You are on page 1of 707

vis

COLLECTANEA
MORALIS PHILOSOPHISE.
PER COMMUNES LOCOS DIGEST A
C O L L E C T O R E
F. LUDOVICO GR A NA TEN SI
MONA C HO DOMINICANO.
A C C E D I T
JOH. BAPT. MU NNO Z l VALENTINI
De Scrptorum Gentlum leBione, et prof ana-
rum difciplinarum Judiis ad Chrijlian<e pie-
tatis normam exigendis
P R O L U S I O.
VALENTI N: M. DCCL XXV.
EX PBj ELO J O S E P H I ET T H O Mi E DE O R G A*
SUPERIORUM PERMISSU,
BOC VOLUMI NE CONTINENTUR
tres Tomi,
' I. Sele&ifsimas fententias ex omnibus Seneca?
operibus >
I L Ex moralibus opufculis Plutarchi \
III. Clarifsimorum Principum & Philofophorum
infigniora apophthegmata
3
hoc eft , dicl:a me-
morabilia
3
complectitur.
Qua omnia per communes locos digejla funt,
l A t Jludiofus leor , quid in quovis argu-
menti genere fihi commodum fuerit, inve-
rtire facile queaU
co
IOH. BAPT. MYNNOZI
De Scrlptorum Gentilium leStone
5
et pro
fanarum difciplinarum ftudils ad diri
ftianae pietatis normam exigendis
P R O L V S I O .
Vod de animi virtutibus grauifsimi dixere Phi-
lofophi et Chriftiani pafsim Dol or es , fieri
nimirum non pqffe , vt quis vnam perfecle
habeat, quin omnes fimul habeat ; id ipfum
in difciplinis, quae mentis virtutes appellai
t ur , accidit. Ea fiquidem cognatione omnes artes fcientiae-
que inter fe continentur, eo coniunguntur vinculo, vt fa-
cilius fuerlt , plenam omnium cognitionem affequi , quam
vnius feparatim. Sed quum vniuerfum difciplinarum orbem
abfoluere infinitum fit , nec a nobis homuncionibus in
tanta vitae breuitate fperandum ; confultifsimum iudicamus*
fi generali rerum omnium notitia quafi per epitomen com-
parata , exquiftam vnius cuiuspiam fcientiae dotrinam con*
equamur. Ad earn autem referendum , quidquid ex aliis
inter legendum meditandumue, aut in eruditorum congress
fu addidicerimus. Ita propriam veluti prouinciam habebi-
mus, in qua confiftere , quoque tuto referre pofsimus pe-
dem, quoscumque demum in alias excurfus faciamus. Qui
hunc modum atque ordinem nequaquam fernet , fi vel to-
tas deuorauerit bibliothecas ; nihil tarnen concoquifle , nihil
re&e fapere, in fingularis argumenti tra&ationem adduus
deprehendetur ( i ) .
Atque Illa quidem difciplina , quam fibi quemque ce
( i ) Seneca tpft. ^
2
DE P R O F A N I S ' S T V DI I S
penfam affumere oportere diximus , huiufmodi effe debet,
in qua per totam vitam pofsimus non modo fine vllius re-
prehenfione occupari, fed cum laude quoque. os enim iu-
re merito ridet Seneca ( 2) , infecantur vero Ecclefiae Pa-
tres , qui in artibus liberalibus tamquam ad Sirenum fco-
pulos confenefcunt. Quippe quaetametfi nomine libero di-
gnae, rudhmnta funt no fir a, non opera : tamdiuque ifiis im-
mer andum , quamdu nihil animus agere maius potefi. Cetera m
vni Sapientiae ftndio, quod cupiditatem eximit , quod li-
bidinem frenat, verbo quod bonos viros facit, inhaerendum
docet Seneca. Qua in re confentientes habet Chriftianae pie-
tatis Dol or es . In eo tarnen difcriminantur, quod quae il-
le bona ab humana Philofophia fruftra quaerebat , hi vere
ex diuinarum Scripturarum fcientia petenda iudicent.
Qua ergo ratione Gentilium do&ifsimi Philofophos prae
ceteris habuerunt in pretio, eos dumtaxat Saphntium nomi-
ne honeftantes, et praecipue Socratem , cuius omnis oratio,
tefte Tullio ( 3) , in virtute laudanda , et in omnibus homi-
nibus ad virtutis ftudium cohortandis confumebatur ; ea-
dem noftri eum unice vere fapientem praedicant, qui ora-
cula diuina fcrutatur , feque ad illorum normam componit.
Haec vera, haec folida eruditio : haec vna digna in quam
diu noftuque incumbant Chriftiani. Maxime vero Concio-
natoribus in ea habitandum eft, et quafi tabernaculum vi-
tae ac ftudiorum collocandum. Quantum enim a magiftro
fuperari oportet auditorem, tantumdem diuini eloquii mi-
niftros Scripturarum fcientia inter Iefu-Chrifti difcipulos ex-
cellere par eft.
Sed penitiorem Scripturarum fcientiam affequi omnino
non poterit, nec altifsimum Do&oris munus cum dignita-
te obire, nifi qui prius in faecularibus ftudiis haud medio-
criter fuerit verfatus. Quo nomine Linguarum , Eloquen-
tiae, Hiftoriae ac Philofophiae cognitio venit. At huiusmo-
di dilciplinae omnes, quae feu fermonis, feu rationis funt,
.. ve-
( i ) De breu, vt. cap. 14. et (3) Cicero Acad. quae. lib. 4.
Epj. 88. cap. 4.
A ) P I E T A T E M R E L A T S . g
vera m fapientiam haudquaquam conferunt. Sunt tamen pr o
oemium et veftibulum , aut potius via per quam il!a adi-
tur. Qua de re acute difputat Philo Iudaeus in eo libro
quem de congreffu quaerendae eruditionis gratia confcripfit.
Et pulcherrimis pro more fuo allegoriis oftendit, humanas
difciplinas , quas nunc encyclics, primas vel mdias artes,
nunc encyclopaediam vocat , verae eruditioni, velut famu-
' las dominae, praemitti atque ancillari oportere.
In eamdem fententiam veteres Epifcopi locuti funt. Nam
quod interdum profanam vituprent eruditionem, eius etiam
ftudium, tamquam ab homine Chriftiano alienum, damna-
re videantur ; id quidem de abufu intelligendum eft. Ne-
que vero poterant humanas fcientias damnare, quas et p*
diuinum donum agnofcerent, quasque ad eas veritates, quae
rationis lumine continentur, habendas fcirent inftitutas. At-
qui ipfius veritatis natura oftendit , nullum effe veruni in
tanta rerum varietate, quod inueftigare honeftum non fit.
Et iner: menti quoddam ius ad omnia, quae fub illius in-
telligentiam cadunt , cognofcenda , vel ipfo Deo au&ore,
qui mundum hominum difputationi permfsit (4). Conftat
praeterea ex fanciorum utriufque foederis virorum exemplo
et innumeris Patrum locis, Gentilium fcriptorum le&ionem,
et rationis humanae difciplinas , non modo Chriftianis di-
gnas, -veruni etiam ad mentem in Peum erigendam , ad
pietatis noftrae confirmationem , eiusque hoftes reuincendos,
ad formandos mores , ad facrarum denique litterarum in-
,-terpretationem vtilifsimas , ac tantum non omnino neces-
farias effe.
Sic Moyfes ille per quam eximius, cuius nomen apud
omnes homines ob fapientiam maximum eft , exercitato
in AEgyptiorum difciplinis animo , ita ad eius qui eft con-
templationem dicitur deueniffe. Similiter autem pofterio-
a a r i-
(4) Ecclef. 3. v. 1 1 . Confer. L. moderati lib. 1. cap. 1. Varia in hanc
Viues De cauf.corr. art. lib. i. Op. rem Scripturamm et PP. loca col-
. ,T. i. pag. 44! . feq. Du-Pin. De legit Ioh. Lamius Dt erudiu ApoJioU
vent, cap. 16. Muratori De'tngen* cap. 1. not. 10..
f DE P R O F A TTIS S T V D I I S
,,ribus quoque temporibus fapientem Danielem fapientiar
Chaldaeorum in Babylone edo&um , ita demum doclri-
,,nas facras attigifle tradunt ( 5 ) . " Hac de caufa Dauid:
Caeli, inquit, enarrarli gloram Dei, et opera manuum eius
annuntant Jrmamentum (6). Et Paullus : Inuijlbilia Dei a
creatura mundi per ea quae faca funi intellecla confpiciuntur^
fempiterna quoque eius virtus et diuinitas (7). Quid eiufdem
Paulli loca referam , quibus Graecorum Poetarum diesis
Arati ( 8) , Menandri ( 9) , atque Epimenidis ( 1 0) , feu ad
fententiae confirmationem , feu ad os Gentilibus obturan-
dum vtitur Poflem hoc loco bene multos vetertim Epi-
fcoporum recenfere, qui aut profanas difciplinas, apud Gen->
tiles adquiitas , pietati noftrae feruire coegerunt, aut eas-
dem aChriftianis ipfis didicere , aut ad heterodoxos con-
futandos adhibuerunt. Satis enim conftat , primigeniae di-
fciplinae fuiffe , ut humanae litterae in fcholis publicis a
Chriftianis praelegerentur. Quod quia lege vetuit Iulianus,
aegre ferens , fuis ipfius pennis Gentilifmum percelli ( n ) ,
inter faeuifsimos Ecclefiae perfecutores numeratur (12.). Pos-
fem et eos Patres commemorare , qui aut ipil de artibus
liberalibus, de Philofophia, aliisque id genus commentati funt;
aut in Poetica fefe exercuerunt, ne fabularum quidem lumi-
jiibus parcentes, aut impiifsimis quibusque Gentilis Theolo*
giae commentis, cum Chriftiana pietate collatis, huius prae
ftantiam demonftrarunt. Vnum pro omnibus adducam Au
guftini de emtate Dei immortale opus
%
in qua vniuerfa Gen-
ti-
j , fianos ) Poetcam , Rhetoricam
j , et Philofophiani difeerent. Nam
noflris ipforum , inquit , penhis
percellimur : iquidem noiroruni
j , fcriptorum praefidiis muniti, con-
tra nos bellum fufeipiunt." Theo
doret. Ecclef. Hi/or. lib. 3. cap. 7.
Vetuit etiam nedocerent. De vtro-
que tefiantur pafsim tana hiftorici
quam docores veteres.
( i r) Augufin. Di ciut, Dei
t
lib. 18, cap. yz
( f) S. Bailius Ad adolefcentes,
Quomodo pofsint ex Gentltum bris
frulum capere. Op. edit. Bened. Pa-
rif. 1 7 1 1 . T. z. pag. 17^. Eadera
cxempla alii PP. proferunt.
(6) Pfal.ii. v. 1.
(7) Ad Rom. i . v . zQ.
(8) Alor. 17. v. zS.
(<>) 1. ad Cor. if. V. 3 3
( 10) Ad Tit. i . v. 1 2.
( n ) Vetuit ( Iulianus imp. )
p ne Galilaei ( fe appeilabat Chii-
Al) P I E T A T A t H E L AT I 5 . y
tilium cruditio ,-cu'm Sacris littews'amico foeder copulata,
opes fu as ad faciendum yerae; fideimooumetTtum confert, ,
Temperare tameiv mihi non poffum , quin duo pro cen-
tum millibus aflertae propofitionis vades proferam. Prodeat
in primis pro Gracis Patribus Gregorius ille $azianzenus,
Theologus per excellentiam.jnuncupatus. Hie. enim , Bafi-
lium laudaturus, in bunc modum praefatur : ^I l l ud autem
inter omnes fanae
;
mentis, conftare arbitrpr,. eruditionem
inter humanarbpna.principem locum tenere , jio.n de hac
noftra folum ac nobiliore loquor. . . fed etiam de externa,
quam plerique Chriftiani prauo quodam iudicio, vt infi-
^diofm et periculofam , -ac procul a , Deo :auertentem,
,, afpernantur. Quemadmodum enim; ;caelum ., terram , ae-
rem, quaeque eorum amplexu coercentr , non ideo con?
temnere debemus,. quia non nulli federate acceperunt pro
De o ea, quae Dei funt venerantes ; quin potius quidquid...
vfui eft decerpent.es, quidquid perculofum cft fugimus:...
eodem nos quoque modo ex litteris illis et.;difciplinis, id,
, , f ane, quod in inquirenda rerum natura et contemplations
verfatur, fufcepimus 5 quidquid autem ad daemones ; et
errorem , et exitii voraginem ducit, refpuimus. Immo et-
iam ab eo ad Dei cultum adiuti fumus, nimirum ex de-
tenori id quod praeftantius eft cognofcentes ,.atque illo-
r um imbecillitate doftrinam noftfam fulcientes. Quamob-
rem non iccirco eruditio contemnenda eft , quod ita-qui-
,,busdam videatur: quin potius fluiti atque imperiti haben-
di funt, qui hoc exiftimant : qui omnes fui fimiles effe cu-
, , piant, vt priuata eorum infcitia fubcommuni deliteat,nec
,,quisquam ipfor,um jmperitiam; prodat et corguat ( 1 3) . "
Audieridus nunc pro Latiriis magt\us Augiuftinus. ,,Phi-
lofophi autem qui vocantur ( ait libro, fecundo de docbri-
^naChrifiiana{\^))^\ qua forte vera, et fidei noftrae ac-
commodata dixerunt, . . . non folum formidanda non funt,
.
r
3 ... ... Jed
. ' ( 0 Ort. i.iin laudejrh
:
Bafi^ ( 14) Cap;40. Op* ed. BenecL
Hi., Op, edition. Parif, 1605 . T . i . Parif. T. 5 . part, 1. coU
P
a
g- 3*3- k<{. ^. j , .
;
.. ?.;..;(
6 DE P R O E A N I S S T V D I I S .
^fed ab els , tamquam iriiuftis poffefforibus, in iifm no-
,,ftrum vindicanda.... Etenm doc:rinae
:
omnes Gentiliutr-
non folum Umiliata, et; fuperftitiofa figmenta , graues-
,,que farcinas iuperuacanei labris habent, ... fed etiam
,, liberales difciplinas vfui veritatis aptiors , et quaedam
,
v
moium praecepta vtilifsima
!
continent f deque ipfo vno
^Deo colendo non nulla vera "inueniuntur apud eos : quoct
eorum tamquam aurum et argentum , quod non ipfi
inuenerunt , fed de quibusdm'quafi metalUs diuinae pr-
,,uidentiae , quae vbique infufa eft , eriiernnt , et quo
peruerfe atque iniuriofe ad obfequia daemonum abutun-
t u r , ... debet ab eis auferre Chriftianus ad vfum iuftuin
praedicandi Euangeliii... Nam quid aliud fecerunt multi
boni fideles noftri ? Nonne adfpicimus quanto auro et
argento et vefte fuffarcinatus ex'erit de AEgypt o Cypria-
nus , doftor fuauifsimus , et martyr beatilsimus ? quanto
,,Latantius ? quanto Yi&prinus, Optatus, Hilarius, vt de
,,viuis taceam> quanto innurnerabiles Gr aeci ?" ' -
Profanas ergo difciplinas riofle, Ethnicosque fcriptores
legiffe, diuini eloquii miniftris et honeftum eft
1
, et in pri-
mis frucuofum. Veruni eft modus in rebus. Siquidem haec
ftudia , quae luftino , Irenaeo, JBafilio, Nazianzeno , Chry-
foftomo ex Grecis, ex Latinis vro Cypriano, La&antio,
Ambrofio , Hilario , Auguftino, Ifidoro , Thomae , aliis
valde profuerunt ; non paucis etiam , ab initiis Chriftiani
nominis ad noftra ufque tempora, extio fuere. Quotusquis-
que enim eft qui nefciat, quot errores pepererit, aut Chri-
fianifmi Ethnicaeque Philofophiae mixtura , aut inconfultus
qurumdam Philofophorum amor Platnis praefertim afr-
que Ariftotelis ? Quot nugas et cauillos in Theologiam
inexerint'Arabum , eorumque afieclarm nirriiae fubtilita-
tes Quam multos in transuerfum egerit, humanae rationi
plus
( i j ) Vid. Ioh. Clerlcus in'- egt Ioh. Laur. Moshemius iti
f/l.'Crh. epl^.^Launius De va- eruditifsinaa differtatiore . Tnu
,ria Avift'os../^aHii/De;-turbata per . 2. . .Syftemi Mtelk&.-Cudwor fub*
Placonicos "Ecclefia ex inflituco iecla.
AB P I E T A T E M R E L A U S . 7
plus aequo tribuiffe.?. Hinc illae Patrurn, hinc iuftifsimae pio-
rum etiam num querelae.; Quocirca fatendum.eft grauis.-
fimum pietatt.noftrae ; periculum ab faecularibus ftudiis im?
minere, nifi magno cum iudicio illa inftituantur. Quis ergo
modus in profanorum omne genus fcriptorum leciione fer-
uari debeat, qua via et ratione pofsint humanae rationis di-
fciplinarum ftudia fine pietatis difcrmine , immo cum fru*
cltu iniri, quantum extemporali oriera.per iioftrarum virium
imbecillitatem l iceat
r
oftendemus.u: . r. . J . . T
Et primum fcire oportet, iuueniles. tantum annos in his
fiudiis infumendos. Sunt illa quidem eius aetatis propria,
bonam etiam partem non nifi teneris auribus accommoda-
t a , Linguae, Eloquentia, Poetica , omnes denique fermo-
nis artes ( i 6) . Turpe profeco eft, vt qui ad veratri erudi-,
tionem contendit, in illius preludiis diutius immoretur.
Vnam Philofophiam dignam iudfcabantEthnicorum dodis-
fimi , cui proue&ior aetas Hinderet. Artes liberales non
item ( 1 7 ) , quod vtam vnice ad fapientiam fternerent : hanc
autem , ex illprum fententia, fola conferret Philofophia. Ve-
teres Epifcopi, fiue humanas difciplinas, dum in AEgypt i
tenebris verfarentur, edo&i, poft baptifmum non amplius
attigerunt 5 fiue illis in adolefcentia comparatis , reliquum
vitae tempus facrarum litterarum ftudio impendebant. Quod
quidem monitum, vt ad ftudentes quoscumque fpe&et, pre-
cipue tarnen futuris diuini eloquii miniftris, in quorum gra~
tiam fcribimus, alta mente defigatur velim.
Quodcumque autem tempus in faecularibus ftudiis col-
locetur , cauendum eft, ne pietas, ne mores quidquam de-
trimenti capiant. Iccirco fpurci omnes libri ab adolefcentiutn
manibus procul arcendi. Charta me deficeret , fi vel infi*
gniora Patrum loca vellem adducere, quibus impurs libros
' a'4 de-
( 16) Auguft. De doB.Chrfl. lib. effe difcenda.Vid. Seneca tota epifh.
4. cap. 3. vbi locum Cic. de Orat. 88. vbi haec habet: Non alfiere debe-
lli. 16. adducit. mus ia,fed didicjfe. S. Bafilius loc.
( 17) Cic. De fin. l . i . C u . l in- cit. T. z. pag.'174'. Auguft. De dott.
dofii , qui, quae pueros non didici ffh Chrift. I.3. c. 3. Vofsius3Lipfius, alii
turpe ef
t
ea putent ufque ad fentiutcm qui de. ftudendi raone fcripfere.
8
D E P R OF A' XI S S TV DI 1 5 -
demonftrant certifsimam hominum animis pemiciem afferr..:
Quod et agnouerunt Gentiles, non- Phiiofophu modo et
Legislatures, verum etiam impurifsimi Poetae ^1 8). Fateri
hoc vel inuitum cogit Ouidium ipfa
r
Veritas : quique pu+
dicos amet mores, ei. vetat ptimos de cetero Poetas , fe
quoque ipfum legere (19). Sed . quoniam de ifto argumen-
to ita fcripfit dodifsimus iuxta et piifsimus Ludouicus Vi-
nes vt nemo melius , ' ad eum amandamus Le&orem (20).
Idem efto iudicium de libfis. Magiae ,. Aftrologiae iudicia-
riae v diuinationum, ceteris, quibus vanae fuperftitiofaeque
artes: continentur. Pugnant hae cum pietate, pugnant cum
vera Philofophia. Repudiandas adeo et fugiendas Chriftia*
nis monuit Auguftinus, omnino legendus libro fecundo de
doctrina Chjliana a capite dcimo nono ad vicefmum quar-
tum. Quod i cui tempus fuppetat , velitque plerarumque
omnium fuperftitionum riginem, progreius, et inanitatem
cognofcere ; is adire poterit egregiam Petri J3runii hifto-
jiam criticam rituum fuperftitioforum (21).
Et
( 18) Multa tum PP. tumEth-
nicorum loca. collegit Raynaudus
in Erotematibus de malii ac bonis li-
ris, Part. 1. Erot. 7.
(i5> ) De Remedio amoris'lib.t.-
(20) Defem. Chrifl. lib. i..-'cap.
gui non legendi fcriptores, cet. Tom.
2. a pag. tf,-
7
.
( 21) Iuuat earum artium vani-
tatem , Cornelii Agr'ippae, fami-
geratifsimi de re magica fcriptoris, :
palinodia o.ftendere. En iliius ver-
ba ex lib. De vanit. fcentiar, cap.
48. depromta. >>De Magicis fcri-
"
e
g iuuenis adhuc libros trs
amplo fatis volumine, quos de
3> occulta Pbilofophia huncupaui, in
s quibus, quidquid tune per curior
i?fam adolefcentim erratum eft,
> uuac cautior hac palinodia recaa-
j j catum volo. Permultum enim
stemporis et rerum in his vanita-
tibus olim contriui. Tandem hoc
profeci j quodfciam , quibus ra-
i s trcibus oporteat alios ab hac
pernicie dehortari. Quicumqe e-
nim non in veritate , nec in vir-
3s tute Dei , fed in elufone Daemo-
"nura, fecundum operationem ma-
i s lorum fpirituum, diuinare et pro-
s phetre praefumunt , et per va-
3>nitats mgicas, exorcifmos, in-
cantationeS , amatoria , agog-
as ma , et cetera opera daemoniaca
et idololatriae fraudes exercen-
tes, praeigia et phantafmata 0-
(tentantes, mox cefantia mira-
scula fefe operari iaiant : omnes
sshi cumlanne, et Mmbre , et Si-
ssmone Mago , aeternis ignibus
> cruciandi deftinabunmr."
AD. P I E T A T E Al R E L A T I S . 9
Et libri quidem obfcoeni ac fuperftitio* per leges ec-
clefiafticas prohibiti et damnati funt. Quanobrem et raris-
sime occurrunt, et paucorum manibus teruntur. Aliud fu-
pereft librorum genus, de quibus vitandis eo magis admo-
neri debent adolefcentes, quo nullo non loco obuii, quo-
que plures habent laudatores. Videlicet proxime elapio fae-
culo quum folida eruditio , bonarumque difciplinarum fen-
fus in peius rueret apud noftrates, vigeretque , fi umquam, in-
fanabile illud fcribendi cacoethes ; infinitis propemodum co-
moediis, fabellis amatoriis , aliisque eiusdem farinae nugis
onerarunt orbem litterarium imperiti et maleferiati homi-
nes. Haec autem exfibilata illa errantium equitum porten-
ta exceperunt, hodieque in honore funt, haud minori certe,
forte etiam maiori proborum morum detrimento. Arma qui-
dem , amores , ineptiae , nequitiae in vtrisque. Nifi quod
frequentiora in illis et cruentiora certamina voluntas vo-
ti compos rarior: in his contra , per leuiores tumultus,U-
bidinis .regnum longe pacatius conftitutum.
AEtas parentum, peior auls, tulit
. Nos mquiores (22).
Temperare fibi quoque ftudentes debent a libris im-
perite fcriptis, feu ad rem fuam non facientibus. Breuior
eft vita , pretiofius tempus, quam vt ineptis aut nihil pro-
futuris chartis legendis mifere perdantur, in tanta praefer-
tim optimorum librorum copia. In fcriptis autem inutilibus
non poftremum locum occupant eriftica et contumeliofa,
quibus aut caritas inter homines , aut cuiusquam exiftima-
tio laeditur. Decet Chriftianum virum tranquilla veritatis in-
ueftigatio : ftilus c.ruentus, liberiora et aculeata dita non
decent. Nolim adeo, adolefcentes immanifsimas illas erudi-
torum concertationes fpe&are.
Prima ergo cura fit, vt quid le&u dignum , quid contra,
nouerint profanarum difciplinarum ftudiofi. Porro autem,
qui fru&us ex vniuscuiusque fcriptoris lecione percipiendi, qui
vitandi in ea fcopuli, fciendum eft. Nos hoc loco non nulla ge-
' ne-
( 12) Horat. Carni. III. 6. 4<f.
IO D E P R O F A N I S S T V DI I S
neratim atquevniuerfedicemus: eademque opera de Gentlium
l egione, deque Oratoriae, Poticae, Hiftorie, ac Philofophiae
ftudiis ex pietatis praefcripto inftituendis breuiter dilTeremus.
Et de ftudiis Eloquentiae Oratori Chriftiano accomuno*
datis, vt Erafmum , Val. Andream , alios complures trans-
eam , dole prorfus et accurate difputauit Granatenfis no-
fter in libris de Ecclefaftica Rhetorica. Quos qui legerit,
longam a nobis orationem non requiret. Sed monendum
tamen iudicamus, omnia dicendi praecepta maiori cumope-*
rae pretio apud Ariftotelem, Tullium , Fabium, Longinum,
ceteros Gentiles, quam apud noftros perdifci. Multum qui-
dem il 1 i rerum fcientia fuperantur , ' at accuratiores paullo
in fermonis difciplinis fuere. Iam vero quum eo magis au-
dientibus profit Concionator, quo acutius, ornatius , ve-
hementius dicat ; haec autem facultas legendis Oratorum li-
bris comparetur : aequum profeco eft , vt et Gentiles a
Chriftianis fapientiam , et Chriftiani eloquentiam a Gentili-
bus mutuentur. Graecos praetereo, quos dicendi arte prae-
ftare ceteris', Romanorum difertifsimus confeffus eft (23).
.Tullii certe Orationes , Plinii Panegyricum in fuccum et
fanguinem conuertiffe, neminem vmquam poenitebit.
Verum enim vero longe a via aberrauerit, qui praeter
difpofitionem et elocutionem, quae Rhetoricae tantum pro-
pria funt, quidquam vlterius magni pretii ex Ethnicorum
Oratoribus petendum ducat : immo , nifi malas illorum turn
artes fugiat , turn opinationes. Id vnice illis propofitum,
v t , quocumque demum modo poflent, iudices ad fuas par-
tes traherent. Hinc nec fua ipforum fenfa curare, nec men-
dacio parcere , nec modeftiae aut pudoris vllam rationem
habere. Adeo vt , quum Oratorum licentia innocentibus
periculo , nocentibus praefidio efTet ; necefte fuerit, eloquen-
tiam frenis cohiberi. At Chriftiano Oratori caritas , Veri-
tas, modeftia , fumma lex efto. Quaeftum illi, plaufus, ho-
nores per dicendi artes quaerebant : nobis contra ,-vna fa-
lus animamm, vel per infamiam et ignominiam , cum re-
rum
( 1 3) Cicero in Sntto cap. 7 .
AD P I E T A T E M R E L A T I S .
i r
rum etiam fortunarumque detrimento, propofita effe debet.
Quamquam vero Gentilium Oratores, quod probe anim-
aduertendum eft , ex popnlari fententia fere loquerentur;
praeclara tamen quaedam dixere , ea nimirum trafantes,
de quibus populus recle fentiebat. Ergo fi qua eft virtutis
commendatio , fi locus aliquis in auaritiam ,ambitionem,
libidinem , ebrietatem infignis, cuiusmodi in Orationibus Ci-
ceronis non pauca ; iis Concionatores cum frucu vtentur.
Sed vnum eft, in quo vel maxime futuros diuini verbi mi-
niftros vellem fefe ad Gentilium normam componere. Y t
ea fcilicet contentone incumberent ftudiis litterarum , quan-
tam in illis fuiffe fcribit fummus Rhetor Quincfilianus.
Referam neceffe eft animum ad eam difciplinam ,(inquit
apud illum (24) Meffalla ) " qua vfos effe eos Oratores ac-
,,'cepimus-, quorum infinitus labor , et quotidiana medita-
t i o , et in omni genere ftudiorum xercitationes , ipfo-
rum etiam continentur libris. Notus eft vobis vtique Ci-
,,ceronis liber qui Brutus infcribitr , in cuius extremapar-
t e . . . fua initia, fuos gradus, fuae eloquentiae velut quam-
dam educationem refert : fe apud Q. Mucium ius ciuile
didici(Te, apud Philonem Academicum, apud Diodotum
Stoica m, omnis Philofophiae partes penitus haufiffe: ne-
i,, que his Docoribus contentum, quorum ei copia in Y r -
be contigerat, Achaiam quoque et Afiam peragrafe, vt
omnem omnium artium varitatem compleeretnr. Itaque
hercule in libris Ciceronis deprehendere licet , non Geo-
metriae , non Muficae , non Grammaticae, non denique
,,vllius ingenuae artis fcientiam ei defuiffe." Similia deBa-
llio ( 25) , de Caefario fratre ( 26) , de fe ipfo quoque (27)
tradit Nazianzenus. Erubefcant igitur complures huius tem-
poris Oratores facri, de quibus fub inepti cuiusdam perfo-
na
( 14) In Dial. De cauf. conup. (ze) Id. Orat.io. Tom. i . pag.
thq. Tacito vulgo adfcripto , eius- 161.
que operibus fubiunco , edit. Lipfii ( 27) Orat. j . adu. Mian. Tom.
Antuerp. 16:07. pag. 484. 1. pag. 96. et in Carm. de rebus
(zs) Nar. Orat. 20. Tom. 1. fuis , Tom. 2. pag. 5 3. aliisque
pag- 35 1 . feq. locis.
tu B E S T V B I I S
na dicitar , litterarum ftudiis valere iufsis, animum ad con-
cionandi munus appuliffe.
Venio ad alteram eloqnentiae genus Poefin, difciplina-
rum omnium condimentum, quae ingenium vegetat, men-
tem in fublime erigit , animum tandem mira qiiadam iu-
cunditate perfundit. Vellern adeo , adolefcentes ab feue-
rioribus ftudiis delaffatos , honeftam , naturaeque humanae
neceffariam recreationem aut legendis Poetis, quafi ingen
lufibus fpeandis, capere ; aut tantifper etiam ipfos ludere,
aliquo fingendo poematio. Quae fane admonitio, fancifsi-
mi Epifcopi (28) confilio et exemplo conflrmata , fatis
oftcndit, quam fit ea in ceffationibus occupatio viro Chri?
ftiano digna , nedum illicita aut indecora. Mofem , J)auir
dem , Salomonen , reliquos diuinos Po*tas tranfeo. Nihil
dicam de Hilario , Nazianzeno , Ambrofio , Prudentio,
Paulno, Sidonio, Profpero, aliisque priorum faeculorum
Patribus, qui elegantifsima omnis generis po'mata compofue-
r e , optima quaeque Gentilium imitati. Nihil de Homero et
Hefiodb in veteribus Chriftianorum fcholis haud mediocri vti-
litate praelecfis. Etenim nemo , opinor, fanae mentis vel Poe-
feos vfcilitatem negauerit, vel earn ex clafsicorum, hoc eft,
Gentilium Scriptorum leciione potifsimum hauriendam.
Quod fi Poetices praecipuum fuum inftitutum laudandi
Deum, praeclara hominum facta celebrandi, virtutes com-
mendandi, infecondi vitia , mores denique foxmandi per-
petuo tenuiffet ; nullo negotio ad Chriftiani Docloris vfus
referri pofiet. Nunc quando tot allegoriis, tot fabulis, tot
portentis obfcurata et deturpata eft ; Herculeus plane labor
ad hoc Augiae ftabulum repurgandum requiritur. Fierique
vix poteft, vt quis ex Gentilium Poetarum leclione incon-
taminato pectore euadat , nifi aut magnus pietatis ac eru-
ditionis apparatus., aut idoneus adfit inftitutor (29). Mul-
ta
v
( 2 8) Synefii F.pifcopi Cyre- firat. Fuit et ipfe Pota non in,-,
nenfs in Herons, quo in ope- elegans.
re humanarum litterarum ad rem (2.9) Vid. Plutarchus Optilo
Chriftianam vtilitatem demon- De legend, po'it. fub iniu
AD I I E T A T E M R E L A T 1 S . * 3
la in illis obfcoena, multa falfa, obfcura plurima, omnia
idololatriam refipientia, errores cum ventate permixti. Quae
internofcere, illuftrare, atque ad veritatis amufin exigere,
cuius fit difficultatis, nemo non videt.
Ergo Poetas ledturus adolefcens, iudicis, rigidique cen*
foris animum prius induat , nihil paratus admittere , nifi fi
cum re&i ac veri regulis conformetur. Turn praeterea diHo-.
nem a fententia diligenter fecernat. Et verba, quantum ve-
l it, laudet, exofculetur , admiretur, ftupeat: quamquam et
heic modus a Grammatica addifcendus. Caueat tainen, ne
verborum pulchritudine irretitus , cum furente Poeta et
ipfe quoque furat : immo quae ille per ambages, Deorunv
que minifteria , et fabulofum fententiarum tormentum prae*
cipitatus canit ; ad logicas , vt vocant , propofitiones re-
ducenda, et fingulorum ratio quaerenda eft, Ca t o , puerr
etiam num., facere quaecumque praeceptor mfsiflet fole-
bat , mandati tamen caufam et rationem poftulabat. Ce-
terum Poetis non ita vt paedagogis aut legum latoribus
. parendum , nifi rationem habeat quod proponunt. "
Agnofcis fummi viri Plutarchi verba, cuius aureum de le-
gendis Poetis librum femei atque iterum verfare, operae pre-
tium erit.
Quoniam vero res nobis cum Chriftianis eft, iisque prae-
fertim qui ad Euangelicum munus deftinantur; fuperuacaneum
erit animaduertere , vt plusquam vulgaris Hiftoriae facrae,
Ethicae Chriftianae , Fideique verae dogtnatum notitia,
Poetarum legioni praemittatur. Accedet Mythologiae , ad
veritatem hiftoricam et naturam rerum , quoad eius fieri
pofsit, redaftae , compendium aliquod. His praefidis cum
ad au&ores intelligcndos fternetur via, turn de confenfu et
difcrepantia Gentilem inter et Chriftianam Theologiam di-
iudicari poterit. Quae quidem comparatio, fi rite inftitua-
t ur , pietatis npftrae fimplicitatem et excellentiam , Genti-
li'fmi cauillos atque vilitatem haud obfcure declarat. ,,Nam
>f i mutua quaedam conuenientia (ait Bafilius (30) ) inter-
(30) Loc. cit.Tom. z. pag. 175 : .
14 *>E P R O F A N I S S T V D I I S
fit inter dodrinas, earum nobis cognitio valde vtilis fue-
r i t : fin minus, certe earum inter fe collatarum difcrimen
internoffe , ad potiorem firmandam non parum con-
tulerit. "
Sed enim ad vberrimum eum fru&um ex Poetarum le-
gione percipiendum, quae font in illis ambigua et obfcu-
r a, explicare atque illuftrare necefle eft. Scilicet ea fuit ple-
rof umque veterum confoetudo, ab AEgyptiis profeta, vt
infigniora hominum fata, moralia praecepta, phyfica item
et aftronomica, fymbolis, apologis, aenigmatibus inuoluta
traderent ( 31 ) . Hinc Poetarum tabulae, fob quarum ama-
ro cortice dulcis faepe faepius nucleus latet. Ac tametfi
excufari Gentiles non debeant, quippe quos fciamus in hac
etiam parte mifere alucinatos (32) ; nihil tarnen prohibet, quo
minus pleraque ad allegorias fledlamus. Sic quum Iouem,
omnemque illam Deorum familiam audimus ; verum Deum,
Angel os, Reges , duces ftrenuos , fapientes viros , aliaque
huiusmodi poffumus intelligere. Chaos ; aftrorum , animan-
tium, hominis produ&io ; aetas Saturni aurea, tresque in
fequentes; eluuio Dqucalionis, notifsimas facrarum littera-
rum hiftorias indicant : Phoebi Daphnidisque amores, per-
petuam lauri viriditatem : Callifto in vrfam conuerfa, neue
in mare mergeretur prohibila , conftantem Aratici poli (I-
tum. Philautiae atque avaritiae alligati , Narcifi et Midae
nominibus corripiuntur. Portentofa Deorum genealogia, vel
caufarum naturalium , vel humanorum affectuum theoriam
continet. In hunc modum alias Poetarum fabulas interpre-
tari licet, Santorum Patrum exemplo, nec invitis Gentilium
cordatifsimis Cicerone, Manilio,Plutarcho,ceteris, quibus
De
( 31) Confer. R. Cudwort, Sy- Socratem , quo fapientiorem apud
fiem. Intelhtt. cap. 4. . 18. et 19. Gentiles inuenias neminem , recte
Tom. i . a pag. 35- 8. Sed praecipue in hac materia fenfiffe , demonftra-
quae ad haec locaadducit loh.Laur. uit, praeter alios, lac. Zimmer-
Moshemiusj maxime a pag. 41 4. mannus in Medit, de praeflantta. Re-
( 32) Conf. Huer, in luae. Hg. Cbriianae , collata, cum Pblofo-
Alnet. de coricar, rat, et fid. lib. z. An- pina Socratis. . (. in Amoentt. Schel-
tecef. n. II. 2 . Ne ipfum quidem horn. Tom. JCI .
AD P I E T A T E M R E L A T I S . 1
De meliore luto finxit praecordia Than.
Iam detra&o eiusmodi fi&ionum cortice, pronum erit
inter ea diftinguere, quae ex ratione naturali aut veteri tra-
ditione, ex commercio cum Dei populo, ex corruptis quo-
que moribus et opinionibus defumta funt. Haec autem con-
fideratio partim ad fcripturarum veritatem ftabiliendam, quod
Eufebius et Huetius fecerunt ; partim ad errores vitandos
confert. In quibusdam facrorum voluminum veftigia fatis
manifefta apparent. Alia ne obtorto quidem collo reduci
ad hunc fontem poffunt : funt enim humani cerebri, Poly-
theifmi tenebris obducl i, figmenta. Non nulla falfis Philo*
fophorum opinionibus fuperftructa. Pythagorica exempli
cauta metempfychofis monftrofas Ouidii, Appuleiique me-
tamorphofes peperit. Generatim ver o, quod aftra, plantas,
vilifsimas quasque res creatas, inania denique fortunae ac
fimilium nomina , tamquam numina intelligentia praedita
vendiderunt ; idololatriae referri debet acceptum. His no-
tionibus imbuti adolefcentes fine pietatis difcrimine figmen-
ta Poetarum legent. Erit in quo velut aegri fomnia audien-
tes rideant, confutentque facile, vtpote cum ratione ac in-
ter fe pugnantia : erit etiam in quo proficiant, quum ve-
ritatis corpus in umbra , naturae miranda lepido artificio
latentia , Ethicae decreta ingeniofis allegoriis celata dete-
S
a n t
(33)-
Vberior multo fru&us ex illis Poetarum locs capietur,
vbi praeftantium virtute virorum fa<5ta , aut virtutes ipfae
debitis honoribus afficiuntur. Quae caufa fuit, cur Homeri
poemata commendarint Bafilius (34) et Nazianzenus (35).
Bonae item frugis plenae funt elegantifsimae defcriptiones
inuidiae , irae , difcordiae , aiiaritiae , ingrati animi, cet.
qui-
( 33) Confulendus Ger. Ioh. fudarunt quoque in Hc argumento
Vofsius in eruditifsimo opere De Seldenus, Bochartus, Marshamus,
Tbeologia Gentili et Pbyfiologia Cbri- alii eruditorum coriphaei; Yt veteres
fiiana; fiue de origine et progrejfu dolo- feu Gentiles feu Ch ri (li ano s taceam.
iatriae adveterum gefta ac rerum natu- (34) Loc.cit. Tom.2. pag. 1 7 7 .
ramreuBae, deque naturae mirandis, ( 3?) In Iamb. carm. X 8. Tom.
qu'tbus homo adducitur ad Deum. De- z. pag.aio.
l6 B E n O P A l f l S S T V D I I S
quibus ea vitia fuis depica coloribus, adeoque horrenda ex->
hibentur. Haec omnia ad mores noftros effingendos adhibe-
bimus : haec Chriftianae plebi proponere Ecclefiaften opor-
tet; parce tarnen, et fecundo poft facras litteras et Eccle-
fiae Patres loco. Forteque euenerit, vt quern oracula diui-
iia non moueant , idem Gentiles Euangelii luce deftitutos
fe meliores afpiciens moueatur.
Quod fi alias a veritatis tramite deflecant Poetae, fi
praepoftere de quibusdam vitiis, virtutibus, hominumue fa-
Ctis iudicent -, iis quidem ex aliis eorumdem aut aliorum lo-
cis, vel ex Philofophorum do&rina antidotum parandum,
fcite monuit Plutarchus. Nos autem ex Fidei, Ethicaeque
Chriftianae decretis certiorem faciemus medicinam : quam
ad manurh Temper habeamus necefle eft , nifi veneni vim,
qua innumeri occubuerunt , velimus in nobismetipfis expe-
riri. Nam quod antidotum Plutarchus attulit, valde infir-
mum effe, iam docuit Ludouicus Viues. Nec Temper bo
nae fententiae in promtu funt; et malae, quae naturae hu*
manae corruptio eft, plerumque efficaciores. At fcient, Poe
fin effe pi du ram. Quid inde? Et Terentianum Chaeream
ad vitiandam virginem oblcoena tabula incitauit (36). Nec
immerito eiuscemodi et piclores et picturas fapientes ho-
mines de ciuitate volebant eiici. Sed de obfcoenis vitandis
fuperius diximus. In Poetis eo magis admonendum , quo
fuaiiifsimi quique ac elegantifsimi turpiores etiam fint, fal-
fifsima perfuafione ducl i, tunc denique verficulos habere fa
lem ac leporem (37),
Si fint molliculi, ac parwn pudici'.
Et, quod pruriat, incitare pofint^
Non dico pueris, fed iis pilofis,
Qui duros nequeunt mouere lumbos.
Tiden ut vel ad fopitam in fenibus libidinem excitandam
valeant impudici verfus? Y t egregie fecerint , qui Catul-
l um, Tibullum , Propertium, fioratami, reliquos eius no-
tae,
(\6) Terent. in Eunucho, Act. ( 37) Catull. epigram. 16. a
3- fc. V 8*
D P U T A T E M !R I L A T I S . 17
t ae, Viuis monitis obfecundantes, repurgarunt. Verum e
re fuerit ipfum Viuem legere loco ad imam oram de-
fer ipto (38).
Non nihil ad extremum fubiungemus in eorum gratiam,
quibus honeftifsimam recreationem poematibus fcribendis
capere cordi eft. Equidem vehementer laudo , fi quis tan-
tum natura polleat, eosque in humanitatis ftudiis progres-
fus fecerit, vt Po'efin cum laude exerceat. Dum tarnen me-
minerit, Chriftianum effe fe : caritatis et pietatis lege tem-
peranda omnia : facra tantum et feria fibi licere : fcurrilia,
amatoria longius amandanda.
Sat ludo feenaeque datum : ludicra priorum
Fictaqw fat vacuas tenuerunt carmina mentes ( 3 9 ) .
Ecquis enim ferat Pontanum , Politianum , Sannazarium,
Fontaenium-, aliosque nimis multos nomine Chriftiano in-
dignos, Catullo ipfo cinaediores Anne vel minimam pie-
tatis fcintillam credas in illis remanere,qui ea meditentur,
tra&ent , qxornent , quae Apoftolus ne nominali quidem
b vel-
(38) Detrad. dfci pi.\ib. >,,*T. 1 .
pag. 474. uEo denique deducit
rem ( Phuarchus), vt confitea-
*>tur, nocere lecionem Potarum,
>nifi cautifsime vtaris. Id fi ita eft,
>> non videtur attingenda puero,
3 quem ibi Plutarchus inftituit ; fed
siam grandiori natii, etfanis opi-
5 nionibus imbuto. Quibus de cau-
s j f i s ac rationibus fic videri poffet
> faciendum. Quoniam quidem in
> eis et dulcia, et pulchra , et raa-
>' gna atque admirabilia infunt mul-
" ta; non colli oportere, fed repur-
"gari ; non amputari affecum
membrum , fed medicamento ad-
>hibito curari. Obfcoena in totum
>refcindantur, tamquam emortua,
>et pertracura in contagiem quae
'teugerint. Scilicet intolerabilem
sfaciet humanum genus iacuram,
s>fi ex fpurco Poeta partem abfcin-
>das noxiam ; et id facias in libel-
>> lo , quod in tuo ipfius corpore fa -
cere non dubites , fi res exigat?
"Detruncauit Iuuinianus Caefar
> tot Iuriscorifultos ; et nef'.s erit,
>>ex Ouidio detrahi eos verfus, quis
"adolefcens fit nequior? Immo vc-
ro amifTa funt tot Philofophorum
" e t Sacrorum auftorum monimen-
>>ta : et graue erit , fi Tibullus per-
is eat, aut ars amandi Nafonis ?Vti-
>que non de praefentibus modo ac
" pofteris praeclare merebitur , fed
3' de poetica arte ac Poetis ipfis,
>>quisquis earn repurgationem eric
aggreffus: haud aliter quam dc
>)hortis , qui , venenis illinc erun-
j j catis, folas reliquerit herbas fa-
"lutares. Ita et ignoniinia erit
> Poetis detracta , et malum vi-
s>rus legentibus."
(3.?) Hier.VidasHymn.i.fub ink.
l8 D E P K O F A U I S S T V D I I S
vellet ? (40) Petat, per me licet , Ecclefiaftes e Gentiiibus
quidquid fermonis artisque eft ; excelluerunt illi in hac par-
t e , ac fua neminem laude fruftrare volumus : argumenta,
probationes, verbo, res ipfas e media iumat religione. Ita
fe geffernnt Nazianzenus", Synefius, Apollinaris , Prden-
tius, quos Poeta nofter peragrandae fibi prouinciae duces
fequetur.
Num vero et Mythologiae Iuminibus Chriftiano vten-
dum? Non auferim aientem fententiam , complurium Ec-
clefiae Patrum exemplo fultam , improbare. Illa tarnen par-
cifsime adhibenda edico ; idque fiue in virtutis commenda-
tionem , aut deteftationem fcelerum ; fiue in tropaea, Chri-
fti vicf.oriarum tees, eiusque templum exornatura. Atque
ita fentio, perfecYifsimum poema fine Mufarum et Apolli-
nis , falforumque Deorum nominibus confiare poffe. Ita-
que confultius arbitror , fi Chriftianus Poeta his omnibus
abftineat (41 ).
Vana fuperitio mentito* numina Diuos
lam fileat
lam pia rellgio caelo caput extulit, aurea
Luce fugans tenebrai , haud fal numinis index.
Carmina nunc mutanda, nouo nunc ore canendum.
Haec Hieronymus Vidas ( 42) , pius Epifcopus , et Poeta
elegantifsimus, qui laudando fan inftituto
. . . . tentatum multis opus ante, Camoenas
Vertice ab AQUO duxit iordanis ad vndas.
Ex
(40) Ai Ephef. j -. v. 3. ugumento ferio. Alioqui fi quid
( 41) Dignifsima funt quae le- obicer per iocum afpergatur ex
gantur Erafmi verba in Ciceroniano veterum fabulis ; ferendum magis
fub fin. Bulepb. Audies hic illud arbitror j quam probandum. O-
Horatianum : At non vt placais portebat enim , omnium Chri-
3) co'ant immitia,Non vt ferpentes aui- j j ftianorum orationem refipere
3>busgeminenturjigrtbus wi.Minus, sChriftum , fine quo nec fuaue,
opinor, conuenit Mulis , Apolli- nec iplendidum eft quidquam,
ani, reliquisqueDiis poeticis, cum nec vtile , nec honeitum , nec
sj chrifanaepietatis myfleriisj quam j >elegans, nec facundum, nec e-
ferpentibus cum auibus, aut ti- uruditum."
3>gribus cum agnis, pragfertim in ar- (42) Loco citato.
AD P I E T T E M R E L A U S . I
Ex his autem , quae de Potarum ledione modo di-
cebamus , quaedam ad Hiftoriae quoque profanae ftudia
pertinent ; liber animus, religionis cognitio , antidotum ex
huius decretis parandum. Quae enim caligo Gentilium aciem
perftrinxit, Hiftoricos etiam in transuerium egit , ne vbi-
que veritatem vidrent, neue de bene aut male fadis rece
iudicarent. Herodotum Hiftoriae patrem innumerabilibus fa-
bulis refertum effe , iam docuit M. Tullius (43). Diodo-
rus Siculus, omnium gentium memoriam traditurus, et fa-
bulofa quaeque comple&itur -, et alias faepenumero alucina-
tus eft. Generatim vero, quod ad prifca tempora ante bel-
lum Troianum attinet , Gentiles Hiftorici aut onlnino fi-
lent , aut vana vnice corrifnenta fe&antur. Atque vt veri-
tatis fhidium et iudicium illorum plurimis, Thucydidi, Xe-
nophonti , Caefari , Sal.luftio , Liuio , Suetonio, Tacito,
aliis concedamus ; in a&ionibus tarnen, confiliis, fententiis
diiudicandis, atque ad virtutem et vfum referendis, quae non
poftrema Hiftorici pars eft, to to plerumque caelo aberrarmi t.
Forteque ex hac parte pofsint cum Reges et belli duces, tum
priuati homines in humanis gerendis rebus multum profice-
re : Chriftiani certe in pietate nihil aut parum poffunt.
Longe alia Hiftoriae facrae conditio eft. Illa omnes an-
tiquitate, veritate, vtilitate fuperat. Vna vetuftifsimorum a
principio mundi temporum notitiam exhibet. Vna veras prae-
cipuarum gentium tradit origines. Vna in qua nec ignoranr
tia nec affecus quidquam adfperferunt labis : omnia frugi-
fera , omnia ad prudentiam vitae, morumque inftitutionem
accommodata (44). Nec Hiftorici promeretur nomen, nifi
qui hanc aliarum Hiftoriarum pofuerit fundamentum et nor-
mam. Sed Chriftiano viro turpe foret , Ecclefiafti vero
turpifsimum, fi curas et cogitationes fuas non hue omnes
conuerteret ; ad eamque ornandam fpartam conferret, quid-
quid aliunde-poffet expifeari.
b 3 Non
(43) Cicero De legib. lib. i . fr. De Hebraicae Hloriae prae aliit
c a
P* * excellentia , eiusdem Hior. vet. ac
(44) Confer.Aug.Calmetii Dis- notti Team. praemifla.
2 0 D E P R O F ANI S S T V D S
Non nullae hinc leges profluunt, Ecclefiaftl in Gentilium
Hiftoricorum lecione religione feruandae. Prima, vt eorum
narrationes ad facros fcriptores examinentnr atque exigantur.
Al tera, vt acionum bonitas vel malitia ex verae virtutis idea,
in diuinis libris tradita, aeftimentur. Tertia, vt illis potifsi-
mum nauetur opera , quae Hiftoriam facram fuppleant aut
illuftrent, aliisue Scripturarum locis intelligendis lucem ad-
ferant. Huiusmodi funt quaecumque ad famigeratifsima im-
peria , Affyrium, Medicum , Perficum , Graecumque fpe-
cl ant, quorum in illa initia et vicifsitudines ex parte defcri-
buntur; multa apud Herodotum , Diodorum , Iuftinum,
alios ex profanis videre eft. Nihil dicam , quantum adiu-
menti ad Iudaeorum cognofcendas res adferat ofephus. Hi-
ftoria noui Teftamenti fine Romana intelligi nullo modo
poteft (45). Haec fcire Ecclefiaften cum primis intereft:
ceterorum guftum quemdam percepifle fufficiet.
Quo vero fru&uofior fit leclio , fic eft inftituenda, vt
fingulos euentus totidem excipiant meditationes , e quibus
exempla et praecepta morurn nafcantur (46). Et duo prae-
ci-
(4f ) D. Auguft. De doBr. Cbrfl.
lib. z. eap. 28.
(415") Egregius eft locus apud
Thomafsinum in Methodo ftud.kiftor.
lib. 1. cap. 3. n. 4. vbi harum me-
ditationum fpecimen videre eft. Ec-
cillum : I l eft donc confiant,
a'qu' iln' y a rien , non feulement
9 5 dans les Hiftoriens Sacrz , mais
>dans les profanes, o les yeux
35 clairez ne puiffent dcouvrir, ou
le vice puni, & la juftice triom-
ij phante ; ou le vice impuny , &
l a clmence de Dieu qui attend
3> les pcheurs pnitence , ou fa
j ufticc qui prpare des fupplices
> aux impenitens ; ou la vertu cou-
3 ronne, & un puiflant attrait pour
>la faire fuivre ; ou la vertu per-
j fecute , Se fa gloire d' aucant
plus grande ; ou des vertus ven-
erables , & en elles de vives ima-
ges de la Divinit ; ou de fauifes
j> vertus , & en elles un tmoigna-
s >ge vident, que la vertu eft fi
belle , & fi eflentielle la felicit
des hommes , que ceux qui n' en
ont pas la vrit , veulent au
5 moins en avoir les apparences;
" ou de grands efforts de 1' ambi-
t i on , qui eft un refte de cette
noble lvation que Dieu avoit
donne 1' homme , quand il
le cra pour dominer la terre,
mais un refte alter, et dtour-
ons des vritables grandeurs cl-
ales qui n' ont qu' un vain clat;
ou des abaiifemens & des ren-
verfemens de grands hommes
Se de grands Etats
s
qui nous ap
T
>prea-
AD P I E T A T E M R E L A T I S . 2 1
-cpu' confideranda veniunt : mirabilis fcilicet diuiiiae pro-
uidentiae ordoi, quo ad deftinatos. illi fines ollimant o-
mnia,tametfi viis nobis ignoratis: turn perptua Dei atq
hominum ciuitatis , fiue caritatis et cupiditatis pugna , in
qua fiue boni vincantfiue mal i, ad extremum tamen caritas
euadit victrix, Deique ciuitas per quoscumque euentus fir-
niifsime eonftituta. Qua de r videndus-rnagnus Augur a
nus (47). .Expediet etiam ea lock adnotare , quibiis vera
Chrifti Religio confirmatur. ' Satis, enim firmwn efi tejlimo-
nium ad probandam vcritatem , quod ab ipfis perhibetur ini-
micis, vt inquit La&antius (48).
Si cui vero nimis operofum videatur, hac ratione fin-
gulos auctores pereurrere; is adir poterit Chriftianos, qui
:
profanam Hiftoriam fecundum alla tas leges fcripfere. Et
commodifsimus videtur Rollinius, pius et dodlus fcriptor,
qui duplici opre Hifioriae antiquae ac Romanae , quaecum-
que ad noftrum inftitutum faciunt, compledtitur. Cui tain-
quam generalem tabulam praemittendam cenfeo viri fummi
lac. Benigni Boffuetii commentationem de Hijloria vnvuerfali
%
qua nihil fapientius, nihil ad rem ' accommodatius reperias.
Omnia ferme profanorum loca oftendendae Scripturarum
veritati opportuna eruditifsimus Huetius in Euangelica de-
b 3 mon*
prennent que tout ce qui a p > les agitations bizarres de la poll-
s' tomber, eftoit fragile ; & que ce ce ,
;
les 'confpirations contre les
> qui a p eftre rduit nant, eftoit Grands, les opprefsions des pe-
s'peu de chofe ; ou des combats, > tits fourniflent une riche matire,
des dfaites, des vioires, qui o fe dcouvre la vanit, l' inu-
nous font voir , que les hommes, tilit , la fragilit, 1' inquietu-
les villes , et les Empires , font >de , l'inconftance, la mifre des
comme des vafes de terre , qui fe malheureux efclaves de la concu-
brifent en tombant les uns fur les pifctice , et d 1' amour drregl
'autres ; & qu' efrant tous fragiles des chofes de la terre. La feule
& periffables , il importe affez charit, qui eftT amour des bien
peu, quels feront ceux qui brife- ternels, peut remdier tous
ront les autres, ou qui -feront ces maux,.en dtruifant peu pea
>brifez les derniers. Tous les ex- le rgne de la concupifcence &
*> ploits de la guerre , 1 toutes Ie.s fe- *>.rtabliffanc le'fien. "
>ditions pendant le temps- de paix, (47) pe emit. Del,.lib. 1 f.
> les brigues dans les Magiftratures , (48) Diu'm, infit. lib.4. cap. 1 a*
2 2
DE r R O F ANI S S T V D 11 S
moufir aitine collegit. Chriftanam denique p-ie.ta.tem folis Iu-
daeorum Paganorumque
:
.teftimoniis firme cpmprobauit.Bul-
fctius (49). ;< ( , - , , ; ; : : ' - A '' "' i
Et externa quidem maiore fortaffe cum fructu e no-
ftris petet, cui non multum fuerit aut temporis aut ing-
nu. Quae fi fuppetant, ex ipfis fontibus haurire praeftite-
r it , quam riuulosconfeftari. Nam vt alias vtilitates, ex
Gentilium Hiftoricorm leciione promanantes taceam , ne-
mo nefcit, quantum illi tum' ad eloquentiam , tum ad re-"
tte fcribendum, confrant adiumenti. Nec prudentia vitae,
cuius illi optimi magiftri , Eccleliafti contemnenda eft.
Anne confentaneum erit, qui .omtes omnium conditionnai
homjnes continere in officio dbeat
y
eum, quid l oco, quid
tmpori-,, quid perfonae cuique conueoiat, nefcire r
Reliqnum eft, vt de legendis Gentilium Philofophorum
libris , deque ftudiis Philofophiae ad pietatis praefcriptum
componendis , pro fcriptionis htiius modulo, paucis difpu-
temus. Gogenda demum eft praeclara illa naturai ium difcir
plinarum, princeps ac regina, fidei dotrnae. feruire. An-
cillam fe agnofcat , immo ftultam , ftultifsimos vero quos
ipfa peperit Sapiente; falfo nuncupatos. Quod etiamfi tacuis-
fet Apoftolus ( 50) , innumeri Gentilium Philofophorum
errores aperte nimis loquerentur. Sicut enim nemo aegrotus
quidquam fomniat tam infandum, quod non aliquis dcat Philo-
fophus ( 5 1 ) ; ita nullus fuit quin permulta eiusmodi fomnia
procuderit (52). Cuius rei complures exftiterunt caufae : po-
pularis fuperftitio , feciae adhaefio, contradicendi ftudium,
nimia fubtilitas, omnia fcrutandi l ibido, elatio animi igno-
ra-
(49 ) Hi fi'otre de f tallifement Infarti.
duChriftianfme , tire dei feult au- ( f 2 ) Confit ex Hiftoria ph-
teun juifs W Payent, o F on trouve lofophica, quam omnium accuiatis-
vne preuve folide de la vrit de cette lime yberrimeque fcripft Bruckerus
Religion, Par M. Bullet etc. Parir
t
Sed qui rem hanc per fumma ca-
J 704. in 4. , pita j eleganter tarnen , cxpoftani
( j o) I. adConintb."cap. 1. v. videre cupit , legar Differtatio-
19 . feqq. t 'cap; 3. ' v. 19. ' nem praemiflam Haerefum lexico
( ri ) Varr apud Nonium. V. Gallice a Pluquetio confcripto.
AD P I E T A T E ! R E t A T I S . 2
jsatlonerrri icrifiter.i - nefcia 5. ffbfiate.veri!a-trs? nceia ratio, al a*
Qu 'fati magno: numer ihter falfee-fapientiae cliaracleres
cenfenda. . U . . R R . V
Haec autem,
:
vel fingula , vct multa fimul, nunc hos
nunc illos a reca .veritatis via ahduxerunt.^Geterum.prae-
cipna maxime, generalis errorum.Lcaufa fuit, humanae men-
tis-imbecillita'* cum:iiadicandi temdritatf oniim&a; ;DogmaT
ticos omnes iftl contagio opprefsit. ;Gui opitlari;vokntes
Sceptici, . rhedicinam fecerunt morbo pfo gruiore'm : dum
vt frenos rationi fuperbienti Jmpohrent, fuis eam viribus ,
omnique.cognofcendi veri facultatefpoliarunt. Quocirca lon-
gifsime abfum ab illorumfeatentia^ qui Arcefilam, Carnea-
deri, Pytehonen itriulto piae1 ceteris' j &niores < sputanti Mor-
bi ;t|<uidetii Uli tum vim tum; efte&a videbant.; eiusf;tarnen
rigihem?, in peccato Adami et moruni'corruptione; poli-
t ami remedium infuper! ex Scripturisfacris fumendum ., pe-
nitus . ighorabanty Vtrique ecgo euanuertint in caghatioiubus
fuist\cbdurattm<jt--b$&emcor4onpni-f$2&
Iki'. (^J ^w^/^f &^bteW&rat ' /wia' ' [ ( ; : ' .
;-\rM^ns.-'.-di/pline '/coHMderat y.JSfcr. r:r- >
Doctore et auciore, impotentis . '
..!:VU. kapuit.fcelemtaculpae.(^)..
<:. a : rNec {Bj tisj defipra ; Gentiles idesiere quam :Euangelia
per 'terrtun -onbemodifcipulorum Ghrifti: opera 'diffemina-
t o, et mentes-idkiina luce colluftrataeHunt ,
r
.ct eorda im-
millo, caelitus ignenincenfa^iJatqe admeliora fquenda mi-
r , mdo inclinata.' Tiinc. illis de vno et trin Deo eiusqu
attribiitis ;y'. impietate ; ac fuperftition euerfis, conftitit. Tunc
JlWWimerae de fummo bono et hominis felicitate fententiae
ad vnam veram redacae, qua aeternam beatitudinem fpe-
rare rede agenteg/iubntr:' via item vriicaad "huiic finem
perueniendi patefa&a et 'compinata fi. Tinc bfcurifsimis
llis de inferorum poenis cogitationibus affulfit lux. Tunc
-animorum . immortalitasvirtutis natura , &ibnum pretium,
^ . . . --^ -\ : . ' R V . . tf-
( m ) Ad: 01.; capi.:, i.'Verf. ; / (y4)}V A^iae Moht. Uymn. et'
** .hi .< !.-..{ ,.} :;cr faeti ib.,ii in Fluv&avelilritart*.
24 B E P R O F AN I S S T' VDI I S
affeimm moderndrum v animique txanquillitatemrcompa*
randi ratio ', cetera squae Verae'Philofophos,?immo- fphos
vel fapientes faciunt , clarifsime tradita et explicata fuere.
Tunc denique humana ratio , inflitta fibi ob Adami pec-
catimi vulnera agnofcens, foftum-depofuit , fideique fe fa-
nandam et regendam praebuit. Exinde :amicum inter.ipfas
foedusv'coakrit rvitriqe^longe vtilifsimum;.
:
Foederis'etiant
conditiones latae i.'tk himirum ratio fidei necefsitaterh
pro virili demonftrefc , fidem recipi poftulet , fideiquo
,,viam fternat ; turn deinde fidei animum fubeunti comi-
tem fe det ; et'fufceptam demum affe&etur , tueatur, efc
riuis porro ex 'hocp forite. dedudtis doftrinanr mores-
que chriftianos ^temperett- .Fides turfum v srelut praeftiti
^fibi a ratione: officii ; rriemor, vim i huic auftorita'temqu
,,addat ; et quae propofita a ratione animus non ftis
firmo et tenaci affenfu comprobauerat , nunc iubente
, , fide et adpromittente ultra recipiat. ( 5 5 ) " Integrum
rationi effe , in hisuquae naturai^ .crtinentur lumine , -.iri?',
quifitioni et opinioni habenas'libere-ilxare , dum nihil fi-
dei repugnans adferat : in Religionis negotio primas fidei
partes effe (56). .
i
.o...
Ex eo tempore multum luminis accefsit ' Philofophiae.
Perfe&a enim ratione atque ab. erroribus-liberata , ornnes
rationis difciplinas perficifet raugeri.'heceffeeft. Quod *es
ipfa comproi>auit. Et; nnllius effet difficultatis, fingulis per**
currendis offendere, vbi Ghriftiani ftudium et opera m con-
tulerunt, plurimum Gentilibus praeftitifle. Quo rnagis mi*
randum ef t, exftare etiam num, qui ab. Aditotele vel la-
. : . 1 1 .1 : ' . : ; , . . >' ' b.i
{sf) ..Haec ;er
:
udkifsimus. Hua- coatra-Ba^iun*<!em<>nftrauU Leib-
tius muafjl, Alt^etide Conci rat. et nitius. in Disertati (ine de conform, fi-
'fid.'lib. i.'ca'p. .j'r fl. 10. 'Compili- dei curri ratione, . 32. Op. T. u
res huius argum'ehtr'fcHptores laur a pag. 87; et' in Tentam.-Tbeod.
dajt.
:
I. Alb. 'fiaiincius ,,io.Peletfu part..2,,ftetim:abiinitio,. eodemX,
mrgum. et fyllaboScript, qui verit. Re- a pag. 203.
ig. Cbr/ianae ... ajferuerunt, 'cap. (f<s) De mode ratione ingeniorum
24.-Nal'las. dafK po& infolubiles in.Religioniti'.aegotro-accurate trafa-
adj ierfiis idei decretai obiecliones, uit Lud. Am. Muratorius..
A D P I E T A T E M B E I A T I S . 2
tum vnguem difcedere , ducant religioni , implique homi-
nis effata tamquam oracula fufpiciant ac venerentur ; qui-
que ad tradendam auditoribus Ethlcam, illius libros adhi-
beant. Mifericordia quidem digni Gentiles , quandoque di-
uina luce deftituti caecutiunt : horum temeritas ferenda non
eft , qui relinquunt aquae viuae fontem, vt fibi cifternas
exfcindant, cifternas fracas et perfluentes.
Tota ergo quam late patet Philofophia e noftris peten-
da eft, ex iis praefertim qui praefenti et fuperiori faeculo
floruere. Hi , fi'quae funt olim a Barbaris, Graecis et Ro-
manis vere ingeniofeque inuenta, excerpun.t, illuftrant, ex-
poliunt ; multa praeterea de fuo adferunt ; omnia certe tra-
dunt concinnius , emendatius, verius. Proinde quidquid fit de
controuerfia ilia, quinam magis de Philofophia meriti fint,
veteres an rcentes ; hos tarnen adolefcentium inftitutioni
praeferendos , nemo arbitror inficias iuerit. In hoc autem
ftudio memoratae rationem inter et fidem concordiae leges
femper ante oculos Chriftiano viro obuerfentur. Quae fane
animaduerfio, aut neglecfa, aut non fatis perfpecla , quot
errores pepererit -, cum vniuerfa haerefum hiftoria, turn impiis-
fimi noftrorum temporum Libertini , ipfis Gentilibus ine-
ptiores, declarant. Atque hinc colligitur, non quoscum-
que e noftris indifcriminatim adolefcentibus legendos effe;
fed eos tantummodo , quos verae fidei confentientes con-
fiterit. Namque hoc facilius venenum in Chriftianorum li-
bris latens ebibitur , quo nihil non falubre et proficuum
in illis creditur inueniri.
E contrario Ethnicos Philofophos , horrendis licet er-
rorum monftris refertifsimos, citra lapfus aleam verfabunt
Chriftiard , modo praemoniti cautique accdant. Neque
enim prius earn lecionem aggred quis debet , quam
ex Hiftoria philofophica de cuiusque fecla , placitis,
aberrationibus plane cognouerit : antidotum praeterea at-
tulerit ex verae fidei decretis. Sic autem praemunitus,
rationis fibi permiffae deliramenta intuens , reuelationis
necefsitatem, chriftianaeque Religionis prae ceteris excel-
b 5 len-
l6 D E P R O F A U I 5 S T V D I I S
lentiam deprehendet (57). Sicubi confona veritati inuenat^
quod erat in illis diuini vu!tus lumen fignatum, nec prifca
traditio prorfus deleta, ab iniuftis poffeflbribus rapta in
vfus fuos conuertet. Certe his argumentis tam veteres quam
rcentes Theologi verae fidei hoftes fuis ipforum armis con-
foderunt. Corruptores thicae Chriftianae verecundantur
pii quidam fcriptores ex fola cum Tullii officiis compara-
tione. Valerii Maximi exempla Chriftianis nequam confun-
dendis fufficiunt. Hodierni quoque Pfeudophilofophi , ob-
iecis profanorum au&orum teftimoniis, refutati funt (58).
Siquidem vtcumque imperfe&ae fuerint Gentilium virtutes
ac morum praeceptiones ( 59) , illis tamen Cafuiftarum et
Libertinorum immane quantum praeftant.
Iam vero qua ratione Philofophiae ftudia ad Religio-
nis vfus referantur , res eft admodum manifefta. Yidelicet
haec illius officia funt : Primum, mentem noftram , ratio-
ne duce, in veri inquifitione dirigere , et ab erroribus pur-
gare , vt per rerum creatarum notitiam ad communis
omnium creatoris ac domini cognitionem erigamur. Alterum
eft, animum praeceptis morum imbuere, voluntatem com->
ponere , affeclus ferocientes cohibere ; vt ita comparatus
homo , fibi quietus ac pacatus, aliis amicus, verus tandem
Pei
( ? 7 ) Stoicos, et Socraticos mi- 4. tom. i nr .
nime omnium ineptiuifle confit. (?) Conf. Jugement'de SS. Pe-
Atqui iftorum dogmatibus cum rei fur la Morale dt la Pbilofopbie Pa-
chriftianis collatis , noftrae fidei yenne. A Strasbourg 1 7 1 . 9 . in 4
praeftantia demonftratur. Vid. Wi- auclore Franc. Balto. Hoc opus
lhelmi Sluiteri Idea Tbeologiae Stoi- in trs libros . diuiditur. Primo
cae: cui annexa eft commendatiti Theo- continetur quod Ecclefiae Patres
logiae Chriftianae prae Gentili. Lugd. de principiis Ethicae Faganorum
Batau, 1721s ". Et lac. Zimmermanni Philofophorum iudicarunt ; quod
Meditano de praeftantia Religionis de praeceptis moralibus eorum-
Chriftianae , collata cum Philofophia dem , altero ; tertio de redo
Socratis , in Amoenit. Schelhornii vfu librorum ethnicae moralis agi-
Tom. 1 1 . tur. Totus hic tertius liber plu-
(fS) Conf. Le Libertinage corn- rirrium ad rem noftram facit, at-
batu par le tmoignage des Auteurs pro- que ab Chriftianis Gentilium feri-
r ne * , par un Bnidiclin de la Cong. pta verfaturis magno cum ope-
de S. Vanne, A Charleville 1747. rae pretio legetur.
AD P I E T T E M R E L A T I S . tLJ
Dei cultor atque obfervator exfiftat. Adeo vt fi Philofo-
phia fuo dcfungatur officio , ad meritem in Deiim erigen-
dam, ad Scripturarum intelligentiain , ad veftigandam Ec-
clefiae traditionem , ad veram fidem tuendam et confirman-
dam maximi momenti fit. Vaftifsimus hoc loco fefe mihi
ofterebat campus, in quo libenter fummaque cum volupta-
te exfpatiarer. Et quaedam de nobilifsimo hoc argumenta
delibaui dita paucis abhinc annis diflertatione de recto PhU
lofophiae recenth in Theologia vfu. Sed nec fcriptionis mo^
dus patitur ; et fentio, me paullo elfe longius proue&um,
quam locus poftulet. Praeterquamquod plenus eft huius generis
fcriptis orbis litteratus. Paucique inter eruditos funt, qui, Boy-
eum , Fenelonium , Derhamiim , Clarkium, Scheuchzerum,
Nieuwentitium , Fabricium , Lefferium, Pluchium , alios be-
nemultos, nefciant, eam fpartam pro dignitate ornafle.
Prius tarnen quam manu m de tabula, facere non pos-
lum , Chriftiane letor, quin magnum illum ecclefiafticae
dilciplinae ftatorem Ludouicum Thomafsinum quam maxime
commendm tibi. Exftant huius auctoris elegantifsimae lu-
cubrationes de humanarum difciplinarum ftudiis ad facram
fcientiam relatis (60), quas vellem diurna noclurnaque ma-
nu verfarent folidae pietatis et eruditionis ftudiofi. Atenim
longum nimis eft hoc opus , quam vt ab Adolefcentibus,
in ftudiorum cuniculo occupatis, legatur. Quocirca opta-
rem , vt peritus quidam artifex illud in compendium redi-
geret, aut idem argumentum inftitutionum inftar tractaret.
Multa hiftorica , longa Scriptorum loca refecari poterant.
In fruclibus ex quaqu difciplina eruendis, in diiudicandis
Au&oribus , cautionibusque ad eorum ledtionem adhiben-
dis , magna cura et diligentia incedi oporteret. Dici non
poteft, quantum hic labor Reipublicae chriftianae rationi
bus vtilitatis adduceret.
De
(so) La Metbode d'tudier et <T en fix parties. Dont les trois premires
cnfeigner chrtiennement V folidement regardent l' tude des Potes 5 et les
les lettres humaines par rapport aux trois [vivantes celle des Eiftoriens , des
lettres divines et aux Ecritures. Divife' Tbilofopbes , et des Qrammairsent,
2,8 B E P R O F A N I S S T V D I I S .
De praefntis opers editione.
H
AEe funt, Chriftiane lector , de quibus te praemo-
nitum vol o, prius quam ad Collecianeorum Granaten-
lis lectionem aggrediaris. Nunc tribus verbis, quid in hoc
excudendo libro fit factum, accipe. Editionis curam om-
mifsi Hieronymo Defpugio Carmelitano amico meo llngu-
l ari, exquifitL in Htteris iudicii vir o, nec mediocris in Hu-
manitatis ac Theologiae praefertim ftudiis eruditionis. Prae-
clare ille, quod praeuideram, officio defuntus eft. Operis
contextum, ipfis adhibitis Scriptoribus , quorum heic ex-
cerpta exhibentur , magna diligentia emendauit, intrdurn
etiam fuppleuit. Ambigua quaedam loca opportunis adiectis
notulis illuftrauit. Citationes expendit omns : multarum er-
rores fuftulit : complures addidit quae defiderabantur. Vt
editio noftra perfectior multo , quam fuperiores omnes,
prodeat, .
Dabam Matriti pridi Idus Ianuarias CIDIOCCLXXV.
* ( 0 *
PIO AC BENEVOLO LECTORI.
Iraberis fortafie , candide ledor , quid mini
venerit in mentcm , ut homo profefsioni mo-
naftica? addidus, quique hadenus fcribendis
piis libellis , ad orationis ftudium rerumque
divinarum contemplationem pertinentibus vi-
ta m infumferim ; in extrema nunc zeta te Gen-
tilium litteris implicarer , eorumque fententias decerpere,
& in lucem edere voluerim. Hujus igitur confilii ratio mihi
explicanda eft. Statui quidem apud me , quod reliquum erat
setatis in juvandis concionatorum ftudiis ( quorum eft in
Ecclefia & frqueiitifsimus & maxime falutaris ufus ) con-
fumerei Quum vero intelligerem verum effe , quod elegan-
ter quidam ait lediotte orationem pinguefcere ; eumque
fermonem maxime probari, qui variis gravifsimorum au-
dorum fententiis refrtus fit 5 decrevi ( quantum mihi per
alias occupationes liceret ) non facras litteras modo, Fed
{quod in 'Evangelica etiam: parabola dicitur) vetera & no-
va Patrum volumina percurrere, ut feledifsimas
(
undecum-
que fententias ' colligerem , & per communes locos dige-
rerem : quo in promtu, & velut? ad manum in quovis ar-
gument genere quxrenti prsfto eflent. Quod quidem con-
iilium communi & trijto apum exemplo nofter etiam Se-
neca commendat his verbis: Apes (ut ajunt) debemus
j, imitari v -quae vagantur & flores ad mei faciendum ido-
neos carpunt. Deinde quicquid attulere, difponunt, ac per
favos digerunt: & ut Virgilius nofter ait:
Liquentia mella
Stipant& duki-dijiendunt neclare cell as. : .
yyNos quoque 'has aps debemus imitari ; & quscumqu
ex diverfa ledione congefsimus, feparare : melius enim
diftinda fervantur." Hadenus ille. Quum igitur hoc prse-
ftantifsirni Philofophi confilium fequi decreviffem ( quod
multis dodis viris hoc noftro famulo video placuifle , qui
variis de rebus communes locos ediderunt, & multorum
etiam audorum fententias ineos congefferunt ) non elle Gen-
tiles Philofophos in hoc ftudio prorfus negligendos mihi
per-
XX P R M V A TlO.
perfuafi; :' quum praefertirh D. Auguftinum in hap- feadem
fententla fuiffe Intelligerem , cujus verba hoc in loco , pro-
ptreaquod Inftftuti mei propofitum maxime tuentur , at-
texere volui. Is igitur 2. de Dot. Chrift. lib. cap. 40. fic.ait:
Phlofophi autem ( fi qua forte vera & fidei noftrse accom-
moda dixerunt, maxime Platonici) non folum formidari-
j,'di non funt, fed ab es etiam tanquam injuftis pofTeflo-
jj ribus in ufum noftrum vindicanda. SIcut enim ./Egyptil
t
, non folum Idola habebant, & onera gravia , qux popu-
lus Ifral deteftaretur ; fed etiam vaia atque ornamenta
de auro & argento, & veftem, quaglile populus exiens
de jEgypto , (ibi potus tanquam ad ufum meliorem clan?
culo vindicaret: ile. docrina: omries Gentilitim', non fo-
lum fuperftitifa figmenta; fed etiam liberales difciplinas
i, ufui veritatis aptiores , & quidam m rum praecepta uti*
lifsima continent : deque ipb Deb colendo nonnulla ve-
3
, ra inveniuntur apud eos. Quod eorum tanquam aurum
& argentum..( qnod. non ipfi inftituerunt, fed de quibuf-
s
, dam ;quafi metalli^ divina; providentiaY, quse ubique inV
fufa:,eft, erurntl.) quum ab eorum mifera focietate fe
-f Chriftianus homo, feparat , debet ab eis ad ufum jur
ftum prccdlcandi Evangelil auferre. Veftem quoque illo-
rum;,.id eft , hominum quidem inftltutay.fed tamen ac-
commodata humanae focletati ( qua in hao vita carere
i, non'poflumus ) accipere atqtie habere licueriir, in ufum
convertendaChriftianurn. Nam quid aliud fpcerUnt rriul-
^,.ti boni fideles noftri? Nonne afpicims , quanto, auro &
argento , & vefte fufFarc'inatus exierit: de iEgypto Cy-
prlanus do&or fuavifsimus, & martyr beatifsimus Quanto
La&antlus? quanto Victorlnus , Optatus
n
Hilarius ? ( ut de
iVlvis taceam ) quanto innumerabiles Grizeei *V Ha&nus
uguftlnus.: Hujus igitur tanti viri confilium fecutus , ex
Philofophis omnibus , qui de morib'us 8c re&a.Vitaj iiifti-
tutione monumenta alqua pofteritati reliquerunt, duos p-
tifsimum ( qui velut duo moralis Philofophis luminalifunt,
nempe ex Latinis Scnecam , ex Graecis Plutarchum ) mihi
precipue d.eligendos putavi-, quos ftudiofe perlegerern : &
infigniores eorum fententias, velut amcenifsimos floxes car-
pe-
P. R J E F A T I O .
perem , & in calathis, hoc eft, in Jocis commnibus diftin-
c:e reponerem : quo & quid ifti vjri de virtutibus & vitiis
praeclare fenfiflent, unum in locuni congererem , & ftudiofis
lectoribus velut fpectandum proponerem. His etiam Apoph-
thegmata ( hoc eft, clarifsimorum Philofophorum , & Prin-
cipum dicta , qua: infigniora mihi vifa funt ) eodem ordine,
iifdemque locis adne&enda putavi : propterea quod hxc non.
longis ambagibus , fed arguta brevitate , & dicentium aucto-
ritate , facile & oblectant animos , & vitatri inftituunt.
Hoc igitur opus , quod pro rerum varietate in tres to-
mos divifimus , hac breviori forma edendum curavimus:
ut hac formula excufus, velut quidam felectifsimarum fen-
tentiarum thefaurus , non ad vitaj folum inftitutionem, fed
ad obleclamentum quoque ftudiorum accommodatus , in fi-
m\ femper geftaretur : & omni tempore , omnique loco,
tanquam levis farcina , ad manum inveniretur. Ego certe
( ut ingenue fatear ) mihi ipfi hac ratione confulere voluh
qui tanta cum voluptate & admiratione. Senecam lego , ut
eadem me decies repetita delelent : adeoque iterata ejus
kctione non offendor , ut numquam ilium in manibus fu-
mam , quin vehementer in admirationem rapiar. Miror
enim gravitatem fententiarum, ingenii acumen, & argu-
tam modo brevitatem , modo redundantem ( ubi res exigit )
copiam : aptifsimas quoque fimilitudines , illuftres metapho-
ras , & hyperboles, quse mire res augent, & ornant, &
acunne deledlant. Quum vero ubique mgnam fui admi-
rationem excitet, maxime tarnen mirabilis eft, quum tem-*
perantiam , frugalitatem , fortitudinem , magnanimitatem,
conftantiam , patientiam , & honeftam paupertatem , & ani-
mum rerum omnium contemtorem miris in caelum laudi-
bus effert : contraque , quum totam eloquential vim & im-
petum adverfus voluptatem , avaritiam , intemperantiam,
delieias, faftum , luxum , ceteraque hujufmodi vitia con-
vertit. Atque utinam omnes principes & opulenti viri, qui
hoc noftro deliciis & faftu corruptifsiroo farculo omnibus
fe fe deliciis & luxui dediderunt, vel ab hoc ethnico ho-
mine ( qui de altera vita vix certi & explorati aliquid , ni-
fi per caliglne.m, &c opinando magis quam firmiter. aflen-
tien-
TO*
g R / F A T I O .
tendo credebat ) frugalitatem, fobritatem , & divitiarum
atque deliciarum contemtum difcere vellenr. Vehementer
enim abfurdum eft, Chriftianos homines facrofanctis Chri-
fti myfteriis initiatos , ab ethnico homine in hac parte tarn
longe fuperari. Neque vero quifquam mihi objiciat, faci-
le cuique effe grandia verba adverfus omnis generis vitia
jactare , difficile vero praeftare qua: doceas. Hoc enim mi-
nime in audtorem noftrum cadit, quern conftat continen-
tifsima: vita: effe. Cujus rei locupletifsimus teftis eft D. Hie-;
ronymus, qui in Ecclefiafticorum fcriptorum cathalogo ho-
norificam de eo mentionem faciens , continentifsima: vita:
fuiiTe ait : quod ejus fcripta pluribus in locis facile decla-
rant. Tantum ergo virtutis ftudium quis in homine ethni-
co non miretur ? Quemadmodum enim jniramur aliquorum
animantium follertiam , & naturalem quamdam prudentiam,
(quod quum rationis expertia fint, quidam tarnen opera
ita faciunt, ac fi ratione praJdita efTent ) 5 ita plane miran-
dum eft, homines vera: religionis , fidei, atque dottrina:
catleftis expertes, ufque adeo virtutis ftudium commenda-
r e , & a vitiis tarn multis rationibus deterrere , ut nemo
prudens , dum haze l egit, non pofsit non frequenter in ad-
mirationem rapi, quando in homine ethnico ac pxne pe-
cude (fi fidel comparetur) tarn magnam Evangelica: Phi-
lofophia: partem deprehendit. Sunt autem haze imparia exem-
pla ad perfuadendum efficaciora : quod non raro D. Hie-
ronymus in Epiftolis fuis oftendit, qui ubi ab ethnicis vir-
tutum exempla mutuat, fubdit protinus : Ha:c in fugillatio-
nem noftri dicta fint : fi non prftet fides , quod exhibuit
infidelitas. Et alibi non raro : fi tanti ( inquit ) vitrum;
quanti pretiofifsimum margaritum ? Hoc eft : fi tanto Au-
dio Gentiles Inanem virtutis fpecicm captabant ; quid nos
propter iblidam virtutem , & fempiternum ejus premium
tacere par eft? Adde etiam : quod Phlofophi-, qui fidei
luce deftituti erant, rationibus precipue nos ad virtutis ftu-
dium adhortantur, & a vitis avocant: quibus & illorum
commoda , & horum incommoda gravifsima oratione ocu-
lis fubjiciunt. Quo fit, ut homo, qui rationis particeps eft,
cuique nihil natura ipsa magis intimum, magifque proprium
at-;
P R JE F A T I O.
atque naturale quam ratio eft , perfpeds rerum caufts at-
que rationibus vehementer corninoveatur : praefertim fi in-
genti acumine , & naturali prudentia viget, qua rationum
vim penetrare valeat. Inde adeo fit; , ut apud fxculi ho-
mines plus interdum rationes humnfia; , quam divina; va-
leant : non quod majores , fed quod apud illos majorem vim
humana quam divina habeant : quos non abfurdum eft hac
arte ab infimis ad fumma , ab humanis ad divina , a lu-
mine naturae ad fidei lumen paullatim evehere. Quemadmo-
dum enim Philofophi ab his qua; fenfu percipiuntur , ad
ea qua; fola ratione intelliguntur , hoc eft , a notioribus
nobis , ad ea qua; natura ipsa notiora & praftantiora funt,
procedere docendo folent : ita nos ab iis qua; majus apud
nos pondus habent, ad ea qua: natura ipfa digniora & pot-
entiora funt, tranfitum facere debemus. lis igitur homini-
bus, qui hoc animo funt , Philofophorum ledio non pa-
rum conduciti qua; illis velut paedagogus quidam ad Chri-
ftum eft. Quum enim natura; lumen a Deo fit, nullo mo-
do fidei lumini adverfari poteft ; fed illi pottos velut in-
ferius fuperiori fervire, & ab eo perfici debet. Illud au-
tem de Seneca noftro affirmare poffum , quod , quemad-
modum eft a Fabio de Cicerone didum , ilium fane multum
in eloquentiaz ftudiis profeciffe cui Cicero valde placuerit;
ita ille multum in civili virtute & vera humanarum rerum
aeltimatione eft profedurus , cui Senecae ledio valde fami-
liaris fuerit. Quum autem infinitis pa;ne erroribus vulgus ho-
minurri propter infitam communis peccati labem ca;cutiat
3
audeo dicere , efficacifsimum adverfus plerofque eorum col-
lirium , afsiduam ejus ledionem futuram : quod quidem pol-
liceri minime auderem , nifi id experimento didiciiTem.
Ut igitur tum ex eo , tum ex Plutarcho , minori negotio
majorem frudum caperemus , opera; pretium me fadurum
putavi, fi quid quifque illorum de quaque virtute vel vi-
tto diverfis in locis fcriptum reliquiflet, in unum locum coa-
dum ante legentis oculos ponerem. Quod in Seneca ma-
gis quam in Plutarcho neceffrium fuit : cujus pleraque
fcripta epiftolis. ad Lucilium mifsis continentur : quarum
argumenta maxime varia funt. Quid enim epiftc-lare argu-
ment
vr
P 1 J E F A T T O .
mcntum non recipiat ? Hax autem tanta varieras in ordi-
nem aliquem redigenda fuit : quod ipfe etiam Seneca mo-
net , qui ea qua: legendo colligimus , melius difrincta quam
confua fervari docet. Scio fuifle alium (five i i 1 e Erafmus,
five quivis alius ementito ejus nomine fuerit ) qui hunc
etiam laborem fufcepit, & flores (ut libri titulus prafert)
Seneca: collegerit : fed hie ( ut omittam quod multa fcitu di-
gnifsima , qua: nos decerpfimus , omifit ; quod voluminis no-
jftri magnitudo facile indicai ) tamen is epiftolarum & libro-
rum , non locorum, hoc eft, materiarum ordinem eft fecutus.
Ita factum eft, ut qua: confufa & varie disjecta, ac proinde
difficilia inventu erant , eodem modo confufa relinquerentur.
Hos autem locos ( quo res effet dilucidior ) in tres cla-
fes diftinximus : in quarum prima tituli ad varios perfona-
rum ftatus pertinentes , ab ipfo Deo. ptimo mximo exor-
dium capientes , collocantur. In fecunda vero virtutum &
vitiorum illis adverfantium loci reponuntur. In tertia vero
qusedam alia peregrina , qux non ita cum fuperioribus co-
hxrebant, collocata funt. Quia vero Chriftiana religio Theo-
logicis virtutibus principem locum inter omnes alias meri-
to tribuir ( de quibus vix ulla apud ethnicos auctores men-
ilo fit) ideo pro illis, virtutes quafdam Theologicis affi-
nes, 8c vitia eifdem adverfantia iubftituimus : ut quatenus
liceret, Theologicarum & Cardinalium virtutum feries reti-
neretur. Hunc autem ordinem , non autem litterarum alpha-
bet fecuti fumus, ut qua: erant inter fe turn fimilia, turn con-
traria conjungerentur: ne , quae & natura 8c tradendi ratione
conjuncta erant, propter exiguum litterarum difcrimen fepa-
raremus. Conftat enim ex Philofophorum doctrina , fimilium
idem eiTe judicium : & contrariorum eamdem effe difcipli-
nam ; & inter genus & fub eo contentas fpecies earn effe affi-
nitatem , ut quaxmque generi tribuuntur , fpeciebus etiam
tribuantur , ut Ariftoteles inter antepra:dicamentorum ( ut
appellant ) regulas, definivit. Quocirca hax tria locorum ge-
nera ( qua: tantam inter fe affinitatem habent ) juxta fe repo-
ni , nec ob tenuifsimum litterarum difcrimen feparari debue-
runt : quum prasfertim fi quid hie fubfit incommodi, facile
indicibus ordine alphabet! defcriptis, ei pofsit occurri.
Sen-
p R m F A T i o. vn
Sententias vero Publii Mimi ( qua: vulgo Senecx pro-
verbia nuncupantur ) quoniam operibus ejus adjun&a funt,
& dignas Seneca fententias continenr. , in calce uniufcu-
jufque loci collocavi.
Quia vero non raro evenlt , ut eadem fententia ad
duos, atque adeo etiam plures locos referri pofsit ( cujus
rei gratia in pluribus quoque effet ponenda ) ne tamen ejufr
dem fententise repetitio faftidium le&ori pareret, in mar-
gine titulum eum adfcripfimus , ad quem ea fententia re-
ferri poffet : appofita etiam ad latus virgul a, qua fenten-
tia illa circumfcribitur.
Illud autetn ledtorem monitum velim , nos in fenten-
tiis , quum in eadem fententia inferiora pullulum a fu-
penoribus difsident , has particulas adjeciffe : f
E t
paullo
nferius. Et paucis interjeis. Mh-mox , aut quid fimile.
Quod non fecimus , quum inferiora cum fuperioribus opti-
me quadrabant, etiam fi continua non effent : ne hujuf-
rnodi interruptionibus ( minime propter rerum confequen-
tiam neceffaris ) oratio effet. diffoluta atque conci.fa. Qua.
obfervation fit, ut qui colle&anea noftra legk non cen-
tones Seneca;, fed ipfum Senecam continenti psne oratio-
ne fluentem legere videatur. Atque hoc ipfura, limili ra-
tione duli in Plutarcho fecimus: quem nunc paucis com-
mendare non eft animus, quum ipfe fe amplitudine & ma-
jeftate fua comrnendet ; & juxta proverbium , Vino vendi-
bili fufpena;kedera nihil fit
;
opus. Alius in e gravtatem
fententiarum , alius multam maximeque variam omnis ge-
neris au&orum leionem, & hiftoriarum cognitionem mi-
rabitur : ego vero przeceptorum fan&itatem , & do&rinas
ilnceritatem in eo ita demiror, ut quum illum quibufdam
in locis ( prfertim ubi de profe&u morum, de cohibea-
da ira, & vitiofa verecundia , & cupiditate divitiarum, de
auditoris officio , & tranquillitate animi ) l ego, non mihi
ethnicum Philofophum , fed Chriftianifsimurn inftituenda;
vitse magiftrum legere videar : adeo fe ad fingularia pra>
, ' ce-
t 'Hkt -in prifnl' 'edithne ' omifsimus , fola pitnliomm ( uti mos eji )
tdjeBtone contenti. Similiter virgulas feruentam circumfcribtnt&s omfnmus
f
ut editonis nitori confuleremus.
Viti P R J E F A T I O .
cepta , Se varia adverfus vitiorum peftem remedia tradnda
infinuat atque demittit. J am vero in fimilitudinibus ad ca
qua; exponit aiFerendis , nefeias frequentior ne fit, an mira-
bilior : t quum in alus doctrina; partibus ceteros vincat,
in hac fe ipfum fuperandi locum non reliquerir. Quo no-
mine haud feio an is concionatoribus quam Seneca fit uti-
lior : propterea quod fmiliurn ufus ad populi captum cum
primis fit accommodatus. Quod , quo evidentius vel rudio-
ribus etiam appareret, nos Umilia in marginibus, ficut gra-
viores fententias adnptandas duximus , quo dormitantern le-
dorem rei pulcherrimse annotatione excitaremus. Sinceritas
vero doctrina; ejus tanta eil, ut' in hac parre ipfo Seneca
virtutis itudioifsimo fuperior mihi effe videatur. Seneca enim
Stoicorum errores mordicus tuetur , apathiam & fatum in-
ducit, omnia honefta paria
1
', fimilirer & turpia effe conten-
di: : in fola nudaque vrCCfle fummum hominis bonum col-
locai ; quum ea tarnen non fummum quidem bonum, fed
redifsima- ad illud via fit. Tum etiam rnnus b'i afierre adeo
non damnat , ut interdum etiam probet : certe in Catone ita
laudat, ut ex ejus vulnere, plus gloria; quam fnguinis rna-
naffe dicat. Horum nihil in Plutarcho deprehendes:: fed o-
mnia fere purgatifsima; rationi, & natura; lumini confenta-
nea : fortffe qoniam Evangelio Chrifti ejus faxulo latius co-
rufeante , major humanis
:
mentibus veritatis lux
;
additaeffet.
Quo res autem eflent inventu fciliores , rrtciaique audo-
ri & feriem locorum , & fuum quoque indfceijadjunxirrius.
Deinde in fine operis communem omnibus indicem adjeci-
mus : & quidqliid in toto opere ad aliquem locum referri pof-
fet, appofitis nurneris demonftravimus. Vale , amice ledor:
& hoc noftro exiguo labore, fed magno tamen muere fruere.
Magno , inquam , quoniam quum inter omnia,philofophorum
fcripta hi duo audores in moralis Philofophia; dodrina prin-
cipem locum teneant, habes in hoc exiguo volumine quid-
quid preclare illi dixerunt, fuis in locis digeilum , ut fi eorum
tibi fcripta legete non vacat, hic, qua; maxime feire refert,
comprehenfa teneas : fi vacat , quum omnia memoria com-
piedi nequeas, hic invenas, qua; maxime ad tuos ufus le-
gendo annotare & recondere debuifies,
PRI-.
PRIMUS TOMUS
COLLECTNEORUM
MORA LIS PHILOSOPHIC
QUI SELECTI SSI MAS SENTENTI AS
E X O M N I B U S S E N E C A OP E R I BUS
P E R COMMUNES LOCOS DI GE S TAS CONTI NET.
P R I M A C L A S S I S
in qua ponuntur tituli ad diverfa genera ftatuum
&: perfonarum fpedtantes.
DEUS.
Ultum dare folemus pratfumton omnium ho-
mnum. Apud nos veritatis argumentum eft,
aliquid omnibus videri : itaque Deos effe, in-
ter alia hinc colligimus , quod omnibus de
Diis opinio infita eft : nec ulla gens ufquam
eft, adeo extra leges morefque proje&a, ut
non aliquos Deos credat. Epifl. 1 1 7.
Egregie Ariftoteles ait , numquam nos verecundiores ef-
fe debere , quam quum de Diis agitur. Si intra mus tem-
pia cmpofiti , fi ad facrifcium acceffuri vultum fubmit-
timus, togam adducimus, fi in omne argumentum mode-
ftia: fingimur : quanto hoc magis facere debemus, quum
de fideribus, de ftellis , de Deorum natura difputamus, ni
quid temere, ne quid impudenter aut ignorantes affirme-^
mus , aut fcientes mentiamur ? Nec miremur tam tarde
^rui, qua; tam alte jacent,. '
A Quam
Z COLLECTANEA MOR ALIS PHILOSOPHIE.
Quam multa prater hos per fecretum eunt , nunquam
humanis oculis orentia ? neque enlm omnia Deus huma-
nis oculis nota fecit. Quota pars operis tanti noftris ocu-
lis committitur ? Ipfe qui ifta t radat , qui condidit , qui
totum hoc fundavit deditque circa f e , majorque eft pars
operis fui ac melior, eftugit oculos , cogitatione vifendus
eft. Lib. j . Nat. Qu&fi. cap. 30.
Quid fit hoc, fine quo nihil eft, fcre non pofiumus.
Et miramur fi quos igniculos parum novimus, quum ma-
xima pars mundi Deus latear;? Quam multa ammalia hoc
primum cognovimus fieculo ? Et quidem multa venientis
sevi populus ignota nobis feiet. Multa ficculis tunc futu-
ris , quum memoria noftra exoleverit, refervantur. Pufil-
la res mundus eft, nifi in ilio quod quadrat, omnis mundus
habeat. Non femel quidam facra traduntur. Eleufis fer-
vat quod oftendat revifentibus. Rerum natura facra fua non
imul tradit. Initiatos nos credimus : in veftibulo ejus ha>
remus. Illa arcana non promifeue, nec omnibus patent : re-
duda & in interiore facrario claufa funt. Ex quibus aliud
hax aeras , aliud qua; poft nos fubibit, afpiciet. Quando ergo
fta in notitiam noftram perducentur? Tarde magna prove-
niunt, utique fi labor cear. Id quod unum toto agimus animo,
nondum perfecimus, ut pefsimi efiemus. Adhuc in proceflii
vitia funt. Invenit luxuria aliquid novi in quod infaniat. In-
yenit impudicitia novam contumeliam fibi. Ibidem cap. 3 r.
Miraris fi nondum fapientia omne opus fuum implevit ?
Nondum tota fe nequitia protulit. Adhuc nafcitur, & huic
omnes operam damus : huic oculi noftri, huic manus fer-
viunt. Ad fapientiam quis accedit ? Quis dignam judicat, ni-
fi quam in tranfitu noverit ? Quis philofophiam , aut ullum
liberale refpicit ftudium, nifi quum ludi intercalantur, qum
aliquis pluvius intervenit dies, quern perdere licet? Itaque
tot familia: philofophorum fine fucceflore deficiunr. Aca-
demic! & veteres & minores nullum antiftitem reliquerunt.
Quis eft qui tradat praecepta Pyrrhonis? Pythagorica ilia
invidiofae turbas fchola praceptorem non invenit. Sextiorum
nova & Romani roboris feda , inter initia fua , quum ma-
gno mpetu coepifet, extinda eft. At quanta cura labora-
tur;.
I . CLASSE. DEI PROVIDENTIA. 3
Dei providentia.
S
Epone in prafentla qua: quibufdam placent. Uncuque
noftrum pdagogum dari Deum, non quidem ordina-
rium , fed hune inferioris nota:, ex eorum numero, quos
Ovidius ai t , de plebe Deos. Ita (a) tamen hoc feponas volo,
ut memineris, majores noftros, qui crediderunt hoc , Stoi-
cos fuifle. Epifi. 1 1 0.
Quum videris bonos viros acceptofque Dus laborare,
fudare, per arduum adfcendere ; malos autem lafeivire &
voluptatibus fluere ; cogita filiorum nos modeftia delecta-
i i , vernularum licentia : illos difeiplina triftiori contine-
. A 2 ri,
(a) Quos nos cujiodes angelot
t
hic infrions quofdam Deos pdagugor
mftros faut.
tur, ne cujus pantomimi nomen intercidati Stat per fuc-
ceflbres Pyladis & Badili domus : harum artium multi di-,
fcipuli funt, multique doctores. Ibid. cap. 32.
Quidam funt qua: nocere non poffunt, nullamque vlm
nifi beneficam & falutarem habent 5 ut Dii immortales, qui
nec volunt obeffe, nec poffunt. Natura enim illis mitis &
placida eft, tarn longe remota ab aliena injuria, quam a
fua. Dementes itaque & ignari veritatis, illis imputant fa>
vitiam maris , immodicos imbres, pertinaciam hiemis : quum
interim nihil horum , qua: nobis nocent profuntque, ad nos
proprie dirigatur. Non enim nos caufa mundo fumus, hie-
mem ajftatemque referendi : fuas ifta leges habent, quibus
divina exercentur. Nimis nos fufpicimus , fi digni nobis
videmur , propter quos tanta moveantur. Nihil ergo horum
In noftram injuriam fit : immo contra , nihil non ad fa-
lutem. Lib. 2. de Ira. c. 27.
Quid eft Deus ? quod vides totum, & quod non vdes
totum. Sic demum magnitudo fua illi redditur : qua nihil ma-
jus excogitari poteft. Si folus eft omnia , opus fuum & extra
& intra renet. Quid ergo intereft inter naturam Dei & no-
ftram ? Noftri melior pars, animus eft : in ilio nulla pars extra
animum. Totus ratio eft. Lib. 1. Natur. Qu<zft. in Prafat.
4 COLLECTANEA MOR ALIS PHILOSOPHISE.
r i , horum ali audaciatn. Idem tibi de Deo liqueat. Bo-
num virum in delictis non habet. Experitur , indurat, fibi
ilium prasparat. In lib. de Divina provd. cap. i.
Quare multa bonis viris adverfa eveniunt ? Nihil ac-
cidere bono viro mali poteft. Non mifcentur contraria.
Quemadmodum (a) tot amnes , f tantum fuperne deje&orum
imbrium , tanta mediterraneorum vis fontium non .mu-
tuant faporem maris , nec remittunt quidem : ita adver-
farum impetus rerum , viri fortis non vertit animum. Ma-
net in ftatu, & quicquid evenit, in fuum colorem trahit.
Eft enim omnibus externis potentior : nec hoc dico, non
fentit illa : fed vincit, & alioquin quietus placidufque con-
tra incurrentia attoilitur. Omnia adverfa , exercitationes pu-
tat. Quis autem , vir modo , & ereftus ad honefta, non eft
laboris appetens jufti, & ad officia cum periculo promtus ?
=fc Cui non induftrio otium poena eft ? Athletas videmus , qui-
bus virium cura eft, cum fortifsimis quibufque confligere,
& exigere ab his per quos certamini prparantur , ut totis
contra' ipfos viribus utantur : caedi fe vexarique patiuntur;
& fi non inveniunt fingulos pares, pluribus iimul objiciun-
tur. Marcet (b) fine adverfario virtus. Tunc apparet quanta
fit , quantum valeat, polleatque ., quum quid pofsit , pa-
tientia oftendit. Scias licet , idem viris bonis effe facien-
dum , ut dura ac diffidila non refoxmident , nec de fato
querantur. Quicquid " accidit , boni confulant, in bonum,
=vertant. Non quid, fed quemadmodum feras, intereft. Non
vids, quanto aliter patres , aliter matres indulgeant ? Uli
excitari jubent liberos ad ftudia obeunda mature , feriatis
quoque diebus non patiuntur effe otiofos, & fudorem illis,
& interdum lacrimas excutjunt. At matres fovere in finu,
continere in umbra volunt : nunquam fiere , nunquam tri-
ftari, nunquam laborare. Patrium habet Deus adverfus bo-
nos viros animum , & illos fortius amat : & operibus , inquit,
doloribus, ac damnis exagitentur, ut verum colligant robur.
Languent per inertiam faginata : nec labore tantum, fed
mol e, & ipfo fui onere defciunt. Non fert ulltim itum
illsfa felicitas. At ubi afsidua fuit cum incommodis fuis
. _ ^ rx-
(a) Tit.Patient, f Al. Totfupernae dej ecionesimbrium. (b) Tit.Tentt*.
I . CLASSIS. DEI PROVIDENTIA.
5
rfxa, callum per injurias ducit, nec ulli malo cedit, fed
etiamf ceciderit, de genu pugnat. Miraris (a) tu, fi Deus ille
bonorum amantlfsimus , qui illos quam optimos effe at-
que excellentifsimos vult , fortunam illis , cum qua exer-
ceantur , afsignat ? Ego vero non miror, fi quando volu-
ptatem capiunt Dii, dum fpedant magnos viros colluctan-
tes cum aliqua calamitate. Nobis (b) interdum voluptati eft,
fi adolefcens conftantis animi irruentem feram venabulo
excepit , fi leonis incurfum interritus pertulit : tantoque
fpectaculum eft gratius , quanto id honeftior fecit.... Ec c e *
fpectaculum dignum , ad quod refpiciat intentus operi
fuo Deus. Ecce par Deo dignum, vir fortis cum mala for-
tuna compofitus , utique fi & provocavit. Non video , in-
quam , quid habeat in terris Jupiter pulchrius fi conver-
tere animnm vel it, quam ut fpecet Catonem , jam parti-
bus non femel fractis, ftantem nihilominus inter ruinas puV
blicas redum. Ibid. cap. i.
Magis urgent fasva inexpertos. Grave eft tenera cer-
vici jugum. Ad fufpicionem vulneris tiro pallefcit : au-
daciter veteranus cruorem fuum fpectat, qui fcit fe fae-
pe vicifTe poft fanguinem. Hos itaque Deus, quos pro-
bat, quos amat, indurat, recognofcit, exercet. Eos autem,
quibus indulgere videtur, quibus parcere , molles Venturis
malis fervat. Erratis enim , fi quem judicatis exceptum. Ve-
niet ad ilium diu felicem fua portio. Quifquis videtur di-
miffus effe , dilatus eft. Quare Deus optimum quemquc
aut mala valetudine , aut luctu , aut incommodis afficit?
Quare in caftris quoque periculofa fortifsimis imperantur ?
Dux ledifsimos mittit, qui nodurnis hoftes aggrediantur #
infidiis, aut explorent iter , aut prafidium loco dejiciant.
Nemo eorum qui exeunt , dicit , male de me imperator
meruit j fed, bene judicavit. Idem dicant quicunque juben-
tur pati , timidis ignavifque flebilia : digni vifi fumus Deo,
in quibus experiretur , quantum humana natura poffet pati.
Bugite (c) delicias , fugite enervatam felicitatem , qua ani-
A 3 mi
(a) Deus bonorum amantifsimus et tarn etbnici judicio, (b) Tit, Fen
titudo. (c) Tit, Voluntatis j>ericulum
t
:
6 COL L ECTANEA MORALTS PHILOSOPHISE.
ml permadefcunt, nifi aliquid intervenit, quod humanae for-
tis admoneat, velut perpetua ebrietate fopiti. Quern fpecu-
laria femper ab afrlatu vindicarunt, cu jus pedes inter fomen-
ta fubinde mutata tepuerunt, cujus ccenationes fubditus &
parietibus circumfufus calor temperavit j hunc levis aura
non fine periculo ftringet. Quum omnia , qua; excefferunt
modum , noceant ; periculofifsima felicitatis intemperantia
eft. Movet cerebrum , in vanas mentem Imagines evocat,
multum inter falfum ac verum media; caliginis fundit. Quidni
fatiusfit, perpetuam infelicitatem , quae advocat ad virtu-
t em, fuftinere, quam infinitis atque immodicis bonis rum-
pi?
.# Hanc itaque rationem Dii fequuntur in bonis virls,
quam in difcipulis fuls praeceptores : qui plus laboris ab his
cxigunt, in quibus certior fpes eft. Numquld tu invifos ef-
fe Lacedasmoniis liberos fuos credis , quorum experiuntur
indolem publice verberibus admotis ? Ipfi illos patres ad-
hortantur, ut ictus flagellorum fortiter perferant, & lace-
ros ac femianimes rogant, perfeverent vulnera prabere vul-
neribus. Quid mirum, fi dure generofos fpiritus Deus ten-
tat ? Nunquam virtutls molle documentum eft. Verberat nos
6c lacerat fortuna. Patiamur. Non eft fevitia : certamen eft.
Quo ftepius adierimus, fortiores erimus.
Omnes confider gentes, in quibus Romana pax delink:
Germanos dico , & quicquld circa Iftrum vagarum gentium
occurfar. Perpetua illos hiems , trifle caelum premit, maligne
folum fterile fiiftentat, imbrem culmo aut fronde defendunt,
fuper durata glacie ftagna perfultant , In alimentum feras
captant. Miferi tibi videntur ? Nihil miferum eft, quod in
naturam confuetudo perduxit. Paullatim (a) enim voluptati
funt, quae necefsitate cceperunt.... Quid ergo miraris, bo-
nos viros, ut confirmentur , concuti ? Non (b) eft arbor foll-
da nec fortis, nifi In quam frequens ventus incurfat : Ipfa
*enim vexatione conftrlngitur, & radices certius figit. Fra-
giles funt , qua; in aprica valle creverunt. Pro ipfis ergo
bonis viris eft, ut effe interriti pofsint, multum inter for-
midolofa verfari , & xquo animo ferre quae non funt
ma-
(a) Tit. Confuetudo, (b) Tit, Tribulatio,
I. CLASSIS. D EI PROVI DENTI A.
7
mala , nifi male fuftlnenti. In lib. de Provid. cap. 4.
Hoc enim eft propofitum Deo , quod fapienti viro,
offendere , hax qua: vulgus appetit , qua: reformidat,
nec bona effe nec mala. Apparebunt autem bona effe, fi
ilia non nifi bonis viris tribuerit ; & mala effe, fi malis
tantum irrogaverit. Deteftabilis erit caxitas, fi nemo ocu-
los perdiderit, nifi cui eruendi funt. Itaque careant luce
Appius & Metellus. Non funt divitia: bonum. Itaque ha-
beat illas & Ellius leno , ut homines pecuniam quum in
templis confecraverint, videant & in fornice. Nullo modo
magis poteft Deus concupita traducere , quam fi ilia ad tur-.
pifsimos defert, ab optimis abigit.
Quid porro? non eft iniquum nobilifsimas virgines adfacra
facienda noctibus excitari, altifsimo fomno inquinatas fru ?
Labor optimos citat. Senatus per totum diem faepe confuli-
rur, quum itlo tempore vilifsimus quifque, aut in campo
otium fuum oble&et, aut in popina lateat, aut tempus in
aliquo circulo terat. Idem (a) in hac magna Rep. fit : boni
viri laborant, impendunt, impenduntur , & volentes quidem:
non trahuntur a fortuna, fed fequuntur illam , & asquant
gradus. Si feiffent, antecefsiffent. Hanc quoque animofam
Demetrii fortifsimi viri vocem audiffe me memini. Hoc
unum, inquit, Dii immortales , de vobis queri poffum, quod
non ante mihi voluntatem veftram notam feciftis. Prior enim
ad ifta veniifm , ad qua: nunc vocatus adfum. Vultis li-
beros fumere ? illos vobis fuftuli. Vultis aliquam partem
corporis ? fumite. Non magnam rem promitto : cito totum
relinquam. Vultis fpiritum ? quidni ? nullam moram fa-
ciam, quo minus recipiatis quod dediftis. A volente fere-
t is, quidquid petieritis. Quid ergo eft ? maluiffem offerre,
quam tradere. Quid opus fuit auferre ? accipere potuiftis:
fed ne nunc quidem auferetis , quia nihil eripitur nifi re-
tinenti. Nihil cogor, nihil patior invitus : nec fervio Deo,
fed affentio : eo quidem magis , quod feio omnia, certa &
in xternum dicta lege decurrere.- Fata nos ducunt, & quan-
tum cuique temporis reftet, prima nafeentium hora difpo-
fuit. Caufa pendet ex caufa, privata ac publica longus or-
A 4 do
(a) T, Fmitude.
$
r
COLLECTANEA MORALlS PHILOSOPHISE.
do rerum trahlt. Ideo fortiter omne ferendum eft : quia
1
non ( ut putamus ) incidunt cunda , fed veniunt. Olim con-
ftitutum eft , quid gaudeas, quid fleas : & quamvis ma-
gna videatur varietate fingulorum vita diftingui, fumma in
unum venit. Accepimus peritura perituri. Quid ita indl-
gnamur ? quid querimur ? Ad hoc parati fumus. Utatur , ut
vul t, fuis natura corporibus. Nos laetl ad omnia & fortes
cogitemus, nihil perire de noftro. Quid eft boni viri ? pra;-
bere fe fato. Grande folatium eft cum univerfo rapi : qulc-
quid eft quod nos fic vivere jufsit , fc mori.... Ille ipfc
omnium conditor ac redor fcripfit quidem fata , fed fe-:
quitur. Semper paret , femel jufsit.
Quare tamen Deus tam iniquus In diftributlone fati fuit,
ut bonis viris paupertatem, vulnera , & acerba funera ad-
feriberet ?... Qusdam feparari a quibufdam non poflunt,
coherent, Individua funt. Languida ingenla , & In fomnum
itura , aut In vigiliam fomno fimillimam , inertibus nedun-
tur elementis : ut efikiatur vir cum cura dicendus, for-
tiore fato opus eft. Non erit illl planum iter : furfum opor-
tet ac deorfum eat , fluduetur , ac navigium in turbido
regat. Contra fortunam illl tenendus eft curfus. Multa ac-
cident dura, afpera , fed qua; molliat & complanet ipfc.
Ignis aurum probat , miferla fortes viros. Ibid. cap. 5.
Quare tamen bonis viris patitur aliquid mali Deus fieri ?
Ille vero non patitur. Omnia mala ab illis removit, fcelera, &
flagitia , & cogitationes improbas, & avida confilia, & libidi-
nem cazcarh , & alieno imminentem avaritiam. Ipfos tuetur ac
vindicat. Nunquid hoc quoque a Deo aliquis exigit, ut ho-
norum virorum etiam farclnas fervet ? Remittunt ipfi hanc
Deo curam, externa contemnunt. Democritus divitias pro-
jecir, onus illas bona; mentis exiftimans. Quid ergo mi-
raris , fi id Deus bono accidere patitur , quod vir bonus
aliquando vult fibi accidere ?.... Puta itaque Deum dicere:
Quid habetis quod de me queri pofsitis vos , quibus re-
da placuerunt? Aliis (a) bona falfa circumdedi , & animos
inanes , velut longo fallacique fomnio lufi. Auro illos, ar-
gento & ebore ornavi : intus boni nihil eft. Ifti quos pro.
^ fV
(a) Tit. Felicitai falfa.
I . CLASSIS. GRATI A D EI .
felcibus afpctis, fi non qua occurrunt , fed qua latent
videritis, miferi funt, fordid! , turpes, ad fimilitudinem
parieturn fuorum extrinfecus culti. Non eft ifta folida &
(incera felicitas : erutta eft, & quidem tenuis. Itaque dum
illis licet ftare , & ad arbitrium fuum oftendi, niteat, &
imponunt : quum aliquid incidit, quod difturbet ac dete-
gat , tunc apparet quantum alta; ac vera; fceditatis alienus
fplendor abfeonderit. Vobis dedi bona certa, manfura : quan-
to f magis verfaveritis & undique inipexeritis meliora majo-
raque : permifi vobis , metuenda contemnere , cupienda fa-
ftidire. Non fulgetis extrinfecus. Bona veftra introrfus ob-
verfa funt.
Ferte fortiter adverfa , hoc eft
y
quo Deum anteceda-
tis. Ille extra patientiam malorum eft , vos fupra patien-
tiam. Contemnite paupertatem. Nemo tam pauper vivit,
quam natus eft. Contemnite dolorem : aut folvetur , aut
folvet. Contemnite fortunam : nullum illi telum, quo fe-
rirei animum , dedi. Contemnite mortem, qua; vos aut finit,
aut transfert vos. Ibid. cap. 6.
Vide etiam bac de re Tit. Adverfitas , & Tit. Patientia.
Gratta Dei j jnje dwnurn auxiliurn.
P
Rope eft a te Deus , tecum eft , intus eft. Ita dica,
Lucil i, facer intra nos fpiritus fedet, malorum bono-
rumque noftrorum obfervator & cuftos. Hie prout a no-
bis tra&atus eft, ita nos ipfe tratat. Bonus vir fine Deo
nemo eft. An poteft aliquis fupra fortunam, nifi ab ilio
adjutus exfurgere ? Ille dat conlilia magnifica & ere&a. In
uno quoque honorum virorum (quis Deus incertum eft)
habitat Deus. Si tibi occurrit vetuftis arboribus & foli-^
tam altitudinem egrefsis frequens lucus , & confpecium ca>\
H denfitate ramorum aliorum alios protegentium fubmo-:
ve'ns ; ilia proceritas filvae, & fecretum loci, & admira-
tio umbras , in aperto tam denfse atque continua; , (idem
_ ti-
f AiUer. Qaanto magis verlaveric aliquis , & undique inipexeru,
tanto videbit meliora, maj oraque : permifi vobis, ctt.
to
COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
tibi numinis facit.... Magnorum fluminum capita venera-
mur : fubita ex abdito vafti amnis eruptio aras habet. Co-
luntur aquarum calentium fontes : & ftagna qudam, vel
opacitas , vel immenfa altitudo facravit. Si hominem vide-
ris interritum periculis, intatum cupiditatibus , inter ad-
verfa felicem , in mediis tempeftatibus placidum, ex fupe-
riore loco homines videntem , ex axruo Deos : non fubibit
te veneratio ejus ? Non dices, ifta res major eft altiorque,
quam ut credi imilis huic, in quo eft, corpufculo pofsit?
Vis ifthuc divina defcendit : animum excellentem , mode-
ratum, omnia tanquam minora tranfeuntem , quicquid ti -
memus optamufque ridentem , cadeftis potentia agitt. Non
poteft res tanta fine adminiculo numinis ftare. Itaque ma-
d o r e fui parte illic eft , unde defcendit. Quemdmodum
radii folis contingunt quidem terram , fed ibi funt unde
mittuntur : ile animus magnus & facer, & in hoc demif-
fus , ut propius divina noflemus, converfatur quidem no-
bifeum , fed haeret origini fuse. Epijl. 41 .
Miraris homines ad Deos ire ? Deus ad homines ve-
ni t , immo ( quod propius eft ) in homines venir.. Nulla fi-
ne Deo mens bona eft. Semina in corporibus humanis di-
vina difperfa funt : qua; il bonus cultor excipit , ilmilia
origini prodeunt, & paria his ex quibus orta funt, fur-
gunt. Epfi. 73.
J . \ J pofsides ? qua; das ? qua; negas? qua; fervas ? qua; ra-
pis ? Unde ha;c innumerabilia
t
oculos, aures , & animum
mulcentia ? Unde illa luxuriam quoque inftruens copia ? Ne-
que enim necefsitatibus tantummodo noftris provifum eft:
ufque in delicias amamur. Tot arbufta , non uno modo
frugifera, tot herba; falutres , tot varietates ciborum per
totum annum digeftae, ut inerti quoque fortuita terra; ali-
menta prseberent. Jam animalia omnis generis alia in ile-
co folidoque, alia in humido innafeentia, alia per fublime
beneficia. Unde ergo ifta qu
dir
I. CLASSIS. B EI BENEF I CI A; J I
imuTa, ut omns rerum naturae pars tributum aliqod no-
bis conferred Flumina haze amosnifsimis flexibus campos cin-
gentia, illa prabitura commerciis viam, vafto & naviga-
bili curfu vadentia : ex quibus quidam ftatis diebus mi-
rabile incrementum trahunt, ut anhela, & ferventi fubje-
cta caelo loca fubita vis aeftivi torrentis irriget. Quid me-
dicatorum torrentium vena: ? Quid in ipfis littoribus aqua-
rum calentium exundatio ? Lib. 4. de Berief, cap.
Si pauca quis tibi donarfet jugera , accepiffe te dlce-
res benefcium : immenfa terrarum late patentium fpatla,
negas effe benefcium ? Si pecuniam tibi aliquis donaverit,
& arcam tuam (quoniam id tibi magnum videtur ) imple-
verit, benefcium vocabis : tot metalla defodit, tot flumina
emifit in aera, fuper quae decurrunt fola aurum vehentia,
argenti, seris , ferri immane pondus omnibus locis obru-
tum ; cujus inveftigandi tibi facukatem dedit, ac latentiutn
divitiarm In fumma terra figna difpofuit : negas te acce-
piffe benefcium? Si domus tibi donetur , in qua marmo-
ris aliquid refplendeat , & rectum nitidius auro , aut co-
loribus fparfum, num mediocre munus vocabis ? Ingens ti-
bi domicilium , fine ullo incendii, aut ruina: metu ftruxit,
in quo vides non tenues cruftas , & ipfa qua fecantur la-
mina graciliores , fed integras lapidis pretiofifsimi moles,
fed totas , varia: diftinctasque materia:, cujus tu parvula fru-
lla miraris , tectum vero aliter nocte , aliter interdiu ful-
gens : negas te ullum munus accepiffe ? Et quum irta qua;
habes magno azftimes , quod eft ingrati hominis, nulli de-
bere te judicas ? Unde tibi iftum quem trahis fpiritum ? Unde
iftam, per quam actus vita: tua: difponis atque ordinas, Iucem ?
Unde fanguinem, cujus curfu Vitalis contine tur calor ? Unde
irta palatum tuum faporibus exquifitis "ultra fatietatem lacef-
fentia ? Unde haec irritamenta jam laffa: voluptatis ? Unde Ifta
quies, in qua putrefcis ac marces ? Nonne fi gratus es , dices ;
1
Deus nobis h<ec otia fecit.
Namque erit ille mihi femper Deus. Illius aram
Sape tener noris ab ovilibus imbuet agnus.
Ille meas errare boves ( ut cernis ) & ipfum
Ludere qua vettern, calamo permit agrei.
12 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIE.
(a) Etiam q<e arte conant, Dei dona funt.
Ule Deus eft, non qui paucas boves, fed qui per ro-
tura orbem armenia dimift, qui gregibus ubique pafsim
vagantibus pabulum prxftat, qui pafcua hibernis a:ftiva fub-
ftituit , qui non calamo tantum cantare, & agrefte atque
incondit um carmen ad aliqnam tantum oblecationem mo-
dulari docuit ; fed tot artes , tot vocum varietates , tot fo-
nos , alios (a) fpiritu noftro , alios externo cantus edituros,
commentus eft.
eque enim noftra ifta qua; invenimus dixeris, non ma-
gis , quam quod crefcimus , quam quod ad conftitutum tem-
pus ua corpori officia refpondent. Nunc puerilium den-
tium lapfus , nunc ad furgentem jam artatem & in robu-
ftiorem gradum tranfeuntem pubertas , & ultimus ille dies
fugienti vita: terminimi ponens. Infita funt nobis omnium
aetatum, omniumque artium femina, magifterqueex occul-
to Deus, producit ingenia. Ibid, cap. 6.
Natura , inquit , ha?c mihi pra:ftat. Non intelligis te,
quum hoc dicis , mutare nomen Deo. Quid nini aliud
eft natura , quam Deus , & divina ratio toti mundo , &
partibus ejus inferta ? Quoties voles, tibi licet aliter hunc
auctorem rerum noftrarum compellare , & Jovem illum
optimum ac maximum rite -dices , &c tonantem , & fta-
torem : qui non ( ut hiftorici tradiderunt ) ex eo quod
poft votum fufceptum acies Romanorum fugientium fte-
tit 5 fed quod ftant beneficio ejus omnia , Stator, Stabi-
Ktorque eft : hunc eundemque & Fatum fi dixeris , non men-
tieris. Nam quum fatum nihil aliud fit quam feries imple-
xa caufarum , ille eft prima omnium caufa , ex qua ce-
tera; pendent. Qualunque voles illi nomina proprie apta-
bis , vim aliquam effetumque cdeftem continentia. Tot
appellationes ejus poTunt effe , quot muera. Ibid. cap. 7.
DU autem prima illa conftitutione quum univerfa dif-
ponerent, etiam noftra viderunt, rtionemque hominis ha-
buerunt. Itaque non poTunt videri fua tantum caufa de-
currere , & explicare opus fuum, quia pars operis fumus
& nos. Debemus ergo , & Soli, & Luna; , & ceteris cx-
le-
1. CLASSIS. DEI BENEFICIA. 13
leftibus beneflcium : quia etiamil potiora illis funt, in quae
oriuntur ; nos tamen in majora t ituri juvant. Adjice , quod
deftinato juvant. Ideoque bligati fumiis, qui non in be-
neflcium ignorantium incidimus. ; fed'-base qua? accipimus,
accepturos fcierunt : & quamquam majus illis propofitum
fit majorque actus fui fructus , quam fervare rhortalia : ta-
men in noftras quoque utilittes a principio rerum praz-
miffa. mens eft, & is ordo mundo datus , ut appareat cu-
rarci noftri non inter ultima habitam.
Debemus parentibus noftris pietatem : & multi -, non
lit gignerent, coierunt. Dii non poifunt videri nefcifie, quid
effeduri effent, quum omnibus -alimenta protinus , & alia
providerint : nec eos pet negligentiam genuere, quibus tarn
multa genuerant. Cogitavit enim nos ante natura , quam
fecit. Nec tarn leve opus fumus , ut. illi potnerimus exci-
dere. Vide quantum nobis perrniferit",' quam non intra ho-:
mines humani imperii conditio, fit. Vide in quantum cor-
poribus yagari liceat, quae; non coercuit fine terrarum , fed
omnem in partem fui mit (a). Vide, animi quantum au-.
deant, quemadmodum foli aut noverint Deos , aut quaerant,
& mente in al turn data, divina comitentur. Scias non effe
hominem tumultuarium, & incogitatum opus. Inter maxi-
ma rerum fuarura natura nihil habet, quo magis glorie-,
tur , aut certe cui glorletur.
Quantus ifte furor eft , controverfiam Diis munerls
fui facere ? Quomodo (b) adverfus eos hie erit gratus,
quibus gratia referri fine impendio non poteft, qui negat
ab his accepiffe fe , a quibus quum maxime accipit, qui &
femper daturi funt , & nunquam accepturi ? Quanta au-
tem perverfitas, ob hoc alicui non debere , quia edam in-
ficiami benignus eft : & continuationem ipfam , feriemque
beneficii , argumentum vocare neceffario dantis ? Nolo,
ajunt : fibi habeat : quis ilium rogat ? & omnes alias
impudentis animi voces his adftrue. Non ideo de te minus
meretur i s , cujus liberalitas ad t e, etiam dum negas , perve-
nire ; cujufque beneficiorum, vel hoc ipfo maximum , quod
etiam, querenti daturus eft. Lib. 6. de Benefic. cap. 23.
So-j
t Al. Itura. (a) Tit. Homo, (b) Tit. lngratituio.
14
COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Soli (a) Luna'que plurimum debeo , & non uni mihi
oriuntur : anno , temperantique annum Deo privatim obli-
gatus fum, quamvis non in meum honorem defcripta finr.
Stulta avaritia mortalium poffefsionem proprietatemque dif-
cernit, nec quicquam fuum credit effe, quod publicum eft.
At ille fapiens nihil judicat fuum magis, quam cujus illi
cum humano genere confortium eft. Nec enim effent ifta
communia , nifi pars illorum pertineret ad fingulos. So-
cium efficit etiam quod ex minima portione commune eft.
tur , ut exiguum in fingulos- cadat : ad unumquemque
tota perveniunt. Epifi. 73.
I
Ngens natura beneficium venti funt, il illud in injuriam
fuam non vertat hominum furor. Nunc quod de Car-
fare olim majore vulgo di&itatum eft , & a Tito Livio
pofitum , in incerto effe, utrum ilium magis nafci Reipub.
profuerit, an non nafci, dici etiam de ventis poteft : adeo
quicquid ex illis utile & neceffarium eft, non poteft his
repenfari, quae in perniciem fuam .generis humani demen-
tia excogitat. Sed (b) non ideo non funt ifta natura fua
bona, fi vitio male utentium nocent. Nimirum (c) in hoc
Providentia ac difpofitor ille mundi Deus , aera ventis exer-
cendum dedit, & illos ab omni parte, ne quid effet fitu
fqualidum , effudit : non ut nos claffes partem freti occupa-
turas compleremus milite armato , & hoftem in mari, aut poft
mare inquireremus.... Dedit natura ventos, ut commoda cu-
jufque regionis fierent communia: non ut legiones equitem-
que geftarent, nec ut perniciofa gentibus arma tranfveherent.
Si beneficia natura; utentium pravitate perpendimus,
nihil non noftro malo accepimus. Cui videre expedit ?
cui loqui ? cui non vita tormentum eft ? Nihil in-
venies tarn manifeftas utilitatis , quod non in contrarium
Adjice nunc, quod
& vera bona non fic dividun-
trans-
(a; Communia quoque beneficia cujujque propria funt, (b) Tit, Pro?
videntia, (c) Tit, Opiftcium,
I. CLASSIS. DEI OPIFICIUM. 15
Dei Opficium. Dei cognitio ex mundi fabrka.
T
Riplex caufa eft. DIcunt, ut f cl s, Stoici noftri , duo
effe in rerum natura , ex quibus omnia riant : cau-.
fam & materiam. Materia jacet iners, res ad omnia para-
ta ; ceflatura, fi nemo moveat. Caufa autem, id eft ratio,
materiam format, & quocumque vult verfat : ex ilia varia
opera producit. Efle debet ergo unde aliquld fl at, deinde
a quo fiat : hoc caufa eft , illud materia. Omnis ars imita-
tio eft naturae : itaque quod de univerfo dicebam , ad haec
transfer quae ab homine facienda funt. Statua & materiam
habuit quae pateretur artificium, & artificem qui materia;
daret faciem. Ergo in ftatua, materia aes fuit 5 caufa artifex.
Eadem conditio rerum omnium eft : ex eo conftant quod
f it , & ex eo quod facit.
Caufam Ariftoteles putat tribus modis did. Prima, inquit,
caufa eft ipfa materia, fine qua nihil poteft effici. Secunda opi-
fex. Tertia forma , quae unicuique operi imponitur , tanquam
ftatuae. Nam hanc Ariftoteles Idos vocat. Quarta quoque, in-
quit, bis accedit, propofitum totius operis. Quid fit hoc ape-
riam. JES prima ftatuae caufa eft : nunquam enim facia eflet,
nifi fuiflet id ex quo ea funderetur, ducereturve. Secunda
caufa artifex eft : non potuiflet enim aes illud in habitum ftatuae
figurarl, nifi accefsiflent peritae manus. Tertia caufa eft for^
ma : nec enim ftatua ifta Doryphoros, aut Diadumenos vo-
caretur, nifi haec illi eflet imprefla facies. Quarta caufa eft,
faciendi propofitum : nam nifi hoc fuiflet , fa&a non eflet.
transferat culpa. Sic ventos quoque natura bonos futu-
ros invenerat : ipfi illos contrarios fecimus. Omnes In all-
quod nos malum ducunt. Non eadem eft his, & illis cau-
fa folvendi; fed jufta nulli. Dlverfis enlm irritamentls ad
tentandum iter impellimur. Itaque alicui vitio naviga-
tur. Egregie Plato dicit, . . minima effe quae homines emant
vita. Immo, Lucili carifsime, fi bene furorem illorum aefti-
maveris , .. magis ridebis, quum cogitaveris vita parari ea,
in quibus vita confumitur. Lib. 5. Nat. Quaji. cap. 18.
l6 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Quid eft propofitum ? quod invitavit artificem , quod ille
fequutus fecit. Vel pecunia eft hoc , fi; venditurus fabri-
cavit ; vel gloria , fi laboravit in nomen ; vel religio , fi
donum tempio paravit. Ergo & base caufa eft propter quam
fit. An non putas inter caufas facii operis numerandum,
quo remoto factum non effet ? His quintam Plato adjicit,
exemplar , quam ipfe Idearn vocat : hoc eft enim ad quod
refpiciens artifex, ' id qud deftinabat, efficit. Nihil autem
ad rem pertinet utrum foris habeat exemplar , ad quod
referat oculos ; an intus , quod fibi ipfe concepit & po-
fuit. Hate exemplaria rerum omnium Deus intra fe haber,
numerofque univerforum' qua; agenda funt, & modos men-
te complexus eft : plenus his figuris eft, quas Plato Ideas
appellat immortales, immtbiles ,infatigabiles. Itaque homi-
nes quidem pereunt : 'ip'fa autem humanitas, ad quam homo
effingitur, permane* 5- & hominibus laborantibus, intereunti-
bus , ilia nihil patitr. Quinque ergo caufa; funt, ut Plato di-
cit. Id ex quo", id a quo, id quo, id ad quod, id propter quod.
Hax omnia mundus quoque ( ut ait Plato) habet. Fa-
de ns , hic Deus eft : ex quo fit , ha;c materia eft: for-
ma , hxc eft habitus & ordo mundi quem videmus : exem-
plar , feilieet id ad quod Deus hanc magnitudinem ope-
ris pulcherrimi fecit : propofitum , propter quod fecit.
QuaMris quid fit propofitum Deo? Bonitas : ita certe Plato
ait , qua; Deo faciendi mundum caufa fuit : bonus eft , bo-
na fecit, bono nulla cujufquam boni invidia eft. Fecit ita-
que quam optimum potuit.,.. Ego priora ilia ago ac tra-
cco , quibus pacatur animus , & me ptius fcrutor. Deinde
hunc mundum. Nec hoc quidem tempus , ut exiftimas,
perdo.... Ego non qua;ram qua; lint initia univerforum ? quis
rerum formator ? quis omnia in una maffa & materia inerti
convoluta difcreverit ? Non quaeram quis fit artifex hujus
mundi? qua ratione tanta magnitudo in legem & ordinem
Venerit ? quis fparfa collegerit , confufa diftinxerit, nimia
deformitate latentibus faciem diviferit? unde lux tanta fun-
datur ? ignis fit , an aliquid igne lucidius ? Ego ifta non
quazram ? ego nefciam unde defcenderim ? femel mihi vi-
cenda fint, an fjepe? Nefciam quo hinc iturus firn? qua;
1. CL ASSI S. D E I PI F I CI UM. 17
fedes exfpectet animam folutam legibus fervitutis humana: ?
Vetas me cado intereffe ? Id eft , jubes me vivere capite
demiffb ? Major fum & ad majora natus , quam ut firn man-
cipium corporis mei. Epifi. 65.
Circumfpice omnium corpora : nulli non & color pro-
prius eft, & figura fua, & magnitudo. Inter cetera , pro-
pter qua: mirabile divini artificis ingenium eft, hoc quo-
que exiftimo, quod in tanta copia rerum nunquam in idem
incidit : etiam qua: fimilia videntut, quum contuleris, di-
verfa funt. Tot fecit genera foliorum , nullum non fua
proprietate fignatnm : tot ammalia : nulli fimilitndo cum
altero convenit. Utique aliquid intereft. Exegit a fe , ut qua:
alia erant, & difsimilia effent & imparia. Epifi.
Quia tutela certifsima ex proximo eft , fibi quifque
commiffus eft. Itaque ut in prioribus epijlolis dixi, tenera
quoque ammalia e materno utero , vel quoquo modo ef-
fufa, quid fit infeftum ipfis, protinus norunt, & mortife*
ra devitant : umbram quoque tranfvolantium reformidant,
obnoxia avibus rapto viventibus. Nullum animal ad vitam
prodit fine metu mortis. Quemadmodum , inquit, editum
animal intellectum habere aut falutaris aut mortifera: rei
poteft ? Primum quaxitur, an intelligat,. non quemadmodum
intelligat. Effe autem illis intellectual ex eo apparet, quod
nihil amplius , fi intellexerint, faciant. Quid eft, quare pa-
vonem, quare anferem gallina non refugiat, quum tanto
minorem & ne notum quidem fibi accipitrem fugiat ? Qua-
re pulii felem timent , canem non timent ? Apparet illis
inette fcientiam nociturl, non experlmento collectam. Nam
antequara pofsint experiri, cavent. Deinde , ne hoc cafu
exiftimes fieri, nec metuunt alia quam debent , nec un-
quam oblivifcuntur. Hujus tutela: & diligentia: asqualis eft
illis a perniciofo fuga. Pra:terea non fiunt timidiora viven^
do. Ex quo quidem apparet, non ufu illa ad hoc pervc*
nire , fed naturali amore falutis fua:. Et tardum eft , & va-
lium , quod ufus docet. Quicquid natura tradit, & acqua-
le eft omnibus & ftatim. Epft. 1 21 .
Inter cetera providentia: opera , hoc quoque aliquis , ut
dignum admir,atione fufpexerit. Non enim ex una caufa
year.
l 8 C OL L EC T A N EA MOR A L I S PHI LOSOPHI SE.
ventos aut invenit, aut per diverfa difpofuit : fed primum
ut aera non finerent plgrefcere, fed afsidua vexatione uti-
lem reddernt vitalemque tracturis. Deinde ut imbres tet-
ris fubminiftrarent : iidemque nimios compefcerent. Nam
modo adducunt nubes, modo diducunt, ut per totum or-
bem pluvia; dividi poffent. In Italiam Aufter impellit, Aqui-
lo in Africani rejicit : Etefias non patiuntur apud nos nu-
bes confiftere. Iidem totam Indiam & JEthiopiam conti-
nuis per id tempus aquis irrigant. Quid , quod fruges per-
cipi non pofTunt , nifi flatu fupervacua ad mixta fervan-
dis ventilarentur, nifi eiTet quod fegetem excitaret, & la-
tentem frtigem ruptis velamentis fuis ( qua; folliculos agri-
cola; vocant ) adaperiret ? Quid, quod omnibus inter fe po-
pulis commercium dedit, & gentes difsipatas locis mifcuit?...
Dedit ille ventos ad cuftodiendam caeli terrarurnque tempe-
riem , ad evocandas fupprimendafque aquas , ad alendos fa-
torum atquc arborum fructus, quos ad maturitatem cum aliis
caufis adducit ipfa jactatio, attrahens cibum in fumma, &
ne torpeat , promovens. Dedit ventos ad ulteriora nofcen-
da : fuifle t enim imperitum animal, & fine magna expe-
rientia rerum homo, fi circumfcriberetur natalis foli fine.
Lib. 5. Nat. Quafl. cap. 18.
Nemo ufque eo tardus, & hebes , & demifius in ter-
ram eft, ut ad divina non erigatur, ac tota mente con-
furgat : inique ubi novum aliquod e ca;lo miraculum fulfit.
Nam quandiu folita decurrunt , magnitudinem rerum con-
fuetudo fubducit. Ita enim compofiti fumus , ut nos quo-
tidiana , etiam fi admiratione digna funt, tranfeant : con-
tra , minimarum quoque rerum , fi infolita; prodierunt, fpe-
ctaculum dulce fiat. Hie itaque ccetus aftrorum , quibus
immenfi corporis pulchritudo diftinguitur , populum non
convocar. At quum aliquid ex more mutatum eft, omnium
vultus in caelo eft. Sol fpectatorem, nifi quum deficit, non
haber. Nemo obfervat lunara , nifi laborantem. Tunc ur-
bes conclamant, tunc pro fe quifque fuperftitione vana tre-
pidar. Qiianto ilia majora funr, quod Sol totidem ( ut ita
dicam ) gradus , quot dies habet , & annum circuitu fuo
claudit : quod a folftitio ftatim inclinat
t
& dat fpatium
no-
I. CLASSIS. DEI OPIFICIUM. I
9
no&ibus : quod fider abfeondit : quod terras , qitum tan-
to major lit illis , non urit ; fed calorem fuum intenfionl-
bus ac remifsionibus temperando fovet : quod lunam nun-
quam implet, nifi adverfam fibi , nec obfeurat. Hax ta-
men non adnotamus, quandiu ordo fervatur. Si quid tur-
batum eft, aut praeter confuetudinem emicuit, fpeftamus,
interrogamus , oftendimus. Adeo naturale eft , magis no-
va , quam magna mirari. Idem in cometis fit.- Si rarus, &
infolitae figura; ignis apparuit, nemo non fcire quid fit, cu-
pit : & oblitus aliorum , de adventitio quaerit, ignarus utrum
debeat mirari, an timere. Lib. 7. Nat. Quafi. cap. 1.
Supervacuum eft in przefentia oftendere , non fine all-
quo cuftode tantum opus flare, nec hunc fiderum certuni
difcurfum fortuiti impetus efle.... Hanc inoffenfam velo-
citatem procedere alterna; legis imperio : tantum rerum
terra marique geftantem, tantum clarifsimorum luminum, &
ex difpofitione lucentium : non efle materia; errantis hunc
ordinem , neque quae temere coierunt, tanta arte pendere,
ut terrarum gravifsimum pondus fedeat immotum, & circa
fe properantis ca;li fugam fpectet : ut infufa vallibus maria
molliant terras, nec ullum incrementum fluminum fentiant;
ut ex minimis feminibus nafeantur Ingentia... J am vero fi
quis obfervaverit nudar! littora, pelago in fe recedente, ea-
demque intra exiguum tempus operiri, credet caca qua-
dam volutatione modo contrahi undas & introrfum agi,
modo erumpere , & magno curfu repetere fedem fuam : quura
illae interim portionibus crefeunt , & ad horam ac diem
fubeunt ampliores minorefque, prout illas lunare fdus eli-
cuit, ad cujus arbitrium Oceanus exundat. Lib. de Div'm.
provident, tap. 1.
Iracundia leones adjuvat, pavor crvos , accipitrem im-
petus , columbam fuga. Lib. 2. de Ira , cap. 16.
Puta nafeenti me tibi venire in conillium. Intratura es
urbem Diis hominibufque communem, omnia complexam,
certis legibus aeternifque devinftam , indefatigata caeleftiuni
officia volventem. Videbis illic innumerabiles ftellas : mi-
raberis uno fidere omnia impleri : folem quotidiano cur-
fu diei no&ifque fpatia fignantem, annum in ajftatem hie-
B 2 means
0 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOBHlJE.
memque aequaliter dividenrem. Videbis notturnam luna; Tuo
cefsionem a fraternis occurfionibus lene remiflumque lumen
mutuantem , & modo occultam , modo toto ore terris im-
minentem , accefsionibus damnifque mutabilem , femper
proxima; difsimilem. Videbis quinque fider diverfas agen-
da vias , & in contrarium precipiti mundo nitentia : ex
horum levifsimis motibus fortuna; populorum dependent,
& maxima ac minima proinde formantur , prout sequum
iniquumve ildus incefsit. Miraberis conlecta nubila, & ca-
dentes aquas, & obliqua fulmina , & cadi fragorem. Quum
fatiatos fpe&aculo fupernorum in terram oculos dejeceris,
excipiet te alia forma rerum , aliterque mirabilis. Hinc cam-
porum in inflnitum patentium fufa planicies. Hinc mon-
tium magnis, & nivalibus furgentium jugis, erecti in fubli-
me vertices, dejectus fluminum, & ex uno fonte in orien-
tem occidentemque defufi amnes , & fummis cacuminibus
nemora nutantia , & tantum filvarum cum fuis animalibus,
aviumque concenti! dinono. Varii urbium fitus, & feclufa:
nationes locorum difficultate , quarum alia; fe in erectos
fubtrahunt montes, alia; ripis , lacu , vallibus , palude cir-
cumfunduntur : adjuta cultu feges , & arbufta fine cultore
fertilia , & rivorum lenis inter prata difcurfus , & amceni fi-
nus , & littora in portum recedentia , fparfas tot per valium
infula;, qua; interventu fuo maria diftinguunt. Quid lapidum
gemmarumque fulgor, & inter rapidorum torrentium arenas
aurum interfiuens, & in mediis terris medioque rurfus mari
nitentes ignium faces, & vinculum terrarum Oceanus , con-
tinuationem gentium triplici finu fcindens, & ingenti licen-
tia exa;fruans ? Videbis his inquietis, & fine vento fluctuan-
tibus aquis immani & fidem excedenti magnitudine terrentia
ammalia , quidam gravia, & alieno fe magifterio moventia,
quidam velocia , concitatis perniciora remigiis, quidam hau-^
rientia undas , & magno pre navigantium periculo effiantia.
Videbis hic navigia , quas non novere terras , quasrentia.
Videbis nihil humanx audacia; intentatum , erifque ei fpecta-
trix , & ipfa pars magna conantiu.m. Difces , docebifque
artes, alias qua; vitam inftruant , alias qua; ornent, alias qu$
regant. hib. de Confolat. ad Marciarne cap. 18.
I . CL ASSI S. HOMO. MU L I ER . A N I MA .
21
Homo.
O
Quam contemta res eft homo , nifi fupra humana fe
erexerit. b. I . Nat. Quafl. in Prafat.
Quum ( a) homo divina contemplatur, ali tur, cref ci t, ac"
velut vinculis liberatus , in originem redit. Et hoc habet ar-
gumentum divinitatis fuae, quod illum divina dele&ant, nec
ut alienis i ntereft, fed ut fuis. Ubi fup.
Homo femper in fefe aliud fert , in alterum aliud co-
gitat. Ex Puhl. Mim.
Homo vita; c ommodatus , non donatus eft. Ex Puhl. Mim.
Nullum ( b) moroilus eft animal , maj orique arte tra-
andum quam homo : & nulli magi s parcendum quam
.homini. Ex Publ. Mim.
Qui d eft homini inimicifsimum ? alter homo.Z?# Pub.Mim,
Mulier.
A
Ut amat , aut odit mulier , nihil eft tertfum. Ex
Pubi. Mm.
Aperte quum eft mala mulier , turn demum eft bo-
na. Ex Publ. Mim.
Dedi fcere fiere f emi nam, eft mendaci um. Ex Publ. Mim.
Mulier quum fola c ogi t a t , male cogi tat. Ex Publ. Mm.
Cafta ( c) ad vi rum mat rona, parendo imperat. Ex eodem.
Anima.
M
Ors ( d) quam pertimefcimus a c recufamus , Inter-
mittit vi tam , non eripit. Veni et i terum qui nos in
lucem reponat dies.... Sed poftea diligentius doc e bo, omni a
quas videntur peri re, mutari. ./Equo ani mo debet rediturus
exire. Obferva orbem rerum in fe remeanti um : videbis in
B j hoc
(a) Tir. Contempiatie. (b) Tit, Rex , Judex, (c) Tit, Mammts.
nium, (d) Tit. Mors,
2 2 C O L L EC T A N EA MOR A L I S PHI L OSOPHI E.
hoc mundo nihil exti ngul, fed vicibus defcendere , a c re-
furgere. Epiftola 36.
Ra t i o autem nihil aliud ef t, quam in corpus humanum
pars divini fpiritus merfa. Epifl. 66. \
Profpi cere ( a) & ultra mundum li bet, quo f eratur, un-
de furrexeri t, in quem exitum tanta rerum velocitas pro-
peret. Ab hac divina contemplati one abduclum ani mum,
in fordida & humilia pertraxi mus, ut avaritiae f ervi ret, ut
reli&o mundo terminifque ej us , & dominis cuncta verfan-
tibus terram ri ma re t ur, & quaereret quid ex ilia mali ef-
f oderet, non contentus oblatis. Epifl. n o .
Quum de ani marum seternitate diflerimus , non leve
momentum apud nos habet confenfus homi num , aut ti-
menti um i nf eros, aut colentium aethera. Epifl. 1 1 7.
Multa funt qua; effe concedi mus , qualia fint , Igno-
ramus. Habere nos a ni mum, cuj us imperio & impellimur
& revocamur , omnes fatebuntur : quid tarnen fit animus
ille rector dominufque nof tri , non magi s tibi quifquam ex-
pe di e t , quam ubi fit. Alius ilium di cet effe fpi ri tum, alius
concentum quendam , alius vi m divinam & Dei partem,
^lius tenuifsimum a'e'rem , alius i ncorporalem potenti am.
Non deerit qui fanguinem di c a t , qui calorem. Adeo am-
mo non poteft liquere de ceteris re bus , ut adhuc ipfe fe
qua;rat. Lib. 7. Nat. Qu<eft. cap. 24.
Ni hi l aliud intercidet quam corpus fragilitatis caducas
morbi s obnoxi um, cafibus expof i tum, profcriptionibus ob-
j ectum. Ani mus vero divina origine hauf tus , cui nec f e-
neclus ul l a , nec mor s , onerofi corporis vinculis exfolutus,
ad fedes fuas & c ognata fidera recurret. In Suaforia 6.
Quomodo moleftus eft j ucundum fomni um videnti qui
exci tat ( aufert enim voluptatem etiamfi falfam , affectum
tarnen vera; habentem ) fic epiftola tua mihi fecit inj uriam.
Re voc a vi t enim me cogi tati oni apta; tradi tum, & i turum,
fi licuiffet, ulterius. J uvabat de seternitate ani marum quae-
rere , i mmo mehercule credere. Credebam enim facile opi -
nionibus magnorum v i rorum, rem gratifsimam promltten-
t i um, magis quam probanti um. Dabam ( b) me ipei tantae.
. J a m
(a) Tit. Contemplatio. (b) Tit. /ternitas.
I CLASSIS. ANIMA. 2$
J a m eram faftidlo mi h i , j am reliquias aetatls Infractae c on-
temnebam , in i mmenfum illud tempus & in poffefsionem
omnis aevi tranfiturus : quum fubito experre&us f um, epi -
ftola tua accepta , & tarn bellum fomnium perdi di , quod
repetam , fi te dimifero , & redi mam. Epifl. 102.
Quemadmodum novem menfibus nos tenet marernus^.
uterus , & praeparat non f i bi , fed illi l oc o, in quem vi -
demur e mi t t i , j am idonei fpiritum trahere , & in aperto
durare : fic per hoc fpatium quod ab infantia patet in fene-
ctutem , in t alvum naturae fumimur , & tanquam partum alia
ergo nos exfpeflat, alius rerum flatus. Nondum caelum , ni -
fi ex intervallo pati poflumus. Proi nde intrepidus horam
illam decretori am profpice. Non eft ani mo fuprema , fed
corpori . Quicquid ci rca te j acet rerum , tanquam hofpi -
talis loci farcinas fpedta. Tranfeundum eft. Excuti t redeun-
tem natura, ficut intrantem. Dies ifte quem tanquam ex-
tremum reformi das, aeterni natalis eft. Depone onus. Qui d
cunctari s, tanquam non prius quoque , relito in quo la-
tebas c orpore , exieris? Haeres, & reluctaris : tum quoque
magno nifu matris expulfus es. Gemi s , ploras : & hoc ipfum
fiere, nafeentis eft. .Sed tunc debebat ignofei : rudis & i m-
peritus omnium veneras : ex maternorum vi feerum cali do
mollique fomento emifium , afflavit aura liberior. Dei nde
offendit durae manus ractus , tenerque adhuc & nullius rei
gnarus obftupuifti inter i gnota. Nunc tibi non eft novum
feparari ab eo , cuj us ante pars fueris : aequo ani mo me m-
bra j am fupervacua di mi tte, & iftud corpus i nhabi tatum
di u, , pone. Scindetur , obruetur, abolebitur. Qui d contri -
ftaris ? Ita folet fieri. Pereunt faepe velamenta nafeentium.
Quid ifta fic diligis , quali tua ? Iftis opertus es. Veni et qui
te revelet dies , & ex contubernio f eedi , atque olidi ventris
educat. Hi nc nunc quoque tu quantum potes , fubvola : ab
aliis ( nifi quae neceffario cohaerebunt ) alienus. Epifl. 102.
Haec quae vides offa ci rcumvoluta nervis , & obducfam
cutem vultumque , & miniftras ma nus , & cetera quibus
involuti fumus , vincula ani morum tenebr3eque funt. O b-
ruitur his ani mus , offufeatur, i nfi ci tur, arcetur a veris &
B4 fuis,
t Al. in aiiura natura: lumimur partum. Alia origo cet.
24 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Affelus, Jive pafsiones animi,
N
ihil Intereft quam magnus fit affectus : quantufcunqu
eft, parere nef ci t, confilium non acci pi t : quemad-
modum rationi nullum animal obtemperat , non ferum,
non domefticum & mite ( natura enim illorum eft furda fua-
denti ) fic non fequuntur , non audiunt affectus quantuli-
cunque fint.... Facilius eft enim initia illorum prohi bere,
quam i mpetum regere. Epifi. 85.
Qui s negat omnes affectus a quodam quafi naturali flue-
ire principio ? Curam nobis noftri natura mandavit. Sed
hui c ubi nimium indulferis , vitium eft. Voluptatem na-
tura neceffariis rebus admi f cui t, ut non illam peteremus,
fed ut ea , fine quibus non poffumus vi vere , grati ora nobis
illius faceret accefsi o. Epifi. 1 1 6.
Hi e etit utilis miles qui feit parere confilio. Affectus
quidem tam mali miniftri , quam duces funt. Ideo nun-
quam affumet ratio in adj utorium i mprovi dos & violentos
impetus , apud quos nihil ipfa audtoritatis habeat : quos
nunquam compri mere pofsit , nifi pares illis , fimilefque
oppof ueri t, ut irae metum , inertia: i ra m, ti mori cupidita-
tem. Lib. 1. de Ira, cap. 9.
Ariftoteles a i t , affectus quofdam , fi quis illis bene uta
J
tur,
(a) More Platonii loquitur, (b) Tit. Purgatoria!
f u s , n faifa conj edtus : orane illi cum hac carne grav certa-
men eft , ne abrahatur & fdat : nititur ilio , linde dimiTus
eft : ibi ilium alterna requies ma ne t , pro confufis crafsifque;
pura & liquida vifentem. Lib. de Confo), ad Marciam , cap. 24.
Proinde non eft quod ad fepulchrum filli tui curras.
Pefsima ( a) ej us & ipfi moleftifsima ifthic j a c e nt , offa c i -
nerefque , non magis illius partes quam vef tes, aliaque te-
gumenta corporum. Integer ( b) ille , nihilque terris relin-
quens f ugi t, & totus excefsit : paullumque fupra nos c om-
mora t us , dum expurgat i nlmenti a vitia , fitumque omnis
mortalis azvi e xc ut i t , deinde ad excelfa fublatus, inter fe-
lices currit animas.. Ibid. cap. 25.
I. CLASSIS. AFFECTUS SIVE PASSIONES ANIMI. 2
tur , pro armis effe. Quod verum foret , fi velut bellica
inftrumenta fumi deponique poffent induentis arbi tri o. Haec
arma quae Ariftoteles virtuti da t , ipfa per fe pugnant, non
exfpedant manum. Habent , & non habentur. Ibidem,
cap. i<5.
Ea demum veloci tas placet , quae ubi j uffa eft , vef tn
glum fiftit, nec ultra deftinata procurri t , & quae flecti, & a
curfu ad gradum reduci poteft. i Egros ( a) fcimus nervos effe,
ubi invitis nobis moventur. Senex , aut infirmi corporis eft,
qui quum ambulare vult , curri t. Ani mi motus eos pu-
temus fanifsimos validifsimofque , qui noftro arbitrio ibunt,
non fuo ferentur. Lib: 2. de Ira, cap.^%.
Non ( b) funt praeterea cupiditates in longinquum mitten-
Hae, fed in vicinum illis egredi permi ttamus , quoniam In-
cludi ex toto non patluntur. Relictis his quae aut non pof-
funt f i eri , aut difficulter poffunt, prope polita fpeique no-
ftrae alludentia fequamur. Lib. 1. de Tranquil, animi, cap. 10.
Proxi mum ab his e ri t , ne aut In fupervacuis , aut ex
fupervacuo laboremus : id eft , ne aut quae non poffumus
conf equi , concupifcamus : aut adepti , cupiditatum vanita-
rem noftrarum fero poft multum pudorem intelligamus. Id
ef t, ne aut labor irritus fine effectu f i t, aut effeftus labo-
re indignus. Fere enim ex his triftitia fequi tur, fi aut non
f uccef si t, aut fucceflus pudet. Ibid. cap. 11.
Nunquam ( c ) autem ego a te , ne ex toto maereas , exl*
gam. Et fcio inveniri quofdam durae magis quam fortis
prudentiae vi ros , qui negent doliturnm effe fapientem. HI
vero yidentur nunquam in huj ufmodi cafum incidiffe. Allo-
quin extudiffet illis fortuna fuperbam fapientiam , & ad
confefsionem eos veri etiam invitos compuliffet. Satis prae-
ftiterit rati o, fi id unum ex dolore , quod & fupereft &
abundat , exciderit. Na m ut quidem nullum omnlno effe
eum patlatur , nec fperandum utli , nec concupifcendum eft.
Hunc potius modum f ervet, qui nec impietatem imitetur,
nec infaniam : & nos in eo teneat habitu , qui & piae men-
tis ef t, nec emotae. Fluant lacrima: , fed eaedem definant:
_ tra-
(a) ^ Tit. Affeltuum moderatio. (b) Tit, Cupiditatum moderatio.
(c) Tit. doloris moderatio.
%6 C OL L EC T A N EA MORA L I S PHI L OSOPHI E.
SeneBus, & Senex.
A
L a genera mort i s , fpel mi xta' f unt. Deint morbus,
incendium extinguitur , ruina quos videbatur oppref-
fura depofuit : mare quos hauf erat, eadem vi qua forbe-
ba t , ej ecit inclumes : gladium miles ab ipfa perituri cer-
vi ce revocavi t. Ni hi l habet quod fperet , quem fenectus
duc k ad mortem. Epifl. 30.
Ag o gratias f ene&uti , quod me letulo affixir. Qui dni
gratlas Uli hoc nomine agam ? Qui cqui d debebam nolle,
non pofum. Cum libellis mihi plurimus fermo eft. Epfi. 6j.
Ni hi l turpius ef t, quam grandis natu' fenex , qui nul-
lum aliud habet argumentum , quo fe probet diu vixifle,
prater aj tatem. Lib. 1 . de Tranq. animi, cap. 3.
Ama re j uveni virtus ef t, cri men feni. Ex Pubi. Mim.
Vir
3
& Uxor.
C
Afta ad vlrum matrona parendo imperar. Ex Pubi. Mim.
Habent locum maledi f ti , crebra; nuptias Ex eodem.
Magno cum peri culo cuftoditur , quod multis placet.
Ex eodem.
Bonam uxorem amifi. Invenes , fi nihil quasris nifi
bonam. T u modo ne imagines , proavofque refpexeris , nec
Patri moni um , cui j am ipfa nobilitas cefsit. Ifta diu c um
forma non repugnabunt. Facilius reges ani mum nulla vani -
tate tumentem. Non multum abeft a contemtu v i ri , qua;
fe nimis fufpicit. Due bene inftitutam, nec maternis inqui-
na-
trahantur ex i mo pectore gemitus , fed iidem & finiantur.
Si c rege animum tuum, ut & fapientibus te approbare pof-
fis , & fratrlbus. Lib. de Confolat. ad Polyb. cap. 37.
Ani mo dolenti nihil oportet credere. Ex Pubi. Mim.
Omni s afte&us ha be t , ut in eo in quo ipfe i nfani t, In
idem putet ceteros furere. Ex Pub. Mi.
Turpe przebet fpe&aculum animus asger. Ex Pubi. Mim.
I. CLASSIS. PATER , ET FILIUS. FILIOR. EDUC.
natam vitiis. Non cuj us auriculis utrinque bina patrimonia
dependeant. Non quam margarita; fuffocent, cui minus fit
in dote quam in vefte : quam in patente fella ci rcumlatam
per urbem populus ab omni parte aeque ut mari tus infpe-
xerit : cuj us farcinis domus fit angufta. Hanc facile ad mos
mores redi ges, quam nondum corruperunt publici. In Ex-
cerptis e librls Seneca adfcriptis.
Vater, ff Filius. Filiorum educatio.
E
Ducati o maxi mam diligentiam plurimumque profutu-
ram defiderat. Faci le eft enim teneros adhuc ani mos
componere. Difficulter reciduntur vitia , quae nobi fcum
creverunt. Lib. 2. de Ira, cap. 18.
Vinum pueris Plato negandum put a t : & Ignem vetat
Igne incitari. Ne c cibis quidem implendi funt. Diftenden-
tur enim c orpora , & animi c um corpore tumefcent. La bor
illos citra lafsitudinem exerc eat, ut minuatur , non ut c on-
fumatur calor , nimiufque ille fervor defpumet. Luf us ( a)
quoque proderunt. Modi c a enim voluptas laxat animos &
temperat. Humidioribus , f i cci ori bus, & frigidis , non eft
ab ira peri culum: fed maj ora vitia metuenda f unt , pavor,
difficultas , & defperatio , & fufpiciones. Ibid, cap, 20.
Pluri mum , inquam , proderit pueros ftatim falubriter
inftitui. Difficile autem regi men eft : quia dare debemus
ope ra m, ne aut i ram in illis nutriamus , aut i ndolem re -
tundamus. Diligenti obfervati one res xndiget. Ut rumquc
enim & quod extollendum , & quod deprimendum e f t , fi-
milibus alitur. Faci le autem etiam attendentem fimilia de-
cipiunt. Crefci t licentia f pi ri tus, fervitute commi nui tur. Af-
f urgi t, fi laudatur, & in fpem fui bonam adduci tur. Sed
eadem ifta infolentiam & i racundi am generant. Si c Itaque
inter utrumque regendus ef t, ut modo frenis utamur, mo-
do ftimulis: nihil humi l e , nihil fervile patiatur. Nunquam
xlli necefle fit rogare fuppliciter : nec profit rogai fe: potius
caufae fuse , & prioribus f adi s \ & bonis in futurum pro-
' mi f -
(a; Tit. Recreatio.
8 COLLECTANEA. MORALE PHILOSOPHIZE.
mifsis donetur. In certaminibus aequalium, nec vi nci ilium
pati amur , nec irafci. Demus operam, ut familiaris fit his,
c um quibus contendere folet : ut in certami ne afiuefcat,
non nofcere ve l i e , fed vi ncere. Quoties fuperaveri t, & di-
gnum aliquid laude f ec eri t , attolli , non geftire patiamur.
Gaudium ( a) enim exfultatio , exfultationem tumor & ni-
mi a aeftimatio fui fequitur. Dabi mus ( b) aliquod laxamen-
tum : in defidiam vero otiumque non ref olvemus, & pro-
cul a cfontadu delitiarum retinebimus. Nihil enim magis
fecit i racundos, quam educati o mollis & blanda. Ideo uni-
cis quo plus indulgetur , pupillifque quo plus l i c e t , c or-
rupt e r animus eft. Non refiftet offenfis, cui nihil unquam
negatum ef t, cui lacrimas follicita femper mater abfterfit,
cui de pedagogo fatisfadum eft. Non ( c ) vides , ut maj o-
rem quamque fortunam maj or ira comi tetur? In divitibus
nobilibufque & magiftratibus preci pue apparet , quum
quicquid leve & inane in ani mo e ra t , fecunda fe aura fu-
ftulit. Felicitas i racundi am nutri t, ubi aures fuperbas affen-
tatorum turba circumftetit. Ti bi ( d) enim ille refpondeat
Non pro faftigio te tuo metiris : ipfe te proj icis : & alia,
quibus vi x fanae & ab initio fundata: mentes reftiterint,
Long e itaque ab affentatione pueritia removenda eft. Au-
diat verum , & timeat : interim ve re a t ur, femper maj ori -
bus affurgat. Ni hi l per iracundiam exoret. Quod flenti ne-
gatum fuerat j quieto offeratur : & divitias parentum in
c onf pedu ha be a t , non in ufu. Exprobrentur illi perperam
f ada. Ibid. cap. 21 .
Perti nebi t ad rem , prxceptores paedagogofque pueris
placidos dari. Proxi mi s applicatur omne quod tenerum eft,
& in eorum fimilitudinem crefcit : nutri cum & paedagogo-
rum retulere mox in adolefcentia mores. Apud- Platonem
educatus puer , quum ad parentes relatus , voci ferantem vide-
ret patrem ; nunquam , i nqui t, hoc apud Platonem vidi. Noti
dubi to quin citius patrem imitatus fit, quam Platonem.
Tenui s ante omnia fitvidus, & non pretiofa veftis , & fi-
milis cultus cum aequalibus. Non irafcetur aliquem fibi com-
. ^ _ Ei'
(a) Tit. Gaudium., (b) Tit. Re.(natio._ (c) Tit. Profperitas,
(d) Tit. Adulati,
I. CLASSIS. DOCTOR , ET AUDITOR. 2^
Doclor j & Auditor.
I
N hoc gaudeo aliquid di f c ere, ut doceam : nec me ulla
res del edabi t , licet exi mi a fit & falutaris , quam mihi
uni fciturus fum. Si cum hac excepti one detur fapientia,
ut illam inclufam teneam , nec enuntiem , rej iciam. Nul -
lius boni fine foci o j ucunda poffefsio eft. Epift. 6.
T u me , i nqui s, vitare turbam j ubes , fecedere , & c on-
fcientia effe contentimi : ubi illa praecepta veftra qua; i m-
perant in ahi mori ? Qui d? ego tibi videor interim fede-
re ? in hoc me recondi di , & fores claufi , ut prodefle plu-
ribus poffem. Nullus mihi per otium dies exit : partem
noctis ftudiis vi ndi co: non vac o f omno, fed f uc c umbo, &
oculos vigilia fatigatos cadentefque in opere detineo. Se-
cefsi non tantum ab homi ni bus , fed etiam a re bus , & pri-
mum a meis. Pofterorum negotium ago. Ulis aliqua qua; pof-
fint prodefle , confcri bo : falutares admoni ti ones, velut me -
di camentorum utilium compofitiones , litteris ma ndo, effe
illas efficaces in meis ulceribus expertus : qua; etiamfi
perfanata non funt , ferpere defierunt. Rec tum iter quod
fero c ognovi , & laffus errando , aliis monftro. Epfl. 8.
Nunquam nimis dicitur , quod nunquam fatis difeitur.
Quibufdam remedia monftranda , quibufdam inculcanda funt.
Epift. 27.
Si agri colam arbor ad fructum perditela delectat ; fi pa-
ftor ex foetu gregis fui capit voluptatem ; fi alumnum fuum
nemo aliter i ntuetur, quam .ut adolefcentiam illius fuam ui-
dicet : quid evenire credis his , qui ingenia educaverunt,
& qua; tenera formaverunt , adulta fubito vident ? Ai fero
te mihi : meum opus es. Epift. 34.
Eum eli gef adj utorem , quem magis admirerls quum vi -
deri s, quam quum audieris. Epift. 52.
Nul -
t Al, Dof tcrem.
parari , quem ab initio multis parem fecerit. Ibid. cap. 22.
Ames parentem , fi aequus eft : fi aliter , feras. Ex Pub. Mi.
Ma i s naturse nunquam doore indigent. Ex eodem.
3 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Nullos autem pej us mereri de omnibus morralibus j u-
di c o, quam qui philofophiam velut aliquod artificium ve-
nale didicerunt : qui aliter vivunt , quam vivendum effe
praxi pi unt. Exempla enim feipfos inutilis difciplina; circum-
ferunt , nulli non vi ti o quod infequuntur , obnoxii. Non
magi s mihi poteft quifquam talis prodefle praxeptor , quam
gubernator in temperiate naufeabundus. Tenendum eft ra-
piente fluclu gubernaculum , lu&andum cum ipfo ma ri , eri-
pienda funt vento vela. Qui d me poteft adj uvare rector na-
vigii attonitus , & vomi tans ? Quanto maj ore putas vitam
tempeftate j attari , quam ullam ratem ? Non eft loquendum,
fed gubernandum. Epifi, 108.
Omni um ( a) honeftarum rerum femina animi gerunt, qua;
admoni ti one exci tantur : non aliter quam fcintilla flatu le-
^ v i adj uta , ignem fuum explicat. Eri gi tur virtus quum fa-
ci a eft & impulfa.... Ingenii vis prseceptis alitur & crefcit,
novafque perfuafiones adj icit innatis , & depravata corri-
git. Epifi. 94.
Qu i da m infident nobis qua? nos ad alia pi gros , ad alia
temerari os faciunt. Ne c ha x audaci a reprimi poteft , nec
ilia inertia f uf ci tari , nifi caufae eorum exi mantur, falfa ad-
admi rati o , falfa formi do. Ha x nos quandiu pofsident,
dicas l i c e t : hoc patri pri llare debes , hoc li beri s, hoc ami-
ci's , hoc hofpitibus : tentantem avaritia retinebit. Seiet pro
patria pugnandum efle : difluadebit ti mor. Seiet pro ami -
cis defudandum efle , ad extremum ufque fudorem : fed di-
liciae vetabunt. Seiet in uxorem gravifsimum efle genus in-
j uria: , habere pellicem : fed ilium libido in contrari a im-
^pi nget. Ni hi l ergo proderit dare prxc epta, nifi prius amo-
veris obftantia pracepti s : non magis quam proderit arma
in confpectu pofuhTe propiufque admovi f le, nifi ufura; ma-
nus expediuntur. Ut ad praxepta quse damus , pofsit ani-
mus i r e , folvendus eft. Epifi. 95.
Si quis ex iftis qui .philofophiam conlatrant, quod fo*
l e nt , dixerit : Quare ergo tu fortius loqueris , quam vivis ?
Quare fuperiori verba f ubmi tti s, & pecunia m neceflarium
tibi inftrumentum exiftimas , & damno moveri s , & lacri-
mas,
(a) Tit. Educatiti,
I. CLASSIS. DOCTOR , ET AUDITOR. 31
mas, audita conj ugis aut ami ci mort e , dimittis , & refol-
ds fa mam , & malignis fermonibus tangeris? Quare cul-
tius rus tibi eft , quam naturalis ufus defiderat ? Cur non
ad praefcriptum tuum ccenas ? Cur tibi mundior fupellex
eft ? Cur apud te vi num aitate tua vetuftius bibitur ? Cur
autem domus difponitur ? Cur arbores praeter umbram ni -
hil datura; conferuntur? Quare uxor tua locupletis domus cen-
fum auribus gerit ? Quare paedagogium pretiofa vefte fucci ngi -
tur ? Quare ars eft apud te , miniftrare : nec temere & ut 11-
bet, collocatur argentum , fed perite fervitur , & eft aliquis
fcindendi obfonii magifter ? Adj i ce , fi vis , cur trans mare
pofsides ? Cur plura quam nofti , pofsides ? Turpi ter aut tarn
negligens es , ut non noveris pauculos fervos : aut tarn
luxuriofus , ut plures habeas , quam quorum notitia; me -
mori a fuffkiat. Adj uvabo poftmodum convi ci a , & plura
mi hi , quam putas , obj iciam. Nunc hoc refpondebo tibi:
non finn fapi ens, & ut malevolentiam tuam paf cam, nec
ero. Exi go ( a) itaque a me , non ut optimis par firn ; fed
ut malis melior. Hoc mihi fatis eft, quotidie aliquid ex vi-
rus meis de me re , & errores meos obj urgare. Non perve-
ni ad f ani tatem, ne perveniam quidem : delinimenta ma -
gis quam remedia podagra; mea; c ompono , contentus fi
rarius a c c e di t , & il minus f irata minatur. Veftris quidem
pedibus c omparatus , debilis curfor fum. Lib. de Vita bea-
ta , cap. 17.
Ha x non pro me loquor : ego enim In alto vi ti orum
omni um fum : fed pro ilio cui aliquid j - actum eft. Ali tec
i nqui t, loqueris ; aliter vivis. Hoc per malignifsima capi -
ta & opti mo cuique inimicifsima , Platoni obj ectum eft,
obj ectum Epi curo , obj ectum Zenoni . Omnes enim ifti di -
c ebant, non quemadmodum ipfi vi verent, fed quemadmo-
dum vivendtim effet. De vi rtute , non de me loquor. Et
quum vitiis convi ci um facio , in primis meis facio : quum
potuero, vivam quomodo oportet. Ne c malignitas me ifta
multo veneno tin&a deterrebit ab optimis. Ne virus qui-
dem iftud quo alios fpargitis , vos necatis , me impedier,
quo minus perfeverem laudare vi tam , non quam a g o, fed
quam
(a) Tit. Proficient e J . t d. Verminatur. f Al. Ai.
32 C OL L EC T A N EA MORA L I S PHILOSOPHIZE.
quam agendam fcio : quo minus vi rtutem adorem , & ex
intervallo ingenti reptabundus fequar. Ibid. cap. 18.
Non praftant philofophi qua; loquuntur ? multum tamen
pra-ftant , quod loquuntur , quod honefta mente concipiunt.
Na m fi & paria didtis agerent , quid effet illis beatius?
Interim non eft quod contemnas bona verba , & bonis
cogitationibus plena praecordia. Studiorum falutarium, edam
ci tra effectum , laudanda tractatio eft. Quid mirum fi non
afcendunt in altum ? Ibid. cap. 20.
Non eft ergo quod perperam exaudiatis , qua: honefte,
fortiter , animofe , a ftudiofis fapientiae dicuntur. Et hoc pri-
mum attendite. Aliud eft ftudiofus fapientia; , aliud j am ade-
ptus fapientiam. Ille tibi di cet : optime loquor ; fed adhuc in-
ter mala volutor pluri ma. Non eft quod me ad formularli
meam exigas , quum maxi me facio me & formo , & ad exem-
plar ingens attollo : fi proceffero quantum propofui , exige ut
dictis facta refpondeant. AlTecutus vero humani boni fummam,
aliter tecum aget & dicet : primum non ef t, quod tibi per-
mittas de melioribus ferre fententiam. Mi hi ( a) j am ( quod ar-
gumentum eft rec t i ) conti gi t, malis difplicere. Ibid. cap. 24.
Ne c enim is folus Rei pub. prodeft, qui candidatos ex-
t ra hi t , & tuetur reos , & de pace belloque cenfet : fed
qui j ventutem exhortatur ; qui in tanta bonorum praece-
ptorum inopia , virtute inftruit animos ; qui ad pecuniam
luxuriamque curfu ruentes prenfat ac retrahit ; & fi nihil
aliud certe morat ur, in pri vato publicum negotium agit.
An ille plus praeftat, qui inter peregrinos & cives , aut ur-
ban us praetor f praeeuntibus afiefibribus tria verba pronun-
ciata quam qui docet quid fit j uftitia , quid pietas , quid
fapientia, quid fortitudo , quid mortis contemtus , quid Deo-
rum intelledtus , f quam gratuitum bonum fit bona confcien-
tia ? Ergo ( b) fi tempus in ftudia conferas , quod fubduxe-
# ris officiis , non deferueri s, nec munus detredtaveris. Ne-
que enim ille folus militat , qui in acie flat , nec cornii
dextrum laevumque defendit : fed & qui portas tuetur, &
ftatione minus periculofa , non otiofa tamen f ungi tur, vi-
:
Si:
(a) Tit. Perfecutiones bonorum, f Al. Adeuntibus affefforis verbsi
f At. Quantum boa am. (b) Tit, Studium.
I . CLASSIS. BOMIKUS. SERVUS. 33
Dominus. Servus.
B
rillo civili profcri ptum dominum fervus abf condi t, 8c
quum annulos ej us ibi aptaffet, ac veftem induiffet,
fpeculatoribus occurri t : nihil fe deprec ari , quo minus impe-
rata peragerent, di xi t, & deinde cervi cem porrexit. Quanti
viri eft, pro domino eo tempore mori ve l i e , quo erat ra-
ra fides ?... Inveniri in publica perfidia fidelem ? & quum
pra?mia proditionis ingentia oftendantur, premi um fidei, mor-
tem concupi fcere ? Lib. 3. de Benef. cap. 25.
Li benter ex his qui a te veniunt cognovi , familiariter
te cum fervis tuis vivere : hoc prudentiam t uam, hoc eru-
ditionm decet. Servi funt ? i mmo homines. Servi funt?
i mmo contubernales. Servi funt ? i mmo humiles ami ci . Ser-
vi funt ? i mmo c onf ervi , fi cogi taveri s tantumdem in utrof-
que licere fortuna;. Itaque rideo iftos , qui turpe exiftimant
cum fervo fuo coenare. Epift. 47.
Heu quam miferum eft difcere fervire , ubi fis do--
tlus dominari. Ex Pub. Mim.
Minus eft quam fervus , dominus qui fervos ti met. Exeod.
_Qui fervis crudelis eft , oftendit , in alios voluntatem
fibi non deeffe , fed poteftatem. Ex eodem.
C Ser-
gliafque fervat , & armamentari o praeft. Qua; minifteria'
quamvis incruenta fi nt, in numerum ftipendiorum veniunt.
Si te ad ftudia revocaveri s , omne vita; faftidium effugeris:
nec noctem fieri optabis ta;dio lucis , nec tibi gravis eris,
nec aliis fupervacuus' : multos in amicitiam attrahes , affluet-
que ad te optimus quifque. Nunquam ( a) enim ( quamvis ob-
i cura ) virtus latet : fed mittit fui Tigna. Quifquis dignus fue
ri t , veftigiis illam colliget. Lib. de Tranquil. animi, cap. 3.
Nobi s profefsio fapientia ef t, qua; diftributa fufcipit
incrementum , avarum dedignata pofiefforem , ci to , nifi
publi cetur, elabitur. Ex Pubi. Mim.
Omni s doftor in vita; ratione peccans , turpior eft ob hoc
quod in officio , cuj us magifter effe v ul t , labitur. Ex eodem.
COLLECTANEA MORALE PHILOSOPHIC.
Servls Imperare moderate , laus eft. Ex eodem.
Incipientium flatus*
H
Oc Intereft inter confummata: fapientia: vlrum , & allum
procedentis , quod inter fanum & ex morbo gravi
& diutino emergentem , cui fanitatis loco eft levior accef-
fio. Hi e nifi attendi t, fubinde gravat ur, & in eadem re-
volvitur. Epiji. 72.
Moleftum eft femper vi tam i nchoare. Aut fi hoc mo-
do magis fenfus poteft exprimi : male vi vunt , qui femper
vi vere incipiunt.... Qui dam vi vere tunc incipiunt , quum
definendum eft. Si hoc j udicas mirum , adj iciam quod
magi s admireris. Qui dam ante vi vere defi erunt, quam in-
ciperent. Epiji. 23.
Trojcientium,
M
Agna pars eft prof e&us, velie proficere. Epiji. ji.
Properemus. Ita demum vita benefcium crit : alio-
qui mora ef t, & quidem turpis inter feeda verfantibus. Id
agamus , ut noftrum omne tempus fit. Non erit autem , ni-
fi prius nos noftri effe cceperimus. E ad. Epiji. 71 .
Generofa res ef t , refpicientem non ad f uas, fed ad na-
tura: fuse vires , conari alta , tentare , & mente maj ora c on-
ci pere, quam qua: edam ingenti animo adornatis efrici pof-
fint. Lib. de Vita beata , cap. 20.
Eorum , qui nondmn perfe Barn virtutem a/fecuti funi, men-
tem ac Jlatum Seneca in per fona fua deferibit bis verbis. Di -
cam ( a) qua: acci dant mihi : tu morbo nomen invenies.
Tenet me fummus amor parfimonia; : fateor. Placet non in
ambi ti onem cubile compofit-um : non ex arcula prolata ve-
ftis, non mille ponderibus aut tormentis fplendere cogentibus
preffa ; fed domeftica & vilis , nec fervata , nec fumen-
da follicite. Placet cibus , quem nec parent fami li a: , nec
fpe-
(a) Tit. Parfimonia.
I. CLASSIS. PKOFICTlKTIt-M. 35
fpectent, nec multos ante paratus di e s , nec multorum ma-
nibus miniilratus : fed parabilis faci li fque, nihil habens ac- .
cerfiti f pre t i o : fed ubi libet non defuturus , nec patri moni o
gravis nec c orpori , nec rediturus qua intraverat. Placet
minifter incultus , & rudis vernula : argentum grave rulli-
ci patri s , fine ullo opere & nomine artificis : & menfa non
vari etate macularum confpicua , nec per multas elegantium
domi norum fuccefsiones civitati nota ; fed in ufum poli -
ta , qua; nullius conviva; oculos nec voluptate moretur , nec
accendat invidia. Quum bene ilia placuerunt , praflringit
animum apparatus alicuj us pxda gogi i , diligentius f quam j am
intra privatum larem vellita & auro eulta mancipia , &
agmen fervorum nitentium. J a m domus etiam qua c alc a-
tur pretiofa ; 8c divitiis per omnes angulos difsipatis, te-
cla ipfa fulgentia ; & aflectator comefque patri moni orum
pereuntium populus. Qui d ( a) perlucentes ad i mum aquas,
& circumfluentes ipfa convi vi a : quid epulas loquar fca;na
fua dignas ? Ci rcumfudi t me ex longo frugalitatis iltu v e -
nientem multo fplcndore luxuria , & undique ci rcumf o-
nuit. Paullum titubat acies. Facilius adverfus illam ani mum
quam oculos attollo. Re c e do itaque non pe j or, fed triilior.
Ne c inter ilia frivola mea tarn la;tus i ncedo : tacitufque
morfus fubit & dubitatio , nunquid ilia meliora fint. Ni -
hil horum me mutat ; nihil tamen non concuti t.
Placet ( b) vi m pra;ceptorum fequi , & in medi am ire
Re mp. Placet honores fafcefque , non purpura, aut aureis
virgis adductum , capeflere : fed ut amicis propinquifve
& omnibus civibus , omnibus deinde mortalibus paratior
luiliorque fun , propius poiltus. Sequor Zenonem , Clean-
them , Chryfi ppum : quorum tamen nemo ad Re mp. a c -
cef si t, nemo non mifit. Ad f ( c ) quam quum ani mum in-
foiitum atietare permi f , ubi aliquid occurri t indignum ( ut
in omni vita humana multa funt ) ... ad oti um c onvenor:
& quemadmodum pecori bus fatigatis quoque , veloci or do-
mum gradus eil. Placet intra parictes fuos vi tam coercere. 3
. . C2 Ne -
t Al. Pretiofive. f AI. Quam in privato lare veftita. (a) Htc
proficient!, funt, non perfeli. (b) Tit. Re/pub. f Al. Ubi aliquid ani-
marli infolitam arietari pereufsit. (c) Tit. Quies,
36 COLLECTANEA MOR ALIS PHILOSOPHIZE.
Perfeorum Jatus.
0
T
Ji pnt perfecli viri mores & aEliones , graviter & d-
ganter Seneca ad Lucilium , imperfecli bominis collatio-
ne, deferibit bis verbis. Hune , ait, vidimus in bel-
lo fortem , in foro ti mi dum, animofe paupertatem feren-
tem , humiliter infamiam : factum laudavi mus, contemfi -
mus virum. Ali um vidimus adverfus ami cos benignum,
ad-
(a) Tit. Leilio. Tit. Exemplmn. Tit. Kejpub. f Ai. Colorem..
Ne mo ullum auferat di e m, nihil di gnum tanto impendi
redditurus : libi ipfe animus hx re a t , fe colat , nihil alieni
a g a t , nihil quod ad j udicem fpectet. Ametur expers publi-
ca; privataeque cura; tranquillitas.
Sed ( a) ubi lectio forti or erexit ani mum , Sc acleos
fubdiderunt exempla nobiiia , profilire libet in forum : corri'
modare alteri v oc e m, alteri operam , etil nihil profuturara,
tarnen conaturam prodefle : alterius coercer in foro fu-
perbi am , male fecundi s rebus elati.... Ne lingula diutius
perf equar, in omnibus rebus haec me fequitur bona; men-
tis infirmiras , cui ne paullatim defluam v e re or, aut quod
eft follicitius , ne femper cai uro fimilis pendeam.... Rogo
i taque, fi quod habes remedi um quod hanc fluctuationem
meam fifias , di gnum putes me qui tibi tranquillitatem
debeam.... Ut vera tibi fimilitudine id de quo queror ex-
pri mam , non tempeftate vexor , fed naufea. Detrahe er-
go quicquid hoc eft mali , &c fuccurre in confpectu ter-
rarum laboranti. Lib. de Tranquil, animi , cap. 1.
Quadro mehercule j am dudum , Serene , ipfe tacitus,
&cui talem affectum animi fimilem putem ? Ne c ullius pro-
plus admoneor exemplo , quam eorum qui ex longa &
gravi valetudine explicit! , motiunculis levibufque interim
ofFenls perftringuntur ; & quum reliquias effugerint, fuf-
piclonibus tarnen inquetantur , medicifque j am fani ma-
num porri gunt, & omn e mj calorem corporis fui calumnian-
tur. Horum , Serene , non parum fanum eft corpus , fed
fallitati parum afuevit. Ibid. cap. 2.
I. CLASSIS. PERFECTORUM STATUS. 37
adverfus inimicos temperatimi , & publica & privata f nde
ac religiofe adminiilrantem : non deeffe ei Sc in his qua;
toleranda erant , patientiam ; & in his qua' agenda , pru-
dentiam. Vidimus ubi tribuendum ei let, plena manu dan-
tern : ubi laborandum , perti nacem & obnoxium , & lafsi-
tudinem corporis ani mo fublevantem. Pra: terea idem erat
femper , Sc in omni a du par fibi : j am non confilio bonus,
fed more eo pe rdudus , ut non tantum re de facere pofltj
fed nifi re de , facere non poffet. Intelleximus in ilio per-
f edam eile vi rtutem. Epifi. 120.
Quam angufta innocentia eft , ad legem bonum effe?
Quanto latius officiorum patet , quam j uris regula ? Qua m
multa pi etas, humani tas, liberalitas , j uftitia , fides exi gunt:
qua: omnia extra publicas tabulas funt ? Lib. 2. de Ira , cap.zj.
Vir fapiens atque perfectus , banc flbi vitam proponere,
/te fecum agere debet. Eg o mortem eodem vultu vi debo,
quo audiam. Ego laboribus , quanticunque illi erunt , pa-
re bo, animo fulciens corpus. Eg o divitias Se pra;fentes &
abfentes a;que contemnam : nec fi alicubi j acebunt , tri -
ilio r , nec fi ci rca me fulgebunt, animofior. E g o fortunam
nec venientem fentiam , nec recedentem. Ego terras omnes
tanquam meas videbo , meas tanquam omni um. Ego ( a) ile
vi va m, quali feiam aliis me natum : Se natura; rerum hoc
nomine gratias agam. Quo enim melius genere negoti um
meum agere potuit ? Unum me donavit omnibus : uni mi -
hi omnes. Qui cqui d habebo nec fordide cuftodiam , nec
prodi ge fpargam. Ni hi l magis pofsidere me c re da m, quam
bene donata. Non nume ro, nec pondere beneficia , nec lil-
la nifi accipientis aeftimatione pendam. Nunquam id mihi
multum e ri t , quod dignus acci pi et. Ni hi l ( b) opinionis cau-
fa ; omnia confeientia; f aci am. Populo fpedante fieri c re-
dam , quicquid me confei o faci am. Edendi ( c ) erit biben-
dique finis , defideria natura; reftinguere ; non implere al-
vum Se exinanire. E g o (d) amicis j ucundus, inimicis mi -
tis & faci li s, exorabor antequam roger , honeflis precibus
occurram. Patri am ( e) meam effe mundum feiam : & pra;-
C j fi-
(a) Tit. Liberalitas. (b) Tit. Confeientia. (c) Tit. Abinentia,
(d) Tit.
Dileio nimicorum. ( e) Tit. Providentia,
38 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIZE
fides Deos fupra me , ci rcaque me ftare , factorum di do-
ruraque cenfores. Quandocunque autem natura fpiritum re-
pet et , aut ratio di mi ttet, teftatus cxi bo , bonam me c on-
fcientiam amaffe , bona ftudia : nullius per me libertatem
i mmi nutam, a nemine meam. Lib. de Vita beata , cap. 20.
Qui hoc facere proponet , vol e t , tentabi t, ad Deos
iter faciet ; nas i lle, etiam fi non tenuerit , magnis tamen
exci det aufisi Ibid. cap. 21.
Qua fint perfei viri officia oendit Herum Seneca exem-
plo amici Lucilii Sicilia prafeffi : quum fic inducit adulato-
ribus fuis refpondentem. I tu , inquit, ifta verba quae j am
ab alio magiftratu ad alium cum li dori bus tranf eunt, fer-
to ad ali quem, qui paria facturus, vult quicquid dixeris,
audire. Eg o nec decipere v ol o, nec decipi poffum. Lauda-
ri me a vobis , nifi laudaretis etiam malos , Vellern.... Quum
cupieris ( alt Sen. ) bene l audari , quare hoc ulli debeas ?
Ipfe te lauda : die , liberalibus me ftudiis tradi di , quam-
quam paupertas alia f uaderet, & ingenium eo duc e re t , ubi
praefens ftudii pretium eft. Ad gratuita carmi na deflexi me,
& ad falutare philofophias ftudium contuli. Oftendi in o-
mne peftus cadere vi rtutem : & eludatus natalium angu-
ftias, nec forte me fed ani mo menfus , par maxi mi s fleti.
Non mihi inimicitia Getuli c i , Caj i fidem eripuit. Non in alio-
rum perfonam infeliciter armati f Meffala & Narci f lus, din
publici hoftes, antequam f ui , propofitum meum potuerunt
evertere. Cervi cem pro fide appofui. Nullum verbum mi -
hi , quod non falva confeientia proc ederet , excuffum eft.
Pro amicis omnia timui : pro me ni hi l, nifi ne parum bo-
nus ami cus fuiffem. Non mihi muliebres fiuxere lacrima:.
Non e manibus ullius fupplex pependi. Ni hi l i ndecorum nec
bono , nec vi ro feci. Periculis meis maj or , paratus ire in
ea qua: minabantur , egi gratias fortuna: , quod experiri
voluiffet quanti aj ftimarem fidem. Non debebat mihi par-
vo res tanta conftare. Ne c exami navi t me quidem diu : ne-
que enim paria pr.ndebant , utrum fatius eflet me perire
pro fide , an fidem pro me. Non preci pi ti i mpetu in ul-
ti mum confilium , quo me eriperem furori potentium , mi -
fi.
t Al. Amatoriyn.
I. CLASSIS. REX PRINCEPS.
39
fi. Vi debam apud Caj um t orme nt a , videbam Igncs. Sci e-
bam olim fub ilio in eum ftatum res humanas decidifle,
ut inter mifericordia; opera haberetur, occi di . Non tarnen
ferro i ncubi li , nec in mare aperto ore defiui ; ne viderer
pro fide tantum mori poife. Adj i ce nunc i nvi dum muneri -
bus animum , & in tanto avaritia; certami ne , numquam
fuppofitam manum lucro. Adj i ce nunc vi dus parfimoniam,
fermonis modefti am, adverfus minores humanitatem
r
ad-
verfus maj ores reverentiam. Poft hoc ipfe te conf ule, v e -
ra ne an falfa memoraveri s. Si vera funt , coram ma -
gno teile laudatus es : fi falfa, fine tefte derifus es. Pof -
fum & ipfe nunc videri te aut captare , aut experiri.
Utrumli bet crede , & omnes timere a me incipe. Vi rgi -
lianum illud excute : Nufquam tuta fides. In Prafatione Lib.
4. Natural. Quafi.
H
Oc eft re gnum, nolle re gna re , quum pofsis. Lib. 3.
de Benef. cap. 37.
Si vis tibi omnia fubj kere , te fubj ice rarioni": mul-
tos re g e s , fi ratio te rexerit. Epifi. 37.
Natura; eft, potioribus deteri ora fubmittere. Muti s qui - 3
dem gregibus aut maxi ma corpora praefunt, aut vehemen-
tifsima. Non praxedi t armenta degener taurus , fed qui
magnitudine ac roris ceteros mares vi ci t. Elephantorum g re -
gem excelfifsimus ducit. Inter homines pro fummo eft opti -
mus. Ani mo itaque redor olim eligebatur. Ideoque fumma
felicitas erat gentium , in quibus non poterat potentior ef-
fe , nifi melior. Tantum enim quantum vult poteft, qui le
nifi quod debet , non putat poffe. Ilio ergo faxulo quod
aureum perhi betur, penes fapientes fuiffe regnum Pofsi do-
nius j udicat. Hi continebant manus , & infinniores a va -
Udioribus tuebantur. Suadebant diffuadebantque , & utilia
atque inutilia monftrabant. Horum prudenti a, ne quid deef-
fet fuis provi debat. Forti tudo arcebar pericula ; beneficen-
tia augebat, omabatque fubj edos. Officium erat i mperare,
C
4
noi)
40 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
non regnum. Ne mo quantum poffet adverfus eos expert*
ba t ur, per quos cceperat poffe. Epifl. 90.
Peri erunt omnia , ubi quantum fuadet i ra , fortuna per-
rnittit : nec diu potef t, quae multorum malo exercetur po-
tentia , ftare. Periclitantur enim , ubi eos qui feparatim ge-
munt , communi s metus j unxit. Plerofque itaque modo m-
guli ma da ve runt , modo uni verf i , quum illos conferre in
unum iras publicus dolor coegiifet. Lib. 3. de Ira , cap. 16.
Nullum dement i a ex omnibus magi s quam regem aut
principem decet. Ita enim virtutes magnis viris decori glo-
riaeque funt , fi illis falutaris potentia eft. Na m ( a) pefti-
fera vis ef t , valere ad nocendum. Illius demum magni tu-
do ftabilis fundataque eft, quern omnes tarn fupra fe effe,
quam pro fe fciunt : cuj us curam excubare pro falute fin-
gulorum atque univerforum quotidie experiuntur. Lib. 1.
de Clem. cap. 3.
Clementia in quamcumque domum perveneri t, earn f e-
licem tranquillamque pra:ftabit. Sed in regia , quo rari or,
eo mirabilior. Qui d ( b) enim eft mi rabi li us, quam eum , c u-
j us i ra nihil obf tatj cuj us gravi ori fententi s ipfi qui pe-
re unt , affentiuntur ; quem nemo i nterrogaturus e f t , i mmo
fi vehetnentius excandui t, ne deprecaturus quidem 5 ipfum
fibi manum inj icere , & poteftate fua in melius placidiuf-
que uti , hoc ipfum cogi tantem : occi dere contra legem
nemo non poteft ; fervare , nemo praeter me ? Magnam ( c )
fortunam magnus animus decet : qui nifi fe ad illam extu-
l i t , & altior fteti t, illam quoque infra rerram deducit. Ma -
gni autem animi eft proprium , placidum effe tranquillum-
que , & inj urias atque offenfiones femper defpicere. Muli e-
bre ef t, furere in ira. Ferarum vero , nec generofarum qui -
dem , prasmordere & urgere proj edos. Elephantes leonef-
que tranfeunt quae impulerunt. Ignobilis beftiae pertinacia
eft. Non decet regem faeva , nec inexorabilis ira. Non
multum enim fupra eum emi net, cui fe irafcendo exaequat.
Lib. i . de Clem, cap, 5.
Clementi a ef f i ci t, ut magnum i nter regem tyrannum-
_. que
(a) Tt. Potenti mala (T bona, (b) Tit. Vittoria ftti. (c) Tit.
Magnanimit!.
I. CLASSIS. REX PRINCEPS.
41
que difcrimen f i t , uterque licet non minus armis valletut:
fed alter arma habet , quibus in muni mentum pa c i s u t i -
tur , alter , ut magno t i more , magna odia compefcat. Ne c
illas i pf asmanus, quibus fe commi f i t, fecurus afpicit. Con-
trariis in contraria agitur. Na m & invifus eft quia ti me-
tur , & timeri vult quia invifus eft: & illo exfecrabili ver-
fu , qui multos dedit prac i pi tes , utitur : Oderint, dum me^
tuant. Ignarus quanta rabies oriatur , ubi fupra modum odia
creverunt. Temperatus enim ti mor cohi bet animos : afsi-
dims vero & acer & extrema admonens , in audaci am j a-
centes e xc i t a t , & omnia experiri fuadet. Sic j - feras linea: &
pinna; claufas c onti nent: fi vero eafdem a tergo eques te-
lis inceffat , tentabunt fugam per ipfa qua: fugerant , pro-
culcabuntque formidinem. Acerri ma ( a) virtus eft , quam
ultima necefsitas extundit. Reli nquat oportet fecuri aliquid
metus , multoque plus fpei quam periculorum oftentet. Ali o-
quin ubi quiefcenti paria metuuntur , incurrere in pericula
j uva t , & aliena anima abuti. Placi do tranquilloque regi fi-
da funt auxilia fua , quibus ad communem falutem utatur.
Gloriofufque miles ( publi cs enim fecuri'tati dare operam
vi detur) omnem laborem libens patitur , ut parentis cuftos.
At ilium acerbum & fanguinarium necefle eft graventur
ftipatores fui. Lib. 1. de Clem. cap. 12.
Agat princeps curam non tantum falutis , fed etiam
honeftx cicatricis. Nulli regi gloria eft ex fa:va ani mad-
verfione. Lib. 1. de Clem. cap. 17.
Natura ( b) commenta eft regem , quod & ex aliis ani -
malibus licet c ognof c ere, & ex apibus , quarum regi a m-
plifsimum cubile eft , medioque ac tutifsimo loco. Pra: ter-
ea onere v a c a t , exactor alienorum operum : & amiflb re-
g e , totum delabitur examen. Ne c unquam plus unum pa-
tiuntur , melioremque pugna quarunt. Pra' terea infignis re-
gis forma eft , difsimilifque ceteris , turn magnitudine , turn
nitore. Hoc tamen maxi me diftinguitur: iracundifsima: , ac
pro corporis captu pugnacilsima: funt apes , & aculeos in
vulnere relinquuntj rex ipfe fine aculeo eft. Nolui t ilium
.
:
na-
"t .Alt Si feras lineis & pinna claufas contineas: eafdem cet,
(a) Tit. Necefmas. (b) Tit. Opificium Dei. \ > \ "'"
42 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIZE.
natura nec faevum effe , - nee ultionem magno conftaturam
petere : .telumque detraxi t, & iram ej us inermem reliquit.
Exemplar hoc magnis regibus ingens. Eft enim illi mos
exferere fe in parvi s, & ingentilirci- rerum documenta mi-
nima agere. Pudeat ab exiguis animalibus non trahere mo-
res , quum tanto homi num moderati or effe animus debeat,
quanto vehementius nocet, Urinarci quidem eadem homi -
ni lex effet, & ira cum telo fuo frangeretur : nec fepius
liceret nocere quam f emel, nec alienis viribus exercere odia.
Faci le enim laflaretur furor , fi per fe fibi fati sfaceret, & fi
mortis periculo vim fuam efFunderet. Sed ne nunc quidem illi
curfus tutus eft. Tantum enim neceffe eft timeat , quan-
tum timeri voluit : & nianus omni um obf ervet, & eo quo-
que tempore quo non captatur , peti fe j udicet , nullum-
que momentum i mmune a merit habeat. Hanc aliquis aegratn
vi tam fuftinet, quum liceat innoxium , & ob hoc fecurum,
falutare potenti al, j us Ixtis omni bus, tractare ? Errat enim
fi quis exiftimat tutum effe ibi regem , ubi nihil a rege Ut-
tum eft. Securitas fecuritate mutua paeifeenda eft. Non opus
eft inftruere in akum editas arces , nec in afcenfum ar-
duos colles emunire , nec latera monti um abf ei ndere, mul-
tiplicibus fe muris turribufque fepire. Salvum regem in
aperto dementi a praftabit. Unum eft inexpugnabile muni -
mentum , amor ci vi um. Qui d pulchrius eft, quam vi vere
optantibus cuncfis , 8c vota non fub cuftode nuncupanti-
bus ? Si paiillum valetudo titubavit , non fpem homi num
excitari , fed metum ? Ni hi l elle cui quam tarn pretiofum,
quod non pro falute prxfidis fui commutatum velit ? Omne
quod illi c onti ngi t, fibi quoque evenire deputet ? In hoc
afsiduis bonitatis argumentis probavi t, non Rempub. fuam
effe , fed fe Rei pub. Quis hui c audeat. ftruere aliquod pericu-
lum ? . . . Hoc affecfare , hoc imitari decet , maxi mum ita
haberi , ut optimus fimul habeatur. Lib. i . de Clem. cap. 19.
Nunc ergo regem hortamur , ut manifefte laefus , ani -
mum in poteftate habeat: & poenam, fi tuto poteri t, do-
net : fin mi nus, , temperet: longeque fit in fuis, quam in
# alienis exorabilior inj uriis. Na m ( a) quemadmodum non eft
ma-
{&) Tit. dementia.
I. CLASSIS. JUDEX , MAGISTRATES. 43
Judex
3
Magiratus.
H
Oc femper in omni animadverfione judex fervabi t, ut
fciat alteram adhi beri , ut emendet malos ; alteram ut
tollat. In utroque non prasterita , fed futura intuebitur.
Nam , ut Plato a i t , nemo ( b) prudens puni t , quia pec c a-
, , , turn
(a) Tit.. Magpanimitti. (b) Tit. Cajtigatts.
magni animi qui de alieno beraus ef t, fed ille qui quod
alteri donat , fibi detrahit : ita dement em voc abo , non
in alieno dolore facilem ; fed eum qui quum fuis ftimu-
lis exagi tetur, non profilit : qui intelligit magni ( a) animi
effe , inj urias in fumma potentia pati , nec qui cquam effe
gloriofius principe impune laj fo. Ibid. cap. 20.
Nihil quicquam pulchrius exiftimo in faftigio colloca-
tis quam multarum rerum veni am dare , nullius petere.
Lib. de Confolatione ad Marciam, cap. 4.
Cxf ari ipfi cui omnia li cent, propter hoc Ipfum multa non
licent. Omni um domos illius vigilia defendit : omni um oti um
illius labor : omnium delicias illius induftria : omni um v a -
cationem illius occupati o. Ex quo fe Cs f ar orbi terrarum
dedicavit , fibi eripuit : & fiderum modo ( quee irrequieta
femper curfos fuos explicant ) nunquam illi li cet, nec fub-
fiftere , nec quicquam fuum facere. Lib. de Confolatione ad
Polyb. cap. 25.
Hxc clementia prlncipem de c e t , ut quocumque vene-
rit , manfuetiora omnia tacit. Ex Pub. Mim.
Haud minus turpia funt principi multa f uppli ci a, quam
medi co multa funera. Ex eodem.
Male imperando fummum i mperi um amittitur. Ex eod.
Non alia f ades eft quieti moderati que imperii , quam
fereni ca:li & nitentis. Ex eodem.
Pri nci pum faevitia, bellum eft. Ex eodem.
Regi bus eft pej us multo quam fervientibus : re vera quia
ifti fingulos , illi univerfos timent. Ex eodem.
Regi bus certior eft ex manfuetudine fecuriras. Ex eode?n.
Tyrannus a rege diftat f a&i s , non nomi ne. Ex eodem.
44 COLLECTANEA MORA LIS PHILOSOPHIC.
tura ef t, fed ne peccetur. Revoc ari enim preteri ta non pof-
fnnt : futura prohibentur : & quos volet nequitia: male ce-
dentis excmpla fieri, palam recider , non tantum ut pe-
reant ipfi , fed ut alios pereundo deterreant. Hxc cuique
expendenda aeftimandaque funr. Vides quam debeat omni
perturbatione liber accedere ad rem fumma diligentia tra-
ctandam , poteftatem vita: necifque. Male irato ferrum com-
mittitur. Lib. i . de Ira , cap. 16.
Remifsius imperanti melius paretur. Natura contumax
cft humanus animus , & in contrari um atque arduum ni-
^.tens ; fequiturque facilius quam ducitur. Et ut generofi
ac nobiles equi melius facili freno regunt ur, ita clemen-
tiam voluntaria innocentia impetu fuo fequitur.... Plus ita-
que hac via proficitur. Crudelitas ( a) minime humanum ma-
lum eft, indignimi tam miti ani mo. Ferina ifta rabies eft,
fanguine gaudere a c vulneri bus: & abj eto homi ne in fil-
veftre animal tranfire. Lib. i . de Clem. cap. 24.
Non licet tibi Aere i mmodi ce , ne hoc tantummodo
non licet , nec fomnum qui dem extendere in partem diei
l i c e t , aut a tumulai rerum in otium ruris , gratia quietis
confugere , ... aut fpectaculorum varietate animimi dentie-
re , aut ex tuo arbitrio diem difponere. Lib. de Confai at.
ad Polyb. cap. 25.
Multa tibi non li cent, qua: humillimis , & in angulo
j acentibus licent. Magna fervitus eft , magna fortuna. Non
licet ( b) tibi quicquam arbitrio tuo facere. Audienda funt
tot homi num millia , tot difponendi libelli , tantns rerum
ex orbe toto accurrenti um congeftus. Ut pofsit per ordi-
nem fuum principis f maximi officium g e r , quieti animi
eft. Non licet tibi , inquam , fiere , ut multos flenres au-
dire pofsis. Ut peri cli tanti um, & ad mifericordiam mitifsi-
mi Caefaris pervenire cupientium lacrima: profi nt, tibi tua:
afsiccanda: funt. Hoc tamen etiam non levioribus remediis
adj uvabit. Quum voles omni um rerum oblivifci , cogi ta
Caefarem : vide quantam huj us in te indulgenza: fidem , quan-
tam induftriam debeas : intelliges non magis tibi incurvar!
li-
(a) TU. Crudelitas. (b) Tit. totcnii.t. -y AI. principis maxi-
mi animo fubj ici, exigen dus i s , vel ut alti
t
erigendus tuus eft.
I . CLASSIS. POTENTES, POTENTIA. 45
Votens
y
Potenta.
S
I in medi o urbium fremitu collocati f umus , ftet ad la-
tus moni tor : & contra laudatores ingentium patri mo-
ni orum laudet parvo divitem , & ufu opes meti entem.
Contra illos qui grati am ac potentiam attollunt , oti um
ipfe fufpiciat traditum li tteri s, & ani mum ab externis ad
fu reverfum. Oftendat ex conftitutione vulgi beatos , in
ifto invidiofo faftigio fuo trementes & attonitos , longe-
que aliam de fe opinionem habentes , quam ab aliis ha -
betur. Na m qua; aliis videntnr excelfa , ipfis pra:rupta funt.
Itaque exani mantur & trepidant , quoties defpexerunt in
llud magnitudinis fu; praceps. Cogi tant enim varios c a -
f us , & in fublimi maxi me lbricos. Tune appetita formi-
dant : & qua; illos graves aliis reddit , gravi or ipfis feli-
licere , quam Uli ( fi quis modo eft f fahulls traditusfavor)
cuj us humeris mundus innititur.... Ad quendam itaque mo-
dum tibi quoque eadem necefsitas inj ungitur : non licet ti -
bi ad militates tuas , ad ftudia tua refpicere. Casare or-
bem terrarum pofsidente , impartiri te nec voluptati , nec
dolori , nec ulli rei potes : totum te Carfari debes. Ibid,
cap. 26.
Bonis noc e t , quifquis pepercit mails. Ex Pubi. Mim.
Bono j uftitia: proxi ma eft feveritas. Ex eodem.
Crudelem medi cum intemperans a;ger facit. Ex eodem.
Quum vitia prof unt, peccat qui re de facit. Ex eodem.
Difficilius eft moderari ubi dolori detur ultio , quam
ubi exemplo. Ex eodem.
In j udicando criminofa eft celeritas. Ex eodem.
J udex damnatur, quum nocens abfolvitur. Ex eodem.
Legem nocens veretur ; fortunam innocens. Ex eodem.
Prope eft ut libenter damnet, qui ci to. Prope eft ut
non a:que damnet, qui nimis. Ex eodem.
L oc o ignominia; eft apud indignum dignitas. Ex eodem.
% Vide etiam Tit. pr&cedentem , Re x Pri nceps.
46 COLLECTANEA IViOJRALIS PHILOSOPHISE.
citas i ncumbi t. Tunc laudant otium lene & fui j uris : odio
efl fulgor : & fuga j am a rebus adhuc ftantibus qua:ritur.
Tu n c demum v ideas -f philofophantes me t u, & a;gre for-
tuna; fana confilia. Na m ( a) quail ifta inter fe contraria
fint , bona fortuna & mens bona > ita melius in malis fa-
pimus : fecunda reci um auferunt. Epifi. 94.
Non fum potens. Gaude: impotens non eris. Inj uriam
acci pere poter. Gaude : facere non poteris. Magnam pe-
cuni am habet. Homi nem illum j udicas arca eft. Qui s (b)
agrario , quis plenis loculis invidet ? Et ifte quem dominum
pecunia; exiftimas , pecunia loculus eft. Multum habet. Utrum
avarus an prodigus eft ? Si avarus , non habet : fi prodi-
gus , non habebit. Ifte ( c ) quem beatum c redi s , fa;pe dolet,
#f; pe fufpirat. Multi illum comi tantur. Mei mufca: fequun-
tur , cadavera lupi , frumenta formica;. Prxdam fequitur
ifta turba , non homi nem. Lib. de Remed. fortuit. five in
Excerptis pofier.
Sci amus omni a a;que levia effe , extrinfecus diverfas fa-
cies habentia , introrfus pariter vana. Ne c invideamus al-
tius ftantibus. Qua: ( d) excelfa videntur , pra:rupta funt.
Uli rurfus quos fors iniqua in ancipiti pof ui t, tutiores erunt
fuperbiam detrahendo rebus per fe f uperbi s, & fortunam
fuam quam maxi me poterunt, in planum deferendo. Mul-
ti quidem funt , quibus neceffario habendum fit in fafti-
gi o fuo , ex quo non poffunt nifi cadendo defcendere.
Sed hoc ipfo teftantur maxi mum onus fuum effe , quod
alis graves effe coguntur : nec fublevatos f e , fed fuffixos.
Juftitia , manfuetudine , humana lege , & benigna manu
praparent multa ad fequentes cafus pra'fidia , quorum fpe
fecurius pendeant. Ni hi l tarnen a;que hos ab his animi ftu-
ciibus vi ndi caveri t, quam femper aliquem incrementis ter-
minum figere : nec fortuna; arbitrium definendi dare ; fed
i pf os, & quidem ultro , cifra extrema confiftere. Sic & aliquse
cupiditates animum a c ue nt , fed finita; : non in immenfum
i ncertumque producent. Lib. 1. de T'ranq. animi, cap. 10.
In-
f Al. Philofophantis metus. (a) Tit. Adverfitai. Tit. Profperitas.
(b) Tit. Dives, (e) Tit, Amichici /alfa, (d) Tit. Profperitas. Tit.
Advertas.
I. CLASSIS. NOBILES , IGNOBILES. VULGUS. AT}
Nobiles
3
Ignobiles.
P
La t o a i t , nemi nem regem non ex fervis ffe orlundum;
neminem non fervurn ex regibus. Omni a ifta longa
varietas mifcuit ; & furfum deorfum fortuna verfavit. Qiiis
ergo generofus ? Ad virtutem bene a natura compofitus.
Hoc unum eft intuendum.... Non facit nobilem atrium ple-i
num fumofis imaginibus. Ne mo in noftram gloriam vixit:
nec quod ante nos f ui t, noftrum eft. Ani mus facit nobi -
lem , cui ex quacumque conditione fupra fortunam licet
furgere. Epift. 44.
Qui d ftultius quam aliquem eo fibi pi ac ere, quod ipfe
non fecit Epift. 74.
Vulgus y Vulgi errores t opiniones.
T
Ritifsima quazque via & celeberri ma maxi me decipt.
Nihil ( b) ergo magis praeftandum eft, quam ne pecorum
ritu fequamur antecedentium gre ge m, pergenies non qua
eundum eft , fed qua itur. Atqui nulla res nos maj oribus
malis i mpli c ai , quam quod ad rumorem componi mur , opti -
ma rati ea , qua; magno afenfu recepta funt , quorumque
exempla multa funt : nec ad rati onem , fed ad fimilitudi-
nem vivimus. Inde ifta tanta coacervati o aliorum fupra alios
ruentium. Quod in ftrage homi num magna eveni t , q u u m#
ipfe fe populus premit : nemo ita cadit , ut non alium in
fe attrahat : primi exitio fequentibus funt. Hoc in omni vi-
ta accidere videas licet : nemo fibi tantum errat , fed alii
erroris caufa & auctor eft. Noc e t enim applicari antec e-
de r-
a) Tit. Veritas, (b) Tit. Exemflum.
Inhonefta res eft fuos vi ncere : fatis eft potuiffe puni-
re. Ex Tubi. Mim.
Peftifera vis eft valere ad nocendum. Ex eodem.
Si ( a) in clientelam felicis hominis potentifque pervene-
ri s , aut Veritas aut amicitia perdenda eft. Ex eodem.
48 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
t Al. Quicquid dui, qwum recogito , in muleis video.
SE-
dentibus : & dum unufquifque mavult credere quam j udi-
c a r e ; nunquam de vita j udi catur, Temper credi tur. Verfat-
que nos & precipitar, tradirus per manus e rror, alienifque
perimus exemplis. Sanabimur , l modo feparemur a coetu
Nunc vero flat contra rationem defenfor mali fui populus.
Itaque idem evenit quod in comitiis , in quibus eos factos
pretores iidem qui fecere mi rantur, quum fe mobilis favor
ci rcumegi t. Eadem probamus , eadem reprehendimus. Hie
exitus eft omnis j udicii , in quo lis fecundum plures da-
tur. Lib. de Vita beata, cap. 1.
Quum de beata vita agitur , non eft quod mihi illud
difcefsionum more refpondeas : ha x pars maj or effe vide-
tur. Ideo enim pej or eft. Non tarn bene cum rebus huma-
nis agitur , ut meliora pluribus placeant. Argumentum
pefsimi turba eft. Quaeramus quid optime factum f i t , non
quid ufitatifsimum : & quid nos in poflefsione felicitatis
alterna; conftituat , non quid vulgo veritatis pefsimo inter-
preti probatum fit. Vulgum autem tarn clamydatos , quam
coronam voco. Non enim colorem veftium , quibus pras-
texta corpora f unt , afpicio : oculis de homi ne non credo.
Habeo melius certiufque lumen, quo a falfis vera dij udi-
c em. Ani mi bonum animus invernar. Hi e fi unquam illi
refpirare , & recedere in fe vacaveri t ; o quam fibi ipfi ve-
rum , tortus a fe fatebitur ac dicet : f Quicquid feci adhuc,
infectum effe mallem ! Qui cqui d opt a vi , i ni mi corum exfecra-
ti onem puto ! Qui cqui d t i mui , dii boni , quanto melius
f ui t, quam quod concupi vi ! Ibid. cap. 2.
Malis di fpli cere, laudari eft. Ex Pubi. Mirn.
Nondum felix es , fi nondum te turba deridet. Ex eodem.
Non quam multis placeas ; fed quibus , ftude. Ex eodem.
Si multis placuerit vita t ua , tibi piacere non poterif-
Ex eodem.
* . ( 49 ) *
S ECUNDA CLAS S I S L OCORUM COMMUNI UM:
in qua de ri rtuti bus & vitiis agitur.
Virtus.
Portet cupidtares refrenan , metus c ompri m , fa-
| o | cienda provi deri , reddenda diftribui. Comprehen-
$Ldimus temperantiam , fortitudinem , prudentiam,
j ufttiam : & iium cuique dedimus officium. E x
quo ergo virtutem iotelleximus ? Oftendit illam nobis or-
do ej us , & decor & conftantia , & omni um inter fe atio-
num c onc ordi a , & magnitudo fuper omnia eFerens fefe.
Hi nc intellecfa eft illa beata vita fecundo defluens curfu,
arbitrii fui tota. Epifl. 120.
Bona (a) mens nec c omme nda t ur, nec emi tur : & puto,
fi venalis efet , non haberet emtorem. At mala quoti di c
emitur. Epifl. 27.
Si aeger ef les, curam intermififles rei f ami li ari s, c ^ f o- *
renila tibi negotia excidiffent: nec quemquam tanti puta-
res , cui advocatus in cauf am defcenderes. Tot o ani mo id
ageres , ut quam pri mum morbo liberareris. Qui d ergo
Non ( b) & nunc idem facies ? Omni a impedimenta di mi t-
re , & vaca bona: menti. Ne mo ad illam pervenit oc c u-
patus. Exercet philofophia regnum fuum : dat tempus , non
accipit. Non eft res fubfciva. Ordi nari a eft , domina eft:
adeft , & j ubet. Alexander , cui dam civitati partem agro-
rum & dimidium rerum omni um promittenti , eo , inquir,
propofito veni in Ai l a m, ut non id acci perem quod de-
diffetis 5 fed ut id haberetis quod reliquiflem. Idem phi lo-
fophia rebus omnibus : non fum id tempus acceptura quod
vobis fuperfuerit : fed id habebitis quod ipfa eroga vero.-
Totani hue converte mentem : hui c afside : hanc cole : in-
gens intervallum inter te & ceteros fiat. Omnes morta-
les multo antecedes ; non multo te dii antecedent. Qui d
inter te & illos interfuturum fit , quasris ? Diutius erunt.
Epifl .
D Pa -
ia) Tit. Corrupt mores, (b) Tit, Occupati*,
50 COLLECTANEA MORALE 'PHILOSOPHIZE.
Parem Deo pecunia non faciet. Deus nihil habet. Prae
texta non facier. Deus nudus eft. Fama non faciet , nec
oftentatio tui, & in populos nominis dimilta notitia. Ne-
mo novit Deum. Multi de ilio male exiftimant , & im-
pune. Non turba fervorum lecticam tuam per itinera ur-
bana ac peregrina portanti um. Deus ille maximus poten-
tifsimufque , ipfe vehit omnia. Ne forma quidem & vires
bonum te facere polTunt. Nihil horum non patitur vetufta-
tem. Quaerendum eft ergo quod non fiat in dies deterius:
cui non pofsit obftari : quo nil melius pofsit optari. Qtiid
hoc eft ? animus : fed hie rectus , bonus , magnus. Quid
aliud voces nunc , quam Deum in hu mano corpore hofpi-
tantem ? Epift. 31 .
Qui d eft ftultius quam in nomi ne aliena laudare? Quid
eo dementi us, qui ea mi ratur , quae in alium protinus rranf-
# ferri pofsint? Non faciunt meli orem equum aurei freni...,
Vi tem laudamus , fi frudtu palmites onerat ; fi ipfa ad ter-
rain , pondere eorum quae tuli t, adminicula deducit. Num
quis hui c illam praeferet vi t e m, cui aureae uvae , aurea fo-
lla dependent ? Propri a virtus eft in vi te fertilitas. In ho-
mine quoque id laudandum e f t , quod ipfius eft. Familiam
pulchram ha be t , & domum pulchram : multum feri t, mul-
tum fenerat : nihil horum in ipfo eft , fed ci rca ipfum.
Lauda in ipfo , quod nec eripi poteft , nec dari : quod pro-
prium eft hominis. Quaeris quid fit? Ani mus , & ratio in
ani mo perfecta. Rati onale enim animal eft homo. Confum-
matur itaque ej us bonum , fi id adimplevit cui nafcitur.
Quid eft autem quod ab ilio rati o haec exigit ? Re m fa-
cillimam : fecundum naturam fuam vi vere : fed hanc dif-
ficilem facit communi s infania. Epift. 41 .
Summum bonum eft , quod honeftum eft. Et quod ma-
gis admireris : unum bonum eft, quod honeftum eft. Ce-
tera faifa & adulterina bona flint. Haec fi perfuaferis tibi,
& vi rtutem adamaveris ( amare enim parum eft ) quicquid
ilia conti geri t , id ti bi , qualecumque aliis vi debi tur, fau-
ftum felixque erit. Epift. 71 .
Omni a fuo bono conftant. Vi tem fertilitas commendat,
fcfapor vinum , velocitas cervum. Quare fortia dorfo j umen-
ra
II. CLASSIS. VIRTUS. 51
tu fint , qiiaeris ? quia eorum hie unus eft uf us , farcinam
ferre. In eane fagacitas prima eft , fi inveftigare debet f e-
ras : curfus , fi confequi : audacia , fi mordere & i nvade-
re. Id in quoque opti mum eft cui nafci tur, quo cenfetur.
In homine opti mum quid eft ? Rati o : hac antecedit ani-
malia , deos fequitur. Rati o ergo perfecta proprium homi -
nis bonum eft : cetera illi cum animalibus fatifque c om-
munia funt. Valet ? & leones. Formofus eft ? & pavones.
Velox eft ? & equi. Non di c o: in his omnibus vi nci tur.
Non quxro quid in fe maxi mum habeat ; fed quid fuum.
Corpus habet? & arbores. Habet impetum & motum vo-
luntarium ? & beftia; & vermes. Habet voc e m ? fed quan-
to clariorem canes , acuti orem aquila; , gravi orem tauri,
dulciorem mobilioremque lufcinia; ? Quid in homi ne pro-
prium ? Rati o : hcec recta & confummata , fe.licitatem ho-
minis implevit. Ergo fi omnis res quum bonum fuum per-
f ec i t, laudabilis eft , & ad finem natura; fuce pervenit ; ho-
mini autem fuum bonum ratio eft : fi hanc perfecit 5 lau-
dabilis eft , & finem natura; fua; attigit. Ha x ratio perfe-
cta , virtus vocatur , eademque honeftum eft. Id itaque
unum bonum eft in homi ne , quod unum hominis eft. Nunc
cnim non quacrimus quid fit bonum 5 fed quod fit hominis
bonum. Si nullum aliud eft hominis quam ratio ; hxc erit
unum ej us bonum : fed penfandum cum omnibus. Si fit
aliquis malus , puto improbabitur : fi bonus , puto proba-
bitur. Id ergo in homi ne proprium folumque eft, quo &
probatur , & improbatur. Non dubitas an hoc fit bonum:
dubitas an folum bonum fit. Si quis omnia alia habeat,
valetudinem , divitias , imagines muitas , frequens atri um;
fed malus ex confett fit : improbabis iilum. Item , fi quis
nihil quidem illorum qua; renili habeat , deficiatur pecu-
nia , clientum turba , nobilitate , & avorum proavorumque
ferie ; fed ex confeffo bonus fit : probabis ilium. Ef go
eft unum bonum hominis : quod qui ha be t , etiam fi aliis
deftituitur, laudandus eft : qui non habet , in omnium alio-
rum copia damnatur ac rej icitur. Epift. ~j6.
Qua; conditio rerum , eadem & homi num eft. Na v i s #
bona dicitur , non qua; pretiofis coloribus pita eft 5 nec
D z cui
52 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
cui argenteum aut aureum roftrum eft ; nec cuj us tutela
ebore cablata eft ; nec qua; fifcis ac opibus regiis preffa eft:
fed ftabilis & firma, & j unduri s aquam excludentibus fpif-
fa , ad ferendum incurfum maris folida , gubernaculo pa-
rens , velox , & confentiens vento. Gladium bonum dices,
non cui deauratus eft balteus ; nec cui vagina gemmis di-
ftinguitur : (ed cui & ad fecandum fubtilis a c i e s , & mu-
c ro munimentum omne rupturus. Regula , non quam
formofa , fed quam re da fit quxri tur. Eo quodque lau-
datur , cui comparatur , quod illi proprium eft. Ergo in
homi ne quoque nihil ad rem perti net, quantum aret , quan-
tum f eneret, a quam multis falutetur , quam pretiofo in-
cumbat ledo , quam pellucido poculo bibat : fed quam
bonus fit. Bonus autem eft , fi rati o explicita & re da eft,
& ad natura; voluntatem ac c ommodata. Hxc vocatur vir-
tus. Hoc eft honeftum , & uni cum hominis bonum. Nam
quum fola ratio perficiat homi nem 5 fola ratio perfeda bea-
tum facit. E ad. Epijl, 76.
Non dat natura vi rtutem. Ars ef t, bonum fieri.... Vir-
tus non conti ngi t animo , nifi inftituto & e dodo , & ad
fummum afsidua exerci tati one perdudo. Ad hoc quidem,
fed fine hoc nafcimur : & in optimis quoque , antequam
erudias , virtutis materi a, non virtus eft. Epijl. 90.
Sciant omnia prater vi rtutem , mutare nomen : modo
mala fieri, modo bona. Epijl. 99.
Inter bonos viros ac Deum amicitia eft , conci li ante vir-
tute. Ami ci ti am di co ? i ramo etiam necefsitudo & fimilitu-
do : quandoquidem bonus , tempore tantum a Deo differii
difcipulus ej us , asmulatorque , & vera progenies : quern (a)
parens ille magni fi cus, virtutum non lenis exactor, ficut Te-
veri patres , durius educat. Lib. de Divin. provid. cap. 1.
Nihil eft bonum nifi quod honeftum eft. Quod honeftum
eft , utique bonum. Supervacuum j udico adj icere quid in-
ter ifta difcriminis fit, quum f spe dixerim. Hoc unum di-
c am. Nihil nobis bonum vi deri , quo quis & male uti pot-
eft. Vides autem, di vi ti i s, nobilitate , viribus quam multi
male utantur. Epijl. 120.
_Si
(a) Tit, Adverjitat,
I I . CLASSIS. VIRTUS PART. FACIL. PART. DIFFIC 53
Virtus partim facili s
3
partim difcilis.
O
Mne honeftum in arduo eft : etiam quod vicinum ho-
nefto eft. Lib. 2. de Bene f. cap. 18.
Quemadmodum virtutes retenta: exire non poffunt, fa-
cilifque earum tutela eft : ita i ni ti um ad illas eundi arduum:
quia hoc primum imbecilla; mentis atque gra: eft, formi -
dare inexperta. Itaque cogenda eft me ns , ut incipiat. Dei n-
de non eft acerba medicina : protinus enim delectat, dum
fanat. Aliorum remedi orum poft fanitatem voluptas eft: phi-
lofophia pariter falutaris & dulcis eft. Epifi. 50.
Cui tandem vitio advocatus defuit ? Non eft quod di-
cas excidi non pofle. Sanabilibus aegrotamus malis : ipfa-
que nos in rectum genitos natura , fi emendar! velimus,
j uvat. Ne c ut quibufdam vifum eft , arduum in virtutes &
afperum iter eft : plano adeuntur. Non vana: vobis auctor
rei venio. Facilis eft ad beatam vi tam via : inite modo
bonis aufpiciis , ipfifque diis bene j uvantibus. Multo ( a)
difficilius eft facer ifta qua; facitis. Qui d ( b) enim qui e-
te otiofius animi? Qui d ira laboriofius ? Qui d dementi a re-
mifsius ? Quid crudelitate negotiofius ? Vac at pudicitia : li-
bido occupatifsima eft. Omni um denique virtutum tutela
facilior ef t: vitia magno coluntur. Lib. 2. de Ira, cap. 1 3.
Modum tenere in eo difficile ef t, quod honeftum effe
credideris. Epifl. 23.
Ardua per qua; vocamur & confragofa funt. Quid enim ?
Plano aditur excelfum ? Sed ne tam abrupta quidem funt,
quam quidam putant. Pri ma tantum pars faxa rupefque ha-
bet. Lib. 2. de Tranq. five quoi in Sap. non cad. injur, cap. i .
Non eft quod ullam exiftimes effe fine labore vi rtutem:
fed qusedam virtutes ftimulis ; quaxlam frenis egent. Quern- #
D j ad-
(a) Tit. Gratia, (b) Tit. Vitium.
SI ullum aliud eft bonum quam honeftum , fequetur nos
avidltas vita; ; aviditas rerum vitam Inftruentium : quod eft
intolerabile , infinitum , vagum. Solum ergo bonum eft
honeftum. Epifi. j6.
54 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIE.
admodum corpus in proclivi retineri de be t , in ardua im-
pelli : ita qui dam virtutes in procli vi funt ; qui da m cli-
vum fubeunt. An dubium fit quin afcendat , nitatur , ob-
lucetur patientia , fortitudo , perfeveranti a , & quaecum-
que alia duris oppofita virtus eft , & fortunam fubigit?
Qui d ergo ? Non aeque manifeftum eft, per devexum ire
liberalitatem , temperantiam , manfuetudinem ? In his con-
tinemus animum ne prolabatur. In illis exhorramur, inci-
tamufque. Acerri mas ergo paupertati adhibebimus illas (fub-
audi virtutes ) j - quae impugnata: fiunt fortiores : divitiis
illas diligentiores , qua: fufpenfum graduar ponunt, & pon-
dus fuum fuftinent. Lib. de Vita beata, cap. 25.
Intent io rei a in <v ir tut is opere.
R
Erum honeftarum pretium in ipfis politura eft. Lib. 4.
de Bene f. cap. 1.
Fi xum eft illud a quo in cetera probationes noftra:
exeunt : honeftum ob nullam aliam caufam , quam quia
honeftum fit , coli. Lib. 4. de Benef. cap. 16.
Nulla lex amare parentes , indulgere liberis j ubet. Su-
pervacuum eft enim , quo natura imus , impelli. Quem-
admodum nemo in amorem fui cohortandus eft , quem
quum nafcitur , trahit : ita ne ad hoc quidem ut honefta
per fe petat. Placet fuapte natura : adeoque gratiofa vir-
tus eft, ut infitum fit etiam malis , probare meliora. Ibid.
cap. 17.
Propofitum eft nobis fecundum rerum naturam vivere,
& deorum exemplum fequi. Di i ( a) autem quodcumque
f aci unt, in eo nihil praeter ipfam faciendi rationem fequun-
tur : nifi forte exiftimas illos frudtum operum fuorum ex
fumo extorum , & turis odore percipere. Vide quanta quo-
tidie moliantur : quanta diftribuant : quantis terras fructi-
bus impleant : quam opportunis & in omnes oras feren-
tibus ventis maria permoveant : quantis imbribus repente
dej edtis folum molliant : venafque fontium arentes redinre-
_ grent,
t AI. Quas pugnare iciunt. (a) Tit. Dei beneficia.
II. CI,ASSIS. INTENTIO RECTA IN VIRTUTIS OPERE. $ 5
grnt, & infufo per occulta nutrimento reno vent. Omni a
ifa fine mercede , fine ullo ad ipfos perveniente c ommo-
do faciunt. Hxc ( a) quoque noftra rati o, fi ab exemplar!
fuo non aberrat , f ervet, ne ad res honeftas conducla ve-
niat. Pudeat ullum venale eile beneficium. Gratuitos habe-
mus Deos. Si Deos , i nqui t, i mi tari s, da & ingratis be-
neficia. Na m & fceleratis fol ori tur , & piratis patent
maria. Lib. 4. de Benef. cap. 25.
Hoc ante omnia fibi quifque perfuadeat. Me j uftum ef-
fe gratis oportet. . . . Non eft quod exfpectes , quod fit j u-
x rei premi um maj us quam j uftum effe. Illud adhuc tibi
affige , quod paullo ante di cebam : nihil ad rem pertinet,
quam multi squi tatem tuam noveri nt. Qui ( b) virtutem fuam
publicari vult, non virtuti laborat fed gloria;. Non vis ef-
le j uftus fine gloria. At mehercules fiepe j uftus effe debe-
bis cum infamia. Et tunc fi f api s, mala opi ni o bene par-
ta delectat. Epifi. 113.
Non in facto laus eft , fed in eo quemadmodum fiat..,.
Ami c o cCgro aliquis afsidet : probamus. At hoc fi ha:redi-
tatis caufa f ac i t, vultur eft : cadaver exfpeftat. Eadem aut
turpia f unt , aut honefta. Ref ert , quare aut quemadmo-
dum fiant.... Ergo infigi debet perfuafio ad totam pertinens
vi tam.... Qualis ha x perfuafio fuerit 5 talia erunt qua: agen-
tur, quas cogi tabuntur.... Marcus Brutus in eo libro quern ( c )
de Officio infcripfit , dat multa praxept a & parenti bus, &
liberis , & fratribus. Ha: c nemo faciet quemadmodum de-
bet , nifi habuerit quo referat. Proponamus oportet finem
fummi boni ad quem ni tamur, ad quern omne factum no-
ftrum dictumque refpi ci at: veluti navigantibus ad aliquod
fidus dirigendus eft curfus. Vi ta fine propci lto vaga eft.
Epifi. 95.
Virtutum omni um pretium in ipfis eft.... Itaque rette
facti fecifle merces eft. Epifi. 81.
Malus eft voc a ndus , qui fuaeft caufa bonus. Ex Pub.Mint.
Non afpicias quam plenas quifque manus Deo , fed
quam puras admoveat. Ex eodem.
D j . Nt -
(a) Tit. Liberalit!. (b) Tit. Inani: gloria, (c) -afe*
1
^a-d-^o-rtf,
id eft, de Officio, ut Prifcianus j vel de Virtute , ut Cicero vocat.
56 COLLECTANEA MOR ALLS PHILOSOPHISE.
Voluntarium in virtute.
N
i hi l honeftum eft quod ab invito , quod a coaf to fir.
Omne honeftum voluntarium eft. Admi fce illi pigri-
tiam , querelam , tergiverfationem , metum. Quod habet in
fe opti mum perdidit : fibi placere. Epijl. 66.
Confiientia bona mala.
S
Ingulos dies tibi me os , & quidem totos i ndi c ar! , Lu-
cili , j ubes. Bene de me j udicas , fi nihil effe in illis
putas quod abfcondam. Sic certe vi vendum eft , tanquam
in conlpetu vi vamus. Sic cogi tandum , tanquam aliquis
in pectus intimum infpicere pofsit. Qui d enim prodeft ab
homi ne aliquid effe fecretum ? Ni hi l ( a) Deo claufum eft.
Intereft animis noftris , & cogi tati oni bus mediis interve-
nir. Epifl. 83.
Bona confcientia prodire vult 8c confpici. Ipfas nequi-
tia tenebras timet. Eleganter itaque ab Epi curo dictum pu-
to : poteft ( b) nocenti conti ngere ut lateat ; latendi fiducia
non poteft. Aut fi hoc modo melius hunc explicari pofTe
j udicas fenfum : ideo non prodeft latere peccantibus , quia
latendi etiam fi facultatem habeant , fiduciam non habent,
Ita eft. Tuta fcelera effe ; fecura non poffunt. Hoc ergo
repugnare iedtae noftrae, fi fie expediatur , non j udico. Qua-
re quia prima & maxi me peccanti um eft poena, peccaffe.
Ne c uilum fcelus , licet illud fortuna exornet muneribus
fuis , licet tueatur ac vi ndi cet, impunitum eft : quoniam
fceleris in fcelere fupplicium eft. Sed nihilominus & hxc
&
(a) Tit. Providentia, (oj iu. keccatwa.
Ni hi l intereft , quo animo facias quod feciffe vitiofum
eft. Na m fafta cernuntur : animus non videtur. Ex eodem.
Odi um oportet peccandi 5 non metum facias. Ex eodem.
Plerique metu ceflant peccare ; non innocentia. Profe-
t o tales timidi , non innocentes funt dicendi. Ex eodem.
II.CLASSTS. PECCATTJM , PECCATI MALA ET CRUCTATTJS. $7
Peccatmn , Peccati mala _ f cruciatus.
P
Edes dolent, articuli punctiunculas fentiunt : adhuc dif-
funulamus, 8c aut talum extorfiffe nos dicimus , aut
in exetcitatione aliqua laboraffe. Dubi o & incipiente mor-
bo^.
& ilia fecundx poena: premunt ac fequuntur , timere fem-
per & expavefcere , & fecuritati diffidere. Quare ego hoc
fupplicio nequitiam liberem ? Quare non Temper illam in
fufpenfo relinquam ? Illhic diffentiamus cum Epi curo , ubi
dicit nihil j uftum effe natura; & cri mi na vitanda effe , quia
vitari metus non pofsit. Hi e confentiamus , mala faci nora
confeientia flagellari. Et plurimum illi tormentorum effe:
eo quod perpetua illam follicitudo urget ac verberat, quod
fponforibus fecuritatis Tua; non poteft credere. Hoc enim
ipfum argumentum Epi curi eft , natura nos a fcelere a b-
horrere , quod nulli non etiam inter tuta ti mor eft. Mul -
tos fortuna liberat poena ; metti neminem. Quare ? quia in-
fixa nobis ej us rei averfatio eft , quam natura damnavi t.
Ideo nunquam fides latendi fit etiam latentibus : quia c oar-
guit illos confeientia , & ipfos libi oftendit. Propri um au-
tem eft nocentium trepidare. Male de nobis aclum erat,
quod multa fcelera legem & j udicem effugiunt & fcripta
fupplicia , nifi ilia naturalia & gravi a de pracfentibus i ol-
verent , & in locum pcenitentia: ti mor cederet. Epifi. 97.
Quid autem prodeft recondere fe , & oculos homi nnm
aurefque vitare ? Bona confeientia turbam advocat : mala
etiam in folitudine anxia atque follicita eft. Si honefta funt
qua: facis , omnes fciant : ft lurpia , quid refert nemi nem
fcire , quum tu fcias ? O te mi ferum fi contemni s hunc
teftem. Epifi. 43.
Nullum putaris effe locum fine tefte. Ex Pub. Mlm.
Plerique famam , pauci confeientiam verentur. Ex eod.
Quis fis , intereft , non quis habearis. Ex eodem.
Quam magnum eft non laudari , & effe laudabilem. Ex eod.
In felice Felicitas eft innocentia : nequitia ipfa poena fui
eft. Ex eodem.
58 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIiE.
bo , quzeritur nomen : qui ubi ad talaria ccepit tendere,
necefle eft podagram fateri. Contra evenit in iis moribus
quibus afficiuntur animi : quo quis pej us fe ha be t , minus
fentir. Bp'ft. 53.
Innumerabiles proprietates f unt , fed unus effedus vitii,
difplicere fibi. Hoc ( a) oritur ab intemperie animi , &
cupiditatibus timidis aut parum profperis : ubi aut non
audent quantum concupi fcunt ; aut non confequuntur , &
in fpem toti prominent : Temper inftabiles mobilefque. Quod
necefle eft acci dere pendentibus ad vota fua. Omni vita
pendent, & ubi fine prs mi o labor eft , torquet illos irri-
tum dedecus.... Tunc illos & poenitentia ccepti tenet , &
incipiendi ti mor : furrepitque ilia j adati o animi non i nve-
nientis exitum , quia nec cupiditatibus fuis imperare , nec
obfequi poffunr : & c undati o vita; parum fe explicantis , &
inter deftituta vota torpentis animi fitus. Qua; omnia gra-
vi ora f unt , ubi odio infelicitatis operofa; ad otium profu-
gerunt, & ad fecreta ftudia : qua; ( b) pati non poteft ani-
mus ad civilia eredus , agendique cupidus , & natura in-
quietus ; parum fcilicet in fe folatiorum habens. Ideoque
detradi s obledationibus , quas ipfa; occupationes difcurren-
tibus prabent ; domum , folitudinem , parietes non fert : in-
vitus afpicit fe fibi reli dum. Hi nc illud eft taedium &
difplicentia f ui , & nufquam refidentis animi volutati o , &
otii fui triftis atque a?gra patientia : utique ubi caufas f a-
teri pudet, tormenta introrfus egit verecundia : in angufto
inclufte cupiditates fine exitu fe ipfas ftrangulant. Inde mce-
ror marcorque , & mille fiudus mentis i ncerta; , quam i n-
choata habent fufpenfam ; deplorata triftem. Inde ille affe-
dus otium fuum deteftantium , querentiumque nihil ipfos
habere quod agant, & alienis incrementis inimicifsima in-
vidia. Alit ( c) enim livorem infelix inertia : & omnes de-
ftrui cupi unt, quia fe non potuerunt provehere. Et ex hac
deinde averfatione alienorum proceffuum , & fuorum defpe-
rati one, obirafcens (d) fortuna; ani mus , & de fieculo que-
re ns , & in angulos fe retrahens , & poena; incubans fua;,
. dum
( ') Tit. Cv.tiid.itatis tormenta, (n) Improbi otio Jv.o cruciatiti'. Tit,
Inertia livoris parens, ( J ) Tit. Zelv.s ex livore.
II.CLASSIS. PECCATtTM , PECCATI MALA ET CRUCI AT US. 59
cium ta:det lui pigetque. Natura enim humanus animus agi-
lis eft, & pronus ad motus. Grata omnia illi excitandi fe
attollendique materia eft : grati or pefsimis quibufdam i nge-
niis , qua; occupationibus libenter deteruntur. Ut ulcera #
qui dam nocituras manus appetunt , & ta&u gaudent 5 &
fccdam .corporum fcabiem delecat quicquid cxafperat : non
aliter dixerim his mentibus in quas cupiditates velut mala
ulcera eruperunt , voluptati efle laborem vexati onemque.
Sunt ( a) enim quxdam qua: corpus quoque noftrum c um
quodam dolore deledant : ut verfare fe , mutare nondum
fefllim latus, & alio atque alio pofitum ventilar! . Qttalis
ille Homeri cus Achilles ef t, modo pronus , modo fupinus,
in varios habitus fe ipfe componens. Qiiod proprium a: gd
ef t, nihil diu pati , & mutationibus ut remediis uti. Inde
peregrinationes fufcipiuntur vaga; , & littora pererrantur, &
modo mari fe , modo terra experitur femper praefentibus
infetta levitas. Nunc Campani am petamus. J a m delicata fa-
indio funt : inculta videantur. Bruttios & Luc anos faltus
perfequamur. Aliquid tamen inter deferta amceni requiratur,
in quo luxuriofi oculi longo locorum horrentium fqualore
releventur. Tarentum petatur , laudatufque portus , & hi -
berna cceli mi ti ori s, & tedia vel antiqua; fatis opulenta tur-
ba\ J a m fiectamus curfum ad urbem : nimis diu applaufu
& fragore aures vacaverunt. J uvat j am & humano fangui -
ne frui. Aliud ex alio iter fufcipitur , & fpe&acula fpecta-
culis mutantur. Ut ait Lucreti us :
Hoc fe qulfque modo femper fugt.
Sed quid prodeft , l non eftugit ? Sequitur fe ipfe , &
urget gravifsimus comes. Itaque fcire debemus , non l o-
corum vitium efle quo laboramus , fed noftrum. Infirmi fu-
mus ad orane tolerandum , nec laboris patientes , ncc v o-
luptatis , nec noftrx , nec ullius rei diutius. Hoc quofdam
cgit ad mortem , quod propofita fa;pe mutando , in eadem
revolvebantur , & non reliquerant novitati locum. Faftidio
illis elle ccepit vita , & ipfe mundus : & fubit illud rabi-
darum deliciarum : quoufque eadem? Lib. I . de Tranquil,
animi , cap. 2.
. T o-
(aj Tit. Cupiditatii tedium Z2" mutathntt mquiita.
6o COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Tolerabi li or eft qui mori j ubet , quam qui male vi-
vere. Ex Pubi. Mm.
^[ Contrarius buh eft , Tit. Vi rtus , Affinis vero , Tit.
Confci enti a mala. Tit. Felicitas falla. Tit. Divitia: , Di vi -
tes. Tit. Voluptas. Tit. Cupiditas. In bis enm omnibus inve-
nies quce ad peccati deteftationem valeant.
Peccati occaones ejje vitandas.
Q
Uemadmodum ei qui amorem exuere conatur , evi-
tanda eft omnis admonitio dilecli corporis ; nihil
enim facilius quam amor recrudefeit : ita (a) qui de-
ponere vult defideria rerum omni um quartini cupiditate fla-
gravi t , & oculos & aures ab his qua: reliquit , avertat.
Ci to rebellat affe&us. Quoc umque fe verterit , pretium
aliquod pra:fens occupationis fua: afpiciet. Epft. 69.
Sapienti non folli ate cuftodire fe tutum ef t, & lacri-
mas fuas & voluptates ubi volet , fiftet. Nobi s quia non
eft regred f aci le, optimum eft omnino non progred. Ele-
ganter mihi videtur Panaztius refpondiffe adolefcentulo cui-
dam quereli ti , an fapiens amaturus eifet ? De fapiente , ( b)
i nqui t, videbimus : mihi & tibi ( qui adhuc a fapiente lon-
ge abfumus ) non eft commi ttendum , ut incidamus in reni
c ommotam , impotentem , alteri emancipatam , vi lem fibi.
Sive enim nos ref pexi t, humanitate ej us i rri tamur ; five
contemfi t, fuperbia accendi mur. / Eque facilitas amori s , quam
difHcultas nocet. Faci li tate capimur ; cum difficultate cer-
tamus. Itaque confeii nobis imbecillitatis noftrre , quiefea-
mus. Ne c \ vino infirmum animum commi ttamus , nec for-
ma: , nec adulationi , nec ullis rebus blande trahentibus.
Quod Panzetius de amore quxrenti refpondit , hoc ego de
omni bus dico. Quantum poffumus nos a lubrico receda-
mus. In fi cco quoque parum fortiter ftamus. Epft. 1 1 6.
Eri pere telum, non dare , irato decet. Ex Pub. Mm.
Male facere qui vult , nufquam non caufam invenit.
Ex eodem.
Pec-
(a) Tit. Cupiditas. (b) Tit, Amor, t Al. Vilio.
II. CLASSIS. PECCATORUM CONTUBERNIA FUGIENDA. 6l
V
Eniet aliquod tempus quod nos i terum j ungar a c
mifceat. Quantumli bet fit illud , longum faciet fcientia
utendi : nam ut Pofsidonlus ai t, unus dies homi num erudito-
rum plus pa t e t , quam imperiti longifsima setas. Epi. 78.
Pefsimum genus homi num videbatur , qui verba gefta-
rent. Sunt quidam , qui vitia geftant. Horum fermo mul-
tum nocet. Na m etiam fi non ftatim proficit ; femina in ani-
mo relinquit : fequiturque nos ( eti am quum ab il Iis difcef-
ferimus ) refurrecturum poftea malum. Quemadmodum qui
audierunt fymphoni am , ferunt fecum in auribus modu l a - *
tionem illam ac dulcedinem c ant us , qua; cogi tati ones im-
pedit nec ad feria patitur intendi : fie ( a) adulatorum &
prava laudantium fermo diutius hseret, quam auditur. Ne c
facile eft animo dulcem fonuiri excutere : profequitur , &
durat , & intervallo recurrir. Epi. 123.
Nulla res magis nimos honefta induit , dubiofque &
in pravum inclinantes revocar ad rectum , quam bonorum
vi rorum converfati o. Paullatim enim defcendit in peftora:
& vim praxeptorum obti net, frequenter audiri , afpici fre-
quenter. Occurfus mehercule ipfe fapientium j uvat : & eft
aliquid , quod ex magno vi ro vel tacente proficias.... Mi -
nuta quredam ( ut ait Phardon) ammalia , quum morde nt , non *
fentiuntur : adeo tenuis illis & fallens in periculum vis eft.
Tumor indicat morfum : & in ipfo tumore nullum vulnus
apparet. Idem tibi in converfatione vi rorum fapientium eve-
niet. Non deprehendes quemadmodum, ar.t quando tibi pro-
fit: profuife deprehendes. Epi. 94.
Incendent libdines tuas adulterorum fodalicia. Si veils
vitiis exui , longe a vitiorum exemplis recedendum eft. Ava -
ms , corruptor , faevus , fraudulentus , multum nocituri fi
prope te fuiflent 5 intra te funt. Ad meliores tranfi. Cum
Ca -
6z COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC
Catoni bus vi ve , cum Laelio , cum Tuberone : quod fi
convi vere etiam Graecis j uvat , cum Socrate , cum Zeno-
ne verfare. Alter te docebit mori , fi necefle erit : alter,
antequam neceffe erit. Vi ve cum Chryfi ppo , cum Pofsi-
donio. Hi tibi tradent divinorum humanorumque notitiam.
Epifi. 1 04.
Cum placidifsimo , & facillimo , & minime anxio mo-
* rof oque vivendum eft. Sumuntur a converfantibus mores. Et
ut quaedam ad contadtus corpori s vitia tranfliunt : ita ani-
mus mala fua proximis tradit. Ebri ofus convidtores in amo-
rem vini traxit. Impudi corum coetus fortem quoque & i-
iiceum vi rum emolliit. Avari ti a in proxi mos virus fuum
tranftulit. Eadem ex diverfo ratio virtutum eft ; ut omne
quod fecum habent , mitigent. Ne c tarn valetudini profuit
utilis regi o & falubrius caelum ; quam animis parum Ar-
a mi s , in turba meliorum verfari. Quae res quantum pofsit
intelliges , fi videris feras quoque convi ctu noftro man-
fuefcere : nullique immani beftiae vi m fuam permanere, fi
hominis contuberni um diu paffa eft. Retundi tur omnis a-
fperitas , paullatimque inter placida dedifcitur. Lib. 3. dt
Ira , cap. 7.
Ac c edi t hue , quod non tantum exemplo melior fit
qui cum quietis hominibus vivit ; fed quod caufas irafcen-
di non invenit , nec vitium fuum exercet. Fugere itaque
debebit omnes , quos irritaturos iracundiam fciet. Qui funt,
i nqui t, ifti ? Multi ex variis caufis idem fadturi. Offendet
te fuperbus, contemtu : dives, contumelia : petulans , inj uria:
li vi dus, malignitate : pugnax , contentione : ventofus & men-
dax , vani tate. Non feres a fufpiciofo ti meri , a pertinace vin-
ci , a delicato faftidiri. Eli ge fiinplices , faciles , moderatos:
qui iram tuam non e voc e nt , f e d ferant. Magi s adhuc pro-
derunt fubmifsi & humani & dulces : non tamen ufque in
adulationem. Nam iracundos nimia affentatio offendit. Erat
certe amicus nofter , vir bonus 5 fed irae paratioris : cui non
magis erat tutum blandiri , quam maledicere. Ibid. cap. 8.
Serpunt vitia , & proxi mum quemque tranfiliunt , &
contadtu nocent. Itaque ut in peftilentia cavendum eft,
ne corruptis j am corpori bus & morbo flagrantibus afsidea-
mus ,
I I . CLASSIS. CORROTTI SiECULI MORES. 63
Vece antiurti multitudoj've corrupteculi mores,
^Eneca lib. 3. Natur. Qua fi. fentit mttndum diluvio pro-
_7 pter corruptos hominum mores finiendum, & protinus In-
fi aurandum. Ita , quod nos credimus faBum , Hl e ajjerit fu-
turum. Ejus hac verba funt. Undi que ergo erunt caufa: di-
luvio , quum alia; aqua; fubinfluunt terras , alia; c i rc um-
fluunt : qua; diu coerci ta: , Vincent ; & amnes amnibus j un-
gent ; paludibus ftagna. Omni um tunc mare ora fontium
i mplebi t, & maj ore hi atu folvet.... Ut ignis diverlis loci s
ortus ci to mifeet incenditim , flammis coi re properantibus:
fic momento redundantia maria fe commi ttent. Ne c ea
femper licentia undis erit : fed peracto exitio generis Im-
ma ni , extinctifque pari ter feris in quarum homines i nge-
nia traniierant , i terum aquas terra forbebi t : natura pei a-
gus ftare , aut intra terminos fuos furere coget : & rej e-
rtus e noftris fedi bus, in fu a fecreta pelletur Oceanus : an-
tiquus ordo revocabi tur. Orane ex i ntegro animai generabi-
tur , dabiturque terris homo infeius fcelerum , & meli ori -
bus aufpiciis natus. Sed illis quoque innocentia non dura-
bit , nifi dum novi funt. Ci to nequitia fubrepit. Virtus ( a)
diffidi is inventu eft, ref torem ducemque defiderat. Eti am
fine magiftro vitia difeuntur. Lib. 3. Natur. Qua fi. cap. 30,
Voluptas ab omni parte quazritur. Nullum intra fe ma-
net Vi ti um. In avaritiam praxeps luxuria eft : honefti obii-
vi o invafsit. Ni hi l turpe eft , cuj us placet preti um. Homo
^a; Tu. V'mut dijfiaus.
Jims , quia pericula trahemus afflatuque ipfo laborabimus:
ita in ami corum legendis ingeniis dabimus operarti , ut
quam minime inquinatos aifumamus, Initium morbi eft,
a;gris Tana mifcere. Ne c hoc praeceperim tibi , ut neminem
nifi fapientem fequaris aut attrahas. Ubi enim iftum i n-
veni es, quem tot fteculis quari mus ? Pro opti mo eft mi ni -
me malus. Vi x tibi efiet facultas delectus felicioris, li i n-
ter Platonas & Xenophontas , & illuni Socrati ci fetus pro-
ventum , bonos qusereres. Lib. 1. de Tranq. cap. 7.
04 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIZE.
facra res homi ni , j am per lufum & j ocum occiditur.
Epift. 95.
In quod unum toto agi mur animo , nondum perfeci-
mu s , ut pefsimi elTemus. Adhuc in proceflu vitia funt. In-
venit luxuria aliquid novi in quod infaniat. Invenit Impii-
dicitia novam contumeli am fibi. Invenit deliciarum diffo-
lutio , & tabes aliquid tenerius molliufque quo pereat. Non-
dum fatis robur omne proj ecimus. Adhuc quicquid eft bo-
ni moris extinguimus levitate & politura corporum. Mu-
liebres mundicias antecefsimus : colores meretri ci os , matro-
nis quidem non induendos , viri fumimus. Tenero & mol-
li incelili fufpendimus gradum : non ambulamus , fed re-
pimus. Exornamus annulis digitos : in omni articulo gem-
ma difponitur. Quoti di e commi ni f ci mur, per quae virilit'
ti fiat inj uria , ut traducatur : quia non poteft exui. Lib.
7. Natur. Quicfi. cap. 31 .
Erras , mi Luc i l i , fi exiftimas noftti faeculi effe vitiura
Iuxuriam , & negligentiam boni moris , & alia qua: obj i-
ci t fuis quifque temporibus. Homi num funt i fta, non tem-
porum. Nulla aitas vacavi t a culpa. Et fi acftimare licen-
tiam cuj ufque faeculi incipias, pudet dicere : nunquam aper-
tius quam coram Catone peccatum eft. Credat aliquis pe-
cuniam elle verfatam in eo j udi ci o, in quo reus erat Clo-
dius ob id adulteri um, quod cum Caefaris uxore in oper-
to commi ferat , violata religione ej us facrificii quod pro
populo fieri dicitur : fic fubmotis extra f confpectum o-
mnibus viris ; ut pittura; quoque mafculorum animalium
contegantur. Atqui dati j udicibus nummi funt : & ( quod
hac etiamnum pactione turpius eft ) ftupra infuper matro-
narum, & adolefcentulorum nobilium , falarii loco exafta
funt. Minus crimine , quam abfolutione peccatum eft. Adul-
t e ra reus adulteria divifit : nec ante fuit de falute fecu-
rus , quam fimiles fui j udices fuos reddidit. Haec in eo j u-
di ci o facta funt in quo ( fi nihil aliud ) Cat o teftimonium
di xerat.... Credat hoc qui fquam? qui damnabatur uno adul-
terio , abfolutus eft multis. Omne tempus Clodios ; non o-
mne Catones feret. Ad deteriora faciles fumus , quia nec
f Al. Conleptuttij i
I I . CLASSIS. CORROTTI SPECULI MORES. 65
dux; poteft, nec comes deefie : & res etiam ipfa fine du-
c e , fine comi te procedit. Non pronum iter eft tantum ad
vitia , fed praeceps. Et ( a) ( quod plerofque inemendabiles
f aci t) omnium aiiarum artium peccata attificibus pudori
funt , offenduntque f deerrantem : vita; peccata deleclanr.
Non gaudet navigio gubernator everfo : non gaudet aegro
medicus elato : non gaudet orator , fi patroni culpa reus
cecidit. At contra , omnibus crimen fiumi voluptati eft.
Laetatur ille adulterio , in quod irritatus eft ipfa dirficul-
tate. Laetatur ille circumfcriprione furtoque. Ne c ante illi
culpa , quam culpa; fortuna difplicuit. Epifi. 97.
Si irafci fapiens debet turpiier factis, & conci tari c on-
triftarique ob fcelera ; nihil eft srumnofms fapiente. Omni s
illi per iracundiam mceroremque vita tranfibit. Quod enim
momentum eri t, quo non improbanda videat Qiioties pro-
ceflerit domo ; per fceleratos illi avarofque & prodigos &
i mpudentes, & ob ifta feli ces, incedendum erit. Nufquam
oculi ej us flectentur, ut non quod indignentur inveniant.
Deficiet i fi toties a fe iram , quoties caufa pofcet , exe-
gerit. Ha x tot millia ad forum prima luce properantia , quam
turpes lites ; quanto turpiores advocatos habent Alius j u-
dicio patrem acenfat , quern demereri fatius fuit. Alius
cum matre confiftit. Alius delator venit ej us cri mi ni s, cu-
j us manifeftior reus eft: 8c j udex damnaturus qua; f ec i t, eli-
gitur : & corona pro mala caufa , bona patroni voc e c or-
rupta. Qui d fingula perfequor ? Qiium videris forum mol-
titudine refertum , & fepta concurfu omnis frequentia; ple-
na , & ilium ci rcum in quo maxi mam fui partem populus
oftendit ; hoc fcito , ifthic tantumdem effe vitiorum , quan-
tum homi num. Inter iftos quos togatos vides , nulla pax
eft : alter in alterius exitium levi compendi o ducitur. Lib.
2. de Ira , cap. 7.
Nulli nifi ex alterius dam no qua?ftus eft. Felicem ode-
runt , infelicem contemnunt : maj ore gravantur , minori gra-
ves funt : diverfis ftimulantur cupidittibus : omnia perdi-
ta ob levem voluptatem pra' damque cupiunt. Non alia quam
E in
(a; Tit. Peccaturn. f AL Otenduntque : errancem in vita, cet,
fid minus recle.
66 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
in ludo gladiatorio vita eft , c um iifdem vi venti um pu>
gnantiumque. Ferarum ifte conventus eft : nifi quod ilia:
inter fe placida: f unt, morfuque firn ilium abftinent ; hi mu-
tua laceratione fatiantur. Hoc uno ab animalibus mutis dif-
ferunt : quod ilia manfuefcunt alentibus ; horum rabies
i pf os, a quibus eft nutri ta, depafcitur. Nunquam irafci de-
linet fapiens , fi femel cceperit. Omni a fceleribus ac vitiis
plena funt. Plus commi tti tur quam quod pofsit coercitio-
ne fanari. Certatur ingenti quodam nequitia: certami ne. Ma-
j or quotidie peccandi cupiditas , mi nor verecundia eft. Ex-
pulfo melioris a:quiorifque refpe&u , quocumque vifum eft
libido fe impingit. Ne c furtiva j am fcelera funt : pra:ter
oculos eunt. Adeoque in publicum miffa nequitia eft , &
in omni um pectoribus evaluit : ut innocentia non ra ra , fed
nulla fit. Numqui d enim finguli aut pauci rupere legem?
undique velut figno da t o, ad fas nefafque mi fcendum co-
orti funt.
-Non hofpes ab hofpite tutus:
Non focer a genero : fratrum quoque gratia rara tfi.
Imminet exitio vir conjugis ; ilia mariti.
Lurida terrbiles mifcent aconta noverca.
Filius ante dem patrios inqurit in annos.
Eod. lib. cap. 8.
Adde nunc publica perj uria gentium , & rupta fcede-
ra , & in praidam validioris quicquid non refiftebat abdu-
&um : circumfcriptiones , furta , fraudes , infciationes , qui-
bus trina non fufflciunt fora. Si tantum irafci vis fapien-
tem , quantum fcelerum indignitas exigit ; non irafcendum
Illi, fed infaniendum eft.... Inter cetera mortalibus i ncom-
moda , & hoc ef t, caligo mentium : nec tantum necefsitas
errandi , fed errorum amor. Ibid. cap. 9.
Inter cetera mala illud pefsimum eft , quod vitia ipfa
mutamus. Si c , ne hoc quidem nobis contingit ; permanere
in malo j am familiari. Aliud ex alio placet , vexatque nos.
Hoc quoque , quod j udicia noftra non tantum pra va , fed
etiam levia funt. Fluf tuamus, aliudque ex alio comprehen-
dimus : petita relinquimus , relitta repetimus. Alterna: in-
ter cupiditatem noftram & pcenitentiam vi ces funt. Pen-
de-
XI. CLASSIS. PECCATORUM EXCUSATIO. 67
Hemus ( a) enim toti ex alienis j udiciis : & id opti mum
nobis vi detur, quod petitores laudatorefque muks habet;
non id quod laudandum petendumque eft. Lib. de Vita bea-
ta , cap. 28.
5T Vide etiam bac de re, Tit. Luxus .
Peccatorum excufatio.
N
' Ullum eft vitium fine patroci ni o : null! non initium
eft verecundum & exorabile. Epift. 116.
Vi ti a noftra , quia amamus , defendimus : & malumus
excufare ilia , quam excutere. Satis natura homi ni dedit
roboris fi illo utamur ; fi vires noftras colli gamus ; ac t o-
tas pro nobi s , certe non contra nos conci temus. Nolle in
caufa ef t: non poffe prstendi tur. Epift. 1 1 6.
Omi tte excufati onem: nemo peccat invitus. Ex Pub.Mim.
Omne vitium habet patroci ni um fuum. Ex eodem.
'Tentatio j qu ad peccandum follicitat.
N
Ullum fine auf toramento malum eft. Avari ti a pecu-
niam promittit : luxuria multas ac varias voluptates:
ambi ti o purpuram & plaufum , & ex hoc porenti am, & quic-
quid potentia poteft. Mercede te vitia follicitant : at in
virtutis curriculo tibi gratis vi vendum eft. Epift. 69.
Sextium quum maxi me lego , vi rum acrem , Graxi s
verbi s , Romani s moribus philofophantem , movet me i ma- ^
go ab illo polita : ire videlicet quadrato agmi ne exerci tum,
ubi hoftis ab omni parte fufpectus eft , pugna; paratum.
Idem , inquit , fapiens facere debet. Omnes virtutes fuas
undique expandat: & ubicumque infefti aliquid ori tur, illhic
parata prsfidia fint. Epift. 55?.
Multum adj icit fibi virtus lacefsita. Epift. 13.
Non obtinebis ut afffius defi nat, fi incipere permife-
1
ris. Imbecillis eft pri mo omnis affecfus : deinde ipfe fe con^
E 2 ci-
(aj Tit. Valgus. [ \
68
COLLECTANEA MOR ALIS PHILOSOPHIZE.
c i t a t , & vires quum procedit , parat : excluditur facilius
quam expellitur.... Ergo i nf anti bus refiftamus : quia faci-
lius , ut dixi , non recipiuntur , quam exeunt. Aliquate-
nus , inquis , dolere ; aliquatenus timere permitte : fed il-
lud aliquatenus longe producitur ; nec ubi vi s, acci pi t fi-
nem. Epift. 116.
Facilius eft excludere perniciofa , quam regere : & non
admitiere , quam admifla moderar! . Na m quum fe in pof-
fefsione pofuerunt, porentiora rectore funt : nec recidi fe
minuive patiuntur. Dei nde ratio ipfa cui freni traduntur,
tamdiu potens eft , quamdiu diducta eft ab affectibus. Si
mifcuit fe illis & i nqui navi t, non poteft continere , quos
fubmovere potuiflet. Commot a enim femel & concufla
mens , ei fervit f quo impellitur. Qiiarusndam rerum ini-
tia in noftra poteftate funt. Ulteri ora nos fu vi rapiunt;
nec regreflum relinquunt. Ut in praxeps datis corporibus
nullum fui arbitrium eft 5 nec refiftere morari ve dej ecta
potuerunt, fed confilium omne & pcenitentiam i rrevoca-
bilis preci pi tado abfcidit ; Sc non licet eo non perveni-
re , quo non ire licuifet : Ita ani mus , fi in i ram, amo-
rem , aliofque fe proj ecit affectus , non permittitur repri-
mere impetum : rapiat illum oportet , & ad i mum agat
futim pondus , & j am vitiorum natura proclivis. Lib. 1. de
Ira, cap. 7.
Opti mum ef t, primum irritamentum ira; protlnus fper-
nere , ipifque repugnare feminibus , Se dare operam ne in-
cidamus in iram : nam fi coeperit ferre tranfverfos , diffi-
cilis ad fillutem recurfus eft. Quoni am nihil rationis eft,
ubi femel afrectus eft inductus , j ufque illi aliquod voln-
tate noftra datum eft. Faci et de cetero quantum volet ; non
quantum permiferis. In primis , in quam , finibus hoftis ar-
cendus eft. Na m quum intiavit & portis fe intulit , mo-
dum a captivis non acci pi t. Neque enim fepofitus eft ani-
mus , & extrinfecus fpeculatur affectus , ut illos non patia-
tur ultra quam oportet procedere: fed f etiam affectum i p fu ni
i mi tamur. Ideoque non poteft utilem illam vim Sc falutarem,
proditam j am infirmatamque , revocare. Ibid. cap. 8.
t Al. A cjuu expellicuc. t Reftius : Lu atFcdtutn pie mucacui.
I I . CLASSIS. FIDES. CREDULI!AS
Fides,
F
Idem qui perdit, quo fe fervat in reliquum ? Ex Tub.
Mint:
Fidem qui perdi t, perdere ultra nihil poteft. Ex eodem.
Fides , ut anima , unde abi i t, eo nunquam redit. Ex eod.
Fidem nemo unquam perdi t, nifi qui non habet. Ex eod.
Credulitas.
Q
Uaedam falfa, veri fpeclem ferunt. Dandum Temper eft'
tempus. Veri tatem enim dies aperit. Ne lint aures
" criminantibus faciles. Hoc ( a) humanae natura: Vi-
tium fi.ifpe_t.um , notumque nobis fit : quod quae inviti au-
di mus , libenter credimus : & antequam j udi c emus , irafci-.
mur. Lib. 2. de Ira, cap. 22.
Agenda ergo eft contra fe caufa abf enti s, & in fufpen-
fo ira retinenda. Poteft enim poena dilata exigi 5 non poteft
exafta revocari . Notus eft ille tyranni ci da , qui i mperfe-
cto opere comprehenfus , & ab Hippia tortus ut confci os
indicaret , circumftantes ami cos tytanni nominavit , qui -
bus quam maxi me caram falutem ej us fciebat. Et quum ille
fingulos , ut nominati f uerant, occi di j ufsiflct, i nterroga-
vit : ecquis fupereffer T u , i nqui t, folus : neminem enim
alium cui carus effes, reliqui. Eifecit i r a , ut tyrannus ty-
rannicidae manus commodaret ; & praefidia fua gladio fuo cae-
deret. Qtianto ( b) animofius Al e xa nde r, qui quum legiffet
epiftolam matris qua admonebatur ut a veneno PhilippI
medici caveret , acceptam poti onem non deterritus bibit.
Plus fibi de ami co fuo credidit. Di gnus fuit qui innocen-
tem haberet , dignus qui faceret. Hoc eo magis in Al e-
xandro laudo , quia nemo tam obnoxius irae fuit. Quo ra-
rior autem moderano in regibus , hoc laudanda magis eft.-
Fecit hoc & C. Caefar, ille qui Victoria civili clementi f-
fime ufus eft. Quum f farcinam deprehendiffet- epiftolarum
:
I i i ad
(-1) Tit. Veritas. Tit. Ca/tigatio, {b) Fiducia, jmiritio, J 4/,Scrinia,
JO COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Sfes y Dejperatio.
A
Cerri ma virtus eft, quam ultima necefsltas excutlt. Ex
Pub. Mim.
E x fpe praemil folatium fit laborls. Ex eodem.
He u quam eft timendus qui mori tutum putat. Ex eod.
In malis fperare bonum , nifi innocens , nemo folet.
Ex eodem.
Amor in communi,
A
Mor , animi arbi tri o fumitur ; non ponltur. Ex Pub.
Mim.
Amans iratus multa mentitur fibi. Ex eodem.
Amans quid c upi at , fcit ; quid f api at, non videt. Ex
dem.
Ama n s , quod fufpicatur vi gi lans, fomniat. Ex eodem.
Amor extorqueri non poteft ; elabi poteft. Ex eodem.
Ab a ma nt e , lacrimis redimas iracundiam. Ex eodem.
Ama-
ad Pompej um miflfarum ab his qui videbantur aut m
adverf i s, aut in neutris fuifle partibus ; combufsit. Quam-
vis enim moderate foleret irafci ; maluit tarnen non polle.
Gratifsimum putavit genus veni a; , nefcire quid quifque pec-
caflet. Pluri mum mali credulitas facit. Sxpc ne audiendum
quidem eft : quoniam in quibufdam rebus fatius eft deci-
pi , quam dlffidere. Ibid. cap. 23.
Ni hi l nifi quod in oculos i ncurret manifeftumque erit,
credamus. Et quoties fufpicio noftra vana apparueri t, ob-
j urgemus credulitatem. Ha?c enim caftigatio confuetudinem
efficiet non facile credendi. Bod. lib. cap. 24.
Utrumque vitium eft : & omnibus credere & nulli. Sed
alterniti honeftius dixerim vitium : alterum tutius. Epifl. 3,
Ad calami tatem quilibet rumor valet. Ex Pub. Mim.
Ani mo dolenti nihil oportet credere. Ex Pub. Mim.
Difficilem habere oportet aurem ad crimina. Ex Pub. Mim,
I I . CXASSIS. AMOR SUI.
71
Amare & fapere vix Deo conceditur. Exeodem.
Amoris vulnus , idem qui f anat, fact. Ex eodem.
Amor otiofa; cura eft follicitudins . Ex eodem.
Honeftius eft quum judicaveris , amare ? quam q
amaveris , judicare. Ex eodem.
In amore femper mendax iracundia eft. Ex eodem.
Si vis amari, ama. Ex eodem.
J L teor nos hujus gerere tutelarci. Nec nego indulgen-
dum illi : ferviendum nego. Multis enim f erviet, qui cor-
pori fervit : qui pro ilio nimium timet : qui ad illud omnia
refert. Sic gerere nos debemus , non tanquam propter cor-
pus vivere debeamus ; fed tanquam non pofs imus fine cor-
pore. Hujus nos nimius amor timoribus inquietat, follici-
tudinibus onerat, contumeliis objicit. Honeftum ei vile eft,
cui corpus nimis carum eft. Agatur ejus diligentifs ime cu-
ra : ita tamen , ut quum exiget ratio, quum dignitas , quum
fides , mittendum in ignem fit. Epfl.-14.
Una eft catena qua; nos alligatos tenet ; amor virar.
Qui ut non eft abjiciendus ; ita minuendus eft : ut fi quan-*
do res exiget, nihil nos detineat nec impediat, quo mi-
nus parati f imus , quod quandoque faciendum ef t, ftatim
facere. Epfl. 26.
Major fum & ad majora genitus , quam ut mancipiura
fim mei corporis : quod equidem non aliter af picio, quam
vinculum libertati mea; circumdatum. Hoc itaque oppono
fortuna;, inquo refftat. Nec per illud ad me ullum tranfire
vulnus fino.... Nunquam me caro ifta compellet ad me-
tum : nunquam ad indignam bono fimulationem : nunquam
in honorem hujus corpufculi mentiar. Quum vifum fuerit,
diftraham cum ilio focietatem. Et nunc tamen dum ha>
remus , non erimus acquis partibus focii : animus ad fe omne
jus ducct. Contemtus (a) corporis f ui , certa libertas eft. Ut
corporis noftri caritatem. Fa-
ad
(-) Tt, Libertas.
72 COLLECTANEA MOHALIS PHILOSOPHISE
Amor mundi rerumque labentium ; contraque
contemtus e arum,
C
Ontemnere omnia a l i bi s poteft : omni a habere nemo
poteft. Brevifsima ad divitias per contemtum divitia-
rum via eft. Epi. 62.
Si vis beams effe ; fi fide bona vir bonus ; fine con-:
tmnat te aliquis. Epi. 71 .
./Equo ani mo audienda funt imperitorum convi ci a : &
ad honefta vadenti contemnendus eft ifte contemtus. Epi. 76.
Qua: latebra eft , in quam non intret metus morti s ?
Quae tarn munita & in altum fubduta vita: quies , quam
non dolor territet ? Quocumque te abdi deri s, mala huma-
na circumftrepent. Multa extra funt "qua; ci rcumeunt nos,
quo aut fallant , aut urgeanr. Multa intus , qua; etiam in
media folitudine exa;ftuant. Philofophia ( a) ci rcumdanda eft,
inexpugnabilis murus , quem fortuna multis machinis lacef-
fitum non tranfit. In infuperabili loco ftat animus , qui
externa def erui t, & arce fe fua vindicat. Infra illum omne
telum cadit. Non habet ( ut putamus ) fortuna longas ma-
nus : neminem oc c upa t , nifi hxrentem libi. Epi. 82.
Reli nque ifta j amdudum ad qua; difcurritur. Reli nque
ilivirias , aut periculum pofsidentium aut onus. Reli nque
corpori s atque animi vluptates : molli unt, 8c enervant.. Re -
linque ambi tum : tumida ( b) res ef t, va na , vent of a, nul-
lum habet terminimi : tarn follicita eft ne quem ante fe vi-
. deat,
(a) Tit. Pbilofipbia. {0) Tit. Ambiti0,
ad propofitum revertar , hui c libertati multum conferee 8c
ilia , de qua modo loquebamur, infpectio. Nempe univer-
fa ex materia , & ex Deo conftant. Deus ifta temperat,
qua; circumfuia rectorem fequuntur & ducem. Potentius
autem eft quod f a c i t , quod eft De u s , quam materia pa-
tiens Dei. Quern in hoc mundo locum Deus obtinet., hunc
In homi ne animus. Quod eft illhic materia , id in nobis
corpus eft. Serviant ergo deteriora rnelioribus. Epiji. 65.
' II. CLASSIS. AMOR MUNDI. 73
cleat, quam ne alium poft fe : laborat invidia , & quidem
duplici. Vides autem quam mifer fit is cui invidetur , il &
invidet.... Confragofa in faftigium dignitatis via eft. At il
confcendere hunc verti cem libet , cui fe fortuna fubmifit;
omnia quidem fub te , quae pro excelfifsimis habentur , afpi-
cies : fed tarnen venies ad f umma per planum. Epift. 84.
Attalum memini c um magna admi rati one omni um haec
dicere : diu mi hi , i nqui t, impofuere divitiae. Stupebam ubi
aliquid ex illis alio atque alio loco fulferat. Exi fti mabam
fimilia effe quae laterent, his quae oftenderentur. Sed i n
quodam apparatu vidi totas opes urbis caelatas ex auro 8c
argento, & his quae preti um auri argenti que vi cerunt : ex-
quifitos colores : & veftes ultra non tantum noftrum , fed
ultra finem hoftium advetas. Hi nc pnerorum perfpicuos
cultu atque forma greges : hi nc feminarum , & alia quae
res fuas recognofcens fummi imperil fortuna protulerat.
Qui d hoc eft ( inquam ) aliud , quam irritare cupiditates
homi num per fe incitatas ? Qui d fibi vult ifta pecuniae
pompa ? Ad difcendam avari ti am conveni mus. At meher-
cules minus cupiditatis ifthinc ef f ero, quam attuleram.
Contemfi divitias : non quia fupervacuae , fed quia pufil'ae
funr. Vi di fti ne, quam intra paucas horas ille ordo, quam-
yis lentus difpofitufque , tranfi eri t?... Hoc itaque ipfe mi hi
di c o, quoties tale aliquid praeftrinxerit oculos meos ; quo-
ties occurri t domus fplendda ; c ohors c uka fcrvorum ; le-
ftica formofis impofita calonibus : quid miraris ? quid ftu-
pes? pompa eft. Oftenduntur iftae res , non pofsidentur : &
dum plac ent, tranfeunt. Ad veras ( a) potius te converte
divitias. Di fce parvo effe contentus. E t Illam voc em ma-
gnus ac animofus exclama : babeamus aquam ; babeamus
polentam 5 Jov ipft de felicitate controverftam faciamus. Fa-
ciamus oro te , etiam fi ifta defuerint. Turpe eft beatam
vitam in auro 8c argento reponere : aeque turpe eft , in
aqua & polenta. Qui d ergo faciam , fi ifta non fuerint?
Quaeris , quod fit remedium inopiae ? Famem fames finir.
Alioqui quid i ntereft, magna lint an exigua , quae fervire
te cogunt ? Qui d refert quantum f i t , quod tibi pofsit ne-
(a; Tit. Paupertas.
74 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
gare fortuna ? Haec ipfa aqua & polenta in alienum cadit
arbi tri um. Li ber ( a) eft autem , non in quem parum licet
fortuna: j fed in quem nihil. Ita eft : nihil defideres opor-
t e t , fi vis J ov e m provoc are nihil defiderantem. Ha x no-
bi s Attalus dixit : natura omnibus dixit. Qua: fi voles fre-
quenter cogi tare ; id ages ut lis felix , non ut videaris : &
ut tibi vi deari s , non aliis. Epiji, n o .
Si prudentes erimus, malitiam & ( b) aerumnofi animi
veternum perfpiciemus : quamvi s multus ci rca divitiarum
radi anti um fplendor impendeat ; & intuentem , hi nc hono-
rum , illhinc magnarum poteftatum falfa lux verberet. Tunc
i ntelli gere nobis li cebi t, quam contemnenda mi remur : fi-
millimi pueri s , quibus omne ludicrum in preti o eft. Paren-
tibus .quippe , nec minus fratribus praeferunt parvo aere
emta monilia. Qui d ergo inter nos & illos intereft ( ut Ari-
fto. ait ) nifi quod nos c i rc a tabulas & ftaruas infanimus,
cari us i nepti ? Illos reperti in li ttore calculi l e ve s , & ali-
quid habentes variettis delectant : nos ingentium maculae
columnarum : five ex yEgyptiis f areni s , five ex Africae
folitudinibus adve&ae, porti cum ali quam, vel capacem populi
ccenati onem ferunr. Mi ramur ( c ) parietes tenui marmore
indutos , quum fci amus quale fit quod abfcondltur. Oc u -
lis noftris i mponi mus. Et quum aura tecta perfundimus,
qui d aliud quam mendaci o gaudemus ? Sci mus enim fub
ilio auro fceda Ugna latitare. Ne c tantum parietibus aut
lacunaribus ornamentum tenue praetenditur : omni um i fto-
rum quos i ncedere altos vi des , bra&eara felicitas eft. I n-
f pi c e , & difces fub ifta tenui membrana dignitatis , quan-
tum mali lateat. Haec ipfa res , quae tot magiftratus , tot
j udices detinet 5 quae magiftratus & j udices f a c i t , pecuni a;
ex quo in honore effe c c epi t , verus honor rerum ceci di t:
mercatorefque & venales i nvi cem fati , quaerimus non
quale fit quidque , fed quanti. Ad mercedem pil fumusj
ad mi feri cordi am impii. Honefta , quandiu aliqua illis fpes
i nef t, fequimur : in conrrari um tranfturi , fi plus fcelera
promi tterent. Admi rati onem nobis parentes auri argenti que
(-) Tit. Libertas, (b) Tit. Felicitas falfa, f Al. Etemis . (c) Tit*
Felicitas falfa.
I I . CL ASSIS. AMOR MUNDI. 75
Fecerunt: & teneris Infufa cupiditas altius f edi t, crevi tque
nobifcum. Dei nde totus populus in alia di f c ors , in hoc
convenir.: hoc fufpi ci unt: hoc fuis Optant: hoc diis velut
rerum humanarum ma x i mu m, quum grati videri volunt,
confecrant. Deni que eo mores reda&i f unt, ut paupertas
maledifto probroque fi t, c ontemta divitibus , invifa pau-
peribus. Ac c edunt deinde carmi na Poetarum quae affecti-
bus noftris f acem f ubdant, quibus divitiae velut uni cum
vitae decus ornamentumque laudantur. Ni hi l illis melius,
nec dare videntur dii i mmortales pof f e, nec habere.
Regia folis erat, fublimibus alta columnis,
Clara micante auro.
Ej ufdem currum afpice.
Aureus axis erat, temo aureus , aurea fumma
Curvatura rotte , radiorum argenteus ordo.
Denque quod opti mum videri volunt faeculum , aureumi
appellant. Ne c apud Trgi c os defunt qui lucro innocen-.
t i a m, f alutem, opinionem bonam mutant.
Sine me vocari pefsimum, mul ut dives vocer.
An dives fit, omnes quarimus: nemo an bonus.
Non quare, " unde: quid habeas tantum rogant..
Ubique tanti quifque , quantum habuit, fuit..
Quid habere nobis turpe fit, quaris ? nihil.
Aut dives opto vivere, aut pauper mori.
Bene moritur , quis dum moritur, lucrum fact.
Pecunia ingens generis humani bonum:
Cui non voluptas matris, aut blanda potefi
Par ejfe prolis : non facer mentis parens.
Quum hi novifsimi verfus In Tragced a Eurpds pro-
fiuntiati eilen t , totus populus ad ej iciendum & a dore m &
carmen confurrexit uno mpetu : donee Euripides in me -
dium ipfe profiluit , petens ut exfpe&arent vi derentque,
quern admi rator auri exi tum faceret. Dabat In illa fbula
poenas Bellorophontes, quas in fua quifque dat. Nulla eni m
avaritia fine poena eft , quamvi s fatis fit ipfa pcenarum.
quantum lacri marum ! o quantum laborum exi gi t! quam
mifera defideratis, quam mifera partis eft ! Adj i c e quoti -
dia-
JO COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
dianas follicitudines , qua: pro modo habendi quemque
difcruciant. Maj ore tormento pecunia pofsidetur , quam
quaeritur. Quantum damnis i ngemi f cunt, qua: & magna in-
c i dunt , & maj ora videntur. Deni que ut nihil illis fortuna
detrahat ; quicquid non acquiritur , damnum eft. At feli-
c em ilium homines & divitem vocant : & confequi optant
quantum ille pofsidet. Fateor. Qui d ergo ? T u ullos eile
conditionis pej oris exiftimas , quam qui habent & mife-
ri am & invidiam ? Uti nam qui divitias appetituri eifent,
c um divitibus deliberarent ! Uti nam honores peti turi , cum
ambitiofis & fummum adeptis dignitatis ftatum ! Prof edo
vota mutalfent : quum interim illi nova fufcipiunt , qui
pri ora damnaverant. Ne mo enim e f t , cui felicitas fu a , et-
am fi curfu v e ni t , fatisfaciat. Queruntur & de confiliis,
& de procefsibus fuis : maluntque femper , qua: relique-
runt. Itaque hoc tibi philofophia pra: ftablt, quo equidem
nihil maj us exiftimo. Nunquam te pcenitebit tui. Ad liane
tarn folidam felicitatem , quam tempeftas nulla concuti at,
non perducent te apte verba c ont e xt a , & oratio fluens le-
niter. Eant ut volent, dum ani mo compofitlo fua conftet;
dum fit magnus , & opinionum fecurus ; & ob ipfa qua;
aliis difplicent , fibi placens : qui prof edum ( a) fuum vita
a:ftimet : & tantum fcire fe j udi cet, quantum non cupitj
quantum non timet. Epifi. 1 1 5.
Hoc ef t, mi L u c i l i , egregi um : hoc fecurum ac li be-
rum : nihil petere , & tota fortuna; comi ti a tranfire. Quam
putas effe j ucundum , tribubus voc a t i s , quum candidati f
in templis fuis pendeant , & alius nummos pronuntiet;
alius per fequeftrum agat ; alius eorum manus ofculis
c ont e rt , quibus defignatus conti ngendam manum negatu-
rus eft 5 & omnes attoniti , voc em pra:conis exfpeftent:
ftare ot i of um, & fpectare illas nundi nas, nec ementem
qui cquam nec vendentem ? Quanto hi e maj ore gaudio
frultur , qui non pretori a aut confularia comitia fecurus
intuetur ; fed magna ilia , in quibus alii honores anniverfa-
rios pe t unt , alii perpetuas poteftates , alii bellorum eventus
profperos triumphofque , alii di vi ti as, alii matrimonia at-
: q_uc
{) Tit. irientia. j- 41, li,centi lui. peudeanr.
II. CLASSIS. AMOR MUNDI. 77
tj ue li beros, alii falutem fuam fuorumque ? Quanti animi
res eft , folum nihil petere , nulli { i mpli care, & di cere:
nihil mihi tecum forruna ; non facio mei tibi copi am?
Scio apud te Catones repelli ; Vatinios fieri. Ni hi l rogo.
Hoc eft privatam facere fortunam. Li bet ergo haec i nvi -
cem fcri bere, & hanc integrarci femper egerere materi am,
circumfpicientibus tot millia homi num inquieta : qui ut
aliquid peftiferi per mala confequantur , nituntur in ma -
lum, petuntque mox fugienda , aut etiam faftidienda. Cui
enim aflecuto fatis f ui t, quod optanti nimium vi debatur?
Non eft , ut exiftimant homines , avida felicitas , fed pufilla.
Itaque neminem fatiat. T u ifta credis excelf a, quia longe ab
illis j aces. Ei vero qui ad illa pervent , humilia funt.
Mentlor , nifi adhuc quzerit afcendere. Iftud quod tu fum-
mum putas, gradus eft. Omnes autem male habet i gno-
rantia veri. Tanquam ad bona feruntur , decepti rumo-
ribus. Deinde : mala effe aut Inania , aut minora quam fpe-
raveri nt, adepti ac multa pafsi vident. Maj orque pars ml-
ratur ex intervallo fallentia : & vulgo magna pro bonis
funt. Epifi. n 8.
Ego nihil magis fuaferi m, quam fumere ingentem ani -
mimi : & hax propter qua: litigamus , di fcurri mns, anhe-
lamus ; videre quam humilia & abj eda fint : nulli qui al-
tura quiddam aut magnificum cogi tat refpicienda. Ci rc a ( a)
pecuniam plurimum vociferationis eft. Haec fora defatigat:
patres liberofque commi tti t : venena mifcet : gladios tam per-
cuflbribus quam legionibus tradit. Ha x eft fanguine noftro
delibuta. Propter hanc vxorum maritorumque nodes ftre-
punt litibus : & tribunalia magiftratuum premit turba. R e -
ges faeviunt, rapi unc, 8c civitates longo faectilorum labo-
re conftrudas evertunt, ut autum argentumque in cinere
urbiiim fcrutentur. Lib. 3. de Ira , cap. 32.
Si totam mihi ex omnibus merallis , quae quum maxi me
depromi mus, pecuniam proferas : fi in medium proj icias
quicquid thefauri tegunt... omnem iftam congeri em dignam
non putem, quse frontem viri boni contrahat. Quanto rifu
profequenda f unt , quae nobis lacrimas educunt. Ibid, cap 33.
' Cre -
(d) Tit. Dvitx.
78 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
(a) Tit. Felicitai.
Crede mihi : levia flint; propter qua; non leviter ex-
candefcimus, qualia qua; pueros in rixam & jurgium con-
citant. Nihil ex his qua; tarn trifles agimus , ferium eft;
nihil magnum. Inde , inquam , vobis ira Se infania eft,
* quod exigua magno arftimatis. Ibid. cap. 34.
Iter anguftum rixas tranfeuntium concitat : diffufa &
late patens via , ne populos quidem collidir. Ifta qua; ap-
petitis , quia exigua flint, nec poflunt ad alterum , nifi
alteri erepta , transferri : eadem aifectantibus pugnam &
jurgia excitant. Eoa. lib. cap. 35'.
Optaverunt tibi alia parentes tui : fed ego tibi contra,
omnium tibi eorum contemtum opt o, quorum il 11 copiam.
Epifi. 32.
Qui omne bonum honefto circumfcripfit , intra fe fe-
lix eft. Nam (a) qui alia bona judicat , in fortuna; venit
poteftatem, alienique arbitrii fit. Hie amifsis liberis mccftus,
follicitus a;gris ; hie turpibus & aliquam pafsis infamiam
triftis. Ilium videbis aliena; uxoris amore cruciari ; ilium
fua:. Non deerit quern repulfa diftorqueat : erunt quos ho-
nor ipfe vexet. Illa vero maxima ex omni mortalium po-
pulo turba miferorum , quam exfpectatio mortis cxagitat,
#undique impendens. Nihil enim eft, unde non fubeat. Ita-
que ut in hoftili regione verfantibus , hue & illhuc cir-
cumfpiciendum eft , & ad omnem ftrepitum circumagenda
cervix. Nifi hie timor e pectore ejeilus eft , palpitantibus
praecordiis vivitur. Occurrent adii in exfilium , & evolu-
ti bonis ... occurrent naufragi, fimiliave naufragis pais?....
Omnium animos mala aliena ac repentina follicitant.
^ Quemadmodum aves etiam Inanis funda; fonus territat:
ita nos non ad idtum tantum exagitamur , fed ad cre-
pitum. Non poteft ergo quifquam beatus effe , qui huic
fe opinioni credidit. Non enim beatum eft , nifi quod
intrepidum. Inter fufpecta male vivitur. Quifquis fe mul-
tum fortuitis dedit , ingentem fibi materiam pertiubatio-
nis & inexplicabilem fecit. Una hax via eft ad tuta va-
denti : & externa defpicere , & honefto contentum effe.
Epijl. 74.
N1-
I I . CLASSIS. ZELUS EX VIRTUTE. 79
Zelus ex vrtute.
H
Eraclitus quoties prodierat , & tantum ci rca fe male
viventium , imrao male pereuntium viderat 5 fiebat,
miferabatur omnium , qui fibi laeti felicefque occurrebant:
miti animo , fed nimis imbecillo : & ipfe inter deploran-
dos erat. Democri tum contra aj unt , nunquam fine rifu in
publico fuife. Adeo nihil illi vi debatur ferium e orum, quae
ferio gerebantur. Ubi ifthic irae locus eft ? Aut ridenda
omnia , aut flenda funt. Non irafeetur fapiens peccantibus.
Quare ? Qui a feit neminem nafei fapientem , fed fieri. Seit
palidsimos omni xvo fapientes evadere : quia condi ti o-
nem humanae vitae perfpeftam habet. Ne mo autem natura:
fanus irafeitur. Qui d enim fi mirari velit , non in filveftri-
bus dumis poma pendere ? Qui d fi miretur fpineta fentef-
que non utili aliqua fruge compleri ? Ne mo i rafei tur, ubi
Vitium natura defendit. Placi dus itaque fapiens & aequus
erroribus , non hoftis , fed correptor peccanti um , hoc quo-
tidie procedit ani mo. Multi mihi occurrent vi no dediti,
multi libidinofi , multi ingrati , multi avari , multi furiis
ambitionis agitati. Omni a ifta tarn propitius afpi ci et, quam *
cegros fuos medicus. Numqui d ille , cuj us navigium mnltam
undique^laxatis compagi bus aquam trahit , nantis ipfique
navigio irafeitur ? Oc c urri t potius , & aliam excludit un-
dani ; deinde aliam egerit ; manifefta foramina pracludit;
Iatentibus & ex occulto fentinam ducentibus labore conti -
nuo refiftit : nec ideo interraittit , quia quantum exhau-
ftum eft, fubnafcitur. Lento adj ntorio opus eft contra ma-
la continua & fecunda : non ut defi nant, fed ne vincant.
Lib. 2. de Ira, cap. 1 0.
Dicetur aliquis male de te locutus. Cogi ta an prior fe-
ceris : cogita de quam multis loquaris. Cogi t e mus , inquam,
alios
Nihil magnum eft in rebus humanis , nil! animus ma -
gna defpiciens. Ex Publ. Mlm.
Qui propter pecuniae aut libidinls amorem mori tur,
oftendit fe nunquam fui caufa vixiiTe. Ex eodem.
8o COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC.
alios non facere inj uriam , fed reponere.... Aut dulcedine
U:-banitatls prolapfus eft : aut fecit aliquid , non ut nobis
obeffet ; fed quia confequi ipfe non poterat, nifi nos re-
puliflet. Sspe adulatio , dum blandi tur, offendir. Quifquis
ad fe retulerit quoties ipfe in fufpicionem falfam inciderit;
quam multis ofiiciis fuis fortuna fpeciem inj uria; induerit;
quam muks poft odium amare cceperit> poterit non fta-
tim irafci : utique 11 (ibi tacirus ad fingula quibus offen-
ditur , dixerit : hax & ipfe commifi. Sed ubi tarn a'quum
j udicem invenies ? Is qui nullius non uxorem concupifcit,
& fatis j uftas caufas putat amandi , quod aliena eft ; idem
uxorem fuam afpici non vult : & fidei acerrimus exactor,
eft perfidus : & mendacia perfequitur , "ipfe perj urus : &
litem (ibi inferri aegerrime calumniator patitur.... Aliena (a)
vitia in oculis habemus : a tergo noftra funt. Inde eft , quod
tempeftiva filii vitia , pater deterior filio caftigat. Nihil
aliena; luxuria; ignofcit , qui nihil fuse negavit : & homi-
cida; tyrannus irafcitur : & punit furta facrilegns. Magna
pars hominum eft , qua; non peccati s irafcitur , fed pec-
cantibus. Faciet nos moderati ores refpectus noftri , fi con-
fuluerimus nos. Nunquid & ipfi aliquid tale commifimus?
Nunqui d ilc erravimus ? Expedit ne nobis ifta damnare?
Maxi mum remedium ( b) eft irae, mora. Eod. lib. cap. 28.
Amor proximi, contraque odium.
E
Go tibi monftrabo amatorium fine medi camento , fine
, herba, fine uliius venefica; Carmine. Si vis amari , ama...
Attalus philofj phus dicere f olebat, j ucundius elle amicura
f ac ere, quam habere : quo modo artifici j ucundius eft pin-
g e re , quam pinxifie. Illa in opere fuo occupata follicitudo,
ingens obledtamentum habet in ipfa occupatione. Non a;qiie
delectatur, qui ab opere perfetto removit manum. Jam
fruefu artis fua; fruitur : ipfa fruebatur arte quum pi'nge-
ret. Fructmf i or eft adolefcentia liberorum ; fed infantia diil-
cior. Epijl. 9.
In
(aj Tit. Cafiigatio. (b) Tit. Ira.
11. CLASSIS. AMOR PROXIMI. 81
Amor inimicorum.
I
Ni mi cos graves habeo. Quo modo adverfus feras muni -
te menta conqui ri s, quo modo adverfus ferpenres : fic ad-
verfus inmicos auxilia ci rcumf pi ce, quibus illos aut arceas,
aut compefcas ; aut quod optimum eft , places. In Excerpts.
Gravi or i ni mi cus, qui latet fub pectore. Ex Pub. Mim.
Inj uriarum remedium eft oblivio. Ex eodem.
Miferrima eft fortuna , qua; inimico caret. Ex eodem.
Pej ora funt t e da odi a, quam aperta. Ex eodem.

t
__F Quam
(a| Ut, Jntente, j Al. <^uam tutunj ,
In commune vivitur. Ne c poteft ( a) quifquam beate de -
ge re , qui fe tantum intuetur : qui omnia ad utilitates fuas
convertit. Alteri vi vas oportet, fi vis tibi vi vere. Epifi. 48.
Ec c e altera quazftio , quomodo hominibus fit utendum.
Quid agi mus? qua; damus praxepta ? ut parcatur fanguini
humano ? -j- Qiiantulum eft ei non noc e t e , cut debeas prod-,
effe ? Magna fcilicet laus eft , fi homo manfuetus homl-
ni eft. Praecipiemus ut naufrago manum porrigat ; erranti
viam monftret ; cum efuriente panem fuum dividat ? Quan-
do omnia qua; praeftanda funt ac vitanda , di cam : quum
pofsim breviter hanc illi formulam humani officii tradere ?
Omne hoc quod vi des, quo divina ac humana conclufa funt,
unum eft. Membra fumus corporis magni. Natura nos c o-
gnatos edi di t, quum ex iifdem & in eadem gigneret. Hazc
nobis amorem indidir mutuum , & fociabiles fecit. Illa a;-
quum j uftumque compofuit. E x illius conftitutione mi fe-
rius eft nocere , quam laedi. Ex illius imperio parata; funt
j uvantis manns. Ifte verfus & in pectore & in ore fit :
Homo fum : bumani nihil a me alienum puro.
Coamus : in commune nari fumus. Societas noftra l a pl - ^
dum fornicationi fimillima eft : qua; cafura , nifi i nvi cem
obftarent ; hoc ipfo fuftinetur. Epift. 95.
Benevolus animus maxi ma eft cognati o. Ex Pub. Mim.
Scias eum multis virtutibus abundare, qui alienas amat.
Ex eoem.
82 COLLECTANEA MOHALIS PHILOSOPHIZE.
Amcitia vera falfa.
N
Emi nem tarn alte fecunda pofuerunt , ut non illi eo
magis ami cus def i t, quia nihil abfit. Lib. 6. de Be-
ne/, cap. 29.
Si aliquem ami cum exiftimas , cui non tantumdem ere-
dis quantum t i bi , vehementer erras : & non fatis nofti vim
vera; amicitia;.... T u omni a cum ami co delibera 5 fed de
ipfo prius. Poft amicitiam , credendum eft : ante amicitiam,
j udicandum. Ifti vero praepoftere officia permifeent : qui
contra praecepta The ophra f t i , quum amaveri nt , j udicanr;
& non amant, quum j udicaverint. Di u c og i t a , an tibi in
ami ci ti am aliquis recipiendus fit. Quum placuerit f i eri , to-
ro illum pectore admi tte. Tarn audaefer c um ilio loquerc,
quam tecum. T u quidem ita v i v e , ut nihil c ommi t t a s , ni-
fi quod commi ttere eti am i ni mi co tuo pofsis.... Fidelem
fi putavris , facies. Na m multi fallere docuerunt , diirn
ti ment falli : & aliis j us peccandi fufpicando fecerunt.
Epift. 3.
Sapiens etiam fi contentus eft f e ; tarnen habere ami -
cum vult : fi ob nihil aliud 5 ut exerceat amicitiam , je
tam magna virtus j aceat : non ob hoc quod Epicurus di-
cebat ... ut habeat qui Ubi aegro afsideat 5 fuccurrat in vin-
cula conj ecto vel inopi : fed ut habeat aliquem cui ipfe
aegro afsideat ; quem ipfe ci rcumventum hoftili cuftodia
iiberet. Qui fe fpecat , & propter hoc ad amicitiam ve-
nit 5 male cogi tat. Qiiemadmodum c c epi t, fic definet. Pa-
lavi t ami cum , adverfus vincula laturum opem : quum pri-
murfl
- Qua m inimicum e f t , quia oderis laedere : quanto im%
quius odi ffe, quia laeferis ? Ex eodem.
Quam magnarum virium eft , negligere fcedentem ? Qui
cni m vi ndi c at, fentit. Ex eodem.
Quamvi s agas id , ut ne quis meri to tuo te oderit : erunt
tarnen femper qui oderint. Ex eodem.
Ri di culum ef t , odio nocentis perdere innocentiam. Ex
todem.
II. CL ASSIS. AMICITIA VERA ET FALSA. 83
mum crepuerit catena , difcedet. Ha: funt amicitia: , quas
temporarias populus appellai. Qua; caufa utilitatis aflumta
eil; tamdiu placebit, quamdiu utilis fuerit. Hac te floren-
tes amicorum tutba circumfedet. Circa everfos ingens 10-
litudo efl: : & inde amici fugiunt, ubi probantur. Ideo tot
nefaria exempla funt , aliotum metu relinquentium , alio-
rum metu prodentium. Necefle efl: initia nter fe & exitus
eongruant. Qui amicus efle ccepit, quia expedit; placebit
ei aliquod pretium contra amicitiam , fi. ullum in illa pla-
ceat pretium praeter ipfam. In quid igitur amicum paro?
Ut habeam pro quo mori pofsim : ut habeam quem in ex-
filium fequar : cujus me morti opponam , & impendam.
Ifta quam tu defcribis, negotiatio eil:, non amicitia ; qua;
ad commodum accedit : qua; , quid confecutura fit , fpe-
tat. Epifi.9.
Mihi amicorum defunttorum cogitatio dulcis ac blan-
da efl: : habui enim illos tanquam amiflurus ; amifi tan-
quam habeam. Fac ergo ( mi Lucili ) quod tuam axmita-
tem decet. Define beneficium natura; male interpretan : ab-
flulit, fed dedit.... Hkc tibi fctibo , is qui Anna:um Se-
renum carifsimum mihi tarn immodice Aevi, ut ( quod mi-
nime Vellern ) inter exempla firn eorum quos dolor vicit.
Hodie tarnen fadum meum damno : & intelligo maximam
mihi caufam fic lugendi fuifle, quod numquam cogitave-
ram , mori eum ante me poffe. Hoc unum mihi occurr-
bat , minorem effe , & multo minorem : tanquam ordinem
fata fervarent.... Cogitemus ergo ( Lucili carifsime ) cito
nos eo perventuros, quo illum pervenifle moeremus. Et for-
tafle (a) ( fi modo fapientium vera fama efl:, recipitque nos
locus aliquis ) quem putamus periife, prasmiflus efl. Epifi. 63.
Amicum perdidi. Alium qusre : & ibi eum queras,
ubi invenire pofsis. Qucere inter liberales artes ; inter ho-
nefta & recta officia : quare in laboribus. Ad Menfam ifta
res non quaeritur : qua;re aliquem frugi. Perdidi amicum.
Fortem animum habe, fi unum : erubefce, fi unicum. Quid
tu in tanta tempeftate ad unam anchoram ftabas ? In Ex*
cerptis.
84 COLLECTANEA MOHALIS PHILOSOPHISE,
Pax
3
Concordia.
S
Apiens numquam potentlum Iras pr ovocabl t , Immo de-
clinabit ; non aliter quam in navigando procellam....
Circumfpiciendum nobis eft etiam quo modo a vul go tuti
effe pofsimus. Primum nihil inde concupifcamus, unde rl-
xa eft inter competitores. Deinde nihil habeamus , quod
cum magno emolumento infidiantis eripi pofsir. Quam mi-
nimum fit in corpore tuo fpoliorum. Nemo ad humanum
fanguinem propter ipfum venit.... Nudum latro tranfmit-
tit : etiam in obfefla via pauperi pax eft.... Non contur-
babit fapiens publicos mores : nec populum in fe vita;
noyitate conyertet. Quid ergo I Utique erit tutus, qui hoc
proi
Nihil aeque obietta verit animum, quam armaria fide-
lis. Quantum bonum eft , ubi funt praparata pectora in qua;
tuto fecretum omne defcendat ; quorum confcienriam mi-
nus quam tuam timeas ; quorum fermo follicitudinem le-
niat ; fententia confilium expediat ; hilaritas triftitiam difsi-
pet ; confpectus ipfe deleftet ? Quos fcilicet vacuos ( quan-
tum fieri poterit ) a cupiditatibus eligamus. Serpunr en ini
vltia , & in proximum quemque traniiliunt , & contactu
nocent. Lib. i. de Tranq. animi, cap. j .
Amicos res opima: parant 5 adverfa probant. Ex Pub.
Mim.
Conjunftio animi maxima eft cognatlo. Ex eodem.
Nul l a pufilla domus , qua: multos recipit amicos. Ex
eodem.
Succurre paupertatl amlcorum ; Immo potlus occurre.
Ex eodem.
Secrete amicos admone ; lauda palam. Ex eodem.
Tal em diligentiam exhibe in amicitiis comparando, ne
incipias amare , quem deinceps pofsis odifle. Ex eodem.
Turpius nihil eft , quam cum eo bellum ger er e, cum
quo famillarlter vixeris. Ex eodem.
Ita amicum habeas, ut pofle fieri inimicum putes. Ex
eodem.
I I . CL ASSI S. BELLUM. 85
Bellum.
Q
Ua; nos dementia exagitat, & in mutuum competile
exitium ? Vela ventis damus , bellum paraturi : & peri-
" clitamur periculi caufa. Incertam fortunam experi-
mur : vim tempeftatum nulla ope humana fuperabilem:
mortem fine fpe fepulturs. Non erat tanti , fi ad pacem
per ifta veheremur. Nunc autem quum evaferimus tot fco-
pulos latentes , & infidias vadofi maris ; quum effugerimus
procellofos defuper montes , in quos praxeps navigants
ventus impingit : quum involutos nubilo dies , & nimbis
ac tonitruis horrendas nodtes : quum turbinibus divulfa na-
vigia : quis erit hujus laboris ac metus frudtus Quis nos
feffos tot malis portus excipiet ? Bellum feilicet, & obviiis
in littore hoftis ; & trucidanda; gentes, tradurr: magna ex
parte vidtorem ; & antiquarum urbium fiamma. Quid in ar-
ma cogimus populos ? Quid exercitus feribimus directuros
adem in mediis fludtibus? Quid maria inquietamus? Parum
videlicet ad mortes noftras terra late patet. Nimis dclica-
F 3 tc
propofitum fequetur ? Promittere tibi hoc non magis pof- #
fiim , quam nomini temperanti bonam valetudinem : &
tarnen racit temperantia bonam valetudinem. Perit aliqua
navis in portu. Sed quid tu accidere in medio mari cre-
dis ? Quanto huic periculum paratius foret , multa agenti
molientique : cui ne otium quidem tutum eft ? Pereunt ali-
quando innocentes. Quis negat ? Nocentes tarnen fxp'ms,
Epift. 14.
Marcus Agrippa , vir ingentis animi ( qui folus ex hb
quos civilia bella claros potentefque fecerunt, felix in pu-
blicum fuit ) dicere folebat , multum fe huic debere fen-
tentiae. Nam concordia parva; res crefcunt ; difcordia max-
ima; dilabuntur. Hac fe ajebat & fratrem & amicum opti-
mum factum. Epift. 94.
Auxilia humilia , firma confenfus facit. Ex Pub. Mim.
Semper diffenfio ab alio incipiat j a te reconciliatio.
Ex eodem.
8 6 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
te fortuna nos tractat. Nimis dura dedit nobis corpora 5 fe-
licem valetudinem. Non depopulatur nos cafus incurrens.
Emetiri cuique annos fuos ex com modo l icet, 8c ad fene-
-tutem decurrere. Itaque eamus in pelagus : & vocemus in
nos fata ceffantia. Miferi quid quaeritis ? Mortem , quae ubi-
que fupereft ? Petet ilia vos & ex leftulo : fed ubfque in-
nocentes petat. Occupabit vos in veftra domo : fed occu-
pet nullum molientes malum. Hoc veto quid aliud quis
dixerit , quam infaniam : circumferre pericula , 8c mere
in ignotos 5 iratum fine injuria occurrentia devaftantem 5 ac
ferarum more occidere quern non oderis ? Ulis tarnen in
ultionem , aut ex fame morfus eft : nos fine ulla parfimo-
nia noftri alienique fanguinis , movemus maria , & navi-
gia deducimus , falutem committimus fructibus , fecundos
optamus ventos : quorum felicitas eft , ad bella perferri.
Quoufque nos malos mala noftra rapuere ? Parum eft in-
tra orbem fuum furere. Sic Perfarum rex (a) ftolidifsimus
in Graxiam trajecit: quam exercitus non vincet, quum im-
pleverir. Sic Alexander ulterior Bactris & Indis volet quse-
rere quid fit ultra magnum mare: & indignabitur, aliquid
effe ultimum fibi. Sic Parthis avaritia Craffum dabit....
Ergo non immerito quis dixerit , rerum naturam melius
acturam fuiffe nobifcum , fi venros flare vetuiffet : 8c inhi-
bito difcurfu furentium , in fua quemque terra ftare jufsif-
fet. Si nihil aliud , certe fuo quifque tantum ac fuorum
malo nafceretur. Nunc parum vi domeftica , externis quo-
que laborandum eft. Magna pars erat pacis humanac, ma-
ria pra:cludi. Non tamen , ut paullo ante dicebam , que-
ri poffumus de audore noftri Deo, fi beneficia ejus cor-
rumpimus; & ut effent contraria efficimus. Lib. 5. Nat.
Qute. cap. 18.
Mi-
di.)' Xerxem tntelligit.
II. CLASSIS. MISERICORDIA. ELEEMOSIKA.
Mifercordia. Eleemona.
E
St Vitium pufilll animi mifercordia (a) ad fpeciem alle-
norum malorum fuccidentis. Itaque pefsimo cuique
familiarifsima eft. Anus & mulierculae flint, quae lacrimis
nocentifsimorum moventur : quae fi liceret, carc.erem effrin-
gerent. Mifericordia non caufam, fed fortunam fpecfat. d e -
mentia rationi accedit. Lib. 2. de Clem. cap. 5.
/Mifericordia vicina eft miferia. : habet enim aliquid tra-
hitque ex ea. Imbecilles oculos effe fcias, qui ad alienam
lippitudinem & ipfi fuffunduntur : tarn mehercule , quam
morbum effe , non hilaritatem ; femper arridere ridentibus,
& ad omnium ofcitationem ipfum quoque os diducere. Ibid.
cap. 6.
Bona comparat praefidia mifericordia. Ex Pub. Mini.
Eleemoina non tam accipientibus, quam dantibus prod-
eft. Ex eodem.
Inopi beneficium bis dat , qui dat celeriter. Ex eodem.
Minus decipitur, cui negatur celeriter. Ex eodem.
Mifericordia non caufam , fed fortunam fpecfat. Ex eod.
Qui fucurrere perituro poteft, quum non fuccurrit,
occidit. Ex eodem.
Homo qui in homine calamitofo eft miferlcors, me-
minit fui. Ex eodem.
% Vide multa bac de re, Tit. Liberalit?.
Conlatio masorum.
V
Irum bonum concdas necefle eft, fumma: pletatls er-
ga Deos eile. Itaque (b) quidquid Uli accident, aequo
animo fuftinebit. Seiet (c) enim id accidiffe divina lege,
qua univerfa procedunt. Epifi. j6.
Levis dolor eft, fi nihil Uli opinio adjecerit. Contra,
fi exhortari te cceperls ac dicere : nihil eft, aut certe exi-
guum eft; duremus ; Jam definet : lev ilium , dum putas,
F 4- _
(*) Hoc dich Stoicorum more, (b) Tit.Fatientia' (c) Tit.Providentia-
88 COLLECTANEA MOEALIS PHILOSOPHISE.
facies. Omnia ex opinione fufpcnfa funt : non ambitio tan-
turn ad illam refpicit, 8c luxuria , & avaritia. Ad opi-
nionem dolemus. Tarn mifer eft quifquam , quam credit....
Etiam fi funt vera ifta , tranfierunt. Quid juvat pretritos
dolores retractare , & miferum effe , quia fueris ?.... Natu-
rale eft mali fui fine gaudere. Circumcidenda ergo duo
funt ; & futuri timor , & veteris incommodi memoria.
Hoc ad me jam non pertinet; illud nondum. In ipfis po-
fitus difficultatibus dicat:
For/an & hc olir meminijfe juvabit.
Toto contra illam pugnet animo : vincetur, fi ceflerit : vin-
cet , fi fe contra dolorem fuum inrenderit. Nunc hoc ple-
rique faciunt : attrahunt in fe ruinam , cui obftandum eft.
Iftud quod premit, quod impendet , quod urget ; fi fub-
ducere te cceperis , fequetur & gravius incumbet : fi con-
tra fteteris, & obniti volueris , repelletur.... Dolorem gra-
vem fentio. Quid ni fentias ? fi ilium muliebriter tuleris.
# Quemadmodum perniciofior eft hoftis fugientibus : fic omne
fortuitum incommodum magis inftat cedenti & averfo....
Illud quoque proderit , ad alias cogitationes avertere ani-
mum & a dolore difcedere. Cogita quid honefte , quid
fortiter feceris. Bonas partes tecum ipfe tracia. Memoriam
in ea quas maxime miratus es , fparge. Tunc tibi fortifsi-
mus quifque & victor doloris occurrat.... Mortem defina-
mus horrere. Definemus autem , fi fines honorum atque ma-
iorum cognoverimus. Ita demum nec vita taedio erit, nec
mors timori. Epfi. 78.
-Supervacuum et dolere , fi nihil dolendo proficias.
Deinde iniquum eft queri de eo quod uni accidit , &
omnibus reftat. Deinde defiderii fluita conqueftio eft , ubi
minimum intereft inter amifium 8c defiderantem. Eo ita-
que aiquiore animo eife debemus , quod quos amifimus,
fequimur. Refpice celeritatem rapidifsimi temporis. Cogita
brevitatem hujus fpatii , per quod citatifsimi currimus.
Obferva hunc comitatum generis humani eodem tendentis,
minimis intervallis diftinctum , etiam ubi maxima videntur.
Quem putas periife , prxmiflus eft. Quid autem dementius
quam quum idem tibi iter emetiendum fit, fiere eum qui
an-
I I . CL ASSI S. CONSOLATI CI MOEST ORUM. 09
antecefsit? Flet aliquis factum, quod non ignoravit futurum.
At fi mortem in nomine non cogitavit , fibi impofuit.
. Flet aliquis factum, quod ajebat non poffe non fieri. Quif-
quis aliquem queritur mortuum effe , queritur hominem
fuiffe. Omnes eadem conditio devinxit. Cui nafci conti-
git , mori refat. Intervallis diftinguimur : exitu aequamur.
Hoc quod inter primum diem & ultimum jacet, varium
& incertum eft. Si moleftias seftimas , etiam puero lon-
gum . fi velocitatem , etiam feni anguftum. Nihil non lu-
bricum & fallax, & omni tempeftate mobilius. Epifl. 99.
Morieris. Ifta hominis natura eft , non poena. Morieris.
Hac conditione intravi, ut exirem. Morieris. Gentium jus
eft , quod acceperis reddere. Morieris. Peregrinatio eft vi-
ta. Quum multum deambulaveris , domum redeundum eft.
Morieris. Putabam te aliquid novi dicere. Ad hoc veni:
hoc ago : hue me finguli dies adducunt. Nafcenti mihi
natura protinus hunc pofuit terminum. Quid habeo quod
indigner ? In hax verba iuravi. Morieris. Stultum eft time-
re , quod vitare non pofsis. Iftud non effugit, etiam qui
diftulit. Morieris. Nec primus nec ultimus. Multi me ante-
cefferunt ; omnes fequentur. Morieris. Hie eft humani of-
ficii finis. Quis fanus exauctorari molefte tulit? Quo tranf-
it orbis , ego tranfibo. f Qd Ego nefeio , me effe ani-
mal rationale mortale ? Ad hanc conditionem cuncta gi-
gnuntur. Qiiod coepit ; & definit. Morieris. Quid grave eft,
quod femel ? JEs alienum ; non meum novi. Hoc equidem
cum eo creditore contraxi , de quo queri.non pofium. In
Excerptis pofier. ,
Juvenis morieris. Fortaffe alicui malo fubdudt me for-
tuna : fi nulli al ii, certe vel fenedluti. Juvenis morieris.
Non refert quot annos habeam , fed quot acceperim. Si
plus vivere non poilum , hax eft feneftus mea. Infepultus
jacebis. Quid aliud refpondeam, quam illud Maronis :
Facilis jaura fepulcri ?
Si nihil fentio non pertinet ad me jactura corporis infe-
pulti. Si fentio , omnis fepultura tormentum eft. Infepultus
jacebis. Ca-
varie in diverfit ixempl. leguntur, Sed Granatenjis kfiienem
ceterii lon^e prtukrim.
90 COLLECTANEA JWORALIS PHILOSOPHISE.
Calo tegitur , qui non habet urnam.
Quid intereft , ignis me an fera confumat, an f tempus
ultima omnium fepultura ? Iftud non fentienti fupervacuum
eft ; fentienti onus. Infepultus jacebis. At tu combuftus : at
tu obrutus : at tu inclufus : at tu putridus : at tu evifce-
ratus & conftrictus , aut traditus lapidi , qui te paullatim
edat 8c exiiccet. Nulla eft fepultura : non fepelimur , fed
projicimur. Non fepelieris. Quid inter tutifsima trepidas?
Ultra pcenarum omnium terminum ifte locus eft. Vita; mul-
ta debemus : morti nihil. Non defunctorum caufa , fed vi-
vorum , inventa eft fepultura ; ut corpora & vifu 8c odore
fceda amoverentur : alios terra obruit , alios fiamma con-
fumilt , alios lapis t ad oifa redacturus incluilt. Non de-
functis , fed noftris oculis parcimus. Ibidem.
Oculos perdidi. Quam multis cupiditatibus via incifa
eft ? Quam multis rebus carebis , quas ne videres , vel emen-
di erant ? Non intelligis partem innocentia; eife caecitatem ?
Huic oculi adulterium monftrant, huic inceftum, huic do-
mum quam concupifcant : huic urbem 8c mala omnia.
Certe irritamenta iunt vitiorum, ducefque fcelerum. Ibidem.
Amifi liberos. Stultus es , qui defies cafus mortalium.
Quid iftud, aut novum aut mirum eft ? Quam rara eft line
ifto cafu domus ? Quid ft infelicem voces arborem , quod
ftante ipfa, cadunt poma ? Et hie tuus frucius eft. Nemo
extra ictum vulneris poiltus eft. Ducuntur ex plebeja do-
mo Immatura fuera ; ducuntur 8c ex regia. Non eft idem
ordo fati, qui 8c xtatis. Non quo modo quifque venit, emit-
titur. Quid tarnen eft quo indigneris ? Quid contra exfpe-
ctationem tuam evenit? Perere perituri. Sed ego illos fu-
perftites optabam. Verum hoc nemo tibi promiferat. Pe-
rierunt liberi mei. Habebant il l i, cujus eflent magis quam
tui : apud te precario morabantur. Educandos tibi fortuna
mandaverat : recepit illos , non abftulit. Ibidem.
Naufragium feci. Cogita non quid perdidetis, fed quod
evaferis. Nudus exii. Sed exifii. Omnia perdidi. Sed pe-
rire potuifti una cum omnibus. Ibidem.
Uxorem bonam amili. Verum inveneras bonam , an fe-
. ce-
f Al. Telius. f Al. Ofli redditurus.
I I . CL ASSI S. CONSOL ATI O MOEST ORUM. 91
ceras ? Si inveneras : habere adhuc te pofle ex hoc intelli-
gas licet, quod habuifti. Si feceras : bene fpera. Res pe-
riit : falvus eft artifex. Amifi uxorem bonam. Quid in lila
probabas ? Pudicitiam ? Quam multa: diu cuftoditam per-
didere?... Uxorem bonam amifi. Non erubefeis fiere, & in-
tolerabilem vocare jaduram ?.... Quum maritum te cogita-
veris, cogita & virum. Amifi uxorem bonam. Soror bona
non poteft recuperari, nec mater. Uxor adventitium bo-
num eft : non eft inter ilia qua: femel unicuique contin-
gunt. Multos tibi numerare poifum , quibus bonam uxo-
rem lugentibus fuccefsit melior. Mors, exfilium , l udus, do-
lor , non funt fupplicia,' fed tributa vivendi. Neminem illa:-
fum fata tranfmittunt. Lib. de Remed. Fortuit.five in Excerpt.
Corpora noftra... caduca funt. Quid enim immortale
manus mortales fecerint ? Septem ilia miracula , & fi qua
illis mirabiliora fequentium annorum exftruxit ambitio ; ali-
quando folo acquata vifentur. Ita eft. Nihil perpetuum : pau-
ca diuturna funt. Aliud alio modo fragile eft : rerum exi-
tus variantur. Ceterum quicquid ccepit ; & definit. Mundo
quidam minantur interitum. Et hoc univerfum quod o-
mnia divina humanaque compleditur, fi fas putas credere,
dies aliquis difsipabit. Et in confufionem veterem. tene-
brafque demerget. Eat nunc aliquis , & fingulas complo-
rer animas : Carthaginis ac Numantia: Corinthique cine-
rem, & fi quid aliud altius cecidit, lamentetur : quum etiam
hoc , quod non habet quo cadat, fit interiturum. Eat ali-
quis , & fata tantum aliquando nefas aufura, (Ibi non pe-
percifle conqueratur. Lib. de Confol. ad Polyb. cap. 20.
Quls tam fuperba: impotentifque arrogantia: eft, ut In
hac natura: necefsitate omnia ad eundem finem. revcantis,
fe unum ac fuos feponi velit 5 ruinaeque etiam ipfi mun-
do imminenti allquam domum fubtrahat? Maximum ergo
folatium eft, cogitare id fibi accidiffe, quod ante fe pafsl
funt omnes, omnefque pafluri. Et ideo mihi videtur rerum
natura , quod gravifsimum fecit, commune fecifle ; ut cru-
delkatem fati confolaretur squalitas. IUud quoque te non
minimum adjuverit, fi cogitaveris nihil profuturum dolo-
rem tuum, nec Uli quem defideras, nec tibi : nolles enim
9 2 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
longum effe, quod irritum eft. Nam fi quicquam triftitia
profeduri fumus , non recufo quicquid lacrimarum fortunae
meae fuperfuit , tuae affundere. Ibid. cap. 21 .
Parcamus lacrimis nihil proficientibus. Facilius enim
nos illis dolor ifte adjiciet , quam illas a nobis reducer.
Qui fi nos torquet , non adjuvat. Primo quoque tempore
deponendus eft : & ab inanibus folatiis, atque amara qua-
darn libidine dolendi animus recipiendus. Nam lacrimis no-
ftris , ni ratio finem fecerit , fortuna non faciet. Omnes
agedum (a) mortales circumfpice. Larga ubique flendi, &
afsidua materia eft. Alium ad quotidianum opus laboriofa
egeftas vocat. Alium ambitio nunquam quieta follicitat.
Alius divitias quas optaverat, metuit ; & voto laborat fuo.
Alium follicitudo, alium labor torquet : alium femper ve-
ftibulum obfidens turba. Hie habere fe dolet liberos ; hie
perdidiffe. Lacrima; nobis deerunt, antequam caufee dolen-
di. Non vides qualem vitam nobis rerum natura promife-
rit , quas primum nafcentium omen iletum effe voluit. Hoc
principio edimur. Huic omnis fequentium annorum ordo
confentit. Sic vitam agimus : ideoque moderate id fieri de-
bet a nobis , quod faspe faciendum eft. Et refpicientes
quantum a tergo rerum triftium immineat ; fi non finire
lacrimas , at certe refervare debemus. Nulli parcendum eft
rei magis quam huic , cujus tam frequens ufus eft. Mud
quoque te non minimum adjuverit , fi cogitaveris nulli
minus gratum effe dolorem tuum , quam ei cui praftari
videtur. Torqueri ile te aut non vult , aut non intelligit.
Nulla itaque ejus officii ratio eft , quod ei cui prmatur,
fi nihil fentit, fupervacuum eft : fi fentit, ingratum. Ne-
minem toto orbe terrarum effe qui deledetur lacrimis tuis,
audader dixerim. Eod. lib. cap. 23.
Pietatem tuam tarnen nihil axjue a lacrimis tam inuti-
iibus abducet, quam fi cogitaveris frarribus te tuis exem-
plo effe debere, fortiter hanc fortuna; injuriam fuftinendi.
# Quod duces magni faciunt rebus afflidis , ut hilaritatem
de induftria fimulent, Sc adverfas res adumbra.ta lastitia ab-
feondant ; ne militum animi ( fi fradam ducis fui mentem
. yi-
(aj Tit. Vit.
n. CL ASSIS. CONSOLATICI MOESTORUM. 9 3
viderint ) & ipfi collabantur : id. nunc tibi quoque facien-
dum eft. Indue difsimilem animo tuo vultum : & fi potes,
projice omnem ex toto dolorem : fin minus, introrfus ab-
de , & conrine ne appareat. Et da operam ut fratres tui
te imitentur : qui honeftum putabunt quodcumqiie facien-
tem viderint, animumque ex vultu tuo fument. Et fola-
tium debes effe illorum & confolator. Non poteris autem
horum mcerori obftare , fi tuo ihdulferis. Ibid. cap. 24.
Poteft & ilia res a luclu te prohibere nimio , fi tibi
ipfe renuntiaveris , nihil horum quae facis , poffe fubduci.
Magnam tibi perfonam hominum confenfus impofuit : haze
tibituenda eft. Circumftat te omnis ifta confolantium fre-
quentia : & in animum tuum inquirit , ac perfpicit quan-
tum roboris ille adverfus dolorem habeat : & utrum ne ru
tantum rebus fecundis dextere uti fcias ; an & adverfas
pofsis virilirer ferre. Obfervantur oculi tui. Liberiora omnia
flint iis , quorum affectus tegi poffunt. Tibi nullum fecre-
tum liberum eft. In multa luce fortuna te pofuit. Omnes
feient quomodo te in ifto tuo gefferis vulnere , utrum ne
ftatim percuffus arma fubmiferis , an in gradu fteteris. Olim
te in altiorem ordinem & amor Caefaris extulit, & tua ftu-
dia deduxerunt. Nihil te plebejum decet, nihil humile. Quid
autem tam humile ac muliebre eft , quam confumendum
fe dolori committere ? Non idem tibi in lutu pari, quod
tuis fratribus licet. Multa tibi non permittit opinio de ftu-
diis ac moribus tuis recepta : multum a te homines exl-
gunt, multum exfpectanr. Si volebas tibi omnia licere , non
convertiffes in te ora omnium. Nunc autem tibi praaftan-
dum eft, quantum promififti omnibus illis , qui opera In-
genii tui laudarit , qui deferibunt : quibus, quum fortuna
tua opus non f it, in genio opus eft. Cuftodes animi tui funt.
Nihil unquam potes indignimi facere perfetti & eruditi vi-
ri profefsione, ut non multos admirationis de te fuse pce-f
niteat. Ead. Confol. ad Polyb. cap. 25.
^ Fruitur nunc frater tuus aperto & libero cado : ex hu-
mili ac depreffo in eum emicuit locum , quifque ille eft,
qui folutas vinculis animas beato recipit finu : & nunc illhic
Ubere vagatur , omniaque rerum natura; bona cum fum-.
m
9 4 COLLECTANEA JMORALIS PHILOSOPHISE.
ma voluptate perfpicir. Erras : non perdidit lucem frater
tuus ; led fecuriorem fortitus eft. Omnibus illhuc nobis
commune eft iter. Quid fata deflemus ? Non reliquit ille
nos, fed antecefsir. Ibid. cap. 28.
illud quoque t ( q
ula
juftitia in omnibus rebus eft ) te
adjuvet cogitantem, hon injuriam tibi fadam , quod talem
fratrem amififti : fed beneficium datum, quod tarn diu pie-
tate ejus tibi uti fruique licuit. Iniquus eft , qui muneris
fui arbitrim danti non reliquit. Avidus , qui non lucri
loco habet quod accepit ; fed damni quod reddidit. Ingra-
tus eft, qui injuriam vocat finem voluptatis. Stultus, qui
nullum frudum effe putat bonorum, nifi, praefentium : qui
non & in prxteritis acquiefcit , & ea judicat certiora quae
abierunt : quia de Ulis ne definant, non eft timendum. Ni-
mis anguftat gaudia fua , qui eis tantummodo qua; habet
ac videt, fru fe putat ; & habuiffe eadem pro nihilo du-
cit : cito enim nos omnis voluptas relinquit , qua; fluit &
tranfit , & pa;ne antequam veniat, aufertur. Itaque in prae-
teritum tempus animus mittendus eft : & quicquid nos un-
quam deledavit, reducendum ac frequenti cogitatione per-
tradandum eft. Longior fideliorque eft memoria volupta-
tum , quam prsefentia. Quod habuifti ergo optimum fra-
trem , in fummis bonis pone. Non eft quod cogites, quan-
to diutius habere potueris ; fed quamdiu habueris. Rerum
natura ilium tibi ficut ceteris fratribus, non mancipio de-
dit ; fed commodavit : quum vifum eft deinde , repetiit:
nec tuam in eo fatietatem fecuta eft, fed fuam legem. Si
^ quis pecuniam creditam folviffe fe molefte ferat, earn pra;-
fertim cujus ufum gratuitum acceperit ; nonne injuftus ha-
bebitur ? Dedit natura fratri tuo vitam ; dedit & tibi : qua;
fuo jure ufa, a quo voluit, debitum fuum citius exegit.
Non ilia in culpa eft, cujus nota erat conditio : fed mor-
talis animi fpes avida, qua; fubinde quid rerum natura fit
oblivifcitur : nec unquam fortis fuae meminit, nifi quum ad-
monetur. Gaude itaque habuiffe te tam bonum frarrem, &
ufum frudum ejus : quamvis brcvior voto tuo fuerit, bo-
vi
f In allis Exempt, htec verba defunt, folumque legi tur : Illud quoque
necefle eft te adj uvet, cet.
I I . CLASSIS. CONSOLATIO MOESTORUM. 95
n confule. Cogita jucundifsimum effe, quod habuift : hu-
manuni , quod perdidifti. Nec enim quicquam inter fe mi-
nus confentaneum eft , quam aliquem mover! , quod fib
talis frater parum diu contigerir : quod tarnen contigerit,
non gaudere. At inopinanti ereptus eft. Sua quemque cre-
dulitas decipit : & in eis quae diligit, voluntaria mortali-
tatis oblivio. Natura nulli fe necefsitats fuae gratiam fa-
tturarci effe tettata eft. Quotidie praeter oculos noftros ttanf-
eunt notorum ignotorumque fuera. Nos ramen aliud agi-
mus : & fubitum id putamus effe , quod nobis tota vita
denuntiatur futurum. Non eft itaque ifta fatorum iniquitas;
fed ments humanae praviras ... quae indignatur inde fe exi-
r e , quo admifa eft precario. Eod. lib. cap. 29.
Quanto ille juftior, qui nuntiata filii morte , dignam
magno viro vocem emifit : ego quum genui, tum mori-
turum fcivi. Prorfus non mireris ex hoc , natum effe qui
fortiter mor poffet. Non accepit tanquam novum nuntium,
filii mortem. Quid eft enim novi, hominem mori, cujus
tota vita nihil aliud quam ad mortem iter eft?... In pro-
cinctu ergo ftet animus : & id quod neceffe eft , num-
quam timeat ; quod incertum eil: , femper exfpe&er....
Utrum ne ftultius fit nefcio , mortalitatis legem ignorare;
an impudentius, recufare.... Ab iftis quae te torquent, ad
haec tot & tanta quae confolantur, convertere : ac refpice
ptimos fratres , refpice uxorem , filium refpice. Pro o-
mnim horum falute, hac tecum portione fortuna decidit.
Multos habes in quibus acquiefcas. Ibid. cap. 30.
Ab hac te infamia vindica : ne videatur omnibus plus
apud te valere unus dolor, quam haec tam multa folatia.
Omnes iftos una tecum perculfos vides.... Eft autem hoc
ipfum folata loco , inter multos dolorem fuum dividere:
qui , quia difpenfatur inter plura , exigua debet apud te
parte fubfidere. Ead. Confol. cap. 31 .
Non te folum fortuna defumfit fibi, quem tam gravi
afficeret injuria. Nulla domus in toto orbe terrarum aut
eft , aut fuit fine aliqua comploratione. Tranfibo exem-
pla vulgaria : quae etiam fi minora, tamen mira iunr. Ad
faftos te & annales perducam pblicos. Vides omnes has
ima-
00 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Imagines quae impleverunt Caefareum atrium ? Nulla non
harum aliquo fuorum incommodo infignis eft. Nemo non
ex iftis in ornamentum faeculorum refulgentibus viris , aut
defiderio fuorum tortus eft, aut a fuis cum maximo ani-
mi cruciatu defideratus eft. Quid tibi referam Scipionem
Africanum , cui mors fratris in exfilio nuntiata eft ? Is fra-
ter qui eripuit fratrem carcere, non potuit eripere fato....
Quid referam sEmilianum Scipionem , qui uno paene eodem-
que tempore fpectavit patris triumphum , duorumque fra-
trum funera? Adolefcentulus tamen ac propemodum puer,
tanto animo tulit illam familiae fuae fuper ipfum Paulli tri-
umphum concidentis fubitam vaftitatem ; quanto debuit fer-
re vir in hoc natus, ne urbi Romanae aut Scipio deeffet
aut Carthago fuperefier. Confol. ad Polyb. cap. 33.
Quid referam duorum Lucullorum diremtam morte con-
cordiam ? Quid Pompejos ? quibus ne hoc quidem faeviens
reliquit fortuna , ut una denique conciderent ruina.... In-
numerabilia undique exempla feparatorum morte fratrum
fuccurrunt : immo contra, vix ulla unquam horum paria
confpecta funt una fenefcentia.... Divus Auguftus amifit
Octaviam fororem carifsimam : & ne ei quidem rerum na-
tura lugendi necefsitatem abftulit , cui caelum deftinaverat:
immo vero idem omni genere orbitatis vexatus , fororis
filium fuccefsioni praeparatum fuae perdidit. Denique-ne
fingulos ejus luctus enumerem ; & generos ille amifit & li-
beros & nepotes. Ac nemo magis ex omnibus mortalibus
hominem effe fe , dum inter homines erat, fenfit. Tamen
tot tantofque luctus cepit rerum omnium f pacatifsimum ejus
pectus : vietorque Divus Auguftus non gentium tantum-
modo externarum , fed etiam dolorum fuit. Ibid. cap. 34.
Fortuna impotens , quales ex humanis malis tibi ipfa lu-
dos facis ? Denique idem Seneca in Germanici carifsimi fra-
tris fui funere , ile affectum ( inquit ) meum rexi, ut nec
relinquerem quicquam , quod exigi deberet a bono fra tre:
nec facerem, quod reprehendi poifet in principe. Haec er-
go puta tibi parentem publicum referre exempla : eundem
oftendere quam nihil facrum intactumque fit fortunae, quae
ex
_ Al, _up<tt5mUin
f
I I . CLASSE. CONSOLATIO MOESTORUM. 97
ex his penatibus aufa eft funera ducere, ex quibus erat deos
petitura. Hoc fuit in rebus humanis fortuna : hoc erit. Nihil
inaufum fibi reliquit : nihil intadum relinquer. Ibit violen-
tior per omnia , ficut femper eft folita : eas quoque domos
aufa injuria caufa intrare, in quas per tempia aditur ; &
atram laureatis foribus inducere veftem. Ibidem , cap. 35.
Difcat ab ilio clementiam : ac a mitifsimo omnium
principe , mitis fieri. Debes itaque omnes intueri eos, quos
pattilo ante retuli , aut afcitos cado , aut proximos : & fer-
re a?quo animo fortunam , ad te quoque porrigentem ma-
nus ; quas ne ab eis quidem, per quos juramus, abftinet.
Ibid. cap. 36.
Apertas aures praebe ad nomen memoriamque filii tui.
Nec hoc grave duxeris ceterorum more, qui in ejufmodi
cafibus parrem mali putant, audire folatia. Nune incubui-
fti tota in alteram parrem : Se f oblita meliorem fortunam
tuam ; qua; deterior eft, afpicis. Lib. de Confol. ad Mar-
ci am , cap. 5.
Non permulceo te : nec extenuo calamitatem tuam. SI
fletibus fata vincuntur ; f confligamus. Eat omnis Inter lu-
dus dies : nodem fine fomno triftitia confumat : ingeran-
tur lacerato pedori manus : & in ipfam faciem impetus
fiat : atque fefe omni genere fajvitis , profedurus moeror
exerceat. Sed fi nullis plandibus defunfa.revocantur ; fi
fors immora & in asternum fixa , nulla miferia mutatur;
& mors tenet quicquid abftulit : definat dolor qui perir.
Qiiare regamus nos , ne ifta vis tranfverfos auferat. Tur-
pis eft navigii recfor, cui gnbernacula fludus eripuit ; qui
flnduantia vela deferuit ; permifit tempeftati navem. At ille
vel in naufragio laudandus , quem obruit mare clavum
tenentem Se obnixum. Ibid. cap. 6.
At enim naturale defiderium fuorum eft. Quis negar,
quamdiu modicum eft? nam in difceflu, non folum amif-
fione, carifsimorum neceffarius morfus eft ; Se firmifsimo-
rum quoque animornm contradio. Sed plus eft quod opi-
nio adjicit, quam quod natura imperavit. Afpice mutorum
G ani-
^ t Al. Ec oblitrt in .'liorum . form i a m tuam , qua decetiot elt , alpi-
Cis . f Omnes fere Codices habent ; Coi.f eramus .
9 COLLECTANE A MORALE PHILOSOPHISE.
animalium quam concitata fint defideria : & tarnen quam bre-
via. Vaccatum uno die alterove mugitus auditur. Nec diu-
tius equarum vagus ille amenfque difcutfus eft. Fere quum
veftigia - catulorum confedate funt , & filvas pervagate;
quum fepe ad cubilia expilata redierint : rabiem intra exi-
guum tempus extingunt. Aves cum ftridore magno inanes
nidos circumfremunt : intra momentum tamen quiete, vo-
latus fuos repetunt. Nec ulli animali longum fetus fui de-
fiderium eft , nifi homini, qui adeft dolori fuo : nec tan-
tum quantum fentit 5 fed quantum conftituit, afficitur. Ut
fcias autem non effe hoc natutale, ludibus frangi : pri-
mum , magis feminas quam viros ; magis barbaros quam
placidos eruditeque gentis homines ; magis indoctos quam
dodos eadem orbitas vulnerat. Atqui ea que a natura vim
acceperunt, eandem in omnibus fervant. Apparet non ef-
fe naturale, quod varium eft. Ignis omnes etates, omnium
rbium cives , tarn viros quam feminas, uret. Ferrum in o-
mni corpore exhibebit fecandi potentiam. Quare? quia vi-
res il li a natura date funt.... Paupertatem , ludum , am-
bitionem alius aliter fentit, pro ut ilium confuetudo infe-
cit : & imbecillirai impatientemque reddit prefumta opi-
nio de non timendis terribibus. Eod. lib. cap. 7.
Deinde quod naturale eft , non decrefcit mora. Dolo-
rem dies longa confumit. Licet contumacifsimum , quoti-
die infurgentem , & contra remedia effervefcentem : ta-
men ilium , efiicacifsimum mitigande ferocie tempus ener-
vat.... Multum autem intereft , utrum ribi permittas mce-
rere, an imperes. Quanto magis hoc morum tuorum ele-
gantie convenit, finem ludus potius facere quam exfpeda-
re ? nec ilium opperiri diem, quo te invita dolor definat ?
ipfa illi renuntia. Ibid. cap. 8.
Unde ergo tanta nobis pertinacia in deploratione no-
ftri, fi id non fit nature juffu ? Quod nihil nobis mali an-
te quam eveniat, proponimus : fed ut immunes ipfi , & aliud
& pacatius ingrefsi iter , alienis non admonemur cafibus,
illos effe communes. Tot preter domum noftram ducun-
tur exfequie : de morte non cogitamus. Tot acerba fune-
ya : nos togam noftrorum infantium , nos militiam & pa-
ter-
II. CLASSIS. CONSOLATIO MOESTORUM. 99
rernae haereditatis {nccefsionem anirrio agitamus. Tot divi-
tum fubita paupertas in oculos incidit: & nobis numquam
in mentem venit , noftras quoque opes seque in lubrico
pofitas. Necefle eft iraque magis corruamus , qui quafi ex
inopinato ferimur. Quae multo ante praevifa funt, languidius
incurrunt. Vis tu fcire , te ad omnes expofitam icius fta-
re ; & ilia quae alios tela fixerunt, circa te vibraffe ? velut
murum aliquem , aut obfeflum multo hofte locum & ar - #
duum afcenfu inermis adeas ; exfpe&a vulnus : & ilia fuper-
ne volantia cum fagittis pilifque faxa , puta in tuum vi-
brata corpus. Qtioties aut ad latus, aut penes tergum ce-
ciderint, exclama : non decipies me fortuna, nec fecuram
aut. negligentem opprimes. Scio quid pares: alium quidem
percufsifti, fed me petifti. Quis unquam res fuas quafi pe-
riturus afpexit ? Quis unquam noftrum de exfilio, de ege-
ftate , de lutu cogitare aufus eft ? Quis non, fi admonea-
tur ut cogitet , tanquam dirum omen refpuat 5 & in ca-
pita inimicorum , aut ipfius intempeftivi monitoris abire ilia
jubeat ? Non putavi futurum. Quicquam tu putas non fu-
turum , quod multis fcis pofle fieri, quod multis vides eve-
nifTe ? Egregium verfum audi , & dignum qui non eflet
Publii Syri.
Cuiyis poteji accidere , quod cuiquam potejl.
Ille amifir liberos : & tu amittere potes. Ille damnatus eft:
& tua innocentia fub itu eft.... Aufert vim praefentibus
malis , qui futura profpexit. Ibid. cap. 9.
Quicquid eft hoc , Marcia, quod circa nos ex adven-
titio fulger 5 liberi, honores , opes , ampla atria , & ex-
cluforum clientium turba referta veftibula , clara nobilis
aut formofa conjux , ceteraque ex incerta & mobili for-
te pendentia ; alieni commodatique apparatus funt. Nihil
horum dono datur : collatitiis , & ad dominos redituris in-#;
ftrumentis fcaena adornatur. Alia ex his primo die , alia
fecundo referentur : pauca ufque ad finem perfeverabunt.
Ita non eft quod nos fufpiciamus , tanquam inter noftra
: mutuo accepimus. Ufusfrudtus nofter eft , cujus
tempus ille arbiter muneris fui temperat. Nos oportet in
promtu habere, quae in incertum diem data funt: & appel-
G_ la-
1 0 0 COLLECT AHE A MORALIS PHILOSOPHISE.
latos, fine querela recidere. Pefsimi eft debiroris, credito-
ri facere convicium. Omnes ergo noftros , & quos fuper-
ftites lege nafcendi optamus ; & quos precedere juftifsimum
ipforum votum eft, fic amare debemus, tanquam nihil no-
bis de perpetuitate ; immo nihil de diuturnitate eorum pro-
mifliim fit. Saepe admonendus eft animus , amet ut recef-
fura 5 immo tanquam recedentia. Qtiicquid a fortuna da-
tum eft , tanquam extemplo abiturum pofsideat. Lib. de
Confol. ad Marciarti , cap. 1 0.
Dolor ruus , o Marcia , fi modo illi ulla ratio eft,
Utrum fua fpedat incommoda, an ejus qui decefsit ? Utrum
ne amiflb filio movet, quod nullas ex ilio voluptates ce-
pifti; an quod majores, fi diu vixiffet, percipere potuifti?
Si nullas te percepirle dixeris , tolerabilius efficies f
t Q
r -
mentum tuum. Minus enim homines defiderant ea , ex qui-
bus nihil gaudii laetitiseque perceperunr. Si confeffa fueris
percepiffe magnas voluptates , oportet te non de eo quod
detradum eft queri ; fed de eo gratias agere quod cepi-
fti. Provenerunt enim fatis magni frudus laborum tuorum
ex ipfa educatione. Nifi forte hi qui catulos avefque, &
frivola animorum obledamenta , fumma diligentia nutriunr,
fruuntur aliqua voluptate ex vifu taduque , & blanda adu-
latone mutorum : liberos nutrientibus, f non ipfa frudus
educatione acquiritur. Licet itaque tibi nihil induftria ejus
contulerit, nihil diligentia cuftodierit, nihil prudentia qua:-
fierit : ipfum quod habuifti, quod amafti, frudus eft. At
potuit longior effe majorque. Melius tarnen tecum adum
eft, quam fi omnino non contigiffet. Quoniam fi ponatur
el edio, utrum fatius fit non diu felicem effe , an'nunquam:
melius eft difceffura nobis bona, quam nulla conringere....
Circumfpice , inquam, omnes : nullam tarn miferam no-
minabis domum , quae non inveniat in miferiore folatium.
Ibid. cap. 12.
Quid vero nunc te per innumerabilia magnorum vi-
rorum exempla ducam, & quaeram, miferos ? quali non dif-
fi-
t Al. Dammentucn tuum. t Exemplaria quxdam legunt : Libe-
ros nutrientibus non fru&us educat ipfa educacio. Alia vero : Non
frudus educationis ipfa educatici eft.
n. CLASSIS. CONSOLATIO MOESTORUM. IOI
ficilius fit , invenire felices. Quota queque domus ufque
ad exitum omnibus partibus fuis conftitit, in qua non ali-
quid turbatum fit ? Lib. de Confai, ad Marcam, cap. 14.
Hec quidem natura mortalium eft, ut nihil magis pla-
ceat, quam quod amiflum eft. Iniquiores fumus adverfus
relieta , ereptorum defiderio. Sed fi eftimare volueris , quam
tibi valde fortuna , etiam quum fevierit, pepercerit ; fcies
te habere plus quam folatia. Lib. de Confai, ad Marciarn.
cap. 16.
Quereris ( Marcia ) non tarn diu vixiffe filium tuum,
quam potuiflet. Unde enim fcis , an diutius Uli expedierit ?
an illi hac morte confultum fit ? Quem invenire hodie
potes , cujus res tarn bene pofite fint & fundate , ut nihil
illi procedente tempore timendum fit ? Labuntur humana
ac fluunt. Nulla pars vita; noftre tarn obnoxia aut tenera
eft , quam que maxime placet. Ideoque felicifsimis optanda
mors eft : quia in tanta inconftantia turbaque rerum, nihil
nifi quod preteriit, certum eft. Quis tibi recepit, illud
pulcherrimum filii tui corpus , & fumma pudoris cuftodia
inter luxuriofe urbis oculos confervatum , potuiife ita mor-
bos evadere ; ut ad ienectutem, forme illefum perferret de-
cus ? Ibid. cap. 21.
Cogita animi mille labes. Neque enim recta ingenia,
qualem in adolefcentia fpem fui fecerant, ufque in fene-
cutem pertulerunt : fed interverfa plerumque funt. Aut fe-
ra , eoque foedior luxuria invafit , & co'egit dehoneftare
fpeciofa principia : aut in popinam ventremque projectis,
fumma illis curarum fuit , quid eflent , quid biberent.
Adjice incendia , ruinas, naufragia , lacerationes medico-
rum , offa vivis legentium , & totas in vifcera manus de-
mittentium , & non fimplici dolore pudenda curantium.
t Poft hec exfilium. Non fuit innocentior filius tu us quam
Rutilius , quam Coruncanus : non fuit fapientior quam So-
G j cra-
t Fern. Pincanus fequentia verba fallo fcrpta , pejus difputia , praspc-
ftere locata ratus,fic refttuit ex vetere leB'tone : Poft haec, exfilium : non fuit/
innocentior filus t uus. Carcerer : non fuit fapientior quam Socratesj
Vol unt at io vulnere transfxum pelus : non fuit f and or quam Cat o. \
Qu u ml f t a , c . Ego verbis filus tuus adderem , quam Rut Ui us .
1 0 2 ' COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC.
crates : non fuit fandtior quam Cato , qui voluntario v'ul-
nere transflxit pectus. Quum ifta perfpexeris , fcies , upti-
me cum his agi , quos natura ( quia illos hoc manebat
vitas ftipendium ) cito in tutum recepit. Ead. Confai, cap. 22.
Parens tuus (Marcia ) illhic nepotem fuum ( quam-
quam illhic omnibus bmne cognatum eft ) applicat fibi , no-
va luce gaudentem , 8c vicinorum fiderum meatus docet:
nec ex conje&uris, fed omnium ex vero peritus in arcana
nature libens ducitur. Utque ignotarum urbium monftrator
hofpiti gratus eft : ita fcifcitanti celeftium caufas domefti-
cus interpres. Er in profunda terrarum promittit aciem.
Juvat enim ex alto relieta refpicere. Sic itaque ( Marcia )
te gere , tanquam fub oculis patris filiique polita : non
illorum quos noveras ; fed tanto excellentiorum, & in fum-
mo locatorum. Erubefce quicquam humile aut vulgare , &
mutatos in melius tuos fiere , in eterna rerum per vafta
8c libera fpatia dimiflbs. Non illps interfufa maria difclu-
dunr, nec altitudo montium , aut ime valles , aut incerta
Vada Syrtium. Tramites plani & ex facili mobiles , & ex^
pediti , 8c invicem pervii funt , intermixtique iideribus.
Confol. ad Mar ci am , cap. 2^.
Puta itaque ex ilia arce celefti patrem tuum , Marcia,
cui tantum apud te auctoritatis erat, quantum tibi apud
filium tuum.... dicere : cur te filia tarn longa tenet egri-
tudo ? Cur in tanta veti ignorahtia verfaris , ut inique
actum judices cum flio tuo , f quod viva t e, domo ftan-
te , fe ipfe ad majores recepit fus ? Nefcis quantis fortu-
na procellis difturbet omnia ? Qiiam nullis beriignam fa-
cile fe preftiterit ; nifi qui minimum cum ilia contraxe-
rant ?.... Refpice patrem atque avum tuum. Ille in alieni
percufforis venit arbitrium. Ego nihil in me cuiquam per-
mifi : 8c cibo prohibitus oftendi, quam magno , que ju-
vabat , animo fcripfiffem. Cur in domo noftra diutifsime
lugetur , qui felicifsime moritur ? Coi'mus (a) in unum 0-
mnes : videmufque non alta nocte circumdati, nihil apud
vos ( ut putatis ) optabile, nihil excelfum , nihil fplendi-
dum : fed humilia cuncia, & gravia, 8c anxia , 8c quo-
' _ _ _ _ t a r n
I Sic etiam Pincianus. Alii alitar legunt. (a) Tit. Paradijus.
II, CLASSIS. CONSOLATIO MOESTORUM. I 03
tarn partem luminis noftri cernentia. Quid dicam ? nulla
hie arma mutuis furere concurfibus ; nec clafles clafsibus
frangi ; nec parricidia aut fingi aut cogitari ; nec fora li-
tibus ftrepere dies perpetuos.... Hint omnis a:vi profpe-
ctum.... tot faecula, tot aetatum contextam feriem ; quicquid
annorum eft, licet vifere. Licet furreftura ; licet ruitura
regna profpicere , & magnarum urbium lapfus , & maris
novos curfus. Nam fi poteft tibi folato effe defiderii tul
commune fatum ; nihil quo ftat loco , ftabit. Omnia fter-
net abducetque fecum vetuftas. Nec hominibus folurrr
( quota enim ifta fortuita; potential portio eft ? ) led locis,
fed regionibus , fed mundi partibus ludet ; tot fupprimet
montes ; & alibi rupes in altum novas exprimet : maria
forbebit : flumina avertet : & commercio gentium rupto,
focietatem generis humani ccetufque diffolvet. Alibi hia-
tibus vaftis fubducet urbes , tremoribus quatiet, & ex in-
fimo peftilentes halitus mittet, & inundationibus quicquid
habitatur obducet. Necabitque omne animal orbe fubmer-
fo : & ignibus vaftis torrebit incendetque mortalia. Et
quum (a) tempus advenerit, quo fe mundus renovaturus
extinguat ; viribus ifta fc fuis
N
cedent : & fider fideribus
incurrent : & omni flagrante materia ; uno igne, quicquid
nunc ex difpofito l ucet, ardebir.... Feiicem filium tuum,
Marcia , qui ifta jam novit. Lib. de Confol. ad Marci am,
cap. 26.
Dolori tuo... fciebam occurrendum non effe , ne ilium
ipfa folatia irritarent & accenderete. Nam in morbis quo-
que nihil eft magis periculofum nec perniciofum , quam
immatura medicina. Exfpectabam itaque dum vires fuas
frangeret ; & ad fuftinenda remedia mora mitigatus , tan-
gi le ac tractari pateretur. Lib. de Confol. ad Helviam,
cap. 1.
Tirones leviter faucii , tarnen vociferantur ; & manus me-
dicorum magis quam ferrum horrent. At veterani, quam-
vis confofsi , patienter ac fine gemitu, velut aliena corpo-
ra exfecari patiuntur. Ita tu nunc debes te fortiter pube-
re curationi. Lamentationes quidem & ejulatus , & alia per
, G 4 niia;
() Sentit mundum incendio abfamendum ; ,quod fides pnedicat.
I04 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Admonitio >Jve Cajiigatio.
Q
Uid ergo ? non aliquando caftigatio neceifaria eft ?
Quid ni ? Sed hax lincer, cum ratione. Non enim
*" nocet, fed medetur fpecie nocendi. Quemadmodum
quaedam haftilia detorta , ut corrigamus , adurimus ; &
adacfis cuneis, non ut frangamus fed ut explicemus , eli-
dimus : fic ingenia vitio prava , dolore corporis animique
corrigimus. Nempe medicus primo in levibus vitiis tentat
non multum ex quotidiana confuetudine inflectere ; & ci-
bis, potionibus, exercitationibus ordinem ponere ; ac va-
letudinem tantum mutata vita difpoftione firmare. Proxi-
mum eft, ut modus profclat. Si modus & ordo non pro-
ficit : fubducit aliqua & circumcidit. Si ne adhuc quidem
refpondet : interdicit cibis , & abftinentia corpus exonerat.
Si friura molliora cefferunt : ferit venam , membrifque (fi
adhaerentia nocent , & morbum diffundunt ) manus affert.
Nec ulla dura videtur curatio , cujus falutaris effeftus eft.
Ita (a) legum praefidem , civitatifque redtorem decet (quam-
diu poteft ) verbis, & his mollioribus, ingenia curare : ut
facienda fuadeat ; cupiditatemque honefti & aequi conciliet
animis j faciatque vitiorum odium , pretium viftutis. Tranf-
eat deinde f ad triftiorem curationem : qua moneat adhuc
& exprobret. Novifsime ad pcenas : & has adhuc leves,
& revocabiles decurrat. Ultima fupplicia fceleribus ultimis
ponat : ut nemo pereat, nifi quem perire etiam pereuntis
interfir. Lib. 1. de Ira , cap. 5.
Hoc uno medentibus erit difsimilis , quod illi quibus
vitam non potuerunt largiri , facilem exirum praeftant:
hic f damnato cum dedecore & traduftione vitam exigit:
non
(a) Tir. fudex. f AL Ad ftn'ftiorem oidtionem. Al. Daranar
tum cuoi dedecore , & traduzione , vita exigit.
quae fere muliebris dolor tumultuatur , amove. Perdidifti
enim tot mala , fi nondum mifera effe didicifti. Lib. de
Confol. ad Helviam , cap. 3.
Dolor decrefcit, ubi quo crefcat non habet. Ex Pub.Mim.
II. CLASSIS. ADMONITIO, SIVE CASTIGATICI. 105
non quia delectetur ullius poena (procul eft enim a fapien-
te tam inhumana feritas ) fed ut documentum omnium fit:
& qui vivi noluerunt prodefle, morte certe eorum Refpu-
blica utatur. Ibidem , cap. 6.
Corrigendus eft qui peccat , & admonitione , & vi ; &
molliter , & afpere : metiorque tam fibi quam aliis facien-
dus, non fine caftigatione , fed fine ira. Quis enim cui
medetur , irafcitur ? Ibidem , cap. 14.
At corrigi nequeunt, nihilque in illis fpei bona; capax
eft. Tollantur e ccetu mortalium... & quo uno modo pof-
funt, definant effe mali : fed hoc fine odio. Quid enim eft
cur oderim eum , cui turn maxime profum ,.. quum ilium
fibi eripio? N11111 quis membra fua odit , tunc quum abfcin-
dit ? Non eft ilia ira ; fed mifera curatio.... Nil minus quam
irafci punientem decer : quum eo magis ad emertdationem
poena proficiat, fi judicio lata eft. Inde eft , quod Socra-
tes fervo ait : caederem te , nifi irafcerer. Admonitionem
fervi in tempus fanius diftulit : ilio tempore fe admonuir.
Cujus erit temperatus affecfus , quum Socrates non fit au-
fus fe ira; committere ? Ergo ad coe'rcitionem errantium
fceleratorumque, Irato caftigatore non opus eft. Nam quum
ira delictum animi fit ; non oportet peccata corrigere pec-
cantem. Ibidem , cap. 1 5.
Incipit ira magno impetu ; deinde definit ante tempus
fatigata : & qua; nihil aliud quam crudelitatem , ac nova
genera pcenarum verfaverat ; quum animadvertendum eft,
jam fracta lenifque eft. Affedtus (a) cito cadit : aequalis eft
ratio. Ceterum (b) etiam ubi perfeveraverit ira , nonnunquam
fi plures funt qui perire meruerunt, poft duorum triumve
fanguinem , occidere definit. Primi ejus ictus acres funr.
Sicut ferpentum venena a cubili repentium , nocent : inno- ^
xii dentes funt, quum illos frequens morfus exhaufit. Ergo
non paria patiuntur , qui paria commiferanr : & fa;pe qui
minus commifit, plus patitur ; quia recentiori ira; objectus
eft, & in totum inaequalis eft : modo ultra quam oportet,
excuriit : modo f citius debito refiftir.... Ratio id judicari
vul t, quod aeqnum eft : ira id aequurn videri vul t, quod
;
j u;
{*) Tit. Affettiti brevis, (b) Tit. Ira, t Al. Citerim.
I 06 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
judicavit. Ratio nihil praeter ipfum , de quo agitur , fpe-
ctat: ira vanis & extra caufam obverfantibus commovetur...
Saepe infetta patrono, reum damnat : etiam fi ingeritur ocu-
lis Veritas, amat & tuetur errorem. Coargui non vult : &
in male cceptis , honeftior illi pertinacia videtur , quam
poenitentia. Lib. i. de Ir a, cap. 16.
Nec unquam committet virtus , ut vitia dum compe-
f cit, imitetur ipfa. Iram caftigandam habet, quae nihilo
melior eft ; faepe etiam pejor his delictis , quibus irafcitur.
Lib. 2. de Ira , cap. 6.
Sapiens multa re mittet : multos par urn fani, fed fana-
# bilis ingenii fervabit. Agricolas bonos imitabitur , qui non
tantum rectas procerafque arbores colunt : fed illis quoque,
quas aliqua depravavit caufa , adminicuia quibus regantur
applicant. Alias circumcidunt, ne proceritatem rami pre-
mant. Quafdam infirmas vitio l oci, nutriunt. Quibufdam
aliena umbra laborantibus, caelum aperiunt. Videbit f quod
ingenium qua ratione tractandum fit : quo modo in rectum
prava flectantur. Lib. 2. de Clem. cap. ult.
Scias licet a demum fulmina effe juftifsima , quae et-
iam percufsi colunt. Lib. de Confai, ad Polyb. cap. 32.
Amici vitia fi feras, facis rua. Ex Pub. Mim.
Crudelis in re adverfa eft objurgatio. Ex eodem.
Dammare eft , objurgare quum auxilio eft opus. Ex eod.
Nunquam fcelus fcelere vindicandum eft. Ex eodem.
Obj'urgationi femper aliquid blandi admifce. Ex eodem.
Omni rei moderatio eft adhibenda, quae fanabilia in-
genia diftinguere a dcploratis fciat. Ex eodem.
Perturpe eft , quod objicitur , in objiciente cognofci.
Ex eodem.
Res optima eft, non fceleratos extirpare, fed fcelera.
Ex eodem.
Severifsime nos adverfum peccantes gerimus : & ipfi
eadem committimus. Ex eodem.
Vide : fi adhuc malus es , fimilibus parce. Verum fi
effe defiifti : quare aliis locum emendationis abfcindas ?
Ex eodem.
In-
f Hanc leionem , cum P'mciano Granatenfi, ceteris frxtulimus.
II. CLASSIS. INVIDIA. INERS OTIUM.
Invidia.
O
Mnibus his vehementius , & importunius malum eft in-
vidia : qua: nos inquietar. , dum comparat. Hoc mini
praeftitit : fed illi plus , fed illi maturius. Lib. 2., de Benef.
cap. 27.
Invidiam ferre , aut fortis aut felix poteft. Ex Pub. Mini.
Invidia tacite , fed minute irafcitur. Ex eodem.
Invidia loquitur, non quod eft, fed quod fubeft. Ex
eodem.
Imbecilles oculos effe , qui ad alienam lippitudinem
fuffunduntur. Ex eodem.
Si nullos inimicos tibi parit injuria ; multos tamen
invidia. Ex eodem.
Si non invideas, major eris : nam qui invidet, minor
eft. Ex eodem.
Iners otium: contraque
3
moderata vel immo-
derata occupatio.
E
X confuetudine mea, (a) quum iter facerem, circumfpi-
cere ccepi an aliquid illhic invenirem, quod mihi bo-
no poffet effe : & direxi oculos in villam , quae aliquando
fuit Vatiae. In hac ille praetorius dives, nulla alia re quam
otio notus, confenuit : & ob hoc unum felix habebatur. Nam
quoties aliquos amicitia Afinii Galli ; quoties Sejani odium>
deinde amor merferat ( aeque enim offendiffe ilium , atque
amaffe periculofum fuit ) exclamabant homines : O Vatia !
folus fcis vivere. At ille latere fciebat ; non vivere. Mul-
tum autem intereft, utrum vita tua otiofa fit, an ignava.
Numquam aliter hanc villam Vatia vivo praeteribam, quam
ut dicerem : Vatia hie fitus eft. Epifl. 55.
Otium fine litteris mors eft, & hominis vivi-fepultura.
Epifi. 82.
' Sunt
(_) fbilofopbandum itbigue.
I08 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Sunt qui ot'um pati non pojjunt : nam fi quando illos
deferunt occupariones, in otio relieti aftuant : nec quo mo-
do id difponant aut extrahant , fciunt. Itaque ad occupa-
tionem aliquam tendunt : 8c quod interjacet, omne tempus
^ grave eft. Tarn mehercules quam quum dies muneris gla-
diatori! ediclus eft ; aut alicujus alterius vel fpecfaculi , vel
voluptatis exfpectatur conftitutum ; tranfilire medios dies vo-
lunt. Omnis illis fperata: rei longa dilatio eft.... Aliunde
enim alio transfugiunt : & confiftere in una cupiditate non
poffunt. Non funt illis longi dies, fed invili. Lib. de Brevit.
vita, cap. 16.
Excerpe iraque te vul go, Paulline carifsime , & in tran-
quilliorem portum , non pro aetatis fpatio jactatus , tandem
recede. Cogita quot flucfus fubkris ; quot tempeftates par-
tim privatas fuftinueris, partim publicas in te converters...
Major pars astatis , certe melior Reipub. data fit. Aliquid
temporis (a) tui fume etiam tibi. Nec te ad fegnem, (b)
aut inertem quietem voco. Non ut fomno , & f carnis tur-
pibus voluptatibus , quicquid eft in te indolis vivx, demer-
gas. Non eft iftud quiefcere. Invenies majora omnibus ad-
huc ftrenue tralatis operibus, quae repofitus 8c fecurus
agites.... Mihi crede : fatius eft vitae fuas rationem , quam
frumenti public! noife. Iftum animi vigorem rerum maxi-
marum capacifsimum, a minifterio, honorifico quidem fed
parum ad beatam vitam apto, ad te revoca : 8c cogita
non id egiffe te ab attate prima, omni cultu ftudiorum li-
beralium , ut tibi multa millia frumenti committerentur.
Majus quiddam 8c altius de re promiferas. Non deerunt
8c frugalitatis exaca: homines , & laboriofaj opera;. Tanto
^jtaptiora exportandis oneribus tarda jumenta funt, quam no-
biles equi : quorum generofam pernicitatem quis unqnam
gravi farcina prefsit ? Cogita praeterea quantum follicitudinis
l i t , ad tantam te molcm objicere. Cum ventre humano ti-
bi negotium eft. Nec rationem patitur : nec aequitate mi-
tigatur : nec ulla prece fletitur populus efuriens. Lib. de
Brevit. vita , cap. 18.
Omnium quippe occupatorum conditio mifera eft : eorum
ta-
(a) Tit.guies. (fa) Tit. Otiurn /aiutare. | Al. Caris turba: voluptatibus.
II. CLASSIS, INERS OTIUM , OCCUPATIO. IO9
tamen miferrima, qui ne fuis quidem occupationibus labo-
ranr. Ad alienum dormiunt fomnum : ad alienum ambulant
gradum : ad alienum comedunt appetitum. Amare & odif-
fe , res omnium librrimas, jubentur. Hi , (a) fi velint fci-
re quam brevis ipforum vita fit ; cogitent, ex quota par-
te fua fit. Lib. de Brevit. vita , cap. 19.
Preterir , quod mihi occurrit exemplum , non poiTum.
Turannius fuit exacte diligentia: fenex : qui poft annum
nonagefimum, quum vacationem procurations a C. Car-
fare ultro accepiffet, componi fe in ledo & velut exani-
mem a circumftante familia plangi jufsit. Lugebat domus
otium Domini fenis : nec finivit ante triftitiam , quam la-
bor illi fuus reftitutus eft. Adeo ne juvat occupatum mo-
ri ? Idem plerifque animus eft. Diutius cupidiras illis la-
boris , quam facultas eft. Cum imbecillitate corporis pu-
gnant. Senedutem ipfam nullo alio nomine gravem judi-
canr, quam quod illos feponit. Lex a quinquagefimo anno
militem non cogit ; a fexagefimo fenatorem non citt. Dif-
ficilius homines a fe otium imptrant, quam a lege. Inte-
rim dum rapiuntur 8c rapiunt; dum alter alterius quietem
rumpit ; dum mutuo funt miferi : vita eft fine f rudu, fi-
ne voluptate , fine ullo profedu animi. Nemo in confpi-
cuo mortem habet. Nemo non procul fpes intendit. Qui-
dam vero difponunt etiam illa qua: ultra vitam funt : mo-
les magnas fepulcrorum , 8c operum publicorum dedicatio-
nes , & ad rogum muera , 8c ambitiofas exfequias. Lib.
de Br evtate vita , cap. 20.'
Si potes , fubduc te iftis occupationibus : fin minus,
eripe. Satis multum temporis fparfimus : incipiamus in fe-
necfute vafa colligere. Numquid invidiofutn eft? in freto
viximus ; moriamur in portu. Epift. 1 9.
Facile eft autem , mi Lucil i, occupationes evadere , fi
occupationum praemia contemferis. Ilia funt qua: nos mo-
rantur 8c detinent. Quid ergo ? Tarn magnas fpes relin-
quam ? Ab ipfa mefle difcedam ? Nudum erit latus ? Inco-
njitata ledica ? Atrium vacuum ? Ab his ergo inviti ho-
mines recedunt, 8c mercedem miferiarum amant : ipfas ex-
fe-
(a) Tit. Vita. '
1 1 0 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
fecrantur. Sic de (a) ambitione, quo modo de amica querun-
tur. Et fi verum affectum eorum infpicias 5 non oderunt,
* fed litigant. Excute iftos, qui quae cupiere deplorant : &
de earum rerum loquuntur fuga , quibus carere non pof-
funt. Videbis yoluntariam effe illis in eo moram , quod
agre ferre ipfos & mifere, loquuntur. Epift. 22.
Nunquam nobis non fuccedent occupationes nowe. Se-
rimus illas. Itaque ex una exeunt plures : deinde ipfi nobis
dilationem damus. Epift. 72.
Non debemus occupationibus indulgere. Excludenda;
funr. Si femel intraverint, in locum fuum alias fubftituent.
Principiis illarum obftemus : melius non incipient , quam
definenti. E ad. Epift. 72.
In immenfum proderit nobis illud Democriti falutare
praeceptum , quo monftratur tranquillitas 5 fi (b) nec priva-
tim nec publice multa , aut majora viribus noftris egeri-
mus. Nunquam ram feliciter in multa difcurrenti negotia
dies tranfit ; ut non aut ex. nomine aut ex re , offenfa
#nafcatur qua; animum in iras paret. Quemadmodum per
frequentia urbis loca properanti in multos incurfitandum
eft, & alicubi labi neceffe eft , alicubi retineri , alicubi'
refpergi : ira in hoc vita: adu difsipato & vago , multa
impedimenta , multa; querela; incidunt. Alius fpem noftram
fefellit : alius diftulit , alius intercepit. Non ex deftinato
propofira fluxerunt. Nulli fortuna tam dedita eft, ut mul-
ta tentanti ubique refpondear. Sequitur ergo , ut is cui,
contra quam propofuerat, aliqua ceffetunt ; impatiens homi-
num rerumque fit : & levifsimis caufis irafcatur , nunc per-
fona;, nunc negotio , nunc loco , nunc fortuna;, nunc fi-
bi. Itaque ut quietus pofsit- effe animus , non eft jadan-
dus : nec multarum , ut dixi, rerum atu fatigandus ; nec
magnarum , fupraque vires appetitarum. Facile eft levia
aptare cervicibus , & in hanc aut in aliam partem tranf-
ferre fine lapfu. At qua; alienis in nos manibus impofita
cegre fuftinemus ; vidi in proximos effundimus : & dum
ftamus fub farcina , impares oneri vacillamus. Lib. 3. de IrA
f
tap. 6.
Idem
Tit. Felicitas falfa. (b) Tit. Tranquillitas.
I I . CLASSIS. EXEMPLUM^ IMITATIO.
S
I I I
Exemplum virtutis : cjuod _ f aliis prober e, _)*
in aliis imitari debemus.
P
Aullo ante Demetrium retuli : quern mihi videtur re-
rum natura noftris tuliffe temporibus, ut oftenderet nec
ilium a nobis corrumpi ; nec nos ab ilio corripi poffe. Vi -
rum exa&a: ( licet neget ipfe ) fapientias , firmaeque in iis
qua: propofuit conftantia;. Eloquenti^ quoque ejus , quae res
fortifsimas deceat : non concinnata., nec in verba follicits;
fed ingenti animo , prout impetus tulit, res fuas profequen-
tis. Huic non dubito (a) quin providentia & talem vi-
tam, & talem dicendi facultatem dederit ; ne aut exem-
plum fseculo noftro, aut convicium deeffet. Lib. 7. de Be-
'/. cap. 8.
Aliquis vir bonus nobis eligendus eft, ac femper an-
te oculos habendus i ut fic tanquam ilio fpe&ante vivamus,
(aj Tit. Providentia.
Idem accidere in rebus civilibus ac domefticis fcias.
Negotia expedita & habilia fequunrur atorem. Ingentia
& fupra menfuram agentis ; nec dant fe facile : & fi oc-
cupata funt, premunt atque abducunt adminiftrantem.... Ita-
que fit , ut frequenter irrita fit ejus voluntas , qui non
quae facilia funt, aggreditur : fed vult facilia effe , quae ag-
greffus eft. Quoties aliquid conaberis, te fimul & ea qua;
paras, quibufque pararis, ipfe metire. Faciet enim te afpe-
rum pcenitentia operis infe&i. Hie intereft, utrum quis fer-
vidi fit ingenti , an frigidi atque humilis. Generofo re-
pulfa iram exprimet : languido inertique triftitiam. Ergo
a&iones noftra; nec prava; fint, nec audaces, nec impro-
ba;. In vicinum fpes exeat. Nihil conemur , quod max
adepti, fuccefsiffe miremur. Demus operam ne accipiamus
injuriam , quam ferre nefcimus. Lib. 3. de Ira, cap. 7.
Arcum intenfio frangit : animum remifsio. Ex Pub. Mim.
Sunt quorum corpus innoxium eft : & in mille facino-
rum furias mens otiofa difcurrit. Ex eodem.
1 1 3 COLLECTANEA MOHALIS PHILOSOPHISE.
Fama
}
Infamia.
U
Llum fupplicium gravius exiftimas publico odio ? Lio.
3. de Benef. cap. 17.
Opinionem quidem & famam eo loco habeamus, tanquam
qnx non ducere , fed fequi debeat. Lib. 6. de Benef. cap. 43.
Con-
(sS /(.'. TranqiiHitat.
& omnia tanquam ilio vidente faciamus. Hoc , mi Lucili,
Epicurus praxepir. Cuftodem nobis & pedagogum dedit : nec
immerito. Magna pars peccatorum tollitur , fi peccaturis
teftis afsiftat. Aliquem hbeat animus, quem vereatur : cu-
jus auctotitate etiam fecretum fuum fanctius faciat. O fe-
licem ilium , qui non afpectus tantum , fed etiam cogita-
tus emendat ! O felicem, qui fic aliquem vereri poreft, ut
ad memoriam quoque ejus fe componat atque ordinet ! Qui
fic aliquem vereri poteft , cito erit verendus. Elige itaque
Catonem. Si hie videtur tibi nimis rigidus : elige remif-
fioris animi virum Labium. Elige eum cujus tibi placuit &
vita & oratio. Et ipfius animum ante te ferens & vultum;
ilium femper tibi oftende, vel cuftodem vel exemplum. Opus
eft ( inquam ) aliquo , ad quern mores noftri fe ipfi exigant.
Nifi ad regulam , prava non corriges. Epifl. n .
Cogita quantum nobis exempla bona profint. Scies ma-
gnorum virorum non minus memoriam , quam prfentiam
effe utilem. Epifl. 102. in fine.
Quid eft cur hominem ad tarn infelicia brutorum exem-
pla revoces : quum habeas mundum Deumque , quern ex
omnibus animalibus, ut folus imitetur, folus intelligit? Lib.
2. de Ira, cap. 16.
Ut falutaria qusedam, citra guftum tattumque, odore pro-
fciunt : ita virtus utilitatem etiam ex longinquo & latens
furdit. Sive exfpadatur & utitur fuo jure ; five precarios
habet acceffus, cogiturque vela contrahere ; five otiofa mu-
taque eft, & angufto circumfcripta ; five adaperta : in quo-
cumque habitu eft, prodeft. Quid ? tu parum utile (a) pu-
tas exemplum bene quiefcentis ? Lib. de Tranq. animi, cap. 3.
Inferior horret quicquid peccat fupetior. Ex Pub. Mim.
n. CLASSIS. JUDIC TEMER. PRUDENTLA. II3
Confidential (a) fatisfiat. Nil in famam laboremus : fe-
quatur vel mala , dum bene merearis. Lib. 3. de Ira,
cap. 41 .
Damnum appellandum eft cum mala fama lucrum. Ex
Pub. Mim.
Honeftus rumor, alterum Patrimonium eft. Ex eodem.
Qiiis its intereft > non quis habearis. Ex eodem.
Judicium temerarium.
A
D pcenltendum properat , cito qui judicar. Ex Pub.
Mim.
Ad triftem partem ftrenua fufpicio. Ex eodem.
Frudemia,
P
Auci funt, qui (b) confilio fe fuaque difponant : cete-
ri , eorum more qui fluminibus innatant, non eunt 5 fed
feruntur. Epifl. 23.
Si vis tibi omnia fubjicere, te fubjke rationi : multos
reges , fi te ratio rexerir. Epifl. 37.
Socrates, qui totam (c) philofophiam revocavit ad mo-
res , hanc fummam dixit effe fapientiam : bona malaquc
diftingnere. Epifl. 71 .
Magno animo de rebus magnis judicandum eft. Ead.
Epifl. 71 .
Rex nofter eft animus. Hoc incolumi , cetera manent*
in officio , parent, & obtemperanr. Qiium ille paullum va-
cillavit, fimul nutant. Qiium vero cefsit voluptati ; artes
quoque ejus aciufque marcenr : 8c omnis ex languido fiuxo-
que conatus eft. Quoniam hac fimilitudine ufus film , perfe-
1
verabo. Animus nofter modo rex eft , modo tyrannns. Rex,
quum honefta intuetur ; falutem fibi commifsi corporis cu-
rat ; & nihil imperat turpe , nihil fordidum. Ubi vero im^
potens, cupidus, delicatus eft ; tranfit in nomen detefta-
H bi-
(dj Tit. Conjcientia. yb) Tit. Valgus, (cj Tit. Mjtimatio rerum.
114 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
bile ac dirum :' & fit tyrannus. Tunc ilium excipiunt af-
fectus impotentes , t infeftantque. Epift. 1 1 4.
Infpicere autem debemus primum nos met ipfos : dein-
de qua: aggredimur negotia : deinde eos quorum caufa , aut
cum quibus agendum eft. Ante omnia (a) neceffe eft, fe
ipfum azftimate : quia fere plus nobis videmur poffe , quam
poffumus. Alius eloquentia: fiducia prolabitur : alius patri-
monio fuo plus imperavit, quam ferre poffet : alius infir-
mimi corpus laboriofo prefsit officio. Quorumdam (b) parum
idonea eft verecundia rebus civilibus , qua; firmam fron-
tem defiderant. Quorumdam contumacia non facit ad au-
Jam. Quidam non habent iram in poteftate : & illos ad
temeraria verba quadibet indignatio effert. Quidam urbani-
tatem nefciunt continere : nec periculofis abftinent falibus.
Omnibus his utiiior negotio quies eft. Ferox impatienfquc
natura , irritamenta nocitura; libertatis evitet. Lib. de Tranq.
animi , cap. 4.
yEftimanda funt deinde (c) ipfa qua: aggredimur : & vi-
res noftra: cum rebus quas tentaturi fumus, comparando.
Deber enim femper plus effe virium in latore , quam in
onere. Neceffe eft opprimant onera , quae ferente majora
funt. Quaedam praererea non tam magt?a funt negotia quam
fecunda , multumque negotiorum ferunr. Et hxc refugien-
da funt: ex quibus nova occupano multiplexque nafcetur.
Nec accedendum e o, unde liber regreffus non fit. His ad-
movenda manus eft , quorum finem aut facere aut fperare
pofsis. Relinquenda quae latius atu procedunt ; nec ubi
propofueris , definunt. Ibid. cap. 5.
Hominum utique deledus habendus eft : an digni fint
quibus partem vita; noftra; impendamus ; an ad illos tem-
poris noftri jadura perveniat. Quidam ultro officia noftra
nobis imputant. Athenodorus ait , ne ad ccenam quidem fe
iturum ad eum , qui fibi nil pro hoc debiturus fir. Puto
intelligis, multo minus ad eos iturum , qui cum amicorum
officiis paria in menfa faciunt ; qui fercula pro congiariis
numerant : quafi in alienum honorem intemperantes fint.
Pe-
t Al. Inftantque. (a) Tit. Cognitio fui, \b) Tit. Verecundia. \.c) Tit, \
Occupaiioni 1 mo deratio.
II. CLASSIS. IMPfcTJDENTIA. IGN0RANT1A.
I I
5
Derne Ulis teftes fpectatorefque : non delectabit poplna fe-
creta. Confiderandum eft, utrum natura tua agendis rebus,
an otiofo ftudio contemplationique aptior fit : & eo incli-
nandum , quo te vis ingenii defert. Ifocrates Ephorum in-
jecta manu a foro fubduxit , utiliorem componendis monu-
mentis hiftoriarum ratus. Male enim refpondent coacta in-
genia. Reluctante natura , irritus labor eft. Lib. de Tranq.
animi, cap. 6.
Bonum eft , fugienda afpicere in alieno malo. Ex Pub.Mim.
Diu apparandum eft bellum, ut vincas celerius. Ex eodem.
Ex vitio alterius, fapiens emendar fuum. Ex eodem.
Etiam capillus (a) unus habet umbram fuam. Ex eodem.
Inimicum quamvis humilem, docti eft metuere. Ex eodem.
Male geritur , qulcquid geritur fortune fide. Ex eodem.
Non cito perlt ruina, qui ruinam timet. Ex eodem.
Nunquam periculum fine periculo vincitur. Ex eodem.
Neminem cito accufaveris : neminem cito laudaveris.
Ex eodem.
Difcipulus eft prioris pofterlor dies. Ex eodem.
Gravius nocet , quodcumque inexpertum accidit. Ex
eodem.
Honefte fervit, qui fuccumbit tempori. Ex eodem.
I
Nter infaniam publicam & hanc que medicis traditur,
nihil intereft, nifi quod hec morbo laborat ; illa opi-
nionibus falfis. Altera caufas furoris traxit ex valetudine;
altera animi mala valetudo eft.... Haac ab Ariftone dicun-
tur. Epft. 94.
Dimiflum quod nefcitur , non amittltur. Ex Pub. Mm.
Tolerabilior poena eft non pofle vivere , quam nefcl-^
re. Ex eodem. ~
H a
(a) Tit. Timor.
I l 6 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
ConfHum,
I
Deo peccamus, quia (a) de partions vite omnes delibe-
ramus : de tota nemo dlibrt. Scire debet quid petat
ille , qui fagittam vult mittere : & tunc dirigere & mode-
rari manu telum. Errant confilia noftra : quia non habent
quo dirigantur. Ignoranti quem portum petat, nullus fuus
ventus eft. Necefle eft multum in vita noftra cafus pofsit,
quia vivimus cafu. Epijl. 71 .
Ajunt, homines plus in alieno negotio videre , quam in
iuo. Hoc illis evenit, quos amor fui excecat : quibufque
difpettum utilitatis (b) timor in periculis excutit. Incipiet
fapere fecutior, & extra metum pofitus. Epiji. 109.
Coniilio melius vincas quam iracundia. Ex Pub. Mtm.
Deliberare utilia , mora eft tutifsima. Ex eodem.
Deliberandum eft diu , quod ftatuendum eft femel. Ex eoa.
Ducis (c) in coniilio , polita eft virtus militum. Ex eodem.
Mora omnis odio eft ; fed facit fpientiam. Ex eodem.
Malo in coniilio , femine vincunt viros. Ex eodem.
Fortuna nulli plus, quam confilium valet. Ex eodem.
De jujla rerum xjlmatione.
I
N fupervacuum precepta jactavimus, nifi illud preceffe-
rit, qualem de quaque re habere debeamus opinionem:
de paupertate, de divitiis, de gloria, de ignominia , de pa-
tria , de exfilio. yEftimemus lingula , fama remota : & qua>
ramus quid fint ; non quid vocentur... Actio recta non erit,
nifi recta fuerit voluntas. Ab hac enim eft actio. Rurfus
voluntas non erit recta , nifi habitus animi recius fuerit.
Ab hoc enim eft voluntas. Habitus porro animi non erit
in bptimo , nifi totius vite leges perceperit ; & quid de
quoque judicandum fit exegerit : nifi res ad verum rede-
gerit. Non contingit (a) tranquillitas, nifi immutabile cer-
tumque judiciurn adeptis. Epfi. 9 5.
Qtiem-
(a) Tt.Vita. (b) Tt. Timor, (c) Tt.Bellum. (d) Tt. Tranquillit!.
11. CLASSIS. JUSTITIA , INJUSTITTA.
7
Quemadmodum ftultus eft qui equum emturus , non
Ipfum infpicit , fed ftratum ejus ac frenos : fc ftuitifsimus
eft , qui hominem aut ex vefte , aut ex conditione ( qua.
veftis modo nobis circumdata eft ) aeftimat. Epfi. 47.
Abricius Pyrrhi regis aurum repulit : majufque regno
_P judicavit, regias opes pofle contemnere. Idem, medi-
co Pyrrhi promittente venenum f regi daturum , monuit
Pyrrhum , caveret infidias. Ejufdem animi fuit, auro non
vinci ; veneno non vincere. Admirati fumus ingentem vi-
rum , quem non regis, non contra regem promifla flexif-
fent : boni exempli tenacem : quod dificillimum eft , in
bello innocentem : qui aliquod effe crederet etiam in ho-
ftes nefas : qui in fumma paupertate, qua libi decus fece-
rat, non aliter refugit divitias , quam venenum. Vive , in-
quit, beneficio meo Pyrrhe : & gaude , quod adhuc do-
lebas, Fabricium non poffe corrumpi. Epfi. 120.
Tarn omnibus ignofcere crudelitas eft , quam nulli.
Modum tenere debemus. Sed quia difficile eft temperamen-
tum : quicquid aequo plus fururum eft , in partem huma-
niorem prasponderet. Lib. 1. de Clem. cap. 2.
Mala exempla recidunt in audtores : nec ulla miferatio
contingit his, quum patiuntur injurias, quas poffe fieri fa-
ciendo docuerunr. Epifi.Si.
Praeftabis parentibus pietatem : cognatis diledtionem.
Praeftabis amicis fidem : omnibus aequirarem. Pacem cum
omnibus habebis : bellum cum vitiis. Ex Pub. Mni.
H
Annibalem ajunt dixiffe , quum foffam fanguine hu-
mano plenam vidiffet : o formofum fpedaculum !
Quid mirurn , fi hoc maxime fpectaculo caperis ; innatus
ianguini, & ab infante caedibus admotus ?.... Volefus nu-
Crudelitas.
H3
per
I l S COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
DetrdBio : Makdicentia, ejufdemque contemtus.
E
Leganter Demetrius nofter folet dicere , eodem loco
fibi effe voces imperitorum , quo ventre redditos cre-
pitus. Quid enim (inquit) mea refert, furfum ifti an de-
orfum fonent? Quanta (b) dementia eft vereri ne infameris
ab infamibus ? Epifi. 91.
Male de te opinantur homines. Sed mali. Moverer, fi
male de me M. Cato ; fi Ladius fapiens ; fi alter Cato;
fi duo Scipiones ifta loquerentur. Nunc malis difplicere,
laudari eft. Non poteft ullam auctoritatem habere fenten-
tia , ubi qui damnandus eft, damnat. Male de te loquun-
tur. Moverer, fi judicio hoc facerent: nunc morbo fa-
ciunt. Non de me loquuntur ; fed de fe. Male de te lo-
quuntur. Bene nefciunt loqui. Faciunt, non quod mereor;
#fed quod folent. Quibufdam enim canibus fic innatum eft,
ut non pro feritate, fed pro confuetudine latrent. Lib. de
Itemed. Fortuit.five in Excerpt is pqfter.
Quare ( detraBor ait) hie philofophus laxius habitat ?
Quare hie lautius ccenat ? Papulas obfervatis alienas, obfiti
# plurimis ulceribus. Hoc tale eft, quale fi quis pulcherri-
morum corporum nsevos aut verrucas derideat, quern foe-
da fcabies depafcitur.... O vos maxime felices, quum pri-
mum imitari vitia noftra contigerit! Quin potius mala ve-
ftra circumfpicitis , quae vos ab omni parte confodiunt, alia
graflantia extrinfecus, alia In vilcenbus ipfis ardentia ? Non
eo loco res humana. funt ( etiam fi ftatum veftrum parum
no-
- (a) T i ; ( b ) Tit.Vulgus. Tit. Infamia.
per fub Divo Augufto proconful Afiae, quum ccc. una die
fecuri percufsiffet, incedens inter cadavera vultu fuperbo,
quafi magnificum quiddam confpiciendumque feciffet, Gt -
ce proclarnavit : o rem regiam ! Quid hie rex feciffet ?
Non fuir haec ira; fed majus malum , & infanabile. Lib. z.
de Ira, cap. 5.
Refpue (a) credulltatem , & matrem crudelitatis iram.
Ex Pub. Mim.
XI. CLASSIS. ADULATIO. II9
noftls , & vobis tantum otii fuperft ) ut In probra me-
liorum agitare linguam vacet. Lib. de Vita Beata, cap. 27.
Hoc vos (a) non intelligltis, & allenum fortuna: veftra:
vultum geritis : ficut plurimi, quibus in circo aur in thea-
tro defidentibus jam funefta domus eft ; nec annuntiatum
malum. At ego ex alto profpiclens, video qua: tempefta-
tes, aut immineant vobis , paullo tardius ruptura: nimbum
fuum ; aut jam vicina: vos ac veftra trattura: fint, fi pro-
pius accefferint. Quid porro ? non ne nunc quoque ( etiam
fi parum fentitls ) turbo quidam animos veftros rotat &
involvit , fuglentes petentefque eadem ; & nunc in fublime
allevatos, nunc in infima allifos , magno vos concuffu in
vitia rapit ? De Vita Beata, cap. 28.
Grave crimen, etiam quum dicturn eft levlter, nocet.
Ex Pub. Mim.
Adulatio : contraque >Liberias admonendi.
O
Mnla fane excluferit opulenta felicitas: monftrabo (b)
tibi cujus rei inopia laborent magna faftigla ; quid
omnia pofsidentibus defit. Scilicet il l e, (c) qui verum di~
cat: & hominem inter mentientes ftupentem , ipfaque con-
fuetudine pro rectis blanda audiendi, ad ignorantiam verl
perductum vindicet a confenfu falforum. Non vides, quem-
admodum illos in praxeps agat extindta libertas, & fides
in obfequium fervile fubmiffa : dum nemo ex animi fui
fententia fuadet diffuadetque ; fed adulandi certamen eft,
& unum amicorum omnium officium , una contentio , quis
blandifsime fallat ? Ignoravere vires fuas: & dum fe tarn
magnos quam audiunt, credunt; attraxere fupervacua , Sc
in difcrimen rerum omnium perventura bella : utilem &
neceflatiam rupere concordiam : fecuti iram quam nemo
revocabat, multorum fanguinem hauferunt, fufuri novifsi-
me fuum , dum vindicant inexplorata pro certis ; fletfique
non minus exiftimant turpe, quam vinci; Sc perpetua cre-
dunt , qua: in fummum perducta, maxime nutant. Ingentia
H 4 fu-
(a) Tit. Felicitas falfa. (b) Tit. Rex. ( c) Tit. Veritt.
I 2 0 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
fuper fe cafura regna fregerunr : nec intellexerunt, in il~
fa fcaena & vanis & cito diffluentibus bonis refulgente,
ex eo tempore ipfos nihil non adverfi exfpe_tare debuif-
fe , ex quo nihil veri audire potuerunt. Lib. 6. de Benef.
cap. 30.
Quum bellum Graeciat indiceret Xerxes , animum turnen-
tern , oblitumque quam caducis confideret, nemo non im-
pulit. Alius ajebat, non laturos nuntium belli ; & ad pri-
iriam adventus famam terga verfuros. Alius , nihil eife du-
bii, quin ilia mole non vinci folum Grascia , fed obrui
poliet : magis verendum , ne vacuas defertafque urbes inve-
nirent, & profugis hoftibus vaftae folitudines relinqueren-
tur, non habituris, ubi tantas vires exercere poffenr. Alius,
illi vix rerum naturam. fufficere ; angufta effe clafsibus ma-
ria 5 militi caftra ; explicandis equeftribus copiis campeftria:
vix patere caelum fatis ad emittenda omni manu tela.
Quum in hunc modum multa undique jaftarentur , que
hominem nimia aeftimatione fui furentem concitarent ; De-
maratus Lacedaemonius folus dixit , ipfam illam qua fibi
placeret multitudinem indigeftam & gravem , metuendam
effe ducenti : non enim vires ; fed pondus habere : immodi-
ca nunquam regi poife : nec diu durare , quicquid regi non
poteft. In primo , inquit, ftatim monte Lacones objectiy da-
bunt tibi fui experimentum. Tot ifta gentium millia , tre-
- centi morabuntur ; haerebunt in veftigio fixi 5 & commiffas
libi angurtias tuebuntur ; 8c corporibus obftruent. Tota il-
los Aha non movebit loco. Tantas minas belli, & paene
totius generis humani ruentis impetum , paucifsimi fufti-
nebunt... Deinde hinc atque illhinc coorientur , & tuis te
viribus premenr. Verum eft quod dicitur : majorem belli
apparatimi effe , quam qui recipi ab his regionibus pof-
iit, quas oppugnare conftituis. Sed haec res conrra nos eft.
Ob hoc ipfnm te Graecia vincet, quia non capir. Uti to-
to te non potes. Praeterea ( quae una rebus falus eft ) oc-
currere ad primos rerum impetus , & inclinatis opem fer-
re non poteris : nec fulcire ac firmare labantia. Multo an-
te vinceris, quam vitum effe te fentias. Ceterum non eft,
quod exercitum tuum ob hoc fuftineri putes non pofle,
II. CLASSS. ADULATIO. 12 1
quia numerus ejus duci quoque ignotus eft. Nihil tarn ma-
gnum eft, quod perire hon pofsit : cui nafcitur in perni-
ciem ( ut alia quiefcant ) ex ipfa magnitudine fu caufa.
Acciderunt qua; Demaratus praedixerat... ftratufque per to-
tam Graxiam pafsim Xerxes intellexit, quantum ab exer-
citu turba diftaret. Itaque Xerxes pudore quam damno mi-
ferior , Demarato gratias egit, quod folus fbi verum di-
xiffet : & permift petere quod veller.... Dignus fuerat pre-
mio anre quam peteret. Sed quam miferabilis gens , in
qua nemo fuit qui verum diceret r egi, nifi qui non dice-
bat libi ? Lib. 6. de Benef. cap. 31 .
Divus Auguftus filiam.... impudicam relegavit, & fla-
gitia principalis domus in publicum emifit.... Ha:c non tarn
vindicanda principi , quam tacenda ( quia quarumdam re-
rum turpitudo edam ad vindicantem redit ) parum potens
ira;, pubicaverar. Deinde quum interpofito tempore , in
locum ira; fubiiffet verecundia , gemens quod non illa fi-
lentio prefsiffet, qua; tamdiu nefcierat.... fiepe exclamavit:
horum nihil mihi accidiffet, fi aut Agrippa , aut Maecenas
vixifTet. Adeo tot habenti millia hominum , duos reparare
difficile eft.... Quid putem ? defuiffe fimiles qui affumeren-
tur : an ipfius vitium fuiffe , qui maluit queri quam quae-
rere? Non eft quod exiftimemus , Agrippam & Maecena-
tem folitos illi vera dicere : qui fi vixiffent, inter difsimu-
lantes fuiffenr. Regalis ingenii mos eft, in praefentium con-
tumeliam , amifla laudare : & his virtutem dare vera di-
cendi, a quibus jam audiendi periculum non eft. Ibidem,
cap. 32.
Sed ut me ad propofitum reducam : vides quam faci-
le fit gratiam referre felicibus , & in fummo humanarum
opum pofitis Die illis, non quod volunt audire 5 fed quod
audiffe fesnper volent. Plenas aures adulationibus aliquan-
do vera vox intrer. Da confilium utile. Quaeris (a) quid
felici praeftare pofsis Effice , ne felicitati fuae credat : ut
feiat, illam multis & fidis manibus continendam. Parum in
illum contuleris , fi illi ftultam fiduciam permanfura; fem-
per potentia; excufleris ? docuerifque mobilia effe qua; d-
. dit
la; Tit. Felicitai /alfa.
1 2 2 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
dit cafus ? & majore curfu fugere , quam veniunt ? nec
his portionibus quibus ad fumma perventum eft , retro
xri ? fiepe inter fortunam maximam & ultimam nihil inter-
effe? Nefcis (a) quantum fit pretium amicitia;, fi non in-
telligis , multum te ei daturum cui dederis amicum : rem
non domibus tantum , fed feculis raram ; quae non aliubi
rnagis deeft , quam ubi creditur abundare. Eodem lib.
cap. 33.
Non fumus modica laudatione contenti. Quicquid in
nos adulatio fine pudore congefsit, tanquam debitum pren-
dimus. Optimos nos effe , ac fapientifsimos affirmantibus
affentimur : quum fciamus illos fiepe menriri.... Alexander
quum jam in India vagaretur , & gentes ne finitimis qui-
dem fatis notas bello vaftaret; in obfidione cujufdam urbis
dum circuit muros , & dum imbecillifsima mcenium qua>
r i t , fagitta ictus, diu perfedere & inccepta agere perfeve-
ravit. Deinde quum repreffo fanguine , ficci vulneris do-
lor crefceret, & crus equo fufpenfum paullatim obtorpuif-
fet ; coa&us abfiftere, omnes ( inquit ) jurant me Jovis effe
filium : fed vulnus hoc me hominem effe clamar. Idem nos
faciamus. Quum pro fua quemque portione adulatio infa-
tuat , dicamus : vos quidem me dicitis prudentem effe : ego
autem video quam multa inutilia concupifcam , nocitura
optem. Ne hoc quidem intelligo, quod animalibus fatietas
monftrat : quis cibo debeat effe, quis potioni modus. Quan-
tum capiam , adhuc nefcio. Epift. 59.
Fac ergo, mi Lucili , quod facere confuevifti. A tur-
ba , quantum potes, te fepara : nec adulatoribus latus pra>
beas. Artifices funt ad captandos fuperiores. Par illis, etiam
fi bene caveris , non eris. Mihi crede : capieris , fi pro-
. ditione ipfe te trades. Habent hoc in fe naturale blandi-
tiee : etiam quum rejiciuntur, placent : fiepe exclufie , novif-
fime recipiuntur. In Pr<efatione Lib. 4. Natur. Quajl.
Quo apertior eft adulatio , quo improbior , quo magis
frontem fuam perfricuit.... hoc citius expugnat. Eo enim
jam dementia; venimus, ut qui parce adulatur, pro ma-
ligno fit. Ibidem.
. Ma-
(a) Tit. Amicus\
II. CLASSIS. RELIGIO. I23
Maluerim veris offendere, quam piacere adulando. Lib.
5. de Clem. cap. 2.
Morbum effe fcias non hilaritatem , fem per arridere ri-
der) tibus ; & ad omnium eftimationem , ipfum quoque os
diducere. Ex Pub. Mim.
Religio.
Q
Uo modo fint dii colendi, folet precipi.... Deum co-
l it, qui novit.... Quae caufa eft diis benefaciendi? Na=
" tura. Errat, fi quis putat illos nocere velie. Non
poffunt. Nec accipere injuriam queunt, nec facere. Ledere
etenim ledique conjunttum eft. Summa illa ac pulcherrima
omnium natura, quos periculo exemit , nec periculofos
quidem fecit. Primus eft Deorum cultus , Deos credere.
Deinde reddere illis majeftatem fuam ; reddere bonitatem;
fine qua nulla majeftas eft. Scire , (a) illos effe qui praefident
mundo ; qui univerfa ut fua temperant ; qui humani gene-
ris tutelam gerunt ; interdum curiofi fingulorum. Hi nec
dant malum , nec habent. Ceterum (b) caftigant quofdam &
coercent : & irrogant pcenas : & aliquando fpecie boni pu-
niunt. Vis Deos propitiare ? Bonus efto. Satis illos coluit,
quifquis imitatus eft. Epft. 9 5.
Nullam mihi injuriam facitis (c) , ait fapiens , quum
v
mi-
hi detrahitis ; ficut ne diis quidem hi , qui aras evertunt.
Sed malum propofitum apparet malumque confilium , etiam
ubi nocere non potuit. Sic veftras hallucinationes fero,
quemadmodum Juppiter optimus maximus ineptias poeta-
rum : quorum alius illi alas impofuit : alius cornua : alius
adulterum ilium induxit & obnodantem : alius fevum in
Deos : alius iniquum in homines : alius ingenuorum cor-
ruptorem j & cognatorum quidem : alius parricidam : &
regni alleni paternique expugnatorem. Quibus nihil aliud
actum eft, quam ut pudor hominibus peccandi demeretur,
fi tales Deos credidiffent. Lib. de Vita Beata, cap. 26.
Potarum futor fabulis humanos errores aluit : quibus
vi-
^aj Tit.Frovidcntia. [b) Ttt.Dsijuftttia- [z.) Jit.Detrattwnis contemttfs*
124 COLLECTANEA MORLIS PHILOSOPHISE.
Gratitudo
y
Ingratitudo.
O
fficia etiam ferae fentiunt. Nec ullum tarn immanfue-
turn animal eft , quod non cura mitiget, & in amo-
rem fui vertat. Leonum ora a magiftris impune tradantur.
Elephantorum feritatem ufque in fervile obfequium deme-
retur cibus. Adeo etiam quae extra intelledum atque aefti-
mationem beneficii funt polita , afsiduitas tamen meriti
pertinacis evincit. Lib. 1. de Benef. cap. 3.
Haec enim beneficii inter duos lex eft. Alter ftatim obli-
vifci debet dati; alter accepti nunquam. Lib. 2. de Benef.
cap. 10.
Qui grate beneficium accepit, primam ejus penfionem
folvit. Lib. 2. de Benef. cap. 22.
Nullo magis Caefarem Auguftum demeruit, 8c ad alia
impetranda facilem fibi reddidit Furnius , quam quod quum
patri Antonianas partes fecuto veniam impetraffet, dixit:,
hanc unam Caefar habeo injuriam tuam : effecifti , ut vi-
verem & morerer ingratus. Lib. 2. de Benef. cap. 25.
Ingratus eft, qui beneficium accepifle fe negat, quod
accepit. Ingratus eft, qui difsimulat. Ingratus, qui non
reddit. Ingratifsimus omnium , qui oblitus eft.... Hie nun-
quam fieri gratus poteft, cui totum beneficium elapfum eft.
Lib. 3. de Benef. cap. 1.
In;
f Sic cum Pinciano iST Granatenji legendum puto , quamquam /cripta
extmplaria aliter habeant. (a) Tit. Patientia. (b) Tit. Providentia.
vifus eft Juppiter voluptate concubitus f Alcmenae fripli-
cafle nodem. Quid aliud eft quam vitia noftra incendere,
audores illis infcribere Deos ; & dare morbo, exemplo di-
vinitatis , excufatam licentiam? Lib. de Brevit. vita , cap. 16.
Virum (a) bonum concedas necefle eft , fummae pietatis
erga Deos effe. Iraque quicquid illi acciderit, aequo ani-
mo fuftinebit. Seiet (b) enim id accidiffe lege divina , qua
univerfa procedunt. Epifl. 76.
Optimus animus, pulcherrimus Dei cultus eft. Ex Pub.
Mim.
II. CLASSIS. GUATITUDO , INGRATITUDO. 12 $
Denique ingratum voco , quifquis metu gratus eft. Lib.
4. de Benef. cap. 18. in fine.
Quo modo eft difertus etiam qui facet ; fortis etiam
qui comprefsis manibus, vel etiam alligatis : quo modo gu-
bernator etiam qui in ficco eft 5 quia confummata; fcientia:
nihil deeft, etiam fi quid obftat quo minus fe utatur : ita
gratus eft etiam qui vult tantum ; nec habet hujus volun-
tatis fua: ullum alium , quam fe teftem. Lib.4. de Benef. cap.21.
Beneficium nullum eft , nifi quod ad nos primum ali-
qua cogitatio defert ; deinde amica & benigna. Itaque nec
fluminibus gfatias agimus : quamvis aut magna navigia pa-
tiantur, & ad fubvehendas copias largo ac perenni alveo
currant ; aut pifcofa & amcena pitiguibus arvis interfluant.
Nec quifquam Nilo beneficium debete fe judicat, non ma-
gis quam odium ; fi immodicus fuperfluxit , tardeque re-
cefsir. Nec ventus beneficium dat ; licet lenis & fecun-
dus afpiret: nec utilis & falubris cibus. Nam qui benefi-
cium mihi daturus eft , debet non tantum prodeffe , fed
velie. Ideo , nec mutis animalibus quicquam debetur. Et
quam multos e periculo velocitas equi rapuit Nec arbo-
ribus. Et quam multos ~ftu laborantes ramorum opacitas
texit ? Quid autem intereft utrum mihi , qui nefcir, pro-
fuerit ; an qui fcire non potuit? quum utrique velie de-
fuerit Lib. 6. de Benef. cap. 7.
Si quis fua caufa nobis profuit, ei ne ( inquis) debetur
aliquid ? Hoc enim fsepe te conquerentem audio ; quod qui -
dam qua; homines fibi praeftant , aliis imputant. Dicam , mi
Liberalis : fed prius hanc qua;ftiunculam dividam , & rem
aequam ab iniqua feparabo. Multum enim intereft utrum
aliquis beneficium nobis der fua caufa ; an noftra ; an fua
& noftra. Ille qui rotus ad fe fpeftat , & nobis prodeft
quia aliter fibi prodeffe non poteft ; eo loco mihi eft, quo
qui pecori fuo hibernum & aeftivum pabulum profpicit : eo
l oco, quo qui captivos fuos (ut commodius veneant) pa-
opimos boves faginat ac defricat : quo lanifta , qui
familiam fuam, fumma cura exercet atque ornat. Multum
( ut ait Cleanthes ) a beneficio diftat negotiatio. Lib. 6. de
Benef. cap. 12.
Rur-
I 2 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Rurfus : non fum tam iniquus , ut nihil ei debeam, qui
quum mihi utilis effet, fuit & fibi. Non enim exigo , ut
fine refpectu fui mihi confulat : immo etiam opto, ut be-
neficium mihi datum , vel magis danti profuerit ; dummo-
do. id qui dabat, duos intuens dederit, & inter me feque
diviferir. Licet id ipfe ex majore parte pofsideat ; fi mo-
do me in confortami admifit, ft duos cogitavit : ingratus
fum , non folum injuftus , nifi gaudeo hoc illi profuiffe,
quod proderat mihi. Summae malignitatis eft , non vocare
beneficium , nifi quod dantem aliquo incommodo affecit....
Non fum iniquus benefica interpres : nec defidero illud
mihi tantum dari; fed & tibi. Lib. 6. de Benef. cap. 1 3.
Errat , fi quis beneficium libentius accipit quam red-
dit.... Ingratus eft , qui beneficium reddit fine ufura. Epi.Si.
Beneficia plura recipit, qui feit reddere. Ex Pub. Mim.
Dixeris maledicta cuncta , quum ingratum hominem di-
xeris. Ex eodem.
Fraus eft accipere, quod non pofsis reddere. Ex eodem.
Ingratus unus miferis omnibus nocet. Ex eodem.
Malignum fieri, maxime ingrati docent. Ex eodem.
Beneficia fe dediffe qui dicit, petit. Ex eodem.
V -fie re omnibus cupiditatibus folutum , quum eo per-
veneris ut nihil Deum roges, nifi quod rogare pofsis pa-
lam.... Sic vive cum hominibus , tanquam Deus videat.
Sic loquere cum Deo, tanquam homines audiant. Epifi. 10.
na venerunt. Epifi. 68.
Equidem tunc naturae rerum gratias ago, quum illam
Oratio.
Athenodorum Inven : tunc fcto
non
II. CLASSIS. CONTEMPI.ATIO NATUR/E. I27
non ab hac parte video quae publica eft; fed quum fecre-
tiota ejus intravi : quum difco quae univerll materia fit,
quis audtor aut cuftos : quid fit Deus : totus in fe inten-
dat ; an ad nos aliquando refpiciat : faciat quotidie aliquid;
an femel fecerit : pats mundi fit ; an mundus : liceat illi
hodieque decernere , & ex lege factorum aliquid deroga-
re ; an majeftatis diminutio fit & confefsio erroris , mu-
tanda feciffe. NecelTe eft enim ei eadem piacere , cui nifi
optima piacere non poiTunr. Nec ob hoc minus liber &
potens eft : ipfe enim eft necefsitas fua. Nifi ad hec ad-
mitterer, non fuerat opere pretium nafci. Quid enim erat,
cur in numero viventium me pofitum effe gauderem ? An
ut cibos & potiones percolarem ? Ut hoc corpus cafurum
ac fluidum , periturumque nifi fubinde impleatur , farcirem;
& viverem aegri minifter ? Ut mortem timerem , cui omnes
nafcimur? Detrahe hoc ineftimabile bonum : non eft vita
tanti, ut fudem , ut eftuem. O quam contemta res eft ho-
mo , (a) nifi fupra humana fe erexerit ! Quamdiu cum af-
fectibus colluctamur, quid magnifici facimus ? Etiam fi fu-
periores fumus, portenta vincimus. Quid eft cur fufpicia-
mus nos met ipfos , quia difsimiles deterrimis fumus? Non
video quare fibi placeat, qui robuftior eft in valetudinario.
Multum inrereft inter vires & bonam valetudinem. Effugifti
vitia animi. Non eft tibi frons fira : nec in alienam volunta-
tem fermo compofitus : nec cor involutum : nec avaritia, que
quicquid omnibus abftulit, fibi ipfi negat : nec luxuria pecu-
niam turpiter amittens , quam turpius reparet : nec ambitio,
qua; te ad dignitatem nifi per indigna non ducet. Nihil adhuc
confecutus es. Multa effugifti : te nondum. Virtus enim quam
affectamus, magnifica eft. Non quia per fe beatum eft, malo
caruiffe : fed quia animum laxat, ac preparar ad Cognitionen*
celeftium ; dignumque efficit, qui in confortium Dei veniat.
Tunc confummatum habet plenumque bonum fottis hu-
mane , quum calcato omni malo, petit altum, & in interio-
rem nature finum venit. Tunc juvat inter fider ipfa vagan-
tem
3
divitum pavimenta ridere , & totam cum auro fuo ter-
ram : non aliud tantum dico, quod egefsit, & fignandum mo-
. [ ne~
(a) Tit, Horn.
128 C OL L EC T A N EA J VIORALIS PHILOSOPHIZE.
neta; dedit : fed & illud quod in occulto fervat pofterorum ava-
xkix. Nec poteft ante (a) contemnere porticus, & lacunaria
ebore fulgentia & tonfiles filvas, & derivata in domos fulmi-
na, quam totum circumeat mundum > & terrarum orbem fu-
perne defpiciens, anguftum, & magna ex parte opertum ma-
ri ... fibi ipfe dicat : hoc eft punctum, quod inter tot gentes
ferro & igni dividitur ? O quam ridiculi funt mortalium ter-
mini! Ultra Iftrum Dacus non exeat : Strymo Thracas in-
cludat : Parthis obftet Euphrates : Danubius Sarmatica ac
Romana difterminet : Rhenus Germania; modum faciat : Pi-
renams medium inter Gallias & Hifpanias jugum extollat:
inter JEgypt'um & /Ethiopias arenarum inculta vaftitas ja-
ceat. Si quis formicis det intellectual hominis ; nonne &
ilia; unam arenam in multas provincias divident ? Quum te
in ilia vere magna fuftuleris ; quoties videbis exercitus fub-
rectis ire vexillis 5 & quafi magnum aliquid agatur, equi-
tem modo ulteriora explorantem , modo a lateribus affu-
fum ; libebit dicere :
It nigrum camps agmen.
Formicarum irte difcurfus eft, in anguito laborantium. Quid
illis & nobis intereft , nifi exigui menfura corpufculi?
Punctum eft illud in quo navigatis , in quo bellatis , in
quo regna difponitis.... Surfum (b) ingentia fpatia funt, in
quorum polTefsionem animus admittitur : at ita minimum
fecum ex corpore tulit, fi fordidum omne deterfit, & ex-
peditus levifque ac contentus modico emicuit. Qimm ilia
tetigj/t ; alitur, crefcit : ac velut vinculis liberatus, in ori-
ginem redit. Et hoc (c) habet argumentum divinitatis fua;,
quod ilium divina delectant : nec ut alienis intereft , fed
ut fuis. Secure fpectat occafus fiderum atque ortus , & tam
diverfas concordantium vias.
Curiofus fpectator excutit lingula, &qua;rit. Qtiidni qua'-
rat? Seit ilia ad fe pertinere. Tunc contemnit domicilii prions
anguftias. Quantum enim eft, quod ab ultimis littoribusHifpa-
nia; ufque ad Indos jacet ? Paucifsimorum dierum fpatium , fi
navem fuus ventus implevit. At ilia regio caeleftis per triginta
JUT_;
_ (a) Contnntus mundi. (t>) Tit. Preparatici ad contemplanda divin*.
(cT) Tit. Homo.
H. CLASSIS. CONTEMPLALO NATURiE. I 2 9
annos vclocifsimo fideri viam praftar, nufquam reilftenti, fed
aeqiialiter cito. Illhic demum difcit, quod diu quadivit. II-
lhic incipit Deum none. Quid eft Deus ? (a) Mens univer-
fi. Quid eft Deus ? Quod vides totum , & quod non vides
totum. Sic demum magnitudo fua iili redditur : qua nihil
majus excogitari poteft. Si folus eft omnia ; opus fuum (b) &
extra, & intra tenet. Quid ergo intereft inter naturam Dei
& noftram ? Noftri melior pars , animus eft : in ilio , nulla
pars extra animum. Totus ratio eft : quum interim rantus
error mortalia teneat, ut hoc (c) quo neque formofius eft
quicquam, nec difpofitius, nec in propofito conftanrius, exi-
ftiment homines fortuitum & cafu volubile ; ideoque tu-
multuofum inter fulmina , nubes , tempeftates , & cetera,
quibus terra: ac terris vicina pulfantur. Nec hax intra vul-
gum dementia eft : fed fapientiam quoque profeflbs conti-
git. Sunt qui putent fibi ipfis animum effe , & quidem pro-
vidum ac difpenfantem lingula , & fua & aliena : hoc au-
tem univerfum , in quo nos quoque fumus , expers effe
confilii, & aut ferri temeritate quadam , aut natura ne-
fciente quid faciat. In Prafatione lib, 1. Nat. Quajl.
Dices (d) mihi : quid agis Seneca ? deferis partes ? Cer-
te Stoici veftri dicunt : ufque ad ultimum vita: finem in atit
erimus : non definemus communi bono operam dare, ad-
juvare flngulos, opem ferre etiam inimicis , eniti manu. Nos
fumus qui nullis annis vacationes damus ; 8c quod ait ille
vir difertifsimus , caniciem galea premimus. Nos fumus,
apud quos ufque eO nihil ante mortem otiofurn eft, ut fi
res patitur , non fit ipfa mors otiofa. De Vita beata, cap. 28.
Huic quajlioni paucis interjelis ita Seneca refpondet : Duae
maxima: in hac re difsident fecta:, Epicureorum & Stoico-
rum : fed utraque ad otium diverfa via mittit. Epicurus
ait : non accedet ad Remp. fapiens, nifi fi quid intervene-
rit. Zenon ait : accedet ad Remp. nifi il quid impedierit.
Alter otium ex propofito petit ; alter ex caufa. Caufa au-
tem ilia late patet : fi Refp. corruptior eft quam ut ad-
iuvari pofsit : fi occupata eft mal is, non nitetur fapiens ia
I fu-
(a) Tit, Deus, (b) Tit. Opificinm. (c) Tit. Previdentia. {$) Tit.
Fitce ailivx _r contemplativa comparati.
13 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIE.
fupervacuum , nec fe nihil profuturus impendet : fi parum
habebit audoriratis aut virium : nec ilium erit admUTura
Refp. fi valetudo ilium impediet. Quo modo navem quaf-
#fam non deduceret in mare ; quo modo nomen in mili-
tiam non daret debilis : fic (a) ad vitam , ad quam fe in-
habilem fciet, non acceder. Poteft ergo & ille cui omnia
adhuc in integro funt, antequam ullas experiatur tempefta-
tes, in tuto fubfiftere : & protinus commendare fe bonis
artibus ; & illud beatum otium exigere , virtutum cultor,
qua: exerceri etiam a quietifsimis poffunt. Hoc nempe ab
nomine exigitur 5 ut profit hominibus : fi fieri pofsit, mul-
tis ; fi minus , paucis ; fi minus , proximis ; fi minus, fibi.
Nam quum fe utilem ceteris efficit, commune agit nego-
tium. Quo modo qui fe deteriorem facit , non fibi tantum-
modo nocet, fed etiam omnibus eis , quibus melior fadus
prodeffe poruiffet : fic , fi quis bene de fe meruit , hoc ipfo
aliis prodeft, quod illis profuturum parat. Ibid. cap. 30.
Duas Refp. (b) animo compledamur : alteram magnani
& vere publicam qua dii ac homines continentur ; in qua
non ad nunc angulum refpicimus aut ad ilium 5 fed ter-
minos civitatis noftrse cum fole metimur : alteram cui nos
adfcripfit conditio nafcendi. Ha:c aut Athenienfium erir, aut
Carthaginienfium , aut alterius alicujus urbis, qua; non ad
omnes pertineat homines , fed ad certos. Quidam eodem
tempore utrique Reip. dant operam , majori minorique:
quidam rantum minori : quidam tantum majori. Huic ma-
jori Reipub. & in otio defervire poffumus. Immo vero ne-
fcio an in otio melius : ut quaeramus, quid fit virrus ? una
plurefve fint ? Natura , an ars bonos viros faciat ? Unum
fit hoc f quod mari terras , & maria terris inferta com-
pleditur ; an multa Deus corpora ejufmodi fparferit ? Con-
tinua fit omnis & plena materia , ex qua cunda gignun-
tur , an diduda ; & folidis inane permixtum fit ? Deus fe-
dens opus fuum fpedet, an trader ? Utrum ne extrinfecus
illi circumfufus fit , an toti inditus Immortalis fit mun-
dus,
- (a) Tit. Vita contemplativa, (b) Tit. Refpub'ica. f Sic Pinciantu
corrigendum putavit kmc locum , centra omnia exemplaria , ut ipfe
dem fatetur. Pincianum fecutus eft Granatens,
II. CLASSIS. CONTEMPLATICI NATURA. 131
dus , an inter caduca & ad tempus nata numerandus ?
Hax qui contemplatur, quid Deo praeftat ? Ne tanta ejus
opera fine tefte finr. Solemus dicere , fummum bonum ef-
fe , fecundum naturam vivere. Natura ad utrumque ge-
nuit, f & contemplatfonem rerum , & actionem. De Vita
beata, cap. 31 .
Nunc probemus quod prius diximus. Quid porro ? Hoc
non erit probatum , fi fe unufquifque confuluerit , quan-
ta m cupiditatem habeat ignota nofcendi quam ad omnes
fabulas excitetur ? Navigant quidam , & labotes peregrina-
tionis longifsime una mercede perperiuntur ; cognofcendl
aliquid abditum remotumque. Haec res ad fpectacula popu-
los contrahit : haec cogit preclufa rimari, fecretiora exqui-
rere , antiquitates evolvere , mores barbararum audire gen-
tium. Curiofum (a) nobis natura ingenium dedit : & artis
fibi ac pulchritudinis fuae confcia , fpectatores nos tantis re-
rum fpectaculis genuit ; perditura fructum f ui, fi tam ma-
gna , tam clara , tam fubtiliter ducta, tam nitida , & non
uno genere formofa , folitudini oflenderet. Ut fcias illam
fpetari voluifle, non tantum afpici ; vide quern nobis lo-
cum dederit. In media nos fui parte conftituit : & circum-
fpectum omnium nobis dedit. Nec erexit tantummodo (b)
hominem : fed etiam f ad contemplationem fattura, ut ab
ortu fider in occafum labentia profequi poffet, & vultum
fuum circumferre cum foto ; fublime fecit illi caput, &
collo flexibili impofuir. Deinde fena per diem , fena per no^
ctem figna produxit : nullam non partem fui explicuit : ut
per hax quae obtulerat ejus oculis , cupiditatem etiam fa-
ceret ceterorum. Nec enim omnia , nec tanta vifimus , quan-
ta funt. Sed acies noftra aperit fibi inveftigando vam , &
fundamenta veri jacit : ut inquifitio tranfeat ex apertis in
obfcura , & aliquid ipfo mundo inveniat antiquius. Unde
ina fider exierint ? quis fuerit univerfi flatus ante quam fin-
gula in artes difcederent ? que ratio merfa & confufa di-
duxerit ? quis loca rebus afsignaverit ? fuapte natura gravia
1 2 de-
t Al. ET CUIICUIJJL.IIIOIII LERUM , & a&ioni. (AJ Tt. (Jpficium.
(b) Tit. H omo. I Sequentia verba ex quorumdant exempiarium collu-
ttane fic reftituenda curavimus.
I 3 2 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
defcenderint, evolaverint levia : an prater ipfum pondus
corporum , altior aliqua vis legem fingulis dixerit ? an il-
lud verum fit j - quo maxime probatur , homines (a) divini
fpiritus eife partem ; ac veluti fcintillas quafdam facrorum
in terram refiluiffe , atque extraneo' loco haefiffe ? Cogita-
tio noftra cadi munimenta perrumpit: nec contenta eft , id
quod oftenditur fcire. Illud ( inquit ) fcrutor, quod ultra mun-
dum jacet: utrum ne profunda vaftitas fit, an & hoc ipfum
terminis fuis f cludatur ? qualis fit habitus exclufis ? infor-
mia & confufa fint, an in omnem partem tantundem loci
obtinentia ? an & ilia in aliquem cultum defcripta fint?
huic cohasreant mundo , an longe ab hoc fecefferint , &
in vacuo volutentur ? individua lint per qua: ftruitur omne
id quod natum futurumque eft , an continua eorum mate-
ria fit , & per totum mutabilis ? utrum contraria inter fe
elementa fint , an non pugnent fed per diverfa confpi-
rent ? Ad hxc quaerenda natus exiftimat , quam non mul-
tum acceperit temporis ; etiam fi illud totum fibi vindicet.
Cui licet nihil facilitate eripi , nihil negligentia patiatur
excidere 5 licet horas fuas avarifsime fervet , & ufque in
ultima: attatis humanas terminos procedat ; nec quicquam
illi ex eo quod natura conftituit , fortuna concutiat :. ta-
men homo ad immortalium cognitionem , nimis mortalis eft,
Ergo fecundum naturam vivo , fi totum me illi dedo : fi
illius admirator cultorque fum. At natura utrumque face-
re me voluit 5 & agere , & contemplation! vacare. Utrum-
que facio : quoniam ne contemplatio quidem fine actlone
eft. De Vita be at a , cap. 32.
Sed refert (inquis) an ad hanc voluptatis caufa accef-
ferit, nihil aliud ex ilia petens , quam afsiduam contem-
plationem fine exitu ? Eft enim dulcis, & habet illecebras
. fuas. Adverfus hoc tibi refpondeo. iEque refert, quo ani-
mo civilem agas vitam : an ut femper inquietus fis 5 nec
unquam fumas ullum tempus , quo ab humanis ad divina
refpicias. Quo modo res appetere, fine ullo virtutum amo-
re 8c fine cultu ingenii, ac nudas edere operas , minime
_ pr"
-j- fequuntur , partim ex Pinciano , partim ex Andrea Schotto cor-
' reximus. (A) Tit. Anima. F
A
l. CLAUDACUR.
H. CLASSIS. OBEDIENTTA , INOIEDIENTIA. I 33
pfobabile eft ( mifceri enim inter fe ifta & conferri debent):
fic imperfedtum ac languidum bonum eft , in otium fine
adtu projedta virtus , nunquam id quod didicit oftendens.
Quis negat ilium debere profedlus fuos in opere tentare ?
nec tantum quid faciendum fit cogitare ; fed etiam ali-
quando manum exferere : & ea quae meditata funt , ad
verum perducere ? Quid fi per ipfum fapientem non eft
mora ; fi non actor deeft , fed agenda defunt : ecquid ill!
fecum effe permittes ? Quo animo ad otium fapiens fece-
dit ? Ut fciat fecum quoque ea acturum, per quae pofteris
profit. Nos (a) cerre fumus qui dicimus, & Zenonem &
Chryfippum majora egiffe , quam fi duxiifent exercitus;
gefsiffent honores ; leges tuliflent : quas non uni civitati,
fed toti humano generi tulerunt. Quid ergo eft quare tale
otium non conveniar bono viro , per quod fututa faxula
ordinet : nec apud paucos concionetur > fed apud omnes
omnium gentium homines , quique funt , quique erunt?
Lib. de Vita beata , eodem cap. 32. "
Ohedientia , Inohedtentia.
1 1
Rege incolumi, mens omnibus una.
AmiJJo , rupere fidem.
Hc cafus Romanae pacis exitium erit : hie tanti for-
tunam populi in ruinas aget. Tamdiu ab ifto periculo
aberit hie populus , quamdiu fciet ferr frenos : quos fi
quando abruperit 5 vel aliquo cafu difcuffos reponi fibi
paffus non erit ; haec unitas & hie maximi imperii contex-
t us, in partes - multas difsiliet : idemque huic utbi domi-
nandi finis erit , qui parendi fuerit. Lib. 1. de Clem. cap. 4 .
Si invitus pares, fervus es : fi volens, minifter. Ex
Pub. Mim.
I j Men-.
(a) Ttt.Dolior,
134 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE
Mendacium.
T
Ernie eft mendacium : perlucet, fi diligente. nfpexerls.
Epifl. 79 . infine.
Nemo poteft perfonam diu ferre. Fi da , cito in natu-
rata fuam recidunt. Quibus Veritas fubeft , quasque ( ut
ita dicam ) ex folido enafcuntur ; tempore ipfo in majus
meliufque procedunt. Lib. 1. de Clem. cap. 1.
Liber ditas , Benejicentia.
I
Nter multos ac varios errores temere inconfulteque vi-
ventium , nihil propemodum ( optime Liberalis ) dixe-
rim nocentius, quam quod beneficia nec dare fcimus, nec
& accipere.... Semina in folum effetum 8c fterile non fpargi-
mus : beneficia fine ullo deledu magis projicimus, quam
damus.... Multos experlmur ingratos, plures facimus : quia
alias graves exprobratores exadorefque fumus ; alias leves,
& quos panilo poft muneris fui pceniteat ; alias queruli, &
minima momenta calumniantes. Ita gratiam omnem corrum-
pimus : non tantum poftquam dedimus beneficia ; fed et-
iam dum damus. Quis enim noftrum contentus fuit , aut
leviter rogari, aut femel ? Quis non , quum aliquid a fe
peti fufpicatus eft, frontem adduxit ? vultum avertit ? oc-
cupations fimulavit? longis fermonibus 8c de induftria non
invenientibus exitum , occafionem petendi abftulit ? & va-
riis artibus properantes necefsitates elufit ? In angufto ve-
ro comprehenfus : aut diftulit , id eft, timide negavit ; aut
promifit : fed difficulter , fed fubdudis fuperciliis, fed ma-
lignis 8c vix exeuntibus verbis ? Nemo autem libenter de-
bet , quod non accepit, fed exprefsir.... Eodem animo be-
neficium debetur, quo datur.... Sibi quifque debet quod
a negligente accepit. Nec tarde quidem : quia quum in
omni officio magni aeftimetur dantis voluntas 5 qui tarde
fecit, diu noluit. Utique non contumeliofe. Nam quum
ita natura comparatum f it, ut altius injuria; quam merita
n. CLASSE. LIBERALI!AS , BENEFICENTIA. I35
defcndant ; & ilia cito defiuant, has tenax memoria cu-
ftodiat : quid exfpetat qui otTendit, dum obligat ? Satis
adverfus ilium gratus eft, fi quis beneficio ejus ignofcit....
Demus beneficia, non feneremus. Dignus eft decipi, qur
de recipiendo cogitavit quum daret. At male cefsit. Et
liberi, & conjuges fpem fefellerunt : tamen & educamus,
& ducimus. Adeoque adverfus experimenta pertinaces fu-
mus : ut bella vieti, & naufragi maria repetamus. Quanto
magis permanere in dandis beneficiis decet ? Quae fi quis
non dat quia non recipit ; dedit ut reciperet : bonamque
ingratorum facit caufam , quibus turpe eft non reddere, il
licet. Quam multi indigni luce funt ? & tamen dies ori-
tur. Quam multi quod nati funt queruntur tamen natu-
ra fobolem novam gignit, ipfofque qui non fuiffe mallent,
effe patitur. Quid magnifici erat multis prodefe, fi nemo
deciperet Nunc eft virtus dare beneficia, non utique red-
itura : quorum a" viro egregio ftatim fructus perceptus eft.
Adeo quidem ifta res fugare nos, & pigriores ad rem pul-
cherrimam facere non debet ; ut fi fpes mihi praecidatur
gratum hominem reperiendi, malim non recipere benefi-
cia , quam non dare. Lib. 1. de Bene/, cap. 1.
Perdenda funt multa , ut femel ponas bene.
. . . Ne ceffaveris dare: opus tuum perage: & partes boni
Viri exfequere. Alium r e , alium fide, alium grafia, alium
confilio, alium praiceptis falutaribus adjuva. Ibid. cap. 2.
Non poteft beneficium manu tangi : animo cernitur.
Multum intereft inter materiam beneficii & beneficium.
Itaque nec aurum, nec argentum , nec quicquam eorum
quae a proximis accipiuntur, beneficium eft : fed ipfa tri-
buentis voluntas. Imperiti autem id quod oculis incurrit,
& quod traditur pofsideturque , folum notant : contra, il-
lud quod in re carum atque pretiofum eft, parvi pendunt.
Haec quae tenemus, quae afpicimus, in quibus cupiditas no-
ftra heret, caduca funt. Auferre ea nobis & fortuna, &
injutia poteft. Beneficium ver o, etiam amiffo eo quod da-
tum eft, durat. Eft enim rete factum, quod irritum nul-
la vis efficit. Amicum a piratis redemi. Hunc alius hoftis
excepit , & in carcerem condidit. Non beneficium ; fed
14 ufum
I3 COLLECTANEA MORALS PHILOSOPHISE.
ufum benefici! mei fuftulit. Ex naufragio alicu raptos , vel
ex incendio liberos reddidi. Hos vel morbus , vel aliqua
fortuita injuria eripuit. Manet etiam fine illis , quod in
illis datum* eft. Omnia itaque qua: falfum beneficii nomea
ufurpant , minifteria funt per qua: fe voluntas amica expli-
ca t e Hoc quoque in aliis rebus evenit, ut alicubi fit fpe-
# cies r ei , alicubi ipfa res. Imperator aliquem torquibus,
murali, & civica donar. Quid habet per fe corona pre-
tiofum ?.... Nihil horum honor eft ; fed honoris infigne.
Sic non eft beneficium, id quod fub oculos venit; fed be-
neficii veftigium & nota. Lib. 1. de Bene/, cap. 5.
Si beneficia in rebus, non in ipfa benefaciendi voln-
tate confifterent ; eo majora efent, quo majora funt quae
accepimus. Id autem falfum eft. Non nunquam (a) nos ma-
gis obligat, qui dedit parva magnifie : qui regum aequa-
vit opes animo : qui exiguum tribuit, fed libenter : qui
paupertatis fuse oblitus eft , dum meam rcfpicit : qui non
voluntatem tantum juvandi habuit, fed cupiditatem : qui
accipere fe putavit beneficium , quum daret : qui dedit
tanquam non recepturus ; recepit tanquam non dediflet : qui
occafionem qua prodeffet, & occupa vit & quaefivit. Con-
t ra, ingrata funt (ut dixi) licet re ac fpecie magna vi-
deantut ; quae danti aut extorquentur , aut excidunt. Mul-
toque gratius venit quod facili, quam quod piena manu
datur. Exiguum eft quod in me contulit : fed amplius non
potuit. At hic quod dedit, magnum eft : fed dubitavit;
fed diftulit ; fed quum daret , gemuit ; fed fuperbe dedit;
fed circumtulit ; & piacere ei cui praeftabat, noluit. Am-
bitioni dedit : non mihi. Lib. 1. de Bene/, cap. 7.
Socrati quum multa multi pro fuis quifque facultatibus
offerrent ; /Efchines pauper auditor, nihil (inquit) dignum
t e , quod dare tibi poflem , invenio : & hoc uno modo .
pauperem me effe fentio. Itaque dono tibi quod unum ha-
beo , me ipfum. Hoc munus rogo , qualecumque eft, boni
confuas : cogitefque alios quum multum tibi darent', plus
fibi reliquifle. Cui Socrates , quid ni tu , inquit, magnum
munus dederis, nifi forte parvo te aeftimas ? Habebo ita-
que
(a) Tit. Virtutis modus.
II. CLASSIS. LIBERALITAS , BENEFICENTIA. I37
que cura:, ut te meliorem tibi reddam , quam accepi. Vi-
cit iEfchines hoc munere Alcibiadis parem divitiis ani-
mum , & omnium juvenum opulentorum munificentiam.
Ibid. cap. 8.
Sic demus, quo modo vellemus accipere. Ante omnia
libenter, cito , fine ulla dubitatione. Lib. 2. de Benef. cap. 1.
Praecipiunt itaque omnes aucfores fapientiae , quaedam
beneficia palam danda , quaedam fecreto. Pal'am, quae con-
fequi gloriofum eft : ut militaria dona , & honores , &
quicquid aliud noticia pulchrius fit. Rurfus (a) quae non
producunt, nec honeftiorem faciunt ; fed fuccurrunt infir-
mitati, egeftati , ignominia; : (b) tacite danda funt , ut no-
ta fint folis quibus profunt. Interdum & ipfe qui juvatur,
fallendus eft : ut habeat ; nec a quo acceperit, fciat. Lib.
2. de Benef. cap. 9.
Arcefilaus ( ut ajunt ) amico pauperi & paupertatem
fuam difsimulanti, aegro autem , & ne hoc quidem confi-
tenti deeffe (ibi in fumtum ad neceffarios ufus, quum clam
fuccurrendum judicaffet ; pulvino ejus ignorantis facculum
fubjecit, ut homo inutiliter verecundus, quod defiderabat,
inveniret potius quam acciperet. Quid ergo ? ille nefciet
a quo acceperit ? Primum nefciat , fi hoc ipfum benefi-
cii pars eft.... Denique (c) ille nefciet accepiffe fe , ego
fciam dediffe me. Parum eft, inquis. Parum, fi fener a re co-
gitas. Sed fi dare , quo genere accipienti maxime profutu-
rum erit, contentus eris te tefte. Alioquin non bene fa-
cere deledat ; fed videri bene feciffe. Vol o, inquis , fciar.
Debitorem quaeris. Volo utique fciat. Quid fi illi utilius
eft nefcire? fi honeftius ? fi gratius ? non in aliam partem
abibis ? Volo ut fciat. Ita tu hominem non fervabis in te-
nebris ? Ibid. cap. 10.
Si gratos vis habere quos obligas, non tantum des opor-
tet beneficia, fed ames. Lib. 2. de Benef. cap. 1 1 .
Urbem cuidam Alexander donabat vefanus, & qui nihil
animo nifi grande conciperet. Quum ille cui donabatur, fe
ipfum menfus , tanti muneris invidiam refugiifet , dicens
non
(a) Ttt. Ekemofna. (bj guid amplius a chrfliano dottore r e qui rat .
(c) Tit. Confcientia.
ig8 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC.
non convenire fortuna: fuas : non qusero, Inquit, quid t ac-
cipere deceat ; fed quid me dare. Animofa vox videtur , 8_
regia ; quum fit ftultifsima. Nihil enim per fe quemquam
decet. Refert ; quid , cui, quando , quare, ubi, & cete-
ra , fine quibus fact! ratio non conftabit. Tumidifsimum
animal ! fi ilium accipere hoc non decet, nec te dare. Lib.
2. de Benef. cap. 16.
Majore enam deleclu quasrendum eft , cui debeamus,
quam cui praeftemus. Nam ut non fequantur ulla incom-
moda , ( fequuntur autem plurima ) grave tormentimi eft,
debere cui nolis. Contra , jucundifsimum eft ab eo acce-
piife beneficium, quern amare etiam poft injuriam pofsis.
Ibid. cap. 18.
Non eft beneficium quod in quaeftum mittitur. Hoc da-
bo , hoc recipiam ; audio eft. Non dicam pudicam , qua;
amatorem ut incenderet, repulit : qua: aut legem , aut vi-
tum timuit, ut ait Ovidius :
Qua , quia non licuit, non dedit ; ilia dedit.
Non Immerito in numerum peccantium refertur, quae pu-
dicitiam timori pra:ftitit, non fibi. Eodem modo, qui be-
neficium ut reciperet dedit, non dedit. Lib. 4. de Benef.
cap. 14.
Num quid dublum eft, quin contrarla fit beneficio In-
juria? Quo modo injuriam facere, per fe vitanda ac fugien-
da res eft : fie beneficium dare , per fe expetendum. Illhic
turpitudo contra omnia prarmia in fcelus hortantia valet:
ad hoc invitar honefti per fe efficax fpecies. Ibid. cap. 1^.
Dil quoque , inquit, multa ingratis tribuunt. Sed ilia
bonis paraveranr. Contingunt autem etiam malis : quia fe-
parari non poffunt. Satius eft autem prodeffe etiam malis
propter bonos, quam bonis deefte propter malos. Ita, qua.
refers , diem , folem , hiemis aeftatifque curfus , & media
veris autumnique temperamenta , imbres, & fontium hau-
ftus , ventorum ftatos flatus , pro univerfis invenerunt : ex-
cerpere fingulos non potuerunt.... Nec poterat lex cafuris
imbribus dici, ne in malorum improborumque rura deflue-
rent.... Medicina & fceleratis opem miniftrat. Compofitlo-
nes remediorum falutariUm nmo fupprefsit, ne fanarentur
in-;
N . CLASSIS. LIBERALITAS , BENEFICENTIA. I39
indigni.... Multum enim refert, utrum allquem non exclu-
das, an ellgas. Jus fori omnibus dicitur. Pace etiam ho-
micidal fruuntur. Sua repetunt, etiam qui aliena rapuerunt.
Percuffores , & domi ferrum exercentes , murus ab hofte
defendit. Legum praefidio , qui plurimum in illas peccave-
runt , proteguntur. Quaedam non poterant ceteris contin-
gere , nifi unlverfis darentur. Ibid. cap. 28.
Propofitum optimi viri & ingentis animi eft , tamdiu
ferre ingratum , donee feceris gratum. Lib. 5. de Benef. cap.i.
In beneficio (a) hoc eft probabile & fufplciendum , quod
alteri ut aliquls prodefiet^ utilitatis interim fuse oblitus eft:
quod alteri dedit, ablaturus fibi. Ibid. cap. 1 1 .
Egregie mihi videtur M. Antonius apud Rabirium poe-
tam, quum fortunam fuam tranfeunrem alio viderer, & fi-
bi nihil relictum praeter jus mortis ... exclamare : hoc ha-
beo, quodcumque (b) dedi. O quantum habere potuit, il
voluiiTet ! Hae funt divitiae certae, in quacumque fortis hu-
manae levitate uno loco permanfurae : quae quo majores
fuerint, hoc minorem habebunt invidiam. Quid tanquam
tuo parcis ? Procurator es. Omnia ifta , quae vos tumidos
& fupra humana elatos oblivifci cogunt veftrae fragilitatisj
quae ferreis clauftris cuftoditis armati ; quae alieno fangui-
ne rapta, veftro defenditis ; propter quae claffes cruentatu-
ras maria deducitis ; propter quae quaffatis urbes , Ignari
quantum telorum In adverfos fortuna comparet 5 propter
quae , ruptis toties affinitatis amicltiae collegii fcederibus,
inter contendentes duos terrarum orbis elifus eft ; non funt
veftra : in depofiti caufa funt : jam jamque ad alium do-
minum fpectantla , aut hoftis ilia, aut hoftilis animi fuc-
ceflor Invadet. Qtiaerls, quo modo ilia tua facias ? donan-
do. Confule ergo rebus tuis, & certam ribi earum arque
inexpugnabilem poffefsionem para : honeftiores illas non
folum , fed tutiores facturus. Illud quod fufpicis'; quo te
divitem ac potentem putas, quamdiu pofsides : fub nomine
fordido jacet. Domus eft , fervus eft, nummi funt : quum
donaftl, beneficium eft. Lib. 6. de Benef. cap. 3.
Demetrio fi res noftras aliquis Deorum pofsidendas ve-
lir
(a) Tit. Vbtutii modm, [b\ Tit. Ekmofim.
140 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
lit tradere fub lege certa , ne liceat donare ; affirmaverim,
repudiaturum dicturumque : ego vero me ad iftud inextri-
cabile pondus non alligo. Lib. 7. de Benef. cap. 9.
Errat tamen fi quis exiftimat, quum dicimus eum qui
beneficium dedit oblivifci oportere, excutere nos il li me-
moriam rei praeferrim honeftifsima:. Quidam praecipimus ul-
tra modum , ut ad verum & fuum redeanr. Quum dici-
mus , memnjje non debet : hoc volumus intelligi, predica-
re non debet, nec ja&are , nec gravis effe. Quidam enim
beneficium quod dederunt, omnibus circulis narrant. Hoc
fobrii loquuntur , hoc ebrii non continent : hoc ignotis
ingerunt, hoc amicis 'committunt. Ut haec nimia & expro-
bratrix memoria fubfideret, oblivifci eum qui dedit jufsi-
mus : & plus imperando quam praeftari poterat, filentium
fuafimus. Ibid. cap. 22.
# Ariftippus aliquando delectatus unguento, male (inquit)
iftis effeminatis eveniat , qui rem tarn bellam infamarunt.
Idem dicndum eft : male iftis improbis, & importunis be-
neficiorum fuorum quadruplatoribus eveniar , qui tam bel-
lam admonitionem inter amicos fuftulerunt. Ego tamen utar
hoc jure amicitia: ; & beneficium ab eo repetam , a quo
perifiem : qui alterius beneficii loco accepturus eft, potuif-
fe reddere. Nunquam , ne querens quidem , dicam:
Ejec~ium , lit or e egentem
Excepi , & regni demens in parte locavi.
Non eft ifta admonitio , non : convicinm eft. Hoc eft In
odium beneficia perducere. Hoc eft efficere , ut ingratum
effe aut liceat aut juver. Satis abundeque eft , fubmifsis
& familiaribus verbis memoriam revocare:
Si bene quid de te memi, fuit aut tib quicquam
Duke meum.
Ille invicem dicat : Quidni merueris ? ejedum , litore egen-
tem excepifti. Ibid. cap. 25:.
Sed nihil, inquit, profecimus : difsimulat, oblitus eft.
Quid facere debeam ? Quaeris rem maxime neceffariam , &
in qua hanc materiam confummari decet : quemadmodum
ingrati ferendi fint ? Placido animo , manfueto , magno:
Nunquam te tam inhumanus, & immemor & ingratus of-
fen*
II. CLASSIS. LIBERALTTAS , BENEFICENTIA. 1 4 1
fendat, ut non tamen dedifie delectet. Nunquam in has vo-
ces injuria impellat : veliera non fecifle. Beneficii mi etiam
infelicitas placear. Sempec illuni pcenitebit, fi te ne mine
quidem pcenitet. Non eft quod indigneris , tanquam aliquid
novi acciderit : magis mirari deberes , fi non accidiflet. A-
lium labor , alium impenfa deterret : alium periculum , alium
turpis verecundia, ne dum reddit, fateatur accepifie : alium
ignorantia officii, alium pigritia , alium occupatio. Afpi-
ce (a) quemadmodum imraenfa: hominum cupiditates hient
femper , & pofeant. Non miraberis ibi neminem reddere,
ubi nemo fatis accipit. Quis eft iftorum tam firma, mentis
ac folida;, ut tuto apud eum beneficia deponas ? Alius li-
bidine infanit, alius abdomini fervit , alius lucri totus eft,
cujus fummam non vinces : alius invidia laborat, alius cas-
ca ambitione , & in gladios niente. Adjice torporem men-
tis ac fenium , & huic contrariam inquieti peftoris agitatio-
nem , tumultufque petpetuos. Adjice aeftimationem fui ni-
miam, & tumorem ob qua; contemnendus eft , infolentem.
Quid contumaciam in perverfa nitentium ; quid levitatem
femper aliquo tranfilientem loquar ? Huc accedat temeri-
tas praeceps , & nunquam fidele confilium daturus timor,
& mille errores, quibus volvimur : audacia timidifsimorum;
difeordia familiarifsimorum ; & publicum malum , incertif-
fimis fidere ; faftidire pofleffa ; optare , qua. confequi pof-
fe , fpes non fuit. Ibid. cap. 26.
Inter affedus inquietifsimos , rem quietifsimam , fidem
quaeris ? Si tibi vita; noftra; vera imago fuccurret , vide-
beris tibi videre capta; quum maxime civitatis faciem, in
qua omiflo pudoris redlique refpectu, vires in conflio funt,
velut figno ad permifeenda omnia dato. Non igni , non
ferro abftinetur. Soluta legibus fcelera funt. Nec religio
quidem (qua; inter arma hoftilia fupplices texit ) ullum im-
pedimentum eft ruentium in praedam. Hic ex privato , hic
ex publico , hic ex profano , hic facro rapit : hic effrin-
git ; hic tranfilit; hic non contentus angufto itinere, ipfa
quibus ar&atur , evertit : & in lucrimi ruina venit. Hic
fine ca;de populatur ; hic fpolia cruenta manu portat. Ne-
mo
(a) Tt. Corrupti /(teul mores.
I 4 2 COLLECTANEA MORALI. PHILOSOPHISE.
mo non fert aliquid ex altero. In hac aviditate generis fiu-
mani , na: tu nimis fortuna: communis oblitus es , qui qua:-
ris inter rapientes referentem. Si indignaris ingratos effe:
indignare luxnriofos ; indignare avaros ; indignare impdi-
cos ; indignare a:gros deformes , fenes paludos. Eft iftud (a)
grave vitium , eft intolerabile , & quod diffociet homines,
quod concordiam qua imbecillitas noftra fulcitur , fcindat
ac difsipet. Sed ufque eo vulgare eft, ut illud nec qui que-
ritur quidem , efugerit. Ibid. cap. 27.
Cogita tecum , an quibufcumque debuifti, gratiam re-
tuleris ? an nullum unquam apud te perierit officium? an
omnium te beneficiorum memoria comitetur Videbis qua:
puero data funr, ante adolefcentiam elapfa : qua: in juve-
nem collata funt, non perduraffe in fenectutem. Qusedam
perdidimus , quaedam projecimus, quaedam e confpe&u no-
ftro paullatim exlerunt : a quibufdam oculos avertimus. Ut
excufem tibi imbecillitatem tuam, in primis fragilis eft me-
moria , & rerum turba, non fufficit. Neceffe eft quanrum
recipit, emittat ; & antiquifslma reccntifsimis obruat. Sic
factum eft , ut minima apud te nutricis effet au&oriras:
quia beneficium ejus longius aetas fequens pofuit. Sic fa-
ctum eft, ut praeceptoris tibi non effet ulla veneratio. Sic
evenit, ut circa confinaria occupato comida , aut facer-
dotiorum candidato , qua.fr.ura. fuffragator excideret. Fortaffe
vitium de quo quereris , fi te diligenter excuferis , in finu
invenies. Inique (b) publico irafceris crimini ; fluite tuo.
Ut abfolvaris, ignofce. Meliorem ilium facies ferendo ; uti-
que pejorem exprobrando. Non eft, quod frontem ejus in-
dures : fine , fi quid eft pudoris refidui, fervet. Saepe du-
biam verecundiam (c) vox conviciantis clarior rupit. Ne-
mo id effe , quod edam videtur , timet. Deprehenfus pu-
dor amittitur. Ibid. cap. 28.
Perdidi beneficium. Numquid qua: confecravimus, per-
didiffe nos dicimus ? Inter confecrata beneficium eft, edam
fi male refpondit, bene collocatum. Non eft ille , qualem
fperavimus. Simus nos quales fuimus , ei difsimiles. Lib.
7. de Bene/, cap. 29.
Qyix
[a) Tit.IngratituUo. \p) Tit.Indignati contra anorunt erraia. ^) T.tudor.
II. CLASSIS. LIBEHALITAS , BENEFICENZA. I43
Quae ratio eft , exacerbare eum in quem magna con-
tuleris , ut ex amico dubio fiat non dubius inimicus : &
patrocinium fibi noftr infamia quaerat ? Nec defit qui di-
cat : nefcio quid eft , quod eum cui tantum debuit , fer-
re non potuit. Subeft aliquid. Nemo non fuperioris digni-
tatem quaerendo , etiam fi non inquinavit , afperfit. Nec
quifquam (a) fingere contentus eft levia , quum magnitu-
dine mendacii fidem quadrat. Ibid. cap. 30.
Quanto ilia melior via , qua fervatur illi fpes amicitise;
& fi reverti ad fanitatem velit, etiam amicitia? Vincit ma-
Ios pertinax bonitas. Nec quifquam tarn duri infeftique ad-
verfus diligenda animi eft , ut etiam -f injuriatus , bonos
non amet : quibus hoc quoque ccepit debere , quod im-
pune non folvit. Ad ilia itaque cogitationes tuas flede. Non
eft mihi relata gratia. Quid faciam ? Quod dii omnium
rerum optimi audores : qui beneficia ignorantibus dare in-
cipiunr 5 ingratis perfeveranr. Alius (b) illis objicit negli-
gentiam noftri, alius iniquitatem. Alius illos extra mundum
fuum projicit : & ignavos hebetefque fine l uce, fine ullo
opere deftituit. Alius Solem , cui debemus quod inter la-
borem quieremque tempus divifimus 5 quod non tenebris
immerli confufionem _terna2 nodis effugimus ; quod annum .
curfu fuo temperat 5 & corpora alit ; fata evocat ; perco-
quit frudus ; faxum aliquod ignitum , aut fortuitorum ignium
giobum, & quidvis porius quam Deum appellar. Nihilo
minus tamen more optimorum parentum qui maledi- *
dis fuorum infantium arrident , non ceffant dii beneficia
congerere de beneficiorum audore dubitantibus 5 fed squa-
li tenore bona fua per gentes populofque diftribuunr,
unam potentiam fortiti , prodefic. Spargunt opportunis im-
bribus terras, maria fludu movent, fiderum curfu notant
tempora , hiemes sftatefque interventu lenioris fpiritus mol-
liunt, errorem labentium animorum placidi ac propitii fe-
runt. Imitemur illos. Demus , etiam fi multa in irritum da-
ta fint. Demus nihilo minus aliis, demus ipfis , apud quos
jadura fada eft. Neminem ab excitanda domo mina de-
tt'T-
. (A) Til. Mendacium. F Al. VI TRACUS. (B) Tit. Opijicium. tr~
vdent'm. Beneficia Dei. Eleemofina, Dileilio immkomm.
144 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
terruit. Et quum penates ignis abfumfit , fondamenta te-
pente adhuc atea, ponimus : & urbes hauftas fepius eodem
loco condimus. Adeo ad bonas fpes pertinax animus eft.
Terra manque humana opera ceflarent, nifi male caden-
tia iterum tentare libuilTet. Ibid. cap. 31 .
Ingratus eft. Non mihi fecit injuriam , fed fibi. Ego
beneficio meo, quum darem, ufus fum. Nec ideo pigrius
dabo ; fed diligentius. Quod in hoc perdidi, ab alils re-
# cipiam. Sed huic ipfi beneficium dabo iterum : & tanquam
bonus agricola , cura cultuque fterilitatem foli vincam. Pe-
rit mihi beneficium : ifte omnibus. Non eft (a) magni animi,
dare Se perdere. Hoc eft magni animi, perdere & dare.
Ibid. cap. 32.
Nemo non quum alteri prod eft, fibi profoit. EpiJi.Si.
Errat fi quis exiftimat facilem rem effe donare. Pluri-
mum ifta res habet difficultatis, fi modo confilio tribuitur,
non cafu & impetu fpargitur. Hunc promereor : illi -f- red-
do : huic fuccurro : hujus mifereor : illum inftruo, dignum
quem non diducat paupertas, nec occupatimi teneat. Qui-
bufdam non dabo , quamvis defit : quia etiam fi dedero,
erit defuturum, Quibufdam ofFeram : quibufdam etiam in-
culcabo. Non poflum in hac re effe negligens. Nunquam
magis nomina facio , quam quum dono. Quid ? t u, inquis,
recepturus donas ? immo non perditurus. Eo loco fit do-
natio , unde repet non debeat ; reddi pofsit. Beneficium
collocetur , quemadmodum thefaurus alte obrutus : quem
non eruas , nifi foerit necefle. Quid domus ipfa divitis
viri ? quantam habet benefaciendi materiam ? Quis enira
liberalitatem tantum ad togatos vocat? Hominibus prodef-
fe natura jubet. Servi, liberi ne fint ; ingenui , an liber-
tini ; juftae libertatis , an inter amicos datae : quid refert
Ubicumque homo eft , ibi beneficio locus eft. Poteft etiam
pecuniam intra limen fuum diffondere , & liberalitatem
exeteere : quae non quia liberis deberur ; fed quia a libe-
ro animo proficifeitur, ita nominata eft. Haec apud fapien-
tem , nec unquam in turpes indignofque impingitur : nec
unquam ita defatigata erit , ut non quoties dignum in-
. ve-
- (a) Tie. Magrumimitat. 7 Al. _ t c d o .
H. CLASSIS. AVARITIA , PRODIGALITAS. I 45
venerit, quail ex pleno fluat. Lib. de Vita beata, cap. 24.
Bis eft gratum quod opus eft, ultro fi offeras. Ex Pub.
Mim.
Beneficia dare qui nefcit, injufte petit. Ex eodem.
Beneficium dando accipit, qui digno dedit. Ex eodem.
Beneficia Taepe dare , docere eft reddere. Ex eodem.
Liberalis , etiam dandi caufam excogitat. Ex eodem.
Beneficia dignis ubi das, omnes obligas. Ex eodem.
Cui Temper des, ubi neges, rapere imperas. Ex eodem.
Pecuniae imperare oportet, non fervire. Pecunia fi uti
fcias , ancilla eft : fi nefcias , domina. Ex eodem.
Pulchcrrimum eft, omnia praeftare nihil exigentl. Ex eod.
Quid eft dare beneficium ? Imitari Deum. Ex eodem.
Nihil negabis, quod petiturus es : nihil petas , quod ne-
gatutus fis. Ex eodem.
Beneficium eft, Temper reddere bonitatis verba. Ex eodem.
% Vide etiam contrarium huic Tit. Avaritia.
Avaritia
3
Prodigalitas.
E
Mittet fapiens illam vocem, quam Romanus Imperator
emifit, quum illi ob virtutem & bene geftam Rem-
publicam, tantum agri decerneretur , quantum arando uno
die circuire potuifTet : non eft ( inquit ) vobis eo opus ci-
ve, cui (a) plus opus fit-quam uni civi. Quanto majoris viri
putas, refpuifTe hoc munus, quam meruiffe ? Multi enim
imperatores fines aliis abftulerunt : fibi nemo conftituit. Lib.
de Benef. cap. 7.
Quid agis avaritia ? Quot rerum caritate aurum tuum
vidtum eft ? Omnia ifta qua; retuli, in majore honore pre-
tioque Tunt. Nec volo tuas opes recognoTcere : laminas utriuT-
que materie , ad quas cupiditas noftra caligat. At meher-
cule terra, qua quicquid utile futurum nobis erat protulit,
ifta defodit & merfit : & ut noxiis rebus , ac malo gen-
tium in medium prodituris , toto pondere incubuit. Video
ferrum ex iiTdem tenebris efe prolatum , quibus aurum &
K ar-
(aj Tu. Paupert ai.
I46 COLLECTANEA MO R ALIS PHILOSOPHISE.
argentum : ne aut inftrumentum In caedes mutuas deeffet, aut
pretium.... Quid fenus , & calendarium , & ufura , nifi hu-
manaj cupiditatis extra naturam quaefira nomina? Poffum de
rerum natura queri, quod aurum argentumque non interius
abfconderit : quod non illis majus , quam quod detrahi
poffet, pondus injecerit. Quid funt iftae tabulae, quid com-
putationes & venale tempus?.... Voluntaria mala, ex confti-
tutione noftra pendentia : in quibus nihil eft quod fubjici
oculis , quod teneri manu pofsit : inanis avaritiae fomnia.
O miferum ! (a) fi quem deledat fui patrimonii liber ma-
gnus 5 & vafta fpatia terrarum colenda per vinclos ; & im-
menfi greges pecorum per provincias ac regna pafcendi ; &
familia bellicofis nationibus major 5 & aedificia privata laxita-
tem urbium magnarum vincentia. Quum bene ifta per qua:
divitias fuas difpofuir ac fudit, circumfpexerit ; fuperbum-
que fe fecerit : fi quicquid habet, ei quod cupit, com-
paret ; pauper eft. Lib. 7. de Benef. cap. 10.
Quum Cajus Catfar (b) Demetrio ducenta talenta dona-
ret , ridens rejecir : ne dignam quidem fummam judicans,
qua non accepta gloriaretur. Dii deaeque , quam pufillo
ilium animum, aut honorare voluit, aut corrumpere ! Red-
dendum egregio viro teftimonium eft. Ingentem rem ab ilio
dici audivi, quum miraretur Caji dementiam, quod fe pu-
taffet tanti poffe mutari. Si tentare, inquit, me conftitue-
rat, toto illi fui experiendus imperio. Ibid. cap. 1 1 .
Qui eger divitiis , timet pro illis. Nemo autem folli-
cito bono fruitur. Adjicere illis aliquid ftudet, dum de in-
cremento cogitat. Oblitus eft ufus, rationes accipit, fo-
rum conterit, calendarium verfat, fit ex domino procura-
tor. Bpifl. 14.
# Vidifti aliquando canem , miffa a domino fruita p anis
aut carnis aperto ore captantem ? Quicquid excepit, pro-
tinus integrum devorat : & femper ad fpem futuri hiat.
Idem evenit nobis. Quicquid exfpefant ibus fortuna proje-
ci t , id fine ulla voluptate demittimus ; ftatim ad rapinanti
alterius eredi & attenti. Epfi. 72.
Quicquid nobis bono futurum erat, Deus & parens no-
fter
(a) Tit. Luxus, (b) Tit. Contemtus divitiarum.
IT. CLASSES. A VA RI T 1 A , PKODIGALITAS. I47
fler In proximo pofult. Non exfpedavit inquifitionem no-
ftram : ultro dedit : nocitura altifsime prefsit. Nihil nifi de
nobis queri poffumus. Ea quibus periremus , nolente rerum
natura & abfcotidente, protulimus. Epiji. no .
Nunc mihi permitte narrare fabulam. Afclepiodotus
audor eft , demiffos quam plurimos a Philippo in me-
tallum antiquum olim deftitutum, ut explorarent quae uber-
tas ejus efiet , quis ftatus , an aliquid futuris reliquifiet
vetus avaritia : defcendiffe illos cum multo lumine , &
multos duraffe dies : deinde longa via fatigatos , vidiffe
flumina ingentia : & conceptus aquarum inertium vaftos,
pares noftris , nec comprefTos quidem terra fupereminen-
t e, fed libera: laxitatis , non fine horrore vifos. Cum ma-
gna hiec legi voluptate. Intellexi enim faeculum noftrum
non no vis vitiis , fed jam antiquitus traditis laborare:
nec noftra aetate primum avaritiam , venas terrarum la-
pidumque rimatam , in tenebris male obftrufa quaefiffe.
Illi quoque majores noftri , quos celebramus laudibus,
quibus difsimiles querimur nos effe , fpe dudi montes cae-
ciderunt, & fupra lucrum fub ruina fteterunt. Ante Phi-
lippum Macedonem reges fuerunt , qui pecuniam in al-
tifsimis ufque latebris fequerentur ; & relido fpiritu li-
bero , in illos fe demitterent fpecus, in quos nullum no-
ctium dierumque perveniret difcrimen ; & a tergo lucem
relinquerent. Qua: tanta fpes fuit ? Qua: tanta necefsitas ho-
minem ad fider eredum incurvavit & defodit, & in fun-
dum telluris intima: merfit, ut erueret aurum , non mino-
re periculo quaerendum , quam pofsidendum? Propter hoc
cuniculos egit, & circa praedam lutulentam incertamque
raptavit, oblitus dierum , oblitus natura: melioris , a qua
fe avertit. Nulli ergo mortuo terra tarn gravis eft, quam
iftis, fupra quos avaritia urgens terrarum pondus injecit:
quibus abftulit caelum : quos in imo , ubi illud malum vi-
rus latitat, infodit. Ilio defcendere aufi funt, ubi novam re-
rum pofitionem , terrarumque pendentium habitus, ventofque
per caecum inane experirentur ; & aquarum in illis fiuentium
horridos fontes ; & altam perpetuamque nodem. Deinde quum
ifta fecerint, inferos metuunt. Lib. 5. Nat. Quafi. cap. 1 5.
K _ De
I48 C OL L EC T A NEA MOR A L I S PHI L OSOPHI SE.
Divitide , Divites.
D
Ifcedent aliquando ifta infidiofa bona , & fperantibus
meliora , quam affecutis. Si quid in illis effet foli-
di , aliquando & implerent.... Quare potius a fortuna im-
petrem ut det, quam a me ne petam ? Quare autem pe-
tam , oblitus fragilitatis humanae? Epift. 15.
Quod bonum eft, bonos facit. Nam & in arte mufi-
ca quod bonum eft, bonos facit muficos. Fortuita bonum
non faciunt: ergo non funt bona... Quod contemtifsimo
cui-
(a) Tit. Sensaus.
De contemtu pecuniae multa dicunt : & longifsimis
orationibus hoc praecipitur ; ut homines in animo , non in
patrimonio putent effe divitias. Eum effe locupletem , qui
pauprrati fuae aptatus eft , & parvo fe divitem fecit. Ma-
gis tarnen feriuntur animi quum carmina ejufmodi dicta
funt :
Is minimo eget mortalis , qui minimum cupit.
Quod vult habet, qui velie quod fatis efl, potefi.
Epifi. 108.
Avarus Ipfe miferiae caufa eft fuae. Ex Pub. Mim.
Avarus nifi quum moritur , nihil rede facit. Ex eodew.
Defunt luxuriae multa ; avaritiae omnia. Ex eodem.
Haeredis fletus, fub perfona rifus eft. Ex eodem.
In nullum avarus bonus eft ; in fe pefsimus. Ex eodem.
Inftrufta inopia eft, in divitiis cupiditas. Ex eodem.
Monftro (a) fimilis eft avaritia fenilis. Ex eodem.
Negandi caufa nunquam avaro deficit. Ex eodem.
Pecunia non fatiat avarum , fed irritat. Ex eodem.
Quietifsime viverent homines in terris , fi duo verba
tollerentur : meum , & tuum. Ex eodem.
Qui paupertatem timet, timendus eft. Ex eodem.
Tarn deeft avaro quod habet, quam quod non habet.
Ex eodem.
Avaro quid mali optes, nifi ut vivat diu? Ex eodem.
% Vide etiam Tit. Divitiae, & Tit. Paupertas.
I L CLASSE. DIVITIiE , DIVITES. I 49
cuque contingere ac turpifsimo potft , bonum non eft.
Opes autem & lenoni & lanifte contingunt : ergo non funt
bona. Epijt. 87.
Nulli nos vitio natura concilit. Nos illa liberos ac in-
tegros genuit. Nihil quidm quod avaritiam noftram irri-
tatet, pofuit in aperto. Pedibus aurum & argentum fubje-
cit. Calcandumque ac premendum ddit, quicquid eft , pro-
pter quod calcamur ac premimur. Illa (a) vultus noftros
erexit in caelum : & quidquid magnificimi mirumque fece-
r at , videri a fufpicientibus voluit : ortus occafufque , &
properantis mundi volubilem curfum , nterdiu terrena ape-
rientem , noctu caeleftia : tardos fderum incelfus , il com-
pares toti ; citatifsimos, il cogites quanta fpatia, nunquam
intermifla velocitate circumeant : defeftus Solis & Lun
invicem obftantium.... f H3ec fupra nos natura difponit.
Aurum quidem & argenrum , & propter ifta nunquam pa-
cem agens ferrum , quail male nobis committerentur, ab-
fcondit. Nos in lucem , propter quae pugnaremus , extuli-
mus. Nos & caulas periculorum noftrorum , & inftrumen-
ta , disjecto terrarum pondre eruimus. Nos fortuna; mala
noftra tradidimtis : nec erubefcimus fumma apud nos ha-
beri, que fuerant ima terrarum. Vis fcire , quam falfus
ociilos tuos decipit fulgor ? Nihil eft iftis quamdiu merfa &
involuta cceno fuo jacent, fcedius , nihil obfcurius. Quid
ni ? Quando per longifsimorum cuniculorum tenebras ex-
trahuntur, nihil eft illis , dum fiunt & a facce fua fepa-
rantur, informius. Denique ipfos opifices intuere, per quo-
rum manus Aerile terrae genus f & informe perpurgatur:
videbis quanta fuligine oblinantur. Atqui ifta magis inqui-
nant animos qnam corpora : & in poffeflbre eorum , quam
in artifice , plus eft ibrdium. Epjl. 94.
Abftrahunt a recto divitiae , honores, potentae, & ce-
tera , que opinione homlnum cara funt ; pretio fuo ' vilia.
Nefcimus (b) eftimare res, de quibus non cum fama, fed
cum rerum natura deliberandum eft. Nihil habent ifta ma-
gnificum , quod mentes noftras in fe trahat , prter hoc
K 2 quod
(a) Tit.opifcium. t Vetus lecito : Supra nos hura difpofuit. f AU
Eclnfernum, (b) Tit. Mflimath rerum.
1 50 C OL L EC T A N EA MOE A L I S PHILOSOPHISE.
quod mirati ilia confuevimus. Non enim quia concupifcen-
da funt, laudantur 5 fed quia concupifcuntur , laudata funt.
Hanc praecedentem caufam habent divitiae. Mutant animos:
fuperbiam pariunt : invidiam contrahunt : eo ufque men-
tem alienant, ut fama pecuniae nos etiam nocitura dele-
ctet. Bona , omni culpa carere decet : pura funt : non
corrumpunt animos , non follicitant : extollunt quidem ani-
mos , fed fine tumore. Quae bona funt, fiduciam faciunt;
divitiae audaciam. Quae bona funt , magnitudinem animi
dant ; divitiae infolentiam. Lib. de Paupert. five in Excerpt,
prior.
Facit quidem avidos (a) nimia felicitas. Nec tarn tem-
perata: cupiditates funt unquam , ut in eo quod contigit,
definant. Gradus a magnis ad majora fit : & fpes impro-
bifsimas complectuntur , infperata aifecuti. Lib. 1 . de Clem,
cap. i.
Nec fe fapiens indignum ullis muneribus fortuitis putat.
Non amat divitias, fed mavult. Non in animum illas, fed
in domimi recipit. Nec refpuit poffeifas, fed continet : &
majorem vittuti fuae materiam fubminiftrari vult. De Vita
beata, cap. 21 .
Quid autem dubii eft, quin major materia fapienti viro
fir animum explicandi fuum in divitiis, quam in paupertate?
quum in hac unum gens virtutis fit, non inclinari, nec
deprimi : in divitiis, & temperantia, & liberalitas , & di-
ligentia , & difpofitio , & magnificentia , campum habent
patentem ? Non contemnet fe fapiens , etiam fi fuerit mi-
nima: ftatura: : eile tarnen fe procerum veller. Et exilis
corpore , ac amilfo oculo valebit : mallet tamen fibi cor-
poris erfe robur. Et haec ita, ut fcias effe aliud in fe va-
lentius. Malam valetudinem tolerabit 5 bonam optabit.
Quidam enim etiamfi in fummam rei parva funt, ut &
fubduci fine ruina principalis boni pofsint : adjiciunt tamen
aliquid ad perpetuam laetitiam , & ex vittute nafcentem.
Sic ilium afficiunt divitiae & exhilarant, ut navigantem fe-
curus 8c ferens ventus 5 ut dies bonus, & in f pruina ac
frigore apricus locus. Quis porro fapientum , noftrorum
di-
(a) Tit. Pro/perita/, t Al. Bruma.
T. CLASSTS. DIVITLE , DIVITES. 1 5 1
dco, quibus unum eft bonum virtus , negat etiam hxc qua:
indifferentia vocamus , habere in fe aliquid pretii ; & alia
aliis effe potiora ? Quibufdam ex his tribu tur aliquid ho-
noris ; quibufdam multum. Ne erres itaque: inter potiora di-
vitia: funt. Quid ergo (inquis) me derides , quum eundem
apud te locum habeant, quern apud me? Vis fcire quam
non habeant eundem locum ? Mihi divitia: fi effluxerint,
nihil auferent nifi femetipfas : tu ftupebis, 8c videberis tibi
fine te reli&us, fi illas a te recefferint. Apud me divitia:
aliquem locum habent : apud te fummum. Ad poftremum,
divitia: meae funt : tu divitiarurn es. Ibid. cap. 22.
Define ergo philofophis pecunia interdicere. Nemo fa-
pientiam paupertate damnavit. Habebit philofophus ampias
opes : fed nulli detractas , nec alieno fanguine cruentas,
fine cujufquam injuria parras, fine fordidis qua:ftibus : qua-
rum tarn honeftus fit exitus , quam introitus : quibus nemo
ingemifcat, nifi malignus. In quantum vi s , exaggera illas:
honefta: funt : in quibus quum multa fint , qua: quifque
iua dicere velit ; nihil eft , quod quifquam fuum pofsit di-
cere. hie vero fortuna: benignitatem a fe non fubmovebit:
8c patrimonio per honefta quadito nec gloriabitur , nec
erubefcet. Habebit tamen etiam quo glorietur , fi aperta
domo , & admifla in res fuas civitate , poterit dicere:
quod quifque fuum agnoverit , tollat. O magnum virum,
optime divitem , fi opus ad hanc vocem confonet ! fi poft
hanc vocm tantundem habuerit ! Ita dico, fi tuto & fe-
curus fcrutationem populo pra:buerit ; fi nihil quifquam apud
ilium invenerit, quo manus injiciat ; audacter 8c pro pa-
lam erit dives. Sicut fapiens nullum denarium intra limen
fuum admittet male intrantem : ita & magnas opes, mu-
nus fortuna:, fructumque virtutis non repudiabit, nec ex-
cluded Quid enim eft, quare illis bonum locum invideat
veniant : hofpitentur. Nec jattabir illas , nec abfconder.
Alterum infruniti animi eft : alterimi timidi & pufilli,
velut magnum bonum intra finum continentis. Nec , ut
dixi, ejiciet illas e domo. Quid enim dicet ? utrum ne, in-
tiles eftis : an , ego uti divitiis nefcio ? Quemadmodum
etiam fi pedibus fuis poterit iter conficere, afcendere ta-
K 4 men
152 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
men vehiculum mallet : fie fi poterit effe dives , volet : &
habebit utique opes , fed tanquam leves & avolaturas : nec
ulli alii, nec fibi graves effe patietur. Donabit. Quid ? Ere-
xiftis aures ? Quid ? Expeditis finum ? Donabits, aut bonis;
aut eis quos facere poterit bonos. Donabit cum fummo
confilio , dignifsimos eligens : ut qui meminerir , tam ex-
penforum , quam acceptorum rationem effe reddendam. Do-
nabit ex recta & probabili caufa. Nam inrer turpes jacfu-
ras malum munus eft. Habebit finum facilem ; non perfo-
ratum : ex quo multa exeant ; nihil excidat. Lib. de Vita
beata , cap: 23.
Quid ergo inter me ftultum & te fapientem virum in-
tereft, fi uterque habere volumus Plurimum. Divitia; enim
apud fapientem virum in fervitute funt : apud ftultum in
imperio. Sapiens divitiis nihil permittit : vobis divitiae omnia.
Vos , tanquam aliquis vobis aeternam poffefsionem earum
promiferit, affuefcitis illis , & cohaeretis : fapiens tunc pau-
pertatem precipue meditatur, quum in mediis divitiis con-
*ftitit. Nunquam imperator ita paci credit
3
ut non fe prs-
paret bello , quod etiam fi non geritur , indicfum eft. Vos
domus formofa, tanquam nec ardere, nec ruere pofsit, in-
folentes : vos opes, tanquam periculum omne tranfeende-
rint, majorefque fint quam quibus confumendis fatis virium
^habeat fortuna , obftupefaciunt. Otiofi divitiis luditis , nec
providetis illarum periculum. Sicut barbari plerumque in-
clufi , & ignari machinarum , fegnes laborem obfidentium
fpecfant , nec quo ilia pertineant quae ex longinquo ftruun-
tur, intelligunt: idem vobis evenit. Marcetis in veftris re-
bus : nec cogitatis quot cafus undique immineant , jam
jamque pretiofa fpolia daturi. Sapienti quifquis abftulerit di-
vitias, omnia illi fua relinquet. Vivit enim praefentibus la:-
tus, futuri fecurus. Nihil (a) magis , Socrates inquir,... per-
fuafi mihi, quam ne ad opiniones veftras actum vita; mes
flecterem. Solita conferte undique verba : non (b) convi-
ciari vos putabo ; fed vagire , velut infantes mif errimos.
Lib. de Vita beata , cap. 26.
% Vide etiam finitmos buie Titulos : A varitia. Fortuna.
Pau-
{) Tit. Vulgut. ^b) Tit, Contra detraores.
II. CLASSIS. PAUPERTAS. I t o
Paupertas.
N
On puto pauperem , cui quantulumcumque fupereft,
fat eft. Epi. i.
Cui cum paupertate bene convenit , dives eft.... Quid
refert quantum illi in arca , quantum in horreis jaceat,
quantum pafcat , aut feneret ; fi alieno imminet , fi non
acquifita , fed acquirenda computat Quis fit divitiarum
modus , quaeris ? Primus , habere quod neceffe eft : proxi-
mus , quod fat eft. Epi. 2.
Magna; divitiee funt, lege natura; compofita paupertas.
Lex aurem illa natura; , fcis quos nobis terminos ftatuit ?
Non efurire , non fitir , non algere. Ut famem fitimque
depellas , non eft necefle fuperbis afsidere liminibus : nec
fupercilium grave , & contumeliofam etiam humanitatem
pati. Non eft necefle maria tentare , nec fequi caftra. Pa-
rabile eft quod natura defiderat, & expofitum. Ad fuperva-
cua fudatur. Illa funt quae togam conterunt, qua; nos f-
nefcere fub tentorio cogunt , qua; in aliena litora impin-
gunr. Ad manum eft, quod fat eft. Epi. 4.
Ab Epicuro dictum eft : il ad naturam vives , nun-
quam eris pauper : il ad opiniones , nunquam eris dives.
Exiguum natura deilderat 5 opinio immenfum. Congeratur
in te quicquid multi locupletes poflederunt. Ultra priva-
rum pecunia; modum fortuna te provehat, auro tegat, pur-
pura veftiat, & eo deliciarum opumque perducat, ut ter-
rain marmoribus abfcondas : & non tantum habere tibi 11-
ceat, fed calcare divitias. Accedant ftatuae, & pictura;, &
quicquid ars ulla luxuria; elaboravit. Majora cupere ab his
difces. Naturalia deflderia finita funt. Ex falla opinione
nafcentia , ubi definant non habent : nullus enim termi-
nus falfo eft. Via eunri aliquid extremum eft : error, im- #
menfus eft. Retrahe ergo te a vanis : & quum voles fci-
re quod petis , utrum naturalem habeat an caecam cupi-
ditatem ; confider , an pofsir alicubi confiftere. Si longe
progreffb , femper aliquid longius reftat, fcito id natura-
le non efle. Epi. 16.
Re-
1 54 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Repraefentat opes fapientia : quas cuicumque fecit fu-
pervacuas , dedit.... Poteram hoc loco epiftolam claude-
re , nifi te male inftituilTem. Reges Parthos non poteft quif-
quam falutare fine munere : tibi vale dicere non licet gra-
tis. Quid ifthuc ? ab Epicuro mutuum fumam. Multis, pa-
raffe divitias non finis miferiarum fuit , fed mutatio. Non
hoc miror. Non eft enim in rebus vitium , fed in ipfo ani-
mo. IUud quod paupertatem gravem fecerat , & divitias
# graves fecit. Quemadmodum nihil differt, utrum a?grum in
ligneo letto , an in aureo colloces ( quocumque ilium tran-
ftuleris , morbum fuum fecum transfert ) : fic nihil refert,
utrum animus aeger in divitiis, an in paupertate ponatur.
Malum fuum ilium fequitur. Epifl. ij.
Nemo alius eft (a) Deo dignus, quam qui opes con-
temfit : quarum pofiefsione tibi non interdico ; fed effice-
re volo , ut illas intrepide pofsideas : quod uno confeque-
ris modo, fi te etiam fine illis beate victurum perfuaferis
tibi ; fi illas tanquam exituras femper afpexeris. Epifl. 18.
Ille ingentis (b) animi eft , qui divitias circumfufas fi-
bi multum diuque miratus , quod ad fe venerint, ridet; fuaf-
que audit magis effe quam fentit. Multum eft non cor-
rumpi divitiarum contubernio. Magnus eft ille , qui in di-
vitiis pauper eft : fed fecurior, qui caret divitiis. Epifl. 20.
Quoties aliquid inveni , non exfpecto donee dicas : in
commune : ipfe mihi dico. Quid fit quod invenerim , quse-
ris ? Sinum laxa : merum lucrum eft. Docebo quo modo
fieri dives celerrime pofsis: quod valde cupis audire. Nec
immerito : ad maximas te divitias compendiaria ducam.
Opus erit tarnen tibi creditore. Ut negotiari pofsis , a:s
alienum facias oportet : fed nolo per intercefforem mutue-
ris ; nolo proxeneta: nomen tuum jattent. Paratum (c) ti-
bi creditorem dabo, f Catonianum illud : a te mutuum fu-
mes. Quantulumcumque eft, fatis erit ; fi quicquid deerit,
id a nobis petierimus. Nihil enim (mi Lucili) intereft , Uttum
non defideres , an habeas. Summa rei in utroque eft ea-
dem : non torqueberis. Nec illud praxipio, ut aliquid na-
:
tu-
( ; ) Chrftiana vox. (b) Tit. Magnanimit*. (c) Tit. Parfimonia.
f Al. Hecaconianum conigit Pincianus.
II. CLASSI5. PAUPERTAS. I 5 5
tura; neges: contumax eft, non poteft vinci , fuum pofcir:
fed ut quicquid natram excedit, fcias precarium efle , non
neceTarium. Efurio : edendum eft. Utrum hie pais fit ple-
bejus, an lh'gineus , ad naturam nihil pertinet. Illa ven-
trem non delectan vult , fed iinpleri. Sitio. Utrum ha:c
aqua fit ex lacu proximo excepra , an ea quam multa ni-
ve f elifero, ut j- rigore refrigeretur alieno ; ad naturam
nihil pertinet. Ilia hoc unum jubet, itim extingu. Utrum
fit aureum poculum , an criftallinum , an vitreum , an Ti-
burtinus calix , an manus concava; nihil refert. Finem o-
mnium rerum fpecta , & fupervacua dimittes. Fames me ap-
pellat : ad prxima quaeque porrigatur manus. f En ipfa
mihi commendavit , quodeumque comprehendero. Nihil
contemnit efuriens. Quid fit ergo quod me delectaverit, qux-
ris? Videtur mihi egregie dictum : fapiens divitiarum na-
turalium eft quaefitor acerrimus. Inani me , inquis , lance
mueras. Quid eft illud inane ? J am ego paraveram fifcos.
Circumfpiciebam in quod me mare negotiaturus immitte-
rem : quod publicum agitarem : quas arceflerem merces.
Decipere eft iftud, docere paupertatem , quum divitias pro-
miferis. Ita tu pauperem judicas , cui nihil deeft. Suo , in-
quis, & patientiaj fu: beneficio ; non fortuna;. Ideo ergo
ilium non judicas divitem, quia divitia; ejus definere non
poffunt ? Utrum malis habere multum , an fatis ? Qui mul-
tum habet , plus cupit: quod eft argumentum , nondum
ilium fatis habere. Qui fatis habet, confecutus eft ( quod
nunquam diviti contingit ) finem. An has ideo non putas
efle divitias, quia propter illas nemo proferiptus eft ? Quia
propter illas nulli venenum filius, nulli uxor impegit? Quia
in bello tuta; funt? Quia in pace otiofa; ? Quia nec habe-
re illas periculofum eft, nec operofum difponere ? An pa-
rum habet, qui tantum non alget , non efurit, non fitit?
Plus Juppiter non habet. Nunquam partim eft , quod fa-
tis eft. Nunquam multum eft , quod fatis non eft. Poft
Darium & Indos , pauper eft Alexander Macedo : quaerit
quod fuum faciat : ferutatur maria ignota: in Oceanum
claf-
t Al. Clul'eio , five claulero. | Al. Ftigorc. t Sic ex kinciano
Granatenfis.
1 5 6 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
claffes mittit novas : & ( ut ita dicam ) mundi clauftra
perrumpit. Quod naturae fatis eft , homini non eft ? Inven-
tus eft , qui concupifceret aliquid poft omnia. Tanta eft
caecitas mentium : & tanta initiorum fuorum unicuique
quum procefsit, oblivio. Ille modo ignobilis anguli non fi-
ne controverfia dominus , de tanto fine terrarum per fuum
rediturus orbem triftis eft. Neminem pecunia divitem fe-
cit : immo contra, nulli non majorem fui cupiditatem in-
cufsit. Quaeris quae fit hujus rei caufa ?. Plus incipit habe-
re pofTe , qui plus habet.... At hie qui fe ad id quod
natura exigit , compofuit ; non tantum extra fenfum eft
paupertatis, fed extra metum.... At excaecant populum, &
in fe convertunt opes ; fi numerati multum ex aliqua do-
mo effertur : fi multum auri tedto quoque ejus illinitur : fi
familia aur corporibus electa , aut fpectabilis culm eft.
Omnium iftorum (a) felicitas in publicum fpecfat. Ille quem
nos 8c populo 8c fortuna; fubduximtis, beatus introrfum eft.
Nam quod ad illos pertinet , apud quos falfo divitiarum
nomen invafit occupata paupertas ; fic divitias habent, quo
modo habere dicimus febrem , quum ilia nos habear. E
contrario dicere debemus: febris ilium tenet. Eodem mo-
do dicere debemus : divitiae ilium tenent. Epiji. 1 1 9.
Ob hoc unum amanda eft paupertas , f quod a qui-
bus ameris , oftendat. Lib. de Pdupertate, Jive in Excer-
ptis prior.
Paupertas mihi gravis eft. Immo tu paupertati. Non in
pauperrate vitium eft , fed in paupere. Ilia expedita eft, hi-
lar is , ruta. Pauper fum. Nefcis te opinione, non re labora-
re. Pauper es , quia videris. Pauper fum. Nihil deeft avi-
bus. Pecora in diem vivunt. Feris ad alimenta folitudo fua
fufficit. f Accepit ille grandem pecuniam. Ergo & fuper-
biam. In Excerptis pojer.
Pecuniam perdidi. Fortaffe te Illa perdidiffet. Pecuniam
perdidi. Sed habuifti. Pecuniam dedi. Sed habebis inde pe-
riculi minus. Pecuniam perdidi. O te felicem , fi cum ilia
avaririam perdidifti ! Sed fi manet illa apud te ; es tamen
ut_-
(a) Tit. Felicitas. f
A l
- Quod animum fi intendic , liberum red-
dic. f S
e
1> *
n
nonnullis exernplarbut defunt.
II. CLASSIS. PAUPERTAS. 1 5 7
utcumque felicior, quod tanto malo materia fubdutta eft.
Perdidi pecuniam. Et illa quidem quam multos. Eris nunc
in via expeditior 5 domi tutior. Non habebis : fed non ti-
mebis haeredem. Exoneravit te fortuna , fi intelligis , & tu-
tiore loco pofuit. Damnum putas ? Remedium eft. Defies,
gemis , miferum te clamitas , quod opibus excuffus es ?
Tuo vitio ifta tibi jacfura tarn triftis eft. Non tarn mole-
fte ferres , fi tanquam perditurus habuilTes. Ibidem.
Tranfeamus (a) ad patrimonia , maximam humanarum
xrumnarum materiam. Nam fi omnia alia quibus angimur
compares , mortes , aegrotationes , metus , defideria , dolo-
rum iaborumque patientiam, cum iis qua; nobis mala pe-
cunia noftra exhibet ; haec pars multum praegravabir. Ita-
que cogitandum eft , quanto levior dolor fit non habere,
quam perdere : & intelligemus paupertatem eo minorem tor-
mentorum , quo minorem damnorum effe materiam. Erras
enim fi putas , animofius detrimenta divites ferre. Maxi-
mis minimifque corporibus par eft dolor vulneris. Bion eie- #
ganter ai t , non minus moleftum effe calvis, quam coma-
tis, p'ilos velli. Idem fcias licet de pauperibus locupleti-
bufque : par illis effe tormentum. Utrifque enim pecunia
fua adhaefit : nec fine fenfu avelli poteft. Tolerabilius au-
tem eft ( ut dixi ) faciliufque non acquirere , quam amit-
tere. Ideoque lstiores videbis quos nunquam fortuna re-
fpexit, quam quos deferuit. Vidit hoc Diogenes vir ingen-
tis animi , & effecit ne quid fibi eripi polTet. Tu iftud
paupertatem, inopiam , egeftatem voca , 8c quod voles igno-
miniofum fecuritati nomen impone. Putabo hunc non ef-
fe felicem , fi quem mihi alium inveneris , cui nihil per-
eat. Aut fallor , aut regnum eft inter avaros , circumlcri-
ptores , latrones , plagiarios ; unum effe cui noceri non
pofsit. Si quis (b) de felicitate Diogenis dubitat, poteft idem
dubitare & de Deorum immortalium ftatu , an patum bea-
te degant ; quod Ulis non praxa nec horti fint, nec alie-
no colono rura pretiofa , nec gtaude in foro fenus. Non
te pudet quifquis divitiis adftupes ? Refpice agedum mun-
dum. Nudos videbis Deos , omnia dantes , nihil haben-
tes.
(a) Tit. Divitite. (b) Tit. Felicitas.
I 5 8 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
tes. Hunc tu pauperem pntas ; an diis immortalibus fi-
milem, qui fe fortuitis omnibus exuit ? Feliciorem tu De-
metrium Pompejanum vocas , quern non puduit locuple-
tiorem eiTe Pompejo ? Numerus illi quotidie fervorum , vel-
ut imperatori exercitus , referebatur.... At Diogeni fervus
unicus fugit: nec eum reducere, quum monftraretur, tan-
ti putavit. Turpe eft , inquit , Manen line Diogene poffe
vivere ; Diogenem fine Mane non pone. Videtur mihi di-
xiffe : age tuum negotium fortuna : nihil apud Diogenem
tuum eft. Fugit mihi fervus : immo liber abiit. Familia
veftiarium petit victumque. Tot ventres avidifsimorum ani-
malium tuendi funt. Emenda veftis , & cuftodiendae rapa-
cifsime manus , & flentium deteftantiumque minifteriis uten-
dum. Quanto ille felicior qui nihil ulli debet , nifi cui
facillime negat, fibi. Sed quoniam non eft tantum roboris
nobis, anguftanda certe funt patrimonia: ut minus ad in-
jurias fortunae fimus expofiti. Habiliora funt corpora in
bello quae in arma fua contrahi poflunt, quam quae fu-
perfunduntur, & undique magnitudo fua vulneribus obje-
cit. Optimus pecuniae modus eft, qui nec in paupertatem
cadit , nec procul a paupertate difcedir. Lib. de Tranq.
animi, cap. 8.
Placebit autem haec nobis menfura, fi prlus (a) parsi-
monia placuerit : fine qua nec ullae opes fufficiunt , nec
ullae non fatis patent : praefertim quum in vicino remedium
f it, & pofsit ipfa paupertas in divitias fe , advocata fru-
galitate, convertere. Affuefcamus a nobis removere pom-
pam, & ufu rerum ornamenra metiri. Cibus famem domet,
potio fitim : libido qua necefle eft fluat. Difcamus mem-
bris noftris inniti : cultum^ victumque non ad nova exern-
pla componere, fed ut majorum fuadent mores. Difcamus
continentiam augere ; luxuriam coercere ; gulam tempera-
re ; iracundiam lenire ; paupertatem aequis oculis afpicere;
frugalitatem colere ; f etiam fi nos pudebit, defideriis na-
turalibus parvo parata remedia adhibere ; fpes effrenatas , &
animum in futura eminentem velut fub vinculis habere ; id
, age-
{ a ) Tit. Farfimonia. j - Variant
h u c
loco in/igniter exemplaria. Nos
Granatenfis leilionem pmitus intatlam reliquimtts.
n. CLASSIS. PAUPERTAS. 159
agere, ut divitias a nobis potius quam a fortuna petamus.
Non poteft ( inquam ) tanta varietas & iniquitas cafuum
ita depelli, ut non multum procellarum irruat magna a r - ^
mamenta pandentibus. Cogendas in arctum res funt, ut te-
la in vanum cadant. Ideoque exfilia interdum (a) calamita-
tefque in remedium ceifere : & levioribus incommodis gra-
viora fanata funt, ubi parum audit praecepta animus, nec
curari mollius poteft. Quidni confulitur ? fi & paupertas,
& ignominia , & rerum everfio adhibetur ? Malo malum
opprimitur. Affuefcamus ergo (b) ccenare poffe fine popu-
lo ; & fervis paucioribus ferviri ; & veftes parare in quod
inventa; funt ; habitare contra&ius. Ibid. cap. 9.
In paupertate nihil mali effe , quifquis modo nondum
pervenit in infaniam omnia fubvertentis avaritia; ac luxu-
ria;, intelligit. Quantulum eft enim quod in tutelam ho-
mini neceffarium fit ? & cui deeffe hoc poteft, ullam modo
virtutem habenti ? Quod ad me quidem pertinet, intelligo
me non opes, fed occupationes perdidiffe. Corporis exi-
gua deiideria funt. Frigus fubmovere vult : alimentis (c)
famem ac fitim extinguere : quicquid exrra concupifeitur,
vitiis non ufibus laboratur. Non eft neceffe omne perferu-
tari profundum, nec ftrage animalium ventrem onerare,
nec conchylia ultimi maris ex ignoto litore eruere. Dir
iftos deseque perdant , quorum luxuria tam invidiof impe-
rii fines tranfeendit. Ultra Phafim capi volunt, quod am-
bitiofam popinam inftruat. Nec piget a Parthis, a quibus
nondum pcenas repetimus , aves petere. Undique conve-
hunt omnia nota faftidienti gula;. Quod difiolutus deliciis
ftomachus vix admittat, ab ultimo portatur Oceano. Vo-
munt ut edant : edunt ut vomant. Epulas quas toro orbe
conquirunt, nec concoquere dignantur. Ifta fi quis defpi-
cit, quid illi pauperras nocet ? Si quis concupifeit, illi pau-
pertas edam prodeft. Invitus enim fanatur : & fi remedia ne
coadus quidem recipit , interim certe dum non profunt illa,
nolenti fimilis eft. C. Ca;far , (d) quem mihi videtur rerum
natura edidifle , ut oftenderet quid fumma vitia in fumma
for-
(b) Tit. Adverfitas. (b) Tit. Parfimonia. (c) Tit. Gula. huxui.
(d) Tit. Lumi.
l 6o COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
fortuna poffent,. centies. feftertio ccenavit uno die : & in
hoc omnium adjutus ingenio , vix tamen invenit quo mo-
do provinciarum tributum una coena fieret. O miferabiles,
quorum palatum nifi ad pretiofos cibos non excitatur! Pre-
tiofos autem , non eximius fapor aut aliqua faucium dul-
cedo , fed raritas & difficultas parandi facit. Alioquin fi
ad fanam illis mentem placeat reverti , quid opus eft tot
artibus ventri fervientibus ? quid mercaturis ? quid vaftatio-
ne ill varum ? quid profundi perfcrutatione ? Pafsim jacent
alimenta , quae rerum natura omnibus locis difpofuit. Sed
hxc velut cxci tranfeunt : & ad omnes regiones pervagan-
tur ; maria trajiciunt : & quum famem exiguo cibo pofsint
fedare , magno irritant. Lib. de Confol. adHelviam , cap. g.
Libet dicere : quid deducitis naves ? quid manus & ad-
verfus feras & adverfus homines armatis ? quid tanto tu-
multu difcurritis ? quid opes opibus aggeritis ? Non vultis
cogitare, quam parva vobis corpora lint ? Nonne furor &
ultimus mentium error eft, quum tarn exiguum capias, cu-
pere multum ? Licet itaque augeatis cenfus , promoveatis
fines : nunquam tamen corpora veftra laxabitis. Quum be-
ne cefferit negotiatio, multum militia retulerit : quum in-
dagati undique cibi coierint ; non habebitis ubi iftos ap-
paratus veftros collocetis. Quid tarn multa conquiritis? Sci-
licet ! majores noftri, quorum virtus etiam nunc vitia no-
ftra fuftentat, infelices erant, qui fibi manu fua parabant
cibum : quibus terra cubile erat : quorum tecta nondura
auro fulgebant : quorum tempia nondum gemmis nitebant.
Itaque tunc per fiftiles Deos religiofe jurabatur : qui per
illos juraverant, ad hoftem morituri, ne fallerent , redi-
banr. Scilicet ! minus beate vivebat dictator nofter , qui
Samnitum legatos audit , quum vilifsimum cibum in foco
ipfe manu fua verfaret, ilia qua jam ficpe hoftem percuf-
ferat , laureamque in Capitolini Jovis gremio repofuerat;
quam Apicius noftra memoria vixit : qui in ea urbe , ex
qua aliquando philofophi velut corruptores juventutis abire
jufsi funt, fcientiam popinae profefliis, difciplina fua Cxcn-
lum infecit : cujus exitum noffe opera: pretium eft. Quum
feftertium millies in culinam congefsiffet 3 quum tot congia-
ria
II. CLASSIS. PAUPERTAS.
ria principum, & ingens capitolii vectigal fingulls comef-
fationibus haufifletj aere alieno oppreflus, rationes fuas tunc
primum coaclus infpexit. Superfututum Tibi feftertium cen-
ties computavit : & velut in ultima fame victurus , fi in
feftertium centies vixiffet; veneno vitam finivit. Quanta
luxuria erat , cui feftertium centies egeftas fuit ? I nunc, &
puta pecuniae modum ad rem pertinere , non animi. Ibid.
cap. io.
Seftertium centies aliquis extimuit: & quod alii voto
petunt, veneno fugit. Uli vero tarn pravae mentis homini
ultima potio faluberrima fuit. Tunc venena edebat bibe-
batque, quum immenfis epulis non delectaretur tantum , fed
gloriaretur; quum vitia fua oftentaret; quum civitatem in
luxuriant fuam converteret; quum juventutem ad imiratio-
nem fui follicitaret, etiam fine malis exemplis per fe do-
cilem. Haec accidunt divitias non ad rationem revocanti-
bus, cujus cetti funt fines : fed ad vitiofam confuetudi-
nem , cujus immenfum & incomprehenfibile arbittium eft.
Cupiditati nihil fatis eft : natutae etiam fatis eft patum. Nul-
lum ergo paupertas exfulis incommodum habet: nulli enim
tarn inops exfilium eft, quod non alendo homini abunde
fertile fit. A t , veftem an domum defideraturus eft exful ?
Si haec quoque ad ufum tantum defiderabit, nec tectum
ei deerir, nec velamen. yEque enim exiguo tegitur corpus,
quam alitur. Nihil homini natura , quod neceffarium feie-
bat , fecit operofum. Si defiderat faturatam multo conehy-
lio purpuram , intextam auro , variifque coloribus diftin-
tam &c artibus : non fortunae ifte vitio, fed fuo pauper eft.
Etiam fi illis quiequid amiferit, reftitueris ; nihil ages. Plus
enim reftituto deerit ex eo quod cupit, quam exfuli ex eo
quod habuit. Si defiderabit aureis fulgentem vafis fupel-
leftilem, & antiquis nominibus artificum argentum nobile,
aes paueorum infania pretiofum , & fervorum turbam quae
quamvis magnam domum anguftet, jumentorum corpora
differta & coacla pinguefeere , & nationum omnium lapi-
des: ifta congerantur licer ; nunquam explebunt inexplebi-
lem animum : non magis quam ullus fufficiet humor ad
fatiandum eum, cujus defiderium non ex inopia fed e_ aeftu
1 6 2 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
(a) Tit. Cupiditat. (b) Tit. Parfimonia. (c) Tit. Luxus.
For'
:
ardentlum vifcerum oritur. Non enim litis il ia, fed mor-
bus eft. Nec hoc in pecunia tantum aut alimentis evenit.
Eadem natura eft (a) in omni defiderio , quod non ex
inopia fed ex vitio nafcitur. Quicquid illi congefferis, non
finis erit cupiditatis fed gradus. Qui continebit itaque
fe (b) intra naturalem modum , paupertatem non fentiet.
Qui naturalem modum excedet , eum in fummis opibus
quoque paupertas fequetur. Neceffariis rebus & exfilia fuf-
ficiunt : fupervacuis nec regna. Animus eft qui divites fa-
clr. Hie in exfilia fequitur : & in folitudinibus afperrimis,
quum quantum fatis eft fuftinendo corpori invenit , ipfe
bonis fuis abundat & fruitur. Pecunia (c) nihil ad animum
pertinet : non magis quam ad Deos immortales omnia
ifta quae Imperita ingenia , & nimls corporibus fuis addi-
fta, fufpiciunt. Lapides, aurum & argentum , & magni
levatique menfarum orbes, terrena funt pondera : quae non
poteft amare fincerus animus ac naturae fuae memor ; le-
vis ipfe , & quandocumque emiffus fuerit, ad fumma eml-
caturus. Ibid. cap. 1 1 .
Nec me putes ad elevanda incommoda paupertatls
( quam nemo gravem fentit, nifi qui putat ) uti tantum
praeceptis fapientum. Primum afpice quanto major pars fit
pauperum , quos nihilo notabis triftiores follicitiorefque di-
vitibus : immo nefcio an eo laetiores fint , quod animus
eorum in pauciora diftringitur. Lib. de Confol. ad Helviam,
cap. 1 2.
Hominem experiri multa paupertas jubet. Ex Pub. Mim.
Quae funt maximae divitiae ? non desiderare divitias. Ex
eodem.
Quls plurlmum habet ? is qui minimum cuplr. Ex eodem.
% Vide etiam bac de re fintimo s buie Tit uh s , Divitiae,
Liberalitas, Avaritia , Luxus, Gula.
II. CLASSIS. FORTITUDO.
Fortitudo.
Q
Uld profecerlm , morti crediturus fum. Non timide
itaque componor ad ilium diem , quo remotis ftro-
" phis ac fucis de me pronuntiaturus fum , utrum lo-
quar fortia , an fentiam : numquid fimulatio fuerit -j- & mi-
mus, quidquid contra fortunam jactavi verborum contuma-
cium. Remove exiftimationem hominum : dubia femper eft,
& in partem utramque dividitur. Remove ftudia tota vita
ttacata : mors de te pronuntiatura eft. Ita dico : difputa-
tiones (a) & litterara colloquia , & ex praeceptis fapientum
verba colletta , & eruditus fermo , non oftendunt verum
robur animi. Eft enim oratio etiam timidifsimis audax. Quid
egeris, tunc apparebit, (b) quum animam ages. Epifl. 26.
Ego dubitem , quin magis laudem truncam illam , &
retorridam manum Mucii, quam cujufque fortifsimi falvam?
Stetit hoftium flammarumque contemtor, & manum fuam
in hoftili foculo diftillantem petfpe&avit, donec Porfenna,
cujus poena: favebat, gloria: invidit ; & ignem invito eri-
pi jufsit. Hoc bonum, quid ni inter prima numerem ? tan-
toque majus putem , quam ilia fecura & intentata fortu-
na: : quanto rarius eft hoftem amiffa manu viciiTe, quam
armata ? Quid ergo ? inquis. Hoc bonum tibi optabis ?
Quid ni ? hoc enim , nifi qui poteft & optare, non poteft
facere ?.... Quid ni ego feliciorem putem Mucium qui fic
tractavit ignem , quali illam manum trattatoti praeflitilTet ?
In integrum reftituit, quidquid erraverar. Epi. 66.
Si homo erecfls oculis gladios micantes videt ; & fi fclt
fua nihil interefl utrum anima per os , an per jugulum
exeat 5 beatum voca. Si quum illi denuntiata funt corpo-
ris tormenta, & quae cafu veniunt, & quae potentioris in-
juria ; fi vincula, & exfilia, & vanas humanarum formi-
dines mentium fecurus audit, & dicit:
Non ulla lab or um,
0 virgo , nova mi facies, inopinave furgit.
Omnia pracepi , atque animo mecum pfe peregi,
L 2 Tu
t Al. Et minus, (a) Tit. Dolor. (b) Tit, Hors.
I64 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Tu (a) hodie ifta denuntlas : ego Temper denuntiavi mi-
hl. Hominem paravi ad humana. Precogitati mali mollis
ictus venir.... Ideo fapiens afluefcit futuris malis : & qua; a|ii
diu patiendo levia faciunt, hic levia facit diu cogitando.
Eptfi. j6.
Non (b) fumus In ullius poteftate, quum mors In no-
ftra poteftate fir. Epi/l. $\. in fine.
Hoc tamen habent in fe pefsimum fophifmata , dulce-
dinem quamdam fui faciunt, & animum fpecie fubtilitatls
inductum tenent ac remorantur : quum tanta rerum moles
vacet ; quum vlx tota vita fufflciat , ut hoc unum difcas:
vitam contemnere. Quid regere ? inquis. Secundum opus
eft. Nam nemo illam bene rexit , nifi qui contemferat.
Epjl. n i .
Po/i traclatas quafdam inutiles quaftiones , Seneca fio
alt : (c) Hec difputamus attractis fuperciliis , fronre rugo-
fa. Non poflum hoc loco dicere illud Cecilianum : o tri-
fles ineptias ! ridicule funt. Quin itaque potius aliquid uti-
le nobis ac falutare tractimus , & querimus quo modo ad
virtutes venire pofsimus ? que ad illas via adducat ? Doce
me , non an fortitudo animal fit : fed nullum animal felix
effe fine fortitudine ; nil! contra fortuita convaluit 5 & 0-
mnes cafus antequam exciperet , meditando predomuit.
Quid eft fortitudo ? Munimentum humane imbecillitatis in-
expugnabile. Quod qui circumdedit fibi , fecurus In hac
vite obfidione perdurar. Utitur enim fuis viribus, fuis te-
lis. Hoc loco tibi Poldonii noftri fententiam referre volo.
Non eft quod unquam fortune armis putes eife te tu-
tum. -\ Tuis pugna. Contra ipfam fortunam non armant
ilia , que contra hoftes. Inftructi contra illam , inermes
funt. Alexander quidem Perfas , & Hyrcanos , & Indos,
& quicquid gentium in Oceanum extendit Oriens, vafta-
bat fugabatque. Sed ipfe (d) modo occifo amico , modo
amilTo , jacebat in tenebris , alias fcelus , alias deiiderium
fuum mcerens. Victor tot regum atque populorum , ira;
tri-
(a) Tit. Ad patientiam preparatici, (b) Tit. Libertai. (c) Tit.
Scientia. { Sequentem locum in omnibus fere exemplaribus corruptum hoc
palio corrigendum cenfuit Pincianus. (d) Tit. Vittoria fui.
LT. CLASSIS. FORTITUDO. 165
triftitixque fuccubuit. Id enim egerat , ut omnia potius
haberet in poteftate , quam affedus. O quam magnis ho-
mines erroribus tenentur ! qui jus dominandi trans maria
cupiunt mittere : felicifsimofque fe judicant, fi multas per
milites provincias obtinent , & novas veteribus adjungunt;
ignari, quod fit illud ingens paratumque regnum. Impe-
rare fibi maximum imperium eft. Epifl. 1 1 3.
Horatius Cocles folus implevit pontis anguftias , adi-
mique a tergo fibi redi tum (dum modo iter hofti auferre-
tur ) jufsit : & tarn diu reftitit prementibus , donec revui-
fa ingenti ruin tigna fonuerunt. Poftquam refpexit, & (a)
extra periculum effe patriam periculo fuo fenfit ; veniat, fi
quis vult ( inquit ) fic euntem fequi : deditque fe in preceps.
Et non minus follicitus in ilio rapido alveo fluminis , ut
armatus quam ut falvus exiret , retento armorum victri-
cium decore , tarn tutus rediit quam fi e ponte veniffet.
Epfl. 120.
Intelligo quid jam dudum defideres , quid efflagites. Ma-
lo ( inquis ) fulmina non timere , quam noffe. Itaque alios
doce quemadmodum fiant. Ego mihi metum illorum excu-
ti malo , quam naturam indicari. Sequar quo vocas : omni-
bus enim rebus , omnibufque fermonibus (b) aliquid falu-
tare mifcendum eft. Quum imus per occulta natura: ; quum
divina tradamus ; vindicandus eft a malis fuis animus, ac
fubinde firmandus : quod etiam eruditis , & hoc unum agen-
tibus neceflarium eft ; non ut effugiamus ictus rerum ( un-
dique enim tela in nos jaciuntur ) fed ut fortiter conftan-
terque patiamur. Invidi effe poffumus 5 inconcufsi non pof-
fumus : quamquam intetim fpes fubit, inconcuflbs quoque
effe nos poffe. Quo modo ? inquis. Contemne mortem , & o-
mnia qua; ad mortem ducunt contemta funt : licet ilia bella
fint, five naufragia 5 feu morfus ferarum , feu ruinarum fu-
bito lapfu procidentium pondera. Numquid amplius facere
poffunt , quam (c) ut corpus ab anima refolvant Hxc nulla
diligentia evitat, nulla felicitas domat, nulla potentia evincit.
Alia fortuito difponuntur. Mors omnes eque vocat. Iratis diis
L j pro-
(a) Tit. Pietas in patriam. (b) Tit. Lingua moderatio. (c) Tit. Vi-
ta , V mors.
1 6 6 COLLECTANEA MORAL IS PHILOSOPHISE.
#propitiifque moriendum eft. Animus ex ipfa defperatione fu-
matur. Ignavifsima ammalia, qua: natura ad fugam genuit,
ubi exit us non patet, tentant fugam corpore imbelli. Nul-
lus pernicior hoftis eft , quam quem audacem anguftia:
faciunt : longeque violentius femper ex necefsitate quam
ex virtute corrigitur. Majora (a) aut certe paria conatur
animus magnus, ac perditus. Cogitemus , nos, quantum ad
mortem , proditos effe : & fumus. Ita eft, Lucili. Omnes (b)
refervamur ad mortem. Totum hunc quern vides popu-
lum , quoufque cogitas efie ? Cito natura revocabit & con-
det. Nec de re , fed de die queritur. Eodem citius , tar-
diufve veniendum eft. Quid ergo ? Non tibi timidifsimus
videtur 8c infipientifsimus , qui magno ambitu rogat mo-
# ram mortis ? Nonne contemneres eum , qui inter perituros
conftitutus , beneficii loco peteret, ut ultimus cervicem pra>
beret ? Idem facimus. Magno eftimamus , mori tardius....
Quid intereft , utrum ad mortem jufsi eamus, an ultro-
nei ? O te dementem 8c oblitum fragilitatis tuae , fi tunc
mortem times, quum tonat ! Ita ne falus tua in hoc ver-
titur ? Vives, fi fulmen effugeris ? Peret te gladius , petet te
lapis, petet febris. Non maximum ex periculis, fed fpecio-
fifsimum fulmen eft. Male fcilicet erit actum tecum , fi
fenfum mortis tuae celeritas infinita praevenerit. Lib. 2. Nat.
Qucefl. cap. 59.
Pompejos , celebrem Campania: urbem ... f confediffe
terraemotu , vexatis quaecumque adjacebant regionibus ( Lu-
cili virorum optime ) audivimus : 8c quidem diebus hiber-
nis , quos vacare a tali periculo majores noftri folebant
promittere.... Quid cuiquam fads tutum videri poteft, il (c)
mundus ipfe concutitur , & partes ejus folidifsima: labant ?
Si quod unum immobile eft in ilio fixumque, ut cunca in
fe intenta fuftineat, fluttuat ; il quod proprium habet ter-
ra , perdidit, flare : ubi tandem refident metus noftri ? Quod
corpora receptaculum invenient ? Quo follicita confugient,
il ab imo metus nafcitur, & funditus trahitur ? Confterna-
tio omniunreft ubi tetta crepuere , & ruina lignum de-
__ rtfu
(a) Tit. Adverfitas. (b) Tit. Vita , 1ST mors. t At. Dcledilie.
() Tit. Vita periculis referta.
I I . CLASSIS. FORTITUDO. l6j
dit. Tunc preceps quifque fe proripit, & penates fuos de-
ferit, ac fe publico credit. Quam latebram profpicimus, quod
auxilium , fi orbis ipfe ruinas agitet ? Si hoc quod nos tue-
tur ac fuftinet ; fupra quod urbes fite funt ; quod funda-
mentum quidam orbis effe dixerunt ; difcedit ac titubat ?
Quid tibi efle non dico auxilii , fed foladi poteft , ubi ti-
mor fugam perdidit ? Quid eft , inquam , fatis munitimi
Quid ad tutelam alterius ac fui firmum ? Hoftem muro re-
pellane Prerupte altitudinis caftella vel magnos exercitus
difficultate aditus morabuntur. A tempeftate nos vindicant
portus. Nimborum vim effufam , & fine fine cadenres aquas
teda propellunt. Fugientes non fequitur incendium. Ad-
verfus tonitrua & minas celi , fubterranee'domus & de-
fofsi in altum fpecus remedia funt. Ignis ille celeftis non
tranfverberat terram ; fed exiguo ejus objectu retunditur.
In peftilentia mutare fedes licet. Nullum malum fine effu-
gio eft. Nunquam fulmina populos peruflerunr. Peftilens ce-
lum exhaufit urbes ; non abftulit. Hoc malum latifsime pa-
tet, inevitabile, avidum, publice noxium. Non enim do-
mos folum , aut familias, aut urbes fingulas haurit : fed
genres totas, regionefque fubvertit : & modo ruinis operir,
modo in altam voraginem condit. Lib. 6. Nat. Qu<e. cap. 1.
Proinde magnum fumemus animum adverfus iftam cla-
dem , que nec evitari, nec provided poteft. Definamus audi-
re iftos qui Campanie renuntiavere : quique poft hunc cafum
emigraverunt, negantque ipfos unquam in ipfam regionem
accefluros. Quis enim illis promittet, melioribus fundamen-
tis hoc aut illud folum ilare ? Omnia ejufdem fortis funt, etfi
nondum mota , tarnen mobilia. Hunc fortafle in quo Tecu-
rius confiftis locum , hec nox aut hic ante.nocfem dies fein-
det. Unde feies an melior eornm locorum conditio fit, in
quibus jam vires fuas fortuna confumfit, & que in futurum
mina fua fulta funt ? Erramus enim , fi ullam terrarum par-
tem exceptam immunemque ab hoc periculo credimus. O-
mnes fub eadem jacent lege. Nihil ita ut immobile eflet,
natura concepit. Alia temporibus aliis cadunr. Et quemad-
modum in urbibus magnis , nunc hec domus, nunc ilia *
fufpenditur : ita in hoc orbe terrarum, nunc hec pars fa-
L 4 cit
168 COLLECTANEA MORA LIS PHILOSOPHISE.
cit vitium, nunc ilia. Tyros aliquando infamis rulnis fult.
Alia duodecim urbes Ilmul perdidit. Anno priore Achaiarn
& Macedonian! , quscumque eft ifta vis mali quae incur-
rit ; nunc Campaniam kefir. Circumit fatum : & fi quid
diu praeteriit, repetit.... Nos tamen nobis permanfura pro-
mittimus bona fortuna; : & felicitatem , cujus ex omnibus
rebus humanis velocifsima eft levitas, habituram in aliquo
pondus ac moram credimns. Et perpetua libi omnia pro-
mittentibus in mentem non venit, id ipfum fupta quod fta-
mus , ftabile non effe. Neque enim Campania? iftud aut
Achaia; ; fed omnis foli vitium eft: male confrere , & ex
caufis pluribus refolvi, & fummam manere, partibus rue-
re. Ibidem.
Quid ago ? Solatium adverfus pericula dare promiferam:
ecce undique timenda denuntio. Nego quicquam effe quie-
tis alterna; : quod & perire non pofsit , 8c perdere. Ego
vero hoc ipfum folatii loco pono , & quidem valentifsi-
mi : quando quidem Tine remedio timor ftultus eft. Ratio
terrorem prudentibus excutit : impends fit magna ex de-
fperatione fecuritas. Hoc itaque generi humano dictum pu-
ra , quod illis fubita captivitate inter ignes 8c hoftem itu-
pentibus dictum eft :
Una falus vilis , nullam fperare falutem.
Si vultis nihil timere , (a) cogitate omnia effe timenda.
Circumfpicite qnam levibus caufis difcutiamur. Non cibus
nobis , non humor , non vigilia , non fomnus , fine men-
fura quadam falubria funt. J am intelligitis nngatoria effe
noftra & imbecilla corpufcula , fluida , non magna moli-
tione perdenda. Ibid. cap. 2.
Suas ifta caufas habent. Nec ex imperlo faeviunt ; fed
ex quibnfdam vitiis, ut corpora noftra, turbantnr : & tunc
quum facere videntur injuriam , accipiunt. Nobis autem
ignotantibus verum , omnia terribilia funt : utpote quorum
metum raritas auget. Levius accidunt familiaria : ex info-
lito formido eft major. Qiiare autem quicquam nobis in-
folitum eft ? Quia naturam oculis , non ratione comprehen-
dimus : nec cogitamus quid ilia facere pofsit, fed tantum
quid
{*) Tit. Vita.
II. CLASSIS. FORTITTOO. 169
quid fecerit. Damus itaque hujus negligently pcenas, tan-
quam novis territi : quum ilia non lint nova , fed infoli-
ta. Ibid. cap. 3.
Haec, Lucili virorum optime , quantum ad ipfas terra
motus caufas. Ilia nunc quae ad confirmationem animorum
pertinent : quos magis refert noftra fortiores fieri , quam
doctiores. Sed alterum fine altero non fit. Non enim (a) ali-
unde animo venit robur, quam a bonis artibus ; quam a
contemplatione naturae. Quern enim non hie ipfe cafus ad-
verfus omnes firmaverit & erexerit ? Quid eft cur homi-
nem ego a ut feram ; quid eft cur fagittam aut lanceam
tremam ? Majora (b) me pericula exfpecianr. Fluminibus , &
terris , & magnis naturae partibus petimur. Ingenti itaque
animo mors provocanda eft : five nos aequo vaftoque im-
petu aggreditur, five quotidiano & vulgati exitu. Nihil re-
fert quam minax. veniar , quantumque lit quod in nos tra-
hat : quod a nobis petit, minimum eft. Hoc feneftus a no-
bis ablatura eft ; hoc auriculae dolor ; hoc humoris abun-
dantia ; hoc cibus parum obfequens ftomacho ; hoc pes le-
viter offenfus. Pufilla res eft hominis anima : fed ingens
res eft contemtus animae. Hanc qui contemferit, fecurus
videbit maria perturbari : etiam fi ilia omnes excitaverint
venti ; etiam fi aeftus, aliqua perturbatione mundi, totum in
terras verterit Oceanum. Securus afpiciet fulminantis caeli
trucem ac horridam faciem : frangatur licet caelum, & ig-
nes fuos in exitium omnium , in primis fuum , mifceat. Se-
curus afpiciet ruptis compagibus dchifcens folum. Ilia licet
inferorum regna retegantur , ftabit fuper illam voraginem
intrepidus: & fortafle quo debet cadere , defiliet. Quid ad
me, quam fint magna quibus pereo ? Ipfum perire , non
eft magnum. Lib. 6. Nat. Quafi. cap. 32.
Proinde (c) fi volumus effe felices ; fi nec hominum,
nec Deorum , nec rerum timore vexari ; fi defpicere for-
tunam fupervacua promittentem , levia minitantem ; fi vo-
lumus tranquille degere , & ipfs diis de felicitate con-
troverfiam facere : anima in expedito eft habenda. Si-
ye
(') Tu. Contemplati wtw<. (bj Tit, Vita mifera. ^c) Tit. Tran-
quillitas.
I 7 0 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
ve illam infidiae , five morbi petent ; five hoftium gladii,
five infularum cadentium fragor ; five ipfarum ruina ter-
rarum , five vafta vis ignium, urbes agrofque pari clade
complexa; qtium liber illi, earn accipiat. Quid aliud debeo,
quam exeuntem hortari, & cum bonis omnibus emittere ?
Vade former, vade feliciter ? Nihil dubitaveris reddere.
Non de r e, fed de tempore eft quaeftio. Facis , quod quan-
doque faciendum eft. Nec rogaveris , nec timueris, nec
te velut in aliquod malum exiturum ruleris retro. Rerum
natura (a) quae re genuit, exfpectat : & (b) locus melior
ac tutior. Illhic non tremunt terra*, nec inter fe venti cum
magno nubium fragore concurrunr. Non incendia regiones
urbefque vaftant. Non naufragiorum totas claffes forben-
tium rhetus eft. Non arma contraria difpofita vexillis , &
in mutuam perniciem multorum millium par furor. Non
peftilentia, & ardentes promifcue , communes populis ca-
dentibus, rogi. Iftud leve eft : quid timemus ? Grave eft:
potius femel incidat, quam femper impendat. Ego autem
perire timeam, quum terra ante me pereat ? quum ifta qua-
tiantur quae quatiunt ? 8c in injuriam noftram non fine fua
veniunt ? Helicen Burinque toras mare accepit : ego de uno
corpufculo timeam ? Supra oppida duo navigatur : duo au-
tem quae novimus , quae in noftram notitiam memoria li-
teris fervata perduxit. Quam multa alia aliis locis merfa
funt ? Quot populos aut terra , aut in fe mare inclufit ?
Ego recufem mei finem, quum fciam me fine fine non
effe ? imnio quum fciam omnia effe finita ? Ego ultimum
fufpirium timeam ? Eod. cap. 32.
Quantum potes , itaque ipfe te cohortar , Lucili,
contra metum mortis. Hie eft qui nos humiles facit. Hie
eft qui vitam cui parcit , inquietat ac perdir. Hie omnia
ifta diktat , terrarum motus , 8c fulmina. Qux omnia fe-
res conftanter , fi cogitaveris (c) nihil intereffe inter exi-
guum tempus & longum. Horae funt quas perdimus. Puta
dies effe , puta menfes , puta annos : perdimus illos , nem-
pe perituros. Quid ( oro te) refert, num perveniam ad il-
los Fluit tempus , & avidifsimos fui deferit. Nec quod
f__
(a) Tit, Anima immortali!, (b) Tit. Paradifus. (c) Tit. Vita,
II. CLASSIS. FORTTTUDO. 1 71
futurum eft , meum eft ; nec quod fuit. In punito fugien-
tis temporis pendeo : & magni eft , modicum fuilTe. Ele-
ganter Laelius ille fapiens dicenti cuidam, fexaginta annos
habeo : hos , inquit, dicis fexaginta, quos non habes?....
Hoc afgamus animo , hoc nobis fubinde dicamus : morien-
dum eft. Quando ? Quid tua ? Mors naturae lex eft : mors
tributimi officiumque mortalium , malrumque omnium re-
medium eft. Optabit illam , quifquis timet. Omnibus omifsis,
hoc unum (Lucil i) meditare, ne mortis nomen reformides.
Effice illam tibi cogitatione multa familirem : ut fi ita tu-
lerit, pofsis illi vel obviam exire. Ibidem.
Unus eft hu jus vita; fluctuantis & turbidae portus, even-
tura contemnere ; ftare fidenter ; aperte tela fortuna; adver-
fo pectore excipere , non latitantem , nec tergiverfantem...
Multa per noctem habita terrori, dies vertit ad rifum: *
Terribile's vifu forma , letumque , labofque.
Egregie Virgilius nofer , non re dixit terribiies effe , fed
vifu: id eft, videri, non effe. Quid, inquam, in iftis eft
lam formidabile , quam fama vulgavit ? Quid eft , obfe-
cro te,. ( Lucil i) cur timeat laborem vi r ; mortem homo?
Toties mihi occurrunt ifti , qui non putant fieri pofle
quicquid facere non poffunt : & ajunt nos loqui majora,
quam quae natura humana fuftineat. At quanto ego de il-
lis melius exiftimo ? Ipfi quoque haec poffunt facere , fed
nolunt. Denique quem unquam ifta deftituere tentantem ?
Cui non faciliora apparuere in actu ? Non quia difficilia
funt, non audemus : fed quia non audemus, difficilia funt.
Si tamen exemplum defderatis, accipite Socratem perpef-
firium fenem , per omnia afpera jactatum , invictum tamen
& paupertate quam graviorem illi domeftica onera ficie-
bant, & laboribus quos militares quoque perrulit, & quibus
ille domi exercitus : five uxorem ejus fpectes moribus feram,
lingua petulantem ; five liberos indociles , & matri quam
patri fimiliores.... Novifsima damnatio eft fub gravifsimis
hominibus impleta. Objecta eft & religionum viohtio, &
juventutis corruptela , quam immittere in Deos , in patres,
in Rempublicam dictus eft. Poft haec career & venenum.
Haec ufque eo animum Socratis non moverunt, ut ne vul-
1 7 2 COLLECTANEA MO R ALIS PHILOSOPHISE.
tum qudem moverint. Illam (a) mirabilem laudem , & fin-
gularem , ufque ad extremum fervavit. Nec hilariorem
quifquam , nec triftiorem Socratem vidit. VEqualis fuit in
tanta inequalitate fortune. Vis alrerum exemplum ? Acci-
pe hunc Marcum Catonem recentiorem , cum quo & in-
feftius fortuna egit , & pertinacius. Cui quum omnibus
locis obftitiffet 5 novifsime & in morte : oftendit tarnen,
virum fortem poffe invita fortuna vivere, invita mori. To-
ta UH etas , aut in armis eft exata civilibus , aut in eta-
te concipiente jam civile bellum.... Nemo mutatum Cato-
nem , toties mutata Repub. vidit. Eumdem fe in omni fta-
tu preftitit : in pretura , in repulfa , in accufarione, in
provincia , in conclone , in exercitu , in morte.... Vides
poffe homines dolores pari? per medias Africe folitudines
pedes duxit, exercitum. Vides poffe tolerare fitim ? & in col-
libus arentibus , fine ullis impedimentis viti exercitus re-
liquias trahens , inopiam humoris loricatus tulit : & quoties
aque fuerat occafio, novifsimus bibit. Epfl. 104.
Prefume animo, (b) multa effe tibi patienda. Num
quis fe hieme algere miratur ? num quis in mari naufeare,
in via concuri ? Fords eft animus, ad que preparatus ve-
nit. Lib. 3. de Ira , cap. 37.
Produci enim virtuti & tentarl expedit : nec ulli magis
intelligunt quanta fit , quam qui vires ejus laceffendo fen-
#ferunt. Duritia filicis nulli magis quam ferientibus nota
eft. Prebeo me non aliter quam rupes aliqua in vadofo
mari deftituta ; quam fluctus non definunt , undecumque
moti funt, verberare : nec ideo aut loco earn movent, aut
per tot etates crebro incurfu fuo confumunt. Afsilite , (c)
tacite impetum : ferendo vos vincam. In ea que firma &
infuperabilia funt, quicquid incurrit, malo fuo vim fuam
exercet. Lib. de Vita beata , cap. 27.
Animus vereri qui fcit, fcit tuto aggred. Ex Pub. Mim.
% Vide etiam Tit. Patientia. Tit. Conftantia. Tit. For-
tuna. Tit. Adverfitas. Omnia enim h<ec loca qua Fortitudini
adjacent , magnam inter fefe affinitatem habent, mutuoque
fib deferviunt.
T_
(a) Tit. Conftantia. (b) Tit. Ad patientiarn prceparatio. (c) Tit. Tentatio.
II. CLASSIS. TIMOR, ET AUDACIA. I 7 3
^Timor , & Audacia,
U
T hujus quoque diei lucellum tecum communlcem,
apud Hecatonem noftrum inveni, cupiditatum finem
etiam ad timoris remedia proficere. Defines (inqiiit) time-
re, fi fperare defieris.... Ferae pericula quae vident, fugiunt:
quum effugere , fecurae funt. Nos & venturo torquemur,
& preterito. Multa bona noftra nobis nocent. Timotis -enim
tormentum memoria reducit ; providentia anticipat. Nemo
tantum praefentibus mifer eft. Epifl. 5.
Plura funt ( Lucili ) quae nos terrent, quam quae pre-
munt : & faepius opinione , quam re laboramus.... Illudi ti-
bi praecipio, ne fis mifer ante tempus : quum ilia quae
velut imminentia expavifti, fortaffe nunquam ventura lint;
certe nondum venerunt. Qi i c e da m enim nos magis torquent,
quam debeant : quaedam ante torquent quam debeant : quae-
dam autem torquent, quum omnino non debeant. Epifl, 13.
Quid neceffe eft mala arceifere ; & fatis cito patienda,
quum venerint praefumere ; ac praefens tempus futuri metu
perdere ? Eft fine dubio ftultum , quia quandoque lis futu-
rus mifer , effe jam miferum. Epifl. 24.
Quod vides accidere pueris , hoc nobis quoque ma-
jufculis pueris evenit. Uli quos amant, quibus affueverunr,
cum quibus ludunt , il perfonatos vident , expavefcunt.
Non hominibus tantum , fed & rebus perfona demenda
eft ; & reddenda facies fua. Quid mihi gladios & ignes
oftendis , & rurbam carnificum circa te frementium ? Tolle
iftam pompam fub qua lates , & ftultos territas : mors eft,
quam nuper fervus metis , quam ancilla contemfit.... Pau-
per flam ? Inter plures ero. Exful nam ? Ibi me natum pu-
tabo, quo mittar. Alligabor ? Quid enim ? Nunc folutus
finn ? Ad hoc me natura grave corporis mei pondus ad-
ftrinxit. Moriar ? Hoc dicis : delinam aegrotare poife ; de-
finam alligari poife ; definam mori pofle. Eadem Epifl. 24.
Quemadmodum in corporibus futuri languoris figna prae-
currunt ( quaedam enim fegnitia nervis ineft, & fine labo-
re ullo lafsitudo, & ofcitatio, & horror membra percur-
rens^;
174
COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
rens) : fic infirmus animus , multo ante quam opprima-
tur malis , quatitur. Prafumit ilia , & ante tempus cadit.
Quid dementius autem quam angi futuris, nec fe tormen-
to refervare ; fed arceffere fibi miferias & admovere, quas
optimum eft differre , fi difcutere non pofsis ? Epift. 74.
Occurrat hoc loco tibi Laberianus ille verfus , qui me-
dio civili bello in theatro dictus , totum in fe populum
non aiiter convertit, quam fi miffa effet vox publici affectus :
Necejfe efi multos timeat, quern multi timent.
Ita natura conftituit, ut quod alieno metu magnum eft, a
fuo non vacet. Lib, 2, de Ira, cap. 1 1 .
Vanis enim vana terrori flint. Curriculi motus, rota-
rumque verfata facies , leonem redigit in caveam. Elephan-
tes porcina vox terret. Sic itaque ita metuitur , quo mo-
do umbra ab infantibus, a feris rubens pinna. Ibid. cap. 12.
Otitis venit periculum , quum contemnitur. Ex Pub.Mim.
Quotidie damnatur, qui femper timet. Ex eodem.
Metus dum venit, rarum habet fomnus locum. Ex eod.
Stultum eft timere quod vitari non poteft. Ex eodem.
Tutifsima res eft , nihil timere prrer Deum. Ex eod.
% Vide etiam fequentes Titulos , qui ad Fortitudinem
pertinent, ac precipue Tit. Patientia : in quo nonnulla de ti"
moris contemtu.
N
Ulli magis abjiciunt nimos, quam qui improbe tol-
lunt : nullique ad calcandos alios paratiores , quam
qui contumelias facer , accipiendo didicerunt. Lib. 3. de
Bene/, cap. 28.
Ne illud' quidem judicandum eft , aliquid iram (a) ad
magnitudinem animi conferre. Non eft enim ilia magnitu-
do 5 tumor eft : nec corporibus capia vitiofi humoris in-
tenfis, morbus incrementum eft 5 fed peftilens abundantia.
Omnes quos vecors animus fupra cogitationes extollit hu-
manas, altum quiddam & fublime fpirare fe credunt. Ce-
te-
(aj Tit, Ira.
II. CLASSIS. MAGNANIMITAS , PUSILLANIMITAS. I 7 5
terum nihil folidi fubeft 5 fed in ruinam prona funt, quae
fine fundamentis crevere. Non habet ira cui infiftat. Non
ex firmo manfuroque oritur ; fed ventofa & inanis eft. Tan-
tumque abeft a magnitudine animi, quantum a fortitudine
audacia : a fiducia infolentia : ab aufteritate triftitia : a fe-
veritate crudelitas. Multum , inquam , intereft inter fubli-
mem animum 8c fuperbum. Iracundia nihil amplum deco-
rumque molitur. Contra , mihi videtur veternofi & infe-
licis animi, imbecillitatis fibi confcii, faepe indolefcere. Ut
exulcerata & aegra corpora ad ictus levifsimos gemunt : ita#
ira muliebre maxime & puerile vitium eft. At incidit &
in viros. Nam viris quoque puerilia ac muliebria ingenia
funt. Quid ergo ? Non aliquae voces ab iratis emittuntur,
quae magno emilfae videantur animo, veram ignorantibus ma-
gnitudinem ; qualis illa dira & abominanda : oderint, dum
metuant ? Syllano fcias faeculo fcriptam. Nefcio utrum fibi
pejus optaverit; ut odio effet, an ut timori.... Magno hoc
dictum fpiritu putas ? Falleris. Nec enim magnitudo ifta
eft, fed immanitas. Non eft quod credas irafcentium ver-
bis : quorum ftrepitus magni , minaces funt ; intus mens
pavidifsima. Non eft quod exiftimes verum effe , quod apud
difertifsimum virum Livium dicitur : vir ingenii magni,
magis quam boni. Non poteft illud feparari : aut & bo-
num erit, aut nec magnum : quia magnitudinem animi in-
concuflam intelligo , & introrfus folidam , ab imo parem
firmamque ; qualis effe in malis ingeniis non poteft. Ter-
ribilia enim effe , 8c tumultuofa , & exitiofa poffunt : ma-
gnitudinem quidem , cujus firmamentum roburque bonitas
eft, non habebunt.... Sola fublimis & excelfa virtus eft.
Nec (a) quicquam magnum eft , nifi quod fimul & pla-
cidum. Lib. i. de Ira, cap. 16.
Ille ingens animus 8c verus aeftimator f ui, non vindl-
cat injuriam , quia non fentit. Ut tela a duro rejiunt, quum
dolore caedentis folida feriuntur : ita nulla magnum animum #
injuria ad fenfum fui adducit, fragilior eo quod petit. Quan-
to pulchrius eft, velut nulli penetrabilem telo , omnes in-
jurias contumeliafque refpuere? Ul tio, doloris confefsio eft.
Non
(aJ Tit. Modeftia.
, 1 7 6 COLLECTANEA MOR ALIS PHILOSOPHISE.
Conjlantia, Inconjlantia.
T
Ranquillus animus (a) ubi ad perfectum venit , nec
ablatum fibi quicquam fentit, nec adjectum ; fed in
eodem habitu eft quocumque res cadunt. Cui five agge-
runtur vulgaria bona , fupra res fuas eminet : five aliquid
ex iftis , vel omnia cafus excufsit, minor non fit. Epfi. ^6.
Invenio qui dicant, inelfe naturalem quamdam animis
irritationem commutandi fedes , Se transferendi domicilia.
Mobilis enim & inquieta mens nomini data eft. Nunquam
fe tenet : fpargitur , & cogitationes fuas in omnia nota at-
que ignota dimittit ;. vaga , & quietis impatiens , & no-
vitate rerum lzetifsima. Quod non miraberis , fi primam
ejus originem afpexeris. Non eft ex terreno & gravi con-
creta corpore : ex ilio celefti fpiritu defeendit. Celeftium
au-
(<ij T>t. Magnanimitas.
Non eft magnus animus quem incurvai injuria. Aut poten-
tior te , aut imbecillior Lxfit. Si imbecillior , parce illi : ft
potentior , tibi. Lib. 3. de Ira , cap. 5.
Nullum eft argumentum magnitudinis certius, quam ni-
^hil poife , quo inftigeris , accidere. Pars fuperior mundi &
ordinatior , ac propinqua fideribus, nec in nubem cogitur,
nec in tempeftatem impellitur , nec verfatur in turbinem:
omni tumultu caret : inferiora fulminant. Eodem modo
fublimis animus , quietus femper Sc in ftatione ttanquilla
collocatus, intra fe premens quibus ira contrahitur, mode-
ftus & venerabilis eft , & difpofitus : quorum nihil inve-
nies in irato. Ibid. cap. 6.
Decet magnanimitas quemlibet mortalem, etiam illum,
infra quem nihil eft. Quid enim ma jus aut fortius, quam
malam fortunam retundere ? Hax autem magnanimitas i
bona fortuna latiorem locum habet , meliufque in tribu-
nali , quam in piano confpicitur. Lib. 1. de Clem. cap. 5.
Ingenuitas non recipit contumeliam. Ex Pub. Mim.
Magni animi proprium eft, eife tranquillum ; Sc inju-
rias ac offeniiones femper defpicere. Ex eodem.
I I . CLASSIS. CONSTATfTTA , INCONST ANTTA. 1 7 7
autem natura Temper in motu eft. Fugit , & velocifsimo
curfu agitur. Afpice fider mundum illuftrantia. Nullum
eorum perftat, Labitur afsidue , & locum ex loco mutat.
Quamvis cum univerfo verfatur, in contrarium nihilo mi-
nus ipfi mundo refertur. Per omnes fingulorum partes di-
fcurrit perpetua ejus agitato : & aliunde alio commigra-
tio eft. Omnia volvuntur. Semper in tranfitu funt : & ut
lex & natura, necefskas ordinavit, aliunde alio deferuntur.
Quum per certa annorum fpatia orbes fuos explicuerint,
iterum ibunt per qua; venerant. I nunc , & animum hu-
manum ex iifdem , quibns divina conftant, compofitum fe-
minibus , moiette ferre puta tranfitum , ac migrationem:
quum Dei natura , afsidua 8c citatifsima commutatione f
nos delectet, fe vero confervet. Lib. de ConfoL ad Helviam,
cap. 6.
Inter cetera mala, hoc quoque habet ftultitia proprium;
femper incipit vivere. Confider quid vox ifta fignificet,
Lucili viroraim optime, 8c intelliges quam fceda fit homi-
num levitas , quotidie nova vita; fondamenta ponentium,
novas fpes etiam in exitu inchoantium. Quid eft autem tur-
pius, quam fenex vivere incipiens ? Epiji. 1 3.
Qualitatis vera; tenor permanet : falfa non durant. Qui-
dam alternis Vatinii , alternis Catones funt. Et modo pa-
rum illis feverus eft Curius , parum pauper Fabricius, pa-
rum frugi & contentus vili Tubero. Modo Licinum di-
vitiis, Apicium ccenis, Maecenatem deliciis provocant. Max-
imum indicium eft mala; mentis , fiuftuatio : & intra fi-
mulationem virtutum, amoremque vitiorum , afsidua jafta-
tio.... Nemo non quotidie 8c confilium mutat & votum.
Modo uxorem vult habere , modo amicam : modo re-
gnare vult 5 modo id agit , ne quis fit officiofior fervus:
modo diktat fe ufque ad invidiam ; modo fubfidit , &
contrahitur infra humilitatem vere jacentium : nunc pecu-
niam fpargit, nunc rapit. Sic maxime coarguitur animus im-
prudens : alius prodit atque alius ; & ( quo turpius nihil
judico ) impar fibi eft. Magnam rem pura , unum hominem
agere. Prater fapientem autem nemo unum agit : ceteri mul-
; M ti-
f Al. Vel deledec fe , vel confervet.
1 78
COLLECTANEA MORAL IS PHILOSOPHISE.
tiformes fumus. Modo frugi tibi videbimur & graves : mo-
do prodigi & vani. Mutamus fubinde peffonam ; & con-
trariam ei fumimus, quam exuimus. Hoc ergo a te exige,
ut qualem inftitueris praftare te , talem ufque ad exitum
ferves. Effice ut pofsis laudari : fi minus, ut agnofci. De
aliquo quem vidifti heri , merito dici poteft : hic quis eft?
Tanta mutatio eft. Epj, 1 20.
Quid per fe prodeff peregrinatio cuiquam potuit ? Non
voluptates illa temperavit ; non cupiditates refrenavit ; non
iras reprefsit ; non indomitos amoris impetus fregit ; nulla
denique animo mala eduxit ; non judicium dedit 5 non ex-
cufsit errorem : fed ur puerum ignota mirantem, ad bre-
ve tempus rerum aliqua novitate detinuit. Ceterum incon-
ftantiam mentis ( quae maxime aegra eft ) lacefsitam , mobi-
liorem levioremque reddit ipfa jactatio. Itaque quae petierant
cupidifsime loca , cupidius deferunt : & avium modo tranf-
volant, citiufque quam venerant, abeunt. Peregrinatio no-
titiam dabit gentium : novas tibi montium formas often-
det ; inufitata fpatia camporum .; & irriguas perennibus
aquis valles ; & alicujus fluminis fub obfervatione naturam:
fi v e , ut Nilus aeftivo incremento tu m et ; five , ut Tigris
eripitur ex oculis , & aito per occulta curfu , integra: ma-
gnitudini redditur 5 five , ut Maeander po'tarum omnium
exercitatio & ludus , implicatur crebris anfraftibus ; & fae-
pe-in vicinum alveo fuo admotus , ante quam fibi influat,
flectitur. Ceterum neque meliorem faciet , neque faniorem.
Inter ftudia verfandum eft, & inter audtores fapientiae : ut
quaefita difcamus ; nondum inventa quaeramus. pji. 104.
Non aliter vivas in folitudine, aliter in foro.!?.*? Pub.Mm.
Fortuna. Fortunes inconjlanta. Fortuna utri-
C
Lamo : vtate (a) quaecumque vulgo placent, quae ca-
fus attribuit: ad omne fortuitum bonum , fufpiciofi
(a) Tit. Paupertas.
n. CLASSIS. FORTUNA. 179. .
pavidique fubfiftite. Et fera , & pifcis , fpe aliqua obl e- *
dante decipitur. Munera ifta fortuna; putatis ? infidiae funt.
Quifquis veftrum tutam agere vitam volet; quantum plu-
rimum poteft, ifta vifcata beneficia devitet. Epift. 8.
Alienum eft omne, quicquid optando venit.
Hunc verfum a te dici non paullo melius , & adftridius
memini :
Non eft timm, fortuna quod fecit tuum.
Illud etiam melius didum a t e, non praeteribo :
Davi bonum quod potuit, auferri poteft.
Epift. 8.
Nullum habet majus malum occupatus homo & bonis
fuis obfefliis , quam quod amicos libi putat quibus ipfe non
eft ; quod beneficia fua. efficacia judicat ad conciliando
amicos : quum quidam quo plus debent , magis oderint.
Leve xs alienum, debitorem facit: grave, inimicum.Epift. 19.
Hanc imaginem animo tuo propone , ludos facere for-
tunam, & in hunc mortalium coetum, honores, divitias,
gratiam excutere : quorum alia inter diripientium manus
fcifa funt ; alia infida foderate divifa 5 alia magno detri-
mento eorum in quos devenerant, prenfa : ex quibus qui -
dam aliud agentibus inciderunt ; quaedam quia nimis ca-
ptabantur , amilfa : & dum avide rapiuntur, excuffa funt.
Nulli vero, etiam cui rapina feliciter cefsit , gaudium ra-
pti duravit in pofterum. Iraque prudentifsimus quifque quum
primum induci videt munufcula , a theatro fugit, & fcit
magno parva conftare. Epift. 7 4 .
Ad utrofque cafus fapiens aptus eft : honorum redor
eft , malorum vidor.... Non ex ebore tantum Phidias fo-
lebat facere fimulacra : faciebat ex aere. Si marmor illi, fi
adhuc viliorem materiam obtulifles , feciflet quale ex illa
fieri optimum poflet. Sic fapiens virtutem , fi licebit , In
divitiis explicable fi minus , in pauperrate : fi poterit, in
patria 5 fi minus, in exfilio : fi poterit, imperator 5 fi mi-
nus , miles : fi poterit, integer ; fi minus, debilis. Qtiam-
cumque fortunam acceperit, aliquid ex illa memorabile ef- #
ficiet. Certi funt domitores ferarum , qui faevifsima ani-
malia, & ad occurfum exterrentia hominem, docent pati
M % )VL-
l 8o COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
jugum : nec afperitatem excufsiffe contenti, ufque in con-
tubernium mitigant. Leonibus magifter manum infertat : o-
fculatur Tigrim fuus cuftos : Elephantem -f minimus /Ethi-
ops jubet fubfidere in genua, & ambulare per funem. Sic
fapiens (a) eft artifex domandi mala. Dolor , egeftas , igno-
minia , career , exillium , quaecumque horrenda , quum ad
hunc pervenere , manfueta furir. Epifi. 85. in fine.
Liberalis nofter nunc triftis eft , nuntiato incendio , quo
Lugdunenfis colonia exufta eft. Movere hie cafus quemli-
bet poffet, nedum hominem patriae fuae amantifsimum. QUJG
res efficit, ut frmitatem animi fui quaerat : quam videli-
cet ad ea , quae timeri poffe putabat , exercuit. Hoc vero
tarn inopinatum malum , paene inauditum , non miror fi fi-
ne metu fuit , quum effet fine exemplo. Multas enim ci-
vitates incendium vexavit, nullam abftulit.... Novitas ad-
jicit calamitatibus pondus : nec quifquam mortalium non
magis quod etiam miratus eft , doluit. Ideo nihil nobis im-
provifum effe debet. In omnia (b) praemittendus eft animus:
cogitandumque, non quicquid folet , fed quicquid poteft
fieri. Quid enim eft , quod non fortuna (c) quum voluit,
& florentifsimo detrahat ? Quod non eo magis aggrediatur
& quatiat, quo fpeciofius fulget? Quid illi arduum , quid-
ve difficile eft ? Non una via femper, ne tota quidem in-
currir. Modo noftras in nos manus advocat : modo fuis
contenta viribus , invenit pericula fine auctore. Nullum
tempus exceptum eft : in ipfis voluptatibus caufae doloris
oriuntur. Bellum in media pace confurgit : & auxilia fe-
ciiritatis in metum tranfeunt. Ex amico inimicus, hoftis ex
focio. In fubitas tempeftates, hibernifque majores , agittir aefti-
va tranquillitas. Sine hofte patimur hoftilia : & cladis cau-
fas , fi alia deficiunt , nimia fibi feliciras invenit. Invadit
temperatifsimos morbus, validifsimos phthifis , innocentif-
fimos poena, fecretifsimos tumultus. Eligit aliquid novi ca-
fus , per quod velut oblitis vires fuas ingerar. Quicquid
longa feries multis laboribus, multa Dei indulgentia ftru-
xi t , id unus dies fpargit ac difsipat. Longam moram de-
dlt
t Ah Mi mus . (i) Tit. Patientia.. [b) Tit. Ad Patimtiam pre-
paratiti, (c) Tit. Vita miferne
I I . CLASSIS. FORTUNA,
'dir. malis properantibus, qui diem dixit, non horam mo-
mentumque temporis , everrendis imperiis fufficere. Eflt
aliquod imbecillitatis noftra; folatium rerumque noftrarum,
fi f tanta celerirate repararentur, quanta finiuntur. Nunc
incrementa lente exeunt : feftinatur in damnum. Nihil pri-
vatim , nihil publice ftabile eft. Tarn hominum quam ur-
bium fata volvuntur. Inter placidifsima terror exfiftit : nihil-
que extra tumultuantibus caufis, mala unde minime exfpe-
ftabantur, erumpunt. Quae domefticis bellis fteterant regna,
quae externis, impellente nullo ruunt. Quota quaeque feli-
citatem civitas pertulit? Epifi. 91 .
Cogitanda ergo funt omnia , & animus (a) adverfus ea
quae poflunt evenire , firmandus. Exfilia , tormenta, bella,
morbos , naufragia meditare. Poteft te patriae, poteft patriam
tibi cafus eripere : poteft te in folitudinem abjicere : poteft
hoc ipfum in quo turba fuftocatur, fieri folitudo. Tota ante
oculos fortis humanae conditio ponatur. Nec quantum fre-
quenter evenit 5 fed quantum plurimum poteft evenire, prae-
fumamus animo, fi nolumus opprimi, nec ullis inufitatis
velut novis ftupefieri. In plenum cogitanda fortuna eft. Quo-
ties Afiae, quoties Achaiae urbes uno tremore ceciderunt ?
Quot oppida in Syria quot in Macedonia devorata funt ?
Cyprum quoties vaftavit haec clades .... Non tantum manu
fata labuntur : non tantum humana arte atque induftria
polita , vertit dies. J uga montium diffluunt : totae defedere
regiones. Operta funt fluctibus , quae procul a confpectn
maris ftabant. Vaftavit ignis colles , per quos elucebat:
erofit & quondam altifsimos vertices, folatia navigantium:
ac fpeculas ad humilem arenam deduxit. Ipfius natura;
opera vexantur. Et ideo aequo animo ferre debemus ur-,
bium excidia. Cafura omnia exftant : omnes exitus manet:
five interna vis, flatufque praeclufi f violenti, pondus fub
quo tenentur, excufferint ; five torrentium in abdito vis
obftantia effregerit ; five flammarum violentia compaginera
foli ruperit ; five vetuftas, a qua nihil tutum eft, expu-
M 3 gna-
t Mira efl hoc loco in fere omnibus exemplarbus variatio. Sed Gra-
natenfis le&ionem retineri pojfe baud immtrto cenfuimifs, (A) Tit, A 4,
patkntiam pr<eparatio, f di, VENC
l 8 a COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIE.
gnavert mnutatim ; five gravitas celi ejecert populos,
& fitus deferta corruperit. Enumerare omnes fatorum vias
longum eft. Hoc unum fcio. Omnium mortalium opera,
mortalitate damnata funt : inter petitura vivimus.... Sepe
majori fortune locum fecit injuria. Multa ceciderunt, ut
altius furgerent, &. in majus. C. Caligula f felicitatis ur-
bis inimicus , ajebat, Rome fibi incendia ob hoc unum
dolori effe, quod fciret meliora refurrectura, quam arfif-
fent. Eadem Epifl. 91 .
In fecundis nemo confidat ; In advetfis nemo deficiat:
alterne funt vices rerum. Quid exfultas? Ifta quibus vehe-
ris in fum mum , nefcis ubi te relitura fint : habebunt
ilium , non tuum finem. Quid jaces Ad imum delatus
es : nunc eft refurgendi locus. In melius adverfa 5 in dete-
nus optata flectuntur. Ita concipienda eft animo varietas,
non privatarum rantum domuum quas levis cafus impellit,
fed etiam publicarum. Regna ex infimo coorta, fupta im-
perantes jacuerunt. Vetera imperia in ipfo flore cecidere.
Iniri non poteft numerus, quam multa ab aliis fracta fint.
Nunc quum maxime Deus alia exaltat; alia fubmittit : nec
molliter ponit ; fed ex faftigio fuo nullas habitura reli-
quias jaciat. Magna ifta, (a) quia parvi fumus , credimus.
Multis rebus non ex narura fua, fed ex humilitate noftra
magnitudo eft. In Traf at. Lib. 3. Nat. Quafl.
Nihil difficile eft nature, utique ubi in finem fui pro-
perat. Ad originem rerum parce utitur viribus, difpenfat-
que fe incrementis fallentibus : fubiro ad ruinam tot m-
petu venit. Quam longo tempore opus eft , ut conceptus
ad puerperium perducatur infans ? Quantis laboribus tener
educatur? Quam diligenti nutrimento obnoxium novifsime
corpus adolefcit ? At quam nullo negotio folvitur ? Urbes
conftituit etas: hora diffolvit. Momento fit cinis : diu fil-
va. Magna tutela ftant, ac vigent omnia : cito ac repen-
te difsiliunt. Quicquid ex hoc ftatu rerum natura flexerit,
in exitium mortalium fatis eft. Lib. 3. Nat. Quafl. cap. 27.
Quid
t Pro C. Cal igul a alia exemplaria tegunt : Timagenes. Pincianus , &
Granxtenfis C. Ca l i g ul s nomen reflituendum putarunt , quod infenfifiimus
ilk fue>-it urbis fuccefsibus, ut auttor eft Suetonius Tranquillas in Cal igul a.
a) Tit. Pufillanimitas.
I I . CLASSIS. FORTUNiE CONTEMTUS. 2 83
Quid tibi voluifti (a) tarn injufta, & tarn vioienta for-
tuna ? Tarn cito indulgentiae tae te pcenituit?... Nihil ergo
prodeft innocentia ad omnem legem exacta ? nihil antiqua
frugalitas? nihil felicitatis fummae potentia ? fumma confer-
va ta abftinentia? nihil fincerus , f & ex toto litterarum
amor ? nihil ab omni labe mens vacans ? Luget Polybius,
Sc in uno fratre quicquid de reliquis pofsit metuere ad-
monitus , etiam de ipfis doloris fui folatiis timet. Facinus
indignum ! luget Polybius , & aliquid propitio dolet Caefare.
Hoc fine dubio impotens fortuna captafti: ut oftenderes
neminem contra te , ne a Caefare quidem pofie defendi. Lib.
de Confol. ad Polyb. cap. 22.
Cito improborum laeta ad perniciem cadunr.-E* Pub. Mim.
Excelfis multo facilius cafus nocet. Ex eodem.
Errat fi quis exiftimat tutum diu effe regem. Ex eodem.
Fortuna quum blanditur , captatum venit. Ex eodem. >
Fortunam citius reperies , quam retineas. Ex eodem.
Felix improbitas optimorum eft calamitas. Ex eodem.
Fortuna obeife nulli contenta eft femel. Ex eodem.
Fortuna vitrea eft : quum fplendet, frangitur. Ex eodem.
Fortuna levis eft : cito repofcit quod dedit. Ex eodem.
Nulla eft tarn bona fortuna, de qua nihil queri pof-
fis. Ex eodem.
Fortuna utriufque contemtus moderatio.
Q
Uid eft praecipuum in rebus bumanis ? Erigere animum
fupra minas & promifla fortnae. Nihil dignum pu-
tare , quod fperes. Quid enim habet dignum quod
concupifcas ? qui a divinorum contemplatione (b) quoties
ad humana recideris , non aliter caligabis, quam quorum
oculi in denfam umbram ex claro fle rediere.... Quid eft
praecipuum ? Non admittere in animo mala confilia : pu-
ras (c) ad caelum manus rollere : nullum petere bonum,
quod ut ad te tranfeat, f aliquis pofsit amittere : optare,
M 4 quod
(a) Tit,Vha m'tfera. f AI.Et putusHcterarum amor. (b) Tit.Con-
templatio. (c) Tit. Religio, t //Aliquis dare debet, aliquis amittere.
584 COLLECTANEA MOR ALIS PHILOSOPHISE.
quod fine adverfario optatur, bonam meutern : cetera ma-
gno eftimata mortalibus, etiam fi quis domum caus attu-
lerit , fic intueri , quafi exitura qua venerint. In Prafat.
Lib. 3. Nat. Quafi.
Sed ut tibi rationem reddam , quam nulli mrtalium
invideo, audi quid promittam , & quanti queque eftimem.
Divitias nego bonum effe: nam fi effent bone, bonos fa-
cerent. Nunc , quoniam quod apud malos deprehenditur,
dici bonum non poteft 5 hoc illis nomen nego. Ceterum
& habendas effe, & utiles, & magna commoda- vite a f -
ferentes , fateor. De Vita beata , cap. 24.
Quid ergo fit, quare illas non in bonis numerem ; &
quid in illis preftem aliud quam vos , quoniam inter
utrofque convenit habendas ; audite. Pone in opulentifsi-
ma me domo : pone ubi aurum argentumque in promifcuo
ufu fit. Non fufpiclam me (a) ob ifta , que etiamfi apud
me ; extra me tarnen funt. In fublicium pontem (b) me
transfer, & inter egentes abige : non ideo tarnen me de-
fpiciam , quod in illorum numero confideo , qui manum
ad ftipem porrigunr.... Quid ergo eft? Domum illam fplen-
didam malo , quam pontem. Pone in ftramentis fplenden-
tibus, & delicato apparatu : nihilo me feliciorem credam,
quod mihi molle erit amiculum ; quod purpura convivs
meis fubfternerur. Nihilo miferior ero , fi laff cervix mea
in manipulo fceni acquiefcet : fi fuper circenfc tomentum,
per futuras veteris lintei effluens , incubabo. Quid ergo
eft ? Malo quid mihi animi fir oftendere pretextatus f &
chlamidatus , quam nudis fcapulis 8c fcetentibus. Fac fen-
tentie omnium mihi ex voto cedant; nove gratulationes
prioribus fubtexantur: non ob hoc mihi placebo. Muta in
contrarium hanc indulgentiam temporis 5 hinc illhinc per-
cutiatur animus , damno, luctu , incurfionibus variis ; nul-
la hora fine querela fit : non ideo me dicam inter mifer-
rima miferum ; non ideo aliquem exfecrabor diem : provi-
fum eft enim a me, ne quis mihi ater dies effet. Quid
er-
(a) Tit.Conftantia. (b) Tit. Modeftia. t

- Canuiatus , al. Cau-
feacus , al. Caiididit us. Ego prioribus rejeis , Candidat es , aut etiata
Chl amidatus frxtuUrim.
TI. CLASSIS. FORTUNE CONTEMTUS. l 8c
ergo eft ? Malo gaudia temperare , quam dolores compefce-
re. Hoc tibi ille Socrates dicet. Fac me victorem univerfa-
rum gentium. Delicatus ille Liberi currus rriumphantem uf-
que ad Thebas a folis ortu vehat. -f Jura reges Perfarum pe-
tant. Me hominem effe rum maxime cogitabo ; quum Deus
undique confalutabor. Huic tam fublimi faftigio conjunge
protinus precipitem mutationem. In alienum imponar fer-
culum, exornaturus vi&oris fuperbi ac feri pompam : non
humilior fub alieno curru agar , quam in meo fteteram.
Quid ergo eft ? vincere tarnen , quam capi malo. Totum
fortune regnum defpiciam : fed ex ilio , fi dabitur electio,
meliora fumam. Quidquid ad me venerit, bonum fiet : fd
malo faciliora ac jucundiora veniant , & minus vexatura
tractanrem. Lib. de Vita beata , cap. 25.
Hoc prius aggrediar , quod pietas tua audire geftitj
nihil mali effe mihi. Si hoc tibi demonftrare non poter,
ipfas res quibus me putas premi, non effe intolerabiles, fa-
ciam manifeftum. Sin id credi non potuerit : at ego mihi
ipfe magis placebo , quod inter eas res beatus ero , que
miferos folent facere. Non eft quod de me aliis credas:
ipfe tibi, ne quid incertis opinionibus perturberis, indico
me non effe miferum, Adjiciam (quo fecurior fis) nec fieri
quidem poffe miferum. Confol. ad Helviam , cap. 4.
Bona conditione conditi fumus,fi earn non deferuerimus.
Id egit rerum natura , ut ad bene vivendum non magno
apparatu opus effet. Unufquifque facere fe beatum poteft.
Leve momentum in adventitiis rebus eft : & quod in neu-
tram partem magnas vires habeat. Nec fecunda fapientem
evehunt, nec adverfa demittunt. Laboravit enim femper
ut in fe plurimum poneret ; intra fe omne gaudium pete-
ret. Quid ergo? fapientem me effe dico? Minime. Nam id
quidem fi profiteri poflem ; non tantum negarem miferum
me effe : fed omnium fortunatifsimum , & in vicinum Deo
perductum predicarem. Nunc quod fads eft ad omnes mi-
ferias leniendas , fapientibus viris me dedi : & nondum in
auxilium mei validus , in aliena caftra confugi 5 eorum fci-
l icet, qui facile fe ac fuos tuen tur. Uli me juflerunt ftare
af-
T AH tegunt : J ur a reguis mpoi um. ht ut ego qutUsrn rfor , cajtigatws*
1 8 6 COLLECTANEA MOF.ALIS PHILOSOPHISE.
afsidue velut in preiidio pofitum , & omnes conatus for-
tune , & omnes impetus profpicere multo ante quam in-
currant. Illis gravis ipfa fortuna eft, quibus eft repentina.
# Facile earn fuftinere poteft , qui femper exfpectat. Nam &
hoftium adventus eos prfternit, quos inopinate occupavit.
At qui futuro fe bello ante bellum paraverunt, compoiiti
8c aptati ; primum ( qui tumultuofifsimus eft ) icium facile
excipiunt. Nunquam ego fortune credidi, etiam ii videre-
tur pacem agere. Omnia ilia que in me indulgentifsime
conferebat, pecuniam , honores, gloriam , eo loco pofui,
unde poflet ea fine motu meo repetere. Intervallum inter
me 8c illam magnum habui. Itaque abftulit il ia, non avul-
ilt. Neminem adverfa fortuna comminuit, nifi quem fecun-
da decepit. Illi qui munera ejus velut fua & perpetua ama-
yerjjnt ; qui fe propter illam fufpici voluerunt ; jacent, &
mcerent : quum f invalidos & pueriles animos , omnis fo-
lide voluptatis ignaros , falfa & mobilia oblettamenta de-
ftituunt. At ille qui fe letis rebus non inflavit^ nec mu-
tatis contrahit ; adverfus utrumque ftatum invidlum animum
tenet, explorate jam firmitatis. Nam in ipfa felicitate , quid
contra felicitateti! valeret, expertus eft. Itaque ego in illis
que omnes optant, exiftimavi femper , nihil veri boni in-
eife : quin inania , 8c fpeciofo ac decepturo fuco circumlita
inveni, intra nihil habentia fronti fue fimile. Nam in illis que
mala vocantur , nihil tam terribile ae durum invenio, quam
(a) opinio vulgi minabatur. Verbum quidem ipfum, per-
fuaiione quadam 8c confenfu, jam afperius ad aures venit;
.& audientes tanquam trifte & exfecrabile ferit : ita enim
populus jufsit. Sed populi fcita ex magna parte fapientes
abrogant. Lib. de Confol, ad Helviam , cap. 5.-
Fprtuna animum quem fovet, ftultum facit. Ex Pub. Mim.
Fortuna cui nemo invidet, gratum facit. Ex eodem.
Habet in adveriis auxilia , qui in fecundis commodat.
Ex eodem.
In felicitate fe erigere, eft felicitatem fubmittere. Ex
sodem?
Ad-
t . Al. Vanos. (a) Tit. Vulgtu.
II. CLASSIS. ADVERSITAS, TRIBULATIO. 1 87
Advertas
3
'Tributario.
M
Ajus eft perfringere diffidila , quam Iajta moderarl.
Epi. 66. prop e fin.
Hoc loco mihi Demetrius nofter occurrit, qui vitam
fecuram & fine ullis fortuna: incutfionibus, mare mortuum
vocar. Nihil habere ad quod exciteris, ad quod te concites,
cujus denuntiatione & incurfu frmitatem animi tui tentes;
fed in otio inconcuff jacere : non eft tranquilliras ; malacia
eft. Attalus Stoicus dicere folebat : malo me fortuna in ca-
ftris fuis , quam in deliciis habeat. Torqueor, fed fortiter:
bene eft. Occidor, fed fortiter : bene eft. Epft. 6j. prope fin.
Inter multa magnifica Demetrii noftri, & ha:c vox eft, a
qua recens fum : fonat adhuc & vibrat in auribus meis.
Nihil , inquit, mihi videtur infelicius eo , cui nihil un-
quam evenit adverfi. Non licuit enim illi fe experiri. Ut
ex voro illi fluxerint omnia , immo & ut ante votum : ma-
le tarnen de ilio dii judicaverunt. Indignus vifus eft, a quo
vinceretur aliquando fortuna, qua: ignavifsimum quemque
refugit. Qiiafi dicat : quid ego iftum adverfarium mihi af-
fumam ? ftatim arma fubmittet. Non opus eft in illum to-
ta potentia mea : levi comminatione pelletur. Non poteft
fuftinere vultum meum. Alius circumfpiciatur , cum quo
conferre pofsimus manum : pudet congredi cum homine
vinci parato. Ignominiam judicat gladiator cum inferiore^
componi : & fcit eum fine gloria vinci, qui fine periculo
vincitur. Idem facit fortuna. Fortifsimos fibique pares qua:-
rit : quofdam faftidio tranfit. Contumacifsimum quemque
& rectifsimum aggreditur , adverfus quern vim fuam in-
tendat. Ignem experitur in Mucio , paupertatem in Fabri-
cio , exfilium in Rutilio , tormenta in Regulo , venenum
in Socrate , mortem in Catone. Magnum exemplum nifi
magna fortuna non invenit. Infelix eft Mucius, quod dex-
tera ignes hoftium premit ; & ipfe a fe exigit erroris fui
poenas ? quod regem quem armata manu non potuit, exu-
fla fugat ? Quid ergo 1 felicior effet, fi in finu amica: fo-
veret manum? Infelix eft Fabricius, quod rus fuum, quan-
tum
l 88 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC.
tum a Repub. vacavit, fodit? quod bellum tarn cum Pyrrho,
quam cum divitiis gerit ? quod ad focum ccenat illas ipfas
radices & herbas , quas in repurgando agro triumphalis fe-
nex evulfit ? Quid ergo ? felicior effet, fi in ventrem fuum
longinqui litoris pifces, & peregrina aucupia congereret ?
Si conchyliis fuperi atque inferi maris , pigritiam ftomachi
naufeantis erigeret ? De Provid. cap. 3.
Veniamus ad Regulum. Quid illi fortuna nocuit, quod
ilium documentimi fidei, documentimi patientiae fecit ? Fi-
gunt cutem cl avi: & quocumque fatigatum corpus reclina-
v i t , vulneri incumbit : Sc in perpetuarli vigiliam fufpenfa
funt lumina. Quanto plus tormenti , tanto plus erit gloria;.
[Vis fcire quam non pceniteat hoc predo aeftimaffe virtu-
tem ? Refice tu ilium , & mitte in fenatum : eandem fen-
tentiam dicet. Feliciorem ergo tu Maecenatem putas, cui
amoribus anxio , Sc morofae uxoris quotidiana repudia de-
centi , fomnus per fymphoniarum cantum ex longinquo
leve refonantium quaeritur ? Mero fe licet fopiat, & aqua-
ium fragoribus avocet , Se mille voluptatibus mentem an-
xiam fallat : tarn vigilabit in piuma, quam ille in cruce.
Sed illi folatium eft, pro honefto dura tolerare ; & ad cau-
fam a patientia refpicit : hunc voluptatibus marcidum , &
felicitate nimia laborantem , magis his quae patitur , vexat
caufa patiendi. Non ufque eo in poflefsionem generis hu-
mani vitia venerunt, ut dubium fit , an electione fati da-
ta , plures Reguli nafci quam Maecenates velint.... Quod
ad Catonem pertinet, fatis dictum eft : fummamque illi fe-
licitatem contigilfe confenfus hominum fatebitur : quern fi-
bi rerum natura delegit , cum quo metuenda colliderei
Inimicitiae potentum graves funt ? Opponatur fimul Pompe-
jo , Carfari, Craffo. Grave eft, a deterioribus honore an-
teiri ? Vatinio poftferatur. Grave eft civilibus bellis inter-
efle? Toto terrarum orbe pro caufa bona tarn infeliciter,
quam pertinaciter militet. Grave eft fibi manus afferre?
Faciat ? Quid per hoc confequar ? Ut omnes fciant non
effe haec mala , quibus ego dignum Catonem putavi. Eoi.
tap. 3. de Provident.
Profpera in Plebem ac vilia iogenia deveniunt. At ca-
la-
TI. CLASSIS. ADVERSITAS , TRIBULATIO. 189
lamitates terrorefque mortalium fub jugum mittere , pro-
prium magni viri eft. Semper vero effe felicem , & fine
morfu animi velie tranfire vitam ; ignorare eft rerum na-
tura; altetam partem. Magnus es vir : fed unde fcio , fi tib
fortuna non dat facultatem exhibendae virtutis ? Defcendifti
ad Olympia. Si nemo praeter te , coronam habes, victoriam
non habes. Non gratulor tanquam viro forti ; fed tanquam
confulatum praeturamve adepto : honore auftus es. Idem dice-
re & bono viro poflum, fi illi nullam ocafionem difficilior
cafus dedit, in qua una vim fui animi oftendetet. Miferum re
judico , quod non fuifti mifer : tranfifti fine adverfario vitam.
Nemo feiet, quid potueris : ne tu quidem ipfe. Opus eft enim
ad notitiam fui, experimento. Quid quifque poifet, nifi ten-
tando non didicit. Itaque quidam ultro fe ceffantibus malis
btulerunt, & vittuti iturae in obfcurum , occafionem per
quam enitefeeret, quaefierunt. Gaudent, inquam , magni vi-
ri aliquando rebus adverfis , non aliter quam fortes milites
bellis. Lib. de Provid. cap. 4.
Avida eft periculi virtus ; & quo tendat , non quid
paffura fit, cogitai : quamquam Se quod paffura eft, glo-
ria; pars eft. Militares viri gloriantur vulneribus; Iaeti fluen-*
tem meliore cafu fanguinem oftentant. Idem licet fecerint
qui integri revertuntur ex acie , magis fpectatur qui fau-
cius redit. Ipfis inquam (a) Deus confulit , quos efle quam
honeftifsimos cupit , quoties illis materiam praebet aliquid
animofe fortiterque faciendi. Ad quam rem opus eft al iqua*
rerum difficultate. Gubernatorem in tempeftate : in acie mi-
litem intelligas. Unde poffum feire (b) quantum adverfus
paupertatem tibi animi f it , fi divitiis diffluis ? Unde pof-
fum feire , quantum adverfus ignominiam Se infamiam,
odiumque populare , conftantia; habeas , fi inter plaufus fe-
nefeis ? fi te inexpugnabilis, & inclinatione quadam men-
tium pronus favor fequitur ? Unde fcio quam aequo animo
laturus fis orbitatem, fi quofeumque fuftulifti, vides ? Au-
divi te , quum alios confolareris : tune confpexifem , fi te
ipfe confolatus effes , fi te ipfe dolere vetuiffes. Nolite,
obfecro vos , expavefeere ifta , quae dii immortales velut
fti-
(a) Tit. .Providentia Dei. (b) Tit. Tentationii frutlut.
19 0
COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
ftimulos admovent animis. Calamitas , virtutis occaia eft. J i-
los merito quis dixerit .miferos, qui nimia felicitate torpefcunt:
quos , velut in mari lento, tranquillitas iners detiner. Qtiic-
^quid illis inciderit, novum veniet. Magis urgent faeva in-
expertos. Grave eft tenerae cervici jugum. Ad fufpicionem
vulneris tiro pallefcit : audaciter veteranus cruorem fuum
fpedat, qui fcit fe faepe vicife poft fanguinem. Ibidem.
Cogita non effe magni animi (a) fe rebus profperis for-
rem gerere , ubi fecundo curfu vita procedit. Nec gu-
bernatoris quidem artem , tranquillum mare & obfequens
ventus oftendit. Adverfi aliquid incurrat oportet , quod ani-
mum prober. Ltb. de Confol. ad Marcam , cap. 6.
Unum haber afsidua infelicitas boni , quod quos fem-
per vexat, novifsime indurar. Lib. de Confolat. ad Helviam,
cap. 2.
% Vide etiam hac de re Ttulos buie fintimos : Fortitu-
do, Conftantia , Exfilium, Perfecutiones honorum, Patientia.
I
Mmenfum erit, fi percurrere ccepero , ipfa Refpublica
quam ingrata in optimos ac devotifsimos fbi fuerit:
quamquam non minus faepe peccaverit , quam in ipfam
peccatum eft. Camillum in exfilium mifit : Scipinem di-
mift : exfulavit poft Catilinam Cicero , diruti ejus pena-
tes, bona direpta, factum quicquid victor Catilina feciffet.
Rutilius innocentiae pretium tulit, in Afta latere. Catoni
^populs Romanus pratturam negavit, confulatum pernega-
vit. Lib. 5. de Benef. cap. 17.
Vos improbi, ad nomen magnorum ob aliquam eximiam
laudem virorum , flcut ad occurfum ignotorum hominum
minuti canes , latratis. Expedit enim vobis neminem vide-
ri bonum : quafi aliena virtus exprobratio deli&orum ve-
ftrorum fit. Lib. de Vita beata , cap. ig. <
Vos quidem qui virtutem cultoremque ejus odiftis, ni-
hil novi facitis. Nam & folem lumina aegra formidant : &
aver-
la) Tit. Magnanmitai.
II. CLASSIS. EXSILIUM. I9 1
Exjilium.
R
Emoto Igitur judicio plurium ( quos prima rerum fa-
cies, utcumque eredita eft , aufert ) videamus quid
fit exfilium : nempe loci commutatio eft. Anguftate videor
vim ejus, & quicquid pefsimum in fe habet , fubtrahere.
Hanc commutationem loci fequuntur incommoda, pauper-
tas , ignominia, contemtus. Adverfus ifta poftea confligam.
Interim primum illud intueri volo , quid acerbi afferatipfa
loci Commutatio. Lif. de Confol. ad Helviam , cap. 6.
Adverfus ipfam mutationem locorum ( detractis certis in-
commodis , quae exfilio adherent ) fatis hoc remedii putat
Varr doctifsimus Romanotum 5 quod quocumque venimus,
eadem rerum natura utendum eft. M. Brutus fatis hoc pu-
tat , quod licet in exfilium euntibus virtures fuas ferre fe-
cum. Haec edam fi quis lingula parum judicat efficacia ad
confolanditm exfulem ; utraque in unum collata fatebitur
plurimum poife. Quantulum enim eft quod perdidimus ?
Duo qua* pulcherrima funt, quocumque nos moverimus fe-
quentur : natura communis , & propria virtus. Id actum
eft ( mihi crede ) ab ilio , quifquis formaror univerfi fuit:
five ille Deus eft potens omnium ; five incorporalis ratio
ingentium operum artifex 5 five divinus fpiritus per omnia
maxima ac minima equali intentione diffufus ; five fatum
& immutabilis caufarum inter fe coherentium feries : id
( inquam ) actum eft , ut in alienum arbitrium nifi vilif-
fima queque non caderent. Quicquid optimum nomini eft,
id extra humanam potentiam jacet : nec dari nec eripi pot-
eft. Mundus hie, quo nihil neque majus neque ornatius re-
rum
averfantur diem fplendidum nocturna animalia , qua* ad pri-
muin ejus ortum ftupent , & latibula fua pafsim petunt:
abduntur in aliquas rimas timida lueis. Gemite , & feli-
cem iinguam bonorum exercete convicio. Inflate , commor-
dete : citius multo frangetis dentes , quam imprimetis.
Ibid. cap. ix.
% Vide etiam hac de re , Tit. Vulgus.
1<)2 COLLECTANEA MQRALIS PHILOSOPHISE.
rum natura genuit : animus contemplator , admlratorque
mundi, pars ejus magnificentifsima, propria nobis & per-
petua , tamdiu nobifcum manfura , quamdiu ipfi manebi-
mus. Alacres itaque & er edi, quocumque res tulerit, in-
trepido gradu properemus. Ibid. cap. 8.
Emetiamur quafcumque terras, nullum inventuri folum
intra mundum , quod alienimi homini fir. Undecumque (a)
ex aequo ad caelum erigitur acies. Paribus intervallis o-
mnia divina ab omnibus humanis diftant. At dum oculi
mei ab ilio fpedaculo ( cujus infatiabiles funt ) non abdu-
cantur ; dum mihi lunam folemque intueri liceat ; dum ce-
teris inhaerere fideribus ; dum ortus eorum , occafus , in-
tervallaque , 8c caufas inveftigare velocius meandi vel tar-
dius ; fpedare tot per nodem ftellas micantes , 8c alias im-
mobiles, alias non in magnum fpatium exeuntes, fed in-
tra fuum fe circumagentes veftigium , quafdam fubito erum-
pentes, quafdam igne fufo perftringentes aciem , quafi de-
cidant , vel longo tradu cum luce multa praetervolantes:
dum cum his firn, & caeleftibus ( qua homini fas eft ) im-
mifcear ; dum animum ad cognatarum rerum confpedum
tendentem in fublimi femper habeam : quantum refert mea,
quid calcem ? Atqui non eft haec terra frugiferarum aut
laetarum arborum ferax. Non magnis & navigabilibus flu-
minum alveis irrigatur. Nihil gignit quod alia; gentes pe-
tant , vix ad tutelam incolentium fertilis. Non pretiofus
hie lapis caeditur. Non auri argentique venae eruuntur. An-
guftus animus eft , quem terrena deledant. Ad ilia abdu-
cendus eft, quae ubique aeque apparent, ubique" aeque fplen-
dent : 8c hoc cogitandum eft , ifta veris bonis per falfa &
prave eredita obliare... Iftud (b) humile tugurium nempe vir-
tutes recipit. J am omnibus remplis formofius erit, quum
illhic juftitia confpeda fuerit , quum continentia , quum
prudentia, quum pietas , & omnium officiorum rede dif-
penfandorum ratio , & humanorum divinorumque fcientia.
Nullus anguftus eft locus , qui liane tarn magnarum vir-
tutum turbam capit. Nullum exfilium gtave eft, in quo
licet cum hoc ire comitatu. Ibid. cap. g.
Bru-
(a) Tit. Contemplatici natura, (b) Tit. Virtus.
I I . CLASSIS. EXSILIUM. 193
Brutus In eo libr quem de virtute compofiut , ait fe
vldifle Marcellum Mytilenis exfulantem j & quantum modo
natura hominis paterctur , beatifsime viventem ; nec un-
quam bonarum artinm cupidiorem , quam ilio tempore. Ita-
que adjicit , vifum fibi fe magis in exfilium ire , qui fi-
ne ilio rediturus eiTet, quam iilum in exfilio relinquere. O
fortunatiorem Marcellum , eo tempore quo exfilium fuurn
Bruto approbavit, quam quo f Reipub. confulatum ! Quan-
tus vir Ille fuit, qui effecit ut aliquis exful libi videretur,
quod ab exfule recederet ? Qui in admirationem fui ad-
duxit hominem , etiam Catoni fuo mirandum ?... Num du-
bitas , quin ille Marcellus tantus vi r , fic ad tolerandum
aequo animo exfilium fe ipfe adhortatus fit (a) Quod pa-
tria cares , non es mifer ; etenim Ita te difcip'linis imbui-
rli , ut fcires omnem locum fapienti viro patriam effe. Quid
porro ? hic qui te expulit, non ipfe per annos decern con-
tinuos patria caruit ? propagandi fine dubio imperii caufa:
fed nempe caruit. Nunc ecce trahit ilium ad fe Africa,
refurgentis belli minis plena : trahit Hifpania, qua: fractas
& afflictas partes refover : trahit /Fgyptus infida : totus de-
nique otbis , qui ad occafionem concufsi imperii intentus
eft. Cui primum rei occurret? Cui parti fe opponet ? Aget
ilium per omnes rerras victoria fua. IUum fufpiciant & co-
lant gentes. Tu vive Bruto miratore contentus. Bene er-
go exfilium tulit Marcellus,: nec quicquam in animo ejus
nvutavit loci commutatio. Eod. cap. 9.
Interim , quantum per moras membrorum, & hanc cir-
cumfufam gravmque farcinam licet , celeri (b) & volucri
cogitatione animus divina perluftrat. Ideoque nec exfulare
nnquam poteft liber, & diis cognatus, Sc omni mundo o-
mnique aevo par. Nam cogitatio ejus circa omne caelum,
& in omne prxteritum futurumque rempus emittitur. Cor-
pufclum hoc , cullo dia & vinculum animi , hue atque
illhuc jaciatur. In hoc fupplicia , in hoc latrocinia, in hoc
morbi exercentur. Animus quidem ipfe facer & aeternus eft,
& cui non pofsit injici manus. Ibid. cap. 1 1 .
. ' N Fx-
t Al, Populo Romano, (a) Serrnecinat'i ipfius hominis ficiya*
(b) Contemplati natura.
2^4 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC
Vatientia , Imp atientia. Vr<eparatio animi ad
adverfa ferenda.
Q
Uum alquls tormenta fortlter patitur, omnibus (a) vr-
tutibus utitur > quum una in promtu fit, & maxi-
"* me appareat, patientia. Ceterum , illhic eft forti-
tudo : cujus patientia , & perpefsio , & rolerantia rami funt.
Illhic eft prudentia , fine qua nullum initur confilium: quae
fuadet, quod effugere non pofsis quam fortifsime ferre. Il-
lhic eft conftantia, qua; dejici loco non poteft : & propo-
fitum nulla vi extorqttente dimittit. Illhic eft individuus ille
comitatus virtutum. Quicquid honefte fit , una virtus fa-
cit j fed de confilii fententia. Epiji. 6j.
Interim tene hoc mordicus: adverfis (b) non fuceumbe-
r e, laetis non credere , omnem fortunas licentiam in ocu-
lis habere 5 tanquam quicquid poteft facer , factura fir.
Qtiicquid exfpect-atum eft diu, levius accedit, Epifi. 78.
Nunquam vir ille perfedus adeptufque virtu rem , for-
tunae maledixit. Nunquam accidentia triftis excepit: civem
efe fe univerfi & militem credens , labores velut impera-
tos fubiit. Qtiicquid inciderat, non tanquam malum afper-
narus eft, & in fe cafu delatum : fed quafi delegatum fi-
bi. Hoc qualecumque eft (inquit) meum eft , afperum eft,
durum eft : in ipfo navemus operam. Neceffario itaque ma-
_^ S "
u s
(a) Tit. Virtutum connmo. (b) Tit. Fortuna.
Exfulabls. Erras. Quum omnia fecerim , patriarci meam
tranfire non pofium. Omnium una eft. Extra hanc nemo
proficifci poteft. Exfulabis. Non patria mihi interdicitur,
fed locus. In quamcumque terram venio, in meam venio.
Nulla terra exfillum eft ; altera patria eft. Non eris in pa-
tria. Patria eft , ubicumque bene eft. Illud autem per quod
bene eft In homine, non in loco eft. In ipfius inquam
poteftate eft, quae fit illi fortuna. Si enim fapiens eft , pe-
regrinatur : fi ftultus, exfulat. Exfulabls. Hoc dicls : ai-
terius loci civitate donaberls. In Excerptis pofter.
T. CLASSE. PATIENTIA , IMPATTENTIA. 19 c
gnus apparuit, qui nunquam malis ingemuit ; nunquam de
fato fuo queftus eft ; fecit multis intellectum fui ; & non
aliter quam in tenebris lumen effulfit , advertitque in fe
omnium nimos : quum efet placidus & lenis, & huma-
nis divinifque rebus pariter aequus. Habebat perfeftum ani-
mum , ad fummam fui adductus, fupra quam nihil eft ni-
fi mens De i , ex qua pars & in hoc pectus mortale deflu-
xit : quod nunquam (a) magis divinum eft, quam ubi mor-
talitatem fuam cogitat , & fcit in hoc natum hominem,
ut vita defungererur : nec domum effe hoc corpus , fed
hofpitium ; & quidem breve hofpitium : quod relinquen-
dum eft , ubi te gravem effe hofpiti videas. Maximum,
inquam ( mi Lucili ) argumentum eft animi ab altiori ve-
nientis fede , fi hax in quibus verfatur , humilia judicat
& angufta : fi exire non metuit. Seit enim quo exiturus fit,
qui unde venerit, meminit. Epifi. 1 20.
Quid eft praxipuum ? Pofle lieto animo adverfa tolera-
re : quicquid acciderit fie ferre , quafi tibi volueris acci-
dere. Debuiffes enim velie, fi feiffes ex decreto Dei fieri, (b)
Fiere, queri, ingemere , defeifeere eft. Quid eft prazeipuum ?
Animus contra calamitates fortis & cntumax : luxuria; non
adverfus tantum , fed & infeftus : nec avidus periculi, nec
fugax : f profperitatem non exfpectans, fed adverfus utrum-
que intrepidus & inconfufus : nec illius tumulti!, nec hujus
fulgore percuffus. In Prafat. lib. 3. Nat. Quafi.
Compofito animo nihil accider. Sic tarnen componetur,
fi quid humanarum rerum varietas pofsir, cogitaverit an-
te quam fenferit. Si & liberos , conjugem, atque Patrimo-
nium fie habuerir, tanquam non utique femper habiturus;
& tanquam non futurus ob hoc miferior, fi habere defie-
rit. Calamitofus eft animus (c) futuri anxius, & ante mi-
ferias mifer : qui follicitus eft , ut ea quibus delectatur, ad
extremum ufque permaneant. Nullo enim tempore conquief-
cet : & exfpectatione futuri, praefentia quibus frui poterai,
N 2 amit-
(a) Tit. Mors, (b) Tit. Fortuna utriufque moderatio. f Al. Qui,,
feiat fortunam non exfpcftare , fed facete : tk adverfus utramque
intrepidus nconfufufque prodire, nec illius tumultu , cet. (c) Tit.
Mors.
ig COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
amittet. In aequo eft autem dolor amiffae rei , & timor amit-
1
tendae. Nec ideo praecipio tibi negligentiam. Tu vero me-
tuenda declina : & quicquid confilio profpici poteft, pro-
fpice. Quodcumque laefurum eft , multo ante quam accidat,
fpeculare & averte.... Plus dolet quam neceffe eft, qui an-
te dolet quam neceffe fit.... Mortale e omne mortalium
bonum : de his loquitur bonis \ ad quae concurritur. Nam
illud verum bonum non moritur : certum eft fempiternum-
que , fapientia & virtus : hoc unum contrngit immortale
mortalibus. Ceterum tam improbi funt , tamque obliti
quo eant, quo illos finguli dies trahanr ; ut mirentur ali-
quid ipfos amittere, amifluri uno die omnia. Quicquid eft,
cui dominus infcriberis ; apud te eft , tuum non eft. Ni-
hil firmum (a) infirmo , nihil fragili aeternm & inviftum
eft. Tam neceffe eft perire , quam perdere : & hoc ipfum
(f i intelligimus ) folatiu'm eft , aequo animo perdere quod
perdendum eft.... Peringratus eft, qui quum amiferit, pro
accepro nihil debet. Die tibi : ex iftis quae terribilia viden-
t ur, nihil eft invicfum. Singula vicer jam multi : ignem
Mucius, crucem Regulus , venenum Socrates, exfilium Ru-
tilius, mortem ferro adatam Cato. Et nos vincamus all-
quid. Rurfus ifta , quae ut fpeciofa & felicia trahunt vul-
gum , a multis 8c faepe contemta funt. Fabricius (b) divi-
tias imperator rejecit, cenfor notavit. Tubero paupertatem
& fe dignam & capitolio judicavit, quum ficlilibus in pu*
blica coena ufus , oftendit debere his hominem effe con-
tentum , quibus dii etiam num uterentur. Epifl. 98.
Quid ifta circumfpicis , quae tibi poffunt fortaffe eveni-
re , fed poffunt & non evenire ? incendami dico, ruinam,
aliaque quae nobis incidunt 5 non infidiantur. Illa potius vi-
de , illa devita , quae nos obfervanr , quae captant. Rari
funt cafus, etiam fi graves ; naufragium facere , vehiculo
everti. Ab homine (c) homini quotidianum periculum. Ad-
verfus hoc te xpedi : hoc intends oculis intuere. Nullum
enim malum frequentlus, nullum pertinacius, nullum blan-
dius. Tempeftas minatur , ante quam furgat. Crepant aedi-
t Sc. Metrodorus , cujui funt verba pruecedent'ta, (a) Tit, Vita,
{b\ Tit. Parmonia. (c) Tit. Homo.
n. CXASSlS. PATIENTIA , IMPATIENTIA. I 9 7
ficia ante quam corruant. Prjenuntiat fumus incendium. Su-
bita eft ex homine pernicies : & eo diligentius tegitur, quo
propius accedit. Erras fi iftorum tibi qui occurrunt vultibus
credis : hominum effigies habent, animos ferarum. Epift. 103.
Id agendum eft, ne quid nobis inopinatum fit. Et quia
omnia novitate graviora funr ; haec cogitatio afsidua pra:-
ftabit, ut nulli its malo tiro.... Nihil miremur eorum ad
qua; nati fumus : qua; ideo nulli querenda , quia paria funt
omnibus. Ita dico , (a) paria funt : nam etiam quod effii-
git aliquis, pati potuit. /Equum aurem jus eft , non quo
omnes ufi funt, fed quod omnibus latum eft. Imperetur
axmitas animo , & fine querela mortalitatis tributa penda-
mus. Hiems frigora adducit : algendum eft. iEftas calores
refert : aeftuandum eft. Intemperies caeli valetudinem tentar:
a*grotandum eft. Et fera nobis loco occurret, & homo per-
niciofior feris omnibus. Aliud aqua , aliud ignis eripiet.
Hanc rerum conditionem mutare non poifumus. Id poffu-
mus , magnum fumere animum , & viro bono dignum:
quo fortiter fortuita patiamur , & natura; confentiamus.
Natura autem hoc quod vides regnum , mutationibus tem-
perar. Nubilo ferena fuccedunt. Turbantur maria, quum
quieverunt. Flant Invicem venti. No&em dies fequitur.
Pars ca;li confurgit, pars mergitur. Contrariis rerum aeter-
nitas conftat. Ad fianc legem animus nofter aptandus eft:
hanc fequatur , huic parear : & qua;cumque fiunr , debuiife
fieri putet j nec velit objurgare naturam. Optimum eft pa-
ti , quod emendare non pofsis : & Deum ( quo auctore
cuncta proveniunt ) fine murmuratione comitari. Malus
miles eft , qui imperatorem gemens fequitur. Qitare impi-
gri atque alacres excipiamus imperia. Nec deferamus hunc
operis pulcherrimi curfum , cui, quicquid patimur , intextum
eft. Et fic alloquamur Tovem , cujus gubernaculo moles ifta
dirigitur , quo modo Cleanthes nofter verfibus difertifslmis
alloquitur : quos mihi in noftrum fermonem mutare per-
mittitur , Ciceronis viri difertifsimi exemplo. Si placuerint,
boni confines. Si difplicuerint, fcies me in hoc fecutum
Ciceronis exemplum.
. . N 3 Due
(a) Tit. Adver/itatis necefiitas.
I$% COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Due me parens, celjique dominator poli,
Quocumque placuh: nulla parendi mora ejl.
Adfum impiger. Fac nolle : comitabor gemens.
Malufque p attar, quod pat i licuit bono.
...Hie eft magnus animus (a) qui fe Deo tradidit. At con-
tra , ille pufillus ac degener qui obluctatur ; & de ordine
mundi male exiftimat 5 & emendare mavult Deos , quam
fe. Epift. 107. in fine.
Dolor imminet. Si exiguus eft , feramus : levis eft pa-
tientia. Si gravis eft, feramus: non levis eft gloria.... Du-
ra res eft dolor. Immo tu mollis. Pauci dolorem ferre
potuerunt. Simus ex paucis. Imbecilles natura fumus. Na-
turam infamare nolite: illa nos fortes genuit. Fugiamus do-
lorem. Quid , quod ille fequitur fugientes ? Lib. de Remed.
Fortuit. Jive in Excerpt is pojier.
Ad imperfectos, & mediocres , & male fanos hie metis
fermo pertinet, non ad fapientem. Huic non timide nec
pedetentim ambulandum eft. Tanta enim fiducia fui eft,
ut obviam fortuna: ire non dubitet, nec unquam loco illi
cefurus fit. Nec habet ubi illam timeat : quia non manci-
pia tantum poffefsionefque & dignitatem ; fed corpus quo-
que fuum & oculos, & quicquid eft cariorem vitam fa-
cturum', feque ipfum inter precaria numerat : vivitque ut
commodatus fibi, & repofcentibus fine triftitia redditurus.
Nec ideo eft vilis fibi, quia fcit fe fuum non effe : fed
omnia tarn diligenter facir , ram circumfpecre , quam reli-
giofus homo fandufque folet tueri fidei commiffa. Quan-
documque autem reddere jubebitur, non queretur cum for-
tuna ; fed dicet : gratias ago pro eo quod poffedi habui-
que. Magna quidem res tuas mercede colui : fed quia im-
peras , cedo gratus libenfque. Si quid habere me tu volue-
ris , etiam nunc fervabo : fi aliud placet, f ego vero fa-
ciam. Signatumque argentum, domum, familiamque meam
reddo , reftituo. Appellaverit natura, qua: prior nobis ere-
didit : & huic dicemus : recipe animum meliorem quam
de-
fa). Tit.Magnanimittts. f . Sequentia. fie. in quamflurimis exemplaribus
difpunguntur : Ego vero fa&um. fignatumque argentum , domum , cet.
II. CLASSE. PATLENTIA , IMPATIENTIA. igg
dedifti. Non tergiverfor, nec refugio. Paratm habes a vo-
lente, quod non fendenti dedifti. Aufer. Revert unde vene-
ris, quid grave eft? Male vivet , quifquis nefciet bene mori.
Huic itaque primum rei pretium detrahendum eft, & fpiri-
tus inter fervida numerandus. De Tranquil, animi , cap. n .
Gladiatores (alt Cicero) invifos habemus, fi omni mo- ^
do vitam impetrare cupiunt : favemus , fi contemtum ejus
pre fe ferunt. Idem evenire nobis fcias. Sepe enim caufa mo-
riendi eft , timide mori. Fortuna ilia que ludos fibi facit,
quo (Inquit) te refervem , malum & trepidimi animal? eo
magis convulneraberis & confodieris, quia nefcis prebere
jugulum. At tu etiam vives diutius , & morieris expedi-
tius ; qui ferrum non fubdutta cervice , nec manibus op-
pofitis, fed animofe recipis. Qui mortem timebit, nihil
unquam pro homine vivo faciet. A t , qui fcit hoc fibi
(quum conciperetur ) ftatim condictum , vivet ad formularci:
& fimul illud quoque eodem animi robore preftabit, ne
quid ex his que eveniunt, fubitum fit. Quicquid enim fie-
ri poteft, quali futurum profpiciendo, malorum omnium
impetus moliiet, qui ad preparatos exfpe&antefque nihil af-
ferunt novi ; fecuris & beata tantum exfpectantibus graves
eveniunt. Morbus enim, captivitas, ruina, ignis., nihil ho-
rum repentinum eft. Sciebam in quam tumultuofum me
contubernium natura duxiflet. Toties in vicinia mea con-
clamatum eft : toties preter limen immaturas exfequias fax
cereufque precefsit. Sepe altius mentis edificii fragor fo-
nuit. Multos ex his quos forum, curia, fermo mecum con-
traxerat, nox abftulit; & vintas ad fodalicium manus co-
pulatas intercidit. Mirer aliquando ad me pericula accef-
fTe, que circa me fern per erraverunt ? Magna pars ho-
minum eft, que navigatura, de tempeftate non cogitai.
Nunquam me in bona re , mali pudebit auctoris. Publius
tragicis comicifque vehementior ingeniis... inter multa alia...
& hoc ait:
Cuivis potefi accidere, quod cuiquam potefl.
Hoc fi quis in medullas demiferit, & omnia aliena mala (quo-
rum ingens quotidie copia eft ) fie afpexerit, tanquam Ulis
liberum, & ad fe iter fit ; multo ante fe armabit, quam
N 4 pe-
ZOO COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
petatur. Sero animus ad periculorum patientiam pofl perl-
cula inftruitur. Non putavi hoc futurum : nunquam hoc even-
turum credidifiem. Quare autem non ? Quae funt divide,
quas non egeftas, & fames , & mendicitas a tergo fequa-
tur ? Que dignitas, cujus non pretextam, & augurale , &
patricia , & fordes comitentur... & extrema contemtio? Quod
regnum eft , cui non parata fit ruina , & proculcatio , &
dominus, & carnifex ? Nec magnis ifta intervallis divifa;
fed hore momentum intereft inter folium & aliena genua.
Deinde commemoratis multorum principum ac regum infpera-
tis cafibus , ut Pompeji , Sejani, Crozfsi, Ptolemei, Mithridatis,
& Jugurtha , concludit his verbis. In tanta rerum furfum ac
deorfum euntium verfatione , fi non quicquid fieri poteft
pro futuro habes, das in te vires rebus adverfis : quas in-
fregir, quifquis prior vidir. Ibidem.
Non fentire mala fua, non eft hominis : & non ferre,
non eft viri. Lib. de Confol. ad Polyb. cap. 36.
Cuivis dolori remedium eft parientia. Ex Pub. Mim.
Feras, non culpes quod mutari non poteft. Ex eodem.
Feras quod l edi t, ut quod prodeft perferas. Ex eodem.
% Vide etiam finitima huic loca , Adverfitas , Fortitudo,
Conftantia, Fortuna , & Fortune utriufque contemtus.
Q
Uicquid facies, cito redi a corpore ad animum : ilium
diebus ac noctibus exerce. Labore mdico alittir
"* ille. Hanc exercitationem non frigus , non eftus
impedier : ne fenectus quidem. Id bonum cura , quod ve-
tuftate fit melius.. Nec ego jubeo (a) te femper imminere
libro , aut pugillaribus. Dandum & aliquod intervallum
animo : ita tamen ut non refolvatur , fed remittatur. Epift. 15.
Non (b) quum vacaveris philofophandum eft: omnia alia
negligenda , ut huic afsideamus : cui nullum tempus fatis
magnum eft; etiam fi a pueritia ufque ad longifsimos l
mani evi trminos vita protendatur. Non multum refert,
utrum
(a) Tit. Recreado, (b) Tit. Stadium continuum.
I I . CLASSIS. LABOR, ET INDUSTRIA. 2 0 I
utrum omitas philofophiam , an intermittas. Epift. 72.
Labor , 5f Indujlria*
^Enerofos nimos labor nutrit. Epiji. 31 .
Nihil eft (a) quod non expugnet pertinax opera , 8c
intenta ac diligens cura. Robora in rectum, quamvis flexa,
revocabis. Curvatas trabes calor explicat: 8c aliter nata:, in
id finguntur , quod ufus nofter exigit. Quanto facilius ani-
mus accipit formam , flexibilis & omni humore obfequen-
tior ? Quid enim aliud eft animus , quam quodam modo
fe habens fpiritus ? Epifi. 50.
Nulli fapere cafu obtigit. Pecunia veniet ul tro, honor
offeretur , gratia ac dignitas fortaffe ingerentur tibi : vir-
tus (b) in te non incidet 5 ne levi quidem opera , aut par-
vo labore cognofcitur : fed eft tanti laborare, omnia bona
femel occupaturo. Unum enim eft bonum, quod honeftum.
Epift. 76.
Temperantia , Intemperantia.
M
Agni animi eft (c) magna contemnere ; ac mediocria
malle , quam nimia. Illa enim utilia vitaliaque funt:
at hajc , eo quod fuperfluunt , nocenr. Sic fegetem nimia #
fernit ubertas. Sic rami onere franguntur. Sic ad maturi-
tarem non pervenit nimia fecundits. Idem animis quoque
evenit, quos immoderata felicitas rumpit : qua non tantum
in aliorum injuriam, fed etiam in fuam utuntur. Quis ho-
ftis in quemquam ram contumeliofus fuit, quam in quof-
dam (d) voluptates fuas funt ? Quorum i mpot ent i cE atque
infana libidini ob hoc unum pofsis ignofcere , quod qua;
fecere , patiuntur. Nec immerito hic illos furor vexat. Ne-
ceffe eft in immenfum exeat cupiditas , qua; naturalem mo-A?
dum tranfiliit.TUa enim habet fuum finem : inania, & e:
(a) Tit. Perfeverantia. (b) Tit. Virtus difficilis. (c) Tit. Magnani^- '
mitas. Tit. Profperitas. (d) Tit. Voluntas.
2 0 3 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Voluntas.
~T7~Ir fapens (a) miferrimos mortalium judicet (In quan-
y tifcumque opibus refulgebunt ) ventri ac libidini
deditos : quorum animus inerti otio torpet. Dicat ergo ipfe
fibi : voluptas fragilis eft , & brevis : faftidit objeda : quo
avidius haufta eft, citius in contrarium reddens : cujus fub-
inde necefle eft aut pceniteat, aut pudeat. In qua nihil eft
aut magnificum, aut quod naturam hominis dlis proximi
deceat. Res humilis , membrorum turpium ac vilium mi-
nifterio veniens, exitu fceda. Illa eft voluptas (b) de homi-
ne & viro digna, non implere corpus, nec faginare 5 nec
cupiditates irritare, quarum tutlfsima eft quies : fed pertur-
batione carere , & e qua; hominum inter fe rixantium
ambftus concutit ; & e qua; intolerabilis ex alto venir,
ubi de dils fama; creditum eft, vitiifque illos noftris aefti-
mavimus. Hanc voluptatem qualem, intrepidam, nunquam
; \ fen-
(a) Voluptas vana, (b) Vera voluptas,
libidine orta, fine termino funt. Neceffaria metitur utilltas:
fupervacua quo redigis? Voluptatibus utique fe immergunt,
quibus in confuetudinem adduds carere non poifunt : &
ob hoc mifetrimi funt, quod eo pervenerunt, ut illis , qua;
fupervacua fuerant, facta fint necefiaria. Serviunt itaque
voluptatibus fuis ; non fruuntur : & mala fua ( quod malo-
rum ultimum eft) amant. Tunc autem confummata eft in-
flicitas, ubi turpia non folum dele&ant ; fed etiam pla-
cent. Et dfinit elfe remedio, l ocus, ubi qua; fuerant vitia,
mores funt. Epifi. 39.
Parjmoniam fuam Seneca, defcribit his verbis : Pans ilc-
cus & fine menfa prandium : poft quod non funt lavanda;
manus. Dormio minimum. Confuetudinem meam nofti. Bre-
vifsimo fomno utor , & quail interjungo. Satis eft mihi
vigilare defiifle. Aliquando dormiffe me fcio , aliquando
fufpicor. Epijl. 83.
% Vide hac etiam de re finitimos huic Titulos , Voluptas,
Abftinentia , Frugalitas, Ebrietas, cet.
I I . CLASSIS. VOLUPTAS. 203
fenfuram fui tedium percipit hie , quem deformamus quum
maxime : qui (ut ita dicam) divini juris atque humani pe-
ritus, preientibus gaudet, ex futuro non pendet. Lib. 7.
de Benef. cAp. 2.
Id agere debemus, ut irritamenta vitiorum quam lon-
gifsime fugiamus. Indurandus eft animus, & a blandimen-
tis voluptatum procul abftrahendus. f Vina Hannibalem hi-
berna folverunt : & indomitum ilium nivibus atque Alpi-
bus virum enervaverunt fomenta Campanie. Armis vicit,
vitiis victus eft. Nobis quoque militandum eft : (a) & qui-
dem genere militie , quo nunquam quies , nunquam otium
datur. Debellande funt in primis voluptates : que ( ut vi-
des ) feva quoque ad fe ingenia rapuerunt. Si quis libi
propofuerir quantum operi s aggreflus fit, fciet nihil delica-
te , nihil molliter effe faciendum.... Effeminat (b) animos
amcenitas nimia. Nec dubie aliquid ad corrumpendum v i - ^
gorem poteft regio. Quamlibet viam jumenta patiuntur,
quorum dura in afpero ungula eft. In molli paluftrique
pafcuo faginata, cito fubteruntur. Et fortior miles ex con-
fragofo venit. Segnis eft urbanus & verna. Nullum' labo-
rem recufant manus , que ad arma ab aratro transferun-
tur. In primo deficit pulvere ille unctus & nitidus. Seve-
rior loci difciplina firmat ingenium , aptumque magnis co-
natibus reddir. Epi. 51.
Debilitatem nobis indixere delicie : & quod diu no-
luimus , poffe defivimus. Epi. 55.
Ifte , que voluptates vocantur , ubi tranfeenderint mo-
dum , pcene funt. Epi. 83. propefin.
Videant (c) qui fummum bonum voluptatem dixerunt,
quam turpi illud loco pofuerint. Itaque ngant poffe vo-
luptatem a virtute diduci : 8c ajunt nec honefte quemquam
vivere, ut non jucunde vivat : nec jucunde , ut non ho-
nefte quoque.... Sed fi ifta indifereta eflent , non videre-
mus
f Plurimi ex Mureto legunt : Vim Hannibalis , cet. At Joh, Opfopceus
fc ex correcliorbus membrana hunc locum caftigatum voluit : Una Han-
nbalem hiberna folverunc. Empbafim enm effe putat in Una. Et hanc
quoque leBionem nonnullis viris doclis baud dfplicuiffe intelligimui.
(a) Tit.Tentatio. (b) Tit. Labor. (c) Tit. Felicitai.
204 COLLECTANEA MORA LIS PHILOSOPHISE.
mus qua*dam jucunda , fed non honefta: quadam vero ho-
neftifsima , fed afpera & per dolores exigenda. Lib. de Vi-
ta- be at a , cap. 6.
Addite nunc , quod voluptas etlam ad vitam turpifsi-
mam venir. At virtus malam vitam non admittit. Et infeli-
ces quidam non fine voluptate, immo ob ipfam volupta-
tem funt : quod non eveniret , fi virtuti fe voluptas im-
mifcuiffet ; qua virtus ftcpe caret, nunquam indiget. Quid
difsimilia , immo diverfa componitis ? Altum quiddam (a)
eft virtus, excelfum , regale , invi&um , infatigabile. Vo-
luptas , humile , fervile , imbecillum , caducum : cujus fta-
tio ac domicilium fornices & popina* funt. Virtutem in tem-
plo invenies , in foro, in curia , pro muris ftanrem , pul-
verulentam , coloratam , callofas habentem manus: volu-
ptatem , latitantem fa*pius ac tenebras captantem; citca bal-
nea ac fudatoria , ac loca aedilem metuentia ; mollem , e.ner-
vem , mero ac unguento madentem , pallidam , fucatam,
& medicamentis f pollutam. Summum bonum immortale
eft; nefcit exire : nec fatietatem habet, nec pcenitentiam.
Nunquam enim recta mens verritur : nec fibi odio eft , nec
quicquam mutavit, quia femper fecuta eft optima. At vo-
luptas turn quum maxime delectat, extinguitur : nec mul-
tum loci habet. Itaque cito implet, & tasdio eft : & poft
primum impetum marcer. Nec id unquam certum eft, cujus
in motu natura eft. Ita ne poteft quidem ulla ejus efle fub-
ftantla , quod venit tranfttve celerrime , in ipfo ufu fui
periturum. Eo enim pervenit, ubi deilnat : & dum incipit,
fpeciat ad finem. Eod. lib. cap. j .
Quid, quod tarn bonis quam malis voluptas ineft ? Nec
minus turpes. dedecus fuum , quam honeftos egregia dele-
ftanr. Ideoque prasceperunt veteres optimam fequi vitam,
non jucundifsimam : ut rectae ac bona* voluntatis non dux,
fed comes voluptas fit. Ibid. cap. 8.
Voluptas nocet nimia. In virtute non eft verendum ne
quid nimium fit: quia in ipfa eft modus. Non eft bonum,
quod magnitudine laborat fua. Lib. de Vita beata, cap. 13.
Et fi placet ilia virtutis & voluptatis junctura > virtus
an-
(a) Tit. Virtw. 7 Al. Poiiinctdm , id eft , uuctam , delibuum.
II. CLASSIS. VOLUPTAS.
antecedat, comitetur voluptas, & circa corpus ut umbra
verfetur. Virtutem quidetn exceliifsimam omnium , volu-r
ptati tradere ancillam ; nihil magnum animo capientis eft.
Prima ergo virtus fit : ha:c ferat figna. Habebimus. nihilo mi-
nus voluptatem , fi domini ejus & temperatores erimus.
Aliquid nos exorabir , nihil coget. At hi qui voluptati tra-
didere principia , utroque caruere : virtutem enim amit-
tunt. Cetetum non ipfi voluptatem ; fed ipfos voluptas ha-
bet : cujus aut inopia torquentur , aut copia ftrangulantur.
Miferi fi deferunrur ab ilia 5 miferiores fi obruuntur. Sic-
ut deprehenfi in mari Syrtico , modo in ficco relinquun- *
tur , modo torrente unda fluctuantur. Evenit autem hoc
nimia intemperantia , & amore casco rei. Nam mala pro
bonis petenti, periculofum eft affequi. Ut feras cum labo- ^
re periculoque venamur , & captarum quoque illarum fol-
licira poffefsio eft ; faspe enim laniant dominos : ita f ha-
bentes magnas voluptates , in magnum malum evafere, ca-
ptaeque cepere. Qua: quo plures majorefque funt ; eo ille
minor ac plutium fervus eft, quem felicem vulgus appel-
lar. Permanere libet in hac etiam num hujus rei imagine.
Quemadmodum qui beftiarum cubicula indagat, & laqueo #
captare feras magno aeftimat , & magnos canibus circum-
dare faltus ut illarum veftigia premat , potiora deferit, mul-
tifque officiis renuntiat : ita qui fectatur voluptatem omnia
poftponit 5 & (a) primam libertatem negligir , ac pro ven-
tre dependit : nec voluptates fibi emit 5 fed fe voluptatibus
vendit. Ibid. cap. 14.
Voluptates improborum trepida:, & variis terroribus in-
quieta: funt : fubitque quum maxime exfultantes follicita co-
gitatio. Ha:c quamdiu? Ab hoc affectu reges fuam fieve-
re potentiam : nec illos magnitudo fortuna: fua: delectavit,
fed venturus aliquando finis exterruit. Qiium per magna
camporum fpatia porrigerer exercitum, nec numerum ejus,
fed menfuram comprehenderet Petfarum rex infolentifsi-
mus, lacrimas profudit, quod intra centum annos nemo
ex tanta juventute fuperfuturus effet. At illis erat admotu-
rus fatum ille ipfe qui flebas, perditutufque alios in ter-
ra.
t Al. Hdbeutis maglia; voluptates. (a; lit. Ltbertas,
206 COLLECTANEA MORAL IS PHILOSOPHISE.
r a, alios In mari, alios in praelio , alios in fuga : & intra
exiguum tempus confumturus illos, qui bus centefimum an-
num timebat. Lib. de Brevit. vita, cap. 16.
Quid , quod gaudia eorum quoque trepida funt ? Non
enim folidis caufis innituntur : fed eadem qua oriuntur va-
nirate turbntur. Qualia autem putes tempora elle,, etiam
ipforum confefsione mifera ; quum hax quoque quibus fe
atollunt, & fupra hominem efferunt, parum lincer fint?
Maxima quaeque bona (a) follicita funt : nec ulli fortuna
minus bene , quam optima; creditur. Alia felicitate ad tuen-
dam felicitatem opus eft : & pro ipfis quae fuccefferunt, vo-
tis, vota facienda funt. Omne enim quod fortuito obve-
nir , inftabile eft. Quo altius furrexerit, vergir pronius in
occafum. Neminem porro cafura deleftant. Miferrimam er-
go neceffe eft, non tantum brevifsimam , viram eorum ef-
f e, qui magno parant labore quod majore pofsideanr: ope-
rofe affequuntur qua; volunt ; anxii tenent qua; affecuti funt.
Nulla interim nunquam amplius redituri temporis eft ratio.
Nova; occupationes veteribus fubftituuntur ; fpes fpem ex-
citat, ambitionem ambitio : miferiarum non finis quaeritur,
fed materia mutatur. Ibid. cap. 17.
% Vide etiam finitima loca, Tit. Luxus , Tit. Gul a, Tit.
Ebrietas, Tit. Temperantia.
Luxus,
N
Unc vobifcum loquor , quorum sque fpatiofe luxuria,
quam aliorum avaritia diffunditur. Vobis dico : quo
ufque nullus erit lacus, cui non villarum veftrarum fafti-
gia immineant ? nullum flumen , cujus non ripas edificia
veftra pratexant? Ubicumque fcatebunt aquarum calentium
vena; , ibi nova diverforia luxuria; excitabuntur. Ubicum-
que in aliquem finum litus curvabitur , vos protinus fun-
damenta jacietis : nec contenti folo , nifi quod manu fe-
ceritis , maria agetis introrfus. Omnibus licet locis tecta ve-
ftra fplendeant, alicubi impofita montibus in vaftum terra-
rum
(a) Tit. Diviti<e, Tit. Fortunx inabilitas*
II. CLASSIS. LUXUS. 20J
rum marifque profpedum, alicubi ex piano In altltudinem
montium eduda : quum multa aedificaveritis, quum ingen-
tia 5 tarnen & fingula corpora eftis & parvula. Quid pro-
funt multa cubicula ? In uno jacetis. Non eft veftrum, ubi-
cumque non eftis. Ad vos deinde tranfeo , quorum pro-*
funda (a) & infatiabilis gula , hinc maria fcrutatur , hinc
terras. Alia hamis , alia laqueis , alia retium varus generi-
bus cum magno labore perfequitur. Nullis animalibus , ni-
fi ex faftidio pax eft. Quantulum enim eft , quod ex iftis
epulis quas per tot comparatis manus , feflb voluptatis ore
libatis? Quantulum ex ifta fera periculofe capta, dominus
crudus ac naufeans guftat ?. Quantulum ex tot conchyliis
tarn longe advedls , per iftum ftomachum inexplebilem la-
bitur ? Infelices etiam quod non intelligitis , vos majo-
rem famem habere quam ventrem. Hase (b) aliis die : ut
dum dicis, audias ipfe. Scribe : ut dum feripferis , legas;
omnia ad mores >, & (c) ad fedandam rabiem afteduum
referens. Stde , non ut plus aliis feias , fed ut melius.
Eft ft. 89.
Mihi crede: felix illud faxulum ante architedonas fuir.
Ifta nata funt jam nafeente luxuria : in quadratum tigna
decidere 5 &~ ferra per defignata currente , certa manu tra-
bem feindere.
Nam prlmi cuneis feindebant fifsile lignum.
Non enim reda , coenationi epulum reeeptura; paraban-
tur. Nec in hunc ufum pinus , aut abies deferebatur longo
vehiculorum ordine , vicis intrementibus ; ut ex illa , la-
cunaria auro gravia penderenr. Furcae utrimque fufpenfa?
fuleiebant cafam. Spiffatis- ramalibus , ac fronde congefta-
& in proelive depofita , decurfus imbribus quamvis ma-
gnis erat. Sub his tedis (d) habitavere fecuri. Culmus II-
beros texit. Sub marmore atque auro fervitus habitat.
Epift. 90.
Simplicl cura conftant neceflaria : in delicias laboratur...
Non fuit tarn inimica natura , ut quum omnibus aliis ani-
malibus facilem ac tutam vitam daret ; homo folus non
poffet fine tot artibus vivere. Nihil horum ab ilia nobis
im-
{d) -Tit.Uuia. ^o) Tit.Doilor. (c) Tit.dtfectus. [dj Tit.Liberias.
208 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC.
imperatum eft. Nihil egre qerendum , ut pofsit vita pro-;
duci. Ad parata nati fumus. Nos. omnia nobis diffidila, fa-
cilium faftidio fecimus. Tecta tegumentaque , & fomenta
corporum , & cibi , & que nunc ingens negotium facta
funt ; obvia erant, & gratuita , &c opera levi parabilia.
Modus enim omnium , prout poftulabat necefsitas , erat.
Nos ifta pretiofa, nos mira , nos magnis multifque con-
quirenda artibtis fecimus. Sufficit ad id natura quod pofcit.
A natura luxuria defcivit : que quotidie fe ipfam incitat,
& tot feculis ctefcit, & ingenio adjuvat vitia. Primo fu-
pervacua ccepit concupifcere ; inde contraria : novifsime
corpori animimi" addixir, & illius defervire libidini jufsir....
J am rufticitatis & miferie eft, velie quantum fat eft. Ead.
Epijl, 90.
Nunc vero quam longe procefferunt mala valetudinis?
Has ufuras voluptatum pendimus ultra modum fafque con-
cupitarum. Innumerabiles effe morbos miraris ? Coquos nu-
mera. Ceffat omne ftudium : & liberales difciplinas profef-
fi' , fine ulla frequentia , defertis angulis prefident. In rhe-
torum ac philofophorum fcholis folitudo eft.... Tranfeo
agmina exoletorum , per nationes colorefque defcripta ; ut
eadem omnibus levitas fit, eadem prime menfura lanugi-
nis , eadem fpecies capillorum : ne quis cui reCtior eft co-
ma , crifpulis mifceatur. Tranfeo piftorum turbam , tranfeo
miniftratorum : per quos figno dato ad inferendam cce-
nam difcurritur. Dii boni, quantum hominura unus ven-
ter exercet ! Epijl. 9 5.
Turpis , qui alto fole femifomnls jacet, cujus vigilia
medio die incipit : & adhuc multis hoc ante lucanum eft.
Sunt .qui-officia'lucis noctifque pervertunt : nec ante de-
dncunt oculos hefterna graves crapula, quam appetere nox
ccepit., Qiialis illorum conditio dicitur, quos natura (ut ait
Virgilius ) pedibus noftris fubditos e contrario pofuit :
Nofque ubi primus equis oriens afflavt anhelis,
Illis fera rubens accendit lumina vefper:
talis horum contraria omnibus non regio, fed vita eft. Sunt
quidam in eadem urbe antipodes , qui ( ut Marcus Cato
ait ) nec orientem unquam folem viderunt, nec occiden-
te.
I I . CLASSIS. LOTUS. 2 0 9
tem. Hos tu xiftmas fcire, quemadmodum vivendum fit,
qui nefciunt quando ? Et hl mortem timent, in quam fe
vivi condiderunt? Tarn infaufti ominis, quam nocturna; aves
funt.... Non vivunt contra naturam , qui poma ria in um*
mis turribus ferunt? Quorum filvae in tedis domorum ac
faftigiis nutant , inde ortis radicibus , quo improbe cacu-
mina egifent? Non vivunt contra naturam, qui fundamen-
ta therm arum in mare jaciunt : nec delicate natare ipil fibi
videntur , nifi calentia ftagna fludu ac tempeftate ferian-'
tur? Quum inftituerunt omnia contra naturae confuetudinem
velie ; novifsime in totum ab illa decifcunt. Lucei : fomni
tempus eft. Quies eft : nunc exerceamur, nunc geftemur,
nunc prandeamus. Jam lux propius accedir: tempus elicce-
ne. Non oportet id facer , quod populus. Res fordida eft,
rrita ac vulgari via vivere. Dies publicus relinquatur : pro-
prium nobis ac peculiare mane fiat. Ifti vero mihi defun-
dorum loco funt. Quantulum enim a funere abfunt, & qui-
dem acerbo , qui ad faces & creos vivunt ? Hanc vitam
agere eodem tempore multos meminimus : inter quos &
Atilium Butam praetorium , cui ( poft Patrimonium ingens
confumtum ) Tiberius paupertatem confitenti : fero , inquir,
experredus es.... Caufa autem eft ita vivendi quibufdam,
non quia aliquid exiftiment nodem ipfam habere jucundius;
fed quia nihil juvat obvium : & gravis make confcientiae
lux eft. Et omnia concupifcenti aut contemnenti , pro ut
magno aut parvo emta funt , faftidio eft lumen gratuitum...
Caufa tarnen praecipua mihi videtur hujus morbi , vitae
communis faftidium. Quo modo cultu fe a ceteris diftin-
gunt ; quo modo elegantia ccenarum , munditiis vehicu-
lorum : fic volunt feparare edam temporum difpofitione.
Nolunt folita peccare , quibus peccandi premium , f fama
eft. Hanc petunt omnes ifti, qui ut ita dicam, retro vi-
vunt. Ideo ( Lucili ) tenenda nobis vita eft , quam natu-
ra praefcripfit : nec ab illa declinandum. Ulani fequenti-
bus omnia, facilia & expedita funt : contra illam nitenti-
bus non alia vita eft , quam contra aquam remigantibus.
Epi. 1 22.
O Vide
t l. Infamia elt.
A I O COLLECTANEA MORALE PHILOSOPHISE.
Frugalit* , & Varfimonia luxui contraria,
Q
UI domum Intravede. , nos potlus mlretur quam fu-
pelledilem noftram. Magnus Ille eft qui fidilibus fic
utltur , quemadmodum argento : nec ille minor eft,
qui fic argento utitur , quemadmodum fidilibus. Infirmi
animi eft, pati non polle divitias. Epifi. 5.
Hanc ergo fanam , & falbrem formam vita; teneto,
ut corpori tantum indulgeas , quantum bona; valetudini fa-
tis eft. Durius tradandum eft , ne animo male pareat. Gi-
bus famem fedet, porlo fitim extinguat , veftis arceat fri-
gus , domus munimentum fit adverfus infetta corpori. Hanc
utrum cefpes erexerit, an varius lapis gentis aliena;, ni-
hil intereft. Scito , hominem tam bene culmo quam auro
tegi. Contemne omnia , qua; fupervacuus labor velut orna-
mentum ac decus ponit. Cogita in te praeter animum ni-
hil effe mirabile : cui magno nihil magnum eft. Epift. 8.
In ipfa Scipionis Africani villa jacens , haec tibi fcrl-
bo , adoratis manibus ejus & ara , quam fepulcrum effe
tanti viri fufpicor. Animam quidem ejus in caelum , ex quo
erat, rediifle perfuadeo. mihi : npn quia magnos exercitus
duxit ( hos enim & Cambyfes furiofus, ac furore feliciter
ufus habuit); fed ob egregiam ejus moderationem pieta-
temque , magis in ilio admirabilem quum reliquit patriam,
quam quum defendit.... Magna ergo me voluptas fubit,
contemplantem mores Scipionis ac noftros. In hoc angulo
ille Carrhaginis horror , cui Roma debet quod tantum fe-
mel capta eft, abluebat corpus laboribus rufticis feflum.
Exercebat enim opere fe , rerramque ( ut mos fuit prifeis )
ipfe fubigebat. Sub hoc ille tedo tam fordido ftetir. Hoc
illum pavimentum tam vile fuftinuit. At nunc quis eft, qui
fic lavari fuftineat ? Pauper fibi videtur ac fordidus, nifi
parietes magnis & pretiofis orbibus refulferunt; nifi Alexan-
drina marmora Numidicis cruftis diftinda funt ; nifi Ulis
un-
^[ Vide etiam finitima buie loca ,fcilicet, Tit. Gula , Ebrie-
tas, Intemperantia : contraque , Parfimonla , Abftinentla , cet.
II. CLASSIS. FRUGALITAS , ET PARSIMONIA. 2 1 1
undique operofa , Sc in picture modum variata circumli-
tio pretexitur. Eo deliciarum pervenimus , ut nifi gemmas
calcare nolimus. Epift. 8 6 .
Idem Seneca de frugalitate fua inEp'fi. Sj.c ait : Cum
paucifsins fervis , quos unum capere vehiculum potuit,
fine ullis rebus , nifi quae corpore noftro continebantur,
ego & Maximus meus biduum jam beatifsimum agimus.
Culcitra in terra jacet ; ego in culcitra. Ex duabus pe-
nulis , altera ftragulum , altera, opertorium facta eft. De
prandio nihil detrahi potuit : paratum fuit j - non magis ho-
ra , nufquam fine caricis , nufquam fine pugillaribus. Ille,
fi panem habeo, pro pulmentario funt : fi non, pro pa-
ne. Qiiotidie mihi annum novum faciunt : quem ego fau-
ftum & felicem reddo bonis cogitationibus & animi ma-
gnitudine : qui nunquam major eft , quam ubi aliena fe-
pofuit : 8c fecit fibi pacem , nihil timendo ; fecit fibi di-
vitias nihil concupifcendo. Vehiculum in quod impofitus
fum , rufticum eft. Mul e, vivere fe ambulando teftantur:
mulio excalceatus non propter eftatem. Vix a me obtineo,
ut hoc vehiculum velim videri meum. Durat adhuc (a)
perverfa tecti verecundia. Quoties in aliquem comitatum
lautiorem incidimus , invitus erubefco : quod argumentum
eft, ifta que probo , que laudo, nondum habere certam
federn 8c immobilem. Qui fordido vehiculo erubefcit, pre-
tiofo gloriabitur. Parum adhuc profeci : nondum audeo
frugalitatem palam ferre. Etiam nunc euro opiniones via-
totum. Contra totius generis humani opiniones mittenda
vox erat : infanitis , erratis, ftupetis ad fupervacua, nemi-
nem eftimatis fuo.... Quid ad rem pertinent mule fagina-
te , unius omnes colons ? Quid ifta vehicula celata ?
- Inrati oflro alipedes , pifi'tfque tapetis.
Aurea peBoribus demia manilla pendent.
Tecli auro , fulvum mandunt fub dentibus aurum.
Ifta nec dominum meliorem poffunt lacere, nec mulam. M.
Cato Cenforius ( quem tam Romano populo hercule pro-
fuit nafci quam Scipionem : alter enim cum hoftibus no-
ftris bellum , alter cum moribus gefsit ) canterio veheba-
O 2 tur,
t Muretus : oiuc magaci : id e/t ,/me coquo. Til. Verecundia,
2 1 3 C OL L EC T A N EA MORA L I S PHI LOSOPHI SE.
t ur , & hippoperis quidem impofitis , ut fecum utenfilfa
portaret.... O quantum erat fa:culi decus , imperatorem
triumphalem Cenforium ( & quod fuper omnia haec eft )
Catonem uno caballo effe contentum , &: ne toto quidem.
Partem enim farcinae ab utroque latere dependentes oc-,
cupabant. Epift. 87.
Ego certe quum Attalum audirem In vitla , in erro-
res , in mala vita; perorantem , faepe mifertus fum generis
humani , & ilium fublimem altioremque humano faftigio
credidi. Ipfe regem fe effe dicebat : fed plus quam regna-
re mihi videbatur , cui liceret cenfuram agere regnantium.
Quum vero commendare paupertatem coeperat , & often-:
dere, qulcquid ufum excederet, pondus effe fupervacuum
& grave ferenti : faepe exire e fchola pauperi libuit. Quum
cceperat voluptates noftras traducere 5 laudare caftum cor-
pus , fobriam menfam , puram menrem non tantum ab
illicitis voluptatibus , fed etiam fupervacuis : libebat (a)
circumfcribere gulam & ventrem. Inde mihi quaedam per-
manfere, Lucili. Magno enim in omnia impetu veneram:
deinde ad civitatis vitam redutus , ex bene coeptis pau-
ca fervavi. Inde oftreis boletifque in omnem vitam renun-
tiatum eft. Haec enim non cibi, fed oblectamenta funt, ad
edendum faturos cogentia : quod gratifsimum eft edacibus
& fe ultra quam capiunt farcientibus ; facile defcenfura,
facile reditura. Inde in omnem vitam unguento abftinemus:
f quern obtinemus odor in corpore eft. Nullo inde vino
calet ftomachus. Inde in omnem vitam balneum fugimus.
Decoquere corpus atque exinanire fudoribus , inutile fi-
mul delicatumque credimus... Laudare folebat Attalus cul-
citram , qua; refifteret corpori. Tali utot etiam fenex, in
qua veftigium apparere non pofsit. Epift. 108.
Addiximus animum voluptati : cui indulgere initium
omnium malorum eft. Tradidimus ambitioni & fama;, ce-
teris aeque vanis & inanibus. Qitid ergo nunc te hortor
ut facias ? Nihil novi : nec enim novis malis remedia quae-
runtur. Sed hoc primum , ut tecum ipfe difpicias , quid
; fit
(a) Sense* parfimonia iS" abjttnentia. j Al. Q^ioniam optunus odoS
in corpore eft nu^ltis, lade vino carens ftooiachus.
I I . CLASSIS. ERUGALI TAS , ET PARSI MONI A. 21 3
fit neceflarium , quid fupervacuum. Neceflaria tibi ubique
occurrent : fupervacua & femper , & toto animo quaeren-
da funt. Non eft autem quod te nimis laudes, fi contem-
feris aureos lectos , & gemmeam fupellettilem. Qua* eft
enim virtus (a) fupervacua contemnere ? Tunc te admira-
re , quum contemferis neceflaria. Non magnam rem facis,
quod vivere (b) fine regio apparatu potes , quod non de-
fideras miliarios apros , nec linguas fcenicoptetorum , &
alia portenta luxuria* jam tota animalia faftidientis , & cer-
ta membra ex fingulis eligentis. Tunc te admiEabor , fi
non contemferis etiam fordidum panem : fi tibi perfuafe-
ris herbas ( ubi neceffe eft ) non pecori tantum , fed ho-
mini nafci: fi fcieris cacumina arborum explementum ef-
fe ventris , in quern fic pretiofa congerimus , tanquam re-
cepta fervantem. Sine faftidio implendus eft. Quid enim
ad rem pertinet quid accipiat , perditurus quicquid acce-r
perit? Epifi. no .
Itinere confectus incommodo magis quam longo , in
Albanum meum nocte multa perveni. Nihil habeo para-
turn nifi me. Ita in lectulo lafsitudinem pono : hanc co-
qui, hanc piftoris moram boni confulo. Mecum enim de
hoc ipfo loquor, quam nihil fit grave , quod leviter ex-
cipias: quam indignandum nihil , nifi ipfe indignando ad-
ftruas. Non habet panem meus piftor: fed habet villicus,
fed habet atrienfis, fed habet colonus. Malum panem , in-
quis. Exfpedta : bonus fiet. Etiam ilium tenerum tibi, 8c
filigineum fames reddet. Ideo non eft ante edendum,quam
ilia imperet. Exfpectabo ergo : nec ante edam , quam aut
bonum panem habere ccepero ; aut malum faftidire de-
fiero. Neceflarium eft parvo afluefcere. Multa; difficulta-
tes locorum , multa; temporum , etiam locupletibus ... oc-
current. Quicquid vult , habere nemo poteft. Illud poteft,
nolle quod non habet : rebus oblatis hilaris uti. Magna
pars libertatis eft (c) bene moratus venter , & contumelia;
patiens. iEftimari non poteft, quantam voluptatem capiam
ex eo , quod lafsitudo mea fibi ipfa acquiefcit. Non un-
ctiones , non balneum , non ullum aliud remedium quam
0__ tem-
(a) Tit. Paupertai voluntaria. (b) Tit. Abftinentia. (c) Tit. Liberou.
21 4 COLLECTANEA MOBALIS PHILOSOPHISE.
temporis quaere Nam. quod labor contraxl tquies tollit...
Aliquando enim experimentum animi fumfi fubitum. Hoc
enim eft fimplicius 8c verlus. Nam ubi fe praeparavit, &
indixir ilbi patlentiam , non aeque apparet quantum habet
verae firmitatis. Ilia funt certifsima argumenta , quae ex
tempore dedit : fi non tantum aequus moietta, fed placi-
dus afpexit; fi non excanduit, non litigavit ; fi quod da-
ri deberet, ipfe fibi non defiderando fupplevit ; & cogi-
tava > aliquid confuetudini fuae, fibi nihil deeffe. Epifi. 123.
Multa quam fupervacua effent non intelleximus , nifi
quum deefle cceperunt. Utebamur enim il l is, non quia de-
bebamus , fed quia habebamus. Quam multa autem para-
mus, quia alii paraverunt ? quia apud plerofque funt ? In-
ter caufas malorum noftrorum eft, quod vivimus ad exem-
pla : nec ratione componimur , fed confuetudine abduci-
mur. Quod fi pauci facerent , nollemus imitari : quum
plures facere cceperunr, quafi honeftius fit quia frequen-
tius, fequimur. Et redi apud nos locum renet error, ubi
publicus factus eft.... Quanto fatius eft , redum fequi li-
mitem , & eo fe perducere , ut ea demum finr tibi ju-
cunda, quae honefta ? Quod affequi poterimus , fi feceri-
mus duo effe genera rerum , quae nos aut invitent, aut
fugent. Invitent ; ut di vitiae, voluptates , forma , ambirlo,
cetera blanda 8c arridentia. Fugent; l abor, mors, dolor,
Ignominia , vidus adftridior. Debe"mus itaque exerceri, ne
haec timeamus , ne ilia cupiamus. In contrarium pugne-
mus, & ab invitantibus recedamus : adverfus f premen-
tia concitemur. Non vides quam diverfus fit afcendentlum
' habitus, & defcendentium ? Qui pronum eunt, refupinant
corpora : qui in arduum , incumbunt. Nam fi defcendas,
pondus fuum in priorem partem dare ; ft afcendas , retro
abducere ; cum vitio ( Lucili ) confentire eft. In volupta-
tes defcenditur : In afpera & dura fubeundum eft. HIc im-
pellamus corpora, illhic refrenemus. Ead.EpiJI. 1 23.
^[ Vide etiam finitima huc loca , & contraria , nempe:
Tit. Parfmonia , Gula , Abftinentia , Ebrietas, Voluptas,
& fi qua funt alia.
Ah
f AL Petencu. Al. Pocentia.
II. CLASSIS. ABSTINENTIA.
21 5
Abjlinenta.
A
Nte clrcumfplciendum eft , cum quibus edas Sc bi-
bas, quam quid edas & bibas. Epift.19.
Venter prarcepra non audit, pofcit, appellat. Non eft
tamen moleftus creditor : parvo dimittitur ; fi modo das
illi quod debes , non quod potes. Eplft. 21 .
Non pudebit fateri , quern mihi amorem Pythagorx
injecerit Socion. Differebat , quare ille animalibus abfti-
nuiffet, quare poftea Sextius. Difsimilis utrique caufa erat:
fed utrique magnifica. Hie homini faris alimentorum ci-
tra fanguinem elfe credebat : & crudelitatis confuetudinem
fieri, ubi in voluptatem effet adducta laceratio. Adjicie-
bat, contrahendam materiam effe luxuriae. Colligebat, bo-
na; valetudini contraria effe alimenta varia, & noftris alie-
na corporbus. At Pythagoras omnium Inter omnia co-
gnationem effe dicebat, & aliorum commercum In alias
atque alias formas tranfeuntium.... Interim fceleris homi-
nibus ac parrcidii metum fecit , quum pofsint in paren-
tis anmam nfeii incurrere ; & ferro morfuve violare, In
quo eognatus aliquis fpiritus hofptaretur.... Si vera funt
ifta , abftinuiffe animalibus nnocenta eft : fi falfa , fru-
galitas eft. f Qtiod ifthlc crudelitatibus tuis damnum eft?
Alimenta tibi leonum & vulturum eripo. His nftinttus, (a)
abftinere animalibus coepi : &c anno peracto non tantum
facilis erat mihi confuetudo , fed dulcis. Agiliorem mihi
animum effe credebam. Epft. 108.
Numquid enlm ( mi Lucili ) in hoc furor non eft , quod
nemo noftrum mortalem fe cogitat ? Quod nemo imbecil-
lum ? Immo in ilio , quod nemo noftrum unum effe fe
cogitat ? Afpice culinas noftras , & concurfantes Inter tot
ignes coquos noftros. Unum videri putas ventrem, cui f tan-
to tumultu comparatur cibus ? Afpice f vinaria noftra,
_ O 4 &
t AL Quod iftius crudelitatis tuas damnum eft? (a) Seneca a
camibus abfi'ment'ta. t Al. Tantorum cultu. -J- Al. Veterana. Al.
Veterana. At ego Granatenjts lecl'ionem, ceu coneliiorem
}
in textu reti-
nendam decrevi.
2l6 COLLECTANEA MOR ALIS PHILOSOPHIE.
0
& plena multorum fseculorum vindemiis horrea. Unum pu-
tas videri ventrem , cui tot climatum regionumque vina
conduntur ? Afpice quot locis vertatur terra : quot millia
colonorum arent, fodiant. Unum putas videri ventrem, cui
& in Sicilia , & in Africa feritur ? Sani erimus , & mo-
dica concupifcemus, fi unufquifque fe numeret : metiatur
fimul corpus, fciatque nec multum capere, nec diu poffe.
Nihil tarnen seque tibi profuerit ad temperantiam omnium
rerum, quam (a) frequens cogitano brevis a:vi, & hujus
incerti. Qtiicquid facies, refpice ad mortem. Epifi. 1 1 4.
% Vide etiam Ttulos buh fintimos , qui proxime pra*
cejferunt, quique fequuntur.
Gula.
Q
Uo pervenere deliciae? Is pro putrido jam pifcls affer-
tur , qui I hodie eductus, hodie occifus eft. Ne-
" fcio de re magna tibi credere. Ipfe oportet mihi cre-
dam. Hue afferatur : coram me animam agar. Ad hunc
faftum pervenit venter delicatorum , ut guftare non pof-
fint pifcem , nifi quem In ipfo convivio natantem palpi-
tantemque viderint. Quantum ad follertiam luxuria; pereun-
tis accedir, ranto fubtilius quotidic & elegantius aliquid
excogitat furor, ufitata contemnens. Ilia audiebamus : nihil
effe melius faxatili mullo. At nunc audimus : nihil eft
moriente formofius. Da mihi in manus vas vitreum, in quo
exfultet, in quo trepidet. Ubi multum diuque laudatus eft,
ex ilio perlucido vivario extrahitur. Tunc ut quifque pe-
ririor eft , monftrat : vide quo modo exarferit rubor , o-
mni acrior minio : vide quas per latera venas agat : ecce,
fanguineum putes ventrem ; quam lucidum quiddam caeru-
leumque fub ipfo tempore effulfit ! jam porrigitur &z pal-
let , & in unum colorem componitur. Ex his nemo - mo-
rienti amico afsidet, nemo videre morrem patris fui fu-
ftinet , quam optavit. Quotus quifque funus domefticum
ad
(a) Tit. Vita , y mors, t Al. Qui non hodie e dudus . At Pin-
c'tanus negationern adjeftam putat ab aliquo, qui fenfum non percipiebat.
II. CLASSIS. GULA.
ad rogum profequitur ? Fratrum proplnquorumque extrema
hora deferitur : ad mortem mulli concurritur. Nihil enim
eft ilio formofius. Non tempero mihi, quin utar interdum
temerariis verbis, & proprietatis modum excedam. Non
funt ad popinam , dentibus , & ventre , & ore contend:
oculis quoque gulof funt. Lib. 3. Natur. Quxfl. cap. 18.
Medicina quondam paucarum fuit fcientia herbarum,qui-
bus fifteretur fiuens fnguis, vulnera coirent paullatim. De-
inde in hanc pervenit tarn multiplicem varietatem. Nec eft
mirum, tunc illam minus negotii habuiffe ; firmis adhuc fo-
lidifque corporibus, & facili cibo , nec per artem volupta-
temque cortupto. Qui poft quam ccepit, non ad tollendam,
fed ad irritandam famem quaeri ; & inventa; funt mille con-
ditura; , quibus aviditas excitaretur : qua; defideranribus ali-
menta erant, onera funt plenis. Inde pallor , & nervorum
vino madentium tremor , & miferabilior ex cruditatibus
quam ex fame macies. Inde incerti labentium pedes, &
femper qualis in ipfa ebrietate titubatio. Inde in totam cu-
tem humor admiffus , diftntufque venter, dum male affue-
fcit plus capere quam poterat. Inde fuffufio lurida; bilis, &
decolor vultus , tabefque in fe putrefcentium , & rerorri
digiti articulis obrigefcentibus, nervorum fine fenfu jacen-
tum torpor, aut palpitano corporum fine intermifsione vi-
brantium. Quid capitis vertigines dicam? Quid oculorum,
auriumque tormenta , & cerebri aeftuantis verminationes,
& omnia per qua; exoneramur , internis ulceribus affeda ?
Innumerabilia praterea febrium genera ; aliarum impetu fa;-
vientium , aliarum tenui pefte repentium , aliarum cum
horrore & multa membrorum quaffatione venientium? Quid
alios referam innumerabiles morbos, fupplicia luxuria;? Im-
munes erant ab iftis malis , qui nondum fe deliciis fol-
verant ; qui ftbi imperabant ; fibi miniftrabant. Corpora
opere ac vero labore durabant, aut curfu defatigata, aut
venatu , aut tellurem verfantia. Excipiebat illos cibus,
qui nifi efurientibus piacere non poterat. Itaque nihil
opus erat tarn magna medicorum fupell edile , nec tot
ferramentis atque pixidibus. Simplex erat ex fimplici cau-
fa valetudo. Multos morbos multa fercula fecerunt. Vi-
de
2I8 COLLECTANEA MOR ALIS PHILOSOPHISE.
Sobrietas > Ebrietas.
V
Ult nos ab ebrietate deterrere Zeno , vir maximus,
hujus fecta; fortifsima: conditor. Audi ergo quem-
admodum colligat vitum bonum non futurum ebrium.
Ebrio fecretum fermonem nemo committit : viro autem
bo-
de quantum rerum per imam gulam traniturarum , per-
mifceat luxuria , rerrarum marifque vaftatrix. Neceffe eft
itaque inter fe tarn diverfa difsideant, & haufta male di-
gerantur, aliis alio nitentibus. Epifi.9^.
Ubi Seneca de nivium generations in lib. 4. Natural.
Quafi. difputavit , c tandem concluit. Quid iftas ( inquis )
ineptias , quibus nec litteratior fit quifquam nec melior,
tarn operofe perfequeris ? Quo modo fiant nives dicis,
quum multo magis ad nos dici a te pertineat , quo mo-
do emenda; non fint nives. Jubes me cum luxuria litiga-
re. Qiiotidianum iftud & fine effectu jurgium eli. Litige-
mus tarnen ; etiam fi fuperior futura eft, pugnantes ac re-
luctantes vincat.... Unde ad hoc perventum f it , ut nulla
nobis aqua fatis frigida videretur qua; flueret , dicam.
Quamdiu fanus , & falubris cibi capax ftomachus eft ; m-
pleturque , non premitur ; naturalibus fomentis contentus
eft. Ubi quotidianis cruditatbus non tempors asftus , fed
fuos fentit 5 ubi ebrietas continua vifcerbus infedit , &
praxordia bile , in quam vertitur , torret : aliquid neceffa-
rio quaertur quo a;ftus ille frangatur ; qui ipfis aquis in-
calefcit, remediis ncitat Vitium. Itaque non aflate tan-
tum j fed & media hieme nivem hac caufa bibunt. Qua;
hujus rei caufa eft , nifi nteftinum malum , 8 liixu cor-
rupta prxcordia , quibus nullum intervallum unquam quo
interquiefcerent datum eft y fed prandia coenis ufque in
lucem perduttis ingefta funt , & diftentos copia ferculo-
rum ac varietate commeffatio altius merfit ? Lib. 4. Natur.
Quceft. cap. I3.
% Vide etiam hac de re fintimos buie Ttulos proxme
precedentes, & fequentes.
IT. CLASSIS. SOBPvIETAS , EBRIETAS 21 9
bono committit : ergo vir bonus ebrius non eft.... Non eft
animus in fua poteftate , ebrietate devindus. Qiiemadmo-^
dum mufto dolia ipfa rumpuntur 5 & omne quod in imo
jacet, in fummam partem vis caloris ejedat r fie vino
aeftuante, quicquid in imo jacet abditum , effertur (a) 8c
prodit in medium. Onerati mero , quemadmodum non
continent cibum , vino redundante : ita ne fecretum qui-
dem. Quod fuum alienumque eft , pariter effundunr.... In-
terim fi hoc colligere vis , virum bonum non debere
ebrium fieri , cur fyllogifmis agis ? Die quam turpe fit
plus fibi ingerere quam capiat, & ftomachi fui non nolTe
menfutam. Quam multa ebrii faciant , quibus fobrii eru-
befcant. Nihil aliud eife ebrietatem , quam voluntatiam
infaniam. Extende in plures dies ilium f ebrium habitum:
numquid de furore dubitabis ? Nunc quoque non eft minor,
fed brevior. Refer Alexandri Macedonis exemplum , qui
Clitum carifsimum fibi ac fidelifsimum inter epulas tranf-
fodit : & intelletto facinore, mori vol uit, certe debuit.
Epifl. 83.
Omne vitium ebrietas 8c Incendit, & detegit : obftan-
tem malis conatibus verecundiam removet. Plures enim (b)
pudore peccandi, quam bona voluntate, prohibitis abfti-
nent. Ubi poifedit animum nimia vis vini, quicquid ma-
le latebat, emergit. Non facit ebrietas vitia , (c) fed pro-
trahir. Tunc libidinofus ne cubiculum quidem exfpectat;
fed cupiditatibus fuis , quantum petierint , fine dilatione
permittit. Tunc impudicus morbum profitetur ac publicat.
Tunc petulans non linguam , non manum continet. Cre-
feit infoienti fuperbia, crudelitas l evo , malignitas livido^
Omne vitium detegitur 8c prodit. Adjice illam ignoratio-
nem fui, dubia & partim explanata vetba, incertos oculos,
gradum errantem , vertiginem capitis, teda ipfa mobilia,
velut aliquo turbine circumagente totam domum ; ftoma-
chi tormenta, quum effervefeit merum ac vifeera ipfa
diftendit. Tunc tarnen uteumque tolerabile eft , dum illi
vis fua eft. Quid, quum fomno vitiatur? 8c qua; ebrietas
fuit,
(a)' Tit.Secretum. t Al. Ebrii habitum. (b) Tit.Pudor. (c) Mi-
ra not at io Ebrii.
2 2 0 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC
f ait, eruditas facta eft ? Cogita quas clades edidert pu-
blica ebrietas. Haec , acrrimas gentes , bellicofafque hofti-
bus tradidit. Haec , multorum annorum pertinaci bello de-
fenfa mcenia patefecit. Haec , contumacifsimos & jugura
recufantes, in alienum egit arbitrium. Haec-f invictas acies
mero domuit. Alexandrum ( cujus modo feci mentionem )
tot itinera, rot praclia , tot hiemes , per quas ( vieta tem-
porum locorumque difficultate ) tranierat, tot flumina ex
ignoto cadentia , tot maria tutum dimiferunt ; intemperan-
tia bibendi condidit.... Ibidem.
Manfuetudo , dementia.
E
X his quae nos offendunt, alia renuntiantur nobis, alia
ipfi audimus & videmus. His quae narrata funt, non
debemus (a) cito credere. Multi ementiuntur , ut deci-
pfanr : multi quia decepti funt. Alius criminatione gratiam
captat, & fingit injuriam , tit videatur doluiffe fadam.
Eft aliquis malignus, & qui amicitias cohaerentes diducere
velit.... Qui dicere tibi nifi clam non vul t, paene non di-
cit. Quid eft iniquius quam fecreto credere ; palam irafei ?
Lib. 2. de Ira, cap. 29.
Quorumdam ipfi teftes fumus. In his naturam excu-
tiemus, voluntatemque facientium. Puer eft ? (b) aerati do-
netur : nefeit an peccet. Pater eft ? aur tantum profuit, f
ut illi donanda injuria ejus fit : aut fortafsis ipfum hoc me-
ritum ejus eft , quo offendimur. Mulier eft ? f errat. Juf-
fus eft? necefsitati, quis nifi iniquus fuccenfet ? Laefus eft?
non eft injuria pati, quod prior feceris. Judex eft ? plus
illius credas fententiae , quam tuae. Rex eft ? fi nocentem
punit, cede juftitiae : fi innocentem , cede fortunae. Mu-
tum animal eft , aut limile muto ? imitaris illud , fi ira-
fceris. Morbus eft , aut calamitas? levius tranfiliet fuftinen-
term
t Al. I nvif tos acie. (a) Tit. Fides, (bj Subjeftio elegans. f Pincia-
nus corrigendum putat : Ut illius jam injuria jus fir. f Idem Pincianus
legendum arbitratur , Erac ; non Errar : ut fenfus fit , muliebrem errorem
ignojeendum : erat enim mulier , hoc eji , fexus in errores proni.
II. CLASSIS. MANSUETUDO , CLEMENTIA. 2 2 1
tem. Deus eft? tam perdis operam quum ill! irafceris, quam
quum ilium alteri precaris iratum. Bonus vir eft, qui in-
juriam fecit ? noli credere. Malus ? noli mirari. Dabit pce-
nas alteri, quas debet tibi : & jam fibi dedit, qui pecca-
vit. Ibid. cap. 30.
Regis quifque intra fe animum habet , ut licentiam
fibi dari velit in alterum , in fe nolit alteri. Aut ignoran-
tia nos itaque rerum , aut infolentia iracundos facit. Igno-
rantia : quid enim mirum eft, malos mala facinora edere ?
Quid novi eft, fi inimicus nocet, amicus orfendit, filius
Iabitur , fervus peccat ? Turpifsimam , ajebat Fabius, im-
peratori excufationem eife : non putavi. Ego turpifsimam
homini puto. Omnia puta : exfpecta : etiam in bonis mo-
ribus aliquid exfiftet afperius. Ferr humana natura infidio-
fos amicos, fert ingratos , fert cupidos, fert impios. Quum
de moribus unius judicabis, de publicis cogita. Ubi maxi-
me gaudebis , maxime metues. Ubi tranquilla tibi omnia
videntur, ibi nocitura non defunt, fed quiecunt. Semper
futurum aliquid quod te offendat , exiftima. Gubernator ^
nunquam ita totos finus explicuit fecurus, ut non expe-
dite ad contrahendum armamenta difponeret. Eodem lib.
cap. 31 .
Magni (a) animi eft, injurias defpicere. Ultionis con-
tumeliofifsimum genus eft, non effe vifum dignum, ex quo
peteretur ultio. Multi leves injurias altius fibi demifere,
dum vindicant. Ille magnus & nobilis eft , qui more ma-
gna fera, latratus minutorum canum fecurus exaudit. Ibid,
cap. 32.
Quid facilius fuit Antigono , quam duos manipulares
duci jubere , qui incumbentes regio tabernculo faciebant,
quod homines & periculofifsime & libentifsime faciunr,
qui de rege fuo male exiftimant ? Audierat omnia Anti-
gonus , utpote quum inter dicentes f & audientem pal-
la intereifet : quam ille leviter commovit , & longius
(inquit) difcedite, ne vos rex audiat. Idem quadam no-
d e
(a) Tit. Magnanimit*, f Job. Opfopceus hunc ocum fie emendai : Et
audientem aulaeum iiitereffet , quod ille , cet. Antgonus enim , ut ille ait
x
in tabernculo erat ; milite) in excubis , velo diferet.
222
COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
cte ( quum quofdam ex multibus fuis exaudiflet, omnia
mala imprecantes regi , qui ipfos in illud iter & in-
extricabile Lutum deduxiffet ) accefsit ad eos , qui max-
ime laborabant : & quum ignorantes a quo adjuvarentur,
explicuiflet ; nunc ( inquit ) maledicite Antigono , cujus
vitio in has miferias incldiitis : ei autem bene optate, qui
vos ex hac voragine eduxit. Idem (a) tarn miti animo ho-
ftium fuorum maledifta , quam civium tulit. Itaque quum
in parvulo quodam caftello Graxi obliderentur ; 8c fidu-
cia loci contemnentes hoftem , multa in deformitatem An-
tigoni jocarentur ; & nunc ftaturam humilem, nunc col-
lifum nafum deriderent : gaudeo ( inquit ) & bene fpero,
fi in caftris meis Silenum habeo. Quum hos dicaces fa-
me domuiffet ; captis fic ufus eft, ut eos qui militia: uti-
les erant, in cohortes defcriberet, ceteros praxoni fubjice-
ret : id quoque fe negavit fa&urum fuifle, nifi (b) expe-
diret his dominum habere , qui tam malam haberent lin-
guam. Lib. 3. de Ira , cap. 22.
Dicat itaque quifque fibi qtioties lacefsitur : numquid
potentior fum Philippo ? Uli tarnen impune maledi&um eft.
Numquid in domo mea plus poflum , quam toto orbe ter-
rarum Divus Auguftus potuit ? Ille tarnen contentus fuit
a conviciatore fuo fecedere. Quid eft quare ego fervi
mei -\ hilarius refponfum & contumaciorem vultum , &
non pervenientem ufque ad me murmurationem, flagellis
& compedibus expiem ? Qtiis fum , cujus aures laedi nefas
fiti Ignoverunr muiti hoftibus : ego non ignofcam pigris,
negligentibus , garrulis ? Puerum aetas excufet , feminam
fexus , extraneum libertas , domefticum familiaritas. Nunc
primum offendit ? Cogitemus quamdiu placuerit. Sxpe &
alias oifendit Feramus quod diu tulimus. Amicus eft ?
Fecit quod noluit. Inimicus eft ? Fecit quod debuit. Pru-
dentiori cedamus : ftultiori remittamus. Pro quocumque
illud refpondeamus. nobis : fapientifsimos quoque viros
multa delinquere. Neminem elle tam circumfpeftum , cu-
jus non diligentia aliquando fibi ipfi excidat. Neminem
tam maturum , cujus non gravitatem in aliquod fervidius
, f__
\dj Tit. Kex. (b) Tit. Lingua. \ Al. Clanas. Ai. blatius.
II. CLASSIS. MANSUETUDO , CLEMENTIA. 223
factum cafus Impingat. Neminem tarn timidum offenfarum,
qui non In illas, dum vitat, incidat. Ibid. cap. 24.
Noli aftimare hanc horam , aut hunc diem. Totum
infpice mentis mas habitum. Etiam fi nihil mall feciftl,
potes facere. Quanto fatius eft fanari injuriam , quam ul-
cifci? Multum temporis ultio ablumit. Multis fe injuriis
objicit , dum una dolet. Diutius irafcimur omnes quam
kedimur. Quanto melius eft abite in diverfum , nec vitia
vitiis opponere ? Num quis fatis conftare fibi videtur, fi
mulam calcibus. repetat, & canem morfu ? Ifta, inquis, pec-
care fe nefciunt. Primum ; quam iniquus es , apud quem, ho-
minem effe , ad Impetrandam venlam nocet ? Deinde 5 fi cete-
ra animalia hoc ira; tua; fubducit, quod confilio carent : eo
loco tibi fit quifquis confilio caret. Quid enim refert, an alia
mutis difsimilia habeat ; fi quod in omni peccato muta
defendit , fimilem habet caliginem mentis ? ... Manfuete
immanfueta tractanda funt. Quod in luftu dici folet, effi-
cacifsime & in ira dicetur : utrum aliquando defines, an
nunquam ? SI aliquando 5 fatius eft iram relinquere , quam
ab ira relinqui. Sin femper ha;c cogitano durabit ; vides
quam impacatam tibi denuntias vitam. Qualis enim erlt
femper ira rumentis ? E od. lib. cap. 27.
Ut de dementia fcriberem , Nero Casfar, una me vox
tua maxime compulit : quam ego non fine admiratione,
& qtium diceretur , audiffe me memlni 5 & deinde aliis
narralTe. Vocem generofam , magni animi , magna; lenita-
t i : qua; non compofita , nec alienis auribus data , fubito
crepuit ; fed bonitatem tuam cum fortuna tua litigantem
in medium adduxit. Animadverfurus in latrones duos Bur-
rus praefecfus tuus , vir egregius & tibi principi natus,
exigebat a te , fcriberes , in quos & ex qua caufa anim-
adverti velles. Hoc fa;pe dilatum , ut aliquando fierer,
inftabat. Invitus invito quum cartam protuliffet traderet-
que , exclamafti : vellem nefcire litteras. O dignam vo-
cem quam audirent omnes gentes , qua; Romanum Impe-
rium incolunt 5 quasque juxta jacent dubia; libertatis ; quo-
que fe contra , viribus aut animis attollunt ! O vocem
in concionem omnium mortalium mittendam , in cujus
ver-
224 COLLECTANEA MOS ALIS PHILOSOPH!.
verba principes regefque juramentum faciant ! O vocem
.prifcae generis humani innocentiae ! dignam cui redderetur
antiquum illud faeculum. Lib. 2. de Clem.cap. 1 .
Clementia eft temperanza animi in poteftate ulcifcendi:
v e l , lenitas fuperioris adverfus inferiorem in conftituen-
dis pcenis.... Itaque dici poteft & inclinatio animi ad leni-
tatem in pcena exigenda.... Huic contrariam imperiti pu-
tant feveritatem. Sed nulla virtus vintiti contraria eft.
Ibid. cap. 3.
Quid ergo opponitur dementia: ? Crudelitas : quar ni-
hil aliud eft ; quam attrocitas animi in exigendis pcenis*.
Illos ergo crudeles vocabo , qui pudendi caufam habent;
modum non habent. Ibid. cap. 4.
# Quo modo (a) quorumdam lapidum Inexpugnabilis fer-
ro duritia eft, nec fecari adamas , auf csedi vel deteri pot-
eft , fed incurrentia ultro retundit : quemadmodum quae-
dam non poffunt igne confumi , fed fiamma circumfuf,
rigorem mum habitumque confervant : quemadmodum
projedi in altum fcopuli mare frangunt, nec ipfi ulla fae-
vitiae veftigia tot verberati procellis oftentant : ita fa-
pientis animus (b) folidus eft ; & id roboris collegit , ut
tarn tutus fit ab injuria, quam ilia quce retuli. Lib. 2. de
Tranq. animi, cap. 3. (*)
Quid igirur? Non erit aliquis , qui fapienti facete ten-
tet injuriam ? Tentabit ; fed non perventuram ad eum.
Majore enim intervallo a contadi! inferiorum abdudus eft,
quam ut ulla vis noxia ufque ad ilium vires fuas perferar.
Etiam quum potentes, & imperio editi , & confenfu fer-
vientium validi , nocere ei tentent : ram citra fapientem
omnes eorum impetus deficient, quam quae nervo tormen-
tifve in altum exprimuntur, quum extra vifum exfilierunt,
citra caelum tamen fiednntur. Quid tu putas , quum fto-
lidus ille rex multitudine telorum diem obfcuraffet, ullam
fagittam in folem incidiffe ? aut demifsis in profundum
# catenis Neptunum potuiffe conftringi ? Ut caeleftia huma-
. ^ nas
(a) Tit. Fortitudo & Patient ia. <b Sapienti! manfuetudo iS"
pat'tentia inexpugnab'lis (ST invitta. (*} Id eft , Libro dt Conantia Sa-,
pient'n, five Quod in fapientem non cadit injuria.
I. CLASSE. MANSETUDO, CLEMENTIA. 225
nas manus eftugiunt ; & ab his qui tempia diruunt, aut
fimulacra conflant , nihil divinitati nocetur : ita quicquid
fit in fapientem proterve , petulanter , fuperbe ; fruftra
tentatur. At fatius erat , neminem effe qui facer vel-
let. Rem difficilem optas humano generi, innocentiam. At
non fieri, eorum intereft qui fatturi funt ; non ejus qui
pati, ne fi fiat quidem , f poteft. Immo nefcio, an magis
vires fapientia oftendat tranquilla inter laceffentia. ? ficut
maximum argumentum eft Imperatoris armis virifque pol-
lentis,tuta fecuriras & in hoftium terra. Divida mus fi ti-
bi videtur, Serene , injuriam a contumelia. Prior illa na-
tura gravior eft : hax levior , & tantum delicatis gravis:
qua non leeduntur, fed offenduntur. Tanta eft tarnen an-
morum dilblutio & vanitas, ut quidam nihil acerbius pu-
tent. Sic invenies fervum , qui flagellis quam colaphis
cedi malit : & qui mortem ac verbera tolerabiliora credar,
quam contumeliofa verba. Ad tantas ineptias perventum
eft, ut non dolore tantum, fed doloris opinione vexemur:
more puerorum , quibus metus incutit umbra , & perfona-fc
rum deformitas , & depravata facies ; lacrimas vero evo-
cant nomina parum grata auribus , & digitorum motus,
& alia qua; mpetu quodam erroris improvidi refugiunt.
Ibid. cap. 4.
Injuria propofitum hoc habet, aliquem malo afficere.
Malo autem fapientia non relinquit locum. Unum enim
illi malum eft , turpitudo : qua; introire eo, ubi jam vir-
tus honeftumque eft, non poteft. Injuria ergo ad fapientem
non pervenit. Nam fi injuria alicujus mali patientia eft:
fapiens autem nullius mali eft patiens ; nulla ad fapientem
injuria pertinet. Omnis injuria, diminutio ejus eft in quem
incurrit. Nec poteft aliquis injuriam accipere fine aliquo
detrimento , vel dignitatis, vel corporis, vel rerum extra
nos pofitarum. Sapiens aurem nihil perdere poteft : omnia
in fe repofuit : nihil fortuna; credit : bona fua in fulido
habet ; contentus virtute , (a) qua; fortuitis non indiget.
Nihil eripit fortuna, nifi quod dedit : virtutem autem non
dat 5 ideo nec detrahit. Libera eft , inviolabilis , immo-
P ta,
T
A i
' Non poteit. (a) Tit. Fortitude , Patientia , y Virtus.
22 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
ta , inconcuffa : fic contra cafus indurata , ut nec incli-
nati quidem , nedum vinci pofsit. Adverfus apparatus
terribilium, redos oculos tenet: nihil ex vultu mutat, fi-
ve illi dura j five fecunda oftendantur. Itaque nihil per-
det , quod perire fenfurus fit. Unius enim in poffefsione
virtutis eft , ex qua depelli nunquam poteft : ceteris pre-
cario utitur. Quis autem jadura movetur alieni ? Quod fi
injuria nihil laedere poteft ex his qua: propria fapientis funr,
quia virtute fua falva funr : injuria fapienti non poteft fie-
ri. Megara Demetrius ceperat , cui cognomen Poliorce-
tes fuit. Ab hoc Stilpon philofophus interrogati^ , num
quid perdidiffet ? nihil , inquit : omnia namque mea me-
cum flint. Atqui & Patrimonium ejus in praedam cefferat,
& filias rapuerat hoftis, & patriam violaverar. At ille vi-
doriam illi excufsit : & fe ( urbe capta ) non invidum tan-
tum ; fed indemnem effe teftatus eft. Habebat enim fecum
vera bona , in qua: non eft manus injedio. At ea quae
difsipata & direpta ferebantur , non judicabat fua 5 fed
adventitia, & nutum fortuna: fequentia : ideo non ut pro-
pria dilexerat. Omnium enim extrinfecus affluentium lu-
brica & incerta poffefsio eft. Cogita nunc, an huic fur,
an calumniator, an vicinus potens, aut dives aliquis, fa-
cere injuriam pofsit : cui bellum , & hoftis ille egregiam
artem quaffandarum urbium profeffus , eripere nihil potuit.
Inter micantes ubique gladios , & militarem in rapinam
tumultum ; inter flammas & fanguinem , ftragemque im-
pulfa: civitatis 5 inter fragorem templorum fuper deos fuos
cadentium , uni nomini pax fuir. Non eft itaque quod au-
dax judices promiffum : cujus t ibi, fi partim fidei habes,
fponforem dabo. Vix enim credis, tantum firmitatis in ho-
minem, auttantam animi magnitudinem cadere : fed fi pro-
dir in medium , qui dicat : Eoa
1
, lib. cap. 5.
Non eft quod dubites, an attollere fe homo natus fu-
pra fiumana pofsit; an dolores, damna, ulcerariones, vul-
nera , magnos motus rerum circa fe frementium , fecurus
.afpiciat : & dura placide ferat , & fecunda moderate ; nec
il lis cedens , nec his fretus : unus idemque inter diverfa
fit : nec quicquam fuum, nifi fe , putet effe ; ea quoque par-
n. CLASSIS. MANSUETUDO, CLEMENTIA. 227
te qua melior eft. En adfum hoc vobis probaturus : fub
irto tot civitatum everfore, munimenta incurfu arietis la-
befieri ; & turrium altitudinem cuniculis ac Iatentibus fof-
lls repente refidere ; 8c sequaturum editifsimas arces agge-
retn crefcere : at nulla machinamenta polle reperiri, qua;
bene fundatum animum agitent. f Eripui me nudum do-
mo : & incendiis undique relucentibus , per flammas, per
fanguinem fugi. Filias meas qui cafus habeat, an pejor pu-
blico , nefcio. Solus & fenlor , & hoftilia circa me omnia
videns ; ramen integrum incolumemque effe fenfum meum
profiteor: teneo , habeo quicquid mei habui. Non eft quod
me victum ; vittorem te credas. Vicit fortuna tua fortu-
nam meam. Caduca ilia & dominum mutantia , ubi fint
nefcio. Quod ad res meas pertint, mecum funt, mecum
erunt. Perdiderunt ifti divites patrimonia. Libidinofi amo-
res fuos , & magno pudoris impendio diletta fcorta. Am-
bitiofi curiam & forum , 8c loca exercendis in publico
vitiis deftinara. Feneratores perdiderunt tabellas fuas , qui-
bus avaritia falfo keta divitias imaginatur. Ego quidem
omnia integra illibataque habeo. Proinde iitos interroga
qui flent, qui lamentantur , ftrittis gladiis nuda pro pecu-
nia corpora opponunr , qui hoftem onerato finti fugiunt.
Ergo ita habe , Serene : perfectum ilium virum , humanis
divinifque virtutibus plenum, nihil perdere. Bona ejus fo-
lidis 8c inexfuperabilibus munimentls praxintta funt. Non
Babylonis illi muros contuleris , quos Alexander intravit.
Non Catthaginis aut Numantia; mcenia, una manu capta.
Non capitolium , arcemve. Patent ifta hoftili veftigio. Ilia
qua; fapientem tuentur , a fiamma 8c ab incurfu tuta funt:
nullum introitimi prsbent , excelfa , inexpugnabilia , diis
a:qua. Ibid. cap. 6.
Non ell quod dicas, ita ut foles , hunc fapientem no-
ftrum nufquam invenlri. Non fingimus iftud hum ani inge-
nii vanum decus , nec ingentem imaginem falfie virtutls
concipimus : fed qualem confirmamus , exhibuimus & ex-
hibebimus. Raro forfitan, magnifque aetatum intervallis in-
venitur. Neque enim magna , & excedentia folitum ac
P__t vul-
f AL Ecepu" modo e ruinis domus. Et , ut reor , caftgatus.
22,8 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHY;
vulgarem modum crebro gignuntur. Ibid. cap. 7.
Non potei! ergo quifquam aur nocere fapienti , aut
prodeffe. Quemadmodum divina nec juvari deilderant, nec
ledi poffunt. Sapiens autem vicinns ptoximufque diis con-
ilftit, excepta mortalitate , fimilis Deo.... Non habet un-
de accipiat injuriam : ab homine me tantum dicere pit-
tas ? fed nec a fortuna quidem : que quoties cum vira-
te congreffa eft , nunquam par recefsit. Si maximum illud
( ultra quod nihil habent irate leges , ac fevifsimi domini
quod minentur ; in quo imperium fuum confumit fortuna )
equo placidoque animo accipimus, Se fcimus mortem ma-
lum non effe, ob hoc ne injuriam quidem : multo for-
tius alia tolerabimus. Eod. lib. cap. 8.
Omnia itaque ile patitur , ut hiemls rigorem , & in-
temperantiam cel i , & fervores morbofque,, 8c cetera for-
te accidentia. Ibid. cap. 9.
Sed quoniam priorem partem percurrimus, ad alteram
qua de contumelia eft , tranfeamus.... Hunc affectum mo-
vet humilitas animi, contrahentis fe , ob factum dictum-
que inhonotificum. Ille me hodie non admifit, quum alios
admitteret. Sermonem meum aut fupetbe averfatus eft,
aut palam riilt. Et non in medio me l oco, fed imo col-
locavit : & alia hujus note. Que quid vocem , nifi quere-
las naufeantis animi, in quas fere delicati & felices inci-
dunt ? Non vacat enim hec notare cui pejora inftant. Ni-
mio otio ingenia, nature infirma, Se muliebria , Se inopia
vere injurie lafcivientia, his commoventur : quorum pars
major conftat vitio interpretantis. Itaque nec prudentie
quicquam in fe effe nec fiducie oftendir , qui contumelia
afficitur. Non dubie enim contemtum fe judicat : Se hic
mrfus non fine quadam humilitate animi evenit fuppri-
mentis fe ac defeendentis. Sapiens autem a nullo conte-
mnitur. Magnitudinem fuam novit : nullique tantum de fe
licere nuntiat, quantum fibi. Ibid. cap. 10.
Hec vero minora ne fentit quidem : nec advetfus ea,
folita illa virtute utitur dura tolerandi ; fed aut non ad-
notat, aut digna tifu putat. Preterea , quum magnam par-
tem contumeliarum fuperbi infolentefque faciant, Se male
fe-
n. CLASSE. MANSUETUDO, CLEMENTIA. 229
Fellcitatem ferentes ; habet quo iftum affectum inflatum re-
fpuat , pulcherrimam virtutem omnium , animi fanitatem
magnitudinemque. Ilia , quicquid hujufmodi eft, tranfcur-
rit ut vanas fomniorum fpecles* vifufque nocturnos, nihil
habentes folidi nec veri. Ibid. cap. 1 1 .
Quern animum nos adverfus pueros habemus , hunc^
fapiens adverfus omnes, quibus etiam (a) poft juvenram
canofque puerilitas eft. An quicquam illi profecerunt, qui-
bus animi mala funt , auctlque in majus errores ? qui a
pueris magnitudine tantum formaque corporum differunt?
Ibid. cap. 12.
Quid eft autem quare hanc animi firmitatem non cre-
dis in virum fapienrem cadere ; quum tibi In aliis idem
notare , fed non ex eadem caufa liceat ? Quis enim phre- #
netico medicus irafcirur ? Quis febricitantis, & frigida pro-
hibiti maledicta in malam partem accipit ? Hunc affectum
adverfus omnes habet fapiens , quern adverfus aegros fuos
medicus : quorum nec obfcama ( fi remedio egent ) con-
trectare , nec reliquias &c effufa intueri dedignatur, nec
per furorem faevientium excipere convicia. Seit fapiens (b)
omnes hos qui togati purpuratique Incednnt , f valentes
eoloratofque , male fanos effe : quos non aliter videt, quam
regros intemperantes. Iraque ne fuccenfet quidem, fi quid
in morbo petulantius aufi funt adverfus medentem. Et quo
animo honores eorum nihilo eftimar ; eodem parum ho-
norifice facta. Quemadmodum non placet fibi, fi ilium
mendicus coluerit ; nec contumeliam judicabit, fi illi ho-
mo plebis ultimas falutanti, mutuam falutationem non red-
diderit : fic nec fe fufpiciet quidem, fi ilium multi divl-
tes fufpexerint. Seit enim illos nihil a mendicis differre:
immo miferiores effe. Illi enim exiguo ; hi multo egent.
Eod. lib. cap. 1 3.
Bonum apud virum cito moritur iracundia. Ex Pub.
Mim.
Clementia In quamcumque domum venerit, felicem earn
tranquillamque preftabit. Ex eodem.
. P 3 Par-
(a) Tit. Seneus. (b) Tit.Vulgus. f Alii, ceteris rccfss ,folum le".
gv.nt : Coloratos maleque fanos efle.
2 3 O COLLECTANE A MOR ALIS PHILOSOPHISE.
Ira,
E
Xegifti a me, Novate , ut fcriberem quemadmodum
poifet ira leniri. Nec immerito mihi videris hunc pre-
cipue affedum pertimuilfe, maxime ex omnibus tetrum ac
rabidum. Ceteris enim aliquid quieti placidique ineft ; hic
totus concitatus & in mpetu doloris eft.... dum alteri no-
ceat, fui negligens ; in ipfa irruens tela , & ultionis fecum
multa rradurae avidus. Quidam itaque e fapientibus viris
iram dixerunt brevem infaniam : aeque enim impotens fui
eft, decoris oblita, necefsitudinum immemor, in quod-cce-
pit pertinax & intenta , rationi confliifque praeclufa, va-
nis agitata caufis, ad difpedum aequi verique inhabilis,
ruinis fimillima , quae fuper id quod oppreffere frangun-
tur. Ut autem fcias non elle fanos quos ira poffedit, ipfo-
rum habitum intuere. Nam (a) ut furentium certa indicia
funt ; audax & minax vultus , triftis frons, torva facies,
citatus gradus, inquietae manus, color verfus , crebra &
vehementius ada fufpiria: ita irafcentium eadem figna funt.
Flagrant, & micant oculi ; multus ore toto rubor , exae-
ftuante ab imis praecordiis fanguine ; labia quatiuntr ; den-
tes comprimuntur ; horrent ac fubriguntur capili! ; fpiritus
coadus ac fttidens 5 articulorum fe ipfos torquentium fo-
JUUS ; gemitus mugitufque , & parum explanatis vocibus fer--
mo praeruptus ; & complofae faepius manus ; & pulfata hu-
mus pedibus ; & totum cncitum corpus, magnafque irae
(a) Notati irati.
Parcendum eft improbandis civibus, non alter quam
membris languentibus. Ex eodem.
Peccandiverecundiam facit ipfa dementia regtntis.Ex eod.
Quicquid aequo plus futurum eft, in partem humanio-
rem inclina , vel praepondera. Ex eodem.
Res magnae clementiae eft , indulgendo corrigere pec-
cata , magis quam vindicando. Ex eodem.
Severitatem abditam ; clementiam in procindu habe.
Ex eodem.
II. CLASSIS. IRA. 2 3 I
minas agens ; fceda vifu & horrenda fades depravantium
. fe atque intumentium. Nefcias utrum magis deteftabile vi-
tium f it, an deforme. Cetera licer abfcondere , & in ab-
dito alere : ira fe profert, & in faciem exit ; quantoque
major eft, hoc effervefcit manifeftius. Lib. 1. de Ira, cap. 1.
J am vero (a) fi effectus ejus damnaque intueri velis,
nulla peftis humano generi pluris ftetit. Videbis csedes ac
venena , & reorum mutuas fordes, & urbium clades, &
totarum exitia gentium , & principum fub civili haft ca-
pita venalia, & fubjectas tectis faces , nec intra mcenia
coercitos Ignes, fed ingentia fpatia regionum hoftili flam-
ma relucentia. Afpice nobilifsimarum civiratum fundamen-
ta vix notabilia : has ira dejecit. Afpice folitudines per
multa millia fine habitatione defertas : has ira exhaufit.
Afpice tot memoriae proditos duces , mali exempla fati.
Alium ira in cubili fuo confodit : alium inter facra men-
fae jura percufsit : alium inter leges celebrifve fpectaculum
fori lancinavit : alium filii parricidio dare fanguinem juf-
fit : alium fervili manu regalem aperire jugulum : alium
in cruces membra dividere. Ibid. cap. 2.
Si bonum eflet ira , perfectifsimum quemque fequere-
tur. Atqui iracundifsimi infantes, fenefque , & 3egri funt:
& invalidimi omne natura querulum ell. Ibid. cap. 1 3.
Ira eft concitatio animi ad ultionem voluntate & judi-
cio pergentis. Lib. 2. de Ira, cap. 3.
Nec magis quifquam eodem tempore , & iratus poteft
effe & vir bonus, quam aeger & fanus. Bod. lib. cap. 12.
Pyrrhum maximum praeceptorem certaminis gymnici,
folitum ajunt, his quos- exercebat praecipere , ne irafce-
rentur. Ira enim perturbar artem : & qua noceat tantum;
non qua caveat, afpicit. Saepe itaque ratio patientiam fua-
det ; ira vindicfam : & qui primis defungi malis potui-
mus , in majora devolvimur. ,Qiiofdam unius verbi con-
tumelia , non aequo animo l ata, in exfilium projecit : &
qui levem injuriam filentio ferre noluerant, gravifsimis ma-
lis obruti funt ; indignatique aliquid ex plenifsima Iiberta-
te diminu , fervile in fe fe attraxerunt jugum. Ibid. cap. 14.
. . P_4_ Duo
(a) A malts cortfequentlbus amplificai ira malum.
23? COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC.
Duo ( ut opinor ) funt ira remedia : ne incidamus in
Iram , & ne in ira peccemus. Ut in corporum cura, alia
de tuenda valetudine , alia de reftituenda, praecepta funt:
ita aliter iram debemus repellere , aliter compefcere, ut
vincamus. Ibidem, cap. 18.
Illud etiam fequitur, ut minimis fordidifque rebus non
exacerbemur. Parum agilis eft puer ; aut tepidior aqua
potui ; aut turbatus torus ; aut raenfa negligentius pofita.
* Ad ifta concitan , infania eft. ^Egras & infelicis valetudi-
nis eft , quem levis aura contraxit : afftti oculi , quos
candida veftis obtutbat : diflblutus deliciis , cujus-latus
alieno labore condoluir. Mindyridem , ajunt , fuiffe ex Sy?
baritarum civitate : qui quum vidiflet fodientem & al-
tius raftrum allevantem , laftum fe fieri queftus, vetuit il-
ium opus in confpettu fuo facer, f Bilem habere faepius
queftus eft , quod foliis rofae duplicatis incubuiffet. Ubi
animum fimul &: corpus voluptates corrupere , nihil tole-
rabile videtur : non quia dura, fed quia molles patimur.
Quid enim eft, cur tufsis alicujus , aut fternutamentum,
aut mufca parum curiofe fugata , nos in rabiem agat , aut
obverfatus calix , aut clavis negligentis fervi manibus
elapfa ? Feret ifte aequo animo civile convicium , & inge-
fta in concione curiave maledicta , cujus aures tratti fubfe-
lii ftridor offendit ? Perpetietur hie famem , & aeftive ex-
peditionis fitim , qui puero male diluenti nivem irafcitur ?
Nulla itaque res magis iracundiam alit , quam luxuria.
Ibid. cap. 25. " 26.
Nihil fane aeque profuir, (a) quam prmum ntuer de-
formitatem r ei , deinde periculum. Non eft ullius affectus
facies turbatior : pulcherrima ora foedavit ; torvos vultus
ex tranquillifsimis reddidit. Liquit decor omnis iratos:
etiam il amittus illius compofltus fit ad legem, trahet ve-
ftem , omnemque curam fui effundet. Si capillorum natu-
ra vel arte jacentium non informis eft habitus : cum am-
mo inhorrefcunt, tumefcunt venae, concutitur crebro fpi-
ritu pectus, rabida vocis eruptio colla diftendit. Tunc ar-
.tus trepidi , inquietai manus , totius corporis fluttuatio.
Qua-
f Alii
t
(X ut.futo reclini : Idem fa?pius queftus eft. (a) Efficlio elegant'
II. CLASSIS. IRA.
3 3
Qulern intra putas effe animum , cujus extra imago tam
fceda eft ? Quanto illi intra pectus terribilior vultus, acrior
fpiritus eft , intenilor impetus , rupturus le nifi eruperit
odem lib. cap. 3 5.
Quibufdam ( ut ait Sextius ) iraris profuit afpexiffe fpe-
culum. Perturbavit illos tanta mutatio fui. Velini in rem
praefentem addutti, non agnoverunt fe. Et quantulum ex
vera deformitate imago illa fpeculo repercuia reddebat ?
Animus fi oftendi , & fi in ulla materia prlucere poffet,
intuentes nos confunderet : ater , maculofufque , a'ftuans,
& diftortus , & tumidus. Nunc quoque tanta deformitas
ejus eft , per offa carnefque & tot impedimenta effluentis.
Quid fi nudus oftenderetur ? Speculo quidem neminem de-
territum ab ira credo. Quid ergo ? Qui ad fpeculum ve-
nerat ut fe mutaret, jam mutaverar. Iratis quidem , nul-
la eft formofior effigies , quam atrox & horrida : qua-
lefque effe , etiam videri volunt. Magis illud vidndum
eft, quam multis ira per fe nocuerit. Alii nimio fervore
rupere vens ; & fanguinem fupra vires elatus clamor egef-
fit ; &' luminum diffudit aciem in- oculos vehementius hu-
mor egeftus h & in morbos aegri recidere. Nulla celerior
ad infaniam via eft. Multi itaque continuaverunt ira fu-
rorem : nec quam . expulerant mentem , unquam recepe-
runt. Ajacem in mortem egit furor ; in furorem ira. Mor-
tem liberis , egeftatem fibi , ruinam domui imprecantur:
8c irafci fe negant , non minus quam infanire furiofi.
Omnia per vim gerunt : gladiis & pugnare parati, & in-
combere. Maximum enim malum illos cepit , & omnia
exfuperans vitia. Alia paullatim intrant. Repentina & uni-
verfa vis hujus eft : omnes denique alios affectus fibi fub-
jicit. Ibid. cap. 36.
Amorem ardentifsimum vincit. Transfoderunt itaque
amata corpora : & in eorum quos occiderant, jacuere com-
plexibus. Avaritiam, durifsimum malum minimumque fie-
xibile , ira calcavit ; adatta opes fuas fpargere , & do-
que delatum repulit ? Nullus affectus eft in quem non
mui rebufque in unum collatis inji
ambitiofus magno aeftimata projec
Quid ? non
honorem-
ira
234 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
ira dominetur. Lib. 2. de Ira , cap. 37 .
Quemadmodum adverfus peftilenciam nihil prodeft fir>
mitas corporis, & diligens valetudinis cura; ( promifcue
enim imbecilla robuftaque invadir : ) ita ab ira tarn inquie-
tis moribus periculum eft , quam compofitis & remifsis.
Quibus eo turpior & periculofior eft , quo plus in illis mu-
tt. Sed (a) quum primum fit, non irafci ; fecundum , re-
tinere; tertium, aliena: ira: mederi : dicam primum, quem-
admodum in iram non incidamus : deinde, quemadmodum
nos ab illa liberemus : novifsime , quemadmodum irafcen-
tem retineamus placemufque , & ad fanitatem reducamus.
Ne (b) irafcamur , praeftabimus , fi omnia vitia ira: no-
bis fubinde propofuerimus ., & illam bene aeftimaverimus.
Accufanda eft apud nos , damnanda. Perfcrutanda ejus
mala , 8c in medium protrahenda funt ; ut qualis fit , ap-
parear. Comparanda cum pefsimis eft. Avaritia acquirit
& contrahit , quo aliquis melior utatur i ita impendit.
Paucis gratuita eft. Iracundus dominus quofdam in fugam
fervos egit, quofdam in mortem. Quanto plus irafcendo,
quam id erat propter quod irafcebatur , amifit? Ira patri
luclum , marito divortium attulit, magiftratui odium , can-
didato repulfam. Pejor eft etiam quam luxuria.: quoniam
ilia fua voluptate fruitur ; haec alieno dolore. Vincit ma-
lignitatem & invidiam.... Nihil eft fimultatibus gravius:
has ira conciliar. Nihil eft bello funeftius : in hoc poten-
tium ira prorumpit.... Pra:terea ira ( ur feponamus qua:
mox fecutura funt-damna, infidias , perpetuam ex certa-
minibus mutuis follicitudinem ) dat pcenas , dum exigit.
Naturam hominis vltiat. Ilia in amorem hortarur ; ha:c in
odium. Ilia prodefle jubet ; haec nocere. Adjice , quod
quum indignatio a nimio fui fufpedu veniat, & animofa
videatur ; pufilla ' eft, & angufta. Nemo enim non eo , a
quo fe contemtum judicat, minor eft. Lib. 3. de Ira, cap. 5 .
Quoties difputatio longior & pugnacior erit, in prima
refiftamus, ante quam robur accipiat. Alit fe ipfam con-
tendo : demiflbs altius tenet. Facilius eft fe a certamine
abftinere , quam abducere. Ibid. cap. 8.
. . Ve*
^1 Jfareitio opens. \b) A malls conjequent. amplificai , difiuadet.
II. CLASSlS. IRA. 235
Vetus dictum eft : a laflo rixam quserl. iEque autem
& ab efuriente , & a fidente , & ab omni homine quern
aliqua res urit. Nam ut ulcera ad levem factum , deinde #
etiam ad fufpicionem tactus condolefcunt : ita animus af-
fectus minimis offenditur ; adeo Ut quofdam falutatio , epi-
ftola, oratio , & interrogatio ad litem evocent. Nunquam
fine querela aegra tanguntur.... Facile eft autem affectus
fuos, quum ptimum oriuntur , deprehendere. Morbum fi-
gna praecurrunt. Quemadmodum tempeftatis ac pluvia: an-
te ipfas nota: veniunt : ita ira: , amoris , omniumque ifta- #
rum procellarum animos vexantium flint quaedam praenun-
tia. Qui. comitiali vitio folent corripi, jam advenrare va- #
letudinem intelligunt, fi calor fumma deferuit ; & incer-
rum lumen , nervorumque trepidatio eft ; fi memoria fub-
labitur, caputque verfatur. Solitis itaque remediis incipien-
rem f cafum occupant... aut fi parnm medicina profecit,
vitaverunr turbam , & line tette ceciderunt. Proderit mor-
bum fuum noffe , & vires ejus ante quam fpatientur op-
primere. Videamus quid fit , quod nos maxime concitet.
Alium verborum , alium rerum contumelia: movent. Hie
vult nobilitati fuae , hie forma: fuae parci. Il le elegantifsi-
mus haberi cupit ; ille dottifsimus. Hie fuperbia: impatiens
eft 5 hie contumacia:. Ille fervos non putat dignos , qui-
bus irafcatur : hie intra domum faevus eft, foris mitis. Il-
le , rogari invidiam judicat : hie , non rogari , contume-
liam. Non omnes ab eadem parte feriuntur. Eoa. lib. cap. 10.
Non expedit (a) omnia videre , omnia audire. Multa:
nos injuria: tranfeant : ex quibus plerafque non accipit,
qui nefcit. Non vis effe iracundus ? ne fis enriofus. Qui
inquirit quid in fe dictum fit ; qui malignos fermones et-
iam ll fecreto habiti fint eruit, fe ipfe inqtiietat. Quaedam
interpretatio eo perducir , ut videantur injuria:. Itaque alia
differenda funt , alia deridenda , alia donanda. Circum-
fcribenda multis modis ira eft. Pleraque in lufum jocum-
que vertantur. Socratem ( ajunt ) colapho percuffum nihil
amplius dixifle , quam moleftum effe , quod nefcirent ho-
mines quando cum galea prodire deberent. Non quemad-
mo-
t Al. Caulam. Al. Curam. ^a) Remedia adverfus tram.
23^ COLLECTANEA MORALE PHILOSOPHIC.
modum facta fit injuria refert, fed quemadmodum lata....
Pififtrarum Athenienfium tyrannum , memoriae ptoditur,
quum multa in crudelitatem ejus ebrius conviva dixiffet, nec
.deeffent qui vellent manus ei commodare ... placido ani-
mo tuliife , & hoc irritantibus refpondiffe : non magis
illis fe fuccendi, quam fi quis obligatis oculis in fe in-
curriffet. Magna pars querelas manu fecit, aut falfa fu-
fpicando , aut levia gravando. Ibid. cap. 11.
Saepe ad nos ira venit, faepius nos ad illam ; quae nun-
quam arceffenda eft : etiam quum incidit , rejiciatur....
Eo loco nos conftituamus , quo ille eft cui irafcimur.
Nunc facit iracundos inqua noftri seftimatio : & quae fa-
cere veil em us , pati nolumus. Nemo fe differt. Atqui max-<
imum remedium irae , dilatio eft : ut primus ejus fervor
relanguefcat ; & caligo- quae premit mentem , aut refidat,
aut minus denfa fit. Quaedam ex his quae te praecipitem
ferebanr, hora, non tantum dies molliet : quaedam ex to-
to evanefcent. Non potuit impetrare Plato a fe tempus,
quum fervo fuo irafceretur : fed ponere ilium ftatim tuni-
cam , & praebere fcapulas verberibus jufsit , fua manu
ipfe percuffurus. Poft quam intellexit irafci fe ; ficut fuftu-
lerat manum , fufpenfam detinebat , & ftabat percufliiro
fimilis. Interrogatus deinde ab amico qui forte interve-
nerat , quid ageret ? Exigo , inquit, poenas ab homine
iracundo. Velut ftupens, geftum ilium faevituri, deformem
fapienti viro fervabat, oblitus jam fervi : quia alium quem
potius caftigaret, invenerat. Itaque abftulit fibi in fuos pot-
eftatem : & ob peccatum quoddam commotior , tu ( inquit)
Speufippe , fervulum iftum verberibus objurga : nam ego ira-
fcor. Ob hoc non caecidit, propter quod alius caecidiffct. Ira-
fcor , inquit : plus faciam quam oportet : libentius faciam.
Non fit ifte fervus in ejus poteftate , qui In fua non eft. Ali-
quis vult irato committi ultionem 5 quum Plato fibi Impe-
rium abrogaverit ? Nihil tibi liceat, dum irafceris. Qtiare ?
quia vis omnia licere. Pugna tecum ipfe. Si iram vincere non
potes, ilia te incipit vincere. Si abfconditur , fi Uli exitus
non datur, figna ejus obruamus : & illam quantum fieri pot-
eft, occultam fecretamque teneamus. Eod.lb. cap. 12.
I I . CLASSIS. IRA. 237
In imo pectoris fecelTu recondatur : feraturquc , non fe-
rat. Immo in contrarium omnia ejus indicia flectamus. Vui-
tus remittatur, vox lenior fit , gradus lentior. Paullatim
cum extetioribus interiora formentur. In Socrate ira; fi-
gnum erat , vocem fubmittere , loqui parcius. Apparebat
tunc ilium fibi obftare. Deprehendebatur itaque a familia-
ribus , & coarguebatur. Nec erat illi exprobratio latitan-
tis ira; ingrata. Qidni gauderet, quod iram fuam multi
intelligerent, nemo fentiret? Ibid. cap. 13.
Seneca deinde ut ira favitiam amplified , exempla nfi-
gns crudelitatis ab ira proferite , non modo Barbarorum ,fed
etiam Gnecorum regum commemorat : ac tandem Jubdit : Uti-
nam ifta fa:vitia inter peregrina manfilTet exempla : nec in
Romanos mores cum aliis adventitiis vi.tiis , etiam iuppli-
ciorum irarumque barbaria rranfiffet ! M. Mario , cui vi-
catim populus ftatuas pofuerar ; cui ture & vino Rom. Po-
pulus fupplicabat , L. Sylla perfringi crura , erui oculos,
amputari manus jufsit : & quafi toties occideret quoties
vulnerabat, paullatim & per fingulos artus laceravit.... Di-
gnus erat Marius qui ilia pateretur , Sylla qui juberet,
Catilina qui facerer. Sed indigna Refp. qua; In corpus
fuum pariter & hoftium & vindicum gladios reeiperet.
Lib. 3. de Ira , cap. 18.
Paullo inferius pofi enarratam Caji Ccefaris immanitatem
fic ait : Non lenim Caji faevitiam 5 fed ira: malum, propo-
fitum eft feribere : qua; non tantum viritim furit ; fed gen-
tes totas lancinat, fed utbes, fed flumina exuta ab omni
fenfu doloris converberat. Sicut Rex Perfarum, rotius po-
puli nares recidit in Syria.... Peperciffe illum judicas , quod
non tota capita praecidit ? Novo genere poena: delegatus
eft. Tale aliquid pafsi forent ^Ethiopes , qui ob longifsi-
mum ita: fpatium Macrobii appellantur. In hos enim ( quia
non fupinis manibus exceperant fervitutem ; mifsifque le-
gatis libera refponfa dederant , qua: contumeliofa reges
vocant ) Cambyfes fremebat ; & non provifis commeati-
bus , non exploratis itineribus , per invia, per arentia tra-
hebat omnem bello utilem turbam : cui intra primurn iter
deerant neceffaria ; nec quicquam fubminiftrabat fterilis &
in-.
2 3 0 COLLECTANEA MO RA LIS PHILOSOPHISE.
:.a) Quam fit pracept " violenta ira. f Ca/tgatiora exemplaria non
babent nando , fed vado, f AI. Regiis equis mcacum auferentem.
inculta , humanoque veftigio ignota regio. Suftinebant fa-
mem , primo tenerrima frondium , & cacumina arborum;
turn coria igne mollita, & quicquid necefsitas cibum fe-
cerat. Poftquam inter arenas , radices quoque & heiba: de-
feceranr , apparuitque inops etiam animalium folitudo 5 de-
cimum quemque fortiti, alimentum habuerunt fame faevius.
Agebat adhuc ira (a) regem praecipitem , quum partem
exercitus amififfet , partem comediifet : donee timuit ne
& ipfe vocaretur ad fortem. Turn demum lignum rece-
ptui dedit. Servabantur illi interim generofae aves, & in-
ftrumenta epularum camelis vehebantur : quum fortirentur
milites ejus , quis male perlret , quis pejus viveret. Ibid,
cap. 20.
Hie iratus fuit genti, 8c Ignota; 8c immerita; ; fenfure
tarnen : Cyrus fluvio. Nam quum Babylonem oppugnatu-
rus feftinaret ad bellum , cujus maxima momenta in oc-
cafionibus funt ; Gynden late fufum amnem f nando rranf-
ire tentavit : quod vix tutum eft, etiam quum fenfit 33-
ftatem , & ad minimum deductus eft. Ibi unus ex his
equis, qui trahere regium currum albi folebanr , abreptus,
vehementer commovit regem. Juravit itaque , amnem il-
ium f regis commeatus auferentem , eo fe redadurum , ut
tranfiri calcarique etiam a fe minis poifet. Hue deinde o-
mnem tranftulit belli apparatimi : & tarn diu alfedit operi,
donee c. & lxxx. cuniculis divifum alveum in ecc.- & lx.
rivos difpergeret, 8c ficcum relinqueret, In diverfum fluen-
tibus aquis. Periit itaque 8c tempus, magna in vanis re-
bus jacfura , & militum ardor, quern inutilis labor frcgit,
& occafio aggrediendi imparatos , dum ille bellum indi-
cium hofti cum flumlne gerit. Ibid. cap. 21 .
Multos abfolvemus , (1 cceperimus ante judicare quam
irafci. Nunc autem primum impetum fequimur. Deinde
quamvis vana nos concitaverint, perfeveramus , ne videa-
mur ccepiffe fine caufa : 8c quod iniquifsimum eft , pertl-
naciores nos facit iniquitas ira;. Retinemus enim illam &
augemus ; quail argumentum fit jufte irafcendi , gravirer
ira-
I I . CLASSIS. IRA. 239
irafci. Quod accidere vides in animalibus mutis , idem i n#
homine deprehendes. Eod. lib. cap. 29.
Frivolis turbamur , & inanibus. Tatirum color rubl-
cundus excitat: ad umbram afpis exfurgit : urfos leonefque
mappa proritat. Omnia qua: natura fera ac rabida funt,
confternantur ad minima. Idem inquietis & ftolidis inge-
niis evenit : rerum fufpicione feriuntur : adeo quidem , ut
interdum injurias vocent modica beneficia ; in quibus fre-
quentifsima , certe acerbifsima iracundiaj materia eft. Ca-
rifsimis enim irafcimur , quod minora nobis praeftiterint,
quam mente concepimus ; quam qux alii tulerint : quum
utriufque rei paratum remedium fit. Magis alteri indulft ?
Noftra nos fine comparatione delecient. Nunquam erit fe-
lix (a) quem rorquebit felicior. Minus habeo quam fpe-
ravi? Sed fortafle plus fperavi, quam debui. Ibid. cap. 30.
Nulli ad aliena refpicienti fua placent. Inde diis quo-
que irafcimur, quod aliquis nos antecedat , obliti quan-
tum fequatur a tergo ingentis invidiai. Tanta tarnen im-
portunitas hominum eft, ut quamvis multum acceperint;
injuria: loco f it , plus accipere potuiffe. Ibid. cap. 31.
Videamus (b) quo modo alienam iram leniamus : nec
enim fani effe tantum volumus , fed fanare. Primam iram
non audebimus oratione mulcere : furda eft , & amens.
Dabimus illi fparium : remedia in remifsionibus profunt.
Nec oculos tumentes tentabimus ; vini rigentem moven-
do incitaturi , nec cetera vitia dum fervent. Initia mor-
borum quies curar. Quantulum , inquis , prodeft remedium
tuum , fi fua fponte definentem iram placat ? Primum, ut
citius definat , efricir : deinde cuftodiet, ne recidat : ipfum
quoque impetum , quem non audet lenire, fallet. Remo-
vebit omnia ultionis inftrumenta. Simulabit iram , ut tan-
quam adjutor 8c doloris comes plus auctoritatis in con-
filiis habeat. Moras nectet : & dum majorem quaerit pce-
nam , praefentem differet. Omni arte requiem furori dabit.
Si vehementior erit ; aut pudorem illi cui non refiftit in-
cutiet, aut metum. Si infirmior ; fermones inferet vel gra-
tos vel novos, & cupiditate cognofcendl avocabit. Me-
di-
[j fit. Invidia, (p) Tertia fupra pofit.-e divifiunis pan.
240 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPH!.
Modeia.
I
Llud aurem te admneo : ne eorum more qui non pro-
ficere fed confpici cupiunt, facias aliqua, qua* in habi-
tu tuo , aut genere vite notabilia fnt. f Afperum , incultum,
. &
t Al. Afperum culcum , & inconfum capuc. Sed non video cui- a Gra-
natenfis Unione bac parte recedamui.
#dicum ajunt, quum regis filiam curare deberer, nec fine
ferro poffet; dum tumentem mammam leniter fovet, fcal-
pellum fpongia tetum induxiffe. Repugnaffet puella reme-
dio palam admoto : eadem, quia non exfpectavit, dolorem
tulir. Eodem Hb. cap. 39.
Quedam non nifi decepta fanantur. Alteri dices : vi-
de ne inimicis iracundia tua voluptati fit. Alteri : vide ne
magnitudo animi' tui, creditumque apud plerofque robur
cadar. Indignor mehercule , & non invenio dolendi mo-
dum : fed tempus exfpectandum eft. Dabit pcenas. Serva
iftud in animo tuo : quum potueris, & pro mora reddes.
Caftigare vero irafcentem , & ultro obviam ire e i , inci-
tate eft. Ibid. cap. 40.
Gravifsima eft probi hominis iracundia. Ex Pub. Mni.
Homo , extra corpus eft fuum, quum irafcitur. Ex eod.
Iratum breviter vires ; inimicum diu. Ex eodem.
Iracundiam qui vincit, hoftem fuperat maximum. Ex eod.
Iratus , etiam facinus conflitim putat. Ex eodem.
Maledictum interpretando facies acrius. Ex eodem.
Muliebre eft , furere in ira. Ex eodem.
Numquam liquidum fincerumque ex turbido venit. Ex
eodem.
Re vera memoria benefciorum fragilis eft ; injuriarum
tenax. Ex eodem.
Si quis irafcitur , pcenas ab alio expetit
}
a fe exigif.
Ex eodem.
Furor fit , lefa ftepius patientia. Ex eodem.
Mutat fe bonitas , quum irrites injuria. Ex eodem.
Heu ! quam difficile eft ledi ab il io, de quo non pof-
fs queri. Ex eodem.
II. CL ASSIS. MODESTIA.- 24I
Q Lin-
(a) T'tt. Vulgus. (b) Tit, Mqmbilit as vit<s ,& confi unti a. (c) Tit.
Voluptas. (d) Tit. Vulgus.
& intonfum caput , & negligentiorem batbam , & indi-
ctum argento odium, & cubile humi pofitum, & quicquid
aliud ambitionem perverfa via fequitur , devita. Satis
ipfum nomen philofophie, etiam fi modelte tracretur , in-
vidiofum eft. Quid li nos (a) hominum confuetudini cce-
perimus excerpere ? Intus omnia difsimilia fint : frons no-
ftra populo conveniat. Non fplendeat toga : ne fordeat
quidem. Id agamus , ut meliorem vitam fequamur quam
vulgus ; non ut contrariam. Alioqui quos emendari vo-
lumus , fugamus a nobis & avertimus. Epift. 5.
Maximum hoc eft , (b) & officium fapientie & indi-
cium, ut verbis opera concordent ; ut ipfe ubique par li-
bi , idemque lit. Quis hoc preftabit ? Pauci : aliqui tarnen.
Eft difficile hoc. Nec dico fapientem femper uno iturum
gradu ; fed una via. Obferva itaque num quid veftis tua do-
mufque diifentiant ? Num quid in te beraus lis , in tuos
fordidus? Num quid ccenes frugaliter , edifices luxuriofe?
Unam femel ad quam vivas regulam prende : & ad hanc,
omnem vitam tuam exequa. Quidam fe domi contrahunt;
dilatant foris & extendunt. Vitium eft hec diveriitas , 8c
iignum vacillantis animi, ac nondum habentis tenorem
fuum. Epifi}. 20.
I , qua ccepifti : & in ifto te vite habitu compone > (c)
placide , non molliter.... Paullatim enim effminatur ani-
mus ; atque in iimilitudinem otii fui & pigritie, in qua
jacet, folvitur. Epft. 82.
Sapiens (d) non aliis exprobret : non abhorreat a publl-
cis motibus : nec hoc agat , ut quicquid non facit, damna-
re videatur. Licet fapere fine pompa , fine invidia. Epft.
103. in fine.
Etiam oblivifci quod fis, interdum expedit. Ex Pub.
Mira.
Nihil petas, quod negaturus es. Ex eodem.
242 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Lingua moderatio.
A
Pud Pythagoram, difcipulis qulnque annis tacendum
erat. Epift. 52.
Imago animi fermo eft : qualis eft vir , talis oratio.
Ex Pub. Mim.
Miferum eft, cogi tacere quod cupis loqui. Ex eodem.
Tene femper vocis 8c filentii temperamentum. Tarnen
8c in hoc incumbe , ut libentius audias quam loquaris. Ta-
cere qui nefcit, nefcit loqui. Ex eodem.
Turpia ne dixeris : paullatim enim pudor rerum per
verba difcutitur. Tranfibit fermo in affectum , fi honefta
loquamur. Ex eodem.
Quod taciturn effe vis, nemlni dixeris. Quia non poterls
ab alio filentium exigere, fi tibi ipfi non praeftas. Ex eod.
Recreatio
}
ve Relaxatio animi.
O
Mnibus quldem prodeft fubinde animum relaxare. Ex-
citatur enim otlo vigor : & omnis triftitia qua; con-
tinuatione pertinacis ftudii adducitur , feriarum hilaritate
difcutitur. Nulli tarnen intermifsio manifeftius quam Por-
cio Latroni proderat.... Itaque folebat & ipfe, quum fe af-
fidila & nunquam intermiffa contentione fregerat, fentire
ingenii lafsitudinem : qua: non minor eft quam corporis,
fed occultior. In Prologo lib. 1 . Controverf.
Jucundum eft nihil , nifi quod reficit varietas. Ex
Pub. Mim.
Verecundia Tudor.
S
ic fac omnia, tahquam fpectet aliquls. Prodeft fine du-
bio , cuftodem fibi impofuiffe ; & habere quem re-
fpicias , quern intereffe cogitationibus tuis judices.... Omnia
nobis mala folitudo perfuadet. Quum jam profeceris tan-
turn,
II. CLASSIS. ORNATUS CORPORIS ET VESTIUM. 243
Ornatus corporis & veium.
Q
Uid libi (a) rerum natura vol uit, quod quum vera
corpora dediflet, etiam imulacra eorum afpici vo-
" luit ? Quorfus pertinuerit , hanc comparare mate-
riam excipiendarum imaginum potentem ? Non in hoc fci-
l icet, ut ad fpeculum batbam faciemquc velleremus ; aut
ut faciem viri poliremus. In nulla re illa negotium luxu-
ria; concefsit : fed primum omnium quia imbecilli oculi
ad fuftinendum cominus folm ignoraturi erant formam
ejus, hebetato illuni lumine oftendit. Quamvis enim eum
orientem occidentemque contemplari liceat ; tarnen habi-
tum ejus, ipfum qui verus eft, non rubentis , fed candi-
da luce fulgentis nefciremus , nifi in aliquo nobis -j- hu-
more lievior , & afpici facilior occurreret. Prxterea duo-
rum fiderum occutfum , quo interpolan dies folet , non
videremus ; nec fcire polTemus quid eflet, -f nifi lberius
humi, folis lunaeque imagines videremus. Inventa funt fpe-
cula , ut homo ipfe fe nofceret. Multa ex hoc confecuta.
Primum , fui notitia : deinde , & ad quaedam confilium. For-
mofus , ut vitaret infamiam : defotmis, ut fciret redimen-
dum efe virtutibus quicquid corpori deeffet. Juvenis, ut
flore aetatis admoneretur , illud tempus effe difcendi &
( _ for-
(a) Tit. Dei opificum. t Vincianus legendum putat : Humore ix-
voreve adfpici ficilior occurreret. f Al. Nifi laevore hujufmodi , fo-
lis lunxque , at. Ex eodem Pinciano.
tum , ut fit tibi tui etiam reverenda , licebit dimittas pae-
dagogum. Interim te aliquorum auctorirate cuftodi. Aut
Cato ilte fit, aut Scipio, aut Laelius, aut cujus intetven-
tu perditi quoque homines vitia fupprimerent. Epft.i^.
Ignofcere , humanum ; ubi pudet cui ignofcitur. Ex
Pub. Mim.
Recta ingenia dbilitt verecundia 5 prava confirmt
audacia. Ex eodem.
Proximum ad innocentiam tenet locum verecunda pec-
cati confefsio. Ex eodem.
244 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC
Superbia.
E
St proprium fuperbiae , magno aefiimare introitimi ac
tadum fui liminis : pro honore dare , ut oftio fuo
propius afsideas ; ut gradum prior intra domum ponas, in
qua deinceps multa funt oftia , quae receptos quoque ex-,
cludunt. Lib. 6. de Benef. cap. 33,
Am-
t Fincianut : In vicia blandicias, t Al. Filiabus.
fortia audendi : fenex , ut indecora canis deponeret , 8c
de morte aliquid cogitarer. Ad hoc rerum natura faculta-
tem nobis dedit , nos met ipfos videndi. Fons cuique per-
lucidus, aut leve faxum imaginem reddit :
Nuper me in litore vidi,
Quum placidum ventis Jiaret mare.
Qualem fuilte cultum putas ad hoc fpeculum fe comen-
tium ? iEtas ilia fimplicior & fortuitis contenta, nondum
f in vitium beneficium derorquebat ; nec inventum natu-
rae in libidinem luxumque rapiebat.... Poftea rerum jam
potiente luxuria , fpecula totis paria corporibus , auro ar-
gentoque caelata funt ; denique gemmis adornata: & plu-
ris unum ex his feminae conftitit , quam antiquarum dos
fuit ilia , quae publice dabatur imperatorum pauperum f li-
beris. An tu exiftimas ex auro nitidum habuiffe Scipionis
filias fpeculum , quum illis dos fuiffet aes grave ? O pau-
pertas felix , quae tanto titulo locum fecit ! Non feciffet illis
Senatus dotem , fi habuiffent. At quifquis ille fuit, cui fo-
ceri loco Senatus fuit, intellexit fe accepiffe dotem, quam
fas non effet reddere. J am libertinorum virgunculis in
unum fpeculum non fufficit ilia dos, quam dedit Senatus
pro Scipione. Procefsit enim immodeftius , paullatim opibus
ipfis invitata luxuria 5 & incrementum ingens vitia acce-
perunt. Adeoque omnia indifcreta funt perverfifsimis ar-
tibus, ut quicquid mundus muliebris vocabatur, farcinae
viriles fint. Lib. 1. Nat. Quajl. cap. 17.
II. CLASSIS. AMBITIO. 245
Ambitio.
N
Emo eorum qui in Repub. verfantur, quos vincat, fed
a quibus vincatur, afpicit. Et illis non tarn jucun-
dum eft , multos poft fe videre ; quam grave , aliquem
ante fe. Habet hoc vitium omnis ambitio : non refpicir.
Nec ambitio tantum inftabilis eft, verum cupiditas omnis:
quia incipit femper a fine. Epiji. 73.
Si vis exercere tibi utile, nulli autem grave imperum,
fubmove vitia. Multi inveniuntur qui ignem infrant ur-
bibus ; qui inexpugnabilia faeculis, & per aliquot states tu-
ta profternant 5 qui aequum arcibus aggerem attoliant, &
muros in miram altitudinem adductos arietibus atque ma-
chinis quaffent. Multi funt, qui ante fe agant agmina, &
tergis hoftium gtaves inftent , & ad mare magnum perfu-
fi caede gentium veniant : fed hi quoque, ut vincerent ho-
ftem, cupiditate vieti funt. Nemo illis venientibus refiftit:
fed nec ipfi ambitioni crudelitatique reftiterant. Tunc
quum agete vifi funt alios , agebantur. Agebat infelicem
Alexandrum furor aliena devaftandi, & ad ignota mitte-
bat. An tu putas fanum , qui a Grascia: primum cladibus
( in qua eruditus eft ) incipit ? qui quod cuique optimum
eft , eripit ? Lacedasmona fervire juber ; Athenas tacere.
Non contenais tot civitatum ftrage , quas aut vicerat Phi-
lippus aut emerat ; alias alio loco projicit, & toto orbe
arma circumfert. Nec fubfiftit ufquam laffa crudeliras, im-
maniumferarum modo , qua: plus quam exigit fames, mor-
dent. Jam in unum regnum multa regna conjecir. J am
Graeci Perfque eumdem timent. J am edam a Dario l ibe-#
ra: nationes jugum accipiunt. Idem tamen ultra oceanum
folemque indignatur ab Herculis Liberique veftigiis victo-
riam flectere. Ipfi naturae vim parat. Non ille ire vult ; fed
non poteft ftare : non aliter quam in prasceps dejecta pon~#
dera , quibus eundi finis eit , jacuilTe. Nec Cn. quidem
Pompejo externa inire bella aut domeftica , virtus aut ra-
tio fuadebat : fed infanus amore magnitudinis falfae , mo-
do in Hifpaniam & Sertoriana arma , modo ad colligen-
3 do
24^ COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
dos plratas , ac maria pacanda vadebar. Hae praetexeban-
tur caufae ad continuandam porentiam. Quid ilium in Afri-
cani? quid in Sepremtrionem ? quid in Mithridatem, & Ar-
menian! , & omnes Afiae angulos traxit ? Infinita fcilicet
cupido crefcendi , quum fibi uni parum magnus videretur.
Quid C. Caefarem in fua fata pariter ac publica immifit?
Gloria , 8c ambitio , 8c nullus fupra ceteros eminendi mo-
dus. Unum ante f ferre non potuit, quum Refpub. fupra
fe duos ferret. Quid? tu C. Marium femel confulem (unum
enim confulatum accepit, ceteros rapuit) quum Theutorios
Cimbrofque concideret ; quum Jugurtham per Africa: defer-
ta fequeretur; tot pericula putas appetiffe virtutis inftinctu?
Marius exercitum 5 Marium ducebat ambitio. liti quum
:
omnia concuterent, concutiebantur : turbinum more , qui
rapta convolvunt ; fed ipfi ante volvuntur : 8c ob hc ma-
jore impetu incurrunt , quia nullum illis fui regimen eft.
Ideoque quum multis fuerint malo , peftiferam illam vim
qua plerifque nocuerunt, ipfi quoque fentiunt. Non eft quod
credas , quemquam fieri aliena infelicitate felicem. Omnia
ifta exempla quae oculis atque auribus noftris ingeruntur,
retexenda funt : & plenum malis fexmonibus pectus ex-
hauriendum. Inducenda eft in occupatum locum virtus:
quae mendacia (a) contra verum placentia exftirpet ; qua:
nos a populo , cui nimis credimus , feparet ; ac finceris
opinionibus reddat. Haec eft enim fapientia : in naturarti
converti ; 8c eo reftitul , unde publicus error expulerit,
Epifi. . p
4
.
Quum videris praetextam faepe jam fumtam ; quum ce-
lebre in foro nomen , non invideas. Ifta vitae damno pa-
rantur. Ut unus ab illis numeretur annus , omnes annos
fuos conterenr, Quofdam autem (b) quum in fummum am-
bitionis eniterentur , inter prima luctantes aetas reliquit.
Qtiofdam quum in confummationem dignitatis per mille in-
dignitates irrepfiffenr, mifera fubit cogitatio ipfos laboraf-
fe in titulum fepulcri. Lib. de Brevit. vita , cap. 19.
De
(a) Tit. Valgus, (b) Hoc dicit propter eos , qui at im poft dignitatem
longa tempore qucetam mortui funt.
n. CLASSIS. DE VERA ET FALSA GLOFIA. 247
De vera & falfa gloria.
N
Unquam volui (a) populo piacere. Nam quae ego fcio,
non probat populus : quae probat populus , ego nefcio.
Quis hoc? inquis : tanquam nefcias cui imperem. Epicurus.
Sed idem hoc omnes tibi ex omni domo conclamabunt, Pe-
ripatetici , Academici, Stoici, Cynici. Quis enim (b) place-
re poteft populo , cui placet virtus ? Malis artibus popularis
favor quaeritur : fimilem te illis facias oportet. Epijl. 29.
Conciliari, nifi turpi ratione , amor turpium non pot-
eft. Quid ergo ilia laudata , & omnibus praeferenda arti-
bus rebufque philofophia prceftabit ? Scilicet, ut malis tibf
piacere , (c) quam populo : ut aeftimes judicia, non nume-
res. Ibidem.
Ceterum fi te videro celebrem fecundis vocibus vulgi;
fi intrante te , cl amor, plaufus, & pantomimica ornamen-
ta obftrepuerint ; fi tota civitate te feminae puerique lau-
daverint : quid ni ego tui miferear, quum fciam quae via
ad iftum favorem ferat ? Ibidem.
O quam ignorant homines cupidi gloriae, quid ilia fit,
aut quemadmodum petenda ! Epijl. 95. infine.
Magnificum eft laudari a laudato viro , laude digno.
Epijl. 102.
Heu quam difficile eft , gloriae cuftodia ! Ex Tub. Mim.
Laus nova nifi oritur, etiam vetus amittitur. Ex eod.
Lafcivia 8c laus nunquam habent concordiam. Ex eod.
Opinantur de te homines mala , fed mali : difplicere
enim malis laudabile eft. Ex eodem.
Hypocrifo.
B
Onitatis verba imitari , major malitla eft. Ex Pub.
Mim.
Malus, ubi bonum fe effe fimulat , tunc eft pefsimus.
Ex eodem.
CL4 Ne-
(a) Ttt.Vulgus. (b) Tit. Detraftimh ctntemtus. {z) Tit, Vul&if
348 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC
Cognitio & exploratio fui.
N
'Emo non benignus eft fui judex. Inde eft, ut omnia
meruiiTe fe exiftimet. Lib. 2. de Benef. cap. 26.
'. nitium eft falutis notitia peccati. Egregie mihi hoc
dixifle videtur Epicurus. Nam qui peccare fe nefcit, cor-
rigi non vult. Deprehendas te oportet, ante quam emen-
des. Epift. 28.
Multorum, quia Imbecilla funt, latent vitia: non mi-
nus aufura quum illis vires fuas placuerint , quam ilia
qua* jam felicitas aperuit. Inftrumenra illis explicande ne-
quitia* defunt. Sic tuto ferpens etiam peftifera tractatur,
dum riget frigore. Epift. 42.
Quidam vitia locis ac tempotibus adfcribimus. At ilia
^quocumque tranfierimus , fecutura funr. Harpaften uxoris
mea* fatuam, fcis hereditarium onus in domo mea reman-
fffe. Ipfe 'enim alienifsimus ab iftis prodigiis fum. Si quan-
do fatuo delectari volo , non eft mihi longe querendus:
me rideo. Hax fatua fubito deftit videre. Incredibilem \
tibi narro rem , fed veram. Nefcit elle fe cecam : fubin-
de pedagogum fuum rogar, ut migret : ait domum tene-
brofam elle. Hoc quod In ilia ridemus , omnibus nobis
ccidere liqueat tibi. Nemo fe avarum intelligit , nemo
cupidum. Ceci tamen ducem querunt : nos fine duce erra-
mus 5 & dicimus : non ego ambitiofus fum ; fed nemo ali-
ter Roma* poteft vivere. Non ego fumtuofus 5 fed urbs
ipfa magnas impenfas exigit. Non eft meum vitium quod
iracundus fum ; quod nondum conilitui certum genus vite:
ado-
f Quod Seneca rem incredibilem dicit , hoc ego fuepius in quodam Ccenobio
Valentino adnotavi : Monachum fcilicet ccecum effeQum , qui nullis Pr<efuluni.
monitii , nullis fodalium argument'ts ludificationibufve adduci potuit , ut ctecita-
tem fuam fateretur. Simile quddam refert Muretus de furdajro arnie fuo , bo-
mine eruditifsimo , qui quum non audiret , homines folito fubmifsius loqui aje~,
bat, veritos fort aff ne intellgertntur.
Nemo poteft perfonam diu ferre fictam. Fiera cito fa'
naturam fuam tranfeunt. Ex eodem.
II. CLASSIS. COGNITIO ET EXPLORATIO SUI. 249
da) Quid ad hoc homo chriftianus dicet ?
adolefcentla haec facir. Quid nos decipimus ? Non- eft ex-
trinfecus malum noftrum : intra nos eft, in vifceribus ipfis
fedet. Et ideo difficulter ad fanitatem pervenimus, quia
nos arrotare nefcimus. Epi. 50.
Nemo iftorum quos divine honorefque in altiore fafti-
gio ponunt, magnus eli. Quare ergo magnus videtur? Cum#
ball illum fua metiris. Non eft magnus pumilio , licet in
monte conftirerit. Coloflus magnitudinem fuam fervabit,
etiam fi fteterit in puteo. Hoc laboramus errore : fic no-
bis imponitur, quod neminem aeftimamus eo quo eft; fed
adjicimus Uli & ea , quibus adornatus eft. Atqui quum vo-
les veram hominis eftimationem inire, & fcire qualis fit,
nudum infpice. Ponat Patrimonium, ponat honores, & alia
fortune mendacia : corpus ipfum exuat : animum intuere
qualis quantufque fit, alieno an fuo magnus. Epi. j6.
Omnes-fenfus perducendi funr ad firmitatem. Natut
patientes funt, fi animus illos definat corrumpere; qui quo-
tidie ad rationem reddendam vocandus eft. Faciebat hoc
Sextius , ut confummato die quum fe ad nocturnam quie-
tem recepiffet, interrogaret animum fuum : quod hodie
malum tuum fanafti ? cui vitio obftitifti ? qua parte me-
lior es ? Definet ira, & erit moderatior ; que feiet fibi
quotidie ad judicem effe veniendum. Quid ergo pulchrius
hac confuetudine excutiendi totum diem ? Qualis ille fo-
mnus poft recognitionem fui fequitur ? Quam tranquillus, al-
tus, ac Uber; quum aur laudatus eft animus, aut admo-
nitus ; & fpeculator fui cenforque fecretus cognofeit de
moribus fuis ? Utor hac poteftate, & quotidie apud me
caufam dico. Quum fublatum (a) e confpectai lumen eft,
& conticuit uxor moris jam mei confeia, totum diem me-
cura fcrutor ; facta ac dicta mea remetior. Nihil mihi
ipfe abfeondo , nihil tranfeo. Quare enim quidquam ex
erroribus meis timeam ? quum pofsim dicere : vide ne iftud
amplius facias ; nunc tibi ignofco. In ilia difputatione pu-
gnacius locutus es. Noli poftea congredi cum imperitis.
Nolunt difcere, qui nunquam didicerunt. Ilium liberius ad-
monuifti quam debebas. Itaque non emendafti, fed offen-
25O COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Viloria fui : quam quidam mortificationem,
vel abnegationem fui vocant.
Q
Uem magis admiraberls, quam qui imperat fibi? quam
qui fe habet in poteftate? Gentes facilius eft barba-
ras , impatientefque alieni arbitrii regere, quam anl-
mum fuum conrinere , & rradere fibi. Lib. 5. de Benef. cap. 7.
Tenes inique memoria, quantum fenferis gaudium, quum
praetext pofit fumfifti virilem togam , & in forum de-
dutus es. Majus exfpecta , quum puerilem- anlmum depo-
fueris , & te in viros philofophia rranfcripferit. Adhuc
enim non puerita in nobis, fed ( quod eft gravius ) puerill-
tas remanet : & hoc quidem pejus eft, quod autoritrem
habemus fenum , vitla puerorum ; nec puerorum tantum,
fed infantium. III! levia ; hi falfa formidant : nos utraque.
Epifl.O;.
Nullum bonum (a) juvat habentem , nifi ad cujus amif-
fionem praeparatus eft animus. Nullius Sutern rei facilior
amifsio eft , quam quae defiderari arruffa non poteft. Ibid.
Nulla fapienti natnralia corporis aur animi vitla po-
nuntur. Quicquid infixum & ingenitum eft, lenitur arte,
non vincitnr. Quibufdam etiam conftantifsimis in confpe-
tu populi fudor erumpit, non aliter quam fitigatis & aeftuan-
ti-
(a) Tit. Cenfolatit.
difti. De cerer vide, non ;tantum an verum fit quod di-
cis; fed an ille cui dicitur, veri patiens fit. Lib. 3. de Ira,
cap. 36.
Familiarlter domeftica afpicimus, & femper judlcio fa-
vor officit. Puto -multos potuiffe ad fapientiam pervenire,
nifi putaffent fe pervenifle : nifi quaedam in fe difsimulaf-
fent , quaedam apertis oculis tranfiliifTenr. Non eft enim
quod nos magis aliena judices adulatione perire, quam no-
ftra. Quis fibi verum dicere aufus eft ? Quis non inter
adulantium blandientiumque pofitus greges , plurimum ta-
rnen fibi ipfe affentatus eft ? Lib. de Tranq. animi, cap. 1.
II. CLASSE. VICTORIA SUI.
tfbus folet. Quibufdam tremunt genua dicturls. Quorum-
dam dentes colliduntur , lingua titubar, labra concurrunt.
Hax (a) nec difciplina , nec ufus unquam excutit : fed
natura vim fuam exercet ; Sc illos vita fui, etiam robuftif-
fimos , admonet.... Hax ,ut dixi, nulla fapientia abigit : alio-
quin haberet rerum naturam fub imperio , fi omnia era-
deret vitia. Quaxumque attribuir conditio nafcendi, & cor-
poris temperatura , quum multum fe diuque animus com-
pofuerit > haerebunr. Nihil horum vitari poteft , non ma-
gis quam arcefsiri. Epi.Ti.
Interpone aliquot dies , quibus contentus minimo ac
vilifsimo cibo , dura atque horrida vefte, dicas tibi : hoc
eft quod timebatur ? In ipfa fecuritate animus ad diici-
lia fe praeparet : Sc contra injurias fortuna; inter beneficia #
firmetur. Miles in media pace decurrir fine ullo hofte, val-
ium jack , & fupervacuo labore laffatur, ut fufficere ne-
ceffario pofsit. Quem in ipfa re trepidare nolueris , ante
rem exerce. Hoc fecuti funt, qui omnibus menfibus pau-
pertatem imitati, prope ad inopiam accefferunt, ne unquam
expavefcerent quod faepe didiciffent.... Hoc triduo & qua-
triduo fer , interdum pluribus diebus ; ut non lufus fit,
fed experimentum. Tum mihi crede , Lucili , exfultabis
dupondio fatur : & intelliges, ad faturitatem non opus ef-
fe fortuna : hoc enim quod necefsitati fat eft , debet et-
iam irara. Epift, 18.
Si vis ( inquit Epicurus ) Pythoclea divitem facere , non
pecunia; adjiciendum ; fed cupiditatibus detrahendum eft.
Et apertior ifta fententia eft , quam ut interpretanda fit:
Sc difertior, quam ut adjuvanda. Hoc unum te admoneo,
ne ifttid tandem exiftimes de divitiis diftum. Qiiocumque
tranftuleris, idem poterit. Si vis Pythoclea honeftum face-
re , non honoribus adjiciendum eft; fed cupiditatibus de-
trahendum. Si vis Pythoclea effe in perpetua voluptate,
non voluptatibus adjiciendum eft ; fed cupiditatibus de-
trahendum. Si vis Pythoclea fenem facere & Implere
vitam, non annis adjiciendum eft ; fed cupiditatibus de-
trahendum. Epfi. 21 .
Hoc
(a) H*c de primis animi motibus accipienda funt.
COLLECTANEA MORALE PHILOSOPHIZE.
Hoc tibi foli putas accidiife , & miraris quail rem noi-
vam : quod peregrinatione tam longa, & tot locotum va-
rietatibus, non difcufsifti ttiftitiam gravitatemque mentis.
Animum debes mutare , non caelum. Licet vaftum traje-
ceris mare 5 licet ( ut ait Virgilius nofter )
- Terraque urbefque recedant;
fequentur te quocumque perveneris, vitia.... Quid terra-
rum juvare novitas poteft ? Quid cognitio urbium aut lo-
corum ? In irritum cedit ifta jatatio. Queris quare te fu-
ga ifta non adjuvet ? Tecum fugis. Onus animi deponen-
dum eft. Epifi. 28.
Satis diu cum Bajis litigavimus 5 nunquam fatis cum vi-
tiis : qua oro te ( mi Lucil i) perfequere , fine modo , fine
fine ; nam illis quoque nec finis eft , nec modus. Projice
quecumque cor tuum laniant : qua il aliter extrahi nequi-
rent , cor ipfum cum illis revellendum erar. Epifi. 51.
Quando continget contemnere utramque fortunam ? Quan-
do continget omnibus opprefsis affectibus , & fub arbi-
trium adductis , liane vocem emittere ? Vici. Quem vicerim
queris ? Non Perfas , non extrema Medorum, nec il quid
ultra Dacas bellicofum jacet : fed avaritiam , fed ambitio-
nem, fed metum mortis, qui vi&ores gentium vicit. Epifi.
71 . in fine.
f Subito nobis hodie Alexandrine naves apparuerunt:
qua* premitti folent, & nuntiare fecuture clafsis adven-
tum.... Omnis in pilis Puteolorum turba conilftit.... In hoc
omnium difeurfu properantium ad litus , magnam ex pi-
gritia mea fenil voluptatem ; quod epiftolas meorum ac-
cepturus , non properavi feire , quis (a) illhic effet rerum
mearum flatus , quid afterrent. Ohm jam nec perit quic-
quam mihi, nec cquiritur. Hoc etiam il fenex non ef-
fem , fuerat fentiendum. Nunc vero mulro magis : quia
quantulumcumque haberem , tamen plus jam mihi fuper-
eifet viatici, quam vie. Epift. 77.
Incipio toto animo ftudere. Non multum ad hoc lo-
. _ cus
"f" Muretus ex facobo Bonafide non Cubito , fed S. V. B, legendum ar-
bitratili-: id eft , Si va l es bene eft , quod olim in princpio epfiolarur
poni confueverat. (a) Tit. Profeclut.
II. CLASSIS. VICTORIA SUI. 253
cus confert, nifi fe fibi praeftet animus : qui fecretum &
in occupationibus mediis , fi volet , habebit. At ille qui
regiones eligit, & otium captat, ubique quo diftringatur
inveniet. Nam Socratem querenti cuidam, quod nihil fibi
peregrinationes profuiffent, refpondiffe ferunt : non imme-
rito hoc tibi evenit : tecum enim peregrinabaris. O quam
bene cum quibufdam ageretur , fi a fe aberrarent! Nunc
primi fe iplbs follicitant , corrumpunt , territant. Quid
prodeft mare trajicere, & urbes mutare ? Si vis ifta qui-
bus urgeris effugere , non alibi fis oportet, fed alius. Pu-
ta veniife te Athenas, puta Rhodon. Elige arbittio tuo ci-
vitatem. Quid ad rem pertinet, quos illa mores habeat ?
Tuos afferes. Divitias judicabis bonum ? Torquebit te pau-
pettas , & ( quod eft miferrimum ) falfa. Quamvis enim
multum pofsideas , tarnen quia aliquis plus habet, tanto
tibi videberis defici , quanto vinceris. Honores (a) judi-
cas bonum ? Male te habebit ille conful factus, ille etiam
refectus : -f ringeris , quoties. aliquem in faftis faepius le-
getis. Tantus erit ambitionis furor, ur nemo tibi poft te
videatur , fi aliquis ante te fuerit. Maximum malum judi-
cabis morrem : quum in illa nihil fit mal i, nifi (quod an-
te ipfam eft ) timed.... Gravifsimum judicabis malum , ali-
quem ex his qos amabis amittere : quum interim hoc tarn
ineptum erit, quam fiere quod arboribus amcenis & do-
mum tuam ornantibus decidant folia, f Quicquid te dele-
ctat aeque viret. Vivunt dum virent. Utique alium alio die
cafus excutiet. Epi. 104.
, Bis vincit, qui fe vincit in victoria. Ex Pub. Mim.
Effugere cupiditatem , regnum eft vincere. Ex eodem.
Fer difficilia , facilia ut levius feras. Ex eodem.
Putandus eft recte fortior, qui cupiditates , quam qui
hoftes fubjicit. Ex eodem.
Vis habere magnum honorem ? Dabo tibi magnum Im-
perium : impera tibi. Ex eodem.
Hoc domi , hoc foris , hoc omni genere vitae tenea-
mus;
(a) Tit. Ambitio. f Al. Invidebis. f Sequentem locum in exem-
plaribus fere omnibus vitoffsimum , ha ex Pinciane correum Ludovcut
Granat enfis produxit.
254 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Liberias vera f_5* falfa , itemque vera & faU
fa fervitus.
P
Hilofophia* fervias oportet ^ ut tibi contingat vera II-
bertas. Epifi. 8.
Ex eo licet ftupor nofler appareat , quo ea fola pu-
tamus emi, pro quibus pecuniam folvimus : ea gratuita
vocamus , pro quibus nos ipfos impendimus.... Sa*pe maxi-
mum pretium eft, pro quo nullum darur. Multa poffurn
tibi oftendere , qua* acquiiita acceptaque, libertatem no-
bis extorferunt. Noftri effemus , fi ifta noftra non eiTent.
Epift. 42.
Vaco (a) mi Lucili , vaco : 8c ubicumque fum , meus
fum. Rebus enim non me trado , fed commodo. Nec
confector perdendi temporis caufas. Quocumque conftiti lo-
co , ibi cogitationes meas trado , 8c aliquid (b) in animo
falutare verfo. Epift. 62.
Quid eft pracipiium ? f In primis liberum animum ha-
bere. Hax res efficit f non e jure Qiiiritium , ut fis liber,
fed e jure natura*. Liber autem . eft , qui fervitutem effugit
fui. Ha*c eft afsidua fervitus & inelu&abilis , & per diem
ac noctem aequaliter premens, fine intervallis , fine com-
meatu. Sibi (c) fervire, gravifsima fervitus eft : quam difcu-
tere facile eft, fi defieris multa te pofcere ; il defxeris ti-
bi referre mercedem ; fi ante oculos , 8c naturam tuam
pofueris & aetatem , licet prima fit; ac tibi ipfe dixeris:
quid infanio ? quid anhelo? quid fudo? quid terram verfo?
quid forum vifo ? In Pr&fat. lib. 3. Nat. Quaft.
In
(a) Tit. Contemplatio. (b) Chriftiana vox. f Al. In primis Ia-
bris animam habere : ut intelligas paratam ad mortem , inquit Era-
fmus. f Variat hoc loco in exemplaribus leBio : fed quam exbibet Gra-
natenfis , Erafmo quoque probatam , reliquis prueferendam exiftimo. (c) Tit.
Cupiditas fervum facit.
mus : ut nobis inexorabiles fimus ; exorabiles illis , qui
nifi fibi dare veniam nefciunt. Ex eodem.
II. CLASSIS. LIBERT AS VERA ET FALSA. 2$$
Tran-
(a) Tit. Voluptas , & Avaritia fervum facunt. t Al. Hoc illi noce-
bit ? Al. Hoc illi nocebit ; aliis non nocebit.
In primis autem (a) refpuendae funt voluptates. Ener-
vant & effeminant , & multurn petunt. Multum autem a
fortuna petendum eft. Deinde fpemenda; opes. Auttora-
menta funt fervitutum. Aurum & argentum & quicquid
aliud felices domos onerat, relinquatur. Non poteft gratis
conftare libertas. Hanc fi magno aeftimas , omnia parvo
ajftimanda funt. Epiji. 104. in fine.
Omnes cum fortuna copulati fumus. Aliorum aurea
catena eft 8c laxa ; aliorum arcta 8c fordida. ^Sed quid
refert ? Eadem cuftodia univerfos circumdedit. : alligatique
funt etiam qui alligaverunt. Nifi tu forte leviorem in fi-
niftra catenam putas. Alium honores, alium opes vinciunt.
Quofdam nobilitas , quofdam humilitas premit. Quibufdam
aliena fupra caput imperia funt, quibufdam fua. Quofdam
exfilia uno loco tenent , quofdam facerdotia. Omnis vita
fervitium eft. Afluelcendum itaque conditioni fua: , 8c
quam minimum de ilia querendum : & quicquid habet
circa fe commodi, apprehendendum eft. Nihil tam acer-
bum eft', in quo non aquus animus folatium inveniat.
Lib. de Tranq. animi , cap. 10.
Semiliberum fe dixit Cicero. At mehercules nunquam
fapiens in tam humile nomen procedet. Nunquam femi-
liber erit : integra; femper libertatis , & folida; ; folutus &
fui juris , altior ceteris. Quid enim fupra eum poteft effe,
qui fupra fortunam eft? Lib. de Brevit. vita , cap. 5.
Servus eft? fed fortafie liber animo. Servus eft? f hoc
illi non nocebit. Oftende quis non fit. Alius libidini fer-
vit, alius avaritia;, alius ambitioni, omnes timori. Dabo
confularem anicula; fervientem : dabo ancillula; divitem.
Oftendam nobilifsimos juvenes mancipia Pantomimorum.
Nulla fervitus turpior eft , quam voluntaria. Epifi. 47.
Beneficium accipere , libertatem vendere eft. Ex
Pub. Mim.
256 COLLECTAKEA MOUALIS PHILOSOPHISE.
tranquilinas vera & faifa.
V
Obis volnptas eft , inerti otio affuefacere corpufcu-
lum ; & fecuritatem foporis fimillimam
f
appetere;
& fub depreffa umbra ladrare, renerrimifque cogitationi-
bus (quas tranquillltatem vocatis) animi marcends oble-
tare rorporem ; & cibis potionibufque intra hortorum la-
tebras corpora ignavia pallentia faginare. Viriiis nobis vo-
luptas eft, dare beneficia vel laboriofa, dum aliarum la-
bores levent : vel periculofa , dum alios a periculis extra-
hant. Lib. 4. de Benef. cap. 1 3.
Cogita quam multa temer pro pecunia, quam multa
laboriofe pro honore tentaveris: aliquid & pro otio au-
dendum eft. Epi. 19.
Animum cogo fibi intentum eife , nec avocari ad ex-
terna. Omnia licet foris refonenr : dum intus nihil tumul-
tus fit ; dum inter fe non rixentur cupiditas & timor;
dum avaritia luxuriaque non difsideant, nec altera alte-
ram vexet. Nam quid prodeft totius regionis filentium , fi
aftect-us fremunt?
Omnia nois erant placida compoa quiete.
Falfum eft: nulla placida quies eft, nifi quam ratio com
J
pofuit. Nox exhibet moleftiam , non tollit; & follicitudi-
nes mutat. Nam dormientium quoque infomnia tam tur-
bulenta unt , quam dies. Illa tranquillitas vera eft , in
quam bona mens explicatur. Afpice illum , cui fomnus la-
xa; domus filentio qucerirur : cujus aures ne quis agitet
fonus , omnis fervorum turba conticuit ; & fufpenfum ac-
cedentium propius veftigium ponitur. Hue nempe verfatur
ac illhuc , fomnum inter aegri-tudines levem captans. Qua:
non audit, audiffe fe queritur. Quid in caufa putas eile ?
animus Uli obftrepit. Hie placandus eft, hujus compefeen-
da eft feditio- quem non eft quod exiftimes placidum, fi
jacet corpus. Epi. 56.
Si bona fide fumus 5 fi reeeprui cecinimus; fi fpeciofa
contemfimus.... nulla res non avocabit, nullum homnum
aviumque concentus interrumpet cogitationes bonas foli-
daf-
II. CLASSIS. SOLITUDO. 257
Solititelo.
Q
Uid tibi vitandum praecipue exiftimem quaeris? Tur-
barn. Nondum illi te tuto commiferis. Ego certe
"* confiteor imbecillitatem meam. Nunquam mores
quos extuli, refero. Aliquid ex eo quod compofui, turba-
tur : aliquid ex his qua? fugavi, redit.... Avarior redeo,
ambitiofior , luxuriofior ? immo vero crudelior , & inhuma-
nior : quia inter homines fui.,.. Subducendus populo eft
(b) tener animus, & parum tenax retri. Facile tranfitur ad
plures. Socrati, Catoni, & Lselio excutere mentem fuam
difsimilis multitudo potuiflet : adeo nemo nofttum qui quum
R m ax-
(a) TU. Timor unde. (b) TU. Vulgus. TU. Societas improbtrum.
'dafque , & jam certas. Leve illud ingenium, nec fe ad-
irne reduxit introrfus, quod ad vocem & accidentia erigi-
tur. Habet intus (a) aliquid follicitudinis, & concepti pa-
voris, quod ilium curiofum facit, ut ait Virgilius nofter:
Et me , quern dudum non ulla injeia movebant
Tela, nec adverfo glomerati ex agmine Graji;
Nunc omnes terrent aura , /onus excitat omnis
Sufpenfum , & pariter comitique oneriqUe timentem.
....Timidum ilium farcinae faciunt. Quemcumque ex iftis
felicibus elegeris , multa trahentibus, multa portantibus;
videbis ilium comitique onerique timentem. Ibidem.
Quod defideras, magnum & fumrnum eft, Deoque vi-
cinum ; non conditi. Lib. de Tranq. animi, cap. 2.
Ille vir fincerus ac purus , qui reliquit & curiam , &
forum, & omnem adminiftrationem Reipublicse , ut ad
ampliora fecederet : diligit eos per quos ei facere tu to li-
cet : folufque illis gratuitum teflimonium reddit ; & ma-
gnani rem nefcientibus debet.... Sed quemadmodum Ne-
ptuno plus debere fe judicar ( ex his qui eadem tranquilli-
tate ufi funt) qui plura & pretiofiora ilio mari vexit; &
animofius a mercatore , quam a vettore folvitur votum....
fic hujus pacis beneficium ad omnes pertinens, altius ad.
eos pervenit qui ilia bene utuntur. Epift, 73.
258 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
maxime concinnamus ingenium , ferr impetum vtorum,
tarn magno comitatu venientium , poteft. Unum exemplum
luxurise aut avaritias , multum mali facit. Convictor de-
iicatus paullatim enervai, & emollit. Vicinus dives cupidi-
tatem irritat. Malignus comes , quamvis candido & fimpli-
c i , rubiginem fuam affricuit. Quid tu accidere his mori-
bus credis , in quos publice fattus eft impetus ? Neceife
eft aut imiteris , aut oderis. Urrumque autem devitandum
eft : ne vel fimilis malis fias , quia multi funt ; neve ini-'
micus multis, quia difsimiles funt. Recede in te ipfum
quantum potes. Cum his verfare qui te meliorem fatturi
funt. Illos admitte , quos tu potes facer meliores. Mu-
tuo ifta fiunt: & homines dum docent, difcunt. Epifi.j.
Sic eft : non muto fententiam. Fuge multitudinem , fu-
ge paucitatem , fuge edam unum.... Non invento cum
quo te malim effe , quam tecum. Epifi. 10.
ft nimalia quidam ne inveniri pofsint, veftigia fua cir-
ca cubile ipfum confundunt. Idem tibi faciendum eft : alio-
qui non deerunt qui perfequantur. Multi aperta tranfeunt:
condita & obftrufa rimantur. Furem fignata follicitant. Vi-
le videtur quicquid patet. Epifi. 68.
Scito quam fis ambitioni alienus ; quam familiaris otio
& litteris. Turbam rerum hominumque defiderent, qui fe
pati nefciunt. Tibi tecum optime convenit. Nec mirum
paucis iftud contingere. Imperiofi (a) nobis ipfi moleftique
iumus. Modo amore noftri, modo taedio laboramus. Infe-
licem animum nunc fuperbia .inflamus, nunc cupiditate
diftendimus : alias voluptate laxamus, alias follicitudine exu-
rimus. Qtiod eft miferrimum , nunquam fumus finguli. Ne-
ceffe eft itaque afsidua fit, in tam magnorum vitiorum
contubernio , rixa. In Pr<efat. Lib. 4. Natur. Quafl.
Fugiendum ergo , & in fe redeundum eft ; immo et-
iam a fe recedendum. Ibid, propefin.
Magna pars fanitatis eft, hortatores infania: reliquiffe,
& ex ifto coetu invicem noxio procul abiiffe. Hoc ut effe
verum fcias, afpice quanto aliter (b) unufquifque populo
vivat ; aliter libi. Non eft per fe magiftra folitudo inno-
cen-
(a) Tit. Vita mi/era. Tit. Vitiorum mokftia, (b) Tit. Vtilgui.
n, CLASSIS. SOLITUDO. 259
eentle : nec frugaltatem docent rura : fed ubi refts ac
fpectator abcefsit, vitia fubfidunt ; quorum monftrari &
confpici fructus eft. Quis eam , quam nulli oftenderet, in-
duit purpuram? Quis pofuit fecretam in auro dapem? Quis
fub alicujus ruftice arboris projectus umbra , luxuria; fue
pompam folus explicuit ? Nemo oculis fuis lautus eft ; ne
paucorum quidem & familiarium : fed apparatum vitiorum
uorum pro modo turbe fpctantis expandir. Itaque irrita-
mentum eft omnium in que infanimus , admirator & con-
fcius. Ne concupifcamus , efficies ; fi j - ne offendamus,
effeceris. Ambitio , luxuria , & impotentia fcenam defide-
rant. Sanabis ifta , fi abfconderis. Epifi. 94.
Solitudinem querit, qui vult cum innocentibus vive-
re. Ex Pub. Mim.
% Trs tituli prcdentes, Libertas, Tranquilltas, So-
limelo affinitatem inter fe quamdam habent : ideo fimul coU.
locati funt.
TER-
t Al. Ne oftendamus. Sed frfiat cutn Pinctano , W Grmatenfi legere;
Ne offendamus.
* ( z6o ) *
TERTIA CLASSIS LOCORUM COMMUNIUM,
quae varia continet loca.
Sapiens y Sapientia.
ON multum tibi nocebit tranfiffe , qua: nec licet
H N it ^
c
*
r e
'
n e c
P
r
den\ Involuta Veritas in alto latet.
ILar'fcJl " ^
e c
^
e m
alignitate naturae queri poflumus : quia
^ nullius rei difficilis inventio eft, nifi cujus hie
unus inventae fructus eft , Invenifle. Quicquid nos melio-
res beatofque faciurum eft, aut in aperto , aut in proxi-
mo, pofuit. Si animus (a) fortuita contemfit ; fi fe fupra
metum fuftulit ; nec avida fpe infinita compledtitur , fed
didicit a fe petere divitias ; fi deorum hominumque for-
midinem ejecit , & feit non multum effe ab homine ti-
mendum , a Deo nihil ; fi contemtor omnium quibus tor-
quetur vita dum ornatur , eo perducius eft, ut illi liqueat,
mortem nullius mali effe materiam , multorum finem ; fi
animum virtuti confecravit, & quocumque vocat ilia, pla-
num putat ; fi foclale animal eft ; & in commune geni-
tus , mundum ut imam domum fpectat , & confeientiam
fuam diis aperit , femperque tanquam in publico vivit ; fi
fe magis veritus quam alios , fubductus illis tempeftati-
bus , in folido ac fereno ftetit : confummavit fcientiam
utilem arque neceffariam. Reliqua oble&amenta otii funt.
Licet enim jam in tutum retra&o animo , ad haec quo-
que excurrere 5 cultum, non robur ingeniis afterentia. Lib.
.7. de Benef. cap. 1.
Hax Demetrius nofter utraque manu tenere proficien-
tem jubet, nec ufquam demittere ; immo affigere & par-
tem fui facere, eoque quotidiana meditatione perduci, ut
fua fponte occurrant falutaria , & ubique ac ftatim defi-
derata praefto fint, & fine mora ulla veniat ilia turpis ho-
neftique diftinctio : fciatque nec malum eile ullum nifi tur-
pe ; nec bonum nifi honeftum. Hac regula vitae opera diftrl-
buat. Ad hanc legem & agat cuncta , & exigat. Ibid. cap. 2.
Mu_
^a) Tit. Perfetti viri mores.
m. CLASSIS. SAPIENS, SAPIENTIA. Z6l
Murationem fapientls tantam , hoc eji , in maxima vi-
lla , natura non patitur. Nam in pefsima ab optimis la-
pfus , neceffe eft etiam in malo , veftigia boni teneat. Nun-
quam in tantum virtus extinguitur, ut non certiores ani-
mo notas imprimat , quam ut illas eradat ulla mutatio.
Ferae inter nos educate , quum in filvas eruperunt, aliquid^
manfuetudinis priftine retinent : tantumque a placidifsimis
abfunt, quantum a veris feris , & nunquam humanam raa-
tium pafsis. Nemo in fummam ncquitiam incidit, qui un--
quam hefit fapientie. Altius infectus eft, quam ut ex to-
ro el ui, & tranfire in colorem alium pofsit. Lib. 7. de Bene/,
tap. 19.
Liquere tibi hoc fcio ( Lucili ) neminem polfe beate
vivere, ne tolerabiliter quidem, fine fapientie ftudio : &
beatam vitam perfect! fapienti efrci ; ceterum tolerabi-
l em, etiam inchoat.... lllud ante omnia vide, utrum in
philofophia , an in ipfa vita profeceris. Non eft philofo-
phia populare artificium , nec oftentationi paratum. Non
in verbis , fed in rebus eft. Nec in hoc adhibetur , ut
cum aliqua oblectatione confumatur dies ; ut dematur
otio naufea. Animum format & fabricat, vitam difponir,
actiones regit, agenda & omittenda demonftrat. Sedet ad
gubernaculum , & per ancipitia fluctuantium dirigit curfum.
$ine hac nemo fecurus eft. Epijl. 16.
Sapientis viri animum ac veluti faciem his verbis de~
fcribit Seneca. Animus (a) intuens vera , peritus fugiendo-
rum ac petendorum ; non ex opinione , fed ex natura pre-
tia rebus imponens ; toti fe inferens mundo , & in omnes
ejus actus contemplationem fuam mittens ; cogitationibus
actionibufque intentus , ex equo magnus ac vehemens;
afperis blandifque pariter invictus ; neutri fe fortuna; fub-
mittens , fupra omnia que contingunt acciduntque eminensj
pulcherrimus cum decore , cum virtutibus fanus ac ficcus;
imperturbatus , intrepidus : quern nulla vis frangat ; quern
nec attollant fortuita , nec deprimant. Talis (b) animi vir-
tus eft hec ejus facies , fi fub unum veniat afpectum, &
femel tota fe oftendat. Epifi, 66.
f n-
Tit. Perfecli, (b) Tit* Virtut.
Z62. COLLECTANEA MORAL IS PHILOSOPHISE.
Philofophia.
I
Llud autem ( mi Lucil i) te rogo (a) atque horror, ut
philofopham in praxordia ima demittas, & experimen-
tum tui profe&us capias , non oratione nec fcripto ; fed
animi frmitate, & cupidiratum diminutione. Verba rebus
proba. Aliud propofitum eft declamantibus , & affenfio-
nem coronae captantibus ; aliud his qui juvenum & otlo-
forum aures difputatione varia aut volubili detinent. Face-
re docet philofophia ; non dicere : & hoc exigit , ut ad
legem fuam quifque vivat ; nec ab oratione vita difientiat:
ut ipfa inter fe vita (b) unius ( fine omnium a&ionum dif-
fenfione ) colorls ft. Epifi. 20.
Inveniffent forfitan priores necefiarla , nifi & fuperflua
quaefiflent. Multum illis temporis verborum cavillatio eri-
puit, & captiofas difputationes , qua; acumen irritum exer-
cent. Nedimus nodos : & amblguam fgnificatlonem ver-
bis alllgamus , deinde diflblvimus. Tantum nobis vacat ?
J am vivere , jara mori fcimus ? Tota ilio mente pergen-
dum eft, ubi provideri debet, ne res nos, non verba de-
cipiant. Quid mihi (c) vocum fimilitudines diftinguis, qul-
bus nemo unquam , nifi qui difputat , captus eft ? Res
fallunt : illas difcerne. Pro bonis mala ample&imur. Opta-
mus contra id quod opravimus : pugnant vota noftra cum
votis , confilia cum confiliis. Adulatio (d) quam fmilis eft
amicitice ? Non imitatur tantum illam ; fed vincit, & prze-
terir. Apertis ac propitiis auribus recipitur , & in praxor-
dia ima defcendit ; eo ipfo gratiofa , quo lasdir. Doce quem-
admodum hanc fimilitudinem dignofcere pofsim. Venit ad
me pr amico blandus inimicus. Vitia nobis fub virtutum
nomine obrepunt. Temeritas fub titulo fortitudinis latet.
Moderatio vocatur Ignavia. Pro cauto timidus accipitur.
In
. (a) Tit. Dottor, (b) M^uabilitas vita, (e) Tit. Tentatio. (d) Tit,
Adulatio.
^[ Vide etiam fequentes Tit. Philofophlam , Scientiam,
qui huicfunt af fines.
I I I . CLASSIS. PHILOSOPHIA.
In his magno periculo erratur. His certas notas Imprime.
Epift. 45.
In remedium cedunt honefta folatla : & quicquld ani-
mum erexit, etfam corpori prodeft. Studia mihi noftra fa-
luti fuerunr. Philosophise acceptum fero quod furrexi ; quod
convalui : ill! vitam debeo. Epift. 78.
Una re confummatur animus, fcientia honorum ac ma-
lorum immutabili , quae foli philofophias competlt. Nulla
autem ars alia de bonis ac malis quasrit. SIngulas lubet
circumire virtutes. Fortitudo (a) contemtrix timendorum
eft : terribilia , & fub jugum libertatem noftram mittentia
defpicit, provocat, frangit. Num quid ergo hanc Iiberalia
ftudia corroboranr ? Fides (b) fanctifsimum humani pectoris
bonum eft : nulla necefsitate ad fallendum cogitur ; nullo
corrumpitur proemio. Ure ( inquit ) caede, occide : non pro-
dam. Sed quo magis fecreta quaeret dolor , hoc ilia altius
condam. Num quid Iiberalia ftudia hos animos facere pof-
iunt ? Temperantia (c) voluptatibus imperat : alias odit at-
que abigit ; alias difpenfat, & ad fanum modum redigit:
nec unquam ad illas propter ipfas venit. Scit optimum ef-
fe modum cupitorum , non quantum velis , fed quantum
debeas, fumere. Humanitas (d) vetat fuperbum effe adverfus
focios ; vetat avarum : verbis, rebus , affectibus comem fe
facilemque omnibus praeftat. Nullum alienum malum putat:
bonum autem fuum , id maxime quod alicui bono futu-
rum eft, amar. Num quid Iiberalia ftudia hos mores praj-
cipiunt ? Non magis quam fimplicitatem, ac modeftiam,
ac frugalitatem , ac parfimoniam : non magis quam clemen-
tiam , quae alieno fanguini tanquam fuo parcit ; & fcit
homini non effe homine prodige utendum. Epiji. 88,
Faciam ergo quod exigis : & philofophiam in partes,
non in frufta dividam. Dividi enim illam, (e) non conci-
di , utile eft. Nam comprehendere quemadmodum maxi-
ma, ita minima, difficile eft.... Idem enim vitii habet ni-
mia, quod nulla divido. Simile confufo eft, quicquid uf-
que in pulverem fectum eft. Primum itaque, ficut videtur
P _ ti-
(a) Tit. Fortitudo. (b) Tit. Fides. c) Tit. Temperantia. (djl Tit*
Humanitas five caritas. (e) Divifto non d/bet ejfe minata.
264 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC
tibi, dicam inter fapientiam & philoiophiam quid interflr.
Sapientia perfectum bonutn eft mentis humane. Philofophia
fapientie amor eft & afFectatio. Hec (a) oftendit, quo ilia
pervenir. Philofophia unde dicta fit apparet : ipfo enim no-
mine fatetur. Quidam fapientiam ita finierunt , ut dice-
rent earn divinorum & humanorum fcientiam. Quidam
ita : fapientia eft noffe divina & humana , & horum cau-
fas.... Coherent ergo inter fe philofophia virtufque. Phi-
lofophia* tres partes eiTe dixerunt 8c maximi , 8c plurimi
au&ores : moralem , naturalem , & rationalem. Prima com-
ponit animum. Secunda rerum naturam fcrutatur. Tertia
proprietates verborum exigit, & ftructuram , 8c argumen-
tations , ne pro vero falfa fubrepant. Epicurei duas par-
tes philofophia* putaverunt effe , naturalem , ac moralem:
rationalem removerunt. Deinde quum ipfis rebus cogeren-
tur ambigua fecernere, falfa fub fpecie veri latentia coar-
guere : ipfi quoque locum quem de judicio & regula ap-
pellant , alio nomine rationalem induxerunt.... Cyrenaici
naturalia cum rationalibus fuftulerunt, 8c contend fuerunt
moralibus. Sed hi quoque que removent, aliter inducunt.
In quinque enim partes moralia dividunt : ut una fit de
fugiendis 8c expetendis , altera de affectibus , tertia de
actionibus , quarta de caufis , quinta de argumentis. Cau-
f e rerum ex naturali parte funt , atgumenta ex rationall,
actiones ex morali.... Ergo quum tripartita fit philofophia,
moralem ejus partem primum incipiamus difponere. Quam
in tria rurfus dividi placuit : ut prima eftet infpectio fuum
cuique diftribuens , 8c eftimans quanto quidque dignum
fit, maxime utilis. Quid enim eft tarn neceifarium , quam
(b) pretia rebus imponere ? Secunda de impetu. Tertia de
actionibus. Primum enim eft , ut quantum quidque fit, ju-
dices. Secundum , ut impetum ad ilia capias ordinatimi
temperatumque. Tertium , ut inter impetum tuum actio-
nemque conveniat : ut in omnibus iftis tibi ipfi confeatias.
Qiiicquid (c) ex his tribus defuerit, turbat & cetera. Quid
enim prodeft intus eftimata habere omnia, fi fis impetu
ni-^
(a) Tit. Sapientia. (b) Tit. JBimatio rerum, (c) Tit, Affimm.
jnoderatio.
m. CLASSIS. PHiLos oraiA. 265
ttmus? Quid prodeft mpetus reprefsilTe , & habere cu-
piditates in tua poteftate , fi in ipfa rerum actione tem-
pota ignores , nec fcias quando q * dque , & ubi, & quem-
admodum agi debeat? Aliud eil enim dignitates & pre-
da rerum noTe ; aliud artculos ; aliud mpetus refrenare;
& ad agenda ire , non ruere. Tune ergo vita fibi Con-
cors eft, ubi actio non deftituit impetum. Impetus ex di-
gnitate rei cujufque concipitur, perinde remiifus acriorve,
prout illa digna eft peti. Epft. S9.
Quis dubitare ( mi Lucili ) poteft , quin deorum Im-
mortalium munus fit , quod vivimus : philofophie quod
recte vivimus? Itaque. tanto plus nos debere huic quam
diis , quanto majus beneficium eft bona vita , quam vi-
ta ? Pro certo deberetur , nifi ipfam dii philofophiam tri-
buiifent : cujus feientiam nulli dederunt ; facultatem omni-
bus. Epft. 90.
Ad beatum ftatum (a) philofophia tendit : ilio ducir,
ilio vias aperir. Que fint mala , qua videantur, oftenditt
vanitatem exuit mendbus : dat magnitudinem iblidam; in-
flatam vero & ex inani fpeciofam reprimit : nec ignorar!
fnit inter magna quid interfit & tumida : totius naturai
notitiam ac fue tradir. Quid fint dii , qualefque declarat:
quid inferi, quid lares & genii.... Hec ejus initiamenta
iunt : per que non municipale facrum ; fed ingens omnium
deorum templum , mundus ifte , reiratur : cujus vera fi-
mulacra , verafque facies cernendas mentibus protulit. Nam
ad fpectacula tam magna hebes vifus eft. Ad initia deinde
rerum redit, & eternam rationem toti inditam , & vim
omnium feminum ungula proprie figurantem. Tum de ani-
mo ccepit inquirere : unde eifet, ubi, quamdiu , in quot
membra divifus. Deinde a corporalibus fe ad incorpora-
l a tranftulit, veritatemque & argumenta ejus excufsit. Ead.
Epft. 90.
Quid fapiens inveftigaverit, quid in lucem protraxerit,
queris ? Primum veram naturam : quam non ut cetera ani-
malia oculis fecutus eft, tardis ad divina. Deinde (b) vi-
te
(a) Pbitofoph* finii, officium, (X argumentum, (j Tit. Afimitta
rerum.
2.66 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC
tas legem , quam ad univerfa dirxir. Nec noffe tantum,
fed fequi docuit deos : & accidentia non aliter excipere,
quam imperata. Vetuit parere opinionibus falfis : & quan-
ti quidque effet vera asftimatione perpendit. Damnavit mix-
tas pccnitentias voluptates : & bona femper placitura lau-
davit. Er palam fecit (a) felicifsimum effe , cui felicitate
opus non eft : potentifsimum effe, qui (b) fe habet in pot-
evate. Ibidem.
Quantum inter philofophiam intereft ( Lucili virorum
optime ) & ceteras artes; tantum intereffe exiftimo in ipfa
philofophia , inter illam partem quas ad homines , & hanc
qua; ad deos fpectat. Altior eft haec & animofior : mul-
tum permifit fibi : non fuit oculis contenta. Majus effe
quiddam fufpicata eft ac pulchrius, quod extra confpectum
natura pofuiffet. Denique tantum inter duas intereft , quan-
tum inter Deum & hominem. Altera dbcet, quid in ter-
ris agendum fit : altera quid agatur in caelo. Altera erro-
res noftros difcutit, & lumen admovet, quo difcernantur
ambigua vita; : altera caliginem , in qua volutamur, exce-
dit ; & e tenebris ereptos ilio perducit , unde lucet. In
Traf at. Lib. i. Nat. Quft.
Philofophia & contemplativa eft, & activa : fpectat,
fimulque agit. Erras enim fi illam putas tantum terreftres
operas promittere : altius afpirar. Totum , inquit , mun-
dum fctutor : nec me intra contubernium mortale conti-
neo ; fuadere vobis, ac difiuadere contenta. Magna me
vocant , fupraque vos polita.
Nam tibi de fumma cali ratione , deumque,
Dijferere ncipiam , & rerum primordia pandami
Unde omnis natura creet res, auSiet, alatque,
Quove eadem rurfus natura peremta refolvat:
ut ait Lucretius. Sequitur ergo , ut quum contemplativa
f it , habeat decreta fua.... Antiqua , inquit, fapientia ni-
hil aliud quam facienda & vitanda prascepir. Er tunc Ion-
ge meliores erant viri. Poft quam (c) docti prodierunt, bo-
ni defunt. Simplex enim illa & aperta virtus in obfcuram
& fllertem fcientiam verfa eft : docemurque difputare, non
Vi-
(a) Tit. Felicitas, ^b) Tit. Vittoria fui. (c) Tit, Dottor.
III. CLASSIS. PHILOSOPHIA. 267
vivere.... Ex varits cibs (a) non fingulares morbi nafcun-
tur ; fed inexplicabiles , diverfi , multiformes : adverfus
quos & medicina armare fe ccepit multis generibus, mul-
tis obfervationibus. Idem de philofophia dico. Fuit ali-
quando fimplicior inter minora peccantes , & levi quoque
cura medicabiles. Adverfus tantam (b) morum everfionem
omnia conanda. Et utinam fic denique lues ifta vincere-
tur ! Non privatim folum , fed publice furimus. Homicl-
das compefcimus , & fingulas caedes. Quid bella , & oc-
cifarum gentium gloriofum fcelus ? Non avaritia , non
crudelitas modum novit : & ifta quamdiu furtim & a
fingulis fiunt, minus noxia minufque monftrofa funt. Ex
fenatus confultis , plebifque fcitis fcelera exercentur : &
publice jubentur , verit privatim. Qua: clam commiffa
capite luerent 5 \ tamen quia paludati fecere , laudamus.
Non pudet homines , mitifsimum genus , gaudere fangul-
ne alterno, bella gerere , gerendaque liberis rradere 5 quum
inter fe edam mutis ac feris pax fit ? Adverfus tam pot-
entem explicitumque late furorem , operofior philofophia
facta eft : & tantum libi virium fumfit , quantum his,
adverfus qua: parabatur, accefferat. Epfl. 95.
Illud ante omnia mihi dicendum eft, opiniones vere-
rum parum exactas effe & rudes. Circa verum adhuc er-
rabatur. Nova omnia erant primo tentantibus. Poft eadem
Illa limata funt : & fi quid inventum eft , illis nihilo mi-
nus referri debet acceptum. Magni animi res fuit, rerum
natura: latebras dimovere ; nec confentum exterior! ejus
confpeclu, introfpicere, & in deorum fecreta defcendere.
Plurimum ad inveniendum cqntulit , qui fperavit pofle
reperlri. Cum excufatione itaque veteres audiendi funt.
Nulla res confummata eft , dum incipit. Nec in hac tan-
tum re omnium maxima ac involutifsima ( in qua etiam
quum ^multum actum erit, omnis tamen atas quod agat
inveniet) ; fed in omni alio negotio , longe femper a
perfetto fuere principia. Lib. 6. Natur. Quaft. cap. 5.
(a) Tit. Gula. (b) Tit. Corrupt mores, t Al. Eadem quia palam
fecere, laadamus.
2 8 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIE.
De
lifibenis pbilofophi indigna nece, quem Alexander interemlti
bis verbis. Hoc eft Alexander crimen eternum , quod nul-
la virtus, nulla bellorum felicitas redimer. Nam quoties
qus dixerit , occidit Perfarum mulra millia : opponetur,
& Callifthenem. Quoties dictum erit , occidit Darium,
penes quem tunc magnum regnum erat : opponetur, &
Callifthenem. Quoties dictum erit , omnia oceano tenus
vicit , ipfum quoque tentavit novis clafsibus ; & imperium
cx angulo Thracie ufque ad orientis terminos protulit:
dicetur , fed Callifthenem occidit. Omnia licet antiqua
ducum regumque exempla tranfierit ; ex his quae fecit,
nihil tarn magnum erit , quam fcelus Callifthenis. Eodem
lib. cap. 23.
Confumfere fe quidam , dum acta regum exrernorum
componunt ; queque pafsi invicem aufique funr populi.
Quanto fatius eft fua mala extinguere , quam aliena po-
fteris tradere ? Quanto potius deorum opera celebrare,
quam Philippi & Alexandri latrocinia , ceterorumque qui
exitio gentium clari , non minores fuerunt peftes morta-
lium , quam Inundatio , qua planum omne perfufum eft;
quam conflagratio , qua magna pars animantium exaruit ?
Quemadmodum Hannibal fuperaverit Alpes , fcribunt.
Quemadmodum confirmatum Hifpanie cladibus bellum
Italias inopinatus intulerit : fradtifque rebus etiam poft Car-
thaginem pertinax , reges pererraverit , contra Romanos
ducem fe promittens , etiam fine exercitu. Quemadmo-
dum non defierit fenex omnibus angulis bellum querere:
adeo fine patria effe pati poterat ; fine hofte non poterat.
Quanto fatius ; quid faciendum fir, quam quid factum fit
querere ? ac docere eos qui fua permifere fortune, nihil
(labile ab ilia datum effe ? ejus omnia fluere aura mobi-
lius ? Nefcit enim quiefcere : gaudet letis triftia fubftkue-
r e , & utraque mifcere. In Prafat. Lib. 3. Natur. Qua.
% Vide etiam affines buie Titulos : Sapientia , Scientia,
Studium, Lectio. Horum enim nventio pane communis efi,.
III. CLASSIS. SCIENTIA. 269
De utili & inutili fcientia,
M
Us fyllaba eft : fyllaba atitem cafeum non rodit : mus
ergo cafeum non rodit. (a) O pueriles ineptias ! in
hoc fupercilia fubduximus? in hoc barbam demifimus? hoc
eft quod ttiftes docemus & pallidi? Etiam fi multum fu-
pereffet etatis, parce jam difpenfandum erat, ut fufficeret
neceffariis. Nunc , qua; dementia eft, fupervacua difcere
in ranta temporis egeftate ? Epijl. 48.
Indignor, aliquos ex hoc tempore ( quod fuffkere nec
ad neceilaria quidem poteft, etiam fi cuftoditum diligen-
tifsime fuerit ) in fupervacua majorem partem erogare....
Demens meriro omnibus viderer , fi quum faxa in muni- #
mentum murorum fenes feminaxme congererent 5 quum Ju-
ventus intra portas armata lignum eruptionis exfpectarer,
aut pofceret ; quum hoftilia in portis tela vibrarenr, 8c
ipfum folum fuffofsionibus & cuniculis tremeret ; federem
otiofus, & ejufmodi quaeftiunculas ponens : Quod non per-
didifti, habes : cornua autem non perdidifti : cornua ergo
habes: aliaque ad exemplum hujus acuta; delirationis con-
cinnata.... Ingens negotium in manibus eft. Quid agam
Mors (b) me fequitur ; fugit vita. Adverfus ha;c me doce
aliquid. Effice ne mortem fugiam ; vita me non effugiar....
Doce non effe poll rum bonum vita; in fpatio ejus , fed in
ufu : poffe fieri , immo feepe fieri, ut qui diu vixit, pa-
rum vixerit. Die mihi dormituro : potes non expergifci.
Die experrecto : potes non dormire amplius. Die exeunti:
potes non reverti. Die redeunti : potes non exire. Erras,
fi in navigatione tantum exiftimas minimum effe, quo mor-
te vita diducitur. In omni loco a;que renue inrervallum eft.
Nam ubique fe mors tarn prope oftendit : ubique tarn pro-
pe eft. Has tenebras difcute : 8c facilius ea trades , ad
quae praiparatus fum. Dociles narura nos edidit : 8c ratio-
nem dedit imperfectam ; fed qua; perfici poffet. Epiji. 49.
Obfecro vos , cur tarn neceffariam curam majoribus
melioribufque debitam , in re nefcio an falla , certe in-
;
utl
(aj Tit. Curiofitas. (b) Tit. Vita t2" mors.
270 c ol l e c t a ne a morali s philosophize.
util i, terimus? Quid- mihi profuturum eil: fcire, an aliud
fit fapientia , aliud fapere ?.... Potius id age, (a) ut mihi
viam monftres, qua ad ifta perveniam. Die mihi quid vi-
tate debeam , quid appetere : quibus animum labantem
ftudiis jfirmem : quemadmodum quae me ex tranfverfo fe-
riunt aguntque , procul a me repellam. Quo modo par effe
tot malis pofsim : quo modo iftas calamitates removeam,
quae ad me irruperunt : quo modo illas ad quasego irrupi.
Doce quo modo feram aerumnam fine gemitu meo 5 feli-
citatem fine alieno : quo modo ultimum & necelTarium
vita? terminum non exfpectem , fed ipfemet, quum vifum
erit , profugiam.... Hec ( mi Lucili ) tractemus : his for-
memus animum. Hec eft fapientia , hoc eft fapere ; non
difputatiunculis inanibus fubtilitatem vanifsimam agitare.
Tot quaeftiones tibi fortuna pofuit : nondum illas folvifti.
Jam cavillaris. Quam ftultum eft , quum fignum pugne
acceperis , ventilare? Remove ifta f luforia arma : decre-
toriis opus eft. Die qua ratione nulla animum triftitia, nul-
la formido perturbet : qua ratione hoc fecretarum cupidi-
tatum pondus eifundam. Epi. 1 1 7.
Tranfcurramus follertifsimas nugas, & ad ilia quae nobis
^aliquam opem funt latura properemus. Nemo qui obfte-
tricem parturienti filiae follicitus arcefsir, edictum & ludo-
rum ordinem perlegit. Nemo qui ad incendium domus fuae
currit, tabulam latrunculariam perfpicit, ut icias quo mo-
do alligatus exeat calculus. At mehercules omnia tibi un-
dique nuntiantur , & incendium domus, & periculum 11-
berorum , & obfidium patrie, & bonorum direptio. Adji-
ce iftis naufragium , motufque terrarum , & quidquid aliud
timeri poteft. Inter ifta diftrictus, rebus (b) nihil aliud
quam animum oblectantibus vacas ? Quid inter fapientiam
& fapere interfit , inquiris ? Nodos ne&is ac folvis , tan-
ta mole impendente capiti tuo ? Non tarn benignimi (c)
ac liberale tempus natura nobis dedit, ut aliquid ex ilio
vacet perdere : & vide quam multa etiam diligentifsimis
per-
(a) Tit. Doclor. f Granatenfis nonnullorum exemplarum fide legebaf.
Luxuria* arma : qu<e not optimorum auttoritate , ac Pincianum fecuti , in
Luf oria arma convertmus. (b) Tit. Curiofitas. (c) Tit. Tempuh
III. CLASSIS. SCIENTIA. 271
Curio f it as probanda & improbanda.
Q
Uid annos Patrocli & Achillis inquirere (c) ad rem
exiftimas pertinere ? Quaeris , Ulyffes ubi erraverir,
potius quam efficias ne nos femper erremus? Non
vacat audire, utrum inter Italiani & Siciliani jactatus fit;
an extra notum nobis orbem : neque enim potuit in tarn
angufto error effe tarn longus. Tempeftates animi (d) nos
- quo-
pereant. Aliud valetudo fua cuique abftulit, aliud fuorum.
Aliud neceffaria negotia , aliud publica occupaverunt. Vi-
tam nobifcum dividit fomnus. Ex hoc tempore ram angu-
fto & rapido, & nos auferente , quid juvar majorem par-
tem mittere in vanum ? Adjice nunc, quod afiuefcit ani-
mus delectare fe potius quam fanare : & philofophiam oble-
ftamentum facere , quum remedium fit. Inter fapientiam
& fapere quid interfit , nefcio ? Scio mea non intereffe,
fciam ifta , an nefciam. Die mihi : quum quid inter fa-
pientiam & fapere interfit didicero , fapiam ? Cur ergo po-
tius inter vocabula me fapientiae detines, quam inter ope-
ra ? Fac me fortiorem , fac me fecuriorem , fac fortunae
parem, fac fuperiorem. Poflum autem fuperior effe , fi fe-
cero omne quod difco. Ibidem.
Nihil eft iniquius his (a) qui nufquam putant effe fub-
tilitatem , nifi ubi nihil eft praeter fubtilitatem.... Nefcio an
maximum vitium fubtilitatis fit , nimis fe oftendere. Ma-
gis nocent infidiae quae, latent. Utilrfsima eft difsimulata
fubtilitas , quae effectu apparet, habitu tatet. In Prologo De-
el'amat. five Lib. 1. Controverf.
Paucis opus eft ad mentem bonam litteris. Sed nos (b)
ut cetera in fupervaeuum diffundimus , ira philofophiam
ipfam. Quemadmodum omnium rerum, fic litterarum quo-
que intemperantia laboramus. Non vitae, fed fcholae di-
feimus. Epifi. 106. in fine.
% Vide etiam bac de re Titulum fequentem, & ante-
tedentes.
^a) Tit. Curio fit as. [t>) Tit.Cwiofitas. [c) Tit. Vocltr. {a) Tit.Tentati*.
2 7 2 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
quotidie jatant, & nequitia in omnia Ulyfsis mala im-
pellit. Non deeft forma quae follicitet oculos , non hoftis.
Hinc monftra effera , 8c humano cruore gaudentia : nine
infidiofa blandimenta aurium : hinc naufragia , 8c tot va-
rietates malorum.... Monftras mihi qui fmt modi flebiles:
monftra potius quo modo inter adverfa non emittam fie-
bilem vocem. Metiri me Geometres docet latifundia. Po-
tius doceat quo modo metiar quantum homini fit fatis.
Numerare docet me Arithmetica, & avaritia; commodare
digitos. Potius doceat , nihil ad rem pertinere iftas com-
putationes : non effe feliciorem , cujus Patrimonium tabula-
rios laffat : immo quam fupervacua pofsideat, qui infell-
cifsimus futurus eft, fi quantum habeat, per fe computate
cogatur.... Doces me quo modo nihil perdam ex finibus
meis ? at ego difcere volo , quo modo totos hilaris amit-.
tam. Epif l /$$.
Ifta liberalium artium confectatio moleftos , verbofos,
intempeftivos, fibi plscentes facit : & ideo non difcentes
neceffaria , quia fupervacua didicerunt. Quattuor millia li-
brorum Didymus grammaticus fcripfit : mifer fi tarn multa
fupervacua legiffet. In his de JEncx matre vera : in his li-
bidinofior Anacreon , an ebriofior vixerit : in his an Sap-
pho publica fuerit : 8c alia quae erant dedifcenda , fi f a-
res.... Talia feiat oportet, qui multa vult fcire. f Nunc
cogita quantum temporis tibi auferat mala valetudo, quan-
tum occupatio publica, quantum occupatio privata, quan-
tum occupatio quotidiana, quantum fomnus. Metire aeta-
tem tuam. Tarn multa non capit. De liberalibus ftudiis
loquor. Philofophi quantum habent fupervacui? quantum
ab ufu recedentis ? Eadem Epif i. 88.
Navigant quidam , 8c labores peregrinationis longifsi-
ma: una mercede perpetiuntur 5 cognofeendi aliquid abdi-
tttm remotumque. Hxc res ad fpecfacula populos contta-
hit : hxc cogit preclufa rimari, fecretiora exquirere, an-
tiquitates evolvere , mores barbararum audire gentium.
a_
t M. Nol i cogit are. Alti per minorem fcribunt : non cogitare. Sed bane
fcripturam , Pincano quoque probaiam , e Granatenfis textu , ceu ejus feopo
minus aptam , expunximus.
I I I , CL ASSI S. EL OQUENT I A . 273
Eloquentia.
A
D res audit ores commoveantur
?
non ad verba compo-
3
fita. Alioqui nocet Ulis eloquentia , fi non rerum
cupidit tern facit, fed fui. Bpf t . 52.
Audi quid me in epiftola tua deledtaverit. Habes ver-
ba in poteftate. Non effert te oratio : nec longius quam
deftinafti, trahit.' Multi funt, qui ad id quod non propo-
fuerant fcribere, aiicujus verbi decore placentis vocentur:
quod tibi non evenit. Preifa funt omnia, & rei aptata. Lo-
queris quantum vis : & plus fignificas quam loqueris. Hoc
majoris rei indicium eft. Apparet, animum quoque nihil
habere fupetvacui ; nihil tumidi. Invenio tarnen translatio-
nes vetborum , ut non temerarias , f ita non indecoras:
ut qua periculum fui fecerint. Invenio imagines : quibus il
quis nos uti vetat, & potis illas folis judicat effe concef-
fas ; neminem mihi videtur ex antiquis legiife, apudquos
nondum captabatur plaufibilis oratio. Uli qui fimpliciter
& demonftranda* rei caufa eloquebantur , parabolis referti
funt: quas exiftimo neceffarias, non ex eadem caufa qua
poetis 5 fed ut imbecillitatis noftra* adminicula fint: & ut
difcentem & audientem in rem praefentem adducant. Epif t .59.
Non mehercules jejuna efl & arida volo , qua de re-
bus tam magnis dicentur. Neque enim philofophia inge-
nio renuntiat : multum tarnen opera* impendi verbis non
oportet. Hac fit (b) propofiti noftri fumma : quod fenti-
mus, loquamur ; quod loquimur , fentiamus. Concordet
fermo cum vita. Ille promiffum fuum implevit, qui & quum
videas ilium & quum audias, idem eft. Videbimus qualis
S fit,
(a) Tit. Contemplano natura, t Al. Ita qua; non periculum fui
f ecer int . In aliis dee negatio, (b) Tit, Dotier.
Gurlofum nobis natura ingenium dedit :
;
& artis fibi ac
pulchritudinis fua* confcia, fpectators nos (a), tantis rerum
fpectaculis genuit ; perditura fruCtum f ui, fi ram magna,
tarn clara , tarn fubtiliter ducta , tarn nitida , & non uno
genere formofa , iolitudini offenderei. De Vit a beat a, cap. 32.
2 7 4 COL L ECTANEA MORALI S PHILOSOPHISE.
f it , quanta's. Unus fit. Non delectent verba, noftra , ' fed
profmt. Si tamen contingere eloquentia non follicito pofr-
eft ;: fi aut parata eft aut parvo conftat; iadfit, & res pul-
cherrimas profequatur. Sit talis, ut res potius quam fe o-
ftendat. Alias artes ad ingenium totas pertinent : hie animi
negotium agitur. Non quasrit asger medicum eloquentem,
*f ed fanantem. Sed fi Ita competit, ut idem ille qui fanare
poteft, comte de his qiias facienda funt differat, boni con-
fulet : non tamen erit quare gratuletur fibi, quod incide-
* rit in medicum etiam difertum. Hoc enip tale eft, quale
fi peritus gubernator etiam formofus fit. Bfift. 75.
Quare qaibufdam temporibus provenerit corrupti gene-
ris oratio? quasris : & quo modo in quasdam vitla incli-
natio ingeniorum fatta fit, ut aliquando inflata explicatio
vigeret , aliquando infra da , & in morm cantici duefa ?
Quare alias fenfus audaces , & fidem egrefsi placuerint;
alias abruptas fententias, & fufplciofie, in quibus plus in-
telligendum eft quam audiendum? Quare aliqua aetas fue-
r i t , quas translations jure uteretur inverecunde ? Hoc quod
audire vulgo foles , quod apud Grascos in proverbium cef-
fit : talis hominibus fuit oratio , qualis vita. Quemadmo-
dum autem uniufcujufque atrio dicenti fimilis eft : fic ge-
nus dcendi aliquando imitatur publicos mores. Si difei-
plina civitatis laboravlt, & fe in delicias dedit ; argumen-
tum eft luxurias publicaz, orationis lafcivia : fi modo non
in uno aut in altero fuit , fed approbata eft & recepta.
Non poteft alius effe ingenio , alius animo color. Si ille
fanus eft, fi compofitus , gravis , remperans ; Ingenium quo-
que ficcum , ac fobrium eft. Ilio vltiato , hoc quoque af-
# flatur. Non vides , fi animus languet, trahi membra , &
pigre moveri pedes ? Si ille effeminarus eft , in ipfo inceffu
apparere mollitiem ? Si ille acer eft & velox , concitar!
gradiim ? Si furir, aut ( quod furori limile eft ) irafeitur,
turbitum effe corporis motum ; nec ire , fed ferri ? Quan-
to hoc mrgis accidere ingenio putas , quod totum animo
permixtum eft ? Ab ilio fingitur, il li paret, inde legem pe-
tit.... Itaque ubicumque videris orationem corruptam pia-
cere , ibi mores quoque a retto defeiviffe, non erit du-
bium.
III. CLASSIS. ELCQUEKTIA. 275
bium. Quo modo conviviorum luxuria ; quo modo veftium, #
aegra: civitatis indicia
1
Funt : ile
!
orationis licentia ( Ii mo-
do frequens eft) oftendit nimos quoque , a quibus verba
exeunt , procidiffe.... Adjice nunc , quod oratio certam
regulam non habet. Confuetudo illam civitatis, quae nun-
quam in eodem diu ftetit, verfar. .Multi ex alieno faeculo
petunt verba.... Quidam contra, dumrnhil nifi tritum &
ufitatum voluht, in fordes incidunr. Utrumque diverfo ge-
nere corruptum eft. Alrer fe jufto plus colit : alter fe ju-
o plus negligit. Epf l . 1 1 4.
Ad compofitionem rranfeamus. Quot genera tibi dabo
In hac , quibus peccetur ? Quidam praefractam & afperam
probant : difturbant de induftria fi quid placidius efrluxit:
nolunt: fine, falebra effe juncturam : virilem putant &f or -
tem , qua; aurem. inacquaiitate percutiat. Quorumdam non
eft compofitio ; modulario ft : adeo blanditur , & molli-
ter labitur. Quid de illa loquar , in qua verba differun-
tur ; & diu exfpedtata , vix ad claufulas redeunt ? Quid
de illa in exitu lenta ; quails Cicerqnis eft , devexa, &
molliter definens, nc alicer quam:folet, ad morem fuum
pedemque refpondens ? ... Haec vitia unus aliquis inducit,
fub quo tunc eloquentia eft. Ceteii imitantur, & alter al-
teri tradunt. Sic Salluftio vigente, amputata; fententiae, 8c
verba ante exfpectatum cadentia, & obfeura brevitas fue-
re pro cultu. .Arruntius vir rara; frugalitatis, qui hiftorias
belli Punici. fcripfit ,. fuit Salluftianus , & in. illud genus
nitens. Eft apud Salluftium , exercit um argent o f ecit , id eft,
pecunia paravit. Hoc Arruntius amare ccepit: pofuit illud
omnibus paginis. Ibidem.
A nimus curetur ; ab ilio fenfus , ab ilio verba exeunt;
ab ilio nobis, ft habitus', ' vul tos, nceffus. Ilio fano ac
valente, oratio quoque robufta, fortis, virilis eft: Si ille
procubuit, & cerera fequuntur ruinam,
'Rege incol umi, mens omnibus una ef t :
A mif f o , rupere f idem.
E ad. Epf t . 1 1 4. prop. f in.
Nimis anxium effe te circa verba -, & compoftonem,
mi Lucili , nolo. Habeo. majora qua: cures. Quaere quid
S a feri-
2 7 6 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
fcribas, () non: quemadmdum :' & hoc ipfum , non ut
fcribas j fed ut fentias : ut alla quae fenferls , magis applices
t ibi, & veluti fignes. Cujufcumque orationem videris folll-
citam & politam , fcito animum quoque non minus effe
pufillis occupatum. Magnus ille , remifsius loquitur & fecu-
rius. Quaecumque dicit' , plus habent fiducia: , quam cura:.
Nofti cmplres juvenes barba & coma nitidos , rj" difcapfu-
latos : nihil ab rills. fperaveris forte, nihil folidum. Oratio
vultus animi eft. Si circumtonfa eft & fucata , & manti fa-
cta ; oftendit ilium quoque non effe fincerum , & habere all-
quid fracti. Non eft ornamentimi virile concinnitas. Si no-
bis animum boni viri liceret infpicere, o quam pulchram
faciem , quam fantam, quam ex magnifico placidoque ful-
gentem, videremus ! hinc juftitia , illhinc fortitudine , hinc
temperantia prudentiaque lucentibus. Epifi. 1 1 5.
Lege Ciceronem. Compofitio ejus una eft , pedem fer-
vat , curata , lenta , & fine infamia mollis. Ar contra,
PolUonis Afinii falebrofa , & exfiliens ; & ubi minime fpe-
ctes , relictura. Deriique apud Ciceronem omnia definunt;
apud Pollionem cadunf: exceptis paucifsimis, quae ad cer-
tuni modirai, & ad unum exemplar adftricta funr. Humi-
lia praeterea tibi videri dicis omnia , &' parum erecta : quo
vitio carere eum judico. Non funt humilia ilia ; fed pla-
cida , & ad animi tenorem quietum compofitumque for-
mata :, nec depreffa ; fed plana. Deeft illis oratorius vigor;
ftimulique quos qiiaeris,' .& fubiti ictus fententiarum. Sed
totum corpus vide : f quamvis non fit comtum honeftum-
que.... Non eft fortis oratio ejus ( Lvi fc. ) quamvis f da-
ta fit : non eft violenta nec torrens , quamvis effufa fit:
non eft perfpicua, fed pura. Defideres , inquit, contra vi-
tia aliquidafpere, dici ; , contra . pericul animofe ; contra
fortunam fuperbe ; contra ambitionem, contuiiieliofe. Volo
luxuriam objurgari , libidinem rraduci ,-imporentiam fran-
gi. Sit aliquid oratorie acre , tragice grande, cornice exile.
Vis ilium afsidere pufiilae rei , verbis ? Ille rerum fe ma-
. . . . _
(a) Tit. De rations ftddii: f Al. De capful*! totos.' -' t ''Al. Quanj -
vis fit incomtunr, boneftura eft. Al> Quam fit comtum. Honef tum
eft. t Al. Electa.
H I . CLASSIS. ELOQUENTI A. 277
gmtudm addixit : eloquentiam ( velut urnbram ) non hoc
agens , trahit. Non erunt fine dubio lingula circumfeda,,
nec in fe colleda 5 nec omne verbum excitabit ac punger.
Fateor : exibunt multa , nec ferient ; & interdum otiofa
praeterlabetur oratio. Sed multum erit f in omnibus lucis.
Sed ingens fine taedio fpatium. Denique illud praeftabit, ut
liqueat t ibi, ilium fenfifie quae fcripfit. Intlliges adum hoc,
ut tu fcires quid illi placeret ; non ut ille placeret tibi. Ad
profedum omnia tendunt, & ad bonam mentem : non quae-
ritur plaufus. Talia eile fcripta ejus non dubito , etiam fi
magis reminifcor , quam teneo : haeretque mihi color eo-
rum , non ex recenti converfatione familiarirer ; fed fum-
matim ( ut folet ) ex vetere notitia. Quum audirem certe
illum , talia mihi videbantur: non folida, fed plena; quae
adolefcentem indolis bonae attollerent , & ad imitationem
fui vocarent , fine defperatione vincendi. Quae mihi ad-
hortatio videtur efficacifsima. Deterret enim qui imitandi
cupiditatem fecit ; fpem abftulit. Cetetum verbis abunda-
bat fine commendatione partium fingularum , in univer-
fum magnificus. Epif i. 1 00.
In ftudiis puto mehercule melius effe res ipfas intueri,
& harum cauta loqui : ceterum verba rebus permittere ; ut
qua duxerint, hac inelaborata fequatur oratio. Quid opus
eft fieculis duratura componere ? Vis tu nunc id agere, ne
te pofteri taceant ? Morti natus es. Minus moleftiarum ha-
bet funus taciturn. Itaque occupandi temporis causa , in
ufum tuum , non ''In praeconium aliquid fimplici Itilo ieri-
be. Minore labore opus eft ftudentibus in diem. Rur-
f us, f ubi fe animus cogitationum magnitudine levavit ,.am-
bitiofus in verba eft : altiufque ut fperare , ita eloqui ge-
ftit : & ad dignitatem rerum exigitur oratio : oblitus tunc
legis, prefsiorifque judicii, fublimius feror. Lib. de Tranq.
animi, cap. 1 .
Comes facundus in via , pro vehiculo eft. Ex Pub. Mim.
Habet fuum venenum blanda oratio. Ex eodem.
S_j Tu-
f Al. In omnibus locis , & ingens , cet. Sed minus retfe, ut pu~
tat Vincianus, j- Sequentia ex f inciano caftigat , Granat enfi pane in-
tatta reliquimus ; quamvis quotquot vidimus exemplaria aliter babeant.
278 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Studium, C5* difcendi ardor*
E
Gregie hoc dicere Demetrius Cynicus, vir meo judi-
cio magnus , etiam fi maximis comparetur , folet: plus
prodefle , fi pauca praxepta fapientia; teneas , fed ilia in
promtu tibi & in ufu fint ; quam fi multa quidem didl-
# ceris , fed ilia non habeas ad manum. Quemadmodum (in-
quit ) magnus luctator eft , non qui omnes numeros ne-
xufque perdidicit , quorum ufus fub adverfario rarus eft ; fed
qui in uno fe aut altero bene & diligenter exercuir , &
eorum occafiones intentus afpectat: (nec enim refert quam
multa fciat, fi fcit quantum victorias fatis eft: ) fic in hoc
ftudio multa delectant; pauca vincunr. Lib. 7. de Berief , cap.i.
Inimicitlas mihi denunrias , fi quicquam ex his quae
quotidie facio ignoraveris. Vide quam fimplicirer tecum
vivam : hoc quotidie tibi committam. Philofophum audio;
& quidem quintus jam dies abiit, ex quo in fcholam eo,
& ab octava difputantem audio. Bona , inquis , aetate. Quid-
ni bona ? Quid autem ftultius eft, quam quia diu non di-
diceris , non difcere ? ... Tarn diu difcendum eft , quam
diu nefcias : & fi proverbio credimus , quam diu vivas.
Nec ulli hoc rei magis convenit, quam huic : tarn diu
difcendum eft quemadmodum vivas, quam diu vivis. Ego
tarnen (a) hie aliquid & doceo. Quseris quid doceam ? Et-
iam feni effe difcendum. Epif l .76.
Aliquid (b) prcecipientium vitio peccatur, qui nos do-
cent difputare , non vivere: aliquid difcentium , qui pro-
pofitum adferunt ad praeceptores fuos , non animum exco-
lendi , fed ingenium. Itaque quae philofophia fuit , facta
philologia eft. Mulrum autem ad rem pertinet, quo pro-
pofito (c) ad quam rem accedas. Qui grammaticus futu-
rus
(a) Tit. Exemplum. (b) Tit. Doclor. (c) Tit. Leftio qualis effe
debeat.
Jucundum eft nihil, nifi quod reficit varietas. Ex eod.
ratorem te puta , fi tibi ipii quod oportet perfuafe-
ris. Ex eodem.
XI I . CLASSE. STUDIUM. 279
rus VIrgillum fcrutatur, non hoc animo legt illud egre-
gium:
- Fugit irreparabil e t emps.
Tacit us int ra Je dicat i Vigilandum eft : nifi properamus,
relinquimur. Agit nos , agiturque veiox dies : inibii rapi-
mur. Omnia in futurum difponimus , & inter praxipitia
lenti fumus.. Sed ut obfervet, quoties Virgillus de celeri-
tate temporum dicit, hoc uti verbo illum , FUGI T.
Opt ima qua que dies mf ers mort al bus avi
Prima f ugit : f ubeunt morbi, t rf iif que f eneSl us,
Et l abor , & dura 'rapii incl ement ia mort is.
Ille qui ad philofophiam fpettat, hac eadem quo debet,
abducit. Nunquam Virgilius ( inquit ) dies dicit ire ; fed
fugere, quod currendi genus concitatifsimum eft : & opti-
mos quoque primos rapi. Quid ergo cefimus nos ipfl con-
citare , ut velocitatem rapldifsima rei pofsimus acquare?....
Non eft quod mlrerls , ex eadem materia fuis quemque
ftudiis apta colligere. In eodem prato bos herbam quserit,^
canis leporem , ciconia lacertum. Epif t . 108.
Non preterit me (Lucili virorum optime) quam ma-
gnarum rerum fundamehta ponam fenex, qui mundum cir-
cumire conftitui <, & caufas fecretaque ejus eruere, atque
aliis nofcenda prodere. Quando ram multa confequar? tam
fparfa colligam ? tam occulta perfpicam ? Premit a tergo
fenectus, & objicit annos inter vana fudia confumtos.
Tanto magis urgeamus : & damna etatis male exactse la-
bor farciat. Nox ad diem accedat. f Occupationes patrimo*
nii praecidantur. Longe ambitio : longe jactantia. Curis fol-
vatur. Sibi (a) totus animus vacet, & ad contemplationem
fui faltem in ipfo fine refpiciat. Faciet , ac fibi inftabit,
& quotidie brevitatem temporis metietur. Quicquid amif-
fum eft, id diligenti ufu praefentis vita recolliget. Fidelif-
fimus eft ad honefta (b) ex pcenitentia tranfitus. Libet mi-
hi exclamare illum Poeta incliti verfum:
$ 4 Toh-
t Hunc locum in nonnullis exemplarbus OEdpo interprete egentem ,fic ex
Pinciano emendatum prctulit Granatenfis. Alti tarnen legunt : Occupationes
recidantur : & patrimonii longe a domino j acentis cura folvatur , cet.
(a) Tit. Contemplata, (b) Tit. Pcenitentia.
S O COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHtiE.'
Tol l imus ingent es animos, <& maxima parvo
Tempore mol mur.
Lib. 3. Nat ur. Quaf t . in Traf .
Iliad prius fcribam, quemadmodum tibi ifta cupiditas
difcendi qua flagrare te video , dirigenda fit, ne ipfa le
impediat. Nec pafsim carpenda funt, nec avide invaden-
da univerfa. Per partes pervenitivr ad totum. Aptari onus
viribus debet : nec plus occupari, quam cui fufficere pof-
fumus. Non quantum vis, fed quantum capis, haurkndum
eft. Bonum tantum habe animum : capies quantum voles.
Quo plus recipit animus , hoc fe magis laxat.... Ea phi-
lofophie vis eft, (a) ut non folum ftudentes , fed edam
converfantes juvet. Qui in folem venit, licet non in hoc
venerit, colorabitur. Qui in unguentaria taberna refede-
runt, & paullo diutius Commorati funt, odorem fecum
loci ferunt. Et qui apud philofophum fuerunt, traxerint
aliquid neceffe eft , quod prodeifer etiam negligentibus.
Attende quid dicam : negligentibus ; non repugnantibus.
Quid ergo ? Non novimus quofdam , qui multis apud phi-
lofophum annis perfederunt, & ne colorem quidem duxe-
runt ? Quid ni noverim ? Pertinacifsimos quidem & afsi-
duos : quos ego non difcipulos philofophorum ; fed Inqui-
linos voco. Quidam veniunt ut audiant 5 non ut difcant:
ficut in theatrum , voluptatis causa , ad delectandas aures
oratione, vel voce , vel fabulis ducimur. Magnam hanc
auditorum partem videbis, cui philofophi fchola diverfo-
rium otii fit. Non id agunt, ut aliqua illhic vitia depo-
nant ; ut aliquam legem vite accipiant, ad quam mores
fuos exigant : fed ut oblectamento aurium perfruantur. Ali-
qui ramen & cum pugillaribus veniunt, non ut res exci-
piant , fed verba : que tarn fine piofectu alieno dicant,
quam fine fuo audiant. Bpf t . 108.
^ Confufis oculis profunt virentia ; & quibufdam colori-
bus infirma acies acquiefcit 5 quorumdam fplendore pre-
ftringitur : fic menres egras ftudia leta permulcent. Lib. 3.
de Ira , cap. 9.
Studiorum... tarn diu rationem habebo, quam diu modurn.
Quo
(a) Tit. Auditor.
III. CLASSIS. LECTIO. 2 8 1
Quo mihi Innumerabiles libros & bibliothecas , quarum
dominus vix tota vita fua indices perlegit ? Onerat difcen-
tem turba , non inftruit : multoque farius eft , paucis te
auftoribus tradere, quam errare per muks, -f Quadragin-
ta millia librorum Alexandria; arferunt, pulcherrimum re-
gia; opulentiae monumentum. Alius laudaverit, ficut Li -
vius, qui elegantise regum curaeque egregium id opus ait
fuilfe._ Non fuit elegantia illud , aut cura 5 fed ftudiofa lu-
xuria : immo ne ftudiofa quidem ; quoniam non in ftu-
dium , fed in fpectaculum comparaverant. Sicut plerifque
ignaris etiam fervilium litterarum, libri non ftudiorum in-
ftrumenta ; fed ccenationum ornamenta funt. Lib. de Tranq.
animi, cap. <?.
% Vide et iam Tit . f equent em , Lectlo. Prcdent es quoi-
que l oci buie af f ines f unt .
Leio.
Gri animi ifta jactatlo eft. Primum argumentum com*
polita; mentis exiftimo , polfe confiftere, & fecum
morari. Illud autem vide , ne ifta lectio multorum audo-
rum , & omnis generis voluminum , habeat aliquid vagum
& inftabile. Certis ingeniis immorari & innutriri oportet,
fi velis aliquid, trahere , quod in nimo fideliter fedeat.
Nufquam eft , qui ubiqe eft. In peregrinarione viram
agentibus hoc evenit, ut multa hofpitia habeant ; nullas
amicitias. Idem accidat neceffe eft iis, qui nullius fe in-
genio familiariter applicant; fed omnia curfim & prope-
ranter tranfmittunt. Non prodeft eibus, nec corpori acce-#
dir, qui ftatim fumtus emittitur. Nihil aeque fanitatem im-
pedit, quam remediorum crebra mutatio. Non venit vul-
nus ad cicatricem , in quo crebro medicamenta tentantur.
Non convaleicit pianta-, quae.faepius transfertur. Nihil tarn
utile eft , quod in tranfitu profit. Diftrahit animum libro-
rum
f Alti legendum putant , Quadrl ngeiua millia , potius quam Qnutiia-
ginca mil l ia. At Gelliui Noel. Attic, lib. 6. cap. tilt. Jeptngenta fuijfe li-
brorum millia te/iatur.
282 COLLECTANEA MORALTS PHILOSOPHISE.
rum multitudo. Itaque quum legere non pofsis quantum
habueris, fat eft habere quantum legas. Sed modo, in-
quis , hunc librum evolvere volo ; modo ilium. Faftidien-
tis ftomachi eft multa deguftare : qua: ubi varia funt &
diverfa, inquinant; non alunt. Probatos itaque femper le-
ge : & fi quando ad alios divertere libuerir , ad priores
redi. Aliquid quotidie adverfus paupertatem, aliquid adver-
fus mortem auxilii compara ; nec minus adverfus ceteras
peftes. Et quum multa percurreris , unum excerpe , quod
illo die concoquas. Hoc ipfe quoque facio : ex pluribus
qua: lego , aliquid apprehendo. Hodiernum hoc eft, quod
apud Epicurum nactus fum. Soleo enim & in alia caftra
tranfire, non tanquam transfuga , fed tanquam explorator.
Hohefta , inquit, res eft (a) la:ta paupertas. Ilia vero non
eft paupertas, fi keta eft. Epif t . 2.
Lectio certa pro'deft; varia deledat. Qui quo deftina-
vit pervenire vul t , unam fequatur viam ; non per multas
vagetur. Non ire iftud, fed errare eft. Epl f i. 45.
Quorumdam fcripta clarum habent tantum nomen: ce-
tera exfanguia funt. Inftituunt , difputant , cavillantur.
Non faciunt animum , quia non habenr. Quum legeris
Sextinm , dices : vivit , viget, liber eft, fupra hominem
eft, dimittit me plenum ingentis fiducia:. In quacumque
pofitione mentis fim , quum lego hunc , ( fatebor tibi) li-
bet omnes cafus provocare , bet exclamate : quid ceffas
fortuna ? congredere: paratum vides. Illius animum induo,
qui quxrit ubi fe expetiatur; ubi virtutem fuam oftendat:
Spumant emque darl pecora int er inert ia vot is
Opt at aprum, aut f ul vum def cendere rnont e l eonem,
Libet aliquid habere quod vincam , cujus patientia exer-
cear. Nam hoc quoque egregium Sextius habet, quod &
oftendet tibi beata: vita: magnitudinem , Sc defperationem
ejus non faciet. Scies illam effe in excelio; fed volenti pe-
netrabilem.... Sed etiam fi omnia a, veteribus inventa funt;
hoc femper novum erit , ufus , Sc inventorum ab aliis
fcientia , Sc difpofitio.... Multum egerunt qui ante nos
fuerunt; fed non peregerunt. Sufpiciendi tarnen funt, &
ri-
(a) Tit. Paupertat.
III. CLASSIS. LECTIO. 283
Tita deorum colendi. Quid ni ego magnorum virorum (a)
& imagines habeam , incitamenta animi, & natals cele-
brem ? Quid ni illos honoris caufa femper appellem ?
Epi. 64.
Alit (b) lectio ingenium : 8c ftudio fatigatum , non fi-
ne ftudio tarnen, reficit. Nec fcribere tantum, nec tantum
legere debemus. Altera res contriftabit , & vires exhau-
riet : ( de ftilo dico : ) altera folvet , ac diluet. Invicem
hoc ilio commutandum eft, & alterum altero temperan-
dum : ut quicquid lectione collectum eft, ftilus redigat in
corpus. Apes (ut ajunt) debemus imitari , qua vagantur, ^
& fibres ad mei faciendum idoneos carpunr. Deinde quic-
quid attulere , difponunt, ac per favos digerunt : 8c ut
Virgilius nofter air,
Liquent ia mel l a
St ipant , & dul ci. diendunt net t are cel l as.
.... Nos quoque apes debemus imitari ; 8c quaxumque ex
diverfa lectione congefsimus , feparare : melius enim di-
ftineta fervantur. Deinde (c) adhibita ingenii noftri cura
8c facilitate , in unum faporem varia ilia libamenta con-
fundere : ut etiam fi apparuerit unde fumtum fit 5 aliud ta-
rnen effe, quam unde fumtum eft, appareat. Quod in cor-
pore noftro videmus , fine ulla opera noftra , facere na-
turam. Alimenta quae aeeepimus, quam diu in fua qualit- #
te perdurant, & folida innatant ftomacho , onera funt. At
quum ex eo quod erant > mutata funt ; tunc demum in
vires 8c in fanguinem tranfeunt. Idem in his quibus alun-
tur ingenia , prasftemus : ut quecumque haufimus , non
patiamur integra effe , ne aliena fint. Concoquamus illa:
alioquin in memoriam ibunt , non in ingenium. Alfentia-^.
mur illis fideliter, & noftra faciamus : ut unum quiddam
fiat ex multis ; ficut unus numerus fit ex fingulis. Epi. 84.
Hxc , Lucili virorum optime , quo minus legas non
deterreo : dum modo quidquid legeris , ad mores ftatim
referas. Mos compefee ; marcentia in te excita 5 foluta con-
ftringe 5 contumacia doma ; cupiditates tuas, publicafque
quan-
(a) Tit. Sanlus. (b) Tit. De ratione ttdii. (c) Communes locos
commendai.
284 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
(quantum potes) vexa ; & iftis dicentibus : quoufqu ea-
dem ? refponde : ego debeo dicere : quoufque eadem pec-
cabitis? Remedia ante vultis, quam vitia" definere. Epif i. 8 9 .
Illud admoneo , auditionem (a) philofophorum, lettio-
nemque ad propofitum beate vite trahendam : non ut verba
prifca aut ficta captemus, & translationes improbas figurafque
dicendi ; fed ut profutura precepta , 8c magnificas voces,
& animofas, que mox in rem rransferantur. Sic ifta difca-
mus, ut que fuerunt verba, lint opera. Epif t . 10%. prop e f in.
Soli omnium otiofi funt, qui fapientie vacant : foil
vivunt. Nec enim fuam tantum etatsm bene tuentur : o-
mne evum fuo adjiciunt. Qiiicquid annorura ante illos
actum eft, il 1 Is acquifitum eft. Nili ingrarifsimi fumus , illi
clarifsimi facrarum opinionum conditores nobis nati funt;
nobis vitam preparaverunt. Ad res pulcherrimas ex rene-
bris' ad lucem erutas, alieno labore deducimur. Nullo no-
bis feculo interdictum eft : in omnia admittimur. Et fi
magnitudine animi egredi humane imbecillitatis anguftias
bet ; multum, per quod fpatiemur , temporis eft. Difpu-
tare cum Socrate bet ; dubitare cum Cameade ; homi-
nis naturam cum Stoicis vincere ; cum Cynicis excedere;
cum |erum narur in confortium omnis evi pariter ince-
dere. Quid ni (b) ab hoc exiguo, 8c caduco temporis tranf-
itu , in illa nos roto demus animo , que immenfa, que
eterna funt, que cum melioribus communia ? Hos in ve-
ris officiis morari licer dicamus, qui Zenonem , qui Py-
rhagoram quotidie , 8c Democritum ceterofque antftites
bonarum artium , qui Ariftotelem 8c Theophraftum volent
habere quam familiarifsimos. Nemo horum non vacabit;
nemo non venientem ad fe, beatiorem amantioremque fui
dimittet; nemo quemquam vacuis af e manibus abire pa-
tietur. Nocte conveniri, & interdiu ab omnibus mortali-
bus poffunt. Horum re mori nemo coget ; omnes docebunt.
Horum nemo annos mos conteret ; fuos tibi contribuet.
Nullius ex his fermo periculofus erit ; f nullius inimici
capitalis fufpiciofa obfervatio. Lib. de Brevit . vit a , cap. 14.
s
. Fe-
(a) Tit. Auditor, (b) Tit. Contemplatio. f Al. Nullius amicicia
capitalis ; nullius fumtuofa obfervatio.
III. CLASSIS. EXERCITATIO. VERITAS. 285
Exercitdtio.
P
Ars virtuts difciplina conftat , pars exercitatiorie. Et
difcas oportet; & quod didicifti, agendo confirmes....
Philofophia dividitur in haec, fcientiam , & habitum ani-
mi. Illam qui didicit, 8c facienda ac vitanda percepir ; non -
dum fapiens eft, nifi in ea qua; didicit, animus ejus trans-
figuratus eft.... Pueri ad praetcriptum difcunt : digiti ilio- ^
rum tenentur, & aliena manu per litterarum fimulacra du-
cuntur. Deinde imitari jubentur propofita , 8c ad illa re-
formare chirographtim. Epif t . 94.
Veritds.
I
N arduo eft veri exploratio : fed ea imus, qua ducit ve-
ri fimilitudo. Omne hac via procedit officium. Sic (a)
ferimus , fic navigamus , fic militamus , fic uxores duci-
mus,
^a) ShnUium tndutfio.
Feres ex his quicquid voles : per illos non ftablt, quo
minus quantum plurimum ceperis , haurias. Qua; illum fe-
licitas , quam "pulchra fenectus manet, qui fe in horum
clientelam contulit ! Habebit cum quibus de minimis maxi-
mifque rebus deliberet ; quos de fe quotidie confulat ; a
quibus audiat verum fine contumelia ; laudetur fine adula-
tione ; ad quorum fe fimilitudinem effingat. Solemus dice-
re, non fuiffe in noftra poteftate, quos fortiremur paren-
tes : forte nobis datos. Nobis vero ad noftrum arbitrium
nafci licet. Nobilifsimorum Ingeniorum familiae funt. Elige
in quam adfcifci velis : non in nomen tantum adoptabe-
ris ; fed in ipfa bona , quae non erunt fordide , nec mali-
gne cuftodienda. Majora fient, quo illa pluribus diviferis.
Hi tibi dabunt ad eternitatem iter : & te in illum locum,
ex quo nemo ejiciet, fublevabunt. HEC una ratio eft ex-
tendendx mortalitatis" ; immo in immortalitatem vertendo.
Ibidem , cap. 15.
286 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Lex*

I omni queeftione propofitum fit nobis bonum publicum.


Prascludenda: funt omnes excufationes ingratis , ad quas
refugere pofsint, & fub quibus inficiationem fuam tegere.
Omnia feci. etiam nunc. Quid ? tu tarn imprudentes
judicas majores noftros fuiffe, ut non intelligerenr, iniquif
fimum effe eodem loco haberi eum , qui pecuniam quam
a creditore acceperat , libidine aut alea abfumfit ; &
eum qui incendio , aut latrocinio, aut aliquo cafu triftio
re , aliena cum fuis perdidit ? Nullam tarnen excufationem
re.ceperunt : ut homines fclrent utique prajftandam.
Satius enim erar a paucis etiam juflam excufationem non
accipi, quam ab omnibus aliquam tentari. Lib. 7. de Benef.
tap. 16.
Quoties parum fiducia; eft in his quibus imperas, am
pllus eft exigendum (a) quam fatis eft , ut praeftetur quan
tum fatis eft. In hoc omiiis hyperbole, | excedit, ut ad
. _______
{a) Major a legibui pracipimtur, ut quod fatis efl, fiat, -j- Ai. i i xceadi t uc.
mus , ile liberos tollimus : quum omnium incertus fit even
tus. Ad ea accedimus , de quibus bene fperandum effe cre
dimus. Quis enim pollicetur ferenti proventum ? naviganti
portum? militanti vitoriam ? marito pudicam uxorem? pa
tri pios liberos ? Sequimur qua ratio , non qua Veritas tra
hit. Lib.^. de Benef. cap. 33.
Fallaces funt rerum fpecies , quibus credlmus. Quis ne-
gat? Sed nihil aliud invenio, per quod cogitationem regam.
His Veritas mihi veftigiis fequenda eft. Certiora non habeo.
Hax ut quam diligentifsime eftimem, operam dabo: nec
cito illis affentiar. Ibid. cap. 34.
Si omnia argumenta ad lancem coeperimus exigere, fi
lentium indicetur. Pauca enim admodum funt fine adver
fario. Cetera etiam 11 vincunt, litigant. Lib. 4. Nat. Qu&fi.
cap. 5.'
Bonumtametfi fupprlmlrur, non extinguitur.IiA? Pub.Mim.
Nimium altercando , Veritas amittitur. Ex eodem.
ITI. CLASSIS. LEX. NATURA. CONSUETUDO. 287
Natura.
T
Ardum efl & varium quod ufus docet. Quicquid na-
tura rradit, Sc aequale eft omnibus & ftatim. Epi.121,
Naturale eft, magis nova quam magna mirari. Lib. 7.
Nat . Qucef l . cap. 1.
Mala; natura: nunquam dodore indigent. Ex Pub. Mim.
Confuetudo bona mala.
Q
Uemadmodum lana quofdam colores (a) femel ducit;^.
quofdam , nif fajpius macerata & recoda , non per-
"* bibit: fie alias difeiplinas ingenia quum accepere,
protnus prasftanr. Hasc ,f apient ia f cil icet prof ef sio (b) nif al-
te defeendit & diu fedit, animum non coloravit , fed infe-
cit. Nihil ex his qua; promiferat, praeftat. Epiji. 71 .
Non (c) quum vacaveris , philofophandum eft. Omna
alia negligenda , ut huic afsideamus, cui nullum tempus
fatis magnum eft ; etiam fi a pueritia ufque ad longifsi-
mos humani asvi trminos vita protenditur. Non mu turn
re-
la) Tit.Perfeverantia. (b) Tit. Sapientia. (<-J Tit.Perfeverantia.
verum mendacio veniat. Itaque alle qui dixit :
Qui candore nives ant eirent , curf ibus auras:
quod non poterat fieri dixit : ut crederetur quantum plu-
rimum poflet. Et qui dixit :
His mmobl ior f copul is , viol ent ior amne :
ne hoc quidem fe perfuafurum putavit , aliquem tarn im-
mobilem effe , quam fcopulum. Nunquam tantum fperat
hyperbole , quanrum audet : fed incredibilia affirmt, ut
ad credibilia perveniar. Lib, 7. de Bene/, cap. 23.
Legem brevem effe oportet, quo facilius ab imperitis
teneatur. Velut emiffa divinitus vox fit. Jubeat ; non dif-
putet. Nihil videtur mihi frigidius , nihil ineptius , quam
lex cum prologo. Mone : die quid me velis feciffe. Non
difeo ; fed pareo. Epf i. 9 4.
288 COLLECTANEA MORALE PHILOSOPHIZE.
refert, utrum omittas philofophiam, an intermittas. Epif i.jt .
# Non quaelibet infitionem vitis patitur. Si vetus & exefa
eft , fi infirma gracilifque 5 aut non recipiet furculum , aut
non aler.... Hie de quo fcribis & mandas , non habet vi-
res. Indulflt vitiis : fimul & ematcuit , & induruit. Non
poteft recipere rationem : non poteft nutrire. At cupit ipfe.
Noli credere. Non dico ilium mentiri tibi : putat fe cu-
pere. Stomachum Uli fecit luxuria : cito tarnen cum ilia
redibit in gratiam. Sed dicit fe offendi vita fu. Non ne-
gaverim. Quis enim non oftenditur? Homines vitam fuam
8c amant fimul, & oderunt. Tunc itaque de ilio feramus
fententiam , quum fidem nobis fecerit, invifam jam ilbi
effe luxuriam. Nunc Ulis male convenir. Epi.wi.
Ne ipfa quidem univerfae philofophiae vis , licet tota
in hoc vires fuas advocet ; duram jam 8c veterem animis
extrahet peftem. Epif l . 94.
Nihil eft (a) tarn difficile & arduum , quod non hu-
mana mens vincat , & in familiaritatem perducat afsidua
meditatio : nullique funt tarn feri, & fui juris affectus, ut
non difeiplina perdomentur. Quodcumque ilbi imperavir ani-
mus , obtinuit. Quidam , ne unquam riderent , confecutl
funt. Vino quidam , alii Venere , quidam omni humore
interdixere corporibus. Alius contentus brevi fomno , f vi-
gilia fe indefatigabilem oftendit. Didicerunt alii tenuifsi-
mis & adverfis funibus currere : 8c ingentia , vixque huma-
nis toleranda. viribus onera portare : 8c In immenfam al-
titudinem mergi ; ac fine ulla refpirandi vice perpeti ma-
ria. Lib. 2. de Ira , cap. 1 2.
Mille funt alia , in quibus (b) pertinacia impedimentum
omne tranfeendit, oftenditque nihil effe difficile , cujus fi-
bi ipfa mens patientiam indiceret. Iftis , quos pattilo ante
retuli, aut nulla tam pertinacis ftudii , aut non digna mer-
ces fuit. Quid enim magnificum confequitur file, qui me-
ditatus eft per intenfos. funes ire ? qui farcina ingenti cer-
vices fupponere qui fomno non fubmittere oculos qui
penetrare in im um mare ? & tarnen ad finem operis, non
ma-
la) Tit. Labor , er induria. f Al. Vigiiiam iadcfacigabil em ex-
tendic. (b) Tit. Perftverantia.
III. CLASSB. VITA. 289
magno midofamento labor pervnit. Nos non advocabimus
patientiam , quos tantum praemium exfpectat ; felicis ani-
mi (a) immota tranquillitas ? Quantum eft effugere maxi-
mum malum, iram ; & cum ilia rabiem , faevitiam , cru-
delitatem , furorem , & alios comites affectus ejus ? Ibidem,
cap. 1 3.
Cogita, compeditos primo aegre ferre onera , & Im-
pedimenta crurum. Deinde ubi non dedignari ilia , fed pa-
ti propofuerunt ; necefsitas fortiter ferre docet, confuetu-
do facile. Lib. de Tranq. animi, cap. 10.
Fer difficilia , facilia ut levius feras. Ex Tub. Mim.
Gravifsimum eft imperium confuetudinis. Ex eodem.
Quid eo Infelicius , cui jam malum effe (b) necefle
eft ? Ex eodem.
Vita.
N
Emo quam bene vivat ; fed quam diu curat : quum
omnibus pofsit contingere, ut bene vivant 5 ut diu,
nulli. Epif i. 22. in f ine.
Quaecumque videmus ac tangimus , Plato in illis non
numerat, quae effe proprie putat. Fluunt enim, & afsidua
diminutione arque adjectlone funt. Nemo noftrum idem eft
in feneitute , qui fuit juvenis. Nemo eft mane , qui fuit
pridie. Corpora noftra rapiuntur fluminum more. Quicquid
vides , currit cum tempore. Nihil ex iis quae videmus,
manet. Ego ipfe, dum loquor mutari ifta , mutatus fum.
Hoc eft quod ait Heraclitus : in idem f l umen bis non de-
f cendimus. Manet idem fluminis nom en : aqua tranfmiffa eft.
Hoc in amne manifeftius eft , quam in nomine. Sed nos
quoque non minus velox curfus praetervehit : & ideo ad-
miror dementiam noftram , quod rantopere amamus rem
fugacifsimam, corpus 5 timemufque ne quando moriamur,
quum omne momentum , mors prioris habitus fit.... Quid
ex iftis traham , quod cupiditates meas comprimt? Vel
hoc ipfum, quod omnia ifta quae fenfibus ferviunt , qua;
T nos
(a) Virtutis philofopbica finis, (b) Tit. jNecefsitas.
COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
nos accendimi, & irritant, negat Plato ex his effe quae ve-
re fint. Igitur ifta imaginaria funt, & ad tempus aliquam
faciem ferunt. Nihil horum ftabile ac folidum eft : & nos
tamen cupimus, tanquam aut femper futura , aut femper
habituti. Imbecilli fluidique per intervalla confiftimus. Mit-
tamus animum ad ilia (a) qua; eterna funt. Miremur in
fublime volitantes rerum formas ; Deumque inter illas ver-
an tern. Epiji. 58.
Prenavigamus , mi Lucil i, vitam : & quemadmodum
in mari, ut ait Virgilius nofter,
Terraque urbef que recedunt :
fie in hoc curfu rapidifsimi temporis primum pueritiam
abfeondimus, deinde adolefcentiam ; deinde quicquid eft
illud inter juvenem & fenem medium , in utriufque con-
finio pofitum ; deinde ipfius fenecfutis ptimos annos. N0-
vifsime incipit offendi publicus finis generis humani. + Sco-
pulum effe ilium putamus ? Clementifsimus portus eft, ali-
quando petendus , nunquam recufandus. In quern fi quis
intra primos annos delarus eft , non magis queri debet,
quam qui cito navigavit. Alium enim ( ut fcis ) venti fe-
gnes ludunt ac detinent , 8c tranquillitatis lentifsimo te-
dio laffant : alium pertinax flatus celerrime perfert. Idem
evenire nobis puta. Alios vita velocifsime adduxit , quo
veniendum erar etiam cunctantibus : alios maceravit, &
coxit : que ut fcis , non femper retinenda eft. Non enim
vivere bonum eft , fed bene vivere. Itaque fapiens vivit
quantum debet ; non quantum poteft. Videbit ubi victu-
rus fit , cum quibus , quo modo , quid acturus. Cogitai
femper qualis vita, non quanta fit. Epiji. 70.
Quid mutationis periculo exceptum ? non terra , non
celum , non rotus hie rerum omnium contextus , quamvis
Deo agente ducatur. Non femper tenebit hunc ordinem:
fed ilium ex hoc curfu aliquis dies dejicier. Certis eunt
cuneta temporibus : nafei debent, crefcere , extingu. Que-
cumque vides fupra nos eurrere , & hec quibus innixi at-
que impofiti fumus veluti folidifsimis , carpentur arque de-
fi-
(a) Tit. Conttmplatio. f Al, Scopulura elle ilium putamus , de-
mentifsimi ? Portus eft, cet.
'li!. CLASSIS. VITA. 29I
( a ) Tit. Juventus,
finent. Nulli non fenectus fua eft. Inaequalibus ifta fpatiis
eodem natura demittit. Qiiicquid eft, non erir, nec per-
ibit ; fed refolvetur. Nobis folvi, perire eft. Proxima enim
intuemur : ad ulteriora non profpicit mens hebes , & quae
fe corpori addixerit. Alioqui fortius finem fui fuorumque
pateretur , fi fperaret omnia ilia fic in vitam mortemque
per vices ire; & compofita diffolvi, diffoluta componi....
Alias urbes deftruent bella : alias defidia, paxque ad iner-
tiam verfa confumet, & magnis opibus exitiofa res luxus.
Epifisi.
Quo modo fabula , fic vita : non quam diu , fed quam #
bene acta fit, refert. Nihil ad rem pertinet, quo loco de-
finas. Quocumque voles define : tantum bonam claufulam
impone. Epif i. 77. in f ine.
Meliora praetervolant , deteriora fuccedunt. Quemad-^
modum ex amphora primum quod eft fincerifsimum effluit;
gravifsimum quodque turbidumque fubfidit : fic in astate
noftra , quod eft optimum, primum eft. Id exhauriri in
aliis potius patimur, ut nobis faxem refervemus. Inhaereat
iftud animo , & tanquam miffum oraculo placear,
Opt ima qu<eque dies mif eris mort al ibus avi
Prima f ugit .
Quare oprima ? Quia reftat quod incertum eft. Quare opti-
ma ? Quia juvenes (a) pofiumus difcere , poflumus faci-
lem animum , & adhuc tractabilem ad meliora converrere:
quia hoc tempus idoneum eft laboribus, idoneum agitan-
dis per ftudia ingeniis, & exercendis per opera corpori-
bus. Epif i. 108.
Ad eum tranfeamus qui confenuit : quantulo vincit
infantem ? Propone profundi temporis vaftitatem , & uni-
verfum complectere : deinde hoc quod aetatem vocamus hu-
manam , compara immenfo : videbis. quam exiguum fit quod
optamus , quod extendimus. Ex hoc quantum lacrima:,
quantum follicitudines occupant ; quantum mors , antequam
veniat, optata? quantum valetudo , quantum timor, quan-
tum teneri aut rudes aut inutiles anni? Dimidium ex hoc
edormitur. Adjice labores, lu6tus , pericula : & intelliges
. J _2 et-
ZgZ COLLECTANEA MORALIS PHHOSOPHI.
etiam in longifsima vita , minimum effe quod vivitur".
Epif l .99.
O quanta dementia eft, (a) fpes longas inchoantium !
Emam , aedificabo , credam , exigam , honores geram;
turn demum laffam & plenam fene&utem in otium refe-
ram. Omnia, mihi crede, etiam felicibus dubia funt. Ni-
hil fibi quifquam de futuro debet promittere. Id quoque
quod tenetur , per manus exit : & ipfam quam premimus
horam, cafus incidir. Volvitur tempus, rata quidem lege;
fed per obfcurum. Quid autem ad me, an naturae certum
fit, quod mihi incertum eft?.... Ad latus mors eft: quae,
quoniam nunquam cogitatur , nifi aliena ; fubinde nobis in-
geruntur mortalitatis exempla, non diutius quam dum mi-
ramur, haefura. Epif l . 1 01 .
Et . mox , cont ra nimium vit a amorem , f ic ait . Inde
illud Maecenatis turpifsimum votum : quo 8c debilitatem
non recufat, 8c deformitatem , & novifsime acutam cru-
cem ; dum modo inter haec mala fpiritus prorogetur. (b)
Debil em f acit o manu,
Debil em pede , coxa:
Tuber adf l rue gibberum,
Lubricos quat e denies.
Vit a dum f uperef l , bene e.
Hanc mihi, j* vel acut am
Si f ubdas crucem , f uf l ineo.
....Quid hinc opres nifi Deos faciles? Quid fibi vult ifta
carminis effeminati turpitudo ? quid timoris dementifsimi
pactio ? quid tarn fceda vitae f commendatio ?.... Excutien-
da (c) vitae cupido eft : difcendumque nihil intereffe,
quando patiaris, quod quandoque patiendum eft. Quam
bene vivas referre, non quam diu. Saepe autem in hoc
effe bene, ne diu. Eadem Epif l . 1 01 .
Major pars mortalium ( Paulline ) de naturae maligni-
tate conqueritur, quod in exiguum aevi gignimur ; quod
haec tarn velocker, tarn rapide dati nobis temporis fpatia
de-
(a) Tit. Fortune inconantia. (b) Verba funt Macenat'n. (c) Tit.
Fortitudo. t Al. Vel acutam , Si das , fuftineo crucem. AL Vel acuta
Si fedeam cruce , fuftiae. t Al, Ms ndi c a do.
III. CLASSIS. VITA. 2 9 3
(a j Tit.. Corrupti mores.
decurrant : adeo lit exceptis admodum paucis, ceteros in
ipfo vita: apparata vita deftituat. Nec huic publico ( ut
opinantur) malo , turba tantum & imprudens vulgus inge-
muit. Clarorum quoque virorum hie aff&us querelas evo-
cavir. Inde ilia maxima medicorum exclamatio eft : vitam
brevem effe , longam artem.... A junt , animalibus tantum na-
t urart i indultiffe, ut quina aut dena fascula edurent : homini
in tarn multa ac magna genito , tanto celeriorem terminum
flare. Noti exiguum temporis habemus ; fed multum per-
dimus. Satis longa vita, & in maximarum rerum confum-
mationem large data eft, fi tota bene collocaretur. Sed
ubi per luxum ac negligenriam defluit 5 ubi nulli rei bo-
use impenditur : ultima demum necefsitate cogenre, quam
ire non intelleximus , tranfiffe fentimus. Ita eft. Non acce-
pimus brevem vitam, fed fecimus : nec inopes ejus, fed
prodigi fumus. Sicut amplx & regia: opes, ubi ad malum,
dominum pervenerunr , momento difsipantur ; at quamvis
modica:, fi bono cuftodi traditae funt., ufu crefcunt : ita
astas noftra, bene difponenti multum patet. De Brevit . vi-
t a , cap. i.
Quid de rerum natura querimur? Illa fe benigne gef-
fit. Vira, fi feias ut i , longa eft. Alium (a) infatiabilis te-
net avaritia : alium in fupervacuis laboribus operofa fedu-
litas. Alius vino madet : alius inertia rorper. Alium defati-
gai ex alienis judiciis fufpenfa femper ambitio : alium mer-
candi prasceps cupiditas circa omnes terras, omnia maria,
fpe lucri ducit. Quofdam torquet cupido miliriae, nunquam
non aut alienis periculis intentos , aut fuis anxios.... Mul-
tos aut affectatio aliena: fortuna: , aut fua: odium detinuit.
Plerofque nihil certum fequentes, vaga & inconftans, &
fibi difplicens levitas , per nova confilia jaefavit. Qui-
bufdam nihil quo curfum dirigant placet ; fed marcentes
ofcitantefque fata deprehendunt : adeo ut quod apud max-
imum po'etarum, more oraculi diftum eft, verum effe non
dubitem :
Exigua pars ef i vit a , quam vivmus.
Ceterum quidem omne fpatium , non vita, fed tempus eft.
T_j Ur-
294 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIE.
Urgentla circumftant vitia undique.. Nec refurger, aut In
difpe&um veri attollere oculos finunt : fed emerfos , &
t
in. cupiditatibus ' infixos premunr. Nunquam illis recurrere
ad fe licet. Sed fi quando aliqua quies fortuito contigua
velut' in profundo mari, in quo poft ventura quoque vo-
lu ratio eft, flu&uantur : nec unquam illis a cupiditatibus
# fuis otium inftat. De iftis me putas dilferere , quorum in
confefto mala-funt ? Afpice illos ad quorum ' felicitatemi
concurritur : bonis fuis eftocantur. Quam
;
multis graves
funt divitiae ? Quam multorum eloquentia , quotidiano o-
ftentandi ingehii fpatio , fanguinem educit ? Quam multi
continuis voluptatibus pallent ? Quam multis nihil liberi
reliquit circumfufus clientium populus?.... Ille iftius cultor
eft ; ifte illius ; fuus nemo. Deinde -, dementifslma quo-
rumdam indigntio eft. Queruntur de fuperiorum faftidio,
quod ipfos adire volentibus non vacverint. Audet quif-
quam de alterius fuperbia queri, qui fibi ipfi nunquam
vacat ? Ille tamen ,. quifquis eft , infoienti quidem vultu,
fed aliquando refpexit.... Tu (a) non infpicere te unquam,
non audire dignatus eft. Ibidem , cap. 2.
Omnia licet quae unquam ingenia fulferunt , In hoc
unum confentiant ; nunquam fatis hanc humanarum men-
tium caliginem mirabuntur.... Nemo invenitur qui pecu-
niain fuam dividere velit : vitam unufquifque quam mul-
tis diftribuit? Adftticti funt in continendo patrimonio. Si-
mili
;
(b) ad temporis jadturam ventum eft , profufifslmi in
eo , cujus unius honeft avaritla eft. Libet itaque ex fe-
niorum turba comprehendere aliquem. Pervenifle re ad ul-
timum humanae aetatis videmus. Centefimus tibi, vel fu-
pra, premitur annus. Age dum, ad computationem aera-
temi tum revoca. Di e, quantum ex ifto tempore creditor,
quantum arnica , quantum reus , quantum cliens abftule-
rit : quantum lis uxoria , quantum fervorum coercitio, quan-
tum officiofa per urbem difcurfatio. Adjlce morbos , quos
manu fecimus : adjice, quod & fine ufu jacuit. Videbis te
pauciores annos habere, quam numeras. Repete memoria
tecum , quando certior confilii fueris ? quotus quifque dies,
ut
(a) Tit.Cognitio fui. (b) Tit. Tempus.
. i n. CLASSE. ' VITA, : > 29 J
(aj Tit.fcenitsntia Jera. {) T.Otium. [C) T.Ques. {.) T.Kegum labores.
ut deftlnaveras,-. recefferit.? quando,:tibi
;
ufus .tui fuerit?
quando in ftatu fuo; vultus? quando. animus intrepidus? quod
tibi in ram longo sevo facti operis fit? quam multi vl -
tam tuam diripuerint, te non fentiente quid perderes ? quan-
tum vanus dolor , .-fluita lajtitia , avida cupiditas, blanda
converfatio abftulerit ? quam exiguum tibi, de tuo reli&dm
fit ? Intelliges,. re immarurum moiri. Eodem l ib. cap. 3.
Quid ergo eft in caufa ? TanqUam femper, vicuri vi-
vitis. Nunquam vobis fragiliras veftra fuccurrit. Non ob-
fervatis quantum temporis tranfierit. Velut ex pieno &
abundanti perditis : quum interim fortafle ille ipfe , alicul
vel nomini vel rei donatns, ultimus dies fit.. Omnia tan-
quam mortales timetis.' Omnia tanquam immortales con-
cpifcitis, Audies(a) plerofquedicentes : a quinquagefimo
in otium fecedam : fexagefims annus ab officiis me dimit-
tet. Et quem tandem longioris vits praedem accipis? Quis
ifta , ficuti difponis, ire patietur? Non pudet te reliquias
vita: tibi refer vare , & id folum tempus bona: menti defti->
nare , quod in nullam rem conferri pofsit;? Quam ferum
eft , tunc vivere incipere ,:quum definendum eft? Qua; tam
fluita mortalitatis obl ivio, in quinquagefimum & fexage-
fimum annum differre fana confilia : & inde velie vitam
inchoare, quo pauci perduxerunt ? Potentifsimis & in al-
tum fublatis hominibus excidere,voces videbis, quibus (b)
otium optent , laudent , omnibus bonis fuis praeferanr.
Ibidem , cap. 4.
Divns Auguftus , cui dii plura quam talli prccftiterunt,
non defiit (c) quietem libi precari 5 vacationem a Repub.
petere. Omnis ejus fermo ad hoc femper revolutus eft, ut
fibi fperaret otium. Hoc labores fuos , etiam fi falfo, dul-
ci ramen obleftabat folatio : aliquando fe viurum fibi....
Tanta vifa eft res otium , ut illam ' quia ufu non poterar,
:
cogitatione praefumeret. Qui omnia videbat ex fe uno pen-
dentia ; qui hominibus gentibufque fortunam dabat ; illum
diem (d) lasdfsimus cogitabat , quo magnitudinem fuam
exueret.... Hoc votum erat ejus, qui voti compotes fa-
cere poterat. bidem , cap. 5.
T 4 In-
2^6 COLLECTANEA MORALE PHILOSOPHIZE."
Inter omnes convenir, nullam rem bene exercerf pof-
fe (a) ab homine occupato : non eloquentiam , non libe-
rales difciplinas > quando diftrictus animus nihil altius re-
cipit , fed omnia velut inculcata refpuit. Nihil minus eft
hominis occupati, quam vivere : nullius rei difficilior eft
fcientia. Eod. l ib. cap. 6.
Profeflbres aliarum artium vulgo multique funt. Quaf-
dam vero ex his pueri admodum ita percepifle vii! funt,
ut etiam precipere poifent. Vivere tota vita difcendum eft:
& (b) quod magis fortafle miraberis, tota vita difcendum
eft mori. Tot maximi viri, relictis omnibus impedimentis,
quum divitiis. , officiis , volupta'tibus renuntiaifent j hoc
unum in extremam ufque astatem egerunt, ut vivere fci-
rent. Plures tarnen ex his non dum fe fcire confefsi, e vi-
ta abierunt, nedum ut ifti fciant. Magni (mihi crede) &
fupra humanos errores eminentis viri eft, nihil (c) ex fuo
tempore delibare : & ideo vira ejus longifsima eft , cui
quantumcumque patuit, totum ipfi vacavit. Nihil inde in-
cultura, otiofumque jacuit. Nihil fub alio fuit. Neque enim
quicquam reperit dignum , quod cum tempore fuo permu-
taret, cuftos ejus parcifsimus. Itaque fatis illi fuit. His ve-
ro neceife eft defuifle , ex quorum vita multum populus
tulit.... Praecipitat quifque vitam fuam : & futuri defiderio
laborat, prefentium tedio. At ille qui nullum non tem-
pus in ufus fuos confert; qui omnes dies tanquam vitam
ordinat : nec optat craftinum , nec timet. Ibid. cap. 7.
Non eft itaque quod quemquatn propter canos aut ru-
gas putes diu vixiife. Non ille diu vixit , fed diu fuit.
t
Quid enim ? ilium multum putas navigaife, quem fteva tem-
peftas a portu exceptum hue & illhuc tulit ; ac vicibus
ventorum ex diverfo furentium , per eadem fpatia in or-
bem egit ? Non ille multum navigavit ; fed multum jacta-
tus eft. Mirari foleo, quum video aliquos tempus petere,
& eos qui roganrur facillimos. Illud uterque fpedat, pro-
prer quod tempus petitum eft : ipfum quidem neuter. Quail
nihil petitur , quail nihil datur : re omnium pretioilfsima
luditur.... At eofdem egros vide : il mortis periculum ad-
mo-
(a) Tit. Occupatio, (b) Tit. Mors, (c) Tit. Tempus. .
Hi . CLASSIS. VITA. 297
motum eft proplus , medicorum genua tangntes : fi me-
tuunt capitale fupplicium , omnia fua ut vivant , paratos
impendere. Tanta in Ulis difcordia affeduum eft. Quod fi
poftet, quemadmodum prasteritorum annorum cujufque nu-
merus proponi , lie futurorum : quo modo illi qui paucos
viderent fupereffe , trepidarent ? quo modo illis parcerent ?
Atqui facile eft, quamvis exiguum , difpenfare quod cer-
tuni eft.- Id debet fervari diligentius , quod nefcias quan-
do deficiat. Ibit qua coepit xt as : nec curfum fuum aut
revocabit, aut fupprimet. Nihil tumultuabitur : nihil admo-
nebit velocitatis fuas : tacita labetur. Non ilia regitur im-
perio : non favore populi longius procedet. Sicut juffa eft,
a primo die curret. Nufquam divertet : nufquam remo-
rabitur. Quid fiet? Tu occupatus es : vita feftinat. Mors
interim aderir , cui velis nolis vacandum eft. Eodem l ib.
cap. 8.
Maxima porro vitse jactura , dilatio eft. Ilia primum
quemque extra hit diem. Ilia eripit praefentia , dum ulterio-
ra promittit. Maximum vivendi impedimentum eft, exfpe-
ttatio, quae pendet ex craftino. Perdis hodiernum. Quod
in manu fortuna; pofitum eft, difponis : quod in tua, di-
mittis. Quo fpectas ? Quo te extendis ? Omnia quae ventu-
ra funt, in incerto jacent. Protinus vive. Clamat ecce maxi-
mus vats , & velut divino ore inftindus , falutare car-
men canit :
Opt ima qu&que dies mif eris mort al ibus avi
Prima f ugit .
Quid cundaris ? inquit : quid ceffas ? Nifi occupas , fugiet:
quum occupaveris , tarnen fugiet. Itaque cum celeritate
temporis , utendi velocitate cettandum eft. Velut ex tor-
rente rapido , nec femper cafuro , cito hauriendum eft. Hoc
quoque pulcherrime ad exprobrandam infinitam cogitatio-
nem , quod non optimam quamque atatem , fed diem di-
cit. Quid fecurus 8c in latita temporum fuga lentus, men-
fes tibi 8c annos 8c longam feriem ( utcumque aviditati
tux vifum eft) exporrigis? De die tecum loquitur, 8c de
hoc ipfo fugiente. Non dubium eft ergo , quin prima quo-
que optima dies fugiat mortalibus miferis , id eft, occu-
pa-.
298 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
patis : quorum pueriles adhuc animos fenectus opprimit, ad
quam imparati i'nermefqu" veniunt. Nihil enim (a) pro-
vifum eft: fubito in illam ', nec opinantes inciderunt. Ac-
cedere earn quotidie non fentiebant. Quemadmodum quos
aut fermo , aut lectio , aut aliqua interior cogitatio iter
facientes decipit, perveniffe ante fount.',-, quam appropin-
quaffe : ita hoc iter vitae afsiduum & citatifsimum', quod,
dormientes vigilantefque eodem gradu facimus 5 oceupatis
non apparet nifi in fine. Ibid. cap. 9 .
Si velis credere altius veritatem intuentibus ; omnibus
vita fupplicium eft. In hoc profundum inquietumque pro-
jecti mare , alternis aeftibus reciprocum ; & modo allevans
nos fubitis incrementis , modo majorlbus damnis deferens,
afsidueque jactans 5 nunquam ftabili confiftimus loco. Pen-
demus, & fluftuamur ; & alter in alterum illidimur : &
aliquando naufragium facimus ; femper timemus. In hoc
tam procellofo & in pmnes tempeftates expofito mari na-
vigantibus , nullus porttis nifi mortis eft. Lib. de Conf ai, ad.
Pol yb. cap. 28.
Nihil de hodierna die promittitur. Nimis magnam ad-
vocationem dedi. Nihil de hac hora. Feftinandum ' eft. In-
ftar a rergo mors. J am deficiet te ifte comitatus : jam
contubernia ifta fublato clamore folventur. -f Rapina rerum
omnium eft .( miferi nefcitis ) & fuga vivere. Si mortuum
tibi fiium doles ; ejus temporis , quo nats eft , crimen eft.
Mors enim i 111 nafcenti determinata eft. + In hanc legem
dattts eft. Hoc ilium fatum ab utero ftatim profecutum eft.
In regnum fortuna; , & quidem durum atque invicttim per-
venimus, illius arbitrio digna atque Indigna paffuri. Cor-
poribus noftris impotenter, contumeliofe, crudeliter abu-
tetur. Alios ignibus peruret, vel in pcenam admotis,. vel
in remedium. Alios nudos mari jactabit , & ludatos cum
flucfibus, ne in arenam quidem aut litus explodet ; fed in
alicujus ventrem immenftc belluae detrudet. Alios morbo-
rum varus generibus emaceratos, diu inter vitam mortem-
; que
(a) Tit. Pcenitentia fera. - t Alii fic difpungunt : Rapina rerum o-
mnium eft. Miferi nefcitis fuga vivere, f Al. In hanc legem da-
tus : hoc fatum ab utero ftarim profequebatur.
IM
I I I . CLASSIS. VITA. 299
que detinebit. Ut varia , & libidinofa , manciplorumque
fuorum negligens domina , & poenis & muneribus erra-
bit. Quid opus eft partes deflere ? Tota vita flebilis eft.
Urgebunt nova incommoda, prius quam veteribus fatis fe-
ceris. Moderandum eft itaque , vobis maxime qui immo-
derate fertis : & in multis doloribus humanum pectus dif-
penfandum. Conf ai, ad Marciam , cap. 10.
Qua; demum ifta tua: publicaeque conditionis oblivio
eft ? Mortalis nata es , mortales peperifti. Putre ipfa fiui-
dumque corpus , & cafibus morbifque reperita, fperafti ex
tarn imbecilla materia , folida & eterna geftaffe ? Decef-
fit fllius tuus : id eft, decurrit ad hunc finem ; ad quern,
quae feliciora partii tuo putas , properanr. Hue omnis ifta
qua; in foris litigai, in theatris defidet , in templis pre-
catur turba, difpari gradu vadit. -f- Et quem diligis, ve-
neraris , & quem defpicis , unius exsequat vox Chilonis;
hxc videlicet illis pythicis oraculis adferipta : nofee te ipfum.
Quid (a) eft homo ? Quodlibet quaffum vas, & quodlibet
fragile. J adatu , non temperiate , ut difsiperis, eft opus-
Quid eft homo ? Imbecillum corpus (b) & fragile , nudum,
fuapte natura inerme , aliena; opis indigens , ad omnem for-
tuna; contumeliam projedum : quum bene lacertos exer-
cuit , cujuslibet feta; pabulum, cujuslibet vidima : ex in-
firmis fluidifque "Contextum , & lineamentis xterioribus ni-
tidum ; frigoris , a;ftus, & laboris impatiens : ipfo rurfus
fitti 8c otio itutum in tabem : & femper alimenta metuens
fua ; quorum modo inopia laborat , modo copia rumpi-
tur : anxia; folliciteeque tutela: , precarii fpiritus, & male
haerentis.... Miramur in hoc mortem unius , qua fingulis
opus eft ? Numquid enim ut concidat, res magni molimen-
ti eft ? Odor illi faporque, 8c lafsitudo & vigilia , & hu-
mor 8c cibus , & fine quibus vivere non poteft, mortife-
ra funt. Quocumque fe movet , infirmitatis fua; ftatim.
confeium , non omne caelum ferens , aquarum novitatibus
fla-
' t S'
e e x
P'mciano Granatenjis. Sunt tamen qui legendum' patent : Et
qus e veneraris , & qua:, defpicis , unus exequabit cinis . Ho : jubet
ilia pythicis oraculis adferipta vox , (et. (a) Tit. Cognito fui. Tit.
Homo, (b) Tit. Hominis >defcriptio.
300 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
flatuque non familiaris aure , & tenuifsimis caufis atque
offenflonibus morbidum , putre , caffum, a fletu vitam au-
fpicatum : quum interim quantos tumultus hoc tarn con-
temrum animal movet ? In quantas cogitationes oblitum
conditionis fue venit ? Immortalia, eterna yolutat animo,
& in nepotes pronepotefque difponit : quum interim lon-
ga conantem eum mors opprimit ; 8c hoc quod fenehis
vocatur , pauci funt circuitus annorum. Ibid. cap. n .
Plena 8c infefta variis cafibus vita eft : a quibus nulli
longa pax ; vix inducie funt. E ad. Conf ol . cap. 16.
Comprehende quantum plurimum procedere homint
licet : quantulum eft ad brevifsimum tempus editis , cito
ceffuris l oco?. . . . De noftris etatibus loquor, quas incre-
dibili celeritate convolvi conftar. Computa urbium fecula:
videbis quam non diu fteterint, etiam que vetuftate glo-
riantur. Omnia humana, brevia & caduca funt ; infiniti tem-
^tporis nullam partem occupantia. Terram hanc cum popu-
lis urbibufque, & fluminibus 8c ambitu maris, puncti lo-
co ponimus, ad univerfa referentes. Minorem portionem
habet etas noftra quam punctum, fi tempori comparetur
omni, cujus major eft menfura quam mundi: utpote quum
ille femper hujus fpatium toties remetiatur. Quid ergo in-
tereft id extendere , cujus quantumcumque fuerir increment
turn , non multum aberit a nihilo ? f Immo multum eft
quod vivimus, fi fatis eft. Licet. . . . novies denos, centenof-
que percenfeas annos : quum ad omne tempus dimiferis
animum, nulla erit ilia longifsimi brevifsimique evi dif-
ferentia , fi infpecto quanto quis vixerit fpatio , compara-
veris quanto non vixerit.... In hoc omnes errore verfa-
mur , ut non putemus ad mortem nifi fenes inclinatof-
que jam vergere : quum ilio infantia ftatim , & juventa,
omnifque etas ferat. -f Urgent opus fuum fata , 8c nobis
fenfum noftre necis auferunr : quoque facilius obrepat
mors , fub ipfo vite nomine latet. Infantiam in fe pueri-
tia converrit; pueritiam pubertas: juventutem fenedtus ab-
ftullt. Incrementa ipfa , fi bene computes , damna funt.
Lib. de Conf ol . ad Marc. cap. 20.
N_
t Al. Uno modo mukum eit , cet. f Al. Agunc.
III. CLASSIS. VITA. 3OI
Nihil eft tam fallax quam vita humana: nihil tarn in-
fidiofum. Non mehercule quifquam earn accepiflet , nifi
daretur infciis. Itaque felicifsimum eft non nafci : proxi-
mum puto , brevitate vitae defundos, cito in integrum
reftitui. Ibidem, cap. %2.
Quid tu (Marcia) quum videres fenilem in juvene
prudentiam, vidorem omnium voluptatum animum, emen-
datum , carentem vitio , divitias fine avaritia , honores fi-
ne ambitione , voluptates fine luxuria appetentem; diu ti-
bi putabas illum fofpitem poffe contingere? Quicquid ad
fummum pervenit, ad exitum properat. Eripit f e, au~
fertque ex oculis perfecta virtus. Nec ultimum tempus ex-
fpedant , qua: in primo maturuerunt. Ignis quo clarior
fulfit, citius extinguitur. Vivacior eft, qui cum lenta dif-
ficilique materia commiflus , fumoque demerfus, ex fordi-
do lucer. Eadem enim detinet caufa , qua: maligne alit.
Sic ingenia quo illuftriora, breviora funt. Nam ubi incre-
mento locus non eft, vicinus occafus eft. Fabianus ait,
quod noftri quoque parentes viderunt, puerum Roma: fuif-
f e, ftatura ingentis viri: fed hic cito decefsit; & mori-
turum brevi nemo non prudens dixit. Non poterat enim
ad illam aetatem pervenire , quam praeceperar. Ita eft. In-
dicium eft imminentis. exitii, maturitas: & appetit finis,
ubi incrementa confumra funr. Ibidem, cap. 23.
Multos inveni aequos adverfus homines : adverfus deos
neminem. Objurgamus quotidie fatum. Qtiare ille medio
curfu raptus eft ? Quare ille non rapitur ? Qtiare fenedu-
tem & fibi & aliis gravem extendit? Utrum (obfecro te)
aequius judicas, te naturae; an tibi parere naturam ? Quid
autem intereft, quam cito exeas , unde utique exeundum
eft? Non ut diu vivamus , cutandum eft 3 fed ut fatis.
Nam ut diu vivas, fato opus eft : ut fatis , animo. Lon-
ga eft vita , fi plena eft. Impletur autem, quum animus ti-
bi bonum fuum reddidit, 8c ad fe poteftatem fui tranftu-
lit. Quid illum odoginta anni juvant per inertiam exa-^..^''
di < Non vixit ifte ; fed in vita moratus eft : nec ferq/ ~ , ^
mortuus eft , fed diu. Odoginta annis vixit. Interefti^ \^
mortem ejus ex quo die numeres. At ille obiit viridisk-,
fedX' ;:l5
302 COLLECTANEA MOR ALIS PHILOSOPHI/E.
Mors.
fed officia boni civis , boni amici , boni filii exfe-
cutus eft. In nulla parte ceifavit. Licet ejus etas im-
perfecta fit ; vita petfetta eft. Octoginta annis vixit.
Immo octoginta annis fuit : nifi forte lie vixilfe eum di-
cis , quo modo dienntur arbores vivere. Obfecro te ( m
Lucili ) hoc agamus : ut quemadmodum pretiofa rerum;
fie vita noftra non pateat multum , fed multum ipendat.
Actu illam metiamur , non rempore. Vis fcire quid inter
hunc intetfit vegetum contemtoremque fortune , functurn
omnibus vite humane ftipendiis , atque in fummum bo-
num ejus evectum ; & ilium, cui multi anni tranfmifsi
funt ? Alrer poft morrem quoque eft : alter ante mortem
periit. Laudenaus itaque .& in numero felicium reponamus
eum , cui quantulumcumque temporis contigit, -bene col-
locatum eft. Vidit enim veram lucem : non fuit unus e
multis : & vixit , 8c viguit.... Nec ideo plures mihi annos
accedere recufaverim : nihil tarnen ad beatam vitam defuif-
fe dicam > fi fpatium ejus inciditur. Non enim ad eum
diem me aptavi, quem. ultimum mihi fpes avida promi-
ferat : fed nullum non tanquam ultimum afpexi.... Quem-
ar admodum in minori corporis habitu poteft homo.effe per-
fectus : fic & in minore temporis modo poteft eife vita
perfecta. zEtas inter externa eft. Quam diu firn , alienum
eft : quam diu vero vir bonus firn , meum eft.... Queris quod
fit amplifsimum vite fpatium? Ufque ad fapientiam vive-
re. Qui ad illam pervenit, attigit non longifsimum finem,
fed maximum. pif l . 93.
Quotidie eft deterior, pofterior dies. Ex Pub. Mim.
Heu quam multa peenitenda incurrunt , vivendo diu !
Ex eodem.
Male vivunt, qui fe femper victuros putant. Ex eodem.
Nefcis quid optes , aut quid fugias : ita ludit dies.
Ex eodem.
O vita mifero longa , felici brevis ! Ex eodem.
% Vide et iam Tit .f eq. Mors.
III. CLASSIS. MORS.
Mors.
Q
Uis fine querela moritur? Quis extremo die dicere,
audet:
Vixi, quem dederat curf um f ort una , peregi ?
Quis non recufans ? qus non gemens exit ? Atqui hoc ingra-
ti eil, non effe contentum prefaro tempore. Semper pauci
dies erunt.... Quantumcumque eil , boni confule. Ut proro-
getur tibi dies mottis , nihil proficit ad felicitatem : quoniam,
mora non fit beatior vita, fed longior. Quanro fatius eft, gra-
tum adverfus perceptas voluptates , non aliorum annos com-
putare , fed fuos benigne eftimare , Sc in lucro ponere Hoc
me dignum judicavit Deus. Hoc fatis eft. Potuit plus : fed
hoc quoque beneficium eft. Lib. 5. de Benef . cap. 17.
In hoc enim fallimur f quod mortem procul effe con-
jicimus. Magna pars ejus jam preteriit. Quicquid etatis
retro eft, mors tenet. Dum differtur vit a, tranfcurrir.
Epif l . i.
Quotidie morimur : quotidie enim demitur aliqua pars
vite : Sc tunc quoque quum crefcimus, vita decrefcit. In-
fantiam amifimus , deinde pueritiam , deinde adolefcen-
tiam : ufque ad hefternum, quicquid tranfiit temporis, per-
iit. Hunc ipfum quern agimus diem, cum morte dividimus.
Quemadmodum clepfydram non extremum ftillicidium ex-^.
haurit ; fed quicquid ante defluxit : fic ultima hora qua
eife definimus, non fola mortem facit ; fed fola confum-
mat. Tunc ad illam pervenimus ; fed diu venimus. Epif l , 24.
Incertum eft quo loco te mors exfpectet. Itaque tu il-
lam omni loco exfpecta. Epif l . 26.
Ante fenectutem curavi, ut bene viverem : in fenectu-
te , ut bene motiar. Bene autem mori, eft libenter mo-
ri.... Ut fatis vixerimus, nec anni nec dies faciunt ; fed
animus. Epif l . 61.
Citius mori vel tardius , ad rem non pertinet : be-
ne mori, aut male, ad rem pertinet. Bene autem mori, eft
effugere male vivendi periculum. Epif l . 70.
Ne_
t Al. Quod mortem proipicimus.
3O4 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIZE.
Nemo noixum cogitar , quandoquc libi ex hoc domici-
lio exeundum. Sic veteres inquilinos indulgentia loci &
confuetudo , etiam inter injurias detinet. Vis adverfus hoc
corpus liber elle ? Tanquam rnigraturus habita : ptopone
tibi, quandoque hoc contubernio carendum. Fortior eris ad
necefsitatem exeundi. Sed quemadmodum fuus finis veniet
in mentem , omnia fine fine concupifcentibus ? Nullius rei
meditano tarn necefiaria eft. Alia enim exercentur fortaiTe
in fupervacuum. Adverfus paupertatem preparatus eft ani-
mus? permanfere divide. Ad contemtum nos doloris ar-
mavimus ? nunquam a nobis exegit hujus virtutis experi-
mentum integti ac fani felicitas corporis. Ut fortiter amif-
forum defideria pateremur , precepimus nobis ? omnes quos
amabamus , fuperftites fortuna fervavit ? Hujus unius rei
ufum qui exigat dies , veniet. E ad. Epif i. 70.
Non eft res magna, vivere. Omnes fervi tui vivunt:
omnia animalia. Magnum eft honefte moti, prudenter , for-
titer.... Nonne tibi videbitur ftultifsimus omnium , qui fle-
verit quod ante annos mille non vixerat ? yEque ftultus eft,
qui flet quod poft annos mille non vivet. Hec paria funt:
non eris, nec fuifti. Utrumque tempus alienum eft. In hoc
punctum conjectus es : quod ut extendas , quoufque exten-
des ?... Eo ibis, quo omnia eunt. Quid tibi novum eft ?
Ad hanc legem natus es : hoc patri tuo accidit, hoc ma-
tti , hoc majoribus, hoc omnibus ante t e, hoc omnibus
poft te. Series invicta , & nulla mutabilis ope , illigat ac
trahit cuncta. Quantus te populus moriturorum fequetur,
quantus comitabitur ? Fortior ( ut opinor ) effes , fi mul-
ta millia tibi commorerentur. Atqui multa millia hominum
& animalium , hoc ipfo momento quo tu mori dubitas,
animanti variis generibus emittunr. .Tu autem non putabas
te aliquando perventutum ad id , ad quod femper ibas ?
Nullum fine exitu iter eft. Epijl . 77.
Mors inter ilia eft , que mala quidem non funt ; ta-
men habent mali fpeciem. Sui amor eft , & permanendi
confervandique fe infira voluntas , atque afpernatio diifo-
lutionis : quia videtur multa nobis bona eripere , & nos
ex hac cui afluevimus, rerum copia educere. Illa quoque
res
TI. CLASSIS. MORS. 305
res morti nos alienat, quod hsec j am novimus : ilia ad quae
traniituri fumus, nefcimus qualia fint ; & horremus igno-
ta. Naturalis praeterea tenebrarum metus eft , in quas ad-
ductura mors creditur. Epif l . 82.
iEquat omnes cinls. Impares nafcimur : pares morimur.
Idem de urbibus, quod de urbium incolis dico. Tarn Ar-
dea capta , quam Roma eft. Conditor ille juris Immani,
non natalibus nos , nec nominum claritate diftinXit, nifi dum
fumus. Ubi vero ad finem mortalium ventum eft ; difcede
(inquit) ambitio : omnium, quae terram premunt, f feries
una eft. Ad omnia patienda pares fumus. Nemo altero fra-
gilior eft : nemo in craftinum fui certior. Alexander Ma-
cedonum rex , difcere Geometriam infelix coeperat ; fci-
turus quam pufilla terra effet, ex qua minimum occupave-
rar. Ita dico infelix ; ob hoc quod intelligere debebat, fal-
fum fe gerere cognomen. Quis enim effe magnus in pu-
fillo poteft? Epif i.91.
Non videmus quam multa nos incommoda exagitant ?
quam male nobis conveniat hoc corpus ? Nunc de ventre,
nunc de capite , nunc de pectore ac faucibus querimur.
Alias nervi nos, alias pedes vexant : nunc dejecfio, nunc
diftillatio. Aliquando fupereft fanguis, aliquando deeft. Hinc
atque illhinc rentamur, & expellimur. Hoc evenire folet in *
alieno habitantibus. At nos corpus tam putre fortiti, nihi-
lo minus aeterna proponimus : & in quantum poteft aetas hu-
mana protendi, tantum fpe occupamus, nulla contenti pe-
cunia , nulla potentia. Quid hac re fieri impudentius , quid
ftultius poteft ? Nihil fatis eft morituris : immo morienti-
bus. Quotidie enim propius ab ultimo ftamus : & ilio un-
de nobis cadendum eft, hora nos omnis-impellit. Vide in
quanta calcitate mens noftra fit. Hoc quod futurum dico,
quum maxime fit , & pars ejus magna jam facta eft. Nam
quod viximus tempus , eo loco eft , quo etat antequam vixi-
mus. Erramus autem qui ultimum timemus diem : quum
tantundem .in mortem finguli conferant. Non ille gradus
lafsitudinem facit, in quo deficimus ; fed ille profitetur.
V Ad
f Al. Siremps lex ?ft efto. Id efl : Simili lex omnibus oou'ca el i o.
Vetus verburn in leg. ey fen. confultis ufitatum , inquit Cujtciui.
_06 COLLECTANEA MORALE PHILOSOPHIC
Ad mortem dies extremus pervenit ; accedit omhls. Car-
pit nos ilia ; non corripit. Ideo magnus animus , confcius
libi melioris natutae , dat quidem operarci, ut in hac fta-
tione qua pofitus eft, honefte fe atque induftrie gerat. Ce-
terum nihil horum quae circa ipfum funt, fuum judicat:
fed ut commodatis utitur peregrinus & properans. Epif t . 1 20.
Minimum eft de quo follicitifsime agitur. Quid autem
ad rem pertinet quam diu vites , quod evitare non pofsis ?
Epif t . 93. in f ine.
Excefsit Alius tuus terminos , intra quos ferviit. Ex-
cepit ilium magna & aeterna pax. Non paupertatis metu,
non divitiarum cura, non libidinis per voluptatem animos
carpentis ftimulis incefsitur. Non invidia felicitatis aliena;
tangitur , nec fuse premirur, nec convitiis quidem ullis ve-
recundae aures verberantur. Nulla publica clades confpicl-
tur , nulla privata. Non follicitus futuri pendet ex even-
tu , femper in deteriora dependenti. Tandem ibi confti-
tit, unde nihil eum depellat; ubi nihil terreat. Conf ol . ad
Marci am, cap. 19.
O ignaros malorum fuorum, quibus non mors ut opti-
mum inventum naturae laudarur ! quae five felicitatem in-
cludit ; five calamitatem expellit ; five fatietatem aut laf-
iitudinem fenis terminat ; five juvenile aevum, dum melio-
ra fperantur, in flore deducit ; five pueritiam ante durio-
res gradus revocati omnibus finis, multis remedium, qul-
bufdam votum , de nullis melius merita quam de his , ad
quos venir ante quam invocaretur. Haec fervitutem invito
domino remirtit. Haec captivorum catenas levat. Haec e
carcere educit , quos exire imperium impotens vetuerat.
Haec exfulibus in patriam femper animum oculofque ten-
dentibus oftendit, nihil intereffe, In qua terra quis jaceat.
Haec , ubi res communes forruna male divifit , & aequo
jure genitos alium alii donavit ; exaequat omnia. Haec eft,
quae nihil quicquam alieno fecit arbitrio. Haec eft In qua
nemo humilitatem fenfit. Haec eft , quae nulli paruit. Ibid,
cap. 20.
Cogita quantum boni opportuna mors habeat : quam
multis diutius vixifle nocuerit. Si Cn. Pompejum, decus iftius
fir-
III. CLASSIS. TEMPUS. 307
'Tempus.
T
Urpifsima eft jactura , quae per negligentiam venit : &
fi volueris attendere, magna vite pars elabitur ma-
le agentibus , maxima nihil agentibus, tota nihil agenti-
bus. Quem mihi dabis qui aliquod pretium tempori po-
nar ? qui diem aeftimet qui intelligat fe quotidie mori ?
Epif i. i.
Omnia ( mi Lucili ) allena funt : tempus tantum no-^
ft rum eft. Ibidem.
Sera parfimonia in fundo eft. Non enim tantum mini-
mum in imo 5 fed pefsimum remanet. Ibidem.
Difcipulus eft prions, poftenor dies. Ex Pub. Mim.
% Viae et iam hac de re Tit . Vita.
V_2 F*
~ Al. Valetudo.
firmamentumque Imperii, Neapoli -f fortuna abftulifet ; ln-
dubitatus populi Romani princeps exceflerar. At nunc ex-
gui temporis adjectio, faftigio ilium fuo depulit. Vidit le-
giones In confpectu iio celas.... Vidit vEgyptium carnifi-
cem : & facrofanctum vlct-oribus caput fatelliti praeftitit;
etiam fi incolumis fuilfet, pcenitentiam falutis atturus. Quid
enim erat turpius, quam Pompejum vivere beneficio re-
gis ? M. Cicero, fi eo tempore quo Catalinas ficas devita-
vit ( quibus pariter cum patria petitus eft) concidhTet, li-
berata Repub. confervator ejus ; fi denique filiae, fuae fu-
nus fecutus fuiifet : tunc felix mori potuit. Non vidiflet
ftrictos in civilia capita mucrones ; nec divifa percuflori-
bus occiforum bona , ut etiam de fuo perirent ; non ha-
ftam confularia fpolia vendentem , nec caedes , nec locata
publice latrocinia, bella, rapias trium Catilinarum. Eod.
cap. 20.
Lex univerfi eft, quae jubet nafci & mor. Ex Pub. Mim.
Mori eft felicis , anrequam mortem invocet. Ex eodem.
Omnis dies velut ultimus ordinandus eft. Ex eodem.
% Vide et iam Tit . huh cont rarium, Vita.
308 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPH!.*.
Felicitas vera ffa
N
ihil firmi habet, qui in incerta propenfus eft. Ma-
gnis itaque curis exemtus & diftorquentibus mentem,
nihil fperat aut cupit f apiens, nec fe mittit in dubium,
fuo contentus. Nec ilium exiftimes parvo effe contentum:
omnia illius funt: Non fie (a) quemadmodum Alexandri
fuerunt : cui, quamquam in litore maris rubri fteterat, plus
deerat quam qua venerar. Illius ne ea quidem erant , qua
tenebat aur vicerat : quum in Oceano Oneficritus praefe-
Ct us clafsibus praemiffus explorator erraret, & bella in igno-
to mari quaereret? Non fatis apparebat inopem effe , qui
extra naturae terminos arma proferret? qui fe in profun-
dum , inexploratum , & immenfum aviditate caeca prorfus
immitteret? Quid intereft quot eripuerit regna; quot de-
derit ; quantum terrarum tributo premat ? Tantum illi de-
eft , quantum cupit. Lib. j. de Berief , cap. 2.
Nec hoc Alexandri tantum Vitium fuit , quem per Li-
beri Herculifque veftigia felix temeritas egit ; fed omnium
quos fortuna irritavit implendo. Cyrum & Cambyfen,
& totum regni Perfici flemma percenfe. Quem invenies,
cui modum imperii fatietas fecerit ? qui non vitam in
aliqua ulterius procedendi cogitatione finierit? Nec id ml-
rum eft. Quicquid cupiditati contigit, penitus hauritur,
& conditur. Nec intereft quantum in id quod inexplebile
eft , congeras. Uhus eft fapiens , cujus omnia funt, nec
ex difficili tuenda. Non habet mittendos trans maria le-
gates ; nec metanda in ripis hoftilibus caftra ; non oppor-
tune caftellis difponenda praefdia : non opus eft legione,
rtec equeftribus turmis. Quemadmodum dii immortales re-
gnum inermes regunt, & illis rerum fuarum ex edito tran-
quilloque tutela eft : ita hic officia fua , quamvis latifsi-
me pateant, fine tumultu obit. Et omne humanuni genus,
porentifsimus ejus optimufque infra fe videt. Derideas li-
cet : ingentis fpititus res eft quum orientem occidentem-
que luftraveris animo , quo edam remota & folitudinibus
^ i_-
(a) Tit. Cupidit}, Tit. Avarttia, Tit. Ambitie.
III. CLASSIS. FELXCITAS VERA ET FALSA. 309
ihterclufa penetrantur ; quum tot ammalia, tantam copiarti
rerum quas natura beatifsime fundit, afpexeris ; emittere
hanc Dei vocem : hxc omnia mea funt. Sic fit, ut nihil
cupiat : quia nihil eft extra omnia. Ibid. cap. 3.
Se contentus eft fapiens. Hoc , mi Lucil i, perperam
plerique interpretantur. Sapientem undique fubmovent, &
intra cutem fuam cogunt. Diftinguendum eft autem, quid
& quatenus vox ifta promittat. Se contentus eft fapiens ad
beate vivendum ; non ad vivendum. Ad hoc enim mul-
tis. illi rebus opus eft : ad illud tantum animo fano, &
erecto , & defpiciente fortunam.... Summum bonum extrin-
fecus inftrumenta non quaerit : domi colitur : ex fe totum
eft. Incipit fortuna: effe fubjectum , fi quam partem fui
foris quxrit. Epiji. 9.
Hue ergo cogitations tua: tendant , hoc cura , hoc
opta, omnia alia vota Deo remiffurus ; ut contentus fis
te met ipfo , & ex te nafcentibus bonis. Qua: poteft effe
felicitas Deo propior ? Redige te ad parva , ex quibus
cadere non pofsis. Epiji. 20.
Panem & aquam natura defiderat. Nemo (a) ad hsec
pauper eft : intra qua: quifquis defiderium fuum claufit,
cum ipfo J ove de felicitate contendat. Epiji. 25.
Si vis effe felix, deos ora , ne quid tibi ex his qua:
optantur eveniat. Epiji. 31 .
Quid eft ergo in quo erratur ? Quum omnes beatam
vitam optent, quod inftrumenta ejus pro ipfa habent ; &
illam dum petunt, fugiunt. Nam quum fumma beata: vita;
fit folida tranquillitas , & ejus inconcuffa fiducia ; follici-
tudinis colligunt caufas, & per infidiofum iter vita: non
tantum ferunt farcinas, fed trahunt. Epiji. 44.
Si vis inique verborum ambiguitates diducere , hoc
nos doce ; beatum eum non effe , quem vulgus appellat,
ad quem pecunia magna confluxit : fed ilium cui bonum
omne in animo eft, erectum & excelfum , & mirabilia
calcantem. Qui neminem videt cum quo fe commutatimi
vellet : qui hominem ea fola patte aeftimat , qua homo"' eft:
qui natura magiftra utitur ; ad illius leges componitur ; fic
V_3 vj -
(aj Tit. Paupertas.
31 0 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC
vivl t , quo modo ilia praefcripfit : cui bona fua nulla vis
excutit : qui mala in bonum vertit ; certus judicii, incon-
cuffus, intrepidus : quern aliqua vis mo vet ; nulla pertur-
bt : quern fortuna , quum in eum , quod habuit telum
nocentifsimum vi maxima intorfit pungit ; non vulnerat:
& hoc raro. Epif i. 45:.
Sapiens (a) ille eft, qui plenus gaudio , hilaris , & pla-
eidus , inconcuflus cum diis ex pari vivit. Hoc ergo co-
gita , hunc effe fapientiae effedum, hanc gaudii qualita-
# tern. Talis eft fapientis animus, (b) qualis mundi flatus fu-
per lunam. Semper illhic ferenum eft. Epif i. 59.
Apud Epicurum duo bona funt, ex quibus fummum
illud beatumque componitur: ut corpus fine dolore fit; ani-
mus fine perturbatione. Epif i. 66.
Xenocrates & Speufippus putant, beatum vel fola vir-
tute fieri poffe : non tamen unum bonum effe, quod ho-
neftum eft. Epicurus quoque judicat eum qui virtutem
habeat, beatum effe ; fed ipfam virtutem non fatis effe
ad beatam vitam : quia beatum efficiat voluptas, qua: ex
virtute eft ; non ipfa virtus. Inepta diftinctio. Idem enim
negat unquam virtutem effe fine voluptate. Ita, fi ei jun-
t a femper eft, atque infeparabilis ; & fola fatis eft.
Epif i. 85.
Quis fit fummi boni locus, quaers? Animus: hie ni-
fi purus ac fandus eft, Deum non capit. Epif i. 87.
Puro inter me teque convenir, externa corpori ac-
quiri ; corpus in honorem animi coli : in animo effe par-
tes mixtas, per quas movemur alimurque , propter ipfum
principale nobis datas. In hoc principali eft aliquid irra-
tionale ; eft & rationale. Illud huic fervit. Hoc unum eft,
quod alio non refertur ; fed omnia ad fe perfert. Nam
ilia quoque divina ratio omnibus praepofita eft : ipfa fub
nullo eft. Et haec autem noftra eadem eft : quia ex ilia
eft. Si de hoc inter nos convenit, fequitur ut de ilio quo-
que conveniat > in hoc uno pofitam effe beatam vitam,
ut in nobis ratio perfeda fit... Quid eft beata vita ? Secu-
ritas & perpetua tranquillitas. Hanc dabit animi magni-*
tu-*
(J ) Tit. Sapiens, [b) Tit. Tranquillitas.
III. CLASSIS. FELICITAS VERA ET FALSA. 311
(a) Tit. Voluptas, \ Al. Pabulo <uurn.
tudo, dabit conftantia bene judicati tenax. Ad hoc quo
modo pervenitur ? Si Veritas tota petfpecta eft : l ferva-
tus eft in rebus gerendis ordo, modus, decor, & inno-
nda voluntas ; aut benigna, intenta rationi, nec unquam
ab ifta recedens, amabilis iimul mirabilifque. Denique ut
breviter tibi formulam fcribam : talis animus fapientis eile
viri debet , qualis Deum deceat. Quid poteft defiderare
is , cui omnia honefta contingant? Nam il poiunt aliqui
non hon efta conferre ad optimum ftatum ; in iis erit bea-
ta vita , fine quibus non eft. Et quid ftultius, turpiuf-
ve , quam bonum rationalis animi ex irrationalibus nette-
re ? Quidam tarnen augeri fummum bonum judicant, quia
partim plenum fit, fortuitis repugnantibus. Antipater quo-
que inter magnos fecte hujus auctores , aliquid fe tri bue-
re dicit externis; fed exiguum admodum. Vides autem
quale, fit : fole te non effe contentum , nifi aliquis igni- #
cuius alluxerit. Quod poteft in hac clatitate folis habere
fcintilla momentum ? Si non es fola honeftate contentus,
necefle eft aut quietem adjici velis.... aut voluptatem. Ho-
rum alterum utcumque recipi poteft. Vacat enim animus
moleftia, liber ad confpectum univerfi ; nihilque illum avo-
cat a contemplatione natura'. Alterum illud (a) voluptas,
bonum pecoris eft. Adjicimus rationali irrationale ; hone-
fto inhoneftum.... Quid ergo dubitatis dicere , bene effe
homini, fi palato bene eft ? Et hunc t u, non dico inter
viros numeras, fed inter homines, cujus fummum bonum
faporibus, ac coloribus, ac fonis conftat ? Excedat ex hoc
animalium numero pulcherrimo, ac diis fecundo : mutis
aggregetur animal f pabulo letum. Irrationalis pars ani-
mi duas habet partes : alteram animofam , ambitiofam,
impotentem , pofitam in affectionibus : alteram humilem,
languidam , voluptatibus deditam. Illam effrenatam , me-
liorem tarnen , certe fortiorem ac digniorem viro , reli-
querunt. Hanc neceffariam beate vite putaverunt , ener-
vem & abjectam. Huic rationem fervire jufferunt ; & fe-
cerunt animalis generofifsimi'bonum , demiflum & igno-
bile. Preterea mixtum , portentofumque , & ex diverfis
_, V 4 ani-
3
1 2
COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPH-DE.
animallum congruentibus membrls. Nam ut ait Virgilius
nofter in Scylla:
Prima hominis f acies , & pul chro pect ore virgo
Pube t enus, porema immani corpore pif t rix,
Del pbinum caudas ut ero commijf a l uporum.
Huic tarnen Scylla; fera ammalia junta funt , h orrenda,
velocia. At ifti fapentiam ex quibufnam compofuere por./
tentis ? Prima hominis pars, eft ipfa virtus. Huic commit-
titur futilis caro & fluida, & receptandis tantum cibis ha-
bilis , ut ait Pofidonius. Virtus ilia divina in lubricum de-
finit : & fuperioribus ejus partibus venerandis , atque ca;-
leftibus animai iners arque marcidum attexitur. Epif t . 92.
Quid ergo ? inquit : fapiens non eft beatior qui diu-
tius vixerit 5 quem nullus avocavit dolor, quam ille qui
cum mala fortuna faepe luctatus eft ? Refponde mihi. Num
quid & melior eft & honeftior ? Si hax non funt, nec bea-
tior quidem eft. Rectus vivat oportet , ut beatlus vivat:
fi retius non poteft , ne beatius quidem.... Quid porro?
non axjue incredibile videtur aliquem in fummis cruciati-
bus pofitum dicere : beatus fum ? Atqui hax vox in ipfa
officina voluptatis eft audita. Beatifsimum , inquit, hunc &
ultimum diem ago , Epicurus ; quum ilium hinc urina; dif-
ficultas torqueret, hinc infanabilis exulcerati dolor ventris.
Qtiare ergo incredibilia funt ifta apud eos , qui virtutem
colunt; quum apud eos quoque reperiantur , apud quos
voluptas imperat ? Ead. Epif t . 92.
Sed f i cui virt us animuf que in corpore praf ens;
hic deos axjuat : ilio tendit originis fui memor. Nemo
improbe eo conatur afcendere , unde defcenderat. Quid eft
autem , (a) cur non exiftimes in eo divini aliquid exfifte-
r e, qui Dei pars eft? Totum hoc quo continemur, & unum
eft , & Deus : & focii ejus fumus, & membra. Capax eft
nofter animus : perfertur ilio , fi vitia non deprimane Quem-
admodum corporum noftrorum habitus erigitur , &c fpe-
ttat in caelum : ita animus, cui in quantum vulf licet por-
rigi, in hoc a natura rerum formatus eft ; ut paria diis
vel it, 8c fe in fpatium fuum extendat. Nam fi aliena vi ad
fum-
(a) Tt. Anima.
III. CLASSIS. FELICITAS VERA ET FALSA. 3 1 3
fumma niteretur, magnus erat labor ire in caelum, f Re -
dit : quum hoc iter , ad quod natus eft, vadit audacter,
8c contemtor omnium ; nec ad pecuniam refpicit. Aurum
argentumque ( Ulis in quibus jacuere tenebris dignifsima )
non hoc eftimar fplendore , quo imperitorum vetberant ocu-
los , 8c averterunt a celo , ex quo illa fecrevit cupiditas
noftra , & efFodit. Seit, inquam , alibi pofitas effe divitias,
quam quo congeruntur : animum impleri debere, non arcam.
Hunc imponere dominio omnium rerum licet. Hunc in
poffefsionem rerum naturae inducere, ut fua orientis oc-
cidentifque terminus fat , deorumque ritti cuncta pofsi-
deat : quum opibus fuis divites fuperne defpiciat ; quorum
nemo tarn laetus eft fuo , quam triftis alieno. Quum fe in
fublimitatem tulit ; corporis quoque velut oneris neceffa-
rii non amator , fed procurator eft : nec fe illi , cui im-
pofitus eft, fubjicir. Nemo liber eft (a) qui corpori fervit.
Nam ut alios dominos , quos nimia pro ilio follicitudo in-
venit, tranfeas ; ipfius morofum imperium , delicatumque
eft. Ab hoc , modo equo animo exit 5 modo magno pro-
filit : nec quis deinde reliquiis ejus futurus fit exitus , que- ^
rit. Sed ut ex barba capillos detonfos negligimus : ita il-
le divinus animus egreffurus hominem ; quo receptaculum
fuum conferatur, ignis illud exurat, an fere diftrahant, an
terra contegat ; non magis ad fe judicat pertinere, quam #
fecundas ad editum Infantem. Ibidem.
Neceffarium eft admoneri , & habere aliquem advoca-
tum bone mentis : eque tanto fremitu tumultuque falfo-
mm, veram denique audire vocem. Que erit illa vox?Ea
feilieet , que tibi tantis clamoribus ambitiofis exfurdato,
falubria iniufurret verba. Que dicat : non eft quod invi-
deas iftis, quos magnos (b) felicefque populus vocat. Non
eft quod tibi compofite mentis habitum & fanitatem plau-
fus excutiat. Non eft quod tibi tranquillitatis tue fafti-
dium faciat ille , fub illis fafcibus , purpura cultus. Non
eft quod feliciorem eum judices , cui fubmovetur , quam
quem licfor femita dejicit. Si vis exercere tibi utile, nul-
li
t M. Redic. Quum hoc it t ru&us eft , vadi: audaer. (a) Tit.
Libertat. (b) Tit. Felicitas /alfa.
31 4 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
li autem grave imperituri , fubmove vitia. Epiji. 9 4.
Magna; divitiae (a) funt, lege naturae compofita paupers
tas.... Res inquieta opul ent orum flicitas eft : ipfa fe exagi-
t at , movet cerebrum , f non uno modo gravis, f Alios
in alio irritt, alios impotentia : illos inflamat, alios mol-
lit.... Horum qui felices vocantur, hilaritas ficfa eft : f hie
enim gravis & fub purpura lucet : non palam triftitia eft:
eo quidem gravior, quod non licet interdum palam effe
miferos ; fed inter aerumnas cor ipfum exedentes necefle
eft agere felicem. Lib. de Paupert at e , Jive in Excerpt is prior.
Felix eft , non qui aliis videtur effe , fed qui libi, j - Vide
autem quam domi fit ifta flicitas rara. In Excerpt , pojier.
Vivere, Gallio frater , omnes beate volunt : fedadper-*
videndum quid fit, quod beatam vitam efficiat, caligant.
Adeoque non eft facile confequi beatam vitam , ut ab ea
quifque eo longius recdt , quo ad illam citatius fertur,
11 via lapfus eft : quae ubi in contrarium ducit, ipfa ve-
locitas majoris intervalli caufa fit. Proponendum eft itaque
primum, quid fit quod appetamus. Tunc circumfpiciendum
eft , qua. contendere ilio celerrime pofsimus.... Quam din
quidem pafsim vagamur, non ducem fecuri, fed fremitum
& clamorem diffonum in diverfa vocantium ; conteritur vita
inter errores, brevis, etiam fi dies nodtefque bonae menti la-
boremus. Decernatur itaque & quo tendamus , & qua : non
fine pretio aliquo , cui explorata Tint ea, in quae procedimus.
Quoniam quidem non eadem hie , qua; in ceteris peregrina-
tionibus conditio eft. In illis comprehenfus aliqnis limes, &
interrogati incoia;, non patiuntur errare. At hic triftifsima quae-
que via, & celeberrima, maxime decipl t .Lib.de Vit .beat .cap.i.
Vides tu iftos (b) qui eloquentiam laudant ? qui opes
fequuntur? qui gratia; adulantur ? qui potentiam extollunt?
Omnes aut funt hoftes , aut ( quod in aequo eft ) effe pof-
funr. Quam magnus mirantium, tam magnus invidentium
populus eft. Ibid. cap. 2.
_ Quin
(a) Tit. Sup. t Al. Non in uno genere, f Al. Alio^ in cultum
irritar , alios in potentiam ; alios inflat , cet. f Al. Huic gravis &
fuprema fuperbia , licet non palam , triftitia eft. t Sequentia in qui-
bufdam tantum editis exemplaribus babentibw. (b) Tit. Flicitas falfa.
I I I . CLASSIS. FELICITAS VERA ET FALSA. 315
Quin potius quero aliquid ufu bonum , quod fentiam;
non quod oftendam. Ifta que fpectantur ; ad que confiftkurj
que alter alteri ftupens monftrat : foris nirent ; introrfus mi-
fefa funr. Queramus aliquid non in fpeciem bonum : fed in
folidum, & equabile , & a fecretiore parte formofius. Hoc
eruamus. Nec longe polltum eft : invenietur... Interim quod
inter omnes Stoicos convenir , rerum nature alfentior. Ab
ilia non deerrare , & ad illius legem exemplumque formari,
fapientia eft. Beata eft ergo vit a, conveniens nature fue:
que non aliter contingere poteft, quam fi primum fana mens
eft, & in perpetua poffefsione fanitatls fue. Eod. l ib. cap. 3.
Poteft aliter quoque definiri bonum noftrum , id eft,
adem fententia, non iifdem comprehendi verbis.... Liber.
& ita definire , ut beatum dicamus hominem ilium , cui
nullum bonum malumque fit, nifi bonus malufque animuss
honefti cultor, virtute contentus , quern non extollunt for-*
tuita, nec frangunt : qui nullum majus bonum e o , quod
libi ipfe dare poteft, noverit : cui vera voluptas erit, vo-
luptatum contemtio. Licet , fi evagari vel is, idem in aliam
faciem, falva & integra poteftate, transferre. Quid enim
prohibet nos beatm vitam dicere , liberum animum &
erectum, & interritum ac ftabilem, extra metum, extra
cupiditatem pofitum i cui unum bonum honeftas , unum
malum turpitudo ? Cetera vilis turba rerum , nec detra-
hens quicquam beate v i t e , nec adjiciens, fine auctu ac
detrimento fummi boni veniens , ac recedens. Hunc ita fun-
datum necefle eft, velit nolit, fequatur hilariras continua,
& letitia alta atque ex alto veniens , ut que fuis gau-
deat, nec majora domefticis cupiat. Quidnl ifta penfet be-
ne cum minutis &c frivolis , & non perfeverantibus cor-
pufculi motibus ? Quo die infra voluptatem fuerit, & in-
fra dolorem erit. Ibid. cap. 4.
Vides autem, quam malam & noxlam fervitutem fer-
viturus fit, quern voluptates dolorefque, incertifsima do-
minia impotentifsimaque, alternis pofsidebunt ? Ergo exeun-
dum ad libertatem eft. Hanc non alia res tribuit, quam
fortune negligentia. Tunc illud orietur Ineftimabile bonum,
<juies mentis in tuto collocate , & fublimitas : expulfif-
g i 6 COLLECTANEA MORALE PHILOSOPHIZE.
que f terroribus, ex cognitione veri , gaudium grande 8.
immotnm ; comitafque & diffufio animi: quibus delectabb
tur , non ut bonis 5 Ted ut ex bono fuo ortis. Quoniam libera
liter agere ccepi, poteft beatus dici , qui nec cupit nec
timet, beneficio rationis. Quoniam & faxa timore & tri
ffitia carent; nec minus peCudes; non ideo tamen quifque
felicia dixerit, quibus eft felicitatis intellettus. Eodem
loco pone homines , quos in numerum pecorum & anima
lium redegit hebes natura , & ignoratio fui. Nihil intereft
inter hos & ilia : quoniam illis nulla ratio eft ; his parva,
& malo fuo atque in perverfum follers. Beatus enim nemo di
ci poteft, extra veritatem projectus. Beata ergo vita eft in
recto certoque judicio ftabilita, & immutabilis. Ibid. cap. j .
Beatus eft ergo judicii rectus. Beatus eft (a) praefenti
bus (qualiacumque funt) contentus; amicufque rebus fuis.
Eod. lib. cap. 6.
Audafter licet profitearls, fummum bonum efle animi
concordiam. Virtutes enim ibi efle debebunt, ubi confen
fus ac unitas erit: difsident vitia. Sed tu quoque , inquit,
virtutem non ob aliud colis , quam quia aliquam ex ilia
fperas voluptatem. Primum, non ii voluptatem praeftatura
virtus eft, ideo propter hanc petitur. (b) Non enim hanc
praeftat; fed & hanc. Nec huic laborat: fed labor ejus
quamvis aliud petat, hoc quoque affequetur. Sicut in arvo
quod fegeti profciffum ef t , aliqul flores internafcuntur;
* non tamen huic herbula*, quamvis delectet oculos , tan
tum operis infumtum eft: ( aliud fuit ferenti propofitum:
hoc fupervenit: ) lie voluptas non eft merces , nec caufa
virtutis; fed accefsio. Nec quia delectat, placet: fed quia
placet, delectat. Sum mum bonum in ipfo judicio ef t , &
habitu optima* mentis : quae f quum implevit, & Ambus
fe fuis cinxit, confummatum eft fummum bonum , nec
quicquam amplius deiiderat. Nihil enim extra totum eft,
non magis quam ultra finem. Itaque er r as , quum inter
r o -
t Al. Doloribus. Fortajfe legendum : erroribus. (a) Eft quaflus ma-
gnus pktas cum fufficientia : hoc eft , animus fua forte contentus. Ad Ti-
moth. i. cap. 6. v. 6. (b) Tit. Virtus, f - Al. Qjum fuum implevir.
'Al. Quum (mum implevit. Al. Quum fuum habitum implevit.
HI. CLASSIS. FELICITAS VERA ET FALSA. 31 7
rogas, quid fit itlud propter quod virtutem petam. Qiiaeris
enim aliquid f fupra fummum bonum , interrogans, quid pe-
tam extra virtutem ipfam. Nihil enim eft melius : ipfa pre-
tium fui eft. An hoe partim magnum eft ? Quum tibi dicam,
fummum bonum eft , infragilis animi rigor & Providentia,
fanitas & libertas, concordia & decor : aliquid etiam num.
exigis majus, ad quod ifta referantur? Quid (a) mihi vo-
luptatem nominas? Hominis bonum quaero, non ventris;
qui pecudibus ac belluis laxior eft. Lib. de Vit a beat a , cap. g .
Tu voluptatem complecteris : ego compefco. Tu volu-
ptate frueris : ego utor. Tu illam fummum bonum putas:
ego nec bonum. Tu omnia voluptatis caufa facis : ego nihil.
Quum dico, me nihil voluptatis caufa Tacere ; de ilio lo-
quor fapiente, cui foli eoncedis voluptatem. Ibid. cap. 10.
Non voco autem fapientem, fupra quern quicquam eft,
nedum voluptas. Atqui ab hac occupatus, quo modo re^
fifter labori ac periculo, egeftati, & tot humanam vitam
circumftrepentibus minis? Quo modo confpecium mortis;
quo modo doloris feret ? quo modo mundi fragores, &
tantum acerrimorum hoftium, tarn mlli adverfario victus?
Quidquid voluptas fuaferit, facier.... Afpice Nomentanum,
& Apicium, terrarum ac maris (ut ifti vocant) bona con-
quirentes , & fuper menfam recognofcentes omnium gen-
tium animalia. Vide hos eofdem e leftis fuis fpectantes po-
pinam fuam ; aures vocum fono , fpeftaculis oculos , fa-
poribus palatum fuum delectantes" mollibus lenibufque fo-
mentis totum lacefsitur eorum corpus. Et ne nares inte-
rim ceffent, odoribus varus inficitur locus ipfe , in quo
luxuria: parentatur. Ibidem ,cap. 1 1 .
At contra , fapientium remiffa: voluptates & modeftae,
ac pa:ne languida: funt, compreffaeque , & vix notabiles:
nt qua: neque arcefsita: veniant ; nec quamvis per fe ac-
cefterint, in honore fmt ; nec ullo gaudio percipientium
excepta:. Mifcent enim illas , & interponunt vita: : ut lu-
dum jocumque inter feria. Definant ergo inconvenientia
jngere, & virtuti voluptatem implicare : per quod vitium
pefsimis quibufque adulantur. Ille effufus in voluptates, re-
pta-
t Sic po Pincianum Granatenfii ex vetere leftone. Vulgata exemplaria
ali ter er dfpungunt, er habent. (a) Tit. Voluptas.
l 8 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
ptabundus Temper atque ebrius , quia feit fe cum volupta-
te vivere , credit & cum virtute : audit enim voluptatem
a virtute feparari non poiTe. Deinde vitiis fuis fapientiam in-
fcribit : & abfcondenda profitetur. Ita non ab Epicuro im-
pilili luxuriantur ; fed vitiis dediti luxuriam fuam in phi-
lof ophicc finii abfcondunt : & eb concurrunt, ubi audiunt
laudari voluptatem.... & ad nomen ipfum advolant; qux-
rentes libidinibus fuis patrocinium aliquod, ac velamen-
tum. Itaque , quod unum habebant in malis bonum, per-
dunt 5 peccandi verecundiam. Laudant enim ea, quibus
erubefcebant : & vitio gloriantur. Ideoque ne refurgere qui-
dem adolefcentia; licet, quum honeftus turpi defidiae titu-
lus accefsit. Eodem l ib. cap. 1 2.
Quid prohibet in unum virtutem voluptatemque con-
fundi ; & ita effici fummiim bonum , ut idem & hone-
ftum & jucundum fit ? Quia pars honefti non poteft effe
nifi honeftum. Nec fummum bonum habebit finceritatem
fuam , fi aliquid in fe viderit difsimile meliorL Nec gau-
dium quidem quod ex virtute oritur , quamvis bonum fit,
abfoluti tamen boni " pars eft : non magis quam lcetitia &
tranquillitas, quamvis ex pulcherrimis caufis nafcanttir. Sunt
enim ifta bona : fed confequentia fummum bonum ; non
confirmmanta. Qui vero (a) voluptatis virtutifque focieta-
tem facit.... libertrem illam -f (qua nihil pretiofius eft)
invidiam , fub jugum mittit. Nam ( qua; maxima fervitus
eft) incipit illi opus effe fortuna. Sequitur vita anxia , fu-
fpiciofa , trepida , f cafuum patiens, temporumque f uf -
penfa momentis. Non das virtuti fundamentum grave, im-
mobile : fed jubes illam in loco volubili ftare. Qu i d autem
tam volubile eft, quam fortuitorum exfpectatio ; & corpo-
ris , rerumque corpus afficientium varietas ? Quo modo
hic poteft Deo parere, & quicquid evenit bono animo
excipere, nec de fato queri, cafuum fuorum benignus in-
terpres , fi ad voluptatum dolorumque punctiuncnlas con-
citatur? Sed nec patria: quidem bonus tutor aut vindex
eft; nec mcorum propugnator ; fi ad voluptates vergir.
IN-
(a) Tit. Voluptas. f Hac paullo aliter leguntur in Seneca. Sed variatio
nec verba in alienum fenfum detorquet ; nec eft cur Coll e il ori crimini ver-
tatur. t 1' Calimi pavens.
III. CLASSIS. FELICITAS VERA ET FALSA. 3 1 9
(a) Tit. Virtus, (b) Tit. Virtus, (c) Tit. Contemtus terrenorum.
Ilio;ergo fummum bonum afcendit, unde nulla vi detrahi-
tur: quo nec dolori, nec fpei, nec timori fit aditus ; nec
ulli rei qua; deterius fummi boni jus faciat. Afcendere autem
ilio (a) fola virtus poteft. Illius gradu clivus ifte frangendus
eft. Illa fortiter ftabit, & quicquid evenerit feret ; non patiens
tantum, fed etiam volens : omnemque temporum difficulta-
tem , fciet legem effe naturae. Et ut bonus miles feret vulnera,
enumerabit cicatrices, 8c tranfverberatus telis , moriensama-
bit eum pro quo cadet imperatorem. Habebit in animo il-
lud vetus praeceptum : Detrai fequere. Qulfquis autem queri-
tur, 8c plorar, 8c gemit ; imperata facere vi cogitur, 8c in-
vitus rapitur ad juffa nihilo minus. Que autem dementia eft,
potius trahi quam fequi ? Tarn mehercule quam ftultitia &
ignorantia conditionis f ue, dolere quod aliquid tibi incidit
durius : aut mirari, vel indigne ferre ea , quae tam bonis ac-
cidunt quam malls. Morbos dico, funera , debilitates, & ce-
tera ex rranfverfo in vitam humanam incurrentia. Quicquid
ex univerfi conftitutione patiendum eft, magno excipiatur
animo. Ad hoc facramentum adacti fumus, ferre morralia:
nec perturbari his, que vitare noftre poteftatis non eft. In re-
gno nati fumus. Deo parere libertas eft. Ibid. cap. 1 5.
Ergo (b) in virtute pofita eft vera felicitas. Quid haec
tibi fuadebit?Ne quid aut bonum aut malum exiftimes, quod,
nec virtute, nec malitia continget. Deinde ut fis immo-
bilis contra malum ex bono : ut qua fas eft, Deum efh*n~
gas. Quid tibi pro hac expeditione promittitur ? Ingentia
8c equa divinis. Nihil cogeris : nullo indigebis : liber erls,
tutus, indemnis : nihil fruftra tentabis : nihil prohi beberis.
Omnia tibi ex fententia cedent. Nihil adverfum accider.
Nihil contra opinionem ac voluptatem. Quid etgo ? Virtus
ad vivendum beate fufficit, perfecta ilia 8c divina ? Quidnl
fufficiat ? immo fuperfluit. Quid enim deeffe poteft extra de-
fiderium omnium pofito ? Quid extrinfecus opus eft ei, qui
omnia fua in fe collegit Eod. l ib. cap. 16.
Mihi crede , (c) is beatior eft cui fortuna fupervacua eft,
quam is cui parta eft. Omnia ifta bona , que nos fpeciofa, fed
fallaci voluptate delectant, pecunia, dignitas , potentia, alia-
que complura , ad que generis humani ceca cupiditas bftu-
P
e
r
COLLECTANEA M0RALIS PHILOSOPHISE.
pefclr. , cum labore pofsidentur ; cum invidia confpfciuntur:'
eofque ipfos , quosexornanr , premunt: plus minantur quam
proffunt. Lubrica & incerta funt : nunquam bene tenentur.
Nam ut nihil de tempore futuro timeatur ; ipfa tarnen magna;
felicitatis tutela follicita eft. Lib. deConf ol . ad Pol yb. cap. 28.
Nulla eft tam bona felicitas , de qua nihil queri pof-
fis. Ex Pub. Mim.
Nondum felix es, fi nondum te turba deridet. Ex eodem.
Si vis beatus effe, cogita hoc primum : contemnere 8c
contemni. Ex eodem.
% . Vide et iam Tit . Tranquillitas animi, Tit . Divida:, Tit .
Paupettas , Tit . Voluptas , Tit . Luxus. In his enim l ocis
mul t a de f al f a f el icit at e invenies.
V
Eniet (a) qui te revelet dies, & ex contubernio foe-
di , ac olidi ventris educat. Hinc nunc quoque tu
quantum potes fubvola ; f ab aliis , nifi qua: neceffario co-
ha:rebunt, alienus. Jam hinc , altius aliquid fublimiufque
meditare. Aliquando natura: tibi arcana retegentur , difcutie-
tur ifta caligo , & lux undique clara percutiet. Imaginre
. tecum , quantus ille fit fulgor , rot fideribus inter fe lumen
mifcentibus. Nulla ferenum umbra turbabir : aequaliter fplen-
debit omne caeli latus. Dies 8c nox , aeris infimi vices funt.
Tunc in tenebris vixifle dices , quum totam lucem totus
adfpexeris ; quam nunc per anguftifsimas oculorum vias ob-
fcure intueris : & tarnen admiraris jam procul. Quid tibi
videbitur divina lux , quum illam fuo loco videris ? Ha:c co-
gitatio nihil fordidum animo fubfidere finit, nihil humile,
nihil crudele. Deos omnium rerum effe teftes ait. Ulis nos
approbari, illis in futurum parari jubet, & aeternitatem pro-
ponere : quam qui mente concepit, nullos horret exercitus,
non terretur turba, nullis ad timorem minis agitur. -f Quam
qui mente teneat, quid mori expavet? Epif t . 102.
Be at arum
EXPLI CI T PRIMUS TOMUS.
(a) Tit. Anima, immortalis. f Al. Utique etam neceflariis-, qvx co-
harrebunt , alienus^ f Al. Qtiid ni non timeat , qui mori fperat ?
Sed Granatenfis , Pinciani correclionem textui fuo inferuit.
* ( 321 ) *
P R I M A C L A S S I S
in qua ponunmr tituli ad diverfa genera ftatuum
& perlonarum fpedtantes.
D E U S
:
.
NUS autem rex & princeps Deus eft, princi
pium , medium , ac finern univerfi tenens:
qui via recta peragit, & fecundum naruram
cuncta circumit : quern (a) juftitia fequitur,
omnium ultrix qui divinam legem deferuerint;
qua in omnes homines tamquam cives cun
cti natura ipfa dictante utimur. Lib. de Exfilio.
Offenditur Deus (b) hi s, qui tonitrua , fulmina, rado
rum jaculationes imitantur : delectatur aurem his , qui fuam
niantes virtutem , femet in honeftate 8c humanitate
reddunt adfimiles : atque hos in majus provehit, impcr
tiens fuam axmitatem , juftitiam, veritatem ac manfuetu
dinem. Quibus rebus nihil eft divinius ; neque ignis, ne
que lux , nec folis curfus, nec exorrus & occafus aftro
ru m , nec ipfa seternitas aut immortalitas. Non enim fe
X " Ijx
(i) Tit. Dei jufiitia. \b) Qua ratione fit Deus imitmdus.
ALTER TOMUS
COLLECTANEORUM
MORALIS PHILOSOPHIC,
QUI SELECTISSIMAS SENTENTI AS
EX OMNIBUS OPUSCULIS MORALIBUS
PLUTARCHI EXCERPTAS
E T P E R C O M M U N E S L OCOS D I G E S T AS C O N T I N E T .
3
2 2
COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
lix eft Deus vitae fpatio ; fed eo (a) quod eft princeps vl r-
tutis. Lib. de Doirina Principum.
ferae aliae quamplurimae aliquid falbre, aegritudini-
bufque humanis utile in fe continent : ita quibufdam,
qui freno animadverfioneque indigere videntur, Deus ama-
ritudinem quamdam tyranni inexorabilem , vel (b) faevam
principis cujufdam afperitatem immittit : nec prius ab af-
fli&ione (c) ac perturbatione defiftit , quam aegritudinem
omnem expulerit , penitufque morbum purgaverit. Taie
Acragantinis Phalaris ; Romanis vero f Marius erat phar-
macum. Sicyoniis quoque palam Deus praedixit, flagella-;
toribus indigere civitatem. Lib. de Sera Num. vindif ia.
f t Quemadmodum imperitus, medici confiderationem cur
aegrorum non pridem fed poftea inciderit, five heri non
hodie laverit, conjicere haud poteft : ita & de Deo fir-
mum quid certumve aflerere , non eft hominis officium;
praeter hoc folum, quod ipfe tempus optime novit, quo
malitiae medicinam adhiberi conveniat, ac tanquam phar-
macum unicuique prxbeat fupplicium : quamvis non ma-
gnitudine , menfuraque aequali, feu tempore uno eodemve
omnibus pariter medeatur delictis. Quod vero animae me-
dicina , quae jus ac juftitia appellatur , omnium aliarum fit
artium maxima , inter multos alios Pindarus quoque tefta-
tur : qui optimum appellat artificem > gubernatorem , &
dominum rerum omnium Deum ; utpote vere juftitiae fa-
ctorem & creatorem , cui foli definire conveniat, quan-
do , quo modo , ac quo ufque fceleftorum unufquifque
plecti debeat. Ibidem.
Primum (inquit) confederate , quod ex Platonis fen-
tenti (d) omnium bonorum fefe Deus in medium confti-
tuit exemplar : ut humana virtus , quum illi admodum
phocaeque coagulum , ac
con-
(a) Tit. Virtus, (b) Tit. Rex. [c) Tit. Poena. t
A i i i
kgunll
Caj ut. (d) Deus imitandut.
I. CLASSIS. BEI PR O VIDE NTT A. 323
conformis effet, haberet quem imitaretur, totifque feque-
retur viribus. Etenim rerum omnium natura confufa quum
eflt, hoc fortita eft principium , ut fimilitudlne ac co-
gnatione quadam divina: virtutis & idea, transformaretur,
neretque mundus. Afpectu cujus (a) vir ille naturam quo-
que noftram attolli alTerit, ut rerum qua; fub cado ferun-
tur admirandarum contemplatione, animus decora & or-
dinata eligere & amare ; difcrepantia vero & errantia de-
clinare confuefcat. Nulla enim re magis Deo frui concef-
fum eft nomini, quam 11 imitando atque fequendo illius
bona & honefta opera, virrutem ufurpet. Quapropter (b)
fi tarde ac lente ilium flagitiofos corripere videmus , non
ideo accidit, quoniam ob praeproperam animadverfionis ce-
leritatem, erroris vel pcenitentias crimen vereatur : fed ut
a nobis feritatem , ac vindictae impetum auferat ; doceat-
que non ir accenfos , aut quum furor xftuat & fetvet
rationemque exfuperat, ( vel-uti quum fitim ac famem ex-
fatiare conamur ) inimicos qui nos affecerunt injuria ul-
cifci : fed illius imitatos manfuetudinem ac cunttationem,
deliberare ,. ac hora confulttice nos vindicare 5 ne proti-
nus impetum fera & inutilis fequatur .pcenitentia. Rapida;
enim quempiam fe committere aquae, levius ( ut Socrates
ajebat ) eft periculum , quam in confanguinei aut eontri-
bulis cujufdam perturbari, ac furore & ira accenti cadere
vindictam, ante quam deferbuerit, animique refederit aff-.
Ctus. Non enim quum pafsiones vindictae proximae, ut Thu-
cydides dicebat, fed quum admodtim effent remotae, ho-
neftum ac rectum difcerni poffe afferebat. Quemadmodum
enim ira, (c) juxta Melanthium , quum mentem occupat,
turpia indecoraque perpetrat : ita ratio, quum furorpm ani-
mique argritudinem penitus fuftulit, jufta & moderata per-
agit. Quare auditores quoque humanioribus manfueti red-
dantur exemplis, ut de Platone fertur : qui quum con-
tra fervulum baculum fuftuliffet, longo fic conftitit tem-
pore , iram ( ut ipf ajebat ) puniens & corcens. Et Ar-
chytas, quum ruri domefticorum atque fervorum negli-
gentiam ac ignaviam deprehendiflet , & inde concitatiorv
_ / X 2 at-
(aj Tit, Coaternftat'to. [b) Tit, ManjuetudoVT Citmentia, ^c) Tit. Ira>
324 C OL L EC T A N EA MOR A L I S PHI L OSOPHI / E;
atque afperlorl affe&u erga illos fe ferri intelligeret 5 nullo
majore eos affecit incommodo : fed tantifper abiens , va-
lete ( inquit ) quoniam vobis irafcor. Proinde fi hominum
dicta memoratu digna , factaque jam relata, ira: afperita-
tern vehementiamque fedare valent ; longe aequius eft (quum
Deum Opt. Max. qui neminem timet, nullius rei indiget,
qui nulla pcenitentia duci poteft, vindictam tamen fufpen-
dere cernamus, debitumque fceleribus exfpe&are tempus)
nos quoque ilium imitari ac placidos reddi, manfuetudi-
nemque ac toleranriam , divina virtutis cenfere particulam.
Quam Deus oftendit , quum paucos puniendos corrigit:
tardius veto animadvertendo , multos hortatur, juvat, ac
movet. Eodem l ib.
Secundo , hoc animadvertamus neceffe eft, humanam
juftitiam leges habere , qua: fcelera corceant, & ob lin-
gula male facta quid unumquemque pati deceat, ad amuf-
ilm ponderent : ulterius vero progred non audent. Deum
vero , quum aegrotam animam affligere ftatuit, longius in-
trofpicere, aftectufque decernere decet, prudenrerque con-:
/'derare , num aliquando ad pcenitentiam flecti debeat : iic-
iue tempus ad emendanda tribuere fcelera. Ubi vero iln-
"eri nil ineffe deprehendit, malitiamque perdurare immu-
tabilem cognofcit ; protinus vindicare , & pro fcelere ul-
cifci convenit. Quos vero ob honefti ignorantiam potius
quam vitiorum delectu temere peccare novit; illis emen-
dandi tempus tribuere folet. Qui l in flagitiis perfeverent,
tandem eos quoque pro fceleribus jufte ulcifcitur. Haud
enim veretur, ne quando libi fuga confulant. Confedera-
te etenim quanta: in hominum vita & moribus acciderint
mutationes, quotque a fceleribus & flagitiis ad frugaliorem
converfi funt vitam. Unde & converfo dicta eft, quum
quis a vitiis fe avertit, faniorefque induit mores. In eo*
dem l ib.
Deinde Pl ut archus mul t orum f ubjicit exempl a , qui hoc
modo converf i, cl ar in primis, & il l uf ires evaf erunt . Dein'
de f ubdit . Si quidem haud mediocriter magna: aliquando
exorbitant naturae : ob fubtilem namque ingeniorum vehe-
mentiam efficaciamque quiefeere non valent : fed in fal
flu-.
1. CLASSIS. DEI PROVIDENTIA. 325
fluctuant, ante quam ad ftabiles fedatofque mores perve-
nianr. Quemadmodum igitur agriculture inexpertus regio-
nem , quam denfis cernit obfitam virgultis, plantifque fil-
veftribus incultam , feris refertam, fluminibus ac fontibus
varus irriguam , coenoque plurimo quoquoverfum inviam
flocci pendir ; rei vero ruftice gnarus hec omnia fertilita-
tis indicia effe cognofcit, terreque ubertatem hinc difcer-
nit : ita & abfurda , prava, ac importuna magne acquan-
do producunt nature; que nos confeftim (quandoquidem
afperitatem ac ftimulos haud ferre poffumus ) precidi, pe-
nitufque eradicari oportere arbitramur. At optimus ille ju-
dex utile ac generofum ex his difcernens , etatem , ho-
ramque rationis & virtutis cooperatricem ( qua natura fru-
ctum debitum & opportunum ferat ) benigne preftolatur. Et
hec ita fe habent. -Egyptiacam vero legem, que gravi- #
dam , donee pariat, in mortis carcere cuftodiri jubet, non
ne Grecorum quidam confiate tranfcripfiffe videntur ? Hac
ergo de caufa Deus fepe fceleratos parentes fervat, quod
ex eis clarifsimos filios novit nafcituros. Proinde Homerum
dicenrem audite :
Egregia ef l f obol es f eel erat o nat a parent e.
Ecce quemadmodum ille , qui nihil decens aut clari un-
quam operants eft , optimum genuit filium. Sifyphi quo-
que nec non Autolyci & Phlegye genus in gloria & vir-
tute magnorum floruere regum. Pericles quoque Arhenis
in fcelefta natus eft domo. Et Rome Pompejus Magnus
Strabonis fuit filius : quern vita functum Pop. Rom. ob in-
offenfum odium pedibus conculcavit, infepultumque pro-
jecit. Numquid igitur abfurdum , fi quemadmodum rufti-*
cus fpinas haud exftirper prius quam afparagos collegerir...
ira Deus fceleftam , ac perniciofam , ac regit generis ftir-
pem haud antea evellat, quam fructus debitus ex eo fit
productus & generatus? Lib. de Sera Num. vindiSl a.
Objiciunt nonnulli adverfus equitatem divine juftiti$
illud Euripidis:
Crimina f epe l uunt nat i f cel erat a parent um.
Si enim qui deliquerunt, jam pcenas exfolverunt , haud
decet eos qui nihil injufti egerunt, piedi. Quandoquidem
X 3 nec
326 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIZE.
nec illos qui facinora peregerunt, de una eademque re bis
iupplicium fubire , juftitie feu equitati confonum effe cen-
fetur.... Quo pacto ergo deorum ira: confeftim tanquam flu-
mina nonnulla evanefcunt, ac longe poll: fuper alios emer-
gentes , ad ultimas perducunt calamitates ? Quid mirum?
quum (a) preclara parentum facta nobilitent filios ; fcele-
rata dehoneffcnt ? Decet enim fi virtutis ac nobilitatis ho-
norem in genere noftro retiere cupiamus , rationabiliter
quoque ob fcelerum ultionem permanentem haud indigna-
ri ; fed rede hec invicem concurrere, ac equaliter digne-
que converti eftimemus. Nam genitum ab eo, ex quo ge-
nitura eft, fecerni feu abeffe , tanquam opificium quoddara
conftructum, minime poteft : quum ex ip'fo , non ab ipfo
genitum fit : ita ut pars quedara & debire honorandi, &
jufte plectendi contineatur , circumferaturque in fernet ipfa.
Non igitur mirum nec abfurdum , quum ex illis procedant,
fi ob eorum facinora vindicte quoque partem defumant:
quandoquidem que apud homines beata cenfentur, propter
illos confecuti fint ac pofsideant. Ibidem.
Preterea (b) in vindicandis fceleribus , qui aliud quid
juftum quam improbitatem fanare exiftimat , indignaturque
quum medicum cernit per viam longe diverfam ad curan-
dum procedere morbum, medicamentaque ob alia per alia
infinuare ( veluti qui venam incidunt, ut ob ophthalmia
leventur ; ) ille profecto ultra fenfum haud longe profpice-
re videtur , nec confiderai preceptorem ( quum ex pueris
# aliquem corripit ) ceteros admonere , ac Imperatorem ( quum
decimum quemque tollit ) omnes ad officium reducere.
Proinde non folum parti corporis ob partem aliam ; fed &
anime propter animam , longe plus quam corpori ob cor-
pus , vexationes , pafsiones , ac emendationes accidere fo-
lent. Ibidem.
Bion Deum , quum in fceleratorum animadveittit filios,
longe magis ridiculum effe afferit, quam medicum qui ob
avi & patris morbum nepoti feu filio medicamentum por-
p -
(a) Ut parentum nobilita! promanai d filios ; ita etiam parentum dede-
cora, (b) Deus quofdam punit , ut alios emendet : ficut medics alis men'
bris propter aliorum falutem medicamentum adhbet.
"I. CLASSIS. DEI PROVIDENTIA. 327
rigif. Ceterum alicubi res inepte & abfurde fe habent ; ali-
cubi vero convenientes ac lmiles exfiftunr. Nam qui ocu-
lorum dolore vexatur , feu febricitat, non ideo melius ha-
bet , quoniam alteri emplaftrum feu collyrium adhiberi
confpicit At fceleftorum fupplicia ideo manifefie cunds
oftenduntur , quoniam vindida: cum ratione inflicta: offi-
cium eft , alios per aliorum animadverfiones compefcere
ac cohibere. Proinde Bionis afsimilatio fi rede difcutiatur,
cernere erit, veritatem ilium latuifle. Eod. l ib.
Si quis tum fcorpioni aculeum infer credit quum
pungit ; aut f echinis venenum infund quum mordent;
fatue ac fluite credit : ira non fit fceleratus quifque , quum
manifeftus redditur ; fed ab initio infitam xetinet pravita-
tem : tempore vero, dataque opportunitate ac facltate fur
furripit ; tyrannufque leges rranfgreditur. At Deus uniuf-
cujufque affedum ac naturam haud ignorat : utpote qui
magis anima; , quam corporis fcrutator exfiftit. Quapro-
pter (a) non eo ufque poenam differt , quoad violentia
manibus , impudentia voce , intemperantia pudendis per-
ficiatur : fed medicina; gratia mcechum , avarum, & fla-
gitiofum quandoque corripit ; & malitiam tanquam rnor-
bum comitialem, prius quam cunda occupet , tollit ac
penitus auferr. Ceterum paullo ante indignabamur , quoniam
tarde Deus in fceleftos animadverterer : nunc vero , quo-
niam nonnullorum habitum & affedum ( ante quam inju--
riam perficiant) occupat ac prxvenit , accufamus ; igno-
rantes , faepius preeterito futurum effe gravius , occultum-
que manifefto longe deterius ac terribilius. Unde (b) e-
que caufas , ob quas aliquando improbos tolerare ; aliquan-
do vero adhuc deliberantes prevenire fatius exfiftat, intel-
ledu noftro comprehendere valemus. Ceterum non omnia
parentum delida in pofteros Deus converrit : fed quorum
natura generis cognationem imitari aut referre folet, ilios
vindida fcelerum exagirare confuevit.... Quemadmodum ^
enim progenitorum f acrochordones ac lenticula; quando-
X 4 que
t Alii pro echinis habent viperis. (a) Prcepropera Numinis vindicl
tur fiat, (b) Judicia Dei occulta, t Hermannus Cruferius vertit : Ver-
rucatum genus... nigra? macula; , Sc lentigines genitorum.
328 COLLECTANEA MORALiS pmLOSOPHliE/
que in filiis haud apparent: attamen in nepotum corpori-
bus erumpunr (nam & mulier quaedam Grajca, quum ni-
grum enixa effet infantem , ob idque adulterii damnata,
progenies iEthyopis quarta inventa eft: ) ita plerumque mo-
res , animaeque pafsiones quas priores generationes celabanr,
natura longo poft tempore producit , ac per alios often-
tat & reprafentat. Lib. de Sera Num. vind.
Dei opijicium.
Q
Uis vero teftudines docuit, poftea quam viperam co-*
mederint, origano pafci? Quis Crticas capras fa-
" gittis percuffas dictamum , quo guftato , fpicula fta-
tim e corporibus excidant, perfequi monuit ? Etenim fi di-
cas horum optimum naturam effe magiftrum , in excellen-
tifsimum , ac fapientifsimum principium ferarum pruden-
tiam refers.... Perdices (a) pullos fugientes fe occulrare, ac
refupinos jacentes fe gleba terra; pedibus apprehens coo-
perire docent. Ciconiarum quoque pullis vides in tedtis
parent es , ut periti inexpertis prefto adfint ad volatum.
Lucinix pullos fuos cantare pradocent. At fi qui capian-
tur adhuc rudes , in hominumque manibus nutriantur , pejus
canunt : ut qui ante legitimum tempus a doctore fubtra-
ti fint. Dial ogo de Brut or. rat ion, prope f in.
Anima rationalis.
Q
Uemadmodum fi careamus fole, per reliqua aftra per-
petuam egerimus noctem , ut ait Heraclitus : ita (b)
"* quod ad fenfuum virtutem attinet , nifi mens homi-
nibus adfit & ratio, nihil in haC vita a brutis differamus
oportet. Lib. de Fort una.
Quum validifsimum quodque animantium natura fua
probe noverit ut i, aliis cornua armorum vice accipienti-
bus , aliis ftimulos , dentes aliis , & ( ut fcriptum reliquit
Em-!
(4 J Tit. Educanofiliorum. ^b) . Senftu nifi ratio adfit, nihil confermi.
I. CLASSIS. ANIMA RATIONALE. 329
(a) Tit. Prudentia.
Empedocles ) Echinus acutis telis horrendoque dorfo plu-
rimum eft formidabilis ( ut addam infuper alia veftiri fquam-
mis , alia villis , multaque armari ungulis afperrimis ) : fo-
lus homo ( ut meminit Plato ) nudus , inermis, neque cal-
ceatus , neque penulatus a natura relinquitur ; contenta ta-
men unum illi dediffe quod omnia molliat , nempe ratio-
nem, curam , 8c prudentiam. J am difpiciamus quam te-
nue fit robur humanum ; & tamen induftri , plurima
conficiuntur terra marique, & fummis montium jugis, quae
miranda prorfus videntur. Equorum levitas infignis mira-
que pernicitas , numquid non hominis ingenio paret fuo
curfu ? Et canum iracundia in pugnam proclivis, numquid
non defendit hominem Sic pifces & iues non modo ci-
bant ; fed & delicias prasftant ad luxum. Praeterea quid ma-
jus habet natura elephanto , aut quid terribilius ? Atqui
ludis hominum jam dudum paruit ille in fpectaculis. DI-
fcit enim faltare, tripudiat in chords , & honorem exhi-
bet genicularione. Et haec quidem recenfere exiftimavimus
opera: pretium , quo perfpicuum fiat , quatenus (a) homi-
nem evehat prudentia ; quatenus prseftare etiam faciat ce-
teris , ac potenter dominari. Non enim pugiles , & pala>
flrita: fumus, atque curfores omnium optimi; fed animan-
tibus aliis longe inferiores , plane vincimur in iis rebus.
Porro experienti ufuque longo, memoria, fapienti, & bo-
nis artibus ( Anaxagora tette ) bona illorum nobis ufurpa-
mus. Mel colligimus , & lac mutgemus : conferimus ac rra-
ducimus omnia in ufum noftrum , ita ut nulla: hie fint for-
tuna: partes ; fed totum agit confilium & indufttia. Lib. de
Fort una.
Perinde atque dux Iphicrates refpondit ad reprehenfio-
nem fibi indicatam , quod non effet armiger, non fagitta-
rius , aut fcutifer ; novi ( inquit ) omnibus iis imperare, &
illorum uti opera : lie ratio atque prudentia non eft au-
rum vel argentum , non gloria aut opum ingens vis , ne-
que item fanitas, robur , aut fama: praftantia. Quid eft
igitur ? Nimirum ipfa, qua: iis omnibus refte atque decen-
ter uti poteft , 8c cujus beneficio quodlibet horum pluri-
mnm
330 COLLECTA NE A MOR ALIS PHILOSOPHISE.
mum fuave redditur ac jucundum, nec minus utile & ho-
norificum. Quod fi in rebus omnibus hac fola careas;
acerba, infrugifera , moleftaque fiant protinus reliqua ne-
ceffe eft : ita ut dominum rerum fuarum etiam pudeat. Lib.
de Fort una.
Non eft (a) adeo pufillus ac levicularum rerum curio-
fus Deus, ut fi nihil divini nobis ineiTet, feu ad illius fi-
militudinem fitmi quid ac durabilis inditum foret ; fed fo-
liorum inftar ( ut Homerus ait) marcefceremus, brevique
omnino corrumperemur ; rantam noftri curam gereret, ac
rationem haberet.... Si placet , alios omittamus deos, fo-
lumque hunc nofttum confideremus, qui ut ptimum ani-
mas mortuorum a corporibus tanquam fumum , aut nebu-
lam exhalaffe novit, placationes varias defunctis inftaura-
r e , honorefque ingentes ac venerationes follemnes tribue-
re jubet : fcilicet, ut credentes circumveniat ac decipiat?
Ego equidem animas immortalitatem afierere .haud definam.
Lib. de Sera Num. vnd.
Una igitur (b) eft ratio , quae divinam pariter provi-
dentiam, humanaeque animas immortalitatem oftendit ac con-
firmt , nec alterum repudiare , alterum vero amplecti. Quum
enim poft obitum anima fuperfit , admodum decet, immo
neceife eft , illam aut praemiis, aut affici fuppliciis. In vi-
ta enim quemadmodum athleta decertat : quum vero cer-
tamen peregerit, tum debitum ex merito confequitur. Ce-
terum quo pacto anima quum illhic exfiftit, ob ante aftam
vitam remuneretur five pledatur , nil certi , five quod af-
firmare audeamus, viventes habemus. Id enim penitus nos
celatum eft ac latet. Vindictam vero , quae ob majorum fa-
cinora in filios ac univerfum debacchatur genus, manife-
fte aliquando cernimus. Quandoquidem multos a fceleribus
avertit ; ac ne Umilia audeant, deterret ac admonet. Quum
vero (c) nulla alia magis acerba , nec quae anxiore afficiat
triftiti fit poena, quam quum quis cernit fuos ob fu a ipfuis
male acta pati incommoda & affici, admodum ventati con-
io-
(a) Tit. Hominis dignitas. Tit. Dei Providentia. (b) Dei Providen-
tia , er Anima immortalitas mul defenduntur. (c) Tit. Infignis da-
rnnatorttm poena.
I . CLASSIS. AFFECTUS ET PASSION. ANIM/E. 331
Affeclus ff pafsiones anm<*
11 Hl of ophi quidam mihi ignoraffe videntur , quod quif-
que noftrum vere duplex compofitufque eft : nec il-
lam animi duplicitatem pra:vidiffe 5 fed tantum petfpicuam
illam qua* eft animi & corporis commixtionem.... Huma-
nus animus pars vel fectum quum fit univerii, & rationi-
bus numerifque ad illorum cadeftium exemplum compactus,
nec eft fimplex , nec unius modi. Sed alterum habet in-
telligenriam 8c rationem , quam preftare naturaliter impe-
rareque homini conveniens eft : alterum vero turbulentiam
affectuum habet, impofque rationis eft , & erroribus refer-
tum , & fua vi fuaque fponte inordinatum.... Qtia* vero
animi pars affectionibus obnoxia eft , quamquam propria
caret ratione ; alioqui tamen ut earn audiret, ad ipfamque
fe converteret , cederet, 8c informaretur , natura faculta-
tem concefsit , nifi, in totum perdita profligataque exfi-
ftar.... QL autem admitantur , quo modo parere ration!
pofsit, id quod rationem non habet; hi, mihi non viden-
tur mente compietti , quanta: fint rationis vires , 8c quo
penetrent , occupando 8c ducendo non duris quidem nec
renitentibus modis ; fed informantibus , 8c ad cedendum
parendumque difponentibus. Qua: res eft omni necefsitate
ac violentia efficacior. Quandoquidem fpiritus , ac nervi,
& olla , 8c reliqua: corporis partes ratione carent; fed quum
animi motus otitur , quatiente quafi habenas ratione, o-
mnes intenduntur, 8c expediuntur , & parent. Pedes ad cur-
fum parati, manufque ad jaciendum atque capiendum, id
animo cogitante , funt prxfto. Lib. de Virt . morum.
Sed his pretermifsis libenter eos interrogarem : fi ca-
nes,
fonum ac credibile effe videtur , animam impii ac flagitio-
i viri graviter totqueti, quum poft obitum confpicit non
ftatuas aut honores quofdam fubverti ; fed liberos, amicos,
genere propinquos , ac domefticos maximis fubjici tor- _
rnentis ; 8c ob iliam fceleftam vitam , pcenas luere gra-
vifsimas. Eod. l ib.
332 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC
nes , (a) & equos, avefque domefticas vident confuetudine
quadam, & educatione ac praeceptione voces prudentes red-
dere, rationique obtemperantes , motus , & habitus , actio-
nefque moderationem quamdam & utilitatem noltram con-
tinents ; Homerumque dicentem audiunt, Achillem equos
hominefque hortari folitum ad pugnam : cur adhuc admi-
l antur, ac dubitant, id quod irafcitur in nobis, & cupit,
8c dolet, & laetatur , obedire prudentiae, ab eaque affici;
quum & incola fit, nec abfcifum, nec extrinfecus ficlum,
neque ulla necefsitate aut plagis formatum : fed a natu-
ra dependeat, cum eo femper verfetur , educetur , & con-
fuetudine compleatur ac more ? Unde recte appellati funt
mores. Sunt enim mores (b) ut compreffe dicam , qualitas
animi ratione vacantis. Quod nomen inditum fuir propter-
ea quod qualitatem hanc 8c differentiam a more ipfe ani-
mus irrationalis a ratione confirmatus capit. Cui quidem
non eft confilium , commotiones animi & affectus ftirpitus
evellere : nec enim poteft , neque opus eft , nec expedit:
fed terminum quemdam & ordinem ei praefcribere, mora-
lefque virtures conftituere. Quae quidem fine affectione mo-
tuque non funt ; fed fymmetria: ipforum & mediocritates,
Imprimit enim informatque ipfa prudentia commotarum
affeftionum vim , habitumque conftituit u.rbanum.... Unde
fi perperam a ratione ductata & recta fuerit afftio , vi-
tium exfiftit : fin probe , emergit virtus. Lib. de Vrt. morum.
Jam vero & animi aftectiones indicant, corpus ad mor-
bum effe propenfum. Nam fa:pe numero fit , ut occupet
quofdam triftitia nullam ob caufam idoneam oborta , aut
metus fpes repente extinguens ; idque quum nihil appareat,
cur fit metuendum. Redduntur autem 8c iracundi, fic ut fa-
cile commoveantur, &ob rem quantumlibet levem indoleant.
Lacrimanturque ac mcerent, quoties mali vapores & exhala-
tiones amarae condenfatae animi circuitus , ut inquit Plato,
praepediunt occupantque. Qtiamobrem quibus acciderint ifta,
confiderent ac meminerinr oportet, fi nulla res animi fit in
caufa , turn corporale quippiam efle , quod fubductionem ali-
quam atque temperantiam requirat. Lib. de Tuenda bona valet.
. Ado-
(a) A firnili argumentum. (b) Mores quid
I . CLASSIS. ADOLESCENZA , SENECTUS. 333
Adolefcentia, Senefus.
S
Icut hiemi neceffaria per ferenitatem parar! convenir:
ita & boni mores, & optimum ad feneftutem via-
ticum , modeftia, in ipfa juventute reponatur. Lib. de Liber,
educ.
Juvenes vhmentes ac temerarii funt 8c in appetitibus
infiammati, & furentes , & rabidi propter fanguinis co-
pia m , & caloris. At in fenibus concupifcentia: fous, qui
quidem eft f in jocinore-j reftinguitur, parvufque fit & im-
becillis. Viget autem magis ratio, affe&ibus una cum cor-
pore tabefcentibus. De Viri, morum prope f inem.
Vir & uxor. Matrimonium.
Q
Uid eft, quod nova nupta quum in matrimonium
datur, ignem 8c aquam jubetur attingere?.... An
- quod ignis purgat, aqua vero circumfert ac luftrat:
uxorem vero puram & caftam permanere oportet? In Pro-,
bl emat um init io. (*)
Quid eft, quod nec plures nec pauciores, fed quin-
que tantummodo faces in nuptiis accendunt ,
N
quas cereos
appellanr ?.... An quod quum plurimis in rebus numeris
utantur , turn ceteris melior ac perfectior fit & ad nuptias
impar numerus convenientior arque aptior habeatur? Par
enim numerus & intervallum fufcipit, & ejus paritas ad-
verfatur ac pugnat. Impar vero omnin'o fcindi non pot-
eft : fed fi dividatur, femper allquid commune relinquit.
In Probl emat ibus.
Cur inftitutum eft, ut mulieres cognatos ore ofculen-
tur ? An ( ut multi putant ) quod his vini ufus interdicfus
effet, & idcirco ne bibentes laterent , fed domefticorum
congreffu redarguerentur, ofculandi confuetudo inducta eft?...
An
t ^. I aj ec ore. (*) Id efl , In Quseftionibus cemutiatis Romanis:
fic enim nonnulli infcribunt priorem Problematum partem; cut & pofteriorem,
Quasftiones centuriata: Giascae. Id quod vel femel adnotajfe fufciat.
334 COLLECTANEA MORALIS PHTLOSOPHJE.
An magis hoc tributum eft mulieribus, quo fimul & ho-
nore & poteftate augerentur, 11 multos cognaros ac pro-
pinquos habere viderenfur ? An quod cognatorum connu-
biis lege prohibitis, hoc comitatis genus ad ofculum ufque
procefsit ; & hoc folum cognationis fignum & communl-
catio reliera eft? Superioribus (a) enim temporibus, qua:
fe aliqua necefsitudine attigiffent, uxores non ducebant;
quemadmodum ne nunc quidem forores. Sed non ita pri-
dem factum eft , ut neptes uxores ducere permitterent.
Ibidem paul l o pof i init ium.
Quid eft , quod novam nuptam Ipfum Hmen tranfeen-
dere non permittunt ? An quod qui primas mulieres ra-
puerunt , fie eas domibus intulerunt , non ipfa; ingreffa;
funt ? An eo invita: ingredi videri vol unt, ubi pudicitiam
font amiffura: ? An (b) quod potius lignum eft, ipfam non
fua fponte domum exituram , nec fuos relicturam fuifle,
nill cogeretur , quemadmodum vi coacta ingreffa effet ?
Nam apud nos quoque in Bceotia currus axem pro foribus
comburunr , fignificantes , fponfam intus manere oportere,
tanquam eo fublato quod earn afportaturum fuerat. In
Probl em, l onge pof i init ium.
Quid aufa: eft , quod fponfam Introducentes jubent
dicere : ubi tu Cajus, ego Caja ? An ita cum viro quafi
depafcitur, ut omnia communia lint, & pariter imperent;
nec aliud his verbis oftenditur , nifi ubi tu dominus ac
domus compos , fie ego domus domina atque hera ?...
An m agis propter Cajam Caxiliam , honeftam fane mulie-
rem ac bonam , uni ex Tarquinii liberis collocatam , cu-
jus -\ in Sandra: templo ftatua ex a:re pofira eft? Inerant
jam pridem & fandalia &acolus , pudicitie & induftria: fua;
certa monumenta. Ibidem.
Cur menfe Majo uxores non ducunt?... An ut quidam
dicunt, Majus a majoribus natu appellatus eft j Junius a
junioribus : nuptils vero accommodatior eft junior , ut in-
quit
(a) H'inc commendantur Ecclefi leges. (b) Evagatio (3" difcur/w fe-
minis interdicitur. \ Alii , er ut puto reBius : In M. And templo five
sede. Alii , In templo Sangi. Sic plerique ex Piinie Hiftor. Natur. Lib. 8.
caf. 48.
I . CLASSIS. PATER, FILIUS. 335
quit Eurpides? Nam fene&us Venerem valere finir: ipfa
que Venus fenibus infenfa eft. In Probi, penes med.
Cur eorum qui uxores ducunr, ' comam hafts cufpide
difcernunt ac difcriminant?... An ftatim difcunr uxores vi
ris fortibus & bellicoiis conjun&ae , feverum & minime
eFeminatum & tenuem cultum , ac virilem ornatum pro
bare : quemadmodum Lycurgus in foribus & tetis parie
tem facientes , terebra tantum fecuri utendum , aliis in
itrumentis abftinendum ratus , omnem intemperantiam &
fuperfluos fumtrfs funditus fuftulit ? Eodem loco.
Pater y Vilius , Filiorum educatio.
S
I quis illuftrium effe natorum pater opt at , id ei propo
nendum arbitror , ut ne vilibus aut abjeciis fefe devin
ciat mulieribus : quales meretrices f unt , aut pellices. Qui
bus enim ulla ex patre vel matre innata eft macul a, eos
quoad vita fuperi t , indelenda qui dam ignobilitatis con
vica comitantur ; qua; increpare carpereque volentibus i a
promtu magnopere funt. Et paucis interjeflis. Dignifsimum
eft {ait) earn animi magnitudinem collaudare Lacedsmonio
r um, qui idcirco regem Archidamum pecuniis mul&ave
r unt , quoniam pufilli corporis mulierem matrimonio capere
paflus erat : fubinde dicentes , quod ille non reges , fed re
ginas eis edere cogitaffet. Poft deinceps di cat ur , quod
majores noftri baud neglexiffe videntur. Quid nam illud eft?
Ut qui fe mulieribus generando gratia fobolis admovent,
hi omnino f obr i i , aut vino faltem modeftifsime delibato,
congreffum faciant. Quibus enim ex initio , ut a genito
ribus per ebrietatem feminarentur , accidit ; ii vini avidi
temulenti nimirum effe folent. Ea propter quum Di o
genes quemdam ex temulentia alienata; mentis adolefcentu
lum defipere cernerei ; adolefcentule ( i nqui t ) ebrius te fe
minavit pater. Et de genitura quidem hacbnus. Lib. de Li
ber is educandi* , in princ.
Quod matres eos quos progenuerint , nutrire alereque
conveni at , ipfa etiam natura demonftrat : unicuique etiam
ani
33 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC,
animantium generi qux pariunt , idcirco fimul & la<fHs
alimenta fuppeditavit. Ejus quoque fapientem fuiffe provi-
dentiam conftat, qua;' dnplices mulieribus mammas addi-
dit : ut fi gemellus perperifle cont i geri t , duplices ad aleiv
dum fontes haberent. Praterea ut majorem in eos , quos
procreaflent, amorem benevolentiamque foverent. Ubifup.
Novella jetas ad fingendum facilis & tenera' eft , &
ipforum animis (dum molles adhuc exilant) difeiplina: me-
lius inftillantur. Difficilius autem qux dura funt, molliun-
tur. Quemadmodum enim figlila moUibus imprimuntur ce-
ris : ita & do&rinx ( dum puerilis adhuc animus eft ) i n-
fculpuntur. Aptifsime igitur divinus ille Plato nutrices ad-
monuifle vi det ur , ut ne frivolas ac turpes fabellas pue-
ris mandent ; ne llorum animos ex initio ftultiti & cor-
ruptis imbuant moribus. Pulchre igitur Phocylides poeta
monui t :
Dura tener efl gnatus, generofos infime mores.
Eodem lib.
Haud ab re quod antiquus ille Crates dicere folebaf,
qui fi licuiflet, ubi in altifsimam urbis partem confcen-
diflet, fe vociferaturum ajebat : quorfum ruitis homines,
qui omne in comparandis pecuniis veftrum ftudium facitis;
filiorum vero quibus eas relinquitis , nullam fane curam
fufcipitis ? Quibus addendum effe cenfeo , quod hi patres
' haud aliter faciunt, quam qui magnam calceorum feduli-
tatem habent , quum interim pedem ipfum parvi pendant.
Multi vero funt parentes , in quibus adeo nummorura
amor , pariter & filiorum odium fepe numero increvit 5 ut
ne majora impendant falaria , nullius exiftimationis homi-
nes natis fuis deligant, vilifsimorum pretiorum difciplinam
ipfam infedantes. Ob quam rem Ariftippus haud infulfe,
quin urbano plurimum fermone quemdam mentis inopem
patrem carpfit. Quopiam enim ex eo percontante , quan-
tam infttuendi gratia filli mercedem poftularet ? mille drach-
mas dixit. Ille vero , hercle ( ait ) permagnum poftulatum.
Servum enim comparare mille drachmis poffum. Duos , in-
quit , habebis fervos : & filium , & quern mercaberis....
Quid autem his admirandis accidat patribus , poftquam
I . CLSSIS. PATER, FILIUS. %2H
Mos male nut ri eri nt , maleque inftruxerint, dicere aggre-
dfar. Nam quum fumt virili toga falubrem ac bene inftl-
tutum vivendi ordinem afpernantes , ad immodeftas atquer
ferviles fefe praxipitarint voluptates ; tunc Ita liberos eru-
difle poenitet : quumque nulla exftat utilitas ; fefe ob i l i o
rum peccata difcruciant. Lib. de Liber, educ.
Illud etiam affer , ad honefta pueros exercitia noti
plagis aut verberibus ; fed monitis ac rationibus adduci
oportere. Omi t t o enim ea magis fervos decere quam l i -
beros , qui durati vigefcunt 5 & ad labores fuftinendos,
nunc ob plagarum dolores , nunc ob contumelias horrent.
Liberalibus autem pueris majorem laudes ac vituperia,.
quam verbera commoditatem afferunt. Illae enim ad ho-<
nefta concitant ; hax a turpitudine cohibent. Mixtim vero
& alternis utendum erit objurgationibus & laudibus. Poll
quam vehementer obj urgari nt , pudore agendum er i t , r ur - ^
fufque laudibus revocabunt : iifque imitandae nutrices erunt,
(]ux ubi infantes luger coegerint , ubera denuo ad eos
folandos admovent. Cavendum autcm eri t , ne immodicis
elati laudationibus intumefcant; quoniam nimiis demollitf
laudibus franguntur. Lib. de Liber, educ.
Ceterum ilia non minus quam fuperiora, quin lon-
ga magis adolefcentibus exercenda : ea funt ejufmodi. Sine
mollitie vitam effe degendam ; continendam linguam 5 iram
fibi fubjicere ; manus comprimere. Lib. de Liber, educ.
Prat er hax omni a, id quod fancHfsimum eft , pueri
vera proferre confuefiant. Mentiri enim fervile eft vitium,
& a cuncKs mortalibus odio infe&andum ; nec quod apud
mediocres etiam fervos veniam promereatur. Lib. de Liber,
educandis , longe pofi med.
Ant e omnia opus eft, ut patres non folum nihil pec-
cando ; verum etiam honefta lingula peragendo, manifeftum
fefe filiis exemplar exhibeant : ut ita eorum vitam quali
quoddam fpeculum i nt uent es, ab operum fimul & fermo-
num turpitudine fe penitus avertant. Nam fi quis delin-
quentes acriter objurget filios , turn is in eofdem illaba-
tur errores ; hie nempe ignorare vi det ur , fub illorum no-,
mine fua fe incufare crimina. Lib. de Liber, edutand.prop. fin.
Y Ce-
33<> COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC.
Ceterum crebro audlvifti , quod is demum fequitur
Deum , qui parere norlt ration!. Itaque fic habeto : dum;
juvenes relitta pueritla In viros proficiunt, Ulis (fi rette
fapant ) non reddendum effe i mperi um, fed duces dum-
taxat mutandos : dum In conduttitii illius psedagogi vicem,
di vi num, hoc eft , ipfam ratlonem vita; modcratricem fuf-
cipiunt. Cui (a) qulcumque par ent , merito liberi funt ap-
pellandi : eo quod foli qui dlfcunt quid velie debeant , ita
vivunt ut volunt. Lib. de Officio Auditoris , in princ.
Quemadmodum novi hofpi t es, & peregrini in rempu-
bllcam recepti... multa agr e ferunt & i ncufant , qua: in-
digente & legum affuetis non modo non funt moietta, fed
etiam grata vldentur & jucunda : fic e re juventutis ap-
prlme fueri t , fi longo tempore circa philofophiam educa-
ta , difciplinas illius rudimenta Imbibere confuefcat : quan-
doquidem ex ipfis prsguftamentis , qua praceptionum phi-
lofophlcarum recipiunt permixtionem , non aliter atque cl -
vis aliquls ad philofophiam accedt ; cujus peculiare eft
officium , duce ratione viros , eofque abfolutos efficerej
atque ea In re verum decus astati juvenill apponete. Ibidem.
Canere difcunt homi nes, faltare, l i t t eras, agriculturam,
equo infidere , cal ceari , veftiri, poetila miniftrare , & co-
quere. At , qua; dementia eft , o mortales ! quum hax o-
mnia praeter difcplinam non liceat commode agere ; ut
vos probe homines vitam inftituere, nulla difciplina, nulla
adhibita ratione aut a r t e , fed fortuito putetis contingere?
Adde quod virtutem quum difeendam negamus, prorfus
piane toUimus ; quando difciplina generat i o qui dam eft,
qua foetus In animo difeentis a dottore proficifeitur. It a-
que fi a difeendo mortales cohibeas , & dottrinarn omnem
fuftuleris ; videberis haud dubie cuntta extinxiffe , rebuf-
que ipfis perpetuum Invexiffe interitum. Ceterum , ut au-
thor eft Plato , ob pedis ad lyram imparilitatem , dum
male convenit cum modulatione faltatio ; neque frater un-
quam cum fratre pugnam capefsit, aut amicus difsidet ab
amico , urbefve inter fe hoftiliter decertant , ut extrema
qujeque & facere & pati cogantur.... Ad hxc in a;dibus
. PI:
(a) Tit. Libertas vera.
/
I . CLASSIS. PATER , FILIUS. 339
Doflor, & Auditor,
Q
UI , ut aliquam rem adeas , hortantur quidem ; fed#.
nihil ipfi fuggerere, nullamve rat i onem, quonam
- pato id fieri oport eat , afferre videntur : fane non
illis abfimiles funt , qui lucerna: ut ardeat , lychnum
emungunt & mnu contre&ant ; ceterum olei nihil omni
no inrundunt. In Politica,five , in Infiitutione Civili, inprinc.
Philofophise dottrina (a) non eft cujufmodi ftatuarum^,
art i fex, ut figna fingat quas in ball muta ftent, & fenfus
expertia , quemadmodum dixit Pindar us ; fed agilia ftudet
facere quaecumque "aggreditur, negotiofa, vivaque. Addi t
i mpet us, quibus excitentur : addit judicium , quod invitet
Y_2 ad
(a) Tit. Thtloftpbia*
prlvatis inter maritum & uxorem nulla adhuc nata diflen-
fio eft fuper tells , ftamen ne an trama fubtegmen ipfum
vocetur. Et hajc quidem quum Ita fe habeant , nemo ta-
rnen libro pr ot i nus, aut tela: l yrave manum admovet , nifi
peritus. Nam edam fi non fit periculum , ne quid Inde
accidat incommodi : tarnen ridiculum fe fieri, ac cundi s
haberi l udi bri o, quis eft quern non pudeat ?. . . Et nos ad-
huc putabimus, rem familirem gnaviter adminiftrare, rem-
publicam conjugium, alimoniam, & pri nci pat um, mutuifque
vicifsim pro rei dignitate refpondere officiis, inexpertis ac
rudibus citra errat um, & fortuito accidere?. . . Si non fiunt
mortales difciplina meliores , periifle impendia dixerls qua;
fiunt in pxdagogos , a late ipfo primum pueros In difcl-
plinam accipientes. Nam ut nutrices manibus effigiant c o r - ^
pus : ita illi mores componendo , primum virtutis veftl-
gium collocant. Unde Spartanus ille r ogat us, quid com-
modl afFerret prseceptorum opera : honefta (i nqui t ) illi fa-
c i unt , ut pueris etiam fint jucunda. Lib. de Docenda Virtute.
Quemadmodum medici amara qui dam venena dulcibus
immiicentes fuccis , comitem utilitatis amoenitatem i nve-
nerunt : ita & patres increpationum rigorem manfuetudi-
ne tcmperent eft neceffe. Lib. de Lib. E due.
COLLECTANEA MORALTS PHILOSOPHIC
ad utilia : addit deledum , quo fequamur potiora : addit
prudentiam animique magnitudinem cum manfuetudine
cautelaque conjundam. Lib. de Difput. Philo/, cum Princip.
Copiam ipfam immodicam , ac vanitatem diccndi pra>
tereas velim : ac fummo ftudio frudum orationis feda-
^ r e coneris. Neque ea in re puellas i mi t eri s, qua; ad ferta
concinnanda fragrant ifsimos quofque flores deligunt : opus
fane jucundum ac volupe , quis nefciat ? ceterum nullius
^ f r u g i s , ac dumtaxat diurnum. Sed apum te potius moveat
exemplum , qua; plerumque in prata vol ant , violis , rofis
& hyacintho conferta ; atque Ulis tarnen negl edi s, thy-
mum accedunt , florem afperrimum atque amarifsimum,
illique infidunt, flavum mei conficientes. Inde , ubi acce-
perint qua; vifa fuerint commoda , avolantes , ad dome-
nica negotia revertuntur. Ad hunc fane mdum audito-
rem caftum & ftudiofum decet , delicata & florida orna-
menta ver bor um, rerumque adplaufibilem quamdam vim,
nil aliud quam f pratorum herbam unde nihil mellis corir
fieiatur , put ar e, miffaque facere ; atque fua ipfius atten-
tione in mentem fermonis & dicentis afFedum irrepere,
unde ad fe trahat quod bonum fit ac conducibile. Proin-
de meminifle , quod non In theatrum , neque ad cantatlo-
nem 5 fed ad fcholas veneri t , ut ex fermone vitam emen-
^det . . . . Quis enim ferat te in tonftrina furgentem mox
afsiftere fpeculo , & cont radu capitis csefariem contueri,
num probe fis tonfus : & a fcholis ubi fermonem audifti,
non protlnus te ipfum cont empl ar!, & ex nimo tuo difce-
re , quid miferiae, implacabilitatis , aut immodeftia; decef-
ferit , quantove fadus fis tranquillior atque jucundior ?
Quando non tarn vere quam eleganter dixit Arifton : ne-
que balnei ullam effe utilitatem , neque orationis , unde
non prodeas purlor. Lib. de OfficioAuditor is , ante med.
Non fum in ea fententia , qua bona pars mortalium;
qui philofopho in commune docenti applaudunt, didifque
illius mire capiuntur : verum ubi de rebus privatis tempe-
stive & libere quofdam feorfum carpit & admonet , id ifti
in-
j - In Ottomari Lufc'mii interpretatione , quam fetutus vidstur Granatenii
non habetur, pratorum , fed oratorum.
. CLASS. DOCTOR , ET AUDITOR.
Tnfe&antur , & fupervacaneum effe putant. Audiendos effe
philofophos credunt in fcholis, haud aliter ac tragoedos in
theatris 5 nempe ad finem : & in his extrariis negotiis nihil
utrofque inter fe differre. Lib. de Offic. audit, panilo poflmed.
- Sunt rurfus aliqui , quos conftans tenet opinio , in
concione totura negotium dicentis humeris incumbere 5 au-
ditoris nihil. Prasmeditatum enim ac preparatimi accedere
dignum putant oratorem : auditores ipfos ni hi l , aj unt , ne-
ceffe eft. Sed irruere licet improvidos in ilia quae ratione
conftant , praeter ullam rationem ; ac afsidere inertes , vel-
ini ad convivas in fympofio 5 ubi laborantibus aliis , nihil
agant quam ut voluptate fruantur. Ibid. paullo pofi.
Non convenit monita falubria averfari, qua: incitant
ad virtutem : etiam fi, ceu pharmacum aliquod , acria vi -
deantur ac mordacia. Minime preeterea ferendi f unt , qui
hujufmodi verbo t a&i , mox oculis in gyrnm rotatis totl
fudant , seftuquc animi flagrant protinus pudefa&i. Quam-
quam intolerabilius eft , & ingenii penitus depl orat i , fi quis
juvenis ad fcomma rideat ; & dum non pudet , nihil com-
movetur. Tot um enim id accidit peccandi afsiduitare, &
inveterata confuetudine : quemadmodum in carne callo ob- #
dut a, qua; in plagis vibicem non fufcipit.... Quemadmo-
dum igitur a medico fe&us , fi mox aufugiat, nec patia- #
tur fe obl i gari , dolorem quidem fenfit, ac curationis ut i -
litatem non exfpettavit : fic qui vulneranti, ac mordaci fer-
moni morum pravitatem non exhibet fanandam , a philo-
fophia difcedit accepto morfu ac dolore ; ceterum nihil
interea promovit. Lib. de Offic. audit, propefinem.
t -In Lufcn'ti verone , quam /equi videtur Granaten/tt , fic habentur
bc carmina :
'ctentium
'Elebre eft illud Hefiodi poeta;:
f Prvula fi tentes fuper adjecijfe pullis,
Idque frequens peragas , magnus cumul atur acervus.
Y j Non
Addideris paullum fi paullo crebrus, illud
Protinus aurgit, maguufque videtur acervus*
3 4
2
COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Non equidetn apte de augendis opibus folum dicitur ; fed
cum ad res omnes , turn vero potifsimum ad virtutum in-
crementa morefque abfoluta: integritatis , duce ratio ne
quxfitos , non abfurde quadrabit , fi eo conferas. Lib. de
ProfeBu morum , pofi initium.
Primum (a) autem argument um, quo te fentias in vir-
t ues ftudio profeciffe , eft amoris immenfitas. Non enim
fi depereas mulierem ex eo apparer , quod pra^fentia illius
te oblettat : quandoquidem commune id eft omnibus , ama-
tis gaudere : fed fi mordicus earn retineas, asgreque divel-
li te hinc patiare. Videas equidm non paucos , qui cupi-
di admodum feruntur ad philofophiae ftudia : verum mox
ubi ad alia diverterint negotia , effluit affedus prior ; nul-
loque dolore torquentur philofophiae defiderio.... Non con-
tenta eft philofophia , ut prafentia dumtaxat nos amore
:
fui capiant , velini unguenta quorum abfentia nemo dif-
crutiatur : fed inediam quamdam fitimque portebit con-
cipere , ficubi avellimur : talique argumento intelligere i ni -
que l i cebi t , nos vere profeciffe. Lib. de Prof. mor. paulla
poji initium.
Huic primo ihdlclo profettus circa virtntem , (b) con-
fine eft vetuftifsimum illud Hefi odi , viam ad earn fudori-
bus ftruentis documentum ( hoc efi , afperam non horrere
viam ) 5 etiamfi documentum hoc jam non admodum fit
obvium , aut celebre : nimirum quia omnis eo tendit cura,
ut leni tramite , facili & compendiofo incedamus.... La-
borei & moleflia philofophiam a limine falutantibus ab ini-
tio folent contingere: haud aliter atque iis qui terram in
navigatione ex oculis jam vifam amittunt ; alteram illam
ad quam tendunt nondum affecuti. Dum enim communia
ifta folitaque eis fubtrahuntur , neceffe eft ( prius quam me-
liora intelligant, eifque fruantur ) in medio interim fluttua-
re , & plerumque retro labi. Id quod Sextio illi Romano
jam olim ufu venit , qui urbanos honores f fafcefque
( quibus fefe ob philofophia; ftudium abdi caverat , negotio
parum feliciter primo procedente) doloris impatientia rur-
fus
u ) trimurti indicium profeftus amor vehement, ( bj
:
Secundum afperam
non horrere viam. \ Al. Facefque.
I . CLASSIS. PROFICTENTIUM STATUS. 343
fus arTectavit.... Hue pertlnet Diogenis item Sinopel exem-
plum memoriae pr odi t um, qui dum Athenis philofophise
ftudium aufpicafetur, fuiffe turn infignem ajunt feftivitatem,
I fumtuofas coenas & opiparas , fpe&acula , conventus ce-
lebres ac congreifus , conviviaque in lucem ufque protra-
eva : Diogenem interea in quodam angulo fori porretum,
membris ita compofitis ut fomnum caperet , veruni cogi-
t at one plurima diftra&um, & animo irrequieto turbatum,
quod prater ullam necefsitatem in tam monftrofam labo-
lifque plenam vitam defeendifiet philofophix ftudentium.
Proinde dum folus ipfe fibi incumberet , univerfis bonis
mortalium, deliciifque gratifsimis fefe fpoliaret 5 hax ( in-
quam) dum tacitus animo fecum volutaret , fama eft, mu-
rem circa micas de pane illius decidentes occupatum a vi -
i'o aufugifle , qui mcefto atque attonito animum reddide-
r i t , his fe ipfum verbis compellanti : quid ifthuc rei eft
o Diogenes ? Hunc murem delicate pafeis ; id quod tibl
etiam ex neceffario fupereft 5 tuque vir tantus vicem do-
les tuam , qui cum iftis epulonibus non infides virenti mol-
lique ftragulo , ac fimul inebriaris ? Dum igitur hujufmo-
di avocamenta virtutis viam ingreflb obfftunt, retroque
irahere moliuntur , & ratio hominis clam repugnat' , ad
refpondendum parata , conceptam facile dirimens sgri t u-
dinem ; ea vero non levis copjedtura eft , felicis cujufdam
circa virtutem profe&us. Eoa. lib. & loco.
Ceterum ... (a) joci pueriles , falefque ri di cul i , dum ia
philofophia; tirones j aci unt ur, non raro oftendunt illos at-
que dejiciunt.... Non abfurde igitur promovifle quifpiam
hoc indicio fe intelliget, fi placido & tranquillo fit animo;
ita ut nihil commoveatur quibufeumque di&eriis, nihlquc
reluctetur. Potifsimum autem convi ci a, & ludicra hnjuf-
modi irritamenta (b) ab aulicis in luxu & otio viventibus
exeogitantur.... Qui itaquetali feptus eft robore , eaque pol-
ler animi conftantia , . ut prorfus ifta queat negligere; is
plane dignus habet ur, quem philofophia fuis condecoret do-
tibus. In confeffo autem eft , ita natura comparatimi effe,
Y 4 nt
f AL E p u . a s p u bl i c a n . (\ Terturn , non irritar/ alorum derisorie,
vel detraftonibus. (b) Tit. Scanddum.
344 COLLECTANE A MORALIS PHXLOSOPBI JE. '
ut ifti (a) quos nulla tangit admiratio virtutis , fedulo cu-
r e nt , quo ab aliis celebratam lacerent atque infedentur.
Itaque licebit aliquando per fpeciem ftultitiae & malevo-
lentia; terga dare hominibus ; & rurfus fapienter atque re-
d e ea quae ipfi. tantopere elevant , & fufpiciunt , animo
conftanti contemnere. Conferentes enim vana ilia atque ca-
duca noftris , conditionem nimirum philofophia; protinus
meliorem effecerimus. Exemplum in hac re abunde magnum
& efficax nobis pra;ftitit Sol on: at nos ( i nqui t ) cum iftis
non commutabimus (b) virtute divitias. Quandoquidem hxc
noftra in tuto funt : fortuna vicifsim fuas opes modo con-
cedi t , modo diripit.... Et Agefilaus quum de rege magno
fermo incideret : ecquid ( ait ) major eft nobis , nifi jufti-
tia prftet ? Eod. lib. panilo poji.
Eft prajterea (c) non mediocris commutatio rerum , qua:
in fapientiae ftudio folet accidere , dum ( ut ingenue di -
cam ) fcita illa philofophorum atque decret a, quifque pro
fua accipit opinione, atque etiam lucro. Alius perinde ac
voiucres , omnia ad fplendorem rerum naturalium , & acu-
men fubtilitatis gl ori at i l e appetentiam confert. Ille catellis
non abfimilis ( ut ait Plato ) laniatu gaudet morfuque ; &
ad rixas atque contentiones fophifticas penitus fledit iter.
Bona pars dialedicis artibus fefe involvunt , meros agen-
tes fophiftas ; vi dum quoque inde parantes. Rurfus inve-
nias , qui fententias recitant illuftrium, & hiftorias appo-
^nunt : quemadmodum Anacharfis di xi t , videre fe Grsecos
numifmate ad nihil aliud u t i , quam ad numerandum ; ef-
feque ad hunc modum inutiles , qui in numerato habent
verba, neque alium frudum in commune conferant. Ibidem.
Curandum item , ut non tam philofophorum libros per-
petua ledione revolvamus , illofque audiamus docentesj
quam rerum copia; verborumque intendamus animum. Ne-
ve potifsimum eo infiliamus, ubi major eft diffkultas, &
di dorum qujedam imparilitas , ptajtermifs e parte , qua;
eft fucculenta , pi ngui s, & frugifera. Sed & in po'etis at-
que hiftoriis cautio adhibenda eft , ne inter verborum ni-
to-
(a) Mali bonis cur detrahant. (b) Tit. Virtutis decus. (c) Quar-
turn, ea qua quifque audit aut legit, ad vrtutem referre.
I . CLASSIS. PROFICIENTIUM STATUS. 345
torem & elegantiam elabatur , quod ad morum corretio-
nem attinet afte&uumque noxiorum alleviationem. Sicut
enim floribus infidens apicula flavum mei ( ut ait Simoni-
des ) ex fucco conficit , quum alii nihil praeter colorem
odoremque in illis admirentur : ita appellentibus aliis ani-
mum ad poe'ticam lufus cujufdam & voluptatis grat i a, nos
contra intuentes id quod eft opera; pretium , amore veri bo-
ni confuetudineque domeftica junftos , decet altius quid-
dam in ea re fapere. Jamque videre eft eos qui Platonem
evolvunt & Xenophontem , folius eloquentia; comparand^
gratia ( in quibus videlicet magis relucet Attici fermonis
puritas ) quo patto illam col l i gant , velini rorem aut pul-
verem : non admodum difsimiles iis , qui pharmaci odore *
capiuntur & t nidore ; fanandi vim & purgandi negligunt.
Eod. lib. ante medium.
Sunt praterea , qui majori fru&u proficiunt (a) non
folum ex dottrina & litteris ; verum etiam ex fpetaculis,
ac quibufvis aliis negotiis norunt ad bonam frugem fuis
incrementis proficere , dum opes ad earn rem idoneas un-
dique confarcinant : id quod fere de jEfchylo ferunt fui-
que fimilibus.... Sic Brafidas dum murem inter caricas cor-
ri peret , ac mox dimitteret acceptu morfu : o Hercules ( ai t )
quam non eft ullum animal tarn exiguum & infirmum , quod
pro vita non di mi cet , pcenafque ab infettatoribus ultrices
fumere non audeat ! Diogenes item bibentem quemdam e
manu confpicatus , mox poculum e pera ceu fupervacaneum
abjecit. In hunc equidem modum fi q,uis at t endat , & am-
plificet ftudia, expertus nimirum atque peritus rerum eva-
dat oportet , dummodo congerat omnia ad germina vir-
tutum.... Videas enim nonnullos etiam num difcentes, qui
mox ad oftentationem omnia conferunt 5 hoc folo refpe-
&u ex philofophia quidquid licet decerpentes, ut mox in
forum vel juvenum ccetum , aut certe veluti circulatores
in regium convivium apportent. Verum ii plurimum fal-
luntur opinione , dum putant id efle philofophati. Perin-
- de
f In Lufc'mii interpretatione Pariis edita an. 1566. qua utor , non
nidore -, fed. nicore habetur, (a) Quinum , ex omnibus rebut phitofo-
phandi occaonem arri fere.
346 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC.
fai Sextum , oftentationem V rixas funere, (b) Sedata d [put atto fa-
pientia 5T profittai indicium, (c) Septimum , non captare applaufum.
* de atque fi quis credat, vulgo commixturas & phatmaca
populo' vendere , id effe meder i , dura longe aliud medi-
# ci fciamus effe ofricium. Deinde non admodum differt fo-
phifta hujufmodi ab Homerica ilia volucri , qua; pullis im-
plumibus id pabuli quod nafta eft, in os mi t t i t , fuo cor-
pori ne quidquim profuturum. Ita enim accidit e i , qui
aliis, (a) non fibi philofophatur. Atque adeo neceflaria eft
haec cautio , ne philofophemur fine fruftu. Nobis enim in
primis confert philofophia, maximoque eft ufui : erga alios
autem pra;ter docere & difcere, inanis quardam oftentatio
& ambitio plerumque fe prodit. Idque potifsimum, quan-
do altercandi materia & lites quaeftionibus fubinde impli-
cantur , finifque totus in eo conftituitur , ut fermones
veluti lora qui dam pikeque per manus vicifsim tradantur.
Eoque magis jam intenditur animus , ut vocibus incondi-
tis obftrepamus; & omnia difrumpere magis videamur, quam
docere quippiam aut difcere. Proinde (b) in hac re be-
nignum fe exhibere & placidum , ita ut in arenarci mini-
me defcendas , & per iracundiam non diflolvas qua; in com-
mune funt prolata ; neque conviciis inveharis in eum , quem
reprehendas ; ut inique feras illatam contumeliam : evidens
plane documentum eft , hominem in philofophia: ftudio
promoviffe. Ibidem.
Qui refta ad virtntem cont endunt , eos decet per oc-
cafionem ufu rerum exercitari potifsimum. Deinde (c) quod
huic eft proximum, applaufum qui oratores manet , ftrepi-
tumque theatricum .$jon plurimi facere.... Tantum autem
abeft, ut aliquantifper progreffus in fapientiaz ftudio, non
reticeat apud aliquos fi quid largitus fit amico , aut ope-
ns quippiam preclare gefferit ; ut etiam iniqua fuffragia per
largitiones , aut potentis cujufpiam intercefsionem pro fe,
amoliri adnitatur : non refpiciens ad numera ; quamquam
hinc fames , hinc fitis premat. Quippe fatius fuerat, foli-
dam noftem cum inedia ager e, quam cum virtute vero-
que bono pugnam inire. Ita plane Agefilaus vitam infti-
t ui t , dum tacitus bona fua fecum circumferret , abunde
ma-
I. CLASSIS. PROFICIENTIUJM STATUS. 347
magnus buccinator ipfe met fibi. Lsetabatur (a) enim ex ani-
mo , quod teftis libi eflet idoneus fpeftatorque bonorum,
intus rationem certo Ubi commorari oftendens , jamque
egifle radices, poftea quam juxta Democritum adfueverat
ex fefe voluptatem accipere. Ut autem agricolis perjucun-
dum eft videre fpicas inclinatas ad terram & nutantes:
nam qua; ob levitatem furfurn tendunt , inanes elle cre-
duntur ... ita philofophaftri quidam vani , nihil habentes
ponderis (b) aut gravitatis , elato funt ani mo, 8c in habi-
tu , inceflu , vultuque nihil praeter merum faftum, aliorum-
que prx fe contemtum produnt. Perfpicuum eft i gi t ur, eis
qui frudum ex philofophia; ftudio percipere moliuntur, de-
ponendum effe protinus quidquid vanum eft & arrogans. *
Et quemadmodum e vafis liquorem aliquem recipientibus
aer inanis expellitur : fie (c) qui in philofophia; ftudio ve-
ris implentur bonis , faftum exuunt , mitioremque de fe
concipiunt opinionem ; parum jam barbam jadantes 8c pal-
lium , dum omne ftudium ad interna transferrur. Adde quod
fibi feveriores turn fiunt , magifque rigidi ; aliis contra be-
nigni & placidi. Denique non ufurpant folitam philofophia;
gloriam infigneque nomen : fed in mutuis colloquiis dum
fuper ea re incidit f er mo, abunde fatisfadum ef t, fi quis
bona; indolis novitius prjedicetur.... Hue pertinet quod f a
Menandro non minus vere quam eleganter didtum eft : com-
plures videlicet efle qui Athenas navigent philofophia; gra-
tia , primum fapientes , deinde' fapientia; amantes , ac mox
rhetores ; neque ita multo poft i di ot as, rerumque omnium
ignaros fefe appellare. Quo enim magis cuique ex philofo-
phia accedit rationis , eo plus decedit faftus & arrogan-
za;. Eodem loco.
Animadvertendum (d) praterea , quo pado in morbis
communibus , ut in dentium aut digitorum dolore , con-
feftim medicus quaeritur ... quum tarnen gravioribus malis
implciti, veluti phrenet i ci , atra bili infaniaque aft edi , ob *
ior-
(1) Tit. Bona confeientia. (b) Tit. Profumilo. Arroganti'.i. (c) Tit.
Modeia fapientia comes, f A M.'nedemo kgendurn reor \ non a Me-
nandro , ut perperam Granatent. Menedemum enim babent quotqmt vi~
d exempiarla, (d) Septimum , peccet , correiiomm admittere.
34 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC
morbi vehementiam quam minime fentiunt, non recipiant
medicum ; fed aut explodunr, aut fugiunt. Atque in eum
modum (a) quicumque peccant , & monitoribus vitia cor-
rigentibus funt afperiores ; hi profedo malo laborant non
admittente curationem. Cont raque, omnes ajquo ferentes ani-
mo reprehenfionem, bonam fpem exhibent meliris cujuf-
dam habitudinis. Qui enim fefe ingenue ofFert corripienti-
bus , peccatum profert , malum fatetur, non paffus latere
aut ignorari , proditque corrigenti adjundis etiam preci-
bus ; is demum fpecimen prsftiterit non contemnendi in
philofophia progreffus. Nam quifquis ad bonam frugem ex
corruptis moribus pervenire defiderat, opus habet ( al i do-
re Diogene ) diligenti amico , vel acri fervidoque hofte,
ut peccatum fugiat aut correptus , aut certe humaniter
ac blande curatus. In eod. lib. poji medium.
-dEftimare jam l i ceat , quam frugiferum fit (b) quod Ze-
no fcriptum pofteritati rel i qui t , dum jubet ex fomniis de-
prehendere , niim profecerit quifpiam in ftudio virtutis. Si
enim in fomnis nulla capitur voluptate erga turpitudinem;
neque gravi inhiat crimini , quo fe contaminet ; prorfuf-i
que nihil videt cum vitio & fceditate conjundum : confen-
taneum eft, omnia in tuto effe pofita. Turn enim imagi-
naria hominis vi rt us, fimul cum e qu affedibus eft ob-
noxi a, rationi fubjedx ac parentes , non aliter atque fun-
dus finceri amnis & tranquilli liquido apparent.... Querci-
ne admodum igitur jugales equi ab auriga r eda currere i n-
f t r udi , non deferunt vi am, ilio etiam habenas remittente;
fed perpetuo curfu non aberrant a prafcripto : fc quibus
bruti affedus jam in totum funt domiti & fub jugum ra-
tionis mifsi, certi funt , quod nec in fomnis nec in mor-
bo facile recalcitrant , aut delinquunt : nihil enim agent
prat er folitum, eodem tenore perdurantes. Ibidem.
Quoniam autem (c) vera atque perfeda Indolentia res
eft magnifica , prorfufque divina (quam appellare no-
bis hie licebit profedum , five promotionem circa virtu-
t em, lenimento quodam & remifsione conflatam affeduum;)
" par
(a) Tit. Correlilo, (b) Oliavum , in fomnis nihil jlagitofum videre
(c) Nonum , affeftus noxios experiri fedatiorei,
I . CLASSIS. PROFICIENTIUM STATUS. 349
par eft, ut diligenti indagine f ada, certoque judicio, pri-
mum nos ad ipfos af edus, deinde illos inter fe compa-
r emus, quo verius conftent accefsionum difcrimina. Ulud
autem efficiemus, intelligendo malorum defideria in nobis
jam efle remifsiora, quam fuerint olim. Advertendum et-
iam , num in vi dus ratione rigidiores nobis ipfis ; an licen-
tia nimia imus laxiores : in rebus gerendis maturitate uta-
mur j an inconfulta temeritate : admiratione item hominum
arque virtutis potius t angamur , quam contemtu. It aque^.
ficut morbis in alias corporis partes mi grant i bus, folitai-
que relinquentibus, fpes de fanitate concipitur : ita pravo-
rum affeduum commutatio in eos qui minori periculo vi -
deantur ferendi, donee prorfus explodantur, profedus ni -
mirum eft ad meliora non inevidens argumentum. Lib. de
Prof. mor. propefinem.
Argumentum quoque profeSus idoneum (a) id er i t , fi
mox imitari conemur , quod nobis eft admirationi, fedu-
loque probatur.... Exemplo efle poterit Themiftocles At he-
nienfis, qui folus inter omnes municipes.... nodes agendo
infomnes , Miltiadis trophaea a me ( inquit ) exci t ant , &
quietem capere non finunt. Qiiibus verbis id plane edo-
cuit , fe non tarn prseconem eife virtutis & admiratorem,
quam prasfentem fedat orem, & virtutis in bono smulum. . .
Dum igitur verum bonum in hunc modum diligere ord-^
mur , ut non folum ex Piatonis fententia beatum jam ani -
mo reputamus virum illum egregium 5 fed etiam parem
felicitatem tribuimus audi t or i , qui fermonem ex ore ejus
prodeuntem excipit : immo vero habitum , hominis incef-
fum , afpedum , rifumque cum admiratione diligimus, ita
ut ad illius exemplum totos nos ipfos componere geftia-
mus , eique perpetuo adhaerere : tunc plane licebit fateri,
nos haud dubie in virtutis tramite profeeifle. Ibidem.
Praaterea (b) invenas nonnullos , qui non tarn bonis
gaudent felicibufque hominum dotibus , quam ipfis ine-
ptas , veluti balbutie & pal l ore, nimirum amantium mo-
re. Nam Pantra? mulieris lacrima;
;
ac l udus 5 immo ipfa
nuo-
. (aj Dectmum , -virtutem quam admiraris ctmulari , (T Vitium jugere.
{b) Vndecimum , virtuti conjuna non formidare.
350 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Sacerdos.
Q
Uid eft (b) quod Flamen Dialis rhortua Uxore facer-*
dotio fe abdicat ?. . . An eodem tempore uxor una
" cum viro confecratur ; quemadmodum multa funt
in facris, qux abfente uxore agi neqieunt ? Priore autem
_ amif-
('A) Duodecimum , cavere peccata etiam mnima \ quae noi veniali nuncu-
famus. (b) Sacerdotum etiam Gentili am bigamia prohibetur.
quoque animi indignado & malgntas virum Arafpm at-,
tonitum In amorem reddiderunt. Lib. de Prof. morum,prope
finem.
Jam fi l i beat , praeter ea (a) quae recenfuimus Indicia
profectus, & hoc item non parvi momenti adjungas ve-
lini : ne quis peccatum aliquod reputet exiguum ; fed folli-
^ cite quodvis caveat atque devitet. Ut enim qui fe divites
fore defperant, impenda exigua flocci ' pendunt , nihil ma-
gni efficere illa credentes, fi tenui acervo acceflerint : ( at
pes ditefcendi nihil negligit quantumcumque exigui lucelli;
eoque magis auget arris appetentiam, quo propius admota;
fuerint opes : ) fie haud dubie ufu venit in negotiis per
virtutem gerendis : non enim illhic locum habet indulgen-
t i a, ut dicas , hoc perpufilli momenti ad iftud eft.... Na m
fi in id quod eft minimum femel ingrefla fuerit fcelerum
perverfitas, licentia concefla patrandi e a , ad quae alioqui
fumus propenfi ; corruere nimirum & contaminan fimul re-
^. liqua animi bona necefle eft.... Ceterm qui fepem con-
ftruunt aut agerem , nihil funt at t ent i , cujufmodi fit li-
gnum aut lapis : accipiunt enim quicquid cafus obtulerit,
& inter hax columnam aliquam e fepulcro forte colla-
pfam. Id quod fere agit vulgus fceleratorum, omne opus
in fuum quaeftum, utcumque acci deri t , conglomerans &
^ r . corradens. Porro qui proficiunt in ftudio vi rt ut i s, vitae fusa
non aliter atque fano cuidam , aut regiae aureum fubjiciunt
fundamentum,, nihilque temere admittunt in tale opus; fed
ad rationem veluti amufsim omnia redigunt atque compo-
nunt. Eodem lib. in fine.
I . CLASSIS. REX, PRINCEPS. 351
Rex
y
Princeps.
Q
UI apiaria c u r a n t , & ipfis apibus aere & ufu nut r l en- ^
dis operam fedulo dant , quas ingenti bombo &
ftrepitu de cellulis confpicantur prodire , validas
eas atque ubefes effe conjedant : quern vero Deus civi-
lis & ratione prediti examinis cura: atque cultui praefecit,
quiete is (b) atque manfuetudine populi felicitatem potifr
firnum metitur , & conjedura confequitur. In Politica, pro*,
pe finem.
Ariftoteles ad Antiparrtim fcribens , Alexandro ( i nqui t )
predicabile id ac prae fe ferendum eft : non modo (c) quod
quam plurimis gentibus imperitet ; fed etiam quod r edar a
de divinis praeter alios opinionem habere pofsit. Lib. de
tranquil. Animi , panilo pofi med.
Alexander adolefcens, vix dum adeo puerili st at e exa-
d a , Babylonem aufus eft Sufaque illa fperare. Babylenem
Sufaque dico? immo vero gentium omnium imperium fpon-
dere ipfe fibi, triginta peditum millium , quattuor equitum
numero fretus.... Egregium vero permagnumque ei fortu-
na viaticum in hanc expeditionem feptuaginta praerogavit
t al ent a, ut Ariftobolus prodi di t , triginta dierum commea-
tus.
(a) .gitid b'tc baretici dicent , qui unum caput rebus facrs profanit
frtficiunti (b) Ttt.Manfuetudo, (c) Tit. Religio.
arruffa, alteram ftatim fuperducere turn difficile eft , turn
vero iniquum atque impium. In Problem.
Cur gitur facerdotibus (a) nec magiftratum capere,
nec petere permittebatur 5 & tamen Udore ut unt ur , & fel-
la curuli ob honoris caufam & confolationem , quo mi -
nus aegre ferrent, fi a magiftratibus arcerentur?. . . An quod
quum certum effet & ftatutum tempus facriflcii 5 regum
vero opera & adiones incerta:, ac minime prafinita* \ fie-
ri non pot erat , ut quum in idem fepenumero tempus inci-
der ent , idem utrique adeffet : fed utrifque urgent i bus, fa>
pe opor t ebat , ut altero rel i do nunc deos col er et , nunc
civibus noceret ? In Problem.
352 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC.
tus. At enim inconfultus temerariufque Al exander, tan*
fpernendo apparatu in tantas opes profectus ? Minime. Quis
enim majoribus unquam pulchrioribufque rerum opportu-
niratibus fretus ad res gerendas proferus eft? animi fcili-
cet. magnitudine, rerum i nt el l i gent , moderatione , forti-
tudine : quibus eum rebus philofophia ad hanc obeundam
expeditionem inftruxerar. Profe&o ab Ariftotele pracepto-
re plufculum quam a Philippo patre habens potiendarum
rerum inftrumentum , in Perfas traniiit.... Non enim Ale-
xander ( quemadmodum Ariftoteles ei auftor fuerat , ut
Gr at i s fe ducem, Barbaris dominum prabret ; utque il-
los ut amicos & neceflarios honori haberet ; cum his ve-
ro ut cum belluis, atque adeo ftirpibus ageret ) ita fefe
comparans, exffliis (qua: plrumque bellorum femina funt)
difcordiifque infidis imperium fuum fcedavit. Verum quum
fe divinitus miflum communem univerforum difceptatorem
exiftimaret, conftituendifque mundi rebus arbitrum 5 quos
verbis inter fe conciliare non pot er at , armorum vi fubi-
gens , in unum omnia componens , perinde at que propina-
t o poculo vi t as, mor es, connubia , vivendi inftituta ml -
fcens 5 patriam quidem omnes orbem terrarum exiftimare
voluit : cognatos vero viros bonos, alienigenafque pravos.
Ad hasc Gracos & Barbaros non chlamydem , non pel-
tam dirimere ; fed Gracos virtute pot i us, Barbaros vitlq
internofci. Lib. 1 . de Fortuna & virtute Alexandri.
Demaratus , ut ajunt , Cori nt hi us, hofpes amlcufque
Phi l i ppi , quum Alexandrum Sufis vidiffet, gaudio perfu-
fus & illacrimans, ingentis dixit gaudii exfortes fuiffe Gr a-
cos qui antea obierant ; quandoquidem Alexandrum non
vidiflent in Darii folio fedentem. Equidem quod ad me
at t i net , quibus id Gr at i s cernere l i cui t , eos non magno-
pere beatos cenfuerim dumtaxat propter hoc fpeclaculum,
utpote quod fortuna; fueri t , vulgariumque regum. Illa vero
vifenda (a) auguftaque fponfalia avide mihi fpectaturus fuif-
fe videor , quum fub uno auro infigni tentorio coadtis in
eofdem penates eamdemque menfam centum Perfidibus
fponfibus, totidemque Macedonifcus & Gr a t i s , coronatus
ipje,
(a) Tit. Conjugium.
it. CLASSIS. REX, KRINCEK. 353
pfe, prrflus hymenaeum orfus, & tanquam f philothefium
canticum accinens , maximis potentifsimifque populis in ami -
citiam coeunt i bus, unius ipfe fponfus, omnium vero aufpex
idem & conciliator , hos cum illis legitimo coniugio vincie-
bat. Prxctipide enim dixiflem : i nunc barbare ftolideque Xer-
xes : multis te ne quidquam laboribus jungendo Hellefpon-
to angito. Hoc potius pa t t o, ments reges compotes Adam
Europe jungunt : non lignis , non ratibus , non nanimis
afe&uumque expertibus vinculis 5 fed amore l egi t i mo, ca-
ftis conjugiis , liberorum pignoribus gentes inter fe vin-
cientes. Ceterum Alexander (a) Perfarum cultu infpedto,
Medorum quidem vetem admitiere noluit ; Pericam v e
j
ro fumfit , illa longe viliorem. Ex barbarico enim ornatu
infolentifsima qua:que , & prope dixerim, tragica refpuens;
mifcellaneum quoddam geftamen ex Perfico Macedonico-
qne habitu inftituit , ut auftor eft Eratofthenes : diverfis
quidem ut philofophus utens ; ut communis autem impe-
rator rexque dementia praeditus , honore veti habi t o, eo-
l um ( quos armis obtinuerat,) nimos fibi concilians 5 quo ma-
gis in fide permanerent Macedones , ut fibi imperanres
amor e, non odio ut hoftes profequentes. Ibidem.
Belluas captantes homines , cervorum fibi tergora ob- #
Volvunt ; plumatifque tuniculis ami ci unt ur, qui ad aucupia
exeunt. Taurorum confpectum vi t ant , qui puniceas veftes
geftant ; ut elephantorum, qui candidas : nimirum quod iis
coloribus irritentur , & efterentur belluse. At magnus illc
rex gentes indmitas ferarum in modum manfuefaciens,
vernaculis eas veftibus , aifuetifque vivendi inftitutis demul-
f i t , placidiorefque reddidit : cum animi eorum iniquita-
tem ad obfequium revocan's , turn vero xgritudinem leniens...
Haud quaquam enim Afiam latrocinii modo perfultans,
lacerare pafsim divexareque inftituit, perinde atque prxdam
fpoliaque infperatse felicitatis futuram ; quo modo poftea
Annibal It al i ani , & antea Treres Joniam , & Scyt hs Me-
diam invaferant : vetum f uni omnino f verbo omnia quae
ubique terrarum funt, audientia ; & unum unica reipubli-
i i
Z cag
t Hermannus Cruferius : Convivale carmen accinens. (a) Totumboc exern-
flwn Incarnai, dominica myfler. mire rer<e[mtau t ^Uno. t /RatioJU*
3^4 COLLECTANEA MOS. ALIS PHILOSOPHIC.
cx populum cunttos homines efricere vol ens, ita fe com-:
parabat. E od. lib. i .
Videamus jam Alexandri voces : quandoquidem regum
prlncipumque mores maxime ex vocibus depromuntur. An-
tfgonus fenex, fophifta quodam ei commentariolum de ju
flitia infcriptum porrigente : ftolidus es ( inquit ) qui quum
me videas alienas urbes vexante m ; nihilo minus apud me
fermonem de juftitia habeas. Dionyfius tyrannus cenfere fe
di t t i t abat , ut pueros t al i s; fic viros jure jurando fallendos..
In Sardanapali infcriptum monument o hoc vifitur:
-}- Hcsc babui qua vor avi : quceque per injur iam abfiuli.
Qiiis iftis ditteriis tum voluptariam vitam neget , turn im-
pietatem , turn injurlam violentifsimamque improbitatem
promi ? Ab Alexandri dictls regia modo infignia natalef-
que tolle ; jam Socratis, aut Pl at oni s, aut Pyt hagora vi-
1
debuntur. Sed nunc non illas expendimus verborum info-
lentias, quas fimulacris ejus pota: , ftatuifque infculpere
folent 5 non ad ipfius modeftiam refpicientes, fed opes po-!
tius & potentiam attendentes : .cujufmodi illud eft:
l&reus in calum fufpeSians fare quid ajat:
Jupiter, ajjefui ter ram mihi ; tu ajfere calum.
Et rurfus : Alexander ego Jove natus. Hax igitur poeta; ( u t
diximus ) fortuna; ipfius blandientes affingere foliti fnf.
At vero ufurpatorum ab ipfo re vera dittorum , puerilia
primum percenfenda funt. Hi e igitur quum pedum perni-
citate aequales omnes facile prsftaret ; amicis ut ad Ol ym-
pia fe conferret flagitantibus , fcifcitatus eft , num reges
Olympia; certatent ? Quibus id negantibus : iniquum ( in-
qui t ) certamen efle opor t et , in quo vittori quidem pri-
vato effe licet ; regi vero vi t t o. Quum pater ejus Philip-
pus apud Triballos femore lancea trajetto
y
periculo libe-
r a t a , moerore tarnen angeretur claudicantis cruris defor-
initate : fuftine ( inquit ille ) pater : ne vereare in publi-
cum te agere , quo magis virtutis in gradiendo memineris.
Efec & hujufmodi alia non ne animi ditta funt philofophia;
; - pra:-
t In Cruferi interpretatone fic numeris adflringitw infcripto :
HJ BC habeo , qu<e edi ; cj us^ne exfacurata voluptas
Haufit.
. I . CLASSlS. REX, PRINCEPS. 355
precept' s i mbut i , qui honefti fplendore capt us, floccl jam
faciat corporis detrimenta ? At il quando Homeri carmi-
num perpenfio , aut in ludis litterariis, aut fuper convi-
vimi! fieret, alio aliud ( u t fit) preponente ; hoc ipfe ut
omnium praftantifsimum probabat :
Regnatorque bonus, fimul atque acerrimus bafia.
Videlicet interpretatus , quam laudem Homerus aliquot an-*
tea faxulis de Agamemnone temere fcripfifft ; legem hanc
fibi latam effe : adeo dicere folitum ferunt , eodem ver-
fu Homerum Agamemnonis virtutem commendarle ; Ale-
xandri vero vaccinatum effe,... Philofophici porro animi
eft, fapientis amore capi , fapientefquc viros in primis fu-
fpicere. Hoc in Alexandro ut in regum fuit nemine. Act
hoc probandum commemorai Plutarcbus magnifica dona qu<e
in aliquot infignes Philofopbos Alexander contulit : deinde fub-
dit : Jam vero cum Diogene ipfo ad Corinthum agente
collocutus , adeo vitam ejus obftupuit, animique ejus di-
gnitatem admirats eft ; ut fsepe quum in mentionem ejus
incideret , diceret : Nifi effem Al exander, Diogenes for-
fan effem : id eft , litterarum ftudiis me addicerem , nifi
re ipfa philofopharer. Ibidem.
Ut fruges a'eris temperie liquidiorque cxlo exuberant:
haud fecus bona; ar t es, eximiaque ingenia beni gni t at e, ho-
. norificentia, humanitateque regia evocantur ; contraque in-
vidia , fordibus , morofitate eorum qui rerum potiuntur,
reftinguuntur & languefcunt. Alexander Pheraorum tyran-
nus tragcedum quemdam quum f pedar et , fupra modum in
mifericordiam verfus eft, ita arridente eum aurium volu-
ptate. Profiliens igitur ex theatro , accelerato gradu abi-
bat ; indignum effe fremens, fi qui tot cives excarnifica-
tus fit, is Hecubse Polyxenaxme cafibus illacrimaffe vi de-
retur. Nec multum abfuit , quin tragoedum male mul&a-
ret ; vi del i cet , quod animum ejus tanquam ferrum mollie-
rat.... Scytharum rex -f Ant sas Ifmeniam tibicinem bello
captum , jufsit fuper coenam canere. Omnibus autem ad-
mirantibus & prse voluptate plaudentibus, jure jurando af-
firmavit, fuavius fe interdum equum hinnientem audiffe:
m
Z_2 uf-
t AU Atheas.
356 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC,
ufque adeo aures habebat a Mulls abhorrent es, anlmamque
in praefepiis, immo vero audiendis aflnis quam equis ap-
pofitiorem. Quod igitur artium argumentum apud hujuf-
modi reges? Quis artibus honor , aut Mulls haberi poteft?
De Alexandra fortuna, vel virtute , Lib. 2. penes init.
Alexander Epheftionem aliquando caftigans ( ut fertur )
cum Cratero fimultates exercentem : qua; tandem ( ait )
tua; funt opes , aut quod tuum facinus , fl quis tuum ti-
bi Alexandrum demat? Hoc itidem nunc ego ad illius sevi
fortunam dicere non dubitatim. Ecqua tua amplitudo? ec-
qua tua gloria ? Nunc ubi tua potentia ? nunc ubi i nvi -
tta virtus , il quis tibi Alexandrum demferit ? Si quis ( in-
quarti ) demferit (a) in armis peritiam , in opibus liberali-
t at em, in magnificentia moderationem , in certaminis dif-
crimine fiduciam , in vittoria clementiam ? Age fac , fi por-
es , ahum magnum ducem, ut opibus liberaliter non ut a-
tur : ut non ante acies fuas progreffus difcrimina fubeat:
amicos honor! non habeat : ut non in captos mifericor-
dem fe prsbeat : ut in fruendis voluptatibus libi tempera-
t e nequeat : ut in occafiones bene gerendo rei non immi-
neat : poliremo ut in vittoria exorabilis non fit. Jam ve-
ro quis magnus in potentatu cum ftultitia & flagitfis ? l o l -
le virtutem fortunati hominis : jam ufquequaque parvus
erit. In conferendis beneficiis ob fordidam parfimoniam:
in exfudandis laboribus ob mollitiem. Apud deos ob fu-
perflitionem: erga bonos ob invidiam. Inter viros ob fo-
$t cordiam : inter mulieres ob affettus voluptarios. Et ut igna-
ri artifices quum parvis fimulacris magnas fubjiciunt ba-
fes , magis confpicuam reddunt illorum e x i g u i t a t e i t L : ira
ampia fort una, quum in pufillum animum incidit. Idcirco
non In habendis rebus 5 fed in utendis magnitudo fita eft.
Ibid, pattilo pofi.
Sunt qui viftoras Alexandri fortuna tribuant. Quibus
ita Fiutar chus refpondet. Num etiam a fortuna temperans,
aut bene volente fortuna temperans fuit Aut num fortuna
prxfidio quodam munito animum ejus fecurum praeftare
pot ui t , ut ne a voluptatibus lancinaretur, neu libidlnibus
; fau-i
ja) Regit mora.
S. CLASSIS. REX, PRINCEPS. 357
faucTaretur ? Atqui hxc & hujufmodi er ant , quibus Da-
rium vicit : cetera armorum equorumque ftrages erant,
pradia, caedes, fuga:que hominum.... Ut enim magnus pro-
pter fortunam fuerit ; major certe vel ob id ipfum, quod
fortuna r ede ufus eft : quoque magis fortunam extuleris,
virtutem eo magis commendari s, nempe propter quam di-
gnus fortuna fuit.... Reges alios effkiunt fortuna: benefi-
ci a, ad nova honorum infignia promovenda nec opinan-
tes. Alexandro vero quid fupra dignationem ? quid cifra fu-*
dorem ? quid incruenta vittoria ? quid citra pulveris, uc
dicitur , tattum ? poliremo quid illaboratum obtigit ? A-
mnes fanguine mixtos bi bebat , quos caeforum corporibus
junttos trajiciebat. Herbam fame enettus edebat , quam
primam offendiifet. Obrutas altis nivibus gentes adiit. Ur-
bes fub terram merfas excidit ; pugnantia maria navigavi^
arida Gedrofiorum, Arachofiorumque litora permenfus.
Quod fi ut hominem , ita fortunam affari l i ceat , ita fan
dixerim : nunc, ubi tu aut ecquando Alexandri rebus
geftis aditum prxbuifti ? Ecquod tandem faxum incruento
per te Marte cepit? Ecquam ei urbem prandio vacuam
objecifti ? Ecquam inermem phalangem ? Ecquis aut rex
i gnavus, aut Imperator f ocor s, aut dormitabundus cuftos
inventus ? Ecquis amnis facile commeabilis ? Ecqua me-
diocris hiems ? Ecqua aftas non infetta ? Apage fis hinc
fortuna: faceffe ad Antiochum .Seleuci filium : facefle ad
Artaxerxem Cyri fratrem : proripe te ad Ptolemamm Phi -
ladelphum. Illos enim fuperftites etiam pat r es, reges appel-
litarunt. Praeliis Uli vlncebant illamentabilibus. Feftos ili!
dies per pompas & fpettacula. ad extremum vita: agebant.
Denique illorum quifque per fummam felicitatem in regno
confenuit. En tibi Alexandri corpus , fi nihil aliud , cer-
te ab imis unguibus ad verticem faucium, difcifum, con-
tufum , .ab hoftibus denique cxCum ,
Et jaculo , & gladio, & torti libr amine faxi.
Deinde multa & gravi/sima vulnera fingllatm enumerai?
qua pugnando accepit. Ibidem , pofl medium.
Alexander (a) in fefe ingentes fpes habebat ; pietatem
Z 3 in
(a; Re gii mora.
358 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
In De os , fidem erga amicos , frugalltatem , continentiam,
f beneficenriam, adverfus mortem intrepidam exfpedatio
nem, robur ani mi , humanitatem , appellandi dexteritatem,
irigenii candorem , In explicandis confiliis conftantiam,
in gerendis rebus celeritatem , & in primis adipifcenda:
gloria: propofitum. Lib. 2. de Fort. & Virt. Alex, prope
finem.
Plato rogatus a Cyrenenfibus ut fibi leges fcriberet,
fcriptafque relinqueret , ac Reipub. ftatum componeret;
recufavit, dicens : effe perdifficile (a) leges condere Cy-
renenfibus , qui tarn effent felices. Nihil enim tam fuper-
bum , nihil tam intrattabile ac morofum effe , quam ho-
minem , quern felicitatis opinio corripuerit. Quapropter dif-
ficile eft his qui gerunt imperlum , de imperio confulere.
Reformidant enim rationem , ceu principem admittere : ne
potential bonum quod habere videntur , impediat 5 fi id
aftringat & fervire cogat honefto. Lib. de Dott. Principum,
in princ.
Plerique reges ac principes parum cor dat i , ftatuarlos
imperitos i ml t ant ur, qui credunt coloffos magnos & am-
plos vi der i , fi tibiis vehementer didudis late diftentos &
hiantes finxerint. Nam hi quoque (b) gravitate voci s, t or-
vitate vul t us, ac morum t rucul ent i a, fugaque confuetudl-
nis huma n, majeftatem & audoritatem imperil fibi vi -
dentur imitari ; nihil prorfum a colofforum fignis difcre-
pantes : qui quum foris heroicam ac divinam quamdam fpe-
ciem pr s fe ferant ; intus pieni funt t er r a, l api de, plum-
bo : nifi quod iftud colofforum pondus reditudinem illo-
rum ftabilem & immotam fervar. At ineruditi duces ac
principes ( propterea quod Intus male librati funt ) fspe-
numero vaci l l ant , ac ubvertuntur. Etenim quum bafi non
r ede pofitae fublimem fuperftrnunt poteftatem, fimul cum
ipfo pondere nutant , & ad ruinam inclinantur.. Verum
# quemadmodum oportet ut ipfa regula primum r eda fit,
nihil habens obliquum ; deinde cetera fibi admota , qua-
tenus fibi congr uunt , exaequet : confimili modo princeps,
' po-
t Al. Rerum peritiam. (a) Tit. Frofperitas. (b) Gravitai & au-,
Boritas falfa.
I . "CLASSE. REX, ET PRINCEPS. 359
poftea quarti imperium in fe Ipfo par aver i t , ac direxerit,
vitam'que fuam compofuerit ; tum debet libi applicare eos,
quibus imperat. Nec enim cadentis eft , alium erigere:
nec (a) ignorantis , docere : nec incompofiti, componere:
nec or di nar e, inordinati : nec imperare , ejus qui non par-
eat imperio. At , qui parum fapiunt, illud praeipuum im-
perii bonum elle ducunt , quod nullius imperio fubjaceant...
Quis igitur Imperabit principi ? Nempe lex omnium regi-
na , & mortalium & i mmor t al ami , ut . ai t Pindatus : non
ifta quidem lex foris in l i br i s, aut ligneis fcripta tabulis;
fed viva illi infita ratio , femper convivens ac familiaris
pri nci pi , nec unquam animum fuo duetti , fua moderatio-
ne deftituens. Nam Perfarum rex unum habebat cubicula-
rium , cui hoc negotii mandatum er at , ut diluculo ingref-
fus illi diceret : furge rex , atque ea cura negotia , qua?
t e curare volit Meforomafdes. At erudito prudentiquc
principi (b) intus in animo adeft , qui femper idem di-,
c:et, ac jubeat. Lib. de Dott. Principum , panilo pojl init.
Ceterum princpem magis oportet t i mer e, ne quid ma-
li faci at , quam ne quid patiafur. Nam hoc ex ilio nafcf-
tur. At que hic eft principis met us, & humanus, nec inge-
nerofus ; ut his quibus i mperat , metuat ne quid fe infcio
la*dantur. Non aliter atque canes nocturnam atque labo-^t
riofam agentes ovium in feptis cuftodiam, fmul atque tru-
cem audierint feram, t i ment , non fibi , fed his qua cu-
ftodiunt. Cato in Utica viftore Cacare , reliquos omnes
jufsit ad mare vocari. Eos fmul atque navi impofuiffet, ac
profperam eiTet navigationem precat us; ipfe reverfus do-
mum , fibi necem fua manti confcivit : docens videlicet,
quibus debeat timeri pri nceps, & qua debeat contemne-
re. Contra Clearchus Ponti tyrannus arcuile inclufus, fer-
pentis In morem dormire folitus eft. Et Ariftodemus Ar -
givus in ccenaculo domicilium habebat , oftio penfili, cui
impofita le&ica dormire confuevit una cum amica. Puellas
vero mater fcalas detrahebat, eafque rurfus apponebat or-
ta luce. Quantopere creditis hunc horruiffe theatrum, pa-
latium , curi am, convivium, qui e cubiculo fibi ipfi car-
Z_4_ ce-
la) Tit. Dottor, (b) Numeri ntellgt.
360 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
cerem fecerit? Itaque qui vere funt reges timent hi s , in
quos habent imperium : contra tyranni eos ipfos timent.
Proinde metum augent , aut t a potentia propterea quod
quo pluribus i mperant , hoc plures metuunt. Lib. de Docl.
Principum , prope fin.
Si regibus contingeret reciam confilium , juftitia, pro-
bi t as, fortitudo ; continuo futurum eft , ut omnes adju-
ventur , fru&umque capi ant , qui cum eis habent commer-
#ci um. Fenint , fi f erugium herbam unam quarvis capra
fumferit in os , prim urn ipfam filiere, deinde reliquum o-
mnem gregem cum ilia confiftere , donee accedens capra-
rius herbam eximat. Ejufmodi quaedam vis fluit a potefta-
te principis , qu ignis in morem depafcatur ac difsipet
quaxumque propius admota fuerint. Lib. de Difp. Pbilof. cum
Princip.
Sapienter celebratimi eft veterl proverbio : oportet ut
is impellat remum , qui didicir. Sic contra (a) qui aliis
artibus permittit difciplinam , fpolians ilia folam virtutem;
nobis fe praebeat ridendum oportet. Diverfum fane hie a
barbaris illis mihi agere vifus eft Scythis : qui ( Herodoto
tefte ) fervis eximunt oculos. Quid mirum ? quippe man-
cipiis. Verum hie nofter vir bonus artibus cun&is difci-
plinas certam rationem ceu oculum Imponens , virtuti (quas
omnium princeps eft& regina) fi diis placet, conatur eruere.
Quod fi cui nondum eft perfuafum, virtuti primas debe-
r i , Iphicratem audiat Athenienfium ducem , qui per con-
tumeliam interrogarus a Callia Cabrii filio, quifnam effet,
num fagittarius, fcutifer , eques, aut armiger Nihil ho-
rum , i nqui t , fed omnibus hifce imperans. Jure igitur optimo
jam explodendus eft nobi s, qui jaculari, arma geftare, fundam
impellere, & equitem ager e, judicabit ad do&rinam perti-
nere : imperium autem adminiftrare , & ductitare exercitum,
ita ut forte fortuna obvenerunt ; cuiquam adefle , nec ullam
prius inftitutionem requirere. Lib. de Dacenda virtute.
% Vide etiam bac de re Tit. fequentem , Judex , Magi-
ftratus. Item Tit. Refpub. Item Tit. Potentes & Potentia.
Item Tit. Profperitas.
; it
t Al. Eryngion. (a) Tit. Virtus docenda.
I . CLASSIS. JUDEX , MAGISTRATES. 361
Judex j Magiratus.
E
Tenim ftatim mores (a) &' ingenia conari mutare po-
pul i , novifque ea legibus moderari extemplo velie, non
modo non facile ; verum ne tutum quidem omnino eft : ut
res qua; multo tempore & ingentibus viribus indiget. Pro-
inde quemadmodum vini ufus (b) initio quidem arbitrio
ac lege bibentis regitur ; ubi vero fenfim ac placide ca-
lefecrit hominem , immutare continuo incipit , ac novis
imbuere moribus : hac ratione decet virum civilem & Rem-
pub, t radare incipientem , tarn diu civium moribus con-
fentanee vi vere, & fe ad eorum naturam accommodare,
atque fcite conjedura fedari ea & affequi quibus popu-
lus foleat del edar i , & quibus adduci facile ; donec opi-
nione virtutis & fide jam comparat a, audoritate niti pof-
fit. In Polit. panilo pofl init.
Enimvero aulici & adulatores, f velut aucupes, voces ^
imitantur avi cul arum, ceterifque rebus fimiles fe fingunt;
riempe ut hifce artibus , regibus fe maxime infinuent at -
que commendent. Sane ci vcm, qui Rempub. r ede admi-
niftrare vel i t , mores & vias vulgi effingere , atque Imitarl
minime decet : fcire dumtaxat atque probe tenere debet,
qua quifque maxime ratione capi adducique pofsit. Igno-
ratio enim eorum quibufcum tibi vivendum eft , ut opi-
nione & fpe fruftreris, ac cceptis faspenumero decidas, in
caufa eft : quod non minus in civitatibus, quam in ami-
citiis regum ufu venit. Mores (c) proinde civium tum
leniter atque fcite t radandos, moderandofque , & meliores
efficiendos, aggred debes, quum tibi jam vires funt, &
audoritas comparata apparet. Vulgi enim & multitudinis
rationes vivendi derepente i mmut are, atque aliorfum tra-
ducere , difficile ni mi rum, & nimis. arduum eft. In Poli-
tica , ibidem.
Memoria; proditum eft, Themiftoclem , ut animum ad
Remp.
(a) Tit. Refpublica. (b) Vinum initio fubditur bomini : foflea ho-
mo ipfe vino. Sic princeps , eet. f Al. Velut coturnicum aucupes.
(c) 77;. Refpublica.
362 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Remp. capeflendam appulit , compotationibus comeflatlo-
nibufque primo abftinuifle : fecundo loco vigiliis fe folli-
citum & fobrietati dedilfe, amicis (a) dicere folitum, quo
minus dormi ret , -f Miltiadai foUicitari trophaeo. Pericles item
rationem vi vendi , & cultum corporis traditur immutafle:
inceflu tardo , orationeque leni ufus eft ; compofitum os,
& vultum libi conftantem folitus pra; fe ferre : poliremo ma-
nu contenta intra amiculum , unam omnino ufurpafle viam,
qua: ad forum & curiam duceret. Non enim cujufvis eft,
nec t radat u & "faftu facile , (b) vulgus & multitudinem fa-
lutaribus allici rationibus, & in officio contineri. Sat erit,
*f i (vel ut fera natura fufpiciofa & vari a, vocem atque afpe-
tum retoris minime reformidans ) regimen & frenum ad-
mittit. In Politica , bidem.
Eorum qui Reipub. prsefunt , non modo lngula verba,
nec res tantum publicitus gefta: animadverti notarique fo-
lent 5 fed virtus quoque, joci fimul & feria quoque, do-
mus , ipfa familia, uxor , cubile , curiofius conquiruntur....
In Cn. Pompejum inimicos cavillatos accepimus. , unico
^digito caput fcalpere deprehenfum. Quemadmodum enim
indignius ferri , majorique haberi folent dedecori verruca;
f ficufve in facie , quam notae , nvi atque mutilationes
in reliquo corpore : lie etiam ob earn , qua; plerofque omnes
de principatu atque civilibus magiftratibus t enet , opinio-
ne m, ( utpote de re magna atque dignifsima , qua; omni
facinore atque teraeritate vacare debeat ) minima quatque
principum , & Rempub. adminiftrantium errata notantur,
& pro magnis habentur. Earn ob rem Julius Drufus f Pu-
blicola haud Immerito claruit , quod domus ejus e xpl u-
ribus partibus vicinis confpicua quum pat er et , & quinque
earn talentorum fumtu faber quidam everfurum , ac com-
modius diretturum reciperet : decern ( inquit ) dabo , fi
totam Ita exponas confpicuam, ut univerfi ci ves, nedum
vicini perfpicere queant , qua domi- mea; ratione vivatur.
Nempe vir erat domeftlcus ac frugi : nec ei forte ejufce-
modi domus perfpicuitate opus erat , qui virtutis egregia;
fj_>
(a) Tit. Exempla. f Al. Miladis. (b) Tit. Vulgus. f Al. Ac
lentigo. \ AI. Tribunus plebis.
I . CLASSIS. JUDEX , MAGISTRATES. 363
fpecimen , & preclara; vite documenta eruditifsima quot i -
die foris dabat. In Poltica, ibidem.
Sed quoniam omnibus f Corydalis , ut inquit Simo-
nides , criftas enafci necefle eft ; & quevis Reipub. adml-
niftratio inimicitias & difsidia quedam affert ; maxime de
his quoque confderandum videtur e i , qui in Repub. ali-
qua ratione verfetur. Ariftides atque The-miftocles vulgo
laudantur , foliti quoties five l egat i , feu imperatores publi-
citus mitterentur , privatam fimultatem , & omnes inimici-
tiarum rationes in finibus agri Athenienfis deponere, re-
fumturi ( fi ita videretur ) in reditu. In Poltica , penes me-
dium.
Preclare Gato & Phocion , quorum neuter inimicitias
animo concipiendas ducebat , fi quid in gerenda Repub.
difcreparet ; quin pro fuggefto & in publicis certaminibus,
hoc durus uterque & inexorabilis habitus eft , quod pr e-
frade nimis nufquam connivenduw cenfebat, unde Rei pub.
commoda prodi pado aliquo viderentur. Ceterum in rebus
privatis omni fimultate longe abj eda, eorum ipforum con-
fuetudine comiter atque humaniter utebantur , a quorum
rationibus in Repub. vehementifsime abhorrebant. Et r ede
quidem : nullus enim civis pro inimico habendus eft, ni -
fi is civitati & rei communi hoftis fit. In Polit. ibidem.
Ingredientem vero fubeuntemque quemvis magiftratum
ilia verfare in primis animo , atque adeo explicata habe-
re opor t et , que Periclem accepimus folitum fe ipfum, dum
veftem i ndueret , fubmonere. Attende Pericles : liberi funt,
qus ipfa regis : Greci funt , cives Athenienfes. In Polit.
pofi medium.
Medici quidem mor bos, quos evellere penitus nequeunt , *
extrinfecus divertendos ad corporis fuperficiem putant. Pri n-
cipes autem ci vi t at um, fi pacatam omnino civitatem , &
perturbationis vacuam tueri confervareque haud poffunt;
in ea ipfa civitate fupprimere atque abdtere debent , & e Re-
pub. curandum fufcipere, quidquid turbulenti & morbidi,
quidquid feditiofi ineffe compererint : non foris vocare &
cxternis palam fcere 5 ne medico alieno , & adveditiis
. me-
t Al. Gile ritis.
3^4 COLLECTANEA MORALIS .PHILOSOPHI2E.
medicamentis in re tarn fecreta Refpub. indigere videri pof-
fit. In Politica , pattilo pofl.
Ille morofum atque prorfus difficilem populum efficere
folet, qui gubernacula Reipub. tenens , nimium in omni
re feverum, afperum, atque inexorabilem fe exhi bet ; ne-
mini unquam cedens , nihil ulli condonans. Afluefacit ni-
mirum is & inducit populum , ut pertinaciter atque con-
^t ent i ofe renitatur atque repugnet. Enim vero laxandus eft
aliquando ( ut ajunt ) pes , & flutibus obfequendum , quan-
do praefertim magna ventorum atque ingens vis eft. Tum
vero difsimulandum atque confulto non nihil praetereundum,
^ tanquam nec videris quicquam , nec audieris : id quod do-
mi plerumque , puerorum errata de induftria non obfervan-
t e s , quafi nefciamus, intelligamufve, fadi t are folemus. In
Politica , ibidem.
Quod fi vulgus aliquando vetus aliquod & patrium fe -
ftum , vel Dei follemne psKe te nde ns , fpedationem largitio-
nemve aliquam non admodum fumtuofam , & benignita-
tem haud abfurdam expetere videtur ; liceat ei tunc pe r
magiftratus & principes civitatis commoditate hac jucun-
ditateque frui. Pleraque enim ejufmodi rebus a Pericle aut
Demetrio principe geftis inefle comperiuntur. Etenim quem-
^ admodum ( ait ) medici eft, magna ex parte corruptiore
diminuto , parum deinceps innocui & falubris cibi .afferre:
fic vir civilis & Reipub. prineeps , demta prius ignomi-
nia , damnove civitatis fubmoto ; levi deinde gratia & hu-
manitate quafcumque moieftias & querelas l eni et , atque fo-
labitur. In Politica, paullo pofl.
Quid eft, quod Prxtorum virga; fecuribus alligata; prae-
feruntur ? An fignum eft, non oportere magiftratus iracun-
diam prmtam atque diflolutam efle ? An virgarum diflb-
lutio mor & tarditate iram frangit, & impetum modera-
tur? Sed malitia quoniam partim medicabilis eft , partim
curari non poteft ; virga: , quod mutari poteft corrigunt:
fecures autem , quod emendari non poteft abfcindunt. In
Problem.
Laudes quidem (a) ab improbis proficientes, quum fint
fb-
(a) Tit. Adulator.
I . CLASSS. ACCEPTIO PERSONARTJM. 365
fucztx & inlincera; , modis omnibus cavendas funt. Nec
oportet ab his fie affici, quemadmodum afficiuntur fues, #
dum fricantur atque titillantur : ut nos ipfos facillime pra;-
beamus utendos cuivis vol ent i , dejicientes nos & ad fcal-
pturam accommodantes. Etenim qui prabent aures palpo-
nibus nihil difFerunt ab hi s , qui crura praebent fupplantan-
tibus : niii quod turpius fubvertuntur , caduntque ; turn
hi qui pcenas remittunt hominibus i mprobi s, quo videli-
cet mifericordes, humani , facilefque vocentur 5 turn ifti qui
fimultates & accufationes haud quaquam neceflarias, nec
periculo vacantes fufcipiunt ; perfuafi ab his qui ipfos
l audant , tanquam foli lint vi r i , foli adverfus adulationem
iiivitti. I-taque Bion , tales limites elle dicebat amphoris, %
quod auribus facile circumferrentur. Lib. de Vitiofa vere-
cundia , prope finem.
Acceptio perfonarum.
/^Leon, ut primum Remp. attingere deltinavit , vocatis
V^/ amicis omnibus , folvere fe velie dixit amicitise vin-
cula , fubdiditque rationem ; folere amicitias pleraque r e-
tta & Julia fubvertere ; quod homines Remp. adminiftran-
t e s , utpote affettu & mollitie quadam occupatos , fa;pe
numero a via deducit retti officii. Ei longe melius fuifler,.
avaritiam & contentionem omnem animi procul abjicere.
Neque enim his civibus opus eft , qui benevolos & ami-
cos habeant nullos 5 fed qui temperati & frugi fint. In Po-
litica , longe pofi initium.
Si magifiratus eorum utetur oper a, quorum ftudia at -
que rationes diverfa; & diffentaneae lint ; quorum ad aliud
alius vi & injuria perpetrandum pro ftudio impellat & fle-
ttat ; nihilo mihi differre videbitur ab eo , qui opificem #
agens, imperite & temere perpendiculis ac normis utatur:
non quibus opus dirigat , & pulchre abfolvat ; fed qui-
bus omnino deftruat, atque depravet. Amici enim haben- ^
di funt his qui Remp. adminiftrant, pro inftrumentis ani- '
matis & ratione utentibus ; quos ( licubi forte aberrent )
non tanquam comites ipli fequi debemus : quin maxi mo
ope^j
366 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIE. '
opere attendendum eft , ita eos effe aftedos , ut fponr
fua etiam abfentibus nobis ab officio non difcedant. Id enim
fuit , quod Soloni vitio datum amicos civium pupugit,
& vehementer offendit. Quum enim deftinaffet legem fer-
r , qua qui aere alieno impliciti effent a farcina levaren-
t ur , quam leniendi rei causa f Sifachthiam, hoc eft, no-
vas deeretas tabulas appellavit ; communicavit antea rem
hanc cum amicis. Uli vero (a) rem nefandam protinus com-
menti funt. Quippe legis ferunda; tempus prsvert unt , &
grande xs alienum contrahunt 5 amplifsimis a:dibns ac ma-
gnificis pradiis co'emtis , e quam hac ratione intervertif-
fent pecunia. Hinc Solon pefsime audivit : perinde ac fi ille
injuriam intuliffet, quae potius ab amicis ei illata fuetat. In
Politica , paullo pofi.
Fertur epiftola qui dam Agefiiai ad tyrannum quemdam
pro amico Nicia in hax verba. Niciam , fi infons eft,
dimitte : fin fons , mihi dimitte : omnino vero dimitte. Enim
vero Phocion ne genero quidem Charillo , repetundarum
di dur o caufam , adeffe fuftinuit, inquiens : equidem mihi
generum t e , ut hominem juftum 8c probum optavi. Quae
quum dixiffet , deferto genero, continuo inde fefe prorl -
puit. Ti mot eo Cor i nt hi us, ut fratrem ( quo tyrannide abf-
tineret ) monitis atque precibus monere ac perfuadere ne-
quivit ; his fubinde navavit operam , qui illum intereme-
runt. Non igitur ara tenus ( ut Pericles dixiffe fertur ) ju-
ra amicitia; funt fervanda : fcilicet ne pro amico pejeres;
fed omnibus l egi bus, omni j ur e, cundi s denique rebus of-
ficium eft civis cuftodiendum.... Verum in amicos leve
quippiam commi t t ent es, acerbe & gravide ut animadver-
tas , ratio civilis non cogit : quin falvis rebus maximis &
in ruto pofitis , per civitatem & Rempub. licet amicis ad-
fi s, 8c opem feras 5 quando piaefertim id efficere potes ci -
tta invidiam.... Ex contrario , quorumvls amicorum ine-
pta & incommoda poftulata amoveas ipfe depellafque ne-
ceffe eft : non tarnen acerbe & truciter 5 fed placide le-
niterque commonefaciendo , quae abs te pet unt , non effe
di ;
t Sf<cr7.^-9a eft debiti communis allevano , inquit Nicolaus agundinus.
(a) Tit, Secretarti..
1. CLASSIS. RESPUBLICA. 367
Re/publica.
U
T quibus domi nihil boni ului eft, libenter hi f or i s^
degunt ; atque nullo rerum ufu , maximam partem
temporis in foro abfumunt : fie quoque nonnul l i , quod
fibi nihil opera; pretium domi privatimque exhibetur curan-
dum, publicls fe propterea negotiis implicare pergunt ; non
fecus ac fi terendi otii gratia fibi dumtaxat eo diverten-
dum effet. Plerique alii forte fortuna Remp. attigere , qui
mox faftidio & rerum fatietate af t edi , inde aver l i , ad
otium fe a negotio vindicate percupierunt. Quod facile
fibi efficere nequiverunt; ut quibus idem accidit , q u o d *
iis qui geftationis aut paullo exercendi fui caufa navem in-
grefsi, levem fortunam ac facilem navigationem r at i , porro
tempeftatem fubita in pelagus t r a d i , terram verfus idem-
tidem fpedant. Qui etfi fadi a fe pcenitet ; at nihilo minus
inviti & anxi i , naufea vertigineque affedi manent in na-
ivi. In Politica , paullo pofi init.
Propterea mulieres prsgnantes humum lapillofque, nau- #
fea
.(a) Tit.Manfuetudo. (b) Tit. Nobilitai.
Higna, quae ab illis impetrentur : quando a virtut atqu
exiftimatione eorum jure abhorrere videri poffunt.... Mo -
delle Cato (a) atque acerbe oranti Catulo Cenfori , Cato-
ni ipfi confuetudine, ami ci t i a, famlliaritate ar de conjun-
c t , ut quetndam judicio ejus obnoxium ( erat autem Qua;-
ftor ) dimltte.tet : turpe eft ( inquit ) nos qui juventini be-
ne inftituenda; audores effe debemus, a lidoribus & mi -
niftris irrideri noftris. Potuit certe verbi det rada afperita-
te atque amari t udi ne, re ipsa orata refutare ami ci , & fi-
mu oftendere , molefte fe id atque invitum fcere , feve-
ritate legum coadum , & juris vi. In Politica , panilo poft.
Antigonus ad adolefcentem quempiam qui (b) progna-
tus quidem ex elegante viro belli duce , fed ipfe ignavus
ac mollis , poftulabat tamen ob id ceteris anteferrl : apud
me ( inquit ) o adolefcens, vi rorum, non parentum virtu-
tibus praemia funt. Lib. de Vitiofa verecund. Unge pofi med.
360 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Potente s
y
Votentia.
P
Oteftas conjunda cum mals moribus moleftiarn adjun*
git cupiditatibus. Verum eft illud Di onyfi i , qui dice-
1
. bat : fe turn maxime capere fructum ex i mperi o, quum
qua; vel l et , celeriter eficeret. Itaque (a) vehementer eft
periculofum , velie qua; non decet , eura-, qui qua; velit,
facere pofsit. Unde eft illud :
At,fimul ac diBum sfi verbum, res ipfa peraSa e fi.
Itaque malitia celerem nada curfum ex poteftate, quemvs
incitt affedum , part iram , invidiam , amorem , adul-
terium , avaritiam , profcriptionem : ac fimul ut verbum
di dum eft , adum eft de eo qui fufpicionem oftendit,
periitque delatus.... Neque enim fieri poteft, ut malitia
. la-
t Sagundini verfto , quam fecutus vide tur Granatenfs , non habet ev*?
nie ; fed minimi f aat. (a) Tit. Magi/i rat un
fea vero 2fTedi faffuginem & i d' genus edulia perfequuntur;
non multo autem poft refpuunt, atque ab illis abhorrent;
haud abfimili ratione (a) ob luxuriam & delicias populus,
feu inopia meliorum redorum , quibufvis utitur : mox
tarnen eos abomi nat us, negligit f & evomit. In Politica,
lnge pofl init.
Ut regionem quidem liceat i nveni re, qua; feris ac
noxiis careat belluis ( quemadmodum ferunt de Creta ; )
nulla tarnen fit adhuc reperta Refpub. qua; non aluerit in-
tra fe invidiam , xmulationem , contentionem : quibus ex
affedibus fimultas potifsimum nafci confuevit : immo ut
nihil aliud fit ; -ipfze nos amicitia: fimultatib.us involvunt.
<Quod quidem quum intelligeret Chilon ille fapiens, quern-
dam dicentem fibi nullum eife i ni mi cum, interrogavit : an
ullum etiam haberet amicum ? Videntur mihi partes vir?
civilis, ut inter alias curas , inimicorum etiam habeat ra-
tionem : atque illud ani madvert at , haud fruftra di dum a
Xenophonte ; cordati prudentifque viri effe , etiam ex i n i
j
micis utilitatem capere. Lib. de Ut Hit at e c azienda ab inimica
in princ.
II, CLASSIS. VIRTUS. . 369
latear in potelate. Verum eos quidem qui morbo comi- #
tiali funt obnoxii ( fi in frigus aliquod i nci danr, eoque
corripiantur ) continuo capitis occupt vertigo , atque va-
cillatio morbum arguens. At indoctos & ineruditos (a) fi-
mul atque fortuna paullum extulerit opibus ac gloria,
ant potentia fubvectos in altum , protinus oftendit cadu-
cos. Immo potius quemadmodum in vafis inanibus , n o n ^
queas dignofcere integra fint an vitiofa ; verum ubi in-
fuderis aliquid , tum apparet quam perftillent : fic animi pu-
tres non ferentes potentiam , effluunt cupiditatibus, nempe
iracundia , faftu , infolentia. Lib. de dolr. princip.
S ECUNDA CLASSI S, QU^ E COMMUNI A VI RT-
tum & vitiorum loca ex ejufdem Plutarchi opufculis
defumta complecitur.
Virtus.
Eneraliter equi dem, quod de artibus ac fcientils
dicere confuevimus ; idem etiam de virtute dicen-
dum. Tri a effe qua; ad operis perfectionem rite
obeundam concurrere oport eat , naturam , ratio-
nem , & confuetudinem. Rationem , difciplinam voco : con-
fuetudinem vero , exercitationem. Initium a difciplina ; ufus
ab exercitio & meditatione net. Ex omnibus autem abfo-
lutio comparabitur. Sin iftorum pars ulla defecerit ; ne-
ceffe erit hanc claudam elle virtutem. Caxa enim res eft
fine difciplina natura : & abfque natura difciplina manca res
exfiftit. Imperfectum autem quiddam exfiftit , fi ambobus
his careat exercitatio. Nam fcut in agrorum cultura , bo- #
nam in primis effe tellurem opor t et , tum ferendi peritum
agri col am, dehinc optima femina : eodem modo telluri
naturam , agricola; praxeptorem , feminibus ftudiorum in-
ftitutiones atque praxepta conferes. Quse omnia in eorum
animos conveniffe ac fpiraffe contenderim , quos univerfi
decantant : Pythagoram dico , Socrat em, Platonm , &
Aa quif-
(a) Tt. Magtjratui.
37
COLLECT ANE A MOR ALIS PHILOSOPHISE.
quifquis fempiternam confecutus eft gloriam. Ingentis cer-
te felicitatis (a) & divini favoris eft , fi cui fingula haec
dii contulerunt. Lib. de Liber, educand. paullo pofl mit.
Quum Demetrius captam urbem folo aequaifet, Stil
ponem interrogavit, num quid fuorum quicquam amififlet ?
Cui Stilpon , haud equi dem, inquit : bellum enim nulla ex
virtute fpolia ducit. Concors huic & confentaneum illud
Socratis videtur efle refponfum. Nam quum Gorgias ( ut
arbitror ) percont aret ur, an Perfarum regem (b) felicem
efle putaret : nefcio ( i nqui t ) quantum habeat virtutis at-
que difciplina; : perinde ac in hifce , non autem fortuna;
bonis perfiftat beatitudo. Lib. de Liber, educand. longe pofl ink.
Univerfum aurum quod vel fuper terram eft , vel fub
terra j non eft aequiparabile vi r t ut i , velini inquit Plato.
Illud etiam Solonis di dum femper conveniet in promtu ha-
bere : at nos ( inquit ) virtutis divitias cum illis non com-
mutabimus ; nec acclamationibus epulo conduca; multitud-
nis ; nec honoribus fummoque accubitu apud eunuchos,
concubi nas, & fatraparum uxores. Nihil enim fufpicien-
dum , nec praeclamm , quod ex turpitudine nafcitur. Lib. de
til. cap. ab inimic.prope fin.
Q
Ui laudando penetrant ad ipfos mor es, & his cor-
rumpendis adulantur, perinde faciunt ac famuli fo-
l ent , qui non de acervo , fed de femine furantur.
Nam dum virtutis vocabula vitiis t r i buunt , nimirum infi-
ciunt affedum, adi onum feminarium, & habitum animi,
unde ceu fonte omnia vita; officia proficifcuntur. Scribit
enim Thucydides , in feditionibus ac bellis folitam voca-
bulorum dignitatem non iis tribui f adi s , quibus oporte-
bat ; fed accommodari i i s, quae fiebant. Siquidem audacia
temeraria, fortitudo contentiofa judicabatur: cundat i o pro-
vida , timiditas decora. Contra modeftia; nomine praetexe-
batur ignavia : & diligens in omni re prudent i a, fegni-
ties
(a) Tit. Gratia, (b) Tit. Felicitai.
I I . CLASSIS. VERA , ET FALSA VIRTUS. 371
Aa i
Vir*.
ties habebatur. Ceterum in adulationibus perfpicere & ca-
vere convenit luxum liberalitatis nomine fucatum ; timi-
ditatem , cautela; ; temeritatem, celeritatis. Rurfum fordes,
frugaiitatis palliatas vocbulo : t urn, quum fcedis amoribus
quis eft dedi t us, appellatum comem & amantem : iracun-
dum autem ac przeferocem, di dum magnanimum : porro
vilis abjedique animi homi nem, vocatum humanum. Quem-
admodum alicubi fcribit & Plato , amantem .( quoniam
adulator eft iis quos amat ) eum qui fimis eft naribus,
amabilem appellare : qui nafo fit adunco, regalem : qui ni-
gri funt , viriles : qui candidi , deorum filios.... Quam-
quam cui perfuafum eft , ipfum eTe formofum , quum
fit deformis ; aut procerum effe , quum fit puiillus ; is
nec diu tenetur hoc errore , & levi afficitur incommodo,
nec eo quidem immedicabili. Verum vitia virtutum no-
minibus laudantur : ut jam pecces non modo non dolens,
fed gaudens etiam ; detrahiturque peccatis pudor. Ea nimi-
rum res Siculos fubvertit , quod Dionyiii Phalaridifque cru-
delitatem , juftitiam & fceleratorum odium vocarent adu-
latores. Eadem iEgyptum perdi di t , quod Ptolemad mulie-
britatem , afflatus , ejulatus , liliorum ac tympanorum in-
fculpturas, religionem ac deorum cultum appellarent. Ea-
dem Romanorum mores ram ntegros ad nihilum redegit
ac fuftulit, quod Antonii del i ci as, libidines, ac vifcera-
tiones ita blandientes ext enuarent , ut humanitarem & hi -
laritatem vocarent , indulgente illi potenti , fortunque.
Lib. de Difcrim. adulat. & amici.
Vulgus hominum quoniam ira turbas ci et , putat earn
effe agilitatem : & quod minax eft , credit effe fiduciam:
& quod intradabilis eft, opinatur effe fortitudine!. Non-
nulli etiam crudelitatem effe dexteritatem ad res grandes
gerendas interpretantur ; & implacabilitatem putant effe con-
ftantiam. Denique moroiitatem difficultatemque faciunt
odium vitiorm ; idque non r ede. Lib. de Cobibenda ira-
cundia , paullo ante medium.
372 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Virtus in medio,
Q
Uemadmodum corpus non folum incolume , verum
etiam bona: habitudinis effe oportet : ita & oratio-
nem (a) non modo non aegram, fed etiam robuftam
effe convenit. Nam quicquid tutum eft , id folummodo
collaudatur. Quod vero cum periculo fit , id etiam admi-
ratione profeqimur. Eamdem quoque de animi difpoftio-
ne fententiam habeo. Nam (b) neque temerarium , nec au-
dacia prorfus exutum ac timidum effe decebit : quum il-
lud quidem imprudentiam ; hoc autem fervilem afferat tur-
pitudinem. Mediam autem in cun&is fecare vi am, fummas
& artis & confonantia: eft. Lib. de Liber, educand. penes med.
Virtus quo modo facilis.
* T N litteris difcendis, in muficis, ac lutandi ar t e, exor-
J_ dia multum exhibent laboris & difrlcultatis , immodi-
ca obfcuritate : verum progreflo paullifper , facilia cogni-
tu fiunt omnia ; & amabilia , qua: & gefletit & dixerit.
# Itaque velut cum homine ignoto magna mox intercedit be-
nevolentia & familiaritas , fimul atque in mutuam vita; con-
fuetudinem tranfieris : ad eum fane modum , in ipfo phi -
lofophia: veftibulo non deeft infoliti quippiam , quo t or-
queare.... Atqui negligenda hax funt, atque adeo non tan-
ti eftimanda, ut metu & animi dejectione mox in limine
ab inftituto refilias. Sed ftrenue tentanda res eft unaqua:-
que , recordatione dulcedinis, qua: blanditur tendentibus
porro , ac fuavia facit omnia qua: funt pulchra. Veniet
enim non ita multo poft lux qui dam fimul cum difci-
plina , fummum ingerens amorem , & illecebras ad virtu-
tem. Lib. de Offic. aud.prope finem.
Ten-
(a) Tit. Ehquentia. (b) Tit. Fortitudo.
I . CLASSIS. TENTATIO. CONSCENTTA. 373
^Tentatio,
N
On aliter atque Ci rrhsi s datum eft a fupers ora-
culum,
NoSle dieque tibi non dfini prlia pofihac :
ad eum plane modum noveris perpetuam tibi cum vitiis
imminere pugnam ; cujus nulla fit per diem , nulla etiam
per nottem relaxatio. Vix enim unquam cdant excubia:, aut
dfunt voluptates quae te infeftent , & caduceatorum more
in aciem provocent. Lib. de ProfeBu morum , paullo pofi init.
Confcientia bona & mala,
F
Acinorofa confcientia inftar cft ulceris in corpore ; utpo-
te qua; pnitentiam relinquat lancinantem jugiter , per-
vellentemque animam. Nam quum alias omnes triftitias tol-
lere ratio folita fit ; folam hanc pnitentiam facit fua
fponte incitabilem prae pudore , & quafi mordicus impe-
tentem fefe, atque excarnificantem. Quemadmodum porro
qui rigente febre perfrigefcunt , aut aeftuante exuruntur,
acrius infeftiufque afficiuntur quam qui aeftu rigoreque ex-
terius ha;c eadem patiuntur : fie obtufiores triftitias habent
fortuita & temeraria, utpote adventitias ; quam prava con-
fcientia , qua: animum intus urit.... Contra vero nec difi-
ciorum elegantia , nec auri pondus, nec generis nobilitas,
nec imperii magnitudo , nec denique facundia; lepos di -
cendique acrimonia, tantam vita; ferenitatem afFerunt t am-
que placidam tranquillitatem , quantam alfert animus (a) a
negotiorum anxietate feriatus , procul a pravis confiliis,
fecum ( ut dicitur ) vivens : qui vita; fontem ( Ingenium
& mores intelligo , a quibus commendabiles a&ioncs ma-
nant ) inturbidum ac defecatum habens , a&iones fuas hila-
res , velutique afpirante numine celfus femper ere&ufque pro-
fer : quarum perenni reminifeentia pafeitur fuavifsima illa
Pindari fpe , feneftutis ( ut ipfe inquit ) altrice. Quemad-
Aa 3 mo-
(a) Tit. 'guies.
COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
# modum autem ( ut Carneades di di t are folebat ) odorata
fruteta , quamvis accifis ftirpibus aut etiam convulfis ex-
haufta , fuaveolentiam tamen ad multum tempus referunt:
ita plane in animo fapientis adi ones honeilae gratam quam-
dam recordationem , femperque recentem relinquunt. Qua
ipfa recordatione lsetitia ilia inteftina , veluti perenni rivo
perfufa , viret femper , & tanquam frudicatur. Lib. de
Tranq. animi , prope finem.
Malitia quidem (a) conjundum l b , afsidueque ipfam
torquentem geftat dolorem : non poft quam celus perfe-
cerit ; fed turn maxime , quum injuriam atrociter inferre
# videtur. Quemadmodum enim facinorofus quifque ultimo
affligendus fupplicio , corpore fuo propriam fert crucem:
ita improbitas ex fe ipfa fupplicium fibi ftruit i pfi , cala-
mitates ingentes , formidines i nnmeras, pafsionefque rao-
leftifsimas, pcenitentias ac indeiinentes in fe continens per-
^ turbationes. Sed nonnulli nihil a pueris diftant: qui quum
fceleratos in theatris nonnunquam ami du aureo circum-
datos , chlamydeve purpurea indutos , coronatos , ac tripu-
diantes confpiciunt 5 admirari beatofque exiftimare non de-
finunt, ante quam eos timulis agi t ari , flagris ca>di, ignem-
que ex florida illa variaque vete emittere confpiciunt. Mul-
ti enim flagitioforum ingentibus fepti sedibus, principatus
fplendidifsimos potentatufque obtinentes immenfos , ut plu-
rimum quantum pl edant ur latet : donee j ugul at i , aut ab
altero precipitati , jacere cernuntur. Qua; r ede quis non
pcenam 5 fed fupplicii finem , pceneque confummationem
^ appellare poteft. Quemadmodum enim f Herodicus Silym-
brianus quum in phthifim morbum incidiflet immedicabi-
lem , exercitationemque medicina; primus ( ut Plato ait )
immifcuiffet fibi ipfi, ceterifque laborantibus egritudine fi-
mi l i , multo prolixiorem reddidit mortem : ita federati qui
prefentem cenfentur effugere pcenam , non poft multum
temporis 5 fed multo in tempore vindidam , non quidem
tardiorem , fed admodum prolixiorem fuftinent atque ex-
tendunt : neque fenefcentes folum corripiuntur ; fed etiam
- cru-
(a) Tit. Peccatum. f Gruferius Selymbrianum Herodicum tiertit.
In Indice vero rerum ac verborum , Herodicum medicum interpretatur.
I I . CLASSIS. CONSCIENTIA BONA ET MALA. 375
t r oaat u afsiduo fenefcunt. De Sera Num. vind. longe pofl mit.
Quantum ad nos autem , facinorofos longo ajo tem-
pore puniri ac torqueri. Apud Deum etenim univerfa; hu-
mans vita; fpatium nihil eft : quin anni triginta in illius
confpedu , velut crepufculum , ne dicam hora funt ma-
tutina. Proinde flagitiofi tanquam carcere claufo ac esco,
nulla evadendi fpe detenti , fcelefta cuftodiuntur vita. Et
quamvis interim convi vent ur, negotlentur , donationibus ac
delectationibus obledentur , optimafque negligant difcipll-
nas > nihil tarnen a noxiis diftant, qui in vineulis ad ulti-
mum fervantur fupplicium. Nam & hi aliquando fune fu-
per capite pendente l udunt , cantillant, & otiantur. Stul-
tum enim eft opinari , eos qui ad mortem clauli detinen-
tur , minime affligi donec capitali pledantur fupplicio : &
eos qui venenum hauferunt , ac deambulant , exfpe&ant-
que donec crura degraventur , non torqueri prius q u a m#
vitalem fpiritum ext i ngui , paullatimque evanefeere fentiant.
Dementes erimus , ultimum fupplicii tempus peenam
efle arbitremur : pafsiones ver o, t i mor es, exfpe&ationes, &
peenitentias (qua; interim animum diferuciant ac perturbant,
quibufque unufquifque fceleratus obnoxius eft) prxtermit-
tamus , ac nihili pendamus. Hoc enim perinde eft, ac f i #
pifeem qui hamum degl ut i vi t , haud efle captum dicamu'si
prius quam ilium, a coco extenteratum , five aflum con^
fpiciamus. A juftitia enim facinorofus quifque detinetur,
fcelerumque dulcedine tanquam illecebris afsidue inefeatur.
Eodem loco.
Etenim fomniorum terriculamenta , diurnaque fpeclra,
nec non oracula ac portenta , & quaecumque homines di -
vin accidere nutu opinantur ~, horrorem atque timorem
hi s , qui fceleribus obruti fibi ipfis male confeii funt, in-
cutere confueverunt.... Etenim fi quis nihil aliud mali im-
probis in hac vita prxfentique tempore accidere affirma-
r et , quam quod fcelerum confeientia, flagitiorumque re-
cordatione afsidue torquentur ; cognofeeret profedo , acer-
bifsime ab ipfa ratione fua illorum affligi animas.... Quum
vero homo avaritla; ac pecuniarum , i nvi di al e ac poten-
tial grat i a, feu ob venereas voluptates injufti quid egerit:
Aa4 paufc '"
376 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Societas honorum*
* / " \ Ue ma d mo d u m hedera nafcentis alicujus futura: praeva
\ f lidse arboris ftipitem undique amplexa, una confur
gi t , & adolefcit : ita ... feniorem adolefcens, & glo
riofum inglorius fubiens... paullatim fublatus, & fenfim ad
adus , radicibus jam alte adi s fubnixus ... ad Rempub. ca
peflendam , & gubernandam fefe idoneum praebuir.... Hi
autem (a) civiliter & honefte ad finem ufque magiftros ob
fervaverunt, & cultu debito profecuti funt ; ut foli fub
j eda corpora , qua: quum inde fplendorem acci pi unt , vi
cifsim & reddunt. In Politica , longe pofi init. & ante med.
Sicut muta: littera: ex commixtione vocalium in con
cinna & r ede articulata erumpunt verba : ita rudes homi
nes ex fapientum convi du & ipfi quoque ... fapere inci^
piunt. Lib. Num pbilofophandum Inter pocula, penes medium.
^aj Tit. Difcipulus.
Amor
paullo poft pafsionum furore fedato , quum cernit turpes"
improbitatls ac injuftitia: remanere perturbationes ; honefti
ver o, utilis , ac r edi fupereffe nihil : non ne faepius cogi
tationes moleftifsimas , curafque gravifsimas illi incidere
par eft j quod vana fedudus gloria , feu voluptatum ca
ptus dulcedine, rebus fordidifsimis , illiberalibus ac ingratis,
pulcherrima maximaque inter homines bona , fas, juftitiam,
pietatem perverterit ; vitamque turpitudine , infamia ,
perturbationibus fcedarit ? Ego proinde ( fi dicere fas eft )
flagitiofos , perditos , ac facinorofos homi nes, nec aliquo
five deorum five hominum indigere ultore arbitror : fed
perniciofam ipforum vitam , omni pravitate , impietate,
ac fcelere corruptam , refertam , & contaminatam , fatis
fuperque ad fe ipfam pledendam ac torquendam lufficere.
De Sera Num. vind. paullo ante medium.
II. CLASSIS. AMOR SUI.
377
Amor fui,
Q
UI fateatur (a) fefe plurimum amare fe ipfum , huc
omnes veniam dare folent , quemadmodum inquit
" Plato : quum tamen ea res prseter alla multa vltia,
illud quoque gravifshnum gignit in nomine malum ; quod
non poteft effe fui judex a:quus & incorruptus. Quifquis
enim amat , hallucinatur ac caxutit in eo quod amat. Ni -
fi fi quis dottrina confuefcat ea magis habere in pretio
fettarique , qua: fint honefta , quam qua: cognata dome-
fticaque. Atque id quidem (b) amplum locum ac fpatium
Inter amicos pra:bet affentatori : quippe cui facilem &
commodum inter nos aditum aperit amor noftri, per quem
( quando fibi quifque adulator eft primus ac maximus)
haud gravate admittit & alium ; fi eorum qua: appetii ac
vult , fibi teftis fimul & ftipulator accedat. Siquidem qui
contumelia: caufa dicitur Philocolax , hoc eft , gaudens af-
fentatoribus, is vebementer eft amans fui : ac propter be-
nevolentiam qua fe ipfum profequitur , nihil non adeffe fi-
bi non folum cupi t , fed edam arbitratur. Lib. de Dfcrm.
adulai. & amici, in princ.
Amor ( aut t or e Platone) laudat plerumque ea (c) qui-
bus aiii offenduntur : velini quum aliqui albos quos depe-
reunt , deorum appellant filios : nigros dicunt effe fortes
& virili animo : adunco nafo , regii vocantur : fimi, ama-
biles : pallidi, per blandidas mellis imitantes colorem. At -
que ha:c, qualiacumque fint, exofculantur amantes. Ad quid
enim non impellit amor? Nimirum fua fponte , non al i t er
atque heder, invenit quo fe alliget. Lib. de Offic. auditor,
longe ante fnem.
Dileio erga inimicos,
E
Quidem a viro civili alienum minime put o, in re ho-
nefta & jufta vel inimicis & adverfariis teftimonio
prxfto effe : & in judicio adverfus calumniatores eos tue-.
_ ri:
(a) Tit. Cognitio fui. (b) Ttt.Adulator. (c) Fallax amantiumjudiciurn.
COLLECTANEA MOHALIS PHILOSOPHIE.
ri : & falfo objetta refellere crimina , qua; fcilicet ab reo-
rum inititutis & rationibus abhorrere penitus videantur:
quod non multo ante a Nerone factitatum accepimus. Exer-
cebantur miris niodis inter pfum atque Thrafeam iniml-
citie : verum cuidam multa criminofe jaftanti, atque Thra-
feam perperam judicaife caufam fuam ajenti , obftitit Ne-
ro ; tantumque abfuit , ut criminibus de inimico contra
veritatem affentiretur, ut exclamarit : utinam tam me Thr a-
feas di l i gat , quam judex equus & rectus eft ! In Politica,
ante medium.
Scipio male dicitur audiffe : in dedicatione namque edis
Herculis , quum epulum fplendide & opipare apparaffet,
amicos invitavit omnes, collegam dumtaxat Mumium pr e-
teriit. Etenim quamvis non inter fe ceteris rebus videban-
tur amare ; par erat tarnen focietatis atque collega comi -
ter & honorifice rationem habere. Si Scipioni itaque , vi -
ro certe cetera admirabili, comitatis parumper pretermif-
fum officium, faftus & fuperbie notam inurere vifum eft:
quibus quefo artibus modefxus quifque alius & frugi ho-
mo haberi pofsit , qui exiftimationi collega; per invidiam
det rahat ; qui alicubi aberranti per malevolentiam infultet?
In Politica, longe pofl medium.
Cur ex omnibus qua; diis immortalibus offeruntur, fo-
la fpolia negliguntur ; nec vetuftate confumta refarciunt, ac
reficiunt ? -An idcirco hoc faciunt ... quod quum figna ini-
micitie adverfus hoftes tempore obfcurentur ; ipfos ea r e-
novare invidiofum & acerbum effe cenfent ? Non enim qui
primi apud Grecos eneum aut lapideum t ropheum ftatue-
r unt , magnopere probati funt. In Poblematib. longe pofl mit.
# Prifcis illis mortalibus fatis erat , fi non lederentur a
diverfi generis animantibus ; & hoc modo fine cum beftiis
noxiis depugnabant. At pofteriores , ratione deprehenfa qua
feris ut erent ur, non folum ab illis non offenduntur, verum
etiam utilitatem capiunt : dum carnibus illarum aluntur,
pilis veftiuntur , fel & lac ad morborum adhibeht reme-
dia : denique dum fe pellibus ar mant , & mu.niunt : ut pe-
riculum jam fit, ne fi fere deficiant homini 5 ferina jam,
filveftris, & inops ejus vita futura fit. Itaque quoniam ce-
te-
H. CLASSIS. DILECTIO ERGA INLMICOS. 379
rerfs quidem latis eft, 11 nihil accipiant ab inlmlcis ma-
li ; hos vero qui fapiunt , Xenophon alt etiam utilitatem
ex adverfariis capere debere. Itaque vlam atque rationem
oportet inquirere , qua commoditatem hanc confequi pof-
fint, quibus abfque fimultatibus vivere non licet. Non pot -
eft agricola efrlcere , ut omnis arbor exuat filveftrem na- ^
turam : nec venator omnem feram poteft cicurem reddere
ac manfuetam. Itaque ratio quelita eft, ut ad alios nihilo
minus ufus , ill! quidem arbores infrugifere; huic autem
Immites beftie commoditatem afterrent. Aqua marina potui
quidem inutilis eft & Infuavis : verum alit pifces 5 com-
mode tranfmittit, quocumque velis proficifci ; Importan-
dis exportandifque rebus fervit. At vero Satyrus quum pri - ^
mum ignem vidiffet, eumque complect! vellet & ofculari:
Prometheus , heus ( inquit ) nifi caves hi r ce, profeto do-
lebit tibi mentum : urir enim fiquis attingat : non valet
in iftum ufhm : fed lucem & calorem miniftrat : turn ar-
tium omnium inftrumentum eft, fiquis uti noverit. Viden-
dum eft igitur , num & hoftis alioqui noxius 8c inaccef-
fus , alia quacumque via contingi pofsit, atque peculiarem
aliquem ufum fui pr ebeat , & commoditatis nonnihil ad-
ferre valeat. Nam complures res funt invile gravefque qui -
bus incidunt : ex quibus tamen ufus aliquis excerpitur.
Lib. de Utilit. cap. ab inim. in princ.
Quemadmodum animantia que plurimum ftomacho va-
l ent , queque corporibus funt faluberrimis , etiam fi fer-
pentes ac fcorpios edant , concoquunt : funt etiam quae
faxis ac teftis al ant ur, & has propter fpirituum vehemen-
tiam caloremque in alimentum vertant : quum interim gra-
ciles ifti ac valetudinarii panem etiam atque vinum appo-
fitum faftidiant : ita fluiti corrumpunt ac perdunt etiam
amicitias ; contra qui fapiunt, etiam fimultatibus commo-
de norunt uti. Primum igitur quod eft in fimultate maxi-
me noxium , id mihi videtur fummam utilitatem allativ-
rum , fi quis animum adverterit. Quidnam iftud eft, in-
quis Nempe inimicus femper advigilans , obfervat quid
agas ; & anfam captans cal umni e, luftrat ac circumfpicit
undique vitam tuam : non tantum quer cus, teftas, ac faxa
pc u -
380 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIZE.
oculorum acie penetrans , ficuti narrant de Lynceo ; venirci
& amicum , famulum , & quifquis tecum habet confuetu-
di nem, ut quoad poteft, deprehendat quid agas : perfo-
diens atque fcrutans tua confilia. Quum interim amici -f cun-
ctatione negligentiaque noftra , fa;pe numero nobis infciis
& argrotent & moriantur. Inimicorum vero propemodum
& fomnia curiofe obfervamus. Jam vero mor bi , xs alie-
num , difsidia cum uxoribus , citius eos ipfos quorum funt
fugerint, quam inimicum. Quamquam ante omnia pecca-
* tis imminet ; ha:c In primis veftigat. Nec fecus ac vultu-
res ad putrium corporum odorem rapiuntur ; fincera fa-
naque non fentiunt : ita 11 quid morbidum eft in vi t a, fi
quid vitiofum , fi quid affectum , id demum excitat ac
movet inimicum : ad hxc afsilit, quifquis odit 5 haec con-
t rect at , vellicatque. Ibidem , panilo poft.
An non eft igitur conducibile , ad hoc cogi te , ut
per omnia caute & attente vivas , & nec facias quicquam,
* nec dicas ofcitanter & incircumfpecte : fed femper ( eorum
more qui fufpicione morbi , diligenti exactaque vita; mo-
deratione cavent ne quid ofFendant valetudinem ) inculpa-
tos ufque mores & irreprehenfos conferves ? Siquidem ejuf-
modi cautlo , dum & animi cohibet cupidltates, & cogi-i
tationem cogit advocatque , gignit in nobis ftudium ac pro-
pofirum integre 8c inculpate vivendi. Etenim quemadmo-
*d u m ha; civitates ( quas finitimus hoftis , & continens bel-
lum , fobrietatem vigilantiamque doc ui t ) ' & leges obfer-
vant diligentius, & rectius adminiftrant Rempub. : ita quos
hue inimicitia compellit, ut in vita fobrii finr ac vigi-
lantes ; ut vitent focordiam ; ut omnia citra neglectum 8c
comiter agant 5 paullatim nec fentientes ducuntur in con-
fuetudinem non peccandi , morefque componendi , fi mo-
do vel paullum adjuverit ratio. Eod. lib. & loco.
Pleraque magis intelligit inimicus, quam amicus , pr o-
pterea quod amor excutiat in re amat a, velut inquit Pla-
t o. Porro odio conjuncta eft turn curiofitas , turn garru-
litas. Lib. de Utilit. cap. ab inim. pofl med.
Quum Casfar Pompeji ftatuas dejectas reponi jufsiffet
. . .. mm
t Al. I ncuria.
II. CLASSIS. DILECTIO ERGA INIMICOS. 381
tu m M. Tullius : quum ftatuas ( inquit ) Pompeji collo-
carti , tuas conftabilifti. Unde nec maligne laudandus eft,
nec honore fu o fraudandus inimicus Ce le bris & laude di -
gnus : propterea quod major laus hinc redit ad ipfos qui
laudani. Ibid. p aullo po.
Recte precepit Pythagoras , quum ab aucupio dehor-
t aret ur, & emto retium jactu > pifces eaptos juberet amitti:
quumque omnium mitium animantium cederci interdiceret;
videlicet, ut in brutis animantibus nos confuefaceret a ra-
pacitate & crudelitate temperare. Atqui multo pulchrius
eft, ut dum in fimultatibus ac difsidiis adverfus homines,
generofum, equum , ac iimplicem inimicum agis ; mpro-
bos , fordidos, ac fraudulentos ' aftectus caftiges, premaf-
que : quo nimirum in commerciis amicorum prorfus con-
quiefcant, & a fallendo temperent. Affuefa&i vero jufte
recteqiie agere cum inimicis , haud unquam injufte do-
love cum amicis & familiaribus agemus. Eodem loco pofi
pauca.
Arcadion quidam Achi vus, quum non defineret male-
dicere Phi l i ppo, monitufque ut fugeret ubicumque loco-
rum effent, qui non noflent Philippum ; ubi poft aliquo
cafu rurfus eifet vifus in Macedoni a, amici erant aucto-
r es , ut puniretur : nec enim oportere negligi tantam petu-
lantiam. Philippus autem quum occurriffet homini , hu-
maniter cum e o collocutus , mox etiam xeniis ac donis
ad eum mifsis ; poftea jufsit eos percontari , quo modo
jam de fe loqueretur apud Grecos. CuncKs autem teftifi-
cant i bus, eum hominem jam mirum Philippi laudatorem
effe factum; ego igitur, inquit, melior medicus quam vos.
Lib. de Cohibend. iracund. penes medium.
Ariftippus , poftea quam ipfi cum yEfchine nefcio quid
i re ineidiflet , & quidam illi diceret : o Ariftippe , ubi
nunc amicitia veftra ? dormit , inquit ; fed e arn e g o e x -
citabo. Adienfque /Efchinem : adeo ne ( inquit ) tibi vi -
deor modis omnibus infelix & infanabilis, ut ne moneti
quidem merear abs te ? At yEfchines : non mi rum, inquit,
fi quum in omnibus me precellas ingenio ; hic quoque
prior videris quid effet fafto opus.
382 COLLECT ANEA MORLIS PHILOSOPHIE.
Amctd vera & falfa.
I
Mpendio celebramus juvenis illius apud Menandrum i n-
figne elogium: praxlarum ( ai t ) sftimes optimum quem-
que vi rum, cui amici contigit etiam umbra. Caufae autem
cum plures impediunt veram amicitiam , tum vero potifsi-
mum plurium amicorum appetentia : qua; non aliter ac
# parum honeftis contingit mulieribus , crebro atque multo-
rum complexui patentibus : primi amorem dum retinere
non poteri:, facile contemnit & abjicit.... Sic novitatis
ftudium & animi, inconftantia, inconfulto aliud alio com-
mutans , nos femper ad recentiora pertrahit ; ut nova
fubinde meditemur initia , eaque relinquamus Imperfetta:
novam familiaritatem & gratiam nunc cum ilio ineamus,
, mox
t Al. Aprum. Sed ut arbitrar , minus rette, (a) Tit. Manfuetudo.
Etenim ferocem modo mulier -j" caprum,
Verum
1
puellus fcalpitans tenera manu
Flelit facilius , quam palceres quilibet.
Nos vero (a) beftias feras cicuramus , ac luporum caril-
los manfuefacimus, etiam leonum catulos in ulnis circum-
ferentes ; ac poft hax & filios , & amicos , & familiares
per iracundiam ejicimus : in fervos autem atque cives,
ira; ( ceu noxia: beftia; ) liberas habenas laxamus , mor-
bum noftrum hoc pme xt u extenuantes , quafi vitiorum
odio commoveamnr , non rette : fed ita nimirum quem-
admodum & in ceteris animi mor bi s, dum aliud appella-
mus providentiam , aliud ingenuitatem , aliud pietatem.
# E t fan, qnemadmodum dixit Ze n o , fperma mixturam
ac temperaturam eiTe ex omnibus anima; viribus revul-
fam : ita videtur & ira fernen quoddam effe ex omni-
bus animi perturbationibus commixtum : liquidem & a
dol ore, & a voluptate , & a ferocia decerpta eil. Tum ab
invidia hoc habet , quod malis gaudet alienis. Ceterum
homicidio deterior eil. Nam illud conatur i ra: non , ne
quid ipfa patiatur mali ; fed ut male habeat , modo fun-
ditus perdat alium. De Cohibend. iracundia , propefinem.
II. CLASSIS. AMICITIA VERA ET FALSA. 383
mox cum alio ob pretritos amicos atque negle&os, nullo
amore penitus nobifcum perdurante. Lib. de Amicitia in mul-
tas djffa , paullo pojl init.
Numifma ad amicos comparandos idoneum , eji fola
benevolentia, propenfufque in alterum amor , virtud con-
junctus. Quibus proferto rebus natura nihil pofsidet rarius.
Ut recte hi nc confequatur; ardentius amare amarique , haud
quaquam inveniri poife in turba. Verum quemadmodum *
fluvii in multos didudti rivos lentiorem habent curfum : ita
vehemens amor in multos difperfus haud dubie marceftit.
Ea certe eft ratio , quod natura quibus animantibus uni- #
cum tribuit fcetum, eis amorem indiderit vehementiorem.
Ibid, paullo pojl.
Quidam felices predicant , quibus agmen immenfum
contigit amiconim : fed longe falluntur opinione. Quippe
il popinas principum multis cupediis inftrudtas intrent , vi -^.
debunt item multa mufcarum examina nidore llhuc attra-
cca: & quemadmodum ilio ceant e, mox omnes avolant;
ita fi iftis fpes defit quasftus, difpeream fi non protinus
aula; frequentia in ipfifsimam vertatur folitudinem. Non i gi -
tur aeftimes illos amicos , qui folum fpedtant lucrum : quan-
do omnium ifthuc eft poftremum ; vera (a) atque abfolu-
ta amicitia tria potifsimum requirente : virturem , velut
rem honeftam ; familiaritatem vitaeque dulcem confuetudi-
nem , ceu voluptatem 5 & utilitatem, tanquam rem appri-
rae neceifariam. Primum igitur ad deligendos amicos judi-
cio eft opus.... Amittendi enim facultas , ac perdendi ami -
cum difplicentem , non tam in proclivi eft , ut admit-
tendi. Perinde enim atque cibum noxium & peftilentem
retiere non audes, veritus ne te corrumpat ; nec ejicere
potes fine moleftia , jam bili permixtum : fic malum ami-
cum fi habes, laederis ; fin rejicis per vim & amarulen-
t i am, non aliter atque choleram fummo dolore evomis.
Decet igitur , ut non facile amicos quofcumque obvios
complectamur ; nec eos mox in amicitiam recipiamus,
qui nos ftudio profequuntur : fed dignos amicitia fummo
rnagis ftudio profequamur. Non enim protinus eligendum &
_eft
(a) Tria expetendorum genera in amicitia.
384 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
eft quicquid fe fponte offert : quando rubum , fpinafque
nos compledtentes , ac fe du lo profequentes difcutimus, ut
rect ad vitem aut oleam contendamus. Atque eum in
modum minime eft ex re noftra , ut mox illis pareamus,
qui facile nos colunt & obfervant ; fed refert pot i us, ut
ita nos comparemus , quo boni viri ac frugi colant atque
obfervent. Itaque (a) ut Zeuxis picior quaerentibus, cur
tardius longoque tempore pi ngeret , refpondit : ego longo
tempori haud dubie pi ngo, id eft acternitati. Sic perpetuam
amicitiam conflare non licet , nifi longa vita; confuetu-
dine , exactoque judicio. Eod. lib. paullo pofl.
Si quis omnium fimul cupiat effe ami cus, fufficere non
poteft cunftis debito officio ; dum hie gerit magiftratum,
ille eumdem ambit , alius fufcipit. Ut ne dicam , quam
fit abfurdum eodem tempore a diverfis ad diverfa voca-
# t urn, fingulorum defideriis velie refpondere.... Amicitia
ergo in multos diffecta , urbi fimilis eft diverfis facrificiis
referta;, aliis ad jucundam celebritatem , aliis ad plantum
appofitis. Impofsibile autem eft, omnes profequi officio:
neminem , plane inurbanum. Ut hoc infuper addam , quod
uni inferviens , multis aliis praeteritis , infenfos nimirum
illos tibi feceris. Nemo enim tui amans aequo tulerit ani-
mo , fi videat fe abs te negligi. Quamquam in excufanda
defidia hujufmodi & negligentia circa amicos , quo minus
nobis fuccenfeant, praeftiterit fimpliciter dixiffe : exciderat
animo ; oblivio me hujus rei ceperat ; quam fi dicas : in
jus vocato tibi advocatus non fui , alterius amici caufa;
tum patrocinatus. I t em, non acceperam te laborare febri;
amicos fovens alios, & circa illorum incommoda occupa-
tus. Caufam enim negligentia; praetexens, in alios diligen-
tiam ; querimonia non lenieris, fed potius reddideris afpe-
riorem. Lib. de Amicitia in multos diffufa , po medium.
* Mufica in cantu & organis argute quidem Concors eft,
ex acutis, medi i s, 8c gravibus modi s, quamquam fint dif-
fimiles. Porro amicitia nihil recipit , nifi exfiftat fimile.
Eadem enim vel i e, eadem fen tire ac fat eri , eifdemque
affici ; ea res demum firma amicitia eft : non aliter ac una
ani-
(a) Simile ab exemplo.
I I . CLASSIS. AMICITIA VERA ET FALSA. 385
Bb Pax,
(a) Tit. AddAtor.
anima in multis corporibus equabili ratione confiftens.
Qiiis igitur eft ille tam variabilis homo , nunquam jflbf
conftans ; qui mutetur in horas , & quemlibet referat mo-
ribus ; cuilibet fe fe apt et , iimilifque reddatur ? & non
magis ridiculum fe pr ebeat , vel Theognidis cenfur , qui
fie ait:
Ut polypus petra faciem mentitur inh&rens, #
Sic mentem variat fubdolus arte nova ? (a)
Polypi autem fubita commutatio non pertingit ad cor-
poris penetralia, fed contenta eft fola fuperficie, acceden-
tium dumtaxat oculis i mponens, quo facilius pofsit elabi.
At longe aliam deiiderat amicitia , in qua eofdem expri-
mas mores , pares affedus & fermones , iimilia ftudia ; ea-
demque fugias & fequaris oportet. Prothei vero illius fa-
bulofa commutatio alia erat : multifariam enim vertebatur
preftigiis, quum formam certam haberet ac propriam. Ta-
lis nimirum fies, i libeat cum litterarum ftudiofo libros
evol vere, cum paleftritis col l udar i , cum venandi cupidis
feras perfequi, cum potatoribus i nebr i an, & cum ambi -
tiofis magiftratum ambire. Poliremo , leut maxime i nf or - #
mem Phyfici nudatnque fubftantiam effe predicant mate-
riam pr i mam, in omnes formas mutari folitam , adeo ut
modo ar deat , mox in aque liquorem fe vertat ; jam eva-
nefcat in auram , & protinus concrefcat in folidum cor-
pus : ita in multos diffufa amicitia , animum fubjicit va-
rus affedibus ; verfipellem facit hominem , fubdolum 8c.
varfum , maleque moratum. At qui amicitia mores expofcit
minime l bri cos, fed firmos 8c perpetuo tenore fibi con-
fiantes : eumdem amat locum , & eamdem vi t e focieta-
tem ; que caufa multo omnium potifsima eft , cur tam
rara avis fit , inventuque difficilis conftans amicus. Lib.
de Amicitia in multos diffufa , in fine.
. % Vide etiam Tit. Adulatio.
COLLECTANEA MOR ALIS PHILOSOPHISE.
Pax , Concordia.
~[fir civils hoc in primis curare debet, ut rebus admini-
f/ ftrationi civium fubje&is ita utatur ... ut amicitie &
confenfus inter cives conciliari ; contentiones Oc inimici-
t i e tolli penitus videantur : & ( quod in amicorum difsi-
diis ufu venit ) qui fe priorem injuria affectum put at , eum
priorem quoque adeas (a) atque oratione foleris, oftendaf-
que te fecum una dol er e, & injuriam eque ferre. His
jadis fundamentis, mcerorem lenire incipito , hominem-
que docere , non eos commendare folitos qui aliis inju-
riam intulerint , quive pertinaciter & obnixe fuperare
contendant : fed qui illatam injuriam animo e q u o , vel
certe forti tuliffe videntur. Hi enim non modo manfuetu-
dine & morum facilitate ; verum quoque prudent i a, &
animi magnitudine prenant : propterea quod parvis rebus
cedentes, maximis ac pulcherrimis obtinent & vincunt. In
Polt, prope fine m.
Bellum.
B
Eilum , (b) educati in umbra corporis habitudlnem re-
pudiat. Macilentus autem miles , bellicis affuetus cer-
taminibus , pugiles & ftrudas prelio propulfat acies. Lib.
de Liber. educandis , paullo pofi medium.
Seditio, Faclio.
E
Nimvero non femper incendia de facris publicifve
edibus initium fumunt 5 fed fepenumero e domun-
cul a, lucerna parumper negl ed, ingens erumpit fiam-
ma : vel ignis fenfim conceptus , palea deinde & fomentis
refocillatus mirum in modum ardere i nci pi t , & primis
quibufque correptis longius ferpere, & maximam ftragem
. da-
(a) Tit. Dilelio inimcorum. (b) Tit. Contra delicias.
I I . CLASSIS. SEDITIO , FACTIO. 387
dare. Ita feditiones in civitatibus non magna; Temper con-
rentiones , nec de publicis rebus difsidia incendere conci-
tareque folent : verum plerumque privatis creata; offenfio-
ni bus, in publicam peitem cerrando progreffa; funt , ilu-
das & contentionibus mutuis auda:. Quas ob res princi-
pem civitatis , & virum civilem oportet ejufceruodi pra-
va futura; clad is initia nihilo fegnius provenire: & ita cu-
randa atque opprimenda fufcipere , ut aut nufquam exfifte-
re pofsint; aut fi qua exftiterint, prefocentur : ne pauilatim
affumtis viribus luculenter fuccrefcant, ac poliremo fua-
pte magnitudine Remp. taxent & occupent. In Politica,
prope finem.
Attendai etiam , fa:pe ufu venire , privatis & parvis neg-
Iedis rebus , initio nulla cura , nullis medicameatis ad-
hi bi t i s, inde calamitates etiam exftitiffe.... Adolefcens qui -
dam Syracufs amatae adolefcentis amici profedi peregre,
ibi eredita; fluprum intulit. Rediens ille refcivit facinus,
ulturufque injuriam , invicem uxorem amici lupravit. Re
vulgari coepta, major quidam natu civis in fenatum retu-
lit , utrumque ab urbe eliminandum, prius quam civitas
velut contagio fceleris infeda , ad diverfa propenfa iluda,
& ad inteilinas nine profeda inimicitias fe ipfam evertat.
Ceterum perfuadere fenatum potis non fuit : orta feditio-
ne , In diverfafque partes civibus rapt i s, qua; fuerat egre-
gia civitas , maximis implicita malis , variifque agitata ca-
lamitatibus dem um corruit. Ibidem.
Ad hujufmodi vero feditiones componendas, nulla mihi vi-
deri poteft potior r at i o, quam fi inducas animum , in tuis
privatis difceptationibus manfuetum te ipfum (a) & exora-
bilem exhibere , atque in primis perfilere caufis ; nulla per
contentionem concitanda; ira; gratia adjeda materia , nullis
irritatis affedibus , quibus negotium magis exafperetur &
a;quo acerbius fiat. Simili ratione in foro & civilibus con-
troverfiis , fat erit nudis explicatifque rationibus caufam
fimpliciter agere , non confidis ad libidinem criminibus,
congeftis maledidis undique , & jurgiis atque minis ad-
mi xt i s, tamquam veneno tela inficere, eaque prseacuta in
Bb_2 ad-
(aj Tit. Mmfuetudo.
38.8 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIiE.
Confolatio afiHorum.
M
Edicorum pra:ftantifsmi nunquam ad repentinos flu-
xuum impetus medicinarum confeftim aferunt re-
media : verum inflammationis gravedinem , abfque ulla ex-
terna unguentorum impofitione ad maturitatem pervenire
patiuntur. Poftea vero quam & tempus ( omnia ad matu-
ritatem perducere folitum ) calamitati accefsit, & tua fol-
licitudo amicorum auxilia jam exigere videtur ; bene ha-
bere fum arbitra tus , fi ad relaxanduna aut remittendum
dol orem, flebilefque atque inanes fedandos luttus , confo-
latoria: te participem orationis facerem. Animo namque ma-
le affetto , medici funt fermones , quum praefertim quif-
piam opportune cor molliat. Nam auttore fapiente Euri-
pide , alia alii adhibetur medicina morbo : dolore quidem
affetto , benevolus amicorum fermo : fatue vero fe geren-
ti , admonitiones. Etenim quum multa; lint animi perturba-
tiones , omnium quam gravifsima eft dolor : multi enim
dolore in furorem , non nulli in incurabiles a;gritudines re-
datti memorantur : libi ipfis quidam pra; dolore mortem
confcivere. In oratione confol. ad Appollon. in princ.
Comicus Menander in eos qui calamitates a:gre ferunt,
hsec dicit : fi nobis lacrima; malorum effent remedium , & qui
lacrimaffet dolere defineret, auro dato lacrimas permutare-
mus.... Quid igitur proficiunt ? nihil : verum dolor habet ( ut
arbores fruttum ) lacrimas. In e ad. confol. p aullo poft init.
Hue illud Socratis dittum merito quis traheret , quo
cen-
adverfarium per inildias jattitare. Quo fit, ut caufs fua-
pte natura leves atque privata , ad publica crimina , de-
ploratamque luem & contentione & iludi trahantur. Qui
vero fe talem in caufis propriis exhibere poteft, is pro-
fedo facile perfuadere alus pot er i t , ut fe volentes liben-
tefque ditto ejus audientes exhibeant ; quando maxime pu-
blica; ipfa; contentiones & controverfia:, fi privatas offen-
fiones fubducas ac dems , leviores effici foleant. In Poli-
tica , in fine.
II. CLASSIS. CONSOLATTO AETLICTORUM. 389
cenfebat oportere ut felicitates in commune conferrentur,
ut unufquifque ex equo partiretur : futurum autem , ut
plures fuas libenter capientes difcederent. Ufus eft hujuf-
modi indudione & Antimachus poeta. Lyde enim uxor
fua defunda , quam vehementer diligebat , doloris folamen
fibi fecit Elegiam Lyden denominatam. Nam quum heroi-
cas calamitates recenfuilTet, alienis malis fuum fibi mino-
rem reddidit dolorem. Ibid. po pauca.
Vide quid comicorum quidam ei dicat, qui intempe-
ftivam egre ferebat mortem. Si utique nofles, vitam quam
non vixit , feliciter vi durum , mors minime quidem op-
portuna : fin autem aliquid incurabile attuliflet vi t a, te for-
tafle benevolentior ipfa exftitit. Quum autem minime con-
ftet , utrum is vita decedens , majoribus folutus malis ex
ufu fuo qui everi t , an non : oportet non perinde egre fer-
re , ac fi ea omnia amififfemus , que nos ab eo confecu-
turos opinati fumus. Eod. lib. penes medium.
Unumquemque autem fecum confiderare oport et . . . non
longifsimam vitam ; fed virtute preditam effe optimam. Ne-
que enim qui plurima ad citharam ceci ni t , quique rhet o-
rum more dixit , vel navis clavum rexit ; fed qui bene,
laude afficitur. Bonum enim non in temporis diuturnitatej
verum in virtute opportunaque concinnitate ponendum
eft.... Sic enim inter plantas optime habent ur, que modi -
co temporis intervallo plurimos ferunt frudus.... Multum
utique temporis aut parum, minime referre vi det ur , fi ad
infinitum refpexeris feculum : mille enim ( ut Simonidi pla-
cet ) ac decern annorum millia , pundus eft quidem inde-
terminatus , quin Immo brevifsima quedam pundi portio.
Nam & animalibus illis , que ( ut ab hiftoriis percipimus ) #
juxta Pontum genita unum degunt diem , mane orientia,
meridie' vigentia , vefperi fenefcentia atqe obentia , fi
humanus animus ac ratio fingulis daretur , nofter hic af-
fedus ineffet, eademque utique contingerent, ut que an-
te meridiem decefsiffent , l udum ac lacrimas preberent:
que vero integrum vixiffent di em, penitus felicia haberen-
tur : modus enim vi t e , non temporis prolixitas bonum ap*
pellandum eft. Ead.confol. po pauca.
Bb 3 An
390 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
t Alii vsrtunt : Argentarli.
At qul non fperabam , inquies , me haec paffurum, ne-
que exfpectabam. At te exfpedtare oportebat , rerumque
humanarum incertitudinem ac vanitatem fuiffe premedita-
tum ; ne improvifus nunc , ut ab hoftibus repente inva-
dent i bus, deprehenfus effes. Pulchre autem qui apud Eu-
ripidem eft Thefeus , adverfus hujufmodi fe parare ac mu-
nire videtur. Ait enim ille : ego autem a fapiente quodam
edoctus , in follicitudines ac calamitates conjedtus fum,
exfilia mihi ipfi a patria mea proponens , & immaturos
obi t us, malorumque alias vias : ut fi eorum aliquid qua;
mente agitaveram paffus effem , non mihi novum atque
inopinatum contingens magis morderet. Ibid, panilo pofl.
Lyciorum legum latorem fuis precepiffe civibus ferunt,
ut quoties in lu&um incidiffent, vefte induti muliebri lu-
gerent ; quum indicare vel l et , hujufmodi affedtum mulie-
brem effe, & haud quaquam illuftribus viris , liberalefque
difciplinas fibi vindicantibus congruentem. Femineum pro-
cul dubi o, & imbecille ac minime generofum eft , lugere.
Mulieres enim libentius quam viri ludtibus indulgent : &
Barbari , quam Greci : & qui deteriores f unt , quam qui
preftantiores. Barbarorum autem quidam partes etiam cor-
poris abfcindunt, nares fcilicet atque aures , reliquum quo-
que corpus pledtentes ; dum fe defundtis gratificare arbi -
t r ant ur , f i a naturali modefti a in hujufmodi mcerore difcef-
ferint. In e ad. or at. pofl medium.
Oblivifcentium fimiles fumus. Neque enim folum ( ut
inquit Euripides ) pecunias minime peculiares pofsident mor-
tales ; verum & cetera omnia. Quo circa in omnibus di-
cere oportet. Nos deorum res habentes , eas curamus : quum
autem velint , ipfas rurfus auferent. Itaque minime segre
ferre decet , fi quae nobis ad breve tempus mutuo dede-
r e , eadem exigant. Neque enim j - Trapezitae, quum b ipfis..
fimile depofitum repetimus , redditionis caufa indignantur;
fi quidem grati ac benevoli fuerint. Adverfus enim eos
qui non facile reddunt , merito quifpiam diceret : manda-
t i ne oblivioni , te propterea haec accepiffe, ut redderes?
Hoc utique omnibus contingit mortalibus. Habemus enim
n. CLASSIS. DIvioJNlTI , CSTIGATIO. 391
vitam , t pot neceflarium deorum depofitum : & hujus red-
ditionis nullum eft determinatum t empus, ut ne nummulariis
quidem depofiti. Sed minime conftat , quando qui dedit,
repetet. Qui igitur vel ipfe moriturus , vel liberis defundis
fupramodum indignatur ac conqueritur , quo modo non ma-
nifefte oblitus eft, & fe ipfum hominem effe, & liberos mor-
tales genuifle ? Neque enim eft hominis meutern habentis,
ignorare hominem animai effe mortale , proptereaque geni-
tum ut moriatur.... Duo flint (a) ex Delphicis litteris maxime
ad vitam neceiTaria oracula : Cognofce te ipfum , a c , Ni -
hil nimis. Ex iis enim reliqua pendent omnia. Hxc autem
funt invicem confona... & utrumque altero ... videtur ligni-
ficati. Nam & in eo quod eft, Cognofce te ipfum, com-
prehendi t ur, Ni hi l nimis : & in hoc , id eft Nihil nimis,
Cognofce te ipfum. Quare & fuper his fic inquit Ion : Co
gnofce te ipfum : hoc verbum quidem haud magnum ; re
vero ipf a tantum, quantum deorum folus novit Juppiter.
At Pindarus : egregie ( inquit ) fapientes , Nihil nimis ver-
bum laudrunt. Hax igitur pr xcept a, ut Apollinis oracu-
la quifpiam cogitatione compl edens, ad omnes vita; per-
turbationes fe facile accommodare poterit : eafque pruden-
ter ferre , cum fuam ipfius naturam refpiciens ; tum vel
maxime ne plus quam conveni at , in his qua; accidunt, aut
ad jadantiam extollatur ; aut depri mat ur, & ad miferiam
plandufque profternatur. In ead. confol. Unge ante finem.
Qpis novi t , an Deus patris more providens , generif-
que humani curam fufcipiens , profpiciens qua; ventura
erant , f immaturos quofdam de vita abducat ? In ead.
(trattone confol. pofi pauca.
Admonitio j Cajigatto,
S
I qui alicubi diflnant atque difcrepare vi dent ur, hos
amice & placide , muficorurh more , intentione aut
laxatiohe oportet ad modum atque concinnitatem reduce-
re : non fi quis aliquatenus peccat , iracunde protinus hunc
. Bb4 du-
(a) Tit. Cognitii) fui. f In Stephani Nigri interp retatione Farifiis edi'
ta an. 1566. acerbos legitur pr ri immaturos.
3 9
2
COLLECTANEA MORLIS PHILOSOPHISE.
duriter atque per contumeliam adoriri ; quin au&ore Ho-
mero , mitius & moratius pertratare : te fcilicet ceteros
prudentia anteire arbitrar.-In Politica , penes medium, ubi
alia in banc fententiam.
Vituperatio mixta cum laude , quae ingenuitatem, non
contumeliam videatur protendere , nec iram ... exfufcitet...
res obfequiofa videtur : e contrario maledicendi atque ob-
jurgandi profufa licentia , Rempub. t uent i bus, & principi-
bus civiratis dedecori eft. In Politica , paullo poft.
Inter multos (a) perpauci funt , qui velint & aufint ami-
cum libere reprehender , magis quam ad gratiam loqui.
Rurfus inter hos paucos , haud facile reperias , qui id face-
re norint : fed ita fe libere loqui put ant , fi convicientur
ac vituperent. Atque habet h o c , ceu pharmacum non in
tempore datum , intempeftiva libertas , ut perturbet at -
que moleftiam adferat nulla utilitate : & idem quodam mo-
do efficiat cum dolore , quod cum voluptate facit adula-
tio. Laxluntur enim non ii modo , qui laudantur quum non
oportet ; verum etiam qui vituperantur non in loco.... Fce-
dum eft j dum piacere iludes , in adulationem incidere;
rurfus foedum , dum adulationem vites immodica reprehen-
dendi librtate , gratiam amicitia; fimulque medendi per-
dere utilitatem. Lib. de Difcrim. adulat. & amici, poftmed.
Opportunitas non obfervata , cum omnibus quidem in
rebus ingens affert malum ; turn vero maxime in admonen-
do dctrahit utilitatem. Ibid, paullo poft.
Animi vino calefcentes, proclives funt ad iracundiam:
ac fepenumero fit, ut ebrietas occupans admonendi liber-
tatem , fimultaterri gignat. Denique prorfus ignavum eft,
ac minime generofum & audax, eum qui fobrius libere l o-
# q u i non audeat , id in menfa facer, quemadmodum ca-
nes faciunt ignavi. Eod. lib. & loco.
Quibus res fecunda; funt , (b) his maxime amicis opus
eft qui libere admoneant , & immodicum animi faftum fu br
ducant. Perpuci funt enim , quibus contigit fimul & fe-
lices effe, & fapere. At plerique mortales opus habent alie-
na prudentia, confilioque aliunde accedent e, quod illos a
' ^ for-
(a; Tit
s
Adulado, (b) Tt, Pro/peritas. Tit. Amicus.
II. CLASSE. ADMONITIO , CASTIGATIO. 393
fortuna inflatos jadatofque premat. Nam ubi fortuna fa-
flum ac tumorem dejecerit ac fuftulerit , turn rebus ipfis
ineft quod admoneat , ac pcenitudlnem inducat. Unde nul-
Ius tum ufus amici libere monentis , nec opus eft verbis
gravibus ac mordacibus ; fed re vera in hujufmodi for-
tuna: commutationibus vultum intueri benevoli viri juvat,
qui confoletur & addat animum : quemadmodum Clearchi
vul t us, quum in pradiis atque rebus afflidis benevolus &
humanus confpiceretur , fduciam addebat periclitantibus,
ut inquit Xenophon. At , qui liberam & mordacem ob-
jurgationem admovet homini rebus adverfis afflido ( ceti
pharmacum , quo folet acu vifus oculo pettutbato infla- #
toque ) nihil quidem confert ad fanitatem , nec ullam au-
fert doloris partem : quin magis iram addir dol ori , & af-
flictum exacerbat.... Sic igitur res afflidorum haud reci-
piunt objurgandi l i bert at em, aut fententise didionem 5 fed
humanitatem & fubfidium defiderant. Siquidem & nut r i - #
ces ad pueros lapfos haud accurrunt cum conviciis ; fed
er i gunt , abl uunt , & componunt : deinde objurgant ac pu-
riiunt. Ibid, paullo pofi.
Quibus igitur in rebus oportet amicum acrem efle, &
quando cdnveniet acerba uti reprehenione ? Quoties tem-
pus hortatur , ut voluptate aut ira aut ferocitate pras-
cipitem co'rceas ; aut ut avaritiam cohibeas ; aut ut ad-
verfns f ftultum aliquem animi motum reluderis. Sic libe-
re locutus eft Solon apud Crceflum inftabili felicitate cor-
ruptum ac tumidum , jubens fpedare finem. Eod. lib. pofi
panca.
Nonnulli venuftius etiam de aliis verba faciendo , cor-
ripiunt amicum ; dum in his culpant alios , quaTfciunt ab
ilio commini. Nofter autem magifter & inftitutor Am-
monius, quum in pomeridiana confabulatione familiarium
fenfiflet , quofdam pranfos efle prandium haud fmplex,
fed opiparum & varium ; liberto mandavit , ut fno fillio
plagas \ i mpi ngeret , addens elogium : non poteft, inquit,
prandere abfque aceto : fimulque in nos flexit oculos, ut
increpatio tangeret obnoxios. Infuper cavendum erit &
______ il-
t Al, Siuitam aiquam animi liceimam. t Infligcret.
394 COLLECT ANE A MORALIS PHILOSOPHISE.
illud , ne coram pluribus objurgemus amicum ; ac Plato-
nis illud habere convenit in animo. Nam quum Socrates
acrius objurgaret familirem quempiam, in convivio cum
eo difceptans : nonne fatius fuerat ( inquit Plato ) ha;c illi
feorfum dixiffe? Et Socrates : at tu fane, nonne fatius fe-
ciffes, fi feorfum ifta mihi dixifles ? Porro quum Pythago-
ras in familirem quempiam afperius coram pluribus fuif-
fet inve&us , ad'olefcentem prfocalTe laqueo guttur , ajunt:
ex eo tempore nunquam Pythagoram quemquam alio praefen-
* te reprehendiife. Siquidem ut morbi parum honefti ; fic &
peccati reprehenfionem ac rete&ionem fecretam elfe con-
venit : non ( ut ludi follemnes ) univerfo populo exhibea-
tur , nec ut oftentetur, & fpe&atores ac telles arcelfat. Lib.
de Difcrim. adult. & amici , prope finem.
Jam vero prter contumeliam ( quam ab omni pror-
fu* curatione convenit abelfe ) cavendum erit & i l l ud, ne
( quod eft vitiofum in admonendo ) contentiofi fimus &
contumaces.... Sicut igitur Plato cenfet , ut fenes qui ftu-
deant v.erecundiam inferere adolefcefttibus , ipfi primum
revereantur adolefcentes : ita quum verecunde reprehendit
amicus , id potifsimum gignit in eo verecundam.... Un-,
de re&ifsimum fuerit illud Homericum :
Admoto capite , ut ne quifquam exaudiat alter.
Minimeque decet , ut aperias delida vel mariti audien-
te uxore ; vel pat ris fub oculis liberorum , vel praeceptorum
coram difcipulis. Exagitantur enim dolore & iracundia, quum
arguuntur apud eos quibus probari cupiunt. Arbitror au-
tem nec in Clitum amicum perinde concitatum Alexan-
drum fuilfe vino ; ut quod illum multis prfentibus cor-
cerer. Qiiapropter inter alia cavendum & illud in primis,
ne libertatem admonendi jadtemus, ac vulgo circumfera-
mus 5 fed ad juvandum atque fanandum amicum e dum-
taxat utamur. Ibid. paullo pofl.
Sed quoniam fsepenumero res ipfa: nos i nvi t ant , ut li-
cet ipfi parum boni , cum aliis fimilibus habentes con-^
fuetudinem, eos increpemus : dexterrimus objurgandi mo-
dus fuerit^ fi qui obj urgat , fe modis omnibus admifceat
culpa;.... Siquidem & bene volentes videntur , & fides ha-
be-r
II. CLASSIS. ADMONITIO , CASTIGATICI. 395
betur ils qui videntur eifdem quidem obnoxii vitiis;
amicos autem non aliter quam fe ipfos corrigere. Ceterum
qui corripiens alterum , fe ipfum jactat perinde quad liber
& immunis a vitiis omnibus , nifi fit et at e multo prove-
cHor, aut nifi fit hujufmodi ut omnes illi virtutis digni-
tatem ac laudem tribuant ; gravis ac moleftus videbitur,
nec quicquam proderit amico. Eoi. lib. poftpauca.
Quoniam vero nec lumen admovendum eft oculo i n- #
flato , nec animus egrot us admittit libertatem & admo-
nitionem indilutam ; utilifsimum remedium fuerit laus le-
niter admixta objurgationi.... Non enim folum lenit ac re-
mittit reprehenfionis afperitatem ; verum etiam gignit in
homine emulationem quamdam erga fe ipfum, ut fecum
ipfe cer t et , dum honefte factorum commemorat i one, tur-
pium pudefcit, & ob id fe meliorum exemplum preftare
videtur. Nam quum alios , vel equales vel cives vel co-
gnatos cum eo conferimus , moiette fert & irritatur im-
proba ambitio : nec raro folet illud cum ira fubmurmur-
re. Quin tu igitur abis hinc ad meliores , & mihi ne-
gotium faceffere definis ? Proinde cavendum eri t , ne apud
eos quos libere corripimus , laudemus alios , nifi fuerint
parentes.... Ceterum illud haud quaquam fieri conveni t , ut
qui admonet ur, vicifsim admoneat ; & libertatem oppo-
nat libertati. Siquidem ea res protinus incendit animos , ac
difsidium parir. Et omnino videbitur ita commoveri , non
quod libertatem libertate penfare ftudeat ; fed quod liberam
admonitionem non ferat. Lib. de Difcrim. adulat. & amici
y
verfus finem.
Ceterum (a) amici munus eft , amicorum offenfam quae
ex admonitione nafcatur , in magnis plurimumque momen-
ti habentibus rebus in fe recipere. Nam fi in quibuslibet,
& ad quelibet moleftus fit & offendat ; nec amice , fed i m-
periofe ( more pedagogorum ) familiares inceffat ; hie quum
in maximis negotiis admonebit , hebes erit & inefficax,
haud fecus atque medicus acri quidem & amaro pharma-
co , neceffario tamen & fumtuofo in vulgaria leviaque
minufque neceffaria, admonendi libertate abufus. Igitur ipfe
3HT
(a) Tit. Amicus.
396 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC
quidem cavebit , ne afsidue reprehendat , & objurgandi
cupidus effe videatur.... Qui enim Temper inftat in quovis
negotio acerbus & infuavis , omnia cognofcens , omnium
curiofus ; is adeo nec liberis eft tolerandus, nec fratribus,
ut ne fervis quidem ferri pofsir. Ibidem.
Atque primum quidem candide conveniet amicos lau-
dare. Deinde veluti candens ferrum folidatur refrigeratio-
ne , ac duriciem accipit malleo reddicum : fie amicis folL i-
tis , & calefaftis collaudatione , libertatem ceu tincturam
paullatim addere. Dabitur enim occafio , ut diccre pofsis:
num ilia cum his conferenda funt? Videfne cujufmodi fru-
ftus reddit honeftas ? Hec abs te requirimus amici : hec
tua flint , teque digna : ad hec natus es.... Nam ficuti bo-
nus medicus magis cupiet fomno feu cibo morbum egr o-
ti depellere , quam caftorio aut f fcamonio : fie equus
amicus, & bonus pater atque preceptor laude potius quam
reprehenfione uti gaudet , ad emendandos fuorum mores.
Quandoquidem non alia res preftat , ut libere admonens
& offendas mi ni me, & fanes maxi me, quam fi temperans
ab iracundia, modefte & cum benevolenza delinquenrem
aggrediaris. Unde nec inficiantes oportet acerbius coarguc-
r e , nec obfiftere purgantibus fefe.... Civilius enim arbitror,
fi quis dicat , ignorarti : quam fi di cat , injuriam feeifti. Et,
non attendifti, dictu molli us eft , quam turpiter egifti. Rur -
fum : ne contendas cum fratre , moderatius eft quam fi
dicat : ne Invideas fratri. Item : fuge mulierem te corrum-
petttem , urbanius quam fi dicas : define mulierem cor-
rumpere. Nam hunc defiderat modum admonitio , qua me-
deri velis amico. Ubi fupra.
Utendum erit arte in amicis corriplendis : quando qui-
dem hec res maximum & efficaeifsimum eft remedium,
maximeque defiderans Opportunitten! & modum. At quo-
niam (ficuti dictum eft) fepenumero curanti molefta eft
hujufmodi libertas , medicos imitari conveniet. Nec enim
* hi quum fecant partem affli&am , In cruciati! moleftiaque
deftituunt, fed placide rigant atque leniunr. Neque qui ad-
monent civiliter amicum , aufugiunt, poftea quam amara
mor-
I Cruferius: Scammonia.
I I . CL ASSIS. INVIDIA. 397
Invidia,
^Cipio Africanus ab u rbe fje pe nu me ro fe ce de bat, ru ftica-
^ 3 ri pe rdiu folitu s , u t & invidia; qu icqu am de trahe re t,
Oc re fpirandi locu m illis prasftare t, qu i fple ndore virtu tis
e ju s, & g loria re ru m g e ftaru m pprimi vide bantu r. In Poli-
tica , penes medium.
Invidia qu ide m inde te rminata e ft, pe rinde atqu e ae g ri-^.
tu do ocu loru m , qu a; ad omncm fple ndore m tu rbatu r
Qu o circa The miftocle s , qu u m adhu c adole fce ns e fle t, ni-
hil fple ndidu m a fe fie ri dice bat : ne mine m e nim adhu c
fe invidu m habe re . Ete nim qu e madmodu m cantharide s la;-^
tioribu s fru me ntis , & viridioribu s rofis max ime innafcu n-
tu r : ita invidia e os pre cipu e tang it, qu i boni fu nt, qu i-
qu e ad virtu te m g loriamqu e g raflari vide ntu r. Lib. de Odio
& invidia , penes medium.
Infe licitas invidos qu ide m compe fcit; inimicitias ve ro
non tollit : ode ru nt e tiam hofte s (b)*ad e x tre mam re daftos
calamitate m. .Ne mo eft qu i mife ris invide at. Idcirco illu d
a qu odam e noftris fophiftis non fine ratione diturn : in-
vidos homine s libe nte r commife re ri.... Non enim invidi
IT. u l -
(a) Tit. Pater. p>) Tit. Odium.
mordacaqu e admove rint i fe d alu s colloqu iis & comitate
ve rboru m de liniu nt ac molliu nt. Qu e madmodu m & fabril
lapidara vu lnu s ac cicatrice m, qu am ictu ce ltis inix e rint
in ftatu is, ru rfu m polie ndo ke vig ant, ac nitidu m re ddu nt.
Lib. de Difcrim. adult. & amici, in fine.
Ce te ru m admonitione s & obju rg atione s adhibita: malo
vig e nti tu me ntiqu e , vix pe rficiu nt qu od ag u nt : nihil au -
rem diffe ru nt a paftillis odorife ris, qu i morbo comitiali
obnox ios e rig u nt qu ide m collapfos ; non librant tarne n
a morbo. Lib. de Cohib. iracund. paullo poft nit.
Qu e madmodu m me dici amara qu idam ve ne na du lc-
bu s immifce nte s fu ccis, comite m u tilitatis amce nitate m in-
ve ne ru nt : ita & patre s (a) incre pationu m rig ore m man-
fu e tu dine te mpre nt eft ne ce fe . Lib. de Liber, educ. prope fin.
39$ COLLECTANEA MORALES PHILOSOPHISE.
Inertia
3
contraque Diligentia.
H
Ominis ing e niu m ce u care m & fe niu m in otio con-
traint , propte r obfcu ritate m. At mu ta, qu ie s , vita-
qu e fe de ntaria in otio fe mota, non corporibu s modo, ve -
ru m e tiam animis marcore m concilit : non fe cu s ac aqu a:
late nte s , propte re a qu od u mbra: fu nt opaca:, torpe antqu e
ne c proflu ant, pu tre fcu nt. Ite m e oru m qu i in otio de g u nt
vita , fi qu id habe at u fu i fu tu ru m , tarne n qu ia non pro-
manat ad alios , nu llo inde bibe nte corru mpitu r , & con-
fe ne fcit vis ilia nativa. Lib. An bene lot eat vivens , penes med.
Facilia ipfos qu oqu e fu g iu nt ng lig e nte s : difficilia ve ro
cu ra & dilig e ntia cape ffu ntu r. Qu am e x pe ditifsima, qu am-
qu e e fficax fe du litas parite r ac labor e x fiflat , complu ri-
bu s in re bu s facile , fi confpe x e ris, difce s. Aqu aru m enim
g u tta: (b) lapide s cavant : fe rru m & a:s manu u m tactibu s
obte ru ntu r : carpe ntoru m rota: fu mmis infle x a: viribu s, hau d
u llo pato priftinam re parare re ditu dine m poffu nt : cu rvatas
hifirionu m virg as nu llo dirig e re modo lice t : qu in faciu s
pra:-
(a) Tit. Falfa flicitas, (bj Induttio ex fimilibus.
mu ltos e propinqu is ac dome fticis fu is pe rire volu nt, ne c
ad e x tre mam mife riam re dig i : fe d fe licirate m e oru m g ra-
vi animo fe ru nt, prohibe ntqu e ( il poffu nt ) e oru m g loriam
ac fple ndore m : e x tre mam ve ro calamitate m non optant:
&fe d ii pe rinde ac e x altifsimis adibu s earn parte m qu a
fu as obfcu riore s re ddit , de pofu e rint, be ne fe cu m ag i e x i-
ftimant. Lib. de Odio & invidia , in fine.
Eo jam ame ntia: ve ntu m eft , u t e x alioru m vira ma-
g is noftra pe nde at , qu am e x fe fe ipfa ; natu raqu e noftra
in de g e ne re m qu amdam invidamqu e affe &atione m de pra-
vata , non tam propriis tatari fole t , qu am alie nis bonis
au g i. Qiios tu (a) pe rqu am be atos, atqu e in g re mio Jovis
( qu od aju nt ) e ffe pu tas , fi de du fto atqu e re traclo ve lo
fpe ciofifsimo , tranfmifla g loria illoru m & e x tre m fpe cie ,
pe nitu s introfpe x e ris, profe to inte ftina mu lta pe race rba
pe rmole ftaqu e de pre he nde s. Lib. de Tranq. animi, penes med.
II. CLASSIS. INERTIA, CONTRAQUE DILIGENTIA. 399
prate r natu ram labor natu ra: vim f fu pe ravit. An haec du m-
taxat dilig e ntia; pote ftate m indicant ? Minime : immo ve ro
& infinita ce te ra. Si qu od fe rtile natu ra folu m incu ria; de -
ditu r , fqu ale t incu ltu m : qu odqu e natu ra praeftantiu s e ft,
eo mag is fi pe r otiu m atqu e ne g lig e ntiam omiifu m e rir,
pe rditu r. Eftne qu ifpiam infe cu ndu s & ftipra modu m af-
pe rior ag e r? At cu ltu s g e ne rofos e didit fru ctu s. Quaenam
arbore s fu nt, qu a; data; ne g le du i, non fimu l & torta; pu l-
lu le nt , & fte rile s pe rfte nt ? Qu u m eaedem re du m aiTe cu -
ta; patrociniu m , fru du ofae fint & mag nope re fe rtile s. Qu a;
corporis fortitu do non obtu nditu r.; & propte r incu riam, mol-
licie m , ac malam habitu dine m non prit ? Qu a; au te m (a)
imbe cilla ade o natu ra, qu a: pe r e x e rcitatione s atqu e ce rta-
mina ad mx imas non au g e atu r vire s ? Qu i ve ro e qu i a
primis be ne domiti annis , fu is non obfe qu u ntu r fe flbribu s?
Qu i au te m indomiti pe rftant, nonne ce rvice du rifsimi, &
animis fe roce s e vafe ru nt ? Et qu id admirar! ce te ra opu s e ft,
qu u m tru cu le ntifsimas fe ras laboribu s mitig ari, & manfu e -
fie ri ple ru mqu e ce rnamu s ? Be ne The flalu s ille , qu i qu u m
inte rrog are tu r., qu inam abje difsimi The fialoru m e fle nt : qu i
be llicaru m re ru m , inqu it, qu ie te m ag u nt. Et qu id mu ltis
opu s eft ve rbis ? Confu e tu do eft quae long ae va pe rmane ar.
Lib. de Liber, educandis, panilo poji initium.
Benevolenti a avium captando., & malevolen-
tia fugienda.
T
Ime fias Clazome niu s, vir ce te ra fru g i, 8c civis hau d
ine ptu s (e a cu piditate tarne n, u t cu nda ipfe pe r fe
ag e re atqu e cu rare appe te re t ) contrax e rat inde odiu m ci-
viu m : qu od ipfu m tantifpe r latu it, du m tale qu ippiam u fu
e ve nit. Cardu e le m avicu lam tranfe nna captam ade pti fu nt
pu e ri qu idam. Eoru m u nu s ita manu oppre fsit capu t avi-
cu -
t ' Granatenfishabet :S;par;ivir. At , fuperavitrefiitumus ex Guarirli -ver-
fione Parfiis vulgata an, 1566. qua forte Granatenfis ipfe ufus efi.
(aj Tit. Exercitatio.
400 COLLECTANEA MORALI S PHILOSOPHISE.
cu le , u t ce re be llu m e x cu te re t. Addide ru nt re liqu i : u tinam fie
Time fie capu t e x ce re brais. Pre te ribat illhac turn forte Ti-
me fias, & ve rba e x ce pit : riempe eum pu e ri ipfu m e lle non
cog nofce bant. Re pu tans re m fe cu m diu , qu orfu m odia In
fe civiu m pe rtincre nt, qu ando qu ide m pe r parvu loru m. ora
talia volitare nt, facile inte lle x lt. Conve rfu s domu m , rem
omne m u x ori narrat , atqu e confe ftim colle ctis farcinis, u x o-
re comite , j re litta u rbe profe ttu s e lt : qu ippe qu i libi
ampliu s in patria mane ndu m ne qu aqu am e x iltimare r. In Po-
litica , penes medium.
Ape s qu ide m fu mo ve x ate , pce nas polTe fioribu s te me -
ritatis ac fe rocie dant : e qu i lafcivie nte s & du ri fie no ju n-
g u ntu r : contu mace s cane s coe rce ntu r collaribu s , 6c qu o-
cu mqu e ve l inviti ag u ntu r. Homine m ve ro nomini nihil
aliu d manfu e tu m & mite ni re ddit, qu am be ne vole nti^ fi-
de s , ju ftirie & probitatls ce rta opinio.... Armatqu e & in-
ftru it bonos be ne vole ntia civiu m adve rfu m obtre datore s &
# improbos : qu ando qu ide m ju x ta illu d poe ticu m, u t mater
ab infante fu avi fomno fopito abig it mu fcas ; ita livore m
atqu e invidiam procu l prope llit & amolitu r.... Qu e re s ti-
bi , fi g e ftaru m re ru m e x e mpla animadve rtas... \ confpi-
cu a e rit. Dionyfii u x ore m ftu pratam, libe rofqu e priu s o-
mnifaria contu me lia fce de affe dos , inte re mtos de mu m ac-
ce pimu s : ad e x tre mu m concre matis corporibu s in mare
de navi cine re m fparfu m. At Me nandro re g i Badroru ni,
homini fru g i atqu e mitifsimo , in e x pe ditione & caftris vi-
ta de fu ndo , cu nde civitare s re g ni, cu ndiqu e popu li in-
fe rias de more , & ju fta mag nifice commu ni confe nfu fol-
ve ru nt. Poitre mo de re liqu iis qu u m diu de ce rtatu m e fle t,
qu ibu s potifsimu m comme ndare ntu r ; vox tande m inte r 0-
rnnes conve nit, u t e qu e partite flng u lis diftribu e re ntu r pro
rata parte : ne mpe qu od monu me ntimi illu s viri apu d 0-
mne s parite r cu m ve ne ratlone e x fifte re t.... Pe rfe ad hanc uf-
qu e die m homine s adu nco nafo & amant , & pu lchritu di-
ne pre ditos arbitrantu r , in honore m Cyri qu i e ju fmodi
nafo fu iffe traditu r. Qu o fit, u t amor ille validifsimu s at-
qu e
t la editions Parien 1566. legi tur : Re a u rbe profe tu s lolu m
ye rtit. f la end. edit. Compe rtior appare bit & cvide ncior.
II. CLSSIS. PRUDENTIA. 401
que fantifsimu s omniu m me rito habe atu r, qu ern pe r vir-
tu tem qu ifpiam a civibu s & popu laribu s (ibi compart. Ho-
nore s au te m (a) qu i fpe tacu loru m , larg itionu m , atqu e
g ladiatoru m e ditione conflantu r , falfo qu ide m hi honore s ap-
pe llar! vide ntu r : qu ippe qu i a me re triciis adu lationibu s ni-
hil diftant. Natu ra Temper id mu ltitu dini comparatu m e ft,
u t e rog anti g ratificantiqu e ftatim arride atu r, & inftabilis
atqu e u niu s die i g loriola; fpe cie s confe ftim e x hibe atu r. In
Politica, longe ante finem.
Prudentia.
I
N omni actione noftra officiu m u no modo pe rficitu r, & ^.
plu ribu s ab e o difce ditu r. Afle cu tio e nim fig ni u na
fimple x qu e e ft : abe rratio au te m mu ltiple x .... Hu ju s ig itu r
( quae in re bu s g e re ndis ve rfatu r ) f pru de ntia; mu nu s e ft,
immode ratos re du ndante fqu e afte tu s & commotione s coe r-
ce r atqu e re fe care . Ubi e nim (b) prae imbe cillitate ac mol-
line , ac me tti ve l torpore motu s re fu g it, officiu mqu e &
hone ftate m de fe rii ', tu m praefto eft iliu m e x citans & fu ble -
vans. Ubi ve ro contra fe fe e ife rt infole nte r plu rimu s atqu e
inconditu s & inordinatu s, ve he me ntiam au fe rr & re primit,
atqu e .ita affedtu u m commotione m mode rans & intra te r-
minos contine ns , virtu te s moru m in parte animi e x pe rte
rationis conftitu it, inte r e x ce ffu m atqu e de fe ctu m me diu m
obtine nte s locu m. Non tarne n omne m virtu te m in me dio-
critate ine fle dice ndu m eft : fe d eft quaedam minime indi-
g a e ju s animi partis , quae eft rationis impos, in pu ra con-
ftantiqu e me nte conftitu ta ; fapie ntia vide lice t ac pru de ntia
fu apte natu ra pe rfe tta. Lib, de Viri, morum, longe pofl init.
Qu oniam au te m me diu m mu ltiplicite r dicitu r , qu od
medii g e nu s virtu s te ne at dice ndu m vide tu r. Commix tu m
ig itu r me diu m eft fimpliciu m , u t albi & nig ri fu fcu s co-
lor ; & qu od contine t & contine tu r, ipfiu s contine nts &
Ce con-
(a) TU. Honor, f Caroliti Valgului quem exfcripfife videtur Gra-;
natenfis , ubi noer , Pru de ntia? ; habet : Rationis fccu ndu m natu rarti*
.(*>) Tit. Virtus in medio.
402 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
'Jujihia,
N
On afside t Jovi ju ftitia ; fe d (a) ipfe ju ftitia fafqu e
e ft, le x qu e tu rn antiqu ifsima , tu rn e x adifsima. Ve -
te re s ita & loqu u ntu r 8c fcribu nt, & doce nt, abfqu e ju -
ftitia principatu m re de g e re re ne Jove m qu ide m ipfu m
poffe . Atqu e e ade m virg o e ft, ju x ta He fiodu m, nimiru m
incorru pta., pu doris , mode ftia:, 8c u tilitatis arnica. Unde
re ve re ndos cog nominant re g e s. Conve nit e nim , u t hi mx i-
me re ve re antu r, qu i minime time at. Lib. de DoSir. princip.
penes medium.
P
Afcu ntu r fe ne ratore s tanqu am ig nis fu re ns, atqu e af-
fidile au du s , pe rnicie atqu e vaftitate infe licite r pe r-
e u ntiu m, e x alio aliu m confu me nte s.... Et ha:c hau d e x i-
ftimate me tanqu am fe ne ratoru m hofte m e narrare :
.. Nam-
[a) Tit. Devil.
conte nti ; u t du ode nari! 8c qu atte rnarii, odonariu s nu me -
ru s e ft me diu s : 8c qu od ne u triu s e x tre mi partice ps e ft, u t
#boni & mal! , qu od eft indiffe re ns. Nu llo e x his modis
virtu s in me dio effe dicitu r.... Fit e rg o , in primifqu e di-
citu r me die tas e i qu a: in fonis atqu e harmonia cong ru e n-
te r. Ea e nim vox eft concinna , qu e madmodu m in fidibu s
poftre ma 8c fu pre ma. Qu aru m alte riu s nimiam acu itate m,
alte riu s g ravitate m de vitat : ipfaqu e qu u m fit motu s atqu e
pote ntia in irrationali anima, qu od folu tu m & lang u idu m
e ft, au t inte ntu m , atqu e omnino plu s & minu s ab appe -
titione natu rali ampu tat & de mit, modu m atqu e conftan-
tiam affe dibu s adhibe ns. Fortitu dine m itaqu e me diocrita-
te m effe dicu nt timiditatis atqu e te me ritatis : qu aru m alia
fu pe ratr a modo, alte ra e i praftat in irafce ntia: affe du .
L ibe ralitate m ve ro avaritia: 8c prodig alitatis. Manfu e tu di-
ne m indole ntia: 8c cru de litatis. Lib. de Virt. morum , ibidem.
I I . CLASSIS. USURA. 403
Namque meos nec equos mihi, nec rapuere juvencos;
fed u t ofte nde re m illis qu i ade o parati fu nt fe ne bre m
fu me re pe cu niam , qu antu m illibe ralitatis ac tu rpitu dinis
res e a in fe contine at : qu odqu e u fu re fu ccu mbe re , e x -
tre me fit de me ntie atqu e mollitie i. Habe s? Ne fe ne re ris,
qu oniam non indig e s. Non habe s ? Ne fe ne re ris, qu oniam
fatisface re hau d pote ris. Itaqu e u traqu e pe r fe dilig e nte r
confide re mu s. Fe rtu r Cato (a) ad fe ne m qu e mdam impro-
bu m dix iffe : cu r homo fe ne tu ti tot malis ac incommodis
de g ravate , fce le ru m qu oqu e tu rpitu dine m imponis? Par i -*
te r & tu pau pe rtati ( cu i tot adfu nt mala ) e ru mnas qu e
e x u fu ris & de bitis ortu m habe re fole nt , ne accu mu la;
ne ve pau pe rtati fe cu rltate m au fe r, qu a folu m a divitiis dif-
fe rre vide tu r. Eft e nim adag iu m face tu m : capram g e ftare #
non vale o ; bove m tame n fu pe r impone re laboro. Pau pe r-
tate m fe rre non pote s ; & tame n long e g raviu s tibi ipfi
onu s , fe ne ratore m fcilice t imponis, e tiam divitibu s into-
le rabile m. Qu o pacto ig itu r e ffu g iam, inqu is ? Rog as ? Qu u m
manu s habe as , pe de s habe as, homo e x fiftas, cu i pe cu lia-
re eft amare & amari ; g ratificati, ac g ratiam re cipe re : lit-
te ras doce , pu e ros inftru e , janitoris officio fu ng e re , na-
vig a , re navig a. Nihil horu m ade o tu rpe , nihilve tam mo-
le ftu m , qu am au dire : re dde . Lib. de Non fenerando , five
de vitanda ufura , penes medium.
Sole nt homine s inte lle ftu s pre ftantia ac folle rtia, e qu os,
cane s, pe rdice s , le pore s, g racu los inftru e re . Cu r ig itu r
te ipfu m non e x citas ? Indocilior g racu lis e x fifte ns, rau cior
pe rdice , ing e ne rofior cane . Nam fi a nu llo homine ju ve->
ris ; orando tame n , de le g ando , ac cu ftodie ndo , e me rg e -
re pote s. Non ne ce rnis qu e madmodu m mu lta fu bminiftre t
te rra , mu ltaqu e pontu s ? Proinde Mycillu m afpice ( u t j- Cra-
te s inqu it ) lanam cu m u x ore f ve rbe rante m , ac commu ni
labore fame m fu g ie nte m. Re x Antig onu s qu u m aliqu ando
Cle anthe m Athe nis confpe x iffe t , ita inte rrog are coe pit:
molis adhu c Cle anthe s ? Cu i ille : molo ( inqu it ) o re x :
idqu e vite fu fte ntande g rati facio. Erat fola viri cu ra,
ne a philofophia de fifte re cog e re tu x : ide o manibu s , qu as
... Ce Z pi-
Ca) Tit. Setteftus. t Alti legunt : Socrate s, t Al. Carminance m.
404 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
\) Tit. Luxtu feneratorum parens, (b) Tit. Honor.
Re-
piftrino ac mola: locave rat, de aftris, fole , lu na , ac diis
fcribe bat. Nobis ve ro fe rvilia hx c vide ntu r ope ra. Nu m-
qu id ig itu r , u t libe ri imu s , fe ne ramu r ? vilibu s adu larnu t
hominibu s ? ftipamu s, cibamu s, dona ac tribu ta pe rfolvi-
mu s ? Atqu i non ob pau pe rtate m u fu ra pra:ftari fole t ; ( ne -
mo enim inopi fe ne rat ) fe d propte r fu mtu ofitate m. Nam
fi vita: ne ce ifariis conte nd e ife mu s , minime u fu rarioru m
g e nu s pe fsimu m inve nire tu r : qu e madmodu m ne c Ce ntau -
r i , ne c Gorg one s. At de licia; (a) fe ne ratore s fe ce ru nt; non
fe cu s ac au rifice s, u ng ntanos , atqu e tindore s. Hau d enim
vini ac panis g ratia u fu ram de be mu s ; fe d ob fu ndos, manci-
pia, ju me nta , triclinia , ac me nfas : libe ralite rqu e e x pe nde n-
te s ac dilapidante s , g loriam fte rile m (b) atqu e ing ratam qu a>
rimu s. Ete nim qu i fe me l in fe ne ratoru m incidu nt vorag ine m,
fe mpe r de bitore s re mane nt, aliu m e x alio , tanqu am e qu u s
^fre natu s afce nfore m fu fcipie nte s.... Qu e madmodu m e nim
etim qu i in lu tu m ce cide rit, ve l aifu rg e re ve l ita pe rma-
ne re oporte t, ne fi madido atqu e hmido corpore fe cir-
cu mag at au t volu te t , majori inqu inatione de fce de tu r : ita
in mu tu i pe rmu tationibu s, qu i u fu ra; fe imme rg u nt ac ir-
re tiu nt, fe mpe r g raviore s fiu nt, nihilqu e a chole ricis di-
# ftant ; qu i conte mta cu ra , ac me dici ne g le do prax e pto,
tantu m afsidu e hu moris collig u nt , u t ab infirmitate tan-
de m minime libe rari vale ant. Parite r & illi pu rg ari hau d
fu ftine nt. Se d fe mpe r cu m dolore ac torfione u fu ram offe -
re nte s, confe ilim u fu ra alte ra afflu e nte atqu e inflante , ite -
ru m nau fe ant & g ravantu r. Nu nc ve ro ad opu le ntiore s &
molliore s fe rmone m conve rtam , dice nte s : at fe rvis, lare ,
* ac domo care bimu s. Ve lu ti fi a:g e r tu me fadu s , ad me -
dicu m dice re t : fi aqu am bibe ro , e x te nu abor ac macre icam.
Se d cu r id face r re cu fas, du m modo fanirate m adipifca-
ris ? Et tu qu oqu e fe rvis care as , u t non fe rvu s fias : fif-
qu e pofe fsionis e x pe rs, ne alte riu s pofle fsio e fficiaris. Lib.
de Vii and. ufura, prope finem.
I I . CLASSIS. RESTITUTIO. CONTUM. CONVIC.
Rejlitutio.
P
Hocion (a) flag ltantibu s qu ibu fdam Athe nis , u t ad fa-
cram re m facie ndam qu ippiam e tiam ipfe pr virili
parte tribu e re t, & diu qu ali datu ro applau de ntibu s : inju -
riu s & impu de ns ( inqu it ) profe do firn , fi ad re m divi-
narti vobis de pofce ntibu s aliqu id dare animu m indu x e ro;
hu ic au te m Callidi (dig ito cre ditore m ofte nde ns) nihil re d-
dide ro. In Polli, prope finem.
Contumelia
}
Convicium,
N
ihil tu rpiu s convicio qu od in au dtore m re cidit, ac
ne g raviu s qu ide m au t ace rbiu s qu idqu am. Ete nim
ficu t lu minis re pe rcu fsio ve he me ntiu s offe ndit infirmos ocu -
los : ita (b) mag is dole nt male dica, quae Veritas in ipfos
u nde profe cta fu nt re torfe rit. Siqu ide m u t Ce cias ad fe #
nu be s vocat , te fte prove rbio ; fic mala vita ad fe fe at-
trahit convicia. Proinde Plato qu otie s incidiffe t in e os qu i
face re nt inde cori qu ippiam , dig re ffu s confu e vit apu d fe
dice re : nu nc u bi e g o talis?.... Ridicu lu m e ft, in alte ru m
jace re convicinm , qu od vicifsim re torqu e ri pofsit. Sicu t #
L e o Bizantinu s, qu u m ocu loru m infirmitate m obje ciflfe t
fibi qu idam g ibbo de formis : hu manu m ( inqu it ) "oppro-
brafti vitiu m, qu u m ipfe Ne me fin , hoc e f t, re pre he ndo-
nem in te rg o porte s.... Domitiu s In Craffu m ad hu nc jo-
catu s e ft modnm : non fle vifti, mu re na, qu am in viva-
no alu e ras, mortu a ? At Craffu s (c) ita re torfit convi-
ciu m: nu m lacrimabaris , qu u m tre s e x tu le ris u x ore s?... De u s
enim nu lli mag is pre ce piffe vide tu r illu d : nofce te ipfu m,
quam e i qu i fit aliu m vitu pe ratu ru s : ne fi dix e rint qu e
volu nt , au diant qu e non volu nt. Lib. de Utilit. cap. ab ini-
mie. penes medium.
Re te di&u m e ft ab Antifthe ne , ad falu te m & inco-
Ce 3 lu -
(a) Hoc in eoi quadrat , qui eleemofnas libenter dant \ debita vero no
folvunt. (b) Tit. Peccatitm. (c) tit. Ca/ligatiO.
406 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC.
Adulatio
y
contraque Liberias admonendi.
N
Ullu m animantu m g e nu s affe ntatoribu s pe rnlciofiu s
eft : nu llu m qu od citiu s in pre cipitia ju vcntu te m de--
du cat ; qu i patre s a filios radicitu s bbtrive ru nt, illoru m
fe ne ttu te m , & horu m adole fce ntiam triftitia & mag nis af-
' . .: ; fli-
(a) Tit. DiUcTtoinimicorum. [bj Tit. Detraftit.
lu mitate m tu e ndam (a) opu s e ffe au t amicis ing e nu is, au t
acribu s inimicis : propte re a qu od illi du m admone nt pe c-
cante s , hi (b) du m male dicu nt , re vocant a vitiis. Se d
qu oniam his fane te mporibu s, ad libe re loqu e ndu m pe ne
voce m amifit amicitia , loqu ax eft au te m affe ntatio , ad-
monitio mu ta 5 fu pe re ft u t ab inimicis ve ru m au diamu s.
Nam u ti Te le phu s qu u m me dicu m nancifci non poffe t,
vu lnu s hoftili lance e fu bmifit : fie ii qu ibu s non ade ft be -
ne volu s admonitor, male vole ntis inimici ve rba fe rant opor-
te t , qu e mala ipforu m re darg u ant caftig e ntqu e . Qu o qu i-
de m in te mpore re m ipfam fpe dtare conve nie t ; non ani-
=ft mum male dice ntis. Sicu ti e nim is qu i Prome the u m The lTa-
lu m cog itabat occide re , cafu tu be r ita pe rcu fsit atqu e
dille cu it, u t fe rvare t homine m ; ru ptoqu e tu be re , pe ricu -
lo libe rre t : ita non raro fit, u t conviciu m pe r fimu ita-
te m & odiu m impattu m me de atu r animi morbo , ve l
ig norato ve l ne g le tto. Ibidem , panilo pofl.
Su aviu s nihil e ft, nihil e tiam concinniu s , qu am fi pof-
fs e qu o animo fe rre convicia. Lib. de Audienda Potica ,pro-
pe flnem.
Qu e madmodu m qu i ve fte s ce du nt flag rs , corpu s non
* atting u nt : fic qu i infe licitate m aliqu am fortu ne au t g e ne -
ris e x probrant homini, in e a fe ru ntu r qu e e x tra homi-
ne m fu nt. Nimiru m flu ite , vanoqu e conatu : qu u m pre -
tet animu m corre ttione e g e nte m morfu impe te re . Eodem
lib. & oco.
Plato doce t, inju riam accipe re me liu s e ffe , qu am fa-
ce re : mag is offe ndi e u m qu i le dit -, qu am qu i le ditu r. Eod.
lib. pofl panca.
H. CLASSIS. ABULATIO. LIBERTAS ADMON. 407
fljg e nte s maus. . . . Opu le ntos filios, patre s u t fobrie tate m con-
fe rve nt , mone nt : affe ntatore s e britate m : illi te mpe ran-
za m , ifti lafciviam : illi parfimoniam, ifti fu mtu s & e x -
penfas : illi Iabore s appe te ndos, ifti focordiam. Uniu fcu -
ju fqu e vitam , pu ndu m e ffe te mporis afle ve rant : qu o circa
vive ndu m , non au te m diminu te vive ndu m e ffe . Et qu a;
vobis pate rnaru m cu ra minaru m ? Jam pate r, u ti Satu r-
nu s qu idam , aitate de lirar.... Ple riqu e ad fcortandu m ac-
ce dimi , & inte mpe ftivas du cu nt u x ore s ; pate tnaqu e ad fe -
ne du te m viatica corradu nt, atqu e fu rripiu nt. Sce le ftifsi-
mum hominu m g e nu s amicitia; fimu latore s , nu llam pror-
fu s e loqu e ndi libe rtate m de g u ftante s. li locu ple tu m qu i-
dem affe ntatore s, pau pe ru m conte mtore s , adve rfu s ju ve n-
tu te m , pe rinde ac e x arte lyrica de du di, qu u m fu os ri-
de re nu tritore s ce rnu nt, u ltro arride nt. Ex omni vita; par-
te nothi ac de g e ne re s, ad divitu m nu tu m vitam ag u nt;
fortu na libe ti, e le dione fe rvi. Lib. de Uber. Educ. prope fin.
Qu od fi divina qu idam re s e ft Veritas , e x qu a ce u
fonte diis parite r ac hominibu s omnia bona proficifcan-
tu r , au dore Platone ; vide ndu m e ft, ne adu lator cu m diis
omnibu s fit hoftis , tu m ve ro max ime Appollini Pythio.
Se mpe r e nim illi re pu g nat oracu lo : nofce te ipfu m : fe d
infe re ns in animos mortaliu m , u t u nu fqu ifqu e fallat fe
ipfu m , Ig nore tqu e fu a ipfiu s bona ac mala : bona qu ide m
mu tila re dde ns & impe rfe da ; mala ve ro prorfu s ine me nda-
bilia. Erg o fi qu e madmodu m ce te ra fe re faciu nt mala, for-
didos & hu mile s du mtax at impe te re t adu lator; hau d e u e -
re s pe rinde pe ftile ns, ne c a;qu e vitatu diffcilis. At u ti te -
re dine s lig nis te ne ris ac du lcibu s potifsimu m innafcu ntu r: #
fic ing e nia g e ne rfa g loria;qu e cu pida, proba & hu mana,
re cipiu nt adu latore m, & adnafce nte m alu nt.... Itaqu e qu u m
vide amu s adu latione m non effe comite m pau pe tu m , au t
ig nobiliu m , au t paru m pote ntiu m ; fe d ing e ntiu m familiaru m,
ac ne g otiatoru m ruinam ac morbu m e x fifte re ( ade o un
fa:pe nu me ro re g na qu oqu e fu bve rtat & impe ria ) ; non rae -
diocris e ft ne g otii, ne c vu lg are m poftu lat cu ram & pro-
vide ntiam , fi qu is de e a ve lit e x pe nde re : qu ibu s rationi-
bus fie ri pofsit, u t quum max ime fe circu m agat ac pe -
Cc 4 ne^
408 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
ne tre t in omnia, tarne n araicitiam non lae dat, ne c tradu -
^ cat ? Nam pe dicu li difce du nt a morie ntibu s, 8c corpora
re linqu u nt , fimu l atqu e fang u is e x tinctu s fu e rit qu o nu -
tria fole nt : affe ntatore s au te m vide as, ne c atting e re pror-
fu s re s aridas, ac frig idas : nobilibu s atqu e pote ntibu s
immine nt, hifqu e alu ntu r. Se d iide m , re bu s commu tatis,
ftatim avolant. Ve ru m hau d oporte bit illiu s te mporis e x -
pe rime ntu m e x fpe dare , tu rn qu ide m inu tile , ve l potiu s
nox iu m , ne qu e pe ricu lo vacans. Grave liqu ide m e ft, in eo
de mttm articu lo fe ntrre qu i non fint amici, qu o amicis eft
opu s : qu u m non lice at jam ince ttu m 8c infince ru m ami-
^c u m cu m ce rto fince roqu e pe rmu tare . Qu in mag is u t nu -
mu m, ita amicu m habe re conve nit : ne mpe probatu m,
ante qu am e o fit opu s ; non u fu ipfo de pre he nfu m. Ne c
e nim oporte t inte llig e re pofte a qu am malu m acce ptu m eft:
fe d ne qu id accipiamu s mali, e x pe rime ntu m adu latoris eft
^capie ndu m & animadve rfio. Alioqu i ide m nobis accide t,
qu o fole t iis qu i le thale ve ne nu m non alite r fe ntiu nt, ni-
fi qu u m prae g u ftare nt, fu o e x itio ju dicante s. Lib. de Di/cri-
mine adulat. & amici , panilo po init.
Ne c hos fane probamu s , ne c ru rfu m illos, qu i ami-
cos hone fto me tie nte s 8c u tiiitate , protinu s ipfa re de pre -
he ndifle fe pu tant afle ntatore s e ffe , qu u m e oru m confu e -
tu do ju cu ndior eft 8c blandior. Ne c e nim infu avis re s eft
amicu s, ne c incondita : ne c qu ifqu is afpe r eft 8c ag re ftis,
hoc ipfo amicu s eft qu od fe ve ru s 8c au fte ru s .: ve ru m
ipfu m amicitia: de cu s & g ravitas, fu avis eft & amabilis:
Hanc juxta Caritefque & amor fedem pofuere.
Ne c e nim afflido folu m du lce e ft, vu ltu m intu e ri viri be -
ne vole ntis , qu e madmodu m inqu it Eu ripide s 5 ve ru m in
u traqu e fortu na pra^fto e ft amicitia, non minu s volu ptate m
& g ratiam adde ns bonis, qu am malis mole ftiam adime ns,
' ^ ac de fpe ratione m. Et qu e madmodu m Eve ni fe nte nti, f
condime ntu m potifsimu m eft ig nis ipfe : fic De u s, qu i vi-
-taz mortaliu m amicitiam admifcu it, omnia lau ta , du lcia,
g rataqu e re ddidit hac prazfe nte , fimu lqu e re s condie nte .
Alioqu i qu o modo pe r de le &atione m infinu are t fe fe adu -
h_
t Elcu le ntu m potifsimu m e fUriticu s.
II. CLASSIS. ADULATICI. LIBERTAS ADMON. 4O9
lator, fi confpiceret arnicitiam neququam admitiere vo-
luptatem ? Certe nullo pado. Sed uti que non aurea funt, #
fed aurum arte mentientia, folum fplendorem ac nitorem
imitantur auri : fic adulator amici jucunditatem ac fefti-
vitatem effingens, omni tempore fefe hilarem ac blandum
exhibere videtur ; nufquam repugnans, nufquam obfiftens.
Unde qui nos laudant, non eos protinus fufpedos adula-
tionis habere convenit. Siquidem non minus eft amici
laudare in loco amicum , quam reprehender. Quin potius
effe morofum ac querulum -, alienum eft ab amicitia, mu-
tuaque vite confuetudine. Verum candide libenterque fuam
laudem recle fadis tribuentem benevolentiam facile citraque
moleftiam ferunt ; rurfus & admonentem & libere loquen-
tem : dum & in bonam accipiunt parre'm , & credunt, qui
libenter laudat , eumdem non nifi neceffario reprehende-
re. bidem.
Ergo difficile eft , dlxerit aliquis, affentatorem ab ami-
co difcernere : fiquidem nec deledando differunt, nec lau-
dando. Nam in officiis & obfequiis fepenumero videre
licet, arnicitiam ab adulatione fuperari. Quid igitur futu-
rum eft? DIcam. Si verum adulatorem (a) miro artificio
tradantem negotium infedera ur : ac non ( quemadmodum
vulgus hominum facit ) adulatores exiftimemus iftos , quos
menfarios vocant ; quique tum audiuntur, poft quam ma-
nibus infufa eft aqua. Horum fiquidem fordidum fervi-
lem an'imum in uno calice ac patina fcurrilitas ac nuga-
ciras prodit & arguit.... A quonam igitur cavendum eft?
Nimirum ab eo, qui non videtur adulari, nec pre fe fert
adulatorem ; quem non reperies circa culinam ; nec depre-
henditur umbram dimetiens , uti coene tempus cognofcat;
nec temere cadit vino temulentus : fed plerumque fobrius
eft; curiofus eft; ad rem pertinere putat, ut negotiorum
tuorum fit particeps; vult arcanorum fieri confcius. In fum-
ma tragicus eft amicitie hiftrio ; non fatyricus, aut co-
tnicus. Nam ( ut Plato dicit ) extremum injuftitie genus #
eft, juftum haberi qui juftus non fit : ita fehtiendum eft,
& adulationem effe periculofam que lateat ; non earn
quam
(a) Duplex adulatorum genus notai , vulgare artificiofum.
4 I O COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
qu am aliqu is pre fe fe rat : ne c earn qu e lu dicra fit ; fe d
qu e fe ria : propte re a qu od he c tacit, u t ve re qu oqu e
diffidatu r amicitie , cu i mu lta fe pe cu m ilia conve niu nt,
fi qu is animadve rte rit. Eodem lib. <& loco.
NImiru m u t inte r ag re ftia fe mina, qu e forma ac ma-
g nitu dine Umilia fu nt, fru me ntis admix ta difficile re pu r-
g antu r ; au t e nim u na non e x cidu nt pe r ang u ftiora fora-
mina , au t fimu l e x cidu nt pe r ampliora : fic ab amicitia
difficile fe paratu r adu latio ; qu ippe qu e fe fe in omne m
affe ctu m , in omne m animi motu m , u tilitate m , & con-
fu e tu dine m cu m ilia commifce f. Jam , qu oniam omniu m
re ru m ju cu ndifsima re s eft amicitia , ne c eft aliu d qu ic-
qu am qu od e qu e de le &e t; ob hoc & adu lator volu ptati-
bu s irre pit, & volu ptati e ffe ftu de t. Ru rfu m, qu oniam
g ratia & u tilitas confe qu itu r amicitiam ( u nde dictu m eft
e tiam illu d : amicu m mag is effe ne ce flriu m, qu am aqu am
& ig ne m ) ; ob id adu lator ing e re ns fe fe minifte riis & ob-
fe qu iis , ve he me nte r dat ope ram , u t dilig e ns, impig e r,
atqu e promtu s effe vide atu r. Porro , qu oniam moru m ac
ftu dioru m fimilitu do pre cipu a re s e ft, qu e concilie t &
contine at amicitias , ac modis omnibu s iifde m g au de re ,
e ade m fu g e re ; id pe rfpicie ns adu lator, fe fe ce u mate riam
qu amdam componit ac format, accommodare fe fe ftu de ns
(a) & aptare iis qu os fu e rit ag g re ffu s , e ffing e ns & imi-
tans illos ; qu u m fit u du s atqu e mollis , idone u fqu e qu i
qu idvis probabilite r e x primat & imite tu r.... Ad he c au -
te m (qu od eft omniu m in adu latore aftu tifsimu m ) qu oniam
inte llig it loqu e ndi libe rtate m tu rn dici, tu rn vide ri pro-
priam amicitie voce m, ve lu t animantis cu ju fpiam ; contra,
non libe re loqu i, & ab amicitia & ab ing e nu is moribu s
*alie nu m; ne hanc qu ide m inimitatam re linqu it. Ve ru m non
alite r atqu e callidi obfonioru m artifice s, arriaris fu ccis &
au fte ris u tu ntu r condime ntis , qu o du lciu m fatie tate m adi-
mant : fic affe ntatore s hau d ve ram illam , ne c vitile m ; fe d
ve lu ti e fu pe rcilio promicante m , palamqu e titillante m ad-
hibe nt libe rtate m. His itaqu e de cau fis difficillimu m eft
# homine m de pre he nde re . Qu od qu ide m accidit & in ani-
- man-
(a) Adulator ut cera in quamlibet figuram transformatur.
II. CLASSIS. ADULATIO. LIBERTAS ADMOK 411
mantibu s, quae colore m mu tare fole nt, & re bu s atqu e locis
fu bje ctis fimilia re ddu ntu r. At qu oniam ille fallir , & obte -
g itu r fimilitu dine ; noftre parte s fu nt, ofte nfis difcriminu m
notis , e u mde m re te g e re ac re nu dare alie nis coloribu s ac
formis ( propte re a qu od propriis care at ) ornatu m. Lib. de
Difcrim. adulai. & amici , panilo pofi.
Protinu s ig itu r a principio re m confide re mu s. Princi-
piu m au te m amicitie ple rifqu e mortalibu s e ffe dictu m e ft,
affe ctu u m ing e niiqu e fimilitu dine m more s e ofde m , e amde m-
qu e vitas ratione m libe nte r ample cte nte m, iifde m g au de n-
tem ftu diis, ne g otiis, e x e rcitame ntis. Qu ibu s de re bu s di^
e ta fu nt ilia :
Seni fenili s lingua jucuniifsima eft.
Puero , puellus : mulier apt a ejl mulieri:
zsgrotus , agroto: quern tenet fors afpera
Mult is mali s exercito ejl accommodus.
Erg o pe rfpicie ns adu lator , infitu m e ffe nobis , confimili- .
bu s g au de re & u ti , e aqu e libe nte r ample cti ; hac via
primu m nititu r u nicu iqu e fe me t adju ng e re , & in familia-
ritate m infinu are ( non fe cu s atqu e hi faciu nt , qu i be l- *
lu am aliqu am immane m alu nt) iifde m ftu diis & e x e rcita-
me ntis, e aru mde m re ru m cu ra , rractatione pau llatim ac-
commodans fe fe , 8c in e u mde m transformans vite colore m;
done e ille anfam aliqu am pre bu e rit , ac manfu e tu s jam,
palpanti familiarifqu e re ddatu r. Inte re a vitu prt ac da-
mnt & re s, & inftitu ta vi te , 8c homine s, qu ibu fcu mqu e
fe nfe rit iliu m offe ndi. Ru rfu m , qu e place nt, e a lau dat hau d
mode rate ; fe d ita , u t cu m ftu pore 8c admiratione fu pra
modu m e ffe rre vide atu r. Porro, qu od amat 8c odit, id con-
firmt a ju dicio proficifci potiu s qu am ab affe ctu . Qiia-
nam ig itu r ratione de pre he nditu r, au t qu ibu s difcriminu m
notis capitu r ille , qu i ne c e ft ne c fit fimilis ; ve ru m fe
fimilem me ntitu r ? In eod. lib. ibidem.
Primu m , illu d animadve rte ndu m e rit, nu m fimile fit vi-
ta inftku tu m ? 8c nu m fimilitu do pe rpe tu a fit , & conci-
ne ns? nu m fe mpe r iifde m g au de at, e ade m lau de t? num ad
idem e x e mplar vitam fuam dirig at componatqu e , fiditi di-
,gnum eft ing e nu o , cu i ve re cordi e ft amicitia, vite qu e con-^
412 COLLECTANEA MORALE PHILOSOPHIC.
fu e tu do moru m ilmilitu dine cohe re ns ? Nam huj ufmodi eft
amicu s. Aft adu lator , qu i nu llam moru m ftabile m habe at
fedem , ne c u llu m vite g e nu s libi pre fcripfe rit , fe d nu nc
his , nu nc illis accommodat fefe & affing at ; hau d qu a-
qu am fimple x eft ne c u nu s , fe d in qu amvis mu tabilis
fpe cie m , atqu e variu s , alio atqu e alio fu binde habitu ,
aqu aru m in more m fe mpe r tranfe u ntiu m ac pme rflu e u tiu m,
#qu e ad fu bje tti foli fpe cie m tranfmu tantu r.... Itaqu e na-
tu s homine m ve nandi ftu diofu m , fe qu itu r, tantu m non
e x clamans ea , qu e Phe dra dicit in Trag ce diis : pe r de os
g e ftio canibu s dilace rare ce rvos macu lofos , cafsibu s im-
plicans. Atqu i nihil ille molitu r in fe ram , fe d ipfu m irre -
tii atqu e circu mvallat ve natore m. Qu od fi ju ve ne m ve ne -
tu r & capte t litte raru m ac difce ndi cu pidu m , ru rfu m in
libris eft totu s , barbam ad talos u fqu e de mittit , amici-
tu r pallio , in vidtu nu llu s de le ctu s , tu rn in ore habe t n-
me ros , re ctng u los, & tring u los Platnicos. Ru rfu m , fi
qu is folu tior in eu m incide nt ... jam compotationibu s g au -
de t, abjicitu r palliu m , de tonde tu r barba ce u me fsis infru -
g fe ra , pofcu ntu r de licata vafcu la re frig e rando vino , &
phiale profe ru ntu r , rifu s ac joci in de ambu lationibu s ja-
ciu ntu r , difte ria in philofophos. Id qu od accidiTe narrant
Syracu fis , qu u m illhu c adve nife t Plato , ac Dionyfiu s mi-
ro qu odam amore philofophie te ne re tu r : ne mpe re g iam
pu lve re fu ifle re fe rtam , pre tu rba g e omtricas ping e ntiu m
fig u ras. At fimu l atqu e jam offe ndifle t Plato , ac Dionyfiu s
relicta philofophi ru rfu s ad compotatione s , ad mu lie r-
cu las, ad nu g as , ad lafciviam pre ce ps rape re tu r 5 ftatim
u nive rfos ( pe rinde qu afi Circe s pocu lis transformatos)lit-
te raru m odiu m , oblivio , vite qu e mollifie s occu pavit. Ibid.
Alcibiade s Athe nis ditte riis lu de bat, ale bat e qu os, co-
me mqu e qu amdam & fe ftivam ag e bat vitam. de m apu d
L ace de monios ad cu te m u fqu e rade batu r, g e ftabat palliu m,
frig ida lavabat. Ru rfu s in Thracia be llig e rabat, ac pota-
ban Porro qu u m pe rve niTe t ad Tifaphe rne m , de liciis, mol-
litie i, faftu iqu e fe de didit. Atqu e ad hu nc modu m affin-
gens fe fe , & ad omniu m more s acCommodans , ple be m li-
bi conciliabat , & in confu e tu dine m atqu e familiaritate m
fe fe
II. CLASSIS. ADULATIO. LIBERTAS ADMON. 413
fefe infinu abat. At non talis fu it Epaminondas, ne c Ag e -
filau s: qu i tame tfi cu m plnribu s hominibu s ac dive rforu m
inftitu toru ra civitatibu s habe re nt confu e tu dine m ; tame n
u biqu e more s fe dig nos, & vidu & amictu , & oratione
& vita tu e bantu r. Sic & Plato non aliu s fu it Syracu ils
quam in Acade mia : ne c aliu s apu d Dionyfiu m ,qu am apu d^
Dione m. Ce te ru m adu latoris, ve lu t -f polypi pifcis, mu -
tatione s facillime de pre he nde re lice bit : du m ide m in di-
ve rfa ve rti vide tu r, vitu pe rans qu am priu s lau dave rat vi-
tam; ru rfu m approbans fada, vita: ratione m , dida, pe r-
inde qu afi place ant , qu ibu s ante a offe hde batu r. Vide bis
enim iliu m hau dqu aqu am ftabile m ac fu u m , ne c proprio
affe du dilig e nte m au t odio habe nte m , g au de nte m au t do-
le nte m ; fe d fpe cu li ritu , e x te rnoru m affe du u m, vitaru m,
ac motu u m imag ine s in fe re cipie nte m. Talis e nim e ft, u t ^
11 ve rbo te nu s amicu m aliqu e m apu d iliu m vitu pe re s , di-
cat: fe to tu qu ide m homine m pe rnofti, nam mini ne c ini-
tio place bat. Ru rfu m, fi mu tata fe nte ntia lau de s: pe r J o-
ve m g ratu lor ( inqu ie t) & illiu s nomine g ratiam habe o: pla-
ne ve ra cre do qu a: dicis. Qu od fi dix e ris , dive rfu m vita:
g e nu s effe fu fcipie ndu m , tanqu am Re ipu b. ne g otiis dig re f-
fu s , ad tranqu illam & a ne g otiis alie nam vitam te ve lis
confe rre : jam olim (inqu it ) nos ab his tu mu ltibu s & in-
vide ntiis libe rari conve nie bat. Qu od fi ru rfu m ad ne g otia
& ag e ndas cau fas prope nfu s vide aris, ftatim acclamat: di-
g na te cog itas : nam a ne g otiis abelTe , ju cu nda qu ide m
res eft ; fe d hu milis & ing loria. In hu nc ig itu r protinu s
illu d dice re conve nie t:
Hofpes nunc alius mihi, quam prius ejfe videris.
Nihil opu s eft amico , qu i me cu m mu te t locu m , qu i me -
cum annu at j qu ando qu ide m ifta mu lto mag is facit u m-
bra : fe d e o qu i me cu m ve ra loqu atu r , qu i me cu m diju -
dice t. Atqu e u na qu ide m adu latore m de pre he nde ndi ratio
hsec e ft. Eod. loco.
Alte ru m au te m difcrlme n , qu od obfe rvandu m inte r fl-
militu dine s, hoc e ft. Qu i ve tu s eft amicu s , is ne c imita-
tu r omnia, ne c facile lau dat omnia , fe d optima tantu m....
_In
t At. Polypodis pii'cis.
414 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
In re de fadis e nim , in hone ftaru m re ru m ftu dio fociu s
eft amicu s 5 non in pe ccando , ne c in facinoribu s. Nifi fi
qu is Infcie ns (a) vitiu m & improbitate ro e x convidu & fa-
#miliaritate fibi contrax e rit : qu e madmodu m ocu loru m mor-
bu s contag io fe rpit , & inficit vicinu m. Sic enim fe ru nt
Platonis familiare s contrados hu me ros e x pre fiffe : ite m Ari-
ftote lis amicos balbu tie m illiu s imitari folitos : ru rfu s Ale -
x andri re g is familiare s ce rvice m infle x am , & in dice ndo
vocis j afpe ritate m re ddidifle . Su nt e nim nonnu lli , qu i
non fe ntie nte s , e x alie nis moribns & ing e niis mu lta in
fe re cipiu nt. Ve ru m adu latori prorfu s id accidit, qu od fo-
le t chamade onti. Siqu ide m & ille coloru m omniu m e x pri-
mit fimilitu dine m , prate r qu am albi. Itide m adu lator qu u m
fe fe fimile m praaftare ne qu e at in his qu a; dig na fu nt ftu -
#di o, nihil in tu rpibu s inimitatu m re linqu it. Se d qu e mad-
du m impe riti pidore s , qu u m qu a; pu lchra fu nt affe qu i ne -
qu e ant, in ru g is atqu e ve rru cis & cicatricibu s fimilitu di-
ne m re prsfe ntant : fic afle ntator imitatu r inte mpe rantiam,
fu pe rftitione m , iracu ndiam , ace rbitate m in famu los , dif-
fide ntiam e rg a dome fticos & cog natos. Nam praater qu am
qu od eft fu apte natu ra proclivis ad de te riora , vide tu r fi-
bi ita-long ifsime abe ffe a vitio re pre he nfionis , fi tu rpia
imite tu r. Su fpe di fu nt e nim qu i qu sru nt me liora , qu iqu e
amicoru m e rratis offe ndi, e aqu e mole fte fe rre vide ntu r.
Quae qu ide m re s, & DIonyfio Dione m , 8c Sammiu m Phi-
lippo , 8c Cle ome ne m Ptole maso fu fpe dos & invifos re d-
didit. Ibidem.
Adu lator au te m fimu l & ju cu ndu s vide ri ftu de t & fi-
du s : qu afi pe r mag nitu dine m amoris ne malis qu ide m of-
fe ndatu r ; fe d in omnibu s , iifde m du catu r affe dibu s , &
ing cnio confe ntiat. Unde tale s ne c fortu itaru m re ru m , qu o-
qu e cifra noftru m accidu nt confiliu m , e x pe rte s effe volu nt:
qu in & fimili morbo te ne ri fe fing u nt , affe ntante s aag ro-
tantibu s 5 & ne c acu te ce rne re , ne c au dire , fi cu m lu -
fciofis ac fu rdaftris ag ant. Qu e madmodu m Dionyfio carcu -
tie nte , adu latore s illiu s, aliu s in aliu m imping e nte s , &
patinas inte r cce nandu m de jicie nte s , fimu labant 8c ipfi
cx-
(aj Tit. Socetas, f Alii : Ce Je ricace m.
I I . CLASSIS. ADULATTO. LIBERTAS ADMON. 415
cscu tie ntiam. Nonnu lli ve ro e tiam mag is pe ne trante s in af-
fe du s, inte riu s & altiu s infinu ant fe ie 5 & u fqu e ad ar-
cana fimilitu din'e m affe du u m commifce nt. Ete nim qu u m
fe nfe rint aliqu os infe licite r du x iffe u x ore m , ve l de filiis
au t dome fticis male fu fpicari 5 ipfi fu is non parcu nt, fe d
qu e ru ntu r de libe ris propriis , au t u x ore , au t cog natis, au t
familiaribu s, arcana qu idam crimina profe re nte s. Siqu ide m
fimilitu do facit, u t mag is affici tang iqu e vide antu r ami-
ci malis. Jamqu e illi qu ibu s adu lantu r , ce u datis obfidi-
bu s, e ffu tiu nt vicifsim arcanaru m re ru m qu ippiam. Aft u bi
e ffu tie rint, u tu ntu r illis, me tu u ntqu e fide i de fe rtore s vide -
ri. Eg o ve ro novi qu e mdam , qu i u x ore m fu am e je cit, qu od
amicu s ite m fu am re pu diaffe t. De pre he nfu s e ft au te m clan-
cu lu m ad illam comme are , ve l earn ad fe arce ife re . Lib.
de Difcrim. adulat, & amici , baud longe po initium.
Ve ru m haec qu ide m omittamu s in praefentia , fu o dice n-f
da loco. At illu d adu latoris artificiu m hau d eft prae te rmit-
tendu m , qu od fi qu id e tiam imitatu r hone ftu m in e o qu e m
affe ntando captat, tarnen illi ce dit vidoriam. Inte r hos e nim
qu i ve ri fu nt amici, nu lla inte rce dit ae mu latio , ne c invi-
dia : fe d five pare s fu e rint in re de fadis , five impare s,
aequo animo fe ru nt. At affe ntator, cu i fe mpe r curae e ft fe -
cu ndas ag e re parte s , fic imitatu r ae qu alitate m, u t fu pe re tu r,
fitqu e infe rior omnibu s in re bu s ; vinci fe fe dice ns, prae -
te r qu am in malis. Porro in malis hau d conce dit illi pri-
mas : ve ru m fi fu e rit ille morofu s , fe fe prae dicat atrae bi-
li obnox iu m effe : fi ille fu e rit fu pe rftitiofu s, fe dicit nu -
mine qu opiam afflari, rapiqu e : fi amarit'ille , fe dicit in-
famie . Immodice (inqu it) rifi : at e g o, inqu it, prae rifu
e morie bar. In bonis au te m re bu s contra facit. Nam fe qu i-
dem ait cu rre re ve locite r 5 fe d iliu m volare . Se qu ide m
e qu itare me diocrite r ; fe d qu id , inqu it, ad hu nc Hippoce n-
tau ru m ? Poe ta fum non infe licis ing e nii , ne c pe fsimos
omnino facio ve rfu s : tonare ve ro non meu m e ft, fe d J o-
vis. Et fic adu latu r, u t ofte ndat fibi conatu m hone fti non
de fu ilTe , qu u m imite tu r : fe d du m non affe qu itu r , viribu s de -
ftitu i. Qu antu m ig itu r ad fimilitu dine m attine t, hu ju fmodi no-
-is dig nofce re poi'sis adu latore m & amicu m. Ibid, paullo pofi.
416 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Ce te ru m u t jam didu m eft , de le datio qu oqu e com-
mu nis eft ambobu s : ne qu e e nim minu s vir bonu s de le da-
tu r amicis, qu am malu s afle ntatoribu s. Ag e ig itu r diftin-
g u amu s & hanc parte m. Eft au te m difting u e ndi ratio , ut
ad fu um fine m de le datio re fe ratu r: id qu od ad hu nc mo-
^du m conilde re s lice bit. Habe t u ng u e ntu m frag rantiam , ha-
be t & pharmacu m : fe d hoc inte re ft , qu od illu d ad nihil
aliu d qu am ad de le dandu m paratu m e ft : in hoc ve ro qu od
pu rg at, qu od cale facit, qu od carne vu lnu s obdu cit, pia>
te r hanc vim obite r e tiam be ne ole t. Ru rfu m pidore s ju -
cu ndos colore s ac tindu ras mifce nt : fu nt au te m & me dico-
ru in nonnu lla pharmaca afpe du ju cu nda , coloribu fqu e non
inamce nis. Qu i dififeru nt ig itu r ? Nimiru m hoc , qu od illi
folu m de le dant ; hax e tiam ju vant. Ad confimile m e rg o
modu m, amicoru m mu tu a be ne vole ntia in re qu apiam ho-
ne fta fru g ife raqu e habe t qu iddam qu od oble de t, ve lu t adi-
tu m ad volu ptate m. Aliqu otie s au te m lu fibu s , conviviis,
vino fe fe oble dant : non nu nqu am jocis atqu e face tiis in-
te r fe , ve lu ti condime htis hone ftaru m atqu e fe riaru m re -
ru m u tu ntu r. Ve ru m u nu m hoc ag it adu lator , u nu m hoc
fpe dat, u t fe mpe r ve l lu fu m aliqu e m , ve l re m, ve l ora-
tione m ad volu ptate m comminifcatu r , & arte condiat. Se d
u t re m in pau ca confe ram : adu lator , qu o de le de t, ni'
hil non facie ndu m fibi pu tat : at amicu s fe mpe r facie ns
qu od oporte t, faspe ju cu ndu s e ft, fsepe mole ftu s ; ne c hoc
cu pie ns , ne c illu d fu g ie ns , fi qu ide m e fie t u tiliu s. Sicu t
e nim me dicu s qu u m e x pe dit, crocu m & nardu m immifce t
# pharmacis , atqu e ade o faepenu mero & lavar placide , &
alit be nig ne ; non nu nqu am ve ro his prae te rmifsis, cafto-
riu m immittit , au t tritu m e lle boru m cog it e bibe re ; ne c
hie mole ftiam , ne c illhic ju cu nditate m ce u fine m fpe dans,
fe d u trifqu e modis ad ide m te nde ns , ne mpe u t eu m quem
cu rat, ad me liore m addu cat vale tu dine m : ita amicu s non
nu nqu am e ffe re ns ac de le dans amicu m, lau de & be ne vo-
le ntia ad hone ftu m addu cit.... Ru rfu m , qu u m cce rcitione
opu s eft , tu rn fe rmone mordaci caftig atoriaqu e libe rtate
corripit.... Qu e madmodu m Me ne de mu s Afcle piadis amici
filiu m lu x u riofu m, & incompofita; vitas e x clu de ns ne c al-
I I . CLASSIS. ADULATIO. LIBERIAS ADMON. 417
loqu ens , fobriu m re ddidit. Et Batto fcholam inte rdix it Ar-
ce u iau s , qu u m ve rfu m contra Cle anthe m fe cifle r in comce -
dia. Ce te ru m pofte a qu am Cle anthi fatisfe ciife t, fa&iqu e
poe nite re r, re ce pit homine m in g ratiam. Oporte t enim ile
amicu m contriftare , u t prods : non oporte t au te m contri-
ftando tolle re ne ce fsitu dine m ; fe d dolore ce u mordaci
pharmac conve nie t u ti , qu od fe rve t & incolu me m re d-
dat eu m qu i cu ratu r. Unde ficu t mu ficu s, itide m & ami- #
cu s, ad hone ftate m & u tilitate m u te ns mu tatione , du m
qimiam conce dit atqu e re mittit, qu idam inte ndit, fa'pe
qu ide m ju e u ndu s e ft, fe mpe r au re m u tilis. Contra affe nta-
tor fe mpe r edem formu la, e ode mqu e te nore , qu od de le -
clat 8c ad g ratiam facit affonate folitu s , ne c fak> novit
e x pu g nare , ne c dico mole ftu s effe : tantu m qu od illu m
ve lie vide rit, id fe qu itu r, fe mpe r ad illiu s voce m conci-
nens 8c concordans. Qu e madmodu m ig itu r Xe nophon nar-
rat, Ag e filau m libe nte r ab iis lau dari folitu m , qu i non
du bitare nt 8c vitu pe rare : ita pu tandu s eft amicu s ju e u n-
du s & blandu s effe , qu i qu andoqu e pofsit contriftare ami-
cu m ac re fifte re . Confu ctu dine m au te m pe rpe tu o ju cu n-
dam, & ad immodicam g ratiam obfe rvie nte m , omniqu e
care nte m morfu , fu fpe ctam habe re conve nit. Eoa. loco.
Ad hajc(qu od e ft omniu m max imu m) confide randu m
eft , fi non fe nfe rimu s ipfi , nos me t ipfos ve l pce nite re , ve l
pu de re e oru m de qu ibu s lau damu r. Siqu ide m dome fticu m
animi ju diciu m re clamans, ne c ag nofce ns hu ju fmodi lau -
de s, hau d corru mpitu r au t tang itu r affe clibu s , ne c af-
fe ntatoribu s capi pote ft. Ve ru m hau d fcio , qu o pafto com- ^
plu re s in re bu s qu ide m adve rfis confolatione m non fe ru ntj
fed mag is hos admittu nt , qu i u na fe cu m lame ntantu r ac
de fle nt. Porro qu u m e rrave rint atqu e de liqu e rint, fi qu is
eos coarg u e rit, mordaciqu e re pre he nfione pce nitu dine m in-
du ce re cone tu r , hu nc hofte m & criminatore m e ffe du cu nt.
Qu i ve ro collau de t ac ptae dice t qu a: fe ce rint , eu m am-
ple ctu ntu r , hu nc be ne volu m 8c amicu m effe pu tant.... Aft
qu i lau dando pe ne trant ad ipfos more s, & his corru mpe n-
dis adu lantu r, pe rinde faciu nt ac famu li fole nt, qu i non ^
de ace rvo , fe d de fe mine fu rantu r. Nam du m virtu tis
Dd VQi
418 COLLECTANEA MORALI PHILOSOPHISE.
vocabu la (a) vitiis tribu u nt , nimiru m inficiu nt affectu m
actionu m e minariu m , & habitu m animi , u nde ce u fonte
omnia vite officia proficifcu ntu r. Scribit e nim Thu cydi-
de s, in fe ditionibu s ac be llis folitam vocabu loru m dig ni-
tate m non iis ttibu i faftis , qu ibu s oporte bat : fe d accom-
modari iis , qu e fie bant. Siqu idm au dacia te me raria , for-
titu do conte ntiofa ju dicabatu r : cu nctatio provida , timidi-
tas de cora. Contra , mode ftie nomine pre te x e batu r ig na-
via : & dilig e ns in omni re pru de ntia, fe g nitie s habe ba-
tu r. Ce te ru m in adu lationibu s pe rfpice re & cave re con-
ve nit lu x u m , libe ralitatis nomine fu catu m : timiditate m,
cau te le : te me ritate m , ce le ritatis. Ru rfu s forde s, fru g ali-
tatis palliatas vocabu lo : tu rn eu m qu i fce dis amoribu s eft
de ditu s , appe llatu m come m & amante m : irae u ndu m au -
te m atqu e pre fe roce m , dictu m mag nanimu m : porro vilis
abje ctiqu e animi homine m , vocatu m hu manu m. Qu e mad-
modu m alicu bi fcribit & Plato , amante m ( qu oniam adu -
lator eft iis qu os amat ) eu m qu i firms eft naribu s , ama-
bile m appe llare : qu i nafo fit adu nco , re g ale m : qu i nig ri
fint, virile s : qu i candidi, de oru m fiios. Qu amqu am cu i
pe rfu afu m eft ipfu m e ffe formofu m , qu u m fit de formisi
au t proce ru m e ffe , qu u m fit pu fillu s : is ne c diu te ne -
tu r hoc e rrore , & le vi afficitu r incommodo , ne c e o qu i-
de m imme dicabili. Ve ru m qu u m vitia virtu tu m nominibu s
lau dantu r, u t jam pe cce s non modo non dole ns, fe d gau -
de ns e tiam, de trahitu rqu e pe ccatis pu dor : e a nimiru m res
Sicu los fu bve rtit , qu od Dionyfii Phalaridifqu e cru de lita-
te m, ju ftitiam & fce le ratoru m odiu m vocare nt adu latore s.
Eade m Eg yptu m pe rdidit , qu od Ptole me i mu lie britate m,
e ju latu s , lilioru m ac tympanoru m infcu lptu ras , re lig ione m
de oru mqu e cu ltu m appe llare nt. Eade m Romanoru m mores
tarn inte g ros ad nihilu m re de g it ac fu ftu lit, qu od Anto-
nii de licias atqu e libidine s ita blandie nte s e x te nu are nt, ut
hu manitate m & hilaritate m vocare nt , indu lg e nte illi po-
temtia fortu naqu e .... Jam re g e s ple rlqu e , nonne fi quum
mu ficantu r , vocantu r Appolline s ; qu u m ine briantu r , Bac-
chi ; qu u m lu ftantu r, He rcu le s ; in omne de de cu s , g au de n-
tes
(a) Tit. Vhtus vira ET /alfa.
:
"
II. CLASSIS. ADtJLATIO. LIBERTAS ADMON. 419
tes adu latione , abdu cu ntu r ? Qu apropte r potifsimu m in
lau dibu s cave ndu s e rit affe ntator : id qu od ne c Iliu m ipfu m
fu g it. Se d miro artificio cave ns ne fu lpe du s fit, fi qu e m
nadu s fu e rit fple ndide cu ltu m , g loriofu m , au t ag re fte m
f crafla ve ftitu m tu nica, tu rn toto u titu r nafo. Qu e mad-
modum Stru thias infu ltans Bianti , ac lau dibu s in ftu po-
rem illiu s de bacchans : plu s (inqu it) bibifti , qu am re x
Ale x ande r. Lib. de Difcrim. adult. & amici, longe poji ink.
Qu od fi vide rit e os nafu tiore s , max ime fi confpe x e rit
animadve rte nte s , ac re g ione m hanc & locu m ( ne pofsit
adu lator occu pare ) cu ftodie nte s , tu rn non ftatim lau de m
indu cit ; fe d procu l difce de ns , long ifqu e circu madu s amba-
g ibu s, tande m acce dit nu llo ftre pitu , ce u be llu am manu
contre dans , ac palpans te ntanfqu e . Inte rdu m e nim alioru m
de ilio lau de s re nu ntiat, rhe toru m e x e mplo , alie nam indu -
ce ns pe rfonam : dice ns in foro fe liofpitibu s qu ibu fdam au t
fe nibu s admodu m libe nte r aftitifle , mu lta & e a qu ide m
bona de ilio re fe re ntbu s, & illiu s virtu te s admrantibu s.
Ru tfu m aliqu otie s le vibu s qu ibu fdam & falfis criminibu s
confids , & in illu m compofitis, pe rinde qu afi e a ab aliis
au die rit, acce dit fe ftinabu ndu s ac fe riu s , rog ans, u binam
hoc au t illu d dix e rit ve l fe ce rit. Tu rn u bi ne g arit ille
( ficu ti confe ntane u m eft ) hac ipfa occafione te ne ns ho-
minem , in lau de s conjicir. At e g o mirabar, inqu it, fi tu
cu iqu am amicoru m male dix ifle s , qu i ne inimicis qu ide m
fole as. Mirabar fi tu occu pafle s alie naqu i tara mu lta lar-
g iare de propriis. Ru rfu m alii pidoru m in more m (qu i,.*
qu o qu idam illu ftriora re ddant ac fple ndidiora, addu nt in
propinqu o u mbrofa quaedam & obfcu ra ) ita clam lau dant,
& alu nt e oru m vitia qu ibu s adu lantu r ; du m his contra-
ria vitu prant , infe dantu r , carpu nt ac dride nt. Siqu i-
dem (a) apu d lu x u riofos, avaros , ac fe e le ratos Se impro-
bos, qu qu e fibi divitias fdis modis pe pe re ru nt, fru g a-
litate m , ru fticitatis nomine vitu prant : fu a conte ntu m e f-
fe forte , ju ftitiam hominis nihil au de ntis e fle dicu nt, qu -
qu e fit imbe cillis ad cape fte nda ne g otia Ce te ru m u bi ve r-
Dd 2 fan-
t Alti : Qu i phorbiam craflam fe rat. Alti : Qu i clavaai fe rat. Alti
fero : Qu i ve fte m e x pe lle porcina, (b) Tit. Virtus vera & fal/a.
420 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
fantu r cu m Ine rtibu s & otio de ditis , ac me diam civitatis
lu ce m fu g ie ntibu s ; non pu de t illos Re ipu b. adminifttratio-
nem , alie noru m ne g otioru m laboriofam g e ftione m appe l-
lare : & mag iftratu s honore m, inane m vocare g loriam,ad
nihil u tile m. Ibidem.
Eft au te m illu d omniu m fce le ratifsimu m , qu od ne c a
# fe ipfis te mpe ranr adu latore s. Nam qu e madmodu m lu clato-
re s fu u m corpu s hu miliant, u t de jiciant alios : lie ill vi-
tu pe rando fe ipfos , clancu lu m hu e irre pu nt, u t alios lau -
de nt.... Qu od 11 qu is fu e rir qu i fibi plu rimu m fape re vide a-
tu r , cu piatqu e fe ve ru s ac rig idu s vide ri ... hu nc non hac
artife x aife ntator ag g re ditu r vi a : fe d eft alia qu idam ars,
qu a capte t homine m. Acce dit e nim , de fu is ipfiu s ne g otiis,
u t vide lice t pru de ntia praftantiore m , confu ltu ru s : ac fe
nolle qu ide m aliis mole ftu m effe familiaribu s ; cog i tame n,
u t illi ne g otiu m e x hibe at. Nam qu o confu g iamu s, inqu it,
qu u m opu s eft confilio ? au t cu i fide m habe amu s ? De in-
de , pofte a qu am au die rit qu idqu id illu d fit qu od ille di-
x e rit ; ita difce dit , u t confirme t fe oracu lu m acce pifle ,
non confiliu rn. Qu od fl qu e rn vide rit , qu i facu ndu s &
e ru ditu s habe ri ftu de at , hu ic aliqu id fu oru m fcriptoru m
e x hibe t : oratqu e u ti le g at, & e me nde t. Porro Mithridati
re g i re i me dica; ftu diofo , qu idam amici & fe candos & u re a
dos fe fe prabu e ru nt , facis non ve rbis adu lante s. Siqu i-
de m te ftimoniu m effe vide batu r artis , qu od illi cre de re nt.
Lib. de Difcrim. adulat. & amici , longe poji nitium, & ari'
te medium.
Carne ade s dice re folitu s eft , divitu m & re g u m filios
nihil re tte ne c be ne dife e re , prse te r qu am e qu itare : pro-
pte re a qu od his alTe nte tu r pra'ce ptor in e x e rcitatione litte -
raru m , u fqu e lau dans qu idqu id dix e rint : adu le tu r & is qui
collu ttatu r , fe de ns atqu e fu bmitte ns fe fe . Porro e qu u s , haud
inte llig e ns ne c cog itans, privatu s qu is fit an mag iftratu s,
dive s an pau pe r . prax ipitat qu ifqu is ig naru s fit e qu itandi.
Eodem loco , poft pauca.
Ac de his qu ide m hatte nu s fatis dittu m e ft. Su pereft
* u t de loqu e ndi libe rtate vide amu s. Itaqu e qu e madmo-
du m Patroclu s Achillis indu e ns arma, & e qu os in pu -
gnarli
tl. CLASSIS. ADULATIO. LIBERTAS ADMON. 421
gnam e du ce ns, folam f haftam Pe liacam non au fu s e ft
arring e re ; fe d hanc omifit: fie adu lator, qu u m amid
cu lfu m & fu pe lle &ile m adu mbrat, hu e u fqu e notas & infi-
g nia imitatu r; folam loqu e ndi libe rtate m, tanqu am e x i-
mium amicitla: g e ftame n , g rave vide lice t , ing e ns & va-
lidu m , intadam & inimitatam re linqu it. Ibidem.
Ve ru m qu oniam cave nte s ne in jocis au t vino, dide -
riifqu e & lu libu s de pre he ndantu r, jam ad fu pe rciliu m &
fe ve ritate m re m transfe ru nt;. &, adu lantu r au fte ritatis pra>
te x tu , re pre he nfione m qu amdam admonitioni admifce nte s:
ag e , ne id qu ide m ine x ploratu m re linqu amu s. Qu e madmo-
dum ig itu r in Me nandri comce dia falfu s He rcu le s indu citu r, *
clavam g e ftans , non g rave m ne c robu ftam , ne e rig idam;
fe d molle qu oddam & lu ane fig me ntu m: .fie arbitror af-
fe ntatoris libe rtate m , iis qu i capiu nt e x pe rime ntu m , mol-
le m vide ri minime qu e g rave m > ne qu e rig ore m habe nte m...
Nam ve ra & arnica libe rtas pe ccatis immine t, falu tare m #
ac me dicam adfe re ns mole ftiam : non fe cu s ac me l, qu od
u lce rofa morde t ac re pu rg at, alioqu i ju cu ndu m & u tile .
Se d hu ic re i fu u s dabitu r fe rmo. Adu lator au te m in ce te -
ros qu ide m ace rbu s, & ve he me nte r afpe r, & ine x orabi-
lis vide tu r. Nam fu is famu lis g ravis eft : cog natoru m at4
qu e familiariu m e rrata g ravite r ince fsit: ne c e x te rnoru m
qu e mqu am au t miratu r, au t re ve re tu r ; fe d faftidit ac de -
fpicit, ig nofce ns ne mini : fe d de fe re ns atqu e calu mniansj
u t alios ad iram inftig e t ; hoc modo captans famam &
opinione m hominis vitiis infe fti , u t ne c in hos vide atu r
ftu dio te mpe rare a libe ra obju rg atione , ne qu e qu icqu am
ad g ratiam ve l face re , ve l dice re . De inde , ide m in ve ris
ac mag nis e oru m qu ibu s adu latu r pe ccatis , nihil fe fcire
ne c inte llig e re fimu lans, ad e rrata le vifsima nihil ad hoc
pe rtine ntia mire concitatu r, mag noqu e clamore & acrimo-
nia ju rg atu r, fi qu od vas ne g le &u m jace re confpe x e rit;
fi paru m fple ndide habitante m 5 fi paru m dilig e nte r a ton-
fore cu ratu m; fi tog am , cane m , au t e qu u m, paru m ( u t
oporte t) cu ratu m vide rit. Ce te ru m pare ntu m conte mtu s,
Dd 3 li-
t Al. Haf ti m peliada. Al. Hi f tam pcliam. Pelias autem lancea erat
juam Pelia donavit Pallas , V qua deinde non nifi Achilles uti poterat.
422 COLLECTANEA MORALE PHILOSOPHIJB.
iibe roru m ne g le &u s , u x oris contu me lia , faftu s in familia-
re s , pe cu niaru m abfu mtio nihil hu nc move nt : in his
*e ling u is e ft, in his timidu s : pe rinde .... qu afi g rammaticu s
#pu e ru m de tabu la, de qu e ftilo caftig e t ; porro folce cifmu m,
au t barbarifmu m committe nte m au dire fe difsimu le t. Eod.
lib. & loco.
Talis e nim eft adu lator, qu alis fit i s, qu i in impe -
rito ridicu loqu e oratore nihilqu e dice nte qu od ad cau fam
pe rtine at, de voce caville tu r & g ravite r accu fe t, qu od
frig idam potans corru mpat arte riam : au t fi ju flu s fcriptu -
ram malam 8c impe titam e me ndandi cau sa pe rcu rre re , cau -
fe tu t qu od crafsior fit charta ; ac non mag is fcriptote m
ipfu m , malu m ac ne g lig e nte m appe lle t. Ad hu nc modu m
adu latore s 8c Ptole me o (qu u m difce ndi cu pidu s vide re tu r)
de ling u a , de ve rficu lo , de hiftoriola dig ladiante s , ad
me diam u fqu e nodte m re lu ctabantu r. At ve ro invie nti, fe -
rocie nti, tympanis u te nti, ve ctig alibu s one ranti popu lu m,
^.nu llu s e tarn mu ltis obfifte bat. Non alite r e rg o ac fi
qu is hominis tu be r fiftu lafqu e habe ntis me dicu s fe rro pil-
los incidat, & u ng u e s 5 fic afle ntatore s obju rg andi libe rta-
te m his admove nt partibu s , qu e non dole nt ne qu e mo-
le ftiam adfe ru nt. Qu in e tiam fu nt 8c his aftu tiore s non-
nu lli, qu i ipfa re pre he nde ndi libe rtate ad g ratiam 8c vo-
lu ptate m u tu ntu r.... Qu u m aliqu ando Tibe riu s Caefar In
fe natu m ve niffe t , fu rg e ns adu lator qu idam , ait : homini-
bu s libe ris libe re loqu e ndu m e ife , nihilqu e me tu difsimu -
landu m , ne qu e qu icqu am re tice ndu m e oru m qu e ad pu -
blicam u tilitate m pe rtine nt. His ve rbis qu u m omne s e x -
citaffe t, factoqu e file ntio, 8c ipfo e tiam au fcu ltante Tibe -
rio : au di Ce far (inqu it) in qu o te qu ide m cu lpamu s o-
mne s , e tiam fi ne mo palam au de t dice re . Ne g lig is te I-
pfu m , corpu fqu e tu u m e x ponis pro nobis ; follicitu dinibu s
8c laboribu s illu d conficie ns : ne c inte rdiu , ne c notu
qu ie fce ns. Hu ju fmodi mu lta qu u m ille dix ifle t, aju nt ora-
tore m Caju m Se ve ru m fu bje cifle : ifta libe rtas hu nc ho-
mine m e x itio dabit. Lib. de Difcrim. adul. & amici, ibidem.
Atqu e he c qu ide m le viora fu nt. Se d ilia fane pe ricu -
lofa, & ftu ltoru m animos inficie ntla : qu otie s improboru rri
vi-
n . CLASSK. ADULATIO. LIBERTAS ADMON. 423
vin'a confirmant, qu u m contraria illis vitiacriminantu r.
Qu e madmodu m afe ntatr Hime x iu s, Athe nis divite rn qu e m-
dam fordidifsimu m & avarifsimu m., ve lu ti pe r contu me -
iiam lu x u riofu m re iqu e familiaris indu lg e nte m appe lla vit;
adde ns fu tu ru m , u t u na cu m libe ris aliqu ando mife re e g e -
re t. At ru rfu s qu u m lu x u riofis & profu fis parfimoniam ac
fordicie m e x probrant , .ve lu ti Ne roni Titu s Pe troniu s : au t
qu u m principe s cru de lite r & ace rbe fu bje ctis immine nte s
admone nt, u t abjiciant immodicam hu manitate m , inte m-
pe ftivamqu e & inu tile m mife ricordiam. His affinis eft &
ills , qu i ftu pidu m ac hardu m homine m pe rinde cave re
fe fe ac mctu e re fimu lat, qu ail callidu m qu e mpiam ac ve r-
fu tu m. Ite m qu i iavidu m , arqu e fe mpe r: jnale dice re car-
pe re qu e g au de nte mfi qu ando, compu lfu s .fu e tit ce le bre m
aliqu e m-viru m clau dare : re pre he ndit : e iqu e contradice ns,
tanqu am hoc vitio morboqu e labore t,. lau das (inqu it) ho-
mine s nihili ? Qu is eftim eft ifte ? au t qu id u nqu am ma-
g nificu m ve l fe cit ve l, dix it? Porro in amoribu s potifsi-
mum infidiantu r iis qu ps captant , qu o mag is acce ndant..
Ete nim qu u m g e rmanos inte r fe difside nte s vide rint, a li-
be ris pare nte s habe ri de fpe &u i, au t maritos male de u x o-
ribu s fu fpicari 5 turn ne c admone nt ne c accu fant, fe d mag is
atqu e mag is inftig anr. Non fe nris, inqu iu nt, te ipfu m haru m
re ru m e ffe cau fam , qu i nimiu m obfe qu e nre m ac mode ftu m
te illi praebeas ? Qu od fi qu is iracu ndia; pru ritu s e x ira &
ze lotypia fu bortu s fu crit in amicami , ar adu lte rarci qu am
amat j ibi pra;fto eft adu latio ,. fple ndidam imitans libe rta-
tem , ig ne m ig ni (qu od aju nt ) djicie ns. Accu fat & in
ju s vocat amante m , qu od mu lta paru m amatorie , mu lta
du ra ac re pre he nde nda fe ce rit. O ing rate , inqu it, & im-
me mor e re broru m fu avioru m.! Sic.Antonio, qu u m /Eg y-
ptian! amate t & ince nfu s e fle t;, amici prfu ade bant, ipfu m
ab illa adamari 5 .& convidante s, rig idu m ac fu pe rbu m vo-
cabant. Mu lie r ( inqu ie bant ) re lie vo re g n tarn opu le nto,
tamqu e fe licibu s familiaritatibu s. , amore de pe rii ; te cu m
militans, concu bina; vu ltu . fpe cie qe .:
Aft immota, tib duro fub peBar.s mens efi.
Qui illam negligas affiiBam.
Del 4 I l l s
4^4 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Ille ve ro libe nte r admitte ns re pre he nfione m , ve lu t ill
face re t inju riam , & fie hu ju fmodi g au de ns accu fatoribu s,
u t non ceque lau datoribu s , hau d fe ntit fe fe fimu lata re pre -
.g. he nfione raag is e tiam de pravar!. Talis obju rg andi libe rtas
fimilis eft lafcivie ntiu m mu lie rcu laru m moriibu s. Ex citt
e nim tantu m ac titillt; & hoc ipfo qu od dolore m Tace re
^tvide tu r, de le ctat. Non alite r ac vinu m , alioqu i re me diu m
e fficax adve rfu s cicu tam , ft parite r u tru mqu e commifcu -
e rint , plane vim ve ne ni re ddu nt imme dicabile m , qu od
vini calore ce le riu s ad cor pe ne tre t : ita callidi qu idam,
inte llig e nte s libe ram admonitione m e fficax effe re me diu m
adve rfu s adu latione m , ipfi libe rtati mone ndi adu latione m
admifce nt. Lib. de Difcrim. adul. & amie, prope medium.
Ce te ru m u na cave ndi ratio vide tu r e ffe , fi cog nove -
rimu s fe mpe rqu e me mine rimu s , qu od qu u m animu s nofter
du as habe at parte s , alte ram ve ratri, hone ftis g au de nte m,
rationi obte mpe rante m ; alte ram rationis e x pe rte m, me n-
daciis g au de nte m, affe dibu s obfe rvie nte m : amicu s qu i-
de m fe mpe r in potiore m parte m confu lit , & hu ic patro-
cinata , me dicoru m e x e mplo , qu od fanu m e ft id au g e ns
ac tu e ns. Adu lator au te m bru t & affe dibu s obnox ia; parti
afside t : hanc f fe abit , hanc titillt , hu ic pe rfu ade t, &
abdu cit a ratione , pe rniciofam qu amdam molltie m illi mo-
^ lie ns indu ce re . Erg o qu e madmodu m cibi nonnu lli fu nt, qu i
ne c fang u ini fu nt adju me nto , ne c fpiritibu s , ne c ne rvis
au t me du llis vig oris aliqu id addu nt ; fe d pu de nda modo
pe rmove nt, alvu m tu me faciu nt, & carne m g ig nu nt fu ppu -
tre m & flaccidam : ile affe ntatoris oratio nihil addit fobrie ta
ti , nihil pru dentiae ; fe d e u m au t amoris de le datione qu adam
de linire , au t ftu ltam incitare iracu ndiam , au t invidiam irri-
tare , au t animi faftu m indu ce re mole ftu m & inane m , au t in
dolore collacrimari, au t difficu ltate m moru m & illibe rali-
tate m ac pe rtinaciam ing e ne rare nititu r... Se mpe r e nim ali-
* cu i immine t animi morbo : hu nc pre mit & u rg e t, bu bonis
in more m, u ndiqu e pu tribu s & inflammatis animi partibu s in-
cu mbe ns. Si irafe e ris, u lcife e re , inqu it : il concu pife is, fru e -
re : il time s , fu g iamu s, inqu it : fi fu fpicatis , cre de . Qu od fi
_ in
t Al. Scalpi:.
I I . CLASSIS. ADULATIO. LIBERIAS ADMON. 425
in hu ju fmodi pe rtu rbationibu s animi non qu e at facile de pre -
hendi ( propte re a qu od ratio ve he me ntia mag nitu dine qu e cu -
piditatu m e x cu tiatu r ; ) in aliis mag is anfam pre be bit, & in
illis fu i iimilis. Siqu ide m u bi contig e rit , amie um fu fpicari ne
qu id pe ccarit crapu la , au t fi qu id de balne o de qu e cibo du -
bite t : ibi amicu s coe rce bit homine m , admone bitqu e u t Ubi
cave at , ac vite t pe ricu lu m. Contra adu lator In balne u m
pe rtrahit, ju be ns u t fu pe riori pe ccato novu m aliu d addat,
ne c Unat corpu s cohibitu m fe g ne fce re . Qu od fi vide rit il-
iu m ad ite r, feu navig atione m , au t aliu d qu ippiam ag e n-
dum propte r mollitie m paru m animatu m effe , non dice t
u rg e re te mpu s; fe d nihil minu s e fte du ru m , fi ve l diffe rat,
ve l aliu m mife rit. Porro fi pollicitu s fit familiari cu ipiam
fe mu tu o datu ru m pe cu niam , & pce nite t qu ide m promifsi,
ce te ru m pu de t ne g are ; ibi adu lator ad pe jore m additu s
lance m, fu o confilio bilance m impe lle ns , ve re cu ndiam il-
lam e x cu tit, ju be ns e u m re bu s fu is parce re : qu ippe qu i
mu lta infu mat, qu iqu e mu ltis fu ppe ditare cu piat. Unde (a)
fi ipfi fe ntiamu s , nos Ipfos cu pidos effe , impu de nte r fa-
ce re , ig navos e ffe , nihil nos falle t adu lator. His e nim af-
fe dibu s ille fe mpe r patrocinatu r, libe re re pre he nde ns , u bi
ve lis ab his difce de re . Lib. de Difcrim. adulai. & amici,
penes medium.
Atqu e hifce qu ide m de re bu s hu cu fqu e fatis didu m e ft.
De ince ps ad u tilitate m & obfe qu ia noftra fe confe rat ora-
tio : qu andoqu ide m in his qu oqu e fic confu ndu ntu r omnia,
u t difficillimu m fit adu latore m ab amico difting u e re , du m
ille vide tu r impig e r & ad omnia promtu s , nihilqu e re -
cu fans. Nam u t ve ritatis , ju x ta Eu ripide m , fimple x e ft*
oratio : fic & amici more s fimplice s fu nt , fince ri , fu co-
qu e care nte s. Ve ru m adu latoris more s qu i pe r fe morbidi
fu nt, mu ltis ac dodis opu s habe nt pharmacis, atqu e ade o
novis & e x qu ifitis. Ut ig itu r in cong re fsibu s fic fe habe t
amicu s , u t qu u m ne c dicat qu ippiam ne c au diat, tarne n
afpe du rifu qu e be ne vole ntiam , ve ru mqu e pe doris affe du m
tacite dans , atqu e vicifsim accipie ns pre te re at : affe ntator
tarnen cu rrit , affe datu r , falu tat e minu s; fi prior vifu s,
^P_-
[a) Tit. Cognitio fui.
420 COLLECTANEA M ORALIS PHILOSOPHISE.
(a) Tit. Amicus, {b) Tit. Beneficia Dei,
He-
appe llatu s fu e rit, e x cu fat fe fe te ftibu s adhibitis , faepius &
cu m ju re ju rando. Sic & in ne g otiis pe rmu lta prx te rmit-
tu nt imici minu ta , nu fqu am e x atte dilig e nre s , ne c u fqu am
cu rioll, ne qu e fe me t ipfos in qu odvis obfe qu iu m ing e re n-
te s. At hie in hu ju fmodi re bu s afsidu u s , ac pe rpe tu u s &
infatig abilis, alii ne mini locu m dans , ne c fpatiu m infe r-
vie ndi: fe d e x ig e ns u ti fibi mande t ; & fi mandatu m non
fu e rit, mole fte fe rt: ve l potiu s prorfu s e x animatu r , & ob-
te ftatu r de os. Erg o & ifta qu oqu e fig nificant iis qu i fa-
piu nt, non ve ram ne c fince ram amicitiam , fe d me re tri-
ciam e ffe . Ibidem, penes medium.
Ex adu latoribu s qu i ve rfu tior e ft, ade ft qu ide m in de -
libe rando , fimu l addu cit fu pe rcilia , fimu l annu it vu hu ; lo-
qu itu r au te m nihil. Qu od fi ille dix e rit, qu id fibi vide a-
tu r : paps (inqu it) pau llu lo me ante ve rtifti loqu e ndo : nam
iftu d ipfiim e g o dictu ru s e ram. Sicu t e nim mathe matici di-
cu nt, fu pe rficie s & line as pe r fe ne c infle &i, ne c e x te n-
di , ne c move ri, qu u m re s lint inte lle ctu s , non corpore al
cu m corporibu s au te m u na fle cti & e x te ndi, & loco mo-
ve ri, qu oru m fu nt e x tre mitate s : fic adu latore m compe -
rie s fe mpe r cu m aliis confite nte m , fe nte ntiam dice nte m,
inte llig e nte m , irafce nte m ; u t in his fane facillimu m fit,
difcrime n animadve rte re . Se d mu lto adhu c faciliu s in infe r-
vie ndi modo. Siqu ide m officiu m (a) qu od ab amico pro-
ficifcitu r, ce u vivu m qu oddam animal, vire s max ime pro-
prias in intimis habe t : nihil au te m acce dit ofte ntationis,
^au t plau fibilitatis. Qu in fse pe nu me ro fit, u t qu e madmodu m
fidu s me dicu s atg ro ne fcie nte fanat: fic amicu s profit, ve l
cong re die ns, ve l difce de ns , ig norante amico , ne g otiu m
illiu s cu rans.... Hoc patto (b) de os e tiam arbitror ple ru m-
qu e be ne me re ri de mortalibu s , . u t non fe ntiantu r. be ne
me re ri , & ob id ipfu m be ne face re , qu od fu apte natu ra
g au de ant be ne face re . Bod. loco , p&i-Mopofi.
% Vide etiam hac de re, Tit. Admonitto , &Tit. Amicu s.
I I . CLASSIS. RELIGIO. SACRIFICIUM , OBLATIO. 427
Religio*
9
C
Ur Jovis face rdoti fu b dio u ng i fas non e ft? ... An
ficu t in te mplo & facro corpu s ape rire ne fas e ft; fic
aerem ape rtu m , 8c qu i ce lo fi.ibject.u s eft , de oru m ac de -:
monum ple nu m ve re bantu r ? Qu o fit , u t qu u m ne ce fsita-
ti fe rvie ndu m e ft, mu lta fu b te fto occu lte , de oru m con-
fpectu m ve riti homine s faciant. In Problem, longe poft init.
Sacrificium
y
Oblatio.
Q
Uid cau fe eft , qu od Me te llu s Pontife x Max imu s fa-
clu s, alioqu i pru de ns ac civilis , poft Se x tile m me n-
" fern qu i nu nc Au g u ftu s dicitu r , ve tu it anfpicari ?...
An qu od adu ltis ac pe rfe ctis avibu s au fpicandu m fit ? Su nt
au te m hu ju fmodi ante qu am e ftas adve ne rit : au tu mno e nim
ave s au t imbe cille s fu nt & morbide , au t pu lii & impe r-
ice le . Alie ve ro propte r anni te mpu s alio de volant. In Pro-
blem, longe poft ntum.
Hoc problemate collgimus , non villa , fed praftantifsima
quoque Deo ejfe immolando, , juxta Michea vatcinium. cap.
6. v. .feq.
Qu id eft qu od qu u m Romani barbaros qu ofdam diis
irnmortalibu s homine m immolane acce piffe nt , rnag iftratu s
e oru m arce ffe ndos ac pu nie ndos pu tave ru nt ? Qu os pofte a
qu u m id confu e tu dine qu adam ac le g e fe ciffe acce piffe nt,
e os dimife ru nt, alias id face r prohibu e ru nt : qu u m ipfi non
mu ltis annis ante , du os viros 8c du as mu lie re s in foro
boario vivos obru e rint ? Non e nim vide tu r conve nire ,
ipfos he c face r ; & barbaros qu i talia commifffe nt re -
pre he nde r. An diis irnmortalibu s homine m immolari im-
pauri du ce batu r ; de monibu s au te m ne ce ffariu rn ? In Problem,
penes medium.
Pie-
COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Pietas in patriam.
o
P
Ompe ju m le g imu s de fe cKonis pce nas a Mame rtinis e x -
pofce re decrevijfe. Atiir.it au te m Sfhe no ille , & libe -
ra re miffaqu e fronte ve rba fe cit : non e qu e ne qu e ju fte
conftitu tu ru m Pompe ju m , fi u niu s ob nox am ple rofqu e
infonte s damnandos capitis ve lit ; fe u nu m e ffe , qu i ci-
vitate m ad de fe ftione m e re x it, amicis qu ide m pe rfu ade n-
do , inimicis ve ro vim affe re ndo. His ita affe cit Pompe -
ju m , u t 8c civitati parce re , 8c Sthe none m hu manite r co-i
mite rqu e habe re , facile indu x e rit animu m. At hofpe s qu i-
dam Sylle , virtu te qu ide m ille limili u fu s eft ; fe d non
Pompe jo fimile m Syllam ade ptu s , fortite r atqu e ing e nu e
morte m obiit. Pre ne tu m e nim oppidu m Sylla qu u m vi ce -
piffe t , cive fqu e ad u nu m ne candos conftitu iffe t ; u nu m
iliu m qu i hofpe s e ju s fu e rat , hofpitii nomine e x e mtu m
volu it : ille contra, nolo ( inqu it ) occifori patrie falu tis
acce pte g ratiam habe re , fimu lqu e civiu m fe tu rbe immi-
fit, & u na cu m re liqu is tru cidatu s e ft. In Polit. longe poft med.
Obfervantia in majores.
P
Ulche rrimu m & u tilifsimu m inftitu tu m civilis difcipli-
ne hoc eft , u t prine ipibu s mag iftratibu fqu e qu ifqu e
obte mpe re t, e tiam fi opibu s ac natalibu s infe riore s elTe ali-
qu ate nu s vide antu r. Indig nu m ce rte & ve he me nte r abfu r-
du m ne g otiu m, trag oe diaru m prine ipe m The odoru m , Po-
lu mve hiftriohe m aliqu e m me rce nariu m hu mili qu au doqu e
oratione affari , propre re a qu od diade ma 8c fe e ptru m g e -
ftat : in g u be rnanda ve ro re pnblica, ac re bu s non confi-
a i s fe d ve ris , mag iftratu m ide irco a divite qu opiam &
pote nte conte mni 8c parvi fie ri , qu od privatis non vale t opi-
bu s , e tiamfi re ru m ang u ftia 8c difficu ltate laborare vide a-
tu r. Ne mpe hoc nomine , du m e x iftimationi mag iftratu s
pe r contu me liam & conte mtu m de trahitu r, Re ip. ipfiu s di-
g nitas de jici ac pre mi vide tu r : qu andoqu ide m pro fe qu if-
qu e
II. CLASSIS. GRATITDO IN DEUM. CONTEMPLAT. 429
que max ime ipfam au dam & ornatam ve lie te ne tu r & de -
be t, e iqu e fu am ipfiu s g loriam , fu am e x iftimatione m ad-
jice re .... Maju s e nim de cu s affe rt homini pre pote nti in ci-
vitate , fi mag iftratu m ipfe de du cit ac e i fe comite m ad-
hibe t, qu am fi ipfe contra de du catu r a mag iftratu : immo
hoc invidiam parit , illu d folidam arg u it g loriam 5 u t qu e a
be ne vole nza honore m habe ntiu m proficifcitu r : pre te r qu am
qu od e tiam civitati ipfi dig nitate m addit & de cu s. Pu l-
chru m profe do fpe dacu lu m & ju cu ndu m , fi prior is ad
ve ftibu lu m pre torii pre tore m fallite impe rtiat, atcju e eu m
ample x u s, fpatiando pe r u rbe m de ambu le t. Civile qu oqu e
illu d popu lare ve , male didu m aliqu od pe r iram prolatu m
e qu o e x cipe re animo ... & ve l illu d Diome dis pe r occa-
fione m fu bde re : lau s hinc & honos fe qu e tu r. In Politica,
longe poj medium.
Gratitudo in- Deum.
P
Ytho, admirantibu s eu m Athe nie nfibu s, & honore ac
lau de profe qu e ntibu s , qu od Cottyn inte re miffe t : diis
( inqu it ) habe nda eft g rada , qu ibu s au doribu s patratu m
facinu s e g re g ie eft , manu du mtax at & ope ra a me com-
modato acce pta. In Politica, longe poft medium.
Si hoc ethnicus , quid Chriftianum hominem facere par eft ?
Contemplati*).
E
Qu ide m Diog e nis illu d didu m me morabile effe ce nfe o,
qu i qu u m L ace de mone pe re g rinu m qu e mdam confpi-
care tu r ambitiofifsime fe ad die m fe ftu m compone nte m:
qu id? inqu it : viro bono nonne die s fe ftu s omnis e ft?Ne m-
pe fi fapimu s , e tiam fe ftivifsimu s. Eft e nim mu ndu s fanu m
qu oddam fandifsimu m , & max ime De o dig nu m. In hoc
homo fanu m nafe e ndo admittitu r , non qu ide m fpe datu m
fimu lacra fabre fada ac fe nfu s e x pe rtia ; fed fole ra , lu -
naria , fide r , a qu ibu s vite motu fqu e principia manant:
que
43O COLLECTANEA MORALlS PHILOSOPHISE.
Juramentum.
Q
Uid eft qu od pu e ros, fi He rcu le m ju rant, id fu b te -
do face re prohibe nt , 8c fu b dio prog re di ju be nt:
qu od u t fu b dio faciant, ide o e x ire ju be nt ? An ea
cau fa e ft, qu am mu lti affe ru nt, He rcu le m (a) non u mbra
atqu e otio, fe d labore ac pe ricu lis de le datu m, non domi,
fe d foris ac fu b dio vitam e g iiTe ?... An hsec qu ide m di-
cu ntu r, 8c joco apu d pu e ros adhibe ntu r, u t aliu d occu l-
tiu s ag atu r , ne pu e ri fie te me re iu fu e fcant de je rare ? Sic
e nim Phavorinu s aje bat. Hoc enim qu afi de indu ftria mo-
ram e fflcit, 8c de libe randi dat fpatiu m. Phavorinu m ve ro
re de pu tafte , ne c commu ne , fe d propriu m hu ju s De i
hoc qu od fit e x iftimaffe , e x iis qu e de He rcu le fe ru ntu r
facile conjici pote ft. Fe ru nt e nim nu nc in primis re lig io-
fu m fuilTe , 8c ad ju sju randu m ve re cu ndifsimu m : qu ippe
qu i fe me l in omni vita ju rave rit, idqu e foli Phyle o Au -
g e i filio. In Problem, longe pofi initium, _> ante med.
Mendacium.
P
Erfe fe cu ndu m arbitrantu r de lidu m, me ntiti; prlmu m,
de bitore m effe : qu ando qu ide m qu i de be nt, u t plu ri-
mu m me ntiri cog u ntu r. Lib. de Vitanda ufura, penes med.
(a) Tit. Contra otium fro labore.
Obe-
qu e provide nria nobis vife nda pre bu ir, u t fe nfibilia fane
fint inte llig ibiliu m fimu lacra atqu e imitame nta , u t Plato
inqu it. Adde flu mina novam fe mpe r aqu am e ve he ntia , te r-
ramqu e tu m fttrpiu m , tu rn animaliu m g e ne ri pabu la pro-
fe re nte m. Lib. de Tranq. animi , prope finem.
II. CLASSIS. OBEDIENTIA. LIBERALITAS. 431
Obedientia.
L
Au datu r Epamnondas , qu i The bis nvidofe atqu e
conte mtim -f- de cre tu s The le archu s , non ne g le x if mu -
nu s, inqu ie ns : non modo mag iftratu viru m ofte ndi, ve -
ru ni e tiam mag iftratu m viro. Id itaqu e mu ne ris amplitu -
dine ipfe e ve x it , & datu m re ddidit. Fie bat e nim ante -
hac parvi, & paene pro nihilo habe batu r : qu od ang ipor-
tu s, 8c viam pe r u rbe m ita cu rare ne ce fle habe bat , u t
pe r cloacas & fu bte rrane os rivu los pu rg ame nta quseque e x -
te rg e re nt, 8c e ju fmodi qu ifqu iliaru m e llu vie s.... Ple raqu e
enim fu nt, qu a; l tu tibi ipil, au t pe r te ipfu m pe rtra-
cle s & ag as, abje ctu s 8c fordidu s me rito e x iftimari pofsis.
Ha;c e ade m il civitati pu blicitu s e x hibe re vide aris , non
illibe ralis 8c de g e ne r fe d g e ne rofu s civis habe ri qu e as. Ma-
g ni eft enim atqu e pe rftre nu i animi , ve l prvu las civita-
tis re s cu randas fu fcipe re . In Politica , penes medium.
Liheralitas.
E
PIcu ru s fu mmu m bonu m in otio altifsimo conftitu e ns,
ve lu t in portu tranqu illo qu i nu llis ag ite tu r ve nds,
nu llo ftre pat frag ore , dicit non modo pu lchriu s effe be -
ne ficio affice re qu am affici, ve ru m e tiam ju cu ndiu s. Nam
nu lla re s pe rinde parit g au diu m , u t be ne fice ntia.... Qtia-
propte r mu lti fa;pe pu dore fu fFu ndu ntu r , qu u m be ne ficiu m
accipiu nt : fe mpe r au te m g au de nt, qu u m be ne ficiu m prae -
ftant. Lib. de Difput. Pbilofoph. cum Princip. propefnem.
Avaritia. Prodigalitas.
E
Os qu i nihil infu mu nt, pofside nt au te m pe rmu lta, fe m-
pe rqu e plu ra* de fide rant, max ime mifabitu r qu i me -
mine rit Ariftippi. Nam is folits e ft dice re : fi qu is mu -#
' '' - ' -tu m)
t Id efl , ut Crujerius vertit : Vedigalibus prefcdus.
432 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
tu rn e de rit mu ku mqu e bibe rit, ne c u nqiiam e x ple atu r, adit
me dicos , pe rcontatu r qu id fit morbi, qu e fit affe dio , qua
ratione qu e at le vari. At fi qu is habe ns qu inqu e le dos , re -
qu irat de ce rn ; ac de ce rn pofside ns me nfas, alte ras totidem
coe rrfat ; qu u mqu e mu ltu m adfit ag roru m , mu ltimi pe cu -
nie , non tame n e x ple atu r, ve ru m in alia inhians vig ile t,
nu llifqu e omnino re bu s fatiari pofsit : an non hie e x iffi-
mabit, fibi opu s effe a qu o cu re tu r , qu iqu e ofte ndat qu i-
*bu s e x cau fis morbu s is fit ortu s? Ac fane qu i qu u m non-
du m bibe rit, fitiat; fu tu ru m e x fpe de s , u t is fimu l atqu e
bibe rit, fiti libe re tu r. Eu m ve ro qu i contine nre r bibat, nec
u llu m faciat fine m ; hu ic non e x ple tione , fe d pu rg atio ne
ju dicamu s opu s e ife ; ju be mu fqu e vome re : qu ippe qu i non
pe rtu rbe tu r inopia ; fe d acore , calore qu e qu opiam, qu i pre -
te r natu ram ine ft. Erg o qu i e g e t atqu e inopia laborat, ex
e oru m nu me ro qu i parant facilitate s , fortalfe qu ie fce t pa-
rata domo , au t inve nto the fau ro. At qu i plu ra qu am fat
e ft pofside t , plu ra nihilo minu s concu pifce ns ; hu nc ne c
au ru m ne c arg e ntu m fanare pote ft, ne c e qu i, ne c ove s,
ae c bove s : fe d vomitu ac pu rg atione opu s habe t. Ne c
e nim hu ju s morbi opu s eft pe nu ria ; fe d infatiabilitas amor-
qu e divitiaru m , a pravo ju dicio proficifce ns. Id nifi qu is
re ve llat ab animo , ce u malu m tranfve rfu m inhe re ns, non
de fine t immodicis e g e re : hoc- e ft, de fide rare e a, qu ibu s
#non eft opu s. Me dicu s ad homine m ing re flu s le do affx u m,
fu fpirante m , ac cibu m cape re re cu fante m , fimu l atqu e
te tig e rit e u m , ac pe rcontatu s fu e rit, de pre he nde ritqu e non
te ne ri fe bri : animi morbu s e ft , inqu it, ac difce dit. Nos
Ig itu r qu u m vide rimu s homine m lu cris atte nu atu m , fum-
tibu s ing e me nte m, a nu lla tu rpitu dine mole ftiqu e tempe-
rante m , qu e modo condu cat ad re m facie ndam ; quum
domos habe at, ag ios , arme nta , mancipia , ve fte s : quo
tande m morbo dice mu s hu nc homine m te ne ri, nifi animi
pau pe rtate ? Qu andoqu ide m pe cu niaru m inopiam (qu e mad-
modu m ait Me nande r.) ye l u nu s amicu s be ne me re ns fu-
fu le rit. At illam animi pe nu riam ne u nive rfi qu ide m e x -
ple ant, ne qu e vive nte s, ne c vita fu ndi. Qu are illu d e le -
g ante r in hos didu m eft a Solone :
Haud
II. CLASSIS. DIVITISE , DI VI TES. 433
Divitite
y
Divites.
H
Ippomachu s alipte s qu ihu fdam lau de e fte re ntibu s pr e - ^
long u m qu e mpiam , ac pre long is manibu .s homine m,
Ee t an-
TJaud eft finis opum fixus mortalibus alius.
... Jam ve ro eft & illu d avarine propriu m , qu od he c cu -
piditas ipfa fibi re pu g nat ne fatie tu r , qu u m re liqu e ma-
g is ad id adju ve nt. Itaqu e ne mo probu s ab obfoniis abfti-
ne t, ob id ipfu m qu od fit avidu s obfonioru m : ncc a vi-
no , qu od vini fit appe te ns : qu e madmodu m ifti a pscu -
ns abftine nt ob pe cu nie cu piditate m. Et fane non ne mor-
bus infante fimilis ac mife randu s vide tu r, fi qu is ob id
non Litatu r ve fte , qu od alg e at : ne qu e pane , qu od e fu riat:
nequ e divitiis , qu od divitiaru m fit avidu s ?... Itaqu e cu -
piditas divitiaru m tanqu am ace rba g ravifqu e domina, co-
g it qu ide m u t pare s ; ce te ru m ve tat ne fru aris. Et cu pi-
ditate m qu ide m acu it ; volu ptate m au te m fu bdu cit. Ava-
ri ig itu r parant qu ide m ope s tanqu am fple ndidi, u tu ntu r
tanqu am fordidi : & labore s tole rant, qu u m care anr volu -
ptatibu s.... Qu is ve ro te non admire tu r , infe licifshne , fi
qu u m pofsis iftu m ad modu m vive re vitam ade o fordidam,
ade o ab nomine alie nam , ne mini qu icqu am impe rtie ns,
tarn incomis in amicos, tam non mu nificu s e rg a re mpii-
blicam : tarne n afflig e ris , vig ilas , ope raris , captas he -
re ditate s , fu bmittis te ; qu u m tantu m habe as otii viaticu m,
nempe fordidam parfimoniam Lib. de Cupiditate divitar.
paullopofi int.
Si qu is avaro dix e rit : non au dis philofophu m ? Qu i
poffnm ? inqu it : non eft mihi otiu m patre mortu o. O te
mife ru m ! Qu id tibi re liqu it pate r confe re ndu m cu m e o
qu od abftnlit ? ne mpe libe rtate m & otiu m ? qu amqu am noti
tarn ille abftu lit , qu am ipfa re ru m opu le ntia , qu e tibi
circu mfu fa tu iqu e vicrix infiammar te . Lib. de Cupid. dvit.
prop e finem.
U Vide etiam Tit. Ava rida. Tit. Divide . Tit. Pau pe r-
tas, qua proximo loco fequuntur.
434 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Vaupertas.
N
'Umqu id nominis nu lliu s Diog e ne s ? Qu e m qu u m vi-
diffe t Ale x ande r in fole fe fsitante m fte tit ; & an re
aliqu a indig e re t pe rcontatu s, acce pit : nihil aliu d ve lie ,
qu am u t pau llifpe r obu mbrare fole m de filie re t. Cu ju s animi
e latione ftu pcfaftu s, ad amicos conve rfu s dix it: fi Ale x ande r
non effem , Diog e ne s u tiqu e e ffe m. Lib, de Exfilo,prope fin.
tanqu am ad pu g ilu m ce rtame n Idone u m : fane ( Inqu it ) fi
fu fpe nfa in alto corona fore t de trahe nda. Ide m lice bit di-
ce re in hos, qu i pu lchra pra;dia , qu i amplas a'de s , qui
pe cu nia vim ftu pe nt, atqu e his in re bu s fe licitate ti! fitam
e ffe du cu nt : fane , fi qu ide m ve nalis e ffe t e me nda fe lici-
tas. Qu amqu am pe rmu ltos vide as , qu i malint effe divite s
fimu lqu c mife ri , qu am dato arg e nto parare fe licitate ti],
At non e mitu r nu mmis animu s libe r omni mole fiia , fua-
qu e conte ntu s forte ; ne c mag nanimitas , ne c tranqu illitas,
ne qu e libe rtas. Divite m e ffe , non e ft divitias conte mne re ,
ne c immodicas ope s pofside re 5 fe d non e g e re fu pe rvaca-
ne is. A qu ibu s ig itu r malis libe rant divitia;, fi ne hoc i-.'
pfu m qu ide m adimu nt malu m, fu i cu piditate m : qu u m po-j
tu s fe de t fitim, cibu s fame m fane t? At ille qu i dicit : di,
# palliu m Hipponacli, ve he me nte r e nim aig e o: plu ribu s qtii-
de m Impofitis palliis ofFe nditu r. Ce te ru m arg e nti cu pidinem
non e x ting u it arg e ntimi ; ne c au ru m , au ri 5 ne qu e fi plu -
ra pofside as , coe rce tu r plu ra pofside ndi cu piditas. Quin
ide m dicas lice bit divitiis , qu od in me dicu m compe tit
impoftore m : pharmacu m tu u m morbu m au g e t. Lib. de Cu-
pid, divit. in princ.
Quod ait Sophocles , de forme m corpore ac obfcu ru m
fama , modo acce dant ope s , mox fapie nte m ling u a formo-
fu mqu e vide ri. Contra hax omnia ru rfu s alia Sophoclis
oppone nda fu nt , ve lu ti qu u m ait :
Etiam fuus egenti rerum fit honos:
Et fi fapiat pauper , nullo ft inferior.
Lib. de Audienda poetica , longe pofl init.
II. CLASSIS. FORTI TUDO. 43^
Grate s lile The banu s, qu amvis nu llo aire alle no obftri-
cu s, a ne mine ve mole ftatu s, ob cu ras tame n folu m dome -
fricas mole ftiafqu e familiare s , fu bftantiam ocio re liqu it
tale ntoru m : fu mtoqu e bcu lo ac pe ra , in philofophiam
ac pau pe rtate m confu g it. Anax ag oras qu oqu e non infe r-
tili fe abdicavt fu ndo. Se d qu id illos e narrare ne ce lis
cft Siqu ide m Philox e nu s 7 Me lopazu s vitam ac domu m
opu le ntifsimam in Colonia Sicu la hazre ditate nacu s , qu u m
de licias , volu ptate s , ac indig e nam confide raffe t ine le g an-
tiam : pe r de os , inqu it , bona hax hau d me pe rde nt ; fcd
e g o illa : aliifqu e hazre ditate re li&a, e navig avit. Lib. de Vi-
tanda ufura, in fine.
Forttudo.
P
Radiare Antlfthe ne s hoftibu s optanda omnia a diis effe
bona dice bat, prazter fortitu dine m. Ete nim ili a tande m
omnia viroru m fortiu m atqu e armis prazftantiu m fore ; non
ea pofside ntiu m. Qu apropte r natu ram (inqu iu nt) ce rvo, ani-
mali Ig navifsimo, cornila mag nitu dine vife nda afpe ritate -
qu e ing e ne ralle : nimiru m (a) fpe cime n dante m , qu i au - ^
dere ipfi, fidu ciamqu e impe rare libi ne qu e u nt, nu llu m iis
5
armoru m apparatu m be lliqu e inftru me ntu m u fu i e lle . Hoc
modo fazpe fortu na focordibu s ftolidifqu e ope s & impe ria
fribu e ns, qu ibu s ipfi de mu m de g e ne re s arg u u ntu r , adiiru it
hone ftatqu e virtu te m : u tpote In qu a u na (ita iint ampli-
tu de de corqu e viri.... Siqu ide m iifdcm opibu s , e ode m im-
perio fre ta Se miramis fe mina, claife s Inftru e bat, phalang as
armabat, Babylone m conde bat, ru bru m de niqu e mare na-*
vig io pe rlu ftrabat, /Ethyopiaz atqu e Arabia: fu big e ndis po-
pu lis. At Sardanapalu s vir qu ide m natu s , domi pu rpu ram
carminabat, inte r pallacaru m tu rbam fu pinu s In hu me rof-
qu e jace ns. Cu i defunfto lapide am pone nte s fatu am Te-
cu m ipfam faltante m barbarico ritu , arg u tu lifqu e dig itis
fupra capu t ve lu ti concre pitante m, adfcripfe ru nt : e de , bi-
Ee 2 be ,
t _ Cru/crits folum hubet : Poe ti Philox e nu s. (a) Niltii arma fiurfot-
tuudne vaknt.
436 COLLECTANEA MOB ALIS PHILOSOPHISE.
Fortune inconantia.
^
TUllu s eft vir , qu i u fqu e qu aqu e fe licitate fru atu r : &
i pe r Jove m pare ndu m eft fatis. Nam u t in pianti;
nonnu nqu am max ima eft fe rtilitas, inte rdu m fte rilitas : S
!
in animantibu s qu andoqu e nu me rofa prole s, qu andoqis
nu lla : & in mari te mpe ftate s ac tranqu illitate s : ita & in vti
mu lti ac varii cafu s in adve rfas circu mag u nt homine s fortu-
nas... Natu s es e nim mortalis. Et te qu oqu e invito , diis i
vole ntibu s e rit. Et illu d a Me nandro dictu m. Nam fi omnium
folu s natu s es Trophime , qu u m te mate r parie bat, e a lege-
u t qu od ve lis ag as, fe licitate pe rpe tu o fru aris, & deorum
aliqu is hoc tibi pollicits eft , me rito indig naris : mentitus
e nim e ft, atqu e iniqu e fe cit. Sin au te m iifde m qu ibu s nos
le g ibu s vitale m hu nc ac commu ne m hau fifti ae re m , ha*
me liu s & fe re nda & cog itanda fu nt. Qu od au te m rationum
ca-
(aj Tit. Magnanimit*,
be , ve ne ri indu lg e : nam ce te ra prorfu s nihil omnia. Lib.
2. de Fortuna &virt. Alexandri , baud procul ab initio.
Fortiru do non e g e t ira , liqu ide m a ratione tincta eft.
Porro qu od fu rore & ira corru ptu m e ft, facile frang itu r,
e ftqu e pu tre . Proinde L ace dx monii pu g natu ris iram adi-
mu nt conce ntu ribiaru m : ac Mu lls re m divinam faciu nf,
ante qu am ine ant prailiu m ; qu o vide lice t ratio perma-
ne at in illis. Et qu u m hofte m ve rte rint in fu g am , non eum
pe rfe qu u ntu r ; fe d re primu nr iram : qu ippe qu a: facile re-,
vocari pofsit. Lib. de Cobibenda iracundia , penes medium.
Ex Trojanis mu lti fu nt capti vivi ; at (a) Graecorum
nu llu s. De inde mu lti ite m illoru m fu pplicaru nt hoftibu s,
ce u Adraftu s , filii Antimachi, L ycaon ; & He ctori pre-
cibu s conce iTu m eft fe pu lcru m ab Achille : ce te ru m e x his
nu llu m inve nie s fu pplice m. Barbaricu m eft enim preces
:
porrig e re , & capi in ce rtamine ; qu u m Grae coru m fit pro-
priu m ve l vicilTe in pu g na , ve l occu bu ifle . Lib. de Audi en,'
da potica, longe po medium, & ante finem.
% Vide etiam hac de re Fit. Patie ntia. Fit. Conftantla.
I I . CLASSIS. FORTUNiE INCONSTANTIA. 43 7
Fortuna utriufque contemtus & moderafio.
Q
Ue madmodu m mu fe e in te rfifsimis fpe cu lis re ptante s"*
de labu ntu r , afpe ris ve ro he re nt locis facillime : ile
" flu iti homine s e x ju cu ndifsimis placidfsimifqu e re -
bu s dice nte s, triftifsimaru m re ru m re cordatione m te naci-
ter appre he ndu nt. Immo ve ro qu e madmodu m apu d Olyn-^.
thios locu m qu e radam effe aju nt ( qu od e x re fu mto no-
mine , Cantharole tron dicitnr ) in qu e m cong e di fcarabe r
foras e re pe re ne qu e u nt, fe d diu mu ltu mqu e intu s volu ta-
ti , orbe fqu e ne qu icqu am du ce nte s , inte re u nt ad e x tre mu m:
fic homine s in maloru m me moriam re volu ti , e niti poft-
hac non poffu nt ne c re fpirare . Proinde u t pidore s fu fe os^
in tabu lis colore s, omninoqu e fu bdu ce ndos ocu lis , pre -
Ee 3 ni-;
capu t, homo e s: qu o ad fu mm a ru rfu fqu e ad ima nu llu m
animal mu tatione m ce le riu s accipit; ne c id imme rito. Nam
qu u m. natu ra infirmifsimu m fir animal , mx imas re s ad-
miniftrat. Qu u m au te m cadit, mu lta conte rit bona.... Eft
ig itu r viri hau d re de re s ipfas cog itantis , in re ne qu -
quam tabili ac firma conftantiam qu e re re . Rote enim c i r - ^
cu made nonnu nqu am alte ra pars fu pe rne e x ftat, nonnu n-
quam alte ra.... Inconfide rata namqu e eft fortu na, u t inqu it
The ophraftu s , & ad e a qu e e laborave ris au fe re nda ve he -
;
,
mens , nu lltrmqu e habe ns ad pe rtu rbandam e x iftimatam
fe licitate m conftitu tu m te mpu s. In or at. confol. ad Apollan,
panilo pofi ntum.
Crate s au re am Phryne s me re tricu le e ffig ie m De lphis
pofitam qu u m vidiffe t, e x clamavit : Gre coru m id pe tu lan-
tie trophe u m e re du m e ffe . At , qu i Sardanapali au t vi-
tam, au t monu me ntu m (nihil e nim u t arbitrar diffe ru nt)
vide rit , hoc fortu ne bonoru m trophe u m fane effe dix e -
rit L e ofthe ne s dice bat liane imme nfam pote ntiam e r r a-*
bu ndam , & hu e illhu c incu rre nte m, Cyclopi fimile m e f-
fe : qu i poft e x ocu latione m , manu s qu oqu ove rfu s inre n-
tabat, nu nqu am non abe rrante s a de ftinato propofito. Lib.
2 . de Fortuna , & virt. baud longe ab initio.
438 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE,
nite ntibu s aliis & vife ndis coloribu s indu ce re , atqu e m=
te rline re fole nt : fic homine s in fu o (ibi animo triftia qu o-
qu e max ime file ndaqu e e ve nta, me morandis aliis & pra>
dicabilibu s pre me re oporte t, & tanqu am obru e re . Tarn eft
e nim varia, mu ltiple x , re ciprocabilis mu ndi hu ju s hanno-
nia , qu am lyre eft au t arcu s : ne c in hu manis qu icqu am
e ft, qu od pu ru m , fince ru m, fimple x qu e fit. Ve ru ni u t ran-
ile a fonis acu tis & g ravibu s conftat ; & g rammatica litre -
ris vocalibu s & mu tis ; ( at mu ficu s g rammaticu fqu e eft,
non qu i horu m alte ru tris illoru mqu e offe ndimi
-
, fe d qui
u trifqu e u ti , mifce re qu e accommodatifsime novit: ) haud
alite r fapie nte r is de mu m inftitu iffe vitam vide tu r , qu i di-
ve rfifsimos re ru m e ve ntu s, mu tu oqu e fibi obve rfarios ml-
fce re fcite didicit , fe cu ndos cu m adve rfis compe nfando.
Nam u t fe orfu m bona & mala ponantu r , hu mane vita;
commoditas non admittit : fe d te mpe rame ntu m qu oddam
e x u trifqu e conflari conve nit , fi re cte de iis ftatu e re vo-
lu mu s. Non eft ig itu r confe ntane u m alte ris e oru m ing e -
mifce re , & tanqu am one ri iniqu o fu ccu mbe re , animo con-
cide nte s : fe d de te rrimi cu ju fqu e e ve ntu s vim atqu e im-
pre fsione m me lioru m re ru m re cordatione re tu nde re , omni-
noqu e commodis incommoda , ve lu ti involu cro qu odam ve -
lante s, totiu s vite te nore m e x profpe ris adve rfifqu e rebu s
concre tu m ac coag me ntatu m , qu ali conce ntnm qtiemdam
e ffice re , harmonica ratione te mpe ratimi. Lib. de 'Tranquil,
animi , verfus finem.
Ne c ve ro ( u t Me nande r pu tavit ) homini ftatim nato
pre fto g e niu s eft aliqu is , au fpicande be ne vite initiator,
re cte qu e de g e nde mag ifte r : fe d u t Empe docle s potiu s, bi-
ni nos g e nii , hoc eft , bifarie forte s ( quibus ill e multi
nomina variaque indidit) in lu ccm protinu s e ditos accipiu nt;
jam inde au ftoratos fibi datofqu e pari prope dix e rim man-
cipi! ju re . Haru m omniu m affe ctionu m impe nde ntia femina
aje bat g e nitu ram noftram fu fcipe re : ide oqu e du ctu m vita;
noftre non libratu m atqu e afpe ru m effe : proinde fapienti
me liora in votis effe , de te riora e tiam in e x fpe clatione :
u troru mqu e au te m te mpe rame nto ipfu m u ti fapie nte m , neu-
tram in parte m nimiu m.... Qu ippe ve he me ns cu ju fqu e rei
ap-
II. CLASSIS. FORTTXNiE CONTEMTUS. 439
appe tltio comite m formidine m habe t illiu s amitte nde : qu e
hebetem ipfa le titiam, atqu e ide ntide m inte rpe llabile in ta-
cit , pe rinde atqu e flammam flatu viole ntiore inhibitam.
Quem ve ro ratio docu it, pre fide nte r & intre pide ita for-
tunam alloqu i :
Si dederis , perlatas ero : repetiveris, <equus:
hu nc nimiru m fe fe fre tu m pre fe ntariis re bu s fu aviisime fru
oporte t, ne c fu ccu rre nte jaftu re cog itatione , me tu fu b-
inde ve ilicari. Anax ag oras acce pto de filii morte nu ntio:
e g o ( inqu it ) qu u m g e nu i, Inte ritu ru rn fcivi, & e i e x fpe -
ftationi fu ftu li. He c Anax ag ore affe tlio tarn nobis imitan-
da eft , qu am eft admirabilis. Unicu iqu e ce rte infortu nio
fu bte ftari illie o lice t : fe ie bam pre carias me ope s ne c tra-
bali davo fix as (u taju nt) pofside re , omninoqu e u te ndas
acce pilTe . Hau d ig naru s e ram, qu i mihi pote ntiam de dif-
fe nt, e ofde m adime re qu oqu e poffe . Nove ram u x ore m pro-
bam e ffe , fe d mu lie re m qu oqu e . De niqu e non me late -
bat, amlcu m homine m effe animal natu ra facile de prava-
g li , u t Plato diftitabat. Profe tato qu i afte ctu u m fu oru m
ratione m hoc modo comparave rit, illaqu e libi fu bildia ra-
tionis pre ftru x e rit, fi qu id e i pre te r votu m au t re trorfu m
forte ce ffe rit, ne c tame n improvifu m 5 qu u m vu lg aria il-
ia nu nqu am admife rit : hau d u nqu am e x iftimaffe m : in ma-
gna fpe e ram : hoc nu nqu am fu tu ru m arbitratu s fum : tu m
ve ro fu bfllicntls micantifqu e cordis ine qu abilitate m abfte r-
fe rit, confe ftimqu e e x tu rbu le nto & pe rcito , compofitu m
conftanfqu e flbl re ddide rit. Carne ade s (a) adve rforu m ca-
fuum profpe ris max ime in re bu s admone re fole bat : qu od
omne improvifu m cu m e g ritu dine animi, & qu odam qu a-
fi de liqu io e x cipi natu m e ffe t.... Enimve ro Home ru s lu -
cu le nto admodu m e x e mplo docu iffe mihi vide tu r , qu am
vu lnifice ntiora flnt e a , qu e improvifo inopinatoqu e fe ri un t.
Hffes pe re g re re ve rfu s , re pe ntine morti canis fu i iliaci'!-
mavit : u x ori fu e fle nti afside ns, non illacrimavit. Siqu i-
dem jam inde adve ntans , pre fu mta lacrimantis u x oris ima-
g ine , e ru ptu ru m hau d du bie in re pre fe nti affe ctu m otio-
fe manclpave rat fibi, offirmatoqu e ptiu s animo, In pote -
Ee 4 fa-
(a.) In die honorum non mmemor fit tnalorum.
440 COLLECTANEA MORALE PHILOSOPHISE.
Profperitas.
S
Ylla quacftor In L ybia , Impe ratore Mario , milfu s ad
Bocchu m , re fe licite r g e fta , vinclu m Ju g u rtham ad-
du x if. Ea re , u t e rat ju ve nis & g loria: pau lo avidiu s affe-
clator, ne qu e fe licitate li! modice tu lit, & Ju g u rtha: ima-
g ine m, u t fu e rat tradims, in annu lo qu e m g e ftabat in-
fcu lpfit. Eam rem crimini dans Syllx Mariu s , amicitiam
e ju s pofthac afpe rnatu s e ft. Ad Catu lu m ille atqu e Me te l-
lu m claros tu m viros, alioqu i infe fiiore s Mario , fe fe con-
tu lit : ne c mu lto poft Mariu m au cioritate de je cit, & opi-
bu s omnibu s e x u lt, concitato jam ilio be llo civili, e x quo
paru m adfu it qu o minu s Romana re s fu nditu s pe rire t. In'
Politica, longe pofi initium, & ante medium.
Fe licitas (c) in re bu s ag e ndis ( fi De mofthe nI credi-
mu s ) ftu ltu m comple x a viru m , prorfu s infanire facir. At-
qu e eadem Infano tu rpia pe rpe trandi ce rtifsima oe cafio eft.
Lib. de Fortuna , in fine.
___
(a ) Tit. Vittoria fui. (b) Stiliti futworum cupiditate fe torquent:
fapientes pratertorum recordatione preferitici tnoderantur, (c) Vide quid
felicitati} intemperantia faciat.
ftate m re de g e rat : canis ve ro ne c opinato Inte rim pe rtu r-
barns eft : qimm fpatiu m in re improvifa non habe re t af-
fe ct us vim inhibe ndi. Lib. de Tranquil, animi, verfusfine-in.
Qu od au te m u nu fqu ifqu e (a) fe cu ritatis anx ie tatifqu e
conce ptacu la , qu afiqu e fcatu rig ine s in mo animo habe at,
& omnino bonoru m maloru mqu e Home rica iila dolia ( non
qu ide m , u t aje bat ille , in Jovis limine de pofita ; fe d in-
tu s in anima fifa ) homlnu m fane difcrimina de clarant, quos
affe ctionibu s animi varie mode rari vide mu s. Ete nim infipie n-
te s (b) bona qu oqu e prazfentia tranfmittu nt , u fqu e adeo
ad fu tu ru m ve rg u nt inte ntifsima: fe mpe r e oru m cu ra:. Pru -
de nte s contra, acri fe re cordatione in re m prx fe nte m re-
du ce nte s , ve l e a qu a: jam non fu nt , Inftare e tiam atque
ade ffe faciu nt. lie Tranquil, animi,pofi med. fed longe ante fin,
II. CLASSIS. ADVERSIT. PERSECUT. PATIENT. 441
Adverjtas.
F
Ue ru nt nonnu lli, qu bu s e x filiu m & pe cu niaru m jadu -
ra viaticu m e x ftite rit ad ftu diu m ac philoiophiam , ve l-
u ti Diog e ni & Crate ti. Nam Ze non , u bi navig iu m fu u m
fradu m au diiTe t : be ne facis ( inqu it ) fortu na , qu u m ad
palliu m nos compe llis. Lib. de Utilit. capiend. ab inim. paul~
lo poji initium.
Perfecutiones contra viros bonos.
N
On folu m ( u t eft apu d Phocylide m ) mu ltoru m do-
lis e x pofitu m effe eum , qu i 'cu piat in bonoru m vi-
roru m habe ri nu me ro ne ce fle eft : fe d e tiam cre bro irri-
de r! , conte mni, ac morfu s de ntatos in fe accipe re illu m,
qu i prorfu s cu piat e x plode re ab animo infcitiam. Lib. de
Officio auditori*, prope finem.
Pattenua
3
Impatientia.
A
Nax ag oram acce pimu s philofophante m ( u t aju nt ) at-
qu e inte r amicos dilfe re nte m , qu u m a nu ntio qu o-
dam filii morte m au divifle t, pau llu lu m fe continu ine , hif-
qu e qu i ade rant dix ifle : nove ram me mortale m g e nu ifle .
Pe ricle m ve ro , qu i ob orationis ac pru de ntia: e x imiam vim
Olympiu s qu oqu e appe llatu s eft , qu u m u tru mqu e filiu m,
Paralu m vide lice t ac Xantippu m ( u t Protag oras ait ) vi-
tam cu m morte commu tafle acce pifle t, ita & ipfu m fu ifle
locu tu m tradu nt. Filiis e nim adole fce ntibu s ac formofis odo
die ru m inte rvallo vita de fu ndis , citra lu du m fu ftinu it.
Tranqu illit te namqu e animi ac fe re nitate pe rfu fu s e rat:
qu a; libi pe r fing u los die s ad fe licitate m atqu e indole ntiam ...
plu rimu m contu lit.... Hu nc e nim (a) ftatim poft u triu fqu e
filii obitu s nu ntiu m , nihilo minu s corona patrio more in-
._ fi-
(a) Htec Hieron. in Epitapho Nepotiani , panilo pofl initium*
442 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
llg nltu m , candidaqu e ve de indu tu m concionari intu e ban-
tu r , confilia e x cog itante m bona, ipfofqu e Athe nie nfe s ad
be llu m e x hortante m. At Xe nophonte m Socraticu m, qu u m
facra qu ondam facie ns, a nu ntiis e x be llo profe ctis, filiu m
nomine Gryllu m dimicante m , vitam finirle au diviffe t, co-
ronam libi primu m de trax ilTe acce pimu s : pe rcontatu m de -
inde , qu onam patto pe riiffe t, qu u m ftre nu e dimicando ho-
ftiu mqu e qu amplu rimos- occide ndo re tu liiTe nt j aliqu antu -
lu m te mporis commoratu m , du m cog itatione lu ttu m co-
hibe re t , coronam ru rfu s impofu iffe , inchoatu mqu e pe re -
g ilfe facrificiu m , ac nu ntiis dix ilTe : de os pre catu s fu m, u t
mini filiu s non immortalis ac long e vu s e ffe t ( ne qu e e nim
conftat , u tru m tale qu id confe rat ) fe d qu i & ftre nu u s
e lfe t, & (a) patriam dilig e re t : qu od iniqu e factu m e ft.
Dione m ve ro Syracu fanu m acce pimu s cu m amicis fe de n-
te m > mag ne qu e vocis tu mu ltu circa ax le s e x citato, qu u m
re i cau fam pe rcontatu s, filiu m de te tto de lapfu m morte m
obiiffe au diviffe t, nihil pe rtu rbatu m ac pe rcu lfu m, de fu n-
tti qu ide m corpu s ad le g itimam fe pu ltu ram u t trade re nt,
ju fsiffe ; ipfu m ve ro , qu e confide rabat & cu m amicis de -
libe rabat, minime re liqu iffe .... Horu m u tiqu e viroru m ani-
mi e latione m fu fpiciu nt qu ide m omne s", atqu e admirantu t:
fe d ob earn qu e ab infcitia proficifcitu r animi imbe cilli-
tate m , e os re ipfa imitari ne qu e u nt. In oratione confol. ad
Apollon. prope finem.
Non e nim u t corpu s re i g ravantis ponde re pre mitu r,
lie fe mpe r & animu s : qu i contra potiu s re bu s e x fe ipfo
onu s imponit & g ravat, qu e pe r fe alioqu i tole rabilia e rant.
Du ru s qu ide m natu ra eft lapis, cryftallu s itide m frig ida...
e x fillu m ve ro, ig nominia , & honoru m amifsio ... non fu a
natu ra , fe d noftro ipforu m ju dicio affiig e ndi ve l de le ttan-
di modu m habe nt : u nu fqu ifqu e au te m he c fibi le via ve l
# g ravia, tole rabilia ve l du ra tole ratu e fficir.... Nam & e x
cibariis mu lta amaru le nta fu nt & acria , fe nfu mqu e mor-
de ntia : qu ibu s tame n fi mitiu m qu id au t du lciu m admifce as,
omne m illam faporis infu avitate m tollas. Su nt pre te re a &
colore s, qu oru m mole ftiam vifu s fe rre ne qu e at, fe d e oru m
du -
(aj Tit. Pietas in patriam.
n . CLASSIS. PATIENTIA , IMP ATIENTIA. 443
du ritie & vl ... confu ndi, & pe rftring i lu mina conting at.
Si ig itu r e ju s incommodi me dicame n eft u mbra: admix tio,
ve l ad viridia mitiaqu e ocu loru m de fle dio ; cu r non ide m
in adve rfis cafibu s face re lice at , hifqu e admifce re , qu a;
nu nc tibi u tilia be nig naqu e non de fu nt? ... Qu are , u t in#-
comoe dia adhortatu s qu ifpiam amicu m infe lice m , u t bono
animo e fle t malamqu e fortu nam u lcifce re tu r , qu o modo
u lcifci pofle t inte rrog atu s , fapie nte r u lcifce ndam effe re f-
pondit : fic earn nos qu oqu e fapie ntia: ftu dio dig ne ( u t
par e ft) u lcifcamu r. Qu a e nim ratione plu viam nobis bo-*,
re amve de fe ndimu s? ne mpe ig ne m , balne a, ve ftime nta qu a:-
rimu s, te daqu e fu bimu s : ne qu e e nim du mimbre pe rfu n-
dimu r , de fide mu s au t ploramu s. Tibi qu oqu e ig itu r earn
vita: parte m , qu am frig u s & re ru m inopia te ntarit, apu d
u nu m aliqu e m re cre are & fove re lice t : ne c aliis adju me n-
tis indig e as , fi iis qu a: adfu nt ( u t ratio ipfa didat ) u ti
ve lis. Lib. de Ex/lio , paullo poji initium.
Me dicoru m qu ide m cu cu rbitu la: e x hau fto vitiofo fan-*
g u ine , ita re liqu u m alle vant & confe rvant. At mce rori &
triftitia: de diti ac qu e ru li, qu a: apu d fe pe fsima fu nt fine
u lla inte rmifsione collig e ndo & re pu tando , dolore mqu e
infe re ntibu s fe fe ipfos atte re ndo , e tiam qu a: bona fu nt &
u tilia , mala e fficiu nt 5 e oqu e id potifsimu m te mpore , qu o
au x ilio opu s e rat. Ilia e nim du o fatoru m dolia , qu oru m
alte ru m bonis , alte ram malis ple nu m fcribit Home ru s in
cado e ffe , non Ju ppite r fe de ns difpe nfat, u t his mitia &
bono aliqu o pe rmix ta ; his ve ro me ra maloru m flu e nta tranf-
mittat : fe d e x nobis ipfis, qu i me ntis fu nt compote s, e x
re bu s fe cu ndis, iis qu a: adve rfa fu nt e x hau riu nt & infu n-
du nt, & potabiliore m ju cu ndiore mqu e fibi vitam e fficiu nt.
Contra ve ro mu ltis mortalibu s ve lu ti colis qu ibu fdam , qu a:
de te rrima fu nt, me lioribu s effu fis , re linqu u ntu r & pe rma-
ne nt. Si e rg o in qu ippiam incide rimu s qu od re ve ra malu m
fit, hilaritas aliqu id & ke titia: fu pe rindu ci de be t ; & pe -
cu liari aliqu o bono, & e x iis qu a: e x pe rtis jam re bu s re -
liqu a fu nt, qu od alie nu m & adve rfu m fit, le nie ndu m e ft.
Qu u m ve ro fu apte natu ra re s ip(a nihil mali habe t -, fe d
id qu od afflig it e x inani qu adam opinione confiftit : tu nc,
u t
444 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
cintici.
Q
Uid Diog e ne s ? nu mqu id dice ndi libe rtate m non ha-
bu it ? Qu i Caftra Philippi ing re ffu s , qu o te mpo-
" re hoflis Gre ciam invade bat, qu u m qu ali fpe cu la-
tor ad e u m du ce re tu r : ne mpe , dix it, tu a: avaritia; & de -
me ntis fpe cu lator ve ni, qu i bre vi te mporis fpatio de prin-
cipatu fimu l & vita ve lini ad ale am pe riclitatu ru s acce -
das. Lib. de Ex/lio , penes finem.
Ve ru m e nim ve ro u t animi conftantiam in re bu s ad-
ve rls re tine amu s, ope ra; pre tiu m e fl , non tranfmitte re il-
ia connive ntibu s ( u t aju nt ) ocu lis , quae pre clare ali-
qu ando nobis , atqu e e x animi fe nte ntia ce lfe rint , con-
cinnqu e mix tu r cu m de te rrimo qu oqu e e ve nni fe cu n-
#diore s compe nfare . Nu nc ve ro, qu u m ocu los pre nite ntiu m
re ru m afpe ctu pe rftrictos , ad floridos he rbace ofqu e colo-
re s ave rte re re cre andi cau fa fole amu s ; contra , me nte m no-
flram ad mce flifica inte ndimu s, vimqu e e i affe re nte s, co-
g imu s ad pce nite ndaru m max ime re ru m re cordatione m in-
cu mbe re , e amqu e a pre dicabilibu s invitam , prope dix e -
rim , re nite nte mqu e conve llimu s. Atqu i fu bit nu nc mihl,
appoftifsime hu e transfe rri poffe id , qu od in homine m
olim cu riofu m dictu m e ft, alie na ad fe nihil pe rtine ntia pe r-
fcru tante m. Qu id, malu m, homo male vole ntifsime , alie na
vitia milvinis ocu lis ce rnis , tu a ve ro tranfmittis noctu inis
& connive ntibu s ? Qu id mala tu a , vir be ate , tam accu rate
pe rfpicis , pre fe ntariaqu e fe mpe r & re ce ntia ju g i re cordatio-
ne facis : a pre fe ntibu s au te m bonis ave rfam me nte m ha-
# be s ? Et qu e mdmodu m cu cu rbitu le me dicinale s de te rrimu m
fang u ine m e x carne e liciu nt, fic tu pe fsima qu e qu e tu oru m
in te cong e ris ipfu m. Lib. de Tranquil, animi, ante medium.
Tem-
* u t larvas formidantibu s pu e ris In manibu s tradimu s & in-
ve rtimu s , qu o ( re pe ripe cia ) vanos te rrore s conte mne re
aflu e fcant : ita ns qu oqu e qu od frag ile ac trag icis fabu -
lis e li pe riimile , dilig e ntifsima confide ratione qu ali mani-
bu s pe rtractante s , de te g e re oporte t. Ibidem.
II. CLASSIS. TEMPERANT. INTEMPERANT. LUXUS. 445
'Temper antia, Intemperanti a.
T
Empe ratu s animu s u ndiqu e e il azqu alis & pacatu s , f
inferiori anima nofira portione cum fuperiore confen-
tiente 5 admirabili qu ie te ornatu s & compofitu s , in qu e m
inme ns dicas : concide rant ve nti jam ; & tranqu illu s fine
ve nto pontu s e rat : namqu e ipfe De u s fe dave rat u ndas ve -
he me nte s , infanos rabidofqu e motu s cu piditatu m re ftin-
g u e nte ratione ; & qu ibu s natu ra indig e t, e os fibi con-
fe ntie nte s obte mpe rante fqu e in acionibu s volu ntariis pa-
rante : u t ne c ratione m prax u rrant, ne c te rg a ve rtant, ne c
ordine m tu rbe nt, ne c diclo non fint au die nte s : ve ru m u t^.
omnis motu s, qu ocu mqu e ve lit ratio du ce re , paratu s fe -
qu i, ce u lacte ns pu llu s cu m e qu a fimu l cu rrat , Xe nocra-
tis confirmans fe nte ntiam dice ntis, qu od ve re philofo-
phante s fponte ag u nt qu a; ce te ri me tu le g is face re fole nt
inviti, tanqu am ve rbe ribu s cane s a volu ptatibu s re pu lfi
formidine fu pplicioru m. Lib. de Virtute morum, penes medium,
% Vide etiam bac de re Tit. fequentes.
Luxus.
N
Emo pau pe r eft e aru m re ru m , qu a; natu ra: fu fficiu nt:
ne c qu ifqu am u nqu am (a) fe nore mu tu u m acce pit,
u t farinam , cafe u m , pane m , au t ole a; baccas e me re t. Se d
hu nc fu mtu ofa domu s aeri alie no re ddit obnox iu m : iliu m,
contig u u m fu is ag ris olive tu m : alios arva fru me ntaria , fe u
vine ta : nonnu llos mu la; Galatica; : alios e qu i ju g ife ri v-
hicu la mag nifica cu m plau fu du ce nte s , prax ipitaru nt in
barathru m pa&oru m , u fu raru m , pig noru m. De inde fit, u t
qu e madmodu m hi qu i non fitie nte s bibu nt, ne c e fu rie nte s
e du nt, e tiam ea qu a; fitie nte s ac e fu rie nte s fu mfe rant, re vo-
mu nt : fic hi du'm fu pe rvacane a & inu fitata appe tu nt, ne ne -
ce ifariis qu ide m potiu ntu r. Lib. de Cupid, di-vit.ftatim ab init.
^ ' Ab-
t u<e diver/o caraiiere excuffa damus , aliter babentur in Caroli Valgulii
verfione ,quam alias Granatenfis ampktfitur, (a) Tit, Ufura,
COLLECTANEA MOR ALIS PHILOSOPHISE.
Abinentia.
S
Ocrate s admone t cave ndos e ffe cibos , qu i non e fu -
rie nte s de nu o ad e de ndu m nvlte nt : cave ndos effe po-
tu s, qu i non Atie nte s ad bibe ndu m ille cte nt. Lib. deTuenda
bona valetud. baud longe poft init.
Su nt nonnu lii, qu os parfimona conju ncta cu m g u k
vitio addu cit, u t qu u m domi corce ant cu piditate m, apu d
alios lau titiis fru antu r e x ple antqu e fe fe , amplite r ing u rg i-
tante s , pe rinde qu ali re bu s be llo partis : de inde g ravite
affe &o corpore difce du nt, poe ro die pre miu m ing u rg i-
tationis re fe re nte s, ne mpe ftomachi cru ditate m. Ibidem,
poft pauca.
Cibi viliore s appe te ntiam intra natu re modu m cohi-
be nt. Ce te ru m arte s iftoru m, qu i obfonioru m fu nt opifi-
ce s & archite li, & ope rofe ifte cu pe die , ne c non in-
g e nila condime nta , e mpe r ( u t inqu it Comicu s ) volu -
ptatis fine s long iu s promove nt, ac vitiant u tilitate m. At-
qu e haiid fcio qu o pacto fiat, u t qu u m u x ore s (a) qu e
philtris ac ve nficas in viros u tu ntu r, abomine mu r ; con-
du &iciis ac fe rvis cibos & obfonia noftra projiciamu s, u t
e a pe ne dix e rim ve nficas ac pre ftig iis vitie nt.... Morbi
ig itu r non tam mu lta ne g otia , ne c tot fpe s, ne c tot pe -
re g rinatione s, ne c tam mu lta e x e rcitia nobis e ripiu nt ac
pe rdu nt, qu am mu ltas adimu nt volu ptate s. Unde fit, u t
qu i max ime fe ctantu r volu ptate m , his minime e x pe diat
corporis fanitate m ne g lig e re . Siqu ide m pe rmu lti fu nt, qu i-
bu s adve rfa vale tu do ne qu qu am e ft impe dime nto, qu o
minu s philofophie de nt operarci , au t re m e tiam e x e rce ant
militare m , au t irnpe .tiu m adminiftre nt : at corporis volu -
ptate s e ju fmodi fu nt, u t his in morbo fru i nu llo modo
pofsis. Lib. de Tuenda bona valetud. panilo poft.
t
Sicu ti De made s, Athe nie nfe s qu i non in te mpore be l-
lu m cape ffe re nt , aje bat nu nqu am nifi pu llatos pace m de -
ce rne re : ita nobis hau d u nqu am te nnis ac mode rata vi-
ctu s ratio ve nit in me nte m , nifi jam fe bri e ftu antibu s &
ad-
(a) Phltrum , id e ,foculum amator'mm.
I I . CLASSIS. ABSTINENTIA. 447
admotis pharmacis. Eodem lib. loco , po panca.
Qu e madmodu m qu u m L yfimachu s inte r f Scythas fiti#
conftrictu s fe fe parite r atqu e e x e rcitu m hoftibu s de didifle t,
ac de inde frig idam bibiffe t aqu am 5 dii boni (inqu it) qu am
bre vis volu ptatis g rati mag nani de pofu i fe licitate m ! iti-
dem & nobis ipils in morbo de be mu s in animu m re vo-
care , qu od ob frig idam potione m non in te mpore fu m-
tam , au t balne u m inte mpe ftivu m , au t compotatione m,
complu re s e aru m re ru m de le ctatione s amife rimu s : de inde
pre clara pe rmu lta; polire mo non pau cas e x e rcitatione s ju -
cu ndas pe rdide rimu s. Facit e nim hu ju fmodi re pu tatio , u t
animu m qu ide m dolor morde at, vu lne ranfqu e me moriam
( ve lu ti cicatrix qiiccpiam re mane ns ) in bona vale tu dine
cau tiore s ac circu mfpe tiore s nos re ddat in obfe rvanda vi-
ta; ratione . Ne qu e e nim tu m corpu s fanitati re dditu iri,
admodu m mag nas parie t cu piditate s, ne c intra&abile s, au t
inu fitatas & invincibile s : qu in mag is forti & intre pido
animo e ffe oporte t adve rfu s appe te ntiam e ru mpe nte m , &
ad fru e ndu m his quae cu pit e x filie nte m ; u t qu a; nihil ha-
be at praeter le ve s ac pu e rile s qu e rimonias ac ploratu s : de -
inde mox conqu ie fcat fu blat me nsa, ne qu e qu icqu am in-
cu fe t au t laedat 5 fe d contra potiu s pu ra atqu e hilaris , mi-
nime qu e g ravis, minime qu e faftidiofa du re t in pofte ru m
die m. Qu e madmodu m vide lice t Timothe u s, qu i fu pe riore
die in Acade mia apu d Piatone m coe nave rat te nu e m cce -
nu lam, dix it : qu i cce nalTe nt apu d Platone m , e os pofte ro
qu oqu e die fu avite r ag e re . Fe rtu r au te m & Ale x ande r di-
xilTe , pofte a qu am folitos obfonioru m artifice s abje cilTe t:
fe long e commodiore s fe cu m polle du ce re : ne mpe noctu r-
nam f profe ftione m ad condie ndu m prandiu m 5 ad cce -
nam ve ro prandii te nu itate m.... Proinde cave ndu m e ft, ne #
fiditi boni nau cle ri pofte a qu am ob aviditate m mu ltu m one -
ris in navim conje ce rint, de inde pe rpe tu o labore fe ntinam
e x hau riu nt, aqu amqu e marinam e jiciu nt : ita nos qu oqu e
fimu l atqu e corpu s e x ple ve rimu s one rave rimu fqu e , tu m ru r-
fum re pu rg e mu s, & clyfte ribu s e x one re mu s. Lib. de Tuenda
bo~
t Cruferius vertit : Gccas. Get ce autem popu erant ad Sijtbam /pedante J.
t M. Re fe &ione m .
44S C O L L E C T A N E A M O R A L I S P H I L O S O P H I S E .
Gula. \
Q
Uid e ft, qu od bovi qu i cornu pctat , fantini in cor-
ni! apponimi , u t occu rre nte s cave ant i An qu ia
propte r re ple tione m ac fatie tate m infole fcu nt & bo-
ve s , & e qu i , & afini , & homine s, u t ait Sophocle s \
Tu ve ro fe rve s qu ali pu llu s cibi copia. Ve nte r e te nim
tu u s & male infole fcit. In Problem. Rom. pofl medium.
Vini & catniu m ple nior u fu s corpu s qu ide m validu m,
athle ticiiqu e iirmitate facit j animimi ve ro imbe cillu m &
frag ile m. Lib. de Tranq. animi, panilo pofl medium.
Si illu d Ale x idis alios move at , qu o ait fapie nte m
de ce re , u t volu ptate s cong e rat : proinde tre s effe , qua:
hau d du bie in vita u tile m vim qu amdam pariant habe nti;
bibe re vide lice t, e de re , & Ve ne ris iliu m ; alias ve to o-.
nine s me rito vocari adje ctitias : meminiiTe u tiqu e oporte t,
Socrate m in contraria effe fe nte ntia , dum ait: male mo-
ratos ide o vive re , u t e dant bibantqu e ; fe d bonos viros
cibimi fu mcre ac potu m , qu o pofsint vive re . Lib. de Au-
di end. poetica , longe po init. & ante medium.
Ebrtctas.
^Uod vu lg o dici fole t : odi me more m compotore m....
qu idam .... pra'fcribi hoc loco le g e ni qu amdam pu -
tant conviviis , ne lilla di&oru m ibi faftoru mqne
pofthac habe atu r me moria : qu ando oblivione m & feru lam
pa-
bona, valetui. longe pofl 'mit. & ante medium.
Pre clare dictu m eft illu d : ve fci e itra fatu ritate m , im-
pig ru m e ile ad labore m, vitale fernen confe rvare , re s effe
long e falu be rrimas. Ete nim coitu s immodicu s , propte re a
qu od max ime vim earn e x trahit qu a cibu s concoqttitu r,
plu rimu m fu pe rflu itatis & re du ndantia: g ig nir. Lib.de Tuenda
bona valet, penes medium.
% Vide etam bac de re Tit. f .quentem.
II. CLASSIS. CASTITAS , COELIBATUS. 449
patrio nfttu to majore s Baccho confe craru nt, ce u ve l pa~
rum conve niat , e rratoru m inte r poe tila' de ine e ps coromi-
nifei ; au t fi qu a in parte pe ccatimi fit, pu e rilis ac le vis
re pre he ndo fu fficiat. Pe rfpicu u m e nim e ft, ve re fapie nte m
effe , ex Eu ripidis fe nte ntia , ine ptiaru m oblivione m. Lib.
Nam philofophan dum inter ponila , in princ.
Caitas j Cwlihatus.
O
Diu m e rat be llu mqu e Inte r Phoce nfe s ac The iTalos
ine x piabile , qu u m Phoce nfe s The ifaloru m mag iftra-
tus ac praife clos omne s , qu i in fu is u rbibu s e rant, la tu ta
die ad u nu m Inte rfe cifle nt. Qu a indig natione com moti
The fali, f CCL . Phoce nfiu m obfide s , qu os apu d fe ha-
be bant , ju g u lave ru nt. De inde coafto e x e rcitu adve rfu s e of-
dem profe ttu ri pu blice de cre ve ru nt , u t capta u rbe ne mi-
ni omnlno pu be ri parce re tu r ; midie re s au te m pu e riqu e o-
mnes ve nu mdare ntu r. Daiphantu s au te m -f Bariiii filiu s, qu i
cu m du obu s colle g is fu mms re i Phoce nfiu m pra-e rat, fu is
civibu s pe rfu afit, u t ipfi qu ide m copiis qu am pofle nt max i-
mis in hofte s profie ife e re ntu r : midie re s au te m atqu e omne m
pu e roru m imbe lle m tu rbam e tota civitate in u nu m coa-
ftam , in fe cre tiore m qu amdam civitatis parte m de du ce -
re nt, e ode mqu e loco mu ltu m lig noru m ftipu laiqu e cong e -
rerent , & aliqu ot apu d e as re liclis cu ftodibu s ju be re nt,
ut fi fe be llo fu pe ratos ab hoftibu s au difle nt , tu m fu bito
incensa mate ria midie re s omne s pu e rofqu e cre mare nt. Qu u m
ce te ri Daiphanto afle ntire ntu r , qu idam e me dia condo-
ne alTu rgens , piace re (ibi confiliu m , inqu it : attame n a:qu u m
ee ce rife re , mu licru m qu oqu e fu pe r e a re fe nte ntiam fci-
fe itari ; atqu e ita confiiio hu ju fmodi u te ndu m , fi ipix
quoque de cre tu m il lu d comprobaiTe nt : fin minu s , inclu -
mes illas & fu i ju ris dimitte ndas , e qu e u llam omnino
vim morie ndi alfe re ndam e ile ce nfe re . Hac itaqu e oratio-
Ff ne
t In Crufierii verfiane non C C L . fied quinquaginta dumtaxat infer-
enti 1 memorantur. Nec iugulati UH dcuntur ; fied flagris ad necem ujque
verberan. | Al. Bachiilii.
450 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE,
ne apu d mu lie re s vu lg ata , ipfa; priu s inte r fe conve nti!
pe raclo , Daiphanti fcnte ntiam comprobaru nt , illiu s virtu -
tem ac prnde ntiain bu Jante s , qu od omniu m optime , &
civitati & e aru m {.Ann confu iu ilfe t. Hoc ide m quoque
pu e ros fe odu m cong rcg :.me s de cre vilie tradu nt. His per-
adis, Phoce nfe s apu d C.le onas j Hyampolis civitate m Thel"
fai is cong re fsi , illos ing e nti pu g na lu pe raru nt , arqu e i:;
e ju s victoria; g ratiam Diana; facra omniu m max ima in lv>
die m urn u fqu e die m faciu nt. Lib. de Claris niuieribus, pali-
lo pqft ntum.
Qu id eft , qu od Ve ftale s ince di convidas alili pa'i::'
non aficiu nt , fed vivas tantu mmodo de fodiant f An quoc
mortu os u ru nt : qu od illis tribu e re inju ftu m ju dicare nt, qiu
non dilig e nte r ac lande ig ne m facru m cu ftodifie nt '. A
r
.
qu od corpu s max imis ac fandifsimis re lig ionibu s confecra-
tu oi inte rfice re , & mu lie ri facra; manu s afte rre ne fas pu-
tave ru nt ? Ratione m ig itu r inie ru nt, qu a fu bte rrane o ipe-
cu de loflb obru ta; , fu a fponte more re ntu r. Ibi e nim & lu-
ce rna acce nfa ine rat, & non nihil panis , e x ig u u m ex aqu ;.
ac ladis, inde fpe cu m de fu pe r te rra ope rie bat. In ProbUi
Pom. prope jinem.
Rhox ane s amore captu s Ale x ande r, earn u nam uxora'r
foli libi du x it.... Ce re ras omne s Pe rfide s tanto modelli.,
prce ftitit, qu anto fortitu dine Pe rfas. Invitam nu llam vidit;
qu as vidit au te m , mag is e tiam afpe rnatu s e ft, qu am qua>
non vidit. Mire qu e qu u m ce te ris omnibu s blandu s effe
folis ve nu ftis fu pe rbu m le pre be bar. Nam de Darii uxo-
re , e le g anti in primis forma , f nu llu m u nqu am verbuiii
comme ndanda e ju s ve nu ftafe e mifit : de fu ndae ve ro, regi;
u fqu e ade o ju fta fe cit , mife ricordite rqu e fie vit ; u t fide ir,
e ju s inte g riras non face re t pra; ranta hu manitate , fumrm-
qu e probiras inju ria; arce ife re ru r. Siqu ide m Dariu s primuni
admodu rn commotu s eft pote ntia; e ju s a;tatifqu e licentia:
li'nu l ac au te m accu rate omnia pe rfe ru tatu s , id qu od erat
compe rit : non u fqu e ade o ig itu r ( inqu it ) re s Perfariiffl
complorata; (u nt ; ne c prorfu s ig navos nos imbe cille fqiie .
t H/ampolJt. t
A
l- vocctn quidcia , qua; vcnultaum |
ejus commendare:, aurlbus admilic.
I I . CLASSIS. CLEMENTI A. MANSUETUDO. 4 5 1
Clementi a
s
Manfuetudo.
C
/Efar Au g u ftu s... Ale x andria e x pu g nata , V i c t o r ing re f-
fu ru s u rbe m , amici cu ju fdam civis Ale x andrini m a -
n u m pre he ndit atqu e c u m e o , honoris e rg o familiarite r
confabu lando , introiit. Time ntibu s re liqu is civibu s ne in
dire ptione m militi dare ntu r , proqu e e o pe fte m hu ju fmo-
di fu pplicire r de pre cantibu s ; parce re fe inqu it Au g u ftu s
iliis , & orane ju s be lli libe nte r condonare : cu m u rbis
mag nitu dine m mife ratnm ; t u m ve ro conditoris Ale x andrI
habita ratione ; ad e x tre mu m ( a ) in g ratiam illiu s amici fa-
miliarifqu e fu i. In Politica , panilo pofl medium.
Placabilitas , & manfu e tu do , & hu manitas nu lli fami-
liariu m pe rinde g rata e ft , nu lli tam amica ne c tam mo-
leftia care ns, qu am iplis qu ibu s hax adfu nt. Lib. de Cobib.
iracund. in fine.
Manfuetudo. Ira.
C
Ete ra qu ide m mala (e tiam tu m qu u m vig e t morbi vis)
u tcu mqu e ce du nt , & admittu nt oratione m opife ram,
aliu nde ve nie nte m in animu m : ve ru m ira, non alite r qu am
illi qu i fe fe u na cu m ipfis e dibu s ince ndu nt , ita tu mu l-
tui , fu mo , calig ine cu nca intu s re ple t, u t ne c vide re .pof-
fis ne c au dire e os, qu i cu piu nt fu bve nire . Qu apropte r na-
vis in mari te mpe ftate pe riclitans fine nau cle ro , citiu s
aliu nde re cipiat g u be rnatore m , qu am oratione m alienami
admifiu ru s fit homo , qu u m impe ra & ira ce u - flx rclibu s
jacatu r , nifi paratam habe at domi ratione m. Se d qu e m-
admodum qu i e x fpe ctant obfidione m , contrahu nt, & in
ptomtu collocant qu ibu s eft opu s , nihil fpe i collocante s in
his qu a; fu nt e x tra civitate m : ita max ime nos oporte t ad-
Ff 2 V e r -
la) Tit. Amcitia.
d-'xent , qu i ab hu ju fmodi hofte fu pe ratos au die rir. De
fortuna , & vir tut e Al ex and. or at. 2. prop e medium.
452 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE,
ve rfu s iracu ndiam au x ilia e long inqu o pe tita , nimiru m e phi- f
lofophia comportare in a ni mu m ; ne qu u m te mpu s adve -
ne rir, e oru m ufum poftu lans, non facile pofsint aliu nde in-
ve hi. Lib. de Cobib. iracundia , baud procul ab initio.
Irafce ndi afsidu itas , ac fre qu e nte r in iram impingere,
habitu m pe rve rfu m g ig nit in animo, qu e rn appe llant ira-
cu ndiam: hu e tande m de du ce ns homine m , u t facile commo
ve atu r, u tqu e fit amaru le ntu s ac morofu s. Pofte a qu am ani-
^ mu s re dditu s eft u lce rofu s , ac le ve s ob cau fas ae g re fce ns, ac
de qu ibu slibe t move ns qu e rimonias , non alite r qu am fer-
ri) m te nu e & invalidimi , non fe rt de nu o fcu lpe ntis ma-
nu m. Ce te ru m ratio ju de x , quae protinu s inftat ac premi',
iracu ndiam , non folu m profe titi me de tu r malo ; veruni
e tiam in re liqu u m te mpu s firmu m re ddit animu m , u t non
facile morbo te nte tu r. Mihi qu ide m ig itu r (a) pofte a quani
fe me l atqu e ite ru m itae re ftitifle m , accidit id qu od The-:
banis , qu i qu u m primu m re pu lifle nt L ace dae monios, tua
u t vide bantu r invincibile s , pofte a nu llo in praelio ab iif-
de m fu pe rati fu nt. Jam e nim inte llig e bam , ratione pru-
de ntiaqu e vidoriam effe parandam. Lib. de Cobib. iracm
dAa, paullo poji.
# Qu e madmodu m dammara pills le poru m , au t ftu pis psj
le ifqu e fu cce nfam facile e ft cohibe re ; qu od fi corripu eri:
folida ac fpifsitu dine m habe ntia , mox corru mpit ac limn
pe rdit e a : ita qu i ftatim initio animadve ttit, & animum
vide t pau llatim e x le vibu s didis ac ftu pe a fcu rrilirate fu-
mu m & ince ndiu m collig e re , non opu s habe t mag no ne-
g otio , fe d fre qu e nte r ipfo file ntio , ac ne g lig e ndo reftiiv
g u ir. Nam u t ince ndiu m , qu i non addit mate riam , extin-
g u it : fic & iram qu ifqu is non alu it nafce nte m , ne c earn
flatu concitavit , fe ipfu m fe rvavit ac fu btrax it incendio,
Ibidem , pojl pauca.
Socrate s , qu otie s fe nfit fe fe ace rbiu s commove ri ad'
ve rfu s amicoru m qu e mpiam , ve lu t immine nte flu du ma-
ritimam ante nnam dirig e ns, prazbe bat fe fe didis ac vultu
arride bat, facie mqu e placidiore m ofte nde bat. Itaqu e alte-
ram in parte m de fle tte ndo, atqu e in dive rfu m nite ndo quanti
(a ) Tit, Tsntationii Juperata fruciui.
I I . CLASSE. MANSUETUDO. IRA. 453
qu o vocabat affe du s animi, fe rvabat fe ipfu m Inconcu f-
fum & invldu m. Eft e nim qu oddam ire , ce u tyranni , dif-
folve nde initiu m , l non obte mpe re s ne c au fcu lte s illi im-
pe ranti , u t acrite r vocife re ris, u t ttu ci fis afpe du , u t c e -
das te ipfu m : fe d il qu ie fcas , ne c iram ce u morbu m ve n-
tilatione & clamore re ddas ve he me ntiore m.... Hxc e nim#
pe rmittu ntu r lu g e ntibu s , complorare ac lame ntari , qu a
bonam doloris parte m u na cu m lacrimis e du cu nt. Contra,
ira ve he me ntiu s incitatu r his, qux faciu nt au t dicu nt qu i
e fu nt occu pati. Proinde qu ie fce re optimu m e ft, au t e f-
fu g e re , au t occu ltari, fe fe qu e ad file ntiu m ve lu t in por-
tu m re cipe re ( qu e madmodu m fole nt qu i fe nfe ru nt e pile pflam^
oborie nte m ) ne concidamu s, au t potiu s ne in qu e mqu am
irru amu s. Nam in amicos & potifsimu m & fre qu e ntissime
irru imu s. Ne c e nim amamu s omne s, ne c omnibu s invide -
mu s , ne c omne s me tu imu s. Ce te ru m nihil eft qu od non
invadat, & in qu od non faciat impe tu m ira : fe d irafci-
mu r tu rn inimicis & amicis , tu rn libe ris ac pare ntibu s,
ac pe r Jove m e tiam diis, de niqu e be ftiis ac vails anima
care ntibu s. Xe rx e s ve ro e tiam ipil mari notas ac plag as
incu fsit , ac monti miilt e piftolas. (a) Atho infe lix , ad
caelum u fqu e porre de , ne me is ope ribu s facias tu os Iapi-
de s mag nos, & ad e laborandu m difficile s. Alioqu in e x ci-
fum te projiciam in mare . Eoa. lib. & loco.
Mu lta e nim fu nt horre nda qu e de ilg nat Ira , mu lta
ru rfu m rldicu la. Qu apropte r nu llu s e ft animi morbu s, qu i
mag is ve l habe atu r odio , ve l conte mnatu r mag is. Pro-
me rit au te m , u tru mqu e conilde rafle . Eg o ig itu r ne fcio qu i-
dem an re de fe ce rim : attame n qu u m hinc me de ndi fe cii-
fem initiu m , qu e madmodu m L acone s fole nt in He lotibu s *
( fie e nim illi vocant homine s me die conditionis Inte r fe r-
vos & ing e nu os ) ofte nde re qu am fce da re s e fle t e brie tas;
ita in aliis didici qu alis e fle t ira. Ac primu m qu ide m
(ficu t Hippocrate s ait) e u m morbu m e ffe g ravifsimu m,*
qu i facie m e g rotantis qu am max ime mu te t in dive rfu m:
ita confpicie ns alios ob iram max ime fibi e x cide re , ac
vu ltu m immu tante s, colore m, ince ffu m , voce m in dive r-
Ff 3 fu m
454 COLLECTANEA MORALI S PHI LOSOPHI C
finn ve rte re ; hinc ve lu t imag ine m e ju s mall mihi fing e -
bam , admodu m dole ns , fi qu ando tarn formidabilis &
commotu s vide re r amicis, u x ori , ac libe ris , non tantu m
afpe cu tru ci & ad confu e tu dine m inamce no , ve ru m etiam
voce m e mitte ns immite m & afpe ram , qu e madmodu m in
alios familiare s incide ram , qu i e qu e more s, e qu e for-
mam , ne c fe rmonis g ratiam , ne c afFabilitate m , & comita-
te m in colloqu io pre ira fe rvare poife nt. Itaqu e Cajo
Graccho , qu i fu it orator & moribu s ace rbis & in dice n-
do ve he me ntior , fiftu la e rat modu lata, qu a cantore s vo-
ce m pau llatim ve l inte ndu nt , ve l re mittu nt, tonos ad id
aptos occine nte s. Hanc fe rvu s te ne ns , dice nti aftabat a
te rg o , tonu mqu e accommodabat placidu m ac manfu e tu m,
qu o clamore m illiu s re vocabat , vocifqu e conte ntione m
adime bat.... Qu od fi mihi e fle t famu lu s dilig e ns & eie-
g ans, hau d mole fte tu le rim fi In Ira fpe cu lu m adfe rre t,
qu e madmodu m nonnu llis ofFeru nt , u bi lave rint, nu lli ufui
fu tu ru m. Ce te ru m fi qu is fe ipfu m conte mple tu r prate r na-
tu ram affe ctu m contu rbatu mqu e , non paru m habe at mo-
me nti ad infamandu m Ire morbu m. Nam & Mine rvam,
aju nt qu i jocofis fabu lis de le ctantu r , qu u m tibia cane re t,
a Satyro admonitam :
Non te decet forma ifta ; mitte tibias: \
Sume arma ; buceas ( ut decet ) componi to.
Ce te ru m u bi fig u ram oris vidiffe t in arane qu odam , of-
fe nfam tibias abje ciffe : qu amvis ars de formitatis folatiurn
habe t, aptam modu latione m. Lib. de Cobib. iracund. ibidem,
Mare qu ide m , qu u m ve ntis tu tbatu m alg am & fucum
re jicit , aju nt pu rg arl. Ve ru m ira , animo e x e ftu ante &
Inve rfo , fe rmone s re jicit impdicos , amarille ntos, ac feu r-
rile s, qu ibu s Ipfos loqu e nte s confpu rcat opple tqu e infamia.
Ibidem , po pama.
Irafce ntiu m ling u a pofte a qu am facta eft afpe ra fordida-
qu e ac difrlu cns in fe rmone s abfu rdos , e mittit ferocem
& contu me liofu m fe rmone m, imme dicabilis inimicitie pa-
re n te m ac late ntis male vole ntie proditore m. e qu e enim
indilu ta vini potatio re fu ndit qu icqu am tam pe tu lans ac
mole ftu m, qu am ira. Ibidem , panilo po.
Q u e m -
I I . CLASSIS. MANSUETUDO. I RA. 455
Qu e madmodu m tu mor accldit e x mag na In carne pia- #
ga ; ita in mollifsimis animis ( fi qu is fe pra:be at dolori )
hoc ipfo qu o major eft imbe cillitas, hoc majore m e licit
iracu iidiam. Atqu e hac de cau fa mu lie re s iracu ndiore s fu nt
viris ; aig roti fanis ; fe ne s state vig e ntibu s 5 & infe lice s
fe licibu s. Iracu ndifsimu s e nim e ft avaru s adve rfu s difpe n-
fatorem , lu rco adve rfu s popinatore m , ze lotypu s adve rfu s
u xorem , g loriofu s in male dicos.... Sic e x e o qu od max -
ime dole t & ajg rotat in animo , max ime ob imbe cillita-
rem nafcitu r ira , ne qu qu am ne rvis adfimilis animi , fic-
ut dix ir qu idam : fe d eft inte ndo contractioqu e animi l'u -
pra modu m intu me fce ntis in affe ctibu s ad u ltione m pro-
vocantibu s. Lib, de Cohibenda iracundia , paullo ante medium.
Qu u m omne s animi cu piditate s e g e ant afllie tu dine ve l-
li ti donatrice , qu a; e x e rcitatione fu pe re t impe tu m ratio-
ni re be lle m & intractabile m ; non alibi maju s eft ce rtame n
he rs inte r fmu los, qu am adve rfu s iram. Ne qu e e nim ad-
ve rfu s hos oboritu r , ne qu e invidia , ne qu e me tu s u llu s,
nee ambitio : fe d ira; e dam afsidu a; , qu a; mu ltas parlu nt
offenfas & e rrore s ob facie ndi qu od ve lis lice ntiam , ve l-
ili in lu brico loco abripie nte s animu m , ne mine obfifte n-
te au t prohibe nte . Ne c e nim fie ri pote ft , u t in e o affe ct 11
iihil pe ccans cohibe at re be lle s animi moms , nifi qu is
multarn illam qu od ve lit facie ndi lice ntiam , mu lta le ni-
tate circu mfe pfe rit : ac nifi mu ltas voce s tole rave rit 1 1 x0-
ris & amicoru m, ine u fantiu m le nitate m & focordiam : qu i-
btis potifsimu m e x ae e rbabar & ipfe adve rfu s fmu los, ve l-
ini qu os corru mpe re m non caftig ando. Tande m ve ro co-
g novi, qu od primu m qu ide m prsftare t illos re dde re de -
te riore s tole ranti, qu am fi qu is amaru le ntii & ira de pra-
ve t fe ipfu m, du m corrig e re vu lt alios. De inde , qu u m
vide re m mu ltos hoc ipfo qu od fre qu e nte r non pu nire nru r,
pu defeentes tmidos effe ; qu odqu e his immu tandoru m mo-
tu m initiu m mag is e ffe t ig nofce ntia, qu am u ltio : atqu e
adeo pe r Jove m confpice re m e os nu tu fine re fponfatione
promtiu fqu e fe rvire , qu am alii cu m plag is ac flag e llis : pe r-
fuafus fum , ratione m mag is he rile m effe , & principatu i g e -
tendo accommodam , qu am iram. Non e nim ficu t poe ta dix it:
Ff 4 Ubi
45*5 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE*
Ubi enim ejl timor , & pudor bic eft:
fe d contra pu de fce ntibu s innafcitu r timor fobrie rate m ad-
fe re ns. Ce te ru m afsidu a ve rbe ratio , non admifsis pre cibu s
au t e x cu fatione , ne qu aqu am hoc e fficit in fe tvis u t pce -
nite at pe ccafie ; fe d u t profpiciant, ne fe ntiantu r pe ccare .
:
De inde fe mpe r me mor, ac me cu m re pu tans & illu d , quod
ne c is qu i nos docu it jacu lati , ptohibu it ne mitte re mu s
fag ittam , fe d ne abe rrare mu s a fcopo : ita ne c obftabit
qu o minu s fu mas pccnas , fi qu is doce at id face re te mpe -
ftivite r, mode rate , u tilite r , & qu e madmodu m de ce t. Co-
nor iram fu bdu ce re max ime , non de ne g ans iis qu i pu nititi-
tu r , pro fe re fponde ndi facu ltate m : fe d au die ndo quid
adfe ranr. Ibidem , panilo poft medium.
Opotte t e rg o homine m ira; impu lfu ad vinditam pro-
pe rante m, fibi ipfi fu g g e re re : fi hie hodie pe ccavit, &
e ras & pe re ndie ve ru m fu e rit eu m pe ccaiTe ; ne qu e qu ic-
qu am e rit pe ricu li, fi pau llo fe riu s de t pce nas : fe d fi
prae prope re pu nitu s fu e rit, fe mpe r vide bitu r non peccalTej
qu od jam fre qu e nte r accidit. Qu is e nim nofttu m ufque
ade o morofu s ac fa;vu s e ft, u t pu niat ac flag ris ca;dat fer-
vu m, qu od ante qu inqu e au t de ce rn die s adu fle rit obfo-
niu m , au t me nfam fu bve rte rit, au t tardiu s au fcu lrave riti
Et tame n hax fu nt , ob qu a; protinu s u t accide ru nt ac
re ce ns admiffa fu nt, tu rbamtir, e x ace rbamu r, & impla
;
cabile s fu mu s. Qu e madmodu m enim pe r ne bu lam corpo-
ra, ita pe r iram majora vide ntu r commifla qu am funt,
Qtia propte r oporte t illico horu m, hifqu e fimiliu m pra'-
ce ptoru m re minifci : de inde , qu u m libe ri ab aflfeftu jam
nobis ipfi fu fpe cti e ffe de fie rimu s, fi pu ra ratione fibiquc
conftante vide bitu r admiiTu m fce lu s, animadve rte re , nec
tu rn difsimu lare , ne c u ltione m omitte re e oru m , ve lini fo-
;
le nt qu os e de ndi de ftitu it appe te ntia. Ne c enim perinde
cu lpandu m e ft, prx fe nte ira pu nire ; qu am u bi fe remi-
^ fe rir, non pu nire : fe d re m ifllim ac diffblu tu m fie ri, ut
ide m accidat nobis , qu od fole t pig tis nau tis 5 qu i dum
tranqu illitas commorantu r in portu , de inde pe riclitantu r ve-
lificante s. Nam nos qu oqu e ne g le tta rationis manfu etu di-
ne ac mollitu dine in pu nie ndo , prope ramu s id face re ad-
v e -
II. CLASSIS. MANSUETUDO. IRA. 457
veniente Ira, ceu flam periculofo. Ac cibo quidem lectin- #
dnm naturam utitur, qui efutit : ultione vero tunc refte
quis utitur , quum earn nec fitit nec efurit, nec jam opus
habet ad puniendum , velut obfonio ad edendum. Qiiin
potius quum longifsime cceperit abeffe ab appetitu vindi-
, neceffario rationem ac prudentiam admovens. Lib. de
Cobib. iracundia , longe poji medium.
Porro ubi mecum recolo , quibus modis nafcatur ira,
videbam alios aliis de caufis in earn incidere , quibus o-
mnibus probabiliter haze accidit opinio , ut fe contemni
negligique credant. Quapropter his qui fe defendunt quali
jure irafcantur , 11c oportet fuccurrere , ut quod admiflum
eft, quam longifsime removeamus a fufpicione contemtus
& confidentia:, transferentes ad opinionem dementia;, ne-
cefsitatis, morbi, aut infelicitatis. Ibid, pofl pauca.
Perpetuas ac frequentes iras ( qua; paullatim in animis
colliguntur ) potifsimum gignunt in nobis amor noftri,
morolltas cum deliciis ac mollitie conjuncta, non aliter quam
examen apum aut vefparum. Proinde ad manfuetudinem
nullum majus viaticum , quam facilitas ac fimplicitas mo-
rum erga famulos, uxorem , & amicos : videlicet 11 pof-
iimus rebus prazfentibus effe contenti, nec egere mults
fuperfluis.... Itaque confuefaciendum eft corpus, ut per
frugalitatem facilitatemque difeat libi fufficere ( etenim qui
pauca requirunt, non fruftrantur multis ; ) utque nihil tu-
multus movens cibi grati, flentio utatur his qua; forte con-
tigerunt : ut ne multis de caufis irafeentes & indignantes,
ingurgitemus nos obfonio infuavifsimo turn nobis turn ami-
cis , videlicet ira :
ccena baud pofsit contingere trifiior ulla,
dum famuli verberantur , uxor conviciis afficitur, propter
cibum aduftum, aut fumum , aut falis defectum , aut pa-
nerai frigidiorem. Arcelilaus vero quum hofpites quofdam
una cum amicis exciperet convivio, appoll'ta eft ccena:
fed deerat panis , nimirum pueris" oblitis emere : quo qui-
dem in cafu quis noftrum non rupiflet parietes clamore?
At ille ridens: quam (inquit) res eft apta apparandis con-
viviis, effe fapientem ! Socrates vero quum e palaeftra re-
deun-
45* COLLECTANEA MOR ALIS PHILOSOPHISE.
de u nte m Eu thyde mu m cafu du x iffe t ad conviviu tn , Xan-
thippe qu u m irata fu rre x ilTe t dix ifle tqu e convicia , tandem
e tiam me nfam fu bve rtit. Eu thyde mu s au te m fu rg e ns abire
cccpit, dolore afte du s. Tu m Socrate s : at domi tu a: nu pe r,
Inqu it, nonne accidit u t g allina qu x dam fu bvolans, idem
hoc e ffice re t ? Nos tarnen non indig nabamu r. Oporte t enim
cu m comitate , rifu , ac be ne vole ntia amicos accipe re , non
addu ce nte s fu pe rciliu m , ne c horrore m ac tre mo rem incu -
tie nte s miniftris. Confu e fce ndu m eft au te m, u t facilite r af-
fu e fcamu s & vafcu lis qu ibu slibe t , ne c hoc mag is u ramu r
qu am ilio.... Proinde qu i ad iram prope nfu s eft , hu ic abf-
tine ndu m eft a raris ac infig nibu s , ve lu t a pocu lis, fig illis,
ac lapidibu s pre tiofis : propte re a qu od fi pe re ant , mag is
tu rbantu r , qu am ob e a qu a: paratu facilia fu nt ac vu lg a-
ria. Eodem lib. verfus finem.
Ce te ru m facilitas in re bu s u te ndis , e tiam e rg a fmu los
re ddit homine m facile m ac manfu e tu m. Qu od fi tale s re d-
dit e rg a fmu los, hau d du biu m e ft qu in mu lto mag is e rg a
amicos, & e rg a illos in qu os g e rimu s impe riu m. Vide -
mu s au te m & fe rvos nu pe r e rntos , de e o a qu o e mti
fu nt pe rconrante s, non an fit fu pe rftitiofu s, non an invi-
du s ; ve ru m an iracu ndu s. Atqu e in u nive rfu m, fi adft
iracu ndia , vide mu s e qu e viros pofe fe rr u x oru m pu di-
citiam , ne c u x ore s viroru m amore m , ne c amicos mu -
tuami inte r fe confu e tu dine m : ade o u t e qu e conju g iu m,
e qu e amicitia tole ran pofsit, fi adfit iracu ndia. Ibidem,
panilo poft.
Pythag ora: fymbola fu nt. Qu u m le do e x fu rre x e rit, ftra-
g u la tu rbato. Olla: ve ftig iu m in cie re confu ndito. Hiru n-
dine m in contu be rnio ne habe to. Adu nca u ng u ibu s domi
ne nu trito. Strag u la tu rbare , eft e u bilis de licias oblivifci,
e aru mqu e me moriam de pone re . Olla: ve ftig io tu tbando fi-
g nificatu r, ne qu am priftina: ira: indice m notam in animis
noftris re linqu amu s : qu in qu u m e fte rbu it, omnia continu o
pacanda abole ndaqu e inju ria: monu me nta. Hiru ndo ve ro
ade o diffidit, u t & manfu e fie ti non pofsit: & nihil non
fu fpe ctu m pavite t. Mone t ig itu r vitandu m effe infidu m &
ing ratu m convi&ore m , me nfa:, te di, ac re liqu i dome fti-
ci
n . CLASSIS. MANSUETUDO. IRA. 459
ci commodi
77
g ratia fu bre pe nte m. De nota Pythag. Lib. 8.
qtiisjl. convival. cap. 7.
Ce te ru m ne c inte r lu de ndu m ac jocos oporte t Ira; dare
locu m , propte re a qu od inimicitiam afcifcat be ne vole nti^:
nec in colloqu iis ac difpu tationibu s , e o qu od e x cog no-
fce ndi Au dio g ig nit conte ntione m : ne c in ju dicando, nam
viole ntiam addit au cioritati : ne c in. doce ndo , de fpe ratio-
nem e nim adfe rt ac ftu dioru m odiu m : ne c in re bu s pro-,
fpe ris, e o qu od au g e t invidiam : ne c in adve rfis , au fe rt
enim mife ricordiam , qu otie s fe prazbe nt difficile s ac pra>
fraftos his qu i fimu l dole nt. Lib. de Cohib. iracundia , pro-
pe finem.
Qu e madmodu m dix it Ze no , fpe rma mix tu ram ac re m-*
pe rantiam effe e x omnibu s anima; viribu s re vu lfam : ita
vide tu r & ira fe me n qu oddam effe e x omnibu s animi pe r-
tu rbationibu s commix tu m : fiqu ide m & a dolore , & a vo-
lu ptate , 8c a fe rocia de ce rpta e ft. Tu rn ab invidia qu ide m
hoc habe t, qu od malis g au de t alie nis. Ce te ru m homicidio
de te rior e ft. Nam illu d conatu r ira, non , ne qu id ipfa pa-
tiatu r mali ; fe d u t male habe at , modo fu nditu s pe rdat
aliu m.... Itaqu e qu u m hxc me cm re pu to , fimu l conor
e tiam aliqu id de trahe re cu riofitati. Nam omnia e x adte ob-
fe rvare ac de pre he nde re , & qu icqu id g e rit famu lu s in me -
diu m addu ce re , qu icqu id ag it amicu s , qu icqu id e x e rce t
films'- qu icqu id clancu lu m g arrit u x or , mu ltu m adfe rt ira-
ru m 8c fre qu e ntiu m & qu otidianaru m : qu aru m capu t e ft
moru m difficu ltas ac morofitas. De u s ig itu r (qu e madmo-
du m dix it Eu ripide s ) qu a; fu nt immodica tang it : cu ran-
da ve ro parva fortu na; finit.... Ete nim qu e madmodu m m i - *
nu ta; litte ra; vifu m , ita pu filla ne g otia ( qu oniam mag is
re ddu nt inte ntos ) pu ng u nt & commove nt iram , malam
hinc confu e tu dine m libi contrahe nte m ad majora. Su pe r
omnia ve ro illu d Empe doclis mag nu m qu iddam ac divi-
niim e x iftimabam : (a) je ju nu m effe a malitia. L au dabam.
inte rim 8c illas non inve nu ftas ne c abhorre nte s a ftu dio
fapie ntia; atas in pre cibu s confu e tu dine s : (b) annu m a re
ve -
(a). Chnftiano bom'me digna appendix, (b) Tit, Continenti^ five mor-
t'ficationis exercitationes.
460 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Re creai io j <ve Relax atto animi
* " Or ant e
c
l
u u m
naodics alantu r aqu is , qu am mu lts fu fto-
X cantu r. Eode m modo animu s qu u m me diocri ve g e te -
tu r labore , fu b nimio de me rfu s opprimitu r. A continu is
ig itu r laboribu s (a) danda eft qu e dam pu e ris re fpiratio. Re -
minifci e nim oporte t, noftram omne m vitam in re mifsio-
ne m ac ftu diu m e lfe divifam. Qu o circa non vig iliam mo-
do , ve ru m e tiam iomnu m e fle re pe rtu m : non bellu m
folu m, fe d & pace m : non hie me m , fe d & tranqu illita-
te m : non ope rlos , fe d fe ftos e tiam die s : & u t g e ne ra-
rmi e loqu ar , laboris condime ntu m eft otiu m : idqu e non
in animantibu s modo , fe d e tiam in his qu e anima care nf,
fie ri confpicie s. Arcu s enim lyrafqu e re mittimu s, u t te n-
*de re pofsimu s. Ac fu mmatim , corpu s qu ide m indig e ntia
& re ple me nto , animu s ve ro re mifsione ac labore confe r-
vatu r. Lib. de Liber. educarli, panilo po medium.
Platone m vide as in convivio ( u bi re m pe rpe tu is ag it
d i a -
(a) Tit. Educano filiorum.
ve ne re a vinoqu e pu ros vive re , cole nte s inte rim De u m tern-
pe rantia. Au t ru riu s : a me ntie ndo ce rtu ni te mpu s abftine re ,
nos ipfos inte rim obfe rvante s. De inde hifce re bu s inftru e -
bam animu m meu m , u t qu i non minu s ame t pie tate m,
qu am philofophiam : u t primu m pau cos die s facros line
irafce ndo traniig e re m , ve lu t abfqu e te mu le ntia vinoqu e ,
non alite r qu am fi ce le brafie m Ne phalia, au t Me liiponda:
in qu ibu s vinu m atting e re , au t lu x u i indu lg e re fas non eft.
De inde ide m facie bam menfem u nu m au t du os, pau ilatim
me i ipfiu s pe ricu iu m facie ns. Sic te mpore proficie bam ad
u lte rioru m maloru m tole rantiam , dilig e nte r atte nde ns &
confe rvans me ipfu m. Lib. de Cobibenda iracundia , fere in
ipfofine.
* Qu e madmodu m e qu is in ipfo cu rfu ne mo irnicit Ire na,
fe d long e ante : ita qu i animo fu nt in iram pre cipiti, &
ad re s mole ftas facile irritabile s , rationibu s qu ibu fdam diu
ante pre fu mtis in ce rtame n fu nt produ ce ndi. Lib. de ....
I I . CLASSIS. COGNITIO SUI.
461
dialog fs , & de fu mmo bono diffe rir., & prorfu s parte s fu -
ftine t The olog i ) non tame n inte nde re ne rvos de monftra-
tionis 5 ne qu e u t alibi affole t, cau ffam fu lcire coloribu s;
ac robu r tale adde re , qu od e vince re ne qu e as. Qu in ma-
g is qu ibu fdam molliu fcu lis le mmatis , e x e mplis , & le pidis
fabe llis homine s qu o mavu lt, adig it. In convivio ig itu r ag i-
tari conve nit qu e ftione s f me liore s , proble mata familiaria,
inte trog atione s ju cu ndas , non captiofas ac lu bricas qu i-
bu s ru diore s illaqu e e ntu r , au t qu as ave rfati fu ffu g iant ac
de cline nt.... Animos enim facile s hau d du bie qu e ftione s .&
ju cu nde non fine fru &u de mu lce nt, & de linime ntis ag itant:
amaru le nte ac nimiu m intricate , ju x ta De mocritu rn , qu an-
do difficu ltate m ing e ru nt impe ritis , trifle s au ditore s re d-
du nt 8c anx ios. Id e nim apprime e x pe dit in conviviis, u t *
fe rmonis e ade m fit qu e e ft vini commu nio : qu od omne s
citra de le ttu m bibu nt, nu lla dig nitatis habita ratione . Lib.
Num pbilofophari conveniat inter poeula, prope finem.
H
Ome ru s qu ide m u bi mortaliu m animantiu m g e ne ra
conte mplatu s e ffe t, horu mqu e vite ratione m & fta-
tu m inte r fe contu life t, in liane voce m e ru pit : omniu m
qu e in te rris & fpirare nt & fe rpe re nt , nihil e ile calami-
tofiu s homine : principatu m hau d fane fe lice m homini tri-
bu e ns, u t in maloru m e x pe nfione primas te ne at , atqu e
cx ce llat. At nos homine m tanqu am jam vince nte m cala-
mitate , jamqu e animantiu m omniu m pronu ntiatu m mife r-
rimu m , ipfu m cu m fe ipfo confe rimu s, u t propriis malis
fe cu m iple ce rte t, eu m in corpu s atqu e animu m partie n-
te s. Qu od qu ide m ne g otii ne qu qu am fu e rit inu tile , fe d
ve he me nte t ad rem pe rtine ns : nimiru m u t inte llig amu s,
u tru m pe r animu m , an pe r nos ipfos mife riu s vivamu s.
Lib. Utrum graviores fint animi morbi quam corporis , inprnc.
Dicamu s ig itu t ipfi nobis, complu re s qu ide m ( o ho-
mo) morbos ac mala corpu s tu u m & g ig nit ac prodit e x
t In Lufcinii verfione , edit. Parij. I J 66. legtur : miciore s.
fe fe ,
462 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
le fe , & foris incide nte s accipir : ye rum fi te ipfu m intu s
ape ru e ris , variu m qu oddam ac mu ltis re fe rru m malis j pe -
nu m re pe rie s : ac mu ndu m qu e mdam mife riaru m re condi-
tu m ( qu e madmodu m inqu it De mocritu s ) non qu ide m fo-
ris incide ntiu m; fe d ipfo infoio, ipfaqu e in te rra fu os ha-
be ntiu m fonte s , u nde fcatu riant. Hos e licit malitia , co-
^piofu m ac larg u m flu x u m pra:be ns affe ciibu s. Qu od fi cor-.
ports morbi pu lfibu s arte riaru m , au t coloris ru bore de -
pre he ndu ntu r , hos fe rvor au t facilis lafsitu do fole t ar-
g u e re : contra , animi mala ple rofqu e ita fallu nt, (a) u t non
habe antu r pro malis : nimiru m ob id ipfu m pe ricu lofiora
fu nt, qu od fu i fe nfu m adimu nt arrotanti. Siqu ide m cor-
poris morbos ratio fana pe rcipit : at animi morbos ipfa
fimu l azg rotans non pote ri: de fu is ju dicare malis , qu ibu s
laborat : propte re a qu od azg rote t e a pars , cu ju s e rat ju -
dicare . Proinde (b) inte r primos ac max imos animi mor-
bos pone nda e ft de me ntia : pe r qu am fit, u t ple rifqu e im-
me dicabilis ac dome ftica fit , & convivat & commoriatu t
malitia. Ete nim fanitatis initiu m e ft, fi qu i laborat, fe n-
tiat fibi opu s e ffe re me dio. Ru rfu m, qu i non vide t qu ibu s
e g e t, propte re a qu od non cre dat fe fe azg rotu m , e tiam fi
prazfto fit qu i me de atu r , tame n re cu fat ne c admittit cu ra-
tione m. Nam inte r corporu m morbos pe rniciofiore s fu nt hi,
qu i fu i fe nfu vacant: qu od g e nu s fu nt le tharg u s, capitis
dolor , morbu s comitialis , fe bre s , ac lu e potifsimu m fe -
bre s, qu a; vitiofu m hu more m ve he me nte r e x ace rbant, ac
fe nfu m ve ltit in org ano pe rtu rbante s , move nt chordas non
move ndas me ntiu m. Qu apropte r me dici conce du nt qu ide m,
u t ae g rote t homo ; at ita fi qu i g rote t , non ig nore t fe
male habe re : id qu od non in omnibu s animi morbis fo-
le t u fu ve nire . Ne c enim (c) qu i de fipiu nt , ne c qu i fu nt te -
mu te mi, ne c qu i faciu nt inju riam , fibi vide ntu r pe ccare :
ve ru m e tiam fu nt, qu i turn officiofe fe face re pu tant. Fe -
#bre m enim nemo vocat fanitate m ; ne c tabe m qu ifqu am
appe llat bonam habitu dine m ; ne c podag ram, pe du m ve -
lo-
t Al. Penuarium reperies , thefaurumque , ut Demociiius ait.
cet. (a) Tit. Peccatum excxcat mentem. (b) Tit. Stultitia. (c) Tit.
Pec cat um ut fupra.
II. CLASSIS. COGNITIO SUI. 463
Ahnegatio fui , vel ajfecluum cohibitio
y
fve
continentia.
Q
Ue madmodu m Xe nophon ju be bat, in fe cu ndis max i-
me re bu s (b) homine s de oru m me minifle , e ofqu e
ru m e nix iu s ve ne rari ; vide lice t u t qu u rn re s tu lif-
fet , majore e os fidu cia qu icqu id ipfis opu s elTet pofce -
re nt, conciliatos jam & propitios : hau d alite r comme nta-
tione s e as , qu a: fe dandis pe ttu rbationibu s appofitifsima;
fu nt, praefu mras re conditafqu e effe oporte t du mtax at apu d
mentis compote s , u t mu lto ante pre parata; , long e fint
u tilifsima:. Ut e nim tru cu le nti cane s , & ad omne m vocife -
ratione m confte rnabile s , ab u na tame n voce folita & nota
libi de mu lce ntu r : fic anima: e fte ratos affe ctu s non parvi eft
ne g otii compone re ac pe rmu lce re ; nifi comme ntatione s io-
taJ Vitium Jv.b virtutis imagine. \0j Tit. trojperitas.
locitate m ; ne c pallore m nominat ru bore m : at iracu n-
dia: (a) mu lti fortitu dinis nome n imponu nt : amore m , ami-
citia: nomine palliant : invidiam , ae mu lationis : timiditate m,
dilig e ntia: qu a re s in tu to colloce ntu r. Hinc fit, u t il II
qu idem mdicos arce lant, qu ippe qu i inte llig ant qu id mor-*
bus poftu le t : e dive tfo hi fu g ite nt phitofophos, ve riti ne
non afe qu antu r e as re s in qu ibu s de linqu u nt. Ibidem,penes
medium.
Itaqu e qu e madmodu m pe ricu lofior e il te mpe ftas qu a:*
ve tat in portu m appe lle re , qu am e a qu a: cohibe t a na-
vig ando : itide m qu a: in animo accidu nt te mpe ftate s, g ra-
viore s e ru nt, qu a: non finu nt homine m contraili, ne c ra-
tione m pe rtu tbatam confifte re : ie d nu llo g u be rnarore , nu l-
lis fu ltu ris in pe rtu rbatione atqu e e rrore , pe rniciofo cu r-
fu procu l afta , praeceps in me tu e ndu m aliqu od incidit nau -
frag iu m , fu amqu e ipfiu s vitam illifa comminu it. Ptoinde
his qu oqu e de cau fis g raviu s eft animo qu am corpore arro-
tate : propte re a qu od hi tantu m patiantu r ; illi non folu m
patiantu r , ve ru m e tiam faciant male . Eod. lib.fere in fine.
464 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
lite ac familiare s pre tto fint & ad manu m , qu e tu rbu -
le ntos e os & pe rcitos protinu s confopiant. Lib. de Tran-
quil, animi , paullo pofl in'.tium.
Qu od adve rfu s omne s affe ctu s condu cit, hu ju s oporte t
e os qu i facile vincu ntu r inu tili pu dore ( qu otie s morbo fu -
pe rati, pre te r animi fe nte ntiam pe ccant ac fu bve rtu ntu r )
firmite r me miniffe , notafqu e morfu s ac pce nite ntie de fix as
in animo re vocare , fe rvare qu e in long ifsimu m te mpu s. (a)
* Sicu t e nim viatore s , pofte a qu am fe me l in lapide m im-
pe g e ru nt ; au t nau te pofte a qu am ad fcopu lu m fre g e rnnt
nave m, fi me mine tint, pe tpe tu o me tu u nt cave ntqu e non
illa tantu m , ve ru m e tiam alia illis fimilia : ita qu i tu rpi-
tu dine m damnaqu e e x vitiofo pu dore acce pta afsidu e ing e -
ru nt animo pce nite nti morfu qu e vu lne rato ,. in fimilibu s
pofte a re vocabu nt fe ipfos , ne c facile patie ntu t fe fe a re -
cio cu rfu de du ci. Lib. de Vitofa verecundia , in fine.
Plu rimam capie s u tilitate m , (b) fi cu riofitate m ave r-
tas viqu e corce as, u t confu e fcat obte mpe rare rationi. Ab
hoc initio proficie ns ad acriore m e x e rcitatione m, re cle fe -
ce ris , fi the atru m in qu o qu id j'u cu ndi re citatu r , pre te r-
e as : fiqu e amicos ad faltationis au t comce die fpe clacu -
lu m fe cu m abdu ce re conante s re pe llas : au t fi clamore
in ftadio circove e x orto , non adve rtas ocu los. Qu e mad-
*modu m e nim Socrate s mone bat, cave ndos e flc cibos qu i
non e fu rle nte s invitare nt ad e de ndu m ; fimilite r & potu m,
qu i non Atie nte s ad bibe ndu m : itide m oporte t & nos 0-
mnia fpe clacu la, omne fqu e ratione s cave re fu g e re qu e , qu e
nos ad fe collig u nt alle clantqu e , qu u m illis nihil fit opu s.
Lib. de Curiofit. paullo antefinem.
Eft ite m (c) & ad ju ftitiam e x e rce ndam u tile , nonnu n-
qu am & qu od ju ftu m eft pre te rmitte re : qu o confu e fcas
procu l a be ffe a faclis inju ftis. Similite r & ad pu dicitiam
condu cit , nonnu nqu am a propriis u x oribu s abftine re , ne
qu ando commove aris in alie nas. Hanc de niqu e confu e tu -
dine m addu ce ns cu riofitati, te nta nonnu nqu am & eoru m
qu e ad te pe rtine nt nonnu lla difsimu lare , ne c in au res
ad-
(a) Syndere fis 55" confcient'ue fruius. (b) Mira pnecepta exercita-
liones. (c) P recepta Chriftiano hornine digna.
TT. CLASSIS. ABNEGATIO SUI. 465
admitte re : & fi qu is volu e rit aliqu id e aru m re ru m qu a;
domi tu a; g e fta: fu nt re nu ntiare , diffe ras, ve rbaqu e qu a; de
te dicta vide ntu r , re pe llas ab au ribu s. Lib.de Curiofit.pofi
pauca.
Qu o modo pofle t fie ri, e u mde m fe ipfo me liore m & ru r-
fus pe jore m e ffe , au t fimu l vince re ac vinci , ni modo
quodam (a) e ile t cu ju fqu e animu s natu ra du ple x , & aliu d
bonum , aliu d malu m in Te ipfo habe re t? Sic ig itu r, qu i
de te riore fie u titu r u t obte mpe re t me liori , contine ns fu i
e ft, atqu e prazftantior fe ipfo. Qu i ve ro pe r ne g lig e ntiam
patitu r , u t prince ps animu s irrationale m e ffre natu mqu e fe -
qu atu r, & e i fu bminiftre t , is dicitu r fe ipfo infe rior, &
incontine ns fu i, & prazter natu ram affe du s. Nam qu u m ra-
tio fit divinitu s homini data , conve nie ns eft , earn prazfta-
re atqu e impe rare e i, qu a; care t ratione : turn qu ia orig i-
nem du cit a corpore , tu m qu ia natu ra fu a comple tu r af-
fe dibu s , & illoru m fit fimilis, & e os indu it, & cu m il-
lis commifce tu r.... Qu are ju ve ne s (b) ve he me nte s ac te -
me rarii fu nt, & in appe titibu s infiammati, & fu re nte s &
rabidi , propte r fang u inis copiam & caloris. At in fe tu -
bu s (c) concu pifce ntia: fons , qu i qu ide m eft in je cinore ,
re fting u itu r , parvu fqu e fit & imbe cillis. Vig e t au te m ma-
g is ratio, affe dibu s u na cu m corpore tabe fce ntibu s. Qu od
autem hu manu m corpu s cu m appe titibu s affe datis confe n-
tiat u naqu e move atu r , pallore s arg u u nt , ru bore s , tre -
mores , cordifqu e pavitatione s : & contra diffu fione s in fpc
atque e x fpe datione volu ptatu m. Ve ru m qu ando mens ipfa
per fe fine affe du move tu r, corpu s ag it qu ie te m, & lib!
conftat : propte re a qu od me ntis ag itatione s nihil cu m cor-
pore habe nt commu ne 5 fi ve rbi g ratia aliqu id e difcipli-
nis mens atting at, in qu ibu s non eft irrationali locu s. Ex
quo e tiam pate t, du o e ffe , & facu lfatibu s inte r fe difte -
rentes. Lib. de Virtute morum, props finem.
Non eft rationis mu nu s u na cu m pe rniciofis e x cinde -
te ... qu a; (d) in affe dibu s fu nt titilla 5 ve ru m tanqu am f a c -
tor bonu s & u rbanu s, ag re ftia 8c lu x u riantia re fe care , de in-
Gg de
(a) Duas effe anima nofir.-e portiones. (b) Tit. j uventm. (c) Tit,
Senedus. (d) Tit. Affiiius non effe improbandos.
466 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
^ de cole re & ad u tilitate m conftitu e re . Ne c e nim qu i re-
mu le ntiam ve re ntu r, vinu m e ffu ndu nt : ne c affe ftu m , qui
pe rtu rbatione s time nt, ave llu nt ; fe d e l adhibe nt modu m,
*Bobu s qu oqu e 8c e qu is faltu s, & re be llione s, & contu ma-
ciam ; non motu s ne c adione s au fe ru nt : affe dibu fqu e do-
mitis & obe die ntibu s ratio u titu r ; hau d e ne rvata , ne c ftir
pitu s e x cisa e x animo miniftrandi facltate . Cu rribu s enim
e qu u s , aratro bos : at apro inte ntanti le tu m animofu s eft in-
ve nie ndu s canis , inqu it Pindaru s. Qu ibu s long e fu nt f uti-
liora affe du u m ju me nta , qu u m vide lice t ration! au x ilian-
tu r , 8c concorde s ad virtu te m dirig u ntu r. Ut ira fortitu -
dini , fi adfit modu s : ju ftitise , odiu m improbitatis : indi-
g nado , In e os qu i prate r dig nitate m fe cu nda u tu ntu r for-
tu na. Ibid, paullo pofi.
Qu od fi qu i amore m u na cu m fu riofo amore e jiciu nt,
pe ccant profe do. Ne c illi qu ide m re de faciu nt, qu i cu-
*piditate m propte r avaritiam vitu pe rant : non e nim dife re '
pant ab illis , qu i cu rfu m propte r lapfu s Improbant... &;
qu i pe nitu s cantu s propte r diffonantiam odio habe nt. Ve -
ru m u t in fonis mu fica conce ntu m non e x tindione gra-
vis & acu ti; & in corporibu s me dicina falu te m non in-
te rne cione caloris & frig oris, fe d cu m fymme tria 8c quan
tifate te mpe rationibu s ipforu m pe rficit : ita In anima motes,
qu ando a ratione , affe du u m ... motibu s e qu iras adhibe-
tu r ac mode rado.... Qu are In volu ptatibu s nimia tollendi
e ft cu piditas, & in u ltionibu s nimiu m improbitatis odium
Ita e nim aliu s non ftu pidu s , fe d mode ftu s : aliu s juftui.
non fe vu s ne c ace rbu s e rit. Qu od fi pe nitu s affedione!
tolle re ntu r , fie riqu e id poffe t ; in mu ltis ratio fe g nis, ob-
* tu fa , & lang u ida e ffe t : u t g u be rnator de ftitu tu s a ventis,
Qu am re m inte llig e nte s latore s le g u m , in re bu s publicis
cu piditate m g lorie , 8c e mu latione s inte r cive s fe ru nt. Con-
tra hofte s au te m tu bis , aliifqu e modis iram e x citant, $
amore m au g e nt pu g nandi. Lib. de Virtute morwn , fere h
fine.
Quhh
t Al. Pertutbacionum pccudes conducibiliorcs.
IT. CLASSIS. QUIES , SIVE TRANQUIL. ANIMI.
Quies, five tranquillitas animi.
S
I a mult is clarifsimorum philofophorum qu a'ras, qu ifnam
eos infe datu s fuerit, 8c e x fu lare cog e rir, inve nias ne -
minem : fe d ipfi. (a) ("ponte qu ie te m fe cu ti, cu ju s partic-
pare ne qu e u nt qu i domi nominis aliqu id ve l pote ftatis ob-
tine nt. Itaqu e qu u m ce te ra fu is nos doce ant libris, hoc
profe do re ipfa e tiam doce nt. Et nu nc qu oqu e optimu s
qu ifqu e 8c probatifsimu s pe re g re vivit , non pu lfu s , fe d
fponte alio tranfg re flu s : ne c fu g atu s, fe d fu g ie ns ipfe mo-
leftias , occu pation es , ne g otia , quae patria affe rre fole t.
Olimqu e antiqu is illis ( u t vide re eft ) lu cu bratione s, qu a:
pu lche rrima: e x ftant max ime qu e approbantu r , adju vante
e x filio , a Mu lls pe radce abfolu tx qu e fu nt. Lib. de Exfilio,
panilo ante finem.
Qu i ce nfe nt ad vitam pe r tranqu illirate m ag e ndam , non
mu lta ag e re oporte re ne c privatim ne c pu blice , hi primu m
mag no nobis parabile m animi ttanqu illitate m faciu nt, u t-
pot ine rtia fe g nitiaqu e ve nale m.... De inde e tiam falfu m
e ft, homine s minime adu ofos tranqu ille vitam du ce re : alio-
qu i tranqu illiore m mu lie rm vitam , qu am viroru m e ffe
oportu e tit : ne mpe qu a: ple ru mqu e domi e x cu bare fe fsitan-
tes fole ant, fe llu lariis in officiis occu pata:..,. Ne c ve ro mu l-
titu dine pau citate qu e ne g otioru m, fe cu ritate m animi anx ie -
tate mqu e me tiri conve nir. Hone fta e nim omitte re , non
minus qu am tu tpia ag e re mole ftu m e ft. Lib. de Tranquil,
animi, panilo poft initum.
Plato hu manam vitam cu m ale a comparabat , in qu a
optimu s qu ifqu e jadu s ale atori max ime e x pe te ndu s e ft: fe d
u tcu mqu e tarne n ce cide tit, adhibe nda artificiofa cu ra eh%
ut eo , qu o cafu s tu le rit, qu am re difsime u tatu t. Qu o-
rum tarne n ipforu m alte ru m (b) in nobis fitu m non e ffe ,
alea: vide lice t jadu m ; alte ru m fitu m effe : fi fapie nte s fu -
ni us , id qu od fors attu le rit , u t a:qu o animo e x cipiamu s (c)
& u nicu iqu e locu m diftribu amu s , qu o mag is commode t
_ Gg 2 id
(a) Tit. Mundi contemtus. Tit. Kenuntiatio. {b) Tit, Fortune utriuj-
que moderati, (c) Tit. Patientia.
.468 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE. j
id qu od be ne ce cide rit , qu oqu e minu s incommode : id quod
re trove rfu m ce ffe rit. Ve ru m ine rte s homine s de g e nde qu e
^vite ig nari ( inftar morbofi corporis hominu m , qu i nec ;
icftiim fe ru nt ne c rig ore m ) u t in re bu s fe cu ndis e x porre -
c~ta fronte pe rfu fi fe rvare modu m ne qu e u nt : ita in adve r-
fis obdu e atqu e cape rata fe cdifsime contrahu ntu r. Contar-
babu ntu r ig itu r ab u trifqu e , ve l in u trifqu c potiu s a te,
nihiloqu e fe ciu s in iis qu x bona e lle cre du ntu r.... Pru de n-
te s me liu s , qu i ve lu ti ape s e x thymo aridifsimi afpe rrimi-
'""qu e lu cci he rb me i re m fu avifsimam conficiu nt -, lie ex
re bu s ipll incommodifsimis fe pe qu ippiam libi accommo-
datu mqu e e liciu nf. Ze noni Cittie o u nica navis rcliqu a erat:
liane u t au diffe t cu m ve ftoribu s , cu m me rcibu s , cu m pul-
vifcu lo ( u t dicitu r ) pe riilTe : pre clare , inqu it, me cu m for-
tu na ag is , qu e me ad palliu m illu d obfole tu m, atqu e f ad
porticu m impe llis philofophicam. Qu id ig itu r tande m no-
bis obiiat , qu o minu s illos imite mu r ? A mag iftratu qu o-
piam e x cidifti ? ru ri vitam ag e s. Circa tu a privatimi ne g o-
tia fatag e ns , & in principis amicitiam inilnu are te ma-
g no ambitu conte nde ns , re pu lfam tu lifti tu to , nu lloqu e
u nde cu mqu e tibi e x hibito ne g otio vive s. Ru rfu s ne g otiii
mu ltis cu rifqu e implicaris ? ne aqu a qnide m calida ufqui
ade o molila me mbra fove t, qu od ait Pindaru s ; u t nono-
re s & g loria cu m pote itate ju ntta fu ave m labore m faciu nr,
& facile e x fu dabile m. At e nim qu e dam te ang it offenlio
e x de le ctatione , au t invidia , au t atroci ig nominia ? fecun-
du s hie flatu s eft , ad Mu fas & in acade miam fe re ns : H
qu od Plafoni accidit, qu u m in Dionylli amicitia qu afi fa-
va te mpe ftate de pre he nfu s e lTe t. Ibid, pofl pauca.
Ag e jam ple rofqu e non modo amicoru m ac propinqu o-
ru m vitia , fed e tiam ( (1 diis place t ) inimicoru m exa-
cu u nr.... Si ig itu r iis me ns , manfu e tu dine m mode ratio-
ne mqu e pre te u biqu e pro re nata tu le ris , profe cto non
mag is alie na pe tu lantia atqu e improbitate offe nde re , qiiani
-# ru e afte ctionis confe ie nti le tabe re . Nam e os ita ag e re non
abs re arbitrabe ris , non mag is qu am cane s qu u m obla-
trant indig ne natu ra fu a face re . Alioqu i ft hu ic imbe cil-
li-
J At. Ad Stoam rede_ifti.
II. CLASSIS. QUIES , SIVE TRANQUIL. ANIMI. 469
li tati atqtie pu fillanimitati indu lg e ns , alie nis te e tiam ma-
us de g ravari conte mfe ris , falle nt te mife ru m ac in die s
x g re fce nte m mole fta mu lta , ve lu t in locu m qu e mdam de -
preflu m fu bfide nte mqu e influ e ntia. Ibid. pa panca.
Enimve ro conftante m illu m tranqu illu mqu e ftatu m ani-
mi (a) mirtini in modu m frang it altioribu s fpiritibu s ad
alTequendum qtiippiam qu am pro viribu s niti , qu afiqu e
g randioribu s ve lis proportione ve lli : qu ippe immodica no-
bis atqu e imme nfa , afFu lg e nte u tcu mqu e fpe , te me re pol-
lice nte s 5 de inde non re fponde nte fu cce ffu , fortu nam fta-
tim iniqu itatis, g e niu mqu e noftru m poftu lamu s : qu u m te -
me ritatis potiu s nos me t Ipfos damnare de be re mu s. Ce u ve -
ro fortu ne fu cce nfe ndu m fit , qu od ve l aratro fag ittam e j a-*
ciliari ne qu e as, au t bove incitato ve nari Ie pu fcu lu m : qu afi-
qu e iniqu u s qu ifpiam De u s iis adve rfe tu r , qu i e ve rricu -
lis ce rvos irrito conatu ve nantu r , & non ve fani potiu s
atqu e improbitate fu impofsibilia e tiam pe rfice re ag g re -
diantu r. Hu ju s ve ro e rroris cau fa eft pe rditu s amor fu i. Ho-
mines enim nimiu m de fe me riti, du m primas u blqu e par-
te s fibi mag na conte ntione tribu u nt , pe rvicacia prove cti,
nihil inte ntatimi re linqu u nt.... Qu u m ve ro ne mo noftru m *
vite m ficu s fe rre dig nu m ce nfe at, ne c ole am u vas ; nos ta-
rne n ipfi criminamu r afsidu e , ing rataqu e ine x ple bilitate
pre mimu s, nofqu e ade o noftri poe nite t, nifi primas parte s
inte r divite s fimu l & dife rtos, domi & militie , inte r phi-
lofophos & milite s , de niqu e inte r alTe ntatore s & e os qu i
fide nti ing e nu aqu e fimplicitate ve race s e lle nofcu ntu r , po-
lire mo inte r pre parcos profu fofqu e fe ramu s.... Oporte t ig i-
tur u nu mqu e mqu e noftru m qu od appofitifsimu m fibi elTe
inte lle x it , id fu me re ; totoqu e ope re incu mbe nte m ad il-
lu d, de pofle fsione e oru m de ce de te , qure ad alios pe tti-
nere fe nfe rit. Lib. de Tranquil, animi, penes medium.
Invictos animi , pre fide nte s nobis , fu tu roru m fe cu ros
e lle de ce t : idqu e ad fortu nam dice re , qu od Socrate s ad
Anytu m & Me litu m criminatore s fu os fimu lans fe dice re ,
re ve ra dice bat ad ju dice s : Anytu s & Me litu s inte rfice re
me poffu nt ; incommodo au t de trime nto affice re non pof-
Gg 3 fu nt.
(aj Non erigas oculos tuos ad opes, quas habere non potes, Ve.
470 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE
fu nt. Ut enim fortu na morbis varu s obru e re , ope s inte rs
ve rte re , ad tyrannu m au t popu lu m criminari potu e rit : non
potu it ce rte malu m , au t focorde m, au t de miifu m de g e ne -
re mqu e animi, au t e tiam male volu m face r du mtax at viru m
bonu m , virilitate ac mag nitu dine animi prax iitu m ; & (u t
fe mei dicam ) non potu it re ctam animi conftitu tion em adi-
me re : quae mu lto plu s ce tte nomini confe rt ad vitam
tranfig e ndam , qu am ars g u be rnatoria ad e me tie nda maria.
:
Ne c e nim g u be rnator , qu antu mvis pe ritu s , aeftuantem un-
dam compone re , ne c impe tu m farvie ntis flatu s re tu nde re
qu oqu o modo pote ft : non mag is qu am portu m u bi vis
nafci, qu otie s e i e x alto re ve hi libitu m fit. Se d ne illu d
qu ide m ars e i pra:ftite iit, u t te mpe ftate de pre he nfu s, con-
flante r ac intie pide ne ce fsitate de fu ng atu r : hatte nu fqtie
ipfa ju vat, u t tantifpe r du m locu m arti e fle non defpe-
rat , e x panfa ve la de du ce ns , u tcu mqu e cu m te mpe ftate
de cidat : ob hoc jam ig navu s compre fsis manibu s fe de t;]
ac inte rim du m malu s e x iftit ve ntoru m vi de me rfu s , vibran-
1
te pavore contre mifcit. At in homine pru de nte (a) com-'
pofitu s animu s, cu m corpori fe re nitate m afte rt, contine nti;!
vide lice t & victu labore qu e te mpe ratis morboru m cau fas
mate riamqu e abfte rg e ntibu s ; tu rn fi qu od e x trinfe cu s forte
arg u me ntu m pe rtu rbationis e x fiftat, in qu od animu s hominis
qu ali in fax ofu m vadu m incu rre rit, e x pe dita ( inqu it Afcle -
piade s) fu fpe nsqu e ante nna tranfilit. Lib. de Tranquil, animi,
panilo antefinem.
Enimve ro (b) fi qu is natu ram anima; noftra; ve l qu o-
qu o modo fu bodoratu s fit, fe cu mqu e re pu tave rit tranfitu m
e x hac vita: conditione ad aliam, me liore m fie ri pe r morte ne
au t ce rte non de te riore m ; proie tto is non modicu m jam
viaticu m habe t, qu o fe ad fe cu ritare m animi ac tranqu illi-
tate m confe rai, mortis fcilice t conte mtu m. Tbd. pofi panca.
Qyifqu is ve ro (c) ille e ft, qu i ce le bratu m illu d protu -
lit : anre ve rti tibi fortu na, te qu e occu pavi, atqu e omnes
tu os aditu s qu amlibe t arctos inte rce pt is nimiru m non
pe ffu lis, non clavibu s, non ftru du ris animafle fe fe e re x if"
Je -
(a) Tit. Pmdentia. (b) Tit. Spes tmmort alitata, (c) Tit. Pre-
meditatili malorum ad patientiam.
IT. CLASSIS. INQULETuDO ANIMI. 471
feque vide tu r ; fe d de cre tis potiu s philofophicis , e log iifqu e
fapientu m : qu a; tarne n ipfa in me dio polita fu nt , obvia-
que omnibu s , atqu e ade o in manibu s du mtax at fu me re
vole ntibu s. Eodem loco, paullo pofi.
Qu i pe r philofophiam (a) omnia re fe rt ad virtu te m,
ipfum fe cu m concorde m ilbiqu e confe ntie nte m, ac tale rn
u t ipfe de fe nihil qu e ratu r, pacis & g au dii ple nu m, fe m-
per fibi ipli amicu m ac be ne vole nte m re ddit homine m. Non
hie fe ditio , non improbu m be llu m in me mbris , non af-
fectu s partim dic~to au die ns rationi, non cu piditas cu m cu -
piditate pu g nans, non cone u rfu s cog itationis cu m cog ita-
tone , non ve lu t in confinio cu pie ntis ac pe e nite ntis aipe -
ritas , ac tu rbu le ntia cu m de le datione conju n&a : fe d ami-
ca pacataqu e omnia. Lib. Cwn principe phlofophandum, pani-
lo ante medium.
Inquktudo animi, Cur 6
3
Diraio.
E
Nimve ro qu e madmodu m me ticu loil & inte r navg an-*
du m nau fe ante s , in prazg rande fu binde navig iu m e x
navcu la tranfiliu nt, atqu e illhinc ru rfu s in trire me m , me -
liu s jam jamqu e fibi fore fpe rante s , qu oad fe fe tande m
nihil promove r , & (u t ita dicam ) incaifu m laborare fe n-
fe rint, u t qu i bile m qu oqu o g e ntiu m fe cu m ig naviamqu e
citcu mfe rant: fic vita: g e nu s aliu d atqu e aliu d ide mtide m
cape fe re , a mole ftiis pe rtu rbationibu fqu e animu m e x ime -
re ne qu it. Cu ju fmodi fu nt impe ritia re ru m, inconfide rata
te me ritas, ne c fcire ne c poife re cie pro re nata prazfe nti-
bus u ti. Haze opu le ntos ju x ta inope fqu e e x e rce nt : haze &
maritos & coe libe s mce rore afficiu nt. Non aliam ob cali-
fa m qu idam a foro pu blicifqu e ne g otiis fe fu btrahe nte s,
vitam ru rfu s u mbratile m non pe rfe ru nt. Propte r haze e a-
dem in au las fe fe re g u m nonnu llos omni ope infinitante s, in-
coepti ru rfu s pig e t. Implacidifsima re s eft morbu s, u t in- *
qu it Ion: azg rotans e nim u x ore m faftidit, me dicu m incu -
fat , le du lo fu cce nfe t ; de niqu e amicu s invife ns mole ftiis
Gg 4 efi
(aj Tit. Virtus placiduw 3" pacatum fibi hominem efficit.
47^ COLLECTANEA MOUALIS PHILOSOPHIC.
Modeia*
E
Qu ide m comme mini (b) ju ve ne m me , qu odam adhi-
bito alte ro focio , le g atu ra ad Proconfu le m de cre to
pu blico inftitu tu m ; fociu m ve ro cafu qu odam re ftitiffe ,
ne c le g ationis mu nu s ad e x itu m u fqu e profe cu tu m : me
fu nftu m officio , & qtuv pu blico nomine cu randa fu fce -
pe ram, e x fe nte ntia confe ciife : domu m re g re flo, ac lega-
tionis jam abfolu te ratione m pu blice re latu ro mihi patrerai
fe cre to ju fsiffe ne dice re m ; acce fsi, dix i, fe ci : fe d com-
pre he nfo colle g a ; acce fsimu s, dix imu s , fe cimu s : hau d fe-
cu s atqu e fi re bu s omnibu s ipfe qu oqu e inte rfu iffe t , &
opcram me cu m pre fe ns conficie ndis ne g otiis impe ndifle t:
hac j
[a) Tit. Prudentia. (bj Preclara viri civilis dejcrigtio.
e ft', abie nfqu e ru rfu s ofte ndit. Poftmodu m ve ro re mitte nte
morbo te mpe rame ntoqu e re ddito , fenfim ve nit fanitas , ju -
cu nda jam omnia facie ns & placida : ade o u t qu i ova pri-
die , amvlu m , & primariu m pane m faftidiofe e x fpu e rat, ci-!
bariu m poftridie pane m avidilbime cu m naftu rtio come dat.
Tantu m eft (a) in ratiocinatione mome ntu m, ad vitam fe-
iicite r tradu ce ndam. Ale x ande r , qu u m au dire t Anax archu nij
mu ndos e lle infinitos diffe re nte m , iilacrimalTe dicitu r : pe r-
contantibu fqu e amicis , e cqu id lacrimis dig nnm ei conti-
g ifle t ? An indig nu m eft , inqu it, nos fie re , fi qu u m infi-
niti mu ndi e ffe dicantu r , hand dum u niu s domini facti fi-
mu s ? Crate s contra, manticam fordidu mqu e palliolu m ge-
ftans, pe r lu fu s & rifu m vitam qu ail die s fe ftos ad ufque
^e x tre mu m e g it.... Porro qu e madmodu m calce u s ad vati
pe dis fig u rarci obtorqu e ri e tiam fole t ; pe s ve ro non item
ad obtorti calce i : hu nc in modu m me ntis habitu dine s quanv
libe t oblatam vive ndi fatione m , flmile m libi re ddide rint
atqu e confe ntane am. Ne c ve ro iis qu i optimam vitam e le -
g e ru nt, fu ave m qu oqu e vitam confu e tu do e fficit ( u t qu i-
dam volu e ru nt) ; fe d pru de ntia potiu s vitam optimam , earn-
de m fu avifsimamqu e facit. Lib. de Tranquil, animi, panilo
poft initium.
TI. CLASSIS. MODESTIA. LINGULE MODERATIO. 473
hac e nim ratione nihil non mode lle atqu e hu manite r fie -
ri , ne c modo non invidiofe re m totam trattari, ve ru m
etiam nihil de e x iftimatione inde ac g loria de traili. In Po-
litica, longe poft medium , _> ante finem.
Fru g i namqu e (a) mode ratu fqu e vir, non infole ns , non
nimiu m fu i amans , ne mini in civitate one ri effe pote ft,
nu lli ace rbu s & g ravis , nu lli vifu infe ftior. Nam & fa-
lu tabilis eft , & natu ra commu nis , atqu e adire & affari
vole ntibu s facilis : cu ju s doni u s non obfe rata , non occlu -
fa 5 fe d pate ns e ft omnibu s, qu o fe qu ifqu e ve lu t a te m-
pe riate & flu dibu s in portu m tu to re cipe re pofsir. Ne c
hu manirare m du mrax at his re bu s affe rt, qu ibu s cu randis
ope fimu l & ope ra opu s eft : ve ru m e tiam (b) vota pro-
fpe re afle qu e ntibu s laetum fe & hilare m e x hibe t ; ru rfu s of-
fe nfis & adve rfitate u ffa affe dis dole nte m & mce ftu m. Nu f-
qu am u lli mole ftu s occu rrir , ne mini pe r importu nitate m
impe dime nto e ft, non long o fe rvoru m & comitu m ag mi-
ne infole ns , non in balne is & the atris occu patione loco-
ru m cu riofu s , non de liciis & nimio fu mtu infig nis , &
propte re a invifu s & g ravis : fe d atqu u s, & le nis ; moribu s,
ve lie , vittu , e du catione libe roru m , u x oris atqu e familiae
cu ltu , fimu l mode ftia & hu manitate , re bu fqu e omnibu s
talis, u t facile ag nofce re pofsis popu lare m homine m, qu i
fe u nu m de cce tu habe ri civiu m e x animo ftu de at ; qu i
be ne volu m fe & fide le m confiliariu m du biratione azftu an-
tibu s prajbe at; afftidis patronu m fine me rce de ; connu biis
amicitiifqu e committe ndis facile m aptu mqu e conciliatote m.
In Politica , prope finem.
N
On folu m vince re (c) fe d e tiam vinci fcire fpe cio-
fum e li, in iis praefertim re bu s, in qu ibu s vidoria
de trime ntu m parit. Lib. de Liber. educand. longe pofi med.
{3) Civls modefii viri defcriptio. (b) Gauderi cum gaudentibus,
fiere cum fientibus. (c) Adverf us contentiofos.
& ante finem.
De
474 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Ornatus veium.
Q
Uid e ft qu od In lu ctu mu lie re s albis ve ftibu s Indu u n-
tu r ?... An te nu itas his in re bu s ac fimplicitas max i-
me de ce t; infe &a: au te m ve fte s tu rn fu pe rflu irate m
prae fe fe ru nt, tu rn e le g antiam ac fu mtu m ? Non e nim mi-
nu s adve rfu s nig ru m , qu am pu rpu re u m colore m ilia did
pofiu nt : dolofa; ve fte s , dolofi e tiam colore s. Qu od au -
te m fu a fponte , non arre nig ru m e ft, natu ra tinctu m e ft,
& opaco admix tu m vincitu r. Solu m ig itu r albu m (a) fin-
ce ru m & pu ru m , ac minime inqu inatu m e ft. "Qu are mor-
tu is aptifsimu m. In Problem. Rom., baud longe ab initio.
Verecundia, Pudor.
E
X his qu a; te rra produ cit , qu a:dam fu nt non modo
fu apte natu ra fil ve nda infru g ife raqu e ; ve ru m e tiam
mi-
fa) Angeli ergo in albis apparentes fimplktatem finceritatem com-
mendante
De contine nda ling u a u t propofu i , e x plicare re ftat.
Si qu is hoc parvu m au t conte mtibile fu fpicatu r, a ve ti-
tate ve he me nte r e rrat. Mag na; e nim fapie ntia: te mpe fti-
vu m eft file ntiu m , 8c omni ce rte fe rmone praftantiu s....
Qu od enim file niio te te ntu m eft , e ffe re tu r pe rfacile : qu od
au te m e dide ris , nu llo modo re vocari pote ft. Scio innu me -
rabile s ob ling u a; inte mpe rantiam in max imas incidifle ca-
tamitate s. Eodem lib. pojl pauca.
Qu i e qu os probe e du cant, ve rfatile s qu ide m e os e f-
ficiu nt & pare nte s fre no : at qu i inftitu u nt pu e ros , doce nt
e os idone os fe prsftare au ditore s ; mu lta vide lice t au dire ,
& pau ca loqu i. Sic Spintharu s Epaminondam lau dibu s ve -
he ns : qu amqu am plu ra ( inqu it ) fcire t, 8c pau ciora loqu e -
re tu r ; u tru mqu e tame n a;qu e illi ac facile in promtu e rat.
Hinc natu ram tradiint cu ilibe t g e minas pra;bu ifle au re s , &
ling u am u nicam ; qu od plu ra e x pe diat homine m au dire qu am
loqu i. Lib. de Officio audhoris , paullo pojl initium.
II. CHASSIS. VERECUNDIA , PUDOR. 475
mitibu s fru g ife rifqe fe minibiis ac plantis fu o Incre me nto
officie ntia : attame n he c ag ricole ju dicant arg u me nta fo-
li ne qnaqu am mali, fe d ping u is aC fe tacis. Itide m fu nt (a)
& affe tione s animi, pe r fe qu ide m bona; 5 fe d tarne n ce ti
g e rmina qu e dam ac flore s bona: indolis , qu e qu e fe me t
ipfam rationi cole ndam commode pofsit e x hibe re . In his
nu mero & e arn, qu am Gre ci vcartt dyfopian :' liane di-
ce re pofsis vitiofu m pu dore m, aiit ftu pidam ve re cu ndiam:
qu e fig nu m qu ide m eft hau d qtraqu am malu m', qu u m fit
cau fa mali. Ete nim qu i pu de fe u nt, fre qu e nte r e ade m pe c-
cant, qu e fole nt impu de nte s : nifi qu od illi qu u m pe ccant,
dolore mole ftiaqu e afficiu ritu r ; non ante m de le ctantu r qu e m-
admodu m ifti. Qu ifqu is e nim pu dore vacat, non^ fe ntit do-
lore m e x tu rpite r factis. Contra qu i facile pu de fe if, ciro
commove tu r, non folu m obje &is his qu e ve re tu rpia fu nt;
ve ru m e tiam qu e fpe cie m habe nt tu rpitu dinis.... Itaqu e
Cato dice bat , fibi mag is piace re adole fce nte s qu i ru be -
fe e re nt, qu am qu i palle fce rcnt : re de confu e facie ns illos
doce nfqu e , probru m e ffe mag is me tu e ndu m , ' qu am re pre -
he nfione m. Lib. de^Vitiofa verecund. in prnc. '
Eft profe cto & difficilis pu doris vitiofi cu ratio > ne c abf-
qu e pe ricu lo fit ab e x ce fsibu s hu ju fmodi re vocatio. Sicu t
enim ag ricola qu u m e ve llit filve ftre g e rme n & infru g ife - #
ru m, ibi valide impacio tig one fu bve rtit < radice rh , au t
admoto ig ne ince nditi ce te ru m qu u m vite m ag g re ditu r
pu tandam, au t mali arbore m, au t ole aftrtim tradiate cir-
cu mfpe cle manu m dmove t, rrie tu e ns
:
ne qu id e x his^qiis
fana fu nt re fe ce t : itide m phiiofophu s, qu u m e x adole fce n-
tis animo e x imit invidie infru g ife ru m g e rme n , qu odqu e
non facile manfu e fe it, au t inte mpe ftivu m pe cu nia? ftu diu m;
aut qu u m libidinis inte mpe rntiam e x fe cat, cru e nta* premit-
qu e , atqu e fe ctione m & cictrice m profu ndam-facit.; Ce -
teru m qu otie s ad de licatm tnramqu e animi parte m fe r-
monem adhibe t avocnte m avi ti o, qu alis eft e a qu e irii-
niodico pu dore commove tu r ac tu rbatu t, cave t ne impru -
dens fimu l re fe ce t ing e nu u m pu dore m. Nu trice s e nim du m *
fre qu e nte r pre fsiu s e x te rg u nt forde s ab infantibu s, nonnu n-
. -. qu am
{j Tit. Affeclus.
4 7
6
COLLECTANEA MOR ALIS PHILOSOPHISE.
qu am & carne m u na cu m fordibu s abftrahu nt lx du ntqtie .
Proinde non eft committe ndu m , u t du m modis omnibu s
ab adole fce ntibu s, ad v i v u m u fqu e , pu dore m immodicu m
e x tu ndimu s , incog itante s e os re ddamu s, ac pra:te r modum
#improbos. Qu in potiu s qu e madmodu m ii qu i de moiiu n-
tu r a:des acris ax dificiis contig u as , qu a: prx ima u nt &
contine ntia mane re iinu nt ac fu lciu nt: i ta dum immodici
pu doris vitiu m atting mu s , cave ndu m eft , ne lmu l 6c il-
ia de trahamu s qu a: contig u a u nt pu dori , mode ftia: , ac
manfu e tu dini.... Hau e ob cau fam Stoici his de re bu s dii-
fe rtu ri, protinu s ipfo e tiam nomine diftinx e ru nt e ru be fce n-
tiam ac vitiofu m pu dore m a ve re cu ndia : ne fi commu ne
vocabu lu m re liqu iffe nt, vitio dare nr occaone m lecdendi.
Ve ru m nobis conce dant nominibu s citra calu mniam u ti,
ve l potiu s latg iantu r nobis Homrico more loqu i. Siqu i-
de m ille dix it:
Valde pudor 'mortale genus lecditve juvatve.
Et hau d male qu ide m L sde ndi ve rbu m priore loco pofu it.
Fit e nim pu dor u tiiis ratione , qu a: & de trahit qu od re -
du ndabat, & qu od e rat mode ra tu m re linqu it. II lu d ig itu r
in primis pe rfu ade ndu m eft e i qu i immodico pu dori ob-
nox iu s eft , qu od affe ctu nox io te ne atu r. Nil au te m eft
nox iu m , qu od ide m fit hone ftu m. Ibid. pofi pauca.
Pu dor immodicu s mollibu s & e ffe minatis immine ns,
ne c Va l ens ad u llam pe titione m re ntie re au t contradice re ,,
& ju dice s ave rtit a ju ftitia , & in confu ltatione fe de ntibu s
obtu rat os , mu ltaqu e cog it tum dice re , tum f a c er in-
confu lre . Ce te ru m qu i improbifsimu s eft , fe mpe r hu ju s af-
fe clu s dominu s ac fu pe rior eft : fie cx cu tie ns pu doris af-
fe ctu m , u t nu nqu am pu dcfi.u . Itaqu e pu dor immodicu s,
du m nu llam Inte rpe llationcm pote ft re pe lie re ne c fu bmove -
re , pe rinde u t ag e r (a ) fu pinu s ac (b) mollis, tu rpifsimis
malu s cu ftos eft te ne ra: artatls, qu e madmodu m dix it Bru -
tu s , fibi non vide ri eum a:tatis fiore m re cfe collocafle , qui
nihil ne g are t. Ru rfu s mains e ft.thalami & fe mine i con-
cla-
(a) Supinus , id e/i , monto/r.; , vel in ajanju /nontis fitus. [h) Mol-
lis , id efl j aditu y accefu facilis.
I I . CLASSIS. VEUECUNDI A , PUDOR. 477
cJavis cu rator.... Itaqu e pu dor immodicu s pofte a qu am in-
te mpe rantiam ad tu rpia proclive m mag is e dam non obfifte n-
do corru pir, omnia prazbet invade ntibu s immu nita , pate n-
ria, proclivia. Obfe qu e ndi ve ro facilitate & immodico pu -
dore corru mpu nt e tiam ve re cu nda. Non inte rim comme -
moro de trime nta re ru m u tiliu m qu a; parit immodicu s pu -
dor, du m mu tu u m dant qu ibu s diffidu nt : du m fponfore s
mint, pro qu ibu s nolu nt: du m lau dant qu ide m illu d : fpon-
de , fe d prazfto eft nox a : ce te ru m e o in re bu s g e re ndis u ti
non poffu nt. Ibid, panilo pojl.
Conandu m eft ig itu r u t hie motbu s , mu ltoru m cau fa
maloru m , prope llatu r : primu m , pe r e x e rcitatione m (a) fa-
cto initio ( more e oru m qu i aliis in re bu s qu ippiam me di-
tantu r ) a pu fillis , & u bi non difficile fit , contra ocu los
tolle re ; ve lini fi qu is tibi propine t in cccna qu u m fatis bi-
be ris , ne te move at pu dor inu tilis, ne c tibi ipfe vim fa-
cias ; fe d de ponito pocu lu m. Ru rfu m aliqu is provocat ad
talos inte r poe tila , ne pu de fcas ne c me tu as fi pe taris di-
cle rio; fe d imitare f Xe nophonte m L ag i : qu ern qu u m He r-
moneu s me ticu lofu m vocare t qu od nolle t cu m ipfo talis
lu de re , confe ifns eft fe non modo timidu m , fe d ve he -
me nte r e tiam timidu m & me ticu lofu m effe adve rfu s inho-
ne fta. Ru rfu s incidifti in homine m ine pte loqu ace m qu i
te appte he ndit, & inhaerens comple x u re tine t : ne fis hie
immodice pu de ns , fe d inte rru ptu m fe rmone m u rg e & ab-
folve . Nam hu ju fmodi re cu fatione s ac difcu fsione s , qno-
niam in minoribu s malis prazparant e x e rce ntqu e ad e x cu -
tie ndu m inu tile m pu dore m , confu e faciu nt nos ad majora....
Jam ve ro adve rfu s lau de s adu lantiu m , non inu tilis fu e rit
in re bu s le vioribu s me diratio e x e rcitatioqu e ad e x pe lle n-
dum vitiofu m pu dore m. Qu od g e nu s fit, in amici con-
vivio citharce du s infe ite canit ; au t comoe du s mag no e m-
tu s infe it adione pe rdit Me nandru m, ple rilqu e plau de n-
tibu s & admirantibu s. Non fu e rit opinor moleftu m au t
difficile cu m file ntio au dire , ne c illibe ralite r lau dare fu -
pra
(a) Exeretteli''onis genus ad frenando* animi affi Bus , quod quidam
mortificai ionem vocant. Tit. Mortificane, -\ Al Xenopliauem , quern
quum Lafus Hcrmioneufis , cet.
478 COLLECTANEA MORALI S PHILOSOPHIiE.
pra qu am tibi vide atu r. Qu od fi in his tibi non tempe-
ras , qu id facie s amico re citante malu m carme n , au t feri-,
ptam oratione m ofte nde nte ? Nimiru rn illibe ralite r ridictile-i
qu e lau dabis , fimu lqu e cu m ce te ris adu lantibu s applau dens,
au g e bis tu mu itu m. Qu o modo ig itu r re pre he nde s in ne-
g otio fe rio de linqu e nte m ? Qu o modo in g e re ndo princi-
pati! , au t in nu ptiis, au t in adminifltanda Re pu b. non re-
de fe g e re nte m admone bis ? Eoa. lib. panilo ante medium.
Itide m oporte t & pe cu niam mu tu am flag itantibu s ob-
fifte re , confu e tu dine mu lto ante parata in re bu s ne c ma-
g ni mome nti, ne qu e re e u fatu difficilibu s. Arche lau s Mace -
donu m re x , qu u m ab ipfo pocu lu m au re u m poftu lare t qu i
dam inte r e ce nam , qu i nihil du ce bat hone ftu m prate r quarr,
accipe re , ju fsit miniftro u t id Eu ripidi dare t : & hominem
iliu m intu itu s : tu qu ide m ( inqu it ) dig nu s e s qu i poicas
ne c accipias ; hie ve ro dig nu s eft qu i e tiam non poftu-
lans accipiat : pu lchre de clarans , non e x pu doris arbitrio,
fe d e x ju dicii de le dtu donatione m ac larg itione m e ile fa-
cie ndam. Nos ve ro fazpe nu me ro mode ftis hominibu s ac
familiaribu s (qu u m e g e nt ) conte mtis , aliis inftante r Ira-
probe qu e fiag itantibu s damu s : non qu od dare ve limu s , fee
qu od ne g are non vale amu s.... Ad haze , vitiofu s pu dor non
modo malu s & impru de ns difpe nfator eft pe cu niaru m ; ve-
ru m e tiam majoribu s in re bu s non admittit u tilite r confu
le nte m ratione m. Ete nim azg rotante s non arce fsimu s medi
cu m pe ritu m , ve riti familire m offe nde re : ac libe ris pre -
ce ptore s e lig imu s e os potiu s qu i nos hu e ambitu fu o pro-
vocant, qu am idne os. Qu in & in litibos fre qu e nte r noi:
patimu r eu m patronu m dice re , qu i caiifaz u tilis eft & re
fore nfis pe ritu s ; fe d amici cu ju fpam au t cog nati filio g ra-
tificante s, tradimu s apu d popu lu m ag e ndam cau fam.... Ag e
ig itu r & ad hax mu lto ante in re bu s vu lg aribu s ac pu fil-
lis nos me t ipfos e x e rce amu s, affu e fe e nte s ne c ton fore , nec
f ple tore pe r immodicu m pu dore m u ti, ne c in fordido di-
ve rforio mane re fi copia fit me lioris , e o qu od j cau po
fre qu e nte r falu tarit nos : fe d in confu e tu dine m du camu s,
e tiam In minimis e lig e re qu od me liu s e ft.... Ac dc e x e r-
ci-
f Al. Scriba. Al. Ful l one. j Al. Stabul arl i .
II. CLASSIS. VERECUNDIA , PUDOR. 479
cjtatione qu ide m hax fu ffciu nt. Ibidem , penes medium.
Ce te ru m rationu m ad hxc condu cibiliu m Illa prima e d,
qua: nos doce t & commone facit , qu od omne s affe ctu s ac
morbos ea fcqu u ntu r qu a; pe r illos vide mu r nobis e ffu g e re :
ve lu t ig nominlam, g loria: ftu diu m , dolore s , volu ptatu m
amorem ; labore s , mollitie m ; & ambitione m vince ndi fe -
qu itu r vinci & conde mnari. Ce te ru m illu d palam accidit
immodico pu dori , u t du m fu mu m vitat , in ig nominia:
ignem fe conjiciat.... Qu in pe rmu ltos vitiofu s pu dor , poft-
ea qu am e os inu tili promiflo de nu ptiis , au t de filia, fo-
rore ve conftrinx it , ru rfu m in dive rfu m mu tata fe nte nti
me ntiri cog it. Lib. de vitiof. verecund. penes medium.
Pe rfams, qu u m cu idam mu tu am dare t pe cu niam , apu d
foru m ac me nfam fe cit cau tione m, me mor vide lice t illiu s
He fiodI difti :
Et fratri tejem rdens adhibere memento.
iVeru m qu u m ille admirans dix iffe t : ade one Pe rfx e le g a-
lite r ? Scilice t ( inqu it ) u t amante r re cipiam , ne c le g alite r
re pofcam. Mu lti fiqu ide m ob immodicu m pu dore m initio
non cave nte s ne fallantu r , poti: cu m amicitia: de trime nto
cog u ntu r le g ibu s e x pe riri. Contra Plato , qu u m He liconi
Cyzice no dare t ad Dionyfu m litte ras , comme ndavit illu ni
u t hu manu m ac mode ftu m. De inde in calce litte raru m
afcripfit : ha:c au te m tibi fcribo de homine animante na-
tura mu tabili. Xe nocrate s tame tfi moribu s alioqu i elTet au -
fte ris , tame n pu dore victu s , litte ris comme ndavit f Poly-
pe rchonte m , homine m minime probu m , u t re s indicavit.
Hu nc u bi comple x u s e ffe t Mace do , rog are tqu e nu m qu a re
opus habe re t , popofcit tale ntimi ; atqu e ille qu ide m de -
dit : ce te ru m Xe nocrate m pe r litte ras admonu it, u t poft-
hac dilig e ntiu s circu mfpice re t qu os comme ndare t. At Xe -
nocrate s ig norabat qu e m comme ndabat. Nos ve ro qu os coni-
perimu s ( idqu e fre qu e nte r ) improbos , in hos non modo
litte ras comme ndatitias profu ndimu s; ve ru m e tiam pe cu nias,
pfi nobis nox am arce ffe nte s. Porro ficu bi alias, ce rte ad-
ve tfu s e os qu i nos pu dore g ravant, dice re lice t illu d :
Intel Ugo qua firn patraturus mala,
fi
t Al. Pol ypetchoa hominem , ut. M'mus tamen rette , ut arbitrar,
4O COLLECTANEA MORALIS PHI LOSOPHI C.
f AU Curia
fi falfu m prabu e ro re limontu m , au c il prate r scquum iu-
dicave ro, au t l u frag iu m cu le ro ne g ocio inu cili , au t fi
m u t u u m de de ro non re dditu ro. Qu apropre r habe t hoc pe-
cu liare pu dor vitiofu s, qu od qu u m ce te ras cu pidit tes fe-
qnatu r pccnite ntia ; hic non e qu itu r , fe d protinu s in ipin
factis a de ft. Nam & qu u m damns , difcru ciamu r : &: te-
ftimoniu m fe re nte s , pu de fcimu s : & au x iliante s, inbmUm
contrahimu s. Qu oniam e nim imbe cilliore s fu mu s qu am u:
pofsimu s poftu lantibu s re cu fare , e tiam illa poliice mu r iis
qu i nos u rg e nt, qu a; praeftare ne qu qu am polu mu s , ve l-
ini comme ndatione s in principimi au las , & inte rce zione ;
apu d praefides ; du m ne c volu mu s , ne c au de mu s dice re :
non novit nos re x 5 fe d alios potiu s re fpicir. Ibidem , p.ml^
lo pofi medium.
In nox iis ve ro & inhone ftis conve nit illu d Ze nonis fem-
pe r habe re in promtu , qu i qu u m incidiife t in adole ice n-
te m qu e mdam ipil familire m , ju x ta mce nia fu r tini ambii
lante rn ; au dilfe tqu e qu od fu g e re t amicu m , a qu o poftu laba-
tu r ad fe re ndu m falfu m te ftimoniu m : qu id ais (inqu it)
ig nave ill e au fu s eft te malo inju riqu e affice re , ncque
e ru be fcit 5 & tu illi pto ju ftitia non ande s obfifte re ? Pro-
Inde qu ifqu is improbitate m ilioru m qu i impu de nte r ac fron-
te pe rfricl obftre pu nt, pari impu de ntia re ru ndit, ne c tu r-
pia conccdit, ve re ns face r inve re cu nda ; rccte ju re qu e fe-
cit id , qu od faciu nt qu icu mqu e fapiu nt. Lib. de Vit i of a ve-
recund. longe ante finem.
Inte rpe llt te rhe tor in ju dicio fe de nte m , au t concio-
nator in 7 conillio ve rfante m : prornittito , fi ille foiccci-
fmu m committat in dice ndo promio , au t barbarifmu m ra-
ciat in narratione . Non enim id vole t : proptcre a quod
tu rpe non tarn fit , qu am vide atu r. Ade o u t nonnu iios vi-
de amu s in dice ndo, ne vocalis qu ide m cu m vocali con-
cu rfu m fe rre . Ru rfu s u bi mole ftu s eft nobiiis qu ifpiam &
in pre tio habitu s , ju be to , in fai tan s foru m , au t diftorto
viiltu tranfe at. Qu od il re cu le r, tu m tibi toqu i tempeti-
vu m e rit ac pe rcontari , iitru m lit tu rpiu s folcccifmu m ad-
mitte re am diftorqu e re vu ltu m , an violare le g e m , tranfg re -
I I . CLASSIS. PHILOSOPHIA. 481
Philofophia.
Ete ra qu ide m bona, hu mana qu idam fu nt pu fillaqu e ,
& indig na quae tantis infe de mu r ftu diis. Pu lchra qu i-
em me diu s fidiu s e ll nobilitas : fe d majoru m illu d noftro-
Ju m bonu m e x fiftit. Pre tiola; qu ide m divitia; : ve ru m e a
ft fortu na; poffe fsio ; qu u m e as & habe ntibu s ( u t u fu e ve -
it) au fe rat, & minime fpe rantibu s affe rat... Gloria, ve -
ufta qu ide m re s eft ; fe d inconftans minime qu e ftabilis.
orma , praeeipu u m qu oddam , & pro qu a vindicanda ma-
nopere de ce rte tu r : at cadu ca, parvo du rans te mpore ,
re tiofa qu oqu e fanitas : ve ru m pe rmu tationi prorfu s ob-
tioxia. Concu pita; fane vire s, & in parte m be atitu dinis
Collocanda; : le d facile au t e g ritu dine , au t fe ne clu te con-
tabe fe u nt. Si qu is omnino corporis robore g lorie tu r, fe n-
tentia falli le dife at. Hu mana liqu ide m vis prae ce te ris pars
quota e x ftat animantibu s ? Ele phantos (inqu am) tau ros , ac
leones ? Noftris au te m in re bu s fola , & immortalis, &
divina eft e ru ditio. Ex u nive rlis (a) du o hu mana; natu ra;
perquam pe cu liaria bona fu nt, inte lle lu s , & ratio. Et in-
te lle &u s qu ide m impe rat, ratio au te m obfe qu itu r. Hu nc
Hh nu l-
(a) Tit. Intelletfus.
di ju sju randu m , ac praeter ju s & aequum , malo bonu m
poft habe re ?... Ce te ru m in vu lg aribu s id vide ndu m ac di-
r
picie ndu m, an avaru m hu e pu dore pofsls adig e re , u t abf-
ue cau tione cre dat tale ntu m : au t honoris avido pe rma-
nere vale as, u t locu m honoratiore m alte ri ce dat : au t e i
u i g au de t g e re r mag iftratu m , qu u m jam immine t g io-
ia; , u t te mpe re t ab impe rando. Profe rito me rito vide atu r
bfu rdu m , fi qu u m illi in cu piditatibu s fu is ac vitiolis
ffe clibu s infle x ibile s, rig idiqu e & immobile s pe rfe ve re nt,
fios qu i, non folu m e lfe volu mu s, ve ru m e tiam nos profite -
ur itu diofos hone fti & amante s azqui , non te mpe re mu s no-
is, fe d fu bve rtamu s abjiciamu fqu e virtu te m. Ibid. fere infine.
Ve ne ramini, inqu it Timotheus , pu dore m virru ti be lli-
fa; fu ppe tias affe re nte m. Lib. de Audiendapotica, verfusfinem.
482 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
t Aln , W fortajfe caftigatiui , Bionem legunt.
nu llu s fortu ne toile t incu rfu s , nu lla e alu mnla diftrahet:
non e g ritu do cotru mpe t, ne c fe ne du s u llis affiig e t nocu-
me ntis. Solu s inte lle du s e ft, qu i ve tu ftate confe &u s repu.
be fcat : & qu u m re liqu a omnia te mpore diminu antu r, fcien
tia fe ne ctu te au g e fe it. Be llu m Ung u la torre ntis inftar tra-
he ns & omnia fe re ns , folam doclrinam ne qu it e ripe re . Iii
de Liber, edite, longe pofi init. & ante medium.
Ing e nu is ig itu r adole fce ntibu s nihil ve l au ditu ve l fpe
tatu de be t omitti, immo ne c is qu i orbis difciplinaru a
appe llatu r. Ve ru m he c pe rinde ac g u ftu s g ratia , ve l it
tranfe u rfu pe rdifce nda fu nt : fie ri au te m ne qu it, u t in cue
tis pe rfe ctione m alTe qnantu r. Antiqu iore m au te m primi
riamqu e philofophiam e ffe du cant. Qu a in r e , me a cora
#e x llmilitu dine qu adam conftitu e nda fe nte ntia. Nam fia
complu re s navig ando u rbe s obire , pe rpu lchru m eft : ita i
pre ftantifsima domiciliu m habe re , commodifsimu m ac pri
tiofifsimu m. Urbane profe &o \ Biante m philofophu m dia
# te folitu m acce pimu s. Qu e madmodu m qu u m proci Pen;
lope s cong re flu m habe re ne qu ire nt, e ju s fe ancillis Immifa
bant : ita & qu i philofophiam confe qu i non vale nt, p:
ce te ras nu lliu s fane e x iftimationis difciplinas atidi fempi
& te nu e s intabe fcu nt. Qu am ob re m aliaru m artiu m & feiet
tiaru m ve lu ti principe m conftitu e re philofophiam oporti
bit. Ad corporis qu ide m cu ram , du plice m fcie ntiam hi
mana e x cog itavit indu fttia : me dicinam dico , atqu e gym
nafticam : qu aru m alte ra fanitate m, alte ra bonam import
habitu dine m. Anlmaru m au te m e g ritu dine s atqu e langu :
re s, fola eft qu e cu re t ac me de atu r philofophia. Pe r hat
e nim & cu m hac fcire lice t , qu id hone ftu m , qu id tur
pe ; qu id ju ftu m , qu id inju ftu m ; & fu mmatim , qu id d<
lig e ndu m , qu id fu g ie ndu m 5 qu o modo pare ntibu s , quo
modo natu g tandioribu s , qu o modo pe re g rinis , magiftrt'
tibu s, amicis, u x oribu s, ac fe rvis u te ndu m fit : utqui
de os ve ne re mu r , pare nte s honore mu s , fe niore s vereamur
le g ibu s obte mpe re mu s , mag iftratibu s ce de ndu m fit, ami-
cos dilig e re oporte at, in mu lie re s fe rvare mode ftiam, ca-
ros habe re libe ros, minime fe vire cu m fe rvis. Et qu od max-f
imura
I I . CLASSIS. POETICE. 483
Poetke.
liTUmquam mihi infig nis ille L ycu rg u s vifu s e ft fape re , *
j_ Y qu i ob mu ltoru m vinole ntiam & e brie tate m , vite s
"ircu m ambu lans , illas ampu tave rit 5 qu u m licu iffe t illi
)topiu s admove re fonte s , & infanie nte m De u m Bacchu m
I id qu od ait Plato ) alte ro De o fobrio compe fce re , & ad
Inode ratione m pe rdu ce re . Au fe rt e nim a vino aqu a; com-
mixtio id qu od eft nox iu m , non pe rime ns inte rim qu od
:ii u tile . Itaqu e po'e tica, mu faru m qu sdam portio , hau d-
^uaquam e x fe inde nda nobis eft & prorfu s re jicie nda: fe d
abulofum hoc & the atrale qu od habe t (ficu bi de pre he n-
ie rimu s inte mpe rie qu adam volu ptatis te me re in e x pu g nan-
da ve ri opinione omnia au de re , ac prorfu s infanire ) co-
hibendum u tiqu e eft illu d , & protinu s re prime ndu m. Por-
ro u bi mu fam conju ng it g ratia;, amce nitas ilia fe rmonis
ductu fu o non modo non inanis , fe d e tiam plu rimu m fru -
g ife ra eft : ac tu rn max ime locu s poftu lat, u t illhic philo-
fophiam inve ftig e mu s atqu e introdu camu s. Ut e nim man- #
drag ora prope vite s nafce ns , virtu te m miniftrans vino,
le niore m e fficit illiu s vim ine briandi: ita poe tica e x phi-
lofophia ce rtas accipie ns ratione s , & fabu lofae narrationi
Hh 2 com-;
jmum eft , la profpe ris fortu na; fu cce fsibu s laztiti non
ffundi
?
ne c in adve rfis cafibu s triftiti de primi, ne c o-
nino volu ptatibu s e ffe de ditos , ne c ita pe r iracu ndiam
ffici, u t be llu aru m animos indu amu s : qu a; e x omnibu s
hilofophia; bonis antiqu ifsima ju dico. Ge ne rofi enim viri
inciurn e ft, fe cu ndam fe rre fortu nam : fine invidia ve ro,
ominis be ne inftitu ti : volu ptate s ratione fu pe rare , fapie n-
is: iracu ndiam vince re , non vilis profe lo au t abje ti
ari mu nu s e ft. Ce te ru m e os pe rfe &os opinor effe homine s,
jiii civile s cu m philofophi pote ftate s qu e ant immifce re . Hos
ibi g e mina vindicare bona re or , u t fcilice t e oru m vita
k ad commu ne m omniu m u tiiitate m in Re pu blica du ce re -
ur ; & fu mma cu m tranqu illitate , nu llis obje cf flu &ibu s,
)er fapie ntia; ftu dia ve rfare tu r. Lib. de Liber. e due. penes med.
484 COLLECTANEA WORALIS PHILOSOPHISE. |
conimifce ns , faciliore m nlmiru m e fFe ce rit & amabiliorem
illiu s cog nitione m. Lib. de Audienda poetica ,atim ab initio,
Primu m ig itu r afFe ramu s in me diu m qu od pafsim ed
obviu m , & in poe tice n ing e niofe e x cog itatu m : quoniani
mu lta me ntiu ntu r poe ta; ; & e x illis fu a fponte quxdam,
nonnu lla ve ro ne ce fsitate coadi. Sponte , qu ia non admo
du m fu ave m au ditu ple riqu e arbitrantu r ve ntate mi : .qu ii
ratio poe tas u rg e t, u t majore ftu dio volu ptate m & gra-l
tiam in nu g is fe de ntu r. Nam re s g e fta , fi fine m habe ai
inamce nu m , nihil commove t animos. Ce te ru m j- affiick
in ve rbis , miru m dictu , qu am facile a re bu s triftioribu
ad hilaritate m au ditore s commove rit , atqu e vi fu a tradii
x e rit : qu od ne c ve rfu s ipfe , ne c fig u ra , ne c acu me n di
ce ndi , au t te mpe ftiva me taphora, concinnitas , au t firn
du ra tantu m afFe rat fe cu m ille ce braru m, qu antu m inet
fabu la; (a) fu is affe dibu s re de fibi conftanti. Et quemad
modu m in pidu ris ve he me ntiu s move t color qu am linea
ad hoc u t fiu mana e ffig ie s re ddatu r confpicu a, & fallai
tu r fpe datore s : fic in carminibu s ve ri fimilitu do admixi
nu g is, attonitos qu odam modo re ddit ac de cipit e os <m
au diu nt , mag is qu am dilig e ns ille apparatu s ve rfibu s afe
didionis e le g antia; adhibitu s. Ibidem , paullo poft.
Qu ifqu is in poetis admiratu r omnia, illifqu e fe exhibf
familire m , du m ju diciu m fu bjicit opinioni he roicis ifli
ft ac prax laris nominibu s infe da;, fimilis e rit qu ibu fdam in
fig niu m au doru m difcipu lis ; qu i du m pre clara re fe rre noi
poffe nt, e x prime bant tu rpia : ve lini Platonici qu idam , prat
ce ptoris incu rvos hu me ros, & Ariftote lici balbu tie m tot
ft g iftri a;mu labantu r. Oporte t au te m, non ve lini meticuloli
e x fu pe rftitione in te mpio omnia e x horre nt & reverentur,
ita in potis qu oqu e ve rfari : fe d fu mt au dacia ita contile
fce re , u t de e o qu od de ce t ac re du m eft libe re pronun-
tie t. Eodem lib. penes medium.
ft Qu e madmodu m ape m vide mu s natu tae Inftindu ex ama-
rifsimis floribu s, afpe rrimifqu e fpinis du lcifsimu m mei ac
le nifsimu m collig e re : ita pu e ri be ne inftitu ti in poetica,
no-
f _ _ _ ;
t Al. Affi&io , er {ut nor ) vertut, (a) Affefius commode admix"
narraton.
II. CLASSIS. POETICE. 485
iioru nt e x vilibu s abfu rdifqu e arg u me ntis, qu a; fu fpe ta e t-
iam aliqu o modo : vide ntu r , u nde cu mqu e du lce qu ippiam
ac fru g ife ru m e ru e re . bidem , longe ante finem.
Ad hu ne ig itu r modu m poticam u fu rpare prce ptif-
que inffte re falu bribu s, vndicat illam a fabu lame ntis, &
de trahit e i pe rfonam ; additqu e lu diu m illis re bu s, qu a;
mag no, cu ra fru fr ibi' dicu ntu r ; aditu m parans ju ve ni ad
rationes philofophicas, du m animu m e o inclint. Ve nit
enim cu m qu ibu fdam prae g u ftame ntis non omnino ru dis,
fed ce u candidatu s qu idam' re ru m philofophicaru m. Qu an-
|do jam e x ole ve ru nt illa, qu a; au divit pe rpe tu o a matre , a
jnu trice , & pe r Jove m , a patre & a pa;dag og o , divi-
jres folos be atos pra;dicantibu s fu mmoqu e honore illos affi-
jcientibu s : e x horre ntibu s prse te re a morte m & labore m 3 vir-
jtu temqu e cape fle re ope ra; pre tiu m non e x iftimantibu s , at-
ique ade o nihil prte r ope s & honore m : his ( inqu am )
pinionibu s du m re pu g nare au diu nt philofophos, ftu por
uidam illos ab initio re tine t , ac me tu s pavorqu e : ira
ut prog re d non lice at, ne c fe rre qu e ant infolita. Non ali^ #
er atqu e ii (a) qu i e mag na calig ine prode u nte s fole rri
ontneri ne qu e u nt, nifi ante a pau llatim ' fu e rint affu e ti. Iti
o'tica ig itu r, ce u in adu lte rino qu odam lu mine u bi ve ra
lfis fu nt pe rmix ta, fple ndor eft te nu is qu e m facile fe -
as, pote fqu e citra mole ftiam re fpice re : tantu m abe ft u t iti
jfugam te ag at prae cipite m. Au die ru nt e nim priu s in po'e *
jtis, & piane pe rfu afa habe nt ha;c fe qu e ntia :
Mortalibus flenda eft cuique fua calamitasi
Et mortuus , cunBis liber laboribus,
Domo ejferendus eft multo preconio.
Et
Quando duobus vita eget mortalum
. Tantum, cibo panis, aqu dein potu*
Vale y tyrannis, barbarorum amicitiai
Et hominum miferorum flicitas.
Hc enim ( inqu am ) minima fu nt qu a; g rava ffe poffiint,
minufque contu rbant & offe ndu nt e x his qu a: manant a
, Hh 3 phi-
(a) TU. Virtus initio difficils. Ratio frojiciendi a minoribus ai majora*
t Al. Tyr a n n i s , barbatis gratifsima
4 CO L L E CT ANE A MO RAL I S P H I L O S O P H I E .
Curiojtas improbanda.
C
Ur (b) o homo invide ntifsime , in alle nls malls perfpt
cace s habe s ocu los , in tu is cax u tis ? Inve rte cogno
fce ndi ftu diu m , & iftam cu riofitate m ab e x te rnis transfa
ad e a quae fu nt Intra te . SI cordi e ft ag g re d maloru m hi-
ftoriam , habe s affatimi domi qu id ag as. Tantam reperies
mu ltitu dine m rratoru m in vita tu a, malatu mqu e cupidi'
tatu m in animo, ne c minu s ne g lig e nti^ in his quaefuerat
officii prillare .... Haec re ce nfe to , h?e c re cog nofcito : fene
ftras, u nde - profpe du s pate at in vicinos, aditu fqu e curio-I
fitatis obtu rato. Ce te ru m alias ape rito vias , quae du cu nl
in viroru m conclave qu od tibi domi e ft , in loca in qu ii
biisf
(a) Affeclnum varietat ad obkcJandurn neceffaria. \b) Tit, Cogniti jm
philofophis. Du m vide lice t au diu nt, morte m.nihil ad nos
pe rtine re : natu rae ope s circu mfcriptas. fu o te mpore : quod<
qu e fe licitate m & be atitu dine m non lice at ptae fcribe re opit
le ntia, au t re ru m max ima u be rtate : immo ne c principati!
au t mag na pote nti, fe d fola indole nti ac affe du u m to
mu ltu antiu m fe datione ; cu pidine animi Intra fu os natura
le s te rminos clrcu mfe pta. Lib. de Aud. potica , in fine.
Ce te ru m (a) citra ve ritate m poe tica ple ru mqu e vrie-
tate u timu r, & moru m plu rima commu tatione : e o qiux
e x hu ju fmodi affe du u m dive rfitate , qu e x infpe rato ira
provifoqu e accidit, qu ando animu s ad e a oblu pe fcit, gra
tia qu idam conciliami:, qu am fabu laru m Illa commutati!
fe cu m affrt. Atqu i fi oratio e ft fimple x & ab his fig u ri
alie na, e a profe do & affe dibs ite m care at ne ce ffe eli
Nam hac potifsimu m ratione non fe mpe r e ofde m poeti
vidore s indu cu nt, non fe mpe r e ofde m fe licitate fortun;
flore nte s, au t in re bu s pe r virtu te m g e re ndis ftre nu os. Ne
de os, ficu bi In ne g otla hu mana incide rlnt, e x pe rte s pro
fe ru nt affe du u m, cu lpaqu e omni vacante s : ne videlici
hoc qu od concitat me nte m & facit obftu pe fce re , a poi
prorfu s e x fu le t, du m fe data e ft, nihilqu e pe ricu li au t mo
tu s pras fe fe rre vide tu r. Lib. de Aud. potica, penes me dm
h ,11. CLASSI S. CURI OS I TAS I MP RO B AMDA. 487
I bus ve rfantu r famu li. Illhic habe t iftu d pe rcontandl flu -
Idiu m & cu riofitas ne g otiu m ne c inu tile , ne c improbu m,
I yerum u tile ac falu tire ru m : qu u m fibi qifqu e fic loqu i-
itu r. Qu o lapfu s ? qu id fe ci ? qu od mihi mu nu s omiflu m*
I eft? Nu nc ve ro, ficu t fabu la; narrant, L amiam domi qu i-
|de rn cane re cazcam , ocu los habe nte m In vafcu lo qu odam
fre pofitos ; ve ru m u bi prodit foras, re pone re , ac turn ocu -
jlatam effe : ita qu ifqu e noftru m forls, & in re bu s alioru m
fob male vole ntiam , fibi cu riofitate m ve lu t ocu lu m impo-
Inir. In noftris au te m ipforu m e rratis ac malis fre qu e nte r
labimu r pra; ig norantia, ad ha;c ne c ocu los habe nte s ne c
lu ce m. Qitapropte r homo cu riofu s hoftibu s u tilior e ft, qu am
fibi. Siqu ide m illoru m mala coarg u it profe rtqu e , common-
ftrans Ulis qu id fit cave ndu m , qu idve corrig e ndu m. Porro
ple raqu e qu a; domi g e ru ntu r non. animadve rtit, vide lice t
attonitu s Au dio ne g otioru m alie noru m. Itaqu e mire fe cu rl,
g nariqu e e oru m (a) qu a; ad nos ipfos pe rtine nt , alioru m
genu s inqu irimu s : vide lice t qu od avu s vicini me rit Syru s,
avia ve ro Thre fla. Ille ve ro de be t tale nta tria , ne c ufu-
E
am pe rfolvit. Qu in & hu ju fmodi difqu irimu s , u nde illiu s
ixor re diit domu m ? Qu id hie & ille foli in ang u lo col-
acu ti flint ? Lib. de Curiqfitate ,fere in princip.
Atqu i nonnu lli propriam vitam ve lu t inamce nifsimu m
pe &acu lu m non fu ftine nt intu e ri, ne c ratione m ve lu ti lu -
tem ad fefe re fle de re & circu mdu ce re . Ve ru m animu s (b)
omni g e ne re maloru m fcate ns , horre ns ac me tu e ns qu a;
funt intu s, e x filit foras, vag atu rqu e circa alie na, nu trie ns
ac fag inans animi Vitium. Ete nim qu e madmodu m g allina*
in ax iibiis fre qu e nte r, qu u m cibu sfit appofitu s, fu bit an-
gulum , ibiqu e fcalpe ns te rram,
Sicubi, ut in fimo', vel granum appare at unum:
itidem qu i cu riofitatis vitio laborant, prazte rmifsis inte rim
fe rmonibu s inftitu tis, ac narrationibu s, aliifqu e qu a; ni-
lus ve tat pe rcontari ne c qu ifqu am mole fte fe rt fi qu is in-
te rrog e t, occu lta fe cre taqu e mala totiu s dornu s e ffe ru nt....
Et fane In alie nas sedes non e ft mos Ing re di qu e mqu am,*.
fiifi priu s pu lfarit fore s...., Cu riofu s au te m ad hcec ipfaclam
488 CO L L E CTANE A MO RAL I ? PHI LOS OPHI ZE. I
1
fu bit : pu dica; domu s re cte qu e conftitu ta: ne qu aqu am liberi-
te r fpe ctator fu tu ru s, e tiam fi qu is voce t. Ea ve ro (a) quo*
ru m cau sa clavis, re pag u lu m , ac ve ftibu lu m adhibentu r,
^re te g it & e ffe rt in vu lg u s. Atqu i ve qtoru m hi nobis funt
mole ftifsimi, ilcu t ait Arifto , qu i nobis re ve llu nt pallia,
Cu riofu s au te m non pallia vicinoru m ne c tu nicas ; fe d pa>
rie te s de te g it , fore s re fe rat , & ad te ne ram u fqu e virg l-
ne m non alite r qu am ve ntu s pe ne trat, irre pitqu e .... Simili
eft in sedibu s divitu m , in calls pau pe ru m , in au lis re-
g u m , in thalamis nu pe r nu ptaru m , fcru tans omnia omnium |
ne g otia , tu rn hofpitu m , tu rn praefidu m : atqu e id quidem
* hau d citra pe ricu lu m ; fe d pe rinde ac il qu is g u fte t aco
nitu m , cu riofitatis vitio fcite cu pie ns qu ale fit, priu s quam
fe ntiat, tollitu r e me dio : fic qu i pote ntioru m inquirunl
mala , priu s abfu mu nt fe ipfos , qu am inte llig ant. bidem^
pattilo pofi.
Si qu is de conju g io qu opiam loqu atu r , au t de facri
fkio , au t de de du zione , indilig e nte r & ofcitante r audi \
cu riofu s j aitqu e fibi ple raqu e jam ante au dita e fle ; ju bei \
qu e narrante m confe rre fe rmone m in pau ca, au t prater i
cu rre re . Qu od il qu is afside ns re fe rre coe pe rit vitiatam vif :
g ine m , au t adu lte ram u x ore m, au t inftitu tam lite m, an \
difsidiu m fratru m , hie ne c dormitat , ne c cau fatu r deefli
otiu m.... Qu e madmodu m e nim cu cu rbitu lae , qu od in carnei
de te rrimu m e ft, ad fe trahu nt : ile cu rioforu m au re s de
^te rrimos qu ofqu e fe rmone s attrahu nt. Et u t me liu s dicara:
icu ti civitate s habe nt portas qu afdam ne faftas ilniftrique
ominis, pe r qu as e du cu nt fu pplicio capitis de ftinatos, for-
de fqu e atqu e pu rg ame nta e jiciu nt ; nihil au te m pu ru m aut
facru m pe r e as ve l ing re ditu r, ve l e g re ditu r : ita pe r cu-
rioforu m au re s nihil probu m au t ve nu ftu m tranfit j'fed
fe rmone s de cte dibu s aditu m inve niu nt, atqu e ibi verfan*
tu r, impu ras & impias fabu las fe cu m de fe re nte s.... Siqui-
de m cu riofitas (b) eft libido au die ndi fe cre ta retru faqu e,
Nu llu s au te m occu lit, il qu id habe t boni : quandoquidem
hie fimu lantu r ade fle bona , e tiam quae non adfu nt. Pro'i
inde cu riofu s (c) qu i appe tit cog noice re mala , obnoxius 1
. . i
(a) T.Contra makdkos. [pi Curiofitas quid, [c) Curiofitas invidi*proximo i
I
n . CLASSIS. CURIOSITAS IMPROBANDA. 489
eft morbo g au de ndi de malis alioru m , livoris & invidia?
fratrl. Lib. de Curiofitate , panilo ante medium.
Cu riofi pe rdu nt ac projiciu nt fu adpforu m ne g otia , du m
inte nd fu nt alie nis. Ne c fre qu e nte r e u nt ru s : e o qu od non
ferant qu ie te m ac file ntiu m ag roru m.... Fu g iu nt ru fticatio-
nem, u ti re m qu ampiam inane m , frig idam , ne c qu icqu am
habe nte m trag ce dia: : ad tribu nalia , fora, & portu s fe re -
cipiu nt. Nihilne novi? Nam mane non e ras in foro. Qu id
ig itu r? Nu m tribu s hods e x iftimas immu tatam effe civi-
tatem ? Et tarne n fi qu is habe at tale qu ippiam qu od nar-
re t , de fce ndit e x e qu o , datqu e de x re r & e x ofcu laru s
homine m , confiftit au fcu ltans. Qu od fi qu is forte obviu s
dlcat nihil e ffe novi, tanqu am offe nfu s, qu id ais, inqu it?
Non fu ifti in foro ? Non prate riifti ftatione m , ne c incidi-
fti in e os qu i ve ne ru nt e x Italia? Itaqu e lau danda L ocre n-
fiu m le x , quae fi qu is pe re g re re ve rfu s rog affe t, nu m qu id
novi? e u m mu le ta afficie bat. Qu e madmodu m e nim coqu i*
Optant u be re m pe cu du m prove ntu m ; pifcatore s , pifciu m:
fic cu riofi optant annonam malotu m , ac ne g otioru m mu l-
titu dine m , novitate fqu e & re ru m mu tatione s ; qu o fe mpe r
habe ant qu od ve ne ntu r , madte ntqu e . Qu in & Thu rie nfiu m
le g ibu s re e t cau tu m e ft, qu a; ve tant in comce diis tax ari
cive s, prate r qu am adu lte ros & cu riofos. Siqu ide m vide -i
tu r & adu lte riu m e ffe cu riofitas alie na; volu ptatis, inqu i-
fitioqu e ac pe rfcru tatio re ru m , qu a; fic afle rvantu r ut ple -
rofqu e late ant. Ipfa ve ro cu riofitas , paralyfis eft ac ta-
be s , re nu datioqu e re ru m non e ffe re ndaru m. Itaqu e fe re fit,
u t mu lta cog nofce ndi ftu diu m comite tu r g arru litatis vitiu m.
Qu apropte r & Pythag oras folitu s eft ju ve nibu s indice re fi-
le ntiu m qu inqu e nne : qu od ille vocabat e che mythiam , a
contine ndo fe rmone . Ce te ru m (a) fie ri non pote ft , u t cu -
riofitate m non comite tu r male dice ntia. Ete nim qu a; libe n-
te r au diu nt, e a libe nte r e ffu tiu nt : & qu a; ab aliis ftu diofe
collig u nt, apu d alios cu m volu ptate e ffe ru nt. Lib. de Cu-
riofitate , penes medium.
Ig itu r ad hu ju s morbi de pu lfione m plu rimu m profu e rit,
fi confu e fcamu s e x e rccre nosme tipfos, initio e long inqu o
_ f j _
(a) Tit. Maledicentia ctirtofitati froxima.
490 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
fafto-, atqu e hoc paolo difcamu s in hoc affe ciu te mpe ra-
re nobis. Qiioniam e nim e x affu e tu dine natu m eft incre -
me ntu m morbi pau llatim in pe ju s proficie ntis , e ode m mo-
do fu mu s parite r &c de e x e rcitatione te mpe ranza: difputa-
^ tu ri. Proinde fu mamu s initiu m ab his , qu a: & ce le rrime
fie ri poffu nt, & max ime vu lg aria fu nt.... Et qu emadmodu m
ve natore s non finu nt cane m abe rrare , & qu e miibe t odo-
re m pe rfe qu i ; fe d loris re trahu nt re vocantqu e , ojfachim
e ju s fe rvante s pu ru m & inte g ru m officio pe cu liari , ut
acriu s inhazre at ve ftig iis,
Naribus inquirens vefligia fumma ferarum:
fic oporte t & cu riofitate m ad qu idvis fpe clandu m au die n-
du mve e x cu rre nte m atqu e obe rrante m cohibe re atqu e re -
* trahe re , qu o fe rve tu r ad u tilia. Ete nim iicu ti le one s &
aqu ila: (a) du m ambu lant , u ng u e s ve rtu nt introrfu m ne
acie m illoru ra & cu fpide m de te rant : fic e x iftimante s cu -
riofitate m ad mu ltaru m cog nitione m acie m qu amdam &
acu me n habe re , ne confu mamu s illu d , ne c he be te mu s in
re bu s de te rrimis. Se cu ndo ve ro loco confu e fcamu s, fi qu an-
do prazte rimu s fore s alie nas , non introfpice re , ne c in ea
quaz fu nt Intu s ocu lis irru mpamu s, cu riofitate manu s u te n-
te vice : fe d.illu d Xe nocratis in promtu fit, qu i ne g avit
qu icqu am re fe rre , u tru m pe de s an ocu los infe ras In azdes
alie nas. Ne c e nim ju ftu m , ne c hone ftu m , ac ne ju cu n-?
du m qu ide m fpe ftacu lu m e ft,
Hffes videre, turf e fi quid intus efi.
Lib. de Curiofitate , panilo pofl medium.
Du lcis quazdam eft amaritu do, ne c cohibe rl pote ft cu -
riofitatis titillatio , ve lu t u lcu s fe me t ipfu m cru e ntans dum
fu g itu r. Ce te ru m qu i fit hoc morbo libe ratu s, natu rqu e
placidu s, ne c g naru s u lliu s mali, di&u ru s eft :.
0 diva , quam fapis , malorum oblivio !
Qu apropte r & adve rfu s haze e ft confu e tu do du ce nda , ne
re dditam e piftolam mox ac protinu s folvamu s, qu e madmo-
du m faciu nt ple riqu e : qu i, fi manu s fnt tardiore s, dern
tibu s epiftolae vincu la dilace rant. Tu m ficu nde ve niat nu n-
tins, ne accu rramu s : ne c fu rg amu s loco, fi qu is amicu s di-
(a) Tit. Ofificiurn Dei.
I I . CLASSIS. AMBITIO. 491
Ambitio , contrdque honoris contemtus,
A
Mbitio , e tfi fpe ciofior vide ri pote ri: avariti , & lu crl-
facie ndi cu piditate , nihilo tame n minu s mihi vide -
tu r pe rniciofa re ipu blicae : qu ippe cu i major ine ft au dacia,
& qu a; non de je &is ne qu e ig navis innafcitu r animis : fe d
novis, vig e ntibu s, & ju ve nilibu s. Acce dit ple ru mqu e ob-
fe cu ndatio quaedam , & favor popu li : qu o fit, u t e x tol-
antu r mag is & intu me fcant ; ne c contine ri proinde pof-
fint, ne c facile aqu ovis fe trattari pe rmittant. In Politica,
longe ante finem.
Paucis vero nterjeBis , Plutarcbus eos commendai, qui
moderatis bonoribus contenti fuerunt, bis verbis. Cato re -
fe rta jam u rbe Roma fg nis & ftatu is , fu am ipfu s ffti
u fpiam non pe rmifit : malie ( inqu ie ns) cau fam cu r libi non
fte te rit ftatu a, qu am cu r fte t re qu iri.... Honos ve roPitta-
co habitu s, civile aliqu id pra; fe fe rt. Ju lfiis e nim qu an-
tum ve lle t e x e o ag ro fibi accipe re t , qu e m ipfe civibu s
Vindicarat 5 qu antu m jacu lu m qu od ipfe jacu latu s rat pe r-
tranfiit, tantu nde m acce pit. Pu bliu s ve ro Romanu s tan-
tu ndem ag ri fibi quaefitum volu it, qu antu m ipfe qu i clau -
du s e rat , u no die pe rag raffe t arando. Honos e nim non
re i pre clare g e fta; me rce s e ffe de be t, fe d fig nu m pe rma-
nenda; re i ad mu ltu m te mpu s , u t illi fu pe riu s me morati
honore s din manfe ru nt. Ex te rce ntis au te m ftatu is De me -
trio Phale re o honoris cau fa e re &is, nu llam aeru go attig it,
x e rit, habe o nonnihil novae re i qu od tibi dicam : immo
potiu s fi qu id habe s qu od u tilitate m ac fru dtu m adfe rar.
Quum e g o qu ondam Romae diffe re re m , Ru fticu s ille , qu ern,
poll: occidit Domitianu s g loria: illiu s invide ns, me loqu e n-
tem au die bat; atqu e inte rim fate lle s acce de ns Cae iaris e pl-
ftolam illi re ddidit. Atqu e orro file ntio , me qu e fermo-r
nem inte rru mpe nte qu o pofle t e pillolam le g e re , nolu it:
nec priu s re fig navit, qu am e g o finifle m oratione m ac di-
mifhTem au ditoriu m. Qu a qu ide m in re , omne s viri g ra-
vitate m admirati fu nt. Lib. de Curiofitate, prope finem.
492 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE
Honor*
V
lrtu tis de me nta fu nt fpe s honoris, & formldo poena?.
Illa e nim ad e g re g ia hone ftatis ope ra promtiore s ef-
licit : haze ad pe rpe tranda vilifsima fe g niore s re ddit. Libi
de Liber, educandis, prope finem.
Hypocris.
E
Xtre ma eft pe rve rfitas (u t ait Plato) qu u m prorfu s
ju ftitia vace s ; ad id tarne n niti, u t vir bonu s effe
vide aris. Lib. Numphilofoph. inter pocula , panilo pofi medium*
, _ _ _ V
{a) Ambiti Alexandria
nu llam fqu alor fordidavit , nu llam ve tu ftas attrivit : qu ip-
pe qu a; adhu c ilio vive nte , fu bve rfa; omne s fublatazque
fu nt. De madis ite m ftatu as de je clas & obru tas , ac inde
ad vafcu la qu sedam pe r contu me liam conflatas acce pimu s.
Ple riqu e alii hu ju fce modi honore s in contu me liam ve rfi, mo
le fti odiofiqu e habiti fu nt : ne c pe r improbitate m tantum '
e oru m qu ibu s de cre ti fu e rant ; ve ru m e tiam vaftitas & am-
plitu do immode rata , cu r antiqu are ntu r , cau fa e x ftitit. Pro-
inde fortifsimu s atqu e firmifsimu s honoribu s cu ftos , mo-
de ftia adhibe nda e ft. Prazg rande s e nim honore s, u tpote fu-
pe rbi & tu midi , azque u t corpora vaftaz & immode ra-
te proce ritatis cito fimu l & facile corru u nf. Ibidem, pauU
lo pofi.
Ale x ande r fu o more (a) du m vide re t nu ntiu m fumma
lae titia g e ftie nte m , de x te rqu e prote ns accu rre re : qu id mi-
hi ( inqu it ) vir bone nu ntiabis aliu d, qu am Home ru m re-
vix ifie ? Nihil vide lice t libi de e fle iis ve rbis conte ftatu s,
qu am famam infig ne m apu d pofte ros. Lib. de Profefiu mm
rum, fere in fine.
II. CL ASSIS. EL OQUEKTIA.
4 9 3
Eloquent ia
N
"On rhe toricam fu ade ndi opifice m , fe d adju trice m e ffe
de be mu s e x iftimare . Qu a ratione illu d eft corrig e n-
dum Ale nandri : more s dice ntis fu nr qu i pe rfu ade nt ; non
oratio. Re enim ve ra u rru mqu e eft qu od re m e fficit, mo-
res nimiru m atqu e oratio : nifi qu ifqu am dice re ve lit,*
navem a g u be rnatore du mtax at dirig i, non a clavo qu o-
qu e : & e qu ite m effe qu i e qu u m in g iros ve rfe t, non e tiam
frenum : ite m civitate m qu oqu e oratoru m vita & mori-
bus re g i, non & oratione : ncmpe qu a ve lini g u be rnacu lis
ac fre no u tantu r , qu ibu s max ime ve rfatile animal (u t Pla-
to inqu it ) tanqu am e pu ppi re g atu r atqu e ve rfe tu r.... Ho-
mo ce rte privatu s de ve fte atc]u e habitu popu lari civita-
tem re g e re , volu ntate m popu li pre vale re , mu ltitu dinis mo-
ribu s modu m face re nu nqu am pote rit , ni oratione & e lo-
qu e ntia pre ditu s fir , qu a u na fu ade at , afficiat , fle ctat,
du catqu e mu ltitu dine m.... L u pu m qu ide m aju nt au ribu s te -
neri non polle : popu lu m au te m inde max ime du ci opor-
te t. In Politica , baud longe ab initio.
Phocionis in dice ndo bre vitate m omne s admirabantu r:
qu ippe Polye u ctu s De mofthe ne m aje bat e fle oratore m am-
plifsimu m 5 Phocione m ve ro pe rfu ade ndo g ravifsimu m : bre -
vifsima e nim e ju s dictione u be rrimas fe nte ntias contine rl.
Qu am ob re m De mofthe ne s ipfe ce te ros non mag ni fa-
cie ns , folitu s dice re traditu r , u t Phocione m fu rg e re con-
fpe x iffe t : ve rboru m me oru m g ladiu s jam fu rg ir. Max ime
itaqu e adnite ndu m e ft, u t oratione non inte rvacu a me di-
tatu s cau te ad popu lu m mare : qu ando e tiam Pe ricle s ille ,
priu s qu am orfu s e ffe t oratione m , pre cari & vota face re
confu e ve rat , ne vcrbu m qu ide m u llu m fibi in me nte m
ve ni re t , qu od a re bu s ipfis vide ri poffe t pau llo alie niu s.
In Poltica , paullo pofi.
Ad he c , ne pu e ri dicant e x te mpore cave ndu m e rit.
Qu od enim inconfu lto ac te me re dictu m factu mve fit , id
pu lchru m effe ne qu it ; u tqu e in prove rbio eft : diffidila,
qu e hone fta fu nt. Impre me ditati qu oqu e fe rmone s plu rima
le -
494 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIiE.
le vitate incu riqu e re fe rti , ncqu e u nde fu mendu m exor-
diu m , ne c u bi te rminandu m f_cile conipicantu r. Praster
alia de lida , qu lbu s e x te mporarie dice ndu m eft , hi ad im-
mode ratam qu amdam incidu nt mu ltiloqu e ntiam. Conlidc-
rata ve ro me ditatio oratione m e cong ru a vag ari menfura
non finir. Pe ricle m ( u t acce pimu s ) ad pe rorandu m convo-
catu ra mu ltotie s a popu lo ne qu aqu am au diviffe conftat,qu od
imparatu m fe effe dice re t. Eode m modo 8c e ju s in Rcpu b.
e mu lator De mofthe ne s , qu u m ad confu le ndu m arce lle re -
tu r a popu lo , re ftitit. Non e nim inftru du s fum , ait.... At
qu u m e loqu e ndi vire s radice m e g e rint , tu nc u bi t empiii
advocavcrit, orandi u be rtate m impartire conve nie t. Sic ut
e nim qu i long o te mpore in vincu la conje di fu e rinr , it
pofte riu s folvantu r , ob diu tu rnam vincu loru m confu e tu di-
nem ambu lare ne qu e u nt , qu in immo clau dis ince du nt pe-
dibu s : ita & qu i fe rmone m diu tiu s aftrinx e rint, fi qu an-
do loqu e ndu m e x te mplo fu e rit , nihilo minu s e u mde m ftilu m
inte rpre ris obfe rvanr. At ft qu is pu e ros e x te mpore dice re
finat , e x tre me cau fam g arru litatis inftitu it. Mife r quidam
pidor , qu u m fu am Ape lli ofte nde re t imag ine m, hanc mo-
do pinx i , dix it. Cu i Apclle s : & li tace as , inqu it , hanc
fu bito de pidam effe intcllig o : de miror au te m qu onam pa-
(fto non plu re s hu ju fmodi de pinx e ris. Et u t ad priorem
mate riam re fe ratu r oratio , ficu ti the atrale m ac trag icam,
ita & de pre ftam 8c hu mile m dice ndi oratione m evitandam
fu g ie ndamqu e prorfu s admone o. Tu midu m namqu e oratio-
nis g e nu s, civile ne qu aqu am e ll : te nu e ve ro nu fqu am mo-
ve t. Qtie madmodu m enim corpu s non folu m incolu me , ve-
runa e tiam bone habitu dinis e ife oporte t : ita & oratio-
nem non modo non e g ram , fe d e tiam robu ftam effe con-
ve nir. Nam qu icqu id tu tu m eft , id folu mmodo collau da-
tu r. Qu od ve ro cu m pe ricu lo lit , id e tiam admiratione
profe qu imu r. Lib. de Liber, educano, panilo ante medium.
Non folu m vu lg atu m illu d re ce ptu m effe vide ri debet,
qu od vide lice t poe tica fit pidu ra loqu e ns , pidu ra vero
poe tica tace ns : (ed id qu oqu e aftru e ndu m , qu od pidam
alicu bi lace rtam , limi am , au t The rfite facle m intu e nte s,
volu ptate capimu r 8c admiratione ; non qu ia appare ant hxc
ef-
II. CLASSIS. STUDIUM SCIENTlJE. 495
Studium fcient'ue
y
difendi ardor.
C
Orporis labor (a) pe rinde ac in ce lla qu adam re fe r-
vandu s eft , ne frag ile s le vite rqu e ce de nte s , ad do-
ttrine ftu dia fatig ati fu ccu mbamu s. Hofte s e nim difciplina-
rum (u t a Platone didu m e ft)labre s, atqu e fomni. Lib.
de Liber, educand. panilo poft medium.
Su pe r omnia , pu e roru m me moria e x e rce nda confu e fce n-
daqu e : e a e nim difciplina: qu ail qu idam ce lla pe naria e ft.
Qu am ob re m me moriam e ffe matre m mu faru m , traditu r
in fabu lis. Qu ail ve ro inilnu e nt atqu e de monftre nt, nu l-
lam a natu ra re m tantu m g ig ne re ac nu trire , qu antu m
me moriam pofle . Ibid, baud longe poft medium.
Qu a via e a quae le g imu s , in mu ltiplice m u fu m tradu -
camu s, Chryilppu s apte ofte ndit. Oporte t e nim ( ait ) qu od
eft e x u fu , e x iis qu a; confinia fu nt & fimile m habe nt
fpe cie m , collig e re . Ve lu ti du m ait He fiodu s : bos e qu i-
dem non amittitu r , nifi qu is improbu m habe at vicinu m:
id fane de afe llo , cane , & omni e o qu od ad hu nc mo-
dtim pote ft amitti, inte llig as lice bit.... Erg o qu e madmodu m
idem pharmacu m ad u nu m morbu m fu g andu m e fficax , du m
vim illiu s difcu nt me dici,.ad omne s finitimos illu d tranf-
feru nt & accommodant : ile fe nte ntia commu nis , quae vim
fuam in plu ra pote ft e x te nde re , non eft de fpicie nda ; fe d
dum u ni ne g otio proprie cong ru it, ad ilmilia nihilo minu s
tradu ce nda eft & prox ime cog nata. Eftqu e in hac occu -
patione e x e rce nda Ju ve ntu s, u t confu e fe at pro ing e nii fu i
_ n c r i -
Uj Tit. Labor immodicus.
effe pu lchra, fe d qu ia re de e x pre ifa & iimilia. Nam ita
res habe t, u t non pofsit vide ri fpe ciofu m qu od natu ra e ft
fcedum : qu amqu am non minu s inte re a imitatio lau datu r,
qua: re lmilitu dine m artificiofe afe qu itu r , five illa fit
pu lchra, five de formis. At contra nihil prse ftitiffe vide tu r,
qui corpori ine pto & tu rpi imag ine m formofam de de rit;
quod hoc fit abe rrare a de coro & line ame ntis. Lib. de Ar-
dienda poetica , baud longe ab initio.
490 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
acrimonia , id qu od eft commu ne e x proprio tradu ce re ,
idqu e complu ribu s e x pe riri e x e mplis ; ira u t in promtu ill!
fiat, ce le rrime hu ju s e x e rcitii pre ftare docu me nta : u t quum
Me nande r ait :
Beatus efi , opibus jungens inufiram:
hoc e x iftime nt non modo de divitiis dictu m , fe d etlam
de honore , principati!, & e loqu e ntia. Stu pe ndam prx te re a
admiratione m Ulyfsis , qu a tang e batu r du m Achille m in-
te r pu e llaru m g re g e m in Scyro e fle t confpicatu s :
Tuque o ! generis extingus clara lumina,
Dum penfa , natus optimi patris, trabis:
lice bit in prodig u m qu oqu e re torqu e re , fordida lu cra
captante m , de fide m , &. ne g lig e nte m difciplinaru m ofo-
re m. Ru rfu s du m ait:
Ne dixeris : miror praclarum opum Deum,
Quarum facile vim magnam pofsidet malus.
Itaqu e ne c g loriam dice s, formam corporis infig ne m, ve -
fte m mag natu m , au t facram e tiam coronam : qu od hax
omnia vide amu s e tiam vanifsimis conting e re ne bu lonibu s.
Et qu od ait:
Foedos metus de fe producit filios:
pe r Jove m fic & pe tu lantia , fu pe rftltio , invidia, & re l-
qu e ite m omne s hominu m id g e nu s pe fte s. Lib. de Audien*
da poetica , prope finem.
Ex clu fa omni de je ctione animi & e latione , toti In hoc
Incu mbamu s (a) u t u tilia dicta difce re pofsimu s ,' & ani-
mo comple tl : ve ftig ia e oru m, qu i nos ing e nlofe ce u tar*
diu fcu los ride re fole nt, aife &ando : qu e madmodu m Cle an-
the m & Xe nocrare m factitafle le g imu s, qu i condifcipu lis
primo le ntiore s vifi , ftu dio non infe rmino , labore qu e ir-
re qu ie to , tande m alios long o inte rvallo poft fe re liqu e ru nt,
imitati in e a re vafa ang u fti oris, & tabe llas e re as ; qua;
u t liqu ore m & litte ras difficiliu s accipiu nt, ita fide liu s fe r
j
vant & te naciu s. Lib. de Officio auditoris , prope finem.
Se rmo au ditu s fe minis vice nobis fit, u nde in procli-
vi fit fe tu m concipe re , qu i bre vi coale fcat & prode at in
Iu ce m. e qu e e nim ing e nia de fide rant re ple tione m, ve lu ti
va-
(a) Tit, Labor,
H. CLASSIS. VERITAS. CONSUETUDO.
497
vafa : fe d acce ndi volu nt ce u mate ria , qu o vis inve nie n-
di fimu l cu m appe te ntia ve ritatis incite tu r. De niqu e qu e ra-
admodum in civile e ft , ad vicinu m proficifci ig nis accipie n-
di g ratia, ibiqu e inve nto lu cu le ntifsimo foco de fide re , xdl-
bus propriis ne g le dtis : ita prorfu s inde ce ns eft , ab alio
fermonem do&u m au dire , minime qu e cu rare , u t dome fti-
cu s ig nis, ne mpe vis ing e nii acce ndatu r. Qu id ve ro prode ft
fe rmonibu s alie nis animu m oble &ari, fi nihilo te fias me -
lior ? Lib. de Officio auditoris, fere infine.
Uid e ft qu od Satu rno capite ape rto immolant, quum
K^J ceteris diis operto immoletur ?... An qu ia Veritas oc-
cu li, obfcu rarive non pote ft : ve riratis au te m pa-
rentem ac De u m Romani Satu rnu m habe nt ? Se d qu id e ft
quod Satu rnu m ve ritatis pare nte m du cu nt ? An qu od , u t
ple riqu e Philfophi ce nfe nt , Satu rnu m , te mpu s e ffe ex-
iftimant : Veritas au te m te mpore inve nitu r In Problem.
Rom. baud longe ab initio.
M
Ulie re mproba facile care at qu ifpiam , & in libe r-
tate m fe fe vindice t, modo vir fit, & non vile man*
cipiu m. Porro adve rfu s fu a ipfiu s mala ne mo fcribit re pu -
dii libe llu m. Ne qu e e nim fie ri pote ft , u t dimittas atqu e
fedes e a mala , quae occu paru nt vifce ra & intimas me du l-
las , jamqu e fimu l a te ne ris coalu e ru nt 8c nofte s 8c die s.
Inflammant e nim mife ru m occu ltis viribu s , e fFe tx qu e tra^
dunt fe ne ctu ti. Lib. de Virtute, & vitio, paullopofi initium*
Veritas.
498 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC.
'Tempus.
Q
Uid eft , qu od Romani Janu ariu m principiu m anni fa-
ciu nt ? Antiqu is e nim te mporibu s Martiu s primus
" omniu m riu me rabatu r, qu od cu m mu ltis fig nis per-
fpici pote ft , tu rn e o max ime qu od qu intu m a Marrio , &
fe x tu m , & re liqu os de ince ps u fqu e ad e x tre mu m a Mar-
tio nu me rant.... Qu idam dicu nt , Martiu m a Romu lo pri-
mu m omniu m fu ifle nu me ratu m : qu od homo ace r atque
be llicofu s, atqu e ade o be llandi amore infanu s , Marte la-
tu m fe e x iftimans, pare ntis fu i cog nome n ce te ris menfibus
prapone ndu m e fle ce nfu ir. Nu ma Pompiliu s de inde , vir
pacatu s, & pacis atqu e otii ftu diofu s , qu u m civiu m ani-
mos a be llo ad ag ricu ltu ram tradu ce re conte ndifle t , Ja-
nu ario inte r me nfe s principatu m de dit; & Janu m , quafi
civile m & ag ricu ltu re mag is qu am re i be lli ftu diofu m, ad
fu mmos honore s cu ltu mqu e prove x ir. Se d vide ne Numa
Pompiliu s mag is confe ntane u m natu re , qu antu m ad noi
attine t, principiu m anni fu mfe rit. Omnino e nim eorum
qu a; in circu lo circu mfe ru ntu r , nihil e ft qu od natu ra aut
e x tre mu m fit au t primu m ; fe d le g e factu m, u t alii aliud
ftatu ant anni ptincipiu m : optime ve ro , qu i poft hiber-
nu m rropicu m, annu m inchoant; qu u m fol fine m ulterius
prog re die ndi faciat, ru rfu fqu e ad nos fe re cipiat. Fit enim
natu rale qu odam modo hu ju fmodi principiu m, qu o & lit"
cis te mpu s nobis au g e tu r , te ne braru m ve ro & noftis dl-
minu itu r: prince ps de niqu e & fu bftantis flu x a; au ctor pro"
piu s acce dit. In Problem. Rom. baud longe poji initlum.
Vita.
T
Ydide mag nanime , inquit Homerus, qu id g e nu s pe t'
contaris ? Cu ju fmodi eft folioru m g e nu s , hujufmodi
& hominu m. Folioru m alia qu ide m ve ntu s de cu tit , alia
pu llu lans fe rt filva , ve rno au te m nafcu ntu r te mpore : fic
viroru m g e nu s, hoc qu ide m nafcitu r , hoc ve ro definit.
I I . CLASSIS. MORS. 499
Mors*
Q
Uid mru m fi fifsile fiffu m e ft ? fi qu od lqu e fce re
pote ft , de licu it ? fi qu od e x u ri pote ft , combu ftu m
. " eft ? fi corru ptibile , corru ptu m ? Qu ando e nim in
nobis ipfis non eft mors ? Et ( u t inqu it He raclitu s ) ide m
vive ns & mortu u s, vig ilans & dormie ns, novu m & ve tu s:
qua: e nim ce cide re , ilia fu nt t & ilia ru rfu s quae ce cide re ,
hc. Nam u t e x e ode m lu to pote ft qu ifpiam animalia fin-
gens confu nde re : & ru rfu s fing e re ac confu nde re ; at-
que hoc vicifsim ince lfante r face r : fie & natu ra e x
eadem mate ria jam diu qlijde m noftros e didit avos , &
continu o poll e os g e nu it pate nte s'5 mx nos, de inde alios
ad alios circu lar! qu odam modo produ ce t : & hie nafce n-
di flu viu s pe rpe tu o flu e ns, nu nqu am qu ie fce t ; & ru rfu s
qui hu ic opponitu r, morie ndi 5 five Ache ron a poe 'tis,
five Cocytu s appe llatasi i. Qu o cite a noftru m hoc vive re ,
fatale qu oddam de bitu m e lle dicitu r, u tpt re dde ndu m,
a proavs noftris mu tu o acce ptu m , qu od facile ac citra
gemitu m re ftitu e ndu m e ft, qu u m a qu o acce pimu s e x ig i-
tu r. Hoc e nim paito vide ri g ratifsimi pote rimu s. Ex iftimo
autem natu rarci ipfam, qu u m tantam vita; bre vitate m nu llo
ordine vidifle t, u t mortis te rminu s late re t volu ifle . Hoc
Ii 2 e nim
In oratione confolatoria ad Apollon. panilo po initiur/i.
He fiodu s Home ro & e x iftimatione & te mpore pofte rior...
Pandoram .indicar, doliu m ape rie nte m , pe r omne m te rram
ac mare maloru m copiam difpe rfilfe , fic dice ns : at mu -
I lie r manibu s mag nu m au fe re ns ope rcu lu m ... hominibu s cu -
ras fuo confilio prazbu it pe rniciofas : fola ve ro Spe s in azdi-
bus infrang ibilibu s intra doliu m fu b labris pe rmanfit, ne c
! foras e volavit : dolio e nim priu s oppofu it ope rcu lu m. Alt
i alia innu me ra in homine s e x lie ru nt mala: ple na e nim ma-
lus te llu s, re fe rtu m mare ; morbi au te m hominibu s qu oti-
; diani. Hi no&u fponte acce du nt, mala mortalibu s tacite
; affe re nte s, qu andoqu ide m voce m abftu lit confu ltor Ju ppi-
\ te r. In eadem Oratione , po panca.
500 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC
l_aj Tit. Vitami/era,
e nim fu it me liu s. Nam il pravidifie mu s , nonnu lli moe-
roribu s contabu ifle nt, & ante morte m de ce fsifie nt. Adve t-
te au te m vitam ipfam, cu m doloribu s re fe rtam , tu rn mul-
tis follicitu dinibu s e x hau ftam , qu as fi re ce nfe re ve lle mu s,
ve he me nte r ipfam conde mnare mu s : 8c qu a; apu d quofdam
obtinu it, ve ram opinione m re dde re mu s, qu od fcilice t Ion-
g e lit me liu s mori qu am vive re . Itaqu e Simonide s, homi-
nu m ( inqu it ) modica; qu ide m vire s , inane s ve ro cu ra; : vi-
ratile bre vi labor fu pra labore m , & mors cru de lis atque
ine vitabilis immine t. Illiu s e nim azqu alem fortiti fu nt por-
tione m , &c boni & qu icu mqu e e ft malu s. In ead. Orat. conf.
paullo poji.
Socrate s fimile m e ffe morte m dice bat au t profu ndilsi-
mo fomno , au t pe re g rinationi long as ac diu tu rna;, au t cui-
darn cotporis atqu e animi inte ritu i : propte re aqu e nihil
mali e ffe in morte . Sing u la lie pe rcu rre ns ofte nde bat. Si
e nim fomnu s eft aliqu is mors , & dormie ntibu s nu llu m eil
malu m, conftat ne mortu is qu ide m u llu m e ffe malum,
Atqu e qu od fu avifsimu s lit fomnu s profu ndifsimu s, quid
opu s eft dice re ? cu nttis e nim hoc e x ploratu m e ft. Teifo
tu r & Home ru s de ipfo fomno dice ns : profu ndu s, du lcif
fimu s ; morti afsimilatu s. Mu ltis au te m in locis 8c hxc di
it : ibi fomno occu rre ru nt, mortis fratri : fomno 8c mol-
ti g e me llis, facie atqu e afpe &u , e oru m fimilitu dine m in-
dicans. Ge me lla e nim max ime fimilitu dine m oftendu nt,,,,
Oppido au te m qu am fapie nte r Cynicu s Diog e ne s fomno
de ditu s vitamqu e re liftu ru s, e x citanti ipfu m me dico, &
nu m mole ftia; qu icqu am ipll ine fle t pe rconranti j nihil mo-
le ftia; mihi ine ft, re fpondit : fratre m e nim frate r prave-
nit, fomnu s vide lice t morte m. Qu od fi pe re g rinationi af-
fimile tu r mors , ne fic qu ide m malu m e ft. Nu mqu id au-
te m e contrario bonu m nam corpori infe rvire (a) atque
ipfiu s affe ctibu s de g e re , e x qu ibu s avu lfa me ns mortalit
adimple tu r nu g is, fe lix ne qu id, ac be atu m ? Immenfa
namqu e nobis, inqu it Plato , ob ne ce flariu m alimentuffl
prabet ne g otia corpu s... ne qu e e nim qu icqu am aliu d pra-
te r be lla & fe ditione s, pu g nafqu e corpu s contine t, & qu*
I I . CLASSIS. INFERORTJM REGIO.
501
ab ipfo prove niu nt cu piditate s. Nam propre r pe cu niaru m
poffefsionem omnia e x citantu r be lla : pe cu nias au te m cor-
poris cau fa cog imu r comparare , hu ju s obfe qu iis infe rvie n-
tes 5 & e x hoc nu llu m ob hasc omnia philofophia; otiu m
datu r. Ibidem poft pauca.
Sciru m eft illu d Arche lai : hoc ( Inqu it ) qu od malu m
dicitu r mors , folu m e x iis qu a: pu tantu r mala , praefens
qnidem ne mine m u nqu am dolore afte cit; abfe ns ve ro at-
que e x fpe &atu m , mce rore m afte rt. Nam procu ldu bio non-
nu lli propre r imbe cillitate m , & earn quae morti infe rtu r
calu mniam , ne morianru r , obe u nr. Pu lchre ig itu r Epichar-
mus : concre tu s ( inqu it ) eft ac difcre tu s ; & ru rfu s abiit
unde ve ne rat, re rra qu ide m in te rram , fpiritu s ad fu pe -
ra : qu id horu m g rave , ac difficile ? nihil. Eod. loco paullopoft.
A
lt qu i apu d Platone m eft Socrate s: au di jam valdc
bonam otatione m , qu am tu qu ide m ( u t pu to ) fabu -
lam e x iftimabis ; e g o ve ro oratione m. Ve ra namqu e tibi,
quae locu tu ru s fu m , e narrabo. Partiti fu e rant impe riu m
Ju ppite r , Ne ptu nu s , & Plu to , poft qu am id a patre ac-
ce pe ru nt. Erat ig itu r hajc de hominibu s inte r de os le x , &
re g nante Satu rno fe mpe r , & adhu c e ft , u t hominu rn qu i-
cu mqu e ju fte ac fandte vitam e g ifle t, poft morte m be a-
totu m adire t infu las : ibiqu e procu l a malis in omni ha-
bitare t fe licitate . Qu i ve ro iniqUe atqu e impie , ju dicii ac
fu pplicii carce re m , qu e rn Tartaru m appe llant , pe te re t.
Horu m au te m ju dice s fu b Satu rno , & nu pe r Jove im-
perium obtine nte , vive nte s e rant vive ntiu m , ea die ju di-
cantes qu a e rant moritu ri. Pofte a cau fa: qu odam modo
non re cte ju dicabantu r. Itaqu e Plu to , 8c qu i ex be ati
infu lis ha:c cu rabant, ad Jove m profe di dice bant, indl-
gnos ad fe homine s u trobiqu e acce de re . Qu ibu s Ju ppite a-^
Eg o ig itu r, inqu ir, ne hoc fiat prohibe bo. Nu nc enirn^
cau fa: (a) iniqu e ju dicantu r.... Mu lti au te m (inqu it ille )
Ii 3
fe e -
502 COLLECTANEA MOR ALIS PHILOSOPHISE.
Beatarum mentium regio.
S
I ve te ru m potaru m ac philofophoru m ( u t par e ft) ve -
ru s eft fe rmo , e ffe vide lice t piis Manibu s honorem
aliqu e m, ac praefefsionem locu mqtie illis de ftinatu m in quo
ve rfe ntu r, non e ft tibi de fpe randu m, qu in be atu s fllius
tu u s inte r e os re ce nfe atu r. Dicu ntu r au te m hzec a fuavif-
fimo Pindaro de piis, qu i ad infe ros fu nt. Qu ibu s utique,
du m nocfu rnu m hie eft te mpu s, folis ju bar fple nde t 5 ro-
fariifqu e pu nice is confita prata ipforu m fu nt fu bu rbiu m,
tu rife ris arboribu s adu mbratu m au re ifqu e fru ctibu s onu-
ftu m ; atqu e e qu e ftribu s g ymnaflis hi , alii te ffe ris , non-
nu lli tibiis oble ctabu ntu r. Apu d ipfos au te m omhis floru m
pu llu lt opu le ntia, optabiliu mqu e odor pe rpe tu o pe r locum
diffu nditu r , varias impone ntiu m long e fple nde nti ig ni pri-
mitias in de oru m aris. In orat. confol.ad Apollon.paullo ante fin
fce le ftas animas habe nte s, Indu ti fu nt corpore pu lcliro,
g e ne re qu e , atqu e divitiis : & qu u m ade rir ju diciu m , ao
ce du nt ad e os qu amplnrimi, qu od ju fte vix e rint te ftifica-
tu ri. Ju dice s ig itu r ab his pe rte rre fiu nt, fimu l & ipil in-
du ti ju dicant fu as ipforu m animas , ocu lis & au ribu s ac
roto adope rti corpore . Hax itaqu e omnia ipis bice s funt,
fu a fcilice t ipforu m, & e oru m qu i ju dicantu r indu menta.
Primu m au te m cave ndu m e ft, ne ipil profpiciant mortem:
nu nc e nim pre noru nt : fe d Prome the o jam dictu m e ft, ut
hoc prohibe at. Pofte a hi omne s nu di ju dicandi. De finidos
e nim opu s e ft ju dicari ; ipfu mqu e ju dice m nu du m effe de-
ce t : de fu nctu m anima ipfa , animam ipfam ( qu u m pri-
mu m qu is de ce ffe rit ) conte mplante m , omnibu s cog natis
de ftitu tam , omne qu e illu d orname ntu m re linqu e nte m , ut
e qu u m fit ju diciu m. Eg o ig itu r qu u m hxc priu s qu am vos
cog noviffe m , filios me os ju dice s cre avi : du os qu ide m ex
Alia, Minoe n & Rhadamanthu m ; u nu m ve ro iEacu rn ex
Eu ropa. Hi au te m u t primu m de ce ffe rint, in prato ad
triviu m ju dicabu nt, e x qu o viaru m alte ra ad beatorum
nfu las 5 alte ra ad Tartaru m du cit. In eadem Or at. fere in firn,
II. CLASSIS. BEATARUM MENTIUM REGIO. 503
Felicitas vera & falfa.
P
L e rifqu e noftru m accidit illu d Te le machi. Nam ille
pe r impe ritiam , ve l potiu s ob ru fticitate m , qiiu m
Ne ftoris domu m vide re t Inftru ctam le ftis , me nfis, ve ftibu s,
ftrag u lis, vino fu avi , non admiratu s eft eu m re bu s ne -
ce ffariis & u tilibu s abu ndante m : ce te ru m apu d Me ne lau m
confpicatu s e bu r, au ru m , & e le tru m, obftu pu it dix itqu e :
Talis adeji aula h<ec, qualis*Jovis altitonantis:
I _ Piti-
(a) Tit. Inferorum regio.
Ajunt philofophi nonnulli, g loria; effentiazqu e locu m fe -
idem effe pionim, qu ibu s fple nde t folis vig or : de inde no-
fte m infe rne in pratis rofe o colore pu rpu rantibu s, qu ibu s
intonfa ve rnant omnia , & proce raru m arboru m floribu s
amoenus conve ftitu r campu s ; tu rn amne s qu idam , fle tu s
ig nari ac le ne s eu m pe rflu u nt. Ipfi tranfig u nt ju cu nde te m-
pus colloqu iis , & comme moratione re ru m prazte ritaru m
ac prazfentiu m , arce ffe nte s fe fe mu tu o , & inte r fe con-
fu etu dinem vita; ag itante s. Porro te rtia via e oru m eft (a)
qui fmpie vix e ru nt & inju fte , animas in obfcu ru m locu m
& barathru m qu oddam prazcipitans , u nde imme nfas ru -
dant te ne bras lang u ida noftis obfcu ra: flu mina , qu a; re ci-
piu nt & ig noratione atqu e oblivione te g u nt e os qu i pu niu n-
tu r. Ne c e nim vu ltu re s fe mpe r arrodu nt he par fontiu m in
te rra jace ntiu m. Nam au t e x u ftu m eft , au t compu tru it. Ne -
qu e g raviu m qu oru mdam one ru m g e ftatio afflig it , confi-
citqu e corpu s e oru m qu i pu niu ntu r. Ne qu e e nim jam car-
nes au t offa cohe re nt ne rvis. Nu lla; fu nt corporis re liqu ia;
corporu m vita de fu nctis , cru ciatu u m e oru m capace s qu i
fpeciem fibi re fponde nte m re qu iru nt. Se d u na profe to ra-
tio pu nie ndi e os qu i male vix e ru nt : ne mpe obfcu ritas &
ig noratio , & modis omnibu s abolitio , tolle ns in trifte m
amnem , e qu e Ie the , id eft , oblivione prazcipitans in abyf-
fum ac vaftu m pe lag u s ; vide lice t ig naviam & otiu m , qu od
fuo flu dtu ig noratione m & obfcu ritate m fe cu m trahit. Lib.
An bene lateat vivens , in fine.
504 COLLECT ANEA MORALIS PHILOSOPHISE. |
Plurima dBu mira fiupor me habet afpicientem. I
Porro Socrate s , au t Diog e ne s dix iffe t : qu am mu lta hill
mife ra , inu fitata , flu ita ! rifu s me capit afpicie nte m. Qu i!
ais vir mu lie re de te rior ? qu u m de bu e ris fu bmove re purl
pu ram ac cu ltu m , u t ilia de fine re t de liciaru m rerumqufi
pe re g rinaru m amore laborare ; tu contra e x ornas edesj,
pe rinde qu afi the atru m au t fce nam ing re die ntibu s ? Hujul
modi fe licitate m adfe ru nt divide , quae fit fpe dtatoru m at
, te ftiu m , au t ce tte nu lla. At te mpe ratu m e lfe , philofophum;
e ife , de diis fcire quae fcitu fu nt ne ce ifaria , id fe mpe r idem
e ft , e tiam fi u nive rfi ne fciant mortale s ; fe d propriu m ju |
bar mag namqu e lu ce m habe t in animo , & g au diu m do J
me fticu m patit , ipfo fu i ipfu s fru e nte bono, five videa J
aliqu is , five late at omne s & de os & homine s. Hu ju frnol
di qu ide m re s eft virtu s , Veritas Ge ome trie & Aftroltl
g ie : an conve nit hu ic phale ras iftas divitiatu m , monili: 1
pu e llariaqu e confe rre ofte ntacu la ? Si ne mo vide at ne c afp j
*c i at, ve re ce ce fu nt, & orbe lu ce fu nt divide . Siqu ide M
dive s, qu u m folu s cce nat cu m uxore fe u familiaribu s , noj|
face fsit ne g oriu m me nfis convivalibu s ; ne qu e pocu lis at ?
re is , fe d u titu r qu ibu slibe t ac ple be jis : ade ft u x or, nuli
lo au ro, nu lla pu rpu ra infig nis, fe d fimplici cu ltu . VeruiH
u bi jam cce na , hoc eft pompa & (pe cacu lu m adornatu l
fabu laqu e divitiaru m indu citu r ; tu rn e navibu s e ffe rt le \
be te fqu e tripode fqu e , ordine difponu ntu r lu ce rne , contra
hu ntu r calice s , mutant pocillatore s, re ve ftiu nt omnia, 0
mnia move nt, arg e ntu m g e mmis additu m, palam fe di
vites effe confite nte s : ce te ru m abe ft alacritas, abe ft tern'
pe rantia. Lib. de Cupiditate divitiarum , in fine.
* Ve fte s confove re qu ide m vide ntu r homine m ; at nihil
habe nt in fe caloris , ne qu e iliu m poffu nt corpori mini'
ftrare : qu ando fu apte natu ra g ratifsima qu e qu e ve ftis mi-
re frig e t , ve lini e x pe rie ntia doce t fe bri e ftu ante s , dum
fu binde mu tatis ve ftibu s qu e ru nt re frig e ria. Ve ru m qua
ratione ab amidu cale fiamu s , pau cis accipe . Calor ipfe
e x hnmano corpore e ffu fu s, a ve fte fu pe rinje fta excipitu r
ac re tine tu r : mox in
?
omnes divifu s parte s, inque corpus
qu odam modo adacu s, difpe rg i 8c perire non finitur. Haic
quurri
II. CLASSIS. FELICITAS VERA ET FALSA. 505
qimm ita fe habe ant in re bu s hu manis , fallu ntu r long e
qu i mag nas Sc fu mtu ofas libi circu mdant domos , manci-
pioru m tu rbam, ope fqu e ine x hau ftas cong re g ant, hac fo-
la fpe fre ti , u t vivant ju cu ndiu s : qu ando du lce do vita;
atqu e hilaritas hau d qu aqu am in re bu s e x te rnis fifa fit;
fed potiu s e x dome fticis & fu is, id e ft, e x propria animi
virtu te homo, ve lu ti e x fonte , volu ptate m libi comparat Se
g ratiam , dice nte poe ta :
E fi honor ata domus magis hac , ubi fiamma relucet.
Ope s e nim plu s habe nt volu ptatis , g loria mu lto eft illu -
ftrior Se pote ntia ite m, 11 in animo folidu m pofside as g au -
diu m : u nde inopiam , e x filiu m , Se fe ne ctam qu oqu e ipfam
le vite r Se placide ad patie ntiam moru mqu e le nitate m tra-
du ce re pofsis. Et qu e madmodu m aromara tritas e tiam la-
ce rnas fu avi re ple nt odore : ... Ile cu m virtu te , victu s omnis
totaqu e vive ndi ratio ame e na eft & pe rju e u nda. Vitiu m
ve ro e tiam qu e fple ndida appare nt Sc pre tiofa, mu ltu mqu e
hone fta contaminar , moie tta ilia re dde ns, horrida, & ab-
je cta fu is pofle floribu s, ade o u t re de dictu m fit :
Quem vulgus in foro beatum pr a di cat,
Dornum petens, eft omnium mferrimus.
Lib. de Virtute & vito , in principio.
Jam abi & corrade au ru m , comporta arg e ntu m , am-
bu lacra conftru ito , fe rvis domu m , u rbe m de bitoribu s im-
ple to : fi non fe daye ris in animo tu rbaros affe ct u s, Sc im-
modicu m habe ndi amore m , tqu e me tu inani cu rifqu e
e x e me ris ; ita habe to : te fe bri laborante m vino fove re ,
biliofo adhibe re mei , cibos & obfonia pre parare inte fti-
noru m difficu ltate m au t alvi flu x u m patie ntibu s : non mo-
do nihil g ratificans morbo affe ctis , au t fanitati confu le ns;
fe d infu pe r e tiam pre fe nte m affe re ns pe rnicie m. Vide as au -
tem lang u e nte s odilTe cibos , e tiam fe le ctos & pre riofos,
du m offe ru ntu r ipfis atqu e e tiam ad fu me ndu m e ofde m
u rg e ntu r : re fpu u nt e nim e os conftante r & ave rfantu r. Por-
ro u bi primu m re ddita fu e rit te mpe rata habitu do, conci-
tatu s fpiriru s & anhe lu s fe datu r , fang u is acidu m mu tat
fapore m , & calor natu ralis fu o confiftir loco. Tu nc fu r-
g u nt e le tto, & pane m e tiam cibariu m fimu l cu m cafe o
tJOO COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIE.
Mixtus ex diverfts fententiis locus,
G
Ene ratim au te m libe ros noftros flag itioforu m homi-
nu m confortio fe g re g are de ce bit : e oru m e nim ma-
lig nitate m re portant. Haze & Pythag oras obfe u ris qu ibu i-
dam prazce pit le rmonibu s , qu os hoc in loco pofitos e x -
planabo , qu oniam ad conqu ire ndam virtu te m non mini-
mu m vide ntu r affe rre mome ntu m : qu ale illu d : quaz nig ran-
te s habe nt cau das , g u ftari non oporte re ; hoc e ft, cu m
hominibu s confu e tu dine m non effe habe ndam , qu os mo-
ru m de pravatio ipfa dnig rt. Ju g u m , ftate ramqu e non
tranfe e nde re : id eft , plu rimi face re ju ftitiam oporte re , ne c
e arn u llo modo tranfe e nde re . Ne c in otio infide re : hoc
e ft, fu g ie ndu m effe otiu m , provide ndu mqu e u t ne ce ffa-
riam prazpare mu s alimoniam. Hau d injicie ndam u nicu iqu e
de x te ram : id eft , non promte au t inconfu lto conciliari
oporte re . Ang u ftu m ne g e ftabis artnu lu m : qu oniam ita vi-
tam , u t earn non vincu lo diftring as , e x e rce re de be bis.
Ig ne m fe rro cazdi minime de be re : hoc e ft, irritandu m
non
& naftu rtio e de nte s , fu mmope re e x hilarantu r. Tale m pro-
fe cto concinnitate m e fficit in animo ipfa ratio , u bi didi-
ce ris, qu id ve re fit bonu m qu idve hone ftu m : miru m enim
qu am facile e vafe ris fru g aiis , tu qu e conte ntu s forte . Jam
fallor fi pau pe rtate m non fis habitu r'u s in de liciis , ibiqu e
re g nu m tu u m conftitu as , vitam illam popu lre m nu lliu s
opibu s invide nte m , minu fqu e cu riofam plu ris e tiam fa-
cie ns principu m impe riis. Itaqu e fapie ntia; incu mbe ns Au -
dio , vitam vive s mu lto omniu m du lcifsimam, e tiam atqu e
e tiam te ipfo in die s e vade ns me lior atqu e hilarior. Nu nc
du lce dine fu a te capie nt ope s , qu o in mu ltos pofsis effe
be ne ficu s : modo pau pe rtas e rit ju cu nda , vitam tribu e ns
cu ris folu tam , plane qu e libe ram. Eft, qu ando g loria titil-
labit animu m, u t pe rfpe &u m habe as, virtu ti fu a non de -
e ife prazmia. Qu od fi honor me ritis ( ve lini fe re fit in tan-
ta re ru m confu fione ) non conting at, max imo care bis ma-
lo , qu ippe invidia. Lib. de Virtute , & vitio, in fine.
II. CLASSS. MIXTUS. 507
EXPLICIT SECUNDUS TOMUS.
TER-
non effe fu re nte m : hau d e nim conve nit ; qu in potiu s qu u m
intu me fcit , ira; ce de ndu m. Cor ne qu e mandu cabis : qu id
aliu d infinu ar, qu am ne animu m offe ndas follicitu dinibu s,
e u mve cu ris conficias ? Abftine ndu m a fabis : qu od vide -
lice t in re civili ve rfari non oporte at. Fabis e nim prifco-
rum fu fFrag ia fe re bantu r : qu a; fine m principatu s attu le -
ru nt. Cibos in fcaphio non e ffe pone ndos : fig nificat au -
te m, in improbu m animu m u rbanos immitti non opdrte -
re fe rmone s , au t u lla vittu tis ftu dia. Cog itationis namqu e
cibu s eft cu m ratione ftu diu m , ae fe rmo fru g i : qu e rn
impu ru m ac fordidu m hu mana re ddit improbitas. Hau d
re tro ve rti ad conte rmina proficifce nte s : id eft , qu ibu s
morie ndu m e ft, qu u m prox imu m vita; te rminu m intu e an-
tu r , facile fe rant , ne c mce rore de primantu r. De liber is
educandis , prop e finem.
* ( 5o8 ) *
TERTIUS TOMUS
C O L L E C T A N E O R U M
M O R A L I S P H I L O S O P H I S E ,
QUI SEL ECTISSIMA APOPHTHEGMATA
D RECTAM VI T^ INSTITUTIONEM
CONDUCENTI A CONTTNET,
E X CLARI SSI MI S AUCT ORI BUS
QUI HAC DE RE SCRIPSERUNT COL L ECTA,
E T I N L OCOS C OMMUNE S DI GE S TA .
P R I MA C L A S S I S
quae a De o opcimo max imo incipie ns, dive rforu m
ftacu u m perfonas comple &itu r.
DEUS.
Imonide s inte rrog atu s ollm ab Hie rone tyran-
1
no , qu idnam e ffe t De u s ? de libe randi fibi
u nu m die m poftu lavir. Qu u mqu e ide m ex
e o poftridie qu ae re re tu r , bidu u m pe tiic. Ac
qu u m ita faepius qu e re nti du plicare t nu me-
ru m , admiratu fqu e Hie ro tyrannu s qu i ro-
g ave rat, e fflag itare t cu r ita face re t ? qu ia ( inqu it ) qu an-
to diu tiu s confide r , tanto mihi re s vide tu r obfcu rior.
Cher. lib. l. de Nat. deorum.
Socrate s dice bat, de os omniu m optimos ac fe licifsimos.
Ad horu m fimilitu dine m qu o qu ifqu e propiu s acce de re t, hoc
& me liore m effe & be atiore m. Si corrig as u niu s vocis nu me -
ru m, nihil dici pote fl: Chriftianiu s. Rot. lib. ^.Apoph.
tfc
I . CLASSIS. DEI PROVIDENTIA.
1
509
Dei Providentia.
L
Ibans fophifta , fu mmu s Ju lian! apoftatae fau tor , qu u m
inte rrog afe t Antiochie lu d mag iftru m qu e mdam , yi-
rum bonm atqu e piu m ; qu id nu nc fabri filiu s ( Chriftu m
per contu me liam inte llig e ns) ag e re t ? re fpondit: non otia-
tu r ( o fophifta ) qu e m fabri filiu m appe llas ; parat e nim
Ju liano locu lu m. Inte lle x it au te m vir optimu s , Ju lianu m
ob infg ne m impie tate m & cru de litate m , non diu fu pe r-
ftite m fore , 8c divinam u ltione m prae foribu s e fe : pau -
e os
(aj Tit. Quriotas. (b) Tit. Judicia Dei.
Eu clide s(a) a qu odam inte rrog atu s , qu ale s e ife nt dii ?
ce te ra qu ide m ig noro, re fpondit : at cu riofos illi odio e f-
fe ce rto fcio. Max.ferm. 21 .
Evag riu s qu u m long a orationis fe rie au divife t de De o
atqu e Trinitate difpu tante s , divinitate m ne qu qu am e fe -
definiendam re fpondit. Omne s e nim alias propofitione s ha-
bere g e nu s qu od pre dice tu r , au t fpe cie m , au t diffe re n-
tiam , au t propriu m , au t accide ns ., au t e x his compofi-
tam oratione m : fe d nihil in fanita Trinitate horu m qua?
ditta fu nt, poife compre he ndi. Ide oqu e qu od ine ffabile e ft,
file ntii tantu m oratione e ffe adorandu m. Socrates lib. Tri-
part. bi. cap. 2 1 .
Attalu s infig nis Chrifti martyr , a tyranno pe r con-
te mtu m inte rrog atu s, qu od nome n De u s habe re t ? qu i plu -.
re s fu nt (re fpondit) nominibs difce rnu ntu r : qu i au te m
u nu s e ft , non indig e t nomine . Eufebius lib. 6. Ecclef. bi.
cap. 3.
Thale s Mile fiu s inte rrog atu s olim , qu idnam in tota
reru m natu ra e ffe t ve tu ftifsimu m ? re fpondit : De u s. Cu r
ita ? qu ia nu nqu am e ffe cce pit. Era/, lib. 7. Apopb.
Qu u m Pompe jo re s infe licite r ce de re nt , & ad Cie fa-
rem inclinare t victoria , Cato dice bat : (b) in re bu s divi-
nis mu ltu m effe calig inis 5 qu od Pompe jo praeter ju s ag e n-
ti fu iffe nt omnia profpe ra ; cau fam Re ipu b. tu e nti nihil
fu cce de re t. Pluf, in Catone.
5 IO COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
pificium Dei.
A
Ntnu s ju ftu s cog nome nto., profe fsione monachu s,a
. philofopho inte rrog atu s , qu a ratjone . in vita mona-
tca pe rdu rare poffe t,qu u m e a confolatione qu e e x libris
pe rcipitu r care re t, re fpondit : Ube r me u s, o philofophe ,
natu ra re ru m cre ataru m e ft. In e is e nim , qu u m mihi
vifu m e ft, oracu la De i fu binde conte mplor. Niceph.Calli-
lib. 1 i.cap. 43. Ecclef. hi. -.>
Thaj
(a) Tit. Aiverfitas,
cos e nim poft die s Ju lianu s e ft irate rfe &u s. TrlparP. xhi,
Hb. 6. cap. 44. . : ' . !
:
;> : .
Philofophu s qu idam inte rrog ata', re fpondit : qu ad* eft
in trire mi g u be rnatbr, in' cu rru re &or , pre cantator in cho-
ris, du x in u rbe , impe rator in e x e rcitu , hoc e ft in mun-
do De u s. Apule]us de- Mundo.
Thaie s Mile fiu s , qu i faple ntifsimu s. inte r fe pte m fuit,
dice bat : homine s e x iftimare oporte re , de os omnia cerner
re ,, de oru mqu e omnia e ile ple na ita fore omne s calte
re s , fi De o te fte & fpe ctatre fe omnia ag e re crederent,
Orancm virtu tis philofophiam hoc u no ve rbo vir fapiei
comple x u s e ft. Cicer. lib. 3. de Legibus.
Ide m rog atu s , nu m late re t de os homo inju fte agens,
re fpondit. : ne cg itans qu ide m. Sig nificans Dco nihil o-
mnino e ffe ocou ltu m. At vu lg u s pu tat, qu e corde volvu nt,
late re De u m. Laert.lib.i.
;

Athe nodoru s philofophu s dice re pru de nte r fole bat : ita
cu m hominibu s homine s vive re de be re , ac 11 De u s retri-
bu tor bonoru m , maloru mqu e u ltor , omni loco ac tem-
pore actione s noftras intu e re tu r, confpice re tu rqu c humanis
noftris ocu lis. Fulgof. lib. j . cap. 2 .
Philo cu m aliis Ju de is apu d C. Calig u lam accu fatu s at
Appione , qu od Ce lar! divinos honore s non tribu e re t, ejecti
e x au la, fociis Ju de is re fpondit : bono animo nos e ffe opottet
(a) qu ibu s iratu s eft Caju s: qu ia ne ce ffe e ft ade ffe divinu m,
u bi hu manu m ce ffat au x iliu m. Euf. lib. 2 . Ecclef. hi. cap. 5.
I . CLASSIS. CHRISTUS. SANCTUS. 5 i l
Thaie s Mile fiu s olitn inte rrog atu s, qu id omniu m
:
e fle t
plcherrimu m ? re fpondit : Mu ndu s. Eft e nim opu s De i,
quo nihil pu lchriu s e ft. Ex Lart.lib. 1 .
I Cbrijlus.
|T_7X his qu i cu m Phocione e rant moritu ri, qu idam in-
j Tj dig nans complorabt forte m fu aim Qu e m- ita confo-
|latu s eft Phocion : non tibi ( inqu it ) Eu hippe , fatis e ft
Icum Phocione mori ? Phocion non tantu m innoce ns , ve -
frum e tiam pre clare de Re p. me riru s , du ce batu r ad mor-
jte m. Mag nu m itaqu e iolatiu m oporre bat e ffe , cu m Pho-
fcione innoce nte mori innoce nre m. Plut. in Graeor. apoph.
I Qtiod fi mag nu m e ffe mortis folatiu m pu tatu r cu m
| Phocione mori, qu id e rg o cu m Chrifto pati, & con-
I,, tu me liis affici ? Se pau pe rtate m ce te raqu e hu ju s vita; in-
| commoda pe rpe ri, qu a; innoce ntifsimu s ille ag nu s, arqu e
|ade o re ru m omniu m dominu s, noftri cau fa pe rpe flu s e ft?
j Santi US.

"T\Iog e ne s Cynicu s tax abat hominu m vu lg u s, qu od bo-


J L / hos viros hoc nomine lau dare nt, qu ia pe cu nias con-
temnerent : ne c inte tim imitare ntu r qu os lau dibu s ve he -
|ine nte r e x tolle re nt : fe d pe cu niofos mag is fe qu e re ntu r, qu os
[vitu pe rabant. Diogenes Lart. lib. 6.
I Hoc in e os qu adrat , qu i qu u m fandtoru m virtu te s
mitis lau dibu s e ffe rant, vitia tame n pe rditoru m homi-
num fe ctantu r.
Alphonfu s Arag onu m re x pote ntifsimu s , in e x pu g na-
I tione Caje ta;
}
qu u m aliqu ando de fe cifle nt ad torme nta a;ne a
porte ntofa; amplitu dinis fax a , ne c aliu nde habe re faciliu s
poffent , qu am e x villa qu a; ab incolis inve te rata opinio-
! ne adhu c affe titu r Cice ronis fu iffe ; u t aliu nde difqu ire re nt
iftiu fmodi fax a te x ju fsit : Cice ronis ve ro ( cu ju s admira-
retr in dice ndo la&e am e loqu e ntiam ) villam , fi .fape -
rcnt,
I
512 COLLECTANEA MORALTS PHILOSOPHISE. |i
re nt, inviolatam fe rvare nt. Malie e nim f torme nta & ma
chinas amitte re , qu am inju ria affice re fax a tanti illiu s vi-
r i, qu i tot tantofqu e homine s ab inju ria & capitis peri-
cu lo vindicaffe t fu o patrocinio. Panorm. lib. i. de reb.gefi. Alpb,
Hoc e x e mplu m ad ve ne ratione m fanctoru m & reli-
qu iaru m ipforu m accommodari max ime pote ft. Si enim
poll tarn long a annoru m fpatia , tanti fe cit re x fapien-
tifsimu s ru dia villa: illiu s fax a, qu e Cice rone m educa-
ve rant in dice ndo clarifsimu m : qu id illi merebuntur,
qu i non tarn ling u a , qu am vita clarifsimi fu e ru nt , $
modo in e te rnu m re g nant cu m Chrifto
Homo.
I
Nte rrog atu s olim Solon Salaminiu s , quid e ffe t homo
re fpondit : pu tre do eft in Cxortu , bu lla in omni vita
(
e le a ve rmiu m in morte . Guido Bituri.
Diog e ne s qu otie s confide rabat in hominu m vita civl
tatu m g u be rnatore s, me dicos , au t philofophos ; nulluii
animal dice bat e ffe homine fape ntiu s. Ide m contemplan
fomnioru m inte rpre te s , conje ctore s, divinos , & hujui
g e ne ris ce te ros , au t qu i g loria; divitiifqu e fe rvire nt, aje-
bat : fibi nihil homine vide rl ftu ltiu s. Indicans horrura
ing e niu m ad re s ptimas accommodu m , fi e x e rce atu r :
ad vitia de g e ne re t, long e e ffe infra mu ltas pe cu de s. Lart,
lib. 6.
Diog e ne s (a) qu odam te mpore lu ce rnam acce nfam ge-
ftans obambu labat in foro, clarifsima lu ce , qu e re nti firm-
lis. Rog atu s qu id ag e te t ? homine m , inqu it, qu e ro. No-
tans pblicos civitatis more s vix homine dig nos. Ibidem,
Ide m (b) e os qu i in coqu os , adu latore s , & fcorta fa-
cu ltate s fu as profu nde re nt, fimite s dice bat arboribu s pel
pre cipitia nafce ntibu s : qu aru m fru ctu s nu llu s hominum
g u ftare t, fe d a corvis & vu ltu ribu s e de re ntu r. Qu o diciu
innu it eos ne qu qu am e ffe homine s, qui ve ntri & gula!
fe rviu nt. Lart. lib. 6.
So_
(z) Tit. Valgus. \p) Tit. Luxus,
I I . CLASSIS. HOMO. 513
Socrate s inte rrog atu s, qu o modo qu is fine mole fti vi-
tam ag e re t ? ne g avit u llo modo id fie ri pofie . Non e nim
lice t, inqu it, cu m hominibu s conve rfanti. Ab homine qu ippe
homini ( u t ait Se ne ca ) qu otidianu m pe ricu lu m e ft. lin-
de non te me re a ve te ribu s dictu m e ft: homo homini dx-
;
mon. Stob. ferm. 97.
Idem dice bat fe pu tare , qu od dii Temper ride ant va-
inas hominu m cu ras, & ftu dla , & ine x ple bile m u ndiqu e
Icong e re ndi cu piditate m ; pe rinde atqu e le pe rpe tu o viclu -
fros pu tare nt : qu u m tame n mox hinc nobis mig randu m
flit, omnibu s re lidis. Stob. ferm. 96.
! Ariftote le s inte rrog atu s , qu idnam e fle t homo ? re fpon-
Mit : imbe cillitatis e x e mplu m , te mporis Ipoliu m, fortu na;
|lufus , inconftantia: imag o, invidia; & calamitatis tru tina:
greliquum ve ro pitu ita , & bills. Stob. ferm. 96.
I Ale x ande r du m in obfidione cu ju fdam u rbis , infirmif-
ifima mce niu m qu azrit, fag itt g ravite r ictu s e ft ; ne c ta-
Imen ab inftitu to de ftitit. Se d mox qu u m re pre flo fang u i-r
lie lcci vu lne ris dolor cre fce re t, & cru s e qu o fu fpe nfu m
ipau llatim obtorpu iffe t , coadu s qu od cce pe rat omitte re ,
ic chiru tg u m arce fle re : omne s ( inqu it ) me pre dicant
Jovis effe filiu m ; fe d vu lnu s hoc homine m me e ffe cla-
mat. Plut. in vita ejufdem.
Sile nu s fe ne x , a Mida captu s, rog atu s e ft, qu id e fle t
homini optimu m ? diu file ntiu m te nu it. Tande m adadu s
dicere , re fpondit : optimu m effe nu nqu am nafci : prox imu m,
cjuam ocifsime abole ri, atqu e hoc pre tio dimiffu s e ft. Hu -
fus didi prazter alios me minit Ovid. lib. 1 1 . Metamorph.
Architas dice bat : qu e madmodu m fi iu mmam dilig e n-
tiam adhibe as , tame n pifce m fine fpinis non 1 inve nie s:
fic nec homine m inve niri pofle , qu i non dolou m fpi-<
hofumque qu iddam habe at admix tu m. zA-lian. lib.io>de va-
ria bi/ior.
Solon le g u m Atticaru m conditor, dice re fole bat : u rbe s
atque oppida nihil aliu d e fle , qu am hu manaru m azru mna-
tum domicilia , qu ibu s lu du s, moe rore s, triftitiaz morta*
Hum, qu ali fe ptis inclu du ntu r. Beroald. de terra motu.
Kk
51 4 COLLECTANEA JMORALIS PHILOSOPHISE.
Mutier.
P
Hilox e nu s, poe ta inte rrog atu s, qu am ob cau fam in tra-
g ce diis indu ce re t mu lie re s malas, qu u m Sophocle s eas
indu ce re t bonas ? arg u tifsime re fpondit : qu oniam ille ( in-
qu it ) tale s indu cit, qu ale s effe de be re nt 3 e g o ve ro , qua
le s fu nt. Eraf. Hb. 6. Apoph.
Se cu ndu s ille fapie ns inte rrog atu s, qu id e ffe t mulier!
re fpondit : viri nau frag iu m , domu s te mpe ftas , qu ie tis im-
pe dime ntu m , vita: captivitas, qu otidianu m damnu m , vo-
lu ntatia pu g na, fu mtu ofu m be llu m , be llu a conviva , folli-
citu do confide ns, le e na comple fte ns, e x ornata Scylla , ani-
mal malitiofu m , malu m ne ce ffariu m. Maxim, ferm. 39.
Antipate r conftitu tu s ab Ale x andro Mace donie prefe
tu s,.qu u m ad Ale x andru m fcripfiffe t Olympiadis matri!
ine ptias , atqu e importu nitate s ; commotu s Ale x ande r all
g rave m pe nfione m pro de ce rn me nfbu s , qu ibu s in Uten
e ju s fu iffe t, matre m a fe e x ig e re . Bmfo. lib. 4. cap. 1 .
Cato obju rg ans aliqu ando mu lie ru m impote ntiam : 0
mne s ( inqu it ) homine s u x oribu s dominantu r , nos omni
bu s hominibu s , nobis au te m u x ore s. Hoc modo colli
g e ns, mu lie re s re ru m omniu m e ffe dominas. Plut. in Rot
Apoph.
Ariftippu s mu lle re m parvam , fe d pu lchram confpic*
tu s : parvu m (inqu it) pu lchru m 5 mag nu m au te m malum.
Anton, in Meli/, part. 2 . ferm. 33.
Qu u m De mocritu m qu idam pe rcontare tu r, cu r quuffl
mag nu s e ile t, parvam du x iffe t u x ore m ? e g o ( inqu it ) in
malo e lig e ndo, qu od minimu m e rat e le g i. Idem ibid.
Anima.
A
L phonfu s Arag onu m re x , max imu m arg u me ntu m im-
mortalitatis u bi vide ri dice bat, qu od corpu s in hac
"vita de cre fce re , ac omnia me mbra fu os qu ail fine s & ter-
minos habe re vide re t : animos ve ro, qu anto ad annos
ac-
X. CLASSIS. ANIMA. 515
I acce de re nt, tanto mag is inte llig e nti , virtu te , & fapie ntia
cre fce re . Panorm. lib. 4. de Alphon. reb. gejl.
In Au ftria qu u m obiiffe t u nu s e x primoribu s , annos na-
riis tre s & nonag inta , qu i vitam inte r volu ptate s ille ce -
brafque nu lla u nqu am vale tu dine offenfam du x iffe t 5 ig no-
taque illi omnis calamitas , omnis moe ftitia fu ifle.t , idqu e
Fride rico Ce fari narrare tu r : & hinc ( inqu it ille ) immor-
tales animas ce nie re lice t. Namqu e fi De u s e ft, qu i hu nc
mundum g u be rnat (u t Philofophi & The olog i doce nt)
eumque ju ltu ni e ffe ne mo ne g at : profe cto alia loca fu nt,
ad qu a: poll: morte m anime mig rant 5 ibiqu e pro fattis me r-
[cedem , au t pce nam accipiu nt. Nam hie ne c bonis fu a pre -
mia , ne c malis fu a fu pplicia re dd! vide mu s. zAineas Sylv.
Ale x andro mortu o, qu u m Anax archu s te mpe ftate e ffe t
de latu s in Cypru m , Nicocre on me mor contu me lie , philofo-
jphum arre ptu m in mortariu m conje cit, ac : fe rre is piftillis
contu ndi ju fsir. Hie illam vu lg o ce le bratam voce m e mifit:.
tunde Anax archi manticam ; nam Anax atchu m non pe r-
cu tis. Lart. lib. 9. cap. 10.
Qu a qu ide m voce pre cipu am hominis dig nitate m in
j, anima pofu it ; corpori vix aliu d, qu am qu od ope rime n-
turn ac ve lu ti re ce ptacu lu m e ffe t, tribu e ns. Qu e qu ide m
fe nte ntia e os ve he me nte r coarg u it, qu i anime cu t prorfu s
ne g le tta , omne ftu diu m fu u m ad corporis commoditate m
& volu ptate m transfe ru nt. Qu e madmodu m e nim qu idam
ita vivu nt, u t nu llu m nu me n e ffe cre dane fc nonnu lli
ita fe fe g e ru nt, u t ve l fe animas non habe re , ve l e as
I cum corporibu s fmu l infe rire arbitre ntu r : ade o fe fe to-
il, tos cu randis corporibu s addix e nmt.
Cyru s major morie ns apu d Xe nophonte m, ita ait : no-
lite arbitrari ,vo mihi .carifsimi filli, me qu u m a yobis dif?
ceffero , nu fqu am au t nu llu m fore . Ne c e nim du m e ram
vpbifcu m:, animu m meu m yide batis; fe d e u m e ffe in hoc
corpore , e x iis re bu s qu as g e re bam , inte llig e batis. Eu m-
dem effe cre ditore , e tiarn fi nu llu m vide bitis. Cato Ma-
jor , apud Ccer.
Kk 2 ' Li-
5l6 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC.
Liberum arbitrium.
D
Emocritu s Mile fiu s dice re fole bat : fi corpu s animum
in ju s vocare t, hau d qu aqu am fu tu ru m , u t ille mu-
ne ris male adminilrari crime n e ffu g e re t. Animu s in cor-
pore ve lu t in prandio collocatu s eft : & tame n pleraque
mala corpori ab animo ve niu nt, qu a; is tame n arbitrii pot-
e ftare vitare poffe t.
Affeclus.
Q
Ualis cu ju fqu e animi afte ctu s e ffe t, tale m effe homi
ne ra Socrate s dilfe re bat. Qu alis au te m homo ipfi
"" e lfe t , tale m e ffe e ju s oratione m. Orationi autem
ftcta fimillima : fattis vitam. Cicer. 5. Tu/cui.
Pueritia, $ ddolefcentid.
S
Ocrte s pe rcontatu s, qu a;nam e ffe t potifsima ju venu i
virtu s ? u t ( inqu it ) ne qu id nimiu m te nte nt. Calo:
e nim ie tatis vix finit illos fe rvare modu m. Lart. in vit
S ocrt is , lib. 2 . cap. 4.
Seneus
L
Acon qu idam fe ne x pe rcontatu s, cu r barbam geftaret
tam prolix am ? u t ( inqu it ) e am intu e ns , viru m mi
e ffe fciam : & canos intu e ns capillos , nihil committaffl
illis indig nu m. Pluf, in Laconicis.
Solon, qu u m qu idam e x e o qu se re re t , qu id fenettu
te m e ffe pu tare t ? re ipondit : vita; hie me m. Stob.
Dig e ne s pe rcontanti, qu id e ffe t in vita miferrimumi
fe ne x , inqu it , e g e nu s. Siqu ide m u bi natu ra; prazfidia i-
ftitu u nt homine m , e x trane is re bu s fu lcie nda e ft ie tatis iffl'
bcillitas. Bruf. lib. 6. cap. 7.
Or
I I . CLASSIS. SENECTUS. 517
I Cato fe nior, qu u m fe ne &u tl adfint mu lta probra, di-
I ce bat : non e ffe adde ndu m malitie de de cu s : fe ntie ns fe -
S nectutem mu ltis nominibu s vu lg o male au dire ; ve lu ti qu u m
I audit de formis, e de ntu la , lu fciofa, imbe cillis, obliviofa,
\indocilis. Haze te rre fatis e ft: u t non acce dat crime n im-
I proba; vita;, qu od omnibu s qu ide m fce du m j fe d fe ni fce -
I difsimu m e ft. Plut. in Roman. popb.
I Cazfare confu latu m affe e u to , adju vantibu s Pompe jo &
I Craffo, qu u m omnia pro libidine g e re re ntu r , ac pau ci fe -
|natore s in cu riam conve niffe nt ; Confidiu s qu idam natu praz-
l g randis , ide irco non ve niffe fe natore s dice bat, qu oniam
(illiu s arma milite fqu e pe rtime fce re nt. Cu i Cazfar : qu in tu
( inqu it ) hoc qu oqu e re formidaris , dmi te non contine s?
|At Confldiu s : fe ne ctu s (inqu it) me facit intre pidu m. Qu u m

enim vitae pau x illu m fu pe rfit, non e ft cu r mag nope re iim


follicitu s. Bruf. lib. 2 . cap. 1 .
I Diog e ne s inte rrog atu s , qu id e ffe t fe ne cta? re fpondit:
|vita bru malis , te mpe ftatibu s obnox ia. Stobaus.
r| Ale x is poe ta , cu idam vide nti ipfu m jam fe nio fe ffu m

'*":g r le nte qu e ince de re , ac rog anti qu id ag e re t ? pau llatim,


nqu it.
}
morior. Sig nificans fe ne s non vive re j fe d le nte
nori. Era/, lib. 9. Apoph.
Se ne x in Olympiis cu pidu s e rat fpe ctandi ce rtaminis,
juod ag e batu r. Se d qu u m nu lla vacare t fe de s , ad varia
3ca fe fe confe re ns lu dibrio e rat , ac fcommatis pe te ba-
u r, qu od nu llu s eu m e x cipe re t. Ut ve ro pe rve nit ad L a-
e dx monios:, ibi (a) non folu m pu e ri omne s affu rre x e ru nt,
verum e tiam viri mu lti ce fle ru nt 1111 locu m. Id factu m qu u m
ce te ri Grazci , qu otqu ot ade rant, plau fu comprobaife nt,
patriu mqu e more m iu pra modu m collau daffe ntfe ne x
Concutiens canafque'genas, & tempora cana,
ac fu fis lae rimis : he u mife riam ! inqu it : omne s Grazci
noru nt qu id fit hpnftu m ; fe d e o foli u tu ntu r L ace daa
monii. Eraf. ex Plut. in Lacon.
L acon (b) qu u m in pe re g rihatione vidiffe t homine s in
fe llis cu ru libu s fe de nte ? : abfit ( inqu it ) u t in talibu s fc-
deam. fe llis, u nde non lice at aflu rg e re fe niori.
!
In hise nim
Kk? fe -
(a) tit. Obfervantia. (b) tit. Obfervantia.
5 l8 COLLECTANEA MORALIS PHTLOSOPHIJE.
fe de bant de licati, porre &is cru ribu s, ac cadu m imminens
capiti prohibe bat e x fu rg e re . Plut. in Lacan. Apopb.
Pififtrato tytau no a Solone qu ae re nti, qu a tande m fpe
fre tu s, libi tam au dadte r re fifte re t ? re fpondit : fene&ute.
Cicer. in Catone Majore.
Vir & Uxor.
P
Yttacu s Mityle nazu s inte rrog atu s a qu odam , qualem
u x ore m du ce re de be re t ? re fpondit : sequ alem tibi dil-
ato : ipfe e nim qu u m domi habe re t opu le ntiore m , habebal I
e tiam morofam & impe riofam. Lart.lib. i. cap. 5.
Chilonis dide riu m e ft : u x ore m hu mile m modico ap
paratu du ce ndam ;, ne pro. conju g e dominami arce flas do
mu m. Sat e nim dotata ve nit pu e lla , quae pu dicitiam i
hone ftos more s fe cu m adfrt. Proinde hoc e rat u nicu m
L aconicis inftitu tis , u t virg ine s fine dote nu ptu m irem \
Lart. lib. 1. cap. 4. |
De mocritu s inte rrog atu s (a) cu r homo proce ri flati; \
ix tam parvam du x ifle t u x ore m? e g o , inqu it , in mal ;j
e lig e ndo, qu od minimu m e rat e le g i. Anton, in Meli/, pd <
2. ferm. 34.
Ide m dice bat, e u m qu i bonu m g e ne ru m nau s fi
inve nifie filiu m : qu i ve ro malu m j fimu l & filiam perdi
difle . Stob. ferm. 68.
Au re olu s philofophu s rog atu s , pau pe r ne an dive s uxoi
du ce nda e fle t ? pau pe re m , ait, ale re difficile e ft-: divitem
ve ro fe rre , torme ntu m. Bruf. lib. 7. cap. 22.
L ycu rg u s cu idam pe rcontanti, qu am ob cau fam lege
cavifle t, u t fine dote virg ine s e locare ntu r ? u t ( inqkit ) nec
propte r inopiam ilke re linqu e re ntu r innu ptas, ne c ob divi-
tias e x pe te re ntu r : fe d u t ju ve nu m qu ifqu ad pu ellas mores
re fpicie ns, e x virtu te face te t e le ftione m. Plut. in Apopb. Lai'
The miftocle m u nica; filiae pate r confu le bat, u tru m earn
pau pe ri fe d ornato, an locu ple ti fe d paru m prosato col-
locare t? Malo ( inqu it The miftocle s ) viru m pe cu nia, quam
PS'
I, CLASSIS. VIR ET UXOR. 519
pecu niam viro indig e nte m. Valer. Max. lib. j.cap.i.
Olympias qu u m acce piffe t, adole fce nte m qu e mdam au -
licu m du x iffe u x ore m e le g anti qu ide m forma , fe d fame
parum fe cu nd : ille ( inqu it ) non fapit, qu i u x ore m ocu -
t
lis, non e tiam au ribu s du x e rit. Forma ce rnitu r ocu lis, fa-
ma au ribu s de pre he nditu r. Qu idam, au te m ne c au ribu s,
jnec ocu lis , fe d dig itis du cu nt ; folam fpe clante s dote m.
)Eraf. lib. 6. Apopb.
Au re lia Joviani Pontani filia natu major, amiffo Pau l-
lo marito , qu u m a patre ad fe cu ndas nu ptias hortare tu r:
',quin tu (inqu it) pate r nu ptias fe cu ndas non inis ? (e rat
,enim is e tiam vidu u s ) Qu ia ( re fpondit ) nu llam matri tu e
fimilem me re pe rtu ru m confido. Eade m cu ra ( re fpondit il-
<h ) me qu oqu e ve rfat pate r , qu od mihi placitu ru m Pau l-
:lo e qu e fimile m fpe re m ne mine m. Hadrianus Barlandus.
s| Me te llu s Nu midicu s dice bat : fi fine u x oribu s pofle mu s
^ite , omne s e mole fti care re mu s : fe d qu oniam ita na-
tu ra tradit, u t ne c cu m his fatis commode , ne c fine his
\ ullo modo vivi pofsit 5 falliti pe rpe tu e potiu s, qu am bre -
fyi volu ptati confu le ndu m e ft. Bruf. lib. 7. cap. 22.
I Socrate s fe confu le ntibu s de ratione matrimonii con-
trahe ndi , dix it : qu e madmodu m pifce s , o adole fce ntu li,
I
iui nondu m intra naflas fu nt, volu nt intrare ; qu i au te m
im intu s fu nt, volu nt e x ire : fie & vos, ne ide m vobis
ccidat, vide te . Anton, in Melif. part, i.ferm. 34.
Solon qu u m ad Thale te m Mile tu m ve nifte t , admira-
ls dicitu r , qu od nu ptias , filioru mqu e procre atione m con-
mfiffet ; Thale te m ve ro tacu iffe . Inte rje &is au te m die bu s
liqu ot pe re g rinu m fu bornafle , qu i de cimo poft difce ffu m
ie Athe nis ve nifle fate re tu r. Hie rog atu s a Solone , nu ra
uid novi Athe nis e fle t? e doctu s ille a Thale te : nihil
liud ( inqu it ) pre fe r qu am qu od adole fce ntis cu ju fdam e f-
.e re batu r fu nu s, civitate omni fu bfe qu e nte , qu od e ju s pa-
lte r virtu te & admiratione inte r cive s primas obtine re r,
quem tu m abe lTc dix iffe nt. O iliu m mife ru m ! Solon ait.
Scifcitanti ve ro de nomine , re fpondit, e x cidiffe me moria:
[ed ob ju ftitiam illiu s in omniu m ore ve rfatu m. His Solon
in metum conje ctu s e ft. Poftre mo nome n pe re g rino fu bje -
Kk4 ci t
a
(.

520 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC
cit , ab e oqu e conte ndit, nu m illi SolonL nome n elTet ?
Annu e nte homine , Solon capu t .caedere cce pit, filiu m fuum
obiiffe ratu s. Tu rn Thale s ride ns ait: ha;c m e , Solon,a
nu ptiis & procre andis dibe ris de hortantu r , qu a; te homi-
ne m fortifsimu m infring u nt : & tu nc re m fictam e ffe often-
dit. Bruf. lib. 7. cap. 22.
Phorone u s le g u mlator, morie ns fratri dix ifle fe rtu t : ad
fu mmam fe licitate m nihil mihi de fu iffe t , fi u x or defuif-,
fe t. Bruf. lib. 7. cap. 22.
Socrare s pe rcontanti , cu r Xantippe m moribu s Incom- i
pofitis fbe minam habe re t domi, dice bat : lie habe ndam con- ;
fu e tu dine m cu m morofis u x oribu s, (a) qu e madmodu m qui ?
le ad ftu diu m e qu e ftre e x e rce nt : parant e nim e qu os in \
g e nii fe rocioris., qu os fi iu be g e rint ac pe rpe ti pofsint, a I
te ris u tu ntu r commodiu s. Ita qu i morofa: conju g is more ,
fe rre didice rit, mu lto faciliu s cu m qu ibu slibe t habe bit con
:
fu e tu dine m. Lart. lib. 2 . cap. 5.
Alphonfu s Arag onu m re x dice re fole bat, ita de mu m mi ,
trimoniu m tranqu ille , citraqu e qu e rimonias e x ig i pofle , I I
mariru s fu rdu s fiat, u x or cax a : innu e ns opinor, femineu mg
nu s obnox iu m e fle ze lotypia; : atqu e hinc oriri rix as & queri
monias. Ru rfu m maritis pe rmole ftam effe u x oru m g arru li!!
tern : qu a mole ltia caritu ru s e ft, fi fiat fu tdu s. Ne c u lla vexa ;
bitu r adu lte tii fu lpicione , fi care at ocu lis. Eraf. lib. 8. Apo$l
Annia , qu u m ab amicis adhortare tu r, u t poft defun
ftu m priore m maritu m alte ri nu be re t, qu u m attas effetS
inte g ra , & forma prazftantifsima adhu c (qu oru m alte ri!
prae be re t fpem prolis , alte ru m promitte re t amore m ma-
tu u m ) : nu llo ( inqu it ) paolo hoc fattu ra fu m : fi enim
bono viro nu pfe ro, nolo pofthac time re ne amittam ; fit
ve ro malo, qu a; me cape re t de me ntia, u t poft optimum,
tale m admitte re m ? Eraf. lib. 8. Apoph. R
L ivia Au g u fti Cx faris u x or inte rrog ata , qu ibu s ratio*
nibu s Au g u ftu m fibi fu bje ciffe t ? re fpondit : mu lta modefliffi
qu od e a , qu a; place re nt Au g u fto, face re t libe nte r : quod'H
qu e fe fcire difsimu lare t, qu ibu s ille re bu s ve ne re is domi
fru e re tu r. Dionyf. in Tiberio. \
Quuro
(a) Tit. Confuetudo , five Exercitatio, \
I . CLASSIS. VIR ET UXOR. 1J2I
Qu u m adole fce ns qu idam Socrate m inte rrog are t, an du -
ce re u x ore m ne c ne de be re t ? bre vite r re fpondit : u tru m-
vis fe ce ris, pce nite bit: fe ntie ns, & in matrimonio, & in
cce libatu fu a e ffe incommoda , qu e ad poe nite ndu m in-
du cane
Canna t Synorito Galate nu pfe rat. Earn Synorix ju -
venis pre pote ns adamabat : & clam inte rfe do Synorito,
de nu ptiis Cannam follicitare cce pit. Ilia qu o conju g is mor-
tem u lcifce re tu r , difsimu lavit dolore m , & conju g ii fpe m
pre bu it. Tande m Synorig e m ad fe ve nire ju be t in te rn-
plum Diane cu i e rat dicata , qu ail ve lle t hanc effe con-
ju g ii te fte m : & aftans altari ce u de e libatu ra , e pocu lo
bibit tox icu m ; mox qu e tradidit Synorig i. Qu i fimu l atqu e
re liqu u m e bibiffe t , ve ne rata de am : te ( inqu it ) de aru m
pre ftantifsima te ftor, me hu ju s tantu m die i g ratia hade -
nu s Synorito fu iffe fu pe rftite m. Eraf. lib. 6. Apoph.
Qu u m Collatinu s cu m pau cis familiaribu s adL u cre tiam
ve niffe t a Se x to Tarqu inio vi ftu pratam , qu e re nti viro e x
more : fatin falve ? Minime , inqu it L u cre tia : (a) qu id
enim fai vi e ft mu lie ri amifs pu diciti? Ve ftig ia alie ni viri,
Collatine , in le do flint tu o. Se d corpu s tantu m violatu m
eft : animu s infons eft : mors te ftis e rit. Eraf. in Apoph.
Qu amvis au te m facinu s hoc Chriftiana flde s me rito
damne t, qu e manu s flbi qu e mqu am affe rre ve tat ; vox ta-
men ilia me moranda e ft. Qu id falvi e ffe mu lie ri amifs
pu diciti pote ft ? Habe nt homine s mu lta, propte r qu e lau -
j, dari me rito pofsint. In aliis e nim e loqu e ntia , in aliis do-
dtina, in aliis ju ris civilis, in aliis re i militaris fcie ntia,
in aliis be llica fortitu do , variaru mqu e artiu m pe ritia lau -
datu r. In mu lie re ve ro mag na pu dicitie lau s eft : qu a amif-
s , qu id eft qu od in e a ju re lau dari pofsit ? Unde in Ec-
cle fiaftico le g imu s : mu lie r fornicarla , qu afl fte rcu s in
M
vi a, ab omnibu s pre te te u ntibu s concu lcatila
Arme nia a Cyri convivio domu m re die ns , Cyri pu l-
chritu dine m omnibu s lau dantibu s , inte rrog ata a viro , qu id
de Cyri dig nitate fe ntire t, ait : a te (mi vir)ocu los nu n-
qu am
t Plutarchus de cars tnulieribus , prdclaram banc feminam Cammatn
vocat, ejufque virum Sinatu m. (a) Tit. Ca/iitas,
22 COLLECTANE A MOE ALIS PHILOSOPHIC
Pater
3
Filius. Filiorum educatio.
P
Ue t qu idam (a) apu d Platone m e du catu s , qu u m ad
patre m e x inte rvallo re dilfe t, e u mqu e vidifle t erTufius
ride nte m , admiratu s dix it : fe tale nihil u nqu am apu d Pla-
tone m vidifle . Tanta re s e ft jam inde a te ne ris annis vir-
tu ti alfu e fce re . Eraf. lib. 6. Apoph.
Max ima, inqu it Satyricu s, de be tu r pu e ro re ve re ntia.
Latrt. lib. 4. cap. 2 .
Socrate s dice bat, optime natis ing e nu ifqu e potifsimu m
adhibe ndam re ctam inftitu tione m. Ide m e nim in his u fu ve -
nire , qu od in e qu is : in qu ibu s , qu i fe roce s fu nr ac g e ne rofa;
indolis, fi ftatim a primis annis re cte inftitu antu r , e g re g i!
& ad omne m u fu m accommodi e vadu nt : fin minu s, e ffe -
rati intradabile s, & ad nihil u tile s flint. Eraf. lib. 3. Apoph.
' Apu d
(a) Tit. Moderati0,
qu am de fle x i. Itaqu e qu alis alie ni viri forma fit , prorfus
ig noro. Ex lib. 4. Fran. Senen. de inft. reip.
The fe a Dionyfii foror, nu pta Polyx e no , pofte a quam
maritu s me tti tyranni profu g e rat ; & re x forore m accu -
fare t, qu od confcia fu g a; mariti, non indicalfe t : ade o ne
(inqu it ) Dionyfi , me vile m abje diqu e animi feminam
ju dicas, u t fi fe nfifle m iliu m moliri fu g am , non me illi
navig ationis , & omniu m aliaru m fortu naru m comite m ad-
ditu ra fu e rim ? Eraf. lib. 5. Apoph.
Bru ti u x or Porcia , Catonis filia , pofte a qu am lcnfit
confpiratu m de Cazfare inte rficie ndo , e node qu a; pra>
ce fsit die m in qu o Cazfar occifu s e ft, e g re flo cu bicu lu m
Bru to, cu lte llu m tonforiu m ve lu t u ng u iu m re fe candoru m
g rati popofcit : e qu e qu ali forte de manibu s e lapfo , fe
ipfam g ravite r vu lne ravit. Mox Bru tu s clamore ancillaru m
in cu bicu lu m re vocatu s, obju rg are earn cce pit, qu od ton-
foris prae ripu ifle t officiu m ? Hie ilia clam marito : non hoc
( inqu it ) te me re fe ci : nam e x pe riri volu i , fi qu od con-
ftitu tu m e ft, paru m ce fle rit e x fe nte nti, qu am je qu o ani-
mo me fe rro firn pe re mtu ra. Flut.
I. CLASSIS. PATER , FILIUS. FILIOR. EDUC. 523
Apu d L ace de monios qu u m du o fratre s inte r fe difsi-
dium habe re nt, L ace de moni! mu lctam dix e re patri, qu od
niioru m difcordiam difsimu lare t : ju ve nibu s* ig nofce ndu m
pu taru nt : fe d qu idqu id illi pe r calore m e tatis pe ccaffe nt,
parenti impu tabant, cu ju s au &oritas provide re de bu e rat,
ne qu id inte r filios orire tu r fimu ltatis. Plut. in Lacon.
L ycu rg u s is qu i L ace de moniis le g e s condidit, qu u m
conare tu r cive s fu os a moribu s pre fe ntlbu s ad te mpe ra-
tiorem vive ndi ratione m tradu ce re , e ofqu e virtu tis & ho-
nefti ftu diofos re dde re ( nam e rant corru pti de liciis ) , du os
e du cavit catu los e ode m patre e ade mqu e matre prog e nitos:
qu oru m alte ru m paiTu s eft domi lau tioribu s ve fci cibis , al-
terum e du ctu m ve natibu s e x e rcu it. De in qu u m ambos pro-
du x iffe t in foru m apu d mu ltitu dine m , pofu it illhic fpinas
fimu l & e fcas aliqu as de licatiore s, mox e mifit le pore m:
qu u m u te rqu e rape re tu r ad affu e ta , alte r ad e fcas , alte r
le pore m invade re t : an non vide tis ( inqu it ) cive s, du os
catu los qu u m e ju fde m lint g e ne ris, tarnen ob dive rfam
e du carione m admodu m difsimile s inte r fe fe e vafifle , plu f-
qu e ad hone ftate m mome nti habe re e du catione m , qu am
naturanti ? Proinde nihil nobis ( o cive s ) nobilitas , qu am
miratu r vu lg u s hominu m , du &u mqu e ab He rcu le g e nu s
profu e rit , nifi e a g e fle rimu s , pe r qu e ille mortaliu m o-
mnium clarifsimu s ac g e ne rofifsimu s e x ftitit : ac pe r o-
mnem vitam, qu e hone fta fu nt, 8c difcamu s, 8c e x e rce a-
mu s. Re pe rir vir ing e niofu s viam, qu a mu ltitu dini philo-
fophicis rationibu s non fatis idone e , virtu tis imag ine m
ob ocu los pone re t. Re s qu ide m e fficax eft natu ra : fe d
pote ntior eft inftitu tio , qu e malam natu ram corrig it ac
ve ttit in bonam. Qu ale s nafcantu r libe ri, nu lli in manu
eft : at, u t re cta inftitu tione e vadant boni, noftre pote fta-
tis e ft. Era/, lib. i. Apoph.
Ide m L ycu rg u s objicie ntibu s, qu od e loqu e ntie pre ce -
ptoribu s dare t me rce de m : fi qu is ( inqu it ) profite atu r fe
filios me os mihi re dditu ru m me liore s , non mille drachmas,
fed omniu m facu ltatu m dimidiu m e ffu nde re m. Era/, lib.
8. Apoph.
/Elianu s adole fce ns Ere triam poll long am pe re g rina-
tio-
524 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
tione m re ve rfu s , rog atu s a patre , qu id difcipline tanto
te mporis inte rftitio affe cu tu s e ffe t ? fie bre vi oftenfurum
effe pollice tu r. Ve rbe ribu s ig itu r pau llo poft ce fu s pro-
pte r de lictu m admiffu m , patri ne qu qu am inobe die ns fuit,
& ait : hoc e doctu m , u t pare nti caftig anti obe dire t, ejuf-
qu e indig natione s atqu e pce nas e qu o animo fe rre t. Bruf.ll
4. cap. 30.
Pomponiu s Atticu s in fu ne re matris , qu am e x tu lit no-
nag e nariam , ipfe natu s annos fe x ag inta , fe pe gloriatus
e ft, qu od nu nqu am cu m matre in g tatiam re diiffe t, nun-
qu am cu m forore fu iffe t in fimu ltate , qu am prope qua-
le m habu it. Hanc voce m fe ab ipfo au diffe fcripllt Cor-
ne liu s Ne pos. Eraf. lib. 6. Apopb.
Damatria (a) qu u m acce piffe t, filiu m ita fe g e re re in
be llo , u t tali raatre vide re tu r indig nu s, domu m redeun-
te m inte re mit. Malu it filiu m habe re mortu u m, qu am bel-
lo inu tile m. Qu a de re hoc fe rtu r e pig ramma :
Tranfgrejpum leges mater Damatria natum
Ipfa Lacana necat, non Lacedamonium.
Ex Plutarcho in Lacanartmi Apopb.
Manliu s Torqu atu s, (b)qu u m e Mace donia ve hiffe nt le-
g ati , g rave s qu e re las de fe re nte s de - filio e ju s De cio Syl-
lano, qu i earn provinciam obtinu e rat ; a fe natu pe tiit, tie
qu id e a de re ftatu e re nt, priu s qu am ipfe cau fam cogno-
viffe t. Qu u m fe natu s illi cog nitione m de tu liffe t, domi Ce-
dit , folu fqu e u triqu e parti pe r totu m bidu u m vacavit : ter-
to die pronu ntiavit in hanc formam. Qu u m Syllanu m fi-
liu m pe cu nias a fociis acce piffe probatu m fit, & Repu-
blica eu m , & domo me a indig nu m ju dico , protinu lqu e e
confpe ctu me o e x ire ju be o. Eraf. lib. 6. Apopb.
Au lu s Fu lviu s (c) filiu m ing e nio , litte ris , & forma
flore nte m , qu oniam in Catiline caftra prope rabat, e x iti-
ne re re tra&u m occidit, dice ns : e g o te non Catiline ad-
ye rfu s patriam ; fe d patrie adve rfu s Catilinam g e nu i. Eraf
lib. 6. Apopb.
Diog e ne s (d) qu u m pu e ru m confpice re t inde core fe
g _
(a) Tit. Fortitudo. (b) Tit. Judex, (c) Tit. Pietas in patriam,
[) Tit, Piedagogus.
I . CLASSIS. DOMINUS. MAGISTER. 525
Dominus. Servus.
M
Emoria noftra fe rvu s e x ftitit ing e nii pe fsimi, animi-
qu e tru cu le nti. Hu ic fae vifsimu s he ru s fu it, qu i in
eum ve rbe ribu s feevire non de fme bar. Iratu s au te m fe rvu s,
quum dominu m u lcifci ne qu ire t, du os qu os habe bat in-
fantes , annicu lu m u nu m , alte tu m bimu lu m corripu it : tu r-
rimqu e e ditam confe e ndit, dominu mqu e vocavit, monu it-
que u t infante s fu os g re mio e x cipe re t : qu os qu ampri-
mum illifos parie ti de je cit , fe fe qu e prax ipitavit , ne vi-
vu s in pote ftate m domini ve nire t. Ex Francif. Sen. lib. 4.
de Infi. Reip.
Hoc animadve rtant, qu i omnia fibi in fe rvos lice re
arbitrantu r : qu oru m nu nqu am tam de ftitu ta fortu na e ft,
J, ut non inte rim ve he me nte r noce re dominis pofsint. - j ,
[a) Tit, Sdentiti.
Magi
gerentem , pae dag og u m illiu s bacillo pe rcu fsit , dice ns : cu r
fie inftitu is ? Indicans primae aetatis formatoribu s potifsimu m
imputandum effe , fi adole fce nte s e vadant male morati, au t
fecu s. Aphthonius, ac Prifcianus.
Philippu s Mace do (a) qu u m acce piffe t g e nitu m fibi fo-
lium Ale x andru m , ad Ariftote le m fcripfit , fe diis g ratias
habe te , non tam qu od filiu s fibi natu s e ffe t, qu am qu od
eum nafci contig it Ariftote lis te mpore , a qu o qu ide m
fperabat e u m ita doftu m iri, u t fe dig nu s e vade re t
;
&
fu cce fsione re ru m fu aru m. Atqu e qu u m primu m fari coe -
pit, nu tu Ariftote lis e u m nu triri ju fsit : cu i de inde adu l-
tum in difciplinam tradidit. Et de inde qu u m propte r ad-
ve rfam vale tu dine m eu m in caftra fe qu i ne qu ire t, Calli-
fthe ni difcipu lo obe u ndas fu as vice s tradidit, u t re g i ade f-
fe t, e u mqu e philofophie ftu diis adju vaffe t. Ex Francif. Sen.
lib. 2 . de Infi. Reip.
COLLECTANEA MORA LIS PHILOSOPHISE.
JS/lagifker. Difcipulus.
A
Lexander interrogatus , utri magis foret affe&us, Phi.
lippo parenti, an Aditoteli ptaeceptori , refpondit:
ille mi hi, ut effem , caufa fuit : hie vero , ut bonus ef-
fem. Stob.
Diogenes Athenas profeclus, ad Antifthenem fe con-
tulit : a quo faepe repulfus ( nullum enim difcipulum red-
piebat Antifthenes ) , non deftitit tamen habere : adeo , ut
quum aliquando baculum intentaret Antifthenes, ultro ba
culo caput fubjecerit, dicens : caede, fi vis : (a) at nullum
invenies baculum tarn durum, quo me abs te abigas, dura
aliquid dixeris. Infigne exemplum adamatae fapiendae. Lain
lib. 6. cap. 2.
Metrocles dicebat, res lienas emi pecunia , ut dormir,
veftem , & alia : (b) difciplinas autem liberales emi tera
pore. Requirunt enim diuturnum ftudium, & indefeffaii
diligentiam. Lart. lib. 6. cap. 6.
Demofthenes fummus ille orator (c) tanta diligenti
verfatus eft in oratoria , ut nullam aliam ob cauiam ma
gis ie dolere dixerit, quam fi quando opificum anteluca
n vi&us effet induftri. Cic. lib. 4. Tufcul. quaji.
Antifthenes, quum adolefcens quidam , Ponticus genere,
fe in numerum difcipulorum illius recipi cuperet , patri qi
renti, quibus rebus effet opus ? libro (inquit) novo , ftilo no
vo , novque tabella. Significans animum a vitiis vacuum,
ftudium vigens , & memoriam fidelem. Lart. lib. 6. cap. 1
Doclor & auditor.
D
iogenes eos qui de virtute loquerentur , nec recle vl-
verent , cytharae dicebat fimiles , quae fono prodeffet
aliis, ipfa nihil fentiret, nec audiret quicquam. Laert. lib.6,
Hoc didum non multum abludit ab illo Paulli, qui
ait:
(a) Tit. Pbilofopbia. (b) Tit. Tempus. Tit, Studium, (c; Tit. Stv \
dium perfinax, \
I
I , CLASSIS. DOCTOR ET AUDITOR. 527
, alt : fi Ung u is hominu m loqu ar & Ang e loru m , carita-
I , tem au tem non habu e ro , fadu s fum ve lu t xs fonans,au t
L cymbalu m tinnie ns.
} Ariftote le s rog atu s , qu am ob re m qu u m alios doce re t
iloqui , ipfe tace re t ? re fpondit : cos qu ide m ipfa non fcin-
jdit, cu ltros au te m acu it. Anton, in Meli/, part, i.ferm.j^.
Diog e ne s Cynicu s , qu u m aliqu ando.de re feria diffe -
ens nu llu m habe re t au fcu ltatore m atte nde nte m , cce pit
neptam cantione m cane re , ve lu ti faltatu ris.- Ubi jam plu -
imi concu rriffe nt, obju rg avit illos, qu od ad flu ita & ine -
ta fre qu e nte s & alacre s accu rre re nt ; ad fe ria ve ro & ad
ene vive ndu m titilla, ne c alacrite r conve nire nt, ne c di-
ig e nte r au fcu ltare nt. Lart. lib. 6.
De mofthe ne s qu odam te mpore , qu u m popu lu s obftre -
e re t dice nti, ait : fe bre ve qu iddam ve lie illis narrare . Fa-
o mu ltitu dinis file ntio : adole fce ns ( inqu it ) qu idam azftivo
e mpre afinu m condu x e rat ab Athe nis Me g aram u fqu e .
Iole ve ro circa me ridie m ve he me nte r abitu ante , u te rqu e
ole bat fu bire u mbram afini, fe d u te rqu e alte ru m prohi-
e bat. Hic dice bat, afinu m condu du m , non u mbram : al-
er conte nde bat , pe r condu dione m , & afini & u mbre ju s
ffe fadu m. Atqu e he c locu tu s De mofthe ne s, abiit e fu g -
eftu. Popu lo ve ro re tine nti , ac narrationis fine m flag itan-
jti : de afini ( inqu it ) u mbra au dire cu pitis ; de re bu s fe -
itiis loqu e nte m au dire non vu ltis. Era/, de Afin umbra.
I Antimachu m daru m poe tam fe ru nt, qu i qu u m convo-
icatis au ditoribu s le g e re t e is volu me n fu u m , & eu m le -
|gentem omne s praeter Platone m re liqu ifle nt : le g am ( inqu it )
tnhilo minu s : Plato e nim mihi u nu s inftar eft onu iiu m.
Cher, de Claris Orat.
De Vrlatis & eorum refidentia.
A
Ntig onu s qu u m pu g natu ru s e ffe t adve rfu s Ptole me i mi-
lite s, g u be rnatorqu e admone re t plu re s e ife nave s ho-
ftiu m : pro qu ot (inqu it) navibu s fu ppu tas, qu od e g o hic
prazfto fu m ? Se ntie ns ad vidoriam plu rimu m habe re mo-
me n-
I
528 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Rex.
A
Ge fiau s L ace dse monioru m re x (a) illu d fibi cu m pri-
mis g lorie du ce re fole bat, qu od re x qu u m e ffe t, cete-
rj_
t Lege : Numantinos , ut eft apud Putarcbum. Non enim Sagw-
nis cum Romanis /cedere junttt , fed Numantinis bellum intulit Scipio
Noti/sima rei eft : nec i dubium ab ulto ufquam revocata, (a) T.Vittoria fui'
me nti, fi ftre nu u s impe rator pre fe ns re g at e x e rcitu m. Pkt.
in Reg. & Imper. apopb.
Hoc e x e mplo qu antu m Pradatoru m in Eccle fiis fms
pre fe ntia vale at, facile pote rit ju dicari.
Qu u m qu idam corpu le ntu s ac nitidu s , e qu u m habe-
re t macile ntu m ac ftrig ofu m , rog atu s , qu id e ffe t in cau-
fa ? re fpondit : mitu m non de be re vide ri, fi e qu o fu o eflet
habitior ; qu ando qu ide m ipfe fe pafce re t, e qu u m autem
cu rare t fe rvu s. Gellius , & Era/, in Proverb.
Hoc e tiam apophthe g ma fatis de clarat, qu antu m gre-
g confe rat Pre latoru m cu ra & pre fe ntia.
Ale x ande r Se ve ru s affe iforibu s de fig navit fu a fatarla:
qu amqu am dice bat , illos potifsimu m promove ndos , qui
pe r fe Re mp. g e re re poffe nt, non pe r affe ffore s. Unum-
qu e mqu e e nim hoc ag e re de be re , qu od noife t. Prudenti!-
fimu s ju ve nis fe nfit , hoc effe pre cipu u m u lcu s omnium
Re ru mpu b. qu od omnia mu ne ra pe r vicarios adminiftran-
tu r , inte rdu m alte ros , ac te rtios. Prafe ctu s u rbis ha-
be t vicariu m : & is vicariu s ru rfu m alte ru m vicariu m , &
hie ru rfu s aliu m. Atqu e fre qu e nte r, qu i & honore & fa-
lario fru itu r, minime omniu m idone u s e ft ad functionem
obe u ndam. zsl. Lampr.
s. Ve tu s mu ltoru m impe ratoru m dictu m e ft : mag is effe ti-
me ndu m ce rvoru m e x e rcitu m du ce le one , qu am le onu m du-
ce ce rvo : ade o mag nu m eft in qu ovis ne g otio, gubernatorem
ac paftore m e ffe prasftanrifsimu m. Hinc majoribu s natii in-
cu fantibu s f Sag u ntinos , qu od poft adve ntu m Scipionis Ro-
manos milite s in cong te lfu fu g iffe nt, qu os fe pe ante a fu-
g are foliti e ffe nt , re fponde ru nt : g re x qu ide m eft idem,
fe d aliu s paftor. Plutarch, in Rom. Apopb.
I I . CLASSIS. REX. 529
I nTque confilio profpiceret, nihilo fecius In laboribus obeun-
I dis nemini cederet : quodque fibi imperaret , fibique ( ut
Iita loquar ) rex effet. Id pulchrius effe judicabat , quam
; quod regnum obtineret in alios. Plut. in Apopb. Lacon.
J Idem interrogarus , quas res imperatorem habere opor-
jteat, dixit : adverfus hofles audaciam , erga fubditos bene-
Ivolentiam , in opportunitate vero rationem & confilium.
\Stob.ferm. 52.
\ Idem illud afsidue in ore habuiffe fertur , principis effe,
-non mollitie deliciifve , fed temperanti fortitudine
privatis hominibus antecellere. Plut.
% Idem, fi quid efTet (a) quod per milites celeriter con-
fici vellet, primus ipfe fub oculis omnium operas aggre-
Jdiebatur , quo, vel pudore ad induftriam exftimularentur.
|Efficacifsimum exhortationis genus , principem hoc facere,
;jquod ab aliis fieri velit. Plut.
\ Cyrus abftinebat confpe&u Pantheae ; & Arafpo di-
venti , (b) mulierem effe infigni forma, dignam regis ocu-
lis : ob ifthuc ipfum ( inquit ) magis eft ab ipfa abftlnen-
|lum. Etenim fi nunc tuo obtemperans confilio, illam adie-
0 quum vacat, fortafsis ilia mihi perfuafura eft , ut ad ipfarn
frequenter commeem etiam quum non vacabit, eique afsi-
|leam negledHs feriis. Erafm. lib. 5. Apopb.
I Philippus Macedonum rex (c) quum audiflet fillum fiium
|quodam in loco fcite ceciniffe , objurgavit dlcens : non
|te tui pudet , qui noris tarn bene canere ? Plut. in Reg.
ip'Imp. Apopb.
4
Anus paupercula quum dignum effe putaret, fe a Phillp-
po Alexandri patre judicari, & fepe numero Importuna ef-
fet : otium fibi non effe dixit. Vetula vero clamans : ergo ne
rex quidem fis, inquit. Sed ipfe didum admiratus , non illam
{fflodo , verum alios quoque e veftigio audivit. Plut. in Apopb.
I Alexander (d) regium effe affrrnavit , a quibus male
judias, in eos & faepe & multum conferre. Quo innuere
woluit, liberalitatem aliquando etiam erga indignos exer-
|pndam effe. Pont. cap. 3. de Liber alitate.
LJ . Idem,
l
) Th.Exemplum. (b) Tit. Occafiones peccatoram. (c) Tit, lade*
frum. (d) Tit. Liber alitai.
530 COLLECTANEA MOE ALIS PHILOSOPHISE.
Ide m , qu u m be ne vole ntiam civiu m libi conciliare cu-
pe re t , larg itionibu s e os corru pit. Ve ru m qu u m hoc au-
dire t pate r Philippu s : qu a; te malu m ( inqu it ) ratio in
iftam fpe m indu x it, fili , u t e os pu te s tibi fore fide le s,
qu os come ris pe cu nia ? Plut. in Apoph. Reg. & Imp.
Ide m (a) qu u m ab amicis re pre he nde re tu r, qu od inv
me mor maje ftatis Impe ratoria;, non pre tiofo ve ftitu , auro
g e mmifqu e corpu s ornare t , re fpondit : principatu m atqut ;
impe tiu m in virtu te e ffe , non in corporis de core . Itaqut :
ple be ju s habitu s & cu ltu s nihil obftitit, qu o minu s tonic ;
orie ntis impe riu m Mace donia; re g no adde re r. Bruf. lib,] ;
cap. 1 3.
Antig onu s Mace donia; re x , amicis fu ade ntibu s , u t!
Athe nas cape re t, validis e as prae fidiis commu nire t ne qua
do de fice re nt, re fpondit : fe fe mpe r in e a fu iffe opinioni
u t cre de re t , nu llu m e ffe re g ni pra;fidiu m firmiu s , quai
civiu m be ne vole ntiam. Era/, lib. 4. Apoph.
Ide m (b) confpicie ns filiu m fu u m , e os in qu os hai
bat impe riu m fe rociu s tractante m ac infole ntiu s : an ignt
ras (inqu it) fili , re g nu m noftru m e ffe fple ndidam ferii
tu te m ? Nihil dici potu it cordatiu s. Nam prince ps non mi
nu s obfe rvire cog itu r popu lo, qu am popu lu s principi,ri
fi qu od prince ps id facit cu m dig nitate : alioqu i re ve
mu tu a fe rvitu s e ft. Plutarchus.
Au g u ftu s Cse far qu u m nu lli fe re ad conviviu m invitai
ti fu u m de ne g are t officiu m , e x ce ptu s a qu odam cce n pc
parca ac paene qu otidiana , qu u m a convivatore demittf
re tu r, hoc illi tantu m infu fu rravit: non pu tabam met
bi tarn familire m e ffe . Plut. in Rom. Apoph.
Ide m qu u m apu d L iviam u x ore m folu s conquereretn
de hominu m infidiis , qu a; hinc inde e tiam vig ilantifsitf
inftru e re ntu r : miru m non eft ( re fpondit L ivia ) quod ti
bi pare ntu r infidia; : partim qu od id non fit alie nu m a m|
tu r; partim qu od in tarn mag no impe rio mu lta facias,m
qu ibu s par eft ple rofqu e mole ftiam cape re . Prince ps e nij
non pote ft omnibu s piace re : fe d e tiam qu antu mvis refll
impe re t, e i mu ltis irafci ne ce fle e ft. Dionyf. in Auguft. 1
[a) Tit. Cultus corporis, ^b) Tit. Mttnfuetudo, dementia. |
I . CLASSIS. REX. 53t
Ide m qu u m au diffe t, qu od Ale x ande r natu s annos tri-
ll ginta du os, pofte a qu am ple rafqu e mu ndi re g ione s pe rag ta-
rat, du bitaffe t : qu id in re liqu u m vita? te mpu s e ffe t fadu -
|ru s ? de mirabatu r, fi Ale x ande r non ju dicaffe t maju s opu s,
Jbene g u be rnare partu m impe riu m , qu am amplam ditione m
comparaffe . Re de notavit ine x ple bile m Ale x andri ambitio-
nem , qu i nu llam aliam fu ndione m re g e dig nam e x iftimaf-
fet , qu am profe rre ditionis te rminos : qu u m mu lto tu m
ipu lchriu s , tu m difficiliu s fit , re g nu m qu od contig it re -
pis le g ibu s fandifqu e moribu s e x ornare , qu am armis re -
fgno re g nu m adde re . Plut. in Rom. Apoph.
%
Equ ite Romano qu odam de fu ndo , compe rtu m e ft, il-
um tantu m habu iffe azris alie ni , u t fu mmam du ce ntie s
urnm acce de re t, idqu e du m vive re t , ce lave rat. Qu u m
igitu r re s illiu s au dioni fu bjice re ntu r , u t e x pe cu nia cre -
itoribu s fatisface re t ; Au g u ftu s (a) ju fsit fibi e mi cu lci-
ram illiu s cu bicu lare m : ac mirantibu s hoc prax e ptu m,
abe nda e ft ( inqu it) ad fomnu m conciliandu m ilia cu l-
itra , in qu a ille tanto sere alie no obftridu s , fomnu m
apere potu it. Nam Au g u ftu s ob ing e nte s cu ras fie pe max -
Imam nodis parte m du ce bat infomne m. Macrob. lib. 2. cap.q.
Apolloniu s (b) rog atu s a re g e Babylonia:, qu a ratione
u iete impe rio fru i poffe t re fpondit : fi pau cis cre dide ris.
"olu it au te m nihil aliu d hoc indicare dido , qu am nihil
dminiftrando re g no pe ricu lofiu s e ffe , qu am fi de latoribu s
affe ntatoribu s au re s facile prae be antu r. Bruf. lib. 3. cap. 1 3.
Paryfatis (c) Cyri & Artax e rx is mate r prax ipe re fole -
at, u t re x palam ac libe re locu tu ru s, ve rbis byfsinis u te -
etur : hoc eft mag nificis ac mollibu s. Talis e nim de ce t
egem oratio , qu alis e ft amidu s. Ex Plut. in Reg. & Imp.
fyoph.
Solon (d) arg u tilsime dix it, tyrannoru m amicos calcu -
is fu ppu tatoriis effe fimillimos : qu i u t arbitrio fu ppu tan-
is ponu ntu r , inte rdu m vale nt mu lta millia; inte rdu m mi-
nimum ; inte rdu m nihil. Sic e nim illoru m fortu nas incon-
lans tyranni libido variat. Lart. lib. 1. cap. 3.
_ LI 2 Omu-
Tit. Cura e r fiUicitudo. (b) Tit. Crudtlitas.Tit. Adulatici, (c) Tit.
Wfabilitat. (d) Tit. Fortuna inconftantia.
532 COLLECT ANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Omu liu s Se nator Romanu s Trajano Impe ratori dlcere
fole bat : majori u tilitatis ratione malu m principe m optati
poffe qu i pe tmu ltos bonos habe re t amicos , qu am bo-
nu m qu i maloru m mu ltoru m amicitiis u te re tu r. Siqu idera
faciliu s fore , a mu ltis bonis u nu m malu m ad bonitatern
de du ci, qu am ab u no bono mu ltos malos a malitia aver-
ti. Fulg.lib.j.cap.2.
Ale x ande r Se ve ru s de fcriptu m habe bat, qu id cu i prse-
ftitifle t. Qu i nihil , au t minimu m pe tiffe nt , e os appella-
bat dice ns : qu id eft cu r nihil pe tis ? an me tibi vis fie -
ri de bitore m ? Pe te , ne privatu s de me qu e raris. Intelli-
g e bat pre cipu u m boni principis officiu m e ffe , de bitis prs-
miis de Re pu b. be ne me ritos affice re : qu u m omnis. bens
conftitu ta Re fpu b. poena & pre mio potifsimu m ftabiliatur,
*slus Lamprid.
Scu rra qu idam , qu u m vidiffe t principu m indig na & ne
fanda facinora, dix it : in u no annu lo bonos ptincipe s o-
mne s fcu lpi poffe . Se ntie ns effe qu ide m mag nu m imperato-
ru m nu me ru m 5 fe d in his pe rpau cos effe bonos. Vopfi
in Aurelio.
Scipio , pofte a qu am Carthag ine m novam ( qu e era:
Hifpanoru m ) armis ce pe rat, milite s qu idam virg ine m ele-
g anti forma captam addu x e tu nt , e iqu e tradide ru nt. He
ille : libe nte r accipe re m ( inqu it ) fi privatu s effem , non
impe rator. Pluf, in Rom. Apoph.
Epaminondas , qu u m fe ftu m die m ce le brare t civitas, o
mne fqu e compotationibu s & libidini indu lg e re nt, cuidara
e familiaribu s fatu s eft obviam fqu alidu s & cogitabu ndiis.
Admirante ilio , cog itante qu e : qu id tande m e lfe t re i , quod
folu s ad eum affe ctu s modu m obambu lare t ? u t vobis (in-
qu it ) omnibu s e brios ac focorde s e ffe lice at. O voce m prin-
cipe dig nam ! Tu m e nim -max ime vig ilahdu m eft principi)
qu u m popu lu s max ime indu lg e t g e nio. Plutarch, in Gracor,
Apoph.
Ag aficle s qu u m fcifcltare tu r , qu o pa&o poffe t qu is ro-
to impe rare nu llo ftipatu s fate llitio , re fpondit : fi fic impe-
re t fu is , qu e madmodu m pate r impe rat libe ris. Ne mo un;
qu am plu ra dix it majori compe ndio. Pluf, in Lacon.
I. CLASSIS. REX. 533
Alcame ne s f Te le cri fillu s (a) cu idam pe rcontanti, qu o
paclo qu is optime re g nu m fe rvare poffe t ? fi lu cru m ( in-
qu it) non mag ni fe ce rit. L ong e late qu e diffe ntie ns a vu l-
g o principimi , qu i non alia mag is ratione principatu m
conftabilire ftu de nt, qu am atte nu andis civiu m , & fu is au -
gendis opibu s ; qu u m ju ftitia & e qu itas max ime re ddant
diu ttirnu m Impe rlimi. Pluf, in Lacon.
Oviniu s Camillu s (b) antiqu e familie fe naror, homo
de licatifsimu s , re be llione m molie batu r tyrannlde m affe -
cians. Id qu u m Ale x andro re nu ntiatu m e fle t fhtimqu e pro-
batum , ad palatiu m eu m rog avit, e iqu e g ratias e g it, qu od
Re ipu b. cu ram , qu a: bonis viris re cu fantibu s imponi lo--
le t, (ponte re cipe re t. Mox ad fe natu m proce fsit, atqu e
tanti fce le ris confcie ntia tre pidimi cnforte m impe rii ap-
pe llavit, in palatiu m re ce pit , orname ntis impe rialibu s &
me lioribu s qu am u te batu r ipfe , de coravir, profe ctionis co-
mitem adhibu it. Qu u mqu e impe rator ipfe pe dibu s ite r
face re t, invitavit & Oviniu m de liciis aflu e tu m , ad labo-
rem : qu ern poll qu inqu e millia palTuum cu nctante m , e qu o
federe ju fsit. Qu u mqu e poll du as manfione s e qu o e tiam
fatig atu s e ffe t, carpe nto impofu it. Hoc qu oqu e re fpu e n-
tem , ac impe riu m te dio laboru m re cu fante m dimifit, ac
militibu s a qu ibu s Ce far pre cipu e dilig e batu r comme nda-
tum , ad villas fu as tu to abire ju fsit. Sic illi commonftra-
vit , qu id e ffe t g e re re Impe riu m. Lampr.
Satu rninu s hortantibns u t impe riu m fu fcipe re t, ait : ne -
fcitis , o milite s , qu antu m mali fit impe rare . Gladii u t
ce rvicibns immine ant , hafte u ndiqu e & fpicu la : ipfi cu -
ftode s time ntu r : ipfi comite s fotmidantu r : non cibu s pro
volu ntate , non ite r pro au cloritate , non be lla pro ju -
dicio , non arma pro ftu dio. Pau cifsimis ve rbis varia prin-
cipimi incommoda , & pe ricu la vu lg o incog nita compie x u s
eft. Bruf. lib. 3 . cap. 13.
Qu u m fu b Ne rv Cocce o , Rome promifcu e omne s
ab omnibu s le vifsimas ob cau fas accu fare ncu r , atqu e in-
L I 3 de
t Alcamenes , non Telecris filmsfu'it , ut innuit Granstenfis ; fed Telecri
cuidam /ci/citanti refpondit. Vide Crujerii , ac Raphael's* Regit interpretaones,
(a) Tit.Vecligalia. (b) Tit. Delicite.
534 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC
(a) Tit. Jufttia, Tit. Judex, (b) Tit. Magnanimit*.
de mag nu s tu mu ltu s e x ortu s e Te t, Frontoniu m conu ile i
dix iffe fe ru nt : malu m qu ide m e ffe , impe ratore m haben
fu b qu o ne mini lice at qu icqu am face r ; fe d mu lto peju
1
e fle , qu u m omnia lice nt omnibu s. Fulgof.lib. 2 . cap. 2.
Diocle tianu s adhu c privatu s dice re fole bat, nihil eflj
difficiliu s qu am be ne impe rare . Id Flaviu s Vopifcu s in Au
re liano tradit fe au divifle a' patte fu o , & addidit cauiarn|
collig u nt ( inqu it ) fe qu attu or au t qu inqu fimu l ; confi
Hum ad de cipie ndu m impe ratote m capiu nt ; dicu nt quii
probandu m fit. Impe raror qu i domi clau fu s eft , ve ra noi
novit: cog itu r hoc tantu m fcire , qu od Uli loqu u nru r: fai
cit ju dice s , qu os fie ri non oporte t : amove t a Repub
qu os de be bat re tie re . Ita ( u t dix it Diocle tianu s ) bonus)
cau tu s , optimu s ve nditu r impe rator. Bruf. lib. 3. cap. 13
Trajanu s (a) impe ratore m ju ris atqu e ju ftitia; amati
re m atqu e cu ltore m e fle de be re dix it 5 cu ju s ipfe etiai
tarn fu it flu diofu s , u t aliqu ando e nfe m ftrictu m praefeft
u rbis in confpe ctu omniu m de de rit , atqu e dix e rir : capi
fe rru m hoc : & fi re te qu ide m impe riu m g e fle ro, pt
me ; fin au te m , contra me hoc u te re . Nicepb. Callift. /ill
3. cap. 23. hi. Ecclef.
Otho impe rator Romanoru m fspe nu me ro dice re fo
le bat ad fu os : ne fcitis, amici, qu id fit Romanoru m gii
be rnare impe riu m : mihi cre dite jam e x pe rto , qu i jat
moti malo qu am impe rare . Bruf. lib. 3. cap. 13.
Sig ifmu ndu s Romanoru m impe rator rog atu s, qu e m vi
ru m impe rio dig nu m aptu mqu e e x iftimare t ? e u m, inquit
qu e m ne c fe cu nda: re s e x tolle re nt, ne c adve tfa; deprime
re nt. zsEneas Sylv. Commentar, lib. 4. de rebus gefiis
phonfi.
Ide m, re g nandi artis Impe ritu m e fle dice bat, qu i fimi!
lare ne fcite t. Innu ir au re m , mu lta re g ibu s fimu landa, mu
ta difsimu landa e ffe , qu o fu os in officio contine ant extr;
omne vita; pe ricu lu m. vneas Sylv. lib. 1. Commentar, k
rebus gefiis Alph.
Antifthe ne s Athe nie nfis (b) qu u m acce pifle t Platonen
de ipfo male loqu i : re g iu m efl: ( inqu it ) qu u m be ne it-
ce
I . CLASSIS. REX. 535
ce rls, au dire male . Ex ce lfi profe do animi eft , ing ratitu -
dine hominu m non de te rre ri ab ftu dio be ne me re ndi de
mnibu s. La'rt. lib. 6. cap. I.
De me triu s Phale re u s (a) Prolemaeu m re g e m adhortari
ble bat , u t libi parare t libros de re g no de qu e militari
Impe rio g e re ndo tradante s, e ofqu e dilig e nte r e volve re te
fropte re a qu od e a de qu ibu s amici non au de nt admone re
eges , in libris fcripta habe antu r. La'rt. lib. 5. cap. j .
Dionyfiu s (b) qu u m ad filiu m ing re ffu s confpe x iffe t vaf-
ulorum au re oru m & arg e nte oru m mag nam vim , e x cla-
ians : non eft (inqu it) in te re g iu s animu s, qu i his po-
ulis qu a: a me tam mu lta acce pifti, ne mine m tibi ami-
11m fe ce ris. Se ntie ns abfqu e civiu m be ne vole nti re g nu m
ec parari, ne c te ne ri. Be ne vole ntiam ve ro max ime con-
iliat be nig nitas. At ju ve nis re ru m impe ritu s , pu tabat e ffe
:liciu s arg e ntu m & au ru m, qu am amicos comparare . Plu-
wch. in Reg. Imper. Apoph.
Me ne de mu s Ere trie nfis (c) Antig ono confu le nti, de be -
t ne ad come ffatione m qu amdam ire 5 poft file ntiu m ni-
l aliu d re fpondit , qu am : re g is filiu s e s/ Su bindicans,
xum inde coru m e ffe re g no natis. Lart. lib. 2 . cap. 18.
Philonis dide riu m e ft: (d) fi vis bonu s e ffe re x , cu m
ttitu dine be nig nitate m & manfu e tu dine m fe rva, u t non
rmidolofu s , fe d re ve re nda dig nu s tu is fu bditis vide aris.
bavorinus.
Se ve ri impe ratoris u ltima ve rba dicu ntu r fu iffe : tu r-,
itam Re mpu b. u biqu e acce pi, pacatam e tiam Britannis
linqtio , fe ne x & pe dibu s a:g e r , firmu m Impe riu m Anto-
his me is re linqu e ns, fi boni e ru nt : imbe cillu m , fi ma-
, zslius Spartianus.
Ve fpafianu s fe nior Romanoru m Impe rator (e ) g ravite r
bricitans , qu u m incre pare tu r a me dicis , qu od morbo
)rreptU5 nihil de qu otidiana vidu s ratione immu tare t, fa-
te tqu e omnia qu a: ad principatu m fpe dare nt, re fpondit:
nperatorem , ftante m mori oporte re . Xiphilinus in ejus vita.
Trajanu s (f) amicis incu fantibu s, qu od paru m me mor
L I 4 ' im-
Tit. Lefiio. (o) Tit. Liberalitas. (c) Tit. Luxus, [d) Tit.
tttnfitetudo. (e) Tit. Labor. ( f ) Tit. Affabilitas.
536 COLLECTANEA MORALS PHILOSOPHIC
{a, Tit. Veritas, ^b) Tit. Prudentia. Cautio.
imperatoria; majeftatis , nimium effet omnibus expofitus,
refpondir : talem praeftabo imperatorem privatis , qualeml
optarem ipfe privatus. Eraf. lib. 8. Apoph.
Antiochus ille , qui bis exercitum duxit adverfus Pet;
fas, quum in venatu quodam feras infequeretur , aberrare
ab amicis ac famulis , in cafam pauperum quorumdan
( quibus ignotus erat ) introiit : atque inter ccenam injedi
mentione regis audivit, quod cetera quidem probus effet
fed plerafque funttiones mandaret amicis improbis ; ipli
ad eorum facta connivens. Turn quod immodico venan
di ftudio frequenter neceffaria negligeret. Ad hax tura
temporis nihil refpondit, nec quis effet prodidit. Verna
ubi dilucido fatellites veniffent ad cafam , jamque agno
fceretur , aliata purpura fimul cum diademate : (a) age (In
quit ) ex quo vos indui, heri primum vera de me ipfi
audivi. Nam fere hoc ftudio eft his qui vivunt in aul
principimi , ne quid audiant nil! blandum auribus. PluUi
in re gum Apoph.
Thomas Pontanus , homo mult prudenti clarus, ft!
quenter dicere folitus eft : (b) amorem quidem inermem ii
cedere , dormire autem loricatum. Notabat autem print
pes, qui licet benevolentiam & amorem fuorum non igni
rent , habent tamen notturno precipue tempore qui at
mati prope cuftodias agant, ut extra omne periculum i
mnum dulcifsimum capiant. Jacob. Spieg. in 2. zAlne Syl
lib. de Reb. geft. Alpbonft.
Thaes Milefius ( qui ptimus omnium fapiens appelli
tus eft ) interrogatus a familiari quodam fuo : quidnam '
omni vita difficillimum vidiffet ? tyrannum (inquit) fenen
Nec medius fidius injuria. Nulla enim imperia difficili!
exercentur, quam in homines ; ut etiam apud Xenophoi
tern eft. Nullum fiquidem aliud animal in paftorem fuu
feditiofum eft , ut parere nolit, prefer hominem : qui
fenfus femper in eos qui libi preeffe aut imperare qua;
runt , inlldias meditatur , novifque rebus ftudet. Ex
I . Francifci Senenfts de injlit. Reip.
Perf adunco homines nafo & amant, & pulcherrimo
. PS
I. CLASSIS. REX. 53y
pu tant, qu od Cyru s qu i max ime re g u m omniu m fu it ama-
tu s, adu ncu m habu ir nafu m. Di&itabat au te m Cyru s, im-
pe nnai ne mini conve nire , qu i qu ibns impe rat me lior non
fit. Pe rfas au te m (a) cu pie nte s pro fu a montana & afpe r,
planam molle mqu e re g ione m occu pare , non pe rmifit ; qu od
dice re t : u t plantaru m fe mina , fic hominu m vitas re g io-
nibu s fimile s fie ri. Plut. in Apoph.
Alphonfu s Arag onu m re x , nihil inconve nie ntiu s e ffe
dice bat, qu am fi qu is aliis impe tare t, (b) qu i fu is affeeTd-
bu s propriis impe rare priu s non polfe t. Se ntie ns nihil pe r-
niciofiu s effe Re ipu b. qu am fi is qu i parvos alioru m affe -
ctu s coe rce re de be r poena adhibita, propriis ipfe affe ttio-
nibu s vincatu r. Panor. lib. 2 . de Reb.ge. Alphon/t.
Se ne x qu idam mu lro vino re ple tu s (c) qu u m fu am apu d
Alphonfu m e x cu fare conare tu r e brie tate m , dice ndo , lac
fe nu m effe vinu m , re fpondit : fe d re g u m cibu s eft honos,
qu e m dii immortale s non otio au t lu x u , fe d improbis la-
boribu s , mu ltifqu e fu doribu s hominibu s ve ndu nt. Panor. lib.
I. de Reb. ge. Alpbonfi. . <
Eu mde m folitu m dice re acce pimu s , (d) re g u m in primis
fu diu m & officiu m effe , popu lre s fu os locu ple te s e ffi-
ce re . Popu latibu s enim ditioribu s fadtis , ne c iniqu e re -
g e s fu tu ros pau pe re s. Qu oniam fu bditoru m amor ac be ne -
vole nza, ve ri fu nt principu m rhe fau ri ac divida;; non pe -
cu nia impe rata. Panor. lib. 4. in fine.
Ide m dice re fole baf , e os qu i aliis pra;e ffe nr, tanto pri-
vatis hominibu s me liore s effe oporre re , qu anto honoribu s
& dig nitate ante ce lle re nt. Panor. lib. 6. de Reb. ge. Alpbonfi.
Ide m (e ) e os de mu m principe s mag nifacie ndos dice re
fole bat, qu i ju ftitiam probe e x cole re nt : haec e nim in qu o
fu e rit, e ju s impe riu m aequo omne s animo patiu ntu r , illiu f-
qu e mode rationi fe fe e tiam fponte fu bjiciu nt. Panor. lib. 1.
de Reb. ge. Alpbonfi.
Ide m (f) eu m principe m miru m in modu m probabat,
cu ju s fimple x ve tbu m tantu m ad fide m vale re r, qu antu m
privatoru m homiu u m ju sju randu m. Se nfit au te m , non vu l-
_g^T
(a) Tit Delicto, (b) Tit. Vittoria fui. (c) Tit. Honor. Tit, Labor.
(d) Tit. Vefiigaita. (e) Tit. Jufiitia, { f ) Tit. Veritas,
538 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Magiratus
3
Judex.
A
Rchitas dixit, judicem & aram Idem eife : pariter
enim ad utrumque confugiunt, qui injuria afficluntur:
fentiens tales oportere judices effe , ut opprefsis fint pre-
fidio. Refert Arifioteles inRhet.lib. 3.
TLgypriorum reges (b) juxta regionis illius confuetu-
dinem judices ad jusjurandum adigebant, ut etiain fi quid
rex juberet eos judicare quod reum non efet, ne judi-
carent. Tanti referre putabant , ut populus juftos haberet
judices. Porro potential ferocieque regie oppofita eft jurif-
jurandi religio , quod adactum videri non poterat, quum
ab ipfis regibus exigeretur. Plut. in Rom. Apoph.
Philippus Macedo , Machete cujufdam pro tribunali fe-
dens caufam cognovit , fed dormitabundus , nec fatis at-
tntus ad juris equitatem : itaque fententiam tulit adver-
fus Machetam. Verum quum is exclamaffet, fe ab e fen-
tentia appellare; rex Iratus, ad quern? inquit : nam appel-
landi verbum Monarchis eft invifum. Hie Machetas : ad
te ipfum, , fi expergifcaris, & attentius audias cau-
fam. At turn quidem furrexit rex. Ceterum poftea quam
caufam apud fe melius perpendiffet, intelligeretque Mache-
te facfam injuriam , judicata quidem non refcidit , fed
pecuniam qua damnatus fuerat Machetas , ipfe perfolvit.
Sit hoc civilitatis, regieque moderationis : illud vero pru-
dentie, quod ingenilo commento fe damnatum exemit
damno , ut regiam tarnen in judicando auctoritatem non
pro-
(a) Tit. Scientia. (b) Tit. Juftitia.
garem principis virtutem effe , flare verbis , & facto prae-
ftare quod verbo ferael promifir. Ubi fupra.
Idem (a) commemorantibus quemdam ex Hifpanie re-
gibus dixiffe : non decere principes viros fcire litteras, ex-
clamavit : earn vocem bovis effe , non hominis. Non 0-
mnes littere conveniunt principi ; fed has que poliricen
tradunr aut ethicen , queque recte aut fecus geftorum
exempla commonftrant : id quod facit hiftoria. TJbi fupra.
I . CLASSIS. MAGISTRATES, JUDEX. $39
prode re t, mu le tam privatim pe rinde qu aii ipfe damnatu s
e lfe t, dilfolvit. Plut. in Reg. & Imp. Apopb.
Cle ome ne s qu u m e x qu odam au diviffe t , bonu m mat-
g iitratu m omnino e rg a omne s mite m & placidu m e ffe opor-
tere , re fpondit : be ne qu ide m , ita tarnen ne fit conte mtu i.
Sig nifcans cle me ntiam nimiam pe rniciofam effe civitati.
Plut. in Lacon. Apopb.
Simonide s pota , qu u m The miftoclis prx toris ope ram
pro amico in re iniqu a pe te re t , re fpondit The miftocle s:
ne c Simonide m fore bonu m po'e tam , nifi me nfu ram mo-
du mqu e in cane ndis carminibu s qu a; fcribe bat , cu rare t:
ne c fe bonu m praetorem habitu m iri , fi le g ibu s ac ju fti-
tlx alicu ju s g ratiam pre pofu iffe r. Fulgof. lib. 6.
Fabio jam fe ne , filiu s illiu s confu l factu s e ft : qu i qu u m
pu blicitu s mu ltis au die ntibu s habu iffe t oratione m , Fabiu s
confe e nfo e qu o prax e de bat. Qu u m au te m ju ve nis lictore m
mifiife t, qu i patre m ju be re t e qu o de fce nde re , alii qu ide m
factu m hoc ave rfati fu nt : at Fabiu s ab e qu o de filie ns , non
habit se tatis ratione accu rrit , ac filiu m comple x u s: e u -
g e (inqu it) fili, fapis , qu i inte llig is qu ibu s impe re s , &
quam mag nu m mag iflratu m fu fce pe ris. Plut. in Rom. Apopb.
Bias damnatu ru s qu e mpiam ad morte m , lacrimatu s eft
mife ram hominis & me rito de plorandam fortu nam. Ve -
rum qu u m dix iffe t qu idam : qu id eft qu od de fle as , qu u m
in tu o fit atbitrio conde mnare au t libe rare homine m ? re -
fpondit Bias : ne ce ffariu m qu ide m effe natu ra condole re ; a
le g e au te m 8c ju ftitie re g u la difce de re , pe rniciofu m e ffe .
Stob. Je rm. 44.
Ariftide s cog nome nto ju ftu s, fe mpe t fu o u niu s pra:fi-
dio fre tu s, Re mpu b. adminiftravit : a fodalitatibu s & ami-
coru m pote ntia abhorre bat, quae ad inju tiam aliis infe re n-
dam adde re t animu m. Abhorru it au te m ab omni factione
& amicitia , ide o , ne adig e re tu r ad aliqu id facie ndu m qu od
juftuin non e ffe t; au t cog e re tu r abftine re ab e o , qu od ju -
dicaffe t Re ipu b. condu ce re . Plut. in Apopb. Grac. Imp.
Idem qu e mdam re u m accu fave rat. At qu u m ju dice s poft
Ariftidis accu fatione m nolle nt au dire re u m ; fe d protinns
ad fu ffrag ia, qu ibu s eu m damnatu ri e tant, prope rare nt : Ari-
fti-
540 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
ftide s fu pple x pro re o inte rce fsit ad ju dice s, u t eum ju xta
le g u m pre fcripta dilig e nte r au dire nt. Tantu m e rat in viro
le g u m e qu iqu e obfe rvatio. Plut. in ejus vita.
He raclitu s Ephe fiu s Re mpu b. u t de ploratam conte mfit,
e iqu e dare le g e s ( qu u m rog re tu r) re cu favir. Se ce fsitau -
te m in te mplu m Diane , ibiqu e cu m pu e ris lu de bat talis.
Circu mftanti & admiranti popu lo : pe rditi ( inqu it ) an non
pre ftat hoc ag e re , qu am vobifcu m Re mpu b. adminiftrare
Lacrt. lib. 9. cap. 1.
Chryfippu s rog atu s , cu r non adminiftrare t Re mpu b. ? di-
x it : qu ia fi qu is male re x e rit, difplice bit diis : fin bene,
civibns. Stob.ferm.4.3.
Cle on , qu u m primu m ftatu ifle t Re mpu b. cape ffe re , ami-
cis in u nu m locu m convocatis , earn qu e e i cu m illis in-
te rce ffe rat amicitiam diru pit: tanqu am qu e in adminiftra-
tione civitatis re ctu m ac ju ftu m inftitu tu m e molliat , &
tranfve tiu m ag at. Anton, in Melif.part. 2.ferm. I .
Alphonfu s Arag onu m re x , mag iftratu m , cote m appe lla-
re folitu s eft qu o hominu m ing e nia probare ntu r. Mag i-
ftratu s e nim (u t commu ni prove rbio ce lcbratu r ) viru m in-
dicar. Eft au te m fe nfu s, vix fatis pe rfpici polfe more s &
ing e niu m in vita hominis privata. Panar, lib. 3.
Socrare s dice re fole bat : abfu rdu m effe , qu u m artes
manu arias ne mo e x e rce at, qu i e as non didice rit ; neque
qu iiqu am aliqu id facie ndu m loce t e i, qu i e ju s opificii fit
plane ig naru s : ad pu blicos mag iftratu s admitti e os , qui
re ru m omnino ru de s e ife nr. Er of. lib. 3. Apoph.
Chilon L ace de moniu s (a) fratri qu e re n ti qu od Ephoru s
ipfe non cre are tu r, qu u m ille e lfe t : e g o ( inqu it ) inju riam
fe rre novi tu non : fig nificans- ne mine m effe idoneum
mag iftraru i, qu i ,non pofsit difsimu lare mu lta pte te r equurn
& bonu m facta. Lart. in Chilonis vita.
Ale x ande r Se ve ru s , honore s ju ris & g ladii nunquam
ve ndi palfu s eft
t
dice ns : qu i e mit, & ve ndat ne ce ffe eli.
Hoc e thnicu s , & ju ve nis : qu id jam de ce r principe s chriftia-
nos Lampridius , 7- Bruf. lib. 4. cap. 5.
Cato le nior ce nfu ram pe te ns , qu u m ce te ros compe ti-
to-
(aj Tit. Mcmfuetudo. Tit. Patientia.
I. CLASSIS. MAGISTRATI^ , JUDEX. 541
tores vide re t fu pplice s popu loqu e blandie nte s , ipfe clama-
bat , popu lo opu s e ife me dico au fte ro , validifqu e re me -
diis : proin e lig e ndu m. , non qu i ju cu ndifsimu s e ffe t , fe d
qu i ine x orabilis. Atqu e he c dice ns , ante omne s Ce nfor
cre atu s e ft. Ag novit popu lu s morbu m fu u m, e oqu e Ca-
to plu s valu it obju tg ando, qu am ce te ri blandie ndo. Plut.
in Rom. Apopb.
The miftocle s Ne oclis filiu s, au die ns qu ofdam ambire
mag iftratu m : fi mihi ( inqu it ) du as ofte nde re tis vias , qu a-
rum u na ad infe rnu m , alte ra ad rribu nal du ce re t, mu lto
libe ntiu s te nde re m earn , qu e re cfa ad infe rnu m te nde re t.
Non ig noravit fane vir fapie ntifsimu s , qu ante cu re mole -
ftie qu e e os fe qu e re ntu r, qu i mag iftratu m re _te adminiftra-
re de be ant.
De mofthe ne s ad ju ve ne s qu os habe bat familiare s dice -
re fole bat : fibi g naro jam qu antu m invidie , me tu s , ca-
lu mnie , ac difcriminis fit e x fpe tandu m ad Re mpu b. ac-
ce de nti ; fi e x du obu s alte ru m fit e lig e ndu m , citiu s in
e x filiu m itu ru m , qu am ad fu g g e ftu m ac tribu nal. Era/,
lib. 4. Apopb. ex Plut.
Cato fe nior (a) dice re fole bat : fe malie pro collato
be ne ficio nu llam re portare g ratiam , qu am pro male fcio
pe rpe trato non dare poe nam. Sig nificans nihil effe mag is pe r-
niciofu m , qu am fi improboru m more s pce n non co'r-
ce antu r. Plut. in Rom. Apopb.
Ide m e tiam dice bat , (b) e os mag iftratu s, qu i male ficos
pce nis non corce re nt, non tantu m non fe re ndos , fe d la-
pidibu s obru e ndos effe : ne e x pce ne ne g le &u falu s Re i-
pu b, labe fie re t. Plut. ubifupra.
De mofthe ne s qu u m au dire t qu ofdam , qu i in Re pu b.
e ve hi cu pe re nt : omniu m difficillimu m e ffe dix it , u t hi qu i
pote ftate m habe nt'in mu ltos , mu ltis place anr. Stob.ferm.i^.
Pau fanias Mace do , adole fce ns forma & g e ne re pre ftan-
tifsimu s, ftnpru m pe r vim & inju riam ab Attalo pe rtu lit:
a qu o e tiam me ro ing u rg itatu s , & in conviviu m pe rdu -
ctu s , convivaru m libidini, tanqu am vu lg are fcortu m pro-
pofiru s e ft. Hanc indig nitate m qu u m iniqu o animo fe rre t
Pau -
la) TU. ju/htia. (b) Tit. Ju/iitia.
542 COLLECTANEA MOEALIS PHILOSOPHISE.
Munera qude exc<ecant judices.
A
L e x ande r Se ve ru s Ve troniu m Thu rinu m familirem
qu od iis qu i pe te bant aliqu id a Cazfare ve ndidiffe t
fu u m patrociniu m , me ntie ns inte rim mu lta , convince n-
du m cu ravit : & convi&u m damnatu mqu e In ftiplte alli-
g ari ju fsit , fu ppolto ig ni e x hu mida mate ria , prarcone
clamante : fu mo pu nitu r , qu i fu mos ve ndidit. z/Elius Lamp,
Phocioni qu u m ce ntu m tale nta Ale x ande r dono mifif-
fe t, adfe re nte s inte rrog avit : qu am ob re m e x tanto Athe->
nie nfiu m nu me ro fibi foli e a mitte re t ? Uli re fponde ru nt;
qonlam folu m ipfu m re x e x iftimare t bonu m e lfe viru m,
Qu i ig itu r me pofthac bonu m e ffe pe rmittat , dix it: &
pe cu niam re miilt. Se nfit au te m non effe boni viri, fubite
fama; pe ricu lu m ob acce pta mu ne ra. Stob.ferm. 35.
Alcame ne m qu u m qu idam inte rrog affe t , qu am ob rem
mu ne ra a Me fe niis oblata ita re cu faffe t ? (b) qu oniam fi
re ce piffe ra ( inqu it ) cu m le g ibu s pace m habe re non pot-
e ram. O me nte m re g e dig nam , qu a; mag no obvioqu e lu -
cro le g u m au cloritate m ante pofu it ! Et u bi fu nt interim
qu i clamant: qu od principi placu it, le g is vig ore m habe t:
& , principe r qu ide m dare le g e s ; at non te ne ri le g ibu s?
Plutarchus,
Philippu s Mace donu m re x (c) qu oniam ple raqtie pe rfe -
cit dando potiu s qu am be llando, jadatu m eft in illu m:
non
(a) Tit, Juitia. (b) Tit. Juitia. (c) Tit. Liberalitt.
Pau fanias, re g i Philippo de tu lit : re x ve ro variis fru ftn-
tionibu s eu m lu dibrio habu it, & Attalu m dig niore mili-
tia hone ftavit. Qu a inju ria pe rcitu s Pau fanias, iram in re-
g e m conve rtit; & u ltione m qu am ab adve rfario non pot-
e rat, ab iniqu o ju dice e x e g it. Nam (a) qu u m in nuptiis
Cle opatra; Attall filiae , me diu s inte r du os, Ale x andru m fi-
liu m & g e ne ru m fe de re t , nihil e ju fmodi time nte m inte r-
e mit , & die m laetitise re g io fu ne re pollu it : plane qu e do-
cu it , qu e re las fu bditoru m ne u tiqu am conte mtu i habendas
e ffe . Ex lib. 6. de Injl. Reip. Franc. Sen.
I . CLASSIS. MUNERA QUiE EX CSE C AKT JUDICES. C43
non Philippu m , fe d Philippi au ru m fu be g iffe Grax iam.
Eraf. in Apoph.
Epaminondas qu u m le g ati ve nire nt fe re nte s mu ne ra ani-
mo corru mpe ndi, ad prandiu m e os ve nire ju fsit priu s , u t
in e ode m cau fam adve ntu s indicare nt. Appofita eft ig i-
tur (a) me nfa vilis , bibe bantqu e vinu m acidu m. Su bride ns
ig itu r Epaminondas ad le g atos ait : abite , & domino ve -
ltro me a prandia narrate , qu ibu s me conte ntu m non fa-
cile fu is mu ne ribu s ad proditione m allicie t. Stob. ferm. i.
de Prudenti a.
Qu u m Artax e rx e s Pe rfaru m re x e ide m f tria Darico-
rum millia mifnTe t, Diome donte m Cyzice nu m afpe riu s in-
cre pavit , fi tantam navig atione m fu fce piffe t corru ptu ru s
Epaminondam ; e u mqu e ju fsit hax ve rba ad re g e m re fe r-
re : (b) fi fave t commodis The banoru m , habitu ru s eft Epa-
minondam amicu m g ratis ; fin minu s, hofte m. Qu id hoc
anirno incorru ptiu s , non alio fpe dante qu am ad patria,
commoda ? Pluf, in Gracorum Apoph.
Phocion qu u m a Me nillo oblatam pe cu niam re mififie t,
rog atu s ab ilio cau fam , cu r falte m filio fu me ndam non
pe rmitte re t ? re fpondit : fi filiu s vitam more fqu e compo-
u e rit, vlve t ille qu ide m pate rna: hae re ditate conte ntu s ; fi
ve ro prodig u s & immode ftu s fu e rit, ne arg e ntu m qu ide m
hoc fatis fu tu ru m e ft. Bruf. lib. i. cap. 9. & lib. 5. cap. 22.
Ale x ande r ad Xe nocrate m le g atos mifit cu m aliqu ot ta-
le ntis : qu os ille in Acade miam pe rdu dos (c) parca te nu iqu e
cena e x ce pit. Poftridie inte rrog antibu s cu i ve lle t annu me rar!
pe cu niam : qu id ( inqu it ) ita ne vos he fte rn cce n non in-
te lle x iftis, me pe cu nia non indig e re ? Lart. lib. 4. cap. 2 .
Samnite s, pofte a qu am a Marco Cu rio de vidi e ffe nt,
ve ne ru nt mag nam e i vim au ri afire nte s. Ve ru m Cu riu s (d)
quum forte f
a
^ focu m fe de re t, & e x cado lig ne o rapas
co-
(a) Tit. Frugalitas. f In Cruferi verone non tria , fed trig inta
Daricoru m millia Epaminonda miffa memorantur. Sed Granatenfis leilio-
ni favet Rapha'lis Regi'i interpretatio . (b) Tit. Fortitudo. (cj Tit. Pro-
digalitt, (d) Tit. Frugalitas. (_) Tit. Frugalitas. f Plutarchus in
Rom. Apoph. une hoc defumtum efi , folum habet : Forte autem Cu-
"us rapas in olla coqu e bat. Samnitibu s itaqu e re fpondit : cet.
544 COLLECTANEA MORALI? PHILOSOPHtiE.
come de re t, Samnitu ra le g atis re fpondit : nihil opu s eft au-
ro tali coe nanti coe nam. Bruf. lib. 5. cap. 22.
Caju s Ponciu s Samnis aje bat : (a) u tinam ad illa tem-
pora fortu na me fe rvaffe t, & tu nc effem natu s, qu ando Ro-
mani dona accipe re cce piffnr : non eiTem paffu s diutius
e os impe rare . Cicer. lb. 1. de Offic.
Rejpublca.
L
Ycu rg u s (b) qu idqu id e rat re ru m fu pe rvacane aru m e
civirare e jicie ndu m cu ravit : ade o u t ne c ne g otiator,
ne c fophifta, ne c vate s, ne c ciicu lator , ne c f lau titiaru m
arrife x Sparram ing re de re tu r. Ne c e nim paffu s e ft illhic
e ffe pe cu niam talibu s u tile m : tantu m fe rre am monetarii
cu dit, j qu a: ponde re ./Eg ine ticam ae qu abat, valote ajreos
qu attu or. His re me diis e x pu g navit avaritiam. Pluf, in Lacan,
Qu u m pe cu nia; e fle nt in L ace dae monioru m regionem
conve &a: , qu i e as imporrarant morte damnati fu nt. Siqu i-
de m (e ) Alcame ni ac The opompo re g ibu s hoc oracu lu m
e rat re dditu m : pe cu nlaru m amor Sparram pe rde r. Nihilo
fe ciu s tame n L yfande r , de viciis Athe nie nfibu s, magnani
au ri arg e ntiqu e vim inve x it: ne c folu m pe cu nias re ce pe -
ru nt ; ve ru m e tiam ipfi viro honos e ft habitu s. Proinde
Sparra done c L ycu rg i le g ibu s u te re tu r , ne c a ju reju rando
re ce de re t, f le x ce ntis annis In Grascia primas te nu it, &
le g u m ae qu itate & g loria. Ce te ru m qu u m ab his paullatim
de flu e re nr , inu ndare tqu e obite r diviriaru m amor, & avari-
tx malu m ; non folu m ob haec de cre vir illoru m pote ntia,
ve ru m e tiam qu ibu s ante a focu s & amicis in be llo fuerant
u fi , e os inimicos habe re cce pe ru nf. Porro qu u m ita fe ge-
re re nt, tarnen poft Philippi Mace donis in Choe rone vi&o-
riam (qu amqu am Grazci ce re ri omne s illu m imperarorem
te rr parite r ac mari de claraffe nr , ac poft hu nc Ale x an-
druffl
(a) Contra avaritiam. (b) Tit. Deliei*. Tit. Avaritia. f
C r a
'
ferius : Fraudum archite&us. Regius : Apparatuum arcifex. f
S c
'
Mnam , five minam. Ex Cruferii , e r Regit interpretationibus. (c) Tt>
Avaritia. Tit. Luxus. Delicite, f Al. Qu ing e ntis annis.
I . CLASSIS. RESPUBLICA. 545
5j
j (a) Tit. Paupertas. Tit. Pax. (b) Ttt.Jufiitia. (c) Ttt.Jufiitia.
1(d) Tit. Obedientia chilis.
'drum fillu m e ve rfis The banis ) ; foli L ace de moni!, tame tfi
fivitate m habe re nt nu llis cinttam mu ris , e ffe ntqu e non
[nodo pe rpau ci propte r afsidu a be lla , fe d mu lto qu am an-
ta imbe cilliore s ; qu oniam adhu c fe rvabant admodu m e x i-
guas qu afdam L ycu rg icaru m le g u m fcintillas, non fe pre -
buerunt be lli focios , ne c ce te ris Gre cis , ne c poll Ma-
|e donicis re g ibu s ; ne c in commu ne cu m illis confiliu m
renerunt ; ne c tribu tu m pe nde re coatti fu nt , done e pe r
omnia conte mtis L ycu rg i le g ibu s , a propriis civibu s ty-
Eannide oppre fsi fu nt : ita u t nihil jam re liqu u m e lfe t pa-
jrie inftimtionis 5 fe d re liqu oru m fimile s e ffe tti, & g io-
ia & libe rtate qu am priu s obtinu e rant e x u ti fu nt, & in
rvitu te m tradu cti : ac nu nc qu e madmodu m ce te ri fu b
loraanoru m vivu nt impe rio. Grave docu me ntu m u nive riis,
npe ria virtu te parari ; avariti , lu x u , de liciifqu e ve l pe r-
te , ve l ve rti in tyrannide m. Plut. in Lacon. injiit.
L ycu rg u s L ace de monioru m le g islator , ad cive s fu os
;|u i fcripfe rant, (a) qu o patto hoftiu m impe tu m re pe lle re
foffent ? il pau pe re s ( ait ) manfe ritis , & conte ntione s
iiu tu as de pone tis. Bruf. lib. 2. cap. 4.
Antifthe ne s (b) rog atu s , qu e re s porte nde re t civitatl-
us e x itiu m ? qu u m in his, inqu it, non pote ft effe hono-
rum ac maloru m difcrime n. Se ntie ns earn Re mpu blicatn
ion poffe confiite re , u bi ne c e fle t honos virtu ti, ne c pce -
ia fce le ratis. Lart. lib. 6. cap. 1.
Thale s earn Re mpu b. falvam e ffe pu tabat, qu e cive s
lec pre divite s , ne c admodu m pau pe re s contine at. Stob.
r
erm. 41.
Chilo (c) optimam pronu ntiavit Re mp. qu e max ime
e g e s, minime au te m rhe tore s au diat. Ibidem.
Antifthe ne s rog atu s, qu o modo ad Re mpu b. cape ffe n-
lam fit eu ndu m ? ve lu t ( inqu it ) ad ig ne m : ne nimis ad-
fnotu s, e x u raris ; procu l amotu s , frig e fcas. Bruf. lib. 4. cap. 5-,
Ag e filau s rog atu s a qu opiam , cu r Spartanoru m Re fpu b.
pre ce te ris fe cu ndis re bu s flore re t ? qu oniam ( inqu it ) plu s
ceteris in hoc fe e x e rce nt, (d) u t parite r & impe rare , &
I Mm pa-
546 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
pare re fcianr. Se nfit vir pru de ntifsimu s , cive s difclplina
capace s, cau fam effe incolu mitatis. Plut. inLacon. Apoph.
Solon (a) inte rrog atu s, qu anam ratione nu llu m in ur-
be fce lu s pe rpe trare tu r? dix it : fi tam indig nare ntu r illi qui-
bu s non eft facta inju ria , qu am qu ibu s facta e ft. Senfit
au te m vir pru de ntifsimu s, tu rn de mu m falvam effe Remp,
qu u m qu i boni viri fint, matos pce nis cotce nt, ne in-
fonte s afficiant contu me lia. Stob. ferm. 41.
The ophraftu s (b) inte rrog atu s , qu idnam vitam huma
nam confe rvare t ? re fpondit : be ne fice ntia , honor, & poe-
na. Stob. ferm. 41.
Ariftidi e rat fimu ltas cu m The miftocle . Hu ic quum
de le ctu s e ffe t colle g a ad pe rag e ndam le g atione m , vis (in
qu it The miftocle s) u t in his montibu s limu ltate m depona
mu s ? Nam fi vide bitu r, re ve rfi illam re fu me mu s. Priva
tos affe ctu s pu blican pofthabu it militati. Ex his e nim feii
omnis hu mane vite pe rnicie s nafcitu r. Plut. in Grac. Apojis
De made s orator (c) prande ns apu d Phocione m , quui
apparatu m admodu m te nu e m vide re t : de miror (inqu it)
Phocion , te Re mpu b. adminiftrare , qu u m pofsis ad iftui
prande re modu m. Bis e rrans , & qu od lu cri tantu m cans
pu tare t ade u ndam Re mpu b. & qu od lu x u m probare t in en
cu i max ime conve nie bat fobrie tas. Se d De made s alios !
fu is moribu s e ftimabat. Erat e nim & pe cu niaru m avidity
& lu x u i de ditu s. Eraf. lib. ,6. Apoph. .
Solon (d) Re mpu b. du abu s re bu s contine ri dicebai,
pre mio & poe na. Bruf.
L ace na (e ) qu u m filiu m in pre liu m mififle t , 8c inter
fe ctu m au diffe t: idcirco (inqu it) g e nu e ram , u t effet qui
pro patria morte m non du bitare t occu mbe re . CiceroUb.i
Tufculan.
M. Cice ro (f ) Philip. 2 . ait: du o he c opto, u t mo-
rie ns popu lu m Romanu m libe ru m re linqu am : hoc mil"
maju s a diis immortalibu s dari nihil pote ft. Alte ru m, ui
ita cu iqu e e ve niat, u t de Re pu b. qu ifqu e me re atu r.
pah
. (a) Tit. Zelus Jufiitice. (b) Tit. Jufiitia. (c) Tit. Frugalit*,
(d) Tit. Jufiitia. (e) . Tit. Pietas in patriam. [f) Tit. Superbia,
Tit. Jufiitia,
I . CLASSIS. POTENS, POTENTI A. NOBILIS. 547
Nobilis
s
Nobilitas.
E
Ume ne s infidiis pe titu s a Pe rfe o , cre de batu r e x tinftu s.
Is ru mor qu u m Pe rg amu m e fle t pe rlatu s , Attalu s
ejus frate r impofito fibi diade mate , du dqu e fratris u x o-
re , re g nu m occu pavit. Ce te ru m qu u m au diffe t iliu m vi-
jvum , u t fole bat, profe ctu s e ft illi obviam u na cu m fa-
jte llitibu s, haftam g e ftans. Eu me ne s au te m (b) amante r e u m
'amplexu s dix it in au re m : ne fe ftine s du ce re , priu s qu am
niortuum vide ris : ne c prae te re a pe r omne m vitam u llam
offenfi animi fig nificatione m ve l dido ve l fado de dit : qu in
etiam morie ns fratri & u x ori re g nu m re liqu it. Cu ju s ani-
mi memor Attalu s (c) qu u m mu ltos e x fe libe ros habe -
Mm 2 re t,
(a) Tit. Divititt. [b) Tit. dementia. (c) Tit. Qratitudo.
j .
Potentes j Potentia.
P
Ompe ju s Mag nu s ,qu u m e x litte ris Se natu s inte lle x iffe t,
omnia quae Sylla armis obtinu e rat, in ipfiu s pote fta-
| tem effe tradita , popu li fu ffrag iis ce ntu riatis, pe rcu ffo fe -
;;
more dix it : proh nu nqu am finie nda pe rcu la ! qu anto f a-
Itius e rat obfcu rnm nafci, fi a militaribu s cu ds nu nqu am
dabitu r re ce de re : ne c hac e x u to invidia lice t c um u x ore
in ru re vitam de g e re ? Mag nam pote ntiam ambit ine x pe r-
tus, odit e x pe rtu s : fe d de pone re tu tu m non e ft. Plut.
Solon dice bat, ( a) opu le ntiam e ffe matre m fatu ritatis,
fatu ritatem fe rocia; atqu e viole ntiae . Divitias comitatu r lu -
xus : lu x u s e x it in tyrannide m , du m fce nu m mig rat in
Cornua. Laert. lib. 1. cap. 3.
Dionyfiu s fe nior Syracu fanoru m tyrannu s, qu u m filiu m
re pre he nde re t, qu od Syracu fani cu ju fdam civis u x ori virri
intu liffe t, atqu e inte r alia dice re t : fi u nqu am au diviffe t,
1 fe rem fimile m fadam fu iffe ? Filiu s e o te mpore re fpon-
lit : id accidit , qu od nu nqu am patre m re g e m habu ifti.
'ime liqu e t, pote ntiam flag itiis mu ltis occafione m prae be re .
Fulgqf. lib. 7. cap. 3.
548 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC
re t , nu llu m tarne n re g no e du cavit ; fe d Eu rae nis fiiio,
pofte a qu am adole vilfe t , adhu c vive ns principatu m trad-
dir. Ne fcias qu id in his du obu s fratribu s lau dare priu s de-
be as , an alte tiu s comitate m & cle me ntiam ; an alterius
ve re g e rmanam nobilitate m , & animi g ratitu dine m. Pkt,
in Reg. Apoph.
Socrate s ope s & nobilitate m , non folu m nihil in fe
habe re hone ftatis , ve ru m e tiam & malu m omne e x his
oboriri dice bat. Lasrt. lib. 2. cap. 5.
Antig onu s re x Bione m de ig nobilitate criminaru m in-
te rrog ator : qu is , & c u j as e s ? u bi tu a civitas eft ? ubi
fu nt tu i pare nte s ? Cu i Bion re fpondit : atqu i ( o rex
be ne facis , qu u m indig e s fag ittariis , qu od non interra
g ando g e nu s , fe d fcopu m propone ndo , optimos illorun
tibi de lig is. Sic ig itu r amicos e x plora, non u nde nati,fe i
qu i & qu ale s finr. Stob. ferm. 84.
Qu u m qu idam Alphonfu m Arag onu m re g e m hoc no
mine plu rimu m comme ndare t, qu od e x antiqu ifsima I
nobilifsima re g u m familia orig ine m du ce re t ; ille conti
re fpondit : nihil e ffe qu od in vita minoris ipfe ducerei
qu am qu od ille tanti face re vide re tu r. L au de m e nim illan
non fu am , fe d majoru m fu oru m e ffe : qnippe qu i juftiti;
mode ratione , atqu e animi e x ce lle nti fibi re g nu m compi
rafle nt : fu cce lforibu s qu ide m one ri re g na ce de re ; & ita
de mu m honori, fi virtu te potiu s qu am te ftame nto illa fuf
cipiant. Panor. lib. 2. de Reb. geft. Alphon.
Plato philofophoru m fapie ntifsimu s , & qu i eu m fecuti
fu nt, a qu ibu s paru m admodu m Ariftote le s abe rratqu at
tu or nobilitatis fpe cie s facit. Primam e oru m qu i claris jii-
ftifqu e majoribu s orti fu nr : fe cu ndam e oru m, qu oru m pa-
re nre s , pore nre s ac principe s e x ftite ru nt : te rtiam eorum,
qu oru m majore s domi militiazqu e aliqu illu ftriore gloria
claru e ru nr. Qu artam nobilitatis fpe cie m facit earn , quam
omniu m e x ce lle ntifsimam effe ofte ndit, qu u m qu ifpiam ani-
mi ing e nu itate & mag nitu dine e x ce llit, fu tequ e lau dis vir
tu te nititu r : & hu nc ve re nobile m appe llandu m ce nfe fi
cu i non alie na, fe d fu a virtu s ad g loriam opitu latu r. Hi!
au te m qu attu or fpe cie bu s qu intana e tiam addit Ariftoteles;
e
o
I . CLASSI S. VUXGUS .
549
eorum fcilce t, qu i illu ftriore alqu a difciplina claru e ru nt:
& ju re ptimo : nam non modo fe familiamqu e fu am cla-
riorem re ddu nt ; ve ru m e tiam u rbe s ae provincias e qu i-
bus oriu ndi fu nt illu ftrant. Ex Frana/. Senenf. lib. 6. de
Inftit. Reip.
D
Emofthe ne s inte r fu g ie ndu m fe rtu r (fu binde re fpicie ns
ad arce m Paliadis ) fu blatis manibu s dix iife : o Pal-
mas u rbiu m domina , cu r tribu s infau ftifsimis be ftiis de le -
claris , nottu a , dracone , & popu lo ? Nottu a , qu u m fit
aviu m inau fpicatifsima, tarnen Palladi facra eft : qu e mad-
modu m & dracone m habe t pro g e ftamine : popu lu s au te m
be llu a eft mu ltoru m capitu m, pe fsimam g ratiam re fe rre
folita optime de fe me ritis, u t Socrati , Ariftidi, Phocio-
ni, &c. His qu ide m ve rbis ille vir e loqu e ntifsimu s , non
modo g ravire r , u t de bu it, In popu lu m inve ttu s eft : fe d
iejus e tiam natu ram & ing e niu m fapie nte r e x plicavir, e u m
cum nottu a ac fe rpe nte conju ng e ns. Nu lla e nim nottu a
fic lu ce folis , u t mu ltitu do fple ndore virtu tis offe nditu r.
Nu llu s draco tarn vaftu s & immanis e ft, qu i fit confe re n-
do cu m fe ritate popu li , mu ltiplici lapfu , & impe tu fu -
re nte omnia pe rve rte ntis. Ofor. lib. 2. de Gloria.
L ycu rg u s L ace dse monioru m le g islator , qu u m omne m
L ace de monioru m Re mp. falu be rrimis le g ibu s re formaffe r,
corru ptifsimofqu e popu li more s caftig afle t, malam me rce -
dem hinc re portavit. Cive s e nim indig ne omnia fe re nte sj
faxa in illu m mitte bant ; & lapidibu s. obru iffe nt, nifi pe r
forum fuga e lapfu s fu iffe t. Mag na profe tto popu li ing ra-
titu do e rat , qu i hu nc vita orbare cu pie bant, a qu o le g i-
bus be ne inftitu ta e ffe t Re fp. & omniu m quanta lau s. Plut
t
in Lacon.. Apoph.
Polycle tas infig nis ftatu ariu s e ode m te mpore du o 11-
mu lacra fe cit , alte ru m ad arbitriu m ple bis , alte ru m ju x ta
peritae artifqu e normam. Gratificatu s ve ro ple bi hoc mo-
do eft. Ad fng u loru m acce flu m , tranfpofu it & commu -
Mm 3,
550 CO L L E CTANE A MO E AL I S P H I L O S O P H I C
tavit aliqu id, more m g e re ns u niu fcu ju fqu e voluntatis Ita-
qu e propofu it u tru mqu e : & alte ru m qu ide m omne s admi-
rationi, alte ru m lu dibrio ac rifu i habu e ru nt. Re fponde ns
au re m Polycle tu s : at hoc qu ide m qu od vitu pe ratis, &
re pre he nditis, a ve ftra arte profe ctu m e ft; qu od ve ro lu-
fpicitis , e g o me facilitate tu m fabricatu s. Hinc apparet,
qu am praepofteru m & corru ptu m fit fe re ru dis vu lg i ju-
diciu m. <jlian. lib. 1 4. de Var. bi.
Ariftide s procu rator fifei, qu od mu nu s fane tifsime gel-
fe rat, rame n a The miftocle de latu s e ft, ac repetu ndatu m
damnatu s. Se d optimatu m favore , non folu m illi mulda
re mifla e ft, ve ru m e tiam e ide m re dditu s eft nu me ri : quod
pe r fimu latione m fic adminiftravit , ut omifs priftin fe-
ve ntate , le ne m fe facile mqu e prae be re t iis , qu i pu blico ma-
lo g au de nt dite fe e re . Horu m ope ra fattu ra e ft, ut popu-
lu s te rtio mu nu s fu mmis favoribu s; ide m de fe rre t Ariftl-
di. Tu m ille : (a) ob inte g re g e ftu m mu nu s damnaftis:
nu nc qu oniam praeter aequum mu lra conce fsi civitatis ex-
pilatoribu s , honore dig nu m ju dicatis. Hoc ig itu r honoK
de laro , plu s mihi de de coris affe rri pu to , qu am damnato
ac mu lttato irrog aftis. Norat, qu ibu s artibu s poffe t fieri
g ratiofu s apu d popu lu m , nifi malu iffe t ju ftu s e ffe quam
plau fibilis. Hoc ditto notavit vu lg i pe rve rfu m ju diciu m,
qu od e a quae profu tu ra e fle nt Re ipu b. u biqu e damnat ; quJ
noce nt, fu mmis e ve hit lau dibu s. Pint, in Themifiocle.
Socrate s e os qu i mu ltitu dini impe rita: fide m habent,
aje bat pe rinde face re , ac fi qu is te tradrachmu m unum
conte mne ns re jice re t ; & ace rvu m e fimilibu s congettura
probare t re cipe re tqu e . Cu i non fide re s foli, e i nihilo ma-
g is fide ndu m e ft in tu rba fimiliu m. Ne c e nim re fe rt quam
mu lti fint , fe d qu am g tave s. Nu mu s adu lte rinu s etiam
in qu ovis mag no ace rvo adu lte rinu s e ft. Hoc adve rfu s-tu r-
barn te ftiu m , & indotti vu lg i ju dicia. Lart. lib. 2. cap. 5-
Hinc me rito Qu intiiianu s oratoru m forte m miferatu r,
qu u m in concione dittu ri fu nt. Ille (Inqu it ) time ndu s in
tu rba , qu e m qu u m vide ris folu m ,
;
de fpicias.
Athe nie nfe s qu u m oracu lu m confu lu ifTe nt , refponfum
;.. eft-
j,aj Tit.juflitia invi/a.
j I . CLASSI S. VULGUS. 551
eft : in civitate u nu m e ffe viru m au i cu ndoru m fe nte n-
tiis adve rfare tu r. Ve ru m qu u m popu lu s vocife rans ju be re t
hominem tarn pe rniciofu m inqu ir , Phocion philofophu s
I damans ait : non e ft opu s, viri Athe nie nfe s , u t inqu ira-
* tis : e g o e nim is fu m , cu i ve ftra vita ve ftriqu e more s
difplice nt. Mira e nim e rat mu ltitu dinis in omnia vitia li-
ce ntia. Hone fto ig itu r ze lo du ctu s philofophu s, illu d qu od
; verum e rat , impavide dice re au fu s e ft. Ve ru m ab Athe -
j; nienfibu s de inde damnatu s, & cpite ple x u s e ft. Ne c fa-
I tis e rat cru de lite r tradaife vivu m : e dix e ru nt e tiam , ne a
liu is tang e re tu r, ne c fe pe lire tu r. Plutarcb. in Gracor. Apopb.
& in ejus vita.
Antifthe ne s, qu u m qu odam die the atru m ing re de re tu r,
ipfe adve rfu s popu lu m nite ns ing re die batu r. Inte rrog atu s
au tem , qu am ob re m id face re r ? hoc ( inqu it ) in omni
Svita face r ftu de o. Se ntie ns hoc fapie ntis effe viri , in o-
mnibus adionibu s a mu ltitu dine difside re : propte re a qu od
yu lg u s hominu m cu piditatibu s ag itu r, non ratione . Lart.
i. 6.
I Phocion qu odam die oratione m habe ns apu d Athe nie n-
|fe s, place bat omnibu s. Qu u mqu e vide re t ab omnibu s pa-
inter e rmone m approbari, conve rfu s ad amicos ; qu id ? in-
tu it : nu m mali qu ippiam dix i impru de ns ? Ade o pe rfu a-
;fuin habe bat , nihil piace re vu lg o , qu od a re do ju de lo
proficife e re tu r. Plut. in Gnecor. Apopb.
The miftocle m qu u m Athe nie nfe s contu me lia affice re nt,
m qu os mu lta contu le rat be ne ficia, aje bat fe fimile m e ffe
platanis , fu b qu aru m u mbram ae cu rru nt homine s afflidi
tempeftate , & e afde m fimu l u t abiit te mpe ftas e ve llu nt.
Senfit vir pru de ntifsimu s , vu lg i mote s e ffe , u t in be lli
pericu lis implore nt ope m fortiu m viroru m 5 in pace ve ro
conte mnant. Plut. inGracor. Apopb.
Hippomachu s f fiftu lie e n , qu u m difcipu lu s fu u s abe r-
taret ab arte inte r fiftu landu m , & nihilo minu s plau fu m
auditorum afe qu e re tu r, pcrcu fsit e u m bcu lo dice ns : pe r-
peram fiftu lafti : nam alioqu i hi tibi non applau de re nt. ALlia-
\us lib. 14. de Var. hior.
\ Mm 4 Po-
! t U eft ; fiftulator , fiftularius , five fifiulh cantre folitut.
552 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
S E C U N D A C L A S S I S IN QUA YIRTUTUM
& vitioru m loci collocantu r.
VIRTUS.
Iog e ne s dice bat, homine s u mm cura qu e faclunt
ff D _f vive ndu m pe rqu ire re : fe d qu e ad be ne vi-
I t - * * * - * ve ndu m condu cant, nihili pe nde re & negligere,
a *
3
* * ^ Stob.ferm.2.
Ifocrate s rhe tor vide ns e x difcipu lis qu e mdam ag ri fu:
cole ndi ftu diofu m , ce te ru m in e x ornandis moribu s defidem
vide (inqu it) ne ag ru m mitiore m cu ltiore mqu e facie ns,tu
incu ltas animo ac ag re ftis prorfu s e vadas. Stobaus.
L ampis ne g otiator inte rrog atu s , qu o modo fibi parai-
fe t divitias : mag nas ( inqu it ) hau d difficu lte r ; e x ig u as ve-
ro , cu m labore ac tarde . Se ntie ns , initio pau llatim magna-
qu e vig ilanti Corradi pe cu niam : ce te ru m parata jam in-
g e nti forte , facile e ffe amplis lu cris dite fce re . Plut. in li-
bello : An fen t capejfenia Re/pub.
Hoc dictu m ad virtu tis ftu diu m tradu ci re cle potei!:
qu e initio qu ide m pau llo difficilior ; hac ve ro difficulta-
te fu pe rat , ad ce te ra omnia facilis aditu s e ft.
Diog e ne s (a) bonos viros dice bat effe de oru m fimu l*
era. De oru m au te m (qu u m fint optimi natu ra ) proprium
eft be ne face re omnibu s , noce re ne mhai. Lart. lib. 6.
Ariftippu s inte rrog atu s, qu id e ffe t admirandu m in vi-
ta ? vir probu s & mode ratu s, re fpondit : qu oniam (b) etfi
inte r mu ltos improbos ag at, non tarne n pe rve rtitu r. Stoh
ferm. 2%.
J
Al
(a) Tit. Liberalitt, {b) Tit. Societ; improbomm.
Polycarpu s, qu u m flde i fu e ratione m He rodi procon-
fu li re dde re paratu s e ffe t , die mqu e poftu lare t qu o cum
proconfu le ag e re pofle t : proconfu l volu it u t coram popu-
lo fe e x cu fare t. Cu i Polycarpu s : non faciam ( inqu it) quum
principibu s & pote ftatibu s honos de be atu r , modo De o non
fit contrariu s; popu lo au te m fu re nti fatisface re ne mo pof-
fit. Eufeb. lib. 4. Ecclef. hijior. cap. I 5.
II. CLASSIS. VIRTUS. 553
Alphonfu s Arag onu m re x au die ns ab ag ricu ltoribu s ma-
la pu nica , quae natu ra acria e ffe nt, arte & dilig e ntia fie -
ri du lcia : cu r non e tiam nos ( inqu it ) cive s & popu l-
res noftros ing e nio malo pravoqu e pra'ditos , indu ftri & la-
bore me liore s re ddimu s ? Innu it au te m popu li more s vix e ffe
tam pravos, qu in rite g u be rnantis ftu dio , labore , & indu ftri
me liore s re ddi qu e ant. Panor. lib. 4. de Reb.geft. Alphonfi.
Ag athocle s fig u lo patre natu s fu it. Is ve ro qu u m Sici-
lia potitu s e ffe t , re x qu e de claratu s , folitu s eft in mensa
ficilia pocu la ju x ta au re a pone re , e aqu e ju ve nibu s ofte n-
dens dice re : qu u m ante a talia fe ce rim ( commonftratis ficti-
libu s ) nu nc pe r vig ilantiam ac fortitu dine m talia facio,
commonftrans au te a. Non pu du it prilline fortu ne ; fe d g lo-
riofiu s e x iftimavit re g nu m virtu te partu m, qu am fi he re -
ditate obve nifle t. Nam re g e m nafci , nihil mag ni eft : at
re g no dig nu m fe pre ftitifle , max imu m e ft. Plut. in Reg. Ap.
Antifthe ne s dice bat, virtu te m e ffe atmatu ram qu e de -
traili non poffe t. Enfis e nim & clype u s e x cu tiu ntu r : fa-
piens au te m ac virtu te pre ditu s nu nqu am non armatu s e ft;
e oqu e vinci non pote ft. Laert. lib. 6. cap. 1.
Ide m dice bat , viru m ju ftu m plu ris facie ndu m qu am
cog natu m. Ar&iora e nim fu nt vincu la virtu tis, qu am fan-
g u inis. Et omnis bonu s bono prox imo cog natu s e ft, pro-
pte r animoru m fimilitu dine m. Laert. lib. 6. cap. 1.
Diog e ne s qu oniam. Cyrwcu s e rat, canis dictu s eft : &
hoc vite g e nu s a mu lris lau dabatu r, ne mo tarnen imira-
batu r. Itaqu e dice re folitu s eft , fe cane m effe lau dantiu m;
fe d lau datoru m ne mine m cu m lau dato cane au de re ve na-
ti! m ire . Laert. lib. 6.
Socrate s qu u m aliqu ando in colloqu iu m cu m The odo-
t me re ttice formofifsim ve nifle t , ad Socrate m dix ifle me -
re trix fe rtu r : e g o qu ide m ( o Socrate s ) mu ltimi tibi pre -
tto. Nam qu u m tu ne mine m e x me is a me pofsis abalie -
nare 5 e g o qu u m libitu m eft , tu os omne s a te voco.^Cu I
re fpondit Socrate s : non miru m qu ide m eft hoc, Tu fiqu i-
dem ad de clive m tramite m omne s rapis : e g o ve ro ad vir-
tutem cog o , ad qu am ardu u s & ple rifqu e infolitu s eft afce n-
fus. *slian. lib. .13. de Var. biflor.
554 COLLECTANEA MOB.ALIS PHILOSOPHISE.
Intentio in opere <virtuth.
P
L ato Athe nie nfis , qu u m a Dionyfio faftidire tu r, po-
pofcit cong re die ndi copiam : e data, hu nc in mo-
du m diffru it : fi qu e m fe ntire s In Siciliam appu lifle hoc
animo, u t tibi male face re t, qu i tarne n non data opportu -
nitate , nihil mali face re r ; an hu nc Impu ne dimitte re s \
Qu u m Dionyfiu s re fpondifft : ne qu aqu am , o Plato : opor-
te t e nim hoftiu m non facta folu m , ve ru m & animi pro-
pofitu m u lcifci ; Plato fu bje cit : tu m fi qu is tibi be ne vo-
le ns ve niffe t In Siciliam, u t tibi boni qu ippiam adfe rre r,
non faciat au te m de ftitu tu s occafione , nu m par e ffe t hunc
nu lla re lata g ratia conte mtu m abjice re ? Dionyfio pe rcon-
tante , qu is e ffe t ille ? /Efchine s (inqu it) vir moru m fan-
ftimoni cu m qu ovis amicoru m Socratis confe re ndu s ; &
qu i pofsit dice ndo me liore s re dde re , cu m qu ibu s habe at
confu e tu dine m. Is qu u m mu ltu m maris e me nfu s adnavig a-
rit , u t fu am philofophiam tibi impe rtire t , hacte nu s ne -
g le &u s e ft. Haec tarn commoda orario e fFe cit , u t re x &
Platone m cu i priu s e rat infe nfior ample cie re tu r, & TEfchi-
ne m fple ndide mag nifice qu e tra&are t. Lart. lib. 3.
Hoc e x e mplo liqu e t , inte ntione m propofitu mqu e in
Alphonfu s Arag onu m re x pe rcontatu s a fu is , cu r fine
fate llitibu s fsepe nu me ro ince de re t? fe innoce nti aflociatu rn
ince de re re fpondit. Innu it au te m re x pru de ntifsimu s , eum
de mu m be ne mu nitu m e ffe ab inju ria, qu i propriam inno-
ce ntiam habe t comite m : e os ve ro nu llibi e ffe tu tos, qui
male fibi confcii , e tiam pe ricu la fibi fing u nt, u bi plane
nu lla fu nt. Panor. lib. i. de Reb.ge. Alpbon.
Ze no qu u m afce nde re t in the atru m , cithar canente
Amce be o , ve rfu s ad difcipu los dix it : e amu s, u t perno-
fcamu s qu am voce m , qu e mqu e conce ntu m e dant intefti-
na, ne rvi, Ug na , & offa, qu ibu s ade ft traclatio, nume-
ru s , & ordo. Qu od fi in re bu s inanimis tantu m vale nt il-
ia ; qu anto plu s vale bu nt , fi in omni hominis vita fer-
ve ntu r ? Lart. lib. 9. cap. 5.
I I . CLASSIS. VIRTUTIS MODUS. 555
Virtutis modus , videlicet ut reBe cju<e reBa
R
Ufticu s qu idam (a) vide ns ad re g e m Artax e rx e m vara
de fe rri donara , ne c aliu d habe ns qu od larg ire tu r,
u trqu e cava manu hau ftam a prox imo flu mine aqu am,
i l l i obtu lir vu ltu alacri. Re x he ta tu s , t ju fsit illi dati phia-
lam au re am , ac mille Daricis donavit homine m. Plut, in
Reg. Apoph.
Hoc e x e mplo collig e re poflu mu s, non modo virtu tis
opu s, fe d mu lto mag is ope rantis animu m & alacrirate m
j, a De o probari, qu i hilare m donatore m dilig it. Sic vi-
du x du o aera minu ta , plu s qu am ing e ntia divitu m mu ne -
ra g rata habu it.
Pambu s , qu u m apu d Athanafiu m e ife t Ale x andria:, &
vide re t mu lie re m rhe arrale m , fle vit : Sc inte rrog atu s a pta>
fe ntibu s, qu ate fle re t dux ( inqu it ) re s me move nt : u na,
qua: eft illiu s pe rditio : alte ra ve to qu od e g o non tantu m
ftu de o piace re De o , qu antu m lise u t tu rpibu s piace re
pofsit hominibu s. Tripart. lib. g. cap. i.
Confcientia bona & mala.
lEtiande r (b) inte rrog atu s , qu id e fle t libe rtas ? bona
confcie ntia, dix it. Stob.ferm. 2 2 .
Chilon L ace dae moniu s (c) fx pe nu me ro in ore habe bar,
damnum tu tpi lu cro fe mpe r prafe re ndu m e lfe . Iliu d e nim
femel dole r ; hoc fe mpe r. Re s amilfa e x ig u o te mpore do-
let : fce le tis au te m confcie ntia fe mpe r cru ciat animu m.
Laert. lib. I. cap. 4.
Dio_-
la) Tit. Eleemofina alacriter danda. "f Sequentia i>. iiegii uc Cra-
ferii verjionibus non leguntur. ( b) Tit, Libertas, ( c ) Tit. Avaritia.
omni ope re five bono five mala max ime fpe ctandam e f-
fe ; five probare aliqu id , five improbare ve lis. ,,
5 56 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Vitium. Peccatum*
D
iog e ne s qu u m In Stolcoru m g ymnafio re trorfu m iV
ce de re tride ntibu s non nu llis : non vos ( inqu it ) pu-
de t, vive ndi ite r face r re trog radu m ; mihi ve ro deambu-
lando tantu m id facie nti vitio dare ? Stob.ferm. 2. de Imprui.
Timon ille , qu i ab odio nominimi Mifanthropos Gra;-
cis vocabatu r , inte rrog atu s, cu r omne s ode re t homines?
qu ia ( inqu it ) me rito improbos odi ; re liqu os au te m, quia
improbos non ode ru nt. Max. ferm. 6.
Ro g e riu s Pallantia; come s , amplifsimo ac ornatifsimo
g e ne re natu s , impig e r vir, & manu promtu s , qu u m Al-
' phon-
(a) Tit. Fortitudo. (b) Tit, Timor, (c) Tit. Feccatum. (dj Tit.
Reftitutio.
Diog e ne s Cynicu s (a) ne mine m mag is a timidlrate li-
be ru m , & re ve ra animofu m e ffe dice bat , qu am ilium
qu i nu lliu s mali fibi confciu s e fle r. Stob. ferm. 22.
Pythag oras (b) ne mine m tarn au dace m effe dicebat,
qu e rn mala confcie ntia non faciat timidifsimu m. Non quiefcit
e nim animu s male confciu s 5 fe d ab omni e tiam ve nto pa-
ve t. Stob. ferm. 22.
Ide m dice re fole bat (c) viru m iniqu u m plu s mali pa-
ti afflidu m confcie ntia , qu am eu m qu i corpore caftiga-
tu r & ce ditu r. Mu lto qu ide m g raviore s fu nt animi male
fani, qu am corporis morbi. Stob, ubifupra.
Pythag oricu s qu idam philofophu s (d) coe me ns fibi a
fu tore calce os , non promtam habe ns pe cu niam , orat ut
in craftinu m e x fpe de t die m : qu o qu u m ve niffe t fatisfaciu -
ru s, au dit fu tore m jam de fu ndu m e ffe . Non facie ns igi-
tu r me ntione m pe cu niae , nu mos non invit manu domum
g ratu labu ndu s de fado jam lu cro re tu lit. Ve ru m qu u m fee-
le ris confcie ntia fu binde torqu e re tu r , arre ptam pecuniam
in fu toris domu m projicie ns ait: tibi vivit, qu i aliis de-
fu ndu s e ft. Era/, lib. 6. Apoph.
Qu id hoc in loco Chriftianu s homo dice t, qu i multis
flag itiis, mu ltoqu e azre alie no oppre lfu s altu m dormit i
II. CLASSIS. 0CCASI0NES PECCATORUM. SOCIET. 557
Occaones peccatorum.
C
Otys , qu u m e ffe t natu ra ce le r ad Iram , fe vu fqu e ca-
ftig ator e oru m qu i in miniite rio de liqu iffe nt ; hofpe s
qu idam ad illu m de tu lit vafcu la frag ilia te nu iaqu e , fe d fe i-
te cu riofe qu e e laborata. At is (e ) hofpiti qu ide m de dit rau -
n e n , ce te ru m vafcu la omnia confre g ir. De mirantibu s cu r
id face re t ? ne ( inqu it ) fa:viam in e os qu i frattu ri e rant.
Pru de ntis eft , natu ra: fu a: morbu m ag nofe e re , & vitio ma-
te riali! prajripe re . Pluf, in Reg. Apoph.
Societas honorum aut malorum*
T
He miftocle s praedium ve nde ns , praeconem divu lg are ju f-
fit, qu od vicinu m qu oqu e bonu m habe bat. Non pa-
rum e nim re fe rt, qu ale m viru m tibi vicinu m habe as. Stob.
ferm. 35.
Antifthe ne s philofophu s dice re foie bat, bonu m viru m
moleftam e ffe farcinam. Nam ficu t infipie ntia be ne fe rtu r
&
(<*) Tit. Honor, (b) Tit. DikcTio immicorum. (c) Tit. Ira.
phonfum adie ns dice re t : in animo Tibi e ffe Joanne m Ca-
rte lla: re g e m, ipfiu s hofte m conte mto omni pe ricu lo con-
fode re ; fore qu e id ipfi (fi modo annu at) faciu pe rfacile :
non pe r fce lu s , (a) fe d virtu te g loria m qu aerendam e ffe ,
re fpondit Alphonfns. Se e nim (b) non folu m pro Carte lla:
ac Hifpania: dominati!, fe d ne pro totiu s qu ide morbis im-
pe rio adipifce ndo , tarn cru de le ac de te ltabile facinu s pe r-
miffu ru m. Panor. Hb. 2 . deReb.ge. Alphon.
Simili qu odam modo re fpondiffe dicitu r e x fu li Flore n-
tino, Cofmam Me dice u m occifu ru m pollice nti , fi trig inta
non ampliu s manu militu m a re g e ju vare tu r. L ong e qu i-
dem ampliore s, & acriore s hofte s fe fe & habu iffe & ha-
be re dix it, qu am Cofmas e ffe t : qu oru m morte , ve l re -
g na confe qu i fe qu ide m potu iffe ; fe d abitinu iffe a fce le re .
Panor. Hb. 2 . de Reb. ge. Alphon.
55o COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC
Tent Mio*
C
Rate s The banu s confpicatu s adole fce ntu lu m athle ti-
cu m , vino, catne , & e x e rcitatione corpu le ntiote m fie-
ri : o mife r ( inqu ir ) de fine adve rfu s te me t ipfu m carcerem
mu nire . Max. monachus, ferm. 27.
Chilon L ace da:moniu s (a) fre qu e nte r dice re folitu s efl:
cave tibi ipfi , & cave te ipfu m. Qu oru m primo admonu it,
cau te ag e ndu m effe cu m hominibu s, ne frau de circu mve n-
ti de cipiamu r. De inde u nu mqu e mqu e fibi fu fpe &u m effe
oporte re . Omne s e nim fe re cave nt fibi ab aliis : tame n in-
te rdu m ne mo mag is hoftis eft homini , qu am homo fibi
ipfi. Lart. in vita Chilonis.
Blafphemia.
P
Olycarpu s martyr ab He rode proconfu le admonitu s, ut
ju rare t fortu nam Cae faris, & convicia dice re t in Chri-
ftum , re fpondit : octog inta & fe x annis fe rvio e i, & ni-
hil me laefit u nqu am : qu a ig itu r confcie ntia male dice re m,
& blafphe mare m re g e m meu m , qu i falu te m mihi de diti
Eufeb. lib. 4. Ecclefi. hifior. cap. 15.
Epicu ru s dice bat : fi mortaliu m omniu m votis De u s re-
fponde re r, prope fu tu ru m e ffe , u t u nive rfu m g e nu s homi-
nu m pe re ar.Qu ando qu ide m vide re e ft, tantas vicifsim, tamque
diras & e x itiale s impre catione s hinc inde vu lg o e ffu ndi. Stob.
Spes.
B
lon Boryfthe nite s dice re fole bat, impie tate m malam effe
contu be rnale m fidu cise : & adjicie bat Ve rficu lu m Eu ripidis:
Sef
(a) Tit. Prudentia,
& le vite r: fie pru de ntia g ravite r incu mbe ns pre mit ve he -
me nte r fu opte ponde re , ne c facile pote ft e x cu ti. Philo ju-
dctus, lib. Quod omnis probus fit liber.
II. CLASSIS. SPES. AMOR. 559
Amor.
T
He miftocle s Athe nie nfis filiu m fuum qu ern mate r ada-
mabat , & in de liciis habe bat, plu rimu m omniu m
Grax oru m pofle , collig e bat hu nc in modu m : Athe nie n-
fes ( inqu it ) dominantu r Gre cis 5 e g o Athe nie nfibu s ; mihi
mater ; matri filiu s. Plut. in Gracorum Apoph.
Diog e ne s dix it , (c) amore m e fle otioforu m ne g otiu m;
qu od hie affe ctu s potifsimu m occu pe t otio de ditos : ita
fit, u t du m otio vacant, in re m ne g otiofifsimam incidant,
nec inte rim tarnen qu icqu am bona: re i ag ant. Laert. lib. 6.
D-
{*/ Til. Confeientia, [fi/ Tit. Labor, (^cj Tit. Otium.
Servum facit qumvis feroculum virum.
Senfit atite m philofophu s clarifsimu s (a) nu llam omnino
fe cu ritate m habe re locu m , u bi male fana fit confcie ntia:
nee ape rte poffe loqu i, cu i re ve ra impie tatis vitiu m pot-
eft objici : ne c fru i tranqu illitate animi, qu i de os fbi non
habet propitios. Laert. lib. 4. sap. 7.
Bias rog anti cu ipiam, qu id e ffe t du lce hominibu s ? fpe s,
ait. Bruf. lib. 6. cap. 2.
De mocriti circu mfe rtu r talis fe nte ntia : fpe s re &e fa-
pientiu m , voti compos fie ri pote ft : infipie ntiu m ve ro im-
pofsibilis e ft. Stob. ferm. 108.
Socrate s philofophoru m fapie ntifsimu s (b) dice re fole -
bat : ne c mu lie re m fine viro, ne c fpem bonam abfqu e
labore qu icqu am u tile pare re . Stob. ferm. 108.
Plato dice re fole bat, fpe s e ffe vig ilantiu m fomnia. Ad
qu od allu fifle vide tu r Virg iliu s, qu u m ait :
....An qui amant, ipfi fibi fomnia fngunti
Cato fe nior de fpe fic prajdicafle narratu r, au ctore Plu -
tarcho : qu d qu e mag na e ffe nt , pu filla face re t ; qu a: pu -
filla , ptorfu s nu lla. Se ntie ns , opinor, de pe ricu lis. Victoria:
namqu e fpe s e x te nu at omnia. Erafmus.
560 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Dileclo erga inimicos.
D
iog e ne s Cynicu s ad falu te m opu s e ffe dice bat, au t
fidis amicis , au t acribu s inlmicis : e o qu od illi mo-
ne nt ; hi re darg u u nt , & re pre he ndu nt. Laert. lib. 6.
Alphonfu s Arag onu m re x , oblatrantibns canibu s & re-
be llantibu s, ofFulam objicie ndam diclitabat : inte llig e ns ,.ma-
le volos homine s vince ndos effe be ne ficiis. Pontan. cap. 30,
de Liberalitate.
Antifthe ne s philofophu s Athe nie nfis fre qu e nte r dicere
fole bat, hofte s in be llo obfe rvandos effe ; qu od ii primum
omniu m fe ntiant , fi qu id de linqu as. In hoc ig itu r u tilio-
re s fu nt nobis qu am amici , u t e rrata noftra cog nofca-
mu s, & cog nita corrig amu s. Laert. lib. 6. cap. 1.
Onomade mu s Chiu s , pofte a qu am adve rfam faciionem
fu pe raffe t, qu ibu fdam ce nfe ntibu s omne s adve rfa; factonis
u rbe pe lle ndos , ne g avit e x pe dire , dice ns : fe ve re ri ne
omnibu s inlmicis ad u nu m e je dtis, inte r amicos exfifte-
re nt difsidia. Se ntie ns fic effe mu ltoru m ing e niu m , u t ft
de fint inimici in qu os natu re malitiam e x e rce ant, amicos
impe tant. Era/, lib. 6. Apopb.
Xe nophon dice bat , (a) effe pru de ntis cordatiqtie viti,
e tiam ab inimicis u tilitate m cape re . Vu lg atu m e ft, neque
fole m, ne qu e aqu am, ne qu e ig ne m mag is u tile m effe ho-
minibu s qu am amicos. Se d ing e ntis philofophie e ft, quera-
admodu m pe riti me dici e x be ftiis ac fe rpe nribu s utilia
qu e dam re me dia collig u nt : ita e x inimicoru m odio decer-
pe re aliqu id , qu od ve rtant in fu u m bonu m. Era/, lib. 7.
Apopb.
Carolu s Francoru m re x , qu u m qu idam fe offerrenf,
qu i Re nati Ande g ave nfiu m du cis & hoftis fu i atrocifsimi
morte m promitte re nt infidiis parandam : non tantu m hoc
fie ri nolu it ; fe d , u t in parricidas , fe in e ofde m animad-
ve rfu ru m dix it, fi hoc te ntare nr. Dice ns, ne qu aqu am infi-
diis cu m hofte de re g no ; fe d manu tantu m & virtu te
dimicatu ru m. Panor. de Reb. geji. Alphonji.
(aj Tit. Amicus.
II. CLASSIS. DILECTTO ERGA INIMICOS. $6l
Alphonfu s iis, qu i fe ad morte m Francifci Sfortie ho-
ftis fu i paratos effe fig nificaffe nt, re fpondit : nu nqu am fibl
vittoriani placu iffe , cu ju s pofte a pig e ndu m pu de ndu mve ef-
fe t. Ig itu r u t ab hu ju fmodi confiliis abftine ant, talia e x e m-
pla in illos e ditu tu m , u t e ju fmodi confilia fibi admodu m
molefta effe omne s inte llig ant. Panor. ubi fup.
Diog e ne s Cynicu s inte rrog atu s a qu odam , qu o pacto
max ime poffe t u lcifci inimicu m ? fi te ipfu m ( inqu it ) pro-
bum , & hone ftu m viru m pr&ftite ris. Laert. Hb. 6.
The odofiu s Romanoru m impe rator , aliqu ando e x fa-
miliaribu s cu idam dice nti, ne mine m illoru m ab e o mor-
te mu lctatu m effe , qu i inju rii e i fu iffe nt , re fpondit : u tl-
nam e os e tiam in vitam re vocare poffe m, qu i jamdu du m
mortu i fu nt. Nieepborus Hb. 1 4. cap. 3. Ecclef. bi.
Pittacu s Mityle nams habe ns pote ftate m pu nie ndi qu e m-
piam qu i contu me liofu s in ipfu m e x ftite rat , dimifit in-
qu ie ns : ve nia tu rione me lior e ft. Illa namqu e mitis eft in-
g e niis ; lise au te m fe rini. Stob. ferm. 1 7.
De mocritu s dice bat : pru de ntis effe fu tu ram inju riam
pracave re : indole ntias ve ro , qu od factu m eft non u lcifci.
Stob. ferm. 1 . de Prudentia.
Ariftide s qu u m ire t e x fu latu m , fu blatis in ce lu m ma-
nibu s de os compre catu s e ft, fic profpe rare nt re s Athe nie n-
fiu m , u t illis Ariftide s nu nqu am ve nire r in me nte m. In
re bu s e nim afflicfis fole t popu lu s ad e g re g ios viros con-*
fu g e re . Id qu od e ve nit : liqu ide m te rtio poft anno, qu u rn
Xe rx e s Atticam adoriri ftatu ilfe t , Atiftide s ab e x filio re>
vocatu s e ft. Plut. in ejus vita.
Piiocioni qu u m pocu lu m cicu ta te mpe ratimi porrig e *
retu r , pe rcontatu s eft qu ifpiam , fi qu id filio ve lle t dice -
re ? nam is ade rar. Eg o ( inqu it ) tibi, fili, pte cipio at-
que e tiam obfe cro , ne qu id ob hu ju s re i me moriam Athe -
nienfibu s male ve lis. Plut. in Gracorum Apoph.
Ag e filau s L ace de monioru m re x , qu u m au dire t qu of-
dam clam fibi infe nfos effe , non tantu m non de u ltione
cog itavit ; fe d in militu m du ce s e le g it, & apu d mag iftra-
tus accu fatos de fe ndit : & hac arte , e x hoftibu s fibi ami-
cifsimos re ddidit. Plut. in Lacon.
Nn Thra.-*
COL L ECTANEA MORAL K PHIL OSOPHliE.
Thrafibu lu s, qu u m popu lu m Athe nie nfe m a trig mta
tyrannis pu lfu m re ftitu ifle t ; ple bifcitu m I e g e mqu e oblivio-
nis tu lit, ne pre te ritaru m re ru m fie re t me ntio. Bruf. lib. 7,
Hoc ide m Conftantinu s impe rator in Concilio Ni-
ce no fe cifle me moratu r , re fcifis omnibu s accu fationu m
libe llis , qu i libi ab Epifcopis fu e rant oblati : u t hoc fa-
i, c"to inju riaru m omniu m me moriam abole re t.
Amicitia Amicus.
E
Pamlnondas dice re fole bat, non priu s inte rdiu difce de n-
du m e foro e fle , qu am aliqu e m amicu m ad veteres
adje ce ris. <tylianus lib. 14. de Variar, bi.
Antalcidas (a) qu u m inte rrog are tu r , qu o pafto quis
amicos fibi face re pofle t ? re fpondit : fi loqu atu r Ulis ju cu n-
difsima 5 pre lle t au te m u tilifsima. Qu o diclo innu it, in pa<
randis amicis adhibe ndam effe primo fe rmonis comitatemi
in officiis au te m pre ftandis , u tilitate m. Plut. in Lacon. Apopb,
Ale x ande r Mace do Iliu m profe ctu s , Achillis ftatu am
coronans : o te fe lice m ( inqu it ) cu i vivo talis amicus
contig it ! L oqu e batu r au te m de Patroclo, qu i fidifsimu s
Achilli amicu s fu it. Plut. in vita Alexandri.
Scipio minor dice re fole bat : nihil difficiliu s e ife , quam
amicitiam u fqu e ad e x tre mu m die m pe rmane re . Mu tantu i
e nim aliqu ando more s , alias adve rfis re bu s , alias ingra-
ve fce nte state : au t dirimu ntu r conte ntione , ve l luxuria;
conditione , ve l commodi alicu ju s , qu od ide m adipifci
u te rqu e pofsit. Cicer. in Lalio.
Ce lar Otavianu s Au g u ftu s, qu u m Ale x andriam vi ce-
pifle t, civibu s omnibu s & civitati fe parce re dix it , pro-
pte r Ariu m cive m Ale x andrinu m , & olim fibi fu mma fa-
miliaritate conju nclu m. Rare profe to cle me ntie fu it Casfar,
qu i propte r u nicu m amicu m, earn civitate m diripe re nolu it,
qu e tamdiu pe rtinacifsime re be llarat. Plut. in Rom. Apopb.
De me triu s Phale re u s aje bat , ve ros amicos in rebus
le tis ade lfe vocatos de be re 5 in adve rfis , Invocatos & ul-
tro. At vu lg o fit fe cu s. Lart. lib. 5. cap. 5.
- DIo-
(aj - Tit. Affabili tat. Tit, Liberali tat.
I I . CXASSI S. AMI CI T I A. AMI CUS . 563
DIonyfiu s fe nior adrniratu s e g re g lam fide m Damonis &
Pythie : rog o , inqu lt, u t me qu oqu e in ve ftram amicitiam
! re cipiatis. Alte ri tyrannu s de ftinarat die m ne cis : qu u mqu e
is pau cu los die s pe tifle t re ru m dome fticaru m ordinandaru m
g ratia, hac le g e impe travit, u t alte r vas amici fie re t hac
conditione , u t fi ille . non re difle t ad die m pre fcriptu m,
hie ple de re tu r. (a) Re diit au te m ad die m , mori male ns
quam amicu m falle re . Ita fe rvatu s eft u te rqu e , ac re g is ami-
citi de coratu s. Tantu m vale t e g re g ia virtu s apu d tyran-
nos e tiam. Eraf. lib. 5. Apopb.
Tarqu iniu s Su pe rbu s jam e x fu l fadu s , dix ifle fe rtu r:
fe tu nc de niqu e cog noville , qu os habu ifle t amicos fidos,
,quos infidos 5 qu u m ne u tris g ratiam re fe rre polfe t. Eraf.
lib. 6. Apoph.
Ide m, e os qu i corpu s tantu m amare nt, fimile s e fle aje -
;bat me ndicis qu i Temper e g e re nt , Temper inftare nt ali-
qu id flag itante s. Ru rfu s , qu i amici e fle nt potiu s qu am ama-
tore s, fimile s e fle his , qu i propriu m fu ndu m pofside re nt,
quern Temper ftu de nt re dde re me liore m. Amator Tuam qu a.-
rit e x ple re volu ptate m : amicu s hau d qu aqu am ad Te fpe cans,
%oc le pu tat ditiore m , qu o me liore m re ddide rit amicu m.
Eraf. ubi fupra.
Ale x ande r inte rrog atu s, u binam Tuos habe re t the Tau ros ?
lamicos ofte nde ns ait : in his Tcriniis. Su mm e nim libe rali-
Irate Tuos amicos Temper ornavit Ale x ande r. Max.ferm. 6.
I Chilonis dide riu m eft : fic ama , tanqu am olu ru s : lie
pde ris , tanqu am amatu ru s. Hoc dido admonu it , ne c fi-
nu ltate s tam acrite r e x e rce ndas, u t prazclu datu r omnis in
Kratiam re ditu s : ne c amicis ade o fide ndu m, u t illis com-
Biittas, qu o ( fi fiant inimici ) poTsint te pe rde re . Gellius.
Vax, Concordia.
QCilu ru s odog inta libe ros maTcu los habe ns, qu u m eiTet
i3 moritu ru s , fafcicu lu m jacu loru m fing u lis porre x it, ju T-
litque ru mpe re . Id qu u m fing u li re cu Tafle nt , e o qu od
1 Nn 2 yi-
iaj Tit. Fides. Tit. Virtus.
564 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Bellum.
C
Habrias illu d fre qu e nte r dice re fole bat , formidabile
re m effe ce rvoru m e x e rcitu m du ce le one , qu am le
nu m du ce ce rvo. Se ntie ns , totam be lli fortu nam pendere
a virtu te & pru de nta du cis. Plut. in Reg. & Imper. Graa,
Apoph.
Nu mantini (a) qu u m a Scipione in fu g am e ffe nt ver-
il , a fe nioribu s caftig ati, qu ia qu os totie s fu g arant, fuge
re nt ; qu e mdam e ju nioribu s dix iiTe fe ru nt : pe cora quiderc
nu nc e ade m fu nt, fe d mu tatu s eft paftor. Plut. in Rom. Apofs
Qpu m L ace de monioru m re x pollice re tu r fe funditic
e ve rfu ru m civitate m qu amdam , qu e - fe pe nu me ro Lace
de moniis ne g otiu m e x hibu e rat , non pe rmife ru nt Ephor
dice nte s : (b) ne qu qu am abole bis ju ve ntini cote m. Urben
infe ftam appe llabant cote m ju ve ntu tis , e o qu od hoftib
fem
[a.) Tit. Magiftrtttus, Pr<tpofitus. (b) Tit. Exercitatio. Tit. Lai/or.
vide re tu r impofsibile ; ipfe fing u la jacu la e x e mit , ac ita
facile confre g it omnia , filios admone ns his ve rbis : fi Con -
corde s e ritis , validi invictiqu e pe rmane bitis : contra, fi
difsidiis & fe ditione difttahe mini, imbe cille s e ritis & ex-
pu g natu facile s. Stob.ferm. 82. & Plut. inReg. Apoph.
Scipio Africanu s qu u m Nu mantinos fe pe victore s jam
fre g iffe t, obfe ffofqu e tande m e x pu g nalTe t, Tyre fiu m prin-
cipe m rog avit : qu a de cau sa Nu mantia au t priu s invictaj
au t poft e ve rfa fu iffe t ? re fpondit Tyre fiu s : concordia vi-
ctoria m ; difcordia e x itiu m pre bu it. Bruf. lib. 2. cap. 4.
Ife u s Sophifta L ace dasmoniis pe riclitantibu s -, ac de ci-
vitate moe nibu s cing e nd confu ltantibu s , Home ricu m car-
me n r e cita vit:
Scutum btefit fcuto, galea galea , at que viro vir.
Et adje cit : fic mihi fiate L ace de moni! , & mu ris cincl
fu mu s. Philoft. in Sopbfi.
M. Ag rippa vir ing e ntis animi dice re fole bat, multuii
fe hu ic fe nte ntie de be re : concordia parve re s crefcuntj
difcordia max ime dilabu ntr. Bruf. lib. 2. cap. 12.
II. CLASSIS. MISERICORDIA , ELEEMOSINA.
565
Temper pre fe ntibu s , ipfa Ju ve ntu s acu e re tu r act be llandi
pe ritiam. Pluf, in Lacon.
Antoninu s Piu s impe rator (a) re pre he nde nti cu ipiam
eum , qu od in hofte s mitis fu iffe t, ac in conju ratos qu os
vice rat ; ac dice nti : qu id fi hofte s vicifle nt ? g ravite r re -
fpondit : nos non fic de os colimu s, ne c fic vivimu s , u t
illi nos vincant. Bruf. lib. 5. cap. 26.
Scipio minor (b) pofte a qu am ve nit in caftra , mu ltam-
que lice ntiam , lafciviam , fu pe rftitione m , ac lu x u m offe n-
diiTe t, divinos ac facrificos cu m le nonibu s protinu s e je cit:
qu in & vafa omnia ju fsit amoliri, e x ce pt olla, ve ru , &c
pocu lo fidili. Ex arg e nte is pocu lu m libraru m non ampliu s
du aru m pe rmifit, fi qu is habe re ve lle t : balne is u ti ve tu it.
Qu i u ng e re ntu r ju fsit u t fe fe fricare nt : ju me ntis e nim qu ia
manibu s care nt, opu s e ffe alio a qu o fricare ntu r, Edix it
u t milite s ftante s prande re nt obfoniu m non ig ni codu m:
cce nare nt au te m difcu mbe nte s pane m , au t pu lte m folam,
& carne s aflas five e lix as : ipfe ve ro fag o circu mte du s,
obambu labat pe r e x e rcitu m dice ns, fe lu g e re e x e rcitu s de -
de cora. Pluf, in Rom. Apopb.
Sybarite (c) qu u m molliti pe rditifsimi e ffe nt , e x ils
qu idam qu u m Spartam conce fsiffe t , L ace de monioru mqu e
e x ados du rofqu e more s afpe x ilfe t ; qu ali illoru m vitam da-
mnare t : non admirandu m eft (inqu it) fi in be llis , ne ita
Vi verent, moriu ntu r. Bruf. lib. 4. cap. 6.
L amachu s qu e mdam tu rine du ce m in e rrore m lapfu m
obju rg abat : qu i qu u m dix hTe t, fe poftea nu nqu am id e f-
fe fadu tu m : atqu i non eft in be llo ( inqu it ) bis pe cca-
re . Pluf, in Apoph.
g nifice tradaffe t, atqu e illi dice re nt fe mirari, qu od
tantum impe ndioru m fu cau sa face re t : non nihil ( o hofpi-
<i) Tit. dementia. Tit. Religio. Tit. Spes in Deum. Tit. DileSio ini mi-
corum. (b) Tit. Delhi*, (c) Tit. Frugalit). Tit. DeHeia.
qu ofdam pe r die s aliqu ot ma-
4
Nn 3 te s)
566
CO L L E CT ANE A MO R A L I S PHI LOS OPHI S E.
te s ) ve ftr carni , inqu it ; fe d max ima pars L u cu lli gratia.
Plut, in Rom. Apopb.
Hanc fe nte ntiam u fu rpare me rito poffu nt, qu i in pau -
pe te s be ne fici & librale s hint : hoc e nim officio non
tarn al iis , qu am fibi confu lu nt.
Ariftote le s Stag irite s, cu idam incre panti, qu od homini
malo de diffe t e le e mofinam : non more s ( inqu it ) fe d ho-
mine m commife ratu s fu m. Etiam improbis in ne ce fsitate
fu ccu rrit vir bonu s. De be tu r e nim hoc officiu m , fi non me-
ntis illiu s qu i ju vatu r , ce rte natu rae . Et bonu s fie ri pot-
e i! , qu i malu s e ft. Lart. lib. 5. cap. 1.
De mofthe ne s inte rrog atu s, qu id De o limile habe re ntho-
mine s? re fpondit : be nig ne face re . Max.ferm.S.
Gafparu s Schlick, qu i triu m Cae faru m cance llariu s fuit,
optare fe dice bat, omne s re g e s aliqu ando privatos paupe-
re fqu e fu iffe . Ne c e nim fatis mife re tu r, qu i nu nqu am fuit
mife r. <tsneas Sylv. lib. 1. Commentar, de Reb. gefi. Alphonjt.
tyrannica fu nt prae ce pta tu a : amare ju be s & fi quii
amife rit qu od amabat, dolore & mce rore affici prohibes.
St0b.ferm.9j.
Philofophu s qu idam prifcu s hu ju fmodi fe rmone Arfi-
no's re g ina; lucrum compe fcu ir. Qu u m Ju ppite r ( inqu it)
inte r daemones re ru m face re t partitione m , L u ciu s non ad-
e rat, fe d partitione jam pe ract ve nit. Hu ic ig itu r quum
Ju ppite r aliqu id honoris tribu e re ve lle t , ne c e ffe t quod
dare t ( qu ippe jam confu mtis omnibu s ) ; tande m afsigna-
vit illi honore m qu i mortu is impe nditu r , ve lini lacrimai
& mce rore s. Qu e madmodu m ig itu r ce te ri daemones bene
volu nt iis a qu ibu s colu ntu r,.itide m & L u ciu s. Qu odfifu e -
rit abs te conte mtu s ( o mu lie r ) hau dqu aqu am ventu-
ru s eft ad te : contra, fi dilig e nte r abs te colatu r honori-
bu s illi afsig natis a Jove , mce roribu s ac lame ntis, diliga
te : fe mpe rqu e tibi fu ppe ditabit aliqu id e aru m re ru m , qu i'
dice bat : 0 philofophia !
bus
I I . CLASSI S. CONSOLATI CI MO E S TO RUM. 567
bus abs te pe rpe tu o pofsit honorar , ne mpe moe rors &
lacrlmaru m mate rlam. Plut. in Confolatione ad Apollonium.
Solon qu u m e x amicis qu e mdam g ravite r moe re nte m
vide re t, in arce m pe rdu x it , hortatu fqu e e il , u t pe r o-
mnes fu bje dtoru m ae dificioru m parte s ocu los circu mfe rre t.
Qu od u t factu m animadve rtit : cog ita ( inqu it ) nu nc te -
cum , qu am mu lti lu ftu s fu b his te ctis olim fu e rint , ho-
diequ e ve rfe ntu r , in fe qu e ntibu fqu e fiscu lis fint habitu d;
& mitte mottaliu m incommoda tanqu am propria de fie re .
Qu a confolatiane de monftravit, u rbe s nihil effe aliu d qu am
hu manaru m cladiu m confe pta mife randa. Valer. Max. lib.
7. cap. 2.
Ide m aje bat, fi in u nu m locu m cu nd mala fu con-
tu liffe nt ; fu tu ru m, u t propria fu a qu ifqu e de portare do-
rau m, qu am e x omni mife riaru m ace rvo u llam aliam por-
tione m fe rre malle t. Qu o collig e bat, non oporte re qu e m-
quam , quae fortu ito patiatu r, tanqu am pre cipu e & into-
le rabilis amaritu dinis mala ju dicare . Idem.
Amafis ad qu e mdam filio privatu m dix it : fi non tri-
{flatu s es , qu u m nondu m filiu s e ile t; ne c nu nc qu ide m do-
lere de be s, qu u m non ampliu s e ft. Stob.ferm. 121.
De monax qu e mdam filii morre m inconfolabilite r Iu g e n*
ste m, & in te ne bris abditu m adiit, ce rto promitte ns le fi-
lili u mbram ab infe rs re vocatu ru m , fi tre s e x hominu m
nu mero libi nominare poffe t, qu i nu lliu s lu x iffnt^obitu m.
Qttu mqu e is cog itatione m pe r omne s notos e ircu mfe re ns,
ne u nu m qu ide m re pe riflt lu dls e x pe rte m : qu id ig itu r
( inqu it ) te ipfu m difcru cias homo , qu ali novu m aliqu id
accide nt ? Era/, lib. 8. Apoph.
Plato Athe nie nfibu s dice bat, in morte amicoru m qu ie -
fcendum effe ; partim e o qu od nondu m liqu e re t , bonu m
effet an malu m, qu od accidifle t ; partim qu od ace rbe fe -
re nti, nihil a lu &u e ffe t commodi. Lart. lib. 3.
Epicte ti vu lg are dictu m eft : tu rpe effe mu ne ribu s apu m
potlones e du lcare ; ratione m au te m , de oru m mu nu s, non
adhibere ad calamitate m amaritu dine mqu e du lcorandam.
Ubi fupra.
Nn 4 Ca-.
568 COLLECTANEA HOSALIS PHILOSOPHISE.
Caigatio, ve admonitio.
Q
Uu m mu lti be llo capti ve nde re ntu r, Philippu s Mace -
donu m re x in au &ione fe de ns , patu m de ce nte r ve -
ftitu s e rat. Qu idam ig itu r e oru m qu i ve nde bantu r,
e x clamavit : parce mihi, Philippe : pate rnu s e nim fum ti-
bi amicu s. Philippu s inte rrog avit, u nde nam haec amici-
ria conflata e ffe t ? tu m ille : volo ( inqu it ) ptopiu s acce-
de ns dice re . Qu i qu u m admiffu s e fle t , qu afi atcani quid-
piam ditlu ru s : de mitte ( inqu it ) clamyde m aliqu antu lu m;
nam ad iftu m modu m inde ce nte r fe de s. Mox Philippu s : hunc
( inqu it ) dimittite libe ru m ; ne fcie bam e nim priu s, illuni
mihi amicu m e ffe . Se nfit vir pru de ntifsimu s , e os precipu os
amicos e ffe , qu i probe nos inftitu u nt. Plut. in Apoph. Ri$,
& Imper.
De monax fre qu e nte r dice re folitu s eft : non te me re ira-
fce ndu m e ffe hominibu s , fi de liqe rint ; fe d corrig e nda ef-
fe vitia , me dicoru m e x e mplo , qu i non indig nantu r e g ra
tis fe d me de ntu r. Eraf. lib. 8. Apoph.
Socrati acriu s obju rg anti familire m qu e mplam in con-
vivio , Plato dix it : nonne fatiu s e ffe t, hasc Uli dix ifle feoi-
fu m ? cu i Socrate s : Sc non tu qu oqu e re tiu s fe ciffe s, Ii
hxc mihi fe orfu m dix iffe s ? Salfifsime tax avit, hoc ipfum
re pre he nde ndo committe nte m, qu od re pre he nde bat. En\<
b. 3. Apoph.
Calig u la Antonias avise pro fu au toritre mone nti,u t
qu e dam fe cu s ag e re t : me me nto ( ait ) mihi omnia ia o-
mne s lice re . Talia porte nta tu m principu m titu lo pertulii
mu ndu s : qu a; non comme morare m , nifi e x his , princi-
pibu s prodig iofe fe ritatis horror inve hatu r. Ex Suetonio.
Invidia.
A
L e x ande r Mace do , ob aqu aru m de fe ru m, In Itine re lti
laborabat. Ei ig itu r qu u m forte oblata e ffe t galea
aqu pie na , u bi g ale am in manu s acce pit , circu mfp''
II. CLASSIS. INVIDIA. 569
cie ns qu os circa fe habe bar e qu ite s, de miflo capite & fi-
x is in potu m ocu lis , ing u ftatam re ddidit aqu am dice ns:
fi folu s bibe ro , hos mce ror inftig abir. Bruf. lib. i. cap. g.
Bion Boryfthe nire s confpicie ns qu e mdam triti vu ltu , qu i
habe batu r invidu s : ne fcio ( inqu it ) U t t u m tibi aliqu id ac-
cide tit mali, an alte ri boni qu ippiam. Invidu s e nim non
minus difcru ciatu t alie na fe licitate , qu am fu o infortu nio.
Lart. lib. 4. cap. 7.
Antifthe ne s abfu rdu m effe dice bat, triticu m re pu rg a-
re a lolio, be llu m ab inu tili milite , & a Re pu b. non fe -
ce rne re invidos. Sig nificans, invidos tarn effe inu tile s civi-
tati, qu am loliu m e ft tritico , & ig navu s be llo. Lart. lib.
6. cap. i.
Ide m dice re folitu s e ft, non alite r ac fe rru m abfu mi-
tu r ru big ine ; ira invidos fu o ipforu m vitio contabe fce re .-
Fe rru m enim e riam fi ne mo lae dat, e x fe g ig nit u nde cor-
ru mpatu r. Lart. ubi fupra.
Socrate s inre rrog atu s, qu id bonis viris mole ftu m e ffe t ?
dix it : maloru m fe licitas. Qu id malis ? bonoru m profpe ritas.
Anton. Melif. ferm. part. 1.
Qu u m offe nde re ve lle t Ariftote le s, qu id e ffe t invidia ?
antag oniltam fortu natoru m e ffe dix it. Anton. Melif. part. i.
ferm. 62.
Hippias dice bat, du plice m invidiam e ffe : ju ftam qu i-
de m, qu u m qu is invide t improbis honoraris; inju ftam , qu u m
bonis. Et invidi du plo mag is qu am ce te ri calamitofi fu nr.
Non e nim folu m propriis malis g ravantu r , u t alii ; fe d
alie nis qu oqu e bonis. Stob. ferm. 36.
Atiu s Since ru s , rari vir ing e nii magnaequ e nobilitatis,
qu u m in confpe ctu Fride rici re g is e ffe t inte r phyfico.s qu a>
ftio, qu id pre cipu e confe rre t ocu loru m pe rfpicu itati ? aliiqu e
fce nicu li afflatu m dice re nr ; alii vitri ufum ; aliiqu e aliu d:
at e g o (inqu it ) invidiam ajo. Obltu pu e ru nt hoc dicio ade o
me dici, u t ab au ditoribu s de rifu i habe re ntu r. Tu m ipfe :
an non invidia , majora & ple niora omnia vide re facit ?
Qu id au te m ocu lis mag is prae fe ntane u m, qu am u t vis ipfa
afplcie ndi major re ddatu r , ac ve g e tior protu litqu e ftatim
Ovidianos illos ve rfu s;
Ter-.
570 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Labor & induria.
D
Emocrltu s dice bat : omne s labore s qu ovis otio ju cu n-
diore s e ffe , qu ando ilia confe qu u ntu r homine s qu o-
ru m g ratia laborant , au t confe cu tu ros fe fciu nt. Hoc
e tiam (b) ad fpe i titu lu m re fe rri pote ft. Spe s e nim pre -
mii labore m minu it. Stob. ferm. 27.
Ide m qu u m nte rrog are tu r a qu odam : qu o modo la-
boriofi ac indu ftrii diffe r re nt a de fidiofis ? qu o ( inqu it) im-
pii a piis : (c) fpe himiru m bona. Spe rant qu ippe qu i cor-
pu s laboribu s e x e rce nt, ping u ia laboru m pre mia: de fide s
au te m pre fe nte m fe mpe r intu e ntu r pau pe rtate m.
Qu u m Philippu s Ale x andri Mag ni pate r, e x pe ditione m
& be llu m in Corynthu m apparare dice batu r , (d) Coryn-
thii
(a) Tit. Perficutiones bonorum, (b) Tit. Spa. (c) Tit. Sup.
(d) Tit. Exemplum.
Fertili or feges eft alienis femper in agris:
Vicinumque pecus grandius uber habet.
Vontanus.
Erat allqu ando inte r Ephe fios He rmodoru s (a) vir pe r-
e g re g iu s : qu i qu u m dottrina ac probitate ce te ris pte ftare t,
patria e je ctu s e ft. Se d admirantibu s qu ibu fdam & rog anti-
bu s , cu r e ju fmodi viru m e je ciffe nt ? re fponde ru nt : nihil
aliu d cau fte e ffe , nifi qu od virtu te & moribu s nimis re -
liqu os concive s fu os ante ire t. Invidia enim non modo ple -
rofqu e viros clarifsimos pe ffu mdat ; ve ru m e tiam ci vita-
tu rn nonnu nqu am ftatu m e ve rtit , & u rbe s ipfas diru it.
Ex Francif. Senenf. lib. de Inft. Reip.
Pre clare de invidia fabu lantu r po'e te , qu u m afle ru nt,
pe fte m illam apu d infe ros fe rpe ntibu s ve fci, & hydris re-
cre ari : u t ofte ndant, invidos ve ne nu m de g lu tire , ve ne nu m-
qu e e vome re . Alie na e nim fe licitas invidis tox icu m e ft 5 nec
le tari u ll e x parte poffu nt, nifi fu o ve ne no alios inficiant.
At ce rte nihil tu rpiu s e fle pote ft , nihilqu e mag is contra hu -
manitate m, qu am alie no malo le tari, & alie no bono torqu e -
ri : qu oru m u tru mqu e facit invidu s. Idem Franc. Sen. ubifup.
I I . CLASSIS. LABOR, ET INDUSTRIA. 571
th tre pidi j re ru mqu e fu aru m fatag e nte s , ad ope ra ce r-
tatim incu mbe re coe pe ru nt : hic arma libi comparabat,
ille Iapide s cong e te bat aliu s mu ros in altitu dine m fu b-
ftru e bat, nonnu lli propu g nacu la firmabant, alii aliu d ag e -
bant, qu od ad mu nitione s pe rtine re t. Eoru m iraqu e ftu diu m
Diog e ne s qu u m ce rne re t, nihil habe ns aliu d commodiu s qu od
ag e re t, pallio fu ccinctu s , doliu m fu u m fu bvolve re & hinc
inde ve rte re coe pir. Admirante au te m qu odam e ju s amico,
ac pe rcontante , cu r hoc ag e re t ? re fpondit Diog e ne s : ide o
volvo , ne u nu s inte r tot ope ri inte ntifsimos ce flator e ffe
Vide ar. Guido Bituri. tit. de Defid.
Ide m (a) cu idam admone nti, ut jam fe ne x qu ie fce re t
a laboribu s : qu id ( inqu it ) 11 in ftadio cu rre re m ? u tru m
oporte re t jam me ta; vicinu m , cu rfu m re mitte re , an ma-
g is inte nde re ? Re cte fe nfit , virtu tis ftu diu m hoc mag is
inte nde ndu m, qu o minu s fu pe re ft vita; ; qu od tu tpe fit tu rn
ab hone fto inftitu to re frig e fce re . Laert. lib. 6.
Hoc e x e mplu m ad fe ne s e tiam pe rtine t.
L aconu m adole fce nte s (b) pe rfe ve rabant abfqu e tu nicis,
ve fte m u nicam accipie nte s , corporibu s fqu alidi : qu ippe a
balne is, u ng u e ntifqu e in totu m abftine nte sj u t patie nti labo-
ru m ad re s pre clare g e re ndas viam parare nr. Plut. in Lacon.
Dionyfiu s e mtu m L aconicu m coqu u m , parare ju fsit
L aconicu m ju fcu lu m : paratu m au te m non come dit 5 fe d
inte rrog ava, qu odnam ju s de le &are t L acone s, qu u m illu d
infu avifsimu m e lfe t ? Tu rn coqu u s, hoc ju fcu lu m non ha-
be re condime nta ilia dice bat , qu od L aconicu m habe t. In-
te rrog ava Dionyfiu s , qu amam e fle nt ilk ? re fpondir co-
qu u s : (c) hu ju fmodi condime nta apu d te non fu nt ; ante
cibu m , labore s , fu dore s , & balne u m in Eu rota flu mine .
Stob. ferm. 27.
Ape lle s (d) nu nqu am tarn occu patu s fu it, u t die m praz-
te rmirte re t in qu o nihil omnino ping e re r, arte m e x e rce ns.
Unde fu bdu ce ns fe fe a ne g otiis dice re fole bat : hodie nu l-
lam line am du x i. Qu a; vox abut in prove rbiu m de qu o-
Vis officio pre te rmiffo. Hoc e x e mplu m ad ftu diu m qu o-
one
(..) Tit. Senex, \p} Lamra aaluiai. Tit. Ab/tinentia. [~) Tit.
Studium pertinax.
572 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
qu e fapientiaz , de qu o infra ag itu r , re fe rri me rito potefl.
Plin. lib. io. cap. 35.
Ve fpafianu s (a) qu u m ve he me nte r ang e re tu r vitiatis in-
te ftinis ; nihilo fe ciu s impe ratoriis mu ne ribu s fu ng e batu r,
ade o , u t le cto de cu mbe ns au dire t le g atione s : & amicis
hortantibu s u t fibi parce re t, re fpondit : impe ratore m , flan-
te m mori oporte re . Suetonius.
Floru s hos ve rficu los fcripfe rat in Cazfare m Hadrianu m.
Ego nolo Cafar ejfe, Ego nolo Florus ejfe,
Ambulare per Britanno*, Ambulare per tabernas,
Scytbicas pati prunas. Latitare per popinas,
Cu i Csfar re fpondit : Culices pati rotundos.
Se ntie ns (b) fe hone ftas occu patione s praeferre inu tili
tu rpiqu e otio. Suetonius in vita Hadriani.
Probu s impe rator (c) non patie batu r milite m e ffe otio
fu m ; fe d mu lta ope ra militari manu pe rfe cit, dice ns : an-
nonam g ratu itam milite m come de re non de be re . Flav. VopiJ.
Alphonfu s , qu u m re pre he nde re tu r a Matthaso Sicu lo
e x imia; fancfitatis viro , qu od propriis manibu s laboraife t,
fu bride ns : nu mqu id (inqu it) De u s & natu ra (d) ne qu ic
qu am re g ibu s manu s dederuntPanor.lib. 2. deReb.gefi.Alpb,
L ycu rg u s, qu opiam pe rcontante , qu am ob re m virg inu m
corpora cu rfibu s , lu ftis , difcoru m ac te loru m jadtibus
fatig are t ? u t ( inqu it ) fce tu u m profe minatio ab ipfa fla-
tim radice validu m in validis corporibu s initiu m fumens,
re de g e rmine t. Simu l, u t ipfa; in pe rfe re ndis partu bu s fa-
cile fimu l & g e ne rofe ce rte nt adve rfu s parie ndi nix u s , do-
lore fqu e . Polire mo (e ) fi qu a incidat ne ce fsitas , u t pof-
fint & pro fe , & pro libe ris , & pro patria pu g nare . In-
te lle x it vir pru de ns , qu anta Re ru mpu b. pe ftis fit, otium,
atqu e ig navia : contra , mode ratos labore s e tiam corpou
re dde re tu rn firmiora , tu rn falu briora. Unde ne c virg ini-
bu s pe rmifit in otio vive re ; fe d has qu oqu e mafculims
e x e rcitiis qu odam modo ve rtit in mafcu los : qu u m in ple-
rifqu e civitatibu s pe r de licias ac lu x u m, mafcu li transfor-
me n tu r in fe minas. Plut. in Lacon.
^_ Otium,
(a) Tit. Rex. (b) Tit. Otium. (c) Tit. Sup. Tit. Bellum-
(d) Tit. Rex. (e) Contra delicias , er otium*
II. CLASSIS. OTIUM , INERTIA.
573
Otium
}
inertia.
M
Arci Catonis pe rfre qu e ns fu it fe nte ntia : nihil ag e n-
do homine s , male ag e re pe rdifce re . Qu o ditto e x -
fe cratu r omne m ig naviam , quae mu itoru m maloru m faepe
nu mero cau fa e ft. Bruf. lib. 4.
Appiu s Clau diu s dice re fole bat , popu lo Romano me -
liu s ne g otiu m , qu am otiu m committi. Se ntit vir fapie ntif-
iimu s, popu lu m Romanu m laboribu s & be llicis re bu s plu ri-
mum incre me nti fe mpe r acce pifie : nimio au te m odo & pig ri-
ti omnia de ince ps in pe ju s corru ilTe . Val. Max. lib. 7. cap. 2.
Qu odam inte rrog ante , cu r Arg ivos cu m L ace dae mo-
niis be llu m g e re nte s , qu u m faepe nu me ro vicilfe nr, non
de le ve rint ? ne optave rimu s qu ide m ( inqu it Cle ome ne s )
illos de le tos, u t habe amu s qu i ju ve ne s noftros e x e rce ant.
Pe rfpe x e rat e g re g iu s du x , corru mpi ju ve ntu te m, fi pe rmitta-
tu r otio & lu x u i, malotu m omniu m mag iftro. Flut, in Lacon.
Scipio Natica , qu ibu fdam dice ntibu s , re s Romanas
jam in tu to effe , e x tinttis Carthag inie nfibu s , & Grae cis
in fe rvitu te m re dattisi immo (inqu it) nu nc dem u m fu m-
mo in pe ricu lo fu mu s, pofte a qu am nu lli fu pe rfu nt, qu os
ve l time amu s ve l re ve re amu r. Se nfit, inimicos pe r occa-
fione m u tile s e ffe nobis : pe r qu os non lice t impu ne fe cu -
re qu e ne g lig e nte s e ffe . Era/, lib. 8. Apopb.
Scrviliu s Vatia , vir prae toriu s atqu e pradive s , odio
ne g otioru m abdide rat fe in villam fu am , qu am habe bat
non procu l a Cu mis ; ne c alia re notu s fu it , qu am e ju s
villae otio. Itaqu e qu i ne g otiis pre me bantu r, e x clamare fo-
le banr : o Vatia ! folu s fcis vive re . Hu ju s tarnen ig na-
vu m & line litte ris otiu m damnans Se ne ca Epift. 55. ne -
g at iliu m fcire vive re , fe d late re . Eoqu e nonnu nqu am vil-
lam prae te rie ns joco dice re fole bar : hie litu s eft Vatia.
Su bindicans , nihil inte re lfe inte r mortu u m , & ine rti otio
abditu m. Eraf. lib. 8. Apopb.
The miftocle s Graeciae du x fortifsimu s, de fidiam , homi-
nis vivi fe pu ltu ram vocavit : qu i qu u m e x ple tis ce ntu m
& fe pte m annis fe mori vide re t, dix ilfe le rtu r : fe plu ri-
mu m
574 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
mu m dole re , qu od vi ra tu nc e g re de re tu r , qu ando fapere
cce pifle t. Guido Bituricen. tit. de Dejdia.
Cato fe nior Temper fe haru m re ru m nce nitu iffe dixit:
(a) fi mu lie ri arcana de re x iffe r ; au t fi mari profe &u s el-
l e t , qu o te rre ftri itine re e u ndi facilitate mi habe bat ; au t fi
pe r ne g lig e ntiam die m fru ftra e labi pe rmififfe t. Pint,
Fulg. lib. 7 . cap. 2.
Au g u ftu s (b) in omni ve rbo pru de ntifsimu s, e os qui
le ve s ob cau fas fe pe ricu lis e x pone re nt , fimile s effe di-
ce bat ils , qu i au re o hamo pifce s cape re te ntare nt. Hi enim
amiffo fe me l hamo, plu s damni accipiu nt ; qu am e x mul-
toru m pifciu m captu r , lu cri. Fulg. lib. 7 . cap. 2.
Plato Athe nie nfis fomnole ntiam improbabat ; eoqtie
fcripfit in le g ibu s : ne mo dormie ns u ll re dig nu s eft,
Lacrt. lib. 3.
Inte r fe ve rifsimas Draconis le g e s ilia e tiam fu it : ut
otii damnati, capite pu nire ntu r. Ex lib. 1. de In/lit. Reip,
Francif. Senenf.
Scribit Diodoru s , le g e m fu iffe apu d sEg yptios , qua
fing u li cog e bantu r nomina apu d pra'fide s prorlte ri ; & qua
arte , qu ove lu cro fu fe ntare ntu r offe nde re : & fi qu i men-
tire nttir , au t inju fto qu aifhi vive re nt, capite damnaban-
tu r. Ne c me diu s fidiu s inju ria, (c) Otiofi enim & ig na-
vi ju ve ne s ve ne nu m fu nt civitatis : proni ad libidine m funt:
bonis invide nt : alie na appe tu nt : & de niqu e fe ditiofi &
tu rbu le nti e vadu nt. Ubi fupra.
Optime M . Cato in lib. de moribu s fcripfit , vitam
hnmanam effe u t fe rru m , qu od fi e x e rce as conte ritu r, &
cu m fple ndore qu ide m ; fin minu s e x e rce as , ru big o inte r-
ficit : lie homine s fe e x e rce ndo , hone fte conte ru ntu r ; fi
non e x e rce ntu r, ine rtia ac torpe dine abfu mu ntu r. Pu lchre
admodu m idem Cato in oratione , qu am Nu mantia; apud
e qu ite s habu it : (d) cog itate e nim animis ve ftris milite s
( ait) fi qu id vos pe r labore m re fte fe ce ritis, labor cito re-
ce dit ; be ne faftu m mane t : fi qu id au te m pe r volu ptate m
ne qu ite r fe ce ritis, volu ptas cito abibit ; ne qu ite r au te m fa-
ftyi
11
(a) Tit. Secretimi. ,,b; Contra inutiles occupations, (c) Vera W
aurea verba, (d) Tit, Confcientia,
I . CLASSIS. EXEMPLUM, I MI TAT1 0. 575
Exemplum, Imitatio.
R
Odolphu s impe rator (a) in e o be llo qu od contra 0t-
tacaru m Bohe mia; re g e m g e fsir, qu nm lti laborare t
cum toto e x e rcitu , fe ru nt a mitico ( qu i me floribu s po-
tum fe rre t ) oblatam hydriam fice r pie na. Qu od qu u m ille
vidilfe t : re ddite ( inqu it ) homini vafcu lu m fu u m : nam
e g o e x e rcitu i , non mihi fitie bam. Sicqu e fu abliine ntia
partim e x e rcitu m e o potu re focillavit, partim ad fitis pa-
tie ntiam invitavit. zALn. Sylv. Uh. 3. Comm. in res gefl. Alphi
Alphonfu s Arag onu m re x (b) qu u m fu g ato jam Jaco-
bi Cau dola; e x e rcitu , fine te ntoriis ac comme atu ( fiqu i-
>dem e x infpe rato adve ne rat ) pe rnottare fu b dio cog e re -
tur ; & Joanne s Efe rniranu s , Alphonli ftu diofu s , raphanu m
unum in tam mag na militu m inopia, & pane m u nu m cu m
jdimidio cafe oli Bale arici, re g i milifle t, re cu favit : non de -
cere ( inqu ie ns ) impe ratore m je ju no e x e rcitu mande re . Pa-.
xnor. lib. 3. de Reb. geft. Alphonfi.
Ale x andra Mag no (c) qu u m datu m e lfe t fcriniolu m , qu o
nihil inte r ope s Darii pre tiofiu s pu lchriu fve re pe rru m e li,
& qu a;re re tu r in qu e mnam u fu m de ltinandu m e lfe t ? aliis
aliud fu ade ntibu s dix it : hu ic optime fe rvandu s dabitu r Ho-
merus. Se ntie ns nu llu m effe rhe fau ru m ilio pre rioliore m.
Ita vifu m e li ju ve ni, qu i fe totu m ad e x e mplar Achillis
compone bar. Plut. in Alex.
The miftocle s, qu u m e lfe t adole fce ns, in compotatio-
nibus ac mu lie ru m amore volu tabatu r. At pofte a qu am
Miltiade s faciu s impe tator apu d Marathone m de vicilfe t bar-
baros , jam nu llu s offe ndit illu m qu icqu am ag e nte m prae -
ter de coru m. Pe rcontatu s au te m , u nde lie e lfe t re pe nte
mutatus (d) Miltiade s ( inqu it ) tropha'u m non patitu r me
I dor-
\) Tit. Rex. (o) Tit. Sup. (c) Tit. Scientia. [d) Tit. Honor. Gloria.
\ cium pe rpe tu o mzntbt. Ex Ub. 1. de Inft.Reip.Francif.Sen.
Solonis le x pre cipu e lau datu r, qu a; qu ide m fancivit,
filiu m ne qu aqu am pare nti ne ce ffaria vita; fu bfidia de be re ,
a qu o nu llam arte m acce piffe t. Ubi fupra.
576 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHI-.
Vrudentia, Imprudentia.
C
Ato fe nior affirmabat: infanos pru de ntibu s long e melio
re s e ffe , qu am infanis iapie nte s. Sapie nte s qu ippe quum
ftu ltoru m e rrata infpice re nt, ob id in me liu s vitam mutarc
fole re . At ame nte squ u m difce ndi capace s non lint, e x lapien-
tu m be ne fadis fru du mpe rcipe re nu llu m. Fulgof.lib. 7. cap.%
Antifthe ne s tu tifsimu m e ffe mu ru m , pru de ntiam dicebat:
qu od is ne c collabitu r , ne c proditu r. Nu lla mce nia ram
fu nt mu nita , qu in machinis au t fu ffofsionibu s , au t (ut
nihil horu m) proditione capiantu r. Sapie ntis de cre ta fun!
ine x pu g nabilia. Laert. lib. 6 . cap. 1 .
Iphicrate s qu u m in amicoru m fu oru m ag ris habe re t exer-
citu m, & nihilo minu s vallu m jace re t, foffafqu e probe fo-
de re t, cu idam dice nti: qu id me tu imu s ? re ipondit: pefsi-
mam du e ls voce m ; hau d qu aqu am pu taram. Sig nificans, re-
bu s profpe ris fe pe nu me ro immine re pe ricu la non exigua,
qu e nu llu s e x fpe daffe t. Adve rfu s inopinatos ig itu r cafe
cau te omnia effe mu nie nda. Plut. in Gracor. Apopb.
Socrate s (a) adhortabatu r fu binde fu os difcipu los , u

he c tria in omni vita fibi parare nt: u t animo tcilice t ha-


be re nt pru de ntiam , in ling u a file ntiu m , 6c in vu ltu ve-
re cu ndiam. Max.ferm. 41 .
Bion
(a) Tit. Silentium. Tit, Verecundia.
dormire , ne qu e ce liare . Glorie ftu diu m e x cu fsit amore m vo-
lu ptatnm : clavu m , u t aju nt, clavo. Plut. in Gracor. Apopb.
Ag e filau s re x jam fe ne x , cu r pe r hie me m folo pallio
te du s obambu lare t abfqu e tu nica , inte rrog atu s : u t (in-
qu it ) ju ve ne s hanc vite ratione m imite ntu r. Plut. in Lacon,
L acone s fcu tife ru m milite m inte re mre , qu od fcu to non
nihil pu rpu re i panni inte x u iffe t. In tantu m horre bant exem-
plu m pe re g rine lu x u rie : non ig nari e x minimis initiis im-
me dicabile m vitioru m collu vie m inu ndare ; e oqu e tutifst-
mu m e ffe ju dicante s , principiis obliare . Ob id in primos
au dore s fe ve rifsime animadve rte bant. Plu rimu m nocuii
Re ipu b. qu ifqu is fe ne ftram vitiis ape ru it. Plut. in Lacon.
I I . CLASSIS. CURIOSITAS. 77
Bon Boryfthe nits dice bat: pru de nriam tanto ce te ris
virtu tibu s ante ce lle re , qu anro ce te ris fe nfibu s prae ftare tvl-
fus. Nam ocu li pradu ce nt toto corpori : ne c u lla eft vir-
tus abfqtie pru de nti. Nam qu o modo ju ftu s re dde t cu i-
que fuum , nifi pru de nti de monftre t , qu id cu i de be a-
tur? Laert. lib. 4. cap. 7. . .
Ifocrate s dice bat : viru m fru g i & pru de nte m de be re
\ pme ritoru m me miniffe , ag e re praefentia , fu tu ra cave re .
Stob, ferm. I.
Ag e filau s L ace dx rhonioru m re x , qu u m pu g nare tu r apu d
Mantineam , admonu it L ace dae monios , u t ce te ris omifsis o-
mtiibu s, in u nu m Epaminondam inte nde re nt vim pradii, di-
ceqs : folos cordatos milite s au &ore s e ffe victoria;. Qu od
quum fe ciffe nt, victoriam nacti fu nt. Hac voce confu lu it
Ag e filau s incolu mitati fu oru m , qu i fu e rant fine du bio ma-
nu hoftiu m pe ritu ri. Simu l (a) illu d docu it, in be llo plu s
habere mome nti u nu m ve re pru de nte m, qu am tu rbam im-
I pru de ntu m. Plut. in Lacon. Apopb.
Qu u m Ale x ande r ab Athe nie nfibu s pbfce re t, fibi tri-
remes e x hibe ri , ac popu lu s nominatim flag itare t ade fle
Phocione m , u t qu id confu le re t, profe rre r ; fu rg cns inqu it:
confu lo ig itu r, u t au t armis fu pe re tis e os , au t fu pe ran-
tium amici firis. Compe ndio fu afit, nihil Ale x andra ne g an-
du tn, nifi confide re nt fe iratu m poffe armis opprime re :
qu ibu s fi ille vide re tu r fu pe rior , non effe provocandu m
animofum ju ve ne m , & repulfae impatie ntifsimu m. Plut. in
Gracor. Apopb.
Antifthe ne s Athe nie nfis dice re fole bat : fapie nti nihil e f-
fe novu m , au t fu bitu m ; e o qu od qu icqu id homini pote ft
accide re , fit tarn praemeditatu s , u t nu nqu am dlcat : non
pu taram. Laert. lib. 6 . cap. 1.
Cur io fit as.
A
Ntoninu s Piu s qu u m Omu li vife ns domu m , ac mira-'
tu s colu mnas porphyre ticas quaefifiet : u nde e as ha-
Oo be -
\a) Tit. Btllum.
578 CO L L E CTANE A MO RAL I S PHI LOS OPHI S E.
Veritas.
T
Hale s Mile fiu s philofophu s clarifsimu s, qu u m ab ami
co qu odam rog atu s e ffe t, qu antu m Ve ritas diftareta
me ndacio ? qu antu m ( inqu it ) diftant ocu li ab au ribu s. Sen
fit vir fapie ntifsimu s, non e a e fle ce rta illico , qu e auri-
bu s pe rcipimu s ab aliis , qu i me ndacite r de re bu s nugantut:
fe d e a de mu m qu e coram ocu lis ce rnimu s. Max. ferm. 3$,
Confilium.
T
Hale s Mile fiu s olim rog atu s , qu id e ffe t facile ? alteri
( ait ) dare confiliu m. Qu is e nim e ft tam ftu pidu s, qui
non admone at aliu m ? fe d fibi pau ci confu lu nt. Ex Lart.lib.i,
L acone s (a) fi qu ando ftratag e mate , hoc e ft, callido
confitto fu pe rafie nt hofte m, Marti bove m immolabant: fin
ape rto pre lio , g allu m : hoc pafto confu e facie nte s be lli du-
ce s, u t non folu m forte s e fle nt ad pre liu m ; ve ru m edam
callidis confiliis adve rfu s hofte s inftru fti. Pre clariu s enim
e x iftimabant, hofte m ing e nio citra fang u ine m de jice re , quam
pu g na ple ru mqu e u trinqu e cru e nta. Plut. in Lacon.
Eu ripidis dicu m me morabile ce le bratu r : (b) unicum
confiliu m re &u m mag nam militu m manu m vince re . Quo
pru de nte r admonu it, non pe rinde re fe rre qu am numerofum
e du cas e x e rcitu m ; fe d qu antu m be lli re tore s polle ant con-
filio. In be llo fiqu ide m plu s habe t mome nti pru de ns confi-
liu m & folle rtia , qu am vire s confilii e x pe rte s. Eraf.lib.S. A$-
Ca-
la) Tir, Bellum. [b\ Tit, BeUum.
be re t? Omu lu s e i re fpondit : qu u m in aedcs alie nas vene-
ris,- & fu rdu s & mu tu s e fto. Se ntie ns , e u m in alie no pii-
vato non oporte re e fle cu riofu m. Julius Capitolinus.
Xe nocrate s Chalce doniu s nihil re fe rre dice bat, utrum
pe de s an ocu los infe ras in aedes alie nas : vide lice t deter-
re ns ab omni cu riofitate re ru m ad nos nihil attinentiu m,
Laert. lib. 4, cap: 2 .
II. CLASSIS. CONSILIUM. 579
Gatalanls optimu m fa&u fore ce nfe ntibu s" , fi Alphon-
fo Arag onu m re g i tu nc adole fce ntu lo fe pte m viri ad g u >
bernandam Re mpu b. adju ng e re ntu r , qu i De u m tlme re nr>
juftitiam cole re nt, cu piditate s te ne re nt fu b fre no , ne c do-
nis & mu ne ribu s tang e re ntu r j Alphonfu m lau darle confi-
Hum , ac ita re fpondifle fe ru nt : fi Horum non dico fe pte m,
fed unum tantu m de de ritis , continu o illi & re g ime n &
regnum facile conce ffe ro. Pu lchre innu it , re g u m pau cos
elle confiliarios bonos. Panar, lib. 2. de Reb.gefi. Alpbonfi.
Innoce ntiu s Papa octavu s impare m fe tanto one ri anim-
advettens (u t au ctore s non conte mne ndi re fe ru nt). du o*
decim confiliarios e le g it, fine qu oru m confilio nihil pror-
fus de ce rne bar.
Alphonfu s Arag onu m rcx faepe nu me ro dice re folitu s
eft : fi romanis re mporibu s vix ifle t, fe conftru ctu ru m fu if-
fe templum Jovi politoti ; u t qu u m de re bu s adu ri in e o
conve nire nt , priu s conte ntione m omne m de pone re nr. Pa-
nar. lib. 3. de Reb. geft. Alpbonfi.
Xe rx e s (a) Grarcias be llu m indiciu ms, convocatis omni
bus Alia; principibu s dix it : ne vide re r me o tantu m con+
filio hoc ag g re flu s , contrax i vos ; ce te ru m me me ntote , mi-
hi pare ndu m mag is qu am fu ade ndu m. Vox bis tyrannica:
Sc qu od principu m conve ntu pro fu co abu te re tu r ; & qu od
negotiu m mu lto pe ricu lofifsimu m, fu u niu s cu piditate ve -r
rius qu am confilio fu fe ipe re t. Era/, lib. 5. Apopb.
Bias Prie nau is, (b) bono confilio du o max ime contra-^
ria effe aje bat : fe ftinatione m fe ilie e t, & iracu ndiam. Ho-
mo enim iracu ndu s, qu u m e x tra fe ipfu m fit, vacu u s eft
omni confilio. La'rt. in ejus vita.
Dion in libris fu is , qu i de re g no infe ribu ntu r , dice -
bat : long e majora g e ri pau e oru m confilio , qu am mu ltimi
dine , au t viribu s fortifsimoru m ju ve nu m. Qu od e tiam Ho-
meri fe nte nti comprobatu r, qu u m Ag ame mnone m indu cit
afferentem : long e faciliu s e ffe re m Trojanam e ve rte re , fi
decern Ne ftore s au t Ulyffe s in confilio habe re nt ; qu am
fi totidem Ajace s & Achille s fortite r dimicante s. Ex Hb.
I . Francif. Senenf. de Infi. Reip.
Q02 CI-
U) Tit. Conlii neglettiti, (b) Tit. Ira.
8o
COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Cicero ait : homo qui erranti comiter monftrat vlam,
quafi lumen de fuo lumine accendat ; facit, ut nihilo mi
nus ipfe luceat, quum illi accenderit. Lb. i.deOffc.
Democritus sEtolorum pretor apud Livium , nullara
rem effe tam inimicam confiliis dicebat, quam celeritatem.
Precipitata enim confilia, fi in tranfverfum agantur , nulli
revocari pcenitenti poffunt in melius. Bruf. lb. 2. cap. 15.
Scipio Africanus turpe effe ajebat in re militari dicere
non putaram. Qpe enim ferro aguntur , adminiftrari opor-
tere arbitrabatur fumm ratione : quum emendari poftea
vix aut nullo modo poffent. Valer. Max. lb. 7. cap. 2.
A
Gefilaus quodam tempore rogatus, utra virtus effet
preftantior , fortitudo an juftitia ? graviter refpondi
fortitudinis nullum effe ufum , nifi adfit juftitia. Quod l
omnes effent jufti, nihil opus effet fortitudine. En animi!
fummo dignum duce , qui nihil pteter equum judicarit fa-
ciendum : recleque perfpexerit , plurimum intereffe into
audaciam c fortitudinem. Plut, in Apopb. Lacon.
Philemon eum virum juftum effe pronuntiabat, non qui
injurius non effet 5 fed qui quum effe pofsit, ne fit, ca-
vet : neque qui parva non accipit ; fed qui a magnis, qu
poffet, abftinuit: neque qui omnia hec fervaverit ; fed qui
incorrupt legitimque natut juftus effe mavult, quam vi-
deri. Phavornus.
Quum Satibarzanes (a) Artaxerxs regis cubicularius,
quiddam minus juftum a rege peteret; fentiretque Atta-
xerxes , hoc illum facete follicitatum -f triginta Daricorutn
millibus, queftori erarii fui mandavit, ut Daricorum f tri-
ginta millia ad fe deferret ; & aliata dedit Satibarzani di-
cens : accipe , nam hax tibi quum dedero , non ero pau-
perior i injuftior autem futurus , fi ea que petebas dedif-
fem. Plut, in Reg. Apopb.
(a) Tit. Rex. Tit. Judex, f Al. Tribus Daricorum millibus.
g Al. Tria millia. Videjs Cruferium.
II. CLASSIS. JSTITIA , INJTJSTITIA. 581
P. Ru tlliu s (a) amico cu idam rem inju ftam pe te nti pe r-
ne g abat. Qu u mqu e is commotu s pe r fummam indig natio-
nem dice te t : qu id e rg o mihi opu s e li tu a amici tifi, fi qu a:
abs te rog o , non facis immo ( inqu it Ru tiliu s) qu id mi-
hi opus eft tu a amiciti , fi me u rg e re cu pis , u t in ju fti-
tia: le g e s tua. cau sa pe cce m Eraf. lib. 8. Apoph.
Qu u m Athe nie nfe s e o concitati elTent , u t Ariftide m
oliracifmo (i d, e r at damnationis g e nu s , qu od te ftu lis pe ra-
g e batu r) in e x u liu m ag e re nt ; ac ru fticu s qu idam illitre ra-
tus teftu lam ad eum de fe re ns ju fsiffe t, u t Ariftidis nomen
infcribe re t : nofti ne ( inqu it Ariftide s ) Ariftide m (b) Qu u m
ille ne g afle t (e nolle ; moie tte tarnen fe rre , qu od Ju liu s co-
g lionane dice re tu r : filu it Ariftide s , & nomen fu u m infe ri-
pfit te ftu la:, ac re ddidit, (c) Tarn le ni animo fe re bat inju -
ftam damnatione m. Gravifsimu m au te m vita: innoce nte r
atta: te ftimoniu m fu it, e tanta mu ltitu dine neminem e x fti-
tiffe , qu i aliu d objice re t qu am Ju fti cog nome n , qu od i p f e
tarnen libi non impofu e rat. Plut. in Gracor. Apoph.
Invila eft ho minibu s (d) ju ftitia : qu ia vide lice t qu u m
inte liig ant fe homine s fre qu e nte r pe ccatu ros , cu piu nt im-
pune pe ccare ; & qu a: volu nt, qu amvis inju fta fint, fi-
bi lice re .
Ariftote le s ait : ficu t optimu m omniu m animaliu m ho-
mo e ft, qu i pe rfe tte vivit : fic pe fsimu m omniu mqu e tc-
te rrimu m ef t , qu i a le g e ju diciifqu e fe ce rnitu r. Ex lib. 1.
Francif. Senenf. de Inft. Reip.
Ale x ande r Mace do (e ) Olympiadi matri plu rimu m eu m
Ur gen t i , u t infonte m qu e mdam occide re t ; pofe e nte mqu e
id pe r menfes nove m qu ibu s eum in u te ro g e lla ve ra t, hu -
manifsime re fpondit : aliam , pare ns optima , de me qu am-
vis me rce de m pofe e : hominis e nim vita nu llo be ne ficio
compe nfatu r. Ve ra qu ide m eft trag ica Illa fe nre ntia , & a n i -
mo ac me nte fe mpe r re ce nfe nda a b his qu i impe rant : fan-
gitine hu mano abftine , qu icu mqu e re g nas. Ex Hb. 3. Franc*
Senenf. de lnft. Reipub.
Qo 3 P a -
i a ) Tit. Sup. (b, Tit. Perfecutiones bonorum, (c) Tit. Patientin.
0-0 Juftitia malis invi/a. (e) Tit. Judex,
5 8 2 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Crudelitas.
A
Ug nftu s Ce far au die ns , inte r pu e ros qu os in Syria
He rode s cru de lifsimu s Tu de oru m re x inte rrici man-
dave rat, filiu m qu oqu e e ju s inte rfe &u m , dix iffe fe rtu r : fe
malle fu em qu am filiu m He rodis e ffe . Ju dx u s e nim quum
e ffe t, a fu ill carne prohibit bftine bat ju x ta le g e m. Ma-
er ob. 2. Satur. cap. 4.
Calig u la Impe rator, u t alia omni In re , ita ve rbis quo-
qu e fce le ratu s fu it ; pe rfe pe re pe te ns : ode rint, du m me-
tu ant. Optabat e tiam popu lu m Romanu m unam habere
tantu m ce rvice m , u t u no i& omne s inte rfice re fimu l pof-
fe t. Fulgof. lib. 9.'cap. 11.
Ag rippina qu u m ju ffu Ne ronis occide rctu r, ac Centu-
no fe rru m in morte m diftring e re t, ve ntre m ofte nde ns cla-
mabat : hu nc pe rcu te : hie eft fe rro fodie ndu s, qu i por-
te ntu m illu d g e nu it. Suetonius. '
Ne ro qu u m ince ndiffe t u rbe m, fpe dabat dice ns : fe flam-
mae pu lchritu dine de le &ari : ac inte rim fu am cane bat b
lofim ; hoc eft , Trojane u rbis e x cidiu m , qu od deferi-
pfe rat. Suetonius.
Pre clara eft ilia Ju lii Ce faris fe nte ntia , qu am crebri!
fe rmonibu s u fu rpare fole bat : mife ram comite m feneclutis
effe , prilline cru de litatis me moriam. Ex Francif. Senenj.
lib. 3. de Infi. Reipitb.
Ufura, Fosnus,
E
X Catone Ce nforio qu u m qu ifpiam pe rcontare tu r, quid
in re dome ftica max ime e x pe dire t ? re fpondit : bene
pafe e re , be ne ve ftire , & be ne ag ru m cole re . Et illi qui
qu e fie rat , qu id fe e ne rari ? Cato : qu id homine m , inqu ir,
occide re ? Non minu s ig itu r fe e ne ratore m pe ccare cenfuit?
qu am homicidam. Cicer. lib. 2. deOffic.
Alphonfu s Arag onu m re x fe e ne ratore s, u tpote labores
mortaliu m de pafe e nte s, Harpyjas vocare folitu s e rat. Qu em-
ad-
H . CLASSI S. VECTI GALI A. 583
admodum eni m Virgilianae illx Har pyj e r apt u vi vebant : fie
hodie fnerat ores ex pauper um l abori bus magnas per ne-
fas opes r eponunt fibi & fuis. Panor. lib. 4.
Idem audi ens , illicito l ucro homi ni bus infidias a fee-
neratoribus ftrui : fnus nihil aliud fibi, quam anima; fu-
nus videri dixit. Damnavi t aut em uni verfam f ner andi ra-r
tionem : qua; pl ane eft cont r a natura; regul am , quurri ex
nihilo nihil gi gnat ur. Panor. lib. 3. de Reb. geft. Alpbon.
Lyf ander quum egregi us fimulandi artifex evafifet, ac
pleraque qua; crudel i t er & avar e ger ebat , callidis fucs
or nar et , juftum non alia re quam mi l i t at e & commodo
met i ens, fatebarur qui dem veri t at em mendaci o preft ant i o-
rem efle ; fed utriufque di gni t at em ac pr et i um mi l i t at e
eft i mandum. Invert i t vi r i mpr obus phi l ofophorum dogma,
qui quod honeftum ef t , i dem vol unt utile efle : hi e qui c-
qui d eflet utile , i dem ducebat honeft um. Plut.
Qui s aut em non vi de a t , perniciofifsimam hanc f en-
tentiami ( qua m ver bo qui dem omnes damnamus ) omnes^
paene mor i bus pr obar e ? Qui s eni m non ubi que ut i l i t a-
tern pr ef er t honeftati ?
Vccligalia.
D
Ar i us rex XerxLs pat er , quum t r i but um indixiffet fub-
di r i s , arcefsitos pr ovi nci ar um prefect os per cont at us
eft cum al us de r e b u s , turn etiarn an gr avi a eifent popul o
t ri but a? Quum. i l l i refpondifient efle medi ocri a , jufsit ut
finguli di mi di am t ant um part em exi grent . Qua benevol en-
tii 8c clementi
:
admodum conciliavit fibi fubdi t orum ni -
mos , ut mri t o ab omni bus, di l i geret ur. Plut, in Reg. &
Imper. Apoph.
Tr aj anus i mperat or fifcum, lienem vocar e folebat ; quod
eo cr ef cent e, rel i qui art us omnes t abefcerent . Lang, in Ni-
cepb. annotatio.
Ti ber i us Csf ar fuadent i bus prefi di bus, Vquef t or i bus,
onerandas t r i but o pr ovi nci as, refpondit : boni paftoris efle,
tondere pecus; non degl uber e. Ex Franc.Sen. lib.^Je Infi.Reip.
Oo 4 Adu-
CO L L E CTANE A MO RAL E ! PHI LOSOPHI SE.
Adulatio.
A
Nt i ft henes fatlus effe d i c e b a t , i nci dere In corvos,
quam in parafitos. Hi eni m vi vent i s ani mum cor-
r umpunt ; illi folum mor t i l i cor pus. Stob.ferm. 1 2.
Idem ajebat : ut meret ri ces bona omni a praster mentem
& pr udent i am fuis amat or i bus I mpr ecant ur : eodem mo-
do adul at ores iis , qui buf cum agunt . Stob.ferm, 12.
Crat es Thebanus ad opul ent um adol efcent em , quern
parafi t orum comi t abat ur t ur ba : adolefcens ( ait ) miferec
me tua: folitudinis. Stob.ferm. 12.
Bion i nt er r ogat us , quod efft animal omni um max-
i me noxi um ? fi de feris ( i nqui t ) per cont ar i s , t yrannus : fi
de mi t i bus , adul at or. Lart. lib. 1 . cap. 6.
Di ogenes Cyni cus orat i onem bl andam , non ex animo
proficifcentem , fed ad grat i am compofi t am , vocar e fole-
bat mel l eum l aqueum , quod bl ande ampl e&ens hominem
j ugul et . Lart. lib. 6.
I dem ajebat : in affentatione , vel ut i fepul cro aut ftato
quapi am, nomen folum amicitia: i nfcri pt um effe. Stob.ferm. 12,
Ari ft onymus fa:pe numer o di cere fol ebat , ligna durri
augent i g n e m, confumi ab ipfo : opes dum al unt adula-
t ores , ab eis ipfis peri re. Stob.ferm. 12.
Sigifmundus i mper at or , affentatores fe vel ut i peftes odif-
fe quum di ceret ; Brunonl us Veronenfis refpondit : tamffl
nul l um genus homi num magi s amas quam adul at or es. Turn
Sigifmundus : vi nci s fane , i nqui t . It a eni m nat ura compa-
r at um eft , ut quum vi t andos effe adul at ores di c i mus , tunc
maxi me illis haereamus. Na m nee tu t amdi u mecum fui/
f e s , nifi meis mor i bus bl andi r! affueviffes. tsneas Syl. dt
Dial. Sigifm. & Friderici imper.
Alphonfus Ar agonum & Sicilia: r e x , adul at ores lupis
haud abfimiles effe di cebar. Na m quemadmodum lupi ti-
t i l l ando & fcalpendo afinos vorare foliti effent : ita adula-
t ores ad perniciem principimi > blahdiriis firnul ac menda-
ciis i nt endere. Anton. Panor. de Reb.geft. Alpbon. lib. 3.
Ant i gonus rex admi r ant i bus , qi i am ob r em tanti face-
ret
II. CLASSIS. DETRACTTO. 585
Detraclio.
D
Emofthenes , cal umni am aliquantifper qui dem audi en-
tium opi ni one conf i r mar i ; progreifu vero t e mpor a
ni hi l ipfa imbecillius effe di cebat . Stob.ferm. 40.
Medi us ex Al exandri parafitis unus folebat alios adhor -
t a n , ne met uerent quodvi s cri men in quemvi s i nt endere.
Adj eci t que fcelerato pr ecept o caufam : ut maxi me ( in-
qui t ) fanet vul nus qui del at us eft ; manet t amen ci cat ri x.
Era/, lib. 8. Apoph.
Qu u m qui dam Pl afoni narraffet , nonnullos effe qui
ipfum maledictis infecarentur : at ego ( i n q u i t ) fic vi vam,
ut illis non habeat ur fides. Melli/./erm. 69.
Ari -
ret Zenonem ? refpondit : quoni am quum mul t a a me a c -
ceper i t , nunquam tarnen emol l i t us eli. Ejus mor t em quum
audilTet, i ngemui t di cens : qual e t heat r um perdi di ! Er at
enim Zenon acerri mi j udi ci i , & ab al l ent ando al i eni fsl -
mus. Lart. lib. 7. cap. 1.
Quum Pef cenni o Ni gr o i mper at or i creat o qui dam pa-
negyri cum r eci t ar e vel l et , i mperaror dixiife fertur : fcri -
be laudes Ma r i i , vel Hanni bal i s , vcl - alicujus duci s op-
timi vita funcYi, & di e qui d ille fecerit , ut eum nos i mi -
t emur. Na m vi vent es l audare i r r i do eli , maxi me i mpe-
r at or es , a qui bus fperatur ; qui t i ment ur ; qui pratftare pu-
blice poflunt ; qui necare ; qui proferi bere : fe aut em vi -
vum pi acere vel i e; mor t uum etiam l audari . zABlius Spartian.
Di ogenes vul go canis di cebat ur. Sunt aut em canum
mul t a genera : funt enim venat or i i , funt a uc upa t or i i , funt
cuftodes ovi um & edi um , funt qui habent ur in deliciis.
Er go per cont ant i qualis ipfe canis effet ? lepide refpondit;
efuriens , Melitaeus : f at ur , Moloffeus : quod ci bi appet ens
bl andi ret ur ; fat urat us mor der er . Lart. lib. 6.
Ver a eft illa Qj . Cur t i i fententia in elegantifsimis illls
de r eb. geftis Al exandr i l i br i s , qua r egnum ai r , faepius ab
afl ent at ori bus quam ab hoftibus evert i . Ex lib. 5. de Infi.
Reipub. Francf. Senenf.
586 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
(a) Tit. dementia.
Ariftote le s Stag irite s Callifthe ne m difcipu lu m liberioris
ling u a; homine m, Home rico ve rficu lo admone re volu it :
Talla nate loquent, baud multo tempore vives.
Lart. lib. 5. cap. 5.
Thale s Mile iiu s admone re folitu s e rat , u t ita loqua-
mu r cu m amicis , ne fe rmo nos in ju s voce t. Qu o doce
re volu it, cau te de abfe ntibu s e tiam coram amicis loquen
du m e lle : ne nos apu d alios de fe rant, & noftra loqua-
citas ve rg at nobis in mag nu m malu m. Laert. lib. 1. cap. 1.
Zoilu s Amphipolitanu s Polycratis au ditor , qu i canis
rhe toricu s nominatu s eft , homo ftu diofu s male loqu endi,
qu u m non folu m in Home ru m , Platone m , aliofqu e prax laros
ac mag nos viros ftilu m ftring e re t ; fe d u biqu e litibu s &
pe rniciofis e tiam conte ntionibu s ope ram dare t ; rogante
qu odam e ru dito viro, qu am ob rem de omnibu s male loqu e-
re tu r ? qu oniam (inqu it) male face re qu u m ve lim, non pof-
fu m. Ex pre fsit au te m hoc diclo , omniu m male dice ntiu m
& de tre ctantiu m pe rfonam. Itaqu e Zoili du m non inve -
niu nt qu a x atione faclis lae dant, de ntibu s caninis & lingua
amaru le nt in bonos inve hu ntu r. Bruf. lib. 1. cap. 26.
Philippu s Mace do dice bat : fe fu is conviciatoribu s gra-
tiam habe re , qu od fe me liore m re dde re nt. Eg o ( inqu it ) Hu-
de ns illos me ndacii convince re , fi qu id improbe fe ce rim,
mu to confiliu m , & poe nite nti e me ndo factu m. Anton, in
Mel if. par. i.ferm. 69.
Ide m male didlis a Nicandro lace fsitu s , plu ribu s ccepit
illu m donis hone ftare , qu ibu s acce ptis cce pit Nicande r
lau dare . Ad amicos ig itu r conve rfu s Philippu s : vide tifne
e rg o ( inqu it) noftru m effe , be ne & male au dire ? Bruf. Uh.
1. cap. i(5.
Cato fe nior , cu ju fdam qu i mu ltis inte mpe rantie notis
Inu ftu se rat, probris ve x atu s : impar mihi te cu m (ait) ce r-
tandi conditio e ft. Nam u t male au dire & male dice re ,
tibi facillimu m fimu l & promtifsimu m eft : fic & mihi
male dice re infu ave eft & infu e tu m. Bruf. ubi fup.
Au g u ftu s Ca;far (a) indig nanti Tibe rio , ac pe r e pifto-
lam e tiam conqu e re nti apu d eum de conviciatore , re fpon-
din
II. CLASSIS. CONVICIUM. 587
Convicium.
S
Ocr at es cui dam admi r ant i , quod nihil in eum c om-
mover et ur a quo convi ci i s inceffebatur : mi hi ( i n -
qui t ) non mal edi ci t : quando qui dem ea q u e di c i t , mi hi
non adf unt , nec in me her ent . Eraf. lib. 3. Apoph.
Vet us comcedi a folebat nomi nat i m in ci ves convi ci a
j acere. Hor um l i bert at em quum pl eri que met uer ent , So-
crat es di cebat : e xpe di r e , ut quis fe met illis fciens ac vo-
lens fubjiceref. Na m fi qui d di xeri nt in nos mer i t o r epr e-
he nde ndum, admoni t i c or r i ge mus , ck pr of uer i nt : fin fal-
fum convi ci um i n nos j acul abunt ur , nihil ad nos. Eraf.
lib. 3. Apoph. '
M. Servilius diffuafurus l egem quam fecerat M. Pi na-
rius : di e mi hi M. Pi nari ( i n q u i t ) fi cont r a t e di xero,
num mi hi malediturus e s , ut ceteris foles? Ut fement em
( inquit Pi nari us ) feceris , ita & met es. Per al l egori am
minitans , ilium mal e audi t ur um , fi mal e di ceret . Eraf.
lib. 6. Apoph.
Men-
clit : s t at i t ue ( mi Ti ber i ) noli in hac re i ndul get e , &
nimium i ndi gnar i , eo quod fint qui male de me l oquan-
tur. Satis eft eni m fi hoc h a b e mu s , ne qui s male facere
pofsir. Bruf.
Domi t i anus i mper at or quum homi nes mordaces at que
maledicos haber et odi o ; femper tarnen eos di cere folebat
pejores effe , qui maledicis aures pr eber ent neque r epr e-
hender ent , quam ipfos mal edi cos. Bruf. lib. 1. cap. 16.
Chi l on Lacedemoni us mor t ui s nequaquam mal edi cen-
dum effe di cebat : quando qui dem i gnavum effe vi der et ur ,
eos lingua inceffere qui refpondere non poffent. Lart. lib.
I. cap. 4.
Alphonfus Ar a gonum rex audi ens a fui s, quant um ma -
leditis profci nderet ur ab inimicis fuis , refpondit : in hu-
jufmodi injuriis non qui d di cat ur , fed a quo d i c a t u r , i n
pri mi s ani madver t endum eft. Panor. de Rebus geflis Alpbon.
5 88 COLLECT ANE A MORALIS PHILOSOPHISE.
Mendacium.
A
Ri ft ot el es i nt e r r oga t us , qui d l ucri facerent mendaces!
ut vera ( i nqui t ) l oquent i bus non credat ur. Lart,
lib. 5. cap. 1.
Periae di cebant , duo effe peccat a i nt er homi nes turpia:
quor um pr i mum eft , debi t or em effe ; al t et um , mentiti.
Conj unxerunt aut em haec d u o , i deo ni mi rum , quod unum
r ar o fir fine al rero. Qui eni m aere al i eno obftricti hint,
pol l i cent ur in dies fe fatisfacturos : nec t amen praeftant,
quod promi fi um eft femel ac i t er um. Herodotus.
Gratitudo. Ingratitudo.
F
Ur ni us Ant on i pat t es fecutus fuerat. At poftca quam
vi &ori a cefsit Auguf t o, met uens l i bi , fubornavi t fi-
l i um qui a vi t t or e veni am pet eret . Pe t i i t , & impetravi!.
Tur n Fur ni us his verbi s grat i as Carfari egit : h a x una (0
Caefar ) abs t e mi hi facia eft injuria : effecifti, ut mi hi &
vi vendum & mor i endum lit i ngr at o. Significans tantam
effe ejus beneficii ma gni t udi ne m, ut nulla ex par t e par ef-
fet referenda; gratia;. Era/, lib. 8. Apoph.
Vet er anus qui dam , quum vocat us in jus periclitaretur,
adi i t in publ i co Casfarem Auguf t um , rogans ut libi vel-
let adeffe. Caefar e comi t at u fuo felecium illico d e d i t , ei-
que l i t i gat orem commendavi t . Hi e miles vociferans : at
non ego ( Csefar ) peri cl i ranre te At t i aco bello , vicarium
qullvi ; fed pr o t e ipfe pugnavi : fimulque det exi t cica-
t ri ces. Er ubui t Caefar, at que ipfe defcendi t in advocatio-
n e m, veri t us ne non modo f uper bus , veruni edam irigra-
t us vi deret ur. Era/, lib. 4. Apopb.
Di ogenes Cyni cus quaerent i , qui d apud homi nes cele-
rius fenefeeret ? beneficium , i nqui t . Di ci enim vix poteft,
quant a accept i beneficii apud plerofque fit obl i vi o. Stob.
Ariftides cognoment o juftus , quum fanttifsim fu gu-
bernat i one Re mpub. At heni enfi um pl ur i mum auxi ffet , nul-
l am
II. CLASSIS. BENEFICIA DEI.
5*9
lam aliam a ci vi bus i ngrat i s ret ul i t grat i am , quam ut
oftracifmo ( eft aut em damnat i oni s genus , quod teftulis
peragebat ur ) damnar et ur . De cujus juftiti & mor t e , Pint,
in Gracor. Reg. & Imp. Apoph.
Pl at o nomi nare folebat Ariftotelem mul um. Qui d au-
tem hoc ibi nomen vol uer i t , ex eo l i quet , qui a mul us
quum faturarus eft lacte mat er no , cal ci bus pet i t mat r em.
Significabat i gi t ur Pl at o , i nvol ut o quodam fermone , i ngra-
titudinem Ariftotelis. Et eni m is , quum maxi ma phi l ofo-
phi x femina a Pl at one accepi f l et , fchol am cont r a Pl at o-
nem a pe r ui t , & in Per i pat o cum fuis fami l i ari bus & di -
fcipulis adverfus eum pugnavi t , Pl at oni s perpet uus adver -
farius efle cupi ens. ^lianus lib. 4. de Var. hifl.
Ariftoteles i nt errogat us , cur reliquiilet At henas ? r e-
fpondit : quoni am nohiiffet commi t t er e, ut At heni enfes bis
peccar ent in phi l ofophi am. Not avi t aut em magnam At h e -
nienfium i ngr at i t udi nem , qui phi l ofophos de patriae falute
pl ur i mum folliciros, ac de At heni enf mm Re pub. bene m-
ritos non accufarunt t a nt um, fed damnar unt et i am : fub-
obfcure taxans Socrat i s mor t em , & fuum quoque per i cu-
l um. <ylianus lib. 3. de Var. bifi.
Beneficia Dei*
S
Imoni des, r ogant e quodam ut fibi confcri beret encomi um,
& grat i am fe rel at urum i nqui ent e , ar gent um aut em
non dant e : duas ( refpondit ) areas domi habeo ; i mam
qui dem gr at i ar um , al t eram argent i . Et quum necefsitas
exi gi t , gr at i ar um qui dem ar cam- aper i ens , femper vacuanti
inverno : al t eram ver o folum commodam mi hi ad res vi -
ta: neceflarias. Longe aliter Deus : qui quum nullius egeat ,
folam a nobi s ani mi gr at i t udi nem requirir. Stob.ferm. 8.
de Injuitia.
Fui t i Egypt i or um mo s , eor um caft rel i gi one diutius
obfervatus , ut ant e numi num aedes ac t empi a hydri a aqua:
poneret ur , ut i nt rant es confpergerent ur , pr ocumbent ef que
fublatis ad caelum mani bus divina: majeftati grat i as age-
rent ,
59P COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Juramentum,
I
Scrat es , facrament um obl at um duabus de caufis fide
firmandum efle f uadebat : vel ut te ipfum t urpi fufpi-
ci one l i beres , vel ut ami cos ex magni s periculis eripias.
Pecuni ar um vero grati , etfi juftam caufam haber er , non
per deos j ur andum di cebat . Qui d hi c Cht i ft i ani homines
pafsim perj urant es refpondebunt ? Stob.ferm. 25.
Al exander ftatuerat Lampf acum di ni er e. Ad id tendenti,
quum Anaxi menes Al exandri praeceptor veni ret obvi am ex-
t r a mu r o s , depr ecat ut us fua; civitatis perni ci em , Alexander
fufpicans qui d elfer pet i t ur us: j u r o ( i n q u i t ) me non f adu-
r um quod pet et Anaxi menes. Pet o ( i nqui t ) ut Lampfacum
di ruas. Capt us fuit Al exander , & j urej urando compulfus
eft fervare , quos demol i ri ftatuerat. Eraf. b. 7. Apopb.
Ora-
r e n t , quod muner e faluberrima; aqua; affedi fuiffent. Hinc
Thal es Milefius aquam r er um omni um pri nci pi um pofuir,
Mor t al i um namque nat ur a facilius cuj ufque rei indigentiam,
quam aqua; ferre poteft. Sunt aut em i nnumerabi i es aqua-
r um vi rt ut es , par t i m manifeft , par t i m abdi t 8c obfcura
r at i one : vel ut i de Arcadi a; fonte di ci t ur ( quem Clitorium
accolse appel l ant ) qui vini odi um ejus latices haurientibus
quam pr i mum f aci t , eofque abftemios r eddi t . Scri bi t praeterea
Pomponi us cof mogr aphus , unam ex Forrunat i s infulis fin-
gul ari duor um fonri um i ngeni o infignem elle : al t erum enirn
qui guft averi nt , rifu fol vunt ur ; ejufmodi aut em morbo
affedis r emedi um eft , ex al t ero bi ber e. Et cert e res mi-
r anda mi hi vi det ur , omni um fere mor bor um medi cas aquas
a De o Opt . Max. mor t al i bus effe t radi t as : quae non pi-
g me n t s , ant i dot i s , & amari s di l ut i oni bus aegrotos excru-
c i e nt , non i gne aut ferro l acerent ; fed fuavifsima ablu-
t i one priftinam val et udi nem reftituant. Et deni que id pia;-
ftant, quod Afcl epi ades officium opt i mi medi ci effe dixit,
ut fcilicet t i no , cel eri t er , & j ucunde curenr. Haec igi-
t ur , & fimilia naturae benef i ci a, omni um l argi t ori De o ac
cept a ferre debemus. Ex Franc. Senenf. lib. 7. de Inji. Reip.
I I . CLASSIS. OKATI O. 91
Oratio.
S
Ocr t es humanae fapientiae quai l quoddam terreftre ora-
cul um , nihil ultra pet endum a diis i mmor t al i bus ar -
bi t r abat ur , quam ut bona t t i buer ent : quoni am ii demum
f ci r ent , qui d uni cui que effet utile 5 nos aut em pl er umque
id votis expet ere , quod non i mpet rare mel i us foret. Et e -
nim denllfsimis t enebri s i nvol ut a mor t al i um mens , in quam
late pat ent em er r or em caecas precat i ones t uas fpatgis ? Di -
vi t i as appetis , quae multis exitio fuerunt : honor es con' cu-
pifcis , qui plures peffum deder unt : regna t ecum ipfa vol -
v i s , quor um exitus iaepe numer o miferabiles cer nunt ur :
fplendidis conjugiis injicis manus : at haec ut al i quand
illuftrant ; ita nonnumquam funditus domos ever t unt . De -
fine i gi t ur ( fluita ) futuris mal or um t uor um cauf i s, quafi f e r
licifsimis rebus i nhi are ; t eque t ot am cadeftium ar bi t r i o
per mi t t e : qui a qui t ri buere bona ex facili f ol enr , et i am
eligere aptifsima poffunt. Valer. Max. lib. 7. cap. 2.
Bi a s , eos qui fibi ment em a De o bonam l ar ghi pr e-
carent ur , nec t amen difciplinam capefferent , par um cor -
dat os effe di cebat : quando nec ut picor qui fquam bonus
e va da t , dari fibi a De o bonos col ores & lineam exoprat ;
qui n magi s art em perdifeit : ficut nec vot i s pr of i ci t , qui
muficus effe c upi t , nifi ar t em confet t et ur. Ad e o nihil pr o-
deft ci rca preces occupar i , nifi r et t e vi vendi ftudio t e -
ne a ris. Stobus.
Idem quum al i quando cum impiis ac feeler oils h o mi -
nibus navi veher et ur , & in fummo mari omnes per i cl i -
t arent ur , impiis deor um opem i mpl or ant i bus : filete ( i n-
quit Bias ) ne dii vos nebul ones hi e navi gar e fentiant.
Deus enim i mpi or um preci bus irriratus , magi s ad vi ndi -
ftam quam ad op t ul andum fiettitur. Lart. lib. 1. cap. 6.
Lacones commune hoc pr over bi um femper in ore ha-
buerunt : admot manu For t unam effe i mpl orandam. Qu o
innuere vol uer unt , fruftra i nvocari d e o s , nifi addens i n-
duft ri am, manum rotas admover i s et i am. Plut, in Lacon. ...
Di ogenes Cyni cus ftomachabatur in e o s , qui pro bo-
" " . . . . . . n
592 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Obedientid.
A
Gefilaus quum fecum haber et Xenophont em , jufsit ut
filios fuos arcefferet Lacedaemonem , docendos artem
omni um pul cher r i mam , vi del i cet i mper ar e, & par er e im-
peri o. Plut, in Lacon.
Idem rogat us , quo p a d o Spar t anor um Refpubl i ca prs
cet eri s , fecundis rebus floreret ? quoni am ( i nqui t ) plus ce-
teris in hoc fe exercent , ut pari t er i mper ar e , & parere
fciant. Quae dux res a ci vi bus excl udunt f edi t i ones, &
t uent ur concor di am. Ibidem.
Scipio major in Sicilia per cont ant i cui dam , qua re fre-
tus claffem educere par ar et in Afri cam ? (a) oftendit viros
ar mat os t r ecent os fefe exercent es ; pr et er ea t ur r i m ex-
celfam mari i mmi nent em , & ait : nullus hor um eft , qui
non confcens t urri fe met in mare praecipitaturus fit , fi
juffero. Sentiens non per i nde ferre , quam numerofam edu-
cas mul t i t udi nem, modo fortis dux educat exer ci t at os , &
d i d o audi ent es. Plut. in Rom. Apopb.
Zeno Ci t t i eus phi l ofophus (b) cel ebrat i fsi mam Hefiodi
fent ent i am folebat i nver t er e. Quum eni m ille pri mas tri-
buat ei qui per fe fapiat , fecundas qui r e d e admonenti
obt emper et ; Zeno or di ne i nverfo ile pr onunt i abat :
Optimus ille quidem, qui par et rela monenti.
S ed pr obus ille quoque eft, qui noverit omnia per fe.
Addebat que caufam : quod qui ex fe noffet omni a , nihil ha-
ber et pr t er i nt el l i gent i am ; at qui r e d e monent i pareret , pra-
t er i nt el l i gent i am , haber et et i am effedum : nam parere dici-
t ur , qui quod di di ci t opt i mum, et i am facit. Latrt.lib.j.cap..
^ . Apiid
(dj Ttt.Exerctath. ^b; Ut. Qonium.
na val et udi ne facri fi carent , & in ipfo facro epulis i mmo
dicis fe met i ngur gi t ant es, facerent bone val et udi ni contra-
ria. Lart. lib. 6.
Hi s aut em fmiles effe vi dent ur , qui i mpl acabi l es cum
aliis i ni mi ci t i as ger ent es , quot i di e or ant : di mi t t e nobis
debi t a noft ra, ficut & nos di mi t t i mus debi t or i bus noftris.,,
II. CLASSIS. LIBERALITAS. 593
Liberalitas.
T
Heophraft us i nt er r ogat us , qui dnam vi t am conf er var et
humanam ? refpondi t : benefi cent i a. Stob.ferm. 41.
Anaxi l aus rex i nt e r r oga t us , qui d effet in r egno beatif-
fimum ? refpondit : nunquam vi nci beneficiis. Phavor. Camer.
P hi l i ppus Ma c e doni e rex quum The bi s obfes effet,
Phi l oni s The ba ni hofpi t i o ufus eft , mul t i fque infuper ab
eo beneficiis affe&us. Is quum vicifsim a Phi l i ppo ni hi l
muner i s vellet acci pere : ne me ( i nqui t Phi l i ppus ) be -
neficentia fuperat um hac l aude fpolies , quod hat enus a
nemi ne beneficiis virus fueri m. O a ni mum i mper i o di -
gnum ! Pul chr i us exiftimavit benef aci endo, quam pot ent i
vi ncer e. Plut. in Apoph. Reg. & Imp.
Vefpafianus j uni or fuper ccenam al i quando r ecor dat us ,
quod eo di e nemi ni qui cquam prxft i t i ffet , me mor a nda m
illam vocem edi di t : a mi c i , di em per di di . Laudanda fane
pri nci pi s beneficentia tarn pecul i ari s : qui omne t empus fe
perdidiffe put a ba t , quo ami ci s bene meri t i s fuum non prae-
ftitiflet officium. Sueton. in vita Titi Vefpaf.
Al phonf o At a gonum r egi quum a quoda m def er r ent ur
aur eor um decern millia , dixiffetque qui fort e ader at , e
dumt axat fumm fe di vi t em & beat um f o r e : acci pe ( r e x
i nqui t ) quant acumque ea ef t , & beat us efto. Panor. lib. 4.
de Reb. gefl. Alpbonfi.
I dem quum audiffet , Vefpafi anum Caf ar em earn di em
fe perdidiffe fol i t um d i c e r e , in qua nihil qui cquam al i cui
Pp_ d o -
(a) Tit. Pat tent ia,
Apud La c e de moni os Juvent us di fcebat qui dem litteras
ad ufum : fed cet eras difciplinas exot i cas ejiciebant. Il l o-
rum enim erudi t i o er at , par er e magi f t r at i bus , (a) & pat i en-
tem effe l abor um , & in praelio vi ncer e aut mor i . Plut. in
Apoph. Lacon.
Ad Th e o p o mp u m quum qui dam di xi ffet , i deo fervari
Spart anorum Re mp u b . quod reges fci rent i mper ar e: i mmo
potius ( ait ) quod ci ves fciant par er e. Plut. in Lacon Apoph.
594 COLLECTANEA MOHALIS PHILOSOPHISE.
Avaritia.
I on fophifta , avar i t i am di cebat omni s i mpr obi t at i s ef-
fe met r opol i m. Stob.ferm. 8. de Induflria.
I dem Bor yf t heni t es , di vi t es fordi dos di cebat i t a faculta-
t um fuarum cur am h a b e r e , qual i effent pr opr i e : rurfum ex
iis ni hi l caper e ut i l i t at i s , quafi effent al i ene. Lart.lib.^.cap.j.
I dem i n di vi t em quemdam f or di dum i t a l ocut us eft:
hi e facilitates fuas non pofsi det ; fed ipfum pofsi dent fa-
ci l i t at es. Lart. bidem.
Chi l on phi l ofophus fapi ent i fsi mus di cer e f ol e ba t , ho-
mi num boni t at em i t a aur o p r o b a r i , que ma dmodum aur um
l ydi o l api de. Fulgof. lib. 7. cap. 2.
Anachar f i s quum rogaffet q u e md a m, quant a effet fpif-
fitudo navi um ? refpondi t : quat t uor di gi t or um. Tant i l l um
( ait Anachar f i s ) a mor t e f u n t , qui avari t i 8c l ucr i cu-
pi di t at e i rri t at i , per navi gant mar i a , i ncer t i de reditu.
Lart. lib. i . cap. 9.
Socr at i t r i bui t ur illud : nec a mor t uo pet endum collo-
qui um , nec ab avar o benefi ci um. Era/, lib. 8. Apopb.
Pl at o ad que mda m a c c umul a nde pe c uni e femper in-
cumbent em : o i mpr obe ( dixit ) ne poffefsioni a uge nde ftu-
deas ; fed mi nue nde cupi di t at i . Stob.ferm. 8. de Induflria.
De mona x quof dam effe di c e ba t , qui non i n ha c pr e-
fenti vi t a vi ver ent ; fed magno ftudio fe pr e pa r a r e nt , qua-
fi al t er am vi t am fint at uri , non hanc pr ef ent em. Not a-
vi t aut em i nfat i abi l em eor um homi num avar i t i am , quibus
nil fufficit : qual i poft mor t em et i am ufui fint nobi s per
fraudem c ompa r a t e di vi t i e. Max.ferm. 1 2 .
donaffet : egiffe grat i as di ci t ur De o Opt . Max. quod eo
mo d o nec d k m ipfe perdidiffet. Panor, lib.i. deReb.gefi. Alpb.
Peri l l us qui dam ex ami cor um Al exandr i numer o quum
filiabus dot em pet i fl et , qui nquagi nt a qui dem t al ent a ilium
acci per e jufsit. Sed quum ille dixiffet decern fatis elTe: ti-
bi ( i n q u i t ) acci per e 5 fed mi hi nequaquam fatis eft dat e.
Plut. in Apopb.
II. CLASSIS. AVARITI A. DIVITIiE , DIVITES. C9 5
Alphonfu s Arag onu m re x dice re fole bat : a diis olim
Jove , Ne ptu no , Plu tone omnia trifariam partita faille , &
ii qu e mqu e forte parre qu e conte ntimi ag e re . At homi'ni-
bu s hodie ne c qu od fatis, ne c qu od minu s e ffct, fatis ef-
fe . Notavit avaritia; & habe ndi de fide riu m omnibu s inna-
tu m. Palici e nim fu nt, qu i fui forte conte nti vive re cu -
piant. Panor. lib. de Reb. geft. Alpbonf.
Bion inqu ie bat , divitiis ope ram dante s ridicu los e ffe :
quum cas porrig at fortu na, illibe ralitas fe rve t, be nig nitas
au fe rat. Stob. Jerm. 91 .
Ide m dice re fole bat, non minu s mole ftu m e ffe calvis, qu am
comatis pilos ve lli. Ofte nde re au te m hoc diclo volu it, paria
pau pe ru m divitu mqu e torme nta e lle . Bruf. Hb. 2 . cap. 26.
De mocritu s e os qu i natu ralibu s divitiis conte nti e ffe nt,
mu lto ditiore s effe iis dice bat, qu i qu u m mu lta pofside ant,
plu ra tame n concu pifcu nt. Ulis e nim nihil de e ft : iis pi-
ra qu am pofside nt. Max.ferm. 1 2 .
Epicu ru s ad Pitocle am : Si vis ( inqu it ) Pitocle a , te di-
vite m face re , non pe cu nia; adjicie ndu m , fe d cu piditatibu s
de trahe ndu m e ft. Bruf. lib. 2. cap. 26.
% Vide etiam Tit. Divitia:. Tit. L ibe ralitas. Tit. Pau pe rtas.
Dimiti
3
divites*
A
Nacre on poe ta , pofte a qu am a Polycrate tyranno qu in-
qu tale ntoru m acce piffe t mu nu s , infomne s du as e g it
node s ; inde qu e cog itatone follicitu s , re ddidit e a dice ns:
non tanti e a fibi e lle , u t tanta cu ra ve x ari ve lle t. Bruf.
lib. 5. cap. 1 7.
Bias Prie ne u s be atu m effe dice bat e x vu lg i opinione ,
qui ope s e x animi fe nte ntia affe qu e re tu r : ve ru m mu lto
be atiore m qu i ne de fide rare t qu ide m. Stobceus.
Epicfe tu s inte rrog atu s, qu is e ffe t inte r homine s dive s
cu i ( inqu it ) fatis eft qu od habe t. Stobteus.
Socrate s inte rrog anti, qu ifnam e i vide re tu r ditifsimu s ?
re fpondit : qu i pau cifsimis conte ntu s e ft. Anton, in Melif.
part, i.ferm. 37.
Pp 2 Dio-?
596 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Paupertas.
P
La t o felicem & beat am effe earn ci vi t at em i nqui t , in
qua iftaz voces , Me um , & No n meum , proferri non
audi ant ur . Eo quod c ommuni bus ( q u o a d fieri poteft ) re-
bus , qua; qui dem alicujus azftimationis funt , ut i ci ves de-
beant . Stob. Jerm. 12.
Socrat es di cere folitus eft , eum effe da s fmillmum,
qui quam paucifsimis eger et i quum di i omni no nullius
egeant rei. At vul gus di vi t es diis pr xi mos exi f t i mat , quo-
r um deliciis ni hi l fatis eft. Lart. lib. 2.
I dem per forum oba mbul a ns , quum afpiceret mercium
copi am , quaz illhic vendebant ur , ita fecum l oqui confue-
vi t : quam mul t i s rebus ego non egeo ! Aft alii crucian-
t ur ani mo Ita cogi t ant es : quam mul t a mi hi defunt ! BritJ,
lib. 5. cap. 22.
In hanc aut em fent ent i am ufurpabat ( Socrat es ) verfus
J mbi cos poeta; nefcio cujus :
Argentea ifibac vafa fimul, ac purpura,
Tragaediarum accommoda hiftrionibus
Sunt: ad beatam conferunt vitam nihil.
Lart. lib. 2.
Sci-
Di ogenes Cyni cus di cebat , di vi das ni hi l aliud effe
quam vel ament a malitia;. Di vi t es eni m quum aliis nihilo
fint me l i or e s , t amen peccant l i cent i us. Lart. lib. 6.
Socrat es confpiciens homi nem prazdivitem & arrogan-
t em , fed nulla vi r t ut e prazditum : hi e ( i nqui t ) equus eft
ar gent o ci r cumt ect us. Sol ent eni m equi ftragulis , phaleris,
ac bulls argent ei s exor nar i 5 quum i nt er i m t amen nihil
aliud fint qua m equi .
I dem : nec equo fine freno 5 nec di vi d s line ratione
t ut o qui s ut i pot e nt . Stob. J"etw. 3.
Ci cer o lufit in q u e md a m, qui quum pri us habi t us ef-
fet ftultifsimus, poft adept am hazreditatem pr i mus r ogaba-
t ur fent ent i am : cujus ( i nqui t ) hazreditas , quam vocant
fapi ent i am. Era/, lib. 4. Apopb.
I I . CLASSIS. PAUPERTAS. 597
Sci pl onem mi nor em nar r ant , anni s qui nquagl nt a quat -
t uor qui bus vi xi t , nihil e mi e , ni hi l vendidiffe , ni hi l e d i -
ficane : libras aut em ar gent i t r i gi nt a tres , auri duas i n
ampia domo reliquifle : i dque quum pot i t us eilet Cart i l a-
gine , mi l i t efque ditafiet pl us cet eri s duci bus omni bus .
Plut. in Rom. Apopb.
Lyc ui gus La c e de moni or um l egi sl at or i nt er r ogat us,
quam ob rem ftatuiflet, ut ad e di um cul men i mponen-
dum fabri fecuri ut er ent ur ; ad fores ver o addendas fola
ferra , nec ullo alio inft-r ti ment o ? ut ( i nqui t ) cives me -
di ocri t at em in omni bus q u e in edes i nf er unt , fequant ur:
neque qui cquam habeant eat um r er um , q u e apud alios
funt admi r at i oni . Vi debat ur eni m par um decr um effe , li
per oftium r ude fupellex i nferret ur exot i ca , pr et o car a,
ar t e operofa , &c . Plut. in Lacon.
Democr i t us audi ens quemdam de pauper t at e fua c o n -
quer ent em : fi non mul t a ( i nqui t ) def i der es, pauca t i bi
mul t a vi debunt ur . Def i der i um e ni m cont r adt um , pauper -
t at em divitiis equi pol l ent em r edder . Anton, in Meli/, part,
l.frm. 33. ;
Socrat es ab Ar chel ao vocat us , ut qui ipfum di t ar e vel -
let , ei r enunt i ar i jufsit : quod f ar i ne choenices qt i at t uor
obol o veni r ent At heni s , & fontes aquam funderent . Na m fi
res me e ( d i c e b a t ) mi hi non fufficiunt ; at ego. ipfis fuf-
ficio : &f i c et i am ipfe mi hi . Stob.ferm.g^.exArrianiriptis.
At i ft i des ille Julius , q u u m di ves qui dam paupert at em,
ei obj i ceret , dixit : mi hi qui dem ni hi l adfert mali pa u-
pertas ; t i bi ver o di vi de non paucas per t ur bat i ones. An-
ton, in Meli/, part, i.ferm. 33.
, Di ogenes paupert at em. appel l abat vi r t ut em q u e per fc
difcitur. Di vi t i bus , opus eli mul t i s. pr ecept i s , ut frugal i t er
vi va nt ; ut corpus exer ceant . l abor i bus ; ne cor por i s a m-
bitiofo cul t u del ect ent ur ; al i aque i nnmer a , q u e omni a
fe ipfam docet pauper t as. Stob.ferm. 93.
Idem pauper t at em effe, di c e ba t , fubfidium ad phi l of o-
phiam. Na m q u e phi l ofophi a verbi s perfuadere conat ur ,
ea pauper t at em in ipfis coger . Stobittbtfupra.
Apol l oni us di cer e folebat , pauper t at em f ecundum na-
Pp 3 tut
59o COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Fortitudo.
Acae na quaedam qu u m filiu m au diffe t in acie ce cidif-
fe , ait :
. Phrentur tmidi, mi infletus humabere nate,
Et matre bac vere dignus es, & patria.
Plut, in Lacan. Apoph.
Alte ra quaedam , filiu m qu i de fe rro loco fu g e rat, ho-
ftis cru de litate m me tu e ns , inte re mit dice ns : hau d meum
eft hoc g e rme n, qu od ade o a vita abhorre r fe me l amit-
te nd. Plut, ubi fupra.
Qu aedam fe pe lie bat filiu m : ad earn qu u m vilis anicu -
la quaedam acce fsiffe t dice ns ; he u fortu nam ! Illa fu bje cit:
pe r Ge minos ( inqu it ) bonam qu ide m arbitrot : (a) liqu i-
de m cu ju s g rati filiu m pe pe ri, vide lice t u t, pto Sparta mo-
re tu r , id mihi contig it. Fortifsima mu lie r anicu lae de plo-
ratione m ve rtit in g tatu latione m. Plut, in Lacan.
Pau llina u x or Se ne ca: qu u m mariti morre m jam mm-
ne nte m. g ravite r fe rre t, Se ne ca ad illam: cave (al t) hanc
meam morte m ampliu s u t contu me liofam de fle as : ne vel
' .. te
"(a) Tit, Pelas in patriam.
tu ram ne qu qu am tu rpe m e ffe : tu rpi au te m de can fa pau -
pe re m effe , de de cu s & flag itiu m effe indig nifsimu m. An-
ton, part, i. ferm. 33.
Diog e ne s Cynicu s qu u m jam In dolio habitare t, acce f-
fit ad eu m Ale x ande r re x , & hnnc in modu m ait : adtiim
( o Diog e ne s ) tibi fu bve ntu ru s , qu ando qu ide m vide o te
mu ltis e g e nte m. Cu i Diog e ne s : u te r noftrm plu ribu s e g e ti
e g o qu i u ltra pe ram & palliu m nihil de lide ro ; an tu qui
non conte nis patrio re g no , tot pe ricu lis te me t objicis,
u t latins impe re s ; ade o u t vix toru s orbis tu a: cu piditati
vide atu r fatis fu tu tu s ? Lart. lib. 6.
De moctitu s inte trog atu s , qu o modo qu is dive s fie ri
poffe t ? fi (inqu it) cu piditatu m pau pe r e rir. Max. ferm. 12.
% Vide etiam quattuor Ttulos precedentes , fcilicet, L i-
be ralitas , Avatitia , Divitiae , Pau pe ttas.
I I . CL ASSI S. F O R T I T U D O . A U D A C I A 599
Audacia.
I
Socrat es (c) i nt er ami cos di cer e folitus eft , fe qui dem
docer e decern mi ni s : cet er um qui i p um dcuifet a u-
daci am , mercedi s l oco dat ur um decern millia. Na m ani -
mi t i mi di t as , r eddebat Ifocrat em ad di cendum i nut i l em.
Era/, lib. 8. Apopb.
Ar chi damus confpiciens filium fuum cum Athenienfi-^
bus j uveni l i t er at que t emere, congr edi ent em :. aut viribus-
( inquit ) a d d e , aut ani mi s adirne. Docens peri cul ofam eife
audaciam ,"fi vi res non fuppet ant fpi ri t i bus. Plut. in Lacon.
Cat o fenior , qui buf dam ei ferent i bus homi nem i ncon-
fulte audacem , & in r ebus bellicis ftrenuum , ait : pl ur l -
nium referre , ut r um qui s vi r t ut em magno _ftimet , an
vitam non magni faciat. Sent i ens , non eos; f t at i m ,e
Pp4 for-
te mml s amaffe , vei gloria; me _ invidifle vi dearl s. Ex-
vita Seneca per incertum auBorem.
Ant i ft henes di c e ba t , (a) vi r t ut em fibi fufficere ad fe-
lieitatern : nec ulla re opus haber e nifi r obor e Socr at i co.
Socrates aut em (b) ad omni um r er um pat i ent i am obdu-
ruerat. Imbeci l l i t as ver o cor por i s i mpedi t frequent er ufum
virtu tis. Laert. lib. 6. cap. 1.
Agefi l aus quum at der et podagra; dol or i bus , eumque
Carneades invififfet , at que exi ret triftis : mane ( i n q u i t )
Carneade : nihil eni m i l l hi nc hue p e r v e n i t , oftenfo pecl o-
re. Sent i ens pedes qui dem dol ere j fed ani mum dol ore va-
cuum eife. Plut. in Lacon.
Sylla quum pol l occupat am Re mp u b . fenat um co'e'gif-
f et , fent ent i afque r oga r e r , ut Mar i us hoftis Rei p. j udi ca-
r et ur , nullis audent i bus obvi am i r e , folus Scaevola fent en-
tiam di cer e vol ui t . Qui n et i am t rucul ent i us mi ni t ant i Syl -
\' : licet ( i nqui t ) mi hi agmi na mi l i t um qui bus cur i am
circumfedifti oftentes , nunquam efflcies > ut pr opt er exi -
lem fenilemque fangui nem meum , Mar i um a quo ur bs
& Italia confervat a ef t , hoft em j udi cem. Bruf . l i b. 2. cap.i.
(a) Tit. Virtus, [b) Tit. Patieiitfa. [c^ Tit. Eloquenti*.
600 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
fortes , qui quovi s modo vl t am cont emnunt ; fed qui tan-
t i faci unt vi r t ut em , ut huj ufmodi grat i a vi t am al i oqui ca-
r am negl i gant . Era/, lib. 5. Apoph.
G
Al l or um l e g a t i , ad Al exandr um r egem pr of edi ut ejus
pacem & ami ci t i am pet er ent , i nt er r ogat i ab Al e-
xandr a , quam ob caufam ipllus ami ci t i am eo t empor e po-
ftularent ? put ans eos d i d u r o s , ejus rei pr epot ent es pius
vi res caufam efe ; fubri dent es r e ponder unt : nihil aliud fe
met uer e , nifi ne in i pforum caput caelum r uer et : & ta-
rnen i ngent i s ani mi r egum ami ci t i am magni facer. Fulgof,
lib. 6.
Fabi us Maxi mus , quoni am cum Hanni bal e confligere
d e t r e d a b a t , fed mora copi as illius & pecuni ar um & com-
meat us egent es at t enuabat , fequens i l l um per afpera mon-
t uofaque , ac fubi nde obi t er fefe oppone ns , a nonnullis
per l udi br i um di cebat ur Hanni bal i s paedagogus. Hoc convi -
ci o nihil c ommot us , per gebat fuum i nft i t ut um f e q u i , di -
cens apud ami cos : (a) qui di der i a convi ci aque met uebat ,
eum l i bi vi der i t i mi di or em iis qui fugi unt hol i es. Senfit,
h o c t ur pi us effe t i mi di t at i s vi t i ura , quo levius eft peri-
cul um. Ni hi l aut em l evi us di di s : quae qui f or mi dat , quo
modo fuftinebit hoft i um i rapet ura ? Pluf, in Rom. Apoph.
Qu u m Dar i us i nnumer a Par meni oni vellet dar e talen-
t a , Al l a mque ex aequo di vi der e ; dixifletque Parmeftio : ego
qui dem accepiflem , il Al exander effem : ego ( i nqui t ) per
J o v e m , il Par meni o. Sed Dar i o refpondit : nec t er r am duos
f ol es , nec Al l am duos reges t ol er ar e. Pluf, in Apoph.
Ul i cus qui dam i nj uri arum pal at i nar um patientifsimus,
Patientia.
r ogar et ur , quo modo rarifsimam
re m.
a] Tit, Timor, Tit, Detrafio,
II. CLASSIS. PROSPERITAS. PROSPER. MODER. 6oi
rem i n' a ul a confecut us effet ? injurias ( i n q u i t ) acci pi en
do , & grat i as agendo. S'enee. lib. '2. de Ira.
Pi t t acus pr udent um yi r or um effe di xi t , ne qui d mal l
fiat, caver e : fort i um a u t e m, id quod fact um eft > mode
rate ferre. Stob.ferm. 18.
Bion Boryftenites a j e ba t , ma gnum mal um effe , not i
poffe ferre mal um : abfque hoc enim. nulli poteft effe v i
ta fuavis. Laert. lib. 4. cap. 7.
Pro/peritas. ProJperitAtis moderatio.
A
Rc hi da mus Agefilai filias , poft conf l i dum apud Ch e
r oneam habi t um , quum a Phi l i ppo r ege Ma c e donum
Iitteras accepiffet acerbi us fcriptas , hunc in modum r e
fcripfit : fi met i ari s umbr a m t u a m, haud quaquam r e pe
ries illam maj orem f adam , quam er at ant e vi dor i a m. Gr a
vi t er a d mo n e n s , non effe pr udent i s , ob f or t une fuccef
fum i nt umefecre ; quum ipfe fit ni hi l o major..Plut, in Lacon.
Phi l of ophi e f ummam Epi de t us duobus verbi s compr chen
dere folitus eft : Suftine , & Abft i ne. Quor um pri us admonet ,
Ut mal a q u e i ncur r unt e q u o ani mo t ol er emus : pofterius , ut
a vol upt at i bus t emper emus. It a eni m fiet, ut nec adverfis
dej i ci ar aur , nec profperis c or r umpa mur . Gelli. lib. 17. cap. 19.
Democr i t us , ilium qui finiftram f or t unam ferre nequeat ,
ne dext er am qui dem poffe ferre di cebat . Anton, in Melif.
part, i.ferm. 70.
M. Ant oni nus Ve r u s , Roma nor um i mper at or di cebat :
difficile effe in maxi ma licenti moder ar i fibi, & cupi di
t at i bus quafi frenos i mponer e. Herodianus lib. 1.
Ot h o i mper at or Roma nor um jam mor i ens , vocavi t ad fe
Coccej um fratris filiurri , quern fic admonui t : fili, habuiffr "
t e pat r uum Cef ar em nec prorfus oblivifcaris , nec a dmoduf e ^
memi neri s. Docer e aut em vol ui t adol efcent em , ubi que
(
(
der andum effe ani mum : ut fi cogi t ar et fe pat r uum habui ffeyv
i mper at or em , vi r t ut em ampl der et ur , ne dehonef t ament o
effet antecefforibus : & i nt er i m t amen non adeo fuprbi ret ,
ut alios p r e fe cont emner et .
Pi t
602
COLLECTANEA MORALES PHILOSOPHISE.
Pi t t acuS Mytilenaeus opt i me conft i t ut am efle domum
pr onunt i avi t , cui fuperfluum nihil abundet , & necefl a-
r i um ni hi l defit.Stob.ferm. 83.
Xenophon di cebat , t unc maxi me col endos efle deos,
quum homi ni res funt fecundae: ut quum i nci der et necef-
f i t as , confi dent er illos i mpl or emus , ut pot e benevol os j am
& ami cos. R e d e Xenophon. Sed vul gus homi num cont r a
facit. In felicitate , profunda eft di vor um obl i vi o : quum
ur get cal ami t as , turn de mum ad illos confugi mus. Era/,
lib. 7. Apoph.
Epami nondas , quum alias folitus elfet u n d o cor por e
hi l ar i que vul t u prod ire in publ i cum , poftridie ejus di ei
quo feliciter pugnat um eft in Le udr i s , procefsi t fqualidus
ac fubmiflus. Ami ci s aut em fci fci t ant i bus, ecqui d illi mo-
lefti accldiflet ? ni hi l , i nqui t > fed her i fenfi me plus aequo
mi hi placuifle : ejus gaudi i i nt emper ant i am hodi e caftigo.
Plut. in Grcec. Apoph.
Admone ba t Chi l on Lacedaemoni us, fecundis r ebus el at o
non appl audendum , nec ar r i dendum. Infelix eni m felicitas
eft , quae homi nem r eddi t i nfol ent i orem ; eoque non pl au-
fum me r e t ur , fed l acr i mas. Laert. lib. 1. cap. 4.
R
Omul us infelicitatem homi ni bus pl ur i mum prodeffe di -
cebat : eo quod in r ebus adverfis doceamur de r e -
bus ant ea nobi s i gnot i s. Vi x eni m h o mo fapit nifi quae
expet t us eft. Max. lib. 18.
De me t r i us di cer e fol ebat , ni hi l fibi vi deri infelicius
, eo j cui ni hi l unquam eveni t adverfi : quod opor t eat fa-
lena homi nem , aut fibi i gnot um ef f e, ut qui nunquam fui
per i cul um feceri t ; aut diis i nvi f um, quern praeterierint vel -
ut i gnavum ad fortunae conf l i dum. Stob.ferm. 18.
Al exander , poftea quam ex di ut ur no mor bo convaluir, .
ni hi l o fe det er i us affedum efle. di xi t . Ad mo n mt eni m nos
( i n q u i t ) aegr i t udo, ne al t um f aper emus , ut pot e mor t al es.
Stob.ferm. 19,
II. CLASSIS. VOLUPTAS. DELICIiE.
Voluntas. Deliei^e.
S
Cal ci t ane quemdam l egi mus ab Agefi l ao Lacedf emoni o-
r um rege , qui d Sparta: attuliiTent Lyc ur gi leges ? v o -
luprarum ( i nqui t ) cont emt um. Vi del i cet i ndi cans , earn
demum Re mpub. effe falvam , i n qua leges Tub opt i ma
principe omnes vol upt at es ar cent . Plut. in Lacon. Apoph. -
Pyt hagor as a j e ba t , in ci vi t at es pr i mum irrepfiffe del i -
c i a s , mox f at ur i t at em, dei nde vi ol ent i am , pol i r emo exi^
t i um. Lart. lib. 7. cap. 1.
Ar chi t as Tar ent i nus nul l am peftem in mundo capi t al i o-
rem effe d i c e b a t , quam corpori s vol upt at em. Hi nc "enim
patria: pr odi t i ones , hi nc cum hoft i bus clandeftina col l oqui a
nafcunt ur. Nul l um deni que fcelus , nul l um magnum faci -
nus eft , ad quod fufci pi endum non l i bi do vol upt at i s i m-
pellat. St upra ver o & adul t eri a , 8c omne flagitium nullis
aliis i l l ecebri s exci t ant ur , nifi vol upt at e. Cicero in Catone
Majore. .
Di ogenes i nvi ferat La c e d e mo n a m. I nde At henas r ever -
fum qui dam per cont abant ur , ut fit : quo i r e t , & unde v e -
niret ? a vi ri s ( i nqui t ) ad r emi nas. Not a ns At heni enf i um
deliciis effeminatos mor es ; quum Laceda; moni i dur e infti-
t uer ent ur . Lart. lib. 6.
I d e m, eos qui per l uxum in c o q u o s , n e p o t e s , fcort a,
& adul at ores facultates fuas pt of under ent , fimiles di cebat
ar bor i bus per pr aei pi t i a naf ceht i bi i s, quar um fructus h o mo
non guftaret , fed a cor vi s & vul t ur i bus eder enr ur . Sen-
t i ens , eos qui gula: vent r i que f er vi unt , non effe homi nes. Ibid.
Her acl i t us phi l ofophus in feditione r o g a t u s , ut apud
popul um fent ent i am d i c e r e t , quo pact o ci vi t as r edi gi pof-
fet in concor di am ? confeenfo' fuggeft o , popofci t cal i cem
aqua: fri gi da: , & paul l ul um farina: infperfit ; mox degl ect i o-
ne admi fcui t ; ideft vel pul egi i filveftris , vel l egumi ni s
genus : dei nde epot o cal i ce di fcefsi t , nec ver bum addi di t :
hoc pat t o i nnue ns , ita demum ci vi t at em car i t ur am fedi -
t i oni bus , fi r epudi at i s deliciis affuefcerent par vo cont ent !
effe. Era/, lib. 8. Apopb.
Ar i -
6p4 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Ari ft ot el es St agi ri ra femper admonebat ut vol upt at es
c ont e mpl e mur , non ve ni e nt e s , fed abeunt es : hoc ef t , non
a fronte , fed a t er go. Veni enres eni m fucata fpecie blan-
di unt ur ; abeunt es aut em pceni t ent i am ac dol or em relin-
quunt . La'rt. lib. 5. cap. 1.
Di onyf i us fophifta fami l i ari bus di cer e confuevi t : mei
f ummo d i g i t o , non cava manu effe guft andum. Sentiens,
vol upt at es quam parci fsi me admi t t endas. Philojiratus in Sopbi.
Arcefilaus Scyt ha per cont ant i , qui fierer ur ab allis
fectis mul t i deficerent ad Epi cur eos ; ab Epi curei s nulli
defi cerent ad al i os? quoni am ( i n q u i r ) ex viris galli fiunt;
ex gallis vi r i nequaquam. Sent i ens , homi nes effe pr oni o-
res ad vol upt at em , quam ad vi r t ut em. Gal l os di xi t facer-
dot es Cybel es evi rat os. Por r o vol upr at em ampl ec i femina-?
r um eft pot l us , quam vi r or um. La'rt. lib. 4. cap. 6.
Phi l oxenus Er i xi us col l um l ongi us l i b i , quam gr ui bus
fieri e xopt a ba t , ut in guftu magi s obl ect aret ur. Ariftot. in
Etbics.
Lye ur gus Lacedaemoni or um l egi sl at or , omnem unguen-
t or um ufum e medi o fuftulit : non ob i d t a n t u m, quod
ol eum odor i bus vi r i at um , nul l um ' haber et . ufum ; fed ut
omnem l uxum Re i p u b . perni ci ofum effe oftenderet. Plutarch,
in Lacan.
Qu u m Perfa: ( quoni am r egi onem habebant mont uo-
fam af per amque) cuper ent am campeft t i ac mol l i ore com-
mur ar e , non paffus eft Cyr ux , di cens : quemadmodum
pl anras ac femina , fic homi num mor es ad regi oni s habi -
t um i mmur ar i . Sent i ens fe velie dur os h o mi n e s , & l abo-
ri bus accommodos . Na m mollis ac fertilis r egi o molles
& i gnavos reddi t homi nes. Plut. in Reg. Apoph.
Xerxes iratus Babyl oni i s, quod a fe defeci ffent , poftea
quam illos in pot eft at em fum r e de ge r a t , i nt erdi xi t ne fer-
r ent ar ma ; fed pfalteriis & tibiis c a ne r e nt , fcorra alerent,
cauponas ha be r e nt , ac finuofis t uni ci s ut er ent ur : quo vo-
l upt at i bus e vi r a t i , non mol i r ent ur denuo defect i onem. Plut.
in Reg. Apoph.
Monachus qui dam s Egypt i us . (a) i nt e r r oga t us , cur t o-
ties
(a) Tit. Ira.
II. CLASSIS. LUXU?. 605
Luxus.
A
Gefilaus quum In Al i a domus cont i gnat i onem ex qua
dratis t r abi bus f a da m afpexi fl et , azdium her um roga,
vit : num apud illos quadr at a nafcerent ur l i gna ? eo negan
te , fed r ot unda di cent e ar t e quadr ar i : qui d i gi t ur ( i n q u i t )
fi quadr at a efl ent , r ot unda faeeret i s? No t a vi t aut em l uxum,
& pret i ofam illam In sdi fi candi s azdibus fol l ert i am. Bruf.
lib. 3. ex Lacon. Plut.
Al exander Ma c e donum rex Dar i i r egi am i ngreffus, quut ri
vidiffet f ubl i me cubi cul um, & in eo ftratum , menf as, c e
t er aque omni a mirifico or nat a i nf t r da : bocci ne ( I n q u i t )
erat i mper ar e? Sent i ens , non effe r egi um huj uf modi
;
d e
licis i ndul ger e. Plut. in Alex. vita.
I dem , l e d u m i ngr ef f us, excufsis accur at e pal l i i s, di ce
re folebat : num qui d hi c del i cat um, aut fuperfluum ma
ter addi di t ? Ade o abhor r ebat a mul i ebr i bus dellciis. Ibid.
yEgr ot ant i Pompej o medi cus prefcri pferat , ut t urdi s
vefceret ur. Qu u mq u e ii qui bus dat i mi , eflet n e g o t i u m n e
gare nt i nveni r i ( non eni m erat t e mpus , quo genus hoc
avi um capi folet ) . admonui t aliquis a pud Luc ul l um i nve
niri poffe ,
t
qui t ur dos t ot o anno folebat alere : ita ne ( in
quit Pompej us ) nifi dedkus dellciis eflet I . ucul l us , neqa
quamvi veret oPompj us' ? cor t t emt que me d i c o , cibis' pat bl
libus ufusbeft. vere j naf cul um ni mum . quo' nc vi t ahi
qui
ties vol upt at es fibi f ubt r aher et ? i de f ubt r aho ( refpon
di t ) ut hx caufam , & occafi onem prazcidam. Sci eni m
illam femper de vol upt at i bus bel l i ger ar e, ment emque me a m
pert urbare , & cogni t i onem ipfam fugare. Niceph. lib. 1 1 .
cap. 43. Ecclef. hi. ex Evagrio*
Ant i ft henes vol upt at em in t ant um exfecrabat ur , ut d i
cer et : fe malle infanire , quam vol upt at e affici. Infani am
enim aufert me di c us : vol upt as quum e que ment em er i
piat h o mi n l , vix fanabile mal um eft. Laert. lib.'6. cap. 1.
% Vide etiam fequentem Tit. Luxus . Tit. Parfi raoni a.
Tit. Gul a.
COLLECTANEA MOR ALIS PHILOSOPHISE.
Varfmonia > Frugalitas*
A
Nt e a s Sc yt ha r um rex ad Phi l i ppum haeCj I cr i pf i t : t u
quidern viris Macedoni bus ,
;
q u i bella ger er e di di ce
r u n t , i mperas i ego ver o Scyt hi s , qui cum. i a me & fit!
pu
qi dem deliciis accept am ferre fuftinuit! Plut. in Rom. Apoph.
Ti ber i us Caefar At t i l i o But ae, vi r o praetorio , quui n is,
ad i nopi am per l uxum ac f ocor di am r e da f t us , fateretur
ac depl oraret pauper t ar em fuam : fero ( i n q u i r ) experre
ftus es. Dor mi unt t emul ent i a: ac l uxui d e d i t i , veri us quam
vi vunt . Na m vi t a , vigilia eft. Senec. in Epiftolis.
Hel i ogabal us adhuc pt i vat us , quum luxuriofus omni
buf que vol upt at i bus praeditus ef l et , reprehenfus a quodam
qui di cebat : an non times vi r luxuriofifsime , ne poll:
t ot del i ci as pauper fias ? Qui d melius , i n q u i t , qi i am ut
ipfe mi hi haeres Ilm uxori s meae ? Bruf. lib. 3. cap. 3.
I dem di cer e f ol ebat , fe nol l e filios; ne qui s frugi iibi
nafceret ur. natura: por t ent m veri us quam h o mo ! Ibid.
Eques qui dam i ngens Pat r i moni um per l uxum ac libi
di nem abf or buer at , ac infuper magnam aeris al i eni vi m
cont t axer at . Pr o hoc i nt er cedent i bus qui buf dam apud Al
phonf um Ar agoni a: r e g e m, ne fal t em quae de be ba t , cor
por e l uere coger et ur 5 Al phonfus r ef pondi t : fi t ant am pe
cuni am vel in fui regi s obfequi o , vel patriae c ommodi s ,
vel fubl evandi s pr opi nqui s i mpendi f l et , audi r em : nunc quo
ni am t ant as opes i mpendi t c or por i , par eft ut l uat cor
por e. Era/, lib. 8. Apoph.
Q^ Met el l us devi ft j am Car t hagi ne , fapientifsime In
fenat u nefcire fe di xi t , pl us ne boni vel mai l Re i pub.
ilia vi ct ori a attuliiTet. Quoni am ut pacem r ef t i t uendo, pr o
raiflet: i t a Hanni bal em f ubmovendo , non ni hi l nocui l fet .
Ejus eni m tranfitu i n I t al i am, dor mi ent em popul i Roma nI
vi r t ut em exci t at am; met ui que debet e , ne acr i aemulo l i bc
r a t a , i ne umde m f omnum r evol ver et ur . Vol. Max. lib.y. cap. 2.
Vide etiam Tit. Vol upt as. Tit. Gul a. Tit. Par f i mo
ni a. Tit. Abft i nent i a.
I I . CLASSIS. GULA. ABSTI NENTI A. 6oj
pu g nare poffu nt. Qu u m au te m e qu u m fricare t , Philipp!
otatore s inte rrog avit : num id Philippu s face re t ? itlis ve -
ro re fponde ntibu s, minime : & qu o ( inqu it) modo contra
nie be llu m move re pote ft \ Plut-, in Apopb.
Gula.
D
iog e ne s dice bat : in qu ibu s ardibu s mag na e fle t cibo-
ru m copla, in iifde m mu ltos mu re s elTe ck fe le s fo-
kre . Sic e a corpora qu a; mu ltu m cibi cape re nt , mu ltos
morbos contrahe re lole re . Max. fen??. 2 7.
Plato ille fapie ns g e ne rofu m confpicatu s adole fce ntu -
lum , patrimonio confu mto , ad fore s pandochii pane m
edentem & aqu am bibe nte m : fi ( inqu it ) fic mode rate
prandiiTes , nu nqu am fic cccnarcs. Max.ferm. 6 1 .
Abjlinentia.
D
Emocritu s dice bat, in capie ndo cibo omne m ce le ri*
tate m abe ffe oporte re . Hoc e nim caninu m eft : raa=
g ifqu e be ftiam , qu am homine m de ce t. Max.ferm. 27.
Socrate s qu u m admone te tu r ab amico , qu od e x ce ptu -
rus hofpite s admodu m te nu e m fe ciffe t apparatimi : fi boni
flint ( inqu it ) fatis e rit ; fi minu s , plu s fatis. Laert. in
ejus -vita.
Datiu s In fu g a , qu u m aqu am tu rbidam & cadave ri-
bus Inqu inatam bibiiTe t , ne g avit u nqu am fe bibiffe ju -
cu ndiu s. Nu nqu am au te m, ve l pe rraro fitie ns bibe rat. Ci-
cer.lib. 1. Tufc. quceft.
Artax e rx e s , qu u m in fu g a qu adam , dire pto illiu s coiti-
me atu , aridis ficis , & horde ace o pane ve fe e re tu r : dii bo-
ni ( inqu it ) hu ju fmodi volu ptatis hacle nu s ine x pe f tu s fu i.
Pint, in Peg. & Imp. Apoph.
Socrate s dlce re fole bat , mu ltos in hoc vive re , u t e de -
tent & bibe re nt : fe au tm contra , ob id bibe re V e de -
r
e j, ut vive re t 5 qu od his re bu s non ad volnptatsm u te re -
tu r;
68 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
t u r : quando qui dem nat ut a pauci s cont ent a fit. Era/, lib.
3. Apoph.
Idem pr o f or i bus deambul ant i cont ent i us ufque ad ve-
fpet am , quum pr et er eunt i um quifpiam dixiffet : qui d agis
Socrat es ? obf oni um mi hi ( i nqui t ) compar o in ccenam,
De fame f ent i ens, quam agi t at i one cor por i s acuebaf.
Ti mot heus Cononi s filius, dux At heni enf i um , vocatus
a Pl at one i n convi vami , quum frugal i t er t r a da t us elfet,
poftridie conveni ens Pl at onem : v o s , o Pl at o , melius eoe-
nat i s ( dixiffe f er t ur ) fequent i di e quam pr ef ent i . Innuit
aut em , iis qui frugaliter ccenar ent , fequenrem di em mul-
t o l et i or em effe , quum nul l o cr apul e vel ebri et at i s dolo-
r e cr uci ar ent ur : ver um eos qui l aut e , & immoderatius
ccenarent , di ebus fequent i bus gr avar i , ac cr uci ar i cibo
ac pot u nondum concor do ex vi t i o ft oraachi . e^E/. lib. 2.
de Var. hi.
Thaf i or um gens ut copia r er um abundabat , preci pue
vini preftanti nobilis ; i t a del i ci i s erat addi di or . Per n-
r um agr os cum exer ci t u profi ci fcent i Agefi l ao , Thaf i i ho-
nori s grat i a mi ferunt farinas , anferes , bel l ari a , liba ex
mel l e c o n d i t a , & i t em omni s generi s omni a maxi mi pr e-
t i i t um efcul ent a , t um pocul ent a. At ille pr et er farinas,
ni hi l accepi t : rel i qua domum referri jufsit ab hi s qui at-
t ul er unt , t anquam fibi fuifque prorfus i nut i l i a. Ceterum
quum illi pr eci bus &z obt eft at i oni bus omni no ur ger ent ut
caper et xenia , jufsit ea i nt er Hel ot es diftribui. Erat id
apud Lacedemoni os manci pi or um genus. Ejus f adi cau-
fam fcifcitantibus r ef pondi t : (a) non decer e qui yi rt ut i s ac
fort i t udi ni s ftudio t ener ent ur , id genus del i ci arum recipe-
re : pr opt er ea quod iftiufmodi r ebus i nefcarent ur ingenio
fervili nat i ; q u e opor t er et a l i beri s pr ocul abeffe. Plut. in
Apoph. Lacon.
Lyf andr o Spar t i at e i n J oni a m profi ci fcent i , hofpites
quos habebat in J o n i a , cum al iis mul t i s et i am bovem &
pl acent am dono mi ferunt . Qui pl acent am contemplatus,
r ogabat : qui dnam illud cupedi at um efiet ? Cui quum is
qui at t ul er at , refponderet : ex melle , & cafeo , aliifque
: :
. qu i-
(a) Tit. Delicia. Tit, Luxus,
II. CLASSIS. ABSTINENTIA. 609
quibufdam cnfectum effe : fed hoc ( i nqui t Lyf ander )
iis dat e * qui novet unt . Non enim hi e eft liberi & i nge-
nui homi ni s ci bus. <ssl.lib. 3. deVar. bi.
Epami nondas tarn t enui vi ct u ut ebat ur , ut al i quando
vocatus ad c c e na m' a vi ci no , quum reperiffet bel l ari orum,
obfoniorum , & unguent or um appar at i mi
:
, confeftim abi e-
r i t , di cens : ego te facrificare put abam ; non deliciari &
illudere. Plut. in Gracis Apopb.
1
-
Socrat es di cebat : eos qui fe ad cont i nent i am ac fru-
galitatem exereui fl ent , & l onge plus haber e vol upt at i s ac
minus dol or um , quam qui fumm cur undi que pararent
oblectamenta : quod vol upt at es i nt emper ant i um , prxter.
animi fbi male confeii cr uci at um , pr at er i nfami am ac
paupert at em , frequent er ipf et i am corpori plus adferant
moleftia;, quam del ect at i oni s ; cont r a , qua; funt opt i ma,
eadem fiunt jueundifsima , fi quis affueverit. La'rt.lb.z.cap.^
Democr i t us di cebat , coenas lautas & fumtuofas fup-^
peditare poteft fortuna : at cont r a , faciles & qua: fufficiant
necefsi t at i , t emperant i a. Stobaus.
Pt ol emams t e x , quum i Egypt um per agr ar et , nec ejus
milltes adhuc eum cum ei bari i s alTecuti effent , efuriens
admodum , panem e t ugur i o paftorali ar r ept um magna cum
aviditate comedi t , j ur avi t que in omni vita ni hi l fuavi ui
eo pane cmediffe. Ex Franc.Senenf. lib. 5. de Inft. Reip. ."
Epi curus et i am vol upt at i s a f f e r t o r e l e g a n t e s opiparaf-
que dapes afpernabatur > &, libros fuos omnes ol eri bus ac
pmis referfi t , di xi t que j vefcndum effe vilibus eibis , quod
paratiores effent : fercula eni m illa l aut i ora , ck exquifita
pulmenta , i ngent i cura- & nimi ac miferabili i mpens
pfajparanrur 5 maj oremque moleftiam quaeritando faei nt ,
quam vol upt at em vefeerido. Ubi fupra. < ' ,;'
r
Quum r egi na qusedam illud haber et ftudio , ut afsi-
due mi t t et et Al exandr o obfonia , bel l ari aque per t al i um
rerum coquos magna art e parat a ; Al exander ait : fe ipfum
habere meliores obfoni orum artifices : ad prandi um qui -
dem, nocni r num iter ; ad coenam v e r o , t enue pr andi um.
Plut. in Reg. & Imp. Apopb.
Jul i anus Roma nor um Imperat or coquos omnes ejecit e
Q.q pa-
6 1 0 C O L L E C T A N E A MO R A L I S PHI L OS OPHI i E.
Sobrietas j Ebrietas,
A
Rc hi da mo quum pol l i ceret ur qui dam vi num fuave:
quorfum ( i nqui t ) opus ? quando qui dem & plus ab-
f ume t ur , & quae fortes decent vi r os , ea reddet inutilio-
ra. O vere mafcul i num ani mum , & omni um deliciarum
cont emt or em ! Pint, in Lacon.
Per cont ant i cui dam , quam ob r em Spar t i at e parcifsime
bi ber ent ? ne ( i nqui t Leot ychi das ) pr o nobi s alii 5 fed
nos pot i us pr o aliis conful t emus. Salfifsime not ans , vino-
fos non effe ad conful t andum i doneos : falubrium enim
confi l i orum parens eft fobri et as. Pint.
Cyr us fenior , quum ad hofpi t em divertiifet rogare-
t u r q u e , qui d fibi ccene vellet apponi ? refpondit : panem
t ant um ; &. fperare fe pr ope fluentem a que r i vul um cce--
nat ur um. Guido Bituri.
Pefcenni us Ni ge r mul t i bus vi num ab eo petentibus
Ni l um habet i s ( i n q u i t ) & vi num quer i t i s ? Doc ui t autem
;
vi nol ent i m mi l i t i bus ceu peftem fugi endam effe : qui turn
demum ad res gerendas pr omt i funt quum r at i o mero
non pervert i t ur. Bruf. lib. q.'eap. 15. ex Spart.iano. ..
pri deri cus i mper at or , ftudiofifsimus t emper ant i e ac fo-
bri et at i s cul t or fuiffe di ci t ur : qui quum audi ffet , Leono-
r am uxor em ( q u e pat erna in domo nunquam vi num gu-
ftarat ) facile filios par i t ur am , fi in Germani a t am frigida
r egi one vi num bi ber et y di xi f f ef er t r . : mal i e ; fe fterilem
uxor em ha be r e , quam vinofam. No n i gnoravi t aut em im-
per at or f or t i f si mus, quam mul t a vi nol ent i m mala comi-
t ent ur j & t um prefert i m , quum femi neum genus nimio
vi no obrui t ur. tineas Sylv.lb. 2. Comm. de Beb. geft. Alpb.
. , Al phonfus Ar agonum rex i nt er r ogat us , cur vi no dilu-
tifsimo fitim expleret ? refpondit- : vi no fapientiam obfcu-
rari ; i deoquo non . decere r e g e m, ut hoc i mmodi ca com-
po-
pal at l o. Rogat us aut em , cur hoc feciffet? non opus eft
c oqui s , a i t : quad fimplicifsimis ci bi s cont ent us efle pof-
fum. Era/, lib. 8. Apoph.
Ili CLASSIS. CASTITAS. CLEMEN1IA. 6ll
potatione In ani mo ext i nguat , fine quo i mper at ons ac r e-
gis nomeri ri t e t uri non pofsit. Panor. lib. 2. de Reb. gefi.
Alpbonft. . ,
Idem ab ami co r gat s , c ur adeo ebri et at i s vi t i um
damnaret ? qui a furorem ( i nqui t ) & l i bi di nem, ebri et at i s
filios efle haud i gnor o; Panor. ubi fupra.
Anacharfi s di cebat , vi t em ferre rres bo.tros : pr i mum
voluptatiS' , al t erum ebri et at i s , t erri um rnoleftia:., Seht i ens,
parcum vi ni ufum effe j ucundum , qui a fedat fitim : l ar-
gi or em, gi gner e remul' entiam : l a r g i f s i mu mp a r e r e , rixas,
caedes , ac mqr bos. Simile eft hui c quod alibi di &um eft.
Pri mum cr at et em per t i her e ad fitim, al t erum ad vol upt a-
tem , t er t i um ad ebr i et at em , qt i ar t um ad infaniam. Lart.
lib. 1. cap. p. ;
Cajiitas.
T
Hal es Milefius I nt et r ogat us , quifnam felix di cendus
effet ? qui cor por e ( i nqui t ) lans ft , ani mo ver o
caftus. Lart. lb. 1.
Al exander Magnus (a) quum Da n i filias haber et ca-
ptivas , demifsis ocul i s eas flutabat ; i dque r ar o , libi me-
tuens ab illarum infigni forma. Apud familiares aurem di -
cere folebat : dol ores cul or um funt Perfica; puellae. Plut.
in ejus vita. . '
Ant i ochus t e r t l us , (b): quum Di ana; faeerdot em vidif-
fet fupra modum el egant i f or ma; cont i nuo folvit Ephefo,
vetitus ne vis amori s aliquid ipfum facere compel l eret ,
quod fas non effet. Plut. in Reg. Apoph.
Clementia.
A
Lexander qurri Por o Iftdorum r egi vi et o obtuliffet,
fe dat ur um qui dqui d pet er et ; Por us , quum ut rega-
liter t ract arerur , petiiffet ; fubridens Al exander : faciam
' Q q 2 . hoc
(a) Tit. Occajiones. [d) Tit. Sup.
61 2 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
hoc (ai t) non tua; fe d me cau sa. Bruf. lib. 3. cap. 13.
Ide m tante fu it cle me ntie , u t Dariu s invide ns pre ca-
re tu r a diis , u t au t fu pe rare poffe t de me ntia Ale x andru m;
au t fi is re g no fpoliare tu r , folu s Ale x ande r in Pe rfaru m
re g no impe rare t. Bruf.ubi fnpra.
Porfe na de miratu s e g re g iu m animu m Mu cii Sce vola'
( qu i iratu s de x re re fuse , qu od in ftring e ndo fe rro erraf-
fe t, focu lo impofitam e x u ri paffu s eft ) dix it ill : re ve t-
te re ad tu os Mu ci , e ifqu e re fe r , te qu u m vitam meam
pe tie ris , a me vita donatu m. Livius.
M. Bibu lu s (a) qu u m in Syria du os e g re g ie indolis
filios amififfe t, a Gabinianis militibu s occifos, & horuro.
inte rfe dore s Cle opatra ad eum vindos mifiife t , u t in fi-
lioru m inte rfe dore s pro arbirrio fu o animadve rte re t ; ille
protinu s intados re mifit ad Cle opatram. Era/, lib. 6. Apoph.
Cato fe nior (b) admone bat e os qu i pote nte s e fle nt, ut
parce u te re ntu r fu pote ftate ; qu o fe mpe r u ti pofle nt. Se n-
tie ns , pote ntiam de me ntia & comitate fie ri diu tu rnam ; fe -
rocia bre ve m. Plut. in Rom. Apoph.
Chilon docu it, (c) pote ntial adju ng e ndam manfu e tu di-
nem , u t a fu is non tarn me tu e x torqu e at , qu am impe -
tre t re ve re nti. Re ve re nde come s eft amor, me tu s, odiu m,
Amari au te m non folu m hone ftiu s eft , fe d e tiam tu tiu s.
Lacrt. lib. 1. cap. 4.
Titu s Ve fpafianu s Romanoru m Impe rator, fratre m Do-
mitianu m infidias molie nte m non eft u ltu s; fe d his verbis
admonu it : qu id opu s te parricidio pe te re , qu od me vo-
le nte obve ntu ru m e ft? Immo qu od jam habe s , impe rii pat-
tice ps Hau d te me re in Chriftiano re pe rie s tantu m man-
fu e tu dinis. Era/, lib. 8. Apoph.
Hadrianu s (d) impe rator cre atu s , ade o conte mfit ini-
micos , u t u ni ( quern habu e rat capitale m ) forte obvio
dix e rit : e vafifti. Principibu s, in privatis offe nfis de be t effe
fatis , potu ifle u lcifci. Dion.
The odofiu s ju nior (e ) tarn admirabili fu it ing e nii le-
nitale , u t qu u m ab amicis rog are tu r , qu am ob rem ne-
mi;
(a) Tit- Dileilio inirnicorurn. (b) Tit. Profperitat'ts moderatio. (c) Tit,
Sup. [a] Tit. Judex.Tit.Profpsritatif moderatio. (e) J'. Dileilioinimicoruw>
II. CLASSIS. CLEMENTIA. 613
mi nem eor um a qui bus laedebatur , fupplicio capi t i s affice-
ret ? ut i nam ( i nqui t ) mi hi l i ceret & mor t uos ad vi t am r e -
vocare. Ad pri vat as injurias opor t et pri nci pem effe faci -
lem ad i gnofcendum, : in eos qui laedunt Re mp u b . effe f e-
ver um. Era/, lib. 8. Apoph.
Al phonf us Ar a gonum r ex (a) i nt er r ogat us , cur erga o-
mnes eriam mal e meri rs , tarn humanus ac manfuetus ef-
fet ? refpondit : fe qui dem juftiti boni s gt at um effe ; ma-
us aut em dement i a. Et alias di cebat : nihil magi s adver -
fariorum ani mos flettere, quam pl acabi l i t at i s & manfuet u-
dinis nomen. Panor. lib. 2. & 3. de Reb. ge. Alphon.
I dem ( b) quum Caj et am ur bem per t i naci t er obi i der et ,
& eos fort e quos oppi dani t anquam bel l o i nut i l es expu-
liffent , ut commeat um di ut i us in ur be haber ent ( er ant
aut em fenes de c r e pi t i , mul i e r e s , puellae, infantes ) ; ab his
abftinere fuos milites jufsit. Ver um milites quum aegre hoc
tuliffent : mal o ( i nqui t rex ) Cajet & Caj et ani s nunquam
pot i r i , quam homi nes i mbel l es , & i nnocent em j uvent u-
tem tarn f cede, t amque crudel i t er r r uci dando vi ncer e. Cu m
viris eni m , non cum mul i eri bus mi hi di mi cat i o eft, Pa-
nor. de Reb. geft. Alphon.
Car ol us Fr ancor um rex in bello Br i t anni co fuperat us,
ac mi l i t i bus & pecuni a jam exhauftus , quum per l egat os
peteret ab Al phonf o At a gonm r ege ( cujus provi nci as ab
antecefforibus qui dem acceper at , fed non falvo j u r e ) ne
contra fe bel l o j am pr ot r i r um fufcitarer al i quod bel l um,
infortunio occai onem dant e ; refpondit Al phonfus : (c) non
eft , quod l i bi hoc t empor e t i meat Car ol us : ego eni m quod
majores mei in Car ol i fumm felicirate non pe t i e r unt , i n
ejus cal ami t at e pet ere nol o. Panor. de Reb. geft. Alphon.
Idem quum Picentiae agr um Sur r ent i num depopul ar i j u-
re bellico c oge r e r ur , faepe numer o I ngemmi l e fert ur. Ve -
rum quum oppi danos perri naci ores ani madver t er et : vi det e
( inquit ) qui ur bem i nhabi t at i s i ni mi cam mi h i , ne veftra
peitinacia i d ef f i ci at , quod poftea me l eni t at e & d e me n -
tia corri gi non pofsit. Panor. de Reb. ge. Alphon.
Aurel i anus Ro ma n o r u m i mper at or quum Ty a n a m v e -
Qc[ 3 nif-
(a) Tit. Sup. [b\ Tit. Magnanimitai. (c) Tit. Sup.
6i 4
COLLECT ANE A MOR ALIS PHILOSOPHISE
nifet , eamque occl ufam reperiffet , i rat us di xi t : canem
i n hoc oppi do non r el i nquam. Ha c voce milites e r e di funt
i n fpem p r e d e : & Her adamon Tya ne nf i s , met u ne cum
cet eri s occi der et ur , pr odi di t ci vi t at em. Qua capt a, Aur e-
lianus Her adamonem pat r i e pr odi t or em occi di t . Militibus
ex Cefari s promi fl o di r ept i onem oppi di flagitantibus , re-
fpondit : agi t e : canem me negavi r el i dur um ; canes o-
mnes occi di t e. Ho c p a d o & pr odi t or i mer cedem repen-
d i t , & mi l i t um avar i t i am elufit. Era/, ex Vopifco.
Al phonf us Ar a gonum r e x , non tarn quod hoftes vin-
cer e & fciret & poflet gl or i abat ur , quam quod vi di s con-
fulere didiciffet. l l ud qui dem f or t une i nt er dum munus ef-
fe ; hoc aut em femper fuum. Panor. de Reb. gefi. Alpbonfi.
I dem quum i n obfi di one St e pha ni , cent ur i ones ac mi-
lites qui mal edi xerant r egi , poft capt am ur bem ciernen-
t er t r adaf f et , caftigatus a fuis qui omnes mor t e damnan-
dos j udi carent , refpondit : fe mal l e ex dement i a & hu-
mani t at e erga hoftes , quam ex vi dor i l audem adipifci.
Panor, lib. 3. de Reb. ge ft. Alpbonfi.
Quum paffer fut uras acci pi t r i pr e da , in fnum Xeno-
crat i s phi l of ophi volaflet , eum humani t er dfendi t , di -
cens : non opor t er e fuppl i cem pr oder e. Guido Bitur.
Hoc exempl um fpem eor um alit , qui ad De i prse-
fidium fupplices i n cal ami t at e confugi unt .
Q
Ui dam a Socr at e falutatus , non r ef al ut avi t : fed hoc
neququam molefte tulit Socrat es. Ami ci s aut em ad-
" mi r ant i bus , & ob homi ni s i nci vi l i t at em indignan-
t i bus dixit : fi qui s nos pr e t e r i r e t , pejus affedus corpore
quam nos fu mu s , neququam ilii fuccenferemus : cur igi-
t ur illi f uccenf eam, qui pejus affedus eft ani mo quam nos
fu mus ? Era/, lib. 8. Apopb.
I dem cui dam a dmi r a nt i , quod convi ci i s nihil in eum
commover et ur , a quo convi ci i s i nce febat ur : mi hi (i n-
q u i t ) non maledic.it j quando qui dem ea q u e d i c i t , mihi
non
I I . CLASSIS. MANSUETUDO. frtjj
non a df unt , neque in me her ent . Eraf. IIb. 3. poph.
I dem , quum in via qui dam illi per lafciviam cal cem
i mpegi ffet , admi r ant i bus quod id pat er et ur : qui d facerem ?
inquir. Ulis hor t ant i bus ut vocar et homi nem in jus : r i -
di cul um, i nqui t : fi qui s afinus me cal ce percufiffet , dl -
ceretis mi h i , voca illum in jus ? Ni hi l put abat intereffe
inter afinum & homi nem br ut um , nullque vi r t ut e p r -
ditum : ac vehement er abf ur dum vi de r i , non pat i ab h o -
mine , quod ab ani mant e br ut o paffurus fis. La'ert. lib. 2.
cap. i .
I dem quum Xant i ppem di u r i xant em tulilTet in aedibus,
ac t andem feffus confediifet ant e fores , ilia magi s i r r i t a-
ta qui et e v i r i , de feneftr pet fudi t eum lofio. Ri dent i bus
qui pr e t e r i ba nt , & ipfe Socrat es a r r i de ba t , di cens : f aci -
le di vi nabam , pol t ant um t oni t r uum f ecut ur am effe pl u-
vi am. Lart. lib. 2. cap. 1.
I dem col apho percuffus a quodam in via , ni hi l aliud
r ef pondi t , quam quod homi nes nef ci r ent , quando pr odi -
re deber ent cum galea. Bruf. lib. 5. cap. 1.
Demof t henes a quodam convi ci i s lacefsitus : nol i m ( i n-
qui t ) t ecum in hoc genus cer t ami ni s def cender e, in quo
qui vi nci t ur , ipfo vi t ore mel i or eft. Stob. ferm. 17.
PhoCi onem quum pr o c o n d o n e di cent em qui dam pe--
tulantifsitrie mal edi cus i nt er pel l ar et , mul t i s convi ci i s in i l -
ium debaCchans ; omifit quod cceperat , l ocumque dedi t
mal edi co. Poftea quam file vi x di cendi feciffet f nem, P h o -
ci on-^everfus in fuggeftum , pl aci do vul t u per i nde quafi
nihil effer d i d u m , ccept am or at i onem perfecut us eft. De
pedeftribus ( i nqui t ) copi i s audiftis : fupereft , ut de vel i -
tibus ac levis ar mat ur a: mi l i t e di cam. Pluf.
Lacones (a) quum deos c ompr e c a nt ur , hoc vot i s ad-
dunt , ut pofsint i nj uri am pat i : quod nemi nem j udi car ent
ad ger endum i mper i um , aut al i oqui magnas res obeun-
das i doneum , qui quavi s injuria commover et ur . Plut. in
Lacon. Apoph.
Quum ex mi l i t i bus qui dam in Ant i gonum convi ci a ja-
ftarent, i gnor ant es i l i um pr ope effe ; t ent or i o vi rg pat e-
Q q 4 ft-
(a) Tit. Pat lentia.
6l 6 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Iracundia.
I
Socrat es di cer e fol ebat : i mpr obi homi ni s quafi taci-
t urni cani s filentium , magi s quam vocem t i mendam
effe. Max.ferm. 20.
Her acl i t us Ephefius d i c e b a t , i nj uri am magi s extinguen-
1
da m quam i ncendi um. Ex levifsimis oflfenfis, fi negligan-
t ur , naf cunt ur at r oces tragoediae. Sed ad reft i nguendum
i ncendi um accur r unt omnes : glifcenti ver o fimultati ci-
t i us addunt i r r i t ament a. Ex La'rt. lib. 9. cap. 1.
Pl at o audi t or es a d mo n e b a t , ut iiratos ebri ofque fe in
fpecul o cont empl ar ent ur . Na m quum faci em fuam furi-
bundam per omni a phr enet i co fimilem vi der ent , eo de-
decor e t erri t i , in poft erum ab i racundi facile fibi tem-
per at ur os. Fulgof. lib. 7. cap. 2.
Chi l on di cebat , vi ncendam i ram ; quod is aftectus lit
cet er i s pot ent i or : quam fuperare fort i us eft , quam ho-
ftem ar mat um dej i cere ; nec mi nus exi t i i mor t al i bus fit ab
i r , quam ab hofte. Lart.
Di ogeni (a) de non i rafcendo accur at e di fferent i , ado-
lefcens qui dam pr ot er vus , vel ut i per i cul um faciehs an re
praeftaret ea quae d o c e b a t , infpuit in faci em. Tul i t hoc le-
ni t er ac fapienter : non qui dem ( i n q u i t ) i rafcor ;
;
fed du-
bi t o t arnen , an irafci opor t eat . Lart. lib. 6.
Ar chi t as quum in agr o comper i f f et , quof dam e famu-
lis admififfe qui ddam , fentiens fe commot i or em in illos,
ni hi l qui dem turn fecit ; t ant um abi ens : fort unat i ( inquit )
eftis , quod i rafcor vobi s. Cicer. lib. 4. Tu/c. qufl.
Pj_
(a^ Tit. Dotier,
facto : flebitis ( i nqui t ) nifi l ongi us r emot i mal e de nobis
di cet i s. Plut. in Apoph.
Chi l on Lacedaemoni us frat ri que r e nt ! , quod Ephorus
ipfe non c r e a r e t ur , quum ille efiet : ego ( i nqui t ) injuriam
ferre novi ; t u non. Senf i t , fine pat i ent i nul l am elle pru-
dent i am : quae vi r t us ad moder andam Re mp u b . maxime
neceffaria eft. Lart. in ejus vita.
II. CLASSIS. IRACONDIA. MODESTIA. 617
Modefiia. .
A
Nt al ci das ohm r ogat us a q u o d a m, quo pact o quis max-
i me pi acere poffet homi ni bus : fi ( i nqui t ) l oquat ur Ulis
j ucundi fsi me ; preft et aut em utllifsima. Plut. in Apopb. Lacon.
' Ch i -
^aj Tit. Conpi'mm. -
Pl at o i nt e r r oga t us , quo i ndi ci o cognof cer et ur fapiens
refpondit : fapiens quum vi t upe r a t ur , non i rafci t ur : quum
l audat ur , non ext ol l i t ur. Lart. in ejus vita.
I dem i rat us fervo , quum eum caftigare par ar et ' , &
forte i nt erveni ret Xenocr at es : flagella ( i nqui t ) hunc pue-
r um : nam ipfe fum i rat us. Sibi diffifus eft h o mo phi l of o-
p h u s , fentiens ani mi c ommot i one m. At vul gus homi num
t um maxi me punk , quum i rafci t ur. Lart. lib. 3.
Ariftoteles di cebat : " per i nde ac fumus ocul os i nc om-
moda t , & afpe&um i t a c o n t u r b a t , ut nec ea nobi s vi -
dendi poteftas fiat quae funt ant e pedes : i t a obor t i r , r a-
t i oni cal i go fuffunditur , ut fe del i nquer e nulla cogi t at i one
depr ehender e pofsit. Stob.ferm. 18.
De mona x , quum a quodam cui I mper at or exer ci t um
commi f er at i nt er r ogar et ur : quonam pact o del egat am pr o-
vi nci am quam opt i me ger er e poflet ? fi ( i nqui t ) i t acundi
vacar i s. I r am fenfit vi r prudent i fsi mus ad omnem funcKo-
nem i nut i l em effe. Era/, lib. 8. Apopb.
Ca t o fenior , i r at um ab i nt ano nulla alia re differre
d i c e b a t , quam mora t empor i s : fentiens i r am effe br evem
infaniam. Plut. & Stob.ferm. 18.
At he nodor o phi l of opho caufat i one fenectutls flagitantl,
ut fibi l i ceret r edi r e domum 5 Auguft us concefsit. At quum
ille Cef ar l dixiffet , val e ; vol ens al i quod phi l ofopho di -
gnum monument um apud i l i um deponer e, adjecit : (a) C e -
l ar , quum fueris i r a t u s , ne qui d dixeris fecerifve , pr i us
qua m Gr e c a r um l i t t er ar um vi gi nt i quat t uor nomi na apud
t e recenfueris. Cef ar aut em phi l of ophi dext er am ampl exus:
a dhuc ( i n q u i t ) te pt ef ent e mi hi opus eft; t ot umque et i am
annum apud fe det i nui t . Plut. in Pom. Apopb.
6i 8
COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Chi l oni s La c e de moni i di ct um eft : ita moder andam vi -
t am , ut nec inferioribus lis t er r or i ; nec fuperi ori bus de-
fpectui. Me mi a f ubdi t i s, t yr anni cum eft : negl i gent i - vero
ef t , lie ager e , ut a maj ori bus cont emnar i s. Medi ocri t as
i gi t ur hi e maxi ma eft. Aufoni i car men ile habet :
Nolo minor me time at, defpiciatque major.
Ex Lart. lib. i. cap. 4.
Sci pi o j uni or , quum l egat us mi t t er et ur ad Car t hagi -
ni enf es , unum t ant um comi t em Pa ne t i um phi l ofophum
& ami cum fecum habui t , & famul os qui nque : quor um
uno in per egr i nat i one defuncto , alium emer e nol ui t ; fed
e Ro ma unum in defuncti l ocum arcefsivit. (a) PotuiiTet
Sci pi o mul t i s comi t at us vi t i s & fervis l egat i onem fuam ab-
fol vere pr o Roma nor um confuet udi ne. Ver um ne cet eri s
oft ent at i oni s & f uper bi e exempl um elfer , hi s cont ent us,
Re i pub. negot i a expedi re vol ui t . Plut. in Rom. Apcph.
Al phonfus Ar agonum rex (b) admoni t us ab a mi c o , ne
ni mi um lenis er ga fuos ef l et , & ob id in cont emt um apud
fuos i nci deret : magi s ( ait ) hoc cavendum mi hi ef t , ne
ni mi a mi hi feveritas conci l i et i nvi di am. Era/, lib. 8. Apopb.
Socrat es admonebat fuos di f ci pul os, ut tria pr eci pue
in omni vita haber ent : in ani mo pr udent i am , i n vul t u
ver ecundi am , in l i ngua filentium. Max.ferm. 41.
% Vide etiam Tit. Affabilitas. Tit. De c or um. Tit. Ma n-
fuet udo. Tit. Li n g u e moder at i o.
Dcorum.
T
Hemiftocles qunm ad mar e defcendilTet, ut occi f or um
Per f ar um ftragem i nf pi cer et , poftea quam vi di t in-
t er f edor um fparfos t or que s , Se armillas aureas , ad ami -
cum converfus ait : t u qui Themi f t ocl es non es , ifta col -
l i ge. Fulgof. lib. 6.
Al e xa ndr um, quum l ev t at e & curfu pl ur i mum prefta-
r e t , hor t ant e pt r e Phi l i ppo in Ol ympi i s ut cur r er et , re-
eufavit di cens : facerem equi dem ( mi pat er ) perl i bent er,
1
(a) Th. Contra faftum ET
1
luxum. {b) Tit. Lenitas,
II. CLASSIS. AFFABILITAS. LINGUiE MODER. 619
Affabilit-as*
A
Rt axer xes Cyr i f r at er , cognoment o Me mo r , (b) non
folum fe ipfum affabilem pra' bui t adi re vol ent i bus;
ver um uxor em quoque l egi t i mam jufsit , fublatis cur r s
aul ei s v e h i , ut iis qui eam convent am ve l l e nt , et i am i n
i t i net e pat er et adi t us. Pluf, in Reg. Apoph.
Hadr i anus i mper at or (c) in col l oqui i s et i am humi l l i -
mor um mi r e civilis erat : eofque deteftari folebat , qui
hanc humani t at i s vol upt at em ipfi i nvi de r e nr , hoc pr et ext u
qiiod di cerent ; pri nci pi s majeftarem ubi que f er vandam. Dion.
in ejus vita.
Sccrat es di cer e fol ebat : neque vi num auft erum apt um
efle pot i oni ; neque mor es agreftes homi num conver f at i o-
ni . Stob.ferm. 2. de Imprudenti a.
% Vide etiam fup. Tit. Modeft i a.
Lingua moderatto.
A
Pol l odor us d i c e b a t , pt i mos homi nes in di cendo bre-
vifsimos effe : l i nguaces al i t em, fi t ant um mdleftie ca-
perent quant a rel i quos affi ci unt , haud fan l ongos fermo-
nes habi t ur os . Stob.ferm. '34.
Leon -f Euri crat i di s filis/ cui dam de rebus hud qua-
q u a m
(4) Ti t. Eloquenti a. Tit .Pro/peritas, (c) Tit. Pro/peritai, j- Cruferius:
Euccadda;. Regius Euryctacides. In utriufqw autem ver/ione deeji ~ fllus.
fi cum regi bus cur r endum forer. Bruf.lib. ^.cap. 33.
Quum Socr at i Lyfi as or at i onem , quam in ejus defen-
fionem compof uer ar , recitaffet : (a) pr ecl ar a ( i nqui t ) &
elegans or at i o eft 5 fed non conveni t Socr at i . Er at eni m
forenfi inftituto apt i or , quam phi l ofopho ac tali phi l of o-
pho. Rurfus Lyf i e per cont ant i , cur fi bonam j udi car et
orat i onem , put ar et fibi non conveni r e ? non ne ( i nqui t )
fieri pot ef t , ut ami ct us aut cal ceus elegans fit ac pul cher ,
qui t amen al i cui non conveni at ? Era/, lib. 3. Apopb.
ZO COLLECTANEA MORAL IS PHILOSOPHISE.
quam i nut i l i bus i nrempeft i ve l oquent i : o hofpes ( i n q u i t )
r e -opportuna;.non oppor t une ut eri s. Ni hi l or at i one melius,
fi par ce pr omas lingua; t hef aur um. Plut. in Lacon.
Lyc ur gus i nr er r ogant i , quam ob rem Laceda; moni i
br evi l oqui um ufurparent ? quoni am filentio finitimum , re-
fpondir. St ob. ferm. 33.
Di on phi l of ophus , nat ur am pr obe egife di cebar , quae
gemi nas aures , 8c l i nguam uni cam nobi s fabri carat : quo
ad audi endm effmus quam ad l oquendum pr omt i or es. Stob.
Ifocrat es or at or , quum l ocut ul ei us qui dam nomi ne Ca-
r eon i n difciplinam ejus r eci pi vellet , dupl i cem mer ce-
dem poftulavit. Uli ver o caufam i nt er r ogami dixit : alte-
r am qui dem p e t o , ut l oqui difcas ; al t eram ut t acere. Stob,
ubi fupra.
Thai es Mi l el i us di cere foltus eft , mul t a ver ba nequ-
quam ar guer e homi nem fapi enrem. Sapiens enim non nifi
quum res pof t ul aver i t , l oquet ur 5 8c pauci s fuam abfolvet
f ent ent i am. St ul t us aut em non habi t a ull r at i one l oci ,
t e mpor i s , per f onar um &c . fu l oquaci t at e omni a efutiet.
Eraf. lib. 7. Apopb.
Chi l on di c e ba r , non c o mmi t t e n d u m, ut l i ngua praecur-
r er et ani mum. Ad mo n e n s , pr i us cogi t andum qui d l oqua-
ris , quam l i ngua pr or umpat in ver ba : nefcir eni m vox
milfa r ever t . Cogi t a no pri or poteft cor r i gi pof t er i or e, ut
habet pr ove r bi um; vox non i t em. Lart. lib. \.cap./\.
I dem pra; ci pi ebar, l i nguam cum alias f e mpe r , turn pre-
ci pue in convi vas cont i nendam : quod illhic ci bus 8c po-
t us i nvi t et ad i nt emper anr i am. Por r o ubi plus eft periculi,
i bi maj or eft adhi benda caut i o. Ibidem.
Anachar l i s i nt er r ogat us , qui d elfet in homi ne pefsi mum?
qui d opt i mum ? refpondit : l i ngua. Senr i ens , i dem mem-
br um pl uri mam adferre ut i l i t at em, i reda r at i one guber-
ne t ur ; peftilenrifsimum ver o effe, fi fecus. Lart. lib. 1. cap.9.
Ze no di cere f ol ebat , (a) fatius effe l abi pedi bus quam
lingua : eoque convi v a quant um pot er at vi t a ba t , quod ibi
folutus vi no , & al i orum fabus pr ovoc a t us , facilius labi
poTet. Lart. lib. 7. cap. 1.
, Idem
(a) Tit. Qccafiomt malorum.
II. CLASSIS. SECRETUM. SILENTIUM. 621
Secretum. Silentium.
T
Hal es Milefius frequent er di cere folebat : vi de ne te
in jus vocet fermo cont r a conj undos t i bi ac f oci os
di dus . Senfit vir fapi ent i fsi mus, ami ci s non adeo fidendum
ef l e, ut commi t t amus eis arcana : ut i nde effutiant magna
noftr infamia & i gnomi ni a. Lart. lib. 1. cap. 1.
Phi l i ppi ades poet a comi cus , Lyf i macho cum pr i mi s
carus fuit & familiaris : cui quum Lyf i machus offerret l i -
beral i t at em f ua m, ac frequent er di ceret : qui d vis t i bi i m-
pani art i r er um mear um ? quodcumque vol ens ( i nqui t ) mo -
do ne arcani qui ppi am. Si gni f i cans, effe peri cul ofum nof-
fe magnat um arcana : quor um fi qui d effutias , a d u m eft
de capi t e. Bruf. lib. 6. cap. 10.
Met el l us Macedoni cus , quum omni a pr opr i o & fubito
confilio a ge t e t , rogat us ab ami co , qui dnam a dur us eifet ?
t uni cam ( i nqui t ) meam exurerem , fi earn confilium meum
fcire exiftimarem. Plin. cap. 61. de Vir is illuflr.
Chi l on r o g a t u s , qui d efiet difficile ? ar canum ( i nqui t )
ret i cere. Ta nt a eft linguae, omni um maxi me vol ubi l i s , i n-
cont i nent i a : quum al i oqui ni hi l vi deat ur facilius quam
filere. Lart.
Ariftoteles infignis ille phi l ofophus di cere folitus eft:
qui filiere non novi t , is nec l oqui admodum fciet. Na m
quaerente quodam , quae res homi ni in vita eifet difficil-
lima ? ait : filere t acenda. Stob.
Idem interrogatrjs a _quodam, quis ar canum fermonem
con-
I dem ad Ari ft onem di fci pul um mul t a t emer e gar r i en-
tem , quaedam et i am praecipitanter conf i dent er que: fieri ( i n-
quit ) non pot ef t , qui n t e pat er ebri us profemi nari t . Od e -
rat futilem l oquaci t at em , ipfe i n di di s turn brevi s , turn
gravi s. Ibidem.
Theocr i t us Chi us , quum Anaxi menes eifet di dur us , i t a
prazfatus eft : i nci pi t ver bor um flumen, ment i s gut t a. Si gni -
ficans , ilium efle mul t i l oquum 5 fed mi ni me fapi ent em.
Stob. ferm. 34.
6Z2. COLLECT ANEA MOR ALIS PHILOSOPHISE.
cont ner e poflet ? refpondit : qui car bonem quoque gh-
t um lingua r et i er e poteft. Anton, in Melif. part, i.ferm.yi..
Apud Lacedazmonios , ad publ i ca convi v a ingredienti-
bus , qui nat u erat maxi mus fingulis oi l endebat f or es, di-
cens : per has nullus egredi t ur fermo. Admonens , nihil
efftiendum fi qui d liberius d i d u m effet in convi vi o. Hunc
mor em inftituit Lycur gus . Plut.
Hi e r o , ar cana denunt i ant es , injuriara facer di cebat eis
et i am qui bus enunt i arenr. Odi mus eni m non folum eos qui
effutierint; ver um eos e t i a m, qui qua; nol umus audierint.
Max. ferm. 20.
Ti ber i us Cazfar (a) quum quodam t empor e percontare-
t ur , cur fu confilia non cum al i orum quoque ( qui ei non
male vellent ) confiliis communi cat et ? r ef pondi t : principis
ani mum n e mi n i , aut pauci s cogni t um effe opor t er e. Sen-
fit aut em , non omni a credenda iis qui fe ami cos effe ven-
di t ant : qui bus quum aliquid fecreti commi feri s , temere
r i mar um pi eni effutiunt ; non cogi t ant es , pri nci pes l oqua-
cul or um gar r ul i t at e fazpe numer o aut per i cl i t ar i , aut pr o-
di prorfus. Dion.
Ar chi damus cui dam qui vl t i o vet t ebat Hecat eo r het o-
r i omni um cl ari fsi mo , quod adhi bi t us ad ipforum convi-
vi um nihil dixiifet 5 vi deri s mi hi nefcire ( Inqui t ) quod is
qui di cendi novi t a r t e m, et i am di cendi nor i t Opportunit-
t en). Sic per i t i bellatoris ef t , non mi nus fcire fugiendi al-
t em , quam pugnandi . Plut. in Laeort.
Qu u m di ves qui dam filium adol ef cent ul um ad Socra?
t em mififlet , ut Indol em illius infpiceret ; ac pazdagogus
di ceret : pat er ad t e ( o Socrat es ) mifit filium , ut eum
vi deres. T u m Socr at es ad puer um : l oquere Igi t ur ( i nqui t )
adolefcens , ut t e vi deam. Significans , Ingeni um hominis
non tarn in vul t u rel ucere , quam in orat i one : quod hxc
fit cert i fsi mum , mi ni meque mendax ani mi fpeculum. Eraf.
lib. 3. Apoph.
Democr i t us quum ani madvert i fl et quemdam mul t a im-
per i t e difputantem : hi c ( i nqui t ) non di cendi peri t us mi-
hi vi det ur ; fed omni no t acendi i mperi t us. Max. ferm. 20.
. Ze-
(a) Tie. Rex.
I I . CLASSIS. SECRETUM. SILENTIUM. 623
Zeno Cyt t i eus , Pt ol emad legatis qui muks erudi t os
ad convi vi um i nvi t arant per cont ant i bus , qui d de ipfo re-
gi fuo effent r enunt i at ur i ? ait : (a) vidiffe vos f e ne m, qui
in convi vi o t acere noveri r. Qu u m eni m cereri ad often-
tationem mul t a di xi ffent , unus Zeno per pet uum t enui t fi-
lentium. Lart. lib. 7. cap. 1.
Si moni des di cere folebat , nunquam fe poenituiffe fi-
lentii ; fermonis aut em faepius. Max. ferm. 20.
Xenocrat es fingulas diei part es di vi dens in a&iones
certas , fuam et i am filentio par t em r eddebat . Do c e n s , filen-
tii rat i ones ubi que adhi bendas effe. Max. ferm. 20.
Ariftoteles phi l ofophus Cal l i ft henem audi t or em fuum ad
Al exandr um mi t t ens , monui t : ut cum eo quam rarifsirae,
aut quam jucundifsime l oquer et ur . Quo fcilicet apud r e -
gias a u r e s , vel filentio t ut i or , vel fermone effet accept i or .
Plut. in Alex.
Apol l oni us di cebat : quum In alios at que alios er r o-
res & pericula homi nes l abi pal am fit ; mi r u m, quant am
fecut i t at em praeftare pofsit t aci t urni t as. Stob.
Demar ar hus i n confeflii quodam r ogat us , ut r um ob
ftultitiam , aut fermoni s i nopi am liieret ? at qui ftultus ( i n-
qui t ) ne pofsit qui dem liiere. Qui dam hoc praeclarum
exi ft i manr, Ii nunquam fileant ; quum id fit cert i fsi mum
ftuitatis ar gument um : ut c ont r a , lilentium ( u b i l oquen-
di t empus non ef t ) prudenriae l i gnum eft. Plut. in Lacon.
Apoph.
Epmi nondas Th e b a n u s , audi endi pot i us quam l oquen-
di cupi dum effe homi nem deber e put abat : quod fci ret ,
ex audi endo, doci ri nam ; exl oquaci t at e a ut e m, pceni t ent i am
nafci. Bruf.lib.i.cap.6.
Quum Cat oni qui pof t di cl us eft Ut i cenl i s , et i am num
puero vi t i o dar et ur t aci t urni t as ( nec enim cum pueris exer -
cebat ur , nec a quoquam audi ri vole.bat ) ait : carpant ta-
citurnitatem ; modo vi t am pr obenr . Et addi di t : t um de-
mum. abr umpam hoc meum l i l ent i um , quum ea loqui pot -
er , quae, funt i ndi gna filentio. Plut. & Bruf. lib. 6. cap. 6.
Ve-
(a) Tit., Senex.
624
COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Veremndia
y
Pudor.
C
L e anthe s Afslu s , cu idam illi probri cau sa objicie nti
qu od e fle t timidu s : ide o ( inqu it ) minimu m pe cco,
Bona eft timiditas qu a; de te rre t a tu rpibu s , & re ddit ho-
minem circu mfpe du m. Latri, lib. 7. cap. 1.
Xe nophane s L ag i filiu s, qu u m ipfi He rmone u s rimidi-
tate m objice re t , qu od noile t Tecum relTeris lu de re : fateor
(inqu it)'me non folu m me ticu lofu m 5 ve ru m e tiam ve he -
me nte r me ticu loTu m , Ted adve rTu s- inhone fta. Hone fta for-
midolofitas eft , quae de te rre t a tu rpibu s. Pint, de Vitiofi
verecundia.
Diog e ne s Cynicu s philoTophu s adole Tce nti cu idam e ru -
be Tce nti, atqu e ob id pe rtu rbato : bono animo Tis (inqu it)
fili : iftiu Tmodi eft virtu tis tindu ra. Laert. in ejus vita.
De mocriti pre clara Tentenna haze eft : malu m ( etiam
fi Tolus fu e ris ) ne c dix e ris , ne c fe ce ris. DiTce au te m, te
ipTum mu lto mag is qu am alios re ve re ri. Stob. ferm. 29 .
Cato fe nior aje bat , fibi mag is piace re ju ve ne s qu i ru -
be fce re -nt, qu am qu i palle Tce re nt : qu od ru bor arg u at pro-
bam indole m ; pallor non ite m. Plut. in Rom. Apoph.
Ornatus corporis & njeftium.
L
Ycu rg u s L ace de monioru m le g islator Tu bmovit ting e n-
di artificiu m , ve lu ri TenTus adu latione m. Ere nim dtim
color blanditu r ocu lis , natu ra re i corru mpitu r. In Tumma (a)
cu ndis ornandoru m le nocinio corporu m artificibu s Spar-
tana u rbe inte rdix it ; u t qu i malis artibu s bonas arte s cor-
ru mpe re nt : propte re a qu od hu ju Tmodi de liciis cive s a Ta-
lu bribu s ac Te riis e x e rcirame ntis avocare ntu r. Plut.
Ag e filau s (b) qu u m au dire t qu e mdam mirari, cu r rex
cu m ce te ris L ace de moniis tarn Tru g ali cibo ve ftitu qu e u te-
re tu r 'i pro hac fru g alitate ( inqu it ) optimam meflem me-
timu s , libe rtate m. Qu o dido ofte nde re volu it , (c) nihil
_ e qu e
(a) T. Contra delictus, (b) Tit.Frugalitas. T. Libertas, (cj Tit. Voluntas,
II. CLASSIS. ORNATUS CORPORIS ET VESTIM. 625
e que l i bert at i cont r ar l um effe ac vol upt at em. Plutarch, in
Lacon. Apoph.
Cajus Sulpicius Gal l us (a) uxor em r e p u d i a v i t , q u o d aper-
t o capi t e fuiffet fotis ; lex ( i nqui ens ) t i bi meos uni us p i e -
finit ocul os , qui bus formarti t uam appr obes : hi s or namen-
ta compar at o : hi s el i o fpeciofa : alils velie vi deri f or mo-
fam , in fufpicione & In cr i mi ne he r e a t neceffe eli. Eraf.
lib. 6. Apopb.
Phi l oni s uxor I nt er r ogat a , (b) quam ob rem fola ex
aliis in convent u non geftret or nat um aur eum ? dixit : quo-
ni am pr o or na me nt o, mari t i vi r t us mi hi fufficit.Stob.ferm.71.
Pa mbo , vel ut olii dicunt , Pambus qui dam (c) apud
At hanafi um , quum Al exandri a: effet , vidiffetque mul i et em
maxi mo vettitus apparat u fuperbi ent em , flevit. At i nt er r o-
gat us , cur t ant oper e l acri mas effunderet? refpondit : duss
res funt q u e me movent : una qui dem , q u e ell hujus
mul i eri s perdi t i o ; altera ver o quod ego qui nomen Ch r i -
ftlani profiteor , non t ant um i t udeo pi acere De o vi t e i n-
nocent i , quant um h e c mul i er t ur pi bus pi acere cupi t homi -
ni bus. Socrates Ecclef. hi. lib. 4. cap. 18.
Hoc exempl o cafligare fe poffunt qui cumque nl mi um
defides & negl i gent es in p et at l s & vi r t ut i s officio funt:
quum fecul i homi nes in fragilium & caducar um r er um
udio t ant oper e ferveant .
Qt i um Di onyl i us Si ci l i e t yr annus fiiabus Ar chi daml :
Veftes fplendidas mul t i que pret i i dono mififfet , recufavi t
a c c i pe r e , di cens : ver eor ne hoc ami cl u puel l e mi hi t u r
j
pes vi deant ur. Intellexit vi r pr udens vi rgi nes nul l o cul t t r
melius or na r i , quam fmplici. Por r o f er i ci s, gemmi s , Se
auro dehoneft ari magi s quam or nar i : proprerea quod ve-
flium luxus ar gui t ani mum par um fobri um 5 Se i nt uent i um
ani mos ad l i bi di nem follicitat citi'us , quam ad honeft am
opi ni onem. Decet aut em (d) ut vi r go t ot a Se undi que vi r-
go fit , nec ull ex par t e det cor r upt e ment i s lignifica-'
t i onem. Plut. in Lacon.
Auguft us Cef ar , quant um pot ui t , i ndument or um luxu-*
_ Rr r i am
{ ) Tit. Uxor, [b) Tit. Sup. (c) Tit. Virtutis modui. (d) Tit
%
Caftitai,
626 COLLECTANEA MOE ALIS PHILOSOPHIE.
Pulchritudo j Deformitas.
S
Ocr at es docul t , ani mor um f or mam magl s amandam
quam cor por um : eamque vol upt at em quam in nobis
gi gni t confpecta formofa f aci es, ad l onge pul chr i or em fed
l at ent em ani mi fpeci em effe t r ansf er endam. Ver um , ut
hanc v i d e a mu s , phi l ofophi ci s oculis opus effe. Eraf. lib. 3.
Apopb.
Ariftoteles pul chr i t udi nem di cebat quavi s epiftol effi-
caci or em ad commendat i onem. Sunt qui hoc aferibant
Di ogeni .
Ea mde m Socrat es appel l avi t exi gui t empor i s t yranni -
dem : quod forma; grat i a mox deflorefeat. Pl ar o , natura:
pr er ogat i vam : quod pauci s cont i ngat . The ophr a f t us , fi-
l ent em fraudem : quod abfque ver bi s perfuadeat . Theocri -
- tus,
j[a) Tit, Rtx, >) Centra dslkias.
xiam habui t odi o. Cuj us di &um er at vul gat i fsi mum : ve-
ftitus inlignis ac mollis , fuperbiae vexi l l um eft , nidufque
luxuria;. Sueton.
Al exander Severus (a) Ro ma n o r u m i mper at or , quum
humi l i veftitu cont ent us faepe numer o i ncederer , reprehen-
fus ob i d ab aulicis l u i s , r ef pondi t : i mper at ot i am maje-
ftatem conftare vi r t ut e 5 non cor por i s cul t u. Bruf. Hb. 3.
sap. 13.
I dem gemmas omnes quas reperi i t In pal at i o vendidit,
& aur um i n aerarium cont ul i t di cens : viris gemmas ufui
non effe ; mat r onas aut em regi as cont ent as elle deber e uno
r et cul o , ac i naur i bus , Se baccat o mo n i l i , Se cor ona in
qua f acr i f i car ent , Se uni co pallio aur o i parfo , & cycl ade,
qua; pl us fex uncus aur i non haber et . Hi c cul t us hodi e vix
fufficit negt i at or um uxor i bus. tAMus Lamprid.
Fl avi o Vefpal i ano quum adol efcens qui dam grat i as age-
r et pr o Impet rat a prefect ura ; (b) quoni am unguent o fra-
grabar-, Se nut u cont emt us eft , & gr avi t er i ncr epi t us : mal-
l em ( i nqui t Vefpafianus ) allium oboluifet. Mox & Utre-
r as conceffas r evocavi t . Sueton. in ejus vita.
I I I . CLASSI S. S UP E R B I A . A MB I T I O . 627
Superbia.
S
Ocr t es quum v der et Al ci bi adem ob di vi t i as d a t u m
ani mum ger er e , & ob agr or um mul t i t udi nem fuper-
bi re , adduxi t ad l ocum in quo t abul a que da m ambi t um
t e r r e compl e&ens fufpenfa er at , & eum r oga vi t , ut At -
t i cam i bi requi reret . Qu a m quum inveniffet , fuos fundos
eum jufsit oftendere ; & quum r cf pondi f f et , nufquam i bi
piclros efie : hor um ( i nqui t Socr at es ) poflefsione te effers,
qui nulla par s funt t e r r e ? Il l udens hoc di ct eri o Al ci bi adi s
i t ul t i t i am, qui fuperbi ebat i n iis r ebus q u e fluxe f unt , &
cum mundo inferire folent. *slian. lib. 3. de Var. hiji.
Ambitio.
P
Havor i nus homi nes par t i m ee r i d cul os , par t i m od o-
f os , par t i m miferabiles di xi t . Ri di cul os q u i d e m, qui
ambitiofe ad maj ora afpirant : odiofos , qui ea conf equun-
tur : miferabiles aut em , qui fpe fal l unt ur : quando qui dem
in iis rebus quas ardent er exqui fi erunt , ni hi l mi nus i n-
veneri mi quam quod fe adept ur os fperabant . Stob. ferm.
2. de Prudenti a.
Ti m n ille cognoment o Mi f a nt hr opos , id e l l , h o mi -
num exofor , de me nt a mal or um elfe d i x i t , avari t i am , &
ambi t i onem. (a) Qi i emadmodum eni m ex pri mi s illis & fe-
cundis pri nci pi i s gener ant ur nat ural i t er omni a : fic ex ava-
Rr 2 r i -
(a) Tit. Avariti*.
t u s , ebur ncum det r i ment um : quod grat i a qui dem fit afpe-
ctui 5 fed mul t or um i nc ommodor um caufa. Car neades,
r egnum abfque fatellitio : quod formofi i mpet r ent qui dqui d
v o l u n t , nulla adhi bi t vi . Latri, lib. 5. cap. 1. Stob. lib. 63.
Bruf. lib. 2. cap. 44.
I f ocr at es , eos qui pul chr um habent c or pus , ani mam au-
tem ma l a m, d i c e b a t , opt i mam haber e navi m , guber na-
t orem aut em mal um. Anton.in Melif. part, i.ferm. 60.
628 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
ri t i a Sc ambi t i one omni a vi t i a pr ogener ant ur alia. Stob,
ferm. 8. de Injuflitia.
Bion Bor y t heni t es (a) per cont ant i , quis effet maxi me
anxi ns ? qui in maxi mi s ( i nqui t ) r ebus cupi t effe fortuna-
t us. Is eni m mille curi s di ft orquet ur , ut affequatur ardua;
Sc affequutus , e que t or quet ur ne ami t t at . Lart. lib.4. cap. 7.
J oannes vicefsimus ejus nomi ni s pontifex maximus,
quum i mmodi ce a quodam l audar et ur , ad fuos converfus
ai t : licet mul t a gl ori ol e a me fat t a fingat ; ni hi l o minus
t arnen hac l aude pl ur i mum obl et t or . He c vox fatis indi-
cat , quant a laudis , & gl or i e cupi do i mi s homi num vi-
fceri bus infixa fit : quando illos non modo vet a , fed etiam
falfa Se fitta laus & gl or i a del ect at . tineas Sylv. lib. 1.
de Reb. gefi. Alphonfi.
Qu u m genet hl i aci Cha l de i Agr i ppi ne mat r i Neroni s
refpondi ffent , i mper at ur um qui dem fifium , fed occifurum
ma t r e m : occi dat ( i nqui t ) modo i mper et . Tar n impotens
erat in femina domi nandi fitis : Sc habui t quod optavit,
quamvi s fuo mal o. Sueton.
Socrat es quum vi der et Ant i ft henem , at t r i t am partem
veltis fempet in conf pet t um pr ot ender e : (b) qui n definis
( i n q u i t ) ar r ogant i us f uper bi am t uam nobi s pr oder e ? Vi-
di t phi l ofophus fapi ent i fsi mus, Ant i f t henem magi s gloria-
l i veftitu at t ri t i fsi mo quo l audem que r e ba t , quam alios
qui hol oferi co , vel aur o et i am aut ar gent o veftiti in pu-
bl i cum pr odi r e conf uever ant , ab omni fuperbi alieni. Lart.
Di ogenes , quum vidiffet Ol ympi am & Rhodi acos quof-
dam adolefcentes pretiofis magnificifque vei t i bus amittos,
cum rifu i nqui t : hoc nihil eft prefer faftum. Dei nde quum
i nci der et in Lacedemoni os laceris fqual ent i bufque tunicis
ami t t os : hi e ( i nqui t ) alius eft faftus. Vi di t aut em philo-
fophus , fuperbum ani mum non femper in fplendido Sc or-
nat i fsi mo veftitu , fed in fordi bus et i am effe: dum homi-
nes opulentifsimi fepe numer o vilifsimo veftitu incedentes,
homi num ex eo l audem fuperbi ent es venent ur . Lilian, lib.
9. de Var. hi.
Cyneas ut Pyr r hum a belli ftudio r e voc a r e t , fic pet
otium
Tit. Sup. (b) Contra bypoQbrifim,
I I . CLASSIS. HONOR. GLORIA. 629
Honor. Gloria.
S
Ocr at es d i c e b a t , ad gl or i am compendi ar i a via per ve-
ni re pofle e o s , qui tales ef l ent , qual es vi der i vel l ent .
Bruf. lib. i . cap. 18.
Agefi l aum La c e de moni or um r egem (a) q u u m qui dam
interrogaffet : qua r at i one per pet uam fibi gl or i am par ar e
polfet ? fi mor t em cont emferi s , ait. Ni hi l eni m precl ara;
rei ger er e eum , cuj us ani mum mor t i s met us occupavi t .
Blut, in Apopb.
Al phonfus Ar a gonum r e x , ami co ac familiari cui dam
fuadenti ut t ranqui l l e 8c vol upt uofe , dum poi f et , vi t am
ageret ; nec c or pus . t ot t ant i fque peri cul i s obj ecl aret ; r e -
fpondiffe di ci t ur : non t emer e a Romani s Alis qui dem fa-
pi ent i ori bus conft i t ut um fuifle , ut Honor i s t empi o Vi r t u-
_ Rr 3 tis
(a; Tit. Fortttudo,
ot i um cum illo col l ocut us eft : Ro ma n i ferunt ur bellacif-
fimi; fed his fuperatis , qui d dei nde a ge mus , Pyr r he? Tur n
Italiam , i nqui t Pyr r hus , t ot am occupabi mus. Hi e denuo
Cyneas : qui d Italia fubacta ? Sicilia ( i nqui t Pyr r hus )
pr oxi ma eft. Tur n Cyneas : num hi e erit militia; finis ?
nequaquam ( i nqui t Pyr r hus ) fed ha x t ant um pr el udi a funt
ad res majores. Supereft L y b i a , & Ca r t ha go. Re c l e , i n-
qui t Cyneas : nam his p o t i t u s , facile & Macedoni am r e -
cipies , & Gr eci a; domi naber i s. Sed deletis omni bus , qui d
t andem faci emus? Hi e arri dens Pyr r hus : turn ( i n q u i t ) o-
t i um agemus , o beat e 5 8c quot i di e Cot hon eri t 5 nofque
i nvi cem obl ect abi mus. Tur n Cyneas : at qui d v e t a t , o
rex , quo mi nus nunc jam ifto o t i o , ifto Cot hone 8c mu -
tuis fermoni bus pet f r uamur ? Nu n c eni m ci t ra negot i um
fuppetit nobi s ea f acul t as , quam per f angui nem, per mo -
l ef t i as, per peri cul a turn noftra turn al i orum fequi mur,
i ncert i an afi ecut uri . Oft endi t facile refponfio h e c cupi -
ditatis h u ma n e mor bum : qui facit , ut femper i rrequi et i s
mori bus homi nes c i r c uma ga nt ur ; nec ot i um aut qui et em
domi nandi l i bi di ne pat i pofsint. Ex Era/, Apopb.
63O COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
tis t empl um conj un&um elTet, in quod nifi per Vi r t ut i s
t empl um i nt roi re nemi ni l i ceret . Ut i nt el l i gerent mor t a-
les , ad honor i s faftigiuin non vol upt at um via , q u e de-
liciis ac illecebris afBuens effet ; fed vi t t ut i s , ilia qui dem
fper & f al ebr os, eni t endum effe. Panor. lib. 1. de Reb.
gefiis Alphonji.
Si gi fmundus i mper at or (a) promiffa vet er ano mi l i t i exi-
genri quum di ceret : at i mmodei at a fuit t ua pet i t i o ; re-
fpondi t miles : pot er as negar e quum pet er em ; nunc au-
tern, fine t ur pi t udi ne , quod promi ffum eft , negar e non
pot es. Turn Si gi fmundus : fi ex duobus al t er um me ferre
opor t e t , levius r er um ( i nqui t ) quam f a me j a&ur am fubi bo.
*sneas Syl. lib. 3. Comment, de Reb.geji. Alphonji.
Agefi l ao La c e de moni or um regi , quum nat i ones que
turn Gr e c i a m i nc ol e ba nt , decreviffent in clarifsimis qui -
bufque ci vi t at i bus honor i s causa ftatuas eri gi , refcripfit
illis hunc in modum : mei nulla fit i mago , nec fita , nec
pi t a, nec ul l o alio artifcio parat a. Negl i gebat adul at i o-
nes homi num vi r pr udent i f s i mus , mal ens infculpi pruden-
t um & honor um homi num pe &or i bus , quam i nani bus fta-
t ui s. Era/, lib. 1. Apoph.
Al phonfus Ar a gonum r e x , quum r enunt i at um effet a
Ludovi c o P o d i o , que mda m in Venet or um naval i bus effe,
qui ilia una cum ar mament ar i o quod i nt us erat , exurere
pol l i ci t ar et ur , fi fibi duo millia aur eor um a r ege promi t -
t er ent ur ; conat ufque illius facile ceffuros af f i r mant i , re-
fpondit : nequaquam infidiis ; fed aut vi t t ut e vi ncendum ef
f e , aut nunquam. Ex ha c eni m r e non al i am fibi laudem
fperandam effe , quam ejus qui Di a ne Ephef i e templum
incendiffet : cujus nomen t ot i us Af i e decr et o e memor i a ho-
mi num obl i t t er at um t radi t ur. Panor. lib. 3. de Reb.geji. Alpk
Afri canus Socr at i cum Xenophont em in mani bus fem-
per habebat : cujus in pri mi s l audabat illud , quod diceret,
eofdem l abores non effe e que gr andes i mper at or i ac mi-
liti ; quod ipfe honos l abor em l evi orem faceret i mperat o-
r um. Cicero lib. 2. Tufcul.
Laws
{a) Tit, Veritas. Fides,
I I . CLASSIS. LAUS HUM. HUMIL. COGNIT.STJI. 63 1
Laus humana.
A
Nt a g e n e s , quum audifiet quant um ab homi ni bus f ub-
i nde l audar et ur , di xi t : quum mul t i me l audant , t um
me nullius pret i i elTe j udi co ; quum pa uc i , bonum & e gt e -
gi um vi r um me elle put o. Max.ferm.^.
Hect or Ni vi anus a pat r e l audat us ob fingulares ani mi
vi r t ut es : lzetus fum ( i nqui t ) l audari me abs t e , pa t e r , l au-
dat o vi r o. A malis eni m l a u d a r i , non laus ; fed dedecus
effe put at ur . Cicero Lucejo.
Ant i ft henes At heni enf i um phi l ofophus , quum audiffet,
ab i mpr obi s qui buf dam fe l audat um effe : ver eor ( i n q u i t )
ne qui d i mpr udens feceri m mal i . Sent i ens , a t al i bus ne -
mi nem l audar i , nifi ob infignia mal efat t a. Lart. lib. 6. cap. 1.
Agefilaus La c e de moni or um rex di cebat : non mi nus
l audat ori s infpiciendos effe mor es , quam ejus qui l auda-
t ur . Significans per r ar o c ont i nge r e , ut al i qui s , quae mor i -
bus fuis cont r ar i a fint, l audare vel i t . Fulg. lib. 7. cap. 2.
Humilitas.
S
Yt h o , (a) At heni enf i bus ob res feliciter geftas ipfum ad-
mi r ant i bus ac pr edi cant i bus , quod Cot yn r egem i n-
t eremi fl et : diis ( i nqui t ) habenda eft grat i a , qui bus a u-
t t or i bus hoc factum pr ecl ar e geftum eft : nam ipfe ni hi l
a l i ud, quam manum & oper am meam commodavi . Even-
tus rei in manu Dei eft ; & hui c debet ur g r a t i a , fi qui d
feliciter cefferit : fed i nt er i m vul t noftram oper am acce-
dere. Eraf. lik 6. Apoph.
% Vide etiam Tit.fequentem, & Tit. Superbi a. Tit. Ambi t i o.
nitio fui.
S
Ocr at es di cebat , fi qui s in t heat r o cori ari os furgere
j ube r e t , eos folum f ur r edur os : fimiliter fi fabros e r a -
. Rr 4 rios,
(aj Tit. Grathudo,
632
COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
r i o s , t ext ores , aut alios gener at i m. SI ver o pr udent es aut
j uf t os , hi e omnes exfurre&uros fore. Eft eni m hoc i n pr i -
mi s In vi t a damnof um , quod quum homi num pars max-
i ma fluita f i t , fapere tarnen fibi vi deant ur . Stob.ferm. 21.
Di ogenes i nt er r ogat us , qui dnam In tota r er um nat ura
exfifteret difficillimum ? noffe fe i pf um, i nqui t . Mul t a eni m
pr opt er amor em fui fibi quemque fumere fol i t um. Anton, in
Meli/, part, i.ferm. 75.
sEfopus unumquemque noft rum duas ferre ajebat peras,
al t er am ant e nos , al t eram a t er go. Et in ant eri orem qui -
dem alienos errores conder e ; i n poft eri orem ver o noftros:
i deoque non vi deri a nobi s. Stob.ferm. 21.
Demoft henes omni um faci l l i mum effe di c e ba t , fe ipfum
deci per e. Qu o d eni m unufqui fque cupi t , i d et i am ani -
mu m in d u c k , & fibi perfuadet. Re s aut em i pf e frequen-
t er non i t a fe habent .
Si moni des quum convi vi o quodam excl per et ur , in quo
Paufani as et i am e r a t , juffus al i qui d a f api ent i e pr ecept i s
de pr ome r e , flatim dixifle ad Pauf ani am fert ur : (a) memen-
t o t e homi nem eiTe. *slian. lib. 6. de Var. hi.
Phi l i ppus Ma c e doni e rex , quum i n Che r one Athe<
nienfes viciffet , ani mum cl at um r at i one compef eui t : &
ne qui d poft hac per cont umel i am & faftum commi t t er et ,
h o c conflituit 5 ut quot i di e in aur or a exci t aret ur e fomno
hi s verbi s : (b) furge r e x , & homi nem t e effe cogi t a. Stob,
ferm. 19.
Phi l emon dl cere fol ebat : (c) h o mo quum fis, i d fac
femper intelligas' . Stob.ferm. 19.
JL amor em ver o gemi nat i mi , infaniam fieri. Stob.ferm. 62.
Dor ot heus Th e b e u s monachus quot i di e lapides ad ma-
r e col l i gebat , annuat i mque fabri cabat hofpi t i um egr ot i s.
Hui c l abor ant i qui dam di xi t , cur ita conficis corpus t uum?
Cu i
(a; Tit. Homo, (b) Tit. Sup. [e) Tit. Sup.
II. CL ASSIS. ABNEGATIO SUI. 633
Cu ille : qui a me ( i n q u i t ) illud occi di t . Sozom. in tri-
part. hi. Hb. 8. cap. 1.
Abnegatio fui.
S
(Derates quum poft fudorem e palaeftra col l e&um, vi de -
ret alios ad pot um confugere ut fitim expl er ent , ipfe
bi ber e folus nol ui t . Ver um quum i nt er r ogar et ur , cur b i -
ber e nol l et ? ne confuefeam ( i nqui t ) obfequi ai f edi bus.
Senfit vi r pr udent i f si mus, non mi nus hoc opus exer ci t at i o-
ne conf t ar e, quam cet eras art es.
Qu u m Megabat es f Spi t hri dat i s filius , eximi forma
adol efcens , Agefi l aum adiiifet al i quando falutandi gt at i ,
ac j uxt a Per f ar um mor em ofcul um of f er r et , quod ab eo
vi der et ur admodum amar i 5 Agefilaus avert i t vul t um , r e -
fugiens ofcul um. Cet er um quum erubuiffet ille , rat us fe c on-
t emt ui fuiife, ac dei neeps falutaret eum emi nus ; rex pee-
ni t ens vi t at i of eul i , finxit fe mi r ar ' i , qui d accidilfet Me -
ga ba t i , quod ipfum non falutaret ofeulo ? Fami i i ares refpon-
der unt : ipfe fuifti in caufa ( o rex ) qui veni ent em non
exceperi s , fed formol i bafi um exhor r uer i s. Ahoqui nunc
quoque perfuaderi p o t e r i t , ut t i bi veni at ad ofculum , t an-
t um ne rurfus fugias. Hi e poftea quam Agefilaus al i quan-
di u t aci t us fuo cum ani mo cogi t afl et : non eft ( i nqui t ) opus
ut IUI r edi t um perfuadeatis : nam ego mi hi lie vi deor af-
f e d u s , ut mal i m huj ufmodi rebus fuperior ef f e, quam ad-
verfari orum ur bem fort i bus viris i nft rudi fsi mam per vi m
caper e. Prazftantius eni m d u c o , ut quis fibi ipli fervet fuam li-
ber t at em , quam ut alii l i ber t at em adi mat . O vi rum (a) ger en-
do in alios i mperi o i done um, qui fuis cupi di t at i bus i mper ar e
poffet ! Qui s non mi r et ur t am phi l of ophi cum in homi ne mi-
litari j udi ci um ? Intellexit (b) nemi nem effe l i berum , qui fer-
vi ret cupi di t at i bus. Intellexit nul l um elle imperituri fpeciolus,
quam fi qui s ani mo fuo poffet i mper ar e. Era/, in Apoph.
_De-
f Cruferius in Apopbt. Lacon. Verone Me^abatem non Soi th; id act s ,
quemadrnodum po Rapbalew Regium , Granatenfis ; fed Mi t hri J a t i s fi-
Hum facit. Vidsfs Pint, tono cit. (a) Tit, Rex, {b) Tit, Libertat,
634
COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Democr i t us di cer e folebat , (a) v ri l em non aeftimare eum
folum , qui armi s cet eros praecelleret ; fed & qui cum vo-
l upt ari bus pugnam capeiTens , fpeciofam reportaffet vi ct o-
r i am. Stobaus.
Fr i der i cus i mper at or vi dl s i n Hungar i Gunzi enfi bus,
ma gnum ( i nqui t ) act um eft opus. Nu n c aut em ma jus re-
ftat, ut fcilicet vi ncamus nos met ipfos , at que avaritia; &
ul ci fcendi cupi di t at i frenos i mponamus . zAEneas Sylv. lib.
2. de Reb. geft. Alpbonp.
Socrat es phi l ofophus di cer e fol ebat : par um l i bi vi de-
ri , nat ut a: fecreta f pecul ar i , & vita; noftra: r at i onem neg-
l i gere. Qui d eni m nobi s prodeft abdi t a qua' dam natura;
r i ma r i , fi r at i onem quae appet i t um noft t um r eger e debet ,
quaque a mut i s ani mal i bus di fcerni mur , negl i gi mus? Qui d
t urpi us ac foedius effe pot ef t , quam vi der e homi nem do-
di f s i mum l i bi di ne i nf l ammat um, furent em i r , omni a r a-
bi de apperent em , i nexpl ebi l i cupi di t at e i ncenf um, adeo
ut quo magi s res a df unt , eo magi s eger e vi deat ur ? Ex
Franc. Senenf. lib, 2. de Injit. Rep.
D
i ogenes nt e r r oga t us , qui d effet In vi t a opt i mum ? li-
bert as , i nqui t . At ver e l i ber non eft , qui fervit Vi-
tu s. Ne c l i ber elfe poteft , qui mul t i s eget . Pl ur i mi s au-
t em eget avarus , ambi t i ofus , ac deliciis dedi t us. Laert.
Agefilaus quum a udi r e t , quemdam a dmi r a n , cur rex
c um cet eri s Laceda; moni i s t am frugali ci bo & veftitu ute-
r et ur ? opt i mam meffem met i mus ( i nqui t ) l i ber t at em ; qua;
fine frugal i t at e effe neququam poteft. Pluf, in Apoph. Lacon.
Di ogenes (b) quum Xeniadac ferviret , ami ci agebant
de r edi mendo. Ar ille : neququam , i nqui r : an nefcitis,'
l eones non iis fervi re a qui bus al unt ur ; fed al t ores potius
fer_-
(a; Tu. Voluptas. [b) Tu. Magnanimitas,
Libertas 'vera
ff faifa.
lib. 6.
II. CLASSIS. OTIUM. CURSE. SOLUCITUDO. 635
Otium.
D
Iocl et i anus Ro ma n o r u m i mper at or jam fenex, (a) quum
fe I mper i o abdi caf i et , at que pr i vat am vi t am in vi l -
la fna inftituiffet, ab Her cul i o at que Gal eri o ad r eci pi en-
dum i mper i um r ogat us , t anquam peftem al i quam det eft a-
tus refpondi t : ut i nam Salonse poffetis vifere ol era noftris
mani bus confita ! profecto iftud t ent andum nunquam j udi -
caret i s. Eutropius & Cufpinianus in conful. fol. 486.
Socrat es di c e ba t , ot i um pofiefsionum omni um opt i mam.
Ot i um aut em fenfi t , non i gnavi am 5 fed a t umul t uofi s ne -
got i i s , & cupi di t at i bus , ani mi t r anqui l l i t at em vi t i ant i bus,
effe qui et um. Era/, lib. 3. Apoph.
Cur<e. Sollicitudo.
A
Riftippus validifsimis ar gument i s & fe' rmonibus ufus
hor t abat ur , nec de praneri t i s cur am poftea fufci pi en-
dam , nec de futuris ant ea. I d eni m ani mi bene conf t i t u-
t i fignum effe , 8c hilaris cogi t at i oni s ar gument um. J u b e -
bat aut em in di em ani mum i nt ender e. Sol um eni m ( aj e-
bat ) praefens In manu noftr pofi t um : non pratterirum , nec
inftans. IUud eni m abiiffe 5 hoc an event ur um fit , i ncer -
t um effe. <sylian. lib. 14. de Var. hi.
Phoci on At heni enfi s di cer e folebat : mul t o fatius effe
humi cubant em vi ver e , ac bono qui et oque ani mo effe,
quam per t ur bat um in aur eo l et t o. Stob.ferm. 1. de Prudentia.
5o_
fervire l eoni bus? Na m leo ubi cumque ef t , Temper leo eft.
Laert. lib. j .
Di ogenes di c e ba t , i nt er fervos ac domi nos mal os , praz-
ter vocabul a ni hi l al i ud i nt er ef f e, nifi quod manci pi a fer-
virent domi ni s , domi ni cupi di t at i bus. Significans ut r of que
effe f er vos: mi feri orem t amen fervi re fervi t ut em domi nos ,
fi fint i mpt obi . Na m qui duci t ur affet t uum ar bi t r i o , &
mul t os habet domi nos , & t ur pe s , & i ncl ement es. Latri.lib.6.
(a) Tit. Contra ambitonem.
COLLECTANEA MOR ALIS PHILOSOPHISE.
Solhudo.
P
Yr r ho EHenfis deprehenfus al i quando folus ac fecum
l oque ns , r oga t us , qui d folus ager et ? medi t or ( i nqui t )
effe pr obus . Sent i ens ad id ut i l em effe fol i t udi nem , i nu-
t i l em t ur bam. Laert. lib. 6. cap. u .
Ant i ft henes r o g a t u s , qui d emol ument i cepiifet ex phi-
l ofophi a ? ut mecum ( i nqui t ) l oqui , five vi vere pofsim.
Do c l u s , et i am fi folus f i t , non fentit t edi um folitudinis;
fed mul t a pr ecl ar a fuo cum ani mo verfans , quafi fecum
l oqui t ur : i ndo&i s moleftifsima eft f ol i t udo, ac et i am i nu-
tilis. Laert. lib. 6. cap. i .
T E R T I A C L AS S I S Q I L E P R O MI S C U E V A R I O S
cont i net l ocos.
LEX.
Ip^fcS^f Nt i ft henes fapientifsimus At heni enf i um phi l ofophus
S A. % negabat , fapientem vi r um obft ri ct um effe l egl -
|LJM^__| bus ab homi ni bus pr omul gat i s . Intellexit vi r pr u-
0 *
3
' ^
( B
^ dentifsimus , fapientem obl i gat um effe vi r t ut i ,
j uxt a cujus nor mam vi t am inftituit. Leges eni m non omni a
pr ef cr i bunt ; fed ipfa r at i o d o c e t , qui d t ur pe , qui dve h o -
neftum : & vi rt ut i s regul a ubi que of t endi t , qui d viris bo-
nis agendum fit. Laert. lib. 6.
Demof t henes o r a t o r , ci vi t at i s ani mam effe leges di ce-
bat . Ut eni m cor pus ani ma carens cadi t : l i e ci vi t as nullis
adminiftrafa l egi bus ever t i t ur . Max. ferm.^%. & Stob.
Pl at o At heni enfi s (a) r ogat us a Cyr enenf i bus , ut ipfis
l eges i nferi beret ac Rei pub. ftatum componer et , recufa-
vi t di cens : perdifficile effe conder e leges tarn felicibus. In-
di cat e non facile obedi re e os , qui ni mi um fe felices el f epu-
t ar ent . Laert. lib. 3.
Ant i ochus t ert i us (b) fcripferat ci vi t at i bus , ut li qui d
per l i t t eras j uber et fieri , quod adver f r et ur l e gi bus , ne
cu--
(a) Tit. Pro/peritai, (b) Tit, e vr. Tit. Juitia.
III. CLASSIS. PHILOSOPHIA, SCIENTIA. 637
Phlo/phta
y
Scentia.
A
BJfoteles St ag r i t a ad folidam par andam fapi ent l am,
pr eci pue neceffariam effe nat ur am , dof t r i nam, &
exer ci t at i onem ajebat. Invi t a eni m Mi ner va , & i ngeni o
r ef r agant e, fruftra et i am in r ebus mi ni mi s l aborabi s. Lart.
lb. 5. cap. 1.
Pyt hagor as di c e ba t , (b) vi t am humanam fimilem effe
panegyr i , ^hoc eft , follemni homi num c o n v e n t u i
}
ad quem
alii conveni unt cer t at ur i , alii ne got i a t ur i , nonnul l i fpe-
cl at ores modo futuri. Ar cet er os qui dem omnes follicitos;
folum fpecatorem t ranqui l l um fru cel ebr i t at e. Hunc fpe-
ftatorem ajebat effe phi l of ophum, qui non ob aliud in hoc
mundi t heat r o prodi i ffet , quam ut nat ur as r er um ac rao-
res homi num cont empl ar et ur . Lart. lb. 8. cap. 1.
Ariftoteles St agi t i t es illud ami ci s ac difeipulis i nt er dif-
ferendum frequent er fol ebat i nger er e : vifum acci pere l u-
men a ci rcumfufo aere 5 ani mum aut em a difciplinis l i be-
r a-
(a) TU. Magi/tram;, (b) tU. Vita, TU. Contemplano.
curarent , per nde quafi ipfo nefclo fcri pt um elTet. I nt er -
dum enim pri nci pes dum met uunt quofdam offendere , fcri -
bunt qua: fieri nol l ent . Qui dqui d aut em pugnat cum legi-.
bus , hoc inficiente pr i nci pe f cr i pt um effe put andum eft:
qui ppe l egum defenfores , non oppugnat or es effe debent
pri nci pes. Era/, lb. 5. Apoph. ex Pluf.
Anachar f i di illud t r i bui t ur mul t o vul gat i fsi mum : l c-
ges , ar aneor um telis effe f i mi l es, in qui bus infirmiora a ni -
malia her er ent ; val ent i ora pr er umper ent . Ita l eges , humi -
les ac t enues conf t r i ngunt ; a pot ent i bus i mpune vi ol ant ur.
Valer, lb. 7. cap. 2.
Leges (a) ant e ocul os femper habeant magi f t r at us, qi -
bus omni ex pat t e par endum effe fciant. Na m ficut ma-
gi ft rat i bus leges , fic l egi bus magi ft rat us i mper ar e debent .
Ver uni namque eft illud Ci cer oni s adagi um : magi f t r at um,
l egem effe l oquent em ; l egem a u t e m, mut um magi f t r at um.
Ex Frane. Senenf. lb. 3. de Inj. Reipub.
638 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
ral i bus. Sent i ens , i ngeni um adol efcent um difciplinis acu,
& ad rel i qua philofophiae myfteria reddi perfpicax. Lart.
lib. 5. cap. 1.
Cl eant hes d i c e b a t , homi nes i mper i t os fola forma differ-
re a beftiis. Max. ferm. 17.
Themi ft ocl es expletis cent um & feptem annis , in ipfo
mor t i s agone dixiffe fet t ur : fe omnes aetatis dies littera-
r um honeftifsimo ac philofophiae facratifsimo ftudio con-
firm fiffe ; ver um fe d o l e r e , quod egredererur e vi ta , quan-
do ex l i t t er ar um ftudio fapere ccepiffer. Bruf. lib. 3.cap.^x.
Demades di cere folebat : dof t os ab indoclis t ant um dif-
f e r r e , quant um Deus ab homi ni bus. Anton, ferm. 50. part. 1.
Al exander t ant i fecit bonar um & l audat i fsi marum ar-
t i um ftudium , ut aper r e pr onunt i ar e aufus f i r , fe mal i e do-
ttrina ant ei re alios , qua m opi bus & di gni t at e. Bruf. lib.
3. cap. 31.
Corni fi ci a mul i er Ro ma n a , quae r egnant e Ot t avi ano
Caefare c l a r ui t , di cer e folita eft : folam dot t r i nam l i beram
effe , in quam f or t una t el a fua figere non poffet. Guido
Bitur.
Al phonf us Ar a gonum rex , opt i mos confliarios effe
mor t uos di cebat : l i br os vi del i cet defignans , a qui bus fi-
ne me t t i , fine gr a t i a , quae node c upe r e t , fideliter audi ret .
Panor. lib. 3. de Reb. gejl. Alphonf.
I dem t ant oper e amavi t bonar um ar t i um ftudia , ut per -
fant t e af f i r mar et , fe mal i e per der e omni a quae pofsi debat ,
quam ut t ant i l l um er udi t i oni deceder et fuae. Panor. lib. 3.
de Reb. gejl. Alphonf.
I dem i nt e r r oga t us , ut r um ne armi s an libris majorem
gr at i am deber et ? refpondi t : ex libris fe a r ma , & ar mo-
r um j ura didicifte. I ndi cans , fe libris accept um ferre , quae
f c i r e t , omni a. Panor. de Reb. gefi. Alphonf.
Geor gi us Fifcellus quum elfet l egum doct or , a Si gi fmundo
Caefare equeftris militis Infignia fufcepit. Exi n quum Ba-
fileenfem f ynodum adi i l f et , conful t ant e de rebus ardui s Si-
gi f mundo , dubi us erat l egum ne dot t or i bus in unum l o-
cum conj unct i s, an equi t i bus in al i um l ocum feparatis fe fe
conj unger et . Qu u mq u e t andem ad equi t es i ncl i naret : flui-
t e
III. CLASSIS. PHILOSOPHIA, SCIENTIA. 639
te agis ( i nqui t Si gi fmundus ) qui litteris mi l i t i am pr ef er s.
Nam milites ego una di e mille fecet i m ; d o d o r e m unum
mille annis non feceri m. tAineas Syl. lib. 4. Comment, de Reb.
gefiis Alphonfi.
Di ogenes er udi t i onem omni bus hoc fermone c omme n-
d a b a t , quod d i c e r e t , earn j uveni bus adferre fbbri ct at em,
fenibus folatium , paupet i bus di vi t i a s , di vi t i bus or namen-
timi : pr opt et ea quod a:tatem fua fponte l ubr i cam coer ceat
ab i nt emper ant i a , f enedut i s i ncommoda honefto folatio
mi t i ge t , pauper i bus fir pr o vi at i co ( non eni m egent et u-
diti ) , di vi t um fort unas or net . Lart. lib. 6.
Di onyfi us j uni or , pulfus a t yr anni de , r o g a t u s , qui d
illi Pl at o & phi l ofophi a: ftudium profuiflet ? ut t ant am
( i nqui t ) fortuna: mut at i onem aequo ani mo feram. I gi t ur
r egno pulfus , f adus eft ludimagifter. Bruf. lib. 3. cap. 31.
Zeno Ci rt i eus d i c e b a t , pl erofque phi l ofophos in mul t i s
fapere : fed in fort ui t i s vul gar i bui que r ebus effe i mper i t os.
Lart. lib. 7. cap. 1.
Di ogenes , di cent i cui dam quern ad fapientia: ftudium
hor t abat ur 5 non fum i doneus philofophia: : qui d i gi t ur vi -
vis ( i nqui r ) fi ri bi nulla rect e vi vendi cura eft ? No n
enim in hoc vi vi t h o mo , ut vi vat t ant um ; fed ut di fcat
recte vi ver e. Nar ur a gi gni t ad vi r t ut em doci l es , d o d o s
non gi gni t . Lart. ubifup.
I dem per cont ant i , qui d l ucri caper et ex phi l ofophi a ?
ut ni hi l ( i nqui t ) aliud , cer t e hoc , quod ad omnem for-
t unam parat us fum. Laert. lib. 6.
Cr at es di c e ba t , philofophia: nulla re opus effe. Eoque
pecuni am depofui t apud Tr apezi t am hac condi t i one , ut
fi liberi effenr idiota: , t r ader et earn illis ; fin phi l ofophi ,
numos di ft t i bueret in pl ebem : quod i ndodi s opus effet
pecunia ; phi l ofopho , nec o p u s , nec utilis. Laert. ubifup.
Phi l i ppus Macedonum rex Al exandr um filium hor t a-
bat ur , ut aufcul t aret Ar l f t ot el i , cui t radi t us erat inftituen-
dus , dar et que oper am philofophia:. Ne ( Inqui t ) mul t a
c ommi t t a s , qux me fecilfe nunc pceni t et . Plut. in Apopb.
reg. & imper.
Ariftippus di c e ba t , fatius effe fieri me n d i c u m, quam
i n-
6 4O COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
i ndoct um : quod ille t ant um pecuni i s egeat ; hi e er udl t ' o
ne. Ni hi l o mi nus homo eft , cui deeft pecuni a : at homo
non eft , cui deeft er udi t i o. Pr et er ea cui deeft pecunia,
pet i t ab obvi i s : cui deeft fapientia , nul l um f ol l i ci t at , ut
acci pi at . Lart. lib. 2. cap. 8.
Idem i nt er r ogat us , in quo difternnt d o d i ab indoctis?
quo ( i n q u i t ) equi domi t i ab i ndomi t i s. Quemadmodum
eni m equus i ndomi t us ad omnem ufum i ncommodus eft:
i t a quoque homo , nifi er udi t i one & at t i um ftudio emol
l i at ur . Lart. lib. 2. cap. 8.
I dem cui dam per eont ant l , quar e effet mel i or evafu
r us fiius, fi eum cur at et litteris er udi endum ? ut nihil
al i ud ( i nqui t ) cer t e in t heat r o non fedebit lapis fuper
l api dem. Lart. lib. 2. cap. 8.
Qu u m audivlffet Al phonf us ex f ui s , que mda m Hifpa
nias r egem dixiffe , non decer e pri nci pes vi ros feire litte
ras , excl amavi t : eam vocem bovi s ef f e, non homi ni s.
Era/, lib. 8. Apopb.
Ariftoteles St agi ri t a di c e ba t , er udi t i onem in profperls
effe or nament um 5 in adverfs refugi um. Lart. lib. 5. cap. 1.
Di vi nus ille Pl at o , eum demum in vi t a beat um pro
nunt i ar i dixit , cui in f enedut e contigffet , fapientiam
verafque de t ebus opi ni ones affequi poffe. Cicero definibus
lib. 5.
Ari ft i ppus per eont ant l , qua re differret fapiens ab in*
d o d o mi t t e ( i nqui t ) ambos nudos ad homi nes ignotos,
& vi debi s. Significavit fapi ent em fecum in p e d o r e cir
J
cumf er r e , quo fe commendet qui busl i bet . Max.ferm. 17.
Ant i ft henes i nt er r ogat us , qui dnam ut i l i t at i s ex philo
fophise haufiffet ftudio ? ut me c um ( i nqui t ) l oqui , five
vi ver e pofsim. Senfit vi r pr udent i f si mus, d o d u m & e
di t um homi nem nunquam effe folum ; qui et i am i n foli
t udi ne habet quod ani mo vol vat , quod l egat , & qua
li fecum l oquat ur . Lart. lib. 6. cap. 1.
Pl at o I nt e r r oga t us , qui dnam i nt er per i t um & Imperi
1
turn intereffet ? quod Int er medi cum ( ait ) at que aegro
t um. Bruf. lib. 3. cap. 9.
Ariftoteles i nt er r ogat us , qua r e differrent d o d i ab Indo
asi
i n. CLASSIS. PHIL0S0PHTA , SCIENTIA. 641
ctis ? qua vi vi ( i nqui t ) a mor t ui s. Sent i ens homi nem abf-
que litreris ftatuam effe veri us , quam homi nem. Bruf. lib.
3. cap. 3.
Theophr af t us di cer e f oi ebat , vi r um e r udi t one pr e c l a -
rum ubi que i nveni re p a t r i a m, & In alienis locis nunquam
per egr i num effe. Er udi t i o eni m quum in omni vi t e gene-
re pl ur i mum emol ument i adf er at , non poteft non ubi que
maxi mo effe in pr et i o. Bruf. lib. 3. cap. 31.
Ab Al phonf o Ar a gonum rege quum' qui dam fcifcita-
r e t u r , quo modo in t ot di vi t i i s pauper effici poffet r e
j
fpondit : fi fapientia vendi t ar et ur . Qu o d i d o oftendere
v o l u i t , fe pl uri s ftrpientlam r er umque cogni r i onem f ace-
re , quam di vi t i as & r egnum. Panor. in procemio, lib. 3.
de Reb. gejiis Alpbonf.
I d e m, fapientiam Dei filiam appellare folitus eft ; e a m-
que folam r er um omni um effe i mmor t al em , at que ex q-
mni gener e ani mant i um foli homi ni conceffam. Panor. ibid.
Pl at o phi l of ophor um ille pr i nceps , earn fci ent i am q u e
a juftitia r emot a eft , cal l i di t at em pot i us quam fapi en-
tiam appel l andam di cer e foiebat. Cicero de Offictis, lib. j .
Eloquentia.
D
Ernonax Phavor i ni di di onem , ut ni mi um compof i t am
foiebat ar guer e r i di cul e. Quod quum is e gr e tulif-
f e t , a i t : ut phi l of ophum veftis negl edi or ; i t a or at i o def-
ect i narfedat a. Eraf. lib. 8. Apoph.
Phoci on At heni enfi s quum in c o n d o n e federet , fe-
orfum accefsit qui dam qui di ceret : vi deri s cogi t abundus,
0 Phoci on. R e d e qui dem c onj e da s , refpondit : cogi t o eni m,
fi qui d queam det r aher e h i s , q u e di dur us fum apud At h -
nien Ces. Plut, in Grac. Apoph.
Agat har chus p i d o r fefe j a da ba t de pi ngendi celerit*
t e , quum Zeuxi s di ut i us i mmor ar et ur operi . At Zeuxi s r e-
fpondit : ea q u e ci t o Hunt , ci t o peri re : cont r a , q u e paul -
latim exad cura abfol verent ur , et at em ferre. J uxt a Val e-
rium i t a refpondi t : di u p i n g o , qui a pi ngo et er ni t at i . Ci t o
Ss na>
042 COLLECTANEA MOHALIS PHILOSOPHISE.
| a) Tit, Ambino.
n a t a , ci t o per eunt : di u el aborat a , ferunt aztatem. Bet a
ci t o nafcitur 5 buxus paul l at i m. Era/, lib. 6. Apopb.
H o c ad munus di cendi fcri bendi que referri opt i me
poteft 5 ut vi del i cet fufpeclum h a b e a mu s , qui dqui d ce-
l erri me fit.
Al phonfus Ar a gonum rex , quum al i quando tibicines
obf t r eper ent , Ci cer oni s l ucubr at i ones acci pi ens : abi t e (i n-
qui t ) mufici , abi t e : adeft eni m qui dul ci or a nobi fcum
l oquat ur Ci c e r o, Ro ma n e f o n s eloquentiaz. Panor. & iALn. Syl.
Pol emon fophifta , hi ft ri onem t r agcedi ar um qui in
Ol ympi i s , o J uppi t er ! pr onunt i a r a t , oftens t erra ; & o ter-
ra ! manu in cazlum project ; f ubmovi t a prazmiis ( prazfi-
debat eni m ei cer t ami ni ) di cens : hi e manu commi f i t fo-
l ceci fmum. Ex Pbiloftrato.
Domi t i us Afer Manl i um Sur am mul t um In agendo dif-
curfant em , fal i ent em , manus j a&ant em , t ogam dejicien-
t em ac r eponent em , non ager e di xi t , fed fat agere. Act i o
eni m orat ori s eft : fatagit aut em , qui fruftra mi fereque co-
nat ur . Bruf. lib. 4. cap. 31 .
M. Cal l i di us Gal i um accuf avi t , M. Tul l i o defendent e:
quumque accufat or af f i r mar et , fe t ef t i bus, chi r ogr aphi s,
quazftionibus p r o b a t u r u m, fibi a r eo fuiflfe prazparatum ve*
nenum ; fed i nt er i m r em t am at r ocem remiflo v u l t u , lan-
guida voce , ac rel i quo geftu par um conci t at o pronunt i a-
r et ; M. Tul l i us : t u ( i nqui t ) nifi fingeres , M. Callidi,
fic ager es? Ex act i one c ol l i ge ns , ilium non ex ani mo lo-
qui . FIctio eni m debet effe quam fimillima ver i t at i . Era/,
lib. 4. Apopb.
Quum nunt i us qui dam gaudi o geftiens , porrectaque
manu ad Al exandr um a c c ur r e r e t , r em profpere geftam nar-
r at ur us : qui d mi hi ( bone vi r ) magi s nunt i abi s , nifi nun-
ties Home r um revixiffe Significans (a) omni um rerum
geft arum gl or i am abol endam , nifi cont i nger et talis prazco,
qualis fuit Homer us . Plut. in Apopb. reg. & imper.
Al phonfus , quum i nt er per egr i nandum fort e ad eum
l ocum , unde Sul mo pot er at def pi ci , pervenifiet 5 an ea
Ovi di i ( cuj us poemat e mi r um in modum afficiebatur ) pa-
tria
m. CLASSTS. E L Q U E Wr i A . 643
tria ef l et , i nt er r ogavi t Qp u mq u e i nt el l i geref natale Na -
fonis folum ef f e, urbern f al ut avi t , grat i afque geni o l oci
e gi t , i n quo taiis olim poet a geni t us ef f et , de cujus l au-
di bus nemo fatis fari poffet. Ego fane ( i nqui t ) hui c r e -
gioni ( quae non par va r egni Ne a pol i r a ni , neo c ont e m-
nenda pars ef t ) Ii bent er cefferi m, fi t empor i bus meis da-
t um effet, hnnc pot am ut haber et : quern mor t uum pl u-
ris faciam , quam domi nat um Apul i e . Panor. de Rebus ge~
isAlpbon.
Peri cl es Xant i ppi filius quum publ i ce di t urus pr odi r et ,
in pri mi s fe opt ar e di cebat , ne infolens ver bum exci de-
ret , quod popul um piafve aures l eder e pof f et , aut fuaj
et i am vol ont ari cont r ar i um effet. No n i gnor avi t fane vi r
prudent i fsi mus ac el oquent i f s i mus , (a) quam labilis l ubr l -
caque fit l i ngua humana , q u e fepe numer o limites fuos
egreffa , in mul t a r er um peri cul a homi nem et i am nol en-
t em r a p i a t , ac i n mor t em quoque al i quando pr eci pi t e! .
zAManus lib. 4. de Var. bi.
Lacones Ct ef i phont em e j e c e r unt , qui fe profi t ebat ur
de quavi s re t ot um di em poffe di cere , di cent es : boni or a -
toris ef f e, fermonem haber e r ebus par em. Nul l a in re j u-
ftius put ar unt adhi bendam f r ugal i t at em, quam in or at i o-
ne : quam Hefi odus non aliter quam pret i ofum t hef aur um
parcifsime cenfet effe depr omendam ad ufum , non ad
oft ent at i onem. Plut. in Lacon. Apoph.
f Lambot us cui dam apud ipfum prol i xi ore ut ent i fer-^
mo n e : qui d mi hi ( i n q u i t ) de re pufill l onga texis proce*
mi a ? Quant a res ef t , t ant am opor t et & or at i onem effe
qua ut eri s. Eft hoc omni bus Spart ani s pe c ul i a r e , offendi
fermon , quam caufa poftulat l ongi ore : adeo nufquam non
placebat eis frugalitas. Ibidem.
Vener unt ad Cl eomenem Sami or um or a t or e s , hor t at ur i
ut cum Pol ycr at e bel l um fufciperct. Id quum feciffent or a-
tione plus e q u o prol i xa , refpondit in hunc modum : q u e
primo l oco dixiftis , non memi ni 5 & ob i d non medi a
quidem i nt el l i go : q u e ver o dixiftis omni um pof t r ema, non
probo. Admonui t , mul t i l oqui um non folum mol eft um
_ Ss 2 _
Va; Tit. Lingua moderano. | AI. Li ba tus .
644 C O L L E C T A N E A MO R A L I S P HI L O S O P HI C .
effe audi ent i ; ver um et i am ad perfuadendum i nut i l e , pfa>
fert i m apud pri nci pes , t urn var us curi s occupat os , t um
aur i bus faftidiofis. Plut. inLacon. Apoph.
Sophift quodam de f or t i t udi ne mul t a differente , rifit
Cl eomenes . At Sophifta; di c e nt i , qui d ri des Cl eomenes,
audi ens de f or t i t udi ne di f i er ent em, praefertim quum fs rex?
quoni am ( i nqui t ) ami ce , ( a) 11 hi r undo de fortitudine
l oquet et ur , i dem facerem quod nunc facio : fin aquila,
magno filentio aufcul t arem. Vi fum eft i nept um , quemquarn
de magni t udi ne magnificis ut i verbi s , qui ipfe nihil for-
t i t er gefiffet unquam ; neque aliud poffet -, quam i n hi -
rundi ni s mor em gar r i r e. Ibid.
Qu u m r het or em eo nomi ne apud Agefi l aum Laceda; -
moni or um r egem laudaffet qui dam , quod res fpecie exi-
guas magno ver bor um or nat u amplificare poffet : ego ( in-
qui t rex ) ne f ut or em ar bi r r or bonum , qui par vo pedi
magnos cal ceos i nducat . Qu o i nnui t , i nanem l oquaci t a-
t em nullibi pr obandam effe. Plut. in Lacon. Apopb.
Ze no , el eganrer ac pol i re l oquenr i um fermones ajebat
effe fimiles pecuni a; Al exandri na; , ocul i s bl a ndi e nt i , at-
que undi que fcri pt uram habent i mor e numi fmat i s ; nihilo
t arnen effe mel i or em. Rur f us , qui magi s ftuderent utilia
di cer e quam ni t i da , fimiles effe di cebat t et r adr achmi s , te-
mer e ac rudi t er percufsis : qua; faepe pi ct urat i s illis numis
praeponderarent. I n numo non fpeftatur el egant i a fculptu-
r a ; , fed pondus ac mat et i a : i t a non refert quam fit ele-
gans or at i o , fed quam gravi s 8c utilis. La'rt. lib. 7. cap. 1.
Demet r i us Phal er eus , quant um in bel l o val eret ferrum,
t ant um di cebat i n Re p u b . val ere or at i onem. Il l hi c enim
. res ger i t ur vi r i bus , hi c perfuafione. Laert. lib. 5. cap. 5.
Chr yf i ppus St oi cus di cere folebat , cogi t at i onem ora-
t i oni s effe font em. Ni hi l aut em aliud hoc di ft eri o figni-
ficaffe vi de t ur , quam negor i um omne pri us pr obe exami-
nandum ef f e, de quo di t urus e s : & t um demum oratio-
nem nervi s omni bus abfol ut am ftruere t e poffe. Stob. ferm.
I . de Prudentia.
Demof t henes (b) i nt er r ogat us , quo modo or at or faftus
^ ef-
(a) Tit, Dottor eMails ejfe debeat, [b) Tit. Studium.
m. CLASSIS. ELOQTTENTIA. LECTIO. 6
4

effet? refpondit : dum pl us o l e i , quam vi ni abf umer em.
BruJ. lib. 4. cap. 31 .
. Pyr r hus Epi r ot ar um rex di cer e f ol e ba t , pl ures urbes Tuo
i mperi o addi t as or at i one Cynea; or at or i s ac l e ga t i , qua m
fuis armi s. Ex Valer. Max. Brtif. lib. 4. cap. 31.
Ifocrat es i n t e r r o g a t u s , qui d effet r het or i ca ? ex par vi s
( i nqui t ) magna facere , ex magni s par va. Eft eni m h a x non-
nulla r het or i ces pars , amplificare , & ext enuare : qua de
re di l i gent er prcepi t Fabi us. Sed praeftigii genus eft, quod
refpondit Ifocrat es. Qui n illud pot i us art i s eft , qua; ma -
gna funt ita t r a d a r e , ut audi t or i quoque magna videan-;
t ur , & cont r a. Era/, lib. 8. Apopb.
Demof t henes quum audi rer or at or em quemdam i r nmo-
di ce voci ferant em : non ( i nqui t ) quod ma gnum ef t , be -
ne eft; fed quod bene eft , magnum eft. Eraf. lib. 4. Apopb.
Ci cer o , orat ores qui Int er di cendum voci f er ant ur , di -
cebat claudis effe fimiles ; qui fic ad cl amor em , ut illi ad
equos confugerent . Ho c genus homi nes & hodi e vi der e
eft : qui quum fent i unt fe causa i nf er i or es, ad furiofa j ur -
gi a confugi unt ; ut quoni am r at oni bus perfuadere non pof-
f u n t , i mpr obi t at e met uque ext or queant . Plut, in Rom. Apopb.
M. Ant oni us , cui vel pr i mas el oquent i a; pat r um t r i -
buebat aztas , vir nat ura per acut us & pr udens , difertos ( a i t ) '
fe vidiffe mul t os ; el oquent em omni no nemi nem. Infi debat
vi del i cet in ejus ment e fpecies el oquent i ^ , quam cer ne-
bat a n i mo , re ipsa non vi debat . Cicer. in Or at. ad Brutum.
A
Lphonf us Ar agonum r e x, Capua; l abor ans adversa v a
j
l et udi ne , medi ci s mul t a medi cament a adhi bent i bus
In gravi fsi mo mor bo , Q_ Cur t i i hiftorias de Al exandt i Ma -
gni r ebus geftis defcrl pt as l egere coepit : cujus l edi one d e -
l dat us , quum omnem mor bi i mpr obi t at em fuperaffet , fa-f
ni t at i reftitutus : val e ( i nqui t ) Avi cena , val eat Hi ppocr a-
tes , & alii medi ci ; & vi vat Cu r t i u s , reft i t ut or fanitatis
me . Panor. de Reb. gefi. Alphonjt.
Leclio.
Au*
646 COLLECTANEA M ORALIS PHILOSOPHISE.
Studium.
Al vi us Jul i anus folitus eft di cer e : fi al t er um pedem i n
fepul cro haber em , a dhuc t arnen addi fcere vel l em.
Ariftoteles St agi ri t es frequent er di cer e fol ebat : ar t i um
radi ces fatis qui dem effe amar as , fed dul ci fsi mum adfer-
r e frucfum. Laert. lib. 5. cap. 5.
Sol on ille Sal ami ni us , qui i nt er Gracciae fapientes non
pol i t emi nomi ni s f ui t , gl or i at i f ol ebat , fe al i qui d quot i di e
addi fcent em , fenem fieri. Ta nt a eni m homi ni fapientifsi-
mo i nerat di fcendi cupi di t as , ut fenex j am gr a va t us , non
mi nus philofophiae i ncumbe' r et , quam quum adol efcens ac
j uveni s fuiffet. Sci ebat eni m hxc ftudia ma gnum fenectu-
tis fol at i um effe. Cicero in Catone Majore.
Exercitatio.
D
Emonax ( b) quemdam infeliciter decl amant em admo-
nui t , ut fe fe. di l i gent er exer cer et . Quumque is refpon-
dif-
(a) Jit. Studium. {b\ Jit. Eloquenti**.
Ari ft i ppus cui dam j act ant i fe , quod effet mul t i pl i as
er udi t i oni s , qual i ni hi l non didiciffet : que ma dmodum ( i n-
q u i t ) non hi qui pl ut i mum edunt excer nunt que , me -
lius val ent his qui fumunt qua nt um opus eft : ita (a) non
qui pl uri ma , fed qui ut i l i a l eger unt , ftudiofi & erudi t i
funt habendi . Gr avi t er t axavi t eos , qui t umul t uar i a ina-
ni odi ci que lectione fe met i ngur gi t ant ; neque ea quae l e-
g u n t , t raj i ci unt in ani mum , fed t ant um r eponunt in me-
mori a. Qt i ar e nec doct l ores e va dunt , neque mel i ores. Lart.
lib. 2. cap. 8.
Al phonf us Ar a gonum r e x , quum al i quando de jactu-
r r er um pret l ofarum fermo h a b e r e t u r , perfanft e affirmaf-
fe di ci t ur , malle fe gemmas , uni ones , mar gat i t as fuas,
quae qui dem effent i n or bem omne m t er r ar um diffamatif-
fimae , quam l i bros qual ef cumque per di t um iri. Panor. lib.
4. de Reb. geft. Alphonji.
III. CLASSIS. CONSUETUDO. NECESSITAS. 647
Confuetudo.
S
Ocr t es Al ci bi adi demi r ant , quod Xant i ppen fupra
modum rixofam domi perpet ererur : ego ( i n q u i t ) j a m
pr i dem his fie al l uevi , ut non magi s oftendar , quam fi
rot , quae aquam e due t , ftridorem audi am. Na m is ftri-
dor moleftifsimus eft infueris : hi s ver o qui quot i di e au-
d i u n t , moleftus non eft. Lart. in vita Socratis.
Pyt hagor as familiares fuos hor t a ba t ur , ut opt i mum vi -
vendi genus fibi del i ger ent . Qua mvi s eni m laboriofifsimum
elfet ; confuet udi ne t amen j ucundum fore. Stob.ferm. 27.
Necefsitas,
P
I t t acus Mirylenaeus t al em necefsitatis vi m efTe di cebat ,
ut nec dii ipfi rel uci at i pofsint. Laert. lib. 1. cap. 5.
Thal es Milefius ol i m i nt er r ogat us , qui d eflet in tota
r er um nat ut robuftifsimum ? refpondit : necefsitas. Super at
eni m omni a. Laert. lib. 1. cap. 1.
Ar chi t as quum Erat oft heni s Mer cur i um l egi f l et , h u n c
verfum prot ul i t -: necefsitas omni a docui t . Qui d eni m ilia
non i nveni r er ? Stob.ferm.93.
Pl at o necefsitatis leges tarn dur as effe d i c e b a t , ut nec
Deus vi ol are pofsit. Bruf. lib. 4. cap. 26.
Pheraul as apud Xenophont em : nul l um ( ait ) pr af t an-
t i orem doct or em effe necefsi t at e. Bruf. lib. 4. cap. 26.
Ss 4 Ex-
[) Tit. Sup.
"dilTet ; nunquarri apud me non declamo> : ni hi l I g t ur mi -
r um ( i nqu r ) fi dicis i nept e , qui ha&enus femper fluito
audi t or e folitus fis uri . Era/, lib. 8. Apoph.
Pol l i o di cebat : c ommode agendo , fa&um eft (a) ut
mi nus c ommode : qui a fcilicet afsi dui t at e nimi facilitas
mag s quam facilitas ; nec fiducia, fed t emer i t as par at ur .
Era/, lib. 8. Apoph.
6$ COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC
- Experientia.
Q
Uum Ze no i n fcholls di f f er ens, acutifsimis rat i oni bus
p r o b a r e t , nul l um effe mot um nec effe pof f e, Di o-
"* genes furgens ccepit i nambul ar e. I d admi r at us Ze -
no : qui d ( i nqui t ) agi s Di oge ne s ? confut o ( i n q u i t ) t u a s
r at i ones. Taxans i nt er i m i nanem i ngeni i oft ent at i onem ; fi-
mul que doeens , quavi s pr obabi l i Sc appar ent e rat i one
l onge f or t i or em effe experi ent i am. Laert. lib. 6.
Agefi l aus (a) quum mi r o effet amor e erga l i beros quos
pafvul os h a b e b a t , frt ur in fecret i ore e di um par t e , ar un-
di ne pr o equo confcens , cum Ulis al i quando lufiffe. Qi i um-
que ab ami co i n hoc l udo deprehenfus ef f et , r ogavi t il-
i um f ami l i ar i t er , ne quod vi derar alicui na r r a r e t , donec
i pfe parens l i ber or um effet effedus. Sapi ent er j udi cans vix
quemquam de re aliqu cer t um poffe ferre j udi c i um, quam
expert us non effet. Eraf. lib. 1. Apoph.
Vita.
A
Riftides phi l ofophus , qui ob pecul i ares vi r t ut es J u -
lius cognomi nat us eft , i nt er r ogat us , quat enus deceat
homi nem vi vere ? tantifper ( ait ) dum depr ehendat emo-
r i pt e f t a r e , quam in t ot cal ami t at i bus vi ver e. Stobaus.
Theophr af t us accufaffe nat ur am di ci t ur , quod cervis,
Sc cor ni ci bus vi t am di ut ur nam ( quor um i d ni hi l interef-
fet ) ; homi ni bus v e r o , quor um maxi me i nt et fui ffet , exi guam
dediffet : quor um setas , fi potuiffet effe l ongi nqni or , fu-
t ur um fuifle , ut omni bus per f edi s a r t i bus , omni dodr i n
homi num vi t a erudi ret ur. Bruf. lib. cap. 31 .
Py r r h o Elienfis phi l ofophus a dmi r a n fol ebat illud Ho*
mer i verfi cul um p r e cet eri s :
Tale quidem genus efi hominum , quale efi foliorum:
quod vi del i cet aliis defluentibus , alia fuccedant . Sentiens in
r ebus humani s ni hi l effe di ut ur num , at ftabile. Laert. lib.
9. cap. 1 1 .
Phi
r
a Tit. Amort
III. CLASSIS. VITA. MORS. 649
Mors.
F
Ri der i cus Ro ma n o r u m i mpe r a t or , i nt er r ogat us al i quan-
d o , qui d nomi ni opt i mum pofsit cont i nger e? refpon-
di t : bonus in hac vi t a -exitus. Sentit aut em j uxt a Sol oni s
el ogi um , nemi nem ant e finem beat i mi pr edi candum. lAlneas
Sylv. lib. 4. Comment. in Res gefi. Alpbonfi.
Ant i gonus vi dens mi l i t em q u e md a m, al i oqui ftrenuurn
& ad peri cul a pr omt um , par um bene affeclo cor por e , r o -
g a v i t , qui d pal l eret ? Ilio confeflb mor bum o c c u l t u m, juf-
fit
Phi l of ophus qui dam i nt e r r oga t us , qual i s eiTet homi ni s
vi t a ? quum par umper fc of t endi i t et , mox fe abfcondi t . Qu o
i ndi car e vol ui t , moment aneam ac per br evem effe homi -
num vi t am. Rodolpbus lib. 1. ca'p. 24. de Inventione.
Ot avi anus Auguft us Roma nor um i mper at or , quum fen-
t i ret i mmi ner e mor t em , admiffs ami cos per cont abat ur ,
ecqui d Ipfis vi der et ur mi mum vi t e fat commode tranfegif-
fe ? quum eni m ab auguft o i mper i o ad pul ver em f e , d e p o -
ft i mperat ori s per f on, redat t ami effe cer ner et ; vi t am hanc
f abul e fimillimam effe hac i nt et r ogat i one defi gnavi t . ExSuet.
Per i cl es , qui t ot pr ecl ar as res gefsit apud At heni enf es,
magi i t r um habui t Ana xa gor a m : cujus pr ecept i s fertur fre-
quent i fsi me uf us , non modo in r ebus ur ba ni s , ver um et i am
bel l i ci s. In qui bus quum effet i nt ent us , a udi r e t que , Ana -
xagor am di ut ut ne v i t e t edi o per i nedi am mortemi (ibi con-
f c i r e , ad eum confeftim advol avi t , & fupplex pr eci bus l a-
cr i mi f que or avi t - , ut fi non f i bi , faltem Peri el i vi vere vel -
l e t , quem confi l i orum foci um in Re pub. opt ar et . Ex Frane,
Senenf. lib. 2. de Infiitutione Reipub.
Mortalis nemo efl, quem non attlngat dolor
Morbufque. Multi funt bumandi liberi,
Rurfus creandi : morfque efi finita omnibus'.
Qua generi humano angorem nequicquam afferunt;
Reddenda efi terra terra : tum vita omnibus
Metenda , ut fruges : Jic jubet necefstas.
Euripides apud Ccer. lb. 3. Tu/cui,
6l)0 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
fit mcdi ci s , ut fi qua fieri poffent , adhi ber ent r emedi a. At
miles jam mor bo l i b e r , ccepit det r ect ar e pugnam , mi nufque
pr omt e fe met obj i cere per i cul i s . Rex admi r at us i nt er r ogavi t
ilium , quaenam effet mut at i ani mi caufa? Tu m miles : tu ipfe
( i nqui t ) in causa fuifti. Qu u m eni m afrlide vi ver em , non ma-
gnoper e met uebam tali vita; : nunc quum tua opera mi hi vi t a
facta fit cari or , magi s caveo ne pereat . Era/, lib. 4. Apopb.
Epi cur us di cer e folebat , cont r a cet er a omni a al i quod
t ut um i nveni ri poffe : at cont r a mor t em , omnes nos i n-
habi t ar e ut bem i mmuni t am. Max.ferm. 36.
Muf oni us i nt er r ogat us , qui s opt i me ext r emum di em
cl auder e poffet? qui femper ( refpondi t ) poft remm vita;
di em fibi inftare propofueri t . Ibidem.
Ol i m in di vi t um epulis apud yEgypt i os unufqui fpi am
cadaver l i gneum , fed quam pr oxi me ad ver um effi&um
oft endebat fingulis , di cens : in hunc i nt uens pot a , & obi e-
t t a te , talis pol l mor t em fut ut us. Herodotus lib. 3.
t Lochadus Poliamidaz filius , Si roni s p a t e r , nunt i ant i
quod e filiis ipfms alter interiiffet : ol i m fci ebam ( i nqui t )
il li mor i endum effe. Ni hi l illi vifum eft nova; r e i , fi mor -
talis natus mor er et ur : nec magi s referre , paul l o ferius
aut ci t i us vita di f ceder et , quum omni no br evi foret dece-
dendum. Plut. in Lacon.
Conft ant i nus i mper at or , quum Hormi fda; Perfa; ur bi s
Roma; magni t udi nem , at que omni um adi fi ci orum ma gni -
ficentiam oftendiffet ; pet er et que , ut qui d de e fentiret
pauci s e nunt i a r e t , refpondit : ex t ant a re , quant a ei often-
debat ur , ni hi l eum delecfaffe magi s , neque effe ex quo
maj orem fructum confequi pof f et , quam quod ex iis qua;
vi de r a t , ver um effe compr ehender et , in ur be Ro ma ( quam-
quam a mpl i t udi ne , opi bufque alias ant eceder et u r b e s ) f i c -
ut in ceteris orbi s t er r ar um locis , homi nes et i am mor i .
Fulgof. lib. 7. cap. 2.
Ariftoteles di cebat : fiepe numer o e vi t a mi gr ar e effe
opt i mum , vel ut i e convi vi o , non fitibundum, nec t emu-
l ent um. Stobaus.
Eu -
f Cruferlai habet : Lochagus. Sed Lochadus etiam legitur in /<epe
laudata Regii verfitne.
III. CLASSIS. MORS. 65I
Eucr i t us Chi l i s quer ent ! ex eo , ut er effe mal l et , Crcef-
fus an Socrat es ? refpondi t : vi vens , mal l em effe Croeffus;
e vi t a difcedens , Socrat es. I ndi cavi t aut em , beat am effe
phi l of ophor um poft hanc vi t am condi t i onem : di vi t es au-
t em , licet boni s omni bus in prefenri vita abundent ; poli
mor t em t arnen ob i ni que parat as opes , ac mal e col l oca-
t a s , cr uci andos de moni bus da n. Stobaus.
Eadem nunc cupi di t as mul t os t enet : qui vi t am Epi -
cur i ; mor t em D. Franci fci Optant. Ver um ut Paiillus
ait : finis homi num eri t f ecundum oper a ipfortim.
Severus Roma nor um i mper at or , quum fenio j am c on-
f ect us , ur nam fibi preparaffet , ut in ea mor t uus fepel i -
r e t u r , paul l o ant e quam deceder et e vi t a , eamdem ad fe
perferri j uf si t , mani bufque cont t ect avi t : tu ( i nqui ens) vi -
r um capies , quern t ot us orbi s t er r ar um capere nunquam
pot ui t . Dion Nicaus , & Xiphilinus in ejus vita.
Fui t Saladinus pr i nceps yEgypt i us ( id quod vi x al i cui
perfuaderi pofsit ) dum vi xi t l onge clarifsimus. Na mq u e i m-
peri i fui fines in pr i mi s auxi t : & felicifsime di u r er um
pot i t us j Hi er of ol ymi s capt i s , Chri ft i anorum quoque opes
val de i n ori ent e opprefsit. Ille ver o mori ens in fumm r e-
r um felicitate , t eft ament o fuo p r e c e p i t , ut i nt er ul a t uni -
ca' linea quam gel i at e f ol e ba t , vert i ci p r e l o n g e haf t e af-
figeretur ; excl amar et que afsidue qui l anceam ger er et , hanc
unam effe rel i quam t uni cam , q u e illi ex t ant i s opi bus r an-
t oque i mper i o fuperfuifft. O vocem pr ecl ar am , di gnam-
que in pri mi s , quam infolentifsimi pr i nci pe frequent i fsi me
In ani mo r epet ant ! nobi s omni bus vi t a f unct i s, nihil omni -
no fupereffe, nifi fi qui d bene fan&eque gelferitnus. Joan-
nes Baptifia Egnatius lib. 7. cap. 2.
Al exandr i mat er Ol ympi as , quum audiffet filii cada-
ver i nfepul t um fuifle abj eci um, i nt er l ament a di xi t : o fi-
li , t u qui ftudebas cel i pai t i ceps effe , hue r ot o i mpet u
properans ; ne iis qui dem pot i ri potuifti , q u e funr mor -
t al i um omni um communi a , t err ac fepnltnr ? Al exan-
der vi vus ambi ebat di vi nos honor es : defuncio , nec ille
cont i gi t ul t i mus honos , quern qui vi s homo perfolvit ho-
mi ni quaml i bet humi l i . Na r r a nt eni m Cu r t i u s , & Pl u-
tat-
62 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Vnhentia.
A
Lexander Ma c e d o , nftruct jam ad pradum ac e , quurri
cer ner er mi l i t em quemdam id t empor i s ament um telo
adapt ant em ; ut i nut i l em f ubmovi t ab exerci ru : qui i d t empo-
ris appar ar et a r ma , q u u m hi s ut endi t empus adeffet. Plut, in
Apoph.
?
, Hu i
t ar chus Al exandr I cor pus mul t i s di ebus i nfepul t um j acu l e,
ob gr aves pr ocer um concer t at i ones defuccefsi one pri nci pat us.
Malfagetae. & Der bi ces , pr op nquos cognar of que quum
ad mul t am f enedur em ve ne r i nt , vel al i quo cafu mor r i ap-
pr opi nqua nt , j ugul at os ' ant e magno epul ar um appar at u c o-
me dunt : aj unt que id f a c e r e , quod pefsimam homi num for-
t unam ar bi r r ant ur a ver mi bus devor ar i . Ex Franc. Senenf.
lib. 5". de Inftitutione Reip.
Di onyl us , quum qui dam ex ejus alTentatoribus Da mo -
cles commemor ar et in fermone copi as ejus , opes , maje-
ftatem domi nat us , r er um abundant i am , magni f kent i am
axlium r egi ar um , negar et que unqua m. beat i or em que m-
quam fiiifle : vifne i gi t ur ( i nqui t ) Da moc l e , quoni am hxc
t e vi t a d e l e d a t , ipfe camdem deguftare , & f or t unam ex-
per i r i meam ? Qu u m fe ille cuper e di xi f l er , col l ocari juf-
fit homi nem i n aur eo l e d o , ftrato pul chet r i mo , t ext i l l
i i t agul o magnificis opet i bus p i d o ; abacof que compl ur es
or navi t ar gent o , aur oque cadato : turn ad menfam eximi
forma puer os del edos jufsir confiftere , eofque nut um ejus
i nt uent es di l i gent er mi ni ft rare. Ader ant unguent a , coronay
i ncendebant ur odor es ; menfa; conquifitifsimis epulis ex-
ftruebantur. For t unat us fibi Damocl es vi debat ur . In h o c
aut em medi o appar at u, ful gent em gl adi um e l acunari fe-
t equina appenfum demi t t i j uf s i t , ut i mpender et illius be a -
t i cer vi ci bus. I t aque nec pul chr os illos mi ni i t rat ores afpi-
c ebat , nec pl enum at t i s ar gent um ; nec manum por r -
gebat in menf am : j am ipfae defl uebant corona;. Deni que
exor avi t t yt a nnum , ut abi re l i ceret , quod jam beat us
nol l et elfe. Satifne vi det ut declaralfe Di onyl us , nihil elfe
beat um , cui f emper al i qui d t errori s impcndeat? Cic.lib.5 .Fufc.
I I I . CLASSIS. FELICITAS. 653
Felicitas , five ultimus human vit finis,
S
Ocr t es i nt er r ogat us , qui d effet felicitas ? vol upt as ( i n-
qui t ) quam nul l a pni t udo conf equi t ur . Stob.ferm. 101.
Bias Pr i e ne us , beat um qui dem eum effe di cebat , qui
& di ves el f et , & cupi t i s pot i r et ur . Ver um qui . i t a ani mo
fuo imperafet , ut ni hi l defderarer , eum l onge beat i o-
r em fore. Max.ferm. 3. de C a/lit ate.
Qu u m ex Socr at e effet quaefitm , an Ar chel aum Per -
diccae filium , qui t um fort unat i fsi mus habebat ur , beat um
put ar et ? haud i c i o , i nqui t : nunquam eni m cum eo l ocut us
fum. Ai n tu ? an tu aliter id feire non pores ? nul l o mo-
do. T u i gi t ur ne de Per f ar um qui dem r ege magno pot es
di cer e , beat us ne fit ? An ego poifum , quum i gnot em
quam fit dodt us , quam vi r bonus ? Qui d ? t u in eo fitam
beat am vi t am put as ? It a prorfus exiftimo : bonos , beat os;
i mp r o b o s , miferos. Mi fer er go Ar chel aus ? Cer t e , fi inju-
t us. Gcer. lib. 5. Tuf cul.
Di ogenes Cyni cus Al exandr o r ogant i ut di cer et , fi qui d
el opus effet ? nunc qui dem paul l ul um ( i nqui t ) a fole a b-
lis. Officiebat vi del i cet apr i cant i . Et is qui dem di fput are
f ol ebar , quant um r egem Perfarum vira fort unque fupera-
ret ? Sibi nihil deeffe ; illi ni hi l fatis unquam fore. Se ejus
vol uprat es non defiderare , qui bus ille nunquam fariari pof-
fet : fuas eum confequi nullo modo poffe. Cic. lib. 5. Tufe.
Theodot i cus Colonienfis Ecclefiae pontifex , prudenri a
& auf t or i t at e i nt er electores i mperi i facile pr i nceps, q u e -
reliti Si gi fmundo Carfari , quonam pat t o felicitateli! confe-
qui pofet? i nt er morral es ( a i t ) fruttra requi ri s. Perent i r ur -
fum , ad cleftem illam quo i t i nere pergeret ? r e d a , i n-
qui r. Inftanti i gi t ur , qui d agens ret vaderet ? fi vi t am
t uam i t a inftitueris duxeri fque ( i nqui t ) ut f adur um te pr o-
" mi -
Hul e i g n a v o , & i mpr vi do mi l i t i imles vi dent ur ef-
fe , qui t um demum ad fe redi r & novam vi t am i n-
choar e parant , quum ant e afta; vita; praemia per ci pi enda
e f e n t , vi del i cet fub ipfam ext r emi fpiritus hor am.
654 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
L A U S D E O .
SE-
mififtl, dum c a l c ul us , aut p o d a g r a , five alia val et udo ad-
verfa acri us t e compr ef si t . Docui t aut em , mor bum i nci t a-
re nos ad capefl endam mel i or em vi t am. zALneas Sylv. lib. 2.
Comment, de Reb. gefl. Alpbon.
Al phonfus rex , quum exempl a pri fcorum Chri ft i ano-
r um Senecam l egendo evol ver et , quern pr opemodum pro
or t hodoxo funt a mpl e xi , rogat us a Davol o aul i cor um p r e -
c i p u o , cur ani mus mor t al i um ita i mmenfus at que infatia-
bilis foret ? refpondit rex : ani mum homi ni s a De o profe-
ct um non pri us conqui efcere , q u a m. e o redi ret unde pr o-
fectus effet. Effe pr ocul dubi o ani mum nofl rum Dei & e t e r -
ni t at i s capacem : pr opt er ea nec i mpl e r i , nec fatiari poffe
hi s rebus qua; fluxa; & i ncer t e effent ; fed De um ipfum
vel ut i nat ur al em federn , & fuum quodam modo perfeft um
bonum appet er e , hoc ef t , folidufn & pet fect um bonum.
Panor. lib. i . de Reb. gefl. Alpbonfl.
Qu i fcopum non a t t i n g u n t , hi vul go fruftrati di cunt ur .
At Di ogenes negavi t illos f r uf t r ar i , qui aber r ar ent a fco-
po : fed eos qui curas fuas ad vol upt at em , vel ut ad f co-
pum di r i ger ent . Na m- ab hi s pet unt beat i t udi nem , per
quam veni ant in f ummam mi feri am. Lart. lib. 6.
Qu u m qui s Socr at i di c e r e t , magnum effe, compot em
eor um fieri q u e c upe r e t , r ef pondi t : fed mul t maj us eft,
ne cuper e qui dem. ZAII M. lib. 6. de Vdr. hifl.
55
S E R I E S L O C O R U M
E O O R D I N E
QUO I N PRI MO T OMO COLLOCANTUR.
P R I M A C L A S S . I S
t i t ul or nm ad diverfos per f onar um flatus per t i nent i um.
~T~\Eus. Pag . i
/ J Dei providentia. 3
Lrratia Dei, Jive divinum
auxilium. 9
Dei beneficia. 10
Divinorum beneficiorum
abufus. 14
Dei opificium. Dei cogni-
tio ex mundi fabrica. 15
Homo. 21
Mulier. 21
Anima. 21
AffeBus , five pafsiones a-
nimi. 24
Sene flus, & fenex. 26
Vir , & Uxor. 26
Pater & Filius. Filiorum
educatio. 2 7
DoBor, & Auditor. 29
Dominus. Servus. 3 3
Incipientium flatus. 34
Proficientium. 34
Perfeiorum flatus. 36
Rex. Princeps. 39
Judex. Magiftra-
tus. 43
Potens. Potentia. 45
Nobiles. Ignobiles. 47
Vulgus. Vulgi error es, 7"
opiniones. 47
S E C U N D A C L A S S I S
de vi r t ut i bus & vitiis.
"Tflrtus. 49 Confcientia bona & mala. 56
Virtus partim faci- Peccatum. Peccati mala,
lis, partim difficilis. 53 & cruciatus. 57
Intentio retta in virtutis Peccati occafiones effe vi-
opere. 54 tandas. 60
Voluntariuminvirtute. 56 Peccatum y-hoc efl
}
mpro-
bo-
6$6 I N D
bortlm hominum contu-
bernio* fugienda ; contra-
que bonorum appetenda. 61
Peccantium multitudo , Ji-
ve corrupti faculi mores. 63
Peccatorum excufatio. 6j
Tentatio , qua ad peccan-
dum follicitat. 6-j
Fides. 69
Credulitas. 69
Spes. Defperatio. ' 70
Amor in conrmuni. 70
Amor fui ,Jue cupiditas. 71
Amor mundi, rerumque la-
bentium 5 contraque con"
temtus e arum. 72
Zelus ex virtute. 79
Amor proximi ; contraque
Odium. - 80
Amor inimico rum. 81
Ami citi a vera &" falfa. 82
Pax , Concordia. 83
Bellum. 84
MiJericordia. Eleemojtna. 87
Confolatio mcejlorum. 88
Admonitio , jive cajliga-
tio. 104
Invidia. 107
Iners otium : contraque mo-
deratio , vel immodera-
ta occupatio. 107
Exempium virtutis : quod
& aliis prabere , & in
aliis imitari deb emus, ill
Fama. Infamia. 112
Judicium temerarium. 113
Prudentia. 113
lmprudentia. Ignoranti a. 115
e x .
Conlium. Il6
De fa a rerum aimatio-
ne. 116
Jufiitia. Injuitia. 117
Crudelitas. 118
D etra Bio : Maledicentia,
ejufdemque contemtus. 118
Adulatio. Contraque , Li-
berias admonendi. 119
Religio. 123
Gratitudo. Ingratitudo. 124
Oratio. 126
Contemplatio natura. 126
Obedientia. Inobedientia. 133
Mendacium. 134
Liberalitas. Benecentia. 134
Avaritia. Prodigalit*. 145
Diviti a , Divites. 148
Paup.ertas. 153
Fortitdo. 163"
Timor, & Audacia. 173
Magnanimitas. Pullani-
mitas. 174
Confiantia. Inconantia. lj6
Fortuna. Fortuna incon-
antia. Fortuna utriuf-
que compa/atio. 178
Fortuna utriufque contem-
tus ,& moderatio. 183
Adverfitas.Tribulatio. 187
Perfecutiones bonorum vi-
~rorum. 190
Exlium. 191
Patientia , Impatientia.
Praparatio animi ad ad'
verja ferenda. 194
Perfeverantia. 200
Labor, & Induria. 201.
Tem-
ffemperantro,', Intemperati
tia. , < 201
Voluptas, . 202
Luxus. _ 206
Frugalit* , & parjmona
luxui contraria. . 210
Abftnenta. 215
Gr/A*. . i\6
Sobriet* , Ebriet*. ; * 2 18
Manfuetudo, Clementi'a. 220
Jr. 230
Mode/lia. 240
Lngua moderati?. '
;
242;
Recreato, fve Relaxat
animi. . '242
Verecundia.^ Pudor. 242
I N D E X . 657
Ornatus corporis- & ~ve~
, ftium.
:
243
Superbia. * 244
Ambitio. . 245
T>e vera & faifa gloria. 247
Hypocrifts.- 247
Cognitio,& exploratiofui. 248
ViBoriafui: quamqziid'am ~~
mortificationem, vel ab-
negationemfui vocant. 2 50,
Libertas vera"& faifa--,
itmque vera & faifa
fervitus. 254
Tranquillit'as vera :& fal^ -
fa. . 256
Solitudo. 257
T E R T I A G L A S S I S
peregrina qu da m continens.
Apiens ,.Sapientia. 260 Veritas.
Philofophia. 262 Lex.
De utili & iniilifeientia.269 ' Natura. _
Curiofitas probanda , . ., Confuetud bona & mala. 2 87
improbanda.; . . ,,.,-271 Vita., , .. 289
Eloquent id. 273 Mo?\r. 303
Studium, & difeendi ar- Tempus. 307
0?". - - - - -
LeBio.
Exercitatio, ,
28*
286
287
278 Felicitas vera & faifa. 308
281, Beatarum mentium felici-
285, 920
Tt " SE -
-658 I N D E X. '
S E R I E S L C O R U M
S E C U N D I T O MI
E O O R D I N E Q . U O T R A C T A N T U RI
P R I M A C L A S S I S
i n qua ponunt ur t i t ul i ad di vert a genera ftatuum & per-.
f onar um fpe&nt es.
' \ Eus. 321 Pater, Films , Fili0rum
J L S Dei Providentia, educatio. - 33 f
;
&Juitia. 322 Dolor & Auditor. 33P,
Dei opificium. 328 Proficientium fiatus. 341
Anima rational is. 328 Sac er dos. 350
AffeBus & p of siane s ani- Rex, Princeps. 351
ma. ': .' 331 Judex , Magiftratus. 361
Adolefcentia, SeneSlus. 333" . Accepti'p perfonarum, 365'
Vir & uxor. Matrimo- Refpublica. 3^7
mum. 333 Potentes, Pot enti a. 368
S E C U N D A C L A S S I S
qua: communi a vi r t ut um & vi t i or um loca cor hpl e&i t ur .
T/ Mus. 369 Pax, Concordia* 386
fr Vera & falfa vir- Bellum. 386
tus. - 37 S edit io, FaBio. 38
Virtus in medio. 372 Confolatio affliBorum. 388
Virtus quo modo facilis. 372 Admonitio, Caigatio* 3PI
Tent at io. 373 Invidia. 397
Confi enti a bona & mala. 373 Inertia ; contraque Diligen-
Societas bonorum. yj tia. 398
Amor fui. 377 Benevolentia civium ca~
DleBio erga nimcos. 377 ptanda, & malevolen-
Amicitia vera & falfa. 382 tiafugienda. ffl
Pru-
Prudenti a. 401
Juflitia. 402
li fura. 402
Refiitutio. 405
Contumelia , Conveium. 405
Adulati0 5 contraque Liber-
tas admonendi. 406
Religio. " 427
Sacrficum, Oblatio. 427
Pietas in patri am. 428
Obfervantia in majores. 428
Gratitudo in Deum. 429
Contemplatio. 429
Juramentum. 430
Mendacium. 430.
Obedientia. 431
Lib er aUtas. 431
Avaritia, Prodigalitas. 431
Divitia , Divites. 433
Paupertas. 434
Fortitudo. 435
Fortuna inconfiantia. 436
Fortuna utriufque contem-
tus & moderatio. 437
Profperitas. 440
Adverfitas. 441
Perfecutiones contra viros
bonos. 441
Fatientia, Impatientia. 441
Conflantia. . 444
Temperantia , Intemperan-
ti a. 44 j
Luxus. 445
Abflnentia. 446
G#/tf. 448
Ebrietas. 448
Caitas
}
Ccelibatus, 449
n d e x ;
Clementia , Manfuetudo. 451
Manfuetudo , Ira. 451
Recreatio , Jve Relaxafio
animi. 460
Cognitio fui. 46" I
Abnegatio fui , 5^-
Sluum cohibitio , j W
continentia. 463
Q/V.r , yf o* tranquillit s
animi. 467.
Inquietudo animi, Cura,
Difirafio. 471
Modeflia. 47 2>
Lingua moderatio. 473
Ornatus veftum. 474
Verecundia , Pudore 474
Pbilofopbia. 481
Po'tice. . 483-
Curioftas improbanda.. 486
Ambitio ; contraque hono-
ris contemtus. 491
Honor. 492
Hypocrifts. 492
Eloquenti a. 493
Studium fcientia , difcen-
di ardor, 49 j
Veritas. 497
Confuetudo
%
497
Tempus. 498
498
ykforj. 499
Inferorum regio. 5 o j
Beatarum mentum re-
gio. 502
Flicitas vera &> falfa. 503
Mxtus ex dverfts fenten-
tiis locus. 50^
T t 2 SE.
I N D E X.
S E R I E S L O G O R U M
T E R T I I T O M I
E O D E M O R D I N E Q U O T R A C T A N T U R ,
P R I M A G L A S S I S
qux a JDeo Op t . Ma x . i nci pi ens, di ver f or um ftatum per-
fonas compl ect i t ur .
;,/. J Dei Providentia.
pificiurn Dei.
Chrius.
SanBus.
Homo.
Mulier.
Anima.
Liberum arbitrium.
Affe Bus.
Pueritia , & adolefcentia. ^16
SeneBus. 516
Vir &Uxor. ' 518
Pater , Filius. Filiorum
508
509
510
511
512
514
5H
5
i 6
516
educatio. 522
Dominus. Servus, 52 5
Magier. Difcipulus. 526
DoBor & auditor. 526
De Pralatis & eorum re-
dentia. 527
Rex. 528
Magifiratus, Judex, 538
Munera .qua excacant ju~
dices. 542'
Refpublica. 544
Potentes, Potentia. 547
Nobilis , Nobilitas.. 547
Vulgus. . 549
S E C U N D A C L A S S I S
in qua vi r t ut um & vi t i or um l oci col l ocant ur .
~T7~Irtus. 552
y Intentio in opere vir-
tutis. 554
Virtutis modus, videlicet
ut reBe qua reBa funt
. exfequamur. 555
Conjcientia bona & mala. 555
Vitium. Peccatum. 556
Occaonespeccatorum. 557
Societas bonorum aut ma-
lorum. 557
Tentatio. 558
Blafpbemia, 558
558
I S D E X - 6'6>
Amor. 559
D ile lio erga inimieos. 560
Amicitia, Amicus. 562
Pax, Concordia. 563
Bellum. 5 64
Mifericordia. Eleemofi
na. 565
Cofifolatio moeorum. 566
Cafiigatio , y?z;<? admoni
to. 568
Invidia. 5 68
Labor & indufiria. 570
Otium, Inertia. 573
Exemplum, Imitatio. 575
Prudentia, Imprudentia. 576
Curiofitas. 577
Veritas. ' 578
Confilum. - 578
Juflita, Injufiitia. 580
Crudelitas. 582
Ufura, Fosnus. 582
VeBigalia. 583
Adulatio. 584
DetraBio. 585
Convicium. 587
Mendacium. 588
Gratitudo. Ingratitudo. 588
Beneficia Dei. 589
Juramentum. . 590
Oratio. 591
Ob e dienti a. 592
Li ber al it as. 593
Avaritia. 594
Diviti a, Divites, 595
Paupertas. 596
Fortitudo. 598
Audacia. ")99
Magnanimitas. 600
Patientia. ' . "606
Profperltas. Profperitatis
moderatio. 601
Adverfitas. .
Voluptas. Delicia. 603
Luxus. 605
Parfimona, Frugalitas. 606
Gula. 607
Abfiinentia. 607
Sobri et as, Ebrietas. 610
Cafiitas. 6 il
Ci ementi a. 611
Manfuetudo. 614
Iracundia. 616
Mo defila. 617
Decorum. 618
Affabilit^ 619
Lingua moderatio. 619
Secretum. Silentium. 621
Verecundia , Pudor. 624
Ornatus corporis 7 ve
fiium. 624
Pulcbritudo, Defor mitas. 626
Superbia, 62 7
Ambito. 62 7
Honor. Gloria, 629
Laus humana. 6% 1
Humilitas. . 631
ogni t io fui, 631
/ 5 contraque odium
fui. 622
Abnegatio fui. 633
Libertas vera & faifa.
Servitufque vera &fai
fa. 634
Otium. 63 5
Cura. SolUcitudo. 635
Solitudo, 6^6.
TER-
H B E X .
T E R T I A C L A S S I S
q u a pr omi i cue varios cont i net l ocos.
~" Ex.
J_ _ j Philqfopbia,
ti a.
Eloquentia.
Ledlio.
Studium.
Exercitatio.
Confuetudo.
Necefsitas.
Seien- Experientia.
Vita.
Mors.
Pcenitenta.
Felicitas , five ultimus hu-
mana vita fins.
6$6
637
641
645
646
646
647
647
648
648
3 ? I N F I S.
10019 16631

You might also like