, cc nh tm l hc quan
tm ti ba vn c ngha c bit ca nhm l:
1) S c kt v phn li ca nhm thng qua vic thc hin cc chun mc nhm.
2) Qu trnh gii quyt vn ca nhm.
3) Giao tip ca cc thnh vin bn trong nhm.
Vn c kt v phn li ca cc thnh vin trong nhm c Seashore nghin cu vo nm
1954. Theo Seashore, s c kt ca nhm c thc hin trn c s cc chun mc nhm v lun
l yu t c bn ca ng thi nhm.
Cc qu trnh ca nhm, c bit l s tng tc gia cc thnh vin khi gii quyt nhng
vn ca nhm lun lun l vn trng tm trong cc nghin cu ca giai on ny. Mt s
nh tm l hc nghin cu nhiu v vn ny nh: Bales (1950), Ben ne v Sheats (1948),
Duetsch (1949).
H thng giao tip v giao tip gia cc thnh vin trong nhm tr thnh s ch ln
ca cc nh tm l hc sau chin tranh. l nhng nghin cu thc nghim trong phng th
nghim ca Leavitt (1951). Cc nh tm l hc cn quan tm n giao tip trong nhm nh, giao
19
tip gin tip ca cc thnh vin ca nhm trong qu trnh gii quyt vn ca nhm. Vn
nhm cng c nhiu nh tm l hc X vit quan tm. l nhng nghin cu ca A.L.
Xvensinxki, E.C. Kuzmin, A.G. Sorokova, L.I. Umanxki, V.Ph. Pybakhin, G.M. Anrieva, I.P.
Vonkop, Iu.N. Emelianop... vo nhng nm 80 ca th k XX.
Cc nh tm l hc X vit cho rng nhng tp th lao ng sn xut l i tng ca hot
ng qun l. y, cc nghin cu tp trung tm hiu v cu trc t chc, v chc nng ca cc
nhm khng chnh thc, v.s c kt tm l, v -bu khng kh tm l x hi; v mu thun, xung
t... ca tp th lao ng sn xut.
Mt nh tm l hc X vit khc l V.M. Spen (1984) tm hiu nhng kha cnh tm l
ca vic t chc tp th, gio dc v kch thch lao ng trong tp th.
Sau khi Lin X sp , nn tm l hc Nga c bn vn k tha nhng vn l lun c bn
v nhm ca tm l hc X vit. Nhng nghin cu v nhm trong giai on ny c thc hin t
gc ca tm l hc x hi v tp trung vo cc kha cnh sau:
+S tng tc trn nhn cch (Znakop, 1994; Anrieva, 1988).
+Tm l nhm nh (Anrieva, 1994; Pargin, Kocnhin, 1979...).
+Tm l ca nhng quan h lin nhm (V.P. Ageep, 1983; V P. Poziakova, 1992).
+Tm l ca cc nhm x hi ln (Anrieva, Diligenxki...).
2.3. Nhng nghin cu v ng c v nhu cu
Sau Chin tranh th gii th II, tm l hc phng Ty c mt s nghin cu v mi lin
h gia nhu cu ca ngi lao ng v sn phm m h lm ra (Brayfield v Crockett, 1995;
Herzberg, Mausner, Peterson, Capwell, 1957, Vroom, 1964). Vn nhu cu trong ngh nghip
c trnh by kh k trong l thuyt ca Herzberg (1968).
Mt nghin cu quan trng v ng c ca ngi lao ng trong thi gian ny l cc hc
thuyt ca Douglas Mc Gregor (1906- 1964): Thuyt Y v thuyt X.
- Thuyt Y ca Mc Gregor da trn c s Thuyt nhu cu ca Masslow v Thuyt ng c
ca Herzberg. Thuyt Y l mt khoa hc v qun l thng qua tnh t gic v t ch ca ngi lao
ng, thay cho s qun l v iu khin ca ngi lnh o v cc hnh thc k lut.
Theo Mc Gregor, nhim v ca ngi lnh o l phi to ra nhng iu kin cn thit, ph
hp cc thnh vin ca t chc c th t c nhng mc tiu ca mnh mt cch tt nht
bng s c gng ht mnh v mc tiu chung ca tp th. Theo ng, khi nhng thnh vin ca tp
th c giao cng nhiu quyn t ch, c tham gia cng nhiu vo thc hin cc mc tiu ca
t chc, tc l h cng c tin tng bao nhiu th tinh thn t gic ca h cng ln by nhiu.
20
iu quan trng l nhng ngi qun l phi giao nhng cng vic cho nhng ngi ng tin cy
v khuyn khch h lm vic.
- Thuyt X a ra ba quan im c bn, ng thi cng l ba ni dung chnh ca l thuyt
ny. l:
1) Mt ngi bnh thng c mi c cm vi cng vic s ln trnh n nu c th c.
2) V c im khng thch lm vic ca con ngi, nn mi ngi u phi b p buc iu
khin, hng dn v e do bng cc hnh pht h phi c gng hoan thnh mc tiu ca ca
tp th.
3) Ngi bnh thng bao gi cng thch b lnh o, mun trn trnh trch nhim, t c ho
bo v ch thch an thn (Marina Phao, 1990).
Theo Mc Gregor, nhng ngi lao ng bnh thng thng khng c tinh thn t gic v t
c trch nhim trong qu trnh lm vic, nn ngi lnh o buc phi s dng cc bin php c
tnh p buc, thm ch c cc hnh pht buc h phi lm vic. Mc Gregor cho rng, ch c tin
bc, li nhun v nhng hnh pht e do mi thc y c ngi lao ng lm vic.
Nu thuyt Y hng n khuyn khch tinh thn t gic, quyn t ch ca ngi lao. ng,
th thuyt X -li nhn mnh nguyn tc qun l nghim khc, ch trng vic kim tra, gim st
ngi lao ng.
Thuyt Y v thuyt X ca Mc Gregor l hai quan im, hai cch nhn v cch thc qun l
con ngi trong mt t chc. Tuy c trnh by nhng quan im khng tht tch cc v con ngi
trong hot ng qun l, song Mc Gregor vn tin tng rng bn cht con ngi vn khng phi l
li nhc v khng th tin tng c, m h lun tim n nhng kh nng ln sng to v
pht trin. iu quan trng th hin ch l ngi lnh o phi lm th no khi dy tim
nng to ln mt cch ng lc v hiu qu nht.

Created by AM Word
2
CHM

IV. S PHT TRIN TM L HC QUN L VIT NAM

nc ta, nu Tm l hc l mt khoa hc cn non tr, th Tm l hc qun l li l mt
phn ngnh cn rt mi m. S hnh thnh v pht trin ca phn ngnh tm l hc ny Vit
Nam c th phn theo my giai on c bn sau:
1. Tm l hc qun l trong giai on ca c ch tp trung bao cp
21
Trong giai on chng ta thc hin c ch tp trung bao cp, xy dng ch ngha x hi
min Bc, Tm l hc c ging dy ti mt s trng, c bit l nhng kho hc dnh cho
cc cn b qun l. Tm l hc qun l c ging dy trong giai on ny chu nh hng ch yu
ca Tm l hc qun l X vit. Mt s nh tm l hc X vit c mi sang ging dy v Tm
l hc qun l cho cc cn b qun l ca Vit Nam.
Vic thc hin cc ti nghin cu v Tm l hc qun l hu nh t c thc hin. C
ch qun l tp trung l c ch qun l mang tnh k hoch ho cao v tnh mnh lnh trao. C l v
vy m ngi ta cn t quan tm n vic lm th no nng cao hiu qu qun l. Mt khc,
trong thi gian ny chng ta tp trung cao cho cuc khng chin chng M. i sng kinh t
cn nhiu kh khn cng l mt nguyn nhn c bn l gii cho vic nhng nghin cu v Tm l
hc qun l cha c quan tm nhiu trong thi gian ny.
2. Tm l hc qun l t thi i mi t nc n nay
S nghip i mi t nc (bt u t nm 1986, ch yu t nm 1990) vi vic chuyn
i t c ch tp trung bao cp sang c ch th trng nh hng quan trng n s pht trin
ca Tm l hc nc nh, trong c Tm l hc qun l. C th ni y chnh l thi im ra i
Tm l hc qun l nh mt phn ngnh tm l c lp Vit Nam. Vic ging dy Tm l hc
qun l giai on ca c ch tp trung bao cp c th xem l tin cho s ra i ca Tm l hc
qun l nc ta.
Vic Tm l hc qun l tr thnh mt phn ngnh Tm l hc c lp nc ta xut pht t
nhng nguyn nhn c bn sau:
Th nht, s i hi ca thc tin i sng x hi.
Khi chng ta chuyn sang c ch qun l mi - C ch th trng c s qun l ca Nh
nc theo nh hng XHCN t ra trc chng ta mt nhim v bc xc v kh khn l lm
th no nng cao c nng lc qun l x hi, trc ht l trong lnh vc qun l kinh t. C
nh vy chng ta mi thot khi khng hong kinh t, pht trin kinh t - x hi ca t nc, hi
nhp v cnh tranh c vi cc nc trong khu vc v quc t
n lc chng ta phi thay i cch thc qun l nng cao hiu qu ca hot ng ny.
Nhiu nm qua c ch c to ra - mt cch thc qun l mang tnh mnh lnh, hnh chnh, quan
liu, duy ch vi mt t duy x cng, tr tr v nh hng nng n ca tm l tiu nng.
Vic nng cao nng lc qun l khng ch i hi c nhng thay i trong vic hoch nh
v thc thi cc ch trng, chnh sch ca ng v Nh nc m cn c s tham gia ca cc
ngnh khoa hc, trong c khoa hc tm l. Bi l, yu t quyt nh hiu qu qun l x hi l
con ngi - con ngi vi th gii tm: l phc tp c-a mnh. Tm l hc qun l c th gip cc
nh lnh o v qun l hiu tt hn v con ngi - con ngi vi t cch l i tng ca hot
ng qun l v c th gip h c nhng k nng, bin php qun l ph hp. Do vy, vic ging
dy Tm L hc qun l trong nh trng, vic tin hnh cc ti nghin cu v inh vc tm l
hc ny tr nn cn thit khng th thiu c.
22
Th hai, vo thi im ny hi t v tin l lun v nng lc nghin cu.
Trong nhiu nm ca c ch tp trung, ng v Nh nc ta c mt s lng kh ln cn
b sang o to bc i hc v sau i hc Lin X, cng nh cc nc ng u v chuyn
ngnh Tm l hc. Sau khi tr v nc s cn b ny tr thnh lc lng nng ct trong xy
dng v pht trin ngnh Tm l hc nc nh, trong c Tm l hc qun l.
V l lun, t thp k 70 n thp k 90 ca th k XX mt s cun sch v Tm l hc qun
l ca. cc tc. nc.ngoi c dch sang ting Vit v c xut bn. Bn cnh mt s
cun v khoa hc qun l cng c dch v xut bn. Cc cun sch ny tr thnh gio trnh
ging dy mn Tm l hc qun l trong nh trng v ti liu phc v cho hot ng nghin
cu v phn ngnh khoa hc ny. C th k ra mt s cun sch dch, c xut bn trong thi
gian ny: Lao ng ca ngi lnh o (Aphanasep V.G., Gvisiani D.M., Ppop G.H., NXB Lao
ng, 1976), Ngi lnh o v cp di (Kovalepxki S., NXB Lao ng, 1978), Nhng vn
x hi tm l trong qun l (Mikheep V. I., NXB Lao ng, 1979), Tm l hc x hi trong qun l
(Lebedep V.I. NXB S tht, 1981). Nhng c im tm l ca vic thng qua nhng quyt nh
qun l (Kitop A.I., NXB Thng tin l lun, 1985), Cc phong cch qun l (Dominique Chalvin,
NXB Khoa hc v K thut, 1993), B quyt thnh cng trong qun l (J onh Loceett, Trung tm
Thng tin Khoa hc K thut ho cht 199a), Ngh thut qun l kiu Nht Bn (Mitokasu Aoki
NXB S tht, 1969), Ngi Nht qun l sn xut nh th no (J . Schonberner, NXB. KHXH,
1989), Ti sao Nht Bn ti thnh cng (Michio Morishima NXB KHXH, 1991), Nhng vn
ci yu ca qun l (Harold Koontz, Cyril Odennll, Heinz Weihrich, NXB Khoa hc v K thut,
1994), Qun l l g? (Aunapu F.F. NXB Khoa hc v K thut, 1994), Nh qun l gii - Ngh
thut lnh o (Au ren U. NXB Thnh ph H Ch Minh, 1994), Qun l trong thi i bo tp
(Drucker Peter, NXB Chnh tr Quc gia, 1993), Cha kho ca s thnh cng v qun l ca Nht
Bn (Masaakiimai Kaizen, NXB Thnh phng Ch Minh, 1994) v.v...
Cng vi cc cun sch ca cc tc gi nc ngoi, mt s cun sch do cc nh tm l hc
v nhng ngi quan tm n tm l hc nc ta vit tr thnh nhng ti liu quan trng phc
v cho hot ng ging dy v nghin cu Tm l hc qun l Vit Nam. C th k ra mt s
cng trnh sau: Nhng kha cnh tm l ca qun l (Mai Hu Khu, 1985), Gim c - Nhng yu
t thnh cng ( Long, V Dng, 1990), Tm l x hi vi qun l (V Dng, 1995), C s
tm l ca kp lnh o (v Dng, 1995), Tm l hc x hi vi qun l doanh nghip ( Long,
V Dng - ch bin, 1995), Tm l hc trong qun l nh nc (Mai Hu Khu, 1993), Tm l hc
dnh cho ngi qun l, lnh o (Nguyn B Dng, L Don T, 1995), Tm l hc lnh o
(Nguyn Thnh Khi, Nguyn B Dng, Nguyn Vn To, 1996), Tm l hc lnh o, qun l
(Trn Ngc Khu - ch bin, 2003) v.v... Ngoi cc sch xut bn, ti v Tm l hc qun l
cng c vit kh nhiu trn cc tp ch khoa hc trong nc, c bit l trong Tp ch Tm l
hc.
V thc tin, Tm l hc qun l c ging dy ti nhiu trng i hc v cao ng
nc ta trong thi gian gn y. mt s trng, Tm l hc qun l l mt mn hc c bn trong
chng trnh o to l Khoa Tm l hc, i hc Khoa hc X hi v Nhn vn, Khoa Tm l
- Gio dc, i hc S phm H Ni, Khoa Tm l x hi (nay l Vin X hi hc v Tm l hc
23
lnh o qun l), Hc vin Chnh tr Quc gia H Ch Minh, Khoa Tm l hc (nay l Khoa X
hi hc v Tm l hc lnh o qun l), Phn vin H Ni (nay l Hc vin Chnh tr khu vc I),
Hc vin Chnh tr Quc gia H Ch Minh, Khoa Tm l hc qun s, Hc vin Chnh tr qun
s,...
Tm l hc qun l cng tr thnh ti ca nhiu cng trnh nghin cu khoa hc ca mt
s vin nghin cu v trng i hc. l Vin Tm l hc, Khoa Tm l x hi v Khoa Tm l
hc, Hc vin Chnh tr Quc gia H Ch Minh,... iu ng lu l Tm l hc qun l v
ang tr thnh ti nghin cu ca mt s kho lun tt nghip ca sinh vin, lun vn Thc s,
lun n Tin s tm l hc nc ta trong thi gian qua v hin nay. Lun n Tin s v ti tm
l hc qun l u tin nc ta c bo v vo nm 1996 ti Trng i hc S phm H Ni.
l lun n Tin s ca Nguyn Th Phng Anh vi ti Mt sot c im tm l - x hi
ca nh doanh nghip. Sau ny, s lng cc kho lun tt nghip, lun vn cao hc, lun n
Tin s Tm l hc v ti ny c bo v ngy mt nhiu ti cc c s o to trong nc.
Nh vy, Tm l hc qun l khng ch c ging dy trong trng i hc, m cn c
nghin cu trong i sng x hi, c o to trnh sau i hc. iu ny xut pht t vai
tr to ln ca Tm l hc qun l trong i sng, trc ht l i vi hot ng qun l x hi, c
bit l qun l kinh t. Mc d vy vic hon thin nhng vn l lun ca Tm l hc qun l v
pht trin phn ngnh tm l hc ny vn ang t ra trc chng ta nhiu nhim v kh khn v
nng n.
CU HI THO LUN
1. Trnh by nhng tin hnh thnh v pht trin Tm l hc qun l Ti sao s hnh
thnh Tm l hc qun l li gn lin vi s pht trin kinh t v x hi.
2. Phn tch qu trnh hnh thnh v pht trin ca Tm l hc qun l..
3. Phn tch qu trnh hnh thnh v pht trin ca Tm l hc qun l nc ta. Thc tin
x hi ca nc ta hin nay t ra nhng yu cu g i vi vic pht trin ca Tm l hc qun
l?

Created by AM Word
2
CHM

Chng 3: KHI NIM QUN L V LNH O

GIO TRNH TM L HC QUN L Phn 2: TM L NGI LNH O
Trong i sng x hi tn ti ng thi hai khi nim qun l v lnh o, cng nh cc khi
nim ngi qun l v ngi lnh o. C khng t ngi v mt s nh nghin cu ng nht
24
hai khi nim ny vi nhau. V h cho rng ni hm ca hai khi nim ny ging nhau v kh
phn bit rch ri ranh gii ca chng. C mt s nh nhin cu li cho rng khng nn tch
chng thnh hai khi nim ring bit, m nn xp chng bn cnh nhau, dng nh thnh mt khi
nim lnh o, qun l v t y c cc khi nim: tm l hc lnh o, qun l; ngi lnh o,
qun l.
Vy vn y cn c hiu nh th no? Chng ti cho rng y khng phi l hai khi
nim ng nht, m l hai khi nim khc nhau. Song chng l c nhng im ging nhau rt c
bn. l i tng tc ng - i tng tc ng ca qun l v lnh o u l con ngi (tt
nhin i tng tc ng ca hot ng qun l cn l c s vt cht). l gii vn ny chng
ta cn tm hiu ni hm v bn cht ca hai khi nim ny.

I. KHI NIM QUN L
II. KHI NIM LNH O
III. S KHC BIT GIA NGI QUN L V NGI LNH O

Created by AM Word
2
CHM

I. KHI NIM QUN L

GIO TRNH TM L HC QUN L Phn 2: TM L NGI LNH O Chng 3:
KHI NIM QUN L V LNH O
1. Khi nim
Qun l l mt hot ng cn thit cho tt c cc lnh vc ca i sng con ngi. u con
ngi to lp nn nhm x hi l cn n qun l, bt k l nhm khng chnh thc hay
nhm chnh thc, l nhm nh hay nhm ln, l nhm bn b, gia nh hay cc on th, t chc
x hi, bt k mc ch, ni dung hot ng ca nhm l g.
Khi nim qun l c s dng rng ri trong nhiu lnh vc khoa hc. Vi tm quan trng
nh vy nn hnh thnh nn c mt ngnh khoa hc - Khoa hc qun l. Do vy, c nhiu cch
nh ngha v khi nim qun l. Cc nh nghin cu nhiu gc tip cn c nhng quan nim
khc nhau v khi nim ny.
Xt v chc nng, qun l l mt h thng t chc. T gc ca hot ng kinh doanh, cc
nh doanh nghip M cho rng: Qun l l a nhng ngun vn v con ngi v ca ci vo cc
n v t chc v nng ng t c mc tiu, mt mt, bng cch m bo tho mn ti a
ngi hng li, mt khc, m bo tinh thn v tnh cm v thc hin cho nhng ngi cp vn.
Khi phn tch khi nim qun l, cc nh nghin cu rt ch n i tng ca hot ng qun l.
25
Ngi ta cho rng, mt iu c tnh nguyn tc l trong thc ca nhng ngi qun l phi
lun lun hin din quan im: "Qun l khng phi l lnh o s vic, m l s pht trin con
ngi". Qun l l chp nhn con ngi nh h vn th, vi s hiu bit, s o to, kinh nghim
ca ngi lnh o a vic hon thin h bng cch nng cao trnh , ci thin nng lc v sa
cha khuyt im ca h. Thnh cng ca mi. s n lc qun l ph thuc vo chnh s hon
thin ny v chnh n cho php o c nng khiu lnh o.
Xt v mt chc nng, qun l l h thng t chc. C nhiu cch nh ngha v hot ng
ny.
Theo Mary Parker Follet (M): Qun l l ngh thut khin cng vic c thc hin thng
qua ngi khc. Mt s nh nghin cu khc li cho rng qun l l mt qu trnh k thut v x
hi nhm s dng cc ngun tc ng ti hot ng con ngi, nhm t c cc mc tiu ca t
chc.
Theo ngha chung nht t gc ca Tm l hc, qun l c hiu nh sau: Qun l l s
tc ng c nh hng, c mc ch, c k hoch v c h thng thng tin ca ch th n khch
th ca n.
T ni hm ca khi nim qun l cho thy:
a) Qun l c tin hnh trong mt chc hay mt nhm x hi. Tc l, hot ng qun l
ch cn thit v tn ti i vi mt nhm ngi. Cn i vi mt c nhn, anh ta t iu khin hot
ng ca mnh..
b) Qun l gm cng vic ch huy v to iu kin cho nhng ngi khc thc hin cng
vic v t c mc ch ca nhm.
c) Hot ng qun l gm hai b phn cu thnh: ch th qun l v i tng qun l.
d) Khi ni n hot ng qun l chng ta ch yu ni n hot ng qun l con ngi.
) H thng qun l c hiu nh s phi hp c t chc v thng nht.
Theo nh tm l hc Nga A. L. Xvensinxki, khi hiu qun l nh mt s lin kt thng nht
mt cch c mc ch v c t chc th h thng ny c nhng c im c bn sau:
1) Cc mc ch ca hot ng qun l v cc chc nng ca cc thnh vin tham gia vo
hot ng ny.
2) S la chn cc thnh vin c th to nn hot ng qun l nh mt tng th.
3) Nhng quy nh v mi lin h vi bn ngoi.
4) Xy dng cu trc ca t chc iu chnh cc mi lin h, cc chun mc, cc quyn
hn, cc b phn, cng nh hot ng ca h thng qun l.
26
5) m bo thng tin theo cc tuyn quan h trn - di, ngang, trong ni b ca nhm v
vi bn ngoi nhm.
6) Cc bc thng qua quyt nh v thc hin quyt nh.
C th ni, h thng qun l l s tc ng tng h, bin chng gia ch th v khch th
qun l.
2. Bn cht ca qun l
- Qun l l nhng tc ng c phng hng, c mc ch r rng ca ch th qun l.
- Qun l l hot ng tr tu mang tnh sng to cao. Qun l l mt khoa hc v l mt
ngh thut.
+Qun l l khoa hc, v n vn dng tri thc c h thng ho, l s vn dng cc quy
lut ca ch th qun l gii quyt cc vn t ra.
+Qun l l ngh thut: v y l loi hot ng c bit - hot ng ny i hi phi vn
dng ht sc kho lo, linh hot v sng to nhng tri thc, nhng kinh nghim tc ng n
i tng qun l - cc c nhn c th. Mi con ngi l mt nhn cch, mt th gii tm l phong
ph v phc tp.
- Qun l i hi phi tun theo nhng nguyn tc nht nh.
- Hiu qu ca hot ng qun l ph thuc vo c cu t chc - vic i mi c.cu t chc
ph hp vi hon cnh v mc tiu qun l.
- Qun l thc cht l qun l con ngi, v con ngi l yu t quyt nh trong gii quyt
cc vn : Mi thnh cng hay tht bi ca t chc u lin quan ti vic gii quyt cc mi quan
h gia nhng con ngi vi nhau.

Created by AM Word
2
CHM

II. KHI NIM LNH O

1. Khi nim
27
Lnh o l g? l mt cu hi c nhiu nh nghin cu quan tm, thm ch mt s
nh chnh tr cng cp n vn ny.
S lnh o l mt trong nhng ti nghin cu rng ln nht trong Tm l hc, c bit l
Tm l hc cng nghip v t chc. Stogdill trong gn 10 nm tng kt nhng nghin cu v s
lnh o v vit thnh mt cun sch c xut bn nm 1981. Trong cun sch ny ng tng
kt c hn 3.000 cng trnh nghin cu v s lnh o. Mt nh nghin cu khc l Bass cng
trong. vng 7 nm (1974 - 1981) tng kt nhng cng trnh nghin cu v s lnh o v ng
a ra nhn nh: Trong vng 7 nm ny c hn 5.000 cng trnh nghin cu v s lnh o.
T nm 1981 n nay, nhng cng trnh nghin cu v vn ny chc chn cn ln hn con s
thng k c.
Nh vy, s lnh o r rng tr thnh mt ti quan trng ca khoa hc tm l. C th
dn ra mt s nh ngha v s lnh o nh sau:
J onh D. Millet trong cun sch Management on the public service cho rng:
"Lnh o l du dt v iu khin cng vic ca mt t chc t c nhng mc tiu
mong mun".
Keith Davis - mt chuyn gia nghin cu v giao tip nhn s li nhn nhn khi nim lnh
o t gc ca giao tip: "Lnh o l tm hiu mi quan h tng h gia cc c nhn trong
mt t chc v dng nhng ng lc thc y h t c nhng mc tiu mong mun". Theo
ng, lnh o bao gm cc cng vic: d tr k hoch, t chc ra quyt nh, phi hp, kim sot.
Song, lnh o khng ch n thun l vic ra quyt nh, mnh lnh v t chc thc hin chng,
m cn l s tm hiu nhng nguyn vng thm kn, nng lc ca nhng ngi tha hnh, to iu
kin chng c thc hin, qua to nn s hp tc mt cch vui v, t nguyn ca nhng
ngi di quyn.
Trong cun sch Ngh thut lnh o (The Art of Leadership) Ordway Tead vit: "Lnh o
l hot ng nh hng ti ngi khc nhm thc hin nhng mc tiu nht nh, m nhng mc
tiu ny tho mn c nhng mong mun ca mi ngi" (Ordway Tead, 1935).
Cng ng quan im cho rng lnh o l s nh hng ti ngi khc, nhng Paul E.
Spector ch ra s nh hng mt cch c th hn: "Lnh o l s nh hng n quan
im, thi , nim tin, tnh cm v hnh vi ca ngi khc" (Paul E. Spector, 2000).
Khi nim lnh o cng c cp n trong cc T in tm l hc. Trong cun
Dictionary of Psychology ca J.P. Chaplin, xut bn ti M nm 1968 vit:
"Lnh o l s vn dng quyn lc, l s nh hng, dn dt v kim tra ngi khc trong
hot ng qun l".
28
Trong cun T in Tm l hc xut bn ti Matxcva nm 1990, cc nh tm l hc X vit
nh ngha: "Lnh o l mi quan h v chi phi v phc tng, tc ng v tun theo trong quan
h lin nhn cch ca nhm".
Trong cun Bch th khoa quc t v tm l hc International Encyclopedia of Psychology)
xut bn nm 1996 cho rng: Lnh o l t hp v s tng tc gia c nhn v nhm. Trong
nhm, hnh vi ca c nhn b quy nh v chu nh hng ca nhng ngi khc. C mt s ngi
nh hng n ngi khi nhiu hn, h c th tc ng tch cc hoc tiu cc n ngi khc, c
th gi h l nhng ngi lnh o. S nh hng ny c th ny sinh thng qua nhng quan h
lin nhn cch hoc c th ph thuc vo cu trc quan h m mt s c nhn s dng quyn
lc hoc trch nhim tc ng n ngi khc.
Trn y ch l mt s nh ngha trong rt nhiu nh ngha v s lnh o. Phn tch cc
nh ngha ny cho php ta a ra mt nh ngha c tnh khi qut hn v s lnh o: Lnh o
l s nh hng x hi, l hot ng c mc ch trong mt t chc, l s tc ng hp php trn
nhng ngi khc nhm thc hin nhng mc ch nh.
Vi nh ngha trn v s lnh o, ta thy c mt s kha cnh cn ch sau:
- Th nht, lnh o l qu trnh nh hng ca ngi lnh o n nhng ngi di
quyn.
- Th hai, bn cht ca s lnh o l s nh hng v tc ng c mc ch t c
nhng mc tiu ca t chc ra, cng nh nhm tho mn mi mong mun ca nhng ngi
di quyn.
Khi tng kt v nhng cng trnh nghin cu v s lnh o, Bass (1990) ch ra c mt
s cch tip cn chnh v khi nim lnh o sau:
Th nht, lnh o l mt nhn cch
Nhng ngi theo cch tip cn ny cho rng ngi lnh o phi c nhng nt nhn cch
hoc nhng phm cht c nhn nht nh (Bernard, 1926, Jenkins, 1947). Ch c nhng ngi c
nhng c im ni bt, c kh nng nh hng n nhng ngi khc mi tr thnh nhng ngi
lnh o, cn nhng ngi khng c nhng yu t s tr thnh ngi b lnh o.
Th hai, lnh o l s nh hng
Khi nh ngha lnh o l s nh hng c ngha l hnh vi ngi lnh o nh hng n
nhng ngi di quyn v ngi lnh o mong mun iu ny (Bass, 1990; House v Beetz,
1979). y c th c xem l cch nh ngha hin i nht v s lnh o.
Th ba, lnh o l hnh vi
29
Khi ni lnh o l hnh vi khin ngi ta d suy ngh y l mt nh ngha n gin v s
lnh o. Song chng ta s thy rt r iu ny khi tm hiu ngi lnh o trong t chc v khi
ngi lnh o thc hin cc hnh vi ca mnh (Fiedler, 1967; Hemphill, 1949). Theo cc tc gi
ny th s lnh o gm c hnh vi gim st. S lnh o s khng c hiu qu khi hnh vi gim
st khng c thc hin.
Th t lnh o l quyn lc
Lnh o l phm vi m ngi lnh o c th s dng quyn lc i vi cc thnh
vin khc ca nhm. Mt khc, quyt nh ca ngi lnh o c th b nhng ngi di quyn
chng li (French v Raven, 1958), tc l phn ng ca cp di vi quyn lc ca ngi lnh
o. Khi ni quyn lc ca ngi lnh o c o bng phn ng ca nhng ngi di quyn
th c th xem l hnh vi ca ngi lnh o. Nhng tc gi theo cch tip cn ny cho rng,
mt s ngi c quyn lc v sc mnh cn thit c th tr thnh nhng ngi lnh o tt. Bi
v, quyn lc l c im c trng ca t chc. Cc thnh vin ca t chc u c th tr thnh
ngi lnh o tu thuc kh nng nh hng ca h i vi nhng ngi khc. Song, ch c
nhng c nhn m bn thn h c quyn lc mi tr thnh nhng ngi lnh o.
Th nm, lnh o l s thc hin mc ch.
S lnh o s gip t chc thc hin c nhng mc ch ca n, c bit trong nhng
thi im cng thng (Bollons, 1959; Couley, 1928). y, lnh o c xem l mt yu t c
tm quan trng hng u i vi vic thc hin cc mc ch ca t chc.
Th su lnh o l mi quan h tng tc
Nhng ngi theo quan im ny cho rng, s lnh o khng ch ph thuc vo hnh vi,
nhn cch, quyn lc... ca ngi lnh o, m cn ph thuc vo phn ng ca nhng ngi di
quyn (Danserau, Grean, Haga, 1975; Greaen, Novak, Sommerkamp, 1982; Linden, Grean, 1980).
Nhng tc gi ny cn khuyn co rng mi tng tc gia ngi lnh o v b lnh o cn
c pht trin mt cch trc tip: Mt - Mt. Mi tng tc ny rt a dng, c th theo nhng
cch thc khc nhau, tu thuc v cc c im tm l c nhn, vo tnh cht ca cng vic. Mt
s nh tm l hc cn khng nh: S tng tc gia ngi lnh o v b lnh. o l iu rt
quan trng trong hot ng qun l. N ging nh thc th ca s lnh o, nh l yu t m bo
cho thnh cng ca s lnh o.
C th ni su cch tip cn (hay su nh ngha trn) c xem nh l nhng kha cnh,
nhng biu hin c bn ca s lnh o.
Khi nh ngha v s lnh o, J. Conger, G. Spreitzer v E. Lawler li nhn nhn s lnh
o t nm gc (nm m hnh):
1) Lnh o nh mt chuyn i (As a journey)
2) Lnh o nh l nhn cch (As character)
30
3) Lnh o l mt chui cc quyt nh quan trng (As a senes of crucial decisions).
4) Lnh o l mt lot cc vai tr (As a set of roles).
5) Lnh o l mt t hp cc mi quan h (As a set of relationships).
- Lnh o nh mt chuyn i
iu ny th hin ch, lnh o thc hin mt chui nhim v khc nhau, thc hin cc
vai v cc v th khc nhau. Lnh o cn l s chuyn giao quyn lc thnh cng. Lnh o l
mt chuyn i c nhiu ngi ng hnh. Trong sut chuyn i ny, ngi lnh o cam kt thc
hin mt hay mt s nhim v no . Lnh o l mt chuyn i v vt cht, l tng v tinh
thn. Cng trong chuyn i ny, ngi lnh o cn ly nhng ngi khc lm trung tm hn l
ly bn thn mnh.
- Lnh o nh l nhn cch
Ngi lnh o cn phi c nhng phm cht nht nh, nhng phm cht cn thit. y l
xu hng nghin cu v ngi lnh o trong nhng thp k 50-60 ca th k XX. Ngi lnh o
cn to lp c uy tn i vi cp di, t thc, t nh gi v bn thn v v nhng ngi
khc. Ngy nay, khi ni n nhng phm cht ca ngi lnh o, cc nh nghin cu ni nhiu
n: tr tu, cm xc, thc v s ci m.
- Lnh o l mt chui cc quyt nh quan trng
Ngi lnh o cn phi xc nh c l ra quyt nh mt mnh hay c s tham kho ca
nhng ngi khc. Ngi lnh o t mnh xc nh v qu trnh ra quyt nh hay cn s tham
gia ca nhng ngi khc. Trong s cc quyt nh ca ngi lnh o, cn c quyt nh v chn
ngi k nhim mnh mt cch thch hp.
- Lnh o l mt lot cc vai tr
Trong t chc, ngi lnh o thng m nhn mt l t cc vai khc nhau. thc hin
c iu ny, ngi lnh o cn c nhng tri thc, k nng iu hnh v kh nng tp hp cc
thnh vin.
- Lnh o l mt t hp cc mi quan h
Ngi lnh o l trung tm ca cc mi quan h trong t chc. Ngi lnh o cn xy
dng v gi gn cc mi quan h vi cp di, cn to ra c s ng h ca cp di i vi
mnh.
Khi bn n khi nim lnh o, chng ta cng cn tm hiu khi nim ngi lnh o. V
khi nim ny cng c nhng cch nh ngha khc nhau.
31
Theo Paul E. Spector (2000), ngi lnh o l ngi ch huy hoc l ng ch ca nhng
ngi khc: Ngi lnh o l ngi c nh hng n ngi khc mc rt ln.
Napoleon Bonapare li nhn mnh n s hp tc ca nhng ngi di quyn nh mt yu
t quan trng hng u m bo cho s thnh cng. ng ni:
"Ngi lnh o phi khc su vo tm hn mi ngi ci ch d mun hay khng cng
phi hp tc v s thnh cng ca tp th v tnh cht trng i ca cng vic. Ngi lnh o phi
bit s dng mc cao nht ngh thut thch nghi, bit phi hp nhng kh nng thch hp vo
nhng v tr ph hp vi kh nng ca h.
Trong cun T in Tm l hc (Dictionary of Psychology, 1968) ca J.P. Chaplin nh
ngha v ngi lnh o nh sau: 1) L ngi dn dt, ngi nh hng v iu khin hnh vi
ca ngi khc; 2) L ngi c nhng c im ni bt v nhn cch v nhng phm cht khc
m bo cho s lnh o.
Trong T in Tm l hc (1990) do cc nh tm l hc X vit bin son xc nh khi
nim ngi lnh o nh sau: "Ngi lnh o l thnh vin ca nhm c quyn a ra nhng
quyt nh trong nhng tnh hung cn thit. Ni cch khc, ngi lnh o l c nhn c quyn
lc, ng vai tr trung tm trong t chc hot ng chung v iu chnh cc mi quan h tng h
ca t chc".
Cc nh tm l hc X vit cn phn ra mt s kiu ngi lnh o sau: Theo ni dung hot
ng c: ngi lnh o nh hng v ngi lnh o thc hin. Theo c im hot ng c:
ngi lnh o ton din v ngi lnh o theo tnh hung. Theo nh hng hot ng c: ngi
lnh o thin v tnh cm v ngi lnh o thin v cng vic.
Trong cun sch Leader, fools and importor (1993), Manfred F. R. v Kets De Vries cho
rng ngi lnh o nh tm gng i vi nhng ngi tha hnh. Cc tc gi ny cho rng:
Ngi ta c th nhn vo ngi lnh o nh gi bn thn mnh, t c th thay i suy ngh
v hnh vi ca bn thn. Tm gng ca ngi lnh o c th tr thnh ng lc pht trin cho
bn thn nhng ngi di quyn. S khc nhau v quyn lc, uy tn, v th, s tn vinh, kht
vng... gia ngi lnh o v ngi tha hnh dn ti s khc nhau v nh hng v s phn
chiu trong t chc.
Nhng ngi tha hnh thng hng kh nng tng tng ca mnh v pha ngi lnh
o ca h, l gii mi ci v ngi lnh do bng mt s tng tng sng to. S quyn r (c
tnh tng tng) ca ngi lnh o lm cho nhng ngi tha hnh tin tng vo ngi lnh
o - Mt hnh nh do h to nn bng s tng tng v nhiu khi bng o gic.
Mt khc, qua nhng quan nim ca nhng ngi tha hnh v ngi lnh o thng qua
nhng hnh ng thc t nh: C ch, li ni, nht l cc c ch, li ni c tnh cht khen ngi, xu
nnh, tng bc... lm cho khng t ngi lnh o hiu sai v hnh nh thc ca mnh, h tr nn
huyn hoc v mnh, v vai tr ca mnh trong t chc. Tc l h t nh gi mnh cao hn ci m
mnh c, t c th t cho mnh nhng quyn hn v hnh ng m ng l ra h khng c
32
c. iu ng tic l nhng tng tng nh vy dn ti khng t sai lm trc khi c ngi
lnh o v ngi b lnh o nhn ra nim tin m h t to.
Ngi lnh o mt t chc c nhng c im sau:
a) Ngi lnh o c b nhim mt cch chnh thc.
b) Ngi lnh o c lut php trao cho nhng quyn hn v ngha v nht nh theo
chc v m ngi m nhim.
c) Ngi lnh o c mt h thng quyn hn c thit lp mt cch chnh thc tc
ng n nhng ngi di quyn.
d) Ngi lnh o l ngi i din cho nhm ca mnh trong quan h chnh thc vi cc t
chc khc gii quyt nhng vn c lin quan n nhm.
e) Ngi lnh o phi chu trch nhim trc lut php v tnh hnh thc hin nhim v
ca tp th mnh.
Ngi lnh o mun t chc c tp th thc hin nhng mc tiu ra th anh ta phi
nm c tm t, nguyn vng, nhu cu ca nhng ngi di quyn, ng vin h to ra sc
mnh chung.
Nh vy khi ni n khi nim "ngi lnh o", chng ta khng ch cp n kha cnh
quyn lc ca ngi c trao m cn cp n ngh thut kch thch, li cun v thc y
nhng ngi b lnh o thc hin hot ng chung nhm thc hin cc mc ch ra. Ngi
lnh o mun thnh cng phi khi dy c s hp tc ca nhng ngi di quyn.
2. Cc cp ca s lnh o
Khi nghin cu v cc phng thc lnh o, cc nh tm l hc phn ra bn cp : lnh
o p buc, lnh o da trn s phn cng, lnh o da trn s gio dc v gii thch, lnh o
da vo s gy thin cm v iu chnh v quan im (Donall A. Laird, Eleanor Laird, 1961).
Ranh gii gia cc cp ny khng tht r rng, ch mang tnh cht tng i.
2.1. Lnh o p buc.
l cp lnh o m khi nhng ngi tha hnh khng thc hin tt nhim v c
giao th s b nhc nh, b e do trng pht, cn i vi ngi hon thnh tt th s c ban
thng.
Lnh o theo s p buc s dng hnh thc e do lm cho ngi tha hnh s hi v buc
h phi tun theo. S lnh o ny c xp cp thp nht. Bi v, n to nn s s hi v
cm gin ca cp di. N c hiu qu thp nht. N cng l nguyn nhn to nn s lo u, khng
33
yn tm ca nhng ngi tha hnh. N lm mt i s knh trng ca nhng ngi di quyn i
vi ngi lnh o.
S lnh o p buc c th dn ti mt s hu qu l to ra s bt bnh, cm gin v n
tng khng tt ca nhng ngi tha hnh i vi ngi lnh o.
S lnh o da trn cc nguyn tc v quy nh thng dn ti cch thc lnh o ny.
y cng l phng thc ph bin m cha m thng p dng i vi con ci. Cc cng trnh
nghin cu tm l hc cho thy vic s dng phng thc p buc ca nhng ngi ln thng l
h qu ca s kh chu xut pht t non nt v cm xc ca thi th u.
Theo Donall A. Laird th s lnh o mang tnh p buc t n tn ti vnh vin trong x hi
loi ngi. Trong mt x hi pht trin th s lnh o ny cng khng mt i.
2.2. Lnh o da trn s phn cng
Lnh o da trn s phn cng l lnh o cp n cao hn, tin b v u vit hn so vi
lnh o p buc Hnh thc n gin ca mc lnh o ny l phn cng cng vic cho cc
thnh vin trong t chc.
Mc lnh o ny u vit hn so vi lnh o p buc v n to nn s hp tc v khng
to nn s on gin ca nhng ngi tha hnh i vi ngi lnh o.
Ngy nay, hu ht nhng ngi lnh o u s dng s lnh o da trn s phn cng v
xu hng ny ngy mt tng.
Nu nhng ngi lnh o tr tui hoc cha c kinh nghim thng hay s dng s lnh
o p buc th nhng ngi lnh o c kinh nghim li hng n s lnh o da trn s phn
cng.
2.3. Lnh o da trn s hng dn v gii thch
y l lnh o mc cao hn hai mc lnh o trn. Lnh o mc p buc
lm gim i tnh tch cc ca cp di v nh hng tiu cc n bu khng kh ca t chc. Lnh
o da trn s phn cng c xem l lnh o mc trung bnh, khng tc ng tiu cc,
nhng cng khng thc y mnh hot ng ca cc c nhn v t chc. Hai mc lnh o ny
ph thuc vo v tr quyn lc v c im ngh nghip ca ngi lnh o. Trong kh lnh o
da trn s hng dn v gii thch ph thuc vo s knh trng ca cp di i vi ngi lnh
o. Cch thc lnh o ny to nn c s trung thnh, gn b ca cp di i vi ngi lnh
o, pht huy c kh nng v s c gng ca cp di.
Nu cch thc lnh o p buc nhanh chng to nn s tch cc ca nhng ngi tha
hnh th lnh o da trn s hng dn v gii thch to nn tnh tch cc ca cp di chm hn,
nhng li lu di v cao hn.
34
2.4. Lnh o da vo s gy thin cm v iu chnh v quan im
y l lnh o mc cao nht v c hiu qu nht. N l mt s sng to. Cch thc
lnh o ny s dng tr tu v tri tim m khng s dng l phi v bn tay.
S sng to ca mc lnh o ny l xy dng bu khng kh on kt, nht tr, thng
nht trong t chc, bin t chc thnh mt kp lm vic. Cch thc lnh o ny rt t khi s
ng mnh lnh. Khi cn thit phi s dng mnh lnh th ngi lnh o vn a ra s hng
dn v gii thch. Vic gy thin cm trong cch thc lnh o ny khng gy tri ngi cho nh
hng ca ngi lnh o i vi nhng ngi di quyn. Ngi lnh o c th ho k hoch,
sau kch thch nhng ngi di quyn thc hin n.
Khi xy dng c bu khng kh on kt v tin tng ln nhau, mi ngi t nguyn
trao quyn lc cho ngi lnh o anh ta dn dt h. Nhng ngi di quyn trung thnh vi
ngi lnh o v anh ta quan tm, gip mi ngi. H to iu kin ngi lnh o i din
v bo v quyn li cho cc thnh vin ca t chc. Ngi lnh o thng khng tranh lun hoc
thuyt phc buc cp di phi theo quan im ca anh ta, m ngi lnh o lm cho cp
di t suy ngh v nhn thy nhng iu m anh ta cn phi tun theo - s tun theo mt cch t
nguyn.
35

Bng 1: So snh gia mc lnh o p buc v gy thin cm

Lnh o p buc Lnh o da vo s gy thin cm
v iu chnh v quan im
1. e do cp di
2. Ch n khuyt im ca cp di
3. Ra lnh
4. Thm d cp di
5. Mun cp di suy ngh v mi vn

6. Bc b cc vn ca ngi khc

7. Yu cu cp di phi lm nh th
no

8. Mong mun cp di nhanh chng
nghe theo
9. Thng thn
10. Ph trng quyn lc
11. Ly hiu qu cng vic lm trung
tm
12. Lun cho cp di l sai,
ngi lnh o l ng
13. To li th i vi cp di
1. Thng
2. Khuyn khch, ng vin
3. Lng nghe
4. Truyn tin cho cp di
5. Khuyn khch mi ngi suy ngh
6. Gip nhng ngi khc gii quyt
cc vn
7. Ni ti sao cn phi lm v lm nh
th
no
8. Mong mun cp di trung thnh

9. Quan tm
10. C gng thuyt phc
11. Ly ngi di quyn lm trung
tm
12. Lun cho cp di l ng,
ngi lnh o c th sai
13. Trc ht a ra s gip
vi cp di
36

14. Thch thng thn
15. Hnh ng quyt on, mau l

16. Nhanh chng qun s gip
ca ngi khc

14. Thch nh nhng, lch s
15. Thn trng cn nhc k lng
khi hnhng
16. Trn trng v nh gi ng
s gip ca khc

Trn y l bn mc ca s lnh o. Trong thc t vic s dng cc mc lnh o
ny rt linh hot. Hot ng qun l s hiu qu nu kt hp mt cch hi ho cc mc lnh o
ny. Tu theo iu kin thc tin, i tng qun l c th m p dng nhng mc lnh o
no.

Created by AM Word
2
CHM

III. S KHC BIT GIA NGI QUN L V NGI LNH O

Qua phn tch trn ta thy qun l v lnh o l hai khi nim c nhiu im tng ng
v ni hm, song y khng phi l hai khi nim hon ton ng nht, c bit l hai khi nim
ngi qun l v ngi lnh o.
Mt s nh nghn cu khi bn v s lnh o v s nh hng ca qun l ng nht hai
khi nim ny, thm ch i ch ca chng cho nhau. Nm 1982 ngi ta t chc mt cuc
Hi tho khoa hc bn v s lnh o. Ti cuc Hi tho ny Wilpert cho rng rt kh khn trong
vic ch ra s khc bit gia lnh o v qun l. ng ni: "Nhng ngi qun l thng s dng
mt s chc nng ca ngi lnh o nhm thc hin v tr, trch nhim ca h trong t chc".
kin ny ca Wilpert c nhiu nh tm l hc quan tm. H t vn : Liu tt c nhng ngi
qun l u s dng cc chc nng ca ngi lnh o? Song, ti cuc hi tho ny nhiu nh
nghin cu cho rng c s khc nhau gia qun l v lnh o. Nhng nghin cu s lnh o
th phi nghin cu s qun l (Bussom, Larson, Vicars, Lombard, Mccall, Stewart, 1982).
37
Theo J ohn Kotter, v mt hnh vi, ngi lnh o v ngi qun l c nhng im khc
nhau c bn sau:
- Th nht:
+ Ngi lnh o l ngi ra quyt nh
+ Ngi qun l l ngi lp k hoch, xc nh ngn sch.
- Th hai:
+ Ngi lnh o l ngi sp xp nhn s trong t chc.
+ Ngi qun l l ngi t chc, hin thc ho quyt nh nhn s ca ngi lnh o (a
cc thnh vin vo cc v tr ca h).
- Th ba:
+ Ngi lnh o l ngi thc y, to cm hng cho nhng ngi di quyn.
+ Ngi qun l l ngi kim tra, gii quyt cc vn .
Chng ti cho rng: im chung ln nht ca hai khi nim ny ch nhng ngi qun l
v ngi lnh o u l nhng ngi t chc hot ng ca tp th thc hin nhng mc tiu
ra. H u l nhng ngi c nh hng n nhng ngi tha hnh ca t chc. Do vy,
ngi qun l v ngi lnh o c mt s chc nng chung nhau. Chng hn nh cc chc nng:
kim tra, gim st, thng tin...
S khc nhau gia ngi qun l v lnh o th hin ch: Th nht, v s lng. Trong
mt t chc s lng ngi qun l thng nhiu hn nhng ngi lnh o. Chng hn, trong
mt cng ti, nhng ngi qun l gm t ban gim c, cc cp qun l trung gian n k ton, vn
th, th k, cc nhn vin k thut, cc chuyn vin... Trong khi ch c mt s ngi qun l l
nhng ngi lnh o - Nhng ngi c phm vi nh hng nhiu hn n nhng ngi khc nh
gim c, ph gim c, cc trng, ph phng, qun c, ph qun c phn xng... Nh vy,
nhng ngi lnh o u l nhng ngi qun l, nhng khng phi tt c nhng ngi qun l
u l ngi lnh o.
Th hai, v v th v vai tr. Nhng ngi lnh o l nhng ngi c vai tr quan trng
nht, c v th cao v c phm vi nh hng ln trong t chc. Chng hn, trong mt cng ti
nhng ngi lnh o l nhng ngi trong ban gim c, trng cc phng, ban, phn xng.
C th ni nhng ngi qun l v lnh o l hai hnh vung ng tm. Hnh vung ln
ngoi l nhng ngi qun l.
Hnh vung nh bn trong l nhng ngi lnh o. ng tm ca hai hnh vung ny th
hin h cng chung mc ch v u l nhng ngi t chc hot ng ca tp th.
38
S 1: Mi quan h gia ngi qun l v ngi lnh o
Nhung nguoi quan li

Nhung nguoi lanh dao

Vi s 1 ta thy, trong mt t chc nhng ngi lnh o tt yu u l nhng ngi
qun l, song nhiu ngi qun l khng phi l ngi lnh o, m ch c mt s trong s h m
thi - l nhng ngi qun l c quyn lc chnh thc v s nh hng ln nht trong t chc.
Mt khc, trong mt t chc, s lng nhng ngi qun l bao gi cng ln hn s lng nhng
ngi lnh o.
CU HI THO LUN
1. Trnh by khi nim v bn cht ca hot ng qun l t gc ca Tm l hc qun l.
Thc tin pht trin kinh t x hi ca nc ta hin nay t ra nhng yu cu g i vi hot ng
qun l?
2. Trnh by khi nim v cc cp ca s lnh o. Phn bit s ging v khc nhau
gia ngi lnh o v ngi qun l.

Created by AM Word
2
CHM

Chng 4: CC HC THUYT V S LNH O

Trong cc ti liu vit v Tm l hc qun l nc ta hin nay hu nh cha bn v cc hc
thuyt v s lnh o. C th ni y l mt vn cn rt mi m nc ta. Vic nghin cu cc
39
hc thuyt v s lnh o c th gip chng ta hiu c nhng quan im v vai tr, c im
ca ngi lnh o, v cc yu t nh hng n hot ng qun l ca ngi lnh o.

I. THUYT V CC C IM NI BT CA NGI LNH O
II. THUYT HNH VI NGI LNH O
III. CC THUYT NGU NHIN V S LNH O
IV. MT S HC THUYT KHC V S LNH O

Created by AM Word
2
CHM

I. THUYT V CC C IM NI BT CA NGI LNH O

CC HC THUYT V S LNH O
Thuyt v cc c im ni bt ca ngi lnh o cho rng kh nng t chc ca ngi
lnh o bt ngun t nhng c trng rt ring ca ngi lnh o - nhng c trng lm cho
ngi lnh o khc bit vi nhng ngi khng phi l ngi lnh o. Nhng c trng ny
chnh l cc c im ni bt ca ngi lnh o.
1. C s ra i ca hc thuyt
1.1. Vic nghin cu cc c im ni bt ca ngi lnh o - c s hnh thnh hc
thuyt nhng c im ni bt ca ngi lnh o sau ny bt ngun t L thuyt v nhng ngi
v i
L thuyt ny da trn s iu tra v tin trnh lch s v bn cht x hi. y, cc cng
trnh nghin cu ch nhiu n hnh ng ca cc c nhn c vai tr lch s to ln. Chng hn,
quyt nh ca N hong Ty Ban Nha Isabella v cc chuyn thm him khm ph th gii ca
nh thm him v i S. Columbus. Cc nh nghin cu cho rng nhng quyt nh ny th hin
nng lc ca nh lnh o ti ba. Quyt nh ca Jefferson ginh c vng lnh th Luisiana
t Php v m rng lnh th v em li s giu c cho nc M...
Nhng quyt nh trn theo mt s nh nghin cu phng Ty l nhng hnh ng v i
m khng phi ai cng c th a ra c. Chng c nh hng quan trng n lch s v i
sng x hi ca nhn loi, cng nh ca mt quc gia.
1.2. Mt c s quan trng ca s ra i thuyt v cc c im ni bt ca ngi lnh o l
thuyt Ch ngha Darwin v x hi ca nh tm l hc v nhn chng hc ngi Anh Francis
Galton (1822 - 1911).
40
Vo gia th k XIX, Francis Galton b nh hng rt mnh m ca Hc thuyt tin ho
ca Charles Darwin. Galton nghin cu yu t cha truyn con ni (di truyn) ca nhng con
ngi ni ting. T nhng nghin cu ca mnh, Galton a ra nhn nh: Nhng ngi con
ni ting c nhng ngi cha ni ting sinh ra (Galton, 1864). Kt qu nghin cu ny dn
ti vic ra i ca Ch ngha Darwin v x hi. Thuyt ny cho rng tng lp thng lu trong x
hi c tha hng a v kinh t, v th x hi ca cha, ng mnh. iu ny c xem nh
nhng c im tinh tu v c trng ca tng lp x hi ny.
iu ng ch y l nhng ngi lnh o x hi phng Ty thi by gi u xut
thn t tng lp thng lu. Do vy, l thuyt ny cho rng nng lc t chc ca ngi lnh o
mang tnh di truyn - di truyn x hi. Hay ni cch khc, kh nng t chc ca ngi lnh o
chu nh hng ln t th h cha ng, cng vi s tha hng nhng a v v kinh t, x hi ca
th h trc trong dng tc.
2. Nhng nghin cu v c im ni bt ca ngi lnh o
Nhng cng trnh nghin cu v ngi lnh o theo xu hng ca Hc thuyt v nhng
c im ni bt ca ngi lnh o ni ting c gng tm ra nhng c im phn bit s
khc nhau gia ngi lnh o v nhng ngi khng phi l lnh o. Nhng nghin cu ny bt
u t thp k 40 ca th XX.
2.1. Nghin cu ca Stogdill
Nhng nghin cu ca Stogdill (1948) v nhng ngi lnh o i n nhn nh:
Nhng ngi lnh o c nhng c im ni bt - nhng c im c u th, nhng c im
lm cho h khc bit vi nhng ngi khng phi l ngi lnh o. l cc phm cht nh: S
hiu bit, s uyn thm, kh nng t lp, kh nng hnh ng, kh nng phi hp mi ngi v a
v kinh t, x hi.
Stogdill cng tm thy nhng ngi lnh o c im s cao hn nhng ngi bnh
thng v kh nng giao tip, c sng kin, s kin nh, s t tin, kh nng thu hiu s vic, tnh
i chng, s thch nghi, kh nng phi hp, s am hiu cng vic, k nng ni v trnh by.
iu ng lu y l t kt qu nghin cu ca mnh Stogdill i n kt lun: Nhng
ngi khng th tr thnh ngi lnh o v n gin l h khng c nhng c im ni bt hoc
cng c nhng c im ni bt, nhng khng nhn ra v s dng chng trong thc tin, cn
nhng ngi lnh o th bit nhn ra cc c im ni bt ca mnh v s dng chng mt cch
thnh cng trong i sng thc tin. Ni cch khc, mt ngi c th tr thnh ngi lnh o hay
khng ph thuc rt nhiu vo cc c im c nhn (cc c im ni bt) v mi trng th hin
cc c im .
Mi trng th hin cc c im ni bt gm: nhn thc ca nhng ngi di quyn, mc
tiu ca t chc, s cnh tranh trong v ngoi t chc.
41
Nhng nhn nh ca Stogdill da trn c s nghin cu nhng c im ni bt thc t ca
ngi lnh o, ch khng phi nhng c im ni bt cn phi c ca ngi lnh o. Mt khc,
y l nhng c im ni bt m ngi lnh o thnh cng trong nhng hon cnh khc
nhau.
Kt qu nghin cu ca Stogdill nm 1948 b mt s nh tm l hc khng ng tnh. H
cho rng ng cha nghin cu cc c im ni bt ca ngi lnh o trong iu kin bin i
ca tnh hung v hnh vi qun l.
Sau ny, Stogdill (1974) v mt nh tm l hc khc l Bass (1981) ni rng nhng kt
qu nghin cu nm 1948 ca Stogdill b hiu sai kh nhiu. ng khng c ng ni rng cc
c im c nhn l khng quan trng. S quan trng ca cc c im c nhn c th b quy nh
bi bi cnh c th ca t chc.
Nm 1974, Stogdill cng b cc kt qu nghin cu ca mnh t nm 1948 n nm
1970. y, ng nhn mnh cc c im ni bt ca ngi lnh o l: tinh thn trch nhim, s
t tin, s kin tr v s nh hng n ngi khc. y l nhng c im phn bit gia ngi
lnh o v nhng ngi khng phi l lnh o.
2.2. Nghin cu ca Lord, Devader, Alliger
Nhng nghin cu ca Lord, Devader, (1986) v cc c im ni bt ca ngi lnh o
cho thy cc tc gi ny nhn mnh hn n tri gic, tr tu, s quyt on, s kim ch so vi
cc nghin cu trc (Mann, 1959 v Stogdill, 1948). Chng hn, Mann (1959), cho rng im
trung bnh v tr tu ca ngi lnh o tng quan vi cc yu t khc l 0,25 th Lot (1986) cho
l 0,52. Theo hai tc gi ny, hu ht cc nghin cu i tm hiu mi quan h gia cc c im
ni bt vi tri gic ca ca ngi lnh o, ch khng phi l cc c im ni bt vi hiu qu
hot ng ca ngi lnh o.
Trong nhng nm gn y cc nghin cu v ngi lnh o c gng l gii v phm vi
lin quan rng ln ca cc c im ni bt vi nhn thc x hi ca ngi lnh o, trc ht l
ngi lnh o t nhn thc v s nh hng ca mnh n cc thnh vin khc trong t chc.
Mt kha cnh khc m cc nghin cu quan tm n l mi lin h gia cc c im ni bt vi
phong cch lnh o v kh nng thay i phong cch lnh o (Zaccaro, Foti, Kenny, 1991).
C th ni, nhng nghin cu v ngi lnh o trong nhng nm gn y cho thy, dng
nh hiu bit ca tm l hc v cc c im ni bt ca ngi lnh o ngy cng su sc hn v
nhng nghin cu v vn ny ngy cng ng vai tr quan trng hn trong cc nghin cu v
ngi lnh o.
2.3. Nghin cu ng c qun l ca ngi lnh o
Mt hng nghin cu khc nhng nghin cu v cc c im ni bt ca ngi lnh o
trong thi gian gn y l nghin cu v ng c qun l ca h. Cc nh tm l hc c gng i
xy dng m hnh ng c qun l ph hp ca ngi lnh o. V vn ny c nghin cu ng
42
ch nht l nghin cu ca Miner. Miner xy dng v pht trin m hnh ng c qun l ph
hp (1965, 1978). M hnh ca ng da trn kt qu nghin cu nhng ngi lnh o thnh cng.
T kt qu nghin cu ca mnh, Miner i n nhn nh: Cc ng c qun l c hiu qu th
hin qua nhng quan im tch cc ca vic thc hin hnh vi. iu ny th hin qua cc c im
c th sau:
a) Ngi lnh o cn ng h v c quan im tch cc i vi cp trn ca mnh.
b) V tim lc trong v ngoi t chc c hn, nn ngi lnh o cn bit sp xp mt cch
hp l thu ht nhng tim nng ny.
c) Ngi lnh o phi tm hiu hon cnh v a ra nhng hnh ng c tnh nguyn tc
khi cn thit. Hnh ng ny phi mang tnh tch cc v quyt on. Nu hnh ng mang tnh th
ng th s kh thnh cng.
d) Ngi lnh o cn kim sot hnh vi ca nhng ngi tha hnh mt cch trc tip, cn
c cm gic thoi mi khi s dng cng c ban thng v trng pht.
e) Do a v c lin quan n cc thnh vin khc ca t chc, nn ngi lnh o cn phi
nhn thy rng v th cng cao th cng thu ht s quan tm v s ganh t ca nhng ngi khc.
Nhng ngi khng thch phong cch qun l ca ngi lnh o th h s tham gia mt cch
khng tch cc v khng c hiu qu vo hot ng chung ca t chc.
g) Lnh o l cng vic lin quan n s gim st hnh vi lm vic ca nhng ngi khc
trong t chc.
Nm 1978, Miner thc hin mt trc nghim v ng c qun l. Nghin cu ny c tn
gi l "Cu hon thin ca Miner v thang ". S d trc nghim c tn gi nh vy l v n lin
quan ti vic hon thin cc cu hi thc t. S hon thin ny da trn l thuyt cho rng con
ngi s th hin nhn cch ca mnh thng qua cc phn ng ca bn thn. iu ny ging nh
Test Rorschach ni ting - Test ny cho rng cc c im ca nhn cch c th hin qua s m
t ca c nhn v cc vt mc. Test ca Miner o s hi lng ca c nhn trong vic tham d vo
6 dng hnh vi qua mt danh sch cho trc. Kt qu cc nghin cu ca Miner cho thy rng
ng c qun l cao (theo thang o ca Miner) lin quan n s thng tin ca ngi lnh o
trong t chc, n vic thc hin hot ng qun l (Miner, 1965, 1967, 1977, 1978). Cc nghin
cu ca Miner cn cho thy, khng c s khc bit v kt qu nh gi ng c qun l gia
nhng ngi lnh o nam v lnh o n.

II. THUYT HNH VI NGI LNH O

43
1. S ra i ca Thuyt hnh vi ngi lnh o
Sau nghin cu ca Stogdill nm 1948 v cc c im ni bt ca ngi lnh o, cc nh
tm l hc li hng ti mt hng nghin cu mi tm hiu v l gii v hnh vi ca ngi lnh
o.
Nhng nghin cu theo hng ny cho rng: Thnh cng ca ngi lnh o b quy nh
bi cc hnh vi c th, c trng ca ngi . Nh vy, thay th cho vic ni rng mt s
ngi tr thnh ngi lnh o v h c nhng c im ni bt th thuyt hnh vi ngi lnh o
cho rng s lnh o l kt qu ca hnh vi c nhn.
S thay i cch tip cn ny nh hng ln n cc nghin cu v s lnh o v hot
ng qun l trong t chc trong nhng thp k gia ca th k XX. Nu thuyt nhng c im
ni bt ng th nhng ngi lnh o thnh cng nh cc c im ni bt. Nu thuyt hnh vi
ng th hiu qu cc bin php qun l ca ngi lnh o ph thuc vo nhng ngi tha hnh.
Vo u nhng nm 50 ca th k XX, ti Trng i hc Tng hp Quc gia Ohio (M)
c mt s nghin cu v hnh vi lnh o c hiu qu. nhn din tnh quan trng ca hnh vi
lnh o, cc nghin nh nghin cu ti Trng i hc Tng hp Quc gia Ohio vit gn
1.800 bn miu t ngn gn v cc hnh vi qun l. Cc thnh vin ca nhm nghin cu phn
loi cc bn ghi chp ny thnh 9 nhm. Mi nhm nhn mnh ti mt kha cnh ca s lnh o.
2. Bng miu t hnh vi ngi lnh o (LBDQ)
Nghin cu hnh vi ngi lnh o c thc hin da trn Bng hi miu t hnh vi ngi
lnh o (LBDQ - Leader Behavior Description Questionnaire). LBDQ u tin c thit k
o 9 loi hnh vi lnh o, sau thc t ch o hai dng hnh vi ca ngi lnh o. l hnh
vi quan tm v hnh vi sng kin ca ngi lnh o.
- Hnh vi quan tm
Hnh vi quan tm c phn bit bi mc quan tm ca ngi lnh o n li ch ca
nhng ngi di quyn. Nhng ngi lnh o dng ny thng nhn c s tn nhim, s ng
h, s tn trng ca nhng ngi di quyn.
- Hnh vi sng kin
Hnh vi ny th hin trnh t chc ca ngi lnh o, kh nng pht huy tnh tch cc
ca nhng ngi di quyn. Nhng ngi lnh o c sng kin tt thng rt hiu qu trong
vic tch cc ho nhng ngi di quyn v thc y nhanh qu trnh thc hin cc mc tiu ca
t chc.
Hai dng hnh vi ny ca ngi lnh o c nhiu nh nghin cu quan tm. Do vy,
bng hi nghin cu hai dng hnh vi ny c pht trin c v s lng cu hi ln ni dung
nghin cu.
44
Bng hi u tin ca LBDQ ch c 40 cu hi. Sau ny, bng hi ny pht trin thnh
mt s loi bng hi sau:
1) Bng hi miu t v hnh vi gim st - SBDQ (Supervisory Beheavior Description
Questionnaire, Fleishman, 1953);
2) Bng hi v quan im ca ngi lnh o (Leader Opinion Questionnaire, Fleishman,
1957). n nm 1963 xut hin mt loi bng hi mi c tn l LBDQ - XII (Stogdill, 1963).
Bng hi ny c s dng rng ri nghin cu hnh vi quan tm v hnh vi sng kin ca
ngi lnh o.
3. Ni dung ca bng hi LBDQ - XII
Bng hi LBDQ - XII cp n 12 kha cnh ca hnh vi quan tm v hnh vi sng kin
ca ngi lnh o. l cc kha cnh:
1) V s quan tm
Ngi lnh o ch n s an i ng vin, n hnh phc, v th v cng hin ca nhng
ngi di quyn.
2) V sng kin
Ngi lnh o cn lm cho nhng ngi di quyn nhn thc c vai tr ca h mt
cch r rng, hy lm cho h hiu c nhng g ang ch i h h c gng, n lc v ng
gp cho t chc.
3) V s th hin
Ngi lnh o ni v hnh ng vi t cch l ngi i din cho t chc.
4) Chc nng ho gii
Ngi lnh o phi l ngi iu ho cc xung t, gim bt s bt ng, mu thun trong
t chc.
5) Gim bt lo u
Ngi lnh o cn bit gim bt s lo lng v phin mun ca bn thn.
6) S thuyt phc
Ngi lnh o bit s dng s thuyt phc v ngh mt cch c hiu qu i vi nhng
ngi di quyn.
7) Tn trng t do
45
Ngi lnh o cn hiu r v tn trng cc sng kin, quyt nh v hnh vi ca nhng
ngi di quyn, s dng chng mt cch hp l trong hot ng ca t chc.
8) Duy tr vai tr
Ngi lnh o cn duy tr vai tr lnh o mt cch tch cc hn l nhng b n cho
nhng ngi khc.
9) D on chnh xc
Ngi lnh o th hin tm nhn xa v kh nng d on chnh xc nhng iu c th xy
ra trong t chc.
10) Coi trng hiu qu
Ngi lnh o cn s dng cc chun mc ca t chc, k c p lc lm cho cc thnh
vin ca t chc thc hin cc nhim v c hiu qu.
11) Thng nht hnh ng trong t chc
Ngi lnh o cn duy tr s lin kt, s thng nht v hnh ng ca cc thnh vin trong
t chc.
12) nh hng n cp trn
Ngi lnh o bit duy tr mi quan h thn i vi cp trn, tc ng ti h c to
iu kin thun li cho hot ng ca t chc v bn thn mnh c c v th cao hn.
Mc d cc bng hi ny u c cng ni dung nghin cu v hnh vi quan tm v hnh vi
sng kin ca ngi lnh o, song phng php o ca chng khng ging nhau.

Created by AM Word
2
CHM
Created by AM Word
2
CHM

III. CC THUYT NGU NHIN V S LNH O

1. S ra i ca Thuyt ngu nhin v s lnh o
46
Cc hc thuyt v c im ni bt v thuyt hnh vi ca ngi lnh o u khng gii
thch c y v s nh hng ca ngi lnh o v ngi qun l. Mt nguyn nhn c bn
ca khim khuyt trn l s nh hng ca mt s c im ni bt v ca mt s hnh vi lnh
o c th thng bin i theo cc tnh hung. Trong khi Stogdill (1974) nhn nh rng, tr tu
l mt c im in hnh ca ngi lnh o, nhng ng li khng ni rng tt c nhng ngi
lnh o u c tr tu tt hn nhng ngi tha hnh ca h.
Nhng nguyn nhn trn dn ti s hnh thnh ca mt thuyt mi - Thuyt ngu nhin
v s lnh o. Thuyt ngu nhin v s lnh o c cng b ln u tin vo nm 1964 do F.E.
Fierdler sng lp, sau ng cn pht trin n vo nm 1967. l thuyt LPC (Least Preferred
Cowrker), nhiu khi cn c gi l thuyt ngu nhin.
Nu hc thuyt v hnh vi cho rng s lnh o nn quan ti hnh vi lnh o, thuyt c
im ni bt cho rng c mi lin h gia s lnh o v c im ni bt ca ngi lnh o, th
thuyt ngu nhin li hon ton khc. c im ph qut nht ca thuyt ngu nhin l gi thuyt
cho rng s lnh o mang tnh ngu nhin, nhng c bn ph thuc vo s bin i ca hon
cnh. Ni cch khc, thuyt ngu nhin cho rng lnh o ph thuc vo tnh hung. Nhiu khi
lnh o quan trng i vi t mh hng ny, nhng li khng ph hp vi tnh hung khc.
2. S ngu nhin ca tnh hung ni bt
Theo Fierdler - ngi sng lp thuyt ngu nhin, s nh hng ca ngi lnh o ph
thuc vo s tng tc ca hai yu t tnh hung lnh o v phong cch lnh o.
2.1. Yu t tnh hung lnh o
Theo thuyt LPC, hiu qu lnh o ph thuc mc thun li ca nh hng ca ngi
lnh o i vi nhng ngi di quyn. Trng hp ny c Fierdler gi l tnh hung thun
l
Tnh hung thun li c quy nh bi ba yu t. a) Yu t u tin v quan trng nht l
quan h gia ngi lnh o v cc thnh vin ca t chc, s phi hp gia ngi lnh o v
ngi b lnh o nh th no. b) Yu t th hai l cu trc ca nhim v. iu ny ph thuc vo
s phn cng cng vic cho nhng ngi di quyn, h hiu v mc ch ca nhim v nh th
no, s thc thi nhim v ca h v kh nng, cc bin php thc thi nhim v thnh cng. c)
Yu t th ba l quyn lc ca ngi lnh o. Mt s ngi lnh o b nhng ngi tha hnh
phn nn v s lm dng quyn lc trong t chc.
2.2. Yu t phong cch lnh o
Thnh t th hai ca s nh hng ca ngi lnh o l phong cch lnh o - mt biu
hin quan trng ca nhn cch ngi lnh o. Thnh t ny c o bi thang LPC (Least
Preferred Cowrker Scale). Thang LPC gm danh sch cc cp phm cht i lp. Chng hn
nh: nng ny - du dng, bun ru - vui v...
47
Khi thang LPC c im s cao ngha l ngi lnh o l ngi c quan h tch cc.
Theo Fierdler, khi LPC mc ca quan h tch cc n phn nh ngi lnh o hng n cc
quan h lin nhn cch mnh m. Khi LPC c s im thp, ngha l n th hin nhng quan h
khng tch cc. Ngi lnh o khng hng nhiu n cc quan h lin nhn cch, m quan tm
nhiu hn n vic hon thnh nhim v c giao.
nh gi v chc nng ca LPC, cc nh nghin cu c nhng kin khc nhau. Theo
Fierdler, thang ca LPC khng phi l phng php o lng cc qu trnh tm l (Fierdler,
1967). nhng thi im khc nhau, LPC c xem nh phng php o lng v khong cch
x hi, ng c x hi hoc cc yu t nhn thc (Rice, 1978).
Nm 1972, Fierdler cho rng, LPC l phng php o lng th bc ng c. Theo quan
im ny, nhng ngi lnh o c thang LPC thp th ng lc thc y tnh tch cc hon
thnh nhim v chim v tr hng u, cn nhng quan h x hi tt vi nhng ngi di quyn
chim v tr th hai. Nhng ngi lnh o c thang LPC cao th tri li, nhng quan h x hi
tt vi nhng ngi di quyn chim v tr th nht, vic hon thnh nhim v chim v tr th
hai. Nh vy, theo thuyt ny ng c c vai tr quan trng, v n quyt nh hnh vi ca ngi
lnh o.
Fierdler nhn thy rng, hai yu t tnh hung thun li v phong cch lnh o c s tc
ng ln nhau trong vic quy nh s nh hng v hiu qu qun l ca ngi lnh o. Mi quan
h ny c th hin qua bng sau:
Bng 2: Mi quan h gia hai yu t tnh hung v phong cch lnh o
Quan h L
v b lnh o
Tt Tt Tt Tt
Trung
bnh
Trung
bnh
Trung
bnh
Trung
bnh
Cu trc nhim v Cao Cao Thp Thp Cao Cao Thp Thp
Quyn lc ca
ngi lnh o
Cao Cao Cao Thp Cao Thp Cao Thp
V tr 1 2 3 4 5 6 7 9

Kt qu nghin cu ca Fierdler cho thy, ngi lnh o c im s LPC thp nh hng
n t chc nhiu hn l ngi lnh o c im s LPC cao trong tnh hung thun li. Trong
tnh hung thun li thp, Fierdler cho rng, t chc c nhng ngi lnh o c im s LPC
thp li thc hin nhim v tt hn t chc c nhng ngi lnh o c im s LPC cao. iu
ny th hin s tng tc mc thp. S tng tc mc cao gia im s LPC v s thc
hin nhim v xy ra nhng tnh hung c mc thun li trung bnh. Trong trng hp ny
ngi lnh o c im s LPC cao c nh hng tt hn.
48
Fierdler gii thch v kt qu ny trn c s h thng th bc ng c c o bng
thang LPC. Trong nhng tnh hung thun li, ngi lnh o b nh hng bi nhng ng c
mc th hai. V, cc ng c mc th nht ca ngi lnh o c tho mn. iu
ny c ngha l, nhng ngi lnh o c im s LPC thp b tc ng bi cc quan h x hi v
trong tnh hung thun li ngi lnh o c hnh vi qun l c hiu qu. Khi ngi lnh o c
im s LPC cao th chu s tc ng ca s thc thi nhim v v theo Fierdler, hnh vi qun l
khng c hiu qu. Nh vy, trong tnh hung thun li, nhng ngi lnh o c im s LPC
thp s hot ng hiu qu hn.
Trong nhng tnh hung khng thun li, Fierdler gii thch rng, nhng ngi qun l chu
s nh hng ca nhng ng c bc hai ca c nhn. V h nhn thy h cn gii quyt nhng
vn kh khn m h phi i mt.
nh gi thuyt ngu nhin v s lnh o (LPC)
Thuyt LPC c cc nh nghin cu nh gi khc nhau. C mt s nh nghin cu cho
rng, mt s quan im ca thuyt ny c gi tr v c cn c (Rice, 1978; Strube & Garcia, 1981,
1983). Mt s khc li cho rng, nhiu lun im ca thuyt LPC c gi tr ph hp vi cuc sng
hin i (Kabanoff, 1981; Singh, 1983; Vecchio, 1977, 1983). H tin tng rng, cc vn c gi
tr ca thuyt ny c xc nh r trong tnh hung thun li. Song, gi tr ca thang LPC
khng ph hp vi nhng iu tc gi gii thch. Cc nh nghin cu ny cn cho rng nhng
phn tch ca Fierdler l khng ph hp v kh nh lng.
Vecchio cn nhn mnh thm, Fierdler v cc sinh vin ca ng dng nh tm c s
ng h cho hc thuyt ca mnh (Vecchio, 1977, 1983).
Fierdler v cc cng s ca ng nh Garcia, Leister, Potter nghin cu mi quan h gia
tr tu ca ngi lnh o v s thc hin nhim v ca t chc trong hon cnh x hi v gi l
M hnh khung li phc hp, sau m hnh ny c gi l M hnh tim lc nhn thc.
S 2: M hnh tim lc nhn thc ca Garcia, Leister, Potter

Tr
tu
ngi
lnh
o

ng
c

Kinh
nghim
p
lc
ca
ngi
lnh
o

Quan
h
ngi
lnh
o
v t
chc

S
thc
hin
nhim
v

49

Hu qu thp ca tr tu ngi lnh o trong thc hin nhim v

Vi m hnh tim lc nhn thc trn, ta thy c vai tr ca tr tu i vi s lnh o.
3. S ngu nhin ca tnh hung hnh vi
Thuyt LPC cho rng s nh hng ca ngi lnh o l kt qu c tnh ngu nhin gia
nhn cch ngi lnh o v s thay i tnh hung. C mt s l thuyt mi pht trin quan
im ngu nhin ny. Mt trong s l thuyt ny l l thuyt bn v s nh hng ngu nhin gia
hnh vi ngi lnh o v tnh hung hay cn gi l Thuyt mc tiu ca hnh vi.
Thuyt mc tiu ca hnh vi do House a ra nm 1971, sau House v Mitchell tip tc
pht trin vo nm 1974. Thuyt ny da trn cc nguyn tc ca Thuyt ng c mong i.
Thuyt mc tiu ca hnh vi cho rng chc nng u tin ca ngi lnh o l gip
nhng ngi tha hnh thc hin hnh vi ng thi vi vic thc hin mc tiu ca t chc v
mc tiu ca c nhn, t thc y ng c lm vic ca nhng ngi tha hnh.
Theo Thuyt mc tiu ca hnh vi, ngi lnh o tt l nhng ngi c hnh vi gip
cp di c hnh vi ging mnh. Th hai, l nhng ngi bit nh gi v khen thng nhng
ngi di quyn v h thc hin mc tiu. Th ba, l nhng ngi bit khc phc nhng tr
ngi ngn cn nhng ngi di quyn t c mc tiu ca h (House, 1971). Thuyt ny cng
ch ra nhng phong cch lnh o no s t c hiu qu cao nht trong vic thc hin cc mc
tiu nhng tnh hung khc nhau. iu ny c th hin qua s sau:
S 3: Thuyt mc tiu ca hnh vi ca House (1971)
50

Nhng yu cu c bn ca Thuyt mc tiu ca hnh vi
51
Thuyt ca House v Mitchell bt u t hai yu cu c bn:
1) Hnh vi ca ngi lnh o s p ng v tho mn c yu cu ca nhng ngi di
quyn khi h thy hnh vi ca ngi lnh o nh l c s trc tip m bo s hi lng ca h
hoc nh l cng c t c s hi lng .
2) Hnh vi ca ngi lnh o s lm tng thm s c gng ca nhng ngi di quyn
khi h nhn thy hiu qu ca vic hon thnh nhim v l c s tho mn cc nhu cu quan
trng hoc h nhn thy ngi lnh o l ngi gip h t c hiu qu ca vic thc
hin nhim v.
V phong cch lnh o, Thuyt mc tiu ca hnh vi cho rng, ngi lnh o c th cn
bn loi phong cch khc nhau (bn loi phong cch hnh vi khc nhau):
a) S lnh o c tnh hng dn
Ngi lnh o a ra nhng hng dn c bit cp di thc hin nhim v ca h.
Ngi lnh o cng cn a ra nhng yu cu v mong i ca mnh v vic thc hin nhim v
ca nhng ngi tha hnh.
b) S lnh o mang tnh gip
Ngi lnh o cn quan tm n nim vui, hnh phc nhng ngi tha hnh, cn ng h
v to iu kin cho h thc hin nhim v.
c) S lnh o mang tnh tham gia
Ngi lnh o cn thu ht c nhng tng v xut ca nhng ngi di quyn,
mi h tham gia vo nhng quyt nh ca t chc khi nhng quyt nh ny lin quan trc tip
n li ch ca h.
d) S lnh o mang tnh nh hng hnh ng
Ngi lnh o cn a ra cc mc tiu ca t chc, lm cho cp di hiu r nhng mc
tiu ny, tm quan trng ca nhng sng kin ca cp di trong thc hin nhim v, khuyn
khch h t c mc ch mc cao.
Bng 3: Thuyt mc tiu hnh vi v s lnh o
Hnh vi ca
ngi lnh o
Cc yu t ngu nhin
Thi v hnh vi ca
nhng ngi di
quyn
1. C tnh hng dn 1. c im ca nhng
ngi di quyn:
1. S tho mn cng vic
- ban thng
52

2. C tnh gip

3. C tnh tham gia

4. C nh hng hnh
ng

- Cc v t kim sot
- Kh nng nhn thc
- S phc tng quyn lc
2. Cc c im ca mi
trng:
- Ni dung ca nhim v
- H thng quyn lc chnh
thc
- Nhm lm vic c bn
2. Trch nhim ca
ngi lnh o:
Ngi lnh o - ban
thng
3. Hnh vi ng c
- S c gng - s thc
hin nhim v
- S thc hin nhim v
- ban thng

Cc kiu loi hnh vi lnh o vi t cch s l kt qu ca s thc y ng c ca nhng
ngi tha hnh ph thuc vo mt lot cc yu t ca tnh hung. Mt s trong nhng yu t
lin quan n ni dung ca nhim v. Chng hn, nu s thc hin nhim v khng c g kh khn
(d nhin l thc hin c) th ngi lnh o khng t ra vn tc ng hoc thc y ngi
di quyn. V l iu khng cn thit (House, 1971). Nu nhim v thc hin kh khn hoc
khng c kh nng thc hin th ngi lnh o tm cch tc ng, thc y nhng ngi di
quyn hon thnh nhim v. Nhng yu t ngu nhin khc lin quan ti tnh cch ca ngi tha
hnh.
S tng tc gia t chc v s thc hin nhim v t mc thp i vi nhng ngi
tha hnh c tnh t lp cao, v h khng tin rng t chc cn cho h trong vic thc hin cc mc
tiu ca mnh (House, 1971). Tnh tch cc ca nhng ngi tha hnh c lin quan ti qu trnh
t chc cng vic ca ngi lnh o.
nh gi v Thuyt mc tiu ca hnh vi
Thuyt mc tiu ca hnh vi c cc nh nghin cu nh gi tng i cao.
C th ni, trong s cc thuyt v s lnh o, thuyt mc tiu ca hnh vi c nhiu im
hp l hn. Thuyt ny c gng nghin cu v mt s vn ca t chc, trong c s lnh
o, ng c v s thc hin nhim v.
Mt s nh nghin cu ng tnh vi quan im ca Muchinsky (1990) cho rng, Thuyt
mc tiu ca hnh vi c nhng xut quan trng trong Tm l hc t chc cng nghip.
Trong khi mt s nh tm l hc ng h cho Thuyt mc tiu ca hnh vi (Desles, 1972;
Fulk & Wendler, 1982; Schriesheim & De Nisi, 1979), th mt s khc li khng ng h thuyt
ny (Downey, Sheridan & Slocum, 1975; Szilagyi & Suns, 1974). im yu ca Thuyt mc tiu
53
ca hnh vi b nh nghin cu ph phn l tnh thiu logic ca n. Mt trong nhng hn ch ny l
cch thc o lng hnh vi v mc tiu. Cc nh nghin cu cho rng, kh tm c phng php
o tin cy cho cc bin s V, hnh vi v mc tiu ca nhng con ngi v tnh hung khc nhau
th cng khc nhau.
Mt vn trng tm khc l hiu qu ca quan h gia hnh vi ngi lnh o v ng c
ca ngi tha hnh. Nu cc bin s ng nht th hiu qu ca hnh vi ngi lnh o s rt kh
l gii (Schnesheim, 1980).
Nu nhng hn ch trn c khc phc th Thuyt mc tiu ca hnh vi s c gi tr ln
trong nghin cu mi tng quan gia s lnh o v cc bin s khc v t chc.
4. Thuyt Vroom - Yetton
Mt hc thuyt khc v s lnh o nn quan ti s ngu nhin ca tnh hung hnh vi l
Thuyt ra quyt nh, thuyt ny thng c gi l Thuyt Vroom - Yetton. S d gi nh vy v
n do Vroom v Yetton a ra vo nm 1973, sau c Vroom pht trin vo nm 1976.
Thuyt Vroom - Yetton l thuyt c tiu chun ho. iu ny c ngha l mc ch ca n miu
t cc kiu ngi lnh o trong cc tnh hung c th. Nh vy, mc tiu ca Thuyt Vroom -
Yetton l rt hn ch so vi hu ht cc thuyt khc v s lnh o. Thuyt Vroom Yetton ch tp
trung tm hiu mt vn . l s nh hng ca nhng ngi lnh o n nhng ngi tha
hnh trong qu trnh ra quyt nh.
Thuyt Vroom - Yetton nghin cu nhiu hn n vic ra quyt nh ca nhm. Thuyt ny
miu t nm qu trnh ra quyt nh (Ai, AII, CI, CII, GII).
Cc qu trnh ra quyt nh ny th hin nh sau: Qu trnh ra quyt nh mang tnh c
on ca ngi lnh o (Autocractic): Qu trnh AI v AII.
Qu trnh ra quyt nh ca ngi lnh o c s t vn, trao i vi ngi khc
(Consultive): Qu trnh CI v CII. - Qu trnh ra quyt nh ca nhm (Group deciscion): Qu
trnh GII.
Cc qu trnh ny c miu t nh sau:
Cc qu trnh ra quyt nh ca nhm theo Vroom v Yetton:
AI: Ngi lnh o t gii quyt vn hoc t ra quyt nh, s dng cc thng tin c gi
tr i vi bn thn trong thi im .
AII: Ngi lnh o thu thp nhng thng tin cn thit t nhng ngi di quyn. Sau
t mnh quyt nh chn gii php gii quyt vn . Ngi lnh o c th ni hoc khng ni
vi nhng ngi di quyn l nhng thng tin ca h c s dng nh th no gii quyt
vn . Vai tr ca nhng ngi di quyn th hin ch h cung cp cho ngi lnh o nhng
thng tin cn thit hn l nhng gii php.
54
CI: Ngi lnh o chia s vn vi nhng ngi di quyn c lin quan mang tnh c
nhn, tip nhn cc tng v ngh ca h mang tnh ring l, ch khng di dng ca nhm.
Sau ngi lnh o ra quyt nh. Quyt nh ca ngi lnh o c th hoc khng c th
phn nh nh hng ca nhng ngi di quyn.
CII: Ngi lnh o chia s vn vi nhng ngi di quyn ca mnh dng nhm, s
dng cc tng v ngh ca h mang tnh tp th. Sau , ngi lnh o ra quyt nh.
Quyt nh ny c th hoc khng th phn nh nh hng ca nhng ngi di quyn.
GII: Ngi lnh o chia s vn vi nhng ngi di quyn ca mnh dng nhm.
Nhng ngi di quyn cng vi nhng ngi lnh o trao i a ra nhng t vn c gi tr
hoc t vn ban u tm nhng gii php gii quyt vn . Vai tr ca ngi lnh o th hin
vi t cch l ngi ch tr cuc tho lun. Ngi lnh o khng cn c gng nhiu tc ng
n nhng ngi di quyn h a ra cc gii php theo tng ca mnh, ch la chn
nhng gii php m c nhm nht tr.
Vroom v Yetton ch ra 7 cu hi m ngi lnh o phi s dng khi ra quyt nh. Cc
cu hi ny to thnh cy quyt nh. Cy quyt nh ny da trn s tr li cc cu hi. Cy
quyt nh ny cng cho bit qu trnh no trong s 5 qu trnh quyt nh (Ai, AII, CI, CII, GII)
thch hp vi vn ca ngi lnh o.
Bng cu hi ca Vroom v Yetton
1) Vn c yu cu c bit khng?
2) Bn thn ngi lnh o c nhng thng tin m bo a ra quyt nh c gi tr cao
khng?
3) Cu trc ca vn l g?
4) Mc chu trch nhim ca cp di v nhng quyt nh c ngha quan trng i vi
vic thc hin c hiu qu nh th no?
5) Nu bn thn ngi lnh o ra quyt nh th cp di c chp nhn l s hp l
khng?
6) Cp di c chia s vi nhng ngi lnh o v cc mc tiu, cc gii php gii
quyt vn khng?
7) C xy ra xung t gia nhng ngi di quyn khi a ra gii php khng?
i vi mi vn , sau nhng quyt nh thch hp c th to nn cc gii php c th chp
nhn c. Theo Vroom v Yetton (1973), nhiu hnh ng ca t chc l kt qu ca nhng
quyt nh c cht lng ph hp. Nu s ph hp ca quyt nh do nhng ngi tha hnh a
ra c ngha quan trng th h s quyt tm thc hin.
55
Vroom v Yetton ngh l nhng ngi lnh o cn la chn nhng quyt nh c tnh
kh thi nht trong s cc quyt nh a ra trong thi gian trao i v tho lun ca nhm.
Nhiu nh nghin cu ng h cho m hnh ca Vroom v yetton. Field (1982) cho
rng, ch cn mt s cu hi s dng phn tch vn l c th dn ti quyt nh c hiu qu.
Mt s nh tm l hc nh Tjosvold, Wedley v c Field (1986) nhn nh:
M hnh ca Vroom v Yetton c ch cho vic la chn cc kiu quyt nh, cho k thut ra
quyt nh, cho cu trc ca quyt nh v quan trng hn l n c ngha hn i vi vic ra
quyt nh thi im hin ti.
Nm 1982, Jago v Vroom so snh qu trnh ra quyt nh gia nhng ngi lnh o
nam v n. Cc nh nghin cu ny a ra nhn nh: Ph n tham gia vo qu trnh ra quyt
nh tch cc hn v quyt nh ca h ph hp vi m hnh ca Vroom v Yetton hn l nhng
ngi lnh o nam.
Field (1979) nhn mnh: Nhng yu t c tnh kh thi trong s cc qu trnh ra quyt nh
ca m hnh Vroom v Yetton l qu trnh quyt nh CII v qu trnh quyt nh GII hoc c hai
qu trnh ny. Do vy, ng ngh nguyn tc quyt nh n gin l la chn gia hai qu trnh
trn.
Nu so snh m hnh quyt nh ca Vroom v Yetton vi cc quyt nh qun l ca Field
th m hnh ca Vroom v Yetton d on v quyt nh ca ngi lnh o tt hn. V, thuyt
ca Vroom v Yetton ch trng n yu t tiu chun ho. Cc quy tc ra quyt nh ca Field
lun lun da trn c s nhng yu t c tnh kh thi ca m hnh Vroom v Yetton.
Jago v Vroom (1988) pht trin m hnh ra quyt nh. Theo m hnh ca Jago v
Vroom th ch c mt qu trnh ra quyt nh tt nht cho mi vn . N d on hiu qu ca
mi qu trnh i vi mi tiu chun v so snh gia cc chin lc khc nhau ca qu trnh ra
quyt nh. Kt qu pht trin m hnh ra quyt nh ca Jago v Vroom nm 1988 to nn mt
m hnh mi c tnh thc t hn v linh hot hn so vi m hnh ca Vroom v Yetton.
5. Thuyt quan h gia ngi lnh o v cc thnh vin ca t chc
Nh phn tch trn, cc hc thuyt v s lnh o ngy cng hng n nhng ngi b
lnh o. Trong khi cc Thuyt c im ni bt ca ngi lnh o v Thuyt mc tiu ca hnh
vi lnh o khng quan tm n nhng ngi b lnh o, th cc thuyt sau ch ra nhng
ngi b lnh o c nh hng nh th no n hiu qu hot ng qun l ca ngi lnh o.
Chng hn, m hnh tiu chun ho ca Vroom v Yetton cho rng: i vi quyt nh ca ngi
lnh o, vai tr ca nhng ngi b lnh o mang tnh cht nhn xt, ph phn. Thm ch mt
s thuyt, cc nh nghin cu cn cho rng vai tr ca nhng ngi tha hnh l ngang bng hoc
tri hn c ngi lnh o.
56
Theo hng tip cn ch n vai tr ca nhng ngi b lnh o, Graen v cc ng
nghip ca ng pht trin thnh hc thuyt mi (Graen & Haga, 1975; Graen, 1976; Graen &
Schiemann, 1978). l Thuyt quan h gia ngi lnh o v cc thnh vin ca t chc -
Thuyt LMX (Leader, Member, Exchange). Thuyt ny nhm gii thch quan h gia ngi lnh
o v cc thnh vin c nh hng nh th no n qu trnh lnh o.
Theo thuyt ny, nhng ngi b lnh o c chia thnh hai nhm: Nhm ng h ngi
lnh o v nhm khng ng h ngi lnh o.
Nhm ng h cho rng ngi lnh o l ngi c trnh , ng tin cy, c trong c lm
vic chm ch, tn tnh v c tinh thn trch nhim. Nhm khng ng h gm nhng ngi khng
c nhng quan im v nh gi trn v ngi lnh o.
Bn cht ca mi quan h gia ngi lnh o v cc thnh vin ca hai nhm trn l khc
nhau. Cc thnh vin ca nhm ng h c tinh thn trch nhim vi cc nhim v quan trng ca
t chc. Nh vy, cng vic ca ngi lnh o tr nn d dng hn. Trong mi quan h ny,
ngi lnh o lun dnh cho cc thnh vin ca nhm ng h s nng , thin cm, mi quan h
gn gi v thn thin...
Cc thnh vin ca nhm khng ng h ngi lnh o thng t nhit tnh hn, t trch
nhim i vi cng vic ca t chc hn. Do vy, h t c quan h gn gi vi ngi lnh o. S
tng tc gia ngi lnh o v cc thnh vin ca nhm khng ng h ch yu da trn c s
ca quyn lc chnh thc hn l da trn c s ca s knh trng hoc thn thin.
Thuyt quan h gia ngi lnh o v cc thnh vin ca t chc c p dng trong
cc nghin cu thc tin v hot ng qun l. Chng hn, nghin cu ca Li den v Graen nm
1980 cho thy, nhng ngi c cng ca nhm cng nhn ng h c tinh thn trch nhim, s
ng h, kin phn hi, v quan h thn thin i vi ngi lnh o hn l nhng ngi c
cng ca nhm cng nhn khng ng h ngi lnh o.
Da vo Thuyt quan h gia ngi lnh o v cc thnh vin ca t chc, mt s nghin
cu thc nghim cn ch ra mi lin h bn vng v xung t trong t chc. Nghin cu ca
Kozlowski v Doherty nm 1989 tm thy nhng quan h tt gia ngi lnh o v cc thnh
vin ca t chc.
Nghin cu ca Howat v Lon don nm 1980 pht hin ra rng trong nhm ng h vn
c tn ti nhng quan h mang tnh xung t lin nhn cch gia ngi lnh o v ngi b lnh
o.
Tuy vy, c mt s nh nghin cu li khng ng h Thuyt quan h gia ngi lnh o v
cc thnh vin ca t chc. Chng hn, kt qu nghin cu ca Vecchio (1985) i n nhn
nh, trong quan h gia ngi lnh o v cc thnh vin ca t chc, ngi lnh o t quan tm
n li ch ca nhng ngi b lnh o.

57
Created by AM Word
2
CHM

IV. MT S HC THUYT KHC V S LNH O

1. Thuyt quy gn
Mt vn rt c bit m hu ht nhng ngi lnh o u gp phi l cn tc ng nh
th no n nhng ngi di quyn khi h khng chp hnh cc chun mc hoc hnh ng
khng nh ngi lnh o mong mun. Ti sao mt s ngi lnh o li khng quan tm n
nhng sai st ca nhng ngi di quyn, cn mt s khc li quan trng ho; lm phc tp
nhng khuyt im khng ng k ca nhng ngi tha hnh?
tm hiu cc nguyn nhn ca hnh vi ngi lnh o v ngi lnh o phn ng nh
th no i vi cp di ca h, nm 1979 Green v Mitchell a ra mt m hnh, c gi l
m hnh quy gn.
Cc thuyt v s lnh o khc cho rng vn quan trng nht l l gii vn ngi lnh
o cn phi hnh ng nh th no th Thuyt quy gn li tp trung trc ht vo tm hiu cc
nguyn nhn ca hnh vi lnh o.
C s ca Thuyt quy gn v s lnh o c da trn tng l ngi lnh o hnh
ng trong mi trng hay thay i. Do vy, nhng ngi lnh o lun lun phi quan tm ti
vn : Mi trng lm vic ca t chc mnh s xy ra nhng vn g v phn ng ca mnh
cn phi nh th no?
iu m ngi lnh o quan tm hn l hnh vi ca nhng ngi tha hnh. Khi ngi
lnh o cn phi a ra nhng cch ng x vi nhng ngi tha hnh th hnh vi ca nhng
ngi ny li c ngha thc t quan trng.
Theo thuyt ca Green v Mitchell (1979), nhng ngi lnh o s dng.cc yu t nh:
Nhng hnh vi ca nhng ngi di quyn v cc thng tin khc trong mi trng ca t chc
a ra cc kt lun hoc cc quy gn v vn ti sao nhng ngi di quyn li c x, thc
hin nhim v theo cch thc ca h.
S quy gn ca nhng ngi lnh o a ra s quy nh hnh vi i x ca h i vi
nhng ngi di quyn.
Nhn nh ny ca Green v Mitchell c nhiu cng trnh nghin cu thc tin tha
nhn. Chng hn, nm 1980 Mitchell v Wood tin hnh mt nghin cu nh sau: Nhng ngi
lnh o mt bnh vin iu dng c nhng nghin cu miu t khuyt im ca cc n y t
trong cng vic nh cho bnh nhn ung thuc sai. mt s trng hp nghin cu, cc sai st
58
ca n y t c miu t l thnh thong mi xy ra, tc l qu trnh lm vic ca h kh tt.
mt s trng nghin cu hp khc cho rng nhng sai st ny xy ra thng xuyn. Kt qu ca
cc sai st ny c miu t l khng c nh hng xu (khi mc sai phm t) v c nh hng
xu n bnh nhn (khi sai phm nhiu). i vi nhng y t c sai st nh hng xu n bnh
nhn (mc d c mt qu trnh lm vic tt) c ngi lnh o xem l nhng ngi thiu
tinh thn trch nhim v cc bin php k lut c p dng i vi h.
Nh vy, cc thng tin v qu kh ca cc n y t l c s ngi lnh o a ra cc
quy gn v cc sai phm ca h hoc cc ng x sai lm ca cc n y t nh l c s ngi
lnh o a ra cc bin php k lut i vi h.
Mt hng nghin cu khc l nghin cu quy gn c tnh phi cnh. S d nghin cu ny
c gi nh vy v n tm hiu s quy gn trong mi tng tc gia ngi lnh o v nhng
ngi b lnh o c gii tnh khc nhau. Nghin cu ca Dobbins, Pence, Orban, SgTO (1983)
i n nhn nh: Gii tnh ca ngi lnh o v nhng ngi b lnh o c tc ng quan trng
n s quy gn v hnh vi ng x ca ngi lnh o vi cp di.
Khi ngi lnh o c cng gii tnh vi nhng ngi di quyn th ngi lnh o t c
thin cm hn trong nh gi trch nhim ca h. Tri li, khi ngi lnh o khc gii tnh vi
nhng ngi di quyn th ngi lnh o c nhiu thin cm hn trong nh gi trch nhim v
hiu qu cng vic ca nhng ngi b lnh o.
iu ny th hin rt r nhng ngi lnh o l ph n. Do vy, nhng ngi ph n
thch ngi lnh o ca mnh l nam gii hn l n gii.
S quy gn c th nh hng n nhn thc v hnh vi ca nhng ngi b lnh o, cng
nh n nhn thc ca ngi lnh o i vi nhng ngi b lnh o. Mt khc, nhn thc, tri
gic ca nhng ngi di quyn li nh hng n mi tng tc gia ngi lnh o v ngi
b lnh o. Nh vy, qu trnh quy gn c th nh hng ti hiu qu ca s lnh o.
2. Thuyt v s lnh o linh hot v kh nng thu ht ngi khc
2.1. S i ca Thuyt v s lnh o linh hot v kh nng thu ht ngi khc
Vo nhng nm 80 ca th k XX, hot ng kinh doanh ca M tr nn kh khn, tr tr.
Cc nh tm l hc v cc nh qun l bt u nhn ra s bng n v cnh tranh ton cu.
Mt trong nhng vn u tin m cc nh tm l hc v cc nh qun l doanh nghip
quan tm nhm gii quyt s tr tr ca hot ng kinh doanh M, cng nh tng hiu qu ca
cuc cnh tranh trn th trng th gii l vn lnh o.
L thuyt u tin v s lnh o linh hot v kh nng thu ht ngi khc ra i trong
bi cnh nh vy.
59
2.2. Nhng quan im chnh ca Thuyt v s lnh o linh hot v kh nng thu ht
ngi khc
L thuyt u tin v s lnh o linh hot v kh nng thu ht ngi khc do R.J. House
a ra nm 1977. Theo l thuyt ny, ngi lnh o c kh nng thu ht ngi khc l ngi bit
tc ng mt cch c hiu qu cao n nhng ngi di quyn ca mnh. Hiu qu ca s tc
ng ny khng phi bng quyn lc chnh thng, m bng nhng phm cht nhn cch, bng
nhng k nng tc ng ca ngi lnh o n ngi khc.
Nhng ngi di quyn phc tng ngi lnh o khng phi v tng lai, s nghip, s
thng tin ca bn thn hay li ch kinh t ca h, m v tnh cm, v s tn tm cao v s ht
lng ng h ngi lnh o ca nhng ngi di quyn.
Theo House (1977), tr thnh ngi lnh o c kh nng thu ht ngi khc th ngi
cn phi c c "mc ch vt tri" so vi nhng mc ch thng thng ca bn thn v so
vi mc ch ca nhng ngi di quyn.
Ngi lnh o c kh nng thu ht ngi khc phi l ngi bit xc nh c cho t
chc cc nhim v v mt o c v cc thnh vin ca t chc phi hon thnh nhim v ny.
Nhng ngi lnh o nh vy phi lm cho nhng ngi di quyn hiu r nhng suy ngh, tm
t ca mnh, th hin c mm tin c bit ca mnh i vi h, th hin c cc gi tr ca
mnh, chia s vi nhng ngi di quyn nhng suy ngh, quan im ca c nhn mnh.
Ngi lnh o khng c kh nng thu ht nhng ngi di quyn khc vi nhng ngi
lnh o c kh nng thu ht nhng ngi di quyn ch: Nhng ngi lnh o loi ny lun
lun th hin nhu cu v quyn lc mt cch mnh m, khng mun bc l ni tm ca mnh cho
cp di, h lun tin tng mt cch chc chn v nim tin vo bn thn. Nhng ngi lnh o
c kh nng thu ht nhng ngi khc l nhng ngi c ngh thut s dng quyn lc v nh
hng ca mnh. iu ny th hin cc kha cnh sau:
1) Ngi lnh o sng to trong vic th hin v s dng nng lc ca mnh, thnh cng
trong vic to ra cc thin ch ca nhng ngi di quyn i vi vic ng h quyt nh ca
ngi lnh o.
2) Ngi lnh o bit lin kt cc t tng, suy ngh ca cc thnh vin phc v cho mc
tiu chung ca t chc (nhng mc tiu ny ph hp vi cc gi tr ca cc thnh vin trong t
chc). Tng thm tnh tp th, tnh cng ng i vi vic thc hin cc mc tiu ca t chc.
3) Xc nh r vai tr, trch nhim ca nhng ngi di quyn trong vic thc hin cc
mc tiu ca t chc.
4) Ngi lnh o lm gng cho nhng ngi di quyn qua hnh vi, gi tr v nim tin
ca mnh.
60
5) Ngi lnh o th hin s mong i cao i vi vic thc hin nhim v ca nhng
ngi di quyn v s tin tng cao vo kh nng ca h trong vic thc hin nhim v.
6) Ngi lnh o bit khi dy nhng ng c ca nhng ngi tha hnh lin quan ti
vic thc hin cc mc tiu ca t chc.
Khi nghin cu v ngi lnh o bit thu ht nhng ngi tha hnh, hai nh nghin cu
Conger v Kanungo (1978) li c nhng quan im khng hon ton ng nht vi nhng quan
im. trn. Theo hai tc gi ny, ngi lnh o bit thu ht nhng ngi tha hnh l ngi phi
tr thnh s quy chiu i vi cp di, anh ta phi c nhng phm cht cn thit khng ch
thc hin cc mc tiu ca t chc, m cn cho cp di hc tp. l cc phm cht:
1) Bit hn ch cc quan im cc oan, thng bo cho cp di v vic hu b nhng cch
thc lm vic c ca mnh.
2) Bit hi sinh hoc mo him cho vic theo ui cc mc tiu ca mnh.
3) S dng cc chin thut, k thut c o thc hin cc mc tiu ca t chc.
4) nh gi mt cch ng n vai tr ca cc yu t lin quan n chin lc hot ng
ca t chc hay lm tng thm s thnh cng ca k hoch m t chc xc nh.
5) Gim bt s lo u hoc khng hong ca cc thnh vin trong t chc.
6) Lm cho cp di hiu c nim tin ca bn thn i vi kh nng ca chnh mnh
trong vic gii quyt nhng vn ny sinh trong t chc.
7) S dng quyn lc mt cch hp l, ng n, c bit l nhng quyn lc lin quan n
s cng hin ca bn thn hay quyn lc v chuyn mn da trn nhng thnh cng ca mnh.
L thuyt v s lnh o linh hot kt hp cht ch vi vn thu ht nhng ngi di
quyn, nhng n gii thch su hn s nh hng ca ngi lnh o. L thuyt v s lnh o
linh hot c Burns tip tc pht trin vo nm 1978 v c Bass vn dng vo qu trnh pht
trin trong cc t chc kinh doanh vo nm 1985. T quan im ca hai tc gi ny hnh thnh
nn hai khi nim: S lnh o c tnh thng mi v s lnh o linh hot.
- S lnh o c tnh thng mi
l s lnh o lin quan ti s nh hng ca ngi lnh o i vi nhng ngi di
quyn thng qua nhng phn thng do ngi lnh o ban tng khi h hon thnh nhim v
trong lnh vc kinh doanh. y, nu khng c s ban thng th ngi lnh o kh th thc
hin c quyn lc ca mnh. Quan im ny chng ta cng thy hu ht cc l thuyt v s
lnh o, ch c iu n c th hin cc mc khc nhau.
- S lnh o linh hot
61
y l s lnh o tip cn theo mt gc khc. iu ny th hin nhng ngi b lnh
o bng nhng cch thc khc nhau c th lm thay i ngi lnh o ca mnh. Trong khi
vn ny khng th hin r s lnh o c tnh thng mi.
Nh vy, i vi s lnh o c tnh thng mi, ngi lnh o ch ng nh hng n
nhng ngi di quyn, cn i vi s lnh o linh hot, nhng ngi di quyn rt ch ng
trong quan h vi ngi lnh o.
Mt s nh nghin cu i tm hiu su hn vn : Ngi lnh o linh hot khc vi
nhng kiu ngi lnh o khc ch no? S nh hng ca h n nhng ngi di quyn
nh th no? tr li cho nhng cu hi ny, Bass a ra bn c im miu t hnh vi
ca ngi lnh o linh hot:
1) l s lnh o c kh nng thu ht ngi khc. Chng hn, h hon ton chia s nim
tin ca mnh i vi nhng ngi di quyn.
2) l s lnh o mang tnh truyn cm. Chng hn, cc quan h gia ngi lnh o v
b lnh o mang tnh khng chnh thc cao.
3) Ngi lnh o bit khuyn khch tr tu ca nhng ngi di quyn, kch thch h suy
ngh v cc vn theo nhng cch thc mi.
4) Ngi lnh o lun quan tm n nhng c nhn c bit. Chng hn, ngi lnh o
quan tm, ch n nhng ngi th , sao nhng i vi hot ng ca tp th, c gng ko h
v vi tp th.
Vi cch ng x v hnh ng nh vy, ngi lnh o khch l c nhng ngi di
quyn, lm cho h t thch th, quan tm v gn b vi t chc. H hnh ng mt cch tch cc
v c hiu qu hn. Kt qu ca s lnh o linh hot lm cho cp di hn ch s chng i
ngi lnh o, lm cho h gn b hn vi t chc, c gng hn v tch cc hn trong vic thc
hin nhim v. Nh vy, kiu lnh o linh hot thu c nhiu li ch khc nhau.
Mt s nghin cu ca Bass v Avolio (1985), Bass (1989) v hnh vi ca ngi lnh o
cho thy: t chc c dn dt bi ngi lnh o linh hot s hiu qu hn, quan h gia ngi
lnh o v ngi b lnh o s tt hn, hiu sut hot ng v s pht trin ca t chc rt to
ln.
S lnh o c tnh thng mi v s lnh o linh hot c nhng c im khc nhau. Hai
kiu lnh o ny khng c chin lc ging nhau, nhng khng c ngha l chng khng c mi
lin h vi nhau. Trong thc t nhiu trng hp hai, kiu lnh o ny c th b sung cho nhau.
Chng hn, nhiu ngi lnh o linh hot nhn thy s cn thit ca vic s dng cc yu t
vt cht i vi nhng ngi di quyn, tc l s dng s lnh o c tnh thng mi.
Nh vy, Thuyt lnh o linh hot c R. J. House a ra nm 1977 v c mt s nh
nghin cu tip tc pht trin, nhng nhng quan im chnh ca n vn bn v nhng u im
62
ca kiu lnh o ny, hiu qu ca n i vi t chc l lm th no ngi lnh o thu ht
c nhng ngi di quyn tham gia vo thc hin cc mc tiu ca t chc. Trong mt th
gii c nhiu thay i nh hin nay, trnh nhn thc ca nhng ngi di quyn ngy mt
nng cao, yu cu dn ch trong x hi cng ngy cng ln hn th s lnh o linh hot s p
ng c nhiu hn cc i hi ca x hi.
CU HI THO LUN
1. Trnh by nhng quan im v ni dung c bn ca Thuyt v cc c im ni bt ca
ngi lnh o. Nu kin nh gi ca c nhn v hc thuyt ny.
2. Trnh by nhng quan im chnh ca Thuyt hnh vi ngi lnh o. Phn tch cc ni
dung chnh ca bng miu t hnh vi ngi lnh o (LBDQ). Phn tch tnh kh thi ca bng
miu t ny trong nghin cu tm l ca ngi lnh o nc ta hin nay?
3. Trnh by nhng quan im v ni dung c bn ca Thuyt ngu nhin v s lnh o.
Nu nh gi ca c nhn v hc thuyt ny.
4. Nu tnh ng dng ca cc hc thuyt v s lnh o trong nghin cu Tm l hc qun
l nc ta hin nay.

Created by AM Word
2
CHM

Chng 5: QUYN LC TRONG LNH O

Quyn lc l mt trong nhng vn c tnh c trng quan trng nht v quyt nh ca s
lnh o. Bi v, mt gc no ta c th ni lnh o l s th hin quyn lc. Khng c
quyn lc th khng c s lnh o hoc s lnh o y ch mang tnh cht trn danh ngha.
Trong mt t chc thng c hai vn quyt nh cc quan h, quyt nh s pht trin v
bu khng kh ca t chc. l vn quyn lc v vn l ch. Mi mu thun, xung t, mi
cuc u tranh gia cc c nhn hay gia cc nhm trong t chc u xut pht t hai vn ny.
Hai vn ny thng c mi lin h cht ch vi nhau, i song hnh vi nhau. V li ch m cn
phi u tranh ginh c quyn lc v khi c quyn lc th thng c li ch. C th ni cuc
u tranh v quyn lc l cuc u tranh c tnh quyt lit nht trong cc t chc. Do vy khi
nghin cu v Tm l hc qun l th chng ta khng th khng nghin cu v vn quyn lc.

I. KHI NIM QUYN LC
II. THC V QUYN LC
III. CC HNH THC C BN CA QUYN LC
63
IV. QUYN LC CHNH TR
V. S SUY I CA QUYN LC
VI. MT VI C IM CA QUYN LC NC TA

Created by AM Word
2
CHM

I. KHI NIM QUYN LC

QUYN LC TRONG LNH O
1. Khi nim
Quyn lc l g? mt vn khng n gin tm c li gii p, mc d quyn lc
hin din xung quanh chng ta, lin quan n mi ngi, l mt vn rt ph bin trong cuc
sng thc tin ca chng ta. Bi l, s th hin quyn lc trong thc tin cuc sng l rt a dng,
con ng n vi quyn lc v t c quyn lc l rt phong ph v vic s dng quyn lc
ca cc c nhn cng rt khc nhau.
C nhiu cch nh ngha v quyn lc ca cc nh nghin cu, c th nu ra mt s nh
ngha v quyn lc nh sau:
Theo nh nghin cu ngi M K. Dan tra: Quyn lc l buc ngi khc phi phc tng.
Theo L. Lipson (M): Quyn lc l kh nng t c kt qu nh s phi hp hnh ng.
Trong cun T in Tm l hc (Dictionary of Psychology, 1968), J.P.Chaplin cho rng:
"Quyn lc l kh nng hoc uy quyn i vi vic kim sot ngi khc".
Trong T in bch khoa Trit hc (xut bn bng ting Nga) nh ngha quyn lc nh sau:
"Quyn lc l kh nng thc hin ch ca mnh nh mt phng tin no (uy tn, quyn hnh,
sc mnh, t chc, t chc)".
Chng ti cho rng, nh ngha ca Raymond J. Corsini trong cun T in Tm l hc (The
Dictionary of Psychology, 1999) l kh y v quyn lc:
Quyn lc l kh nng kim sot, thuyt phc, p buc, nh hng hoc li ko nhng
ngi khc.
Ni mt cch n gin, quyn lc l ci nh m ngi khc phi phc tng.
2. Quyn lc v cc c nhn
64
Phn tch v quan h gia quyn lc v cc c nhn trong i sng x hi, ta thy c mt s
im cn ch sau:
- Quyn lc ra i v tn ti cng vi con ngi. Bt k hot ng chung no ca con ngi
u cn c s ch huy, c ngi ch huy v ngi phc tng - c s to nn quyn lc. y,
chng ta khng ph nhn yu t quyn lc trong th gii ng vt, trong cuc sng by n ca
chng. C th ni quyn li trong th gii ng vt cng ht sc quyt lit v s l sai ln nu
chng ta khng nh: Quyn lc l ci ring ca con ngi (nh thc vy).
Quyn lc c lin quan ti mi thnh vin ca x hi. M ngi u tham gia vo cc quan
h quyn lc v b chi phi b n. Mi c nhn thng nm trong nhiu phn h quyn t khc
nhau. Trong quan h ny anh ta c quyn lc, cn trm quan h khc th khng. Chng hn, c
quan anh ta l gin c, nhng khu ph th khng, anh ta chu s iu hnh c(t dn ph v cc
cp qun l khc.
Allvin Tofner (1991) cho rng: "Con ngi c mi quan h cht ch vi quyn lc v khng
th trn khi n c. Hn na n cn nh hng su sc n mi sinh hot ca chng ta, t lin
h gii tnh n vic lm, nh chng ta i xe no, xem tivi no, theo ui nhng kht vng g...
nh hng ca n qu rng ln, vt khi tr tng tng ca chng ta". V vai tr ca quyn lc,
Allvin Toffler cn tip tc khng nh "Trong cuc sng chng ta, quyn lc gi vai tr rt quan
trng m con ngi khng sao hiu ni, nht l i vi thi i ca chng ta".
Quan h quyn lc gia ngi vi ngi khng c nh, lun thay i. Mt c nhn khi cn
tui, cn iu kin th anh ta l ngi lnh o - ngi c quyn lc, nhng khi ht cc iu kin
ny th anh tr thnh ngi khng c quyn lc. Trong dn gian c cu: Quan nht thi, dn vn
i. iu ny khng nh quyn lc khng phi l c nh, vnh cu i vi mt c nhn.
iu quan trng l c nhn cn thc c khi no quyn lc ca mnh ht hay cn phi
dng li tr v vi cuc sng ca mt con ngi bnh thng. Nu khng xc nh c iu
ny th c th b hng ht, b "sc" khi anh ta buc phi ri b v tr quyn lc ca mnh. y l
hin tng thng thy nhng ngi lnh o khi ngh qun l hay ngh hu nc ta hin nay.
H ht sc kh khn, c tm trng rt nng n khi phi ri v tr quyn lc ca mnh.
- Quyn lc hin din mi lnh vc ca i sng x hi, tt c cc loi nhm x hi khc
nhau (t nhm nh n nhm ln, t nhm khng chnh thc n nhm chnh thc, t gia nh
n cc t chc x hi...). Cuc u tranh v quyn lc l cuc au tranh lun song hnh vi con
ngi, n din ra mi lc, mi ni trong cuc sng ca chng ta.
- Tnh a dng v nhu cu quyn lc v kht vng v quyn lc quy nh tnh a dng
ca nhng cng c v cch thc cc c nhn t c quyn lc ca mnh.
3. Cc phng thc t quyn lc
Tnh a dng ca quyn lc trong cuc sng quy nh tnh a dng v cch thc t
quyn lc ca con ngi. C nhiu con ng, c nhiu cch thc cc c nhn t c quyn
65
lc. Cch thc t quyn lc ph thuc vo kh nng, iu kin ca c nhn, vo hon cnh, thi
c c th ca t chc v x hi. Nh tng lai hc ni ting ngi M Avilin Toffer cho rng c
ba phng thc c bn t c quyn lc: bo lc ca ci, tr tu.
a) Bo lc: Dng sc mnh trc tip v ng s t c qu tn lc. y l cch thc m
M v ang s dng i vi nhiu quc gia trn th gii hin nay. Chng hn, i vi NamT,
Iraq... Trong cc t chc, cng c nhng c nhn dng cch thc ny t c quyn lc.
Theo Avilin Toffer, y l phng thc c phm cht thp nht v n kch thch s bo th
v ch dng cho k c sc mnh. N khng c tnh thuyt phc i vi nhng ngi b lnh o.
b) Ca ci: y cng l mt yu t c vai tr quan trng to nn quyn lc. Trong dn
gian c cu: "C tin mua tin cng c". iu ny ni ln sc mnh ca ca ci vt cht
trong i sng ca con ngi. Cch thc ny ch dnh cho nhng k giu c. Tuy vy, khng phi
mi quyn lc u c th mua c bng tin. Avilin Toffer cho rng cch thc ny c phm cht
loi hai v ch dng cho nhng k giu c.
Trong x hi thc dn, phong kin nc ta trc y, hin tng "mua quan, bn tc" l
hin tng rt d thy. Trong cuc sng ca chng ta hin nay, hin tng ny khng phi l
khng c, vn c nhng c nhn dng ca ci t c quyn lc ca mnh.
c) Tr tu: C nhn t c quyn lc bng tr tu ca mnh (nhng tri thc, hiu bit, kinh
nghim, trnh chuyn mn...). y l cch thc t c quyn lc c tnh thuyt phc nht, c
hiu qu cao nht. Tr tu c th c nhng ngi ngho, ngi tng lp thp ca x hi. Do
vy, bng cch thc ny ngi ngho, ngi cc tng lp thp vn c th t c quyn lc.
Trong x hi hin i, khi m dn tr ngy cng c nng cao, khng kh dn ch ngy
cng ci m th tr tu l cch thc tt nht i n quyn lc. Trong mt c quan, nu mt
ngi lnh o khng c trnh chuyn mn hoc trnh chuyn mn thua km nhiu nhng
ngi di quyn th ngi lnh o kh c th c c uy tn cao i vi cp di.
nc ta, trong nhng nm thng ca c ch tp trung bao cp, vic b nhim cn b lnh
o cc c quan da nhiu vo thnh tch khng chin, vo tiu chun o c, m xem nh cc
tiu chun v trnh chuyn mn. Trong c ch mi, nht l trong nhng nm gn y, vic b
nhim cn b lnh o ch nhiu n cc tiu chun v chuyn mn, cng vi cc tiu chun
v o c. Cch thc b nhim cn b lnh o nh vy th hin s nh gi c tm quan
trng ca tr tu i vi quyn lc ca ngi lnh o.

Created by AM Word
2
CHM
66

Phn 1: NHNG VN CHUNG
Phn 2: TM L NGI LNH O
Phn 3: TM L NGI LAO NG V T CHC
TI LIU THAM KHO

Created by AM Word
2
CHM

II. THC V QUYN LC

QUYN LC TRONG LNH O
1. thc v v tr ca quyn lc
V tr ca quyn lc l vn quan trng nht, ct li nht i vi quyn lc ca ngi lnh
o. Theo Donald A. Laird, Eleanor Laird, con ngi thng a thch v tr quyn lc ca mnh,
m t xem quyn lc n vi mnh nh th no, v tr quyn lc c ph hp vi mnh khng
(Donald A. Laird, Eleanor Laird, 1961).
Khng phi tt c mi ngi u mong mun nhn trch nhim tr thnh ngi lnh o,
nhng nhiu ngi thch th vi quyn lc v mong mun tr thnh ngi lnh o (k c khi
ngi khng c nng lc v s mong mun l s liu lnh).
Mt s nghin cu ch ra, nhng ngi tho vt, nng n thng c gng tr thnh.ngi
lnh o, thm ch khi anh ta khng c quyn lc. Thc t cho thy, nhng ngi cng mong
mun tr thnh ngi lnh o bao nhiu th nhiu khi ngi tr thnh ngi lnh o ti by
nhiu. V h khng thc c y nhng i hi thc t v lu di ca s lnh o, ca hot
ng qun l.
V tr quyn lc ca ngi lnh o s gim khi ngi lnh o ra lnh hoc p buc i vi
nhng ngi tha hnh. Khi v tr quyn lc thay i theo hng tng thm vai tr v s tham gia
ca nhng ngi tha hnh th ngi lnh o thng lo ngi v s gim bt quyn uy ca mnh.
Trong cuc sng hng ngy, thc v quyn lc c th hin rt a dng: qua ng x, qua
c ch, li ni, qua cch n mc. Chng hn, trong mt nh my, nhng ngi cng nhn thng
mc o s mi mu xanh da tri, khng c c cn v c vt, cn nhng ngi lnh o th mc o
c cn, tht c vt v mc nhng b qun o mu sm hn. Nhng ngi qun l, ngi gim st
th mc o s mi trng c thay i mt cht so vi nhng ngi lnh o ca h. Khi ngi lnh
o n mc lum thum, cu th s lm gim bt quyn lc ca mnh vi cp di. C th ni, n
67
mc to cho ngi lnh o c cm gic v quyn lc, v cng lm tng thm uy lc ca mnh vi
cp di.
Trong mt c quan cng vy, khi ngi lnh o ni chuyn vi ngi di quyn trong
phng lm vic ca mnh thng ngi ng lng vo thnh gh, ngc n ra pha trc, mt lim
dim, u thnh thong gt g..., trong khi cp di u ci v pha trc, v mt chm ch lng
nghe, hai tay thng an vo nhau, hay xoa vo nhau vi s thnh knh.
Mt s ngi lnh o trong giao tip vi cp di c gi mt khong cch nht nh.
cng l biu hin v thc v tr quyn lc ca mnh.
thc v quyn lc c ngha quan trng i vi c nhng ngi lnh o v nhng ngi
b lnh o. Khi ngi lnh o thc c ng v tr quyn lc ca mnh th anh ta s s dng
quyn lc mt cch hp l, khng dn ti tnh trng bung lng hoc lm dng quyn lc. Khi
ngi b lnh o thc c mnh ang v tr no trong h thng quyn lc, trong cc mi
quan h quyn lc th ngi s c nhng ng x ph hp vi cp trn v nhng ngi khc
trong t chc.
Tuy vy, trong thc t khng t ngi khng thc c v tr quyn lc ca mnh trong t
chc. Nhiu ngi lnh o thc v quyn lc ca mnh cao hn quyn lc thc t m h c
c iu ny dn ti tnh trng lm dng quyn lc. c bit l lm dng quyn lc v li ch c
nhn ca mnh. Trong t chc cn c nhng ngi tha hnh khng nhn thc ng c v tr
ca mnh trong h thng quyn lc ca c quan. iu ny c th dn ti hai xu hng: Mt l,
nh gi cao gii hn, phm vi quyn hn ca mnh, coi thng t chc v chun mc c quan, c
nhng hnh vi chng i hay gy mt on kt trong tp th. Hai l, nh gi thp quyn hn ca
mnh trong t chc, c nhng hnh vi s st lnh o, c nhng ng x thiu t tin khi giao tip
vi nhng ngi lnh o.
2. Hiu bit v quyn lc
S hiu bit v quyn lc s to thm sc mnh cho ngi lnh o. Hiu bit v quyn lc
l s nhn thc ng n v phm vi, mc , cch thc thc thi quyn lc m c nhn c c.
Khi ngi lnh o hiu bit ng quyn lc s s dng n mt cch hp l v c hiu qu trong t
chc. i vi nhng ngi tha hnh, s hiu bit ng n v quyn lc s gip h ng h v t
nguyn thc hin cc mnh lnh ca ngi lnh o tt hn.
ngi lnh o, s hiu bit quyn lc gn lin vi nhn thc v nhng yu cu ca vic
thc thi quyn lc. Theo quan im ca Trng o to cc nh doanh nghip ti i hc
Columbia (M), c mt s yu cu c bit c bn i vi ngi lnh o khi thc thi quyn lc
(Donald A. Laird v Eleanor Laird, 1961):
1) C kh nng chu ng cao nhng tht bi
68
ng gin d, nng ny hay bi quan khi mi vic khng din ra nh mong i ca mnh.
Ngi lnh o cn bit kim ch v khng can thip nhiu vo vic thc hin nhim v ca cp
di. Cn kin tr v nhit tnh vi vic thc hin cc mc tiu lu di.
2) Cn khuyn khch s tham gia ca ngi khc
Ngi lnh o cn tng cng s tranh lun, trao i thu ht s tham gia ca ngi
khc hn l chp nhn nhng kin ca h. Mt ngi lnh o c nng lc v bit quyt nh l
ngi bit kch thch nhng ngi di quyn a ra nhng quyt nh ca h.
3) Lun lun xem xt li bn thn
Ngi lnh o cn lun xem xt li nhng sai st trong cch suy ngh v phng php
qun l ca mnh, nhng khng lm phc tp vn v nhng sai st . C gng t mnh hiu
nhng sai lm ca mnh hn nhng ngi khc.
4) Thnh cng nhng khng tho mn
ng bao gi tho mn khi t c mc ch. Vui mng trc thnh cng, nhng khng
gi mi tinh thn hn hoan v tho mn vi n.
5) Tht bi khng hoang mang
Tht bi nhiu khi l iu kin i n chin thng.
6) Chp hnh cc chun mc lut php
Cn nhn thc c nhng gii hn cho php v cc quy nh ca lut php v thc hin tt
cc chun mc ny.
7) Lun thc v lng trung thnh i vi tp th ca mnh
Ngi lnh o lun thc v lng trung thnh i vi li ch ca tp th, phn u t
c cc mc tiu chung ca tp th.
8) Cn t ra nhng mc tiu c tnh thc tin
Nhng mc tiu m ngi lnh o a ra phi c tnh kh thi, phi ph hp vi iu kin
thc t ca t chc, cng nh ca x hi.

Created by AM Word
2
CHM
III. CC HNH THC C BN CA QUYN LC
69

QUYN LC TRONG LNH O
Mc d quyn lc trong i sng x hi l da dng, phong ph v rt phc tp, song vn c
mt s dng quyn lc c bn. Khi nghin cu s nh hng quyn lc ca ngi lnh o n
nhng ngi khc, hai nh nghin cu French v Raven (1959) ch ra c nm loi quyn lc:
quyn lc hp php, quyn lc ban thng, quyn lc p buc, quyn lc chuyn mn v quyn
lc hp dn. Khi phn tch v ni dung ca cc dng quyn lc ny, French v Raven cng ch ra
cc yu cu i vi mi loi quyn lc.
1. Quyn lc hp php
l quyn lc vn c ca ngi lnh o. Khi ngi lnh o c giao mt v tr qun l
trong t chc th anh ta s c t chc trao cho nhng quyn lc nht nh v nhng ngi di
quyn hiu rng ngi lnh o c nhng quyn hp php trong t chc cc hot ng ca tp th.
Trong thc tin cuc sng, quyn lc hp php c th din ra theo hai xu hng:
- Th nht, ngi lnh o khng c trao y cc quyn lc hp php tng ng vi
v tr qun l ca anh ta. Trong trng hp ny ngi lnh o kh c th thc hin c chc
trch ca mnh. Xu hng ny thng xy ra i vi nhng ngi lnh o l cp ph hay lnh
o cc cp thp ca t chc.
- Th hai, ngi lnh o qu lm dng quyn lc hp php ca mnh. Hay ni cch khc,
anh ta s dng quyn lc vt ra ngoi phm vi cho php ca t chc. Ngi lnh o thng lm
dng quyn lc v cc li ch ca mnh. Xu hng ny xy ra nhiu hn nhng ngi lnh o l
cp trng. mt s t chc, s lm dng quyn lc ca ngi lnh o cp trng v hiu
ho vai tr ca nhng ngi lnh o cp ph hay cc cp lnh o trung gian.
Yu cu i vi quyn lc hp php
- Ngi lnh o cn c s ng x lch thip vi mt ngi, khng nhn mnh n s khc
bit v v th ca cc thnh vin trong t chc.
- Ngi lnh o cn to ra c tc phong t tin v cn c s nhit tnh trong cng tc.
- Ngi lnh o cn c yu cu cao v nghim khc i vi bn thn v nhng ngi di
quyn.
- Ngi lnh o cn lm cho cp di hiu c nhng yu cu, i hi ca mnh l mang
tnh hp php. Mt khc, ngi lnh o phi ht sc thn trng khi a ra cc yu cu i vi cp
di.
- Ngi lnh o cn phi gii thch cho cp di nguyn nhn ca nhng i hi ca mnh.
70
- Ngi lnh o phi s dng cc thng tin a chiu.
- Ngi lnh o phi s dng quyn lc mt cch thng xuyn v lun c thc nng
cao tnh hp php ca quyn lc. - Ngi lnh o phi lun lun i hi s phc tng ca cp
di v kim tra vic thc hin ca cp di.
- Ngi lnh o phi sn sng gii quyt nhng kh khn ca cp di, phi tm hiu
nhng nguyn nhn ca s khng phc tng.
2. Quyn lc ban thng
Quyn lc ny th hin ch ngi lnh o s dng quyn hn ca mnh ban thng
cho nhng ngi di quyn. S ban thng ny c th di nhiu hnh thc: tin thng, o to
v chuyn mn, thng tin hay to iu kin tin b.
Yu cu i vi quyn lc ban thng
- Ngi lnh o cn bit ng vin, khuyn khch cp di.
- Ngi lnh o cn thc c rng s ban thng s khng phi l phn thng nu cp
di khng mong mun.
- Ngi lnh o cn lm cho cp di hiu c rng ngi lnh o c th ban thng
cho h.
- Ngi lnh o lm cho cp di hiu c l h cn phi phc tng.
- Ngi lnh o cn a ra nhng yu cu m cp di c th thc hin c.
- Ngi lnh o lm cho cp di hiu c l yu cu ca ngi lnh o vi h l chn
l v o c.
- Trong nhng trng hp c th nn s dng cc phn thng tinh thn i vi cp di.
3. Quyn lc p buc
Quyn lc th hin ch ngi lnh o s dng cc chun mc, cc hnh pht ca t chc
bt cp di phi tun theo. Nhng ngi di quyn c th tun theo hoc t chi s trng
pht . Quyn lc p buc ch yu s dng vi nhng hnh vi sai tri hoc km hiu qu ca
nhng ngi di quyn. Ni mt cch n gin, quyn lc p buc l quyn lc da trn s
trng pht. C nhiu bin php m ngi lnh o c th s dng p buc i vi cp di
nh: Cc hnh thc k lut, hnh pht, sa thi, ct gim lng...
Yu cu i vi quyn lc p buc
71
- Ngi lnh do thng bo cho cp di nhng quyt nh v hnh pht i vi h, v h
vi phm chun mc ca t chc. Ngi lnh o cn phi a ra nhng nguyn tc ph hp v
linh hot trong t chc.
- Ngi lnh o cn phi thng bo y cho nhng ngi di quyn nhng cnh bo
trc khi h mc sai lm v ch r cho h bit h s nhn c g nu sa cha nhng sai lm .
Ngi lnh o cn phn tch thu o trc khi a ra hnh pht i vi cp di. S trng pht
v l, bt cng s lm hu hoi uy tn ca ngi lnh o.
- Ngi lnh o cn phi lun gi bnh tnh v khng c th hin thi nh kin v
nht l th ch i vi cp di. Ngi lnh o c th s dng hnh pht i vi cp di nhng
khng c li dng cc hnh pht.
- Ngi lnh o cn phi s dng cc hnh pht mt cch thch hp, phi hnh ng trn c
s nhng nguyn tc ch khng trn c s nhng xc cm nht thi.
- Ngi lnh o cn phi s dng s cnh bo v cc hnh pht bng cch tip cn c nhn.
S mt st v s nhc cp di ch dn ti s cm gin v tr th.
4. Quyn lc chuyn mn
Quyn lc ny da trn s hiu bit, s thnh tho v chuyn mn ca ngi lnh o.
Nhng ngi di quyn tun th theo ngi lnh o khi ngi lnh o c kin thc v s
thnh tho v chuyn mn. Tuy nhin khi coi trng chuyn mn ca ngi lnh o, chng ta
khng nn coi nh cc chuyn gia thc th trong t chc. S pht trin ca x hi dn ti xu
hng: Ngi ta ngy cng nh gi cao yu t chuyn mn ca ngi lnh o. Yu t ny tr
thnh mt tiu chun quan trng la chn ngi lnh o. Quyn lc chuyn mn c nh
hng thc t to ln. Bi v, nhng ngi di quyn an tm hn khi h c dn dt bi nhng
ngi lnh o c chuyn mn tt.
Yu cu i vi quyn lc chuyn mn
- Ngi lnh o cn khng ngng nng cao trnh chuyn mn ca mnh.
- Ngi lnh o cn nm c cc thng tin.
Bn cnh nhng yu cu trn, cn c mt s yu cu khc c lin quan n quyn lc
chuyn mn ca ngi lnh o, gp phn nng cao quyn lc chuyn mn ca ngi lnh o.
l:
- Ngi lnh o phi bit thc y s mong mun ca nhng ngi di quyn.
- Ngi lnh o cn duy tr s tn nhim ca cp di bng cch trnh nhng biu hin cu
th, thiu trch nhim trong khi giao tip vi cp di.
72
- Ngi lnh o phi hnh ng t tin, quyt on trong nhng iu kin kh khn, khng
bao gi th hin s nghi ng i vi cp di.
- Ngi lnh o chp nhn v kp thi gii quyt nhng bn khon lo lng ca cp di,
nhng khng bao gi chp nhn nhng biu hin lm vic khng hiu qu ca cp di.
- Trnh nhng hnh vi lm phng hi n lng t trng ca cp di.
5. Quyn lc hp dn
Ngi lnh o nh hng n ngi khc nh s hp dn ca mnh. Ngi lnh o c th
tr nn hp dn vi cp di nh vo hnh thc b ngoi ca mnh, nh vo nhn cch, c bit l
tnh cch, cch ng x i vi cp di. Khi ngi lnh o tr nn hp dn cp di th cp di
thng mun ng nht mnh vi ngi lnh o (bt chc thn tng ca mnh). Ngoi ra, c
s ca s hp dn ny c th da trn cc quan h ca c nhn ngi lnh o vi nhng ngi
di quyn. V tr qun l c th lm tng quyn lc ca ngi lnh o. Khi mt ngi lnh o
ni ting th quyn lc hp dn s tng ln.
Yu cu i vi quyn lc hp dn
- Ngi lnh o cn bit s dng nhng u im c nhn ca mnh trong quan h vi cp
di.
- Quan h ca ngi lnh o vi cp di c vy dng trn c s nhng tnh cm thn
thin.
Bng 4: c im c th ca cc dng quyn lc
TT Dng quyn lc c im
1 Quyn lc hp php To cho ngi lnh o c v th mc cao
2 Quyn lc ban thng a ra s ban thng cp di phi phc
tng.
3 Quyn lc p buc Trng pht nghim khc v nhng ngi di
quyn.
4 Quyn lc chuyn mn a ra thng tin
5 Quyn lc hp dn Lm cho nhng ngi di quyn thch ngi
lnh o.

Phn tch nm dng quyn lc ny cho thy mi loi quyn lc ny s c hiu qu tt nu
ngi lnh o bit s dng chng mt cch hp l v ng n. Thc t cho thy, mi loi quyn
lc cng c nhng mt hn ch ca n. Chng hn, i vi quyn lc ban thng c hiu qu tt
73
khi nhng phn thng c gi tr vi nhng ngi di quyn. Quyn lc p buc c th lm cho
nhng ngi di quyn bt mn, cu gin, to nn mt quan h khng tt gia ngi lnh o v
ngi di quyn.
Nghin cu ca Aguinic, Nesles, Quigley, Suk-J ae-Lee, Tedesshi (1966) cho thy quyn lc
v chuyn mn, quyn lc ban thng v quyn lc hp dn s to ra mi quan h tt p gia
ngi lnh o v ngi di quyn.
Trong qu trnh t chc hot ng qun l tp th, ngi lnh o khng nn tuyt i ho
mt dng quyn lc no, m nn kt hp hi ho v linh hot cc dng quyn lc. Ngi lnh o
cn phi bit trong thi im no th s dng nhng hnh thc quyn lc g t c hiu qu
qun l cao nht. Vic s dng cc hnh thc quyn lc c th cn ph thuc vo c th ca mi
tp th, cng nh mi c nhn di quyn. C nhng loi quyn lc l hiu qu vi c nhn ny,
nhng khng hiu qu vi nhng c nhn khc.

Created by AM Word
2
CHM

IV. QUYN LC CHNH TR

QUYN LC TRONG LNH O
1. Quyn lc chnh tr v i sng x hi
Quyn lc chnh tr l mt dng quyn lc quan trng nht trong i sng x hi. l
dng quyn lc bao trm cc lnh vc ca i sng x hi, chi phi mi lnh vc ca i sng x
hi. Quyn lc l bn cht ca chnh tr, l phm tr c bn nht ca chnh tr. C th ni, khoa
hc chnh tr l khoa hc nghin cu v u tranh cho quyn lc.
Quyn lc chnh tr l mt khi nim quan trng nht ca chnh tr th gii. Trong th gii,
cc ti nguyn hu hnh v v hnh l hn ch, nhng con ngi li mun chng khng c gii hn
i vi c nhn v cng ng mnh. Do vy, xung t gia cc dn tc thng xuyn xy ra.
Nhiu quc gia mun c quyn lc ln hn thnh cng hn trong vic bo v v pht trin cc
li ch ca dn tc mnh so vi cc quc gia khc. Hn na, mi quc gia cn quyn lc m
bo an ninh v tng thm cc li ch ca mnh trn trng th gii.
Nh l lun v cc quan h quc t Kenneth Walz cho rng, quyn lc chnh tr c bt
ngun t bn yu t quan trng: 1) duy tr quyn t tr, 2) tng thm quyn t hnh ng,
3) m bo s an ton, 4) To s nh hng trong cng ng quc t.
Quyn lc chnh tr l quyn lc ca mt giai cp, lin minh giai cp hay cc t chc x hi.
Do vy, quyn lc chnh tr trong x hi c giai cp bao gi cng mang tnh giai cp. Thc cht,
74
quyn lc chnh tr l quyn lc ca giai cp thng tr trong x hi. Quyn lc ca giai cp cm
quyn c t chc thnh nh nc.
Quyn lc nh nc c t chc thnh h thng thit ch buc cc giai cp v cc tng
lp x hi phi phc tng ch ca giai cp thng tr.
So vi quyn lc chnh tr, quyn lc nh nc phm vi hp hn. Bt k quyn lc chnh
tr no cng mang tnh cht chnh tr, nhng khng phi mi quyn lc chnh tr u l quyn lc
nh nc.
S phn b quyn lc chnh tr c th khc nhau theo thi i, khu vc, quc gia, dn tc.
S phn b ny ph thuc nhiu vo cc yu t kinh t, x hi v vn ho. Chng hn, trong ch
phong kin, nht l mt s quc gia phng ng, quyn lc c phn b theo dng di,
cha truyn con ni. Con vua th li lm vua. Quyn lc c phn b cho nhng tng lp x hi
thng ng (tng lp trn) v hn ch ti mc cao nht kh nng t c quyn lc ca tng lp
x hi h lu. Ngy nay, s phn b quyn lc ny c bn thay i. X hi dn ch to iu
kin cho nhng c nhn cc tng lp x hi khc nhau c th t c quyn lc nu h c
ti v c.
Trong lch s nhn loi, quyn lc chnh tr gn cht vi tn gio. Hay ni cch khc quyn
lc chnh tr v thn quyn kt hp cht ch vi nhau duy tr h thng quyn lc c xc
lp Trong x hi phong kin, vua c coi Thin t (con Tri), tha hnh s u quyn ca mt lc
lng siu nhin (Tri) chn dt mun dn.
2. C s ca quyn lc chnh tr theo quan im ca Yukl
Quyn lc chnh tr thu ht c s quan tm ca nhiu nh tm l hc. Cc cng trnh
nghin cu tp trung tm hiu vn s th hin ca quyn lc, cc cch thc t c quyn
lc... trong t chc. Nm 1989, Yukl nghin cu ngun gc ca quyn lc chnh tr nh mt
dng quyn lc c bit. Theo ng, hot ng chnh tr l cch thc con ngi mun c hoc
c bo v quyn lc ca mnh trong t chc. Yukl ch ra ba phng tin ngi lnh o
t c v duy tr quyn lc ca mnh trong t chc:
1) Kim sot ton b qu trnh ra quyt nh ca t chc
iu ny th hin ch ngi lnh o phi kim sot c v nh hng n nhng quyt
nh quan trng ca t chc. Trc ht l vic hoch nh cc ch trng, chnh sch.
2) To nn s lin kt
iu ny th hin ch ngi lnh o phi to nn c s ng tnh v ng h ca nhng
ngi di quyn trong qu trnh t chc hot ng ca tp th. Nu ngi lnh o khng to
c s lin kt gia cc thnh vin ca t chc th t chc s khng c sc mnh, khng c s
thng nht.
75
3) Hp tc
Ngi lnh o c gng m rng s hp tc ca cc thnh vin nhm i khng nhm to ra
s ng h cho quyt nh ca mnh. Trong nhiu t chc thng tn ti mt s nhm i khng,
do khc bit v quan im, li ch, cch thc lm vic... Nu khng to c s hp tc ca cc
nhm ny th h s l lc cn ln trong qu trnh t chc hot ng chung ca tp th.
S 4: Cc yu t s to nn quyn lc chnh tr (Yukl, 1989)

Phn tch s ca Yukl ta thy, quyn lc chnh tr c to nn t kh nng li cun tp
hp cc thnh vin trong t chc, vic lin kt vi nhng ngi i lp trong qu trnh thc hin
cc mc tiu ca t chc. cc nc t bn, s lin kt ca ng cm quyn vi cc ng i lp
l iu kin rt quan trng m bo cho s tn ti ca mt chnh ph. nhiu quc gia, s khng
thng nht v lin kt c cc ng phi dn n s ra i lin tc ca cc chnh ph. Khi c
quyn lc chnh tr, nhng ngi lnh o c th kim sot c qu trnh ra quyt nh v thc
thi cc quyt nh qun l.
3. Bn cht ca quyn lc chnh tr
Khi ni v bn cht ca quyn lc chnh tr l chng ta phi ni ti cc cc khi nim nh:
s nh hng, uy tn, quyn lc, v lc Ni cch khc, y l nhng yu t m quyn lc chnh tr
thng s dng trong i sng x hi.
3.1. S nh hng
S nh hng l kh nng lm thay i hnh vi ca c nhn khc hoc hnh vi ca nhm.
S nh hng c th c thc hin thng qua bin php p buc hoc khng p buc. S nh
hng khng dng bin php p buc lm thay i hnh vi bng bin php ho bnh, khng e do
m bng s thuyt phc, s ngng m, s vn ng, la di, tuyn truyn v ha hn ban
thng. S nh hng dng bin php p buc l s nh hng dng v lc hoc e da lm
thay i hnh vi ca ngi khc hoc nhm.
3.2. Uy tn
y l hnh thc quan trng nht ca s nh hng khng p buc. l kh nng lm
ngi khc nghe theo m khng s dng s cng bc hoc p buc c tnh cht e do. Uy tn
khng ph thuc vo nhng mnh lnh quyn lc ca ngi lnh o, m bt ngun t s chu
76
trch nhim mt cch t nguyn v cc ngha v, quyn li ca cc c nhn hay t chc. Ni cch
khc uy tn da trn cc nguyn tc t nguyn, ng tm, nht tr ca cc thnh vin trong tp th.
Do vy, cc quyt nh ca ngi lnh o a ra c tp th chp nhn cao. Uy tn l bin php
c hiu qu nht to s ng tm nht tr mt cch vng chc trong t chc. Uy tn l mt thnh
t thit yu ca vic ra quyt nh trong t chc.
3.3. Quyn lc
Quyn lc l hnh thc ph bin nht ca s nh hng c tnh p buc, l kh nng quyt
nh mt cch c kt qu cc vn ca t chc. Quyn lc c th c thc hin bng cc bin
php khc nhau: T tc ng tch cc "c c rt n nhng e do tiu cc "ci gy". Tc l t cc
bin php mm do", cc chin lc hp tc n cc bin php "mnh m", cc mnh lnh c tnh
p buc.
Quyn lc lin quan n s kim sot cc c nhn, nhm v t chc x hi nhm thit lp s
kim sot thc t i vi mi trng ni chung. Nh nghin cu v chnh tr hc Karl Deutsh
nh ngha: "Quyn lc l kh nng chim u th trong xung t v khc phc tr ngi". nh
ngha v quyn lc ca Karl Deutsh hng n kh nng thit lp u th bng mt cch thc
no mang tnh cht ch tm ca ch v quan tm n s thng tr ngi khc.
3.4. V lc
V lc l s trng pht hoc p buc mt cch tuyt i hoc cng khai hay dng bin php
e da. Trn thc t, v lc l quyn lc mang tnh p buc. Trong lnh vc chnh tr, v lc l
bin php hu nh mang tnh bo lc v to nn nhng tn tht ln.
V lc c thc hin bng nhng cch thc khc nhau. Hnh thc mc cao nht nht
l chin tranh. Chng hn, cuc chin tranh Afghanistan, Iraq... m M ang tin hnh l
nhng minh chng v vic dng v lc thc hin mc ch ca mnh.
4. Mt s c im ca quyn lc chnh tr
Quyn lc chnh tr c mt s c im quan trng sau:
4.1. Quyn lc l quan h
Ging nh s nh hng, quyn lc khng phi l ci hu hnh m n phn nh mi quan
h lin nhn cch, lin nhm hoc lin quc gia.
4.2. Quyn lc l phng tin u tin v khng c s kt thc
Karl Deutsh vit: Quyn lc l tin bc ca chnh tr. Tin bc y c hiu l bin php
t c ca ci v s phc v Trong hot ng ca cng ng, quyn lc m bo cho s pht
trin v bo v ca cuc sng ca cng ng. phm vi quc t, quyn lc l phng tin cc
quc gia bo v li ch ca h mt cch ti a trong h thng th gii.
77
Trong x hi loi ngi, quyn lc l mt trong nhng yu t xut hin u tin v tn ti
song hnh vi s pht trin ca x hi. i vi mt t chc s hin din ca quyn lc l mt
trong nhng iu kin quan trong nht m bo cho t chc tn ti v pht trin.
4.3. Quyn lc da trn c s ca nhn thc
Quyn lc khng phi l vt hu hnh m n l mm tin ca c nhn v mt cng ng dng
chim u th i vi c nhn hoc cng ng khc. Nu cc vt hu hnh c ngha quan trng
lm c s cho nim tin con ngi, th quyn lc li da trn c s suy ngh con ngi. iu ny
th hin c t hai pha: Pha ngi lnh o (ngi nm quyn lc) v ngi b lnh o (nhng
ngi chu s chi phi ca quyn lc).
4.4. Quyn lc - yu t a phng din
Quyn lc c th dng nhiu phng thc khc nhau tc ng v nh hng n ngi
khc. Hans Morgenthan - Ngi theo ch ngha hin thc v chnh tr cho rng: Quyn lc bao
gm tt c nhng th nhm thit lp v duy tr s kim sot ca con ngi i vi con ngi. iu
ny c thc hin thng qua cc bin php nh: s dng qun i, kinh t, tm l, vn ho v cc
phng tin k thut.
Trong mt mi trng quc t m quyn lc c s dng lm thay i nhng mong
mun, li ch cng nh xm lc mt quc gia hay kim sot cc quc gia khc th cc lnh vc
ca mi trng quc t s ph thuc vo cc quan h hu ch cho cc cng c ca quyn lc.
Chng hn, s ph thuc ca mt s nc cng nghip vo nhp khu du la lm cho cc
quc gia ny phi lin kt vi cc nc xut khu du la. Kt qu l trong quan h ny, quyn lc
ca cc nc xut khu du la chnh tng ln, quyn lc ca cc nc nhp khu du la suy
gim.
V c bn c hai bin php c th s dng thc hin s kim sot trong quyn lc:
- Bin php trc tip: Bin php ny i khi cn gi l s ra lnh hoc quyn lc "cng
rn". Bin php trc tip nh hng n hnh vi thng qua s e do c tnh p buc hoc nhng
tc ng tiu cc. Dng qun i xm lc l mt dn chng ca bin php quyn lc cng
rn.
- Bin php gin tip: Bin php ny cn gi l bin php hp tc hoc quyn lc "mm
mng". Bin php gin tip ny tc ng n hnh vi ca ngi khc bng vic thit lp mt mi
trng quan h thun li v thc y n t c mc ch. Ngun gc ca quyn lc hp tc
l quan im chnh tr, i tc vn ho, lin kt chnh tr v kinh t mang tnh khu vc v ton cu.
Mt quc gia kh thnh cng vi bin php ny l Nht Bn.
4.5. Quyn lc quc gia l quyn lc bin ng
Quyn lc quc gia c lc tng, lc gim. Khi quyn lc mang tnh chnh tr trong quan h
quc t th cc quc gia c th tng hoc gim mc quyn lc ca mnh. iu ny ph thuc
78
vo vic cc quc gia s dng v to dng quyn lc nh th no. Nu cc quc gia s dng
quyn lc mt cch thiu cn nhc hoc qu mc th c th dn ti s ph hoi quyn lc
Khi cc quc gia thay i tim lc chnh tr, kinh t, qun s th cc quan h quyn lc ca
cc nc ny cng thay i theo. Chng hn, vo th k XVIII, cc quc gia nh H Lan, Ty Ban
Nha, Thy in v ch Ottoman c v tr to ln trong quyn lc quc t, nhng n th k XIX,
v tr quyn lc ca cc quc gia ny b suy gim. Vo th k XIX, vng quc Anh l quc gia
hng mnh, l s thch thc ln i vi cng ng quc t, nhng n gia th k XX quyn lc
v thanh th ca Anh suy gim. Nh nghin cu Kenneth Waltz trong Hc thuyt chnh tr quc
t ca mnh tng kt s bin i quyn lc ca mt s quc gia nh sau:
Bng 5: Nhng nh cao ca quyn lc trn th gii t nm 1700 n nm 1979
TT Quc gia 1700 1800 1875 1910 1935 1945
1 Th Nh K x
2 Thu in x
3 H Lan x
4 Ty Ban Nha x
5 Austria x x x x
6 Php x x x x x
7 Anh x x x x x
8 c x x x x
9 Nga, Lin X x x x x
10 Italy x x x
11 Nht Bn x x
12 Hoa K x x x

Chin tranh th gii ln th II chm dt, hai siu cng l Lin X v Hoa K nm c th
gii trong tay, mi bn u c cc nc ng minh, cc nc v tinh v bo v (Allvin Tomer,
1990).
T sau Chin tranh Th gii ln th II (1945) n nay, quyn lc chnh tr trn th gii c
bin i quan trng: Lin X (Lin bang cng ho XHCN X vit gm 15 nc cng ho) - Mt
siu cng t c nh cao ca quyn lc chnh t trn trng th gii t 1945 n cui thp
k 80 ca th k XX vi t cch l nc ng u phe x hi ch ngha. Quyn lc ny suy gim
t u thp k 90 vi s tan r ca Lin X v cc nc XHCN ng u.
79
Hoa K - Mt siu cng th hai tip tc ko di nh cao quyn lc ca mnh t sau Chin
tranh th gii ln th 2 (1945) n nay, nht l sau khi Lin X sp . Th gii ngy nay dng
nh tr thnh n cc vi s nh hng ( gc no c th ni l s lng on) ca Hoa
K.
4.6. Quyn lc c thm t chc ho
y l mt c im na ca quyn lc chnh tr. Quyn lc chnh tr c th b t chc ho
bng cc nguyn tc t chc, bng ch v cc t chc. S thit lp quyn lc c th hin
trong cc nhm v cng ng x hi. Nh chnh tr hc Stephen Krasner cho rng kh nng sng
to v bin i cc th thc, nguyn tc v t chc l s bin ho ca quyn lc. S bin ho ca
quyn lc l c s to nn s nh hng ln nht ca quyn lc trong cc mi quan h.

Created by AM Word
2
CHM

V. S SUY I CA QUYN LC

QUYN LC TRONG LNH O
Bn thn quyn lc vn khng tt, khng xu. Bi v, n l cng c, l phng tin qun
l x hi. Cng c ny c s dng nh th no ph thuc vo nhng ngi nm quyn lc ,
nhng ngi c c quyn lc trong tay. Khi quyn lc khng c s dng phc v li
ch ca s ng trong tp th, ca ng o qun chng nhn dn x hi m phc v cho li ch
ca mt c nhn, ca mt s ngi, tc l vic s dng quyn lc ny khng c s ng v x
hi ng h th khi y chng ta ni quyn lc b suy i, b tha ho. S suy i ca quyn lc
trong i sng x hi c th hin nhng kha cnh khc nhau. C th nu ra mt s biu hin
suy i ca quyn lc nh sau:
1. S lm dng quyn lc
Khi ni n chuyn i quyn lc trong x hi, Allvin Tomer cho rng: "Khi ni n quyn
lc, trong tm thc chng ta khng khi c n tng xu, v nhn loi c khuynh hng lm dng
quyn lc" (Allvin Tomer, 1990). Khuynh hng lm dng quyn lc l khuynh hng c tnh
ph bin trong i sng x hi, l khuynh hng mang tnh lch s, v n tn ti v ng hnh vi
lch s nhn loi. T nhng b tc u tin ca con ngi n x hi hin i ca chng ta ngy
nay, quyn lc lun lun b nhng ngi nm lm dng. Trong cun "Vt th v s cm k"
(Totem & Tabu), S. Freud cho rng: nhng b tc u tin ca con ngi, ngi cha - ngi
ng u b tc dng sc mnh (quyn lc) chim ot tt c nhng ngi ph n ca b
tc, cng nh dnh cho mnh nhiu c quyn, c li khc. Chnh iu ny l cho nhng
ngi con trai trong b tc cm gin, phn i v ng ln chng li ngi cha (S. Freud, 1913).
80
Khi s pht trin ca x hi cng cao th s lm dng quyn lc ca con ngi cng a dng,
phong ph hn v cng tinh vi hn.
i vi nhiu ngi lnh o, s lm dng quyn lc thng khng din ra khi ngi
mi bt u nm quyn lc, m din ra sau mt thi gian qun l no . iu ny c ngha l khi
mi c quyn lc th ngi lnh o thng s dng n ng vi gii hn m ngi c
php, s dng n ph hp vi cc chun mc x hi. Khi v tr quyn lc ca mnh c cng c
v khng nh th s lm dng quyn lc mi bt u.
Trong x hi phong kin nhiu triu i, nhiu v vua khi nh ui c k th, bnh n
c x hi (nhng vic lm hp lng dn) th giai on u ca triu i h l cc v vua anh
minh, v dn, chm lo n mun dn, nhng cng v sau, c bit l cc th h con chu k tip,
cc v vua tr nn lm dng quyn lc to cho mnh cuc sng sa o, hng th, c li sng tri
vi cc chun mc o c x hi, xa ri trch nhim qun l x hi ca mnh. iu ny l mt
trong nhng nguyn nhn chnh dn ti s sp ca triu i . Khi ni v x hi t bn, K.
Mc ch ra: nhng bui ban u, cc nh t bn l nhng ngi cn c lao ng, tit kim,
nhng khi tr nn giu c, c quyn lc to ln trong tay th h tr nn nhng k sng xa hoa,
hng th.
S lm dng quyn lc c th vt ra ngoi hng ro ca php lut. iu c ngha l
nhng ngi lnh o s dng quyn lc ca mnh qu gii hn ca cc chun mc lut php ca
x hi. iu ny th hin ch h t to ra cho mnh nhng quyn hn, nhng li ch m v tr
ngi lnh o khng cho php c c. S lm dng quyn lc ny. trong cuc sng ca
chng ta hin nay l rt a dng. N th hin trong vic s dng con ngi trong t chc (la chn
ngi thn tn to nn cnh hu, b phi trong c quan, tr dp ngi cp di), trong s dng ti
sn, phng tin ca nh nc (mt s ngi lnh o bin xe cng thnh xe phc v cho c
nhn v gia nh anh ta...), trong ban thng cho cp di.
S lm dng quyn lc vt ra ngoi hng ro php lut trn thc t l s vi phm cc
chun mc lut php. Trong nhng nm qua, c bit l sau khi chng ta chuyn sang c ch mi,
mt s cn.b lnh o ca ta lm dng quyn lc mt cch nghim trng, coi thng lut php
ca Nh nc.
2. S dng bo lc t c quyn lc
Mt biu hin khc ca s suy i v quyn lc l vic s dng bo lc t c quyn
lc. S dng bo lc nh mt phng tin quan trng t c quyn lc din ra hu ht cc
giai on pht trin ca lch s con ngi. Nhng mc v cch thc th hin mi giai on c
khc nhau, cn v bn cht ca vn l ging nhau. l khng nh quyn lc ca giai cp
thng tr hoc ca mt nhm ngi.
Theo Alvill Tomer, ch phong kin, cc ch nng n dng th on cp ot, bo
lc, cng bc nng n, nng dn ot c ca ci, rung t, bc lt sc lao ng ca h...
Trong cuc cch mng cng nghip, bo lc vn ng vai tr trng yu: "Tr hc ngh b my
81
mc nut chng hoc b ch qut roi, n cng nhn th m b ngc i hoc cng hip, nam
cng nhn b nh p n b vic."
Trong x hi hin i ca chng ta, s dn ch ho trong i sng x hi ngy mt tng ln
lm cho vic s dng bo lc nh l mt bin php c bn t c quyn lc khng cn l
ph bin na. Xu hng ca x hi l chuyn t bo lc sang tri thc t c quyn lc ang
tr thnh ph bin. Tuy vy, vic s dng bo lc trong i sng x hi vn cha phi chm
dt. nc ta trong my nm qua c mt s v cc ng ch nc ngoi nh p, ngc i,
lm nhc, bc lt sc lao ng qu mc ca cng nhn... ti mt s doanh nghip lin doanh cc
tnh pha Nam l minh chng ca vic dng bo lc trong qun l.
Mt biu hin khc ca vic dng bo lc l s dng cc hnh thc bo lc mc tn
bo hn, quy m ln hn nh: khng b, trn p, m st, ph hoi... Nhng hnh thc bo lc
ny c s dng nhiu trong th k XX v c thp k u ca th k XXI.
u th k XX, nc M dng hnh thc trn p hoc khng b ngn cn cc cuc
nh cng ca cng nhn (chng hn, cuc tn st cng nhn xng st thp Chicago, nm
1937). Vo thp nin 30, M vn cn c x nghip thu bn lu manh v trang ph hoi
nhng cuc nh cng, uy hip lnh t cng on v on vin. Nht, u Chin tranh th gii
ln II, cc x nghip thu mn "bo lc on" (Yakura) hm do cc lnh t cng on v
ngn tr cng vic ca h (Alvill Toffler, 1991).
nc ta, trc Cch mng thng Tm 1945, thc dn Php v gii ch dng cc hnh
thc v trang trn p cc cuc nh cng ca cng nhn i tng lng v gim gi lm.
m st l hnh thc c s dng khng t trn chnh trng chnh tr trong nhng thp k
qua v hin nay. Trong lch s c nhng cuc m st chnh tr tr nn ni ting nh: cuc m
st tng thng M J. Kennedy nm 1963, cuc m st hai m con th tng n R. Gan di. Ngy
nay, cc cuc m st chnh tr xy ra ph bin Pakixtan, Afganistan, Trung ng, Nga v nhiu
nc phng Ty khc.
Ch ngha khng b hin nay tr thnh mt vn ng lo ngi c tnh ton cu. Khng b
tr thnh nguy c v din ra thng xuyn tt c cc chu lc. C th nu ra mt s v khng b
in hnh trong my nm qua: V khng b nc M ngy 11 thng 9 nm 2001 vo To nh
Trung tm thng mi th gii New York lm hng nghn ngi cht v b thng l cuc
khng b m mu nht trong nhng thp k gn y trn th gii. V nh bom ti nh ga
Madrid, Ty Ban Nha ngy 11 thng 3 nm 2004 lm 191 ngi cht v b thng 1900 ngi v
v khng b ti o Ban, Indonesia nm 2002 lm hn 200 ngi cht cng l nhng v khng b
ln trong my nm gn y.
V khng b gn y nht l v nh bom thm khc vo h thng ng st Mumbai, n
ngy 12 thng 7 nm 2006 lm hn 200 ngi cht v 700 ngi b thng. Cc cuc nh
bom liu cht xy ra hng ngy ti Iraq, Trung ng. khu vc ng Nam , khng b xut hin
nhiu Indonesia, Philippin, min Nam Thi Lan...
82
Vic s dng v lc t c quyn lc chnh tr nhiu khi c lng trong lut php,
c s dng di ci v ca lut php. iu ny th hin r nht i vi nc M hin nay. Vi
t cch l siu cng th gii, M t t ra cho mnh nhiu quyn lc p t cho cc nc, nht
l cc nc yu. iu ng ch l M thng lm vic ny di chiu bi nhn quyn, dn tc,
tn gio v s dng thng qua cng c Lin hp quc Cuc tn cng ca M vo Nam T,
Afganistan, Iraq thi gian qua v nhng e do dng v lc vi trn, Cng ho Dn ch Nhn dn
Triu Tin... hin nay l nhng dn chng sinh ng cho iu ny.

Created by AM Word
2
CHM

VI. MT VI C IM CA QUYN LC NC TA

QUYN LC TRONG LNH O
Quyn lc l vn x hi c tnh nhn loi. Nhng nn vn ho khc nhau, cc dn tc v
cc quc gia khc nhau, quyn lc mang nhng c im c th. Ni cch khc, quyn lc b
khc x qua lng knh ca vn ho, ca iu kin t nhin, kinh t, x hi ca mi nc.
nc ta, quyn lc cng mang nhng c im chung ca quyn lc con ngi, song n
cng c nhng c im ring. C th nu ra mt vi c im ring ca quyn lc nc ta.
1. Quyn lc v li ch
Quyn lc v li ch l hai vn lun lun gn b cht ch vi nhau. C l v vy m cc
cuc u tranh v quyn lc xy ra mt cch thng xuyn v ngay t bui bnh minh ca nhn
loi n x hi hin i ngy nay.
nc ta, vn quyn lc v li ch dng nh c nhng nt ring. X hi phong kin
ko di hng ngn nm nc ta t quyn lc vo tay giai cp thng tr, tng lp a ch. Mt
x hi m vua cha v nhng ngi trong h thng cai tr coi dn nh con, t cho mnh quyn ban
pht v chn dt dn chng.
Li ch ca quyn lc tng ln trong mt x hi vi nn kinh t nng nghip ngho nn, lc
hu, t cung, t cp, vi trnh dn tr v cng thp km nh nc ta thi k trc Cch mng
thng Tm. Khi thc dn Php xm lc nc ta, chng cu kt vi tng lp quan li phong kin
gia tng s bt lt ngi dn. Trong mt x hi m giai cp thng tr dng chnh sch ngu dn
cai tr, mt x hi khng c khng kh dn ch ci m th s cam chu ca ngi dn vi s phn
ca mnh cao hn x hi t bn. Chnh iu ny lm cho nhng k thng tr nhn c nhiu li
ch hn t quyn lc ca mnh.
Thc trng x hi ny l c s hnh thnh mt nh hng gi tr trong x hi v ko
di t th h ny qua th h khc nc ta - nh hng mun lm quan, hc lm quan, tm
83
mi cch phn u lm quan. T tng mun lm quan hin din trong phm vi gia nh, dng
h lng x v x hi Mt ngi con t, c lm quan tr thnh nim hnh din, t ho ca
gia nh v dng h vi lng x.
nh hng gi tr ny khng ch tn ti trong x hi c m cn nh hng nht nh trong
x hi mi, khi ng v nhn dn ta xy dng ch x hi ch ngha v trong thi k i mi
hin nay, t tng ny khng phi l chm dt. Trong thi k ca c ch bao cp, t tng phn
u tr thnh cn b, c vo bin ch nh nc tr thnh suy ngh, thnh quyt tm ca
bao gia nh t thnh th n nng thn. Cc gia nh dnh dm, cht chiu, nhng ngi con chm
ch hc hnh phn u cho con c vo i hc, sau khi t tr thnh cn b nh nc
v bt u con ng n vi quan trng. Nhiu gia nh khng mun cho con i hc ngh tr
thnh nhng ngi th, ngi cng nhn lao ng trc tip. Bi l, c mt nguyn nhn quan
trng l con ng ny kh i n vi quyn lc v kh khn trn con ng thng tin.
T tng mun vo i hc, mun vo bin ch nh nc ngy nay tuy gim i, nhng
vn cn nh hng ng k trong i sng x hi. Nhiu hc sinh sau khi tt nghip ph thng
trung hc, mc d kh nng kh c th thi vo c i hc v cao ng, nhng vn c gng thi
vo i hc. Tnh trng "tha thy, thiu th" l mt vn x hi ca chng ta hin nay. nhiu
tnh thnh ca nc ta hin nay tnh trng tha c nhn, k s, nhng li thiu nhng cng nhn
lnh ngh, cng nhn c tay ngh cao cho cc khu cng nghip, c bit l cc tnh thnh ph nh:
Thnh ph H Ch Minh, ng Nai, Bnh Dng, Hi Phng, Hng Yn, c bit l cc tnh
thnh ph nh: Thnh ph H Ch Minh, ng Nai, Bnh Dng, Hi Phng, Hng Yn,... Mc
d vy, s gia nh mun con em mnh v s hc sinh mun vo hc ti cc trng hc ngh hng
nm l rt khim tn.
Do quyn lc gn cht vi li ch nn trong x hi phong kin Vit Nam xut hin hin
tng "mua quan bn tc". Nhiu a ch, ph nng b tin ra mua chc "ng ngh"
c c danh, c gi trong lng x, c ngi vo mnh chiu gia nh gii quyt cc cng
vic ca lng x.
S suy i ca quyn lc ny lm cho mt s ngi c nng lc, c o c tt
nhng khng c hoc t c c hi c giao cho cc v tr qun l xng ng, trong khi mt
s ngi khng c c, c ti li c nm gi, thm ch c nhng cng v qun l quan trng
trong x hi. Tt nhin, nhng con ngi ny s s dng quyn lc t c cc li ch c nhn
cho mnh. mt s c quan ca chng ta, nhiu ngi ti gii li t c s dng, trong khi c
ngi nng lc km, nhn cch km, nhng do bit "quan h" tt li c trng dng.
2. Quyn lc v s cc b
Do quyn li lun gn vi li ch nn hin tng b phi, cc b t c quyn lc
xut hin ni ny ni khc trong x hi chng ta.
Trong lng x Vit Nam thi xa hin tng ko b, ko cnh ginh quyn lc cho dng
h mnh, cho lng mnh l hin tng thng gp. Ngi xa c cu: "Mt ngi lm quan c h
84
c nh". C l, do quan nim x hi nh vy m cc dng h, cc phe phi ra sc tranh ginh
quyn lc vi nhau em li li ch cho dng h v nhng ngi cng phe cnh vi mnh.
Trong thi k bao cp v c hin nay chng ta c th vn gp nhng chi b, chnh quyn a
phng mang tnh cht dng h, hay mt vi dng h chia nhau quyn lc trong h thng qun l
ca x. Khi mt ngi lm ch tch hay b th th c li ko nhng ngi h hng hoc cng phe
cnh vo lm vic to cnh hu ca mnh, khng ch nhng ngi khc, ginh th mnh khi
ra cc quyt nh quan trng. Kt qu kho st 665 cn b lnh o v 487 nhn vin ca cc
doanh nghip do Khoa Tm l x hi, Hc vin Chnh tr quc gia H Ch Minh thc hin thng 2
nm 2002 cho thy: C 11,25% s ngi c hi cho rng trong nhiu doanh nghip nh nc
ca ta hin nay vn cn tn ti t tng cc b, hp hi, b phi.
Hin tng cc b, phe cnh tc ng tiu cc ln n h thng qun l nh nc. N c
th gt b ra ngoi h thng qun l nhng ngi c nng lc, c phm cht o c tt. Nhng
ngi lnh o c th da vo v thng qua nhng quyn lc hp php c giao mu cu li
ch cho c nhn, gia nh v nhng ngi cng phe cnh vi mnh. C th ni, ng c ch yu
ca s cc b, b phi l v li ch ca chnh nhng ngi lnh o v nhng ngi thn ca h.
Hin tng cc b, b phi l mt trong nhng nguyn nhn c bn dn ti s mu thun,
xung t trong c quan, hnh thnh nn cc nhm i lp, to nn bu khng kh cng thng trong
t chc.
C th ni s suy i ca quyn lc ny nh hng tiu cc ti i sng x hi ni chung
v h thng qun l nh nc ni ring. Hn ch, ngn chn hin tng ny l mt i hi, mt
yu cu ca cng cuc i mi ca chng ta hin nay.
3. Quyn lc tp th v quyn lc c nhn
Trong mt t chc, quyn lc thng tn ti di hai dng: Quyn lc ca tp th v quyn
lc ca c nhn. iu ng ni y l vn ny l mt c im c tnh c trng ca quyn
lc nc ta.
Sau cch mng thnh cng, chng ta xy dng ch mi - ch x hi ch ngha. Trong
sut mt thi gian kh di t khi chng ta bt u xy dng CNXH n trc thi k i mi,
chng ta qun l kinh t - x hi theo c ch tp trung bao cp. C ch ny trong giai on lch s
ng gp quan trng cho s nghip chng ngoi xm, bo v c lp t do cho T quc. Bi
l, n to tinh thn cng ng, sc mnh tp th tp trung sc ngi, sc ca cho cuc
khng chin chng Php, chng M thng li. Song, cng chnh c ch tp trung bao cp ny
to nn mt c im rt c th v quyn lc nc ta. l quyn lc mang tnh tp th cao
.
Trong nhng nm ca c ch c, mi quyt nh qun l ca t chc u phi thng qua tp
th, c bit l b t (B th ng u th trng c quan v mt chnh quyn, Ch tch Cng on
v B th on Thanh nin). iu ny vn cn hin din khng t c quan hnh chnh s nghip
ca chng ta hin nay.
85
Quyn lc mang tnh tp th ny c nhng mt tch cc v nhng mt hn ch. Mt tch cc
ca n th hin ch to nn phong cch lnh o dn ch, qu trnh ra quyt nh qun l tranh
th c tr tu ca nhiu ngi, gim bt s cng thng, xung t trong t chc, hn ch c s
c on, chuyn quyn ca nhng ngi lnh o, nht l nhng ngi lnh o cao nht ca t
chc.
Mt hn ch ca dng quyn lc ny to nn cng ng v trch nhim, gim bt v trn
thc t trit tiu trch nhim c nhn ca nhng ngi lnh o. Khi xy ra sai lm, khuyt im
g th c tp th lnh o chu trch nhim v khng c mt c nhn no chu trch nhim c.
Quyn lc mang tnh tp th dn ti tnh trng "cha chung khng ai khc", ai cng lm ch, nhng
trn thc t khng c ai lm ch thc s. Khi l vic g quyt nh vn g th ngi lnh o
ny nhn ngi lnh o kia, khng ai dm mnh dn quyt nh.
Mt s cng trnh nghin cu tm l hc x hi nhn nh: Khi trong nhm, trong tp
th th c nhn d thc hin v dm thc hin hnh vi lch chun hn l khi c nhn hnh ng
mt mnh. Khi trch nhim thuc v mt tp th th nhng ngi lnh o d s dng quyn lc
ca mnh phc v cho mc ch c nhn ca h (tc l lm nhng vic vi phm cc chun mc
lut php v o c) hn l khi h phi chu trch nhim c nhn.
C l, chnh v iu ny m nc ta t thy nhng trng hp nhng ngi lnh o t
chc v h thy mnh khng hon thnh chc trch, thy mnh mc khuyt im trong hot ng
qun l c quan.
Vic chuyn i t c ch tp trung bao cp sang c ch th trng s dn dn hnh thnh xu
hng gim bt quyn lc mang tnh tp th v tng quyn lc c nhn. iu ny cng c ngha l
nhng ngi lnh o ngy cng phi nhn thy trch nhim c nhn ca mnh cao hn v nhiu
hn.
Quyn lc mang tnh c nhn khng ch lm tng trch nhim c nhn ca ngi lnh o,
m cn lm cho ngi lnh o mnh dn hn, quyt on hn trong vic ra cc quyt nh qun
l.
Trn y l nhng mt hn ch v quyn lc trong qu kh v nh hng ca chng trong
x hi ngy nay. Song khi ni n vn quyn lc nc ta, cn khng nh mt iu l, sau khi
Cch mng thng Tm thnh cng, thnh lp Nh nc Dn ch nhn dn th quyn lc chuyn
v tay nhn dn. Ngi dn c lm ch t nc. Trong sut qu trnh cch mng nc ta, ng
v Nh nc ta lun lun phn u cho mt x hi cng bng v dn ch, lm sao ngi dn
c lm ch t nc mc cao nht. Trong cng cuc i mi t nc hin nay, ng ta
phn u xy dng mt nh nc php quyn "ca dn, do dn v v dn". Trn con ng i
ti xy ng mt nh nc tt p, chng ta gp khng t nhng lc cn tm l, trong c
nhng lc cn v mt quyn lc - nhng biu hin tiu cc ca quyn lc v nh hng ca chng
trong i sng x hi ngy nay. Khc phc nhng lc cn ny l mt cng vic khng d dng v
quyn lc lun gn vi li ch.

86
CU HI THO LUN
1 Trnh by khi nim quyn me v cc phng thc t c quyn lc. L gii phng
thc t quyn lc no c hiu qu cao nht?
2. Trnh by cc hnh thc c bn ca quyn lc. Nu kin c nhn v vn ny. Nhng
hnh thc quyn lc no ph hp vi i sng x hi ta hin nay?
3. Trnh by nhng c im c bn ca quyn lc chnh tr. Lin h vi thc tin ca x
hi ta trong lch s v hin ti.
4. Phn tch s suy i ca quyn lc. Lin h vi thc tin nc ta hin nay. Lm th no
hn ch s suy i ca quyn lc?

Created by AM Word
2
CHM
Chng 6: NHN CCH NGI LNH O


I. NHNG PHM CHT V NNG LC CN THIT CA NGI LNH O
II. PHONG CCH V UY TN CA NGI LNH O

Created by AM

I. NHNG PHM CHT V NNG LC CN THIT CA NGI LNH
O

NHN CCH NGI LNH O
1. t vn
tr thnh mt ngi lnh o th c nhn phi c nhng phm cht nht nh, theo cc
tc gi ca Thuyt nhng c im ni bt ca ngi lnh o th ngi lnh o phi c mt s
c im ni bt - nhng c im m ngi b lnh o khng c, nhng c im phn bit
ngi lnh o v ngi b lnh o. Quan im ca nhng ngi theo Thuyt nhng c im
ni bt ca ngi lnh o c th cn phi trao i, c th gy nn nhng tranh lun, song c mt
87
thc t m chng ta khng th ph nhn l ngi lnh o cn phi c nhng phm cht c th -
nhng phm cht p ng i hi ca thc tin hot ng qun l.
Vy nhng phm cht cn thit ca ngi lnh o l g? y khng phi l mt cu hi
n gin. Bi v cu tr li ph thuc vo cch tip cn ca nh nghin cu. Mt khc, nhng
phm cht ca ngi lnh o khng nht thit phi xut hin trong mi tnh hung, khng ging
nhau cc giai on lch s v khng ging nhau tt c nhng ngi lnh o. Do vy, khi ni
n nhng phm cht cn thit ca ngi lnh o, chng ta ch c th ni ti mt s phm cht c
tnh ph qut nht i vi ngi lnh o.
Khi bn v nhng phm cht tm l cn thit ca ngi lnh o cng c mt s quan im
khc nhau trn c s nhng cch tip cn ring. C th nu ra mt s quan im sau:
Theo Stogdill (1948) cho rng, ngi lnh o cn c mt s phm cht nh: s hiu bit,
s uyn thm, sng kin, t tin, kh nng thu hiu cng vic, s thch nghi, kh nng phi hp,
kh nng t lp, tnh hnh ng, k nng ni v trnh by vn Theo ng, chnh nh cc phm
cht ny m ngi lnh o khc vi nhng ngi di quyn.
Cc nh kinh doanh M lit k nm phm cht ca ngi lnh o ti nng. l: s
ngay thng v thnh tht, c c sng kin v bn tnh thch hp vi mi thay i, tn trng cc gi
tr x hi, o c v tn gio, sn sng hi sinh v li ch chung ca tp th, bit khen thng xng
ng nhng ngi tha hnh (Theo Phong Sn, 1990).
Ngi ta lp mt bng so snh v cc phm cht ca mt ngi lnh o ti nng v
ngi lnh o khng c ti nng (Theo Phong Sn, 1990).

Bng 6: Mt s phm cht tm l ca ngi lnh o
STT Nhng phm cht tm l ca
ngi lnh o ti nng
Nhng phm cht tm l ca
ngi lnh o khng c ti nng
1 Bit ch dn v c vn Bt buc v ra lnh.
2
Da trn lng tin cy v thin ch
ca nhn vin.
Da trn quyn hnh ca mnh.

3 Lm cho ngi khc phn khi Ch to ra s s hi.
4
Thng dng ch chng ta v cc
bn.
Thng dng ch ti
5
Gii quyt cc kh khn v t nhn
trch nhim
li cho ngi khc
6 Tham kho v tm kim kin ca T gii quyt mi vic v khng tn
88
mi ngi trng kin ca ngi khc
7
Lm cho cng vic tr thnh thch
th
Lm cho cng vic d chn.
8
Khuyn khch sng kin tp th,
pht huy sng kin ca mi ngi
Ch dng ngi tin cy khai thc n
lc ca mt s c nhn
9 Yu cu cp di hp tc vi mnh
T t ra tiu chun v buc cp
di phi t c
10
Ni vi nhn vin: chng ta hy
lm vic
Ni vi nhn vin: hy lm vic i
11
Sn sng v thng xuyn tm
cch tho mn cc nhu cu ca
nhn vin
Khng ch n nhu cu, nguyn
vng ca nhn vin.
Theo Ordray Tead, mt chuyn gia ln v hnh chnh th ngi lnh o phi c mi phm
cht sau:
1. Sc kho th cht v tinh thn;
2. Hiu r mc tiu ca t chc;
3. Nhit tnh trong cng vic;
4. Thn mt vi nhng ngi tha hnh;
5. Lim chnh;
6. Gii chuyn mn;
7. Quyt on;
8. Thng minh;
9. Bit thuyt phc ngi khc;
10. T tin.
Nh vy, cc nh nghin cu c nhng khc bit nht nh v s lng cc phm cht tm l
ca ngi lnh o, cng nh mt s phm cht c th, song cc nh nghin cu c nhiu s ng
nht khi xc nh nhng phm cht tm l c bn ca ngi lnh o. l nhng phm cht v t
duy, nhng phm cht v nng lc t chc v nhng phm cht v o c, v quan h vi cp
di.
89
Nhng phm cht ca ngi lnh o c trnh by trong chng ny l nhng yu t tm
l cn thit m bo cho hot ng qun l ca ngi lnh o v chng dnh cho nhng ngi
lnh o ni chung, khng phn bit lnh vc hot ng cng nh cp qun l.
Khi trnh by cc phm cht tm l ny, chng ti c gng phn tch chng trong iu kin
ca c ch qun l mi, trong bi cnh thc hin nn kinh t nhiu thnh phn v trong iu kin
i mi, m ca ca nc ta hin nay.
2. Nhng phm cht v nng lc cn thit ca ngi lnh o
2.1. Th lc kho mnh v tinh thn minh mn
Trc khi trnh by cc phm cht tm l cn thit ca ngi lnh o, chng ta cn tm hiu
v mt yu t quan trng khng th thiu c i vi mt ngi lnh o. y c xem nh l
c s ca cc phm cht tm l ngi lnh o. l yu t. Th lc khe mnh v tinh thn
minh mn.
Kt qu ca cc cng trnh nghin cu v thc tin cho thy, s thnh cng ca ngi lnh
o khng th tch ri nng lng v th lc v thn kinh, hay ni cch khc l sc kho v th
lc v thn kinh. Hiu qu lm vic, hiu qu qun l c quan ph thuc trc ht vo s lm vic
do dai v kho mnh ca c nhn ngi lnh o. Nng lng lm vic ca ngi lnh o c th
truyn sang cho nhng ngi khc qua hiu qu lm vic ca ngi . Nng lng lm vic ca
ngi lnh o to ra nng lng lm vic ca nhng ngi tha hnh.
Mt sc kho di do, cng trng s lm cho ngi lnh o c kht vng, mong mun
c lm vic thc hin nhng mc ch c ngha, lm vic vi lng nhit tnh v vi hiu
qu cao. Chng ta u bit rng, hiu qu lm vic ca chng ta nh th no ph thuc vo iu
kin th lc v thn kinh ca chng ta. Khi khng c sc kho, khi thn kinh khng tt th chng
ta s lm vic u oi. th tr tr v mt mi thng xuyn. Kt qu nghin cu ca y hc cho
thy: Ngi b bnh lao xng thng nng ny, tn c v gt gng. Nhng ngi b bnh nan y
thng bi quan, liu lnh. Nhng ngi b bnh thn kinh thng bng bt, lp d v ng ngn...
(Phong Sn, 1990, Giao tn nhn s trong doanh nghip, tr.71). Tt c nhng bt li v sc kho
ny u gy kh khn cho hot ng qun l ca ngi lnh o, u lm gim hiu qu ca hot
ng ny.
Sc kho v tinh thn tt s to cho chng ta c cm xc v tm trng tch cc v chnh cm
xc v tm trng ny to cho chng ta hiu qu lm vic cao. Nh tm l hc Nga A.G. Kovaliop
ch ra: Khi ngi ta vui mng th thng c nhiu sng kin hn v tho vt hn trong gii
quyt cc cng vic, s khc phc mt cch d dng nhng tr ngi trn con ng t ti mc
ch. Khi ngi ta vui mng th tt bng hn, quan tm n ngi khc hn, ci m hn (A.G.
Kovaliop, Tm l hc x hi, NXB Gio dc, H Ni, 1976, tr.102).
Ngi lnh o cn phi thc c rng cng vic ca h lun i hi mt cng lm
vic hn mc bnh thng. Lnh o l mt cng vic vt v. N lun i hi thi gian lm vic
trn mc trung bnh so vi nhng ngi khc.
90
Cc nh qun l M thng lm vic 60 gi mi tun, cn cc nh qun l tr th lm vic 70
- 80 gi, thm ch 90 gi. Hng ngy h ch dnh 30% qu thi gian cho gia nh, s thi gian cn
li dnh cho cng vic.
cc trng o to cc nh qun l Nht Bn, ngi ta rt ch n vic o to th lc
cho nhng nh qun l tng lai. Chng hn "Trng o to cc nh qun l ca th k XXI" do
Konocke Masusita sng lp. y l trng hc nm cch Tokyo khng xa. Theo quan im ca
nh trng, nhng ngi lnh o ca th k XXI cn phi cng trng, kho mnh. Nhng hc
vin y l nhng thanh nin t tui trng thnh n 25 tui. Hng ngy, vo lc 5 gi sng khi
tri cn ti, hi kn bo hiu vang ln, sau mt pht, cc hc vin phi c mt sn trng tp
cc bi tp th dc v chy theo nhng con ng xung quanh trng, d cho gi bin thi lm gi
lnh thn th h. Sau h n sng. Ti nh n h t phc v.
Ti mt s cng ti ca Nht Bn khi chn nhng ngi qun l h thng quan st xem
ngi n c mnh m v c n kho khng, v y l biu hin ca ngi c sc kho.
Qun l l cng vic ht sc vt v, cho nn cc nh qun l cn c sc kho tt. Do lun
lm vic vi mt cng cao nn i hi ngi lnh o phi c kh nng chu ng v phi c
gng ln.
Cng vic ca ngi lnh o i hi phi nhiu khi phi gii quyt nhng tnh hung khn
cp, nhng tnh hung kh khn. gii quyt nhng tnh hung ny i hi ngi lnh o phi
c sc kho tt, kh nng chu ng tt. C th ni lnh o l cng vic s dng sc lc mc
ln - mc khng bnh thng.
Mt cu hi t ra l: Nng lng ca ngi lnh o bt ngun t u v khi no? S hnh
thnh th cht v thn kinh ca ngi lnh o, cng nh ca chng ta ph thuc vo ba yu t.
1) S di truyn (k tha ca cha m).
2) S gio dc v nui dng ban u.
3) thc s dng sc kho ca chng ta hng ngy.
Mc d di truyn v mt th lc l iu kin quan trng m bo cho ngi lnh o lm
vic tt, song iu ny li t c cc nh nghin cu ch , cng nh t c quan tm khi bt,
tuyn chn mt ngi tr thnh ngi lnh o. Khi mt c nhn tr thnh ngi lnh o ngi
ta hay nh gi v nng lc, o c, m t ch n kh nng v sc kho ca ngi . Trong
khi th thc t cho thy. hiu qu lm vic ca ngi lnh o c lin quan trc tip n sc
kho ca anh ta.
Mi trng gio dc v nui dng ban u c nh hng rt ln n s thnh t ca c
nhn sau ny. Gia nh l nhm x hi u tin v l mt nhm x hi quan trng nht i vi s
hnh thnh nhn cch ca mt con ngi. Vic nui dng v gio dc ban u c lin quan n
s pht trin th lc v thn kinh ca c nhn sau ny. Ngy nay, cc nh khoa hc v cc
91
phnb tn thng tin i chng ang bo ng v mt cn bnh nguy him i vi tr cn bnh
bo ph do chm sc qu mc ca gia nh. Bo ph l nguyn nhn dn ti cc cn bnh huyt p,
tim mch v chm pht trin tr tu tr.
C quan im cho rng: Ngi lnh o ti nng phi l ngi cao hn, bo hn ngi bnh
thng hoc cha m ca ngi l nhng ngi c tr tu v th lc tuyt vi hoc ngi lnh
o sinh ra trong gia nh c iu kin sng thun li, tc l c iu kin chm sc v th cht
v tinh thn cho tr, kch thch chng tip xc vi gia nh v cc t chc x hi. Quan im ny
gy ra nhiu tranh ci. Song, c iu m ngi ta d thng nht vi nhau l nhng iu kin
chm sc v gio dc tt ca gia nh v x hi s to nhng iu kin thun li cho hot ng
qun l ca ngi lnh o. V c nhn a tr s c sc kho tt, s c iu kin tt tip thu
cc tri thc, nng cao trnh hc vn, tip thu cc k nng v kinh nghim sng nhng yu t
rt cn thit cho hot ng qun l ca ngi lnh o sau ny.
Mt s nh nghin cu ni v tm quan trng ca tui th u i vi cuc sng sau ny
ca chng ta. Lord Macaulay t kt qu nghin cu ca mnh a ra li khuyn co: "Mi
ngi t phn bit, xp loi mnh vi nhng ngi cng la tui theo tui th u ca mnh", cn
S. Freud th khng nh: Nhng cm xc, k nim thi th u s theo con ngi sut c cuc i
v c nh hng ln n hnh vi ca c nhn. Cc yu t mi trng gio dc v nui dng ban
u c nh hng lu di mt cch tch cc hoc tiu cc ti nng lc ca ngi lnh o.
Song, nu chng ta tuyt i ho vai tr gio dc v nui dng ban u th s dn ti sai
lm. Khng t ngi c tui th au kh v cay ng nhng tr thnh nhng ngi lnh o ti
ba, c nh hng ln n nhiu ngi khc. Gio hong J ean Paul II l mt minh chng. ng m
ci cha m nm ln 9 tui, phi sng mt tui th y vt v, nhng nh ngh lc v ch ng
tr thnh mt v Gio hong v i ca To thnh Vatican, l v Gio hong tr nht ca Vatican
v l Gio hong u tin khng phi l ngi Italia.
Mt vn quan trng l ngi lnh o phi lun lun bit s dng sc kho ca mnh
mt cch hp l v khn ngoan. S iu trong n ung, ngh ngi v mt ch tp luyn
thng xuyn l rt cn thit i vi ngi lnh o. Nhiu ngi lnh o lng ph sc kho
ca mnh do s dng n mt cch khng hp l. H tiu xi rt lng ph sc lc ca mnh i vi
mi th m khng ch n vic gi gn n.
m bo c sc kho lm vic tt, yu cu u tin v rt quan trng l ngi lnh o
phi gi cho tim mch hot ng tt, phi c th lc m bo cho hot ng bnh thng.
2.2. Nng lc xc nh mc tiu v nh hng hot ng ca t chc
Phm cht quan trng th hai ca bt c ngi lnh o gii no l nng lc xc nh mc
tiu v nh hng hot ng ca t chc. Ngi lnh o l ngi hiu r hn ai ht v hiu
mc su sc l mnh cn phi lm g, cn phi i n u. i vi t chc do mnh qun l th cn
phi hiu r mc tiu v phng hng hot ng ca n. Ngi M c cu ngn ng: "Th gii b
gt sang mt bn ta i qua nu ta bit mnh s i u. Ngi lnh o cn phi bit la chn,
bit xc nh chnh xc i tng, mc tiu hay nhim v m t chc ca mnh s phi thc hin.
92
Vic quyt tm thc hin c hiu qu cc mc tiu ca t chc i hi ngi lnh o phi
ch n cc yu cu sau:
1. Xc nh mc tiu.
2. T chc cc knh giao tip vi cc thnh vin.
3. Thu ht v tp hp kh nng ca mi ngi.
4. Ngi lnh o phi c sc kho, th lc tt, lng kin tr, quyt tm v lng nhit tnh.
Vic xc nh mc tiu ca t chc c th theo mt trong ba cch thc sau:
- Th nht, xc nh mc tiu da trn c s ngi lnh o la chn cch thc qun l t
chc. y mc tiu do ngi lnh o la chn.
- Th hai, mc tiu l s kt hp gia tr tu ca tp th v tr tu ca ngi lnh o. Mc
tiu l mt phn do tp th a ra v mt phn do pht hin v sng kin ca ngi lnh o.
- Th ba, ngi lnh o c th da vo kh nng v tr tu ca mi ngi xc nh mc
tiu. y tp th gi vai tr quan trng.
Trong thc t, c nhiu cch thc gip ngi lnh o xc nh tt mc ch hot ng
ca t chc mnh. Chng hn, gio dc l mt bin php. Mt ngi lnh o c nng lc cng
ging nh mt thy gio trong vic t chc cho cc thnh vin xy dng mc ch hot ng ca
tp th mnh. Ngi lnh o cn bit c mnh hng dn cho cp di ci g, hng dn nh
th no v ti sao li hng dn nh vy. Khi cc bin php ca ngi lnh o s thnh cng.
Thc t cho thy, cc mc ch ng n l cc mc ch m khi ngi lnh o pht huy c
truyn thng ca nhm, pht huy c t tu ca tp th, th hin cch nhn nhn vn mt cch
khoa hc.
cch thc th hai, vic xc nh mc tiu i hi phi kt hp tt gia ngi lnh o v
tp th, cng nh cc yu t khch quan khc. c bit l s sng to ca tp th. Chng hn trong
lnh vc kinh doanh, mc tiu hot ng ca doanh nghip mt phn l do i hi ca hot ng
thc t doanh nghip, do yu cu ca c quan qun l cp trn v mt phn do s sng to v ti
nng ca ngi lnh o quyt nh.
i vi nhiu t chc, mc tiu hot ng l thc hin nhng yu cu c xc nh r
rng t pha cc c quan qun l cp trn hay t pha Nh nc. Chng hn, mc ch hot ng
ca mt trng hc, bnh vin. iu ng ni y l vai tr ca ngi lnh o th hin ch t
nhng yu cu xc nh , ngi lnh o v tp th phi c th ho thnh mc tiu trong cc
thi im v cc giai on nht nh.
c c nhng mc tiu sng to i hi phi c s ng gp, s n lc ca cc thnh
vin trong tp th. Mt tp th tt l tp th m mi thnh vin u xc nh c s ng
93
gp ca mnh l cn thit. Nu ngi lnh o khng thc c iu ny, m cho rng vic xc
nh mc tiu v t chc hot ng ca tp th l cng vic ring ca ngi lnh o th nhng
ngi lnh o thng tht bi.
Trong cch thc th ba, ngi lnh o xut tng v t chc cho tp th tho lun
ng h tng . Ngi lnh o s thnh cng, nu a s ng h v hnh ng cng vi mnh
theo nh hng xc nh.
Nh vy, mi ngi lnh o cn p ng c nhng yu cu v nng lc t chc v
nhng yu cu ca tp th do mnh qun l, phi tr li y v r rng nhng cu hi m nhng
ngi di quyn a ra. Chng hn, c cc cu hi sau:
- Anh c xc nh c bn thn mnh v t chc cn ci g? Bn thn anh c mc ch v
phng hng g?
- Cc mc ch m ngi lnh o a ra c c x hi ng h khng? Cc mc ch
c c nhm chp nhn khng, nu h hiu c chng?
- Theo quan im ca cc thnh vin trong t chc th c nhng mc ch no mang tnh o
tng v khng kh thi khng?
l nhng cu hi m ngi lnh o phi tr li c mt cch y . iu ny s gip
anh ta xc nh c mc ch v phng hng mt cch chnh xc v hp l.
2.3. Tr tu nng ng
Tr tu l phm cht quan trng hng u ca ngi lnh o. Bi l, tr tu gip ngi lnh
o c kh nng phn tch tnh hung mt cch chnh xc, kh nng gii quyt cc tnh hung xut
hin mt cch kp thi, cng nh kh nng thch nghi vi s bin i ca hon cnh x hi.
Trong nhng thng nm ca c ch tp trung, bao cp to cho nhng ngi lnh o ca
chng ta mt kiu t duy x cng, tr tr. Bi v, nn kinh t ca c ch c vi s k hoch ho
cao khng cn ti mt tr tu mm do v linh hot ca nhng ngi lnh o cp di. H
ch cn lm theo ch tiu v nhng ch dn ca cp trn l . S sng to y l khng cn thit.
Sau khi khng chin chng M kt thc, mt lot cn b tng phc v, ch huy trong
qun i tr v lm lm lnh o cc c quan nh nc, cc c quan ng, chnh quyn v
on th a phng. Khng t ngi trong s h vn mang tc phong lnh o ca qun i vo
qun l mi trng x hi rt a dng ca a phng hay cc cng s Nh nc. iu ny cng
hn ch t duy sng to ca ngi lnh o.
S pht trin nn kinh t th trng theo nh hng XHCN nc ta t ra trc nhng
ngi lnh o nhiu thch thc, m thch thc u tin t duy sng to, nng ng, c bit l
i vi nhng ngi lnh o cc doanh nghip. Thng trng l chin trng. Mt chin trng
gia hng ni v hng ngoi, gia hng ni vi nhau. Nhng c s kinh doanh no m ngi lnh
94
o nng ng, sng to th doanh nghip tn ti v pht trin. S ph sn ca hng trm doanh
nghip trong thi gian qua chng minh cho iu .
Mt ngi lnh o c tr tu nng ng s d dng xc nh c phng hng, mc tiu,
k hoch hot ng ca t chc v cc bin php thc thi mc tiu v k hoch .
Tr tu nng ng cn gip ngi lnh o nhanh chng thch nghi vi nhng hon cnh
mi, tnh hung mi v nhng thch thc mi. Nhng thch thc vi nhng ngi lnh o ca
chng ta hin nay khng ch n t pha hon cnh thc tin trong nc, m cn xut pht t pha
bn ngoi do hi nhp khu vc v quc t ca chng ta. chng ta c th tin kp v ho nhp
vi trnh pht trin v kinh t v khoa hc cng ngh i hi chng ta phi nng ng, sng to
nng cao trnh qun l, nng cao nng sut, hiu qu lao ng v nng cao cht lng sn
phm.
Tr tu nng ng gip ngi lnh o nhanh chng tm c nhng nguyn nhn ca
nhng tr ngi, nhng tht bi m t chc gp phi, nhng bin php khc phc chng. Mt tr
tu tt gip ngi lnh o d kin c nhng hu qu c th xy ra trong hot ng thc tin
ca t chc v nhng bin php ng ph vi chng.
Mt tr tu sng sut, nng ng cn lm cho ngi lnh o t tin hn, quyt on hn khi
ra cc quyt nh qun l, cng nh thc hin chng.
Mt tr tu sng sut, nng ng l c s cho s sng to ca ngi lnh o. Sng to l
yu cu khng th thiu c ca ngi lnh o. Sng to bao gi cng l tiu ch ca mi s
pht trin. Ci mi bao gi cng l nhn li ca s pht trin i ln. Thi quen c h, li mn
mun thu l k th truyn kip ca s tin ha, pht trin x hi. c sng kin l mt thuc tnh
quan trng khng th thiu trong nng lc t chc ca ngi lnh o. Mt ngi lnh o thng
xuyn tm ti ci mi, i mi phng thc lm vic th s t chc cng vic ca t chc mt cch
c hiu qu.
V s sng to, chng ta cn hc tp tinh thn tm ti, sng to ca cc nh lnh o cc
cng ti ca Nht Bn. Cc nh qun l Nht Bn l nhng tm gng ng hc tp v s sng to
trong sn xut, kinh doanh. cng l mt yu t.c bn a nc Nht tr thnh thn k v pht
trin kinh t. ng Masakijmai, Ch tch cng ti Cambridge k li rng, vo nm 1950 ng c dp
n thm nh my thp ca cng ti xe hi Ford, River Ronge (M). Sau 25 nm (nm 1975) ng
tr li thm nh my, ng ngc nhin thy n vn y nh cch y 1/4 th k. Nht, cc nh my
c trong vng 10 nm l hon ton i khc. Cc nh qun l Nht thng ni: "Nu anh khng
c tin th hy dng n u c ca anh". nc Nht, thay i l mt li sng, mt l thng
tnh. ng Fujio Umibe chuyn gia trng ca Trung tm nghin cu v pht trin ca hng
Toshiba k li, 10 nm ng cha n thm cc nh my ca hng Toshiba mt vng ho lnh
ca Nht Bn, khi gp li mt cng nhn ca mt trong s cc nh my , anh ta trch ng:
"Qu tht, ng nn n thm nh my. By gi ng khng nhn ra n na u. Ngi cng nhn
ny k li, khi cng nhn ngh mt tun trong k h 1984 th nh my thay mi 1/4 dy chuyn
sn xut. ng Tadasi Cum, Tng Gim c hng xe Honda (Nht Bn) l mu mc v s tm ti
95
sng to. Pht minh, ci tin lun lun l nhng t tng thng trc trong u ng. S d ng
thnh cng l v ng dnh 99% thi gian ca mnh trong vic tm ti ci mi.
2.4. Lng nhit tnh
Nu ngi lnh o ch xc nh c mc tiu hot ng ca t chc th cha , m cn
cn c mt xc cm mnh m thc y hy vng v nim tin v s chin thng, xc cm th hin s
thch th trong cng vic. Ni cch khc l ngi lnh o phi c lng nhit tnh. Mt nh bc
hc ngi Php ni: Con ngi ta khng my khi thnh cng nh s may mn, nhng c th
thnh cng bng m hi v nc mt ca mnh.
Lng nhit tnh i vi mi con ngi l rt quan trng. Bi v, lng nhit tnh gip c nhn
c th chu ng c nhng gian kh, c quyt tm vt qua nhng kh khn tr ngi v c bit
i vi ngi lnh o, lng nhit tnh c th lan truyn v nh hng n nhng ngi di
quyn. Mausevin ni:
"Tng lai khng thuc v nhng k thng minh nht, m thuc v nhng ngi sing nng
v cn c nht".
Khi ngi lnh o c th lc tt, sc kho tt, tinh thn tt th d dng c lng nhit tnh
v khi ngi lnh o c lng nhit tnh th thng c s sng to. S sng to thng c khi
ngun t nng lng di do, tr tu su sc, quyt tm v n lc ca c nhn, cng nh ca tp
th.
Trong nghin cu v s lnh o, ngi ta thng hay ch ti vn tr tu ca ngi
lnh o. iu ny d hiu, v l vn c tm quan trng hng u ca s lnh o. Hon ton
ng nu chng ta khng nh: Nhng ngi lnh o tt l nhng ngi nhit tnh.
Thut ng "nhit tnh" c ngun gc t ting Hi Lp, c ngha l s s hu v truyn cm
bi mt s v thn. S nhit tnh ca ngi lnh o th hin cc mt m ngi thc hin, s
cun ht vo cng vic ca ngi , cc phng tin m ngi lnh o s dng gii quyt
vn hoc thc hin quyn lc ca mnh. Nhng ngi qun l Nht Bn l minh chng sinh
ng v s nhit tnh. H lm vic khng bit n ngh ngi. Lm vic tr thnh nim am m,
s cun ht h. Nhng ngi lnh o v qun l dnh phn ln thi gian v tm sc cho cng
vic. H thng hi h ri nh sm n ni lm vic v v nh rt mun. Lng nhit tnh ca
ngi Nht c rn luyn t nh v c gio dc mt cch nghim tc trong gia nh v nh
trng. Lng nhit tnh, s kin nhn l iu kin i ti thnh cng. La Bruyere ni: "Khng c
con ng no qu di i vi nhng k i t t khng vi vng, khng c s thnh cng no qu
xa i vi nhng k chun b cho n bng s kin nhn".
Mt ngi lnh o nhit tnh l ngi lun t xem xt v nh gi mnh p ng c
nhng yu cu, ng gp c nhng g cho s pht trin ca t chc. Ngi lnh o lun
phi t hi:
96
- Ti nh gi c y tm quan trng ca mc ch m t chc cn phi t c
cha?
- Ti quan tm n cc yu t quy nh kh nng lm vic ca mnh cha?
- Ti t tin quyt on, nng ng cha? - Hnh vi v s giao tip ca mnh c
phi lm theo nhng cch thc m ngi khc vch ra khng?...
Nu cc cu tr li ca c nhn l "cha", sau nhn li nhng yu t dn ti s hng say
lm vic ca mnh th chng ta tin l cn c s nhit tnh trong cng vic.
Mt ngi lnh o tt l ngi lun lun thc c l mnh phi l ngi nhit tnh v
cn phi nh vy. S nhit tnh l mt yu t v bin php quan trng nhm nh hng ti nhng
ngi tha hnh trong t chc. Bi v, nhng ngi di quyn nhn din ngi lnh o qua
chnh nhng cng vic m anh ta lm, qua cch thc v mc lm vic ca anh ta.
nc ta, trong cc c quan, t chc hin nay chng ta thng bt gp mt b phn nhng
ngi lnh o lm vic thiu nhit tnh. C nhiu nguyn nhn ca tnh trng ny. Th nht, l
s nh hng ca c ch c - c ch m ngi lnh o thng c phong cch lnh o quan
liu, mnh lnh v tp trung ho mc cao. iu ny to nn mt phong cch lm vic
khng t ngi lnh o - phong cch qun l "ch tay nm ngn". Mt khc, c ch qun l ca
chng ta hin nay cha c s sng lc v cnh tranh cao, nn cha to ra s nhit tnh, tn tm ca
ngi lnh o. Mt ngi khi c b nhim vo mt v tr qun l no , nu khng c khuyt
im no ln th anh ta c yn v ti khi ht tui qun l, thm ch cn qu tui qun l theo quy
nh ca Nh nc. Mt s ngi lnh o c khuyt im c quan ny c th c chuyn sang
lm lnh o mt c quan khc. Nu trong cng tc cn b chng ta c s sng lc, nhng ngi
khng nng lc, khng lm trn chc trch, khng tn tm vi cng vic th phi ri khi v tr
qun l ca mnh nh nhiu nc trn th gii th chc chn nhiu ngi lnh o ca chng ta
s l vic nhit tnh hn, tn tm hn, trch nhim vi tp th cao hn.
Khi ni n lng nhit tnh ca ngi lnh o l chng ta ni ti lng nhit tnh lun gn
vi phng php lm vic khoa hc, vi t thc khoa hc, ch khng phi l lng nhit tnh thun
tu, cc oan. V.I. L nin tng ch ra: Lng nhit tnh cng vi s ngu dt s l s ph hoi
khng khip. c thi k chng ta c lng nhit tnh nh vy. T tng "Mo cm, qu c v
tm lng cng sn" l c th xy dng c CNXH, mt mt ni nn quyt tm xy dng t nc
t kh khn gian kh ca mt s ngi lnh o, nhng lng nhit tnh cha xy dng
c CNXH v cn thiu tri thc khoa hc cn thit. T tng "Di dn ln ni cao, t bng
phng a vo thm canh" thi k bao cp l mt minh chng khc v lng nhit tnh thi qu. N
v tnh ph hu i nhng xm lng p tn ti qua nhiu th h vi i sng vn ho c
sc.
Trong nhng thp k 70 - 90 ca th k XX, chng ta cn chng kin mt s cc oan khc
ca nhng ngi lnh o cng xut pht t s nhit tnh qu t. l s ph hu hng lot nh,
cha, miu mo nhiu lng qu min Bc. V h cho l tn gio, hu thn, m tn d oan...
Hnh ng ny v tnh ph hu bao nhiu cng trnh vn ho, kin trc c gi tr to nn bn
97
sc ca lng x Vit Nam m bao th h xy dng nn v gn gi chng. Vic lm ny cng
hn ch nhu cu tinh thn (nhu cu tn ngng, tn gio ca ngi dn) v hn ch sinh hot cng
ng ca lng x (v nh lng l ni hi hp ca ngi dn trong lng).
Lng nhit tnh l mt phm cht cn thit i vi ngi lnh o ca chng ta hin nay. V
chng ta ang trong giai on chuyn i c ch. iu c ngha l chng ta ang chuyn t tm
l ca nhng ngi nng dn sn xut nh sang tm l ca nhng ngi sn xut cng nghip. Mt
khc, t nc ta cn l mt trong nhng nc ngho trn th gii. S ho nhp khu vc v th
gii lun lun i hi chng ta phi n lc v phn u khng ngng. S thn k ca Nht Bn
trong nhng thp k sau Chin tranh th gii ln th II l mt tm gng ln cho chng ta hc tp
v n lc v quyt tm thot khi ngho nn, lc hu. C l, t c mt quc gia no trn th gii
m mi ngi dn v ngi qun l li lm vic tn tnh v ht mnh cho T quc nh t nc
Nht Bn.
2.5. Nng lc quan st
Phm cht ny gip ngi lnh o c c ci nhn tng qut, ton din, cng nh ci nhn
cc b chi tit trong t chc hot ng ca c quan (A.G. Kovalop, Tm l hc x hi, H Ni,
1976).
Khi ngi lnh o c ci nhn tng qut, nm c tnh hnh chung ca t chc, anh ta s
c kh nng a ra nhng phng hng, chin lc v k hoch pht trin t chc mang tnh di
hn hn, ph hp vi xu th pht trin ca x hi.
Khi ngi lnh o c ci nhn chi tit th anh ta c th thy c nhng mt mnh v mt
yu ca cc b phn, cng nh mi c nhn trong tp th ca mnh. Qua c nhng bin php
khc phc mt yu v pht huy nhng u im ca h. Nng lc quan st nhng ci c th s gip
ngi lnh o gn mi ngi hn, su st mi ngi hn v khi ting ni ca anh ta s c hiu
qu hn v n ph hp vi cc thnh vin trong tp th, n khng quan liu v duy ch.
Ngi lnh o lun lun cn ci nhn tng qut v ci nhn chi tit. Hai yu t ny kt hp
vi nhau b sung cho nhau, h tr cho nhau trong qu trnh t chc hot ng ca tp th. Nu
thiu mt trong hai kh nng ny th hot ng qun l ca ngi lnh o s km hiu qu.
Ngi lnh o c nng lc quan st c th nhn thy c nhng kt qu m nhng ngi
tha hnh s t c, cng nh nhng hu qu c th xy ra. Kh nng quan st cng gip ngi
lnh o nhn c tng th s vn hnh ca cc b phn trong t chc, nhng mt xch yu nht
trong s vn hnh c th iu chnh v khc phc.
Mt ngi lnh o c nng lc quan st tt l ngi thy c cch thc v hiu qu lm
vic ca nhng ngi di quyn. Ch cn quan st cch thc thc hin cng vic ca cp di l
ngi lnh o c th thy c ngi s hon thnh cng vic nh th no. Ch nhn cch sp
xp giy t, s sch ca mt nhn vin cc phng ban chc nng l ngi lnh o c th thy c
tc phong lm vic ca ngi cn thn hay cu th v kt qu cng vic s t c ra sao. Khi
quan st kt qu cng vic m cp di hon thnh l ngi lnh o c th bit c tinh thn
98
trch nhim, phng php hon thnh cng vic ca h v qua c c s giao cc nhim v
tip theo hay nhng nhim v quan trng hn.
Qua quan st, ngi lnh o thy c tnh cch, thc trch nhim ca nhng ngi di
quyn khi thc thi nhim v t c th giao cho anh ta nhng cng vic, k c nhng v tr ph
hp vi ngi .
Nng lc quan st cn gip ngi lnh o thy c nhng phc tp, mu thun ny sinh
hoc c th ny sinh trong t chc. Cc mi quan h trong t chc lun b chi phi bi nhng li
ch ca cc c nhn v cc nhm. Khi li ch b tn hi, b thit thi th nhng xung t c th xut
hin. Khi quan st cch ng x, nhng biu hin b ngoi ca nhng ngi di quyn, ngi
lnh o c th nhn ra c tm trng thi ca h. H hi lng hay phn i? Mi quan h
gia cc c nhn tt p hay c vn ?
2.6. Tnh quyt on
Trong qu trnh t chc hot ng chung ca tp th, tnh quyt on ca ngi lnh o l
cn thit. Phm cht ny th hin s pht trin cao ca ch.
Tnh quyt on th hin qua nhng quyt nh qun l. Tnh quyt on gip ngi lnh
o ra c nhng quyt nh kp thi trong nhng thi im cn thit. Trong bi cnh tp th
tho lun a chiu, phc tp, ngi lnh o c tnh quyt on s la chn c nhng quyt
nh cn thit.
Tnh quyt on cn thit khi gii quyt nhng kh khn. Mt ngi lnh o quyt on l
ngi khng chn bc trc kh khn, gian kh. Tnh quyt on c bit cn khi gii quyt
nhng vn phc tp ca t chc. Chng hn, khi tp th mun a ra mt quyt nh quan trng
no m c nhiu kin khc nhau, trong c nhng kin mang tnh phe phi. Mt khc,
vic gii quyt vn ny gp phi nhiu kh khn tr ngi, khng t ngi trong tp th dao
ng, chn bc... Khi ngi lnh o cn c nhng quyt nh mang tnh quyt on cao. i
vi cc tp th m s a dng, phc tp v cc quan im, v cch nhn nhn cc vn th tnh
quyt on ca ngi lnh o cng tr nn cn thit. Thng th cc thnh vin ca t chc vn
ch i ngi lnh o nhng hnh ng mnh m, cng quyt, hiu qu v cng bng. Nhng
hnh ng nh vy s lm cho vic thc hin cc mc tiu ca t chc tt hn.
Trong qu trnh ra quyt nh, tnh quyt on th hin s cn nhc la chn cc phng
n hnh ng v kt qu c th xy ra. y l hai iu kin quan trng ca qu trnh ra quyt nh.
la chn tt gia phng n hnh ng v kt qu c th xy ra, ngi lnh o cn c kh
nng phn on.
Khi tnh quyt on ca ngi lnh o tr thnh s c on th s to nn nhng hu qu
khng tt. N s lm cho nhng ngi di quyn chng li ngi lnh o mc trc din v
gin tip. Mt khc n lm gim bt s tham gia ca cc thnh vin trong t chc khi gii quyt
cc cng vic ca tp th.
99
Tnh quyt on l l mt phm cht cn thit ca ngi lnh o hin nay, bi v:
N gip ngi lnh o thc hin cc quyt nh n cng, nht l cc quyt nh qun l c
ngha i vi chin lc pht trin ca t chc, i vi vic gii quyt nhng vn quan trng
hay nhng vn mang tnh thi c ca t chc. Nht l i vi cc doanh nghip, vn c hi
kinh doanh trn thng trng tr thnh mt trong nhng vn sng cn ca doanh nghip th s
quyt on ca ngi lnh o l khng th thiu c i vi mt s c quan nh nc, cc t
chc on th x hi, tnh quyt on ca ngi lnh o cn khc phc c tnh trng mt s
hot ng theo phong tro "u voi, ui chut" v qua tng thm lng tin ca cc thnh vin
trong t chc i vi ngi lnh o.
Trong mt x hi ang chuyn i nh nc ta hin nay, nhng hnh vi lch chun xut
hin ngy mt tng. Chng tn ti hu ht cc lnh vc trong cuc sng. Do vy, s quyt on
ca ngi lnh o, nht l tm v m c vai tr to ln i vi vic tng cng k cng ca x
hi, thc chp hnh lut php ca ngi dn. Chng ta thy mt thc trng nc ta hin nay l
nhiu ni, ngi dn ln chim va h, ni cng cng kinh doanh bun bn, nh hng xu
n trt t giao thng, m quan th mc d Chnh ph c nhiu ngh nh, quy nh. S d c
tnh trng ny l v chnh quyn c s, lc lng thi hnh lut php cc ni lm khng
nghim, khng kin quyt.
Ngi lnh o ca chng ta hin nay cn c phm cht quyt on cn v mt l do khc
na. l tm l x hi truyn thng ca ngi phng ng "trng tnh hn l, "coi trng quan
h hn cc chun mc x hi". Chnh iu ny lm cho vic x l cc vn ca ngi lnh
o theo quan h v tnh cm nhiu hn cc quy nh v lut php. Khi chuyn sang nn kinh t
th trng, lut php ng vai tr quan trng i vi vic gii quyt cc vn ca i sng x
hi. y khng ch l mt yu cu, m cn l thch thc i vi nhng ngi lnh o trong vic
gii quyt vn mang tnh khch quan hn. S quyt on ca ngi lnh o l mt iu kin
thc hin yu cu ny.
2.7. Thnh tho v chuyn mn
C mt phm cht m ngi lnh o no cng phi cn c l s hiu bit v chuyn mn.
y khng ch ni ti s am hiu chuyn mn bnh thng m s am hiu su sc v chuyn
mn. l mt yu cu i vi ngi lnh o ca mt t chc.
Khi ni v ngun gc ca quyn lc, Alvin Toffler cho rng, tri thc l c s vng chc
nht, tt nht, hiu qu nht m bo cho quyn lc (Alvin Tomer, 1990). iu ny th hin vai
tr ca tri thc i vi quyn lc ni chung v vai tr ca tri thc chuyn mn i vi ngi lnh
o ni ring. nc ta, trong x hi c khi m trnh dn tr cn thp, x hi cn rt lc hu
ngho nn ngi ta thc c vai tr ca trnh chuyn mn. Trong dn gian c cu: "Nht
ngh tinh, nht thn vinh".
Tu theo phm vi, yu cu ca t chc m trnh chuyn mn ca ngi lnh o cn c
mc no. mt gc no c th ni trnh chuyn mn i vi ngi lnh o mt t
chc cng ging nh mt ngi thy gio i vi mt lp hc. Khi ngi thy gio c kin thc
100
su sc, c k nng s phm tt th ngi hc d tip thu, d hiu. y l mt iu kin ngi
lnh o nh hng n nhng ngi di quyn. Cc k nng v chuyn mn l b phn thit yu
ca k nng lnh o.
Trong t chc, khi ngi qun l hiu bit tt, nm vng chuyn mn th y s l mt yu
t quyt nh anh ta c th chim gi c v tr lnh o cao nht. Do nh gi cao vai tr ca
trnh chuyn mn m French v Ra ven (1959) a ra mt dng quyn lc - quyn lc
chuyn mn.
Trnh chuyn mn ca ngi lnh o khc vi trnh chuyn mn c tnh chuyn
nghip ca mt s ngi trong t chc. Chng hn, s hiu bit ca ngi lnh o v cng tc t
chc s khc vi hiu bit v vn ny ca mt chuyn vin l cng tc t chc - cn b c
quan. Ngi lnh o ch yu nm c nhng nguyn tc, quy nh, ch trng... v cng tc t
chc cn b ch o cng tc ny i ng hng v kim sot c xem cp di ca mnh c
thc hin ng khng, cn mt chuyn vin ngoi vic nm c nhng iu trn, anh ta cn phi
nm c nhng cng vic c th, chi tit v cc bc thc hin ca cng tc ny.
Khi ngi lnh o c trnh chuyn mn tt s c kh nng phi hp chuyn mn ca
cc thnh vin trong t chc. Ngi lnh o c kh nng trnh by vn mt cch r rng, kh
nng truyn t, gii thch cho cp di v gim st cng vic ca cc thnh vin trong t chc,
trc ht l nhng ngi qun l cc cp v cc tr l.
Trnh chuyn mn ca ngi lnh o thng quy nh hiu qu thc hin cc mc ch
ca t chc. Ngi lnh o lun phi tr li cu hi: "Chng ta c thc hin cng vic mt cch
c hiu qu khng?". iu ny c ngha l ngi lnh o lun hiu r nhng tiu chun, yu cu
thc hin cng vic c hiu qu lin quan n trnh chuyn mn ca bn thn v cc thnh
vin ca t chc.
i vi mt ngi lnh o, iu quan trng l cn phi bit s dng s thnh tho v mt
chuyn mn nh th no phc v cho hot ng qun l c quan c tt. Hay ni cch khc,
ngi lnh o cn s dng trnh chuyn mn ca mnh nh mt yu t nh hng n
nhng ngi khc, li cun mi ngi. Ngi lnh o cn bit s dng nhng ngi c trnh
chuyn mn gii, kch thch h h hon thnh cng vic mt cch tt nht, s dng nhng
tng mi v sng kin ca h mt cch hiu qu nht.
S thnh tho v chuyn mn ca ngi lnh o khng c sn nh bia trong thng hoc
nh nc sui chy t trn nh ni xung. S thnh tho v chuyn mn ca ngi lnh o ch
c c nh qu trnh hc hi khng ngng, s tch cc phn u mt cch c thc. Mt ngi
lnh o tt l ngi lun c gng phn u v chuyn mn v s dng c hiu qu chuyn mn
ca mnh.
Mt ngi lnh o c nng lc l ngi lun bit t hi mnh: "Liu trnh chuyn mn
ca mnh c p ng c yu cu ca t chc khng?", "Liu mnh c hiu c y
chuyn mn ca cc thnh vin trong t chc khng?","Liu mnh c phi l ngi bit phi hp
101
tt chuyn mn ca cc thnh vin trong t chc khng?", "Liu mnh c hiu c quan h ca
cc b phn trong t chc khng?".
Nhng ngi di quyn thng nhn vo s hiu bit v nhng li ni ca ngi lnh o.
H thng xem ngi lnh o hiu bit n u v ni nh th no. H thng ni: "Hy nhn
vo anh ta, khng phi lm theo chng ta ngh m lm theo ngi lnh o?".
2.8. Lng nhn i i vi mi ngi
i vi mi chng ta, lng nhn i l mt phm cht khng th thiu c th i vi ngi
lnh o, yu t ny li cng c ngha. T xa Khng T ni: ngi nm quyn hnh phi
bit nhn xa, trng rng, lng d ngay thng, iu khoan dung, bit thng dn, bit nm thi
c khi cn thu ht c dn vo vic ln". Trong mt t chc khi ngi lnh o c nhng mi
quan h su sc, nhn i vi mi ngi th s to nn s hp tc rng ri ca cc thnh vin i
vi anh ta. Khi ngi lnh o c tnh thng yu i vi mi ngi th anh ta s c sc mnh -
sc mnh c to nn t pha nhng ngi tha hnh. Enrique Simo cho rng: "Tnh yu thng
l sc mnh mang li cho bn cuc sng".
Lng nhn i ca ngi lnh o thng d th hin trong cc nhm nh, trong phm vi
hp. i vi cc t chc c quy m cng ln th lng nhn i v tnh yu thng vi cp di ca
ngi lnh o cng kh th hin, kh c iu kin bc l. iu ng ni l trong iu kin ca
nn kinh t th trng, s cnh tranh quyt lit trn thng trng i hi cc t chc, nht l cc
doanh nghip phi duy tr ch lm vic th cc quan h tnh cm t c iu kin hin din
hn l cc quan h cng vic da trn cc nguyn tc. iu ny lm hn ch tnh yu thng ca
ngi lnh o vi cc thnh vin ca tp th v dng nh lm cho quan h ngi - ngi trong
t chc tr nn kh khan hn, mang mu sc vt cht hn. S v cm ca ngi lnh o khng
ch xy ra lnh vc kinh doanh, m chng ta cn bt gp khng t a phng ca ta hin nay.
Khi xung kho st ti mt s vng nng thn, vng su, vng xa, min ni chng ti bt
gp mt s hin tng ng suy ngh. C lnh o xem mnh nh quan ph mu ca dn, lun c
thi ban pht, quan liu v hch dch vi dn. C cn b y t x li dng dn tr thp ca ngi
dn bn thuc cha bnh vi gi cao gp nhiu ln gi quy nh ca nh nc.
Lng nhn i v tnh yu thng l mt nhim v khng th thiu c trong hot ng
qun l ca ngi lnh o. S l ng khi chng ta ni rng mt ngi lnh o tt l ngi c
tnh yu thng, c lng nhn i vi mi ngi trong t chc do anh ta qun l. Tnh yu thng
ca ngi lnh o khng ch l mt cm gic, khng ch th hin trn li ni, m phi c th
hin qua nhng vic lm, nhng hnh ng c th.
Lng nhn i th hin ch ngi lnh o bit nhn nhn cc vn , trc ht l cc
khim khuyt ca nhng ngi di quyn vi lng v tha, lng. Lng v tha, lng ca
ngi lnh o s lm cho cp di khm phc, t suy ngh, hi hn v t quyt tm sa tha
khuyt im, tn tu lm vic tt hn hay trung thnh hn vi ngi lnh o hn. Ti c
mt anh bn l lnh o mt c quan k li chuyn nh sau: ngi li xe ca c quan c biu hin
gian di trong thanh ton xng, sa cha xe. Ngi lnh o ny gi anh li xe vo phng phn
102
tch v ni rng nu kh khn th anh ta c th cho ngi li xe ny mt s tin gii quyt kh
khn ca gia nh, ch khng nn gian di nh vy, sau tip tc cho li xe. Ngi li xe ny
hi hn, sau lm vic tn tnh hn, trung thnh hn i vi ngi lnh o ca mnh. Khi v
nghin cu ti Cn Th chng ti c nghe cu chuyn: c mt ng ch ngi Hoa ang bn
hng thy mt thanh nin n cp hng ca mnh. ng khng h gin d, chi mng, m tri li
rt nh nhng nhc nh ngi thanh nin ny. Cui cng anh ta thn phc ng ch ca hng v
mua hng cho ng. Nhng cu chuyn nh vy chng ta bt gp nhiu trong cuc sng.
Lng nhn i, s quan tm n mi ngi l c s ca quyn lc ca ngi lnh o. Ngi
ta ni: Ngun gc quyn lc ca mt con ngi nm trong tri tim ca ngi . iu c ngha
l khi c nhn i x nhn hu, quan tm, yu thng ngi khc th anh ta s c quyn lc v s
nh hng n nhng ngi ny.
Quyn lc ca ngi lnh o l tnh cm mnh m ca c nhn anh ta. phi l mt tnh
cm chn tht, trn y yu thng v tnh cm ny c nh hng mang tnh gio dc i vi
nhng ngi di quyn. Mt khc, tnh cm mnh lit y vi t cch l tnh cm cng bng,
chnh ng s to nn ngi lnh o c c hnh tt.
Trong cc doanh nghip, li nhun, li ch ca hot ng kinh doanh khng dnh nhiu ch
cho tnh cm mnh m nh vy Chnh v vy ngi lao ng nhn ra ngi lnh o ch c th
thng qua lng nhn i, qua nhng quan tm, qua tnh thng yu m anh ta th hin. Trong mt
t chc, nhng ngi tha hnh khng quan tm n ngi lnh o ni nh th no, m quan tm
n vic ngi lnh o hnh ng nh th no.
y chng ta cn phn tch thm: Ti sao tnh yu thng ca ngi lnh o li c sc
mnh nh vy?
Trong nhn thc ca nhng ngi di quyn, tnh yu thng l tnh cm m p, nhn hu,
to nn hnh phc i vi h. N em n cho ngi khc s nhit tnh, nim vui v t h sn
sng thc hin nhng yu cu ca ngi lnh o.
Tnh yu thng lm cho nhng ngi tha hnh c nim tin vo ngi lnh o. V qua
tnh cm ny ngi lnh o em hnh phc n cho nhng ngi tha hnh ca mnh.
Nh vy, lng nhn i ca ngi lnh o c kh nng nh hng ln n ngi khc, to
ng lc cho cp di thc hin nhim v.
Trong cuc sng, tnh cm yu thng thng c xu hng gi ln trch nhim yu thng
nhng ngi m mnh dnh tnh cm cho h. Ngi lnh o c th khng ch i tnh yu
thng ca nhng ngi di quyn, nhng anh ta s cm thy hnh phc, hi lng v c mt ai
trong s nhng ngi di quyn quan tm n mnh, dnh tr li tnh yu thng cho
mnh. Anh ta cm thy hnh phc v tnh yu thng ca mnh c n p.
C vn t ra l c th nh thc c tnh yu thng ca ngi lnh o mc su
sc khng v nh thc bng cch no?
103
Tnh yu thng t l vi s thn thin ca nhng ngi m chng ta quan h. S thn thin
cng ln th chng ta cng d dng th hin tnh yu thng i vi ngi . Song, s thn thin
li ph thuc vo s hiu bit ln nhau. Chng ta thng c s quan tm n nhng c nhn m
chng ta hiu r. Chng ta thng chn nhng ngi bn thn thit v h cng s thch, mc tiu
v ch hng vi chng ta. Chng ta thng thch nhng c nhn v nhng nhm khng i lp
vi chng ta. Nh vy, lng nhn i v s quan tm ca ngi lnh o c xu hng thin lch.
Chng ta yu thng v quan tm n nhng ai m ta hiu nhiu hn v ng nht vi ta nhiu
hn. V nu theo xu hng ny th ngi lnh o ch quan tm n c mt s t ngi trong
tp th. Vy vn g s xy ra khi a s cc thnh vin trong tp th khng c ngi lnh o
quan tm v dnh cho tnh yu thng?
y l mt mu thun - mu thun gia quy lut ring ca tnh cm v yu cu ca hot
ng qun l. Lm th no ngi lnh o quan tm, dnh lng nhn i cho mi thnh vin
trong t chc ca mnh? V ch c nh vy ngi lnh o mi c c quyn lc to ln v qua
nhng ngi di quyn mi c c hnh nh v mt ngi lnh o cng bng, khch quan
trong suy ngh ca h. iu ny ph thuc rt nhiu vo quyt tm ca ngi lnh o, vo s gii
quyt mi tng quan gia ci ring v ci chung, gia ci c nhn v ci tp th ca ngi lnh
o.
Mt kh khn na i vi ngi lnh o l trong mt t chc c quy m ln th ngi lnh
o th hin lng nhn i v s quan tm nh th no. Chng hn, mt Tng Gim c quan tm
n nhng ngi lao ng trong Tng cng ti nh th no khi m cc quan. h v cc knh giao
tip ch yu mang tnh cht gin tip? y, ngi lnh o cn thng qua cc ch trng, chnh
sch, thng qua h thng qun l cc cp th hin tnh yu thng v s quan tm ca mnh vi
nhng ngi lao ng. iu quan trng l ngi lnh o cn thng xuyn kim tra, gim st v
nhc nh cc cp qun l trung gian trong vic thc hin ch trng quan tm ca mnh.
Trong ng x vi cp di, s th hin lng nhn i, quan tm ca ngi lnh o phi da
trn s hiu bit v hon cnh, nguyn vng, ch khng phi mang tnh t pht. Ngi lnh o
no hnh thnh c thi quen v nhng ng x mang tnh nhn i v chn thnh vi cp di th
ngi s c c tnh cm su sc, rng ln trong quan h vi cc thnh vin ca t chc.
C th ni, lnh o l s dng linh hot v c hiu qu tnh cm ca mnh to nn
nhng mi quan h c hiu qu nht vi cc thnh vin ca t chc.
2.9. Tnh trung thc
Trung thc l phm cht cn thit ca mt ngi lnh o. iu ny xut pht t hai nguyn
nhn chnh:
Th nht, nhng ngi lnh o bao gi cng mong mun nhng ngi cp di trung
thc, trung thnh. Khi c nhng ngi cp di trung thc th h lun yn tm, nht l khi giao
nhim v cho nhng ngi qun l cp di ny. Mt con ngi trung thc, xt v mt x hi lun
lun l mt nhn cch tt. l nhng ngi thng c nhn thc v hnh vi ph hp vi cc
chun mc x hi, bit v l phi, v s cng bng x hi.
104
Th hai, xt gc ca mt t chc, cc thnh vin ca tp th lun mong mun v yu
cu ngi lnh o ca mnh s trung thc. iu ny th hin ch, ngi lnh o lun quan
tm v bit v li ch ca cc thnh vin trong t chc. Nhng ngi di quyn mong mun li
ch ca h c m bo trong tay ngi lnh o. Ni cch khc, ngi lnh o khng ph lng
h, khng lm cho h phi tht vng v la chn ngi vo cng v qun l t chc.
Nhng ngi di quyn mun c cm gic yn tm tm v cc vic l ca ngi lnh o.
"Chng ti c th tin tng vo ngi lnh o", "Ngi lnh o ca chng ti gi ng li
ha".
Ngi lnh o cn phi lm nh th no p ng c nhng mong mun ca cc thnh
vin trong t chc? y cn lu rng, cch thc gii quyt vn ny khng hon ton ging
nhau i vi tt c ngi lnh o. Tnh trung thc ca ngi lnh o mi lnh vc c th
hin khc nhau. Song, c mt im chung th hin tnh trung thc ca ngi lnh o l li ni
v hnh ng ca ngi lnh o phi thng nht vi nhau, khng c mu thun nhau.
Tnh trung thc phn nh lng trung thnh ca ngi lnh o vi tp th ca mnh. Tnh
trung thc ca ngi lnh o khng ng ngha vi vic anh ta phi hon ton ng tnh vi cc
quan im ca tp th v tp th cng khng mun c mt ngi lnh o nh vy. Bi v mt
ngi lnh o nh vy l mt ngi khng c chnh kin, khng c s nng ng sng to.
Nhng iu quan trng l ngi lnh o l ngi bit nghe v bit chn lc nhng kin ca cc
thnh vin trong tp th.
Qun chng mong mun s trung thc ca ngi lnh o trc ht phi c qua nhng
kt qu v hnh ng thc t. Qun chng mong mun ngi lnh o phi l ngi kin nh,
mt nhn cch hon thin t n mc n li ni, phong cch v hnh ng.
C th ni tnh trung thc ca ngi lnh o l mt i hi v thm ch hn mt i hi
ca cc thnh vin trong t chc i vi ngi lnh o.
i vi ngi lnh o nc ta hin nay, tnh trung thc cng c ngha quan trng, khi
m khng t cn b lnh o tham nhng, dn ti nhng biu hin bng hoi nhn cch, suy i v
o c Nhng ngi ny, khi c c vo cc chc v qun l th h ha hn v s quan tm,
chm lo n li ch ca tp th, pht trin t chc. Nhng sau mt thi gian khi quyn lc c
cng c vng chc th h c nhng hnh ng i ngc li li ch ca tp th. Hnh ng ca h
khng thng nht vi li ni. C nhng ngi lnh o la di cc thnh vin trong tp th. H
lm nhng cng vic ch em li li ch cho bn thn v nhng ngi trong phe cnh ca mnh.
2.10. Bit lng nghe nhng ngi di quyn
Giao tip gia ngi lnh o v nhng ngi di quyn l mt qu trnh tc ng tng
h. l mt qu trnh m c ngi lnh o v nhng ngi tha hnh u l nhng ch th tch
cc. C nh vy th giao tip mi t hiu qu cao. iu n c ngha l khi ngi lnh o truyn
t cc ch th, mnh lnh hay quyt nh no cho nhng ngi tha hnh th cn phi quan tm
n thi , phn ng v mc thc thi cc ch th, mnh lnh ca h.
105
Trong giao tip, knh thng tin t di ln trn, tc l t pha nhng ngi tha hnh ln
n ngi lnh o cng quan trng nh knh thng tin t trn xung di (t pha ngi lnh o
xung nhng ngi thc hin) v qua ngi lnh o hiu c tm trng, nguyn vng, thi
v nhng phn ng ca nhng ngi di quyn. Tuy vy, trong thc t nc ta hin nay,
khng phi ngi lnh o no cng quan tm n knh thng tin t di ln trn, m thng ch
ch ti vic a ra ch th, mnh lnh v yu cu truyn t chng xung cp di. Thc trng
ny xut pht t nhng nguyn nhn sau:
Th nht, nh hng ca t tng phong kin v Nho gio. Nhng ngi lnh o (quan
li) thng coi mnh nh nhng "quan ph mu, ban pht li ch cho dn chng. Khi quyn lc
ca ngi lnh o cng ln th t tng ny th hin cng r. iu ny trong cc doanh nghip
th hin r hn cc c quan hnh chnh s nghip, v cc doanh nghip thu nhp v vic lm ca
ngi lao ng ph thuc trc tip vo quyn lc ca ngi lnh o.
Th hai, nh hng ca c ch c. Trong c ch bao cp, k hoch ho c tp trung n
cao . Cp trn giao ch tiu, k hoch v cp di ch c nhim v thc hin. Chnh cch thc
qun l ny to nn mt phong cch qun l cho nhng ngi lnh o - phong cch ch bit ban
hnh, ra ch th, mnh lnh xung di m t qua tm n chiu ngc li.
Trong hot ng qun l doanh nghip, k nng bit lng nghe kin ca nhng ngi di
quyn l mt ngh thut - mt ngh thut khng n gin v khng phi ngi lnh o no cng
c th thc hin c. K nng lng nghe cp di i hi nhng yu cu sau:
- Ngi lnh o ht sc ch ti nhng iu m ngi di quyn trnh by, trnh thi
ngt li, tr khi hi li nhng iu cp di trnh by cha r, trnh thi nghe h hng, chiu
l, hnh thc.
- Nn biu l tnh cm ghi nhn, thn thin v khch l cp di qua nh mt, n ci. Nn
dng nhng t "vng, ng vy, " ra th, vng ti hiu, "hay lm" Cch thc ng x ny s
lm cho nhng ngi di quyn t tin v mnh dn ni ra nhng suy ngh v tm t ca mnh.
- Gi thi bnh tnh, im m trc nhng vn cp di trnh by m ngi lnh o
khng hi lng. Trnh thi ch trch mt cch vi vng, trnh thi khuyn bo v ch dn. V
thi ny ca ngi lnh o s lm cho nhng ngi di quyn e ngi, khng dm bc l
nhng suy ngh, tm trng ca mnh v nh vy ngi lnh o khng c c hi hiu bit v
cp di. - Ngi lnh o ng vi suy on thin lch, sai lm hay vi vng quyt nh khi cha
nghe ht cu chuyn, khi cha thu thp d kin.
- Ngi lnh o cng khng nn c thi tng bc, khen ngi qu mc hoc ch bai, ph
nhn i vi cp di trong qu trnh tip xc trc tip. iu ny c th lm cho cp di t mn
hay tht vng, chn chng.
- Khi c vn g m ngi lnh o cn yu cu cp di lm r th c th t nhng cu
hi t nh, kho lo cp di trnh by vn mt cch r hn.
106
- Trong qu trnh ni chuyn, ngi lnh o cn ghi chp li nhng im quan trng ca
cu chuyn nhc li hoc t cu hi cho i tng giao tip.
Khi ngi lnh o bit nghe nhng ngi di quyn, anh ta khng ch thu c nhng
thng tin cn thit, hiu c tm t nguyn vng ca cp di c nhng chnh sch, gii php
ph hp trong qu trnh qun l, m cn l hnh thc ng vin, khch l rt ln h lm vic tt
hn, v cp di thy rng h c tn trng.
2.11. Kin nhn v bit thuyt phc
Trong ng x vi nhng ngi di quyn, kin nhn l mt c tnh khng th thiu c
i vi ngi lnh o. N l c s ca thnh cng. Balzac ni: "Mi quyn lc u c xy
dng bng kin nhn v thi gian". Napoleon cng tng ni "Ai bn gan th thng", hay theo
Maiacopxki th "Trn ng i, hnh l ca con ngi cn mang theo l lng kin nhn v tnh
chu ng". C nhiu cu ni hay ca nhng ngi ni ting v vai tr ca lng kin nhn.
Kin nhn c ngha quan trng v cn thit trong ng x gia ngi lnh o v cp di,
v:
- N gip ngi lnh o bnh tnh, sng sut trong vic gii quyt nhng tnh hung ny
sinh trong hot ng qun l, c bit l nhng tnh hung c tnh mu thun, xung t trong t
chc v ngi lnh o c thi gian tm hiu vn mt cch y hn, ton din hn nhng
nguyn nhn ny sinh v cc bin php gii quyt n.
- Trong ng x vi cp di, s kin nhn s gip ngi lnh o hiu c cp di nhiu
hn, lng nghe cp di c tt hn, trnh c nhng quyt nh vi vng, thiu thn trng,
trnh c nhng cng thng c th ny sinh trong quan h gia ngi lnh o v ngi di
quyn. Nh vy, uy tn ca ngi lnh o c nng cao, nhn cch ca ngi lnh o c cp
di tn trng.
Trong ng x vi nhng ngi di quyn th kh nng thuyt phc cng l mt phm cht
tm l khng th thiu c. C th ni lnh o l mt ngh thut - ngh thut thuyt phc, li
cun v tp hp mi ngi thc hin nhng mc ch chung ca t chc. Ni cch khc, mt
nhim v quan trng ca ngi lnh o l tp hp v t chc mi ngi, pht huy tnh tch cc v
kh nng ca h trong qu trnh thc hin nhim v ca t chc. lm c iu ny, ngi
lnh o cn c kh nng thuyt phc v li cun mi ngi.
Nhn thc ca con ngi l mt qu trnh. Kh nng thuyt phc ca ngi lnh o s lm
cho nhng ngi lao ng hiu ng vn , yn tm thc hin cc nhim v c giao.
Trong hu ht cc t chc, khng phi tt c mi thnh vin u l nhng ngi chp hnh
tt cc chun mc ca t chc, m thng xut hin mt s c nhn c nhng biu hin lch
chun. H thng c nhng phn ng hoc chng li nhng chun mc ra. H c th l nguyn
nhn dn ti nhng bt n trong t chc. i vi nhng c nhn ny th s thuyt phc ca ngi
lnh o l rt cn thit nhm hn ch hoc loi tr nhng xung t trong t chc.
107
Kh nng thuyt phc ca ngi lnh o rt cn thit trong vic cm ho v s dng nhng
ngi ng u cc nhm i lp trong t chc bin h tr thnh nhng ngi c cng nh
hng v hnh ng vi tp th. cm ho c nhng c nhn ny i hi ngi lnh o
khng ch c kh nng thuyt phc, m cn c lng kin nhn.
thuyt phc v li cun c mi thnh vin trong tp th, ngi lnh o cn nhn nhn
vn mt cch thu o, khng mang tnh nh khun, x l tnh hung kho lo trong giao tip
vi mi ngi.
thnh cng trong s thuyt phc nhng ngi tha hnh, ngi lnh o cn p ng
c mt s yu cu sau:
1) C kh nng m th i vi mi ngi.
2) Nu gng - ngi lnh o cn gng mu trong hnh ng v li ni. Hnh ng v
li ni ca ngi lnh o phi lun thng nht vi nhau. Nhng ngi di quyn c th nhn
vo ngi lnh o nh gi bn thn mnh, t c th thay i suy ngh v hnh vi ca h.
Tm gng ca ngi lnh o c th tr thnh ng lc cho s phn u ca nhng ngi di
quyn.
3) Bit ng vin c v mi ngi.
4) C l l hp l v thuyt phc.
5) Cng khai v cng minh trong vic gii quyt v nh gi cc vn
6) Nhn nhn v gii quyt cc vn da trn cc s kin quan trng, hp l.
7) Ht lng quan tm n ngi khc.
8) Sng to trong cc tnh hung ny sinh.
2.12. nh gi khch quan v cng bng nhng ngi di quyn
nh gi l mt cng vic cn thit ca hot ng qun l, nht l i vi cc doanh nghip.
Bi v, nhng li ch vt cht ca ngi lao ng gn trc tip vi s nh gi v mc hon
thnh nhim v ca h. Trn c s nh gi ca ngi lnh o s hnh thnh nn cc phng thc
xc nh lng, tin thng, bt, ct nhc vo cc v tr qun l, c i hc
V mt l thuyt, s nh gi cp di ca ngi lnh o l tng i n gin. V ngi
lnh o ch cn nh gi mt cch khch quan, cng bng, da trn thc t hiu qu cng vic m
cp di hon thnh. Nhng trong thc tin, s nh gi ca ngi lnh o i vi nhng
ngi di quyn l mt cng vic phc tp v rt kh khn. Bi v, trong khi ngi lnh o
nh gi v ngi khc th anh ta lun lun b cc yu t tm l nh yu t tri gic (nhn nhn v
ngi khc), cm xc, tnh cm c nhn, nh kin c nhn... chen ln vo lm cho s nh gi ca
108
ngi lnh o tr nn thiu khch quan, mo m v thin v. Nhng yu t tm l c nhn ny
thng xut pht t nhng quan h mang tnh cht c nhn gia ngi lnh o v nhng ngi
di quyn.
Chng ta thng bt gp khng t c quan, mt s c nhn lm vic bnh thng, nhng
do kho lo trong ng x vi ngi lnh o nn thng gp nhiu thun li trong nh gi, trong
phn chia li ch, trong thng tin... hn nhng ngi khc tn tuy lm vic.
C th ni nh gi ca ngi lnh o i vi nhng ngi di quyn l mt ngh thut -
mt ngh thut v n phi m bo c s khch quan, cng bng, va gi c nhng tnh cm
t nhin trong quan h ngi - ngi. S nh gi ca ngi lnh o c nh hng trc tip n
s hnh thnh tm trng, thi , hnh vi ca nhng ngi di quyn v qua nh hng n
hiu qu lm vic, n bu khng kh tm l ca tp th.
Khi ngi lnh o nh gi cng minh th nhng ngi c nh gi phn khi, tp th
on kt thng nht. Khi con ngi phn khi th lm vic khng bit mt mi, c nng sut v
hiu qu cao. Khi tp th on kt, thng nht th nhng kh khn d dng c khc phc, mi
ngi s lm vic vi nhiu sng kin hn.
Khi ngi lnh o nh gi thin v, thiu khch quan th nhng c nhn c nh gi s
c tm trng bun chn, bi quan v tp th c th xut hin cc mu thun, xung t. Khi con
ngi c tm trng tiu cc th lm vic chng mt mi, nng sut v cht lng thp, nhiu khi
c nhng phn ng tiu cc gy kh khn cho hot ng qun l ca ngi lnh o. Khi tp th
mu thun, xung t th th vic thc hin cc mc tiu ra rt kh khn v s pht trin ca t
chc gp nhiu tr ngi. Vy ngi lnh o cn ch ti nhng yu cu g khi nh gi nhng
ngi di quyn?
Th nht, ngi lnh o cn nh gi ng kt qu cng vic m cp di ca mnh
hon thnh a Khi ngi lnh o nh gi qu cao v thnh tch ca cp di th ngi s c
th sinh ra tho mn vi nhng iu mnh lm c, gim tinh thn phn u. Tri li, khi
ngi lnh o nh gi thp v thnh inh ca cp di th ngi s bun phin, bt mn v c
th c nhng phn ng tiu cc.
Th hai, khi khen thng ngi khc th nn cng khai trc mi ngi. V lm nh vy
ngi c khen s t ho, hnh din vi nhng ngi xung quanh. Cn khi ph bnh th nn
mang tnh c nhn. Ngha l gp g ring gia ngi lnh o v c nhn c khuyt im. V lm
nh vy c nhn c khuyt im s khng h thn vi mi ngi. Nu ph bnh trc nhiu ngi
th c nhn s bun phin v c th c nhng phn ng tiu cc.
Vic xem xt, nh gi sai lm, khuyt im ca ngi khc cng ging nh cng vic ca
mt bc s phu thut. S phu thut ny ch lm mt i nhng khi u (khuyt im) ca ngi
mc sai lm, ch khng lm cho cn bnh ca ngi tng ln. Ti c nghe mt cu
chuyn: C mt phm nhn trn tri v thm m gi, khi b bt li, anh ta b gim th tri giam s
nhc v b nhng hnh pht nng n. Sau , ngi phm nhn ny trn khi tri giam v phm
109
ti vi mc gh gm hn trc nhiu ln. Nh vy, ngi gim th kia hu dit i mt nhn
cch ang hi ci v hi sinh.
Khi nh gi v nhng thnh tch cng nh nhng thiu st ca mt con ngi, nht l
nhng khuyt im ca ngi , ngi lnh o cn t mnh vo v tr ca ngi ny xem
xt. C nh vy ngi lnh o mi thy ht c s n lc c gng ca anh ta, cng nh hon
cnh, nguyn nhn dn anh ta n sai st. Henny Ford - ngi sng lp v xy dng Hng t
Ford ni ting th gii ni: b quyt thnh cng ca ti, nu c l ti bit t t mnh vo a v
ca ngi khc v suy xt va theo lp trng ca ngi , va theo lp trng ca mnh". Theo
Dale Carnegie th y l mt chn l ht sc gin d, mt b quyt thnh cng ca ngi lnh o,
nhng trong mt trm ngi th c ti 90 ngi khng bit n. S d i a s ngi lnh o
khng bit n chn l n gin ny l v khi nh gi cp di h lun theo quan im, cch thc
ca mnh, m khng chu hiu nhng ngi di quyn.
C th ni, nh gi con ngi l mt cng vic phc tp v rt kh khn, mt ngh thut
m khng phi ngi lnh o no cng lm c.
2.13. Ngh thut s dng li khen i vi cp di
Trong hot ng qun l ca ngi lnh o, vic s dng li khen cp di th no cho
hiu qu l mt cng vic khng h n gin. ng vua thic ca nc M Charles Schwab cho
rng: Ci m con ngi ta khao kht nht l li khen v li khuyn khch. ng tit l b quyt
dn ti thnh cng ca mnh l nh sau: "Ci vn qu nht ca ti l nng lc khu gi c lng
hng hi ca mi ngi. Ch c khuyn khch v khen ngi mi lm pht sinh v gia tng nhng
ti nng qu nht ca ngi ta m thi". ng ni tip: Ti tin rng tt hn l nn khuyn khch
ngi khc v cho h mt l tng vn ti. Ti lun lun sn sng khen ngi mt cch tht
th. Ti khng tic li khen v d dt trong li ch.
Li khen ngi mt cch chn thnh ca ngi lnh o s c tc dng ng vin, khuyn
khch nhng ngi di quyn phn khi, lm vic hng hi hn, v gim i nhng khuyt im
ca h. Nh gio dc hc ni ting X vit Xukhomxki ni: "Nhng li khsen nh dng nc
mt, chng ti vo tm hn con ngi, lm bt dy nhng chi xanh (u im) v l mt i
nhng mm bnh (khuyt im)". Nh vy, nhng li khen s lm cho nhn cch con ngi tr
nn tt hn.
Trong ng x vi cp di, ngi lnh o khng ch cn s dng nhng li khen, m cn
cn c thi ng mc. Ngi lnh o khng nn ra lnh vi cp di. Mt gim c khng
nn ni vi c vn th "Ny, c mang nh my cho ti vn bn ny, sau mt ting na l phi
xong", m nn ni: "C c th nh my gip ti vn bn ny, mt ting na xong c l tt
nht". Trong ng x vi cp di, nn dng cc t "C l...", "Nh vy c c khng?", "Theo
ti, th nn...". Cch ng x ny lm cho cp di cm thy mnh c tn trng, khng t i v
thy mnh quan trng v nh vy h s vui v hp tc vi ngi lnh o.

110

Created by AM Word
2
CHM

II. PHONG CCH V UY TN CA NGI LNH O

NHN CCH NGI LNH O
1. Phong cch lnh o
Phong cch lnh o l yu t c nh hng trc tip n hiu qu qun l ca ngi lnh
o, n tp hp v thu ht nhng ngi tha hnh trong qu trnh thc hin cc mc tiu ca t
chc.
nc ta, trong nhng nm gn y phong cch lnh o c quan tm nghin cu. C
nhng lun n Tin s, Thc s Tm l hc nghin cu v phong cch lnh o mt s khch
th nht nh. Song nhng cng trnh nghin cu mt cch c h thng v su v mt l lun ca
phong cch lnh o th hu nh cha c. Do vy, nghin cu nhng vn l lun c bn v
phong cch lnh o l nhim v cn thit ca Tm l hc qun l nc ta hin nay.
1.1. Khi nim phong cch lnh o
Trong tm l hc nc ngoi c mt s nghin u v phong cch lnh o, c bit l
cc nh tm l hc X vit. Trong s cc nh tm l hc X vit nghin cu v phong cch lnh
o phi k n A.L. Xvenxinsky, P.X. Xakurop, A.L.Zurapnop, V.Pa. Rupakhin... Trong s cc
nghin cu ca tm l hc phng Ty phi k ti nghin cu ca K. Lewin.
c mt s nh ngha v phong cch lnh o, im chung ca cc nh ngha ny l u
xem phong cch lnh o l h thng cc phng php m ngi lnh o s dng trong hot
ng qun l ca mnh tc ng n nhng ngi tha hnh.
Phn tch cc nh ngha v phong cch lnh o chng ta c th i n khi nim chung
nh sau:
Phong cch lnh o l h thng cc phng php c ngi lnh o s dng tc ng
n nhng ngi di quyn.
Theo A.L. Xvenxinsky (1986), h thng cc phng php ny c ngi lnh o s dng
thng qua quyt nh, giao tip vi nhng ngi di quyn. Theo P.X. Xakurop (1982), vic
tm hiu phong cch lnh o trc ht cn xem xt vn v chc nng v cu trc ca n. Theo
ng, chc nng chung ca phong cch lnh o th hin kh nng thch ng ca ngi lnh o
vi nhng iu kin c th ca hot ng qun l. Chc nng ny c xem xt nh l s thng
nht gia hai chc nng thnh phn:
111
Chc nng th nht - s thch ng ca hot ng qun l i vi cc iu kin khch quan
bn ngoi (thch ng vi mi trng).
Chc nng th hai - s thch ng ca hot ng qun l i vi ch th ca chnh hot ng
qun l (t thch ng vi bn thn).
P.X. Xakurop gi chc nng th nht l chc nng x hi ca phong cch lnh o v chc
nng th hai l chc nm tm l ca phong cch lnh o. Nh vy, phong cch lnh o l cc
phng php qun l c hnh thnh da trn s thng nht gia cc yu t khch quan ca mi
trng v cc yu t ch quan ca ngi lnh o.
Trong Tm l hc X vit, phong cch lnh o c xem l iu kin tin quyt v l kt
qu ca mc pht trin ca nhm (t chc). Phong cch lnh o ph thuc vo hot ng
chung ca t chc. Ni cch khc, n ph thuc vo cc quan h lin nhn cch trong t chc.
1.2. Cc kiu loi phong cch lnh o c bn
Khi ni ti cc kiu loi phong cch lnh o c bn hu ht cc nh tm l hc u ng
tnh vi cch phn loi ca K. Levin. C th xem y l cch phn loi kinh in v phong cch
lnh o trong tm l hc.
Theo K. Levin c ba phong cch lnh o c bn:
- Phong cch lnh o c on.
- Phong cch lnh o dn ch.
- Phong cch lnh o t do.
1.2.1. Phong cch lnh o c on
Phong cch lnh o c on cn c gi l phong cch lnh o chuyn quyn, phong
cch lnh o theo hnh chnh x pht, phong cch lnh o theo ch th, phong cch lnh o
cng quyt.
Mt s c im c bn ca phong cch lnh o c on
a) c im ca phong cch ny l cng vic qun l do mt ngi lnh o chu trch
nhim. Chnh anh ta l ngi a ra quyt nh, iu chnh v kim tra hot ng ca t chc.
Vic khen thng, k lut mang tnh ch quan, mnh lnh a ra khng theo mt h thng.
b) Cht lng ca quyt nh qun l ph thuc vo thng tin m ngi lnh o thu nhn
c, ph thuc vo nng lc phn tch thng tin ca anh ta. Quyt nh thng ngn gn, r rng.
Vic ra quyt nh qun l ph thuc vo uy tn v nng lc thuyt phc ca ngi lnh o.
1.2.2. Phong cch lnh o dn ch
112
Phong cch lnh o dn ch cn c gi l phong cch lnh o tp th, phong cch lnh
o bn b, thn mt.
Mt s c im c bn ca phong cch lnh o dn ch
a) Phong cch ny da trn s trao i rng ri, tch cc ca ngi lnh o v cc thnh
vin trong t chc. Phm vi v mc ca s trao i tu thuc vo tnh cht, yu cu ca vic ra
quyt nh qun l. Quyt nh c thng qua ti cuc hp chung ca t chc hoc da trn s
bn bc, trao i, trn cc thng tin do cc thnh vin a ra, ngi lnh o s ra quyt nh qun
l.
b) Phong cch ny lm tng thm vic tip nhn thng tin t pha cc thnh vin ca nhm,
lm bt cng thng trong qu trnh ra quyt nh. Phong cch qun l ny cng lm ny sinh nhiu
kh khn cho nn i hi ngi lnh o phi c nhng phm cht nh: Kh nng hiu bit con
ngi, k thut iu khin cc cuc hp, bit chun b cc cuc tho lun ca nhm... Ngi lnh
o v nhm cn hc cch tip xc vi nhau.
1.2.3. Phong cch lnh o t do
Phong cch lnh o ny cn c gi l phong cch lnh o v chnh ph, phong cch
lnh o theo ch ngha t do, phong cch lnh o trung lp, phong cch lnh o khng lin kt,
phong cch lnh o dung tng, lm ng, phong cch lnh o hnh thc.
c im c bn ca phong cch lnh o t do
Phong cch ny t tn ti v p dng trong i sng x hi. Bi l, y chc nng v cc
quyt nh qun l hon ton do thnh vin ca t chc quyt nh. T chc tr thnh "Nhm
khng c ngi lnh o" (trn thc t ngi lnh o vn tn ti) Thiu ngi lnh o nhm s
ri lon, cc lc lng s phn tn theo cc nhm nh hn.
1.2.4. Mt s kiu phong cch lnh o khc
Ngoi cc phong cch lnh o c bn trn, da vo tnh cht thc t chng ta c th ch ra
mt s phong cch lnh o c th sau: phong cch lnh o quyt on; phong cch lnh o n
ho, trung dung; phong cch lnh o quan liu mnh lnh; phong cch lnh o su st, t m, gn
gi qun chng...
1) Phong cch lnh o quyt on
y l mt hnh thc c th ca phong cch lnh o c on. y l phong cch qun l
m ngi lnh o quyt nh cc vn mt cch nhanh chng, dt khot, mnh bo v khng do
d. Thut ng "quyt on" c dng vi ngha tch cc nhiu hn, trong khi thut ng "c
on" thng khin ngi ta lin tng n kha cnh tiu cc ca vn .
2) Phong cch lnh o n ho, trung dung
113
y l mt dng ca phong cch lnh o dn ch. Nu phong cch lnh o dn ch da
vo tr tu, thng tin ng o ca cc thnh vin trong tp th, th phong cch lnh o n ho,
trung dung c im khc bit l ngi lnh o trong t chc hot ng chung ca tp th c gng
to ra s cn bng gia cc lc lng, iu ho li ch, iu ho cc mi quan h gia cc b
phn, cc nhm nh, cc nhm khng chnh thc... trnh cc mu thun, xung t to nn s n
nh, thng nht trong trong t chc. Trong thc tin, phong cch ny c nhiu ngi lnh o
s dng, nht l trong cc t chc c mt s c nhn hay th lnh c thi i lp vi ngi lnh
o.
3) Phong cch lnh o quan liu, mnh lnh
Chng ta c th xem y nh mt dng phong cch lnh o, pht trin t phong cch lnh
o c on. Song, im khc ca phong cch lnh o quan liu, mnh lnh vi phong cch lnh
o c on ch ngi lnh o thot li thc t, xa ri qun chng. Ngi lnh o hnh ng
theo suy ngh v cch thc ch quan ca mnh, khng tnh n (trn thc t khng bit c) tm
t, nguyn vng, thi ca nhng ngi tha hnh
4) Phong cch lnh o su st, t m, gn gi qun chng
Tri ngc vi phong cch lnh o quan liu, mnh lnh l phong cch lnh o su st, t
m, gn gi qun chng. y l mt dng ca phong cch lnh o dn ch. Ngi lnh o khng
ch tranh th kin ca cc thnh vin trong t chc ti qu trnh ra quyt nh, m lun gn gi
h, su st, bit c nhu cu, nguyn vng ca h. Phong cch lnh o ny lm tng thm uy tn
ca ngi lnh o, tng thm s ng h ca mi ngi i vi ngi lnh o.
Cng tc qun l ngy nay tr nn phc tp hn, ngi lnh o khng ch cn c phm
cht o c v tr tu hiu bit tt thng tin, bit quyt nh v kim tra m phi c thm nhiu
phm cht mi ph hp vi hon cnh v iu kin i hi ca x hi, c bit ngi lnh o
phi c c ph phn, phi linh hot, bit "thch nghi" v bit s dng cc vai khc nhau trong tnh
hung cn thit.
1.3. Nhng u im v nhc im ca phong cch lnh o c on v dn ch
Khng nn cho rng phong cch lnh o ny "tt hn", phong cch kia "km hn". Mi
phong cch lnh o u c nhng u im v nhc im nht nh.
Phong cch lnh o c on khng thu ht c tr tu ca tp th, khng thu ht c s
tham gia ca cc thnh vin trong tp th v qu trnh ra quyt nh v gii quyt cc vn ca t
chc. V lu di phong cch c on dn n kt qu cn tr tinh thn on kt, tng thm b
my quan liu trong t chc, thc y qu trnh hnh thnh cc nhm khng chnh thc.
- Phong cch c on n gin v linh hot. Ngi lnh o khng cn gii thch nhiu
ln, anh ta chu trch nhim v cc nhim v do mnh m nhn.
114
Phong cch ny lm hn ch tinh thn trch nhim ca mi ngi di quyn, a h ti
tnh trng thu ng v li, khng pht huy c sng kin ca cc thnh vin trong nhm.
- Phong cch dn ch cho php tt c cc thnh vin c tham gia, t do th hin nhng
kin ca c nhn mnh. Trong trng hp ny ngi lnh o bit r hn cc thnh vin trong
nhm ca mnh suy ngh nh th no. Phong cch ny i hi nhiu thi gian, cho nn khng p
ng c nhng yu cu ca cc cng vic cn c quyt nh nhanh chng. S tham gia rng
ri ca mi ngi trong mt s trng hp khng m b c tnh b mt ca cng vic m l ra
cn phi c. Phong cch dn ch cng i hi ngi lnh o phi c nng lc t chc v s im
tnh.
Trong hot ng qun l, ngi lnh o khng nn p dng mt cch tuyt i phong cch
ny hay phong cch kia. Hai phong cch lnh o ny b sung cho nhau v cn phi vn dng mt
cch linh hot m bo hiu qu cao trong cng tc qun l nhm. Vic p dng mt trong hai
phong cch vo nhng thi im cn thit a vo cc yu t sau: mc khn cp ca nhim v,
cc phm cht c nhn ca ngi lnh o, s lng thnh vin ca nhm, mc hiu bit, nhn
thc ca h, v.v...
Bng 7: So snh cc c im ca hai phong cch lnh o

Phong cch c on Phong cch dn ch
Ra
quyt
nh
Thng tin

Ngi lnh o t thu
thp thng tin s dng
cho vic ra quyt nh.
Ngi lnh o thng bo
cho nhng ngi d quyn
v nhn thng tin t pha
h.
nh gi

Ngi lnh o t mnh
nh gi hay s dng s
gip ca mt s tr l.
Ngi lnh o bit r
kin ca nhng ngi d
quyn v trao i v h cc
quan im ca mnh.
La chn
quyt nh

Ngi lnh o la chn
quyt nh mt mnh hay
vi s gip ca mt
ngi lnh o cp di.
Ngi lnh o la chn
quyt nh cng cc thnh
vin ca t chc.

Mc r
rng ca
quyt nh

Cc mnh lnh, ch th r
rng, ngn gn, chnh xc.
Chng c truyn t
ngi lnh o n nhng
ngi di quyn.
Tho lun, gii quyt
nhng vn c mi
ngi quan tm. Mc r
rng ca thng tin ph
thuc vo kt qu tho lun
chung ca tp th.
Ra quyt Ngi lnh o s dng
quyn hn, kh nng, s
Cc thnh vin tham gia
vo vic trao i thng tin,
115
nh

am hiu. uy tn ca mnh
ra cc quyt nh qun
l.
tho lun a ra quyt
nh cui cng.
S tc ng
qua li
K hoch chung ch c
ngi lnh o.
Mi ngi u bit cng
vic ca mnh v ca ngi
khc.
Kim tra
vic thc
hin cc
quyt nh
Ngi lnh o quan st
v kim tra lin tc.

Ngi lnh o v cc b
phn qun l kim tra quyt
nh v kt qu thc hin
cng vic.

2. Uy tn ca ngi lnh o
Mt vn khng cn mi m v mt l lun nhng li rt cn thit trong hot ng qun l
l vn uy tn ca ngi lnh o. Thut ng "uy tn" rt quen thuc i vi chng ta trong cuc
sng hng ngy, cng nh trong t chc. Song tr thnh ngi lnh o c uy tn thc s trong
tp th v s dng uy tn nng cao hiu qu qun l th l mt cng vic khng d dng.
i vi ngi lnh o, uy tn l vn cn c quan tm thng xuyn trong hot ng
qun l t chc bi v:
Uy tn nh mt yu t tm l x hi quan trng hng u trong ngh thut qun l. N c mt
vai tr rt ln i vi hot ng thc tin ca ngi lnh o. Ngi lnh o c uy tn cng cao
th nh hng ca ngi vi t chc cng ln, tnh cht m th v thuyt phc i vi nhng
ngi di quyn cng tng ln. Nu ngi lnh o khng c uy tn th mi li ni v mnh lnh
ca anh ta s khng c cp di thc hin mt cch c hiu qu.
2.1. Khi nim v phn loi uy tn lnh o
2.1.1. Khi nim
Uy tn ca ngi lnh o l h thng nhng thuc tnh nhn cch ca ngi lnh o c
cc thnh vin trong t chc tha nhn v tn trng.
Ni n uy tn l ni ti s nh hng ca ngi lnh o n nhng ngi di quyn -
l s nh hng c ngi khc tha nhn v tn trng. S nh hng ny s l mt yu t quan
trng m bo cho ngi lnh o thnh cng trong vic qun l t chc.
Phn tch khi nim uy tn lnh o, chng ta cn ch n hai kha cnh chnh. l s
nh hng v s tha nhn. S nh hng ca ngi lnh o c xay dng trn c s ca trnh
chuyn mn, kinh nghim, cc phm cht o c, tnh cch, phong cch lnh o...
116
S tha nhn ca cc thnh vin trong t chc i vi ngi lnh o l s tha nhn v
quyn lc trong hot ng qun l, tha nhn s nh hng ca ngi lnh o i vi h.
2.1.2. Phn loi uy tn lnh o
Trong Tm l hc X vit, uy tn c phn loi thnh: uy tn tht v uy tn gi.
- Uy tn tht l uy tn c xy dng trn s tha nhn v tn trng ca cc thnh vin trong
t chc i vi ngi lnh o Uy tn tht s gip ngi lnh o c nh hng ln n nhng
ngi tha hnh v cc quyt nh qun l ca ngi lnh o s c cp di thc hin nhanh
chng v c hiu qu.
- Uy tn gi l s nh hng ca ngi lnh o c xy dng khng phi da trn nng
lc thc s v o c ca ngi lnh o, m n c xy dng trn nhng yu t mang tnh
cht th on. iu ny c th hin r qua mt s loi uy tn gi sau:
+Uy tn gi do quyn lc: Ngi lnh o to nn uy tn ca mnh nh s dng quyn lc
c giao v nhiu khi cn lm dng quyn lc ny do nt nhng ngi di quyn, chnh v
vy m lm cho cp di s hi, phi tun phc. Thc t cho thy: S l mt sai lm ln, nu mt
ngi lnh o no cho rng thnh cng trong qun l ca mnh c xc nh bng quyn lc
v uy tn ca bn thn c to nn bng quyn lc. Thnh cng ca ngi lnh o ph thuc rt
nhiu vo s nh hng ca ngi vi cp di v lng tin, s knh phc ca cp di i vi
ngi lnh o.
+ Uy tn gia trng: Ngi lnh o t coi mnh cao hn v c quyn lc vi mi ngi, c
quyn ban pht cho mi ngi.
+Uy tn gi do khong cch: Uy tn c to nn do ngi lnh o lun gi mt khong
cch nht nh vi nhng ngi di quyn.
+Uy tn dn ch gi hiu: Uy tn c to ra do tc phong chan ho kiu m dn, gi to v
hnh thc.
Ngy nay c s thay i nht nh v cc gi tr to nn uy tn ca ngi lnh o. Thnh
tch cng tc, qu trnh cng hin, s cn mn, tn tu khng cn l nhng yu t c bn to nn
uy tn ca ngi lnh o na. Uy tn ca ngi lnh o hm nay ch c th c to nn bng
trnh chuyn mn tt, kh nng t chc gii v bng nhn cch trong sng v mu mc.
2.2. Cc yu t to nn uy tn ca ngi lnh o
Nh trn trnh by, uy tn l h thng cc phm cht nhn cch ca ngi lnh o. Do
vy, c nhiu yu t to nn uy tn ca ngi lnh o. C th nu ra mt s yu t c bn sau:
2.2.1. Trnh chuyn mn gii
117
Trong phn quyn lc, chng ta phn tch v vai tr ca yu t tri thc trong vic to nn
quyn lc. i vi uy tn ca ngi lnh o cng nh vy. Tri thc m c th hn l trnh
chuyn mn l mt trong nhng thnh t quan trng hng u to nn uy tn ca ngi lnh
o. Nu trong t chc, ngi lnh o c chuyn mn yu hn nhng ngi di quyn th ngi
lnh o s gp nhiu kh khn trong hot ng qun l ca mnh. V, ngi lnh o rt kh khn
trong khu kim tra, gim st hot ng chuyn mn nghip v ca cp di. Nu ngi lnh o
c chuyn mn gii hn h th anh ta c th bit v nh gi chnh xc mc hon thnh cng
vic ca cp di, cng nh nhng sai phm m h mc phi. Th hai, ngi lnh o rt kh
khn trong vic giao nhim v mt cch ph hp cho cp di. C th ni, ngi lnh o rt kh
thuyt phc, cm ho c cp di v cc thnh vin trong t chc khi anh ta c trnh chuyn
mn km hn h.
Trnh chuyn mn gii s gip ngi lnh o bit c cng vic ca Cp di, gip h
khi gp kh khn trong qu trnh thc hin. Trnh chuyn mn gii l c s quan trng to nn
quyn lc ca ngi lnh o trong t chc, t to nn nh hng ca anh ta i vi nhng
ngi tha hnh.
Kt qu iu tra ca mt s cng trnh nghin cu cho thy yu t trnh chuyn mn
c nh gi cao trong nhng yu cu i vi ngi lnh o.
Trong t kho st ca chng ti ti 31 doanh nghip, trong c 17 doanh nghip nh
nc v 14 doanh nghip t nhn cho thy, c 64,44% lnh o cp trng v 85,71% lnh o
cp thp hn cho rng trnh chuyn mn l cn thit to nn uy tn ngi lnh o (V
Dng, 1995). Nh vy, nhng ngi qun l cp di li nh gi yu t ny cao hn nhng ngi
qun l cp trng. Phi chng y l mt yu cu, mt i hi ca cp di i vi ngi ng
u mt tp th. Ngay vo cui nhng nm 90 ca th k XX, mt cuc iu tra 1000 doanh
nghip nh H Ni ca Vin Nghin cu Qun l Kinh t Trung ng cho mt kt qu rt
ng phn khi: Nhng nh kinh doanh v ngi dn nh gi cao yu t chuyn mn i vi
nhng ngi qun l doanh nghip. Yu t ny c xp v tr cao nht trong 7 k nng quan
trng ca nh kinh doanh. Ti cuc iu tra 314 cn b qun l doanh nghip H Ni v nhn
cch ca gim c doanh nghip Nh nc do tc gi L Vn Thi thc hin nm 2003 cho thy,
yu t "C kin thc v tm nhn xa" c xp v tr th hai trong 11 phm cht v tr tu ca
gim c doanh nghip (L Vn Thi, 2003).
2.2.2. Nng lc t chc
y l mt yu t quyt nh na to nn uy tn ca ngi lnh o. Bi l, kt qu hot
ng ca mi c nhn v tp th ph thuc rt nhiu vo nng lc t chc ca ngi lnh o. Mt
ngi lnh o c nng lc qun l tt th s to nn hiu qu hot ng cao ca t chc, lm cho
t chc pht trin v em li nhiu li ch cho mi ngi. y l mt c s quan trng nhng
ngi di quyn tha nhn v tn trng ngi lnh o Hay ni cch khc, uy tn ca ngi lnh
o c to nn trong t chc.
118
Ti cuc kho st ca chng ti nm 1995, yu t nng lc t chc c nh gi cao nht
trong s cc yu nho nn uy tn ngi lnh o (86,18% s ngi qun l c hi cho l cn
thit v 13,82% cho l khng cn thit).
2.2.3. Cc phm cht o c
Cng vi nng lc t chc v trnh chuyn mn, cc phm cht o c gp phn quan
trng to nn uy tn ngi lnh o. Kt qu iu tra ca chng ti cho thy, yu t o c c
xp th hai sau nng lc t chc; 75,5% nhng ngi qun l cp trng v 66,6% nhng ngi
qun l cp thp hn cho rng o c l cn thit to nn uy tn. Mt ngi lnh o gii v
chuyn mn, c nng lc qun l tt, nhng khng c nhng phm cht o c cn thit, anh ta
ch lo vun vn cho c nhn v nhng ngi thn cn ca mnh, khng quan tm n li ch ca
mi ngi, li sng sa a, thiu mu mc... th ngi lnh o ny khng th c uy tn trong tp
th ca mnh c.
to nn uy tn, ngi lnh o cn c mt phm cht o c c bn sau:
a. Cng bng trong nh gi, khen thng hay x pht
i vi nhng ngi di quyn, s cng bng ca ngi lnh o l s nh gi, i x
ng vi kt qu m cp di hon thnh, khng tt hn, cng khng xu hn. thc hin
c nh vy, ngi lnh o phi da vo hot ng thc t ca cp di nhn xt, khng nn
da vo quan h, li ni ca h mt cch thun tu. Trong mi tp th thng c nhng c nhn
lm t ni nhiu ("lm th lo, bo co th hay"), v cng c nhng ngi lm nhiu m ni t,
khng mun ph trng thnh tch ca mnh. Do vy, ngi lnh o phi khch quan, sng sut
trong ng x, trong vic quan tm n mi ngi.
S khch quan v cng bng ca ngi lnh o trong nh gi, khen ngi v x pht s
lm cho nhng ngi tha hnh phn khi, yn tm, tin tng vo ngi lnh o, ni b gim
xung t v vn li ch.
b. Quan tm n ngi khc
y l mt phm cht o c cn thit na ca ngi lnh o Cng ti Hewlett Packard l
mt cng ti kinh doanh rt thnh cng M. Cc nh nghin cu tin hnh tm hiu nguyn
nhn thnh cng ca cng ti ny. H thm d kin ca 20 ngi qun l cao nht ca cng ty,
th 18 ngi tuyn b ngay khng cn n o suy ngh rng: Cng ti ca mnh thnh cng l do
a ra c trit l hng vo con ngi, quan tm n con ngi. Bill Hewlett ngi sng lp ra
cng ti ni v quan im ny nh sau: "Quan tm v c thi tn trng vi mi c nhn, tha
nhn thnh tch ca mi ngi. iu ny c v nh chn l nhm chn, nhng chng ti thnh tm
tin tng vo trit l ny v chng ti ng". Do bit qun l cng ti, do bit quan tm n mi
ngi m Bill Hewlett v nhng ngi lnh o khc to c uy tn cao trong cng ti ca mnh.
Cng ti Wall Mart vi 26.000 nhn vin, ng v tr th t trong cc cng ti thng nghip
bn l M. Vo nhng nm 1970 doanh s bn ra ca cng ti l 45 triu la, nay tng ln 1,6 t
119
la. L gii v s thnh t ca cng ti mnh, Sam Walton ni: "Chng ti thnh cng do ch
n gin l rt quan tm n cc nhn vin ca mnh. y, tt c nhng ngi lnh o u eo
mt huy hiu vi dng ch: Chng ti chm sc ngi ca mnh". Trong qun l cng ti, Sam
Walton lun lun lng nghe kin ca nhn vin, nhng nguyn vng v tm t ca h. ng ni:
"iu ct yu l phi n tn quy hng v lng nghe kin by t ca nhn vin. S tham gia ca
mi c nhn l cc k quan trng. Nhng t tng u t ca chng ti u t nhng ngi bn
hng v cng nhn kho". Quan im cho rng, mi ngi nhng cp thp u quan trng i
vi cng vic v s quan tm ti a n li ch ca h a cng ti n thnh cng ln v to
nn uy tn ca nhng ngi qun l.
Thi quan tm ca ngi lnh o s to ra tnh cm m cng trong quan h vi cc
thnh vin ca tp th, ng vin, khch l c h lm vic. Trc y, trong c ch c, nhiu
ngi lnh o ch quan tm n li ch, nhu cu ca tp th mt cch chung chung, tru tng,
m t quan tm n li ch c nhn ca ngi lao ng, ch ch trng n hnh thc ng vin,
khen thng tinh thn m t quan tm n li ch vt cht ca h. Do vy, t ng vin c tnh
tch cc sng to ca cc thnh vin tp th, lm cho h khng gn b nhiu vi tp th ca mnh.
Thc t cuc sng cho thy, c quan no, doanh nghip no ngi lao ng c quan tm chu
o, kp thi th h gn b vi tp th, nng sut lao ng c nng cao, ngi lnh o c
uy tn trc tp th. S quan tm n cp di th hin nhiu hnh thc khc nhau: Quan tm
n li ch thit thc ca mi ngi, quan tm n nhng yu cu v nguyn vng ca h, to iu
kin cho mi ngi c pht trin v thng tin, gip h trong lc kh khn...
c Trnh thi ra lnh th bo trong quan h
Trong qun l tp th ngi lnh o rt nn trnh thi ra lnh th bo trong quan h. Khi
ngi lnh o ra lnh cho cp di phi lm ci ny, phi lm ci kia nhm to ra ci uy ca
mnh th ngi kh c th nhn c s sng to, tm trng thoi mi, ho hng ca nhng
ngi thc hin. Nhng ngi cng lm vic vi Owen Young, nh kinh t hc M ni ting -
ngi tp ra "K hoch Young" k li: "Chng ti khng bao gi nghe thy ng ra lnh cho ai
ht. ng ch bo, ngh, tuyt nhin khng truyn lnh. Chng hn, Young ni "Anh c th
nghin cu nh th ny", "Ti cho rng nh vy khng nn". ng khng bao gi ni "Phi lm ci
ny", "Phi lm ci kia", "ng lm ci ny hay ci kia". Sau khi c cho ngi nh my mt
bc th, ng thng hi h: "Ti c nh vy c c khng?". Khi ngi gip vic a ng bn
tho bc th nh ng sa h, ng bo "C l nn sa cu ny nh vy". Mt cch ng x nh vy
lun lun to ra s thoi mi v phn khi ca cp di, khng lm tn thng n lng t i ca
h. Mt ngi qun l gii, c uy tn cao thng ni vi cp di rng "Chng ta hy lm vic",
thng dng ch "Chng ta v cc bn", ch khng ni ch "Ti" hay ni "Hy lm vic i"...
Do nh hng ca t tng Nho gio, phong kin, ca c ch quan liu, bao cp, nn c
mt s ngi lnh o trong mt s t chc ca chng ta mang phong cch gia trng, c on.
Thay cho ti thuyt phc v khuyn nh cp di th h li dng mnh lnh v iu tai hi l h
lm tng nhng mnh lnh c on s lm tng uy tn v v tr lnh o ca mnh trong tp
th.
120
Thi th bo ca ngi lnh o i vi cp di nh lng nhc, xc phm s gy ra
nhng hu qu rt ln. Thi th bo vi cp di c th dn ti nhng phn ng tiu cc ca
h.
Cng vi nhng phm cht trn y, cc phm cht khc nh bnh tnh, lch s, t kim ch,
i hi cp di... l nhng yu t khc to nn uy tn ca ngi lnh o.
Nh vy, uy tn ca ngi lnh o khng phi c to nn bi quyn lc c trao, m
phi c to nn bng chnh nng lc t chc, trnh chuyn mn v cc phm cht o c
ca ngi . Uy tn ca ngi lnh o khng phi c to ra bng s p t, khng ch m
bng s cm nhn, s knh phc, v tn trng ca nhng ngi di quyn i vi nhn cch ca
ngi lnh o. Ch c uy tn nh vy mi c nh hng tt n cc thnh vin trong tp th, c
sc m th v cm ho h.
CU HI THO LUN
1. Trnh by nhng phm cht tm l cn thit ca ngi lnh o. Phn tch nhng phm
cht no l cn thit i vi ngi lnh o khng b nh hng ca s thay i x hi. Nhng
phm cht tm l ca ngi lnh o no mi xut hin trong iu kin chuyn i c ch qun l
nc ta hin nay?
2. Trnh by khi nim v cc kiu phong cch lnh o c bn. Nu vai tr ca phong cch
lnh o i vi hiu qu ca hot ng qun l. Ngi lnh o nc ta hin nay cn phong
cch lnh o no?
3. Phn tch nhng yu t hnh thnh nn uy tn ca ngi lnh o. Nu vai tr ca uy tn
i vi hiu qu ca hot ng qun l. Lin h v uy tn ca ngi lnh o c quan hay a
phng mnh cng tc.

Created by AM Word
2
CHM

Chng 7: KP LNH O

kp ni chung v kp trong lnh o l hin tng rt ph bin trong i sng x hi,
song nghin cu ch ra nhng vn l lun c bn ca n, nht l t gc ca khoa hc tm
l th li l vn cn rt mi m nc ta. Chng ta cn rt t cng trnh nghin cu v vn
ny mt cch h thng v chuyn su, ch c mt vi bi bo cp n vn kp nhng gc
ring l. C l v vy m cun sch ca ti "C s Tm l hc ca kp lnh o" xut bn nm
1995 l mt trong nhng cun sch u tin trnh by nhng vn l lun c bn v kp v kp
lnh o nc ta trong thi gian qua.
121
Vic nghin cu kp lnh o cn l vn cn thit nc ta hin nay bi v khi nim
kp lnh o trong i sng x hi trong nhng nm qua thng c hiu ng ngha vi mt
nhm nh tiu cc ca mt s ngi lnh o v thng c x hi s dng vi ngha "cnh hu,
"phe phi"... Ni cch khc, l s cu kt ca mt s ngi lnh o ca mt doanh nghip hay
t chc no tham nhng ti sn, tin ca ca Nh nc. C l v vy m ngi ta "d ng"
vi vic s dng thut ng ny trong i sng x hi v trn cc phng tin thng tin i chng,
cng nh trn cc ti liu.
Vic nghin cu lm sng t ni hm khoa hc v bn cht ca khi nim kp v kp
lnh o tr thnh mt nhim v cn thit ca Tm l hc qun l v Tm l hc x hi nc
ta hin nay.

I. KHI NIM
II. HAI THNH T C BN CA KP LNH O
III. MT S M HNH KP LNH O

Created by AM Word
2
CHM

I. KHI NIM

KP LNH O
1. Khi nim kp
Khi nim kp khng c dng ph bin nc ta. V khi ni n khi nim ny nhiu
ngi gn cho n mt ni hm mang tnh tiu cc hn l ni hm tch cc. Ngi ta cho rng
kp ging nh "phe phi", "cnh hu ca mt s ngi. Xt t gc khoa hc kp khng c
ni hm nh vy.
Trong cc t in ting Nga v ting Php, kp dng ch mt nhm ngi cng thc
hin mt hot ng.
Trong T in Larousse ca Php nh ngha:
a) kp l tp hp nhm th thuyn cng lm mt cng vic.
b) kp l tp hp cc vn ng vin cng mt i (mt phe).
Qua nh ngha ny ta thy kp l mt loi nhm x hi ca nhng ngi cng thc hin
mt loi hot ng. Khi ni ti vic "cng thc hin mt hot ng hay mt cng vic l ni ti s
lin kt gia cc c nhn vi nhau.
122
Trong T in ting Vit xc nh: " kp l nhm ngi lm vic n vi nhau. y
khng ch ni ti hot ng chung ca cc c nhn, m cn ni ti s tng hp v mt tm l gia
h (n vi nhau).
L Tun Lc (1991) cho rng: " kp l mt nhm ngi c t chc ra, mi ngi mt
vic, phi hp vi nhau lm mt nhim v chung".
Phn tch cc nh ngha trn ta thy kp l mt nhm x hi - nhm ca nhng ngi
cng thc hin mt loi hot ng (cng mt cng vic), cho nn, y l mt dng nhm nh. Do
l mt loi nhm nh nn s tng tc gia cc thnh vin trong nhm mang tnh trc tip. Mt
khc, gia cc thnh vin ca nhm khng ch c s phi hp hnh ng vi nhau, m cn c s
tng hp tm l vi nhau. iu quan trng l y khng phi l mt loi nhm nh bnh thng,
m l mt loi nhm nh pht trin mc cao, mt nhm nh hot ng c hiu qu tt. Ni
cch khc, l nhm c s phi hp hnh ng v tng hp tm l mc cao.
T phn tch trn ta c th i n nh ngha v kp nh sau:
kp l mt loi nhm nh ca nhng ngi cng tin hnh mt hot ng chung, gia cc
thnh vin c s tng hp tm l cao v phi hp hnh ng mt cch cht ch.
2. Khi nim kp lnh o
Khi nim kp l khi nim chung cho cc ngh nghip, cc lnh vc hot ng khc nhau,
c kp ca nhng ngi cng nhn lm cng ca kp, c kp ca nhng t phi cng cng lm
vic trn mt chuyn bay, c kp ca nhng ngi thu th trn cng mt chic tu bin, c kp
ca nhm nhng nh khoa hc cng nghin cu v mt vn ...
kp lnh o l mt loi kp c bit - kp ca nhng ngi lnh o trong mt t chc.
cc nc, th tng mi c bu ra la chn thnh phn chnh ph, tng thng la chn cc
b trng, tr l vo thnh phn ni cc ca mnh... Thc cht l s la chn mt kp lm
vic, mt kp lnh o.
T nh ngha kp chng ta c th a ra khi nim kp lnh o nh sau:
kp lnh o l nhm nh ca nhng ngi lnh o mt t chc cng tin hnh hot
ng qun l, gia h c s tng hp tm l cao v phi hp hnh ng cht ch.
Vi khi nim kp lnh o trn, ta thy kp lnh o l mt loi nhm tch cc, hon
ton khc vi loi nhm "cnh hu, "phe phi", "b phi"... m trong quan nim ca mt s ngi
trong x hi v kp lnh o. Vi s tng hp tm l cao v phi hp hnh ng cht ch, chc
chn kp lnh o l nhm hot ng c hiu qu hn mt ban lnh o bnh thng, khng phi
l kp. Vi nh ngha ny ta cng thy c hai yu t quyt nh xc nh mt ban lnh o c
phi l mt kp khng. l s tng hp tm l cao v phi hp hnh ng cht ch. Ni cch
khc, tr thnh mt kp lnh o th gia cc thnh vin phi t c s tng hp tm l
cao v phi hp hnh ng cht ch.
123
T nh ngha trn chng ta cng thy kp lnh o khc vi mt ban lnh o. Mt kp
lnh o l mt ban lnh o, nhng mt ban lnh o th cha hn l mt kp lnh o. S
khc nhau gia ban lnh o v kp lnh o ch mc tng hp tm l v phi hp hnh
ng gia cc thnh vin trong nhm nhng ngi lnh o .

Created by AM Word
2
CHM

II. HAI THNH T C BN CA KP LNH O

KP LNH O
Nh trn phn tch, tng hp tm l v phi hp hnh ng gia cc thnh vin mc
cao l nhng yu t quyt nh mt ban lnh o c phi l mt kp hay khng. Chnh v vy,
khi ni ti mt kp lnh o th chng ta phi tm hiu v hai yu t ny. Trong phn ny chng
ta s tp trung phn tch su v hai thnh t to nn kp lnh o.
1. Tng hp tm l ca kp lnh o
Trong tm l hc x hi, vn tng hp tm l c mt s nh tm l hc quan tm. N.N.
pozop cho rng, tng hp tm l l kt qu ca s kt hp v tc ng ln nhau gia cc c
nhn th hin s hi lng cao nht gia h.
Theo A.L. Svenhisinxki, tng hp l s thch ng ln nhau ca cc c nhn trong qu trnh
hot ng chung nhm to ra s phi hp hnh ng.
M. Mos li xem tng hp l s tho mn nhu cu v cc hnh vi ca c nhn trong nhm.
K.K. Platonop cho rng, tng hp l s lin kt gia cc c nhn to ra s ton vn v
qu trnh c kt bn trong ca nhm.
Nh vy, ni n tng hp tm l ca nhm l ni n qu trnh bn trong ca nhm - qu
trnh cc c nhn ho hp, thch ng ln nhau chuyn t nhng "ci ti" ca mi c nhn thnh
"ci chng ti" ca c nhm.
Tng hp tm l ca kp lnh o l s ho hp, thch ng ln nhau v s phi hp ti u
cc c im tm l c nhn to ra s thng nht cao ca kp lnh o.
Khi ni ti tng hp tm l ca kp lnh o l ni ti s tng hp hai kha cnh:
tng hp tm sinh l v tng hp tm l x hi.
1.1. Tng hp tm sinh l
124
Tng hp tm sinh l trong kp lnh o l tng hp v cc c im thn kinh, kh
cht, tnh cch... gia cc thnh vin trong kp. Mi loi kh cht c nhng u im v nhc
im nht nh. Chng hn, ngi c kh cht nng ny th d c th dn ti xung t vi ngi
khc, nhng li l ngi hnh ng nhanh chng, d dng. Ngi c kh cht si ni thng linh
hot, c lng v tha. Ngi u t th th c th hnh ng chm, kh thch nghi vi nhng thay i
ca mi trng lm vic, nhng li lm vic cn trng, su sc v tnh cm... Trong kp lnh o,
gia cc thnh vin khng ch khc nhau v kh cht, m cn khc nhau v tnh cch. C ngi
cn thn, ngi khng cn thn, ngi trm tnh, ngi mnh m, ngi kin tr, ngi nng ny...
S tng hp tm sinh l gia cc thnh vin ca kp lnh o l s kt hp mt cch hi
ho v c hiu qu cc c im ca cc kh cht v tnh cch khc nhau ca cc c nhn nhm to
ra hiu qu cao hot ng chung ca kp. l s kt hp gia cc mt mnh v mt yu ca cc
kh cht v tnh cch. Ngi lnh o c tnh cn trng, nhng chm chp kt hp vi ngi lnh
o c tnh nhanh nhn, tho vt, nhng nhiu khi cha tht chn chn trong quyt nh v gii
quyt cc vn . Chng ta hy tng tng xem nu thong mt kp lnh o ch c ton l
nhng ngi nng ny hoc ton nhng ngi u t th chc chn trong qu trnh phi hp cng
tc s gp nhiu kh khn.
iu cn ch l khi ngi ng u kp lnh o (lnh o cp trng) bit s dng cc
c im ca kh cht, tnh cch to nn s tng hp tm l ny gia cc thnh vin trong
kp. Mt khc, ngi lnh o cp trng cn bit s dng nhng mt mnh ca mi loi tnh cch
v kh cht phn cng cng vic qun l t chc cho ph hp. Chng hn, trong mt doanh
nghip, ngi lnh o si ni, linh hot th c th phn cng m nhim cng vic nh
marketing, i ngoi, gii quyt u ra cho sn phm... Ngi lnh o c tnh im m, cn
trng th ph trch v k thut, chuyn mn, cht lng sn phm...
1.2. Tng hp tm l x hi
kp lnh o l nhm x hi nh nn gia cc thnh vin khng ch c s tng hp v
tm sinh l m cn c s tng hp v tm l x hi. Tng hp v tm l x hi ca cc thnh
vin trong kp lnh o th hin s tng hp v ng c, mc ch, nhu cu, li ch, nh
hng gi tr, hng th, phong cch lm vic, cc c im tm l la tui... S tng hp ny l
iu kin quyt nh tn ti v pht trin ca mt kp lnh o. y l c s s bin "Ci
ti" ca mt c nhn ngi lnh o thnh "Ci chng ti" ca kp lnh o. Ni cch khc, s
tng hp tm l ny s to ra mi lin h lin nhn cch, s c kt gia cc thnh vin trong
kp. Chng ta hy phn tch mt vi kha cnh v s tng hp ny.
a. S tng hp v ng c
Mt kp lnh o c hnh thnh c hay khng, c tn ti c hay khng ph thuc rt
ln vo s thng nht ng c gia cc thnh vin. ng c chung ca kp lnh o l t chc
hot ng ca tp th hon thnh cc mc tiu ra, lm cho tp th ngy cng pht trin. Ngoi
ng c chung ca kp ra, cc c nhn ngi lnh o trong kp cng c nhng ng c ring
ca mnh. iu quan trng l mi ngi khng cho ng c ring ln t, bao trm ln ng c
125
chung ca kp. Nu mi c nhn c theo ui ng c ring ca mnh v nu gia cc thnh vin
ca kp khc bit ln v ng c th mt ban lnh o khng th thnh mt kp v mt kp
lnh o khng th tn ti c.
Mt khc, ng c ca kp lnh o phi ph hp vi cc chun mc ca x hi, khng
i lp vi cc chun mc x hi. Mt kp lnh o nh vy mi c th tn ti. Thc t nc ta
trong thi gian qua cho thy, khi chuyn i t c ch bao cp sang c ch mi, li dng s cha
hon chnh ca lut php nhiu t chc, doanh nghip tham nhng tin ca ca Nh nc
phc v cho cc ng c c nhn ca mnh. Nhiu ngi lnh o, ban lnh o ca cc t chc,
doanh nghip b x l trc php lut.
Khi ni n s tng hp v ng c gia cc thnh vin trong kp lnh o l chng ta
cng cp ti s tng hp v nhu cu gia h. Bi l, ng c c hnh thnh trn c s
ca nhu cu. Khi nhu cu ca c nhn gp i tng v iu kin thc hin th tr thnh ng c.
Cng ging nh ng c, s tng hp v nhu cu gia cc thnh vin ca kp lnh o l s
ho hp v thng nht v nhu cu ca cc c nhn trn c s mc ch hot ng ca t chc. S
tng hp v nhu cu l s kt hp hi ho gia nhu cu c nhn v nhu cu chung ca t chc. S
l khng hin thc khi kp ch quan tm n vic thc hin nhu cu ca t chc m khng tnh
n cc nhu cu ring ca cc thnh vin kp. Song, nu cc thnh vin kp ch lo tho mn cc
nhu cu ring ca mnh m khng tnh n cc nhu cu ca t chc, ca x hi, th s khng th
tn ti v sm mun n s dn ti cc hnh vi lch chun.
b. S tng hp v li ch
C th ni li ch l yu t quan trng hng u i vi s tn ti v pht trin ca kp
lnh o cng nh bt c mt nhm x hi no. S khng tn ti mt kp lnh o khi yu
t li ch khng c tnh n. Trong lch s ca lng x cng nh trong thi k bao cp, yu t li
ch ca cng ng, li ch ca tp th c ch nhiu hn v n c t trn li ch ca cc c
nhn. Trong bi cnh lch s , vi s thng tr ca ch ngha bnh qun th vic ch n li ch
ca tp th nhiu hn li ch c nhn l chp nhn c. Song, trong iu kin ca nn kinh t th
trng hin nay th chng ta khng th xem nh li ch c nhn, m phi t n trong mi tng
quan chung vi li ch ca tp th v x hi.
S thng nht v li ch trong kp lnh o th hin ch:
Th nht, l s thng nht v li ch ca tt c cc thnh vin trong kp. Khi s phn
chia li ch khng hp l c th dn ti cc mu thun, xung t trong kp. S "n chia khng
sng phng" l c s ny sinh xung t trong nhiu ban lnh o hay trong nhiu t chc. S
xung t ny lm hiu qu hot ng ca cc ban lnh o hay t chc suy gim, thm ch c
th dn ti s tan r kp.
Th hai, ngi ng u kp cn tnh n li ch ca cc thnh vin, m bo cho s
hi ho gia li ch ca ton kp v li ch ca mi thnh vin trong kp. Nu li ch ca cc
thnh vin khng c tnh ti th s khng to ra ng lc lm vic cho h. y khng ch m
bo hi ho gia li ch ca tp th kp v li ch ca cc thnh vin, m cn m bo s ho
126
gia hai loi li ch ny vi li ch chung ca x hi. iu ny m bo cho kp hot ng ph
hp vi cc chun mc x hi.
S 5: S tng hp tm l ca kp lnh o

Quan st s trn cho thy s tng hp tm l gia cc thnh vin khng ch l s thng
nht, m cn l s thch ng gia cc thnh vin trong kp lnh o to nn s c kt, ng
cm cao.
2. Phi hp hnh ng ca kp lnh o
Khc vi hot ng ca mi c nhn, kp lnh o l mt nhm x hi - mt nhm x hi
pht trin cao. Do vy, hot ng qun l ca kp lnh o l s phi hp hnh ng mt cch
cht ch gia cc thnh vin. S phi hp hnh ng gia cc thnh vin trong kp lnh o
cng ging nh s phi hp hnh ng trong mt dy chuyn sn xut. N th hin s ng b,
n khp gia cc thnh vin trong hot ng chung ca kp. S phi hp hnh ng ca mt
kp khc vi s phi hp hnh ng ca mt dy chuyn l n rt linh hot, uyn chuyn.
phi hp hnh ng tt, trc ht gia cc thnh vin ca kp phi thng nht v quan
im lm vic. Quan im lm vic c xy dng trn c s thng nht v nh hng gi tr, v
nhu cu v ng c, mc ch hot ng ca kp. Cc bin php c th gii quyt vn ca cc
thnh vin kp c th khc nhau, song quan im lm vic phi thng nht. Quan im lm vic
ca mt kp lnh o ca mt doanh nghip phi chng l nhng ngi lnh o phi ng lng
nht tr hp tc vi nhau pht trin hot ng kinh doanh, ngy cng nng cao thu nhp ca
doanh nghip v thu nhp ca mi thnh vin trong doanh nghip. Ni cch khc, phi hp hnh
ng gia cc thnh vin ca kp l v s pht trin ca doanh nghip. Da vo cc nhim v
c phn cng, mi ngi lnh o c th hnh ng mt cch sng to theo kh nng v cc
hon cnh c th thc hin cc mc tiu chung ca t chc.
c s phi hp hnh ng cht ch gia cc thnh vin ca kp lnh o, mi thnh
vin phi lm vic mt cch t gic v c trch nhim cao. Tinh thn t gic ca cc thnh vin
kp th hin ch mi ngi t n lc v phn u ht mnh hon thnh cc nhim v c
phn cng. Mt khu hiu hnh ng m c t lu nc ta m n nay vn c gi tr v tinh
thn trch nhim l "Mnh v mi ngi, mi ngi v mnh". Mi ngi bit sng v nhau v
sng v tp th. S phi hp hnh ng ca kp lnh o cng ging nh s vn hnh ca cc b
phn trong mt c th. Nu mt b phn b trc trc th s nh hng n hot ng ca c c th.
127
c c s phi hp hnh ng tt gia cc thnh vin trong kp lnh o th s phn
cng cng vic trong kp phi da trn nng lc, s trng, s on ca mi ngi v tt nhin
trong s phn cng ny khng th khng tnh n kh cht, tnh cch ca cc c nhn. S phn
cng ny s pht huy c u im ca mi ngi, hn ch c nhng nhc im ca h.
Mt yu t c ngha i vi vic phi hp hnh ng ca kp lnh o l cc thnh vin
trong kp phi c tinh thn k lut Theo A.G. Kvaliop, k lut khng ch l hnh ng c l tr
nhm t ti mt cch c k hoch mc tiu nh, m cn l nng lc km hm, kim ch tt
c nhng xu hng gy tr ngi cho vic thc hin mc tiu chung ca tp th. K lut l thc v
ngha v ca c nhn i vi cng vic c giao, l tinh thn trch nhim trc tp th, l thi
quen thc hin mt cch nghim tc chun mc lao ng (A.G. Kvaliop, 1976). K lut s lm
cho cc thnh vin ca kp hnh ng mt cch thng nht, c k hoch. iu khc gia k lut
ca kp lnh o vi k lut ca nhng ngi lao ng trong t chc l k lut ca kp mang
tnh t gic v thc trch nhim cao i vi nhim v c giao.
3. Mi quan h gia tng hp tm l v phi hp hnh ng ca kp lnh o
L hai yu t quyt nh s hnh thnh v tn ti ca kp lnh o, tng hp tm l v
phi hp hnh ng gia cc thnh vin c lin quan cht ch vi nhau, ph thuc v an xen vo
nhau.
Tng hp tm l l tin , l iu kin tin quyt dn ti s phi hp hnh ng. Bi
l, s thng nht v kh cht, tnh cch, nhu cu, ng c, nh hng gi tr, li ch... s dn ti s
thng nht, phi hp hnh ng mt cch cht ch ca cc thnh vin. Tri li, khng th c s
phi hp hnh ng c hiu qu khi gia cc thnh vin khng c s ho hp v cc kha cnh tm
l trn.
Tng hp tm l lm cho s phi hp hnh ng tr nn cht ch hn, ng b hn, hiu
qu hn. S tng hp ny s lm cho gim bt s bt ng, tng kh nng khc phc nhng tr
ngi, kh khn ca cc thnh vin trong qu trnh t chc hot ng ca tp th.
Mt khc, phi hp hnh ng lm cho tng hp tm l ca cc thnh vin trong kp lnh
o ngy cng pht trin mc cao hn. S phi hp hnh ng mt cch cht ch s lm cho cc
thnh vin cng ng cm vi nhau nhiu hn, hiu nhau nhiu hn v t c s c kt tt hn.
S phi hp hnh ng cng lm cho tng hp tm l ngy cng a din hn.
C th ni tng hp tm l l ci bn trong, cn phi hp hnh ng l ci bn ngoi, ci
hnh thc ca kp lnh o. y l hai mt thng nht ca kp lnh o, chng khng th tch
ri nhau, ci ny l iu kin ca ci kia v ngc li. y l mi quan h bin chng, tng h
v ph thuc ln nhau. Hai yu t ny lun lun an xen vo nhau.

Created by AM Word
2
CHM
128

III. MT S M HNH KP LNH O

KP LNH O
Vic xc nh cc m hnh kp lnh o c th da vo mt s tiu ch nh ng c hot
ng, quan h gia cc thnh vin. Theo ng c hot ng ta c kp lnh o chn chnh, kp
lnh o tiu cc. Theo tnh cht ca mi quan h gia cc thnh vin ta c kp lnh o theo
kiu bn b, kp lnh o theo quan h huyt thng v kp lnh o theo quan h bn b v
huyt thng.
1. kp lnh o chn chnh
kp ny c hnh thnh v tn ti trn c s ca mt ng c chn chnh. ng n.
l m bo hi ho v li ch ca cc thnh vin kp, ca c tp th v ca x hi.
S tng hp tm l v phi hp hnh ng gia cc thnh vin ca kp da trn c s hp
tc, gip ln nhau. Hnh ng ca mi thnh vin v ca c kp ph hp vi cc chun mc
lut php v cc chun mc o c ca x hi.
Trong qu trnh hot ng ca kp khng tn ti cc biu hin tiu cc nh b phi, tham
, lng ph tin ca ca tp th v ca nh nc. S phi hp hot ng ca cc thnh vin trong
kp ng b, nhp nhng. Mi ngi lm vic vi tinh thn t gic v c trch nhim cao. Do vy,
hot ng ca kp c hiu qu cao. kp tr thnh nhn t quyt nh cho s pht trin ca t
chc. y l m hnh kp lnh o m chng ta cn xy dng trong cc t chc.
2. kp lnh o tiu cc
kp ny c xy dng trn c s ca mt ng c tiu cc. l hng n vic tho
mn v p ng li ch c nhn ca cc thnh vin kp, cn li ch ca t chc v x hi khng
c quan tm. Thc cht y l s cu kt ca mt s ngi lnh o nhm tham tin bc ca
t chc v ca Nh nc phc v cho ca c nhn mnh. kp loi ny thng biu hin
di dng "cnh hu, "b phi"... Nhng ngi lnh o y thng "di trn, la di", kt b,
kt cnh, u c trc li. Do vy, tham nhng l hnh vi tiu biu ca kp loi ny. ng c lm
vic v hnh ng ca cc thnh vin trong kp lnh o loi ny thng tri vi cc chun mc
x hi. Cc t chc c tn ti kp lnh o loi ny thng khng pht trin, ngi lao ng lun
bt bnh, mu thun vi nhng ngi lnh o. Nhng ngi lnh o t chc thng khng tp
hp, thuyt phc c nhng ngi tha hnh.
Trong nhng nm qua c mt s ban lnh o ca c quan, t chc, nht l cc doanh
nghip cu kt vi nhau to thnh cc kp lnh o tiu cc, tham lng ph ti sn ca nh
nc. Hng ngn cn b qun l phi x l v cc hnh vi sai tri ca mnh trc php lut,
hng trm gim c phi vo t. H gy thit hi cho nh nc nhiu t ng.
129
3. kp lnh o theo quan h bn b
kp lnh o ny c xy dng trn c s ca quan h bn b. y l m hnh kp lnh
o kh ph bin. Gia cc thnh vin ca kp c.nhng quan h gn b, c nhng hiu bit v
thng cm vi nhau. Do vy, gia cc thnh vin trong kp cc s tng hp tm l v phi hp
hnh ng mc cao.
kp loi ny c th l mt kp lnh o tch cc, cng cc th l mt kp lnh o tiu
cc tu thuc vo ng c hot ng ca kp.
Trong nhng nm qua vic pht trin cc cng ti c phn, cc cng ti trch nhim hu hn
to iu kin hnh thnh m hnh kp lnh o kiu ny. Nhng ngi bn cng chin u,
nhng ngi bn hc, nhng ngi bn thn... cng nhau xy dng cc doanh nghip. Nhiu
doanh nghip hot ng rt hiu qu, m bo cho ngi lao ng c thu nhp tt: ng gp
cho s pht trin kinh t ca t nc. y l nhng kp lnh o chn chnh, c ng c ng
n. Trong khi nhng kp lnh o ca cc doanh nghip li dng cc k h ca lut php
bun lu, trn thu, nhng ngi lnh o tm cch thu vn cho li ch ca c nhn mnh. y l
nhng kp lnh o bn b theo kiu tiu cc.
4. kp lnh o theo quan h huyt thng
c trng ca kp lnh o loi ny l cc thnh vin trong kp u l ngi ca dng h
hay mt gia nh. Dn chng in hnh v loi kp ny l ch vua cha ca x hi phong kin
trc y, cng nh mt s quc gia hin nay. cc nc, nhiu tp on kinh t ln l ca mt
gia nh, dng h. Nhng ngi trong gia nh nm gi cc v tr qun l ch cht ca tp on,
chi phi ton b mi hot ng ca tp on.
Chng hn, kp lnh o ca cng ti gia nh ln nht nc M l cng ti Cargill do 5 th
h ca gia nh Cargill thay nhau nm gi trong 128 nm nay. Cng ti Roquette ca Php l cng
ti ng th hai chu u v kinh doanh tinh bt cng l mt cng ti gia nh c thnh lp t
nm 1993 v do mt kp lnh o ca dng h Roquette iu khin. Tp on xe hi khng l
Fiat ca Italia do dng h Agnelli lnh o. Cc hng kinh doanh ln nh hng Wallenburg ca
Thu in v hng in t Philip ca H Lan cng l m hnh kp lnh o theo huyt thng.
nc ta trong my nm gn y xut hin mt s doanh nghip t nhn do cc thnh
vin ca gia nh qun l.
i vi m hnh kp lnh o ny s tng hp tm l v phi hp hnh ng b chi phi
rt ln ca li ch gia nh v dng h. Bo v li ch ca gia nh n pht trin ln l nh
hng quan trng ca cc thnh vin trong kp lnh o. Vic gi gn v pht trin li ch ca
gia nh, dng h ng thi cng l m bo li ch c nhn ca cc nhng thnh vin trong kp.
Tt nhin hot ng ca cng ti phi da trn cc quy nh ca lut php nh nc.
CU HI THO LUN
130
1. Trnh by khi nim v bn cht khoa hc ca kp lnh o. L gii ti sao trong mt t
chc li cn kp lnh o?
2. Phn tch hai thnh t ca kp lnh o v mi lin h bin chng gia chng.
3. Phn tch nhng bin tng theo chiu hng tiu cc ca kp lnh o. Lm th no
xy dng c mt kp lnh o tch cc?
4. Lin h thc tin nc ta hin nay trong nhng lnh vc no d xut hin kp lnh o
tiu cc nht ti sao? Ch ra cc biu hin tiu cc ca loi kp ny.

Created by AM Word
2
CHM

Chng 8: MT S TR NGi TM L I VI NHNG NGI LNH O
L PH N

Khi nghin cu v ngi lnh o, ti sao chng ta li t vn tm hiu v ngi lnh o
n, c bit l nhng kh khn tr ngi ca h? V y l vn cn c quan tm v s l
khim khuyt nu chng ta khng tm hiu n khi nghin cu v ngi lnh o. Bi l:
Th nht, ph n chim mt na dn s nhn loi, s lng nhng ngi lnh o l n
ngy mt tng cc quc gia trn th gii, cng nh nc ta. Mt khc, ngy cng c nhiu ph
n chim gi nhng v tr qun l quan trng trong i sng x hi.
Th hai, t lu trong i sng x hi tn ti t tng trng nam khinh n. T tng ny
c th hin trong quan mm x hi, cng nh trong mt s tn gio. Trong Kinh thnh cho rng,
khi Cha to ra con ngi th to ra ngi n ng trc (Adam), sau ngi ph n c to ra
t r xng sn ca ngi n ng. iu ny phn nh s ph thuc ca ngi ph n vo
ngi n ng, v th thp km ca ngi ph n so vi nam gii.
T tng Nho gio cng nh gi thp vai tr ca ngi ph n trong x hi. Trong gia
nh, ngi ph n sinh mi ngi con gi cng cha c xem l c con, nhng ch sinh mt
ngi con trai th c xem l c con. Trong i sng ca lng x, ngi ph n khng c
ngi vo mnh chiu gia nh, m ch c nam gii mi c ngi bn vic lng nc. S vng
ln v chuyn quyn c on ca V Tc Thin v T Hy Thi hu trong x hi phong kin
Trung Quc c th xem l phn ng ca nhng ngi ph n i nam gii trong x hi vn b
thng tr bi t tng trng nam khinh n.
Do t tng ny m s ph n gi cc cng v lnh o chim t l khim tn so vi nam
gii. Mt khc, ngi ph n cng rt thit thi trong vic thng tin v hng th cc li ch t
131
hot ng qun l. iu ny khng ch tn ti trong x hi xa m cn nh hng trong c x hi
hin i ngy ny.

I. S GIA TNG V TH CA NGI PH N TRONG X HI HIN I
II. MT S TR NGI TM L I VI NHNG NGI LNH O L PH N
III. MT S BIN PHP NHNG NGI LNH O N KHC PHC NHNG TR
NGI TM L

Created by AM Word
2
CHM

Chng 8: MT S TR NGi TM L I VI NHNG NGI LNH O
L PH N

Khi nghin cu v ngi lnh o, ti sao chng ta li t vn tm hiu v ngi lnh o
n, c bit l nhng kh khn tr ngi ca h? V y l vn cn c quan tm v s l
khim khuyt nu chng ta khng tm hiu n khi nghin cu v ngi lnh o. Bi l:
Th nht, ph n chim mt na dn s nhn loi, s lng nhng ngi lnh o l n
ngy mt tng cc quc gia trn th gii, cng nh nc ta. Mt khc, ngy cng c nhiu ph
n chim gi nhng v tr qun l quan trng trong i sng x hi.
Th hai, t lu trong i sng x hi tn ti t tng trng nam khinh n. T tng ny
c th hin trong quan mm x hi, cng nh trong mt s tn gio. Trong Kinh thnh cho rng,
khi Cha to ra con ngi th to ra ngi n ng trc (Adam), sau ngi ph n c to ra
t r xng sn ca ngi n ng. iu ny phn nh s ph thuc ca ngi ph n vo
ngi n ng, v th thp km ca ngi ph n so vi nam gii.
T tng Nho gio cng nh gi thp vai tr ca ngi ph n trong x hi. Trong gia
nh, ngi ph n sinh mi ngi con gi cng cha c xem l c con, nhng ch sinh mt
ngi con trai th c xem l c con. Trong i sng ca lng x, ngi ph n khng c
ngi vo mnh chiu gia nh, m ch c nam gii mi c ngi bn vic lng nc. S vng
ln v chuyn quyn c on ca V Tc Thin v T Hy Thi hu trong x hi phong kin
Trung Quc c th xem l phn ng ca nhng ngi ph n i nam gii trong x hi vn b
thng tr bi t tng trng nam khinh n.
Do t tng ny m s ph n gi cc cng v lnh o chim t l khim tn so vi nam
gii. Mt khc, ngi ph n cng rt thit thi trong vic thng tin v hng th cc li ch t
hot ng qun l. iu ny khng ch tn ti trong x hi xa m cn nh hng trong c x hi
hin i ngy ny.
132

II. MT S TR NGI TM L I VI NHNG NGI LNH O L PH N
III. MT S BIN PHP NHNG NGI LNH O N KHC PHC NHNG TR
NGI TM L

Created by AM Word
2
CHM


MT S TR NGi TM L I VI NHNG NGI LNH O L PH N
Nu trong x hi phong kin, s ph n gi cc v tr quyn lc chnh tr quan trng, c
bit l ng u cc quc gia ch l nhng con s t i, c th m trn u ngn tay th ngy nay
s ph n l tng thng, th tng, cc b trng, th trng, ngh s quc hi, gim c cc
doanh nghip... ngy cng nhiu.
Theo s liu thng k c ng ti trn trang Web "www. onlinewomenninpolitics.org"
(2005) cho thy c mt t l ng k ph n tham gia trong quc hi ca mt s nc trn th gii
nh: Bc u 39,9%, chu u (tr Bc u) l 16,9%, chu M l 18.9%, chu l 15,1%, Thi
Bnh Dng l 13,3%, Tiu Sahara chu Phi l 15,6%... ngun: Bn tin Ph n v Tin b ca
Vin Khoa hc x hi Vit Nam, s 2/2005).
Theo kt qu nghin cu ca Morrison v Von Glinow (1990) cho thy M nm 1990 c
khong 40% v tr qun l do ph n m nhim. Mc d s thnh cng ca ph n thp hn so
vi nam gii, song nhiu ph n vn t c nhng v th cao trong t chc. C t 2 - 4% ph n
c v tr cao trong qun l v trong cc c quan hnh php (Morrison v Von Glinow, 19901
Snyder, Verderber, Langmeyer, Myers, 1992).
Theo iu tra ca Catalyst ti M, c khong 3% chc v cao nht trong cc cng ti nh:
Ch tch, gim c iu hnh v tng ng ca 500 cng ti hng u ca M do tp ch Fortune
xp hng l do ph n nm gi, c hn 400 cng ti trong s 500 cng ti ny c thnh vin ban lnh
o l n. Anh, trong s 200 cng ti hng u th gn mt na cng ti c ph n trong Ban gim
c.
Theo s liu thng k nm 2005 cho thy, chu - Thi Bnh Dng l ni c t l ph
n gi cc chc qun l quan trng cao nht th gii. Hin nay chu - Thi Bnh Dng c
bn ph n nm gi quyn lc cao nht gm: th tng New Zealand l Helen Chch, tng thng
Philippines l Ging Aroyo, tng thng Srilanka l Chandrika Kumaratunga, th tng
Bngladesh l Khalida Zia. Theo cc nh phn tch, s d chu c ph n l lnh o cao cp l
do truyn thng gia nh nh ng kim tng thng Srilanka l Chandrika Kumaratunga l con gi
133
ca th tng b m st, th tng Bangladesh l Khalida Zia l v ca cu tng thng Ziaur
Rehman, tng thng Philippines l Gloria Aroyo l con gi ca cu tng thng Diosdado
Macapagal, nh lnh o ng Quc i, n So nia Gandhi l con du ca dng h Gandhi.
nc ta, ngy cng c nhiu ph n tham gia vo b my qun l ca ng v Nh nc
cc cp, s ph n l i biu Quc hi, lnh o cc tng cng ti, cng ti ngy cng tng. Chng
hn, theo s liu thng k nm 1988, s i biu n trong Quc hi kho X chim 26,22%, i
biu hi ng nhn dn tnh, thnh ph n chim 20,4%. Ph n tham gia trong cc cp u ng
c 10,6% l u vin TW ng, 11,3% u vin ban chp hnh tnh, thnh ph, 8,2% l b th tnh
u, 11,7% 209 u vin ban chp hnh huyn, th v 9,4% l u vin ban chp hnh x phng. Ph
n l ph ch tch nc mt ngi (100%), ph n l b trng v tng ng chim 13,1%, th
trng v tng ng chim 7,4%, v trng v tng ng chim 13%, ch tch tnh 1,6%,
ph ch tch tnh 11,2 %... V qun l doanh nghip: cp TW c 4% l tng gim c, 4,1% l
ph tng gim c. cp tnh, thnh ph. gim c cng ti l 18,1%, ph gim c cng ti l
15,6%... (Ngun: Ph n v Tin b, U ban Quc gia v s tin b ca ph n, s l/1999).
T l ph n Vit Nam tham gia cc v tr qun l hin nay cng tng ln. Nu tnh trong
ngnh may mc Thnh ph H Ch Minh, n qun l t cp t trng tr ln trong 6 cng ti dt
may l Cng ti dt Phong ph, Cng ti dt Vit Thng, Cng ti TNHH Thi Tun, Lin doanh
Coasts Tootal, Cng ti may Vit Tin, Cng ti may Nh B tng ln hng nm: Nm 1996 l 643
ngi, nm 1997 l 676 ngi, nm 1998 l 690 ngi, nm 1999 l 724 ngi, nm 2000 l 781
ngi (Nguyn Th Ho, Tp ch Khoa hc v ph n, s 6/2002).
Nhiu nh nghin cu cho rng, ton cu ho v kinh t s ko theo nhiu bin i quan
trng trong i sng x hi. Con ngi c gii phng v vai tr c nhn c cao, v th ca
ngi ph n s c nng cao trong i sng x hi. Nhiu nh tng lai hc cn d on rng
th k XXI s l "Th k ca phi p, th gii trong tay ngi ph n s n ho hn, t tham
lam hn (L Thi, 2000).

Created by AM Word
2
CHM

II. MT S TR NGI TM L I VI NHNG NGI LNH O L
PH N

Nhn vo cc s liu thng k trn ta thy v th v vai tr ca ngi ph n trong i
sng x hi ngy cng c nng cao, s ph n m nhim cc cng v lnh o, k c cp
cao nht ca mt quc gia cng tng ln v cc nh tng lai hc kh lc quan v v th ca "phi
p" trong th k XXI ny.
134
Tuy vy, trn cc cng v lnh o khc nhau trong t chc ngi ph n li gp kh nhiu
tr ngi v vn cn chm mt t l rt khim tn so vi nam gii. Trong khi t l nam v n c
bn l tng ng nhau trong c cu dn s. iu ny nh hng ng k n hiu qu qun l
ca ngi ph n trong cc t chc x hi. C th nu ra mt s tr ngi tm l chnh i vi
ngi ph n trong cng v qun l nh sau:
1. nh kin x hi v vai tr v kh nng ca ngi ph n
1.1. Khi nim
nh kin x hi v vai tr v v th ca ngi ph n trong cc t chc, cng nh trong i
sng x hi ni chung l thi thin lch, thiu khch quan v mang tnh nh khun v ngi
ph n. Thi ny v c bn l mang tnh tiu cc.
1.2. Nhng biu hin ca nh kin x hi v vai tr v vi th ca ngi ph n trong
cc t chc
nh kin v vai tr v v th ca ngi ph n trc ht xut pht t cch nhn nhn sai
lch v kh nng ca ngi ph n trong i sng x hi. Nhn thc sau jc l ny trc ht xut
pht t tu tng trng nam khinh n c ngun gc t Nho gio v tn ti rt sm trong i
sng x hi. y l t tng kh ph bin cc quc gia, cc chu lc cc x hi c trnh
pht trin khc nhau. Cuc u tranh i quyn bnh ng gii, v s tin b ca ph n phm
vi ton cu hin nay lm cho ph n c nhiu c hi vn ln hn, c giao nhiu v tr qun
l x hi hn. Song, s nh hng ca t tng ny trong i sng x hi hin nay vn cn mc
khng nh, c bit vi vic nh gi v ng x i vi ph n trong lnh vc qun l x hi.
T tng trng nam khinh n i vi vn qun l ca ngi ph n th hin rt a dng trong
i sng x hi.
Theo quan nim c, mang tnh nng cn v ngi lnh o cho rng: Ngi lnh o vi t
cch l mt ng ch (mt ngi ch huy) th ngi ta ngh n nam gii, cn khi cho rng ngi
lnh o l ngi nh hng (vai tr ca mt ngi thy gio) th ngi ta ngh n n gii. Quan
nim ny xut pht t suy ngh cho rng ngi lnh o n thng nghing v s gii quyt tnh
cm, cn ngi lnh o nam gii thch hp vi nhng hnh ng mnh m, quyt on.
Do nhng quan nim nh vy m t l ph n tham gia qun l, nht l qun l cp cao cn
chim t l thp. Nghin cu ca Paul E. Spector (2000) cho thy ngi ph n c nhiu kh khn
hn nam gii trong vic t c v thc thi cc v tr qun l cao trong t chc.
Theo s liu thng k, nm 1999 Nht Bn s ph n lnh o ti cc cng ti ln nht
Nht Bn ch chim 0,2%, ngha l km nhiu so vi mt s nc nh M v Anh. Cn cc cng ti
sn xut xe hi, in t v vi tnh Nht th ban gim c ton l nam gii. Theo s liu iu tra
ca B Lao ng Nht nm 1995, a s cc cng ti ca Nht Bn u t chi a ph n vo ban
lnh o, v h cho l ph n "thiu kin thc v u c phn on". Chng hn, cng ti Toyota
vo thi im thng 8 nm 1998 c 6.200 lao ng n, chim 8,6% tng s lao ng ca cng ty,
nhng khng c ai trong s 61 nh qun l cao cp l n gii Theo s liu thng k ca B Lao
135
ng Nht Bn nm 1997, ph n ch chim cha ti 1/4 trong s 3,85 triu nh qun l Nht,
mc d s lng ny tng nhiu so vi nm 1990.
chu , tuy s ph n gi chc v quan trng chim t l cao trn th gii, nhng mt
s nc t l ph n tham gia qun l x hi cn thp. Bangladesh ph n l i biu quc hi
ch chim 2%, S Lanka ch c 4,9% ph n l i biu quc hi v t l ny n l 8%.
T nhng nhn nhn tiu cc v nng lc ca ngi ph n nn cch nhn nh gi, ng x
vi h trong cc t chc cng thiu khch quan v cng bng. Nghin cu ca Stroh, Brett, Reilly,
Meyers (1992) ti 500 cng ti ca M cho thy khi qu trnh cng tc v nng lc ca ph n v
nam gii nh nhau th thu nhp ca n gii km hn ng nghip nam mt cch r rt. Mt
nghin cu khc ca Lyness, Thompson (1997) i n nhn xt c s khc nhau trong khon
thu nhp thm, ph cp gia nam v n.
Mc d M s lng lao ng n v nhng ngi qun l l ph n tng ln, song cch
ng x vi ph n rt t thay i. Chng hn, nm 1977 c 18% nhng ngi qun l l n th n
nm 1984 t l ny tng ln 29%, nhng cng khng c s thay i v lng cho nhng ngi
qun l l n v c s phn bit gia nam v n. Nm 1992 cc nhn vin qun tr, nhng ngi
qun l l nam c thu nhp trung bnh l 40.768 la Ml/nm, trong khi thu nhp trung bnh
ca cc nhn vin qun tr, nhng ngi qun l l cng cp ch c 26.988 la M. c bit s
phn bit i x ny th hin rt r nhng ph n c thm nin cng tc t v v t qun l thp
(Stroh, Brett, Reilly, 1992).
Mt s nghin cu cho thy c nh kin trong vic tr cng, tin thng i vi ph n
nhng v tr cao nht trong t chc. Nghin cu ca Shein, Mueler, Lituchy, Liu (1996) ch ra
nhng quan im c tnh khun mu v tnh cch ca nam v n lm cho ph n bt li trong vic
la chn vo cc v tr qun l Cc nh nghin cu yu cu mi ngi miu t v cc c im
tnh cch cn thit ca nhng ngi qun l. Kt qu nghin cu cho thy s miu t v nhng
ngi qun l trng hp nhiu hn vi miu t v nam gii, trong khi khng thy c nhng
miu t trng hp vi miu t v n gii. iu ny l mt trong nhng nguyn nhn dn ti s kh
khn trong vic b nhim ph n vo cc v tr qun l.
Nghin cu ca Jacobs (1992) cho thy mc d nhng ng x mang tnh nh kin vi ph
n c thu hp v vn bnh ng gii tt hn, nhng s khc bit v quyn lc gia nam
v n th vn khng thay i my.
Phn tch mt s cng trnh nghin cu ta thy nh kin gii, ch yu l t tng trng
nam khinh n v vn qun l tn ti trong qu kh nhn loi v vn cn tn ti trong x hi
hin i. Vn t ra l: Ti sao li tn ti t tng ny trong i sng x hi?
Trong nghin cu ca mnh, Eegly (1983) l gii v vn ny nh sau:
Th nht gia nam v n c v th khc nhau mang tnh truyn thng v ngh nghip. Nam
gii thng m nhim cc cng vic v v tr quan trng hn trong x hi so vi n gii.
136
Th hai, l s khc nhau gia nam v n th hin qua vai tr ca h. So vi nam gii, n
gii c nh hng n ngi khc t hn, song h li d b nh hng hn. S khc bit ny lm
cho ph n t tr thnh nhng ngi lnh o hn v khi tr thnh ngi lnh o th vic
thng tin cng chm hn.
Mt biu hin khc ca nh kin x hi i vi vic la chn ph n vo cc v tr qun l
l quan im cho rng so vi nam gii, ph n t p ng c nhng yu cu, i hi ca hot
ng qun l. H khng c c nhng k nng thc hin c cng vic qun l. y l kt
qu nghin cu ca Bass, Kruskell, Alexander (1971), Heiman, Block, Martell, Si mon (1989),
Powell, Butterfield (1989), Ro sen. J erdee (1973), Schein (1973, 1975).
Nghin cu ca Deaux, Emswiller cng cho thy khi nhng ngi ph n thnh cng trong
qun l th ngi ta cho rng thuc v nhng yu t thuc v t chc nh s kim tra, s may
mn, trong khi nhng ngi n ng thnh cng th ngi ta cho l do cc k nng ca h
(Deaux, Emswiller, 1974).
Mt nh kin kh ph bin khc i vi ph n l quan nim cho rng nhng ngi lnh
o l nam c kh nng nh hng nhim v tt hn nhng ngi lnh o l n. iu ny th
hin ch nhng ngi lnh o nam xc nh mc tiu, phng hng hot ng ca t chc tt
hn. H c tm nhn mang tnh lu di hn, c tm chin lc hn. Trong khi nhng ngi
lnh o n li quan tm nhiu hn n vic x l cc quan h lin nhm, lin nhn cch trong t
chc.
Nghin cu ca White, Crino, Desanctis (1981) cho thy trong nhiu t chc ph n khng
c khuyn khch, khng c o to thch ng, khng c quan tm ng mc tr thnh
ngi lnh o. T kt qu nghin cu ca cc tc gi ny cn cho thy nhng ngi n ng t tin
tng rng ph n c kh nng tr thnh nhng ngi lnh o tt hoc h khng mun ph n
nm gi cc v tr quyn lc trong t chc.
nc ta nh kin x hi i vi ph n v vn qun l cng vn cn tn ti v n c
nh hng khng nh n s tin b ca h.
Nh phn tch trn, trong x hi phong kin xa ngi ph n khng c ngi vo
mnh chiu gia nh bn chuyn ca lng. Ngi ph n khng c tham gia cc khoa thi c
ra lm quan (m nhim cc v tr qun l) trong chnh quyn cc cp. y l lnh vc ch dnh
cho nam gii.
Ngy nay, nh kin vi n gii gim nhiu nh vo cc ch trng, chnh sch ng n
ca ng v Nh nc v vn bnh ng gii, v vn tin b ca ph n. Chng ta thnh
lp U ban Quc gia v s tin b ca Vit Nam thc.hin Cng c Lin hp quc xo b mi
hnh thc phn bit i x i vi ph n (CEDAW). Cng c ny c Lin hp quc ph
chun ngy 18 thng 12 nm 1979 v c Chnh ph Vit Nam k tham gia ngy 29 thng 7 nm
1980 v c Quc hi ph chun ngy 19 thng 3 nm 1982.
137
Tuy vy, Vit Nam l mt quc gia tri qua s thng tr kh di ca ch phong kin
lc hu v bo th vi s nh hng su sc ca Nho gio, nn nh kin x hi i vi ph n l
rt ln trong qu kh. Trong x hi hin nay nh kin ny vn cn nh hng ng k. iu ny
th hin mt s kha cnh sau:
Trong i sng gia nh v x hi, thi gian lm vic ca ph n nc ta nhiu hn nam
gii. Kt qu ca mt nghin cu cho chng ta nhng s liu ng ch .
Bng 8: So snh v s dng thi gian gia nam v n

TT S dng thi gian (gi)
nng thn thnh th
Ph
n
Nam
gii
Ph n
Nam
gii
1 Thi gian ng 8h 10h 6h15 7h19
2 Thi gian lm vic c thu nhp 8h45 8h30 8h50 8h36
3 Thi gian n ung v ngh ngi 11h15 5h 3h31 6h47
4
Thi gian lm cng vic gia
nh
6h 30 5h2430 1h1730

Ngun: m Hnh, Thi bo Kinh t Vit Nam, s 20 ngy 10/3/1999.
Nhn vo s liu bng 1 ta thy, r rng thi gian ngh ngi ca ph n thp hn nam gii
v thi gian l vic ca ph n cao hn nam gii, nht l lm cc cng vic gia nh (ngi ph n
phi lm vic gp hn 5 ln so vi nam gii khu vc thnh th v gp 12 ln khu vc nng
thn).
- Trong hot ng qun l x hi, t l ph n c tng ln song vn cn chim mt t l thp
so vi nam gii. Kt qu nghin cu ca Phm Ngc Anh v ng nghip (2003) cho thy:
Ph n tham gia cp u cc v tr nh b th, ph b th, u vin thng v c t l rt
thp, trong c chc v b th tnh u kho 2001 - 2005 gim so vi kho 1996 - 2000 (1,6% so
vi 8,3%). mt s tnh thnh c t l ph n gi cc v tr qun l ch cht trong cp u ng cao
nh Thnh ph H Ch Minh v Hi Phng cng di 30%. Thnh ph H Ch Minh t l n l
b th qun u chim 27,3%, b th ng u x/ phng chim 21,6%. Hi Phng c 15,3% ph
n l b th qun u/huyn u.
Ph n tham gia vo cc v tr qun l ca chnh quyn thp hn so vi cp u ng.
Thnh ph H Ch Minh ni c t l n tham gia qun l chnh quyn cao, nhng t l ny cn kh
thp, ch c 13,6% ph n m nhim chc v ch tch UBND qun huyn. cc b, ngnh t l
138
n l b trng, th trng, v trng chim t l thp, t l n l ph v trng v tng ng
ch chim 9,5% trong tng s cc ph v trng.
Ph n tham gia vo Hi ng nhn dn cc cp cng tnh trng tng t. Trong kho
1999 - 2004, ti Hi Phng c 12,7% ph n tham gia Hi ng nhn dn cp thnh ph, 25, 1%
tham gia cp qunj huyn v 19,8% tham gia cp x/ phng. T l ny Thnh ph H Ch
Minh l 24,7%; 20,4% v 18,3%. tnh Tuyn Quang t l ny c cao hn l 33,3%; 30,6% v
20,3% (Phm Ngc Anh, 2003).
Theo nghin cu ca Nguyn Th Ho (2002), trong ngnh dt may nc ta t l n qun
l cp tng gim c, gim c rt thp, nhng nhng v tr m h m nhim thng l cp ph,
cp gip vic cho cp trng (cp ny thng l nam). Mt khc, i khi v tr ny ca ch em
thng b cp trng thay i mt cch tu tin (Nguyn Th Ho, 2002. Tp ch Khoa hc v ph
n thng 6/2002).
Trong lnh vc nghin cu khoa hc, vai tr ca cc cn b nghin cu l n th hin qua
vic thc hin cc ti nghin cu vn cn hn ch. Nghin cu ca Trn Th Vn Anh nm
1999 i vi 598 n cn b khoa hc x hi v 64 nam cn b v nng lc ca cn b n, s tin
tng ca cn b lnh o i vi n... thu c kt qu nh sau: Trong vng khong 10 nm,
t 1992 - 1999, ton Vin Khoa hc x hi Vit Nam thc hin 125 ti cp B, s n gii lm
ch nhim ti chim 10%, lm ch nhim ti cp Nh nc chim 4,4%, ch nhim d n
iu tra c bn chim 4,7%. Mt trong nhng l do c bn l gii cho thc trng ny l t l cn
b n c hc hm hc v cn thp. S cn b n c hc hm gio s Vin Khoa hc x hi Vit
Nam (khi gi l Trung tm KHXH & NV Quc gia) nm 1999 l 4% (cn li 96% l nam), c
hc hm ph gio s l 13%, c hc v tin s l 31%. Vic giao lm ch nhim ti nghin cu
ph thuc kh nhiu vo hc hm, hc v ca cn b nghin cu. V cc chc v qun l ca n ti
cc c s nghin cu khoa hc, trong c Vin Khoa hc x hi Vit Nam cng cn rt khim
tn. Theo s liu iu tra nm 1999, s cn b n m nhim chc v vin trng v tng ng
ca Vin Khoa hc x hi Vit Nam chim 0,5%, ph vin trng v tng ng chim 0,9%,
cp trng phng v tng ng chim 20%, trong c trng phng nghin cu chim 19%...
(Trn Th Vn Anh, Tp ch Khoa hc v ph n, s 4/2002).
Nh vy, phn tch nhng nghin cu trn cho thy vai tr qun l ca ngi ph n trong
i sng x hi v trong cc t chc cn kh thp. Ngi ta nh gi thp, nhn nhn cn thiu
khch quan v kh nng qun l ca ngi ph n, mc d trong nhng nm gn y cc quc gia
quan tm nhiu hn n vn bnh ng gii, n s tin b ca ph n. S ph n m
nhim cc v tr qun l tng ln trong cc lnh vc ca i sng x hi, song so vi nam gii th
vn cn chim t l rt khim tn.
2. S mc cm t ti ca ngi ph n v gnh nng ca cng vic gia nh
Khi phn tch v thc trng ph n tham gia vo hot ng qun l x hi vi t l thp, ta
thy khng ch c nhng nguyn nhn khch quan, trong c nh kin v gii, m c nhng
139
nguyn nhn thuc v pha ch quan ca ph n. Mt trong nhng nguyn nhn ch quan cn
c quan tm nht l mc cm t ti ca ph n.
Mc cm t ti ny th hin ch ngi ph n t nh gi thp kh nng ca mnh, thiu t
tin vo chnh bn thn mnh. iu ny lm gia tng nhng nh kin (vn tn ti kh su sc
trong i sng x hi) v vai tr ca ngi ph n v tt yu hn ch mc tham gia ca ph
n vo hot ng qun l x hi.
Nghin cu ca Heilman, Simon, Repper (1987) i n nhng nhn nh: Ph n cha
thc s nh gi ng kh nng ca mnh. Nhng ngi lnh o n thng c quan nim rng
khi mnh c thng tin trong cc cng v qun l l do s u i v gii tnh hn l do nng lc
v cng hin ca h cho t chc. Nhng ngi ph n thng c nh gi tiu cc v cc k nng
lnh o ca h, t c mm tin v s thnh cng ca bn thn, t quan tm n vic tr thnh ngi
lnh o hoc thng tin.
S nhn thc ny gim i nim tin ban u ca ngi ph n trn con ng tr thnh
nhng ngi lnh o. Nghin cu ca Heilman, Lucas, Kaplow (1990) cn cho thy tn ti mt
d lun x hi cho rng mt s ph n thnh cng trn con ng cng danh l do c u i v
hnh thc (s u i do hnh thc v nhan sc ca ngi ph n) v khng t ph n cng t nh
gi v mnh nh vy. Nhng suy ngh ny lm gim i nim tin ca x hi i vi nhng ngi
lnh o n, lm cho x hi nh gi sai lch khi la chn ph n vo cc v tr qun l v v s
thnh t ca h trong hot ng qun l.
Nghin cu ca Ordway Tead cng i n nhn nh: Trong quan nim truyn thng, chnh
ph n vn thng ngh v nam gii nh nhng ngi lnh o v h nghi ng kh nng qun l
ca nhng ngi lnh o cng gii tnh. H hay so snh, bt b, thiu thng cm trong vic xem
xt nhng thiu st, sai lm ca nhng ngi lnh o n.
nc ta, mt s nghin cu cng ch ra mc cm, t ti ca ph n v kh nng qun l ca
mnh.
Nghin cu ca Nguyn Th Ho (2002) cho rng: "Bn thn mt s n qun l cng c
nhng suy ngh: n khng nn lm qun l, khng nn m m nhiu vic va mt m i khi tht
bi cn khng n, khng ng v tic tin v cng sc. Ph n mun tr trung, p lu th khng
nn lm qun l, nht l qun l doanh nghip".
Trong nghin cu ca Trn Th Vn Anh (1999) 589 cc cn b n ca Vin Khoa hc x
hi Vit Nam - nhng ngi c hc vn kh cao, nhiu ngi c hc hm hc v cho thy: Rt t
ph n nh gi mnh cao hn nam gii v cc lnh vc hot ng nghin cu khoa hc, vic tham
gia ging dy, o to v thu nhp... Mt t l kh ln cn b n c hi cho rng h thua km
nam gii. Kt qu c th nh sau: V cng trnh nghin cu ch c 9% cn b n cho l h hn
nam gii, 55% cho l nh nhau, 36% cho l km hn. V tham gia ging dy, ch c 7% cn b n
cho l h hn nam gii, 33% cho l nh nhau v 60% cho l km hn. V thu nhp, c 1% cho l
hn nam gii, 53% cho l ngang nhau v 46% cho l ngang nhau.
140
Vy thc cht ph n c km hn nam gii v kh nng, trong c kh nng qun l?
Nghin cu ca Heilman, Bloch, Martell, Simon (1989) cho thy thc t khng c s khc bit ln
v cc c im tm l gia nam v n i vi hot ng qun l. Khi phng vn v c im ca
nhng ngi lnh o n thnh cng cho thy cc c im ny rt ging c im ca nhng
ngi lnh o nam. Nghin cu ca cc tc gi ny cn cho thy gia nam v n khng c s
khc bit v phong cch lnh o Mt s nh nghin cu cn cho rng mt s kha cnh ph n
cn ni tri hn nam gii nh: kh nng biu t ngn ng, t duy hnh tng. M t nm 1985
- 2002 tin hnh 45 cuc kho st v s khc bit phong cch qun l gia nam v n. Kt qu
ca nhng cuc kho st ny i n nhn nh: Nhng ngi lnh o n vt tri hn nhng
ngi lnh o nam kh nng nu gng, hng dn cp di v thc y s sng to. Ti
trng i hc Northwestern (M) t chc cuc tho lun v vn : Gia nam v n, ai c kh
nng lnh o gii hn. Cc nh nghin cu i n nhn nh: Ph n mi l nhng ngi qun
l c hiu qu nht.
S khc bit v nng lc qun l, phong cch lnh o, cc c im tm l khc gia nhng
ngi lnh o nam v nhng ngi lnh o n l vn cn cn c tip tc nghin cu.
Song, s l thiu c s nu chng ta kt lun rng ph n km hn nam gii v nng lc v hiu
qu lnh o. Trong lch s c nhiu ph n rt thnh cng cc cng v qun l cao ca x
hi li du n su m trong lch s ca quc gia, cng nh ca nhn loi.
Bn cnh vic t ph n nh gi thp kh nng ca mnh so vi nam gii, c biu hin mc
cm t ti th nhng ngi lnh o n li gp nhng kh khn khc nh s bn rn v cng vic
gia nh, vic thc hin thin chc ca mt ngi m, ngi v. y l nhng tr ngi ln i vi
hot ng qun l ca ngi ph n.
Trong cuc sng gia nh, a s nhng ngi ph n u ph thuc kinh t vo ngi
chng. Ni cch khc trong gia nh vic kim tin m bo cuc sng gia nh ch yu do
ngi chng m nhim. y l yu t quan trng xc nh vn "Ai l ngi ch ca gia
nh?". Chnh iu ny hn ch nhiu vic ph n tham gia hot ng qun l x hi.
Trong nhng thp k gn y, v tr kinh t ca ngi ph n trong gia nh thay i. Kh
nng c lp v kinh t ca ngi ph n so vi ngi chng trong gia nh c s thay i ng
k. Theo mt thng k ca Tp ch Canadian Culture th Canada t nm 1967 n nm 1992 s
ph n kim c tin hn chng tng ln ng k. Nu nm 1967 t l ny l 4%, nm 1972 l
5,5%, nm 1977 l 7%7 nm 1982 l 10%, nm 1987 l 12% v nm 1992 l 15%. Nh vy, s
ph n kim c tin hn chng tng ln hng nm v nm 1992 tng gn 4 ln so vi nm
1967. Trong i sng x hi, v th ca ngi ph n ngy cng c m rng v nng cao. S
ph n gi cc v tr qun l cao ngy cng tng.
Mc d v th x hi ca ngi ph n ngy nay c thay i theo chiu hng tch cc,
nhng h vn phi m ng nhng cng vic c tnh cht thin chc ca mnh nh sinh v
chm sc con ci, gia nh. Ngy nay, vi s tin b ca khoa hc phng php kim sot sinh ,
quan h tnh dc trong gia nh c nhiu u vit, s lng con sinh ra gim nhiu (nh
nc ta, mi ph n ch sinh t 1 - 2 con). y l iu kin thun li cho ph n tham gia qun l
141
x hi. Tuy vy, tt c nhng iu kin trn cha lm thay i nhiu nhng kh khn t pha gia
nh i vi ngi ph n lm lnh o. l nhng i hi t pha nam gii nh: m bo cuc
sng hng ngy cho gia nh, chm lo gia nh, nui dng v gio dc con ci vn tnh dc...
Nhng ngi ph n gi cc v tr qun l hm nay ng trc nhiu thch thc:
Th nht, l cuc cnh tranh vi nam gii ginh c v tr lnh o v gi c v tr
lnh o trong t chc. Trong cuc cnh tranh ny, nh phn tch trn, nam gii c nhiu li th
hn. Nhiu ngi ph n cho rng cng vic qun l lm cho h phi t b gii tnh ca mnh v
thnh t h phi ging nh nam gii. Tc l, h phi mnh m hn, quyt on hn, lnh lng
hn (iu ny khc vi quan nim truyn thng v ph n l h phi du dng, tnh cm, kn
o...). thc hin c nhng yu cu ny, y l cuc u tranh ni tm khng h d dng i
vi ngi ph n.
Th hai, ngi ph n phi c gng thc hin ng thi cc chc nng khc nhau nh va
lm ngi lnh o, va ngi yu, ngi v, ngi m. t c s thnh cng trong hai
chc nng ny, ngi ph n c th phi c gng qu sc v thiu ht kinh nghim.
Trong khng t gia nh, ngi chng khng mun ngi v ca mnh thnh t x hi, c
nhng v tr qun l cao. iu ny xut pht t cc l do sau:
Ngi n ng lo s thua km v mnh, c bit l nhng ph n cc v tr qun l cao.
Quan nim truyn thng ca x hi hnh thnh ngi n ng mt t tng: Trong gia nh
ngi n ng khng c thua km v mnh. Trong gia nh, ngi chng thua km v v a v
x hi th d b mc cm. Nu trong gia nh ngi v thua km chng v a v x hi th c v
v chng, cng nh x hi u xem l chuyn bnh thng v d dng chp nhn. Nhng nu
ngi v hn ngi chng th khng ch c ngi chng mc cm, m d lun x hi nhiu khi
xem l chuyn khng bnh thng. Khng t gia nh, khi ngi v thnh t trn con ng
cng danh th hnh phc gia nh rn nt, vng ting ci ho thun v c nhng gia nh hn
nhn tan v.
Khi ngi ph n c v tr qun l x hi cng cao th h cng phi bn rn vi cng vic
ca c quan nh hp hnh, tip khch, x l cng vic, i cng tc trong v ngoi nc... Tt c
iu ny lm ngi ph n dnh c t thi gian hn cho vic chm sc chng con, gia nh.
Nh vy, v hnh khong cch v tnh cm ca h vi chng v con ngy mt xa hn.
duy tr c hnh phc gia nh, ngi ph n khng ch hon thnh cng vic qun l,
m phi chm lo tt cho cng vic gia nh. Sau y l tm s ca mt s ph n lm lnh o
ngnh dt may Thnh ph H Ch Minh: "Mi khi v gia nh chng ti khng ch lo lng cho
con ci, m cn phi suy ngh rt nhiu lm sao m bo c mt na ca mnh. Chng ti rt
thiu thi gian dnh cho gia nh, v vy mi khi c th c c u c gng nu nhng mn n
ngon cho chng con, cng i ngh c gia nh, thm bn b. Mi ngi c quan nim ring v
hnh phc, nhng chng ti cho rng hnh phc l nhng g mnh ang c. l gia nh ca
mnh, cng vic hin ti ca mnh. Quan im ca chng ti l "Tin t gia, hu tr cng ti...",
"Ph n lm qun l khc vi n ng, nu h khng c ng h t pha gia nh s khng th
142
no lm tt c", "Ph n ai cng vng bn gia nh, ngi c chng c con th lo chng, lo
con, ngi khng c th lo cho cha m anh ch em. Do ph n khng d dng g khi lm qun
l"... (Nguyn Th Ho, 2002).
Khi ngi ph n lm lnh o, h va phi thc hin cc chc nng qun l ca t chc (v
trong vic thc hin vai tr ca mt ngi lnh o h phi cnh cnh tranh vi nam gii - mt
cuc cnh tranh khng h d dng), va phi thc hin thin chc ca ngi ph n trong cuc
sng gia nh. Nhng i hi ny lm cho ngi ph n d gp cc trng thi stress. Lnh o
l mt cng vic vt v. Song khng t ph n li qu t tin v cng iu v sc lc lm vic ca
mnh, h phi chng minh cho mi ngi thy h c th t chc tt cng vic. iu ny lm cho
ngi ph n phi lun c gng thc hin trch nhim ca mt ngi lnh o, trch nhim ca
mt ngi v, ngi m trong gia nh. Tt yu nhng c gng ny s dn h n mt mi. S mt
mi lm mt i nhit tnh, hng th vi cng vic, lm gim hiu qu ca hot ng qun l. S
mt mi c th dn ti nhng ng x nng ny, thiu kin nhn i vi nhng ngi di quyn
trong qu trnh giao tip.

Created by AM Word
2
CHM

III. MT S BIN PHP NHNG NGI LNH O N KHC PHC
NHNG TR NGI TM L

Nhng tr ngi tm l xut hin v nhng ngi lnh o n phi i mt l mt thc t.
Lm th no khc phc c nhng tr ngi ny. l cu hi khng d tm li gii p, v
kh khn i vi mi ngi lnh o n t pha t chc v gia nh l khc nhau. Chng ta khng
th a ra nhng cch thc gii quyt c th, m ch a ra mt s bin php chung gii quyt
vn ny.
1. Gi gn sc kho, gim stress
i vi nhng ngi ph n lm lnh o, trc ht phi lun gi c sc lc ca mnh,
m bo c sc kho tt, gim bt thi quen hnh thnh s mt mi. Ngi lnh o n phi
bit gim n mc thp nht s tiu hao sc lc v cng thng tinh thn do cng vic. iu ny
ph thuc rt ln vo s sp xp cng vic mt cch khoa hc, hp l.
Mi ngi lnh o n nn c gng c nhng k ngh ph hp, gim bt lm ngoi gi,
tm nhng ngi chia s vi mnh cng vic gia nh, s dng cc c hi ngh ngi, th gin, to
nn s hi ho gia cuc sng tnh dc v tnh yu to nn hnh phc v ng lc lm vic.
Cc k ngh cui tun vi gia nh hay bn b, chi th dc th thao, i siu th mua sm, nu n,
143
xem phim, ca nhc... l nhng hnh thc c th lm gim s mt mi, em li hng th lm
vic.
2. Quan tm v gii quyt tt vn gia nh
Ngi ph n cn iu chnh cuc sng tnh cm ca mnh n tc ng tch cc n vic
gii quyt nhng vn hin ti ca cng vic qun l t chc. Mun vy, ngi ph n phi i
x tt vi ngi n ng m mnh yu qu v nhng ngi bn ca anh ta. Ngi ph n phi
thc hin tt bn phn ca mt ngi m, nu c gia nh ring.
Gii quyt hi ho gia cng vic qun l v cng vic gia nh l mt vn lun c
ngi ph n quan tm. Trong cuc sng hng ngy ca gia nh, ngi ph n cn kho lo, t
nh trong ng x vi chng, c gng khng to nn mc cm v s thua km v v th x hi so
vi ngi v t pha ngi chng. lm c iu ny th ngi ph n cn th hin mnh vai
ngi ph n, vai ca mt ngi m, ngi v. Hiu c iu ny th n gin, nhng thc hin
c n trong cuc sng gia nh th khng h d dng i vi nhng ngi ph n l lnh o,
nht l cc v tr qun l cao. Phong cch ca ngi lnh o - phong cch quen ch o ngi
khc, thch ni cho ngi khc nghe m khng mun nghe ngi khc ni, quen p t nhng suy
ngh v cch lm ca mnh cho ngi khc... rt c th c nhng ngi ph n mang t c quan
v gia nh. iu ny c th lm cho ngi chng v nhng ngi thn trong gia nh kh chu.
C th ni, s thay i t vai ca mt ngi lnh o t chc sang vai ca mt ngi m, ngi
v (vai ca ngi phc v) trong gia nh l kh, i hi ngi ph n phi c s quyt tm v c
gng ln.
CU HI THO LUN
1. Phn tch v s gia tng v th ca ngi ph n trong x hi hin i, trc ht l s gia
tng v quyn lc.
2. Phn tch mt st tr ngi tm l c bn i vi nhng ngi ph n l lnh o. y
yu t tm l c nhn, yu t vn ha v tn gio ng vai tr nh th no? So snh gia x hi
phng Ty v x hi phng ng v vn ny.
3. Lm th no nhng ngi ph n l lnh o khc phc c nhng tr ngi tm l
nhm thc hin tt hot ng qun l ca mnh?

Created by AM Word
2
CHM
Phn 3: TM L NGI LAO NG V T CHC

144

Chng 9: NHNG C IM TM L C BN CA NGI LAO NG
Chng 10: NHNG C IM TM L C BN CA T CHC
Chng 11: GIAO TIP TRONG T CHC

Chng 9: NHNG C IM TM L C BN CA NGI LAO NG

GIO TRNH TM L HC QUN L Phn 3: TM L NGI LAO NG V T
CHC
Trong hot ng qun l, i tng m ngi lnh o tc ng ti chnh l con ngi - con
ngi vi cc thuc tnh tm l phong ph v phc tp. Qun l v bn cht l qun l con ngi v
tp th nhng con ngi. hot ng qun l c hiu qu, th ngi lnh o nht thit phi hiu
bit i tng m mnh tc ng vo - con ngi, tp th ngi, tc l hiu bit cc thuc tnh tm
l quan trng ca h.
Khi ngi lnh o hiu bit cc thnh vin trong t chc nh mt con ngi, mt nhn
cch, mt c tnh th ngi s pht huy c nng lc v hn ch c nhng nhc im ca
h, s dng h mt cch hp l thc hin cc mc ch chung ca t chc.
c mt thi k di t nc ta chm trong ch phong kin bo th vi nn sn xut
tiu nng manh mn lc hu v s ng tr ca ch ngha bnh qun, yu t c nhn hu nh khng
c quan tm, c nhn b che khut v nho i trong cng ng. Ni cch khc con ngi vi t
cch l thnh vin ca cng ng khng c quan tm v to iu kin pht trin.
Trong c ch c - c ch tp trung bao cp, yu t con ngi cha c ch ng mc.
Cn bnh quan liu, gio iu lm cho nhng ngi lnh o xa ri qun chng, khng hiu
bit h, c bit l mi c nhn vi t cch l ch th ca mt th gii tm l y phc tp. Phong
cch lnh o hnh chnh, mnh lnh bin nhng ngi b lnh o thnh nhng ngi tha
hnh my mc v thiu sng to. Trong nhng nm gn y, yu t con ngi v ang c
ch . Nhng tim nng ca con ngi bt u c cc nh lnh o khai thc. Tm hiu cc
thuc tnh tm l ca con ngi v s dng chng tr thnh yu cu u tin i vi ngi lnh
o trong c ch mi, trong.s nghip cng nghip ho, hin i ho t nc hin nay. Cc yu
t tm l ca con ngi c nhng nh lnh o bt u tnh n trong qu trnh t chc hot
ng ca t chc, trong vic ra cc ch trng v bin php qun l.
Thc tin ca hot ng qun l cho thy, khi ngi lnh o nm vng cc thuc tnh tm l
ca nhng ngi lao ng th h nm c cha kha m ra nhng tim nng mi trong vic
nng cao nng sut v cht lng lao ng. Khi ngi lnh o coi nh nhng hiu bit s dn
n ch thiu tin tng vo kh nng sng to ca mi ngi, vic t chc sinh ng li thay bng
nhng bin php hnh chnh, mnh lnh.
145
Ngi lnh o vi chc nng l ngi thu phc, li cun v tp hp cc thnh vin thc
hin cc mc tiu ca t chc cn nm c mt s c im tm l c bn sau ca nhng ngi
tha hnh.

I. NHU CU
II. NG C LM VIC
III. KH CHT
IV. TNH CCH
V. NNG LC CA NGI LAO NG
VI. CM XC V TM TRNG
VII. O TO NGH CHO NGI LAO NG TRONG T CHC

Created by AM Word
2
CHM

I. NHU CU

CHC Chng 9: NHNG C IM TM L C BN CA NGI LAO NG
1. Khi nim nhu cu
i vi ngi lnh o, nhu cu ca cc c nhn ni ln nh mt trong nhng vn cn
c quan tm hng u. Bi v, nhu cu c vai tr ht sc quan trng i vi hot ng ca con
ngi. Con ngi khng th tn ti m thiu nhu cu, trc ht l nhng nhu cu vt cht ti thiu
nh n, mc, . K. Mc vit: "Ngi ta phi c kh nng sng ri mi lm ra lch s. Nhng
mun sng c th trc ht phi c thc n, thc ung, nh , qun o". S tho mn nhu cu l
ng lc thc y hot ng ca mi c nhn v tp th. Nhu cu quy nh xu hng la chn
ngh, tnh cm v ch ca con ngi. Mt khc, nhu cu quy nh v tch cc ho hot ng ca
con ngi.
Theo A.G.Kvalip: "Nhu cu l s i hi ca cc c nhn v ca cc nhm x hi khc
nhau mun c nhng iu kin nht nh sng v pht trin".
Trong cun sch "c nhn tm", tc gi Dale Carnegie vit: mun dn d ai lm vic theo
ta, ch c cch lm cho ngi y pht khi ci mun lm vic ". pht khi c ci
mun hot ng th phi tm hiu v p ng cc nhu cu ca ngi y.
2. Vn nhu cu ca ngi lao ng nc ta
Nhu cu ca con ngi mang tnh lch s. Nhu cu gn lin vi s pht trin kinh t x hi
v nhu cu ca con ngi cng phn nh trnh pht trin ca x hi. Nhu cu ca con ngi
146
pht trin t thp n cao, t n gin n phong ph qua cc giai on lch s. Khi kinh t, khoa
hc k thut cng pht trin th nhu cu ca con ngi cng phong ph v tinh t.
nc ta, sut bao nhiu th k di ch phong kin, do nn kinh t tiu nng lc hu,
km pht trin nn nhu cu ca ngi dn mc rt thp, ch dng li nhng nhu cu ti
thiu. Kht vng ca ngi nng dn Vit Nam quanh nm tn to, mt nng hai sng khi ch
l n no, mc m, ch l n chc, mc bn. Tng lp quan li by gi rt t quan tm n nhu cu
ca dn.
Trong my chc nm ca c ch tp trung bao cp, do ch c nhu cu tp th c quan
tm, nn nhu cu c nhn ca con ngi b coi nh. Cc nhu cu c nhn ca con ngi b che
khut, lu m sau nhng nhu cu tp th, cng ng? b ho tan vo cc nhu cu ny. Mt khc, do
phong cch qun l quan liu, mnh lnh, do c ch k hoch ho tp trung cao nn nhng
ngi lnh o t quan tm n cc nhu cu ca c nhn, t quan tm n vic to ra ng lc pht
trin ca t chc v cc nhm x hi. C l v vy m trong cc cng ng nh, cng nh trong
cng ng x hi ln khng c c ng lc pht trin, hay ni cch khc, ci ng lc thc
y hot ng ca con ngi b trit tiu, khng c ch v kch thch. Mt thc t m ai
cng c th d dng nhn thy c, trong thi k hp tc ho nng nghip, nng sut la ca cc
hp tc x nng nghip rt thp, nh cao ca n l 5 tn/ha. Nhng khi thc hin c ch "Khon
100" v "Khon 10", cuc sng nng thn khi sc r rt, t ch thiu lng thc, phi nhp
go ca nc ngoi n ch chng ta tr thnh nc xut khu go ng hng th ba trn th gii,
nng sut 10 tn, hn 10 tn/ha l mt iu rt bnh thng cc vng nng thn hin nay.
Vi vic la chn c ch th trng, pht trin nn kinh t hng ho hi nhp v m ca,
chng ta v ang ch n cc nhu cu c nhn ca con ngi, kch thch n pht trin, bin n
thnh ng lc thc s thc y hot ng ca con ngi. A.G.Kvalip vit: "Mt ngun gc ni
ti cn bn thc y hot ng ca qun chng v ca c nhn l cc nhu cu. Ph. nghen cng
ch r: "Ngi ta thng quen gii thch cc hnh ng ca mnh bng s suy ngh ca mnh, trong
khi ng l phi gii thch n bng cc nhu cu ca mnh (d nhin l nhng nhu cu ny u c
phn nh vo trong u c, u c thc)".
So vi nhng nm trc y, nhu cu ca ngi dn nc ta hin nay pht trin mc
cao hn nhiu v cng rt a dng phong ph. Chng hn ly nhu cu mc lm dn chng, ta
thy by gi ngi dn nht l khu vc th, ng bng, nht l tng lp cng chc, thanh
thiu nin... khng quan tm n vic mc th no cho bn, cho chc, m quan tm n vic mc
th no cho p. Nu nh trc y chng ta khng bit ti cc khi nim "mt", "thi trang" th
ngy nay n tr thnh khi nim quen thuc, mt nhu cu trong i sng x hi. Hay i vi
nhu cu thng tin cng vy. Hng ngy, ngi dn nht l khu vc th c tip cn vi nhiu
thng tin khc nhau qua nhiu knh truyn tin nh: truyn hnh, i, bo, Internet, in thoi...
Vic cp nht cc thng tin trong v ngoi nc tr nn d dng.
Tuy vy, cc vng su, vng xa, vng cc dn tc thiu s, i sng ca ngi dn cn
nhiu kh khn, nhu cu ca h vn dng mc ca cc nhu cu c bn nh: n, mc v . i
vi nhng gia nh cn ang thiu n th khng th quan tm n cc nhu cu tinh thn cao c.
147
Theo c tnh ca ca Tng cc Thng k, nu ly chun ngho l mc chi bnh qun di 2100
/ngy th nm 1998 t l ngho ca cc dn tc thiu sao nc ta l 75% v dn tc Kinh l 31%
(Bo co ca Ngn hng Th gii nm 2000). Vo thi im nm 2000, t l h ngho Ty
Nguyn l 45,8%, vng ng bng sng Cu Long l 33% v vng ng bng sng Hng l
20%. Khi i sng kinh t kh khn th s hn ch trnh hc vn khng t gia nh, dn ti
tnh trng tht hc v m ch, nh vy s hn ch tip cn vi tri thc, vi cc nhu cu vn ho.
3. Cc mc ca nhu cu
Khi tm hiu nhu cu ca nhng ngi tha hnh, ngi lnh o cn bit c cc mc
ca nhu cu con ngi. mi c nhn, mi nhm c nhng mc nhu cu khc nhau v trong
nhng thi im c th th ch th cn tho mn nhng loi nhu cu nht nh. Ngi lnh o ch
thc y c nhng ngi di quyn khi anh ta tho mn nhng nhu cu m ngi di quyn
mong mun. S khng hiu qu khi ngi lnh o mang n cho nhng gia nh vng su vng
xa cn ang i ngho sch bo, nhng hnh thc khen ngi v tinh thn; s thit thc hn khi dy
cho h hc cch thc sn xut, cho h vay vn, to vic lm h thot khi i ngho.
Cch n gin nht ca s phn chia mc nhu cu l phn chia thnh: Nhng nhu cu
mc thp - Nhu cu vt cht v nhng nhu cu mc cao - Nhng nhu cu tinh thn.
Cc nhu cu vt cht l nhng nhu cu c trc v l nn tng cho hot ng sng ca con
ngi. Cc nhu cu vt cht c bn nht l: n, mc, . Trong lch s nhn loi, cuc u tranh ca
con ngi vi thin nhin, ca con ngi vi con ngi trc ht l nhm tho mn cc nhu cu
vt cht.
Cc nhu cu tinh thn c bn ca con ngi bao gm: mong mun c c a v, c mi
ngi ch , tn trng, c m bo ngh nghip, an ninh, c c hi thng tin, nhu cu nhn
thc, giao tip, lao ng, hot ng x hi, v.v...
Khi phn chia cc mc ca nhu cu, A. Maslow (1908 - 1966) xem xt nhu cu con
ngi theo hnh thi phn cp v sp xp chng theo th t tng dn t thp n cao: nhu cu sinh
l, nhu cu an ton, nhu cu x hi, nhu cu c tn trng v nhu cu t khng nh.
Nhng nhu cu mc thp nh: nhu cu n, mc, ... din ra trc tip hn, mnh hn
cc nhu cu mc cao. Mt khc, cc nhu cu cp thp din ra sm hn cc nhu cu cp cao.
Con ngi trc ht cn n, mc, tn ti; sau mi n khng nh mnh trong cc quan
h x hi. y l iu m nhng ngi lnh o cn ch . Trong t chc, trc ht ngi lnh
o cn quan tm n nhng nhu cu thit yu nht ca nhng ngi tha hnh, sau mi n cc
nhu cu khc mc cao hn. Chng hn, mt x vng nng thn, ngi lnh o kh th yu
cu ngi dn pht trin i sng vn ho tinh thn khi m h cn thiu n, thiu mc, khi m h
cn bn tri v hai ba n hng ngy. Ngi Vit Nam c cu "Ph qu sinh l ngha". iu
cng c ngha l khi cuc sng vt cht no th cc nhu cu tinh thn khc c pht trin.
Trc y, trong c ch c, i sng cn kh khn, ngi dn cn thiu n, thiu mc th t gia
nh ngh n cc nhu cu du lch, chun b ci xin, ma chay, l hi mt cch ng hong nh
148
hin nay. Cn b cng chc, thanh thiu nin... khng ngh n vic la chn kiu cch, mu sc,
cht liu ca qun o, lm u sa sang sc p, tp th dc thm m... V khi nu cc dch v
ny ra i cng khng th tn ti c. Nh vy, khi i sng vt cht v tinh thn ca con ngi
cng c nng cao th nhng nh sn xut v cung cp dch v cng c nhiu c hi a ra
cc sn phm hng ho, cc loi dch v tho mn nhu cu ca ngi dn.
Tm hiu v nhu cu ca nhng ngi tha hnh, nhng ngi lnh o cng cn ch mt
kha cnh na l nhu cu phn nh trng thi ch quan ca con ngi, nhng mong mun ca con
ngi trong thi im v nhu cu c kh nng iu chnh suy ngh, tnh cm v hnh vi ca cc
c nhn hay nhm. Vic tho mn cc nhu cu chnh ng ca h s thc y nhng ngi tha
hnh lm vic tch cc hn, hiu qu hn.
Khi nghin cu vic phn cp cc mc ca nhu cu i vi nhng ngi qun l, D.T.
Hall v K. Nougain (1968) i n nhn nh: Khi ngi lnh o tin cng cao hn v v th
qun l trong t chc th cc nhu cu bc thp nh nhu cu sinh l, an ton c chiu hng gim
dn v cc nhu cu bc cao nh lin kt, tn trng, khng nh bn thn... c chiu hng tng.
4. Cc quy lut c bn ca nhu cu
Khi tm hiu nhu cu ca ngi lao ng, ngi lnh o cn cn nm c quy lut tc
ng ca n. Theo W.H. Newman, quy lut tc ng ca nhu cu l:
a) Khi mt nhu cu no c tho mn th n khng cn l ng lc thc y hot ng
ca con ngi na.
b) hu ht mi ngi u c mt h thng nhu cu. Khi nhu cu ny c tha mn th
nhu cu khc tr nn bc thit hn. Con ngi khng bao gi c tho mn y c. S mong
mun ca con ngi l v tn.
Ngi lnh o cn hiu v nm c quy lut vn ng ca nhu cu s dng chng
phc v cho hot ng qun l t chc. iu ny th hin hai kha cnh:
- phm vi t chc do mnh qun l, ngi lnh o cn bit c mi c nhn v mi
nhm trong t chc, mt thi im c th c nhiu nhu cu cn c tho mn. Nhng trong s
cc nhu cu c mt nhu cu ang tr nn bc thit hn m chng ta gi l nhu cu ni tri,
vic tho mn nhu cu ny s to ra s phn khi, an tm v hng th trong hot ng ca nhng
ngi di quyn. Hiu qu, cht lng cng vic ca h s c
hiu c cc nhu cu ca nhng ngi di quyn, c bit l nhu cu ni tri ca h
th ngi lnh o cn phi su st, lng nghe kin, tm t nguyn vng ca cc thnh vin trong
t chc.
- phm vi x hi, ngi lnh o nghin cu v nm c nhu cu ca ngi tiu dng s
bit c trong thi im hin ti v trong thi gian ti cn kinh doanh mt hng g th c th tiu
th nhanh v c li trn th trng, tc l bit c nhng nhu cu no v sp bo ho, nhu cu
149
mi no xut hin v chng cn c tho mn. V vn ny c l cc cng ti ca Nht Bn rt
thnh cng.
S thnh cng ca cc nh qun l Nht Bn l h lun tm hiu v d bo c nhu cu th
hiu ca ngi tiu dng p ng. Chng hn, trong nhng nm u ca thp k 70 ca th k
XX, M vn l th trng tiu th my thu hnh mu c ln. Trong thi gian ny ngi tiu dng
M xut hin xu hng thch my thu hnh c nh c cht lng cao. Cc cng ti ca M khng
nhn ra nhu cu ny ca ngi tiu dng, h vn tip tc sn xut cc my thu hnh c ln, t quan
tm n vic nng cao cht lng sn phm. Trong khi cc cng ti ca Nht nh Sony v
Matsushita nhanh chng pht hin ra nhu cu ny ca ngi tiu dng M v chp ly c hi. H
bt u sn xut cc my thu hnh c nh, c cht lng cao tung ra th trng rng ln ca M
v rt thnh cng. Khi cc nh sn xut my thu hnh M phi nhng li th trng ca
mnh cho cc nh kinh doanh Nht Bn.
Nghin cu s thay i nhu cu ca ngi dn cn l c s cho nhng ngi lnh o cc
doanh nghip i mi mu m, hnh thc ca sn phm hng ho, cch thc phc v khch hng
p ng kp thi v trng nhu cu ca h. Chng hn, hng xe hi Toyota ca Nht Bn rt
thnh cng trong vic cnh tranh vi cc hng t khc trn th trng t th gii nh i mi
sn phm p ng nhu cu ca ngi tiu dng. Ngi ta tng kt l hng xe Volkswagen qua
17 nm (1974 1991) ch i mi moden ca xe Golf l 3 ln, trong khi hng Toyota i
moden ca xe Corola ti 5 ln. cnh tranh, hng in t Sony c mi tun a mt sn phm
mi. Hng ng h Seiko trung bnh c mi thng a ra th trng 60 loi ng h mi. V
ung, mi nm Nht Bn xut hin 300 sn phm mi.
Vic ci tin a ra cc sn phm mi trn th trng xut pht t s xut hin cc nhu
cu mi ca cc tng lp x hi. Khi x hi cng pht trin th s tn ti ca cc nhu cu cng
ngn, s bin i ca cc nhu cu trong h thng nhu cu ca con ngi din ra cng nhanh hn.
iu quan trng l lm th no nhng ngi lnh o pht hin ra iu ny p ng kp thi.

Created by AM Word
2
CHM

II. NG C LM VIC

Cng vi yu t nhu cu, ng c l mt yu t tm l quan trng ca nhng ngi tha
hnh m ngi lnh o cn hiu v nm c bin n tr thnh ng lc lm vic ca cc
thnh vin trong t chc.
1. Khi nim
150
ng c l ci thc y hnh ng, gn lin vi vic tho mn nhu cu ca ch th, l ton
b nhng iu kin bn trong v bn ngoi c kh nng khi dy tnh tch cc ca ch th.
ng c l nguyn nhn, l c s ca s la chn hnh ng ca cc c nhn v nhm trong
t chc. ng c ca con ngi gn lin vi nhu cu v c hnh thnh t nhu cu. Khi nhu cu
gp i tng v c iu kin tho mn th tr thnh ng c ca ch th.
2. Cc hc thuyt v ng c lm vic
Trong Tm l hc t chc v lao ng c mt s hc thuyt nghin cu v ng c lm
vic ca con ngi. C th nu ra mt s hc thuyt sau.
2.1. Hc thuyt v th bc ca nhu cu
Hc thuyt v th bc ca nhu cu c Maslow a ra nm 1943 (Paul E. Spector, 2000).
y l mt trong nhng hc thuyt chnh v ng c ca con ngi. Maslow phn chia nhu cu
ca con ngi thnh nhu cu sinh l, nhu cu x hi v nhu cu tm l, trong nhu cu sinh l
c xp mc thp nht v nhu cu tm l c xp mc cao nht. S phn loi ny c th
hin qua s sau:
S 6: H thng th bc ca nhu cu theo thuyt ca Maslow

151

Ngun: Psychology Applied to Work, Paul M. Muchinsky, 1996.
- Mc th nht - Nhu cu sinh l. y l nhng nhu cu c bn con ngi duy tr s tn
ti ca mnh. l cc nhu cu: n, ung, , ng, tho mn tnh dc. Theo Maslow, khi m cc
nhu cu c bn ny cha c tho mn th cha xut hin cc nhu cu khc, hoc nu c th cc
nhu cu khc cng khng c tc dng thc y hot ng ca con ngi. Nhng nhu cu ny c
xp mc thp nht.
- Mc th hai - Nhu cu an ton. l cc nhu cu c m bo an ton v thn th,
vic lm, ti sn, thc n, nh .
- Mc th ba - Nhu cu x hi. l nhu cu giao tip vi nhng ngi khc v mong
mun c ngi khc tha nhn.
- Mc th t - Nhu cu c tn trng. Khi c nhn l thnh vin ca cc nhm x hi,
c nhn mun c nhng ngi khc tn trng, mun c quyn lc, uy tn, v th, lng t tin
trong t chc.
- Mc th nm - Nhu cu t khng nh. l nhu cu mun th hin kh nng ca
mnh trong cc t chc, cc nhm x hi. Nhu cu ny c xp mc cao nht.
2.2. Hc thuyt tn ti, quan h thn thit v pht trin (E R G)
Hc thuyt tn ti, quan h thn thit v pht trin - ERG (Existence, Relatedness, Growth)
do Alderfer a ra vo nm 1969. Hc thuyt ny c gng khc phc mt s hn ch trong hc
thuyt th bc nhu cu ca Maslow. Trong hc thuyt ny c ba loi nhu cu c rt ra t nm
loi nhu cu trong hc thuyt ca Maslow.
Nhu cu tn ti l nhng nhu cu thit yu ca con ngi - cc nhu cu sinh l nh n, ung,
mc.
Nhu cu v cc quan h thn thit tng t nh nhu cu x hi, nhu cu c tn trng
trong hc thuyt ca Maslow. l nhu cu giao tip vi nhng ngi khc nh gia nh, bn b,
ng nghip, cp trn...
Nhu cu pht trin l nhu cu sng to, nhu cu mun c cng hin ca c nhn. Ni cch
khc, l nhu cu mun khng nh v th hin mnh trong mi trng sng.
152
Ba loi nhu cu ny trong hc thuyt ca Alderfer th hin theo th bc t thp n cao.
u tin con ngi phi tho mn cc nhu csinh l tn ti, sau mi n cc nhu cu x hi v
nhu cu khng nh bn thn.
S 7: Hc thuyt tn ti, quan h thn thit v pht trin ca Alderfer

Ngun: Industrial and organization Psychology, Paul E. Spector, 2000.
2.3. Hc thuyt hai yu t
Hc thuyt hai yu t ho Herzberg a ta nm 1968 da trn quan im cho rng ng c
lm vic ca con ngi c xut pht t chnh cng vic, ch khng xut pht t nhng phn
thng hoc cc iu kin lm vic.
Theo hc thuyt ny, cc nhu cu i vi cng vic ca con ngi da trn hai yu t. Bn
cht c tnh cht sinh vt ca con ngi, n cng ging nh cc nhu cu sinh l v yu t th hin
mc cao hn, l s pht trin v mt tm l ca con ngi. Nhng kha cnh ca cng vic
lin quan n cc nhu cu sinh hc c gi l cc yu tlsc kho. Cc yu t ny gm: tin
cng, bo him, ng nghip, cc chnh sch ca t chc... Cc kha cnh lin quan n cc nhu
cu pht trin c gi l cc yu t ng c Cc yu t ny gm: tnh tch cc, s tha nhn,
trch nhim v bn cht ca chnh cng vic.
Theo Herzberg, cch thc to ra ng lc lm vic cho ngi lao ng l tho mn cc
yu t ng c mt cch ph hp ngi lao ng. Cc yu t sc kho khng dn ti vic hnh
thnh ng lc lm vic ca ngi lao ng. Cc yu t ng c c th dn ti s tho mn ca
ngi lao ng v cc yu t sc kho khng th dn ti s tho mn ca nhng ngi tha hnh.
Nh vy, trong hc thuyt hai yu t ca mnh, Herzberg nh gi cao cc yu t ng c
(cc nhu cu tm l) ca con ngi trong t chc. N l c s chnh to ng lc lm vic ca
cc c nhn.
2.4. Hc thuyt v s thc y
Hc thuyt v s thc y phn nh s nh hng ca cc phn thng hoc s thc y
n hiu qu ca hnh vi. y l mt hc thuyt v ng c. N gii thch hnh vi nh l kt qu
tc ng ca cc phn thng trc .
153
Quan im chnh ca Hc thuyt v s thc y l c ch ca s nh hng (Thorndike,
1913). iu ny c ngha l hiu qu ca hnh vi s tng ln khi cc phn thng hoc s thc y
tng. Tri li, hiu qu thc t ca hnh vi gim khi ngi lnh o trng pht hay ngc i.
Hnh vi c hnh thnh khi c s kt hp hoc h tr ca cc yu t thc y. Ni cch khc, cc
phn thng l cc iu kin ngu nhin i vi hiu qu ca hnh vi ngh nghip. Trong bi cnh
ca cng vic, vic thc hin cc hnh vi ph hp (p ng yu cu ca t chc) s tng ln khi
cc mc ca phn thng i vi cng vic tng.
Phn thng c th l tin hoc c th l nhng li khen. Cc phn thng ny c th do t
chc a n cho ngi lao ng hoc c th thng qua chnh cng vic (chng hn, to vic lm
cho ngi lao ng tng thu nhp). T chc c th quy nh tin thng cho s hon thnh tt
cng vic ca ngi tha hnh hoc chnh s hon thnh tt cng vic ca nhng ngi tha hnh
ni nn hiu qu tc ng ca s thc y hay phn thng.
c mt s nghin cu v hiu qu ca cc phn thng. Stajkovic v Luthans (1997)
phn tch 19 cng trnh nghin cu v hiu qu ca phn thng i vi hnh thc bng tin v
khen ngi i vi con ngi trong qu trnh lm vic. Cc nghin cu ny cho thy, h thng phn
thng lm tng 17% hiu qu thc hin cng vic ca ngi lao ng. Kt qu nghin cu
cng cho thy, v c bn phn thng c th lm tng hiu qu thc thi cng vic ca ngi lao
ng vi mt s iu kin, song trong mt s trng hp s thc y ngi lao ng li khng
xut pht t t chc, m do mt s ngi lao ng khc thc hin hay do tc ng ca mi trng
lm vic.
Mt s t chc ng dng cc nguyn tc ca Hc thuyt v s thc y tc ng n
hnh vi ca ngi lao ng.
2.5. Hc thuyt v s mong i
Hc thuyt v s mong i ra i vo nhng nm 30 ca th k XX, nhng vo thi gian
ny n cha phi l hc thuyt v ng c lm vic. Vroom (1964) a Hc thuyt v s mong
i vo lnh vc nghin cu ng c. Sau 30 nm, Hc thuyt v s mong i tr thnh hc
thuyt v ng c ni ting v thnh hnh nht trong Tm l hc cng nghip v t chc (Paul M.
Muchinsky, 1997).
Hc thuyt v s mong i c gng gii thch cc phn thng vi t cch l ng lc
nh hng nh th no n hnh vi ca con ngi thng qua nhn thc ni ti ca c nhn. Nu
Hc thuyt v s thc y ch l gii vai tr ca cc yu t thc y i vi vic hnh thnh hnh vi
lm vic ca con ngi, cn Hc thuyt v s mong i l gii khi no v ti sao li dn ti hnh
vi lm vic ca con ngi. T tng c bn ca hc thuyt v s mong i l con ngi s c
ng lc lm vic khi h tin rng hnh vi ca mnh s c khen thng hoc kt qu vic lm
ca mnh s c ngi lnh o v t chc cn. Nu h bit cc phn thng ca t chc l ngu
nhin th h s khng c ng lc thc hin hnh vi ca mnh. Khi ngi lao ng khng cn
nhng phn thng ngu nhin th h cng khng c ng lc lm vic.
154
Khi ng dng Hc thuyt v s mong i vo nghin cu ng c, Vroom a ra cng
thc: ng c hoc ng lc lm vic c hnh thnh t ba yu t ca nhn thc v c biu
din bng cng thc sau:
Force =Expectancy x (Valences x Instrumentalities)
Paul M. Muchinsky (1997) cho rng Hc thuyt v s mong i c nm yu t chnh, trong
c bn yu t tham gia vo cng thc ca Vroom.
- Th nht, Force th hin tng s ng c ca c nhn trong vic thc hin cng vic hoc
s thc hin.
- Th hai, Expectancy l mong mun ch quan ca c nhn v kh nng thc hin hnh vi
ca mnh.
- Th ba, Valence l gi tr kt qu cng vic ca c nhn c tha nhn hoc phn thng
i vi c nhn. N th hin phm vi mong mun ca c nhn.
- Th t, Instrumentality l kh nng (mang tnh cht ch quan) dn ti hnh vi ca ngi
lao ng - nhng hnh vi m kt qu ca n s c ban thng. Instrumentality cng c xem
l mc v mi lin h gia vic thc hin nhim v v kt qu ca cng vic (P. M.
Muchinsky, 1997). Theo Paul E. Spector (2000), i vi mi tnh hung t ra, cc yu t Valence
v Instrumentality l rt phc tp. Mi sn phm ca cp yu t Valence - Instrumentality l tng
s - tng s phc hp ca s mong i (Expectancy) dn ti s im ca ng c ca c nhn
(Force). Nu s im ca ng c cao th c nhn s c ng c lm vic dn ti mt kt qu
tt. Nu s im ca ng c thp th c nhn s c khng c ng c lm vic dn ti mt kt
qu tt.
- Th nm, Job Outcomes. Theo P. M. Muchinsky (1997), c mt yu t na trong hc
thuyt v s mong i l yu t kt qu cng vic (Job Outcomes) l nhng ci m t chc c th
mang li cho nhng ngi lao ng nh: tin cng, s thng tin, cc ngy ngh (ngh ngy l,
ngh php...). V mt l thuyt th s lng nhng th m t chc c th mang li cho ngi lao
ng do nhng cng hin ca h l khng hn ch.
Nhng hc thuyt c trnh by trn y l s t trong nhiu hc thuyt nghin cu v
ng c lm vic ca cc nh tm l hc nc ngoi. Nhng hc thuyt trn phn tch v vn
: Ci g thc y ngi lao ng lm vic v n thc y nh th no? T cng cho thy
ngi lnh o cn phi lm g thc y ngi lao ng lm vic mt cch tch cc v c hiu
qu.
3. Ngi lnh o v ng c lm vic ca ngi lao ng
Vic tm hiu nm c ng c lm vic ca ngi lao ng v to iu kin hin thc
ho nhng ng c chnh ng ca h l mt yu cu trong hot ng qun l ca ngi lnh o
Khi tm hiu v ng c lm vic ca ngi lao ng, ngi lnh o cn ch mt s im sau:
155
- ng c l yu t thc y ngi lao ng lm vic. ng c iu chnh hnh vi ca
ngi lao ng. Ngi lao ng s lm vic tch cc hay khng tch cc, ho hng hay khng ho
hng, c trch nhim hay khng c trch nhim... tu thuc vo vic ngi lnh o pht hin v
hin thc ho ng c lm vic ca ngi lao ng nh th no.
- ng c lm vic ca ngi lao ng trong t chc l v cng phong ph v phc tp, v
ng c xut pht t nhu cu ca ngi lao ng. Khi nhu cu gp i tng v iu kin thc
hin th tr thnh ng c, m nhu cu ca con ngi th lun lun thay i. Khi mt nhu cu
c tho mn th li xut hin nhng nhu cu khc. H thng nhu cu con ngi l v tn.
Chnh v vy, mi ngi lao ng c nhng ng c lm vic khc nhau v cc thnh vin
khc nhau th ng c cng khc nhau. C c nhn th ng c lm vic l c thu nhp tt, m
bo i sng gia nh. C c nhn th lm vic c thng tin, c nhng v tr qun l nht
nh trong t chc, c c quyn lc v khng nh v th ca mnh trong t chc. C nhng
c nhn lm vic tt v lng t trng, v danh d ca mnh.
- i vi ngi lao ng, trong nhng thi im khc nhau th ng c lm vic cng khc
nhau. Khi mt c nhn mi vo c quan th ngi lm vic tt gy thin cm vi ngi lnh
o v mi ngi, hc hi v chuyn mn nghip v, v cc k nng lm vic. Sau anh ta c
gng lm vic c thu nhp cao hn, m bo cuc sng gia nh tt hn v i vi mt s
ngi th c v tr trong h thng qun l ca t chc, c quyn lc vi ngi khc...
iu quan trng i vi ngi lnh o l phi pht hin ra c nhng ng c bc xc,
quan trng nht i vi ngi lao ng gip h thc hin nu ng c ph hp vi li ch
ca t chc v x hi.
- Trong bi cnh ca nc ta hin nay, mt iu khc m ngi lnh o cn ch l bit
c yu t no thc y ngi lao ng, hiu qu nht, mnh m nht. Tm hiu thc t trong cc
c quan, doanh nghip nc ta hin nay cho thy ng lc lm vic ca a s ngi lao ng
hin nay vn l thu nhp. Bi v, lng ca ngi lao ng, nht l trong khu vc hnh chnh s
nghip cn thp, cha p ng c cc nhu cu chi tiu c bn ca ngi lao ng hng thng.
Khi thu nhp ca ngi lao ng c nng cao th h gn b vi c quan nhiu hn, lm vic tch
cc v c cht lng tt hn. Trong c ch bao cp, dng nh chng ta ch nhiu hn n cc
bin php kch thch bng tinh thn nh giy khen, cc danh hiu... Trong bi cnh ca nn kinh t
cn cha pht trin, ch ngha tp th cn chi phi ch yu v t nc cn chin tranh c lit th
cc hnh thc kch thch nh vy pht huy c hiu qu cao. Song, trong bi cnh mi hin nay
ca nn kinh t th trng, con ngi sng thc t hn th hiu qu ca cc bin php kch thch
tinh thn trn khng cn tc ng mc cao nh xa.
- Khi tm hiu ng c lm vic ca ngi lao ng, ngi lnh o cn phn bit nhng
ng c no l chnh ng v ng c no l cha chnh ng. ng c lm vic chnh ng l
ng c kt hp mt cch hi ho gia li ch ca c nhn v li ch ca tp th, phm vi rng
hn, n phi hi ho vi li ch ca x hi. ng c lm vic khng chnh ng l ng c ch
xut pht t li ch ca c nhn m khng ph hp vi li ch chung ca t chc. N mang tnh
"v li" r rt. Nhng ng c nh vy s khng c a s thnh vin ca tp th ng h. iu
156
ng ch l nhiu c nhn c ng c v li thng tm cch lm va lng ngi lnh o
thc hin cc ng c ca mnh. y l mt biu hin ca hin tng " d, "cnh hu trong mt
s c nhn nc ta hin nay. Mt minh chng in hnh cho hin tng d v ng c khng
chnh ng l v tiu cc PMU 18 ca B Giao thng vn ti m chng ta c dp cp
trn.

Created by AM Word
2
CHM

III. KH CHT

1. Khi nim
Trong Tm l hc, kh cht (cn c gi l tnh kh) c xem l cc c tnh ca s biu
hin nhn cch, ph thuc vo nhng c im bm sinh v cc c im c th con ngi.
Theo I.P. Paplov, kh cht l c im chung nht ca mi con ngi, l c im c bn
ca h thn kinh, to ra cc din mo nht nh ca ton b hot ng mi c th.
con ngi, v no lin kt v iu chnh hot ng trong v bn ngoi c th, iu chnh
cc mi lin h ca c th vi mi trng xung quanh. Hot ng ca v no nhng ngi khc
nhau c nhng c im ring, chng th hin s khng ging nhau v cc mi quan h gia
cng tnh cn bng, tnh linh hot ca cc qu trnh thn kinh c bn. Thuc tnh c th l
bm sinh, c th do rn luyn.
Ba trm nm trc Cng nguyn, nh trit hc c i Hi Lp Hipcrt tm hiu cc qu
trnh thn kinh ca con ngi thng qua vic quan st cc hnh vi phong ph ca h v ng
phn ra bn loi tnh kh: Tnh kh si ni, tnh kh u t, tnh kh linh hot v tnh kh im tnh.
Nm 1863, nh sinh hc v tm l hc Nga I.M.Xechnp vit cng trnh "Nhng phn
x ca no". Trong cng trnh ny, Xechnp a ra t tng v tnh phn x tm l v s iu
chnh tm l ca hot ng. T tng ny ca ng c nh sinh l hc I.P. Paplov pht trin trong
xy dng hc thuyt v hot ng thn kinh cp cao. Trong hc thuyt ca mnh, Paplov a ra
nhng gii thch khoa hc v bn cht ca kh cht. ng cng phn ra bn loi ca h thn kinh,
trn c s cc dng thn kinh ny c bn loi kh cht tng ng (si ni, linh hot, u t v im
tnh). Nhng theo Paplov, kh cht con ngi khng phi l hn hp ca bn cht lng nh
Hipcrt quan nim m l s ho nhp ca cc qu trnh thn kinh. Kh cht, theo ng, to nn
nhng nt c bn ca nhng c im ring ca c tnh v hnh vi con ngi.
2. Cc loi kh cht c bn
157
Da vo bn dng hot ng ca h thn kinh theo hc thuyt ca Paplov, chia ra bn loi
kh cht sau:
2.1. Ngi si ni
V mt sinh l, ngi si ni c cc c im sau: H thn kinh mnh, hot ng cao, c ch
mnh, ng thi qu trnh hng phn cng mnh. Loi ngi ny c sc mnh, c nng lc, c
kh nng lm vic cao v hot ng trn phm vi ln.
Ngi c kh cht ny l ngi rt hng hi, y nhit tnh, d v nhanh bc tc. Loi ngi
ny say m cng vic, c ngh lc, c th dng nhit tnh ca mnh li cun ngi khc. Nhng
khi anh ta khng nhn c li ch g th d tr nn kh tnh v cu gt.
2.2. Ngi linh hot
Loi ngi c kh cht ny c h thn kinh mnh. Hai qu trnh hng phn v c ch u
cn bng. y l loi ngi linh hot nng ng, c t duy linh hot, lc quan, yu i. y l
ngi c kh nng lm vic tt, c hiu qu cao khi cng vic hp dn v thch th i vi h.
Ngi linh hot nhanh chng ho nhp vi mi ngi, yu i, d dng chuyn t hot
ng ny sang hot ng khc. Ngi c tnh kh ny khng thch cc cng vic n iu v
thng hiu danh.
2.3. Ngi im tnh
c im ca loi ngi ny l h thn kinh mnh, qu trnh hng phn v c ch bng
nhau, ging nh ngi linh hot. im khc ca ngi im tnh vi ngi linh hot l hai qu
trnh thn kinh trn t nng ng, tc l c sc ln. Loi ngi ny l ngi lao ng trm tnh,
bao gi cng im m, kin nhn v ngoan cng.
Khi h tham gia vo cng vic no th cn phi c thi gian chun b, ch khng th bt
tay lm vic c ngay. H thng l ngi chung thu vi bn b, rt t thay i cc thi quen
ca mnh.
H sng khng si ng v khng phn ng mnh trc nhng s kin ca cuc sng.
Trong ng x h im m, thn trng khng b xao nhng bi nhng chuyn nh nht. Ngi
im tnh kh thay i t loi cng vic ny sang loi cng vic khc, Pplp gi loi ngi ny l
"Nhng ngi lao ng sut i. Khng t ngi c tnh kh loi ny l nhng ngi th ng.
2.4. Ngi u t
loi ngi ny h thn kinh yu, rt kh quen v kh thch nghi vi nhng bin i ca
mi trng, sc chu ng yu, d b dao ng. Theo Pplp, i vi ngi c tnh kh u t th
mi hin tng ca cuc sng u l mt tc nhn c ch, c khi ngi khng tin vo ci g c,
158
khng hi vng vo iu g, ngi ch nhn thy nhng iu nguy him hoc t tt lnh trong
cng vic.
Ngi u t thng nht nht, mt bnh tnh trong hon cnh mi, trong nhng cuc gp g
mi vi ngi xa l. H l ngi khng thch giao tip, sng thin v nhng cm xc ni tm ko
di. H cng l ngi lao ng cn mn v cc k cn thn.
3. Ngi lnh o v vic s dng cc loi kh cht ca nhng ngi di quyn trong
hot ng qun l
Trong hot ng qun l, ngi lnh o cn hiu c kh cht ca nhng ngi di
quyn. y l vic khng n gin, v khng d dng ngi lnh o xc nh c nhng ngi
tha hnh ca mnh thuc loi kh cht g mt cch chnh xc. Song, nhng biu hin ca ng x
v cch thc lm vic ngi lnh o c th xc nh mt cch c bn c nhn thuc loi kh
cht no, ngi si ni, ngi linh hot, ngi im tnh hay ngi u t. iu ny rt quan trng.
V khi ngi lnh o hiu c kh cht ca h th s s dng nhng ngi di quyn mt cch
ph hp hn, hiu qu hn. Ngi lnh o khi hiu v kh cht ca nhng ngi tha hnh th
cn bit c nhng mt mnh v nhng mt hn ch ca mi loi kh cht pht huy mt mnh
v khc phc mt hn ch ca h. i vi mi loi kh cht c th, ngi lnh o cn ch cc
kha cnh sau:
Th nht, i vi nhng ngi c kh cht si ni th ngi lnh o cn bit pht huy cc
phm cht hng hi, nhit tnh, s say m cng vic, ngh lc, kh nng lm vic cao, phm vi hot
ng rng, kh nng li cun ngi khc ca h, nhng cng cn bit c mt hn ch ca
nhng ngi c kh cht ny l khi li ch c nhn ca h khng c p ng th d cu gt, tr
nn kh tnh. Loi ngi c kh cht ny thch hp vi cc cng vic i hi giao tip nhiu nh
giao dch, i ngoi, qung co, tip th, cc hot ng phong tro, on th... v khng thch hp
vi nhng cng vic i hi t m, cn thn nh tin hc, k ton, thng k...
Th hai, i vi nhng ngi c kh cht linh hot th ngi lnh o cn bit s dng cc
u im ca h nh: Nng ng, kh nng lm vic tt, t duy nhy bn, lc quan, d ho nhp
vi mi ngi, d thch nghi vi s thay i ca mi trng lm vic... Nhng loi ngi ny
cng ging nh nhng ngi si ni c th giao cc cng vic nh giao dch, i ngoi, qung
co, tip th, cc hot ng phong tro... Khng nn giao cho h nhng cng vic nh nghin cu,
th nghim, tin hc, thng k... c bit l phi giao cho h nhng cng vic ph hp vi s thch
vi h, nhng cng vic m h cm thy hp dn, khng nn giao cho h nhng cng vic n
iu. Cn hn ch nhng ngi ny tnh hiu danh, bnh thnh tch, hnh thc v ph trng.
Th ba, i vi nhng ngi c kh cht im tnh th ngi lnh o cn bit s dng tnh
cn thn, im m, kin nhn, tinh thn trch nhim cao ca h. Nhng ngi lnh o cn khc
phc tnh km nng ng, s chm chp v qu cu ton, trm tnh, th ng ca h. i vi
nhng ngi ny khng nn giao cc cng vic i hi giao tip nhiu, i hi s nng ng nh
i ngoi, qung co..., nn giao cho h mt cng vic n nh v ph hp vi nhng mt mnh
ca h, nhng cng vic i hi s cn thn, t m nh lm vic trong phng th nghim, tin hc,
159
thng k, k ton, lu tr, bin tp... Vi nhng ngi c loi kh cht ny khi giao cng vic nn
dnh cho h thi gian chun b, khng nn thay i nhiu v cng vic i vi h.
Th t, i vi nhng ngi c kh cht u t th ngi lnh o cn bit s dng c tnh
cn mn, cn thn ca loi ngi ny v giao cho h nhng cng vic thch hp vi cc c tnh
trn. y l loi kh cht c nhiu im hn ch m ngi lnh o cn nm c nh: kh nng
thch nghi vi nhng bin i ca cng vic v mi trng thp, kh nng chu ng thp, kh
nng giao tip km do hay nht nht, d dao ng v d mt bnh tnh, thiu nim tin vo bn
thn... i vi nhng ngi ny kh c th giao cho nhng cng vic quan trng, phc tp, i hi
s c gng n lc cao. c bit, vi h ngi lnh o cn phi kho lo trong ng x, nht l khi
nhn xt, nh gi. Mt nh qun l M k li rng, khi ng ta xung kim tra nh my thy mt
cn b lm vic khng tt lm, lin ph bnh anh ta ngay trc m ng cng nhn. Chng may,
ngi cng nhn ny thuc loi u t anh ta khng chu ni s ph bnh v khng lm vic
na. Ngi cn b qun l ny rt kinh nghim, ch tm s ring vi anh ta, t , ngi cng
nhn ny tip tc lm vic v lm vic tt hn nhiu.
Vi ngi lnh o khng nn t ra cu hi, tnh kh no l tt nht? t vn nh vy l
khng hp l, khng nn khng nh tnh kh no tt, tnh kh no xu v hn na, khng nn da
trn c s m rt ra kt lun v con ngi, v kh nng ca h trong hot ng. Tnh kh khng
xc nh o c x hi ca con ngi. iu quan trng l ngi lnh o phi bit s dng cc
u im, khc phc hn ch ca mi loi kh cht ca nhng ngi di quyn trong vic s dng
h. lm c iu ny, i hi ngi lnh o phi su st, quan tm v lng nghe nhng
ngi b lnh o. Phong cch quan liu, mnh lnh trong qun l s lm cho ngi lnh o
khng hiu v khng s dng c cc kh cht ca nhng ngi tha hnh trong vic thc hin
cc mc tiu ca t chc.
C th ni vic hiu bit v quan tm n tnh kh ca cc thnh vin tp th trong qu trnh
t chc hot ng tp th v gio dc l mt yu cu i vi nhng ngi lm cng tc qun l.

Created by AM Word
2
CHM

IV. TNH CCH

1. Khi nim tnh cch
Mt thuc tnh tm l quan trng na ca con ngi m nhng ngi lnh o cn hiu
c l tnh cch.
Tnh cch theo ting Hi Lp c c ngha en l ng tin bc c c rt cng v bn.
160
T gc ca khoa hc tm l, tnh cch c nh ngha nh sau: Tnh cch l s kt hp
c o, c bit nhng c im tm l tng i n nh, biu hin thng xuyn ca c nhn v
c th hin mt cch tng i c h thng trong cc hnh vi, hnh ng v c ch ca con
ngi.
Ni cch khc, tnh cch l tng hp nhng c im tm l n nh nht ca mi c nhn.
Tnh cch ca con ngi th hin tnh nht qun v nhu cu v s thch, kht vng v mc ch,
tm th, t tng v o c, tnh cm v ch... trong quan h v hnh vi ca c nhn.
2. Mt s nt tnh cch c bn v biu hin ca tnh cch trong cuc sng
Tnh cch ca con ngi gm nhng nt tnh cch tch cc v nhng nt tnh cch tiu cc.
C nhng ngi cc nt tnh cch tch cc vt tri so vi nhng nt tnh cch tiu cc. Ngc
li, c nhng c nhn th nhng nt tiu cc li l ch yu. C th nu ra mt s nt tnh cch c
bn ca con ngi nh:
a) Cc nt tnh cch tch cc: chn thnh, dng cm, tn ty, c k lut, cn c, chu kh, c
ch, c kh nng chu ng gian kh, v tha, quan tm n ngi khc, nng ng, tho vt...
b) Cc nt tnh cch tiu cc: hn nht, di tr, th , v k lut, li nhc, thiu ch vn
ln, ch k, th ng... Nu mt ngi c nhn nh l tho vt, th bt c trong tnh hung no
nt tnh cch ny cng c th hin.
Tnh cch c th hin trong trong cc mi quan h ca con ngi vi mi trng xung
quanh:
- Trong quan h vi ngi khc tnh cch th hin s ci m hay kn o, chn thnh hay
gi di, lch s hay th l, quan tm hay v trch nhim...
- Trong quan h vi cng vic tnh cch th hin tinh thn trch nhim hay thiu trch
nhim, t nguyn hay bt buc, cn c hay li nhc, sng to hay tr tr...
- Trong quan h v vn vt cht tnh cch th hin ch rng ri hay keo kit, tit kim
hay lng ph, cn thn hay cu th...
- Trong quan h vi bn thn tnh cch th hin c tnh khim tn hay t ph, t tin hay
t ti, chi chut hay lum thum...
iu quan trng l nhng ngi lnh o phi nm c nhng nt tnh cch ca nhng
ngi di quyn c th hin qua cc mi quan h nh th no, u l nhng nt tnh cch tch
cc, u l nhng nt tnh cch tiu cc trong cc quan h ny, nhng nt tnh cch tch cc l
chnh hay nhng nt tiu cc l chnh. Khi nm c nhng nt tnh cch tch cc v tiu cc ca
ngi tha hnh, ngi lnh o c th tm cc bin php khc phc nhng nt tnh cch tiu cc
v pht huy nhng nt tnh cch tch cc.
161
iu cn lu l vic khc phc nhng nt tnh cch tiu cc ca nhng ngi lao ng l
cng vic khng d dng, khng n gin. Bi v, tnh cch l c im tm l n nh, bn vng
ca con ngi, n khng th d dng thay i trong mt thi gin ngn. Do vy, trong cng tc
gio dc ngi lao ng khc phc nhng nt tnh cch tiu cc i hi ngi lnh o phi
kin nhn, bit thuyt phc, kt hp gia gio dc v nhng bin php x l kin quyt khi cn
thit. Thng qua gio dc, ngi lnh o c th hn ch nhng nt tnh cch tiu cc ca mt c
nhn.
Nn nm c cc nt tnh cch ca ngi lao ng ngi lnh o giao nhim v cho
h mt cch ph hp. Khng th giao nhng cng vic quan trng cho mt c nhn v k lut
Ngi lnh o khng ch tnh n cc nt tnh cch ca c nhn khi giao nhim v cho h, m
cn phi bit kt hp cc tnh cch khc nhau trong mt t chc. C th phn cng nhng ngi
lm vic cn thn, nhng hi chm chp vi nhng ngi hng hi nhng nhiu khi thiu chn
chn trong mt b phn lm vic. S b tr ny s lm cho cng vic c thc hin tt hn.
Mt im na m ngi lnh o cn ch l con ngi, tnh cch c quan h cht ch
vi ch. Mt ngi c tnh cch yu t th kh c th c ch mnh m, hay mt ngi c tnh
cch cng rn th cng thng l ngi c ch st , ngi khng ch cng rn trong khi lm
mt vic g , m lun lun tm cch vt mi tr ngi t c mc ch ca mnh. y cng
l mt.c s ngi lnh o giao nhim v c th hay bt nhng ngi di quyn vo cc
v tr qun l ca t chc.
3. nh hng ca tnh cch n hot ng thc tin ca con ngi
Tnh cch c nh hng v in du ln ton b hnh vi ca c nhn. Mt ngi si ni, nng
ng th s hon thnh cc nhim v c giao mt cch nhanh chng. Mt ngi c thc trch
nhim v tinh thn k lut km th kh th hon thnh cng vic c giao mt cch c cht lng
tt. Mt ngi ho hip, v tha th lun sn sng gip v sng v ngi khc...
Trong khun kh nghin cu ca ti cp Nh nc v cc c im tm l ca cc dn
tc Ty Nguyn v Ty Nam B (2004 - 2005) chng ti pht hin ra ngi Kinh hai khu vc
ny c nhiu nt tnh cch tch cc, nhng nt tnh cch ny nh hng trc tip n s pht trin
kinh t ca cc gia nh ngi Kinh v s pht trin kinh t x hi ca hai khu vc ny ni chung.
Ngi Kinh khu vc ny c nh gi cao cc nt tnh cch nh khn ngoan, nhanh
nhn, gii giang, c ch vn ln thot khi i ngho, cn c chu kh v tit kim. Nhng
phm cht ny c th bc cao nht trong s cc nt tnh cch c kho st. y l nhng phm
cht c th m bo cho cng ng dn c ny c kh nng t chc sn xut v pht trin tt kinh
t gia nh (S liu bng 8).
Nhng phm cht tm l ny l c s to nn nng lc sn xut kinh doanh tt v mc
sng kh tt ca ngi Kinh Ty Nguyn.
162
Trong s cc nt tnh cch ca ngi Kinh c cc dn tc Ty Nguyn nh gi cao th
nt tnh cch c ch vn ln thot khi i ngho c nh gi cao nht. Nt tnh cch ny
c biu hin nh sau:
Ngi Kinh khi di c n Ty Nguyn, c bit l sau 1975 l nhng gia nh thuc din
kh khn, i xy dng vng kinh t mi hoc di c t do. H n y vi mt s vn t i hoc
nhiu gia nh khng c vn ban u, nhng vi bn cht cn c, chm ch v cn kim, cc h gia
nh ngi Kinh tng dn vn tch lu ca mnh. Mt khc, h bit tnh ton trong sn xut H
dng s vn ban u mua t ca cc dn tc bn a trng c ph. S t canh tc tng ln
hng nm, iu cng c ngha l tng thm thu nhp. Cc gia nh ngi Kinh nhanh chng
tip thu c k thut chm bn c ph, cao su, u h tiu. Phm cht ny ca ngi Kinh
c hnh thnh qua cc thi k lch s ca dn tc.
Ngoi vic mua t sn xut, ngi Kinh nhanh chng nhn ra hiu qu ca vic thu
gom, mua ht c ph ca gia nh cc dn tc bn cho cc cng ti nh nc. Hot ng ny
em li hiu qu kinh t ln cho ngi Kinh.
Bng 8: S nh gi v cc nt tnh cch ca ngi Kinh Ty Nguyn
TT Cc nt tnh cch
nh gi ca cc dn tc
(%)
Th bc
1 Khn ngoan 85.2 4
2 Nhanh nhn 88.9 3
3 Gii giang 91.0 1
4 Cn c, chu kh 79.8 5
5 Tt kim 79.6 6
6
C ch vn ln thot
khi i ngho
91.0 1
7 Tht th 24.8 8
8 D gn 57.5 7
9 Rt r, e thn 10.7 9

163
Cng vi hot ng sn xut l hot ng dch v phc v cuc sng hng ngy ca cc dn
tc ti cc bun lng. Hot ng ny cng em li hiu qu cao, v cc cc t chc thng nghip
quc doanh hu nh khng hot ng.
Mt vn cn c l gii l: Nt tnh cch c ch vn ln thot khi i ngho ca
ngi Kinh c hnh thnh nh th no? Nghin cu cc ti liu ta thy s hnh thnh phm cht
tm l ny ph thuc rt nhiu vo mi trng sng, vo iu kin t nhin v kinh t ca chng
ta.
Nhn li lch s dn tc ta thy t nc ta tuy c nhiu iu kin thun li v a l v t
nhin, song chng ta cng lun lun phi i mt vi nhiu thch thc. l iu kin thin nhin
kh hu khc nghit (bo lt, hn hn, su bnh, gi rt, chin tranh...), cng vi nn kinh t tiu
nng vi k thut lc hu, vi t duy nh l, manh mn l nhng yu t dn ti nng sut thp, thu
nhp thp v i sng kh khn. C th ni ngi nng dn xa lun lun phi i mt vi i
ngho, thiu thn v vi bao kh khn vt v. Chnh mi trng sng y khc nghit hnh
thnh nn con ngi Vit Nam mt nt tnh cch, mt phm cht tm l: l ch vn ln
khc phc kh khn, thot khi i ngho. Kht vng v mt cuc sng y m no th hin
rt r trong suy ngh v hnh ng ca ngi dn Vit. Song trong mt thi k di ca lch s, kht
vng ny b km nn. l t tng xem nh khoa hc k thut (ly kinh nghim lm chnh) v t
tng Nho gio nh gi thp hot ng thng mi (S, Nng, Cng, Thng), cng vi ch
ngha bnh qun, ch ngha tp th khng to iu kin cho ch ny c c hi pht trin. T
khi chng ta thc hin cng cuc i mi, m ca, hi nhp khu vc v quc t th ch vn ln
thot khi i ngho c nhiu c hi v iu kin tr thnh hin thc.
Khi ngi Kinh di c n Ty Nguyn - mnh t mu m, thun li cho vic trng trt
(nht l trng cc cy cng nghip) th ch vn ln thot khi i ngho c iu kin bc l v
th hin, nht l thot khi cuc sng ngho i ca cc gia nh trc khi di c n mnh t
cao nguyn ny.
Mi trng sng kh khn, khc nghit m chng ta phn tch trn cng l mt iu kin
quan trng hnh thnh phm cht cn c, tit kim ca ngi Vit Nam. T lu nhn dn ta
c quan nim "c ma ch ph ng khoai, n khi tht bt ly ai bn cng". Ngi nng dn
lun lun lo lng n s mt ma, n nhng bt trc c th xy ra trong cuc sng. Do vy, trong
suy ngh ca h tit kim, cht chiu l cn thit trong cuc sng. Khi di c n Ty Nguyn, iu
kin sn xut thun li, sn xut ca ngi Kinh cng ngy cng pht trin, thu nhp, mc sng
tng ln, nng ngi Kinh vn gi c c tnh tit kim, cn c. H cho nh l mt iu kin
cn thit c mt cuc sng tt hn, thot khi i ngho v vn ln l giu.
V cc nt tnh cch ca ngi Kinh vng ng bng sng Cu Long, kt qu nghin cu
cho thy:
Ngi Kinh chim a s khu vc vng ng bng sng Cu Long, sang ch yu bng sn
xut nng nghip l chnh, c tham gia hot ng kinh doanh, nhng hot ng ny mc thp
164
hn nhiu so vi hot ng sn xut nng nghip. c im hot ng thc tin ny c nh hng
ln n tnh cch ca ngi Kinh khu vc ny.
Phn tch s liu bng 2 cho thy ngi Kinh vng ng bng sng Cu Long c nh
gi cao cc nt tnh cch nh: cn c, quan tm n ngi khc, nhanh nhn, tho vt, khn
kho, bit tnh ton.
Ni v tnh cn c ca ngi Kinh vng ng bng sng Cu Long chng ta cn phn tch
v tin trnh nh c v khai ph ca ngi Kinh khu vc ny.
Ngi Kinh n nh c v khai ph vng t ng bng sng Cu Long vo th k XVII.
H l nhng ngi nng dn v th th cng ngho kh cc tnh pha Bc do khng chu ni s
p bc, bt lt tn bo ca giai cp phong kin, ca hu qu t chin tranh Trnh - Nguyn vo khu
vc ny tm ng sinh sng. Vng ng bng sng Cu Long khi y vn l vng t hoang vu
cha c khai ph, dn c tha tht. Sau ngi Kinh di c n ngy cng nhiu. Cho n th
k XVIII, lp c dn mi n ch yu l ngi Kinh t chn n nhiu ni ca vng ng
bng sng Cu Long.
iu ng ni y l t ai Nam B vo th k XVII, XVIII l rng hoang c rm, trng
thp snh ly, cho nn trong qu trnh khai hoang, sn xut ngi dn va phi ng u vi s
khc nghit ca thin nhin, va phi chng li cc th d, c su, mui, rn rt, cng nh nhiu
th bnh tt him c. Nhiu cu ca dao ni v vng t ny thi by gi cn lu truyn li n
ngy nay nh: "n y t nc l lng, con chim ku phi s, con c vng phi kinh" (Thch
Phng, H L, Hunh La, Nguyn Quang Vinh, 1992).
Bng 9: Cc dn tc nh gi v cc nt tnh cch ca ngi Kinh vng ng bng sng
Cu Long
TT
nh gi
cc nt tinh cch
nh
gi ca
ngi
Hoa
(%)
nh gi
ca ngi
Kh me
(%)
nh gi
ca
ngi
Chm
(%)
Chung
Th
bc
1 Bit tnh ton 67.0 88.7 91.4 82.3 3
2 Bit tn dng c hi 59.1 82.5 86.4 76.0 7
3 Khn kho 73.9 84.0 88.9 82.2 4
4 Nhanh nhn, tho vt 72.2 85.5 87.7 81.8 5
5 Tit kim 53.9 71.2 61.7 62.2 8
6 Cn c 78.3 84.6 93.8 85.5 1
165
7 Tht th 46.1 43.0 37.0 42.0 10
8 V tha, lng 46.1 51.3 38.3 45.2 9
9 Quan tm n ngi
khc
78.3 84.6 93.8 85.5 1
10 Ci m 78.3 84.6 93.8 77.0 6
11 Rt r, kn o 33.7 31.9 29.8 31.8 11
Mi trng thin nhin vng ng bng sng Cu Long c cha ng nhng yu t thun
li v c nhng kh khn thch thc. Chng hn, t ai mu m gip cho trng cy tt, nhng
cng l mi trng thun li cho c di pht trin. Tnh trng ngp ng vo ma ma, thiu nc
ngt vo ma kh l iu kin thun li cho nhiu loi chut b, su bnh ph hoi ma mng pht
trin. Trong thi k u khai ph, v cc im v hoang thng nm lt gia vng hoang vu rm
rp, nn ngi dn lun lun phi ng u vi hm beo, c su, rn rt. Mt khc, sau khi khai
hoang v t xong th canh tc nh th no cho hiu qu li l mt vic khng n gin. Vic la
chn phng thc canh tc cho thch hp vi mi loi rung, la chn cc loi ging la ph hp
vi tnh cht ca tng loi rung i hi phi c s sng to.
Bng tt c n lc ln lao v nhng sng kin phong ph trong lao ng, ch trong vng 200
nm (tnh n gia th k XIX) nhng c dn ngi Kinh v cc th h con chu ca h chinh
phc, ci bin mt cch c bn vng t ng bng sng Cu Long v thu c nhng kt qu
to ln.
C th ni, khai ph, to lp cuc sng mi vng ng bng sng Cu Long, ngi
Kinh t th h ny qua th h khc phi khc phc mun vn kh khn. V iu ny L Qu n
vit: "Nhng ngi di c ra sc cht ph cy ci, ct c rm, m mang t ai thnh nhng
vng t bng phng (L Qu n, Ph bin tp lc, trang 243). Chnh cuc khn hoang v cng
gian nan, vt v gp phn quan trng to nn c tnh cn c chu kh, cht chiu v sng
to, tit kim ca ngi Kinh vng ng bng sng Cu Long. iu ng ch l sau khi khn
hoang xong, vng ng bng sng Cu Long tr thnh vng t tr ph, rt thun li cho vic
canh tc v sinh sng ca ngi dn. C l v vy m s cn c, chu kh v c bit l tnh tit
kim gim i. Tri qua nm thng v th h khc nhau, s tiu pha thoi mi, t lo toan tr
thnh mt nt tnh cch ca ngi Kinh y.
Khi nh gi v tnh tit kim ca ca ngi Kinh vng ng bng sng Cu Long, cc
dn tc anh em: Hoa, Kh me v Chm nh gi khng cao. Nt tnh cch ny xp th 8 trong 11
nt tnh cch c kho st. iu ny cho thy ngi Kinh khu vc ny hin nay cha tht tit
kim trong sinh hot, t chc cuc sng hng ngy v trong t chc sn xut kinh doanh. iu ny
c l gii nh sau:
Khi ni n vng t Nam B, c mt thi ngi ta nhc ti mt vng t rng ri, ph
nhiu, c bay thng cnh, sng rch chng cht, y thc go, tm c. Cch y 50 nm, Nam B
166
tr thnh mt va la ln nht ng Dng. Kh hu Nam B li thun tin cho vic canh tc
nng nghip, cho sinh hot con ngi. Ni y ch c hai ma ma v kh, khng nng qu khng
lnh qu, gi bo, l lt cng t (Phan An, Nguyn Th Nhung). Trong ci thin nhin ho phng
y, con ngi sng thoi mi, t phi lo toan, t quan tm n vic tch lu, tit kim, phng thn.
C l v vy m hnh thnh cc th h ngi Kinh y nhng nt tnh cch nh sng thoi
mi, t lo toan, tit kim. V nt tnh cch ny hin nay cn th hin rt r ngi Kinh vng ng
bng sng Cu Long.
Mt nt tnh cch khc cng c nh gi cao ngi Kinh vng ng bng sng Cu
Long, l tnh ci m, quan tm n ngi khc. Hai nt tnh cch ny c xp th hai trong
11 nt tnh cch c kho st.
Tnh ci m ca ngi Kinh khu vc ny th hin ch trong giao tip, trong ng x h
c phn trc tnh, khng qu cu k, khng mang tnh nghi thc. H ci m hn, thong hn v
ni nh Trnh Hoi c th ngi Nam B cn c tnh trng ngha, khinh ti (theo sch Gia nh
thnh thng ch). V cng chnh v vy m ngi Kinh y khng tht khn kho (nt tnh cch
ny khc vi ngi Kinh Bc B). Nt tnh cch khn kho ch c xp th 6 trong 11 nt tnh
cch c kho st.
Do ngi Kinh vng ng bng sng Cu Long trong ng x c phn trc tnh, khng
qu cu k, khng mang tnh nghi thc, h ci m hn, thong t, cho nn h cng l nhng
ngi v tha, lng.
Mt s nt tnh cch cng c nh gi kh cao ca ngi Kinh vng ng bng sng Cu
Long l bit tnh ton, bit tn dng c hi, nhanh nhn, tho vt v y cng l nhng iu kin
quan trng h sn xut, kinh doanh tt, c bit l sn xut nng nghip. S hnh thnh cc nt
tnh cch ny c th c l gii nh sau:
Ngay t gia th k 18, sn xut hng ho pht trin, bun bn tr thnh mt hot ng
kinh t kh si ng Nam B. y, xut hin nhiu th t, t im bun bn sm ut, trong
mt s im tr thnh nhng trung tm thng mi v giao dch vi bn ngoi ni ting nh
thng cng C Lao Ph (thuc Bin Ho ngy nay), thng cng Si Gn (Ch Ln ngy nay),
thng cng H Tin, thng cng Bi Xu, ph ch M Tho... (Thch Phng, H L, Hunh
La, Nguyn Quang Vinh, 1992). c bit, vic bun bn thng cng C Lao Ph l trung tm
bun bn sm ut nht ca vng ng Nai - Gia nh trc nm 1776, theo s m t trong sch
Gia nh thnh thng ch th ni y "Lu qu i tng rc r bn sng, ng rng bng phng,
ngi bun t tp ng c, tu bin, ghe sng u chen ln nhau, cn nhng nh bun to y
th nhiu hn u ht" (Gia nh thnh thng ch, quyn 4, trang 28a). Vic bun bn y c
t chc kh bi bn, kho lo v mang tnh cht kinh doanh ln. Theo mt s tc gi khc nh
Phan An v Nguyn Th Nhung, hot ng kinh t hng ho t bn ngoi nh hng kh sm
n vng t v con ngi Nam B.
Ngoi cc thng cng, th t ni trn, mng li cc ch cng sm hnh thnh giao im
cc trc l ng thy hay ng b ni c cc bn hay cc s l hnh chnh. C th k ra cc
167
ch nh: ch ng Nai, ch Bn C, ch ng S, ch L, ch Bn Ln, ch Du Mit, ch Th
c, ch B Ria, ch Si Gn, ch Bn Ngh, ch Rch Ct, ch M Tho, ch Tr Vinh, ch Sa
c, ch Rch Gi v.v... cc ph th, ch no cng di do hng nng, lm, thu sn, la go,
cau, ng phn, st, ong, mui, yn so, hi sm, i mi, bng c, tht voi, da nai, da tru,
tm c, c, cua, s, ln, c mc, cc loi cy thuc, trm hng, vi vc v.v...
Vi nhng iu kin pht trin kinh t nh vy, ngi dn Nam B sm lm quen v
tham d vo hot ng kinh t hng ho, sm lm quen vi thng trng. y chnh l mt trong
nhng iu kin quan trng hng u hnh thnh nn kh nng bit tnh ton, bit tn dng c
hi, nhanh nhn, tho vt ca ngi Kinh Nam B ni chung v vng ng bng sng Cu Long
ni ring.
Mt c s khc hnh thnh nn cc nt tnh cch trn ca ngi Kinh vng ng bng
sng Cu Long l do h phi di c t cc ni khc n y khai khn t ai vi mun vn kh
khn tr ngi m chng ta c dp phn tch trn.
Phn tch v cc nt tnh cch ca ngi Kinh ti Ty Nguyn v vng ng bng sng Cu
Long cho ta thy c s hnh thnh v nh hng ca cc nt tnh cch ny n hot ng lao
ng sn xut v pht trin kinh t ca cc gia nh ngi Kinh hai khu vc ny. iu ny cng
cho thy nhng ngi lnh o cc a phng Ty Nguyn v vng ng bng sng Cu Long
cn bit khai thc nhng nt tnh cch tch cc ca ngi dn, s dng chng nh nhng yu t
ch quan quan trng pht trin kinh t ca cc gia nh v a phng, nhm xo i gim
ngho.
Vic phn tch cc nt tnh cch ca ngi Kinh trn cng cho thy s hnh thnh cc nt
tnh cch ca mt dn tc ph thuc rt ln vo mi trng sng, vo iu kin a l, t nhin.
Nh vy, gio dc v hnh thnh nhng nt tnh cch tch cc ca ngi lao ng, ngi lnh
o cn quan tm n vic xy dng mi trng lm vic v mi trng sng tch cc lnh mnh
v ph hp. Chng ta hon ton c th hnh thnh c ngi dn thc chp hnh cc chun
mc giao thng, thc gi gn v bo v mi trng (mt vn m ngi dn ca chng ta hin
nay cha c c), nu chng ta c nhng bin php ng v ph hp. y l thc tin c
chng minh nhiu nc trn th gii hin nay.

Created by AM Word
2
CHM


1. Khi nim nng lc
168
Khi ni v cc thuc tnh tm l ca c nhn, ngi lnh o cn ch ti nng lc ca
ngi .
Nng lc c hiu l nhng phm cht ca con ngi to cho ngi kh nng hon
thnh c kt qu mt loi hot ng nht nh.
Trong iu kin pht trin mnh m ca khoa hc k thut, trong bi cnh ca nn kinh t
th trng vi quy lut cnh tranh th tnh tch cc sng to, nng lc ca c nhn cn c pht
huy hn bao gi ht.
Nng lc c nhn c th phn thnh cc dng sau: nng lc chung v nng lc ring.
- Nng lc chung bao gm nhng thuc tnh tm l nh kh nng ch , quan st, ghi nh,
tr tng tng, sng to.
- Nng lc ring gm nhng thuc tnh c ngha i vi nhng loi hot ng nht nh.
V d: Nng lc ton hc gm kh nng t duy tru tng, nng khiu phn tch, tng hp...
Nng lc chung v nng lc ring c mi lin h qua li cht ch, b sung cho nhau, nng
lc ring c pht trin d dng v nhanh chng hn trong iu kin tn ti nng lc chung.
Theo V.M. Bchtrp, bt k s sng to no cng cn c mc ti nng nht nh, cn c s
gio dc thch hp. T lun im ny, chng ta c th rt ra nhn xt: Cc nng lc khng phi l
t cht bm sinh ca con ngi, t ng bo m cho con ngi t kt qu trong hot ng no
. Nng lc l s kt hp nhng t cht t nhin vn c ca con ngi v nhng kt qu hot
ng ca ngi .
2. S hnh thnh v pht trin ca nng lc
C hai quan im v s hnh thnh v pht trin ca nng lc:
a. Quan im 1: Nng lc, c bit ti nng ca con ngi mang tnh bm sinh. mt s t
ngi, t cht bc l rt sm, r rt v c nh hng ln n hot ng ca c nhn. Chng hn,
thin ti m nhc Mda, khi ln ba tui bit chi n, 7 tui son c nhng bn giao
hng, 11 tui vit c nhng bn hp xng. Nhng "thn ng nh vy khng c nhiu.
T cht ny cn c ch v to iu kin pht trin.
b. Quan im 2: Nng lc hnh thnh v pht trin trong hot ng thc tin ca con ngi.
N l kt qu ca qu trnh gio dc, t phn u v rn luyn ca c nhn. T cht l tin t
nhin ca nng lc, l nhng c im c th sinh l bm sinh, trong c cc c im ca h
thn kinh, b no v en ca con ngi.
Trong cuc sng, khng t ngi khng thy biu hin mm mng ca nng lc, t cht c
bit khi cn nh, nhng li t c thnh cng trong lnh vc ny hoc lnh vc kia nh s n lc
v c gng phi thng. Chng hn, nh bc hc li lc ngi c mt nh t tng v i ca th
k XX, ngi sng lp ra "Thuyt tng i" ni ting l A. Enstein khi ba tui cn cha bit
169
ni, khi hc trng ph thng ch t hc lc trung bnh, c nhng gio vin ni sau ny
Enstein s chng lm c iu g.
thi Hi Lp c i mxten, mt ngi gy g, din thuyt thiu hp dn nhng nh
cng phu v ch luyn tp phi thng tr thnh nh din thuyt s mt v nh hot ng ni
ting.
Lincoln t mt th k bnh thng mt hiu tp ho nh, nh mit mi hc tp v phn
u, ng tr thnh tng thng v mt v nhn ca nc M.
tr thnh nh pht minh thin ti v li cho nhn loi hn 1000 bng pht minh sng
ch, Eixn phi lm vic 18 gi ri mt ngy, khi ngoi 50 tui mi cho php mnh gim
gi lm vic.
Geard Depardieu, mt trong nhng ngi sao in nh Php sng gi nht hin nay, khi cn
nh sng trong mt gia nh b m lun bt ho, xung khc. Cu sut ngy im lng. n khi 7 tui
cu c nhng biu hin r rt ca a tr b cm. B m phi a Depardieu n chuyn gia
cha tr, sau cu mi may mn thot khi th gii cm lng. Sinh ra v ln ln trong mt mi
trng gia nh khng thun li, tm sinh l ca cu pht trin khng bnh thng. Khi n trng
Depardieu hc rt km, b m thc s tin rng tr tu ca cu khng pht trin. Nm 11 tui, cu
b ui hc mt nm. Nm 13 tui b hc v sng cuc sng bi i. Mi 15 tui phm nhiu
ti vt, khi n tui trng thnh anh nhn ra li lm ca mnh, quyt tm hc tp v phn u
theo ngh in nh. Anh lm vic khng bit mt mi v bng tt c sc lc ca mnh. Cng
vic cun ht, hp dn anh nh ma tu. n nay, anh tham gia ng gp hn 75 b phim, nhn
c nhiu gii thng ln, l mt din vin ti nng, c nh gi cao.
Nm 1932, ti ging ng ca trng i hc Sobonne, mt trng i hc c tn tui ca
Php, Suzanne Lavaud mt ph n 30 tui, b ic v cm t thu lt lng, bo v thnh cng
lun n tin s vn chng trc s thn phc ca mi ngi. T khi sinh ra Suzanne Lavaud b
ic, do khng nghe c ting ni ca m nn c b cm. c m tn tnh dy d, c vt
mi gian kh, quyt tm tm cch chng li s phn khc nghit hc tp v phn u. Thnh
cng ca c l mt minh chng sinh ng th hin kh nng phi thng ca mt con ngi mt
con ngi ic, cm t khi lt lng, bn b, kin nhn hc ni, hc nghe, hc vn ho thot khi
th gii thm lng ca nhng ngi tt nguyn xu s, ho nhp vi cng ng x hi v chim
lnh c nh cao ca tri thc, tr thnh ngi hu ch cho x hi.
Vo nm 1961, Lin X, cng c mt ph n m v ic t nh tn l O.U.C.
Xcrkhoova, quyt tm phn u hc tp v nghin cu khoa hc di s du dt v
hng dn ca nh hot ng khoa hc v s phm I.U.A. Kcoliauxki. Xcrkhoova tr
thnh ph tin s tm l hc s phm, chuyn vin nghin cu ca Vin khuyt tt hc, thuc Vin
hn lm Khoa hc gio dc Lin X, tc gi ca nhiu bi bo khoa hc v ba cun sch c gi tr
v tm l hc.
Trong ngnh hi ho c trng hp c bit l Christophe Pillault. Lc nh, Christophe
Pillault khng chu ni nng g c, cng chng chu vit g v lun di chuyn trong nh bng u
170
gi v cu ta khng chu i ng trn i chn nh mi a tr bnh thng khc. Th nhng khi
ln 6 tui, Christophe em nhng bc tranh v trong trng v nh khoe vi m v lm cho m
v cng sng st. Ri cng ngy cu b Chnstophe cng hon thin ngh thut v tranh ca mnh
hn. n nay, tranh ca Christophe c trng by khp cc phng trin lm tranh ni ting trn
th gii v l mt trng hp thin ti khng th no gii thch ni.
Trn y l nhng minh chng sinh ng cho s phn u v ch ca con ngi i n
thnh cng, cho s hnh thnh nng lc ca c nhn. Khi ni v iu ny Eixn tng kt trong
mt cu ni ni ting: "Thin ti l 10% ca s hng khi (t cht), cn 90% do cng sc lao
ng, m hi, nc mt to nn" v mt nh khoa hc ngi Php cng ni: "Con ngi ta
khng my khi thnh cng nh s may mn, nhng rt c th lm nn s nghip bng m hi,
nc mt ca chnh mnh.
T cht, nng lc, nng khiu, l nhng tim nng hin thc mi c nhn. Vic pht
hin ra t cht, pht trin nng lc v hnh thnh nng khiu ca mi ngi l nhim v ca nhng
ngi lnh o v t chc. Vi nhng ngi lnh o, khi phn cng nhim v cho cc thnh vin
trong tp th mnh, cn nm c t cht v nng lc ca h, cn tnh n cc yu t giao
nhim v cho ph hp - "Chn ng ngi, giao ng vic. C nh vy mi khai thc c tim
nng mi con ngi, to iu kin cho h hon thnh tt cng vic.

Created by AM Word
2
CHM


1. Khi nim nng lc
Khi ni v cc thuc tnh tm l ca c nhn, ngi lnh o cn ch ti nng lc ca
ngi .
Nng lc c hiu l nhng phm cht ca con ngi to cho ngi kh nng hon
thnh c kt qu mt loi hot ng nht nh.
Trong iu kin pht trin mnh m ca khoa hc k thut, trong bi cnh ca nn kinh t
th trng vi quy lut cnh tranh th tnh tch cc sng to, nng lc ca c nhn cn c pht
huy hn bao gi ht.
Nng lc c nhn c th phn thnh cc dng sau: nng lc chung v nng lc ring.
- Nng lc chung bao gm nhng thuc tnh tm l nh kh nng ch , quan st, ghi nh,
tr tng tng, sng to.
171
- Nng lc ring gm nhng thuc tnh c ngha i vi nhng loi hot ng nht nh.
V d: Nng lc ton hc gm kh nng t duy tru tng, nng khiu phn tch, tng hp...
Nng lc chung v nng lc ring c mi lin h qua li cht ch, b sung cho nhau, nng
lc ring c pht trin d dng v nhanh chng hn trong iu kin tn ti nng lc chung.
Theo V.M. Bchtrp, bt k s sng to no cng cn c mc ti nng nht nh, cn c s
gio dc thch hp. T lun im ny, chng ta c th rt ra nhn xt: Cc nng lc khng phi l
t cht bm sinh ca con ngi, t ng bo m cho con ngi t kt qu trong hot ng no
. Nng lc l s kt hp nhng t cht t nhin vn c ca con ngi v nhng kt qu hot
ng ca ngi .
2. S hnh thnh v pht trin ca nng lc
C hai quan im v s hnh thnh v pht trin ca nng lc:
a. Quan im 1: Nng lc, c bit ti nng ca con ngi mang tnh bm sinh. mt s t
ngi, t cht bc l rt sm, r rt v c nh hng ln n hot ng ca c nhn. Chng hn,
thin ti m nhc Mda, khi ln ba tui bit chi n, 7 tui son c nhng bn giao
hng, 11 tui vit c nhng bn hp xng. Nhng "thn ng nh vy khng c nhiu.
T cht ny cn c ch v to iu kin pht trin.
b. Quan im 2: Nng lc hnh thnh v pht trin trong hot ng thc tin ca con ngi.
N l kt qu ca qu trnh gio dc, t phn u v rn luyn ca c nhn. T cht l tin t
nhin ca nng lc, l nhng c im c th sinh l bm sinh, trong c cc c im ca h
thn kinh, b no v en ca con ngi.
Trong cuc sng, khng t ngi khng thy biu hin mm mng ca nng lc, t cht c
bit khi cn nh, nhng li t c thnh cng trong lnh vc ny hoc lnh vc kia nh s n lc
v c gng phi thng. Chng hn, nh bc hc li lc ngi c mt nh t tng v i ca th
k XX, ngi sng lp ra "Thuyt tng i" ni ting l A. Enstein khi ba tui cn cha bit
ni, khi hc trng ph thng ch t hc lc trung bnh, c nhng gio vin ni sau ny
Enstein s chng lm c iu g.
thi Hi Lp c i mxten, mt ngi gy g, din thuyt thiu hp dn nhng nh
cng phu v ch luyn tp phi thng tr thnh nh din thuyt s mt v nh hot ng ni
ting.
Lincoln t mt th k bnh thng mt hiu tp ho nh, nh mit mi hc tp v phn
u, ng tr thnh tng thng v mt v nhn ca nc M.
tr thnh nh pht minh thin ti v li cho nhn loi hn 1000 bng pht minh sng
ch, Eixn phi lm vic 18 gi ri mt ngy, khi ngoi 50 tui mi cho php mnh gim
gi lm vic.
172
Geard Depardieu, mt trong nhng ngi sao in nh Php sng gi nht hin nay, khi cn
nh sng trong mt gia nh b m lun bt ho, xung khc. Cu sut ngy im lng. n khi 7 tui
cu c nhng biu hin r rt ca a tr b cm. B m phi a Depardieu n chuyn gia
cha tr, sau cu mi may mn thot khi th gii cm lng. Sinh ra v ln ln trong mt mi
trng gia nh khng thun li, tm sinh l ca cu pht trin khng bnh thng. Khi n trng
Depardieu hc rt km, b m thc s tin rng tr tu ca cu khng pht trin. Nm 11 tui, cu
b ui hc mt nm. Nm 13 tui b hc v sng cuc sng bi i. Mi 15 tui phm nhiu
ti vt, khi n tui trng thnh anh nhn ra li lm ca mnh, quyt tm hc tp v phn u
theo ngh in nh. Anh lm vic khng bit mt mi v bng tt c sc lc ca mnh. Cng
vic cun ht, hp dn anh nh ma tu. n nay, anh tham gia ng gp hn 75 b phim, nhn
c nhiu gii thng ln, l mt din vin ti nng, c nh gi cao.
Nm 1932, ti ging ng ca trng i hc Sobonne, mt trng i hc c tn tui ca
Php, Suzanne Lavaud mt ph n 30 tui, b ic v cm t thu lt lng, bo v thnh cng
lun n tin s vn chng trc s thn phc ca mi ngi. T khi sinh ra Suzanne Lavaud b
ic, do khng nghe c ting ni ca m nn c b cm. c m tn tnh dy d, c vt
mi gian kh, quyt tm tm cch chng li s phn khc nghit hc tp v phn u. Thnh
cng ca c l mt minh chng sinh ng th hin kh nng phi thng ca mt con ngi mt
con ngi ic, cm t khi lt lng, bn b, kin nhn hc ni, hc nghe, hc vn ho thot khi
th gii thm lng ca nhng ngi tt nguyn xu s, ho nhp vi cng ng x hi v chim
lnh c nh cao ca tri thc, tr thnh ngi hu ch cho x hi.
Vo nm 1961, Lin X, cng c mt ph n m v ic t nh tn l O.U.C.
Xcrkhoova, quyt tm phn u hc tp v nghin cu khoa hc di s du dt v
hng dn ca nh hot ng khoa hc v s phm I.U.A. Kcoliauxki. Xcrkhoova tr
thnh ph tin s tm l hc s phm, chuyn vin nghin cu ca Vin khuyt tt hc, thuc Vin
hn lm Khoa hc gio dc Lin X, tc gi ca nhiu bi bo khoa hc v ba cun sch c gi tr
v tm l hc.
Trong ngnh hi ho c trng hp c bit l Christophe Pillault. Lc nh, Christophe
Pillault khng chu ni nng g c, cng chng chu vit g v lun di chuyn trong nh bng u
gi v cu ta khng chu i ng trn i chn nh mi a tr bnh thng khc. Th nhng khi
ln 6 tui, Christophe em nhng bc tranh v trong trng v nh khoe vi m v lm cho m
v cng sng st. Ri cng ngy cu b Chnstophe cng hon thin ngh thut v tranh ca mnh
hn. n nay, tranh ca Christophe c trng by khp cc phng trin lm tranh ni ting trn
th gii v l mt trng hp thin ti khng th no gii thch ni.
Trn y l nhng minh chng sinh ng cho s phn u v ch ca con ngi i n
thnh cng, cho s hnh thnh nng lc ca c nhn. Khi ni v iu ny Eixn tng kt trong
mt cu ni ni ting: "Thin ti l 10% ca s hng khi (t cht), cn 90% do cng sc lao
ng, m hi, nc mt to nn" v mt nh khoa hc ngi Php cng ni: "Con ngi ta
khng my khi thnh cng nh s may mn, nhng rt c th lm nn s nghip bng m hi,
nc mt ca chnh mnh.
173
T cht, nng lc, nng khiu, l nhng tim nng hin thc mi c nhn. Vic pht
hin ra t cht, pht trin nng lc v hnh thnh nng khiu ca mi ngi l nhim v ca nhng
ngi lnh o v t chc. Vi nhng ngi lnh o, khi phn cng nhim v cho cc thnh vin
trong tp th mnh, cn nm c t cht v nng lc ca h, cn tnh n cc yu t giao
nhim v cho ph hp - "Chn ng ngi, giao ng vic. C nh vy mi khai thc c tim
nng mi con ngi, to iu kin cho h hon thnh tt cng vic.

Created by AM Word
2
CHM

VI. CM XC V TM TRNG

Cm xc v tm trng l nhng kha cnh tm l c o v v cng phc tp ca con
ngi. Theo A.G. Kvahp, nhng rung cm di nhng hnh thc khc nhau v cng khc
nhau thm nhp vo ton b cuc sng v hot ng ca con ngi, trong nhn thc, lao ng,
cng nh khi vui chi v ngh ngi. Rung cm th hin qua ba hnh thc chnh: cm xc, tm
trng v tnh cm.
1. Cm xc
1.1. Khi nim cm xc
Cm xc l nhng rung cm din ra trong thi gian ngn, phn nh nhng bin c c
ngha i vi hot ng sng ca con ngi.
Cm xc thng biu hin di dng: cm xc tch cc, cm xc tiu cc
Cm xc tch cc c hnh thnh khi con ngi c tho mn cc nhu cu hay thc hin
thnh cng cng vic v k hoch no . Khi nhng ngi qun l nh gi chnh xc, ng vin
khch l kp thi cng to ra cc cm xc tch cc nh vui mng, phn khi... ngi lao ng.
S tht bi trong hot ng, cc xung t trong tp th, s nh gi, ng x thiu cng
bng, chnh xc ca ngi lnh o c th dn ti nhng cm xc tiu cc nh bun ru, phin
mun, kh tm hay ghen tc.
1.2. nh hng ca cm xc
a. nh hng ca cm xc tch cc
Cc cm xc tch cc s to nhng iu kin thun li cho cuc sng v hot ng ca con
ngi. Chng thc y tnh tch cc ca hot ng, gp phn nng cao sc kho v tui th. Mt
174
s nghin cu thc nghim cho thy, nhng cm xc tch cc s kch thch hot ng ca tim
mch v h hp. Khi , con ngi h hp su hn, mau hn, cc mch mu gin n ra, nh m
da tht hng ho hn, tiu ho tt hn, hot ng c bp tng ln (A.G.Kvalip, 1976).
Khi vui mng, con ngi lm vic qun mt mi, thng c nhiu sng kin hn, tho vt
hn trong gii quyt cc nhim v, d dng khc phc nhng kh khn, tr ngi ny sinh.
Cm xc tch cc c nh hng r rt n quan h con ngi. Khi vui mng con ngi tr
nn tt bng hn, quan tm hn v ci m hn i vi ngi khc (A.G.Kvalip, 1976). Ngi
ta thng ni vui v lm cho i tr li, ci l liu thuc trng sinh.
T my th k trc, nh phu thut ngi Php s dng ci cha bnh. Nh sinh
hc ngi c Ngang lu mi ngi Nn ci nhiu hn nhu trn.... Nh trit hc Vonte
cng ni "Ngh thut ca y hc l lm bnh nhn vui khi cha bnh".
Cc cm xc tch cc khng ch ng vai tr to ln trong hot ng sng ca con ngi m
rt c ngha i vi cha bnh, phc hi sc kho.
Nm 1987 ti thnh ph Kansas (M) ngi ta lp mt nh thng kh c o - "Nh
thng hi. Nh thng ny chuyn phc v cc bnh nhn su mun, ri lon thn kinh, lot d
dy... , t bc s n y t v cc ngi phc v u rt c ti lm tr hi hc. C ngi mc
nh vua h Sc l, c ngi li ho trang nh din vin sn khu. Ngi bnh n y va bc
vo cng nh thng ci sc sa, ci b ra, c phi m bng m ci. Nh thng cn cho
bnh nhn xem nhng phim khi hi. Nh to ra c cm xc vui v, thoi mi m bnh nhn
vo y rt nhanh khi bnh.
Nm nm gn y, bc s Leonard Paul v cc nh khoa hc Georgia v Lowa nghin
cu mt cch c lp nhiu ngi sng xp x 100 tui tm hiu b quyt sng lu ca h. Kt
qu tht ng ngc nhin. H ging nhau ch u rt lc quan v c thi tch cc i vi cuc
sng.
an Mch, sng ra ta ch cn b vi xu vo ci "my hi hc" t ng l c thng
thc mt chuyn ci lm xua i cm xc phin mun, to ra s phn chn trong ngy.
n cc bo ra ch nht u ng ti nhiu truyn hi hc. T bo "C su ca Lin
X (c) l t bo bim ho c quc t Vic trin lm tranh bim ho quc t thng c t chc
ti ngi nh ci Bu ngan.
nc ta, trc y ti cng vin Lnin (H Ni) c nh ci vi nhng ci gng li, lm
lm ta ng trc gng thy ngi ln tt, hoc cao lu nghu, hoc vung nh ci bnh chng
khin cho ngi ti phi m bng ci r ri. My nm gn y trn chng trnh truyn hnh
nc ta c chng trnh "Gp nhau cui tun" hay mc "Th gin". Cc chng trnh ny
em n cho ngi xem nhng giy pht thoi mi, nhng ting ci, to ra ngi xem tm
trng vui v sau mt tun lm vic.
175
i vi mi con ngi, cng nh vi mi tp th, cn lun lun to ra c cc cm xc
vui v, hi hc. iu s gip chng ta lm vic v ng x trong cuc sng c tt hn, c
hiu qu hn.
b. nh hng ca cm xc tiu cc
Cc cm xc tiu cc li nh hng khng tt n sc kho v hot ng ca con ngi.
Khi lo s, con tim p kh hn, khng u n, mch tim khng nhp nhng, c th ngng
li, cc mch mu co hp bt, da ti i. S khip m c th lm cho ngi ta cht v tn thng
tim mch (V.X. Lukianp).
S phin mun lm gim st hot ng ca tim, mch tim p nhanh hn nhng cc huyt
qun truyn mu yu i, th nng v chm. Ngoi ra, s s hi, phin mui, bun ru cng c hi
n chc nng tiu ha, cn tr hot ng ca cc tuyn, lm cho con ngi n mt ngon, gim
bt mc tiu th thc n. Cc cm xc tiu cc cn lm ri lon hot ng tm l ca con ngi.
iu cn lu i vi ngi lnh o l cm xc tiu cc khng ch nh hng xu n
hot ng ca c nhn, m cn tc ng khng tt n quan h lin nhn cch trong tp th. Chng
hn, khi bun ru, phin mun th ngi ta s km minh mn, khng quan tm n nhng ngi
xung quanh, th vi cng vic. Cm xc tiu cc c th lm cho con ngi tr nn nhn tm
hn, c thi th bo, thiu t nh trong giao tip v.v... iu ng lu l, trong mt tp th cm
xc tch cc hay tiu cc ca mt ngi rt d dng ly lan sang ngi khc, thm ch c th lan
truyn ra c tp th (A.G.Kvalip, 1976). Ngi ta k li nhng cm xc ca mnh, nguyn
nhn sinh ra chng thng qua li ni, sc iu, thanh iu, nhp iu ca ngn ng. Nh vy,
chnh ngi tc ng n thc, tnh cm ca ngi tr chuyn vi mnh, gy ra s ng
cm vi bn thn mnh. Ngi th hai ny ln lt tip xc vi cc thnh vin khc ca tp th v
d nhin cn phn tch thm nhng bin c ny. Do vy, ci cm xc y s c th lan trn, to rng
v nh hng n nhiu ngi khc, lm cho cm xc ny c th mnh ln hoc yu i ty theo
tnh cht ca s phn tch v nh gi v bin c.
Chng ta c th iu chnh c cc cm xc ca mnh: Lm tng thm cc cm xc tch
cc, tit ch bt hoc thm ch c ch hn c cc cm xc tiu cc.
Trong cng tc qun l tp th, ngi lnh o rt cn nm c cm xc ca cc thnh vin
c cch ng x ph hp, chia s, thng cm v hn ch cc cm xc tiu cc, tm nguyn nhn
xut hin cm xc ny khc phc chng. Tri li, ngi lnh o bit kch thch cc rung cm
tch cc ca cc thnh vin tp th s lm tng nng sut v cht lng lao ng ca h.
Ngi lnh o c th hn ch cm xc tiu cc ca cp di, bng cch phn tch, gii
thch r bn cht ca bin c, ly nhng tm gng v s t kim ch thuyt phc hay chuyn
s ch sang vn khc. y ngi lnh o khng ch ng vai tr ca ngi thuyt phc m
cn ng vai tr ca mt nh tham vn tm l. iu ny s lm cho nhng ngi lao ng gii to
c nhng cng thng, nhng lo lng, nhng bun ru v c nim tin, s hi vng trong thi gian
ti.
176
Cch thc ng x, s quan tm, cch thc t chc cc hot ng chung ca ngi lnh o
cng l mt nguyn nhn quan trng to ra cc cm xc khc nhau ngi lao ng. Khi ngi
lnh o tt bng, cng bng vi mi ngi, khi trong tp th c quan h lin nhn cch mang tnh
nhn o, li bit t chc cc hot ng m nhc, vn ho... s to ra c cc cm xc tch cc
ngi lao ng.
2. Tm trng
2.1. Khi nim
Tm trng l trng thi tm l tng i bn vng c cng yu hoc trung bnh ca con
ngi.
Tm trng ging cm xc ch tnh cht din bin, sc iu, tnh bt pht, nhng khc vi
cm xc ch n tng i bn vng hn. Tm trng l s kt hp c o cc cm xc, cm
gic vi nhng sc thi khc nhau (A.G.Kvalip, 1976). Ging nh cm xc, tm trng biu hin
dng tch cc hay tiu cc.
Cc tm trng tch cc: tm trng yu i, vui v, lc quan, phn khi, hi vng, yn tm.
Cc tm trng tiu cc: bi quan, bun b, u su, lo lng...
2.2. nh hng ca tm trng
Tm trng c nh hng trc tip n qu trnh sinh l, tm l v xt n cng n nh hng
n hnh vi v hot ng ca con ngi, nhng mc thp hn (A.G.Kvalip, 1976).
Tm trng c xu hng lan to v bao trm ln nhiu lnh vc ca hot ng con ngi. Khi
c tm trng tt th con ngi tch cc, nhanh tr, d hnh thnh cc lin tng khc nhau, d khc
phc cc kh khn v ngi lm vic t thy mt mi, c kh nng thc hin cng vic n
cng. Tm trng tch cc c th gp phn lm cho con ngi c hon cnh sng thun li, kinh t
sung tc, gia nh ho thun.
Khi c tm trng kh chu, tnh tch cc s b gim st, u c km minh mn, lm vic
chng mi mt, hiu qu lm vic thp. i vi ngi lao ng lm vic trong cc x nghip nh
my, khi c tm trng tiu cc th khng ch c nng sut v cht lng lm vic thp, m t l cc
sn phm ph phm tng ln. Ngoi ra, tm trng ny cn nh hng xu n hiu qu lm vic
ca nhng ngi xung quanh.
2.3. Cc nguyn nhn ca tm trng
C nhiu nguyn nhn dn ti s hnh thnh tm trng ca con ngi. C nhng nguyn
nhn ch quan, c nhng nguyn nhn khch quan.
Khi c nhn thnh cng trong vic thc hin mt cng vic no , c nh gi cao th s
hnh thnh ngi tm trng vui mng, tri li khi c nhn b tht bi, b nh gi thp s dn
177
n s bun chn, thiu tin tng vo bn thn. Trong trng hc, khng t hc sinh b hc,
tham gia vo cc nhm khng chnh thc tiu cc khi b im km, b thy c ph bnh, nh gi
thp.
Trong mt c quan, doanh nghip khi ngi lnh o t chc lao ng tt, cc thnh vin c
thu nhp hng thng cao vic lm n nh th s to ra tm trng tch cc ngi lao ng.
Nhng nh gi, nhn xt ca tp th, ca ngi lnh o cng minh, kp thi vi cp di
cng l nhng yu t hnh thnh tm trng tch cc.
Nhng tht bi trong cng vic, i sng vt cht kh khn, tp th c nhiu xung t, cn
b lnh o thiu cng minh, dng nhiu mnh lnh hnh chnh v.v... Tt c s to nn tm trng
bt mn, bc mnh v bi quan ngi lao ng.
Mt nguyn nhn khc ca s hnh thnh tm trng con ngi l trng thi ca h thn
kinh, trng thi sc kho. Khi con ngi m yu, mt mi th s khng th c mt tm trng tch
cc.
Trong hot ng qun l t chc, ngi lnh o rt cn ch n quy lut ly lan ca tm
trng trong tp th nhm ngn chn nh hng ca cc tm trng tiu cc. V vn ny th tm
trng ging nh cm xc.
Cc nh qun l Nht Bn rt gii v thnh cng trong vn ny. Ti hng in t Sony c
cc chuyn vin tm l. Nhim v ca h l hng ngy theo di v pht hin cc tm trng tiu cc
ca cng nhn kp thi gip h khc phc chng, khng cho chng lan to ra cc nhm lao
ng. Thng nhng ngi c tm trng tiu cc c ngh trong ngy lm vic m lng vn
bo m. Cc nh qun l lm nh vy ngn chn s ly lan ca tm trng tiu cc trong tp
th. Nghin cu thc t ca hng Sony cho thy, ngi cng nhn c tm trng tiu cc s hon
thnh cng vic vi 80% khi lng v lm tng t l ph phm ln 5 ln so vi cng nhn bnh
thng. Tm trng tiu cc ny c th nh hng xu n t 8 ti 12 cng nhn khc, khin t l
ph phm ca nhng ngi nay tng ln.
mt s cng ti ca Nht Bn ngi ta thit k mt phng trong c hnh nm ca
gim c. Khi mt c nhn no c tm trng tiu cc (do nguyn nhn t pha nhng ngi
lnh o) th h n phng ny v gii to nhng bc xc ca mnh bng cch m vo hnh nm
ny. y l mt bin php tm l kh hiu qu. V khi con ngi c cm xc hoc tm trng tiu
cc th anh ta mun gii to tm trng ny cho thanh thn, nh nhm hn.
Nu trong mt t chc ngi lnh o cn ch n tm trng ca cc thnh vin th
phm vi v m (phm vi x hi), nhng ngi lnh o cn ch n tm trng x hi - tm trng
ca cc nhm x hi, cc tng lp x hi. Tm trng x hi xut hin trong tt c cc lnh vc ca
i sng x hi. Tm trng x hi c kh nng bao trm v thng nht cc tng lp, cc nhm x
hi, cc giai cp, cc phong tro x hi. Tm trng x hi c th xut hin mt a phng, cng
c th mang tnh cht ton cu.
178

Created by AM Word
2
CHM

VII. O TO NGH CHO NGI LAO NG TRONG T CHC

o to l mt hot ng quan trng ca cc t chc, nht l cc t chc c quy m ln,
chng hn nh cc tng cng ti, cng ti, cc c quan hnh chnh s nghip... Vn o to cn
thit khng ch cho cc c quan nh nc, cc cng ti kinh doanh quc doanh, m cn cho cc t
chc t nhn, c bit i vi cc doanh nghip. o to cn cho c nhng ngi lao ng mi
vo cng ti v cn cho c nhng ngi lm vic mt s nm. Nhng ngi lao ng mi th cn
o to nhng k nng thc hin cng vic chuyn mn ca mnh, cn nhng ngi lm vic
mt s nm th cn o to nng cao trnh tay ngh p ng c nhng i hi ca s thay
i cng ngh, thay i cng vic... i vi cc t chc, nht l cc doanh nghip, nhng ngi b
ngh vic, tht nghip phn ln l nhng ngi c trnh chuyn mn khng p ng c s
i hi ca cng vic, ca s thay i cng ngh, ca s thay i sn phm trc i hi ca th
trng.
1. S cn thit ca vic o to ngh cho ngi lao ng nc ta hin nay
Vic o to ngh cho ngi lao ng trong cc t chc, nht l cc doanh nghip nc ta
hin nay l nhim v rt bc xc v cn thit. Nhim v ny xut pht t i hi ca s pht trin
kinh t ca t nc. Bi v, gn 1/2 dn s nc ta l lc lng lao ng v hu ht trong s h
(hn 85%) l lao ng ph thng cha c o to ngh (L i Lm, 2001). Theo thng k, vo
thi im hin nay (nm 2003) chng ta vn cn 60% thanh nin tt nghip ph thng trung hc
cha c o to ngh, c bit khu vc min ni, vng su, vng xa th t l ny cao hn
nhiu.
Vic chuyn t nn kinh t tp trung bao cp sang nn kinh t th trng i hi nhng t
chc t c quan hnh chnh s nghip n doanh nghip, a phng phi quan tm n vic o
to tay ngh cho ngi lao ng. V c nh vy chng ta mi p ng c i hi ca s nghip
i mi, ca cng nghip ho v hin i ho. Ngay t nhng nm u ca cng cuc i mi,
chng ta thiu lao ng lnh ngh mt cch kh trm trng. C cu lao ng ca chng ta cn
nhiu bt cp. cc nc cng nghip ho trn th gii, c cu lao ng l 35% lao ng ph
thng (cha c o to ngh), 35% l lao ng lnh ngh 24,5% l k thut vin, 5% l k s v
5% l chuyn vin cao cp. Theo bo co ca U ban Vn ho gio dc thiu nin v nhi ng ca
Quc hi ti k hp th 8, kho IX (thng 11/1999) th nc ta c 87% lao ng khng c o
to ngh, ch c 8% cng nhn lnh ngh, 2% k s. Mt khc, s bt cp v c cu lao ng
nc ta cn th hin tnh trng "tha thy, thiu th " - s cng nhn lnh ngh t hn s lao
ng c trnh i hc v sau i hc. Theo thng k, nm 1995, khu vc nh nc nc ta s
dng 91,5% lao ng c trnh i hc, khu vc t nhn ch s dng 2,9% s lao ng ny: T l
179
lao ng c trnh i hc, k thut vin v cng nhn l 1 - 1,5 - 2,5, trong khi t l ny cc
nc ng Nam l 1 - 4 - 10 (L i Lm, 2001).
S o to ngh cho ngi lao ng nc ta cn xut pht t i hi ca cc doanh
nghip nc ngoi, cc doanh nghip lin doanh, cc vn phng i din cc khu cng nghip
ang rt pht trin nc ta hin nay. Ch tnh ring H Ni, nm 1999 c 880 doanh nghip
nh nc, 800 vn phng i din cng ti nc ngoi, 328 doanh nghip a phng, 230 d n
u t nc ngoi v 1400 cng ti trch nhim hu hn t nhn. Vi s lng doanh nghip ny
th th trng H Ni cn 1,1 tiu lao ng vi cc ngnh ngh khc nhau, c bit l lao ng c
tay ngh cao (Nguyn Minh c, 1999). Khng ch H Ni, m nhiu a phng vic o to
ngh cho ngi lao ng cung cp cho cc khu cng nghip cng tr nn rt bc xc, nht l cc
a phng nh Thnh ph H Ch Minh, tnh Bnh Dng, tnh ng Nai, Hi Phng, Qung
Ninh, Hi Dng, Hng Yn...
Trong nhng nm qua, chng ta c nhiu c gng trong vic o to ngh cho ngi lao
ng, nht l i vi s thanh nin khng thi vo c i hc v cao ng. Tuy vy, vic o to
ngh ca chng ta hin nay vn cn nhiu bt cp. Theo s phn tch ca tc gi L i Lm (2001),
th vic dy ngh hin nay cn mt s hn ch sau:
- Th nht, c s suy gim ng k o to ngh di hn, mt cn i vi o to ngh ngn
hn. H thng o to ngh ca ta cn chm thch ng vi nn kinh t th trng, vi s hi nhp
v m ca.
- Th hai, quy m o to ca cc trng trung hc dy ngh cn qu nh, trn 50% s
trng c quy m di 500 hc sinh/ nm. Trc sc p ca nhu cu o to thc t, nhiu trng
b qu ti.
- Th ba, cht lng i ng gio vin cn bt cp. Do tnh trng qu ti v o to nn dn
ti tnh trng thiu gio vin.
Mt khc, nhiu gio vin cha cp nht c kin thc mi, nht l kin thc chuyn mn
v k thut ngh.
- Th t, nhu cu o to ngh phn ln cn mang tnh t pht, thiu quy hoch ng b vi
s pht trin ca kinh t t nc. Phn ln cc trung tm dy ngh tp trung khu vc th, rt
t cc c s o to ngh vng nng thn, vng su, vng xa, ni rt cn nhng ngi lao ng
nng nghip c cung cp cc tri thc v sn xut nng nghip, phc v cho vic chuyn i c
cu vt nui, cy trng, tng nng sut lao ng.
- Th nm, nc ta ang tn ti mt nghch l l t l tht nghip c khu vc th v
nng thn chim mt t l ng k, dao ng t 6 9%, trong khi cc khu cng nghip v ch
xut li thiu lao ng lnh ngh, cc k thut vin.
- Th su, ch tin lng, tin cng, i ng ca chng ta cn cha khuyn khch c
lc lng lao ng c o to ngh, c bit l thanh nin c trnh i hc tr ln lm vic
180
ti nng thn, vng su, vng xa. Con em ca cc vng nng thn sau khi tt nghip i hc, cao
ng xong u tm cch li thnh ph, khu th, khng mun quay v nng thn lm vic. V
thnh ph, th c thu nhp cao hn, c iu kin pht trin tay ngh tt hn, c iu kin sng
tt hn. Nhiu ngi sng thnh ph mc d khng tm c vic lm ng chuyn mn song
vn mun thnh ph, v thu nhp tt hn nng thn v ch c hi tm vic thch hp.
2. Mt s kha cnh tm l trong vic o to ngh cho ngi lao ng trong t chc
2.1. nh gi nhu cu o to ngh
Vc nh gi nhu cu o to ngh trong mt t chc cn c da trn ba yu t. phn tch
t chc, phn tch cng vic v phn tch con ngi (I.L. Goldstein, 1993; Paul M. Muchinsky,
19961 Paul E. Spector, 2000).
Nm 1993, I.L. Goldstein (xem s 8) a ra s ca h thng o to ngh trong t
chc. Theo s ny, vic xy dng chng trnh o to cho ngi lao ng trong t chc cn
bt u t phn tch nhu cu o to v nh gi kt qu o to Nhng bc quan trng l xc
nh i tng o to ngh, la chn phng php v thit k s nh gi cht lng o to
2.1.1. Phn tch t chc
Vic o to ngh cho ngi lao ng trong mt t chc phi cn c vo quy m ca t
chc, nhu cu o to ngh trong t chc v thi im o to ngh. i vi mt doanh nghip
mi c thnh lp, i a s ngi lao ng cha qua o to ngh hay ch c o to ngh
bc u nh nhiu doanh nghip trong cc khu cng nghip mi nc ta hin nay th vn
o to ngh cho ngi lao ng tr nn bc xc v mc ln hn th ti cc doanh nghip
i vo hot ng n nh.
Mt trong nhng vn quan trng hng u i vi vic o to ngh cho ngi lao ng
l o to cho h cc k nng ngh nghip.
2.1.2. Phn tch cng vic ca ngi lao ng
Phn tch cng vic ca ngi lao ng c quy nh bi i tng o to ngh (ngi
lao ng). S phn tch ny lin quan ti vic thc hin cc hot ng lao ng v cc thao tc
ngh trong thc t ca ngi lao ng.
181
S 8: H thng o to ngh trong t chc (I.L. Goldstein, 1993)

Ngun: Paul M. Muchinsky, Psychology Applied to Work, CPC,1996.
Theo Paul M. Muchinsky (1996), phn tch cng vic ca ngi lao ng gm bn bc c
bn:
182
S 9: Cc bc ca phn tch cng vic (I. L. Goldstein, 1993)

a. Pht trin cc tng v cng vic
Bc u tin ca phn tch cng vic l xc nh mt cch chnh xc cc cng vic c
thc hin trong hot ng ngh ca ngi lao ng. iu ny c ngha l lm sng t cc vn :
183
Ngi lao ng lm g? Ngi lao ng thc hin n nh th no? Anh ta cn phi tr thnh mt
ngi nh th no? Ti sao anh ta li lm cng vic ?
b. Pht trin cc nhm vn v cng vic
Sau khi thc hin bc u tin l ngi lao ng trnh by cc tng v cng vic ca
mnh, chng ta tp hp cc tng thnh cc nhm vn theo cng vic v theo cc loi cng
vic Chng hn, cng vic ca mt th k th c nhng nhm tng no.
c. Chun b phn tch v kin thc, k nng v nng lc
Mt cch thc c hiu qu xc nh tim nng ca con ngi i vi vic thc hin
nhim v c giao l tm hiu kin thc, k nng v nng lc cn thit. Mc ch ca s phn tch
ny l xc nh cc kin thc, k nng v nng lc ca ngi lao ng cho ph hp vi cc cng
vic m h c giao. Khi giao mt cng vic cho ngi lao ng cn ch mt s im sau:
- Ch ra nhng nt tnh cch tch cc v nhng hn ch ca ngi lao ng (trn c s so
snh vi cng vic d nh giao cho h).
- Xem xt xem ai l ngi ph hp nht giao cho cng vic Nhng nguyn nhn no
gip cho anh ta c th hon thnh nhim v tt?
- Nhng ai hiu c vic thc hin nhim v ?
d. Thit k mi trng o to t s kt hp cc kin thc, k nng v cng vic
S kt ni gia kin thc, k nng v nng lc ca ngi lao ng vi cng vic c giao
l c s o to ngh cho ngi lao ng. Vic o to ngh cho ngi lao ng lin h mt
thit vi kin thc v nng lc ca h. Ngi lnh o cn ch l chng ta c th gip cho ngi
lao ng c c nhng kin thc mi, nhng khng d dng o to cho h nng lc s dng cc
kin thc hay c c nhng k nng thc hin cng vic c giao.
2.1.3. Phn tch con ngi
Phn tch con ngi tm li gii cho hai cu hi: Ai l nhng ngi cn o to trong t
chc? Loi hnh o to no cn cho h? Hu ht nhng ni dung lin quan n nh gi con
ngi u da trn c s ca h thng phn tch vic thc hin cc cng vic ca t chc
Vic phn tch v kin thc, k nng v nng lc ca ngi lao ng trn l mt trong
nhng ni dung quan trng ca phn tch con ngi. Bi l, kin thc, k nng v nng lc ca
ngi lao ng c lin quan n vic thc hin cc nhim v m t chc giao cho h.
Vic phn tch con ngi gip chng ta nm c chnh xc nhu cu o to ngi lao ng
trong t chc: Nhng ai cn c o to ngh, o to v ngh g v hnh thc o to l g (o
to ngn hn hay di hn, chnh quy hay ti chc...)? Trong mt t chc, nht l cc t chc ln th
184
nhu cu o to ngh l rt a dng. Xc nh c chnh xc nhu cu o to ca ngi lao ng
l cng vic khng d dng.
Phn tch con ngi trong t chc cn gip chng ta phn cng nhim v cho ngi lao
ng mt cch ph hp: ph hp vi trnh , k nng v nng lc ca h.
Nh vy, vic o to ngh cho ngi lao ng trong t chc cn c da trn s phn
tch ba yu t. phn tch t chc, phn tch cng vic v phn tch con ngi. y l ba yu t
quan trng nht ca hot ng o to trong mt t chc. Ba yu t ny c lin h hu c vi
nhau. Do vy, trong hot ng o to khng th xem nh mt yu t no.
2.2. Cc phng php v k thut ca o to ngh
S a dng v ngh, a dng v nhu cu o to ngh trong t chc v s i hi ca pht
trin kinh t - x hi ca t nc to nn s phong ph ca cc hnh thc, phng php o
to ngh trong mt t chc. Do vy, trong phn ny chng ta ch c th tm hiu mt s phng
php o to ngh c bn cho ngi lao ng trong t chc. C hai quan im v cc phng
php o to ngh:
- Quan im ca Paul M. Muchinsky: Theo quan im ny c cc phng php: Phng
php o to ton b ngh, phng php o to mt phn ngh cho ngi lao ng, phng php
dy hc vi s h tr ca my tnh, phng php m phng li (Paul M. Muchinsky, 1996). Trong
mi phng php ny c mt s phng php c th.
- Quan im ca Paul E. Specstor: Tc gi ny cng a ra mt s phng php o to,
trong c nhng phng php ging nh ca Muchinsky. l cc phng php: phng php
dy bng nghe nhn (s dng c my ghi m ln my ghi hnh, phim...), phng php t hc,
phng php trao i, phng php ln lp, phng php m hnh, phng php o to ton b
ngh, phng php ng vai, phng php m phng (Paul E. Specstor, 2000).
2.2.1. Cc phng php o to ton b ngh
Nhm cc phng php ny gm cc phng php c th sau:
a. Phng php o to ni b
y l phng php o to truyn thng v ph bin nht trong o to ngh cho ngi lao
ng. Phng php ny thng- p dng cho nhng ngi lao ng mi vo lm vic ti t chc
v cn c vo v tr lm vic hin ti ca h. Phng php ny khng i hi phi c cc trang
thit b hay a im dy c bit. Phng php ny thng s dng nhng ngi lao ng lnh
ngh hng dn cho nhng ngi lao ng mi, cn nhng ngi mi vo th hc ngh bng
phng php bt chc nhng ngi lao ng c kinh nghim. y, vic bt chc hnh vi
v cc k nng lm vic l rt quan trng. Do vy mt nguyn tc truyn thng ca phng php
o to ny l chuyn giao ngh mc cao nht. Nhng ngi lao ng lnh ngh chuyn giao
ton b ngh ca mnh cho nhng ngi mi vo.
185
Phng php o to ny cng c mt s hn ch. l s ngho nn v s truyn t.
Ngi truyn ngh thng ni: "Hy nhn vo ti, xem ti s lm nh th no". Mt s ngi
khng c k nng truyn t tt hoc do tnh cch nng ny, thiu kin t nn ngi hc ngh gp
nhiu kh khn.
nc ta hin nay, vic s dng phng php o to ngh nh th ny l cn thit v c
ngha thc tin. Bi v:
Hin nay chng ta c nhiu khu cng nghip vi mt s lng lao ng rt ln. Hu ht
nhng ngi lao ng lm vic cc khu cng nghip ny c trnh tt nghip ph thng v ch
c o to ngh qua mt lp ngn hn. Vic o to cc k nng lm vic mt cch thun thc
i hi phi c thi gian nht nh. Do vy, s dng mt s ngi lao ng c o to c bn,
c tay ngh cao o to li cho nhng ngi lao ng mi l rt cn thit. Mt khc, vic o to
ngh theo hnh thc ny va m bo nng cao tay ngh cho ngi lao ng, va tin hnh hot
ng sn xut, kinh doanh ca doanh nghip bnh thng v vi quy m ln.
i vi cc t chc khc, chng hn cc c quan hnh chnh s nghip, cc vin nghin
cu... mc d ngi lao ng c tuyn dng vo c o to ngh, ch yu c trnh i
hc, song cc k nng v phng php lm vic v chuyn mn ca h li thiu. Do vy, vic hnh
thnh cc k nng v phng php lm vic thc t cho h l rt cn thit. S du dt ca cc th
h i trc c nhiu kinh nghim vi nhng ngi mi vo ngh l khng th thiu c.
b. Phng php o to c s h tr ca thit b
Phng php ny thng c p dng cc c s sn xut. Khc vi phng php o to
ni b, phng php o to ny l o to ngi lao ng thng qua vic s dng thc t cc
thit b my mc. Ngi hc c th thc hnh trn cc my mc trong thi gian lm vic c s
sn xut. Ngi lao ng c hc cc k nng v s dng cc k nng vn hnh cc thit b
my mc. u im ca phng php ny l tng thm thi gian thc hnh cho ngi lao ng.
Nhc im ca n l hn ch v s lng ngi hc.
Theo Lefkowitz (1970) th trong t chc c th kt hp phng php o to ni b v
phng php o to c s h tr ca thit b mt cch ng thi trong o to ngh cho ngi lao
ng mi. Nhng ngi lao ng c chia ra thnh bn nhm. Cc nhm thay nhau hc theo hai
phng php. Chng hn, nhm mt, hai, ba trong ba ngy u hc theo phng php c s h tr
ca thit b, nhm bn ngy u tin hc theo phng php c s h tr ca thit b, ngy th hai
hc theo phng php o to ni b, ngy th ba tr li hc theo phng php c s h tr ca
thit b trc khi bt u lm vic.
c. Phng php o to lun phin ngh
o to lun phin ngh l phng php o to ngi lao ng mt s ngh khc nhau.
o to lun phin ngh c s dng vi c nhng ngi cng nhn v nhng ngi qun l.
Phng php ny i hi nhng ngi lao ng trong cng ti phi c mt s ngh khc nhau v t
chc to iu kin h c o to nhng ngh . Ngi lao ng c cung cp cc k nng,
186
kinh nghim lm vic khc nhau, nhng h cng phi i mt vi nhiu thch thc. l phi c
kh nng thch ng vi ngh mi v thch ng vi s thay i ngh, thay i thi quen lm vic.
Hn ch ca phng php ny th hin thu nhp ca ngi lao ng. Ngi lao ng
thnh tho mt ngh th thng c tr lng cao hn khi h ch bit mt s ngh v khng tht
gii mt ngh no.
d. Phng php o to theo kiu hc vic
y l mt trong nhng phng php c in nht trong cc hnh thc o to ngh. Thc
t y l cch thc o to cc k nng v ngh. Phng php ny rt ph bin trong cc ngh th
cng m ngh. Nhng ngi hc vic thng phi lm vic trong mt thi gian di. H phi gip
vic (trong thi gian ph vic h c hc ngh th cng) cho nhng ngi lao ng c y
cc k nng ngh (th lnh ngh) v h thng gi l nhng ngi lm thu.
Hnh thc o to ngh ny rt ph bin cc lng ngh. Nhng ngi lao ng n y
vi mc ch hc c mt ngh sau s t mnh hnh ngh hay i lm vic cho mt c s
sn xut th cng m ngh no . Theo thng k nc ta hin c 300 lng ngh khu vc nng
thn, trong c hn 100 lng ngh truyn thng. l cc lng ngh c kh rn c, thu ren,
gm s, thu tinh, da, nha, giy, th cng u ngh, ch bin hoa qu ti C nhng lng ngh
ni ting nh: lng ngh g ng K, gm Bt Trng, may C Nhu...
2.2.2. Cc phng php o to mt phn ngh
Nhm ny gm cc phng php o to ngh sau:
a. Phng php ln lp
Ln lp l phng php ph bin trong gio dc ni chung cng nh trong cc t chc,
doanh nghip. Phng php ny gip cho nhiu ngi cng c hc ngh trong mt thi im.
Vi phng php ny, ngi dy ch truyn t c nhng kin thc chung n cho tt c nhng
ngi tham gia hc. Trong khi , mt s phng php khc vic truyn t kin thc, kinh
nghim c th mang tnh c nhn, nn ngi hc tip thu c hiu qu hn. u im ca phng
php ny l c th o to cho nhiu ngi trong t chc khi h c nhu cu.
Hn ch ca phng php ln lp l s truyn t thng tin thng mang tnh mt chiu, t
khi c i thoi gia ngi dy v ngi hc. Ngi hc thng tip thu mt cch th ng.
b. Phng php t hc
y l phng php m ngi hc c th t nghin cu cc ti liu, s dng cc phng
tin tr gip nh: phim, my chiu, vi deo m khng cn ti s hng dn ca gio vin.
Trong phng php ny, iu kin quan trng i vi ngi hc l ng c hc v s say
m hng th hc. y, nhng ngi hc c th hnh thnh cc nhm nh cng hc.
187
Hn ch ca phng php ny l khi ngi hc gp nhng vng mc, kh khn th khng
c ngi gip , trao i ngay trong thi im hoc khi chng trnh o to thay i th hc
vin phi thay i ti liu.
Cc bng video trn thc t rt hu ch i vi ngi hc. Qua nghin cu cc bng video
ngi hc c th bit c thao tc v k nng lm vic cn thit. Qua nghin cu cc bng ny,
ngi hc c th bit c hc cn phi lm g.
Phng php o to ngh theo kiu t hc cn t c s dng nc ta hin nay. C
nhiu nguyn nhn ca thc trng ny: Th nht, nc cha hnh thnh thi quen, phong tro t
hc ngh. Trong nhng nm gn y, trn truyn hnh c mt s chng trnh hng dn ngi
nng dn lm giu, trng trt, chn nui, nui thu sn... Cc chng trnh ny c tc dng nht
nh trong vic o to ngh nng cho ngi nng dn. Cn trong lnh vc cng nghip th vic t
hc ngh cha c thc hin. Th hai, cc ti liu v phng tin phc v cho t hc ngh
nc ta cn rt hn ch.
c. Phng php trao i
o to ngh theo phng php trao i l phng php giao tip hai chiu gia ngi dy
v ngi hc. Phng php ny rt c hiu qu nu s lng ngi hc khng ln. Hiu qu ca
hnh thc o to ny s cao nu cc ti liu c chn lc, n gin v c chun b cng phu.
iu ny s lm cho ngi hc d tip thu. Nhiu khi ngi ta kt hp phng php ln lp vi
phng php trao i. S thnh cng ca phng php ny cn ph thuc vo k nng v ngh
thut trao i, dn dt cc cuc trao i ca ngi hng dn.
Khi trao i, ngi hng dn cn ch ti nhng kin phn hi t pha ngi hc, thi
v s ho hng trong khi trao i ca ngi hc cng nh cc tng. Ngi hng dn cn
ch ti trnh nhn thc, cc c im v tnh cch ca ngi hc. Chng hn, i vi nhng
ngi lao ng xut thn t cc vng su, vng xa ca chng ta th s nhn thc ca h cn nhiu
hn ch so vi nhng ngi sinh ra cc th. Do vy khi trao i, cch t vn cn n gin,
d hiu, ph hp vi cc ngn ng ca h. i vi nhng ngi l dn tc thiu s nc ta, cn
ch cc c im tm l dn tc ca h l hay nht nht, nhiu khi thiu t tin, d mc cm, t
i... Do vy, khi trao i phi lm th no cho h mnh dn hn, t tin hn vo kh nng ca bn
thn.
2.2.3. Phng php o to vi s tr gip ca my tnh
Phng php o to vi s tr gip ca my tnh l phng php pht trin nht hin nay
trong o to ngh cho ngi lao ng. y, ngi hc hc ngh vi s tr gip ca my tnh,
tc l h hc cc chng trnh o to ngh c thit k cho my tnh. Phng php ny c
th dy c nhiu k nng v ngh cho ngi hc. Phng php ny rt ph bin cc nc pht
trin.
188
Li th ca phng php ny l ngi hc c th hc ti ngay chnh a im ca mnh, bt
u v kt thc bi hc khi mnh cm thy thch hp, bt u chng trnh hc vi trnh hin
ti ca mnh.
2.2.4. Phng php o to ngh theo hnh thc m phng
Mc ch ca phng php m phng l to nn nhng "bn sao tm l. iu c ngha l
trong qu trnh o to ngh chng ta sao chp nhng kin thc, k nng v nng lc cn thit
gip cho ngi hc thc hin c mt ngh no . Goldstein (1991) nhn mnh: Mt trong
nhng kha cnh quan trng ca phng php ny l to ra mi trng ngi hc m phng
(sao chp) di s kim sot ca ngi hng dn. Mi trng m phng l s sng to c thc
hin bi nhng thit k v k hoch cn thn, cng phu nhm cung cp cho ngi hc nhng yu
t tm l thit yu trong tnh hung thc t.
Nhiu hnh thc o to theo cch thc m phng s dng cc tr chi. Cc tr chi v
kinh doanh o to cho ngi hc nhng k nng thit yu. Theo cc quy tc chi, nhng ngi
hc c gng lm cc bi tp theo ni dung hc. Nhng tr chi kinh doanh c th dng o to
cho c nhn cng nh nhm. Nhng tr chi ny pht trin cc quan h lin nhn cch, k nng s
dng ti chnh, ngn sch, cc quyt nh v ngun nhn lc. Cc tr chi kinh doanh rt ph bin
trong o to cc nhng ngi qun l, nhng tr l, nhng ngi lm vic trong lnh vc ti
chnh.
Vn t ra i vi phng php o to qua cc tr chi l ngi hc ch c thc hnh
trong cc tr chi thit k theo cc tnh hung m phng t thc t, ch khng phi l thc t
ca ngh nghip. Ngi hc nhiu khi hnh ng khc vi lc h lm vic trong cuc sng thc.
nc ta hin nay trong o to, nht l o to nhng ngi qun l, chng ta ch
n vic s dng cc tnh hung c m phng t thc tin nhm hnh thnh ngi hc cc k
nng gii quyt tnh hung, k nng ra quyt nh...
CU HI THO LUN
1. Ngi lnh o cn hiu v vn dng nhu cu ca ngi lao ng nh th no trong hot
ng qun l? Phn tch nhng bin i v nhu cu ca ngi lao ng nc ta hin nay.
2. Ngi lnh o cn hiu v vn dng ng c lm vic ca ngu lao ng nh th no
trong hot ng qun l? Phn tch nhng hn ch ca ngi lnh o i vi vic kch thch
ng c lm vic ca ngi lao ng trong c ch tp trung bao cp.
3. Ngi lnh o cn hiu v vn dng kh cht, tnh cch ca ngi lao ng nh th no
trong hot ng qun l?
4. Ngi lnh o cn hiu v vn dng nng lc c nhn ca ngi lao ng nh th no
trong hot ng qun l? Lm th no ngi lnh o s dng mt cch c hiu qu nht nng
lc c nhn ca ngi lao ng?
189
5. Tm trng v cm xc ca ngi lao ng c vai tr nh th no i vi hot ng qun
l ca ngi lnh o, i vi vic nng cao nng sut lao ng trong t chc? Ngi lnh o
cn lm g to ra nhng tm trng tch cc ngi lao ng?
6. Phn tch s cn thit ca vic o to ngh cho ngi lao ng nc ta hin nay.
Trnh by mt s kha cnh tm l c bn ca vic o to ngh cho ngi lao ng. Nu nhng
hnh thc o to ngh hiu qu nht i vi ngi lao ng nc ta hin nay?

Created by AM Word
2
CHM
Chng 10: NHNG C IM TM L C BN CA T CHC

CHC

I. T CHC I TNG CA HOT NG QUN L
II. MT S C IM TM L CA T CHC CN C CH TRONG HOT NG
QUN L

Created by AM Word
2
CHM

I. T CHC I TNG CA HOT NG QUN L

CHC Chng 10: NHNG C IM TM L C BN CA T CHC
Con ngi khng tn ti v hot ng mt cch n l m lun lun gn mnh vo cc
nhm x hi. Hot ng v giao tip trong cc nhm l nhu cu khng th thiu c ca con
ngi t nhng nm thng u tin n nhng ngy cui cuc i. Theo A.Com te (1798 - 1857),
c nhn l mt thc th x hi. ng cho rng, mi ngi sinh ra u gn cht vi mt hoc mt s
nhm, anh ta c x hi nho nn ra. Nh vy, khng c con ngi bit lp, phi x hi.
Nh phn tch trn, c.nhn l i tng ca hot ng qun l, th t chc - ni m cc
c nhn cng nhau tin hnh hot ng chung tt yu phi l i tng ca hot ng qun l Thc
t mc ch ca hot ng qun l l qun l tp th ngi, ch khng phi l qun l nhng c
nhn ring l.
190
Khi nim t chc
T chc l mt tp hp ngi to thnh mt chnh th c c cu to, cu trc v c nhng
chc nng nht nh.
Khi ni n t chc ch yu ngi ta ni n mt nhm chnh thc. N c tha nhn v
mt php l. Mc tiu hot ng v ni dung hot ng ca n phi xut pht t li ch x hi.
T chc l tp hp ngi trong cc thnh vin c s tc ng qua li, c s phi hp
hnh ng trn c s cc mc ch v nhim v chung.
T chc l ni cc thnh vin cng tin hnh hot ng chung. Mc tng tc gia cc
c nhn trong t chc ph thuc vo quy m ca n. Nu quy m ca t chc cng ln th s
tng tc gia cc thnh vin cng mang tnh gin tip. Tri li, quy m cng hn ch th quan h
lin nhn cch trong t chc cng mang tnh trc tip, s tc ng qua li gia cc thnh vin cng
ln. Chng hn, trong mt tng cng ti th chng ta kh nhn ra s tng tc gia cc thnh vin,
nhng trong mt cng ti thnh vin ca tng cng ti, c bit l trong mt x nghip hay b phn
ca cng ti th tc ng tng h gia cc thnh vin c th hin rt r nt.
Nhng yu t quan trng i vi vic tn ti v pht trin ca t chc l ng c, mc ch
hot ng v n giu sau nhng yu t ny l li ch - li ch ca c nhn, li ch ca tp th v li
ch ca x hi. Trong , li ch c nhn nh mt ng lc cho hot ng ca cc c nhn v cho
s pht trin ca t chc.
T nhng phn tch trn, chng ta c th a ra khi nim v t chc nh sau:
T chc l nhm ngi cc c nhn c cng ng c v mc ch hot ng, phi hp
vi nhau mt cch ng b v c hiu qu trong qu trnh thc hin nhim v chung. S tn ti v
pht trin ca n da trn c s tha mn v kt hp hi ho gia cc li ch c nhn v l ch
chung ca t chc v li ch ca x hi
Vi khi nim ny, chng ta thy t chc c nhng c im c bn sau:
- L mt nhm ngi cng nhau tin hnh hot ng chung (c cng ng c, mc ch
hot ng, cng thc hin cc nhim v chung).
- Hot ng chung ny c t chc rt cht ch v c hiu qu.
- y rt cn c s quan tm ng mc, hp l v hi ho n cc li ch c nhn v li
ch chung (li ch ca t chc v li ch ca x hi).

Created by AM Word
2
CHM
II. MT S C IM TM L CA T CHC CN C CH TRONG
191
HOT NG QUN L

CHC Chng 10: NHNG C IM TM L C BN CA T CHC
Khi ni n cc c im tm l ca t chc, chng ta cn ch rng y khng phi l tng
cng n gin ca cc c im tm l ca cc thnh vin, m chng l nhng c im tm l
chung nht, tiu biu nht c hnh thnh t cc c im tm l ca c nhn thnh vin. V vy,
mi thnh vin soi mnh vo cc c im tm l ny u nhn ra bn thn mnh trong . iu
khng c ngha l t chc trong qu trnh hnh thnh cc c im tm l ca mnh khng lm trit
tiu i "ci ti" ca cc c nhn thnh vin, m n cht lc t nhng "ci ti" ring bit to nn
"ci chng ti" ca t chc.
Trong phn ny chng ti khng c nh trnh by nhng c im tm l c bn ca t
chc, v iu ny c trnh by trong Tm l hc x hi, chng ti ch trnh by nhng vn
tm l cn c quan tm nht trong hot ng qun l t chc nc ta hin nay.
1. Nhng biu hin mi ca t chc
Vic chuyn sang c ch th trng v nn kinh t hng ho nhiu thnh phn, s hi nhp
khu vc v th gii tc ng su sc n cc t chc ca chng ta hin nay, c bit l cc c
s sn xut kinh doanh, cc t chc, c quan nh nc (loi nhm chnh thc).
Tin kinh t - x hi ny l c s ny sinh mt lot yu t tm l lm cho t chc mang
ni dung mi:
- Th nht, trong cc t chc ca chng ta hin nay, nhu cu ca ngi lao ng c
nhng bin i ln - cc nhu cu tng ln c v cht lng ln s lng. S pht trin nhanh v
trc ca cc nhu cu mu thun vi nhng biu hin dng nh tr tr ca c ch qun l c -
c ch qun l cn cha thc s i mi kp s thay i ca kinh t- x hi ca t nc. y l
ng lc i hi cc t chc phi c cch thc qun l mi, ni dung hot ng mi.
- Th hai, s pht trin v trnh chuyn mn, v nhn thc x hi ca ngi lao ng
ngy cng c nng cao. S ngi c trnh i hc, trung hc, tay ngh cao ngy mt tng. Do
, phi tin hnh hot ng qun l t chc nh th no to ra cc iu kin cn thit, pht huy
c kh nng ca mi ngi trong cng vic chung, lm cho cng vic tr nn hp dn i vi
h.
- Th ba, trong cc t chc hin nay, nhng ngi qun l cn c bit quan tm n li ch
ca ngi lao ng, phi xem nh ng lc mnh m nht thc y hot ng ca h, nh iu
kin tin quyt nng cao nng sut v cht lng lao ng ca c nhn v t chc. S d trong
cc cng ti, x nghip Nht Bn, ngi lao ng ht sc tn ty, lm vic ht mnh, vi tinh thn
trch nhim rt cao cho cng vic ca cng ti l v li ch ca h lun lun c quan tm, c
m bo mt cch kp thi v chu o. Thc t ca chng ta my nm qua cng chng minh iu
192
. c quan, x nghip no li ch ca ngi lao ng c quan tm th h gn b vi c quan,
lm vic nhit tnh cao. Tri li, t chc no m thu nhp thp, vic lm khng n nh th
ngi lao ng t quan tm n cng vic chung ca tp th, ngi ta hng n nhng nhm
khc m nhu cu, li ch c p ng. Hin tng nh cng ca mt s cng ti, x nghip
lin doanh vi nc ngoi nc ta trong my nm gn y l nhng minh chng rt thuyt phc
cho vn ny.
- Th t, vic xy dng t chc vi t cch l mt cng ng tm l trong iu kin mi s
gp khng t kh khn khng ch v c s vt cht k thut, v trnh qun l, m gp phi nhng
kh khn v tm l con ngi. Nhng tr ngi tm l ny xut hin, gy nh hng tiu cc khng
nh cho hot ng chung ca t chc. l cc tr ngi tm l sau:
+Tr ngi trong thi quen v li mn ca np qun l c. C ch bao cp to ra s suy
ngh v hnh ng x cng, lun lun th ng, ch i cc quyt nh, ch th ca cp trn.
Mu ngi ny trong c ch th trng khng cn ph hp na.
+Hin nay chng ta cn nhng con ngi nng ng, nhy cm, dm ngh, dm lm. Chng
ta cn nhng ngi qun l c trnh chuyn mn tt, c kh nng t chc qun l gii.
+ Thay i nhng np ngh, thi quen tng tn ti hng my chc nm l mt vic lm
khng d dng, nu khng ni l rt kh khn. N i hi s phn u v quyt tm ca mi
ngi, dm thay i v dm hnh ng mt cch t ch v sng to.
+S hn ch v trnh tay ngh ca ngi lao ng, nht l ca cc doanh nghip ti cc
khu cng nghip (nh phn tch trn) l mt tr ngi khng nh trong cc t chc hin nay.
Do vy, vic o to trnh chuyn mn nghip v cho nhng ngi qun l v ngi lao ng
ang t ra nh nhim v bc thit, mt yu cu bt buc hin nay mi t chc. C nh vy
chng ta mi thc hin c vic i mi cng ngh, mi c th tn ti trong cnh tranh bng cht
ln , hnh thc v gi c cc sn phm.

2. Cu trc chnh thc v khng chnh thc trong t chc
2.1. Cu trc chnh thc ca t chc
Cu trc chnh thc ca t chc l h thng qun l c th hin bng nhng quyn hnh,
nhim v t ngi lnh o n ngi thc hin.
Cu trc chnh thc th hin cc tng bc ca h thng t chc v cc vai tr do mi thnh
vin m nhim. Cu trc ny phn nh cch thc t chc, h thng ch huy, iu hnh v tha
hnh theo h thng dc v ngang trong tp th.
Chng hn cu trc chnh thc ca mt vin nghin cu th hin qua s 10. Qua s
ny ta thy cc b phn cu thnh ca mt vin nghin cu. Trong cc b phn ny c t chc
193
ng, on th, cc phng nghin cu v cc phng phc v nghin cu (Phng hnh chnh - tng
hp, Phng T chc - o to, Th vin, Tp ch...). S lng cc phng nghin cu ph thuc
vo chc nng nhim v ca vin. Qua s ny chng ta cng thy h thng t chc t trn
xung di - quan h mang tnh cht ch huy v b ch huy. Cp qun l cao nht l lnh o vin,
ng u l vin trng, tip n l cc ph vin trng. Cp qun l thp nht l cc trng
phng, ph trng phng. Trong h thng t chc ny c cc quan h ngang. Quan h ny khng
mang tnh ch huy, trn di, m l quan h bnh ng. T gc quan h chnh thc, quan h
ngang gia cc b phn v gia cc c nhn ch yu da trn s trao i v chuyn mn, nghip
v, trao i cc vn lin quan n vic xy dng c quan...
S 10: Cu trc
chnh thc ca vin nghin cu

194
Cu trc chnh thc l iu kin quan trng nht ca vic t chc hot ng tp th. Vic
xc nh r rng nhng chc nng, nhim v ca tng ngi s nng cao trch nhim c nhn ca
h i vi nhim v c giao. Bi v, nhng ngi qun l cng nh nhng ngi tha hnh thy
r c nhng g mnh phi lm, quyn hn v trch nhim ca mnh nh th no. iu ny cn
gip cc thnh vin ca tp th mnh dn suy ngh, nh gi c ph phn cng vic ca ngi
khc. y l c s tm l tng cng ch, tr tu v cm xc ca hot ng con ngi.
Trong cu trc chnh thc ca mt t chc chng ta thy ni ln vn quan trng nht l
s lnh o. l quan h gia ngi lnh o v nhng ngi b lnh o. Yu t chi phi quan
h ny l quyn lc. Quyn lc c th hin qua h thng quyn hn m t chc trao cho ngi
lnh p. Ngi lnh o s dng cc quyn hn c giao t chc hot ng chung ca tp
th, ban thng hay x pht cho cc c nhn trong t chc.
Trong c cu chnh thc, vic xc nh r rng cc vai (v th) cho cc c nhn l vn rt
quan trng trong s pht trin ca t chc. Bi v, iu ny s lm cho cc c nhn hiu r c
ch ng ca mnh, quyn hn v trch nhim ca mnh trong t chc. Anh ta c ch huy ai
hoc phi phc tng ai? Anh ta phi lm g v lm nh th no?... iu rt quan trng i vi mi
c nhn l anh ta phi thc c ng v v th ca mnh trong h thng quyn lc ca t chc,
trong h thng cc quan h ca t chc.
Trong cu trc chnh thc ca t chc, ngi lnh o cn ch n mi tng quan gia
cc th h v gii tnh.
Trong mt t chc cn c s tng quan nht nh gia cc th h khc nhau - gia cc th
h ln tui v th h tr. Nhng ngi nhiu tui vi kinh nghim chuyn mn v kinh nghim
sng ca mnh s gp phn o to th h tr mi bc vo t chc, cha c nhiu kinh nghim
trong hot ng ngh nghip v kinh nghim sng. Trong khi th h tr c u th l tip thu ci
mi, nng ng v sng to cao, nhit tnh lm vic v c tim nng to ln. Cn c s kt hp
nhng u im v hn ch, nhng nhc im ca cc th h trong t chc.
Cn trnh tnh trng th h ln tui km hm s nng ng, sng to ca th h tr, thiu tin
tng vo tim nng ca h. Song cng cn hn ch nhng biu hin hng hi thi qu, thiu
chn ca th h tr.
Trong mt t chc cn c s kt hp hi ho gia nam v n. Mt s cng trnh nghin cu
ca cc nh tm l hc cho thy: Nu trong mt tp th lao ng c c nam v n th hiu qu lao
ng s tt hn l tp th ch c nam hoc ch c n. Cc nh nghin cu Thu in cn ch ra c
cu gii tnh c nh hng ti sc kho ca ngi lao ng. H tin hnh nghin cu hai nm
lin vi 400.000 ngi lao ng. Kt qu nghin cu cho thy nhng tp th ch c nam hoc ch
c n th t l ngh m thng cao gp i nhng ni lm vic c c lao ng nam v n. nhng
ni ch c nam lm vic, t l mc bnh tm l l 3%, ch c n lm vic t l ny l 2,7%, trong khi
nhng ni c c nam v n th t l ny l 1,2%. Cc nh nghin cu cho rng nhng li bng
a, hi hc, ci nhy mt, n ci, s duyn dng ca phi p... lm cho bu khng kh lm
vic d chu hn, ng yu hn, v th ngi ta t m au hn (Theo Die Zeir, 1995).
195
2.2. Cu trc khng chnh thc ca t chc
Trong t chc khng ch tn ti cu trc chnh thc, m cn tn ti mt loi cu trc th hai
l cu trc khng chnh thc.
Khi tm hiu v cu trc ca t chc (hay nhm), cc nh nghin cu li rt quan tm n
cu trc khng chnh thc ca n - loi cu trc m nhng ngi qun l thng t ch ti hoc
khng nh gi ng v tr, vai tr ca loi cu trc ny trong hot ng ca t chc. Bi v cu
trc khng chnh thc to nn bc tranh phc tp v th v v nhng mi quan h x hi gia
cc c nhn trong tp th v n cng mang m mu sc tm l.
Nhng quan h khng chnh thc th hin s cm th c nhn gia cc thnh vin tp th
vi nhau, biu l cm xc chung ca h v nhng thnh cng v tht bi, mm vui v ni bun.
Nhng quan h khng chnh thc l c s hnh thnh cc trng thi tm l nh tnh thn i,
lng tin, thin cm, c cm gia cc c nhn trong t chc. Cc quan h ny c hnh thnh
thng qua giao tip trc tip gia nhng c nhn trong tp th.
Cc cng trnh nghin cu chng minh rng, nhng mi quan h khng chnh thc gp
phn nng cao hiu qu ca tp th.
Vo nhng nm 1939 - 1940, E. Mayo v ng nghip tin hnh cc th nghim
Hawthorne ti cng ti in min Ty nc M. Cc nghin cu thc nghim ny i n nhn
nh rng thi cm xc phi lgic v tnh cm quan trng hn cc nhn t lgic v kinh t. Th
nghim quan st t ng dy ngn hng (mt trong s cc th nghim Hawthorne) cho thy, cc
quan h khc nhau gia cc c nhn trong nhm thc s hng ti cht lng ca cng vic keo
v gn dy.
Nghin cu ca nh tm l hc X vit (c) V.M.Seepen, V I Lbep, A.L:Cvensixki..
chng minh rng nhng quan h khng chnh thc to nn mi thin cm v mi lin h ny tr
thnh s gn b vi nhau, t hnh thnh nhng quan h qua li cht ch, gn gi v cng vic
tng tr v gip ln nhau trong cng vic.
T cc nghin cu ca mnh, cc nh tm l hc X vit ch ra mt s vn tm l quan
trng ca c cu khng chnh thc trong t chc nh sau:
a. c im ca cc quan h khng chnh thc
- Hnh thnh mt cch t pht v tn ti khch quan
Trong mi t chc (hay nhm) u hnh thnh cc quan h gia cc c nhn mt cch t
nhin, khng ph thuc mun ch quan ca ngi qun l v khng th xa b c chng. Nhu
cu kt bn, lp nhm l mt nhu cu khng th thiu c ca con ngi. Sng v hot ng
trong t chc, c nhn no n l, lp d s t c s gip ca bn b.
196
- Quyn lc trong c cu khng chnh thc
Trong quan h khng chnh thc, quyn lc khng c n nh nh c cu chnh thc
(c xc nh do v th chnh thc ca c nhn trong t chc), m do uy tn, ti nng ca c nhn
t c Quyn lc ny c ngm hiu v mc nhin cng nhn.
- V uy tn v nng lc ca c nhn
Trong c cu khng chnh thc, uy tn v ti nng th hin mt cch linh ng. N c th
chuyn t ngi ny qua ngi khc do cng nhn ca a s.
- V quy m ca nhm khng chnh thc
C cu (cc nhm) khng chnh thc thng nh, phm vi hot ng hp. Trong mt t
chc, c th hnh thnh nn nhiu nhm khng chnh thc. Do vy, chng thng c s lng t,
phm vi hot ng hn ch v ring r tng nhm mt.
b. Th lnh ca nhm khng chnh thc
Th lnh cc nhm khng chnh thc trong t chc l c nhn c uy tn, c nng lc v
phm cht o c c a s thnh vin trong nhm tha nhn.
tr thnh th lnh ca nhm khng chnh thc, c nhn phi c cc yu t sau:
- C trnh chuyn mn ni tri so vi cc c nhn khc hay c kinh nghim cng tc. V
mt tui tc, khi c nhn c tui ln hn cc thnh vin khc th thng d c suy tn lm th
lnh. Mt yu t khc l c nhn c mi ngi tin cy v knh trng.
- C kh nng v mt lnh vc chuyn mn no , to iu kin cho nhm hot ng tt,
em li li ch cho cc thnh vin ca nhm.
- C th ngi th lnh l ngi qun l tp th. Do v th cng tc, anh ta c iu kin giao
tip vi mi ngi, gip h trong cng vic nn anh ta tr thnh th lnh ca nhm.
- Th lnh ca nhm khng chnh thc thng c nng lc, c uy tn, cng minh, bit quan
tm n mi ngi, tn ty, phc v li ch chung. Nhiu th lnh ca nhm khng chnh thc
tr thnh ngi lnh o. ca t chc. S kt hp gia vai tr ca ngi lnh o v vai tr th
lnh khng chnh thc lm cho c nhn d tr thnh ngi lnh o gii. Nhiu cng trnh
nghin cu i n kt lun, th lnh l ngi c nh hng quyt nh n cc thnh vin ca
nhm khng chnh thc, n bu khng kh tm l ca nhm v n thi . ca cc c nhn trong
vic thc hin nhng chun mc ca t chc.
- Th lnh khng chnh thc c th v th lnh tch cc, c th l th lnh tiu cc. Th lnh
tch cc l ngi khng chng i hot ng chung v nhng ngi lnh o ca t chc (Tt
nhin gy, cc hot ng chung ca tp th v hot ng qun l ca ngi lnh o l ng n
197
v ph hp vi cc chun mc x hi). Uy tn v kh nng ca th lnh tch cc phc v cho vic
pht trin ca t chc. Th lnh tiu cc l nhng ngi c quan im v hnh vi tri vi cc
chun mc chung ca t chc. Anh ta thng l ngi xung t nhiu nht vi nhng ngi lnh
o t chc. Tt nhin, l hot ng ca t chc v ca ngi lnh o l ph hp vi cc chun
mc x hi. Trong trng hp hot ng ca ngi lnh o t chc mang ng c tiu cc, th
nhng th lnh chng i li ngi lnh o, u tranh cho l phi v cng bng th anh ta khng
phi l nhng th lnh tiu cc.
Trong cng tc qun l, ngi lnh o cn nm c nhng th lnh nhm khng chnh
thc no l th lnh tiu cc c bin php ngn nga v hn ch phm vi nh hng ca h.
Gio dc v hn ch s nh hng ca cc th lnh tiu cc trong tp th l mt vn khng th
d dng i vi cng tc qun l, nu khng ni l mt ngh thut. Cc bin php phi da trn
c s nm vng cc c im tm l ca ngi th lnh.
c. Mt s bin php gio dc cc th lnh tiu cc
- Th nht, chuyn chc nng tiu cc ca ngi th lnh sang chc nng tch cc. Bin
php ny da vo mt c im tm l ca ngi th lnh l anh ta thng c nhu cu tr thnh
ngi c tim tm, c v th trong nhm, thng cho rng mnh c nhng phm cht c nhn gii
hn nhng ngi khc. Bi vy, cn phi thu ht ngi ny vo cc hot ng x hi pht huy
c u th, tnh tch cc ca anh ta v chn cho anh ta mt nhim v x hi ph hp nht nhm
khng h thp uy tn ca nhng c nhn ny vi t cch l th lnh trc mi ngi. iu lu l
nhim v phi ph hp vi hng th v kh nng ca c nhn th lnh ny. Lm nh vy l
ngi lnh o bit da vo nhng phm cht tt ca cc th lnh tiu cc, to iu kin cho
cc phm cht ny bc l mt cch tch cc trong hot ng ca tp th. Khi thc hin bin php
ny cn mn do, t nh, bit thuyt phc v dng uy tn ca ngi lnh o.
- Th hai, ngi lnh o c th mi th lnh tiu cc m nhim mt v tr qun l no
trong t chc. Qua , bng cng vic chung, bng tnh cm v s cm ho thuyt phc th lnh
tiu cc thay i li cch ng x ca mnh. S chn tnh trong giao tip, mong mun hng ti
tnh on kt, thn i... l nhng yu t tc ng vo suy ngh, tnh cm v hnh vi ca ngi th
lnh, buc h ngh li v nhng thiu st ca mnh.
- Th ba, ch ra nhng biu hin sai tri ca cc hnh vi ca th lnh tiu cc mt cch kho
lo, nhng khng chm n tnh t i ca h. bin php ny t hiu qu, cn ch cc
im sau:
a) Thn trng trong cc kin nhn xt v cc hnh ng c th, biu hin sai tri ca th
lnh tiu cc. Cn trnh nhng nhn xt gay gt v h, nu khng s to ra s c cm ngi th
lnh vi ngi lnh o.
b) Biu hin thin vi th lnh tiu cc, th hin lng mong mun gip h mt cch
chn thnh. Vic ph bnh l cho ngi th lnh tm ra li thot khi tnh th hin ti, ko h v
vi nhng li ch chung t chc.
198
- Th t, ngi lnh o t chc ni chuyn, trao i trc tip v chnh thc vi th lnh
tiu cc nh i vi mt ngi di quyn. i hi anh ta phi thay i thi ca mnh. i vi
phng php ny, ngi lnh o phi trao i mt cch dt khot v cht ch, c tnh v c l.
c hiu qu, cn nghin cu cc c im tm l ca ngi th lnh. Nu th lnh l ngi kiu
cng, hiu danh, thiu khim tn th bin php tc ng ny t hiu qu rt thp. Khi s dng
bin php trn y ngi lnh o phi thc s lch thip, c x ng mc, cng rn v quyt
on, khi ni chuyn khng nn to ra tnh trng qu cng thng.
- Th nm, chuyn ngi th lnh tiu cc sang b phn khc, tc l tch anh ta ra khi
nhm ca mnh. y khng phi l hnh pht vi th lnh tiu cc m l hn ch nh hng ca
ngi th lnh tiu cc, to mi trng mi anh ta thay i nhng hnh vi khng ng ca
mnh.
d. Hot ng ca cc nhm khng chnh thc
Hot ng ca cc nhm khng chnh thc trong t chc nhm p ng cc nhu cu sau ca
cc thnh vin:
- Tho mn cc nhu cu v tnh cm, nhu cu giao tip ca cc c nhn nhm to ra tnh
cm thn thch, gn b gia h. y l nhu cu khng th thiu c i vi mi con ngi.
- To ra h thng truyn thng mt thit gia cc c nhn. H trao i vi nhau v nguyn
vng ca mnh, v cc quan nim, v tm t, hng th v c nhng bn khon, nhng ni bun...
S truyn thng ny nhanh hn truyn thng theo c cu chnh thc.
- Theo di v gip ln nhau. Khi hnh thnh nhm khng chnh thc, nhm t ra
chun mc ca mnh. Mi ngi u c trch nhim thc hin cc chun mc , nhng c nhn
khng gn b vi nhm s v khai tr ra khi nhm.
Nh vy, trong mt tp th, tn ti song song hai c cu - c cu chnh thc v c cu
khng chnh thc. C cu khng chnh thc to nn mt tng hp nhng mi quan h c th.
Nhng quan h khng chnh thc c nh hng ln n quan h chnh thc v hot ng ca tp
th, n tc ng n tm l con ngi, hnh thnh nn nhng ng c ng x ca con ngi,
dng nh chng to nn phng hng hnh ng ca cc c nhn trong t chc. Mt ngi lnh
o gii l ngi bit s dng cc nhm khng chnh thc phc v mc ch ca tp th. iu
rt ng lu i vi ngi lnh o l quan tm n nhu cu v li ch ca cc nhm khng
chnh thc, kt hp hi ha gia li ch ca h vi li ch ca t chc v x hi; c th bit kt
hp v dung ha gia t chc v cc nhm khng chnh thc trong lng t chc cng hot
ng ng b thng nht vi nhau, khng xung t vi nhau l mt nhim v quan trng ca
nhng ngi lnh o. Lm c nh vy, cc nhm khng chnh thc s em li li ch cho t
chc.
e. Cc li ch khi s dng nhm khng chnh thc
Vic s dng cc nhm khng chnh thc em li nhng li ch sau cho t chc:
199
- Qua cc nhm khng chnh thc, nhng ngi lnh o hiu r nguyn vng, mong mun
thm kn ca cc thnh vin trong t chc.
- Thng qua cc nhm khng chnh thc, ngi lnh o v t chc hiu c nhng iu
cha hi lng, cc phn ng ca c nhn trong tp th.
- Nu s dng yu t tnh cm, cc quan h thin cm ca cc nhm khng chnh thc vo
hot ng chung th s t hiu qu cao hn.
- Cc nhm khng chnh thc gp phn nng cao nng sut, cht lng lm vic ca nhng
ngi lao ng.
- Cc nhm khng chnh thc gip cho qu trnh truyn thng trong t chc nhanh hn.
- S tn ti cc nhm khng chnh thc v nhng nguyn vng, phn ng ca h s gip
ngi lnh o cn nhc k lng hn trong cc quyt nh, i n cc quyt nh hp l hn, ph
hp hn vi li ch ca cc thnh vin tp th.
- Qua hot ng ca cc th lnh nhm khng chnh thc, ngi lnh o c th tm c
nhng ngi qun l, nhng c nhn c nng lc, c uy tn trong tp th.
3. Chun mc ca t chc
Khi nghin cu nhng c im tm l ca t chc, chng ta khng th khng tm hiu vn
chun mc trong t chc v vic thc hin n v y l mt yu t c bn quyt nh s tn ti
v pht trin ca mt t chc.
3.1. Khi nim chun mc
Chun mc ca mt t chc l mt h thng cc quy nh m mi thnh vin ca n u
phi thi hnh v phn u thc hin.
Cc chun mc ca t chc c hnh thnh da trn cc yu t sau:
- Da vo cc chun mc c bn. l cc chun mc ca x hi (chun mc lut php,
chun mc o c) v cc chun mc ca t chc cp cao hn - t chc qun l trc tip. Chng
hn, tng cng ti qun l trc tip cc cng ti thnh vin. Cc chun mc lut php y l Hin
php, cc b lut ca Nh nc, cc quy nh ca Chnh ph v.v... i vi mt t chc th cc quy
nh ca c quan cp trn (chng hn, ca tng cng ti i vi cng ti) cng l c s cng ti
xy dng cc chun mc ca mnh. Nh vy, trong mt t chc ng thi tn ti mt s h thng
chun mc c gi tr l: Cc chun mc x hi, cc chun mc ca c quan qun l cp trn v cc
chun mc do chnh t chc xy dng nn.
200
- Da vo hot ng thc tin v cc iu kin c th ca t chc . Chng hn, nhng quy
nh v hot ng ca mt doanh nghip no xy dng trn c s iu kin hot ng c th
(ni dung v mc ch hot ng) ca doanh nghip.
3.2. Vai tr ca chun mc trong t chc
Chun mc c ngha ht sc quan trng i vi hot ng, pht trin v tn ti ca mt t
chc.
Trong t chc chun mc c cc vai tr c bn sau:
a. Chun mc quy nh v iu chnh hnh vi ca c nhn trong t chc
Chun mc quyt nh phng thc ng x ca cc thnh vin, l si dy rng buc c
nhn thuc v tp th, gn b vi tp th. Trong t chc cc hnh ng ca c nhn t vic thc
hin thi gian lm vic hng ngy, thc hin cc nhim v chuyn mn, nghip v, cch ng x
gia c nhn vi nhau, quan h lnh o - b lnh o v ngc li v.v... u da vo cc chun
mc chung cng nh cc chun mc ring ca t chc. Trc khi thc hin mt hnh ng, c
nhn thng suy ngh: Mnh phi hnh ng nh th no? Mnh c hnh ng phm vi v
mc no? Nhng suy ngh ny cn c vo cc chun mc c xc nh.
Chun mc khng ch quy nh cch thc hnh ng cho cc c nhn, m chun mc cn c
vai tr iu chnh hnh vi ca h. C th v l do no khi thc hin, hnh vi c nhn c th l
khng ng, nhng trong qu trnh hnh ng c nhn c th iu chnh li hnh vi ca mnh cho
ph hp vi cc chun mc. S iu chnh ny c th do t c nhn nhn ra v thc hin hoc c
th do s tc ng ca nhng ngi lnh o, ca ng nghip hay bn b.
phm vi x hi, cc c nhn la chn phng thc hnh ng, iu chnh cc hnh vi ca
mnh theo cc chun mc ca x hi, trc ht l cc chun mc lut php v sau l cc chun
mc o c. Khi ra ng, mi ngi t xc nh cho mnh phi i pha bn phi, qua ng,
qua cc ng t, ng nm phi theo tn hiu giao thng. Tc. l mi ngi phi thc hin cc chun
mc giao thng.
iu ng ch l vic thc hin cc chun mc trong x hi chng ta ca ngi dn cha
c tt lm. y l iu m chng ta khc vi nhiu quc gia pht trin. , ngi dn c mt
thc chp hnh lut php rt cao. thc chp hnh lut php km l mt nguyn nhn c bn
dn ti cc hnh vi lch chun rt a dng trong x hi ta hin nay. ngoi ng th nhiu ngi
vi phm lut giao thng: phng nhanh, vt u, vt n , i khng ng phn ng quy nh,
ch cng knh... V y chnh l nguyn nhn dn ti tnh trng tai nn giao thng rt cao nc
ta hin nay. c tnh mi nm nc ta c khong hn 1.000 ngi b cht v tai nn giao thng
v vi mt s lng ln hn b thng v tn ph. trong cc t chc vn tn ti hin tng tham
nhng, lng ph ti sn ca Nh nc, vi phm k lut lao ng. Tnh trng thanh thiu nin nghin
ht, tham gia cc t nn x hi, phm php c xu hng gia tng Tt c nhng iu ny cho
thy, vic chp hnh cc chun mc i vi chng ta hin nay l vn rt bc xc, rt cn c
quan tm gii quyt.
201
Vn t ra l: Ti sao ngi dn chng ta li chp hnh lut php cha tt? y l vn
rt phc tp, c nhiu cch l gii v tt yu c nhiu nguyn nhn dn ti thc trng ny. T gc
ca khoa hc tm l chng ta c th a ra mt s nguyn nhn sau:
- Th nht, c nhng nguyn nhn lch s - vn ha. l c mt thi gian rt di chng ta
sng trong x hi nng nghip lc hu, vi ch t qun lng x cao. X hi nng nghip y to
nn ngi dn mt thi quen hnh ng mang tnh cht tng i tu tin, t do. Tnh t do, tu
tin ny xut pht t s sn xut c nhn, nh l. Ngi nng dn t hnh ng trn mnh rung
ca mnh. Thi gian ra ng, thi gian v nh do mnh t quyt nh. Trng cy g, nui con g,
tiu th sn phm ra sao cng do ngi dn t quyt nh... Trong khun vin ng lng h tu
thch i bn phi hoc bn tri... Tt c nhng hnh vi tri qua nm thng, thi gian c ngm
dn vo c th h v tr thnh mt thi quen, mt np sng ca lng x Ch c x hi cng nghip
mi to ra mt thc k lut, thc chp hnh lut php cao.
- Th hai, trong nhng nm qua chng ta ban hnh nhiu b lut, nhiu quy phm php
lut, song trong qu trnh thc hin li cha c tt. Nhiu ngi chu trch nhim hng dn, t
chc, kim tra, gim st thc thi php lut thiu gng mu lm mt lng tin ca ngi dn v y
chnh l mt nguyn nhn khuyn khch s vi phm chun mc ca ngi dn.
b. Cc chun mc m bo cho s hnh thnh mt trt t, mt h thng ng x thng nht
ca cc thnh vin trong t chc
Vai tr quan trng ca chun mc l to ra mt cch ng x thng nht t gic trong phm
vi ca mt t chc, cng nh trong phm vi x hi. Nh c chun mc m mi thnh vin n c
quan lm vic v kt thc mt ngy lm vic ng gi. Nh c chun mc m mi ngi cng
nhn trong nh my m bo c nh mc, cht lng lao ng. Nh c chun mc m mi
ngi i ng u dng trc vch khi c tn hiu n .
Trong qu trnh thc hin cc hot ng chung ca t chc, s thng nht hnh ng l rt
quan trng. c bit l trong cc t chc sn xut kinh doanh, cc t chc lc lng v trang... th
s thng nht hnh ng l rt cn thit, l khng th thiu c Trong mt dy chuyn sn xut,
nu ch cn mt c nhn l ng, lm vic ngu hng l c th nh hng n hot ng ca ton
b dy chuyn.
T chc gi gn trt t v s thng nht ca mnh bng cc chun mc v n s dng p lc,
cc bin php trng pht vi cc thnh vin vi phm chun mc. Theo G.N. Fisher, chun mc ca
nhm ch trng n s tn thnh v cng bao hm nhng trng pht trong trng hp vi phm
chun mc.
Nh vy, chun mc th hin nh s phn xt cn c vo nhng gi tr m n quy chiu.
Vi t cch l mt phn xt v gi tr, chun mc l mt i hi v vic khng tun theo n s b
trng pht. Chng hn, mt ngi cng nhn khng chp hnh quy nh v thi gian, khng hon
thnh ch tiu k hoch c th b tr lng, thm ch b thi vic.
202
y chng ta thy hiu qu ca chun mc l ra tnh ng nht trong t chc. Vai tr
ca chun mc l to ra mt tp th vng chc, trong cc ng x hon ton c th ng nht.
c. Chun mc l yu t c bn to lp thc "chng ti" ( thc v tp th mnh), l
im ta cho mi c nhn ng x trc mt tnh th khng c ch da khch quan
Tnh ng nht ca t chc c xy dng trn c s ca chun mc l mt iu kin
hnh thnh nn thc v tp th ca mnh. iu ny th hin ch, khi c nhn nhn thc v hnh
ng c nhn thng xut pht t li ch ca t chc. C nhn hnh ng nh th no khng
tn hi n li ch chung ca t chc. nhiu cng ng cn c nhng quy nh nghim ngt v
trch nhim ca c nhn i vi cng ng v cc hnh thc trng pht khi c nhn lm tn hi
n cng ng.
Trong cc cng ti ca Nht Bn, thc "chng ti" c th hin rt cao. Mi ngi lun t
ho v mnh c l thnh vin ca cng ti. H lm vic ht mnh v s pht trin ca cng ti. iu
n gin y l cng ti lun quan tm n li ch ca ngi lao ng, m bo thu nhp v vic
lm cho h. Mt khc, thc thc hin cc chun mc ca ngi lao ng rt cao.
d. Chun mc cng l c s c nhn t nh gi v cc hnh vi v ng x ca mnh so
vi hnh vi v ng x ca tp th
Chun mc khng ch l c s t chc nh gi hnh vi v cch ng x ca cc c nhn
trong t chc, m cn l tiu ch mi thnh vin t nh gi v hnh vi ca mnh trong hot
ng chung ca t chc. Cc c nhn t nh gi v s ph hp, ng n trong cch ng x ca
mnh vi cc thnh vin khc, trong quan h dc v quan h ngang. T s nh gi , c nhn s
iu chnh hnh vi ca mnh cho ph hp vi chun mc, ph hp vi hnh vi ca a s.
Trong khi nh gi hnh vi ca mnh so vi a s, c th xy ra hin tng m cc nh tm
l hc gi l hin tng "a dua" hay p lc ca nhm. l hin tng c nhn iu chnh suy
ngh v hnh vi ca mnh cho ph hp vi hnh vi ca a s, mc d trong mt s trong hp c th
cch ng x ca a s cha phi l ng n, ph hp vi chun mc.
Khi tm hiu v chun mc ca t chc, chng ta cn lu l chun mc khng phi l
nhng quy tc bt bin. Bn thn n cng tin ho cho ph hp vi i hi ca thc tin. Mt s
chun mc s ri vo lng qun, mt s chun mc mi s xut hin. Khi thc tin cuc sng thay
i th mt s chun mc khng cn ph hp vi cuc sng, chng cn c thay i c th l
cng c iu chnh hnh vi ca con ngi trong iu kin mi. Trong phm vi ca mt t chc
cng vy. S pht trin ca t chc, yu cu ca nhng nhim v mi i hi t chc phi c
nhng chun mc mi. Do vy, s thay i ca chun mc trong t chc, cng nh trong phm vi
x hi l tt yu v mang tnh khch quan. Trong i sng x hi c mt s chun mc vn cn
gi c gi tr qua thi gian. l mt s chun mc v o c nh: tn trng v l php vi
nhng ngi ln tui, tn s trng o, trong nc nh ngun, l lnh m l rch...
3.3. Cc chc nng c bn ca chun mc
203
Cc chun mc trong phm vi mt t chc cng nh trong x hi c ba chc nng c bn.
Cc chc nng ny quy nh vai tr ca chun mc m chng ta phn tch trn.
a. iu chnh v hng dn hnh vi ca cc c nhn trong trong t chc
Trong mi t chc cn phi c nhng chun mc nh gi nhn cch cc thnh vin, quy
nh hnh ng gii hn ca h. Nhng ngi lnh o cn c vo cc chun mc hng dn
hnh vi ca cc c nhn trong t chc ca mnh. Thng qua chun mc nh gi nhng mt tch
cc v hn ch ca h, iu chnh hnh vi ca cc c nhn cho ph hp vi li ch ca t chc v
x hi. Tt nhin, y li ch c nhn cng c m bo. y l chc nng quan trng nht ca
chun mc.
b. m bo s thng nht hnh ng cc c nhn trong tp th
Tnh quy nh v tnh bt buc ca chun mc to ra s thng nht hnh ng ca cc c
nhn trong nhm. Cc t chc tn ti v hot ng c l do cc thnh vin bit da vo chun
mc hnh ng. i vi bt c t chc no nu cc chun mc c thc hin mt cch
nghim tc, tc l nhng ngi lnh o bit t chc, duy tr v thng xuyn kim tra vic thc
hin chun mc ca nhm th tnh thng nht trong nhn thc v hnh ng ca t chc cng
cao, tnh k lut v tnh t chc biu hin cng r nt. Tri li, trong mt t chc, cc chun mc
khng c thc hin nghim tc v c hiu qu th xung t, mu thun trong tp th s ny
sinh, hiu qu hot ng ca t chc thp v c th dn ti s tan r hay tnh trng "v chnh ph.
c. Gii quyt cc xung t ca tp th
Hai nh tm l hc A.M.Robert v F.Tilman nhn nh: Cu trc ca nhm l s cn
bng tng i. Do nh hng ca cc yu t khc nhau, trc ht l bt ng v quan im v li
ch m nhm lun lun c xu th ph v s cn bng, ny sinh cc xung t nhng mc khc
nhau.
Xung t trong mt t chc ch c th gii quyt trn c s cc chun mc ca tp th ,
cng nh cc chun mc x hi ni chung. Bi v chng l cc tiu chun nh gi, phn xt
hnh vi, ng x ca mi c nhn trong tp th.
d. Chc nng gio dc ca chun mc
Vi t cch l yu t nh hng, iu chnh v hng mn hnh vi ca ngi lao ng
trong t chc, chun mc c vai tr gio dc con ngi, gp phn quan trng vo vic hon thin
nhn cch con ngi. Chc nng gio dc ca chun mc th hin cc kha cnh sau:
- Hnh thnh thc t chc k lut ca ngi lao ng.
- Hnh thnh cc thi quen lm vic ca ngi lao ng.
- Hnh thnh tinh thn trch nhim v thc v ngha v lao ng ca ngi lao ng.
204
- Hnh thnh cch ng x gia nhng ngi lao ng ph hp vi mi trng lm vic ca
t chc.
- Cui cng l gp phn hnh thnh thc lut php ca ngi lao ng.
4. Mt s thay i v nh hng gi tr ca ngi lao ng hin nay
nh hng gi tr l c s t tng, chnh tr, o c, thm m ca cc gi tr c c
nhn hng ti v th hin n trong hot ng thc tin, l kh nng phn bit, la chn cc i
tng ca con ngi theo gi tr v ngha ca chng.
nh hng gi tr quy nh xu hng ca nhn cch con ngi nh nhu cu, nng lc, tnh
cm v.v...
i vi nhng ngi lnh o, trong hot ng qun l t chc ca mnh cn hiu c nh
hng gi tr v nhng thay i v nh hng gi tr ca ngi lao ng hin nay. y l mt vn
rt quan trng. Bi v, y l c s ngi lnh o hiu, quan tm n ngi lao ng, pht
huy tim nng ca h, s dng h mt cch c hiu qu.
4.1. Nhng c im ca nh hng gi tr c
Nhng nh trong gi tr c l nhng hng gi tr hnh thnh v tn ti trong x hi
nng nghip trc y v trong c ch bao cp va qua. Cc nh hng gi tr ny c cc c
im c bn sau: a) Gn lin vi nn kinh t tiu nng mang tnh t cp, t tc cao; b) Gn lin
vi t duy lm n manh mn, nh l; c) Chu s tc ng ca c ch tp trung, bao cp.
4.2. Cc yu t kinh t- x hi tc ng n s thay i nh hng gi tr m ca ngi
lao ng hin nay
Vic thay i nh hng gi tr ngi lao ng hin nay l kt qu tc ng ca mt lot
cc yu t kinh t x hi.
Th nht, t nc chuyn t thi k chin tranh gii phng dn tc sang thi k ho bnh
v xy dng t nc.
Th hai, chng ta ang chuyn t c ch tp trung bao cp ly cc bin php hnh chnh, k
hoch tp trung lm ni dung ch yu sang c ch th trng ly vic hch ton kinh doanh theo
nh hng x hi ch ngha lm ni dung qun l, chp nhn quy lut cnh tranh v tha nhn s
bnh ng gia cc thnh phn kinh t.
Th ba, chng ta pht trin kinh t theo hng cng nghip ho, hin i ho v kinh t tri
thc.
205
Th t, chng ta chuyn i t nn kinh t tiu nng, khp kn sang nn kinh t hng ho
trn c s m rng s giao lu v hi nhp kinh t, vn ho gia cc vng trong c nc, hi nhp
khu vc v quc t.
4.3. Nhng biu hin v s thay i nh hng gi tr ngi lao ng hin nay
a. Trong mt thi gian rt di ca lch s, ngi Vit Nam ta vn c truyn thng "Coi trng
tnh cm, khinh tin bc", "Trng tnh hn lf... trong quan h con ngi th nay bn cnh vic duy
tr mt s gi tr truyn thng xut hin xu hng coi trng kha cnh vt cht trong nh hng
gi tr ca mnh.
b. Do s tc ng ca nn kinh t th trng, trong nh hng gi tr hin nay ca chng ta
bc u c s thay i quan nim v c, ti i vi nhn cch con ngi. Trc y, nhn
xt, nh gi con ngi, la chn, bt cn b, vn o c thnh tch cng hin c coi
trng hn nng lc ca ngi Hin nay, nhiu c quan, trc ht l cc doanh nghip, vn
nng lc v ang c ch coi trng khi nh gi, tuyn chn nhn vin, bt cn b qun
l. Song, s l thiu st nu ch ch trng n "ti" m qu coi nh yu t "c". Hai yu t ny
cn phi t trong mi quan h tng quan hp l.
c. Mt nt mi na trong nh hng gi tr hin nay l s thay i suy ngh v s hu cng
dn, quyn s hu c nhn, v nng lc ca c nhn. Ngy nay, quyn s hu c nhn c tha
nhn. c bit trong suy ngh ca cng ng, ca d lun x hi khin nng lc ca c nhn
c tha nhn. iu ny to iu kin quan trng s dng v pht huy nng lc ca c nhn
trong t chc cng nh trong x hi.
d. iu ng lu l c s thay i tch cc trong quan nim v vai tr ca kinh doanh v
lm giu. Trc y, chng ta ln n, khinh b v khng tha nhn vic lm giu v hot ng
kinh doanh. Bi l, ch ngha bnh qun, ch ngha tp th lm cho con ngi phi sng theo cng
ng, ho mnh vo cng ng, khng dm vt ln trn cng ng. Ngy nay, quan mm ny
thay i, hot ng kinh doanh, lm giu chn chnh c x hi tha nhn, ng h, c xem
nh mt gi tr ph hp vi cc chun mc o c. Cuc iu tra 1000 doanh nghip va v nh
ti H Ni do Vin Nghin cu Qun l Kinh t Trung ng tin hnh nm 1992 cho thy 89,9%
dn chng ng h cc nh kinh doanh v hot ng ca h7 trn 90% s ngi c phng vn
mun t h tham gia vo hot ng kinh doanh nu h c c hi.
Thng 4 nm 1993, Vin Tm l hc tin hnh kho st 400 h c dn ti ni thnh H
Ni cng cho kt qu tng t: 86,24% ngi c hi ng h kinh doanh v lm giu chn
chnh, ch c 13,76% phn i.
Thng 9 nm 1993, chng trnh nghin cu khoa hc cp Nh nc do Trung tm Khoa
hc X hi v Nhn vn Quc gia m nhim tin hnh iu tra 216 h gia nh ti th x Hn
Gai, Cm Ph (Qung Ninh) cho thy: 75,6% ngi c hi cho rng ngi dn hin nay cn
phi bit lm giu, ch c 9% ng mt phn, 5% khng ng v 23% kh tr li vi quan
im ny. Nh vy, a s dn chng hin nay ng h hot ng lm giu v kinh doanh.
206
e. Thay i s nhn nhn v vn giu ngho trong x hi l mt biu hin mi na trong
nh hng gi tr ca ngi lao ng hin nay. Trc y, do nh hng ca t tng cng ng,
ch ngha bnh qun v ch ngha tp th, s phn tng x hi cha th hin r rt, mi ngi u
"sn sn", "bnh bnh" nh nhau. Khi chuyn sang nn kinh t th trng, mc d mi my nm,
nhng s phn tng x hi th hin r rt. Kt qu iu tra ti ng Sn tnh Thanh Ho (nm
1991) v ti ng Hng tnh Thi Bnh (nm 1992) ca Vin Tm l hc cho thy, hn 80% dn
chng cho rng hin tng giu, ngho hin nay l chp nhn c. Mt bng chng khc cng c
sc thuyt phc cao l kt qu cuc iu tra 805 ngi ti 4 qun ni thnh H Ni vo thng 6
nm 1992 ca Vin X hi hc, 77,4% ngi c hi nh gi s giu ngho hin nay l bnh
thng, ch c 12,7% cho l khng bnh thng v 9,9% cho l kh tr li. Nu tnh theo ngh
nghip, kin cho rng hin tng giu ngho hin nay l bnh thng, khu vc sn xut kinh
doanh chim 91%; nhng ngi hu tr l 78,3% v tng lp c dn khc l 63,3%. Nh vy,
a s dn chng thuc cc tng lp c dn khc nhau cc lnh vc hot ng khc nhau, u cho
rng s phn cc giu - ngho trong x hi hin nay l bnh thng.
S thay i v nh hng gi tr dn ti nhng bin i tm l khc ngi lao ng.
l s nng ng sng to nhy bn ca con ngi trc nhng bin i phc tp ca th
trng. Ngi lao ng khng ch ng h m cn tham gia vo hot ng kinh doanh vi nhng
hnh thc v mc khc nhau.
Bn cnh nhng bin i tch cc, chng ta cn thy c nhng nh hng tiu cc do s
thay i nh hng gi tr to ra hn ch n. l xu hng dn ti s sng bi ng tin
mt b phn ngi lao ng, coi vic kim tin l mc ch cao nht, bt chp o c, lng tm,
danh d v nhn cch. kim c tin, con ngi c th khng t mt th on no nh tham
, hi l, la o, bun gian bn ln, v.v... Vic sng bi ng tin c th lm mt i mt nt p
truyn thng trong o c, thun phong, m tc v trong i nhn x th ca dn tc.
5. Xung t trong t chc v bu khng kh tm l ca t chc
5.1. Khi nim v bn cht ca xung t
Chng ta thng nghe thy mt s cn b qun l c quan ny hay c quan n ni rng,
chng ti c mt tp th lun lun nht tr, on kt cao. Thc t khng hon ton ng nh vy.
Khng c mt tp th no trong khng c s xung t, ch c iu cc xung t biu hin
mc no. S cn bng trong cu trc v s phng lng trong i sng ca t chc ch l tm
thi, nhm lun lun c xu hng ph v trng thi cn bng .
Php bin chng duy vt ca hc thuyt Mc - L nin ch r: "Mu thun tn ti khch
quan trong mi s vt, hin tng, trong sut qu trnh pht trin ca mi s vt v hin tng.
Khng c s vt hin tng no khng c mu thun". Pa. ng ghen vit: "Bn thn s vn ng
l mt mu thun".
nhiu c quan, nhng ngi lnh o rt s mu thun, xung t, rt ngi bn n nhng
vn ny trong sinh hot t chc. Thc ra, nhiu khi chng ta hiu cha ng v khi nim
xung t v bn cht ca hin tng ny. Nu vn c tnh l lun ny c gii quyt th chng
207
ta s c mt cch nhn nhn khc v xung t trong t chc. Trn c s nhn thc ng n vn
mu thun, xung t, ngi qun l bit khi no s dng n nh ng lc ni ti pht trin t
chc v mc no ca mu thun th cn phi gii quyt n khng tr thnh lc cn cho
hot ng ca tp th.
y cn xc nh hai khi nim c bn. l khi nim mu thun v khi nim xung
t. Mu thun l mc thp v xung t mc cao hn.
Mu thun nh mt s khc bit - khc bit v quan im, nhn thc, li ch, k c phng
php lm vic.
Xung t tm l l s va chm, mu thun mc cao ca cc xu hng i lp nhau
trong trong tm l ca cc c nhn, trong hot ng chung ca t chc.
Phn tch v xung t ta thy c hai hnh thc xung t c bn: Xung t ni tm ca c
nhn v xung t hen nhn cch. Loi xung t ny c nh hng trc tip n hot ng ca t
chc.
5.2. Vai tr ca xung t trong tp th
i vi nhng ngi lnh o, mt cu hi c ngha hc tin t ra l: Trong mt t chc
c cn nhng mu thun, xung t khng, nu cn th mu thun, King t mc no?
V vn ny, cc nh kinh in ca ch ngha Mc - L nn ch ra: mu thun nh v
ng lc ca s st trin. T gc ca Tm l hc, ca khoa hc qun l, mt s cng trnh
nghin cu cng cho thy: lvru thun khng phi lc no cng tc ng tiu cc n s pht trin
ca t chc. M.P. Fllet v mu thun nh s ma st, theo b c nhng ma st c li (ma st
n vilng v ma st to ra la) v c nhng ma st c hi. i vi mt t chc cng vy, trong
nhng trng hp v mc no th mu thun cn thit cho s pht trin, nhng nhiu khi
mu thun l tr ngi cho s pht trin. Mt nh tm l hc X vit ni: Tht l ng lo ngi khi
trong mt tp th m ch c ngi lnh o ni v nhng ngi b lnh o chp hnh, khng c
s khc bit quan im v kin gia cc thnh vin trong tp th .
Trong hot ng chung ca t chc, s c st (khc bit) v kin, quan im gia cc
thnh vin c th dn n hnh thnh mt quan im, kin hp l hn, ng n hn. Cc mu
thun ny c xem l cc mu thun c tnh xy dng. S l khng tt khi tp th bn bc mt
nhim v hay mt quyt nh no m khng c kin no tranh lun, trao i v c st nhau.
Song mu thun c th tr thnh tr ngi cho hot ng v s pht trin ca t chc nu n pht
trin n mc cao tr thnh cc xung t v xy ra thng xuyn. Mt t chc s khng hot
ng v pht trin c nu lun lun tn ti cc phe phi i lp, u tranh ln nhau v li
ch ca ring mnh. Cc mu thun, xung t ny l cc mu thun, xung t khng c tnh xy
dng. Nhng mu thun, xung t nh vy dn ti hot ng km hiu qu ca nhiu t chc
v khng t trong s phi gii th.
208
Tm li, trong qu trnh qun l t chc, ngi lnh o cn bit khi no s dng mu thun,
xung t v khi no loi tr n m bo cho hot ng chung t hiu qu tt.
5.3. Cc bin php gii quyt mu thun
Khi tha nhn s tn ti ca mu thun v xung t trong t chc l tt yu khch quan v
mc cao, thng xuyn th xung t l tr ngi cho s pht trin ca t chc th chng ta cn
tm ra c nhng bin php gii quyt mu thun, xung t ca t chc.
i vi nhng mu thun m s tn ti ca n nh tr lc cho s pht trin ca tp th th
nhng ngi qun l v tp th phi tm c phng php gii quyt kp thi v thch hp, s
hin din ca cc mu thun ny nh hng c tnh tiu cc rt ln cho t chc.
Khi nghin cu hot ng ca nhm v nhng mu thun ca n, M.P. Follet tng kt li
ba bin php thng c p dng gii quyt cc mu thun ca nhm. l cc bin php: p
ch, tho hip, thng nht.
a. Bin php p ch
y l phng php ginh thng li cho mt pha - phi a s dng sc mnh ca mnh
p o phi thiu s. y l bin php d dng nht, nhng t lm cho ngi ta tho mn. Do vy,
v lu di nu ch p dng bin php ny s khng mang li hiu qu cao v bn vng.
b. Bin php tho hip
y mi bn t b, nhn nhng ci g em li "bnh yn" trong t chc. Bin php
ny thng c s dng khi trong t chc mu thun ny sinh do bt ng v li ch. Cc doanh
nghip, c bit l cc cng ti ca nc ngoi hay p dng cch gii quyt ny. Trong chnh tr,
bin php ny cng hay c p dng.
c. Bin php thng nht
Mi bn t vn xung bn thng lng, i mt vi cc vn thc t v bc trn mu
thun. y l phng php tt nht, lm va lng cc pha lin quan. Mun thng nht th trc
ht cn em nhng khc bit ra cng khai, khc phc tr lc i n s thng nht v thi quen
ca tnh p ch. to ra s thng nht trong gii quyt mu thun, mi ngi phi c s nhy
cm c bit, phi c tr thng minh v c suy xt sc so trn tt c cc vn .
Trong khi gii quyt mu thun, xung t trong t chc ngi lnh o cn ch : Nguyn
nhn dn ti cc mu thun rt a dng, song c mt nguyn nhn hng u dn ti mu thun,
xung t l bt ng v li ch. Do vy, d p dng bin php no chng na, nu vn li ch
khng c gii quyt tho ng th khi mu thun, xung t vn cn.
5.4. Bu khng kh tm l trong t chc
209
Bu khng kh tm l l trng thi tm l ca t chc. N th hin s phi hp tm l x hi,
s tng tc gia cc thnh vin v mc dung hp cc c im tm l trong quan h lin nhn
cch ca h.
Bu khng kh tm l tn ti khch quan trong cc t chc.
Cc du hiu quan trng nht ca bu tm l x hi l:
a) S tin tng v yu cu cao ca cc thnh vin vi nhau.
b) Thin ch v gip ln nhau trong cng vic.
c) Mc dung hp tm l gia cc c nhn, tinh thn trch nhim ca h i vi cng vic
chung v i vi mi c nhn.
a. Vai tr ca bu khng kh tm l trong t chc
Bu khng kh tm l ng vai tr to ln i vi hot ng chung ca t chc. Mt bu
khng kh tm l lnh mnh, thn i trong t chc s to ra tm trng phn khi, vui v mi
thnh vin, lm tng thm tnh tch cc ca h trong vic thc hin cc nhim v c giao, to ra
s on kt, gip ln nhau gia cc c nhn. mt t chc nh vy t xut hin nhng xung
t gay gt, nhng nhm khng chnh thc i lp v cc th lnh tiu cc. cc thnh vin
lun gn b vi t chc, c thc xy dng tp th ca mnh.
Tri li, mt t chc m bu khng kh tm l t nht, cng thng s to ra cc cm xc,
tm trng tiu cc cho cc thnh vin, d dng hnh thnh nn cc nhm khng chnh thc i lp,
xung t c iu kin ny sinh v pht trin. Trong t chc ny, c nhn t gn b vi tp th, t c
s quan tm gip ln nhau.
b. Cc yu t nh hng n s hnh thnh bu khng kh tm l ca t chc
L mt hin tng tm l x hi tn ti khch quan trong t chc, s hnh thnh bu khng
kh tm l chu s tc ng ca nhiu yu t, c nhng yu t khch quan v nhng yu t ch
quan. C th nu ra mt s yu t c bn sau:
- Phong cch lm vic ca ngi lnh o c nh hng to ln n bu khng kh tm l ca
t chc.
Khi ngi lnh o bit nh gi, khen thng v x pht khch quan v ng mc vi cc
thnh vin th anh ta s khch l c mi ngi hng hi lm vic vi nng sut v cht lng cao
hn. Lee Iacosa, khi lm tng gim c cng ti t Ford, ng rt thnh cng trong vic ng
vin, khuyn khch mi ngi lm vic. Bi v, ng rt thu hiu tm trng, nguyn vng ca h,
bit phn cng cng vic hp l v ng vin h lm vic. Ch R.M. Tamora, gim c cng ti
xut khu khn tri bn v khn trang tr ln nht Philippin ni: "Mun thnh cng th bn phi
l mt cng nhn trong s cc cng nhn ca bn v nht thit phi lun lun khch l h h
210
tng nng sut lao ng". Quan tm, gn gi, khch l ngi lao ng l rt cn thit, nhng cha
, ngi qun l cn phi to ra cho ngi lao ng c cm gic l h ang lm vic cho t chc
nh cho chnh bn thn mnh.
Cc nh qun l Nht Bn rt thnh cng v vn ny. Ngi cng nhn Nht rt t ho
khi ni v bn b l h ang lm vic ti cng ti ny hay hng n. H thng ni v cng ti m
mnh ang lm vic vi cc t thn thit "Cng ti ca chng ti, y ci tm l c nhn, tnh cm
c nhn ho nhp v to nn ci tm l chung ca nhm v ci "tnh cm chng ti" - tnh cm
chung ca t chc.
Thc t chng minh rng, u, khi no nhng ngi qun l bit tn trng nhn cch
ca ngi lao ng, bit khi dy tnh tch cc, sng to, lng nhit tnh lao ng trn c s dn
ch v bo m li ch cho ngi lao ng th , khi y h s thnh cng. Nh vy, s khen
ch, nh gi v x pht ca ngi lnh o c nh hng ln n tm trng v hnh ng ca
ngi lao ng, s gp phn to nn bu khng kh tm l hoc l tch cc hoc l tiu cc.
- Mt yu t khc gp phn to nn bu khng kh tm l ca t chc l s ly lan tm l.
Nu trong tp th c nhng ngi vui nhn, hi hc th s to ra bu khng kh vui v, c
bit l rt cn nhng ngi- qun l c c hi hc. Ngi ta cho rng, y l mt phm cht cn
c ca ngi lnh o. M, cc nh qun l phi hc mt chng trnh v ngh thut hi hc.
Ngi lnh o c c hi hc s to c bu khng kh thoi mi, d chu trong tp th, to ra
quan h thn mt, ci m vi mi ngi. C cu gii tnh cng l mt yu t to nn bu khng
kh tm l ca t chc. Cc nghin cu v tm l hc x hi cho thy, nu mt tp th ton l nam
gii hoc ton l ph n th khng kh lm vic cng thng hn, cc thnh vin t quan tm n
hnh thc n mc, li ni, cch ng x mt cch t nh ca mnh. Mt s nh tm l hc cn
ngh trong tp th, nn c mt t l cn i, v gii. tc l c c nam v n, nu c mt s c gi
tr, xinh p s lm cho n ng nghim chnh hn, lm vic tt hn.
- iu kin lao ng l mt nhn t na nh hng n bu khng kh tm l x hi.
iu kin lao ng gm: Vic trang tr, v sinh, nh sng, m nhc ni lm vic, phong cch
n mc ca mi ngi. Ngi lao ng phi lm vic trong iu kin bn thu, cht chi, nhit
khng ph hp (nng qu hoc lnh qu) s dn ti thn kinh cng thng, tnh tnh cu gt; nng
sut lao ng gim st. Cng trnh nghin cu ca Ngn hng th gii cho bit, s nhim gy
thit hi ti 10% gi tr nn kinh t th cc thnh ph ln chu . m au v nng sut lao
ng gim do nhim lm thit hi mi nm 3,6 t USD Seoul (Hn Quc), 1,3 n 3,1 t USD
Bng Cc (Thi Lan) v 400 - 800 triu USD Jacacta (Indonexia).
Nu ch ngi lm vic g b, cao qu hoc thp qu s dn n cc bnh ct sng nh au
hoc vo ct sng, ni lm vic khng ngn np, ln xn s lm cho ngi lao ng c thi quen
cu th, d dn n cc tai nn lao ng. Thc t cho thy, iu kin lao ng c nh hng trc
tip n an ton lao ng. nc ta, iu kin lao ng nhiu ngnh sn xut cn nhiu hn ch
- cng trnh, nh xng, thit b my mc, cng c lao ng c k, lc hu v hng nhiu. nhiu
x nghip, cc ch bo h lao ng ca ngi lao ng b ct xn, thm ch khng c thc
211
hin. Nhiu nh my ca chng ta hin nay my mc c k, lc hu, va khng cn kh nng bo
m mi trng trong sch cho ngi lao ng, va d gy tai nn lao ng. Nhiu nh my
khng tiu chun v sinh, nh hng xu n iu kin lao ng nh cy xanh qu t, h thng
thot nc khng c tu b, no vt, gy ng. Cc cht ph thi khng c x l chy ra
sng h, lung lch gy nhim mi trng xung quanh.
Kt qu nghin cu mi y ca Vin Bo h lao ng v mt s ngnh ngh cho thy s
doanh nghip thuc s hu tp th c nh xng khng m bo v sinh an ton l 78%, nu tnh
chung th doanh nghip quc doanh l 65,2% v t nhn 56,7%. Khong 38% - 45% doanh nghip
c my mc khng bo m v sinh v an ton lao ng. Trong nhiu nh my kh hu vo ma h
rt cao t 35 n 40 C, chnh lch vi khng kh ngoi tri ti 8 C v ma ng chnh lch
n 16 C. Mt khc, m cao v bi pht sinh nhiu c ni vt ti 14.700 ln cho php.
Trong bi, t l SIO
2
cao, nht l cc xng c, xng gch chu la, c nguy c gy bnh bi
phi rt kh cha. T l kh c nhiu ni vt hng trm ln. Ting n cng nh hng ti iu
kin v sc kho ca ngi lao ng. Trong cc phn xng dt, nghin c n trn 100dBA.
Vic b tr mt bng sn xut khng khoa hc, chim ti 45,8% c s sn xut. Nhiu doanh
nghip t chc sn xut khng ph hp vi sc kho v kh nng ca ngi lao ng.
Tt c cc yu nhin nh hng ln n sc kho ngi lao ng, hnh thnh nn cc
bnh ngh nghip, gy ra cc tai nn lao ng. Nhiu v tai nn lao ng dn ti cht ngi, c
khi cht nhiu ngi cng mt lc. Nhiu ngi b tai nn lao ng mt kh nng lao ng hoc
b tn ph sut i, gy nh hng n i sng kinh t ca gia nh v x hi. c hng ngn
cng nhn b bnh ngh nghip nhiu c s sn xut khng c ch . Theo s liu iu tra v
bnh ca n cng nhn th 28% b bnh tai mi hng; 28,1% suy nhc thn kinh; 22,03% mc
bnh ph khoa. iu kin lao ng km, nhim khng ch dn ti cc bnh ngh nghip, n tai
nn lao ng cho ngi lao ng, m cn to nn hin tng stress h. Chnh nhng yu t ny
s to nn bu khng kh tm l cng thng trong cc tp th lao ng.
- Li ch, c bit l li ch vt cht c nh hng rt ln n bu khng kh tm l x hi
ca tp th.
Khi li ch ca ngi lao ng c quan tm, i sng ca h c ci thin v nng cao
th s to ra bu khng kh phn khi yn tm h, lm cho h hng say v c trch nhim vi
cng vic, vi t chc, quan h ngi - ngi tr nn thn mt, gn b hn.
- Bu khng kh tm l x hi c hnh thnh trn c s giao tip chnh thc v khng
chnh thc. to ra bu khng kh lnh mnh, thn i, ngi lnh o cn ch n mt s vn
sau:
* Ngi lnh o phi ng vai tr kin to nn cc quan h khng chnh thc ca t chc,
to nn s tng hp tm l gia cc c nhn.
* Tng cng thng tin, trao i v tip xc gia cc thnh vin ca nhm. tp th no
cc c nhn hiu bit nhau tt th s quan tm n nhau nhiu hn, gip nhau c hiu qu hn.
212
* Cc gi tr o c ng vai tr to ln n tng hp tm l gia cc c nhn.
Vic xy dng mt bu khng kh tm l on kt, lnh mnh, thn i l nhim v ca mi
ngi qun l v mi thnh vin ca t chc.
CU HI THO LUN
1. Ti sao t chc l mt i tng c bn ca hot ng qun l? Phn tch s khc bit
gia nhng c im tm l ca t chc vi nhng c im tm l ca c nhn ngi lao ng.
2. Phn tch nhng thay i tm l ca cc t chc lao ng nuu ta hin nay do tc ng
ca nhng thay i v kinh t - x hi.
3. Phn tch cc yu t tm l c bn ca t chc (cu trc, chun mc, nh hng gi tr).
4. Phn tch s xung t trong t chc, nhng nh hng tch cc v tiu cc ca xung t
i vi t chc, cc nguyn nhn dn ti xung t v cc bin php khc phc xung t trong t
chc.

Created by AM Word
2
CHM

Chng 11: GIAO TIP TRONG T CHC

CHC
Khi ni n hot ng qun l l chng ta ni n s tng tc giao tip gia hai ch th -
ngi lnh o v nhng ngi b lnh o. H thng giao tip trong mt t chc ging nh h
thng mch mu ca c th con ngi. Khng c h thng ny th t chc khng th vn ng v
tn ti c. phm vi x hi, giao tip l nn tng cho s tn ti v pht trin ca x hi, l c
s cho s hnh thnh v pht trin nhn cch ca con ngi.

I. KHI NIM GIAO TIP
II. CC CHC NNG CA GIAO TIP
III. MNG LI GIAO TIP TRONG T CHC
IV. TRUYN THNG GIA NGI LNH O V NGI B LNH O TRONG T
CHC
213

Created by AM Word
2
CHM

I. KHI NIM GIAO TIP

CHC Chng 11: GIAO TIP TRONG T CHC
Giao tip l vn x hi rt phc tp. Do vy c nhiu cch tip cn v khi nim ny.
Cooley (1962) cho rng: Giao tip l mt c ch cc mi lin h ca con ngi tn ti
v pht trin.
Marry Munder xc nh: Giao tip l qu trnh m qua thng tin c chia s v p ng.
A.N. Leonchep nh ngha: Giao tip l h thng ca nhng qu trnh c mc ch v ng
c m bo cho s tng tc gia ngi ny vi ngi khc thng qua vic s dng phng tin
c th m trc ht l ngn ng.
T nh ngha trn cho thy giao tip c cc mt sau:
- Trao i thng tin, trao i t tng tnh cm gia cc c nhn.
- Giao tip l s tip xc, tng tc gia ngi vi ngi.
T phn tch cc nh ngha trn, chng ta c th i ti nh ngha chung v giao tip nh
sau:
Giao tip l qu trnh thit lp v pht trin s tip xc gia cc c nhn xut pht t nhu
cu phi hp hnh ng.
Khi nghin cu v giao tip chng ta cn ch ti nhng c trng ca giao tip ca con
ngi. l:
Giao tip bao gi cng mang tnh x hi. Giao tip l hin tng x hi. Hot ng ny xc
lp v vn hnh cc quan h ngi - ngi. Giao tip l c s thc hin cc hot ng chung
ca con ngi. Giao tip lm ny sinh quan h lin nhn cch v ch c thc hin qua cc quan
h lin nhn cch.
Giao tip ca con ngi mang tnh lch s. iu c ngha l ni dung, hnh thc v c
im giao tip thay i trong cc giai on lch s. Nu trong cc giai on lch s trc y, giao
tip ca con ngi mang tnh cht trc tip cao th ngy nay vi s pht trin ca khoa hc k
thut, c bit ca cng ngh thng tin, giao tip ca con ngi mang tnh gin tip cao. Hnh thc
giao tip ca con ngi ngy cng a dng, hiu qu giao tip ngy cng cao.
214
Giao tip ca con ngi c thc hin bi cc c nhn d hnh thc giao tip no, trong
cc bn tham gia giao tip u l cc ch th giao tip.

Created by AM Word
2
CHM

II. CC CHC NNG CA GIAO TIP

Giao tip c cc chc nng c bn sau:
1. Chc nng lin lc thng tin
Chc nng thng tin ca giao tip th hin ch cc ch th giao tip thng bo cho nhau
cc thng tin. Cc thng tin ca giao tip rt a dng. Chng c th l nhng vn lin quan ti
hot ng ca t chc, cc vn x hi mang tnh thi s, cc thng tin v i sng sinh hot
hng ngy... l nhng thng tin m mt hoc c hai ch th u quan tm.
S thng bo thng tin thng qua cc phng tin ngn ng v phi ngn ng (cc c ch,
iu b, t th...). S truyn t thng tin c th bng hnh thc trc tip hoc bng hnh thc gin
tip. Cc hnh thc truyn tin l rt a dng phong ph.
Trong mt t chc, vic truyn cc thng tin t nhng ngi lnh o xung nhng ngi
tha hnh hay ngc li, gia nhng cng tng bc trong t chc (truyn tin ngang) c th c
thc hin bng hnh thc chnh thc hay khng chnh thc.
2. Chc nng nhn thc
Giao tip gip con ngi nhn thc c th gii, cc s vt v hin tng xung quanh
chng ta. y con ngi khng ch nhn thc th gii m cn nhn thc v chnh bn thn mnh
(qua so snh, nh gi vi ngi khc, tip nhn v x l thng tin).
Nh giao tip m c nhn tip nhn c cc kinh nghim x hi, cc k nng sng t
nhng ngi khc. Mt khc, qua giao tip c nhn cng c th truyn t nhng hiu bit v kinh
nghim sng cho ngi khc.
Trong mt t chc, qua giao tip ngi lnh o hiu c nhn thc, tnh cm, thi v
hnh vi ca nhng ngi di quyn, hiu c nng lc cng nh nhng hn ch ca h, t
c c s s dng nhng ngi di quyn cho ph hp v hiu qu. Qua giao tip cc c nhn
hiu c quan im, tnh cch, thi quen ca nhau c nhng ng x cho ph hp. Giao tip
cng l c s cc thnh vin trong t chc hiu c mc ch, nhim v ca t chc, ni mnh
l mt thnh vin, hiu c cc chun mc ca t chc m h phi c ngha v thc hin.
215
3. Chc nng iu chnh hnh vi
Giao tip khng ch lm thay i nhn thc, tnh cm ca con ngi m n cn lm thay i
hnh vi ca cc ch th tham gia giao tip. Vic thay i hnh vi c xem xt hai kha cnh:
Th nht, thng qua giao tip, c nhn c kh nng iu chnh hnh vi ca chnh mnh. Qua
giao tip, c nhn bit v hiu c t nhn thc n hnh vi ca i tng giao tip. Do vy c
nhn phi la chn, iu chnh hnh vi ca bn thn (c ch, iu b, hnh ng) cho ph hp
vi i tng giao tip, hon cnh giao tip, mi trng giao tip. Khi giao tip vi tng gim c
cng ti ca mnh th ngi cng nhn s c nhng cch thc ng x khc vi khi anh ta giao tip
vi mt ng nghip l cng nhn cng phn xng. Tc l anh ta phi thay i cch thc ng
x hng ngy vi ng nghip c nhng hnh vi giao tip ph hp vi i tng mi (tng
gim c) v hon cnh giao tip mi.
Th hai, thng qua giao tip c nhn c th iu chnh hnh vi ca ngi khc. Giao tip c
th tc ng n ng c, mc ch, chng trnh v vic ra quyt nh ca hot ng con ngi -
qu trnh kch thch v iu chnh ln nhau. Giao tip c th lm cho ngi khc thay i cch
thc ng x, cch thc hnh ng.
Chng hn, sau khi gp vi gim c, mt ngi cng nhn c th t mt ngi lao ng
thng i mun, thng khng hon thnh nh mc lao ng c giao tr thnh mt ngi lao
ng i ng gi, lm vic c trch nhim hn v hon thnh c nhim v ca mnh. y, s
m th, bt chc ca ngi di quyn, kh nng thuyt phc ca ngi lnh o, uy tn ca
ngi lnh o... tc ng n ngi cng nhn trong qu trnh giao tip lm cho anh ta thay
i hnh vi ca mnh.

Created by AM Word
2
CHM

III. MNG LI GIAO TIP TRONG T CHC

1. c im ca mng li giao tip trong t chc
Trong hot ng ca t chc, giao tip l phng tin khng th thiu c, chng tc ng
tng h v phi hp hnh ng vi nhau. cc nhm nh, cc c nhn giao tip trc tip vi
nhau. cc nhm ln, cc c nhn giao tip vi nhau mt cch gin tip nh qua cc bn tin,
thng bo, mng li internet...
Hu ht cc t chc u chnh thc ha cc knh giao tip. T chc quy nh cc knh giao
tip, mc v phm vi giao tip Chng hn, trong mt Tng cng ti th ngi cng nhn c
giao tip trc tip vi cn b qun l cp no, mc giao tip gia cc cp qun l trung gian
216
vi ngi lnh o cao nht. Nh vy, cch thc t chc cc knh giao tip trong mt t chc c
th ph thuc vo nhng quy nh ca ngi lnh o cao nht.
Cc knh giao tip chnh trong t chc l cc knh giao tip ngang v cc knh giao tip
dc. Cc knh giao tip ngang l giao tip gia nhng ngi c cng v th trong t chc. Chng
hn, giao tip gia nhng ngi lao ng trong mt phn xng, trong mt phng, giao tip gia
cc cn b lnh o cp phng, phn xng trong mt cng ti.
Cc knh giao tip dc c thc hin theo hai chiu: Giao tip ca nhng ngi lao ng
vi ngi lnh o (giao tip t di ln) v giao tip ca ngi lnh o vi nhng ngi di
quyn (giao tip t trn xung). Trong knh giao tip t di ln trn do nh hng ca quyn lc
ca ngi lnh o, do thc v v th ca mnh m ngi lao ng thng th hin s cung knh,
ph thuc ca bn thn vi cp trn. Ni dung giao tip thng l nhng ngh, nhng gii by,
nhng phn nh. Trong khi knh giao tip t trn xung thng l cc quyt nh, cc ch th.
cc quy nh, cc thng bo...
Knh giao tip ngang v knh giao tip dc c th bng cc hnh thc khc nhau: giao tip
trc tip, giao tip gin tip (qua cng vn, ch th, thng bo...)
2. Cc m hnh mng li giao tip trong t chc
Trong t chc, m hnh mng li giao tip kh a dng. Cc m hnh ny phn nh c
trng ca hot ng giao tip: c hi giao tip v cch thc giao tip ca cc thnh vin trong t
chc. Di dy l mt s m hnh giao tip c bn. M hnh giao tip ny c nm thnh vin tham
gia.
M hnh mng giao tip

217

Cc mng c im trung tm

o
Cc mng phn truyn
Qua m hnh trn ta thy c nm mng giao tip: Mng bnh li, mng ch Y, mng xch,
mng hnh trn v mng xy ra ng thi.
Cc mng bnh li v mng ch Y c gi mng trung tm, cn ba mng sau c gi l
mng phn truyn.
Trong cc mng giao tip c im trung tm, cc thnh vin ca nhm cn phi giao tip
thng qua mt hoc mt s c nhn v tr trung tm. Cc thnh vin ngoi bin khng th giao
tip trc tip vi nhau c m phi thng qua c nhn gi vai tr trung tm.
218
i vi mng phn truyn (mng xch, mng hnh trn v mng xy ra ng thi) c c
im l tt c cc thnh vin ca nhm c th giao tip vi nhau theo chiu phi hoc chiu tri.
y khng c c nhn gi vai tr trung tm.
V s hi lng ca cc thnh vin trong qu trnh giao tip Kt qu nghin cu ca M.E.
Shaw (1964 v 1971) cho thy cc thnh vin trong cc mng giao tip phn truyn hi lng nhiu
hn so vi cc mng giao tip c im trung tm. Cc c nhn ca nhm thch giao tip trc tip
vi cng nhiu thnh vin trong nhm cng tt. Khi cc c hi giao tip cng b hn ch th cc
thnh vin cng cm thy mnh km quan trng hoc b loi ra khi hot ng ca nhm. iu ny
thy rt r trong cc mng trung tm. y, cc c nhn gi vai tr trung tm rt hi lng vi v
tr tri hn ca mnh. H c cm gic l mnh quan trng hn cc thnh vin khc ca nhm. Mt
khc, c nhn trong gi vai tr trung tm thng ni ln nh mt th lnh hoc l ngi lnh o
ca nhm.
V hiu qu thc hin nhim v ca nhm. Cc cng trnh nghin cu cho thy c mng
trung tm v mng phn truyn u (nh hng n hiu qu thc hin nhim v ca nhm.
Nhng cc mng giao tip phn truyn, nhim v c thc hin c hiu qu hn, bi v tn s
v mc giao tip ca cc c nhn cao hn. Cc thnh vin c th trao i thng tin nhanh v
trc tip. Cc vn c gii quyt mt cch kp thi. i vi mng giao tip trung tm, cc
thng tin c th chuyn n ( nhn trung tm. C nhn ny c th kim tra li cc thng tin. la
chn thng tin v a ra cc gii php.

Created by AM Word
2
CHM

IV. TRUYN THNG GIA NGI LNH O V NGI B LNH O
TRONG T CHC

1. Khi nim truyn thng
Truyn thng l s truyn bo cho cp di cc tin tc, ti liu lin quan n hot ng ca
t chc
Truyn thng trong t chc ng vai tr ca c quan tun hon mu trong c th - chuyn
ti thng tin n cc thnh vin v gia cc thnh vin vi nhau, a cc thng tin t cc thnh
vin n ngi lnh o.
2. Cu trc ca hot ng truyn thng trong t chc
219
Hot ng truyn thng trong t chc gm hai phn chnh: phn truyn tin v phn nhn tin.
Hai b phn ny lun lun nm trong s tc ng tng h ln nhau. iu c ngha l c hai
pha u l ch th ca hot ng truyn tin v u c nh hng ti nhau.
S 11: Cu trc ca hot ng truyn thng trong t chc

2.1. Phn truyn thng tin
Phn truyn tin l ch th truyn thng tin n ngi nhn tin. B phn truyn thng tin
trong mt t chc thng l nhng ngi lnh o, cc b phn gip vic cho ngi lnh o.
Thng tin c truyn n nhng ngi tha hnh. Trong trng hp ny thng tin thng l cc
vn bn, ch th, cc quyt nh qun l, cc thng tin lin quan n hot ng ca t chc... B
phn truyn tin cng c th l nhng ngi di quyn bo co ln cc cp lnh o hoc phn
nh nhu cu, tm t, nguyn vng ca mnh.
i vi ngi truyn thng tin cn nm c cc yu cu c bn sau:
- Ngi truyn phi bit c truyn nhng thng tin g?
- Mc ch ca vic truyn thng tin (Ti sao li truyn thng tin )?
- Truyn thng tin cho ai?
- Thi gian truyn thng tin (Truyn khi no)?
- Truyn n u (a im nhn tin)?
Ngi truyn tin phi hiu r i tng nhn tin, c bit l: Nhu cu ca i tng v
thng tin. Xem thng tin c cn cho h khng? H c quan tm n thng tin khng? Trnh
ca ngi nhn tin. Nm c cc c im ny ca ngi nhn tin th ngi truyn s c cc
hnh thc truyn ph hp.
Mt yu cu khc ca vic truyn thng tin l cc thng tin c truyn phi r rng, dt
khot, d hiu.
220
Truyn tin trong t chc thng c hai hnh thc c bn: truyn tin trc tip v truyn gin
tip (Truyn bng vn bn v truyn bng cc phng tin thng tin khc - i pht thanh, qua
mng cc b ca t chc).
Khi truyn tin trc tip (tip xc trc tip gia ngi truyn v ngi nhn), c bit gia
ngi lnh o v ngi b lnh o th ngi lnh o cn ch mt s im sau:
- Phi ch n phn ng, thi ca ngi nhn.
- Ch n cch dng li ni, thi , c ch ca mnh.
- Trnh to ra ngi nhn cm xc kh chu, bc bi, m phi to ra ngi nhn tm
trng d chu, ho hng khi nhn tin. - Trnh thi ra lnh, hch dch, quyn uy khi truyn tin.
Thc t cho thy, trong khng t t chc khi truyn tin ngi lnh o thng t quan tm
n tnh cm, thi , hon cnh, iu kin thc hin cc thng tin ca nhng ngi di
quyn. y l biu hin ca phong cch lm vic quan liu, mnh lnh tng kh ph bin
nc ta.
i vi cc thng tin di dng cc vn bn th cn c vit ngn gn, d hiu, khng nn
s dng cc thut ng nc ngoi. Vn bn phi nu r mc ch ca thng tin cn t c. c
bit vn bn phi ph hp vi i tng nhn tin (t ngn t n ni dung v cch thc trnh by
ca vn bn).
2.2. Phn nhn thng tin
i vi nhng ngi nhn thng tin cn ch n mt s yu cu sau:
- Phi bit lng nghe ngi truyn tin trong trng hp truyn trc tip, c k ti liu trong
trng hp truyn gin tip.
- Phi hiu c mc ch v ni dung ca thng tin truyn n, thng tin c truyn t
cp no.
Vic tip nhn thng tin chnh xc l iu kin quyt nh thc hin tt thng tin .
i vi ngi lnh o khi nhn thng tin ca cp di cn bit lng nghe, ghi nhn, trnh
thi ch trch, ngt li.
2.3. Quan h gia phn truyn v phn nhn thng tin
Trong t chc, nhng ngi lnh o khng nn xem vic truyn thng tin l hot ng mt
chiu, m phi xem l hot ng hai chiu v hai chiu c tc ng qua li vi nhau.
Ngi lnh o trnh thi ch quan tm n phn truyn tin, m khng ch n phn
thng tin t cp di chuyn ln, n thi , phn ng ca cp di khi nhn tin. Thc hin Quy
221
ch dn ch c s l mt iu kin quan trng nhng ngi lnh o cc t chc v cc a
phng nhn c cc thng tin t pha ngi lao ng phn nh ln, qua hiu c nhng
ng tnh, nhng phn ng, cc nhu cu v nguyn vng ca nhng ngi lao ng.
Dale Carnegie (1992) a ra 12 quy tc thu phc ngi khc, nghe ngi khc
trong giao tip. l cc quy tc:
- Ch c mt cch thng trong cuc tranh lun l trnh n i.
- Tn trng kin ca ngi khc, ng bao gi cho h l sai lm.
- Nu bn c khuyt im th vui v v sn sng nhn n.
- Nn n tn, ngt ngo, khng nn nng li.
- Nn t cc cu hi lm sao cho t nhin v ngi nghe d chu.
- Nn ngi giao tip c trnh by ht cc kin ca mnh.
- Nn lm cho i tng giao tip hiu l ngi nu ra kin.
- Nn mang ti cho ngi khc tnh cm qu mn v s hiu bit.
- Gi nn tnh cm cao thng ca con ngi.
- Kch thch tri gic v c tng tng ca ngi khc.
- Khu gi lng nhit tnh, tm huyt ca ngi khc.
y l nhng quy tc ng x rt cn thit trong giao tip ngi - ngi, c bit l giao tip
gia ngi lnh o v ngi b lnh o. Khi ngi lnh o lm c iu ny s thun li
trong thuyt phc v tp hp c nhng ngi di quyn thc hin cc nhim v ca t chc
ra.
CU HI THO LUN
1. Trnh by vai tr v cc chc nng c bn ca giao tip trong t chc. Giao tip trong t
chc c nhng c im ging v khc giao tip ngoi x hi nh th no?
2. Phn tch hot ng truyn thng trong nhm. Nu cc yu cu ca ngu truyn tin v
ngi nhn tin.
3. Phn tch s nh hng ca vn ha en giao tip trong t chc. So snh s nh hng
ca vn ha phng ng v phng Ty trong giao tip ca t chc.

222
Created by AM Word
2
CHM

TI LIU THAM KHO

I. TING VIT:
1. Trn Th Vn Anh. Tnh hnh n lm ch nhim ti - Vn gii trong khoa hc x
hi. Tp ch Khoa hc v ph n, s 4/2002.
2. Phm Ngc Anh v ng nghip. V i ng cn b n lnh o qun l. Tp ch Khoa
hc v ph n, s 5/2003.
3. Chung - Nguyn nh Tn (Ch bin). Nghin cu x hi hc. NXB Chnh tr quc
gia, H Ni, 1997
4. Trn Mnh Ct. Ph n lm qun l Nht Bn. Tp ch Khoa hc v ph n, s 1/2006
5. Dale Camegie. c nhn tm - B quyt thnh cng. Nguyn Hin L (dch), NXB
Tng hp An Giang, 1989.
6. V Dng. Tm l x hi vi qun l. NXB Chnh tr quc gia, H Ni, 1995.
7. V Dng. C s Tm l hc ca kp lnh o. NXB Khoa hc x hi, H Ni, 1995.
8. V Dng (Ch bin). Tm l hc X hi. NXB Khoa hc x hi, H Ni, 2000.
9. V Dng. Phn th hai - Nhm, trong cun Tm l hc x hi. Trn Hip (Ch bin),
NXB Khoa hc x hi, 1996.
10. Long - V Dng. Gim c - Nhng yu t thnh cng. NXB Mi C Mau, 1990.
11. Long - V Dng (Ch bin). Tm t hc x hi vi qun l doanh nghip. NXB Khoa
hc x hi, H Ni, 1995.
12. V Dng (Ch bin). T in Tm t hc. NXB Khoa hc x hi, H Ni, 2000.
13. V Dng. Hc thuyt v c im ni bt ca ngi lnh o. Tp ch Tm l hc, s
1/2000.
14. V Dng. Quyn lc ca ngi lnh o. Tp ch tm l hc, s 7/2001.
15. V Dng, Phan Th Mai Hng, do Tetsuji, Yamamoto. ng dng Tm l hc Nht
Bn. NXB T in bch khoa, H Ni, 2005.
223
16. Gustave Nicolas Fischer. Nhng khi nim c bn ca Tm l hc x hi. Huyn Giang
(dch), NXB Th gii, H Ni, 1992.
17. Nguyn Th Hoa. N qun l ngnh dt may TP H Ch Minh. Tp ch Khoa hc v
ph n, s 6/2002.
18. Matsushita Konosuke. Nhn s - cha kho ca thnh cng. Trn Quang Tu (dch),
NXB Giao thng, H Ni, 1999.
19. A.G. Kovaliop. Tm l hc x hi. NXB Gio dc, H Ni, 1996.
20. Long - Trn Hip (Ch bin). Tc ng tm l i vi s pht trin kinh t ca Nht
Bn. H Ni, 1995.
21. V.A. Phronnicop, I.. Laanop. Tuyn chn v qun l cng nhn vin chc Nht
Bn. NXB S tht, H Ni, 1991.
22. Marina Pinto. T tng qun tr kinh doanh hin i. Licosaxuba, H Ni, 1990.
23. Ph n v Tin b (U ban Quc gia v s tin b ca ph n). S 1, 2, 3 nm 1999.
24. Qun l v kh cnh tranh sc bn, tp 11. H Ni, 1990.
25. Qun l v k thut qun l. Licosaxuba, H Ni, 1990.
26. J. Schonberger. Ngi Nht qun l sn xut th no. NXB Khoa hc x hi, H Ni,
1989.
27. Phong Sn. Giao t nhn s trong doanh nghip. NXB TP. H Ch Minh, 1990.
28. Tp bi ging Chnh tr hc. NXB Chnh tr quc gia, H Ni, 1999.
29. L Thi. Ph n Vit Nam bc vo th k XXI. Tp ch Cng sn, s 20 - 10/2000.
30. Alvin Toffler. Thng trm ca quyn lc. NXB Thng tin l lun, TP. H Ch Minh,
1991.
31. Song Tng. T chc ra quyt nh v thc hin quyt nh. NXB S tht, H Ni, 1983.
32. Vn kin Hi ngh ln th su BCHTW kho VIII. NXB Chnh tr quc gia. H Ni,
1999.
33. Vn kin Hi ngh ln th chn BCHTW kho IX. NXB Chnh tr quc gia, H Ni,
2004.
II. TING ANH:
224
34. Sum L. Albrecht, Bruce A. Chadwick, DanNin L. Thomas. Social Psychology. Prentice-
Hall, 1980
35. Manlyn M. Bates, Clarence D. J ohnson. Group Leadership. Love Publishing Company,
1972.
36. Terry A. Beehr. Basic 0ganiztional Psychology Allyn and Baccon, 1996.
37. Fred E. Fiedler, Martin M. Chemers. The leader mach concept. A Wiley Press Book,
1983.
38. Martin M. Chemers, Roya Ayman. Leadership Theory and Research. Academic Press,
lnc, 1992.
39. Paul M. Bons, J effrey A. Mcnally... Leadership in 0rganizations. New York, 1981.
40. Intemational Encyclopedia of Psychology. U.K. and U.S. 1996.
41. Donald A. Laird, Eleanor Laird. Practical Business Psychology Gregg Publishing
Company, 1951.
42. Leon Mann. Leadership Behaviours
43. Paul M. Muchinsky. Psycholngy Applied to Work, USA. 1996.
44. Manfred F. R. Kets De Vries. Leaders, Flools and Impostors. J ossey Bass Publishers,
1993.
45. Roland V. Sampson. The Psychology of Power. Pantheon Books, 1966
46. Paul E. Spector. Industrial and Organizational Psychology. J ohn Wiley & Sons, 2000
46. William F. Stone. The Psychology of Politics. The Free Press, 1994.

Created by AM Word
2
CHM

MC LC

Li ni u
Phn th nht
NHNG VN CHUNG
225
Chng l: I TNG V PHNG PHP NGHIN CU CA TM L HC QUN
L
I. i tng nghin cu ca tm l hc qun l
II. Cc phng php nghin cu ca Tm l hc qun l
Cu hi tho lun
Chng II: LCH S PHT TRIN CA TM L HC QUN L
I. Nhng tin hnh thnh Tm l hc qun l
II. Taylor v thuyt qun l theo khoa hc
III. Tm l hc qun l tr thnh mt khoa hc
IV. S pht trin Tm l hc qun l Vit nam
Cu hi tho lun
Phn th hai
TM L NGI LNH O
Chng III: KHI NIM QUN L V LNH O
I. Khi nim qun l
II. Khi nim lnh o
III. S khc bit gia ngi qun l v ngi lnh o
Cu hi tho lun
Chng IV: CC HC THUYT V S LNH O
I. Thuyt v cc c im ni bt ca ngi lnh o
II. Thuyt hnh vi ngi lnh o
III. Cc thuyt ngu nhin v s lnh o
IV. Mt s hc thuyt khc v s lnh o
Cu hi tho lun
Chng V: QUYN LC TRONG LNH O
I. Khi nim quyn lc
II. thcv quyn lc
III. Cc hnh thc c bn ca quyn lc
IV. Quyn lc chnh tr
V. S suy i ca quyn lc
226
VI. Mt vi c im ca quyn lc nc ta
Cu hi tho lun
Chng VI: NHN CCH NGI LNH O
I. Nhng phm cht tm l cn thit ca ngi lnh o
II. Phong cch v uy tn ca ngi lnh o
Cu hi tho lun
Chng VII: KP LNH O
I. Khi nim
II. Hai thnh t c bn ca kp lnh o
III. Mt s m hnh kp lnh o
Cu hi tho lun
Chng VIII: MT S TR NGI TM L I VI NHNG NGI LNH O L
PH N
I. S gia tng v th ca ngi ph n trong x hi hin i
II. Mt s tr ngi tm l i vi nhng n lnh o l ph n
III. Mt s bin php nhng ngi lnh o n khc phc nhng tr ngi tm l
Cu hi tho lun
Phn th ba
TM L NGI LAO NG V T CHC
Chng IX: NHNG C IM TM L C BN CA NGI LAO NG
I. Nhu cu
II. ng c lm vic
III. Kh cht
IV. Tnh cch
V. Nng lc ca ngi lao ng
VI. Cm xc v tm trng
VII. o to ngh cho ngi lao ng trong t chc
Cu hi tho lun
Chng X: NHNG C IM TM L C BN CA T CHC
I. T chc - i tng ca hot ng qun l
227
II. Mt s c im tm l ca t chc cn c ch trong hot ng qun l
Cu hi tho lun
Chng XI: GIAO TIP TRONG T CHC
I. Khi nim giao tip
II. Cc chc nng ca giao tip
III. Mng li giao tip trong t chc
IV. Truyn thng gia ngi lnh o v ngi b lnh o trong t chc
Cu hi tho lun
Ti liu tham kho
--//--
Tc gi:
PGS. TS. V DNG
Nh Xut bn i hc S Phm
Chu trch nhim xut bn:
Gim c: INH NGC BO
Tng bin tp: L A
Ngi nhn xt:
PGS. TS. TRN QUC THNH PGS. TS. NG CNG HON
Bin tp: NGUYN TH NGC H
K thut vi tnh: NGUYN MINH NGC
Trnh by ba: NGUYN THANH TRC
M s: 01.01.191/191 H 2006
S ng ki KHXB: 598-2006/CXB/191-56/HSP ngy 7/8/06.
In xong v np lu chiu thng 3 nm 2007

Created by AM Word
2
CHM

Tâm lý học Quản lý

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tâm lý học Quản lý

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

GIO TRNH TM L HC QUN L

You might also like