LOI NOI DAU Truéc day, Tuyén tap 30 nam Todn hoc va Tuéi tré da ra mat ban doc va duge doc gid cd nuéc néng nhiét dén nhan. Do khudn khé cia cusn sch, trong Tuyén tap 30 nam méi chi in duge céc bai tir nam 1964 cho dén gitra nam 1991. Nhiéu ban doc cé nguyén vong duge doc céc bai sau nay. Vi vay, chiing toi xuat ban tigp Tuyén tap 5 nam tap chi Toan hoc va Tu Quon séch nay tap hop céc bai viét va bai todn trén Ton hoc va Tuéi tré tir cudi nam 1991 dén nam 1995. re, Séch chia fim hai phan. Phan thi nhat 1a céc bai viét chon loc xép theo cdc chit dé. Phan thit hai IA cdc bai todn xép theo cdc phan mon : SO hoc, Giai tich va Dai s6, Hinh hoe - Luong gidc. Cu6n séch ding 1am tai liu tham khao cho cac thay, c6 gido todn, cdc ban hoc sinh yéu todn, cc can bé chi dao chuyén mén 6 céc S&, Phong Gido duc va nhiing ai yéu thich Todn hoc. Chting t6i hi vong ring day 18 mot quy€n sch tham khéo bé ich cho céc trudng trung hoc. Todn hoc va Tudi tré sé cdn dap tg nhu cdu cia ban doc véi tuyén chon bai viét va dé todn trong cdc nam tiép theo. Tuyén tap 5 nam tap chi Todn hoc va Tudi tré ra mat ban doc nhan dip ki niém 40 nam tap chi Todn hoc va Tudi tré. Hi vong Tuyén tap duoc ban doc gan xa dén nhan. Sdch cé thé cdn nhiing thiéu s6t. Mong ban doc chi cho nhiing sai st dé i ban sau duge t6t hon. Moi thu tir g6p ¥ xin giti vé dia chi : Tap chi Toan hoc va Tui tré 187B Giang Vo HA NOL TOAN HOC VA TUOI TREPhan thit nhdt TUYEN CHON CAC BAI VIETChuong I DANH CHO TRUNG HOC CO SG VOI KIEN THUG VE Ti SO LUGNG GiAc 6 LOP 8, HAY THU TAP TiM TOI SANG TAO NGUYEN KHANH NGUYEN THCS Héng Bang - Hai Phong * Slop 8 da hoc vé ti s6 lugng gidc cha mot géc nhon, Nhing ban yeu toén chic khong tho man véi cdc kign thie it di 46. Chd len céc I6p trén r6i sé hoc cling duge, nhiing t6t hon het 18 nén thit site minh mot chiit, c6 gang ding b6 6c cita cfc ban dé tim toi. Khi da biét céc ti s6 lugng gidc cia mot gc nhon a thi di nhién ngudi ta mu6n tir dé suy ra cde 11 s6 luong gidc cia nhiing géc gin gii voi a. Trude het Ia géc phu voi a : 90° - a ; diéu nay bai ging 44 cho biét. Géc bi véi a chang ? Nhung a nhon nén 180° — a lai ti. Sur gd b6 nay thiic day ta mudn mé rong ti sO lugng gidc cho céic g6c th. Van dé nay hay tam dé day va bay gid xin tan dung céc hiéu biét vé ti s6 Iugng gidc cdc géc nhon. Vay ngoai géc 90° - a, cdn nhiing géc gi dang ch ¥ ? Géc 2a ching han (v6i diéu kien a < 45° dé 2a nhon). Ta hy thit xem : 1é wy nhién ta dung géc a va g6c 2a & mot vi tri thuan Igi nhat cho viée nghien cfu dé 1a dung g6c 2a r6i ding phan gide tropg chia n6 ra thanh hai géc, méi géc bing a (h.1). Dé cé cdc ti s6 Iuong gidc cia a, ta dung dutmg vudng géc voi phan gidc va c6 tam gidc can ABC (h.1). Dé c6 céc ti s6 lugng gidc cha 2a ta dung BK 1 AC, Dé cho tign ta sé chon AB (hoac AC) lam don vj dai. Thé thi sina = HC, cosa = AH, sin2a =BK, cos2a = AK. Van dé 1a tim céc méi quan hé gitta mot bén Ia HC, HA va mot ben la BK, AK. Ta chii ¥ dén hai tam gidc vuong d6ng dang AHC va BKC. AH HC _ Ac os BK KC BC tr d6 : , BK.AC = AH.BC hay BK.I = AH.2HC hay lsin2a = 2sinacosa| aCling tir (*) suy ra: HC.BC = KC.AC hay HC.2HC = (1-AK).1 hay 2sin’a = 1 — cosda lcos2a = 1 - 2sina| @ Thay sin’a bing 1 — cosa (thay c& hai hoac chi thay mot) ta cdn c6 thé viét (2) duéi dang : cos2a=2c0s* a-1 @) cos2a = cos’ a—sin® a @") Cé sin2a va cos2a thi tinh ngay duge tg2a : 2sinacosa tg2a=——> : cos*a—sin® a dem chia cA tir s6 va mu s6 6 vé sau cho cos’a, ta duge = 2tga tg2a= oma 1-te’a @) Céc ban thy khong. Lang ham mu6n ty minh tim tdi rt quan trong. Khi di c6 Jong ham d6 thi qua that, & day, vé mat todn hofc khong c6 khé khan gi ding ké ma dugc ngay ba chién qua (1), (2), (3). Di nhién 1a phai Khuéch truong chién qua. Tinh duge céc ti s6 lugng gidc cia 2a thi di nhién sé tinh duge cdc ti s6 Iuong gic cia 4a, r6i 8a... 2'a (mign 1A n va a phdi lam sao cho Avi a 2"a < 90°). Mot huéng nguoc lai [a tinh céc ti s6 lugng gidc cia cdc géc i ri a du, cong thitc (2') cho ta: cos30° = 2cos?15° - 1 3B +oos30” 142 248 Oe ee hay cos? 15° = _N2+N3 Vay ik ay cos. z Dé Kkhuéch truong chién qua, tu duy phai rét nang dong. Chi duéng ngay, muc thing : gap 2, ep 4, gap 8,..., chia doi, chia 4, chia 8... thi chua an thua. Ching han gdp d0i dinh v6i gap ba, gp nim vi 3=2+1;5=2.2 +1. Ma hai géc phu cng véi'nhau bing 90°. Do dé, tanghif dn 20+ = 90° (trving hep nly Khong cho gi méi vita s8 06 a= 30), da=a = 90° tie a= 18°= 22, 4a= 72" = 2.36° ; 4p dung cfc cong thitc (1) va (2), ta sé di dén phuong trinh : 8x4 -8x? +.x41=0 (x= 0036") @ (*) Su han ch€ nay cng lam cho ching ta mu6n mé rong céc ti s6 lugng giéc khong nhing chi cho g6c td ma con rong hon nifa, Nhung dé lai 1A mot dé tai khéc:Ding thy phuong trinh bac 4 ma hoang sg. Hay binh tinh nghien citu vé thit nhdt cia (4) : 8x7(07 1) 4x41 = (4+ DIBX(x-1) 41]. Vay (4) c6 mot nghiém x, = - 1 Ba nghiém cdn lai la nghi¢m cita phuong trinh bac ba : 8x°(x7 -1)+1=0 hay 8x°-8x7 +1=0. Cling dimg thay bac ba ma hoang. VE dau c6 thé viét (2x)' -2(2x¥ +1=0 Dat 2x = X, ta c6 phuong trinh X’~ 2X+ 1 = 0 c6 mot nghiém r6 rét X= 1. Vay phuong trinh bac ba c6 nghiem x, =i. Biét dugc hai nghiém x; = -1 va x, =4 ofa (4), ta tinh dé dang hai nghiém cdn lai: 5 42%? chi cé6 x, va xy 1A duong ; nhung oe" 4 oe » 1a cos60°. Vay cos36° = Céch gidi nay hoi dai, nhuing giai dugc (4) cling la diéu If v1 Ta nghi xem 6 céch gi tim cos36° gon hon khong. Vi géc 36° da xuat hién mot cdch ty nhién nén ta nghi ring né phan 4nh mot c4i gi d6 ty nhién trong mot tam gid nado 46. Ta thir dmg mot tam gidc can ABC c6 géc 4 dinh A bing 36° (h.2) va mbi géc & day bing 72°. Vi 72 = 2.36 nén ta dung phan gid CD cita géc C. Dé dua dugc ti s6 lugng gidc vao ta ké thém dung cao CH. Ban sé phat hién ra nhiéu quan hé dac biét gitta céc géc va cdc doan thing gitip ban tinh ra dé ding cos36” = ++ ad . Nhu vay, day Ta céch ‘gidi phuong trinh (4) bing hinh hoc. Ta lai ti€p tuc tién cOng : 36°14 a phy cla 54° ma 54° gap d0i 27° va gap ba 18° w... Nhiing m6i quan hé dic biét 46 ggi mé ra nhiéu suy nghi. Chang han, ta c6 thé dung ra mot tam giéc ABC (h.3) can, c6 méi géc & day bing 36° va géc & dinh bang 108° = 2.54°, Nhing méi quan hé dac biet trén hinh 46 cho ta mot céch chtmg minh hinh hoc rét don gidn ring cos36° > tg36°, diéu ma ta c6 thé kiém tra lai bang tinh todn Iuong gidc. Dén day chua phai la hét nhung xin tam dimg bang mét két luan : tir nhiing dinh nghia hét stic don gian vé ti sO luong giéc mot g6c nhon, chi cn c6 long ham tim tdi b 6c cia ban cfing Idi ra duge nhiéu kién thiic ma truéc day cé6 thé ban chua biét, giOng nhu nha ao thuat 16i ra tir nam tay khong biét bao nhieu 1a tht. Céc ban hay tap 1am nha do thuat.THU MG RONG MOT BAI TOAN QUEN THUOC VU QUOC LUONG THCS Chu Van An, Ha Noi Céc ban tré than mén ! Chéc cdc ban da timg gap bai todn hay sau : Cho tam gidc déu BAC, M la mt diém tu) trong tam gid. Goi MH, MH,, MH, la cdc khodng cach tir M t6i 3 canh cita tam gidc. Ching minh ring MH, + MH; + MH, = k (*) trong dé k la mot hang s6’ khong phu thugc diém M. Chiing minh (xem hinh 1). Ta cé Saauc + Ssanc + Sassi = Sapac > SiMe, + MH, +MH,) A trong 6 a va h Ia canh va dutmg cao ciia tam giéce du BAC = b => MH, + MH; +MH, = h (dpem) De Lai gidi bai todn khong qué kh6 khan, nhung mot "ban khodn aaa ii méi" d€n v6i ching ta mét c4ch ty nhién sau khi giai xong bai todn 14 : ligu 6 cdn da giéc nao c6 tinh chat (*) ki la nhu vay khong ? Dé c6 thé nghién cifu bai todn téng quét, ta dua ra dinh nghia sau : Dinh nghia : Da gidc 16i A,, A;..A, goi la mot da gide hang s6’n€u nhu téng céc khoang céch tir mot diém M nam 6 mién trong ciia da gidc t6i cdc canh cita né IA mot hing s6 khong phu thude vao vi tri diém M. ‘Van dé dat ra Ja: chi ra "dau hieu" dé nhan biét mot da gidc cho trudc c6 phai Ia da gidc hing s6 hay khong ? Phan tich Idi gidi & tren, ta thy céch gidi dé hoan toan 4p dung duge cho nhiing da giéc 16i o6 tat ca cae canh bang nhau. N6i céch khéc da gidc 16i 06 t&t ci cc canh bing nhau (duong nhién ca da gidc 16i déu) Ia da gidc hing s6. Dén day ta c6 thé dua ra gid thuyét : phai chang, cdc da gidc hang s6 1a nhiing da gidc c6 tét cd c&c canh bang nhau hodc tat ca che géc bing nhau ? Thé nhung hinh binh hanh 1a mot tit gidc hing s6 (ban doc 6 thé dé dang kiém tra lai) ma khong thoa man diéu kién nao cA trong 2 diéu kign d6. Vay van dé co ban 1a 8 ché ndo ? Ta c6 nhan xét quan trong sau : Néu da gidc A, A;...A, 1a mOt da giée hing s6 thi khi ta ké mot dutmg thing song song véi mét canh cla da giéc, chang han A’,A’; (xem hinh 2), thi da gidc m6i thu duge : A’,A’,A;... A,, néu I6i, cfing 1A mot da gidc hing s6. ‘That vay MH, va ))MH',, chi sai khdc nhau mot hing s6 h (bing khoang céch gitta hai a Hink 1 dutng thing song song A,A; va A’, A’;). Do 46 néu A,Az4y...A, 18 da gidc hing 86, thi A',A’2A)...A, cling IA da gidc hang s6. Ty nhan xét nay, ta dé dang ching minh djnh If sau :