ÑOÂI NEÙT NHAÏC LYÙ

daønh cho caùc em thieáu nhi

chuaån bò tham gia caùc lôùp ñaøn,
ca ñoaøn vaø ca tröôûng
 chuùng toâi chuû yeáu döïa treân cuoán Nhaïc Lyù Caên Baûn
cuûa Lm. Kim Long ñeå soaïn taäp nhoû naøy

2
 ÑOÂI NEÙT NHAÏC LYÙ
DAØNH CHO CAÙC EM THIEÁU NHI
CHUAÅN BÒ THAM GIA CAÙC LÔÙP ÑAØN,
CA ÑOAØN VAØ CA TRÖÔÛNG
Y U Z

BAØI MÔÛ ÑAÀU: KHAÙI NIEÄM TOÅNG QUAÙT

1. AÂm thanh
Laø taát caû nhöõng tieáng ñoäng tai ta coù theå nghe ñöôïc.
(AÂm thanh chöa phaûi laø aâm nhaïc).
AÂm thanh coù 4 tính chaát:
Š Cao thaáp (cao ñoä) Š Maïnh nheï (cöôøng ñoä)
Š Daøi ngaén (tröôøng ñoä) Š Trong ñuïc (aâm saéc)
2. AÂm nhaïc
Trong cuoäc soáng haèng ngaøy coù quaù nhieàu tö töôûng,
tình caûm thaàm kín beân trong chuùng ta raát khoù bieåu ñaït, caàn
ñöôïc theå hieän ra beân ngoaøi. Vaø aâm nhaïc laø moät trong caùc ngheä
thuaät duøng aâm thanh giuùp chuùng ta dieãn taû, truyeàn thoâng moät
caùch kheùo leùo vaø taøi tình caùc tö töôûng vaø tình caûm aáy cuûa con
ngöôøi.
AÂm nhaïc gaén boù maät thieát vaø coù moät vò trí quan troïng
trong ñôøi soáng cuûa con ngöôøi, coù söùc haáp daãn vôùi moïi löùa tuoåi.
OÂng cha ta ngaøy xöa xem noù coøn laø moät trong boán thuù chôi;
“Caàm Kyø Thi Hoaï” (aâm nhaïc, côø, thô, hoäi hoaï) thanh tao baäc
nhaát cuûa con ngöôøi. Noù ñem laïi cho ta moät taâm hoàn ñeïp, trong
saùng vaø nheï nhaøng. Ñoái vôùi chuùng ta ôû ñaây aâm nhaïc coøn laø ñeå
phuïc vuï nöõa.

3
 AÂm nhaïc coù 2 loaïi:
™ Thanh nhaïc: Nhaïc coù lôøi ca
™ Khí nhaïc: nhaïc thuaàn tuyù (duøng cho nhaïc cuï)
3. Caùc yeáu toá cuûa aâm nhaïc
™ Doøng ca (giai ñieäu): Nhieàu aâm thanh phaùt ra tuaàn
töï theo nhau theo chieàu ngang

(döïa vaøo tính chaát cao thaáp cuûa aâm thanh)

™ Nhòp ñieäu: Hai doøng ca gioáng nhau, leân xuoáng traàm

boång nhö nhau, nhöng coù 2 ñoä nhanh chaäm khaùc
nhau

(do tính chaát daøi ngaén cuûa aâm thanh)

™ Hoaø aâm (hoaø thanh): Söï lieân keát, moùc noái caùc hôïp
aâm thaønh baûn nhaïc, baøi ca nhieàu beø
4. Moät vaøi khaùi nieäm toång quaùt khaùc
™ Hôïp aâm (hôïp thanh, haøi thanh): nhieàu aâm thanh
phaùt ra cuøng luùc
™ Kyù aâm: phöông phaùp ghi laïi aâm thanh
™ Xöôùng aâm: phöông phaùp xöôùng caùc aâm thanh cho
ñuùng ñoä cao thaáp
™ Nhaïc lyù: lyù thuyeát veà aâm nhaïc.

4
BAØI 2: DAÁU GHI CAO ÑOÄ
1. AÂm hieäu
AÂm hieäu laø teân nhöõng aâm thanh ñöôïc duøng trong aâm
nhaïc. Quaù trình phaùt trieån cuûa aâm nhaïc ñaõ hình thaønh teân goïi
vaø thöù töï caùc aâm thanh theo 3 heä thoáng nhö sau:
) Heä thoáng chöõ vaàn: Ñoâ, Reâ, Mi, Fa, Sol, La, Si
) Heä thoáng chöõ caùi: C, D, E, F, G, A, B
(Ñoâ, Reâ, Mi, Fa, Sol, La, Si)
) Heä thoáng soá: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7
(Ñoâ, Reâ, Mi, Fa, Sol, La, Si)

Treân theá giôùi, caùc nöôùc nhö Anh, Myõ, Ñöùc, Haø Lan... duøng
heä thoáng chöõ caùi laøm heä thoáng cô baûn ñeå chæ teân caùc aâm thanh.
Caùc nöôùc khaùc, trong ñoù coù Vieät Nam chuùng ta, laïi duøng heä
thoáng chöõ vaàn laøm heä thoáng cô baûn ñeå chæ teân caùc aâm thanh
trong aâm nhaïc1. Ngoaøi ra caùc nöôùc nhö Trung Hoa, Nhaät Baûn
thì duøng heä thoáng soá.
2. Khuoâng nhaïc
Khuoâng nhaïc ñöôïc taïo thaønh bôûi 5 doøng keû naèm
ngang, song song, caùch ñeàu tính töø döôùi leân duøng ghi caùc kyù
hieäu aâm nhaïc. Khoaûng caùch giöõa hai doøng goïi laø khe. Nhö vaäy
khuoâng nhaïc goàm 5 doøng keû vaø 4 khe.

1
Taát caû 2 heä thoáng treân, ñeàu duøng chöõ caùi ñeå vieát taét teân Hôïp
aâm.

5
 Ñeå ghi nhöõng aâm quaù thaáp hoaëc quaù cao vöôït giôùi haïn
cuûa khuoâng nhaïc, ngöôøi ta duøng nhöõng gaïch nhoû ñaët treân
hoaëc döôùi khuoâng nhaïc, goïi laø doøng keû phuï.
Khoaûng caùch giöõa hai doøng keû phuï goïi laø khe phuï.

3. Noát nhaïc
Laø nhöõng kyù hieäu ñaëc bieät ghi treân khuoâng nhaïc ñeå
dieãn taû ñoä cao thaáp (cao ñoä) vaø daøi ngaén (tröôøng ñoä) cuûa moãi
aâm thanh.
Noát nhaïc hình baàu duïc (ñaëc hoaëc roãng), coù ñuoâi hoaëc
khoâng coù ñuoâi.
Teân goïi vaø kyù hieäu caùc noát nhaïc nhö sau:

Noát troøn :

Noát traéng :

Noát ñen :

Noát moùc ñôn :

Noát moùc keùp :

Noát moùc ba :

Noát moùc boán :

6
BAØI 3: DAÁU GHI CAO ÑOÄ (tt)
1. Khoaù nhaïc
Vôùi khuoâng nhaïc, ta chöa theå ñònh teân caùc aâm ghi treân
ñoù, vieäc naøy ñoøi hoûi moät kyù hieäu khaùc, goïi laø khoaù nhaïc. Nhö
vaäy, khoaù nhaïc laø kyù hieäu quy ñònh teân cuûa caùc aâm ghi treân
khuoâng nhaïc. Khoaù nhaïc ñaët ôû doøng keû naøo thì taát caû caùc aâm
ghi treân doøng keû ñoù ñeàu mang teân cuûa khoaù ñoù. Töø aâm ñoù xaùc
ñònh vò trí cuûa caùc aâm khaùc treân khuoâng nhaïc.
Coù 2 loaïi khoaù phoå bieán thöôøng duøng: khoaù Sol, khoaù
Fa.
) Khoaù Sol: daønh cho gioïng nöõ

Khoaù Son ñöôïc ñaët treân doøng keû thöù hai, xaùc ñònh aâm
treân doøng keû naøy cuûa khuoâng nhaïc laø aâm Sol. (Ñoâi khi cuõng
ñaët treân doøng keû thöù nhaát, hoaï hieám).

) Khoaù Fa: daønh cho gioïng nam

Khoaù Fa thöôøng ñöôïc ñaët treân doøng keû thöù tö, ñoâi khi
cuõng ñaët treân doøng keû thöù ba.

AÂm La maãu: goïi laø La 3, vì noù naèm trong baùt ñoä thöù 3
cuûa 4 baùt ñoä hôïp ca.

7
2. Cung vaø Nöûa cung
Khoaûng caùch veà cao ñoä giöõa caùc aâm khoâng ñeàu nhau,
ngöôøi ta phaân bieät:
™ Nöûa cung: Khoaûng caùch nhoû nhaát giöõa 2 baäc ñi lieàn
nhau: Mi-Fa; Xi-Ñoâ. Coù 2 loaïi nöûa cung:
• Nöûa cung ñoàng
• Nöûa cung dò (seõ noùi theâm ôû phaàn sau)
™ Nguyeân Cung: Khoaûng caùch lôùn nhaát giöõa 2 baäc:
Ñoâ-Reâ; Reâ-Mi...

3. Daáu hoaù
Daáu hoaù laø kyù hieäu thay ñoåi cao ñoä cuûa aâm noù aûnh
höôûng tôùi töøng nöûa cung moät. Nhö vaäy, nhôø daáu hoaù ta coù theå
chia 1 cung thaønh 2 nöûa cung.
Coù caùc loaïi daáu hoaù sau:
• Daáu thaêng : laøm taêng leân ½ cung
• Thaêng keùp : laøm taêng leân 2 nöûa cung
• Daáu giaùng : laøm giaûm xuoáng ½ cung
• Giaùng keùp : laøm giaûm xuoáng 2 nöûa cung
• Daáu bình : cho trôû veà cao ñoä töï nhieân
Ngoaøi ra ngöôøi ta theâm sau caùc chöõ caùi nhöõng vaàn:
IS chæ daáu thaêng, Cis = Do thaêng, Fis = Fa thaêng
ISIS chæ thaêng keùp, Cisis = Do thaêng keùp
ES chæ daáu giaùng, Des = Re giaùng, Ges = Sol giaùng
ESES chæ giaùng keùp, Deses = Re giaùng keùp...

8
 AÛnh höôûng cuûa caùc daáu hoaù:
• Daáu hoaù töï nhieân ghi ôû ñaàu khuoâng nhaïc, aûnh
höôûng ñeán caùc daáu nhaïc cuøng teân trong ñoaïn
nhaïc.

• Daáu hoaù baát thöôøng ñöôïc ghi raûi raùc trong baøi,
chæ aûnh höôûng ñeán caùc daáu cuøng teân trong oâ
nhòp2.

? & Β
Löu yù theâm:
Trong khuoâng nhaïc thöôøng töø doøng thöù 3 trôû leân noát
nhaïc ñuoâi quay xuoáng, töø khe thöù 2 trôû xuoáng ñuoâi quay leân.

Treân khuoâng nhaïc coù theå ghi 11 noát khaùc nhau vaø
nhöõng noát naøy töø döôùi leân treân bieåu thò nhöõng aâm töø traàm leân
boång.

2
OÂ nhòp: laø khoaûng caùch giöõa 2 vaïch ñöùng caét khuoâng nhaïc

9
 Veà nöûa cung: bôûi aûnh höôûng caùc daáu hoaù, ta caàn phaân
bieät caùc loaïi nöûa cung sau:
) Nöûa cung dò: laø nöûa cung taïo bôûi hai noát khaùc teân
nhau.
) Nöûa cung ñoàng: laø nöûa cung taïo bôûi hai noát cuøng
teân nhöng khaùc nhau vì daáu hoaù.

Thöïc haønh:
Laøm queân vôùi teân goïi caùc noát nhaïc treân khuoâng nhaïc
coù khoaù Sol.

Töï ghi noát vaø teân noát vaøo caùc khuoâng nhaïc coù khoaù Sol
döôùi ñaây.

10
BAØI 4: DAÁU GHI TRÖÔØNG ÑOÄ
1. Giaù trò caùc hình noát
Vôùi teân goïi vaø kyù hieäu caùc hình noát ñaõ hoïc ta coù theå
bieåu thò giaù trò caùc hình noát theo löôïc ñoà döôùi ñaây:

Löôïc ñoà giaù trò caùc hình noát

Ñieàu naøy coù nghóa laø; 1 daáu troøn baèng 2 daáu traéng, 1
daáu traéng baèng 2 daáu ñen, v.v...
2. Daáu nghæ
Nhöõng kyù hieäu cho bieát phaûi ngöøng trong 1 thôøi gian
naøo ñoù, töông öùng vôùi hình noát, cuõng coù teân goïi töông töï.

11
3. Maáy daáu vieát taét (coù lieân quan ñeán tröôøng ñoä)
™ Daáu löu (daáu mieãn nhòp): laø nöûa voøng cung coù 1
chaám ôû giöõa, ñaët treân hoaëc döôùi kyù hieäu aâm nhaïc naøo thì cho
noù ñöôïc keùo daøi bao laâu tuyø yù.

™ Daáu hoài toáng: Laø kyù hieäu chæ phaûi dieãn ñoaïn nhaïc
lieân heä 2 laàn lieân tieáp. Daáu naøy ñöôïc ghi baèng vaïch ñoâi vôùi hai
chaám keøm theo. Coù caùc tröôøng hôïp sau:
) Khi muoán laëp laïi ñoaïn ñaàu cuûa baøi nhaïc, ta chæ caàn
ghi daáu hoài toáng moät laàn ôû cuoái ñoaïn ñoù:

ñoaïn nhaïc phaûi laëp laïi

) Khi muoán laëp laïi ñoaïn giöõa hay cuoái baøi, ta phaûi ghi
2 laàn:
- ôû ñaàu ñoaïn: vaïch ñoâi vôùi hai chaám phía sau
- ôû cuoái ñoaïn: vaïch ñoâi vôùi 2 chaám phía tröôùc.

) Khi muoán thay ñoåi moät vaøi oâ nhòp cuoái trong laàn laëp
laïi, ta ghi:

laàn 1: khi haùt heát 2 oâ nhòp a vaø b, thì trôû laïi töø A
laàn 2: khi haùt ñeán 2 oâ nhòp a vaø b, thì boû qua 2 oâ nhòp
ñoù maø haùt tieáp ngay oâ nhòp c vaø d.

12
 ™ Daáu hoaøn: (sengo), , laø daáu chæ phaûi dieãn
laïi moät phaàn naøo ñoù cuûa baøi nhaïc.
Daáu hoaøn luoân luoân ñöôïc ñöôïc ghi 2 laàn vôùi caùc tröôøng
hôïp sau:
) Khi gaëp daáu hoaøn thöù hai, phaûi dieãn laïi töø choã coù
daáu hoaøn thöù nhaát, cho tôùi khi gaëp chöõ FINE (taän, heát) hoaëc
tôùi cuoái baøi neáu khoâng thaáy ghi chöõ ñoù.

) Khi muoán trôû laïi töø ñaàu baøi, ta coù theå thay theá daáu
hoaøn baèng caùch ghi chöõ DA CAPO (vieát taét DC) ôû cuoái ñoaïn
lieân heä.
) Khi muoán thay ñoåi moät vaøi oâ nhòp choùt trong laàn laëp
laïi, ta cuõng ghi nhö tröôøng hôïp daáu hoài toáng treân ñaây.
Löu yù: Baøi nhaïc naøo coù ñoaïn keát rieâng
thì ghi daáu hoaëc goïi laø Coda.

™ Taùi dieãn: khi coù nhöõng phaùch hay nhöõng oâ nhòp

gioáng nhau ñi lieàn nhau, thay vì ghi laïi ñaày ñuû, ta coù theå ghi
taét nhö sau:
vieát

nghóa laø

13
 ™ Daám chaám: (y) Kyù hieäu ñi sau daáu nhaïc hay daáu
laëng vaø coù giaù trò baèng nöûa tröôøng ñoä cuûa noù.

™ Daáu noái: Ñöôøng vaøo cung noái lieàn caùc daáu nhaïc vôùi
nhau. (Khoâng duøng cho daáu laëng). Coù 2 loaïi:
) Daáu noái 2 noát nhaïc cuøng cao ñoä laøm keùo daøi tröôøng
ñoä daáu nhaïc ñaàu baèng toång soá tröôøng ñoä cuûa caû 2 daáu nhaïc.

) Daáu noái 2 noát nhaïc khaùc cao ñoä, goïi laø daáu luyeán,
cho bieát phaûi dieãn taáu caùc daáu nhaïc ñoù lieàn tieáng vôùi nhau.

™ Lieân ba: Thuoäc moät trong caùc nhoùm daáu baát thöôøng
khaù phoå bieán, lieân ba laø 3 daáu nhaïc coù tröôøng ñoä ñeàu nhau,
nhöng khi dieãn taáu thì tröôøng ñoä cuûa chuùng baèng tröôøng ñoä 2
daáu nhaïc cuøng hình daïng.

4. Tröôøng ñoä tuyeät ñoái

Muoán bieát aâm thanh phaûi keùo daøi bao nhieâu giaây, ngöôøi
ta duøng kyù hieäu khaùc ñeå dieãn taû, goïi laø nhòp ñoä (tempo). Coù 3
möùc ñoä chính: vöøa – chaäm – nhanh. Maùy tính nhòp goïi laø
Meùtronome.

14
BAØI 5: DAÁU GHI CÖÔØNG ÑOÄ
1. Môû
Caùc aâm phaùt ra maïnh hay yeáu khaùc nhau seõ coù nhöõng
taùc duïng khaùc nhau, vì theá ta khoâng theå boû qua yeáu toá ñoù khi
dieãn moät baøi nhaïc.
Ñoä maïnh-yeáu thöôøng leä thuoäc nôi doøng nhaïc: khi leân
cao, thöôøng phaûi dieãn maïnh hôn khi xuoáng thaáp. Ñaøng khaùc,
khoâng theå khoâng chuù yù tôùi lôøi ca ñeå phaân ñònh cöôøng ñoä.
Ngoaøi nhöõng yeáu toá treân ñaây, ta caàn tôùi moät soá kyù hieäu
vaø moät soá chöõ ñeå thay ñoåi cöôøng ñoä khi caàn thieát.
2. Caùc chöõ duøng ñeå ghi cöôøng ñoä thöôøng duøng
Pianissimo (pp) : Raát nheï
Piano (p) : Nheï
Mezzo-forte (mf) : Maïnh vöøa
Forte (f) : Maïnh
Fortissimo (ff) : Raát maïnh
Coù khi ngöôøi ta coøn duøng ppp ñeå chæ cöïc nheï vaø fff ñeå
chæ cöïc maïnh.
3. Caùc chöõ duøng ñeå chæ caùch dieãn baøi nhaïc thöôøng duøng
Legato : Lieân gioïng
Dolce : Dòu daøng
Sotta voce : Haùt nöûa gioïng
Staccato : haùt rôøi tieáng
Con amina : haùt vôùi taâm tình

15
4. Caùc chöõ thöôøng duøng ñeå baùo hieäu thay ñoåi cöôøng ñoä
Crescendo (Cresc) : Maïnh daàn
Decrescendo (Decresc) : Nheï daàn laïi
Morendo (Mor.) : Lòm daàn
Smorzando (Smor.) : Taét daàn
Subito forte (Sf.) : Maïnh ñoät ngoät
Sforzando (Sfz) : Nhaán buoâng
5. Löu yù
Khi taùc giaû khoâng ghi caùc kyù hieäu veà cöôøng ñoä, thì
khoâng coù nghóa laø chuùng ta seõ haùt ñeàu ñeàu töø ñaàu ñeán cuoái
caâu, töø ñaàu ñeán cuoái baøi. Nhöng chuùng ta phaûi döïa treân tieát
taáu cuûa töøng caâu, töøng ñoaïn vaø döïa treân yù nghóa lôøi ca ñeå phaân
phoái cöôøng ñoä cho xöùng hôïp, vì cöôøng ñoä laø yeáu toá chuû choát
laøm cho baøi nhaïc coù sinh khí, coù hoàn. Ngöôøi ta haùt coù hoàn, coù
taâm tình laø ngöôøi bieát duøng cöôøng ñoä ñuùng luùc, ñuùng nôi.
Chuùng ta khoâng theå dieãn taáu caùch maùy moùc phaùch ñaàu maïnh,
phaùch cuoái nheï nhö caùc loaïi nhaïc sinh hoaït, nhaïc khieâu vuõ
hay nhaïc quaân haønh.

NOÄI DUNG
BAØI MÔÛ ÑAÀU: KHAÙI NIEÄM TOÅNG QUAÙT .....................................3
BAØI 2: DAÁU GHI CAO ÑOÄ.............................................................5
BAØI 3: DAÁU GHI CAO ÑOÄ (TT).....................................................7
BAØI 4: DAÁU GHI TRÖÔØNG ÑOÄ ................................................... 11
BAØI 5: DAÁU GHI CÖÔØNG ÑOÄ ..................................................... 15
NOÄI DUNG.................................................................................. 16

16