Hinh họa PDF

Pham Duy Thu Hnh hc ho hnh
http://www.ebook.edu.vn
1
Chng I
PHP CHIU
Ngi ta dng php chiu xuyn tm, php chiu song song ( m trng hp
c bit l php chiu vung gc ) biu din cc vt th trong khng gian.
I.PHP CHIU XUYN TM
1.1: Chiu mt im A t tm chiu S ln mt phng hnh chiu P
Trong khng gian ly mt mt phng P v mt im S khng thuc P. Chiu
mt im A bt k ca khng gian t tm
S ln mt phng P l:
1. V ng thng SA.
2. Xc nh giao im A Ca
ng thng SA vi mt phng P (H 1.1 )
Khi ngi ta gi A l hnh chiu
ca im A t tm S ln mt phng P.
Ta c cc tn gi: Hnh 1.1
S : Tm chiu
SA : Tia chiu ( ng thng
chiu)
P : Mt phng hnh chiu
Vy hnh chiu ca im A l im
A. D dng thy rng nu A thuc mt
phng P th A trng vi A. Hin nhin
A khng ch l hnh chiu ca im A
m n cn l hnh chiu ca mt im bt k thuc ca ng thng SA. V d A
cng l hnh chiu ca cc im B, C .....
(H 1.2 ).
1.2: Chiu mt ng thng t tm
chiu S ln mt phng hnh chiu P
Nh ta bit ng thng l tp hp
ca v s im nn tm hnh chiu ca
ng thng ta i tm hnh chiu ca hai
im thuc ng thng (H 1.3)
A B C
C
A
S
B
P
Hnh 1.2
B
P
A'
A
S
Hnh 1.3
P
A

S
2
1.3: Chiu mt hnh t tm chiu S ln mt phng hnh chiu P
Hnh l mt tp hp
im. Chiu mt hnh t
tm S ln mt phng P tc l
chiu mi im ca hnh
t tm S ln mt phng P.
Vy hnh chiu ca
mt hnh l tp hp cc
hnh chiu ca mi im
ca hnh . Nhng nh ta
s thy, mun v hnh chiu
ca hnh ta ch cn v hnh
chiu ca cc yu t xc
nh hnh . ( H 1.4 )
1.4: Tnh cht ca php chiu xuyn tm
Tnh cht 1. Hnh
chiu ca mt ng thng
khng i qua tm chiu l
mt ng thng. ( H 1.3 )
Tnh cht 2. Php
chiu xuyn tm bo ton t
s kp ca 4 im thng
hng.
Gi s A, B, C, D l 4
im thuc ng thng k,
hnh chiu ca chng ln
lt l A, B, C, D thuc ng thng k ( H 1.5 )

Ta c:
' '
' '
:
' '
' '
:
B D
D A
B C
C A
DB
AD
CB
AC
=

S
A
A
P
Hnh 1.4
A
B
C
D
A
B
C
S
D
P
k
k
Hnh 1.5
3
II. PHP CHIU SONG SONG
2.1: nh ngha
Trong khng gian ly 1 mt phng P
v 1 ng thng s ct mt phng P ( s gi
l hng chiu song song ) hnh chiu
song song ca im A ln mt phng P
theo hng chiu s l giao im A ca
ng thng i qua A song song vi s v
mt phng P. ( H 1.6 )
2.2: Tnh cht
Tnh cht 1. Trong php chiu song song hai ng thng song song chiu
thnh hai ng thng song song. ( H 1.7 ) AB // CD AB // CD
Tnh cht 2. Trong php chiu song song t s n ca 3 im thng hng
bng t s n ca 3 im hnh chiu ca chng. ( H 1.8 ).
' '
' '
C B
B A
BC
AB
=

Hnh 1.7 Hnh 1.8
H qu: Trong php chiu song song t s ca hai on thng song song bng
t s ca hai on thng hnh chiu ca chng. ( H 1.7 )
Gi s AB // CD, AB v CD l hai hnh chiu ca chng khi ta c:
' '
' '
D C
B A
CD
AB
=

A
S
A
P
Hnh 1.6
D
C
B
A
B'
A'
C'
P
S
D'
B'
C'
C
B
A
P
A'
S
4
III. PHP CHIU VUNG GC
3.1: nh ngha.
Php chiu thng gc ( php chiu vung gc ) l php chiu song song c
hng chiu s vung gc vi mt phng hnh chiu P.
3.2: Tnh cht.
Php chiu thng gc l trng hp c bit ca php chiu song song do n
c mi tnh cht ca php chiu song song, ngoi ra n cn c tnh cht sau:
* iu kin t c v mt gc
vung chiu thnh mt gc vung
l, c mt cnh song song vi mt
phng hnh chiu, cnh cn li
khng vung gc vi mt phng
hnh chiu. ( H 1.9 ) c AB song
song vi mt phng P cn BC
khng vung gc vi mt phng P.
Khi nu gc ABC = 90 th
gc ABC = 90
VI. MT S KIN THC V SONG SONG V VUNG GC
4.1: Mt s quan h song song trong khng gian.
a. Nu ng thng a khng thuc mt phng Q v a song song vi ng
thng b thuc Q th ng thng a song song vi mt phng Q.
b. Nu ng thng a song song vi mt phng Q, mt phng R cha a v ct
Q theo giao tuyn b th a song song vi b.
c. Nu 3 mt phng ct nhau theo 3 giao tuyn th 3 giao tuyn hoc song
song hoc ng quy.
d. Nu 2 mt phng P v Q cng song song vi ng thng a v ct nhau theo
giao tuyn c th a song song vi c.
4.2: Mt s quan h vung gc trong khng gian.
a. Mt ng thng vung gc vi mt mt phng th ng thng vung
gc vi mi ng thng thuc mt phng .
A
C
C'
B'
A'
P
B
Hnh 1.9
5
b. Nu ng thng k vung gc vi hai ng thng ct nhau thuc mt
phng Q th k vung gc vi Q.
c. Qua mt im bao gi cng ch dng c mt ng thng vung gc vi
mt mt phng cho trc.
d. Nu ng thng k vung gc vi mt phng Q th mi mt phng cha
ng thng k u vung gc vi Q.
4.3: Khong cch.
a. Khong cch t mt im n mt phng l di on vung gc tnh t
im n mt phng.
b. Khong cch t mt im n ng thng l di on vung gc tnh t
im ti ng thng.
c. Khong cch gia hai mt phng song song l khong cch t mt im
thuc mt phng ny n mt phng kia.
CU HI V BI TP
1. Nu nh ngha php chiu xuyn tm, php chiu song song, php chiu
vung gc?
2. Nu cc tnh cht ca php chiu song song?
3. Cho hnh chiu song song trn mt mt phng ca tm O v hai nh A, B
ca hnh bnh hnh ABCD l O, A, B, v hnh chiu ca hnh bnh hnh trn mt
phng ? ( H 1.11 )

Hnh 1.10 Hnh 1.11
4. Cho hnh chiu song song trn mt mt phng ca trng tm G v ca hai
nh A, B ca tam gic ABC ln lt l G, A, B, v hnh chiu ca nh th 3 C
ca tam gic. ( H 1.11 )
A
B
O
A
B
G
6

Chng II
IM
I. HNH CHIU CA IM TRONG H HAI MT PHNG HNH CHIU.
Phng php hai hnh chiu thng gc c dng rng ri trong k thut nht
l trong cc bn v c kh v xy dng.
1.1. H thng hai mt phng hnh chiu trong khng gian.
Trong khng gian ly hai mt phng vung gc P1 v P2, ct nhau theo ng
thng x.
Ta c cc tn gi sau:
+ P1 thng ng gi l mt phng hnh chiu ng.
+ P2 nm ngang gi l mt phng hnh chiu bng.
+ Hng chiu s1 vung gc vi P1 gi l hng chiu ng.
+ Hng chiu s2 vung gc vi P2 gi l hng chiu bng.
+ ng thng x gi l trc hnh chiu.

Hnh 2.1 Hnh 2.2
S2
P1
X
Ax
A2
A1
A
A2
P2
S1
X
A1
Ax
A2
7
Hai mt phng hnh chiu chia khng gian ra lm bn phn c nh s th t
l I, II, III, VI. ( H 2.1 )
Mt phng P1 s c chn lm mt phng bn v tc l mt phng trn s
v hnh biu din ca khng gian.
1.2. Hnh chiu ca im.
Gi s c mt im A thuc gc phn t th I. ( H 2.1 )
+ Chiu vung gc im A ln mt phng hnh chiu ng P1 ta c
im A1, A1 gi l hnh chiu ng ca im A
+ Chiu vung gc im A ln mt phng hnh chiu bng P2 ta c
im A2, A2 gi l hnh chiu bng ca im A
Mt phng P1 c chn lm mt phng bn v, xoay mt phng P2 quanh trc
x v trng vi P1 sao cho na trc ca P2 v trng vi na di ca P1 ( H2.1 ) .
Khi hnh biu din ca im A l cp im ( A1, A2 )
+ A1A2 thuc ng thng vung gc vi trc x ti Ax
+ ng thng ni A1A2 gi l ng dng ng ca im A ( H 2.2 )
1.3. Quy c v cao v xa ca mt im.
1.3.1 cao.
+ nh ngha: cao ca im A l khong cch ca im ti mt phng
hnh chiu bng P2.
+ Quy c:
- Nu im A pha trn P2 th c cao dng ( A1 nm pha trn trc x
) A1Ax > 0. ( A thuc gc phn t th I v th II )
- Nu im pha di P2 th c cao m ( A1 nm pha di trc x )
A1Ax < 0. ( A thuc gc phn t th III v th VI )
1.3.2 xa.
+ nh ngha: xa ca mt im l khong cch ca im ti mt phng
hnh chiu ng P1.
+ Quy c:
- Nu im pha trc P1 th c xa dng , A2 nm pha di trc
x , A2Ax > 0. ( A thuc gc phn t th I v th VI )
8
- Nu im pha sau P1 th c cao m ( A2 nm pha trn trc x )
A2Ax < 0. ( A thuc gc phn t th II v th III )
III. HNH CHIU CA IM TRONG H 3 MT PHNG HNH CHIU.
Trong k thut c nhng vt th nu ch biu din trn hai mt phng hnh
chiu th khng th hin c ht hnh dng v kt cu ca vt th, v vy i khi
cn biu din vt th trong h ba mt phng hnh chiu.
2.1: H ba mt phng hnh chiu trong khng gian.
Trong khng gian cng vi P1 v P2 ta ly thm mt phng P3 vung gc vi
trc x tc l vung gc vi c hai mt phng hnh chiu P1 v P2 ( H 2.3 )
+ P3 gi l mt phng hnh chiu cnh
+ Hng chiu vung gc vi P3 gi l hng chiu cnh
+ P1 giao vi P2 ti trc x, P1giao vi P3 tai trc z, P2 giao vi P3 ti trc
y, to ln h trc ta oxyz ( H2.3 )
2.2. Hnh biu din im
Gi s c im A
trong khng gian (H2.3 )
+ Hnh chiu vung
gc ca im A ln mt
phng hnh chiu ng
P1 l A1. A1 gi l hnh
chiu ng ca im A.
+ Hnh chiu vung
gc ca im A ln mt
phng hnh chiu bng P2
l A2. A2 gi l hnh
chiu bng ca im A.
+ Hnh chiu vung
gc ca im A ln mt
phng hnh chiu cnh P3
l A3. A3 gi l hnh
chiu cnh ca im A.
P1
X
Ax
A2
A1
A
A2
P2
P3
y
z
A3
Az
Ay
A3
o
Hnh 2.3
9
im A c cc khong cch v ta sau:
+ A1Ax = AA2 = ZA ( gi l cao ca im A )
+ A2Ax = AA1 = YA ( gi l xa ca im A )
+ A1Az = AA3 = XA ( gi l xa cnh ca im A )
* Xoay P2 v trng vi mt
phng P1 nh trn, xoay P3 v trng
vi P1 nh hnh ( H 2.3). khi ta c
thc ca im A ( H 2.4 ).
T thc ca im A ta c:
+ A1A2 nm trn ng
dng vung gc vi trc x ti Ax.
+ A1A3 nm trn ng
dng vung gc vi trc z ti Az.
+ AxA2 = AzA3

CU HI V BI TP
1. Trnh by cch biu din mt im theo phng php hai hnh chiu thng
gc ?
2. Xc nh v tr ca cc im so vi mt phng hnh chiu ca cc im A, B
C, D, E, ( H 2.5 )

Hnh 2.5 Hnh 2.6 Hnh 2.7
3. Tm im A i xng vi im A qua mt phng hnh chiu ng P1, tm
im B i xng vi im B qua mt phng hnh chiu bng P2? ( H 2.6 )
z
A1
A3
A2
Ax
Ay
Az
X
y
o Ay
Y

E1 E2
C 2 C1
B 2
B B 1
D2
D 1
x
A 2
A 1 A
x
A1
A2
B1
B2
A2
B2
A1
10
4. Cho im A ( A1, A2 ) v hnh chiu bng ca im B l B2, xc nh v tr
trc x v hnh chiu ng ca im B? ( H 2.7 )
5. V hnh chiu cnh ca im A (A1, A2 ), v hnh chiu bng ca im B
( B1, B3 ) ? ( H 2.8 )

Hnh 2.8
X Ax
A1
A2
Y
o
X
B1
B3
Bz
o
y
z
Y
z
y
11

Chng III
NG THNG
I. HNH BIU DIN CA NG THNG.
biu din mt ng thng bt k, ngi ta cng chiu ng thng y ln
cc mt phng hnh chiu P1, P2 nh khi biu din cc im. V hnh chiu ca mt
ng thng l mt ng thng v c xc nh bi hai im, nn mun v hnh
chiu ca ng thng ta i v hnh chiu ca hai im thuc ng thng. ( H 3.1 )

Hnh 3.1
Gi s ta c ng thng d, v A, B l hai im bt k thuc ng thng .
+ im A c hnh chiu ng A1, hnh chiu bng A2.
+ im B c hnh chiu ng B1, Hnh chiu bng B2.
Khi ng thng d1 xc nh bi hai im A1, B1 l ng thng hnh chiu
ng ca ng thng d, d2 xc nh bi hai im A2, B2 l ng thng hnh chiu
bng ca ng thng d.
II. NHNG NG THNG C V TR C BIT TRONG H THNG MT
PHNG CHIU.
2.1: ng thng ng mc.
ng thng ng mc l ng thng c v tr song song vi mt trong cc
mt phng hnh chiu.

b
Ax
A1
A2
X
bx
b1
b2
a
d
d1
d2
P2
P1
b1
d1
A1
Ax X bx
b2
A2
d2
12
a. ng bng.
+ nh ngha: ng bng l ng thng song song vi mt phng hnh chiu
bng P2. ( H 3.3 )

Hnh 3.3
+ Tnh cht:
1. Hnh chiu ng d1 song song vi trc x ( y l du hiu c trng
nhn bit ng bng )
2. on thng thuc ng bng ( AB )song song v bng hnh chiu
bng (A2B2) ( AB // = A2B2 )
3. Gc to bi ng thng hnh chiu bng d2 vi trc x chnh l gc to
bi gia ng bng v mt phng hnh chiu ng P1, gc .
b. ng mt.
+ nh ngha: ng mt l ng thng song song vi mt phng hnh chiu
ng P1. ( H 3.4 )
+ Tnh cht:
1. Hnh chiu bng d2 song song vi trc x ( y l du hiu c trng
nhn bit ng mt )

b
A1
A2
b1
b2
a d
d1
d2
P1
P2
x

A1
B1
b2
d1
d2
x
A2

13

Hnh 3.4
2. on thng thuc ng mt (AB) song song v bng hnh chiu ng
(A1B1) ( AB // = A1B1 )
3. Gc to bi ng thng hnh chiu ng d1 vi trc x chnh l gc to
bi gia ng mt v mt phng hnh chiu bng P2, gc .
c. ng cnh.
+ nh ngha: ng cnh l ng thng song song vi mt phng hnh chiu
cnh P3. ( H 3.5 )
+ Tnh cht:
1. Hnh chiu ng ( d1 ), hnh chiu bng ( d2 ) nm trn mt ng
dng vung gc vi trc x.( ch ng cnh ta cn ch r hai im thuc ng
cnh ).
2. Hnh chiu cnh ( A3B3 ) song song v bng AB.
3. Gc to bi gia d v P1 bng gc to bi d3 v trc z.
( gc )
4. Gc to bi gia d v P2 bng gc to bi d3 v trc y.
(gc )
2.2: ng thng chiu.
L ng thng vung gc vi mt phng hnh chiu.
a. ng thng chiu ng
+ nh ngha: ng thng chiu ng l ng thng vung gc vi mt
phng hnh chiu ng P1.

b
A1
A2
b1
b2
a
d
d1
d2
P1
P2
x

A1
B1
b2
d1
d2
x
A2

14

Hnh 3.5

+ Tnh cht:
1.Hnh chiu ng suy bin thnh mt im A1 B1 d1.
( Du hiu c trng cho ng thng chiu ng )
2.Hnh chiu bng d2 vung gc vi trc x.
3.Hnh chiu bng A2B2 song song v bng AB.( H 3.6 )

Hnh 3.6

b.ng thng chiu bng.
+ nh ngha: ng thng chiu bng l ng thng vung gc vi mt
phng hnh chiu bng P2.
+ Tnh cht:
1. Hnh chiu bng suy bin thnh mt im A2 B2 d2.
b
A1
A2
b1
b2
a
d
d1
d2
P3
P2
x

A1
b1

Z
Y
P1
d3
O
b1
A1
d1
A2
b2
d2
B3
A3
d3
Z

Y
Y x o
d1
d
d
2
p 2
a
a
1
p 1
a 2
x
b 2
b
b
1
b
1
a
1
d
1
d
2
b
2
a
2
x
15
( Du hiu c trng cho ng thng chiu bng )
2. Hnh chiu ng d1vung gc vi trc x.
3. Hnh chiu ng A1B1 song song v bng AB.( H 3.7 )

Hnh 3.7
c. ng thng chiu cnh.
+ nh ngha: ng thng chiu cnh l ng thng vung gc vi mt
phng hnh chiu cnh P3.
+ Tnh cht:
1. Hnh chiu ng d1 v hnh chiu bng d2 song song vi trc x.( Du
hiu c trng cho ng thng chiu cnh )
2. Hnh chiu cnh d3 suy bin thnh mt im A3 B3 d3
3. AB //= A1B1 //= A2B2. ( H 3.8 )

Hnh 3.8
B
x
P1
A2 B2 d2
A
P2
d
d1
A1
B1
d1
B1
A1
x
A2 B2 d2
y
y
z
x
A3 B3 d3
A1
P3
y
z
x
d1
d
d2
P2
A
P1
A2 B2
B
B1
A1 d1
B2
B1
d2
A2
A3 B3 d3
16
III. S LIN THUC GIA IM V NG THNG.
nh l: iu kin t c v , im C thuc ng thng AB ( AB khng
l ng cnh ) l,cc hnh ch iu ca im C thuc cc hnh chiu cng tn ca AB
( C1 A1B1, C2 A2B2 ) ( H 3.9 ).

Hnh 3.9
Nu thc ca im v mt ng thng ( khng phi l ng cnh) tha
mn: hnh chu ng ca im thuc hnh chiu ng ca ng thng, hnh chiu
bng ca im thuc hnh chiu bng ca ng thng, v chng nm trn mt
ng dng ng th thc ny biu din im thuc ng thng trong khng
gian.
VI. VT CA NG THNG.
4.1: Vt ng ca ng thng
+ nh ngha: Vt ng ( N ) l giao im ca ng thng vi mt phng
hnh chiu ng P1.
+ Tnh cht: N thuc P1 nn c xa bng khng N2 thuc trc x.
Vy mun xc nh vt ng N ca ng thng d ta i tm hnh chiu bng N2
ca im N, N2 l giao ca d2 v trc x, sau t N2 N1. ( H 3.10 )

Hnh 3.10
C
2
C
1
C
2
C
1
C
x
B
2
A
2
A
1
B 1
B
1
B
B
2
x
A
2
p
1
A
1
A
p
2
MM2
P1
M1
d
N2
NN1
P2
d1
x
d2
NN1
d1
MM2
M1
N2
x
d2
17
4.2: Vt bng ca ng thng
+ nh ngha: Vt bng ( M ) l giao im ca ng thng vi mt phng
hnh chiu bng P2.
+ Tnh cht: M thuc P2 nn c cao bng khng M1 thuc trc x.
Vy mun xc nh vt bng M ca ng thng d ta i tm hnh chiu ng
M1 ca im M, M1 l giao ca d1 v trc x, sau t M1 M2. ( H 3.10 ) .
V. V TR TNG I CA HAI NG THNG.
5.1: Hai ng thng ct nhau.
- Hai ng thng thng: iu kin t c v 2 ng thng thng ct
nhau l cc cp hnh chiu cng tn ca chng ct nhau ti nhng im trn cng
mt ng dng. ( H 3.11 )

a ) b ) c )

Hnh 3.11
Hnh 3.11b: l c hai ng thng a, b cng nm trn mt phng chiu ng.
Hnh 3.11c: l c hai ng thng a, b cng nm trn mt phng chiu ng,
nhng y a l ng thng chiu ng.
-Mt trong hai ng l ng cnh: Th nu hnh chiu ng ca hai ng
thng l hai ng thng ct nhau, hnh chiu cnh l hai ng thng ct nhau, v
hai giao im ny nm trn mt ng dng ngang, th hai ng thng tng ng
l ct nhau trong khng gian. ( H 3.12 a )
Trn hnh 3.12 b: AB l ng cnh, qua hnh chiu ng v hnh chiu bng
chng ta khng kt lun ngay c chng c ct nhau hay khng. Chng ta c th i
tm hnh chiu cnh ca chng nu chng tho mn trng hp hnh (3.12a ) th
chng l hai ng thng ct nhau trong khng gian.

x
b1
x
M2
M1
x
a1
a2
b2
M2
M1
a1 b1
a2
b2
M2
M1
a1 b1
a2
b2
18

a) b)
Hnh 3.12
5.2: Hai ng thng song song.
- Hai ng thng thng: Nu trn thc, hnh chiu ng ca chng l hai
ng thng song song, hnh chiu bng ca chng l hai ng thng song song,
th thc biu din hai ng thng song song trong khng gian. (H 3.13 a )

a) b) c)
Hnh 3.13
Hnh 3.13 b: c hai ng thng a, b cng nm trn mt phng chiu ng.
Hnh 3.13 c: c hai ng thng a, b cng l ng thng chiu ng.
- Hai ng thng l ng cnh: Nu trn thc, hnh chiu cnh ca chng
l hai ng thng song song th thc biu din hai ng thng song song
trong khng gian. ( H 3.14 a )

M3
M1
x
a1
a3
o
A1
B1
A3
B3
z
y
y
A1
A2
x
a1
a2
B1
a2
a1
x x
a1 b1
b1
b2
x
a2
b2
a2
a1
b1
b2
19

a) b)
Hnh 3.14
Trn hnh 3.14 b, AB v CD l hai ng cnh, qua hnh chiu ng v hnh
chiu bng, chng ta khng kt lun ngay c chng c ct nhau hay khng.
Chng ta c th i tm hnh chiu cnh ca chng nu chng tho mn trng hp
hnh ( 3.14a ) th chng l hai ng thng ct nhau trong khng gian.
5.3: Hai ng thng cho nhau.
Nu hai ng thng cho nhau trong khng gian, th hnh chiu ca chng
khng tho mn iu kin ct nhau ( song song nhau ) ni trn th hai ng thng
l cho nhau. ( H 3.15 )

Hnh 3.15

x
a1
b1
b3
z
y
y
a3
x
B1
A1
A2
B2
D1
C1
C2
D2
x
b2
a2
a1 b1
x
b2
a2
a1
b1
x
b2
a2
a1
b1
20
VI. XC NH LN THT CA ON THNG
Gi s c on thng AB c biu din bng cc hnh chiu A1B1 v A2B2.
Bi ton t ra l ta i xc nh di ca AB theo cc hnh chiu y.
Quay li cch lp thc ca
on thng AB ( H 3.16 ). Ta thy
c rng AB l cnh huyn ca tam
gic vung ABA* vung A*, v c
cnh AA* song song v bng A1B1,
cnh BA* bng hiu xa ca hai
im A, B.
Do vic xc nh ln ca
on thng AB a v vic xc nh
cnh huyn ca tam gic vung ni
trn.
Tng t ta thy AB cng l
cnh huyn ca tam gic vung ABB* vung B*, v c cnh BB* song song v
bng A2B2, cnh AB* bng hiu cao ca hai im A, B.

Hnh 3.17 Hnh 3.18
Trn hnh 3.17, di ca on thng AB l A2B*, l cnh huyn ca tam gic
vung m mt cnh l hnh chiu bng A2B2, v cnh cn li l B*B2 bng hiu
cao ca hai im A v B l A1B0.
Trn hnh 3.18, di ca on thng AB l A2B* l cnh huyn ca tam gic
vung m mt cnh l hnh chiu bng A2B2, v cnh cn li l B*B2 bng hiu
cao ca hai im A v B l A1B0.
x
P2
P 1
B
*
B
A
*
A
B2
A2
B 1
A1
Hnh 3.16
x
A*
A2
A 0
B 2
A1
B1
B*
B0 B1
A 1
B2
A 2
x
21
CU HI V BI TP
1. Trnh by cch biu din mt ng thng?
2. Pht biu iu kin cn v mt im thuc ng thng ?
3. Cho im A ( A1, A2 ), im C ( C1, C2 ), qua A v on thng AB song
song vi mt phng hnh chiu bng bit AB c di bng 25mm, v nghing vi
mt phng hnh chiu ng gc 30. ( H 3.16 a).Qua C v on thng CD song song
vi mt phng hnh chiu ng bit CD c di bng 30mm, v nghing vi mt
phng hnh chiu ng gc 45. (H 3.16 b)

a) b)
Hnh 3.16
4. Cho hai ng thng bt k a ( a1, a2 ) v b ( b1, b2 ) hy v ng thng
hnh chiu ng c, ng thng hnh chiu bng d, ct c hai ng thng a v b?
( H 3.17 )

Hnh 3.17 Hnh 3.18
5. Cho ng thng a tm trn a cc im : ( H 3.18 )
+A c cao bng 0 +C c hai hnh chiu trng nhau
+B c xa bng 0 +D c hai hnh chiu i xng nhau qua trc x
6. Xc nh di cnh ca on thng AB? ( H 3.19 )
x
A1
A2
x
A1
A2
x
b2
a2
a1
b1
x
a2
a1
22
6. Cho hai ng thng bt k a ( a1, a2 ) v b ( b1, b2 ) v hnh chiu ng M1
ca im M. Tm hnh chiu bng M2 bit M thuc ng thng c song song vi a
v ct b. ( H 3.20 )

Hnh 3.19 Hnh 3.20
7. Qua im N v ng bng b ( b1, b2 ) ct ng thng a? ( H 3.20 )
8. Cho hnh chiu ng ca hai im A v B, hnh chiu bng ca hai im C
v D, hy tm cc hnh chiu cn li ca A, B, C, D bit rng c bn im u
thuc mt ng thng? ( H 3.21 )
9. Cho im A ( A1, A2 ), ng thng b ( b1, b2 ) v c ( c1, c2 ). Hy v qua A
ng thng ct c b v c? (H 3.22 )

Hnh 3.20 Hnh 3.21 Hnh 3.22

x
b2
a2
a1
b1
M1
M1
a1 a2
M2
x
D2
A1
B1
C2
A1
A2
b1
b2
c1
c2
x
x
x
B1
A1
A2
B2
23

Chng IV
MT PHNG
I. HNH CHIU CA MT PHNG
Hnh chiu ca mt phng l hnh chiu ca cc yu t xc nh mt phng y,
v th hnh chiu ca mt phng thng cho bi:
+ Ba im khng thng hng. ( H 4.1 a )
+ Mt ng thng v im khng thuc ng thng ( H 4.1 b )
+ Hai ng thng song song ( H 4.1 c )
+ Hai ng thng ct nhau ( H 4.1 d )

a) b)

b) d)
Hnh 4.1

x
A1
B1
C1
A2
C2
B2
A2
A1
x
b2
b1
b2
b1
x
a1
x
b2
b1
a2
a1
a2
24
II VT CA MT PHNG
L giao tuyn ca mt phng vi mt phng hnh chiu.( H 4.2 )
2.1. Vt ng
Vt ng ca mt phng l giao
tuyn ca mt phng vi mt phng
hnh chiu ng P1. l vt ( m )
2.2. Vt bng
Vt bng ca mt phng l giao
hnh chiu bng P2. l vt ( n )
2.3. Vt cnh
Vt cnh ca mt phng l giao
hnh chiu cnh P3. l vt ( p )
Nh vy ta c hnh biu din ca
cc vt nh sau:
+ Vt ng v vt bng ct nhau ( H 4.3 a )
+ Vt ng v vt bng khng ct nhau ( H 4.3 b )

a) b)
Hnh 4.3

x
p
o
y
P1
m
n
z
P3
Hnh 4.2
x
p
y
m
n
z
y
x
p
y
m
n
z
y
25
III. NHNG MT PHNG C BIT
3.1: Mt phng chiu.
Mt phng chiu l mt phng vung gc vi mt phng hnh chiu.
1. Mt phng chiu ng.
+ Mt phng chiu ng l mt phng vung gc vi mt phng hnh
chiu ng P1 Hnh chiu ng suy bin thnh mt ng thng. ( H 4.4 )

Hnh 4.4
+ Nu mt phng chiu ng c biu din bng hai vt ( m, n ). Th vt
bng n vung gc vi trc x. ( H 4.5 )

Hnh 4.5
+ Gc ( mt phng , mt phng P2 ) = Gc ( vt ng m, trc x )
2. Mt phng chiu bng.
+ Mt phng chiu bng l mt phng vung gc vi mt phng hnh chiu
bng P1 Hnh chiu bng suy bin thnh mt ng thng. ( H 4.6 )
+ Nu mt phng chiu bng c biu din bng hai vt ( m, n ). Th vt
ng m vung gc vi trc x. ( H 4.7 )
C
C2
C1
P2
A
A1
P1
A2
x
B2
B
B1
C2
C1
A1
A2
x
B2
B1
n
m
x
P2
P1
n
m
x
26

Hnh 4.6

Hnh 4.7
+ Gc ( mt phng , mt phng P1 ) = Gc ( vt bng n, trc x )
3. Mt phng chiu cnh
+Mt phng chiu cnh l mt phng vung gc vi mt phng hnh chiu cnh
P3 Hnh chiu cnh suy bin thnh ng thng. ( H 4.8 )

Hnh 4.8
C
C2
C1
P2
A
A1
P1
A2
x
B2
B
B1
C2
C1
A1
A2
x
B2
B1
n
m
x
P2
P1
n
m
x
n

y
p
x
z
y
m
o
n
P1
p
x
z
y
m
o
P3
P2

27
+ Gc ( mt phng , mt phng P1 ) = Gc ( vt cnh p, trc z )
+ Gc ( mt phng , mt phng P2 ) = Gc ( vt cnh p, trc x )
+ Nu mt phng chiu cnh c biu din bng hai vt ( m, n ). Th vt
bng n. vt ng m u song song vi trc x. ( H 4.8 )
3.2 Mt phng ng mc
Mt phng ng mc l mt phng song song vi mt phng hnh chiu. Tng
ng vi ba mt phng hnh chiu, c ba loi mt phng ng mc, chng c nh
ngha v tnh cht tng t nhau.
1. Mt phng bng
+ Mt phng bng l mt phng song song vi mt phng hnh chiu bng P2.
Mt phng ( ) ( H 4.9 )

Hnh 4.9
+ Hnh chiu ng suy bin thnh ng thng song song vi trc x.
( A1B1C1 m // x )
+ Hnh chiu bng ca mt hnh phng trn mt phng bng l bng hnh tht
( ABC = A2B2C2 )
2. Mt phng mt
+ Mt phng bng l mt phng song song vi mt phng hnh chiu ng P1.
Mt phng ( ) ( H 4.10 )
+ Hnh chiu bng suy bin thnh ng thng song song vi trc x.
( A2B2C2 n // x )
C
C2
C1
P2
A
A1
P1
A2
x
B2
B
B1
m

C1
B2
C2
A1
m
B1
A2
x
28
+ Hnh chiu ng ca mt hnh phng trn mt phng mt l bng hnh tht
( ABC = A1B1C1 )

Hnh 4.10
1. Mt phng cnh
+ Mt phng cnh l mt phng song song vi mt phng hnh chiu cnh P3,
mt phng ( ) ( H 4.10 )

Hnh 4.11
+ Vt ng v vt bng nm trn ng thng vung gc vi trc x
+ Hnh chiu cnh ca hnh phng nm trn mt phng cnh l bng hnh tht
( ABC = A3B3C3 )
C
C2
C1
P2
A
A1
P1
A2
x
B2
B
n

B1
C2
C1
A1
A2
x
n
B1
B2
C
C2
C3
y
A
A3
P1
A2 x
B
m

B3
P3
P2
B2
n
A1
z
B1
C1
C2
C3
y
A3
A2
x
m

B3
B2
n

A1
z
B1
C1
29
IV. S LIN THUC CA IM V NG THNG VI MT PHNG
Ta c hai mnh lm c s cho s tng quan lin thuc gia im v ng
thng vi mt phng:
Mnh 1:
ng thng d thuc mt phng P nu d c hai im thuc mt phng P.
Mnh 2:
im A thuc mt phng P, nu A thuc ng thng no ca P.
T ta thy rng vic biu din s lin thuc ca im vi mt phng hay ca
ng thng vi mt phng a v vic biu din s lin thuc ca mt im vi
ng thng m ta nghin cu trn.
l sng t ta xt cc v d sau:
V d 1 : Cho mt phng ABC, v mt ng thng bt k thuc mt phng
Gii : Ly hai im bt k thuc mt phng, chng hn im M thuc AB,
im N thuc BC, ng thng b m hnh chiu ng b1 M1N1 v hnh chiu bng
b2 M2N2 l ng thng phi v ( H 4.12 )

Hnh 4.12 Hnh 4.13
V d 2 : Cho mt phng xc nh bi hai ng thng ct nhau p v q. V mt
ng bng bt k thuc mt phng y? ( H 4.13 )
Gii : ng bng ca mt phng l ng thng thuc mt phng v song
song vi mt phng hnh chiu bng P2, gi s b l ng bng phi v, Th hnh
b2

M1
x
N1
M2
p2
p1
b1
q1
q2
b2
C2
N2
M1
x
N1
M2
B2
A1
b1
B1
C1
A2
30
chiu ng b1 ca n phi song song vi trc x. Gi M, N l giao im ca b vi p
v q, khi ta c M1 l giao ca b1 vi p1, N1 l giao ca b1 vi q1, t M1 M2
thuc p2, t N1 N2 thuc q2. ng thng b2 i qua M2 v N2 l hnh chiu bng
ca ng thng phi v.
V d 3 : Cho mt phng ABC. Qua A v mt ng mt thuc mt phng ?
Gii: ng mt ca mt
phng ABC l ng thng ca mt
phng y v song song vi mt
phng hnh chiu ng P1. Gi s
gi m l ng mt phi v hnh
chiu bng m2 ca n phi i qua A2
v song song vi trc x. Gi E l
giao im ca m vi BC, ta tm
c E2 l giao ca m2 v B2C2 t
E2 E1 thuc B1C1 ng thng
m1 i qua A1 v E1 l hnh chiu
ng ca ng mt phi v.
( H 4.14 )

CU HI V BI TP
1. Trnh by cch biu din mt mt phng ?
2. Th no gi l mt phng chiu, c my loi mt phng chiu, nu nh
ngha v cc tnh cht ca chng?
3. Th no gi l mt phng ng mc, c my loi mt phng ng mc, nu
nh ngha v cc tnh cht ca chng?
4. nh ngha vt ca mt phng?
5. Cho mt phng xc nh bi 3 im A, B, C v im D thuc mt phng .
Bit hnh chiu ng ca im D l D1 tm D2? ( H 4. 15 )
6. Cho im A ( A1, A2 ) v ng thng a ( a1, a2 ). ( H 4.16 )
+ Qua im A dng mt phng chiu ng ( ) nghing vi mt phng
hnh chiu bng mt gc 30?
+ Qua ng thng a dng mt phng chiu bng ( )?

m2
C2
E1
x
C1
E2
B2
A1
m1
B1

Hnh 4.14
31

Hnh 4.15 Hnh 4.16
7. V hnh chiu cn thiu ca on thng AB bit AB song song Vi mt
phng chiu ng ( ) ? ( H 4.17 )
8. Bit im A thuc mt phng ( ), bit hnh chiu bng A2 tm A1 ?
( H 4.18 )

Hnh 4.17 Hnh 4.18
C2
E1
x
C1
B2
A1
B1

a2
x
a1
A1

A2
x
m
n
A2
x
m
B2
n
A1
32

Chng V
NHNG BI TON V V TR
Trong chng ny ta nghin cu cc bi ton v v tr gia cc yu t hnh hc
c bn. Giao im ca ng thng vi mt phng, giao tuyn ca hai mt phng .
I. GIAO IM CA MT PHNG CHIU VI NG THNG
1.1: Giao im ca ng thng vi mt phng chiu
Bi ton 1: Cho mt phng chiu bng ABC v mt ng thng d. Xc nh
giao im ca ng thng d vi mt phng ABC ( H 5.1 )
Gii: gi I l giao im ca ng thng d v mt phng ABC. V ABC l mt
phng chiu bng nn mi im thuc ABC u c hnh chiu bng thuc A2B2C2
I2 thuc A2B2C2 ng thi I2 phi thuc d2 I2 l giao ca A2B2C2 v d2, t I2
I1 thuc d1. ( H 5.1 )

Hnh 5.1 Hnh 5.2
Bi ton 2: Cho mt phng chiu ng ABC v mt ng thng d. Xc nh
giao im ca ng thng d vi mt phng ABC ( H 5.1 )
Gii: gi I l giao im ca ng thng d v mt phng ABC. V ABC l mt
phng chiu ng nn mi im thuc ABC u c hnh chiu ng thuc A1B1C1
I1 thuc A1B1C1 ng thi I1 phi thuc d1 I1 l giao ca A1B1C1 v d1, t I1
I2 thuc d2. ( H 5.2 )

C2
I1
x
C1
B2
A1
B1
A2
d1
d2
I2
C2
d1
x
C1
B2
A1
B1
A2
d2
I1
I2
33
II. GIAO TUYN CA MT PHNG CHIU VI MT PHNG
Bi ton : Cho mt phng R xc nh bi hai ng thng l v d ct nhau ti
im O v mt phng chiu ng ABC. Hy v giao tuyn ca hai mt phng y?
Gii : Nh ta bit
giao tuyn ca hai mt phng
l mt ng thng. Mun
xc nh ng thng ny ta
i xc nh hai im chung
ca hai mt phng cho.
y hai im chung y l hai
giao im N, M ca cc
ng thng d, l vi mt
phng ABC m cch tm ta
bit trn NM l giao
tuyn cn tm. ( H 5.3 )
III. GIAO IM CA
NG THNG VI MT
PHNG
trn khi tm giao im ca ng thng vi mt phng chiu v giao tuyn
ca mt phng vi mt phng chiu, ta thy mt hnh chiu ca giao im hay giao
tuyn bit c ngay. Trong trng
hp ng thng v mt phng iu
l mt phng thng. Gi s cn xc
nh giao im I ca ng thng d
v mt phng P, ta lm nh sau:
+ Qua d dng mt phng chiu
R.
+ Xc nh giao tuyn MN ca
P v R.
+ Xc nh giao im I ca d
v MN I chnh l giao im cn
tm.( H 5.4 )
C2
N1
x
C1
B2
A1
B1
A2
d1
d2
N2
M1
l1
l2
M2
O1
O2
Hnh 5.3
N
P
R
d
M
I
O
a
b
Hnh 5.4
34
Bi ton : Cho ng
thng d v mt phng P
xc nh bi hai ng
thng ct nhau a v b ti
im O. Xc nh giao
im I ca d v P?
Gii : Qua d dng
mt phng chiu ng R
D1 R1, d dng thy
rng mt phng R ct b ti
N, ct a ti M N1, M1
ln lt l giao ca d1 vi
b1 v a1 khi ta tm
c N2, M2 thuc b2, a2
M2N2 ct d2 ti I2 I1 . ( H 5.5 )
IV. GIAO TUYN CA HAI MT PHNG
xc nh giao tuyn ca hai mt phng, thng ch cn xc nh hai im
chung thuc mt phng . Ta c mt im chung nh th bng cch tm giao im
ca mt ng thng bt k ca mt phng ny vi mt phng kia. Do vy vic tm
giao tuyn ca hai mt phng c th a v vic gii lin tip hai ln bi ton xc
nh giao im ca ng thng vi mt phng m ta va nghin cu trn.
Di y ta trnh by mt phng php khc tm im chung ca hai mt
phng .
Cho mt phng P v Q,
trong mt phng P c xc
nh bi hai ng thng song
song e v g, mt phng Q c
xc nh bi hai ng thng
ct nhau h v f. ( H 5.6 )
c mt im chung ca
hai mt phng P v Q ta ct P
v Q bng mt mt phng R.
+ R ct P theo giao tuyn
AB ( Trong A l giao ca ng thng e v mt phng R, B l giao ca ng
thng g vi mt phng R )
I2
b2
d2
d1 R1
I1
x
M2
N2
N1
M1
O1
O2
a2
a1
b1
Hnh 5.5
T
U
k
N
M
S
I
C B
D
A
R
Q
P
e
g
h
f
Hnh 5.6
35
+ R ct Q theo giao tuyn CD ( Trong C l giao ca ng thng h v mt
phng R, D l giao ca ng thng f vi mt R )
Hai ng thng AB v CD cng thuc mt phng R nn phi ct nhau ti mt
im I, tt nhin I l im chung ca P v Q. c c im chung th hai K ta
lm tng t. ( H 5.6 ) Ct P v Q bng mt phng th hai S.
+ S ct P theo giao tuyn MN ( Trong M l giao ca ng thng e v mt
phng R, N l giao ca ng thng g vi mt phng R )
+ S ct Q theo giao tuyn UT ( Trong U l giao ca ng thng f v mt
phng R, T l giao ca ng thng h vi mt R )
IK l giao tuyn cn tm gia mt phng P v Q.
Nhng mt phng ph tr R v S l nhng mt phng bt k. Tuy nhin ta phi
chn chng th no c
th v c giao tuyn ca
chng vi mt phng P v
Q, thng thng ta dng
cc mt phng ph tr l
cc mt phng chiu m
vic v giao tuyn ca
chng vi mt phng
thng ta bit.
Trn ( H 5.7 ) trnh
by cch v giao tuyn IK
trn thc ca hai mt
phng P v Q ni trn, y ta chn mt ph tr R l mt phng chiu ng m
hnh chiu ng l ng thng R1, v S l mt phng hnh chiu bng m hnh
chiu bng l ng thng S2.
V. QUY C V THY KHUT TRN THC
Nh chung ta bit khi quan st cc hnh thc t, chng hn khi nh hai tm
phng ct nhau, mt tm mu xanh v mt tm mu , ta ch nhn thy mt phn
ca tm mu xanh v mt phn tm mu , cn nhng phn cn li th b khut.
hnh biu din cng gy cho ngi xem n tng ging nh n tng c c khi
quan xt thc t v mt hnh dng, trn thc ngi ta cng biu din s thy
khut theo nhng quy c sau.
e2
g2
I2
f2
h2
C2
D2
B2
A2
K2
K1
x
R1
B1
D1
C1
f1
h1
I1
g1
e1
A1
S2
Hnh 5.7
36
5.1 Xt thy khut trn hnh chiu ng
Ngi quan xt ng pha trc mt phng hnh chiu ng. Khi xt thy
khut ngi quan xt xem nh ng xa v tn trn hng thng gc vi mt
phng y.
Hnh biu din u l vt th c, mt phng hnh chiu cng l mt phng c
Vy im no nm pha sau mt phng hnh chiu ng l im khut. Hai
im cng tia chiu ng im no c xa ln hn s l im nh thy trn hnh
chiu ng. im A l im nhn thy trn hnh chiu ng ( H 5.8 )

Hnh 5.8 Hnh 5.9
5.2 Xt thy khut trn hnh chiu bng
Ngi quan xt ng pha trn mt phng hnh chiu bng. Khi xt thy
khut ngi quan xt xem nh ng xa v tn trn hng thng gc vi mt
phng y.
Hnh biu din u l vt th c, mt phng hnh chiu cng l mt phng c
Vy im no nm pha di mt phng hnh chiu bng l im khut. Hai
im cng tia chiu bng im no c cao ln hn s l im nh thy trn hnh
chiu bng. im C l im nhn thy trn hnh chiu bng ( H 5.9 )
V d: Cho ng thng a v tm phng tam gic CDE. V giao im ca on
thng vi tm phng v ch phn thy, phn khut ca on thng
Vic xc nh giao im ca on thng a vi mt phng CDE ta bit trn
hnh 5.10 giao im I c xc mh bng cch dng mt phng ph tr l mt
phng chiu ng cha ng thng a. xt thy, khut ca on thng ta ch
rng im I l im thy trn cc hnh chiu.
x
B2
A1 B1
A2
x
C1
D1
C2 D2
37
Xt thy, khut trn hnh
chiu ng:
Gi M, N l hai im
cng tia chiu ng, y M
thuc ng thng a, N thuc
DE. V xa ca im M nh
hn xa ca im N nn M
l im khut do phn
on IM l phn khut, phn
cn li ca on
Xt thy, khut trn hnh
chiu bng:
Gi T, S l hai im
cng tia chiu bng, y T
thuc ng thng a, S thuc
CD. V cao ca im S
nh hn cao ca im T nn S l im khut do phn on IT l phn khut,
phn cn li ca on thng l thy.
CU HI V BI TP
1. Trnh by cc bc gii bi ton xc nh giao im ca ng thng vi
mt phng ?
2. Trnh by cc bc gii bi ton
xc nh giao tuyn ca mt phng vi mt
phng ?
3. Tm giao im ca ng thng
chiu bng a v mt phng P xc nh bi
hai ng thng ct nhau d v b. ( H 5.11 )
4. V giao tuyn ca mt phng ABC
vi mt phng chiu bng Q cho bng hai
vt m v n . ( H5.12 )
5. Tm giao im ca ng thng d
vi mt phng Q cho bi hai ng thng song song b v f. ( H 5.13 )
a2
I2
C2
D2
M2
E2
N2
T1
x
a1
D1
C1
I1
S1
E1
M1 N1
S2 T2
Hnh 5.10
d2
a2
x
d1
a1
b2
b1
Hnh 5.11
38

6. Tm giao im ca ng thng d vi mt phng Q cho bi ng thng b
v im A.
7. Tm giao im ca ng thng d v mt phng Q cho bi im A v trc x.
A2
C2
n
m
A1
B1
B2
C1
x
Hnh 5.12
d2
x
d1
f1
b1
f2
b2
Hnh 5.13
b2
d2
A2
x
b1
d1
A1
Hnh 5.14
d2
A2
x
d1
A1
Hnh 5.15
39

Chng VI
CC PHP BIN I HNH CHIU
Vic tm li gii s kh khng nu Hnh ca bi ton cho v tr bt k. Khi
y ngi ta dng cc php bin i hnh chiu, a Hnh cho v v tr c
bit, khi vic tm li gii c d dng hn. Sau ngi ta thng bin i
ngc li a kt qu t hnh bin i v hnh ban u. Di y xin gii
thiu phng php thay mt phng hnh chiu, v php di hnh song song vi cc
mt phng hnh chiu.
I. PHNG PHP THAY MT PHNG HNH CHIU
1.1. Thay mt trong hai mt phng hnh chiu
Phng php chung : Thay mt mt phng hnh chiu l trong h hai mt
phng hnh chiu cho, ta gii nguyn mt mt phng v thay mt phng kia bng
mt mt phng khc, vn vung gc vi mt phng hnh chiu cn li, hng chiu
lc ny thay i v vung gc vi mt phng hnh chiu mi. Vn quay mt phng
hnh chiu quanh trc x v trng vi mt phng hnh chiu kia trong h.
1.1.1. Thay mt phng hnh chiu bng
Gi s ta c h thng mt phng hnh chiu P1, P2 ( H 6.1 a ). Thay mt phng
hnh chiu bng P2, tc l ly mt mt phng P2 vung gc vi P1, lm mt phng
hnh chiu bng mi v ly hng chiu vung gc vi P2 lm hng chiu mi.
Sau xoay P2 v trng vi mt phng P1.
A x
A'x
A'x
Ax
A 2
A
2
X
x
A1
x'
P' 2
A'2
A
A 2
A1
P1
P 2
x
Hnh 6.1
a )
b )
40
Ta nhn thy :
+ Hnh chiu ng A1 ca A khng thay i
+ xa ca im A trong h thng c bng xa ca im A trong h
thng mi, tc l: A2Ax = A2Ax = AA1.
Da trn nhng nhn xt , ta thy vic thay hnh chiu bng c tin hnh
trc tip nh sau:
Gi s trong h thng c im A c cc hnh chiu A1 v A2.
+ V trc hnh chiu x, d nhin mi v tr xc nh ca P2 s c mt v tr ca
trc x tng ng. Vic ta chn n nh th no l ty theo yu cu ca tng bi ton
c th.
+ V hnh chiu bng mi A2 ca A, y A1A2 phi vung gc vi trc x
v A2Ax = A2Ax. ( H 6.1 b )
V d : S dng phng
php thay mt phng hnh chiu
bng, a on thng AB v
ng bng trong h thng mt
phng hnh chiu mi. ( H 6.2 )
Gii: Nh ta bit iu
kin t c v AB l ng
bng th A1B1 phi song song vi
trc x. Do gii bi ton
ny, ta chn trc x song song
vi A1B1. Hnh chiu bng mi
ca AB l A2B2 ( A2Ax =
A2Ax, B2Bx = B2Bx ) V trong
h thng mt phng mi AB l
ng bng nn ta c di ca on thng AB chnh bng A2B2.
1.1.2 Thay mt phng hnh chiu ng
Tng t nh trn, gi s ta c h thng mt phng hnh chiu P1, P2. Thay
mt phng hnh chiu ng P1, tc l ly mt mt phng P1 vung gc vi P2, lm
A2
A1
B1
B2
x
Hnh 6.2
Bx
x
Ax
Bx
Ax
B2
A2
41
mt phng hnh chiu ng mi v ly hng chiu vung gc vi P1 lm hng
chiu mi. Sau xoay P1 v trng vi mt phng P2. ( H 6.3a )

Ta nhn thy :
+ Hnh chiu bng A2 ca A khng thay i
+ cao ca im A trong h thng c bng cao ca im A trong h
thng mi, tc l: A1Ax = A1Ax = AA2.
Da trn nhng nhn xt , ta thy vic thay hnh chiu ng c tin hnh
trc tip nh sau:
Gi s trong h thng c im A c cc hnh chiu A1 v A2.
+ V trc hnh chiu x, d nhin mi v tr xc nh ca P1 s c mt v tr ca
trc x tng ng. Vic ta chn n nh th
no l ty theo yu cu ca tng bi ton
c th.
+ V hnh chiu ng mi A1 ca A,
y A1A2 phi vung gc vi trc x v
A1Ax = A1Ax. ( H 6.3 b )
V d : Thay mt phng hnh chiu
ng ng bng AB tr thnh ng
thng chiu ng trong h thng mt
phng hnh chiu mi. ( H 6.4 )
Gii : ng thng AB tr thnh
ng thng chiu ng ta phi chn trc
x'
A'1
P'1
A'1
A' x
x
P 2
P1
A1
A 2
x'
A 1
x
A 2
Ax
A'x
A x
A
Hnh 6.3
a )
b )
A2
A1 B1
B2
x
Hnh 6.4
Bx Ax
Ax Bx
A1 B1
x
42
A''x
x''
A'1
A1
x
x'
A'2
A2
A'x
Ax
Hnh 6.5
A2
A1
B1
B2
x
Hnh 6.6
Bx Ax
Ax Bx
x
A
1

B
1

A2 B2
Bx
Ax
x
x vung gc vi A2B2, khi hnh chiu ng mi ca AB trng thnh mt im
A1 B1, cch x mt on bng cao ca ng bng trong h thng c.
1.2. Thay lin tip hai mt phng hnh chiu
gii nhng bi ton phc tp, ta khng th ch thay mt mt phng hnh
chiu m phi thay c h thng mt phng hnh chiu c. Chng hn ta khng th ch
bng mt ln thay mt phng hnh chiu ua mt ng thng bt k thnh
ng thng chiu..... thay lin tip hai mt phng hnh chiu ta lm nh sau. T
h hai mt phng hnh chiu ban u ngi ta gi li mt mt phng, thay mt mt
phng bng mt mt phng mi v ta c h mi. T h mi ny ta gi li mt phng
va thay, thay mt phng hnh chiu c bng mt phng hnh chiu mi v ta c
mt h hon ton mi so vi h ban u.

Trn ( H 6.5 ) Gi mt phng hnh chiu bng P2, thay mt phng hnh chiu
ng P1 = mt phng mi P1. P1 vung gc vi P2 ta c h mi ( P1, P2 ) c
hnh chiu ca im A ( A1, A2 ). T h mi ny ta thay tip mt phng hnh chiu
bng P2 = mt phng mi P2. P2 vung gc vi P1 ta c h mi hon ton l
( P1, P2 ) c hnh chiu ca im A ( A1, A2 ).
V d : S dng php thay mt phng hnh chiu, a ng thng AB v
ng thng chiu bng, trong h thng mt phng hnh chiu mi. ( H 6.6 )
Gii : Ta nhn thy AB l ng thng thng v vy a AB v ng
thng chiu bng, ta phi s dng phng php thay lin tip hai mt phng hnh
chiu. u tin phi thay mt phng hnh chiu ng AB l ng bng, t x
43
A1
B1
A2
B2
x
A2
B2
A1
B1
Hnh 6.7
song song vi A2B2 ( Php thay mt phng hnh chiu ng ). Sau thay mt
phng hnh chiu bng AB l ng thng chiu bng, t x vung gc vi
A2B2. ( H 6. 6 )
II. PHP DI HNH
nh ngha : Php di hnh l php di hnh n mt v tr mi sao cho khong
cch ca hai im bt k A v B bng khong cch ca hai im tng ng A, B.
Tnh cht : + Php di hnh l php bin i mt i mt.
+ Php di hnh bo tn tnh lin thuc ca im v ng thng.
2.1. Php di hnh song song mt phng hnh chiu bng
nh ngha : Php di hnh song song mt phng hnh chiu bng l php di
hnh m cc ng thng ni cc im tng ng u song song vi mt phng hnh
chiu bng.
Tnh cht : + Hnh chiu ng
ca cc on thng ni cc cp im
tng ng AA, BB...... u song song
vi trc x ( A1A1 // B1B1 // ..... x )
Thc vy, trong php di hnh
song song vi mt phng hnh chiu
bng nhng on thng AA, BB ...
u l nhng ng bng.
+ Hnh chiu bng ca hai hnh tng ng trong php di hnh l
bng nhau. ( A2B2 = A2B2 ). ( H 6.7 )
Do php di hnh song song vi mt phng hnh chiu bng P2 c thc
hin trn thc nh sau:
+ V hnh chiu bng 2 = 2 ( V tr 2 c xc nh theo yu cu ca
tng trng hp )
+ V 1. Mi im A1 ca 1 c xc nh bng giao im ca hai ng
ging. ng ging qua A1 v song song vi trc x v ng thng qua A2 v
vung gc vi trc x. ( H 6.7 )

44
V d : Xc nh di ca on thng AB. ( H 6.8 )
Gii : xc nh di ca
on thng AB ta di AB n AB
song song vi mt phng hnh chiu
ng P1 ( AB l ng mt ) vy ta
di A2B2 n A2B2 song song vi
trc x ( A2B2 = A2B2 ). Theo A1B1
v A2B2, xc nh A1B1. di
ca A1B1 chnh l di ca AB.
2.2. Php di hnh song song
mt phng hnh chiu ng
nh ngha : Php di hnh song song mt phng hnh chiu ng l php di
hnh m cc ng thng ni cc im tng ng u song song vi mt phng hnh
chiu ng. ( H 6.9 )
Tnh cht : + Hnh chiu bng ca
cc on thng ni cc cp im tng
ng AA, BB...... u song song vi trc x
( A2A2 // B2B2 // ..... x )
Thc vy, trong php di hnh song
song vi mt phng hnh chiu ng
nhng on thng AA, BB ... u l
nhng ng mt.
+ Hnh chiu ng ca
hai hnh tng ng trong php di hnh l
bng nhau. ( A1B1 = A1B1 ). ( H 6.9 )
Do php di hnh song song vi mt phng hnh chiu ng P1 c thc hin
trn thc nh sau:
+ V hnh chiu ng 1 = 1 ( V tr 1 c xc nh theo yu cu ca
tng trng hp )
+ V 2. Mi im A2 ca 2 c xc nh bng giao im ca hai ng
ging. ng ging qua A2 v song song vi trc x v ng thng qua A1 v
vung gc vi trc x. ( H 6.9 )
A1
B1
A2
B2
x
A2
B2
A1
B1
Hnh 6.8
A1
B1
A2
B2
x
A2
B2
A1
B1
Hnh 6.9
45
V d : Xc nh hnh dng tht ca tam gic ABC. ( H 6.10 )
Gii :T hnh v ta thy A1B1C1 nm trn mt ng thng Mt phng
ABC l mt phng chiu ng. V vy php di hnh song song vi mt phng hnh
chiu ng c th a mt phng ABC v mt mt phng bng. Khi hnh dng
tht ca ABC chnh l A2B2C2. Mun vy di A1B1C1 v song song vi trc x.
( H 6. 10 )

2.3. Thc hin lin tip cc php di hnh song song vi mt phng hnh
chiu
Cng nh trong php thay mt phng hnh chiu, vi nhng bi ton phc tp
ta khng th ch dng mt php di hnh song song vi mt phng hnh chiu m
phi dng lin tip hai hoc nhiu hn na cc php di y.
V d : Xc nh hnh dng tht ca tam gic ABC ( H 6.11 ).
Gii : xc nh c dng tht ca tam gic ABC ta a chng v mt
phng bng. V vy lm c vic ny trc tin ta phi a ABC v mt phng
chiu ng, mun vy ta phi di A2B2C2 n A2B2C2 sao cho v tr ny
ng bng AE l ng thng chiu ng. ( A2E2 vung gc vi trc x ) sau
A1
B1
A2
x
A2
B2
A1 B1
Hnh 6.10
C1
C2
B2
C2
C1
46

tng t nh v d trn ta a ABC v mt phng bng. Khi hnh dng tht ca
ABC chnh l A2B2C2. ( H 6.11 ). Lu tng t nh trn ta c th gii bi
ton bng vic a mt phng ABC v mt phng mt.

CU HI V BI TP
1. nh ngha php thay mt phng hnh chiu bnmt phng, php thay mt
phng hnh chiu ng, v nu cc tnh cht ?
2. nh ngha php di hnh song song mt phng hnh chiu bng, php di
hnh song song mt phng hnh chiu ng, v nu cc tnh cht ?
3. Xcnh gc nghing ca mt phng P ( ABC ) i vi mt phng hnh chiu
bng. ( H 6.12 )
4. Xc nh trng tm ca tam gic ABC. ( H 6.13 )

A1
C1
A2
x
E1
E2
B2
B1
A1 E1
A2
A2
C1
C2
B2
C1 B1
C2
B2
A1
C2
B2
Hnh 6.11
47

A1
B1
A2
x
C1
C2
B2
Hnh 6.12
B1
x
C2
B2
A2
A1
C1
Hnh 6.13
48

Chng VII
BIU DIN MT
I. MT A DIN
1.1. Khi nim v mt a din
Mt a din l mt mt kn c to thnh bi cc a gic phng gn lin vi
nhau bi cc cnh. Cc a gic to thnh a din gi l cc mt ca a din. Cc
cnh v cc nh ca a gic gi l cc cnh v cc nh ca a din.
Trong cc bi ton thng gp a din c th l nhng hnh chp, hnh lng tr,
hnh hp, hoc mt vi a din bt k nh trn ( H 7.1 )

Hnh 7.1
1.2. Biu din a din
a din c biu din trn cc hnh chiu bi cc cnh. Hnh biu din
cng c xt thy kht, ngi ta quy c theo mt hng chiu vi a din mt
pha trc theo hng chiu th nhn thy v mt ny che khut phn mt pha sau.
( Hnh 7.2 ) biu din t din SABC. Trn hnh chiu ng ng gy khc kn
S1A1B1C1 l ng bao quanh hnh chiu ng. Trn hnh chiu bng ng gy
khc kn S2A2B2C2 l ng bao quanh hnh chiu bng.
Mun st xem trong hai cnh SB v AC cnh no l cnh nhn thy trn hnh
chiu ng chng ta thc hin nh sau :
49
V ng thng chiu ng I J ct SB I v
ct AC J. Theo hnh v theo hnh v ta thy rng
im I c xa ln hn xa ca im J, do
nhn t ngoi vo th ng thng chiu ng I J
s ct SB trc khi ct AC. Vy SB s l ng
thng thy v AC l khut.
Tng t bng cch v ng thng chiu
bng GH ct SA v BC. Ta s xt c trong hai
cnh SA v BC cch no thy cnh no khut trn
hnh chiu bng. Theo hnh v ta thy cnh SA l
thy cnh BC l khut trn hnh chiu bng.
Vy trn mi hnh chiu th ng bao quanh
hnh chiu bao gi cng nhn thy c, v bng
nt lin m. Cnh no c hnh chiu bn trong
ng bao quanh hnh chiu th phi xt thy khut cnh thy v bng nt lin m,
cnh khut v bng nt t.
1.3 Biu din im thuc a din
+ v im thuc cnh a din
ta p dng bi ton v im thuc
ng thng. Nh im H ( H 7.3 )
+ v im thuc mt a din ta
p dng bi ton xc nh im thuc
mt phng. Nh im I ( H 7.3 )
Ch :
* V im thuc mt bn ca mt
hnh chp th im thng c gn
vo ng thng i qua im v
nh chp. im I ( H 7.3 )
* V im thuc mt bn ca mt
hnh lng tr th ta thng p dng gn
im vo ng thng song song
vi cnh bn ca lng tr.
J1
G1
A1
B1
C1
S1
H1
I1
J1 A1
C1
G1
I1
B1
H1
S1
Hnh 7.2
K2
K1
D2
D1
I2
I1
H2
H1
A1
B1
C1
C2
A2
B2
S2
S1
Hnh 7.3
50
* Trn hnh chiu ang xt ca a din mt im thuc mt thy ca a din th
im thy, mt im thuc mt khut th im khut.
1.4. Giao ca mt phng vi a din
Giao ca mt phng vi a din l mt
a gic. nh ca a gic ny l giao im
ca mt cnh a din vi mt phng ct.
cnh ca a gic l giao tuyn ca mt mt
a din vi mt phng ct.
V d : Tm giao ca mt phng chiu
ng R vi khi a din SABC. ( H 7.4 )
Gii : Ta thy mt phng R giao vi a
din SABC ti 4 mt phng l 3 mt bn
SAC, SBC, SAB v mt y ABC.Do
giao tuyn l a gic c bn cnh, cc cnh
l giao ca cc mt phng trn vi mt
phng R. Cc nh ca a gic l giao ca
cc cnh SC, SB, AB, v AC vi mt phng
R. Nu ta gi cc nh ca a gic ln lt
l I, N, H, K . Khi bi ton ch nn tm giao im ca ng thng vi mt
phng chiu bit trn.
1.5. Giao ca ng thng vi a din
Giao ca ng thng vi a din, thc cht l tp hp cc giao im ca
ng thng vi cc mt phng to thnh a din, m giao ca ng thng vi mt
phng ta a bit cch gii trn.
Mun tm giao ca mt ng thng vi mt a din, ngi ta thng dng phng
php mt phng ph tr. Ni dung ca phng php nh sau:
+ Qua ng thng cho dng mt phng chiu gi l mt phng ph tr.
+ Tm giao ca mt phng ph tr vi a din cho. Giao ny gi l giao ph.
+ Tm tp hp cc giao im ca ng thng cho vi giao ph. Tp hp
cc im l giao phi tm.

R1
N2
N1
B2
C2
A2
H2
I2
K2
I1
H1 K1
C1
B1
A1
S1
S2
Hnh 7.4
51
V d : Xc nh giao ca ng thng d vi khi chp SABC.
Gii : Dng mt phng ph tr l
mt phng chiu ng R cha ng
thng d. Sau tm cc giao tuyn ph
gia mt phng ph tr R vi cc mt
phng hnh chp SAB l GE, SBC l HE.
Sau tm cc giao im ca cc giao
tuyn ph vi ng thng d l I,J chnh l giao im ca ng thng d vi khi
chp SABC. ( H 7.5 ) v cch v c th hin trn thc ( H 7.6 )
II. MT CONG
2.1. Mt tr trn xoay
2.1.1. Hnh biu din.
hnh biu din ca mt tr n gin
ngi ta thng t mt y ca mt tr song
song vi mt phng hnh chiu bng P2. Khi
hnh chiu bng s l ng trn, hnh
chiu ng l hnh ch nht. (H 7.7 )
tm im thuc mt tr ta gn im
vo ng sinh thuc mt tr. Khi hnh
chiu bng ca im thuc ng trn hnh
chiu bng. im A ( H 7.7 )
R1 d1
J1
B2
C2
A2
H2
I2
J2
I1
H1
C1
B1
A1
S1
S2
G1
E1
E2
G2
Hnh 7.6
d2
R
G
H
E
I
J C
B
A
S
d
Hnh 7.5
A1
A2
Hnh 7.7
52
2.1.2. Giao ca ng thng vi mt tr
Nh ta bit mt ng thng ct mt tr ti hai
im, tm hnh chiu ca hai giao im ny ta tm
c ngy hnh chiu bng ca chng chnh l giao ca
ng thng hnh chiu bng v ng trn hnh chiu
bng ca mt tr, trn ( H 7.8 ) tm giao im ca
ng thng d vi mt tr ta tm c ngay hai hnh
chiu bng ca giao im l A2, B2.T hnh chiu bng
ny ta tm c hnh chiu ng A1, B1. A, B chnh l
giao im ca ng thng d vi mt tr.
2.1.3. Giao ca mt phng vi mt tr
Khi mt phng giao vi mt tr, tu theo v tr
tng i gia mt phng v mt tr m ta c cc dng
giao tuyn khc nhau:
+ Khi mt phng song song vi trc ca mt tr ta
c giao tuyn l hnh ch nht.
+ Khi mt phng vung gc vi trc ca tr ta c giao tuyn l ng trn.
+ Khi mt phng nghing vi trc ca tr v ct tt c cc ng sinh ta c
giao tuyn l ng elp.
2.2 Mt nn trn xoay
2.2.1. Hnh biu din
hnh biu din ca mt nn n
gin ngi ta thng t mt y ca mt
nn song song vi mt phng hnh chiu
bng P2. Khi hnh chiu bng s l
ng trn, hnh chiu ng l mt tam gic
cn. (H 7.9)
v im thuc mt nn ta p dng
bi ton gn im vo ng sinh ca nn
in A ( H 7.9 ). Hoc gn vo ng trn
song song vi mt y. im B ( H 7.9 )
A2
A1
B2
B1
Hnh 7.9
A2
A1
B2
d1
B1
Hnh 7.8
d2
53
2.2.2. Giao ca ng thng vi mt nn.
Trng hp ng thng l ng thng chiu th ta d dng tm c mt
hnh chiu ca giao im vic tm hnh chiu cn ta bit cch tm, ( H 7.10 )
Trng hp ng thng l ng thng thng ta phi s dng mt phng
ph tr l mt phng cha ng thng v i qua nh ca nn, ( H 7.11 )

Trn ( H 7.11 ) chn mt phng ph tr l mt phng cha ng thng d v
nh S. Sau ta tm giao tuyn NT ca mt phng ph tr vi mt phng y
S2I2, S2J2, chnh l giao tuyn ph vi nn t y ta d dng tim c A2, B2
A1, B1.
2.2.3. Giao ca mt phng vi mt nn
Khi mt phng giao vi mt nn, tu theo v tr tng i gia mt phng v
mt nn m ta c cc dng giao tuyn khc nhau:
+ Khi mt phng vung gc vi trc ca nn giao tuyn l ng trn.
+ Khi mt phng nghing vi trc ca nn v ct tt c cc ng sinh giao
tuyn l ng elp.
d1 B1 A1
A2
B2
d2
Hnh 7.10
A2
d1
B2
Hnh 7.11
d2
A1
B1
I2
J1 T2
N2
N1 T1
S2
S1
54
+ Khi mt phng cha nh nn giao tuyn tam gic cn.
+
+
2.3 Mt cu
2.3.1 Hnh biu din
Hnh biu din ca mt cu lun lun l cc
ng trn c cng bn knh vi mt cu.
tm hnh chiu ca im thuc mt cu ta
gn im vo cc ng trn trn mt cu thuc
cc mt phng song song vi mt trong cc mt
phng hnh chiu. im A trn ( H 7.12 ) l ta gn
vo ng trn song song vi mt phng hnh
chiu bng.
2.3.2. Giao ca ng thng vi mt cu
Nu ng thng l ng thng chiu th vic tm l d dng ( H 7.13 )
Nu ng thng l ng thng thng, th ta khng th ch dng mt phng
ph tr tm giao im c, m ta phi p dung phng php ny vi phng
php thay mt phng hnh chiu. ( H 7.14 )

A 2
A 1

Hinh họa PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hinh họa PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Pham Duy Thu Hnh hc ho hnh

You might also like