Sinh thái học

WRU WRU
SINH THI HC
TS. Nguyn Th Kim Cc
B mn: Qun l Ti nguyn Thin nhin
Khoa K thut Ti nguyn nc
WRU
Cc ni dung chnh ca mn hc
Mi trng v cc nhn t sinh thi
Qun th sinh vt
Qun x sinh vt
H sinh thi
Cc khu sinh hc
a dng sinh hc v tuyt chng
Dn s, ti nguyn v mi trng

nh gi: im qu trnh: 20%
im thi kt thc: 80% (Thi Trc nghim)
WRU
Ti liu tham kho chnh:

1. Ecology concepts and application. Manuel C. Molles, 2002
(Sinh thi hc- Khi nim v ng dng tp 1, 2 (lu hnh ni b).
Trng i hc Thy li, B mn Qun l Ti nguyn Thin nhin)

2. C s Sinh thi hc. V Trung Tng, thng 4 nm 2008
Nh xut bn Gio dc
WRU
Sinh thi hc l
mt khoa hc c bn
trong sinh vt hc,
nghin cu cc mi
quan h ca sinh vt
vi sinh vt v sinh
vt vi mi trng
mi mc t chc, t
c th, qun th n
qun x sinh vt v
h sinh thi (V
Trung Tng, 2008).
WRU
S LC LCH S PHT TRIN SINH THI HC
Thut ng Sinh thi hc- ecology - nh sinh vt hc ngi c
Ernst Heckel - 1869. Thut ng ny c ngun gc (ting Hy Lp),
trong Oikos l nh, ni v dng n xc nh khoa hc v
mi quan h tng h gia sinh vt v mi trng.
Nhng hiu bit v sinh thi hc xut hin rt sm, ngay t khi
con ngi ra i, song sinh thi hc tr thnh mt khoa hc
thc s ch trong khong hn 100 nm qua.
Sinh thi hc l ngnh khoa hc non tr -> qun l ngun ti
nguyn thin nhin

WRU
+ Sinh thi hc tp trung s ch vo lch s i sng ca cc
loi ng vt, thc vt v vi sinh vt ->Sinh thi hc c th
(autoecology).

+ n cui th k XIX, nghin cu v cu trc v hot ng
chc nng ca cc bc t chc cao hn nh qun x sinh vt
v h sinh thi -> Tng sinh thi (synecology).
WRU
Nhng thut ng , cc cp t chc ca sinh thi hc
C th - Individual
Qun th - Population: Qun th l mt nhm c th ca
mt loi (hay di loi) khc nhau v gii tnh, v tui v v
kch thc, phn b trong vng khng gian nht nh (vng
phn b ca loi), chng c kh nng giao phi t do vi
nhau sn sinh ra th h mi.

WRU
Qun x Community: qun x sinh vt l t hp cc qun
th khc loi vi nhng mi tng tc gia chng, sng
trong mt vng a l xc nh (hay sinh cnh) hay t hp
cc loi m chc nng sinh thi v s bin ng ca
chng u din ra trong mi quan h ph thuc ln nhau
(Putman, 1994)
WRU
H sinh thi Ecosystem: l mt t hp ca mt qun x
sinh vt vi mi trng vt l m qun x tn ti, trong
cc sinh vt tng tc vi nhau v vi mi trng
to nn chu trnh vt cht v s chuyn ho nng lng.
H sinh thi li tr thnh mt b phn cu trc ca mt h
sinh thi duy nht ton cu hay cn gi l sinh quyn
Cc khu sinh hc (h sinh thi ln) Biome
Sinh quyn - Biosphere
WRU
I TNG NGHIN CU CA SINH THI HC
i tng ca sinh thi hc l tt c cc mi quan h gia sinh vt
vi mi trng, hay c th hn, nghin cu sinh hc ca mt nhm
c th v cc qu trnh chc nng xy ra ngay trong mi trng ca
n.
Theo t in Websstere i tng ca sinh thi hc l tt c cc
mi quan h gia c th sinh vt vi mi trng, ta cng c th
dng khi nim m rng sinh hc mi trng (Environmental
Biology).
Nh vy, h sinh thi (ecosystem) l i tng nghin cu ca sinh
thi hc (E.P.Odum, 1983).
WRU
PHNG PHP NGHIN CU CA SINH THI HC
Th gii t nhin, qun th ng/thc vt
Gi thit, lp
th nghim
Nghin cu ngoi
thc a, quan st
Phn tch thng k gi
thit, gii thch
M hnh ton
Phn tch thng k,
gii thch
Kt lun ton
hc, gii thch
Kt lun p lun cho th gii t nhin
WRU
a. Nghin cu thc nghim: Tin hnh trong phng th nghim hay
bn t nhin nhm tm hiu cc ch s hot ng chc nng ca c
th hay tp tnh ca sinh vt di tc ng ca mt hay mt s yu
t mi trng bit lp.
b. Nghin cu thc a (hay ngoi tri) l nhng quan st ghi chp,
o c, thu mu Nhng kho st ny c chnh xc ho bng
phng php thng k.

Kt qu ca 2 phng php nghin cu trn l c s cho phng
php m phng hay m hnh ho, da trn ton hc v thng tin
c x l trn my tnh.
WRU
Th nghim kim tra mc nh
hng ca mn qu hp dn giao
phi v c hi giao phi ca nhng
con c Panorpa latipenis
Khm ph tn l rng ma
Nghin cu l thuyt
Thc a
WRU
NGHA V NG DNG CA SINH THI HC
ngha
- L lun
- Thc tin
ng dng
* Trong lnh vc nng nghip:
- u tranh trit vi dch bnh v c di, ra cc nguyn
l chin lc v bin php phng tr.
- ra cc nguyn tc v phng php thnh lp cc h sinh
thi nng nghip thch hp, cho nng sut sinh hc v kinh t cao,
cng nh kh nng bo v v ci to iu kin mi trng, nht
l mi trng t, nhm pht trin vng bn.

WRU
* Trong lnh vc bo v sc khe, STH nghin cu cc dch t
nhin i vi con ngi, gia sc v tm phng php v sinh
dch.

* Trong lnh vc thy li, sinh thi hc nghin cu cc h dng
chy, chu trnh thy vn, ao h, h cha, vng ca sng, vng
ven bin, bin, i dng vi cc h sinh vt v cc iu kin
sng trong mi trng cn v nc.

WRU
* Trong bo v mi trng, STH c bit to ln v quan
trng, phc tp l u tranh vi nhim, vi s u c mi
trng bi cht thi cng nghip v sinh hot.

* Trong vic pht trin ngh c, sn bt, STH tng cng
nghin cu cc chu trnh sng, tp tnh, di truyn, sinh sn
ca cc loi, quan h dinh dng ca chng, nghin cu
phng php thun dng, bo v v khi phc cc loi qu
him, thit lp cc vn quc gia, cc khu bo v v ra
cc nguyn tc bo v thin nhin.
WRU
CU TRC CA SINH THI HC
Hnh thi Chc nng Pht trin v
iu ha
Thch nghi
C th Sinh l tp tnh
Qun th,
Qun x
S lng,
mt
Sinh sn & t vong;
di c & nhp c;
vt
d &con mi; s
cnh tranh gia cc
loi
Din th Tin ha,
chn lc
H sinh
thi
Chu trnh vt cht,
nng lng
Din th Chn lc i
n Cn
bng
Mc t chc sinh hc phc tp dn
WRU
WRU
CU HI N TP
1. Sinh thi hc l g?
2. Hy cho bit cc phng php nghin cu ca sinh thi
hc
3. Sinh thi hc c ng dng trong nhng lnh vc no ?
V nhim v ca n l g ?
4. Hy cho bit cu trc ca sinh thi hc
WRU
Ecology Chapter 1
Chng 1. Mi trng &
Cc nhn t sinh thi
TS. Nguyn Th Kim Cc
WRU
Ecology Chapter 1
I. Cc khi nim v MT II. Cc nhn t sinh thi III. Quan h gia nhit v sinh vt
Mi trng l mt phn ca ngoi cnh, bao gm cc hin tng
v cc thc th t nhin m cc c th, qun th, loi c
quan h trc tip hoc gin tip bng cc phn ng thch nghi ca
mnh
Mi trng ca mi loi khc nhau l khc nhau
Mi quan h gia mi trng v c th khng hon ton n gin,
=>nhng phn ng thch nghi ca c th i vi tc ng trc
tip hoc gin tip ca cc yu t mi trng
WRU
Ecology Chapter 1
Mi trng ca con ngi cha ng nhiu ni dung rng hn
Theo UNESCO (1981), Mi trng ca con ngi bao gm
ton b cc h thng t nhin v cc h thng do con ngi
to ra, nhng th hu hnh ( th, nh ca..) v nhng th v
hnh (tp qun, ngh thut..), trong con ngi sng v bng
lao ng ca mnh, h khai thc cc ti nguyn thin nhin v
nhn to nhm tha mn nhng nhu cu ca mnh Mi
trng sng ca con ngi khng ch l ni tn ti, sinh
trng v pht trin cho mt thc th sinh vt l con ngi m
con l khung cnh ca cuc sng, ca lao ng v s ngh
ngi ca con ngi
WRU
Ecology Chapter 1
Mi trng chia thnh hai loi
Mi trng v sinh: gm nhng yu t khng sng, n
thun mang nhng tnh cht vt l, ha hc v kh hu
Mi trng hu sinh gm nhng thc th sng (ng,
thc vt v vi sinh vt)
=> Mi sinh
Trong thin nhin chia lm 3 loi mi trng
Mi trng t
Mi trng nc
Mi trng khng kh

WRU
Ecology Chapter 1
Cc yu t mi trng thng xuyn bin ng=> s n nh ch
l tng i
B mt Tri t cng khng n nh: hnh thnh ni, ni la, ng
t, lc a tri
Hot ng ca con ngi cng tc ng rt mnh m n cc qu
trnh t nhin=> tng hiu ng nh knh, hin tng m ln ca
Tri t, nc bin dng

WRU
Ecology Chapter 1
Mi trng trn hnh tinh l mt th thng nht, lun bin ng
trong sut qu trnh tin ha
Hot ng ca con ngi cng to nn s mt cn bng ca c
yu t t nhin, thc sy thm tc bin i ca cc qu trnh
xy ra ngay trn b mt Tri t
===> Nhiu loi tuyt chng, nhng loi cn li cn c cch thay i
(hnh dng, cu to, tp tnh,.. ) thch nghi
WRU
Ecology Chapter 1
II. Cc mi yu t mi trng v sinh thi

2.1. t - th nhng
2.2. Nc
2.3. Nhit , hon lu kh quyn v lng ma

WRU
Ecology Chapter 1
2.1. t - th nhng

Th nhng l mt hn hp phc tp ca cc yu t sng v
khng sng m hu ht ph thuc vo cuc sng trn cn.
t c cu thnh bi 4 thnh phn chnh l
cc vt liu khong, 45%;
cht hu c, 5%;
khng kh
Nc 25%.

WRU
Ecology Chapter 1
Do s phn chia khc nhau v
ngun gc,
thnh phn
Cc qu trnh sinh ha
phu din t khc nhau thay i theo cc iu kin khc nhau.
t thuc cc vng v khc nhau gn lin vi ch kh
hu rng ln cng nh gn vi s phn b ca cc khu sinh
hc (biomes).
WRU
Ecology Chapter 1
Cc thnh phn khong v cht hu c ca t c phn ho
thnh cc tng vi chiu su khc nhau.
Mi lp c c trng bi hnh thi, cu trc vt l, sinh hoc
v ho hc.
Cc lp c sp xp theo v tr xc nh trong phu din t
cng nh bi qu trnh ng lc xy ra trong .
WRU
Ecology Chapter 1
O: Tng hu c: rc hu c t
sn phm ri rng ca thm thc
vt
A: cha nhiu cht khong, sn
phm phn hu ca cc cht hu
c ho trn vi cht khong

B: tng lc cc i ca cc cht
khong ho tan, r cy thng
tp trung nhiu tng ny

C: Tng ny bao gm cc vt
cht ca gc phong ho do tc
ng ca bng gi, nc v r
cy.

Di tng C l m ( gc)
cha b phong ho.

Hnh phu din tng qut ca t

WRU
Ecology Chapter 1
Nhng nh hng ca kh hu, cc loi sinh vt, a hnh, cc
loi vt cht gc v thi gian ti cu trc t
Kh hu nh hng ti tc phong ha ca cc loi vt cht
gc, tc xi mn v vn chuyn cc thnh phn cht
khong v tc phn hy ca cc thnh phn hu c. Kh
hu cng tc ng ti cc loi ng, thc vt trong khu vc
nh hng.
Ngc li, cc loi sinh vt nh hng n s lng, cht
lng ca cc cht hu c c b sung vo t v tc hn
hp t bi cc loi ng vt.
WRU
Ecology Chapter 1
a hnh nh hng n tc v hng dng chy cng
nh c v cc loi hnh xi mn.
Trong khi , cc loi vt liu m, v d nh granite,
ni la, v ct c vn chuyn bi gi v nc, l nhng
thnh phn to nn tt c cc nh hng khc.
Yu t thi gian, tui th ca t nh hng n cu trc
ca th nhng.
WRU
Ecology Chapter 1
2.2. Nc
Mi s sng tn ti c l nh c nc.
Nc chim 50-70% khi lng nc ca c th, thm ch
n 99% nh sa.
Nc l mi trng sng ca thu sinh vt ng thi l mi
trng cho cc phn ng sinh ho din ra trong t bo ca c th
sng.
Nc l mt trong nhng nguyn liu quan trng cho cy
quang hp to ra cht hu c, l phng tin vn chuyn cc
cht v c v cht hu c trong cy, vn chuyn mu v cc cht
dinh dng ng vt.

WRU
Ecology Chapter 1
2.2. Nc
Nc tham gia vo cc qu trnh trao i nng lng v iu
ho nhit c th.
Nc cn gi vai tr tch cc trong vic pht tn ni ging
ca cc sinh vt, nc cng l mi trng sng ca cc loi thy
sinh vt.
Di tc ng ca nhit , nc lun bc hi t mi b mt,
k c b mt ca cc sinh vt, to nn m ca khng kh.
m
Nhit => bc thot hi nc t c th sng, b mt l
Tc gi

WRU
Ecology Chapter 1
Thc vt b xung nc t mi trng: ht qua r, mt phn
qua thn
ng vt tip nc vo c th qua thc n v nc ung

C s khc nhau v nhu cu nc v tc bc thot hi nc
ca tng loi do kh nng gi nc ca c th khc nhau
m cc c th sinh vt phn ng khc nhau vi m khc
nhau ca mi trng v phn b rt khc nhau trn lc a.
WRU
Ecology Chapter 1
Cc dng nc trong kh quyn - tc dng ca chng i vi c th sng

1. M (sng m): M lm tng m khng kh, thun li cho s
sinh trng ca thc vt v su b.
2. Sng c tc dng tt i vi thc vt v khi tri kh nng, ban
ngy cy thng b ho, ban m cy ht sng b li. i vi
nhng vng kh hn ni , sa mc, sng l ngun cung cp
nc ch yu cho cc sinh vt trong vng. Mt s ng vt
hoang mc cng ly nc t sng m ng trn cc vt rn hoc
trn lng l cy.
3. Sng mui thng xut hin vng cao min Bc Vit Nam, c
khi c vng ng bng. Sng mui gy tn hi ln cho thc vt,
nht l cy trng v khi nhit h thp xung gn 0
o
C, nc trong
gian bo ng bng lm ngng kt prtin, ph hy dip lc.

WRU
Ecology Chapter 1
4. Ma. Trong cc loi nc trong kh quyn th ma ng vai tr
quan trng nht trong vic cung cp nc cho cc c th sng.
a)Ma ro thng xy ra cc vng nhit i, thi gian khng
ko di nhng lng nc ln.
ma ro cung cp c nhiu nc nhng cng gy thit hi,
c bit l nhng ni t trng, dc.
Ma ln lm cho cc ht t to v ra, lp t mt cht v rn
li to nn mt lp v cng ngn cn ht ging ny mm, cc
chi di t b gi li, nhng chi non b hng, thi.
Hot ng ca cc ng vt v vi sinh vt lp t mt b
xo trn; ma ph hy nhiu hang ca nhiu ng vt sng
hang; mt s b tri mt.
Ma ln cn gy ra nn xi mn, lm mt lp t mt mu
m v t b thoi ha thnh latritic.
WRU
Ecology Chapter 1
b) Ma thng xut hin vo ma nng, gy tc hi ln i vi
cy trng v ng vt.
Cnh, l, hoa qu b tn thng.
Nhng ht mi gieo mt s ni i khi b hy hon ton.
c) Ma phn tuy cung cp t nc nhng do thi gian ko di ngy
nn
duy tr s m t, hn ch s thot hi nc ca cy trng;
cy g v cy lu nm c m m chi ra hoa.
Tuy nhin ma phn cng l iu kin thun li cho nm, mc
pht trin, su b sinh trng mnh.
WRU
Ecology Chapter 1
5. Tuyt l tm thm xp cch nhit,
Bo v cho cc cy trn mt t v nhiu ng vt nh, hn
ch nh hng xu ca nhit thp trong ma ng.
S dao ng nhit ngy m ch xy ra trong lp tuyt
mng 25cm.
Chiu dy ca thm tuyt c th hn ch s phn b a l
ca mt s ng vt.
S xut hin tuyt trong ma ng cng lm cho nhiu loi
ng vt thay i mu lng theo ma nh g li trng, g li
ng ru, th v.v.
WRU
Ecology Chapter 1
6. m: Mt trong nhng dng nc c nh hng nhiu n
i sng sinh vt tn cn l m khng kh.

m khng kh c c trng bng cc i lng ch yu sau:
a) m tuyt i (HA) l lng hi nc tnh bng gam cha
trong 1m
3
khng kh ti mt thi im nht nh

b) m tng i (HR) l t l phn trm p sut hi nc (bo
ho) c trong khng kh vi p sut hi nc cc i c trong
khng kh cng mt iu kin nhit .

) 3 / (
1
062 , 1
) 1 ( * 760
* 1293 * 623 . 0
m g
t t
e
HA

WRU
Ecology Chapter 1
m khng kh gy nh hng nhiu n cc sinh vt.
m thp th cng thot hi nc tng, cy b ho,
m tng qu mc th thi gian ra hoa, kt qu ca cy
chm li, bt li cho s th phn v s pht tn ht ging; s
trao i cht ng vt chm li.

Yu cu v m ca cc cy khng ging nhau.

m c nh hng n hot ng chung ca ng vt.
WRU
Ecology Chapter 1
2.3. Nhit , hon lu kh quyn v lng ma
Khi mt tri chiu
thng ng xch
o, Bc Bn cu l
ma thu, Nam Bn
cu l ma xun
Khi mt tri chiu
thng ng xch
o, Bc Bn cu
l ma ng, Nam
Bn cu l ma h
Khi mt tri chiu
thng ng xch
o, Bc Bn cu
l ma h, Nam
Bn cu l ma
ng
Khi mt tri chiu
thng ng xch
o, Bc Bn cu
l ma xun, Nam
Bn cu l ma
thu
Trc quay nghing
gc 23,5
0
so vi
phng thng ng
Hnh 2.4. Cc ma Bc v Nam bn cu
WRU
Ecology Chapter 1
Nhit
trung bnh
C
Lng
ma
trung bnh
mm
Nhit trung bnh
thng, theo trc tung
bn tri, chm
Lng ma trung bnh
thng, theo trc tung
bn phi, chm xanh
Khng nh du: nhit
ti thiu trung bnh
ca thng thp hn
nhit ng bng
nh du : nhit
ti thiu trung bnh
ca thng cao hn
nhit ng bng
Hnh 2.7. Cu trc ca biu kh hu
2.4. Biu kh hu
Biu kh hu tng kt v
tm tt li rt ng k
nhng thng tin kh hu
hu ch, bao gm s thay
i nhit v lng ma
theo ma, di v cng
ca cc ma m t v
ma kh, thi gian trong
nm c chia t nhit
trung bnh nh nht l trn
v di 0oC.
WRU
Ecology Chapter 1
Mu xanh m: thay i v t
l, t trn 100mm trn trc
tung, mi mt vch tng ln
tng ng vi 200mm
Mu xanh dng,
ng lng ma trn
ng nhit : mi
trng m
Hnh 2.8. (a) Biu kh hu i vi kh hu rng ma-Kuala Lumpur, Malaysia. (b) Biu
kh hu ca kh hu hoang mc nng-Yuma Arizona; (c) Biu kh hu ca kh hu
hoang mc lnh-Dzamiin Uuded, Mng C.
WRU
Ecology Chapter 1
Mu xanh vng, ng
lng ma di ng
nhit : mi trng
kh
Trc tung nhit bt
u t 0: mi trng m
Hnh 2.8. (a) Biu kh hu i vi kh hu rng ma-Kuala Lumpur, Malaysia. (b) Biu
kh hu ca kh hu hoang mc nng-Yuma Arizona; (c) Biu kh hu ca kh hu hoang
mc lnh-Dzamiin Uuded, Mng C.
WRU
Ecology Chapter 1
Hnh 2.10. Kh hu v s phn b ca rng ma nhit i.
Rng ma nhit i
WRU
Ecology Chapter 1
III. Quan h gia cc yu t sinh thi chnh v sinh vt
Chng ta nh ngha sinh thi hc nh mt khoa hc
nghin cu v nhng mi lin h gia cc loi sinh vt v
mi trng ca chng.

Nhit , nh sng, m ...., nhng yu t mi trng
quan trng trong i sng ca cc loi sinh vt.
WRU
Ecology Chapter 1
nh lut chng chu i vi s phn b a l ca sinh vt,
Shelford: Cc trung tm phn b thng l nhng vng m
cc iu kin l ti u (optimum) ginh cho mt s
lng tng i ln ca cc loi
Theo nh lut ca Shelford, mi c th, qun th, loi..., ch
c th tn ti trong mt khong gi tr xc nh ca mt yu t
bt k, chng hn, c r phi sng c bin nhit t 5,6 -
41,5
0
C.

WRU
Ecology Chapter 1
Khong xc nh gi l khong chng chu, hay cn gi l
gii hn sinh thi, hay Tr s sinh thi. Trong gi trny c hai
im gii hn: gii hn di v gii hn trn, v mt khong cc
thun, m sinh vt sng bnh thng nhng mc tiu ph
nng lng thp nht.
Mt sinh vt c tr s sinh thi ln i vi mt yu t sinh thi
th ta ni sinh vt rng vi yu t , v d nh rng nhit,
rng mui; cn sinh vt no c tr s sinh thi thp ta ni l
hp, nh hp nhit, hp mui...
WRU
Ecology Chapter 1
Nhit v c th

a s cc loi sng trong phm vi nhit t 0 n
50
0
C
Mt s loi tn ti nhit rt cao, trong cc sui nc
nng, mt s loi vi khun sng 88
0
C, khun lam sng
80
0
C. C sc (Cyprinnodon macularis) sng 52
0
C.
Nhiu loi li c mt iu kin nhit rt thp: u
trng ng (Pyrausta nubilaris) chun b qua ma ng chu
c nhit -27,2
0
C, C tuyt (Boregonus saida) hot
ng tch cc -2
0
C
WRU
Ecology Chapter 1
Mt s loi c gii hn nhit rt ln, nh loi
chn bng (Hydrobia aponensis) t -1 n 60
0
C
Nhng loi trao i nhit ngoi (c th bin nhit)
c th thch nghi vi nhit cao, nhng nhit
thp, chng hn -1
0
C, li rt nguy him do dch t
bo c th b ng bng. Tuy nhin mt s loi li c
th sng nhit thp hn gi tr trn v dch t
bo c h bng im thp
WRU
Ecology Chapter 1
S phn b nhit trn b mt Tri t khng ng u, ph
thuc vo v a l, vo thi gian ngy m, ma kh hu,
c tnh ca b mt hp th nhit (t, nc, rng, ...) hay
cao su (trong t, nc)
Theo cao nhit cng gim dn vi tc 1
0
C khi ln cao
100m nhng vng khng kh kh, hay 0,6
0
C/100m nhng
vng khng kh m.
nc, do nc c t trng cao nht 4
0
C, nn trong bin
trnh nm, cc khi nc su thng xut hin s phn tng.
WRU
Ecology Chapter 1
Nhit nh hng trc tip hoc gin tip n i sng
ca cc loi, do mi vng nhit cng c nhm loi sinh
vt c trng. Lin quan ti nhit , ngi ta chia sinh vt
thnh 2 nhm ln
Nhm bin nhit - poikilotherm: nhit c th bin thin theo
nhit mi trng
nhm ng nhit - homeotherm: nhit c th lun n nh nh
c ch iu ha nhit ring hoc nhng tp tnh sinh thi (di c, ng
ng...)
WRU
Ecology Chapter 1
Lin quan n nhit , s phn chia khc tha ng hn da
trn s trao i nhit ca chng:
Nhm ni nhit (Endotherm): iu ha nhit nh s sn
sinh nhit t bn trong c th ca mnh. Nhm ny gm cc
loi: chim, th..c kh nng tch v sn nhit cao.
Nhm ngoi nhit (Ectotherm): iu ha nhit nh
ngun nhit bn ngoi: ng vt khng xng sng, c
xng sng bc thp cha hnh thnh tim bn ngn, thc
vt, nm, ...
WRU
Ecology Chapter 1
Nhm ng vt ng nhit i hi s kt hp gia thi gian v
nhit , v s kt hp thng c quy vo thi gian sinh l,
hay ni cch khc, thi gian i vi ng vt bin nhit ph
thuc vo nhit , ng nhin n c th ng yn nu nhit
thp di ngng...
S phn ng ca c th ng vt bin nhit vi nhit khng
c nh. Chng chu tc ng ca nhit m chng tri qua
trong qu kh.
Mi sinh vt c ngng sinh thi ring, nn chng phn b trong
nhng vng kh hu (nhit ) c trng. S gii hn ca chng
thng bi cc iu kin di cc thun (Sub - optimum) dn
n gim sc tng trng v sinh sn hoc lm tng mc t vong
ca loi
WRU
Ecology Chapter 1
Vi kh hu

a. Kh hu v m tng tc trong mt vng thin nhin s hnh
thnh cc vi kh hu
Kh hu v m l nhng g c ghi li ti cc trm kh hu;
Vi kh hu l s thay i kh hu trong mt phm vi vi km,
mt, hay thm ch cm, thng thng c o c trong nhng
khong thi gian rt ngn.
Vi kh hu thng b nh hng bi cc yu t thin nhin nh
cao, thc vt, mu sc t v s hin din ca mn v
cc hang hc trong t. Bn cht t nhin ca nc lm gim
s thay i nhit trong cc mi trng di nc
WRU
Ecology Chapter 1
Vi kh hu b chi phi bi
cao
Hng a hnh
H thc vt
Mu sc ca t
S hin din ca cc tng mn v cc hang su trong
t
Nhit di nc
WRU
Ecology Chapter 1
Nhit di nc
Nhit trong khng kh dao ng nhiu hn nhit trong
nc. S n nh nhit trong mi trng nc xut pht t
kh nng ca nc trong vic hp th nng lng nhit cao
m khng c s thay i v nhit .
L do th hai v s n nh nhit ca nc chnh l do mt
lng ln nhit c hp th bi hi nc bc ln (trong
ha hc n c gi l s bc hi n nhit-latent heat of
vaporization).
=>Mi trng nc c s n nh nhit cao

WRU
Ecology Chapter 1
Hnh 4.7. Vi kh hu mi trng nc (Ward 1985)
WRU
Ecology Chapter 1
Nhit v hot ng ca cc sinh vt
a. Nhit ti a v s quang hp
Quang hp l qu trnh bin i nng lng nh sng mt tri
thnh nng lng ha hc di dng cc phn t hu c.
S quang hp c th c tm tt bng cng thc sau:

nh sng + Cht dip lc
6 CO
2
- + 12 H
2
O -------> C
6
H
12
O
6
+ 6 O
2
+ 6 H
2
O

WRU
Ecology Chapter 1
Hnh 4.9. Nhit v quang hp ca Loi ru rng phng Bc v loi cy bi sa mc
(Kallio v Karenlampi 1975, Pearcy v Harrison 1974)
S thch nghi kh hu lin quan n sinh l hc, khng phi gen,
nhng thay i trong vic phn ng li vi nhit ; s thch
nghi kh hu thng thng l s bin i ngc li vi nhng
thay i trong cc iu kin mi trng
WRU
Ecology Chapter 1
Hnh 4.12 Nhit v hot ng ca loi vi khun Nam cc v trong sui nc nng (Mosser, Mosser v Brock 1974)
Vi khun xut hin trong tt c cc loi nhit m nc th lng, t nhng
tng bng xung quanh Bc cc n nhng sui nc nng ang si.
Nhit hot ng ca vi khun
WRU
Ecology Chapter 1
S iu chnh v thn nhit

Rt nhiu cc loi sinh vt tin ha theo nhiu cch thch nghi vi
nhng thay i ca nhit mi trng qua vic iu chnh thn nhit
ca chng
cc thnh phn trong phng trnh cn bng nhit nh sau:
Hs = Hm Hcd Hcv Hr He
Trong :
Hs l tng lng nhit d tr trong c th ca mt loi sinh vt
Hm l lng nhit thu c t trao i cht
Hcd l lng nhit thu c hay mt i trong sut qu trnh dn nhit
(conduction)
Hcv l lng nhit thu c hay mt i qua vic i lu (convection)
Hr l lng nhit thu c hay mt i qua bc x in t
He l lng nhit mt i qua qu trnh bc hi.
WRU
Ecology Chapter 1
Hnh 4.13. S trao i nhit gia sinh vt v mi trng
WRU
Ecology Chapter 1
Thn nhit ca nhng sinh vt ny thay i trc tip vi nhit
mi trng c gi l ng vt bin nhit (poikilotherms).
Cc sinh vt iu chnh thn nhit, hu ht dng nng lng
bn ngoi v kt hp cch ng x iu khin Hcd, Hr, He.
Nhng ng vt da ch yu vo ngun nng lng bn ngoi
iu chnh nhit c th c gi l ng vt mu lnh
(ectotherm).
S iu chnh v thn nhit

WRU
Ecology Chapter 1
Cc loi sinh vt da ch yu vo nng lng nhit sinh ra
t trao i cht ca c th Hm c gi l ng vt thu
nhit (endotherms).
Cc loi ng vt thu nhit s dng nng lng t vic trao
i cht duy tr thn nhit n nh c gi l ng vt
mu nng (homeotherm).
C ch iu chnh nhit trong c thc vt v ng vt
mu lnh u tng t.
WRU
Ecology Chapter 1
H thc vt trn hoang mc
Nhng thch thc ca mi trng sa mc i vi thc vt l
chng chi vi nhit rt cao; thch thc l, thc vt phi
lm gim c s gi nhit trong c th chng Hs.
Thc vt rng buc vi nhau trong mt lot cc cch ng x -
hoa hng dng th hoa ca chng hng theo hng mt tri
l mt trong nhng cch ng x c bit n r nt nht.
Bay hi nc l s lm nhit mt l gim, lng nhit mt
tng ln He, y khng phi l mt s la chn kh thi, bi v
thc vt trn sa mc thng khng c cung cp nc.
Do vy, i vi loi cy trong mi trng sa mc nng, cng
thc cn bng nhit c rt gn thnh: Hs = Hcd Hcv Hr
WRU
Ecology Chapter 1
trnh nhit nng, thc vt trn cc sa mc nng c ba cch
iu chnh nhit : gim nhit thng qua dn nhit Hcd ;
tng cng i lu hi nc lnh Hcv v gim cng
bc x nhit Hr.
Nhiu loi thc vt trn sa mc c b tn l cch xa mt t
gim hp thu nhit sinh ra trong qu trnh dn nhit.
Mt s cy trong sa mc c cng hp thu bc x nhit
thp Hr, do nh sng b mt phn chiu.
Nhiu loi cy trn sa mc trn l c ph mt lp lng nh lp
ao chong trng. Nhng lp lng ny lm gim Hr hp th
bng cch phn chiu li nh sng nhn thy gn mt na nng
lng trong nh sng mt tri chiu xung.
WRU
Ecology Chapter 1
Thc vt cng c th
iu chnh tnh bc x
to nhit Hr , bng
cch thay i hng
ca l v thn cy.
Thc vt hoang mc gim
H
r
bng cch xoay l song
song vi cc tia sang mt
tri
L phn chiu gim lng
nhit bc x (H
r
)
L nh v mc tha
tng din tip xc
vi gi
Gi
i lu nhit cao, thot
nhit nh gi (H
cv
)
i lu nhit thp, thu
nhit t t (H
cd
)

Hnh 4.14. S trao i nhit ca thc vt trong vng sa mc
WRU
Ecology Chapter 1
Nhng sc t sm lm
tng cng hp thu
bc x nhit (H
r
) nh
vic tm nng ca loi
thn ln
Nm p c th ln mt t,
s lm gim din tch tip
xc ca c th vi gi v o
lm gim s mt nhit
do truyn nhit.(H
cv
)
Nm trn mt thm thc vt, trnh c vic tip
xc trc tip vi t nn chng gim c t l
mt nhit thng qua vic truyn nhit xung di t
(H
cd
)

Hnh 4.17. iu chnh
nhit ca loi thn ln
Liolaemus (Pearson 1954)
WRU
Ecology Chapter 1
Hnh 4.18. S thay i sc t ca loi chu chu c cnh trong sut
WRU
Ecology Chapter 1
iu chnh nhit ca cc loi ng vt mu lnh

ng vt mu lnh dng ton b c th v ng x mt cch
khn kho nhng phn ng c dng bi cc loi sinh vt
khc nhm lm ch s thay i nhit trong mi trng. V vy,
cng thc c bn ca chng ta cho iu chnh nhit l:
Hs = Hm Hcd Hcv Hr - He.
ng ch nht l ng vt mu lnh da ch yu vo nhit
lng trao i cht Hm, duy tr thn nhit n nh.
WRU
Ecology Chapter 1
Nhit mi trng v cng trao i cht
Phm vi nhit mi trng m cng trao i cht ca
mt ng vt mu nng khng thay i c gi l vng nhit
trung gian (thermal neutral zone). vng nhit , cng
trao i cht c duy tr trng thi trao i cht khng
tch cc.
Khi nhit mi trng gim xung di hoc trn vng
trnh thi nhit trung gian th cng trao i cht ca
ng vt mu lnh s tng ln nhanh chng gp 2 hoc 3 ln so
vi trng thi trao i cht khng tch cc
WRU
Ecology Chapter 1
Nhng nguyn nhn no lm cho cng trao i cht tng ln khi
nhit mi trng nm ngoi phm vi vng nhit trung gian?
nhit thp, chng ta bt u run ly by, lc chng ta thu
c nhit bi s co bp ca cc c. Chng ta cng thi ra cc
hooc mn lm tng cng trao i cht, cht sinh ra nng
lng d tr trong c th l cht bo. Vic tng cng trao i
cht, lm tng cng trao i nhit Hm.
nhit cao, nhp p ca tim tng v dng mu chy n vng
da ca chng ta tng ln. Dng mu mang theo nhit t bn
trong c th ra ngoi vng da, lm da tat mi hi ta nhit
lng ra mi trng bn ngoi.
Nhit mi trng v cng trao i cht
WRU
Ecology Chapter 1
Hnh 4.21 Nhit v vng nhit trung gian ca cc loi ng vt c v Bc cc v
nhit i. (phm vi nhit m cng trao i cht khng thay i i vi mi loi)
(Scholander et al. 1950).
Cc loi sinh vt nhit i duy tr
mc trao i cht trong phm vi
hp ca nhit mi trng
Cc loi sinh vt Bc cc duy tr mc
trao i cht trong phm vi rng
ca nhit mi trng
Con Li
Kh ui sc
Con sc
Con kh
Con ngi
Gu Bc cc
Ch Eskimo
Co
WRU
Ecology Chapter 1
ng vt c v v loi chim di nc
Cc loi chim nc v ng vt c v nh chim cnh ct, hi cu
v c voi c th thu nhit trong mi trng di nc vi hai
l do chnh sau y:
Th nht, tt c chng u l nhng loi th trong khng kh
v khng ni ln mt nc nhiu.
Th hai, rt nhiu loi ng vt thu nhit di nc, bao gm
chim cnh ct, hi cu v c voi u c s bo v rt tt t
nhit nng ca nh nng mt tri nh lp da dy, trong khi cc
loi khc, nh loi ri c bin chng c bo v bi mt lp
da c lng mt c kh nng gi khng kh.
WRU
Ecology Chapter 1
Trong mi mao mch ca
h tun hon, nhit truyn
t ch mu m n ch
lnh dn v i lu
nhit
Lp m bao bc
c th c voi
nhng khng
pht trin ra
phn vy c
Hnh 4.22 S trao i nhit ca dng chy ngc trong vy ca loi c heo.
WRU
Ecology Chapter 1
Cc khi c bi li lm m cho cc loi c ngoi bin khi
Cc khi c bi bn trong ca loi c thu nhit nh c ng v
c thu c cung cp y cc mch mu trao i dng
nhit. S trao i nhit lm nng cc mch mu lnh cc
khi c ny c cung cp xy v cht dinh dng t mu
s lu thng, nhit trong cc c b lnh c hm nng
tng ng vi cc khi c ang hot ng.
Tnh trng khng hot ng
Mt cch n gin i ph vi nhit mi trng khc
nghit l tm cho mnh mt ni tr n trong sut khong thi
gian nng nc nht hay lnh lo nht trong ngy.

WRU
Ecology Chapter 1
Hnh 4.28. Loi b cnh cng trnh nhit cao (Hadley, Savill v Schultz 1992)
WRU
Ecology Chapter 1
Cng trao i cht gim
Trng thi hot ng khng tch cc (Torpor) l mt trng thi c cng trao
i cht thp v nhit c th b h thp xung.
Trong sut qu trnh trng thi hot ng khng tch cc, nhit c th ca chim
rui vo khong 12
o
n 17
o
C, kh thp so vi 39
o
C.
Tc gi Calder tm ra rng loi chim rui s dng trng thi hot ng khng
tch cc di hai hon cnh sau y:
(1) khi chng ang vo thi k sinh sn hay vo ma ng trc khi hoa n v
(2) khi ngun thc n b gim bi mt hoa gim xung do nh hng ca cc cn
bo
WRU
Ecology Chapter 1
Hnh 4.29. Chim rui ht mt hoa v trong trng thi hot ng khng tch cc
WRU
Ecology Chapter 1
hin tng ng ng (hibernation).
hin tng ng h (estivation).
Nhng mi lin h v nhit ca cc loi sinh vt, mt yu
t nn tng ca sinh thi hc, ang ngy cng thu ht s quan
tm. Mi quan tm ny c y mnh hn na nh cc nh
hng ca nhng tc ng sinh thi ln hin tng tri t
nng ln
WRU
Ecology Chapter 2
Chng 2.
QUN TH SINH VT
TS. Nguyn Th Kim Cc, ThS. Nguyn Phng My
WRU
Ecology Chapter 2
I. nh ngha II. c trng c bn
Qun th (population) l nhm cc c th sinh vt ca cng mt
loi sng trn cng mt a im trong cng mt thi gian nht
nh.
Qun th c trng bi mt s c tnh
S phn b khng gian ca c th;
Mt hay s lng c th;
Thnh phn tui v gii tnh;
Tnh a dng di truyn;
S sinh trng, s dao ng v s lng c th

WRU
Ecology Chapter 2
I. nh ngha II. c trng c bn
ngha sinh hc quan trng ca qun th chnh l kh nng
khai thc ngun sng, trc ht l nng lng mt cch hp l
nht.
Chin lc nng lng ti u l khuynh hng xc lp v
pht trin cu trc ca qun th. Mi trng l trng cc tn
hiu sinh hc c kh nng to nn s hp tc ca cc thnh
vin cu trc nn qun th.
i vi con ngi ngha quan trng ca qun th l kh nng
hnh thnh sinh khi ca n hay kh nng to nn cht hu c
di dng cc c th sinh vt (productivity) m con ngi c
th la chon cho mc ch s dng ca mnh.
I. Cc khi nim v MT II. c trng c bn
WRU
Ecology Chapter 2

a. Kch thc v mt ca qun th
*. Kch thc
Kch thc ca qun th l s lng (s c th) hay khi
lng (g, kg, tn) hay nng lng (kcal, cal) tuyt i ca
qun th, ph hp vi ngun sng v khng gian m qun
th chim c.
Gia s lng qun th v kch thc ca cc c th c mi
quan h thun nghch v c kim sat ch yu bi ngun
nui dng ca mi trng v c tnh thch nghi ca tng
loi, c bit kh nng ti sn xut ca n.
WRU
Ecology Chapter 2

Trong iu kin mi trng bin ng mnh: qun th c kch
thc ln so vi nhng qun th c kch thc nh kh nng
sng st, tn ti;
Trong vng v thp, c iu kin mi trng kh n nh,
qun th thng c kch thc nh hn so vi vng n i, c
iu kin mi trng bin ng mnh

WRU
Ecology Chapter 2

Kch thc ca mt qun th c xc nh bng 2 cc tr: ti
thiu v ti a.
Kch thc ti thiu, m bo cho qun th kh nng
duy tr v pht trin s lng, cng nh duy tr vai tr ca
n trong thin nhin.
Nu s lng ca qun th di mc cho php, cc chc
nng trn khng thc hin c, qun th ri vo trng
thi dit vong.
WRU
Ecology Chapter 2

Kch thc ca qun th trong mt khng gian v mt thi
gian no c din tnh theo cng thc sau:

Nt = N
0
+ B D + E I (1)

Trong :
Nt : S lng c th ca qun th thi im t
N
0
: S lng c th ca qun th ban u, t = 0
B: S lng c th do qun th sinh ra trong khong thi gian t
t
0
n t
D: S lng c th ca qun th b cht trong khong thi gian
t t
0
n t.
E: S lng c th nhp c trong khong thi gian t t
0
n t.
I: S lng c th di c khi qun th trong khong thi gian t
t
0
n t.
WRU
Ecology Chapter 2

-Mt qun th:
Mt qun th l s lng cc c th ca qun th t l vi n
v khng gian.
n v: s lng c th hay sinh khi ca qun th trn mt n
v din tch hay c th. V d 50 cy/m
2
, 3 triu vi sinh vt/cm
3
t,
500 kg c/ha
Mt qun th biu th mc nh hng ca qun th y vi
cc qun th khc, ngun sng trong sinh cnh .
Mt qun th biu hin khong cch khng gian trung bnh
gia cc c th, kh nng cnh tranh ca cc c th trong qun th
v tc ng ca qun th ti qun x ni chung.
WRU
Ecology Chapter 2

ngha sinh hc: th hin s cn bng gia tim nng sinh sn v
sc chu ng ca mi trng. M sc chu ng ca mi trng
li ph thuc vo kh nng v tc ti to ca ngun sng.
Mt qun th quy nh tng lng trao i cht ca qun th.
Mt qun th nh mt ch th sinh hc quan trng bo ng v
trng thi s lng ca qun th cn phi tng hay gim.
WRU
Ecology Chapter 2

Mt qun th cn chi phi n cc hot ng chc nng ca
c th (dinh dng, h hp, sinh sn,..) cng nh trng thi
tm sinh l ca cc c th trong qun th.
Mi qun th c mt ring.
+ Mt y ph thuc vo yu t nh cc nhn t mi trng
(nhn t v sinh v hu sinh), cu trc ni ti ca qun th.
+ Mi trng sng ca mi qun th lun lun thay i nn
mt qun th cng bin i theo.
+ chnh l biu th kh nng thch nghi ca qun th vi
nhng bin i ca iu kin sng.

WRU
Ecology Chapter 2

S bin ng mt ca mi qun th u c gii hn ring
ca n.
+ Gii hn trn ca mt c xc nh bi dng nng
lng trong h sinh thi (bng sc sn xut), bi bc dinh
dng ca sinh vt v bi tr s v cng trao i
cht ca c th.
+ Gii hn cha c xc nh r rng. Tuy nhin trong
cc quan h sinh thi n nh, cc c ch cn bng c tc dng
duy tr mt ca sinh vt thng gp hoc sinh vt u th
trong mt gii hn tng i xc nh.
+ Cn nhn mnh rng yu t tham gia vo iu ha trong
qun th l t hp cc dng nng lng v quan h tng h
gia cc qun th vi nhau.

WRU
Ecology Chapter 2

phng php xc nh s lng c th ca qun th
- Phng php kim k tng s: phng php ny c p
dng vi sinh vt ln hoc vi sinh vt d nhn bit hoc sinh
vt sng thnh tp on.
- Phng php ly mu theo din tch bao gm vic thng k
v cn ong cc sinh vt trong mt s khu vc tng ng hoc
trong cc mt ct c kch thc thch hp xc nh mt
trong din tch nghin cu. Phng php ny cho kt qu tt
i vi qun th phn b u.
WRU
Ecology Chapter 2

- Phng php nh du th ra bt li:
Nu gi: N l s lng c th ca qun th
n l s c th c nh du ri th ra
A l s lng c th bt c sau khi hot ng nh du
a l s c th b nh du bt c
Ta c th tnh s lng c th ca qun th theo cng thc:
n/N = a/A N = nA/a (2)
V d: Nu nh du v th ra 100 c th, sau mt thi gian bt
li 100 c th v kim tra thy trong 100 c th ny c 10 c th b
nh du. T ta c th tnh c ca qun th nh sau:
100/N = 10/100 1000 (c th)
WRU
Ecology Chapter 2

- Phng php thu mu.
- Phng php chia : p dng cho sinh vt sng c nh ( tiu
chun). Phng php ny c nhng hn ch nht l trong iu
kin sng khng ng nht ca cc c th.

WRU
Ecology Chapter 2

b. S phn b khng gian ca c th trong qun th
*. Cc dng phn b ca c th

Phn b u
Phn b theo nhm
Phn b ngu nhin

WRU
Ecology Chapter 2

S phn b ngu nhin, u v theo nhm ca c th trong qun th
WRU
Ecology Chapter 2

*. S t hp, nguyn l Allee v vng an ton
Khi nghin cu s phn b trn Allee a ra quan im
hi t ca cc c th trong qun th.
S tha dn (khng c t hp) hay qu ng dn u gy
ra nhng nh hng gii hn.
Dng t hp c bit gi l s hnh thnh vng c tr an
ton.
Nhng nhm ng vt c t chc x hi thng c tr phn
trung tm thun li nht, t ta ra vng xung quanh
kim n ri li tr v trung tm.
WRU
Ecology Chapter 2

Nhng qun t xut hin c th do cc nguyn nhn
sau:
S khc bit cc b ca cc iu kin mi trng
S bin i thi tit theo ngy m v theo ma
Cc qu trnh sinh sn
S hp dn ca hp qun (x hi)
Tp tnh x hi cc ng vt bc cao.
WRU
Ecology Chapter 2

c. Thnh phn tui v t l gii tnh
Thnh phn tui cng c coi l c trng ca qun th. Thnh
phn tui lin quan n ch s sinh sn, t vong v nh hng
n bin ng s lng c th ca qun th.

Tui th l ch s n v thi gian sng ca cc c th sinh
vt t lc sinh ra n lc cht. Tui th trung bnh ca qun th
tng ng vi tui th trung bnh ca cc c th ring bit. Yu
t quan trng i vi i sng ca qun th l kh nng sinh sn
ca cc c th trong qun th.
WRU
Ecology Chapter 2

T l sinh sn:
- Hnh thi qun th cng nh sinh hc qun th ph thuc
nhiu vo mc sinh sn ca loi.
- T l sinh l kh nng gia tng ca qun th.
- T l sinh c phn chia thnh t l sinh ti a v sinh
tht.

*. T l sinh ti a (t l sinh tuyt i hoc sinh l) tc l
s hnh thnh s lng c th con chu vi kh nng ti a
theo l thuyt trong iu kin l tng khi khng c nhn t
sinh thi gii hn v s sinh sn ch b gii hn do cc nhn t
sinh l. i lng ny lun n nh.

WRU
Ecology Chapter 2

*. T l sinh sinh thi (t l sinh tht) c gi n gin t l
sinh . T l ny biu th s gia tng ca qun th trong cc
iu kin thc t hay c trng ca mi trng. i lng ny
bin i ph thuc kch thc, thnh phn ca qun th v cc
iu kin ca mi trng.
Gi Ba l t l sinh tuyt i
Br l t l sinh thc t
ANn l s lng c th mi c sinh trong qun th
At l thi gian
N l ton b hoc mt phn ca qun th c kh nng
sinh sn
Ta c: Ba = ANn/ At v Br = AN-n/ N At
So snh gia hai i lng ny cho php xc nh d on tc
tng trng ca qun th trong tng lai.

WRU
Ecology Chapter 2

T l cht :
- C th biu th bng s lng c th b cht trong tng thi
k nht nh hoc di dng t l cht c trng. T l cht
cng c phn chia thnh t l cht sinh thi v t l cht ti
thiu.
+ T l cht sinh thi (t l cht thc t) l s c th b cht
trong tng iu kin mi trng c th, c ngha l mi trng
khng n nh ph thuc iu kin mi trng v trng thi
ca chnh bn thn.
+ T l cht ti thiu biu th s c th b cht trong iu kin l
tng khi qun th khng b tc ng ca cc yu t gii hn.
WRU
Ecology Chapter 2

- Tui th ln nht ca mi c th trong iu kin cc thun
bng tui th sinh l ca chng m trong tng tui th sinh l
s ln hn tui th sinh thi. S tn ti ca qun th khng
phi l t l cht m l t l sng st.

- Cu trc tui l thuc tnh quan trng ca qun th, nh
hng n t l sinh sn v t vong v do nh hng n
bin ng s lng c th ca qun th.
+ Qun th pht trin nhanh l qun th c nhiu c th non.
Mt qun th c gi l qun th n nh khi s phn b cc
nhm tui trong qun th tng i ng u. Qun th suy
gim l qun th c nhiu c th gi.

WRU
Ecology Chapter 2

c. Suy thoi
Hu sinh sn
Sinh sn
Tin sinh sn
b. n nh a. Pht trin
S thp tui ca qun th sinh vt

WRU
Ecology Chapter 2

- Cu trc tui ca qun th c th thay i m s lng qun
th li khng bin i. Cu trc n nh l c trng vi mi
qun th m s thay i cu trc tui thc t thng hng ti.
Nu cu trc tui n nh va t c th s gia tng khng
bnh thng ca t l sinh hoc t l cht lin gy ra s bin
i tm thi trong chui tui v sau t quay v trng thi n
nh.

- Cc ng cong sng c lp trn c s ca bng cu trc
qun th theo tui th ca c th, c th l nhng ng cong
thng tin. Nu ghi s liu thi gian sng hay tui th trn trc
honh v s lng c th sng st trn trc tung ta c ng
cong, gi l ng cong sng.
WRU
Ecology Chapter 2

Cc kiu ng cong sng st ca qun th sinh vt
I ng cong li (t vong xy ra ch yu vo thi gian cui i) ;
II ng cong l thuyt (thng) (t l sng st trong cc la tui
khc nhau l n nh) ;
III l ng cong lm (t l cht mc rt cao trong cc giai on
u)
WRU
Ecology Chapter 2

d. S cch ly v chim c vng sng

S cch ly l s phn chia khng gian ca cc c th hoc cc
nhm c th trong qun th.
S cch ly xy ra khi hin tng qun t y qun th vo tnh
trng khng hong, cc c th cnh tranh v thc n do khng c
hoc c s mu thun i khng trc tip gia cc c th.
ng vt khng xng sng bc cao v ng vt c xng sng,
khu vc hot ng ca cc c th hay nhm c th cng huyt
thng c gi l khu vc gia nh. Nu khu vc c bo v
tch cc th c gi l lnh th.
WRU
Ecology Chapter 2

Khi mt s c th tch ra khi c th c th a n s cch li
v mt sinh thi do ni mi khc ni c. Cc c th ny c
thi gian pht trin ca tng pha vo thi k sinh sn khc vi
cc c th trong qun th c. Nh vy s giao hp s khng c
hiu qu v to nn ni sinh hc mi.
S cch li s lm gim tnh trnh cnh tranh to iu kin duy tr
nng lng vo thi k nguy kch, ngn nga d tha dn s v
s cn kit thc n d tr ng vt, cc cht sinh hc, nc
nh sng thc vt.

WRU
Ecology Chapter 2

Bn cnh s cch li sinh thi cn c s cch li a l, n l
nhn t tc ng ca cc nhn t ngoi cnh (kh hu, th
nhng ) dn ti s hnh thnh nhng qun th a l.
T chc qun t lm tng s cnh tranh nhng cng to nn
rt nhiu u th. S cch ly, tri li, lm gim bt s cnh
tranh, nhng chc chn s lm mt tnh u th. ng vt,
s cch li theo c ch thn kinh, cn ng vt bc thp v
thc vt theo c ch ha hc.
WRU
Ecology Chapter 2

e. S tng trng v bin ng s lng c th ca qun th
*. S tng trng s lng ca qun th
S tng trng s lng ca qun th lin quan cht ch vi 3
ch s c bn :
+ Mc sinh sn,
+ mc t vong v
+ s phn b cc nhm tui ca qun th.
WRU
Ecology Chapter 2

S tng trng ca qun th, trc ht ph thuc vo tc
sinh sn v t vong, trong mi quan h :
r = b d (3)
Trong : r l h s hay tc tng trng ring tc
thi ca qun th, tc l s lng gia tng trn n v
thi gian v trn mt c th.
+ Nu r > 0, qun th pht trin ;
+ r = 0 qun th n nh v s lng ;
+ r < 0, qun th ang suy gim s lng.
WRU
Ecology Chapter 2

Ngi ta thng biu th s bin i qun th bng tc tng
trng. K hiu A l c trng cho cc bin i, N l s lng
c th ca qun th v t l thi gian, ta c tc tng trng
ring r l :
r = AN/NAt (4)
Trong ton hc (c bit l v tc ) ngi ta thng k hiu
A bng d (d l k hiu o hm), ta s c k hiu mi :
dN / Ndt = r hay dN / dt = rN (5)
y l phng trnh vi phn th hin s tng trng s lng
ca qun th trong iu kin khng c s gii hn mi trng.
Nu ta ly tch phn 2 v ca phng trnh (5)
Ta c dng mi : (6)

Trong : No : s lng c th thi im to
Nt : s lng c th thi im t
e : c s logarit t nhin, e = 2,7121
WRU
Ecology Chapter 2

Cc dng ng cong tng trng ca qun th (tng theo hm m c dng
ch J v tng theo hm logic c dng sigmoit hay hnh ch S). Bn cnh
th m t s thay i tc (r) ca s tng trng. Tc ny tng dn,
t cc i im un vi gi tr K/2, ri sau gim dn, t n 0 (b d =
r); r tin ti 0) khi s lng qun th tim cn vi gii hn trn (K) ca
mnh. Gia 2 dng ng cong c bn ch ra sc chng chu vi mi
trng.
WRU
Ecology Chapter 2

Nu ta ly logarit phng trnh (6) ta c :
(7)

Tc tng tng ca qun th trong iu kin mi trng
khng b gii hn (r) ph thuc vo thnh phn tui v tc
tng trng ring c to ra bi cc nhm tui khc nhau ca
qun th tham gia vo sinh sn.

Khi s phn b ca cc nhm tui trong tham gia vo sinh sn
l n nh vng chc th tc tng trng ring mi n nh
v c gi l tc tng trng t nhin ni ti hay tim
nng sinh hc ca loi, k hiu l rmax (Chapman, 1928).
0
0
0
ln ln
ln ln
t t
N N
r rt N N
t
t
= + =
WRU
Ecology Chapter 2

T cng thc r = b d, nu qun th sng trong mi trng l
tng th b t bmax, cn d t n dmin. Do , r t c
rmax. Hiu ca rmax v r chnh l s i khng ca mi
trng hay s i khng ca mi trng = rmax r.

y, gi tr r l tc tng trng ring trong iu kin
thc t (hay iu kin sinh thi), cn gi tr rmax (tim nng
sinh hc) c trng cho tng loi, mang tnh di truyn.
WRU
Ecology Chapter 2

Nhng loi c kch thc c th nh, tui th thp, tui sinh
sn ln u sm, c rmax ln, c kiu tng trng gn vi
dng hm m, do c kh nng khi phc s lng ca qun
th nhanh, nhng chu tc ng ch yu ca cc iu kin mi
trng v sinh v kh hu.

Nhng loi c kch thc c th ln, tui th cao, tui sinh sn
ln u n mun, c rmax nh, c kiu tng trng theo hm
logic, do kh nng khi phc s lng chm, nhng li chu
tc ng ch yu ca cc iu kin mi trng hu sinh (cnh
tranh, con mi-vt d, k sinh-vt ch).

Trong thc t, cc loi c rmax cc ln, s lng ca chng
rt khng n nh, lin quan cht ch vi iu kin mi trng
thng xuyn bin ng, cho nn chng cha kp t n s
lng cc i c th b gim ngay lp tc.
WRU
Ecology Chapter 2

S pht trin l thuyt v s lng ca Phytoplankton (a) v Zooplankton (b)
vc nc n i, lin quan cht ch vi nhng bin i ca cc yu t mi
trng (nhit v mui dinh dng)
WRU
Ecology Chapter 2

S tng s lng ca qun th lun chu s chng i ca mi
trng (cc yu t v sinh v hu sinh).

S lng cng tng, sc chng i cng mnh.

Do vy s lng ca qun th ch t c gi tr ti a m
mi trng cho php. Ni cch khc, ch c th tim cn vi
s lng K (N < K) m s lng ny cn bng vi dung tch
mi trng (gm thc n v cc mi quan h hu sinh v v
sinh khc).

Vi gii hn , qun th khng th tng v hn m tun theo
mt quy lut mi, c th hin di dng phng trnh sau:

WRU
Ecology Chapter 2

hay (8)

y l hm logic, trong K c gi l tim cn trn hay s lng
cc i m qun th c th t c v biu thc th hin s ph
thuc ca tc tng trng, trc ht vo mt ca bn thn
qun th (ch s cc yu t gii hn). ng cong ca phng trnh
c dng sigmoit hay hnh ch S (hnh 2.4).
dN / dt: tc tng trng ca qun th (s bin ng s lng
theo thi gian)
r: tc tng trng ring tc thi
N: s lng c th ca qun th
K: s lng c th ln nht ca qun th c th t c hay tim
cn trn.
a: hng s tch phn xc nh v tr bt u ca ng cong trn
trc ta .
a = ln(K-N)/N, khi t = 0

K
N K
rN
dt
dN
=
rt a
e
K
N
K
N
rN
dt
dN
+
=
|
.
|
\
|
=
1
1
WRU
Ecology Chapter 2

Phng trnh (8) cho thy rng m hnh tng trng c m t
da trn c s ca ba thnh phn :
+ Hng s tc tng trng r,
+ S lng c th ca qun th N v
+ Ch s cc yu t gii hn 1 N/K.

Ngi ta c th thy rng cc thun sinh thi i vi loi sinh
vt cng c ngha l iu kin mi trng sao cho r v K t gi
tr cc i.
WRU
Ecology Chapter 2

*. Bin ng s lng qun th
S bin ng ca qun th khng ch biu hin s lng v
thnh phn qun th m c chiu hng bin i ca qun th.
S bin i ny c th do nhng bin i ca mi trng vt l,
do cc mi tng tc ni ti trong qun th hoc do cc tng
tc ca qun th.
S bin i ca qun th c th xy ra theo cc kiu:
- Bin ng theo ngy m lin quan n s bin i ca bc
x mt tri, l hin tng ph bin ca cc loi Plankton sng
trong vc nc.
- Bin ng qun th theo ma: y l biu hin ca qu trnh
t iu chnh ca qun th thch nghi vi iu kin kh hu
bin i (nhit , thng vng n i v lng ma vng
nhit i).

WRU
Ecology Chapter 2

- Bin ng qun th theo nm: Kiu bin ng ny c th do s
bin i ca cc nhn t ngoi qun th (nhit , manm
ngoi tc ng ca qun th) v do nhng bin i ni ti ca
qun th.

Nguyn nhn gy ra nhng bin ng ny l do nhn t ph
thuc mt v nhn t c lp mt .

Nhn t ph thuc mt c th l s cnh tranh (ch yu l
cnh tranh thc n), ch hi (vt d n tht)...

Nhn t c lp mt nh nhit , m, thi tit, kh hu.
WRU
Ecology Chapter 2

Khi nghin cu bt k mt qun th no, cc nh sinh thi hc
quan tm n :

- Vai tr ca cc nhn t ph thuc mt (c bit s cnh
tranh trong loi v nh hng in hnh trong quan h khc
loi)

- Tnh n nh ca mt .

- Vai tr ca c ch iu chnh sinh hc.
WRU
Ecology Chapter 2

*. Chin lc dn s ca cc qun th
Cc qun th t nhin chng t c nhng thch nghi i vi
mi trng sng ca chng v hnh thi gii phu, v sinh l.
Mt thch nghi quan trng na l thch nghi v dn s hc, v
nng lng v v mi quan h trong qun x. Cc thch nghi
v dn s hc biu th qua ch s sinh sn, t vong, tui th, t
l cc tui sinh thi ( l t l gia ba thi k : sinh trng,
sinh sn v gi).
p lc ca chn lc t nhin ln cc c th ca qun th l
khc nhau. Do sinh vt pht trin cc gen c c trng thch
nghi cao nht. Khi nghin cu r v K ca phng trnh (6),
Mac Arthur v Wilson rt ra kt lun l cc qun th t
nhin c hai kiu chn lc thch nghi bng cch tng r hoc
tng K, gi tt l kiu chn lc r v kiu chn lc K.
WRU
Ecology Chapter 3
Chng 3.
QUN X SINH VT
TS. Nguyn Th Kim Cc
WRU
Ecology Chapter 3
II. Cu trc c bn I. nh ngha III. Din th sinh thi
Qun x sinh vt l mt tp hp cc qun th sinh vt cng
sng trong mt sinh cnh xc nh, c hnh thnh trong mt
qu trnh lch s lu di, lin h vi nhau bi nhng c trng
chung v sinh thi hc m cc thnh phn cu thnh qun x
(c th, qun th) khng c.

Qun x l mt tp hp cc sinh vt, nhng khng phi ch
l sinh vt ny tn ti cnh sinh vt khc m gia cc loi c
quan h rt cht ch nh quan h v dinh dng v ni .
Quan h ny c th l tng h hoc i ch, cnh tranh.
Qun x ny tn ti nh mt chnh th vi mt s lng loi
nht nh. Qun x ny c hnh thnh trong qu trnh lch s
lu di v gn lin vi s trao i cht, nng lng vi mi
trng.

I. nh ngha II. Cu trc
WRU
Ecology Chapter 3
III. Din th sinh thi
Do quan h gia cc loi trong qun x, do qu trnh trao i
cht ca cc loi ny lm cho mi trng bin i v mi
trng tc ng tr li qun x khin qun x thay i theo.

Qun x sinh vt l phn sng ca h sinh thi. Cc qun x c
s c tnh cht c trng l t c kch thc ln v hon
thin v t chc, bo m cho chng c tnh cht tng i c
lp. Cc qun x ny ch cn nhn nng lng mt tri t ngoi
vo v thc s khng ph thuc vo cc qun x ln cn. Ngc
li cc qun x nh ph thuc vo cc qun x ln cn theo mc
no .
WRU
Ecology Chapter 3
II. Cu trc c bn I. nh ngha III. Din th sinh thi
Khi nim v qun x c ngha quan trng v l lun v
thc tin trong sinh thi hc.
+ V l lun, n cho bit cc sinh vt khc nhau thng hnh
thnh mt h thng t chc, c cu trc v chc nng c
trng cho d hnh thi bn ngoi c thay i.
+ V thc tin, khi ta hiu chc nng ca cc sinh vt ph
thuc vo qun x, nu mun to ra s hng thnh hay mun
km hm mt loi no th tt nht lm cho qun x bin i
hn l tn cng trc tip vo loi ny.
S hng thnh ca cc loi sinh vt (k c con ngi na), ni
cho cng u ph thuc vo bn cht ca cc qun x v ca
h sinh thi m n chu tc ng.
WRU
Ecology Chapter 3
Cu trc ca qun x gm:

+ Thnh phn loi v s lng c th ca tng loi vi
tnh a dng sinh hc ca n,

+ Cu trc v khng gian,

+ Cu trc v cc mi quan h gia cc loi tn ti trong
qun x.

WRU
Ecology Chapter 3
a. Thnh phn loi v ch s cu trc loi ca qun x
*. Khi nim v u th sinh thi

- Qun x bao gm nhiu loi sinh vt khc nhau, nhng ch
c mt vi loi hay mt nhm loi c nh hng quyt nh
n cc c im v tnh cht ca qun x. Nhng loi c
vai tr quyt nh nh vy l loi u th sinh thi.

- Chng tch cc tham gia vo s iu chnh, vo qu trnh
trao i vt cht v nng lng gia qun x v mi trng.

- V vy loi u th sinh thi c nh hng n mi sinh v
nh hng n cc loi khc trong qun x.
WRU
Ecology Chapter 3
Nhng loi u th sinh thi khng nht thit phi l cc
loi c thang bc phn chia cao.
Tuy vy, trong iu kin t nhin, loi u th sinh thi
trong qun x thng khng phi l nhng loi vi sinh
vt.
Ni chung, cc loi u th sinh thi l nhng loi bc
dinh dng ca mnh c kh nng cho nng sut cao
nht.
V d, trong rng gi th loi u th sinh thi thuc v cc
cy g ln, trn ng c chn nui th u th sinh thi
thuc v ng vt n c, cn trn cnh ng la nc th
la nc l loi u th sinh thi.

WRU
Ecology Chapter 3
*. Mt vi ch s cu trc loi ca qun x
Ch s u th: biu th mc u th ca mt loi
no trong qun x, ngi ta thng dng cc ch s
u th v c tnh theo cng thc:

Trong : ni: gi tr v vai tr ca mi loi (s c th,
sinh khi, sn lng )
N: Tng gi tr vai tr ca qun x.
( )
2
/ N n C
i
E =
WRU
Ecology Chapter 3
Ch s a dng v loi
Ch s ny c tnh theo cng thc sau:

hay hay

Trong : S l s loi,
N l s c th ca qun x
d c tnh bng logarit t nhin
N
S
d
log
1
=
N
S
d =
cthe
S
d
100
=
WRU
Ecology Chapter 3
Ch s cn bng ca Pielou (1966):
Ch s ny c tnh theo cng thc:

Trong : l ch s Shannon

S l s loi v thng dng log2
S
H
e
log
=
H
WRU
Ecology Chapter 3
Ch s Shannon v tng s a dng

=

Trong ni: gi tr vai tr ca mi loi
N: tng gi tr vai tr
Pi: xc sut vai tr ca mi loi = ni/N
H
H
i i
i i
P P
N
n
N
n
2 2
log log =
|
.
|
\
|
|
.
|
\
|
E
WRU
Ecology Chapter 3
*. Cch t tn cho qun x
Cc qun x sinh vt trong t nhin c gi bng nhiu
cch. Ngi ta thng da vo cc c im sau t
tn cho qun x:
Da vo loi u th hay nhm loi sinh vt u th, nh
qun x rng cy lim, qun x rung la, qun x sinh
vt ng c, qun x cy bi, qun x si-d hoc qun
x hai mnh v
Da vo chng loi pht sinh ca qun x: qun x thc
vt ven sng, qun x ng vt hoang mc...
Da vo a im phn b ca qun x: qun x sinh
vt bi triu, qun x sinh vt ni vi, qun x rng
ngp mn, qun x ca sng ...
Da vo dng sng nh qun x sinh vt ni (Plankton),
qun x sinh vt t bi (Nekton),...
WRU
Ecology Chapter 3
ch s 50%. Khi xc nh c loi u th, ranh
gii ca qun x phi ln hn hay bng 50% loi .

Trong t nhin ranh gii gia cc qun x kh phn
nh rnh ri m chng thng gi ln nhau, to nn
nhng dng chuyn tip hay vng m gia nhng
qun x chnh, gi l ecoton.

Trn thc t, cc nh sinh thi hc thng ch c
th nghin cu mt b phn ca qun x ch khng
phi ton b qun x, nht l nhng sinh cnh ln.
WRU
Ecology Chapter 3
Nhng th bc qun x sinh vt trong nhng ni sng khc nhau
c la chn nghin cu: a) Qun x cy rng ngp mn mi
C Mau; b) Qun x sinh vt ca mt lch triu trong rng ngp
mn; c) Qun x ng vt bm trn cy c ca lch triu.
WRU
Ecology Chapter 3
b. Cu trc v khng gian ca qun x
*. Cu trc theo mt phng ngang
S phn b ca ng, thc vt theo mt phng l mt
dng v cu trc ca qun x. Cng nh cc c th
trong qun th, cc qun th loi trong qun x phn b
theo 3 kiu: u, ngu nhin v thnh cc nhm, ty
thuc vo s phn b ca iu kin mi trng v bn
cht sinh hc ca loi.

WRU
Ecology Chapter 3
Cu trc theo mt phng ngang
-Vng ca sng
-Nhng loi nc ngt phn
b phn u ca sng
-nhng loi bin rng mui
xm nhp su vo ca sng
-nhng loi ca sng chnh
thc phn b khp vng
-nhng loi nc mn hp
mui phn b cui vng
ca sng
-nhng loi di c qua vng
ca sng
WRU
Ecology Chapter 3
S phn b theo mt phng, cc nh sinh thi a ra
khi nim v s qun t.
S qun t l mt nhm loi khai thc mt loi sn
phm ca mi trng theo mt cch nh nhau, nhm
loi ny khng c quan h g v mt phn loi hc,
chng c sinh thi c th gi ln nhau.
S phn b theo mt ngang gp in hnh l vng nhit
i xch o c nhiu iu kin thun li cho s tp
trung ca sinh gii.
vng ca sng, ni chuyn tip gia nc ca sng
v nc bin ven b thc vt ni v ng vt ni cng
tp trung phong ph nht so vi hng i vo b v
hng ra khi (Rodriguez, 1975; V Trung Tng, 1981,
1994).
WRU
Ecology Chapter 3
Khi nghin cu s phn b ca cc qun x theo mt phng
ngang, cc nh sinh thi hc thng s dng khi nim ging
nhau, h s c vit nh sau:

Trong : S l h s ging nhau;
A l s lng ca cc loi trong mu (hay a im) A;
B l s lng cc loi c trong mu (hay a im ) B;
C l s lng cc loi chung cho c A v B.

Phng php thng k s phn b ca cc qun th, qun x
theo gradient ca cc yu t mi trng cng nh s dng h
s ging nhau c dng rng ri trong nghin cu sinh thi
hc (Whittaker, 1967; McIntosh, 1967).
B A
C
S
+
=
2
WRU
Ecology Chapter 3
*. Phn b theo chiu thng ng (tnh cht phn
tng ca qun x)
c im phn tng (s phn b) ca sinh vt theo chiu
thng ng l mt trong nhng biu hin ca cu trc qun
x.
S phn tng ca qun x ph thuc rt nhiu nhn t,
trc ht l nhng nhn t vt l.
Cc nhn t mi trng bn ngoi (nh nhit , nh sng,
oxy hay cht dinh dng) phn b khng u theo chiu
thng ng.
chnh l nguyn nhn hnh thnh cc tng khc nhau.
V c nhng iu kin khc nhau, nn mi tng c nhng c
trng sinh vt sinh sng.
WRU
Ecology Chapter 3
Phn b theo chiu thng ng
WRU
Ecology Chapter 3
Khi quan st mt rng nhit i chng ta c th thy
qun x thc vt phn thnh 3 tng:

- Tng trn: bao gm cc cy g ln, chng thuc nhng
loi c nhu cu cao v nh sng,

- Tng gia: bao gm nhng cy g c kch thc va,
chng thuc nhng loi c nhu cu nh sng t hn.

- Tng di: bao gm cc cy bi v thm c - y l
nhng loi cy a bng, thch nghi vi nh sng tn x.
WRU
Ecology Chapter 3
Tnh cht phn tng ca qun x c tnh cht tng i, bi
v s phn tng c th thay i theo thi gian v khng
gian (theo ngy m, ma, a im m qun x phn b).

Tnh cht phn tng ca qun x c ngha rt ln. Nh
phn tng m cc sinh vt gim c mc cnh tranh v
ni v tn dng c ngun li nng lng, vt cht trong
thin nhin.

Trong thc tin sn xut, ngi nng dn ng dng rng ri
kin thc sinh thi hc xy dng nn cc vn cy n
qu nhiu tng, ao h th c nhiu tng Nh vy cc cy
trng vt nui tn dng ti a ti nguyn kh hu v t ai,
nng cao hiu qu u t trong nng nghip.
WRU
Ecology Chapter 3
WRU
Ecology Chapter 3
*. Cu trc v dinh dng
Chui thc n

Chui thc n trong vc nc

WRU
Ecology Chapter 3
Mng li thc n bin Nam Cc
WRU
Ecology Chapter 3
Chui thc n l dng vn chuyn nng lng dinh dng
t sinh vt sn xut qua hng lot sinh vt, c tip din
bng cch mt s sinh vt ny s dng sinh vt khc lm
thc n.

Trong mt qun x, ngi ta c th quan st thy c cc
chui thc n th hin bi loi sau n loi trc ging nh
mt chui xch, c khi ln ti 5 n 6 mt xch.

V d: trong h sinh thi bin, chui thc n c th l:
Thc vt tri ni ng vt tri ni c voi vi khun
Trong h sinh thi ng c, chui thc n c th l:
C Chu chu ch rn chim n rn.

WRU
Ecology Chapter 3

Cc chui thc n c th quy v ba loi c
bn:

+ Chui thc n chn nui

+ Chui thc n ph liu (detrit)

+ Chui thc n thm thu
WRU
Ecology Chapter 3
- Chui thc n chn nui
+ Chui ny c khi u bng thc vt, tip n l nhng
loi n c ri n vt n tht cc cp (1,2,3,).
+ Thc vt hay mt s nm, vi khun to nn ngun thc n
s cp thng qua qu trnh quang hp hoc ho tng hp
c gi l nhng sinh vt t dng (autotrophy). Nhng
sinh vt khng c kh nng t to nn ngun thc n cho
chnh mnh m phi khai thc t sinh vt t dng c gi
l sinh vt d dng (heterotrophy). Sinh vt d dng gm
tt c cc loi ng vt v phn ln cc loi vi sinh vt, tr
mt s nh c kh nng quang hp hoc ho tng hp.
Chui thc n c dng sau:
+ Thc vt ng vt n c ng vt n tht bc 1
ng vt n tht bc 2
WRU
Ecology Chapter 3
- Chui thc n ph liu:
+ Khc vi chui thc n chn nui, chui ny c khi u
bng ph liu hay mn b, cn vn, sau l bc dinh dng
ca nhng loi n cn vn, ri n cc vt n tht khc. Chui
thc n ny c dng sau:
Ph liu ng vt n ph liu ng vt n tht bc 1
ng vt n tht bc 2
+ Sinh vt ny bao gm cc loi giun, cLoi n mnh vn
trong rng i din l vi khun, nm v mi
+ Do hot ng ca cc sinh vt ny nhng phn t ln phc tp
trong phn cn li ca thc vt v ng vt b ph v thnh
nhng phn t nh hn nh cc nitrat. Hp cht ny c th i
vo t v c s dng nh cc cht dinh dng cho th h
tng lai ca thc vt.

WRU
Ecology Chapter 3
+ Nh vy trong cc chui thc n ph liu, nng lng thc
n chuyn t thnh phn ny sang thnh phn khc ca h
sinh thi chm hn so vi chui thc n chn nui.
+ Cc sn phn cht ca thc vt c th nm li trong t
mt thi gian di, tu thuc vo iu kin mi trng.
Chui thc n ph liu bnh thng phc tp hn chui
thc n chn nui.
+ Hai kiu chui thc n ny c th tn ti ring bit, cng c
th kt hp vi nhau v c tm quan trng khc nhau trong
cc kiu h sinh thi khc nhau nh sau:
+ Thc vt ng vt n c ng vt n tht (1) ng
vt n tht (2) sinh vt hoi sinh.

WRU
Ecology Chapter 3
-Chui thc n thm thu:
y l chui thc n rt c trng cho cc h sinh thi
nc bi v:

- Nc l dung mi c th ha tan tt c cc mui v c v
nhng cht hu c phn cc c khi lng phn t thp.

- Cc thy sinh vt sng trong nc, tc l sng trong mt
dung dch cc cht.

i b phn cc loi sinh vt nh b (to, ng vt nguyn
sinh, vi khun...) c kh nng dinh dng cc cht hu c
ha tan bng con ng thm thu qua b mt thn. Mt s
ng vt ln, ngoi phng thc dinh dng theo kiu bt
mi, dinh dng thm thu cng ng vai tr quan trng.
WRU
Ecology Chapter 3
S m t ngun thc n hu c ha tan trong thy quyn v chui
thc n thm thu (Lalli and Parsons, 1993).
Con ng chuyn vn qua cc bc dinh dng
Con ng hon li cho mi trng.
WRU
Ecology Chapter 3
Nh vy, trong thin nhin c 3 chui thc n hot ng
ng thi, ty thuc vo mi trng v hon cnh c th
m chui no tr nn u th, chui no th yu.
Song chng li cun mi vt cht vo vng lun chuyn
v nng lng c bin i mt cch hon ho nht trong
cc phm vi mi trng ln nh khc nhau.
Hn na, do s mt mt nng lng qu ln qua mi bc
dinh dng nn chui thc n khng th ko di, thng 4
5 bc i vi cc qun x trn cn v 6 7 bc i vi
qun x nc. Theo F. Briand v J.E. Cohen (1987) cho
rng, khng gian ca h sinh thi c lin quan n di
ca chui thc n.
Chng hn, mi trng khng gian 3 chiu rng, tng
nc ngoi khi i dng... c chui thc n di hn so
vi mi trng khng gian 2 chiu nh ng c, ng ru,
y bin, b mt cc tng ...
WRU
Ecology Chapter 3
Cc bc dinh dng
- Mi mt nhm sinh vt trong chui thc n c th khc
nhau v bc phn loi nhng cng s dng mt dng thc
n c gi l bc dinh dng (tc l mt xch ca chui
thc n).
- Trong h sinh thi thng c 5 bc dinh dng, trong c
4 mc n tht l:
+) cy xanh (SVSX) l bc u tin;
+) ng vt n c l bc 2 (hay SVTT bc 1);
+) ng vt n cc ng vt n c l bc 3 (hay SVTT
bc 2 );
+) Cc ng vt n tht th cp l bc 4 (hay SVTT bc
3);
+) Sinh vt hoi sinh.

WRU
Ecology Chapter 3
WRU
Ecology Chapter 3
- Mt iu quan trng i vi l thuyt bc dinh dng
khng phi l chc nng qun th m mt loi c th
nhiu hn mt bc dinh dng.

- S phn loi dinh dng thnh nhm nh vy khng
phi theo chnh cc loi m theo cc kiu hot ng
sng ca chng.

- Tu thuc vo vic chng s dng ngun nng lng
no m qun th ca mt loi c th c mt hoc vi ba
bc dinh dng.

WRU
Ecology Chapter 3
Li thc n
Mng li thc n thm bin
WRU
Ecology Chapter 3
Mng li thc n n gim trn o Bc Cc
WRU
Ecology Chapter 3
M hnh n gin v li thc n trong qun x sinh vt cn.
WRU
Ecology Chapter 3
M hnh n gin v li thc n
trong cc h sinh thi ca sng nhit i
WRU
Ecology Chapter 3
WRU
Ecology Chapter 3
- Li thc n l t hp cc chui thc n c trong qun
x, chng to nn mi quan h dinh dng rt phc tp
trong qun x hay trong h sinh thi.
- Nh mt quy lut chung, li thc n v h sinh thi
cng nhiu knh chuyn i dng nng lng th n
nh ca chng cng cao.
- Trong qun x t nhin phc tp, cc sinh vt nhn thc
n ca mnh t thc vt thng qua mt s c im
ging nhau c ngi ta xp vo loi cng c mt bc
c im.
WRU
Ecology Chapter 3
Mng li thc n n gin trn o Bc Cc.
WRU
Ecology Chapter 3
Cc mng li thc n chi tit c th hin rt phc tp
Mng li thc n biu th cc quan h dinh dng ca 10
loi c ph bin nht Can Volcn, Venezuela
WRU
Ecology Chapter 3
WRU
Ecology Chapter 3
Thp sinh thi
- Ty theo cch s dng cc n v o lng khc nhau
m thp sinh thi gm 3 loi:

+ Thp s lng (tnh theo s lng c th),
+ Thp sinh khi (tnh theo n v khi lng ca sinh vt)
+ Thp nng lng (tnh theo n v nng lng).

- Thp sinh thi c cu to bng cch xp chng lin
tip cc bc dinh dng t thp n cao. Do tng nng
lng (hoc s lng hay khi lng) lin tip gim gia
cc bc dinh dng nn thp c y to di, cng ln
trn cng nh dn.
WRU
Ecology Chapter 3
Thp s lng
Thp s lng: y mi mt bc dinh dng c
biu th bng s lng sinh vt. Trong thc t, c khi s
lng sinh vt sn xut t nhng m bo c cho mt
s lng ng vt tiu th rt ln.

Thp s lng c nhc im l khng th hin c
y mc lin quan chc nng gia cc sinh vt, v
khng th hin c ln ca sinh vt cng nh quy
m tc dng ca chng.

S mt cn i ca thp s lng thng gp trong
quan h vt ch - k sinh, trong vt ch c kch thc
ln, cn vt k sinh c kch thc nh, nhng s lng
nhiu.
WRU
Ecology Chapter 3
Thp sinh khi: trng lng cc bc dinh dng trc
bao gi cng ln hn trng lng cc bc dinh dng
sau. Thp sinh khi rt thun li cho vic biu th s tch
t nng lng cc bc dinh dng.

Thp nng lng: lun c dng thp in hnh, ngha l
tng ngun nng lng ca con mi bt k lc no cng
ln hn tng ngun nng lng ca nhng k s dng
chng.
WRU
Ecology Chapter 3
Nh vy, chui thc n, li thc n,
thp sinh thi th hin mi quan h dinh
dng rt phc tp gia cc loi, thm
ch gia cc c th trong qun x to
nn cu trc chc nng ca h thng
cng rt phc tp khng km, m bo
tnh n nh ca qun x trong vic s
dng ngun sng mt cch c hiu qu
v thch ng c vi iu kin mi
trng thng xuyn bin ng
WRU
Ecology Chapter 3
nh hng ca ng vt n tht ngoi lai, c r Nile n
mng li thc n ca h Victoria
WRU
Ecology Chapter 3
I. nh ngha II. Cu trc III. Din th sinh thi
a. Khi nim
- Din th sinh thi l qu trnh bin i tun t ca qun x
qua cc giai on khc nhau, t dng khi u c thay
th ln lt bi cc dng qun x tip theo v cui cng dn
ti mt qun x tng i n nh.
- Dng khi u ca qun x c gi l qun x tin phong,
cn qun x n nh cui cng gi l qun x nh cc
(climax). Qun x nh cc bn vng, khng thay i trong
mt thi gian kh di.
- Din th sinh thi l mt qu trnh din bin c nh hng,
nn chng ta c th d on c v li dng chng mt
cch hp l
WRU
Ecology Chapter 3
c trng
- Mt s loi mt i, mt s loi xut hin (t ni khc
pht tn n), tnh a dng ca qun x ngy cng tng.
- Cc loi sng qun x nh cc thng c kch thc
ln, tui th cao, chu k sng phc tp, tim nng sinh
hc km.
- Tng sinh khi ngy cng ln, t s gia gia tng sinh
khi trn tng sinh khi ngy cng gim, v cng h
hp ln.
- Chui v li thc n, phn b c th, phn ho sinh
thi ngy cng phc tp.

WRU
Ecology Chapter 3
- Vng tun hon vt cht ngy cng nhanh v cng c
hiu qu.
- Chin lc dn s ca cc qun th thay i t kiu
cong sang kiu thng.
- Kh nng t phc hi cn bng ngy cng ln. Tnh bn
vng ngy cng cao. Chin lc thch nghi ca qun x
i vi cc nhn t sinh thi ca mi trng c
chuyn t chin lc qun x tin phong sang chin
lc qun x nh cc.

WRU
Ecology Chapter 3
- Da vo khi im ca qu trnh din th, ngi ta chia din
th ra lm hai loi:
+ Din th s cp (din th nguyn sinh): l dng din th
ca qun x bt u t mt khu vc m trc khng c
mt qun x no tn ti. Trong din th ny phi c mt
nhm sinh vt khi u to ra mt qun th khi u, sau
to ra qun x khi u v cui cng l h sinh thi tin
phong vi chui thc n v nng lng. Dn dn h sinh
thi i vo n nh v cn bng.
+ Din th th cp (din th th sinh): Din th ny xut
hin mi trng c mt qun x nht nh v mt h
sinh thi nht nh. Qun x v h sinh thi ny ang trng
thi cn bng n nh, nhng do s c mi trng lm
thay i c bn cc qun x sinh vt v dn n s thnh
lp qun x mi v h sinh thi mi khc hn vi h sinh
thi c.
WRU
Ecology Chapter 3
Din th s cp
Mi trng cha c sinh vt
H sinh thi tin phong
Qun th khi u
Qun x khi u
Nhm sinh vt khi u
WRU
Ecology Chapter 3
Din th th cp
H sinh thi cn bng
V n nh
Bin c v mi trng
Thay i mi trng
Thay i cu trc mng li thc n
V dng nng lng trong qun x
thnh lp mt qun x mi
WRU
Ecology Chapter 3
Qu trnh din th din ra khong 120 nm t cy
tin phong n qun x cc nh
WRU
Ecology Chapter 3
Thay i giu loi trong din th nguyn sinh vnh Glacier,
Alaska
WRU
Ecology Chapter 3
Thay i giu loi cy g trong din th th sinh ca rng
min ng Bc M
WRU
Ecology Chapter 3
Thay i s lng loi chim trong din th th sinh ca rng
WRU
Ecology Chapter 3
M hnh tch ly sinh khi ca din th rng
WRU
Ecology Chapter 3
Din th ni : a y, ru, c, cy bui (hoa)
WRU
Ecology Chapter 3
Din th h nc
WRU
Ecology Chapter 3
Din th mt n ct
WRU
Ecology Chapter 3
+ Din th phn hy: Din th ny lin quan n loi sinh
vt mi sinh trong qu trnh phn hu cc xc cht sinh
vt t phc tp thnh cc khong cht n gin. c
trng ca din th phn hy l khng dn ti mt qun
x sinh vt n nh v im kt thc ca din th l cc
cht khong.
WRU
Ecology Chapter 3
- Nguyn nhn bn trong:
+ Cc nguyn nhn bn trong nm chnh trong tnh cht ca
h sinh thi, s sinh sn, cnh tranh sinh tn cu sinh vt.
+ mc no kh nng sinh sn ca sinh vt ph
thuc vo iu kin sinh tn, kh nng thch nghi v c tnh
sinh hc ca chng.
+ Loi d thch nghi vi iu kin sinh tn th thng phn
b rng, chim din tch ln hn v mc cao hn.
+ Cnh tranh ginh ni v thc n l mt trong nhng
nguyn nhn bn trong dn n din th.
+ Trong h sinh thi, s cnh tranh lun lun din ra gia
cc thnh phn ca h nh u tranh ginh thc n, nh
sng, nc, cht dinh dng.
+ u th s thuc v cc loi c kh nng thch nghi hn,
cnh tranh mnh m hn. Cc loi cn li c th pht trin
km, hoc thm ch li tn.
WRU
Ecology Chapter 3
+ S di c ca cc loi sinh vt khc t bn ngoi vo h sinh
thi cng l nhng nguyn nhn dn n din th. Nhng
loi di c ny t nhiu thch nghi vi iu kin trong h sinh
thi, v vy chng pht trin v trng thnh thnh vin ca
h. Chng sinh sn v thay i thnh phn sinh vt, cu trc
h sinh thi v dn n din th sinh thi.
+ S tin ho ca cc loi. Qu trnh ny din ra chm chp
v tch lu trong vic t chc li cc loi. Trong iu kin
mi trng mi mi c th loi c kh nng thch nghi vi
iu kin mi trng khc vi t tin n v t dn n
hnh thnh cc loi mi, lm thay i thnh phn v cu trc
h sinh thi.
+ Ton b sinh vt cnh nh hng ln mi trng t, nc
v kh quyn ni ca chng v lm thay i nhng iu
kin mi trng ny. Khi hnh thnh h sinh thi, nhng thay
i c th c ch cho h sinh thi nhng cng c th s
c hi cho chnh n sau ny v c li hay thch hp cho cc
loi khc. T nguyn nhn dn n s thay i thnh
phn loi cy v cu trc h sinh thi.

WRU
Ecology Chapter 3
- Nguyn nhn bn ngoi
Cc nguyn nhn bn ngoi chnh l cc yu t bn
ngoi tc ng ln h sinh thi v lm thay i n nh:
+ kh hu,
+ th nhng,
+ vt l,
+ sinh vt
+ c tc ng ca con ngi.
WRU
Ecology Chapter 3
b. Khi nim v qun x cao nh (climax)
Qun x cao nh l qun x cui cng ca s pht trin
sinh thi hay qun x t duy tr vi trng thi cn bng
vi ni vt l, m bo tnh cn bng gia cc yu t
hu sinh v v sinh.

Qun x cao nh khc vi cc qun x cc giai on
ang pht trin l hu nh khng c nng sut nguyn
hng nm ca cc cht hu c hay ni cch khc l
nng sut nm ca qun x bng tng tiu th trong
nm.

Theo odum, c th hnh dung s pht trin ca qun x
t nhin theo hng tin ti qun x cao nh, trong
lng vt cht tiu th trong 1 nm bng lng vt cht
m n sn sinh ra.
WRU
Ecology Chapter 3
Trong sinh thi hc ang tn ti hai quan im khc
nhau v qu trnh hnh thnh qun x cao nh:
- Quan im n cao nh cho rng din th ca qun x
t n nh cao. Qun x ny n nh n mc khng
th bin i hn c na.
- Quan im a cao nh cho rng qun x cao nh cha
phi l kt thc m ch l qun x bn vng nht trong
iu kin tn ti. Khi iu kin sng bin i, trng
thi cn bng ny s b ph v v qu trnh din th tip
theo, hnh thnh qun x cao nh mi. Thc t cho thy
hc thuyt a cao nh l hc thuyt ng n.

Nhng ngi theo hc thuyt a cao nh chia cao
nh ra lm nhiu loi.
WRU Ecology Chapter 4
Chng 4. H SINH THI
TS. Nguyn Th Kim Cc, ThS. Nguyn Phng My
II. Tng hp v phn hy I. nh ngha V. Cn bng trong HST IV. Chu trnh sinh a ha III. Dng nng lng
1. Khi nim
- H sinh thi (ecosystem) l t hp ca mt qun x sinh
vt vi mi trng vt l m qun x tn ti, trong
cc sinh vt tng tc vi nhau v vi mi trng
to nn chu trnh vt cht v s chuyn ho nng lng.

- Cc h sinh thi c quy m ln nh rt khc nhau. N c
th b nh mt hc cy, c th trung bnh nh ao h,
ng c v c th rng ln nh i dng

- Tp hp tt c cc h sinh thi trn b mt tri t lm
thnh h sinh thi khng l - sinh quyn.
H sinh thi lun l mt h ng lc h v t iu chnh,
bi v trong qu trnh tn ti v pht trin, h phi tip
nhn c ngun vt cht v nng lng t mi trng.
iu ny lm cho h sinh thi hon ton khc bit vi cc
h thng vt cht khc c trong t nhin.

H sinh thi gm nhng h t nhin (Rng quc gia Cc
Phng, h t nhin, ng c t nhin, bin i dng,..)
v nhn to (h sinh thi nng nghip, nng ry, th,
h cha, b c,)
2. Cu trc ca h sinh thi
Mt h sinh thi in hnh gm bn thnh phn c bn:

- Thnh phn mi trng (E): Bao gm cc thnh phn v
c nh CO
2
, H
2
O, O
2
, CaCO
3
; cc yu t vt cht n
gin; thnh phn hu c nh protein, lipit, gloat,
vitamin; v cc yu t kh hu nh nh sng nhit ,
gi, ma, m.

- Sinh vt sn xut (P): bao gm nhng tc nhn s dng
cc yu t vt cht n gin tng trng, pht trin
v tng hp cht hu c. l cy xanh, sinh vt t
dng ly nng lng Mt Tri, tng hp nn cc hp
cht hu c.

- Sinh vt tiu th (C) : bao gm cc nhn t khng th s
dng trc tip thnh phn mi trng m cn tiu th
chng dng hp cht hu c ca cc sinh vt khc
tng trng v pht trin. in hnh cho vt tiu th l
ng vt n thc vt, ng vt n ng vt.

- Sinh vt phn hu (D): bao gm vi sinh vt, nm, vi
khun c tc dng phn hu cc cht thi v xc cht
ca ng vt.

Hnh 4.1. H sinh thi trn cn (A) v h sinh thi h nc (B)
T bn cht l sinh vt d dng nn cc vi sinh vt
tham gia vo thnh phn cu trc ca h sinh thi cng
c xem l sinh vt tiu th, cn cc ng vt trong h
sinh thi li c xem l sinh vt phn hy.

ng vt tham gia vo qu trnh phn hy giai on
th, giai on trung gian, cn vi sinh vt phn hy cc
cht giai on cui cng, giai on khong ha.

Cho nn, trong iu kin mi trng xc nh, mt h c
mt sinh vt sn xut v c mt vi sinh vt hoi sinh th
h l mt h sinh thi.
1. Qu trnh tng hp cc cht

Qu trnh tng hp cc cht c thc hin bng 2
phng thc:

- Quang hp
+ Quang hp ca cy xanh
+ Quang hp ca vi khun

- Ha tng hp
Qu trnh quang hp
a) Quang hp ca cy xanh
Trong quang hp, dip lc (chlorophyl) ng vai tr rt
quan trng, nh mt cht xc tc, gip cho cy s dng
c nng lng mt tri bin i cacbon dioxyt v
nc thnh cacbon hydrat, ng thi thi ra kh oxy phn
t theo cng thc sau:
C0
2
+ H
2
0 (CH
2
0) + H
2
0 + 0
2

Nh vy, bt k ni no c mt cy xanh, c nh sng
mt tri, nc, kh cacbon v mui khong th ni
xut hin qu trnh quang hp. ni no c cy xanh a
dng, nh sng cng nhiu, mui khong giu c, ni
sc sn xut cng ln.
Nhng vi khun c mu u c kh nng hp thu nng
lng mt tri thc hin qu trnh qun hp.

Vi khun quang hp ch yu sng nc (nc ngt,
nc mn).

Ngun thc n s cp sn xut t vi khun l khng
ng k, nhng chng li c kh nng hot ng
nhng iu kin hon ton khng thch hp cho cc cy
xanh khc.

Do vy, chng c vai tr nht nh trong cc chu trnh
sinh a ha.
Tham gia vo phn ng quang hp, khng phi l nc
m l cht v c cha lu hunh nh H
2
S vi vi khun lu
hunh xanh v , hoc cc hp cht v c vi s tham
gia ca cc nhm vi khun khng lu hunh v nu theo
phng trnh sau:

C0
2
+ 2H
2
S (CH
2
0) + H
2
0 + 2S

Phng trnh tng qut ca quang hp cy xanh v vi
khun c th vit nh sau:

C0
2
+ 2H
2
A (CH
2
0) + H
2
0 + 2A

y cht kh (cht b oxy ha), tc l cht cho in t l
H
2
A c th l nc hoc cc cht v c hay hu c c
cha lu hunh, cn A c th l oxy phn t hay lu hunh
nguyn t.
Qu trnh ha tng hp
Qu trnh ha tng hp l qu trnh vi khun cn oxy
oxy ha cc cht m khng cn nh sng mt tri.

Nng lng cn thit ca vi khun ha tng l ly t
phn ng oxy ha cc hp cht v c a cacbon
dioxyt vo trong t bo cht.

Vi khun ha tng hp ch yu tham gia vo vic s
dng li cc hp cht cacbon hu c ch khng tham
gia vo vic to thnh ngun thc n s cp (chng
sng nh vo nhng sn phm phn hy ca cc cht
hu c c to ra bi qu trnh quang hp ca cy
xanh hay vi khun quang hp khc).
Nh kh nng hot ng trong bng ti cc lp trm tch,
trong t hay trn y cc thy vc, vi khun ha tng hp
khng ch li cun cc cht dinh dng vo sn xut cht
hu c m cn s dng cc ngun nng lng ri vi m
cc sinh vt tiu th khc khng th s dng c trong
cuc sng ca mnh.

Trong phm vi rng ca s tin ha, ngi ta ch chia sinh
vt thnh 2 dng chnh:

+ sinh vt t dng
+ sinh vt d dng

cn cc dng trung gian khc, tuy c nhng gi tr nht nh
trong sinh gii, nhng chng khng c trng v ph bin.
2. Qu trnh phn hy cc cht
Qu trnh ny ngc vi qu trnh tng hp cc cht. Qu
trnh phn hy cc cht trong t nhin xy ra theo cc dng
chnh sau:
+ H hp hiu kh hay oxy ha sinh hc xy ra c s tham
gia ca oxy phn t, cht nhn in t (cht oxy ha) l oxy
phn t.
- H hp hiu kh ngc vi qu trnh quang hp, tc l
cc cht hu c b phn gii cho sn phm cui cng l
C02 v nc.
- Khi phn ng oxy ha cha hon ton kt thc th cc
hp cht hu c trong t bo vn cn c phn hy tip
bi cc nhm sinh vt khc trong iu kin h hp k kh
hoc ln men.
+ H hp k kh xy ra khng c s tham gia ca oxy phn
t.
- Cht nhn in t l cht v c hay cht hu c khc.
- Nhiu vi sinh vt hoi sinh tin hnh phn hy cc
cht trong iu kin khng c oxy. Chng hn, vi khun
metan phn gii cc hp cht hu c trong cc y h
nc to thnh kh metan (CH
4
) bng cch kh
cacbon hu c hoc v c.
- Nhiu nhm vi sinh vt k ty kh c kh nng h
hp hiu kh v k kh, tuy nhin nng lng c gii
phng ra do h hp hiu kh cao hn k kh.
- Ln men l qu trnh k kh, nhng cc cht hu c b oxy
ha (cht kh) cng l cht nhn in t (cht oxy ha).
Tham gia vo qu trnh ln men c cc vi sinh vt k kh
nghim ngt hoc k kh ty . Trong trng hp ln men
bi vi sinh vt k kh ty , iu kin c oxy, vi sinh vt
chuyn sang h hp hiu kh.

- Nhng vi sinh vt k kh ty , hiu kh khi tham gia vo cc
qu trnh h hp v phn hy cc cht u ng vai tr rt
ln trong cc h sinh thi. Chng l nhng v sinh vin,
thc hin s phn hy cc hp cht n giai on cui cng
(giai on khong ha) tr li cho mi trng, cho cc
chu trnh vt cht nhng hp cht v c n gin nht hay
nhng nguyn t ha hc b li cun ngay t u vo cc
vng lun chuyn vt cht.
Phn hy l kt qu ca c qu trnh v sinh v hu sinh.

Nh s phn hy, trong mi trng cn xut hin hng loit
cc cht ngoi tit (exocrime), tham gia vo qu trnh iu
ha hot ng sng ca cc thnh vin cu to nn qun x.

Cc nh sinh thi hc gi cc cht ngoi tit l hoocmon mi
trng. Chng l sn phm bi tit, cc cht trao i trong
hot ng sng ca th gii sinh vt, di dng cc cht hu
c ha tan.

Trong chng, nhiu cht c hot tnh sinh hc cao hoc km
hm s pht trin, hoc kch thch s tng trng ca cc
loi khc, mt s cht mang tnh dn d, li cun ng loi
khc gii hay cc loi khc tham gia vo vic thc hin mt
chc nng sng ca minh.
Mt
tri
Dng nng
lng bc x
Sinh vt
sn xut
Nng lng
ha hc
Sinh vt
tiu th,
phn hy
C nng
Nhit
nng
Nhit
nng
III. Dng nng lng trong h sinh thi
Cc h sinh thi hay ton sinh quyn tn ti v pht trin
mt cch bn vng l nh ngun nng lng v tn ca
mt tri.
S bin i ca nng lng mt tri thnh ha nng trong
qu trnh quang hp l im khi u ca dng nng lng
trong cc h sinh thi, ri t ha nng sang c nng v
nhit nng trong trao i cht ca t bo cc nhm sinh
vt tiu th, ph hp vi cc quy lut nhit ng hc.
Nhng bin i xy ra lin tip nh th l cha kha ca
chin lc nng lng ca c th cng nh ca h sinh
thi:
Nh vy, khc vi vt cht, nng lng c bin i v
vn chuyn theo dng qua cc chui thc n ri thot khi
h di dng nhit, do vy, nng lng ch c s dng
mt ln, trong khi vt cht c s dng lp i, lp li.

S nng lng mt tri xm nhp xung Tri t
1. Cc quy lut c bn ca dng nng lng trong h
sinh thi

Quy lut 1: Tun theo quy lut bo ton nng lng

Quy lut 2: Nng lng khng c bo ton 100% m
b hao ph i 1 phn nht nh
Cc quy lut trn c c nh trong 3 qu trnh

i qua chui v mng li thc n

Tch ly trong h sinh thi

Ra khi h sinh thi dng nhit hoc sn phm nguyn
liu
2. Cc dng nng lng
Nng lng bc x: l nng lng nh sng v c
sp xp thnh ph rng ln bi cc bc sng in t
pht ra t Mt Tri.
Nng lng ho hc: l nng lng c tch lu trong cc
hp cht ho hc.
Nng lng nhit l kt qu t s bin i ngu nhin n
s chuyn ng c hng ca cc phn t.
ng nng l dng nng lng t s vn ng ca c th.
Th nng ca cc c cht ho hc c bin thnh ng
nng bi s vn ng v c gii phng khi lm vic.
3. n v o nng lng
Tt c cc dng nng lng c th bin i thnh
ng lng nhit. Cc n v o nng lng c bn
c s dng rng ri trong sinh thi hc l:

+ Kilogam calori (Kcal) l lng nhit cn thit nng
nhit ca 1 lt nc (1 kg) ln 1 ( bch phn).

+ Gam calori (cal) l lng nhit cn thit a 1 gam
nc ln 1 .
4. Dng nng lng i qua h sinh thi
Nng lng i vo h sinh thi t nng lng nh sng mt
tri, nhng khng phi tt c cc nng lng ny u c
s dng trong qu trnh quang hp.
Nng lng tch ly trong nguyn liu thc vt c th i qua
chui thc n v mng li thc n, qua ng vt n c,
ng vt n tht v ng vt hoi sinh.
Cc nguyn liu thc vt khng c tiu th, chng tch ly li trong
h, chuyn sang cc sinh vt hoi sinh hoc i khi h sinh thi khi b
ra tri.
Cc sinh vt tiu th v hoi sinh s dng mt phn nng lng cho
h hp ca bn thn mnh v gii phng nhit ra khi h sinh thi.
Do h sinh thi l mt h h nn mt s nguyn liu hu c c th i
vo h sinh thi nh ng vt nhp c, cc dng chy vo cc h
sinh thi nh ao h, ca sng.
1. Dng nng lng i vo h sinh thi t nng lng nh
sng mt tri, nhng khng phi tt c cc nng lng ny
u c s dng trong qu trnh quang hp
Trong tng s nng lng i vo h sinh thi, th ch
khong 50% ng vai tr quang hp.

Nh ngun nng lng ny, thc vt thc hin qu
trnh quang hp to ra ngun thc n s cp, khi u
cho cc xch thc n.
2. Nng lng tch ly trong nguyn liu thc vt c th i
qua chui thc n v mng li thc n, qua ng vt n
c, ng vt n tht v ng vt hoi sinh
Cy xanh sng trn Tri t c kh nng mi nm sn
xut ra khong 100 t tn cht hu c nui sng cc
nhm sinh vt khc.

3. Cc nguyn liu trong chui thc n

Cc nguyn liu thc vt khng c tiu th,
chng tch ly li trong h, chuyn sang cc sinh vt
hoi sinh hoc i khi h sinh thi khi b ra tri.
4. Cc sinh vt tiu th v hoi sinh s dng mt phn
nng lng cho h hp ca bn thn v gii phng
nhit ra khi h sinh thi.
Trong mi mt trt t vn chuyn phn ln (80-90%) nng
lng th nng b mt i do chuyn thnh nhit.
5. M hnh c trng dng nng lng i qua h sinh thi
Sinh vt n c
2
Nng lng khng
c hp th
Cy xanh
1
Bi tit
Bi tit
Nng lng khng
c hp th
3000
nh sng
1500 15 1,5
Nhit
0,3
Sinh vt n tht
3
R
R
R
Kcal/m
2
/ngy
Hnh 4.2. M hnh cc dng nng lng ca mt h sinh thi tng qut
(Odum, 1959)
1.500
kcal/m2/ngy
15 kcal 1,5 kcal
0,3 kcal
Dng nng lng i qua h sinh thi
Hnh 18.17. Ngun nng lng trong rng n i rng l (Gosz v cs. 1978).
M hnh cc dng nng lng ca mt h sinh thi
tng qut (Odum, 1959)
6. Nng sut sinh hc ca h sinh thi
Chu trnh nng lng v chu trnh cc cht hu c l hai
qu trnh quan trng i vi s sinh trng v pht trin
ca c th sinh vt v chc nng ca h sinh thi.

C hai qu trnh xc nh nhp iu sn xut cc sn
phm hu c, l nng sut sinh hc.

Nghin cu nng sut sinh hc l mt phn quan trng
trong sinh thi hc, bi v n ch th hiu qu ca cc kiu
h sinh thi khc nhau v vn dng vo vic ci thin
nng sut cc h sinh thi khc nhau v vn dng vo
vic ci thin nng sut cc h sinh thi nng lm nghip.
Nng sut sinh hc s cp: l khi lng cht hu c sn
xut c ca vt sn xut c tnh bng khi lng vt
cht kh hoc gam cacbon tn tr vt sn xut hay s
nng lng tng ng tnh bng kcal hoc kJ trn mt
n v din tch hoc th tch v trong mt n v thi gian.

Nng sut sinh hc th cp: ch khi lng cht hu c sn
xut c v tn tr sinh vt tiu th v sinh vt phn
hu, trn thc t ch tnh sinh vt tiu th.
Bng 1. Sinh khi thc vt, nng sut s cp nguyn
v nng sut th cp cc loi h sinh thi trn th gii

TT

H sinh thi
Sinh khi
thc vt
(T/ha)
Nng sut s
cp nguyn
(g/m
2
/nm)
Nng sut th
cp
(kg/ha/nm)
1 Rng m nhit i 450 2.200 152,9
2 Rng thng n i 350 1.300 52
3 Rng taiga vng cc 200 800 31,7
4 Hoang mc cy bi 7 90 3,9
5 HST nng nghip 10 650 6,4
6 m ly 150 2.000 160
7 H v sng 0,2 250 50
8 i dng 0,03 150 73,3
9 Tho nguyn n i 16 600 88,9
IV. CHU TRNH SINH A HA
1. Khi nim
Cc nguyn t ho hc bao gm c cc nguyn t c
bn ca cht nguyn sinh, thng tun hon trong sinh
quyn theo cc con ng c trng t mi trng
ngoi vo cc sinh vt ri li ra mi trng ngoi trong
mc no , Nhng ng khp kn y c gi l
chu trnh sinh a ho hc (hay chu trnh vt cht).
Phng thc hiu bit h sinh thi l tm hiu cc chu
trnh vt cht trong h sinh thi, l s chuyn ng vng
ca cc nguyn t ho hc v c t mi trng xung quanh.
S chuyn ng ca cc chu trnh vt cht khng phi lc
no cng cn bng m c lc tp trung thnh tng im,
tch lu tm thi.
Trong thin nhin c khong 40 trong 92 nguyn t ho hc l
cn thit cho s sng, trong c 6 nguyn t quan trng
nht, chim xp x 95% khi lng trong cc c th sinh vt,
l C, O
2
, H
2
, N
2
, P v S. Ngi ta gi nhng nguyn t
ny l nguyn t a lng.
Cc nguyn t cn li cn thit cho c th sng vi mt
lng t c gi l cc nguyn t vi lng nh Na, K, Mg,
Fe, Cu, Mn, I
2. Cu trc ca cc chu trnh sinh a ho
Vng tun hon vt cht (vng kn) khc dng nng
lng (dng h) l vt cht c cc thnh phn ca h
sinh thi s dng li cn nng lng th khng c s
dng li m pht tn v mt i di dng nhit.

Hai c ch chnh bin i cht hu c trong vng tun
hon vt cht l s bi tit ca ng vt v s phn hu
ca cc vi sinh vt.
TRAO I VT CHT TRONG
QUN X
Cht dinh dng trong
mi trng t nhin
Sinh vt
phn gii
Phn vt cht
trao i gia
qun x vi
mi trng

Sinh vt sn
xut

Sinh vt tiu
th
Phn vt cht
lng ng
CHU TRNH SINH A HA
S TNG QUT V CHU TRNH TRAO I VT CHT
TRONG T NHIN
Vng tun hon vt cht c th uc chia thnh hai kiu:
- Vng tun hon vt cht hon ton: khi lng vt cht ny
cha trong thnh phn v sinh rt ln, tha thi v tn ti
nhiu vng lin h ngc m. V d: vng cacbon, nit, oxy

- Vng tun hon vt cht khng hon ton: v d nh vng
tun hon phtpho v c mt lng ln phtpho b tn ng
di dng trm tch i dng v khng c s dng.
Cc vng tun hon vt cht hot ng khng tch ri nhau
m c mi quan h vi nhau.
Vng tun hon vt cht cng c th c chia thnh
hai phn hoc hai ngun vn:

- Ngun vn d tr: l khi to ln ca cc cht chuyn
ng chm v ch yu khng c lin h vi sinh vt.

- Ngun vn trao i: thng nh hn ngun vn d tr,
nhng li hot ng hn v c trng bng s trao i
nhanh chng gia cc sinh vt v mi trng xung
quanh.
Nu cp n sinh quyn th ta c th chia chu trnh
sinh a ho thnh hai kiu chnh:

- Chu trnh ca cc cht kh vi ngun vn d tr trong
kh quyn hay thy quyn (i dng).

- Chu trnh lng ng (trm tch) vi ngun vn d tr
nm trong v Tri t.
Hai ngun vn thng xuyn c s trao i t t.

Nh ngun vn d tr to ln trong kh quyn nn mt s
chu trnh nh C, N, O
2
c th t iu chnh tng i
nhanh v c s hu hoi cc b.

Tuy nhin, s t iu chnh cng c gii hn r v cc
hu hoi cc b c th l him ho cho con ngi.
Cc chu trnh vt cht chnh trong t nhin
Chu trnh cacbon
2,3.10
12
tn 99%
1.10
10
tn
50%
6CO
2
+ 6H
2
O C
6
H
12
O
6
+
6O
2
180.10
3
triu tn
Chu trnh ccbon. S lng d tr 10
15
g hay dao ng 10
15
g/nm
Chu trnh C
Con ng lun chuyn
ca cacbon?
Nu chu trnh sinh a ha cc
bon trong h sinh thi b mt
cn bng th hu qu g s xy
ra? Nguyn nhn ca s mt
cn bng v chu trnh sinh a
ha cacbon?

-Nguyn nhn:do hot ng ca sinh vt,sn xut
nng,cng nghip,giao thng vn ti,ni la
-Hu qu: gy nn thin tai (hn ,l lt) trn tri
t.
Cc bon
(CO
2
)/mi trng
Quang hp
Cy xanh Li thc
n/Qxsv
Sinh vt phn
hy/t
VAI TR CHU TRNH
SINH A HA CAC
BON VI SINH VT?
Cacbon l nguyn t cn thit cho mi
sinh vt,l thnh phn cu to cht sng
Chu trnh nit
Ngun chnh
48 triu tn NO
x

97% N2
NO
2
v NO
*
Chu trnh N
Con ng lun chuyn
ca NI T?
Nu chu trnh sinh a ha NI T trong h sinh thi b mt
cn bng th hu qu g s xy ra? Nguyn nhn ca s mt
cn bng v chu trnh sinh a ha nit? Mt s bin php
sinh hc lm tng lng m trong t?

-Trng cy h u ci to t,
-Th bo hoa du vo rung la lm tng
lng m,
-Cung cp cho t ch phm sinh hc c
cha vsv c nh m.
Nit(NH
4
+, NO
3
-
)/mi trng
Hp th
Cy xanh Li thc
n/Qxsv
Vi Sinh vt phn
hy/t

* Ion ho t nhin
- Kh quyn c ion ho bi cc tia v tr v cc thin
thch b t chy bi s phng in (sm chp) sinh ra mt
nhit lng ln cn thit cho N
2
phn ng vi oxy O
2
,
hydro H
2
ca H
2
O to thnh oxy nit.

N
2
+ O
2
2NO
N
2
+ O
2
NO
2
N
2
+ H
2
O HNO
3
+ HNO
2

- Cc oxyt nit ri vo trong t cng vi nc ma. Hng
nm cc h sinh thi tip nhn c mt lng N
2
ng k
t 4 n 10 kg N
2
/ha dng ur hoc axit nit.
* C nh m sinh hc (Qu trnh chuyn ho phn t N
2
)
Nit trong kh quyn -> t bo sinh vt dng c nh m
sinh hc, -> t ->c thc vt s dng -> c th ng vt.
Thc vt, ng vt cht v cc cht thi -> m cho t v
t t -> thc vt hoc tr v dng N
2
bay vo khng kh.

Vi sinh vt c nh m c chia lm hai nhm:
+ Nhm sng c lp: nhn nng lng t thc vt bng con ng gin
tip hoc trc tip nng lng nh sng Mt Tri

+ Nhm sng cng sinh thc vt bc cao: cc vi khun cng sinh ph
thuc vo cy ch . Xc vi khun c nh m s lm giu cho t bng
m. m c khong ho rt nhanh v hng nm a vo trong
t khong 25 kg/ha.
- Qu trnh c nh m i hi nng lng. u tin N
2
phi
c hot ho, ngha l tch phn t N
2
thnh 2 nguyn t
di tc ng ca nng lng:

N
2
(hv nng lng) N. + N.

Trong : h l h s Planck
v l tn s dao ng

- Qu trnh c nh m c ngha l kt hp mt nguyn t N
vi 3 nguyn t H to NH
3
di tc ng ca Fe.
N
2
+ 3H
2
(Fe) 2NH
3

* S chu chuyn nit qua chui thc n
- NH
3
hoc ion amonia NH
4
+
to thnh trong t c r thc
vt hp th v vn chuyn vo l -> axit amin v to thnh
protein -> thc n cho mt s vi khun k sinh.
- Xc + cht thi phn hu axit amin-> CO
2
, NH
3,
N
2
hay N
2
O
-> kh quyn.
NH
3
+ 3/2 O
2
(vi khun nitrosomonas) H+ + NO
2
-
+ H
2
O
NO
2
+ O
2
(vi khun nitrobacter) NO
3
-
- Phn ng kh NO
3
-
, NO
2
-
N
2
dn n s tng hp N
2
trong
kh quyn.
4NO
3
-
+ 5(CH
2
O) + 4H
+
2N
2
+ 5CO
2
+ H
2
O
- Ngi ta c tnh lng m bay ra khi mi trng t l
khong 50-60 kg/ha/nm.
* S ho thch
- N
2
c th i khi chu trnh dinh dng ca ng vt, lm thc
n cho c, c lm thc n cho chim, ng vt c v, mt
phn N
2
c thi theo phn chim v ng vt,
- Hng nm c khong 30.10
3
tn N
2
c vn chuyn ra bin
di dng nitrat.
* Cng nghip sn xut phn m
- Cng nghip th gii sn xut khong 30-35 triu tn/nm
phn m tng hp, tng ng vi lng ur do sn xut
bng sinh hc ca 5.109 ngi trn Tri t.
NH
3
+ CO
2
CO(NH
2
)
2
+ H
2
O
NH
3
+ H
2
SO
3
(NH
4
)
2
SO
3
+ O
2
(NH
4
)
2
SO
4
Qu trnh thy phn ur din ra nh sau:
CO(NH
2
)
2
+H
2
O (vi khun urease) NH
4
+ NH
3
+ HCO
3
-

NH
4
+
+ 3/2 O
2
(vi khun nitrosomonas) NO
2
-
+ H
2
O + 2H
+

NO
2
-
+ 1/2 O
2
(vi khun nitrobacter) NO
3
-

ng vt
Thc vt
Thc vt
Cy c
N
2

Vi khun c
nh N trong
cy h u
Bi tit
xc cht
ng vt
N
2
O
NH
3

NO
2

NO
3

N
2

N
2

Vi khun c nh m
Kh quyn
Kh
quyn
Vi khun Nitrobacter
xi ha
Vi khun
kh
xi ha
Phn t gii ym kh
Cc dng nit v s bin i ca n trong t nhin
Chu trnh P
- Ngun phospho hu c.
- Ngun v c c th t apatit mui
+ Mt phn phospho b gi cht bi Ca
3
(P04)
3
, AlPO
4
v
FePO
4
trong mi trng t.
+ Mt phn phospho c phn hy to ra cc HPO
3
2-
,
H
2
PO
3
-
v PO
4
3-
c hp th vo r thc vt v vi sinh vt.
- Chng li to ra cc acid amin cha P chuyn cc lin kt
cao nng P thnh nng lng cho c th.
- P tch ly trong qu ht rt cao,
Chu trnh photpho
H
2
PO
4
-
, HPO
4
2-
, PO
4
3-
,
cc polyphotphat nh Na
3
(PO
3
)
6

v photphat hu c

Chu trnh phtpho. S lng 10
12
g P hoc dao ng 10
12
g P/nm
Chu trnh lu hunh
14.10
9
triu
tn
75-80 triu tn
SO
2
6 triu
tn
0,5 triu tn
SO
2

Nc bin & nc t lin
bay hi + S that hi nc
ca thc vt
m ca kh quyn
Ma tuyt
Nc
ngm
Cc ngun cha nc
b mt
Cc hot ng ca con
ngi
Chu trnh nc
Chu trnh nc
Con ng lun chuyn
ca nc?
NC i
dng
Hp th
Cy xanh Li thc
n/Qxsv
Vi Sinh vt phn
hy
V. TNH CN BNG TRONG H SINH THI
H sinh thi t nhin c c trng t lp cn bng -> s
thch nghi ca h sinh thi.
C ch ca t lp cn bng ca h sinh thi bao gm:
+ S t lp cn bng thng qua sinh dn s hc
(biodemographic) l h qu trong qu trnh kim sot s
lng c th hoc sinh khi ca qun th cc bc dinh
dng khc nhau v c thc hin bi cc nhn t sinh
thi ph thuc mt .
+ S t lp cn bng thng qua sinh a ha (biogcohemic) l
h qu trong qu trnh phc hi hm lng cc cht dinh
dng c h sinh thi tr v mc ban u sau mi
ln b nh hng.

Hai c ch trn ca s t lp cn bng ch khc nhau v
thi gian v cng phn ng sau mi tc ng n h
sinh thi. Mi h sinh thi c mt kh nng t lp cn bng
nht nh. C hai c ch t cn bng ca h sinh thi ch c
th thc hin trong mt gii hn nht nh. Nu cng
tc ng mc h sinh thi khng th cn bng th h
sinh thi b hy dit.

Tng s lng ng vt n c
Tng cng
n c
Tng tn s tip
xc trong loi
Tng tn s tip
xc vt d
Gim chn lc
i vi sinh sn
Gim sc
sinh sn
ng vt
n c
Tng phn
ng gia tng
s lng ca
vt d
Tng phn
ng chc
nng ca
vt d
Tng stress i
vi h adreno
no thy
Gim khi lng
v v cht lng
cy lm thc n
Tr v trng thi bnh thng qun th vt
d
Phc hi qun th ban u
Suy thoi ca ng vt n c
Tng ch s t vong ng vt n c v gim sc sinh
sn ca ng vt n c
S c ch iu chnh sinh dn s hc ca qun th ng vt n c
thng qua nhn t sinh thi ph thuc mt v thay i p lc chn lc
Cu hi n tp
1. nh ngha th no l mt h sinh thi? Ti sao li ni h
sinh thi l mt h ng lc h, t iu chnh?
2. H sinh thi c cu trc bi nhng thnh phn no?
Nu trong cc thnh phn mt i nhm ng vt tiu
th th h c cn l mt h sinh thi khng? Gii thch ti
sao?
3. Phn tch thnh phn v chc nng ca h sinh thi h
nc v h sinh thi trn cn
4. Hy m t cc qu trnh tng hp v phn hy vt cht
ca h sinh thi. Em cho bit ngha ca qu trnh phn
hy vt cht trong thin nhin.
5. Nu cc quy lut c bn v dng nng lng trong h
sinh thi
6. Hy trnh by bng s cc dng nng lng chnh i
qua h sinh thi
7. Sau khi tch ly trong m ca thc vt, nng lng c
tip tc bin i ra sao? Hiu sut s dng nng lng qua
mi bc dinh dng? S hao ph nng lng khi i qua
mi bc dinh dng ca chui thc n l do nhng nguyn
nhn ch yu no?
8. Hy cho bit phn nng sut hu c no c hnh thnh
trong h sinh thi l nng sut s cp v phn no l nng
sut th cp?
9. Nu nh ngha v chu trnh sinh a ha v cu trc ca n.
Hy phn bit s khc nhau c bn ca cc chu trnh cht
kh v chu trnh cc cht lng ng.
10. V v m t chu trnh nc, cacbon, nit, phtpho v lu
sinh trong t nhin.
11. Th no l cn bng sinh thi? Hy cho bit v gii thch
cc c ch t lp cn bng ca h sinh thi.

Chng 5.
CC KHU SINH HC
TS. Nguyn Th Kim Cc
I. Cc khu sinh hc trn cn

1. Rng ma nhit i

2. Rng kh nhit i

3. Savana nhit i

4. Hoang mc

5. Rng cy g v cy bi n i

6. ng c n i

7. Rng n i

8. Rng phng Bc

9. Vng lnh nguyn

1. Rng ma nhit i
- Rng ma nhit i l mt khu vn khng l ca t
nhin. y thm thc vt pht trin phong ph nht,
qu hng ca cc loi lim, lt, samu, tch, boni,
a. a l
Cc khu rng ma nhit i nm tri di v hai pha ca
ng xch o vi ba vng chnh l: ng Nam ,
Ty Chu Phi v Nam Trung M
Kh hu v s phn b ca rng ma nhit i
b. Kh hu
Kh hu rng ma nhit i m p v m t quanh
nm.

Nhit trung bnh t 25
o
-27
o
C, thp hn nhit trung
bnh cao nht ca ma h ti rt nhiu cc hoang mc
v vng n i.

Lng ma hng nm t t 2.000 - 4.000mm v mt
vi khu rng ma nhit i thm ch c lng ma
hng nm cao hn na.
c. Th nhng

Thng ngho dinh dng v c tnh axit, lp t mng v
t cc cht hu c.

Cc thc vt trong rng ma nhit i thng chim u th
nn bo tn c cc cht dinh dng trong t.

Trong cc t ngho dinh dng, cc cht dinh dng c
bo tn l do cc loi nm mycorrhizae kt hp vi r cy.

Tuy nhin, mt s khu rng ma nhit i, vn tn ti nhng
ni t ai mu m ph nhiu
d. Sinh vt

i vi con ngi sinh sng ch yu trn hai chiu
khng gian v ch yu trong ngi nh trn sn rng.

Nhng i vi nhiu loi sinh vt trong cc khu rng
ma nhit i li sinh trng v pht trin nh s dng
khng gian thng ng theo cc thn cy sinh sng.

Cc loi cy g chim u th c nh hng ln n
thin nhin ca rng ma nhit i v c chiu cao
trung bnh l 40 m.

Thc vt y rt a dng. Rng ma nhit i c s
phn tng r rt.

Thc vt biu sinh trn vm tn cy rng ma nhit i
e. Nhng tc ng ca con ngi
Nhiu ngun lng thc, nh ng, go, chui v ma v
khong 25% tt c cc loi thuc cha bnh u chit
xut t cc loi cy nhit i. Nhiu loi cy trng, vt
nui u c thun ha t trong rng ma nhit i.
C cc ngun ti nguyn sinh vt hc v gi.

L phi xanh ca hnh tinh, nhng hin ti ang b thu
hp mt cch nhanh chng do khai thc qu mc v do
t rng lm ry.

Vy, vi s khai thc nh hin ny, liu rng ma nhit
i trong s pht trin x hi hin i c th bo tn
c cc ngun ti nguyn sinh vt hc v gi ca rng
m bo mt cuc sng y cho ngi dn a
phng hay khng?
2. Rng kh nhit i
Rng kh nhit i o Galpagos
trong ma ma v ma kh
a. a l
Kh hu v s phn b ca rng kh nhit i
b. Kh hu
- Thay i theo ma r rt hn cc khu rng ma nhit i.
c. Th nhng
- L nhng vng t lu nm (vng chu Phi, chu c, n
v Brazil).
- t t chua hn cc khu rng ma nhit i v giu cht dinh
dng hn.
- Nhng ri ro v xi mn ln hn so vi rng ma nhit i
nu cht ph rng v chuyn i sang t canh tc nng
nghip, vi ma ln tp trung va ma ma.
d. Sinh vt hc
- H thc vt ca rng kh nhit i chu nh hng mnh m
hn bi cc yu t t nhin.
- Cc ng vt trong rng kh nhit i cng ging nh rng
ma nhit i, nhng ch c ci khc l ng vt y ph
thuc vo ma sinh trng ca thc vt nn trong ma kh
ng vt phi di chuyn v i kim n.
Mt dn s loi ngi rng nhit i ca Trung M
3. Tho nguyn (savana) nhit i
Tho nguyn nhit i v ng vt n c Kenya
Kh hu v s phn b tho nguyn nhit i
a. a l
b. Kh hu
- Nhit i. Ma kh di hn v lng ma hng nm thp hn, kt
hp vi la.
c. Th nhng
- C cc lp t vi ngm nc thp. Tng t pha di khng
thm nc do rt cht v kh hn lu ngy; Khi c ma nc c gi
li trn lp t mt, lm cho b mt t b ng nc trong sut ma
ma
d. Sinh vt
- Savan nhit i l thm thc vt thn c, c mt t cy g hay nhm
cy g.
- Thnh phn cc loi thc vt ngho.
- y cng l ni tp trung nhng n ln sn dng, tru, nga vn,
voi, hu cao cthuc tp oang mng guc v nhng loi n tht
chng nh s t, bo, linh cu, Chim gm kn kn rt in hnh.
- Tho nguyn nhit i c c tr bi nhng loi ng vt lang thang
di chuyn thay i ni theo ma t nm ny qua nm khc, thay
i lng ma v tm kim thc n.
- Tho nguyn li chu nh hng t nhng hot ng ca con ngi.
- Vng ny thng xy ra la do mi quan h con ngi v qun x sinh
vt.
Vt nui trn tho nguyn chu Phi
4. Hoang mc (Desert)
a. a l
Kh hu v phn b ca cc vng sa mc
b. Kh hu
- kh nng, lng ma thp, bc thot hi ln, kh hn xy ra trong tt c
cc thng trong nm.
c. Th nhng
- Ni chung, th nhng trn hoang mc c hm lng hu c kh thp, i
khi loi t ny cn c phn loi thnh t ph (lithosols), c ngha
l t hoc t khong.
d. Sinh vt hc
- Thc vt hoang mc rt ngho, gm nhng cy trn hn, Nhng cy thch
nghi vi hn, chng c l nh, l bin thnh gai, ra l hn ch, ch ra l vo
ma ma, l rng vo ma kh
- ng vt trong vng ny l nhng loi thch nghi vi cnh kh hn, nng
gm nhng loi n m v sng n dt, mt s c kh nng ly nc t ni
bo (lc ), phn kh,
e. Nhng tc dng ca con ngi
- Hoang mc l mt trong nhng qun x m do nhng hot ng ca con
ngi to ra v din tch ca chng ngy cng tng ln v cn tng nhanh
hn cc qun x sinh vt.
- Do vy, cn phi thit lp s cn bng v vic s dng cc hoang mc v
vic bo v ni c tr ca cc sinh vt.
Thc vt sa mc tng t nhau : (a) loi xng rng
North America ; (b) loi cy i kch chu Phi.
5. Rng cy g v cy bi n i
Kh hu v phn b ca rng cy g v cy bi n i
a. a l
b. Kh hu
- lnh v m t trong sut ma thu, ma ng v ma xun,
ma h thng kh v nng, nhng cng nhn c mt lng
ma ng k.
c. Th nhng
- km mu m v hay cong gi l t yu.
d. Sinh vt
- ging nh trn hoang mc, c mt s thch nghi vi iu kin
hn hn.
- ng vt y rt phong ph, a dng, t ng vt c xng
sng v khng c xng sng, nhiu loi chim c tr v di tr,
hu nai, d cu, linh dng, kanguru
e. Nhng tc ng ca con ngi.
- Hot ng ca con ngi c bn nh hng ti cu trc ca
thin nhin trong rng cy g v cy bi n i.
- Nhng tc ng trc y ca con ngi, nh s ph rng
canh tc nng nghip, vic dng la iu phi cc ging cy
g v khch thch cc loi c, vic cht cc cy bi lm cui un,
hay dng lm thc n gia sc. Ngy nay, cc khu rng ny trn
khp th gii ang b xm chim do nh c ca con ngi
6. ng c n i
Tho nguyn n i v ng vt n c t nhin Bc M
a. a l
Kh hu v phn b tho nguyn n i
b. Kh hu
- Kh hu ng c n i chia ra 2 ma: ma nng nc v
ma lnh.
- Hn hn xy ra theo chu k v nhng trn hn hn c
th ko di n vi nm.
c. Th nhng
- t ai ca ng c n i l mu m
d. Sinh vt
- Ph bin l h thc vt dng tho mc.
- ng vt n c sng lu ng
- Con ngi sng thnh tng b tc sng bng ngh sn
bn v hi lng, theo kiu nhng ngi du mc.
- Ch trong vng 35 n 40 nm canh tc, t ai mu m
ca ng c b mt t 35-40% cc cht hu c.
t nng nghip trn cn Bc M trc y l ng c n i
7. Rng n i
Rng gi g North America
a. a l
Kh hu v a l rng n i
b. Kh hu
- Cc khu rng n i c ma ng n ha v m t; m p,
lng ma trung bnh hng nm t 650 mm n trn 3.000
mm.
- Nhng khu rng ny thng nhn c lng ma nhiu
hn trong ma dng so vi cc ng c n i.

c. Th nhng
- Th nhng ca rng n i thng mu m v ph nhiu.
- Phn ln ph t trong qun x sinh vt pht trin di
cc khu rng l rng, ni t c pH trung tnh hay hi
chua v giu cc cht hu c v cc cht khong.
d. Sinh vt
- Ging nh cc khu rng ma nhit i, cc khu rng n i
c pht trin theo chiu su.
- Tng thc vt thp nht l tng tho mc, tip theo l lp cc
cy bi, sau n cc cy a bng ca cc cy cao v cui
cng l cc cy cao a sng c hnh thnh lp cao nht, c
cc cy c qu hnh nn chim u th.
- Cc loi chim, ng vt c v v cc loi cn trng sng phn
tng theo s phn tng ca cc thc vt.
- Nhng khu nh c u tin ca loi ngi trong cc khu rng
n i c tp trung ch yu dc theo cc ba rng, thng l
dc theo cc dng chy v cc con sng.
- Cho nn, canh tc nng nghip c thc hin trn cc khu
rng ny thng qua vic cht rng v cc sn phm v ng
vt v thc vt u c thu hoch t cc khu vc xung quanh
khu rng.
- Cc khu rng vn cn tn ti, khi phc li c, m rng
khng gian cho cc sinh vt hoang d, cng nh sn xut lm
nghip.

8. Rng phng Bc (Boreal forest)
Rng phng Bc Siberi ca Nga
a. a l
Kh hu v a l rng phng Bc
b. Kh hu
- Rng phng Bc c ma ng thng rt di, ma h li rt
ngn, ha hon theo ma.
c. Th nhng
- t ai ca rng Taiga l km mu m, tng t mng v c tnh
axit.
- Lp t pha di b ng bng vnh cu.
d. Sinh vt hc
- ph bin l loi cy l rng c qu hnh nn, l kim thng xanh,
thn thng.
- Rng Taiga l nh ca rt nhiu loi ng vt.
- H ng vt a dng hn ng ru (Tundra)
- V lch s, hot ng ca loi ngi i vi rng Taiga l khng
qu mnh m.
- Tuy nhin, cng v sau ny th vic khai thc cc loi ng thc
vt cng mnh hn.
- Cc khu rng Taiga ang ngy cng b khai thc nhiu hn cho
vic ly g lm nh v phc v ngnh giy.
- Nhng nh hng ca con ngi ln rng Taiga hin nay l rt
ng k.

9. Vng lnh nguyn/ ng ru (Tundra)
Mt dng sng un ln theo trn lnh
nguyn North Slope, bang Alaska, M
Trong a l t
nhin, i
nguyn, lnh
nguyn hay
ng ru (tundra)
l mt qun x
sinh vt trong
s pht trin
ca cy g b
cn tr do
nhit thp
v ma sinh
trng ngn.
a l : nm v pha Bc Cc.
Kh hu lnh gi; lng ma thp; ma h ngn ngi v ly li
Kh hu v a l vng lnh nguyn
- t ai ngho dinh dng; cc lp t b ng bng vnh cu.

nh v tinh v hnh a gic t Tundra Alaska
- H thc vt thp chim u th v mt s a dng ca
cc loi ng vt thch nghi c vi ma ng di v
lnh gi; cc loi ng vt di c; c bit l loi chim di
c theo ma.

- Nhng tc ng ca con ngi: gn y, s xm nhp
ca con ngi tng ln ng k. Qun x sinh vt
ny l mt trung tm ca vic khai ph v m rng
t ai.
10. Cc dy ni - Nhng hn o trn bu tri
Cc dy ni Denali, Alaska
a. a l
a l cc dy ni
b. Kh hu
c. Th nhng
- Th nhng ca vng ni nhn chung l thot nc rt tt v tng t mng
c nguy c xi mn cao.
- Th hai, cc cn gi thi trin min t vng t thp cun theo cc ht t
v cht hu c ln nh ni, cc thnh phn c th l mt s phn b
ng k cho vic hnh thnh th nhng ca bn a.
d. Sinh vt hc
- Mt s loi b tuyt chng, mt s gn nh trong tnh trng sp tuyt
chng, trong khi nhng sinh vt khc c c s pht trin khi c
tch ra khi cc loi khc hay cc ging ban u.
- Nhng dy ni thc s l hu ch nh l mt ngun vt liu th nh g,
lm thc n cho ng vt, cc cy thuc, hay cc cht khong.
- Mt s cch s dng ny, nh chn nui gia sc, c tng nhanh theo thi
v.
S hi t ca cc thc vt dy ni cao nhit i:
(a) Cy Senecia trn ni Kilimanjaro Chu Phi;
(b) Cy Espeletia Ande Nam M.
II. KHU SINH HC DI NC
1. GII THIU
3.1. Gii thiu
3.2. Chu trnh thy hc
3.3. Lch s t nhin ca cc mi trng nc
3.3.1. Sinh vt hc ca mi trng nc ph hp mt cch a
dng vi nhng thay i v cc yu t t nhin nh nh
sng, nhit v s chuyn ng ca nc v n cc yu
t ha hc nh mn v kh xy
3.3.2. Bin xanh su thm
3.3.3. Cuc sng trong tng nc nng ca i dng: Cc
khu rng to b v cc vn san h
3.3.4. Cc b bin i dng: Cuc sng trong vng thy triu
ln v xung
3.3.5. Cc ca sng, m ly ngp mn v cc khu rng c
3.3.6. Sng ngi v cc dng chy: Mch mu v nhp th ca
cc Lc a
3.3.7. H nc: Nhng vng bin nh
2. CHU TRNH THY VN
Chu trnh thy vn (hydrologic cycle) lm thay i nc trong
cc h cha.
C n trn 71% din tch trn b mt tri t c bao ph
bi nc.
Cc i dng cha ng n 97% tng lng nc
Cc a cc v cc tng bng chim thm 2% na
Gn 1% l nc ngt trong cc sng ngi, ao h v cc
mch nc ngm.
Chu trnh thy hc c vn hnh bi nng lng mt tri
Thi gian quay vng l khong thi gian i hi i mi
hon ton khi nc
1. Trong bu kh quyn: 9 ngy
2. Mt dng sng l t 12 n 20 ngy
3. i dng 3100 nm.

Nc ngm nhiu ni s b
rt kit bi vic bm nc t
cc ging
Mi nm cc
con sng tr ra
bin 40.000
km3 nc
i dng l h cha ln
nht trong chu trnh thy vn
ton cu
Nc quay li i
dng do ma l
385000km3/nm
Nc bc hi t b
mt i dng l
425000km3/nm
Nc bc hi t ao h
40.000km3 /nm +
71000km3/nm t cc sinh
vt v mt t
(111000km3/nm) lng xung
t qua ma
Mt lng nc ln tn ti
di dng bng. Lng nc
do bng tan c th lm
ngp nhng thnh ph ven
bin
Kh quyn cha mt lng
nc rt nh v thng c
quay vng qua qu trnh ma
hoc bc hi nc
Chu trnh thy vn
3. Cc mi trng nc
Bin v i dng

Cuc sng trong tng nc nng ca i dng: Cc
khu rng to b v cc vn san h

Cc b bin: Cuc sng trong vng thy triu ln v
xung

Cc ca sng, m ly ngp mn v cc khu rng
c

Sng ngi v cc dng chy: Mch mu v nhp th
ca cc Lc a

H nc: Nhng vng bin nh
a. Bin v i dng
Mt nc i dng
a l hc bin
Th gii i dng bao ph trn 360 triu km
2

Chia thnh ba i dng chnh:
+ Thi Bnh Dng (Pacific), 180 triu km
2
, vi su trung
bnh l 4.000 mt v ko di t Nam Cc n bin Bc Cc,
nhng bin chnh bao gm vnh California, vnh Alaska, bin
Bering, vng bin Okhotsk, bin Nht Bn, bin Trung Quc,
bin Tasman, v bin San h
+ i Ty Dng (Atlantic), tng din tch trn 106 triu km
2
,
su trung bnh 3.900 mt v cng ko di gn nh t
vng cc Bc n cc Nam, bin a Trung Hi, bin en,
bin Bc, bin Baltic, vnh Mexico v vng bin Caribean
+ n Dng (Indian), vi tng din tch nh hn 75 triu
km
2
, su trung bnh 3.900 mt, c gii hn n Nam
Bn cu, vnh Bengal, bin Rp, vnh Nam T v bin

Thi Bnh
Dng
i Ty
Dng
n
Dng
Cu trc bin
Thm lc a
Tng nc mt
Vng ven b
Tng nc gia
Tng nc su
Tng cc su
Tng su thm
Vng khi
i dng
Gim nh sng
v nhit
Cu trc ca i dng theo chiu thng ng
Cc iu kin vt l
nh sng: Theo c tnh c n khong 80% nng lng
mt tri chiu xung i dng c hp th tng nc
c su n 10 mt
Nhit : lp nc m b mt do nh sng mt tri ni ln
trn tng nc lnh hn pha bn di, nhit trung bnh
1,5
o
C (Nam Cc)- 27
o
C (gn ng xch o)
S chuyn ng ca nc: Cc i dng khng bao gi
ng yn, cc lung nc su nh l nhng lung c
hnh thnh v lnh gi, mt nc cao chm su xung
Nam cc v Bc cc v sau chuyn ng dc theo y
ca i dng. Cc tng nc su c th b tri ln n
cc tng b mt trong mt qu trnh c gi l nc tri
(upwelling)

Thay i cht lng nh sng theo su:
(a) san h ngm nng c nhiu mu sc;
(b) san h ngm su c mu xanh
Nhng iu kin ha hc
a) mn
- Lng mui b tan ra trong nc c gi l mn.
- mn thay i theo v v theo cc vng bin gip vi cc
i dng.
- Trong i dng rng ln, mn thay i t khong 34 g
mui trn mt kg nc ( hay phn nghn) n khong 36,5.
- Mc d c s thay i ng k v tng mn, nhng t l
tng i ca cc ion ch yu (v d: [Na+]), [Mg+2], v [Cl-])
c tnh l khng thay i trong phm vi mt vng ca i
dng ny ti i dng khc.
b) xy
- xy c mt vi mt mt thp hn nhiu v thay i nhiu
hn trong cc i dng hn l trong cc mi trng trong
khng trung.
- Thng thng, mt xy cao nht trong cc tng nc b
mt v gim dn mt cch nhanh chng theo su trung bnh
no .
S ho tng hp ca qun x trn bin ng Thi Bnh Dng
c) Sinh vt hc
- Mi trng i dng nui dng 28 ngnh ng vt,
trong c 13 ngnh l c hu vi mi trng i
dng.

d) Nhng tc ng ca con ngi
- Tc ng ca con ngi ln cc i dng gim dn
so vi cc thnh phn khc trong h sinh quyn.

- S nhim ha hc ca bin tng ln mt cch nhanh
chng, v cc cht ha hc nhim lng xung y
bin v hnh thnh cc lp cn di y bin su.
S phn b ca ngnh ng vt trn cn, di nc
v mi trng bin
b. Cc khu rng to b v cc vn san h
Rng to b khng l b bin
California.
San h ngm Manado, Indonesia
a l hc
Phn b ca rng to b v san h ngm
Cc loi san h ngm
di san h
hng ro
di san h
ngm
hnh tua
di san h
vng
Phn ngn
15m, sinh
trng nh
sng
Phn ngn
15m, sinh
trng nh
sng
di san h
mnh
Vnh ph
san h a
ngm non
Vnh ph
san h a
ngm non
Phn ngn
15m, sinh
trng nh
sng
Phn ngn
15m, sinh
trng nh
sng
Cu trc
Cu trc ca rng to b
Lp tn
Vng kp
Cc iu kin t nhin
a) nh sng: C hai loi rong bin v san h hnh thnh
dng di ch sinh trng tng nc trn b mt (1-
100m su), ni c ngun nh sng hiu qu cho vic
quang hp
b) Nhit : Nhit gii hn s phn b hai loi san h
v to b. Phn ln to b c gii hn n vng b
bin n i 10-20 C. San h b hn ch pht trin
trong nc m 23-25 C
c) S chuyn ng ca nc: Cc dng chy cung cp
xy v cc cht dinh dng v y i cc cht thi
a) mn
- Cc di san h ngm ch sinh trng trong cc mi trng
nc vi mt mn kh v n nh
- Cc thm to b xut hin d hn trong nc ngt v sinh
trng tt dc cc b bin n i
b) xy
- Cc di san h ngm v thm to b sinh sng nhng
ni xy ha tt.
c) Sinh vt hc
- Loi sao bin, loi nhm bin, loi to v san h
d) Nhng nh hng ca con ngi
- Cc di san h ngm v cc khu rng to b ang b
khai thc mt cch mnh m cho nhiu mc ch khc
nhau
. Cc iu kin ha hc
Loi nhm bin Diadema trn san h ngm
Bi ven bin khi thy triu xung
c. Cuc sng trong vng thy triu ln v xung
. a l hc

- Tm thy dc trn cc b bin, trn nhng vng mm
t hay cc vnh hoc vng nh

- Gia cc b bin ct v cc bi bin
Cu trc vng thy triu
. Cu trc
Cc iu kin t nhin
a) nh sng
- Cc sinh vt trong vng thy triu c phi by trong khng kh vi
nhng s thay i v cng nh sng
b) Nhit
- Vng thy triu c phi di nh nng mt tri mt hoc hai ln trong
mt ngy nn nhit trong vng lun lun thay i
c) S chuyn ng ca nc
- Cc con sng v vo b bin
- Cc t thy triu: mt ngy mt ln; chu k na ngy
- Yu t chnh to nn cc t thy triu l sc ht lc hp dn ca mt
tri v mt trng vi nc: thy triu ln cao nht c gi l nhng
con nc triu; thy triu xung thp nht c gi l tun triu xung.
Vnh Fundy khi: (a) triu ln; (b) triu xung
Cc iu kin ha hc
a) mn: mn trong vng thy triu thay i nhiu hn so vi i dng ni
chung, c bit l cc vng tch bit hn khi thy triu h xung
b) xy: xy nhn chung khng hn ch s phn b cc loi sinh vt ca vng thy
triu
c) Sinh vt hc:
Cc sinh vt vng thy triu c thch nghi vi mt s tn ti lng c, mt
phn l i dng v mt phn l trn cn
Cc lp nn cng nh hng n s phn b ca cc sinh vt thuc vng thy
triu
Cc nghin cu ch ra rng mt v s a dng v cuc sng trong cc b
ct c th cnh tranh c vi bt k mt qun x sinh vt tng y di nc
Vng h triu vn hp dn con ngi trn khp th gii vi nhng loi sinh vt
nh loi trai, loi hu, loi s cng nh nhiu loi khc na

d. Cc ca sng, m ly, rng ngp mn
Loi cy c v r chng ca chng
. a l hc

Cc b ct trong vng nhit i n nhng vng v
cao: Cc m ly ngp mn, h thc vt tho
mc chim u th

Cc vng v nhit i v cn nhit i: rng ngp
mn
Phn b m ly ngp mn v m ly c trn th gii
Rng ngp mn
vng nhit i
v cn nhit i
Bi c, m ly
vng v trung
v cao
Cu trc
Cc knh rch m ly ngp mn.
Mc thy triu v phn b ca rng ngp mn
Cc iu kin t nhin
a) nh sng: chu nh hng dao ng ca thy triu di
iu kin nh sng kh mnh
b) Nhit : nhit thay i theo v , nhit ca vng
phn b v ph thuc vo thy triu
c) S chuyn ng ca nc
Cc con nc triu ca i dng v cc dng sng
chy s lm phc tp cc lung chy ti cc ca sng.
Cc dng chy ny l tm im ca cc qu trnh sinh
thi ca ca sng bi v chng vn chuyn cc loi sinh
vt, thay mi cc cht dinh dng, xy v cun tri cc
cht thi
Cc iu kin ha hc
a) mn: mn ca cc ca sng, m ly ngp mn
v cc khu rng c dao ng mt cch su rng, c
bit l ni c dng chy thy triu v sng ngi
b) xy: nng xy trong vng thay i cao hn v thng
tin n mc tuyt i
c) Sinh vt hc
Cc m ly ngp mn trn th gii c cc loi c
chin u th
Cc ca sng, m ly ngp mn khng c s a dng
cc loi cao, nhng sn lng s cp ca chng li rt
cao
Vng ca sng, m ly ngp mn v cc khu rng c
c nguy c ri ro di cc tc ng ca con ngi:
ngun ti nguyn, t, nhim rc thi
Cu trc ca mn c hnh ch V vng ca sng
e. Sng ngi v cc dng chy: Mch mu v nhp th
ca cc Lc a
Dng chy un quanh co trn sng Okavango, Botswana
Tm quan trng ca cc con sng i vi lch s loi
ngi, sinh thi hc v kinh t hc l khng th tnh ton
c.

Tuy nhin, sinh thi hc cc con sng c pht trin
sau cc nghin cu sinh thi v ao h v i dng v
l mt trong nhng thnh phn non tr nht trong nhiu
nhnh ca sinh thi hc ca nc.
a l hc: Cc dng sng tiu that nc cho hu ht cc
quang cnh thin nhin ca th gii. Cc dng sng cui
cng u ra bin hoc mt lu vc nm su trong ni a
Cu trc: Cc con sng v cc dng chy c th c phn
chia theo ba chiu:
Theo chiu di thnh ch nc su (pools), dng nc chy
(runs), ch nc nng (riffles) v ch nc dc (rapids)
Theo chiu ngang ca con sng thnh cc lng sng chy
tch cc v cc lng sng m nc (wetted chanel).
Theo chiu thng ng thnh cc vng: nc b mt, dng
nc chnh v vng y
Cc dng sng ch yu trn th gii
Cu trc ba chiu ca dng chy
Cc iu kin t nhin
a) nh sng: C hai yu t:
- Mc xuyn thu ca cc tia sng qua dng chy: trong
c ca nc, rp bng,
- Lng tia nng trn b mt ca mt con sng
b) Nhit : Nhit ca cc con sng gn vi nhit trong
khng kh nhng khng khc nghit nh trong cc mi
trng trn cn
c) S chuyn ng ca nc
- im ng k trong mt dng sng l nc vn ng lin tc
- Lu lng sng (lng nc lu thng), khc bit rt nhiu t
vng kh hu ny n vng kh hu khc
u ngun dng chy: (a) Rng Great Smoky Mountain
v (b) Hoang mc Sonoran
Dng chy hng nm ca cc con sng trong vng kh hu n
i m v bn kh hn
Nhng iu kin ha hc
a) mn
Khi lng mui phn hy
trong nc sng phn nh
lch s qu trnh lng ng
m chng c c
trong lu vc sng
b) xy
Hm lng xy trong nc
sng tng quan t l
nghch vi nhit
mn ca cc con sng nhit
i, n i v t kh cn
c) Sinh vt hc
- Nh trong cc qun
x sinh vt trn cn,
mt s lng ln
cc loi c tr trong
cc con sng nhit
i

- Cc loi sinh vt
ca cc h thng
sng thay i t
u ngun n ca
sng.
Cc dng sng chy lin tc
d)Nhng tc ng ca con ngi:

- Nhng tc ng ca con ngi ln cc dng sng c
t rt lu v rt mnh m: thng mi, giao thng, thy
li v vn chuyn cc cht thi
f. H nc: Nhng vng bin nh
H Baikal Seberia ca Nga
Phn b ca mt s h cha ch yu trn th gii
. a l hc
. Cu trc
Cu trc ca h cha nc
Cc iu kin t nhin
a) nh sng: Mu sc ph thuc vo hp th nh sng
trong h nc, b nh hng bi rt nhiu yu t
nhng c bit l cc hot ng sinh ha trong h
nc
b) Nhit : Nh trong cc i dng, cc h nc c
phn chia theo cc tng nhit khi chng nng ln
c) S chuyn ng ca nc: Gi vn ng ha ln vo
trong dng nc l mt trong nhng s chuyn ng
sinh thi hc quan trng nht trong cc h nc
S thay i nhit theo ma ca h cha n i
Cc iu kin ha hc
a) mn: mn trong cc h nc l thay i nhiu hn trong cc
i dng (khong 0,12).
b) xy: Cc hot ng pha trn v sinh hc nh hng su rng v
tc ng n tnh cht ha hc ca cc h nc
c) Sinh vt hc
Trong cc vng n i, cc h nc tiu th km ch yu nui dng
cc qun th cc sinh vt ph du a dng nht. Cc loi c i hi nng
xy cao v nhit tng i thp nh loi c hi v c trng
Cc h nhit i c th l rt nng sut
d) Nhng tc ng ca con ngi: loi ngi c nhng nh
hng su, rng v thng l nhng nh hng tiu cc n h sinh
thi cc h nc
H ngho dinh dng v giu dinh dng
S lng loi tch ly li trong h cha Great
Hai loi du nhp vo h cha Great: (a) C mt bin;
(b) Loi s vn
Ngy nay, qun x sinh vt no chu nh hng nng n nht
bi con ngi? Qun x no c v b nh hng nh nht?
Bn nh gi nh th no v tc ng ca con ngi? Nhng
yu t c th c thay i nh th no trong th k ti?
Tho Lun

Chng 6. A DNG
SINH HC V TUYT CHNG
TS. Nguyn Th Kim Cc
II. a dng sinh hc I. nh ngha V. Con ngi v DDSH IV. Tuyet chng III. Vai tr ca DDSH
a dng sinh hc l tng hp cc gen, cc loi v cc
h sinh thi tn ti trn Tri t.

S tuyt chng c xem nh l s bin mt ca mt
loi sinh vt no trn Tri t.
1. a dng sinh hc trn th gii
n nay, ngi ta nhn dng v m t khong 1,7 triu
sinh vt, trong c khong 6% cc loi c nhn dng
sng vng cc v phng bc, 59% sng vng n
i v 35% khu vc nhit i.
Tuy nhin, kin thc ca con ngi v s a dng sinh
hc cn xa vi thc t, nht l vng nhit i. Vng
nhit i v cn nhit i c phong ph v loi hn
vng n i v vng cc.
Cc loi ng vt khng xng sng l cc loi c
m t nhiu nht, c bit l cc loi cn trng, trong
b cnh cng li chim phn ng. Ngi ta tin rng
c th c khong 30 triu loi cn trng trong rng
nhit i vn cha c m t m phn ln l b cnh
cng (Erwin, 1982, 1991).
So vi ng vt chn t, s a dng ca cc loi
thc vt rng nhit i c nghin cu k hn. Chng
hn, s phong ph ca cc loi thc vt trong rng ma
nhit i cho cc con s sau:

+ 98 loi cy g c ng knh ln hn 20cm trong
1,5ha rng Sarawak, Malaysia (Richard, 1952).

0,8ha rng Papua New Guinea (Paijmans, 1970).

0,5ha vng rng thp Sumatra, Indonexia (Whitten et
al., 1987).
2. a dng sinh hc Vit Nam
Vit Nam c quc t cng nhn l mt trong nhng quc
gia c tnh a dng sinh hc cao nht trn th gii, vi
nhiu kiu rng, m ly, sng sui, rn san h... to nn
mi trng sng cho khong 10% tng s loi chim v th
hoang d trn th gii.

Vit Nam c khong 12.000 loi thc vt, trong c
khong 7.000 loi thc vt ln v 1.400 loi nm, 2.300 loi
s dng vo cc mc ch khc nhau. Cy dc liu
iu tra c l 1.500 loi, trong 850 loi mc t nhin,
c nhiu loi l nhng cy thuc qu.

V ng vt c 273 loi ng vt c v, 638 loi chim,
349 loi ng vt lng c v b st, hn 500 loi c
nc ngt, hn 2000 loi c bin v hng nghn loi
ng vt khng xng sng c pht hin
(chng trnh nghin cu khoa hc v cng ngh cp
nh nc v bo v mi trng KT-02)

Theo bo co Din bin Mi trng Vit Nam 2005 v a
dng sinh hc c cng b ti H Ni chiu 24-11 th h
ng thc vt ca Vit Nam khng nhng giu v thnh phn
loi m cn c nhiu nt c o c trng cho vng ng
Nam vi 11.373 loi thc vt bc cao c mch, khong
1.030 loi ru, 2.500 loi to, 826 loi nm, v 21.000 loi
ng vt, trong c 310 loi th, 840 loi chim, 286 loi b
st, 3.170 loi c, 7.500 loi cn trng v cc ng vt xng
sng khc.

Hin nay Vit Nam ang i mt vi hng lot cc vn v
mi trng v ti nguyn do cc hu qu ca sc p dn s,
sc p kinh t v kh nng qun l v s dng km hiu qu
cc ngun ti nguyn.
Mc d c tim nng a dng sinh hc rt ln, nhng Vit
Nam ang ng trc nguy c gim a dng sinh hc
nghim trng do hng lot cc tc ng ca con ngi nh
khai thc ti nguyn rng, bin, t ngp nc qu mc, ph
hy cc rng ngp mn nui trng thy sn, nh bt c
khng bn vng, gy nhim mi trng trm trng do bng
n dn s v qu trnh th ha.

Cc nh khoa hc phi hp nghin cu v a ra mt
danh sch cc loi c nguy c b tuyt chng ca nc ta
bao gm 83 loi chim, 78 loi ng vt c v v 42 loi b st.
Mt danh mc cc loi chim th cm b sn bt cng c
xy dng trong gm 49 loi ng vt c v v 10 loi chim.
Danh sch ny vn tip tc c b sung v xy dng.
II. Tng hp v phn hy I. nh ngha V. Con ngi v DDSH IV. Tuyet chng III. Vai tr ca DDSH
a dng sinh hc l ti sn qu bu ca Tri t v c
tm quan trng c bit trong cc h sinh thi.

a dng sinh hc c gi tr bn trong ch thc ca n
bt k n c em li li ch t hay nhiu cho con ngi.

Chc nng thit thc khng th thiu. Con ngi khng
sng c lp t sinh quyn v con ngi c nhng i
hi khai thc mt phn ca s a dng sinh hc.

S cung cp ca cc h sinh thi. Cc loi v qun x
ca chng cung cp cho con ngi rt nhiu cc dch
v sinh thi cn thit di nhiu hnh thc.
II. Tng hp v phn hy I. nh ngha V. Con ngi v DDSH IV. Tuyet chng III. Dng nng lng
Rt nhiu loi tng sng trn Tri t b tuyt chng
mt cch t nhin v mt s l do no , tuy nhin phn ln
l do chng khng ng u c vi nhng thay i
thnh phn v c v hu c xut hin trong mi trng sng
ca chng, nh s thay i kh hu, s cnh tranh mnh lit,
bnh tt,Cng c nhiu trng hp tuyt chng xut hin
ng thi khi mt s kin thin tai ln no xut hin
(Fisher v cs., 1969,).

Cc ghi nhn v a cht xc minh rng cc chng loi v
nhng b suy tp ln v s pht sinh cc loi xut hin
v bin mt theo tng thi k
Qua cc thi k a cht, t l tuyt chng v pht tn cc
loi khng ging nhau. Ghi chp ca a cht cho thy rng
t l mt cc loi kh ng u trong nhng thi k di.

Mt s tuyt chng mang tnh a phng c ghi chp li
xy ra vi cc loi chim trn o Barro Colorado, khi hnh
thnh h nhn to Gatun cho vic xy dng knh o
Panama ct o ny khi vng rng vo nm 1914.

Trc khi xy h c t nht 218 loi chim c tr, n 1981,
c 58 loi (26%) loi chim b bin mt, trong c 26
loi loi c trng cho vng b mt do ni b xo trn; 8
loi chim bin b bin mt do thiu thc n, 22 loi chim khc
bin mt trong rng trng thnh.
L do cc loi chim b mt i trong rng cha c kt
lun r rng, nhng cc nh khoa hc cng a ra mt
s gi thuyt gii thch cho s tuyt chng nay, l:

(1) s thay i cht lng ni ;

(2) s thiu ni thch hp cho qun th sinh sn trong
mt thi k di;

(3) do s kht nghit ca kh hu;

(4) qung ng di chuyn b gii hn khng c kh nng
tr v o c (do ngn cch ca h nc).
II. Tng hp v phn hy I. nh ngha V. Con ngi v DDSH IV. Chu trnh sinh a ha III. Dng nng lng
Nhng nh hng quan trng nht do hot ng ca
con ngi lin quan n s tuyt chng l

- khai thc ti nguyn thin nhin qu mc,

- a vo h sinh thi cc loi mi, ging mi v k c
bnh tt

- v xo trn hay ph hy mi trng sng ca sinh vt.
S gim st a dng sinh hc do tc ng ca con ngi
S lng cc loi b e da c nguy c b tuyt chng
tng ln khng ngng trong vi thp k qua. Bn th k
qua, trn ton cu c 700 loi bin mt trong gm
100 loi ng vt c v, 160 loi.

Hn na, mt s lng ln ng, thc vt ang phi i
mt vi ti ha tuyt chng ang n gn. Hip hi bo
tn th gii (World Conservation Union) a ra mt
danh sch cc loi c nguy c b tuyt chng, gi l
Sch (Red Data Book).

Sau y l mt s trng hp tuyt chng do hot
ng ca con ngi:
S tuyt chng k Pleistocene do s khm ph cc vng t
mi ca con ngi.
Cc loi sinh vt b tuyt chng hoc c nguy c tuyt chng
bi s khai thc qu mc.
S tuyt chng do cnh tranh ca con ngi.
S tuyt chng do con ngi a vo h sinh thi nhng
ging mi.
S ph hy v xm phm ni ca cc sinh vt cng l
nguyn nhn gy tuyt chng
6. Cc khu bo tn sinh thi v nhng hot
ng bo tn thin nhin
Cc khu bo tn sinh thi:
- Cc khu bo tn sinh thi l nhng ni c thit lp
bo tn cc gi tr t nhin, thng c bit n nh l
nhng ni sinh sng ca cc loi him hoc h sinh thi
c nguy c e da, hay cc i din ca qun x sinh
vt phn b rng.
- n nm 1990 trn ton cu c khong 6.900 khu vc
dc bo v vi tng din tch ln ti 651 triu ha, trong
c khong 2.400 khu vc vi din tch 379 ha c
bo tn cht ch v c th coi nh nhng khu bo tn
sinh thi. Mt h thng bo tn l tng phi c thit
k vi mc ch cung cp s bo v lu di cho tt c
cc loi bn a v qun x t nhin.

Tuy nhin, trn th gii cha c mt quc gia no c th hnh
thnh c mt khu vc bo tn l tng, do nhng nguyn
nhn sau:

+ Mt s khu bo tn c din tch kh nh, vi mc ch bo
v cc loi hoc qun x sinh vt him hay ni ca cc loi
ang b e da.
+ Khng c s d bo y v cc thch thc i vi s
ton vn ca khu bo tn lin quan n nhng p lc t bn
ngoi v cc hot ng xy ra trong khu vc ngoi bin tc
ng n khu bo tn.
+ Hiu bit v cc loi sinh vt cn hn ch cng nh nghin
cu v sinh thi v hot ng gim st i vi cc nhn t mi
trng nh hng n sinh vt cn cha y .
+ Cc khu bo tn c kh nhiu chc nng hot ng nh du
lch, vui tri gii tr
Cc hot ng bo tn thin nhin ngy cng
rng khp
- Nhn dng, phn loi v qun l cc khu vc c cc loi
sinh vt him hoc b e da.

- Tng cng nhn thc cho cng ng v tm quan
trng trong bo tn sinh hc.

- Kim sat v nghin cu v sinh hc v sinh thi cc
loi v cc qun x sinh vt him v b e da.

- Tm kim v cung cp ti chnh cho cc hot ng bo
tn.
Cui thp k 1970 mt chng trnh gi l Chin lc bo
v a dng sinh hc ton cu (The global Biodiversity
Stratery) vi mc tiu:

(1) gi vng cc qu trnh tin trin sinh thi cn thit v
cc h thng h tr cuc sng trn Tri t,

(2) bo tn a dng sinh hc,

(3) m bo s pht trin bn vng ca cc ngun ti
nguyn trn Tri t. l nhng nguyn l chung quan
trng, khng ch bo tn a dng sinh hc m cn phi pht
trin bn vng ngun ti nguyn thin nhin v x hi loi
ngi (Reid v cs., 1992).
Chng 7. DN S,
TI NGUYN V MI TRNG
TS. Nguyn Th Kim Cc
II Con ngi v ti nguyn I. Con ngi v dn s V. Tho lun IV. Bo v mi trng III. nhim mi trng
1. Con ngi v v tr ca con ngi trong sinh gii
- C mt v tr c bit do:

+ l bn cht sinh vt c k tha v pht trin
hon ho hn bt k mi sinh vt no

+ Bn cht vn ha m bt k mt loi sinh vt no u
khng h c
2. Dn s v s gia tng dn s
66
Dieter Prinz, Dieter Prinz, IWG, KARLSRUHE UNIVERSITY, GERMANY IWG, KARLSRUHE UNIVERSITY, GERMANY
Source: UN Population Div. & Population Reference Bureau 2004
1800 1800 1850 1850 1900 1900 2000 2000 1950 1950 2050 2050
1750 1750
0 0
2 2
8 8
6 6
4 4
10 10
Billions Billions
Industrial
Countries
Developing
World
?
3. Tnh hnh dn s nc ta
Dn s gia tng nhanh, sinh sut 3,8% v t sut 1,7%
nm 2030 -> t ti con s 154 triu ngi!

Nhng vng c t l tng trng cao l Ty Nguyn,
min ni v trung du Bc B, ng Nam B v ng
bng sng Hng.

Thp tui dn s Vit Nam l ang trong trng thi pht
trin vi c trng lp tui di 15 chim t l cao
(39%), tui trung v ca dn s thp, vo tui 20,2.

Dn s Vit Nam tp trung chnh ng bng Bc B
v Nam B vi mt t 350 n 1065 ngi/km
2
. Min
ni dn c tha tht (26-27 ngi/km
2
), song t l tng
nhanh do c nhp c t cc min n.
Hin trng tng dn s Vit Nam
Nm 2000 2005 2010 2015 2020
Tng s 81.523 88.071 94.2 99.824 104.77
Nam 40.598 43.934 47.063 49.917 52.387
N 40.925 44.128 47.063 49.907 52.335
Thnh th 22.556 27.017 33.597 40.59 47.817
Nng thn 58.003 60.134 59.729 58.41 56.133
n v: 1000 ngi
Ti nguyn v s suy thoi ti nguyn do
hot ng ca con ngi
Ti nguyn thin nhin gm nhng dng:
+ Khng ti to

+ C kh nng ti to

Sau cuc Cch mng cng nghip -> suy thoi ti
nguyn thin nhin

Mt phn t loi ngi sng nhng nc pht trin
chim ot 3/4 ca ci v nng lng ton cu cho
3/4 nhn loi thuc cc nc chm pht trin chia s
phn cn li, sng di mc ngho i.
1. Nhng dng ti nguyn khng sinh vt
a. Ti nguyn t v s suy thoi ca t
Theo UNEP (1987) din tch t hon ton khng ph
bng trn th gii l 13.251 triu ha, chim 91,53% tng
din tch t th gii hin ti,
+ 11% c trng trt,
+ 24% c lm ng c chn nui,
+ 32% l rng v t rng,
+ 32% cn li c s dng cho mc ch khc

Din tch t c kh nng a vo canh tc khong 3200
triu ha

cc nc pht trin a 70% t c tim nng vo
canh tc, cn cc nc ang pht trin 36%, cc
nc Chu , t l ny l 92%, khu vc M La Tin ch
c 15%.
t khng phi l mt kh tr m l h thng cn bng
rt mng manh ca cc gi th khong nghin vn, cc
cht hu c v nhng sinh vt sng trong t.

t l ti nguyn v gi.

Vic s dng t v hiu qu s dng t ph thuc rt
ln vo iu kin a l, kh hu, ging cy trng, vng
sinh thi v trnh pht trin kinh t x hi ca tng
quc gia.

Nhng tn tht v suy thoi t gy ra bi s mt rng
hoc khai thc rng n mc cn kit; chn th qu
mc; hot ng ca cng nghip v do chnh c hot
ng nng nghip
T l (%) ng gp ca cc nhn t trn lm suy thai t
trn th gii
Nguyn nhn gy
s thoi
ha t
C
h
u

B
c

M

T
r
u
n
g

M

N
a
m

M

C
h
u

P
h
i

C
h

C
h
i

D
n
g

T
o
n

t
h

g
i
i

Do mt rng
39 4 22 41 14 40 12 30
Do khai thc rng
qu mc
- - 18 5 13 7 - 7
Do gm c qu
mc
23 30 15 28 49 26 80 34
Do hot ng
nng nghip
29 66 45 26 24 27 8 29
Do hot ng
cng nghip
9 - - - - - - 1
nc ta, din tch t t nhin khong 33 triu ha (th 58 so
vi cc nc trn th gii), trong 22 triu ha t pht trin
ti ch, 11 triu ha l t bi t.

t nc ta phn nh c tnh nhit i in hnh; qu trnh
feralit din ra kh mnh, to nn t i ni rt ngho cht dinh
dng. t c chia thnh 14 nhm chnh v 64 n v phn
loi khc.

t nng nghip 7 triu ha (21% tng s), t lm nghip 11,8
triu ha (35%), t chuyn dng 1,4 triu ha (4,2%) v t
cha s dng 13 triu ha (39%).

Din tch t bnh qun u ngi khong 0,45 ha, bng 17%
mc trung bnh th gii (2,37% ha). Din tch trng la khong
4,7 triu ha, 11 triu ha t i ni b xi mn thnh i trc.
Din tch t nhim mn ton quc l 175.000 ha, nhim phn
602.190 ha, xi l v trt t 1 triu ha.
b. Ti nguyn nc v s suy thoi ca nc
Nc rt cn cho s sng, ngoi ra duy tr m ca
t, ti tiu cho nng nghip, s dng trong cc ngnh
cng nghip, to ra in nng v cc thng cnh vn
ha khc.
Trong khong 105.000 km
3
nc ma th khong 1/3
theo sng sui ra bin, 2/3 cn li quay li kh quyn do
bc hi b mt v s that hi nc ca thc vt.
Lng nc ri (ma, tuyt) c bin cung cp ti
90%, cn 10% t s bc hi nc ca lc a v s
that hi nc ca thc vt.
Trn phm vi ton cu nc dng cho sinh hot chim
6% tng s, cho cng nghip 21%, s cn li dnh cho
nng nghip.
Nc c s dng cn 2 tiu chun: s lng v cht
lng.
s dng nc cho nng nghip, chy my pht in,
tr thy cc dng sng, -> to nn cc h cha.
Do khai thc qu mc ngun nc, do nc b nhim
bn, nhn loi ang ng trc cnh thiu nc, nht l
nc sch.
nc ta, tim nng nc ngt cn ln, bnh qun u
ngi t 17.000 m
3
/nm, cao gp 3 ln h s m bo
nc trung bnh trn th gii. Cng vi nc mt tr
lng nc ngm kh cao vi nhp iu khai thc 10
triu m
3
/ngy.
nhim ngun nc ang l thch thc ln
+ Nc ngt l ngun ti nguyn v cng thit yu cho i
sng con ngi v cho mi hot ng ca x hi.
+ Mc nc bin d bo c th dng cao t 25 n 140cm do
bng tan v s nhn chm mt vng ven bin rng ln, lm
mt i nhiu vng t sn xut nng nghip, dn n i
ngho, nht l cc nc ang pht trin.
+ Vi tng lng nc l 1386.106 km
3
, th nc ngt ch
chim 2,5% tng lng nc, m hu ht tn ti dng
ng bng v tp trung hai cc (chim 2,24%), cn lng
nc ngt m con ngi c th tip cn s dng trc tip
ch chim 0,26%.
+ Trn th gii hin nay c khong 1,2 t ngi thiu nc
sch dng; 2,4 t ngi thiu cc dch v v sinh, 3 5
triu ngi cht/nm v cc bnh c lin quan ti nc.
c. Ti nguyn khong sn v s suy kit ca chng do khai thc
Khong sn c pht sinh t trong lng t v cha trong v
Tri t, trn b mt, y bin v ha tan trong nc i
dng, c chia thnh 2 nhm chnh:

- Khong kim loi gm cc kim loi thng gp, c tr lng
ln (nhm, st, crom, mangan, titan, magie) v kim loi him
(ng, ch, km, thic, vng, bc, bch kim, thy ngn,
molipden)

- Khong phi kim loi gm cc qung (photphat, sunphat, clorit,
sodium), cc nguyn liu dng khong (ct, si, thch anh,
vi) v dng nhin liu ha thch (than , du m, kh
t),
Trong th k ny, loi ngi ly t lng t 130 t tn than,
35 t tn du v trn 1 t tn hi t.

Hin ti, vic thm d v khai thc khong bin cng tr
nn hi h khi trn lc a chng b cn kit, nht l du
m v kh t.

Cng nghip thng gy xo trn a hnh, cnh quan, thu
hp rng, hy hoi ni sng ca sinh vt gy nhim mi
trng t, nc, khng kh.

Khong sn nc ta kh phong ph v chng loi, a dng
v ngun gc.

cng nghip m nc ta khng ch gy s lng ph v ti
nguyn m cn hy hoi mi trng mt cch nghim trng.
d. Khai thc nng lng
Con ngi cn nng lng cho s tn ti ca bn thn,
ng thi sn ra cng lm vic.

Nng lng khai thc t nhiu ngun:
- Nng lng truyn thng: khai thc t than, ci, du
m v kh t, sc nc, sc gi.
- Nng lng th cp: in
- Nng lng ht nhn
- Cc ngun khc: t mt tri, a nhit, nhit bin, thy
triu -> nng lng sch v trong s dng khng gy ra
nhim mi trng.
2. Nhng dng ti nguyn sinh vt
Ti nguyn sinh vt l ngun sng chnh ca loi ngi,
nn tng ca mi nn vn minh trong lch s pht trin
ca nhn loi.

Con ngi khai thc t h sinh thi mi th tha
mn cc nhu cu v n, mc, ,..cho n vui chi, gii
tr

Ti nguyn sinh vt c gi tr cho cuc sng con ngi l
rng v cc ng vt hoang d sng trong rng, ngun
li thy sn cha trong cc sng h, ng rung, c bit
tim tng trong cc bin v i dng.
a. S suy gim din tch rng v nn hoang mc ha
Rng l dng c trng v tiu biu nht cho tt c cc h
sinh thi trn cn, ng thi cng l i tng tc ng sm
nht v mnh nht ca con ngi.

Din tch rng b mt ngy mt tng do con ngi chuyn t
rng thnh t nng nghip, m rng th, ng giao
thng, khai thc khong sn trong rng, khai thc g, cht
n ci, chit xut cc ha cht lm dc liu v phc v cho
cc nhu cu khc.

Tc thu hp rng ngy mt cao do nhu cu ca con ngi
ngy mt tng, dn s ngy mt ng v qu trnh th ha,
cng nghip ha din ra cng si ni.
Bn loi rng b hy dit kh ln l: Rng hn hp v rng
n i l rng 60%, rng l kim khong 30%, rng m
nhit i khong 45% v rng kh nhit i ln n 7%.

Chu l ni mt rng nguyn sinh ln nht, khong 70%.

Ngy ny, nhng di rng con tng i ln thuc v lin
bang Nga, c, lu vc sng Amazon v Cng.

i i vi mt rng, mt ng c l qu trnh hoang mc
ha, nht l nhng vng c kh hu kh nng. Hin nay,
hoang mc chim khong 1/3 b mt lc a, song ch h
tr cho i sng ca 1/6 dn s th gii.


Hoang mc ha l vn quc t ln. Theo lin hp quc,
hng nm hoang mc tng ln 80.000 km
2
v tng din tch
mt t b hoang mc ha e da trong thi gian ti c tnh
khong 39 triu km
2
.

Nguyn nhn chung ca nn hoang mc ha l s chn th
qu mc nhng ng c kh hn, nn ph rng, khai m,
ti tiu bt hp l, qu trnh th ha.

Hoang mc ha ang tc ng ln i sng ca 6% dn s
th gii sng kiu du mc. Nhiu ni, ngi v gia sc b cht
vi t l rt cao, buc h phi b i sng t nn.

Hoang mc ha lm gim din tch canh tc l iu rt ng
lo ngi cho nhiu dn c trn th gii.

nc ta, trc nm 1945, rng che ph 43,8% din tch
t ai vi khong 7.000 loi thc vt c hoa.

Hin nay, din tch rng ch cn 9,312 triu ha, chin 26%
din tch t ai c che ph.

Trong 25 nm qua, tng din tch rng t nhin (c vng
t cao v ven bin) gim vi tc trung bnh 350.000
ha/nm.

Trong 19 triu ha t lm nghip ch cn 8,7 triu ha c
che ph bi cy rng, trong khi t trng i ni trc tng
ln 13,4 triu ha, gn gp 2 ln din tch canh tc (WB, 1994).

b. S suy gim cc h sinh thi nc v ngun li
thy sn
Cc h sinh thi nc ngt rt a dng, l nhng b phn
cng vi vng nc bin ven b n su 6m cu trc
nn dng t ngp nc ca ton th gii.

Tng din tch t ngp nc khong 8,558 km
2
, chim
6.4% tng din tch lc a v c phn b cc vng kh
hu nh: vng cc, vng Boreal, vng cn Boreal, vng
cn nhit v nhit i.

t ngp nc c nhng chc nng sinh thi quan trng
trong vic np v tit nc ngm; khng ch l lt v n
nh ng b; thanh lc cn vn, duy tr cht dinh
dng; sn xut sinh khi

Do vy, t ngp nc cha ng nhng sn phm c
gi tr nh ti nguyn rng, ng vt hoang d v chn
nui, ti nguyn nc v nng nghip.

Cc h sinh thi t ngp nc duy tr mc a dng sinh
hc cao, ng thi cn l cnh quan vn ha c o.
Hot ng ca con ngi -> cc h sinh thi t ngp nc.
FAO, trn th gii c khong 40 triu ha, chim khong 20%
t ngp nc c ti tiu
.
nc ta, nhiu h sinh thi t ngp nc cng bin i
rt mnh.

Bin v i dng giu tim nng thin nhin, song hin nay
cng khng trnh khi him ha gy ra bi con ngi.

Ngh c nc ta trong gn na th k ri vo tnh trng c
th gi l suy sp vi nng sut khai thc trn n v cng
cc (CPUE) gim t 1,15 (1982) xung 0,5 (1997).
c. S suy gim a dng sinh hc
Con ngi ng gp vo nn dit chng ca cc loi ch sau
khi h ra i v pht trin nn vn minh ca mnh.

Trong thi i hin ny, hng ngn loi ng vt, thc vt b
tiu dit hoc b de da tiu dit.

S suy gim a dng nc ta ngy mt gia tng do khai thc
ti nguyn ba bi, nht l s dng thuc c, cht n, din

Nhiu loi c gi tr kinh t, hin nay khng cn hoc khng
cho sn lng khai thc,

-> Do vy, c ti 365 loi ng vt, t khng xng
sng n c xng sng, sng trn cn hay di nc
v 356 thc vt bc thp n bc cao c a vo
Sch Vit nam.

-> Nhiu khu bo v, khu d tr thin nhin ra i.
nhim mi trng ang tr thnh him ha i vi i
sng ca sinh gii v c i vi con ngi bt k phm vi
no, t quc gia, khu vc n ton cu, sn phm ca qu
trnh cng nghip ha v th ha din ra trn 200 nm nay.

nhim mi trng l mt khi nim ch s xut hin ca
mt cht l trong mi trng t nhin hoc lm bin i
thnh phn, t l v hm lng ca cc yu t c sn, gy
c hi cho sinh vt v con ngi nu nh hm lng ca
nhng cht vt khi gii hn thch nghi tim tng ca c
th.

nhim mi trng hin nay lan trn vo mi ni, t t,
nc n kh quyn, t b mt n cc lp su ca t v
ca i dng, t nc ny n nc khc.
Nguyn nhn ca nn nhim l cc sinh hot thng
ngy v hot ng kinh t ca con ngi, t trng trt,
chn nui, ch bin,...n cc hot ng cng nghip,
chin tranh v cng ngh quc phng, trong cng
nghip l th phm ln nht.

Cht gy nhim rt a dng v ngun gc v chng
loi, song c gp thnh 3 nhm ln: cht thi rn,
cht thi lng v cht thi kh. Mi dng c th cha
ng nhiu cht, t cc ha cht, cc kim loi nng, n
cht phng x v vi trng

Nhit cng l tc nhn trc tip hay gin tip gy nn
nn nhim khi c thi ra t cc nh my, khu cng
nghip vo nc hay kh quyn.
1. nhim mi trng t
t l ti nguyn ti to c v t l vt mang ca nhiu
h sinh thi khc.

t l mt h sinh thi giu c, trong thit lp nn mi
quan h qua li gia cc yu t hu sinh, v sinh v kh
nng t iu chnh ca n thng qua cc chu trnh vt cht
s chuyn ha ca nng lng.

Trong hot ng kinh t, con ngi cha hiu ht hay c
tnh khng hiu nhng chc nng sinh thi ny, coi t nh
ngun dinh dng giu c tha sc bc lt qua vic
trng trt, chn th, xy dng,
S nhim t l hu qu ca cc hot ng con ngi lm
thay i cc nhn t sinh thi ra ngoi gii hn sinh thi ca
cc qun x sng trong t.

nhim mi trng t c xem l cc hin tng lm
nhim bn mi trng t bi cc cht gy nhim.

Theo ngun gc pht sinh, t nhim c th chia thnh cc
loai:

- nhim t do cc cht thi sinh hot
- nhim t do cc cht thi cng nghip
- nhiu do cc hot ng nng nghip
Theo tc nhn gy nhim, t c th c phn loi
thnh:

- nhim t do tc nhn ho hc: phn ha hc, thuc
dit su b d tha, cht thi cng nghip v nng nghip
dng sn phm c hi.

- nhim t do tc nhn sinh hc: vi khun gy bnh
nh trc khun l, thng hn hoc amip, k sinh trng
(giun sn)

- nhim t do tc nhn vt l: nhim nhit, cht
phng x

Bc dinh dng Hm lng DDT
(ppm)
S ln khuch
i
Trn cn:
t 10.0 1
Giun t 90.0 9
Chim c 750.0 75
Trong nc

Cc loi to

0,02

1
Tm 5,00 250
C 100,00 5.000
Chim nc 1.600 80.000
Khuych i sinh hc
2. nhim mi trng nc
Nc b nhim lan trn nhanh v rng hn so vi t.
Nc b nhim thng bin i c tnh mt cch mnh
m.

nhim nc thuc nhiu dng, i vi cc vc nc
ngt, s ph dng (eutrophycation) l mi quan tm
hng u, cn bin iu ng lo ngi nht hin ny l
nhim do du.

Ph dng l qu trnh bin i ca h sinh thi thy vc
do ngun nc cp cho n c lng mui khong v cht
hu c d tha m qun x sinh vt khng th ng ha
c.

nhim mi trng nc ch yu do cc ngun nc
thi.

*. Thng thng nc thi c phn loi theo
ngun gc pht sinh ra chng.

- Nc thi sinh hot: l nc thi t cc khu dn c,
khu vc hot ng thng mi, cng s, trng hc v
cc c s tng t khc.

- Nc thi cng nghip: l nc thi t cc nh my ang
hot ng hoc trong nc thi cng nghip l ch yu.

- .
-Nc thm qua: y l nc ma thm vo h
thng cng bng nhiu cch khc nhau qua cc khp
ni, cc ng c khuyt tt hoc thnh ca h ga/hay
h ngi.

-Nc thi t nhin: nc ma c xem nh nc
thi t nhin nhng thnh ph hin i, chng
c thu gom theo mt h thng thot ring.

- Nc thi th: nc thi th l thut ng
chung ch cht lng trong h thng cng thot ca
mt thnh ph. L hn hp ca cc loi nc thi
trn
Theo quan im qun l mi trng: ngun xc nh v
ngun khng xc nh.

- Cc ngun xc nh bao gm nc thi th v nc thi
cng nghip, cc ca ng x nc ma v tt c cc ngun
thi vo ngun tip nhn nc c t chc qua h thng cng
v knh thi.

- Cc ngun khng xc nh bao gm nc chy tri trn b
mt t, nc ma vo cc ngun phn tn nc khc.

3. nhim mi trng khng kh
nhim khng kh l h qu ca vic a vo khng kh cc
cht kh, hi, ht rn hoc nhng cht l khng c trong t
nhin hoc c nhng vi nng khng ln.
Mt s thm ha v nhim mi trng khng kh chng
minh iu ny:
- Din tch cy xanh Chu u b thu hp 40%.
- Thung lng Manse (B, 1930) xy ra hin tng nghch o
nhit bi khi cng nghip lm tng nng c.
- Hin tng nghch o nhit tng t xy ra Lun n
(1952) lm cht 4.000 n 5.000 ngi.
- V r r kh Metan Iso- cyanate ca Lin hip sn xut phn
bn Bhopal (n ) 1986 lm 2 triu ngi b nhim c,
5.000 ngi cht, 50.000 ngi b nhim c trm trng.
C hai ngun gc gy nhim kh ch yu l ngun nhim
t nhin v ngun nhim nhn to.

+ Ngun nhim t nhin bao gm hin tng thin nhin nh
s hot ng ca ni la, cc hin tng thin taiNgun
nhim ny thng phn b trn din rng nhng vi nng
thp.

+ Ngun nhim nhn to bao gm vic t nhin liu, chy
rng thng nhim mang tnh cc b, nng cht
nhim cao, c bit l nhim c ngun gc cng nghip.

nhim giao thng vn ti cng l mt ngun thi kh
nhim kh ln vo mi trng (M, nhim giao thng ng
gp 60%, c l 40%).

nhim do sinh hot.
Cht nhim nhn to chnh trong mi trng khng kh:

1) Oxyt N
2
O, NO, NO
2
, SO
2
, H
2
S, Co, kh halogen (Cl, Br, I)
2) Hp cht Flo
3) Cht tng hp etxang (este, acetic, benzpyene)
4) Cht l lng: bi, nitrat, sunfat, sol kh, khi, phn hoa.
5) Bi nng: t , bi kim loi: Cu, Pb, Zn, Cd.
6) Kh quang ha: ozon, PAN, aldehyde, etylen,
petroxyacetol nitrat (C
2
H
3
O
5
N).
7) Cht thi phng x
8) Nhit
9) Ting n
Tc hi ca nhim khng kh c biu hin rt r ngi,
ng vt, thc vt v mang tnh ton cu
+ i vi ngi v ng vt: tc ng qua ng h hp, da, mt
gy nhng bnh v ngt th, vim ph phi, ho xuyn, lao phi,
ung th, d ng, mt.
+ Thc vt: nhim khng kh lm cy chm pht trin, l quang
hp km, vng l, hoa qu lp, nt, c bit do khi quang ha.

i vi kh hu, nhim khng kh mang tnh ton cu, v d
hin tng ma axit, thng tng zon

Tc dng tng hp ca mt s cht nhim khng kh c
biu hin r trong nhiu trng hp s lm tng hoc gim
tc ng nhim.
Nhng tn tht do nhim khng kh c chng
t bi nhng ri ro thc t.

Ngi ta c tnh chi ph y t v nhim mi
trng n gim s ngi cht v mc bnh do
nhim mi trng khng kh th phi gim

+ 50% mc nhim khng kh nhng khu vc
chnh tc l mt 2,08 t USD
+ 4,5% tng gi tr kinh t x hi.
+ Chi ph ngy cng tng v c th ti 29 t/nm.
+ Chi ph cho lnh vc kim tra, kim sot nhim mi
trng chim 1% tng sn lng quc dn.
MT S PHNG HNG TRONG BO V MI TRNG
1. Quy hoch mi trng
Theo yu cu ca con ngi, cc h sinh thi t nhin
c phn thnh 4 loi chnh: h sinh thi sn xut; h
sinh thi bo v; h sinh thi th v h sinh thi vi cc
mc ch khc.

Quy hoch mi trng l mt trong cc cng c then cht
trong cng tc k hoch ha hot ng bo v v qun l
mi trng.

Quy hoch mi trng l s c gng lm cn bng v hi
ha cc hot ng pht trin m con ngi v quyn li
ca mnh m p t qu mc ln mi trng t nhin
(John E., 1979).
HST bo
v
HST sn
xut
HST th,
khu cng
nghip
HST vi
cc nhu
cu khc
Quan h lnh th gia 4 h sinh thi
Vic gii quyt thnh cng nhng vn mi trng
thng gm 5 bc c bn sau:
- nh gi khoa hc: Giai on trc tin tp trung, thu thp
thng tin, s liu.
- Phn tch ri ro: S dng cc kt qu nghin cu khoa hc
nh mt cng c.
- Gio dc cng ng: Khi mt s la chn c th c tin
hnh trong s hng lot cc hnh ng lun phin th phi
thng bo n cng ng.
- Hnh ng chnh sch: Cng ng t bu ra cc i din
la chn tin trnh hnh ng v thc thi hnh ng .
- Hon thin: Cc kt qu ca bt k hot ng no cng cn
phi c quan trc mt cch cn thn v xem xt c hai
kha cnh;
+ Liu vn mi trng c gii quyt cha?
+ V iu c bn hn l nh gi v hon thin vic lng ha ban
u v tin hnh m hnh ha vn .
2. S dng hp l ti nguyn thin nhin
Mt s nguyn l c bn v k thut trong s dng hp l ti
nguyn thin nhin sau u:
*. p dng tip cn h thng i vi cc vn s dng ti
nguyn v bo v mi trng:
- H thng c hiu l tp hp cc nguyn t nm trong mi
quan h tng tc gia chng vi nhau to thnh mt th
thng nht xc nh.
- Trong qu trnh tc ng tng h gia loi ngi v thin
nhin, trc tin con ngi tc ng ln thin nhin lm ny
sinh tc ng tr li ca thin nhin i vi con ngi qua
knh phn hi.
- Tip cn h thng s cho php nh gi tc ng tng hp
ca hot ng cng nghip k thut ca x hi loi ngi
ln h thng t nhin vi d bo phn ng ca thin nhin
i vi tc ng .
*. Ti u ha s dng ti nguyn: l cc gii php s
dng ti nguyn ca cc h thng t nhin cn phc v
mc ch cao nht trn c s tip cn chin lc quc
gia v d bo c tnh n quyn li ca cc ngnh khc
cng nh nn kinh t hin i v tng li.

*. Tp trung cc doanh nghip sn xut cng nghip thnh
cc khu cng nghip sinh thi:
3. Pht trin hng ti cc cng ng bn vng
Mt x hi pht trin cn bng vi th gii t nhin lin tc
t th h ny n h th h khc, khng lm cn kit ti
nguyn v cng khng sn sinh ra cht thi vt qu nng
lc hp thu ca t nhin.

y ban Pht trin v Mi trng ca lin hip quc
thnh lp mt y ban v Pht trin bn vng.

Hng nm quc gia xy dng chin lc pht trin bn
vng ca mnh (hay Chng trnh Ngh s 21). Chng
trnh cc thnh ph bn vng v Phong tro cc cng
ng bn vng.

Chng trnh Quc gia v Pht trin bn vng ca nc
ta c Th tng Chnh ph ph duyt v chnh thc
cng b vo cui nm 2004
II Con ngi v ti nguyn I. Con ngi v dn s V. Tho lun IV. Chu trnh sinh a ha III. nhim mi trng
Tho Lun
Xem xt n s phn b ca nc trong cc h
cha ln ca chu k thy vn. Nhng ngun
nc ngt ch yu n t u? Gii thch ti
sao yu t trong mi trng nc ngt c th
lm hn ch dn s v cc hot ng ca con
ngi?

Sinh thái học

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sinh thái học

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

WRU WRU

You might also like