Professional Documents
Culture Documents
COLLECTANEA
MORALIS PHILOSOPHISE.
PER COMMUNES LOCOS DIGEST A
C O L L E C T O R E
F. LUDOVICO GR A NA TEN SI
MONA C HO DOMINICANO.
A C C E D I T
JOH. BAPT. MU NNO Z l VALENTINI
De Scrptorum Gentlum leBione, et prof ana-
rum difciplinarum Judiis ad Chrijlian<e pie-
tatis normam exigendis
P R O L U S I O.
VALENTI N: M. DCCL XXV.
EX PBj ELO J O S E P H I ET T H O Mi E DE O R G A*
SUPERIORUM PERMISSU,
BOC VOLUMI NE CONTINENTUR
tres Tomi,
' I. Sele&ifsimas fententias ex omnibus Seneca?
operibus >
I L Ex moralibus opufculis Plutarchi \
III. Clarifsimorum Principum & Philofophorum
infigniora apophthegmata
3
hoc eft , dicl:a me-
morabilia
3
complectitur.
Qua omnia per communes locos digejla funt,
l A t Jludiofus leor , quid in quovis argu-
menti genere fihi commodum fuerit, inve-
rtire facile queaU
co
IOH. BAPT. MYNNOZI
De Scrlptorum Gentilium leStone
5
et pro
fanarum difciplinarum ftudils ad diri
ftianae pietatis normam exigendis
P R O L V S I O .
Vod de animi virtutibus grauifsimi dixere Phi-
lofophi et Chriftiani pafsim Dol or es , fieri
nimirum non pqffe , vt quis vnam perfecle
habeat, quin omnes fimul habeat ; id ipfum
in difciplinis, quae mentis virtutes appellai
t ur , accidit. Ea fiquidem cognatione omnes artes fcientiae-
que inter fe continentur, eo coniunguntur vinculo, vt fa-
cilius fuerlt , plenam omnium cognitionem affequi , quam
vnius feparatim. Sed quum vniuerfum difciplinarum orbem
abfoluere infinitum fit , nec a nobis homuncionibus in
tanta vitae breuitate fperandum ; confultifsimum iudicamus*
fi generali rerum omnium notitia quafi per epitomen com-
parata , exquiftam vnius cuiuspiam fcientiae dotrinam con*
equamur. Ad earn autem referendum , quidquid ex aliis
inter legendum meditandumue, aut in eruditorum congress
fu addidicerimus. Ita propriam veluti prouinciam habebi-
mus, in qua confiftere , quoque tuto referre pofsimus pe-
dem, quoscumque demum in alias excurfus faciamus. Qui
hunc modum atque ordinem nequaquam fernet , fi vel to-
tas deuorauerit bibliothecas ; nihil tarnen concoquifle , nihil
re&e fapere, in fingularis argumenti tra&ationem adduus
deprehendetur ( i ) .
Atque Illa quidem difciplina , quam fibi quemque ce
( i ) Seneca tpft. ^
2
DE P R O F A N I S ' S T V DI I S
penfam affumere oportere diximus , huiufmodi effe debet,
in qua per totam vitam pofsimus non modo fine vllius re-
prehenfione occupari, fed cum laude quoque. os enim iu-
re merito ridet Seneca ( 2) , infecantur vero Ecclefiae Pa-
tres , qui in artibus liberalibus tamquam ad Sirenum fco-
pulos confenefcunt. Quippe quaetametfi nomine libero di-
gnae, rudhmnta funt no fir a, non opera : tamdiuque ifiis im-
mer andum , quamdu nihil animus agere maius potefi. Cetera m
vni Sapientiae ftndio, quod cupiditatem eximit , quod li-
bidinem frenat, verbo quod bonos viros facit, inhaerendum
docet Seneca. Qua in re confentientes habet Chriftianae pie-
tatis Dol or es . In eo tarnen difcriminantur, quod quae il-
le bona ab humana Philofophia fruftra quaerebat , hi vere
ex diuinarum Scripturarum fcientia petenda iudicent.
Qua ergo ratione Gentilium do&ifsimi Philofophos prae
ceteris habuerunt in pretio, eos dumtaxat Saphntium nomi-
ne honeftantes, et praecipue Socratem , cuius omnis oratio,
tefte Tullio ( 3) , in virtute laudanda , et in omnibus homi-
nibus ad virtutis ftudium cohortandis confumebatur ; ea-
dem noftri eum unice vere fapientem praedicant, qui ora-
cula diuina fcrutatur , feque ad illorum normam componit.
Haec vera, haec folida eruditio : haec vna digna in quam
diu noftuque incumbant Chriftiani. Maxime vero Concio-
natoribus in ea habitandum eft, et quafi tabernaculum vi-
tae ac ftudiorum collocandum. Quantum enim a magiftro
fuperari oportet auditorem, tantumdem diuini eloquii mi-
niftros Scripturarum fcientia inter Iefu-Chrifti difcipulos ex-
cellere par eft.
Sed penitiorem Scripturarum fcientiam affequi omnino
non poterit, nec altifsimum Do&oris munus cum dignita-
te obire, nifi qui prius in faecularibus ftudiis haud medio-
criter fuerit verfatus. Quo nomine Linguarum , Eloquen-
tiae, Hiftoriae ac Philofophiae cognitio venit. At huiusmo-
di dilciplinae omnes, quae feu fermonis, feu rationis funt,
.. ve-
( i ) De breu, vt. cap. 14. et (3) Cicero Acad. quae. lib. 4.
Epj. 88. cap. 4.
A ) P I E T A T E M R E L A T S . g
vera m fapientiam haudquaquam conferunt. Sunt tamen pr o
oemium et veftibulum , aut potius via per quam il!a adi-
tur. Qua de re acute difputat Philo Iudaeus in eo libro
quem de congreffu quaerendae eruditionis gratia confcripfit.
Et pulcherrimis pro more fuo allegoriis oftendit, humanas
difciplinas , quas nunc encyclics, primas vel mdias artes,
nunc encyclopaediam vocat , verae eruditioni, velut famu-
' las dominae, praemitti atque ancillari oportere.
In eamdem fententiam veteres Epifcopi locuti funt. Nam
quod interdum profanam vituprent eruditionem, eius etiam
ftudium, tamquam ab homine Chriftiano alienum, damna-
re videantur ; id quidem de abufu intelligendum eft. Ne-
que vero poterant humanas fcientias damnare, quas et p*
diuinum donum agnofcerent, quasque ad eas veritates, quae
rationis lumine continentur, habendas fcirent inftitutas. At-
qui ipfius veritatis natura oftendit , nullum effe veruni in
tanta rerum varietate, quod inueftigare honeftum non fit.
Et iner: menti quoddam ius ad omnia, quae fub illius in-
telligentiam cadunt , cognofcenda , vel ipfo Deo au&ore,
qui mundum hominum difputationi permfsit (4). Conftat
praeterea ex fanciorum utriufque foederis virorum exemplo
et innumeris Patrum locis, Gentilium fcriptorum le&ionem,
et rationis humanae difciplinas , non modo Chriftianis di-
gnas, -veruni etiam ad mentem in Peum erigendam , ad
pietatis noftrae confirmationem , eiusque hoftes reuincendos,
ad formandos mores , ad facrarum denique litterarum in-
,-terpretationem vtilifsimas , ac tantum non omnino neces-
farias effe.
Sic Moyfes ille per quam eximius, cuius nomen apud
omnes homines ob fapientiam maximum eft , exercitato
in AEgyptiorum difciplinis animo , ita ad eius qui eft con-
templationem dicitur deueniffe. Similiter autem pofterio-
a a r i-
(4) Ecclef. 3. v. 1 1 . Confer. L. moderati lib. 1. cap. 1. Varia in hanc
Viues De cauf.corr. art. lib. i. Op. rem Scripturamm et PP. loca col-
. ,T. i. pag. 44! . feq. Du-Pin. De legit Ioh. Lamius Dt erudiu ApoJioU
vent, cap. 16. Muratori De'tngen* cap. 1. not. 10..
f DE P R O F A TTIS S T V D I I S
,,ribus quoque temporibus fapientem Danielem fapientiar
Chaldaeorum in Babylone edo&um , ita demum doclri-
,,nas facras attigifle tradunt ( 5 ) . " Hac de caufa Dauid:
Caeli, inquit, enarrarli gloram Dei, et opera manuum eius
annuntant Jrmamentum (6). Et Paullus : Inuijlbilia Dei a
creatura mundi per ea quae faca funi intellecla confpiciuntur^
fempiterna quoque eius virtus et diuinitas (7). Quid eiufdem
Paulli loca referam , quibus Graecorum Poetarum diesis
Arati ( 8) , Menandri ( 9) , atque Epimenidis ( 1 0) , feu ad
fententiae confirmationem , feu ad os Gentilibus obturan-
dum vtitur Poflem hoc loco bene multos vetertim Epi-
fcoporum recenfere, qui aut profanas difciplinas, apud Gen->
tiles adquiitas , pietati noftrae feruire coegerunt, aut eas-
dem aChriftianis ipfis didicere , aut ad heterodoxos con-
futandos adhibuerunt. Satis enim conftat , primigeniae di-
fciplinae fuiffe , ut humanae litterae in fcholis publicis a
Chriftianis praelegerentur. Quod quia lege vetuit Iulianus,
aegre ferens , fuis ipfius pennis Gentilifmum percelli ( n ) ,
inter faeuifsimos Ecclefiae perfecutores numeratur (12.). Pos-
fem et eos Patres commemorare , qui aut ipil de artibus
liberalibus, de Philofophia, aliisque id genus commentati funt;
aut in Poetica fefe exercuerunt, ne fabularum quidem lumi-
jiibus parcentes, aut impiifsimis quibusque Gentilis Theolo*
giae commentis, cum Chriftiana pietate collatis, huius prae
ftantiam demonftrarunt. Vnum pro omnibus adducam Au
guftini de emtate Dei immortale opus
%
in qua vniuerfa Gen-
ti-
j , fianos ) Poetcam , Rhetoricam
j , et Philofophiani difeerent. Nam
noflris ipforum , inquit , penhis
percellimur : iquidem noiroruni
j , fcriptorum praefidiis muniti, con-
tra nos bellum fufeipiunt." Theo
doret. Ecclef. Hi/or. lib. 3. cap. 7.
Vetuit etiam nedocerent. De vtro-
que tefiantur pafsim tana hiftorici
quam docores veteres.
( i r) Augufin. Di ciut, Dei
t
lib. 18, cap. yz
( f) S. Bailius Ad adolefcentes,
Quomodo pofsint ex Gentltum bris
frulum capere. Op. edit. Bened. Pa-
rif. 1 7 1 1 . T. z. pag. 17^. Eadera
cxempla alii PP. proferunt.
(6) Pfal.ii. v. 1.
(7) Ad Rom. i . v . zQ.
(8) Alor. 17. v. zS.
(<>) 1. ad Cor. if. V. 3 3
( 10) Ad Tit. i . v. 1 2.
( n ) Vetuit ( Iulianus imp. )
p ne Galilaei ( fe appeilabat Chii-
Al) P I E T A T A t H E L AT I 5 . y
tilium cruditio ,-cu'm Sacris littews'amico foeder copulata,
opes fu as ad faciendum yerae; fideimooumetTtum confert, ,
Temperare tameiv mihi non poffum , quin duo pro cen-
tum millibus aflertae propofitionis vades proferam. Prodeat
in primis pro Gracis Patribus Gregorius ille $azianzenus,
Theologus per excellentiam.jnuncupatus. Hie. enim , Bafi-
lium laudaturus, in bunc modum praefatur : ^I l l ud autem
inter omnes fanae
;
mentis, conftare arbitrpr,. eruditionem
inter humanarbpna.principem locum tenere , jio.n de hac
noftra folum ac nobiliore loquor. . . fed etiam de externa,
quam plerique Chriftiani prauo quodam iudicio, vt infi-
^diofm et periculofam , -ac procul a , Deo :auertentem,
,, afpernantur. Quemadmodum enim; ;caelum ., terram , ae-
rem, quaeque eorum amplexu coercentr , non ideo con?
temnere debemus,. quia non nulli federate acceperunt pro
De o ea, quae Dei funt venerantes ; quin potius quidquid...
vfui eft decerpent.es, quidquid perculofum cft fugimus:...
eodem nos quoque modo ex litteris illis et.;difciplinis, id,
, , f ane, quod in inquirenda rerum natura et contemplations
verfatur, fufcepimus 5 quidquid autem ad daemones ; et
errorem , et exitii voraginem ducit, refpuimus. Immo et-
iam ab eo ad Dei cultum adiuti fumus, nimirum ex de-
tenori id quod praeftantius eft cognofcentes ,.atque illo-
r um imbecillitate doftrinam noftfam fulcientes. Quamob-
rem non iccirco eruditio contemnenda eft , quod ita-qui-
,,busdam videatur: quin potius fluiti atque imperiti haben-
di funt, qui hoc exiftimant : qui omnes fui fimiles effe cu-
, , piant, vt priuata eorum infcitia fubcommuni deliteat,nec
,,quisquam ipfor,um jmperitiam; prodat et corguat ( 1 3) . "
Audieridus nunc pro Latiriis magt\us Augiuftinus. ,,Phi-
lofophi autem qui vocantur ( ait libro, fecundo de docbri-
^naChrifiiana{\^))^\ qua forte vera, et fidei noftrae ac-
commodata dixerunt, . . . non folum formidanda non funt,
.
r
3 ... ... Jed
. ' ( 0 Ort. i.iin laudejrh
:
Bafi^ ( 14) Cap;40. Op* ed. BenecL
Hi., Op, edition. Parif, 1605 . T . i . Parif. T. 5 . part, 1. coU
P
a
g- 3*3- k<{. ^. j , .
;
.. ?.;..;(
6 DE P R O E A N I S S T V D I I S .
^fed ab els , tamquam iriiuftis poffefforibus, in iifm no-
,,ftrum vindicanda.... Etenm doc:rinae
:
omnes Gentiliutr-
non folum Umiliata, et; fuperftitiofa figmenta , graues-
,,que farcinas iuperuacanei labris habent, ... fed etiam
,, liberales difciplinas vfui veritatis aptiors , et quaedam
,
v
moium praecepta vtilifsima
!
continent f deque ipfo vno
^Deo colendo non nulla vera "inueniuntur apud eos : quoct
eorum tamquam aurum et argentum , quod non ipfi
inuenerunt , fed de quibusdm'quafi metalUs diuinae pr-
,,uidentiae , quae vbique infufa eft , eriiernnt , et quo
peruerfe atque iniuriofe ad obfequia daemonum abutun-
t u r , ... debet ab eis auferre Chriftianus ad vfum iuftuin
praedicandi Euangeliii... Nam quid aliud fecerunt multi
boni fideles noftri ? Nonne adfpicimus quanto auro et
argento et vefte fuffarcinatus ex'erit de AEgypt o Cypria-
nus , doftor fuauifsimus , et martyr beatilsimus ? quanto
,,Latantius ? quanto Yi&prinus, Optatus, Hilarius, vt de
,,viuis taceam> quanto innurnerabiles Gr aeci ?" ' -
Profanas ergo difciplinas riofle, Ethnicosque fcriptores
legiffe, diuini eloquii miniftris et honeftum eft
1
, et in pri-
mis frucuofum. Veruni eft modus in rebus. Siquidem haec
ftudia , quae luftino , Irenaeo, JBafilio, Nazianzeno , Chry-
foftomo ex Grecis, ex Latinis vro Cypriano, La&antio,
Ambrofio , Hilario , Auguftino, Ifidoro , Thomae , aliis
valde profuerunt ; non paucis etiam , ab initiis Chriftiani
nominis ad noftra ufque tempora, extio fuere. Quotusquis-
que enim eft qui nefciat, quot errores pepererit, aut Chri-
fianifmi Ethnicaeque Philofophiae mixtura , aut inconfultus
qurumdam Philofophorum amor Platnis praefertim afr-
que Ariftotelis ? Quot nugas et cauillos in Theologiam
inexerint'Arabum , eorumque afieclarm nirriiae fubtilita-
tes Quam multos in transuerfum egerit, humanae rationi
plus
( i j ) Vid. Ioh. Clerlcus in'- egt Ioh. Laur. Moshemius iti
f/l.'Crh. epl^.^Launius De va- eruditifsinaa differtatiore . Tnu
,ria Avift'os../^aHii/De;-turbata per . 2. . .Syftemi Mtelk&.-Cudwor fub*
Placonicos "Ecclefia ex inflituco iecla.
AB P I E T A T E M R E L A U S . 7
plus aequo tribuiffe.?. Hinc illae Patrurn, hinc iuftifsimae pio-
rum etiam num querelae.; Quocirca fatendum.eft grauis.-
fimum pietatt.noftrae ; periculum ab faecularibus ftudiis im?
minere, nifi magno cum iudicio illa inftituantur. Quis ergo
modus in profanorum omne genus fcriptorum leciione fer-
uari debeat, qua via et ratione pofsint humanae rationis di-
fciplinarum ftudia fine pietatis difcrmine , immo cum fru*
cltu iniri, quantum extemporali oriera.per iioftrarum virium
imbecillitatem l iceat
r
oftendemus.u: . r. . J . . T
Et primum fcire oportet, iuueniles. tantum annos in his
fiudiis infumendos. Sunt illa quidem eius aetatis propria,
bonam etiam partem non nifi teneris auribus accommoda-
t a , Linguae, Eloquentia, Poetica , omnes denique fermo-
nis artes ( i 6) . Turpe profeco eft, vt qui ad veratri erudi-,
tionem contendit, in illius preludiis diutius immoretur.
Vnam Philofophiam dignam iudfcabantEthnicorum dodis-
fimi , cui proue&ior aetas Hinderet. Artes liberales non
item ( 1 7 ) , quod vtam vnice ad fapientiam fternerent : hanc
autem , ex illprum fententia, fola conferret Philofophia. Ve-
teres Epifcopi, fiue humanas difciplinas, dum in AEgypt i
tenebris verfarentur, edo&i, poft baptifmum non amplius
attigerunt 5 fiue illis in adolefcentia comparatis , reliquum
vitae tempus facrarum litterarum ftudio impendebant. Quod
quidem monitum, vt ad ftudentes quoscumque fpe&et, pre-
cipue tarnen futuris diuini eloquii miniftris, in quorum gra~
tiam fcribimus, alta mente defigatur velim.
Quodcumque autem tempus in faecularibus ftudiis col-
locetur , cauendum eft, ne pietas, ne mores quidquam de-
trimenti capiant. Iccirco fpurci omnes libri ab adolefcentiutn
manibus procul arcendi. Charta me deficeret , fi vel infi*
gniora Patrum loca vellem adducere, quibus impurs libros
' a'4 de-
( 16) Auguft. De doB.Chrfl. lib. effe difcenda.Vid. Seneca tota epifh.
4. cap. 3. vbi locum Cic. de Orat. 88. vbi haec habet: Non alfiere debe-
lli. 16. adducit. mus ia,fed didicjfe. S. Bafilius loc.
( 17) Cic. De fin. l . i . C u . l in- cit. T. z. pag.'174'. Auguft. De dott.
dofii , qui, quae pueros non didici ffh Chrift. I.3. c. 3. Vofsius3Lipfius, alii
turpe ef
t
ea putent ufque ad fentiutcm qui de. ftudendi raone fcripfere.
8
D E P R OF A' XI S S TV DI 1 5 -
demonftrant certifsimam hominum animis pemiciem afferr..:
Quod et agnouerunt Gentiles, non- Phiiofophu modo et
Legislatures, verum etiam impurifsimi Poetae ^1 8). Fateri
hoc vel inuitum cogit Ouidium ipfa
r
Veritas : quique pu+
dicos amet mores, ei. vetat ptimos de cetero Poetas , fe
quoque ipfum legere (19). Sed . quoniam de ifto argumen-
to ita fcripfit dodifsimus iuxta et piifsimus Ludouicus Vi-
nes vt nemo melius , ' ad eum amandamus Le&orem (20).
Idem efto iudicium de libfis. Magiae ,. Aftrologiae iudicia-
riae v diuinationum, ceteris, quibus vanae fuperftitiofaeque
artes: continentur. Pugnant hae cum pietate, pugnant cum
vera Philofophia. Repudiandas adeo et fugiendas Chriftia*
nis monuit Auguftinus, omnino legendus libro fecundo de
doctrina Chjliana a capite dcimo nono ad vicefmum quar-
tum. Quod i cui tempus fuppetat , velitque plerarumque
omnium fuperftitionum riginem, progreius, et inanitatem
cognofcere ; is adire poterit egregiam Petri J3runii hifto-
jiam criticam rituum fuperftitioforum (21).
Et
( 18) Multa tum PP. tumEth-
nicorum loca. collegit Raynaudus
in Erotematibus de malii ac bonis li-
ris, Part. 1. Erot. 7.
(i5> ) De Remedio amoris'lib.t.-
(20) Defem. Chrifl. lib. i..-'cap.
gui non legendi fcriptores, cet. Tom.
2. a pag. tf,-
7
.
( 21) Iuuat earum artium vani-
tatem , Cornelii Agr'ippae, fami-
geratifsimi de re magica fcriptoris, :
palinodia o.ftendere. En iliius ver-
ba ex lib. De vanit. fcentiar, cap.
48. depromta. >>De Magicis fcri-
"
e
g iuuenis adhuc libros trs
amplo fatis volumine, quos de
3> occulta Pbilofophia huncupaui, in
s quibus, quidquid tune per curior
i?fam adolefcentim erratum eft,
> uuac cautior hac palinodia recaa-
j j catum volo. Permultum enim
stemporis et rerum in his vanita-
tibus olim contriui. Tandem hoc
profeci j quodfciam , quibus ra-
i s trcibus oporteat alios ab hac
pernicie dehortari. Quicumqe e-
nim non in veritate , nec in vir-
3s tute Dei , fed in elufone Daemo-
"nura, fecundum operationem ma-
i s lorum fpirituum, diuinare et pro-
s phetre praefumunt , et per va-
3>nitats mgicas, exorcifmos, in-
cantationeS , amatoria , agog-
as ma , et cetera opera daemoniaca
et idololatriae fraudes exercen-
tes, praeigia et phantafmata 0-
(tentantes, mox cefantia mira-
scula fefe operari iaiant : omnes
sshi cumlanne, et Mmbre , et Si-
ssmone Mago , aeternis ignibus
> cruciandi deftinabunmr."
AD. P I E T A T E Al R E L A T I S . 9
Et libri quidem obfcoeni ac fuperftitio* per leges ec-
clefiafticas prohibiti et damnati funt. Quanobrem et raris-
sime occurrunt, et paucorum manibus teruntur. Aliud fu-
pereft librorum genus, de quibus vitandis eo magis admo-
neri debent adolefcentes, quo nullo non loco obuii, quo-
que plures habent laudatores. Videlicet proxime elapio fae-
culo quum folida eruditio , bonarumque difciplinarum fen-
fus in peius rueret apud noftrates, vigeretque , fi umquam, in-
fanabile illud fcribendi cacoethes ; infinitis propemodum co-
moediis, fabellis amatoriis , aliisque eiusdem farinae nugis
onerarunt orbem litterarium imperiti et maleferiati homi-
nes. Haec autem exfibilata illa errantium equitum porten-
ta exceperunt, hodieque in honore funt, haud minori certe,
forte etiam maiori proborum morum detrimento. Arma qui-
dem , amores , ineptiae , nequitiae in vtrisque. Nifi quod
frequentiora in illis et cruentiora certamina voluntas vo-
ti compos rarior: in his contra , per leuiores tumultus,U-
bidinis .regnum longe pacatius conftitutum.
AEtas parentum, peior auls, tulit
. Nos mquiores (22).
Temperare fibi quoque ftudentes debent a libris im-
perite fcriptis, feu ad rem fuam non facientibus. Breuior
eft vita , pretiofius tempus, quam vt ineptis aut nihil pro-
futuris chartis legendis mifere perdantur, in tanta praefer-
tim optimorum librorum copia. In fcriptis autem inutilibus
non poftremum locum occupant eriftica et contumeliofa,
quibus aut caritas inter homines , aut cuiusquam exiftima-
tio laeditur. Decet Chriftianum virum tranquilla veritatis in-
ueftigatio : ftilus c.ruentus, liberiora et aculeata dita non
decent. Nolim adeo, adolefcentes immanifsimas illas erudi-
torum concertationes fpe&are.
Prima ergo cura fit, vt quid le&u dignum , quid contra,
nouerint profanarum difciplinarum ftudiofi. Porro autem,
qui fru&us ex vniuscuiusque fcriptoris lecione percipiendi, qui
vitandi in ea fcopuli, fciendum eft. Nos hoc loco non nulla ge-
' ne-
( 12) Horat. Carni. III. 6. 4<f.
IO D E P R O F A N I S S T V DI I S
neratim atquevniuerfedicemus: eademque opera de Gentlium
l egione, deque Oratoriae, Poticae, Hiftorie, ac Philofophiae
ftudiis ex pietatis praefcripto inftituendis breuiter dilTeremus.
Et de ftudiis Eloquentiae Oratori Chriftiano accomuno*
datis, vt Erafmum , Val. Andream , alios complures trans-
eam , dole prorfus et accurate difputauit Granatenfis no-
fter in libris de Ecclefaftica Rhetorica. Quos qui legerit,
longam a nobis orationem non requiret. Sed monendum
tamen iudicamus, omnia dicendi praecepta maiori cumope-*
rae pretio apud Ariftotelem, Tullium , Fabium, Longinum,
ceteros Gentiles, quam apud noftros perdifci. Multum qui-
dem il 1 i rerum fcientia fuperantur , ' at accuratiores paullo
in fermonis difciplinis fuere. Iam vero quum eo magis au-
dientibus profit Concionator, quo acutius, ornatius , ve-
hementius dicat ; haec autem facultas legendis Oratorum li-
bris comparetur : aequum profeco eft , vt et Gentiles a
Chriftianis fapientiam , et Chriftiani eloquentiam a Gentili-
bus mutuentur. Graecos praetereo, quos dicendi arte prae-
ftare ceteris', Romanorum difertifsimus confeffus eft (23).
.Tullii certe Orationes , Plinii Panegyricum in fuccum et
fanguinem conuertiffe, neminem vmquam poenitebit.
Verum enim vero longe a via aberrauerit, qui praeter
difpofitionem et elocutionem, quae Rhetoricae tantum pro-
pria funt, quidquam vlterius magni pretii ex Ethnicorum
Oratoribus petendum ducat : immo , nifi malas illorum turn
artes fugiat , turn opinationes. Id vnice illis propofitum,
v t , quocumque demum modo poflent, iudices ad fuas par-
tes traherent. Hinc nec fua ipforum fenfa curare, nec men-
dacio parcere , nec modeftiae aut pudoris vllam rationem
habere. Adeo vt , quum Oratorum licentia innocentibus
periculo , nocentibus praefidio efTet ; necefte fuerit, eloquen-
tiam frenis cohiberi. At Chriftiano Oratori caritas , Veri-
tas, modeftia , fumma lex efto. Quaeftum illi, plaufus, ho-
nores per dicendi artes quaerebant : nobis contra ,-vna fa-
lus animamm, vel per infamiam et ignominiam , cum re-
rum
( 1 3) Cicero in Sntto cap. 7 .
AD P I E T A T E M R E L A T I S .
i r
rum etiam fortunarumque detrimento, propofita effe debet.
Quamquam vero Gentilium Oratores, quod probe anim-
aduertendum eft , ex popnlari fententia fere loquerentur;
praeclara tamen quaedam dixere , ea nimirum trafantes,
de quibus populus recle fentiebat. Ergo fi qua eft virtutis
commendatio , fi locus aliquis in auaritiam ,ambitionem,
libidinem , ebrietatem infignis, cuiusmodi in Orationibus Ci-
ceronis non pauca ; iis Concionatores cum frucu vtentur.
Sed vnum eft, in quo vel maxime futuros diuini verbi mi-
niftros vellem fefe ad Gentilium normam componere. Y t
ea fcilicet contentone incumberent ftudiis litterarum , quan-
tam in illis fuiffe fcribit fummus Rhetor Quincfilianus.
Referam neceffe eft animum ad eam difciplinam ,(inquit
apud illum (24) Meffalla ) " qua vfos effe eos Oratores ac-
,,'cepimus-, quorum infinitus labor , et quotidiana medita-
t i o , et in omni genere ftudiorum xercitationes , ipfo-
rum etiam continentur libris. Notus eft vobis vtique Ci-
,,ceronis liber qui Brutus infcribitr , in cuius extremapar-
t e . . . fua initia, fuos gradus, fuae eloquentiae velut quam-
dam educationem refert : fe apud Q. Mucium ius ciuile
didici(Te, apud Philonem Academicum, apud Diodotum
Stoica m, omnis Philofophiae partes penitus haufiffe: ne-
i,, que his Docoribus contentum, quorum ei copia in Y r -
be contigerat, Achaiam quoque et Afiam peragrafe, vt
omnem omnium artium varitatem compleeretnr. Itaque
hercule in libris Ciceronis deprehendere licet , non Geo-
metriae , non Muficae , non Grammaticae, non denique
,,vllius ingenuae artis fcientiam ei defuiffe." Similia deBa-
llio ( 25) , de Caefario fratre ( 26) , de fe ipfo quoque (27)
tradit Nazianzenus. Erubefcant igitur complures huius tem-
poris Oratores facri, de quibus fub inepti cuiusdam perfo-
na
( 14) In Dial. De cauf. conup. (ze) Id. Orat.io. Tom. i . pag.
thq. Tacito vulgo adfcripto , eius- 161.
que operibus fubiunco , edit. Lipfii ( 27) Orat. j . adu. Mian. Tom.
Antuerp. 16:07. pag. 484. 1. pag. 96. et in Carm. de rebus
(zs) Nar. Orat. 20. Tom. 1. fuis , Tom. 2. pag. 5 3. aliisque
pag- 35 1 . feq. locis.
tu B E S T V B I I S
na dicitar , litterarum ftudiis valere iufsis, animum ad con-
cionandi munus appuliffe.
Venio ad alteram eloqnentiae genus Poefin, difciplina-
rum omnium condimentum, quae ingenium vegetat, men-
tem in fublime erigit , animum tandem mira qiiadam iu-
cunditate perfundit. Vellern adeo , adolefcentes ab feue-
rioribus ftudiis delaffatos , honeftam , naturaeque humanae
neceffariam recreationem aut legendis Poetis, quafi ingen
lufibus fpeandis, capere ; aut tantifper etiam ipfos ludere,
aliquo fingendo poematio. Quae fane admonitio, fancifsi-
mi Epifcopi (28) confilio et exemplo conflrmata , fatis
oftcndit, quam fit ea in ceffationibus occupatio viro Chri?
ftiano digna , nedum illicita aut indecora. Mofem , J)auir
dem , Salomonen , reliquos diuinos Po*tas tranfeo. Nihil
dicam de Hilario , Nazianzeno , Ambrofio , Prudentio,
Paulno, Sidonio, Profpero, aliisque priorum faeculorum
Patribus, qui elegantifsima omnis generis po'mata compofue-
r e , optima quaeque Gentilium imitati. Nihil de Homero et
Hefiodb in veteribus Chriftianorum fcholis haud mediocri vti-
litate praelecfis. Etenim nemo , opinor, fanae mentis vel Poe-
feos vfcilitatem negauerit, vel earn ex clafsicorum, hoc eft,
Gentilium Scriptorum leciione potifsimum hauriendam.
Quod fi Poetices praecipuum fuum inftitutum laudandi
Deum, praeclara hominum facta celebrandi, virtutes com-
mendandi, infecondi vitia , mores denique foxmandi per-
petuo tenuiffet ; nullo negotio ad Chriftiani Docloris vfus
referri pofiet. Nunc quando tot allegoriis, tot fabulis, tot
portentis obfcurata et deturpata eft ; Herculeus plane labor
ad hoc Augiae ftabulum repurgandum requiritur. Fierique
vix poteft, vt quis ex Gentilium Poetarum leclione incon-
taminato pectore euadat , nifi aut magnus pietatis ac eru-
ditionis apparatus., aut idoneus adfit inftitutor (29). Mul-
ta
v
( 2 8) Synefii F.pifcopi Cyre- firat. Fuit et ipfe Pota non in,-,
nenfs in Herons, quo in ope- elegans.
re humanarum litterarum ad rem (2.9) Vid. Plutarchus Optilo
Chriftianam vtilitatem demon- De legend, po'it. fub iniu
AD I I E T A T E M R E L A T 1 S . * 3
la in illis obfcoena, multa falfa, obfcura plurima, omnia
idololatriam refipientia, errores cum ventate permixti. Quae
internofcere, illuftrare, atque ad veritatis amufin exigere,
cuius fit difficultatis, nemo non videt.
Ergo Poetas ledturus adolefcens, iudicis, rigidique cen*
foris animum prius induat , nihil paratus admittere , nifi fi
cum re&i ac veri regulis conformetur. Turn praeterea diHo-.
nem a fententia diligenter fecernat. Et verba, quantum ve-
l it, laudet, exofculetur , admiretur, ftupeat: quamquam et
heic modus a Grammatica addifcendus. Caueat tainen, ne
verborum pulchritudine irretitus , cum furente Poeta et
ipfe quoque furat : immo quae ille per ambages, Deorunv
que minifteria , et fabulofum fententiarum tormentum prae*
cipitatus canit ; ad logicas , vt vocant , propofitiones re-
ducenda, et fingulorum ratio quaerenda eft, Ca t o , puerr
etiam num., facere quaecumque praeceptor mfsiflet fole-
bat , mandati tamen caufam et rationem poftulabat. Ce-
terum Poetis non ita vt paedagogis aut legum latoribus
. parendum , nifi rationem habeat quod proponunt. "
Agnofcis fummi viri Plutarchi verba, cuius aureum de le-
gendis Poetis librum femei atque iterum verfare, operae pre-
tium erit.
Quoniam vero res nobis cum Chriftianis eft, iisque prae-
fertim qui ad Euangelicum munus deftinantur; fuperuacaneum
erit animaduertere , vt plusquam vulgaris Hiftoriae facrae,
Ethicae Chriftianae , Fideique verae dogtnatum notitia,
Poetarum legioni praemittatur. Accedet Mythologiae , ad
veritatem hiftoricam et naturam rerum , quoad eius fieri
pofsit, redaftae , compendium aliquod. His praefidis cum
ad au&ores intelligcndos fternetur via, turn de confenfu et
difcrepantia Gentilem inter et Chriftianam Theologiam di-
iudicari poterit. Quae quidem comparatio, fi rite inftitua-
t ur , pietatis npftrae fimplicitatem et excellentiam , Genti-
li'fmi cauillos atque vilitatem haud obfcure declarat. ,,Nam
>f i mutua quaedam conuenientia (ait Bafilius (30) ) inter-
(30) Loc. cit.Tom. z. pag. 175 : .
14 *>E P R O F A N I S S T V D I I S
fit inter dodrinas, earum nobis cognitio valde vtilis fue-
r i t : fin minus, certe earum inter fe collatarum difcrimen
internoffe , ad potiorem firmandam non parum con-
tulerit. "
Sed enim ad vberrimum eum fru&um ex Poetarum le-
gione percipiendum, quae font in illis ambigua et obfcu-
r a, explicare atque illuftrare necefle eft. Scilicet ea fuit ple-
rof umque veterum confoetudo, ab AEgyptiis profeta, vt
infigniora hominum fata, moralia praecepta, phyfica item
et aftronomica, fymbolis, apologis, aenigmatibus inuoluta
traderent ( 31 ) . Hinc Poetarum tabulae, fob quarum ama-
ro cortice dulcis faepe faepius nucleus latet. Ac tametfi
excufari Gentiles non debeant, quippe quos fciamus in hac
etiam parte mifere alucinatos (32) ; nihil tarnen prohibet, quo
minus pleraque ad allegorias fledlamus. Sic quum Iouem,
omnemque illam Deorum familiam audimus ; verum Deum,
Angel os, Reges , duces ftrenuos , fapientes viros , aliaque
huiusmodi poffumus intelligere. Chaos ; aftrorum , animan-
tium, hominis produ&io ; aetas Saturni aurea, tresque in
fequentes; eluuio Dqucalionis, notifsimas facrarum littera-
rum hiftorias indicant : Phoebi Daphnidisque amores, per-
petuam lauri viriditatem : Callifto in vrfam conuerfa, neue
in mare mergeretur prohibila , conftantem Aratici poli (I-
tum. Philautiae atque avaritiae alligati , Narcifi et Midae
nominibus corripiuntur. Portentofa Deorum genealogia, vel
caufarum naturalium , vel humanorum affectuum theoriam
continet. In hunc modum alias Poetarum fabulas interpre-
tari licet, Santorum Patrum exemplo, nec invitis Gentilium
cordatifsimis Cicerone, Manilio,Plutarcho,ceteris, quibus
De
( 31) Confer. R. Cudwort, Sy- Socratem , quo fapientiorem apud
fiem. Intelhtt. cap. 4. . 18. et 19. Gentiles inuenias neminem , recte
Tom. i . a pag. 35- 8. Sed praecipue in hac materia fenfiffe , demonftra-
quae ad haec locaadducit loh.Laur. uit, praeter alios, lac. Zimmer-
Moshemiusj maxime a pag. 41 4. mannus in Medit, de praeflantta. Re-
( 32) Conf. Huer, in luae. Hg. Cbriianae , collata, cum Pblofo-
Alnet. de coricar, rat, et fid. lib. z. An- pina Socratis. . (. in Amoentt. Schel-
tecef. n. II. 2 . Ne ipfum quidem horn. Tom. JCI .
AD P I E T A T E M R E L A T I S . 1
De meliore luto finxit praecordia Than.
Iam detra&o eiusmodi fi&ionum cortice, pronum erit
inter ea diftinguere, quae ex ratione naturali aut veteri tra-
ditione, ex commercio cum Dei populo, ex corruptis quo-
que moribus et opinionibus defumta funt. Haec autem con-
fideratio partim ad fcripturarum veritatem ftabiliendam, quod
Eufebius et Huetius fecerunt ; partim ad errores vitandos
confert. In quibusdam facrorum voluminum veftigia fatis
manifefta apparent. Alia ne obtorto quidem collo reduci
ad hunc fontem poffunt : funt enim humani cerebri, Poly-
theifmi tenebris obducl i, figmenta. Non nulla falfis Philo*
fophorum opinionibus fuperftructa. Pythagorica exempli
cauta metempfychofis monftrofas Ouidii, Appuleiique me-
tamorphofes peperit. Generatim ver o, quod aftra, plantas,
vilifsimas quasque res creatas, inania denique fortunae ac
fimilium nomina , tamquam numina intelligentia praedita
vendiderunt ; idololatriae referri debet acceptum. His no-
tionibus imbuti adolefcentes fine pietatis difcrimine figmen-
ta Poetarum legent. Erit in quo velut aegri fomnia audien-
tes rideant, confutentque facile, vtpote cum ratione ac in-
ter fe pugnantia : erit etiam in quo proficiant, quum ve-
ritatis corpus in umbra , naturae miranda lepido artificio
latentia , Ethicae decreta ingeniofis allegoriis celata dete-
S
a n t
(33)-
Vberior multo fru&us ex illis Poetarum locs capietur,
vbi praeftantium virtute virorum fa<5ta , aut virtutes ipfae
debitis honoribus afficiuntur. Quae caufa fuit, cur Homeri
poemata commendarint Bafilius (34) et Nazianzenus (35).
Bonae item frugis plenae funt elegantifsimae defcriptiones
inuidiae , irae , difcordiae , aiiaritiae , ingrati animi, cet.
qui-
( 33) Confulendus Ger. Ioh. fudarunt quoque in Hc argumento
Vofsius in eruditifsimo opere De Seldenus, Bochartus, Marshamus,
Tbeologia Gentili et Pbyfiologia Cbri- alii eruditorum coriphaei; Yt veteres
fiiana; fiue de origine et progrejfu dolo- feu Gentiles feu Ch ri (li ano s taceam.
iatriae adveterum gefta ac rerum natu- (34) Loc.cit. Tom.2. pag. 1 7 7 .
ramreuBae, deque naturae mirandis, ( 3?) In Iamb. carm. X 8. Tom.
qu'tbus homo adducitur ad Deum. De- z. pag.aio.
l6 B E n O P A l f l S S T V D I I S
quibus ea vitia fuis depica coloribus, adeoque horrenda ex->
hibentur. Haec omnia ad mores noftros effingendos adhibe-
bimus : haec Chriftianae plebi proponere Ecclefiaften opor-
tet; parce tarnen, et fecundo poft facras litteras et Eccle-
fiae Patres loco. Forteque euenerit, vt quern oracula diui-
iia non moueant , idem Gentiles Euangelii luce deftitutos
fe meliores afpiciens moueatur.
Quod fi alias a veritatis tramite deflecant Poetae, fi
praepoftere de quibusdam vitiis, virtutibus, hominumue fa-
Ctis iudicent -, iis quidem ex aliis eorumdem aut aliorum lo-
cis, vel ex Philofophorum do&rina antidotum parandum,
fcite monuit Plutarchus. Nos autem ex Fidei, Ethicaeque
Chriftianae decretis certiorem faciemus medicinam : quam
ad manurh Temper habeamus necefle eft , nifi veneni vim,
qua innumeri occubuerunt , velimus in nobismetipfis expe-
riri. Nam quod antidotum Plutarchus attulit, valde infir-
mum effe, iam docuit Ludouicus Viues. Nec Temper bo
nae fententiae in promtu funt; et malae, quae naturae hu*
manae corruptio eft, plerumque efficaciores. At fcient, Poe
fin effe pi du ram. Quid inde? Et Terentianum Chaeream
ad vitiandam virginem oblcoena tabula incitauit (36). Nec
immerito eiuscemodi et piclores et picturas fapientes ho-
mines de ciuitate volebant eiici. Sed de obfcoenis vitandis
fuperius diximus. In Poetis eo magis admonendum , quo
fuaiiifsimi quique ac elegantifsimi turpiores etiam fint, fal-
fifsima perfuafione ducl i, tunc denique verficulos habere fa
lem ac leporem (37),
Si fint molliculi, ac parwn pudici'.
Et, quod pruriat, incitare pofint^
Non dico pueris, fed iis pilofis,
Qui duros nequeunt mouere lumbos.
Tiden ut vel ad fopitam in fenibus libidinem excitandam
valeant impudici verfus? Y t egregie fecerint , qui Catul-
l um, Tibullum , Propertium, fioratami, reliquos eius no-
tae,
(\6) Terent. in Eunucho, Act. ( 37) Catull. epigram. 16. a
3- fc. V 8*
D P U T A T E M !R I L A T I S . 17
t ae, Viuis monitis obfecundantes, repurgarunt. Verum e
re fuerit ipfum Viuem legere loco ad imam oram de-
fer ipto (38).
Non nihil ad extremum fubiungemus in eorum gratiam,
quibus honeftifsimam recreationem poematibus fcribendis
capere cordi eft. Equidem vehementer laudo , fi quis tan-
tum natura polleat, eosque in humanitatis ftudiis progres-
fus fecerit, vt Po'efin cum laude exerceat. Dum tarnen me-
minerit, Chriftianum effe fe : caritatis et pietatis lege tem-
peranda omnia : facra tantum et feria fibi licere : fcurrilia,
amatoria longius amandanda.
Sat ludo feenaeque datum : ludicra priorum
Fictaqw fat vacuas tenuerunt carmina mentes ( 3 9 ) .
Ecquis enim ferat Pontanum , Politianum , Sannazarium,
Fontaenium-, aliosque nimis multos nomine Chriftiano in-
dignos, Catullo ipfo cinaediores Anne vel minimam pie-
tatis fcintillam credas in illis remanere,qui ea meditentur,
tra&ent , qxornent , quae Apoftolus ne nominali quidem
b vel-
(38) Detrad. dfci pi.\ib. >,,*T. 1 .
pag. 474. uEo denique deducit
rem ( Phuarchus), vt confitea-
*>tur, nocere lecionem Potarum,
>nifi cautifsime vtaris. Id fi ita eft,
>> non videtur attingenda puero,
3 quem ibi Plutarchus inftituit ; fed
siam grandiori natii, etfanis opi-
5 nionibus imbuto. Quibus de cau-
s j f i s ac rationibus fic videri poffet
> faciendum. Quoniam quidem in
> eis et dulcia, et pulchra , et raa-
>' gna atque admirabilia infunt mul-
" ta; non colli oportere, fed repur-
"gari ; non amputari affecum
membrum , fed medicamento ad-
>hibito curari. Obfcoena in totum
>refcindantur, tamquam emortua,
>et pertracura in contagiem quae
'teugerint. Scilicet intolerabilem
sfaciet humanum genus iacuram,
s>fi ex fpurco Poeta partem abfcin-
>das noxiam ; et id facias in libel-
>> lo , quod in tuo ipfius corpore fa -
cere non dubites , fi res exigat?
"Detruncauit Iuuinianus Caefar
> tot Iuriscorifultos ; et nef'.s erit,
>>ex Ouidio detrahi eos verfus, quis
"adolefcens fit nequior? Immo vc-
ro amifTa funt tot Philofophorum
" e t Sacrorum auftorum monimen-
>>ta : et graue erit , fi Tibullus per-
is eat, aut ars amandi Nafonis ?Vti-
>que non de praefentibus modo ac
" pofteris praeclare merebitur , fed
3' de poetica arte ac Poetis ipfis,
>>quisquis earn repurgationem eric
aggreffus: haud aliter quam dc
>)hortis , qui , venenis illinc erun-
j j catis, folas reliquerit herbas fa-
"lutares. Ita et ignoniinia erit
> Poetis detracta , et malum vi-
s>rus legentibus."
(3.?) Hier.VidasHymn.i.fub ink.
l8 D E P K O F A U I S S T V D I I S
vellet ? (40) Petat, per me licet , Ecclefiaftes e Gentiiibus
quidquid fermonis artisque eft ; excelluerunt illi in hac par-
t e , ac fua neminem laude fruftrare volumus : argumenta,
probationes, verbo, res ipfas e media iumat religione. Ita
fe geffernnt Nazianzenus", Synefius, Apollinaris , Prden-
tius, quos Poeta nofter peragrandae fibi prouinciae duces
fequetur.
Num vero et Mythologiae Iuminibus Chriftiano vten-
dum? Non auferim aientem fententiam , complurium Ec-
clefiae Patrum exemplo fultam , improbare. Illa tarnen par-
cifsime adhibenda edico ; idque fiue in virtutis commenda-
tionem , aut deteftationem fcelerum ; fiue in tropaea, Chri-
fti vicf.oriarum tees, eiusque templum exornatura. Atque
ita fentio, perfecYifsimum poema fine Mufarum et Apolli-
nis , falforumque Deorum nominibus confiare poffe. Ita-
que confultius arbitror , fi Chriftianus Poeta his omnibus
abftineat (41 ).
Vana fuperitio mentito* numina Diuos
lam fileat
lam pia rellgio caelo caput extulit, aurea
Luce fugans tenebrai , haud fal numinis index.
Carmina nunc mutanda, nouo nunc ore canendum.
Haec Hieronymus Vidas ( 42) , pius Epifcopus , et Poeta
elegantifsimus, qui laudando fan inftituto
. . . . tentatum multis opus ante, Camoenas
Vertice ab AQUO duxit iordanis ad vndas.
Ex
(40) Ai Ephef. j -. v. 3. ugumento ferio. Alioqui fi quid
( 41) Dignifsima funt quae le- obicer per iocum afpergatur ex
gantur Erafmi verba in Ciceroniano veterum fabulis ; ferendum magis
fub fin. Bulepb. Audies hic illud arbitror j quam probandum. O-
Horatianum : At non vt placais portebat enim , omnium Chri-
3) co'ant immitia,Non vt ferpentes aui- j j ftianorum orationem refipere
3>busgeminenturjigrtbus wi.Minus, sChriftum , fine quo nec fuaue,
opinor, conuenit Mulis , Apolli- nec iplendidum eft quidquam,
ani, reliquisqueDiis poeticis, cum nec vtile , nec honeitum , nec
sj chrifanaepietatis myfleriisj quam j >elegans, nec facundum, nec e-
ferpentibus cum auibus, aut ti- uruditum."
3>gribus cum agnis, pragfertim in ar- (42) Loco citato.
AD P I E T T E M R E L A U S . I
Ex his autem , quae de Potarum ledione modo di-
cebamus , quaedam ad Hiftoriae quoque profanae ftudia
pertinent ; liber animus, religionis cognitio , antidotum ex
huius decretis parandum. Quae enim caligo Gentilium aciem
perftrinxit, Hiftoricos etiam in transuerium egit , ne vbi-
que veritatem vidrent, neue de bene aut male fadis rece
iudicarent. Herodotum Hiftoriae patrem innumerabilibus fa-
bulis refertum effe , iam docuit M. Tullius (43). Diodo-
rus Siculus, omnium gentium memoriam traditurus, et fa-
bulofa quaeque comple&itur -, et alias faepenumero alucina-
tus eft. Generatim vero, quod ad prifca tempora ante bel-
lum Troianum attinet , Gentiles Hiftorici aut onlnino fi-
lent , aut vana vnice corrifnenta fe&antur. Atque vt veri-
tatis fhidium et iudicium illorum plurimis, Thucydidi, Xe-
nophonti , Caefari , Sal.luftio , Liuio , Suetonio, Tacito,
aliis concedamus ; in a&ionibus tarnen, confiliis, fententiis
diiudicandis, atque ad virtutem et vfum referendis, quae non
poftrema Hiftorici pars eft, to to plerumque caelo aberrarmi t.
Forteque ex hac parte pofsint cum Reges et belli duces, tum
priuati homines in humanis gerendis rebus multum profice-
re : Chriftiani certe in pietate nihil aut parum poffunt.
Longe alia Hiftoriae facrae conditio eft. Illa omnes an-
tiquitate, veritate, vtilitate fuperat. Vna vetuftifsimorum a
principio mundi temporum notitiam exhibet. Vna veras prae-
cipuarum gentium tradit origines. Vna in qua nec ignoranr
tia nec affecus quidquam adfperferunt labis : omnia frugi-
fera , omnia ad prudentiam vitae, morumque inftitutionem
accommodata (44). Nec Hiftorici promeretur nomen, nifi
qui hanc aliarum Hiftoriarum pofuerit fundamentum et nor-
mam. Sed Chriftiano viro turpe foret , Ecclefiafti vero
turpifsimum, fi curas et cogitationes fuas non hue omnes
conuerteret ; ad eamque ornandam fpartam conferret, quid-
quid aliunde-poffet expifeari.
b 3 Non
(43) Cicero De legib. lib. i . fr. De Hebraicae Hloriae prae aliit
c a
P* * excellentia , eiusdem Hior. vet. ac
(44) Confer.Aug.Calmetii Dis- notti Team. praemifla.
2 0 D E P R O F ANI S S T V D S
Non nullae hinc leges profluunt, Ecclefiaftl in Gentilium
Hiftoricorum lecione religione feruandae. Prima, vt eorum
narrationes ad facros fcriptores examinentnr atque exigantur.
Al tera, vt acionum bonitas vel malitia ex verae virtutis idea,
in diuinis libris tradita, aeftimentur. Tertia, vt illis potifsi-
mum nauetur opera , quae Hiftoriam facram fuppleant aut
illuftrent, aliisue Scripturarum locis intelligendis lucem ad-
ferant. Huiusmodi funt quaecumque ad famigeratifsima im-
peria , Affyrium, Medicum , Perficum , Graecumque fpe-
cl ant, quorum in illa initia et vicifsitudines ex parte defcri-
buntur; multa apud Herodotum , Diodorum , Iuftinum,
alios ex profanis videre eft. Nihil dicam , quantum adiu-
menti ad Iudaeorum cognofcendas res adferat ofephus. Hi-
ftoria noui Teftamenti fine Romana intelligi nullo modo
poteft (45). Haec fcire Ecclefiaften cum primis intereft:
ceterorum guftum quemdam percepifle fufficiet.
Quo vero fru&uofior fit leclio , fic eft inftituenda, vt
fingulos euentus totidem excipiant meditationes , e quibus
exempla et praecepta morurn nafcantur (46). Et duo prae-
ci-
(4f ) D. Auguft. De doBr. Cbrfl.
lib. z. eap. 28.
(415") Egregius eft locus apud
Thomafsinum in Methodo ftud.kiftor.
lib. 1. cap. 3. n. 4. vbi harum me-
ditationum fpecimen videre eft. Ec-
cillum : I l eft donc confiant,
a'qu' iln' y a rien , non feulement
9 5 dans les Hiftoriens Sacrz , mais
>dans les profanes, o les yeux
35 clairez ne puiffent dcouvrir, ou
le vice puni, & la juftice triom-
ij phante ; ou le vice impuny , &
l a clmence de Dieu qui attend
3> les pcheurs pnitence , ou fa
j ufticc qui prpare des fupplices
> aux impenitens ; ou la vertu cou-
3 ronne, & un puiflant attrait pour
>la faire fuivre ; ou la vertu per-
j fecute , Se fa gloire d' aucant
plus grande ; ou des vertus ven-
erables , & en elles de vives ima-
ges de la Divinit ; ou de fauifes
j> vertus , & en elles un tmoigna-
s >ge vident, que la vertu eft fi
belle , & fi eflentielle la felicit
des hommes , que ceux qui n' en
ont pas la vrit , veulent au
5 moins en avoir les apparences;
" ou de grands efforts de 1' ambi-
t i on , qui eft un refte de cette
noble lvation que Dieu avoit
donne 1' homme , quand il
le cra pour dominer la terre,
mais un refte alter, et dtour-
ons des vritables grandeurs cl-
ales qui n' ont qu' un vain clat;
ou des abaiifemens & des ren-
verfemens de grands hommes
Se de grands Etats
s
qui nous ap
T
>prea-
AD P I E T A T E M R E L A T I S . 2 1
-cpu' confideranda veniunt : mirabilis fcilicet diuiiiae pro-
uidentiae ordoi, quo ad deftinatos. illi fines ollimant o-
mnia,tametfi viis nobis ignoratis: turn perptua Dei atq
hominum ciuitatis , fiue caritatis et cupiditatis pugna , in
qua fiue boni vincantfiue mal i, ad extremum tamen caritas
euadit victrix, Deique ciuitas per quoscumque euentus fir-
niifsime eonftituta. Qua de r videndus-rnagnus Augur a
nus (47). .Expediet etiam ea lock adnotare , quibiis vera
Chrifti Religio confirmatur. ' Satis, enim firmwn efi tejlimo-
nium ad probandam vcritatem , quod ab ipfis perhibetur ini-
micis, vt inquit La&antius (48).
Si cui vero nimis operofum videatur, hac ratione fin-
gulos auctores pereurrere; is adir poterit Chriftianos, qui
:
profanam Hiftoriam fecundum alla tas leges fcripfere. Et
commodifsimus videtur Rollinius, pius et dodlus fcriptor,
qui duplici opre Hifioriae antiquae ac Romanae , quaecum-
que ad noftrum inftitutum faciunt, compledtitur. Cui tain-
quam generalem tabulam praemittendam cenfeo viri fummi
lac. Benigni Boffuetii commentationem de Hijloria vnvuerfali
%
qua nihil fapientius, nihil ad rem ' accommodatius reperias.
Omnia ferme profanorum loca oftendendae Scripturarum
veritati opportuna eruditifsimus Huetius in Euangelica de-
b 3 mon*
prennent que tout ce qui a p > les agitations bizarres de la poll-
s' tomber, eftoit fragile ; & que ce ce ,
;
les 'confpirations contre les
> qui a p eftre rduit nant, eftoit Grands, les opprefsions des pe-
s'peu de chofe ; ou des combats, > tits fourniflent une riche matire,
des dfaites, des vioires, qui o fe dcouvre la vanit, l' inu-
nous font voir , que les hommes, tilit , la fragilit, 1' inquietu-
les villes , et les Empires , font >de , l'inconftance, la mifre des
comme des vafes de terre , qui fe malheureux efclaves de la concu-
brifent en tombant les uns fur les pifctice , et d 1' amour drregl
'autres ; & qu' efrant tous fragiles des chofes de la terre. La feule
& periffables , il importe affez charit, qui eftT amour des bien
peu, quels feront ceux qui brife- ternels, peut remdier tous
ront les autres, ou qui -feront ces maux,.en dtruifant peu pea
>brifez les derniers. Tous les ex- le rgne de la concupifcence &
*> ploits de la guerre , 1 toutes Ie.s fe- *>.rtabliffanc le'fien. "
>ditions pendant le temps- de paix, (47) pe emit. Del,.lib. 1 f.
> les brigues dans les Magiftratures , (48) Diu'm, infit. lib.4. cap. 1 a*
2 2
DE r R O F ANI S S T V D 11 S
moufir aitine collegit. Chriftanam denique p-ie.ta.tem folis Iu-
daeorum Paganorumque
:
.teftimoniis firme cpmprobauit.Bul-
fctius (49). ;< ( , - , , ; ; : : ' - A '' "' i
Et externa quidem maiore fortaffe cum fructu e no-
ftris petet, cui non multum fuerit aut temporis aut ing-
nu. Quae fi fuppetant, ex ipfis fontibus haurire praeftite-
r it , quam riuulosconfeftari. Nam vt alias vtilitates, ex
Gentilium Hiftoricorm leciione promanantes taceam , ne-
mo nefcit, quantum illi tum' ad eloquentiam , tum ad re-"
tte fcribendum, confrant adiumenti. Nec prudentia vitae,
cuius illi optimi magiftri , Eccleliafti contemnenda eft.
Anne confentaneum erit, qui .omtes omnium conditionnai
homjnes continere in officio dbeat
y
eum, quid l oco, quid
tmpori-,, quid perfonae cuique conueoiat, nefcire r
Reliqnum eft, vt de legendis Gentilium Philofophorum
libris , deque ftudiis Philofophiae ad pietatis praefcriptum
componendis , pro fcriptionis htiius modulo, paucis difpu-
temus. Gogenda demum eft praeclara illa naturai ium difcir
plinarum, princeps ac regina, fidei dotrnae. feruire. An-
cillam fe agnofcat , immo ftultam , ftultifsimos vero quos
ipfa peperit Sapiente; falfo nuncupatos. Quod etiamfi tacuis-
fet Apoftolus ( 50) , innumeri Gentilium Philofophorum
errores aperte nimis loquerentur. Sicut enim nemo aegrotus
quidquam fomniat tam infandum, quod non aliquis dcat Philo-
fophus ( 5 1 ) ; ita nullus fuit quin permulta eiusmodi fomnia
procuderit (52). Cuius rei complures exftiterunt caufae : po-
pularis fuperftitio , feciae adhaefio, contradicendi ftudium,
nimia fubtilitas, omnia fcrutandi l ibido, elatio animi igno-
ra-
(49 ) Hi fi'otre de f tallifement Infarti.
duChriftianfme , tire dei feult au- ( f 2 ) Confit ex Hiftoria ph-
teun juifs W Payent, o F on trouve lofophica, quam omnium accuiatis-
vne preuve folide de la vrit de cette lime yberrimeque fcripft Bruckerus
Religion, Par M. Bullet etc. Parir
t
Sed qui rem hanc per fumma ca-
J 704. in 4. , pita j eleganter tarnen , cxpoftani
( j o) I. adConintb."cap. 1. v. videre cupit , legar Differtatio-
19 . feqq. t 'cap; 3. ' v. 19. ' nem praemiflam Haerefum lexico
( ri ) Varr apud Nonium. V. Gallice a Pluquetio confcripto.
AD P I E T A T E ! R E t A T I S . 2
jsatlonerrri icrifiter.i - nefcia 5. ffbfiate.veri!a-trs? nceia ratio, al a*
Qu 'fati magno: numer ihter falfee-fapientiae cliaracleres
cenfenda. . U . . R R . V
Haec autem,
:
vel fingula , vct multa fimul, nunc hos
nunc illos a reca .veritatis via ahduxerunt.^Geterum.prae-
cipna maxime, generalis errorum.Lcaufa fuit, humanae men-
tis-imbecillita'* cum:iiadicandi temdritatf oniim&a; ;DogmaT
ticos omnes iftl contagio opprefsit. ;Gui opitlari;vokntes
Sceptici, . rhedicinam fecerunt morbo pfo gruiore'm : dum
vt frenos rationi fuperbienti Jmpohrent, fuis eam viribus ,
omnique.cognofcendi veri facultatefpoliarunt. Quocirca lon-
gifsime abfum ab illorumfeatentia^ qui Arcefilam, Carnea-
deri, Pytehonen itriulto piae1 ceteris' j &niores < sputanti Mor-
bi ;t|<uidetii Uli tum vim tum; efte&a videbant.; eiusf;tarnen
rigihem?, in peccato Adami et moruni'corruptione; poli-
t ami remedium infuper! ex Scripturisfacris fumendum ., pe-
nitus . ighorabanty Vtrique ecgo euanuertint in caghatioiubus
fuist\cbdurattm<jt--b$&emcor4onpni-f$2&
Iki'. (^J ^w^/^f &^bteW&rat ' /wia' ' [ ( ; : ' .
;-\rM^ns.-'.-di/pline '/coHMderat y.JSfcr. r:r- >
Doctore et auciore, impotentis . '
..!:VU. kapuit.fcelemtaculpae.(^)..
<:. a : rNec {Bj tisj defipra ; Gentiles idesiere quam :Euangelia
per 'terrtun -onbemodifcipulorum Ghrifti: opera 'diffemina-
t o, et mentes-idkiina luce colluftrataeHunt ,
r
.ct eorda im-
millo, caelitus ignenincenfa^iJatqe admeliora fquenda mi-
r , mdo inclinata.' Tiinc. illis de vno et trin Deo eiusqu
attribiitis ;y'. impietate ; ac fuperftition euerfis, conftitit. Tunc
JlWWimerae de fummo bono et hominis felicitate fententiae
ad vnam veram redacae, qua aeternam beatitudinem fpe-
rare rede agenteg/iubntr:' via item vriicaad "huiic finem
perueniendi patefa&a et 'compinata fi. Tinc bfcurifsimis
llis de inferorum poenis cogitationibus affulfit lux. Tunc
-animorum . immortalitasvirtutis natura , &ibnum pretium,
^ . . . --^ -\ : . ' R V . . tf-
( m ) Ad: 01.; capi.:, i.'Verf. ; / (y4)}V A^iae Moht. Uymn. et'
** .hi .< !.-..{ ,.} :;cr faeti ib.,ii in Fluv&avelilritart*.
24 B E P R O F AN I S S T' VDI I S
affeimm moderndrum v animique txanquillitatemrcompa*
randi ratio ', cetera squae Verae'Philofophos,?immo- fphos
vel fapientes faciunt , clarifsime tradita et explicata fuere.
Tunc denique humana ratio , inflitta fibi ob Adami pec-
catimi vulnera agnofcens, foftum-depofuit , fideique fe fa-
nandam et regendam praebuit. Exinde :amicum inter.ipfas
foedusv'coakrit rvitriqe^longe vtilifsimum;.
:
Foederis'etiant
conditiones latae i.'tk himirum ratio fidei necefsitaterh
pro virili demonftrefc , fidem recipi poftulet , fideiquo
,,viam fternat ; turn deinde fidei animum fubeunti comi-
tem fe det ; et'fufceptam demum affe&etur , tueatur, efc
riuis porro ex 'hocp forite. dedudtis doftrinanr mores-
que chriftianos ^temperett- .Fides turfum v srelut praeftiti
^fibi a ratione: officii ; rriemor, vim i huic auftorita'temqu
,,addat ; et quae propofita a ratione animus non ftis
firmo et tenaci affenfu comprobauerat , nunc iubente
, , fide et adpromittente ultra recipiat. ( 5 5 ) " Integrum
rationi effe , in hisuquae naturai^ .crtinentur lumine , -.iri?',
quifitioni et opinioni habenas'libere-ilxare , dum nihil fi-
dei repugnans adferat : in Religionis negotio primas fidei
partes effe (56). .
i
.o...
Ex eo tempore multum luminis accefsit ' Philofophiae.
Perfe&a enim ratione atque ab. erroribus-liberata , ornnes
rationis difciplinas perficifet raugeri.'heceffeeft. Quod *es
ipfa comproi>auit. Et; nnllius effet difficultatis, fingulis per**
currendis offendere, vbi Ghriftiani ftudium et opera m con-
tulerunt, plurimum Gentilibus praeftitifle. Quo rnagis mi*
randum ef t, exftare etiam num, qui ab. Aditotele vel la-
. : . 1 1 .1 : ' . : ; , . . >' ' b.i
{sf) ..Haec ;er
:
udkifsimus. Hua- coatra-Ba^iun*<!em<>nftrauU Leib-
tius muafjl, Alt^etide Conci rat. et nitius. in Disertati (ine de conform, fi-
'fid.'lib. i.'ca'p. .j'r fl. 10. 'Compili- dei curri ratione, . 32. Op. T. u
res huius argum'ehtr'fcHptores laur a pag. 87; et' in Tentam.-Tbeod.
dajt.
:
I. Alb. 'fiaiincius ,,io.Peletfu part..2,,ftetim:abiinitio,. eodemX,
mrgum. et fyllaboScript, qui verit. Re- a pag. 203.
ig. Cbr/ianae ... ajferuerunt, 'cap. (f<s) De mode ratione ingeniorum
24.-Nal'las. dafK po& infolubiles in.Religioniti'.aegotro-accurate trafa-
adj ierfiis idei decretai obiecliones, uit Lud. Am. Muratorius..
A D P I E T A T E M B E I A T I S . 2
tum vnguem difcedere , ducant religioni , implique homi-
nis effata tamquam oracula fufpiciant ac venerentur ; qui-
que ad tradendam auditoribus Ethlcam, illius libros adhi-
beant. Mifericordia quidem digni Gentiles , quandoque di-
uina luce deftituti caecutiunt : horum temeritas ferenda non
eft , qui relinquunt aquae viuae fontem, vt fibi cifternas
exfcindant, cifternas fracas et perfluentes.
Tota ergo quam late patet Philofophia e noftris peten-
da eft, ex iis praefertim qui praefenti et fuperiori faeculo
floruere. Hi , fi'quae funt olim a Barbaris, Graecis et Ro-
manis vere ingeniofeque inuenta, excerpun.t, illuftrant, ex-
poliunt ; multa praeterea de fuo adferunt ; omnia certe tra-
dunt concinnius , emendatius, verius. Proinde quidquid fit de
controuerfia ilia, quinam magis de Philofophia meriti fint,
veteres an rcentes ; hos tarnen adolefcentium inftitutioni
praeferendos , nemo arbitror inficias iuerit. In hoc autem
ftudio memoratae rationem inter et fidem concordiae leges
femper ante oculos Chriftiano viro obuerfentur. Quae fane
animaduerfio, aut neglecfa, aut non fatis perfpecla , quot
errores pepererit -, cum vniuerfa haerefum hiftoria, turn impiis-
fimi noftrorum temporum Libertini , ipfis Gentilibus ine-
ptiores, declarant. Atque hinc colligitur, non quoscum-
que e noftris indifcriminatim adolefcentibus legendos effe;
fed eos tantummodo , quos verae fidei confentientes con-
fiterit. Namque hoc facilius venenum in Chriftianorum li-
bris latens ebibitur , quo nihil non falubre et proficuum
in illis creditur inueniri.
E contrario Ethnicos Philofophos , horrendis licet er-
rorum monftris refertifsimos, citra lapfus aleam verfabunt
Chriftiard , modo praemoniti cautique accdant. Neque
enim prius earn lecionem aggred quis debet , quam
ex Hiftoria philofophica de cuiusque fecla , placitis,
aberrationibus plane cognouerit : antidotum praeterea at-
tulerit ex verae fidei decretis. Sic autem praemunitus,
rationis fibi permiffae deliramenta intuens , reuelationis
necefsitatem, chriftianaeque Religionis prae ceteris excel-
b 5 len-
l6 D E P R O F A U I 5 S T V D I I S
lentiam deprehendet (57). Sicubi confona veritati inuenat^
quod erat in illis diuini vu!tus lumen fignatum, nec prifca
traditio prorfus deleta, ab iniuftis poffeflbribus rapta in
vfus fuos conuertet. Certe his argumentis tam veteres quam
rcentes Theologi verae fidei hoftes fuis ipforum armis con-
foderunt. Corruptores thicae Chriftianae verecundantur
pii quidam fcriptores ex fola cum Tullii officiis compara-
tione. Valerii Maximi exempla Chriftianis nequam confun-
dendis fufficiunt. Hodierni quoque Pfeudophilofophi , ob-
iecis profanorum au&orum teftimoniis, refutati funt (58).
Siquidem vtcumque imperfe&ae fuerint Gentilium virtutes
ac morum praeceptiones ( 59) , illis tamen Cafuiftarum et
Libertinorum immane quantum praeftant.
Iam vero qua ratione Philofophiae ftudia ad Religio-
nis vfus referantur , res eft admodum manifefta. Yidelicet
haec illius officia funt : Primum, mentem noftram , ratio-
ne duce, in veri inquifitione dirigere , et ab erroribus pur-
gare , vt per rerum creatarum notitiam ad communis
omnium creatoris ac domini cognitionem erigamur. Alterum
eft, animum praeceptis morum imbuere, voluntatem com->
ponere , affeclus ferocientes cohibere ; vt ita comparatus
homo , fibi quietus ac pacatus, aliis amicus, verus tandem
Pei
( ? 7 ) Stoicos, et Socraticos mi- 4. tom. i nr .
nime omnium ineptiuifle confit. (?) Conf. Jugement'de SS. Pe-
Atqui iftorum dogmatibus cum rei fur la Morale dt la Pbilofopbie Pa-
chriftianis collatis , noftrae fidei yenne. A Strasbourg 1 7 1 . 9 . in 4
praeftantia demonftratur. Vid. Wi- auclore Franc. Balto. Hoc opus
lhelmi Sluiteri Idea Tbeologiae Stoi- in trs libros . diuiditur. Primo
cae: cui annexa eft commendatiti Theo- continetur quod Ecclefiae Patres
logiae Chriftianae prae Gentili. Lugd. de principiis Ethicae Faganorum
Batau, 1721s ". Et lac. Zimmermanni Philofophorum iudicarunt ; quod
Meditano de praeftantia Religionis de praeceptis moralibus eorum-
Chriftianae , collata cum Philofophia dem , altero ; tertio de redo
Socratis , in Amoenit. Schelhornii vfu librorum ethnicae moralis agi-
Tom. 1 1 . tur. Totus hic tertius liber plu-
(fS) Conf. Le Libertinage corn- rirrium ad rem noftram facit, at-
batu par le tmoignage des Auteurs pro- que ab Chriftianis Gentilium feri-
r ne * , par un Bnidiclin de la Cong. pta verfaturis magno cum ope-
de S. Vanne, A Charleville 1747. rae pretio legetur.
AD P I E T T E M R E L A T I S . tLJ
Dei cultor atque obfervator exfiftat. Adeo vt fi Philofo-
phia fuo dcfungatur officio , ad meritem in Deiim erigen-
dam, ad Scripturarum intelligentiain , ad veftigandam Ec-
clefiae traditionem , ad veram fidem tuendam et confirman-
dam maximi momenti fit. Vaftifsimus hoc loco fefe mihi
ofterebat campus, in quo libenter fummaque cum volupta-
te exfpatiarer. Et quaedam de nobilifsimo hoc argumenta
delibaui dita paucis abhinc annis diflertatione de recto PhU
lofophiae recenth in Theologia vfu. Sed nec fcriptionis mo^
dus patitur ; et fentio, me paullo elfe longius proue&um,
quam locus poftulet. Praeterquamquod plenus eft huius generis
fcriptis orbis litteratus. Paucique inter eruditos funt, qui, Boy-
eum , Fenelonium , Derhamiim , Clarkium, Scheuchzerum,
Nieuwentitium , Fabricium , Lefferium, Pluchium , alios be-
nemultos, nefciant, eam fpartam pro dignitate ornafle.
Prius tarnen quam manu m de tabula, facere non pos-
lum , Chriftiane letor, quin magnum illum ecclefiafticae
dilciplinae ftatorem Ludouicum Thomafsinum quam maxime
commendm tibi. Exftant huius auctoris elegantifsimae lu-
cubrationes de humanarum difciplinarum ftudiis ad facram
fcientiam relatis (60), quas vellem diurna noclurnaque ma-
nu verfarent folidae pietatis et eruditionis ftudiofi. Atenim
longum nimis eft hoc opus , quam vt ab Adolefcentibus,
in ftudiorum cuniculo occupatis, legatur. Quocirca opta-
rem , vt peritus quidam artifex illud in compendium redi-
geret, aut idem argumentum inftitutionum inftar tractaret.
Multa hiftorica , longa Scriptorum loca refecari poterant.
In fruclibus ex quaqu difciplina eruendis, in diiudicandis
Au&oribus , cautionibusque ad eorum ledtionem adhiben-
dis , magna cura et diligentia incedi oporteret. Dici non
poteft, quantum hic labor Reipublicae chriftianae rationi
bus vtilitatis adduceret.
De
(so) La Metbode d'tudier et <T en fix parties. Dont les trois premires
cnfeigner chrtiennement V folidement regardent l' tude des Potes 5 et les
les lettres humaines par rapport aux trois [vivantes celle des Eiftoriens , des
lettres divines et aux Ecritures. Divife' Tbilofopbes , et des Qrammairsent,
2,8 B E P R O F A N I S S T V D I I S .
De praefntis opers editione.
H
AEe funt, Chriftiane lector , de quibus te praemo-
nitum vol o, prius quam ad Collecianeorum Granaten-
lis lectionem aggrediaris. Nunc tribus verbis, quid in hoc
excudendo libro fit factum, accipe. Editionis curam om-
mifsi Hieronymo Defpugio Carmelitano amico meo llngu-
l ari, exquifitL in Htteris iudicii vir o, nec mediocris in Hu-
manitatis ac Theologiae praefertim ftudiis eruditionis. Prae-
clare ille, quod praeuideram, officio defuntus eft. Operis
contextum, ipfis adhibitis Scriptoribus , quorum heic ex-
cerpta exhibentur , magna diligentia emendauit, intrdurn
etiam fuppleuit. Ambigua quaedam loca opportunis adiectis
notulis illuftrauit. Citationes expendit omns : multarum er-
rores fuftulit : complures addidit quae defiderabantur. Vt
editio noftra perfectior multo , quam fuperiores omnes,
prodeat, .
Dabam Matriti pridi Idus Ianuarias CIDIOCCLXXV.
* ( 0 *
PIO AC BENEVOLO LECTORI.
Iraberis fortafie , candide ledor , quid mini
venerit in mentcm , ut homo profefsioni mo-
naftica? addidus, quique hadenus fcribendis
piis libellis , ad orationis ftudium rerumque
divinarum contemplationem pertinentibus vi-
ta m infumferim ; in extrema nunc zeta te Gen-
tilium litteris implicarer , eorumque fententias decerpere,
& in lucem edere voluerim. Hujus igitur confilii ratio mihi
explicanda eft. Statui quidem apud me , quod reliquum erat
setatis in juvandis concionatorum ftudiis ( quorum eft in
Ecclefia & frqueiitifsimus & maxime falutaris ufus ) con-
fumerei Quum vero intelligerem verum effe , quod elegan-
ter quidam ait lediotte orationem pinguefcere ; eumque
fermonem maxime probari, qui variis gravifsimorum au-
dorum fententiis refrtus fit 5 decrevi ( quantum mihi per
alias occupationes liceret ) non facras litteras modo, Fed
{quod in 'Evangelica etiam: parabola dicitur) vetera & no-
va Patrum volumina percurrere, ut feledifsimas
(
undecum-
que fententias ' colligerem , & per communes locos dige-
rerem : quo in promtu, & velut? ad manum in quovis ar-
gument genere quxrenti prsfto eflent. Quod quidem con-
iilium communi & trijto apum exemplo nofter etiam Se-
neca commendat his verbis: Apes (ut ajunt) debemus
j, imitari v -quae vagantur & flores ad mei faciendum ido-
neos carpunt. Deinde quicquid attulere, difponunt, ac per
favos digerunt: & ut Virgilius nofter ait:
Liquentia mella
Stipant& duki-dijiendunt neclare cell as. : .
yyNos quoque 'has aps debemus imitari ; & quscumqu
ex diverfa ledione congefsimus, feparare : melius enim
diftinda fervantur." Hadenus ille. Quum igitur hoc prse-
ftantifsirni Philofophi confilium fequi decreviffem ( quod
multis dodis viris hoc noftro famulo video placuifle , qui
variis de rebus communes locos ediderunt, & multorum
etiam audorum fententias ineos congefferunt ) non elle Gen-
tiles Philofophos in hoc ftudio prorfus negligendos mihi
per-
XX P R M V A TlO.
perfuafi; :' quum praefertirh D. Auguftinum in hap- feadem
fententla fuiffe Intelligerem , cujus verba hoc in loco , pro-
ptreaquod Inftftuti mei propofitum maxime tuentur , at-
texere volui. Is igitur 2. de Dot. Chrift. lib. cap. 40. fic.ait:
Phlofophi autem ( fi qua forte vera & fidei noftrse accom-
moda dixerunt, maxime Platonici) non folum formidari-
j,'di non funt, fed ab es etiam tanquam injuftis pofTeflo-
jj ribus in ufum noftrum vindicanda. SIcut enim ./Egyptil
t
, non folum Idola habebant, & onera gravia , qux popu-
lus Ifral deteftaretur ; fed etiam vaia atque ornamenta
de auro & argento, & veftem, quaglile populus exiens
de jEgypto , (ibi potus tanquam ad ufum meliorem clan?
culo vindicaret: ile. docrina: omries Gentilitim', non fo-
lum fuperftitifa figmenta; fed etiam liberales difciplinas
i, ufui veritatis aptiores , & quidam m rum praecepta uti*
lifsima continent : deque ipb Deb colendo nonnulla ve-
3
, ra inveniuntur apud eos. Quod eorum tanquam aurum
& argentum..( qnod. non ipfi inftituerunt, fed de quibuf-
s
, dam ;quafi metalli^ divina; providentiaY, quse ubique inV
fufa:,eft, erurntl.) quum ab eorum mifera focietate fe
-f Chriftianus homo, feparat , debet ab eis ad ufum jur
ftum prccdlcandi Evangelil auferre. Veftem quoque illo-
rum;,.id eft , hominum quidem inftltutay.fed tamen ac-
commodata humanae focletati ( qua in hao vita carere
i, non'poflumus ) accipere atqtie habere licueriir, in ufum
convertendaChriftianurn. Nam quid aliud fpcerUnt rriul-
^,.ti boni fideles noftri? Nonne afpicims , quanto, auro &
argento , & vefte fufFarc'inatus exierit: de iEgypto Cy-
prlanus do&or fuavifsimus, & martyr beatifsimus Quanto
La&antlus? quanto Victorlnus , Optatus
n
Hilarius ? ( ut de
iVlvis taceam ) quanto innumerabiles Grizeei *V Ha&nus
uguftlnus.: Hujus igitur tanti viri confilium fecutus , ex
Philofophis omnibus , qui de morib'us 8c re&a.Vitaj iiifti-
tutione monumenta alqua pofteritati reliquerunt, duos p-
tifsimum ( qui velut duo moralis Philofophis luminalifunt,
nempe ex Latinis Scnecam , ex Graecis Plutarchum ) mihi
precipue d.eligendos putavi-, quos ftudiofe perlegerern : &
infigniores eorum fententias, velut amcenifsimos floxes car-
pe-
P. R J E F A T I O .
perem , & in calathis, hoc eft, in Jocis commnibus diftin-
c:e reponerem : quo & quid ifti vjri de virtutibus & vitiis
praeclare fenfiflent, unum in locuni congererem , & ftudiofis
lectoribus velut fpectandum proponerem. His etiam Apoph-
thegmata ( hoc eft, clarifsimorum Philofophorum , & Prin-
cipum dicta , qua: infigniora mihi vifa funt ) eodem ordine,
iifdemque locis adne&enda putavi : propterea quod hxc non.
longis ambagibus , fed arguta brevitate , & dicentium aucto-
ritate , facile & oblectant animos , & vitatri inftituunt.
Hoc igitur opus , quod pro rerum varietate in tres to-
mos divifimus , hac breviori forma edendum curavimus:
ut hac formula excufus, velut quidam felectifsimarum fen-
tentiarum thefaurus , non ad vitaj folum inftitutionem, fed
ad obleclamentum quoque ftudiorum accommodatus , in fi-
m\ femper geftaretur : & omni tempore , omnique loco,
tanquam levis farcina , ad manum inveniretur. Ego certe
( ut ingenue fatear ) mihi ipfi hac ratione confulere voluh
qui tanta cum voluptate & admiratione. Senecam lego , ut
eadem me decies repetita delelent : adeoque iterata ejus
kctione non offendor , ut numquam ilium in manibus fu-
mam , quin vehementer in admirationem rapiar. Miror
enim gravitatem fententiarum, ingenii acumen, & argu-
tam modo brevitatem , modo redundantem ( ubi res exigit )
copiam : aptifsimas quoque fimilitudines , illuftres metapho-
ras , & hyperboles, quse mire res augent, & ornant, &
acunne deledlant. Quum vero ubique mgnam fui admi-
rationem excitet, maxime tarnen mirabilis eft, quum tem-*
perantiam , frugalitatem , fortitudinem , magnanimitatem,
conftantiam , patientiam , & honeftam paupertatem , & ani-
mum rerum omnium contemtorem miris in caelum laudi-
bus effert : contraque , quum totam eloquential vim & im-
petum adverfus voluptatem , avaritiam , intemperantiam,
delieias, faftum , luxum , ceteraque hujufmodi vitia con-
vertit. Atque utinam omnes principes & opulenti viri, qui
hoc noftro deliciis & faftu corruptifsiroo farculo omnibus
fe fe deliciis & luxui dediderunt, vel ab hoc ethnico ho-
mine ( qui de altera vita vix certi & explorati aliquid , ni-
fi per caliglne.m, &c opinando magis quam firmiter. aflen-
tien-
TO*
g R / F A T I O .
tendo credebat ) frugalitatem, fobritatem , & divitiarum
atque deliciarum contemtum difcere vellenr. Vehementer
enim abfurdum eft, Chriftianos homines facrofanctis Chri-
fti myfteriis initiatos , ab ethnico homine in hac parte tarn
longe fuperari. Neque vero quifquam mihi objiciat, faci-
le cuique effe grandia verba adverfus omnis generis vitia
jactare , difficile vero praeftare qua: doceas. Hoc enim mi-
nime in audtorem noftrum cadit, quern conftat continen-
tifsima: vita: effe. Cujus rei locupletifsimus teftis eft D. Hie-;
ronymus, qui in Ecclefiafticorum fcriptorum cathalogo ho-
norificam de eo mentionem faciens , continentifsima: vita:
fuiiTe ait : quod ejus fcripta pluribus in locis facile decla-
rant. Tantum ergo virtutis ftudium quis in homine ethni-
co non miretur ? Quemadmodum enim jniramur aliquorum
animantium follertiam , & naturalem quamdam prudentiam,
(quod quum rationis expertia fint, quidam tarnen opera
ita faciunt, ac fi ratione praJdita efTent ) 5 ita plane miran-
dum eft, homines vera: religionis , fidei, atque dottrina:
catleftis expertes, ufque adeo virtutis ftudium commenda-
r e , & a vitiis tarn multis rationibus deterrere , ut nemo
prudens , dum haze l egit, non pofsit non frequenter in ad-
mirationem rapi, quando in homine ethnico ac pxne pe-
cude (fi fidel comparetur) tarn magnam Evangelica: Phi-
lofophia: partem deprehendit. Sunt autem haze imparia exem-
pla ad perfuadendum efficaciora : quod non raro D. Hie-
ronymus in Epiftolis fuis oftendit, qui ubi ab ethnicis vir-
tutum exempla mutuat, fubdit protinus : Ha:c in fugillatio-
nem noftri dicta fint : fi non prftet fides , quod exhibuit
infidelitas. Et alibi non raro : fi tanti ( inquit ) vitrum;
quanti pretiofifsimum margaritum ? Hoc eft : fi tanto Au-
dio Gentiles Inanem virtutis fpecicm captabant ; quid nos
propter iblidam virtutem , & fempiternum ejus premium
tacere par eft? Adde etiam : quod Phlofophi-, qui fidei
luce deftituti erant, rationibus precipue nos ad virtutis ftu-
dium adhortantur, & a vitis avocant: quibus & illorum
commoda , & horum incommoda gravifsima oratione ocu-
lis fubjiciunt. Quo fit, ut homo, qui rationis particeps eft,
cuique nihil natura ipsa magis intimum, magifque proprium
at-;
P R JE F A T I O.
atque naturale quam ratio eft , perfpeds rerum caufts at-
que rationibus vehementer corninoveatur : praefertim fi in-
genti acumine , & naturali prudentia viget, qua rationum
vim penetrare valeat. Inde adeo fit; , ut apud fxculi ho-
mines plus interdum rationes humnfia; , quam divina; va-
leant : non quod majores , fed quod apud illos majorem vim
humana quam divina habeant : quos non abfurdum eft hac
arte ab infimis ad fumma , ab humanis ad divina , a lu-
mine naturae ad fidei lumen paullatim evehere. Quemadmo-
dum enim Philofophi ab his qua; fenfu percipiuntur , ad
ea qua; fola ratione intelliguntur , hoc eft , a notioribus
nobis , ad ea qua; natura ipsa notiora & praftantiora funt,
procedere docendo folent : ita nos ab iis qua; majus apud
nos pondus habent, ad ea qua: natura ipfa digniora & pot-
entiora funt, tranfitum facere debemus. lis igitur homini-
bus, qui hoc animo funt , Philofophorum ledio non pa-
rum conduciti qua; illis velut paedagogus quidam ad Chri-
ftum eft. Quum enim natura; lumen a Deo fit, nullo mo-
do fidei lumini adverfari poteft ; fed illi pottos velut in-
ferius fuperiori fervire, & ab eo perfici debet. Illud au-
tem de Seneca noftro affirmare poffum , quod , quemad-
modum eft a Fabio de Cicerone didum , ilium fane multum
in eloquentiaz ftudiis profeciffe cui Cicero valde placuerit;
ita ille multum in civili virtute & vera humanarum rerum
aeltimatione eft profedurus , cui Senecae ledio valde fami-
liaris fuerit. Quum autem infinitis pa;ne erroribus vulgus ho-
minurri propter infitam communis peccati labem ca;cutiat
3
audeo dicere , efficacifsimum adverfus plerofque eorum col-
lirium , afsiduam ejus ledionem futuram : quod quidem pol-
liceri minime auderem , nifi id experimento didiciiTem.
Ut igitur tum ex eo , tum ex Plutarcho , minori negotio
majorem frudum caperemus , opera; pretium me fadurum
putavi, fi quid quifque illorum de quaque virtute vel vi-
tto diverfis in locis fcriptum reliquiflet, in unum locum coa-
dum ante legentis oculos ponerem. Quod in Seneca ma-
gis quam in Plutarcho neceffrium fuit : cujus pleraque
fcripta epiftolis. ad Lucilium mifsis continentur : quarum
argumenta maxime varia funt. Quid enim epiftc-lare argu-
ment
vr
P 1 J E F A T T O .
mcntum non recipiat ? Hax autem tanta varieras in ordi-
nem aliquem redigenda fuit : quod ipfe etiam Seneca mo-
net , qui ea qua: legendo colligimus , melius difrincta quam
confua fervari docet. Scio fuifle alium (five i i 1 e Erafmus,
five quivis alius ementito ejus nomine fuerit ) qui hunc
etiam laborem fufcepit, & flores (ut libri titulus prafert)
Seneca: collegerit : fed hie ( ut omittam quod multa fcitu di-
gnifsima , qua: nos decerpfimus , omifit ; quod voluminis no-
jftri magnitudo facile indicai ) tamen is epiftolarum & libro-
rum , non locorum, hoc eft, materiarum ordinem eft fecutus.
Ita factum eft, ut qua: confufa & varie disjecta, ac proinde
difficilia inventu erant , eodem modo confufa relinquerentur.
Hos autem locos ( quo res effet dilucidior ) in tres cla-
fes diftinximus : in quarum prima tituli ad varios perfona-
rum ftatus pertinentes , ab ipfo Deo. ptimo mximo exor-
dium capientes , collocantur. In fecunda vero virtutum &
vitiorum illis adverfantium loci reponuntur. In tertia vero
qusedam alia peregrina , qux non ita cum fuperioribus co-
hxrebant, collocata funt. Quia vero Chriftiana religio Theo-
logicis virtutibus principem locum inter omnes alias meri-
to tribuir ( de quibus vix ulla apud ethnicos auctores men-
ilo fit) ideo pro illis, virtutes quafdam Theologicis affi-
nes, 8c vitia eifdem adverfantia iubftituimus : ut quatenus
liceret, Theologicarum & Cardinalium virtutum feries reti-
neretur. Hunc autem ordinem , non autem litterarum alpha-
bet fecuti fumus, ut qua: erant inter fe turn fimilia, turn con-
traria conjungerentur: ne , quae & natura 8c tradendi ratione
conjuncta erant, propter exiguum litterarum difcrimen fepa-
raremus. Conftat enim ex Philofophorum doctrina , fimilium
idem eiTe judicium : & contrariorum eamdem effe difcipli-
nam ; & inter genus & fub eo contentas fpecies earn effe affi-
nitatem , ut quaxmque generi tribuuntur , fpeciebus etiam
tribuantur , ut Ariftoteles inter antepra:dicamentorum ( ut
appellant ) regulas, definivit. Quocirca hax tria locorum ge-
nera ( qua: tantam inter fe affinitatem habent ) juxta fe repo-
ni , nec ob tenuifsimum litterarum difcrimen feparari debue-
runt : quum prasfertim fi quid hie fubfit incommodi, facile
indicibus ordine alphabet! defcriptis, ei pofsit occurri.
Sen-
p R m F A T i o. vn
Sententias vero Publii Mimi ( qua: vulgo Senecx pro-
verbia nuncupantur ) quoniam operibus ejus adjun&a funt,
& dignas Seneca fententias continenr. , in calce uniufcu-
jufque loci collocavi.
Quia vero non raro evenlt , ut eadem fententia ad
duos, atque adeo etiam plures locos referri pofsit ( cujus
rei gratia in pluribus quoque effet ponenda ) ne tamen ejufr
dem fententise repetitio faftidium le&ori pareret, in mar-
gine titulum eum adfcripfimus , ad quem ea fententia re-
ferri poffet : appofita etiam ad latus virgul a, qua fenten-
tia illa circumfcribitur.
Illud autetn ledtorem monitum velim , nos in fenten-
tiis , quum in eadem fententia inferiora pullulum a fu-
penoribus difsident , has particulas adjeciffe : f
E t
paullo
nferius. Et paucis interjeis. Mh-mox , aut quid fimile.
Quod non fecimus , quum inferiora cum fuperioribus opti-
me quadrabant, etiam fi continua non effent : ne hujuf-
rnodi interruptionibus ( minime propter rerum confequen-
tiam neceffaris ) oratio effet. diffoluta atque conci.fa. Qua.
obfervation fit, ut qui colle&anea noftra legk non cen-
tones Seneca;, fed ipfum Senecam continenti psne oratio-
ne fluentem legere videatur. Atque hoc ipfura, limili ra-
tione duli in Plutarcho fecimus: quem nunc paucis com-
mendare non eft animus, quum ipfe fe amplitudine & ma-
jeftate fua comrnendet ; & juxta proverbium , Vino vendi-
bili fufpena;kedera nihil fit
;
opus. Alius in e gravtatem
fententiarum , alius multam maximeque variam omnis ge-
neris au&orum leionem, & hiftoriarum cognitionem mi-
rabitur : ego vero przeceptorum fan&itatem , & do&rinas
ilnceritatem in eo ita demiror, ut quum illum quibufdam
in locis ( prfertim ubi de profe&u morum, de cohibea-
da ira, & vitiofa verecundia , & cupiditate divitiarum, de
auditoris officio , & tranquillitate animi ) l ego, non mihi
ethnicum Philofophum , fed Chriftianifsimurn inftituenda;
vitse magiftrum legere videar : adeo fe ad fingularia pra>
, ' ce-
t 'Hkt -in prifnl' 'edithne ' omifsimus , fola pitnliomm ( uti mos eji )
tdjeBtone contenti. Similiter virgulas feruentam circumfcribtnt&s omfnmus
f
ut editonis nitori confuleremus.
Viti P R J E F A T I O .
cepta , Se varia adverfus vitiorum peftem remedia tradnda
infinuat atque demittit. J am vero in fimilitudinibus ad ca
qua; exponit aiFerendis , nefeias frequentior ne fit, an mira-
bilior : t quum in alus doctrina; partibus ceteros vincat,
in hac fe ipfum fuperandi locum non reliquerir. Quo no-
mine haud feio an is concionatoribus quam Seneca fit uti-
lior : propterea quod fmiliurn ufus ad populi captum cum
primis fit accommodatus. Quod , quo evidentius vel rudio-
ribus etiam appareret, nos Umilia in marginibus, ficut gra-
viores fententias adnptandas duximus , quo dormitantern le-
dorem rei pulcherrimse annotatione excitaremus. Sinceritas
vero doctrina; ejus tanta eil, ut' in hac parre ipfo Seneca
virtutis itudioifsimo fuperior mihi effe videatur. Seneca enim
Stoicorum errores mordicus tuetur , apathiam & fatum in-
ducit, omnia honefta paria
1
', fimilirer & turpia effe conten-
di: : in fola nudaque vrCCfle fummum hominis bonum col-
locai ; quum ea tarnen non fummum quidem bonum, fed
redifsima- ad illud via fit. Tum etiam rnnus b'i afierre adeo
non damnat , ut interdum etiam probet : certe in Catone ita
laudat, ut ex ejus vulnere, plus gloria; quam fnguinis rna-
naffe dicat. Horum nihil in Plutarcho deprehendes:: fed o-
mnia fere purgatifsima; rationi, & natura; lumini confenta-
nea : fortffe qoniam Evangelio Chrifti ejus faxulo latius co-
rufeante , major humanis
:
mentibus veritatis lux
;
additaeffet.
Quo res autem eflent inventu fciliores , rrtciaique audo-
ri & feriem locorum , & fuum quoque indfceijadjunxirrius.
Deinde in fine operis communem omnibus indicem adjeci-
mus : & quidqliid in toto opere ad aliquem locum referri pof-
fet, appofitis nurneris demonftravimus. Vale , amice ledor:
& hoc noftro exiguo labore, fed magno tamen muere fruere.
Magno , inquam , quoniam quum inter omnia,philofophorum
fcripta hi duo audores in moralis Philofophia; dodrina prin-
cipem locum teneant, habes in hoc exiguo volumine quid-
quid preclare illi dixerunt, fuis in locis digeilum , ut fi eorum
tibi fcripta legete non vacat, hic, qua; maxime feire refert,
comprehenfa teneas : fi vacat , quum omnia memoria com-
piedi nequeas, hic invenas, qua; maxime ad tuos ufus le-
gendo annotare & recondere debuifies,
PRI-.
PRIMUS TOMUS
COLLECTNEORUM
MORA LIS PHILOSOPHIC
QUI SELECTI SSI MAS SENTENTI AS
E X O M N I B U S S E N E C A OP E R I BUS
P E R COMMUNES LOCOS DI GE S TAS CONTI NET.
P R I M A C L A S S I S
in qua ponuntur tituli ad diverfa genera ftatuum
&: perfonarum fpedtantes.
DEUS.
Ultum dare folemus pratfumton omnium ho-
mnum. Apud nos veritatis argumentum eft,
aliquid omnibus videri : itaque Deos effe, in-
ter alia hinc colligimus , quod omnibus de
Diis opinio infita eft : nec ulla gens ufquam
eft, adeo extra leges morefque proje&a, ut
non aliquos Deos credat. Epifl. 1 1 7.
Egregie Ariftoteles ait , numquam nos verecundiores ef-
fe debere , quam quum de Diis agitur. Si intra mus tem-
pia cmpofiti , fi ad facrifcium acceffuri vultum fubmit-
timus, togam adducimus, fi in omne argumentum mode-
ftia: fingimur : quanto hoc magis facere debemus, quum
de fideribus, de ftellis , de Deorum natura difputamus, ni
quid temere, ne quid impudenter aut ignorantes affirme-^
mus , aut fcientes mentiamur ? Nec miremur tam tarde
^rui, qua; tam alte jacent,. '
A Quam
Z COLLECTANEA MOR ALIS PHILOSOPHIE.
Quam multa prater hos per fecretum eunt , nunquam
humanis oculis orentia ? neque enlm omnia Deus huma-
nis oculis nota fecit. Quota pars operis tanti noftris ocu-
lis committitur ? Ipfe qui ifta t radat , qui condidit , qui
totum hoc fundavit deditque circa f e , majorque eft pars
operis fui ac melior, eftugit oculos , cogitatione vifendus
eft. Lib. j . Nat. Qu&fi. cap. 30.
Quid fit hoc, fine quo nihil eft, fcre non pofiumus.
Et miramur fi quos igniculos parum novimus, quum ma-
xima pars mundi Deus latear;? Quam multa ammalia hoc
primum cognovimus fieculo ? Et quidem multa venientis
sevi populus ignota nobis feiet. Multa ficculis tunc futu-
ris , quum memoria noftra exoleverit, refervantur. Pufil-
la res mundus eft, nifi in ilio quod quadrat, omnis mundus
habeat. Non femel quidam facra traduntur. Eleufis fer-
vat quod oftendat revifentibus. Rerum natura facra fua non
imul tradit. Initiatos nos credimus : in veftibulo ejus ha>
remus. Illa arcana non promifeue, nec omnibus patent : re-
duda & in interiore facrario claufa funt. Ex quibus aliud
hax aeras , aliud qua; poft nos fubibit, afpiciet. Quando ergo
fta in notitiam noftram perducentur? Tarde magna prove-
niunt, utique fi labor cear. Id quod unum toto agimus animo,
nondum perfecimus, ut pefsimi efiemus. Adhuc in proceflii
vitia funt. Invenit luxuria aliquid novi in quod infaniat. In-
yenit impudicitia novam contumeliam fibi. Ibidem cap. 3 r.
Miraris fi nondum fapientia omne opus fuum implevit ?
Nondum tota fe nequitia protulit. Adhuc nafcitur, & huic
omnes operam damus : huic oculi noftri, huic manus fer-
viunt. Ad fapientiam quis accedit ? Quis dignam judicat, ni-
fi quam in tranfitu noverit ? Quis philofophiam , aut ullum
liberale refpicit ftudium, nifi quum ludi intercalantur, qum
aliquis pluvius intervenit dies, quern perdere licet? Itaque
tot familia: philofophorum fine fucceflore deficiunr. Aca-
demic! & veteres & minores nullum antiftitem reliquerunt.
Quis eft qui tradat praecepta Pyrrhonis? Pythagorica ilia
invidiofae turbas fchola praceptorem non invenit. Sextiorum
nova & Romani roboris feda , inter initia fua , quum ma-
gno mpetu coepifet, extinda eft. At quanta cura labora-
tur;.
I . CLASSE. DEI PROVIDENTIA. 3
Dei providentia.
S
Epone in prafentla qua: quibufdam placent. Uncuque
noftrum pdagogum dari Deum, non quidem ordina-
rium , fed hune inferioris nota:, ex eorum numero, quos
Ovidius ai t , de plebe Deos. Ita (a) tamen hoc feponas volo,
ut memineris, majores noftros, qui crediderunt hoc , Stoi-
cos fuifle. Epifi. 1 1 0.
Quum videris bonos viros acceptofque Dus laborare,
fudare, per arduum adfcendere ; malos autem lafeivire &
voluptatibus fluere ; cogita filiorum nos modeftia delecta-
i i , vernularum licentia : illos difeiplina triftiori contine-
. A 2 ri,
(a) Quos nos cujiodes angelot
t
hic infrions quofdam Deos pdagugor
mftros faut.
tur, ne cujus pantomimi nomen intercidati Stat per fuc-
ceflbres Pyladis & Badili domus : harum artium multi di-,
fcipuli funt, multique doctores. Ibid. cap. 32.
Quidam funt qua: nocere non poffunt, nullamque vlm
nifi beneficam & falutarem habent 5 ut Dii immortales, qui
nec volunt obeffe, nec poffunt. Natura enim illis mitis &
placida eft, tarn longe remota ab aliena injuria, quam a
fua. Dementes itaque & ignari veritatis, illis imputant fa>
vitiam maris , immodicos imbres, pertinaciam hiemis : quum
interim nihil horum , qua: nobis nocent profuntque, ad nos
proprie dirigatur. Non enim nos caufa mundo fumus, hie-
mem ajftatemque referendi : fuas ifta leges habent, quibus
divina exercentur. Nimis nos fufpicimus , fi digni nobis
videmur , propter quos tanta moveantur. Nihil ergo horum
In noftram injuriam fit : immo contra , nihil non ad fa-
lutem. Lib. 2. de Ira. c. 27.
Quid eft Deus ? quod vides totum, & quod non vdes
totum. Sic demum magnitudo fua illi redditur : qua nihil ma-
jus excogitari poteft. Si folus eft omnia , opus fuum & extra
& intra renet. Quid ergo intereft inter naturam Dei & no-
ftram ? Noftri melior pars, animus eft : in ilio nulla pars extra
animum. Totus ratio eft. Lib. 1. Natur. Qu<zft. in Prafat.
4 COLLECTANEA MOR ALIS PHILOSOPHISE.
r i , horum ali audaciatn. Idem tibi de Deo liqueat. Bo-
num virum in delictis non habet. Experitur , indurat, fibi
ilium prasparat. In lib. de Divina provd. cap. i.
Quare multa bonis viris adverfa eveniunt ? Nihil ac-
cidere bono viro mali poteft. Non mifcentur contraria.
Quemadmodum (a) tot amnes , f tantum fuperne deje&orum
imbrium , tanta mediterraneorum vis fontium non .mu-
tuant faporem maris , nec remittunt quidem : ita adver-
farum impetus rerum , viri fortis non vertit animum. Ma-
net in ftatu, & quicquid evenit, in fuum colorem trahit.
Eft enim omnibus externis potentior : nec hoc dico, non
fentit illa : fed vincit, & alioquin quietus placidufque con-
tra incurrentia attoilitur. Omnia adverfa , exercitationes pu-
tat. Quis autem , vir modo , & ereftus ad honefta, non eft
laboris appetens jufti, & ad officia cum periculo promtus ?
=fc Cui non induftrio otium poena eft ? Athletas videmus , qui-
bus virium cura eft, cum fortifsimis quibufque confligere,
& exigere ab his per quos certamini prparantur , ut totis
contra' ipfos viribus utantur : caedi fe vexarique patiuntur;
& fi non inveniunt fingulos pares, pluribus iimul objiciun-
tur. Marcet (b) fine adverfario virtus. Tunc apparet quanta
fit , quantum valeat, polleatque ., quum quid pofsit , pa-
tientia oftendit. Scias licet , idem viris bonis effe facien-
dum , ut dura ac diffidila non refoxmident , nec de fato
querantur. Quicquid " accidit , boni confulant, in bonum,
=vertant. Non quid, fed quemadmodum feras, intereft. Non
vids, quanto aliter patres , aliter matres indulgeant ? Uli
excitari jubent liberos ad ftudia obeunda mature , feriatis
quoque diebus non patiuntur effe otiofos, & fudorem illis,
& interdum lacrimas excutjunt. At matres fovere in finu,
continere in umbra volunt : nunquam fiere , nunquam tri-
ftari, nunquam laborare. Patrium habet Deus adverfus bo-
nos viros animum , & illos fortius amat : & operibus , inquit,
doloribus, ac damnis exagitentur, ut verum colligant robur.
Languent per inertiam faginata : nec labore tantum, fed
mol e, & ipfo fui onere defciunt. Non fert ulltim itum
illsfa felicitas. At ubi afsidua fuit cum incommodis fuis
. _ ^ rx-
(a) Tit.Patient, f Al. Totfupernae dej ecionesimbrium. (b) Tit.Tentt*.
I . CLASSIS. DEI PROVIDENTIA.
5
rfxa, callum per injurias ducit, nec ulli malo cedit, fed
etiamf ceciderit, de genu pugnat. Miraris (a) tu, fi Deus ille
bonorum amantlfsimus , qui illos quam optimos effe at-
que excellentifsimos vult , fortunam illis , cum qua exer-
ceantur , afsignat ? Ego vero non miror, fi quando volu-
ptatem capiunt Dii, dum fpedant magnos viros colluctan-
tes cum aliqua calamitate. Nobis (b) interdum voluptati eft,
fi adolefcens conftantis animi irruentem feram venabulo
excepit , fi leonis incurfum interritus pertulit : tantoque
fpectaculum eft gratius , quanto id honeftior fecit.... Ec c e *
fpectaculum dignum , ad quod refpiciat intentus operi
fuo Deus. Ecce par Deo dignum, vir fortis cum mala for-
tuna compofitus , utique fi & provocavit. Non video , in-
quam , quid habeat in terris Jupiter pulchrius fi conver-
tere animnm vel it, quam ut fpecet Catonem , jam parti-
bus non femel fractis, ftantem nihilominus inter ruinas puV
blicas redum. Ibid. cap. i.
Magis urgent fasva inexpertos. Grave eft tenera cer-
vici jugum. Ad fufpicionem vulneris tiro pallefcit : au-
daciter veteranus cruorem fuum fpectat, qui fcit fe fae-
pe vicifTe poft fanguinem. Hos itaque Deus, quos pro-
bat, quos amat, indurat, recognofcit, exercet. Eos autem,
quibus indulgere videtur, quibus parcere , molles Venturis
malis fervat. Erratis enim , fi quem judicatis exceptum. Ve-
niet ad ilium diu felicem fua portio. Quifquis videtur di-
miffus effe , dilatus eft. Quare Deus optimum quemquc
aut mala valetudine , aut luctu , aut incommodis afficit?
Quare in caftris quoque periculofa fortifsimis imperantur ?
Dux ledifsimos mittit, qui nodurnis hoftes aggrediantur #
infidiis, aut explorent iter , aut prafidium loco dejiciant.
Nemo eorum qui exeunt , dicit , male de me imperator
meruit j fed, bene judicavit. Idem dicant quicunque juben-
tur pati , timidis ignavifque flebilia : digni vifi fumus Deo,
in quibus experiretur , quantum humana natura poffet pati.
Bugite (c) delicias , fugite enervatam felicitatem , qua ani-
A 3 mi
(a) Deus bonorum amantifsimus et tarn etbnici judicio, (b) Tit, Fen
titudo. (c) Tit, Voluntatis j>ericulum
t
:
6 COL L ECTANEA MORALTS PHILOSOPHISE.
ml permadefcunt, nifi aliquid intervenit, quod humanae for-
tis admoneat, velut perpetua ebrietate fopiti. Quern fpecu-
laria femper ab afrlatu vindicarunt, cu jus pedes inter fomen-
ta fubinde mutata tepuerunt, cujus ccenationes fubditus &
parietibus circumfufus calor temperavit j hunc levis aura
non fine periculo ftringet. Quum omnia , qua; excefferunt
modum , noceant ; periculofifsima felicitatis intemperantia
eft. Movet cerebrum , in vanas mentem Imagines evocat,
multum inter falfum ac verum media; caliginis fundit. Quidni
fatiusfit, perpetuam infelicitatem , quae advocat ad virtu-
t em, fuftinere, quam infinitis atque immodicis bonis rum-
pi?
.# Hanc itaque rationem Dii fequuntur in bonis virls,
quam in difcipulis fuls praeceptores : qui plus laboris ab his
cxigunt, in quibus certior fpes eft. Numquld tu invifos ef-
fe Lacedasmoniis liberos fuos credis , quorum experiuntur
indolem publice verberibus admotis ? Ipfi illos patres ad-
hortantur, ut ictus flagellorum fortiter perferant, & lace-
ros ac femianimes rogant, perfeverent vulnera prabere vul-
neribus. Quid mirum, fi dure generofos fpiritus Deus ten-
tat ? Nunquam virtutls molle documentum eft. Verberat nos
6c lacerat fortuna. Patiamur. Non eft fevitia : certamen eft.
Quo ftepius adierimus, fortiores erimus.
Omnes confider gentes, in quibus Romana pax delink:
Germanos dico , & quicquld circa Iftrum vagarum gentium
occurfar. Perpetua illos hiems , trifle caelum premit, maligne
folum fterile fiiftentat, imbrem culmo aut fronde defendunt,
fuper durata glacie ftagna perfultant , In alimentum feras
captant. Miferi tibi videntur ? Nihil miferum eft, quod in
naturam confuetudo perduxit. Paullatim (a) enim voluptati
funt, quae necefsitate cceperunt.... Quid ergo miraris, bo-
nos viros, ut confirmentur , concuti ? Non (b) eft arbor foll-
da nec fortis, nifi In quam frequens ventus incurfat : Ipfa
*enim vexatione conftrlngitur, & radices certius figit. Fra-
giles funt , qua; in aprica valle creverunt. Pro ipfis ergo
bonis viris eft, ut effe interriti pofsint, multum inter for-
midolofa verfari , & xquo animo ferre quae non funt
ma-
(a) Tit. Confuetudo, (b) Tit, Tribulatio,
I. CLASSIS. D EI PROVI DENTI A.
7
mala , nifi male fuftlnenti. In lib. de Provid. cap. 4.
Hoc enim eft propofitum Deo , quod fapienti viro,
offendere , hax qua: vulgus appetit , qua: reformidat,
nec bona effe nec mala. Apparebunt autem bona effe, fi
ilia non nifi bonis viris tribuerit ; & mala effe, fi malis
tantum irrogaverit. Deteftabilis erit caxitas, fi nemo ocu-
los perdiderit, nifi cui eruendi funt. Itaque careant luce
Appius & Metellus. Non funt divitia: bonum. Itaque ha-
beat illas & Ellius leno , ut homines pecuniam quum in
templis confecraverint, videant & in fornice. Nullo modo
magis poteft Deus concupita traducere , quam fi ilia ad tur-.
pifsimos defert, ab optimis abigit.
Quid porro? non eft iniquum nobilifsimas virgines adfacra
facienda noctibus excitari, altifsimo fomno inquinatas fru ?
Labor optimos citat. Senatus per totum diem faepe confuli-
rur, quum itlo tempore vilifsimus quifque, aut in campo
otium fuum oble&et, aut in popina lateat, aut tempus in
aliquo circulo terat. Idem (a) in hac magna Rep. fit : boni
viri laborant, impendunt, impenduntur , & volentes quidem:
non trahuntur a fortuna, fed fequuntur illam , & asquant
gradus. Si feiffent, antecefsiffent. Hanc quoque animofam
Demetrii fortifsimi viri vocem audiffe me memini. Hoc
unum, inquit, Dii immortales , de vobis queri poffum, quod
non ante mihi voluntatem veftram notam feciftis. Prior enim
ad ifta veniifm , ad qua: nunc vocatus adfum. Vultis li-
beros fumere ? illos vobis fuftuli. Vultis aliquam partem
corporis ? fumite. Non magnam rem promitto : cito totum
relinquam. Vultis fpiritum ? quidni ? nullam moram fa-
ciam, quo minus recipiatis quod dediftis. A volente fere-
t is, quidquid petieritis. Quid ergo eft ? maluiffem offerre,
quam tradere. Quid opus fuit auferre ? accipere potuiftis:
fed ne nunc quidem auferetis , quia nihil eripitur nifi re-
tinenti. Nihil cogor, nihil patior invitus : nec fervio Deo,
fed affentio : eo quidem magis , quod feio omnia, certa &
in xternum dicta lege decurrere.- Fata nos ducunt, & quan-
tum cuique temporis reftet, prima nafeentium hora difpo-
fuit. Caufa pendet ex caufa, privata ac publica longus or-
A 4 do
(a) T, Fmitude.
$
r
COLLECTANEA MORALlS PHILOSOPHISE.
do rerum trahlt. Ideo fortiter omne ferendum eft : quia
1
non ( ut putamus ) incidunt cunda , fed veniunt. Olim con-
ftitutum eft , quid gaudeas, quid fleas : & quamvis ma-
gna videatur varietate fingulorum vita diftingui, fumma in
unum venit. Accepimus peritura perituri. Quid ita indl-
gnamur ? quid querimur ? Ad hoc parati fumus. Utatur , ut
vul t, fuis natura corporibus. Nos laetl ad omnia & fortes
cogitemus, nihil perire de noftro. Quid eft boni viri ? pra;-
bere fe fato. Grande folatium eft cum univerfo rapi : qulc-
quid eft quod nos fic vivere jufsit , fc mori.... Ille ipfc
omnium conditor ac redor fcripfit quidem fata , fed fe-:
quitur. Semper paret , femel jufsit.
Quare tamen Deus tam iniquus In diftributlone fati fuit,
ut bonis viris paupertatem, vulnera , & acerba funera ad-
feriberet ?... Qusdam feparari a quibufdam non poflunt,
coherent, Individua funt. Languida ingenla , & In fomnum
itura , aut In vigiliam fomno fimillimam , inertibus nedun-
tur elementis : ut efikiatur vir cum cura dicendus, for-
tiore fato opus eft. Non erit illl planum iter : furfum opor-
tet ac deorfum eat , fluduetur , ac navigium in turbido
regat. Contra fortunam illl tenendus eft curfus. Multa ac-
cident dura, afpera , fed qua; molliat & complanet ipfc.
Ignis aurum probat , miferla fortes viros. Ibid. cap. 5.
Quare tamen bonis viris patitur aliquid mali Deus fieri ?
Ille vero non patitur. Omnia mala ab illis removit, fcelera, &
flagitia , & cogitationes improbas, & avida confilia, & libidi-
nem cazcarh , & alieno imminentem avaritiam. Ipfos tuetur ac
vindicat. Nunquid hoc quoque a Deo aliquis exigit, ut ho-
norum virorum etiam farclnas fervet ? Remittunt ipfi hanc
Deo curam, externa contemnunt. Democritus divitias pro-
jecir, onus illas bona; mentis exiftimans. Quid ergo mi-
raris , fi id Deus bono accidere patitur , quod vir bonus
aliquando vult fibi accidere ?.... Puta itaque Deum dicere:
Quid habetis quod de me queri pofsitis vos , quibus re-
da placuerunt? Aliis (a) bona falfa circumdedi , & animos
inanes , velut longo fallacique fomnio lufi. Auro illos, ar-
gento & ebore ornavi : intus boni nihil eft. Ifti quos pro.
^ fV
(a) Tit. Felicitai falfa.
I . CLASSIS. GRATI A D EI .
felcibus afpctis, fi non qua occurrunt , fed qua latent
videritis, miferi funt, fordid! , turpes, ad fimilitudinem
parieturn fuorum extrinfecus culti. Non eft ifta folida &
(incera felicitas : erutta eft, & quidem tenuis. Itaque dum
illis licet ftare , & ad arbitrium fuum oftendi, niteat, &
imponunt : quum aliquid incidit, quod difturbet ac dete-
gat , tunc apparet quantum alta; ac vera; fceditatis alienus
fplendor abfeonderit. Vobis dedi bona certa, manfura : quan-
to f magis verfaveritis & undique inipexeritis meliora majo-
raque : permifi vobis , metuenda contemnere , cupienda fa-
ftidire. Non fulgetis extrinfecus. Bona veftra introrfus ob-
verfa funt.
Ferte fortiter adverfa , hoc eft
y
quo Deum anteceda-
tis. Ille extra patientiam malorum eft , vos fupra patien-
tiam. Contemnite paupertatem. Nemo tam pauper vivit,
quam natus eft. Contemnite dolorem : aut folvetur , aut
folvet. Contemnite fortunam : nullum illi telum, quo fe-
rirei animum , dedi. Contemnite mortem, qua; vos aut finit,
aut transfert vos. Ibid. cap. 6.
Vide etiam bac de re Tit. Adverfitas , & Tit. Patientia.
Gratta Dei j jnje dwnurn auxiliurn.
P
Rope eft a te Deus , tecum eft , intus eft. Ita dica,
Lucil i, facer intra nos fpiritus fedet, malorum bono-
rumque noftrorum obfervator & cuftos. Hie prout a no-
bis tra&atus eft, ita nos ipfe tratat. Bonus vir fine Deo
nemo eft. An poteft aliquis fupra fortunam, nifi ab ilio
adjutus exfurgere ? Ille dat conlilia magnifica & ere&a. In
uno quoque honorum virorum (quis Deus incertum eft)
habitat Deus. Si tibi occurrit vetuftis arboribus & foli-^
tam altitudinem egrefsis frequens lucus , & confpecium ca>\
H denfitate ramorum aliorum alios protegentium fubmo-:
ve'ns ; ilia proceritas filvae, & fecretum loci, & admira-
tio umbras , in aperto tam denfse atque continua; , (idem
_ ti-
f AiUer. Qaanto magis verlaveric aliquis , & undique inipexeru,
tanto videbit meliora, maj oraque : permifi vobis, ctt.
to
COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
tibi numinis facit.... Magnorum fluminum capita venera-
mur : fubita ex abdito vafti amnis eruptio aras habet. Co-
luntur aquarum calentium fontes : & ftagna qudam, vel
opacitas , vel immenfa altitudo facravit. Si hominem vide-
ris interritum periculis, intatum cupiditatibus , inter ad-
verfa felicem , in mediis tempeftatibus placidum, ex fupe-
riore loco homines videntem , ex axruo Deos : non fubibit
te veneratio ejus ? Non dices, ifta res major eft altiorque,
quam ut credi imilis huic, in quo eft, corpufculo pofsit?
Vis ifthuc divina defcendit : animum excellentem , mode-
ratum, omnia tanquam minora tranfeuntem , quicquid ti -
memus optamufque ridentem , cadeftis potentia agitt. Non
poteft res tanta fine adminiculo numinis ftare. Itaque ma-
d o r e fui parte illic eft , unde defcendit. Quemdmodum
radii folis contingunt quidem terram , fed ibi funt unde
mittuntur : ile animus magnus & facer, & in hoc demif-
fus , ut propius divina noflemus, converfatur quidem no-
bifeum , fed haeret origini fuse. Epijl. 41 .
Miraris homines ad Deos ire ? Deus ad homines ve-
ni t , immo ( quod propius eft ) in homines venir.. Nulla fi-
ne Deo mens bona eft. Semina in corporibus humanis di-
vina difperfa funt : qua; il bonus cultor excipit , ilmilia
origini prodeunt, & paria his ex quibus orta funt, fur-
gunt. Epfi. 73.
J . \ J pofsides ? qua; das ? qua; negas? qua; fervas ? qua; ra-
pis ? Unde ha;c innumerabilia
t
oculos, aures , & animum
mulcentia ? Unde illa luxuriam quoque inftruens copia ? Ne-
que enim necefsitatibus tantummodo noftris provifum eft:
ufque in delicias amamur. Tot arbufta , non uno modo
frugifera, tot herba; falutres , tot varietates ciborum per
totum annum digeftae, ut inerti quoque fortuita terra; ali-
menta prseberent. Jam animalia omnis generis alia in ile-
co folidoque, alia in humido innafeentia, alia per fublime
beneficia. Unde ergo ifta qu
dir
I. CLASSIS. B EI BENEF I CI A; J I
imuTa, ut omns rerum naturae pars tributum aliqod no-
bis conferred Flumina haze amosnifsimis flexibus campos cin-
gentia, illa prabitura commerciis viam, vafto & naviga-
bili curfu vadentia : ex quibus quidam ftatis diebus mi-
rabile incrementum trahunt, ut anhela, & ferventi fubje-
cta caelo loca fubita vis aeftivi torrentis irriget. Quid me-
dicatorum torrentium vena: ? Quid in ipfis littoribus aqua-
rum calentium exundatio ? Lib. 4. de Berief, cap.
Si pauca quis tibi donarfet jugera , accepiffe te dlce-
res benefcium : immenfa terrarum late patentium fpatla,
negas effe benefcium ? Si pecuniam tibi aliquis donaverit,
& arcam tuam (quoniam id tibi magnum videtur ) imple-
verit, benefcium vocabis : tot metalla defodit, tot flumina
emifit in aera, fuper quae decurrunt fola aurum vehentia,
argenti, seris , ferri immane pondus omnibus locis obru-
tum ; cujus inveftigandi tibi facukatem dedit, ac latentiutn
divitiarm In fumma terra figna difpofuit : negas te acce-
piffe benefcium? Si domus tibi donetur , in qua marmo-
ris aliquid refplendeat , & rectum nitidius auro , aut co-
loribus fparfum, num mediocre munus vocabis ? Ingens ti-
bi domicilium , fine ullo incendii, aut ruina: metu ftruxit,
in quo vides non tenues cruftas , & ipfa qua fecantur la-
mina graciliores , fed integras lapidis pretiofifsimi moles,
fed totas , varia: diftinctasque materia:, cujus tu parvula fru-
lla miraris , tectum vero aliter nocte , aliter interdiu ful-
gens : negas te ullum munus accepiffe ? Et quum irta qua;
habes magno azftimes , quod eft ingrati hominis, nulli de-
bere te judicas ? Unde tibi iftum quem trahis fpiritum ? Unde
iftam, per quam actus vita: tua: difponis atque ordinas, Iucem ?
Unde fanguinem, cujus curfu Vitalis contine tur calor ? Unde
irta palatum tuum faporibus exquifitis "ultra fatietatem lacef-
fentia ? Unde haec irritamenta jam laffa: voluptatis ? Unde Ifta
quies, in qua putrefcis ac marces ? Nonne fi gratus es , dices ;
1
Deus nobis h<ec otia fecit.
Namque erit ille mihi femper Deus. Illius aram
Sape tener noris ab ovilibus imbuet agnus.
Ille meas errare boves ( ut cernis ) & ipfum
Ludere qua vettern, calamo permit agrei.
12 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIE.
(a) Etiam q<e arte conant, Dei dona funt.
Ule Deus eft, non qui paucas boves, fed qui per ro-
tura orbem armenia dimift, qui gregibus ubique pafsim
vagantibus pabulum prxftat, qui pafcua hibernis a:ftiva fub-
ftituit , qui non calamo tantum cantare, & agrefte atque
incondit um carmen ad aliqnam tantum oblecationem mo-
dulari docuit ; fed tot artes , tot vocum varietates , tot fo-
nos , alios (a) fpiritu noftro , alios externo cantus edituros,
commentus eft.
eque enim noftra ifta qua; invenimus dixeris, non ma-
gis , quam quod crefcimus , quam quod ad conftitutum tem-
pus ua corpori officia refpondent. Nunc puerilium den-
tium lapfus , nunc ad furgentem jam artatem & in robu-
ftiorem gradum tranfeuntem pubertas , & ultimus ille dies
fugienti vita: terminimi ponens. Infita funt nobis omnium
aetatum, omniumque artium femina, magifterqueex occul-
to Deus, producit ingenia. Ibid, cap. 6.
Natura , inquit , ha?c mihi pra:ftat. Non intelligis te,
quum hoc dicis , mutare nomen Deo. Quid nini aliud
eft natura , quam Deus , & divina ratio toti mundo , &
partibus ejus inferta ? Quoties voles, tibi licet aliter hunc
auctorem rerum noftrarum compellare , & Jovem illum
optimum ac maximum rite -dices , &c tonantem , & fta-
torem : qui non ( ut hiftorici tradiderunt ) ex eo quod
poft votum fufceptum acies Romanorum fugientium fte-
tit 5 fed quod ftant beneficio ejus omnia , Stator, Stabi-
Ktorque eft : hunc eundemque & Fatum fi dixeris , non men-
tieris. Nam quum fatum nihil aliud fit quam feries imple-
xa caufarum , ille eft prima omnium caufa , ex qua ce-
tera; pendent. Qualunque voles illi nomina proprie apta-
bis , vim aliquam effetumque cdeftem continentia. Tot
appellationes ejus poTunt effe , quot muera. Ibid. cap. 7.
DU autem prima illa conftitutione quum univerfa dif-
ponerent, etiam noftra viderunt, rtionemque hominis ha-
buerunt. Itaque non poTunt videri fua tantum caufa de-
currere , & explicare opus fuum, quia pars operis fumus
& nos. Debemus ergo , & Soli, & Luna; , & ceteris cx-
le-
1. CLASSIS. DEI BENEFICIA. 13
leftibus beneflcium : quia etiamil potiora illis funt, in quae
oriuntur ; nos tamen in majora t ituri juvant. Adjice , quod
deftinato juvant. Ideoque bligati fumiis, qui non in be-
neflcium ignorantium incidimus. ; fed'-base qua? accipimus,
accepturos fcierunt : & quamquam majus illis propofitum
fit majorque actus fui fructus , quam fervare rhortalia : ta-
men in noftras quoque utilittes a principio rerum praz-
miffa. mens eft, & is ordo mundo datus , ut appareat cu-
rarci noftri non inter ultima habitam.
Debemus parentibus noftris pietatem : & multi -, non
lit gignerent, coierunt. Dii non poifunt videri nefcifie, quid
effeduri effent, quum omnibus -alimenta protinus , & alia
providerint : nec eos pet negligentiam genuere, quibus tarn
multa genuerant. Cogitavit enim nos ante natura , quam
fecit. Nec tarn leve opus fumus , ut. illi potnerimus exci-
dere. Vide quantum nobis perrniferit",' quam non intra ho-:
mines humani imperii conditio, fit. Vide in quantum cor-
poribus yagari liceat, quae; non coercuit fine terrarum , fed
omnem in partem fui mit (a). Vide, animi quantum au-.
deant, quemadmodum foli aut noverint Deos , aut quaerant,
& mente in al turn data, divina comitentur. Scias non effe
hominem tumultuarium, & incogitatum opus. Inter maxi-
ma rerum fuarura natura nihil habet, quo magis glorie-,
tur , aut certe cui glorletur.
Quantus ifte furor eft , controverfiam Diis munerls
fui facere ? Quomodo (b) adverfus eos hie erit gratus,
quibus gratia referri fine impendio non poteft, qui negat
ab his accepiffe fe , a quibus quum maxime accipit, qui &
femper daturi funt , & nunquam accepturi ? Quanta au-
tem perverfitas, ob hoc alicui non debere , quia edam in-
ficiami benignus eft : & continuationem ipfam , feriemque
beneficii , argumentum vocare neceffario dantis ? Nolo,
ajunt : fibi habeat : quis ilium rogat ? & omnes alias
impudentis animi voces his adftrue. Non ideo de te minus
meretur i s , cujus liberalitas ad t e, etiam dum negas , perve-
nire ; cujufque beneficiorum, vel hoc ipfo maximum , quod
etiam, querenti daturus eft. Lib. 6. de Benefic. cap. 23.
So-j
t Al. Itura. (a) Tit. Homo, (b) Tit. lngratituio.
14
COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Soli (a) Luna'que plurimum debeo , & non uni mihi
oriuntur : anno , temperantique annum Deo privatim obli-
gatus fum, quamvis non in meum honorem defcripta finr.
Stulta avaritia mortalium poffefsionem proprietatemque dif-
cernit, nec quicquam fuum credit effe, quod publicum eft.
At ille fapiens nihil judicat fuum magis, quam cujus illi
cum humano genere confortium eft. Nec enim effent ifta
communia , nifi pars illorum pertineret ad fingulos. So-
cium efficit etiam quod ex minima portione commune eft.
tur , ut exiguum in fingulos- cadat : ad unumquemque
tota perveniunt. Epifi. 73.
I
Ngens natura beneficium venti funt, il illud in injuriam
fuam non vertat hominum furor. Nunc quod de Car-
fare olim majore vulgo di&itatum eft , & a Tito Livio
pofitum , in incerto effe, utrum ilium magis nafci Reipub.
profuerit, an non nafci, dici etiam de ventis poteft : adeo
quicquid ex illis utile & neceffarium eft, non poteft his
repenfari, quae in perniciem fuam .generis humani demen-
tia excogitat. Sed (b) non ideo non funt ifta natura fua
bona, fi vitio male utentium nocent. Nimirum (c) in hoc
Providentia ac difpofitor ille mundi Deus , aera ventis exer-
cendum dedit, & illos ab omni parte, ne quid effet fitu
fqualidum , effudit : non ut nos claffes partem freti occupa-
turas compleremus milite armato , & hoftem in mari, aut poft
mare inquireremus.... Dedit natura ventos, ut commoda cu-
jufque regionis fierent communia: non ut legiones equitem-
que geftarent, nec ut perniciofa gentibus arma tranfveherent.
Si beneficia natura; utentium pravitate perpendimus,
nihil non noftro malo accepimus. Cui videre expedit ?
cui loqui ? cui non vita tormentum eft ? Nihil in-
venies tarn manifeftas utilitatis , quod non in contrarium
Adjice nunc, quod
& vera bona non fic dividun-
trans-
(a; Communia quoque beneficia cujujque propria funt, (b) Tit, Pro?
videntia, (c) Tit, Opiftcium,
I. CLASSIS. DEI OPIFICIUM. 15
Dei Opficium. Dei cognitio ex mundi fabrka.
T
Riplex caufa eft. DIcunt, ut f cl s, Stoici noftri , duo
effe in rerum natura , ex quibus omnia riant : cau-.
fam & materiam. Materia jacet iners, res ad omnia para-
ta ; ceflatura, fi nemo moveat. Caufa autem, id eft ratio,
materiam format, & quocumque vult verfat : ex ilia varia
opera producit. Efle debet ergo unde aliquld fl at, deinde
a quo fiat : hoc caufa eft , illud materia. Omnis ars imita-
tio eft naturae : itaque quod de univerfo dicebam , ad haec
transfer quae ab homine facienda funt. Statua & materiam
habuit quae pateretur artificium, & artificem qui materia;
daret faciem. Ergo in ftatua, materia aes fuit 5 caufa artifex.
Eadem conditio rerum omnium eft : ex eo conftant quod
f it , & ex eo quod facit.
Caufam Ariftoteles putat tribus modis did. Prima, inquit,
caufa eft ipfa materia, fine qua nihil poteft effici. Secunda opi-
fex. Tertia forma , quae unicuique operi imponitur , tanquam
ftatuae. Nam hanc Ariftoteles Idos vocat. Quarta quoque, in-
quit, bis accedit, propofitum totius operis. Quid fit hoc ape-
riam. JES prima ftatuae caufa eft : nunquam enim facia eflet,
nifi fuiflet id ex quo ea funderetur, ducereturve. Secunda
caufa artifex eft : non potuiflet enim aes illud in habitum ftatuae
figurarl, nifi accefsiflent peritae manus. Tertia caufa eft for^
ma : nec enim ftatua ifta Doryphoros, aut Diadumenos vo-
caretur, nifi haec illi eflet imprefla facies. Quarta caufa eft,
faciendi propofitum : nam nifi hoc fuiflet , fa&a non eflet.
transferat culpa. Sic ventos quoque natura bonos futu-
ros invenerat : ipfi illos contrarios fecimus. Omnes In all-
quod nos malum ducunt. Non eadem eft his, & illis cau-
fa folvendi; fed jufta nulli. Dlverfis enlm irritamentls ad
tentandum iter impellimur. Itaque alicui vitio naviga-
tur. Egregie Plato dicit, . . minima effe quae homines emant
vita. Immo, Lucili carifsime, fi bene furorem illorum aefti-
maveris , .. magis ridebis, quum cogitaveris vita parari ea,
in quibus vita confumitur. Lib. 5. Nat. Quaji. cap. 18.
l6 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Quid eft propofitum ? quod invitavit artificem , quod ille
fequutus fecit. Vel pecunia eft hoc , fi; venditurus fabri-
cavit ; vel gloria , fi laboravit in nomen ; vel religio , fi
donum tempio paravit. Ergo & base caufa eft propter quam
fit. An non putas inter caufas facii operis numerandum,
quo remoto factum non effet ? His quintam Plato adjicit,
exemplar , quam ipfe Idearn vocat : hoc eft enim ad quod
refpiciens artifex, ' id qud deftinabat, efficit. Nihil autem
ad rem pertinet utrum foris habeat exemplar , ad quod
referat oculos ; an intus , quod fibi ipfe concepit & po-
fuit. Hate exemplaria rerum omnium Deus intra fe haber,
numerofque univerforum' qua; agenda funt, & modos men-
te complexus eft : plenus his figuris eft, quas Plato Ideas
appellat immortales, immtbiles ,infatigabiles. Itaque homi-
nes quidem pereunt : 'ip'fa autem humanitas, ad quam homo
effingitur, permane* 5- & hominibus laborantibus, intereunti-
bus , ilia nihil patitr. Quinque ergo caufa; funt, ut Plato di-
cit. Id ex quo", id a quo, id quo, id ad quod, id propter quod.
Hax omnia mundus quoque ( ut ait Plato) habet. Fa-
de ns , hic Deus eft : ex quo fit , ha;c materia eft: for-
ma , hxc eft habitus & ordo mundi quem videmus : exem-
plar , feilieet id ad quod Deus hanc magnitudinem ope-
ris pulcherrimi fecit : propofitum , propter quod fecit.
QuaMris quid fit propofitum Deo? Bonitas : ita certe Plato
ait , qua; Deo faciendi mundum caufa fuit : bonus eft , bo-
na fecit, bono nulla cujufquam boni invidia eft. Fecit ita-
que quam optimum potuit.,.. Ego priora ilia ago ac tra-
cco , quibus pacatur animus , & me ptius fcrutor. Deinde
hunc mundum. Nec hoc quidem tempus , ut exiftimas,
perdo.... Ego non qua;ram qua; lint initia univerforum ? quis
rerum formator ? quis omnia in una maffa & materia inerti
convoluta difcreverit ? Non quaeram quis fit artifex hujus
mundi? qua ratione tanta magnitudo in legem & ordinem
Venerit ? quis fparfa collegerit , confufa diftinxerit, nimia
deformitate latentibus faciem diviferit? unde lux tanta fun-
datur ? ignis fit , an aliquid igne lucidius ? Ego ifta non
quazram ? ego nefciam unde defcenderim ? femel mihi vi-
cenda fint, an fjepe? Nefciam quo hinc iturus firn? qua;
1. CL ASSI S. D E I PI F I CI UM. 17
fedes exfpectet animam folutam legibus fervitutis humana: ?
Vetas me cado intereffe ? Id eft , jubes me vivere capite
demiffb ? Major fum & ad majora natus , quam ut firn man-
cipium corporis mei. Epifi. 65.
Circumfpice omnium corpora : nulli non & color pro-
prius eft, & figura fua, & magnitudo. Inter cetera , pro-
pter qua: mirabile divini artificis ingenium eft, hoc quo-
que exiftimo, quod in tanta copia rerum nunquam in idem
incidit : etiam qua: fimilia videntut, quum contuleris, di-
verfa funt. Tot fecit genera foliorum , nullum non fua
proprietate fignatnm : tot ammalia : nulli fimilitndo cum
altero convenit. Utique aliquid intereft. Exegit a fe , ut qua:
alia erant, & difsimilia effent & imparia. Epifi.
Quia tutela certifsima ex proximo eft , fibi quifque
commiffus eft. Itaque ut in prioribus epijlolis dixi, tenera
quoque ammalia e materno utero , vel quoquo modo ef-
fufa, quid fit infeftum ipfis, protinus norunt, & mortife*
ra devitant : umbram quoque tranfvolantium reformidant,
obnoxia avibus rapto viventibus. Nullum animal ad vitam
prodit fine metu mortis. Quemadmodum , inquit, editum
animal intellectum habere aut falutaris aut mortifera: rei
poteft ? Primum quaxitur, an intelligat,. non quemadmodum
intelligat. Effe autem illis intellectual ex eo apparet, quod
nihil amplius , fi intellexerint, faciant. Quid eft, quare pa-
vonem, quare anferem gallina non refugiat, quum tanto
minorem & ne notum quidem fibi accipitrem fugiat ? Qua-
re pulii felem timent , canem non timent ? Apparet illis
inette fcientiam nociturl, non experlmento collectam. Nam
antequara pofsint experiri, cavent. Deinde , ne hoc cafu
exiftimes fieri, nec metuunt alia quam debent , nec un-
quam oblivifcuntur. Hujus tutela: & diligentia: asqualis eft
illis a perniciofo fuga. Pra:terea non fiunt timidiora viven^
do. Ex quo quidem apparet, non ufu illa ad hoc pervc*
nire , fed naturali amore falutis fua:. Et tardum eft , & va-
lium , quod ufus docet. Quicquid natura tradit, & acqua-
le eft omnibus & ftatim. Epft. 1 21 .
Inter cetera providentia: opera , hoc quoque aliquis , ut
dignum admir,atione fufpexerit. Non enim ex una caufa
year.
l 8 C OL L EC T A N EA MOR A L I S PHI LOSOPHI SE.
ventos aut invenit, aut per diverfa difpofuit : fed primum
ut aera non finerent plgrefcere, fed afsidua vexatione uti-
lem reddernt vitalemque tracturis. Deinde ut imbres tet-
ris fubminiftrarent : iidemque nimios compefcerent. Nam
modo adducunt nubes, modo diducunt, ut per totum or-
bem pluvia; dividi poffent. In Italiam Aufter impellit, Aqui-
lo in Africani rejicit : Etefias non patiuntur apud nos nu-
bes confiftere. Iidem totam Indiam & JEthiopiam conti-
nuis per id tempus aquis irrigant. Quid , quod fruges per-
cipi non pofTunt , nifi flatu fupervacua ad mixta fervan-
dis ventilarentur, nifi eiTet quod fegetem excitaret, & la-
tentem frtigem ruptis velamentis fuis ( qua; folliculos agri-
cola; vocant ) adaperiret ? Quid, quod omnibus inter fe po-
pulis commercium dedit, & gentes difsipatas locis mifcuit?...
Dedit ille ventos ad cuftodiendam caeli terrarurnque tempe-
riem , ad evocandas fupprimendafque aquas , ad alendos fa-
torum atquc arborum fructus, quos ad maturitatem cum aliis
caufis adducit ipfa jactatio, attrahens cibum in fumma, &
ne torpeat , promovens. Dedit ventos ad ulteriora nofcen-
da : fuifle t enim imperitum animal, & fine magna expe-
rientia rerum homo, fi circumfcriberetur natalis foli fine.
Lib. 5. Nat. Quafl. cap. 18.
Nemo ufque eo tardus, & hebes , & demifius in ter-
ram eft, ut ad divina non erigatur, ac tota mente con-
furgat : inique ubi novum aliquod e ca;lo miraculum fulfit.
Nam quandiu folita decurrunt , magnitudinem rerum con-
fuetudo fubducit. Ita enim compofiti fumus , ut nos quo-
tidiana , etiam fi admiratione digna funt, tranfeant : con-
tra , minimarum quoque rerum , fi infolita; prodierunt, fpe-
ctaculum dulce fiat. Hie itaque ccetus aftrorum , quibus
immenfi corporis pulchritudo diftinguitur , populum non
convocar. At quum aliquid ex more mutatum eft, omnium
vultus in caelo eft. Sol fpectatorem, nifi quum deficit, non
haber. Nemo obfervat lunara , nifi laborantem. Tunc ur-
bes conclamant, tunc pro fe quifque fuperftitione vana tre-
pidar. Qiianto ilia majora funr, quod Sol totidem ( ut ita
dicam ) gradus , quot dies habet , & annum circuitu fuo
claudit : quod a folftitio ftatim inclinat
t
& dat fpatium
no-
I. CLASSIS. DEI OPIFICIUM. I
9
no&ibus : quod fider abfeondit : quod terras , qitum tan-
to major lit illis , non urit ; fed calorem fuum intenfionl-
bus ac remifsionibus temperando fovet : quod lunam nun-
quam implet, nifi adverfam fibi , nec obfeurat. Hax ta-
men non adnotamus, quandiu ordo fervatur. Si quid tur-
batum eft, aut praeter confuetudinem emicuit, fpeftamus,
interrogamus , oftendimus. Adeo naturale eft , magis no-
va , quam magna mirari. Idem in cometis fit.- Si rarus, &
infolitae figura; ignis apparuit, nemo non fcire quid fit, cu-
pit : & oblitus aliorum , de adventitio quaerit, ignarus utrum
debeat mirari, an timere. Lib. 7. Nat. Quafi. cap. 1.
Supervacuum eft in przefentia oftendere , non fine all-
quo cuftode tantum opus flare, nec hunc fiderum certuni
difcurfum fortuiti impetus efle.... Hanc inoffenfam velo-
citatem procedere alterna; legis imperio : tantum rerum
terra marique geftantem, tantum clarifsimorum luminum, &
ex difpofitione lucentium : non efle materia; errantis hunc
ordinem , neque quae temere coierunt, tanta arte pendere,
ut terrarum gravifsimum pondus fedeat immotum, & circa
fe properantis ca;li fugam fpectet : ut infufa vallibus maria
molliant terras, nec ullum incrementum fluminum fentiant;
ut ex minimis feminibus nafeantur Ingentia... J am vero fi
quis obfervaverit nudar! littora, pelago in fe recedente, ea-
demque intra exiguum tempus operiri, credet caca qua-
dam volutatione modo contrahi undas & introrfum agi,
modo erumpere , & magno curfu repetere fedem fuam : quura
illae interim portionibus crefeunt , & ad horam ac diem
fubeunt ampliores minorefque, prout illas lunare fdus eli-
cuit, ad cujus arbitrium Oceanus exundat. Lib. de Div'm.
provident, tap. 1.
Iracundia leones adjuvat, pavor crvos , accipitrem im-
petus , columbam fuga. Lib. 2. de Ira , cap. 16.
Puta nafeenti me tibi venire in conillium. Intratura es
urbem Diis hominibufque communem, omnia complexam,
certis legibus aeternifque devinftam , indefatigata caeleftiuni
officia volventem. Videbis illic innumerabiles ftellas : mi-
raberis uno fidere omnia impleri : folem quotidiano cur-
fu diei no&ifque fpatia fignantem, annum in ajftatem hie-
B 2 means
0 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOBHlJE.
memque aequaliter dividenrem. Videbis notturnam luna; Tuo
cefsionem a fraternis occurfionibus lene remiflumque lumen
mutuantem , & modo occultam , modo toto ore terris im-
minentem , accefsionibus damnifque mutabilem , femper
proxima; difsimilem. Videbis quinque fider diverfas agen-
da vias , & in contrarium precipiti mundo nitentia : ex
horum levifsimis motibus fortuna; populorum dependent,
& maxima ac minima proinde formantur , prout sequum
iniquumve ildus incefsit. Miraberis conlecta nubila, & ca-
dentes aquas, & obliqua fulmina , & cadi fragorem. Quum
fatiatos fpe&aculo fupernorum in terram oculos dejeceris,
excipiet te alia forma rerum , aliterque mirabilis. Hinc cam-
porum in inflnitum patentium fufa planicies. Hinc mon-
tium magnis, & nivalibus furgentium jugis, erecti in fubli-
me vertices, dejectus fluminum, & ex uno fonte in orien-
tem occidentemque defufi amnes , & fummis cacuminibus
nemora nutantia , & tantum filvarum cum fuis animalibus,
aviumque concenti! dinono. Varii urbium fitus, & feclufa:
nationes locorum difficultate , quarum alia; fe in erectos
fubtrahunt montes, alia; ripis , lacu , vallibus , palude cir-
cumfunduntur : adjuta cultu feges , & arbufta fine cultore
fertilia , & rivorum lenis inter prata difcurfus , & amceni fi-
nus , & littora in portum recedentia , fparfas tot per valium
infula;, qua; interventu fuo maria diftinguunt. Quid lapidum
gemmarumque fulgor, & inter rapidorum torrentium arenas
aurum interfiuens, & in mediis terris medioque rurfus mari
nitentes ignium faces, & vinculum terrarum Oceanus , con-
tinuationem gentium triplici finu fcindens, & ingenti licen-
tia exa;fruans ? Videbis his inquietis, & fine vento fluctuan-
tibus aquis immani & fidem excedenti magnitudine terrentia
ammalia , quidam gravia, & alieno fe magifterio moventia,
quidam velocia , concitatis perniciora remigiis, quidam hau-^
rientia undas , & magno pre navigantium periculo effiantia.
Videbis hic navigia , quas non novere terras , quasrentia.
Videbis nihil humanx audacia; intentatum , erifque ei fpecta-
trix , & ipfa pars magna conantiu.m. Difces , docebifque
artes, alias qua; vitam inftruant , alias qua; ornent, alias qu$
regant. hib. de Confolat. ad Marciarne cap. 18.
I . CL ASSI S. HOMO. MU L I ER . A N I MA .
21
Homo.
O
Quam contemta res eft homo , nifi fupra humana fe
erexerit. b. I . Nat. Quafl. in Prafat.
Quum ( a) homo divina contemplatur, ali tur, cref ci t, ac"
velut vinculis liberatus , in originem redit. Et hoc habet ar-
gumentum divinitatis fuae, quod illum divina dele&ant, nec
ut alienis i ntereft, fed ut fuis. Ubi fup.
Homo femper in fefe aliud fert , in alterum aliud co-
gitat. Ex Puhl. Mim.
Homo vita; c ommodatus , non donatus eft. Ex Puhl. Mim.
Nullum ( b) moroilus eft animal , maj orique arte tra-
andum quam homo : & nulli magi s parcendum quam
.homini. Ex Publ. Mim.
Qui d eft homini inimicifsimum ? alter homo.Z?# Pub.Mim,
Mulier.
A
Ut amat , aut odit mulier , nihil eft tertfum. Ex
Pubi. Mm.
Aperte quum eft mala mulier , turn demum eft bo-
na. Ex Publ. Mim.
Dedi fcere fiere f emi nam, eft mendaci um. Ex Publ. Mim.
Mulier quum fola c ogi t a t , male cogi tat. Ex Publ. Mm.
Cafta ( c) ad vi rum mat rona, parendo imperat. Ex eodem.
Anima.
M
Ors ( d) quam pertimefcimus a c recufamus , Inter-
mittit vi tam , non eripit. Veni et i terum qui nos in
lucem reponat dies.... Sed poftea diligentius doc e bo, omni a
quas videntur peri re, mutari. ./Equo ani mo debet rediturus
exire. Obferva orbem rerum in fe remeanti um : videbis in
B j hoc
(a) Tir. Contempiatie. (b) Tit, Rex , Judex, (c) Tit, Mammts.
nium, (d) Tit. Mors,
2 2 C O L L EC T A N EA MOR A L I S PHI L OSOPHI E.
hoc mundo nihil exti ngul, fed vicibus defcendere , a c re-
furgere. Epiftola 36.
Ra t i o autem nihil aliud ef t, quam in corpus humanum
pars divini fpiritus merfa. Epifl. 66. \
Profpi cere ( a) & ultra mundum li bet, quo f eratur, un-
de furrexeri t, in quem exitum tanta rerum velocitas pro-
peret. Ab hac divina contemplati one abduclum ani mum,
in fordida & humilia pertraxi mus, ut avaritiae f ervi ret, ut
reli&o mundo terminifque ej us , & dominis cuncta verfan-
tibus terram ri ma re t ur, & quaereret quid ex ilia mali ef-
f oderet, non contentus oblatis. Epifl. n o .
Quum de ani marum seternitate diflerimus , non leve
momentum apud nos habet confenfus homi num , aut ti-
menti um i nf eros, aut colentium aethera. Epifl. 1 1 7.
Multa funt qua; effe concedi mus , qualia fint , Igno-
ramus. Habere nos a ni mum, cuj us imperio & impellimur
& revocamur , omnes fatebuntur : quid tarnen fit animus
ille rector dominufque nof tri , non magi s tibi quifquam ex-
pe di e t , quam ubi fit. Alius ilium di cet effe fpi ri tum, alius
concentum quendam , alius vi m divinam & Dei partem,
^lius tenuifsimum a'e'rem , alius i ncorporalem potenti am.
Non deerit qui fanguinem di c a t , qui calorem. Adeo am-
mo non poteft liquere de ceteris re bus , ut adhuc ipfe fe
qua;rat. Lib. 7. Nat. Qu<eft. cap. 24.
Ni hi l aliud intercidet quam corpus fragilitatis caducas
morbi s obnoxi um, cafibus expof i tum, profcriptionibus ob-
j ectum. Ani mus vero divina origine hauf tus , cui nec f e-
neclus ul l a , nec mor s , onerofi corporis vinculis exfolutus,
ad fedes fuas & c ognata fidera recurret. In Suaforia 6.
Quomodo moleftus eft j ucundum fomni um videnti qui
exci tat ( aufert enim voluptatem etiamfi falfam , affectum
tarnen vera; habentem ) fic epiftola tua mihi fecit inj uriam.
Re voc a vi t enim me cogi tati oni apta; tradi tum, & i turum,
fi licuiffet, ulterius. J uvabat de seternitate ani marum quae-
rere , i mmo mehercule credere. Credebam enim facile opi -
nionibus magnorum v i rorum, rem gratifsimam promltten-
t i um, magis quam probanti um. Dabam ( b) me ipei tantae.
. J a m
(a) Tit. Contemplatio. (b) Tit. /ternitas.
I CLASSIS. ANIMA. 2$
J a m eram faftidlo mi h i , j am reliquias aetatls Infractae c on-
temnebam , in i mmenfum illud tempus & in poffefsionem
omnis aevi tranfiturus : quum fubito experre&us f um, epi -
ftola tua accepta , & tarn bellum fomnium perdi di , quod
repetam , fi te dimifero , & redi mam. Epifl. 102.
Quemadmodum novem menfibus nos tenet marernus^.
uterus , & praeparat non f i bi , fed illi l oc o, in quem vi -
demur e mi t t i , j am idonei fpiritum trahere , & in aperto
durare : fic per hoc fpatium quod ab infantia patet in fene-
ctutem , in t alvum naturae fumimur , & tanquam partum alia
ergo nos exfpeflat, alius rerum flatus. Nondum caelum , ni -
fi ex intervallo pati poflumus. Proi nde intrepidus horam
illam decretori am profpice. Non eft ani mo fuprema , fed
corpori . Quicquid ci rca te j acet rerum , tanquam hofpi -
talis loci farcinas fpedta. Tranfeundum eft. Excuti t redeun-
tem natura, ficut intrantem. Dies ifte quem tanquam ex-
tremum reformi das, aeterni natalis eft. Depone onus. Qui d
cunctari s, tanquam non prius quoque , relito in quo la-
tebas c orpore , exieris? Haeres, & reluctaris : tum quoque
magno nifu matris expulfus es. Gemi s , ploras : & hoc ipfum
fiere, nafeentis eft. .Sed tunc debebat ignofei : rudis & i m-
peritus omnium veneras : ex maternorum vi feerum cali do
mollique fomento emifium , afflavit aura liberior. Dei nde
offendit durae manus ractus , tenerque adhuc & nullius rei
gnarus obftupuifti inter i gnota. Nunc tibi non eft novum
feparari ab eo , cuj us ante pars fueris : aequo ani mo me m-
bra j am fupervacua di mi tte, & iftud corpus i nhabi tatum
di u, , pone. Scindetur , obruetur, abolebitur. Qui d contri -
ftaris ? Ita folet fieri. Pereunt faepe velamenta nafeentium.
Quid ifta fic diligis , quali tua ? Iftis opertus es. Veni et qui
te revelet dies , & ex contubernio f eedi , atque olidi ventris
educat. Hi nc nunc quoque tu quantum potes , fubvola : ab
aliis ( nifi quae neceffario cohaerebunt ) alienus. Epifl. 102.
Haec quae vides offa ci rcumvoluta nervis , & obducfam
cutem vultumque , & miniftras ma nus , & cetera quibus
involuti fumus , vincula ani morum tenebr3eque funt. O b-
ruitur his ani mus , offufeatur, i nfi ci tur, arcetur a veris &
B4 fuis,
t Al. in aiiura natura: lumimur partum. Alia origo cet.
24 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Affelus, Jive pafsiones animi,
N
ihil Intereft quam magnus fit affectus : quantufcunqu
eft, parere nef ci t, confilium non acci pi t : quemad-
modum rationi nullum animal obtemperat , non ferum,
non domefticum & mite ( natura enim illorum eft furda fua-
denti ) fic non fequuntur , non audiunt affectus quantuli-
cunque fint.... Facilius eft enim initia illorum prohi bere,
quam i mpetum regere. Epifi. 85.
Qui s negat omnes affectus a quodam quafi naturali flue-
ire principio ? Curam nobis noftri natura mandavit. Sed
hui c ubi nimium indulferis , vitium eft. Voluptatem na-
tura neceffariis rebus admi f cui t, ut non illam peteremus,
fed ut ea , fine quibus non poffumus vi vere , grati ora nobis
illius faceret accefsi o. Epifi. 1 1 6.
Hi e etit utilis miles qui feit parere confilio. Affectus
quidem tam mali miniftri , quam duces funt. Ideo nun-
quam affumet ratio in adj utorium i mprovi dos & violentos
impetus , apud quos nihil ipfa audtoritatis habeat : quos
nunquam compri mere pofsit , nifi pares illis , fimilefque
oppof ueri t, ut irae metum , inertia: i ra m, ti mori cupidita-
tem. Lib. 1. de Ira, cap. 9.
Ariftoteles a i t , affectus quofdam , fi quis illis bene uta
J
tur,
(a) More Platonii loquitur, (b) Tit. Purgatoria!
f u s , n faifa conj edtus : orane illi cum hac carne grav certa-
men eft , ne abrahatur & fdat : nititur ilio , linde dimiTus
eft : ibi ilium alterna requies ma ne t , pro confufis crafsifque;
pura & liquida vifentem. Lib. de Confo), ad Marciam , cap. 24.
Proinde non eft quod ad fepulchrum filli tui curras.
Pefsima ( a) ej us & ipfi moleftifsima ifthic j a c e nt , offa c i -
nerefque , non magis illius partes quam vef tes, aliaque te-
gumenta corporum. Integer ( b) ille , nihilque terris relin-
quens f ugi t, & totus excefsit : paullumque fupra nos c om-
mora t us , dum expurgat i nlmenti a vitia , fitumque omnis
mortalis azvi e xc ut i t , deinde ad excelfa fublatus, inter fe-
lices currit animas.. Ibid. cap. 25.
I. CLASSIS. AFFECTUS SIVE PASSIONES ANIMI. 2
tur , pro armis effe. Quod verum foret , fi velut bellica
inftrumenta fumi deponique poffent induentis arbi tri o. Haec
arma quae Ariftoteles virtuti da t , ipfa per fe pugnant, non
exfpedant manum. Habent , & non habentur. Ibidem,
cap. i<5.
Ea demum veloci tas placet , quae ubi j uffa eft , vef tn
glum fiftit, nec ultra deftinata procurri t , & quae flecti, & a
curfu ad gradum reduci poteft. i Egros ( a) fcimus nervos effe,
ubi invitis nobis moventur. Senex , aut infirmi corporis eft,
qui quum ambulare vult , curri t. Ani mi motus eos pu-
temus fanifsimos validifsimofque , qui noftro arbitrio ibunt,
non fuo ferentur. Lib: 2. de Ira, cap.^%.
Non ( b) funt praeterea cupiditates in longinquum mitten-
Hae, fed in vicinum illis egredi permi ttamus , quoniam In-
cludi ex toto non patluntur. Relictis his quae aut non pof-
funt f i eri , aut difficulter poffunt, prope polita fpeique no-
ftrae alludentia fequamur. Lib. 1. de Tranquil, animi, cap. 10.
Proxi mum ab his e ri t , ne aut In fupervacuis , aut ex
fupervacuo laboremus : id eft , ne aut quae non poffumus
conf equi , concupifcamus : aut adepti , cupiditatum vanita-
rem noftrarum fero poft multum pudorem intelligamus. Id
ef t, ne aut labor irritus fine effectu f i t, aut effeftus labo-
re indignus. Fere enim ex his triftitia fequi tur, fi aut non
f uccef si t, aut fucceflus pudet. Ibid. cap. 11.
Nunquam ( c ) autem ego a te , ne ex toto maereas , exl*
gam. Et fcio inveniri quofdam durae magis quam fortis
prudentiae vi ros , qui negent doliturnm effe fapientem. HI
vero yidentur nunquam in huj ufmodi cafum incidiffe. Allo-
quin extudiffet illis fortuna fuperbam fapientiam , & ad
confefsionem eos veri etiam invitos compuliffet. Satis prae-
ftiterit rati o, fi id unum ex dolore , quod & fupereft &
abundat , exciderit. Na m ut quidem nullum omnlno effe
eum patlatur , nec fperandum utli , nec concupifcendum eft.
Hunc potius modum f ervet, qui nec impietatem imitetur,
nec infaniam : & nos in eo teneat habitu , qui & piae men-
tis ef t, nec emotae. Fluant lacrima: , fed eaedem definant:
_ tra-
(a) ^ Tit. Affeltuum moderatio. (b) Tit, Cupiditatum moderatio.
(c) Tit. doloris moderatio.
%6 C OL L EC T A N EA MORA L I S PHI L OSOPHI E.
SeneBus, & Senex.
A
L a genera mort i s , fpel mi xta' f unt. Deint morbus,
incendium extinguitur , ruina quos videbatur oppref-
fura depofuit : mare quos hauf erat, eadem vi qua forbe-
ba t , ej ecit inclumes : gladium miles ab ipfa perituri cer-
vi ce revocavi t. Ni hi l habet quod fperet , quem fenectus
duc k ad mortem. Epifl. 30.
Ag o gratias f ene&uti , quod me letulo affixir. Qui dni
gratlas Uli hoc nomine agam ? Qui cqui d debebam nolle,
non pofum. Cum libellis mihi plurimus fermo eft. Epfi. 6j.
Ni hi l turpius ef t, quam grandis natu' fenex , qui nul-
lum aliud habet argumentum , quo fe probet diu vixifle,
prater aj tatem. Lib. 1 . de Tranq. animi, cap. 3.
Ama re j uveni virtus ef t, cri men feni. Ex Pubi. Mim.
Vir
3
& Uxor.
C
Afta ad vlrum matrona parendo imperar. Ex Pubi. Mim.
Habent locum maledi f ti , crebra; nuptias Ex eodem.
Magno cum peri culo cuftoditur , quod multis placet.
Ex eodem.
Bonam uxorem amifi. Invenes , fi nihil quasris nifi
bonam. T u modo ne imagines , proavofque refpexeris , nec
Patri moni um , cui j am ipfa nobilitas cefsit. Ifta diu c um
forma non repugnabunt. Facilius reges ani mum nulla vani -
tate tumentem. Non multum abeft a contemtu v i ri , qua;
fe nimis fufpicit. Due bene inftitutam, nec maternis inqui-
na-
trahantur ex i mo pectore gemitus , fed iidem & finiantur.
Si c rege animum tuum, ut & fapientibus te approbare pof-
fis , & fratrlbus. Lib. de Confolat. ad Polyb. cap. 37.
Ani mo dolenti nihil oportet credere. Ex Pubi. Mim.
Omni s afte&us ha be t , ut in eo in quo ipfe i nfani t, In
idem putet ceteros furere. Ex Pub. Mi.
Turpe przebet fpe&aculum animus asger. Ex Pubi. Mim.
I. CLASSIS. PATER , ET FILIUS. FILIOR. EDUC.
natam vitiis. Non cuj us auriculis utrinque bina patrimonia
dependeant. Non quam margarita; fuffocent, cui minus fit
in dote quam in vefte : quam in patente fella ci rcumlatam
per urbem populus ab omni parte aeque ut mari tus infpe-
xerit : cuj us farcinis domus fit angufta. Hanc facile ad mos
mores redi ges, quam nondum corruperunt publici. In Ex-
cerptis e librls Seneca adfcriptis.
Vater, ff Filius. Filiorum educatio.
E
Ducati o maxi mam diligentiam plurimumque profutu-
ram defiderat. Faci le eft enim teneros adhuc ani mos
componere. Difficulter reciduntur vitia , quae nobi fcum
creverunt. Lib. 2. de Ira, cap. 18.
Vinum pueris Plato negandum put a t : & Ignem vetat
Igne incitari. Ne c cibis quidem implendi funt. Diftenden-
tur enim c orpora , & animi c um corpore tumefcent. La bor
illos citra lafsitudinem exerc eat, ut minuatur , non ut c on-
fumatur calor , nimiufque ille fervor defpumet. Luf us ( a)
quoque proderunt. Modi c a enim voluptas laxat animos &
temperat. Humidioribus , f i cci ori bus, & frigidis , non eft
ab ira peri culum: fed maj ora vitia metuenda f unt , pavor,
difficultas , & defperatio , & fufpiciones. Ibid, cap, 20.
Pluri mum , inquam , proderit pueros ftatim falubriter
inftitui. Difficile autem regi men eft : quia dare debemus
ope ra m, ne aut i ram in illis nutriamus , aut i ndolem re -
tundamus. Diligenti obfervati one res xndiget. Ut rumquc
enim & quod extollendum , & quod deprimendum e f t , fi-
milibus alitur. Faci le autem etiam attendentem fimilia de-
cipiunt. Crefci t licentia f pi ri tus, fervitute commi nui tur. Af-
f urgi t, fi laudatur, & in fpem fui bonam adduci tur. Sed
eadem ifta infolentiam & i racundi am generant. Si c Itaque
inter utrumque regendus ef t, ut modo frenis utamur, mo-
do ftimulis: nihil humi l e , nihil fervile patiatur. Nunquam
xlli necefle fit rogare fuppliciter : nec profit rogai fe: potius
caufae fuse , & prioribus f adi s \ & bonis in futurum pro-
' mi f -
(a; Tit. Recreatio.
8 COLLECTANEA. MORALE PHILOSOPHIZE.
mifsis donetur. In certaminibus aequalium, nec vi nci ilium
pati amur , nec irafci. Demus operam, ut familiaris fit his,
c um quibus contendere folet : ut in certami ne afiuefcat,
non nofcere ve l i e , fed vi ncere. Quoties fuperaveri t, & di-
gnum aliquid laude f ec eri t , attolli , non geftire patiamur.
Gaudium ( a) enim exfultatio , exfultationem tumor & ni-
mi a aeftimatio fui fequitur. Dabi mus ( b) aliquod laxamen-
tum : in defidiam vero otiumque non ref olvemus, & pro-
cul a cfontadu delitiarum retinebimus. Nihil enim magis
fecit i racundos, quam educati o mollis & blanda. Ideo uni-
cis quo plus indulgetur , pupillifque quo plus l i c e t , c or-
rupt e r animus eft. Non refiftet offenfis, cui nihil unquam
negatum ef t, cui lacrimas follicita femper mater abfterfit,
cui de pedagogo fatisfadum eft. Non ( c ) vides , ut maj o-
rem quamque fortunam maj or ira comi tetur? In divitibus
nobilibufque & magiftratibus preci pue apparet , quum
quicquid leve & inane in ani mo e ra t , fecunda fe aura fu-
ftulit. Felicitas i racundi am nutri t, ubi aures fuperbas affen-
tatorum turba circumftetit. Ti bi ( d) enim ille refpondeat
Non pro faftigio te tuo metiris : ipfe te proj icis : & alia,
quibus vi x fanae & ab initio fundata: mentes reftiterint,
Long e itaque ab affentatione pueritia removenda eft. Au-
diat verum , & timeat : interim ve re a t ur, femper maj ori -
bus affurgat. Ni hi l per iracundiam exoret. Quod flenti ne-
gatum fuerat j quieto offeratur : & divitias parentum in
c onf pedu ha be a t , non in ufu. Exprobrentur illi perperam
f ada. Ibid. cap. 21 .
Perti nebi t ad rem , prxceptores paedagogofque pueris
placidos dari. Proxi mi s applicatur omne quod tenerum eft,
& in eorum fimilitudinem crefcit : nutri cum & paedagogo-
rum retulere mox in adolefcentia mores. Apud- Platonem
educatus puer , quum ad parentes relatus , voci ferantem vide-
ret patrem ; nunquam , i nqui t, hoc apud Platonem vidi. Noti
dubi to quin citius patrem imitatus fit, quam Platonem.
Tenui s ante omnia fitvidus, & non pretiofa veftis , & fi-
milis cultus cum aequalibus. Non irafcetur aliquem fibi com-
. ^ _ Ei'
(a) Tit. Gaudium., (b) Tit. Re.(natio._ (c) Tit. Profperitas,
(d) Tit. Adulati,
I. CLASSIS. DOCTOR , ET AUDITOR. 2^
Doclor j & Auditor.
I
N hoc gaudeo aliquid di f c ere, ut doceam : nec me ulla
res del edabi t , licet exi mi a fit & falutaris , quam mihi
uni fciturus fum. Si cum hac excepti one detur fapientia,
ut illam inclufam teneam , nec enuntiem , rej iciam. Nul -
lius boni fine foci o j ucunda poffefsio eft. Epift. 6.
T u me , i nqui s, vitare turbam j ubes , fecedere , & c on-
fcientia effe contentimi : ubi illa praecepta veftra qua; i m-
perant in ahi mori ? Qui d? ego tibi videor interim fede-
re ? in hoc me recondi di , & fores claufi , ut prodefle plu-
ribus poffem. Nullus mihi per otium dies exit : partem
noctis ftudiis vi ndi co: non vac o f omno, fed f uc c umbo, &
oculos vigilia fatigatos cadentefque in opere detineo. Se-
cefsi non tantum ab homi ni bus , fed etiam a re bus , & pri-
mum a meis. Pofterorum negotium ago. Ulis aliqua qua; pof-
fint prodefle , confcri bo : falutares admoni ti ones, velut me -
di camentorum utilium compofitiones , litteris ma ndo, effe
illas efficaces in meis ulceribus expertus : qua; etiamfi
perfanata non funt , ferpere defierunt. Rec tum iter quod
fero c ognovi , & laffus errando , aliis monftro. Epfl. 8.
Nunquam nimis dicitur , quod nunquam fatis difeitur.
Quibufdam remedia monftranda , quibufdam inculcanda funt.
Epift. 27.
Si agri colam arbor ad fructum perditela delectat ; fi pa-
ftor ex foetu gregis fui capit voluptatem ; fi alumnum fuum
nemo aliter i ntuetur, quam .ut adolefcentiam illius fuam ui-
dicet : quid evenire credis his , qui ingenia educaverunt,
& qua; tenera formaverunt , adulta fubito vident ? Ai fero
te mihi : meum opus es. Epift. 34.
Eum eli gef adj utorem , quem magis admirerls quum vi -
deri s, quam quum audieris. Epift. 52.
Nul -
t Al, Dof tcrem.
parari , quem ab initio multis parem fecerit. Ibid. cap. 22.
Ames parentem , fi aequus eft : fi aliter , feras. Ex Pub. Mi.
Ma i s naturse nunquam doore indigent. Ex eodem.
3 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Nullos autem pej us mereri de omnibus morralibus j u-
di c o, quam qui philofophiam velut aliquod artificium ve-
nale didicerunt : qui aliter vivunt , quam vivendum effe
praxi pi unt. Exempla enim feipfos inutilis difciplina; circum-
ferunt , nulli non vi ti o quod infequuntur , obnoxii. Non
magi s mihi poteft quifquam talis prodefle praxeptor , quam
gubernator in temperiate naufeabundus. Tenendum eft ra-
piente fluclu gubernaculum , lu&andum cum ipfo ma ri , eri-
pienda funt vento vela. Qui d me poteft adj uvare rector na-
vigii attonitus , & vomi tans ? Quanto maj ore putas vitam
tempeftate j attari , quam ullam ratem ? Non eft loquendum,
fed gubernandum. Epifi, 108.
Omni um ( a) honeftarum rerum femina animi gerunt, qua;
admoni ti one exci tantur : non aliter quam fcintilla flatu le-
^ v i adj uta , ignem fuum explicat. Eri gi tur virtus quum fa-
ci a eft & impulfa.... Ingenii vis prseceptis alitur & crefcit,
novafque perfuafiones adj icit innatis , & depravata corri-
git. Epifi. 94.
Qu i da m infident nobis qua? nos ad alia pi gros , ad alia
temerari os faciunt. Ne c ha x audaci a reprimi poteft , nec
ilia inertia f uf ci tari , nifi caufae eorum exi mantur, falfa ad-
admi rati o , falfa formi do. Ha x nos quandiu pofsident,
dicas l i c e t : hoc patri pri llare debes , hoc li beri s, hoc ami-
ci's , hoc hofpitibus : tentantem avaritia retinebit. Seiet pro
patria pugnandum efle : difluadebit ti mor. Seiet pro ami -
cis defudandum efle , ad extremum ufque fudorem : fed di-
liciae vetabunt. Seiet in uxorem gravifsimum efle genus in-
j uria: , habere pellicem : fed ilium libido in contrari a im-
^pi nget. Ni hi l ergo proderit dare prxc epta, nifi prius amo-
veris obftantia pracepti s : non magis quam proderit arma
in confpectu pofuhTe propiufque admovi f le, nifi ufura; ma-
nus expediuntur. Ut ad praxepta quse damus , pofsit ani-
mus i r e , folvendus eft. Epifi. 95.
Si quis ex iftis qui .philofophiam conlatrant, quod fo*
l e nt , dixerit : Quare ergo tu fortius loqueris , quam vivis ?
Quare fuperiori verba f ubmi tti s, & pecunia m neceflarium
tibi inftrumentum exiftimas , & damno moveri s , & lacri-
mas,
(a) Tit. Educatiti,
I. CLASSIS. DOCTOR , ET AUDITOR. 31
mas, audita conj ugis aut ami ci mort e , dimittis , & refol-
ds fa mam , & malignis fermonibus tangeris? Quare cul-
tius rus tibi eft , quam naturalis ufus defiderat ? Cur non
ad praefcriptum tuum ccenas ? Cur tibi mundior fupellex
eft ? Cur apud te vi num aitate tua vetuftius bibitur ? Cur
autem domus difponitur ? Cur arbores praeter umbram ni -
hil datura; conferuntur? Quare uxor tua locupletis domus cen-
fum auribus gerit ? Quare paedagogium pretiofa vefte fucci ngi -
tur ? Quare ars eft apud te , miniftrare : nec temere & ut 11-
bet, collocatur argentum , fed perite fervitur , & eft aliquis
fcindendi obfonii magifter ? Adj i ce , fi vis , cur trans mare
pofsides ? Cur plura quam nofti , pofsides ? Turpi ter aut tarn
negligens es , ut non noveris pauculos fervos : aut tarn
luxuriofus , ut plures habeas , quam quorum notitia; me -
mori a fuffkiat. Adj uvabo poftmodum convi ci a , & plura
mi hi , quam putas , obj iciam. Nunc hoc refpondebo tibi:
non finn fapi ens, & ut malevolentiam tuam paf cam, nec
ero. Exi go ( a) itaque a me , non ut optimis par firn ; fed
ut malis melior. Hoc mihi fatis eft, quotidie aliquid ex vi-
rus meis de me re , & errores meos obj urgare. Non perve-
ni ad f ani tatem, ne perveniam quidem : delinimenta ma -
gis quam remedia podagra; mea; c ompono , contentus fi
rarius a c c e di t , & il minus f irata minatur. Veftris quidem
pedibus c omparatus , debilis curfor fum. Lib. de Vita bea-
ta , cap. 17.
Ha x non pro me loquor : ego enim In alto vi ti orum
omni um fum : fed pro ilio cui aliquid j - actum eft. Ali tec
i nqui t, loqueris ; aliter vivis. Hoc per malignifsima capi -
ta & opti mo cuique inimicifsima , Platoni obj ectum eft,
obj ectum Epi curo , obj ectum Zenoni . Omnes enim ifti di -
c ebant, non quemadmodum ipfi vi verent, fed quemadmo-
dum vivendtim effet. De vi rtute , non de me loquor. Et
quum vitiis convi ci um facio , in primis meis facio : quum
potuero, vivam quomodo oportet. Ne c malignitas me ifta
multo veneno tin&a deterrebit ab optimis. Ne virus qui-
dem iftud quo alios fpargitis , vos necatis , me impedier,
quo minus perfeverem laudare vi tam , non quam a g o, fed
quam
(a) Tit. Proficient e J . t d. Verminatur. f Al. Ai.
32 C OL L EC T A N EA MORA L I S PHILOSOPHIZE.
quam agendam fcio : quo minus vi rtutem adorem , & ex
intervallo ingenti reptabundus fequar. Ibid. cap. 18.
Non praftant philofophi qua; loquuntur ? multum tamen
pra-ftant , quod loquuntur , quod honefta mente concipiunt.
Na m fi & paria didtis agerent , quid effet illis beatius?
Interim non eft quod contemnas bona verba , & bonis
cogitationibus plena praecordia. Studiorum falutarium, edam
ci tra effectum , laudanda tractatio eft. Quid mirum fi non
afcendunt in altum ? Ibid. cap. 20.
Non eft ergo quod perperam exaudiatis , qua: honefte,
fortiter , animofe , a ftudiofis fapientiae dicuntur. Et hoc pri-
mum attendite. Aliud eft ftudiofus fapientia; , aliud j am ade-
ptus fapientiam. Ille tibi di cet : optime loquor ; fed adhuc in-
ter mala volutor pluri ma. Non eft quod me ad formularli
meam exigas , quum maxi me facio me & formo , & ad exem-
plar ingens attollo : fi proceffero quantum propofui , exige ut
dictis facta refpondeant. AlTecutus vero humani boni fummam,
aliter tecum aget & dicet : primum non ef t, quod tibi per-
mittas de melioribus ferre fententiam. Mi hi ( a) j am ( quod ar-
gumentum eft rec t i ) conti gi t, malis difplicere. Ibid. cap. 24.
Ne c enim is folus Rei pub. prodeft, qui candidatos ex-
t ra hi t , & tuetur reos , & de pace belloque cenfet : fed
qui j ventutem exhortatur ; qui in tanta bonorum praece-
ptorum inopia , virtute inftruit animos ; qui ad pecuniam
luxuriamque curfu ruentes prenfat ac retrahit ; & fi nihil
aliud certe morat ur, in pri vato publicum negotium agit.
An ille plus praeftat, qui inter peregrinos & cives , aut ur-
ban us praetor f praeeuntibus afiefibribus tria verba pronun-
ciata quam qui docet quid fit j uftitia , quid pietas , quid
fapientia, quid fortitudo , quid mortis contemtus , quid Deo-
rum intelledtus , f quam gratuitum bonum fit bona confcien-
tia ? Ergo ( b) fi tempus in ftudia conferas , quod fubduxe-
# ris officiis , non deferueri s, nec munus detredtaveris. Ne-
que enim ille folus militat , qui in acie flat , nec cornii
dextrum laevumque defendit : fed & qui portas tuetur, &
ftatione minus periculofa , non otiofa tamen f ungi tur, vi-
:
Si:
(a) Tit. Perfecutiones bonorum, f Al. Adeuntibus affefforis verbsi
f At. Quantum boa am. (b) Tit, Studium.
I . CLASSIS. BOMIKUS. SERVUS. 33
Dominus. Servus.
B
rillo civili profcri ptum dominum fervus abf condi t, 8c
quum annulos ej us ibi aptaffet, ac veftem induiffet,
fpeculatoribus occurri t : nihil fe deprec ari , quo minus impe-
rata peragerent, di xi t, & deinde cervi cem porrexit. Quanti
viri eft, pro domino eo tempore mori ve l i e , quo erat ra-
ra fides ?... Inveniri in publica perfidia fidelem ? & quum
pra?mia proditionis ingentia oftendantur, premi um fidei, mor-
tem concupi fcere ? Lib. 3. de Benef. cap. 25.
Li benter ex his qui a te veniunt cognovi , familiariter
te cum fervis tuis vivere : hoc prudentiam t uam, hoc eru-
ditionm decet. Servi funt ? i mmo homines. Servi funt?
i mmo contubernales. Servi funt ? i mmo humiles ami ci . Ser-
vi funt ? i mmo c onf ervi , fi cogi taveri s tantumdem in utrof-
que licere fortuna;. Itaque rideo iftos , qui turpe exiftimant
cum fervo fuo coenare. Epift. 47.
Heu quam miferum eft difcere fervire , ubi fis do--
tlus dominari. Ex Pub. Mim.
Minus eft quam fervus , dominus qui fervos ti met. Exeod.
_Qui fervis crudelis eft , oftendit , in alios voluntatem
fibi non deeffe , fed poteftatem. Ex eodem.
C Ser-
gliafque fervat , & armamentari o praeft. Qua; minifteria'
quamvis incruenta fi nt, in numerum ftipendiorum veniunt.
Si te ad ftudia revocaveri s , omne vita; faftidium effugeris:
nec noctem fieri optabis ta;dio lucis , nec tibi gravis eris,
nec aliis fupervacuus' : multos in amicitiam attrahes , affluet-
que ad te optimus quifque. Nunquam ( a) enim ( quamvis ob-
i cura ) virtus latet : fed mittit fui Tigna. Quifquis dignus fue
ri t , veftigiis illam colliget. Lib. de Tranquil. animi, cap. 3.
Nobi s profefsio fapientia ef t, qua; diftributa fufcipit
incrementum , avarum dedignata pofiefforem , ci to , nifi
publi cetur, elabitur. Ex Pubi. Mim.
Omni s doftor in vita; ratione peccans , turpior eft ob hoc
quod in officio , cuj us magifter effe v ul t , labitur. Ex eodem.
COLLECTANEA MORALE PHILOSOPHIC.
Servls Imperare moderate , laus eft. Ex eodem.
Incipientium flatus*
H
Oc Intereft inter confummata: fapientia: vlrum , & allum
procedentis , quod inter fanum & ex morbo gravi
& diutino emergentem , cui fanitatis loco eft levior accef-
fio. Hi e nifi attendi t, fubinde gravat ur, & in eadem re-
volvitur. Epiji. 72.
Moleftum eft femper vi tam i nchoare. Aut fi hoc mo-
do magis fenfus poteft exprimi : male vi vunt , qui femper
vi vere incipiunt.... Qui dam vi vere tunc incipiunt , quum
definendum eft. Si hoc j udicas mirum , adj iciam quod
magi s admireris. Qui dam ante vi vere defi erunt, quam in-
ciperent. Epiji. 23.
Trojcientium,
M
Agna pars eft prof e&us, velie proficere. Epiji. ji.
Properemus. Ita demum vita benefcium crit : alio-
qui mora ef t, & quidem turpis inter feeda verfantibus. Id
agamus , ut noftrum omne tempus fit. Non erit autem , ni-
fi prius nos noftri effe cceperimus. E ad. Epiji. 71 .
Generofa res ef t , refpicientem non ad f uas, fed ad na-
tura: fuse vires , conari alta , tentare , & mente maj ora c on-
ci pere, quam qua: edam ingenti animo adornatis efrici pof-
fint. Lib. de Vita beata , cap. 20.
Eorum , qui nondmn perfe Barn virtutem a/fecuti funi, men-
tem ac Jlatum Seneca in per fona fua deferibit bis verbis. Di -
cam ( a) qua: acci dant mihi : tu morbo nomen invenies.
Tenet me fummus amor parfimonia; : fateor. Placet non in
ambi ti onem cubile compofit-um : non ex arcula prolata ve-
ftis, non mille ponderibus aut tormentis fplendere cogentibus
preffa ; fed domeftica & vilis , nec fervata , nec fumen-
da follicite. Placet cibus , quem nec parent fami li a: , nec
fpe-
(a) Tit. Parfimonia.
I. CLASSIS. PKOFICTlKTIt-M. 35
fpectent, nec multos ante paratus di e s , nec multorum ma-
nibus miniilratus : fed parabilis faci li fque, nihil habens ac- .
cerfiti f pre t i o : fed ubi libet non defuturus , nec patri moni o
gravis nec c orpori , nec rediturus qua intraverat. Placet
minifter incultus , & rudis vernula : argentum grave rulli-
ci patri s , fine ullo opere & nomine artificis : & menfa non
vari etate macularum confpicua , nec per multas elegantium
domi norum fuccefsiones civitati nota ; fed in ufum poli -
ta , qua; nullius conviva; oculos nec voluptate moretur , nec
accendat invidia. Quum bene ilia placuerunt , praflringit
animum apparatus alicuj us pxda gogi i , diligentius f quam j am
intra privatum larem vellita & auro eulta mancipia , &
agmen fervorum nitentium. J a m domus etiam qua c alc a-
tur pretiofa ; 8c divitiis per omnes angulos difsipatis, te-
cla ipfa fulgentia ; & aflectator comefque patri moni orum
pereuntium populus. Qui d ( a) perlucentes ad i mum aquas,
& circumfluentes ipfa convi vi a : quid epulas loquar fca;na
fua dignas ? Ci rcumfudi t me ex longo frugalitatis iltu v e -
nientem multo fplcndore luxuria , & undique ci rcumf o-
nuit. Paullum titubat acies. Facilius adverfus illam ani mum
quam oculos attollo. Re c e do itaque non pe j or, fed triilior.
Ne c inter ilia frivola mea tarn la;tus i ncedo : tacitufque
morfus fubit & dubitatio , nunquid ilia meliora fint. Ni -
hil horum me mutat ; nihil tamen non concuti t.
Placet ( b) vi m pra;ceptorum fequi , & in medi am ire
Re mp. Placet honores fafcefque , non purpura, aut aureis
virgis adductum , capeflere : fed ut amicis propinquifve
& omnibus civibus , omnibus deinde mortalibus paratior
luiliorque fun , propius poiltus. Sequor Zenonem , Clean-
them , Chryfi ppum : quorum tamen nemo ad Re mp. a c -
cef si t, nemo non mifit. Ad f ( c ) quam quum ani mum in-
foiitum atietare permi f , ubi aliquid occurri t indignum ( ut
in omni vita humana multa funt ) ... ad oti um c onvenor:
& quemadmodum pecori bus fatigatis quoque , veloci or do-
mum gradus eil. Placet intra parictes fuos vi tam coercere. 3
. . C2 Ne -
t Al. Pretiofive. f AI. Quam in privato lare veftita. (a) Htc
proficient!, funt, non perfeli. (b) Tit. Re/pub. f Al. Ubi aliquid ani-
marli infolitam arietari pereufsit. (c) Tit. Quies,
36 COLLECTANEA MOR ALIS PHILOSOPHIZE.
Perfeorum Jatus.
0
T
Ji pnt perfecli viri mores & aEliones , graviter & d-
ganter Seneca ad Lucilium , imperfecli bominis collatio-
ne, deferibit bis verbis. Hune , ait, vidimus in bel-
lo fortem , in foro ti mi dum, animofe paupertatem feren-
tem , humiliter infamiam : factum laudavi mus, contemfi -
mus virum. Ali um vidimus adverfus ami cos benignum,
ad-
(a) Tit. Leilio. Tit. Exemplmn. Tit. Kejpub. f Ai. Colorem..
Ne mo ullum auferat di e m, nihil di gnum tanto impendi
redditurus : libi ipfe animus hx re a t , fe colat , nihil alieni
a g a t , nihil quod ad j udicem fpectet. Ametur expers publi-
ca; privataeque cura; tranquillitas.
Sed ( a) ubi lectio forti or erexit ani mum , Sc acleos
fubdiderunt exempla nobiiia , profilire libet in forum : corri'
modare alteri v oc e m, alteri operam , etil nihil profuturara,
tarnen conaturam prodefle : alterius coercer in foro fu-
perbi am , male fecundi s rebus elati.... Ne lingula diutius
perf equar, in omnibus rebus haec me fequitur bona; men-
tis infirmiras , cui ne paullatim defluam v e re or, aut quod
eft follicitius , ne femper cai uro fimilis pendeam.... Rogo
i taque, fi quod habes remedi um quod hanc fluctuationem
meam fifias , di gnum putes me qui tibi tranquillitatem
debeam.... Ut vera tibi fimilitudine id de quo queror ex-
pri mam , non tempeftate vexor , fed naufea. Detrahe er-
go quicquid hoc eft mali , &c fuccurre in confpectu ter-
rarum laboranti. Lib. de Tranquil, animi , cap. 1.
Quadro mehercule j am dudum , Serene , ipfe tacitus,
&cui talem affectum animi fimilem putem ? Ne c ullius pro-
plus admoneor exemplo , quam eorum qui ex longa &
gravi valetudine explicit! , motiunculis levibufque interim
ofFenls perftringuntur ; & quum reliquias effugerint, fuf-
piclonibus tarnen inquetantur , medicifque j am fani ma-
num porri gunt, & omn e mj calorem corporis fui calumnian-
tur. Horum , Serene , non parum fanum eft corpus , fed
fallitati parum afuevit. Ibid. cap. 2.
I. CLASSIS. PERFECTORUM STATUS. 37
adverfus inimicos temperatimi , & publica & privata f nde
ac religiofe adminiilrantem : non deeffe ei Sc in his qua;
toleranda erant , patientiam ; & in his qua' agenda , pru-
dentiam. Vidimus ubi tribuendum ei let, plena manu dan-
tern : ubi laborandum , perti nacem & obnoxium , & lafsi-
tudinem corporis ani mo fublevantem. Pra: terea idem erat
femper , Sc in omni a du par fibi : j am non confilio bonus,
fed more eo pe rdudus , ut non tantum re de facere pofltj
fed nifi re de , facere non poffet. Intelleximus in ilio per-
f edam eile vi rtutem. Epifi. 120.
Quam angufta innocentia eft , ad legem bonum effe?
Quanto latius officiorum patet , quam j uris regula ? Qua m
multa pi etas, humani tas, liberalitas , j uftitia , fides exi gunt:
qua: omnia extra publicas tabulas funt ? Lib. 2. de Ira , cap.zj.
Vir fapiens atque perfectus , banc flbi vitam proponere,
/te fecum agere debet. Eg o mortem eodem vultu vi debo,
quo audiam. Ego laboribus , quanticunque illi erunt , pa-
re bo, animo fulciens corpus. Eg o divitias Se pra;fentes &
abfentes a;que contemnam : nec fi alicubi j acebunt , tri -
ilio r , nec fi ci rca me fulgebunt, animofior. E g o fortunam
nec venientem fentiam , nec recedentem. Ego terras omnes
tanquam meas videbo , meas tanquam omni um. Ego ( a) ile
vi va m, quali feiam aliis me natum : Se natura; rerum hoc
nomine gratias agam. Quo enim melius genere negoti um
meum agere potuit ? Unum me donavit omnibus : uni mi -
hi omnes. Qui cqui d habebo nec fordide cuftodiam , nec
prodi ge fpargam. Ni hi l magis pofsidere me c re da m, quam
bene donata. Non nume ro, nec pondere beneficia , nec lil-
la nifi accipientis aeftimatione pendam. Nunquam id mihi
multum e ri t , quod dignus acci pi et. Ni hi l ( b) opinionis cau-
fa ; omnia confeientia; f aci am. Populo fpedante fieri c re-
dam , quicquid me confei o faci am. Edendi ( c ) erit biben-
dique finis , defideria natura; reftinguere ; non implere al-
vum Se exinanire. E g o (d) amicis j ucundus, inimicis mi -
tis & faci li s, exorabor antequam roger , honeflis precibus
occurram. Patri am ( e) meam effe mundum feiam : & pra;-
C j fi-
(a) Tit. Liberalitas. (b) Tit. Confeientia. (c) Tit. Abinentia,
(d) Tit.
Dileio nimicorum. ( e) Tit. Providentia,
38 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIZE
fides Deos fupra me , ci rcaque me ftare , factorum di do-
ruraque cenfores. Quandocunque autem natura fpiritum re-
pet et , aut ratio di mi ttet, teftatus cxi bo , bonam me c on-
fcientiam amaffe , bona ftudia : nullius per me libertatem
i mmi nutam, a nemine meam. Lib. de Vita beata , cap. 20.
Qui hoc facere proponet , vol e t , tentabi t, ad Deos
iter faciet ; nas i lle, etiam fi non tenuerit , magnis tamen
exci det aufisi Ibid. cap. 21.
Qua fint perfei viri officia oendit Herum Seneca exem-
plo amici Lucilii Sicilia prafeffi : quum fic inducit adulato-
ribus fuis refpondentem. I tu , inquit, ifta verba quae j am
ab alio magiftratu ad alium cum li dori bus tranf eunt, fer-
to ad ali quem, qui paria facturus, vult quicquid dixeris,
audire. Eg o nec decipere v ol o, nec decipi poffum. Lauda-
ri me a vobis , nifi laudaretis etiam malos , Vellern.... Quum
cupieris ( alt Sen. ) bene l audari , quare hoc ulli debeas ?
Ipfe te lauda : die , liberalibus me ftudiis tradi di , quam-
quam paupertas alia f uaderet, & ingenium eo duc e re t , ubi
praefens ftudii pretium eft. Ad gratuita carmi na deflexi me,
& ad falutare philofophias ftudium contuli. Oftendi in o-
mne peftus cadere vi rtutem : & eludatus natalium angu-
ftias, nec forte me fed ani mo menfus , par maxi mi s fleti.
Non mihi inimicitia Getuli c i , Caj i fidem eripuit. Non in alio-
rum perfonam infeliciter armati f Meffala & Narci f lus, din
publici hoftes, antequam f ui , propofitum meum potuerunt
evertere. Cervi cem pro fide appofui. Nullum verbum mi -
hi , quod non falva confeientia proc ederet , excuffum eft.
Pro amicis omnia timui : pro me ni hi l, nifi ne parum bo-
nus ami cus fuiffem. Non mihi muliebres fiuxere lacrima:.
Non e manibus ullius fupplex pependi. Ni hi l i ndecorum nec
bono , nec vi ro feci. Periculis meis maj or , paratus ire in
ea qua: minabantur , egi gratias fortuna: , quod experiri
voluiffet quanti aj ftimarem fidem. Non debebat mihi par-
vo res tanta conftare. Ne c exami navi t me quidem diu : ne-
que enim paria pr.ndebant , utrum fatius eflet me perire
pro fide , an fidem pro me. Non preci pi ti i mpetu in ul-
ti mum confilium , quo me eriperem furori potentium , mi -
fi.
t Al. Amatoriyn.
I. CLASSIS. REX PRINCEPS.
39
fi. Vi debam apud Caj um t orme nt a , videbam Igncs. Sci e-
bam olim fub ilio in eum ftatum res humanas decidifle,
ut inter mifericordia; opera haberetur, occi di . Non tarnen
ferro i ncubi li , nec in mare aperto ore defiui ; ne viderer
pro fide tantum mori poife. Adj i ce nunc i nvi dum muneri -
bus animum , & in tanto avaritia; certami ne , numquam
fuppofitam manum lucro. Adj i ce nunc vi dus parfimoniam,
fermonis modefti am, adverfus minores humanitatem
r
ad-
verfus maj ores reverentiam. Poft hoc ipfe te conf ule, v e -
ra ne an falfa memoraveri s. Si vera funt , coram ma -
gno teile laudatus es : fi falfa, fine tefte derifus es. Pof -
fum & ipfe nunc videri te aut captare , aut experiri.
Utrumli bet crede , & omnes timere a me incipe. Vi rgi -
lianum illud excute : Nufquam tuta fides. In Prafatione Lib.
4. Natural. Quafi.
H
Oc eft re gnum, nolle re gna re , quum pofsis. Lib. 3.
de Benef. cap. 37.
Si vis tibi omnia fubj kere , te fubj ice rarioni": mul-
tos re g e s , fi ratio te rexerit. Epifi. 37.
Natura; eft, potioribus deteri ora fubmittere. Muti s qui - 3
dem gregibus aut maxi ma corpora praefunt, aut vehemen-
tifsima. Non praxedi t armenta degener taurus , fed qui
magnitudine ac roris ceteros mares vi ci t. Elephantorum g re -
gem excelfifsimus ducit. Inter homines pro fummo eft opti -
mus. Ani mo itaque redor olim eligebatur. Ideoque fumma
felicitas erat gentium , in quibus non poterat potentior ef-
fe , nifi melior. Tantum enim quantum vult poteft, qui le
nifi quod debet , non putat poffe. Ilio ergo faxulo quod
aureum perhi betur, penes fapientes fuiffe regnum Pofsi do-
nius j udicat. Hi continebant manus , & infinniores a va -
Udioribus tuebantur. Suadebant diffuadebantque , & utilia
atque inutilia monftrabant. Horum prudenti a, ne quid deef-
fet fuis provi debat. Forti tudo arcebar pericula ; beneficen-
tia augebat, omabatque fubj edos. Officium erat i mperare,
C
4
noi)
40 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
non regnum. Ne mo quantum poffet adverfus eos expert*
ba t ur, per quos cceperat poffe. Epifl. 90.
Peri erunt omnia , ubi quantum fuadet i ra , fortuna per-
rnittit : nec diu potef t, quae multorum malo exercetur po-
tentia , ftare. Periclitantur enim , ubi eos qui feparatim ge-
munt , communi s metus j unxit. Plerofque itaque modo m-
guli ma da ve runt , modo uni verf i , quum illos conferre in
unum iras publicus dolor coegiifet. Lib. 3. de Ira , cap. 16.
Nullum dement i a ex omnibus magi s quam regem aut
principem decet. Ita enim virtutes magnis viris decori glo-
riaeque funt , fi illis falutaris potentia eft. Na m ( a) pefti-
fera vis ef t , valere ad nocendum. Illius demum magni tu-
do ftabilis fundataque eft, quern omnes tarn fupra fe effe,
quam pro fe fciunt : cuj us curam excubare pro falute fin-
gulorum atque univerforum quotidie experiuntur. Lib. 1.
de Clem. cap. 3.
Clementia in quamcumque domum perveneri t, earn f e-
licem tranquillamque pra:ftabit. Sed in regia , quo rari or,
eo mirabilior. Qui d ( b) enim eft mi rabi li us, quam eum , c u-
j us i ra nihil obf tatj cuj us gravi ori fententi s ipfi qui pe-
re unt , affentiuntur ; quem nemo i nterrogaturus e f t , i mmo
fi vehetnentius excandui t, ne deprecaturus quidem 5 ipfum
fibi manum inj icere , & poteftate fua in melius placidiuf-
que uti , hoc ipfum cogi tantem : occi dere contra legem
nemo non poteft ; fervare , nemo praeter me ? Magnam ( c )
fortunam magnus animus decet : qui nifi fe ad illam extu-
l i t , & altior fteti t, illam quoque infra rerram deducit. Ma -
gni autem animi eft proprium , placidum effe tranquillum-
que , & inj urias atque offenfiones femper defpicere. Muli e-
bre ef t, furere in ira. Ferarum vero , nec generofarum qui -
dem , prasmordere & urgere proj edos. Elephantes leonef-
que tranfeunt quae impulerunt. Ignobilis beftiae pertinacia
eft. Non decet regem faeva , nec inexorabilis ira. Non
multum enim fupra eum emi net, cui fe irafcendo exaequat.
Lib. i . de Clem, cap, 5.
Clementi a ef f i ci t, ut magnum i nter regem tyrannum-
_. que
(a) Tt. Potenti mala (T bona, (b) Tit. Vittoria ftti. (c) Tit.
Magnanimit!.
I. CLASSIS. REX PRINCEPS.
41
que difcrimen f i t , uterque licet non minus armis valletut:
fed alter arma habet , quibus in muni mentum pa c i s u t i -
tur , alter , ut magno t i more , magna odia compefcat. Ne c
illas i pf asmanus, quibus fe commi f i t, fecurus afpicit. Con-
trariis in contraria agitur. Na m & invifus eft quia ti me-
tur , & timeri vult quia invifus eft: & illo exfecrabili ver-
fu , qui multos dedit prac i pi tes , utitur : Oderint, dum me^
tuant. Ignarus quanta rabies oriatur , ubi fupra modum odia
creverunt. Temperatus enim ti mor cohi bet animos : afsi-
dims vero & acer & extrema admonens , in audaci am j a-
centes e xc i t a t , & omnia experiri fuadet. Sic j - feras linea: &
pinna; claufas c onti nent: fi vero eafdem a tergo eques te-
lis inceffat , tentabunt fugam per ipfa qua: fugerant , pro-
culcabuntque formidinem. Acerri ma ( a) virtus eft , quam
ultima necefsitas extundit. Reli nquat oportet fecuri aliquid
metus , multoque plus fpei quam periculorum oftentet. Ali o-
quin ubi quiefcenti paria metuuntur , incurrere in pericula
j uva t , & aliena anima abuti. Placi do tranquilloque regi fi-
da funt auxilia fua , quibus ad communem falutem utatur.
Gloriofufque miles ( publi cs enim fecuri'tati dare operam
vi detur) omnem laborem libens patitur , ut parentis cuftos.
At ilium acerbum & fanguinarium necefle eft graventur
ftipatores fui. Lib. 1. de Clem. cap. 12.
Agat princeps curam non tantum falutis , fed etiam
honeftx cicatricis. Nulli regi gloria eft ex fa:va ani mad-
verfione. Lib. 1. de Clem. cap. 17.
Natura ( b) commenta eft regem , quod & ex aliis ani -
malibus licet c ognof c ere, & ex apibus , quarum regi a m-
plifsimum cubile eft , medioque ac tutifsimo loco. Pra: ter-
ea onere v a c a t , exactor alienorum operum : & amiflb re-
g e , totum delabitur examen. Ne c unquam plus unum pa-
tiuntur , melioremque pugna quarunt. Pra' terea infignis re-
gis forma eft , difsimilifque ceteris , turn magnitudine , turn
nitore. Hoc tamen maxi me diftinguitur: iracundifsima: , ac
pro corporis captu pugnacilsima: funt apes , & aculeos in
vulnere relinquuntj rex ipfe fine aculeo eft. Nolui t ilium
.
:
na-
"t .Alt Si feras lineis & pinna claufas contineas: eafdem cet,
(a) Tit. Necefmas. (b) Tit. Opificium Dei. \ > \ "'"
42 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIZE.
natura nec faevum effe , - nee ultionem magno conftaturam
petere : .telumque detraxi t, & iram ej us inermem reliquit.
Exemplar hoc magnis regibus ingens. Eft enim illi mos
exferere fe in parvi s, & ingentilirci- rerum documenta mi-
nima agere. Pudeat ab exiguis animalibus non trahere mo-
res , quum tanto homi num moderati or effe animus debeat,
quanto vehementius nocet, Urinarci quidem eadem homi -
ni lex effet, & ira cum telo fuo frangeretur : nec fepius
liceret nocere quam f emel, nec alienis viribus exercere odia.
Faci le enim laflaretur furor , fi per fe fibi fati sfaceret, & fi
mortis periculo vim fuam efFunderet. Sed ne nunc quidem illi
curfus tutus eft. Tantum enim neceffe eft timeat , quan-
tum timeri voluit : & nianus omni um obf ervet, & eo quo-
que tempore quo non captatur , peti fe j udicet , nullum-
que momentum i mmune a merit habeat. Hanc aliquis aegratn
vi tam fuftinet, quum liceat innoxium , & ob hoc fecurum,
falutare potenti al, j us Ixtis omni bus, tractare ? Errat enim
fi quis exiftimat tutum effe ibi regem , ubi nihil a rege Ut-
tum eft. Securitas fecuritate mutua paeifeenda eft. Non opus
eft inftruere in akum editas arces , nec in afcenfum ar-
duos colles emunire , nec latera monti um abf ei ndere, mul-
tiplicibus fe muris turribufque fepire. Salvum regem in
aperto dementi a praftabit. Unum eft inexpugnabile muni -
mentum , amor ci vi um. Qui d pulchrius eft, quam vi vere
optantibus cuncfis , 8c vota non fub cuftode nuncupanti-
bus ? Si paiillum valetudo titubavit , non fpem homi num
excitari , fed metum ? Ni hi l elle cui quam tarn pretiofum,
quod non pro falute prxfidis fui commutatum velit ? Omne
quod illi c onti ngi t, fibi quoque evenire deputet ? In hoc
afsiduis bonitatis argumentis probavi t, non Rempub. fuam
effe , fed fe Rei pub. Quis hui c audeat. ftruere aliquod pericu-
lum ? . . . Hoc affecfare , hoc imitari decet , maxi mum ita
haberi , ut optimus fimul habeatur. Lib. i . de Clem. cap. 19.
Nunc ergo regem hortamur , ut manifefte laefus , ani -
mum in poteftate habeat: & poenam, fi tuto poteri t, do-
net : fin mi nus, , temperet: longeque fit in fuis, quam in
# alienis exorabilior inj uriis. Na m ( a) quemadmodum non eft
ma-
{&) Tit. dementia.
I. CLASSIS. JUDEX , MAGISTRATES. 43
Judex
3
Magiratus.
H
Oc femper in omni animadverfione judex fervabi t, ut
fciat alteram adhi beri , ut emendet malos ; alteram ut
tollat. In utroque non prasterita , fed futura intuebitur.
Nam , ut Plato a i t , nemo ( b) prudens puni t , quia pec c a-
, , , turn
(a) Tit.. Magpanimitti. (b) Tit. Cajtigatts.
magni animi qui de alieno beraus ef t, fed ille qui quod
alteri donat , fibi detrahit : ita dement em voc abo , non
in alieno dolore facilem ; fed eum qui quum fuis ftimu-
lis exagi tetur, non profilit : qui intelligit magni ( a) animi
effe , inj urias in fumma potentia pati , nec qui cquam effe
gloriofius principe impune laj fo. Ibid. cap. 20.
Nihil quicquam pulchrius exiftimo in faftigio colloca-
tis quam multarum rerum veni am dare , nullius petere.
Lib. de Confolatione ad Marciam, cap. 4.
Cxf ari ipfi cui omnia li cent, propter hoc Ipfum multa non
licent. Omni um domos illius vigilia defendit : omni um oti um
illius labor : omnium delicias illius induftria : omni um v a -
cationem illius occupati o. Ex quo fe Cs f ar orbi terrarum
dedicavit , fibi eripuit : & fiderum modo ( quee irrequieta
femper curfos fuos explicant ) nunquam illi li cet, nec fub-
fiftere , nec quicquam fuum facere. Lib. de Confolatione ad
Polyb. cap. 25.
Hxc clementia prlncipem de c e t , ut quocumque vene-
rit , manfuetiora omnia tacit. Ex Pub. Mim.
Haud minus turpia funt principi multa f uppli ci a, quam
medi co multa funera. Ex eodem.
Male imperando fummum i mperi um amittitur. Ex eod.
Non alia f ades eft quieti moderati que imperii , quam
fereni ca:li & nitentis. Ex eodem.
Pri nci pum faevitia, bellum eft. Ex eodem.
Regi bus eft pej us multo quam fervientibus : re vera quia
ifti fingulos , illi univerfos timent. Ex eodem.
Regi bus certior eft ex manfuetudine fecuriras. Ex eode?n.
Tyrannus a rege diftat f a&i s , non nomi ne. Ex eodem.
44 COLLECTANEA MORA LIS PHILOSOPHIC.
tura ef t, fed ne peccetur. Revoc ari enim preteri ta non pof-
fnnt : futura prohibentur : & quos volet nequitia: male ce-
dentis excmpla fieri, palam recider , non tantum ut pe-
reant ipfi , fed ut alios pereundo deterreant. Hxc cuique
expendenda aeftimandaque funr. Vides quam debeat omni
perturbatione liber accedere ad rem fumma diligentia tra-
ctandam , poteftatem vita: necifque. Male irato ferrum com-
mittitur. Lib. i . de Ira , cap. 16.
Remifsius imperanti melius paretur. Natura contumax
cft humanus animus , & in contrari um atque arduum ni-
^.tens ; fequiturque facilius quam ducitur. Et ut generofi
ac nobiles equi melius facili freno regunt ur, ita clemen-
tiam voluntaria innocentia impetu fuo fequitur.... Plus ita-
que hac via proficitur. Crudelitas ( a) minime humanum ma-
lum eft, indignimi tam miti ani mo. Ferina ifta rabies eft,
fanguine gaudere a c vulneri bus: & abj eto homi ne in fil-
veftre animal tranfire. Lib. i . de Clem. cap. 24.
Non licet tibi Aere i mmodi ce , ne hoc tantummodo
non licet , nec fomnum qui dem extendere in partem diei
l i c e t , aut a tumulai rerum in otium ruris , gratia quietis
confugere , ... aut fpectaculorum varietate animimi dentie-
re , aut ex tuo arbitrio diem difponere. Lib. de Confai at.
ad Polyb. cap. 25.
Multa tibi non li cent, qua: humillimis , & in angulo
j acentibus licent. Magna fervitus eft , magna fortuna. Non
licet ( b) tibi quicquam arbitrio tuo facere. Audienda funt
tot homi num millia , tot difponendi libelli , tantns rerum
ex orbe toto accurrenti um congeftus. Ut pofsit per ordi-
nem fuum principis f maximi officium g e r , quieti animi
eft. Non licet tibi , inquam , fiere , ut multos flenres au-
dire pofsis. Ut peri cli tanti um, & ad mifericordiam mitifsi-
mi Caefaris pervenire cupientium lacrima: profi nt, tibi tua:
afsiccanda: funt. Hoc tamen etiam non levioribus remediis
adj uvabit. Quum voles omni um rerum oblivifci , cogi ta
Caefarem : vide quantam huj us in te indulgenza: fidem , quan-
tam induftriam debeas : intelliges non magis tibi incurvar!
li-
(a) TU. Crudelitas. (b) Tit. totcnii.t. -y AI. principis maxi-
mi animo fubj ici, exigen dus i s , vel ut alti
t
erigendus tuus eft.
I . CLASSIS. POTENTES, POTENTIA. 45
Votens
y
Potenta.
S
I in medi o urbium fremitu collocati f umus , ftet ad la-
tus moni tor : & contra laudatores ingentium patri mo-
ni orum laudet parvo divitem , & ufu opes meti entem.
Contra illos qui grati am ac potentiam attollunt , oti um
ipfe fufpiciat traditum li tteri s, & ani mum ab externis ad
fu reverfum. Oftendat ex conftitutione vulgi beatos , in
ifto invidiofo faftigio fuo trementes & attonitos , longe-
que aliam de fe opinionem habentes , quam ab aliis ha -
betur. Na m qua; aliis videntnr excelfa , ipfis pra:rupta funt.
Itaque exani mantur & trepidant , quoties defpexerunt in
llud magnitudinis fu; praceps. Cogi tant enim varios c a -
f us , & in fublimi maxi me lbricos. Tune appetita formi-
dant : & qua; illos graves aliis reddit , gravi or ipfis feli-
licere , quam Uli ( fi quis modo eft f fahulls traditusfavor)
cuj us humeris mundus innititur.... Ad quendam itaque mo-
dum tibi quoque eadem necefsitas inj ungitur : non licet ti -
bi ad militates tuas , ad ftudia tua refpicere. Casare or-
bem terrarum pofsidente , impartiri te nec voluptati , nec
dolori , nec ulli rei potes : totum te Carfari debes. Ibid,
cap. 26.
Bonis noc e t , quifquis pepercit mails. Ex Pubi. Mim.
Bono j uftitia: proxi ma eft feveritas. Ex eodem.
Crudelem medi cum intemperans a;ger facit. Ex eodem.
Quum vitia prof unt, peccat qui re de facit. Ex eodem.
Difficilius eft moderari ubi dolori detur ultio , quam
ubi exemplo. Ex eodem.
In j udicando criminofa eft celeritas. Ex eodem.
J udex damnatur, quum nocens abfolvitur. Ex eodem.
Legem nocens veretur ; fortunam innocens. Ex eodem.
Prope eft ut libenter damnet, qui ci to. Prope eft ut
non a:que damnet, qui nimis. Ex eodem.
L oc o ignominia; eft apud indignum dignitas. Ex eodem.
% Vide etiam Tit. pr&cedentem , Re x Pri nceps.
46 COLLECTANEA IViOJRALIS PHILOSOPHISE.
citas i ncumbi t. Tunc laudant otium lene & fui j uris : odio
efl fulgor : & fuga j am a rebus adhuc ftantibus qua:ritur.
Tu n c demum v ideas -f philofophantes me t u, & a;gre for-
tuna; fana confilia. Na m ( a) quail ifta inter fe contraria
fint , bona fortuna & mens bona > ita melius in malis fa-
pimus : fecunda reci um auferunt. Epifi. 94.
Non fum potens. Gaude: impotens non eris. Inj uriam
acci pere poter. Gaude : facere non poteris. Magnam pe-
cuni am habet. Homi nem illum j udicas arca eft. Qui s (b)
agrario , quis plenis loculis invidet ? Et ifte quem dominum
pecunia; exiftimas , pecunia loculus eft. Multum habet. Utrum
avarus an prodigus eft ? Si avarus , non habet : fi prodi-
gus , non habebit. Ifte ( c ) quem beatum c redi s , fa;pe dolet,
#f; pe fufpirat. Multi illum comi tantur. Mei mufca: fequun-
tur , cadavera lupi , frumenta formica;. Prxdam fequitur
ifta turba , non homi nem. Lib. de Remed. fortuit. five in
Excerptis pofier.
Sci amus omni a a;que levia effe , extrinfecus diverfas fa-
cies habentia , introrfus pariter vana. Ne c invideamus al-
tius ftantibus. Qua: ( d) excelfa videntur , pra:rupta funt.
Uli rurfus quos fors iniqua in ancipiti pof ui t, tutiores erunt
fuperbiam detrahendo rebus per fe f uperbi s, & fortunam
fuam quam maxi me poterunt, in planum deferendo. Mul-
ti quidem funt , quibus neceffario habendum fit in fafti-
gi o fuo , ex quo non poffunt nifi cadendo defcendere.
Sed hoc ipfo teftantur maxi mum onus fuum effe , quod
alis graves effe coguntur : nec fublevatos f e , fed fuffixos.
Juftitia , manfuetudine , humana lege , & benigna manu
praparent multa ad fequentes cafus pra'fidia , quorum fpe
fecurius pendeant. Ni hi l tarnen a;que hos ab his animi ftu-
ciibus vi ndi caveri t, quam femper aliquem incrementis ter-
minum figere : nec fortuna; arbitrium definendi dare ; fed
i pf os, & quidem ultro , cifra extrema confiftere. Sic & aliquse
cupiditates animum a c ue nt , fed finita; : non in immenfum
i ncertumque producent. Lib. 1. de T'ranq. animi, cap. 10.
In-
f Al. Philofophantis metus. (a) Tit. Adverfitai. Tit. Profperitas.
(b) Tit. Dives, (e) Tit, Amichici /alfa, (d) Tit. Profperitas. Tit.
Advertas.
I. CLASSIS. NOBILES , IGNOBILES. VULGUS. AT}
Nobiles
3
Ignobiles.
P
La t o a i t , nemi nem regem non ex fervis ffe orlundum;
neminem non fervurn ex regibus. Omni a ifta longa
varietas mifcuit ; & furfum deorfum fortuna verfavit. Qiiis
ergo generofus ? Ad virtutem bene a natura compofitus.
Hoc unum eft intuendum.... Non facit nobilem atrium ple-i
num fumofis imaginibus. Ne mo in noftram gloriam vixit:
nec quod ante nos f ui t, noftrum eft. Ani mus facit nobi -
lem , cui ex quacumque conditione fupra fortunam licet
furgere. Epift. 44.
Qui d ftultius quam aliquem eo fibi pi ac ere, quod ipfe
non fecit Epift. 74.
Vulgus y Vulgi errores t opiniones.
T
Ritifsima quazque via & celeberri ma maxi me decipt.
Nihil ( b) ergo magis praeftandum eft, quam ne pecorum
ritu fequamur antecedentium gre ge m, pergenies non qua
eundum eft , fed qua itur. Atqui nulla res nos maj oribus
malis i mpli c ai , quam quod ad rumorem componi mur , opti -
ma rati ea , qua; magno afenfu recepta funt , quorumque
exempla multa funt : nec ad rati onem , fed ad fimilitudi-
nem vivimus. Inde ifta tanta coacervati o aliorum fupra alios
ruentium. Quod in ftrage homi num magna eveni t , q u u m#
ipfe fe populus premit : nemo ita cadit , ut non alium in
fe attrahat : primi exitio fequentibus funt. Hoc in omni vi-
ta accidere videas licet : nemo fibi tantum errat , fed alii
erroris caufa & auctor eft. Noc e t enim applicari antec e-
de r-
a) Tit. Veritas, (b) Tit. Exemflum.
Inhonefta res eft fuos vi ncere : fatis eft potuiffe puni-
re. Ex Tubi. Mim.
Peftifera vis eft valere ad nocendum. Ex eodem.
Si ( a) in clientelam felicis hominis potentifque pervene-
ri s , aut Veritas aut amicitia perdenda eft. Ex eodem.
48 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
t Al. Quicquid dui, qwum recogito , in muleis video.
SE-
dentibus : & dum unufquifque mavult credere quam j udi-
c a r e ; nunquam de vita j udi catur, Temper credi tur. Verfat-
que nos & precipitar, tradirus per manus e rror, alienifque
perimus exemplis. Sanabimur , l modo feparemur a coetu
Nunc vero flat contra rationem defenfor mali fui populus.
Itaque idem evenit quod in comitiis , in quibus eos factos
pretores iidem qui fecere mi rantur, quum fe mobilis favor
ci rcumegi t. Eadem probamus , eadem reprehendimus. Hie
exitus eft omnis j udicii , in quo lis fecundum plures da-
tur. Lib. de Vita beata, cap. 1.
Quum de beata vita agitur , non eft quod mihi illud
difcefsionum more refpondeas : ha x pars maj or effe vide-
tur. Ideo enim pej or eft. Non tarn bene cum rebus huma-
nis agitur , ut meliora pluribus placeant. Argumentum
pefsimi turba eft. Quaeramus quid optime factum f i t , non
quid ufitatifsimum : & quid nos in poflefsione felicitatis
alterna; conftituat , non quid vulgo veritatis pefsimo inter-
preti probatum fit. Vulgum autem tarn clamydatos , quam
coronam voco. Non enim colorem veftium , quibus pras-
texta corpora f unt , afpicio : oculis de homi ne non credo.
Habeo melius certiufque lumen, quo a falfis vera dij udi-
c em. Ani mi bonum animus invernar. Hi e fi unquam illi
refpirare , & recedere in fe vacaveri t ; o quam fibi ipfi ve-
rum , tortus a fe fatebitur ac dicet : f Quicquid feci adhuc,
infectum effe mallem ! Qui cqui d opt a vi , i ni mi corum exfecra-
ti onem puto ! Qui cqui d t i mui , dii boni , quanto melius
f ui t, quam quod concupi vi ! Ibid. cap. 2.
Malis di fpli cere, laudari eft. Ex Pubi. Mirn.
Nondum felix es , fi nondum te turba deridet. Ex eodem.
Non quam multis placeas ; fed quibus , ftude. Ex eodem.
Si multis placuerit vita t ua , tibi piacere non poterif-
Ex eodem.
* . ( 49 ) *
S ECUNDA CLAS S I S L OCORUM COMMUNI UM:
in qua de ri rtuti bus & vitiis agitur.
Virtus.
Portet cupidtares refrenan , metus c ompri m , fa-
| o | cienda provi deri , reddenda diftribui. Comprehen-
$Ldimus temperantiam , fortitudinem , prudentiam,
j ufttiam : & iium cuique dedimus officium. E x
quo ergo virtutem iotelleximus ? Oftendit illam nobis or-
do ej us , & decor & conftantia , & omni um inter fe atio-
num c onc ordi a , & magnitudo fuper omnia eFerens fefe.
Hi nc intellecfa eft illa beata vita fecundo defluens curfu,
arbitrii fui tota. Epifl. 120.
Bona (a) mens nec c omme nda t ur, nec emi tur : & puto,
fi venalis efet , non haberet emtorem. At mala quoti di c
emitur. Epifl. 27.
Si aeger ef les, curam intermififles rei f ami li ari s, c ^ f o- *
renila tibi negotia excidiffent: nec quemquam tanti puta-
res , cui advocatus in cauf am defcenderes. Tot o ani mo id
ageres , ut quam pri mum morbo liberareris. Qui d ergo
Non ( b) & nunc idem facies ? Omni a impedimenta di mi t-
re , & vaca bona: menti. Ne mo ad illam pervenit oc c u-
patus. Exercet philofophia regnum fuum : dat tempus , non
accipit. Non eft res fubfciva. Ordi nari a eft , domina eft:
adeft , & j ubet. Alexander , cui dam civitati partem agro-
rum & dimidium rerum omni um promittenti , eo , inquir,
propofito veni in Ai l a m, ut non id acci perem quod de-
diffetis 5 fed ut id haberetis quod reliquiflem. Idem phi lo-
fophia rebus omnibus : non fum id tempus acceptura quod
vobis fuperfuerit : fed id habebitis quod ipfa eroga vero.-
Totani hue converte mentem : hui c afside : hanc cole : in-
gens intervallum inter te & ceteros fiat. Omnes morta-
les multo antecedes ; non multo te dii antecedent. Qui d
inter te & illos interfuturum fit , quasris ? Diutius erunt.
Epifl .
D Pa -
ia) Tit. Corrupt mores, (b) Tit, Occupati*,
50 COLLECTANEA MORALE 'PHILOSOPHIZE.
Parem Deo pecunia non faciet. Deus nihil habet. Prae
texta non facier. Deus nudus eft. Fama non faciet , nec
oftentatio tui, & in populos nominis dimilta notitia. Ne-
mo novit Deum. Multi de ilio male exiftimant , & im-
pune. Non turba fervorum lecticam tuam per itinera ur-
bana ac peregrina portanti um. Deus ille maximus poten-
tifsimufque , ipfe vehit omnia. Ne forma quidem & vires
bonum te facere polTunt. Nihil horum non patitur vetufta-
tem. Quaerendum eft ergo quod non fiat in dies deterius:
cui non pofsit obftari : quo nil melius pofsit optari. Qtiid
hoc eft ? animus : fed hie rectus , bonus , magnus. Quid
aliud voces nunc , quam Deum in hu mano corpore hofpi-
tantem ? Epift. 31 .
Qui d eft ftultius quam in nomi ne aliena laudare? Quid
eo dementi us, qui ea mi ratur , quae in alium protinus rranf-
# ferri pofsint? Non faciunt meli orem equum aurei freni...,
Vi tem laudamus , fi frudtu palmites onerat ; fi ipfa ad ter-
rain , pondere eorum quae tuli t, adminicula deducit. Num
quis hui c illam praeferet vi t e m, cui aureae uvae , aurea fo-
lla dependent ? Propri a virtus eft in vi te fertilitas. In ho-
mine quoque id laudandum e f t , quod ipfius eft. Familiam
pulchram ha be t , & domum pulchram : multum feri t, mul-
tum fenerat : nihil horum in ipfo eft , fed ci rca ipfum.
Lauda in ipfo , quod nec eripi poteft , nec dari : quod pro-
prium eft hominis. Quaeris quid fit? Ani mus , & ratio in
ani mo perfecta. Rati onale enim animal eft homo. Confum-
matur itaque ej us bonum , fi id adimplevit cui nafcitur.
Quid eft autem quod ab ilio rati o haec exigit ? Re m fa-
cillimam : fecundum naturam fuam vi vere : fed hanc dif-
ficilem facit communi s infania. Epift. 41 .
Summum bonum eft , quod honeftum eft. Et quod ma-
gis admireris : unum bonum eft, quod honeftum eft. Ce-
tera faifa & adulterina bona flint. Haec fi perfuaferis tibi,
& vi rtutem adamaveris ( amare enim parum eft ) quicquid
ilia conti geri t , id ti bi , qualecumque aliis vi debi tur, fau-
ftum felixque erit. Epift. 71 .
Omni a fuo bono conftant. Vi tem fertilitas commendat,
fcfapor vinum , velocitas cervum. Quare fortia dorfo j umen-
ra
II. CLASSIS. VIRTUS. 51
tu fint , qiiaeris ? quia eorum hie unus eft uf us , farcinam
ferre. In eane fagacitas prima eft , fi inveftigare debet f e-
ras : curfus , fi confequi : audacia , fi mordere & i nvade-
re. Id in quoque opti mum eft cui nafci tur, quo cenfetur.
In homine opti mum quid eft ? Rati o : hac antecedit ani-
malia , deos fequitur. Rati o ergo perfecta proprium homi -
nis bonum eft : cetera illi cum animalibus fatifque c om-
munia funt. Valet ? & leones. Formofus eft ? & pavones.
Velox eft ? & equi. Non di c o: in his omnibus vi nci tur.
Non quxro quid in fe maxi mum habeat ; fed quid fuum.
Corpus habet? & arbores. Habet impetum & motum vo-
luntarium ? & beftia; & vermes. Habet voc e m ? fed quan-
to clariorem canes , acuti orem aquila; , gravi orem tauri,
dulciorem mobilioremque lufcinia; ? Quid in homi ne pro-
prium ? Rati o : hcec recta & confummata , fe.licitatem ho-
minis implevit. Ergo fi omnis res quum bonum fuum per-
f ec i t, laudabilis eft , & ad finem natura; fuce pervenit ; ho-
mini autem fuum bonum ratio eft : fi hanc perfecit 5 lau-
dabilis eft , & finem natura; fua; attigit. Ha x ratio perfe-
cta , virtus vocatur , eademque honeftum eft. Id itaque
unum bonum eft in homi ne , quod unum hominis eft. Nunc
cnim non quacrimus quid fit bonum 5 fed quod fit hominis
bonum. Si nullum aliud eft hominis quam ratio ; hxc erit
unum ej us bonum : fed penfandum cum omnibus. Si fit
aliquis malus , puto improbabitur : fi bonus , puto proba-
bitur. Id ergo in homi ne proprium folumque eft, quo &
probatur , & improbatur. Non dubitas an hoc fit bonum:
dubitas an folum bonum fit. Si quis omnia alia habeat,
valetudinem , divitias , imagines muitas , frequens atri um;
fed malus ex confett fit : improbabis iilum. Item , fi quis
nihil quidem illorum qua; renili habeat , deficiatur pecu-
nia , clientum turba , nobilitate , & avorum proavorumque
ferie ; fed ex confeffo bonus fit : probabis ilium. Ef go
eft unum bonum hominis : quod qui ha be t , etiam fi aliis
deftituitur, laudandus eft : qui non habet , in omnium alio-
rum copia damnatur ac rej icitur. Epift. ~j6.
Qua; conditio rerum , eadem & homi num eft. Na v i s #
bona dicitur , non qua; pretiofis coloribus pita eft 5 nec
D z cui
52 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
cui argenteum aut aureum roftrum eft ; nec cuj us tutela
ebore cablata eft ; nec qua; fifcis ac opibus regiis preffa eft:
fed ftabilis & firma, & j unduri s aquam excludentibus fpif-
fa , ad ferendum incurfum maris folida , gubernaculo pa-
rens , velox , & confentiens vento. Gladium bonum dices,
non cui deauratus eft balteus ; nec cui vagina gemmis di-
ftinguitur : (ed cui & ad fecandum fubtilis a c i e s , & mu-
c ro munimentum omne rupturus. Regula , non quam
formofa , fed quam re da fit quxri tur. Eo quodque lau-
datur , cui comparatur , quod illi proprium eft. Ergo in
homi ne quoque nihil ad rem perti net, quantum aret , quan-
tum f eneret, a quam multis falutetur , quam pretiofo in-
cumbat ledo , quam pellucido poculo bibat : fed quam
bonus fit. Bonus autem eft , fi rati o explicita & re da eft,
& ad natura; voluntatem ac c ommodata. Hxc vocatur vir-
tus. Hoc eft honeftum , & uni cum hominis bonum. Nam
quum fola ratio perficiat homi nem 5 fola ratio perfeda bea-
tum facit. E ad. Epijl, 76.
Non dat natura vi rtutem. Ars ef t, bonum fieri.... Vir-
tus non conti ngi t animo , nifi inftituto & e dodo , & ad
fummum afsidua exerci tati one perdudo. Ad hoc quidem,
fed fine hoc nafcimur : & in optimis quoque , antequam
erudias , virtutis materi a, non virtus eft. Epijl. 90.
Sciant omnia prater vi rtutem , mutare nomen : modo
mala fieri, modo bona. Epijl. 99.
Inter bonos viros ac Deum amicitia eft , conci li ante vir-
tute. Ami ci ti am di co ? i ramo etiam necefsitudo & fimilitu-
do : quandoquidem bonus , tempore tantum a Deo differii
difcipulus ej us , asmulatorque , & vera progenies : quern (a)
parens ille magni fi cus, virtutum non lenis exactor, ficut Te-
veri patres , durius educat. Lib. de Divin. provid. cap. 1.
Nihil eft bonum nifi quod honeftum eft. Quod honeftum
eft , utique bonum. Supervacuum j udico adj icere quid in-
ter ifta difcriminis fit, quum f spe dixerim. Hoc unum di-
c am. Nihil nobis bonum vi deri , quo quis & male uti pot-
eft. Vides autem, di vi ti i s, nobilitate , viribus quam multi
male utantur. Epijl. 120.
_Si
(a) Tit, Adverjitat,
I I . CLASSIS. VIRTUS PART. FACIL. PART. DIFFIC 53
Virtus partim facili s
3
partim difcilis.
O
Mne honeftum in arduo eft : etiam quod vicinum ho-
nefto eft. Lib. 2. de Bene f. cap. 18.
Quemadmodum virtutes retenta: exire non poffunt, fa-
cilifque earum tutela eft : ita i ni ti um ad illas eundi arduum:
quia hoc primum imbecilla; mentis atque gra: eft, formi -
dare inexperta. Itaque cogenda eft me ns , ut incipiat. Dei n-
de non eft acerba medicina : protinus enim delectat, dum
fanat. Aliorum remedi orum poft fanitatem voluptas eft: phi-
lofophia pariter falutaris & dulcis eft. Epifi. 50.
Cui tandem vitio advocatus defuit ? Non eft quod di-
cas excidi non pofle. Sanabilibus aegrotamus malis : ipfa-
que nos in rectum genitos natura , fi emendar! velimus,
j uvat. Ne c ut quibufdam vifum eft , arduum in virtutes &
afperum iter eft : plano adeuntur. Non vana: vobis auctor
rei venio. Facilis eft ad beatam vi tam via : inite modo
bonis aufpiciis , ipfifque diis bene j uvantibus. Multo ( a)
difficilius eft facer ifta qua; facitis. Qui d ( b) enim qui e-
te otiofius animi? Qui d ira laboriofius ? Qui d dementi a re-
mifsius ? Quid crudelitate negotiofius ? Vac at pudicitia : li-
bido occupatifsima eft. Omni um denique virtutum tutela
facilior ef t: vitia magno coluntur. Lib. 2. de Ira, cap. 1 3.
Modum tenere in eo difficile ef t, quod honeftum effe
credideris. Epifl. 23.
Ardua per qua; vocamur & confragofa funt. Quid enim ?
Plano aditur excelfum ? Sed ne tam abrupta quidem funt,
quam quidam putant. Pri ma tantum pars faxa rupefque ha-
bet. Lib. 2. de Tranq. five quoi in Sap. non cad. injur, cap. i .
Non eft quod ullam exiftimes effe fine labore vi rtutem:
fed qusedam virtutes ftimulis ; quaxlam frenis egent. Quern- #
D j ad-
(a) Tit. Gratia, (b) Tit. Vitium.
SI ullum aliud eft bonum quam honeftum , fequetur nos
avidltas vita; ; aviditas rerum vitam Inftruentium : quod eft
intolerabile , infinitum , vagum. Solum ergo bonum eft
honeftum. Epifi. j6.
54 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIE.
admodum corpus in proclivi retineri de be t , in ardua im-
pelli : ita qui dam virtutes in procli vi funt ; qui da m cli-
vum fubeunt. An dubium fit quin afcendat , nitatur , ob-
lucetur patientia , fortitudo , perfeveranti a , & quaecum-
que alia duris oppofita virtus eft , & fortunam fubigit?
Qui d ergo ? Non aeque manifeftum eft, per devexum ire
liberalitatem , temperantiam , manfuetudinem ? In his con-
tinemus animum ne prolabatur. In illis exhorramur, inci-
tamufque. Acerri mas ergo paupertati adhibebimus illas (fub-
audi virtutes ) j - quae impugnata: fiunt fortiores : divitiis
illas diligentiores , qua: fufpenfum graduar ponunt, & pon-
dus fuum fuftinent. Lib. de Vita beata, cap. 25.
Intent io rei a in <v ir tut is opere.
R
Erum honeftarum pretium in ipfis politura eft. Lib. 4.
de Bene f. cap. 1.
Fi xum eft illud a quo in cetera probationes noftra:
exeunt : honeftum ob nullam aliam caufam , quam quia
honeftum fit , coli. Lib. 4. de Benef. cap. 16.
Nulla lex amare parentes , indulgere liberis j ubet. Su-
pervacuum eft enim , quo natura imus , impelli. Quem-
admodum nemo in amorem fui cohortandus eft , quem
quum nafcitur , trahit : ita ne ad hoc quidem ut honefta
per fe petat. Placet fuapte natura : adeoque gratiofa vir-
tus eft, ut infitum fit etiam malis , probare meliora. Ibid.
cap. 17.
Propofitum eft nobis fecundum rerum naturam vivere,
& deorum exemplum fequi. Di i ( a) autem quodcumque
f aci unt, in eo nihil praeter ipfam faciendi rationem fequun-
tur : nifi forte exiftimas illos frudtum operum fuorum ex
fumo extorum , & turis odore percipere. Vide quanta quo-
tidie moliantur : quanta diftribuant : quantis terras fructi-
bus impleant : quam opportunis & in omnes oras feren-
tibus ventis maria permoveant : quantis imbribus repente
dej edtis folum molliant : venafque fontium arentes redinre-
_ grent,
t AI. Quas pugnare iciunt. (a) Tit. Dei beneficia.
II. CI,ASSIS. INTENTIO RECTA IN VIRTUTIS OPERE. $ 5
grnt, & infufo per occulta nutrimento reno vent. Omni a
ifa fine mercede , fine ullo ad ipfos perveniente c ommo-
do faciunt. Hxc ( a) quoque noftra rati o, fi ab exemplar!
fuo non aberrat , f ervet, ne ad res honeftas conducla ve-
niat. Pudeat ullum venale eile beneficium. Gratuitos habe-
mus Deos. Si Deos , i nqui t, i mi tari s, da & ingratis be-
neficia. Na m & fceleratis fol ori tur , & piratis patent
maria. Lib. 4. de Benef. cap. 25.
Hoc ante omnia fibi quifque perfuadeat. Me j uftum ef-
fe gratis oportet. . . . Non eft quod exfpectes , quod fit j u-
x rei premi um maj us quam j uftum effe. Illud adhuc tibi
affige , quod paullo ante di cebam : nihil ad rem pertinet,
quam multi squi tatem tuam noveri nt. Qui ( b) virtutem fuam
publicari vult, non virtuti laborat fed gloria;. Non vis ef-
le j uftus fine gloria. At mehercules fiepe j uftus effe debe-
bis cum infamia. Et tunc fi f api s, mala opi ni o bene par-
ta delectat. Epifi. 113.
Non in facto laus eft , fed in eo quemadmodum fiat..,.
Ami c o cCgro aliquis afsidet : probamus. At hoc fi ha:redi-
tatis caufa f ac i t, vultur eft : cadaver exfpeftat. Eadem aut
turpia f unt , aut honefta. Ref ert , quare aut quemadmo-
dum fiant.... Ergo infigi debet perfuafio ad totam pertinens
vi tam.... Qualis ha x perfuafio fuerit 5 talia erunt qua: agen-
tur, quas cogi tabuntur.... Marcus Brutus in eo libro quern ( c )
de Officio infcripfit , dat multa praxept a & parenti bus, &
liberis , & fratribus. Ha: c nemo faciet quemadmodum de-
bet , nifi habuerit quo referat. Proponamus oportet finem
fummi boni ad quem ni tamur, ad quern omne factum no-
ftrum dictumque refpi ci at: veluti navigantibus ad aliquod
fidus dirigendus eft curfus. Vi ta fine propci lto vaga eft.
Epifi. 95.
Virtutum omni um pretium in ipfis eft.... Itaque rette
facti fecifle merces eft. Epifi. 81.
Malus eft voc a ndus , qui fuaeft caufa bonus. Ex Pub.Mint.
Non afpicias quam plenas quifque manus Deo , fed
quam puras admoveat. Ex eodem.
D j . Nt -
(a) Tit. Liberalit!. (b) Tit. Inani: gloria, (c) -afe*
1
^a-d-^o-rtf,
id eft, de Officio, ut Prifcianus j vel de Virtute , ut Cicero vocat.
56 COLLECTANEA MOR ALLS PHILOSOPHISE.
Voluntarium in virtute.
N
i hi l honeftum eft quod ab invito , quod a coaf to fir.
Omne honeftum voluntarium eft. Admi fce illi pigri-
tiam , querelam , tergiverfationem , metum. Quod habet in
fe opti mum perdidit : fibi placere. Epijl. 66.
Confiientia bona mala.
S
Ingulos dies tibi me os , & quidem totos i ndi c ar! , Lu-
cili , j ubes. Bene de me j udicas , fi nihil effe in illis
putas quod abfcondam. Sic certe vi vendum eft , tanquam
in conlpetu vi vamus. Sic cogi tandum , tanquam aliquis
in pectus intimum infpicere pofsit. Qui d enim prodeft ab
homi ne aliquid effe fecretum ? Ni hi l ( a) Deo claufum eft.
Intereft animis noftris , & cogi tati oni bus mediis interve-
nir. Epifl. 83.
Bona confcientia prodire vult 8c confpici. Ipfas nequi-
tia tenebras timet. Eleganter itaque ab Epi curo dictum pu-
to : poteft ( b) nocenti conti ngere ut lateat ; latendi fiducia
non poteft. Aut fi hoc modo melius hunc explicari pofTe
j udicas fenfum : ideo non prodeft latere peccantibus , quia
latendi etiam fi facultatem habeant , fiduciam non habent,
Ita eft. Tuta fcelera effe ; fecura non poffunt. Hoc ergo
repugnare iedtae noftrae, fi fie expediatur , non j udico. Qua-
re quia prima & maxi me peccanti um eft poena, peccaffe.
Ne c uilum fcelus , licet illud fortuna exornet muneribus
fuis , licet tueatur ac vi ndi cet, impunitum eft : quoniam
fceleris in fcelere fupplicium eft. Sed nihilominus & hxc
&
(a) Tit. Providentia, (oj iu. keccatwa.
Ni hi l intereft , quo animo facias quod feciffe vitiofum
eft. Na m fafta cernuntur : animus non videtur. Ex eodem.
Odi um oportet peccandi 5 non metum facias. Ex eodem.
Plerique metu ceflant peccare ; non innocentia. Profe-
t o tales timidi , non innocentes funt dicendi. Ex eodem.
II.CLASSTS. PECCATTJM , PECCATI MALA ET CRUCTATTJS. $7
Peccatmn , Peccati mala _ f cruciatus.
P
Edes dolent, articuli punctiunculas fentiunt : adhuc dif-
funulamus, 8c aut talum extorfiffe nos dicimus , aut
in exetcitatione aliqua laboraffe. Dubi o & incipiente mor-
bo^.
& ilia fecundx poena: premunt ac fequuntur , timere fem-
per & expavefcere , & fecuritati diffidere. Quare ego hoc
fupplicio nequitiam liberem ? Quare non Temper illam in
fufpenfo relinquam ? Illhic diffentiamus cum Epi curo , ubi
dicit nihil j uftum effe natura; & cri mi na vitanda effe , quia
vitari metus non pofsit. Hi e confentiamus , mala faci nora
confeientia flagellari. Et plurimum illi tormentorum effe:
eo quod perpetua illam follicitudo urget ac verberat, quod
fponforibus fecuritatis Tua; non poteft credere. Hoc enim
ipfum argumentum Epi curi eft , natura nos a fcelere a b-
horrere , quod nulli non etiam inter tuta ti mor eft. Mul -
tos fortuna liberat poena ; metti neminem. Quare ? quia in-
fixa nobis ej us rei averfatio eft , quam natura damnavi t.
Ideo nunquam fides latendi fit etiam latentibus : quia c oar-
guit illos confeientia , & ipfos libi oftendit. Propri um au-
tem eft nocentium trepidare. Male de nobis aclum erat,
quod multa fcelera legem & j udicem effugiunt & fcripta
fupplicia , nifi ilia naturalia & gravi a de pracfentibus i ol-
verent , & in locum pcenitentia: ti mor cederet. Epifi. 97.
Quid autem prodeft recondere fe , & oculos homi nnm
aurefque vitare ? Bona confeientia turbam advocat : mala
etiam in folitudine anxia atque follicita eft. Si honefta funt
qua: facis , omnes fciant : ft lurpia , quid refert nemi nem
fcire , quum tu fcias ? O te mi ferum fi contemni s hunc
teftem. Epifi. 43.
Nullum putaris effe locum fine tefte. Ex Pub. Mlm.
Plerique famam , pauci confeientiam verentur. Ex eod.
Quis fis , intereft , non quis habearis. Ex eodem.
Quam magnum eft non laudari , & effe laudabilem. Ex eod.
In felice Felicitas eft innocentia : nequitia ipfa poena fui
eft. Ex eodem.
58 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIiE.
bo , quzeritur nomen : qui ubi ad talaria ccepit tendere,
necefle eft podagram fateri. Contra evenit in iis moribus
quibus afficiuntur animi : quo quis pej us fe ha be t , minus
fentir. Bp'ft. 53.
Innumerabiles proprietates f unt , fed unus effedus vitii,
difplicere fibi. Hoc ( a) oritur ab intemperie animi , &
cupiditatibus timidis aut parum profperis : ubi aut non
audent quantum concupi fcunt ; aut non confequuntur , &
in fpem toti prominent : Temper inftabiles mobilefque. Quod
necefle eft acci dere pendentibus ad vota fua. Omni vita
pendent, & ubi fine prs mi o labor eft , torquet illos irri-
tum dedecus.... Tunc illos & poenitentia ccepti tenet , &
incipiendi ti mor : furrepitque ilia j adati o animi non i nve-
nientis exitum , quia nec cupiditatibus fuis imperare , nec
obfequi poffunr : & c undati o vita; parum fe explicantis , &
inter deftituta vota torpentis animi fitus. Qua; omnia gra-
vi ora f unt , ubi odio infelicitatis operofa; ad otium profu-
gerunt, & ad fecreta ftudia : qua; ( b) pati non poteft ani-
mus ad civilia eredus , agendique cupidus , & natura in-
quietus ; parum fcilicet in fe folatiorum habens. Ideoque
detradi s obledationibus , quas ipfa; occupationes difcurren-
tibus prabent ; domum , folitudinem , parietes non fert : in-
vitus afpicit fe fibi reli dum. Hi nc illud eft taedium &
difplicentia f ui , & nufquam refidentis animi volutati o , &
otii fui triftis atque a?gra patientia : utique ubi caufas f a-
teri pudet, tormenta introrfus egit verecundia : in angufto
inclufte cupiditates fine exitu fe ipfas ftrangulant. Inde mce-
ror marcorque , & mille fiudus mentis i ncerta; , quam i n-
choata habent fufpenfam ; deplorata triftem. Inde ille affe-
dus otium fuum deteftantium , querentiumque nihil ipfos
habere quod agant, & alienis incrementis inimicifsima in-
vidia. Alit ( c) enim livorem infelix inertia : & omnes de-
ftrui cupi unt, quia fe non potuerunt provehere. Et ex hac
deinde averfatione alienorum proceffuum , & fuorum defpe-
rati one, obirafcens (d) fortuna; ani mus , & de fieculo que-
re ns , & in angulos fe retrahens , & poena; incubans fua;,
. dum
( ') Tit. Cv.tiid.itatis tormenta, (n) Improbi otio Jv.o cruciatiti'. Tit,
Inertia livoris parens, ( J ) Tit. Zelv.s ex livore.
II.CLASSIS. PECCATtTM , PECCATI MALA ET CRUCI AT US. 59
cium ta:det lui pigetque. Natura enim humanus animus agi-
lis eft, & pronus ad motus. Grata omnia illi excitandi fe
attollendique materia eft : grati or pefsimis quibufdam i nge-
niis , qua; occupationibus libenter deteruntur. Ut ulcera #
qui dam nocituras manus appetunt , & ta&u gaudent 5 &
fccdam .corporum fcabiem delecat quicquid cxafperat : non
aliter dixerim his mentibus in quas cupiditates velut mala
ulcera eruperunt , voluptati efle laborem vexati onemque.
Sunt ( a) enim quxdam qua: corpus quoque noftrum c um
quodam dolore deledant : ut verfare fe , mutare nondum
fefllim latus, & alio atque alio pofitum ventilar! . Qttalis
ille Homeri cus Achilles ef t, modo pronus , modo fupinus,
in varios habitus fe ipfe componens. Qiiod proprium a: gd
ef t, nihil diu pati , & mutationibus ut remediis uti. Inde
peregrinationes fufcipiuntur vaga; , & littora pererrantur, &
modo mari fe , modo terra experitur femper praefentibus
infetta levitas. Nunc Campani am petamus. J a m delicata fa-
indio funt : inculta videantur. Bruttios & Luc anos faltus
perfequamur. Aliquid tamen inter deferta amceni requiratur,
in quo luxuriofi oculi longo locorum horrentium fqualore
releventur. Tarentum petatur , laudatufque portus , & hi -
berna cceli mi ti ori s, & tedia vel antiqua; fatis opulenta tur-
ba\ J a m fiectamus curfum ad urbem : nimis diu applaufu
& fragore aures vacaverunt. J uvat j am & humano fangui -
ne frui. Aliud ex alio iter fufcipitur , & fpe&acula fpecta-
culis mutantur. Ut ait Lucreti us :
Hoc fe qulfque modo femper fugt.
Sed quid prodeft , l non eftugit ? Sequitur fe ipfe , &
urget gravifsimus comes. Itaque fcire debemus , non l o-
corum vitium efle quo laboramus , fed noftrum. Infirmi fu-
mus ad orane tolerandum , nec laboris patientes , ncc v o-
luptatis , nec noftrx , nec ullius rei diutius. Hoc quofdam
cgit ad mortem , quod propofita fa;pe mutando , in eadem
revolvebantur , & non reliquerant novitati locum. Faftidio
illis elle ccepit vita , & ipfe mundus : & fubit illud rabi-
darum deliciarum : quoufque eadem? Lib. I . de Tranquil,
animi , cap. 2.
. T o-
(aj Tit. Cupiditatii tedium Z2" mutathntt mquiita.
6o COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Tolerabi li or eft qui mori j ubet , quam qui male vi-
vere. Ex Pubi. Mm.
^[ Contrarius buh eft , Tit. Vi rtus , Affinis vero , Tit.
Confci enti a mala. Tit. Felicitas falla. Tit. Divitia: , Di vi -
tes. Tit. Voluptas. Tit. Cupiditas. In bis enm omnibus inve-
nies quce ad peccati deteftationem valeant.
Peccati occaones ejje vitandas.
Q
Uemadmodum ei qui amorem exuere conatur , evi-
tanda eft omnis admonitio dilecli corporis ; nihil
enim facilius quam amor recrudefeit : ita (a) qui de-
ponere vult defideria rerum omni um quartini cupiditate fla-
gravi t , & oculos & aures ab his qua: reliquit , avertat.
Ci to rebellat affe&us. Quoc umque fe verterit , pretium
aliquod pra:fens occupationis fua: afpiciet. Epft. 69.
Sapienti non folli ate cuftodire fe tutum ef t, & lacri-
mas fuas & voluptates ubi volet , fiftet. Nobi s quia non
eft regred f aci le, optimum eft omnino non progred. Ele-
ganter mihi videtur Panaztius refpondiffe adolefcentulo cui-
dam quereli ti , an fapiens amaturus eifet ? De fapiente , ( b)
i nqui t, videbimus : mihi & tibi ( qui adhuc a fapiente lon-
ge abfumus ) non eft commi ttendum , ut incidamus in reni
c ommotam , impotentem , alteri emancipatam , vi lem fibi.
Sive enim nos ref pexi t, humanitate ej us i rri tamur ; five
contemfi t, fuperbia accendi mur. / Eque facilitas amori s , quam
difHcultas nocet. Faci li tate capimur ; cum difficultate cer-
tamus. Itaque confeii nobis imbecillitatis noftrre , quiefea-
mus. Ne c \ vino infirmum animum commi ttamus , nec for-
ma: , nec adulationi , nec ullis rebus blande trahentibus.
Quod Panzetius de amore quxrenti refpondit , hoc ego de
omni bus dico. Quantum poffumus nos a lubrico receda-
mus. In fi cco quoque parum fortiter ftamus. Epft. 1 1 6.
Eri pere telum, non dare , irato decet. Ex Pub. Mm.
Male facere qui vult , nufquam non caufam invenit.
Ex eodem.
Pec-
(a) Tit. Cupiditas. (b) Tit, Amor, t Al. Vilio.
II. CLASSIS. PECCATORUM CONTUBERNIA FUGIENDA. 6l
V
Eniet aliquod tempus quod nos i terum j ungar a c
mifceat. Quantumli bet fit illud , longum faciet fcientia
utendi : nam ut Pofsidonlus ai t, unus dies homi num erudito-
rum plus pa t e t , quam imperiti longifsima setas. Epi. 78.
Pefsimum genus homi num videbatur , qui verba gefta-
rent. Sunt quidam , qui vitia geftant. Horum fermo mul-
tum nocet. Na m etiam fi non ftatim proficit ; femina in ani-
mo relinquit : fequiturque nos ( eti am quum ab il Iis difcef-
ferimus ) refurrecturum poftea malum. Quemadmodum qui
audierunt fymphoni am , ferunt fecum in auribus modu l a - *
tionem illam ac dulcedinem c ant us , qua; cogi tati ones im-
pedit nec ad feria patitur intendi : fie ( a) adulatorum &
prava laudantium fermo diutius hseret, quam auditur. Ne c
facile eft animo dulcem fonuiri excutere : profequitur , &
durat , & intervallo recurrir. Epi. 123.
Nulla res magis nimos honefta induit , dubiofque &
in pravum inclinantes revocar ad rectum , quam bonorum
vi rorum converfati o. Paullatim enim defcendit in peftora:
& vim praxeptorum obti net, frequenter audiri , afpici fre-
quenter. Occurfus mehercule ipfe fapientium j uvat : & eft
aliquid , quod ex magno vi ro vel tacente proficias.... Mi -
nuta quredam ( ut ait Phardon) ammalia , quum morde nt , non *
fentiuntur : adeo tenuis illis & fallens in periculum vis eft.
Tumor indicat morfum : & in ipfo tumore nullum vulnus
apparet. Idem tibi in converfatione vi rorum fapientium eve-
niet. Non deprehendes quemadmodum, ar.t quando tibi pro-
fit: profuife deprehendes. Epi. 94.
Incendent libdines tuas adulterorum fodalicia. Si veils
vitiis exui , longe a vitiorum exemplis recedendum eft. Ava -
ms , corruptor , faevus , fraudulentus , multum nocituri fi
prope te fuiflent 5 intra te funt. Ad meliores tranfi. Cum
Ca -
6z COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC
Catoni bus vi ve , cum Laelio , cum Tuberone : quod fi
convi vere etiam Graecis j uvat , cum Socrate , cum Zeno-
ne verfare. Alter te docebit mori , fi necefle erit : alter,
antequam neceffe erit. Vi ve cum Chryfi ppo , cum Pofsi-
donio. Hi tibi tradent divinorum humanorumque notitiam.
Epifi. 1 04.
Cum placidifsimo , & facillimo , & minime anxio mo-
* rof oque vivendum eft. Sumuntur a converfantibus mores. Et
ut quaedam ad contadtus corpori s vitia tranfliunt : ita ani-
mus mala fua proximis tradit. Ebri ofus convidtores in amo-
rem vini traxit. Impudi corum coetus fortem quoque & i-
iiceum vi rum emolliit. Avari ti a in proxi mos virus fuum
tranftulit. Eadem ex diverfo ratio virtutum eft ; ut omne
quod fecum habent , mitigent. Ne c tarn valetudini profuit
utilis regi o & falubrius caelum ; quam animis parum Ar-
a mi s , in turba meliorum verfari. Quae res quantum pofsit
intelliges , fi videris feras quoque convi ctu noftro man-
fuefcere : nullique immani beftiae vi m fuam permanere, fi
hominis contuberni um diu paffa eft. Retundi tur omnis a-
fperitas , paullatimque inter placida dedifcitur. Lib. 3. dt
Ira , cap. 7.
Ac c edi t hue , quod non tantum exemplo melior fit
qui cum quietis hominibus vivit ; fed quod caufas irafcen-
di non invenit , nec vitium fuum exercet. Fugere itaque
debebit omnes , quos irritaturos iracundiam fciet. Qui funt,
i nqui t, ifti ? Multi ex variis caufis idem fadturi. Offendet
te fuperbus, contemtu : dives, contumelia : petulans , inj uria:
li vi dus, malignitate : pugnax , contentione : ventofus & men-
dax , vani tate. Non feres a fufpiciofo ti meri , a pertinace vin-
ci , a delicato faftidiri. Eli ge fiinplices , faciles , moderatos:
qui iram tuam non e voc e nt , f e d ferant. Magi s adhuc pro-
derunt fubmifsi & humani & dulces : non tamen ufque in
adulationem. Nam iracundos nimia affentatio offendit. Erat
certe amicus nofter , vir bonus 5 fed irae paratioris : cui non
magis erat tutum blandiri , quam maledicere. Ibid. cap. 8.
Serpunt vitia , & proxi mum quemque tranfiliunt , &
contadtu nocent. Itaque ut in peftilentia cavendum eft,
ne corruptis j am corpori bus & morbo flagrantibus afsidea-
mus ,
I I . CLASSIS. CORROTTI SiECULI MORES. 63
Vece antiurti multitudoj've corrupteculi mores,
^Eneca lib. 3. Natur. Qua fi. fentit mttndum diluvio pro-
_7 pter corruptos hominum mores finiendum, & protinus In-
fi aurandum. Ita , quod nos credimus faBum , Hl e ajjerit fu-
turum. Ejus hac verba funt. Undi que ergo erunt caufa: di-
luvio , quum alia; aqua; fubinfluunt terras , alia; c i rc um-
fluunt : qua; diu coerci ta: , Vincent ; & amnes amnibus j un-
gent ; paludibus ftagna. Omni um tunc mare ora fontium
i mplebi t, & maj ore hi atu folvet.... Ut ignis diverlis loci s
ortus ci to mifeet incenditim , flammis coi re properantibus:
fic momento redundantia maria fe commi ttent. Ne c ea
femper licentia undis erit : fed peracto exitio generis Im-
ma ni , extinctifque pari ter feris in quarum homines i nge-
nia traniierant , i terum aquas terra forbebi t : natura pei a-
gus ftare , aut intra terminos fuos furere coget : & rej e-
rtus e noftris fedi bus, in fu a fecreta pelletur Oceanus : an-
tiquus ordo revocabi tur. Orane ex i ntegro animai generabi-
tur , dabiturque terris homo infeius fcelerum , & meli ori -
bus aufpiciis natus. Sed illis quoque innocentia non dura-
bit , nifi dum novi funt. Ci to nequitia fubrepit. Virtus ( a)
diffidi is inventu eft, ref torem ducemque defiderat. Eti am
fine magiftro vitia difeuntur. Lib. 3. Natur. Qua fi. cap. 30,
Voluptas ab omni parte quazritur. Nullum intra fe ma-
net Vi ti um. In avaritiam praxeps luxuria eft : honefti obii-
vi o invafsit. Ni hi l turpe eft , cuj us placet preti um. Homo
^a; Tu. V'mut dijfiaus.
Jims , quia pericula trahemus afflatuque ipfo laborabimus:
ita in ami corum legendis ingeniis dabimus operarti , ut
quam minime inquinatos aifumamus, Initium morbi eft,
a;gris Tana mifcere. Ne c hoc praeceperim tibi , ut neminem
nifi fapientem fequaris aut attrahas. Ubi enim iftum i n-
veni es, quem tot fteculis quari mus ? Pro opti mo eft mi ni -
me malus. Vi x tibi efiet facultas delectus felicioris, li i n-
ter Platonas & Xenophontas , & illuni Socrati ci fetus pro-
ventum , bonos qusereres. Lib. 1. de Tranq. cap. 7.
04 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIZE.
facra res homi ni , j am per lufum & j ocum occiditur.
Epift. 95.
In quod unum toto agi mur animo , nondum perfeci-
mu s , ut pefsimi elTemus. Adhuc in proceflu vitia funt. In-
venit luxuria aliquid novi in quod infaniat. Invenit Impii-
dicitia novam contumeli am fibi. Invenit deliciarum diffo-
lutio , & tabes aliquid tenerius molliufque quo pereat. Non-
dum fatis robur omne proj ecimus. Adhuc quicquid eft bo-
ni moris extinguimus levitate & politura corporum. Mu-
liebres mundicias antecefsimus : colores meretri ci os , matro-
nis quidem non induendos , viri fumimus. Tenero & mol-
li incelili fufpendimus gradum : non ambulamus , fed re-
pimus. Exornamus annulis digitos : in omni articulo gem-
ma difponitur. Quoti di e commi ni f ci mur, per quae virilit'
ti fiat inj uria , ut traducatur : quia non poteft exui. Lib.
7. Natur. Quicfi. cap. 31 .
Erras , mi Luc i l i , fi exiftimas noftti faeculi effe vitiura
Iuxuriam , & negligentiam boni moris , & alia qua: obj i-
ci t fuis quifque temporibus. Homi num funt i fta, non tem-
porum. Nulla aitas vacavi t a culpa. Et fi acftimare licen-
tiam cuj ufque faeculi incipias, pudet dicere : nunquam aper-
tius quam coram Catone peccatum eft. Credat aliquis pe-
cuniam elle verfatam in eo j udi ci o, in quo reus erat Clo-
dius ob id adulteri um, quod cum Caefaris uxore in oper-
to commi ferat , violata religione ej us facrificii quod pro
populo fieri dicitur : fic fubmotis extra f confpectum o-
mnibus viris ; ut pittura; quoque mafculorum animalium
contegantur. Atqui dati j udicibus nummi funt : & ( quod
hac etiamnum pactione turpius eft ) ftupra infuper matro-
narum, & adolefcentulorum nobilium , falarii loco exafta
funt. Minus crimine , quam abfolutione peccatum eft. Adul-
t e ra reus adulteria divifit : nec ante fuit de falute fecu-
rus , quam fimiles fui j udices fuos reddidit. Haec in eo j u-
di ci o facta funt in quo ( fi nihil aliud ) Cat o teftimonium
di xerat.... Credat hoc qui fquam? qui damnabatur uno adul-
terio , abfolutus eft multis. Omne tempus Clodios ; non o-
mne Catones feret. Ad deteriora faciles fumus , quia nec
f Al. Conleptuttij i
I I . CLASSIS. CORROTTI SPECULI MORES. 65
dux; poteft, nec comes deefie : & res etiam ipfa fine du-
c e , fine comi te procedit. Non pronum iter eft tantum ad
vitia , fed praeceps. Et ( a) ( quod plerofque inemendabiles
f aci t) omnium aiiarum artium peccata attificibus pudori
funt , offenduntque f deerrantem : vita; peccata deleclanr.
Non gaudet navigio gubernator everfo : non gaudet aegro
medicus elato : non gaudet orator , fi patroni culpa reus
cecidit. At contra , omnibus crimen fiumi voluptati eft.
Laetatur ille adulterio , in quod irritatus eft ipfa dirficul-
tate. Laetatur ille circumfcriprione furtoque. Ne c ante illi
culpa , quam culpa; fortuna difplicuit. Epifi. 97.
Si irafci fapiens debet turpiier factis, & conci tari c on-
triftarique ob fcelera ; nihil eft srumnofms fapiente. Omni s
illi per iracundiam mceroremque vita tranfibit. Quod enim
momentum eri t, quo non improbanda videat Qiioties pro-
ceflerit domo ; per fceleratos illi avarofque & prodigos &
i mpudentes, & ob ifta feli ces, incedendum erit. Nufquam
oculi ej us flectentur, ut non quod indignentur inveniant.
Deficiet i fi toties a fe iram , quoties caufa pofcet , exe-
gerit. Ha x tot millia ad forum prima luce properantia , quam
turpes lites ; quanto turpiores advocatos habent Alius j u-
dicio patrem acenfat , quern demereri fatius fuit. Alius
cum matre confiftit. Alius delator venit ej us cri mi ni s, cu-
j us manifeftior reus eft: 8c j udex damnaturus qua; f ec i t, eli-
gitur : & corona pro mala caufa , bona patroni voc e c or-
rupta. Qui d fingula perfequor ? Qiium videris forum mol-
titudine refertum , & fepta concurfu omnis frequentia; ple-
na , & ilium ci rcum in quo maxi mam fui partem populus
oftendit ; hoc fcito , ifthic tantumdem effe vitiorum , quan-
tum homi num. Inter iftos quos togatos vides , nulla pax
eft : alter in alterius exitium levi compendi o ducitur. Lib.
2. de Ira , cap. 7.
Nulli nifi ex alterius dam no qua?ftus eft. Felicem ode-
runt , infelicem contemnunt : maj ore gravantur , minori gra-
ves funt : diverfis ftimulantur cupidittibus : omnia perdi-
ta ob levem voluptatem pra' damque cupiunt. Non alia quam
E in
(a; Tit. Peccaturn. f AL Otenduntque : errancem in vita, cet,
fid minus recle.
66 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
in ludo gladiatorio vita eft , c um iifdem vi venti um pu>
gnantiumque. Ferarum ifte conventus eft : nifi quod ilia:
inter fe placida: f unt, morfuque firn ilium abftinent ; hi mu-
tua laceratione fatiantur. Hoc uno ab animalibus mutis dif-
ferunt : quod ilia manfuefcunt alentibus ; horum rabies
i pf os, a quibus eft nutri ta, depafcitur. Nunquam irafci de-
linet fapiens , fi femel cceperit. Omni a fceleribus ac vitiis
plena funt. Plus commi tti tur quam quod pofsit coercitio-
ne fanari. Certatur ingenti quodam nequitia: certami ne. Ma-
j or quotidie peccandi cupiditas , mi nor verecundia eft. Ex-
pulfo melioris a:quiorifque refpe&u , quocumque vifum eft
libido fe impingit. Ne c furtiva j am fcelera funt : pra:ter
oculos eunt. Adeoque in publicum miffa nequitia eft , &
in omni um pectoribus evaluit : ut innocentia non ra ra , fed
nulla fit. Numqui d enim finguli aut pauci rupere legem?
undique velut figno da t o, ad fas nefafque mi fcendum co-
orti funt.
-Non hofpes ab hofpite tutus:
Non focer a genero : fratrum quoque gratia rara tfi.
Imminet exitio vir conjugis ; ilia mariti.
Lurida terrbiles mifcent aconta noverca.
Filius ante dem patrios inqurit in annos.
Eod. lib. cap. 8.
Adde nunc publica perj uria gentium , & rupta fcede-
ra , & in praidam validioris quicquid non refiftebat abdu-
&um : circumfcriptiones , furta , fraudes , infciationes , qui-
bus trina non fufflciunt fora. Si tantum irafci vis fapien-
tem , quantum fcelerum indignitas exigit ; non irafcendum
Illi, fed infaniendum eft.... Inter cetera mortalibus i ncom-
moda , & hoc ef t, caligo mentium : nec tantum necefsitas
errandi , fed errorum amor. Ibid. cap. 9.
Inter cetera mala illud pefsimum eft , quod vitia ipfa
mutamus. Si c , ne hoc quidem nobis contingit ; permanere
in malo j am familiari. Aliud ex alio placet , vexatque nos.
Hoc quoque , quod j udicia noftra non tantum pra va , fed
etiam levia funt. Fluf tuamus, aliudque ex alio comprehen-
dimus : petita relinquimus , relitta repetimus. Alterna: in-
ter cupiditatem noftram & pcenitentiam vi ces funt. Pen-
de-
XI. CLASSIS. PECCATORUM EXCUSATIO. 67
Hemus ( a) enim toti ex alienis j udiciis : & id opti mum
nobis vi detur, quod petitores laudatorefque muks habet;
non id quod laudandum petendumque eft. Lib. de Vita bea-
ta , cap. 28.
5T Vide etiam bac de re, Tit. Luxus .
Peccatorum excufatio.
N
' Ullum eft vitium fine patroci ni o : null! non initium
eft verecundum & exorabile. Epift. 116.
Vi ti a noftra , quia amamus , defendimus : & malumus
excufare ilia , quam excutere. Satis natura homi ni dedit
roboris fi illo utamur ; fi vires noftras colli gamus ; ac t o-
tas pro nobi s , certe non contra nos conci temus. Nolle in
caufa ef t: non poffe prstendi tur. Epift. 1 1 6.
Omi tte excufati onem: nemo peccat invitus. Ex Pub.Mim.
Omne vitium habet patroci ni um fuum. Ex eodem.
'Tentatio j qu ad peccandum follicitat.
N
Ullum fine auf toramento malum eft. Avari ti a pecu-
niam promittit : luxuria multas ac varias voluptates:
ambi ti o purpuram & plaufum , & ex hoc porenti am, & quic-
quid potentia poteft. Mercede te vitia follicitant : at in
virtutis curriculo tibi gratis vi vendum eft. Epift. 69.
Sextium quum maxi me lego , vi rum acrem , Graxi s
verbi s , Romani s moribus philofophantem , movet me i ma- ^
go ab illo polita : ire videlicet quadrato agmi ne exerci tum,
ubi hoftis ab omni parte fufpectus eft , pugna; paratum.
Idem , inquit , fapiens facere debet. Omnes virtutes fuas
undique expandat: & ubicumque infefti aliquid ori tur, illhic
parata prsfidia fint. Epift. 55?.
Multum adj icit fibi virtus lacefsita. Epift. 13.
Non obtinebis ut afffius defi nat, fi incipere permife-
1
ris. Imbecillis eft pri mo omnis affecfus : deinde ipfe fe con^
E 2 ci-
(aj Tit. Valgus. [ \
68
COLLECTANEA MOR ALIS PHILOSOPHIZE.
c i t a t , & vires quum procedit , parat : excluditur facilius
quam expellitur.... Ergo i nf anti bus refiftamus : quia faci-
lius , ut dixi , non recipiuntur , quam exeunt. Aliquate-
nus , inquis , dolere ; aliquatenus timere permitte : fed il-
lud aliquatenus longe producitur ; nec ubi vi s, acci pi t fi-
nem. Epift. 116.
Facilius eft excludere perniciofa , quam regere : & non
admitiere , quam admifla moderar! . Na m quum fe in pof-
fefsione pofuerunt, porentiora rectore funt : nec recidi fe
minuive patiuntur. Dei nde ratio ipfa cui freni traduntur,
tamdiu potens eft , quamdiu diducta eft ab affectibus. Si
mifcuit fe illis & i nqui navi t, non poteft continere , quos
fubmovere potuiflet. Commot a enim femel & concufla
mens , ei fervit f quo impellitur. Qiiarusndam rerum ini-
tia in noftra poteftate funt. Ulteri ora nos fu vi rapiunt;
nec regreflum relinquunt. Ut in praxeps datis corporibus
nullum fui arbitrium eft 5 nec refiftere morari ve dej ecta
potuerunt, fed confilium omne & pcenitentiam i rrevoca-
bilis preci pi tado abfcidit ; Sc non licet eo non perveni-
re , quo non ire licuifet : Ita ani mus , fi in i ram, amo-
rem , aliofque fe proj ecit affectus , non permittitur repri-
mere impetum : rapiat illum oportet , & ad i mum agat
futim pondus , & j am vitiorum natura proclivis. Lib. 1. de
Ira, cap. 7.
Opti mum ef t, primum irritamentum ira; protlnus fper-
nere , ipifque repugnare feminibus , Se dare operam ne in-
cidamus in iram : nam fi coeperit ferre tranfverfos , diffi-
cilis ad fillutem recurfus eft. Quoni am nihil rationis eft,
ubi femel afrectus eft inductus , j ufque illi aliquod voln-
tate noftra datum eft. Faci et de cetero quantum volet ; non
quantum permiferis. In primis , in quam , finibus hoftis ar-
cendus eft. Na m quum intiavit & portis fe intulit , mo-
dum a captivis non acci pi t. Neque enim fepofitus eft ani-
mus , & extrinfecus fpeculatur affectus , ut illos non patia-
tur ultra quam oportet procedere: fed f etiam affectum i p fu ni
i mi tamur. Ideoque non poteft utilem illam vim Sc falutarem,
proditam j am infirmatamque , revocare. Ibid. cap. 8.
t Al. A cjuu expellicuc. t Reftius : Lu atFcdtutn pie mucacui.
I I . CLASSIS. FIDES. CREDULI!AS
Fides,
F
Idem qui perdit, quo fe fervat in reliquum ? Ex Tub.
Mint:
Fidem qui perdi t, perdere ultra nihil poteft. Ex eodem.
Fides , ut anima , unde abi i t, eo nunquam redit. Ex eod.
Fidem nemo unquam perdi t, nifi qui non habet. Ex eod.
Credulitas.
Q
Uaedam falfa, veri fpeclem ferunt. Dandum Temper eft'
tempus. Veri tatem enim dies aperit. Ne lint aures
" criminantibus faciles. Hoc ( a) humanae natura: Vi-
tium fi.ifpe_t.um , notumque nobis fit : quod quae inviti au-
di mus , libenter credimus : & antequam j udi c emus , irafci-.
mur. Lib. 2. de Ira, cap. 22.
Agenda ergo eft contra fe caufa abf enti s, & in fufpen-
fo ira retinenda. Poteft enim poena dilata exigi 5 non poteft
exafta revocari . Notus eft ille tyranni ci da , qui i mperfe-
cto opere comprehenfus , & ab Hippia tortus ut confci os
indicaret , circumftantes ami cos tytanni nominavit , qui -
bus quam maxi me caram falutem ej us fciebat. Et quum ille
fingulos , ut nominati f uerant, occi di j ufsiflct, i nterroga-
vit : ecquis fupereffer T u , i nqui t, folus : neminem enim
alium cui carus effes, reliqui. Eifecit i r a , ut tyrannus ty-
rannicidae manus commodaret ; & praefidia fua gladio fuo cae-
deret. Qtianto ( b) animofius Al e xa nde r, qui quum legiffet
epiftolam matris qua admonebatur ut a veneno PhilippI
medici caveret , acceptam poti onem non deterritus bibit.
Plus fibi de ami co fuo credidit. Di gnus fuit qui innocen-
tem haberet , dignus qui faceret. Hoc eo magis in Al e-
xandro laudo , quia nemo tam obnoxius irae fuit. Quo ra-
rior autem moderano in regibus , hoc laudanda magis eft.-
Fecit hoc & C. Caefar, ille qui Victoria civili clementi f-
fime ufus eft. Quum f farcinam deprehendiffet- epiftolarum
:
I i i ad
(-1) Tit. Veritas. Tit. Ca/tigatio, {b) Fiducia, jmiritio, J 4/,Scrinia,
JO COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Sfes y Dejperatio.
A
Cerri ma virtus eft, quam ultima necefsltas excutlt. Ex
Pub. Mim.
E x fpe praemil folatium fit laborls. Ex eodem.
He u quam eft timendus qui mori tutum putat. Ex eod.
In malis fperare bonum , nifi innocens , nemo folet.
Ex eodem.
Amor in communi,
A
Mor , animi arbi tri o fumitur ; non ponltur. Ex Pub.
Mim.
Amans iratus multa mentitur fibi. Ex eodem.
Amans quid c upi at , fcit ; quid f api at, non videt. Ex
dem.
Ama n s , quod fufpicatur vi gi lans, fomniat. Ex eodem.
Amor extorqueri non poteft ; elabi poteft. Ex eodem.
Ab a ma nt e , lacrimis redimas iracundiam. Ex eodem.
Ama-
ad Pompej um miflfarum ab his qui videbantur aut m
adverf i s, aut in neutris fuifle partibus ; combufsit. Quam-
vis enim moderate foleret irafci ; maluit tarnen non polle.
Gratifsimum putavit genus veni a; , nefcire quid quifque pec-
caflet. Pluri mum mali credulitas facit. Sxpc ne audiendum
quidem eft : quoniam in quibufdam rebus fatius eft deci-
pi , quam dlffidere. Ibid. cap. 23.
Ni hi l nifi quod in oculos i ncurret manifeftumque erit,
credamus. Et quoties fufpicio noftra vana apparueri t, ob-
j urgemus credulitatem. Ha?c enim caftigatio confuetudinem
efficiet non facile credendi. Bod. lib. cap. 24.
Utrumque vitium eft : & omnibus credere & nulli. Sed
alterniti honeftius dixerim vitium : alterum tutius. Epifl. 3,
Ad calami tatem quilibet rumor valet. Ex Pub. Mim.
Ani mo dolenti nihil oportet credere. Ex Pub. Mim.
Difficilem habere oportet aurem ad crimina. Ex Pub. Mim,
I I . CXASSIS. AMOR SUI.
71
Amare & fapere vix Deo conceditur. Exeodem.
Amoris vulnus , idem qui f anat, fact. Ex eodem.
Amor otiofa; cura eft follicitudins . Ex eodem.
Honeftius eft quum judicaveris , amare ? quam q
amaveris , judicare. Ex eodem.
In amore femper mendax iracundia eft. Ex eodem.
Si vis amari, ama. Ex eodem.
J L teor nos hujus gerere tutelarci. Nec nego indulgen-
dum illi : ferviendum nego. Multis enim f erviet, qui cor-
pori fervit : qui pro ilio nimium timet : qui ad illud omnia
refert. Sic gerere nos debemus , non tanquam propter cor-
pus vivere debeamus ; fed tanquam non pofs imus fine cor-
pore. Hujus nos nimius amor timoribus inquietat, follici-
tudinibus onerat, contumeliis objicit. Honeftum ei vile eft,
cui corpus nimis carum eft. Agatur ejus diligentifs ime cu-
ra : ita tamen , ut quum exiget ratio, quum dignitas , quum
fides , mittendum in ignem fit. Epfl.-14.
Una eft catena qua; nos alligatos tenet ; amor virar.
Qui ut non eft abjiciendus ; ita minuendus eft : ut fi quan-*
do res exiget, nihil nos detineat nec impediat, quo mi-
nus parati f imus , quod quandoque faciendum ef t, ftatim
facere. Epfl. 26.
Major fum & ad majora genitus , quam ut mancipiura
fim mei corporis : quod equidem non aliter af picio, quam
vinculum libertati mea; circumdatum. Hoc itaque oppono
fortuna;, inquo refftat. Nec per illud ad me ullum tranfire
vulnus fino.... Nunquam me caro ifta compellet ad me-
tum : nunquam ad indignam bono fimulationem : nunquam
in honorem hujus corpufculi mentiar. Quum vifum fuerit,
diftraham cum ilio focietatem. Et nunc tamen dum ha>
remus , non erimus acquis partibus focii : animus ad fe omne
jus ducct. Contemtus (a) corporis f ui , certa libertas eft. Ut
corporis noftri caritatem. Fa-
ad
(-) Tt, Libertas.
72 COLLECTANEA MOHALIS PHILOSOPHISE
Amor mundi rerumque labentium ; contraque
contemtus e arum,
C
Ontemnere omnia a l i bi s poteft : omni a habere nemo
poteft. Brevifsima ad divitias per contemtum divitia-
rum via eft. Epi. 62.
Si vis beams effe ; fi fide bona vir bonus ; fine con-:
tmnat te aliquis. Epi. 71 .
./Equo ani mo audienda funt imperitorum convi ci a : &
ad honefta vadenti contemnendus eft ifte contemtus. Epi. 76.
Qua: latebra eft , in quam non intret metus morti s ?
Quae tarn munita & in altum fubduta vita: quies , quam
non dolor territet ? Quocumque te abdi deri s, mala huma-
na circumftrepent. Multa extra funt "qua; ci rcumeunt nos,
quo aut fallant , aut urgeanr. Multa intus , qua; etiam in
media folitudine exa;ftuant. Philofophia ( a) ci rcumdanda eft,
inexpugnabilis murus , quem fortuna multis machinis lacef-
fitum non tranfit. In infuperabili loco ftat animus , qui
externa def erui t, & arce fe fua vindicat. Infra illum omne
telum cadit. Non habet ( ut putamus ) fortuna longas ma-
nus : neminem oc c upa t , nifi hxrentem libi. Epi. 82.
Reli nque ifta j amdudum ad qua; difcurritur. Reli nque
ilivirias , aut periculum pofsidentium aut onus. Reli nque
corpori s atque animi vluptates : molli unt, 8c enervant.. Re -
linque ambi tum : tumida ( b) res ef t, va na , vent of a, nul-
lum habet terminimi : tarn follicita eft ne quem ante fe vi-
. deat,
(a) Tit. Pbilofipbia. {0) Tit. Ambiti0,
ad propofitum revertar , hui c libertati multum conferee 8c
ilia , de qua modo loquebamur, infpectio. Nempe univer-
fa ex materia , & ex Deo conftant. Deus ifta temperat,
qua; circumfuia rectorem fequuntur & ducem. Potentius
autem eft quod f a c i t , quod eft De u s , quam materia pa-
tiens Dei. Quern in hoc mundo locum Deus obtinet., hunc
In homi ne animus. Quod eft illhic materia , id in nobis
corpus eft. Serviant ergo deteriora rnelioribus. Epiji. 65.
' II. CLASSIS. AMOR MUNDI. 73
cleat, quam ne alium poft fe : laborat invidia , & quidem
duplici. Vides autem quam mifer fit is cui invidetur , il &
invidet.... Confragofa in faftigium dignitatis via eft. At il
confcendere hunc verti cem libet , cui fe fortuna fubmifit;
omnia quidem fub te , quae pro excelfifsimis habentur , afpi-
cies : fed tarnen venies ad f umma per planum. Epift. 84.
Attalum memini c um magna admi rati one omni um haec
dicere : diu mi hi , i nqui t, impofuere divitiae. Stupebam ubi
aliquid ex illis alio atque alio loco fulferat. Exi fti mabam
fimilia effe quae laterent, his quae oftenderentur. Sed i n
quodam apparatu vidi totas opes urbis caelatas ex auro 8c
argento, & his quae preti um auri argenti que vi cerunt : ex-
quifitos colores : & veftes ultra non tantum noftrum , fed
ultra finem hoftium advetas. Hi nc pnerorum perfpicuos
cultu atque forma greges : hi nc feminarum , & alia quae
res fuas recognofcens fummi imperil fortuna protulerat.
Qui d hoc eft ( inquam ) aliud , quam irritare cupiditates
homi num per fe incitatas ? Qui d fibi vult ifta pecuniae
pompa ? Ad difcendam avari ti am conveni mus. At meher-
cules minus cupiditatis ifthinc ef f ero, quam attuleram.
Contemfi divitias : non quia fupervacuae , fed quia pufil'ae
funr. Vi di fti ne, quam intra paucas horas ille ordo, quam-
yis lentus difpofitufque , tranfi eri t?... Hoc itaque ipfe mi hi
di c o, quoties tale aliquid praeftrinxerit oculos meos ; quo-
ties occurri t domus fplendda ; c ohors c uka fcrvorum ; le-
ftica formofis impofita calonibus : quid miraris ? quid ftu-
pes? pompa eft. Oftenduntur iftae res , non pofsidentur : &
dum plac ent, tranfeunt. Ad veras ( a) potius te converte
divitias. Di fce parvo effe contentus. E t Illam voc em ma-
gnus ac animofus exclama : babeamus aquam ; babeamus
polentam 5 Jov ipft de felicitate controverftam faciamus. Fa-
ciamus oro te , etiam fi ifta defuerint. Turpe eft beatam
vitam in auro 8c argento reponere : aeque turpe eft , in
aqua & polenta. Qui d ergo faciam , fi ifta non fuerint?
Quaeris , quod fit remedium inopiae ? Famem fames finir.
Alioqui quid i ntereft, magna lint an exigua , quae fervire
te cogunt ? Qui d refert quantum f i t , quod tibi pofsit ne-
(a; Tit. Paupertas.
74 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
gare fortuna ? Haec ipfa aqua & polenta in alienum cadit
arbi tri um. Li ber ( a) eft autem , non in quem parum licet
fortuna: j fed in quem nihil. Ita eft : nihil defideres opor-
t e t , fi vis J ov e m provoc are nihil defiderantem. Ha x no-
bi s Attalus dixit : natura omnibus dixit. Qua: fi voles fre-
quenter cogi tare ; id ages ut lis felix , non ut videaris : &
ut tibi vi deari s , non aliis. Epiji, n o .
Si prudentes erimus, malitiam & ( b) aerumnofi animi
veternum perfpiciemus : quamvi s multus ci rca divitiarum
radi anti um fplendor impendeat ; & intuentem , hi nc hono-
rum , illhinc magnarum poteftatum falfa lux verberet. Tunc
i ntelli gere nobis li cebi t, quam contemnenda mi remur : fi-
millimi pueri s , quibus omne ludicrum in preti o eft. Paren-
tibus .quippe , nec minus fratribus praeferunt parvo aere
emta monilia. Qui d ergo inter nos & illos intereft ( ut Ari-
fto. ait ) nifi quod nos c i rc a tabulas & ftaruas infanimus,
cari us i nepti ? Illos reperti in li ttore calculi l e ve s , & ali-
quid habentes variettis delectant : nos ingentium maculae
columnarum : five ex yEgyptiis f areni s , five ex Africae
folitudinibus adve&ae, porti cum ali quam, vel capacem populi
ccenati onem ferunr. Mi ramur ( c ) parietes tenui marmore
indutos , quum fci amus quale fit quod abfcondltur. Oc u -
lis noftris i mponi mus. Et quum aura tecta perfundimus,
qui d aliud quam mendaci o gaudemus ? Sci mus enim fub
ilio auro fceda Ugna latitare. Ne c tantum parietibus aut
lacunaribus ornamentum tenue praetenditur : omni um i fto-
rum quos i ncedere altos vi des , bra&eara felicitas eft. I n-
f pi c e , & difces fub ifta tenui membrana dignitatis , quan-
tum mali lateat. Haec ipfa res , quae tot magiftratus , tot
j udices detinet 5 quae magiftratus & j udices f a c i t , pecuni a;
ex quo in honore effe c c epi t , verus honor rerum ceci di t:
mercatorefque & venales i nvi cem fati , quaerimus non
quale fit quidque , fed quanti. Ad mercedem pil fumusj
ad mi feri cordi am impii. Honefta , quandiu aliqua illis fpes
i nef t, fequimur : in conrrari um tranfturi , fi plus fcelera
promi tterent. Admi rati onem nobis parentes auri argenti que
(-) Tit. Libertas, (b) Tit. Felicitas falfa, f Al. Etemis . (c) Tit*
Felicitas falfa.
I I . CL ASSIS. AMOR MUNDI. 75
Fecerunt: & teneris Infufa cupiditas altius f edi t, crevi tque
nobifcum. Dei nde totus populus in alia di f c ors , in hoc
convenir.: hoc fufpi ci unt: hoc fuis Optant: hoc diis velut
rerum humanarum ma x i mu m, quum grati videri volunt,
confecrant. Deni que eo mores reda&i f unt, ut paupertas
maledifto probroque fi t, c ontemta divitibus , invifa pau-
peribus. Ac c edunt deinde carmi na Poetarum quae affecti-
bus noftris f acem f ubdant, quibus divitiae velut uni cum
vitae decus ornamentumque laudantur. Ni hi l illis melius,
nec dare videntur dii i mmortales pof f e, nec habere.
Regia folis erat, fublimibus alta columnis,
Clara micante auro.
Ej ufdem currum afpice.
Aureus axis erat, temo aureus , aurea fumma
Curvatura rotte , radiorum argenteus ordo.
Denque quod opti mum videri volunt faeculum , aureumi
appellant. Ne c apud Trgi c os defunt qui lucro innocen-.
t i a m, f alutem, opinionem bonam mutant.
Sine me vocari pefsimum, mul ut dives vocer.
An dives fit, omnes quarimus: nemo an bonus.
Non quare, " unde: quid habeas tantum rogant..
Ubique tanti quifque , quantum habuit, fuit..
Quid habere nobis turpe fit, quaris ? nihil.
Aut dives opto vivere, aut pauper mori.
Bene moritur , quis dum moritur, lucrum fact.
Pecunia ingens generis humani bonum:
Cui non voluptas matris, aut blanda potefi
Par ejfe prolis : non facer mentis parens.
Quum hi novifsimi verfus In Tragced a Eurpds pro-
fiuntiati eilen t , totus populus ad ej iciendum & a dore m &
carmen confurrexit uno mpetu : donee Euripides in me -
dium ipfe profiluit , petens ut exfpe&arent vi derentque,
quern admi rator auri exi tum faceret. Dabat In illa fbula
poenas Bellorophontes, quas in fua quifque dat. Nulla eni m
avaritia fine poena eft , quamvi s fatis fit ipfa pcenarum.
quantum lacri marum ! o quantum laborum exi gi t! quam
mifera defideratis, quam mifera partis eft ! Adj i c e quoti -
dia-
JO COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
dianas follicitudines , qua: pro modo habendi quemque
difcruciant. Maj ore tormento pecunia pofsidetur , quam
quaeritur. Quantum damnis i ngemi f cunt, qua: & magna in-
c i dunt , & maj ora videntur. Deni que ut nihil illis fortuna
detrahat ; quicquid non acquiritur , damnum eft. At feli-
c em ilium homines & divitem vocant : & confequi optant
quantum ille pofsidet. Fateor. Qui d ergo ? T u ullos eile
conditionis pej oris exiftimas , quam qui habent & mife-
ri am & invidiam ? Uti nam qui divitias appetituri eifent,
c um divitibus deliberarent ! Uti nam honores peti turi , cum
ambitiofis & fummum adeptis dignitatis ftatum ! Prof edo
vota mutalfent : quum interim illi nova fufcipiunt , qui
pri ora damnaverant. Ne mo enim e f t , cui felicitas fu a , et-
am fi curfu v e ni t , fatisfaciat. Queruntur & de confiliis,
& de procefsibus fuis : maluntque femper , qua: relique-
runt. Itaque hoc tibi philofophia pra: ftablt, quo equidem
nihil maj us exiftimo. Nunquam te pcenitebit tui. Ad liane
tarn folidam felicitatem , quam tempeftas nulla concuti at,
non perducent te apte verba c ont e xt a , & oratio fluens le-
niter. Eant ut volent, dum ani mo compofitlo fua conftet;
dum fit magnus , & opinionum fecurus ; & ob ipfa qua;
aliis difplicent , fibi placens : qui prof edum ( a) fuum vita
a:ftimet : & tantum fcire fe j udi cet, quantum non cupitj
quantum non timet. Epifi. 1 1 5.
Hoc ef t, mi L u c i l i , egregi um : hoc fecurum ac li be-
rum : nihil petere , & tota fortuna; comi ti a tranfire. Quam
putas effe j ucundum , tribubus voc a t i s , quum candidati f
in templis fuis pendeant , & alius nummos pronuntiet;
alius per fequeftrum agat ; alius eorum manus ofculis
c ont e rt , quibus defignatus conti ngendam manum negatu-
rus eft 5 & omnes attoniti , voc em pra:conis exfpeftent:
ftare ot i of um, & fpectare illas nundi nas, nec ementem
qui cquam nec vendentem ? Quanto hi e maj ore gaudio
frultur , qui non pretori a aut confularia comitia fecurus
intuetur ; fed magna ilia , in quibus alii honores anniverfa-
rios pe t unt , alii perpetuas poteftates , alii bellorum eventus
profperos triumphofque , alii di vi ti as, alii matrimonia at-
: q_uc
{) Tit. irientia. j- 41, li,centi lui. peudeanr.
II. CLASSIS. AMOR MUNDI. 77
tj ue li beros, alii falutem fuam fuorumque ? Quanti animi
res eft , folum nihil petere , nulli { i mpli care, & di cere:
nihil mihi tecum forruna ; non facio mei tibi copi am?
Scio apud te Catones repelli ; Vatinios fieri. Ni hi l rogo.
Hoc eft privatam facere fortunam. Li bet ergo haec i nvi -
cem fcri bere, & hanc integrarci femper egerere materi am,
circumfpicientibus tot millia homi num inquieta : qui ut
aliquid peftiferi per mala confequantur , nituntur in ma -
lum, petuntque mox fugienda , aut etiam faftidienda. Cui
enim aflecuto fatis f ui t, quod optanti nimium vi debatur?
Non eft , ut exiftimant homines , avida felicitas , fed pufilla.
Itaque neminem fatiat. T u ifta credis excelf a, quia longe ab
illis j aces. Ei vero qui ad illa pervent , humilia funt.
Mentlor , nifi adhuc quzerit afcendere. Iftud quod tu fum-
mum putas, gradus eft. Omnes autem male habet i gno-
rantia veri. Tanquam ad bona feruntur , decepti rumo-
ribus. Deinde : mala effe aut Inania , aut minora quam fpe-
raveri nt, adepti ac multa pafsi vident. Maj orque pars ml-
ratur ex intervallo fallentia : & vulgo magna pro bonis
funt. Epifi. n 8.
Ego nihil magis fuaferi m, quam fumere ingentem ani -
mimi : & hax propter qua: litigamus , di fcurri mns, anhe-
lamus ; videre quam humilia & abj eda fint : nulli qui al-
tura quiddam aut magnificum cogi tat refpicienda. Ci rc a ( a)
pecuniam plurimum vociferationis eft. Haec fora defatigat:
patres liberofque commi tti t : venena mifcet : gladios tam per-
cuflbribus quam legionibus tradit. Ha x eft fanguine noftro
delibuta. Propter hanc vxorum maritorumque nodes ftre-
punt litibus : & tribunalia magiftratuum premit turba. R e -
ges faeviunt, rapi unc, 8c civitates longo faectilorum labo-
re conftrudas evertunt, ut autum argentumque in cinere
urbiiim fcrutentur. Lib. 3. de Ira , cap. 32.
Si totam mihi ex omnibus merallis , quae quum maxi me
depromi mus, pecuniam proferas : fi in medium proj icias
quicquid thefauri tegunt... omnem iftam congeri em dignam
non putem, quse frontem viri boni contrahat. Quanto rifu
profequenda f unt , quae nobis lacrimas educunt. Ibid, cap 33.
' Cre -
(d) Tit. Dvitx.
78 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
(a) Tit. Felicitai.
Crede mihi : levia flint; propter qua; non leviter ex-
candefcimus, qualia qua; pueros in rixam & jurgium con-
citant. Nihil ex his qua; tarn trifles agimus , ferium eft;
nihil magnum. Inde , inquam , vobis ira Se infania eft,
* quod exigua magno arftimatis. Ibid. cap. 34.
Iter anguftum rixas tranfeuntium concitat : diffufa &
late patens via , ne populos quidem collidir. Ifta qua; ap-
petitis , quia exigua flint, nec poflunt ad alterum , nifi
alteri erepta , transferri : eadem aifectantibus pugnam &
jurgia excitant. Eoa. lib. cap. 35'.
Optaverunt tibi alia parentes tui : fed ego tibi contra,
omnium tibi eorum contemtum opt o, quorum il 11 copiam.
Epifi. 32.
Qui omne bonum honefto circumfcripfit , intra fe fe-
lix eft. Nam (a) qui alia bona judicat , in fortuna; venit
poteftatem, alienique arbitrii fit. Hie amifsis liberis mccftus,
follicitus a;gris ; hie turpibus & aliquam pafsis infamiam
triftis. Ilium videbis aliena; uxoris amore cruciari ; ilium
fua:. Non deerit quern repulfa diftorqueat : erunt quos ho-
nor ipfe vexet. Illa vero maxima ex omni mortalium po-
pulo turba miferorum , quam exfpectatio mortis cxagitat,
#undique impendens. Nihil enim eft, unde non fubeat. Ita-
que ut in hoftili regione verfantibus , hue & illhuc cir-
cumfpiciendum eft , & ad omnem ftrepitum circumagenda
cervix. Nifi hie timor e pectore ejeilus eft , palpitantibus
praecordiis vivitur. Occurrent adii in exfilium , & evolu-
ti bonis ... occurrent naufragi, fimiliave naufragis pais?....
Omnium animos mala aliena ac repentina follicitant.
^ Quemadmodum aves etiam Inanis funda; fonus territat:
ita nos non ad idtum tantum exagitamur , fed ad cre-
pitum. Non poteft ergo quifquam beatus effe , qui huic
fe opinioni credidit. Non enim beatum eft , nifi quod
intrepidum. Inter fufpecta male vivitur. Quifquis fe mul-
tum fortuitis dedit , ingentem fibi materiam pertiubatio-
nis & inexplicabilem fecit. Una hax via eft ad tuta va-
denti : & externa defpicere , & honefto contentum effe.
Epijl. 74.
N1-
I I . CLASSIS. ZELUS EX VIRTUTE. 79
Zelus ex vrtute.
H
Eraclitus quoties prodierat , & tantum ci rca fe male
viventium , imrao male pereuntium viderat 5 fiebat,
miferabatur omnium , qui fibi laeti felicefque occurrebant:
miti animo , fed nimis imbecillo : & ipfe inter deploran-
dos erat. Democri tum contra aj unt , nunquam fine rifu in
publico fuife. Adeo nihil illi vi debatur ferium e orum, quae
ferio gerebantur. Ubi ifthic irae locus eft ? Aut ridenda
omnia , aut flenda funt. Non irafeetur fapiens peccantibus.
Quare ? Qui a feit neminem nafei fapientem , fed fieri. Seit
palidsimos omni xvo fapientes evadere : quia condi ti o-
nem humanae vitae perfpeftam habet. Ne mo autem natura:
fanus irafeitur. Qui d enim fi mirari velit , non in filveftri-
bus dumis poma pendere ? Qui d fi miretur fpineta fentef-
que non utili aliqua fruge compleri ? Ne mo i rafei tur, ubi
Vitium natura defendit. Placi dus itaque fapiens & aequus
erroribus , non hoftis , fed correptor peccanti um , hoc quo-
tidie procedit ani mo. Multi mihi occurrent vi no dediti,
multi libidinofi , multi ingrati , multi avari , multi furiis
ambitionis agitati. Omni a ifta tarn propitius afpi ci et, quam *
cegros fuos medicus. Numqui d ille , cuj us navigium mnltam
undique^laxatis compagi bus aquam trahit , nantis ipfique
navigio irafeitur ? Oc c urri t potius , & aliam excludit un-
dani ; deinde aliam egerit ; manifefta foramina pracludit;
Iatentibus & ex occulto fentinam ducentibus labore conti -
nuo refiftit : nec ideo interraittit , quia quantum exhau-
ftum eft, fubnafcitur. Lento adj ntorio opus eft contra ma-
la continua & fecunda : non ut defi nant, fed ne vincant.
Lib. 2. de Ira, cap. 1 0.
Dicetur aliquis male de te locutus. Cogi ta an prior fe-
ceris : cogita de quam multis loquaris. Cogi t e mus , inquam,
alios
Nihil magnum eft in rebus humanis , nil! animus ma -
gna defpiciens. Ex Publ. Mlm.
Qui propter pecuniae aut libidinls amorem mori tur,
oftendit fe nunquam fui caufa vixiiTe. Ex eodem.
8o COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC.
alios non facere inj uriam , fed reponere.... Aut dulcedine
U:-banitatls prolapfus eft : aut fecit aliquid , non ut nobis
obeffet ; fed quia confequi ipfe non poterat, nifi nos re-
puliflet. Sspe adulatio , dum blandi tur, offendir. Quifquis
ad fe retulerit quoties ipfe in fufpicionem falfam inciderit;
quam multis ofiiciis fuis fortuna fpeciem inj uria; induerit;
quam muks poft odium amare cceperit> poterit non fta-
tim irafci : utique 11 (ibi tacirus ad fingula quibus offen-
ditur , dixerit : hax & ipfe commifi. Sed ubi tarn a'quum
j udicem invenies ? Is qui nullius non uxorem concupifcit,
& fatis j uftas caufas putat amandi , quod aliena eft ; idem
uxorem fuam afpici non vult : & fidei acerrimus exactor,
eft perfidus : & mendacia perfequitur , "ipfe perj urus : &
litem (ibi inferri aegerrime calumniator patitur.... Aliena (a)
vitia in oculis habemus : a tergo noftra funt. Inde eft , quod
tempeftiva filii vitia , pater deterior filio caftigat. Nihil
aliena; luxuria; ignofcit , qui nihil fuse negavit : & homi-
cida; tyrannus irafcitur : & punit furta facrilegns. Magna
pars hominum eft , qua; non peccati s irafcitur , fed pec-
cantibus. Faciet nos moderati ores refpectus noftri , fi con-
fuluerimus nos. Nunquid & ipfi aliquid tale commifimus?
Nunqui d ilc erravimus ? Expedit ne nobis ifta damnare?
Maxi mum remedium ( b) eft irae, mora. Eod. lib. cap. 28.
Amor proximi, contraque odium.
E
Go tibi monftrabo amatorium fine medi camento , fine
, herba, fine uliius venefica; Carmine. Si vis amari , ama...
Attalus philofj phus dicere f olebat, j ucundius elle amicura
f ac ere, quam habere : quo modo artifici j ucundius eft pin-
g e re , quam pinxifie. Illa in opere fuo occupata follicitudo,
ingens obledtamentum habet in ipfa occupatione. Non a;qiie
delectatur, qui ab opere perfetto removit manum. Jam
fruefu artis fua; fruitur : ipfa fruebatur arte quum pi'nge-
ret. Fructmf i or eft adolefcentia liberorum ; fed infantia diil-
cior. Epijl. 9.
In
(aj Tit. Cafiigatio. (b) Tit. Ira.
11. CLASSIS. AMOR PROXIMI. 81
Amor inimicorum.
I
Ni mi cos graves habeo. Quo modo adverfus feras muni -
te menta conqui ri s, quo modo adverfus ferpenres : fic ad-
verfus inmicos auxilia ci rcumf pi ce, quibus illos aut arceas,
aut compefcas ; aut quod optimum eft , places. In Excerpts.
Gravi or i ni mi cus, qui latet fub pectore. Ex Pub. Mim.
Inj uriarum remedium eft oblivio. Ex eodem.
Miferrima eft fortuna , qua; inimico caret. Ex eodem.
Pej ora funt t e da odi a, quam aperta. Ex eodem.
t
__F Quam
(a| Ut, Jntente, j Al. <^uam tutunj ,
In commune vivitur. Ne c poteft ( a) quifquam beate de -
ge re , qui fe tantum intuetur : qui omnia ad utilitates fuas
convertit. Alteri vi vas oportet, fi vis tibi vi vere. Epifi. 48.
Ec c e altera quazftio , quomodo hominibus fit utendum.
Quid agi mus? qua; damus praxepta ? ut parcatur fanguini
humano ? -j- Qiiantulum eft ei non noc e t e , cut debeas prod-,
effe ? Magna fcilicet laus eft , fi homo manfuetus homl-
ni eft. Praecipiemus ut naufrago manum porrigat ; erranti
viam monftret ; cum efuriente panem fuum dividat ? Quan-
do omnia qua; praeftanda funt ac vitanda , di cam : quum
pofsim breviter hanc illi formulam humani officii tradere ?
Omne hoc quod vi des, quo divina ac humana conclufa funt,
unum eft. Membra fumus corporis magni. Natura nos c o-
gnatos edi di t, quum ex iifdem & in eadem gigneret. Hazc
nobis amorem indidir mutuum , & fociabiles fecit. Illa a;-
quum j uftumque compofuit. E x illius conftitutione mi fe-
rius eft nocere , quam laedi. Ex illius imperio parata; funt
j uvantis manns. Ifte verfus & in pectore & in ore fit :
Homo fum : bumani nihil a me alienum puro.
Coamus : in commune nari fumus. Societas noftra l a pl - ^
dum fornicationi fimillima eft : qua; cafura , nifi i nvi cem
obftarent ; hoc ipfo fuftinetur. Epift. 95.
Benevolus animus maxi ma eft cognati o. Ex Pub. Mim.
Scias eum multis virtutibus abundare, qui alienas amat.
Ex eoem.
82 COLLECTANEA MOHALIS PHILOSOPHIZE.
Amcitia vera falfa.
N
Emi nem tarn alte fecunda pofuerunt , ut non illi eo
magis ami cus def i t, quia nihil abfit. Lib. 6. de Be-
ne/, cap. 29.
Si aliquem ami cum exiftimas , cui non tantumdem ere-
dis quantum t i bi , vehementer erras : & non fatis nofti vim
vera; amicitia;.... T u omni a cum ami co delibera 5 fed de
ipfo prius. Poft amicitiam , credendum eft : ante amicitiam,
j udicandum. Ifti vero praepoftere officia permifeent : qui
contra praecepta The ophra f t i , quum amaveri nt , j udicanr;
& non amant, quum j udicaverint. Di u c og i t a , an tibi in
ami ci ti am aliquis recipiendus fit. Quum placuerit f i eri , to-
ro illum pectore admi tte. Tarn audaefer c um ilio loquerc,
quam tecum. T u quidem ita v i v e , ut nihil c ommi t t a s , ni-
fi quod commi ttere eti am i ni mi co tuo pofsis.... Fidelem
fi putavris , facies. Na m multi fallere docuerunt , diirn
ti ment falli : & aliis j us peccandi fufpicando fecerunt.
Epift. 3.
Sapiens etiam fi contentus eft f e ; tarnen habere ami -
cum vult : fi ob nihil aliud 5 ut exerceat amicitiam , je
tam magna virtus j aceat : non ob hoc quod Epicurus di-
cebat ... ut habeat qui Ubi aegro afsideat 5 fuccurrat in vin-
cula conj ecto vel inopi : fed ut habeat aliquem cui ipfe
aegro afsideat ; quem ipfe ci rcumventum hoftili cuftodia
iiberet. Qui fe fpecat , & propter hoc ad amicitiam ve-
nit 5 male cogi tat. Qiiemadmodum c c epi t, fic definet. Pa-
lavi t ami cum , adverfus vincula laturum opem : quum pri-
murfl
- Qua m inimicum e f t , quia oderis laedere : quanto im%
quius odi ffe, quia laeferis ? Ex eodem.
Quam magnarum virium eft , negligere fcedentem ? Qui
cni m vi ndi c at, fentit. Ex eodem.
Quamvi s agas id , ut ne quis meri to tuo te oderit : erunt
tarnen femper qui oderint. Ex eodem.
Ri di culum ef t , odio nocentis perdere innocentiam. Ex
todem.
II. CL ASSIS. AMICITIA VERA ET FALSA. 83
mum crepuerit catena , difcedet. Ha: funt amicitia: , quas
temporarias populus appellai. Qua; caufa utilitatis aflumta
eil; tamdiu placebit, quamdiu utilis fuerit. Hac te floren-
tes amicorum tutba circumfedet. Circa everfos ingens 10-
litudo efl: : & inde amici fugiunt, ubi probantur. Ideo tot
nefaria exempla funt , aliotum metu relinquentium , alio-
rum metu prodentium. Necefle efl: initia nter fe & exitus
eongruant. Qui amicus efle ccepit, quia expedit; placebit
ei aliquod pretium contra amicitiam , fi. ullum in illa pla-
ceat pretium praeter ipfam. In quid igitur amicum paro?
Ut habeam pro quo mori pofsim : ut habeam quem in ex-
filium fequar : cujus me morti opponam , & impendam.
Ifta quam tu defcribis, negotiatio eil:, non amicitia ; qua;
ad commodum accedit : qua; , quid confecutura fit , fpe-
tat. Epifi.9.
Mihi amicorum defunttorum cogitatio dulcis ac blan-
da efl: : habui enim illos tanquam amiflurus ; amifi tan-
quam habeam. Fac ergo ( mi Lucili ) quod tuam axmita-
tem decet. Define beneficium natura; male interpretan : ab-
flulit, fed dedit.... Hkc tibi fctibo , is qui Anna:um Se-
renum carifsimum mihi tarn immodice Aevi, ut ( quod mi-
nime Vellern ) inter exempla firn eorum quos dolor vicit.
Hodie tarnen fadum meum damno : & intelligo maximam
mihi caufam fic lugendi fuifle, quod numquam cogitave-
ram , mori eum ante me poffe. Hoc unum mihi occurr-
bat , minorem effe , & multo minorem : tanquam ordinem
fata fervarent.... Cogitemus ergo ( Lucili carifsime ) cito
nos eo perventuros, quo illum pervenifle moeremus. Et for-
tafle (a) ( fi modo fapientium vera fama efl:, recipitque nos
locus aliquis ) quem putamus periife, prasmiflus efl. Epifi. 63.
Amicum perdidi. Alium qusre : & ibi eum queras,
ubi invenire pofsis. Qucere inter liberales artes ; inter ho-
nefta & recta officia : quare in laboribus. Ad Menfam ifta
res non quaeritur : qua;re aliquem frugi. Perdidi amicum.
Fortem animum habe, fi unum : erubefce, fi unicum. Quid
tu in tanta tempeftate ad unam anchoram ftabas ? In Ex*
cerptis.
84 COLLECTANEA MOHALIS PHILOSOPHISE,
Pax
3
Concordia.
S
Apiens numquam potentlum Iras pr ovocabl t , Immo de-
clinabit ; non aliter quam in navigando procellam....
Circumfpiciendum nobis eft etiam quo modo a vul go tuti
effe pofsimus. Primum nihil inde concupifcamus, unde rl-
xa eft inter competitores. Deinde nihil habeamus , quod
cum magno emolumento infidiantis eripi pofsir. Quam mi-
nimum fit in corpore tuo fpoliorum. Nemo ad humanum
fanguinem propter ipfum venit.... Nudum latro tranfmit-
tit : etiam in obfefla via pauperi pax eft.... Non contur-
babit fapiens publicos mores : nec populum in fe vita;
noyitate conyertet. Quid ergo I Utique erit tutus, qui hoc
proi
Nihil aeque obietta verit animum, quam armaria fide-
lis. Quantum bonum eft , ubi funt praparata pectora in qua;
tuto fecretum omne defcendat ; quorum confcienriam mi-
nus quam tuam timeas ; quorum fermo follicitudinem le-
niat ; fententia confilium expediat ; hilaritas triftitiam difsi-
pet ; confpectus ipfe deleftet ? Quos fcilicet vacuos ( quan-
tum fieri poterit ) a cupiditatibus eligamus. Serpunr en ini
vltia , & in proximum quemque traniiliunt , & contactu
nocent. Lib. i. de Tranq. animi, cap. j .
Amicos res opima: parant 5 adverfa probant. Ex Pub.
Mim.
Conjunftio animi maxima eft cognatlo. Ex eodem.
Nul l a pufilla domus , qua: multos recipit amicos. Ex
eodem.
Succurre paupertatl amlcorum ; Immo potlus occurre.
Ex eodem.
Secrete amicos admone ; lauda palam. Ex eodem.
Tal em diligentiam exhibe in amicitiis comparando, ne
incipias amare , quem deinceps pofsis odifle. Ex eodem.
Turpius nihil eft , quam cum eo bellum ger er e, cum
quo famillarlter vixeris. Ex eodem.
Ita amicum habeas, ut pofle fieri inimicum putes. Ex
eodem.
I I . CL ASSI S. BELLUM. 85
Bellum.
Q
Ua; nos dementia exagitat, & in mutuum competile
exitium ? Vela ventis damus , bellum paraturi : & peri-
" clitamur periculi caufa. Incertam fortunam experi-
mur : vim tempeftatum nulla ope humana fuperabilem:
mortem fine fpe fepulturs. Non erat tanti , fi ad pacem
per ifta veheremur. Nunc autem quum evaferimus tot fco-
pulos latentes , & infidias vadofi maris ; quum effugerimus
procellofos defuper montes , in quos praxeps navigants
ventus impingit : quum involutos nubilo dies , & nimbis
ac tonitruis horrendas nodtes : quum turbinibus divulfa na-
vigia : quis erit hujus laboris ac metus frudtus Quis nos
feffos tot malis portus excipiet ? Bellum feilicet, & obviiis
in littore hoftis ; & trucidanda; gentes, tradurr: magna ex
parte vidtorem ; & antiquarum urbium fiamma. Quid in ar-
ma cogimus populos ? Quid exercitus feribimus directuros
adem in mediis fludtibus? Quid maria inquietamus? Parum
videlicet ad mortes noftras terra late patet. Nimis dclica-
F 3 tc
propofitum fequetur ? Promittere tibi hoc non magis pof- #
fiim , quam nomini temperanti bonam valetudinem : &
tarnen racit temperantia bonam valetudinem. Perit aliqua
navis in portu. Sed quid tu accidere in medio mari cre-
dis ? Quanto huic periculum paratius foret , multa agenti
molientique : cui ne otium quidem tutum eft ? Pereunt ali-
quando innocentes. Quis negat ? Nocentes tarnen fxp'ms,
Epift. 14.
Marcus Agrippa , vir ingentis animi ( qui folus ex hb
quos civilia bella claros potentefque fecerunt, felix in pu-
blicum fuit ) dicere folebat , multum fe huic debere fen-
tentiae. Nam concordia parva; res crefcunt ; difcordia max-
ima; dilabuntur. Hac fe ajebat & fratrem & amicum opti-
mum factum. Epift. 94.
Auxilia humilia , firma confenfus facit. Ex Pub. Mim.
Semper diffenfio ab alio incipiat j a te reconciliatio.
Ex eodem.
8 6 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
te fortuna nos tractat. Nimis dura dedit nobis corpora 5 fe-
licem valetudinem. Non depopulatur nos cafus incurrens.
Emetiri cuique annos fuos ex com modo l icet, 8c ad fene-
-tutem decurrere. Itaque eamus in pelagus : & vocemus in
nos fata ceffantia. Miferi quid quaeritis ? Mortem , quae ubi-
que fupereft ? Petet ilia vos & ex leftulo : fed ubfque in-
nocentes petat. Occupabit vos in veftra domo : fed occu-
pet nullum molientes malum. Hoc veto quid aliud quis
dixerit , quam infaniam : circumferre pericula , 8c mere
in ignotos 5 iratum fine injuria occurrentia devaftantem 5 ac
ferarum more occidere quern non oderis ? Ulis tarnen in
ultionem , aut ex fame morfus eft : nos fine ulla parfimo-
nia noftri alienique fanguinis , movemus maria , & navi-
gia deducimus , falutem committimus fructibus , fecundos
optamus ventos : quorum felicitas eft , ad bella perferri.
Quoufque nos malos mala noftra rapuere ? Parum eft in-
tra orbem fuum furere. Sic Perfarum rex (a) ftolidifsimus
in Graxiam trajecit: quam exercitus non vincet, quum im-
pleverir. Sic Alexander ulterior Bactris & Indis volet quse-
rere quid fit ultra magnum mare: & indignabitur, aliquid
effe ultimum fibi. Sic Parthis avaritia Craffum dabit....
Ergo non immerito quis dixerit , rerum naturam melius
acturam fuiffe nobifcum , fi venros flare vetuiffet : 8c inhi-
bito difcurfu furentium , in fua quemque terra ftare jufsif-
fet. Si nihil aliud , certe fuo quifque tantum ac fuorum
malo nafceretur. Nunc parum vi domeftica , externis quo-
que laborandum eft. Magna pars erat pacis humanac, ma-
ria pra:cludi. Non tamen , ut paullo ante dicebam , que-
ri poffumus de audore noftri Deo, fi beneficia ejus cor-
rumpimus; & ut effent contraria efficimus. Lib. 5. Nat.
Qute. cap. 18.
Mi-
di.)' Xerxem tntelligit.
II. CLASSIS. MISERICORDIA. ELEEMOSIKA.
Mifercordia. Eleemona.
E
St Vitium pufilll animi mifercordia (a) ad fpeciem alle-
norum malorum fuccidentis. Itaque pefsimo cuique
familiarifsima eft. Anus & mulierculae flint, quae lacrimis
nocentifsimorum moventur : quae fi liceret, carc.erem effrin-
gerent. Mifericordia non caufam, fed fortunam fpecfat. d e -
mentia rationi accedit. Lib. 2. de Clem. cap. 5.
/Mifericordia vicina eft miferia. : habet enim aliquid tra-
hitque ex ea. Imbecilles oculos effe fcias, qui ad alienam
lippitudinem & ipfi fuffunduntur : tarn mehercule , quam
morbum effe , non hilaritatem ; femper arridere ridentibus,
& ad omnium ofcitationem ipfum quoque os diducere. Ibid.
cap. 6.
Bona comparat praefidia mifericordia. Ex Pub. Mini.
Eleemoina non tam accipientibus, quam dantibus prod-
eft. Ex eodem.
Inopi beneficium bis dat , qui dat celeriter. Ex eodem.
Minus decipitur, cui negatur celeriter. Ex eodem.
Mifericordia non caufam , fed fortunam fpecfat. Ex eod.
Qui fucurrere perituro poteft, quum non fuccurrit,
occidit. Ex eodem.
Homo qui in homine calamitofo eft miferlcors, me-
minit fui. Ex eodem.
% Vide multa bac de re, Tit. Liberalit?.
Conlatio masorum.
V
Irum bonum concdas necefle eft, fumma: pletatls er-
ga Deos eile. Itaque (b) quidquid Uli accident, aequo
animo fuftinebit. Seiet (c) enim id accidiffe divina lege,
qua univerfa procedunt. Epifi. j6.
Levis dolor eft, fi nihil Uli opinio adjecerit. Contra,
fi exhortari te cceperls ac dicere : nihil eft, aut certe exi-
guum eft; duremus ; Jam definet : lev ilium , dum putas,
F 4- _
(*) Hoc dich Stoicorum more, (b) Tit.Fatientia' (c) Tit.Providentia-
88 COLLECTANEA MOEALIS PHILOSOPHISE.
facies. Omnia ex opinione fufpcnfa funt : non ambitio tan-
turn ad illam refpicit, 8c luxuria , & avaritia. Ad opi-
nionem dolemus. Tarn mifer eft quifquam , quam credit....
Etiam fi funt vera ifta , tranfierunt. Quid juvat pretritos
dolores retractare , & miferum effe , quia fueris ?.... Natu-
rale eft mali fui fine gaudere. Circumcidenda ergo duo
funt ; & futuri timor , & veteris incommodi memoria.
Hoc ad me jam non pertinet; illud nondum. In ipfis po-
fitus difficultatibus dicat:
For/an & hc olir meminijfe juvabit.
Toto contra illam pugnet animo : vincetur, fi ceflerit : vin-
cet , fi fe contra dolorem fuum inrenderit. Nunc hoc ple-
rique faciunt : attrahunt in fe ruinam , cui obftandum eft.
Iftud quod premit, quod impendet , quod urget ; fi fub-
ducere te cceperis , fequetur & gravius incumbet : fi con-
tra fteteris, & obniti volueris , repelletur.... Dolorem gra-
vem fentio. Quid ni fentias ? fi ilium muliebriter tuleris.
# Quemadmodum perniciofior eft hoftis fugientibus : fic omne
fortuitum incommodum magis inftat cedenti & averfo....
Illud quoque proderit , ad alias cogitationes avertere ani-
mum & a dolore difcedere. Cogita quid honefte , quid
fortiter feceris. Bonas partes tecum ipfe tracia. Memoriam
in ea quas maxime miratus es , fparge. Tunc tibi fortifsi-
mus quifque & victor doloris occurrat.... Mortem defina-
mus horrere. Definemus autem , fi fines honorum atque ma-
iorum cognoverimus. Ita demum nec vita taedio erit, nec
mors timori. Epfi. 78.
-Supervacuum et dolere , fi nihil dolendo proficias.
Deinde iniquum eft queri de eo quod uni accidit , &
omnibus reftat. Deinde defiderii fluita conqueftio eft , ubi
minimum intereft inter amifium 8c defiderantem. Eo ita-
que aiquiore animo eife debemus , quod quos amifimus,
fequimur. Refpice celeritatem rapidifsimi temporis. Cogita
brevitatem hujus fpatii , per quod citatifsimi currimus.
Obferva hunc comitatum generis humani eodem tendentis,
minimis intervallis diftinctum , etiam ubi maxima videntur.
Quem putas periife , prxmiflus eft. Quid autem dementius
quam quum idem tibi iter emetiendum fit, fiere eum qui
an-
I I . CL ASSI S. CONSOLATI CI MOEST ORUM. 09
antecefsit? Flet aliquis factum, quod non ignoravit futurum.
At fi mortem in nomine non cogitavit , fibi impofuit.
. Flet aliquis factum, quod ajebat non poffe non fieri. Quif-
quis aliquem queritur mortuum effe , queritur hominem
fuiffe. Omnes eadem conditio devinxit. Cui nafci conti-
git , mori refat. Intervallis diftinguimur : exitu aequamur.
Hoc quod inter primum diem & ultimum jacet, varium
& incertum eft. Si moleftias seftimas , etiam puero lon-
gum . fi velocitatem , etiam feni anguftum. Nihil non lu-
bricum & fallax, & omni tempeftate mobilius. Epifl. 99.
Morieris. Ifta hominis natura eft , non poena. Morieris.
Hac conditione intravi, ut exirem. Morieris. Gentium jus
eft , quod acceperis reddere. Morieris. Peregrinatio eft vi-
ta. Quum multum deambulaveris , domum redeundum eft.
Morieris. Putabam te aliquid novi dicere. Ad hoc veni:
hoc ago : hue me finguli dies adducunt. Nafcenti mihi
natura protinus hunc pofuit terminum. Quid habeo quod
indigner ? In hax verba iuravi. Morieris. Stultum eft time-
re , quod vitare non pofsis. Iftud non effugit, etiam qui
diftulit. Morieris. Nec primus nec ultimus. Multi me ante-
cefferunt ; omnes fequentur. Morieris. Hie eft humani of-
ficii finis. Quis fanus exauctorari molefte tulit? Quo tranf-
it orbis , ego tranfibo. f Qd Ego nefeio , me effe ani-
mal rationale mortale ? Ad hanc conditionem cuncta gi-
gnuntur. Qiiod coepit ; & definit. Morieris. Quid grave eft,
quod femel ? JEs alienum ; non meum novi. Hoc equidem
cum eo creditore contraxi , de quo queri.non pofium. In
Excerptis pofier. ,
Juvenis morieris. Fortaffe alicui malo fubdudt me for-
tuna : fi nulli al ii, certe vel fenedluti. Juvenis morieris.
Non refert quot annos habeam , fed quot acceperim. Si
plus vivere non poilum , hax eft feneftus mea. Infepultus
jacebis. Quid aliud refpondeam, quam illud Maronis :
Facilis jaura fepulcri ?
Si nihil fentio non pertinet ad me jactura corporis infe-
pulti. Si fentio , omnis fepultura tormentum eft. Infepultus
jacebis. Ca-
varie in diverfit ixempl. leguntur, Sed Granatenjis kfiienem
ceterii lon^e prtukrim.
90 COLLECTANEA JWORALIS PHILOSOPHISE.
Calo tegitur , qui non habet urnam.
Quid intereft , ignis me an fera confumat, an f tempus
ultima omnium fepultura ? Iftud non fentienti fupervacuum
eft ; fentienti onus. Infepultus jacebis. At tu combuftus : at
tu obrutus : at tu inclufus : at tu putridus : at tu evifce-
ratus & conftrictus , aut traditus lapidi , qui te paullatim
edat 8c exiiccet. Nulla eft fepultura : non fepelimur , fed
projicimur. Non fepelieris. Quid inter tutifsima trepidas?
Ultra pcenarum omnium terminum ifte locus eft. Vita; mul-
ta debemus : morti nihil. Non defunctorum caufa , fed vi-
vorum , inventa eft fepultura ; ut corpora & vifu 8c odore
fceda amoverentur : alios terra obruit , alios fiamma con-
fumilt , alios lapis t ad oifa redacturus incluilt. Non de-
functis , fed noftris oculis parcimus. Ibidem.
Oculos perdidi. Quam multis cupiditatibus via incifa
eft ? Quam multis rebus carebis , quas ne videres , vel emen-
di erant ? Non intelligis partem innocentia; eife caecitatem ?
Huic oculi adulterium monftrant, huic inceftum, huic do-
mum quam concupifcant : huic urbem 8c mala omnia.
Certe irritamenta iunt vitiorum, ducefque fcelerum. Ibidem.
Amifi liberos. Stultus es , qui defies cafus mortalium.
Quid iftud, aut novum aut mirum eft ? Quam rara eft line
ifto cafu domus ? Quid ft infelicem voces arborem , quod
ftante ipfa, cadunt poma ? Et hie tuus frucius eft. Nemo
extra ictum vulneris poiltus eft. Ducuntur ex plebeja do-
mo Immatura fuera ; ducuntur 8c ex regia. Non eft idem
ordo fati, qui 8c xtatis. Non quo modo quifque venit, emit-
titur. Quid tarnen eft quo indigneris ? Quid contra exfpe-
ctationem tuam evenit? Perere perituri. Sed ego illos fu-
perftites optabam. Verum hoc nemo tibi promiferat. Pe-
rierunt liberi mei. Habebant il l i, cujus eflent magis quam
tui : apud te precario morabantur. Educandos tibi fortuna
mandaverat : recepit illos , non abftulit. Ibidem.
Naufragium feci. Cogita non quid perdidetis, fed quod
evaferis. Nudus exii. Sed exifii. Omnia perdidi. Sed pe-
rire potuifti una cum omnibus. Ibidem.
Uxorem bonam amili. Verum inveneras bonam , an fe-
. ce-
f Al. Telius. f Al. Ofli redditurus.
I I . CL ASSI S. CONSOL ATI O MOEST ORUM. 91
ceras ? Si inveneras : habere adhuc te pofle ex hoc intelli-
gas licet, quod habuifti. Si feceras : bene fpera. Res pe-
riit : falvus eft artifex. Amifi uxorem bonam. Quid in lila
probabas ? Pudicitiam ? Quam multa: diu cuftoditam per-
didere?... Uxorem bonam amifi. Non erubefeis fiere, & in-
tolerabilem vocare jaduram ?.... Quum maritum te cogita-
veris, cogita & virum. Amifi uxorem bonam. Soror bona
non poteft recuperari, nec mater. Uxor adventitium bo-
num eft : non eft inter ilia qua: femel unicuique contin-
gunt. Multos tibi numerare poifum , quibus bonam uxo-
rem lugentibus fuccefsit melior. Mors, exfilium , l udus, do-
lor , non funt fupplicia,' fed tributa vivendi. Neminem illa:-
fum fata tranfmittunt. Lib. de Remed. Fortuit.five in Excerpt.
Corpora noftra... caduca funt. Quid enim immortale
manus mortales fecerint ? Septem ilia miracula , & fi qua
illis mirabiliora fequentium annorum exftruxit ambitio ; ali-
quando folo acquata vifentur. Ita eft. Nihil perpetuum : pau-
ca diuturna funt. Aliud alio modo fragile eft : rerum exi-
tus variantur. Ceterum quicquid ccepit ; & definit. Mundo
quidam minantur interitum. Et hoc univerfum quod o-
mnia divina humanaque compleditur, fi fas putas credere,
dies aliquis difsipabit. Et in confufionem veterem. tene-
brafque demerget. Eat nunc aliquis , & fingulas complo-
rer animas : Carthaginis ac Numantia: Corinthique cine-
rem, & fi quid aliud altius cecidit, lamentetur : quum etiam
hoc , quod non habet quo cadat, fit interiturum. Eat ali-
quis , & fata tantum aliquando nefas aufura, (Ibi non pe-
percifle conqueratur. Lib. de Confol. ad Polyb. cap. 20.
Quls tam fuperba: impotentifque arrogantia: eft, ut In
hac natura: necefsitate omnia ad eundem finem. revcantis,
fe unum ac fuos feponi velit 5 ruinaeque etiam ipfi mun-
do imminenti allquam domum fubtrahat? Maximum ergo
folatium eft, cogitare id fibi accidiffe, quod ante fe pafsl
funt omnes, omnefque pafluri. Et ideo mihi videtur rerum
natura , quod gravifsimum fecit, commune fecifle ; ut cru-
delkatem fati confolaretur squalitas. IUud quoque te non
minimum adjuverit, fi cogitaveris nihil profuturum dolo-
rem tuum, nec Uli quem defideras, nec tibi : nolles enim
9 2 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
longum effe, quod irritum eft. Nam fi quicquam triftitia
profeduri fumus , non recufo quicquid lacrimarum fortunae
meae fuperfuit , tuae affundere. Ibid. cap. 21 .
Parcamus lacrimis nihil proficientibus. Facilius enim
nos illis dolor ifte adjiciet , quam illas a nobis reducer.
Qui fi nos torquet , non adjuvat. Primo quoque tempore
deponendus eft : & ab inanibus folatiis, atque amara qua-
darn libidine dolendi animus recipiendus. Nam lacrimis no-
ftris , ni ratio finem fecerit , fortuna non faciet. Omnes
agedum (a) mortales circumfpice. Larga ubique flendi, &
afsidua materia eft. Alium ad quotidianum opus laboriofa
egeftas vocat. Alium ambitio nunquam quieta follicitat.
Alius divitias quas optaverat, metuit ; & voto laborat fuo.
Alium follicitudo, alium labor torquet : alium femper ve-
ftibulum obfidens turba. Hie habere fe dolet liberos ; hie
perdidiffe. Lacrima; nobis deerunt, antequam caufee dolen-
di. Non vides qualem vitam nobis rerum natura promife-
rit , quas primum nafcentium omen iletum effe voluit. Hoc
principio edimur. Huic omnis fequentium annorum ordo
confentit. Sic vitam agimus : ideoque moderate id fieri de-
bet a nobis , quod faspe faciendum eft. Et refpicientes
quantum a tergo rerum triftium immineat ; fi non finire
lacrimas , at certe refervare debemus. Nulli parcendum eft
rei magis quam huic , cujus tam frequens ufus eft. Mud
quoque te non minimum adjuverit , fi cogitaveris nulli
minus gratum effe dolorem tuum , quam ei cui praftari
videtur. Torqueri ile te aut non vult , aut non intelligit.
Nulla itaque ejus officii ratio eft , quod ei cui prmatur,
fi nihil fentit, fupervacuum eft : fi fentit, ingratum. Ne-
minem toto orbe terrarum effe qui deledetur lacrimis tuis,
audader dixerim. Eod. lib. cap. 23.
Pietatem tuam tarnen nihil axjue a lacrimis tam inuti-
iibus abducet, quam fi cogitaveris frarribus te tuis exem-
plo effe debere, fortiter hanc fortuna; injuriam fuftinendi.
# Quod duces magni faciunt rebus afflidis , ut hilaritatem
de induftria fimulent, Sc adverfas res adumbra.ta lastitia ab-
feondant ; ne militum animi ( fi fradam ducis fui mentem
. yi-
(aj Tit. Vit.
n. CL ASSIS. CONSOLATICI MOESTORUM. 9 3
viderint ) & ipfi collabantur : id. nunc tibi quoque facien-
dum eft. Indue difsimilem animo tuo vultum : & fi potes,
projice omnem ex toto dolorem : fin minus, introrfus ab-
de , & conrine ne appareat. Et da operam ut fratres tui
te imitentur : qui honeftum putabunt quodcumqiie facien-
tem viderint, animumque ex vultu tuo fument. Et fola-
tium debes effe illorum & confolator. Non poteris autem
horum mcerori obftare , fi tuo ihdulferis. Ibid. cap. 24.
Poteft & ilia res a luclu te prohibere nimio , fi tibi
ipfe renuntiaveris , nihil horum quae facis , poffe fubduci.
Magnam tibi perfonam hominum confenfus impofuit : haze
tibituenda eft. Circumftat te omnis ifta confolantium fre-
quentia : & in animum tuum inquirit , ac perfpicit quan-
tum roboris ille adverfus dolorem habeat : & utrum ne ru
tantum rebus fecundis dextere uti fcias ; an & adverfas
pofsis virilirer ferre. Obfervantur oculi tui. Liberiora omnia
flint iis , quorum affectus tegi poffunt. Tibi nullum fecre-
tum liberum eft. In multa luce fortuna te pofuit. Omnes
feient quomodo te in ifto tuo gefferis vulnere , utrum ne
ftatim percuffus arma fubmiferis , an in gradu fteteris. Olim
te in altiorem ordinem & amor Caefaris extulit, & tua ftu-
dia deduxerunt. Nihil te plebejum decet, nihil humile. Quid
autem tam humile ac muliebre eft , quam confumendum
fe dolori committere ? Non idem tibi in lutu pari, quod
tuis fratribus licet. Multa tibi non permittit opinio de ftu-
diis ac moribus tuis recepta : multum a te homines exl-
gunt, multum exfpectanr. Si volebas tibi omnia licere , non
convertiffes in te ora omnium. Nunc autem tibi praaftan-
dum eft, quantum promififti omnibus illis , qui opera In-
genii tui laudarit , qui deferibunt : quibus, quum fortuna
tua opus non f it, in genio opus eft. Cuftodes animi tui funt.
Nihil unquam potes indignimi facere perfetti & eruditi vi-
ri profefsione, ut non multos admirationis de te fuse pce-f
niteat. Ead. Confol. ad Polyb. cap. 25.
^ Fruitur nunc frater tuus aperto & libero cado : ex hu-
mili ac depreffo in eum emicuit locum , quifque ille eft,
qui folutas vinculis animas beato recipit finu : & nunc illhic
Ubere vagatur , omniaque rerum natura; bona cum fum-.
m
9 4 COLLECTANEA JMORALIS PHILOSOPHISE.
ma voluptate perfpicir. Erras : non perdidit lucem frater
tuus ; led fecuriorem fortitus eft. Omnibus illhuc nobis
commune eft iter. Quid fata deflemus ? Non reliquit ille
nos, fed antecefsir. Ibid. cap. 28.
illud quoque t ( q
ula
juftitia in omnibus rebus eft ) te
adjuvet cogitantem, hon injuriam tibi fadam , quod talem
fratrem amififti : fed beneficium datum, quod tarn diu pie-
tate ejus tibi uti fruique licuit. Iniquus eft , qui muneris
fui arbitrim danti non reliquit. Avidus , qui non lucri
loco habet quod accepit ; fed damni quod reddidit. Ingra-
tus eft, qui injuriam vocat finem voluptatis. Stultus, qui
nullum frudum effe putat bonorum, nifi, praefentium : qui
non & in prxteritis acquiefcit , & ea judicat certiora quae
abierunt : quia de Ulis ne definant, non eft timendum. Ni-
mis anguftat gaudia fua , qui eis tantummodo qua; habet
ac videt, fru fe putat ; & habuiffe eadem pro nihilo du-
cit : cito enim nos omnis voluptas relinquit , qua; fluit &
tranfit , & pa;ne antequam veniat, aufertur. Itaque in prae-
teritum tempus animus mittendus eft : & quicquid nos un-
quam deledavit, reducendum ac frequenti cogitatione per-
tradandum eft. Longior fideliorque eft memoria volupta-
tum , quam prsefentia. Quod habuifti ergo optimum fra-
trem , in fummis bonis pone. Non eft quod cogites, quan-
to diutius habere potueris ; fed quamdiu habueris. Rerum
natura ilium tibi ficut ceteris fratribus, non mancipio de-
dit ; fed commodavit : quum vifum eft deinde , repetiit:
nec tuam in eo fatietatem fecuta eft, fed fuam legem. Si
^ quis pecuniam creditam folviffe fe molefte ferat, earn pra;-
fertim cujus ufum gratuitum acceperit ; nonne injuftus ha-
bebitur ? Dedit natura fratri tuo vitam ; dedit & tibi : qua;
fuo jure ufa, a quo voluit, debitum fuum citius exegit.
Non ilia in culpa eft, cujus nota erat conditio : fed mor-
talis animi fpes avida, qua; fubinde quid rerum natura fit
oblivifcitur : nec unquam fortis fuae meminit, nifi quum ad-
monetur. Gaude itaque habuiffe te tam bonum frarrem, &
ufum frudum ejus : quamvis brcvior voto tuo fuerit, bo-
vi
f In allis Exempt, htec verba defunt, folumque legi tur : Illud quoque
necefle eft te adj uvet, cet.
I I . CLASSIS. CONSOLATIO MOESTORUM. 95
n confule. Cogita jucundifsimum effe, quod habuift : hu-
manuni , quod perdidifti. Nec enim quicquam inter fe mi-
nus confentaneum eft , quam aliquem mover! , quod fib
talis frater parum diu contigerir : quod tarnen contigerit,
non gaudere. At inopinanti ereptus eft. Sua quemque cre-
dulitas decipit : & in eis quae diligit, voluntaria mortali-
tatis oblivio. Natura nulli fe necefsitats fuae gratiam fa-
tturarci effe tettata eft. Quotidie praeter oculos noftros ttanf-
eunt notorum ignotorumque fuera. Nos ramen aliud agi-
mus : & fubitum id putamus effe , quod nobis tota vita
denuntiatur futurum. Non eft itaque ifta fatorum iniquitas;
fed ments humanae praviras ... quae indignatur inde fe exi-
r e , quo admifa eft precario. Eod. lib. cap. 29.
Quanto ille juftior, qui nuntiata filii morte , dignam
magno viro vocem emifit : ego quum genui, tum mori-
turum fcivi. Prorfus non mireris ex hoc , natum effe qui
fortiter mor poffet. Non accepit tanquam novum nuntium,
filii mortem. Quid eft enim novi, hominem mori, cujus
tota vita nihil aliud quam ad mortem iter eft?... In pro-
cinctu ergo ftet animus : & id quod neceffe eft , num-
quam timeat ; quod incertum eil: , femper exfpe&er....
Utrum ne ftultius fit nefcio , mortalitatis legem ignorare;
an impudentius, recufare.... Ab iftis quae te torquent, ad
haec tot & tanta quae confolantur, convertere : ac refpice
ptimos fratres , refpice uxorem , filium refpice. Pro o-
mnim horum falute, hac tecum portione fortuna decidit.
Multos habes in quibus acquiefcas. Ibid. cap. 30.
Ab hac te infamia vindica : ne videatur omnibus plus
apud te valere unus dolor, quam haec tam multa folatia.
Omnes iftos una tecum perculfos vides.... Eft autem hoc
ipfum folata loco , inter multos dolorem fuum dividere:
qui , quia difpenfatur inter plura , exigua debet apud te
parte fubfidere. Ead. Confol. cap. 31 .
Non te folum fortuna defumfit fibi, quem tam gravi
afficeret injuria. Nulla domus in toto orbe terrarum aut
eft , aut fuit fine aliqua comploratione. Tranfibo exem-
pla vulgaria : quae etiam fi minora, tamen mira iunr. Ad
faftos te & annales perducam pblicos. Vides omnes has
ima-
00 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Imagines quae impleverunt Caefareum atrium ? Nulla non
harum aliquo fuorum incommodo infignis eft. Nemo non
ex iftis in ornamentum faeculorum refulgentibus viris , aut
defiderio fuorum tortus eft, aut a fuis cum maximo ani-
mi cruciatu defideratus eft. Quid tibi referam Scipionem
Africanum , cui mors fratris in exfilio nuntiata eft ? Is fra-
ter qui eripuit fratrem carcere, non potuit eripere fato....
Quid referam sEmilianum Scipionem , qui uno paene eodem-
que tempore fpectavit patris triumphum , duorumque fra-
trum funera? Adolefcentulus tamen ac propemodum puer,
tanto animo tulit illam familiae fuae fuper ipfum Paulli tri-
umphum concidentis fubitam vaftitatem ; quanto debuit fer-
re vir in hoc natus, ne urbi Romanae aut Scipio deeffet
aut Carthago fuperefier. Confol. ad Polyb. cap. 33.
Quid referam duorum Lucullorum diremtam morte con-
cordiam ? Quid Pompejos ? quibus ne hoc quidem faeviens
reliquit fortuna , ut una denique conciderent ruina.... In-
numerabilia undique exempla feparatorum morte fratrum
fuccurrunt : immo contra, vix ulla unquam horum paria
confpecta funt una fenefcentia.... Divus Auguftus amifit
Octaviam fororem carifsimam : & ne ei quidem rerum na-
tura lugendi necefsitatem abftulit , cui caelum deftinaverat:
immo vero idem omni genere orbitatis vexatus , fororis
filium fuccefsioni praeparatum fuae perdidit. Denique-ne
fingulos ejus luctus enumerem ; & generos ille amifit & li-
beros & nepotes. Ac nemo magis ex omnibus mortalibus
hominem effe fe , dum inter homines erat, fenfit. Tamen
tot tantofque luctus cepit rerum omnium f pacatifsimum ejus
pectus : vietorque Divus Auguftus non gentium tantum-
modo externarum , fed etiam dolorum fuit. Ibid. cap. 34.
Fortuna impotens , quales ex humanis malis tibi ipfa lu-
dos facis ? Denique idem Seneca in Germanici carifsimi fra-
tris fui funere , ile affectum ( inquit ) meum rexi, ut nec
relinquerem quicquam , quod exigi deberet a bono fra tre:
nec facerem, quod reprehendi poifet in principe. Haec er-
go puta tibi parentem publicum referre exempla : eundem
oftendere quam nihil facrum intactumque fit fortunae, quae
ex
_ Al, _up<tt5mUin
f
I I . CLASSE. CONSOLATIO MOESTORUM. 97
ex his penatibus aufa eft funera ducere, ex quibus erat deos
petitura. Hoc fuit in rebus humanis fortuna : hoc erit. Nihil
inaufum fibi reliquit : nihil intadum relinquer. Ibit violen-
tior per omnia , ficut femper eft folita : eas quoque domos
aufa injuria caufa intrare, in quas per tempia aditur ; &
atram laureatis foribus inducere veftem. Ibidem , cap. 35.
Difcat ab ilio clementiam : ac a mitifsimo omnium
principe , mitis fieri. Debes itaque omnes intueri eos, quos
pattilo ante retuli , aut afcitos cado , aut proximos : & fer-
re a?quo animo fortunam , ad te quoque porrigentem ma-
nus ; quas ne ab eis quidem, per quos juramus, abftinet.
Ibid. cap. 36.
Apertas aures praebe ad nomen memoriamque filii tui.
Nec hoc grave duxeris ceterorum more, qui in ejufmodi
cafibus parrem mali putant, audire folatia. Nune incubui-
fti tota in alteram parrem : Se f oblita meliorem fortunam
tuam ; qua; deterior eft, afpicis. Lib. de Confol. ad Mar-
ci am , cap. 5.
Non permulceo te : nec extenuo calamitatem tuam. SI
fletibus fata vincuntur ; f confligamus. Eat omnis Inter lu-
dus dies : nodem fine fomno triftitia confumat : ingeran-
tur lacerato pedori manus : & in ipfam faciem impetus
fiat : atque fefe omni genere fajvitis , profedurus moeror
exerceat. Sed fi nullis plandibus defunfa.revocantur ; fi
fors immora & in asternum fixa , nulla miferia mutatur;
& mors tenet quicquid abftulit : definat dolor qui perir.
Qiiare regamus nos , ne ifta vis tranfverfos auferat. Tur-
pis eft navigii recfor, cui gnbernacula fludus eripuit ; qui
flnduantia vela deferuit ; permifit tempeftati navem. At ille
vel in naufragio laudandus , quem obruit mare clavum
tenentem Se obnixum. Ibid. cap. 6.
At enim naturale defiderium fuorum eft. Quis negar,
quamdiu modicum eft? nam in difceflu, non folum amif-
fione, carifsimorum neceffarius morfus eft ; Se firmifsimo-
rum quoque animornm contradio. Sed plus eft quod opi-
nio adjicit, quam quod natura imperavit. Afpice mutorum
G ani-
^ t Al. Ec oblitrt in .'liorum . form i a m tuam , qua decetiot elt , alpi-
Cis . f Omnes fere Codices habent ; Coi.f eramus .
9 COLLECTANE A MORALE PHILOSOPHISE.
animalium quam concitata fint defideria : & tarnen quam bre-
via. Vaccatum uno die alterove mugitus auditur. Nec diu-
tius equarum vagus ille amenfque difcutfus eft. Fere quum
veftigia - catulorum confedate funt , & filvas pervagate;
quum fepe ad cubilia expilata redierint : rabiem intra exi-
guum tempus extingunt. Aves cum ftridore magno inanes
nidos circumfremunt : intra momentum tamen quiete, vo-
latus fuos repetunt. Nec ulli animali longum fetus fui de-
fiderium eft , nifi homini, qui adeft dolori fuo : nec tan-
tum quantum fentit 5 fed quantum conftituit, afficitur. Ut
fcias autem non effe hoc natutale, ludibus frangi : pri-
mum , magis feminas quam viros ; magis barbaros quam
placidos eruditeque gentis homines ; magis indoctos quam
dodos eadem orbitas vulnerat. Atqui ea que a natura vim
acceperunt, eandem in omnibus fervant. Apparet non ef-
fe naturale, quod varium eft. Ignis omnes etates, omnium
rbium cives , tarn viros quam feminas, uret. Ferrum in o-
mni corpore exhibebit fecandi potentiam. Quare? quia vi-
res il li a natura date funt.... Paupertatem , ludum , am-
bitionem alius aliter fentit, pro ut ilium confuetudo infe-
cit : & imbecillirai impatientemque reddit prefumta opi-
nio de non timendis terribibus. Eod. lib. cap. 7.
Deinde quod naturale eft , non decrefcit mora. Dolo-
rem dies longa confumit. Licet contumacifsimum , quoti-
die infurgentem , & contra remedia effervefcentem : ta-
men ilium , efiicacifsimum mitigande ferocie tempus ener-
vat.... Multum autem intereft , utrum ribi permittas mce-
rere, an imperes. Quanto magis hoc morum tuorum ele-
gantie convenit, finem ludus potius facere quam exfpeda-
re ? nec ilium opperiri diem, quo te invita dolor definat ?
ipfa illi renuntia. Ibid. cap. 8.
Unde ergo tanta nobis pertinacia in deploratione no-
ftri, fi id non fit nature juffu ? Quod nihil nobis mali an-
te quam eveniat, proponimus : fed ut immunes ipfi , & aliud
& pacatius ingrefsi iter , alienis non admonemur cafibus,
illos effe communes. Tot preter domum noftram ducun-
tur exfequie : de morte non cogitamus. Tot acerba fune-
ya : nos togam noftrorum infantium , nos militiam & pa-
ter-
II. CLASSIS. CONSOLATIO MOESTORUM. 99
rernae haereditatis {nccefsionem anirrio agitamus. Tot divi-
tum fubita paupertas in oculos incidit: & nobis numquam
in mentem venit , noftras quoque opes seque in lubrico
pofitas. Necefle eft iraque magis corruamus , qui quafi ex
inopinato ferimur. Quae multo ante praevifa funt, languidius
incurrunt. Vis tu fcire , te ad omnes expofitam icius fta-
re ; & ilia quae alios tela fixerunt, circa te vibraffe ? velut
murum aliquem , aut obfeflum multo hofte locum & ar - #
duum afcenfu inermis adeas ; exfpe&a vulnus : & ilia fuper-
ne volantia cum fagittis pilifque faxa , puta in tuum vi-
brata corpus. Qtioties aut ad latus, aut penes tergum ce-
ciderint, exclama : non decipies me fortuna, nec fecuram
aut. negligentem opprimes. Scio quid pares: alium quidem
percufsifti, fed me petifti. Quis unquam res fuas quafi pe-
riturus afpexit ? Quis unquam noftrum de exfilio, de ege-
ftate , de lutu cogitare aufus eft ? Quis non, fi admonea-
tur ut cogitet , tanquam dirum omen refpuat 5 & in ca-
pita inimicorum , aut ipfius intempeftivi monitoris abire ilia
jubeat ? Non putavi futurum. Quicquam tu putas non fu-
turum , quod multis fcis pofle fieri, quod multis vides eve-
nifTe ? Egregium verfum audi , & dignum qui non eflet
Publii Syri.
Cuiyis poteji accidere , quod cuiquam potejl.
Ille amifir liberos : & tu amittere potes. Ille damnatus eft:
& tua innocentia fub itu eft.... Aufert vim praefentibus
malis , qui futura profpexit. Ibid. cap. 9.
Quicquid eft hoc , Marcia, quod circa nos ex adven-
titio fulger 5 liberi, honores , opes , ampla atria , & ex-
cluforum clientium turba referta veftibula , clara nobilis
aut formofa conjux , ceteraque ex incerta & mobili for-
te pendentia ; alieni commodatique apparatus funt. Nihil
horum dono datur : collatitiis , & ad dominos redituris in-#;
ftrumentis fcaena adornatur. Alia ex his primo die , alia
fecundo referentur : pauca ufque ad finem perfeverabunt.
Ita non eft quod nos fufpiciamus , tanquam inter noftra
: mutuo accepimus. Ufusfrudtus nofter eft , cujus
tempus ille arbiter muneris fui temperat. Nos oportet in
promtu habere, quae in incertum diem data funt: & appel-
G_ la-
1 0 0 COLLECT AHE A MORALIS PHILOSOPHISE.
latos, fine querela recidere. Pefsimi eft debiroris, credito-
ri facere convicium. Omnes ergo noftros , & quos fuper-
ftites lege nafcendi optamus ; & quos precedere juftifsimum
ipforum votum eft, fic amare debemus, tanquam nihil no-
bis de perpetuitate ; immo nihil de diuturnitate eorum pro-
mifliim fit. Saepe admonendus eft animus , amet ut recef-
fura 5 immo tanquam recedentia. Qtiicquid a fortuna da-
tum eft , tanquam extemplo abiturum pofsideat. Lib. de
Confol. ad Marciarti , cap. 1 0.
Dolor ruus , o Marcia , fi modo illi ulla ratio eft,
Utrum fua fpedat incommoda, an ejus qui decefsit ? Utrum
ne amiflb filio movet, quod nullas ex ilio voluptates ce-
pifti; an quod majores, fi diu vixiffet, percipere potuifti?
Si nullas te percepirle dixeris , tolerabilius efficies f
t Q
r -
mentum tuum. Minus enim homines defiderant ea , ex qui-
bus nihil gaudii laetitiseque perceperunr. Si confeffa fueris
percepiffe magnas voluptates , oportet te non de eo quod
detradum eft queri ; fed de eo gratias agere quod cepi-
fti. Provenerunt enim fatis magni frudus laborum tuorum
ex ipfa educatione. Nifi forte hi qui catulos avefque, &
frivola animorum obledamenta , fumma diligentia nutriunr,
fruuntur aliqua voluptate ex vifu taduque , & blanda adu-
latone mutorum : liberos nutrientibus, f non ipfa frudus
educatione acquiritur. Licet itaque tibi nihil induftria ejus
contulerit, nihil diligentia cuftodierit, nihil prudentia qua:-
fierit : ipfum quod habuifti, quod amafti, frudus eft. At
potuit longior effe majorque. Melius tarnen tecum adum
eft, quam fi omnino non contigiffet. Quoniam fi ponatur
el edio, utrum fatius fit non diu felicem effe , an'nunquam:
melius eft difceffura nobis bona, quam nulla conringere....
Circumfpice , inquam, omnes : nullam tarn miferam no-
minabis domum , quae non inveniat in miferiore folatium.
Ibid. cap. 12.
Quid vero nunc te per innumerabilia magnorum vi-
rorum exempla ducam, & quaeram, miferos ? quali non dif-
fi-
t Al. Dammentucn tuum. t Exemplaria quxdam legunt : Libe-
ros nutrientibus non fru&us educat ipfa educacio. Alia vero : Non
frudus educationis ipfa educatici eft.
n. CLASSIS. CONSOLATIO MOESTORUM. IOI
ficilius fit , invenire felices. Quota queque domus ufque
ad exitum omnibus partibus fuis conftitit, in qua non ali-
quid turbatum fit ? Lib. de Confai, ad Marcam, cap. 14.
Hec quidem natura mortalium eft, ut nihil magis pla-
ceat, quam quod amiflum eft. Iniquiores fumus adverfus
relieta , ereptorum defiderio. Sed fi eftimare volueris , quam
tibi valde fortuna , etiam quum fevierit, pepercerit ; fcies
te habere plus quam folatia. Lib. de Confai, ad Marciarn.
cap. 16.
Quereris ( Marcia ) non tarn diu vixiffe filium tuum,
quam potuiflet. Unde enim fcis , an diutius Uli expedierit ?
an illi hac morte confultum fit ? Quem invenire hodie
potes , cujus res tarn bene pofite fint & fundate , ut nihil
illi procedente tempore timendum fit ? Labuntur humana
ac fluunt. Nulla pars vita; noftre tarn obnoxia aut tenera
eft , quam que maxime placet. Ideoque felicifsimis optanda
mors eft : quia in tanta inconftantia turbaque rerum, nihil
nifi quod preteriit, certum eft. Quis tibi recepit, illud
pulcherrimum filii tui corpus , & fumma pudoris cuftodia
inter luxuriofe urbis oculos confervatum , potuiife ita mor-
bos evadere ; ut ad ienectutem, forme illefum perferret de-
cus ? Ibid. cap. 21.
Cogita animi mille labes. Neque enim recta ingenia,
qualem in adolefcentia fpem fui fecerant, ufque in fene-
cutem pertulerunt : fed interverfa plerumque funt. Aut fe-
ra , eoque foedior luxuria invafit , & co'egit dehoneftare
fpeciofa principia : aut in popinam ventremque projectis,
fumma illis curarum fuit , quid eflent , quid biberent.
Adjice incendia , ruinas, naufragia , lacerationes medico-
rum , offa vivis legentium , & totas in vifcera manus de-
mittentium , & non fimplici dolore pudenda curantium.
t Poft hec exfilium. Non fuit innocentior filius tu us quam
Rutilius , quam Coruncanus : non fuit fapientior quam So-
G j cra-
t Fern. Pincanus fequentia verba fallo fcrpta , pejus difputia , praspc-
ftere locata ratus,fic refttuit ex vetere leB'tone : Poft haec, exfilium : non fuit/
innocentior filus t uus. Carcerer : non fuit fapientior quam Socratesj
Vol unt at io vulnere transfxum pelus : non fuit f and or quam Cat o. \
Qu u ml f t a , c . Ego verbis filus tuus adderem , quam Rut Ui us .
1 0 2 ' COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC.
crates : non fuit fandtior quam Cato , qui voluntario v'ul-
nere transflxit pectus. Quum ifta perfpexeris , fcies , upti-
me cum his agi , quos natura ( quia illos hoc manebat
vitas ftipendium ) cito in tutum recepit. Ead. Confai, cap. 22.
Parens tuus (Marcia ) illhic nepotem fuum ( quam-
quam illhic omnibus bmne cognatum eft ) applicat fibi , no-
va luce gaudentem , 8c vicinorum fiderum meatus docet:
nec ex conje&uris, fed omnium ex vero peritus in arcana
nature libens ducitur. Utque ignotarum urbium monftrator
hofpiti gratus eft : ita fcifcitanti celeftium caufas domefti-
cus interpres. Er in profunda terrarum promittit aciem.
Juvat enim ex alto relieta refpicere. Sic itaque ( Marcia )
te gere , tanquam fub oculis patris filiique polita : non
illorum quos noveras ; fed tanto excellentiorum, & in fum-
mo locatorum. Erubefce quicquam humile aut vulgare , &
mutatos in melius tuos fiere , in eterna rerum per vafta
8c libera fpatia dimiflbs. Non illps interfufa maria difclu-
dunr, nec altitudo montium , aut ime valles , aut incerta
Vada Syrtium. Tramites plani & ex facili mobiles , & ex^
pediti , 8c invicem pervii funt , intermixtique iideribus.
Confol. ad Mar ci am , cap. 2^.
Puta itaque ex ilia arce celefti patrem tuum , Marcia,
cui tantum apud te auctoritatis erat, quantum tibi apud
filium tuum.... dicere : cur te filia tarn longa tenet egri-
tudo ? Cur in tanta veti ignorahtia verfaris , ut inique
actum judices cum flio tuo , f quod viva t e, domo ftan-
te , fe ipfe ad majores recepit fus ? Nefcis quantis fortu-
na procellis difturbet omnia ? Qiiam nullis beriignam fa-
cile fe preftiterit ; nifi qui minimum cum ilia contraxe-
rant ?.... Refpice patrem atque avum tuum. Ille in alieni
percufforis venit arbitrium. Ego nihil in me cuiquam per-
mifi : 8c cibo prohibitus oftendi, quam magno , que ju-
vabat , animo fcripfiffem. Cur in domo noftra diutifsime
lugetur , qui felicifsime moritur ? Coi'mus (a) in unum 0-
mnes : videmufque non alta nocte circumdati, nihil apud
vos ( ut putatis ) optabile, nihil excelfum , nihil fplendi-
dum : fed humilia cuncia, & gravia, 8c anxia , 8c quo-
' _ _ _ _ t a r n
I Sic etiam Pincianus. Alii alitar legunt. (a) Tit. Paradijus.
II, CLASSIS. CONSOLATIO MOESTORUM. I 03
tarn partem luminis noftri cernentia. Quid dicam ? nulla
hie arma mutuis furere concurfibus ; nec clafles clafsibus
frangi ; nec parricidia aut fingi aut cogitari ; nec fora li-
tibus ftrepere dies perpetuos.... Hint omnis a:vi profpe-
ctum.... tot faecula, tot aetatum contextam feriem ; quicquid
annorum eft, licet vifere. Licet furreftura ; licet ruitura
regna profpicere , & magnarum urbium lapfus , & maris
novos curfus. Nam fi poteft tibi folato effe defiderii tul
commune fatum ; nihil quo ftat loco , ftabit. Omnia fter-
net abducetque fecum vetuftas. Nec hominibus folurrr
( quota enim ifta fortuita; potential portio eft ? ) led locis,
fed regionibus , fed mundi partibus ludet ; tot fupprimet
montes ; & alibi rupes in altum novas exprimet : maria
forbebit : flumina avertet : & commercio gentium rupto,
focietatem generis humani ccetufque diffolvet. Alibi hia-
tibus vaftis fubducet urbes , tremoribus quatiet, & ex in-
fimo peftilentes halitus mittet, & inundationibus quicquid
habitatur obducet. Necabitque omne animal orbe fubmer-
fo : & ignibus vaftis torrebit incendetque mortalia. Et
quum (a) tempus advenerit, quo fe mundus renovaturus
extinguat ; viribus ifta fc fuis
N
cedent : & fider fideribus
incurrent : & omni flagrante materia ; uno igne, quicquid
nunc ex difpofito l ucet, ardebir.... Feiicem filium tuum,
Marcia , qui ifta jam novit. Lib. de Confol. ad Marci am,
cap. 26.
Dolori tuo... fciebam occurrendum non effe , ne ilium
ipfa folatia irritarent & accenderete. Nam in morbis quo-
que nihil eft magis periculofum nec perniciofum , quam
immatura medicina. Exfpectabam itaque dum vires fuas
frangeret ; & ad fuftinenda remedia mora mitigatus , tan-
gi le ac tractari pateretur. Lib. de Confol. ad Helviam,
cap. 1.
Tirones leviter faucii , tarnen vociferantur ; & manus me-
dicorum magis quam ferrum horrent. At veterani, quam-
vis confofsi , patienter ac fine gemitu, velut aliena corpo-
ra exfecari patiuntur. Ita tu nunc debes te fortiter pube-
re curationi. Lamentationes quidem & ejulatus , & alia per
, G 4 niia;
() Sentit mundum incendio abfamendum ; ,quod fides pnedicat.
I04 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Admonitio >Jve Cajiigatio.
Q
Uid ergo ? non aliquando caftigatio neceifaria eft ?
Quid ni ? Sed hax lincer, cum ratione. Non enim
*" nocet, fed medetur fpecie nocendi. Quemadmodum
quaedam haftilia detorta , ut corrigamus , adurimus ; &
adacfis cuneis, non ut frangamus fed ut explicemus , eli-
dimus : fic ingenia vitio prava , dolore corporis animique
corrigimus. Nempe medicus primo in levibus vitiis tentat
non multum ex quotidiana confuetudine inflectere ; & ci-
bis, potionibus, exercitationibus ordinem ponere ; ac va-
letudinem tantum mutata vita difpoftione firmare. Proxi-
mum eft, ut modus profclat. Si modus & ordo non pro-
ficit : fubducit aliqua & circumcidit. Si ne adhuc quidem
refpondet : interdicit cibis , & abftinentia corpus exonerat.
Si friura molliora cefferunt : ferit venam , membrifque (fi
adhaerentia nocent , & morbum diffundunt ) manus affert.
Nec ulla dura videtur curatio , cujus falutaris effeftus eft.
Ita (a) legum praefidem , civitatifque redtorem decet (quam-
diu poteft ) verbis, & his mollioribus, ingenia curare : ut
facienda fuadeat ; cupiditatemque honefti & aequi conciliet
animis j faciatque vitiorum odium , pretium viftutis. Tranf-
eat deinde f ad triftiorem curationem : qua moneat adhuc
& exprobret. Novifsime ad pcenas : & has adhuc leves,
& revocabiles decurrat. Ultima fupplicia fceleribus ultimis
ponat : ut nemo pereat, nifi quem perire etiam pereuntis
interfir. Lib. 1. de Ira , cap. 5.
Hoc uno medentibus erit difsimilis , quod illi quibus
vitam non potuerunt largiri , facilem exirum praeftant:
hic f damnato cum dedecore & traduftione vitam exigit:
non
(a) Tir. fudex. f AL Ad ftn'ftiorem oidtionem. Al. Daranar
tum cuoi dedecore , & traduzione , vita exigit.
quae fere muliebris dolor tumultuatur , amove. Perdidifti
enim tot mala , fi nondum mifera effe didicifti. Lib. de
Confol. ad Helviam , cap. 3.
Dolor decrefcit, ubi quo crefcat non habet. Ex Pub.Mim.
II. CLASSIS. ADMONITIO, SIVE CASTIGATICI. 105
non quia delectetur ullius poena (procul eft enim a fapien-
te tam inhumana feritas ) fed ut documentum omnium fit:
& qui vivi noluerunt prodefle, morte certe eorum Refpu-
blica utatur. Ibidem , cap. 6.
Corrigendus eft qui peccat , & admonitione , & vi ; &
molliter , & afpere : metiorque tam fibi quam aliis facien-
dus, non fine caftigatione , fed fine ira. Quis enim cui
medetur , irafcitur ? Ibidem , cap. 14.
At corrigi nequeunt, nihilque in illis fpei bona; capax
eft. Tollantur e ccetu mortalium... & quo uno modo pof-
funt, definant effe mali : fed hoc fine odio. Quid enim eft
cur oderim eum , cui turn maxime profum ,.. quum ilium
fibi eripio? N11111 quis membra fua odit , tunc quum abfcin-
dit ? Non eft ilia ira ; fed mifera curatio.... Nil minus quam
irafci punientem decer : quum eo magis ad emertdationem
poena proficiat, fi judicio lata eft. Inde eft , quod Socra-
tes fervo ait : caederem te , nifi irafcerer. Admonitionem
fervi in tempus fanius diftulit : ilio tempore fe admonuir.
Cujus erit temperatus affecfus , quum Socrates non fit au-
fus fe ira; committere ? Ergo ad coe'rcitionem errantium
fceleratorumque, Irato caftigatore non opus eft. Nam quum
ira delictum animi fit ; non oportet peccata corrigere pec-
cantem. Ibidem , cap. 1 5.
Incipit ira magno impetu ; deinde definit ante tempus
fatigata : & qua; nihil aliud quam crudelitatem , ac nova
genera pcenarum verfaverat ; quum animadvertendum eft,
jam fracta lenifque eft. Affedtus (a) cito cadit : aequalis eft
ratio. Ceterum (b) etiam ubi perfeveraverit ira , nonnunquam
fi plures funt qui perire meruerunt, poft duorum triumve
fanguinem , occidere definit. Primi ejus ictus acres funr.
Sicut ferpentum venena a cubili repentium , nocent : inno- ^
xii dentes funt, quum illos frequens morfus exhaufit. Ergo
non paria patiuntur , qui paria commiferanr : & fa;pe qui
minus commifit, plus patitur ; quia recentiori ira; objectus
eft, & in totum inaequalis eft : modo ultra quam oportet,
excuriit : modo f citius debito refiftir.... Ratio id judicari
vul t, quod aeqnum eft : ira id aequurn videri vul t, quod
;
j u;
{*) Tit. Affettiti brevis, (b) Tit. Ira, t Al. Citerim.
I 06 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
judicavit. Ratio nihil praeter ipfum , de quo agitur , fpe-
ctat: ira vanis & extra caufam obverfantibus commovetur...
Saepe infetta patrono, reum damnat : etiam fi ingeritur ocu-
lis Veritas, amat & tuetur errorem. Coargui non vult : &
in male cceptis , honeftior illi pertinacia videtur , quam
poenitentia. Lib. i. de Ir a, cap. 16.
Nec unquam committet virtus , ut vitia dum compe-
f cit, imitetur ipfa. Iram caftigandam habet, quae nihilo
melior eft ; faepe etiam pejor his delictis , quibus irafcitur.
Lib. 2. de Ira , cap. 6.
Sapiens multa re mittet : multos par urn fani, fed fana-
# bilis ingenii fervabit. Agricolas bonos imitabitur , qui non
tantum rectas procerafque arbores colunt : fed illis quoque,
quas aliqua depravavit caufa , adminicuia quibus regantur
applicant. Alias circumcidunt, ne proceritatem rami pre-
mant. Quafdam infirmas vitio l oci, nutriunt. Quibufdam
aliena umbra laborantibus, caelum aperiunt. Videbit f quod
ingenium qua ratione tractandum fit : quo modo in rectum
prava flectantur. Lib. 2. de Clem. cap. ult.
Scias licet a demum fulmina effe juftifsima , quae et-
iam percufsi colunt. Lib. de Confai, ad Polyb. cap. 32.
Amici vitia fi feras, facis rua. Ex Pub. Mim.
Crudelis in re adverfa eft objurgatio. Ex eodem.
Dammare eft , objurgare quum auxilio eft opus. Ex eod.
Nunquam fcelus fcelere vindicandum eft. Ex eodem.
Obj'urgationi femper aliquid blandi admifce. Ex eodem.
Omni rei moderatio eft adhibenda, quae fanabilia in-
genia diftinguere a dcploratis fciat. Ex eodem.
Perturpe eft , quod objicitur , in objiciente cognofci.
Ex eodem.
Res optima eft, non fceleratos extirpare, fed fcelera.
Ex eodem.
Severifsime nos adverfum peccantes gerimus : & ipfi
eadem committimus. Ex eodem.
Vide : fi adhuc malus es , fimilibus parce. Verum fi
effe defiifti : quare aliis locum emendationis abfcindas ?
Ex eodem.
In-
f Hanc leionem , cum P'mciano Granatenfi, ceteris frxtulimus.
II. CLASSIS. INVIDIA. INERS OTIUM.
Invidia.
O
Mnibus his vehementius , & importunius malum eft in-
vidia : qua: nos inquietar. , dum comparat. Hoc mini
praeftitit : fed illi plus , fed illi maturius. Lib. 2., de Benef.
cap. 27.
Invidiam ferre , aut fortis aut felix poteft. Ex Pub. Mini.
Invidia tacite , fed minute irafcitur. Ex eodem.
Invidia loquitur, non quod eft, fed quod fubeft. Ex
eodem.
Imbecilles oculos effe , qui ad alienam lippitudinem
fuffunduntur. Ex eodem.
Si nullos inimicos tibi parit injuria ; multos tamen
invidia. Ex eodem.
Si non invideas, major eris : nam qui invidet, minor
eft. Ex eodem.
Iners otium: contraque
3
moderata vel immo-
derata occupatio.
E
X confuetudine mea, (a) quum iter facerem, circumfpi-
cere ccepi an aliquid illhic invenirem, quod mihi bo-
no poffet effe : & direxi oculos in villam , quae aliquando
fuit Vatiae. In hac ille praetorius dives, nulla alia re quam
otio notus, confenuit : & ob hoc unum felix habebatur. Nam
quoties aliquos amicitia Afinii Galli ; quoties Sejani odium>
deinde amor merferat ( aeque enim offendiffe ilium , atque
amaffe periculofum fuit ) exclamabant homines : O Vatia !
folus fcis vivere. At ille latere fciebat ; non vivere. Mul-
tum autem intereft, utrum vita tua otiofa fit, an ignava.
Numquam aliter hanc villam Vatia vivo praeteribam, quam
ut dicerem : Vatia hie fitus eft. Epifl. 55.
Otium fine litteris mors eft, & hominis vivi-fepultura.
Epifi. 82.
' Sunt
(_) fbilofopbandum itbigue.
I08 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Sunt qui ot'um pati non pojjunt : nam fi quando illos
deferunt occupariones, in otio relieti aftuant : nec quo mo-
do id difponant aut extrahant , fciunt. Itaque ad occupa-
tionem aliquam tendunt : 8c quod interjacet, omne tempus
^ grave eft. Tarn mehercules quam quum dies muneris gla-
diatori! ediclus eft ; aut alicujus alterius vel fpecfaculi , vel
voluptatis exfpectatur conftitutum ; tranfilire medios dies vo-
lunt. Omnis illis fperata: rei longa dilatio eft.... Aliunde
enim alio transfugiunt : & confiftere in una cupiditate non
poffunt. Non funt illis longi dies, fed invili. Lib. de Brevit.
vita, cap. 16.
Excerpe iraque te vul go, Paulline carifsime , & in tran-
quilliorem portum , non pro aetatis fpatio jactatus , tandem
recede. Cogita quot flucfus fubkris ; quot tempeftates par-
tim privatas fuftinueris, partim publicas in te converters...
Major pars astatis , certe melior Reipub. data fit. Aliquid
temporis (a) tui fume etiam tibi. Nec te ad fegnem, (b)
aut inertem quietem voco. Non ut fomno , & f carnis tur-
pibus voluptatibus , quicquid eft in te indolis vivx, demer-
gas. Non eft iftud quiefcere. Invenies majora omnibus ad-
huc ftrenue tralatis operibus, quae repofitus 8c fecurus
agites.... Mihi crede : fatius eft vitae fuas rationem , quam
frumenti public! noife. Iftum animi vigorem rerum maxi-
marum capacifsimum, a minifterio, honorifico quidem fed
parum ad beatam vitam apto, ad te revoca : 8c cogita
non id egiffe te ab attate prima, omni cultu ftudiorum li-
beralium , ut tibi multa millia frumenti committerentur.
Majus quiddam 8c altius de re promiferas. Non deerunt
8c frugalitatis exaca: homines , & laboriofaj opera;. Tanto
^jtaptiora exportandis oneribus tarda jumenta funt, quam no-
biles equi : quorum generofam pernicitatem quis unqnam
gravi farcina prefsit ? Cogita praeterea quantum follicitudinis
l i t , ad tantam te molcm objicere. Cum ventre humano ti-
bi negotium eft. Nec rationem patitur : nec aequitate mi-
tigatur : nec ulla prece fletitur populus efuriens. Lib. de
Brevit. vita , cap. 18.
Omnium quippe occupatorum conditio mifera eft : eorum
ta-
(a) Tit.guies. (fa) Tit. Otiurn /aiutare. | Al. Caris turba: voluptatibus.
II. CLASSIS, INERS OTIUM , OCCUPATIO. IO9
tamen miferrima, qui ne fuis quidem occupationibus labo-
ranr. Ad alienum dormiunt fomnum : ad alienum ambulant
gradum : ad alienum comedunt appetitum. Amare & odif-
fe , res omnium librrimas, jubentur. Hi , (a) fi velint fci-
re quam brevis ipforum vita fit ; cogitent, ex quota par-
te fua fit. Lib. de Brevit. vita , cap. 19.
Preterir , quod mihi occurrit exemplum , non poiTum.
Turannius fuit exacte diligentia: fenex : qui poft annum
nonagefimum, quum vacationem procurations a C. Car-
fare ultro accepiffet, componi fe in ledo & velut exani-
mem a circumftante familia plangi jufsit. Lugebat domus
otium Domini fenis : nec finivit ante triftitiam , quam la-
bor illi fuus reftitutus eft. Adeo ne juvat occupatum mo-
ri ? Idem plerifque animus eft. Diutius cupidiras illis la-
boris , quam facultas eft. Cum imbecillitate corporis pu-
gnant. Senedutem ipfam nullo alio nomine gravem judi-
canr, quam quod illos feponit. Lex a quinquagefimo anno
militem non cogit ; a fexagefimo fenatorem non citt. Dif-
ficilius homines a fe otium imptrant, quam a lege. Inte-
rim dum rapiuntur 8c rapiunt; dum alter alterius quietem
rumpit ; dum mutuo funt miferi : vita eft fine f rudu, fi-
ne voluptate , fine ullo profedu animi. Nemo in confpi-
cuo mortem habet. Nemo non procul fpes intendit. Qui-
dam vero difponunt etiam illa qua: ultra vitam funt : mo-
les magnas fepulcrorum , 8c operum publicorum dedicatio-
nes , & ad rogum muera , 8c ambitiofas exfequias. Lib.
de Br evtate vita , cap. 20.'
Si potes , fubduc te iftis occupationibus : fin minus,
eripe. Satis multum temporis fparfimus : incipiamus in fe-
necfute vafa colligere. Numquid invidiofutn eft? in freto
viximus ; moriamur in portu. Epift. 1 9.
Facile eft autem , mi Lucil i, occupationes evadere , fi
occupationum praemia contemferis. Ilia funt qua: nos mo-
rantur 8c detinent. Quid ergo ? Tarn magnas fpes relin-
quam ? Ab ipfa mefle difcedam ? Nudum erit latus ? Inco-
njitata ledica ? Atrium vacuum ? Ab his ergo inviti ho-
mines recedunt, 8c mercedem miferiarum amant : ipfas ex-
fe-
(a) Tit. Vita. '
1 1 0 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
fecrantur. Sic de (a) ambitione, quo modo de amica querun-
tur. Et fi verum affectum eorum infpicias 5 non oderunt,
* fed litigant. Excute iftos, qui quae cupiere deplorant : &
de earum rerum loquuntur fuga , quibus carere non pof-
funt. Videbis yoluntariam effe illis in eo moram , quod
agre ferre ipfos & mifere, loquuntur. Epift. 22.
Nunquam nobis non fuccedent occupationes nowe. Se-
rimus illas. Itaque ex una exeunt plures : deinde ipfi nobis
dilationem damus. Epift. 72.
Non debemus occupationibus indulgere. Excludenda;
funr. Si femel intraverint, in locum fuum alias fubftituent.
Principiis illarum obftemus : melius non incipient , quam
definenti. E ad. Epift. 72.
In immenfum proderit nobis illud Democriti falutare
praeceptum , quo monftratur tranquillitas 5 fi (b) nec priva-
tim nec publice multa , aut majora viribus noftris egeri-
mus. Nunquam ram feliciter in multa difcurrenti negotia
dies tranfit ; ut non aut ex. nomine aut ex re , offenfa
#nafcatur qua; animum in iras paret. Quemadmodum per
frequentia urbis loca properanti in multos incurfitandum
eft, & alicubi labi neceffe eft , alicubi retineri , alicubi'
refpergi : ira in hoc vita: adu difsipato & vago , multa
impedimenta , multa; querela; incidunt. Alius fpem noftram
fefellit : alius diftulit , alius intercepit. Non ex deftinato
propofira fluxerunt. Nulli fortuna tam dedita eft, ut mul-
ta tentanti ubique refpondear. Sequitur ergo , ut is cui,
contra quam propofuerat, aliqua ceffetunt ; impatiens homi-
num rerumque fit : & levifsimis caufis irafcatur , nunc per-
fona;, nunc negotio , nunc loco , nunc fortuna;, nunc fi-
bi. Itaque ut quietus pofsit- effe animus , non eft jadan-
dus : nec multarum , ut dixi, rerum atu fatigandus ; nec
magnarum , fupraque vires appetitarum. Facile eft levia
aptare cervicibus , & in hanc aut in aliam partem tranf-
ferre fine lapfu. At qua; alienis in nos manibus impofita
cegre fuftinemus ; vidi in proximos effundimus : & dum
ftamus fub farcina , impares oneri vacillamus. Lib. 3. de IrA
f
tap. 6.
Idem
Tit. Felicitas falfa. (b) Tit. Tranquillitas.
I I . CLASSIS. EXEMPLUM^ IMITATIO.
S
I I I
Exemplum virtutis : cjuod _ f aliis prober e, _)*
in aliis imitari debemus.
P
Aullo ante Demetrium retuli : quern mihi videtur re-
rum natura noftris tuliffe temporibus, ut oftenderet nec
ilium a nobis corrumpi ; nec nos ab ilio corripi poffe. Vi -
rum exa&a: ( licet neget ipfe ) fapientias , firmaeque in iis
qua: propofuit conftantia;. Eloquenti^ quoque ejus , quae res
fortifsimas deceat : non concinnata., nec in verba follicits;
fed ingenti animo , prout impetus tulit, res fuas profequen-
tis. Huic non dubito (a) quin providentia & talem vi-
tam, & talem dicendi facultatem dederit ; ne aut exem-
plum fseculo noftro, aut convicium deeffet. Lib. 7. de Be-
'/. cap. 8.
Aliquis vir bonus nobis eligendus eft, ac femper an-
te oculos habendus i ut fic tanquam ilio fpe&ante vivamus,
(aj Tit. Providentia.
Idem accidere in rebus civilibus ac domefticis fcias.
Negotia expedita & habilia fequunrur atorem. Ingentia
& fupra menfuram agentis ; nec dant fe facile : & fi oc-
cupata funt, premunt atque abducunt adminiftrantem.... Ita-
que fit , ut frequenter irrita fit ejus voluntas , qui non
quae facilia funt, aggreditur : fed vult facilia effe , quae ag-
greffus eft. Quoties aliquid conaberis, te fimul & ea qua;
paras, quibufque pararis, ipfe metire. Faciet enim te afpe-
rum pcenitentia operis infe&i. Hie intereft, utrum quis fer-
vidi fit ingenti , an frigidi atque humilis. Generofo re-
pulfa iram exprimet : languido inertique triftitiam. Ergo
a&iones noftra; nec prava; fint, nec audaces, nec impro-
ba;. In vicinum fpes exeat. Nihil conemur , quod max
adepti, fuccefsiffe miremur. Demus operam ne accipiamus
injuriam , quam ferre nefcimus. Lib. 3. de Ira, cap. 7.
Arcum intenfio frangit : animum remifsio. Ex Pub. Mim.
Sunt quorum corpus innoxium eft : & in mille facino-
rum furias mens otiofa difcurrit. Ex eodem.
1 1 3 COLLECTANEA MOHALIS PHILOSOPHISE.
Fama
}
Infamia.
U
Llum fupplicium gravius exiftimas publico odio ? Lio.
3. de Benef. cap. 17.
Opinionem quidem & famam eo loco habeamus, tanquam
qnx non ducere , fed fequi debeat. Lib. 6. de Benef. cap. 43.
Con-
(sS /(.'. TranqiiHitat.
& omnia tanquam ilio vidente faciamus. Hoc , mi Lucili,
Epicurus praxepir. Cuftodem nobis & pedagogum dedit : nec
immerito. Magna pars peccatorum tollitur , fi peccaturis
teftis afsiftat. Aliquem hbeat animus, quem vereatur : cu-
jus auctotitate etiam fecretum fuum fanctius faciat. O fe-
licem ilium , qui non afpectus tantum , fed etiam cogita-
tus emendat ! O felicem, qui fic aliquem vereri poreft, ut
ad memoriam quoque ejus fe componat atque ordinet ! Qui
fic aliquem vereri poteft , cito erit verendus. Elige itaque
Catonem. Si hie videtur tibi nimis rigidus : elige remif-
fioris animi virum Labium. Elige eum cujus tibi placuit &
vita & oratio. Et ipfius animum ante te ferens & vultum;
ilium femper tibi oftende, vel cuftodem vel exemplum. Opus
eft ( inquam ) aliquo , ad quern mores noftri fe ipfi exigant.
Nifi ad regulam , prava non corriges. Epifl. n .
Cogita quantum nobis exempla bona profint. Scies ma-
gnorum virorum non minus memoriam , quam prfentiam
effe utilem. Epifl. 102. in fine.
Quid eft cur hominem ad tarn infelicia brutorum exem-
pla revoces : quum habeas mundum Deumque , quern ex
omnibus animalibus, ut folus imitetur, folus intelligit? Lib.
2. de Ira, cap. 16.
Ut falutaria qusedam, citra guftum tattumque, odore pro-
fciunt : ita virtus utilitatem etiam ex longinquo & latens
furdit. Sive exfpadatur & utitur fuo jure ; five precarios
habet acceffus, cogiturque vela contrahere ; five otiofa mu-
taque eft, & angufto circumfcripta ; five adaperta : in quo-
cumque habitu eft, prodeft. Quid ? tu parum utile (a) pu-
tas exemplum bene quiefcentis ? Lib. de Tranq. animi, cap. 3.
Inferior horret quicquid peccat fupetior. Ex Pub. Mim.
n. CLASSIS. JUDIC TEMER. PRUDENTLA. II3
Confidential (a) fatisfiat. Nil in famam laboremus : fe-
quatur vel mala , dum bene merearis. Lib. 3. de Ira,
cap. 41 .
Damnum appellandum eft cum mala fama lucrum. Ex
Pub. Mim.
Honeftus rumor, alterum Patrimonium eft. Ex eodem.
Qiiis its intereft > non quis habearis. Ex eodem.
Judicium temerarium.
A
D pcenltendum properat , cito qui judicar. Ex Pub.
Mim.
Ad triftem partem ftrenua fufpicio. Ex eodem.
Frudemia,
P
Auci funt, qui (b) confilio fe fuaque difponant : cete-
ri , eorum more qui fluminibus innatant, non eunt 5 fed
feruntur. Epifl. 23.
Si vis tibi omnia fubjicere, te fubjke rationi : multos
reges , fi te ratio rexerir. Epifl. 37.
Socrates, qui totam (c) philofophiam revocavit ad mo-
res , hanc fummam dixit effe fapientiam : bona malaquc
diftingnere. Epifl. 71 .
Magno animo de rebus magnis judicandum eft. Ead.
Epifl. 71 .
Rex nofter eft animus. Hoc incolumi , cetera manent*
in officio , parent, & obtemperanr. Qiium ille paullum va-
cillavit, fimul nutant. Qiium vero cefsit voluptati ; artes
quoque ejus aciufque marcenr : 8c omnis ex languido fiuxo-
que conatus eft. Quoniam hac fimilitudine ufus film , perfe-
1
verabo. Animus nofter modo rex eft , modo tyrannns. Rex,
quum honefta intuetur ; falutem fibi commifsi corporis cu-
rat ; & nihil imperat turpe , nihil fordidum. Ubi vero im^
potens, cupidus, delicatus eft ; tranfit in nomen detefta-
H bi-
(dj Tit. Conjcientia. yb) Tit. Valgus, (cj Tit. Mjtimatio rerum.
114 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
bile ac dirum :' & fit tyrannus. Tunc ilium excipiunt af-
fectus impotentes , t infeftantque. Epift. 1 1 4.
Infpicere autem debemus primum nos met ipfos : dein-
de qua: aggredimur negotia : deinde eos quorum caufa , aut
cum quibus agendum eft. Ante omnia (a) neceffe eft, fe
ipfum azftimate : quia fere plus nobis videmur poffe , quam
poffumus. Alius eloquentia: fiducia prolabitur : alius patri-
monio fuo plus imperavit, quam ferre poffet : alius infir-
mimi corpus laboriofo prefsit officio. Quorumdam (b) parum
idonea eft verecundia rebus civilibus , qua; firmam fron-
tem defiderant. Quorumdam contumacia non facit ad au-
Jam. Quidam non habent iram in poteftate : & illos ad
temeraria verba quadibet indignatio effert. Quidam urbani-
tatem nefciunt continere : nec periculofis abftinent falibus.
Omnibus his utiiior negotio quies eft. Ferox impatienfquc
natura , irritamenta nocitura; libertatis evitet. Lib. de Tranq.
animi , cap. 4.
yEftimanda funt deinde (c) ipfa qua: aggredimur : & vi-
res noftra: cum rebus quas tentaturi fumus, comparando.
Deber enim femper plus effe virium in latore , quam in
onere. Neceffe eft opprimant onera , quae ferente majora
funt. Quaedam praererea non tam magt?a funt negotia quam
fecunda , multumque negotiorum ferunr. Et hxc refugien-
da funt: ex quibus nova occupano multiplexque nafcetur.
Nec accedendum e o, unde liber regreffus non fit. His ad-
movenda manus eft , quorum finem aut facere aut fperare
pofsis. Relinquenda quae latius atu procedunt ; nec ubi
propofueris , definunt. Ibid. cap. 5.
Hominum utique deledus habendus eft : an digni fint
quibus partem vita; noftra; impendamus ; an ad illos tem-
poris noftri jadura perveniat. Quidam ultro officia noftra
nobis imputant. Athenodorus ait , ne ad ccenam quidem fe
iturum ad eum , qui fibi nil pro hoc debiturus fir. Puto
intelligis, multo minus ad eos iturum , qui cum amicorum
officiis paria in menfa faciunt ; qui fercula pro congiariis
numerant : quafi in alienum honorem intemperantes fint.
Pe-
t Al. Inftantque. (a) Tit. Cognitio fui, \b) Tit. Verecundia. \.c) Tit, \
Occupaiioni 1 mo deratio.
II. CLASSIS. IMPfcTJDENTIA. IGN0RANT1A.
I I
5
Derne Ulis teftes fpectatorefque : non delectabit poplna fe-
creta. Confiderandum eft, utrum natura tua agendis rebus,
an otiofo ftudio contemplationique aptior fit : & eo incli-
nandum , quo te vis ingenii defert. Ifocrates Ephorum in-
jecta manu a foro fubduxit , utiliorem componendis monu-
mentis hiftoriarum ratus. Male enim refpondent coacta in-
genia. Reluctante natura , irritus labor eft. Lib. de Tranq.
animi, cap. 6.
Bonum eft , fugienda afpicere in alieno malo. Ex Pub.Mim.
Diu apparandum eft bellum, ut vincas celerius. Ex eodem.
Ex vitio alterius, fapiens emendar fuum. Ex eodem.
Etiam capillus (a) unus habet umbram fuam. Ex eodem.
Inimicum quamvis humilem, docti eft metuere. Ex eodem.
Male geritur , qulcquid geritur fortune fide. Ex eodem.
Non cito perlt ruina, qui ruinam timet. Ex eodem.
Nunquam periculum fine periculo vincitur. Ex eodem.
Neminem cito accufaveris : neminem cito laudaveris.
Ex eodem.
Difcipulus eft prioris pofterlor dies. Ex eodem.
Gravius nocet , quodcumque inexpertum accidit. Ex
eodem.
Honefte fervit, qui fuccumbit tempori. Ex eodem.
I
Nter infaniam publicam & hanc que medicis traditur,
nihil intereft, nifi quod hec morbo laborat ; illa opi-
nionibus falfis. Altera caufas furoris traxit ex valetudine;
altera animi mala valetudo eft.... Haac ab Ariftone dicun-
tur. Epft. 94.
Dimiflum quod nefcitur , non amittltur. Ex Pub. Mm.
Tolerabilior poena eft non pofle vivere , quam nefcl-^
re. Ex eodem. ~
H a
(a) Tit. Timor.
I l 6 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
ConfHum,
I
Deo peccamus, quia (a) de partions vite omnes delibe-
ramus : de tota nemo dlibrt. Scire debet quid petat
ille , qui fagittam vult mittere : & tunc dirigere & mode-
rari manu telum. Errant confilia noftra : quia non habent
quo dirigantur. Ignoranti quem portum petat, nullus fuus
ventus eft. Necefle eft multum in vita noftra cafus pofsit,
quia vivimus cafu. Epijl. 71 .
Ajunt, homines plus in alieno negotio videre , quam in
iuo. Hoc illis evenit, quos amor fui excecat : quibufque
difpettum utilitatis (b) timor in periculis excutit. Incipiet
fapere fecutior, & extra metum pofitus. Epiji. 109.
Coniilio melius vincas quam iracundia. Ex Pub. Mtm.
Deliberare utilia , mora eft tutifsima. Ex eodem.
Deliberandum eft diu , quod ftatuendum eft femel. Ex eoa.
Ducis (c) in coniilio , polita eft virtus militum. Ex eodem.
Mora omnis odio eft ; fed facit fpientiam. Ex eodem.
Malo in coniilio , femine vincunt viros. Ex eodem.
Fortuna nulli plus, quam confilium valet. Ex eodem.
De jujla rerum xjlmatione.
I
N fupervacuum precepta jactavimus, nifi illud preceffe-
rit, qualem de quaque re habere debeamus opinionem:
de paupertate, de divitiis, de gloria, de ignominia , de pa-
tria , de exfilio. yEftimemus lingula , fama remota : & qua>
ramus quid fint ; non quid vocentur... Actio recta non erit,
nifi recta fuerit voluntas. Ab hac enim eft actio. Rurfus
voluntas non erit recta , nifi habitus animi recius fuerit.
Ab hoc enim eft voluntas. Habitus porro animi non erit
in bptimo , nifi totius vite leges perceperit ; & quid de
quoque judicandum fit exegerit : nifi res ad verum rede-
gerit. Non contingit (a) tranquillitas, nifi immutabile cer-
tumque judiciurn adeptis. Epfi. 9 5.
Qtiem-
(a) Tt.Vita. (b) Tt. Timor, (c) Tt.Bellum. (d) Tt. Tranquillit!.
11. CLASSIS. JUSTITIA , INJUSTITTA.
7
Quemadmodum ftultus eft qui equum emturus , non
Ipfum infpicit , fed ftratum ejus ac frenos : fc ftuitifsimus
eft , qui hominem aut ex vefte , aut ex conditione ( qua.
veftis modo nobis circumdata eft ) aeftimat. Epfi. 47.
Abricius Pyrrhi regis aurum repulit : majufque regno
_P judicavit, regias opes pofle contemnere. Idem, medi-
co Pyrrhi promittente venenum f regi daturum , monuit
Pyrrhum , caveret infidias. Ejufdem animi fuit, auro non
vinci ; veneno non vincere. Admirati fumus ingentem vi-
rum , quem non regis, non contra regem promifla flexif-
fent : boni exempli tenacem : quod dificillimum eft , in
bello innocentem : qui aliquod effe crederet etiam in ho-
ftes nefas : qui in fumma paupertate, qua libi decus fece-
rat, non aliter refugit divitias , quam venenum. Vive , in-
quit, beneficio meo Pyrrhe : & gaude , quod adhuc do-
lebas, Fabricium non poffe corrumpi. Epfi. 120.
Tarn omnibus ignofcere crudelitas eft , quam nulli.
Modum tenere debemus. Sed quia difficile eft temperamen-
tum : quicquid aequo plus fururum eft , in partem huma-
niorem prasponderet. Lib. 1. de Clem. cap. 2.
Mala exempla recidunt in audtores : nec ulla miferatio
contingit his, quum patiuntur injurias, quas poffe fieri fa-
ciendo docuerunr. Epifi.Si.
Praeftabis parentibus pietatem : cognatis diledtionem.
Praeftabis amicis fidem : omnibus aequirarem. Pacem cum
omnibus habebis : bellum cum vitiis. Ex Pub. Mni.
H
Annibalem ajunt dixiffe , quum foffam fanguine hu-
mano plenam vidiffet : o formofum fpedaculum !
Quid mirurn , fi hoc maxime fpectaculo caperis ; innatus
ianguini, & ab infante caedibus admotus ?.... Volefus nu-
Crudelitas.
H3
per
I l S COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
DetrdBio : Makdicentia, ejufdemque contemtus.
E
Leganter Demetrius nofter folet dicere , eodem loco
fibi effe voces imperitorum , quo ventre redditos cre-
pitus. Quid enim (inquit) mea refert, furfum ifti an de-
orfum fonent? Quanta (b) dementia eft vereri ne infameris
ab infamibus ? Epifi. 91.
Male de te opinantur homines. Sed mali. Moverer, fi
male de me M. Cato ; fi Ladius fapiens ; fi alter Cato;
fi duo Scipiones ifta loquerentur. Nunc malis difplicere,
laudari eft. Non poteft ullam auctoritatem habere fenten-
tia , ubi qui damnandus eft, damnat. Male de te loquun-
tur. Moverer, fi judicio hoc facerent: nunc morbo fa-
ciunt. Non de me loquuntur ; fed de fe. Male de te lo-
quuntur. Bene nefciunt loqui. Faciunt, non quod mereor;
#fed quod folent. Quibufdam enim canibus fic innatum eft,
ut non pro feritate, fed pro confuetudine latrent. Lib. de
Itemed. Fortuit.five in Excerpt is pqfter.
Quare ( detraBor ait) hie philofophus laxius habitat ?
Quare hie lautius ccenat ? Papulas obfervatis alienas, obfiti
# plurimis ulceribus. Hoc tale eft, quale fi quis pulcherri-
morum corporum nsevos aut verrucas derideat, quern foe-
da fcabies depafcitur.... O vos maxime felices, quum pri-
mum imitari vitia noftra contigerit! Quin potius mala ve-
ftra circumfpicitis , quae vos ab omni parte confodiunt, alia
graflantia extrinfecus, alia In vilcenbus ipfis ardentia ? Non
eo loco res humana. funt ( etiam fi ftatum veftrum parum
no-
- (a) T i ; ( b ) Tit.Vulgus. Tit. Infamia.
per fub Divo Augufto proconful Afiae, quum ccc. una die
fecuri percufsiffet, incedens inter cadavera vultu fuperbo,
quafi magnificum quiddam confpiciendumque feciffet, Gt -
ce proclarnavit : o rem regiam ! Quid hie rex feciffet ?
Non fuir haec ira; fed majus malum , & infanabile. Lib. z.
de Ira, cap. 5.
Refpue (a) credulltatem , & matrem crudelitatis iram.
Ex Pub. Mim.
XI. CLASSIS. ADULATIO. II9
noftls , & vobis tantum otii fuperft ) ut In probra me-
liorum agitare linguam vacet. Lib. de Vita Beata, cap. 27.
Hoc vos (a) non intelligltis, & allenum fortuna: veftra:
vultum geritis : ficut plurimi, quibus in circo aur in thea-
tro defidentibus jam funefta domus eft ; nec annuntiatum
malum. At ego ex alto profpiclens, video qua: tempefta-
tes, aut immineant vobis , paullo tardius ruptura: nimbum
fuum ; aut jam vicina: vos ac veftra trattura: fint, fi pro-
pius accefferint. Quid porro ? non ne nunc quoque ( etiam
fi parum fentitls ) turbo quidam animos veftros rotat &
involvit , fuglentes petentefque eadem ; & nunc in fublime
allevatos, nunc in infima allifos , magno vos concuffu in
vitia rapit ? De Vita Beata, cap. 28.
Grave crimen, etiam quum dicturn eft levlter, nocet.
Ex Pub. Mim.
Adulatio : contraque >Liberias admonendi.
O
Mnla fane excluferit opulenta felicitas: monftrabo (b)
tibi cujus rei inopia laborent magna faftigla ; quid
omnia pofsidentibus defit. Scilicet il l e, (c) qui verum di~
cat: & hominem inter mentientes ftupentem , ipfaque con-
fuetudine pro rectis blanda audiendi, ad ignorantiam verl
perductum vindicet a confenfu falforum. Non vides, quem-
admodum illos in praxeps agat extindta libertas, & fides
in obfequium fervile fubmiffa : dum nemo ex animi fui
fententia fuadet diffuadetque ; fed adulandi certamen eft,
& unum amicorum omnium officium , una contentio , quis
blandifsime fallat ? Ignoravere vires fuas: & dum fe tarn
magnos quam audiunt, credunt; attraxere fupervacua , Sc
in difcrimen rerum omnium perventura bella : utilem &
neceflatiam rupere concordiam : fecuti iram quam nemo
revocabat, multorum fanguinem hauferunt, fufuri novifsi-
me fuum , dum vindicant inexplorata pro certis ; fletfique
non minus exiftimant turpe, quam vinci; Sc perpetua cre-
dunt , qua: in fummum perducta, maxime nutant. Ingentia
H 4 fu-
(a) Tit. Felicitas falfa. (b) Tit. Rex. ( c) Tit. Veritt.
I 2 0 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
fuper fe cafura regna fregerunr : nec intellexerunt, in il~
fa fcaena & vanis & cito diffluentibus bonis refulgente,
ex eo tempore ipfos nihil non adverfi exfpe_tare debuif-
fe , ex quo nihil veri audire potuerunt. Lib. 6. de Benef.
cap. 30.
Quum bellum Graeciat indiceret Xerxes , animum turnen-
tern , oblitumque quam caducis confideret, nemo non im-
pulit. Alius ajebat, non laturos nuntium belli ; & ad pri-
iriam adventus famam terga verfuros. Alius , nihil eife du-
bii, quin ilia mole non vinci folum Grascia , fed obrui
poliet : magis verendum , ne vacuas defertafque urbes inve-
nirent, & profugis hoftibus vaftae folitudines relinqueren-
tur, non habituris, ubi tantas vires exercere poffenr. Alius,
illi vix rerum naturam. fufficere ; angufta effe clafsibus ma-
ria 5 militi caftra ; explicandis equeftribus copiis campeftria:
vix patere caelum fatis ad emittenda omni manu tela.
Quum in hunc modum multa undique jaftarentur , que
hominem nimia aeftimatione fui furentem concitarent ; De-
maratus Lacedaemonius folus dixit , ipfam illam qua fibi
placeret multitudinem indigeftam & gravem , metuendam
effe ducenti : non enim vires ; fed pondus habere : immodi-
ca nunquam regi poife : nec diu durare , quicquid regi non
poteft. In primo , inquit, ftatim monte Lacones objectiy da-
bunt tibi fui experimentum. Tot ifta gentium millia , tre-
- centi morabuntur ; haerebunt in veftigio fixi 5 & commiffas
libi angurtias tuebuntur ; 8c corporibus obftruent. Tota il-
los Aha non movebit loco. Tantas minas belli, & paene
totius generis humani ruentis impetum , paucifsimi fufti-
nebunt... Deinde hinc atque illhinc coorientur , & tuis te
viribus premenr. Verum eft quod dicitur : majorem belli
apparatimi effe , quam qui recipi ab his regionibus pof-
iit, quas oppugnare conftituis. Sed haec res conrra nos eft.
Ob hoc ipfnm te Graecia vincet, quia non capir. Uti to-
to te non potes. Praeterea ( quae una rebus falus eft ) oc-
currere ad primos rerum impetus , & inclinatis opem fer-
re non poteris : nec fulcire ac firmare labantia. Multo an-
te vinceris, quam vitum effe te fentias. Ceterum non eft,
quod exercitum tuum ob hoc fuftineri putes non pofle,
II. CLASSS. ADULATIO. 12 1
quia numerus ejus duci quoque ignotus eft. Nihil tarn ma-
gnum eft, quod perire hon pofsit : cui nafcitur in perni-
ciem ( ut alia quiefcant ) ex ipfa magnitudine fu caufa.
Acciderunt qua; Demaratus praedixerat... ftratufque per to-
tam Graxiam pafsim Xerxes intellexit, quantum ab exer-
citu turba diftaret. Itaque Xerxes pudore quam damno mi-
ferior , Demarato gratias egit, quod folus fbi verum di-
xiffet : & permift petere quod veller.... Dignus fuerat pre-
mio anre quam peteret. Sed quam miferabilis gens , in
qua nemo fuit qui verum diceret r egi, nifi qui non dice-
bat libi ? Lib. 6. de Benef. cap. 31 .
Divus Auguftus filiam.... impudicam relegavit, & fla-
gitia principalis domus in publicum emifit.... Ha:c non tarn
vindicanda principi , quam tacenda ( quia quarumdam re-
rum turpitudo edam ad vindicantem redit ) parum potens
ira;, pubicaverar. Deinde quum interpofito tempore , in
locum ira; fubiiffet verecundia , gemens quod non illa fi-
lentio prefsiffet, qua; tamdiu nefcierat.... fiepe exclamavit:
horum nihil mihi accidiffet, fi aut Agrippa , aut Maecenas
vixifTet. Adeo tot habenti millia hominum , duos reparare
difficile eft.... Quid putem ? defuiffe fimiles qui affumeren-
tur : an ipfius vitium fuiffe , qui maluit queri quam quae-
rere? Non eft quod exiftimemus , Agrippam & Maecena-
tem folitos illi vera dicere : qui fi vixiffent, inter difsimu-
lantes fuiffenr. Regalis ingenii mos eft, in praefentium con-
tumeliam , amifla laudare : & his virtutem dare vera di-
cendi, a quibus jam audiendi periculum non eft. Ibidem,
cap. 32.
Sed ut me ad propofitum reducam : vides quam faci-
le fit gratiam referre felicibus , & in fummo humanarum
opum pofitis Die illis, non quod volunt audire 5 fed quod
audiffe fesnper volent. Plenas aures adulationibus aliquan-
do vera vox intrer. Da confilium utile. Quaeris (a) quid
felici praeftare pofsis Effice , ne felicitati fuae credat : ut
feiat, illam multis & fidis manibus continendam. Parum in
illum contuleris , fi illi ftultam fiduciam permanfura; fem-
per potentia; excufleris ? docuerifque mobilia effe qua; d-
. dit
la; Tit. Felicitai /alfa.
1 2 2 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
dit cafus ? & majore curfu fugere , quam veniunt ? nec
his portionibus quibus ad fumma perventum eft , retro
xri ? fiepe inter fortunam maximam & ultimam nihil inter-
effe? Nefcis (a) quantum fit pretium amicitia;, fi non in-
telligis , multum te ei daturum cui dederis amicum : rem
non domibus tantum , fed feculis raram ; quae non aliubi
rnagis deeft , quam ubi creditur abundare. Eodem lib.
cap. 33.
Non fumus modica laudatione contenti. Quicquid in
nos adulatio fine pudore congefsit, tanquam debitum pren-
dimus. Optimos nos effe , ac fapientifsimos affirmantibus
affentimur : quum fciamus illos fiepe menriri.... Alexander
quum jam in India vagaretur , & gentes ne finitimis qui-
dem fatis notas bello vaftaret; in obfidione cujufdam urbis
dum circuit muros , & dum imbecillifsima mcenium qua>
r i t , fagitta ictus, diu perfedere & inccepta agere perfeve-
ravit. Deinde quum repreffo fanguine , ficci vulneris do-
lor crefceret, & crus equo fufpenfum paullatim obtorpuif-
fet ; coa&us abfiftere, omnes ( inquit ) jurant me Jovis effe
filium : fed vulnus hoc me hominem effe clamar. Idem nos
faciamus. Quum pro fua quemque portione adulatio infa-
tuat , dicamus : vos quidem me dicitis prudentem effe : ego
autem video quam multa inutilia concupifcam , nocitura
optem. Ne hoc quidem intelligo, quod animalibus fatietas
monftrat : quis cibo debeat effe, quis potioni modus. Quan-
tum capiam , adhuc nefcio. Epift. 59.
Fac ergo, mi Lucili , quod facere confuevifti. A tur-
ba , quantum potes, te fepara : nec adulatoribus latus pra>
beas. Artifices funt ad captandos fuperiores. Par illis, etiam
fi bene caveris , non eris. Mihi crede : capieris , fi pro-
. ditione ipfe te trades. Habent hoc in fe naturale blandi-
tiee : etiam quum rejiciuntur, placent : fiepe exclufie , novif-
fime recipiuntur. In Pr<efatione Lib. 4. Natur. Quajl.
Quo apertior eft adulatio , quo improbior , quo magis
frontem fuam perfricuit.... hoc citius expugnat. Eo enim
jam dementia; venimus, ut qui parce adulatur, pro ma-
ligno fit. Ibidem.
. Ma-
(a) Tit. Amicus\
II. CLASSIS. RELIGIO. I23
Maluerim veris offendere, quam piacere adulando. Lib.
5. de Clem. cap. 2.
Morbum effe fcias non hilaritatem , fem per arridere ri-
der) tibus ; & ad omnium eftimationem , ipfum quoque os
diducere. Ex Pub. Mim.
Religio.
Q
Uo modo fint dii colendi, folet precipi.... Deum co-
l it, qui novit.... Quae caufa eft diis benefaciendi? Na=
" tura. Errat, fi quis putat illos nocere velie. Non
poffunt. Nec accipere injuriam queunt, nec facere. Ledere
etenim ledique conjunttum eft. Summa illa ac pulcherrima
omnium natura, quos periculo exemit , nec periculofos
quidem fecit. Primus eft Deorum cultus , Deos credere.
Deinde reddere illis majeftatem fuam ; reddere bonitatem;
fine qua nulla majeftas eft. Scire , (a) illos effe qui praefident
mundo ; qui univerfa ut fua temperant ; qui humani gene-
ris tutelam gerunt ; interdum curiofi fingulorum. Hi nec
dant malum , nec habent. Ceterum (b) caftigant quofdam &
coercent : & irrogant pcenas : & aliquando fpecie boni pu-
niunt. Vis Deos propitiare ? Bonus efto. Satis illos coluit,
quifquis imitatus eft. Epft. 9 5.
Nullam mihi injuriam facitis (c) , ait fapiens , quum
v
mi-
hi detrahitis ; ficut ne diis quidem hi , qui aras evertunt.
Sed malum propofitum apparet malumque confilium , etiam
ubi nocere non potuit. Sic veftras hallucinationes fero,
quemadmodum Juppiter optimus maximus ineptias poeta-
rum : quorum alius illi alas impofuit : alius cornua : alius
adulterum ilium induxit & obnodantem : alius fevum in
Deos : alius iniquum in homines : alius ingenuorum cor-
ruptorem j & cognatorum quidem : alius parricidam : &
regni alleni paternique expugnatorem. Quibus nihil aliud
actum eft, quam ut pudor hominibus peccandi demeretur,
fi tales Deos credidiffent. Lib. de Vita Beata, cap. 26.
Potarum futor fabulis humanos errores aluit : quibus
vi-
^aj Tit.Frovidcntia. [b) Ttt.Dsijuftttia- [z.) Jit.Detrattwnis contemttfs*
124 COLLECTANEA MORLIS PHILOSOPHISE.
Gratitudo
y
Ingratitudo.
O
fficia etiam ferae fentiunt. Nec ullum tarn immanfue-
turn animal eft , quod non cura mitiget, & in amo-
rem fui vertat. Leonum ora a magiftris impune tradantur.
Elephantorum feritatem ufque in fervile obfequium deme-
retur cibus. Adeo etiam quae extra intelledum atque aefti-
mationem beneficii funt polita , afsiduitas tamen meriti
pertinacis evincit. Lib. 1. de Benef. cap. 3.
Haec enim beneficii inter duos lex eft. Alter ftatim obli-
vifci debet dati; alter accepti nunquam. Lib. 2. de Benef.
cap. 10.
Qui grate beneficium accepit, primam ejus penfionem
folvit. Lib. 2. de Benef. cap. 22.
Nullo magis Caefarem Auguftum demeruit, 8c ad alia
impetranda facilem fibi reddidit Furnius , quam quod quum
patri Antonianas partes fecuto veniam impetraffet, dixit:,
hanc unam Caefar habeo injuriam tuam : effecifti , ut vi-
verem & morerer ingratus. Lib. 2. de Benef. cap. 25.
Ingratus eft, qui beneficium accepifle fe negat, quod
accepit. Ingratus eft, qui difsimulat. Ingratus, qui non
reddit. Ingratifsimus omnium , qui oblitus eft.... Hie nun-
quam fieri gratus poteft, cui totum beneficium elapfum eft.
Lib. 3. de Benef. cap. 1.
In;
f Sic cum Pinciano iST Granatenji legendum puto , quamquam /cripta
extmplaria aliter habeant. (a) Tit. Patientia. (b) Tit. Providentia.
vifus eft Juppiter voluptate concubitus f Alcmenae fripli-
cafle nodem. Quid aliud eft quam vitia noftra incendere,
audores illis infcribere Deos ; & dare morbo, exemplo di-
vinitatis , excufatam licentiam? Lib. de Brevit. vita , cap. 16.
Virum (a) bonum concedas necefle eft , fummae pietatis
erga Deos effe. Iraque quicquid illi acciderit, aequo ani-
mo fuftinebit. Seiet (b) enim id accidiffe lege divina , qua
univerfa procedunt. Epifl. 76.
Optimus animus, pulcherrimus Dei cultus eft. Ex Pub.
Mim.
II. CLASSIS. GUATITUDO , INGRATITUDO. 12 $
Denique ingratum voco , quifquis metu gratus eft. Lib.
4. de Benef. cap. 18. in fine.
Quo modo eft difertus etiam qui facet ; fortis etiam
qui comprefsis manibus, vel etiam alligatis : quo modo gu-
bernator etiam qui in ficco eft 5 quia confummata; fcientia:
nihil deeft, etiam fi quid obftat quo minus fe utatur : ita
gratus eft etiam qui vult tantum ; nec habet hujus volun-
tatis fua: ullum alium , quam fe teftem. Lib.4. de Benef. cap.21.
Beneficium nullum eft , nifi quod ad nos primum ali-
qua cogitatio defert ; deinde amica & benigna. Itaque nec
fluminibus gfatias agimus : quamvis aut magna navigia pa-
tiantur, & ad fubvehendas copias largo ac perenni alveo
currant ; aut pifcofa & amcena pitiguibus arvis interfluant.
Nec quifquam Nilo beneficium debete fe judicat, non ma-
gis quam odium ; fi immodicus fuperfluxit , tardeque re-
cefsir. Nec ventus beneficium dat ; licet lenis & fecun-
dus afpiret: nec utilis & falubris cibus. Nam qui benefi-
cium mihi daturus eft , debet non tantum prodeffe , fed
velie. Ideo , nec mutis animalibus quicquam debetur. Et
quam multos e periculo velocitas equi rapuit Nec arbo-
ribus. Et quam multos ~ftu laborantes ramorum opacitas
texit ? Quid autem intereft utrum mihi , qui nefcir, pro-
fuerit ; an qui fcire non potuit? quum utrique velie de-
fuerit Lib. 6. de Benef. cap. 7.
Si quis fua caufa nobis profuit, ei ne ( inquis) debetur
aliquid ? Hoc enim fsepe te conquerentem audio ; quod qui -
dam qua; homines fibi praeftant , aliis imputant. Dicam , mi
Liberalis : fed prius hanc qua;ftiunculam dividam , & rem
aequam ab iniqua feparabo. Multum enim intereft utrum
aliquis beneficium nobis der fua caufa ; an noftra ; an fua
& noftra. Ille qui rotus ad fe fpeftat , & nobis prodeft
quia aliter fibi prodeffe non poteft ; eo loco mihi eft, quo
qui pecori fuo hibernum & aeftivum pabulum profpicit : eo
l oco, quo qui captivos fuos (ut commodius veneant) pa-
opimos boves faginat ac defricat : quo lanifta , qui
familiam fuam, fumma cura exercet atque ornat. Multum
( ut ait Cleanthes ) a beneficio diftat negotiatio. Lib. 6. de
Benef. cap. 12.
Rur-
I 2 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Rurfus : non fum tam iniquus , ut nihil ei debeam, qui
quum mihi utilis effet, fuit & fibi. Non enim exigo , ut
fine refpectu fui mihi confulat : immo etiam opto, ut be-
neficium mihi datum , vel magis danti profuerit ; dummo-
do. id qui dabat, duos intuens dederit, & inter me feque
diviferir. Licet id ipfe ex majore parte pofsideat ; fi mo-
do me in confortami admifit, ft duos cogitavit : ingratus
fum , non folum injuftus , nifi gaudeo hoc illi profuiffe,
quod proderat mihi. Summae malignitatis eft , non vocare
beneficium , nifi quod dantem aliquo incommodo affecit....
Non fum iniquus benefica interpres : nec defidero illud
mihi tantum dari; fed & tibi. Lib. 6. de Benef. cap. 1 3.
Errat , fi quis beneficium libentius accipit quam red-
dit.... Ingratus eft , qui beneficium reddit fine ufura. Epi.Si.
Beneficia plura recipit, qui feit reddere. Ex Pub. Mim.
Dixeris maledicta cuncta , quum ingratum hominem di-
xeris. Ex eodem.
Fraus eft accipere, quod non pofsis reddere. Ex eodem.
Ingratus unus miferis omnibus nocet. Ex eodem.
Malignum fieri, maxime ingrati docent. Ex eodem.
Beneficia fe dediffe qui dicit, petit. Ex eodem.
V -fie re omnibus cupiditatibus folutum , quum eo per-
veneris ut nihil Deum roges, nifi quod rogare pofsis pa-
lam.... Sic vive cum hominibus , tanquam Deus videat.
Sic loquere cum Deo, tanquam homines audiant. Epifi. 10.
na venerunt. Epifi. 68.
Equidem tunc naturae rerum gratias ago, quum illam
Oratio.
Athenodorum Inven : tunc fcto
non
II. CLASSIS. CONTEMPI.ATIO NATUR/E. I27
non ab hac parte video quae publica eft; fed quum fecre-
tiota ejus intravi : quum difco quae univerll materia fit,
quis audtor aut cuftos : quid fit Deus : totus in fe inten-
dat ; an ad nos aliquando refpiciat : faciat quotidie aliquid;
an femel fecerit : pats mundi fit ; an mundus : liceat illi
hodieque decernere , & ex lege factorum aliquid deroga-
re ; an majeftatis diminutio fit & confefsio erroris , mu-
tanda feciffe. NecelTe eft enim ei eadem piacere , cui nifi
optima piacere non poiTunr. Nec ob hoc minus liber &
potens eft : ipfe enim eft necefsitas fua. Nifi ad hec ad-
mitterer, non fuerat opere pretium nafci. Quid enim erat,
cur in numero viventium me pofitum effe gauderem ? An
ut cibos & potiones percolarem ? Ut hoc corpus cafurum
ac fluidum , periturumque nifi fubinde impleatur , farcirem;
& viverem aegri minifter ? Ut mortem timerem , cui omnes
nafcimur? Detrahe hoc ineftimabile bonum : non eft vita
tanti, ut fudem , ut eftuem. O quam contemta res eft ho-
mo , (a) nifi fupra humana fe erexerit ! Quamdiu cum af-
fectibus colluctamur, quid magnifici facimus ? Etiam fi fu-
periores fumus, portenta vincimus. Quid eft cur fufpicia-
mus nos met ipfos , quia difsimiles deterrimis fumus? Non
video quare fibi placeat, qui robuftior eft in valetudinario.
Multum inrereft inter vires & bonam valetudinem. Effugifti
vitia animi. Non eft tibi frons fira : nec in alienam volunta-
tem fermo compofitus : nec cor involutum : nec avaritia, que
quicquid omnibus abftulit, fibi ipfi negat : nec luxuria pecu-
niam turpiter amittens , quam turpius reparet : nec ambitio,
qua; te ad dignitatem nifi per indigna non ducet. Nihil adhuc
confecutus es. Multa effugifti : te nondum. Virtus enim quam
affectamus, magnifica eft. Non quia per fe beatum eft, malo
caruiffe : fed quia animum laxat, ac preparar ad Cognitionen*
celeftium ; dignumque efficit, qui in confortium Dei veniat.
Tunc confummatum habet plenumque bonum fottis hu-
mane , quum calcato omni malo, petit altum, & in interio-
rem nature finum venit. Tunc juvat inter fider ipfa vagan-
tem
3
divitum pavimenta ridere , & totam cum auro fuo ter-
ram : non aliud tantum dico, quod egefsit, & fignandum mo-
. [ ne~
(a) Tit, Horn.
128 C OL L EC T A N EA J VIORALIS PHILOSOPHIZE.
neta; dedit : fed & illud quod in occulto fervat pofterorum ava-
xkix. Nec poteft ante (a) contemnere porticus, & lacunaria
ebore fulgentia & tonfiles filvas, & derivata in domos fulmi-
na, quam totum circumeat mundum > & terrarum orbem fu-
perne defpiciens, anguftum, & magna ex parte opertum ma-
ri ... fibi ipfe dicat : hoc eft punctum, quod inter tot gentes
ferro & igni dividitur ? O quam ridiculi funt mortalium ter-
mini! Ultra Iftrum Dacus non exeat : Strymo Thracas in-
cludat : Parthis obftet Euphrates : Danubius Sarmatica ac
Romana difterminet : Rhenus Germania; modum faciat : Pi-
renams medium inter Gallias & Hifpanias jugum extollat:
inter JEgypt'um & /Ethiopias arenarum inculta vaftitas ja-
ceat. Si quis formicis det intellectual hominis ; nonne &
ilia; unam arenam in multas provincias divident ? Quum te
in ilia vere magna fuftuleris ; quoties videbis exercitus fub-
rectis ire vexillis 5 & quafi magnum aliquid agatur, equi-
tem modo ulteriora explorantem , modo a lateribus affu-
fum ; libebit dicere :
It nigrum camps agmen.
Formicarum irte difcurfus eft, in anguito laborantium. Quid
illis & nobis intereft , nifi exigui menfura corpufculi?
Punctum eft illud in quo navigatis , in quo bellatis , in
quo regna difponitis.... Surfum (b) ingentia fpatia funt, in
quorum polTefsionem animus admittitur : at ita minimum
fecum ex corpore tulit, fi fordidum omne deterfit, & ex-
peditus levifque ac contentus modico emicuit. Qimm ilia
tetigj/t ; alitur, crefcit : ac velut vinculis liberatus, in ori-
ginem redit. Et hoc (c) habet argumentum divinitatis fua;,
quod ilium divina delectant : nec ut alienis intereft , fed
ut fuis. Secure fpectat occafus fiderum atque ortus , & tam
diverfas concordantium vias.
Curiofus fpectator excutit lingula, &qua;rit. Qtiidni qua'-
rat? Seit ilia ad fe pertinere. Tunc contemnit domicilii prions
anguftias. Quantum enim eft, quod ab ultimis littoribusHifpa-
nia; ufque ad Indos jacet ? Paucifsimorum dierum fpatium , fi
navem fuus ventus implevit. At ilia regio caeleftis per triginta
JUT_;
_ (a) Contnntus mundi. (t>) Tit. Preparatici ad contemplanda divin*.
(cT) Tit. Homo.
H. CLASSIS. CONTEMPLALO NATURiE. I 2 9
annos vclocifsimo fideri viam praftar, nufquam reilftenti, fed
aeqiialiter cito. Illhic demum difcit, quod diu quadivit. II-
lhic incipit Deum none. Quid eft Deus ? (a) Mens univer-
fi. Quid eft Deus ? Quod vides totum , & quod non vides
totum. Sic demum magnitudo fua iili redditur : qua nihil
majus excogitari poteft. Si folus eft omnia ; opus fuum (b) &
extra, & intra tenet. Quid ergo intereft inter naturam Dei
& noftram ? Noftri melior pars , animus eft : in ilio , nulla
pars extra animum. Totus ratio eft : quum interim rantus
error mortalia teneat, ut hoc (c) quo neque formofius eft
quicquam, nec difpofitius, nec in propofito conftanrius, exi-
ftiment homines fortuitum & cafu volubile ; ideoque tu-
multuofum inter fulmina , nubes , tempeftates , & cetera,
quibus terra: ac terris vicina pulfantur. Nec hax intra vul-
gum dementia eft : fed fapientiam quoque profeflbs conti-
git. Sunt qui putent fibi ipfis animum effe , & quidem pro-
vidum ac difpenfantem lingula , & fua & aliena : hoc au-
tem univerfum , in quo nos quoque fumus , expers effe
confilii, & aut ferri temeritate quadam , aut natura ne-
fciente quid faciat. In Prafatione lib, 1. Nat. Quajl.
Dices (d) mihi : quid agis Seneca ? deferis partes ? Cer-
te Stoici veftri dicunt : ufque ad ultimum vita: finem in atit
erimus : non definemus communi bono operam dare, ad-
juvare flngulos, opem ferre etiam inimicis , eniti manu. Nos
fumus qui nullis annis vacationes damus ; 8c quod ait ille
vir difertifsimus , caniciem galea premimus. Nos fumus,
apud quos ufque eO nihil ante mortem otiofurn eft, ut fi
res patitur , non fit ipfa mors otiofa. De Vita beata, cap. 28.
Huic quajlioni paucis interjelis ita Seneca refpondet : Duae
maxima: in hac re difsident fecta:, Epicureorum & Stoico-
rum : fed utraque ad otium diverfa via mittit. Epicurus
ait : non accedet ad Remp. fapiens, nifi fi quid intervene-
rit. Zenon ait : accedet ad Remp. nifi il quid impedierit.
Alter otium ex propofito petit ; alter ex caufa. Caufa au-
tem ilia late patet : fi Refp. corruptior eft quam ut ad-
iuvari pofsit : fi occupata eft mal is, non nitetur fapiens ia
I fu-
(a) Tit, Deus, (b) Tit. Opificinm. (c) Tit. Previdentia. {$) Tit.
Fitce ailivx _r contemplativa comparati.
13 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIE.
fupervacuum , nec fe nihil profuturus impendet : fi parum
habebit audoriratis aut virium : nec ilium erit admUTura
Refp. fi valetudo ilium impediet. Quo modo navem quaf-
#fam non deduceret in mare ; quo modo nomen in mili-
tiam non daret debilis : fic (a) ad vitam , ad quam fe in-
habilem fciet, non acceder. Poteft ergo & ille cui omnia
adhuc in integro funt, antequam ullas experiatur tempefta-
tes, in tuto fubfiftere : & protinus commendare fe bonis
artibus ; & illud beatum otium exigere , virtutum cultor,
qua: exerceri etiam a quietifsimis poffunt. Hoc nempe ab
nomine exigitur 5 ut profit hominibus : fi fieri pofsit, mul-
tis ; fi minus , paucis ; fi minus , proximis ; fi minus, fibi.
Nam quum fe utilem ceteris efficit, commune agit nego-
tium. Quo modo qui fe deteriorem facit , non fibi tantum-
modo nocet, fed etiam omnibus eis , quibus melior fadus
prodeffe poruiffet : fic , fi quis bene de fe meruit , hoc ipfo
aliis prodeft, quod illis profuturum parat. Ibid. cap. 30.
Duas Refp. (b) animo compledamur : alteram magnani
& vere publicam qua dii ac homines continentur ; in qua
non ad nunc angulum refpicimus aut ad ilium 5 fed ter-
minos civitatis noftrse cum fole metimur : alteram cui nos
adfcripfit conditio nafcendi. Ha:c aut Athenienfium erir, aut
Carthaginienfium , aut alterius alicujus urbis, qua; non ad
omnes pertineat homines , fed ad certos. Quidam eodem
tempore utrique Reip. dant operam , majori minorique:
quidam rantum minori : quidam tantum majori. Huic ma-
jori Reipub. & in otio defervire poffumus. Immo vero ne-
fcio an in otio melius : ut quaeramus, quid fit virrus ? una
plurefve fint ? Natura , an ars bonos viros faciat ? Unum
fit hoc f quod mari terras , & maria terris inferta com-
pleditur ; an multa Deus corpora ejufmodi fparferit ? Con-
tinua fit omnis & plena materia , ex qua cunda gignun-
tur , an diduda ; & folidis inane permixtum fit ? Deus fe-
dens opus fuum fpedet, an trader ? Utrum ne extrinfecus
illi circumfufus fit , an toti inditus Immortalis fit mun-
dus,
- (a) Tit. Vita contemplativa, (b) Tit. Refpub'ica. f Sic Pinciantu
corrigendum putavit kmc locum , centra omnia exemplaria , ut ipfe
dem fatetur. Pincianum fecutus eft Granatens,
II. CLASSIS. CONTEMPLATICI NATURA. 131
dus , an inter caduca & ad tempus nata numerandus ?
Hax qui contemplatur, quid Deo praeftat ? Ne tanta ejus
opera fine tefte finr. Solemus dicere , fummum bonum ef-
fe , fecundum naturam vivere. Natura ad utrumque ge-
nuit, f & contemplatfonem rerum , & actionem. De Vita
beata, cap. 31 .
Nunc probemus quod prius diximus. Quid porro ? Hoc
non erit probatum , fi fe unufquifque confuluerit , quan-
ta m cupiditatem habeat ignota nofcendi quam ad omnes
fabulas excitetur ? Navigant quidam , & labotes peregrina-
tionis longifsime una mercede perperiuntur ; cognofcendl
aliquid abditum remotumque. Haec res ad fpectacula popu-
los contrahit : haec cogit preclufa rimari, fecretiora exqui-
rere , antiquitates evolvere , mores barbararum audire gen-
tium. Curiofum (a) nobis natura ingenium dedit : & artis
fibi ac pulchritudinis fuae confcia , fpectatores nos tantis re-
rum fpectaculis genuit ; perditura fructum f ui, fi tam ma-
gna , tam clara , tam fubtiliter ducta, tam nitida , & non
uno genere formofa , folitudini oflenderet. Ut fcias illam
fpetari voluifle, non tantum afpici ; vide quern nobis lo-
cum dederit. In media nos fui parte conftituit : & circum-
fpectum omnium nobis dedit. Nec erexit tantummodo (b)
hominem : fed etiam f ad contemplationem fattura, ut ab
ortu fider in occafum labentia profequi poffet, & vultum
fuum circumferre cum foto ; fublime fecit illi caput, &
collo flexibili impofuir. Deinde fena per diem , fena per no^
ctem figna produxit : nullam non partem fui explicuit : ut
per hax quae obtulerat ejus oculis , cupiditatem etiam fa-
ceret ceterorum. Nec enim omnia , nec tanta vifimus , quan-
ta funt. Sed acies noftra aperit fibi inveftigando vam , &
fundamenta veri jacit : ut inquifitio tranfeat ex apertis in
obfcura , & aliquid ipfo mundo inveniat antiquius. Unde
ina fider exierint ? quis fuerit univerfi flatus ante quam fin-
gula in artes difcederent ? que ratio merfa & confufa di-
duxerit ? quis loca rebus afsignaverit ? fuapte natura gravia
1 2 de-
t Al. ET CUIICUIJJL.IIIOIII LERUM , & a&ioni. (AJ Tt. (Jpficium.
(b) Tit. H omo. I Sequentia verba ex quorumdant exempiarium collu-
ttane fic reftituenda curavimus.
I 3 2 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
defcenderint, evolaverint levia : an prater ipfum pondus
corporum , altior aliqua vis legem fingulis dixerit ? an il-
lud verum fit j - quo maxime probatur , homines (a) divini
fpiritus eife partem ; ac veluti fcintillas quafdam facrorum
in terram refiluiffe , atque extraneo' loco haefiffe ? Cogita-
tio noftra cadi munimenta perrumpit: nec contenta eft , id
quod oftenditur fcire. Illud ( inquit ) fcrutor, quod ultra mun-
dum jacet: utrum ne profunda vaftitas fit, an & hoc ipfum
terminis fuis f cludatur ? qualis fit habitus exclufis ? infor-
mia & confufa fint, an in omnem partem tantundem loci
obtinentia ? an & ilia in aliquem cultum defcripta fint?
huic cohasreant mundo , an longe ab hoc fecefferint , &
in vacuo volutentur ? individua lint per qua: ftruitur omne
id quod natum futurumque eft , an continua eorum mate-
ria fit , & per totum mutabilis ? utrum contraria inter fe
elementa fint , an non pugnent fed per diverfa confpi-
rent ? Ad hxc quaerenda natus exiftimat , quam non mul-
tum acceperit temporis ; etiam fi illud totum fibi vindicet.
Cui licet nihil facilitate eripi , nihil negligentia patiatur
excidere 5 licet horas fuas avarifsime fervet , & ufque in
ultima: attatis humanas terminos procedat ; nec quicquam
illi ex eo quod natura conftituit , fortuna concutiat :. ta-
men homo ad immortalium cognitionem , nimis mortalis eft,
Ergo fecundum naturam vivo , fi totum me illi dedo : fi
illius admirator cultorque fum. At natura utrumque face-
re me voluit 5 & agere , & contemplation! vacare. Utrum-
que facio : quoniam ne contemplatio quidem fine actlone
eft. De Vita be at a , cap. 32.
Sed refert (inquis) an ad hanc voluptatis caufa accef-
ferit, nihil aliud ex ilia petens , quam afsiduam contem-
plationem fine exitu ? Eft enim dulcis, & habet illecebras
. fuas. Adverfus hoc tibi refpondeo. iEque refert, quo ani-
mo civilem agas vitam : an ut femper inquietus fis 5 nec
unquam fumas ullum tempus , quo ab humanis ad divina
refpicias. Quo modo res appetere, fine ullo virtutum amo-
re 8c fine cultu ingenii, ac nudas edere operas , minime
_ pr"
-j- fequuntur , partim ex Pinciano , partim ex Andrea Schotto cor-
' reximus. (A) Tit. Anima. F
A
l. CLAUDACUR.
H. CLASSIS. OBEDIENTTA , INOIEDIENTIA. I 33
pfobabile eft ( mifceri enim inter fe ifta & conferri debent):
fic imperfedtum ac languidum bonum eft , in otium fine
adtu projedta virtus , nunquam id quod didicit oftendens.
Quis negat ilium debere profedlus fuos in opere tentare ?
nec tantum quid faciendum fit cogitare ; fed etiam ali-
quando manum exferere : & ea quae meditata funt , ad
verum perducere ? Quid fi per ipfum fapientem non eft
mora ; fi non actor deeft , fed agenda defunt : ecquid ill!
fecum effe permittes ? Quo animo ad otium fapiens fece-
dit ? Ut fciat fecum quoque ea acturum, per quae pofteris
profit. Nos (a) cerre fumus qui dicimus, & Zenonem &
Chryfippum majora egiffe , quam fi duxiifent exercitus;
gefsiffent honores ; leges tuliflent : quas non uni civitati,
fed toti humano generi tulerunt. Quid ergo eft quare tale
otium non conveniar bono viro , per quod fututa faxula
ordinet : nec apud paucos concionetur > fed apud omnes
omnium gentium homines , quique funt , quique erunt?
Lib. de Vita beata , eodem cap. 32. "
Ohedientia , Inohedtentia.
1 1
Rege incolumi, mens omnibus una.
AmiJJo , rupere fidem.
Hc cafus Romanae pacis exitium erit : hie tanti for-
tunam populi in ruinas aget. Tamdiu ab ifto periculo
aberit hie populus , quamdiu fciet ferr frenos : quos fi
quando abruperit 5 vel aliquo cafu difcuffos reponi fibi
paffus non erit ; haec unitas & hie maximi imperii contex-
t us, in partes - multas difsiliet : idemque huic utbi domi-
nandi finis erit , qui parendi fuerit. Lib. 1. de Clem. cap. 4 .
Si invitus pares, fervus es : fi volens, minifter. Ex
Pub. Mim.
I j Men-.
(a) Ttt.Dolior,
134 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE
Mendacium.
T
Ernie eft mendacium : perlucet, fi diligente. nfpexerls.
Epifl. 79 . infine.
Nemo poteft perfonam diu ferre. Fi da , cito in natu-
rata fuam recidunt. Quibus Veritas fubeft , quasque ( ut
ita dicam ) ex folido enafcuntur ; tempore ipfo in majus
meliufque procedunt. Lib. 1. de Clem. cap. 1.
Liber ditas , Benejicentia.
I
Nter multos ac varios errores temere inconfulteque vi-
ventium , nihil propemodum ( optime Liberalis ) dixe-
rim nocentius, quam quod beneficia nec dare fcimus, nec
& accipere.... Semina in folum effetum 8c fterile non fpargi-
mus : beneficia fine ullo deledu magis projicimus, quam
damus.... Multos experlmur ingratos, plures facimus : quia
alias graves exprobratores exadorefque fumus ; alias leves,
& quos panilo poft muneris fui pceniteat ; alias queruli, &
minima momenta calumniantes. Ita gratiam omnem corrum-
pimus : non tantum poftquam dedimus beneficia ; fed et-
iam dum damus. Quis enim noftrum contentus fuit , aut
leviter rogari, aut femel ? Quis non , quum aliquid a fe
peti fufpicatus eft, frontem adduxit ? vultum avertit ? oc-
cupations fimulavit? longis fermonibus 8c de induftria non
invenientibus exitum , occafionem petendi abftulit ? & va-
riis artibus properantes necefsitates elufit ? In angufto ve-
ro comprehenfus : aut diftulit , id eft, timide negavit ; aut
promifit : fed difficulter , fed fubdudis fuperciliis, fed ma-
lignis 8c vix exeuntibus verbis ? Nemo autem libenter de-
bet , quod non accepit, fed exprefsir.... Eodem animo be-
neficium debetur, quo datur.... Sibi quifque debet quod
a negligente accepit. Nec tarde quidem : quia quum in
omni officio magni aeftimetur dantis voluntas 5 qui tarde
fecit, diu noluit. Utique non contumeliofe. Nam quum
ita natura comparatum f it, ut altius injuria; quam merita
n. CLASSE. LIBERALI!AS , BENEFICENTIA. I35
defcndant ; & ilia cito defiuant, has tenax memoria cu-
ftodiat : quid exfpetat qui otTendit, dum obligat ? Satis
adverfus ilium gratus eft, fi quis beneficio ejus ignofcit....
Demus beneficia, non feneremus. Dignus eft decipi, qur
de recipiendo cogitavit quum daret. At male cefsit. Et
liberi, & conjuges fpem fefellerunt : tamen & educamus,
& ducimus. Adeoque adverfus experimenta pertinaces fu-
mus : ut bella vieti, & naufragi maria repetamus. Quanto
magis permanere in dandis beneficiis decet ? Quae fi quis
non dat quia non recipit ; dedit ut reciperet : bonamque
ingratorum facit caufam , quibus turpe eft non reddere, il
licet. Quam multi indigni luce funt ? & tamen dies ori-
tur. Quam multi quod nati funt queruntur tamen natu-
ra fobolem novam gignit, ipfofque qui non fuiffe mallent,
effe patitur. Quid magnifici erat multis prodefe, fi nemo
deciperet Nunc eft virtus dare beneficia, non utique red-
itura : quorum a" viro egregio ftatim fructus perceptus eft.
Adeo quidem ifta res fugare nos, & pigriores ad rem pul-
cherrimam facere non debet ; ut fi fpes mihi praecidatur
gratum hominem reperiendi, malim non recipere benefi-
cia , quam non dare. Lib. 1. de Bene/, cap. 1.
Perdenda funt multa , ut femel ponas bene.
. . . Ne ceffaveris dare: opus tuum perage: & partes boni
Viri exfequere. Alium r e , alium fide, alium grafia, alium
confilio, alium praiceptis falutaribus adjuva. Ibid. cap. 2.
Non poteft beneficium manu tangi : animo cernitur.
Multum intereft inter materiam beneficii & beneficium.
Itaque nec aurum, nec argentum , nec quicquam eorum
quae a proximis accipiuntur, beneficium eft : fed ipfa tri-
buentis voluntas. Imperiti autem id quod oculis incurrit,
& quod traditur pofsideturque , folum notant : contra, il-
lud quod in re carum atque pretiofum eft, parvi pendunt.
Haec quae tenemus, quae afpicimus, in quibus cupiditas no-
ftra heret, caduca funt. Auferre ea nobis & fortuna, &
injutia poteft. Beneficium ver o, etiam amiffo eo quod da-
tum eft, durat. Eft enim rete factum, quod irritum nul-
la vis efficit. Amicum a piratis redemi. Hunc alius hoftis
excepit , & in carcerem condidit. Non beneficium ; fed
14 ufum
I3 COLLECTANEA MORALS PHILOSOPHISE.
ufum benefici! mei fuftulit. Ex naufragio alicu raptos , vel
ex incendio liberos reddidi. Hos vel morbus , vel aliqua
fortuita injuria eripuit. Manet etiam fine illis , quod in
illis datum* eft. Omnia itaque qua: falfum beneficii nomea
ufurpant , minifteria funt per qua: fe voluntas amica expli-
ca t e Hoc quoque in aliis rebus evenit, ut alicubi fit fpe-
# cies r ei , alicubi ipfa res. Imperator aliquem torquibus,
murali, & civica donar. Quid habet per fe corona pre-
tiofum ?.... Nihil horum honor eft ; fed honoris infigne.
Sic non eft beneficium, id quod fub oculos venit; fed be-
neficii veftigium & nota. Lib. 1. de Bene/, cap. 5.
Si beneficia in rebus, non in ipfa benefaciendi voln-
tate confifterent ; eo majora efent, quo majora funt quae
accepimus. Id autem falfum eft. Non nunquam (a) nos ma-
gis obligat, qui dedit parva magnifie : qui regum aequa-
vit opes animo : qui exiguum tribuit, fed libenter : qui
paupertatis fuse oblitus eft , dum meam rcfpicit : qui non
voluntatem tantum juvandi habuit, fed cupiditatem : qui
accipere fe putavit beneficium , quum daret : qui dedit
tanquam non recepturus ; recepit tanquam non dediflet : qui
occafionem qua prodeffet, & occupa vit & quaefivit. Con-
t ra, ingrata funt (ut dixi) licet re ac fpecie magna vi-
deantut ; quae danti aut extorquentur , aut excidunt. Mul-
toque gratius venit quod facili, quam quod piena manu
datur. Exiguum eft quod in me contulit : fed amplius non
potuit. At hic quod dedit, magnum eft : fed dubitavit;
fed diftulit ; fed quum daret , gemuit ; fed fuperbe dedit;
fed circumtulit ; & piacere ei cui praeftabat, noluit. Am-
bitioni dedit : non mihi. Lib. 1. de Bene/, cap. 7.
Socrati quum multa multi pro fuis quifque facultatibus
offerrent ; /Efchines pauper auditor, nihil (inquit) dignum
t e , quod dare tibi poflem , invenio : & hoc uno modo .
pauperem me effe fentio. Itaque dono tibi quod unum ha-
beo , me ipfum. Hoc munus rogo , qualecumque eft, boni
confuas : cogitefque alios quum multum tibi darent', plus
fibi reliquifle. Cui Socrates , quid ni tu , inquit, magnum
munus dederis, nifi forte parvo te aeftimas ? Habebo ita-
que
(a) Tit. Virtutis modus.
II. CLASSIS. LIBERALITAS , BENEFICENTIA. I37
que cura:, ut te meliorem tibi reddam , quam accepi. Vi-
cit iEfchines hoc munere Alcibiadis parem divitiis ani-
mum , & omnium juvenum opulentorum munificentiam.
Ibid. cap. 8.
Sic demus, quo modo vellemus accipere. Ante omnia
libenter, cito , fine ulla dubitatione. Lib. 2. de Benef. cap. 1.
Praecipiunt itaque omnes aucfores fapientiae , quaedam
beneficia palam danda , quaedam fecreto. Pal'am, quae con-
fequi gloriofum eft : ut militaria dona , & honores , &
quicquid aliud noticia pulchrius fit. Rurfus (a) quae non
producunt, nec honeftiorem faciunt ; fed fuccurrunt infir-
mitati, egeftati , ignominia; : (b) tacite danda funt , ut no-
ta fint folis quibus profunt. Interdum & ipfe qui juvatur,
fallendus eft : ut habeat ; nec a quo acceperit, fciat. Lib.
2. de Benef. cap. 9.
Arcefilaus ( ut ajunt ) amico pauperi & paupertatem
fuam difsimulanti, aegro autem , & ne hoc quidem confi-
tenti deeffe (ibi in fumtum ad neceffarios ufus, quum clam
fuccurrendum judicaffet ; pulvino ejus ignorantis facculum
fubjecit, ut homo inutiliter verecundus, quod defiderabat,
inveniret potius quam acciperet. Quid ergo ? ille nefciet
a quo acceperit ? Primum nefciat , fi hoc ipfum benefi-
cii pars eft.... Denique (c) ille nefciet accepiffe fe , ego
fciam dediffe me. Parum eft, inquis. Parum, fi fener a re co-
gitas. Sed fi dare , quo genere accipienti maxime profutu-
rum erit, contentus eris te tefte. Alioquin non bene fa-
cere deledat ; fed videri bene feciffe. Vol o, inquis , fciar.
Debitorem quaeris. Volo utique fciat. Quid fi illi utilius
eft nefcire? fi honeftius ? fi gratius ? non in aliam partem
abibis ? Volo ut fciat. Ita tu hominem non fervabis in te-
nebris ? Ibid. cap. 10.
Si gratos vis habere quos obligas, non tantum des opor-
tet beneficia, fed ames. Lib. 2. de Benef. cap. 1 1 .
Urbem cuidam Alexander donabat vefanus, & qui nihil
animo nifi grande conciperet. Quum ille cui donabatur, fe
ipfum menfus , tanti muneris invidiam refugiifet , dicens
non
(a) Ttt. Ekemofna. (bj guid amplius a chrfliano dottore r e qui rat .
(c) Tit. Confcientia.
ig8 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC.
non convenire fortuna: fuas : non qusero, Inquit, quid t ac-
cipere deceat ; fed quid me dare. Animofa vox videtur , 8_
regia ; quum fit ftultifsima. Nihil enim per fe quemquam
decet. Refert ; quid , cui, quando , quare, ubi, & cete-
ra , fine quibus fact! ratio non conftabit. Tumidifsimum
animal ! fi ilium accipere hoc non decet, nec te dare. Lib.
2. de Benef. cap. 16.
Majore enam deleclu quasrendum eft , cui debeamus,
quam cui praeftemus. Nam ut non fequantur ulla incom-
moda , ( fequuntur autem plurima ) grave tormentimi eft,
debere cui nolis. Contra , jucundifsimum eft ab eo acce-
piife beneficium, quern amare etiam poft injuriam pofsis.
Ibid. cap. 18.
Non eft beneficium quod in quaeftum mittitur. Hoc da-
bo , hoc recipiam ; audio eft. Non dicam pudicam , qua;
amatorem ut incenderet, repulit : qua: aut legem , aut vi-
tum timuit, ut ait Ovidius :
Qua , quia non licuit, non dedit ; ilia dedit.
Non Immerito in numerum peccantium refertur, quae pu-
dicitiam timori pra:ftitit, non fibi. Eodem modo, qui be-
neficium ut reciperet dedit, non dedit. Lib. 4. de Benef.
cap. 14.
Num quid dublum eft, quin contrarla fit beneficio In-
juria? Quo modo injuriam facere, per fe vitanda ac fugien-
da res eft : fie beneficium dare , per fe expetendum. Illhic
turpitudo contra omnia prarmia in fcelus hortantia valet:
ad hoc invitar honefti per fe efficax fpecies. Ibid. cap. 1^.
Dil quoque , inquit, multa ingratis tribuunt. Sed ilia
bonis paraveranr. Contingunt autem etiam malis : quia fe-
parari non poffunt. Satius eft autem prodeffe etiam malis
propter bonos, quam bonis deefte propter malos. Ita, qua.
refers , diem , folem , hiemis aeftatifque curfus , & media
veris autumnique temperamenta , imbres, & fontium hau-
ftus , ventorum ftatos flatus , pro univerfis invenerunt : ex-
cerpere fingulos non potuerunt.... Nec poterat lex cafuris
imbribus dici, ne in malorum improborumque rura deflue-
rent.... Medicina & fceleratis opem miniftrat. Compofitlo-
nes remediorum falutariUm nmo fupprefsit, ne fanarentur
in-;
N . CLASSIS. LIBERALITAS , BENEFICENTIA. I39
indigni.... Multum enim refert, utrum allquem non exclu-
das, an ellgas. Jus fori omnibus dicitur. Pace etiam ho-
micidal fruuntur. Sua repetunt, etiam qui aliena rapuerunt.
Percuffores , & domi ferrum exercentes , murus ab hofte
defendit. Legum praefidio , qui plurimum in illas peccave-
runt , proteguntur. Quaedam non poterant ceteris contin-
gere , nifi unlverfis darentur. Ibid. cap. 28.
Propofitum optimi viri & ingentis animi eft , tamdiu
ferre ingratum , donee feceris gratum. Lib. 5. de Benef. cap.i.
In beneficio (a) hoc eft probabile & fufplciendum , quod
alteri ut aliquls prodefiet^ utilitatis interim fuse oblitus eft:
quod alteri dedit, ablaturus fibi. Ibid. cap. 1 1 .
Egregie mihi videtur M. Antonius apud Rabirium poe-
tam, quum fortunam fuam tranfeunrem alio viderer, & fi-
bi nihil relictum praeter jus mortis ... exclamare : hoc ha-
beo, quodcumque (b) dedi. O quantum habere potuit, il
voluiiTet ! Hae funt divitiae certae, in quacumque fortis hu-
manae levitate uno loco permanfurae : quae quo majores
fuerint, hoc minorem habebunt invidiam. Quid tanquam
tuo parcis ? Procurator es. Omnia ifta , quae vos tumidos
& fupra humana elatos oblivifci cogunt veftrae fragilitatisj
quae ferreis clauftris cuftoditis armati ; quae alieno fangui-
ne rapta, veftro defenditis ; propter quae claffes cruentatu-
ras maria deducitis ; propter quae quaffatis urbes , Ignari
quantum telorum In adverfos fortuna comparet 5 propter
quae , ruptis toties affinitatis amicltiae collegii fcederibus,
inter contendentes duos terrarum orbis elifus eft ; non funt
veftra : in depofiti caufa funt : jam jamque ad alium do-
minum fpectantla , aut hoftis ilia, aut hoftilis animi fuc-
ceflor Invadet. Qtiaerls, quo modo ilia tua facias ? donan-
do. Confule ergo rebus tuis, & certam ribi earum arque
inexpugnabilem poffefsionem para : honeftiores illas non
folum , fed tutiores facturus. Illud quod fufpicis'; quo te
divitem ac potentem putas, quamdiu pofsides : fub nomine
fordido jacet. Domus eft , fervus eft, nummi funt : quum
donaftl, beneficium eft. Lib. 6. de Benef. cap. 3.
Demetrio fi res noftras aliquis Deorum pofsidendas ve-
lir
(a) Tit. Vbtutii modm, [b\ Tit. Ekmofim.
140 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
lit tradere fub lege certa , ne liceat donare ; affirmaverim,
repudiaturum dicturumque : ego vero me ad iftud inextri-
cabile pondus non alligo. Lib. 7. de Benef. cap. 9.
Errat tamen fi quis exiftimat, quum dicimus eum qui
beneficium dedit oblivifci oportere, excutere nos il li me-
moriam rei praeferrim honeftifsima:. Quidam praecipimus ul-
tra modum , ut ad verum & fuum redeanr. Quum dici-
mus , memnjje non debet : hoc volumus intelligi, predica-
re non debet, nec ja&are , nec gravis effe. Quidam enim
beneficium quod dederunt, omnibus circulis narrant. Hoc
fobrii loquuntur , hoc ebrii non continent : hoc ignotis
ingerunt, hoc amicis 'committunt. Ut haec nimia & expro-
bratrix memoria fubfideret, oblivifci eum qui dedit jufsi-
mus : & plus imperando quam praeftari poterat, filentium
fuafimus. Ibid. cap. 22.
# Ariftippus aliquando delectatus unguento, male (inquit)
iftis effeminatis eveniat , qui rem tarn bellam infamarunt.
Idem dicndum eft : male iftis improbis, & importunis be-
neficiorum fuorum quadruplatoribus eveniar , qui tam bel-
lam admonitionem inter amicos fuftulerunt. Ego tamen utar
hoc jure amicitia: ; & beneficium ab eo repetam , a quo
perifiem : qui alterius beneficii loco accepturus eft, potuif-
fe reddere. Nunquam , ne querens quidem , dicam:
Ejec~ium , lit or e egentem
Excepi , & regni demens in parte locavi.
Non eft ifta admonitio , non : convicinm eft. Hoc eft In
odium beneficia perducere. Hoc eft efficere , ut ingratum
effe aut liceat aut juver. Satis abundeque eft , fubmifsis
& familiaribus verbis memoriam revocare:
Si bene quid de te memi, fuit aut tib quicquam
Duke meum.
Ille invicem dicat : Quidni merueris ? ejedum , litore egen-
tem excepifti. Ibid. cap. 25:.
Sed nihil, inquit, profecimus : difsimulat, oblitus eft.
Quid facere debeam ? Quaeris rem maxime neceffariam , &
in qua hanc materiam confummari decet : quemadmodum
ingrati ferendi fint ? Placido animo , manfueto , magno:
Nunquam te tam inhumanus, & immemor & ingratus of-
fen*
II. CLASSIS. LIBERALTTAS , BENEFICENTIA. 1 4 1
fendat, ut non tamen dedifie delectet. Nunquam in has vo-
ces injuria impellat : veliera non fecifle. Beneficii mi etiam
infelicitas placear. Sempec illuni pcenitebit, fi te ne mine
quidem pcenitet. Non eft quod indigneris , tanquam aliquid
novi acciderit : magis mirari deberes , fi non accidiflet. A-
lium labor , alium impenfa deterret : alium periculum , alium
turpis verecundia, ne dum reddit, fateatur accepifie : alium
ignorantia officii, alium pigritia , alium occupatio. Afpi-
ce (a) quemadmodum imraenfa: hominum cupiditates hient
femper , & pofeant. Non miraberis ibi neminem reddere,
ubi nemo fatis accipit. Quis eft iftorum tam firma, mentis
ac folida;, ut tuto apud eum beneficia deponas ? Alius li-
bidine infanit, alius abdomini fervit , alius lucri totus eft,
cujus fummam non vinces : alius invidia laborat, alius cas-
ca ambitione , & in gladios niente. Adjice torporem men-
tis ac fenium , & huic contrariam inquieti peftoris agitatio-
nem , tumultufque petpetuos. Adjice aeftimationem fui ni-
miam, & tumorem ob qua; contemnendus eft , infolentem.
Quid contumaciam in perverfa nitentium ; quid levitatem
femper aliquo tranfilientem loquar ? Huc accedat temeri-
tas praeceps , & nunquam fidele confilium daturus timor,
& mille errores, quibus volvimur : audacia timidifsimorum;
difeordia familiarifsimorum ; & publicum malum , incertif-
fimis fidere ; faftidire pofleffa ; optare , qua. confequi pof-
fe , fpes non fuit. Ibid. cap. 26.
Inter affedus inquietifsimos , rem quietifsimam , fidem
quaeris ? Si tibi vita; noftra; vera imago fuccurret , vide-
beris tibi videre capta; quum maxime civitatis faciem, in
qua omiflo pudoris redlique refpectu, vires in conflio funt,
velut figno ad permifeenda omnia dato. Non igni , non
ferro abftinetur. Soluta legibus fcelera funt. Nec religio
quidem (qua; inter arma hoftilia fupplices texit ) ullum im-
pedimentum eft ruentium in praedam. Hic ex privato , hic
ex publico , hic ex profano , hic facro rapit : hic effrin-
git ; hic tranfilit; hic non contentus angufto itinere, ipfa
quibus ar&atur , evertit : & in lucrimi ruina venit. Hic
fine ca;de populatur ; hic fpolia cruenta manu portat. Ne-
mo
(a) Tt. Corrupti /(teul mores.
I 4 2 COLLECTANEA MORALI. PHILOSOPHISE.
mo non fert aliquid ex altero. In hac aviditate generis fiu-
mani , na: tu nimis fortuna: communis oblitus es , qui qua:-
ris inter rapientes referentem. Si indignaris ingratos effe:
indignare luxnriofos ; indignare avaros ; indignare impdi-
cos ; indignare a:gros deformes , fenes paludos. Eft iftud (a)
grave vitium , eft intolerabile , & quod diffociet homines,
quod concordiam qua imbecillitas noftra fulcitur , fcindat
ac difsipet. Sed ufque eo vulgare eft, ut illud nec qui que-
ritur quidem , efugerit. Ibid. cap. 27.
Cogita tecum , an quibufcumque debuifti, gratiam re-
tuleris ? an nullum unquam apud te perierit officium? an
omnium te beneficiorum memoria comitetur Videbis qua:
puero data funr, ante adolefcentiam elapfa : qua: in juve-
nem collata funt, non perduraffe in fenectutem. Qusedam
perdidimus , quaedam projecimus, quaedam e confpe&u no-
ftro paullatim exlerunt : a quibufdam oculos avertimus. Ut
excufem tibi imbecillitatem tuam, in primis fragilis eft me-
moria , & rerum turba, non fufficit. Neceffe eft quanrum
recipit, emittat ; & antiquifslma reccntifsimis obruat. Sic
factum eft , ut minima apud te nutricis effet au&oriras:
quia beneficium ejus longius aetas fequens pofuit. Sic fa-
ctum eft, ut praeceptoris tibi non effet ulla veneratio. Sic
evenit, ut circa confinaria occupato comida , aut facer-
dotiorum candidato , qua.fr.ura. fuffragator excideret. Fortaffe
vitium de quo quereris , fi te diligenter excuferis , in finu
invenies. Inique (b) publico irafceris crimini ; fluite tuo.
Ut abfolvaris, ignofce. Meliorem ilium facies ferendo ; uti-
que pejorem exprobrando. Non eft, quod frontem ejus in-
dures : fine , fi quid eft pudoris refidui, fervet. Saepe du-
biam verecundiam (c) vox conviciantis clarior rupit. Ne-
mo id effe , quod edam videtur , timet. Deprehenfus pu-
dor amittitur. Ibid. cap. 28.
Perdidi beneficium. Numquid qua: confecravimus, per-
didiffe nos dicimus ? Inter confecrata beneficium eft, edam
fi male refpondit, bene collocatum. Non eft ille , qualem
fperavimus. Simus nos quales fuimus , ei difsimiles. Lib.
7. de Bene/, cap. 29.
Qyix
[a) Tit.IngratituUo. \p) Tit.Indignati contra anorunt erraia. ^) T.tudor.
II. CLASSIS. LIBEHALITAS , BENEFICENZA. I43
Quae ratio eft , exacerbare eum in quem magna con-
tuleris , ut ex amico dubio fiat non dubius inimicus : &
patrocinium fibi noftr infamia quaerat ? Nec defit qui di-
cat : nefcio quid eft , quod eum cui tantum debuit , fer-
re non potuit. Subeft aliquid. Nemo non fuperioris digni-
tatem quaerendo , etiam fi non inquinavit , afperfit. Nec
quifquam (a) fingere contentus eft levia , quum magnitu-
dine mendacii fidem quadrat. Ibid. cap. 30.
Quanto ilia melior via , qua fervatur illi fpes amicitise;
& fi reverti ad fanitatem velit, etiam amicitia? Vincit ma-
Ios pertinax bonitas. Nec quifquam tarn duri infeftique ad-
verfus diligenda animi eft , ut etiam -f injuriatus , bonos
non amet : quibus hoc quoque ccepit debere , quod im-
pune non folvit. Ad ilia itaque cogitationes tuas flede. Non
eft mihi relata gratia. Quid faciam ? Quod dii omnium
rerum optimi audores : qui beneficia ignorantibus dare in-
cipiunr 5 ingratis perfeveranr. Alius (b) illis objicit negli-
gentiam noftri, alius iniquitatem. Alius illos extra mundum
fuum projicit : & ignavos hebetefque fine l uce, fine ullo
opere deftituit. Alius Solem , cui debemus quod inter la-
borem quieremque tempus divifimus 5 quod non tenebris
immerli confufionem _terna2 nodis effugimus ; quod annum .
curfu fuo temperat 5 & corpora alit ; fata evocat ; perco-
quit frudus ; faxum aliquod ignitum , aut fortuitorum ignium
giobum, & quidvis porius quam Deum appellar. Nihilo
minus tamen more optimorum parentum qui maledi- *
dis fuorum infantium arrident , non ceffant dii beneficia
congerere de beneficiorum audore dubitantibus 5 fed squa-
li tenore bona fua per gentes populofque diftribuunr,
unam potentiam fortiti , prodefic. Spargunt opportunis im-
bribus terras, maria fludu movent, fiderum curfu notant
tempora , hiemes sftatefque interventu lenioris fpiritus mol-
liunt, errorem labentium animorum placidi ac propitii fe-
runt. Imitemur illos. Demus , etiam fi multa in irritum da-
ta fint. Demus nihilo minus aliis, demus ipfis , apud quos
jadura fada eft. Neminem ab excitanda domo mina de-
tt'T-
. (A) Til. Mendacium. F Al. VI TRACUS. (B) Tit. Opijicium. tr~
vdent'm. Beneficia Dei. Eleemofina, Dileilio immkomm.
144 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
terruit. Et quum penates ignis abfumfit , fondamenta te-
pente adhuc atea, ponimus : & urbes hauftas fepius eodem
loco condimus. Adeo ad bonas fpes pertinax animus eft.
Terra manque humana opera ceflarent, nifi male caden-
tia iterum tentare libuilTet. Ibid. cap. 31 .
Ingratus eft. Non mihi fecit injuriam , fed fibi. Ego
beneficio meo, quum darem, ufus fum. Nec ideo pigrius
dabo ; fed diligentius. Quod in hoc perdidi, ab alils re-
# cipiam. Sed huic ipfi beneficium dabo iterum : & tanquam
bonus agricola , cura cultuque fterilitatem foli vincam. Pe-
rit mihi beneficium : ifte omnibus. Non eft (a) magni animi,
dare Se perdere. Hoc eft magni animi, perdere & dare.
Ibid. cap. 32.
Nemo non quum alteri prod eft, fibi profoit. EpiJi.Si.
Errat fi quis exiftimat facilem rem effe donare. Pluri-
mum ifta res habet difficultatis, fi modo confilio tribuitur,
non cafu & impetu fpargitur. Hunc promereor : illi -f- red-
do : huic fuccurro : hujus mifereor : illum inftruo, dignum
quem non diducat paupertas, nec occupatimi teneat. Qui-
bufdam non dabo , quamvis defit : quia etiam fi dedero,
erit defuturum, Quibufdam ofFeram : quibufdam etiam in-
culcabo. Non poflum in hac re effe negligens. Nunquam
magis nomina facio , quam quum dono. Quid ? t u, inquis,
recepturus donas ? immo non perditurus. Eo loco fit do-
natio , unde repet non debeat ; reddi pofsit. Beneficium
collocetur , quemadmodum thefaurus alte obrutus : quem
non eruas , nifi foerit necefle. Quid domus ipfa divitis
viri ? quantam habet benefaciendi materiam ? Quis enira
liberalitatem tantum ad togatos vocat? Hominibus prodef-
fe natura jubet. Servi, liberi ne fint ; ingenui , an liber-
tini ; juftae libertatis , an inter amicos datae : quid refert
Ubicumque homo eft , ibi beneficio locus eft. Poteft etiam
pecuniam intra limen fuum diffondere , & liberalitatem
exeteere : quae non quia liberis deberur ; fed quia a libe-
ro animo proficifeitur, ita nominata eft. Haec apud fapien-
tem , nec unquam in turpes indignofque impingitur : nec
unquam ita defatigata erit , ut non quoties dignum in-
. ve-
- (a) Tie. Magrumimitat. 7 Al. _ t c d o .
H. CLASSIS. AVARITIA , PRODIGALITAS. I 45
venerit, quail ex pleno fluat. Lib. de Vita beata, cap. 24.
Bis eft gratum quod opus eft, ultro fi offeras. Ex Pub.
Mim.
Beneficia dare qui nefcit, injufte petit. Ex eodem.
Beneficium dando accipit, qui digno dedit. Ex eodem.
Beneficia Taepe dare , docere eft reddere. Ex eodem.
Liberalis , etiam dandi caufam excogitat. Ex eodem.
Beneficia dignis ubi das, omnes obligas. Ex eodem.
Cui Temper des, ubi neges, rapere imperas. Ex eodem.
Pecuniae imperare oportet, non fervire. Pecunia fi uti
fcias , ancilla eft : fi nefcias , domina. Ex eodem.
Pulchcrrimum eft, omnia praeftare nihil exigentl. Ex eod.
Quid eft dare beneficium ? Imitari Deum. Ex eodem.
Nihil negabis, quod petiturus es : nihil petas , quod ne-
gatutus fis. Ex eodem.
Beneficium eft, Temper reddere bonitatis verba. Ex eodem.
% Vide etiam contrarium huic Tit. Avaritia.
Avaritia
3
Prodigalitas.
E
Mittet fapiens illam vocem, quam Romanus Imperator
emifit, quum illi ob virtutem & bene geftam Rem-
publicam, tantum agri decerneretur , quantum arando uno
die circuire potuifTet : non eft ( inquit ) vobis eo opus ci-
ve, cui (a) plus opus fit-quam uni civi. Quanto majoris viri
putas, refpuifTe hoc munus, quam meruiffe ? Multi enim
imperatores fines aliis abftulerunt : fibi nemo conftituit. Lib.
de Benef. cap. 7.
Quid agis avaritia ? Quot rerum caritate aurum tuum
vidtum eft ? Omnia ifta qua; retuli, in majore honore pre-
tioque Tunt. Nec volo tuas opes recognoTcere : laminas utriuT-
que materie , ad quas cupiditas noftra caligat. At meher-
cule terra, qua quicquid utile futurum nobis erat protulit,
ifta defodit & merfit : & ut noxiis rebus , ac malo gen-
tium in medium prodituris , toto pondere incubuit. Video
ferrum ex iiTdem tenebris efe prolatum , quibus aurum &
K ar-
(aj Tu. Paupert ai.
I46 COLLECTANEA MO R ALIS PHILOSOPHISE.
argentum : ne aut inftrumentum In caedes mutuas deeffet, aut
pretium.... Quid fenus , & calendarium , & ufura , nifi hu-
manaj cupiditatis extra naturam quaefira nomina? Poffum de
rerum natura queri, quod aurum argentumque non interius
abfconderit : quod non illis majus , quam quod detrahi
poffet, pondus injecerit. Quid funt iftae tabulae, quid com-
putationes & venale tempus?.... Voluntaria mala, ex confti-
tutione noftra pendentia : in quibus nihil eft quod fubjici
oculis , quod teneri manu pofsit : inanis avaritiae fomnia.
O miferum ! (a) fi quem deledat fui patrimonii liber ma-
gnus 5 & vafta fpatia terrarum colenda per vinclos ; & im-
menfi greges pecorum per provincias ac regna pafcendi ; &
familia bellicofis nationibus major 5 & aedificia privata laxita-
tem urbium magnarum vincentia. Quum bene ifta per qua:
divitias fuas difpofuir ac fudit, circumfpexerit ; fuperbum-
que fe fecerit : fi quicquid habet, ei quod cupit, com-
paret ; pauper eft. Lib. 7. de Benef. cap. 10.
Quum Cajus Catfar (b) Demetrio ducenta talenta dona-
ret , ridens rejecir : ne dignam quidem fummam judicans,
qua non accepta gloriaretur. Dii deaeque , quam pufillo
ilium animum, aut honorare voluit, aut corrumpere ! Red-
dendum egregio viro teftimonium eft. Ingentem rem ab ilio
dici audivi, quum miraretur Caji dementiam, quod fe pu-
taffet tanti poffe mutari. Si tentare, inquit, me conftitue-
rat, toto illi fui experiendus imperio. Ibid. cap. 1 1 .
Qui eger divitiis , timet pro illis. Nemo autem folli-
cito bono fruitur. Adjicere illis aliquid ftudet, dum de in-
cremento cogitat. Oblitus eft ufus, rationes accipit, fo-
rum conterit, calendarium verfat, fit ex domino procura-
tor. Bpifl. 14.
# Vidifti aliquando canem , miffa a domino fruita p anis
aut carnis aperto ore captantem ? Quicquid excepit, pro-
tinus integrum devorat : & femper ad fpem futuri hiat.
Idem evenit nobis. Quicquid exfpefant ibus fortuna proje-
ci t , id fine ulla voluptate demittimus ; ftatim ad rapinanti
alterius eredi & attenti. Epfi. 72.
Quicquid nobis bono futurum erat, Deus & parens no-
fter
(a) Tit. Luxus, (b) Tit. Contemtus divitiarum.
IT. CLASSES. A VA RI T 1 A , PKODIGALITAS. I47
fler In proximo pofult. Non exfpedavit inquifitionem no-
ftram : ultro dedit : nocitura altifsime prefsit. Nihil nifi de
nobis queri poffumus. Ea quibus periremus , nolente rerum
natura & abfcotidente, protulimus. Epiji. no .
Nunc mihi permitte narrare fabulam. Afclepiodotus
audor eft , demiffos quam plurimos a Philippo in me-
tallum antiquum olim deftitutum, ut explorarent quae uber-
tas ejus efiet , quis ftatus , an aliquid futuris reliquifiet
vetus avaritia : defcendiffe illos cum multo lumine , &
multos duraffe dies : deinde longa via fatigatos , vidiffe
flumina ingentia : & conceptus aquarum inertium vaftos,
pares noftris , nec comprefTos quidem terra fupereminen-
t e, fed libera: laxitatis , non fine horrore vifos. Cum ma-
gna hiec legi voluptate. Intellexi enim faeculum noftrum
non no vis vitiis , fed jam antiquitus traditis laborare:
nec noftra aetate primum avaritiam , venas terrarum la-
pidumque rimatam , in tenebris male obftrufa quaefiffe.
Illi quoque majores noftri , quos celebramus laudibus,
quibus difsimiles querimur nos effe , fpe dudi montes cae-
ciderunt, & fupra lucrum fub ruina fteterunt. Ante Phi-
lippum Macedonem reges fuerunt , qui pecuniam in al-
tifsimis ufque latebris fequerentur ; & relido fpiritu li-
bero , in illos fe demitterent fpecus, in quos nullum no-
ctium dierumque perveniret difcrimen ; & a tergo lucem
relinquerent. Qua: tanta fpes fuit ? Qua: tanta necefsitas ho-
minem ad fider eredum incurvavit & defodit, & in fun-
dum telluris intima: merfit, ut erueret aurum , non mino-
re periculo quaerendum , quam pofsidendum? Propter hoc
cuniculos egit, & circa praedam lutulentam incertamque
raptavit, oblitus dierum , oblitus natura: melioris , a qua
fe avertit. Nulli ergo mortuo terra tarn gravis eft, quam
iftis, fupra quos avaritia urgens terrarum pondus injecit:
quibus abftulit caelum : quos in imo , ubi illud malum vi-
rus latitat, infodit. Ilio defcendere aufi funt, ubi novam re-
rum pofitionem , terrarumque pendentium habitus, ventofque
per caecum inane experirentur ; & aquarum in illis fiuentium
horridos fontes ; & altam perpetuamque nodem. Deinde quum
ifta fecerint, inferos metuunt. Lib. 5. Nat. Quafi. cap. 1 5.
K _ De
I48 C OL L EC T A NEA MOR A L I S PHI L OSOPHI SE.
Divitide , Divites.
D
Ifcedent aliquando ifta infidiofa bona , & fperantibus
meliora , quam affecutis. Si quid in illis effet foli-
di , aliquando & implerent.... Quare potius a fortuna im-
petrem ut det, quam a me ne petam ? Quare autem pe-
tam , oblitus fragilitatis humanae? Epift. 15.
Quod bonum eft, bonos facit. Nam & in arte mufi-
ca quod bonum eft, bonos facit muficos. Fortuita bonum
non faciunt: ergo non funt bona... Quod contemtifsimo
cui-
(a) Tit. Sensaus.
De contemtu pecuniae multa dicunt : & longifsimis
orationibus hoc praecipitur ; ut homines in animo , non in
patrimonio putent effe divitias. Eum effe locupletem , qui
pauprrati fuae aptatus eft , & parvo fe divitem fecit. Ma-
gis tarnen feriuntur animi quum carmina ejufmodi dicta
funt :
Is minimo eget mortalis , qui minimum cupit.
Quod vult habet, qui velie quod fatis efl, potefi.
Epifi. 108.
Avarus Ipfe miferiae caufa eft fuae. Ex Pub. Mim.
Avarus nifi quum moritur , nihil rede facit. Ex eodew.
Defunt luxuriae multa ; avaritiae omnia. Ex eodem.
Haeredis fletus, fub perfona rifus eft. Ex eodem.
In nullum avarus bonus eft ; in fe pefsimus. Ex eodem.
Inftrufta inopia eft, in divitiis cupiditas. Ex eodem.
Monftro (a) fimilis eft avaritia fenilis. Ex eodem.
Negandi caufa nunquam avaro deficit. Ex eodem.
Pecunia non fatiat avarum , fed irritat. Ex eodem.
Quietifsime viverent homines in terris , fi duo verba
tollerentur : meum , & tuum. Ex eodem.
Qui paupertatem timet, timendus eft. Ex eodem.
Tarn deeft avaro quod habet, quam quod non habet.
Ex eodem.
Avaro quid mali optes, nifi ut vivat diu? Ex eodem.
% Vide etiam Tit. Divitiae, & Tit. Paupertas.
I L CLASSE. DIVITIiE , DIVITES. I 49
cuque contingere ac turpifsimo potft , bonum non eft.
Opes autem & lenoni & lanifte contingunt : ergo non funt
bona. Epijt. 87.
Nulli nos vitio natura concilit. Nos illa liberos ac in-
tegros genuit. Nihil quidm quod avaritiam noftram irri-
tatet, pofuit in aperto. Pedibus aurum & argentum fubje-
cit. Calcandumque ac premendum ddit, quicquid eft , pro-
pter quod calcamur ac premimur. Illa (a) vultus noftros
erexit in caelum : & quidquid magnificimi mirumque fece-
r at , videri a fufpicientibus voluit : ortus occafufque , &
properantis mundi volubilem curfum , nterdiu terrena ape-
rientem , noctu caeleftia : tardos fderum incelfus , il com-
pares toti ; citatifsimos, il cogites quanta fpatia, nunquam
intermifla velocitate circumeant : defeftus Solis & Lun
invicem obftantium.... f H3ec fupra nos natura difponit.
Aurum quidem & argenrum , & propter ifta nunquam pa-
cem agens ferrum , quail male nobis committerentur, ab-
fcondit. Nos in lucem , propter quae pugnaremus , extuli-
mus. Nos & caulas periculorum noftrorum , & inftrumen-
ta , disjecto terrarum pondre eruimus. Nos fortuna; mala
noftra tradidimtis : nec erubefcimus fumma apud nos ha-
beri, que fuerant ima terrarum. Vis fcire , quam falfus
ociilos tuos decipit fulgor ? Nihil eft iftis quamdiu merfa &
involuta cceno fuo jacent, fcedius , nihil obfcurius. Quid
ni ? Quando per longifsimorum cuniculorum tenebras ex-
trahuntur, nihil eft illis , dum fiunt & a facce fua fepa-
rantur, informius. Denique ipfos opifices intuere, per quo-
rum manus Aerile terrae genus f & informe perpurgatur:
videbis quanta fuligine oblinantur. Atqui ifta magis inqui-
nant animos qnam corpora : & in poffeflbre eorum , quam
in artifice , plus eft ibrdium. Epjl. 94.
Abftrahunt a recto divitiae , honores, potentae, & ce-
tera , que opinione homlnum cara funt ; pretio fuo ' vilia.
Nefcimus (b) eftimare res, de quibus non cum fama, fed
cum rerum natura deliberandum eft. Nihil habent ifta ma-
gnificum , quod mentes noftras in fe trahat , prter hoc
K 2 quod
(a) Tit.opifcium. t Vetus lecito : Supra nos hura difpofuit. f AU
Eclnfernum, (b) Tit. Mflimath rerum.
1 50 C OL L EC T A N EA MOE A L I S PHILOSOPHISE.
quod mirati ilia confuevimus. Non enim quia concupifcen-
da funt, laudantur 5 fed quia concupifcuntur , laudata funt.
Hanc praecedentem caufam habent divitiae. Mutant animos:
fuperbiam pariunt : invidiam contrahunt : eo ufque men-
tem alienant, ut fama pecuniae nos etiam nocitura dele-
ctet. Bona , omni culpa carere decet : pura funt : non
corrumpunt animos , non follicitant : extollunt quidem ani-
mos , fed fine tumore. Quae bona funt, fiduciam faciunt;
divitiae audaciam. Quae bona funt , magnitudinem animi
dant ; divitiae infolentiam. Lib. de Paupert. five in Excerpt,
prior.
Facit quidem avidos (a) nimia felicitas. Nec tarn tem-
perata: cupiditates funt unquam , ut in eo quod contigit,
definant. Gradus a magnis ad majora fit : & fpes impro-
bifsimas complectuntur , infperata aifecuti. Lib. 1 . de Clem,
cap. i.
Nec fe fapiens indignum ullis muneribus fortuitis putat.
Non amat divitias, fed mavult. Non in animum illas, fed
in domimi recipit. Nec refpuit poffeifas, fed continet : &
majorem vittuti fuae materiam fubminiftrari vult. De Vita
beata, cap. 21 .
Quid autem dubii eft, quin major materia fapienti viro
fir animum explicandi fuum in divitiis, quam in paupertate?
quum in hac unum gens virtutis fit, non inclinari, nec
deprimi : in divitiis, & temperantia, & liberalitas , & di-
ligentia , & difpofitio , & magnificentia , campum habent
patentem ? Non contemnet fe fapiens , etiam fi fuerit mi-
nima: ftatura: : eile tarnen fe procerum veller. Et exilis
corpore , ac amilfo oculo valebit : mallet tamen fibi cor-
poris erfe robur. Et haec ita, ut fcias effe aliud in fe va-
lentius. Malam valetudinem tolerabit 5 bonam optabit.
Quidam enim etiamfi in fummam rei parva funt, ut &
fubduci fine ruina principalis boni pofsint : adjiciunt tamen
aliquid ad perpetuam laetitiam , & ex vittute nafcentem.
Sic ilium afficiunt divitiae & exhilarant, ut navigantem fe-
curus 8c ferens ventus 5 ut dies bonus, & in f pruina ac
frigore apricus locus. Quis porro fapientum , noftrorum
di-
(a) Tit. Pro/perita/, t Al. Bruma.
T. CLASSTS. DIVITLE , DIVITES. 1 5 1
dco, quibus unum eft bonum virtus , negat etiam hxc qua:
indifferentia vocamus , habere in fe aliquid pretii ; & alia
aliis effe potiora ? Quibufdam ex his tribu tur aliquid ho-
noris ; quibufdam multum. Ne erres itaque: inter potiora di-
vitia: funt. Quid ergo (inquis) me derides , quum eundem
apud te locum habeant, quern apud me? Vis fcire quam
non habeant eundem locum ? Mihi divitia: fi effluxerint,
nihil auferent nifi femetipfas : tu ftupebis, 8c videberis tibi
fine te reli&us, fi illas a te recefferint. Apud me divitia:
aliquem locum habent : apud te fummum. Ad poftremum,
divitia: meae funt : tu divitiarurn es. Ibid. cap. 22.
Define ergo philofophis pecunia interdicere. Nemo fa-
pientiam paupertate damnavit. Habebit philofophus ampias
opes : fed nulli detractas , nec alieno fanguine cruentas,
fine cujufquam injuria parras, fine fordidis qua:ftibus : qua-
rum tarn honeftus fit exitus , quam introitus : quibus nemo
ingemifcat, nifi malignus. In quantum vi s , exaggera illas:
honefta: funt : in quibus quum multa fint , qua: quifque
iua dicere velit ; nihil eft , quod quifquam fuum pofsit di-
cere. hie vero fortuna: benignitatem a fe non fubmovebit:
8c patrimonio per honefta quadito nec gloriabitur , nec
erubefcet. Habebit tamen etiam quo glorietur , fi aperta
domo , & admifla in res fuas civitate , poterit dicere:
quod quifque fuum agnoverit , tollat. O magnum virum,
optime divitem , fi opus ad hanc vocem confonet ! fi poft
hanc vocm tantundem habuerit ! Ita dico, fi tuto & fe-
curus fcrutationem populo pra:buerit ; fi nihil quifquam apud
ilium invenerit, quo manus injiciat ; audacter 8c pro pa-
lam erit dives. Sicut fapiens nullum denarium intra limen
fuum admittet male intrantem : ita & magnas opes, mu-
nus fortuna:, fructumque virtutis non repudiabit, nec ex-
cluded Quid enim eft, quare illis bonum locum invideat
veniant : hofpitentur. Nec jattabir illas , nec abfconder.
Alterum infruniti animi eft : alterimi timidi & pufilli,
velut magnum bonum intra finum continentis. Nec , ut
dixi, ejiciet illas e domo. Quid enim dicet ? utrum ne, in-
tiles eftis : an , ego uti divitiis nefcio ? Quemadmodum
etiam fi pedibus fuis poterit iter conficere, afcendere ta-
K 4 men
152 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
men vehiculum mallet : fie fi poterit effe dives , volet : &
habebit utique opes , fed tanquam leves & avolaturas : nec
ulli alii, nec fibi graves effe patietur. Donabit. Quid ? Ere-
xiftis aures ? Quid ? Expeditis finum ? Donabits, aut bonis;
aut eis quos facere poterit bonos. Donabit cum fummo
confilio , dignifsimos eligens : ut qui meminerir , tam ex-
penforum , quam acceptorum rationem effe reddendam. Do-
nabit ex recta & probabili caufa. Nam inrer turpes jacfu-
ras malum munus eft. Habebit finum facilem ; non perfo-
ratum : ex quo multa exeant ; nihil excidat. Lib. de Vita
beata , cap: 23.
Quid ergo inter me ftultum & te fapientem virum in-
tereft, fi uterque habere volumus Plurimum. Divitia; enim
apud fapientem virum in fervitute funt : apud ftultum in
imperio. Sapiens divitiis nihil permittit : vobis divitiae omnia.
Vos , tanquam aliquis vobis aeternam poffefsionem earum
promiferit, affuefcitis illis , & cohaeretis : fapiens tunc pau-
pertatem precipue meditatur, quum in mediis divitiis con-
*ftitit. Nunquam imperator ita paci credit
3
ut non fe prs-
paret bello , quod etiam fi non geritur , indicfum eft. Vos
domus formofa, tanquam nec ardere, nec ruere pofsit, in-
folentes : vos opes, tanquam periculum omne tranfeende-
rint, majorefque fint quam quibus confumendis fatis virium
^habeat fortuna , obftupefaciunt. Otiofi divitiis luditis , nec
providetis illarum periculum. Sicut barbari plerumque in-
clufi , & ignari machinarum , fegnes laborem obfidentium
fpecfant , nec quo ilia pertineant quae ex longinquo ftruun-
tur, intelligunt: idem vobis evenit. Marcetis in veftris re-
bus : nec cogitatis quot cafus undique immineant , jam
jamque pretiofa fpolia daturi. Sapienti quifquis abftulerit di-
vitias, omnia illi fua relinquet. Vivit enim praefentibus la:-
tus, futuri fecurus. Nihil (a) magis , Socrates inquir,... per-
fuafi mihi, quam ne ad opiniones veftras actum vita; mes
flecterem. Solita conferte undique verba : non (b) convi-
ciari vos putabo ; fed vagire , velut infantes mif errimos.
Lib. de Vita beata , cap. 26.
% Vide etiam finitmos buie Titulos : A varitia. Fortuna.
Pau-
{) Tit. Vulgut. ^b) Tit, Contra detraores.
II. CLASSIS. PAUPERTAS. I t o
Paupertas.
N
On puto pauperem , cui quantulumcumque fupereft,
fat eft. Epi. i.
Cui cum paupertate bene convenit , dives eft.... Quid
refert quantum illi in arca , quantum in horreis jaceat,
quantum pafcat , aut feneret ; fi alieno imminet , fi non
acquifita , fed acquirenda computat Quis fit divitiarum
modus , quaeris ? Primus , habere quod neceffe eft : proxi-
mus , quod fat eft. Epi. 2.
Magna; divitiee funt, lege natura; compofita paupertas.
Lex aurem illa natura; , fcis quos nobis terminos ftatuit ?
Non efurire , non fitir , non algere. Ut famem fitimque
depellas , non eft necefle fuperbis afsidere liminibus : nec
fupercilium grave , & contumeliofam etiam humanitatem
pati. Non eft necefle maria tentare , nec fequi caftra. Pa-
rabile eft quod natura defiderat, & expofitum. Ad fuperva-
cua fudatur. Illa funt quae togam conterunt, qua; nos f-
nefcere fub tentorio cogunt , qua; in aliena litora impin-
gunr. Ad manum eft, quod fat eft. Epi. 4.
Ab Epicuro dictum eft : il ad naturam vives , nun-
quam eris pauper : il ad opiniones , nunquam eris dives.
Exiguum natura deilderat 5 opinio immenfum. Congeratur
in te quicquid multi locupletes poflederunt. Ultra priva-
rum pecunia; modum fortuna te provehat, auro tegat, pur-
pura veftiat, & eo deliciarum opumque perducat, ut ter-
rain marmoribus abfcondas : & non tantum habere tibi 11-
ceat, fed calcare divitias. Accedant ftatuae, & pictura;, &
quicquid ars ulla luxuria; elaboravit. Majora cupere ab his
difces. Naturalia deflderia finita funt. Ex falla opinione
nafcentia , ubi definant non habent : nullus enim termi-
nus falfo eft. Via eunri aliquid extremum eft : error, im- #
menfus eft. Retrahe ergo te a vanis : & quum voles fci-
re quod petis , utrum naturalem habeat an caecam cupi-
ditatem ; confider , an pofsir alicubi confiftere. Si longe
progreffb , femper aliquid longius reftat, fcito id natura-
le non efle. Epi. 16.
Re-
1 54 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Repraefentat opes fapientia : quas cuicumque fecit fu-
pervacuas , dedit.... Poteram hoc loco epiftolam claude-
re , nifi te male inftituilTem. Reges Parthos non poteft quif-
quam falutare fine munere : tibi vale dicere non licet gra-
tis. Quid ifthuc ? ab Epicuro mutuum fumam. Multis, pa-
raffe divitias non finis miferiarum fuit , fed mutatio. Non
hoc miror. Non eft enim in rebus vitium , fed in ipfo ani-
mo. IUud quod paupertatem gravem fecerat , & divitias
# graves fecit. Quemadmodum nihil differt, utrum a?grum in
ligneo letto , an in aureo colloces ( quocumque ilium tran-
ftuleris , morbum fuum fecum transfert ) : fic nihil refert,
utrum animus aeger in divitiis, an in paupertate ponatur.
Malum fuum ilium fequitur. Epifl. ij.
Nemo alius eft (a) Deo dignus, quam qui opes con-
temfit : quarum pofiefsione tibi non interdico ; fed effice-
re volo , ut illas intrepide pofsideas : quod uno confeque-
ris modo, fi te etiam fine illis beate victurum perfuaferis
tibi ; fi illas tanquam exituras femper afpexeris. Epifl. 18.
Ille ingentis (b) animi eft , qui divitias circumfufas fi-
bi multum diuque miratus , quod ad fe venerint, ridet; fuaf-
que audit magis effe quam fentit. Multum eft non cor-
rumpi divitiarum contubernio. Magnus eft ille , qui in di-
vitiis pauper eft : fed fecurior, qui caret divitiis. Epifl. 20.
Quoties aliquid inveni , non exfpecto donee dicas : in
commune : ipfe mihi dico. Quid fit quod invenerim , quse-
ris ? Sinum laxa : merum lucrum eft. Docebo quo modo
fieri dives celerrime pofsis: quod valde cupis audire. Nec
immerito : ad maximas te divitias compendiaria ducam.
Opus erit tarnen tibi creditore. Ut negotiari pofsis , a:s
alienum facias oportet : fed nolo per intercefforem mutue-
ris ; nolo proxeneta: nomen tuum jattent. Paratum (c) ti-
bi creditorem dabo, f Catonianum illud : a te mutuum fu-
mes. Quantulumcumque eft, fatis erit ; fi quicquid deerit,
id a nobis petierimus. Nihil enim (mi Lucili) intereft , Uttum
non defideres , an habeas. Summa rei in utroque eft ea-
dem : non torqueberis. Nec illud praxipio, ut aliquid na-
:
tu-
( ; ) Chrftiana vox. (b) Tit. Magnanimit*. (c) Tit. Parfimonia.
f Al. Hecaconianum conigit Pincianus.
II. CLASSI5. PAUPERTAS. I 5 5
tura; neges: contumax eft, non poteft vinci , fuum pofcir:
fed ut quicquid natram excedit, fcias precarium efle , non
neceTarium. Efurio : edendum eft. Utrum hie pais fit ple-
bejus, an lh'gineus , ad naturam nihil pertinet. Illa ven-
trem non delectan vult , fed iinpleri. Sitio. Utrum ha:c
aqua fit ex lacu proximo excepra , an ea quam multa ni-
ve f elifero, ut j- rigore refrigeretur alieno ; ad naturam
nihil pertinet. Ilia hoc unum jubet, itim extingu. Utrum
fit aureum poculum , an criftallinum , an vitreum , an Ti-
burtinus calix , an manus concava; nihil refert. Finem o-
mnium rerum fpecta , & fupervacua dimittes. Fames me ap-
pellat : ad prxima quaeque porrigatur manus. f En ipfa
mihi commendavit , quodeumque comprehendero. Nihil
contemnit efuriens. Quid fit ergo quod me delectaverit, qux-
ris? Videtur mihi egregie dictum : fapiens divitiarum na-
turalium eft quaefitor acerrimus. Inani me , inquis , lance
mueras. Quid eft illud inane ? J am ego paraveram fifcos.
Circumfpiciebam in quod me mare negotiaturus immitte-
rem : quod publicum agitarem : quas arceflerem merces.
Decipere eft iftud, docere paupertatem , quum divitias pro-
miferis. Ita tu pauperem judicas , cui nihil deeft. Suo , in-
quis, & patientiaj fu: beneficio ; non fortuna;. Ideo ergo
ilium non judicas divitem, quia divitia; ejus definere non
poffunt ? Utrum malis habere multum , an fatis ? Qui mul-
tum habet , plus cupit: quod eft argumentum , nondum
ilium fatis habere. Qui fatis habet, confecutus eft ( quod
nunquam diviti contingit ) finem. An has ideo non putas
efle divitias, quia propter illas nemo proferiptus eft ? Quia
propter illas nulli venenum filius, nulli uxor impegit? Quia
in bello tuta; funt? Quia in pace otiofa; ? Quia nec habe-
re illas periculofum eft, nec operofum difponere ? An pa-
rum habet, qui tantum non alget , non efurit, non fitit?
Plus Juppiter non habet. Nunquam partim eft , quod fa-
tis eft. Nunquam multum eft , quod fatis non eft. Poft
Darium & Indos , pauper eft Alexander Macedo : quaerit
quod fuum faciat : ferutatur maria ignota: in Oceanum
claf-
t Al. Clul'eio , five claulero. | Al. Ftigorc. t Sic ex kinciano
Granatenfis.
1 5 6 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
claffes mittit novas : & ( ut ita dicam ) mundi clauftra
perrumpit. Quod naturae fatis eft , homini non eft ? Inven-
tus eft , qui concupifceret aliquid poft omnia. Tanta eft
caecitas mentium : & tanta initiorum fuorum unicuique
quum procefsit, oblivio. Ille modo ignobilis anguli non fi-
ne controverfia dominus , de tanto fine terrarum per fuum
rediturus orbem triftis eft. Neminem pecunia divitem fe-
cit : immo contra, nulli non majorem fui cupiditatem in-
cufsit. Quaeris quae fit hujus rei caufa ?. Plus incipit habe-
re pofTe , qui plus habet.... At hie qui fe ad id quod
natura exigit , compofuit ; non tantum extra fenfum eft
paupertatis, fed extra metum.... At excaecant populum, &
in fe convertunt opes ; fi numerati multum ex aliqua do-
mo effertur : fi multum auri tedto quoque ejus illinitur : fi
familia aur corporibus electa , aut fpectabilis culm eft.
Omnium iftorum (a) felicitas in publicum fpecfat. Ille quem
nos 8c populo 8c fortuna; fubduximtis, beatus introrfum eft.
Nam quod ad illos pertinet , apud quos falfo divitiarum
nomen invafit occupata paupertas ; fic divitias habent, quo
modo habere dicimus febrem , quum ilia nos habear. E
contrario dicere debemus: febris ilium tenet. Eodem mo-
do dicere debemus : divitiae ilium tenent. Epiji. 1 1 9.
Ob hoc unum amanda eft paupertas , f quod a qui-
bus ameris , oftendat. Lib. de Pdupertate, Jive in Excer-
ptis prior.
Paupertas mihi gravis eft. Immo tu paupertati. Non in
pauperrate vitium eft , fed in paupere. Ilia expedita eft, hi-
lar is , ruta. Pauper fum. Nefcis te opinione, non re labora-
re. Pauper es , quia videris. Pauper fum. Nihil deeft avi-
bus. Pecora in diem vivunt. Feris ad alimenta folitudo fua
fufficit. f Accepit ille grandem pecuniam. Ergo & fuper-
biam. In Excerptis pojer.
Pecuniam perdidi. Fortaffe te Illa perdidiffet. Pecuniam
perdidi. Sed habuifti. Pecuniam dedi. Sed habebis inde pe-
riculi minus. Pecuniam perdidi. O te felicem , fi cum ilia
avaririam perdidifti ! Sed fi manet illa apud te ; es tamen
ut_-
(a) Tit. Felicitas. f
A l
- Quod animum fi intendic , liberum red-
dic. f S
e
1> *
n
nonnullis exernplarbut defunt.
II. CLASSIS. PAUPERTAS. 1 5 7
utcumque felicior, quod tanto malo materia fubdutta eft.
Perdidi pecuniam. Et illa quidem quam multos. Eris nunc
in via expeditior 5 domi tutior. Non habebis : fed non ti-
mebis haeredem. Exoneravit te fortuna , fi intelligis , & tu-
tiore loco pofuit. Damnum putas ? Remedium eft. Defies,
gemis , miferum te clamitas , quod opibus excuffus es ?
Tuo vitio ifta tibi jacfura tarn triftis eft. Non tarn mole-
fte ferres , fi tanquam perditurus habuilTes. Ibidem.
Tranfeamus (a) ad patrimonia , maximam humanarum
xrumnarum materiam. Nam fi omnia alia quibus angimur
compares , mortes , aegrotationes , metus , defideria , dolo-
rum iaborumque patientiam, cum iis qua; nobis mala pe-
cunia noftra exhibet ; haec pars multum praegravabir. Ita-
que cogitandum eft , quanto levior dolor fit non habere,
quam perdere : & intelligemus paupertatem eo minorem tor-
mentorum , quo minorem damnorum effe materiam. Erras
enim fi putas , animofius detrimenta divites ferre. Maxi-
mis minimifque corporibus par eft dolor vulneris. Bion eie- #
ganter ai t , non minus moleftum effe calvis, quam coma-
tis, p'ilos velli. Idem fcias licet de pauperibus locupleti-
bufque : par illis effe tormentum. Utrifque enim pecunia
fua adhaefit : nec fine fenfu avelli poteft. Tolerabilius au-
tem eft ( ut dixi ) faciliufque non acquirere , quam amit-
tere. Ideoque lstiores videbis quos nunquam fortuna re-
fpexit, quam quos deferuit. Vidit hoc Diogenes vir ingen-
tis animi , & effecit ne quid fibi eripi polTet. Tu iftud
paupertatem, inopiam , egeftatem voca , 8c quod voles igno-
miniofum fecuritati nomen impone. Putabo hunc non ef-
fe felicem , fi quem mihi alium inveneris , cui nihil per-
eat. Aut fallor , aut regnum eft inter avaros , circumlcri-
ptores , latrones , plagiarios ; unum effe cui noceri non
pofsit. Si quis (b) de felicitate Diogenis dubitat, poteft idem
dubitare & de Deorum immortalium ftatu , an patum bea-
te degant ; quod Ulis non praxa nec horti fint, nec alie-
no colono rura pretiofa , nec gtaude in foro fenus. Non
te pudet quifquis divitiis adftupes ? Refpice agedum mun-
dum. Nudos videbis Deos , omnia dantes , nihil haben-
tes.
(a) Tit. Divitite. (b) Tit. Felicitas.
I 5 8 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
tes. Hunc tu pauperem pntas ; an diis immortalibus fi-
milem, qui fe fortuitis omnibus exuit ? Feliciorem tu De-
metrium Pompejanum vocas , quern non puduit locuple-
tiorem eiTe Pompejo ? Numerus illi quotidie fervorum , vel-
ut imperatori exercitus , referebatur.... At Diogeni fervus
unicus fugit: nec eum reducere, quum monftraretur, tan-
ti putavit. Turpe eft , inquit , Manen line Diogene poffe
vivere ; Diogenem fine Mane non pone. Videtur mihi di-
xiffe : age tuum negotium fortuna : nihil apud Diogenem
tuum eft. Fugit mihi fervus : immo liber abiit. Familia
veftiarium petit victumque. Tot ventres avidifsimorum ani-
malium tuendi funt. Emenda veftis , & cuftodiendae rapa-
cifsime manus , & flentium deteftantiumque minifteriis uten-
dum. Quanto ille felicior qui nihil ulli debet , nifi cui
facillime negat, fibi. Sed quoniam non eft tantum roboris
nobis, anguftanda certe funt patrimonia: ut minus ad in-
jurias fortunae fimus expofiti. Habiliora funt corpora in
bello quae in arma fua contrahi poflunt, quam quae fu-
perfunduntur, & undique magnitudo fua vulneribus obje-
cit. Optimus pecuniae modus eft, qui nec in paupertatem
cadit , nec procul a paupertate difcedir. Lib. de Tranq.
animi, cap. 8.
Placebit autem haec nobis menfura, fi prlus (a) parsi-
monia placuerit : fine qua nec ullae opes fufficiunt , nec
ullae non fatis patent : praefertim quum in vicino remedium
f it, & pofsit ipfa paupertas in divitias fe , advocata fru-
galitate, convertere. Affuefcamus a nobis removere pom-
pam, & ufu rerum ornamenra metiri. Cibus famem domet,
potio fitim : libido qua necefle eft fluat. Difcamus mem-
bris noftris inniti : cultum^ victumque non ad nova exern-
pla componere, fed ut majorum fuadent mores. Difcamus
continentiam augere ; luxuriam coercere ; gulam tempera-
re ; iracundiam lenire ; paupertatem aequis oculis afpicere;
frugalitatem colere ; f etiam fi nos pudebit, defideriis na-
turalibus parvo parata remedia adhibere ; fpes effrenatas , &
animum in futura eminentem velut fub vinculis habere ; id
, age-
{ a ) Tit. Farfimonia. j - Variant
h u c
loco in/igniter exemplaria. Nos
Granatenfis leilionem pmitus intatlam reliquimtts.
n. CLASSIS. PAUPERTAS. 159
agere, ut divitias a nobis potius quam a fortuna petamus.
Non poteft ( inquam ) tanta varietas & iniquitas cafuum
ita depelli, ut non multum procellarum irruat magna a r - ^
mamenta pandentibus. Cogendas in arctum res funt, ut te-
la in vanum cadant. Ideoque exfilia interdum (a) calamita-
tefque in remedium ceifere : & levioribus incommodis gra-
viora fanata funt, ubi parum audit praecepta animus, nec
curari mollius poteft. Quidni confulitur ? fi & paupertas,
& ignominia , & rerum everfio adhibetur ? Malo malum
opprimitur. Affuefcamus ergo (b) ccenare poffe fine popu-
lo ; & fervis paucioribus ferviri ; & veftes parare in quod
inventa; funt ; habitare contra&ius. Ibid. cap. 9.
In paupertate nihil mali effe , quifquis modo nondum
pervenit in infaniam omnia fubvertentis avaritia; ac luxu-
ria;, intelligit. Quantulum eft enim quod in tutelam ho-
mini neceffarium fit ? & cui deeffe hoc poteft, ullam modo
virtutem habenti ? Quod ad me quidem pertinet, intelligo
me non opes, fed occupationes perdidiffe. Corporis exi-
gua deiideria funt. Frigus fubmovere vult : alimentis (c)
famem ac fitim extinguere : quicquid exrra concupifeitur,
vitiis non ufibus laboratur. Non eft neceffe omne perferu-
tari profundum, nec ftrage animalium ventrem onerare,
nec conchylia ultimi maris ex ignoto litore eruere. Dir
iftos deseque perdant , quorum luxuria tam invidiof impe-
rii fines tranfeendit. Ultra Phafim capi volunt, quod am-
bitiofam popinam inftruat. Nec piget a Parthis, a quibus
nondum pcenas repetimus , aves petere. Undique conve-
hunt omnia nota faftidienti gula;. Quod difiolutus deliciis
ftomachus vix admittat, ab ultimo portatur Oceano. Vo-
munt ut edant : edunt ut vomant. Epulas quas toro orbe
conquirunt, nec concoquere dignantur. Ifta fi quis defpi-
cit, quid illi pauperras nocet ? Si quis concupifeit, illi pau-
pertas edam prodeft. Invitus enim fanatur : & fi remedia ne
coadus quidem recipit , interim certe dum non profunt illa,
nolenti fimilis eft. C. Ca;far , (d) quem mihi videtur rerum
natura edidifle , ut oftenderet quid fumma vitia in fumma
for-
(b) Tit. Adverfitas. (b) Tit. Parfimonia. (c) Tit. Gula. huxui.
(d) Tit. Lumi.
l 6o COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
fortuna poffent,. centies. feftertio ccenavit uno die : & in
hoc omnium adjutus ingenio , vix tamen invenit quo mo-
do provinciarum tributum una coena fieret. O miferabiles,
quorum palatum nifi ad pretiofos cibos non excitatur! Pre-
tiofos autem , non eximius fapor aut aliqua faucium dul-
cedo , fed raritas & difficultas parandi facit. Alioquin fi
ad fanam illis mentem placeat reverti , quid opus eft tot
artibus ventri fervientibus ? quid mercaturis ? quid vaftatio-
ne ill varum ? quid profundi perfcrutatione ? Pafsim jacent
alimenta , quae rerum natura omnibus locis difpofuit. Sed
hxc velut cxci tranfeunt : & ad omnes regiones pervagan-
tur ; maria trajiciunt : & quum famem exiguo cibo pofsint
fedare , magno irritant. Lib. de Confol. adHelviam , cap. g.
Libet dicere : quid deducitis naves ? quid manus & ad-
verfus feras & adverfus homines armatis ? quid tanto tu-
multu difcurritis ? quid opes opibus aggeritis ? Non vultis
cogitare, quam parva vobis corpora lint ? Nonne furor &
ultimus mentium error eft, quum tarn exiguum capias, cu-
pere multum ? Licet itaque augeatis cenfus , promoveatis
fines : nunquam tamen corpora veftra laxabitis. Quum be-
ne cefferit negotiatio, multum militia retulerit : quum in-
dagati undique cibi coierint ; non habebitis ubi iftos ap-
paratus veftros collocetis. Quid tarn multa conquiritis? Sci-
licet ! majores noftri, quorum virtus etiam nunc vitia no-
ftra fuftentat, infelices erant, qui fibi manu fua parabant
cibum : quibus terra cubile erat : quorum tecta nondura
auro fulgebant : quorum tempia nondum gemmis nitebant.
Itaque tunc per fiftiles Deos religiofe jurabatur : qui per
illos juraverant, ad hoftem morituri, ne fallerent , redi-
banr. Scilicet ! minus beate vivebat dictator nofter , qui
Samnitum legatos audit , quum vilifsimum cibum in foco
ipfe manu fua verfaret, ilia qua jam ficpe hoftem percuf-
ferat , laureamque in Capitolini Jovis gremio repofuerat;
quam Apicius noftra memoria vixit : qui in ea urbe , ex
qua aliquando philofophi velut corruptores juventutis abire
jufsi funt, fcientiam popinae profefliis, difciplina fua Cxcn-
lum infecit : cujus exitum noffe opera: pretium eft. Quum
feftertium millies in culinam congefsiffet 3 quum tot congia-
ria
II. CLASSIS. PAUPERTAS.
ria principum, & ingens capitolii vectigal fingulls comef-
fationibus haufifletj aere alieno oppreflus, rationes fuas tunc
primum coaclus infpexit. Superfututum Tibi feftertium cen-
ties computavit : & velut in ultima fame victurus , fi in
feftertium centies vixiffet; veneno vitam finivit. Quanta
luxuria erat , cui feftertium centies egeftas fuit ? I nunc, &
puta pecuniae modum ad rem pertinere , non animi. Ibid.
cap. io.
Seftertium centies aliquis extimuit: & quod alii voto
petunt, veneno fugit. Uli vero tarn pravae mentis homini
ultima potio faluberrima fuit. Tunc venena edebat bibe-
batque, quum immenfis epulis non delectaretur tantum , fed
gloriaretur; quum vitia fua oftentaret; quum civitatem in
luxuriant fuam converteret; quum juventutem ad imiratio-
nem fui follicitaret, etiam fine malis exemplis per fe do-
cilem. Haec accidunt divitias non ad rationem revocanti-
bus, cujus cetti funt fines : fed ad vitiofam confuetudi-
nem , cujus immenfum & incomprehenfibile arbittium eft.
Cupiditati nihil fatis eft : natutae etiam fatis eft patum. Nul-
lum ergo paupertas exfulis incommodum habet: nulli enim
tarn inops exfilium eft, quod non alendo homini abunde
fertile fit. A t , veftem an domum defideraturus eft exful ?
Si haec quoque ad ufum tantum defiderabit, nec tectum
ei deerir, nec velamen. yEque enim exiguo tegitur corpus,
quam alitur. Nihil homini natura , quod neceffarium feie-
bat , fecit operofum. Si defiderat faturatam multo conehy-
lio purpuram , intextam auro , variifque coloribus diftin-
tam &c artibus : non fortunae ifte vitio, fed fuo pauper eft.
Etiam fi illis quiequid amiferit, reftitueris ; nihil ages. Plus
enim reftituto deerit ex eo quod cupit, quam exfuli ex eo
quod habuit. Si defiderabit aureis fulgentem vafis fupel-
leftilem, & antiquis nominibus artificum argentum nobile,
aes paueorum infania pretiofum , & fervorum turbam quae
quamvis magnam domum anguftet, jumentorum corpora
differta & coacla pinguefeere , & nationum omnium lapi-
des: ifta congerantur licer ; nunquam explebunt inexplebi-
lem animum : non magis quam ullus fufficiet humor ad
fatiandum eum, cujus defiderium non ex inopia fed e_ aeftu
1 6 2 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
(a) Tit. Cupiditat. (b) Tit. Parfimonia. (c) Tit. Luxus.
For'
:
ardentlum vifcerum oritur. Non enim litis il ia, fed mor-
bus eft. Nec hoc in pecunia tantum aut alimentis evenit.
Eadem natura eft (a) in omni defiderio , quod non ex
inopia fed ex vitio nafcitur. Quicquid illi congefferis, non
finis erit cupiditatis fed gradus. Qui continebit itaque
fe (b) intra naturalem modum , paupertatem non fentiet.
Qui naturalem modum excedet , eum in fummis opibus
quoque paupertas fequetur. Neceffariis rebus & exfilia fuf-
ficiunt : fupervacuis nec regna. Animus eft qui divites fa-
clr. Hie in exfilia fequitur : & in folitudinibus afperrimis,
quum quantum fatis eft fuftinendo corpori invenit , ipfe
bonis fuis abundat & fruitur. Pecunia (c) nihil ad animum
pertinet : non magis quam ad Deos immortales omnia
ifta quae Imperita ingenia , & nimls corporibus fuis addi-
fta, fufpiciunt. Lapides, aurum & argentum , & magni
levatique menfarum orbes, terrena funt pondera : quae non
poteft amare fincerus animus ac naturae fuae memor ; le-
vis ipfe , & quandocumque emiffus fuerit, ad fumma eml-
caturus. Ibid. cap. 1 1 .
Nec me putes ad elevanda incommoda paupertatls
( quam nemo gravem fentit, nifi qui putat ) uti tantum
praeceptis fapientum. Primum afpice quanto major pars fit
pauperum , quos nihilo notabis triftiores follicitiorefque di-
vitibus : immo nefcio an eo laetiores fint , quod animus
eorum in pauciora diftringitur. Lib. de Confol. ad Helviam,
cap. 1 2.
Hominem experiri multa paupertas jubet. Ex Pub. Mim.
Quae funt maximae divitiae ? non desiderare divitias. Ex
eodem.
Quls plurlmum habet ? is qui minimum cuplr. Ex eodem.
% Vide etiam bac de re fintimo s buie Tit uh s , Divitiae,
Liberalitas, Avaritia , Luxus, Gula.
II. CLASSIS. FORTITUDO.
Fortitudo.
Q
Uld profecerlm , morti crediturus fum. Non timide
itaque componor ad ilium diem , quo remotis ftro-
" phis ac fucis de me pronuntiaturus fum , utrum lo-
quar fortia , an fentiam : numquid fimulatio fuerit -j- & mi-
mus, quidquid contra fortunam jactavi verborum contuma-
cium. Remove exiftimationem hominum : dubia femper eft,
& in partem utramque dividitur. Remove ftudia tota vita
ttacata : mors de te pronuntiatura eft. Ita dico : difputa-
tiones (a) & litterara colloquia , & ex praeceptis fapientum
verba colletta , & eruditus fermo , non oftendunt verum
robur animi. Eft enim oratio etiam timidifsimis audax. Quid
egeris, tunc apparebit, (b) quum animam ages. Epifl. 26.
Ego dubitem , quin magis laudem truncam illam , &
retorridam manum Mucii, quam cujufque fortifsimi falvam?
Stetit hoftium flammarumque contemtor, & manum fuam
in hoftili foculo diftillantem petfpe&avit, donec Porfenna,
cujus poena: favebat, gloria: invidit ; & ignem invito eri-
pi jufsit. Hoc bonum, quid ni inter prima numerem ? tan-
toque majus putem , quam ilia fecura & intentata fortu-
na: : quanto rarius eft hoftem amiffa manu viciiTe, quam
armata ? Quid ergo ? inquis. Hoc bonum tibi optabis ?
Quid ni ? hoc enim , nifi qui poteft & optare, non poteft
facere ?.... Quid ni ego feliciorem putem Mucium qui fic
tractavit ignem , quali illam manum trattatoti praeflitilTet ?
In integrum reftituit, quidquid erraverar. Epi. 66.
Si homo erecfls oculis gladios micantes videt ; & fi fclt
fua nihil interefl utrum anima per os , an per jugulum
exeat 5 beatum voca. Si quum illi denuntiata funt corpo-
ris tormenta, & quae cafu veniunt, & quae potentioris in-
juria ; fi vincula, & exfilia, & vanas humanarum formi-
dines mentium fecurus audit, & dicit:
Non ulla lab or um,
0 virgo , nova mi facies, inopinave furgit.
Omnia pracepi , atque animo mecum pfe peregi,
L 2 Tu
t Al. Et minus, (a) Tit. Dolor. (b) Tit, Hors.
I64 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Tu (a) hodie ifta denuntlas : ego Temper denuntiavi mi-
hl. Hominem paravi ad humana. Precogitati mali mollis
ictus venir.... Ideo fapiens afluefcit futuris malis : & qua; a|ii
diu patiendo levia faciunt, hic levia facit diu cogitando.
Eptfi. j6.
Non (b) fumus In ullius poteftate, quum mors In no-
ftra poteftate fir. Epi/l. $\. in fine.
Hoc tamen habent in fe pefsimum fophifmata , dulce-
dinem quamdam fui faciunt, & animum fpecie fubtilitatls
inductum tenent ac remorantur : quum tanta rerum moles
vacet ; quum vlx tota vita fufflciat , ut hoc unum difcas:
vitam contemnere. Quid regere ? inquis. Secundum opus
eft. Nam nemo illam bene rexit , nifi qui contemferat.
Epjl. n i .
Po/i traclatas quafdam inutiles quaftiones , Seneca fio
alt : (c) Hec difputamus attractis fuperciliis , fronre rugo-
fa. Non poflum hoc loco dicere illud Cecilianum : o tri-
fles ineptias ! ridicule funt. Quin itaque potius aliquid uti-
le nobis ac falutare tractimus , & querimus quo modo ad
virtutes venire pofsimus ? que ad illas via adducat ? Doce
me , non an fortitudo animal fit : fed nullum animal felix
effe fine fortitudine ; nil! contra fortuita convaluit 5 & 0-
mnes cafus antequam exciperet , meditando predomuit.
Quid eft fortitudo ? Munimentum humane imbecillitatis in-
expugnabile. Quod qui circumdedit fibi , fecurus In hac
vite obfidione perdurar. Utitur enim fuis viribus, fuis te-
lis. Hoc loco tibi Poldonii noftri fententiam referre volo.
Non eft quod unquam fortune armis putes eife te tu-
tum. -\ Tuis pugna. Contra ipfam fortunam non armant
ilia , que contra hoftes. Inftructi contra illam , inermes
funt. Alexander quidem Perfas , & Hyrcanos , & Indos,
& quicquid gentium in Oceanum extendit Oriens, vafta-
bat fugabatque. Sed ipfe (d) modo occifo amico , modo
amilTo , jacebat in tenebris , alias fcelus , alias deiiderium
fuum mcerens. Victor tot regum atque populorum , ira;
tri-
(a) Tit. Ad patientiam preparatici, (b) Tit. Libertai. (c) Tit.
Scientia. { Sequentem locum in omnibus fere exemplaribus corruptum hoc
palio corrigendum cenfuit Pincianus. (d) Tit. Vittoria fui.
LT. CLASSIS. FORTITUDO. 165
triftitixque fuccubuit. Id enim egerat , ut omnia potius
haberet in poteftate , quam affedus. O quam magnis ho-
mines erroribus tenentur ! qui jus dominandi trans maria
cupiunt mittere : felicifsimofque fe judicant, fi multas per
milites provincias obtinent , & novas veteribus adjungunt;
ignari, quod fit illud ingens paratumque regnum. Impe-
rare fibi maximum imperium eft. Epifl. 1 1 3.
Horatius Cocles folus implevit pontis anguftias , adi-
mique a tergo fibi redi tum (dum modo iter hofti auferre-
tur ) jufsit : & tarn diu reftitit prementibus , donec revui-
fa ingenti ruin tigna fonuerunt. Poftquam refpexit, & (a)
extra periculum effe patriam periculo fuo fenfit ; veniat, fi
quis vult ( inquit ) fic euntem fequi : deditque fe in preceps.
Et non minus follicitus in ilio rapido alveo fluminis , ut
armatus quam ut falvus exiret , retento armorum victri-
cium decore , tarn tutus rediit quam fi e ponte veniffet.
Epfl. 120.
Intelligo quid jam dudum defideres , quid efflagites. Ma-
lo ( inquis ) fulmina non timere , quam noffe. Itaque alios
doce quemadmodum fiant. Ego mihi metum illorum excu-
ti malo , quam naturam indicari. Sequar quo vocas : omni-
bus enim rebus , omnibufque fermonibus (b) aliquid falu-
tare mifcendum eft. Quum imus per occulta natura: ; quum
divina tradamus ; vindicandus eft a malis fuis animus, ac
fubinde firmandus : quod etiam eruditis , & hoc unum agen-
tibus neceflarium eft ; non ut effugiamus ictus rerum ( un-
dique enim tela in nos jaciuntur ) fed ut fortiter conftan-
terque patiamur. Invidi effe poffumus 5 inconcufsi non pof-
fumus : quamquam intetim fpes fubit, inconcuflbs quoque
effe nos poffe. Quo modo ? inquis. Contemne mortem , & o-
mnia qua; ad mortem ducunt contemta funt : licet ilia bella
fint, five naufragia 5 feu morfus ferarum , feu ruinarum fu-
bito lapfu procidentium pondera. Numquid amplius facere
poffunt , quam (c) ut corpus ab anima refolvant Hxc nulla
diligentia evitat, nulla felicitas domat, nulla potentia evincit.
Alia fortuito difponuntur. Mors omnes eque vocat. Iratis diis
L j pro-
(a) Tit. Pietas in patriam. (b) Tit. Lingua moderatio. (c) Tit. Vi-
ta , V mors.
1 6 6 COLLECTANEA MORAL IS PHILOSOPHISE.
#propitiifque moriendum eft. Animus ex ipfa defperatione fu-
matur. Ignavifsima ammalia, qua: natura ad fugam genuit,
ubi exit us non patet, tentant fugam corpore imbelli. Nul-
lus pernicior hoftis eft , quam quem audacem anguftia:
faciunt : longeque violentius femper ex necefsitate quam
ex virtute corrigitur. Majora (a) aut certe paria conatur
animus magnus, ac perditus. Cogitemus , nos, quantum ad
mortem , proditos effe : & fumus. Ita eft, Lucili. Omnes (b)
refervamur ad mortem. Totum hunc quern vides popu-
lum , quoufque cogitas efie ? Cito natura revocabit & con-
det. Nec de re , fed de die queritur. Eodem citius , tar-
diufve veniendum eft. Quid ergo ? Non tibi timidifsimus
videtur 8c infipientifsimus , qui magno ambitu rogat mo-
# ram mortis ? Nonne contemneres eum , qui inter perituros
conftitutus , beneficii loco peteret, ut ultimus cervicem pra>
beret ? Idem facimus. Magno eftimamus , mori tardius....
Quid intereft , utrum ad mortem jufsi eamus, an ultro-
nei ? O te dementem 8c oblitum fragilitatis tuae , fi tunc
mortem times, quum tonat ! Ita ne falus tua in hoc ver-
titur ? Vives, fi fulmen effugeris ? Peret te gladius , petet te
lapis, petet febris. Non maximum ex periculis, fed fpecio-
fifsimum fulmen eft. Male fcilicet erit actum tecum , fi
fenfum mortis tuae celeritas infinita praevenerit. Lib. 2. Nat.
Qucefl. cap. 59.
Pompejos , celebrem Campania: urbem ... f confediffe
terraemotu , vexatis quaecumque adjacebant regionibus ( Lu-
cili virorum optime ) audivimus : 8c quidem diebus hiber-
nis , quos vacare a tali periculo majores noftri folebant
promittere.... Quid cuiquam fads tutum videri poteft, il (c)
mundus ipfe concutitur , & partes ejus folidifsima: labant ?
Si quod unum immobile eft in ilio fixumque, ut cunca in
fe intenta fuftineat, fluttuat ; il quod proprium habet ter-
ra , perdidit, flare : ubi tandem refident metus noftri ? Quod
corpora receptaculum invenient ? Quo follicita confugient,
il ab imo metus nafcitur, & funditus trahitur ? Confterna-
tio omniunreft ubi tetta crepuere , & ruina lignum de-
__ rtfu
(a) Tit. Adverfitas. (b) Tit. Vita , 1ST mors. t At. Dcledilie.
() Tit. Vita periculis referta.
I I . CLASSIS. FORTITUDO. l6j
dit. Tunc preceps quifque fe proripit, & penates fuos de-
ferit, ac fe publico credit. Quam latebram profpicimus, quod
auxilium , fi orbis ipfe ruinas agitet ? Si hoc quod nos tue-
tur ac fuftinet ; fupra quod urbes fite funt ; quod funda-
mentum quidam orbis effe dixerunt ; difcedit ac titubat ?
Quid tibi efle non dico auxilii , fed foladi poteft , ubi ti-
mor fugam perdidit ? Quid eft , inquam , fatis munitimi
Quid ad tutelam alterius ac fui firmum ? Hoftem muro re-
pellane Prerupte altitudinis caftella vel magnos exercitus
difficultate aditus morabuntur. A tempeftate nos vindicant
portus. Nimborum vim effufam , & fine fine cadenres aquas
teda propellunt. Fugientes non fequitur incendium. Ad-
verfus tonitrua & minas celi , fubterranee'domus & de-
fofsi in altum fpecus remedia funt. Ignis ille celeftis non
tranfverberat terram ; fed exiguo ejus objectu retunditur.
In peftilentia mutare fedes licet. Nullum malum fine effu-
gio eft. Nunquam fulmina populos peruflerunr. Peftilens ce-
lum exhaufit urbes ; non abftulit. Hoc malum latifsime pa-
tet, inevitabile, avidum, publice noxium. Non enim do-
mos folum , aut familias, aut urbes fingulas haurit : fed
genres totas, regionefque fubvertit : & modo ruinis operir,
modo in altam voraginem condit. Lib. 6. Nat. Qu<e. cap. 1.
Proinde magnum fumemus animum adverfus iftam cla-
dem , que nec evitari, nec provided poteft. Definamus audi-
re iftos qui Campanie renuntiavere : quique poft hunc cafum
emigraverunt, negantque ipfos unquam in ipfam regionem
accefluros. Quis enim illis promittet, melioribus fundamen-
tis hoc aut illud folum ilare ? Omnia ejufdem fortis funt, etfi
nondum mota , tarnen mobilia. Hunc fortafle in quo Tecu-
rius confiftis locum , hec nox aut hic ante.nocfem dies fein-
det. Unde feies an melior eornm locorum conditio fit, in
quibus jam vires fuas fortuna confumfit, & que in futurum
mina fua fulta funt ? Erramus enim , fi ullam terrarum par-
tem exceptam immunemque ab hoc periculo credimus. O-
mnes fub eadem jacent lege. Nihil ita ut immobile eflet,
natura concepit. Alia temporibus aliis cadunr. Et quemad-
modum in urbibus magnis , nunc hec domus, nunc ilia *
fufpenditur : ita in hoc orbe terrarum, nunc hec pars fa-
L 4 cit
168 COLLECTANEA MORA LIS PHILOSOPHISE.
cit vitium, nunc ilia. Tyros aliquando infamis rulnis fult.
Alia duodecim urbes Ilmul perdidit. Anno priore Achaiarn
& Macedonian! , quscumque eft ifta vis mali quae incur-
rit ; nunc Campaniam kefir. Circumit fatum : & fi quid
diu praeteriit, repetit.... Nos tamen nobis permanfura pro-
mittimus bona fortuna; : & felicitatem , cujus ex omnibus
rebus humanis velocifsima eft levitas, habituram in aliquo
pondus ac moram credimns. Et perpetua libi omnia pro-
mittentibus in mentem non venit, id ipfum fupta quod fta-
mus , ftabile non effe. Neque enim Campania? iftud aut
Achaia; ; fed omnis foli vitium eft: male confrere , & ex
caufis pluribus refolvi, & fummam manere, partibus rue-
re. Ibidem.
Quid ago ? Solatium adverfus pericula dare promiferam:
ecce undique timenda denuntio. Nego quicquam effe quie-
tis alterna; : quod & perire non pofsit , 8c perdere. Ego
vero hoc ipfum folatii loco pono , & quidem valentifsi-
mi : quando quidem Tine remedio timor ftultus eft. Ratio
terrorem prudentibus excutit : impends fit magna ex de-
fperatione fecuritas. Hoc itaque generi humano dictum pu-
ra , quod illis fubita captivitate inter ignes 8c hoftem itu-
pentibus dictum eft :
Una falus vilis , nullam fperare falutem.
Si vultis nihil timere , (a) cogitate omnia effe timenda.
Circumfpicite qnam levibus caufis difcutiamur. Non cibus
nobis , non humor , non vigilia , non fomnus , fine men-
fura quadam falubria funt. J am intelligitis nngatoria effe
noftra & imbecilla corpufcula , fluida , non magna moli-
tione perdenda. Ibid. cap. 2.
Suas ifta caufas habent. Nec ex imperlo faeviunt ; fed
ex quibnfdam vitiis, ut corpora noftra, turbantnr : & tunc
quum facere videntur injuriam , accipiunt. Nobis autem
ignotantibus verum , omnia terribilia funt : utpote quorum
metum raritas auget. Levius accidunt familiaria : ex info-
lito formido eft major. Qiiare autem quicquam nobis in-
folitum eft ? Quia naturam oculis , non ratione comprehen-
dimus : nec cogitamus quid ilia facere pofsit, fed tantum
quid
{*) Tit. Vita.
II. CLASSIS. FORTITTOO. 169
quid fecerit. Damus itaque hujus negligently pcenas, tan-
quam novis territi : quum ilia non lint nova , fed infoli-
ta. Ibid. cap. 3.
Haec, Lucili virorum optime , quantum ad ipfas terra
motus caufas. Ilia nunc quae ad confirmationem animorum
pertinent : quos magis refert noftra fortiores fieri , quam
doctiores. Sed alterum fine altero non fit. Non enim (a) ali-
unde animo venit robur, quam a bonis artibus ; quam a
contemplatione naturae. Quern enim non hie ipfe cafus ad-
verfus omnes firmaverit & erexerit ? Quid eft cur homi-
nem ego a ut feram ; quid eft cur fagittam aut lanceam
tremam ? Majora (b) me pericula exfpecianr. Fluminibus , &
terris , & magnis naturae partibus petimur. Ingenti itaque
animo mors provocanda eft : five nos aequo vaftoque im-
petu aggreditur, five quotidiano & vulgati exitu. Nihil re-
fert quam minax. veniar , quantumque lit quod in nos tra-
hat : quod a nobis petit, minimum eft. Hoc feneftus a no-
bis ablatura eft ; hoc auriculae dolor ; hoc humoris abun-
dantia ; hoc cibus parum obfequens ftomacho ; hoc pes le-
viter offenfus. Pufilla res eft hominis anima : fed ingens
res eft contemtus animae. Hanc qui contemferit, fecurus
videbit maria perturbari : etiam fi ilia omnes excitaverint
venti ; etiam fi aeftus, aliqua perturbatione mundi, totum in
terras verterit Oceanum. Securus afpiciet fulminantis caeli
trucem ac horridam faciem : frangatur licet caelum, & ig-
nes fuos in exitium omnium , in primis fuum , mifceat. Se-
curus afpiciet ruptis compagibus dchifcens folum. Ilia licet
inferorum regna retegantur , ftabit fuper illam voraginem
intrepidus: & fortafle quo debet cadere , defiliet. Quid ad
me, quam fint magna quibus pereo ? Ipfum perire , non
eft magnum. Lib. 6. Nat. Quafi. cap. 32.
Proinde (c) fi volumus effe felices ; fi nec hominum,
nec Deorum , nec rerum timore vexari ; fi defpicere for-
tunam fupervacua promittentem , levia minitantem ; fi vo-
lumus tranquille degere , & ipfs diis de felicitate con-
troverfiam facere : anima in expedito eft habenda. Si-
ye
(') Tu. Contemplati wtw<. (bj Tit, Vita mifera. ^c) Tit. Tran-
quillitas.
I 7 0 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
ve illam infidiae , five morbi petent ; five hoftium gladii,
five infularum cadentium fragor ; five ipfarum ruina ter-
rarum , five vafta vis ignium, urbes agrofque pari clade
complexa; qtium liber illi, earn accipiat. Quid aliud debeo,
quam exeuntem hortari, & cum bonis omnibus emittere ?
Vade former, vade feliciter ? Nihil dubitaveris reddere.
Non de r e, fed de tempore eft quaeftio. Facis , quod quan-
doque faciendum eft. Nec rogaveris , nec timueris, nec
te velut in aliquod malum exiturum ruleris retro. Rerum
natura (a) quae re genuit, exfpectat : & (b) locus melior
ac tutior. Illhic non tremunt terra*, nec inter fe venti cum
magno nubium fragore concurrunr. Non incendia regiones
urbefque vaftant. Non naufragiorum totas claffes forben-
tium rhetus eft. Non arma contraria difpofita vexillis , &
in mutuam perniciem multorum millium par furor. Non
peftilentia, & ardentes promifcue , communes populis ca-
dentibus, rogi. Iftud leve eft : quid timemus ? Grave eft:
potius femel incidat, quam femper impendat. Ego autem
perire timeam, quum terra ante me pereat ? quum ifta qua-
tiantur quae quatiunt ? 8c in injuriam noftram non fine fua
veniunt ? Helicen Burinque toras mare accepit : ego de uno
corpufculo timeam ? Supra oppida duo navigatur : duo au-
tem quae novimus , quae in noftram notitiam memoria li-
teris fervata perduxit. Quam multa alia aliis locis merfa
funt ? Quot populos aut terra , aut in fe mare inclufit ?
Ego recufem mei finem, quum fciam me fine fine non
effe ? imnio quum fciam omnia effe finita ? Ego ultimum
fufpirium timeam ? Eod. cap. 32.
Quantum potes , itaque ipfe te cohortar , Lucili,
contra metum mortis. Hie eft qui nos humiles facit. Hie
eft qui vitam cui parcit , inquietat ac perdir. Hie omnia
ifta diktat , terrarum motus , 8c fulmina. Qux omnia fe-
res conftanter , fi cogitaveris (c) nihil intereffe inter exi-
guum tempus & longum. Horae funt quas perdimus. Puta
dies effe , puta menfes , puta annos : perdimus illos , nem-
pe perituros. Quid ( oro te) refert, num perveniam ad il-
los Fluit tempus , & avidifsimos fui deferit. Nec quod
f__
(a) Tit, Anima immortali!, (b) Tit. Paradifus. (c) Tit. Vita,
II. CLASSIS. FORTTTUDO. 1 71
futurum eft , meum eft ; nec quod fuit. In punito fugien-
tis temporis pendeo : & magni eft , modicum fuilTe. Ele-
ganter Laelius ille fapiens dicenti cuidam, fexaginta annos
habeo : hos , inquit, dicis fexaginta, quos non habes?....
Hoc afgamus animo , hoc nobis fubinde dicamus : morien-
dum eft. Quando ? Quid tua ? Mors naturae lex eft : mors
tributimi officiumque mortalium , malrumque omnium re-
medium eft. Optabit illam , quifquis timet. Omnibus omifsis,
hoc unum (Lucil i) meditare, ne mortis nomen reformides.
Effice illam tibi cogitatione multa familirem : ut fi ita tu-
lerit, pofsis illi vel obviam exire. Ibidem.
Unus eft hu jus vita; fluctuantis & turbidae portus, even-
tura contemnere ; ftare fidenter ; aperte tela fortuna; adver-
fo pectore excipere , non latitantem , nec tergiverfantem...
Multa per noctem habita terrori, dies vertit ad rifum: *
Terribile's vifu forma , letumque , labofque.
Egregie Virgilius nofer , non re dixit terribiies effe , fed
vifu: id eft, videri, non effe. Quid, inquam, in iftis eft
lam formidabile , quam fama vulgavit ? Quid eft , obfe-
cro te,. ( Lucil i) cur timeat laborem vi r ; mortem homo?
Toties mihi occurrunt ifti , qui non putant fieri pofle
quicquid facere non poffunt : & ajunt nos loqui majora,
quam quae natura humana fuftineat. At quanto ego de il-
lis melius exiftimo ? Ipfi quoque haec poffunt facere , fed
nolunt. Denique quem unquam ifta deftituere tentantem ?
Cui non faciliora apparuere in actu ? Non quia difficilia
funt, non audemus : fed quia non audemus, difficilia funt.
Si tamen exemplum defderatis, accipite Socratem perpef-
firium fenem , per omnia afpera jactatum , invictum tamen
& paupertate quam graviorem illi domeftica onera ficie-
bant, & laboribus quos militares quoque perrulit, & quibus
ille domi exercitus : five uxorem ejus fpectes moribus feram,
lingua petulantem ; five liberos indociles , & matri quam
patri fimiliores.... Novifsima damnatio eft fub gravifsimis
hominibus impleta. Objecta eft & religionum viohtio, &
juventutis corruptela , quam immittere in Deos , in patres,
in Rempublicam dictus eft. Poft haec career & venenum.
Haec ufque eo animum Socratis non moverunt, ut ne vul-
1 7 2 COLLECTANEA MO R ALIS PHILOSOPHISE.
tum qudem moverint. Illam (a) mirabilem laudem , & fin-
gularem , ufque ad extremum fervavit. Nec hilariorem
quifquam , nec triftiorem Socratem vidit. VEqualis fuit in
tanta inequalitate fortune. Vis alrerum exemplum ? Acci-
pe hunc Marcum Catonem recentiorem , cum quo & in-
feftius fortuna egit , & pertinacius. Cui quum omnibus
locis obftitiffet 5 novifsime & in morte : oftendit tarnen,
virum fortem poffe invita fortuna vivere, invita mori. To-
ta UH etas , aut in armis eft exata civilibus , aut in eta-
te concipiente jam civile bellum.... Nemo mutatum Cato-
nem , toties mutata Repub. vidit. Eumdem fe in omni fta-
tu preftitit : in pretura , in repulfa , in accufarione, in
provincia , in conclone , in exercitu , in morte.... Vides
poffe homines dolores pari? per medias Africe folitudines
pedes duxit, exercitum. Vides poffe tolerare fitim ? & in col-
libus arentibus , fine ullis impedimentis viti exercitus re-
liquias trahens , inopiam humoris loricatus tulit : & quoties
aque fuerat occafio, novifsimus bibit. Epfl. 104.
Prefume animo, (b) multa effe tibi patienda. Num
quis fe hieme algere miratur ? num quis in mari naufeare,
in via concuri ? Fords eft animus, ad que preparatus ve-
nit. Lib. 3. de Ira , cap. 37.
Produci enim virtuti & tentarl expedit : nec ulli magis
intelligunt quanta fit , quam qui vires ejus laceffendo fen-
#ferunt. Duritia filicis nulli magis quam ferientibus nota
eft. Prebeo me non aliter quam rupes aliqua in vadofo
mari deftituta ; quam fluctus non definunt , undecumque
moti funt, verberare : nec ideo aut loco earn movent, aut
per tot etates crebro incurfu fuo confumunt. Afsilite , (c)
tacite impetum : ferendo vos vincam. In ea que firma &
infuperabilia funt, quicquid incurrit, malo fuo vim fuam
exercet. Lib. de Vita beata , cap. 27.
Animus vereri qui fcit, fcit tuto aggred. Ex Pub. Mim.
% Vide etiam Tit. Patientia. Tit. Conftantia. Tit. For-
tuna. Tit. Adverfitas. Omnia enim h<ec loca qua Fortitudini
adjacent , magnam inter fefe affinitatem habent, mutuoque
fib deferviunt.
T_
(a) Tit. Conftantia. (b) Tit. Ad patientiarn prceparatio. (c) Tit. Tentatio.
II. CLASSIS. TIMOR, ET AUDACIA. I 7 3
^Timor , & Audacia,
U
T hujus quoque diei lucellum tecum communlcem,
apud Hecatonem noftrum inveni, cupiditatum finem
etiam ad timoris remedia proficere. Defines (inqiiit) time-
re, fi fperare defieris.... Ferae pericula quae vident, fugiunt:
quum effugere , fecurae funt. Nos & venturo torquemur,
& preterito. Multa bona noftra nobis nocent. Timotis -enim
tormentum memoria reducit ; providentia anticipat. Nemo
tantum praefentibus mifer eft. Epifl. 5.
Plura funt ( Lucili ) quae nos terrent, quam quae pre-
munt : & faepius opinione , quam re laboramus.... Illudi ti-
bi praecipio, ne fis mifer ante tempus : quum ilia quae
velut imminentia expavifti, fortaffe nunquam ventura lint;
certe nondum venerunt. Qi i c e da m enim nos magis torquent,
quam debeant : quaedam ante torquent quam debeant : quae-
dam autem torquent, quum omnino non debeant. Epifl, 13.
Quid neceffe eft mala arceifere ; & fatis cito patienda,
quum venerint praefumere ; ac praefens tempus futuri metu
perdere ? Eft fine dubio ftultum , quia quandoque lis futu-
rus mifer , effe jam miferum. Epifl. 24.
Quod vides accidere pueris , hoc nobis quoque ma-
jufculis pueris evenit. Uli quos amant, quibus affueverunr,
cum quibus ludunt , il perfonatos vident , expavefcunt.
Non hominibus tantum , fed & rebus perfona demenda
eft ; & reddenda facies fua. Quid mihi gladios & ignes
oftendis , & rurbam carnificum circa te frementium ? Tolle
iftam pompam fub qua lates , & ftultos territas : mors eft,
quam nuper fervus metis , quam ancilla contemfit.... Pau-
per flam ? Inter plures ero. Exful nam ? Ibi me natum pu-
tabo, quo mittar. Alligabor ? Quid enim ? Nunc folutus
finn ? Ad hoc me natura grave corporis mei pondus ad-
ftrinxit. Moriar ? Hoc dicis : delinam aegrotare poife ; de-
finam alligari poife ; definam mori pofle. Eadem Epifl. 24.
Quemadmodum in corporibus futuri languoris figna prae-
currunt ( quaedam enim fegnitia nervis ineft, & fine labo-
re ullo lafsitudo, & ofcitatio, & horror membra percur-
rens^;
174
COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
rens) : fic infirmus animus , multo ante quam opprima-
tur malis , quatitur. Prafumit ilia , & ante tempus cadit.
Quid dementius autem quam angi futuris, nec fe tormen-
to refervare ; fed arceffere fibi miferias & admovere, quas
optimum eft differre , fi difcutere non pofsis ? Epift. 74.
Occurrat hoc loco tibi Laberianus ille verfus , qui me-
dio civili bello in theatro dictus , totum in fe populum
non aiiter convertit, quam fi miffa effet vox publici affectus :
Necejfe efi multos timeat, quern multi timent.
Ita natura conftituit, ut quod alieno metu magnum eft, a
fuo non vacet. Lib, 2, de Ira, cap. 1 1 .
Vanis enim vana terrori flint. Curriculi motus, rota-
rumque verfata facies , leonem redigit in caveam. Elephan-
tes porcina vox terret. Sic itaque ita metuitur , quo mo-
do umbra ab infantibus, a feris rubens pinna. Ibid. cap. 12.
Otitis venit periculum , quum contemnitur. Ex Pub.Mim.
Quotidie damnatur, qui femper timet. Ex eodem.
Metus dum venit, rarum habet fomnus locum. Ex eod.
Stultum eft timere quod vitari non poteft. Ex eodem.
Tutifsima res eft , nihil timere prrer Deum. Ex eod.
% Vide etiam fequentes Titulos , qui ad Fortitudinem
pertinent, ac precipue Tit. Patientia : in quo nonnulla de ti"
moris contemtu.
N
Ulli magis abjiciunt nimos, quam qui improbe tol-
lunt : nullique ad calcandos alios paratiores , quam
qui contumelias facer , accipiendo didicerunt. Lib. 3. de
Bene/, cap. 28.
Ne illud' quidem judicandum eft , aliquid iram (a) ad
magnitudinem animi conferre. Non eft enim ilia magnitu-
do 5 tumor eft : nec corporibus capia vitiofi humoris in-
tenfis, morbus incrementum eft 5 fed peftilens abundantia.
Omnes quos vecors animus fupra cogitationes extollit hu-
manas, altum quiddam & fublime fpirare fe credunt. Ce-
te-
(aj Tit, Ira.
II. CLASSIS. MAGNANIMITAS , PUSILLANIMITAS. I 7 5
terum nihil folidi fubeft 5 fed in ruinam prona funt, quae
fine fundamentis crevere. Non habet ira cui infiftat. Non
ex firmo manfuroque oritur ; fed ventofa & inanis eft. Tan-
tumque abeft a magnitudine animi, quantum a fortitudine
audacia : a fiducia infolentia : ab aufteritate triftitia : a fe-
veritate crudelitas. Multum , inquam , intereft inter fubli-
mem animum 8c fuperbum. Iracundia nihil amplum deco-
rumque molitur. Contra , mihi videtur veternofi & infe-
licis animi, imbecillitatis fibi confcii, faepe indolefcere. Ut
exulcerata & aegra corpora ad ictus levifsimos gemunt : ita#
ira muliebre maxime & puerile vitium eft. At incidit &
in viros. Nam viris quoque puerilia ac muliebria ingenia
funt. Quid ergo ? Non aliquae voces ab iratis emittuntur,
quae magno emilfae videantur animo, veram ignorantibus ma-
gnitudinem ; qualis illa dira & abominanda : oderint, dum
metuant ? Syllano fcias faeculo fcriptam. Nefcio utrum fibi
pejus optaverit; ut odio effet, an ut timori.... Magno hoc
dictum fpiritu putas ? Falleris. Nec enim magnitudo ifta
eft, fed immanitas. Non eft quod credas irafcentium ver-
bis : quorum ftrepitus magni , minaces funt ; intus mens
pavidifsima. Non eft quod exiftimes verum effe , quod apud
difertifsimum virum Livium dicitur : vir ingenii magni,
magis quam boni. Non poteft illud feparari : aut & bo-
num erit, aut nec magnum : quia magnitudinem animi in-
concuflam intelligo , & introrfus folidam , ab imo parem
firmamque ; qualis effe in malis ingeniis non poteft. Ter-
ribilia enim effe , 8c tumultuofa , & exitiofa poffunt : ma-
gnitudinem quidem , cujus firmamentum roburque bonitas
eft, non habebunt.... Sola fublimis & excelfa virtus eft.
Nec (a) quicquam magnum eft , nifi quod fimul & pla-
cidum. Lib. i. de Ira, cap. 16.
Ille ingens animus 8c verus aeftimator f ui, non vindl-
cat injuriam , quia non fentit. Ut tela a duro rejiunt, quum
dolore caedentis folida feriuntur : ita nulla magnum animum #
injuria ad fenfum fui adducit, fragilior eo quod petit. Quan-
to pulchrius eft, velut nulli penetrabilem telo , omnes in-
jurias contumeliafque refpuere? Ul tio, doloris confefsio eft.
Non
(aJ Tit. Modeftia.
, 1 7 6 COLLECTANEA MOR ALIS PHILOSOPHISE.
Conjlantia, Inconjlantia.
T
Ranquillus animus (a) ubi ad perfectum venit , nec
ablatum fibi quicquam fentit, nec adjectum ; fed in
eodem habitu eft quocumque res cadunt. Cui five agge-
runtur vulgaria bona , fupra res fuas eminet : five aliquid
ex iftis , vel omnia cafus excufsit, minor non fit. Epfi. ^6.
Invenio qui dicant, inelfe naturalem quamdam animis
irritationem commutandi fedes , Se transferendi domicilia.
Mobilis enim & inquieta mens nomini data eft. Nunquam
fe tenet : fpargitur , & cogitationes fuas in omnia nota at-
que ignota dimittit ;. vaga , & quietis impatiens , & no-
vitate rerum lzetifsima. Quod non miraberis , fi primam
ejus originem afpexeris. Non eft ex terreno & gravi con-
creta corpore : ex ilio celefti fpiritu defeendit. Celeftium
au-
(<ij T>t. Magnanimitas.
Non eft magnus animus quem incurvai injuria. Aut poten-
tior te , aut imbecillior Lxfit. Si imbecillior , parce illi : ft
potentior , tibi. Lib. 3. de Ira , cap. 5.
Nullum eft argumentum magnitudinis certius, quam ni-
^hil poife , quo inftigeris , accidere. Pars fuperior mundi &
ordinatior , ac propinqua fideribus, nec in nubem cogitur,
nec in tempeftatem impellitur , nec verfatur in turbinem:
omni tumultu caret : inferiora fulminant. Eodem modo
fublimis animus , quietus femper Sc in ftatione ttanquilla
collocatus, intra fe premens quibus ira contrahitur, mode-
ftus & venerabilis eft , & difpofitus : quorum nihil inve-
nies in irato. Ibid. cap. 6.
Decet magnanimitas quemlibet mortalem, etiam illum,
infra quem nihil eft. Quid enim ma jus aut fortius, quam
malam fortunam retundere ? Hax autem magnanimitas i
bona fortuna latiorem locum habet , meliufque in tribu-
nali , quam in piano confpicitur. Lib. 1. de Clem. cap. 5.
Ingenuitas non recipit contumeliam. Ex Pub. Mim.
Magni animi proprium eft, eife tranquillum ; Sc inju-
rias ac offeniiones femper defpicere. Ex eodem.
I I . CLASSIS. CONSTATfTTA , INCONST ANTTA. 1 7 7
autem natura Temper in motu eft. Fugit , & velocifsimo
curfu agitur. Afpice fider mundum illuftrantia. Nullum
eorum perftat, Labitur afsidue , & locum ex loco mutat.
Quamvis cum univerfo verfatur, in contrarium nihilo mi-
nus ipfi mundo refertur. Per omnes fingulorum partes di-
fcurrit perpetua ejus agitato : & aliunde alio commigra-
tio eft. Omnia volvuntur. Semper in tranfitu funt : & ut
lex & natura, necefskas ordinavit, aliunde alio deferuntur.
Quum per certa annorum fpatia orbes fuos explicuerint,
iterum ibunt per qua; venerant. I nunc , & animum hu-
manum ex iifdem , quibns divina conftant, compofitum fe-
minibus , moiette ferre puta tranfitum , ac migrationem:
quum Dei natura , afsidua 8c citatifsima commutatione f
nos delectet, fe vero confervet. Lib. de ConfoL ad Helviam,
cap. 6.
Inter cetera mala, hoc quoque habet ftultitia proprium;
femper incipit vivere. Confider quid vox ifta fignificet,
Lucili viroraim optime, 8c intelliges quam fceda fit homi-
num levitas , quotidie nova vita; fondamenta ponentium,
novas fpes etiam in exitu inchoantium. Quid eft autem tur-
pius, quam fenex vivere incipiens ? Epiji. 1 3.
Qualitatis vera; tenor permanet : falfa non durant. Qui-
dam alternis Vatinii , alternis Catones funt. Et modo pa-
rum illis feverus eft Curius , parum pauper Fabricius, pa-
rum frugi & contentus vili Tubero. Modo Licinum di-
vitiis, Apicium ccenis, Maecenatem deliciis provocant. Max-
imum indicium eft mala; mentis , fiuftuatio : & intra fi-
mulationem virtutum, amoremque vitiorum , afsidua jafta-
tio.... Nemo non quotidie 8c confilium mutat & votum.
Modo uxorem vult habere , modo amicam : modo re-
gnare vult 5 modo id agit , ne quis fit officiofior fervus:
modo diktat fe ufque ad invidiam ; modo fubfidit , &
contrahitur infra humilitatem vere jacentium : nunc pecu-
niam fpargit, nunc rapit. Sic maxime coarguitur animus im-
prudens : alius prodit atque alius ; & ( quo turpius nihil
judico ) impar fibi eft. Magnam rem pura , unum hominem
agere. Prater fapientem autem nemo unum agit : ceteri mul-
; M ti-
f Al. Vel deledec fe , vel confervet.
1 78
COLLECTANEA MORAL IS PHILOSOPHISE.
tiformes fumus. Modo frugi tibi videbimur & graves : mo-
do prodigi & vani. Mutamus fubinde peffonam ; & con-
trariam ei fumimus, quam exuimus. Hoc ergo a te exige,
ut qualem inftitueris praftare te , talem ufque ad exitum
ferves. Effice ut pofsis laudari : fi minus, ut agnofci. De
aliquo quem vidifti heri , merito dici poteft : hic quis eft?
Tanta mutatio eft. Epj, 1 20.
Quid per fe prodeff peregrinatio cuiquam potuit ? Non
voluptates illa temperavit ; non cupiditates refrenavit ; non
iras reprefsit ; non indomitos amoris impetus fregit ; nulla
denique animo mala eduxit ; non judicium dedit 5 non ex-
cufsit errorem : fed ur puerum ignota mirantem, ad bre-
ve tempus rerum aliqua novitate detinuit. Ceterum incon-
ftantiam mentis ( quae maxime aegra eft ) lacefsitam , mobi-
liorem levioremque reddit ipfa jactatio. Itaque quae petierant
cupidifsime loca , cupidius deferunt : & avium modo tranf-
volant, citiufque quam venerant, abeunt. Peregrinatio no-
titiam dabit gentium : novas tibi montium formas often-
det ; inufitata fpatia camporum .; & irriguas perennibus
aquis valles ; & alicujus fluminis fub obfervatione naturam:
fi v e , ut Nilus aeftivo incremento tu m et ; five , ut Tigris
eripitur ex oculis , & aito per occulta curfu , integra: ma-
gnitudini redditur 5 five , ut Maeander po'tarum omnium
exercitatio & ludus , implicatur crebris anfraftibus ; & fae-
pe-in vicinum alveo fuo admotus , ante quam fibi influat,
flectitur. Ceterum neque meliorem faciet , neque faniorem.
Inter ftudia verfandum eft, & inter audtores fapientiae : ut
quaefita difcamus ; nondum inventa quaeramus. pji. 104.
Non aliter vivas in folitudine, aliter in foro.!?.*? Pub.Mm.
Fortuna. Fortunes inconjlanta. Fortuna utri-
C
Lamo : vtate (a) quaecumque vulgo placent, quae ca-
fus attribuit: ad omne fortuitum bonum , fufpiciofi
(a) Tit. Paupertas.
n. CLASSIS. FORTUNA. 179. .
pavidique fubfiftite. Et fera , & pifcis , fpe aliqua obl e- *
dante decipitur. Munera ifta fortuna; putatis ? infidiae funt.
Quifquis veftrum tutam agere vitam volet; quantum plu-
rimum poteft, ifta vifcata beneficia devitet. Epift. 8.
Alienum eft omne, quicquid optando venit.
Hunc verfum a te dici non paullo melius , & adftridius
memini :
Non eft timm, fortuna quod fecit tuum.
Illud etiam melius didum a t e, non praeteribo :
Davi bonum quod potuit, auferri poteft.
Epift. 8.
Nullum habet majus malum occupatus homo & bonis
fuis obfefliis , quam quod amicos libi putat quibus ipfe non
eft ; quod beneficia fua. efficacia judicat ad conciliando
amicos : quum quidam quo plus debent , magis oderint.
Leve xs alienum, debitorem facit: grave, inimicum.Epift. 19.
Hanc imaginem animo tuo propone , ludos facere for-
tunam, & in hunc mortalium coetum, honores, divitias,
gratiam excutere : quorum alia inter diripientium manus
fcifa funt ; alia infida foderate divifa 5 alia magno detri-
mento eorum in quos devenerant, prenfa : ex quibus qui -
dam aliud agentibus inciderunt ; quaedam quia nimis ca-
ptabantur , amilfa : & dum avide rapiuntur, excuffa funt.
Nulli vero, etiam cui rapina feliciter cefsit , gaudium ra-
pti duravit in pofterum. Iraque prudentifsimus quifque quum
primum induci videt munufcula , a theatro fugit, & fcit
magno parva conftare. Epift. 7 4 .
Ad utrofque cafus fapiens aptus eft : honorum redor
eft , malorum vidor.... Non ex ebore tantum Phidias fo-
lebat facere fimulacra : faciebat ex aere. Si marmor illi, fi
adhuc viliorem materiam obtulifles , feciflet quale ex illa
fieri optimum poflet. Sic fapiens virtutem , fi licebit , In
divitiis explicable fi minus , in pauperrate : fi poterit, in
patria 5 fi minus, in exfilio : fi poterit, imperator 5 fi mi-
nus , miles : fi poterit, integer ; fi minus, debilis. Qtiam-
cumque fortunam acceperit, aliquid ex illa memorabile ef- #
ficiet. Certi funt domitores ferarum , qui faevifsima ani-
malia, & ad occurfum exterrentia hominem, docent pati
M % )VL-
l 8o COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
jugum : nec afperitatem excufsiffe contenti, ufque in con-
tubernium mitigant. Leonibus magifter manum infertat : o-
fculatur Tigrim fuus cuftos : Elephantem -f minimus /Ethi-
ops jubet fubfidere in genua, & ambulare per funem. Sic
fapiens (a) eft artifex domandi mala. Dolor , egeftas , igno-
minia , career , exillium , quaecumque horrenda , quum ad
hunc pervenere , manfueta furir. Epifi. 85. in fine.
Liberalis nofter nunc triftis eft , nuntiato incendio , quo
Lugdunenfis colonia exufta eft. Movere hie cafus quemli-
bet poffet, nedum hominem patriae fuae amantifsimum. QUJG
res efficit, ut frmitatem animi fui quaerat : quam videli-
cet ad ea , quae timeri poffe putabat , exercuit. Hoc vero
tarn inopinatum malum , paene inauditum , non miror fi fi-
ne metu fuit , quum effet fine exemplo. Multas enim ci-
vitates incendium vexavit, nullam abftulit.... Novitas ad-
jicit calamitatibus pondus : nec quifquam mortalium non
magis quod etiam miratus eft , doluit. Ideo nihil nobis im-
provifum effe debet. In omnia (b) praemittendus eft animus:
cogitandumque, non quicquid folet , fed quicquid poteft
fieri. Quid enim eft , quod non fortuna (c) quum voluit,
& florentifsimo detrahat ? Quod non eo magis aggrediatur
& quatiat, quo fpeciofius fulget? Quid illi arduum , quid-
ve difficile eft ? Non una via femper, ne tota quidem in-
currir. Modo noftras in nos manus advocat : modo fuis
contenta viribus , invenit pericula fine auctore. Nullum
tempus exceptum eft : in ipfis voluptatibus caufae doloris
oriuntur. Bellum in media pace confurgit : & auxilia fe-
ciiritatis in metum tranfeunt. Ex amico inimicus, hoftis ex
focio. In fubitas tempeftates, hibernifque majores , agittir aefti-
va tranquillitas. Sine hofte patimur hoftilia : & cladis cau-
fas , fi alia deficiunt , nimia fibi feliciras invenit. Invadit
temperatifsimos morbus, validifsimos phthifis , innocentif-
fimos poena, fecretifsimos tumultus. Eligit aliquid novi ca-
fus , per quod velut oblitis vires fuas ingerar. Quicquid
longa feries multis laboribus, multa Dei indulgentia ftru-
xi t , id unus dies fpargit ac difsipat. Longam moram de-
dlt
t Ah Mi mus . (i) Tit. Patientia.. [b) Tit. Ad Patimtiam pre-
paratiti, (c) Tit. Vita miferne
I I . CLASSIS. FORTUNA,
'dir. malis properantibus, qui diem dixit, non horam mo-
mentumque temporis , everrendis imperiis fufficere. Eflt
aliquod imbecillitatis noftra; folatium rerumque noftrarum,
fi f tanta celerirate repararentur, quanta finiuntur. Nunc
incrementa lente exeunt : feftinatur in damnum. Nihil pri-
vatim , nihil publice ftabile eft. Tarn hominum quam ur-
bium fata volvuntur. Inter placidifsima terror exfiftit : nihil-
que extra tumultuantibus caufis, mala unde minime exfpe-
ftabantur, erumpunt. Quae domefticis bellis fteterant regna,
quae externis, impellente nullo ruunt. Quota quaeque feli-
citatem civitas pertulit? Epifi. 91 .
Cogitanda ergo funt omnia , & animus (a) adverfus ea
quae poflunt evenire , firmandus. Exfilia , tormenta, bella,
morbos , naufragia meditare. Poteft te patriae, poteft patriam
tibi cafus eripere : poteft te in folitudinem abjicere : poteft
hoc ipfum in quo turba fuftocatur, fieri folitudo. Tota ante
oculos fortis humanae conditio ponatur. Nec quantum fre-
quenter evenit 5 fed quantum plurimum poteft evenire, prae-
fumamus animo, fi nolumus opprimi, nec ullis inufitatis
velut novis ftupefieri. In plenum cogitanda fortuna eft. Quo-
ties Afiae, quoties Achaiae urbes uno tremore ceciderunt ?
Quot oppida in Syria quot in Macedonia devorata funt ?
Cyprum quoties vaftavit haec clades .... Non tantum manu
fata labuntur : non tantum humana arte atque induftria
polita , vertit dies. J uga montium diffluunt : totae defedere
regiones. Operta funt fluctibus , quae procul a confpectn
maris ftabant. Vaftavit ignis colles , per quos elucebat:
erofit & quondam altifsimos vertices, folatia navigantium:
ac fpeculas ad humilem arenam deduxit. Ipfius natura;
opera vexantur. Et ideo aequo animo ferre debemus ur-,
bium excidia. Cafura omnia exftant : omnes exitus manet:
five interna vis, flatufque praeclufi f violenti, pondus fub
quo tenentur, excufferint ; five torrentium in abdito vis
obftantia effregerit ; five flammarum violentia compaginera
foli ruperit ; five vetuftas, a qua nihil tutum eft, expu-
M 3 gna-
t Mira efl hoc loco in fere omnibus exemplarbus variatio. Sed Gra-
natenfis le&ionem retineri pojfe baud immtrto cenfuimifs, (A) Tit, A 4,
patkntiam pr<eparatio, f di, VENC
l 8 a COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIE.
gnavert mnutatim ; five gravitas celi ejecert populos,
& fitus deferta corruperit. Enumerare omnes fatorum vias
longum eft. Hoc unum fcio. Omnium mortalium opera,
mortalitate damnata funt : inter petitura vivimus.... Sepe
majori fortune locum fecit injuria. Multa ceciderunt, ut
altius furgerent, &. in majus. C. Caligula f felicitatis ur-
bis inimicus , ajebat, Rome fibi incendia ob hoc unum
dolori effe, quod fciret meliora refurrectura, quam arfif-
fent. Eadem Epifl. 91 .
In fecundis nemo confidat ; In advetfis nemo deficiat:
alterne funt vices rerum. Quid exfultas? Ifta quibus vehe-
ris in fum mum , nefcis ubi te relitura fint : habebunt
ilium , non tuum finem. Quid jaces Ad imum delatus
es : nunc eft refurgendi locus. In melius adverfa 5 in dete-
nus optata flectuntur. Ita concipienda eft animo varietas,
non privatarum rantum domuum quas levis cafus impellit,
fed etiam publicarum. Regna ex infimo coorta, fupta im-
perantes jacuerunt. Vetera imperia in ipfo flore cecidere.
Iniri non poteft numerus, quam multa ab aliis fracta fint.
Nunc quum maxime Deus alia exaltat; alia fubmittit : nec
molliter ponit ; fed ex faftigio fuo nullas habitura reli-
quias jaciat. Magna ifta, (a) quia parvi fumus , credimus.
Multis rebus non ex narura fua, fed ex humilitate noftra
magnitudo eft. In Traf at. Lib. 3. Nat. Quafl.
Nihil difficile eft nature, utique ubi in finem fui pro-
perat. Ad originem rerum parce utitur viribus, difpenfat-
que fe incrementis fallentibus : fubiro ad ruinam tot m-
petu venit. Quam longo tempore opus eft , ut conceptus
ad puerperium perducatur infans ? Quantis laboribus tener
educatur? Quam diligenti nutrimento obnoxium novifsime
corpus adolefcit ? At quam nullo negotio folvitur ? Urbes
conftituit etas: hora diffolvit. Momento fit cinis : diu fil-
va. Magna tutela ftant, ac vigent omnia : cito ac repen-
te difsiliunt. Quicquid ex hoc ftatu rerum natura flexerit,
in exitium mortalium fatis eft. Lib. 3. Nat. Quafl. cap. 27.
Quid
t Pro C. Cal igul a alia exemplaria tegunt : Timagenes. Pincianus , &
Granxtenfis C. Ca l i g ul s nomen reflituendum putarunt , quod infenfifiimus
ilk fue>-it urbis fuccefsibus, ut auttor eft Suetonius Tranquillas in Cal igul a.
a) Tit. Pufillanimitas.
I I . CLASSIS. FORTUNiE CONTEMTUS. 2 83
Quid tibi voluifti (a) tarn injufta, & tarn vioienta for-
tuna ? Tarn cito indulgentiae tae te pcenituit?... Nihil ergo
prodeft innocentia ad omnem legem exacta ? nihil antiqua
frugalitas? nihil felicitatis fummae potentia ? fumma confer-
va ta abftinentia? nihil fincerus , f & ex toto litterarum
amor ? nihil ab omni labe mens vacans ? Luget Polybius,
Sc in uno fratre quicquid de reliquis pofsit metuere ad-
monitus , etiam de ipfis doloris fui folatiis timet. Facinus
indignum ! luget Polybius , & aliquid propitio dolet Caefare.
Hoc fine dubio impotens fortuna captafti: ut oftenderes
neminem contra te , ne a Caefare quidem pofie defendi. Lib.
de Confol. ad Polyb. cap. 22.
Cito improborum laeta ad perniciem cadunr.-E* Pub. Mim.
Excelfis multo facilius cafus nocet. Ex eodem.
Errat fi quis exiftimat tutum diu effe regem. Ex eodem.
Fortuna quum blanditur , captatum venit. Ex eodem. >
Fortunam citius reperies , quam retineas. Ex eodem.
Felix improbitas optimorum eft calamitas. Ex eodem.
Fortuna obeife nulli contenta eft femel. Ex eodem.
Fortuna vitrea eft : quum fplendet, frangitur. Ex eodem.
Fortuna levis eft : cito repofcit quod dedit. Ex eodem.
Nulla eft tarn bona fortuna, de qua nihil queri pof-
fis. Ex eodem.
Fortuna utriufque contemtus moderatio.
Q
Uid eft praecipuum in rebus bumanis ? Erigere animum
fupra minas & promifla fortnae. Nihil dignum pu-
tare , quod fperes. Quid enim habet dignum quod
concupifcas ? qui a divinorum contemplatione (b) quoties
ad humana recideris , non aliter caligabis, quam quorum
oculi in denfam umbram ex claro fle rediere.... Quid eft
praecipuum ? Non admittere in animo mala confilia : pu-
ras (c) ad caelum manus rollere : nullum petere bonum,
quod ut ad te tranfeat, f aliquis pofsit amittere : optare,
M 4 quod
(a) Tit,Vha m'tfera. f AI.Et putusHcterarum amor. (b) Tit.Con-
templatio. (c) Tit. Religio, t //Aliquis dare debet, aliquis amittere.
584 COLLECTANEA MOR ALIS PHILOSOPHISE.
quod fine adverfario optatur, bonam meutern : cetera ma-
gno eftimata mortalibus, etiam fi quis domum caus attu-
lerit , fic intueri , quafi exitura qua venerint. In Prafat.
Lib. 3. Nat. Quafi.
Sed ut tibi rationem reddam , quam nulli mrtalium
invideo, audi quid promittam , & quanti queque eftimem.
Divitias nego bonum effe: nam fi effent bone, bonos fa-
cerent. Nunc , quoniam quod apud malos deprehenditur,
dici bonum non poteft 5 hoc illis nomen nego. Ceterum
& habendas effe, & utiles, & magna commoda- vite a f -
ferentes , fateor. De Vita beata , cap. 24.
Quid ergo fit, quare illas non in bonis numerem ; &
quid in illis preftem aliud quam vos , quoniam inter
utrofque convenit habendas ; audite. Pone in opulentifsi-
ma me domo : pone ubi aurum argentumque in promifcuo
ufu fit. Non fufpiclam me (a) ob ifta , que etiamfi apud
me ; extra me tarnen funt. In fublicium pontem (b) me
transfer, & inter egentes abige : non ideo tarnen me de-
fpiciam , quod in illorum numero confideo , qui manum
ad ftipem porrigunr.... Quid ergo eft? Domum illam fplen-
didam malo , quam pontem. Pone in ftramentis fplenden-
tibus, & delicato apparatu : nihilo me feliciorem credam,
quod mihi molle erit amiculum ; quod purpura convivs
meis fubfternerur. Nihilo miferior ero , fi laff cervix mea
in manipulo fceni acquiefcet : fi fuper circenfc tomentum,
per futuras veteris lintei effluens , incubabo. Quid ergo
eft ? Malo quid mihi animi fir oftendere pretextatus f &
chlamidatus , quam nudis fcapulis 8c fcetentibus. Fac fen-
tentie omnium mihi ex voto cedant; nove gratulationes
prioribus fubtexantur: non ob hoc mihi placebo. Muta in
contrarium hanc indulgentiam temporis 5 hinc illhinc per-
cutiatur animus , damno, luctu , incurfionibus variis ; nul-
la hora fine querela fit : non ideo me dicam inter mifer-
rima miferum ; non ideo aliquem exfecrabor diem : provi-
fum eft enim a me, ne quis mihi ater dies effet. Quid
er-
(a) Tit.Conftantia. (b) Tit. Modeftia. t
- Canuiatus , al. Cau-
feacus , al. Caiididit us. Ego prioribus rejeis , Candidat es , aut etiata
Chl amidatus frxtuUrim.
TI. CLASSIS. FORTUNE CONTEMTUS. l 8c
ergo eft ? Malo gaudia temperare , quam dolores compefce-
re. Hoc tibi ille Socrates dicet. Fac me victorem univerfa-
rum gentium. Delicatus ille Liberi currus rriumphantem uf-
que ad Thebas a folis ortu vehat. -f Jura reges Perfarum pe-
tant. Me hominem effe rum maxime cogitabo ; quum Deus
undique confalutabor. Huic tam fublimi faftigio conjunge
protinus precipitem mutationem. In alienum imponar fer-
culum, exornaturus vi&oris fuperbi ac feri pompam : non
humilior fub alieno curru agar , quam in meo fteteram.
Quid ergo eft ? vincere tarnen , quam capi malo. Totum
fortune regnum defpiciam : fed ex ilio , fi dabitur electio,
meliora fumam. Quidquid ad me venerit, bonum fiet : fd
malo faciliora ac jucundiora veniant , & minus vexatura
tractanrem. Lib. de Vita beata , cap. 25.
Hoc prius aggrediar , quod pietas tua audire geftitj
nihil mali effe mihi. Si hoc tibi demonftrare non poter,
ipfas res quibus me putas premi, non effe intolerabiles, fa-
ciam manifeftum. Sin id credi non potuerit : at ego mihi
ipfe magis placebo , quod inter eas res beatus ero , que
miferos folent facere. Non eft quod de me aliis credas:
ipfe tibi, ne quid incertis opinionibus perturberis, indico
me non effe miferum, Adjiciam (quo fecurior fis) nec fieri
quidem poffe miferum. Confol. ad Helviam , cap. 4.
Bona conditione conditi fumus,fi earn non deferuerimus.
Id egit rerum natura , ut ad bene vivendum non magno
apparatu opus effet. Unufquifque facere fe beatum poteft.
Leve momentum in adventitiis rebus eft : & quod in neu-
tram partem magnas vires habeat. Nec fecunda fapientem
evehunt, nec adverfa demittunt. Laboravit enim femper
ut in fe plurimum poneret ; intra fe omne gaudium pete-
ret. Quid ergo? fapientem me effe dico? Minime. Nam id
quidem fi profiteri poflem ; non tantum negarem miferum
me effe : fed omnium fortunatifsimum , & in vicinum Deo
perductum predicarem. Nunc quod fads eft ad omnes mi-
ferias leniendas , fapientibus viris me dedi : & nondum in
auxilium mei validus , in aliena caftra confugi 5 eorum fci-
l icet, qui facile fe ac fuos tuen tur. Uli me juflerunt ftare
af-
T AH tegunt : J ur a reguis mpoi um. ht ut ego qutUsrn rfor , cajtigatws*
1 8 6 COLLECTANEA MOF.ALIS PHILOSOPHISE.
afsidue velut in preiidio pofitum , & omnes conatus for-
tune , & omnes impetus profpicere multo ante quam in-
currant. Illis gravis ipfa fortuna eft, quibus eft repentina.
# Facile earn fuftinere poteft , qui femper exfpectat. Nam &
hoftium adventus eos prfternit, quos inopinate occupavit.
At qui futuro fe bello ante bellum paraverunt, compoiiti
8c aptati ; primum ( qui tumultuofifsimus eft ) icium facile
excipiunt. Nunquam ego fortune credidi, etiam ii videre-
tur pacem agere. Omnia ilia que in me indulgentifsime
conferebat, pecuniam , honores, gloriam , eo loco pofui,
unde poflet ea fine motu meo repetere. Intervallum inter
me 8c illam magnum habui. Itaque abftulit il ia, non avul-
ilt. Neminem adverfa fortuna comminuit, nifi quem fecun-
da decepit. Illi qui munera ejus velut fua & perpetua ama-
yerjjnt ; qui fe propter illam fufpici voluerunt ; jacent, &
mcerent : quum f invalidos & pueriles animos , omnis fo-
lide voluptatis ignaros , falfa & mobilia oblettamenta de-
ftituunt. At ille qui fe letis rebus non inflavit^ nec mu-
tatis contrahit ; adverfus utrumque ftatum invidlum animum
tenet, explorate jam firmitatis. Nam in ipfa felicitate , quid
contra felicitateti! valeret, expertus eft. Itaque ego in illis
que omnes optant, exiftimavi femper , nihil veri boni in-
eife : quin inania , 8c fpeciofo ac decepturo fuco circumlita
inveni, intra nihil habentia fronti fue fimile. Nam in illis que
mala vocantur , nihil tam terribile ae durum invenio, quam
(a) opinio vulgi minabatur. Verbum quidem ipfum, per-
fuaiione quadam 8c confenfu, jam afperius ad aures venit;
.& audientes tanquam trifte & exfecrabile ferit : ita enim
populus jufsit. Sed populi fcita ex magna parte fapientes
abrogant. Lib. de Confol, ad Helviam , cap. 5.-
Fprtuna animum quem fovet, ftultum facit. Ex Pub. Mim.
Fortuna cui nemo invidet, gratum facit. Ex eodem.
Habet in adveriis auxilia , qui in fecundis commodat.
Ex eodem.
In felicitate fe erigere, eft felicitatem fubmittere. Ex
sodem?
Ad-
t . Al. Vanos. (a) Tit. Vulgtu.
II. CLASSIS. ADVERSITAS, TRIBULATIO. 1 87
Advertas
3
'Tributario.
M
Ajus eft perfringere diffidila , quam Iajta moderarl.
Epi. 66. prop e fin.
Hoc loco mihi Demetrius nofter occurrit, qui vitam
fecuram & fine ullis fortuna: incutfionibus, mare mortuum
vocar. Nihil habere ad quod exciteris, ad quod te concites,
cujus denuntiatione & incurfu frmitatem animi tui tentes;
fed in otio inconcuff jacere : non eft tranquilliras ; malacia
eft. Attalus Stoicus dicere folebat : malo me fortuna in ca-
ftris fuis , quam in deliciis habeat. Torqueor, fed fortiter:
bene eft. Occidor, fed fortiter : bene eft. Epft. 6j. prope fin.
Inter multa magnifica Demetrii noftri, & ha:c vox eft, a
qua recens fum : fonat adhuc & vibrat in auribus meis.
Nihil , inquit, mihi videtur infelicius eo , cui nihil un-
quam evenit adverfi. Non licuit enim illi fe experiri. Ut
ex voro illi fluxerint omnia , immo & ut ante votum : ma-
le tarnen de ilio dii judicaverunt. Indignus vifus eft, a quo
vinceretur aliquando fortuna, qua: ignavifsimum quemque
refugit. Qiiafi dicat : quid ego iftum adverfarium mihi af-
fumam ? ftatim arma fubmittet. Non opus eft in illum to-
ta potentia mea : levi comminatione pelletur. Non poteft
fuftinere vultum meum. Alius circumfpiciatur , cum quo
conferre pofsimus manum : pudet congredi cum homine
vinci parato. Ignominiam judicat gladiator cum inferiore^
componi : & fcit eum fine gloria vinci, qui fine periculo
vincitur. Idem facit fortuna. Fortifsimos fibique pares qua:-
rit : quofdam faftidio tranfit. Contumacifsimum quemque
& rectifsimum aggreditur , adverfus quern vim fuam in-
tendat. Ignem experitur in Mucio , paupertatem in Fabri-
cio , exfilium in Rutilio , tormenta in Regulo , venenum
in Socrate , mortem in Catone. Magnum exemplum nifi
magna fortuna non invenit. Infelix eft Mucius, quod dex-
tera ignes hoftium premit ; & ipfe a fe exigit erroris fui
poenas ? quod regem quem armata manu non potuit, exu-
fla fugat ? Quid ergo 1 felicior effet, fi in finu amica: fo-
veret manum? Infelix eft Fabricius, quod rus fuum, quan-
tum
l 88 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC.
tum a Repub. vacavit, fodit? quod bellum tarn cum Pyrrho,
quam cum divitiis gerit ? quod ad focum ccenat illas ipfas
radices & herbas , quas in repurgando agro triumphalis fe-
nex evulfit ? Quid ergo ? felicior effet, fi in ventrem fuum
longinqui litoris pifces, & peregrina aucupia congereret ?
Si conchyliis fuperi atque inferi maris , pigritiam ftomachi
naufeantis erigeret ? De Provid. cap. 3.
Veniamus ad Regulum. Quid illi fortuna nocuit, quod
ilium documentimi fidei, documentimi patientiae fecit ? Fi-
gunt cutem cl avi: & quocumque fatigatum corpus reclina-
v i t , vulneri incumbit : Sc in perpetuarli vigiliam fufpenfa
funt lumina. Quanto plus tormenti , tanto plus erit gloria;.
[Vis fcire quam non pceniteat hoc predo aeftimaffe virtu-
tem ? Refice tu ilium , & mitte in fenatum : eandem fen-
tentiam dicet. Feliciorem ergo tu Maecenatem putas, cui
amoribus anxio , Sc morofae uxoris quotidiana repudia de-
centi , fomnus per fymphoniarum cantum ex longinquo
leve refonantium quaeritur ? Mero fe licet fopiat, & aqua-
ium fragoribus avocet , Se mille voluptatibus mentem an-
xiam fallat : tarn vigilabit in piuma, quam ille in cruce.
Sed illi folatium eft, pro honefto dura tolerare ; & ad cau-
fam a patientia refpicit : hunc voluptatibus marcidum , &
felicitate nimia laborantem , magis his quae patitur , vexat
caufa patiendi. Non ufque eo in poflefsionem generis hu-
mani vitia venerunt, ut dubium fit , an electione fati da-
ta , plures Reguli nafci quam Maecenates velint.... Quod
ad Catonem pertinet, fatis dictum eft : fummamque illi fe-
licitatem contigilfe confenfus hominum fatebitur : quern fi-
bi rerum natura delegit , cum quo metuenda colliderei
Inimicitiae potentum graves funt ? Opponatur fimul Pompe-
jo , Carfari, Craffo. Grave eft, a deterioribus honore an-
teiri ? Vatinio poftferatur. Grave eft civilibus bellis inter-
efle? Toto terrarum orbe pro caufa bona tarn infeliciter,
quam pertinaciter militet. Grave eft fibi manus afferre?
Faciat ? Quid per hoc confequar ? Ut omnes fciant non
effe haec mala , quibus ego dignum Catonem putavi. Eoi.
tap. 3. de Provident.
Profpera in Plebem ac vilia iogenia deveniunt. At ca-
la-
TI. CLASSIS. ADVERSITAS , TRIBULATIO. 189
lamitates terrorefque mortalium fub jugum mittere , pro-
prium magni viri eft. Semper vero effe felicem , & fine
morfu animi velie tranfire vitam ; ignorare eft rerum na-
tura; altetam partem. Magnus es vir : fed unde fcio , fi tib
fortuna non dat facultatem exhibendae virtutis ? Defcendifti
ad Olympia. Si nemo praeter te , coronam habes, victoriam
non habes. Non gratulor tanquam viro forti ; fed tanquam
confulatum praeturamve adepto : honore auftus es. Idem dice-
re & bono viro poflum, fi illi nullam ocafionem difficilior
cafus dedit, in qua una vim fui animi oftendetet. Miferum re
judico , quod non fuifti mifer : tranfifti fine adverfario vitam.
Nemo feiet, quid potueris : ne tu quidem ipfe. Opus eft enim
ad notitiam fui, experimento. Quid quifque poifet, nifi ten-
tando non didicit. Itaque quidam ultro fe ceffantibus malis
btulerunt, & vittuti iturae in obfcurum , occafionem per
quam enitefeeret, quaefierunt. Gaudent, inquam , magni vi-
ri aliquando rebus adverfis , non aliter quam fortes milites
bellis. Lib. de Provid. cap. 4.
Avida eft periculi virtus ; & quo tendat , non quid
paffura fit, cogitai : quamquam Se quod paffura eft, glo-
ria; pars eft. Militares viri gloriantur vulneribus; Iaeti fluen-*
tem meliore cafu fanguinem oftentant. Idem licet fecerint
qui integri revertuntur ex acie , magis fpectatur qui fau-
cius redit. Ipfis inquam (a) Deus confulit , quos efle quam
honeftifsimos cupit , quoties illis materiam praebet aliquid
animofe fortiterque faciendi. Ad quam rem opus eft al iqua*
rerum difficultate. Gubernatorem in tempeftate : in acie mi-
litem intelligas. Unde poffum feire (b) quantum adverfus
paupertatem tibi animi f it , fi divitiis diffluis ? Unde pof-
fum feire , quantum adverfus ignominiam Se infamiam,
odiumque populare , conftantia; habeas , fi inter plaufus fe-
nefeis ? fi te inexpugnabilis, & inclinatione quadam men-
tium pronus favor fequitur ? Unde fcio quam aequo animo
laturus fis orbitatem, fi quofeumque fuftulifti, vides ? Au-
divi te , quum alios confolareris : tune confpexifem , fi te
ipfe confolatus effes , fi te ipfe dolere vetuiffes. Nolite,
obfecro vos , expavefeere ifta , quae dii immortales velut
fti-
(a) Tit. .Providentia Dei. (b) Tit. Tentationii frutlut.
19 0
COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
ftimulos admovent animis. Calamitas , virtutis occaia eft. J i-
los merito quis dixerit .miferos, qui nimia felicitate torpefcunt:
quos , velut in mari lento, tranquillitas iners detiner. Qtiic-
^quid illis inciderit, novum veniet. Magis urgent faeva in-
expertos. Grave eft tenerae cervici jugum. Ad fufpicionem
vulneris tiro pallefcit : audaciter veteranus cruorem fuum
fpedat, qui fcit fe faepe vicife poft fanguinem. Ibidem.
Cogita non effe magni animi (a) fe rebus profperis for-
rem gerere , ubi fecundo curfu vita procedit. Nec gu-
bernatoris quidem artem , tranquillum mare & obfequens
ventus oftendit. Adverfi aliquid incurrat oportet , quod ani-
mum prober. Ltb. de Confol. ad Marcam , cap. 6.
Unum haber afsidua infelicitas boni , quod quos fem-
per vexat, novifsime indurar. Lib. de Confolat. ad Helviam,
cap. 2.
% Vide etiam hac de re Ttulos buie fintimos : Fortitu-
do, Conftantia , Exfilium, Perfecutiones honorum, Patientia.
I
Mmenfum erit, fi percurrere ccepero , ipfa Refpublica
quam ingrata in optimos ac devotifsimos fbi fuerit:
quamquam non minus faepe peccaverit , quam in ipfam
peccatum eft. Camillum in exfilium mifit : Scipinem di-
mift : exfulavit poft Catilinam Cicero , diruti ejus pena-
tes, bona direpta, factum quicquid victor Catilina feciffet.
Rutilius innocentiae pretium tulit, in Afta latere. Catoni
^populs Romanus pratturam negavit, confulatum pernega-
vit. Lib. 5. de Benef. cap. 17.
Vos improbi, ad nomen magnorum ob aliquam eximiam
laudem virorum , flcut ad occurfum ignotorum hominum
minuti canes , latratis. Expedit enim vobis neminem vide-
ri bonum : quafi aliena virtus exprobratio deli&orum ve-
ftrorum fit. Lib. de Vita beata , cap. ig. <
Vos quidem qui virtutem cultoremque ejus odiftis, ni-
hil novi facitis. Nam & folem lumina aegra formidant : &
aver-
la) Tit. Magnanmitai.
II. CLASSIS. EXSILIUM. I9 1
Exjilium.
R
Emoto Igitur judicio plurium ( quos prima rerum fa-
cies, utcumque eredita eft , aufert ) videamus quid
fit exfilium : nempe loci commutatio eft. Anguftate videor
vim ejus, & quicquid pefsimum in fe habet , fubtrahere.
Hanc commutationem loci fequuntur incommoda, pauper-
tas , ignominia, contemtus. Adverfus ifta poftea confligam.
Interim primum illud intueri volo , quid acerbi afferatipfa
loci Commutatio. Lif. de Confol. ad Helviam , cap. 6.
Adverfus ipfam mutationem locorum ( detractis certis in-
commodis , quae exfilio adherent ) fatis hoc remedii putat
Varr doctifsimus Romanotum 5 quod quocumque venimus,
eadem rerum natura utendum eft. M. Brutus fatis hoc pu-
tat , quod licet in exfilium euntibus virtures fuas ferre fe-
cum. Haec edam fi quis lingula parum judicat efficacia ad
confolanditm exfulem ; utraque in unum collata fatebitur
plurimum poife. Quantulum enim eft quod perdidimus ?
Duo qua* pulcherrima funt, quocumque nos moverimus fe-
quentur : natura communis , & propria virtus. Id actum
eft ( mihi crede ) ab ilio , quifquis formaror univerfi fuit:
five ille Deus eft potens omnium ; five incorporalis ratio
ingentium operum artifex 5 five divinus fpiritus per omnia
maxima ac minima equali intentione diffufus ; five fatum
& immutabilis caufarum inter fe coherentium feries : id
( inquam ) actum eft , ut in alienum arbitrium nifi vilif-
fima queque non caderent. Quicquid optimum nomini eft,
id extra humanam potentiam jacet : nec dari nec eripi pot-
eft. Mundus hie, quo nihil neque majus neque ornatius re-
rum
averfantur diem fplendidum nocturna animalia , qua* ad pri-
muin ejus ortum ftupent , & latibula fua pafsim petunt:
abduntur in aliquas rimas timida lueis. Gemite , & feli-
cem iinguam bonorum exercete convicio. Inflate , commor-
dete : citius multo frangetis dentes , quam imprimetis.
Ibid. cap. ix.
% Vide etiam hac de re , Tit. Vulgus.
1<)2 COLLECTANEA MQRALIS PHILOSOPHISE.
rum natura genuit : animus contemplator , admlratorque
mundi, pars ejus magnificentifsima, propria nobis & per-
petua , tamdiu nobifcum manfura , quamdiu ipfi manebi-
mus. Alacres itaque & er edi, quocumque res tulerit, in-
trepido gradu properemus. Ibid. cap. 8.
Emetiamur quafcumque terras, nullum inventuri folum
intra mundum , quod alienimi homini fir. Undecumque (a)
ex aequo ad caelum erigitur acies. Paribus intervallis o-
mnia divina ab omnibus humanis diftant. At dum oculi
mei ab ilio fpedaculo ( cujus infatiabiles funt ) non abdu-
cantur ; dum mihi lunam folemque intueri liceat ; dum ce-
teris inhaerere fideribus ; dum ortus eorum , occafus , in-
tervallaque , 8c caufas inveftigare velocius meandi vel tar-
dius ; fpedare tot per nodem ftellas micantes , 8c alias im-
mobiles, alias non in magnum fpatium exeuntes, fed in-
tra fuum fe circumagentes veftigium , quafdam fubito erum-
pentes, quafdam igne fufo perftringentes aciem , quafi de-
cidant , vel longo tradu cum luce multa praetervolantes:
dum cum his firn, & caeleftibus ( qua homini fas eft ) im-
mifcear ; dum animum ad cognatarum rerum confpedum
tendentem in fublimi femper habeam : quantum refert mea,
quid calcem ? Atqui non eft haec terra frugiferarum aut
laetarum arborum ferax. Non magnis & navigabilibus flu-
minum alveis irrigatur. Nihil gignit quod alia; gentes pe-
tant , vix ad tutelam incolentium fertilis. Non pretiofus
hie lapis caeditur. Non auri argentique venae eruuntur. An-
guftus animus eft , quem terrena deledant. Ad ilia abdu-
cendus eft, quae ubique aeque apparent, ubique" aeque fplen-
dent : 8c hoc cogitandum eft , ifta veris bonis per falfa &
prave eredita obliare... Iftud (b) humile tugurium nempe vir-
tutes recipit. J am omnibus remplis formofius erit, quum
illhic juftitia confpeda fuerit , quum continentia , quum
prudentia, quum pietas , & omnium officiorum rede dif-
penfandorum ratio , & humanorum divinorumque fcientia.
Nullus anguftus eft locus , qui liane tarn magnarum vir-
tutum turbam capit. Nullum exfilium gtave eft, in quo
licet cum hoc ire comitatu. Ibid. cap. g.
Bru-
(a) Tit. Contemplatici natura, (b) Tit. Virtus.
I I . CLASSIS. EXSILIUM. 193
Brutus In eo libr quem de virtute compofiut , ait fe
vldifle Marcellum Mytilenis exfulantem j & quantum modo
natura hominis paterctur , beatifsime viventem ; nec un-
quam bonarum artinm cupidiorem , quam ilio tempore. Ita-
que adjicit , vifum fibi fe magis in exfilium ire , qui fi-
ne ilio rediturus eiTet, quam iilum in exfilio relinquere. O
fortunatiorem Marcellum , eo tempore quo exfilium fuurn
Bruto approbavit, quam quo f Reipub. confulatum ! Quan-
tus vir Ille fuit, qui effecit ut aliquis exful libi videretur,
quod ab exfule recederet ? Qui in admirationem fui ad-
duxit hominem , etiam Catoni fuo mirandum ?... Num du-
bitas , quin ille Marcellus tantus vi r , fic ad tolerandum
aequo animo exfilium fe ipfe adhortatus fit (a) Quod pa-
tria cares , non es mifer ; etenim Ita te difcip'linis imbui-
rli , ut fcires omnem locum fapienti viro patriam effe. Quid
porro ? hic qui te expulit, non ipfe per annos decern con-
tinuos patria caruit ? propagandi fine dubio imperii caufa:
fed nempe caruit. Nunc ecce trahit ilium ad fe Africa,
refurgentis belli minis plena : trahit Hifpania, qua: fractas
& afflictas partes refover : trahit /Fgyptus infida : totus de-
nique otbis , qui ad occafionem concufsi imperii intentus
eft. Cui primum rei occurret? Cui parti fe opponet ? Aget
ilium per omnes rerras victoria fua. IUum fufpiciant & co-
lant gentes. Tu vive Bruto miratore contentus. Bene er-
go exfilium tulit Marcellus,: nec quicquam in animo ejus
nvutavit loci commutatio. Eod. cap. 9.
Interim , quantum per moras membrorum, & hanc cir-
cumfufam gravmque farcinam licet , celeri (b) & volucri
cogitatione animus divina perluftrat. Ideoque nec exfulare
nnquam poteft liber, & diis cognatus, Sc omni mundo o-
mnique aevo par. Nam cogitatio ejus circa omne caelum,
& in omne prxteritum futurumque rempus emittitur. Cor-
pufclum hoc , cullo dia & vinculum animi , hue atque
illhuc jaciatur. In hoc fupplicia , in hoc latrocinia, in hoc
morbi exercentur. Animus quidem ipfe facer & aeternus eft,
& cui non pofsit injici manus. Ibid. cap. 1 1 .
. ' N Fx-
t Al, Populo Romano, (a) Serrnecinat'i ipfius hominis ficiya*
(b) Contemplati natura.
2^4 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC
Vatientia , Imp atientia. Vr<eparatio animi ad
adverfa ferenda.
Q
Uum alquls tormenta fortlter patitur, omnibus (a) vr-
tutibus utitur > quum una in promtu fit, & maxi-
"* me appareat, patientia. Ceterum , illhic eft forti-
tudo : cujus patientia , & perpefsio , & rolerantia rami funt.
Illhic eft prudentia , fine qua nullum initur confilium: quae
fuadet, quod effugere non pofsis quam fortifsime ferre. Il-
lhic eft conftantia, qua; dejici loco non poteft : & propo-
fitum nulla vi extorqttente dimittit. Illhic eft individuus ille
comitatus virtutum. Quicquid honefte fit , una virtus fa-
cit j fed de confilii fententia. Epiji. 6j.
Interim tene hoc mordicus: adverfis (b) non fuceumbe-
r e, laetis non credere , omnem fortunas licentiam in ocu-
lis habere 5 tanquam quicquid poteft facer , factura fir.
Qtiicquid exfpect-atum eft diu, levius accedit, Epifi. 78.
Nunquam vir ille perfedus adeptufque virtu rem , for-
tunae maledixit. Nunquam accidentia triftis excepit: civem
efe fe univerfi & militem credens , labores velut impera-
tos fubiit. Qtiicquid inciderat, non tanquam malum afper-
narus eft, & in fe cafu delatum : fed quafi delegatum fi-
bi. Hoc qualecumque eft (inquit) meum eft , afperum eft,
durum eft : in ipfo navemus operam. Neceffario itaque ma-
_^ S "
u s
(a) Tit. Virtutum connmo. (b) Tit. Fortuna.
Exfulabls. Erras. Quum omnia fecerim , patriarci meam
tranfire non pofium. Omnium una eft. Extra hanc nemo
proficifci poteft. Exfulabis. Non patria mihi interdicitur,
fed locus. In quamcumque terram venio, in meam venio.
Nulla terra exfillum eft ; altera patria eft. Non eris in pa-
tria. Patria eft , ubicumque bene eft. Illud autem per quod
bene eft In homine, non in loco eft. In ipfius inquam
poteftate eft, quae fit illi fortuna. Si enim fapiens eft , pe-
regrinatur : fi ftultus, exfulat. Exfulabls. Hoc dicls : ai-
terius loci civitate donaberls. In Excerptis pofter.
T. CLASSE. PATIENTIA , IMPATTENTIA. 19 c
gnus apparuit, qui nunquam malis ingemuit ; nunquam de
fato fuo queftus eft ; fecit multis intellectum fui ; & non
aliter quam in tenebris lumen effulfit , advertitque in fe
omnium nimos : quum efet placidus & lenis, & huma-
nis divinifque rebus pariter aequus. Habebat perfeftum ani-
mum , ad fummam fui adductus, fupra quam nihil eft ni-
fi mens De i , ex qua pars & in hoc pectus mortale deflu-
xit : quod nunquam (a) magis divinum eft, quam ubi mor-
talitatem fuam cogitat , & fcit in hoc natum hominem,
ut vita defungererur : nec domum effe hoc corpus , fed
hofpitium ; & quidem breve hofpitium : quod relinquen-
dum eft , ubi te gravem effe hofpiti videas. Maximum,
inquam ( mi Lucili ) argumentum eft animi ab altiori ve-
nientis fede , fi hax in quibus verfatur , humilia judicat
& angufta : fi exire non metuit. Seit enim quo exiturus fit,
qui unde venerit, meminit. Epifi. 1 20.
Quid eft praxipuum ? Pofle lieto animo adverfa tolera-
re : quicquid acciderit fie ferre , quafi tibi volueris acci-
dere. Debuiffes enim velie, fi feiffes ex decreto Dei fieri, (b)
Fiere, queri, ingemere , defeifeere eft. Quid eft prazeipuum ?
Animus contra calamitates fortis & cntumax : luxuria; non
adverfus tantum , fed & infeftus : nec avidus periculi, nec
fugax : f profperitatem non exfpectans, fed adverfus utrum-
que intrepidus & inconfufus : nec illius tumulti!, nec hujus
fulgore percuffus. In Prafat. lib. 3. Nat. Quafi.
Compofito animo nihil accider. Sic tarnen componetur,
fi quid humanarum rerum varietas pofsir, cogitaverit an-
te quam fenferit. Si & liberos , conjugem, atque Patrimo-
nium fie habuerir, tanquam non utique femper habiturus;
& tanquam non futurus ob hoc miferior, fi habere defie-
rit. Calamitofus eft animus (c) futuri anxius, & ante mi-
ferias mifer : qui follicitus eft , ut ea quibus delectatur, ad
extremum ufque permaneant. Nullo enim tempore conquief-
cet : & exfpectatione futuri, praefentia quibus frui poterai,
N 2 amit-
(a) Tit. Mors, (b) Tit. Fortuna utriufque moderatio. f Al. Qui,,
feiat fortunam non exfpcftare , fed facete : tk adverfus utramque
intrepidus nconfufufque prodire, nec illius tumultu , cet. (c) Tit.
Mors.
ig COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
amittet. In aequo eft autem dolor amiffae rei , & timor amit-
1
tendae. Nec ideo praecipio tibi negligentiam. Tu vero me-
tuenda declina : & quicquid confilio profpici poteft, pro-
fpice. Quodcumque laefurum eft , multo ante quam accidat,
fpeculare & averte.... Plus dolet quam neceffe eft, qui an-
te dolet quam neceffe fit.... Mortale e omne mortalium
bonum : de his loquitur bonis \ ad quae concurritur. Nam
illud verum bonum non moritur : certum eft fempiternum-
que , fapientia & virtus : hoc unum contrngit immortale
mortalibus. Ceterum tam improbi funt , tamque obliti
quo eant, quo illos finguli dies trahanr ; ut mirentur ali-
quid ipfos amittere, amifluri uno die omnia. Quicquid eft,
cui dominus infcriberis ; apud te eft , tuum non eft. Ni-
hil firmum (a) infirmo , nihil fragili aeternm & inviftum
eft. Tam neceffe eft perire , quam perdere : & hoc ipfum
(f i intelligimus ) folatiu'm eft , aequo animo perdere quod
perdendum eft.... Peringratus eft, qui quum amiferit, pro
accepro nihil debet. Die tibi : ex iftis quae terribilia viden-
t ur, nihil eft invicfum. Singula vicer jam multi : ignem
Mucius, crucem Regulus , venenum Socrates, exfilium Ru-
tilius, mortem ferro adatam Cato. Et nos vincamus all-
quid. Rurfus ifta , quae ut fpeciofa & felicia trahunt vul-
gum , a multis 8c faepe contemta funt. Fabricius (b) divi-
tias imperator rejecit, cenfor notavit. Tubero paupertatem
& fe dignam & capitolio judicavit, quum ficlilibus in pu*
blica coena ufus , oftendit debere his hominem effe con-
tentum , quibus dii etiam num uterentur. Epifl. 98.
Quid ifta circumfpicis , quae tibi poffunt fortaffe eveni-
re , fed poffunt & non evenire ? incendami dico, ruinam,
aliaque quae nobis incidunt 5 non infidiantur. Illa potius vi-
de , illa devita , quae nos obfervanr , quae captant. Rari
funt cafus, etiam fi graves ; naufragium facere , vehiculo
everti. Ab homine (c) homini quotidianum periculum. Ad-
verfus hoc te xpedi : hoc intends oculis intuere. Nullum
enim malum frequentlus, nullum pertinacius, nullum blan-
dius. Tempeftas minatur , ante quam furgat. Crepant aedi-
t Sc. Metrodorus , cujui funt verba pruecedent'ta, (a) Tit, Vita,
{b\ Tit. Parmonia. (c) Tit. Homo.
n. CXASSlS. PATIENTIA , IMPATIENTIA. I 9 7
ficia ante quam corruant. Prjenuntiat fumus incendium. Su-
bita eft ex homine pernicies : & eo diligentius tegitur, quo
propius accedit. Erras fi iftorum tibi qui occurrunt vultibus
credis : hominum effigies habent, animos ferarum. Epift. 103.
Id agendum eft, ne quid nobis inopinatum fit. Et quia
omnia novitate graviora funr ; haec cogitatio afsidua pra:-
ftabit, ut nulli its malo tiro.... Nihil miremur eorum ad
qua; nati fumus : qua; ideo nulli querenda , quia paria funt
omnibus. Ita dico , (a) paria funt : nam etiam quod effii-
git aliquis, pati potuit. /Equum aurem jus eft , non quo
omnes ufi funt, fed quod omnibus latum eft. Imperetur
axmitas animo , & fine querela mortalitatis tributa penda-
mus. Hiems frigora adducit : algendum eft. iEftas calores
refert : aeftuandum eft. Intemperies caeli valetudinem tentar:
a*grotandum eft. Et fera nobis loco occurret, & homo per-
niciofior feris omnibus. Aliud aqua , aliud ignis eripiet.
Hanc rerum conditionem mutare non poifumus. Id poffu-
mus , magnum fumere animum , & viro bono dignum:
quo fortiter fortuita patiamur , & natura; confentiamus.
Natura autem hoc quod vides regnum , mutationibus tem-
perar. Nubilo ferena fuccedunt. Turbantur maria, quum
quieverunt. Flant Invicem venti. No&em dies fequitur.
Pars ca;li confurgit, pars mergitur. Contrariis rerum aeter-
nitas conftat. Ad fianc legem animus nofter aptandus eft:
hanc fequatur , huic parear : & qua;cumque fiunr , debuiife
fieri putet j nec velit objurgare naturam. Optimum eft pa-
ti , quod emendare non pofsis : & Deum ( quo auctore
cuncta proveniunt ) fine murmuratione comitari. Malus
miles eft , qui imperatorem gemens fequitur. Qitare impi-
gri atque alacres excipiamus imperia. Nec deferamus hunc
operis pulcherrimi curfum , cui, quicquid patimur , intextum
eft. Et fic alloquamur Tovem , cujus gubernaculo moles ifta
dirigitur , quo modo Cleanthes nofter verfibus difertifslmis
alloquitur : quos mihi in noftrum fermonem mutare per-
mittitur , Ciceronis viri difertifsimi exemplo. Si placuerint,
boni confines. Si difplicuerint, fcies me in hoc fecutum
Ciceronis exemplum.
. . N 3 Due
(a) Tit. Adver/itatis necefiitas.
I$% COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Due me parens, celjique dominator poli,
Quocumque placuh: nulla parendi mora ejl.
Adfum impiger. Fac nolle : comitabor gemens.
Malufque p attar, quod pat i licuit bono.
...Hie eft magnus animus (a) qui fe Deo tradidit. At con-
tra , ille pufillus ac degener qui obluctatur ; & de ordine
mundi male exiftimat 5 & emendare mavult Deos , quam
fe. Epift. 107. in fine.
Dolor imminet. Si exiguus eft , feramus : levis eft pa-
tientia. Si gravis eft, feramus: non levis eft gloria.... Du-
ra res eft dolor. Immo tu mollis. Pauci dolorem ferre
potuerunt. Simus ex paucis. Imbecilles natura fumus. Na-
turam infamare nolite: illa nos fortes genuit. Fugiamus do-
lorem. Quid , quod ille fequitur fugientes ? Lib. de Remed.
Fortuit. Jive in Excerpt is pojier.
Ad imperfectos, & mediocres , & male fanos hie metis
fermo pertinet, non ad fapientem. Huic non timide nec
pedetentim ambulandum eft. Tanta enim fiducia fui eft,
ut obviam fortuna: ire non dubitet, nec unquam loco illi
cefurus fit. Nec habet ubi illam timeat : quia non manci-
pia tantum poffefsionefque & dignitatem ; fed corpus quo-
que fuum & oculos, & quicquid eft cariorem vitam fa-
cturum', feque ipfum inter precaria numerat : vivitque ut
commodatus fibi, & repofcentibus fine triftitia redditurus.
Nec ideo eft vilis fibi, quia fcit fe fuum non effe : fed
omnia tarn diligenter facir , ram circumfpecre , quam reli-
giofus homo fandufque folet tueri fidei commiffa. Quan-
documque autem reddere jubebitur, non queretur cum for-
tuna ; fed dicet : gratias ago pro eo quod poffedi habui-
que. Magna quidem res tuas mercede colui : fed quia im-
peras , cedo gratus libenfque. Si quid habere me tu volue-
ris , etiam nunc fervabo : fi aliud placet, f ego vero fa-
ciam. Signatumque argentum, domum, familiamque meam
reddo , reftituo. Appellaverit natura, qua: prior nobis ere-
didit : & huic dicemus : recipe animum meliorem quam
de-
fa). Tit.Magnanimittts. f . Sequentia. fie. in quamflurimis exemplaribus
difpunguntur : Ego vero fa&um. fignatumque argentum , domum , cet.
II. CLASSE. PATLENTIA , IMPATIENTIA. igg
dedifti. Non tergiverfor, nec refugio. Paratm habes a vo-
lente, quod non fendenti dedifti. Aufer. Revert unde vene-
ris, quid grave eft? Male vivet , quifquis nefciet bene mori.
Huic itaque primum rei pretium detrahendum eft, & fpiri-
tus inter fervida numerandus. De Tranquil, animi , cap. n .
Gladiatores (alt Cicero) invifos habemus, fi omni mo- ^
do vitam impetrare cupiunt : favemus , fi contemtum ejus
pre fe ferunt. Idem evenire nobis fcias. Sepe enim caufa mo-
riendi eft , timide mori. Fortuna ilia que ludos fibi facit,
quo (Inquit) te refervem , malum & trepidimi animal? eo
magis convulneraberis & confodieris, quia nefcis prebere
jugulum. At tu etiam vives diutius , & morieris expedi-
tius ; qui ferrum non fubdutta cervice , nec manibus op-
pofitis, fed animofe recipis. Qui mortem timebit, nihil
unquam pro homine vivo faciet. A t , qui fcit hoc fibi
(quum conciperetur ) ftatim condictum , vivet ad formularci:
& fimul illud quoque eodem animi robore preftabit, ne
quid ex his que eveniunt, fubitum fit. Quicquid enim fie-
ri poteft, quali futurum profpiciendo, malorum omnium
impetus moliiet, qui ad preparatos exfpe&antefque nihil af-
ferunt novi ; fecuris & beata tantum exfpectantibus graves
eveniunt. Morbus enim, captivitas, ruina, ignis., nihil ho-
rum repentinum eft. Sciebam in quam tumultuofum me
contubernium natura duxiflet. Toties in vicinia mea con-
clamatum eft : toties preter limen immaturas exfequias fax
cereufque precefsit. Sepe altius mentis edificii fragor fo-
nuit. Multos ex his quos forum, curia, fermo mecum con-
traxerat, nox abftulit; & vintas ad fodalicium manus co-
pulatas intercidit. Mirer aliquando ad me pericula accef-
fTe, que circa me fern per erraverunt ? Magna pars ho-
minum eft, que navigatura, de tempeftate non cogitai.
Nunquam me in bona re , mali pudebit auctoris. Publius
tragicis comicifque vehementior ingeniis... inter multa alia...
& hoc ait:
Cuivis potefi accidere, quod cuiquam potefl.
Hoc fi quis in medullas demiferit, & omnia aliena mala (quo-
rum ingens quotidie copia eft ) fie afpexerit, tanquam Ulis
liberum, & ad fe iter fit ; multo ante fe armabit, quam
N 4 pe-
ZOO COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
petatur. Sero animus ad periculorum patientiam pofl perl-
cula inftruitur. Non putavi hoc futurum : nunquam hoc even-
turum credidifiem. Quare autem non ? Quae funt divide,
quas non egeftas, & fames , & mendicitas a tergo fequa-
tur ? Que dignitas, cujus non pretextam, & augurale , &
patricia , & fordes comitentur... & extrema contemtio? Quod
regnum eft , cui non parata fit ruina , & proculcatio , &
dominus, & carnifex ? Nec magnis ifta intervallis divifa;
fed hore momentum intereft inter folium & aliena genua.
Deinde commemoratis multorum principum ac regum infpera-
tis cafibus , ut Pompeji , Sejani, Crozfsi, Ptolemei, Mithridatis,
& Jugurtha , concludit his verbis. In tanta rerum furfum ac
deorfum euntium verfatione , fi non quicquid fieri poteft
pro futuro habes, das in te vires rebus adverfis : quas in-
fregir, quifquis prior vidir. Ibidem.
Non fentire mala fua, non eft hominis : & non ferre,
non eft viri. Lib. de Confol. ad Polyb. cap. 36.
Cuivis dolori remedium eft parientia. Ex Pub. Mim.
Feras, non culpes quod mutari non poteft. Ex eodem.
Feras quod l edi t, ut quod prodeft perferas. Ex eodem.
% Vide etiam finitima huic loca , Adverfitas , Fortitudo,
Conftantia, Fortuna , & Fortune utriufque contemtus.
Q
Uicquid facies, cito redi a corpore ad animum : ilium
diebus ac noctibus exerce. Labore mdico alittir
"* ille. Hanc exercitationem non frigus , non eftus
impedier : ne fenectus quidem. Id bonum cura , quod ve-
tuftate fit melius.. Nec ego jubeo (a) te femper imminere
libro , aut pugillaribus. Dandum & aliquod intervallum
animo : ita tamen ut non refolvatur , fed remittatur. Epift. 15.
Non (b) quum vacaveris philofophandum eft: omnia alia
negligenda , ut huic afsideamus : cui nullum tempus fatis
magnum eft; etiam fi a pueritia ufque ad longifsimos l
mani evi trminos vita protendatur. Non multum refert,
utrum
(a) Tit. Recreado, (b) Tit. Stadium continuum.
I I . CLASSIS. LABOR, ET INDUSTRIA. 2 0 I
utrum omitas philofophiam , an intermittas. Epift. 72.
Labor , 5f Indujlria*
^Enerofos nimos labor nutrit. Epiji. 31 .
Nihil eft (a) quod non expugnet pertinax opera , 8c
intenta ac diligens cura. Robora in rectum, quamvis flexa,
revocabis. Curvatas trabes calor explicat: 8c aliter nata:, in
id finguntur , quod ufus nofter exigit. Quanto facilius ani-
mus accipit formam , flexibilis & omni humore obfequen-
tior ? Quid enim aliud eft animus , quam quodam modo
fe habens fpiritus ? Epifi. 50.
Nulli fapere cafu obtigit. Pecunia veniet ul tro, honor
offeretur , gratia ac dignitas fortaffe ingerentur tibi : vir-
tus (b) in te non incidet 5 ne levi quidem opera , aut par-
vo labore cognofcitur : fed eft tanti laborare, omnia bona
femel occupaturo. Unum enim eft bonum, quod honeftum.
Epift. 76.
Temperantia , Intemperantia.
M
Agni animi eft (c) magna contemnere ; ac mediocria
malle , quam nimia. Illa enim utilia vitaliaque funt:
at hajc , eo quod fuperfluunt , nocenr. Sic fegetem nimia #
fernit ubertas. Sic rami onere franguntur. Sic ad maturi-
tarem non pervenit nimia fecundits. Idem animis quoque
evenit, quos immoderata felicitas rumpit : qua non tantum
in aliorum injuriam, fed etiam in fuam utuntur. Quis ho-
ftis in quemquam ram contumeliofus fuit, quam in quof-
dam (d) voluptates fuas funt ? Quorum i mpot ent i cE atque
infana libidini ob hoc unum pofsis ignofcere , quod qua;
fecere , patiuntur. Nec immerito hic illos furor vexat. Ne-
ceffe eft in immenfum exeat cupiditas , qua; naturalem mo-A?
dum tranfiliit.TUa enim habet fuum finem : inania, & e:
(a) Tit. Perfeverantia. (b) Tit. Virtus difficilis. (c) Tit. Magnani^- '
mitas. Tit. Profperitas. (d) Tit. Voluntas.
2 0 3 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Voluntas.
~T7~Ir fapens (a) miferrimos mortalium judicet (In quan-
y tifcumque opibus refulgebunt ) ventri ac libidini
deditos : quorum animus inerti otio torpet. Dicat ergo ipfe
fibi : voluptas fragilis eft , & brevis : faftidit objeda : quo
avidius haufta eft, citius in contrarium reddens : cujus fub-
inde necefle eft aut pceniteat, aut pudeat. In qua nihil eft
aut magnificum, aut quod naturam hominis dlis proximi
deceat. Res humilis , membrorum turpium ac vilium mi-
nifterio veniens, exitu fceda. Illa eft voluptas (b) de homi-
ne & viro digna, non implere corpus, nec faginare 5 nec
cupiditates irritare, quarum tutlfsima eft quies : fed pertur-
batione carere , & e qua; hominum inter fe rixantium
ambftus concutit ; & e qua; intolerabilis ex alto venir,
ubi de dils fama; creditum eft, vitiifque illos noftris aefti-
mavimus. Hanc voluptatem qualem, intrepidam, nunquam
; \ fen-
(a) Voluptas vana, (b) Vera voluptas,
libidine orta, fine termino funt. Neceffaria metitur utilltas:
fupervacua quo redigis? Voluptatibus utique fe immergunt,
quibus in confuetudinem adduds carere non poifunt : &
ob hoc mifetrimi funt, quod eo pervenerunt, ut illis , qua;
fupervacua fuerant, facta fint necefiaria. Serviunt itaque
voluptatibus fuis ; non fruuntur : & mala fua ( quod malo-
rum ultimum eft) amant. Tunc autem confummata eft in-
flicitas, ubi turpia non folum dele&ant ; fed etiam pla-
cent. Et dfinit elfe remedio, l ocus, ubi qua; fuerant vitia,
mores funt. Epifi. 39.
Parjmoniam fuam Seneca, defcribit his verbis : Pans ilc-
cus & fine menfa prandium : poft quod non funt lavanda;
manus. Dormio minimum. Confuetudinem meam nofti. Bre-
vifsimo fomno utor , & quail interjungo. Satis eft mihi
vigilare defiifle. Aliquando dormiffe me fcio , aliquando
fufpicor. Epijl. 83.
% Vide hac etiam de re finitimos huic Titulos , Voluptas,
Abftinentia , Frugalitas, Ebrietas, cet.
I I . CLASSIS. VOLUPTAS. 203
fenfuram fui tedium percipit hie , quem deformamus quum
maxime : qui (ut ita dicam) divini juris atque humani pe-
ritus, preientibus gaudet, ex futuro non pendet. Lib. 7.
de Benef. cAp. 2.
Id agere debemus, ut irritamenta vitiorum quam lon-
gifsime fugiamus. Indurandus eft animus, & a blandimen-
tis voluptatum procul abftrahendus. f Vina Hannibalem hi-
berna folverunt : & indomitum ilium nivibus atque Alpi-
bus virum enervaverunt fomenta Campanie. Armis vicit,
vitiis victus eft. Nobis quoque militandum eft : (a) & qui-
dem genere militie , quo nunquam quies , nunquam otium
datur. Debellande funt in primis voluptates : que ( ut vi-
des ) feva quoque ad fe ingenia rapuerunt. Si quis libi
propofuerir quantum operi s aggreflus fit, fciet nihil delica-
te , nihil molliter effe faciendum.... Effeminat (b) animos
amcenitas nimia. Nec dubie aliquid ad corrumpendum v i - ^
gorem poteft regio. Quamlibet viam jumenta patiuntur,
quorum dura in afpero ungula eft. In molli paluftrique
pafcuo faginata, cito fubteruntur. Et fortior miles ex con-
fragofo venit. Segnis eft urbanus & verna. Nullum' labo-
rem recufant manus , que ad arma ab aratro transferun-
tur. In primo deficit pulvere ille unctus & nitidus. Seve-
rior loci difciplina firmat ingenium , aptumque magnis co-
natibus reddir. Epi. 51.
Debilitatem nobis indixere delicie : & quod diu no-
luimus , poffe defivimus. Epi. 55.
Ifte , que voluptates vocantur , ubi tranfeenderint mo-
dum , pcene funt. Epi. 83. propefin.
Videant (c) qui fummum bonum voluptatem dixerunt,
quam turpi illud loco pofuerint. Itaque ngant poffe vo-
luptatem a virtute diduci : 8c ajunt nec honefte quemquam
vivere, ut non jucunde vivat : nec jucunde , ut non ho-
nefte quoque.... Sed fi ifta indifereta eflent , non videre-
mus
f Plurimi ex Mureto legunt : Vim Hannibalis , cet. At Joh, Opfopceus
fc ex correcliorbus membrana hunc locum caftigatum voluit : Una Han-
nbalem hiberna folverunc. Empbafim enm effe putat in Una. Et hanc
quoque leBionem nonnullis viris doclis baud dfplicuiffe intelligimui.
(a) Tit.Tentatio. (b) Tit. Labor. (c) Tit. Felicitai.
204 COLLECTANEA MORA LIS PHILOSOPHISE.
mus qua*dam jucunda , fed non honefta: quadam vero ho-
neftifsima , fed afpera & per dolores exigenda. Lib. de Vi-
ta- be at a , cap. 6.
Addite nunc , quod voluptas etlam ad vitam turpifsi-
mam venir. At virtus malam vitam non admittit. Et infeli-
ces quidam non fine voluptate, immo ob ipfam volupta-
tem funt : quod non eveniret , fi virtuti fe voluptas im-
mifcuiffet ; qua virtus ftcpe caret, nunquam indiget. Quid
difsimilia , immo diverfa componitis ? Altum quiddam (a)
eft virtus, excelfum , regale , invi&um , infatigabile. Vo-
luptas , humile , fervile , imbecillum , caducum : cujus fta-
tio ac domicilium fornices & popina* funt. Virtutem in tem-
plo invenies , in foro, in curia , pro muris ftanrem , pul-
verulentam , coloratam , callofas habentem manus: volu-
ptatem , latitantem fa*pius ac tenebras captantem; citca bal-
nea ac fudatoria , ac loca aedilem metuentia ; mollem , e.ner-
vem , mero ac unguento madentem , pallidam , fucatam,
& medicamentis f pollutam. Summum bonum immortale
eft; nefcit exire : nec fatietatem habet, nec pcenitentiam.
Nunquam enim recta mens verritur : nec fibi odio eft , nec
quicquam mutavit, quia femper fecuta eft optima. At vo-
luptas turn quum maxime delectat, extinguitur : nec mul-
tum loci habet. Itaque cito implet, & tasdio eft : & poft
primum impetum marcer. Nec id unquam certum eft, cujus
in motu natura eft. Ita ne poteft quidem ulla ejus efle fub-
ftantla , quod venit tranfttve celerrime , in ipfo ufu fui
periturum. Eo enim pervenit, ubi deilnat : & dum incipit,
fpeciat ad finem. Eod. lib. cap. j .
Quid, quod tarn bonis quam malis voluptas ineft ? Nec
minus turpes. dedecus fuum , quam honeftos egregia dele-
ftanr. Ideoque prasceperunt veteres optimam fequi vitam,
non jucundifsimam : ut rectae ac bona* voluntatis non dux,
fed comes voluptas fit. Ibid. cap. 8.
Voluptas nocet nimia. In virtute non eft verendum ne
quid nimium fit: quia in ipfa eft modus. Non eft bonum,
quod magnitudine laborat fua. Lib. de Vita beata, cap. 13.
Et fi placet ilia virtutis & voluptatis junctura > virtus
an-
(a) Tit. Virtw. 7 Al. Poiiinctdm , id eft , uuctam , delibuum.
II. CLASSIS. VOLUPTAS.
antecedat, comitetur voluptas, & circa corpus ut umbra
verfetur. Virtutem quidetn exceliifsimam omnium , volu-r
ptati tradere ancillam ; nihil magnum animo capientis eft.
Prima ergo virtus fit : ha:c ferat figna. Habebimus. nihilo mi-
nus voluptatem , fi domini ejus & temperatores erimus.
Aliquid nos exorabir , nihil coget. At hi qui voluptati tra-
didere principia , utroque caruere : virtutem enim amit-
tunt. Cetetum non ipfi voluptatem ; fed ipfos voluptas ha-
bet : cujus aut inopia torquentur , aut copia ftrangulantur.
Miferi fi deferunrur ab ilia 5 miferiores fi obruuntur. Sic-
ut deprehenfi in mari Syrtico , modo in ficco relinquun- *
tur , modo torrente unda fluctuantur. Evenit autem hoc
nimia intemperantia , & amore casco rei. Nam mala pro
bonis petenti, periculofum eft affequi. Ut feras cum labo- ^
re periculoque venamur , & captarum quoque illarum fol-
licira poffefsio eft ; faspe enim laniant dominos : ita f ha-
bentes magnas voluptates , in magnum malum evafere, ca-
ptaeque cepere. Qua: quo plures majorefque funt ; eo ille
minor ac plutium fervus eft, quem felicem vulgus appel-
lar. Permanere libet in hac etiam num hujus rei imagine.
Quemadmodum qui beftiarum cubicula indagat, & laqueo #
captare feras magno aeftimat , & magnos canibus circum-
dare faltus ut illarum veftigia premat , potiora deferit, mul-
tifque officiis renuntiat : ita qui fectatur voluptatem omnia
poftponit 5 & (a) primam libertatem negligir , ac pro ven-
tre dependit : nec voluptates fibi emit 5 fed fe voluptatibus
vendit. Ibid. cap. 14.
Voluptates improborum trepida:, & variis terroribus in-
quieta: funt : fubitque quum maxime exfultantes follicita co-
gitatio. Ha:c quamdiu? Ab hoc affectu reges fuam fieve-
re potentiam : nec illos magnitudo fortuna: fua: delectavit,
fed venturus aliquando finis exterruit. Qiium per magna
camporum fpatia porrigerer exercitum, nec numerum ejus,
fed menfuram comprehenderet Petfarum rex infolentifsi-
mus, lacrimas profudit, quod intra centum annos nemo
ex tanta juventute fuperfuturus effet. At illis erat admotu-
rus fatum ille ipfe qui flebas, perditutufque alios in ter-
ra.
t Al. Hdbeutis maglia; voluptates. (a; lit. Ltbertas,
206 COLLECTANEA MORAL IS PHILOSOPHISE.
r a, alios In mari, alios in praelio , alios in fuga : & intra
exiguum tempus confumturus illos, qui bus centefimum an-
num timebat. Lib. de Brevit. vita, cap. 16.
Quid , quod gaudia eorum quoque trepida funt ? Non
enim folidis caufis innituntur : fed eadem qua oriuntur va-
nirate turbntur. Qualia autem putes tempora elle,, etiam
ipforum confefsione mifera ; quum hax quoque quibus fe
atollunt, & fupra hominem efferunt, parum lincer fint?
Maxima quaeque bona (a) follicita funt : nec ulli fortuna
minus bene , quam optima; creditur. Alia felicitate ad tuen-
dam felicitatem opus eft : & pro ipfis quae fuccefferunt, vo-
tis, vota facienda funt. Omne enim quod fortuito obve-
nir , inftabile eft. Quo altius furrexerit, vergir pronius in
occafum. Neminem porro cafura deleftant. Miferrimam er-
go neceffe eft, non tantum brevifsimam , viram eorum ef-
f e, qui magno parant labore quod majore pofsideanr: ope-
rofe affequuntur qua; volunt ; anxii tenent qua; affecuti funt.
Nulla interim nunquam amplius redituri temporis eft ratio.
Nova; occupationes veteribus fubftituuntur ; fpes fpem ex-
citat, ambitionem ambitio : miferiarum non finis quaeritur,
fed materia mutatur. Ibid. cap. 17.
% Vide etiam finitima loca, Tit. Luxus , Tit. Gul a, Tit.
Ebrietas, Tit. Temperantia.
Luxus,
N
Unc vobifcum loquor , quorum sque fpatiofe luxuria,
quam aliorum avaritia diffunditur. Vobis dico : quo
ufque nullus erit lacus, cui non villarum veftrarum fafti-
gia immineant ? nullum flumen , cujus non ripas edificia
veftra pratexant? Ubicumque fcatebunt aquarum calentium
vena; , ibi nova diverforia luxuria; excitabuntur. Ubicum-
que in aliquem finum litus curvabitur , vos protinus fun-
damenta jacietis : nec contenti folo , nifi quod manu fe-
ceritis , maria agetis introrfus. Omnibus licet locis tecta ve-
ftra fplendeant, alicubi impofita montibus in vaftum terra-
rum
(a) Tit. Diviti<e, Tit. Fortunx inabilitas*
II. CLASSIS. LUXUS. 20J
rum marifque profpedum, alicubi ex piano In altltudinem
montium eduda : quum multa aedificaveritis, quum ingen-
tia 5 tarnen & fingula corpora eftis & parvula. Quid pro-
funt multa cubicula ? In uno jacetis. Non eft veftrum, ubi-
cumque non eftis. Ad vos deinde tranfeo , quorum pro-*
funda (a) & infatiabilis gula , hinc maria fcrutatur , hinc
terras. Alia hamis , alia laqueis , alia retium varus generi-
bus cum magno labore perfequitur. Nullis animalibus , ni-
fi ex faftidio pax eft. Quantulum enim eft , quod ex iftis
epulis quas per tot comparatis manus , feflb voluptatis ore
libatis? Quantulum ex ifta fera periculofe capta, dominus
crudus ac naufeans guftat ?. Quantulum ex tot conchyliis
tarn longe advedls , per iftum ftomachum inexplebilem la-
bitur ? Infelices etiam quod non intelligitis , vos majo-
rem famem habere quam ventrem. Hase (b) aliis die : ut
dum dicis, audias ipfe. Scribe : ut dum feripferis , legas;
omnia ad mores >, & (c) ad fedandam rabiem afteduum
referens. Stde , non ut plus aliis feias , fed ut melius.
Eft ft. 89.
Mihi crede: felix illud faxulum ante architedonas fuir.
Ifta nata funt jam nafeente luxuria : in quadratum tigna
decidere 5 &~ ferra per defignata currente , certa manu tra-
bem feindere.
Nam prlmi cuneis feindebant fifsile lignum.
Non enim reda , coenationi epulum reeeptura; paraban-
tur. Nec in hunc ufum pinus , aut abies deferebatur longo
vehiculorum ordine , vicis intrementibus ; ut ex illa , la-
cunaria auro gravia penderenr. Furcae utrimque fufpenfa?
fuleiebant cafam. Spiffatis- ramalibus , ac fronde congefta-
& in proelive depofita , decurfus imbribus quamvis ma-
gnis erat. Sub his tedis (d) habitavere fecuri. Culmus II-
beros texit. Sub marmore atque auro fervitus habitat.
Epift. 90.
Simplicl cura conftant neceflaria : in delicias laboratur...
Non fuit tarn inimica natura , ut quum omnibus aliis ani-
malibus facilem ac tutam vitam daret ; homo folus non
poffet fine tot artibus vivere. Nihil horum ab ilia nobis
im-
{d) -Tit.Uuia. ^o) Tit.Doilor. (c) Tit.dtfectus. [dj Tit.Liberias.
208 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC.
imperatum eft. Nihil egre qerendum , ut pofsit vita pro-;
duci. Ad parata nati fumus. Nos. omnia nobis diffidila, fa-
cilium faftidio fecimus. Tecta tegumentaque , & fomenta
corporum , & cibi , & que nunc ingens negotium facta
funt ; obvia erant, & gratuita , &c opera levi parabilia.
Modus enim omnium , prout poftulabat necefsitas , erat.
Nos ifta pretiofa, nos mira , nos magnis multifque con-
quirenda artibtis fecimus. Sufficit ad id natura quod pofcit.
A natura luxuria defcivit : que quotidie fe ipfam incitat,
& tot feculis ctefcit, & ingenio adjuvat vitia. Primo fu-
pervacua ccepit concupifcere ; inde contraria : novifsime
corpori animimi" addixir, & illius defervire libidini jufsir....
J am rufticitatis & miferie eft, velie quantum fat eft. Ead.
Epijl, 90.
Nunc vero quam longe procefferunt mala valetudinis?
Has ufuras voluptatum pendimus ultra modum fafque con-
cupitarum. Innumerabiles effe morbos miraris ? Coquos nu-
mera. Ceffat omne ftudium : & liberales difciplinas profef-
fi' , fine ulla frequentia , defertis angulis prefident. In rhe-
torum ac philofophorum fcholis folitudo eft.... Tranfeo
agmina exoletorum , per nationes colorefque defcripta ; ut
eadem omnibus levitas fit, eadem prime menfura lanugi-
nis , eadem fpecies capillorum : ne quis cui reCtior eft co-
ma , crifpulis mifceatur. Tranfeo piftorum turbam , tranfeo
miniftratorum : per quos figno dato ad inferendam cce-
nam difcurritur. Dii boni, quantum hominura unus ven-
ter exercet ! Epijl. 9 5.
Turpis , qui alto fole femifomnls jacet, cujus vigilia
medio die incipit : & adhuc multis hoc ante lucanum eft.
Sunt .qui-officia'lucis noctifque pervertunt : nec ante de-
dncunt oculos hefterna graves crapula, quam appetere nox
ccepit., Qiialis illorum conditio dicitur, quos natura (ut ait
Virgilius ) pedibus noftris fubditos e contrario pofuit :
Nofque ubi primus equis oriens afflavt anhelis,
Illis fera rubens accendit lumina vefper:
talis horum contraria omnibus non regio, fed vita eft. Sunt
quidam in eadem urbe antipodes , qui ( ut Marcus Cato
ait ) nec orientem unquam folem viderunt, nec occiden-
te.
I I . CLASSIS. LOTUS. 2 0 9
tem. Hos tu xiftmas fcire, quemadmodum vivendum fit,
qui nefciunt quando ? Et hl mortem timent, in quam fe
vivi condiderunt? Tarn infaufti ominis, quam nocturna; aves
funt.... Non vivunt contra naturam , qui poma ria in um*
mis turribus ferunt? Quorum filvae in tedis domorum ac
faftigiis nutant , inde ortis radicibus , quo improbe cacu-
mina egifent? Non vivunt contra naturam, qui fundamen-
ta therm arum in mare jaciunt : nec delicate natare ipil fibi
videntur , nifi calentia ftagna fludu ac tempeftate ferian-'
tur? Quum inftituerunt omnia contra naturae confuetudinem
velie ; novifsime in totum ab illa decifcunt. Lucei : fomni
tempus eft. Quies eft : nunc exerceamur, nunc geftemur,
nunc prandeamus. Jam lux propius accedir: tempus elicce-
ne. Non oportet id facer , quod populus. Res fordida eft,
rrita ac vulgari via vivere. Dies publicus relinquatur : pro-
prium nobis ac peculiare mane fiat. Ifti vero mihi defun-
dorum loco funt. Quantulum enim a funere abfunt, & qui-
dem acerbo , qui ad faces & creos vivunt ? Hanc vitam
agere eodem tempore multos meminimus : inter quos &
Atilium Butam praetorium , cui ( poft Patrimonium ingens
confumtum ) Tiberius paupertatem confitenti : fero , inquir,
experredus es.... Caufa autem eft ita vivendi quibufdam,
non quia aliquid exiftiment nodem ipfam habere jucundius;
fed quia nihil juvat obvium : & gravis make confcientiae
lux eft. Et omnia concupifcenti aut contemnenti , pro ut
magno aut parvo emta funt , faftidio eft lumen gratuitum...
Caufa tarnen praecipua mihi videtur hujus morbi , vitae
communis faftidium. Quo modo cultu fe a ceteris diftin-
gunt ; quo modo elegantia ccenarum , munditiis vehicu-
lorum : fic volunt feparare edam temporum difpofitione.
Nolunt folita peccare , quibus peccandi premium , f fama
eft. Hanc petunt omnes ifti, qui ut ita dicam, retro vi-
vunt. Ideo ( Lucili ) tenenda nobis vita eft , quam natu-
ra praefcripfit : nec ab illa declinandum. Ulani fequenti-
bus omnia, facilia & expedita funt : contra illam nitenti-
bus non alia vita eft , quam contra aquam remigantibus.
Epi. 1 22.
O Vide
t l. Infamia elt.
A I O COLLECTANEA MORALE PHILOSOPHISE.
Frugalit* , & Varfimonia luxui contraria,
Q
UI domum Intravede. , nos potlus mlretur quam fu-
pelledilem noftram. Magnus Ille eft qui fidilibus fic
utltur , quemadmodum argento : nec ille minor eft,
qui fic argento utitur , quemadmodum fidilibus. Infirmi
animi eft, pati non polle divitias. Epifi. 5.
Hanc ergo fanam , & falbrem formam vita; teneto,
ut corpori tantum indulgeas , quantum bona; valetudini fa-
tis eft. Durius tradandum eft , ne animo male pareat. Gi-
bus famem fedet, porlo fitim extinguat , veftis arceat fri-
gus , domus munimentum fit adverfus infetta corpori. Hanc
utrum cefpes erexerit, an varius lapis gentis aliena;, ni-
hil intereft. Scito , hominem tam bene culmo quam auro
tegi. Contemne omnia , qua; fupervacuus labor velut orna-
mentum ac decus ponit. Cogita in te praeter animum ni-
hil effe mirabile : cui magno nihil magnum eft. Epift. 8.
In ipfa Scipionis Africani villa jacens , haec tibi fcrl-
bo , adoratis manibus ejus & ara , quam fepulcrum effe
tanti viri fufpicor. Animam quidem ejus in caelum , ex quo
erat, rediifle perfuadeo. mihi : npn quia magnos exercitus
duxit ( hos enim & Cambyfes furiofus, ac furore feliciter
ufus habuit); fed ob egregiam ejus moderationem pieta-
temque , magis in ilio admirabilem quum reliquit patriam,
quam quum defendit.... Magna ergo me voluptas fubit,
contemplantem mores Scipionis ac noftros. In hoc angulo
ille Carrhaginis horror , cui Roma debet quod tantum fe-
mel capta eft, abluebat corpus laboribus rufticis feflum.
Exercebat enim opere fe , rerramque ( ut mos fuit prifeis )
ipfe fubigebat. Sub hoc ille tedo tam fordido ftetir. Hoc
illum pavimentum tam vile fuftinuit. At nunc quis eft, qui
fic lavari fuftineat ? Pauper fibi videtur ac fordidus, nifi
parietes magnis & pretiofis orbibus refulferunt; nifi Alexan-
drina marmora Numidicis cruftis diftinda funt ; nifi Ulis
un-
^[ Vide etiam finitima buie loca ,fcilicet, Tit. Gula , Ebrie-
tas, Intemperantia : contraque , Parfimonla , Abftinentla , cet.
II. CLASSIS. FRUGALITAS , ET PARSIMONIA. 2 1 1
undique operofa , Sc in picture modum variata circumli-
tio pretexitur. Eo deliciarum pervenimus , ut nifi gemmas
calcare nolimus. Epift. 8 6 .
Idem Seneca de frugalitate fua inEp'fi. Sj.c ait : Cum
paucifsins fervis , quos unum capere vehiculum potuit,
fine ullis rebus , nifi quae corpore noftro continebantur,
ego & Maximus meus biduum jam beatifsimum agimus.
Culcitra in terra jacet ; ego in culcitra. Ex duabus pe-
nulis , altera ftragulum , altera, opertorium facta eft. De
prandio nihil detrahi potuit : paratum fuit j - non magis ho-
ra , nufquam fine caricis , nufquam fine pugillaribus. Ille,
fi panem habeo, pro pulmentario funt : fi non, pro pa-
ne. Qiiotidie mihi annum novum faciunt : quem ego fau-
ftum & felicem reddo bonis cogitationibus & animi ma-
gnitudine : qui nunquam major eft , quam ubi aliena fe-
pofuit : 8c fecit fibi pacem , nihil timendo ; fecit fibi di-
vitias nihil concupifcendo. Vehiculum in quod impofitus
fum , rufticum eft. Mul e, vivere fe ambulando teftantur:
mulio excalceatus non propter eftatem. Vix a me obtineo,
ut hoc vehiculum velim videri meum. Durat adhuc (a)
perverfa tecti verecundia. Quoties in aliquem comitatum
lautiorem incidimus , invitus erubefco : quod argumentum
eft, ifta que probo , que laudo, nondum habere certam
federn 8c immobilem. Qui fordido vehiculo erubefcit, pre-
tiofo gloriabitur. Parum adhuc profeci : nondum audeo
frugalitatem palam ferre. Etiam nunc euro opiniones via-
totum. Contra totius generis humani opiniones mittenda
vox erat : infanitis , erratis, ftupetis ad fupervacua, nemi-
nem eftimatis fuo.... Quid ad rem pertinent mule fagina-
te , unius omnes colons ? Quid ifta vehicula celata ?
- Inrati oflro alipedes , pifi'tfque tapetis.
Aurea peBoribus demia manilla pendent.
Tecli auro , fulvum mandunt fub dentibus aurum.
Ifta nec dominum meliorem poffunt lacere, nec mulam. M.
Cato Cenforius ( quem tam Romano populo hercule pro-
fuit nafci quam Scipionem : alter enim cum hoftibus no-
ftris bellum , alter cum moribus gefsit ) canterio veheba-
O 2 tur,
t Muretus : oiuc magaci : id e/t ,/me coquo. Til. Verecundia,
2 1 3 C OL L EC T A N EA MORA L I S PHI LOSOPHI SE.
t ur , & hippoperis quidem impofitis , ut fecum utenfilfa
portaret.... O quantum erat fa:culi decus , imperatorem
triumphalem Cenforium ( & quod fuper omnia haec eft )
Catonem uno caballo effe contentum , &: ne toto quidem.
Partem enim farcinae ab utroque latere dependentes oc-,
cupabant. Epift. 87.
Ego certe quum Attalum audirem In vitla , in erro-
res , in mala vita; perorantem , faepe mifertus fum generis
humani , & ilium fublimem altioremque humano faftigio
credidi. Ipfe regem fe effe dicebat : fed plus quam regna-
re mihi videbatur , cui liceret cenfuram agere regnantium.
Quum vero commendare paupertatem coeperat , & often-:
dere, qulcquid ufum excederet, pondus effe fupervacuum
& grave ferenti : faepe exire e fchola pauperi libuit. Quum
cceperat voluptates noftras traducere 5 laudare caftum cor-
pus , fobriam menfam , puram menrem non tantum ab
illicitis voluptatibus , fed etiam fupervacuis : libebat (a)
circumfcribere gulam & ventrem. Inde mihi quaedam per-
manfere, Lucili. Magno enim in omnia impetu veneram:
deinde ad civitatis vitam redutus , ex bene coeptis pau-
ca fervavi. Inde oftreis boletifque in omnem vitam renun-
tiatum eft. Haec enim non cibi, fed oblectamenta funt, ad
edendum faturos cogentia : quod gratifsimum eft edacibus
& fe ultra quam capiunt farcientibus ; facile defcenfura,
facile reditura. Inde in omnem vitam unguento abftinemus:
f quern obtinemus odor in corpore eft. Nullo inde vino
calet ftomachus. Inde in omnem vitam balneum fugimus.
Decoquere corpus atque exinanire fudoribus , inutile fi-
mul delicatumque credimus... Laudare folebat Attalus cul-
citram , qua; refifteret corpori. Tali utot etiam fenex, in
qua veftigium apparere non pofsit. Epift. 108.
Addiximus animum voluptati : cui indulgere initium
omnium malorum eft. Tradidimus ambitioni & fama;, ce-
teris aeque vanis & inanibus. Qitid ergo nunc te hortor
ut facias ? Nihil novi : nec enim novis malis remedia quae-
runtur. Sed hoc primum , ut tecum ipfe difpicias , quid
; fit
(a) Sense* parfimonia iS" abjttnentia. j Al. Q^ioniam optunus odoS
in corpore eft nu^ltis, lade vino carens ftooiachus.
I I . CLASSIS. ERUGALI TAS , ET PARSI MONI A. 21 3
fit neceflarium , quid fupervacuum. Neceflaria tibi ubique
occurrent : fupervacua & femper , & toto animo quaeren-
da funt. Non eft autem quod te nimis laudes, fi contem-
feris aureos lectos , & gemmeam fupellettilem. Qua* eft
enim virtus (a) fupervacua contemnere ? Tunc te admira-
re , quum contemferis neceflaria. Non magnam rem facis,
quod vivere (b) fine regio apparatu potes , quod non de-
fideras miliarios apros , nec linguas fcenicoptetorum , &
alia portenta luxuria* jam tota animalia faftidientis , & cer-
ta membra ex fingulis eligentis. Tunc te admiEabor , fi
non contemferis etiam fordidum panem : fi tibi perfuafe-
ris herbas ( ubi neceffe eft ) non pecori tantum , fed ho-
mini nafci: fi fcieris cacumina arborum explementum ef-
fe ventris , in quern fic pretiofa congerimus , tanquam re-
cepta fervantem. Sine faftidio implendus eft. Quid enim
ad rem pertinet quid accipiat , perditurus quicquid acce-r
perit? Epifi. no .
Itinere confectus incommodo magis quam longo , in
Albanum meum nocte multa perveni. Nihil habeo para-
turn nifi me. Ita in lectulo lafsitudinem pono : hanc co-
qui, hanc piftoris moram boni confulo. Mecum enim de
hoc ipfo loquor, quam nihil fit grave , quod leviter ex-
cipias: quam indignandum nihil , nifi ipfe indignando ad-
ftruas. Non habet panem meus piftor: fed habet villicus,
fed habet atrienfis, fed habet colonus. Malum panem , in-
quis. Exfpedta : bonus fiet. Etiam ilium tenerum tibi, 8c
filigineum fames reddet. Ideo non eft ante edendum,quam
ilia imperet. Exfpectabo ergo : nec ante edam , quam aut
bonum panem habere ccepero ; aut malum faftidire de-
fiero. Neceflarium eft parvo afluefcere. Multa; difficulta-
tes locorum , multa; temporum , etiam locupletibus ... oc-
current. Quicquid vult , habere nemo poteft. Illud poteft,
nolle quod non habet : rebus oblatis hilaris uti. Magna
pars libertatis eft (c) bene moratus venter , & contumelia;
patiens. iEftimari non poteft, quantam voluptatem capiam
ex eo , quod lafsitudo mea fibi ipfa acquiefcit. Non un-
ctiones , non balneum , non ullum aliud remedium quam
0__ tem-
(a) Tit. Paupertai voluntaria. (b) Tit. Abftinentia. (c) Tit. Liberou.
21 4 COLLECTANEA MOBALIS PHILOSOPHISE.
temporis quaere Nam. quod labor contraxl tquies tollit...
Aliquando enim experimentum animi fumfi fubitum. Hoc
enim eft fimplicius 8c verlus. Nam ubi fe praeparavit, &
indixir ilbi patlentiam , non aeque apparet quantum habet
verae firmitatis. Ilia funt certifsima argumenta , quae ex
tempore dedit : fi non tantum aequus moietta, fed placi-
dus afpexit; fi non excanduit, non litigavit ; fi quod da-
ri deberet, ipfe fibi non defiderando fupplevit ; & cogi-
tava > aliquid confuetudini fuae, fibi nihil deeffe. Epifi. 123.
Multa quam fupervacua effent non intelleximus , nifi
quum deefle cceperunt. Utebamur enim il l is, non quia de-
bebamus , fed quia habebamus. Quam multa autem para-
mus, quia alii paraverunt ? quia apud plerofque funt ? In-
ter caufas malorum noftrorum eft, quod vivimus ad exem-
pla : nec ratione componimur , fed confuetudine abduci-
mur. Quod fi pauci facerent , nollemus imitari : quum
plures facere cceperunr, quafi honeftius fit quia frequen-
tius, fequimur. Et redi apud nos locum renet error, ubi
publicus factus eft.... Quanto fatius eft , redum fequi li-
mitem , & eo fe perducere , ut ea demum finr tibi ju-
cunda, quae honefta ? Quod affequi poterimus , fi feceri-
mus duo effe genera rerum , quae nos aut invitent, aut
fugent. Invitent ; ut di vitiae, voluptates , forma , ambirlo,
cetera blanda 8c arridentia. Fugent; l abor, mors, dolor,
Ignominia , vidus adftridior. Debe"mus itaque exerceri, ne
haec timeamus , ne ilia cupiamus. In contrarium pugne-
mus, & ab invitantibus recedamus : adverfus f premen-
tia concitemur. Non vides quam diverfus fit afcendentlum
' habitus, & defcendentium ? Qui pronum eunt, refupinant
corpora : qui in arduum , incumbunt. Nam fi defcendas,
pondus fuum in priorem partem dare ; ft afcendas , retro
abducere ; cum vitio ( Lucili ) confentire eft. In volupta-
tes defcenditur : In afpera & dura fubeundum eft. HIc im-
pellamus corpora, illhic refrenemus. Ead.EpiJI. 1 23.
^[ Vide etiam finitima huc loca , & contraria , nempe:
Tit. Parfmonia , Gula , Abftinentia , Ebrietas, Voluptas,
& fi qua funt alia.
Ah
f AL Petencu. Al. Pocentia.
II. CLASSIS. ABSTINENTIA.
21 5
Abjlinenta.
A
Nte clrcumfplciendum eft , cum quibus edas Sc bi-
bas, quam quid edas & bibas. Epift.19.
Venter prarcepra non audit, pofcit, appellat. Non eft
tamen moleftus creditor : parvo dimittitur ; fi modo das
illi quod debes , non quod potes. Eplft. 21 .
Non pudebit fateri , quern mihi amorem Pythagorx
injecerit Socion. Differebat , quare ille animalibus abfti-
nuiffet, quare poftea Sextius. Difsimilis utrique caufa erat:
fed utrique magnifica. Hie homini faris alimentorum ci-
tra fanguinem elfe credebat : & crudelitatis confuetudinem
fieri, ubi in voluptatem effet adducta laceratio. Adjicie-
bat, contrahendam materiam effe luxuriae. Colligebat, bo-
na; valetudini contraria effe alimenta varia, & noftris alie-
na corporbus. At Pythagoras omnium Inter omnia co-
gnationem effe dicebat, & aliorum commercum In alias
atque alias formas tranfeuntium.... Interim fceleris homi-
nibus ac parrcidii metum fecit , quum pofsint in paren-
tis anmam nfeii incurrere ; & ferro morfuve violare, In
quo eognatus aliquis fpiritus hofptaretur.... Si vera funt
ifta , abftinuiffe animalibus nnocenta eft : fi falfa , fru-
galitas eft. f Qtiod ifthlc crudelitatibus tuis damnum eft?
Alimenta tibi leonum & vulturum eripo. His nftinttus, (a)
abftinere animalibus coepi : &c anno peracto non tantum
facilis erat mihi confuetudo , fed dulcis. Agiliorem mihi
animum effe credebam. Epft. 108.
Numquid enlm ( mi Lucili ) in hoc furor non eft , quod
nemo noftrum mortalem fe cogitat ? Quod nemo imbecil-
lum ? Immo in ilio , quod nemo noftrum unum effe fe
cogitat ? Afpice culinas noftras , & concurfantes Inter tot
ignes coquos noftros. Unum videri putas ventrem, cui f tan-
to tumultu comparatur cibus ? Afpice f vinaria noftra,
_ O 4 &
t AL Quod iftius crudelitatis tuas damnum eft? (a) Seneca a
camibus abfi'ment'ta. t Al. Tantorum cultu. -J- Al. Veterana. Al.
Veterana. At ego Granatenjts lecl'ionem, ceu coneliiorem
}
in textu reti-
nendam decrevi.
2l6 COLLECTANEA MOR ALIS PHILOSOPHIE.
0
& plena multorum fseculorum vindemiis horrea. Unum pu-
tas videri ventrem , cui tot climatum regionumque vina
conduntur ? Afpice quot locis vertatur terra : quot millia
colonorum arent, fodiant. Unum putas videri ventrem, cui
& in Sicilia , & in Africa feritur ? Sani erimus , & mo-
dica concupifcemus, fi unufquifque fe numeret : metiatur
fimul corpus, fciatque nec multum capere, nec diu poffe.
Nihil tarnen seque tibi profuerit ad temperantiam omnium
rerum, quam (a) frequens cogitano brevis a:vi, & hujus
incerti. Qtiicquid facies, refpice ad mortem. Epifi. 1 1 4.
% Vide etiam Ttulos buh fintimos , qui proxime pra*
cejferunt, quique fequuntur.
Gula.
Q
Uo pervenere deliciae? Is pro putrido jam pifcls affer-
tur , qui I hodie eductus, hodie occifus eft. Ne-
" fcio de re magna tibi credere. Ipfe oportet mihi cre-
dam. Hue afferatur : coram me animam agar. Ad hunc
faftum pervenit venter delicatorum , ut guftare non pof-
fint pifcem , nifi quem In ipfo convivio natantem palpi-
tantemque viderint. Quantum ad follertiam luxuria; pereun-
tis accedir, ranto fubtilius quotidic & elegantius aliquid
excogitat furor, ufitata contemnens. Ilia audiebamus : nihil
effe melius faxatili mullo. At nunc audimus : nihil eft
moriente formofius. Da mihi in manus vas vitreum, in quo
exfultet, in quo trepidet. Ubi multum diuque laudatus eft,
ex ilio perlucido vivario extrahitur. Tunc ut quifque pe-
ririor eft , monftrat : vide quo modo exarferit rubor , o-
mni acrior minio : vide quas per latera venas agat : ecce,
fanguineum putes ventrem ; quam lucidum quiddam caeru-
leumque fub ipfo tempore effulfit ! jam porrigitur &z pal-
let , & in unum colorem componitur. Ex his nemo - mo-
rienti amico afsidet, nemo videre morrem patris fui fu-
ftinet , quam optavit. Quotus quifque funus domefticum
ad
(a) Tit. Vita , y mors, t Al. Qui non hodie e dudus . At Pin-
c'tanus negationern adjeftam putat ab aliquo, qui fenfum non percipiebat.
II. CLASSIS. GULA.
ad rogum profequitur ? Fratrum proplnquorumque extrema
hora deferitur : ad mortem mulli concurritur. Nihil enim
eft ilio formofius. Non tempero mihi, quin utar interdum
temerariis verbis, & proprietatis modum excedam. Non
funt ad popinam , dentibus , & ventre , & ore contend:
oculis quoque gulof funt. Lib. 3. Natur. Quxfl. cap. 18.
Medicina quondam paucarum fuit fcientia herbarum,qui-
bus fifteretur fiuens fnguis, vulnera coirent paullatim. De-
inde in hanc pervenit tarn multiplicem varietatem. Nec eft
mirum, tunc illam minus negotii habuiffe ; firmis adhuc fo-
lidifque corporibus, & facili cibo , nec per artem volupta-
temque cortupto. Qui poft quam ccepit, non ad tollendam,
fed ad irritandam famem quaeri ; & inventa; funt mille con-
ditura; , quibus aviditas excitaretur : qua; defideranribus ali-
menta erant, onera funt plenis. Inde pallor , & nervorum
vino madentium tremor , & miferabilior ex cruditatibus
quam ex fame macies. Inde incerti labentium pedes, &
femper qualis in ipfa ebrietate titubatio. Inde in totam cu-
tem humor admiffus , diftntufque venter, dum male affue-
fcit plus capere quam poterat. Inde fuffufio lurida; bilis, &
decolor vultus , tabefque in fe putrefcentium , & rerorri
digiti articulis obrigefcentibus, nervorum fine fenfu jacen-
tum torpor, aut palpitano corporum fine intermifsione vi-
brantium. Quid capitis vertigines dicam? Quid oculorum,
auriumque tormenta , & cerebri aeftuantis verminationes,
& omnia per qua; exoneramur , internis ulceribus affeda ?
Innumerabilia praterea febrium genera ; aliarum impetu fa;-
vientium , aliarum tenui pefte repentium , aliarum cum
horrore & multa membrorum quaffatione venientium? Quid
alios referam innumerabiles morbos, fupplicia luxuria;? Im-
munes erant ab iftis malis , qui nondum fe deliciis fol-
verant ; qui ftbi imperabant ; fibi miniftrabant. Corpora
opere ac vero labore durabant, aut curfu defatigata, aut
venatu , aut tellurem verfantia. Excipiebat illos cibus,
qui nifi efurientibus piacere non poterat. Itaque nihil
opus erat tarn magna medicorum fupell edile , nec tot
ferramentis atque pixidibus. Simplex erat ex fimplici cau-
fa valetudo. Multos morbos multa fercula fecerunt. Vi-
de
2I8 COLLECTANEA MOR ALIS PHILOSOPHISE.
Sobrietas > Ebrietas.
V
Ult nos ab ebrietate deterrere Zeno , vir maximus,
hujus fecta; fortifsima: conditor. Audi ergo quem-
admodum colligat vitum bonum non futurum ebrium.
Ebrio fecretum fermonem nemo committit : viro autem
bo-
de quantum rerum per imam gulam traniturarum , per-
mifceat luxuria , rerrarum marifque vaftatrix. Neceffe eft
itaque inter fe tarn diverfa difsideant, & haufta male di-
gerantur, aliis alio nitentibus. Epifi.9^.
Ubi Seneca de nivium generations in lib. 4. Natural.
Quafi. difputavit , c tandem concluit. Quid iftas ( inquis )
ineptias , quibus nec litteratior fit quifquam nec melior,
tarn operofe perfequeris ? Quo modo fiant nives dicis,
quum multo magis ad nos dici a te pertineat , quo mo-
do emenda; non fint nives. Jubes me cum luxuria litiga-
re. Qiiotidianum iftud & fine effectu jurgium eli. Litige-
mus tarnen ; etiam fi fuperior futura eft, pugnantes ac re-
luctantes vincat.... Unde ad hoc perventum f it , ut nulla
nobis aqua fatis frigida videretur qua; flueret , dicam.
Quamdiu fanus , & falubris cibi capax ftomachus eft ; m-
pleturque , non premitur ; naturalibus fomentis contentus
eft. Ubi quotidianis cruditatbus non tempors asftus , fed
fuos fentit 5 ubi ebrietas continua vifcerbus infedit , &
praxordia bile , in quam vertitur , torret : aliquid neceffa-
rio quaertur quo a;ftus ille frangatur ; qui ipfis aquis in-
calefcit, remediis ncitat Vitium. Itaque non aflate tan-
tum j fed & media hieme nivem hac caufa bibunt. Qua;
hujus rei caufa eft , nifi nteftinum malum , 8 liixu cor-
rupta prxcordia , quibus nullum intervallum unquam quo
interquiefcerent datum eft y fed prandia coenis ufque in
lucem perduttis ingefta funt , & diftentos copia ferculo-
rum ac varietate commeffatio altius merfit ? Lib. 4. Natur.
Quceft. cap. I3.
% Vide etiam hac de re fintimos buie Ttulos proxme
precedentes, & fequentes.
IT. CLASSIS. SOBPvIETAS , EBRIETAS 21 9
bono committit : ergo vir bonus ebrius non eft.... Non eft
animus in fua poteftate , ebrietate devindus. Qiiemadmo-^
dum mufto dolia ipfa rumpuntur 5 & omne quod in imo
jacet, in fummam partem vis caloris ejedat r fie vino
aeftuante, quicquid in imo jacet abditum , effertur (a) 8c
prodit in medium. Onerati mero , quemadmodum non
continent cibum , vino redundante : ita ne fecretum qui-
dem. Quod fuum alienumque eft , pariter effundunr.... In-
terim fi hoc colligere vis , virum bonum non debere
ebrium fieri , cur fyllogifmis agis ? Die quam turpe fit
plus fibi ingerere quam capiat, & ftomachi fui non nolTe
menfutam. Quam multa ebrii faciant , quibus fobrii eru-
befcant. Nihil aliud eife ebrietatem , quam voluntatiam
infaniam. Extende in plures dies ilium f ebrium habitum:
numquid de furore dubitabis ? Nunc quoque non eft minor,
fed brevior. Refer Alexandri Macedonis exemplum , qui
Clitum carifsimum fibi ac fidelifsimum inter epulas tranf-
fodit : & intelletto facinore, mori vol uit, certe debuit.
Epifl. 83.
Omne vitium ebrietas 8c Incendit, & detegit : obftan-
tem malis conatibus verecundiam removet. Plures enim (b)
pudore peccandi, quam bona voluntate, prohibitis abfti-
nent. Ubi poifedit animum nimia vis vini, quicquid ma-
le latebat, emergit. Non facit ebrietas vitia , (c) fed pro-
trahir. Tunc libidinofus ne cubiculum quidem exfpectat;
fed cupiditatibus fuis , quantum petierint , fine dilatione
permittit. Tunc impudicus morbum profitetur ac publicat.
Tunc petulans non linguam , non manum continet. Cre-
feit infoienti fuperbia, crudelitas l evo , malignitas livido^
Omne vitium detegitur 8c prodit. Adjice illam ignoratio-
nem fui, dubia & partim explanata vetba, incertos oculos,
gradum errantem , vertiginem capitis, teda ipfa mobilia,
velut aliquo turbine circumagente totam domum ; ftoma-
chi tormenta, quum effervefeit merum ac vifeera ipfa
diftendit. Tunc tarnen uteumque tolerabile eft , dum illi
vis fua eft. Quid, quum fomno vitiatur? 8c qua; ebrietas
fuit,
(a)' Tit.Secretum. t Al. Ebrii habitum. (b) Tit.Pudor. (c) Mi-
ra not at io Ebrii.
2 2 0 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC
f ait, eruditas facta eft ? Cogita quas clades edidert pu-
blica ebrietas. Haec , acrrimas gentes , bellicofafque hofti-
bus tradidit. Haec , multorum annorum pertinaci bello de-
fenfa mcenia patefecit. Haec , contumacifsimos & jugura
recufantes, in alienum egit arbitrium. Haec-f invictas acies
mero domuit. Alexandrum ( cujus modo feci mentionem )
tot itinera, rot praclia , tot hiemes , per quas ( vieta tem-
porum locorumque difficultate ) tranierat, tot flumina ex
ignoto cadentia , tot maria tutum dimiferunt ; intemperan-
tia bibendi condidit.... Ibidem.
Manfuetudo , dementia.
E
X his quae nos offendunt, alia renuntiantur nobis, alia
ipfi audimus & videmus. His quae narrata funt, non
debemus (a) cito credere. Multi ementiuntur , ut deci-
pfanr : multi quia decepti funt. Alius criminatione gratiam
captat, & fingit injuriam , tit videatur doluiffe fadam.
Eft aliquis malignus, & qui amicitias cohaerentes diducere
velit.... Qui dicere tibi nifi clam non vul t, paene non di-
cit. Quid eft iniquius quam fecreto credere ; palam irafei ?
Lib. 2. de Ira, cap. 29.
Quorumdam ipfi teftes fumus. In his naturam excu-
tiemus, voluntatemque facientium. Puer eft ? (b) aerati do-
netur : nefeit an peccet. Pater eft ? aur tantum profuit, f
ut illi donanda injuria ejus fit : aut fortafsis ipfum hoc me-
ritum ejus eft , quo offendimur. Mulier eft ? f errat. Juf-
fus eft? necefsitati, quis nifi iniquus fuccenfet ? Laefus eft?
non eft injuria pati, quod prior feceris. Judex eft ? plus
illius credas fententiae , quam tuae. Rex eft ? fi nocentem
punit, cede juftitiae : fi innocentem , cede fortunae. Mu-
tum animal eft , aut limile muto ? imitaris illud , fi ira-
fceris. Morbus eft , aut calamitas? levius tranfiliet fuftinen-
term
t Al. I nvif tos acie. (a) Tit. Fides, (bj Subjeftio elegans. f Pincia-
nus corrigendum putat : Ut illius jam injuria jus fir. f Idem Pincianus
legendum arbitratur , Erac ; non Errar : ut fenfus fit , muliebrem errorem
ignojeendum : erat enim mulier , hoc eji , fexus in errores proni.
II. CLASSIS. MANSUETUDO , CLEMENTIA. 2 2 1
tem. Deus eft? tam perdis operam quum ill! irafceris, quam
quum ilium alteri precaris iratum. Bonus vir eft, qui in-
juriam fecit ? noli credere. Malus ? noli mirari. Dabit pce-
nas alteri, quas debet tibi : & jam fibi dedit, qui pecca-
vit. Ibid. cap. 30.
Regis quifque intra fe animum habet , ut licentiam
fibi dari velit in alterum , in fe nolit alteri. Aut ignoran-
tia nos itaque rerum , aut infolentia iracundos facit. Igno-
rantia : quid enim mirum eft, malos mala facinora edere ?
Quid novi eft, fi inimicus nocet, amicus orfendit, filius
Iabitur , fervus peccat ? Turpifsimam , ajebat Fabius, im-
peratori excufationem eife : non putavi. Ego turpifsimam
homini puto. Omnia puta : exfpecta : etiam in bonis mo-
ribus aliquid exfiftet afperius. Ferr humana natura infidio-
fos amicos, fert ingratos , fert cupidos, fert impios. Quum
de moribus unius judicabis, de publicis cogita. Ubi maxi-
me gaudebis , maxime metues. Ubi tranquilla tibi omnia
videntur, ibi nocitura non defunt, fed quiecunt. Semper
futurum aliquid quod te offendat , exiftima. Gubernator ^
nunquam ita totos finus explicuit fecurus, ut non expe-
dite ad contrahendum armamenta difponeret. Eodem lib.
cap. 31 .
Magni (a) animi eft, injurias defpicere. Ultionis con-
tumeliofifsimum genus eft, non effe vifum dignum, ex quo
peteretur ultio. Multi leves injurias altius fibi demifere,
dum vindicant. Ille magnus & nobilis eft , qui more ma-
gna fera, latratus minutorum canum fecurus exaudit. Ibid,
cap. 32.
Quid facilius fuit Antigono , quam duos manipulares
duci jubere , qui incumbentes regio tabernculo faciebant,
quod homines & periculofifsime & libentifsime faciunr,
qui de rege fuo male exiftimant ? Audierat omnia Anti-
gonus , utpote quum inter dicentes f & audientem pal-
la intereifet : quam ille leviter commovit , & longius
(inquit) difcedite, ne vos rex audiat. Idem quadam no-
d e
(a) Tit. Magnanimit*, f Job. Opfopceus hunc ocum fie emendai : Et
audientem aulaeum iiitereffet , quod ille , cet. Antgonus enim , ut ille ait
x
in tabernculo erat ; milite) in excubis , velo diferet.
222
COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
cte ( quum quofdam ex multibus fuis exaudiflet, omnia
mala imprecantes regi , qui ipfos in illud iter & in-
extricabile Lutum deduxiffet ) accefsit ad eos , qui max-
ime laborabant : & quum ignorantes a quo adjuvarentur,
explicuiflet ; nunc ( inquit ) maledicite Antigono , cujus
vitio in has miferias incldiitis : ei autem bene optate, qui
vos ex hac voragine eduxit. Idem (a) tarn miti animo ho-
ftium fuorum maledifta , quam civium tulit. Itaque quum
in parvulo quodam caftello Graxi obliderentur ; 8c fidu-
cia loci contemnentes hoftem , multa in deformitatem An-
tigoni jocarentur ; & nunc ftaturam humilem, nunc col-
lifum nafum deriderent : gaudeo ( inquit ) & bene fpero,
fi in caftris meis Silenum habeo. Quum hos dicaces fa-
me domuiffet ; captis fic ufus eft, ut eos qui militia: uti-
les erant, in cohortes defcriberet, ceteros praxoni fubjice-
ret : id quoque fe negavit fa&urum fuifle, nifi (b) expe-
diret his dominum habere , qui tam malam haberent lin-
guam. Lib. 3. de Ira , cap. 22.
Dicat itaque quifque fibi qtioties lacefsitur : numquid
potentior fum Philippo ? Uli tarnen impune maledi&um eft.
Numquid in domo mea plus poflum , quam toto orbe ter-
rarum Divus Auguftus potuit ? Ille tarnen contentus fuit
a conviciatore fuo fecedere. Quid eft quare ego fervi
mei -\ hilarius refponfum & contumaciorem vultum , &
non pervenientem ufque ad me murmurationem, flagellis
& compedibus expiem ? Qtiis fum , cujus aures laedi nefas
fiti Ignoverunr muiti hoftibus : ego non ignofcam pigris,
negligentibus , garrulis ? Puerum aetas excufet , feminam
fexus , extraneum libertas , domefticum familiaritas. Nunc
primum offendit ? Cogitemus quamdiu placuerit. Sxpe &
alias oifendit Feramus quod diu tulimus. Amicus eft ?
Fecit quod noluit. Inimicus eft ? Fecit quod debuit. Pru-
dentiori cedamus : ftultiori remittamus. Pro quocumque
illud refpondeamus. nobis : fapientifsimos quoque viros
multa delinquere. Neminem elle tam circumfpeftum , cu-
jus non diligentia aliquando fibi ipfi excidat. Neminem
tam maturum , cujus non gravitatem in aliquod fervidius
, f__
\dj Tit. Kex. (b) Tit. Lingua. \ Al. Clanas. Ai. blatius.
II. CLASSIS. MANSUETUDO , CLEMENTIA. 223
factum cafus Impingat. Neminem tarn timidum offenfarum,
qui non In illas, dum vitat, incidat. Ibid. cap. 24.
Noli aftimare hanc horam , aut hunc diem. Totum
infpice mentis mas habitum. Etiam fi nihil mall feciftl,
potes facere. Quanto fatius eft fanari injuriam , quam ul-
cifci? Multum temporis ultio ablumit. Multis fe injuriis
objicit , dum una dolet. Diutius irafcimur omnes quam
kedimur. Quanto melius eft abite in diverfum , nec vitia
vitiis opponere ? Num quis fatis conftare fibi videtur, fi
mulam calcibus. repetat, & canem morfu ? Ifta, inquis, pec-
care fe nefciunt. Primum ; quam iniquus es , apud quem, ho-
minem effe , ad Impetrandam venlam nocet ? Deinde 5 fi cete-
ra animalia hoc ira; tua; fubducit, quod confilio carent : eo
loco tibi fit quifquis confilio caret. Quid enim refert, an alia
mutis difsimilia habeat ; fi quod in omni peccato muta
defendit , fimilem habet caliginem mentis ? ... Manfuete
immanfueta tractanda funt. Quod in luftu dici folet, effi-
cacifsime & in ira dicetur : utrum aliquando defines, an
nunquam ? SI aliquando 5 fatius eft iram relinquere , quam
ab ira relinqui. Sin femper ha;c cogitano durabit ; vides
quam impacatam tibi denuntias vitam. Qualis enim erlt
femper ira rumentis ? E od. lib. cap. 27.
Ut de dementia fcriberem , Nero Casfar, una me vox
tua maxime compulit : quam ego non fine admiratione,
& qtium diceretur , audiffe me memlni 5 & deinde aliis
narralTe. Vocem generofam , magni animi , magna; lenita-
t i : qua; non compofita , nec alienis auribus data , fubito
crepuit ; fed bonitatem tuam cum fortuna tua litigantem
in medium adduxit. Animadverfurus in latrones duos Bur-
rus praefecfus tuus , vir egregius & tibi principi natus,
exigebat a te , fcriberes , in quos & ex qua caufa anim-
adverti velles. Hoc fa;pe dilatum , ut aliquando fierer,
inftabat. Invitus invito quum cartam protuliffet traderet-
que , exclamafti : vellem nefcire litteras. O dignam vo-
cem quam audirent omnes gentes , qua; Romanum Impe-
rium incolunt 5 quasque juxta jacent dubia; libertatis ; quo-
que fe contra , viribus aut animis attollunt ! O vocem
in concionem omnium mortalium mittendam , in cujus
ver-
224 COLLECTANEA MOS ALIS PHILOSOPH!.
verba principes regefque juramentum faciant ! O vocem
.prifcae generis humani innocentiae ! dignam cui redderetur
antiquum illud faeculum. Lib. 2. de Clem.cap. 1 .
Clementia eft temperanza animi in poteftate ulcifcendi:
v e l , lenitas fuperioris adverfus inferiorem in conftituen-
dis pcenis.... Itaque dici poteft & inclinatio animi ad leni-
tatem in pcena exigenda.... Huic contrariam imperiti pu-
tant feveritatem. Sed nulla virtus vintiti contraria eft.
Ibid. cap. 3.
Quid ergo opponitur dementia: ? Crudelitas : quar ni-
hil aliud eft ; quam attrocitas animi in exigendis pcenis*.
Illos ergo crudeles vocabo , qui pudendi caufam habent;
modum non habent. Ibid. cap. 4.
# Quo modo (a) quorumdam lapidum Inexpugnabilis fer-
ro duritia eft, nec fecari adamas , auf csedi vel deteri pot-
eft , fed incurrentia ultro retundit : quemadmodum quae-
dam non poffunt igne confumi , fed fiamma circumfuf,
rigorem mum habitumque confervant : quemadmodum
projedi in altum fcopuli mare frangunt, nec ipfi ulla fae-
vitiae veftigia tot verberati procellis oftentant : ita fa-
pientis animus (b) folidus eft ; & id roboris collegit , ut
tarn tutus fit ab injuria, quam ilia quce retuli. Lib. 2. de
Tranq. animi, cap. 3. (*)
Quid igirur? Non erit aliquis , qui fapienti facete ten-
tet injuriam ? Tentabit ; fed non perventuram ad eum.
Majore enim intervallo a contadi! inferiorum abdudus eft,
quam ut ulla vis noxia ufque ad ilium vires fuas perferar.
Etiam quum potentes, & imperio editi , & confenfu fer-
vientium validi , nocere ei tentent : ram citra fapientem
omnes eorum impetus deficient, quam quae nervo tormen-
tifve in altum exprimuntur, quum extra vifum exfilierunt,
citra caelum tamen fiednntur. Quid tu putas , quum fto-
lidus ille rex multitudine telorum diem obfcuraffet, ullam
fagittam in folem incidiffe ? aut demifsis in profundum
# catenis Neptunum potuiffe conftringi ? Ut caeleftia huma-
. ^ nas
(a) Tit. Fortitudo & Patient ia. <b Sapienti! manfuetudo iS"
pat'tentia inexpugnab'lis (ST invitta. (*} Id eft , Libro dt Conantia Sa-,
pient'n, five Quod in fapientem non cadit injuria.
I. CLASSE. MANSETUDO, CLEMENTIA. 225
nas manus eftugiunt ; & ab his qui tempia diruunt, aut
fimulacra conflant , nihil divinitati nocetur : ita quicquid
fit in fapientem proterve , petulanter , fuperbe ; fruftra
tentatur. At fatius erat , neminem effe qui facer vel-
let. Rem difficilem optas humano generi, innocentiam. At
non fieri, eorum intereft qui fatturi funt ; non ejus qui
pati, ne fi fiat quidem , f poteft. Immo nefcio, an magis
vires fapientia oftendat tranquilla inter laceffentia. ? ficut
maximum argumentum eft Imperatoris armis virifque pol-
lentis,tuta fecuriras & in hoftium terra. Divida mus fi ti-
bi videtur, Serene , injuriam a contumelia. Prior illa na-
tura gravior eft : hax levior , & tantum delicatis gravis:
qua non leeduntur, fed offenduntur. Tanta eft tarnen an-
morum dilblutio & vanitas, ut quidam nihil acerbius pu-
tent. Sic invenies fervum , qui flagellis quam colaphis
cedi malit : & qui mortem ac verbera tolerabiliora credar,
quam contumeliofa verba. Ad tantas ineptias perventum
eft, ut non dolore tantum, fed doloris opinione vexemur:
more puerorum , quibus metus incutit umbra , & perfona-fc
rum deformitas , & depravata facies ; lacrimas vero evo-
cant nomina parum grata auribus , & digitorum motus,
& alia qua; mpetu quodam erroris improvidi refugiunt.
Ibid. cap. 4.
Injuria propofitum hoc habet, aliquem malo afficere.
Malo autem fapientia non relinquit locum. Unum enim
illi malum eft , turpitudo : qua; introire eo, ubi jam vir-
tus honeftumque eft, non poteft. Injuria ergo ad fapientem
non pervenit. Nam fi injuria alicujus mali patientia eft:
fapiens autem nullius mali eft patiens ; nulla ad fapientem
injuria pertinet. Omnis injuria, diminutio ejus eft in quem
incurrit. Nec poteft aliquis injuriam accipere fine aliquo
detrimento , vel dignitatis, vel corporis, vel rerum extra
nos pofitarum. Sapiens aurem nihil perdere poteft : omnia
in fe repofuit : nihil fortuna; credit : bona fua in fulido
habet ; contentus virtute , (a) qua; fortuitis non indiget.
Nihil eripit fortuna, nifi quod dedit : virtutem autem non
dat 5 ideo nec detrahit. Libera eft , inviolabilis , immo-
P ta,
T
A i
' Non poteit. (a) Tit. Fortitude , Patientia , y Virtus.
22 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
ta , inconcuffa : fic contra cafus indurata , ut nec incli-
nati quidem , nedum vinci pofsit. Adverfus apparatus
terribilium, redos oculos tenet: nihil ex vultu mutat, fi-
ve illi dura j five fecunda oftendantur. Itaque nihil per-
det , quod perire fenfurus fit. Unius enim in poffefsione
virtutis eft , ex qua depelli nunquam poteft : ceteris pre-
cario utitur. Quis autem jadura movetur alieni ? Quod fi
injuria nihil laedere poteft ex his qua: propria fapientis funr,
quia virtute fua falva funr : injuria fapienti non poteft fie-
ri. Megara Demetrius ceperat , cui cognomen Poliorce-
tes fuit. Ab hoc Stilpon philofophus interrogati^ , num
quid perdidiffet ? nihil , inquit : omnia namque mea me-
cum flint. Atqui & Patrimonium ejus in praedam cefferat,
& filias rapuerat hoftis, & patriam violaverar. At ille vi-
doriam illi excufsit : & fe ( urbe capta ) non invidum tan-
tum ; fed indemnem effe teftatus eft. Habebat enim fecum
vera bona , in qua: non eft manus injedio. At ea quae
difsipata & direpta ferebantur , non judicabat fua 5 fed
adventitia, & nutum fortuna: fequentia : ideo non ut pro-
pria dilexerat. Omnium enim extrinfecus affluentium lu-
brica & incerta poffefsio eft. Cogita nunc, an huic fur,
an calumniator, an vicinus potens, aut dives aliquis, fa-
cere injuriam pofsit : cui bellum , & hoftis ille egregiam
artem quaffandarum urbium profeffus , eripere nihil potuit.
Inter micantes ubique gladios , & militarem in rapinam
tumultum ; inter flammas & fanguinem , ftragemque im-
pulfa: civitatis 5 inter fragorem templorum fuper deos fuos
cadentium , uni nomini pax fuir. Non eft itaque quod au-
dax judices promiffum : cujus t ibi, fi partim fidei habes,
fponforem dabo. Vix enim credis, tantum firmitatis in ho-
minem, auttantam animi magnitudinem cadere : fed fi pro-
dir in medium , qui dicat : Eoa
1
, lib. cap. 5.
Non eft quod dubites, an attollere fe homo natus fu-
pra fiumana pofsit; an dolores, damna, ulcerariones, vul-
nera , magnos motus rerum circa fe frementium , fecurus
.afpiciat : & dura placide ferat , & fecunda moderate ; nec
il lis cedens , nec his fretus : unus idemque inter diverfa
fit : nec quicquam fuum, nifi fe , putet effe ; ea quoque par-
n. CLASSIS. MANSUETUDO, CLEMENTIA. 227
te qua melior eft. En adfum hoc vobis probaturus : fub
irto tot civitatum everfore, munimenta incurfu arietis la-
befieri ; & turrium altitudinem cuniculis ac Iatentibus fof-
lls repente refidere ; 8c sequaturum editifsimas arces agge-
retn crefcere : at nulla machinamenta polle reperiri, qua;
bene fundatum animum agitent. f Eripui me nudum do-
mo : & incendiis undique relucentibus , per flammas, per
fanguinem fugi. Filias meas qui cafus habeat, an pejor pu-
blico , nefcio. Solus & fenlor , & hoftilia circa me omnia
videns ; ramen integrum incolumemque effe fenfum meum
profiteor: teneo , habeo quicquid mei habui. Non eft quod
me victum ; vittorem te credas. Vicit fortuna tua fortu-
nam meam. Caduca ilia & dominum mutantia , ubi fint
nefcio. Quod ad res meas pertint, mecum funt, mecum
erunt. Perdiderunt ifti divites patrimonia. Libidinofi amo-
res fuos , & magno pudoris impendio diletta fcorta. Am-
bitiofi curiam & forum , 8c loca exercendis in publico
vitiis deftinara. Feneratores perdiderunt tabellas fuas , qui-
bus avaritia falfo keta divitias imaginatur. Ego quidem
omnia integra illibataque habeo. Proinde iitos interroga
qui flent, qui lamentantur , ftrittis gladiis nuda pro pecu-
nia corpora opponunr , qui hoftem onerato finti fugiunt.
Ergo ita habe , Serene : perfectum ilium virum , humanis
divinifque virtutibus plenum, nihil perdere. Bona ejus fo-
lidis 8c inexfuperabilibus munimentls praxintta funt. Non
Babylonis illi muros contuleris , quos Alexander intravit.
Non Catthaginis aut Numantia; mcenia, una manu capta.
Non capitolium , arcemve. Patent ifta hoftili veftigio. Ilia
qua; fapientem tuentur , a fiamma 8c ab incurfu tuta funt:
nullum introitimi prsbent , excelfa , inexpugnabilia , diis
a:qua. Ibid. cap. 6.
Non ell quod dicas, ita ut foles , hunc fapientem no-
ftrum nufquam invenlri. Non fingimus iftud hum ani inge-
nii vanum decus , nec ingentem imaginem falfie virtutls
concipimus : fed qualem confirmamus , exhibuimus & ex-
hibebimus. Raro forfitan, magnifque aetatum intervallis in-
venitur. Neque enim magna , & excedentia folitum ac
P__t vul-
f AL Ecepu" modo e ruinis domus. Et , ut reor , caftgatus.
22,8 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHY;
vulgarem modum crebro gignuntur. Ibid. cap. 7.
Non potei! ergo quifquam aur nocere fapienti , aut
prodeffe. Quemadmodum divina nec juvari deilderant, nec
ledi poffunt. Sapiens autem vicinns ptoximufque diis con-
ilftit, excepta mortalitate , fimilis Deo.... Non habet un-
de accipiat injuriam : ab homine me tantum dicere pit-
tas ? fed nec a fortuna quidem : que quoties cum vira-
te congreffa eft , nunquam par recefsit. Si maximum illud
( ultra quod nihil habent irate leges , ac fevifsimi domini
quod minentur ; in quo imperium fuum confumit fortuna )
equo placidoque animo accipimus, Se fcimus mortem ma-
lum non effe, ob hoc ne injuriam quidem : multo for-
tius alia tolerabimus. Eod. lib. cap. 8.
Omnia itaque ile patitur , ut hiemls rigorem , & in-
temperantiam cel i , & fervores morbofque,, 8c cetera for-
te accidentia. Ibid. cap. 9.
Sed quoniam priorem partem percurrimus, ad alteram
qua de contumelia eft , tranfeamus.... Hunc affectum mo-
vet humilitas animi, contrahentis fe , ob factum dictum-
que inhonotificum. Ille me hodie non admifit, quum alios
admitteret. Sermonem meum aut fupetbe averfatus eft,
aut palam riilt. Et non in medio me l oco, fed imo col-
locavit : & alia hujus note. Que quid vocem , nifi quere-
las naufeantis animi, in quas fere delicati & felices inci-
dunt ? Non vacat enim hec notare cui pejora inftant. Ni-
mio otio ingenia, nature infirma, Se muliebria , Se inopia
vere injurie lafcivientia, his commoventur : quorum pars
major conftat vitio interpretantis. Itaque nec prudentie
quicquam in fe effe nec fiducie oftendir , qui contumelia
afficitur. Non dubie enim contemtum fe judicat : Se hic
mrfus non fine quadam humilitate animi evenit fuppri-
mentis fe ac defeendentis. Sapiens autem a nullo conte-
mnitur. Magnitudinem fuam novit : nullique tantum de fe
licere nuntiat, quantum fibi. Ibid. cap. 10.
Hec vero minora ne fentit quidem : nec advetfus ea,
folita illa virtute utitur dura tolerandi ; fed aut non ad-
notat, aut digna tifu putat. Preterea , quum magnam par-
tem contumeliarum fuperbi infolentefque faciant, Se male
fe-
n. CLASSE. MANSUETUDO, CLEMENTIA. 229
Fellcitatem ferentes ; habet quo iftum affectum inflatum re-
fpuat , pulcherrimam virtutem omnium , animi fanitatem
magnitudinemque. Ilia , quicquid hujufmodi eft, tranfcur-
rit ut vanas fomniorum fpecles* vifufque nocturnos, nihil
habentes folidi nec veri. Ibid. cap. 1 1 .
Quern animum nos adverfus pueros habemus , hunc^
fapiens adverfus omnes, quibus etiam (a) poft juvenram
canofque puerilitas eft. An quicquam illi profecerunt, qui-
bus animi mala funt , auctlque in majus errores ? qui a
pueris magnitudine tantum formaque corporum differunt?
Ibid. cap. 12.
Quid eft autem quare hanc animi firmitatem non cre-
dis in virum fapienrem cadere ; quum tibi In aliis idem
notare , fed non ex eadem caufa liceat ? Quis enim phre- #
netico medicus irafcirur ? Quis febricitantis, & frigida pro-
hibiti maledicta in malam partem accipit ? Hunc affectum
adverfus omnes habet fapiens , quern adverfus aegros fuos
medicus : quorum nec obfcama ( fi remedio egent ) con-
trectare , nec reliquias &c effufa intueri dedignatur, nec
per furorem faevientium excipere convicia. Seit fapiens (b)
omnes hos qui togati purpuratique Incednnt , f valentes
eoloratofque , male fanos effe : quos non aliter videt, quam
regros intemperantes. Iraque ne fuccenfet quidem, fi quid
in morbo petulantius aufi funt adverfus medentem. Et quo
animo honores eorum nihilo eftimar ; eodem parum ho-
norifice facta. Quemadmodum non placet fibi, fi ilium
mendicus coluerit ; nec contumeliam judicabit, fi illi ho-
mo plebis ultimas falutanti, mutuam falutationem non red-
diderit : fic nec fe fufpiciet quidem, fi ilium multi divl-
tes fufpexerint. Seit enim illos nihil a mendicis differre:
immo miferiores effe. Illi enim exiguo ; hi multo egent.
Eod. lib. cap. 1 3.
Bonum apud virum cito moritur iracundia. Ex Pub.
Mim.
Clementia In quamcumque domum venerit, felicem earn
tranquillamque preftabit. Ex eodem.
. P 3 Par-
(a) Tit. Seneus. (b) Tit.Vulgus. f Alii, ceteris rccfss ,folum le".
gv.nt : Coloratos maleque fanos efle.
2 3 O COLLECTANE A MOR ALIS PHILOSOPHISE.
Ira,
E
Xegifti a me, Novate , ut fcriberem quemadmodum
poifet ira leniri. Nec immerito mihi videris hunc pre-
cipue affedum pertimuilfe, maxime ex omnibus tetrum ac
rabidum. Ceteris enim aliquid quieti placidique ineft ; hic
totus concitatus & in mpetu doloris eft.... dum alteri no-
ceat, fui negligens ; in ipfa irruens tela , & ultionis fecum
multa rradurae avidus. Quidam itaque e fapientibus viris
iram dixerunt brevem infaniam : aeque enim impotens fui
eft, decoris oblita, necefsitudinum immemor, in quod-cce-
pit pertinax & intenta , rationi confliifque praeclufa, va-
nis agitata caufis, ad difpedum aequi verique inhabilis,
ruinis fimillima , quae fuper id quod oppreffere frangun-
tur. Ut autem fcias non elle fanos quos ira poffedit, ipfo-
rum habitum intuere. Nam (a) ut furentium certa indicia
funt ; audax & minax vultus , triftis frons, torva facies,
citatus gradus, inquietae manus, color verfus , crebra &
vehementius ada fufpiria: ita irafcentium eadem figna funt.
Flagrant, & micant oculi ; multus ore toto rubor , exae-
ftuante ab imis praecordiis fanguine ; labia quatiuntr ; den-
tes comprimuntur ; horrent ac fubriguntur capili! ; fpiritus
coadus ac fttidens 5 articulorum fe ipfos torquentium fo-
JUUS ; gemitus mugitufque , & parum explanatis vocibus fer--
mo praeruptus ; & complofae faepius manus ; & pulfata hu-
mus pedibus ; & totum cncitum corpus, magnafque irae
(a) Notati irati.
Parcendum eft improbandis civibus, non alter quam
membris languentibus. Ex eodem.
Peccandiverecundiam facit ipfa dementia regtntis.Ex eod.
Quicquid aequo plus futurum eft, in partem humanio-
rem inclina , vel praepondera. Ex eodem.
Res magnae clementiae eft , indulgendo corrigere pec-
cata , magis quam vindicando. Ex eodem.
Severitatem abditam ; clementiam in procindu habe.
Ex eodem.
II. CLASSIS. IRA. 2 3 I
minas agens ; fceda vifu & horrenda fades depravantium
. fe atque intumentium. Nefcias utrum magis deteftabile vi-
tium f it, an deforme. Cetera licer abfcondere , & in ab-
dito alere : ira fe profert, & in faciem exit ; quantoque
major eft, hoc effervefcit manifeftius. Lib. 1. de Ira, cap. 1.
J am vero (a) fi effectus ejus damnaque intueri velis,
nulla peftis humano generi pluris ftetit. Videbis csedes ac
venena , & reorum mutuas fordes, & urbium clades, &
totarum exitia gentium , & principum fub civili haft ca-
pita venalia, & fubjectas tectis faces , nec intra mcenia
coercitos Ignes, fed ingentia fpatia regionum hoftili flam-
ma relucentia. Afpice nobilifsimarum civiratum fundamen-
ta vix notabilia : has ira dejecit. Afpice folitudines per
multa millia fine habitatione defertas : has ira exhaufit.
Afpice tot memoriae proditos duces , mali exempla fati.
Alium ira in cubili fuo confodit : alium inter facra men-
fae jura percufsit : alium inter leges celebrifve fpectaculum
fori lancinavit : alium filii parricidio dare fanguinem juf-
fit : alium fervili manu regalem aperire jugulum : alium
in cruces membra dividere. Ibid. cap. 2.
Si bonum eflet ira , perfectifsimum quemque fequere-
tur. Atqui iracundifsimi infantes, fenefque , & 3egri funt:
& invalidimi omne natura querulum ell. Ibid. cap. 1 3.
Ira eft concitatio animi ad ultionem voluntate & judi-
cio pergentis. Lib. 2. de Ira, cap. 3.
Nec magis quifquam eodem tempore , & iratus poteft
effe & vir bonus, quam aeger & fanus. Bod. lib. cap. 12.
Pyrrhum maximum praeceptorem certaminis gymnici,
folitum ajunt, his quos- exercebat praecipere , ne irafce-
rentur. Ira enim perturbar artem : & qua noceat tantum;
non qua caveat, afpicit. Saepe itaque ratio patientiam fua-
det ; ira vindicfam : & qui primis defungi malis potui-
mus , in majora devolvimur. ,Qiiofdam unius verbi con-
tumelia , non aequo animo l ata, in exfilium projecit : &
qui levem injuriam filentio ferre noluerant, gravifsimis ma-
lis obruti funt ; indignatique aliquid ex plenifsima Iiberta-
te diminu , fervile in fe fe attraxerunt jugum. Ibid. cap. 14.
. . P_4_ Duo
(a) A malts cortfequentlbus amplificai ira malum.
23? COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC.
Duo ( ut opinor ) funt ira remedia : ne incidamus in
Iram , & ne in ira peccemus. Ut in corporum cura, alia
de tuenda valetudine , alia de reftituenda, praecepta funt:
ita aliter iram debemus repellere , aliter compefcere, ut
vincamus. Ibidem, cap. 18.
Illud etiam fequitur, ut minimis fordidifque rebus non
exacerbemur. Parum agilis eft puer ; aut tepidior aqua
potui ; aut turbatus torus ; aut raenfa negligentius pofita.
* Ad ifta concitan , infania eft. ^Egras & infelicis valetudi-
nis eft , quem levis aura contraxit : afftti oculi , quos
candida veftis obtutbat : diflblutus deliciis , cujus-latus
alieno labore condoluir. Mindyridem , ajunt , fuiffe ex Sy?
baritarum civitate : qui quum vidiflet fodientem & al-
tius raftrum allevantem , laftum fe fieri queftus, vetuit il-
ium opus in confpettu fuo facer, f Bilem habere faepius
queftus eft , quod foliis rofae duplicatis incubuiffet. Ubi
animum fimul &: corpus voluptates corrupere , nihil tole-
rabile videtur : non quia dura, fed quia molles patimur.
Quid enim eft, cur tufsis alicujus , aut fternutamentum,
aut mufca parum curiofe fugata , nos in rabiem agat , aut
obverfatus calix , aut clavis negligentis fervi manibus
elapfa ? Feret ifte aequo animo civile convicium , & inge-
fta in concione curiave maledicta , cujus aures tratti fubfe-
lii ftridor offendit ? Perpetietur hie famem , & aeftive ex-
peditionis fitim , qui puero male diluenti nivem irafcitur ?
Nulla itaque res magis iracundiam alit , quam luxuria.
Ibid. cap. 25. " 26.
Nihil fane aeque profuir, (a) quam prmum ntuer de-
formitatem r ei , deinde periculum. Non eft ullius affectus
facies turbatior : pulcherrima ora foedavit ; torvos vultus
ex tranquillifsimis reddidit. Liquit decor omnis iratos:
etiam il amittus illius compofltus fit ad legem, trahet ve-
ftem , omnemque curam fui effundet. Si capillorum natu-
ra vel arte jacentium non informis eft habitus : cum am-
mo inhorrefcunt, tumefcunt venae, concutitur crebro fpi-
ritu pectus, rabida vocis eruptio colla diftendit. Tunc ar-
.tus trepidi , inquietai manus , totius corporis fluttuatio.
Qua-
f Alii
t
(X ut.futo reclini : Idem fa?pius queftus eft. (a) Efficlio elegant'
II. CLASSIS. IRA.
3 3
Qulern intra putas effe animum , cujus extra imago tam
fceda eft ? Quanto illi intra pectus terribilior vultus, acrior
fpiritus eft , intenilor impetus , rupturus le nifi eruperit
odem lib. cap. 3 5.
Quibufdam ( ut ait Sextius ) iraris profuit afpexiffe fpe-
culum. Perturbavit illos tanta mutatio fui. Velini in rem
praefentem addutti, non agnoverunt fe. Et quantulum ex
vera deformitate imago illa fpeculo repercuia reddebat ?
Animus fi oftendi , & fi in ulla materia prlucere poffet,
intuentes nos confunderet : ater , maculofufque , a'ftuans,
& diftortus , & tumidus. Nunc quoque tanta deformitas
ejus eft , per offa carnefque & tot impedimenta effluentis.
Quid fi nudus oftenderetur ? Speculo quidem neminem de-
territum ab ira credo. Quid ergo ? Qui ad fpeculum ve-
nerat ut fe mutaret, jam mutaverar. Iratis quidem , nul-
la eft formofior effigies , quam atrox & horrida : qua-
lefque effe , etiam videri volunt. Magis illud vidndum
eft, quam multis ira per fe nocuerit. Alii nimio fervore
rupere vens ; & fanguinem fupra vires elatus clamor egef-
fit ; &' luminum diffudit aciem in- oculos vehementius hu-
mor egeftus h & in morbos aegri recidere. Nulla celerior
ad infaniam via eft. Multi itaque continuaverunt ira fu-
rorem : nec quam . expulerant mentem , unquam recepe-
runt. Ajacem in mortem egit furor ; in furorem ira. Mor-
tem liberis , egeftatem fibi , ruinam domui imprecantur:
8c irafci fe negant , non minus quam infanire furiofi.
Omnia per vim gerunt : gladiis & pugnare parati, & in-
combere. Maximum enim malum illos cepit , & omnia
exfuperans vitia. Alia paullatim intrant. Repentina & uni-
verfa vis hujus eft : omnes denique alios affectus fibi fub-
jicit. Ibid. cap. 36.
Amorem ardentifsimum vincit. Transfoderunt itaque
amata corpora : & in eorum quos occiderant, jacuere com-
plexibus. Avaritiam, durifsimum malum minimumque fie-
xibile , ira calcavit ; adatta opes fuas fpargere , & do-
que delatum repulit ? Nullus affectus eft in quem non
mui rebufque in unum collatis inji
ambitiofus magno aeftimata projec
Quid ? non
honorem-
ira
234 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
ira dominetur. Lib. 2. de Ira , cap. 37 .
Quemadmodum adverfus peftilenciam nihil prodeft fir>
mitas corporis, & diligens valetudinis cura; ( promifcue
enim imbecilla robuftaque invadir : ) ita ab ira tarn inquie-
tis moribus periculum eft , quam compofitis & remifsis.
Quibus eo turpior & periculofior eft , quo plus in illis mu-
tt. Sed (a) quum primum fit, non irafci ; fecundum , re-
tinere; tertium, aliena: ira: mederi : dicam primum, quem-
admodum in iram non incidamus : deinde, quemadmodum
nos ab illa liberemus : novifsime , quemadmodum irafcen-
tem retineamus placemufque , & ad fanitatem reducamus.
Ne (b) irafcamur , praeftabimus , fi omnia vitia ira: no-
bis fubinde propofuerimus ., & illam bene aeftimaverimus.
Accufanda eft apud nos , damnanda. Perfcrutanda ejus
mala , 8c in medium protrahenda funt ; ut qualis fit , ap-
parear. Comparanda cum pefsimis eft. Avaritia acquirit
& contrahit , quo aliquis melior utatur i ita impendit.
Paucis gratuita eft. Iracundus dominus quofdam in fugam
fervos egit, quofdam in mortem. Quanto plus irafcendo,
quam id erat propter quod irafcebatur , amifit? Ira patri
luclum , marito divortium attulit, magiftratui odium , can-
didato repulfam. Pejor eft etiam quam luxuria.: quoniam
ilia fua voluptate fruitur ; haec alieno dolore. Vincit ma-
lignitatem & invidiam.... Nihil eft fimultatibus gravius:
has ira conciliar. Nihil eft bello funeftius : in hoc poten-
tium ira prorumpit.... Pra:terea ira ( ur feponamus qua:
mox fecutura funt-damna, infidias , perpetuam ex certa-
minibus mutuis follicitudinem ) dat pcenas , dum exigit.
Naturam hominis vltiat. Ilia in amorem hortarur ; ha:c in
odium. Ilia prodefle jubet ; haec nocere. Adjice , quod
quum indignatio a nimio fui fufpedu veniat, & animofa
videatur ; pufilla ' eft, & angufta. Nemo enim non eo , a
quo fe contemtum judicat, minor eft. Lib. 3. de Ira, cap. 5 .
Quoties difputatio longior & pugnacior erit, in prima
refiftamus, ante quam robur accipiat. Alit fe ipfam con-
tendo : demiflbs altius tenet. Facilius eft fe a certamine
abftinere , quam abducere. Ibid. cap. 8.
. . Ve*
^1 Jfareitio opens. \b) A malls conjequent. amplificai , difiuadet.
II. CLASSlS. IRA. 235
Vetus dictum eft : a laflo rixam quserl. iEque autem
& ab efuriente , & a fidente , & ab omni homine quern
aliqua res urit. Nam ut ulcera ad levem factum , deinde #
etiam ad fufpicionem tactus condolefcunt : ita animus af-
fectus minimis offenditur ; adeo Ut quofdam falutatio , epi-
ftola, oratio , & interrogatio ad litem evocent. Nunquam
fine querela aegra tanguntur.... Facile eft autem affectus
fuos, quum ptimum oriuntur , deprehendere. Morbum fi-
gna praecurrunt. Quemadmodum tempeftatis ac pluvia: an-
te ipfas nota: veniunt : ita ira: , amoris , omniumque ifta- #
rum procellarum animos vexantium flint quaedam praenun-
tia. Qui. comitiali vitio folent corripi, jam advenrare va- #
letudinem intelligunt, fi calor fumma deferuit ; & incer-
rum lumen , nervorumque trepidatio eft ; fi memoria fub-
labitur, caputque verfatur. Solitis itaque remediis incipien-
rem f cafum occupant... aut fi parnm medicina profecit,
vitaverunr turbam , & line tette ceciderunt. Proderit mor-
bum fuum noffe , & vires ejus ante quam fpatientur op-
primere. Videamus quid fit , quod nos maxime concitet.
Alium verborum , alium rerum contumelia: movent. Hie
vult nobilitati fuae , hie forma: fuae parci. Il le elegantifsi-
mus haberi cupit ; ille dottifsimus. Hie fuperbia: impatiens
eft 5 hie contumacia:. Ille fervos non putat dignos , qui-
bus irafcatur : hie intra domum faevus eft, foris mitis. Il-
le , rogari invidiam judicat : hie , non rogari , contume-
liam. Non omnes ab eadem parte feriuntur. Eoa. lib. cap. 10.
Non expedit (a) omnia videre , omnia audire. Multa:
nos injuria: tranfeant : ex quibus plerafque non accipit,
qui nefcit. Non vis effe iracundus ? ne fis enriofus. Qui
inquirit quid in fe dictum fit ; qui malignos fermones et-
iam ll fecreto habiti fint eruit, fe ipfe inqtiietat. Quaedam
interpretatio eo perducir , ut videantur injuria:. Itaque alia
differenda funt , alia deridenda , alia donanda. Circum-
fcribenda multis modis ira eft. Pleraque in lufum jocum-
que vertantur. Socratem ( ajunt ) colapho percuffum nihil
amplius dixifle , quam moleftum effe , quod nefcirent ho-
mines quando cum galea prodire deberent. Non quemad-
mo-
t Al. Caulam. Al. Curam. ^a) Remedia adverfus tram.
23^ COLLECTANEA MORALE PHILOSOPHIC.
modum facta fit injuria refert, fed quemadmodum lata....
Pififtrarum Athenienfium tyrannum , memoriae ptoditur,
quum multa in crudelitatem ejus ebrius conviva dixiffet, nec
.deeffent qui vellent manus ei commodare ... placido ani-
mo tuliife , & hoc irritantibus refpondiffe : non magis
illis fe fuccendi, quam fi quis obligatis oculis in fe in-
curriffet. Magna pars querelas manu fecit, aut falfa fu-
fpicando , aut levia gravando. Ibid. cap. 11.
Saepe ad nos ira venit, faepius nos ad illam ; quae nun-
quam arceffenda eft : etiam quum incidit , rejiciatur....
Eo loco nos conftituamus , quo ille eft cui irafcimur.
Nunc facit iracundos inqua noftri seftimatio : & quae fa-
cere veil em us , pati nolumus. Nemo fe differt. Atqui max-<
imum remedium irae , dilatio eft : ut primus ejus fervor
relanguefcat ; & caligo- quae premit mentem , aut refidat,
aut minus denfa fit. Quaedam ex his quae te praecipitem
ferebanr, hora, non tantum dies molliet : quaedam ex to-
to evanefcent. Non potuit impetrare Plato a fe tempus,
quum fervo fuo irafceretur : fed ponere ilium ftatim tuni-
cam , & praebere fcapulas verberibus jufsit , fua manu
ipfe percuffurus. Poft quam intellexit irafci fe ; ficut fuftu-
lerat manum , fufpenfam detinebat , & ftabat percufliiro
fimilis. Interrogatus deinde ab amico qui forte interve-
nerat , quid ageret ? Exigo , inquit, poenas ab homine
iracundo. Velut ftupens, geftum ilium faevituri, deformem
fapienti viro fervabat, oblitus jam fervi : quia alium quem
potius caftigaret, invenerat. Itaque abftulit fibi in fuos pot-
eftatem : & ob peccatum quoddam commotior , tu ( inquit)
Speufippe , fervulum iftum verberibus objurga : nam ego ira-
fcor. Ob hoc non caecidit, propter quod alius caecidiffct. Ira-
fcor , inquit : plus faciam quam oportet : libentius faciam.
Non fit ifte fervus in ejus poteftate , qui In fua non eft. Ali-
quis vult irato committi ultionem 5 quum Plato fibi Impe-
rium abrogaverit ? Nihil tibi liceat, dum irafceris. Qtiare ?
quia vis omnia licere. Pugna tecum ipfe. Si iram vincere non
potes, ilia te incipit vincere. Si abfconditur , fi Uli exitus
non datur, figna ejus obruamus : & illam quantum fieri pot-
eft, occultam fecretamque teneamus. Eod.lb. cap. 12.
I I . CLASSIS. IRA. 237
In imo pectoris fecelTu recondatur : feraturquc , non fe-
rat. Immo in contrarium omnia ejus indicia flectamus. Vui-
tus remittatur, vox lenior fit , gradus lentior. Paullatim
cum extetioribus interiora formentur. In Socrate ira; fi-
gnum erat , vocem fubmittere , loqui parcius. Apparebat
tunc ilium fibi obftare. Deprehendebatur itaque a familia-
ribus , & coarguebatur. Nec erat illi exprobratio latitan-
tis ira; ingrata. Qidni gauderet, quod iram fuam multi
intelligerent, nemo fentiret? Ibid. cap. 13.
Seneca deinde ut ira favitiam amplified , exempla nfi-
gns crudelitatis ab ira proferite , non modo Barbarorum ,fed
etiam Gnecorum regum commemorat : ac tandem Jubdit : Uti-
nam ifta fa:vitia inter peregrina manfilTet exempla : nec in
Romanos mores cum aliis adventitiis vi.tiis , etiam iuppli-
ciorum irarumque barbaria rranfiffet ! M. Mario , cui vi-
catim populus ftatuas pofuerar ; cui ture & vino Rom. Po-
pulus fupplicabat , L. Sylla perfringi crura , erui oculos,
amputari manus jufsit : & quafi toties occideret quoties
vulnerabat, paullatim & per fingulos artus laceravit.... Di-
gnus erat Marius qui ilia pateretur , Sylla qui juberet,
Catilina qui facerer. Sed indigna Refp. qua; In corpus
fuum pariter & hoftium & vindicum gladios reeiperet.
Lib. 3. de Ira , cap. 18.
Paullo inferius pofi enarratam Caji Ccefaris immanitatem
fic ait : Non lenim Caji faevitiam 5 fed ira: malum, propo-
fitum eft feribere : qua; non tantum viritim furit ; fed gen-
tes totas lancinat, fed utbes, fed flumina exuta ab omni
fenfu doloris converberat. Sicut Rex Perfarum, rotius po-
puli nares recidit in Syria.... Peperciffe illum judicas , quod
non tota capita praecidit ? Novo genere poena: delegatus
eft. Tale aliquid pafsi forent ^Ethiopes , qui ob longifsi-
mum ita: fpatium Macrobii appellantur. In hos enim ( quia
non fupinis manibus exceperant fervitutem ; mifsifque le-
gatis libera refponfa dederant , qua: contumeliofa reges
vocant ) Cambyfes fremebat ; & non provifis commeati-
bus , non exploratis itineribus , per invia, per arentia tra-
hebat omnem bello utilem turbam : cui intra primurn iter
deerant neceffaria ; nec quicquam fubminiftrabat fterilis &
in-.
2 3 0 COLLECTANEA MO RA LIS PHILOSOPHISE.
:.a) Quam fit pracept " violenta ira. f Ca/tgatiora exemplaria non
babent nando , fed vado, f AI. Regiis equis mcacum auferentem.
inculta , humanoque veftigio ignota regio. Suftinebant fa-
mem , primo tenerrima frondium , & cacumina arborum;
turn coria igne mollita, & quicquid necefsitas cibum fe-
cerat. Poftquam inter arenas , radices quoque & heiba: de-
feceranr , apparuitque inops etiam animalium folitudo 5 de-
cimum quemque fortiti, alimentum habuerunt fame faevius.
Agebat adhuc ira (a) regem praecipitem , quum partem
exercitus amififfet , partem comediifet : donee timuit ne
& ipfe vocaretur ad fortem. Turn demum lignum rece-
ptui dedit. Servabantur illi interim generofae aves, & in-
ftrumenta epularum camelis vehebantur : quum fortirentur
milites ejus , quis male perlret , quis pejus viveret. Ibid,
cap. 20.
Hie iratus fuit genti, 8c Ignota; 8c immerita; ; fenfure
tarnen : Cyrus fluvio. Nam quum Babylonem oppugnatu-
rus feftinaret ad bellum , cujus maxima momenta in oc-
cafionibus funt ; Gynden late fufum amnem f nando rranf-
ire tentavit : quod vix tutum eft, etiam quum fenfit 33-
ftatem , & ad minimum deductus eft. Ibi unus ex his
equis, qui trahere regium currum albi folebanr , abreptus,
vehementer commovit regem. Juravit itaque , amnem il-
ium f regis commeatus auferentem , eo fe redadurum , ut
tranfiri calcarique etiam a fe minis poifet. Hue deinde o-
mnem tranftulit belli apparatimi : & tarn diu alfedit operi,
donee c. & lxxx. cuniculis divifum alveum in ecc.- & lx.
rivos difpergeret, 8c ficcum relinqueret, In diverfum fluen-
tibus aquis. Periit itaque 8c tempus, magna in vanis re-
bus jacfura , & militum ardor, quern inutilis labor frcgit,
& occafio aggrediendi imparatos , dum ille bellum indi-
cium hofti cum flumlne gerit. Ibid. cap. 21 .
Multos abfolvemus , (1 cceperimus ante judicare quam
irafci. Nunc autem primum impetum fequimur. Deinde
quamvis vana nos concitaverint, perfeveramus , ne videa-
mur ccepiffe fine caufa : 8c quod iniquifsimum eft , pertl-
naciores nos facit iniquitas ira;. Retinemus enim illam &
augemus ; quail argumentum fit jufte irafcendi , gravirer
ira-
I I . CLASSIS. IRA. 239
irafci. Quod accidere vides in animalibus mutis , idem i n#
homine deprehendes. Eod. lib. cap. 29.
Frivolis turbamur , & inanibus. Tatirum color rubl-
cundus excitat: ad umbram afpis exfurgit : urfos leonefque
mappa proritat. Omnia qua: natura fera ac rabida funt,
confternantur ad minima. Idem inquietis & ftolidis inge-
niis evenit : rerum fufpicione feriuntur : adeo quidem , ut
interdum injurias vocent modica beneficia ; in quibus fre-
quentifsima , certe acerbifsima iracundiaj materia eft. Ca-
rifsimis enim irafcimur , quod minora nobis praeftiterint,
quam mente concepimus ; quam qux alii tulerint : quum
utriufque rei paratum remedium fit. Magis alteri indulft ?
Noftra nos fine comparatione delecient. Nunquam erit fe-
lix (a) quem rorquebit felicior. Minus habeo quam fpe-
ravi? Sed fortafle plus fperavi, quam debui. Ibid. cap. 30.
Nulli ad aliena refpicienti fua placent. Inde diis quo-
que irafcimur, quod aliquis nos antecedat , obliti quan-
tum fequatur a tergo ingentis invidiai. Tanta tarnen im-
portunitas hominum eft, ut quamvis multum acceperint;
injuria: loco f it , plus accipere potuiffe. Ibid. cap. 31.
Videamus (b) quo modo alienam iram leniamus : nec
enim fani effe tantum volumus , fed fanare. Primam iram
non audebimus oratione mulcere : furda eft , & amens.
Dabimus illi fparium : remedia in remifsionibus profunt.
Nec oculos tumentes tentabimus ; vini rigentem moven-
do incitaturi , nec cetera vitia dum fervent. Initia mor-
borum quies curar. Quantulum , inquis , prodeft remedium
tuum , fi fua fponte definentem iram placat ? Primum, ut
citius definat , efricir : deinde cuftodiet, ne recidat : ipfum
quoque impetum , quem non audet lenire, fallet. Remo-
vebit omnia ultionis inftrumenta. Simulabit iram , ut tan-
quam adjutor 8c doloris comes plus auctoritatis in con-
filiis habeat. Moras nectet : & dum majorem quaerit pce-
nam , praefentem differet. Omni arte requiem furori dabit.
Si vehementior erit ; aut pudorem illi cui non refiftit in-
cutiet, aut metum. Si infirmior ; fermones inferet vel gra-
tos vel novos, & cupiditate cognofcendl avocabit. Me-
di-
[j fit. Invidia, (p) Tertia fupra pofit.-e divifiunis pan.
240 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPH!.
Modeia.
I
Llud aurem te admneo : ne eorum more qui non pro-
ficere fed confpici cupiunt, facias aliqua, qua* in habi-
tu tuo , aut genere vite notabilia fnt. f Afperum , incultum,
. &
t Al. Afperum culcum , & inconfum capuc. Sed non video cui- a Gra-
natenfis Unione bac parte recedamui.
#dicum ajunt, quum regis filiam curare deberer, nec fine
ferro poffet; dum tumentem mammam leniter fovet, fcal-
pellum fpongia tetum induxiffe. Repugnaffet puella reme-
dio palam admoto : eadem, quia non exfpectavit, dolorem
tulir. Eodem Hb. cap. 39.
Quedam non nifi decepta fanantur. Alteri dices : vi-
de ne inimicis iracundia tua voluptati fit. Alteri : vide ne
magnitudo animi' tui, creditumque apud plerofque robur
cadar. Indignor mehercule , & non invenio dolendi mo-
dum : fed tempus exfpectandum eft. Dabit pcenas. Serva
iftud in animo tuo : quum potueris, & pro mora reddes.
Caftigare vero irafcentem , & ultro obviam ire e i , inci-
tate eft. Ibid. cap. 40.
Gravifsima eft probi hominis iracundia. Ex Pub. Mni.
Homo , extra corpus eft fuum, quum irafcitur. Ex eod.
Iratum breviter vires ; inimicum diu. Ex eodem.
Iracundiam qui vincit, hoftem fuperat maximum. Ex eod.
Iratus , etiam facinus conflitim putat. Ex eodem.
Maledictum interpretando facies acrius. Ex eodem.
Muliebre eft , furere in ira. Ex eodem.
Numquam liquidum fincerumque ex turbido venit. Ex
eodem.
Re vera memoria benefciorum fragilis eft ; injuriarum
tenax. Ex eodem.
Si quis irafcitur , pcenas ab alio expetit
}
a fe exigif.
Ex eodem.
Furor fit , lefa ftepius patientia. Ex eodem.
Mutat fe bonitas , quum irrites injuria. Ex eodem.
Heu ! quam difficile eft ledi ab il io, de quo non pof-
fs queri. Ex eodem.
II. CL ASSIS. MODESTIA.- 24I
Q Lin-
(a) T'tt. Vulgus. (b) Tit, Mqmbilit as vit<s ,& confi unti a. (c) Tit.
Voluptas. (d) Tit. Vulgus.
& intonfum caput , & negligentiorem batbam , & indi-
ctum argento odium, & cubile humi pofitum, & quicquid
aliud ambitionem perverfa via fequitur , devita. Satis
ipfum nomen philofophie, etiam fi modelte tracretur , in-
vidiofum eft. Quid li nos (a) hominum confuetudini cce-
perimus excerpere ? Intus omnia difsimilia fint : frons no-
ftra populo conveniat. Non fplendeat toga : ne fordeat
quidem. Id agamus , ut meliorem vitam fequamur quam
vulgus ; non ut contrariam. Alioqui quos emendari vo-
lumus , fugamus a nobis & avertimus. Epift. 5.
Maximum hoc eft , (b) & officium fapientie & indi-
cium, ut verbis opera concordent ; ut ipfe ubique par li-
bi , idemque lit. Quis hoc preftabit ? Pauci : aliqui tarnen.
Eft difficile hoc. Nec dico fapientem femper uno iturum
gradu ; fed una via. Obferva itaque num quid veftis tua do-
mufque diifentiant ? Num quid in te beraus lis , in tuos
fordidus? Num quid ccenes frugaliter , edifices luxuriofe?
Unam femel ad quam vivas regulam prende : & ad hanc,
omnem vitam tuam exequa. Quidam fe domi contrahunt;
dilatant foris & extendunt. Vitium eft hec diveriitas , 8c
iignum vacillantis animi, ac nondum habentis tenorem
fuum. Epifi}. 20.
I , qua ccepifti : & in ifto te vite habitu compone > (c)
placide , non molliter.... Paullatim enim effminatur ani-
mus ; atque in iimilitudinem otii fui & pigritie, in qua
jacet, folvitur. Epft. 82.
Sapiens (d) non aliis exprobret : non abhorreat a publl-
cis motibus : nec hoc agat , ut quicquid non facit, damna-
re videatur. Licet fapere fine pompa , fine invidia. Epft.
103. in fine.
Etiam oblivifci quod fis, interdum expedit. Ex Pub.
Mira.
Nihil petas, quod negaturus es. Ex eodem.
242 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Lingua moderatio.
A
Pud Pythagoram, difcipulis qulnque annis tacendum
erat. Epift. 52.
Imago animi fermo eft : qualis eft vir , talis oratio.
Ex Pub. Mim.
Miferum eft, cogi tacere quod cupis loqui. Ex eodem.
Tene femper vocis 8c filentii temperamentum. Tarnen
8c in hoc incumbe , ut libentius audias quam loquaris. Ta-
cere qui nefcit, nefcit loqui. Ex eodem.
Turpia ne dixeris : paullatim enim pudor rerum per
verba difcutitur. Tranfibit fermo in affectum , fi honefta
loquamur. Ex eodem.
Quod taciturn effe vis, nemlni dixeris. Quia non poterls
ab alio filentium exigere, fi tibi ipfi non praeftas. Ex eod.
Recreatio
}
ve Relaxatio animi.
O
Mnibus quldem prodeft fubinde animum relaxare. Ex-
citatur enim otlo vigor : & omnis triftitia qua; con-
tinuatione pertinacis ftudii adducitur , feriarum hilaritate
difcutitur. Nulli tarnen intermifsio manifeftius quam Por-
cio Latroni proderat.... Itaque folebat & ipfe, quum fe af-
fidila & nunquam intermiffa contentione fregerat, fentire
ingenii lafsitudinem : qua: non minor eft quam corporis,
fed occultior. In Prologo lib. 1 . Controverf.
Jucundum eft nihil , nifi quod reficit varietas. Ex
Pub. Mim.
Verecundia Tudor.
S
ic fac omnia, tahquam fpectet aliquls. Prodeft fine du-
bio , cuftodem fibi impofuiffe ; & habere quem re-
fpicias , quern intereffe cogitationibus tuis judices.... Omnia
nobis mala folitudo perfuadet. Quum jam profeceris tan-
turn,
II. CLASSIS. ORNATUS CORPORIS ET VESTIUM. 243
Ornatus corporis & veium.
Q
Uid libi (a) rerum natura vol uit, quod quum vera
corpora dediflet, etiam imulacra eorum afpici vo-
" luit ? Quorfus pertinuerit , hanc comparare mate-
riam excipiendarum imaginum potentem ? Non in hoc fci-
l icet, ut ad fpeculum batbam faciemquc velleremus ; aut
ut faciem viri poliremus. In nulla re illa negotium luxu-
ria; concefsit : fed primum omnium quia imbecilli oculi
ad fuftinendum cominus folm ignoraturi erant formam
ejus, hebetato illuni lumine oftendit. Quamvis enim eum
orientem occidentemque contemplari liceat ; tarnen habi-
tum ejus, ipfum qui verus eft, non rubentis , fed candi-
da luce fulgentis nefciremus , nifi in aliquo nobis -j- hu-
more lievior , & afpici facilior occurreret. Prxterea duo-
rum fiderum occutfum , quo interpolan dies folet , non
videremus ; nec fcire polTemus quid eflet, -f nifi lberius
humi, folis lunaeque imagines videremus. Inventa funt fpe-
cula , ut homo ipfe fe nofceret. Multa ex hoc confecuta.
Primum , fui notitia : deinde , & ad quaedam confilium. For-
mofus , ut vitaret infamiam : defotmis, ut fciret redimen-
dum efe virtutibus quicquid corpori deeffet. Juvenis, ut
flore aetatis admoneretur , illud tempus effe difcendi &
( _ for-
(a) Tit. Dei opificum. t Vincianus legendum putat : Humore ix-
voreve adfpici ficilior occurreret. f Al. Nifi laevore hujufmodi , fo-
lis lunxque , at. Ex eodem Pinciano.
tum , ut fit tibi tui etiam reverenda , licebit dimittas pae-
dagogum. Interim te aliquorum auctorirate cuftodi. Aut
Cato ilte fit, aut Scipio, aut Laelius, aut cujus intetven-
tu perditi quoque homines vitia fupprimerent. Epft.i^.
Ignofcere , humanum ; ubi pudet cui ignofcitur. Ex
Pub. Mim.
Recta ingenia dbilitt verecundia 5 prava confirmt
audacia. Ex eodem.
Proximum ad innocentiam tenet locum verecunda pec-
cati confefsio. Ex eodem.
244 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC
Superbia.
E
St proprium fuperbiae , magno aefiimare introitimi ac
tadum fui liminis : pro honore dare , ut oftio fuo
propius afsideas ; ut gradum prior intra domum ponas, in
qua deinceps multa funt oftia , quae receptos quoque ex-,
cludunt. Lib. 6. de Benef. cap. 33,
Am-
t Fincianut : In vicia blandicias, t Al. Filiabus.
fortia audendi : fenex , ut indecora canis deponeret , 8c
de morte aliquid cogitarer. Ad hoc rerum natura faculta-
tem nobis dedit , nos met ipfos videndi. Fons cuique per-
lucidus, aut leve faxum imaginem reddit :
Nuper me in litore vidi,
Quum placidum ventis Jiaret mare.
Qualem fuilte cultum putas ad hoc fpeculum fe comen-
tium ? iEtas ilia fimplicior & fortuitis contenta, nondum
f in vitium beneficium derorquebat ; nec inventum natu-
rae in libidinem luxumque rapiebat.... Poftea rerum jam
potiente luxuria , fpecula totis paria corporibus , auro ar-
gentoque caelata funt ; denique gemmis adornata: & plu-
ris unum ex his feminae conftitit , quam antiquarum dos
fuit ilia , quae publice dabatur imperatorum pauperum f li-
beris. An tu exiftimas ex auro nitidum habuiffe Scipionis
filias fpeculum , quum illis dos fuiffet aes grave ? O pau-
pertas felix , quae tanto titulo locum fecit ! Non feciffet illis
Senatus dotem , fi habuiffent. At quifquis ille fuit, cui fo-
ceri loco Senatus fuit, intellexit fe accepiffe dotem, quam
fas non effet reddere. J am libertinorum virgunculis in
unum fpeculum non fufficit ilia dos, quam dedit Senatus
pro Scipione. Procefsit enim immodeftius , paullatim opibus
ipfis invitata luxuria 5 & incrementum ingens vitia acce-
perunt. Adeoque omnia indifcreta funt perverfifsimis ar-
tibus, ut quicquid mundus muliebris vocabatur, farcinae
viriles fint. Lib. 1. Nat. Quajl. cap. 17.
II. CLASSIS. AMBITIO. 245
Ambitio.
N
Emo eorum qui in Repub. verfantur, quos vincat, fed
a quibus vincatur, afpicit. Et illis non tarn jucun-
dum eft , multos poft fe videre ; quam grave , aliquem
ante fe. Habet hoc vitium omnis ambitio : non refpicir.
Nec ambitio tantum inftabilis eft, verum cupiditas omnis:
quia incipit femper a fine. Epiji. 73.
Si vis exercere tibi utile, nulli autem grave imperum,
fubmove vitia. Multi inveniuntur qui ignem infrant ur-
bibus ; qui inexpugnabilia faeculis, & per aliquot states tu-
ta profternant 5 qui aequum arcibus aggerem attoliant, &
muros in miram altitudinem adductos arietibus atque ma-
chinis quaffent. Multi funt, qui ante fe agant agmina, &
tergis hoftium gtaves inftent , & ad mare magnum perfu-
fi caede gentium veniant : fed hi quoque, ut vincerent ho-
ftem, cupiditate vieti funt. Nemo illis venientibus refiftit:
fed nec ipfi ambitioni crudelitatique reftiterant. Tunc
quum agete vifi funt alios , agebantur. Agebat infelicem
Alexandrum furor aliena devaftandi, & ad ignota mitte-
bat. An tu putas fanum , qui a Grascia: primum cladibus
( in qua eruditus eft ) incipit ? qui quod cuique optimum
eft , eripit ? Lacedasmona fervire juber ; Athenas tacere.
Non contenais tot civitatum ftrage , quas aut vicerat Phi-
lippus aut emerat ; alias alio loco projicit, & toto orbe
arma circumfert. Nec fubfiftit ufquam laffa crudeliras, im-
maniumferarum modo , qua: plus quam exigit fames, mor-
dent. Jam in unum regnum multa regna conjecir. J am
Graeci Perfque eumdem timent. J am edam a Dario l ibe-#
ra: nationes jugum accipiunt. Idem tamen ultra oceanum
folemque indignatur ab Herculis Liberique veftigiis victo-
riam flectere. Ipfi naturae vim parat. Non ille ire vult ; fed
non poteft ftare : non aliter quam in prasceps dejecta pon~#
dera , quibus eundi finis eit , jacuilTe. Nec Cn. quidem
Pompejo externa inire bella aut domeftica , virtus aut ra-
tio fuadebat : fed infanus amore magnitudinis falfae , mo-
do in Hifpaniam & Sertoriana arma , modo ad colligen-
3 do
24^ COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
dos plratas , ac maria pacanda vadebar. Hae praetexeban-
tur caufae ad continuandam porentiam. Quid ilium in Afri-
cani? quid in Sepremtrionem ? quid in Mithridatem, & Ar-
menian! , & omnes Afiae angulos traxit ? Infinita fcilicet
cupido crefcendi , quum fibi uni parum magnus videretur.
Quid C. Caefarem in fua fata pariter ac publica immifit?
Gloria , 8c ambitio , 8c nullus fupra ceteros eminendi mo-
dus. Unum ante f ferre non potuit, quum Refpub. fupra
fe duos ferret. Quid? tu C. Marium femel confulem (unum
enim confulatum accepit, ceteros rapuit) quum Theutorios
Cimbrofque concideret ; quum Jugurtham per Africa: defer-
ta fequeretur; tot pericula putas appetiffe virtutis inftinctu?
Marius exercitum 5 Marium ducebat ambitio. liti quum
:
omnia concuterent, concutiebantur : turbinum more , qui
rapta convolvunt ; fed ipfi ante volvuntur : 8c ob hc ma-
jore impetu incurrunt , quia nullum illis fui regimen eft.
Ideoque quum multis fuerint malo , peftiferam illam vim
qua plerifque nocuerunt, ipfi quoque fentiunt. Non eft quod
credas , quemquam fieri aliena infelicitate felicem. Omnia
ifta exempla quae oculis atque auribus noftris ingeruntur,
retexenda funt : & plenum malis fexmonibus pectus ex-
hauriendum. Inducenda eft in occupatum locum virtus:
quae mendacia (a) contra verum placentia exftirpet ; qua:
nos a populo , cui nimis credimus , feparet ; ac finceris
opinionibus reddat. Haec eft enim fapientia : in naturarti
converti ; 8c eo reftitul , unde publicus error expulerit,
Epifi. . p
4
.
Quum videris praetextam faepe jam fumtam ; quum ce-
lebre in foro nomen , non invideas. Ifta vitae damno pa-
rantur. Ut unus ab illis numeretur annus , omnes annos
fuos conterenr, Quofdam autem (b) quum in fummum am-
bitionis eniterentur , inter prima luctantes aetas reliquit.
Qtiofdam quum in confummationem dignitatis per mille in-
dignitates irrepfiffenr, mifera fubit cogitatio ipfos laboraf-
fe in titulum fepulcri. Lib. de Brevit. vita , cap. 19.
De
(a) Tit. Valgus, (b) Hoc dicit propter eos , qui at im poft dignitatem
longa tempore qucetam mortui funt.
n. CLASSIS. DE VERA ET FALSA GLOFIA. 247
De vera & falfa gloria.
N
Unquam volui (a) populo piacere. Nam quae ego fcio,
non probat populus : quae probat populus , ego nefcio.
Quis hoc? inquis : tanquam nefcias cui imperem. Epicurus.
Sed idem hoc omnes tibi ex omni domo conclamabunt, Pe-
ripatetici , Academici, Stoici, Cynici. Quis enim (b) place-
re poteft populo , cui placet virtus ? Malis artibus popularis
favor quaeritur : fimilem te illis facias oportet. Epijl. 29.
Conciliari, nifi turpi ratione , amor turpium non pot-
eft. Quid ergo ilia laudata , & omnibus praeferenda arti-
bus rebufque philofophia prceftabit ? Scilicet, ut malis tibf
piacere , (c) quam populo : ut aeftimes judicia, non nume-
res. Ibidem.
Ceterum fi te videro celebrem fecundis vocibus vulgi;
fi intrante te , cl amor, plaufus, & pantomimica ornamen-
ta obftrepuerint ; fi tota civitate te feminae puerique lau-
daverint : quid ni ego tui miferear, quum fciam quae via
ad iftum favorem ferat ? Ibidem.
O quam ignorant homines cupidi gloriae, quid ilia fit,
aut quemadmodum petenda ! Epijl. 95. infine.
Magnificum eft laudari a laudato viro , laude digno.
Epijl. 102.
Heu quam difficile eft , gloriae cuftodia ! Ex Tub. Mim.
Laus nova nifi oritur, etiam vetus amittitur. Ex eod.
Lafcivia 8c laus nunquam habent concordiam. Ex eod.
Opinantur de te homines mala , fed mali : difplicere
enim malis laudabile eft. Ex eodem.
Hypocrifo.
B
Onitatis verba imitari , major malitla eft. Ex Pub.
Mim.
Malus, ubi bonum fe effe fimulat , tunc eft pefsimus.
Ex eodem.
CL4 Ne-
(a) Ttt.Vulgus. (b) Tit. Detraftimh ctntemtus. {z) Tit, Vul&if
348 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC
Cognitio & exploratio fui.
N
'Emo non benignus eft fui judex. Inde eft, ut omnia
meruiiTe fe exiftimet. Lib. 2. de Benef. cap. 26.
'. nitium eft falutis notitia peccati. Egregie mihi hoc
dixifle videtur Epicurus. Nam qui peccare fe nefcit, cor-
rigi non vult. Deprehendas te oportet, ante quam emen-
des. Epift. 28.
Multorum, quia Imbecilla funt, latent vitia: non mi-
nus aufura quum illis vires fuas placuerint , quam ilia
qua* jam felicitas aperuit. Inftrumenra illis explicande ne-
quitia* defunt. Sic tuto ferpens etiam peftifera tractatur,
dum riget frigore. Epift. 42.
Quidam vitia locis ac tempotibus adfcribimus. At ilia
^quocumque tranfierimus , fecutura funr. Harpaften uxoris
mea* fatuam, fcis hereditarium onus in domo mea reman-
fffe. Ipfe 'enim alienifsimus ab iftis prodigiis fum. Si quan-
do fatuo delectari volo , non eft mihi longe querendus:
me rideo. Hax fatua fubito deftit videre. Incredibilem \
tibi narro rem , fed veram. Nefcit elle fe cecam : fubin-
de pedagogum fuum rogar, ut migret : ait domum tene-
brofam elle. Hoc quod In ilia ridemus , omnibus nobis
ccidere liqueat tibi. Nemo fe avarum intelligit , nemo
cupidum. Ceci tamen ducem querunt : nos fine duce erra-
mus 5 & dicimus : non ego ambitiofus fum ; fed nemo ali-
ter Roma* poteft vivere. Non ego fumtuofus 5 fed urbs
ipfa magnas impenfas exigit. Non eft meum vitium quod
iracundus fum ; quod nondum conilitui certum genus vite:
ado-
f Quod Seneca rem incredibilem dicit , hoc ego fuepius in quodam Ccenobio
Valentino adnotavi : Monachum fcilicet ccecum effeQum , qui nullis Pr<efuluni.
monitii , nullis fodalium argument'ts ludificationibufve adduci potuit , ut ctecita-
tem fuam fateretur. Simile quddam refert Muretus de furdajro arnie fuo , bo-
mine eruditifsimo , qui quum non audiret , homines folito fubmifsius loqui aje~,
bat, veritos fort aff ne intellgertntur.
Nemo poteft perfonam diu ferre fictam. Fiera cito fa'
naturam fuam tranfeunt. Ex eodem.
II. CLASSIS. COGNITIO ET EXPLORATIO SUI. 249
da) Quid ad hoc homo chriftianus dicet ?
adolefcentla haec facir. Quid nos decipimus ? Non- eft ex-
trinfecus malum noftrum : intra nos eft, in vifceribus ipfis
fedet. Et ideo difficulter ad fanitatem pervenimus, quia
nos arrotare nefcimus. Epi. 50.
Nemo iftorum quos divine honorefque in altiore fafti-
gio ponunt, magnus eli. Quare ergo magnus videtur? Cum#
ball illum fua metiris. Non eft magnus pumilio , licet in
monte conftirerit. Coloflus magnitudinem fuam fervabit,
etiam fi fteterit in puteo. Hoc laboramus errore : fic no-
bis imponitur, quod neminem aeftimamus eo quo eft; fed
adjicimus Uli & ea , quibus adornatus eft. Atqui quum vo-
les veram hominis eftimationem inire, & fcire qualis fit,
nudum infpice. Ponat Patrimonium, ponat honores, & alia
fortune mendacia : corpus ipfum exuat : animum intuere
qualis quantufque fit, alieno an fuo magnus. Epi. j6.
Omnes-fenfus perducendi funr ad firmitatem. Natut
patientes funt, fi animus illos definat corrumpere; qui quo-
tidie ad rationem reddendam vocandus eft. Faciebat hoc
Sextius , ut confummato die quum fe ad nocturnam quie-
tem recepiffet, interrogaret animum fuum : quod hodie
malum tuum fanafti ? cui vitio obftitifti ? qua parte me-
lior es ? Definet ira, & erit moderatior ; que feiet fibi
quotidie ad judicem effe veniendum. Quid ergo pulchrius
hac confuetudine excutiendi totum diem ? Qualis ille fo-
mnus poft recognitionem fui fequitur ? Quam tranquillus, al-
tus, ac Uber; quum aur laudatus eft animus, aut admo-
nitus ; & fpeculator fui cenforque fecretus cognofeit de
moribus fuis ? Utor hac poteftate, & quotidie apud me
caufam dico. Quum fublatum (a) e confpectai lumen eft,
& conticuit uxor moris jam mei confeia, totum diem me-
cura fcrutor ; facta ac dicta mea remetior. Nihil mihi
ipfe abfeondo , nihil tranfeo. Quare enim quidquam ex
erroribus meis timeam ? quum pofsim dicere : vide ne iftud
amplius facias ; nunc tibi ignofco. In ilia difputatione pu-
gnacius locutus es. Noli poftea congredi cum imperitis.
Nolunt difcere, qui nunquam didicerunt. Ilium liberius ad-
monuifti quam debebas. Itaque non emendafti, fed offen-
25O COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Viloria fui : quam quidam mortificationem,
vel abnegationem fui vocant.
Q
Uem magis admiraberls, quam qui imperat fibi? quam
qui fe habet in poteftate? Gentes facilius eft barba-
ras , impatientefque alieni arbitrii regere, quam anl-
mum fuum conrinere , & rradere fibi. Lib. 5. de Benef. cap. 7.
Tenes inique memoria, quantum fenferis gaudium, quum
praetext pofit fumfifti virilem togam , & in forum de-
dutus es. Majus exfpecta , quum puerilem- anlmum depo-
fueris , & te in viros philofophia rranfcripferit. Adhuc
enim non puerita in nobis, fed ( quod eft gravius ) puerill-
tas remanet : & hoc quidem pejus eft, quod autoritrem
habemus fenum , vitla puerorum ; nec puerorum tantum,
fed infantium. III! levia ; hi falfa formidant : nos utraque.
Epifl.O;.
Nullum bonum (a) juvat habentem , nifi ad cujus amif-
fionem praeparatus eft animus. Nullius Sutern rei facilior
amifsio eft , quam quae defiderari arruffa non poteft. Ibid.
Nulla fapienti natnralia corporis aur animi vitla po-
nuntur. Quicquid infixum & ingenitum eft, lenitur arte,
non vincitnr. Quibufdam etiam conftantifsimis in confpe-
tu populi fudor erumpit, non aliter quam fitigatis & aeftuan-
ti-
(a) Tit. Cenfolatit.
difti. De cerer vide, non ;tantum an verum fit quod di-
cis; fed an ille cui dicitur, veri patiens fit. Lib. 3. de Ira,
cap. 36.
Familiarlter domeftica afpicimus, & femper judlcio fa-
vor officit. Puto -multos potuiffe ad fapientiam pervenire,
nifi putaffent fe pervenifle : nifi quaedam in fe difsimulaf-
fent , quaedam apertis oculis tranfiliifTenr. Non eft enim
quod nos magis aliena judices adulatione perire, quam no-
ftra. Quis fibi verum dicere aufus eft ? Quis non inter
adulantium blandientiumque pofitus greges , plurimum ta-
rnen fibi ipfe affentatus eft ? Lib. de Tranq. animi, cap. 1.
II. CLASSE. VICTORIA SUI.
tfbus folet. Quibufdam tremunt genua dicturls. Quorum-
dam dentes colliduntur , lingua titubar, labra concurrunt.
Hax (a) nec difciplina , nec ufus unquam excutit : fed
natura vim fuam exercet ; Sc illos vita fui, etiam robuftif-
fimos , admonet.... Hax ,ut dixi, nulla fapientia abigit : alio-
quin haberet rerum naturam fub imperio , fi omnia era-
deret vitia. Quaxumque attribuir conditio nafcendi, & cor-
poris temperatura , quum multum fe diuque animus com-
pofuerit > haerebunr. Nihil horum vitari poteft , non ma-
gis quam arcefsiri. Epi.Ti.
Interpone aliquot dies , quibus contentus minimo ac
vilifsimo cibo , dura atque horrida vefte, dicas tibi : hoc
eft quod timebatur ? In ipfa fecuritate animus ad diici-
lia fe praeparet : Sc contra injurias fortuna; inter beneficia #
firmetur. Miles in media pace decurrir fine ullo hofte, val-
ium jack , & fupervacuo labore laffatur, ut fufficere ne-
ceffario pofsit. Quem in ipfa re trepidare nolueris , ante
rem exerce. Hoc fecuti funt, qui omnibus menfibus pau-
pertatem imitati, prope ad inopiam accefferunt, ne unquam
expavefcerent quod faepe didiciffent.... Hoc triduo & qua-
triduo fer , interdum pluribus diebus ; ut non lufus fit,
fed experimentum. Tum mihi crede , Lucili , exfultabis
dupondio fatur : & intelliges, ad faturitatem non opus ef-
fe fortuna : hoc enim quod necefsitati fat eft , debet et-
iam irara. Epift, 18.
Si vis ( inquit Epicurus ) Pythoclea divitem facere , non
pecunia; adjiciendum ; fed cupiditatibus detrahendum eft.
Et apertior ifta fententia eft , quam ut interpretanda fit:
Sc difertior, quam ut adjuvanda. Hoc unum te admoneo,
ne ifttid tandem exiftimes de divitiis diftum. Qiiocumque
tranftuleris, idem poterit. Si vis Pythoclea honeftum face-
re , non honoribus adjiciendum eft; fed cupiditatibus de-
trahendum. Si vis Pythoclea effe in perpetua voluptate,
non voluptatibus adjiciendum eft ; fed cupiditatibus de-
trahendum. Si vis Pythoclea fenem facere & Implere
vitam, non annis adjiciendum eft ; fed cupiditatibus de-
trahendum. Epfi. 21 .
Hoc
(a) H*c de primis animi motibus accipienda funt.
COLLECTANEA MORALE PHILOSOPHIZE.
Hoc tibi foli putas accidiife , & miraris quail rem noi-
vam : quod peregrinatione tam longa, & tot locotum va-
rietatibus, non difcufsifti ttiftitiam gravitatemque mentis.
Animum debes mutare , non caelum. Licet vaftum traje-
ceris mare 5 licet ( ut ait Virgilius nofter )
- Terraque urbefque recedant;
fequentur te quocumque perveneris, vitia.... Quid terra-
rum juvare novitas poteft ? Quid cognitio urbium aut lo-
corum ? In irritum cedit ifta jatatio. Queris quare te fu-
ga ifta non adjuvet ? Tecum fugis. Onus animi deponen-
dum eft. Epifi. 28.
Satis diu cum Bajis litigavimus 5 nunquam fatis cum vi-
tiis : qua oro te ( mi Lucil i) perfequere , fine modo , fine
fine ; nam illis quoque nec finis eft , nec modus. Projice
quecumque cor tuum laniant : qua il aliter extrahi nequi-
rent , cor ipfum cum illis revellendum erar. Epifi. 51.
Quando continget contemnere utramque fortunam ? Quan-
do continget omnibus opprefsis affectibus , & fub arbi-
trium adductis , liane vocem emittere ? Vici. Quem vicerim
queris ? Non Perfas , non extrema Medorum, nec il quid
ultra Dacas bellicofum jacet : fed avaritiam , fed ambitio-
nem, fed metum mortis, qui vi&ores gentium vicit. Epifi.
71 . in fine.
f Subito nobis hodie Alexandrine naves apparuerunt:
qua* premitti folent, & nuntiare fecuture clafsis adven-
tum.... Omnis in pilis Puteolorum turba conilftit.... In hoc
omnium difeurfu properantium ad litus , magnam ex pi-
gritia mea fenil voluptatem ; quod epiftolas meorum ac-
cepturus , non properavi feire , quis (a) illhic effet rerum
mearum flatus , quid afterrent. Ohm jam nec perit quic-
quam mihi, nec cquiritur. Hoc etiam il fenex non ef-
fem , fuerat fentiendum. Nunc vero mulro magis : quia
quantulumcumque haberem , tamen plus jam mihi fuper-
eifet viatici, quam vie. Epift. 77.
Incipio toto animo ftudere. Non multum ad hoc lo-
. _ cus
"f" Muretus ex facobo Bonafide non Cubito , fed S. V. B, legendum ar-
bitratili-: id eft , Si va l es bene eft , quod olim in princpio epfiolarur
poni confueverat. (a) Tit. Profeclut.
II. CLASSIS. VICTORIA SUI. 253
cus confert, nifi fe fibi praeftet animus : qui fecretum &
in occupationibus mediis , fi volet , habebit. At ille qui
regiones eligit, & otium captat, ubique quo diftringatur
inveniet. Nam Socratem querenti cuidam, quod nihil fibi
peregrinationes profuiffent, refpondiffe ferunt : non imme-
rito hoc tibi evenit : tecum enim peregrinabaris. O quam
bene cum quibufdam ageretur , fi a fe aberrarent! Nunc
primi fe iplbs follicitant , corrumpunt , territant. Quid
prodeft mare trajicere, & urbes mutare ? Si vis ifta qui-
bus urgeris effugere , non alibi fis oportet, fed alius. Pu-
ta veniife te Athenas, puta Rhodon. Elige arbittio tuo ci-
vitatem. Quid ad rem pertinet, quos illa mores habeat ?
Tuos afferes. Divitias judicabis bonum ? Torquebit te pau-
pettas , & ( quod eft miferrimum ) falfa. Quamvis enim
multum pofsideas , tarnen quia aliquis plus habet, tanto
tibi videberis defici , quanto vinceris. Honores (a) judi-
cas bonum ? Male te habebit ille conful factus, ille etiam
refectus : -f ringeris , quoties. aliquem in faftis faepius le-
getis. Tantus erit ambitionis furor, ur nemo tibi poft te
videatur , fi aliquis ante te fuerit. Maximum malum judi-
cabis morrem : quum in illa nihil fit mal i, nifi (quod an-
te ipfam eft ) timed.... Gravifsimum judicabis malum , ali-
quem ex his qos amabis amittere : quum interim hoc tarn
ineptum erit, quam fiere quod arboribus amcenis & do-
mum tuam ornantibus decidant folia, f Quicquid te dele-
ctat aeque viret. Vivunt dum virent. Utique alium alio die
cafus excutiet. Epi. 104.
, Bis vincit, qui fe vincit in victoria. Ex Pub. Mim.
Effugere cupiditatem , regnum eft vincere. Ex eodem.
Fer difficilia , facilia ut levius feras. Ex eodem.
Putandus eft recte fortior, qui cupiditates , quam qui
hoftes fubjicit. Ex eodem.
Vis habere magnum honorem ? Dabo tibi magnum Im-
perium : impera tibi. Ex eodem.
Hoc domi , hoc foris , hoc omni genere vitae tenea-
mus;
(a) Tit. Ambitio. f Al. Invidebis. f Sequentem locum in exem-
plaribus fere omnibus vitoffsimum , ha ex Pinciane correum Ludovcut
Granat enfis produxit.
254 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Liberias vera f_5* falfa , itemque vera & faU
fa fervitus.
P
Hilofophia* fervias oportet ^ ut tibi contingat vera II-
bertas. Epifi. 8.
Ex eo licet ftupor nofler appareat , quo ea fola pu-
tamus emi, pro quibus pecuniam folvimus : ea gratuita
vocamus , pro quibus nos ipfos impendimus.... Sa*pe maxi-
mum pretium eft, pro quo nullum darur. Multa poffurn
tibi oftendere , qua* acquiiita acceptaque, libertatem no-
bis extorferunt. Noftri effemus , fi ifta noftra non eiTent.
Epift. 42.
Vaco (a) mi Lucili , vaco : 8c ubicumque fum , meus
fum. Rebus enim non me trado , fed commodo. Nec
confector perdendi temporis caufas. Quocumque conftiti lo-
co , ibi cogitationes meas trado , 8c aliquid (b) in animo
falutare verfo. Epift. 62.
Quid eft pracipiium ? f In primis liberum animum ha-
bere. Hax res efficit f non e jure Qiiiritium , ut fis liber,
fed e jure natura*. Liber autem . eft , qui fervitutem effugit
fui. Ha*c eft afsidua fervitus & inelu&abilis , & per diem
ac noctem aequaliter premens, fine intervallis , fine com-
meatu. Sibi (c) fervire, gravifsima fervitus eft : quam difcu-
tere facile eft, fi defieris multa te pofcere ; il defxeris ti-
bi referre mercedem ; fi ante oculos , 8c naturam tuam
pofueris & aetatem , licet prima fit; ac tibi ipfe dixeris:
quid infanio ? quid anhelo? quid fudo? quid terram verfo?
quid forum vifo ? In Pr&fat. lib. 3. Nat. Quaft.
In
(a) Tit. Contemplatio. (b) Chriftiana vox. f Al. In primis Ia-
bris animam habere : ut intelligas paratam ad mortem , inquit Era-
fmus. f Variat hoc loco in exemplaribus leBio : fed quam exbibet Gra-
natenfis , Erafmo quoque probatam , reliquis prueferendam exiftimo. (c) Tit.
Cupiditas fervum facit.
mus : ut nobis inexorabiles fimus ; exorabiles illis , qui
nifi fibi dare veniam nefciunt. Ex eodem.
II. CLASSIS. LIBERT AS VERA ET FALSA. 2$$
Tran-
(a) Tit. Voluptas , & Avaritia fervum facunt. t Al. Hoc illi noce-
bit ? Al. Hoc illi nocebit ; aliis non nocebit.
In primis autem (a) refpuendae funt voluptates. Ener-
vant & effeminant , & multurn petunt. Multum autem a
fortuna petendum eft. Deinde fpemenda; opes. Auttora-
menta funt fervitutum. Aurum & argentum & quicquid
aliud felices domos onerat, relinquatur. Non poteft gratis
conftare libertas. Hanc fi magno aeftimas , omnia parvo
ajftimanda funt. Epiji. 104. in fine.
Omnes cum fortuna copulati fumus. Aliorum aurea
catena eft 8c laxa ; aliorum arcta 8c fordida. ^Sed quid
refert ? Eadem cuftodia univerfos circumdedit. : alligatique
funt etiam qui alligaverunt. Nifi tu forte leviorem in fi-
niftra catenam putas. Alium honores, alium opes vinciunt.
Quofdam nobilitas , quofdam humilitas premit. Quibufdam
aliena fupra caput imperia funt, quibufdam fua. Quofdam
exfilia uno loco tenent , quofdam facerdotia. Omnis vita
fervitium eft. Afluelcendum itaque conditioni fua: , 8c
quam minimum de ilia querendum : & quicquid habet
circa fe commodi, apprehendendum eft. Nihil tam acer-
bum eft', in quo non aquus animus folatium inveniat.
Lib. de Tranq. animi , cap. 10.
Semiliberum fe dixit Cicero. At mehercules nunquam
fapiens in tam humile nomen procedet. Nunquam femi-
liber erit : integra; femper libertatis , & folida; ; folutus &
fui juris , altior ceteris. Quid enim fupra eum poteft effe,
qui fupra fortunam eft? Lib. de Brevit. vita , cap. 5.
Servus eft? fed fortafie liber animo. Servus eft? f hoc
illi non nocebit. Oftende quis non fit. Alius libidini fer-
vit, alius avaritia;, alius ambitioni, omnes timori. Dabo
confularem anicula; fervientem : dabo ancillula; divitem.
Oftendam nobilifsimos juvenes mancipia Pantomimorum.
Nulla fervitus turpior eft , quam voluntaria. Epifi. 47.
Beneficium accipere , libertatem vendere eft. Ex
Pub. Mim.
256 COLLECTAKEA MOUALIS PHILOSOPHISE.
tranquilinas vera & faifa.
V
Obis volnptas eft , inerti otio affuefacere corpufcu-
lum ; & fecuritatem foporis fimillimam
f
appetere;
& fub depreffa umbra ladrare, renerrimifque cogitationi-
bus (quas tranquillltatem vocatis) animi marcends oble-
tare rorporem ; & cibis potionibufque intra hortorum la-
tebras corpora ignavia pallentia faginare. Viriiis nobis vo-
luptas eft, dare beneficia vel laboriofa, dum aliarum la-
bores levent : vel periculofa , dum alios a periculis extra-
hant. Lib. 4. de Benef. cap. 1 3.
Cogita quam multa temer pro pecunia, quam multa
laboriofe pro honore tentaveris: aliquid & pro otio au-
dendum eft. Epi. 19.
Animum cogo fibi intentum eife , nec avocari ad ex-
terna. Omnia licet foris refonenr : dum intus nihil tumul-
tus fit ; dum inter fe non rixentur cupiditas & timor;
dum avaritia luxuriaque non difsideant, nec altera alte-
ram vexet. Nam quid prodeft totius regionis filentium , fi
aftect-us fremunt?
Omnia nois erant placida compoa quiete.
Falfum eft: nulla placida quies eft, nifi quam ratio com
J
pofuit. Nox exhibet moleftiam , non tollit; & follicitudi-
nes mutat. Nam dormientium quoque infomnia tam tur-
bulenta unt , quam dies. Illa tranquillitas vera eft , in
quam bona mens explicatur. Afpice illum , cui fomnus la-
xa; domus filentio qucerirur : cujus aures ne quis agitet
fonus , omnis fervorum turba conticuit ; & fufpenfum ac-
cedentium propius veftigium ponitur. Hue nempe verfatur
ac illhuc , fomnum inter aegri-tudines levem captans. Qua:
non audit, audiffe fe queritur. Quid in caufa putas eile ?
animus Uli obftrepit. Hie placandus eft, hujus compefeen-
da eft feditio- quem non eft quod exiftimes placidum, fi
jacet corpus. Epi. 56.
Si bona fide fumus 5 fi reeeprui cecinimus; fi fpeciofa
contemfimus.... nulla res non avocabit, nullum homnum
aviumque concentus interrumpet cogitationes bonas foli-
daf-
II. CLASSIS. SOLITUDO. 257
Solititelo.
Q
Uid tibi vitandum praecipue exiftimem quaeris? Tur-
barn. Nondum illi te tuto commiferis. Ego certe
"* confiteor imbecillitatem meam. Nunquam mores
quos extuli, refero. Aliquid ex eo quod compofui, turba-
tur : aliquid ex his qua? fugavi, redit.... Avarior redeo,
ambitiofior , luxuriofior ? immo vero crudelior , & inhuma-
nior : quia inter homines fui.,.. Subducendus populo eft
(b) tener animus, & parum tenax retri. Facile tranfitur ad
plures. Socrati, Catoni, & Lselio excutere mentem fuam
difsimilis multitudo potuiflet : adeo nemo nofttum qui quum
R m ax-
(a) TU. Timor unde. (b) TU. Vulgus. TU. Societas improbtrum.
'dafque , & jam certas. Leve illud ingenium, nec fe ad-
irne reduxit introrfus, quod ad vocem & accidentia erigi-
tur. Habet intus (a) aliquid follicitudinis, & concepti pa-
voris, quod ilium curiofum facit, ut ait Virgilius nofter:
Et me , quern dudum non ulla injeia movebant
Tela, nec adverfo glomerati ex agmine Graji;
Nunc omnes terrent aura , /onus excitat omnis
Sufpenfum , & pariter comitique oneriqUe timentem.
....Timidum ilium farcinae faciunt. Quemcumque ex iftis
felicibus elegeris , multa trahentibus, multa portantibus;
videbis ilium comitique onerique timentem. Ibidem.
Quod defideras, magnum & fumrnum eft, Deoque vi-
cinum ; non conditi. Lib. de Tranq. animi, cap. 2.
Ille vir fincerus ac purus , qui reliquit & curiam , &
forum, & omnem adminiftrationem Reipublicse , ut ad
ampliora fecederet : diligit eos per quos ei facere tu to li-
cet : folufque illis gratuitum teflimonium reddit ; & ma-
gnani rem nefcientibus debet.... Sed quemadmodum Ne-
ptuno plus debere fe judicar ( ex his qui eadem tranquilli-
tate ufi funt) qui plura & pretiofiora ilio mari vexit; &
animofius a mercatore , quam a vettore folvitur votum....
fic hujus pacis beneficium ad omnes pertinens, altius ad.
eos pervenit qui ilia bene utuntur. Epift, 73.
258 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
maxime concinnamus ingenium , ferr impetum vtorum,
tarn magno comitatu venientium , poteft. Unum exemplum
luxurise aut avaritias , multum mali facit. Convictor de-
iicatus paullatim enervai, & emollit. Vicinus dives cupidi-
tatem irritat. Malignus comes , quamvis candido & fimpli-
c i , rubiginem fuam affricuit. Quid tu accidere his mori-
bus credis , in quos publice fattus eft impetus ? Neceife
eft aut imiteris , aut oderis. Urrumque autem devitandum
eft : ne vel fimilis malis fias , quia multi funt ; neve ini-'
micus multis, quia difsimiles funt. Recede in te ipfum
quantum potes. Cum his verfare qui te meliorem fatturi
funt. Illos admitte , quos tu potes facer meliores. Mu-
tuo ifta fiunt: & homines dum docent, difcunt. Epifi.j.
Sic eft : non muto fententiam. Fuge multitudinem , fu-
ge paucitatem , fuge edam unum.... Non invento cum
quo te malim effe , quam tecum. Epifi. 10.
ft nimalia quidam ne inveniri pofsint, veftigia fua cir-
ca cubile ipfum confundunt. Idem tibi faciendum eft : alio-
qui non deerunt qui perfequantur. Multi aperta tranfeunt:
condita & obftrufa rimantur. Furem fignata follicitant. Vi-
le videtur quicquid patet. Epifi. 68.
Scito quam fis ambitioni alienus ; quam familiaris otio
& litteris. Turbam rerum hominumque defiderent, qui fe
pati nefciunt. Tibi tecum optime convenit. Nec mirum
paucis iftud contingere. Imperiofi (a) nobis ipfi moleftique
iumus. Modo amore noftri, modo taedio laboramus. Infe-
licem animum nunc fuperbia .inflamus, nunc cupiditate
diftendimus : alias voluptate laxamus, alias follicitudine exu-
rimus. Qtiod eft miferrimum , nunquam fumus finguli. Ne-
ceffe eft itaque afsidua fit, in tam magnorum vitiorum
contubernio , rixa. In Pr<efat. Lib. 4. Natur. Quafl.
Fugiendum ergo , & in fe redeundum eft ; immo et-
iam a fe recedendum. Ibid, propefin.
Magna pars fanitatis eft, hortatores infania: reliquiffe,
& ex ifto coetu invicem noxio procul abiiffe. Hoc ut effe
verum fcias, afpice quanto aliter (b) unufquifque populo
vivat ; aliter libi. Non eft per fe magiftra folitudo inno-
cen-
(a) Tit. Vita mi/era. Tit. Vitiorum mokftia, (b) Tit. Vtilgui.
n, CLASSIS. SOLITUDO. 259
eentle : nec frugaltatem docent rura : fed ubi refts ac
fpectator abcefsit, vitia fubfidunt ; quorum monftrari &
confpici fructus eft. Quis eam , quam nulli oftenderet, in-
duit purpuram? Quis pofuit fecretam in auro dapem? Quis
fub alicujus ruftice arboris projectus umbra , luxuria; fue
pompam folus explicuit ? Nemo oculis fuis lautus eft ; ne
paucorum quidem & familiarium : fed apparatum vitiorum
uorum pro modo turbe fpctantis expandir. Itaque irrita-
mentum eft omnium in que infanimus , admirator & con-
fcius. Ne concupifcamus , efficies ; fi j - ne offendamus,
effeceris. Ambitio , luxuria , & impotentia fcenam defide-
rant. Sanabis ifta , fi abfconderis. Epifi. 94.
Solitudinem querit, qui vult cum innocentibus vive-
re. Ex Pub. Mim.
% Trs tituli prcdentes, Libertas, Tranquilltas, So-
limelo affinitatem inter fe quamdam habent : ideo fimul coU.
locati funt.
TER-
t Al. Ne oftendamus. Sed frfiat cutn Pinctano , W Grmatenfi legere;
Ne offendamus.
* ( z6o ) *
TERTIA CLASSIS LOCORUM COMMUNIUM,
quae varia continet loca.
Sapiens y Sapientia.
ON multum tibi nocebit tranfiffe , qua: nec licet
H N it ^
c
*
r e
'
n e c
P
r
den\ Involuta Veritas in alto latet.
ILar'fcJl " ^
e c
^
e m
alignitate naturae queri poflumus : quia
^ nullius rei difficilis inventio eft, nifi cujus hie
unus inventae fructus eft , Invenifle. Quicquid nos melio-
res beatofque faciurum eft, aut in aperto , aut in proxi-
mo, pofuit. Si animus (a) fortuita contemfit ; fi fe fupra
metum fuftulit ; nec avida fpe infinita compledtitur , fed
didicit a fe petere divitias ; fi deorum hominumque for-
midinem ejecit , & feit non multum effe ab homine ti-
mendum , a Deo nihil ; fi contemtor omnium quibus tor-
quetur vita dum ornatur , eo perducius eft, ut illi liqueat,
mortem nullius mali effe materiam , multorum finem ; fi
animum virtuti confecravit, & quocumque vocat ilia, pla-
num putat ; fi foclale animal eft ; & in commune geni-
tus , mundum ut imam domum fpectat , & confeientiam
fuam diis aperit , femperque tanquam in publico vivit ; fi
fe magis veritus quam alios , fubductus illis tempeftati-
bus , in folido ac fereno ftetit : confummavit fcientiam
utilem arque neceffariam. Reliqua oble&amenta otii funt.
Licet enim jam in tutum retra&o animo , ad haec quo-
que excurrere 5 cultum, non robur ingeniis afterentia. Lib.
.7. de Benef. cap. 1.
Hax Demetrius nofter utraque manu tenere proficien-
tem jubet, nec ufquam demittere ; immo affigere & par-
tem fui facere, eoque quotidiana meditatione perduci, ut
fua fponte occurrant falutaria , & ubique ac ftatim defi-
derata praefto fint, & fine mora ulla veniat ilia turpis ho-
neftique diftinctio : fciatque nec malum eile ullum nifi tur-
pe ; nec bonum nifi honeftum. Hac regula vitae opera diftrl-
buat. Ad hanc legem & agat cuncta , & exigat. Ibid. cap. 2.
Mu_
^a) Tit. Perfetti viri mores.
m. CLASSIS. SAPIENS, SAPIENTIA. Z6l
Murationem fapientls tantam , hoc eji , in maxima vi-
lla , natura non patitur. Nam in pefsima ab optimis la-
pfus , neceffe eft etiam in malo , veftigia boni teneat. Nun-
quam in tantum virtus extinguitur, ut non certiores ani-
mo notas imprimat , quam ut illas eradat ulla mutatio.
Ferae inter nos educate , quum in filvas eruperunt, aliquid^
manfuetudinis priftine retinent : tantumque a placidifsimis
abfunt, quantum a veris feris , & nunquam humanam raa-
tium pafsis. Nemo in fummam ncquitiam incidit, qui un--
quam hefit fapientie. Altius infectus eft, quam ut ex to-
ro el ui, & tranfire in colorem alium pofsit. Lib. 7. de Bene/,
tap. 19.
Liquere tibi hoc fcio ( Lucili ) neminem polfe beate
vivere, ne tolerabiliter quidem, fine fapientie ftudio : &
beatam vitam perfect! fapienti efrci ; ceterum tolerabi-
l em, etiam inchoat.... lllud ante omnia vide, utrum in
philofophia , an in ipfa vita profeceris. Non eft philofo-
phia populare artificium , nec oftentationi paratum. Non
in verbis , fed in rebus eft. Nec in hoc adhibetur , ut
cum aliqua oblectatione confumatur dies ; ut dematur
otio naufea. Animum format & fabricat, vitam difponir,
actiones regit, agenda & omittenda demonftrat. Sedet ad
gubernaculum , & per ancipitia fluctuantium dirigit curfum.
$ine hac nemo fecurus eft. Epijl. 16.
Sapientis viri animum ac veluti faciem his verbis de~
fcribit Seneca. Animus (a) intuens vera , peritus fugiendo-
rum ac petendorum ; non ex opinione , fed ex natura pre-
tia rebus imponens ; toti fe inferens mundo , & in omnes
ejus actus contemplationem fuam mittens ; cogitationibus
actionibufque intentus , ex equo magnus ac vehemens;
afperis blandifque pariter invictus ; neutri fe fortuna; fub-
mittens , fupra omnia que contingunt acciduntque eminensj
pulcherrimus cum decore , cum virtutibus fanus ac ficcus;
imperturbatus , intrepidus : quern nulla vis frangat ; quern
nec attollant fortuita , nec deprimant. Talis (b) animi vir-
tus eft hec ejus facies , fi fub unum veniat afpectum, &
femel tota fe oftendat. Epifi, 66.
f n-
Tit. Perfecli, (b) Tit* Virtut.
Z62. COLLECTANEA MORAL IS PHILOSOPHISE.
Philofophia.
I
Llud autem ( mi Lucil i) te rogo (a) atque horror, ut
philofopham in praxordia ima demittas, & experimen-
tum tui profe&us capias , non oratione nec fcripto ; fed
animi frmitate, & cupidiratum diminutione. Verba rebus
proba. Aliud propofitum eft declamantibus , & affenfio-
nem coronae captantibus ; aliud his qui juvenum & otlo-
forum aures difputatione varia aut volubili detinent. Face-
re docet philofophia ; non dicere : & hoc exigit , ut ad
legem fuam quifque vivat ; nec ab oratione vita difientiat:
ut ipfa inter fe vita (b) unius ( fine omnium a&ionum dif-
fenfione ) colorls ft. Epifi. 20.
Inveniffent forfitan priores necefiarla , nifi & fuperflua
quaefiflent. Multum illis temporis verborum cavillatio eri-
puit, & captiofas difputationes , qua; acumen irritum exer-
cent. Nedimus nodos : & amblguam fgnificatlonem ver-
bis alllgamus , deinde diflblvimus. Tantum nobis vacat ?
J am vivere , jara mori fcimus ? Tota ilio mente pergen-
dum eft, ubi provideri debet, ne res nos, non verba de-
cipiant. Quid mihi (c) vocum fimilitudines diftinguis, qul-
bus nemo unquam , nifi qui difputat , captus eft ? Res
fallunt : illas difcerne. Pro bonis mala ample&imur. Opta-
mus contra id quod opravimus : pugnant vota noftra cum
votis , confilia cum confiliis. Adulatio (d) quam fmilis eft
amicitice ? Non imitatur tantum illam ; fed vincit, & prze-
terir. Apertis ac propitiis auribus recipitur , & in praxor-
dia ima defcendit ; eo ipfo gratiofa , quo lasdir. Doce quem-
admodum hanc fimilitudinem dignofcere pofsim. Venit ad
me pr amico blandus inimicus. Vitia nobis fub virtutum
nomine obrepunt. Temeritas fub titulo fortitudinis latet.
Moderatio vocatur Ignavia. Pro cauto timidus accipitur.
In
. (a) Tit. Dottor, (b) M^uabilitas vita, (e) Tit. Tentatio. (d) Tit,
Adulatio.
^[ Vide etiam fequentes Tit. Philofophlam , Scientiam,
qui huicfunt af fines.
I I I . CLASSIS. PHILOSOPHIA.
In his magno periculo erratur. His certas notas Imprime.
Epift. 45.
In remedium cedunt honefta folatla : & quicquld ani-
mum erexit, etfam corpori prodeft. Studia mihi noftra fa-
luti fuerunr. Philosophise acceptum fero quod furrexi ; quod
convalui : ill! vitam debeo. Epift. 78.
Una re confummatur animus, fcientia honorum ac ma-
lorum immutabili , quae foli philofophias competlt. Nulla
autem ars alia de bonis ac malis quasrit. SIngulas lubet
circumire virtutes. Fortitudo (a) contemtrix timendorum
eft : terribilia , & fub jugum libertatem noftram mittentia
defpicit, provocat, frangit. Num quid ergo hanc Iiberalia
ftudia corroboranr ? Fides (b) fanctifsimum humani pectoris
bonum eft : nulla necefsitate ad fallendum cogitur ; nullo
corrumpitur proemio. Ure ( inquit ) caede, occide : non pro-
dam. Sed quo magis fecreta quaeret dolor , hoc ilia altius
condam. Num quid Iiberalia ftudia hos animos facere pof-
iunt ? Temperantia (c) voluptatibus imperat : alias odit at-
que abigit ; alias difpenfat, & ad fanum modum redigit:
nec unquam ad illas propter ipfas venit. Scit optimum ef-
fe modum cupitorum , non quantum velis , fed quantum
debeas, fumere. Humanitas (d) vetat fuperbum effe adverfus
focios ; vetat avarum : verbis, rebus , affectibus comem fe
facilemque omnibus praeftat. Nullum alienum malum putat:
bonum autem fuum , id maxime quod alicui bono futu-
rum eft, amar. Num quid Iiberalia ftudia hos mores praj-
cipiunt ? Non magis quam fimplicitatem, ac modeftiam,
ac frugalitatem , ac parfimoniam : non magis quam clemen-
tiam , quae alieno fanguini tanquam fuo parcit ; & fcit
homini non effe homine prodige utendum. Epiji. 88,
Faciam ergo quod exigis : & philofophiam in partes,
non in frufta dividam. Dividi enim illam, (e) non conci-
di , utile eft. Nam comprehendere quemadmodum maxi-
ma, ita minima, difficile eft.... Idem enim vitii habet ni-
mia, quod nulla divido. Simile confufo eft, quicquid uf-
que in pulverem fectum eft. Primum itaque, ficut videtur
P _ ti-
(a) Tit. Fortitudo. (b) Tit. Fides. c) Tit. Temperantia. (djl Tit*
Humanitas five caritas. (e) Divifto non d/bet ejfe minata.
264 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC
tibi, dicam inter fapientiam & philoiophiam quid interflr.
Sapientia perfectum bonutn eft mentis humane. Philofophia
fapientie amor eft & afFectatio. Hec (a) oftendit, quo ilia
pervenir. Philofophia unde dicta fit apparet : ipfo enim no-
mine fatetur. Quidam fapientiam ita finierunt , ut dice-
rent earn divinorum & humanorum fcientiam. Quidam
ita : fapientia eft noffe divina & humana , & horum cau-
fas.... Coherent ergo inter fe philofophia virtufque. Phi-
lofophia* tres partes eiTe dixerunt 8c maximi , 8c plurimi
au&ores : moralem , naturalem , & rationalem. Prima com-
ponit animum. Secunda rerum naturam fcrutatur. Tertia
proprietates verborum exigit, & ftructuram , 8c argumen-
tations , ne pro vero falfa fubrepant. Epicurei duas par-
tes philofophia* putaverunt effe , naturalem , ac moralem:
rationalem removerunt. Deinde quum ipfis rebus cogeren-
tur ambigua fecernere, falfa fub fpecie veri latentia coar-
guere : ipfi quoque locum quem de judicio & regula ap-
pellant , alio nomine rationalem induxerunt.... Cyrenaici
naturalia cum rationalibus fuftulerunt, 8c contend fuerunt
moralibus. Sed hi quoque que removent, aliter inducunt.
In quinque enim partes moralia dividunt : ut una fit de
fugiendis 8c expetendis , altera de affectibus , tertia de
actionibus , quarta de caufis , quinta de argumentis. Cau-
f e rerum ex naturali parte funt , atgumenta ex rationall,
actiones ex morali.... Ergo quum tripartita fit philofophia,
moralem ejus partem primum incipiamus difponere. Quam
in tria rurfus dividi placuit : ut prima eftet infpectio fuum
cuique diftribuens , 8c eftimans quanto quidque dignum
fit, maxime utilis. Quid enim eft tarn neceifarium , quam
(b) pretia rebus imponere ? Secunda de impetu. Tertia de
actionibus. Primum enim eft , ut quantum quidque fit, ju-
dices. Secundum , ut impetum ad ilia capias ordinatimi
temperatumque. Tertium , ut inter impetum tuum actio-
nemque conveniat : ut in omnibus iftis tibi ipfi confeatias.
Qiiicquid (c) ex his tribus defuerit, turbat & cetera. Quid
enim prodeft intus eftimata habere omnia, fi fis impetu
ni-^
(a) Tit. Sapientia. (b) Tit. JBimatio rerum, (c) Tit, Affimm.
jnoderatio.
m. CLASSIS. PHiLos oraiA. 265
ttmus? Quid prodeft mpetus reprefsilTe , & habere cu-
piditates in tua poteftate , fi in ipfa rerum actione tem-
pota ignores , nec fcias quando q * dque , & ubi, & quem-
admodum agi debeat? Aliud eil enim dignitates & pre-
da rerum noTe ; aliud artculos ; aliud mpetus refrenare;
& ad agenda ire , non ruere. Tune ergo vita fibi Con-
cors eft, ubi actio non deftituit impetum. Impetus ex di-
gnitate rei cujufque concipitur, perinde remiifus acriorve,
prout illa digna eft peti. Epft. S9.
Quis dubitare ( mi Lucili ) poteft , quin deorum Im-
mortalium munus fit , quod vivimus : philofophie quod
recte vivimus? Itaque. tanto plus nos debere huic quam
diis , quanto majus beneficium eft bona vita , quam vi-
ta ? Pro certo deberetur , nifi ipfam dii philofophiam tri-
buiifent : cujus feientiam nulli dederunt ; facultatem omni-
bus. Epft. 90.
Ad beatum ftatum (a) philofophia tendit : ilio ducir,
ilio vias aperir. Que fint mala , qua videantur, oftenditt
vanitatem exuit mendbus : dat magnitudinem iblidam; in-
flatam vero & ex inani fpeciofam reprimit : nec ignorar!
fnit inter magna quid interfit & tumida : totius naturai
notitiam ac fue tradir. Quid fint dii , qualefque declarat:
quid inferi, quid lares & genii.... Hec ejus initiamenta
iunt : per que non municipale facrum ; fed ingens omnium
deorum templum , mundus ifte , reiratur : cujus vera fi-
mulacra , verafque facies cernendas mentibus protulit. Nam
ad fpectacula tam magna hebes vifus eft. Ad initia deinde
rerum redit, & eternam rationem toti inditam , & vim
omnium feminum ungula proprie figurantem. Tum de ani-
mo ccepit inquirere : unde eifet, ubi, quamdiu , in quot
membra divifus. Deinde a corporalibus fe ad incorpora-
l a tranftulit, veritatemque & argumenta ejus excufsit. Ead.
Epft. 90.
Quid fapiens inveftigaverit, quid in lucem protraxerit,
queris ? Primum veram naturam : quam non ut cetera ani-
malia oculis fecutus eft, tardis ad divina. Deinde (b) vi-
te
(a) Pbitofoph* finii, officium, (X argumentum, (j Tit. Afimitta
rerum.
2.66 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIC
tas legem , quam ad univerfa dirxir. Nec noffe tantum,
fed fequi docuit deos : & accidentia non aliter excipere,
quam imperata. Vetuit parere opinionibus falfis : & quan-
ti quidque effet vera asftimatione perpendit. Damnavit mix-
tas pccnitentias voluptates : & bona femper placitura lau-
davit. Er palam fecit (a) felicifsimum effe , cui felicitate
opus non eft : potentifsimum effe, qui (b) fe habet in pot-
evate. Ibidem.
Quantum inter philofophiam intereft ( Lucili virorum
optime ) & ceteras artes; tantum intereffe exiftimo in ipfa
philofophia , inter illam partem quas ad homines , & hanc
qua; ad deos fpectat. Altior eft haec & animofior : mul-
tum permifit fibi : non fuit oculis contenta. Majus effe
quiddam fufpicata eft ac pulchrius, quod extra confpectum
natura pofuiffet. Denique tantum inter duas intereft , quan-
tum inter Deum & hominem. Altera dbcet, quid in ter-
ris agendum fit : altera quid agatur in caelo. Altera erro-
res noftros difcutit, & lumen admovet, quo difcernantur
ambigua vita; : altera caliginem , in qua volutamur, exce-
dit ; & e tenebris ereptos ilio perducit , unde lucet. In
Traf at. Lib. i. Nat. Quft.
Philofophia & contemplativa eft, & activa : fpectat,
fimulque agit. Erras enim fi illam putas tantum terreftres
operas promittere : altius afpirar. Totum , inquit , mun-
dum fctutor : nec me intra contubernium mortale conti-
neo ; fuadere vobis, ac difiuadere contenta. Magna me
vocant , fupraque vos polita.
Nam tibi de fumma cali ratione , deumque,
Dijferere ncipiam , & rerum primordia pandami
Unde omnis natura creet res, auSiet, alatque,
Quove eadem rurfus natura peremta refolvat:
ut ait Lucretius. Sequitur ergo , ut quum contemplativa
f it , habeat decreta fua.... Antiqua , inquit, fapientia ni-
hil aliud quam facienda & vitanda prascepir. Er tunc Ion-
ge meliores erant viri. Poft quam (c) docti prodierunt, bo-
ni defunt. Simplex enim illa & aperta virtus in obfcuram
& fllertem fcientiam verfa eft : docemurque difputare, non
Vi-
(a) Tit. Felicitas, ^b) Tit. Vittoria fui. (c) Tit, Dottor.
III. CLASSIS. PHILOSOPHIA. 267
vivere.... Ex varits cibs (a) non fingulares morbi nafcun-
tur ; fed inexplicabiles , diverfi , multiformes : adverfus
quos & medicina armare fe ccepit multis generibus, mul-
tis obfervationibus. Idem de philofophia dico. Fuit ali-
quando fimplicior inter minora peccantes , & levi quoque
cura medicabiles. Adverfus tantam (b) morum everfionem
omnia conanda. Et utinam fic denique lues ifta vincere-
tur ! Non privatim folum , fed publice furimus. Homicl-
das compefcimus , & fingulas caedes. Quid bella , & oc-
cifarum gentium gloriofum fcelus ? Non avaritia , non
crudelitas modum novit : & ifta quamdiu furtim & a
fingulis fiunt, minus noxia minufque monftrofa funt. Ex
fenatus confultis , plebifque fcitis fcelera exercentur : &
publice jubentur , verit privatim. Qua: clam commiffa
capite luerent 5 \ tamen quia paludati fecere , laudamus.
Non pudet homines , mitifsimum genus , gaudere fangul-
ne alterno, bella gerere , gerendaque liberis rradere 5 quum
inter fe edam mutis ac feris pax fit ? Adverfus tam pot-
entem explicitumque late furorem , operofior philofophia
facta eft : & tantum libi virium fumfit , quantum his,
adverfus qua: parabatur, accefferat. Epfl. 95.
Illud ante omnia mihi dicendum eft, opiniones vere-
rum parum exactas effe & rudes. Circa verum adhuc er-
rabatur. Nova omnia erant primo tentantibus. Poft eadem
Illa limata funt : & fi quid inventum eft , illis nihilo mi-
nus referri debet acceptum. Magni animi res fuit, rerum
natura: latebras dimovere ; nec confentum exterior! ejus
confpeclu, introfpicere, & in deorum fecreta defcendere.
Plurimum ad inveniendum cqntulit , qui fperavit pofle
reperlri. Cum excufatione itaque veteres audiendi funt.
Nulla res confummata eft , dum incipit. Nec in hac tan-
tum re omnium maxima ac involutifsima ( in qua etiam
quum ^multum actum erit, omnis tamen atas quod agat
inveniet) ; fed in omni alio negotio , longe femper a
perfetto fuere principia. Lib. 6. Natur. Quaft. cap. 5.
(a) Tit. Gula. (b) Tit. Corrupt mores, t Al. Eadem quia palam
fecere, laadamus.
2 8 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHIE.
De
lifibenis pbilofophi indigna nece, quem Alexander interemlti
bis verbis. Hoc eft Alexander crimen eternum , quod nul-
la virtus, nulla bellorum felicitas redimer. Nam quoties
qus dixerit , occidit Perfarum mulra millia : opponetur,
& Callifthenem. Quoties dictum erit , occidit Darium,
penes quem tunc magnum regnum erat : opponetur, &
Callifthenem. Quoties dictum erit , omnia oceano tenus
vicit , ipfum quoque tentavit novis clafsibus ; & imperium
cx angulo Thracie ufque ad orientis terminos protulit:
dicetur , fed Callifthenem occidit. Omnia licet antiqua
ducum regumque exempla tranfierit ; ex his quae fecit,
nihil tarn magnum erit , quam fcelus Callifthenis. Eodem
lib. cap. 23.
Confumfere fe quidam , dum acta regum exrernorum
componunt ; queque pafsi invicem aufique funr populi.
Quanto fatius eft fua mala extinguere , quam aliena po-
fteris tradere ? Quanto potius deorum opera celebrare,
quam Philippi & Alexandri latrocinia , ceterorumque qui
exitio gentium clari , non minores fuerunt peftes morta-
lium , quam Inundatio , qua planum omne perfufum eft;
quam conflagratio , qua magna pars animantium exaruit ?
Quemadmodum Hannibal fuperaverit Alpes , fcribunt.
Quemadmodum confirmatum Hifpanie cladibus bellum
Italias inopinatus intulerit : fradtifque rebus etiam poft Car-
thaginem pertinax , reges pererraverit , contra Romanos
ducem fe promittens , etiam fine exercitu. Quemadmo-
dum non defierit fenex omnibus angulis bellum querere:
adeo fine patria effe pati poterat ; fine hofte non poterat.
Quanto fatius ; quid faciendum fir, quam quid factum fit
querere ? ac docere eos qui fua permifere fortune, nihil
(labile ab ilia datum effe ? ejus omnia fluere aura mobi-
lius ? Nefcit enim quiefcere : gaudet letis triftia fubftkue-
r e , & utraque mifcere. In Prafat. Lib. 3. Natur. Qua.
% Vide etiam affines buie Titulos : Sapientia , Scientia,
Studium, Lectio. Horum enim nventio pane communis efi,.
III. CLASSIS. SCIENTIA. 269
De utili & inutili fcientia,
M
Us fyllaba eft : fyllaba atitem cafeum non rodit : mus
ergo cafeum non rodit. (a) O pueriles ineptias ! in
hoc fupercilia fubduximus? in hoc barbam demifimus? hoc
eft quod ttiftes docemus & pallidi? Etiam fi multum fu-
pereffet etatis, parce jam difpenfandum erat, ut fufficeret
neceffariis. Nunc , qua; dementia eft, fupervacua difcere
in ranta temporis egeftate ? Epijl. 48.
Indignor, aliquos ex hoc tempore ( quod fuffkere nec
ad neceilaria quidem poteft, etiam fi cuftoditum diligen-
tifsime fuerit ) in fupervacua majorem partem erogare....
Demens meriro omnibus viderer , fi quum faxa in muni- #
mentum murorum fenes feminaxme congererent 5 quum Ju-
ventus intra portas armata lignum eruptionis exfpectarer,
aut pofceret ; quum hoftilia in portis tela vibrarenr, 8c
ipfum folum fuffofsionibus & cuniculis tremeret ; federem
otiofus, & ejufmodi quaeftiunculas ponens : Quod non per-
didifti, habes : cornua autem non perdidifti : cornua ergo
habes: aliaque ad exemplum hujus acuta; delirationis con-
cinnata.... Ingens negotium in manibus eft. Quid agam
Mors (b) me fequitur ; fugit vita. Adverfus ha;c me doce
aliquid. Effice ne mortem fugiam ; vita me non effugiar....
Doce non effe poll rum bonum vita; in fpatio ejus , fed in
ufu : poffe fieri , immo feepe fieri, ut qui diu vixit, pa-
rum vixerit. Die mihi dormituro : potes non expergifci.
Die experrecto : potes non dormire amplius. Die exeunti:
potes non reverti. Die redeunti : potes non exire. Erras,
fi in navigatione tantum exiftimas minimum effe, quo mor-
te vita diducitur. In omni loco a;que renue inrervallum eft.
Nam ubique fe mors tarn prope oftendit : ubique tarn pro-
pe eft. Has tenebras difcute : 8c facilius ea trades , ad
quae praiparatus fum. Dociles narura nos edidit : 8c ratio-
nem dedit imperfectam ; fed qua; perfici poffet. Epiji. 49.
Obfecro vos , cur tarn neceffariam curam majoribus
melioribufque debitam , in re nefcio an falla , certe in-
;
utl
(aj Tit. Curiofitas. (b) Tit. Vita t2" mors.
270 c ol l e c t a ne a morali s philosophize.
util i, terimus? Quid- mihi profuturum eil: fcire, an aliud
fit fapientia , aliud fapere ?.... Potius id age, (a) ut mihi
viam monftres, qua ad ifta perveniam. Die mihi quid vi-
tate debeam , quid appetere : quibus animum labantem
ftudiis jfirmem : quemadmodum quae me ex tranfverfo fe-
riunt aguntque , procul a me repellam. Quo modo par effe
tot malis pofsim : quo modo iftas calamitates removeam,
quae ad me irruperunt : quo modo illas ad quasego irrupi.
Doce quo modo feram aerumnam fine gemitu meo 5 feli-
citatem fine alieno : quo modo ultimum & necelTarium
vita? terminum non exfpectem , fed ipfemet, quum vifum
erit , profugiam.... Hec ( mi Lucili ) tractemus : his for-
memus animum. Hec eft fapientia , hoc eft fapere ; non
difputatiunculis inanibus fubtilitatem vanifsimam agitare.
Tot quaeftiones tibi fortuna pofuit : nondum illas folvifti.
Jam cavillaris. Quam ftultum eft , quum fignum pugne
acceperis , ventilare? Remove ifta f luforia arma : decre-
toriis opus eft. Die qua ratione nulla animum triftitia, nul-
la formido perturbet : qua ratione hoc fecretarum cupidi-
tatum pondus eifundam. Epi. 1 1 7.
Tranfcurramus follertifsimas nugas, & ad ilia quae nobis
^aliquam opem funt latura properemus. Nemo qui obfte-
tricem parturienti filiae follicitus arcefsir, edictum & ludo-
rum ordinem perlegit. Nemo qui ad incendium domus fuae
currit, tabulam latrunculariam perfpicit, ut icias quo mo-
do alligatus exeat calculus. At mehercules omnia tibi un-
dique nuntiantur , & incendium domus, & periculum 11-
berorum , & obfidium patrie, & bonorum direptio. Adji-
ce iftis naufragium , motufque terrarum , & quidquid aliud
timeri poteft. Inter ifta diftrictus, rebus (b) nihil aliud
quam animum oblectantibus vacas ? Quid inter fapientiam
& fapere interfit , inquiris ? Nodos ne&is ac folvis , tan-
ta mole impendente capiti tuo ? Non tarn benignimi (c)
ac liberale tempus natura nobis dedit, ut aliquid ex ilio
vacet perdere : & vide quam multa etiam diligentifsimis
per-
(a) Tit. Doclor. f Granatenfis nonnullorum exemplarum fide legebaf.
Luxuria* arma : qu<e not optimorum auttoritate , ac Pincianum fecuti , in
Luf oria arma convertmus. (b) Tit. Curiofitas. (c) Tit. Tempuh
III. CLASSIS. SCIENTIA. 271
Curio f it as probanda & improbanda.
Q
Uid annos Patrocli & Achillis inquirere (c) ad rem
exiftimas pertinere ? Quaeris , Ulyffes ubi erraverir,
potius quam efficias ne nos femper erremus? Non
vacat audire, utrum inter Italiani & Siciliani jactatus fit;
an extra notum nobis orbem : neque enim potuit in tarn
angufto error effe tarn longus. Tempeftates animi (d) nos
- quo-
pereant. Aliud valetudo fua cuique abftulit, aliud fuorum.
Aliud neceffaria negotia , aliud publica occupaverunt. Vi-
tam nobifcum dividit fomnus. Ex hoc tempore ram angu-
fto & rapido, & nos auferente , quid juvar majorem par-
tem mittere in vanum ? Adjice nunc, quod afiuefcit ani-
mus delectare fe potius quam fanare : & philofophiam oble-
ftamentum facere , quum remedium fit. Inter fapientiam
& fapere quid interfit , nefcio ? Scio mea non intereffe,
fciam ifta , an nefciam. Die mihi : quum quid inter fa-
pientiam & fapere interfit didicero , fapiam ? Cur ergo po-
tius inter vocabula me fapientiae detines, quam inter ope-
ra ? Fac me fortiorem , fac me fecuriorem , fac fortunae
parem, fac fuperiorem. Poflum autem fuperior effe , fi fe-
cero omne quod difco. Ibidem.
Nihil eft iniquius his (a) qui nufquam putant effe fub-
tilitatem , nifi ubi nihil eft praeter fubtilitatem.... Nefcio an
maximum vitium fubtilitatis fit , nimis fe oftendere. Ma-
gis nocent infidiae quae, latent. Utilrfsima eft difsimulata
fubtilitas , quae effectu apparet, habitu tatet. In Prologo De-
el'amat. five Lib. 1. Controverf.
Paucis opus eft ad mentem bonam litteris. Sed nos (b)
ut cetera in fupervaeuum diffundimus , ira philofophiam
ipfam. Quemadmodum omnium rerum, fic litterarum quo-
que intemperantia laboramus. Non vitae, fed fcholae di-
feimus. Epifi. 106. in fine.
% Vide etiam bac de re Titulum fequentem, & ante-
tedentes.
^a) Tit. Curio fit as. [t>) Tit.Cwiofitas. [c) Tit. Vocltr. {a) Tit.Tentati*.
2 7 2 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
quotidie jatant, & nequitia in omnia Ulyfsis mala im-
pellit. Non deeft forma quae follicitet oculos , non hoftis.
Hinc monftra effera , 8c humano cruore gaudentia : nine
infidiofa blandimenta aurium : hinc naufragia , 8c tot va-
rietates malorum.... Monftras mihi qui fmt modi flebiles:
monftra potius quo modo inter adverfa non emittam fie-
bilem vocem. Metiri me Geometres docet latifundia. Po-
tius doceat quo modo metiar quantum homini fit fatis.
Numerare docet me Arithmetica, & avaritia; commodare
digitos. Potius doceat , nihil ad rem pertinere iftas com-
putationes : non effe feliciorem , cujus Patrimonium tabula-
rios laffat : immo quam fupervacua pofsideat, qui infell-
cifsimus futurus eft, fi quantum habeat, per fe computate
cogatur.... Doces me quo modo nihil perdam ex finibus
meis ? at ego difcere volo , quo modo totos hilaris amit-.
tam. Epif l /$$.
Ifta liberalium artium confectatio moleftos , verbofos,
intempeftivos, fibi plscentes facit : & ideo non difcentes
neceffaria , quia fupervacua didicerunt. Quattuor millia li-
brorum Didymus grammaticus fcripfit : mifer fi tarn multa
fupervacua legiffet. In his de JEncx matre vera : in his li-
bidinofior Anacreon , an ebriofior vixerit : in his an Sap-
pho publica fuerit : 8c alia quae erant dedifcenda , fi f a-
res.... Talia feiat oportet, qui multa vult fcire. f Nunc
cogita quantum temporis tibi auferat mala valetudo, quan-
tum occupatio publica, quantum occupatio privata, quan-
tum occupatio quotidiana, quantum fomnus. Metire aeta-
tem tuam. Tarn multa non capit. De liberalibus ftudiis
loquor. Philofophi quantum habent fupervacui? quantum
ab ufu recedentis ? Eadem Epif i. 88.
Navigant quidam , 8c labores peregrinationis longifsi-
ma: una mercede perpetiuntur 5 cognofeendi aliquid abdi-
tttm remotumque. Hxc res ad fpecfacula populos contta-
hit : hxc cogit preclufa rimari, fecretiora exquirere, an-
tiquitates evolvere , mores barbararum audire gentium.
a_
t M. Nol i cogit are. Alti per minorem fcribunt : non cogitare. Sed bane
fcripturam , Pincano quoque probaiam , e Granatenfis textu , ceu ejus feopo
minus aptam , expunximus.
I I I , CL ASSI S. EL OQUENT I A . 273
Eloquentia.
A
D res audit ores commoveantur
?
non ad verba compo-
3
fita. Alioqui nocet Ulis eloquentia , fi non rerum
cupidit tern facit, fed fui. Bpf t . 52.
Audi quid me in epiftola tua deledtaverit. Habes ver-
ba in poteftate. Non effert te oratio : nec longius quam
deftinafti, trahit.' Multi funt, qui ad id quod non propo-
fuerant fcribere, aiicujus verbi decore placentis vocentur:
quod tibi non evenit. Preifa funt omnia, & rei aptata. Lo-
queris quantum vis : & plus fignificas quam loqueris. Hoc
majoris rei indicium eft. Apparet, animum quoque nihil
habere fupetvacui ; nihil tumidi. Invenio tarnen translatio-
nes vetborum , ut non temerarias , f ita non indecoras:
ut qua periculum fui fecerint. Invenio imagines : quibus il
quis nos uti vetat, & potis illas folis judicat effe concef-
fas ; neminem mihi videtur ex antiquis legiife, apudquos
nondum captabatur plaufibilis oratio. Uli qui fimpliciter
& demonftranda* rei caufa eloquebantur , parabolis referti
funt: quas exiftimo neceffarias, non ex eadem caufa qua
poetis 5 fed ut imbecillitatis noftra* adminicula fint: & ut
difcentem & audientem in rem praefentem adducant. Epif t .59.
Non mehercules jejuna efl & arida volo , qua de re-
bus tam magnis dicentur. Neque enim philofophia inge-
nio renuntiat : multum tarnen opera* impendi verbis non
oportet. Hac fit (b) propofiti noftri fumma : quod fenti-
mus, loquamur ; quod loquimur , fentiamus. Concordet
fermo cum vita. Ille promiffum fuum implevit, qui & quum
videas ilium & quum audias, idem eft. Videbimus qualis
S fit,
(a) Tit. Contemplano natura, t Al. Ita qua; non periculum fui
f ecer int . In aliis dee negatio, (b) Tit, Dotier.
Gurlofum nobis natura ingenium dedit :
;
& artis fibi ac
pulchritudinis fua* confcia, fpectators nos (a), tantis rerum
fpectaculis genuit ; perditura fruCtum f ui, fi ram magna,
tarn clara , tarn fubtiliter ducta , tarn nitida , & non uno
genere formofa , iolitudini offenderei. De Vit a beat a, cap. 32.
2 7 4 COL L ECTANEA MORALI S PHILOSOPHISE.
f it , quanta's. Unus fit. Non delectent verba, noftra , ' fed
profmt. Si tamen contingere eloquentia non follicito pofr-
eft ;: fi aut parata eft aut parvo conftat; iadfit, & res pul-
cherrimas profequatur. Sit talis, ut res potius quam fe o-
ftendat. Alias artes ad ingenium totas pertinent : hie animi
negotium agitur. Non quasrit asger medicum eloquentem,
*f ed fanantem. Sed fi Ita competit, ut idem ille qui fanare
poteft, comte de his qiias facienda funt differat, boni con-
fulet : non tamen erit quare gratuletur fibi, quod incide-
* rit in medicum etiam difertum. Hoc enip tale eft, quale
fi peritus gubernator etiam formofus fit. Bfift. 75.
Quare qaibufdam temporibus provenerit corrupti gene-
ris oratio? quasris : & quo modo in quasdam vitla incli-
natio ingeniorum fatta fit, ut aliquando inflata explicatio
vigeret , aliquando infra da , & in morm cantici duefa ?
Quare alias fenfus audaces , & fidem egrefsi placuerint;
alias abruptas fententias, & fufplciofie, in quibus plus in-
telligendum eft quam audiendum? Quare aliqua aetas fue-
r i t , quas translations jure uteretur inverecunde ? Hoc quod
audire vulgo foles , quod apud Grascos in proverbium cef-
fit : talis hominibus fuit oratio , qualis vita. Quemadmo-
dum autem uniufcujufque atrio dicenti fimilis eft : fic ge-
nus dcendi aliquando imitatur publicos mores. Si difei-
plina civitatis laboravlt, & fe in delicias dedit ; argumen-
tum eft luxurias publicaz, orationis lafcivia : fi modo non
in uno aut in altero fuit , fed approbata eft & recepta.
Non poteft alius effe ingenio , alius animo color. Si ille
fanus eft, fi compofitus , gravis , remperans ; Ingenium quo-
que ficcum , ac fobrium eft. Ilio vltiato , hoc quoque af-
# flatur. Non vides , fi animus languet, trahi membra , &
pigre moveri pedes ? Si ille effeminarus eft , in ipfo inceffu
apparere mollitiem ? Si ille acer eft & velox , concitar!
gradiim ? Si furir, aut ( quod furori limile eft ) irafeitur,
turbitum effe corporis motum ; nec ire , fed ferri ? Quan-
to hoc mrgis accidere ingenio putas , quod totum animo
permixtum eft ? Ab ilio fingitur, il li paret, inde legem pe-
tit.... Itaque ubicumque videris orationem corruptam pia-
cere , ibi mores quoque a retto defeiviffe, non erit du-
bium.
III. CLASSIS. ELCQUEKTIA. 275
bium. Quo modo conviviorum luxuria ; quo modo veftium, #
aegra: civitatis indicia
1
Funt : ile
!
orationis licentia ( Ii mo-
do frequens eft) oftendit nimos quoque , a quibus verba
exeunt , procidiffe.... Adjice nunc , quod oratio certam
regulam non habet. Confuetudo illam civitatis, quae nun-
quam in eodem diu ftetit, verfar. .Multi ex alieno faeculo
petunt verba.... Quidam contra, dumrnhil nifi tritum &
ufitatum voluht, in fordes incidunr. Utrumque diverfo ge-
nere corruptum eft. Alrer fe jufto plus colit : alter fe ju-
o plus negligit. Epf l . 1 1 4.
Ad compofitionem rranfeamus. Quot genera tibi dabo
In hac , quibus peccetur ? Quidam praefractam & afperam
probant : difturbant de induftria fi quid placidius efrluxit:
nolunt: fine, falebra effe juncturam : virilem putant &f or -
tem , qua; aurem. inacquaiitate percutiat. Quorumdam non
eft compofitio ; modulario ft : adeo blanditur , & molli-
ter labitur. Quid de illa loquar , in qua verba differun-
tur ; & diu exfpedtata , vix ad claufulas redeunt ? Quid
de illa in exitu lenta ; quails Cicerqnis eft , devexa, &
molliter definens, nc alicer quam:folet, ad morem fuum
pedemque refpondens ? ... Haec vitia unus aliquis inducit,
fub quo tunc eloquentia eft. Ceteii imitantur, & alter al-
teri tradunt. Sic Salluftio vigente, amputata; fententiae, 8c
verba ante exfpectatum cadentia, & obfeura brevitas fue-
re pro cultu. .Arruntius vir rara; frugalitatis, qui hiftorias
belli Punici. fcripfit ,. fuit Salluftianus , & in. illud genus
nitens. Eft apud Salluftium , exercit um argent o f ecit , id eft,
pecunia paravit. Hoc Arruntius amare ccepit: pofuit illud
omnibus paginis. Ibidem.
A nimus curetur ; ab ilio fenfus , ab ilio verba exeunt;
ab ilio nobis, ft habitus', ' vul tos, nceffus. Ilio fano ac
valente, oratio quoque robufta, fortis, virilis eft: Si ille
procubuit, & cerera fequuntur ruinam,
'Rege incol umi, mens omnibus una ef t :
A mif f o , rupere f idem.
E ad. Epf t . 1 1 4. prop. f in.
Nimis anxium effe te circa verba -, & compoftonem,
mi Lucili , nolo. Habeo. majora qua: cures. Quaere quid
S a feri-
2 7 6 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
fcribas, () non: quemadmdum :' & hoc ipfum , non ut
fcribas j fed ut fentias : ut alla quae fenferls , magis applices
t ibi, & veluti fignes. Cujufcumque orationem videris folll-
citam & politam , fcito animum quoque non minus effe
pufillis occupatum. Magnus ille , remifsius loquitur & fecu-
rius. Quaecumque dicit' , plus habent fiducia: , quam cura:.
Nofti cmplres juvenes barba & coma nitidos , rj" difcapfu-
latos : nihil ab rills. fperaveris forte, nihil folidum. Oratio
vultus animi eft. Si circumtonfa eft & fucata , & manti fa-
cta ; oftendit ilium quoque non effe fincerum , & habere all-
quid fracti. Non eft ornamentimi virile concinnitas. Si no-
bis animum boni viri liceret infpicere, o quam pulchram
faciem , quam fantam, quam ex magnifico placidoque ful-
gentem, videremus ! hinc juftitia , illhinc fortitudine , hinc
temperantia prudentiaque lucentibus. Epifi. 1 1 5.
Lege Ciceronem. Compofitio ejus una eft , pedem fer-
vat , curata , lenta , & fine infamia mollis. Ar contra,
PolUonis Afinii falebrofa , & exfiliens ; & ubi minime fpe-
ctes , relictura. Deriique apud Ciceronem omnia definunt;
apud Pollionem cadunf: exceptis paucifsimis, quae ad cer-
tuni modirai, & ad unum exemplar adftricta funr. Humi-
lia praeterea tibi videri dicis omnia , &' parum erecta : quo
vitio carere eum judico. Non funt humilia ilia ; fed pla-
cida , & ad animi tenorem quietum compofitumque for-
mata :, nec depreffa ; fed plana. Deeft illis oratorius vigor;
ftimulique quos qiiaeris,' .& fubiti ictus fententiarum. Sed
totum corpus vide : f quamvis non fit comtum honeftum-
que.... Non eft fortis oratio ejus ( Lvi fc. ) quamvis f da-
ta fit : non eft violenta nec torrens , quamvis effufa fit:
non eft perfpicua, fed pura. Defideres , inquit, contra vi-
tia aliquidafpere, dici ; , contra . pericul animofe ; contra
fortunam fuperbe ; contra ambitionem, contuiiieliofe. Volo
luxuriam objurgari , libidinem rraduci ,-imporentiam fran-
gi. Sit aliquid oratorie acre , tragice grande, cornice exile.
Vis ilium afsidere pufiilae rei , verbis ? Ille rerum fe ma-
. . . . _
(a) Tit. De rations ftddii: f Al. De capful*! totos.' -' t ''Al. Quanj -
vis fit incomtunr, boneftura eft. Al> Quam fit comtum. Honef tum
eft. t Al. Electa.
H I . CLASSIS. ELOQUENTI A. 277
gmtudm addixit : eloquentiam ( velut urnbram ) non hoc
agens , trahit. Non erunt fine dubio lingula circumfeda,,
nec in fe colleda 5 nec omne verbum excitabit ac punger.
Fateor : exibunt multa , nec ferient ; & interdum otiofa
praeterlabetur oratio. Sed multum erit f in omnibus lucis.
Sed ingens fine taedio fpatium. Denique illud praeftabit, ut
liqueat t ibi, ilium fenfifie quae fcripfit. Intlliges adum hoc,
ut tu fcires quid illi placeret ; non ut ille placeret tibi. Ad
profedum omnia tendunt, & ad bonam mentem : non quae-
ritur plaufus. Talia eile fcripta ejus non dubito , etiam fi
magis reminifcor , quam teneo : haeretque mihi color eo-
rum , non ex recenti converfatione familiarirer ; fed fum-
matim ( ut folet ) ex vetere notitia. Quum audirem certe
illum , talia mihi videbantur: non folida, fed plena; quae
adolefcentem indolis bonae attollerent , & ad imitationem
fui vocarent , fine defperatione vincendi. Quae mihi ad-
hortatio videtur efficacifsima. Deterret enim qui imitandi
cupiditatem fecit ; fpem abftulit. Cetetum verbis abunda-
bat fine commendatione partium fingularum , in univer-
fum magnificus. Epif i. 1 00.
In ftudiis puto mehercule melius effe res ipfas intueri,
& harum cauta loqui : ceterum verba rebus permittere ; ut
qua duxerint, hac inelaborata fequatur oratio. Quid opus
eft fieculis duratura componere ? Vis tu nunc id agere, ne
te pofteri taceant ? Morti natus es. Minus moleftiarum ha-
bet funus taciturn. Itaque occupandi temporis causa , in
ufum tuum , non ''In praeconium aliquid fimplici Itilo ieri-
be. Minore labore opus eft ftudentibus in diem. Rur-
f us, f ubi fe animus cogitationum magnitudine levavit ,.am-
bitiofus in verba eft : altiufque ut fperare , ita eloqui ge-
ftit : & ad dignitatem rerum exigitur oratio : oblitus tunc
legis, prefsiorifque judicii, fublimius feror. Lib. de Tranq.
animi, cap. 1 .
Comes facundus in via , pro vehiculo eft. Ex Pub. Mim.
Habet fuum venenum blanda oratio. Ex eodem.
S_j Tu-
f Al. In omnibus locis , & ingens , cet. Sed minus retfe, ut pu~
tat Vincianus, j- Sequentia ex f inciano caftigat , Granat enfi pane in-
tatta reliquimus ; quamvis quotquot vidimus exemplaria aliter babeant.
278 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Studium, C5* difcendi ardor*
E
Gregie hoc dicere Demetrius Cynicus, vir meo judi-
cio magnus , etiam fi maximis comparetur , folet: plus
prodefle , fi pauca praxepta fapientia; teneas , fed ilia in
promtu tibi & in ufu fint ; quam fi multa quidem didl-
# ceris , fed ilia non habeas ad manum. Quemadmodum (in-
quit ) magnus luctator eft , non qui omnes numeros ne-
xufque perdidicit , quorum ufus fub adverfario rarus eft ; fed
qui in uno fe aut altero bene & diligenter exercuir , &
eorum occafiones intentus afpectat: (nec enim refert quam
multa fciat, fi fcit quantum victorias fatis eft: ) fic in hoc
ftudio multa delectant; pauca vincunr. Lib. 7. de Berief , cap.i.
Inimicitlas mihi denunrias , fi quicquam ex his quae
quotidie facio ignoraveris. Vide quam fimplicirer tecum
vivam : hoc quotidie tibi committam. Philofophum audio;
& quidem quintus jam dies abiit, ex quo in fcholam eo,
& ab octava difputantem audio. Bona , inquis , aetate. Quid-
ni bona ? Quid autem ftultius eft, quam quia diu non di-
diceris , non difcere ? ... Tarn diu difcendum eft , quam
diu nefcias : & fi proverbio credimus , quam diu vivas.
Nec ulli hoc rei magis convenit, quam huic : tarn diu
difcendum eft quemadmodum vivas, quam diu vivis. Ego
tarnen (a) hie aliquid & doceo. Quseris quid doceam ? Et-
iam feni effe difcendum. Epif l .76.
Aliquid (b) prcecipientium vitio peccatur, qui nos do-
cent difputare , non vivere: aliquid difcentium , qui pro-
pofitum adferunt ad praeceptores fuos , non animum exco-
lendi , fed ingenium. Itaque quae philofophia fuit , facta
philologia eft. Mulrum autem ad rem pertinet, quo pro-
pofito (c) ad quam rem accedas. Qui grammaticus futu-
rus
(a) Tit. Exemplum. (b) Tit. Doclor. (c) Tit. Leftio qualis effe
debeat.
Jucundum eft nihil, nifi quod reficit varietas. Ex eod.
ratorem te puta , fi tibi ipii quod oportet perfuafe-
ris. Ex eodem.
XI I . CLASSE. STUDIUM. 279
rus VIrgillum fcrutatur, non hoc animo legt illud egre-
gium:
- Fugit irreparabil e t emps.
Tacit us int ra Je dicat i Vigilandum eft : nifi properamus,
relinquimur. Agit nos , agiturque veiox dies : inibii rapi-
mur. Omnia in futurum difponimus , & inter praxipitia
lenti fumus.. Sed ut obfervet, quoties Virgillus de celeri-
tate temporum dicit, hoc uti verbo illum , FUGI T.
Opt ima qua que dies mf ers mort al bus avi
Prima f ugit : f ubeunt morbi, t rf iif que f eneSl us,
Et l abor , & dura 'rapii incl ement ia mort is.
Ille qui ad philofophiam fpettat, hac eadem quo debet,
abducit. Nunquam Virgilius ( inquit ) dies dicit ire ; fed
fugere, quod currendi genus concitatifsimum eft : & opti-
mos quoque primos rapi. Quid ergo cefimus nos ipfl con-
citare , ut velocitatem rapldifsima rei pofsimus acquare?....
Non eft quod mlrerls , ex eadem materia fuis quemque
ftudiis apta colligere. In eodem prato bos herbam quserit,^
canis leporem , ciconia lacertum. Epif t . 108.
Non preterit me (Lucili virorum optime) quam ma-
gnarum rerum fundamehta ponam fenex, qui mundum cir-
cumire conftitui <, & caufas fecretaque ejus eruere, atque
aliis nofcenda prodere. Quando ram multa confequar? tam
fparfa colligam ? tam occulta perfpicam ? Premit a tergo
fenectus, & objicit annos inter vana fudia confumtos.
Tanto magis urgeamus : & damna etatis male exactse la-
bor farciat. Nox ad diem accedat. f Occupationes patrimo*
nii praecidantur. Longe ambitio : longe jactantia. Curis fol-
vatur. Sibi (a) totus animus vacet, & ad contemplationem
fui faltem in ipfo fine refpiciat. Faciet , ac fibi inftabit,
& quotidie brevitatem temporis metietur. Quicquid amif-
fum eft, id diligenti ufu praefentis vita recolliget. Fidelif-
fimus eft ad honefta (b) ex pcenitentia tranfitus. Libet mi-
hi exclamare illum Poeta incliti verfum:
$ 4 Toh-
t Hunc locum in nonnullis exemplarbus OEdpo interprete egentem ,fic ex
Pinciano emendatum prctulit Granatenfis. Alti tarnen legunt : Occupationes
recidantur : & patrimonii longe a domino j acentis cura folvatur , cet.
(a) Tit. Contemplata, (b) Tit. Pcenitentia.
S O COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHtiE.'
Tol l imus ingent es animos, <& maxima parvo
Tempore mol mur.
Lib. 3. Nat ur. Quaf t . in Traf .
Iliad prius fcribam, quemadmodum tibi ifta cupiditas
difcendi qua flagrare te video , dirigenda fit, ne ipfa le
impediat. Nec pafsim carpenda funt, nec avide invaden-
da univerfa. Per partes pervenitivr ad totum. Aptari onus
viribus debet : nec plus occupari, quam cui fufficere pof-
fumus. Non quantum vis, fed quantum capis, haurkndum
eft. Bonum tantum habe animum : capies quantum voles.
Quo plus recipit animus , hoc fe magis laxat.... Ea phi-
lofophie vis eft, (a) ut non folum ftudentes , fed edam
converfantes juvet. Qui in folem venit, licet non in hoc
venerit, colorabitur. Qui in unguentaria taberna refede-
runt, & paullo diutius Commorati funt, odorem fecum
loci ferunt. Et qui apud philofophum fuerunt, traxerint
aliquid neceffe eft , quod prodeifer etiam negligentibus.
Attende quid dicam : negligentibus ; non repugnantibus.
Quid ergo ? Non novimus quofdam , qui multis apud phi-
lofophum annis perfederunt, & ne colorem quidem duxe-
runt ? Quid ni noverim ? Pertinacifsimos quidem & afsi-
duos : quos ego non difcipulos philofophorum ; fed Inqui-
linos voco. Quidam veniunt ut audiant 5 non ut difcant:
ficut in theatrum , voluptatis causa , ad delectandas aures
oratione, vel voce , vel fabulis ducimur. Magnam hanc
auditorum partem videbis, cui philofophi fchola diverfo-
rium otii fit. Non id agunt, ut aliqua illhic vitia depo-
nant ; ut aliquam legem vite accipiant, ad quam mores
fuos exigant : fed ut oblectamento aurium perfruantur. Ali-
qui ramen & cum pugillaribus veniunt, non ut res exci-
piant , fed verba : que tarn fine piofectu alieno dicant,
quam fine fuo audiant. Bpf t . 108.
^ Confufis oculis profunt virentia ; & quibufdam colori-
bus infirma acies acquiefcit 5 quorumdam fplendore pre-
ftringitur : fic menres egras ftudia leta permulcent. Lib. 3.
de Ira , cap. 9.
Studiorum... tarn diu rationem habebo, quam diu modurn.
Quo
(a) Tit. Auditor.
III. CLASSIS. LECTIO. 2 8 1
Quo mihi Innumerabiles libros & bibliothecas , quarum
dominus vix tota vita fua indices perlegit ? Onerat difcen-
tem turba , non inftruit : multoque farius eft , paucis te
auftoribus tradere, quam errare per muks, -f Quadragin-
ta millia librorum Alexandria; arferunt, pulcherrimum re-
gia; opulentiae monumentum. Alius laudaverit, ficut Li -
vius, qui elegantise regum curaeque egregium id opus ait
fuilfe._ Non fuit elegantia illud , aut cura 5 fed ftudiofa lu-
xuria : immo ne ftudiofa quidem ; quoniam non in ftu-
dium , fed in fpectaculum comparaverant. Sicut plerifque
ignaris etiam fervilium litterarum, libri non ftudiorum in-
ftrumenta ; fed ccenationum ornamenta funt. Lib. de Tranq.
animi, cap. <?.
% Vide et iam Tit . f equent em , Lectlo. Prcdent es quoi-
que l oci buie af f ines f unt .
Leio.
Gri animi ifta jactatlo eft. Primum argumentum com*
polita; mentis exiftimo , polfe confiftere, & fecum
morari. Illud autem vide , ne ifta lectio multorum audo-
rum , & omnis generis voluminum , habeat aliquid vagum
& inftabile. Certis ingeniis immorari & innutriri oportet,
fi velis aliquid, trahere , quod in nimo fideliter fedeat.
Nufquam eft , qui ubiqe eft. In peregrinarione viram
agentibus hoc evenit, ut multa hofpitia habeant ; nullas
amicitias. Idem accidat neceffe eft iis, qui nullius fe in-
genio familiariter applicant; fed omnia curfim & prope-
ranter tranfmittunt. Non prodeft eibus, nec corpori acce-#
dir, qui ftatim fumtus emittitur. Nihil aeque fanitatem im-
pedit, quam remediorum crebra mutatio. Non venit vul-
nus ad cicatricem , in quo crebro medicamenta tentantur.
Non convaleicit pianta-, quae.faepius transfertur. Nihil tarn
utile eft , quod in tranfitu profit. Diftrahit animum libro-
rum
f Alti legendum putant , Quadrl ngeiua millia , potius quam Qnutiia-
ginca mil l ia. At Gelliui Noel. Attic, lib. 6. cap. tilt. Jeptngenta fuijfe li-
brorum millia te/iatur.
282 COLLECTANEA MORALTS PHILOSOPHISE.
rum multitudo. Itaque quum legere non pofsis quantum
habueris, fat eft habere quantum legas. Sed modo, in-
quis , hunc librum evolvere volo ; modo ilium. Faftidien-
tis ftomachi eft multa deguftare : qua: ubi varia funt &
diverfa, inquinant; non alunt. Probatos itaque femper le-
ge : & fi quando ad alios divertere libuerir , ad priores
redi. Aliquid quotidie adverfus paupertatem, aliquid adver-
fus mortem auxilii compara ; nec minus adverfus ceteras
peftes. Et quum multa percurreris , unum excerpe , quod
illo die concoquas. Hoc ipfe quoque facio : ex pluribus
qua: lego , aliquid apprehendo. Hodiernum hoc eft, quod
apud Epicurum nactus fum. Soleo enim & in alia caftra
tranfire, non tanquam transfuga , fed tanquam explorator.
Hohefta , inquit, res eft (a) la:ta paupertas. Ilia vero non
eft paupertas, fi keta eft. Epif t . 2.
Lectio certa pro'deft; varia deledat. Qui quo deftina-
vit pervenire vul t , unam fequatur viam ; non per multas
vagetur. Non ire iftud, fed errare eft. Epl f i. 45.
Quorumdam fcripta clarum habent tantum nomen: ce-
tera exfanguia funt. Inftituunt , difputant , cavillantur.
Non faciunt animum , quia non habenr. Quum legeris
Sextinm , dices : vivit , viget, liber eft, fupra hominem
eft, dimittit me plenum ingentis fiducia:. In quacumque
pofitione mentis fim , quum lego hunc , ( fatebor tibi) li-
bet omnes cafus provocare , bet exclamate : quid ceffas
fortuna ? congredere: paratum vides. Illius animum induo,
qui quxrit ubi fe expetiatur; ubi virtutem fuam oftendat:
Spumant emque darl pecora int er inert ia vot is
Opt at aprum, aut f ul vum def cendere rnont e l eonem,
Libet aliquid habere quod vincam , cujus patientia exer-
cear. Nam hoc quoque egregium Sextius habet, quod &
oftendet tibi beata: vita: magnitudinem , Sc defperationem
ejus non faciet. Scies illam effe in excelio; fed volenti pe-
netrabilem.... Sed etiam fi omnia a, veteribus inventa funt;
hoc femper novum erit , ufus , Sc inventorum ab aliis
fcientia , Sc difpofitio.... Multum egerunt qui ante nos
fuerunt; fed non peregerunt. Sufpiciendi tarnen funt, &
ri-
(a) Tit. Paupertat.
III. CLASSIS. LECTIO. 283
Tita deorum colendi. Quid ni ego magnorum virorum (a)
& imagines habeam , incitamenta animi, & natals cele-
brem ? Quid ni illos honoris caufa femper appellem ?
Epi. 64.
Alit (b) lectio ingenium : 8c ftudio fatigatum , non fi-
ne ftudio tarnen, reficit. Nec fcribere tantum, nec tantum
legere debemus. Altera res contriftabit , & vires exhau-
riet : ( de ftilo dico : ) altera folvet , ac diluet. Invicem
hoc ilio commutandum eft, & alterum altero temperan-
dum : ut quicquid lectione collectum eft, ftilus redigat in
corpus. Apes (ut ajunt) debemus imitari , qua vagantur, ^
& fibres ad mei faciendum idoneos carpunr. Deinde quic-
quid attulere , difponunt, ac per favos digerunt : 8c ut
Virgilius nofter air,
Liquent ia mel l a
St ipant , & dul ci. diendunt net t are cel l as.
.... Nos quoque apes debemus imitari ; 8c quaxumque ex
diverfa lectione congefsimus , feparare : melius enim di-
ftineta fervantur. Deinde (c) adhibita ingenii noftri cura
8c facilitate , in unum faporem varia ilia libamenta con-
fundere : ut etiam fi apparuerit unde fumtum fit 5 aliud ta-
rnen effe, quam unde fumtum eft, appareat. Quod in cor-
pore noftro videmus , fine ulla opera noftra , facere na-
turam. Alimenta quae aeeepimus, quam diu in fua qualit- #
te perdurant, & folida innatant ftomacho , onera funt. At
quum ex eo quod erant > mutata funt ; tunc demum in
vires 8c in fanguinem tranfeunt. Idem in his quibus alun-
tur ingenia , prasftemus : ut quecumque haufimus , non
patiamur integra effe , ne aliena fint. Concoquamus illa:
alioquin in memoriam ibunt , non in ingenium. Alfentia-^.
mur illis fideliter, & noftra faciamus : ut unum quiddam
fiat ex multis ; ficut unus numerus fit ex fingulis. Epi. 84.
Hxc , Lucili virorum optime , quo minus legas non
deterreo : dum modo quidquid legeris , ad mores ftatim
referas. Mos compefee ; marcentia in te excita 5 foluta con-
ftringe 5 contumacia doma ; cupiditates tuas, publicafque
quan-
(a) Tit. Sanlus. (b) Tit. De ratione ttdii. (c) Communes locos
commendai.
284 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
(quantum potes) vexa ; & iftis dicentibus : quoufqu ea-
dem ? refponde : ego debeo dicere : quoufque eadem pec-
cabitis? Remedia ante vultis, quam vitia" definere. Epif i. 8 9 .
Illud admoneo , auditionem (a) philofophorum, lettio-
nemque ad propofitum beate vite trahendam : non ut verba
prifca aut ficta captemus, & translationes improbas figurafque
dicendi ; fed ut profutura precepta , 8c magnificas voces,
& animofas, que mox in rem rransferantur. Sic ifta difca-
mus, ut que fuerunt verba, lint opera. Epif t . 10%. prop e f in.
Soli omnium otiofi funt, qui fapientie vacant : foil
vivunt. Nec enim fuam tantum etatsm bene tuentur : o-
mne evum fuo adjiciunt. Qiiicquid annorura ante illos
actum eft, il 1 Is acquifitum eft. Nili ingrarifsimi fumus , illi
clarifsimi facrarum opinionum conditores nobis nati funt;
nobis vitam preparaverunt. Ad res pulcherrimas ex rene-
bris' ad lucem erutas, alieno labore deducimur. Nullo no-
bis feculo interdictum eft : in omnia admittimur. Et fi
magnitudine animi egredi humane imbecillitatis anguftias
bet ; multum, per quod fpatiemur , temporis eft. Difpu-
tare cum Socrate bet ; dubitare cum Cameade ; homi-
nis naturam cum Stoicis vincere ; cum Cynicis excedere;
cum |erum narur in confortium omnis evi pariter ince-
dere. Quid ni (b) ab hoc exiguo, 8c caduco temporis tranf-
itu , in illa nos roto demus animo , que immenfa, que
eterna funt, que cum melioribus communia ? Hos in ve-
ris officiis morari licer dicamus, qui Zenonem , qui Py-
rhagoram quotidie , 8c Democritum ceterofque antftites
bonarum artium , qui Ariftotelem 8c Theophraftum volent
habere quam familiarifsimos. Nemo horum non vacabit;
nemo non venientem ad fe, beatiorem amantioremque fui
dimittet; nemo quemquam vacuis af e manibus abire pa-
tietur. Nocte conveniri, & interdiu ab omnibus mortali-
bus poffunt. Horum re mori nemo coget ; omnes docebunt.
Horum nemo annos mos conteret ; fuos tibi contribuet.
Nullius ex his fermo periculofus erit ; f nullius inimici
capitalis fufpiciofa obfervatio. Lib. de Brevit . vit a , cap. 14.
s
. Fe-
(a) Tit. Auditor, (b) Tit. Contemplatio. f Al. Nullius amicicia
capitalis ; nullius fumtuofa obfervatio.
III. CLASSIS. EXERCITATIO. VERITAS. 285
Exercitdtio.
P
Ars virtuts difciplina conftat , pars exercitatiorie. Et
difcas oportet; & quod didicifti, agendo confirmes....
Philofophia dividitur in haec, fcientiam , & habitum ani-
mi. Illam qui didicit, 8c facienda ac vitanda percepir ; non -
dum fapiens eft, nifi in ea qua; didicit, animus ejus trans-
figuratus eft.... Pueri ad praetcriptum difcunt : digiti ilio- ^
rum tenentur, & aliena manu per litterarum fimulacra du-
cuntur. Deinde imitari jubentur propofita , 8c ad illa re-
formare chirographtim. Epif t . 94.
Veritds.
I
N arduo eft veri exploratio : fed ea imus, qua ducit ve-
ri fimilitudo. Omne hac via procedit officium. Sic (a)
ferimus , fic navigamus , fic militamus , fic uxores duci-
mus,
^a) ShnUium tndutfio.
Feres ex his quicquid voles : per illos non ftablt, quo
minus quantum plurimum ceperis , haurias. Qua; illum fe-
licitas , quam "pulchra fenectus manet, qui fe in horum
clientelam contulit ! Habebit cum quibus de minimis maxi-
mifque rebus deliberet ; quos de fe quotidie confulat ; a
quibus audiat verum fine contumelia ; laudetur fine adula-
tione ; ad quorum fe fimilitudinem effingat. Solemus dice-
re, non fuiffe in noftra poteftate, quos fortiremur paren-
tes : forte nobis datos. Nobis vero ad noftrum arbitrium
nafci licet. Nobilifsimorum Ingeniorum familiae funt. Elige
in quam adfcifci velis : non in nomen tantum adoptabe-
ris ; fed in ipfa bona , quae non erunt fordide , nec mali-
gne cuftodienda. Majora fient, quo illa pluribus diviferis.
Hi tibi dabunt ad eternitatem iter : & te in illum locum,
ex quo nemo ejiciet, fublevabunt. HEC una ratio eft ex-
tendendx mortalitatis" ; immo in immortalitatem vertendo.
Ibidem , cap. 15.
286 COLLECTANEA MORALIS PHILOSOPHISE.
Lex*