Nghệ Thuật Hạnh Phúc Trong Thế Giới Phiền Não

NGH THUT HNH PHC
TRONG TH GII PHIN NO

T SCH O PHT NGY NAY
Ch nhim & bin tp: Thch Nht T
Ph ch nhim: Thch Qung Tm

T sch o Pht Ngy Nay do Thy Nht T ch bin bao gm
cc Nghi thc tng nim thun Vit v trn 200 u sch nghin
cu v ng dng v Pht hc, thuc loi sch gi u ging
cn thit cho mi i tng c gi.
T sch o Pht Ngy Nay xut bn trn 100 CD v i
tng kinh Vit Nam v nhiu tc phm Pht hc di dng MP3.
y l n bn u tin trn th gii v th ti ny. T sch xut
bn hng trm sch ni Pht gio, CD v VCD tn nhc, ci lng
v ting th Pht gio. Ngoi ra cn c hng ngn VCD php thoi
ca Thy Nht T v cc v php s khc v nhiu ch t gia
nh, x hi n o c v tm linh.
Qu tc gi, dch gi mun xut bn sch nghin cu v ng
dng Pht hc, qu Pht t mun n tng kinh sch Pht gio, cc
i l cn nhn sch pht hnh, xin vui lng lin h:
NH SCH O PHT NGY NAY
Cha Gic Ng, 92 Nguyn Ch Thanh, P.3, Q.10, TP. HCM
T: 0958-430-222; (08) 3839-4121; (08) 3833-5914
www.daophatngaynay.com
www.tusachphathoc.com
T SCH O PHT NGY NAY
HIS HOLINESS THE DALAI LAMA
HOWARD C. CUTTER, M.D.
NGH THUT HNH PHC
The Art of Happiness in a Troubled World
chuyn ng
Tu Uyn T Kheo Thch T c
NH XUT BN
MC LC
Li ngi dch ....................................................................vii
Lu ca tc gi .................................................................xi
Gii thiu ..........................................................................xiii
Phn mt: Ti, chng ta v h .......................................... 1
Chng 1: Ti chng vi chng ta .................................. 3
Chng 2: Ti v chng ta ........................................... 35
Chng 3: Thnh kin (chng ta chng li h) ............ 65
Chng 4: Vt thng thnh kin ................................. 97
Chng 5: Ch ngha quc gia cc oan .................... 143
Phn hai: Bo ng chng li i thoi ...................... 161
Chng 6: Thm li bn cht con ngi ..................... 163
Chng 7: Nhng nguyn nhn ca bo ng ............ 187
Chng 8: Nhng gc r ca bo ng ..................... 205
Chng 9: i ph vi s hi .................................... 233
Phn ba: Hnh phc trong th gii phin no ........... 271
Chng 10: ng u vi mt th gii phin no .. 273
Chng 11: Hy vng, lc quan v kh nng phc hi 303
Chng 12: Hnh phc ni ti, hnh phc ngoi ti v
nim tin ........................................................................ 365
Chng 13: Nhng cm xc tch cc v vic xy dng
mt th gii mi .......................................................... 393
Chng 14: Tm ra tnh nhn bn chung ca chng ta 413
Chng 15: S thu cm, bi mn v vic tm kim hnh
phc trong th gii phin no ...................................... 449
Tc gi v dch gi ........................................................... 499
LI NGI DCH
Tt c chng ta l ging nhau c t Lai Lt Ma ni
nh th, nhng ging nhau ch no, mi ngi u mun
hnh phc v khng ai mong i kh au. c t Lai Lt
Ma t ra vn v tr li nh th. Nhng ti sao mi
ngi u mun hnh phc v khng mun kh au, nhng
th gii chng ta li ton l au kh v au kh li l do con
ngi to ra nhiu hn c.
Chng ta mong mun hnh phc, nhng li ch mun
hnh phc dnh ring cho chng ta, cn nhng ngi khc
vi chng ta th sao? Nhng kh au hin hu l ch no?
Chng ta ch mun hnh phc cho chng ta nhng bt chp
k khc. V h l khc vi chng ta, d h vn l nhng con
ngi, chng ta bit th. Nhng chng ta ang i tm hnh
phc cho chng ta, ch khng phi cho h. V h cng i tm
hnh phc cho h, ch khng phi hnh phc cho chng ta.
V hnh phc ca chng ta v hnh phc ca h i khng
vi nhau. Chng ta trit ph hnh phc ca h, v h trit
ph hnh phc ca chng ta tm hnh phc cho mi pha.
Th l v i tm hnh phc m chng ta gy kh au cho
nhau. c t Lai Lt Ma tng ni rng, nu ni kh au l
ci gi ca nhn loi th chng ta s tr nn dng dng vi
kh au ca k khc. Nhng chng ta cng thy rng ngc
viii NGH THUT HNH PHC TRONG TH GII PHIN NO
li, h cng s dng dng vi kh au ca chng ta. H l
ai? Chng ta l ai?
H l nhng con ngi, chng ta cng l nhng con
ngi. Nhng c ln phn cch gia chng ta v h. H l
nhng ngi khc chng ta v chng ta l nhng ngi khc h.
C th ni rng tt c cc tn gio d c th ng to
ha hay khng, tt c cc ch ngha k c ch ngha duy vt
u hin hu trn tri t ny gii quyt vn m tt c
mi ngi u mong mun: Hnh phc. V hy xt li trong
chiu di lch s, tt c mong em li hnh phc cho nhn
loi bng cch no?
Nhng ri tt c cc tn gio, tt c cc ch ngha li tr
thnh nhng i tng lm v hnh phc cho nhau v
ci ln phn cch y.
Ci ln phn cch y l g? L tn gio, l chng tc, l
sc thi chnh tr, l a l.
Nhng cuc Thp T Chinh, nhng cuc Thnh Chin,
... trong thi Trung C. Nhng li ku gi Thnh Chin trong
thi hin i, ... Cc cuc th gii chin tranh,... Nhng cuc
tn st v chng tc nh ca Hitler i vi ngi Do Thi,
ca ngi Hutu i vi ngi Tutsi. V l thay c c v tn
st ngi ng chng nh Polpot Campuchia,... Bao nhiu
ngi cht v chin tranh tn gio, bao nhiu ngi
cht v chng tc, bao nhiu ngi cht v cc cuc cch
mng t sn ln cch mng v sn, hay cch mng vn ha,...
Bao nhiu ngi kh au v nhng th y? C phi tt c
u nhn danh hnh phc? V cho n by gi th no
em li hnh phc chn tht cho con ngi m khng gy
kh au cho k khc? D bit rng i tm hnh phc, i mang
li hnh phc, v hng th hnh phc khng phi l
LI NGI DCH ix
vn n gin, nhng c phi v th m dm p ln hnh
phc ca k khc mang li hnh phc cho chng ta, v ri
ngi khc i tm hnh phc s lm th no?
Lm th no c hnh phc khi chng ta v ngi ta
cng i tm hnh phc? Chng ta v ngi ta cng l nhng
con ngi cng c cng mc tiu i tm hnh phc. Th th
mc d ni l i tm hnh phc nhng chng ta ang gy
thm ha, ph hoi hnh phc ca nhau.
Vy th bao gi chng ta c hnh phc khp ni trn tri
t ny? Chng ta c th thy nhng t ng nh Tnh
nhn gian, Thin ng ti th, Thin ng cng sn,
nhng mong c m trong tn gio cng nh nhng nh lm
chnh tr cp bao gi chng ta c c? Tht s nu ti
nhn gian, ti th gian, ti tri t ny, nu chng ta mun
mang li hnh phc cho chng ta, nhng ch p hnh phc
k khc, gy kh au cho k khc th chng ta s c mt ch
Cc lc, Nit bn hay Thin ng khng, hay chng s
c hng hnh phc vn tu trn tri t ny khng?
Ni bao la th gii th chng ta chng bit da vo ch
no tm hnh phc, nhng nh bc s Howard C. Cutler,
th t ra chng ta cng c mt c s, mt im khi u
i tm hnh phc trong th gii phin no ny, y l nhng
phng php thc tin ca c t Lai Lt Ma ch ra
trong nhng quyn sch Ngh Thut Hnh Phc m c th
trong quyn sch ny Ngh Thut Hnh Phc trong Th Gii
Phin No.
n Tm L ngy 30/11/2011
Tu Uyn
LU CA TC GI
Trong quyn sch ny, nhng cuc i thoi rng ri vi
c t Lai Lt Ma c thut li chi tit. c t Lai Lt
Ma rng lng cho php ti chn la bt c s bin son
no cho quyn sch m ti cm thy chuyn ti tng ca
ngi mt cch tc ng nht. Ti cm thy rng cch b cc
t thut thy trong nhng trang sch ny s d c nht v
cng lc y truyn t mt cm nhn vic c t Lai Lt
Ma kt hp chc ch tng ca ngi trong i sng hng
ngy ca ngi nh th no. Vi s chp thun ca ngi, ti
xp t quyn sch ny thnh nhng ch ni dung, v
trong vic lm ny, ti phi la chn phi hp v ha nhp
nhng d kin c th c rt ra t nhng cuc i thoi
khc nhau. Thng dch vin ca c t Lai Lt Ma l Tin
s Thupten Jinpa, n cn duyt li bn tho cui cng
oan chc vi ti l khng c nhng s s xut lm lch lc
tng ca c t Lai Lt Ma nh kt qu ca tin trnh
nhun sc.
Nhiu trng hp lch s v giai thoi c nhn c
trnh by lm sng t nhng kin qua s tho lun. Nhm
duy tr s bo mt v bo v s ring t c nhn, trong mi
th d (ngoi tr c ch nh khc) ti phi thay i tn
v chuyn dch chi tit cng nh nhng c trng phn bit
ngn nga s xc minh nhng c nhn c th no y.
GII THIU
Vo lc trc, ti c mi n c i Li pht
biu khai mc ti mt hi ngh quc t v hnh phc con
ngi. y l mt s kin to ln l thng tp hp nm
mi nh chuyn mn hng u t khp ni trn th gii
ni v hnh phc, hng nghn ngi tham d, v ngay c c
t Lai Lt Ma, ngi xut hin vo ngy th hai nh mt
din gi c trng ng ch .
Vi qu nhiu ng nghip chuyn mn tp hp trong
mt a im, c v s tho lun sng ng trong nhng
ti thuc phm vi rng ri. Trong bui ngh cho ba n tra,
ti nghe trm vi ng nghip tranh lun v gi tr ca
mt vi u gn y trn bo ch c i Li, lin quan
n mt tranh lun xy ra trn nhng nhm tm l tch cc.
Tm l tch cc l mt ngnh mi ca tm l hc thng
c lin h n nh khoa hc v hnh phc con ngi.
Cu hi c tranh lun l: Nu mc tiu l gia tng hnh
phc con ngi, iu no tip cn tt hn tp trung trn s
pht trin ni ti hay phc li x hi? Ni cch khc, c phi
nhng n lc cng hin mt cch chnh yu cho vic pht
trin k thut m con ngi c th thc hnh tng cng
hnh phc ca con ngi hay khng, hay l chng ta phi tp
trung trn vic pht trin nhng iu kin x hi, to iu
xiv NGH THUT HNH PHC TRONG TH GII PHIN NO
kin cho php nhng thnh vin ca x hi ln mnh v dn
n hnh phc ln hn cho ton th dn c?
Dng nh cuc tranh lun c th l hon ton li thi
vo cc thi im y. Mt s bnh vc cho s tip cn x
hi m t c im ca tm l hc tch cc, l iu tp
trung rng ri trn vic tm kim nhng phng php hiu
qu cho vic gia tng hnh phc con ngi, trong khi mt s
t hn t am m nhng thch th tm l nht thi, ch quan
tm vi s theo ui v k hi lng c nhn. D nhin, cuc
vn ng tm l tch cc c nhng cuc tranh lun bc b
y nng lc. Trong khi khng ph nhn rng nhu cu tn
ti ca con ngi ng u l mt iu kin tin quyt cho
hnh phc, ngi ta i n vic ch ra rng v hnh phc l
mt th trng ch quan, lin h n thi , nhn thc, cm
xc con ngi, v v.v mt cch cn bn n cn thit tp
trung trn th trng ni ti ca con ngi, trn cp c
nhn, tng trng hnh phc. Thm na, by t vi phin
trch rng hnh ng cho vic tng cng hnh phc c nhn
l t cho mnh l trung tm, theo ui v k, th ngi ta a
ra nhng s nghin cu cho thy rng gia tng hnh phc c
nhn lm cho con ngi t tm hn, rng lng hn, quyt
ch hn vn ra v gip k khc, v nhng k km
hnh phc l nhng ngi tp trung vo chnh h hn, v
ch k hn.
Cho n thi im y ti khng v mc ca
cuc tranh lun ny, m n c th c ng thnh mt cu
hi a thch cn bn ca con ngi: Ti hay Chng ti?
Do vy, khi ln u tin ti nghe ngi ta tranh lun v vn
ny, ti tp trung s ch . Khi ha ra rng, c t
Lai Lt Ma v ti ni v cng mt vn trong tin trnh
ca mt s cuc tho lun gn y, chng ti ang c mi
GII THIU xv
quan h gia c nhn, x hi rng ln hn, v hnh phc con
ngi, tm kim cho nhng cu tr li nh: Tc ng ca x
hi trn hnh phc con ngi l g? Trch nhim ca c nhn
trong vic c gng em n s thay i x hi l g? V mi
c nhn n c c th lm l bao nhiu, i khi?
Nhng cuc tho lun ny, bao gm mt s trao i ghi
chp trong quyn sch ny, l mt b phn ca cuc i thoi
ang tip din v hnh phc con ngi m chng ti m
mn ln u tin vo nm 1993. Nhm t nhng cuc
i thoi ny trong nhng phm v thch ng, ti ngh s ch
li quay li v n li vn tt lc trnh ca lot sch Ngh
Thut ca Hnh Phc
(1)
v nhng thay i cn bn xy
ra trong c cng ng khoa hc ln cng chng ph thng
vi s quan tm n nhn thc v thu hiu ca chng ta v
hnh phc.
LC TRNH NGH THUT HNH PHC
Vo u nhng nm 1990, ln u tin ti bt u ngh
v vic hp tc vi c t Lai Lt Ma hnh thnh mt
quyn sch ni v hnh phc. c t Lai Lt Ma vit
hn ba mi quyn sch n thi im y, nhng v chng
ch p dng mt cch chnh yu cho nhng sinh vin hay
hnh gi Pht gio, nn nhng quyn sch ca ngi tht
bi trong vic gp g gii c gi rng ri thuc qun chng
Ty phng. Vo lc y, ti bit c t Lai Lt Ma
khong mt thp nin, thi gian nhn bit rng ngi c
tu tr phong ph cng hin cho nhng ngi khng thuc
o Pht cng nh nhng hng Pht t. Th l, ti bt
1. c Thng ta Tm Quang dch v cha Tam Bo Fresno n
hnh nm 2003, vi ta Ngh Thut to Hnh Phc, c ng trong
Th Vin Hoa Sen phin bn c.
xvi NGH THUT HNH PHC TRONG TH GII PHIN NO
u hnh dung v mt quyn sch vit cho qung i qun
chng Ty phng, cht lc nhng tinh hoa cn bn lm
cho ngi t n hnh phc. Bng vo vic tp trung trn s
p dng thc tin nhng tng ca ngi vo i sng hng
ngy v qua vic trnh by quan im ca ngi trong phm
tr ca khoa hc v tm l hc Ty phng, ti hy vng em
n mt s tip cn cn bn tm ra hnh phc qua s phi
hp mt cch tuyt ho nht gia phng ng v phng
Ty. c t Lai Lt Ma sn lng vi xut ca ti, v
cui cng chng ti bt u d n vo nm 1993, trong
cuc ving thm ln u tin ca ngi n tiu bang qu nh
ca ti l Arizona.
c truyn cm hng v hp dn vi d n, ti quyt
nh tm thi nh ch vic thc hnh tm l tr liu nhm
cng hin ton b s ch tm ca ti cho vic vit sch. Ti
d on s mt khong su thng hon thnh quyn sch
v vi c t Lai Lt Ma ng tc gi, ti chc chn rng
ti s c chn la bi nhng cng ty xut bn hng u.
Ti tnh ton sai lm. Nm nm sau, ti vn ang lm
vic vi quyn sch v vn tip tc thm vo b dy ca s
ng lng nn ch v nhng bc th t chi trn bn ca ti
nhng l th t cc ngi chuyn mn vn hc v cc nh
xut bn, h nht lot tin tng rng khng c nhng dng
c gi ch o cho nhng sch v ca c t Lai Lt Ma,
khng c th trng cho mt s hp tc gia ngi v tm
l tr liu Ty phng, v khng c s thch th cng cng
trong ch v hnh phc. Vi ngun ti chnh ca ti suy
kit, dng nh ti c qu t s la chn, v ti sut trn
b ca vic t xut bn quyn sch vi s lng t i v tr
li vic hnh ngh tm l tr liu khi cui cng s may mn
ca ti b t qu. Chnh vo lc y, mt li nhn xt v
GII THIU xvii
cng t nhin ca b m mt ngi bn thn ca ti vi mt
ngi l mt ng xe in ngm New York ngi l mt
y ha ra trong mt cng ty xut bn khi u mt lot
nhng lin kt khng ngh n cui cng a n s bo
m ca ngi i l v mt nh xut bn ch o. V th
l vo nm 1998, vi mt n bn nh b ln u tin v mt
d on khim nhng, Ngh Thut ca Hnh Phc: Cm
Nang cho i Sng cui cng c xut bn.
Cuc sng tht khng th ng c. Chng ti ngc
nhin kinh khng v quyn sch vui mng c p ng
ngp trn tch cc. Dng nh n nh trng vo tnh cm
ca c gi, ting vang ca n i su vo trong tri tim ca
tht nhiu ngi ang khao kht iu g y tt p hn cho
cuc sng. Quyn sch nhanh chng xut hin trn danh
sch nhng quyn sch bn chy nht trn ton th gii, k
c 97 tun trn danh sch nhng sch bn chy nht ca Nu
c Thi Bo. N cui cng c din dch ra trong 50 ngn
ng v tr thnh mt tc phm kinh in bt h vi s c
gi ln n hng triu ngi.
Nh kt qu ca mt quyn sch ni ting, chng ti
nhn c nhiu bc th tuyt vi v cm ng, mt s
by t li yu cu cho mt s tip tc, ch ra nhng ti
b lt b khi quyn sch th nht. Th d, trong vic tp
trung cho s pht trin ni ti mt cch chnh yu nh con
ng a n hnh phc, k c vic tho lun n nhng
chng ngi ni ti i vi hnh phc nhng n trnh mt
cch rng ri bt c cp no n nhng vn nn x hi
rng ri mc d c t Lai Lt Ma nu ln nhng vn
ny trong nhng cuc tho lun ring t v trong nhng bui
thuyt ging cng cng ca ngi.
xviii NGH THUT HNH PHC TRONG TH GII PHIN NO
Nhng by gi l lc i din vi thc t rng con
ngi khng phi sng trong chn khng trng rng chng
ta sng trong mt x hi, v x hi y c nhiu vn nn c th
nh hng n hnh phc ca chng ta. Th nn, mong c
khm ph nhng vn x hi v ton cu ny trong s su
xa hn vi c t Lai Lt Ma v cng lc y p ng yu
cu ca c gi - ti tip xc t vn vi ngi v
tng ca s hp tc cho mt s tip tc, tm kim tr li
cu hi cn bn: Lm th no chng ta tm thy hnh phc
trong mt th gii phin no nh vy? V ngi nht tr.
Mc d ban u ti nh t cu hi bao qut ny trong
kt lun ca mt quyn n c Ngh Thut ca Hnh Phc:
Cm Nang cho i Sng, nhng chng ti nhanh chng nhn
ra rng ch qu rng ri v bao hm qu nhiu ti xa
xi khng th cha ng c trong mt quyn sch m thi,
v th chng ti chia thnh nhng ti thnh mt lot
sch nhiu quyn. Quyn sch th hai trong lot sch, Ngh
Thut ca Hnh Phc ti S Lm, xut bn nm 2003, p
dng nhng nguyn tc ca Ngh Thut ca Hnh Phc
sp t ni m hu ht chng ta dnh phn ln nhng gi
gic lc thc trong tui trng thnh s lm. Ging nh
quyn sch th nht, Ngh Thut ca Hnh Phc ti S Lm
c n nhn rt nng nhit v l mt quyn sch bn
chy nht ca Nu c Thi Bo nhng cng nh quyn
sch u tin, n ch tp trung mt cch chnh yu trn mc
ca c nhn.
Trong quyn sch ny, cui cng chng ti hng
nhng vn rng ri hn ca x hi vn l nn tng cho
hnh phc ca con ngi. c t Lai Lt Ma bt u
bng vic xc nh s thiu vng mt cm nhn cng ng
cng nh s mn mi ca nim tin trong nhiu x hi ngy
GII THIU xix
nay v khi nhng cuc i thoi ca chng ti tip tc, chng
ti i n vic tho lun nhng vn nh thnh kin,
chng tc, khng b, bo ng, v s hi. Lot sch Ngh
Thut ca Hnh Phc tip tc l mt hot ng trong tin
trnh, vi ba quyn sch na d tnh m th hon thnh
lot sch. Mt quyn s ni v bo ng trong chiu su xa
hn, bao gm nguyn nhn ca n, bin php i tr, v quan
kin ca c t Lai Lt Ma i vi th k XXI nh Th
K ca i Thoi. Mt quyn na s bao gm nhng
ti lin h n li sng c nhn, giu sang, ngho nn, ch
ngha tiu th, nhng vn kinh t, gio dc, v c t
Lai Lt Ma ku gi chng ta pht trin mt cm nhn
Trch Nhim Ton Cu. V cui cng, s c mt quyn
sch thc hnh thc tin, cng hin mt chng trnh cn c
hiu qu khoa hc cho vic rn luyn trong hnh phc, phi
hp nhng nguyn tc ca o Pht vi khoa hc v tm l
hc Ty phng.
CCH MNG HNH PHC
Nhn thc ca c t Lai Lt Ma v hnh phc nh mt
mc tiu c th t c, iu g y chng ta c th trau di
thn trng c ch tm qua thc hnh v n lc rt ging bt
c mt k nng no khc, l nn tng i vi quan im ca
o Pht v hnh phc. Trong thc t, tng rn luyn tm
thc tng l vin tng trong s thc hnh ca Pht gio
qua hng thin nin k. Mt cch ngu nhin, sau khi xut
bn Ngh Thut ca Hnh Phc chng bao lu, cng tng
ny bt u bn r trong x hi t mt chiu hng khc
nh mt khm ph khoa hc mi hng dn n mt
phng k nn tng trong nhn thc ca nhiu ngi v hnh
phc nh iu g y ch n thun nh mt sn phm ph
ca nhng hon cnh ngoi ti ca chng ta, trong s chiu
xx NGH THUT HNH PHC TRONG TH GII PHIN NO
c ca vic thy hnh phc nh iu g y c th c pht
trin mt cch c h thng. S thay i ny nh mt b phn
ca cuc Cch Mng Hnh Phc ton cu, c nh r c
im bi vic bng n t nhin ca s hp dn trong ch
hnh phc ca con ngi trong c cng ng khoa hc v
cng chng ph thng.
Mc d lun lun c nhng nhn t phc tp cung cp
nng lng cho s ln mnh nhanh chng ca mt cuc vn
ng mi nh Cch Mng Hnh Phc, trong trng hp ny
thm ch ranh gii xut hin l s thit lp chnh thc mt
lnh vc tm l hc mi tp trung trn nhng cm xc tch
cc, sc mnh ca con ngi, v s thnh cng. Bc s Mar-
tin Seligman, mt nh tm l tr liu ni ting, c d lun
rng ri xem nh ngi khai sinh lnh vc mi ny dnh
nhim k nh ch tch ca Hip Hi Tm L Hc Hoa K
xc tin lnh vc nghin cu mi ny, m ng gi l tm
l hc tch cc. Seligman hp sc vi mt nh nghin cu
sng gi khc, bc s Mihaly Csikszentmihalyi, t nn
tng hot ng cho lnh vc mi ny, v hai ngi nhanh
chng c kt giao bi mt nhm ct li nhng nh nghin
cu hng u t nhng trng i hc khc nhau Hoa K
v u chu, nhng ngi chia s mt s hp dn to ln trong
sc mnh v o c ca con ngi hn l s yu ui v
bnh hc ca nhn loi.
Khi Ngh Thut ca Hnh Phc: Cm Nang cho i
Sng ang c vit, c rt t i nhng nghin cu hin hu
lin quan n hnh phc ca con ngi v nhng cm xc
tch cc, cng nhng th khng khc hn mt nhm khng
chnh quy, l t nhng nh nghin cu thch th trong vic
kho st nhng ch qu lc lng (?) ny. Tuy nhin, vi s
khi u ca tm l hc tch cc, khng kh thay i t
GII THIU xxi
ngt Ln u tin trong lch s nhn loi, hnh phc cui
cng tr thnh mt lnh vc thm tra chnh thng. Nh
mt kt qu, chng ti thy s ln mnh cp ly tha ca
s nghin cu mi v hnh phc hn mt thp nin qua. V
xuyn qua thi im ny tht hi lng cho ti thy rng
khi lng bng chng khoa hc ln mnh mt cch nhanh
chng h tr kin nh v lm cho c gi tr nhng quan
im ca c t Lai Lt Ma. Khi tnh hin nhin tip tc tng
ln, chng ti ang thy nhng nguyn tc Pht gio v khoa
hc Ty phng bt u truyn t trong nhiu cung cch.
NHNG LI CH CA HNH PHC
Mt trong nhng nhn t chnh yu cung cp nng lng
cho Cch Mng Hnh Phc l s nghin cu khch ng
phi by nhiu li ch ca hnh phc nhng hnh phc tri
rng vt xa cm gic tt p n thun. Trong thc t,
vic trau di hnh phc ln hn c th c thy nh vic
mua sm mt ch cho nhng ai tm cu nim hnh phc
ln hn trong mi lnh vc quan trng ca i sng: Hnh
phc a n thnh cng trong vic tm kim mt ngi bn
tr lc, nhng cuc hn nhn tt p hn, nhng mi quan
h mnh m hn, sc khe vt l v tm l tt hn, mt tui
th di hn (ln n mi nm!). N tng trng s sng to,
kh nng nhn thc, v kh nng phc hi nhanh (sc bt).
Con ngi hnh phc cng thnh cng vt xa hn ti s
lm v thu nhp ti chnh v cn bn cao hn. Trong thc t,
cc t chc vi nhng cng nhn vui ti cng thnh cng
hn v minh chng thu thp li nhun to ln hn mt cch
c h thng.
Mc d phn thng c nhn thc t ca vic trau di
hnh phc tht th v, nhng s ph bnh cho thy rng nui
xxii NGH THUT HNH PHC TRONG TH GII PHIN NO
dng hnh phc to ln hn khng ch li ch cho t thn, m
cng cho gia nh, cng ng, v ton th x hi ca chng
ta. Trong thc t, y l mt trong nhng nguyn tc then
cht lm nn tng cho Ngh Thut ca Hnh Phc. Trong
khi yu t c bn ny c gii thiu trong quyn u tin
ca lot sch ny, th n m nhim mt ngha thm su
mi trong phm vi ca quyn sch ny v nhng nghin cu
khoa hc gn y v cm xc tch cc.
Lc trc, ti cp cuc tranh lun v nhng s tip
cn no i vi hnh phc l gi tr hn, l trnh ca vic
pht trin ni ti hay con ng ca s thay i x hi y
l, chng ta nn hnh ng i vi hnh phc c nhn hay
hnh phc x hi? Khng ai bn lng khn khon kin ca
c t Lai Lt Ma trong cuc tranh lun vo tun y ti c
i Li, nhng y l mt cu hi m ngi tr li trong
t i thoi ca chng ti v cu tr li ca ngi l iu
m ti cha tng nghe tuyn b mt cch rng ri cho n
lc y bi nhng ngi ca c hai pha v cu hi. Cu tr
li ca ngi n cuc tranh lun? Khng c tranh lun! S
tip cn tt nht? C hai! N khng phi l mt hon cnh,
ni m chng ta cn phi la chn th ny hoc th kia. Ngi
cm thy rng chng ta c th v nn hnh ng i vi hnh
phc c nhn cng mt lc vi hnh phc ca x hi.
Trong vic quan tm n s trau di hnh phc c nhn
ln mnh, c t Lai Lt Ma cng hin mt vi phng
php. Th d trong phn III ca quyn sch ny, ngi bt u
khi m mt s tip cn thc tin ng u vi nhng
vn nn ca th gii ngy nay trong khi nui dng mt
thc ca hy vng, lc quan, tin cy, v nhng th trng
khc ca tm thc. V nhng cm xc tch cc v th trng
ca tm thc c nhng hiu qu khc nhau trong vic tng
GII THIU xxiii
trng ton b nhng trnh ca hnh phc, mt cch cn
bn iu ny cho chng ta thy lm th no tm thy hnh
phc trong th gii rc ri ca chng ta.
Khi i n vic gia tng hnh phc ca x hi, d nhin,
c v s hnh vi m chng ta c th oan chc gip cho
vic xy dng mt th gii tt p hn nhng hnh vi c
th m chng ta chn la mt cch tng qut c quyt nh
bi s thch th, ngun gc, kh nng, hon cnh, ca mi
c nhn chng ta. Nhng hnh vi c bit gip lm gim
thiu nhng vn nn x hi nh ngho nn hay mi trng s
c tho lun trong quyn sch k tip ca lot sch Ngh
Thut ca Hnh Phc, cng vi vic tho lun nhng ch
nh lng v tha v ng h x hi hay thi gip .
GIAO IM CA HNH PHC C NHN V X HI
Tuy nhin, trong quyn ny chng ti m u bng vic
xut mt s tip cn khc bit, mt s tip cn y nng
lc hay ng hn l mt s tip cn cn bn hnh ng
mt cch ng thi i vi hnh phc ni ti v vt thng
nhng vn nn ca x hi: Trong chng kt thc ca quyn
sch ny, chng ti trnh by im tranh lun then cht ca
chng ti, nhng cm xc tch cc trong ph qut v nhng
cm xc tch cc siu vit ca t bi v cm thng mt
cch c th da trn giao im gia hnh phc ni ti v
ngoi ti vi kh nng tip thu ng thi em n hnh
phc c nhn v cung cp mt gii php tim tng mnh m
n nhiu vn nn gy tai hi cho x hi ngy nay (ti thiu
nh bc u tin trong vic chin thng nhng rc ri x
hi ny).
Th d, chng ti cung cp chng c khoa hc trc tip
minh chng vic nui dng t bi c th l k nng tc ng
xxiv NGH THUT HNH PHC TRONG TH GII PHIN NO
n vic gia tng hnh phc c nhn nh th no. Thm na,
chng ti cho thy s thng cm v t bi lm nn nhng s
thay i c bit trong chc nng ca no b nh th no
m iu chnh cung cch chng ta lnh hi v giao tip
vi ngi khc th d, lm cho chng ta chng ta nhn
thc ngi khc nh l tng ng hn vi chnh chng
ta. Nhng s thay i ny a n kt qu l s lin h vi
ngi khc c cn c trn nhng s ging nhau ca chng
ta hn l nhng s khc bit, xa i nhng hng ro ngn
cch gia chng ta v ngi ta. iu ny cng pht
sinh nhng cung cch c trng v suy ngh v hnh ng
m dng nh l ty chnh thit k hay mt tp qun nh
nhng s i tr n mt s vn nn x hi m chng ta
s khm ph trong nhng chng sau ny ngay c nhng
thnh kin bm sinh, t ng v v thc m con ngi
tri nghim i vi nhng ai chng ta nhn nh l khc bit,
l iu mi cho n gn y vn c xem nh l khng th
ngn nga. Cui cng, chng ti s gii thch lm th no s
tip cn ny chin thng nhng vn nn x hi, thm ch c
th c mt vi thun li c bit qua nhng tip cn quy c
hn, qua nhng yu t nh bn cht lan truyn t nhin ca
nhng cm xc tch cc v hnh phc.
Trong chng kt thc ca quyn sch ny, chng ti gii
thch, c nhng rn luyn hay nhng k nng m mi ngi
c th thc tp trau di mt cch cn trng mt nng lc
ln hn cho thu cm v t bi chng ta khng nht thit
phi l mt ngi ng cm hay nhit tm mt cch t
nhin nhm tri nghim nhng cp cao hn ca thu
cm v t bi. V th, bt c ngi no cng c th s dng
cc k nng ny tng cng mc thng thng ca
hnh phc ngy qua ngy. Tuy th, nhm s dng
GII THIU xxv
phng php ny cho vic vt thng nhng vn nn x hi
lan trn, mt phn quan trng ca dn s c th cn phi thc
tp nhng k nng ny. iu ny c th c hon thnh, th
d, bng vic cung ng gio dc v rn luyn trong nhng
k nng ny nh mt b phn hng ngy trong vic nui dy
thiu nhi thuc h thng trng hc cng cng, cng vi
vic thc y s ch su rng hn v nhng li ch ca
nhng k nng ny qua truyn thng, v v.v
Trc khi iu ny c th xy ra, c th rng nhiu ngi
hn cn tr nn ng thun vi quan im ca c t Lai
Lt Ma v t bi: Nhn thc t bi nh ngun gc ca hnh
phc c nhn, l iu g y lm li cho chng ta mt cch
chn thnh ch khng phi ch cho ngi no khc. N
i hi vic nhn thy t bi nh iu g y c gi tr thc
tin to ln v quan trng, vi nhng li ch c th tht s,
ch khng ch l mt nhn thc trit l tru tng yu t v
l m hoc mt ti ha du ca tn gio, tm linh hay
o c trong bn cht. Trong thc t, thm ch n nn c
thy nh mt s cn thit, iu g y cp thit cho s sng
cn ca chng ta, ch khng phi l mt th xa x phm hay
iu g y m chng ta ch thc hnh trong cha vin ngy
l, trong thnh ng ngy ch nht hay sau khi chng ta v
hu Florida vi hng triu la trong ti khon ngn hng
ca chng ta.
Khng cn phi ni, tip nhn nhng s gio dc rng
ri khi u s bao gm vic rn luyn khp c nc trong
nhng phng php ny c th l mt tin trnh chm chp.
Trong khi, nhng vn nn ca th gii chng ta ngy nay l
a dng v phc tp, v khng c nhng cng thc b mt
hay nhng ht u thn thoi, nhng vin n thn k bng
nhin tr tit tt c mi rc ri ca nhn loi, c c nhn v
xxvi NGH THUT HNH PHC TRONG TH GII PHIN NO
ton cu qua mt m. Nhng ti thiu, chng ta c ni
bt u. Khi c t Lai Lt Ma khi m trong nhng trang
sch sau y, c nhng bc thc tin m chng ta c th
i ph vi th gii phin toi ca chng ta, nhng chin
lc m chng ta c th s dng duy tr hnh phc ngy
qua ngy trong khi chng ta ang tm kim nhng gii
php cho nhng rc ri to rng hn. Mt cch cn bn, chng
ta s thy rng thng ip ca c t Lai Lt Ma l mt
trong nhng nim hy vng, cn c trn mt nim tn chc
chn trong nn tng thnh thin trung thc ca con ngi,
v tri gic ha bnh ni ti n t s hiu bit rng c mt
con ng c vch r rng n hnh phc - trong thc t,
nhiu l trnh.
Trch t quyn The Art of Happiness in a Troubled World
n Tm L - 15/05/2011
PHN MT
TI, CHNG TA V H
CHNG 1
TI CHNG VI CHNG TA
Ti ngh rng y l ln u tin m ti gp g vi hu
ht qu v. Nhng cho d y l mt ngi bn mi hay
mt ngi bn c, d sao i na cng khng c g khc bit
nhiu, bi v ti lun lun tin tng l chng ta ging nhau.
Tt c chng ta tht ng l nhng con ngi. C T
LAI LI MA NI CHUYN VI M NG HNG
NGHN NGI.
THI GIAN TRI I. Th gii thay i. Nhng c mt
s khng thay i m ti trng thnh quen thuc tri qua
hng nm, trong vic du hnh thnh thong cho nhng cuc
din thuyt vi c t Lai Lt Ma: Khi ni chuyn n mt
thnh chng ph thng, ngi m li mt cch khng thay i,
Tt c chng ta l ging nhau.
Mt khi thit lp mt mi quan h vi mi thnh vin ca
thnh chng bng cch y, sau ngi tip tc ti c th
ca bui ti y. Nhng tri qua hng nm, ti tng chng
kin mt hin tng ng ch : Cho d ngi ni chuyn n
mt cuc hp mt nh theo nghi thc ca nhng lnh o
in Capitol, din thuyt trong mt cuc tp hp ca hng
4 NGH THUT HNH PHC TRONG TH GII PHIN NO
nghn ngi Central Park, mt cuc i thoi lin tn c
i Li, hay mt hi ngh khoa hc Thy S, hay ging dy
hai mi nghn tu s n , ngi ta c th cm nhn mt
tc ng r rng khng th nghi ng c. Ngi dng nh
to nn mt cm gic trong thnh chng ca ngi, khng
ch ca s ni kt vi ngi, m ca s lin h n mi ngi
vi nhau, mt mi quan h nhn bn nn tng.
y l mt bui sng sm ca Th Hai v ti tr li
Dharamsala, thi kha ca mt cuc gp g ngn hn vi
c t Lai Lt Ma cho cuc hp mt ln u tin trong
mt lot tho lun mi. T m ca cng ng Ty Tng ln
mnh, Dharamsala l mt lng qu yn tnh xy dng gn
lin vo ngn ca dy ni Dauladar, nhng ngn i thp
ca rng Hy M Lp Sn, min Bc n . Ti n mt
vi ngy trc, cng khong ng thi vi c t Lai Lt
Ma, ngi va tr li nh sau ba tun din ging Hoa K.
Ti dng xong ba im tm sm, v v ni c ng ca
c t Lai Lt Ma ch nm pht i b theo nhng con
ng ni t khch sn ni ti , nn ti lui v mt phng
cng cng dng xong ly c ph ca ti v xem li nhng
ghi chp chun b cho cuc gp g ca chng ti. Mc d cn
phng vng v, ai y mt chng trnh tin tc th gii
trn truyn hnh. Chm ch vo tp ghi chp, ti khng
nhiu n tin tc v trong vi pht, kh au ca th gii
khng g hn l nhng ting n pha sau.
Tuy nhin, khng bao lu trc khi ngu nhin ti ngc
ln v mt cu chuyn lm ti ch . Mt ngi Palestine
m bom t st lm n mt qu bom cu lc b m
nhc disco, thnh ph Tel Aviv, mt mc tiu c tnh nhm
n nhng thanh thiu nin. Hn hai mi nam n Do Thi
TI CHNG VI CHNG TA 5
la tui mi my
(1)
cht. Nhng s git ngi r rng
khng hi lng i vi nhng k khng b. Hn ta trn
ln trong cht n vi nhng inh c r st cho mc c lit
hn, nhm lm thng tt v bin dng mt my nhng ai
m hn khng th git c.
Trc khi hnh ng tn bo v cng nh vy c th
hon ton lng xung, nhng tin tc khc nhanh chng
tip tc mt s trn ln m m nhng thm ha thin
nhin v nhng hnh ng xu hng bo lc Thi t Ne-
pal st hi ton b gia nh ng ta nhng ngi sng st
ca trn ng t Gujarat vn vt v hi phc.
Mi t cuc thp tng vi c t Lai Lt Ma trong
chuyn va qua, ti thy rng li ca ngi Tt c chng
ta ging nhau reo trong u ti nh ti xem nhng cu
chuyn kinh khip ca kh au v ngho cng t ngt.
Ri th ti nhn ra rng, ti ang lng nghe nhng bo co
ny ging nh nhng nn nhn l nhng thc th m h, v
danh, tru tng, khng phi l mt nhm ngi ging nh
ti. Dng nh rng ci cm gic xa cch cng ln hn gia
ti v nhng nn nhn, thc t cng gim i, cng gim i s
sng, th ca con ngi. Nhng by gi, trong mt khonh
khc, ti c gng tng tng, s ra sao nu l mt trong
nhng nn nhn ca v ng t, tip cn cng vic thng
ngy ca ti mt khonh khc v by mi lm giy sau
khng cn gia nh, nh ca, hay ti sn, t nhin tr thnh
mt ngi khng ng xu dnh ti v tr tri mt mnh.
Tt c chng ta ging nhau. y l mt nguyn tc y
nng lc, v l mt iu m ti tin chc c th thay i th gii.
1. Teenage: La tui t 13 n 19.
Tha c Thnh Thin, ti bt u, ti mun ni vi
ngi trong bui sng hm nay v tng rng tt c chng
ta ging nhau. Ngi bit y, trong th gii ngy nay, c mt
cm gic c lp v bt ha lan trn khp trong con ngi,
mt cm gic ring r, ngay c nghi ng. i vi ti dng
nh l nu chng ta th no y c th trau di cm nhn lin
kt ny vi ngi khc, mt cm gic ni kt tht s trong
mt mc su xa, mt mi rng buc ph bin, ti ngh n
c th chuyn ha x hi mt cch hon ton. N c th loi
tr rt nhiu vn nn rc ri i din vi th gii ngy nay.
Do vy, bui sng hm nay, ti mun ni v nguyn tc ny:
Tt c chng ta ging nhau, v
Tt c chng ta ging nhau? c t Lai Lt Ma lp li.
Vng, v
ng ly tng ny u th? ngi hi.
H?
Ai cho ng tng ny?.
Ngingi ch ai, ti lp bp, hi bi ri.
Howard, ngi ni thng, tt c chng ta khng ging
nhau. Chng ta khc nhau! Mi ngi l khc nhau.
Vng, d nhin, ti t cha li mt cch nhanh chng,
tt c chng ta c nhng s khc bit b mt, nhng ti
mun ni l .
Nhng phn bit ca chng ta khng hn l nng cn,
ngi khng khng. Th d, c mt trng lo Lt Ma ngi
Ladakh. By gi nh, ti rt gn gi vi v ny, nhng cng
lc, ti bit c l ngi Ladakh. Bt k ti cm thy thn
thit th no vi con ngi ny i na, nhng khng bao gi
c th lm c y tr thnh ngi Ty Tng. S thc vn hin
hu rng c l ngi Ladakh.
Ti tng nghe c t Lai Lt Ma m li bui din
thuyt ca ngi vi Tt c chng ta ging nhau rt thng
xuyn qua hng nm m ln trao i ny bt u lm ti
chong vng.
, trong nhng chuyn thuyt ging ca ngi hng nm
qua, bt c khi no ni vi mt thnh chng ng o, v
ngay c ln gn y nht, ngi lun lun ni, Tt c chng
ta ging nhau. iu y ging nh mt ch mnh m
tht s trong nhng bui ni chuyn cng cng ca ngi.
Th d, ngi ni v vic ngi ta c xu hng tp trung trn
nhng khc bit nh th no, nhng tt c chng ta ging
nhau trong dng thc kht vng v hnh phc v n trnh
kh au ca chng ta v
Ah, vng. Vng, ngi nhn ra. V chng ta cng c
cng kh nng con ngi. Vng, ti thng bt u bui
ni chuyn ca ti vi nhng th ny. y l v nhiu ngi
khc nhau n gp ti. By gi ti l mt thy tu o Pht.
Ti l ngi Ty Tng. C th ngi ta c qu kh xut x
khc nhau. V vy, nu chng ta khng c cn bn ging
nhau, nu chng ta khng c nhng c trng m chng ta
chia s, ri th khng c vn no trong bui ni chuyn
ca ti, khng c phng din no chia s quan im ca
ti. Nhng thc t rng tt c chng ta l nhng con ngi.
iu y l rt cn bn m trn y ti chia s kinh nghim c
nhn ca ti vi h.
y l loi tng m ti ang hng ti tng
ny, tt c chng ta l nhng con ngi, ti gii thch, an
tm rng chng ti cui cng trn cng trang sch. Ti
ngh, nu ngi ta tht s c mt cm gic chn thnh bn
trong, rng tt c mi ngi l ging nhau v h th ging
nh nhng ngi khc, iu y s chuyn ha x hi mt
cch hon ton ti mun ni trong mt cung cch chn
tht. Do th, ti hy vng chng ta c th khm ph vn
ny mt cht.
c t Lai Lt Ma tr li, Th th tht s c gng
thu hiu iu ny, chng ta cn kho st, chng ta i n suy
ngh v chnh chng ta nh c lp, c lp, hay ring bit ra
sao, v chng ta nhn ngi khc nh khc bit hay ring bit
nh th no, v chng ta c th i n mt s thng hiu su
xa hn hay khng. Nhng chng ta khng th bt u t lp
trng ca vic n gin ni rng tt c chng ta ging nhau
v ph nhn rng khng c nhng s khc bit.
, y l loi quan im ca ti. Ti ngh chng ta c
th ng rng nu con ngi lin h n mi ngi khc
nh nhng thnh vin nhn loi, nu mi ngi lin h n
ngi khc nh ngi lm, trn mc cn bn ca con ngi,
ging nh nhng anh ch em, nh ti tng nghe ngi m
ch n mi ngi, th gii s l mt ni tt p hn v vn.
Chng ta s khng c tt c nhng vn nn m ti mun ni
n vi ngi sau ny, v thay v th ngi cng ti c th ni
chuyn v nhng trn bng c na hay phim nh!
V vy, ti khng bit, ti tip tc, nhng dng nh
rng s tip cn ca ngi xy dng mt cm gic lin
h gia con ngi vi nhau l nhc nh ngi ta nh v
nhng c trng m h cng chia s nh nhng con ngi.
Cung cch ngi thc hin bt c khi no ngi c c hi ni
n mt thnh chng ng o.
Vng. Ngi gt u.
Ti khng bit ti lp li mt ln na. y l mt
ti quan trng, v th n gin nh mt tng d sao
cng qu kh khn trong thc t, m ti va mi t hi rng,
c bt c phng php no khc hay khng lm cho tin
trnh y thun tin hn, ging nh lm cho n nhanh hn,
hay vic ng vin mi ngi qun st mi th t nhn thc
y, n nhiu vn rc ri trong th gii ngy nay.
Nhng phng php khc ngi ni mt chm ri,
dnh mt khonh khc qun chiu cu hi mt cch cn
thn trong khi xem xt trc mt cch thit tha vi s thm
thu bn trong v tu tr ca ngi. t nhin ngi bt u
ci. Ging nh ngi c mt s hin thn bt ng, ngi la
ln, Vng! By gi nu chng ta c th lm cho nhng
ngi Sao Ha i xung tri t ny, v a ra mt loi
e da no y, sau , ti ngh ng s thy tt c mi ngi
trn Tri t s thng nht rt nhanh chng! Ngi ta s hp
li vi nhau, v ni, Chng ta, nhng con ngi ca a
cu! Ngi tip tc ci.
Khng th cng li n ci th v ca ngi, ti cng bt
u ci. Vng, ti on rng ngi ta s lm nh th, ti
ng . V ti s thy nhng g ti c th lm ni vi Hi
ng Lin Hnh Tinh v n. Nhng trong lc y, khi tt
c chng ta ch i Phi Thuyn M n, c bt c kin
no khng?.
Do vy, chng ti bt u mt lot cc cuc m lun
tip din mt cch khng lin tc trong vi nm. S tho
lun bt u bui sng hm y vi s trn tr tht thng
ca ti chung quanh mnh Tt c chng ta ging nhau
ging nh ti ang nu ln mt khu hiu cho mt qung co
nc gii kht m n s thng nht th gii. c t Lai Lt
Ma p ng vi s t chi h thp cc cu hi quan trng
thnh nhng cng thc n gin. y l nhng cu hi cp
bch ca nhn loi: Lm th no chng ta thit lp mt cm
nhn su xa ca vic lin h vi ngi khc, mt mi quan
h chn thnh, k c nhng ai c th l rt khc bit? Thm
ch c th nhn k th ca chng ta mt cch c bn l mt
ngi ging nh chnh chng ta hay khng? C th tht s
thy tt c chng sinh nh anh ch em ca chng ta khng,
hay ch l mt gic m khng tng?
S tho lun ca chng ti chng bao lu m rng
lu tm n mt nn tng khc l khn khon i ph vi
mi quan h gia c nhn v x hi. Nhng vn nghim
trng ang b e da: C th c mt nim vui tht s khng,
khi nhng rc ri ca x hi tc ng mt cch c nh n
hnh phc c nhn ca chng ta? Trong vic tm kim hnh
phc, chng ta chn l trnh pht trin ni ti hay thay i
x hi?
Khi cuc tho lun ca chng ti tin hnh, c t Lai
Lt Ma tuyn b, nhng cu hi ny khng phi l nhng
khi nim tru tng kh hiu hay s c on trit l m l
nhng thc t trong phm vi i sng hng ngy ca chng
ta, vn nhanh chng bc l rng nhng cu hi ny lin
h mt cch trc tip n nhng rc ri v quan tm v cng
thc t nh th no.
Trong nhng bui m lun u tin ny Dharamsala,
chng ti i din vi th thch ca vic lm th no
thay i s nh hng ca con ngi t Ti n Chng Ta.
Khng y mt nm sau , ti tr li Dharamsala cho
lot i thoi ln th hai ca chng ti v 11 thng Chn
xy ra trong khi y lm khi u cuc Chin Chng Khng
B ton cu. R rng rng s nui dng mt nh hng
Chng Ta th khng . Mt cch chnh xc nhc nh rng
ni no c chng ta th cng c h (hay c ngi ta)
y, chng ta by gi phi i din vi nhng vn nn tim
tng b pht sinh bi trng hung tinh thn chng ta chng
li h: Thnh kin, nghi ng, dng dng, phn bit chng
tc, xung t, bo ng, tn nhn, mt hnh nh bao qut ca
nhng thi xu xa v kinh khng vi nhng iu m con
ngi c th i x vi ngi khc.
Khi chng ti gp g Tucson, Arizona, mt vi nm sau
, c t Lai Lt Ma bt u an kt nhng tng li vi
nhau t nhiu cuc m lun ca chng ti v nhng ti
ny, trnh by mt s tip cn mch lc chc ch ng
u vi th gii rc ri ca chng ta, gii thch lm th
no duy tr mt cm nhn hy vng v thm ch hnh phc
mc cho nhiu vn nn ca th gii ngy nay.
Nhng bui sng th Hai hm y, chng ti bt u
trn mc cn bn nht, khm ph nhng khi nim thng
thng v vn chng ta l ai v chng ta lin h n th
gii chung quanh chng ta nh th no, bt u vi vic
chng ta lin h n nhng ngi trong chnh cng ng ca
chng ta nh th no v vai tr th hin trong hnh phc
c nhn v x hi ca chng ta.
KHNG C THC CNG NG, KHNG NI NNG TA
Trong mt bui tra th Su gn y, mt ngi tht
nghip hai mi tui ng mt mu tin trn YouTube, n
gin a ra ngh n y cho bt c ai cn ngi
ni chuyn. Ti cha bao gi gp bn, nhng ti tht s
quan tm, chng trai y ni nh th.
Khi kt thc nhng ngy cui tun y, chng trai nhn
hn nm nghn c in thoi v tin nhn t nhng ngi xa
l tip nhn li ngh ca cu ta.
Tip tc cuc m lun, ti n li, Ngi bit khng, tha
c Thnh Thin, nhng cuc tho lun ca chng ta tri
qua hng nm xoay chung quanh ch hnh phc ca
con ngi. Trong qu kh chng ta tho lun hnh phc
t lp trng c nhn, t quan im ca vic pht trin ni
ti. Nhng by gi, chng ta ang ni v hnh phc ca con
ngi mc x hi, khm ph mt s nhn t x hi c
th nh hng n hnh phc loi ngi. D nhin ti bit
ngi c c hi du hnh chung quanh th gii nhiu ln,
thm ving nhiu x s khc nhau, rt nhiu nn vn ha
khc nhau, cng nh gp g vi nhiu loi ngi v cc nh
chuyn mn trong tht nhiu lnh vc.
Vng.
V vy, ti ch t hi trong qu trnh din bin ca cc
cuc du hnh ca ngi, c bt c mt kha cnh c th no
ca x hi hin i m ngi tng ch rng ngi cm
thy n hot ng nh mt chng ngi quan trng n s
biu hin trn vn nim hnh phc ca con ngi khng? D
nhin, c nhiu vn nn c trng trong th gii ngy nay,
nh bo ng, phn bit chng tc, khng b, khong cch
gia giu v ngho, mi trng, v.v Nhng y ti ang
t hi c thm mt c trng no na ca x hi ni bt ln
trong tm khm ca ngi nh ng ch mt cch c th
hay khng?
Ngi trn mt chic gh nm rng, ci xung ci dy
giy mu nu gin d ca ngi trong khi phn chiu mt cch
im lng i vi cu hi. Sau , thu bn chn pha di ngi
trong t th xp bng, tr nn thoi mi cho mt cuc m
lun su sc hn, ngi tr li, Vng, ti va mi ngh v mt
iu m ti ch , iu g y rt quan trng. Ti ngh n
c th l c trng nht nh mt s thiu vng thc cng
ng. Ngi Ty Tng lun lun b sc khi nghe v nhng
trng hp ni m ngi ta sng gn gi, c hng xm, v
h l lng ging vi nhau hng thng hay thm ch
hng nm, nhng ngi ta hu nh khng c tip xc vi
nhau! V vy, h c th ch n gin cho hi vi nhau khi
gp g, nhng v mt khc ngi ta khng bit nhau. Khng
c s lin kt tht s. Khng c thc cng ng. Nhng
tnh cnh ny chng ti lun lun cm thy rt ngc nhin,
bi v trong truyn thng x hi Ty Tng, thc cng ng
l rt mnh m.
Li bnh lun ca c t Lai Lt Ma nh trng vo ti
- theo ngha en ln ngha bng. Ti ngh, khng loi tr mt
s thn thng no y, rng chnh ti khng bit danh tnh
nhng ngi hng xm ca ti. Ti cng chng tng bit tn
tui ca h trong nhiu nm.
D nhin, ti khng nh th nhn chuyn y by gi.
Vng, ti ni, ngi chc chn s thy nhng loi tnh cnh
th y.
c t Lai Lt Ma tip tc gii thch, Trong th gii
ngy nay, thnh thong chng ta thy nhng cng ng hay
x hi ny, ni m mi ngi khng c s chung sc, khng
c cm nhn lin h. Ri th chng ta s thy s c c lan
rng n su vo. Ti cm thy rng thc cng ng l rt
quan trng. Ti mun ni l ngay c mc d chng ta rt giu
c, nhng nu chng ta khng c thn hu hay b bn chia
s tnh thng vi chng ta, i khi cui cng chng ta phi
n thun chia s vi con vt nui, con th nui, m iu y
cn hn l khng c g. Tuy nhin, nu ng trong mt cng
ng ngho nn, ngi ngho s c vi nhau. Do th, c mt
cm gic tht s rng chng ta c mt loi nng ta, mt
loi nng ta cm xc. Tri li, nu mt cng ng thiu
vng cm nhn ny, ri th khi chng ta cm thy n c,
khi chng ta c nim au, th khng c ai tht s chia s vi
chng ta. Ti ngh loi c n ny chc chn l mt vn
quan trng trong th gii ngy nay, v chc chn c th nh
hng hnh phc c nhn ngy qua ngy.
By gi khi chng ta ni v c n, ngi thm, ti
ngh chng ta nn cn trng v nhng g chng ta mun ni.
y ti khng nht thit mun ni n c c duy nht
nh cm gic nh nhung ngi no y, hay mun c mt
ngi bn ni chuyn, hay iu g y ging nh th. Bi
v chng ta c th c mt gia nh c mt s rng buc gn
gi, v th chng ta c th khng c mt mc n ci cao ,
nhng chng ta c th cm thy xa lnh khi x hi rng ln.
Do vy y, ti ang ni v s c n nhiu hn l mt loi
rng ln hn ca s c lp hay cm gic tch bit gia con
ngi hay nhng nhm ngi.
S suy sp ca thc cng ng gia tng tr thnh
mt ti lun ngh ph bin trong thp nin va qua, qua
nhng phn trong cc quyn sch nh Nm Bng Mt Mnh
(Bowling Alone) ca Robert D. Putnam, mt nh khoa hc
chnh tr ti i hc Harvard. Putnam rt ra kt lun rng
thc cng ng v cam kt cng dn gim gi tr mt
cch t ngt hn ba mi nm qua nhn thy vi s mt
tinh thn suy gim r rt ca mi quan h hng xm lng
ging, tic tng ban m, nhng tho lun nhm, thnh vin
cu lc b, hi ng nh th, s tham gia chnh tr, v mt cch
cn bn tt c nhng lin quan lm nn hot ng dn ch.
Theo nhng nh tm l hc Miller McPherson v Mat-
thew E. Brashears ca i hc Arizona v Lynn Smith-Lovin
ca i hc Duke, trong hai thp nin va qua s ngi c
bo co l h khng c ai ni chuyn v nhng vn
quan trng tng ln gn gp ba ln. Cn c trn nhng d
liu rng ri thu thp trong s Thm D X Hi Tng Qut
ca i hc Chicago, t l ca nhng c nhn khng c bn
thn hay ngi tm tnh l chong ngi, 25 phn trm trong
tng s dn chng Hoa K. Con s ny l qu kinh ngc, n
lm cho nhng nh nghin cu t hi iu ny c tht s l
s lng chnh xc hay khng? Cng t chc y ch o mt
cuc thm d ton quc vo nm 1985, lc y lm sc
ngi Hoa K qua vic cho bit rng, trung bnh, mi ngi
trong x hi chng ta ch c ba ngi bn thn. Qua nm
2005, con s ny gim xung mt phn ba hu ht mi
ngi ch c hai ngi bn thn hay ngi tm tnh.
Nhng s iu tra khng ch thy rng ngi ta c t
nhng s ni kt vi x hi hn trong hai thp nin qua m
cng khm ph ra rng khun thc ca nhng mi lin h
cng cng cng thay i. Cng ngy ngi ta cng da trn
nhng thnh vin ca gia nh nh nn tng chnh ca s lin
h x hi. Nhng nh nghin cu, ch rng ngi ta ang
tin cy t hn qua tnh bng hu trong cng ng rng ri,
kt lun, Nhng loi quan h ni kt chng ta vi cng
ng v lng ging ho ht i.
Trong khi s nghin cu khng xc nh nhng l do cho
s suy sp ny trong nhng mi quan h x hi v cng ng,
nhng cuc iu tra khc nhn ra con s nhng nhn t
ng gp n xu hng bo ng ny. V phng din lch
s, nhng tin b trong giao thng hin i to nn mt x
hi di ng gia tng; khi ngy cng nhiu gia nh hn ri
qu hng v di chuyn n nhng thnh ph mi trong vic
tm kim ngh nghip hay iu kin sinh sng khm kh hn.
Khi x hi tr nn thnh vng hn, n cng tr thnh mt
s thc hnh thng thng trong b phn dn c cho thanh
thiu nin la gia nh i n nhng trng i hc trong
nhng thnh ph hay tiu bang khc. Du lch v giao thip d
dng hn cho php nhng ngi tr tui di chuyn xa nh
ca ca cha m hn bao gi ht, trong vic tm kim nhng
c hi ngh nghip tt p hn.
Nhng nghin cu gn y hn cho thy rng gi gic
v di chuyn v vic lm u di hn, kt qu lm cho ngi
ta c t thi gian tng tc vi cng ng ca h. Nhng
s thay i ny trong gi gic lm vic v s dn tri a l
ca gia nh c th khuyn khch cho mt mng li phng
khong hn, v nng cn hn i vi vn gn b, hn l
nhng mi rng buc gn gi cn thit cho vic p ng nhu
cu ca con ngi i vi vic lin h.
Xem truyn hnh v s dng my in ton mt mnh, gia
tng mi, cng gp phn n s c lp x hi. S ln mnh
ca Internet nh mt dng c giao tip c th cng ng mt
vai tr cho vn ny. Trong khi Internet c th gip chng
ta ni kt vi b bn, gia nh v hng xm, n cng c th
gim bt nhu cu chng ta tht s gp g nhau lm cho
nhng mi quan h ny gn gi hn. Nhng nh nghin cu
ch ra rng trong khi giao tip qua nhng kh c nh Internet
v tin nhn tht s to nn nhng mi lin kt gia con ngi
vi nhau, th nhng loi rng buc ny cng to nn nhng
quan h x hi lng lo hn nhng s giao thip gp mt
trc tip gia ngi vi ngi. Ngn ng i khi l nhng
phng tin ngho nn biu l v truyn t cm xc; mt
s i din hiu qu cho truyn thng nhn loi c chuyn
ti qua nhng tn hiu th gic t nh c th c nhn thc
tt hn trong nhng cuc chm trn mt i mt.
Bt c nguyn nhn l g, r rng rng s suy gim trong
thc cng ng v s c lp x hi gia tng c nhng s
lin i ton din trn mi mc - c nhn, cng cng, x
hi, v ton cu. Vi tu tr v ci nhn thm thu bn trong
c trng ca mnh, c t Lai Lt Ma nhanh chng ch
ra tm quan trng ca vn ny, v tc ng ca n i vi
hnh phc nhn loi c trn mc c nhn ln trn mc
rng ri ca x hi. y nhng quan im ca c t Lai
Lt Ma v khoa hc Ty phng gp g nhau. Thc t, vic
phn chiu quan im ca c t Lai Lt Ma, v tng hp
nhng nghin cu khoa hc gn y nht t nhiu ngun
gc, Robin Dunbar, gio s tm l hc ti i hc Liverool,
Anh quc, tha nhn, S thiu vng giao tip x hi, s
thiu vng thc cng ng, c th l vn nn x hi thc
bch nht ca thin nin k mi.
XY DNG TM LINH CA X HI: BC TH NHT
, th y, thuc men cui cng c tc dng! David
ni, mt ngi trai tr n mc t chnh bnh bao ngi trong
vn phng ca ti Phoenix. S chn chng ca ti
hon ton bin mt, v by gi ti tr li trng thi phin
mun bnh thng ca ti. Cu ta a bn na vi nhng
ch phn na thi. Mt k s sng sa, thnh cng, c thn
ba mi hai tui, David hin din cha tr khong mt
thng trc y vi mt chui triu chng quen thuc: t
nhin mt thch th trong nhng hnh vi thng l, mt mi,
mt ng, st cn, tp trung kh khn tm li, mt chng
trm cm nhiu nguyn nhn rt thng thng. Khng cn
nhiu thi gian khm ph ra rng cu ta va mi di n
Phoenix nhn mt nghip v mi v nhng s cng thng
lin h n s thay i gy nn s suy nhc ca chng
k s tr.
y l mt nm trc y, khi ti ang hnh ngh nh
mt nh tm l tr liu, ti bt u vi cu ta trong cch gii
quyt tiu chun ca thuc men chng suy nhc, v nhng
triu chng cp tnh ca s trm cm nghim trng c
gii quyt trong vng t tun. Tuy nhin, chng bao lu khi
hi phc li tnh trng bnh thng, cu ta li bo co mt
vn lu xa hn, mt qu trnh nhiu nm ca mt loi
phin mun kinh nin, mt cm gic mung lung khng th
gii thch c ca vic bt mn vi i sng, mt s thiu
vng ph bin ca nhit tnh hay thch th cho i sng.
Hy vng khm ph ngun gc v ra khi trng thi ang din
bin ny, cu ta yu cu tip tc vi vic tm l tr liu. Ti
vui v gip . Th nn, sau khi chn on cu ta vi
tm trng ri lon tnh kh, chng ti bt u trong thi
nghim chnh, khm ph nhng vn cn nguyn ca gia
nh thng thng thi th u, b m kim sot qu mc,
ngi cha cm gic xa vi cng vi nhng khun mu
quan h qu kh ca cu ta v nhng ng lc gia c nhn
vi nhau hin ti. Cht liu chun mc th v.
Tun ny qua tun n, David c mt mt cch thng
l, cho n khi chm dt cha tr t thng sau y do phi di
chuyn v mt cng vic khc. Tri qua hng thng chng
trm cm quan trng ca cu ta chng bao gi tr li,
nhng chng ti ch c th lm c mt cht hoc khng
tin b g i vi tnh trng bt mn kinh nin ca cu ta.
Nh li bnh nhn ny by gi, ngi chng c g c
bit, ti gi li mt kha cnh c nhn qu kh ca cu ta
m dng nh khng c g ni bt ng hn l lc y. Cng
vic thng lm hng ngy gm c n s nm hay su ngy
mi tun, ti thiu tm gi mt ngy, ri th tr li nh. Tng
qut l nh th. Ti nh, thng thng nhng bui ti v cui
tun, cu xem truyn hnh, chi cc tr video, c th c mt
t. i khi cu ta i n qun ru hay xem phim vi mt
ngi bn, thng th vi mt ngi no y cng s lm.
Cng c nhng ngy c bit no y, nhng ch yu th cu
ta nh. Nhng hot ng thng ngy ny duy tr khng
thay i mt cch c bn trong nhiu nm.
Nhn li s cha tr ca ti cho David, ti ch c th t hi
mt iu: Ti ngh g trn i ny?! Trong hng thng, ti
cha tr cu ta v s phn nn ca cu v mt cm gic bt
mn (Ti k-h--n-g bit, ch l c iu g y thiu vng t
cuc i ti), khm ph thi th u ca cu, tm nhng
khun thc trong cc mi quan h qu kh, nhng ngay pha
trc chng ta, cuc sng ca cu ta c ti thiu mt khong
cch ni bt, mt k h m chng ta khng thy nhn ra.
Khng phi mt l hng nh b, m ti, hay t nh, nhng
ng hn l mt hang ng khng l - cu ta l mt ngi
n ng khng c cng ng, khng c thc quan h rng
ri hn.
Trong nhng nm lm vic nh mt nh tm l tr liu,
him khi ti nhn vt khi cp c nhn trong vic cha
tr cho bnh nhn. Thm ch cha tng xy ra i vi ti
trong vic nhn xa hn cp gia nh v bn hu n mi
quan h ca bnh nhn cng cng ng rng rng ln hn.
iu ny nhc nh ti v n Th tng Anh Quc Margaret
Thatcher vo lc m b ang cc im ca quyn lc v
nh hng, pht biu, Ai l x hi? Khng c iu g nh
th! Ch c nhng ngi n ng cng n b v c gia nh
ca h. Nhn li iu y by gi, xem ra hu nh ti thc
hnh nhn hiu ca trng phi Margaret Thatcher v Tm
l tr liu.
T nhn thc hin ti ca ti, ti phi nn cng hin
cho ngi cu bnh nhn David ca ti mt s phc v tuyt
vi hn, l a cho cu ta mt toa thuc: Cha tr: Mt
hnh ng lin h vi cng ng mi tun. Gia tng liu
lng dung np. tht nhiu thi gian ngh ngi, ung tht
nhiu cht lng, v lm nh vy trong mt thng.
Trong vic tm kim s tr liu hiu qu cha tr nhng
cn bnh ca x hi chng ta, nh c t Lai Lt Ma s
khai m, tin ln mt thc su xa hn ca vic ni kt vi
nhng ngi khc, v xy dng mt thc cng ng rng
ln hn, c th l mt ni tuyt vi bt u.
xc nh ch khim khuyt ny ca lin h cng ng
nh mt vn nn ni bt, by gi chng ta hng n vn
ca vic lm g vi n.
Tha c Thnh Thin, ngi cp rng s thiu
vng thc cng ng ny l mt vn nn ln trong x hi
hin ti. Ngi c bt c suy ngh no v vic lm th no
gia tng thc x hi, cng c nhng mi quan h ny ca
con ngi khng?
Vng, c t Lai Lt Ma tr li. Ti ngh phng
php gii quyt phi bt u vi vic trau di tnh thc.
Tnh thc mt cch c bit v iu g? Ti hi.
D nhin, vic trc nht, chng ta cn c tnh thc v
s nghim trng ca chnh vn , s tn ph ca n c th
l nh th no. Ri th chng ta cn tnh thc su xa hn v
nhng cung cch m chng ta lin h vi ngi khc, phn
chiu trn nhng c trng m chng ta chia s vi ngi
khc. V cui cng, chng ta cn chuyn ha tnh thc vo
trong hnh ng. Ti ngh y l vn chnh. iu ny c
ngha l thc hin mt n lc thn trng gia tng s tip
xc c nhn trong nhng thnh vin khc nhau ca cng ng.
V vy, y l vic lm th no gia tng cm nhn quan h
ca chng ta, tng cng mi lin h trong cng ng!
Vy th, nu c, ti t hi ngi c th cp mt cch
vn tt trn mi bc hay sch lc ny hi chi tit hn, ch
phc ha chng mt cch r rng hay khng?.
Vng, c ch, ngi ni mt cch d thng, trong
lc ngi bt u phc tho phng php ca ngi. By gi,
vic quan tm, trau di s tnh thc mnh m hn. Bt k vn
l g, m chng ta ang i ph, chng ta cn th hin mt
n lc thay i mi th - rc ri s t thu xp. Chng ta
cn c mt quyt tm mnh m thay i vn . S quyt
tm ny n t vic chng ta nhn thc rng vn l nghim
trng, v n s c hu qu nghim trng. V cung cch pht
sinh nhn thc ny l bng vic nghin cu vn , kho st,
v dng gic quan cng l tr thng thng. y l nhng g
ti mun ni v tnh thc y. Ti ngh chng ta tng
tho lun loi tip cn ph qut ny trong qu kh. Nhng
y, chng ta khng ch ni v vic tr nn cnh gic hn v
nhng hu qu tn ph ca vic thiu vng cng ng v s
c n lan rng, nhng chng ta cng ni v nhng li ch
tch cc ca mt thc cng ng mnh m.
Nhng li ch nh l?
Nh ti cp c ngun cm xc nng ta tin
cy, nhng ngi m chng ta c th chia s nhng rc ri
ca chng ta vi h,v.v.
, ti li ngh nhiu hn trong nhng hnh thc ca
nhng s vic nh t ti phm hn, hay c th l nhng li
ch lnh mnh ca vic lin kt n mt cng ng rng ri
hn.
Howard, nhng th ti khng bit. y, chng ta
nn lu n mt chuyn mn, hy thy c loi bng chng
no, bng chng khoa hc. Ti khng phi l ngi chuyn
mn v nhng th ny. Nhng ngay c khng nhn vo s
nghin cu, th ti ngh bt c ai cng c th thc hin vic
kho st ca chnh h, gi i mt ca h m ra v phn
chiu trn nhng th ny.
Th d, ngay c trong cng mt thnh ph hay mt cng
ng, chng ta c th tm thy hai loi lng ging khc nhau.
Hy ni trong loi nhng ngi hng xm khng tht s ha
hip vi nhau, nhng lng ging khng tht s giao thip
vi nhau, v khng ai quan tm nhiu n cng ng ph
bin. Ri th so snh vi loi hng xm khc, ni m ngi
ta ni chuyn vi nhau, ni m c mt thc thn hu v
cng ng, v vy khi c iu g y xy ra, d tt hay xu,
ngi ta hp li v chia s n. So snh hai loi ny, chng
ta chc chn s thy rng nhng ngi sng trong loi hng
xm nh hng cng ng hn s hnh phc nhiu hn v
s c mt cm gic bo m, an ton hn. y ch l cm
nhn thng thng.
Ngng li trong giy lt, c t Lai Lt Ma tip tc.
ng bit khng, Howard, ti ngh rng trong nhng thi
gian kh khn, nh khi gia nh au kh v mt thm kch,
c bit vi ci cht ca ngi thn, th th y l lc mt
cng ng tr nn rt quan trng. y l trong nhng lc
au bun nh vy m chng ta tht s thy gi tr ca cng
ng iu ny nhc ti. Th d, ti nghe trong mt s
khu nh c ca ngi Ty Tng Nam n , khi c mt
ngi cht trong gia nh, tt c nhng gia nh khc cng
mt tri t tp li gip v an i h, ngay c mang ci
n lm l ha tng cho thi th ngi qu c.
Ngi mun ni g v tri y? Ti hi.
, c nhiu khu nh c ny, ban u c t chc thnh
nhng tri vi khong mt trm hay su mi ngi, khi s
khi c thnh lp, ngi tr li.
Trong nhng tri ny, c t Lai Lt Ma tip tc,
lng ging cng quan st nhau, c bit i vi nhng
ngi gi c m c th con chu khng sng ln cn. Nu h
bnh hon hoc khng th t sn sc cho chnh h hay bi
nhng ngi trong gia nh, cng ng cng s chc chn
rng nhng ngi y c sn sc mt cch thch hp. iu
ny tht l tuyt, c phi khng?
Th th, ngi nhn ra rng c nhng li ch r rng t
vic lin kt vi cng ng, vy ngi c th gii thch sch
lc tip theo m ngi cp, gi ca ngi gia tng
tnh thc trong nhng cung cch m chng ta c ni kt
vi ngi khc khng?.
c t Lai Lt Ma trm ngm v cu hi trong mt
lc. Vng. By gi c mt iu. Khi chng ta ni v thc
cng ng, mt cch cn bn chng ta ni v mt cm nhn
ni kt vi ngi khc, mt cm gic li cun n mt nhm
ngi rng ln hn chnh mnh, ni m chng ta cm thy
mt thc cng ng, lm mnh quan h cng ng, chng
ta cn tm ra mt cch ni kt vi ngi khc, thit lp
mt cm gic lin h. Vn y l chng ta phi tr nn
tnh thc v nhng g cn bn m chng ta lin h vi ngi
khc, v nghin cu nhng cung cch a dng m chng ta
c th ni kt, hay lin h vi h. Hy xem xt mt cch cn
thn. Hy phn tch. Hy hi chnh mnh, nhng c trng g
khc bit m chng ta chia s vi ngi khc? Nhng rng
buc thng thng l g?
Vy th y, ti lm sng t, ngi ni v nhng th,
th d, cc thnh vin ca cng ng Ty Tng lin h trn
cn bn ca cng mt nn vn ha v tm linh nh th no,
v iu y sng to nhng mi lin h cng ng mnh m
ra sao?
ng y. Nhng hy nh rng, mt qu trnh vn ha
hay tm linh hay truyn thng chung khng l cn bn duy
nht cho mi quan h cng ng mnh m, thc cng ng
ny. y l mt trnh . Nhng ngi ta c th cng lin h
n nhng ngi khc trn nhng trnh khc, chng hn
nh ty thuc cng mt gia nh, hay cn c trn vic cng
l lng ging, hay mt a phng, hay chng ta c th thy
nhng ngi khc chia s cng s quan tm hay s thch
ring. Mi th ny c th xem nh mt loi cng ng khc
nhau. N l vn nn tng thc thuc v mt nhm rng
ln hn. y l nhng g quan trng.
Th th, iu ny a chng ta n bc sau cng, ti
ni, hay c th n tht s l bc u tin: Hnh ng
thc hin n lc thit lp s tip xc c nhn vi nhng
ngi khc trong cng ng ca chng ta, tuy th, chng ta
nhn thc hay nh r tnh cch v cng ng ca chng ta.
ng y.
Ngi bit khng, tha c Thnh Thin, ti va ngh
rng c th c nhiu nguyn nhn khc nhau ca vic ph
hng thc cng ng ca chng ta, v nhiu th ny khng
nghi ng g na phi phi hp vi nhng c trng cn bn
ca x hi hin i. Th d, mt trong nhng nhn t ca x
hi Ty phng c th nh hng iu ny l tnh linh ng.
Ngi ta thng di chuyn t mt thnh ph hay tiu bang
n mt ni khc ci thin chnh h trong cch no y,
v mt ngh nghip tt hn, lm ra nhiu tin hn, hay c
gng ci thin iu kin sinh sng ca h. tng bt gc
linh ng trong vic tm kim nhng c hi tt hn c
xc tin tht s trong x hi chng ta.
Vng, c t Lai Lt Ma nht tr, tnh linh ng ny
c th ng mt vai tr no y. Th d, s c mt s ng
cm cho nhng ngi khc v mt thc cng ng ln hn
nu chng ta sng vi nhng ngi m chng ta sinh trng
vi h, n trng vi h,v.v V trong x hi hin i, vi
nhng ngi di chuyn qu thng xuyn, chng ta khng
lun lun c nhng hon cnh nh th.
Vy th, y l mt nguyn nhn ca vn , ti kt
lun. Nhng ti mun ni l, lm th no chng ta c th
xy dng mt thc cng ng khi ngi ta lun lun c
khuyn khch khn gi ln v di chuyn i ni khc, cn
c trn , cng vic y kh hn, v v.v?
Howard, ti khng ngh rng di chuyn t ng lm
ngi ta mt i thc cng ng, ngi p li mt cch
chc chn, bi v nu mt ngi mi n mt cng ng,
ngi y c th n lc tm hiu nhng ngi hng xm.
Ngay c nu chng ta di chuyn n mt vng mi, chng ta
cng c th to nn mt cng ng y. thc cng ng
ny c cn c trn nhng c nhn v cc gia nh thc
hin mt n lc gp g v quen bit nhau. Chng
ta c th lun lun lm mt c gng bit nhng ngi
chng ta sng vi nhau trong tnh cch a phng, tham
gia nhng t chc a phng, d vo nhng cng vic cng
ng, v v.v
V vy, thng thng ch n gin l mt vn ca
ch. V lm th no h tr cho vic tng trng ch ny?
Th li l qua tnh thc, qua nhn thc tm quan trng tht s
ca thc cng ng, ca vic lm th no iu y c th c
mt tc ng trc tip trong hnh phc ca chnh chng ta,
v hnh phc ca gia nh chng ta.
S thc rng bt c ni no chng ta n, chng ta cng
khng th lnh xa cng ng, c phi th khng? y l nh
th. Ngoi tr chng ta mun t c lp. Mun mnh tr nn
dng dng. Khng mun c s cng hin. iu y ty thuc
vo c nhn chng ta.
ng vo lc y, nhng th gi ca c t Lai Lt Ma
thp thong bn khung ca ngay ngoi hnh lang, ra du bo
hiu ht gi. Thi, ti ngh chng ta phi chm dt hm
nay by gi, ngi ni mt cch vui v. Chng ta s gp
nhau mt ln na ngy mai. Vi li y, ngi x chn vo
giy v nhanh chng ri khi phng.
Th l chng ti bt u nghin cu v x hi v hnh
phc nhn loi vi mt vi tin cn bn. u tin, khng
nghi ng g, nhng nhn t x hi c th nh hng hnh
phc ca c nhn. Th hai, trong vic nhn vo nhng nhn
t c th nh hng hnh phc nhn loi, khng nghi ng g
na, mt thc lin kt n nhng ngi khc v mt thc
cng ng rng ln hn ng mt vi tr then cht trong
hnh phc nhn loi. Th ba, trong vic nhn vo nhng xu
hng ca x hi hin i, nh c t Lai Lt Ma ch
ra, khng nghi ng g na, c vn lm gim gi tr thc
cng ng, s c lp x giao gia tng, v s thiu vng mt
cm nhn su xa v vic ni kt gia nhng con ngi.
Trong khi ti cha tng ngh nhiu n xu hng ny
trc y, khi c t Lai Lt Ma nu bt s vng bng
thc cng ng ln mnh trong x hi hin i, ti tr nn
tnh thc mt cch su xa hn v s lan rng v nghim
trng ca vn ny. Cng qun chiu hn v vn ct yu
ny, dng nh khuynh hng ca ton b nn vn minh
hin i b bao ph bi vn nn ny, to nn n, nui
dng n, v y n i ti v a chng ta n nhng rc
ri to ln hn, rng ln hn v mt cch tim tng ngay c
l thm ha. Bn di s hao mn nhng lin kt x hi ny
l nhng lc lng x hi phc tp, nhng lc lng ca
mt nng lc kinh khng v thm nhp khp nh vy nh
k thut hin i v ngay c nhng gi tr nn tng ca x
hi chng ta. Trong mt x hi ang chuyn ng ngy cng
nhanh hn, nhng lc lng x hi ny dng nh ang to
nn mt lung mnh lc li cun chng ta mt cch ngoi
mun. Lm th no chng ta gim tc lung mnh lc
ca dng sng d s ny m dng nh ang mang chng ta
n nhng ni khn kh to ln hn v thm ch c th l tnh
trng b tn ph?
May mn thay, c t Lai Lt Ma cng hin cho
chng ta mt phng php minh bch ti thit lp nhng
mi lin h x hi, v lun lun nh th, phng php ca
ngi l v cng thc tin. Vi tu tr t ti t nhin, ngi
gii thch vic to nn mt cng ng tm linh nh th no
trong ba bc cn bn
BC TH NHT: TNH THC V NHNG LI CH
Nu mt ngi xa l k b len ln i n bn cnh chng
ta v th thm, Ti c th cng hin cho bn mt phng
php b mt ct i mt na nh mnh v ci cht ca bn
trong nm ti m khng cn phi b ht thuc, Big Mac,
bia ru, khng cn mt ci ht t no, hay mt pht no
cho th dc! tin tc y s c gi tr nh th no? Th y,
i vi nhng ai kh s v s c lp v s ght b lan trn
khp ca x hi hin i, mt phng php nh vy thc s
hin hu. Nhng ch lin h tht s, Robert Putnam
gii thch ti mt hi ngh ta Bch c. Nhng s nghin
cu tuyt diu, kim sot c cu mu huyt ca bn v bn
gi nh th no v gii tnh ca bn v cho d bn c chy b
hay khng, v cho d bn c ht thuc hay khng, v v.v,
cho thy rng nguy c ca ci cht trong nm ti s c bt
i mt na bng vic tham gia mt nhm no y. Bt i mt
phn t nu tham gia hai nhm, Putnam cho hay.
Trong vic phc tho phng php ca ngi xy dng
mt thc cng ng mnh m hn, c t Lai Lt Ma
khuyn co chng ta bt u bng vic thm tra nhng li
ch ca vic lin kt n mt nhm rng ri hn. Cn c
trn nhiu nghin cu, khng c nghi ng g rng nhng
li ch sc khe thn th, tinh thn, v cm xc ca nhng
mi lin h mt thit v quan h x hi l v s: T l cht
gim xung, hi phc nhanh chng hn t bnh tt, sc khe
tinh thn tt hn, v chc nng min nhim cng tt hn ch
l mt t trong s y. Nhng bng chng khoa hc n t
nhiu ngun gc, xp loi t nhng hng nghn cuc thm
d rng ri, n phm vi gii hn ca nhng nh chuyn mn
trong phng th nghim. Chng hn s nghin cu ri lon
nh nhng tin hnh ti i hc Carnegie Mellon m y
nhng mu vi rt lnh c tim trc tip vo trong l mi
ca mt t i tng can m, v thy rng nhng ai vi
nhng mng li lin h x hi phong ph th b nhim bnh
bn ln t hn nhng ngi t lin h vi x hi!
Thm na i vi nhng li ch sc khe c nhn ca
nhng mi quan h gn gi, chng c c thu thp rng
mt thc lin h n mt cng ng rng ln hn, m rng
vt khi chu vi nhng ngi bn thn thit hay gia nh, c
nhng li ch tng ng thuyt phc m c th biu hin
trong nhiu cch khc nhau. Nh Robert Putnam ch ra rng,
Nhng cng ng c cc mi lin h x hi chc ch c t l
ti phm thp hn v s t vong thp hn v t thi nt hn
v chnh quyn hiu qu hn v t trn thu hn.
Mc tiu cn bn nhng cuc i thoi ca ti vi c
t Lai Lt Ma l khm ph mt s tip cn nhm tm ra
hnh phc trong mt phm vi rng ri hn ca i sng trong
x hi hin i. Do th, trong vic lng nh nhng li ch
ca vic c thc cng ng, tht quan trng nhn vo
vai tr (nu c) ca iu ny th hin trong hnh phc ca
con ngi. Trong quyn sch Tuyt diu Hnh Phc: Nhng
Bi Hc t Khoa Hc Mi, nh ch o kinh t Lord Rich-
ard Layard phc ha su nhn t c th c gii thch mt
cch rng ri nhng khc bit trong nhng trnh trung bnh
ca hnh phc gia mt quc gia v mt nc khc. Mt trong
nhng iu y l t l ca dn s thuc vo mt t chc x hi.
BC TH HAI: TNH THC V NHNG CUNG CCH M
CHNG TA NI KT
Theo c t Lai Lt Ma, cung cch xy dng mt
thc cng ng mnh m hn l pht trin mt s tnh
thc su xa hn v nhng cung cch m chng ta ni kt
vi ngi khc. S tnh thc nh th c th c pht trin
bi s phn chiu cn trng trn nhng c trng chng ta
chia s vi nhng ngi khc, nhng mi quan tm thng
thng ca chng ta, qu trnh t trc, v kinh nghim d
phn. c t Lai Lt Ma ch ra, th d, ngi Ty Tng
kt hp chc ch nh th no bi mt di sn vn ha v tm
linh thng thng, cho d sng n hay nhng quc gia
khc. Nhng mi rng buc ny c gc r su xa vi di sn
tm linh ngc li t th k th by, khi o Pht bt u lan
rng khp Ty Tng, v di sn vn ha m rng ngc li
cn lu xa hn. Dng nh hp l cho rng gc r ca di
sn chia s cng su, thc v s ng nht hay tm linh ca
cng ng cng mnh. Nhng c t Lai Lt Ma cng nhc
nh chng ta rng c nhiu c tnh khc m qua y chng
ta trui rn thc lin kt. Nu chng ta kho st mt cch
cn thn, chng ta lun lun c th tm ra mt s c trng
hay kinh nghim m chng ta chia s vi ngi khc, mt s
rng buc no y.
Trong vic ngh v s tip cn ny trau di v mt
thc cng ng su sc hn, ti khng th khng t hi
nhng c trng ca c dn thnh ph qu ti l g. Phoenix,
xa hn vic cng chung trong mt thnh ph, c th c
im chung l dng nh khng ha hn nui dng mt
mi lin kt ton th ca chnh n. Ci di sn chung hay mi
rng buc em li mt thc thng nht trong nhng c
dn a dng ca thnh ph ny l g?
Ging nh con chim phng hong huyn thoi m n
c mang tn, li sinh ra t ng tro tn ca n, thnh ph
ny vn ln t sa mc Sonoran kh khan trn nhng tn
tch ca mt cng ng c xa khng ai bit. Mt thnh ph
vi hn hai triu dn hin nay, thm ch n khng hin
hu cho ch n 150 nm trc y. Thnh ph bng dy
chnh yu qua m, vi hu ht dn chng di tr n y ch
trong vi thp nin trc. Mt s tri ngc r rt n mi
lin kt mnh m cn c trong gc r di sn phong ph su
m ca ngi Ty Tng, dng nh ch c nhng rng buc
yu t c th hnh thnh c bi ngun gc lch s cn ct
trong trng hp ny. iu g c th cung cp cho con ngi
Phoenix mt nn tng chung qut i du hiu ng ngi
u tin ca cng ng?
Tm cu tr li cho cu hi ny, ti t tin hnh mt
cuc thm d nho nh kin ca nhng c dn lu nm. Di
sn vn ha chung m ti khm ph ra l g? Trong ba
mi lm nm, hu nh mi thiu nin hc sinh Phoenix
cng chia s chung mt kinh nghim ging in cng mt thi
gian, nm ngy mt tun xem phim hot ha thiu nhi a
phng trn truyn hnh gi l Wallace v Ladmo, vi vai
chnh l mt g bo mp mc o s mi lm tm, i nn rm
(sau ny i thnh m qu da v eo n) v mt chng gy
m cao nhng i m chp cao, mang c vt khng l. Nh
nh lm phim sinh trng Phoenix, Steven Spielberg gii
thch, Khi m ti thy ti v ba ch em gi ca ti ngi pha
trc truyn hnh xem Wallace v Ladmo, b bit rng,
ngoi tr i vo nh v sinh, chng ti s khng i ni no
khc. Mt li tuyn b tng t nh vy c th c tht
ra bi mt th h c dn Phoenix, ct ngang nhng ro cn
ca o c, chng tc, gii tnh, tn gio hay kinh t x hi
mt th h chia s cng nhng t ng v cng nhng hnh
nh ging ht nhau c ghi nh v cha ng trong no b
ca h cng vo mt thi gian hng gi mi tun.
Tt thi, c thi, c l y khng phi l c s mnh
m nht trui rn mt nn tng chung, nhng ti thiu n
cng cho thy rng nu chng ta o su, chng ta s ny
bt l ra iu g y l kinh nghim cng chia s, mt nn
tng cho s thn thit. Khi cuc i thoi ca ti vi c t
Lai Lt Ma tip din, ngi s khi m mt cung cch hnh
thnh mi rng buc trn trnh cn bn hn, bao gm mt
mng rng ri hn ca nhn loi hn l mt thnh ph ca
nhng a tr thnh ph, nhng ngi ngay trong pht
chc ang ha tan trong tu tr ca Popeye: Ti l nhng g
l ti v y l tt c nhng g ti l.
BC TH BA: THC HIN HNH NG: TNG CNG TIP
XC C NHN
Bc cui cng: Thc hin hnh ng. Mt cch r rng,
hai bc u tin trong phng php ca c t Lai Lt Ma
v vic xy dng thc cng ng, lin h s pht trin tm
tnh thc ln hn, khng c ngha g c ngoi tr thc tnh
gic y c bin thnh hnh ng. Nhiu nm sau ny khi
ti n li bui m lun y, ti i n nhng bnh lun ca
ngi v vic khng bit nhng ngi hng xm ca chng ta.
Trong khi tnh thc mt cch ng n rng nhng li ca
ngi c lin h n cho ti lc y, ti mau chng qun
i. Thc t by gi y, hng nm sau , ti nhn ra rng
ti vn khng bun tm hiu tn tui nhng ngi hng
xm ca ti. D nhin, ti khng tng l h sau nhiu nm,
nhng bt c khi no ti thy mt ngi hng xm, phn ng
lun lun hn ch n mt ci gt u, c l mt n ci mm,
i khi mt li x giao Khe ch? hay him khi c mt cuc
trao i ngn ngi v thi tit. Nhng khng bao gi c mt c
gng lin h trong mt cung cch y ngha.
Khi ti c nhng li ca c t Lai Lt Ma ghi li
n gin ch l mt vn ca ch v gi nh li cuc
m lun ca chng ti, ti t nhin ng ln khi my in
ton ca ti. Tr cn hn l khng bao gi, ti ngh, v i
ra ngoi, quyt nh gp t nht mt ngi hng xm ca
ti. May mn, ti thy mt ngi ang gp rc ri vi xe c.
Ti bc ti t li gip . Chng ti gii thiu ln nhau
v khi ha ra sau y chng ti c mt cuc m thoi v
cng hng th. Ti bc vo trong nh, tr li my in ton
ca ti, v lm vic li.
Nhng ng nghip chuyn mn ca ti c th lit iu
ny mt cch gim pha nh bo co vt vnh v gt b
nhng s theo di ca ti nh thin kin v khng c gi tr
minh chng cho bt c iu g. Tt thi, khng sao. Nhng
ti qu quyt rng ch thc hin mt bc nho nh, hnh
ng n gin ca vic ni kt vi nhng ngi lng ging,
cho ti mt s c v v gy n tng mnh m trong tm
trng, mc ngh lc, v ngay c s trong sng tinh thn,
nh ti c th tr li lm vic vi s ti mt v nhit tnh
mi m, ging nh mi tr li lm vic sau nhng ngy ngh
cui tun thay v mt bui ni chuyn ngn ngi vi ngi
hng xm ca ti.
Khi qun chiu v s suy thoi thc cng ng ca
chng ta, s xa lnh gia tng trong x hi ca chng ta, v
nhng nng lc tn ph lm ra chng, nhng iu ny ban
u dng nh l nhng vn nn thc s khng th gii
quyt. Nhng by gi, chng dng nh c th gii quyt
c. Trong vic trnh by nhng vn x hi phc tp v
dng nh ang lan trn vi c t Lai Lt Ma, ngi dng
nh ct xuyn qua chng ra tng ming mng nh A Lch
Sn i gii quyt nhng vn hc ba. Nhng cu
tr li ca ngi v cng cn bn, chng b tc ht kh nng
lm rc ri. Nu chng ta di n mt ch mi th sao? Ch
n gin tham gia mt nhm ngi. Nu chng ta cm thy
chng c l do g? Hy thng hiu hn v nhng li ch. Nu
chng ta cm thy b c lp, b xa lnh, v khng lin h vi
bt c cng ng no th sao? Hy lu tm n nhng thch
th ring ca mnh, v lin h vi nhng ngi khc c cng
s thch tng t.
Ch cho chng ta cung cch bt u xy dng mt
thc lm mi cng ng, mt cm gic lin i, ngi ch ra l
tht vi s trong sng hon ton. Ty vo chng ta m thi.
Ngi t trch nhim mt cch dt khot vo trong tay ca
chnh chng ta thay v trong bn tay ca nhng nng lc trn
ngp x hi. Chng ta khng phi iu chnh ng h ngc
li nhng ngy no y trc y; chng ta khng phi tr
li nhng x hi thi nng nghip. Chng ta khng cn phi
thay i dng chuyn bin ca x hi hin i nhm to ra
mt thc cng ng ln hn. Chng ta ch cn hnh ng,
t mi ngi, t mi lc, vn ra ni kt vi nhng ngi
khc vi nhng thch th tng t.
Nhng trong khi nhng nguyn tc ca c t Lai Lt
Ma tuyn b l n gin, nhng chng khng phi qu gin
d, chng cng khng nht thit l d dng t n. Khi
ti khm ph ra, nhng tng m ngi trnh by v cng
su sc v t nh hn, v s tip cn ca ngi qu thng thn
dng nh ngay trn ci nhn u tin. iu ny ch l bc
u tin trong vic khm ph mi quan h gia c nhn, x
hi, v vic theo ui hnh phc ca con ngi.
Nguyn tc: Me Vesus We
Trch t quyn The Art of Happiness in a Trouble World
n Tm L ngy 23/05/2011
CHNG 2
TI V CHNG TA
MI QUAN H TRN TRNH CN BN CA CON NGI
Bui sng ngy hm sau, chng ti tip tc tho lun
v cng ng.
Tha c Thnh Thin, hm qua, chng ta ni v
vn nhng ngi cm thy b c lp v nhng li ch ca
thc cng ng ny, ti bt u, do th, mt cch cn bn,
nhng g chng ta ang ni n y l ang ng nht vi
mt nhm rng hn, mt loi hng t vic tp trung trn
ti n tp trung trn chng ta.
ng y.
By gi, nhng li ch cho iu ny lm cho s nh
hng rt r rt. C nhng li ch cho c nhn chng hn
nh sc khe tt hn, cng nh li ch cho phc li ca
cng ng v x hi m chng ta ang sinh sng. Cng th,
khng nghi ng g na rng nhng mi quan h gia c nhn,
mng li x hi, v.v cung cp ngun gc nng lc to ln
nht cho hnh phc con ngi. Trong cc bui tho lun ca
chng ta nhng nm qua, thm ch trc khi nhn ra tm
quan trng ca thc cng ng, ngi thng cp, ngi
cm nhn th no rng s ni kt ca chng ta vi ngi
khc, lin h n ngi khc vi nh hng ca nhn loi,
mt nhn thc ca n cn v t bi, v.v, l ton b n hnh
phc ca c nhn.
ng nh th, ngi ti khng nh.
Tt vy, ti tip tc, ti ngh c th c mt kh nng
rc ri y. Mt cch chc chn l t nhin rng ngi ta c
th ng nht mt cch mnh m vi mt nhm c th hay
cng ng no y. Nhng iu ny c th lm ni bt nhng
s khc bit ca chng ta vi nhng nhm khc, iu thng
a n tnh u vit. S xc chng cn cc mnh m ca
mt nhm khng ch sn sinh ra t ho ca nhm mnh m
cng to nn kh nng thc s ca vic pht trin xu hng
hay thnh kin (chp trc) chng li nhng nhm khc. V
ri tt c nhng loi rc ri c th ny sinh nh mt h qu.
V vy, cu hi l, Lm th no chng ta nhit tm vi s
chuyn tip t Ti n Chng ta, chuyn hng t mt
cm gic c lp n mt cm nhn ng nht vi mt nhm,
nhng ngn nga iu y khi tin trnh a n Chng ta
chng vi H. Dng nh rng loi ngi c mt lch s
lu di ca loi s vic xy ra, v t y n l mt bc rt
ngn xung t v thm ch bo ng.
y l s tht, c t Lai Lt Ma ng ; l ti
sao tht l quan trng nhn ra, nh ti cp hm qua,
rng c th c nhng trnh khc nhau ca khi nim cng
ng v ti ngh iu quan trng l c tnh vn ha hay
quc gia ca c nhn, hay bt c iu g i na, khng nn
ph lp cn cc ca mt con ngi, cng l mt thnh vin
ca cng ng nhn loi. iu ny l quan yu.
, ti ngh y chng ta ang ni v vic ni kt trn
TI V CHNG TA 37
mt trnh su xa hn, trnh cn bn con ngi, vic ni
kt vi nhng ngi khc c cn c trn s lin h nn
tng nhn loi y. V ti ngh vn l nhiu ngi vn thiu
vng thc nn tng su xa ca s ni kt vi ngi khc.
S vng mt mi rng buc nn tng ca con ngi c th to
nn cm nhn dng dng, s thiu vng mi quan tm n
li ch ca ngi khc c th ln lt a n nhng vn nn
th t t ngho i n tn ph mi trng. Cng th, khng
c s lin kt su sc th c cm nhn xa cch, mt cm gic
rng nhng ngi kia khc bit mt cch cn bn, l iu c
th m ra cnh ca ca thnh kin v thm ch c th i n
nhng loi v nhn o m c th a n nhng hnh ng
hung bo khng th tng tng. Lch s nhn loi th y
p nhng th d nh th ny. Do vy, v iu ny dng nh
l ngay ti ct li ca v s rc ri ca nhn loi, lm th no
ngi ngh vic trau di mt thc rng ln hn ca vic
ni kt vi ngi khc, thm ch ton nhn loi?
D nhin, c th c nhiu nguyn nhn, nhiu thnh phn
i vi nhng vn ng cp, ngi nhc ti. Nhng by
gi trong vic tr li cu hi ca ng v vic trau di mt
cm nhn su xa hn v s ni kt, ti ngh cha kha l vic
chng ta lin h vi nhau nh th no. N i xung quan
im cn bn ca chng ta, trn nhng g nn tng m chng
ta lin h n nhng ngi chung quanh chng ta.
Ch cho r hn, khi ng ni, trn cn bn no, ng
mun ni?
Cu hi l chng ta lin h n ngi khc cn c trn
nhng g phn bit chng ta hay trn nhng c trng m
chng ta cng chia s. iu ny c th quyt nh chng ta
c mt thc c bn ca s phn bit vi nhng ngi khc,
hay cm nhn quan h thn thuc v mi rng buc vi cng
ng rng ln hn.
Ti cho rng iu y ng, ti ng , nhng ti ngh
rng con ngi t nhin c khuynh hng nhn ngi khc
cn c nhiu hn trn nhng s khc bit ca h. Trong thc
t, ti ngh chng ta thch nhn chnh chng ta nh c bit,
nh khc bit vi ngi khc. Ti khng ngh rng s d
dng thay i cung cch chng ta lin h nh th.
iu y ng, ngi ni. c mt cm nhn tht s
ca tnh huynh , anh ch em, cn c trn s xc nh r
chnh mnh trc nht v trn tt c nh mt con ngi l
khng d dng. N khng xy ra qua mt m. Nhng ti
cm thy rng mt b phn ca vn l trong i sng
ngy qua ngy, i a s con ngi khng t mt t duy
nghim chnh cho mi quan h chung nht n tt c nhng
con ngi khc. Ngi ta khng dnh nhiu thi gian
phn chiu iu ny. Ti ngh trong ph qut trong x hi c
s nhn mnh to ln hn trn nhng khc bit c nhn ca
chng ta. Do vy, i vi nhiu ngi, s ni kt ca h n
nhng ngi khc l thng thng khng qu hin nhin.
Nhng mi rng buc nhn loi lun lun y.
c t Lai Lt Ma cm ln ci ca bng gm m ngi
trn bn bn cnh ngi v m np. Nhp mt ngm nc
nng, thc ung thng thng ca ngi, ri tip tc. Ti ch
ngh c th ng khng th tng tng mt hon cnh khi
mt ngi no y b mc cn trn mt hn o khng c
ngi mt thi gian di, v nu ng ngu nhin i ngang
qua mt ngi khc, thm ch nu ngi y v cng khc
bit vi ng v hon ton xa l, ng s lp tc cm thy mt
mi ng cm vi ngi y. Sau mi rng buc thng
thng nh nhng con ngi s tr nn rt r rng.
TI V CHNG TA 39
, ti ni, ti ngh ngi ang ch ra mt trong nhng
vn nn chnh chng ta khng thng ngh n nhng vn
ny. Xt cho cng, chng ta khng b mc cn trn mt
hoang o! V th, trong i sng hng ngy, chng ta b tim
nhim trong nhng vn c nhn ca chng ta v chng ta
c khuynh hng qun lng mi lin h v rng buc cn
bn ca chng ta nh nhng con ngi. Nu chng ta tht s
mun thay i nhn thc ca chng ta, v pht trin thc
ni kt chn thnh y vi nhng ngi khc, n tt c nhn
loi, chng ta bt u t ch no?
Mt ln na, n i n ch thc tnh vic trau di mt
s thc tnh u n rng ri hn ca nhng cung cch m
chng ta ni kt, nhng c trng m chng ta chia s nh
nhng con ngi, v vic khuyn khch cn trng nhng
tng ny trong x hi ca chng ta.
Ngi bit khng, tha c Thnh Thin, ti khng chc
nu ch tnh thc khng m thi s lm nn mt s khc
bit ln trong vic vt thng thc ring l ca chng ta.
ti mun ni l c bng chng c gi tr ca nhng
cung cch m trong y chng ta qu ging nhau nh nhng
con ngi, chng hn nh Cng Trnh Nghin Cu H Gene
Nhn Loi hon thnh. C nhng cu chuyn trn truyn
thng khp ni v vic chng ta chia s 99,9 phn trm m
gene vi mi ngi trn hnh tinh ny.
Vng, nhng ti ngh rng nghin cu iu g y ch
mi l bc u tin, ngi nhc nh ti. Chng ta cn thm
tra, phn tch, v suy ngh tht s v iu ny nhiu ln, cho
n khi chng ta pht trin mt s thuyt phc su xa, cho
n khi iu ny tr thnh mt b phn trong quan im cn
bn ca chng ta, cung cch t nhin ca s p ng n th
gii chung quanh chng ta. V sau , mt khi chng ta c
lng tin su sc ny chng ta cn hnh ng trn vic thay
i thi ca chng ta hn na, iu ny i hi n lc.
Nhng tt c iu ny bt u vi vic n gin hc hi
nghin cu, n gin tr nn tnh thc vi mt vi s kin,
qua c hay qua nghe v iu g y ri th chng ta c th
thc hin bc tip theo, vn dng n lc lm su sc hn
s thu hiu ca chng ta v cng c nhng g chng ta
hc hi v nghin cu.
Qu thc chng ti tht s hng tp trung trn nhng
khc bit ca chng ta hn l nhng s tng ng. Tuy
th, c t Lai Lt Ma xc nh r tnh thc v cc s
tng ng, nhng c trng, cc phm cht, v nhng nt
m chng ta cng chia s, nh bc u tin trong vic trau
di mt cm nhn su xa ca mi ng cm v lin h vi
nhng ngi khc v khng ch t mt ngi n cng
ng, vn ha, tn gio, hay phe phi chnh tr ca ring
ngi y, m n ton th nhn loi. Khng ngc nhin g khi
ngi cng ch ra rng iu ny s khng d dng, rng n cn
c thi gian v n lin h mt s thay i nn tng trong cung
cch m chng ta nhn thc v p ng n ngi khc.
Khng ha hn rng ch bng vic suy t v vn ny mt
hay hai ln, ri t nhin chng ta s bt u cm thy c
cng thc gn gi v ng cm vi mi ngi m chng ta
c th cm nhn cho nhng vn ng vin i nh ca chng
ta trong lin on d cu chiu Th By.
c t Lai Lt Ma cng nhn rng chng ta s cn phn
chiu trn nhng c trng chung nh nhng con ngi,
qun xt nh vy nhiu ln, cho n khi chng ta suy ngh
nh thi quen v nhng ngi khc trong mt cung cch
mi cui cng, mi con ngi khng phi c cp mt
chic o xng hp khi sinh ra, c in dng ch i ng Nhn
TI V CHNG TA 41
loi. Nhng vi tc ng su thm ca mt quan im c
th gim thiu thnh kin, th hn, v bo ng trn th gii,
khng my may nghi ng g v gi tr cho n lc tip nhn
mt quan im mi hay ti thiu quan tm v trch nhim
m chng ta c th nghin cu lin h n ngi khc
trong mt cung cch mi.
Nhng chng ta s khng trnh khi gp phi mt s
khng ni ti no y khi chng ta gng sc tip nhn mt
ci nhn mi. Trong cuc nghin cu ny n cuc nghin
cu khc cho thy, ngi ta c thi phng nhng khc bit
ca h vi ngi khc, cng nh lm gim thiu ti a cc
tng ng trong nhn loi mt cch tng qut. Chng ta
nh gi qu cao tnh c nht ca mi ngi, khng ch ca
ring chnh chng ta. Trong quyn Trt Chn trn Hnh
Phc, nh tm l x hi ca Harvard, Daliel Gilbert, kt
lun, Nu chng ta ging nh hu ht mi ngi, ri th
ging nh hu ht mi ngi, chng ta khng bit chng ta
ging nh hu ht mi ngi.
Trong vic tm kim nhng l do cho c trng ny
ca chnh con ngi, ngi ch ra i sng x hi hng ngy
ca chng ta lin h lp tc n nhng chn lc tuyn
la nhng c nhn c th l ngi tnh chn gi, ng
nghip thng mi, b bn nm bng, v hn na. V i
hi ny m chng ta tp trung trn nhng th phn bit
ngi ny vi ngi n ch khng phi trn nhng th m
tt c mi ngi cng chia s. iu n r: C cuc i
dnh tp trung trn nhng th khc bit gia con ngi
a n kt qu trong mt s xuyn tc nn tng, trong s
thi phng cp n nhng iu m con ngi l ng nht
hay khc bit. Sau cng, trong qu trnh din bin ca i
sng ngy qua ngy, khng c nhiu ku gi kho st hay
phn chiu trn nhng c trng m chng ta cng s chia
cn thit mt t suy ngh v vic ton th nhn loi cng
th dng kh oxy nh th no m thi, hay ton th cng
chia s nhng p ng v m hnh cm xc c trng ca
thi , hay tt c u c mun hnh phc v xa lnh kh
au ngoi tr, l, ngi y l mt nh sinh vt hc, tm
l hc, hay mt thy tu Pht gio. S tht l di nhng iu
kin bnh thng, ngi ta thch ngh v chnh h nh c
bit v khc bit vi nhng ngi khc. Nh Gilbert bo co,
Nghin cu cho thy rng khi ngi ta c lm cho cm
thy qu ging vi ngi khc, tnh tnh h nhanh chng tr
nn cu gt v h c gng xa cch v phn bit chnh h
vi ngi khc trong nhng cung cch bt ng.
Chng ta p cc khc bit ca chng ta, nhng c bit
ca chng ta. Chnh c trng tm l ny ca con ngi m
Gilbert than van trong thng ip kt lun cun sch ca
ng, khi chin lc khng cp v bt thng to ln nht
ny ca chng ta a chng ta n hnh phc to ln hn.
Sut i sng ca chng ta, chng ta tip tc la chn v
quyt nh, cn c trn nhng g chng ta tin tng s lm
cho chng ta hnh phc. Vn nn l, i vi nhng l do c
th v a dng, nhng s tha nhn v tin tng nn tng v
nhng g s lm cho chng ta hnh phc thng n gin
l khng ng. Tuy nhin, do bi con ngi l qu ging
nhau trong nhiu cung cch, chng ta c s ty s dng
mt phng php ng tin cy v hiu qu gip chng ta
d on mt cch chnh xc tin trnh no ca hnh ng s
lm cho hay khng lm cho chng ta hnh phc trong tng
lai: Qun st nhng ngi khc, nhng ngi ang thc hin
cng quyt nh m chng ta ang qun chiu, nhng ngi
v th tin trnh ny trc y, v hng hi qun st
TI V CHNG TA 43
nhng c nhn y hnh phc nh th no di cng nhng
hon cnh chnh xc nh vy. Tuy th, bun thay, do bi
tin tng ca chng ta rng chng ta l c bit, rng tm
thc chng ta l qu khc bit vi nhau t ngi ny n
ngi n, v rng tt c mi ngi th qu khc bit vi
nhau, chng ta thng ph nhn nhng bi hc m chng ta
c th hc hi t nhng ngi khc v nhng g s mang n
hnh phc chn tht cho chng ta.
Khng nghi ng g nu chng ta pht trin mt s tnh
thc su xa v nhng tng ng ca chng ta nh nhng
con ngi, chng ta c th thit lp mt tin trnh trc tip
i vi nim hnh phc ln hn bng vic qun chiu mi
quan h gia thi ca nhng ngi khc v tri nghim
ca h vi hnh phc hay khn cng. ngha ca s tng
ng ny cng c th cung cp cn bn cho vic trau di mt
s thu cm su sc cho tt c nhng chng sinh khc m c
th hot ng nh mt loi i tr i vi thnh kin, th hn
v xung t bo ng.
Tuy vy, nu chng ta tn trng trit kin ca c
t Lai Lt Ma nhn nhng k khc trn cn bn ca
nhng c tnh nn tng nht ca nhn loi m chng ta cng
chia s, chng ta phn bit mt ngi vi nhng ngi khc
nh th no? Lm th no chng ta thc hin nhng quyt
nh v ngi no c chn lm bn ngh, ngi phi ngu
hay cng nhn no nn mn?
N s ging nh th no nu chng ta ang lin h n
nhng ngi khc ch trn cn bn ca nhng im m chng
ta cng s chia, nhn ngi khc ch n thun nh nhng
con ngi? ng l nu chng ta lm nh th, s khng
c cn bn cho vic thnh kin, cng khng c vic chng
li bt c con ngi c th no, khng c s cho nh kin,
phn bit hay th ght sinh khi. Nhng c phi n cng
ging nh khi lin h n s a dng rng ri ca vic nm
nhng mn n n thun nh thc n? Nh mt th d, hy
ni rng mt ngi no y i vo nh hng v c a cho
mt thc n vi nhiu thc n c sc, mi th c i trng
tt v c cng phn trm cht m, cht bo, ng (carbo-
hydrate). Nu chng ta nhn nhng thc n ny thun ty
trn cn bn ca nhng im m chng chia s - chng hn
tt c u cu thnh t nhng nguyn t carbon, hydrogen,
v oxygen ri th trn cn bn no chng ta c th la chn
mn n cho chng ta? T nhn thc ny, tt c nhng th y
phi l ging ht nhau.
May mn thay, chng ta khng phi lm mt s la chn
gia vic nhn nhng ngi khc duy nht trong nhng dng
thc khc nhau ca chng ta, t nhn thc ca nhng g
phn bit chng ta, hay nhn k khc n thun t lp trng
nhng nn tng con ngi m chng ta chia s. Khi nhng
cuc tho lun ca chng ti tin trin, c t Lai Lt Ma s
tip tc gii thch vic chng ta thc hin c hai nh th no,
vic tip nhn quan im cn bn mi m trong y chng ta
gi c nhng nhn thc v s chuyn ha ci nhn cng thi
ca chng ta v ngi khc nhng khng phi khng
c mt t c gng trc tin, khi c gng ha hip nhng lp
trng khc bit ca chng ti.
CH NGHA C NHN CC OAN
Mi m, hng triu ngi Hoa K dnh ba gi ri rnh
ca h xem truyn hnh hn l tham gia trong bt c hnh
thc no ca hot ng tng tc x hi. Ngi ta xem g?
Trong nhng nm gn y, chng ta thy truyn hnh thc
t tr thnh hnh thc ph thng nht ca truyn hnh lp
TI V CHNG TA 45
trnh. khm ph bn cht thc t hin ti ca chng ta,
chng ta c th quan tm nhng th d nh Sng St (Survi-
vor), lot chng trnh gip em li cuc cch mng truyn
hnh thc t. Mi tun hng chc triu khn gi xem mt
nhm ngi bnh thng b b trong mt ni c lp no y
vt ln gp th nhng th thch v chu ng nhng
iu kin khc nghit. , ngi ta c th ngh, y chng
ta s thy nhm ngi ny lm vic hp tc vi nhau, ging
nh t tin c xa ca chng ta, hot ng cng tc nhm
chin thng! Nhng thc t th rt khc bit. Nhng iu
kin ca tr chi c chun b, vng, v th h phi hnh
ng hp tc vi nhau, nhng bn cht ca s lin minh ch
l tm thi v quy c, khi nhng u th mu tnh v vch
k hoch chng li nhau thng tr chi v ri cuc thi
vi Gii thng Ln: Mt triu la! Mc tiu l loi b
tng i th mt khi mt hoang o khng ngi qua
mt cuc b phiu ca nhm, loi tr tng i th khc cho
n khi ch cn mt c nhn n c ngi sng st duy
nht. Chm dt tr chi l tng ngi M k quc ti a
trong Thi i Ch Ngha C Nhn ca chng ta: B b li
hon ton mt mnh, ngi trn mt ni tin!
Trong khi Sng St l mt th d hin nhin v nh
hng c tnh cht ch ngha c nhn, chc chn n khng
phi l duy nht trong s t im ca tm chn th kch ca
ch ngha c nhn ca n trn truyn hnh Hoa K. Ngay c
nhng pht thng mi xen k cung cp nhng th d bt buc
tng t, vi nhng qung co nh Burger King, tuyn b HY
C N TRONG PHONG CCH CA BN! Thng ip?
M Quc, mnh t duy khng phi mi ngi n ng hay
mi ngi n b l mt c nhn ring l nhng cng l ni m
mi ci bnh m trn nhn tht hamburger l mt vt ring bit!
Con ngi khng sng gia khong khng; chng ta
sng trong mt x hi. V th iu quan trng l hy nhn
vo nhng gi tr c thc y v ca tng trong mt x hi
quy nh v lng nh nhng g tc ng n iu kin ny
c trong cm nhn ca chng ta v c lp hay ca s lin h
h tng duyn sinh.
Tht d dng thy nhng x hi Ty phng thc y
cc gi tr ca Ch Ngha C Nhn nh th no. Tu vy, c
nhiu x hi trn th gii, chnh yu chu, khuyn
khch mt quan im khc, nhng g m cc nh nghin cu
mt cch tng qut lin h nh Ch Ngha Tp Th, cn bn
chng li Ch Ngha C Nhn. Ch Ngha Tp Th trong
phm vi ny khng lin h n mt loi trit l chnh tr no
y, nh Ch Ngha Cng Sn chng hn, nhng thay v th
lin h n mt nh hng cn bn tp trung trn mi quan
h duyn sinh v tng tc vi ngi khc.
Ngi ta c th thng xc nh nhng gi tr nn tng m
mt nn vn ha c th thc y bng vic nhn vo nhng
chm ngn truyn thng trong nn vn ha y trong trng
hp ny, th d, chng ta thy chm ngn nh bnh xe ku
ct kt cn du m c gc r phng Ty, ca ngi mt c
nhn ng bn ngoi m ng v ni ln tm t ca mnh,
trong khi nhng nn vn ha chu nh Nht Bn chng hn,
ngi ta s thy nhng cu chm ngn nh cy inh l ra
ngoi phi c ng xung, m ch n s tip thu m ngi
ta c th d on cho vic bc ra khi nhm, mt cch kiu k.
Cu hi nn tng l, gi tr ca nn vn ha no - Ch
Ngha C Nhn hay Ch Ngha Tp Th - l thch hp
thc y hnh phc trong nhng thnh vin ca mt x hi,
mt cu hi m ti hy vng c t Lai Lt Ma c th tr li
khi chng ti tip tc m lun.
TI V CHNG TA 47
Vn thm tra vn Ti chng li Chng Ta, nhng a
trnh ca cuc tho lun t mc ca quan im v cc
thi c nhn n mc ca nhng thi v gi tr ca
x hi, chng ti tip tc vic m lun ca chng ti.
Ngi bit khng, tha c Thnh Thin, chng ta ang
tho lun v kh nng c nhn hnh thnh nhng mi rng
buc v ni kt x hi n nhng ngi khc. Trong vic
thit lp nhng lin h ny, ngi khng ch cp s cn thit
cho mt s tnh thc rng ri hn ca nhng cung cch m
chng ta c ni kt v tm quan trng ca vic xc tin cn
nhc nhng tng ny trong x hi ca chng ta. Ngi cng
cp trc y v vic con ngi c th c tc ng bi
nhng gi tr c thc y t x hi v vn ha ca h.
Ti ang t hi rng lm th no n cp no thc
cng ng ca con ngi mi c th c tc ng bi nhng
gi tr ca x hi m con ngi sng trong y. Mt cch c
bit, ti t hi v nhng nh hng ca ch ngha c nhn.
Con ngi sng nhng x hi ch ngha c nhn hng ti
c mt cm gic ci ti c lp hn so vi nhng quc gia
chu ni ngi ta hng ti tng ca Ch Ngha Tp
Th, phi hp vi nhng gi tr truyn thng hn v mt s
tnh thc su rng hn v duyn sinh tng khi v tng tc
vi nhng ngi khc.
T mt vin kin, ngi ta c th ni rng nhng nn
vn ha c nhn ch ngha c mt nh hng ca Ti ph
qut, trong khi nhng nn vn ha tp th ch ngha c mt
nh hng ca Chng Ta. Nhng vn cn bn l x hi
no s hnh phc hn. Th d, dng nh rng vic thc y
Ch Ngha C Nhn, vi s tp trung trn Ti, c th a
n thc ring r v thiu tnh cng ng nh ngi ni n.
Tri li, dng nh c mt s li ch no ca Ch Ngha
C Nhn: Mt thc c lp, t tin, v.v... Thc t, ti ngh
rng vic thc y suy t c lp, t tc, v t qun c th
a n mt s sng to ln mnh hn, c sng kin, s hon
thnh, khm ph hn, v ri th -.
By gi, mt vn l, c t Lai Lt Ma ngt li,
khi ng ni Ch Ngha C Nhn, ti ngh iu quan trng
l nhn ra rng c th c nhiu trnh . Mt trnh c th
l vn tch cc, v n c th a n sng to, hay mt
thc t tin, nhng th ny l nhng iu rt tch cc. Nhng
cng c th tr nn cc oan hn, ch m ng cm thy qu
c lp v qu t mn, , ti khng cn nhng ngi khc.
N c th tr thnh mt thc t cho mnh l trung tm, hay
v k, ni m chng ta hon ton khng quan tm n li ch
ca ngi khc. Nu n tr thnh nhng hnh thc cc oan
hn ca Ch Ngha C Nhn th iu y c th lm nn rc ri.
Trng thnh Hoa K, bn cht qu thm nhun vi
tng ca ch ngha c nhn, chng bao gi xy n vi
ti ci vic phn tch c nhng hnh thc lnh mnh hay cc
oan hay tm nhng th d ca bt c nhng h qu tiu cc
ca iu ny trn c nhn con ngi. Nhng khi c t Lai
Lt Ma nu ra nhng s phn bit ny, tht d dng i n
nhng s soi sng v ch ngha c nhn cc oan. Ti ngh,
th d, Ted Kaczynski
(1)
, mt k Unabomber b tc quyn
cng dn, trong nhiu nm l mt k khng b nguy him
nht trong nc - c l l hin thn ca Ch Ngha C Nhn
cc oan. Mc d c mt u c thng minh v ton hc.
Kaczynski cui cng phi sng trong ln tri bn thu mt
vng xa xi ho lnh ca Montana, tin hnh mt cuc chin
1. Sinh ngy 22 thng Nm 1942, tng l gio s ph t ton hc, b
t chung thn, khng c min gim.
TI V CHNG TA 49
tranh n c chng li k thut, cng ngh, x hi v mi
hnh thc ca Ch Ngha Tp Th. Hn ta dnh nhng
ngy thng ca y trong c n ch nhng bc th bom
git hi v lm mt tay chn nhng ngi hn khng thch.
D nhin, bn cnh nhng him ha ca ch ngha c
nhn cc oan, vn c mt cu hi v nhng nh hng tiu
cc ca nhng s a dng t cc oan hn a ti n thc
mc, Tha c Thnh Thin, ngi cp Ch Ngha C
Nhn cc oan c lm ra nhng th nh ch k, nhng
lm sng t, ngi c ngh rng vic khuyn khch nhng hnh
thc t cc oan hn ca Ch Ngha C Nhn c th to nn
hay gp phn cho s c n v xa lnh lan rng nh ngi
cp trc y khng?
Ngi ngng li trm t mt cch cn thn trc khi tr
li. Ti ngh rng khng c h qu nhiu ca vic khuyn
khch Ch Ngha C Nhn ny, nhn t lm cho con ngi
cm thy phi xa lnh nhng ngi khc. Ti cm thy rng
n s kh hn, quan im i khng khng hin din. y l
yu t ang bin mt.
Cng vy, Howard, ti ngh iu quan trng phi nh
l c th c nhng mc khc nhau ca Ch Ngha C
Nhn gia cc quc gia. Ngay c phng Ty, c th c
nhng cng ng c c vic nh gi rng ri s lin h
h tng ca chng ta, v hp tc tm linh. Mc d, c th
khng phi l trng hp Hoa K, cc quc gia u chu
nh Thy in v nhng nc khc bn o Scandinavia
ca Bc u, cng nh phong tro kibbutz
(2)
Do Thi, c
2. Cng ng tp th Do Thi, khi u cn bn nng nghip. Ngy
nay, nng tri l mt b phn c h tr bi nhng b phn khc, k c
nh my cng nghip v k thut cao cp.
mt tng x hi mnh m. Tng t th, trong m thc
dn ch ni ting Thy S, c mt s t tr rng ri cp
qun, huyn (district), v khi ngi ta ni v vic sng to
nhng chnh sch n s tc ng trc tip n i sng ca
h, ti ngh rng h c th c cm nhn mt thc cng ng
rng ln hn. V ti tin rng nhng c nhn sng trong nhng
loi kiu mu x hi ny chc chn s hnh phc hn nhiu.
Ngi ng. Theo Bn Hnh Phc ca Th Gii
u tin, c hnh thnh r rt sau s d on ca c t
Lai Lt Ma v nhng mc hnh phc cao hn trong nhng
quc gia ny, quc gia Bc u an Mch c nh gi l
hnh phc nht, Thy S th hai, v Thy in ng vo
hng th by.
Vy th, c t Lai Lt Ma tip tc, ti ngh n a
n iu ny: Nu mt x hi thc y t tng Ch Ngha
C Nhn hp hi hay Ch Ngha X Hi nh nhen, trong
trng hp no cng l thin cn, v mt cch cn bn khng
thc y mt s hnh phc ln rng nht cho nhng thnh
vin ca x hi y. Th d, nu mt x hi l qu cc oan
trong s tip cn x hi ch ngha ca n n mc l s
tr gi ca c nhn (khng c ch ng cho c nhn), v n
s ging nh mt ci cy ch c thn cy m khng c cnh
cy. Ngoi mt chnh quyn mnh m, khng c g khc na.
Khng c t do c nhn, khng c s sng to. Khng c
g c. Tri li, nu mt x hi qu t s nhn mnh trn c
nhn, n mc ngi ta cm thy qu c lp, c mt cm
gic khng cn nhng ngi khc, v cm thy hon ton t
mn, ri th n l ging nh loi ngi ngi trn mt cnh
cy trong khi ngi y t ca n i. Tht l kh di!
Nh vi Ch Ngha C Nhn cc oan, tht d dng
thy nhng him ha ca Ch Ngha Tp Th cc oan.
TI V CHNG TA 51
Trong thc t, th gii qu thng thy nhng nh hng
tn ph ca tnh trng dm nt trn nhng quyn ca c nhn
nhn danh tp th: Nhng tri lao ng ci to gulag ca Lin
X, nhng ch n p, nhng s kinh khip xy ra khi
nhn quyn b tc ot khi quyn con ngi ca c nhn.
C iu g y thm ch nhng hnh thc n ha hn ca Ch
Ngha Tp Th cc oan dng nh dm nt c sng to ca
con ngi, sng kin c nhn, v s pht trin. Ti nh li
ln ving thm u tin ca ti n Trung Hoa nm 1981, lc
m mi ngi ch cn t chn n bt c mt con ng
no Bc Kinh chng kin Ch Ngha Tp Th c ca
ngi trong x hi nh th no. C iu g y lm bi ri
vi vic i tn b trong mt thnh ph ca hng triu c dn,
ni m chng ta thy mi ngi, ngi no cng nh ngi
ny, n mc trong cng b qun o mu xanh dng m ca
Mao
(3)
- , ngoi tr nhng k phn ng him hoi mi dm
biu l thi khng theo trt t [cch mng] ca h bng
vic chng din mt b Mao xm m thay v mt b
xanh dng m (c th ni y l quc phc ca nc Cng
Ha Nhn Dn Trung Hoa thi k Cch Mng Vn Ha).
Khi nh li ln ving thm y, ti ngh v ngi hng
dn du lch Trung Hoa ca ti, mt chng thanh nin vui
v va mi tt nghip i hc cng ng (college). Anh ta
3. Cn gi l i cn, hay o Tn Trung Sn, Tng Gii Thch
cng mc b ny. Cc lnh t cng sn Trung Hoa, Bc Hn, Vit
Nam, Lo v Khmer nh Polpot, Ieng Sary u mc b ny. T Cch
mng Vn ha 1966, b ny vi chic nn cng nhn ca L-nin tr
thnh ng phc cho mi gii Hoa Lc t qun s n dn s, t lnh
t n dn thng, nam cng nh n, ch c khc mu, v lnh t cng
cn b cao cp th c thm chic o s mi trng bn trong. T sau ng
Tiu Bnh, cc lnh t Trung Hoa cng cc nc cng sn chu u
thay bng b ln hay veston vi c vt.
khng phi l mt ngi hng dn chuyn nghip, nhng
c phn cng cho nhm du lch ca chng ti do bi kh
nng c ting Anh ln ting Php ca anh ta, v nhm ca
chng ti bao gm vi ngi Canada ni ting Php. Hon
ton d on rng nhm ca chng ti tn trng trit mt
cch t ng v ging nhau theo chng trnh nguyn bn
cn thn ca nh nc, anh ta khng chun b i din vi
mt nhm bao gm nhng c nhn vi nhng s a thch ca
ring h v nhng th h mun thy hay lm. Khng bao
lu khi chng ti n, nhm c sp t khm ph mt
vi khu vn a phng trong vi gi. Sau khi ng gp
li trn xe but ca chng ti vo gi quy nh, nhm chng
ti chia ra lm nhng nhm nh hn, v vi i nam n
cng nhng c nhn c thn bt u t thm ving nhng
c trng a dng ca cc khu vn. Ngi hng dn ca
chng ti lp tc gi ln, Xin vui lng tp hp chung vi
nhau! Xin vui lng tp hp CHUNG VI NHAU! Anh
ta chy ti chy lui, c gng tp hp chng ti li, nhng
khi nhng thnh vin trong nhm chia ra nhiu hng khc
nhau, anh ta tr nn bi ri thy r hn. Khi thy r rng
l khng th quy t chng ti li c vi nhau v a chng
ti qua nhng khu vn nh t chc, anh hon ton hong
ht. Lp bp v si sc vi s gin d v in tit ln, anh ta
ht ln, QU V L NHNG NGI KHNG C TINH
THN TP TH NG N!!! ging nh y l mt s
lng m xu xa nht, h thn nht m anh ta c th xc phm
n chng ti.
Tm tt li quan im ca ngi, c t Lai Lt Ma kt
lun, Ti ngh mt x hi c th khuyn khch pht trin
nhng quyn c nhn v chp nhn nhng quyn c nhn,
trong cng lc ch n quyn li v hnh phc ca ton
TI V CHNG TA 53
th cng ng hay x hi - cn c tuyn b nhm m
rng ti a hnh phc ca con ngi. By gi, trn mc
c nhn, v hnh phc lun lun l mt tnh trng ch quan
ca tm thc, nhm to nn mt x hi hnh phc hn,
chng ta cn bt u trnh tm thc c nhn. Sau rt,
mt x hi hnh phc c vit nn t nhng c nhn hnh
phc vui ti. Do vy, tt c nhng s bn lun ny h tr s
ch n phc li ca nhng c nhn.
Tuy nhin, chng ta cng cn nhn vo mc x hi
nh mt tng th v ch n nhng quan tm ca nhm,
to nn nhng iu kin ni m nhng c nhn v nhng
nhm c th pht trin ln mnh, ni c mt thc yn n
ton b, s ch n phc li x hi, v.v... Th nn, chng ta
cn mt nhn thc rng ri hn, thnh thin hn bao gm c
hai s tip cn. V tt c s i n cn bng.
C th c v s nhn t nh hng n mc trung bnh
ca hnh phc trong mt quc gia, nhng loi x hi no l
hnh phc hn? Cu tr li cho cu hi ny cho chng ta
trc din tng ng vi quan im ca c t Lai Lt Ma!
Trong vic nhn vo nhng nt ca cc quc gia hnh phc
nht trn tri t, chng ta khm ph mt m thc xut hin
theo sau nguyn tc cha kha ca c t Lai Lt Ma: S
cn bng. y chng ta thy mt s tip cn cn bng trnh
nhng cc oan ca c lp hay l thuc, Ch Ngha C
Nhn v Ch Ngha Tp Th, m ng hn l kt hp chc
ch c hai nhn thc. Trong nhng nc bn o Scandina-
via, th d, chng ta thy mt nn vn ha cng nghip Ty
phng, mt cch truyn thng k ngh hn, vi tp qun
c th Ty phng ca vic tn trng nhng quyn c nhn
v suy ngh c lp. Cng lc y, chng ta cng thy nhng
tiu chun tp th, chng hn nh gi tr vn ha m chng ta
khng nn ng ngoi l, o c ca cy inh c ng
xung. Mt m thc tng t hin hu trong nhng x s
khc vi chnh nhng mc hnh phc nht, nh Thy S,
minh chng s cn bng gia thc c lp v cm nhn
tng lin, quan tm cho t do v sng kin c nhn nhng vi
mt thc mnh m hn ca phc li x hi v mt s lin h
nng ng hn trong li ch ca cng ng a phng c
thy trong nhng quc gia t hnh phc hn phng Ty.
Khi i n vic xc nh loi x hi m chng ta nn tm
cu to dng mt th gii hnh phc hn, tt c nhng
chng c c gi tr dng nh h tr cho quan im ca c
t Lai Lt Ma: Chng ta phi hnh ng i vi vic xy
dng nhng x hi duy tr s tn trng quyn con ngi v
chn gi tr ca c nhn, l iu khuyn khch s pht trin
nhng sc mnh c nhn, tnh chnh trc c nhn, v s t
tin tuy th cng lc thc y thc ni kt su xa n ngi
khc v quan tm n phc li ca ngi khc. Cn bng l
cha kha.
KHNG PHI TI HAY CHNG TA, NHNG TI V CHNG TA
Th gi, mt tu s mc y o mu nu v vng ngh vi
n ci lun n trn mi, di chuyn mt cch im lng m
thm, khim tn t tr phc v trn mt bn c ph thp
pha trc chng ti. Sau khi rt cho ti mt t tr v thm
nc nng vo chic ca s ca c t Lai Lt Ma, ng ta
dng nh bin mt. Pht gii lao vi tr ngn ngi cho
php th k ring ca c t Lai Lt Ma i vo phng v
bn bc vi ngi trong chc lt, nhng chng ti nhanh
chng tr li m o.
Tha c Thnh Thin, chng ta ang tho lun v
quan im ca ngi rng mt x hi hnh phc nht l mt x
TI V CHNG TA 55
hi c s cn bng - ni m c phc li ca c nhn v cng
ng c tn trng v thc y, v l ni c phn chiu
trong nhng chnh sch x hi v cc gi tr c khuyn
khch trong x hi y. Nhng by gi ti mun i ngc tr
li mc ca c nhn. Trc y, chng ta ni v tm
quan trng ca vic thit lp mt thc su xa trong vic
ni kt vi ngi khc, iu y c th mang n nim hnh
phc c nhn to ln hn cng nh h tr cho vic vt thng
nhng vn nn ca x hi nh thnh kin, xung t, v.v... Do
vy, mt cch ct yu chng ta ang ni v nhiu li ch c
th kt qu t vic chuyn hng nn tng trong thin hng
ni ti ca chng ta t Ti n Chng Ta. iu ny lin h
vic tp trung t hn trn nhng s khc bit ca chng ta
v nhiu hn trn nhng s tng ng ca chng ta, trn
nhng c trng chung ca chng ta.
Vng.
Nhng by gi chng ta cng nhn thc nhng li ch
ca mt thc lnh mnh ca ch ngha c nhn. Th nn
cu hi l, Chng ta lm ha hip s xung t ny gia vic
trau di thc c lp lnh mnh ny, mt thc ca Ti,
vi mt thc ca s ni kt vi nhm, mt thc ca
Chng Ta nh th no?
Ti khng thy c s xung t y, c t Lai Lt
Ma tuyn b dt khot.
, n l cu hi v vic lm th no tm ra s cn
bng ng n gia hai nhn thc khc nhau ny. Mt pha,
chng ta c mt thc c nht, c tnh ca chnh mnh, v
pha khc l mt cm nhn ty thuc, c tnh ca nhm.
Vy th, vn cn bn mt cch thit yu l cu hi v Ti
Chng Li Chng Ta, v lm th no chng ta -.
Howard, c t Lai Lt Ma ct ngang, Ti ngh
trong vic tho lun ch ny, trc tin chng ta phi lm
iu y r rng hn. By gi, chng ta ch rng i khi
con ngi phng Ty c khuynh hng ny thy mi
th trong nhng dng thc trng hay en, tt c hay khng
g c. Do vy, y ng ang ni v iu ny, Ti Chng
Li Chng Ta, ging nh mt ngi cn phi lm mt s la
chn, ging nh t n mt cm nhn thng nht, mc
tiu ca chng ta phi l qun i nhng s khc bit ca
chng ta, v ch nhn vo nhng khu vc m chng ta ging
nhau vi nhng ngi khc.
Nhng iu y khng l mc tiu y, ngi ni mt
cch dt khot. S tip cn chng ta ang ch trng trong
vic em n nhng thay i tch cc l pht trin mt quan
im thc t hn, mt nhn thc ph hp hn vi thc t. Do
th, chng ta khng ang ni n vic qun lng chnh mnh,
nhng s quan tm ca ring mi ngi. iu y khng thc
t. Chng ta ang ni rng ng c th ngh v c li ch ca
ring mnh v phc li ca nhng ngi khc cng mt lc.
Tuy nhin ti khng khng vi cu hi ban u ca ti.
Nhng i vi ti dng nh trn mt mc no y, nu
chng ta mun c mt cm nhn lin kt mnh m vi ngi
khc v mt loi xc minh vi nhm ca mnh, cho d y
l mt nhm nh hay cng ng a phng hay x hi m
chng ta sng trong y, chng ta vn cn iu ha th no y
c tnh ca c nhn v mt mt, tnh cht c nhn ca chng
ta v cm gic c lp, ring l, v c lp, vi cm gic i
khng lin kt, v mt kia.
Chng ti tip tc cng trn nhng ng nt y trong
mt lc na, khi ti khn khon ngi cho mt cung cch
i ph vi s i khng nhng cm gic ca s nh hng
TI V CHNG TA 57
mt ci Ti hay mt ci Chng Ta. c t Lai Lt Ma ch
xt mt cch l ng lng bn tay trn nh u trn tra ca
ngi khi ti ni, mt thi bc rc m cng phn chiu
trong biu l thay i mt cch nhanh chng trn khun mt
ca ngi. Khi s by t ca ngi ngng trn mt s phi hp
khng lng nh c ca ba phn kh x, mt phn khi
hi, v mt v mt mi, ngi lc u v ci. Ti cha r
mu thun nm ch no! Theo nhn thc ca ti khng c
s i khng c hu y.
R rng c mt s khc bit cn bn v nhn thc ang
hot ng nh mt ro cn. D nhin, iu ny khng c g
mi. Chng ti bt u lot gp g ny vi mt s kn ca
ngn khi ti bt cht loay hoay quanh mnh Tt c chng
ta l ging nhau v p ng duy nht m ngi c th nu ln
cho mt nhn thc n gin nh vy l a ra gi thuyt mt
cch a nghch v s xm lng ca nhng ngi Ha tinh
nh mt gii php cho nhng vn nn ca a cu chng ta.
S kn ca ny iu ha nhng quan im bt ng
ca chng ti - ngi nh mt thy tu Pht gio, ti nh mt
nh tm l tr liu Ty phng - l iu g y m chng ti
chm trn trc tin trong lot tho lun ln th nht ca
chng ti nhiu nm trc, c ghi chp trong tp u tin
Ngh Thut ca Hnh Phc. N tip tc mt cch nh k
qua nm thng, mc d iu y tr nn t thng xuyn
hn khi chng ti tr nn quen thuc hn vi nhng quan
im ca nhau.
Chng c nhng quan im bt ng ca chng ti vn
thnh thong ni ln, tuy th, khi trong lng hng hi ca ti
cho nhng gii php r rng, dt khot n nhng vn nn
bao la ca con ngi, ti hi nhng iu m ngi cm
thy qu bao qut tng nh khng th tr li c. Mt
cch tng qut, ngi quy cho nhng cu hi loi ny l t suy
ngh c trng chuyn ch Ty phng ca ti, khuynh
hng xem thy mi th trong nhng dng thc ca trng
hoc en - tng phn vi quan im tp qun ca ngi rng
nhng vn nn ca nhn loi thng phc tp, sc thi, trm
lng hn hu nh kh phn bit. (Tuy th, vai tr i khi b
o ngc khi thnh thong ti gii thch mt thi khng
thch nghi ca c nhn trong nhng dng thc ca nhng
ng lc tm l phc tp, trong khi ngi c th quy cho thi
y vi quyt nh n gin: , h va mi vng phi
thi quen ca thi , hay nh hng ca nhng kip
sng trc.)
Mc d nhng cu hi qu sc n gin hay tng qut
ha c th lm c t Lai Lat Ma bc xc trong nhng
lc no y, nhng chng ti pht trin mt cung cch
i ph vi nhng loi cu hi ny: Chng thng c b
qua vi mt cu ni a. Chng ti c mt li a nghch
c an kt qua nhng bui tho lun ca chng ti. Chng
ti t nhng loi cu hi nh th vo mt trong hai c
trng: Khng C Th hay Ng Ngn. Nu ti bit ti sp hi
mt cu hi m ti bit l ngi s phn ng trong thi nh
th, nhng ti c mun hi bt c gi no. Ti m u cu
hi ti bng cch, By gi, tha c Thnh Thin, y l
mt cu hi thuc loi Khng C Th, v cu hi l... Th
y, trong cung cch y, chng ti i qua nhng quan
im khc nhau ca chng ti mt cch tht d dng, c
h tr bi thi khi hi t nhin v ung dung ca ngi.
Bui sng hm y, khi c t Lai Lat Ma bn tm
vi s thu hiu rng ti khng th nm bt mt nhn thc
n gin nh vy ra sao - y l chng ta c th ni kt
vi nhng ngi khc ng thi duy tr tnh cch c nhn
TI V CHNG TA 59
ca chng ta - ngi ch n thun quy cho n l ci li suy
ngh gn d c on ca Ty phng, v bng v trong ci
ci hn nhin t ti ca ngi. Tuy nhin, ti th nhn l ti
khng t b kin ca ti rng chng ta phi b i tnh cch
c nhn nu chng ta mun hip nht vi c tnh ca mt
nhm, ti khng hon ton chp nhn quan im ca ngi,
cho n tn sau ny, khi ti bt u tm thy nhng chng c
khoa hc h tr cho tng ca ngi.
Gy u v tip tc ci, c t Lai Lat Ma tip tc,
Ti va mi ngh... ti ang ngh l s khc bit gia Tng
ng v Anh ng c th a n s khc bit cn bn v nhn
thc. Trong Tng ng, ch m chng ti dng cho ti (I
v me) l nga v ch dng cho chng ti - chng ta (we
v us) l ngatso. Th nn trn cp cn bn ca chnh
t ng do vy trong Tng ng, c mt lin h mt thit gia
ti nh mt c nhn v chng ti nh tp th. Ngatso t
ng cho chng ti, c ngha en ca mt iu g nh mt
tp th ca ti hay nhiu ci ti. V vy, loi tng
ny, n ging nh nhiu ci ti. V vy, khi ng ang ng
nht ha vi mt nhm rng ln hn, tr thnh mt b phn
ca mt nhm, n ging nh ang m rng ngha ca ci
ti, hn l nh mt n. Tri li thut ng trong ting Anh,
we (chng ti) v I (ti) dng nh hon ton khng lin
h, cn bn ca t ng khc nhau, chng khng lin h...T
ng l g?
T nguyn, theo t nguyn?
Vng, theo t nguyn. Do th, trong cu hi ca ng v
Ti Chng vi Chng Ta, c th iu ny chng t phng
Ty c mt loi cm gic trong mt mc no y ca Ti
trong s i khng vi Chng Ta. V vy, c th khi ng ha
ng vi mt nhm, hay tr thnh mt b phn ca mt nhm
ln hn, th hu nh ng ang nh mt c tnh c nhn ca
ng. Ti khng bit. c t Lai Lt Ma thn trng.
, ti ni, d nhin, ti c th thy nhng li ch ca
vic pht trin mt ngha ln hn ca c tnh mt nhm,
cm nhn l mt b phn ca mt nhm rng ln hn. Nhng
dng nh ti thiu vn trn mt mc no y, rng nu
chng ta cng di chuyn vo trong phng hng y, cng
c nguy c ca s yu km c tnh c nhn ca chng ta,
m iu y phi hnh ng vi mt cm nhn ca vic chng
ta c bit nh th no, chng ta khc bit vi nhng ngi
khc nh th no.
Khng, khng nht thit phi l trng hp y, ngi tr
li. V, trong thc t, tin trnh ca vic m rng c tnh
ny ca chng ta nh l mt b phn ca mt nhm c th
tht s l mt tin trnh rt t nhin xy ra m khng nh
mt c tnh c nhn ca mnh. Th d, trong mt gia nh, c
nhiu c nhn, v h khc nhau. Nhng khi ngi ta suy ngh
trong dng thc ca gia nh chng ta, th th c mt tnh
cht bao gm, bi v chng ta lin h vi mi ngi trn cn
bn ca s lin h. Do vy, y ng m rng c tnh ca
ng bao gm gia nh, v ng c c tnh tp th gia nh
ny. N tht s l vn m rng phm vi hay mc tiu, bi
v nu ngi ta khng t ch m rng iu ny, h c th
thm ch c mt s phn chia trong chnh gia nh h. C th
c mt gia nh ni m h thc hin mt s phn chia trong
gia nh cn c trn th vic - quan im chnh tr khc
bit hay quy trnh ti chnh hay bt c iu g.
Ri th chng ta c th c mt gia nh, nhng ngi
c mt c trng tp th ca gia nh, nhng cm gic ca
chng ta v cng ng hay mi quan h thn thuc l rt
hn ch n gia nh ht nhn y. V vy chng ta c ngi
TI V CHNG TA 61
phi ngu, con ci, nhng nu chng ta khng th vn ra
ngoi v m rng chu vi vng trn ca chng ta, th th mt
ln na, n l tht l hn hp. Gia nh ny s t khc bit
vi lng ging ca h, v gi chnh h hon ton ct t, v
ri th sng mt cch c lp. Nhng chng ta cng c th
c nhng gia nh khng ch xc nh chnh h nh mt gia
nh nhng cng ng nht chnh h nh l mt phn ca c
dn lng ging. V nu gia nh chng ta c th vn ra, m
rng vng trn y vt khi hng xm bn cnh, chng ta c
th pht trin mt s lin kt v mt s rng buc vi nhng
ngi khc cn c trn dng thc chng ta nh mt cng
ng. V iu s lm nn mt s khc bit khng l.
Nu nhng gia nh con ngi sng trong mt cng
ng c th tht s lin h vi nhau nh nhng thnh vin
ca cng mt cng ng, d nhin, i khi c th c mt s
xung t v tranh lun, v.v... nhng ti thiu s c mt cm
gic lin quan. Nu chng ta cm thy i khi chng ta cn
ni chuyn vi ai y, chng ta ch cn g ca nh ngi y,
hay chia s nhng rc ri, chia s nim vui, mi mc mi
ngi chung quanh.
Ngi dng li, ri kt lun. V th, trong cng cch ny
chng ta c th m rng c tnh ca chng ta bao gm
chng ta nh mt khu vc hay chng ta nh mt quc
gia, v.v... V cn bn, trong trng hp ca x hi, cng
ng nhn loi, chng ta c th m rng s thng nht ny
bao gm mi ngi, nn chng ta c th ni, chng ta
nhng con ngi trn tri t. Do vy, mc nhn loi,
c nhng s khc bit trong nhng c nhn thnh vin nhng
cng lc chng ta c th thy mt s ng nht, chng ta
c th lin h vi ngi khc trn mt cn bn su sc hn,
nn tng hn.... ng bit khng, ngi thm, khi ngi chun
b chm dt bui tho lun, nhng ngy ny, ti nhn thy
rng vic s dng t ng nhn loi rt nhiu, ti ngh y
l mt tin trin diu k - bi v iu ny rt ton din.
t ci ca nc nng v vi ly i giy, c t Lai
Lt Ma tm lc: V th, vn quan trng y l mt c
nhn vn c mt s quan tm n li ch cho chnh mnh,
c mt ngha ca Ti (Me), nhng ngi y c th m rng
phm vi c trng ca c nhn, v s quan tm ca c nhn,
bao gm nhng ngi khc - khng phi l qun lng
nhng s khc bit ca chng ta qu nhiu, m ng hn l
ghi nh nhng s tng ng ca chng ta, cho n mt s
ch v tm quan trng tng ng. Mt cch cn bn, khng
phi l vn v Ti hay Chng Ta m ng hn l Ti v
Chng Ta.
Chng ta bt u tho lun v hnh phc ca con ngi
trong phm vi x hi bng vic kho st vn nn tng Ti
Chng li Chng Ta - ring l chng li ni kt. c t Lai
Lt Ma tranh lun rng con ngi c phc ha ni kt
vi nhng ngi khc, gii thch kh nng tnh cm, nng
m, thn hu, v yu mn ca chng ta l giu c v nhng
ngun gc ng tin cy ca hnh phc nhn loi - ging nh
tin trnh gi kim no y bin ch thnh vng, s chuyn ha
Ti thnh Chng Ta, trau di mt thc lin h, em n
nhng phn thng phong ph cho s toi nguyn ca con
ngi, cng vi sc khe thn th, tinh thn, v cm xc tt
p hn. Cng lc, s ni kt vi ngi khc s gip tng
cng cng ng rng ln hn v h tr xy dng mt
x hi tt p hn. Trong thc t, cho d nhn qua lng knh
t bi ca o Pht hay trch dn chng c khoa hc gn y,
ngi ta c th tranh lun mt cch hp l rng s ni kt
ca nhn loi v nhng rng buc cng ng, cn c trn
TI V CHNG TA 63
thc n cn, c th l ci ngun n c to ln nht ca nim
hnh phc v toi nguyn ca nhn loi.
Nhng, khi chng ta chng kin qua lch s nhn loi, i
khi s vic c th i lc hng. Sai lm kinh khip. Trong khi
cm nhn lin h, thc Chng Ta, c th em n nhng
tng thng v i, iu g xy ra khi Chng Ta v H tr
thnh Chng Ta Chng Li H? Lm th no ch khi nim
v Chng Ta v H leo thang thnh thnh kin, th hn, xung
t, v bo ng? y l nhng vn thit yu m chng
ti phi i din khi nhng m lun ca chng ti tip tc.
Nguyn tc: Me and We
Trch t quyn The Art of Happiness in a Trouble World
n Tm L ngy 07/06/2011
Chng 3:
THNH KIN
(CHNG TA CHNG LI H)
Vo nm 1992, mt nng dn Croatia tn l Adem k
mt cu chuyn kinh hong. Trong mt cuc phng vn vi
mt phng vin v tc gi ngi M, Peter Maas, Adem ci
gp ngi xung, th thm tng thut v nhng s kin qu
tn nhn m chng dng nh lm cn kit sc mnh v
tm hn t thn th ca ng. Thm ch ging ni ca ng c
th dng nh biu l nhiu hn l th thm. Nhng nm v
trc, ng ni, nhng mi quan h gia nhng ngi Serb v
Croatia thoi ha. Ch trong mt nm, h thy nhng
c tnh c nhn tan bin, cun ht vo trong mt thnh kin
khng c bt c mt chc nng phn bit no: Chng Ta
chng li H. V ri th mt m n, nhng thi th ch
tr thnh mt cn c mng t vic m Adem khng th
tnh to li. m hm y, nhng ngi Serb t mt lng lng
ging vy bt ba mi lm ngi n ng trong lng ca
Adem v ct c h...
Ma thu trc, nhng k git ngi gip nhng nn
nhn ca h thu hoch ma mng. Cc ngi Serb ny
tng l nhng ngi bn ca h, nhng ngi tng chia
s i sng vi h - v by gi, em n ci cht cho h
mt cch khng th hiu ni.
Hai nm sau, trn mt lc a khc, mt ma xun d
thng, v i sng tt p cho nhiu ngi trong mt lng
qu Phi chu, Nyarubuye. Bn b v lng ging lm vic vi
nhau trn nhng cnh ng, cy cy ma mng la min, v,
vo nhng ngy ngh, xem l Thnh ng vi nhau. Mc
d mi ngi phn chia khc bit thnh b tc, hoc l Tutsi
hay Hutu, Gitera, mt nng dn a phng ni, Cuc sng
bnh thng. i vi chng ti, cho n khi no c mt ma
thu hoch va chng ti khng phi mua thc phm t
ca hng, ti c th ni l chng ti vui mng.
Ngi lng Rwanda, mt x s ca cng thng v xung
t lu di gia hai sc tc chnh, Hutu v Tutsi. Vo ngy
su thng T, 1994, tng thng ngi Hutu, Juvnal Habyari-
mana, b m st, lm tan v mt cuc ngng bn mong manh
c t vic k kt hip nh ha bnh gia hai nhm vo ma
thu trc. V m st chm ngi s phn ut v th hn si
sc t lu ngay bn di b mt, ging xung s dit chng
thiu s ngi Tutsi di bn tay nhng k thng tr Hutu.
Ch chn ngy sau, Gitera thy mnh s dng mt chic
ra m mu, chm cht nhng ngi lng ging cnh nh
n cht, b m, nhng a con, mi ngi - bn trong thnh
ng ca lng. Nhng ngi Tutsi a phng chy trn
vo y, chc chn mt ni t nn an ton c th c tm
thy trong mt ni m h hc tp cng vi nhng ngi
Hutu lng ging rng git ngi l mt ti li. Thay v th,
by nghn ngi n ng Hutu bao vy nh th v tn st
hu ht mi ngi trong y, chm cht v nh p nhng
THNH KIN (CHNG TA CHNG LI H) 67
ngi hng xm cho n cht vi m tu v gy gc. Gitera
din t mt cnh kinh khip khng th tng tng ni,
thy ngi ta ct tay ct chn... ln ln chung quanh v la
ht trong kinh hong cc , khng tay khng chn... Gitera
cui cng thm rng, Nhng ngi ny l lng ging ca ti.
Nhng s kin nh vy v ang xy ra khp mi ni
Rwanda, vi v s s vic - mt a b mi tui b chn
sng, mt b ni tr Hutu i b qua nh hng xm bn cnh
v chm git nhng a tr tng l bn thn ca con ci b,
nhng chuyn tra tn khng ni ra - khi nhng g c tin
hnh vi nhng nhm v trang t chc k cng gi ti nhng
thn xm tn st nhng ngi Tutsi bin thnh mt cuc tm
mu in cung, mt s mit mi chm git bi thng dn,
nhng ngi c khuyn khch bi chnh ph v triu tp
bi i truyn thanh nh nc Rwanda lm no ng ln lin
tc mt lung tuyn truyn v nhn o, lin h n ngi
Tutsi nh khng phi l nhng con ngi m nh nhng
con gin phi b tiu dit. Nhiu thng dn tham gia
trong cuc tn st dit chng.
Nhng con s ca cuc dit chng c l ng kinh
ngc - phng on khong tm trm nghn n mt triu
nng dn Tutsi (cng nh nhng ngi Hutu n ha) b
tn st trong mt trm ngy! Khng phi vi bom, sng my,
hay l hi ngt - m hu ht tng ngi mt, gn bn cnh,
c nhn. Mt nhn chng bo co rng ng ta thy chng
git v, v git chng, lng ging git hng xm, anh em git
ch em, ch em git anh em, v con ci git cha m. Trong
mt trm ngy, dng nh mi c trng v mnh danh x
hi, nh chng, v, anh em, ch em, lng ging, b bn, gi,
tr, nng dn, bc s, hay gio s u bin mt c - chi cn hai
th tn ti: Chng ta v h.
Tha c Thnh Thin, ti bt u, trong cuc m
lun cui cng va qua, chng ta tp trung trn tm quan
trng ca s ni kt vi nhng ngi khc, ca mt cm gic
lin h, mt mi rng buc nhn loi cn bn. Ngi
cp lm th no chng ta c th ng nht ha vi mt nhm
ngi m khng nh mt ngha t thn v c nhiu loi
nhm ngi m chng ta c th ng cm vi, cho d n l
vi gia nh, hay cng ng, hay quc gia chng ta, v.v... V
trong thc t c nhiu nghin cu v vn lin h x hi
l khng ch lin kt vi hnh phc ln hn, m cng l vi
sc khe thn th v tinh thn tt hn v nhiu phn thng
khc, ngay c s sng lu.
Cng mt lc, chng ta xc nh vn rng mt
khi chng ta c mt Chng Ta chng ta cng s c mt ci
H, l iu thnh lp nn kh nng cho thnh kin, th hn,
v trong nhng trng hp cc oan nht ca nhng loi v
nhn o ni m chng ta s nhn thc nhng s khc nhau
gia nhm ca chng ta v nhm khc l qu rng m chng
ta thm ch khng th nhn ra h nh nhng con ngi. V t
y khng ch l mt bc ngn n nhng hnh ng hung
bo v ngay c s dit chng.
Thy mt nhm khc nh nhng ngi thp km l
mt th d cc v nhng g l khuynh hng t nhin
tch bit chnh chng ta thnh Chng Ti v H c t
Lai Lt Ma ni. V th nhm ngn chn gc r nhng
vn ng cp, ti cm thy rng chng ta cn nhn mt
cch nghim khc vo chnh khuynh hng t nhin tch
bit thnh nhng nhm v nhn vo th gii trong dng thc
ca Chng Ta v H.
Ri th hy iu ny nh ti u tin m chng ta
khm ph hm nay - khuynh hng t nhin ca con ngi
phn chia chnh chng ta thnh nhng nhm: Trong
nhm v ngoi nhm.
c t Lai Lt Ma dng nh sng khoi, sn sng
khm ph. Vng. Rt tt! Nm bt ngi vo bui sng lun
lun l mt vic tt p.
Ti ni, A, trong vic bt u trn trnh cn bn nht,
trc tin ti ngh c mt cn bn sinh vt hc, t quan im
tin ha, ti sao con ngi c khuynh hng t phn chia
chnh h trong cch ny. Nhng d nhin, nh ngi thng
nhc nh ti, nhng th ny c th l phc tp. Do vy, c
th c nhiu nguyn nhn khc v nhng th phn chia ny
chng ta v h, chng hn nhng nguyn nhn tm l. Th
d, ngay by gi, Cp Bng Th Gii ang din ra. Nu
ngi thch mt i no , ngi l mt ngi hm m, v
nu ai y hi ngi kt qu ca mt trn no y, ngi khng
ni, , h thng. Ngi ni, Chng ti thng! Ngi bit
khng, ngi ng ha vi nhm thnh cng. D nhin, ngi
ta thch cm gic tt p v chnh h. V mt cch lm nh
th l bng vic ng ha vi mt nhm, nhm thnh cng.
Nhng cng c th c mt nguy him ln, ti tip tc.
Nm ngoi, th d, c mt s kin m trong y hn mt
trm ngi b git trong mt v no lon ti mt trn bng
Phi chu. Ngi bit khng, iu ny nhc nh ti, mt
ngi bn mi ni vi ti v chiu hng gia tng ca tnh
lu manh gy ri quanh th gii, vi nhng cuc t kch,
m chm, bn sng bo ng, nhng ngi hm m b dm
nt trong s chy trn tn lon ca con ngi - hng nghn
trng hp khp ni trn th gii. ng ta gi n l T Nn
Anh Quc. V nu loi bo ng ny c th ch n ra qua
mt cuc tranh chp tng chng nh n ha nh mt trn
bng, th th hy vng no y? ti th di.
Trong mt khonh khc, c hai chng ti cng im lng,
ri ti tip tc. Nhng ti phng on cu hi u tin l, ti
sao iu ny Chng Ta chng li H l mt c trng tinh
thn mnh bo ca con ngi?
c t Lai Lt Ma im lng mt lc lu trong khi ngi
xem xt vn , ri bt u, By gi, bn ng v s dnh
mc n s hin hu ca con ngi d nhin l mt nt rt t
nhin. V ti ngh rng ngha ca Chng Ta ch n gin l
s m rng cm nhn ny ca bn ng - n tr nn m rng
v th ngi khc c bao gm trong n, mt cch c bit
i vi b con thn thit. ng m rng phm vi ca s ng
nht ha, ca c trng c nhn, bao gm nhng ngi
khc, nhng ngi m i vi h ng tm s h tr. Do th,
khi iu ny m rng, u tin n m rng n gia nh ca
ng, ri nhm vn ha ca ng, ri th quc gia ca ng, bt
c ni no n lin h.
Trong qu kh c xa, con ngi cn hp qun trong
nhng nhm gn gi ny h tr bo m cho s tn ti.
Nu c s ganh ua cho nhng ti nguyn him hoi, th th
c mt thun li ng nht ha mt cch gn gi vi mt
nhm c th ca h; nhm t tn ti, ngi ta cn nhng
ngi h tr. V d nhin, trong qu kh, trong nhng ngy
y ca th gii l nh th c th kh d cho nhng nhm hay
nhng cng ng duy tr c lp mt cch tng i, pht
trin v ln mnh mt cch c lp t nhng nhm khc.
c t Lai Lt Ma tip tc, Tuy th, mc d cm gic
Chng Ta chng li H c th c mt vic tch cc trong qu
kh, h tr cho s sng cn, s tht l th gii thay i.
Thc t ngy nay l rt khc bit. Th gii ngy nay lin h
h tng hn. Ni m tinh thn hp tc l thit yu cho s
tn ti. Do vy, nhng g c ln l mu m th by gi tht
s li phn tc dng, v rt tn ph mt cch tim tng.
Th nn, ch bi v chng ta c th ni rng ngha
Chng Ta chng li H ny l im t nhin, iu khng
c ngha rng chng ta khng nn lm bt c iu g v n.
Mc d ngha ca tnh ch k ny v s m rng cho sinh
khi n cm gic Chng Ta chng li H c th l t nhin,
nu n a n nhng hu qu tiu cc, th th chng ta cn c
gng mt cch nng ng chng li khuynh hng ny.
BN B V NHNG K TH CH
S gi ca c t Lai Lt Ma tm thy du vt ca
s pht trin nhng s phn chia nhm ny khng n gin
nh mt vn t m thng tu. Thu hiu cn bn ca tin
trnh ny khng ch gip chng ta thu hiu ti sao chng ta
c x theo cung cch chng ta thc hin m cng cung cp
kh nng thay i thi ca chng ta, ca vic sng to mt
th gii tt p hn, mt tng lai tng sng hn cho con
chu chng ta.
Trong vic tm kim tin trnh ca vic con ngi phn
chia thnh nhng nhm i khi c th tm kim tiu dit
hay tn hi nhng ngi khc, chng ti bt u bng vic
phn loi con ngi thnh hai nhm c trng, trong nhm
v ngoi nhm (nhng g ti ang lin h n nh Chng Ta
v H) - nhng nhm y m ti t xc nh nh mt thnh
vin, v nhng nhm ti nhn nh l khc bit vi ti, ti
khng thuc vo nhng nhm y. Tin trnh phn chia
con ngi thnh hai nhm, Chng Ta v H, l mt th d v
s phn loi. No b tht s thch phn loi mi th n c
th lm thnh nhng nhm - phn loi i tng, khi nim,
v con ngi. Ti sao? Chng ta sng trong mt th gii v
cng phc tp, v kh nng ca no b ng tip thng tin l
gii hn. Phn loi l mt trong nhng chin lc sp xp
theo h thng thch th ca no b gip n gin ha s
tun chy cun cun ca thng tin cm gic m chng ta b
trn ngp trong mi thi khc.
Bit c trng no iu y lin h ni vi chng ta
iu g y v nhng c tnh tng qut ca n v lm th
no p ng n n m khng phi phn tch tt c nhng
tnh cht c th ca i tng t vt xc, ging nh chng
ta ang thy mt i tng khng bit ngay ln u tin.
iu ny gip chng ta c th p ng n th gii chung
quanh chng ta mt cch nhanh chng v y nht, nng
cao nhng im quan trng ca chng ta cho s tn ti. Hnh
thnh nhng c trng cn c trn nhng c im tng qut
i hi s phn tch km phc tp hn, v iu ny gip
chng ta duy tr nhng tim lc ca no b chng ta v tiu
dng t nng lng ca tinh thn.
Loi phn chia quan trng nht trong i sng hng ngy
ca chng ta l cung cch m chng ta phn chia con ngi:
S phn loi x hi. iu ny lin h s xc nh c nhn y
thuc vo mt nhm chng tc, lun l, gii tnh, hay nhng
loi khc, v ri phn loi c nhn thuc Chng Ta hay H.
Nhng mi trng x hi trong th gii hin i c th
rt phc tp, v v no b thch bo ton tim lc ca n,
n tm kim nhng phng php n gin ha th gii
chng ta v lm n d dng hn lo li chiu hng tng
tc ca chng ta. Nhng n tng su sc l mt cch ca
vic lm ny. Nhng n tng su sc l nhng nim tin m
chng ta c v nhng nt hay nhng thuc tnh in hnh ca
nhng nhm c th. Mt khi no b n nh mt ngi cho
mt c trng x hi c th no y, nhng n tng su
sc v c trng y c gi ln. Do th, thay v c gng c
gng c nh nhng c im v thuc tnh duy nht ca
mi c nhn m chng ta gp, chng ta quyt nh mt cch
nhanh chng n c trng no m ngi ny thuc vo, ri
th da trn nhng n tng su sc ni vi chng ta v
ngi y. Nhng n tng su sc l mt th d v nhng s
khm ph, con ng tt ca tinh thn c th nhanh chng
cho chng ta thng tin v vic c x nh th no.
c t Lai Lt Ma ch ra vn Chng Ta v H thnh
lp nhng phn chia nh th no, cng vi nhng p ng
t nhin ny n Chng Ta v H, l y v mt l do. V
th, nhng p ng ny mt khi mang tnh thch nghi, h tr
nhng t tin xa xi ca chng ta sng cn. Nhm thu
hiu ti sao chng ta phn ng trong cung cch m chng ta
th hin, iu quan trng l phi thm tra mt cch tm lc
s tin ha ca no b.
S nh hnh v cu trc cn bn ca no b con ngi
tin ha dn dn qua hng triu nm. Khi no b tin ha,
s phn ng t nhin v bm sinh ca con ngi, c hnh
thnh bi nhng nng lc tin ha, c b sung vo trong
nhng mch thn kinh. Trong hu ht thi im tin ha ca
con ngi, nhng t tin h hng con ngi ca chng ta,
vi nhng b con xa xi ca chng ta c nhng nin i
hn 5 triu nm v trc, sng nh nhng tp th sn bn
hay nhng tp th n xc cht, rong rui trn nhng lnh a
mnh mang trong nhng nhm b nh, hi lm bt c th
thc phm g m h c th tm thy hay nhng th vt no
m h c th git c vi nhng v kh bng th s. Loi
cng vic ca h l sng cn v trao truyn nhn t gene
ca h cho th h k tip. Sut thi im tin ha ca no b
con ngi, bt u khi ging ngi hin i xut hin trn
sn khu ca a cu i khi khong hai triu nm trc,
con ngi chin u di theo k nguyn Canh Tn
(1)
, ko
di cho n thi k Bng H khong mi nghn nm trc
y. Trong thi gian ny, no b con ngi tin ha mt
cch nhanh chng, kch thc to hn ba ln.
T tin chng ta vo bui ban u khng c mt s d
dng tri qua vi n. y l mt k nguyn ca nhng s
thay i cc k bt thng v thi tit, hn hn, i km, v
c nhng k sn mi nh loi ngi hay loi th tha mn
hn hp vi n, v mt i sng nht thi y nhng iu
khng chc chn - ngoi tr mt vic: C s rng buc y
dy vi nhng thm ha v nghch cnh. No b c tp qun
thit lp h tr nhng t tin xa xi ca chng ta sng cn,
p ng mt cch y n nhng loi rc ri ca i
sng hng ngy m nhng ai sng trong k nguyn Canh Tn
l rt c th phi chm trn ln ny n ln n, th h ny
sang th h kia. iu ny li cho chng ta mt di sn
ca mt b no tuyt vi vt qua him ha v nhng tnh
trng e da ca i sng, nhng iu m cc nh nghin
cu gi l no b thm ha - mt b no trn s gim st
lin tc i vi nhng vn c th xy ra sai st, nhng th
c th l mt e da n s sng cn ca chng ta, mt b
no c th c khuynh hng tng l nhng th tt p trong
1. Th Pleistocen hay th Canh Tn l mt th a cht, theo truyn
thng ko di t khong 1.806.000 ti 11.550 nm trc ngy nay, tuy
nhin k t ngy 30-6-2009, IUGS ph chun ngh ca ICS v
vic ko li thi im bt u ca th ny v 2,5880,005 triu nm
bao gm c tng Gelasia[1][2]. Th Pleistocen l th c to ra c ch
nh bao trm thi k gn y nht ca cc chu k bng gi lp i lp
li. Tn gi pleistocen c ngun gc t ting Hy Lp (pleistos
nht, hn c) v (kainos mi).
i sng, nhng li tn ng nhng th xu, tt p cm
nhn hn si b bng trong giy chng ta nhng khng tt
cho vic nh gi v p ca hong hn hay phong cnh m
chng ta bt cht gp phi khi tn b.
V th, t quan im tin ha, tht d dng thu hiu
ti sao no b ca chng ta c b sung c s thin
v trong nhm. Nhng ti nguyn khng phi lun lun di
do, v n bo m li th ca mt ngi thuc vo mt
nhm, tt c cng hot ng hp tc vi nhau h tr mt
cch ti a nhng li th tn ti: Hot ng vi nhau sn
bt th ln, tp hp nhng th him hoi, bo v chng li
nhng s tn cng v cc loi th sn mi. Thm na, mt
s thin v bn nng trong nhm s c khuynh hng li ko
chng ta n mt nhm ging vi chng ta, m nhng quy
lut v tiu chun ca h quen thuc vi chng ta, v v vy
bo m th hin chc nng x hi tri chy hn cng tc
ng hn - gia tng nhng li th ca chng ta tm kim
thnh cng mt ngi phi ngu, ti sn xut, v trao truyn
nhng nhn t gene ca chng ta.
Nhng li ch ca vic cm nhn mt cm gic c bit
v mi quan h n mt nhm khng gii hn n thun li
tin ha ca vic c mt i ng ring ca mnh em v
nh mt ci i b rng mp bo hay h st mt con cp rng
nanh bn nhn, mt vn ca s sng cn. Ngay c ngy
nay, tht d dng hn hot ng mt cch hp tc vi mt
nhm m chng ta quen thuc, mt nhm m trong y chng
ta bit nhng tiu chun, nhng quy tc thch ng ca thi
l g, v.v... Chng ta cm thy thoi mi hn tin tng hn
vi nhng ngi ging vi chng ta, v nh chng ti
cp, con ngi pht trin mnh v thnh vng khi ngi ta
ni kt vi mt nhm.
By gi, mt cch bnh thng tht khng c g sai vi
vic n thun nhn ra nhng khc bit gia nhng nhm,
n thun xc nh Chng Ta v H. Tng t th, khng
c g sai vi vic chiu c nhm ca ring mnh. Nhng vn
l nhng nng lc v p lc hnh ng to hnh cu trc
ca no b con ngi khng dng y - chng ta khng ch
hnh thnh mt khuynh hng tch cc t ng i vi nhm
ring ca chng ta, nhng chng ta cng c mt xu hng tiu
cc bm sinh i vi nhng nhm khc. Ngay khi m chng ta
phn chia mt c nhn nh thuc vo Chng Ta hay H, no b
tip tc ch tc thng tin y bng vic phn loi h nh Bn hay
Th - lp tc nh du hnh tng y vi mt sc iu cm xc,
nhum m theo bn nng nhng c trng ny vi nhng cm
gic tiu cc i vi nhng k th v nhng cm nhn tch
cc i vi nhng ngi bn. V nh chng ti s tho lun,
y l im m mi th c th bt u i n sai - rt sai.
THNH KIN
Tha c Thnh Thin, ngi cp kh nng nhng
hu qu tiu cc pht khi t bn di cm nhn v Chng
Ta chng li H. Ti ch ngh mc tiu ca chng ta l hnh
phc l th no, v d nhin iu y l ch ton b ca
nhng tho lun ca chng ta. Khi i n hnh phc ca con
ngi, nghin cu cho thy rng con ngi tht s hnh
phc hn khi sng trong nhng cng ng hay x hi thun
nht, ni m n gin l khng c nhiu H chung quanh.
L iu m ti d on l khng c g ngc nhin, nhng
n hi chn nn cho nhng ai trong chng ta khi sng trong
nhng x hi a dng nh Hoa K.
Ngi bit khng, ti l lng v mt s kinh nghim ca c
nhn ngi trong s quan tm ny. D nhin, mt cch truyn
thng Ty Tng l mt nn vn ha rt thun nht. Khng
ging nh Hoa K ni chng ti c loi vn ha v chng
tc khc bit n vi nhau. Ty Tng theo lch s l rt c
lp, thc t l mt trong nhng quc gia c lp nht trong
lch s, v hu nh v mt dn tc ca tt c nhng ngi
Ty Tng. Trong thc t, khi ti thm ving Ty Tng ln
u tin, ngi c th m s ngi Ty phng tng ving
thm trong khong vi trm...
Ngay khi ti ni iu ny, ti nh li hon cnh bi thm
Ty Tng m trong y Trung Cng hu nh ang bo
m s tn ph sau cng nn vn ha truyn thng ca Ty
Tng qua chnh sch di dn ngi Hoa vo Ty Tng. Ti
cm thy rt lng tng, t hi nhng li ca ti c lm cho
c t Lai Lt Ma cm thy su thm hay au n khng
bng vic nhc nh ngi n khng hong hin ti. Nhng
ngi khng biu l g v iu ny, thi ca ngi khng
thay i - cnh gic, ch , lng nghe.
C gng che du s lng tng ca ti, ti nhanh chng
lt qua phn tip. Ngi bit khng, chng ta ni v vic
ti sao con ngi phn chia mt cch t nhin thnh nhng
nhm Chng Ta v H. Nhng vt qua khi s phn chia
n thun con ngi thnh hai c trng ny, dng nh n
tng ng t nhin c mt thnh kin t ng hay phn
ng tiu cc n H, mt s s hi bm sinh hay nghi ng
nhng ai chng ta nhn nh nh khc bit. V d nhin iu
ny c th i khi leo thang thnh s phn bit, thnh kin,
v.v... Do vy, pht sinh t s hiu k, v ngi sinh trng t
mt nn vn ha ng nht, ngi c nh ngay ln u tin
ngi gp mt ngi phng Ty hay mt ngi Caucasian
(2)
,
2. Ngi thuc ging da t trng n nu thuc u chu, Bc Phi,
Ty , v n .
hay thnh vin thuc mt chng tc khc? Ngi c nh ngi
phn ng nh th no n nhng chng tc khc khng?
C mt cm gic thnh kin chng li h khng?
c t Lai Lt Ma suy ngh mt lc. Khng, ti khng
nh ngay ln u tin. Nhng d nhin - Bt cht c t Lai
Lt Ma dng li v ngi bt u ci mt cch no ng ln.
Ti ch nh, ngi ni, vn ci, ln u tin ngi em
trai ti gp mt ngi ngoi quc. ng lc y l mt cu b.
C mt ngi n ng Hi gio trng ni bt, vi b ru quai
nn mu . ng l ngi Uighur thuc chng tc ng
Turkistan - Tn Cng, Trung Hoa. Ti khng y vo lc
y, nhng sau ny ti bit rng ngi em trai ti, rt tr lc
y, hon ton chong vng khi ch ta thy ngi n ng
ny! Ch rt kinh hi gn nh ngt i! c t Lai Lt Ma
tip tc ci, va ly hi th. V thm ch ch khng
th ni trong ba hay bn ngy sau y, v ngi ta r rng
phi tin hnh mt nghi thc cha tr em ch ta tr li
bnh thng!
Khi trng ci chm dt, ngi tip tc, Trong trng
hp ca ring ti, d cho ti khng nh li bt c s kin,
hay phn ng ngc nhin c th no. D nhin, ln ln ti
thy mt s ngi da trng sng trong Hi Truyn Gio Anh
Quc Lhasa. V gn y chng ti c mt s ngi Uighur
Hi gio Ty Tng, v d nhin nhng ngi Hoa thiu s.
Khi ti gp nhng ngi ny r rng l h khc bit, s nhn
thc y chc chn y. Nhng v phn ti, ti khng nh
c bt c mt cm nhn xa l hay cm gic thnh kin no
trong nhng vic nh th.
Mt di sn t qu kh lu xa ca chng ta nh nhng
chng loi li cho chng ta mt thnh kin t nhin
trong bn cht trong vic chiu c n nhng ai chng ta
xem nh cc nhm trong v chng li nhng ai chng ta cho
l thuc nhng nhm ngoi. iu ny lp tc, p ng bm
sinh cm xc trong no b n nhng nhm ngoi, mt phn
ng s hi v ngay c th ch, c th xp hng t t nh n
cng khai, t mt s p ng v thc bn di ngng ca
cnh gic thc ca con ngi n mt cm gic trn ngp
ca s hi hay th ch. S phn ng t ng ca ngi em
trai c t Lai Lt Ma nh mt cu b cung ng nh mt
minh ha sng ng thy nhng phn ng nn tng ny
c th mnh m nh th no.
Mt ln na, ging nh nhng nh kin tch cc, hay
s thin v, i vi thnh phn trong nhm ca chng ta, s
thnh kin tiu cc ny i vi nhng nhm ngoi to nn
cm nhn t mt nhn thc tin ha - bi v trong thi k khi
no b con ngi tin ha, tranh ua vi nhng tp on con
ngi lng ging v nhng ti nguyn him hoi l mt thao
tc gay go. Thao tc nhim v ca ngy thng l tn ti, v
nhim v ca nhng ngi cnh tranh trong k nguyn Canh
Tn (Pleistocene) chc c l l nh i th vi mt cy ba
thay v trng ln mt qung co kho lo, hay ngay c
loi k knh ch ra khi thng trng - v bng vic ct c
i phng thay v ct gim gi hng ha.
Th th, nu chng ta nh li rng no b ca chng ta
tht s l tp qun xy dng i ph mt cch nhanh
chng v y vi nhng him ha v rc ri thng thng
nht ca k nguyn Canh Tn - mt thi k khi m n mng
chnh l th mun mng nht, k thut hin i nht gii
quyt xung t v khi nhng ngi xa l c th l mt s
lng khng c bit - th th chng ta c th thy rng s
b sung no b phn ng n nhng thnh vin ca mt
nhm khc vi mt s cnh gic him nguy hon ho kiu c
in, gi cho chng ta ng vng trn bn chn ca mnh,
khng nghi ng g na l mt vn thng minh lm.
Thnh kin tiu cc ny di vi nhng nhm ngoi
tr thnh cn bn cho vic to nn nh kin. Mt cung cch
thng thng ca nhn thc nh kin l nh mt thi ph
qut i vi ngi khc gm c hai thnh phn: nh kin
bm sinh t ng, l s p ng tiu cc ca cm gic, nh
s hi hay th ch, phi hp vi mt h thng nhng nim
tin bt di bt dch, nh lng tin trong tnh siu vit ca b
phn trong nhm v tnh cht thua thit ca nhm ngoi.
NGUN GC THN KINH HC CA THNH KIN
iu g xy ra trong no b sn sinh nhng cung cch
bp mo ca t duy v nhng cm xc tiu cc phi hp vi
thnh kin?
truy tm li mn thng tin trong no b, chng ta c
th bt u vi nhng thng tin cm gic nguyn cht m
chng ta nhn thc trong mi trng ca chng ta, hnh sc,
m thanh, mi hng, v nhng thng tin xc gic. Thng
tin nhn quan v mi i tng m chng ta qun st c
ly t vng mc, mt nhm t bo bn trong mt, v thng
tin y c truyn n no b qua thn kinh th gic, mang
dc theo mt nhm nhng si thn kinh, di chuyn n khu
xng chm, mt vng trong pha sau no b thc hin ci
thy. Con mt t n khng bit nhng g n ang thy; n ch
ghi nhn mi th mt cch n gin trong mi trng ca
chng ta khng g hn nhng khun thc ca hnh dng, mu
sc, cng iu chnh ti v sng. Chnh l no b quy nh
mt ngha n nhng i tng y, ni vi chng ta nhng
g chng ta ang thy, t tn cho n. N cng n gin ha
nhng g chng ta ang thy, bng vic sng lc nhiu th
nhng g mt ang thy, v phn loi chng thnh nhng c
trng tng qut, thc hin mt quyt nh v nhng g quan
trng cho chng ta cnh gic n.
thu hiu vic no b thu thp v din gii th gii
chng ta, sng lc nhiu thng tin to nn mt s trnh by
n gin ha v th gii, mt s thm nghim n gin c
th rt tc dng: u tin, nhm mt li, chuyn n v hng
ngc li, sau m mt ra khong mi giy, nhn mt
cch cn thn v ch mi th chng ta thy trong phng
trc mt chng ta. Ri nhn ngc tr li chung quanh v
vit xung mi th trong phng trong phm vi trc tip ca
ci thy. Sau tr li mt ln na v so snh danh sch ca
chng ta vi nhng i tng tht s trong phng - bng
vic thm tra mi mt i tng trong phng qua chi tit.
Chng ta c th ngc nhin bi nhiu i tng m chng ta
nhn mt cch trc tip nhng chng ta khng thy.
Mc d nhn chng mt cch r rng vi c hai mt m rng,
nhng no b lm cho nhng i tng ny v hnh i vi
chng ta.
xc nh mt i tng chng ta chm trn thuc v
th loi loi ngi, chng ta phn chia xa hn rng con
ngi thuc Chng Ta hay H. Mt s thng tin ny i n
nhng g c bit nh h thng phn ng, mt tp hp
nhng cu trc su bn trong no b ng mt vai tr quan
trng trong vic quy nh cm xc, ng c, v tr nh. Theo
quan im tin ha, h thng phn ng v rt c xa, mt b
phn ca nhng phn nguyn s hn ca no b cng c th
tm thy nhng ng vt thp hn. Nhng cu trc trong h
thng phn ng c trch v cho phn ng bn nng lp tc
ca chng ta n nhng th hay nhng ngi chng ta chm
trn, s phn ngcan m ca chng ta - chng ta c mt
cm gic tch cc hay tiu cc v i tng, mt cm gic
tng qut hp dn hay c cm, n l tt hay xu hay khng?
By gi, trong h thng phn ng l mt cu trc hnh
qu hnh chn su trong no b gi l amygdala. Amygdala
mt b phn ca h thng bo ng nguy him, c trch
nhim cho vic gi ln nhng cm gic nh s hi v gin
d, nhng p ng cm xc mnh m h tr trong nhng
tnh cnh e da i sng. Nhng cm xc c sn sinh
bi amygdala chun b chng ta cho p ng ni ting nh -
hay - chy, chin u hay trn thot khi hon cnh nguy
him, th sn mi, hay k th. Amygdala l quan trng v
cng trong nhng phn ng x hi ca chng ta.
C mt s gia tng s lng ca nhng chng c khoa
hc xc nh amygdala nh th phm sinh hc chnh yu
chu trch nhim cho thnh kin v th hn, l nhng th a
n v s xung t tip din hin nay trn th gii. Hnh vi
ca amygdala i din cho nhn thc ca mt s kh nng
e da v lin h trong s p ng thnh kin hay nh kin
trong phm vi ca s tin ha x hi, phn ng ging nh
mt s chun b cho s hi mt cch c th, hay thi th
ch chng li nhng g n nhn thc l nhng nhm ngoi.
iu ny c th l thch ng hay hu ch cho nhng t tin
tin s ca chng ta, nhng n dn dn b gt b, v ngy nay
amygdala c th sinh khi nhng s bo ng sai lc.
Thng tin v mi trng ca chng ta c gi n nhiu
phn ca no b. Cng lc thng tin y c chuyn n h
thng phn ng, nhng li mn thn kinh mang thng tin
n v no, s tin ha v vang ton thin ca nhn loi, du
xc nhn tiu chun ca loi ngi. Ta lc trn b mt pha
ngoi v hng v pha trc ca no b, v tiu biu cho
s pht trin mi nht trong s tin ha ca no b, y l
b phn ca no phi hp vi nhng chc nng cao cp ca
l tr, phn tch, v lun l [logic] - v tr ca t duy c l
tr. Chnh y mt s phn tch hon ho hn v i tng
hay con ngi c th xy ra, cng mt s thu hiu sc thi
v chnh xc c th ni bt ln. y l phn suy ngh ca
no b cu thnh t duy thc v nim tin ca chng ta v
ngi khc. y ni nhng khun mu n tng sinh khi.
V khi nhng khun mu n tng hay nim tin sai lc v
mt nhm ngoi c phi hp vi s p ng cm xc tiu
cc c sn sinh bi amygdala, thnh kin pht sinh. Khi
chng ti tip tc, chng ti s thm tra nhng tin tng sai
lm ny c hnh thnh nh th no v vt thng chng
nh th no.
Mt vn sau cng l s ni bt y: Nhng khu vc
ca t duy c l tr trong khu vc mt lng ca v no v
nhng khu vc ca cm xc trong h thng phn ng c th
i thoi vi ngi khc, vi nhng li mn thn kinh ni
kt vi chng, kt qu trong kh nng iu chnh mt cch
c tnh nhng phn ng theo thi quen n mt mc no
y qua s hc hi mi, nhng kinh nghim mi, v nhng
iu kin mi. Nh chng ta s thy sau ny, chnh l mt
lng ca v no c th l s bo v ca chng ta, phn y ca
no b vi kh nng gii thot chng ta khi nhng p ng
nguyn s tc ng ngc tr li v s hi, th hn, v thnh
kin tha k t t tin xa xa ca chng ta.
N TNG RP KHUN V TIN TNG SAI LM
Theo di s tn ph thnh ph New Orlean bi cn bo
Katrina, gii truyn thng c y dy nhng cu chuyn v
hnh nh sau y, thng tp trung trn cnh ng ca nhng
ngi sng st. Trong nhiu cu chuyn ny, nhng ngi
sng st da trng b p lc phi ri khi nh h v cn bo
c din t bi mt t ng chnh xc l ngi tn c,
trong khi ngi sng st da en thng c din t bi mt
thut ng sai lc l ngi t nn, mt t ng mang mt
ngha rng l b p lc bi nhng hon cnh phi tm ni t
nn mt vng t ngoi quc -- ni cch khc, mt thnh
phn ca H. Trong mt tm hnh hin nhin ai cng bit,
mt ngi n ng da en mang mt ti ln qua ln nc
su n tht lng c li ph ch vi din gii cp bc,
mt ch gi ln nhng hnh nh ca trm cp, bo ng, v
nguy him. Mt tm nh ca hai ngi da trng din t cng
mt hnh vi din t hnh ng y nh tm ti, mt t ng
lin tng n mt hnh nh rt khc bit - c l ca nhng
con th trng i tm c ci hay nhng con sc v hi ang
sn lng qu si.
Tha c Thnh Thin, ti tip tc, trong suy ngh v
nhng loi hu qu a dng tiu cc ca thi Chng Ta
chng li H, nh mt ngi M sng trong mt x hi a
vn ha, ch ngha phn bit chng tc xy n tm t mt
cch lp tc. iu ny l mt vn ni bt x hi Hoa
K, ngun gc ca nhiu kh au qua hng th k, mc d
by gi t hn trong qu kh .... V by gi chng ta ang tp
trung trn nhng nguyn nhn cc hu qu tn ph ca khi
nim Chng Ta chng li H, ngi c bt c suy ngh no v
nhng nguyn nhn c th b sung cho vn thnh kin
v phn bit chng tc khng?
Howard, y ng ang hi v phn bit chng tc.
Nhng ti cm thy rng thnh kin khng tht s l mt vn
ca phn bit chng tc ch cn c trn mu sc -- thnh
kin chng li mu sc ca ln da -- n lin h rt nhiu vi
s hnh thnh tinh thn c th, tin sai lc ny cho rng
mt nhm no y thp km hn mt nhm khc.
Th d, nu ng nhn ngay c vo mt nhm n c
no y r rng l thng nht, ng s thy s phn bit cn
c trn nhng tin a dng. Th d, trong chuyn ving
thm ln u tin ca ti n Phi chu l Gabon, ni ti i
n tham gia mt bui hp mt chnh thc ti Trung tm
Albert Schweitzer y. Trn con ng i n trung tm c
mt lng mc rt ngho nn, qu lc hu. Ti thy nhng
a tr, hon ton trn tri, chy chung quanh vi mu me
vung vi trn chng t mt nhng con chim nc chn cao
m chng va git cht, mt con su hay c th l mt con
hng hc. Mu chim nh git khp mi ni. iu y lm cho
ti cm thy bun b v cng. Nhng ri rt gn nhng lng
mc ny l trung tm m ti s n, ni nhng ngi u t
lnh o quc gia, k c tng thng, r rng ang sng trong
mt li sng xa hoa. Ti tht s c th cm thy mt khong
cch khng l gia gii lnh o u t v gii cng cng ph
thng, qun chng. Tht qu tht vng. V th y, trong
cng mt nhm con ngi ti cng cm nhn mt thnh kin
no y cn c trn s tin tng sai lm h lit chng li siu
vit ny [t ti chng li u th].
D nhin, trong vic i ph vi nhng vn nh thnh
kin hay phn bit chng tc, lun lun c nhiu nhn t
phi hp, nhiu nhn t ng gp. Th d, chng ta b iu
kin ha chp gi nhng quan im sai lm ny, v iu
kin ny c th n t trnh khc nhau -- chng c th l
quan im c khuyn khch bi mt gia nh no y
trong mt s trng hp, hay mt nhm c th ca mt
ngi no y, hay nhng tng m ngi ta tip nhn t
x hi m h ln ln. Ri th c th thm ch cng l nhng
nhn t lch s lin h trong mt mc no y - th d,
mt lch s ca ch ngha thc dn c th cng ng mt vai
tr trong vic cho sinh khi mt s nhng thnh kin ny.
Vy th, c th c nhiu th ... v d nhin c nhiu th
m con ngi c th cn c s phn bit trn...
Bng nhng th, ngi mun ni...?
Th d, nhng nhn t chng hn nh ngi y c bao
nhiu tin, hay quyn lc, hc lc, hay v tr x hi ra sao
l tt c nhng th thng thng c s dng nh mt cn
bn cho cm nhn cm gic bn cht u vit ny i vi
ngi khc. Ngi Anh Quc dng nhng danh xng nh
ngi (sir
(3)
), c ng (lord
(4)
), th d th; iu y thit lp
nhng s phn chia tng lp bao hm nhng loi phn
bit ny. Mt loi u vit bm sinh, to nn mt cm gic
tch bit. D nhin, cng c nhng tiu chun khc, chng
hn nh tng rng tng gio ca mnh l u vit hn
tn gio ca ngi khc hay chn chnh hn tn gio ca
ngi khc.
Do vy, c th c nhiu hnh thc phn bit v thnh
kin, nhng cc nguyn tc chnh yu l ging nhau. V bt
chp tiu chun ngi ta c th chn la l g cho ngha u
vit ca mt ngi, n s bt li cho c hai pha, v n c th
to nn nhng rc ri mt cch khng trnh khi.
Nhn mnh su hn vo vn , ngi ni, Bt k loi
thnh kin hay phn bit l g, trong gc r ng s thy mt
3. Sir: C th l mt hip s (knight) hay mt v tng nam tc (bar-
onet), mt tc v ca triu nh Anh Quc.
4. Lord: C th l tng ng vi cng tc (duke), hu tc (mar-
quess), b tc (earl), t tc (viscount) hay nam tc (baron).
s bp mo thc ti, nhng quan im hay tin tng sai lc trong
tnh u vit c hu ca mt nhm i vi mt nhm khc.
c t Lai Lt Ma nhn vo ng h v ti nhn ra rng
sp ht thi gian cho bui ny. V th kt lun li, ti ni,
Vy th tm lc li....
Ngi ni, Bt chp iu g l cn bn cho thnh kin ca
mt ngi, trn bt c c trng no ngi ta ang cn c
trn cm gic u vit ca h, n a n nhng rc ri v
lu v di, v th chng ta cn tm ra nhng phng cch
gim thiu iu ny.
Khi bui m thoi ca chng ti sp kt thc, mt cu hi
cui cng xy n vi ti: Tha c Thnh Thin, chng ta
ang ni v thnh kin v trn nn tng th no m con ngi
t c s ca tng v u vit ch l s phng chiu tinh
thn, tin tng sai lm. Nhng trong mt s trng hp c
nhng s khc bit gia con ngi, v nhng ngi u vit
trong nhng cung cch no y; th d, mt s nhm hc vn
tht s kh hn. , nu ngi ta ang t c s cm gic u
vit ca h trn s kin rng h c hc hnh tt p hn
mt s ngi khc, v nu h c hc vn kh hn, th th y
khng l mt s tin tng sai lm; n c mt c s ng tin
cy trong thc t.
c t Lai Lt Ma p li, Howard, nh ti cp,
khi chng ta i din vi thi v cung cch c x ca con
ngi, c nhiu nhn t hin din. y l mt vn tht s
phc tp. Ngi thm, vi mt s bc bi nh nhng, V
rt cuc, nhng s tho lun ca chng ta v quyn sch ny
m chng ta tin hnh s khng c phn xt bi Lin Hip
Quc - chng ta khng phi i n mt gii php cho tt c
mi vn nn ca th gii. Do th, y, khng phi nhng s
tin tng sai lm lin h trong nhng loi thi ny, nhng
theo quan im Pht gio, cn nguyn ca rc ri tht s l
nhng phin no tinh thn. ng c nhng thi nh kiu
hnh v t ph, l nhng th c gc r t v minh.
Th nn, vng, mt s ngi c th c nng lc gii
giang hn do bi s hc vn kh hn, mt s t hc hn; mt
s giu c hn, mt s ngho nn hn; mt s trng xinh p
hn, mt s xu x hn. Nhng mt nhn t to ln vn hin
hu: Rng mc d nhng th khc bit ny, chng ta vn cn
lun lun c th duy tr s tn trng tt c. H l nhng con
ngi, c chn gi tr ca con ngi v tn trng trn trnh
cn bn y. y l mt s tht khng th thay i.
c t Lai Lt Ma t chn vo giy v kt thc bui
m lun. S bn tho ca chng ti v phng cch vt
thng thnh kin s ch n cuc gp g ti.
Cuc chin Rwanda gia ngi Tutsi v Hutu, cp
pha trc, c l l s minh ha r rng nht cho nguyn tc
ny t na sau ca th k trc. Tip theo cuc dit chng
Rwanda, mt Ta n Ti c Quc T cho Rwanda c
thnh lp bi Lin Hip Quc x nhng th phm ca ti
c dit chng -- nhng c gng c ch tm ca cc lnh o
Hutu tiu dit nhm thiu s Tutsi. Khi trng hp u
tin n ta n, thut ng nhm thiu s c nghin cu
k lng. Nhm thiu s c nh ngha mt cch tng
qut nh l mt nhm khc bit m nhng thnh vin ca
n chia s mt ngn ng hay vn ha chung. V c Tutsi v
Hutu cng chia s mt ngn ng, tn gio v vn ha, nhng
quan ta nhanh chng nhn ra rng ngi Tutsi khng th
c xem nh mt nhm thiu s ring bit. Nhn thc dit
chng d nhin cng p dng n chng tc, nhng ngi
Tutsi cng khng c nh ngha nh mt chng tc ring
bit. Cc quan ta khm ph ra rng h khng th tin hnh
nhng phin x ny cho dit chng ngoi tr Tutsi l mt
nhm thiu s hay chng tc ring bit.
Trong hn mt nm, mt danh sch thay i nhng quan
ta v cc hc gi hp php trong y ban Ta n Rwanda
a ra mt s bi ri v nhng kin v quyt nh --
hon ton thay i v tr ca h v o ngc chnh h bn
ln trong mt c gng tm ra mt phng thc nhn
nh nhng ngi Hutu v Tutsi nh hai nhm chng tc hay
thiu s khc bit, nhng khng thnh cng. Nhng quan ta
cui cng ra lnh rng vic nh ngha mt nn nhn trong
nhng trng hp ny s c hon tt trong cn bn tng
trng hp - vi kt qu rng mi phin x dit chng s bt
u bng vic n li cng s mp m v chng c khng i
n kt lun v c tnh ca Hutu v Tutsi ton b mt ln
na. D nhin s th hn chm ngi cho cuc chin tranh
v s dit chng c cn c trn s nhn thc chc chn
ca c hai pha rng c mt c s thiu s v ngay c nhng
s khc bit chng tc gia h. Tuy th, hin nhin khng
th chi ci c rng nhng s khc bit chng tc v
dn tc ny, s cn c cho nhng iu kinh khip v tn st
con ngi khng th tng tng c, ch n thun l
tng tng, m khng c mt cn bn no thc t.
Nhng o gic v tin tng sai lm nh th sinh khi
nh th no? Trong trng hp ny, lch s lu di v phc
tp ca Rwanda - vi nhng ng phi thng tr lun phin,
nhng chng trnh chnh tr, v cu trc quyn lc -- dn
dn to nn mt nim tin trong c ngi Tutsi v Hutu, rng
h l nhng dn tc khc bit chng tc, nhng trong thc
t thut ng Tutsi v Hutu vn pht xut t nhng c
tnh x hi v kinh t, ch khng phi chng tc hay dn
tc, v nhng thut ng tht s uyn chuyn v hay thay i,
c ngha nhng th khc nhau n nhng ngi khc nhau
trong nhng vng khc nhau ti nhng thi im khc nhau.
Mt cch tng qut, Tutsi lin h gc gc n nhng ngi
hoc l v qu phi, hay nhng ai c mt mc quyn lc
hay giu sang no y, trong khi Hutu ph qut lin h
n nhng ai thuc v th bnh dn. Tuy th, nhng thut
ng rt hay thay i, rng nhng dng di Hutu kim c
s giu sang, quyn lc, v nh hng y c th tht s tr
thnh Tutsi, v dn dn ngun gc Hutu ca h s b qun lng.
Vic chng tc ha thut ng Hutu v Tutsi xy ra
nh mt cu trc chnh tr gn y hn, l iu m mt s hc
gi tin l c bt u bi s thng tr ca triu nh Tutsi
trong th k mi tm v mi chn, nhm t cho tnh u
vit ca Tutsi i vi Hutu. Sau ny nhng ngi thc dn
c v B lm cho cng nhc bt c s nh ngha uyn
chuyn trc y cu thnh mt h thng phn chia chng
tc, hon ton vi quan im ca h v chng tc v dn tc
u vit v h lit. y l mt th on chnh tr nhm a
y ngi Tutsi ng h nhng k thc dn thng tr -- cng
lc lm vng chc s bt ha v phn cc gia hai nhm.
Tuy th, nhng s xc nh chnh thc tch bit chng tc
v nhng nhm dn tc rt ty tin, trong nm 1933, nhng
ngi B phn loi, mt c nhn vi t hn mi con b l
Hutu v mt ngi vi hn mi con b l Tutsi!
Tnh th lng tng kh x m Ta n Rwanda i
din nhn mnh kha cnh thm ha ca s th hn v nh
kin chng tc trong mi hnh thc ca n. Nh c t
Lai Lt Ma cp, n thng thng b cn c trn nhng
nim tin mo m v sai lm, cho d n l o gic khc bit
nn tng chng tc gia hai nhm hay nhng s tin tng sai
lm trong s h lit hay u vit bm sinh ca nhm ny hay
nhm kia ca hai nhm.
c t Lai Lt Ma ch ra lm sao m v gc r ca thnh
kin chng ta s thy hin hu nhng s tin tng sai lm
v mt s mo m v thc ti. Bng vic thm tra c cu h
tng ca no b trong vic to nn thnh kin, th d dng
thu hiu nhng s mo m v thc ti nh vy c th
xy ra. Pha trc chng ta thy no b , b trn ngp vi
mt khi lng khng l d liu thng tin dn li, ging nh
sp xp nhng i tng v con ngi n chm trn thnh
nhng loi ph thng. Xa hn, mt khi con ngi b phn
chia nh thuc vo mt loi hay nhm x hi c trng no
y, nhng n tng v nhm y lp tc gi ln. Nhng
n tng rp khun l mt hnh thc khm ph v gii quyt
vn , mt loi tc k m no b s dng gip chng
ta i ph mt cch d dng hn vi mt th gii phc tp.
Trong khi iu ny c nhng s tin b no y -- chng hn
gip chng ta phn ng mt cch nhanh chng n nhng s
vic xy ra chung quanh chng ta hay gip chng ta bo tn
nhng kho tng ca no b -- c mt ci gi ln m chng
ta tr cho iu ny. N c th kt qu trong mt thc ti mo
m, hnh thnh nhng tin tng sai lc hay nhng n tng
khun so v nhng nhm khc, v c kh nng a n
thnh kin, th hn, v ngay c bo ng.
iu ny xy ra nh th no? Nhng s phn loi x
hi cn c trn vic n gin ha thng tin, khi qut ha,
v hnh thc ha nhng s phn xt nhanh chng. S mo
m thc ti bt u y. N hu nh khng th hnh thnh
mt s thu hiu ton vn v mt bc tranh chnh xc v
mt con ngi phc tp, c tnh, thuc tnh, s thng minh,
nng khiu, gi tr, v.v... ca chng, m ch cn c trn mt
vi im chung chung v mt nhm m chng ta ngh l
chng thuc v nhm y. Cng lc y, d dng qu khi qut;
c nhiu nghin cu cho thy rng con ngi c khuynh
hng phng i mt cch ng k cc khc bit gia nhng
nhm v nh gi qu cao nhng tng ng trong nhm ca
mnh, coi nh nhng c trng khc bit ca nhng c nhn
trong nhm - ci hin tng tt c h u trng nh nhau.
Nhng n tng rp khun v mt s phn loi x hi
hay mt nhm c th c th tch cc hay tiu cc v chng
c th a dng trong mc chnh xc ca chng. Tuy nhin,
ngay c mt n tng rp khun chnh xc, l iu c th
phn chiu mt s khc bit tht s trong nhng tiu chun
bnh thng gia nhng nhm, l cn c trn s bp mo
[ca vng tng], cng c c mt con ngi phc h li
thnh mt vi thuc tnh chnh, nhn nh con ngi y n
gin nh thnh vin ca mt nhm, chng ta cng khng th
tin cy s phn on ca chng ta v con ngi y chc chn
l th no. Rt cuc, s cng thc ha lin h n vic to
nn s phn on v mt ngi ngay c trc khi chng ta c
th bit ngi y. Trn tt c, khi chng ta phn on ai y
cn c trn vn l mt thnh vin ca mt nhm x hi
c th, th chng ta c khuynh hng qun rng con ngi
y c th cng l thnh vin ca nhiu nhm x hi khc v
chng ta qun lng tt c nhng th cn li.
Rc ri vi thnh kin khng n gin ch l chng ta
c khuynh hng bp mo v c nhng tin tng sai lc v
nhng nhm khc -- m nhng nim tin sai lc v thnh kin
ny c khuynh hng cng c h tng mi bn. Thnh kin
bt u vi mt p ng cm xc tiu cc n mt nhm
khc, v chng ta c khuynh hng t nhin hnh thnh
nhng nim tin v nhm bao hm vi cc nh kin cm xc,
phn ng mnh bo ca chng ta. Trong cng cch nh
th, chng ta c khuynh hng quy cho nhng c tnh tch
cc v nhm ca chng ta - v vy c khuynh hng nhn
thc nhm ca chng ta lun lun u vit v nhng nhm
ngoi l h lit. Mt nghin cu v ba mi b tc Phi
chu, th d, thy rng mi b tc u ngh rng h l u
vit hn nhng b tc khc.
D nhin, nhng s tin tng ny pht trin bt chp
chng ng hay khng. Bun thay, mt khi chng ta khuch
trng nhng s tin tng hay n tng rp khun sai lm
ny, chng c khuynh hng c nh v cng nhc. Nhng
nghin cu cho thy rng no b c khuynh hng thu
lm tin tc t mi trng tng hp vi nhng tin tng
ca chng ta, chng hn nh tin tng tnh h lit bm sinh
ca nhng nhm khc, v thi ra nhng thng tin mu thun.
Khi mt thi hay chi tit qun st l m h, chng ta s
bp mo v sng lc theo cch m chng ta nhn thc mi
th ph hp vi nhng nh kin ca chng ta.
Mc d, nh c t Lai Lt Ma ch ra, nhng nim tin
sai lc ca chng ta v nhng nhm khc l nguyn nhn trc
tip ca nhiu s tn nhn trn th gii, thm thng thay
chng ta thng thng khng cnh gic ngay c vic no b
chng ta sng lc chn la, thu nh hay thi phng thng tin
nh th no lm cho n va vn vi nim tin ca chng ta.
NGY Y V BY GI
Mt vi nm trc y, mt s nh nghin cu tin
hnh mt cuc th nghim trn s thin v phn bit trong-
nhm. Trong cuc nghin cu y, nhng i tng c
phn cng thnh thnh vin ca mt trong hai nhm chi
mt tr chi trn my in ton, v h c kh nng ot
tin tht s i vi nhng tay chi khc ca bt c nhm
no. Tuy th, nhng i tng c ni l h s khng nhn
bt c mn tin no cho chnh h t bt c ngi no trong
cuc th nghim ny. S thin v phn bit trong-nhm c
o lng bng s tin m i tng tng thng cho nhm
ca chnh ngi y. Nh ngi ta c th d on, nhng i
tng thin v v tng tin cho nhm ca chnh h. Nhng
y l phn ni bt: u tin, khng c thun li vt cht no
cho i tng thin v nhm ca mnh, khng c bt c
thun li bt c loi no. Th hai, i tng tuyt i khng
c ni cho nghe bt c iu g v nhng thnh vin ca
c hai nhm -- tr chi c tin hnh bng cch giu tn
qua my in ton. i tng c phn cng n nhm ca
ngi y cn c trn mt ng xu sp nga. V vy, khuynh
hng ca i tng biu l s thin v nhm hay cm nhn
rng nhm ca ngi y l u vit hay kh hn trong mt
cch no y, l hon ton ty , ch cn c trn s kin rng
ngi y trong nhm.
Th nghim ny nhn mnh mt im quan trng thc
hin trc y bi c t Lai Lt Ma. Trong qu kh xa
xa ca chng ta nh mt chng loi, thch nghi thc
hnh s thin v trong-nhm v thnh kin hay nh kin
ngoi-nhm. Vo mt thi im khi nhng nhm ngoi c
th thng e da s tn ti ca chng ta, s phn ng n
nhng nhm ngoi vi mt s cnh gic nguy him t ng
bn nng c th cu cho s sng ca chng ta. S thin v
nhm ca chng ta cng cung ng nhng phn thng rt
tht, gip chng ta tn ti v ti sn xut. D nhin, thng
hoc ngay c ngy nay nhng s p ng ny c th hu ch
di mt s hon cnh no y. Th d, mt cm nhn thin
v i vi nhm ca chnh mnh c th ng gp n mt
cm gic ca mi quan h v ni kt, mt cm nhn c lin
quan ti. Ngay c nhng nh kin tiu cc l mt phn ca
h thng cnh gic ca no b c th hu ch, v ngay c cu
cho i sng ca chng ta nu chng ta trong mt hon
cnh i sng b e da, di s tn cng t nhng thnh
vin ca mt nhm khc.
Nhng rc ri l by gi chng ta ang bc i chung
quanh vi mt b no c pht trin i ph vi
nhng vn thng thng m t tin chng ta i din
trong k nguyn Canh Tn mt triu nm trc y, nhng
b no khng c thay i mt cch t ng qua hn
mt trm nghn nm. Th gii rt khc bit, v tuy th no
b ca chng ta vn t ng, phn ng mt cch bn nng,
mt cch m qung cng mt cch nh hng trm nghn nm
trc y, ngay c khi by gi khng c gi tr thch ng cho
vic p ng bng cch y, hon ton khng c li ch g, chng
hn nh trong th nghim tr chi in ton va cp.
D nhin, nh c t Lai Lt Ma ch ra, rc ri y
khng n gin l chng ta hnh ng trong nhng cch
khng cung ng bt c li ch hay thun tin g cho chng
ta, m hnh ng trong mt s p ng bn nng nguyn s
no y c th c kh nng tai hi. Trong thc t, nhng sch
lc m no b pht trin i ph vi nhng rc ri trong
th gii ca k nguyn Canh Tn, thc y li ch con ngi
v s tn ti ca t tin chng ta, l ging vi nhng chng
trnh c th c kh nng l s suy sp ca chng ta ngy nay.
No b ca chng ta l thin ngh trong vic pht hin ra
nhng him ha, e da, v phn ng mt cch nhanh chng,
nhng khi chng ta hnh thnh nhng khun mu rp khun
cn c trn nhng khc bit vng tng, hnh thnh nhng
nh kin cn c trn nhng n tng rp khun y, v hnh
ng mt cch m qung trn nhng chng trnh phc ha
cho t tin xa xa ca chng ta, v ghi thnh mt m vo
trong np nhn no b ca chng ta, nhng kt qu c th
tai hi. Th d, trong th gii lin h h tng ngy nay, vi
s tn ti ca chng ta l thuc trn s hp tc vi nhng
nhm khc, s l mt s bt li ln khi hnh ng mt cch
t ng n cc nhm ny ging nh h l nhng k th. S
bo ng v tn c m chng ta tng chng kin cho n
hin ti l kt qu phn ln cn c trn thi ca mt s c
cu no b s khai ny.
Nguyn tc: Prejudice (Us Versus Them)
n Tm L - Ngy 22/06/2011
Chng 4:
VT THNG THNH KIN
TRONG THNG MI MT nm 2008, ngi M
cng cng bu ln mt v tng thng gc Phi chu u
tin, mt s kin quan trng m tng c xem l khng
th c ch trong mt th h trc y. Ch hai th h qua
khi s phn bit chng tc l mt hin thc ph bin min
Nam Hoa K, khi nhng c nhn t tt c khi mi tng lp
ca x hi Hoa K biu l mt cch cng khai nim tin m
qung v phn bit chng tc. T mt ci nhn ton cu,
c ba th h t khi th gii chng kin nhng kinh khng
ca cuc tn st - Holocaust - thi th chin Th Hai i vi
ngi Do Thi v nhng chng tc khc, chnh l s biu l
t hi nht, khng th tng tng c, ca thnh kin v
th hn ca con ngi, mt thi im xu xa au thng nht
ca lch s. Khi chng ta nhn li s phn bit hin nhin v
nim tin m qung cng khai c thy trong nhng nm
thng ca ng b chng ta, dng nh nhng bc di v
cng c lm nn trong vic gim thiu thnh kin, phn
bit i x, v k th chng tc.
Tuy nhin, v rng chng ta tr nn qu t mn, nghin
cu gn y gi rng nhng rc ri ca thnh kin l vt
qu xa. Thin v lan rng nhiu hn ngi ta cnh gic n.
Thay v bin mt, biu hin thnh kin duy ch tr nn vi t
hn. Theo mt s c on, tm mi phn trm con ngi
ca th gii dn ch phng Ty cho rng h khng c quan
im thnh kin v khng biu hin thi phn bit ng
ch , trong khi ch mt nhm nh thiu s, c l hai phn
trm, nhng c nhn ni l h l nhng ngi phn bit chng
tc hay thnh kin mt cch cng khai. Tuy th, nghin cu
pht gic rng ngay c nhng ai t xem l hon ton khng
thin v l thng b sc thy rng h vn gi nhng s
thin v vi t khi h tri qua nhng th nghim tm l. Mc
d t thy, nhng nh hng ca nhng thin v v thc nh
th c th cng tn ph, tc ng s phn on v thi ca
chng ta trong nhng cung cch vi t hn nhng rt thc.
C mt ci nhn thnh kin pht sinh nh th no v ghi
nhn nhng nh hng tai hi ca n, by gi l lc khm
ph nhng phng thc vt thng thnh kin, tm ra mt
s tip cn x toang nhng hng ro c th hin hu trong
nhng con ngi v nhng nhm ngi a dng -- v hy
vng khm ph ra mt cung cch tin ln mt mi quan
h nhn loi cn bn ngay c vi nhng ai m chng ta thng
thng xem nh khc bit vi chng ta.
Ti bt u, Tha c Thnh Thin, y l ln gp cui
cng cho t ny. Tun ny chng ta tho lun v nhng
li ch ca vic chuyn i quan nim ca chng ta t Ti
sang Chng Ta, v thit lp mt cm nhn ca vic thuc vo
mt cng ng rng ln hn, cng nh kh d him ha khi
cm nhn lnh mnh ca Chng Ta chuyn bin thnh quan
im Chng Ta Chng li H - l iu c th a n thnh
kin, phn bit i x, v k th chng tc.
ng y.
VT THNG THNH KIN 99
Hm qua ngi ni v s cn thit vt thng nhng
thnh kin, phn bit chng tc ca chng ta, v nhng nim
tin sai lm v cc nhm khc. V th, iu ny a chng ta
n ch sau cng cho tun ny, y l vt thng nhng
thnh kin nh th no.
Tt lm.
Th th, cu hi l, ngi ngh chng ta s lm th no
vi iu ny? Ti hi.
Ti s ni rng khng c mt phng php n l, ngi
tr li. Chng ta cn nhiu s tip cn.
, hy ni rng mt x hi c th b rc ri bi mt
mc no y ca s phn bit chng tc v thnh kin - c
nhiu c nhn cm thy rng nhm c th ca h l u vit
cng c mt thnh kin v thi th ch mnh m vi mt
nhm khc. Vy th, chng ta bt u ch no? Chng ta s
bt u lm cho h t b nhng quan im thnh kin v
phn bit chng tc ca h nh th no?
D nhin, t Lai Lt Ma tr li, chng ta lun lun s
c mt trnh no y s a thch hn i vi nhng thnh
vin trong nhm ca chng ta, nhng y chng ta ni v
vic lm gim thiu nhng nh kinv s thin v ca chng
ta chng li nhng nhm khc. V nh ti cp, c th
c nhiu phng php.
Nhng bc u tin l ng vin mi ngi. D nhin,
y phi c mt s t nguyn nhn vo nhng thi thnh
kin ca h. iu ny l thit yu. Ri th, phi c mt mc
ci m no y xem li quan im tp qun ca h?.
Vy th, chng ta bt u ng vin mi ngi xem li
nhng thi thnh kin ca h nh th no? Ti hi.
Bng vic cng c s tnh thc v nhng bt li trong
thi ca h, phn chiu trn nhng cung cch m trong
y coi thng nhng con ngi trong cng ng nhn loi
bt li cho chnh h v lu v di.
Ri bc tip theo?
Ri bc tip theo s th thch nhng nim tin m thnh
kin c tm thy, nhng thnh kin sai lm ny v nhng
nhm khc, chng hn nh tin tng trong tnh u vit c
hu, v.v... Mt cch tng qut, nhng thnh kin ny, trn
bt c c s no, l mt kt qu ca nhng iu kin... c
ly ra t nn vn ha ca h, hay gia nh ca h, v.v... Th
nn, chng ta cn vt thng iu kin ny. iu ny c
hon tt bng vic tranh lun mt cch tch cc v nhng
tng b bp mo v cc nim tin sai lc, trnh by trong mt
trng hp cho vic duyt xt li nhng nim tin ny, bng
vic ch ra ch no c nhng tin sai lm m trn y chng
lm c s cho nim tin v s phng chiu hng sai lm
ca h, v.v... y l mt vn ca vic khm ph thc ti.
Mt cch ngc i, mt phn l do ti sao n tm mi
phn trm nhng x hi phng Ty c th tip tc nui
dng nhng nh kin t nh c th l khng kh ca nhng
cuc iu chnh chnh tr qu thng xuyn trong x hi
chng ta. Khao kht cho s tn thnh ca x hi v s lng
tng chn thnh i vi quan im ca h c th a mi
ngi nn hay ph nhn nhng t tng hay cm nhn
thnh kin. c nhng nghin cu cho thy rng ch c
gng nn hay che du nhng t tng nh vy, c
gng mt cch nhanh chng qut chng xung di tm
thm, khng lm tan bin thnh kin - v trong thc t c
th lm n gia tng.
VT THNG THNH KIN 101
iu ny xy ra, ti thiu theo mt s kho st, qua hin
tng ng ngh v mt con voi: Chng ta cng c gng
khng ngh v con voi, c l chng ta cng ngh v con
voi nhiu hn. iu ny c th gii thch ti sao hu ht mi
ngi khng tn thnh nhng quan im phn bit chng tc
trong x hi Hoa K ngy nay - trong thc t rt t hn so vi
thi k ca ng b chng ta - trong khi cng lc x hi chng
ta vn y dy nhng s cng thng phn bit chng tc qua
nhng thin v t nh m ngi ta thm ch c th khng tnh
thc hon ton v iu ny. Nghin cu cho thy rng khi c
mt s lan rng ca nhng nh kin t nh n tng ngay di b
mt ca mt x hi dng nh ha bnh v bao dung, mt thi
im ca s lo u x hi, kinh t suy thoi, hay cng thng i
khi c th pht ra tia la lm bng ln nhng thnh kin phn
bit chng tc v ngay c xung t, khi mi ngi i ngc tr
li nhng phng cch s khai hn ca s tng tc.
c t Lai Lt Ma cng hin mt phng php hp l
xua tan c nhng nh kin vi t v thnh kin cng khai.
Ngi bt u bng vic ch ra tm quan trng ca vic nhn
ra v tha nhn nhng nh kin v cc tin tng n tng
c hu, hn l che du, nn, hay ph nhn chng. iu
ny c tip theo bi s th thch v tranh lun mt cch
tch cc bt c s tin tng no thy l mu thun vi s tht.
Nghin cu xc nhn rng thay v nn nhng thnh kin,
nu ngi ta tha nhn mt cch cng khai nh kin ca mnh,
v th thch cng bc b mt cch trc tip vi chng, ngi
ta c th vt thng chng. V khng c vn rng mt s s
tin tng sai lm ca chng ta l qu cn thit mt cch su sc
i hi n mt ng c mnh m vt thng chng, ng
c c th n t mt s thu hiu su xa v nhng tai hi ca
thnh kin nh hng n chng ta v lu v di.
Phng php ny n thun a ra gim thiu
thnh kin ca chng ta - nhng khi nhng cuc tho lun
ca chng ti tip tc, c t Lai Lt Ma tip tc xc nh
vi sch lc b sung vt thng nhng s thin v, nh
kin v thnh kin ca chng ta...
Tip tc tho lun v vn vt thng thnh kin, ngi
ngh rng chng ta c th vt ln trn thi quen c
nh bng vic tho lun tch cc v nhng tin tng sai lm
dng nh hp l. Tuy th, iu ny c th khng qu d
dng cho nhng ngi trung bnh. Rt cuc, hu ht mi ngi
khng c nhng thp nin rn luyn trong lun l [logic] v
tranh lun cng s thc tp c i v rn luyn tm thc ca h
nh ngi lm. V th, ti tin ti nhn xt, Nhng dng nh
rng i khi loi tp qun quy c ny qu mnh, rng kh
m ngi ta thay i nhng s tin tng thm cn c mt
cch su sc ca h... Tht s, do t m, ngi c bao gi chng
kin mt cch c nhn bt c ngi no sa i s t duy ca
h v nhng loi tin tng sai lm ny khng?
, vng, ngi ni vi lng nhit tnh r rng, Th d,
ti nh li mt kinh nghim ca ti Nam Phi. Thc s, iu
ny l mt kinh nghim rt nng ng v xc ng i vi ti.
Ngi c th k cho ti nghe v vic y khng?
Vng, vic ny ph cng Soweto, trong mt khu
chut Johannesburg
(1)
, Nam Phi. Mt s b tr c thc
hin ti c th thm ving nh ca ca mt gia nh bnh
thng. Ti dnh hai gi ng h y v h mi ti tr,
1. Thnh ph ln nht ca Cng Ha Nam Phi, cng c bit n
nh eGoli (ni ca tri), nhng khng phi th ca x ny, v l
thnh ph duy nht ca Phi chu c cng nhn l mt trong bn mi
th ln nht ca th gii.
v chng ta c thi gian tr chuyn vi nhau. Mt ngi
bn ca gia nh, c gii thiu vi ti nh gio vin ca
trng hc, tham gia vi chng ti. iu ny xy ra gn
nh ngay sau khi ch k th chng tc [apartheid Nam
Phi] c chm dt. V th, ti ngu nhin cp vi h,
By gi, x s ny thay i chnh quyn v t c dn
ch, qu v c c s bnh ng chnh tr, do vy, ti ngh
by gi tt c mi c hi c m ra cho qu v. Nhng phi
c thi gian thay i tm t v thi ca ngi dn, th
nn c th cn mt t thi gian cho mt s ngi nm ly s
bnh ng tm l. Th l ngi gio vin ni vi ti, D l
chng ti c nhng c hi bnh ng, nhng chng ti khng
th tranh ua vi ngi da trng bi v bn cht ca chng ti
km thng minh hn. ng y tht s tin tng rng ngi da
en sng y v mt di truyn l thp km, no b ca h
khng hon ho nh ngi da trng. Ti tht bun rng ng
ta tht s tin tng nh vy. V vy, ti tranh lun vi ng.
Ti ni vi ng rng khng ng th, y l mt tng
sai lm, nhng ng ta khng tin ti. Tp qun quy c c hu
ca ng l qu mnh rng ng tht s tin tng trong tng
chng tc h lit ny.
Th l, ti trong nh ng rt lu, ni chuyn vi
ng, s dng nhng s tranh lun a dng, c gng thuyt
phc ng ta rng ng khng thp km. Cui cng, kt thc
thi gian chng ti bn nhau ti rt cuc thuyt phc c
ng ta. Ri th ng th di mt hi v ni, Vng, ti ngh
ngi ng. By gi ti tin chc rng chng ti bnh ng.
y l mt ngy m ti vn nh rt r rng. Ti cm thy rt
vui v mt cm gic th thi. ng ta thay i quan im.
Ti cm thy rng, , ti thiu y c mt ngi m ti
lm nn mt s khc bit.
Trong vic thut li cu chuyn ny, c mt loi xc cm
mnh lit v mt s si ni no y trong ging ni ca
c t Lai Lt Ma, mt ci nhn nghim chnh tha thit
chc chn trong i mt ca ngi to nn mt n tng
khng th sai lm ca s toi nguyn v th v su xa cng
chuyn ti mt ngha hon tt chn thnh, ging nh ngi
ang din t mt trong nhng thnh tu to ln tht s trong
cuc i ca ngi. Cuc i ca ngi l mt cuc i c
nh du bi nhng thnh tu to ln - v s danh d v phn
thng, ngay c gii Nobel Ha Bnh - v tuy th trong ton
b nhng nm thng m ti bit c t Lai Lt Ma, ti
him khi nghe ngi ni v bt c iu g vi cng nhit tnh
khng km ch v mt cm nhn r rng v s t ho v toi
nguyn nh ngi lm trong vic din t cuc ving thm
ca ngi n v gio vin ngi Phi chu y.
Ti hi, Nhng lun im no ngi s dng c
gng thuyt phc ng ta?
Ti s dng vi lun c. u tin, ti c gng
chia s kinh nghim ca chnh ti vi ng, kinh nghim ca
ti vi ngi Trung Hoa. Ti gii thch vi ng ta ngi
Hoa xem ngi Ty Tng chm tin nh th no, thp
km hn; c nhn thc rng ngi Ty Tng khng bnh
ng ngang hng. Ri th ti gii thch iu y khng phi
ng nh vy ra sao, n l mt tin tng sai lm, v ni vi
ng ta v nhng kinh nghim ca chng ti nh nhng ngi
t nn nh th no. Ti k cho ng nhng cu chuyn v
vic qua th thch gay go ca chng ti, nhng vic lm cn
mn ca chng ti, chng ti c th tr nn bnh ng ngang
hng nh th no, v mt khi nhng c hi gio dc c
m ra cho chng ti, chng ti cng thin ngh nh ngi
Hoa. Ti minh chng n ch l mt vn ca c hi, li
vo nh th no, v s t tin nm ly nhng iu ny s
lm nn s khc bit. Ri th ti dnh mt s ln no y
gii thch rng theo quan im khoa hc, khi no b c
quan tm, mc nn tng, mc sinh hc, khng c
nhng s khc bit. Tt c mi ngi c cng kh nng. y,
y l nhng loi lun c ti s dng.
Ngi bit khng, tha c Thnh Thin, hon cnh vi
ngi gio vin ny l trng hp khc bit th no vi
nhng g chng ta ang tho lun. Cho n by gi chng
ta ang ni v vic ngi ta thin v trong - nhm ca h v
cm thy thnh kin chng li nhng nhm - ngoi, chng
hn nh nhng chng tc thiu s. Nh mt kt qu, loi
ngi c mt lch s xu x v vic n p nhng dn tc
thiu s v nhng nhm b cho l xu.
Nhng y l mt trng hp thm kch ch l mt
thnh vin ca nhm b p bc c th cng tip nhn nhng
tin tng sai lm trong s h lit ca h. D nhin, nh chng
ta tho lun, tt c nhng ngi khc nhau l bnh ng,
ngi ta c khuynh hng tin tng s u vit trong nhm
ca chnh h. Nhng trong trng hp ny nhng ng lc
khc lm phc tp hnh nh. V cu chuyn ca ngi nhc ti
nh n mt s l thuyt v nhng cu trc tm l n tng
trong nhng trng hp nh th ny....
L thuyt g? ngi hi.
Mt nhn t, ti tr li, l nhm y c th cn gii
thch duy l s khng cng bng, v c th d dng hn cho
mt s tin tng rng h, hay nhm ca h, lm iu g
y sai lm hay c mt s yu km c hu no y, hn l
tin tng rng h l nhng nn nhn v vng ca mt x hi
phn bit i x. Ti on rng trong mt trnh tm l su
xa n lm cho t bn khon hn tin rng trong s h lit c
hu ca nhm no y hn l tin tng trong mt s khng
cng bng, c on, v ph thng v li, ni m nhng th
xu xa xy ra m khng c l do g. V vy, dng nh rng
nhng n tng c hu m chng ta s hu l thng phc
v nh s gii thch duy l, hay c gng lm cho hp l trong
mt th gii v l. Th th, n c th hot ng trong c hai cch
- nhng n tng c hu tiu cc v mt nhm c th a n
nhng s khng cng bng, v nhng s khng cng bng ny
c th ghi nh mi nhng n tng c hu rp khun.
D nhin, ti thm, loi gii thch duy l ny c th
lm thnh kin vnh vin trong nhng k p bc cng nh
nhng k b p bc. c nhng nghin cu cho thy rng
nhng ngi khng thch tin tng mt th gii bt cng, v
kin v mt th gii m trong y nhng th bt thin xy ra
mt cch ba bi ang lm lung lay hu ht mi ngi mt
trnh su xa - Nu ai y n nhn mt s i x t hi
m khng c l do, m khng xng ng, vic ging nh th
c th xy ra cho ti. Do bi iu ny, nu iu g y t hi
xy ra cho ngi no y, ti thiu mt b phn trong chng
ta mun tin rng h th no y ng b nh th. V vy,
khi chng ta thy nhng nhm b phn bit chng li trong
x hi chng ta, nhng ngi v th thp km, hay nhng
ai ngay c b p bc, chng ta c khuynh hng tin tng
rng h phi s hu mt im no y chu trch nhim [cho
nhng bt cng].
c t Lai Lt Ma gt u mt cch u t khi ti tip
tc, Th no i na, trng hp ngi cp cng nhc ti
v mt trong nhng nh hng tai hi v bi thm ca thnh
kin k th chng tc, khi nim v n tng e da rp
khun c hu.
iu g th? ngi hi.
y l mt trng hp m trong y nhng thnh vin
ca mt nhm vi n tng x hi rp khun c hu s biu
hin mt hnh ng trong mt cung cch bao hm vi nhng
n tng c hu tiu cc. C cu tim tng c ngh l
nhng s s hi tim thc ca con ngi m thi hay s
biu hin ca h s xc nhn s hin hu ca mt n tng
c hu rp khun tn ti v nhm y. iu ny to nn mt
loi bn khon rng ri th s tc ng ln nhng chc nng
tinh thn a dng, chng hn nh k c v s suy ngh ch
trch, v iu a n mt s yu km hay h hi trong
hin thc - m ri th lm cng c thm nhng hnh nh n
tng c hu rp khun tiu cc m ngi y c th c.
c nhiu nghin cu chng minh bng t liu cho
nh hng ny, cho thy rng i khi ch cn a mt s
nhc nh nh b rng h trong mt nhm n tng c hu
khi dy tc ng ny - th d, ch mt nhm hc sinh da
en in n m trong y chng phi nh du xc chng
chng tc trc khi thc hin mt cuc kho nghim tiu
chun l lm phin mun s biu hin ca chng, n
tng c hu nng ng tim thc rng hc sinh da en l
km thng minh v thc hin nhng loi kim tra ny km
hn. Mt cuc nghin cu hp dn nhc nh mt cch gin
tip mt nhm n sinh chu rng, h l ngi chu , l
c im biu hin lm tt hn trong im thi mn ton. Ri
th trong mt cuc kim nghim sau ny - vi cng nhm
- s nhc nh v gii tnh ca hc sinh h im thi ca
chng xung,vic khi ng n tng c hu rng n sinh
th km ton hn. Nhng loi nghin cu ny a mt s
nh nghin cu i n kt lun rng s e da ca n tng
rp khun c hu c th ng mt vai tr no y trong
khong cch lu di trong s biu hin hc ng Hoa K
gia nhng hc sinh da trng v nhng nhm chng tc thiu
s, nh nhng hc sinh da en v chu M La tinh (nhng
ngi t M Ty C n Cn nh...).
Cm thy rng c t Lai Lt Ma c th tr nn chn
nn v s c quyn ca ti trong cuc m lun, v mong
mun nghe quan im ca ngi, nn ti ni, Cch no
i na, tha c Thnh Thin, ti mun tr li tho lun
v nhng phng cch lm gim thiu thnh kin i khng
vi ngi khc. Ngi va cp mt s tranh lun chng
li s k th chng tc m ngi dng thuyt phc mt
thnh vin ca mt nhm thiu s rng h khng yu km.
Nhng ti ang t hi lp lun no ngi mun p dng cho
ngi no pha i din, mt ngi no cm thy
rng nhng ngi khc l h lit trong cung cch no ,
ngi bit, mt ngi m qung trong s k th chng tc v
tn gio. Ngi s s dng cng nhng lun c chng li s
phn bit chng tc ch? Ngi s tranh lun vi h nh th
no gip h vt thng thnh kin ny?
c t Lai Lt Ma ngng li mt lc. Nhng lp lun
s l gi tr bnh ng, bt k ngi ng ang trnh by s
tranh lun. N vn l mt vn ca vic c gng vt
thng nhng nim tin sai lm rng c th l mt b phn nn
vn ha ca ngi ta quy nh - gii thch rng tng rng
chng tc ca ngi ta l u vit hn nhng chng tc khc,
ni tm li, ng l v minh; ch l ng ngn, ngi ni vi
s tin chc. Thc t l khng c cn bn khoa hc, khng
c c s o c, khng c nn tng tinh thn cho nhng loi
phn bit i x. Ngi ta c th mnh m chi ra rng cm
gic chng tc u vit ca h tht s l mt hnh thc ca
vng tng. Th d, mt s c th ch ra nhng khong cch
trong s giu sang v t gn bn cht h lit ca nhng ngi
khc -- nhng chng ta c th ch ra rng nu cho mt c hi
no y theo thi gian, khong cch y s bin mt. Bi v
chng ta c th tranh lun vi h mt cch hp l [logic],
rng nu chng tc i din c cho c hi v thun tin
t chng t h cng c tt c nhng kh nng t nhin.
Ti ci rng, Nhng, ti vn ngh s kh khn hn
thuyt phc nhng c nhn, nhng ngi cm thy h u vit.
C bt c lun c no b sung m ngi c th s dng khng?
c t Lai Lt Ma cn nhc v cu hi , Trong
trng hp y, nh ti cp trc y, ti c th hng
n tnh v k ca h, ch ra nhng nh hng c hi hay
bt li ca nhng tin tng y. Th d, cho rng ngi y
ang tham gia vo thng trng. S thnh cng v thng
trng ca ai y thng ty thuc vo ting tm ca ngi
y, v mt ting tm do thnh kin s c hi cho kt qu ti
chnh ca ngi y. Ngi y cng mt i s tn trng ca
nhng ngi cng tc hay lm vic cho ngi y, v s c t
s hp tc hn. Do vy, cui cng, t ngi y s kh au.
Th nn, ngi ta c th thy s k th chng tc ca h c
th c nhng nh hng tiu cc trong i sng c nhn ca
mt ngi, ti thiu v lu v di.
Mt vn khc. Ti mun yu con ngi y tht s
phn chiu trn s bt an v nhng cng thng m h tri
nghim trong mt x hi k th chng tc. C mt ci gi tm
l ln m ngi ta phi tr sng trong mt cng ng vi s
cng thng phn bit chng tc nh vy. V cng c mt ci gi
kh nng vt cht, khi nhng cng ng hay cc x hi nh vy
c th ri lon mt cch d dng trong bo ng.
c t Lai Lt Ma nhp mt hp nc nng, ri thm,
ng bit khng, iu ny nhc ti. Trc y, ng t hi
bn cht cm nhn v Chng Ta v H c th tin trin thnh
nhng th ph hoi , thnh bo ng. Mt nhn t quan trng
l thiu s tip xc vi ngi khc, nhng ngi pha bn
kia. V nu ng phn tch iu ny, kho st, ng c th ln
ra tng bc tng bc vn iu ny c th a n bo
ng nh th no: S thiu st tip xc vi ngi khc, hay
c lp vi nhng ngi khc, l mt nhn t quan trng
y, bi v thiu tip xc hay c lp to nn kt qu trong s
thiu hiu bit v nhng nhm khc. S khng hiu bit ny
ri th c th a n n tng c hu rp khun m ng
cp. iu ny cng c th a n vic nghi ng hn v
pha kia. V s nghi ng ny d dng bin thnh mt loi s
hi. V khi ngi hnh ng v s hi, khch ng th l
mt kh nng p ng. Trong thc t, n l mt trong nhng
p ng thng thng nht. V vy ng thy, v s hi, lm
nn s mt lng tin, ri th thi ca h i khi tr nn kch
ng hn, ca mt loi bo ng hn.
Do th, bt c khi no ng c nhng s phn chia mnh
m gia nhng con ngi, c mt kh nng cho bo ng.
Ti nh, th d, vi nm trc c mt v hn lon trong mt
cng ng Los Angeles, ti mt khu vc m ngi i
Hn chim u th, y l mt kt qu ca vic cng thng
gia cc chng tc. V vy, c sng trong mt x hi n
nh hn, mt mi trng an ninh hn l quan tm hng u
ca mi ngi. y l mt cm nhn chung. Ti mun mi
mi ngi phn chiu trn cm gic nghi ng, s hi, v lo
u m ngi ta c th tri nhim nu ngi ta thy mnh
bc i trong mt khu dn c lng ging cu thnh ch
yu bi nhm thiu s no y, v hi ngi ta c thy bt
c li ch no trong vic sng trong mt mi trng m
ngi ta c th bc i bt c ni u m khng cm thy
bt an khng.
, ti vch ra, ti khng bit iu y s l mt s
tranh lun nng lc cho mt s ngi phn bit chng tc
no y khng, mc d th, ngi ta ri s ni, , ti ch
trnh i b trn nhng khu vc y thi.
c t Lai Lt Ma ci, Ri th s la chn khc lun
lun s l c nhng thnh vin ca chng tc khc g ca nh
ng, v trnh by nhng tranh lun ca h vi gy bng chy
v gy nh gn! Ngi ci ln na v tip tc, Nhng
lun lun c nhng ngi m chng ta khng th thay i.
C rt nhiu s khc bit trong nhng con ngi. Tuy th, v
phn ng, ng lun lun c th c gng th hin mt khc
bit no y, thc hin mt li ku gi bng vic mi h c
gng hnh dung vic sng trong mt x hi t cng thng
hn, t s hi hn, t th ch hn v iu y s tuyt vi nh
th no; hi ngi ta c mun con ci ca h sng trong mt
x hi y dy vi th hn v s hi khng. Rt cuc, mi
ngi mun sng trong mt mi trng an ton cho chnh h
v cho gia nh ca h.
Ngi bit khng, tha c Thnh Thin, ti va mi
ngh v cuc i thoi m trong y ti hi ngi v phn
ng ca ngi khi ngi gp mt thnh vin ca mt chng tc
khc ln u tin. Ngi ni rng ngi khng nh bt c thnh
kin hay p ng tiu cc i vi h. Nhng i vi ti, d
nhin, c th c nhiu khc bit gia nhng nhm bn cnh
nhng khc bit chng tc. Do vy, ti ch t hi, ngay c
nu ngi khng c s phn bit chng tc khi ngi ln ln
Ty Tng, mt cch chc chn phi c nhng hnh thc phn
bit khc bit trong x hi y. Ngi khng bao gi cm nhn
mt cm gic ca thnh kin chng li nhng nhm khc
trong mt cch no y ch?
c t Lai Lt Ma xem xt cu hi. Vng, c th ti
cm nhn mt thnh kin no y trn cn bn tn gio.
Trong cch no?
Trong qu kh, ti c mt cm nhn xa cch no y,
ngay c thin v, chng li nhng truyn thng khc. Th d,
Ty Tng c mt s ngi thc hnh theo Hi gio, v
cng th tn gio bn th ca chng ti trc Pht gio l
o Bon. Do vy, ti tht s nh li c mt cm gic xa cch
no y nh th ny, nhng sau ny tri qua thi gian ti
chin thng nhng th nh kin ny.
V ngi vt thng nhng nh kin y nh th no?
Nh mt kt qu ca vic nghin cu nhiu hn v
nhng quan im ca ngi khc, pht trin mt s thu
hiu su rng hn v h.
cho r rng, trong vic nhn ra s nghin cu nh
mt phng chc gip vt thng thnh kin, ngi c
phi mun ni hc hi qua nhng loi chnh thc hn ca
gio dc chuyn mn, nh nghin cu v nhng nhm ngi
khc, v.v...? Ti hi.
Vng, iu ny c th rt li ch, c t Lai Lt Ma
tr li. Nhng y, ti ang lin h n mt s thu hiu,
c mang n mt cch c bit qua s tip xc c nhn vi
nhng ngi ca cc truyn thng khc ny. y l mt nhn
t quan trng nht.
By gi, trong trng hp ca nhng ngi Ty Tng,
th d, c th ni nhiu v ngi Hoa, v i khi vo lc u,
khi h ngh v ngi Hoa, trn b mt c th c mt cm gic
y, vng, y l mt ngi Hoa, v h cm thy mt cm
gic xa cch v i lp. Nhng khi h tht s gp mt ngi
Hoa vi t cch c nhn, ri th c th c t cm gic nh vy
hn nu ngi Ty Tng c th lin h n ngi y nh mt
con ngi khc. Sau iu tr nn r rng vi h tht s
tnh thc v s khc bit gia nhng ai chu trch nhim cho
vic gy ra nhng hnh ng tn bo chng li ngi Ty
Tng, nh i lp vi ngi Hoa trn bnh din chung. V
vy trong trng hp ny, th d, ngy nay, tht s ti thch
th gp g vi ngi Hoa.
Th nn, ni chung, tht l quan trng lin h vi
nhng thnh vin ca nhng chng tc khc, c bit nhng
ai m nhm ca h hay quc gia ca h m chng ta ang
c xung t, ng n gin thy h nh mt i din ca
ton th nhm y. Nhng tt hn thy h nh mt c th
ca con ngi.
Khng ai trong chng ta sinh ra m khng c nh kin.
K c c t Lai Lt Ma. S tha nhn du vt thin v v
thnh kin khi ngi cn tr - nh kin chng li nhng truyn
thng tn gio khc - ngi tin ti xc nh nhng nhn t
lm cho ngi c kh nng loi tr nh kin y. Nhng bnh
lun ca ngi v vn ngi vt thng nhng thnh kin
ca ngi nh th no, c th l vi mt s hn nhin v
ngu nhin nh vy, s d dng b gt b nh mt vi
nt i cng ngn gn, ngay c tm thng hay so rng.
Nhng trong nhng li bnh lun sc tch ny, c trch ra
t mt khonh khc thu gn trong tin trnh din bin m
lun di ng ng ca chng ti, c t Lai Lt Ma cng
hin nhng s tht su sc, xc nh ba sch lc ring r
v phn bit y nng lc chin thng thnh kin, nhng
sch lc vi kh nng chuyn ha x hi: S tip xc
c nhn, gio dc, v thy nhng ngi khc nh nhng c
nhn. Mi phng cch ny c mt cu trc chng c khoa
hc minh chng nhng nh hng ca n, k c mt s nghin
cu kinh ngc no y mi gn y m rng s thu hiu
ca chng ta v thnh kin v kh nng loi tr n. Do th,
tht hp dn v ng b cng qun chiu qua mi th ny.
TIP XC C NHN
tng v s tip xc c nhn gia nhng nhm khc
nhau c th gim thiu thin v v thnh kin c cc ti
liu khoa hc t nhng nm 1930, v n nhng nm 1940
c nhng quan tm ln mnh trong vic tin hnh nhng
nghin cu trong vic giao tip v thnh kin chng tc, c
khuyn khch trong b phn nhng qun nhn tr v t Th
Chin Th Hai. Bt chp chnh sch phn ly chng tc tng
qut trong qun i thi gian Th Chin Th Hai, mt vi th
nghim hn ch trong s dnh quyn bnh ng c thc
hin rt tr trong chin tranh, chng hn nh m rng nhng
Hc Vin S Quan D B cho mi chng tc khng c
c s ch ca nhng nh khoa hc x hi, nhng ngi
ta khm ph ra rng trong nhiu trng hp, s hp thnh
mt h thng thng nht trong nhng trng hun luyn v
nhng kinh nghim chin u lm gim thiu thnh kin.
Trong nm 1954, mt trong nhng ngi khai sng lnh
vc tm l x hi, Muzafer Sherif, iu khin mt cuc nghin
cu tc ng cao vi v ng ta, Carolyn Wood, gi l Th
Nghim Robbers Cave
(2)
. y l mt nghin cu c in khng
ch l hnh thc d dng thnh kin v khch ng gia hai
nhm nh th no, m trn nhng li ch kh d ca vic tip
2. Mt cng vin ca tiu bang Oklahoma, rng hn tm nghn mu Anh.
xc trong vic vt thng thnh kin v xung t. y l mt
trong nhng nguyn tc m c t Lai Lt Ma thy l li
lc trong i sng ca chnh ngi.
Nghin cu c iu khin khi nhng thiu nin cm
tri gn Cng vin Robbers Cave Oklahoma, vi Muzafer
Sherif ng vai tr nh ngi gc cng ca tri. Cuc nghin
cu bao gm chng trnh ba giai on. Giai on th nht,
hai mi hai thiu nin mi mt tui vi qu kh tng t
nh nhau c chn la v phn chia thnh hai nhm. Mi
nhm c mt xe but n ring bit v a n tri, ni
chng c n nh sng trong khu nh xa cch mi
nhm hon ton khng bit s hin din ca nhm kia trong
vi ngy u. Giai on ny to iu kin thun li cho s
gn b trong mi nhm v tng cng nhanh chng c
tnh mnh m trong-nhm. Nhng thiu nin chn nhng ci
tn Nhng ci lc lc hay Nhng con i bng cho nhm
ca chng, v nh d on chng ni kt vi nhau mt cch
nhanh chng, cng c nhng cp bc x hi ni b ch trong
hai hay ba ngy.
Giai on th hai c phc tho em li s va chm
gia hai nhm. Sau khi sp xp cho hai nhm tr nn cnh
gic v mi bn, nhng nh th nghim t chc mt cuc thi
u th thao tranh ti cao gia hai nhm, thc y mt
s hng hi bao gm c s lm tht vng trong phng cch
m nhng tr chi c xp t v vn hnh. Nhng nh th
nghim thnh cng hn l h mong i; s khch ng
bt u hu nh ngay lp tc, ngay c trc khi cuc gp g
u tin, ch n thun bng vic tham gia cuc tranh ti. S
khch ng gia tng mt cch rt nhanh chng, t mt tr
chi gi tn, nhng cuc tn cng bt ng i vi nhng
phng ng ca i phng vi s tn ph vt dng, n im
m hai nhm thm ch khng mun n chung trong cng mt
qun n t phc v. Trong thc t, nhng nh th nghim
phi chm dt Giai on hai mt cch vi v, v e s cho s
an ton ca nhng thiu nin sau nhng cuc nh nhau xy
ra gia nhng thnh vin ca hai nhm.
Thi gian then cht cho cuc th nghim ny l giai on
ba v bn, m trong y nhng nh nghin cu trnh by mt
phng php chm dt nhng tnh trng th ch v thc
y s ha gii qua s tip xc gia cc nhm. H bt
ng a ra cc rc ri v nhng nhim v i hi s hp
tc gia cc nhm - nhng nhim v i hi s ch v gii
php ca chng, nhng nhng iu y khng nhm no c
th lm mt mnh. y l nhng vn nn vt qu s xung
t gia cc nhm. Nhng th thch c ra bi nhng
nh nghin cu bao gm vn thiu nc; mt chic xe
ti ca tri b h cn sc lc ca con ngi ko
v tri, i hi tt c hai nhm cng ko vi nhau, v tm ra
mt b phim chiu. Nhng iu ny v nhng hp tc cn
thit khc lm cho thi th ch lng xung mt cch
k diu. Hai nhm vt thng thnh kin ca chng vi
nhau v lin h chc ch n mc m vo lc kt thc
cuc th nghim ny , nhng a tr nht tr khng khng i
cho chng c v nh trn cng mt chic xe but.
Bt chp nhng th nghim ny, Gordon Allport thng
c ghi nhn vi vic thc hin cng trnh khi u kho
st phng php gim thiu thnh kin v xung t gia cc
nhm ny, gii thiu Gi Thuyt Giao Tip trong quyn sch
Bn Cht ca Thnh Kin ca ng. Trong vic nghin cu
tng giao tip gim thiu thnh kin, rt r rng rng mt-
i-mt, tip xc c nhn n thun s khng nht thit a
n mt s gim thiu thnh kin. Nhng ngi ch n l
min Nam C thng tip xc vi nhng ngi n l mi
ngy trong i sng ca h, thm ch c nui nng bi
nhng b bo mu ngi da en, nhng iu y khng
xa b thnh kin. Allport xc nh mt vi nhn t m ng
cm thy phi hin din nhm cho s giao tip thnh
cng trong vic gim thiu xung t gia nhng nhm v
t c s ha hip gia nhng nhm: Th nht, ng lun
rng nhng n lc phi c thc hin to nn mt cm
gic bnh ng trong v th x hi, hay nhim v. S hp tc
lin nhm l mt thnh phn quan trng khc na, m trong
y nhng nhm lin h ph thuc h tng vo nhau. Mt
cch l tng, s giao tip c ngha thng thng, trnh
mt cm gic gi to khng t nhin. Cui cng, nu c th,
s giao tip nhm v lm vic vi nhau phi c h tr
bi cng ng m h hin din - c tha nhn bi nhng
ngi c thm quyn, lut php, hay phong tc a phng.
HC HI V GIO DC
Mt sch lc khc c khuyn ngh bi c t Lai
Lt Ma l gio dc. c t Lai Lt Ma cho rng hc hi
nghin cu v nhng nhm khc s lm cho thnh kin suy
gim v i n xa b n tri qua thi gian c h tr bi c
cm nhn thng thng ln nhng chng c khoa hc thc t.
iu ny c th xy ra trong ba cch chnh: u tin,
cng c nhiu thng tin v nhng nhm khc, chng ta cng
c th thy ngi khc trong nhng cung cch c tnh ha v
c nhn ha, nh nhng con ngi c th thay v l nhng
i din trong mt - khng gian ca mt nhm. Th hai, cng
hiu bit v ngi khc c th gim thiu v vic tng tc
khng chc chn vi ngi khc, l iu c th lm gim
thiu s c th ng v cc vic nhng thnh vin ca nhng
nhm khc trnh [xa] v gim thiu s kh chu trong nhng
tng tc tht s xy ra. Th ba, tng cng s thu hiu
lin vn ha, trong dng thc ca qu kh lch s p hn
hay gia tng tnh nhy cm vn ha, c th gim thiu thnh
kin bng gia tng vic nhn ra bt cng. Hc hi nghin
cu v nhng kh au v phn bit ca mt nhm trong khi
thu cm vi nhng nn nhn c th a con ngi i n tin
tng rng nhng nn nhn khng ng phi chu nhng i
x sai lm nh th. Nu nhng nn nhn khng ng chu
nhng i x bt cng ny, c th khng cn bin h c
cho vic gi nhng thi tiu cc v h.
thu hiu vic gio dc c th vt thng thnh kin
mt cch chn thnh nh th no, tht hu ch c mt ci
nhn khc vo nhng yu t thn kinh tng lin v thnh
kin v nhng g xy ra trong no b khi chng ta nghin cu
v mt nhm b p bc. Lc trc, chng ti cp v vn
thnh kin nh l mt kt qu ca nhng con ng thn
kinh c b sung trong no b con ngi - trong ngha
chng ta ra i c trang b vi mt tnh trng c trng d
thin v thnh kin. Nh chng ti tho lun, y l mt
c trng rt xa c ca chc nng no b thng thng, gi
li nhng b phn nguyn s hn ca no b - chng hn nh
h thng phn ng, v k tinh nghch amygdala
(3)
, th phm
trong vic sn sinh ra nhng phn ng cm xc tiu cc n
nhng nhm-ngoi.
iu ny c th dng nh l mt s kin ng bun cho
3. Amygdala mt b phn ca h thng bo ng nguy him ca no
b, c trch nhim cho vic gi ln nhng cm gic nh s hi v gin
d, nhng p ng cm xc mnh m h tr trong nhng tnh cnh e
da i sng.
s hin hu ca con ngi, nhng may mn thay, y ch l
phn na ca cu chuyn. No b ca chng ta cng ni kt
vi kh nng vt thng thnh kin. iu ny l c th bi
v c nhng li mn thn kinh chy gia nhng khu vc mi
hn, tin b hn ca no b, v no pha trc trn - v tr
ca nhng suy t cao cp - v nhng khu vc c xa, nguyn
s hn nh amygdala. Nhng ng thn kinh vng quanh
ny cho php nhng khu vc ca t duy da trn l tr v
nhng khu vc ca cm xc trong no b truyn thng vi
nhau. Do vy, vic s dng kh nng ca chng ta cho l tr,
l lun (logic), v phn tch ph bnh chin u vi nhng
nim tin sai lm, nhng quan nim b bp mo, v thnh kin
c th kt qu trong nhng thng ip c gi ra t v no
trc trn du hnh dc theo nhng li mn thn kinh n
amygdala, trong vic kim ch s khi ng ca amygdala.
iu ny l c cu cho php hc hi v gio dc iu
chnh s p ng tiu cc bm sinh n nhng nhm-ngoi
v v th vt thng thnh kin.
S tip xc vi nhng thnh vin nhm-ngoi cng
nhiu, chng ta s cng t c nhng s thu hiu hn v
h. Cng c nhiu thng tin hn, chng ta cng c th thy
nhng ngi khc trong nhng cung cch c tnh ha v c
nhn ha hn, nh nhng con ngi c th thay v nh l
mt i din trong khng gian ca mt nhm. iu ny a
n s tip cn tip theo ca c t Lai Lt Ma vt
thng thnh kin: Nhn nhng thnh vin ca nhm-ngoi
vi n tng c hu rp khun nh nhng c nhn.
NHN THC NHNG C NHN: PHNG PHP THC VT
Cho n mi gn y nhng nh khoa hc vn ngh rng
nhng nh kin thin v tiu cc ca chng ta c gi ln
khi chm trn thnh vin mt nhm-ngoi, nhng rng s
p ng ny c th c gim thiu qua hc hi, gio dc,
v nhng phng php nh th thch nhng nim tin sai
lm ca chng ta v nhm. Nhng ngi ta tin rng khng
c iu g c th lm ngn nga s p ng tiu cc khi
sinh khi ngay lp tc - n xy ra qu nhanh. Ni cch khc,
mt khi nhng nh kin thin v hay nhng nim tin cng
thc ha c khi ng, th c nhng phng php v
hiu ha n v ngn nga nhng hnh vi thnh kin hay
phn bit cng khai. Nhng khng c iu g c th hon tt
ngn nga n khi khi ng mt cch t nhin.
Ti sao? Nhng khu vc c xa hn ca no b gi ln
cm xc, chng hn nh amygdala c xy dng mt cch
t nhin h tr chng ta p ng n nhng e da hay
nguy him mt cch nhanh chng v hiu qu. V vy, khi
chng ta chm trn vi mt ngi khc, s phn tch ca
c nhn xy ra trong nhng khu vc y ca no b l th
s, nhn vo mt nt duy nht - th hay bn, trong-nhm
hay ngoi-nhm. iu ny xy ra rt nhanh, trong mt phn
mi ca giy. Nu phn loi nh k th, bo ng
c c ban ra, gi ln nhng cm xc tiu cc nh thi
s hi hay th ch. Tri li, khu vc suy ngh ca no
b, tn v no, khu vc sn sinh nhng t duy thc, nim
tin, tng, l tr, v.v... phn tch con ngi trong chiu su
xa hn, lng nh nhng im a dng hn, v nhng thuc
tnh ca con ngi, khng ch mt im. Do vy, mt cch
hp l, s phn tch phc tp hn cn nhiu thi gian hn. V
vy, khi chng ta cnh gic mt cch tnh thc v con ngi,
v nhng n tng c hu cng thc ha v nhng nim tin
ca chng ta v con ngi y ni ln trong tm chng ta,
nhng phn ng cm xc xy ra ri.
Cho n mi gn y, chng ta dng nh phi i din
vi mt th thch khng vt qua c: Khng ch l nhng
phn ng thnh kin t ng v t pht, m chng cng c
th l hon ton v thc. Chng ta c th cht cha nhng
thnh kin bm sinh chng li nhng nhm khc ng cng
lc tin rng chng ta hon ton khng c thnh kin v v t.
Chng ta thch ngh v chnh mnh nh cng bng v khng
nh kin, v tuy th chng ta b iu kin ha bi x hi
chung quanh chng ta, i khi ngay c khng tnh thc v
n. iu kin hay nhn duyn m chng ta thm nhun vi
chng khng nht thit n t tuyn truyn m qung hay
thnh kin r rng hay nhng thng ip thc y t nn
vn ha ca chng ta, chng hn nh trong nhng th h qu
kh. Nhng p ng thnh kin ngay c c th c hc hi
qua nhng du hiu x hi vi t c truyn t bi nhng
ngi khc - th d, mt cch n gin bng vic nhn nh
nhng biu hin s hi trn khun mt ca con ngi khi
chm trn thnh vin ca mt nhm ngoi. D nhin, rc
ri l nhng biu hin v thc theo bn nng c th vn
c nhng h qu th nghch vi t trong s phn xt, tng
tc, v cc mi quan h vi nhng thnh vin ca chng
tc khc hay nhm khc.
Nu chng ta ngay c khng cnh gic v nhng nh
kin thin v ca chng ta, lm sao chng ta c th chin
u vi chng? C phi y l trng hp m mt trnh
no y ca nhng nh kin tiu cc chng li nhng nhm
khc l lun lun khng th trnh c?
Khi ha ra rng, nhng thnh kin ca chng ta th d
cha tr hn nh c tin tng trc y v hiu qu ca
mt k thut n gin ( c c t Lai Lt Ma cp
mt ln: Thy thnh vin ca mt nhm n tng c hu
cng thc ha nh nhng c nhn) hon ton lt s
thu hiu khoa hc trc y.
Nhng th nghim khi u trong lnh vc ny tng
c iu khin bi nh tm l hc Susan Fiske v nhng
ng nghip ca b ti i hc Princeton s dng fMRI
(4)

hnh dung no b v th nghim in t. Hnh nh cng
hng chc nng in trng (fMRI) l mt loi chiu
quang tuyn X ca no b cho thy nhng vng no ca no
b l nng ng nht ti bt c mt thi im ra no y.
Nm trn mt chic bn, i tng c trt nh nhng vo
trong mt my ra-a quan st no b, bao quanh u nh mt
ci bnh vng doughnut khng l. My fMRI cho thy mt
lot nhng hnh nh tinh t cao nhng vng lt qua bn
trong no b, m c th c xem trn mt mn nh. Vt
xa nhng tm nh bt ng ca no b gii phu, my fMRI
cng c th cho thy nhng hnh nh sng ng ca chc
nng no b, khi nhng khu vc ca no b chiu sng
trong nhng mu sc khc nhau ph hp n vng no ca
no b c khi ng ti thi im y.
Trong mt lot th nghim ni bt, Fiske v nhng ng
nghip bt u bng vic a ra mt nhm nhng i
tng da trng, mt lot nhng tm nh ca nhng khun
mt khng quen bit, bao gm c nhng ngi da trng v
da en. iu khin nhng i tng, s dng my fMRI
quan st no b, h thy rng amygdala c khi ng
khi cc i tng thy nhng khun mt da en, nhng bt
ng khi h c cho thy nhng tm hnh ca nhng ngi
cng chng tc ca h. Nhng nghin cu trc y thy
rng amygdala cng sng ln, ngi y cng t im cao
4. fMRI: Functional magnetic resonance imaging.
hn trong mt th nghim mc cho thnh kin phn bit
chng tc. Mt cch thch th, amygdala c khi ng ti
thiu mt mc no y, cho thy mt p ng nh kin
thin v hay quan im m qung hon ton, nhn mnh bn
cht t ng v v thc ca nhng phn ng ny.
Nghin cu ny ch c th c nh phn hp thnh cm
xc thnh kin, nhng nh kin tiu cc, m khng phi
phn cu thnh nhn thc, nhng n tng cng thc ha v
cc tin tng sai lm. S quan st ca no b khng th c
nhng t tng hay nim tin. Do vy, nhng nh tm l x
hi khai trin s th nghim nhn thc c nh nhng
nim tin n tng c hu cng thc ha ca mt ngi. Loi
th nghim ny lin h nhng g c gi l k thut nh
mi. u tin h lm cho i tng ngh v mt nhm-ngoi
bng nhng phng php nh l cho h thy mt tm nh
ca mt thnh vin nhm-ngoi, c gi l bc s khai.
Trong bc th hai, tng qut nhng i tng c cho
xem mt lot t ng, mt s y trnh by nhng nt n tng
c hu tiu cc dc bit lin h vi nhm-ngoi. i tng
c th c hi, th d, c nhng ch y to ln v nhanh ti
a m h c th lm. Nghin cu ban u chng minh rng
nu i tng chp gi nhng nim tin n tng c hu v
nhm-ngoi, h s c th nhn ra v pht m nhng nt n
tng c hu nhanh hn o lng c so vi vic h c th
pht m mt nt trung tnh hay tch cc. Qua nhng phng
php nh vy, c th cho nhng nh nghin cu quyt nh
s thnh kin c hin din hay khng, ngay c khi i tng
c th khng cnh gic mt cch thc v vic thnh kin
ca ngi y.
Cu hi cn bn y l, c cch no loi tr thnh
kin hay khng? Nhng th nghim khi u ca Fiske
cung ng mt cu tr li n tng v kinh ngc n cu hi
y. Trong th nghim ny, nhng nh kho st c nh c
nhng cu trc cm xc v nhn thc ca thnh kin trong
mt nhm nhng i tng, s dng my fMRI qun st v
nhng k thut th nghim nhn thc nh din t trn.
S nh gi ny c lp li di hai iu kin khc nhau,
vi nhng hng dn khc nhau.
Trong mt phn ca cuc th nghim, nhng i tng
da trng c yu cu nhn vo nhng tm nh ngi da
en v phn on ngi trong nh c phi trn hai mi mt
tui hay khng. S ch dn ny khuyn khch i tng nhn
vo nhng khun mt trn cn bn nhng c trng x hi,
thc hin mt s phn on nhanh gn v vic khun mt
y c thuc vo nhm trn hai mi mt hay nhm di
hai mi mt. Ging nh chng tc v gii tnh, nhm
tui tc, c trng cn c trn gi hay tr, l mt trong
nhng c trng hay nhm phn bit x hi m chng ta c
th nhn ra ngay lp tc trong vn ha ca chng ta. Nhn
nhng tm nh trong dng thc ca t cch thnh vin trong
mt nhm lm chn nn vic nhn vo h nh nhng c nhn,
l iu i hi nhng s phn tch chi tit hn v nhng c
trng c nhn trn khun mt y. Di nhng iu kin ny,
khi nhng i tng da trng lng nh nhng khun mt
da en trn cn bn ca vn trn hay di hai mi mt,
nhng thnh kin chng tc ca cc i tng c gi
ra - pht sinh c nhng s thin v cm xc tiu cc (khi
ng amygdala cn c trn my fMRI) v nhng n tng
k th chng tc c hu (c quyt nh bng th nghim
nhn thc).
Trong giai on th hai ca th nghim, nhng i tng
c khuyn khch nhn n nhng ngi trong nh nh
mt c nhn, hn l trn cn bn t cch thnh vin ca h
trong mt nhm (chng hn nh nhm tui tc, gii tnh, hay
chng tc). iu ny c hon tt bng vic chiu ln tn
mt loi rau ci trn mn nh trc khi a ra mi tm nh,
v hi nhng i tng ngh v c nhn trong tm nh v
quyt nh xem ngi y c thch rau ci khng. Nhim v
ny c b tr lm cho i tng ngh v mi khun mt
nh mt c nhn c th vi nhng s thch v c trng c
nhn. L lng thay, v ngc nhin hn thay i vi nhiu nh
nghin cu, khuynh hng c nhin con ngi y nh
mt c nhn loi tr p ng thnh kin mt cch hon
ton trn mt trnh cn bn n ni m amygdala khng
khi ng m nhng n tng k th chng tc c hu cng
khng gi ln! Thnh kin mt cch n gin bin mt!
S khm ph ny nh mt cch hon ton nhng
kin bo th mnh m trc y rng thnh kin l mt
c trng khng th trnh khi trong s hin hu nhn loi,
v rng chng ta khng c nng lc n ngn nga nhng
phn ng t ng v v thc ny xy ra. R rng cc nh
tm l hc v khoa hc nh gi v cng thp kh nng
ca con ngi thy ngi khc nh h tht s l, thy
ngi khc nh nhng c nhn ging nh chng ta, hn
l phn ng mt cch t ng vi mt cnh bo-nguy him,
p ng n nhng ngi xa l ging nh h l nhng thnh
vin ca ca mt b lc nh th ch hang su ni thm no
y, nhng k khng mun g hn l nh chng ta vi mt
cy ba v cp bc nhng ngun cung cp hoa tri v
nhng ming sn voi [khng tng] ca chng ta.
Tht ng sng st! Nhng i tng ny cho thy
c s thnh kin phn bit chng tc ti thiu mt mc
no y. V ngay c nu mt ngi khng c nhng nim tin
n tng c hu c ngh l c cm xc thin v tiu cc
chng li nhng nhm khc l mt phn ng thm cn c
t ng mt cch su xa ca loi ngi, iu g y vt
ngoi s kim sot ca thc. Nhng by gi, dng nh
l s phn ng bm sinh nn tng ca con ngi ny, mt s
p ng c gc r ca thnh kin, th hn, xung t, v ngay
c bo ng - phn ng Chng Ta chng li H - c th c
tiu tr mt cch d dng v nhanh chng. Trong thc t, tt
c chng ta cn l khuynh hng cn trng nhn ngi khc
nh nhng c nhn: Hmm... ti t hi loi rau ci no m
ngi ny thch?
K thut ny qu d dng thc hin v tht hiu qu,
rng n a nhng nh nghin cu t hi mi th c d dng
nh th khng. V th h quyt nh hng n vic nh
cuc. Cn c trn nhng nghin cu trc, h lu tr h s
nhng phn ng thnh kin n mt s a dng thng thng
ngoi-nhm: Nhng nhm da trn tui tc, gii tnh, tn
tt, hay giu sang. Ging nh nhng tm nh ca nhng
nhm chng tc, nhng tm nh ny cng gi ra nhng phn
ng cm xc t ng a dng. Ngi ta by gi quyt nh
th k thut rau ci vi nhng nhm-ngoi khc nghit,
nhng nhm b bu xu cao trong x hi chng ta chng
hn nh v gia c v nghin ngp.
Vic lm trc y ca h vi nhng nhm-ngoi khc
nghit khi m mt vi khm ph khng ng. S dng
cng k thut fMRI, ngi ta thy rng vic nhn nhng tm
hnh ca nhm-ngoi khc nghit tc thi khi ng
mt khu vc ca no b c bit nh thy nh no trc
(insula), mt khu vc phi hp vi thi n trnh v nhng
cm gic chn ght - mt cch ni bt, trong nhng nghin
cu trc kiu mu ny ca no b hot ng c thy
trong cc phn ng ca nhng i tng n nhng vt
th nh rc ri, ngi tn tt, v vt thi ca con ngi.
S khm ph ni bt nht trong nghin cu ny l ci nhn
nhng hnh nh ca ngi v gia c cng tht bi trong vic
khi ng mt vng no b c bit nh mt sau v no
pha trc trn (mPFC
(5)
), mt vng ca no b p ng n
tc dng kch thch x hi ni bt v bt sng bt c khi no
ngi ta ngh v nhng con ngi khc hay chnh h. S lin
can n khm ph ny? Nhng nh nghin cu bo co rng
s p ng ca no b l ging nh ngi ta trt chn trn
mt ng rc.
S dng phng php rau ci vi hnh nh rc ri
ca con ngi Fiske cng c th o ngc li nhng phn
ng thnh kin n cc tm nh y - vi kt qu l vng
nhn thc ca con ngi, mt sau v no pha trc trn
(mPFC) c khi ng, v phn ng rc ri gh tm
khng khi ng. Gin d mt cch khng th ng rng:
Loi rau ci no bn ngh ngi hnh kht thch? cho php
i tng thy mt con ngi tht s thay v mt ng rc
v tri v gic.
Thm na gip nhng c nhn vt thng thnh kin
chng li nhng nhm khc, nguyn tc nn tng ca k
thut rau ci c th gip loi tr mt cch nng ng s lan
ta nhng rc ri x hi khc m chng ta xc nh trc
y: S e da ca n tng rp khun c hu. c trng ni
bt ca k thut rau ci l c thy ngi no y nh mt
c nhn thay v nh mt i biu ca mt nhm. p dng
cng nguyn tc, nh tm l hc Geoffry Cohen thuc i
hc Colorado v nhm nghin cu ca ng iu khin mt
5. mPFC: The dorsomedial prefrontal cortex.
th nghim vi nhng lin h khng l cho h thng gio dc
ca chng ta v khong cch thnh tch chng tc - s khm
ph c bit n nhiu rng, trn mc trung bnh, nhng
hc sinh da en chm tr pha sau nhng hc sinh da trng
trong nhng thnh tch chuyn mn. Khong cch ny c
suy ngh rng ri qua e da ca n tng rp khun c hu.
Trong th nghim ny, cc nh nghin cu chn mt
lp By bao gm phng chng phn na hc sinh da trng
v phn na hc sinh da en. Vo u hc k, gio vin a
cho hc sinh mt danh sch ca nhng gi tr (th d, duy tr
mi quan h vi bn b hay gia nh, hnh ng tt vi ngh
thut, trau di kh nng th thao). Nhng nh nghin cu sau
phn chia mt cch ngu nhin lp hc thnh hai nhm.
Trong nhm th nghim, gio vin hi hc sinh chn la gi
tr quan trng nht i vi chng v vit mt bi tiu lun
gii thch ti sao chng xem gi tr y l quan trng. Nhng
hc sinh trong iu kin kim sot c yu cu biu l gi
tr km quan trng nht ca chng v vit mt bi lun ti sao
gi tr ny c th l quan trng i vi ngi khc. Mt khi
chng vit xong, chng s t bi vit trong mt bao th v
a cho gio vin. Sau gio vin s tip tc vi chng
trnh thng l hng ngy. Ton b tin trnh mt khong
mi lm pht.
Vo cui hc k, Cohen v nhng ng nghip ca ng
c php tham kho mi d liu ca cc hc sinh. Kt qu
tht ng sng st: Nh c d on trc, v trung bnh,
hc sinh da en lm bi yu km hn nhng hc sinh
da trng, tuy nhin, nhng hc sinh da en trong nhm th
nghim lm tt hn trn mc trung bnh khong 25
phn trm ca im hc k, tng ng khong 40 phn trm
gim thiu trong khong cch thnh tch do chng tc.
Kt qu ca nghin cu ny tht qu sc, trong thc t,
ngi ta c mt lc kh tin vo iu y. H lp li th
nghim vi mt nhm hc sinh khc - vi cng nhng kt
qu (s chnh lch tnh c l khong 1 trn 5.000). Nhng
tc gi ca nghin cu l lun rng ch vit mt bi lun ny
c s tc ng ti khng nh tnh t trng, lm ni bt
gi tr bn thn ca chng, v khng nh gi tr c nhn ca
chng. V vy, vic vit bi, lm bi xut hin cch ly
nhng hc sinh thiu s chng li nhng e da n tng c
hu v nhng hu qu ca chng.
D nhin, y ch l nghin cu khi u nhng nhng
lin h rt rng ri - khong cch thnh tch tng l mt
trong nhng vn th thch nht trong x hi chng ta cho
nhng nh gio dc, v khng nghi ng g c nhng nguyn
nhn phc tp. Nhng quan tm n hng triu la dnh
cho mi nm c gng khp li khong cch ny, v v s
gi lm vic b ra trong rt nhiu chng trnh c bit c
gng thu hp khong cch, th mt s can d ch mt mt
s pht no y m thi c th c gi tr v vn - s lan rng
vt xa thnh tch chuyn mn.
TNH BNH NG NN TNG CA CHNG TA
Tha c Thnh Thin, n li phng php ca ngi
vt thng thnh kin, ngi cp l chng ta cn nhng
phng php a dng, chng hn nh tip xc c nhn, hay
xem nhng ngi khc nh nhng c nhn hn l nhng i
biu n thun ca mt nhm. Nhng phng php chnh
ca ngi dng nh l ang vt thng nhng iu kin tiu
cc ca chng ta, bng vic th thch v vt thng nhng
tin tng sai lm ca chng ta, chng hn nh s u thng
v h lit c hu ca chnh nhm chng ta hay ca nhng
nhm khc...
ng nh th, ngi khng nh.
Th th, ngi c nhng suy ngh no xa hn v mt s
chi tit c bit ca l tr m chng ta c th p dng y
gip cho vic chin thng nhng iu kin tiu cc hay
nhng tin tng sai lm hay khng?
Vng, ngi ni, phng cch lm iu y l qua
vic phn chiu trn tnh bnh ng nn tng ca chng ta
nh nhng con ngi. Ti ngh cng gia tng tnh thc, thc
y mt cch nng ng nhng tng tch cc chng hn
nh tnh bnh ng nn tng trong tt c mi ngi, thnh
kin cng gim trong x hi.
Ngi c th xut nhng phng cch c th gip
chng ta cng c mt s nh gi ng hn v nn tng bnh
ng nh nhng con ngi hay khng? ti hi.
Th d, ngi gii thch, sinh hc v di truyn hc hin
i minh chng mt cch y nng lc c mt t khc bit
tht s th no gia con ngi. Do th, tranh lun c th thc
hin trn cn bn khoa hc, ch ra, th d, trn bnh din di
truyn hc nhng loi chng tc phn bit ra th no, a
n khng nh v tnh u vit hay h lit, mt cch n gin
khng hin hu. Kho st nhng khm ph khoa hc ny mt
cch su st hn c th h tr. Trong thc t, c th ng c
th kho st iu ny v bao hm n trong quyn sch ca
chng ta. Cng c nhng nhn thc trong t tng th gian
v chnh tr nhn mnh s bnh ng ca con ngi, chng
hn nh khi nim v nhng quyn t nhin cng nh quan
im x hi ch ngha v tnh huynh ca giai cp v sn
vt khi bin gii quc gia. Trong nhng h thng dn ch
t do cng th, c tng rng tt c mi ngi sinh ra bnh
ng
(6)
. Thm na, tin c bn lm nn tng h thng cng
l l tt c chng ta bnh ng trong i mt ca lut php....
Tha c Thnh Thin, y ngi ang thc s xut
v s phn tch v phn chiu mt cch tht su sc trn
s bnh ng c bn nh nhng con ngi. Ti ch rng
nhng dng l tr m ngi xut tt c u t khi nim ca
phng Ty. Nhng nhng g l t quan im ca o Pht?
Khng c nhng s thc tp no y c th h tr to nn
cm nhn bnh ng nn tng ny ch? ti hi.
D nhin, c s thc tp trau di hnh x trong Pht gio c
th gip gim thiu nhng nh kin thin v ca chng ta.
Ngi c th din t s thc hnh y khng?
Vng. S thc hnh thin qun ny lin h vic qun
tng mt ngi bn, mt k th, v mt ngi trung tnh
v ri th u tin cho php tm thc chng ta phn ng
n mt trong nhng ngi ny trong cch thng thng
ca chng ta: Qun chiu ta cm xc dnh mc n ngi
thng, cm gic th hn i vi ngi ta khng thch, v
cm nhn dng dng hay khng xc cm n mt ngi l.
Bc tip theo l t hi mnh, Ti sao ti cm thy nhng
xc cm nh vy n ba c nhn ny? Ta s tm thy mt s
nn tng, nh bn ta lm nhng iu ny hay iu n cho
ta, biu l s t t cho ta, v.v... Nhng ri th ta bt u
kho st , phn tch, s dng l tr ca ta, thy nhng iu
ny c phi l nhng nn tng ng n hay khng, chng c
hp l hay khng. Phn tch trong cch ny chng ta s khm
ph rng nhng l do, cn bn cho vic gi mt ngi l bn,
ngi n l th, hay cm gic dng dng i vi ngi th
6. Trch t Tuyn Ngn c Lp ca Hoa K do Thomas Jefferson son.
ba, khng phi l nhng iu kin thng hng, v iu ny
c th thay i bt c lc no. Bn ta c th gy tai hi cho
ta v c th tr thnh k th, k th ta c th biu l s n cn
i vi ta v tr thnh bn, v ngi xa l c th tr thnh
bn hay k th trong tng lai. Do th, phn chiu mt cch
su sc trong cch ny chng ta s nhn ra rng khng c nn
tng no c th chng minh l ng cho vic phn bit gia
h trong cch ny v cm nhn nhng xc cm mnh m
nh vy. Chng ta s thy rng s mnh danh hay nhn hiu
ca bn, th, hay ngi l l v thng v l i tng
thay i bt c lc no.
Th nn, Howard, loi thc hnh qun tng ny gip
gim thiu nh kin thin v hay chng li k khc, v cn
bng nhng s dao ng cc oan bt thng ny ca cm
xc m chng ta cm nhn i vi ngi khc. Mc tiu cho
mt s thc tp nh vy l thit lp mt cn bn vng
vng v th chng ta c th trau di mt mc ca thn cn
v quan tm i vi tt c mi ngi - t bi ging nh th.
D nhin, c t Lai Lt Ma ni thm, s thc tp
ny c th y nng lc mt cch c bit theo quan im
nh Pht, khi chng ta a s gii thch nhiu i sng qu
kh, th th bn ta c th tng l k th ta trong qu kh, k
th ta c th tng l ngi thn yu nht trong nhiu ln,
v.v... y l ti sao rt li ch c nhng tuyn a dng,
khc bit ca l tr - mt tuyn ca l tr c th hiu qu
hn cho mt ngi, mt tuyn khc ca l tr cho ngi no
khc. Nhng cho d n l t quan im ca khoa hc, hay t
nhn thc thc hnh ca o Pht, vn chnh vn l phn
chiu trn nhng s tht ny mt cch su sc, v th n s
tr thnh mt b phn ca quan im nn tng ca chng ta,
v vic chng ta lin h n ngi khc nh th no.
HUYN B CHNG TC
, ti thiu c mt vic m con ngi tht s tt p:
Nhng tng tng ca chng ta l bt tn khi nhn ln
thy chnh chng ta nh khc bit vi nhng th khc.
Bt chp nhng c trng g m chng ta s dng nh mt
cn bn t phn bit vi nhng ngi khc thnh nhng
nhm, cng nhng c tnh y c th c kh nng c s
dng nh mt cn bn cho thnh kin, phn bit, hay th hn.
Trong th gii ngy nay chng ta c th thy nhng thnh
kin cn c trn gii tnh, quc tch, sc nng, tui tc, tm
quan trng, mc giu sang, ng phi chnh tr, mc
hp dn thn th, tn gio, v v s nhng tng trng khc.
Trong vic phn chiu trn nhng nh hng tn ph ca
nhiu hnh thc thnh kin, khng nghi ng g thnh kin
chng tc l mt trong nhng ci ngun kh au v khn
n nht ca nhn loi. Do vy, tht ng gi thm st su
xa hn s phn bit chng tc v khi nim v chng tc.
Theo thng k nm 1990, th d, ngi M ni rng h
thuc khong ba trm chng tc hay nhm thiu s. Chng
ang ln trnh ni no? Ti cha tng thy h. Ngi M
La tinh t phn chia h thnh by mi c tnh khc nhau.
Ngi M bn a t chia h ra thnh su trm b lc. Chng
ta ni chng tc l sinh hc, nhng chng ta cha ni n tn
gio v gi n l mt chng tc (ngi Do Thi), hay chng
ta lin h n nhng ngi n t chng tc i Nh Lan
th d th, mnh danh thnh vin n t mt quc gia nh
mt dn tc, hay c l iu thch th nht ca ti, chng tc
thng ng (Aryan): Chng tc ng u ca c Quc x
v nhng ngi trc u (skin-heads). Theo lch s, chng
tc Aryan lin h n nhng ngi a dng n-u sng Ba
T, A Ph Hn, v n khong 4.000 nm trc Ty Lch,
trong nhng vng t sau ny c nh c bi nhng ngi
c Hittile
(7)
, c phn bit bng ngn ng Tin-n-u. ,
c th ti qu a nghi, nhng nu ti phi d on, ti cam
oan rng khng qu 60 phn trm ngi c Quc x v
nhng ngi trc u ln ln trong vng t c Hittle v ni
ting Tin-n-u, mt cch tri chy cch no y, v ti cam
oan rng thm ch t ngi hn bit c v vit ngn ng y!
Trong chng ny, chng ti ang m lun v vn
con ngi sinh ra vi nhng nh kin thin v bm sinh
nh th no, v chng ta c khuynh hng phn ng vi
nhng chng tc khc vi mt nh kin cm xc tiu cc
nh th no. Nhng bng vic nhn vo vn ny mt cch
su st hn, con ngi khng c mt nh kin thin v bn
nng chng li nhng chng tc khc. Nhng g chng ta
tht dng nh c l khuynh hng c mt nh kin chng
li nhng nhm khc trong tng qut, nh c bn tho
trc y - nhng ngi dng nh khc bit, nhng ngi
chng ta xc nh nh nhng nhm-ngoi. y khng phi
l mt vn chng tc. Trong thc t, trong thi im khi
nhng nng lc tin ha to hnh cu trc nn tng no b
ca chng ta, nhng chng tc khc nhau m chng ta thy
trn Tri t ngy nay thm ch khng hin hu. Nhng
chng tc khc bit khng xut hin trn sn khu cho
n mt trm nghn nm hay hai trm nghn nm v trc, v
qua thi gian y no b m ng hu ht tt c nhng
thay i tin ha ca chng.
K t khi D n Di Truyn Hc Nhn Loi tuyn b
nhng kt qu bm sinh ca n trong nm 2.000 trong vic
7. Nhng ngi c sng vng t Bc Syria v T (Th Nh K
phn chu).
gii m s lin tc ca khong hai mi lm nghn gene,
c mt cuc tranh lun tip tc li v bn cht ca chng tc.
Ba t cp nhim sc th khc nhau (mt s phi hp a
dng ca bn n v ha hc cn bn ca phn t DNA
(8)
,
ging nh nhng mu t ca bng ch ci di truyn hc).
lm nn DNA ca loi ngi. Hu nh mi t bo trong thn
th cha ng mt b hon ton ca hai bn di xon nhau
ca nhng phn t DNA, phn ra thnh nhng vng ring
bit c bit nh gene, mi gene cha cng thc lm
mt hay hn nhng khi cht m. y l bn thit k nn
tng ca s sng, mang nhng cu trc y thit lp v
chuyn vn mt thn th con ngi. Gii m s lin tc ca
nhng gene ny l mt thnh tch phi thng, mt hn mt
thp nin nghin cu chuyn su, vi s hp tc v cung ng
cu nhng nh khoa hc trn ton th gii.
S qun st ny vo mt m ca i sng khi ng mt
s quan tm c lm mi li trong vic em mt ci nhn
vo vn chng ta l ai, v l loi ngi c ngha g cng
nhng khc bit v tng ng trong nhng chng tc khc
nhau. Nh c bo co trn phng tin truyn thng rng
mi con ngi l khong 99,9 phn trm ging nhau v c s
a dng hn trong s cu to di truyn ca mi ngi trong
mi sc tc gia nhng chng tc. S khm ph ny lm
nhiu ngi kt lun rng loi ngi ging nhau mt cch
ht sc cn bn v khi nim chng tc l li thi, mt cch
8. Acid Deoxyribo Nucleic (vit tt ADN theo ting Php hay DNA
theo ting Anh) l mt phn t acid nucleic mang thng tin di truyn m
ha cho hot ng sinh trng v pht trin ca cc dng sng bao gm
c mt s virus. ADN thng c coi l vt liu di truyn cp phn
t tham gia quyt nh cc tnh trng. Trong qu trnh sinh sn, phn t
ADN c nhn i v truyn cho th h sau.
thit yu l mt huyn b, mt s phng chiu tinh thn, ti
thiu t quan im sinh hc. Th d, chng ta t mt tm
quan trng trn mu da trong x hi chng ta nh vy, tuy
th s khc bit gia hai con ngi cn c trn mu da l rt
nh, hu nh khng tn ti; trong thc t, th d nh c
bo co rng da trng c sn sinh bng s thay i ca mt
mu t DNA trong ba t ch ci! Chng ta ngh chng ta
bit chng tc l g - trong thc t, mi ngi u bit- tuy
th khi i n xc nh n tht s, chng ta lc li. Cng
nhn su st hn thc cht ca mi chng tc, tm kim mt
ngi chng ta c th ch ra nh mt th d ca chng tc
thun ty sinh hc v di truyn, dng nh n cng chi
trong s tng tng ca chng ta m thi.
Chng bao lu nhng s khm ph nh vy bt u lan
truyn khp ni, nh thng l, mt s nh khoa hc bt u
bc b. Th d, h ch ra rng c mt s s khc bit gene
gia nhng qun th khi ngi ta nhn vo mt s gene
tng ng, cc s a dng ca nhng gene khc bit. Tuy
th, s tht vn duy tr rng khng c s phn chia khc bit
gia nhng chng tc, v chng ta lun thy nhng thnh
vin ca nhng qun th hay chng tc khc hay nhm thiu
s khc mang gene tng ng c bit y m c ngh l
ch thuc mt nhm c dn no m thi.
Nhng nh nghin cu khoa hc cng nhc chng ta rng
tt c chng ta l cng gia nh - mt cch l thuyt. Chng
ta c cng t tin, v t tin chung ph n mi gn y nht
ca chng ta, ca mi ngi sng ngy hm nay, mt cch
ph thng c bit n l Mitochondrial Eve
(9)
. B sng
9. Nghin cu s dng mt phc hp gene c bit l mitochondrial
DNA, c truyn t m sang con, theo du t con ngi hin i
Phi chu khong 140.000 nm v trc (khng phi l Eve
trong Thnh Kinh, v Eve ny khng l ngi n b duy
nht trn Tri t, b cng c gia nh v b bn cng thi,
v chng ta cng tha k mt s nt no y ca h). Nhng
nh khoa hc theo du t tin ca chng ta n b Eve nh
mt kt qu ca mt cht DNA c bit, mt thnh phn nh
c tm thy trong phc hp gene mitochondria, nhng cu
trc nh hnh xc xch bn trong t bo, ngi nh nng lc
ca t bo sn sinh ra nng lng. Hu ht DNA ca chng
ta l mt hn hp DNA t c cha m chng ta, nhng DNA
mitochondria c truyn xung ch qua nhng b m, v n
khng thay i. Do vy, s dng nhng tnh ton phn tch
chi ly, cc nh khoa hc theo du ngc n t chung ca
chng ta n mt ngi n b.
T d kin y, tt c con ngi l anh em vi nhau -
, ti thiu tt c nhng ngi n ng c mt t tin nam
gii chung. Y-chromosomal Adam, ngi sng Phi chu
khong 60.000 nm trc y. iu ny c quyt nh
trong cng cch s dng nhng mnh DNA trn nhim sc
th Y ch truyn xung cho nam gii v khng ln ln vi
nhng phn t DNA khc; n ging nh h (tn) di truyn
cho php nam gii theo du nhng dng truyn tha t ph
ngc li xuyn qua thi gian.
Chng tc c th xut hin nh nhng g c th, bi v
chng ta c th thy nhng khc bit trc i mt ca chnh
chng ta - qu him hoi hi v vn tht s l g. i vi
hu ht mi ngi, s quan trng v hn ca con ngi t
trn chng tc dng nh qu y chng c rng nhn
ln v mt ngi c thn gi l Mitochondrial Eve sng Chu Phi
khong 200.000 nm trc.
loi c th phn bit mt cch r rng trn cn bn ca chng
tc - tht y rng chng ta dng nh bit mt cch
trc gic trong rut gan ca chng ta l phi c nhng khc
bit nn tng v chc nng sinh hc. Nhng nhng s khc
bit ny l g?
Nhng nh khoa hc l lun rng nhng biu hin
khc bit chng tc ca loi ngi xut pht t nhng s
c lp dn c no y sng trong mt vng a l ring bit
cho nhiu nghn nm - con ngi cng sng trong nhng
vng kh hu nng nng chi chang, chng ta cng cn hc
t melanin bo v chng ta, v thn tng c th cao hn
hay c to hnh mt cch khc bit cho php nhiu b
mt ca chng ta lm bay hi. Hay nu chng ta sng trong
nhng vng kh hu t nh nng hn, chng ta cn t hc
t hn, vi nhiu cht bo hn bo tn hi m. Nhng
dng nh s l bi kch khi nhn mnh qu nhiu ln nhng
g y khng g ni bt hn l s che ph thn th h do thi
tit ca ni h sinh trng.
Tip tc vi s m lun ca chng ti v s k th
chng tc v thnh kin. Ti ni, Tha c Thnh Thin,
ngi ni nhng phng cch tch cc nh th no v t tng
c th thc y trong mt x hi m n c th tng cng s
tin tng tnh bnh ng cn bn ca chng ta v gip chng
ta vt thng phn bit chng tc, thnh kin nh th no.
Nhng ti va mi suy ngh sau khi b gene ca con ngi
v ra th nh th no, c rt nhiu d liu thng tin v 99,9
phn trm DNA ca chng ta nh th no, nhng thit k cho
vic xy dng thn th con ngi, l ging nhau mt cch
chnh xc nh mi ngi chng ta tng gp. i vi ti y
l mt thng k tht kinh ngc! Ti cm thy rng iu y l
chng c tht thuyt phc cho thy chng ta ging nhau nh
th no. (V th, trn cn bn di truyn hc chng ta ging
nhau nhiu hn l khc nhau, v s khc nhau l khng ng
k). Thm ch Tng thng Clinton ln truyn hnh v
cp c trng ny, v tip tc nu iu ny ngay c sau khi
ng ta mn nhim.
Thm na, s tht l nhng gi tr hay tng ny chng
hn nh dn ch, bnh ng, v.v..., c khuyn khch
trong x hi chng ta ri. Tuy th, s tnh thc y dng nh
khng c mt tc ng ln trong x hi. Mi ngi trn khp
th gii ang khai thc ln nhau, chin u vi nhau, v hnh
ng ni chung ging nh l nhng khc bit gia chng ta
l khng l, hu nh chng ta l nhng chng loi khc nhau.
Do vy, ti ang t hi rng iu g ang thiu vng....
Howard, ti ngh nu ng nhn t vin tng rng ri
hn, ng s thy rng s thc y nhng gi tr ny ang hot
ng, c hiu qu. T quan im ca lch s loi ngi,
c nhng tin b to ln trn th gii, vi mt s tnh gic ln
lao hn v nhng gi tr ny, nhng tng v bnh ng v
tht lan rng khp th gii. Hy nhn nhng tin b ch trong
vi trm nm tr li y.
, iu y c th ng, ti tha nhn, nhng ti
khng bit, dng nh cho mt s ngi no y ti thiu
vn kh khn cho h o ngc quan im v nhn thc
ca h, m rng bin cng cho nhng ai m vi nhng
ngi y h l ging nhau, bao gm nhng ngi khc
nh mt b phn ca chng ta, cn c trn mt ngha su
sc v nn tng bnh ng ca chng ta.
Vng, c th kh khn, c Thnh Thin p li, v
mc d trong vi trng hp c th kh khn, ti ngh rng
c th thay i. Hy nhn vo th d ca ng v Hoa K v
nhng hin tng vn ha M v cuc vn ng quyn dn
s. c thi gian c nhng cng ng hon ton tch bit.
Nhng trong nhng trng hp ni m cng ng thiu s
da en c trao cho c hi bnh ng nh mt kt qu ca
cuc vn ng ny, t c cng trnh kinh t x hi v
sng trong cng nhng ngi lng ging nh nhng ngi
khc chng tc, chia s cng nhng rc ri x hi cng ng,
chng hn nh s gio dc con ci ca h, ti ngh s c t
s phn chia Chng Ta v H hn. Mt khc, trong nhng
cng ng no m nhng ngi da en c ban cho nhng
quyn dn s t hn, sng mt cch ring bit, s c nhiu
s nghi ng hn gia hai chng tc. V th ti ngh iu ny
cho thy rng s c rt t kh nng gim thiu nhng loi
phn chia ny; khng th.
iu y ng, ti ni li ln na. Ngi ang bt u
thuyt phc ti. Tuy nhin, khi ti ang t hi v kh nng cho
s thay i chn thnh trong nhng cuc xung t kh chy
cha nht gia nhng nhm chng tc, thiu s v nhng th
khc na, ngi tip tc, ging nh cm nhn c s nghi
ng ca ti. Howard, y chng ta ang ni v thnh kin
v xung t gia nhng nhm, v iu ny nhc ti v mt
cu chuyn cm ng m ti nghe trong mt ln ti ving
Do Thi. Ti gp nhng ngi no y lin h trong mt
cuc vn ng ha bnh ca nhng ngi dn thng y
m em tt c nhng thiu nin Do Thi v Palestine li
vi nhau. Nhng thiu nin ny c dy thy hnh nh
ca Thng trong mi a khc. Chng c thc tp
t nhc nh rng Thng trong nhng a tr pha bn
kia, trong cng cch y Ngi trong chng. y l mt loi
thc tp tm bnh ng (mt loi hnh x hay bung b: Ci
b nhng iu rng buc trong tm thc).
Ti nghe ni rng bt c khi no cuc xung t c hm
nng li, nhng a tr ny, nhng thiu nin tng rn
luyn thy Thng trn khun mt ca nhng a tr
thuc pha bn kia, thy l hu nh khng th pht trin
s th hn i vi nhng a tr khc. Ngi ta khng th
khin cho nhng a tr ny di c tnh lin tng suy
rng v k th. Ti ngh iu ny tht l tuyt vi! c
t Lai Lt Ma ku ln mt cch nhit tnh.
Do vy, ti tht s tin tng rng s thay i chn thnh
l c th, ngi kt lun, nhng d nhin, thay i cn thi
gian. Nh chng ta cp, nhng thi ny cn c trn s
tin tng sai lm v vng tng in o ca t duy, v bt
c s thay i no trong x hi trc nht phi bt u trong
tm thc v tri tim ca con ngi, vi mt s chuyn ha
v quan im ca ngi y. S thay i ny xy ra trong mt
ngi vo mt lc no y.
Nguyn tc: Overcoming Prejudice
n Tm L - Ngy 13/07/2011
Chng 5:
CH NGHA QUC GIA CC OAN
A, tun ny chng ta ang ni v nhng s phn chia
Chng Ta chng li H, v nhng him ha ca s tin trin
ny n thnh kin, xung t, v bo ng. Ti va mi ngh
rng vic xc nh vi x s hay quc gia ca mt ngi
dng nh cng l nhng th d y sc thuyt phc v
Chng Ta. Dng nh rng i theo mt thi im khng
hong ca mt quc gia, y lun lun dng nh l s
sng li ca ch ngha yu nc hay ch ngha quc gia.
D nhin, nhiu lc ch ngha quc gia ny t tuyn b nh
mt loi ch ngha yu nc y m thinh, nhng biu hin
h tr cho x s mt ngi, nhiu s vung vy c x, v.v...
Nhng mt cch lch s, khuynh hng ca loi ch ngha
quc gia ny cng nhiu, him ha ri vo nhng kiu thc
tn ph cng ln, v khng c nhiu khong cch i t
mt loi nhit huyt yu nc n s th ch cng khai i
vi nhng quc gia khc. S vic th ny hnh ng nh
mt loi nhin liu cho nhiu xung t trong lch s.
Ti va t hi, chnh ngi nm gi g v ch ngha quc
gia, li ch ca n chng li nhng bt li hay kh nng tn
ph ca ch ngha quc gia?
c t Lai Lt Ma ni, Ti khng ngh rng ch ngha
quc gia trong t n l tn ph. L mt thnh vin ca mt
quc gia no y c th l mt b phn cm gic nhn bit
ca mt ngi. Do vy, ch ngha quc gia c th hu ch,
cho chng ta mt cm nhn thuc v, v chng ta c th c
mt cm gic t ho trong c tnh quc gia ca chng ta.
iu ny l tt. Ti ngh ch ngha quc gia nh mt loi kh
c hay nh khoa hc - nu chng ta s dng khoa hc trong
mt cch sai lc, sau n c th em thm ha. Nu chng
ta s dng n mt cch thch ng, n s mang n li ch.
Th nn, n ty thuc vo vic chng ta s dng n trong
phng php ng n hay khng.
By gi khi chng ta ni v ch ngha quc gia, chng
ta ang ni v nhng s khc nhau cn c trn c tnh quc
gia, mt phn then cht m y l nhng khc bit trong di
sn vn ha, v qu kh lch s. Mi quc gia c c trng
vn ha hay nhm vn ha, mt di sn vn ha. D nhin,
cng c nhng bin gii a l gia cc quc gia. y l mt
phn ca n. Nhng ti ngh vn ha l vn chnh. V, d
nhin, mi cng ng phi c quyn bo tn nn vn ha
ca chnh h, k c ngn ng, phong tc, v o qun,v.v...
Ti hi, Ngi cp nhng li ch ca ch ngha quc
gia v tm quan trng ca vic duy tr mt nn vn ha hay
c tnh dn tc, nhng ngi cng ng rng c th c
nhng bt li ca ch ngha quc gia, nhng kha cnh ph
hoi ch?
y, ti mun phn bit gia mt ch ngha quc gia
lnh mnh v ch ngha quc gia cc oan, c t Lai Lt
Ma p li. Khi ch ngha quc gia tr nn cc oan, n tr
thnh mt tng nguy him, qu mnh c th khch ng
dn chng tin hnh nhng hnh ng khiu khch. iu ny
CH NGHA QUC GIA CC OAN 145
c th xy ra nh th no, chng ta thy mt cch rt r
rng trong cu chuyn thm kch bn o Balkan vo cui
th k hai mi, vi thut ng lm sch dn tc v Balkan
ha xm nhp vo ng vng hng ngy ca chng ta. Nhng
g chng ta chng kin trong thm kch ny l nhng c tnh
cc oan quc gia a n mt chu k ti c ca bo ng
gia ngi Serbia, Croatia, v Bosnia. y l mt th d v
nhng tc ng c tnh quc ca con ngi dy xo nhng
kha cnh c tnh quc gia ca dn tc khc m nu khc i
c th cung ng mt cn bn cho vic i n vi nhau.
Do th, nh mt x hi, ngi ngh chng ta c th hc
hi iu g t kinh nghim ca thm ha ng u?
ti hi.
R rng mt bi hc quan trng m chng ta cn hc
l nhng c tnh quc gia dn tc rt quan trng i vi h
v phi nn tn trng. Trong chi tit, iu ny ni vi chng
ta l khi nhng c tnh quc gia dn tc cng tn ti trong
mt nhm rng ln, cho d trong mt lin hip quc gia nh
Lin Hip u chu, hay mt quc gia ring l, chng ta cn
bo m rng nhng tnh cht quc gia dn tc c quan
tm tn trng v lm cho ha hip chn gi tr. D nhin, nu
chng ta c mt s a dng vn ha khc bit trong mt quc
gia, nhm cho tt c pht trin ln mnh, ti ngh t do l
rt quan trng v mt th ch cng bng hu ho, vi nhng
nguyn tc ca lut l.
Ngay lc c t Lai Lt Ma ni v nhng vn ny -
t do, nguyn tc lut l, s tn trng tt c nhng nn vn
ha, tt c mi quc gia - truyn thng vn ha Ty Tng,
v v tr lch s Ty Tng nh mt quc gia, ang trong
nhng gng km ca mt cuc u tranh sinh t m c th
quyt nh s sng cn ca mt truyn thng v di sn c
xa. i vi ngi, y l mt vn sng ng, khng ch l
mt trit l tru tng - nhng thut ng nh t do, tn
trng nhng nn vn ha con ngi, v nguyn tc lut
l khng ch l nhng khu hiu i vi ngi, hay mt mu
tin tc bui ti. B kch thch bi cm xc mnh m ni ti
v nh du vi mt ci nhn kin quyt trong i mt ngi,
nhng ngn t ca c t Lai Lt Ma chuyn ch mt cm
gic chn thnh cp bch. C ngha rng kh au ca con
ngi tht s bi e da, v rng s cng hin ca c t Lai
Lt Ma i vi nhng nguyn tc v nhng bin gii ny trong
s quan tm ca ngi khng ch dnh cho nn vn ha Ty Tng
m thi nhng c m rng n tt c nhng nn vn ha trn
th gii. Ti khng th cm lng c vi s xc ng.
D sao i na, ti ngh rng thm kch Balkan c th
dy chng ta mt bi hc quan trng v nhng g c th xy
ra khi loi tn trng cn bn y vng bng ... Ngi dng li,
ri th thm mt cch nhanh chng, Ti trng truyn thng
ngi khc l rt quan trng trong th gii ngy nay.
Suy ngh khong mt giy v bnh lun m ti nghe
c t Lai Lt Ma ni trc y, tng rng ha bnh tht
s khng ch n thun l s vng bng chin tranh, i vi
ti l s vng bng n thun ca thnh kin khng ging
nh s tn trng tht s.
Ti nhn xt, Cho n lc ny, chng ta ang ni v
s vt thng thnh kin, nhng by gi dng nh chng
ta ang ni n mt bc xa hn hay tr nn ch ng hn,
ni v vic trau di mt thc tn trng i vi nhng nhm
khc. Nhng cu hi hp l logic l, ngi c bt c suy t
no v vic lm th no gia tng hay trau di mt thc tn
trng rng ln hn i vi nhng nn vn ha hay dn tc
khc hay khng?
Vng, ti ngh rng chng ta tho lun v vn mt
s c nhn c th c trnh hc vn hn hay giu c hn,
v.v..., v mt s c th yu km hn, nhng mc cho nhng
loi khc bit ny, h vn l nhng con ngi, v ng trng
vi phm gi con ngi v tn trng trn trnh cn bn y.
Cng nguyn tc p dng trn trnh vn ha v dn tc -
c th c nhng ngi khc d bit, li sng ca h hay li
n mc ca h m chng ta c th khng hiu c, nhng
chng ta vn c th duy tr s tn trng ph hp vi chn gi
tr con ngi h cn c trn lng nhn o thng thng ca
chng ta.
Nhng y, ngi tip, c mt vn khc. iu
g y rt quan trng trn nhiu trnh : Hc hi bit
thng thc s a dng, tht s phn chiu trn gi tr ca
n, kho st nhng nim tin ca n. Cng c th nh gi
ng s a dng, chng ta s cng d dng tn trng hn
nhng ai c th l khc bit. Th d, t quan im nhn loi
l mt th thng nht, ti ngh s a dng vn ha, a dng
nhng nhm chng tc c th lm giu cho nhn loi. Nn
vn tht s l nhm cho tp th nhn loi pht trin ln
mnh, nhng c nhn thnh vin ca tp th y phi thnh
vng. Tt lnh nh mt ngi vn. Nhm cho mt ngi
vn xinh p v k diu, y cn c s a dng ca bng
hoa trong ngi vn, cy c, v s phi hp ca nhiu kch
c, hnh dng, v mu sc khc nhau b sung cho ngi vn,
v mi th cn pht trin trong mi trng ring ca chng.
Tri li, nu chng ta ch c mt loi hoa trong vn y, ch
trong mt su tp, iu y s n iu nhm chn. Chnh s
a dng cho ngi vn s xinh p ca n.
Thi gian cho bui gp g ca chng ti ht. Nhng
b thu ht vi nhng ngn t ca c t Lai Lt Ma, ti
khng ch s bi ri bt thng trong hnh ng ca cc
cng s v th gi ca ngi n v i hng hin bn ngoi
trong vic hng dn mt ngi khch ra v mt ngi khc
vo. Nhng by gi lng vng chung quanh tm bnh phong,
du hiu c bo bi th k ca c t Lai Lt Ma v ti
nhanh chng chun b ri khi phng tip kin.
Khi ti bc ra hnh lang, c trang tr bi mt s sp
xp dy c nhng bi cy mu ta treo trn ro li, ti nhn
ngi khch k tip ca c t Lai Lt Ma c hng dn
vo trong phng v gp ngi. y l mt nhm nh nhng
ngi nam n, v ti ch rng nhng thnh vin ca nhm
i din cho vi quc tch khc nhau v tt c dng nh
c thng nht trong s si ni ca h din kin c t
Lai Lt Ma - mt s kt thc thch hp cho bui tho lun
ca chng ti v s ha hip gia tt c cc dn tc. Khi ti
bc xung li i hng ti cng chnh khu phc hp ni c
ng ca c t Lai Lt Ma, ti thch th vi s ti tt xum
xu ca cy c trn mt t - nhng hng trc v bi rm dy
c, cy si, cy linh sam, cy quyn, nhng bng hoa
trong chu mu sc r n - tm, vng, , cam,... Khi ti
chm ri bc xung i, sung sng vi s a dng ca mt
ngi vn trong khi vn ngh v n d ngi vn ca c
t Lai Lt Ma vi ci hay ci p trong s a dng ca con
ngi, ti ang say sa vi s an bnh, cm gic hy vng nh
th c l mt ngy no y vin tng ca c t Lai Lt
Ma c th t n xuyn qua ngi vn trong hin thc.
Ngi ta khng cn nhn qu xa trong qu kh bt gp
nhng th d d s nht ca sc mnh tn ph do ch ngha
quc gia cc oan hay thnh kin dn tc v th hn. Th
c chn la bi c t Lai Lt Ma, Cuc Chin Bosnia,
khng qu lu v trc. Gn nh ngay lp tc sau khi Cng
Ha Bosnia v Herzegovina tuyn b c lp khi cu Lin
Bang Nam T nm 1991, th gii bt u chng kin ngay
chnh pha t hi nht ca ch ngha quc gia cc oan, khi
ba nhm dn tc truyn thng sng trong vng (Chnh Thng
Serbia, Thin Cha Croatia, v Hi gio Bosnia) bt u mt
cuc chin tranh c lit cn c trn quc gia dn tc, mi
pha chin u t c s kim sot chnh tr i vi
quc gia mi hay nhng b phn ca n. Vo lc cuc chin
chm dt vi Tha Thun Dayton 1995, hn mt trm nghn
ngi b git v hai triu ngi phi ly tn - kt qu ca
cuc chin tn ph qu nhiu cho khu vc, li thm ha
ca n vi su mi phn trm nh ca, phn na trng
hc, v mt phn ba nh thng b h hao hay ph hy;
cng vi s tn ph h thng in lc, h thng ng x, h
thng dn nc; tra tn; binh lnh hm hip ph n trc mt
gia nh h, cng trng, i khi s lm dng v nhng b
l hm hip h vi nhau, hng ngy hay ngay c hng tun
vo lc y. C ba phe u d phn. Ngi Serbia c bit
tn nhn trong nhng n lc lm sch dn tc ca h, t
ri nh ca, giam nhng ngi n ng trong nhng tri tp
trung ni m mt s b tra tn hay i kht n cht, s dng
chin thut loi tr thnh vin ca nhng nhm khc sng
trong nhng khu vc a l ca h.
Vi kh au trong mt mc rng ln v khng th
tng tng nh th, i khi tht d dng xem nhng
chin tranh nhn thy nh vy l nhng s kin th gii v
nh mt thc tc ng ca ch ngha quc gia cc oan
trong i sng thng nht ca con ngi. Nhng c l cu
chuyn ca ba i sng s l mt th d nng ng cho thm
kch ca suy ngh Chng Ta v H.
Trong tho lun trc y ca chng ti, c t Lai
Lt Ma ni v mi quan h gia c nhn v nhm - mt
ngi c th c mt thc mnh m v c tnh c nhn, ca
s c lp, ca s t tin v s mnh m ca c nhn nh th
no v cng lc y c mt thc su sc v vic thuc vo
mt nhm, Khng phi l Ti hay Chng Ta, nhng l Ti
v Chng Ta. y, ngi m rng cng nguyn tc y n
nhng nhm: S tin tng kh nng ca nhiu nhm sng
trong mt x s, mi nhm ca ngi c th ca h, vinh danh
truyn thng ca h trong khi cng lc y trau di mt thc
ca vic thuc vo mt c tnh quc gia.
Mt kiu mu nh th, s cn bng l tng ca c tnh
c nhn v tp th, c thy mt ln trong mt nhm
thiu nin mi su v mi by tui, Bosnia, Croatia, v
Serbia, nhng thiu nin n vi nhau trong nm 1984
thi u cho i bng r thiu nin quc gia ca Nam T,
mt i bng tr thnh huyn thoi. Trong bn nm, i
ny l v ch, mt i bng c m ca ca nhng u th
tr, nhng ngi cha bao gi thua trn trong nhng cuc
thi u quc gia trn sn, v nhng ngi trng thnh vi
nhau ngoi sn, tin ti vng vng trong tnh bn su sc
khi chng du hnh vi nhau, sng trong phng vi nhau, rn
luyn cn mn, v chia s i sng vi nhau. thc tnh bn
thn thit c nhn v s t tin thi u ca chng l khng
th lay chuyn trong nhng nm thng y, n mc m
m trc ca trn thi u quan trng nht ca chng, V
ch Th Gii 1987 cho Nam Thiu Nin, chng cng
nhau ln ra khi khch sn ca chng nhy nht, nho ln
trn nhng tm bt l xo c m. V chng vn chin thng
ni bt, nh bi i Hoa K ti trn thi u vo ngy hm
sau, 86-87.
Sau khi chin thng trn thi u v ch th gii thiu
nin, nhiu ngi sao tr tng lai - NBA
(1)
ny tin ti thi
u cho i trng thnh quc gia ca Nam T. Tnh bn
thn thit duy tr mt cch kin c gia nhng u th
Serbia nh Vlade Divac hay Aleksander Djordjevic v u
th Croatia nh Dino Radja hay Toni Kukoc, nhng ngi
tip tc thi u vi nhau qua chin thng gii V ch Chu
u 1991 th Roma, i Li.
Du hiu u tin cho s chm dt i c M tr
n vo bui tra cui cng ca lot thi u v ch, ch ngy
trc khi Slovania tuyn b c lp khi lin bang Nam
T. B trng Th thao ca quc gia mi gi mt ngi
phng th tr ca i ni vi cu ta rng nu cu thi u m
y, cu s b xem nh ngi phn bi quc gia ca cu.
Khi vng Balkan nhanh chng v ra thnh tng mng
v tr thnh nng bng trong xung t, t nhin nhng c
tnh mi ni ln. Khng cn l nhng ngi Nam T na,
nhng vn ng vin by gi c nhng i mi v nhn hiu
mi, ngi Croatia, ngi Serbia, ngi Bosnia. Qu nhiu,
nhng nhn hiu ny dng nh che khut tt c nhng
phng din khc v c tnh ca h. Thnh vin ca i
Hi gio Bosnia, Teo Slibegovic ni, Bn bit khng, ti
cha tng bit dn tc ca bt c ngi no l g khi chng
ti thi u vi nhau. V ti cam oan vi bn rng h cha
tng bit ti thuc dn tc no. , by gi chng ti bit ri.
Tnh bn, tng mt ln ngh rng khng g ph v c,
by gi dng nh tan ra my khi di sc p.
Kh khn c bit i vi hai vn ng vin ngi sao,
Serbia Divac v Croatia Kukoc, nhng ngi tr thnh
1. National Basketball Association: Hip Hi Bng R Quc Gia.
i bn rt thn thit tri qua bao nm thng. Divac c
gng gi s lin lc vi ngi ng i nm xa, v mc d
h khng hon ton v hn lin lc, anh vn rc ri su xa
bi bn cht gng p ca tnh bn; anh ta ngay c bt khc
trong cuc phng vn nm 1996 khi anh ni v nhng din
bin ca thm kch. Kukoc trong khi y k li rng, Ma h
va qua, ti i thm ving cc bnh vin thy ni au
thng. Mt khi ngi ta thy nhng thanh nin mi chn,
hai mi khng tay, khng chn, ngi ta khng ngh n
bng r na.
May mn thay, khi nm thng tri qua, vt thng
lnh li trong hu ht nhng ng i c, v hm nay hai
ngi bn ny, mt ln na, hot ng vi nhau bn o
Balkan trong nhng n lc nhn bn v dy s bao dung n
nhng tr em qua bng r.
Khi chng ta thy mt i nh th trong hot ng, n
vt khi th thao; n th tr thnh mt n d cho nh cao
ca kh nng con ngi (nh triu i Celtic Boston nhng
nm 1960, c hng dn bi ngi sao ln ca bng r k
c Bill Russell, John Havlicek, v Sam Jones)! y l mt
s qun bnh ton ho, ni chng ta c th thy s pht trin
tt nh ca n lc con ngi, ch ngha c nhn ch tuyt
diu nht ca n, v cng lc y l i din tuyt nh ca n
lc tp th. Trong nhng i tht s tm vc ny, chng ta
s thy nm c nhn ring r, mi ngi vi c im thng
minh ring ca h, mi phc ha r rng, vi c tnh ring
ca h; mt ngi c th l k tung pho chc chn, ngi
khc d di trong vic phng th v ph chn i phng,
ngi th ba l mt nhn vt lo li lm bn cn mn. Khng
mt ngi no c th lm tt c mi vic, nhng mi ngi
pht trin s thng minh ring ca mnh, trong khi bit
th mnh ca mi ngi kia, v khi h n vi nhau, h
trong s ha hip hon ton vi mt loi sc mnh tng hp
ging nh h tht s l mt c th, vi tng th ln hn tng
s cc b phn.
Ti khng th ngh v mt s din t thch hp hn nhng
tng ca c t Lai Lt Ma v kh nng ca vic c mt
c tnh c nhn mnh m v mt c tnh tp th mnh m
cng mt lc, cng nh mt n d thch hp v nhng li
ch ca vic c s a dng c th trong mt tng th rng
ln - cho d y l nhng u th bng r trong mt i hay
nhng nhm chng tc trong mt lin bang rng ln hn.
c Thnh Thin ngh mt s phn chiu su sc trong
nhng li ch ca a dng nh mt chin thut thc tin y
nng lc gip cho vic trau di s tn trng cho nhng ai
m h c th l khc bit. Trong khi mt i nh vy cung
ng c mt s minh ha v mt n d rng ri hn cho nhng
li ch ca a dng, cng c mt p ng tuyt vi ca nghin
cu khoa hc cung cp nhng chng c c th hn cho li ch
ca a dng m n ng gi qun chiu.
NHNG LI CH CA S A DNG
Trong quyn sch ca ng, Tu Tr m ng
(2)
, tc gi
James Surowiecki
(3)
m mn vi cu chuyn ca mt nh
2. Tu Tr m ng a ra mt gi thuyt n gin n mc c
ngi cho l k quc, l: Nu a ra mt quyt nh ng n hay
gii quyt mt vn no , th m ng lun t ra thng minh hn
mt vi chuyn gia ring l.
3. James Surowiecki sinh nm 1967, tt nghip tin s Lch s Hoa
K ti i hc Yale trc khi l phng vin ti chnh, vit cho Trang ti
chnh ca t The New Yorker. Tc phm ca ng xut hin trn cc t
New York Times, Wall Street Journal, Wired v Slate.
khoa hc tm mi lm tui, Francis Galton
(4)
, mt chuyn
gia trong khoa hc di truyn, ngi quyt nh i n mt
hi ch v mt cuc trin lm th nui mt ngy n vo nm
1906. ng c mt s quan tm lu di vi vic gy ging
v hiu k thy nhng kt qu ca vic gy ging th vt
ngy hm y. Tc gi thut li chi tit vic Galton i qua
mt cuc thi phng on sc nng ca con vt trong hi ch,
m trong y ngi ta nh cuc trn trng lng ca mt
con b bo mp ang din ra, sau khi n c git v x
tht. Vi nhng phn thng cho nhng ai on ng nht,
khong chng tm trm ngi ang d cuc. Trong khi c
mt s nhng t v nh chn nui gii giang trong s tm
trm ngi thi on y, ton b nhng ngi y khc nhau
rt nhiu, vi kh t ngi khng c mt kin thc g v sc
vt. Galton phng on rng mc d c mt s nh chuyn
mn trong m ng, hu ht mi ngi s khng c kin
g v trng lng sau cng s l bao nhiu, v d on trung
bnh chc chn s l cch kt thc cuc thi. Sau khi cuc thi
qua ri, Galton mn tt c nhng phiu d thi t nhng
ngi tham d v phn tch chng. Sau khi trung bnh tnh tt
c nhng s phng on i n mt kt lun duy nht, i
biu cho tu tr tp th ca m ng trong ngy y, Galton
sng st vi nhng kt qu: S phn on ca m ng
l ton ho mt cch c bn! Sau khi b git v x tht, con
b nng 1.198 cn Anh. m ng on l 1.197.
4. Francis Galton (1822-1911) l mt nh khoa hc xut chng, ngi
Anh, thng c xem l cha ca phng php khoa hc hin i
m chng ta s dng ngy nay. S trng nghin cu ca ng l di truyn
hc, v ng rt ni ting qua nhng nghin cu v nhng c tnh v yu
t lin quan n thng minh v mi lin h gia thng minh v danh
ting. Nhng cng trnh ny c nh hng ln n suy ngh ca nhiu
ngi thuc giai cp qu tc ngy xa v gii trung lu ngy nay.
Surowiecki tip tc trong quyn sch ca ng cho
mt th d v nhng cu chuyn tng t, v thm nhng l
thuyt v nghin cu khoa hc, minh chng ch cn bn
ca quyn sch y: Di nhng hon cnh ng n, ng
vit, nhng tp th l thng minh mt cch ni bt, v thng
sng sut hn ngi thng minh nht trong m y. ng
lp lun tri ngc vi trc gic hay cm nhn thng thng
rng nhng nhm ngi kh hn trong vic gii quyt nhng
rc ri v a ra nhng quyt nh tt p hn so vi ngay
c ngi chuyn mn hng u trong nhm.
D nhin, tt c chng ta bit l con ngi ta c th r
di v cng nh th no vo nhng lc t hp trong m
ng, c thin hng v tnh ngu ngc tun t t vic sn
lng nhng ph thy n nhng hnh vi c c khng th
tng c (th d vic hnh hnh v s cung tn). Do vy,
cha kha y l vic xc nh nhng hon cnh ng
n Surowiecki lin h n nhng hon cnh cho php tu
tr ca tp th l dng. Nhng iu kin c xc nh bi
Surowiecki h tr thm cho bin lun ca c t Lai Lt
Ma rng s a dng - cho d l s a dng ca nhng c th
trong m ng, s a dng vn ha trong mt quc gia, hay
s a dng quc gia trong hnh tinh ca chng ta - i khi c
th cng hin nhng li ch ln lao. Ln theo nhiu nghin
cu khoa hc, v s phong ph ca nhng th d thc tin,
Surowiecki kt lun rng nhng iu kin cn thit cho s
thng tu ca m ng l: a dng, c lp, v mt loi
phn quyn c th.
V vy chng ta i n mt li ch khc ca a dng: S
a dng lm ni bt tu tr ca mt nhm, ci thin vic gii
quyt vn v kh nng to ra quyt nh ca chng ta.
Vi qu nhiu rc ri trn th gii ngy nay, y l mt li
ch khng c bn lun mt cch qua loa. Nu mt nhm
ngi ang tm cch gii quyt mt vn hay i n mt s
ng tm nht tr trong mt quyt nh quan trng, mt s a
dng ca nhng vin tng mi m, mt ngun tin tc mi,
v nhng kho tng khc nhau ca kin thc tt c cng hin
n tu gic v sc mnh ca mt tp th. Trong mt ngha,
ngi ta c th phc ha ra mt nt tng t n cu chuyn
Con Voi v nhng Ngi M, ni m mt nhm ngi m
c yu cu din t con voi. Mt ngi cm nhn ci ui
con voi ging nh mt si dy, ngi khc cm nhn ci
chn v din t n nh cy ct, v.v... Hnh ng n c,
nhng ngi m l c du hiu, nhng nu nhng ngi
m c tp hp trong mt nhm, mi ngi cng hin n
bc tranh, cui cng h s c th i n mt s din t tht
tuyt v con voi.
Mt cuc nghin cu then cht 2004 ti i hc Stanford
minh chng mt cch trc tip li ch ca s a dng trong
vic ci thin kh nng suy ngh ca mt nhm. Nhng nh
nghin cu Anthony Antonio
(5)
v Kenji Hakuta
(6)
phn chia
mt nhm sinh vin da trng thnh nhng nhm nh c
b tr tho lun mt vi vn x hi tranh ci, chng hn
nh n t hnh. Nhng sinh vin khng bit nhau, h c
hp thnh nhm v th tt c chia s cng nhng quan im,
cn c trn mt cuc phng vn th nghim. Cng khng
bit n nhng i tng l mt trong nhng sinh vin
trong mi nhm l mt ngi gi vo, hp tc vi nhng
5. Sau khi tt nghip tin s gio dc ti i hc Los Angeles (UCLA)
1998, Anthony Antonio bt u ging dy v tin hnh nghin cu ti
trng Gio Dc Stanford.
6. Kenji Hakuta tt nghip tin s tm l hc ti i hc Harvard,
1975-1979.
nh nghin cu. Phn na ngi gi vo l da en, phn na
l da trng. Thm na, mt s ngi gi vo c hng dn
ng v mt s c yu cu khng ng vi nhng
ngi khc trong nhm.
Trong vic phn tch mt cch k lng ni dung nhng
ti thc tp mi lm pht trc v sau khi tho lun,
nhng nh nghin cu thy chng c kt lun rng trong
nhng nhm ny c nhng nh hng li ch trn vn
suy ngh ca nhng thnh vin trong nhm, c bit ci
thin mt loi suy ngh c bit nh s phc tp hp
thnh mt th thng nht (integrative complexity - IC). IC
l thc o ca s suy ngh thng tu trnh cao cp, i
khi lin h kh nng nhn vo vn t mt s a dng
ca nhn thc, v c th hp nht nhng s a dng ny
trong vic tr thnh mt kt lun. IC c gi tr ln trong vic
gii quyt vn v lm nn quyt nh Nhng li ch trong
vic nghin cu c thy khi mt nhm bao gm mt thnh
vin ca mt chng tc khc, cho d sinh vin da en ng
vi a s hay khng. Trong cng cch y, li ch c thy
khi nhm bao gm mt thnh vin vi mt kin khc, cho
d kin khc bit ny c by t bi mt k gi vo da
trng hay en.
V rng y ch l mt th d trong nhiu li ch ca tnh
a dng, ngi ta c th ni, , nu a dng l qu tuyt
vi, v m ng l qu thng minh nh th, ti khng c s
a dng hn trong nhng m ng trong khp mi trnh
ca x hi, vi nhiu ngi la chn lm vic v sng
trong nhng mi trng a dng hn mt cch t nhin?
Cu tr li, nh thng thng, l, , mi th khng n
gin nh vy, c nhiu bin thin trong vic i ph vi thi
con ngi. V vy, mc d nhng li ch ca a dng,
nhng c mt s ngm hiu rng - tp th cng phi c
ng vin hot ng vi nhau v khng nhng s d
bit lm cho ci v vt vnh hay xung t lm ngn nga vic
hot ng vi nhau pht sinh. Nhm hng th nhng li
ch ca a dng, nhng ai t cc nhm chng tc v dn tc
vn khc bit u tin phi c c hi hnh thnh mt s
tip xc vi nhau, v ri th phi bt u ph v nhng thi
to nn cc ro cn trong nhng nhm khc nhau.
Nhm gii quyt vn ny, tht quan trng thu
hiu rng ging nh c nhng li ch i vi nhng tp th
a dng, cng c nhng li ch i vi nhng nhm thun
nht, chng hn nh hiu qu sn xut ln hn pht sinh t
mt tp th on kt v thng nht. Nghin cu gn y xc
nhn mt cch r rng rng con ngi tin tng nhau hn,
c mt thc cng ng cao hn, t l ti c thp, v gim
thiu nhng mc chn nn v s ba bi bn khon khi
sng trong nhng cng ng thun nht hn, hay ni m tp
th ca ngi y l a s. Do vy, th no y chng ta phi
iu ha s kin rng ngi ta cm thy hnh phc hn khi
sng gia nhng ngi cng chng tc v sc tc vi mt
nhu cu tuyt i cho mt ngha ca ha hip v hp tc
gia nhng nhm khc nhau, nhu cu cm thy thoi mi
vi nhng ai thuc chng tc v dn tc khc trong nhng
x hi a vn ha gia tng. Vn ny nhy cm hn trong
x hi phng Ty ngy nay bi xu hng tranh lun gia
nhng ai cm thy chng ta nn n mng nhng s khc bit
chng tc v sc tc ca chng ta, thy khng c g sai vi
vic gi gn nhng g ring bit ca chng ta, v nhng ai
bin lun chp thun hi nhp nhng x hi a vn ha, ngay
c hon ton ng ha vo trong mt i gia nh hnh phc
ca nhn loi.
Phn trc c t Lai Lt Ma ni v nhu cu cho
mt tm linh cng ng ln hn, cho vic trau di mt thc
lin h, ca ni kt x hi gn gi hn, nhng y chng ta
c th chia thnh hai loi ni kt x hi: Mt loi ni kt con
ngi li vi nhau trong mt nhm, trn cn bn ca nhng
nt chung nh cng chng tc, sc tc, hay cng tn gio.
Th hai l to nn s lin kt chc ch gia nhng thnh
vin ca nhng nhm khc nhau, iu thng c gi l s
bt cu nhng lin kt x hi. Hu ht nhng nh khoa hc
x hi hin nay ng rng nhng lin kt x hi bt cu l
cn thit mt cch h trng trong x hi ng i phng
Ty, loi thiu vng mt cch bi thm bn o Balkan gia
nhng ngi Serbia, Croatia, v Bosnia. Th thch d nhin
l lm th no xy dng nhng lin kt x hi bt cu -
lm th no to nn mt loi thc ni kt n mt cng
ng rng ri hn trong khi vn duy tr nhng c trng vn
ha hay sc tc.
Nhng nghin cu cho thy rng con ngi cm thy
hnh phc hn nu h sng vi nhng ngi ging vi chnh
h. Nhng g c ngha l ging vi chnh h? iu ny
dng nh l im then cht ca vn - mt vn cng
c xc nh mt cch r rng bi c t Lai Lt Ma khi
ni v nhng kha cnh tn ph ca suy ngh Chng Ta v
H, kt lun, Chng ta cn thc y mt cung cch ton b
hn ca vic lin h vi ngi khc. iu y l chc chn.
Chng ta cn tm ra mt phng cch nhn vo nhng
ngi khc t nhng nhm khc bit chng tc, dn tc, hay
quc gia v nhn thc tt c h l nhng b phn ca ci
chng ta rng ln hn, ton b hn.
Trong chng ny, c t Lai Lt Ma trnh by mt
s d n hp l gip chng ta vt thng thnh kin,
thin v, v th hn c th biu hin nh nhng chng ngi
trau di cung cch ton b hn ny ca vic nhn thc
ngi khc. Trong phn ba ca quyn sch ny, chng ti s
tr li phn tho lun v vic lin h vi ngi khc trong
mt cung cch ton b hn nh th no, cho thy lm th no
iu ny c th a n s hnh phc c nhn rng ln hn
cng nh gip vt thng nhiu vn nn x hi trong th
gii ngy nay. Tuy th, trc khi chuyn s ch ca chng
ti n nhng ch y, nhng s kin trn th gii nhc
nh chng ta rng vn cn nhng vn quan trng tho
lun trong nhu cu tm kim hnh phc trong th gii rc ri
ca chng ta.
***
PHN HAI
BO NG
CHNG LI I THOI
Chng 6:
THM LI BN CHT CON NGI
Vo bui sng ngy 11 thng Chn nm 2001, nhng s
kin hin ra thay i th gii. Khi Trung Tm Thng
Mi Th Gii sp New York, c t Lai Lt Ma ng
yn bnh trong phng ng bnh d ca ngi trn ngn i ca
ni non vng Bc n. Bui sng y, ngi dy vo gi gic
thng l ca ngi lc 3:30 sng, nh nhng r b gic ng
trong tm t ca ngi, v lc 4 gi sng bt u nghi thc
hng ngy nh mt thy tu Pht gio, vi bn gi lin cho
cu nguyn v thin qun. V vy khi li ku gi oang oang
cho mt cuc chin tranh mi ang vang ng Hoa K, th
c t Lai Lt Ma ang thin ta su lng, m thinh duy
nht l ting lp p ca cn ma ma nh nhng ri trn
mi thic trong khu tnh tht ca ngi, trong khi bn ngoi
mt khng kh ha bnh v tnh lng bao ph khp ngi lng
min ni xa xi ny, vn trm trong bng m ca thi khc y.
Khng lu sau ngy 11/9, ti tr li Dharmasala
ti tc nhng tho lun ca chng ti. Gn mt nm t khi
chng ti gp g nhau trong phng ny, v dng nh khng
c g thay i trong thi gian qua. Trong thc t, khng c g
dng nh thay i trong hai thp nin qua m ti v ang
ving y: N c cng cm gic rng ri v ha bnh, cng
phm cht ca ci m c to nn bi nhng cnh ca s
rng ln, mt pha i din nhng ngn ni ph tuyt, pha
kia gip mt Thung Lng Kanga xum xu m rng pha xa
bn di. Cng nhng bc tranh Thangka, nhng cun th
ha Pht gio v b tt Tara, trong khung thu kim tuyn,
treo trn nhng bc tng mu vng vy quanh. Cng bc
bn Ty Tng t sn ln ti trn nh bao ph trn tng,
v cng in Pht trang hong vi nhng biu tng, Pht
tng, bt cng p , v n b, duy tr ni y lun lun
l nh th. Ngay c chic gh bc nhung gin d ca c t
Lai Lt Ma v chic gh di i xng m ti ngi trn y, c
hai c b tr chung quanh mt chic bn c ph di, rng
sn , hin hu cng ging nh by lu nay.
Khng, khng c thay i g nhiu y, ti ngh, khi ti
nhn chung quanh cn phng. Trong thc t, khi nhng thp
nin tri qua, nh m ti c th ni, nhng thay i duy nht
c th thy xy ra trong phng k bn, phng dnh ring
cho nhng v khch ch i din kin c t Lai Lt Ma
- khi nm thng tri qua, nhng bc tng c ph y
ngy cng nhiu vi nhng phn thng, bng i hc danh
d, bng danh d, huy chng v th bi.
Nhng th gii bn ngoi thay i. Nhng thng t
cuc gp g sau cng ca ti vi c t Lai Lt Ma, cuc
tn cng khng b 11 thng Chn xy ra - v mt ln na
nhng s kin th gii nhc nh chng ta v nhng th c
c d i v kinh khng m con ngi c th thc hin th
ny n th khc cho nhau.
Chng ti bt tay vo bui sng y trong mt kho st v
pha en ti ca thi con ngi, nhng hnh vi bo ng,
s th hn, s tn bo m con ngi c th ging xung cho
THM LI BN CHT CON NGI 165
nhau. Trong lot tho lun sau cng, chng ti kho st
v ngun gc ca cung cch suy ngh nh nguyn Chng Ta
chng li H m c th em n vic pht sinh thnh kin
v xung t. By gi chng ti tr li s ch ca chng ti
v nhng nguyn nhn ca bo ng. Trong c gng truy
tm nguyn nhn ca nhng hnh ng xu c ny n ci
ngun ca chng, chng ti bt u vi cu hi nn tng:
C phi bo ng v kch ng ch l mt b phn t nhin
c bn ca con ngi hay khng?
C PHI CN BN T NHIN CA CHNG TA L BO NG
HAY KHNG?
Bui sng y, c t Lai Lt Ma thut li chi tit,
ni v s kin 11 thng Chn, sau bui thin qun ca ti,
ngi th gi, Lobsang Gawa, n phng v bo cho ti bit
rng Trung Tm Thng Mi Th Gii New York b tn
cng. ng ni vi ti rng ta nh hon ton b sp !
Phn ng u tin ca ngi l g? ti hi.
Khng tin. Ti ngh nh th. iu ny khng th l
s tht! Ti ngh ai y ang k cho ti mt cu chuyn. V
th, ti m i truyn thanh BBC v nghe khi h thng tin
v iu ny. Ri ti m sang i truyn hnh BBC v xem
nhng my bay m vo ta nh v ta nh sp trong la.
Sau ti bit y l s tht. Ti thy ngi ta c gng
tuyt vng trnh b thiu sng, nhy t ca s. Tht l au
bun! Mt s tn ph kinh khip nh vy! Tht l khng th
ngh ni. Khng th ngh ni.
Th th phn ng th n ca ngi l g, sau khi ngi
vt qua khi s khng tin ca ngi?
c t Lai Lt Ma lc u mt cch bun b. N to
nn mt s nhc nh y uy lc v kh nng tn ph ca con
ngi. Mt s th hn kinh khng nh th! Gn nh vt
khi s tng tng ca con ngi. Sau ti cu nguyn
cho tt c nhng nn nhn v ti v gia nh ca h.
Ngh li phn ng ca Hoa K n cuc tn cng ngy
y - mt s gin d, mt quyt nh nhanh chng, nng ng
em th phm ra cng l - ti hi, A! Khi ngi ta lu
tm n nhng kh au m nhng k khng b v nhng
ngi nh Bin Laden em n cho hng nghn ngi v
ti, rng con ngi c th lm iu ny n nhng ngi
khc, i khi n c xi mn nim tin cn bn ca ngi v
tnh tt p ca con ngi, v bn cht t nhin ca nhn
loi khng?
Khng, c t Lai Lt Ma p li, khng mt mt
giy no, hon ton khng. Bi v mc d nhng hnh vi
kinh khip nh vy c thc hin bi mt nhm ngi, ti
vn tin tng vng chc trn cn bn thnh thin ca con
ngi, v cp nn tng, bn cht t nhin ca chng ta
l t nh v khng bo ng.
y khng phi l ln u tin chng ti ni v bn cht
t nhin ca con ngi. Ti ngh li ngay ln u tin m
chng ti tho lun v ch ny, hn mt thp nin
trc y
(1)
. Ti nh li ci nhn trc tip, sc so v ging
ni nht qun r rt khi ngi ni, Nim tin vng chc ca ti
l bn cht t nhin ca con ngi l yu thng, t nh mt
cch thc cht. y l c trng u th ca bn cht con ngi.
Quan im ca ngi v ti ny r rng khng thay i.
1. Ngh thut to hnh phc (New York, Riverhead Bookds, 1998),
quyn sch c T kheo Tm Quang dch, cha Tam Bo Fresno n
hnh, c ng trong Th Vin Hoa Sen.
Mc d ti cnh gic trc v quan im lc quan mt
cch cn bn ca c t Lai Lt Ma v bn cht ca con
ngi, ti vn hi ngc nhin bi m iu kin nh ca mt
nim tin vng chc khi ngi ni v nhng s kin 11 thng
Chn, vn cn qu mi m, khng khuy ng lng tin
ca ngi trong nn tng thnh thin ca con ngi. Ngay c
i din mt cch trc tip vi v git hi tn bo v v cm
hng nghn ngi v ti khng lm cho ngi dng li cht
no d trong khonh khc, v trong s thc nim tin ca ngi
dng nh mnh m hn bao gi ht. Mun thu hiu sc
mnh t tin ca ngi n t chn no, ti hi, A, khi chng
ta thy nhng s tn bo kinh khng m ngi ta thc hin
cho nhau, ti sao iu y khng c bt c tc ng no trong
nim tin ca ngi v nn tng thnh thin ca bn cht loi
ngi, ca con ngi, m iu y ngay c bao gm nhng
th phm hung c nh v 11 thng Chn?
c t Lai Lt Ma suy ngh trong giy lt. C l, mt
iu l ti nhn nhng s kin t mt vin tng rng ln
hn. Khi nhng th nh vy xy ra, chng ta thng c
khuynh hng tm kim mt ngi hay mt nhm ngi
quy ti. Nhng ti ngh tht l sai lm nu ch nhn vo mt
c nhn hay mt nhm ngi v c lp h nh mt nguyn
nhn duy nht. Nu ng tip nhn mt quan im rng ri
hn, ng s thy rng c th c nhiu nguyn nhn ca bo
ng. V c th c nhiu nhn t gp phn cho nhng s
kin nh th. Rt nhiu nhn t. Trong trng hp ny, th
d, ti ngh nim tin tn gio cng lin h.
V vy, nu ng phn chiu trn s kin ny mt cch
su sc hn, ngi gii thch, ng s nhn ra rng c nhiu
nhn t gp phn cho thm kch . i vi ti, iu ny
cng c mt s kin cn bn: N cho ti thy rng k thut
hin i phi hp vi s thng minh ca con ngi v c
hng dn bi nhng cm xc tiu cc - y l nhng thm
ha khng th ngh n nh vy xy ra nh th no.
Ngi c th ni thm chi tit v nhng g ngi mun ni
qua iu y khng?
Ngi tr li, ng thy rng nhng k khng b ny phi
c mt s quyt tm gn nh khng th tng tng c
hy sinh mng sng ca h thc hin mt hnh vi nh
vy. iu khng th xy ra m khng c nhng cm xc
mnh m, nhng cm xc tiu cc. iu y cung ng ng
c. Nhng ri th ch ng c m thi, cm xc tiu cc bi
chnh h m thi, khng th pht sinh ra nhng s kin nh
vy. Nu ng ngh v n, ng nhn ra rng nhiu d tnh phi
c hon tt cho v tn cng ny, hng thng nu khng
phi l hng nm ca nhng chng trnh t m. Th d, n
c tnh ton v th nhng chic my bay cha y nhin
liu. Nhng chng trnh chnh xc ny i hi vic s dng
tr thng minh ca con ngi. V ri h cn nhng phng
tin hon thnh mt hnh ng nh vy. Trong trng hp
ny, my bay c s dng, mt kt qu ca k thut hin
i. y, iu ny l nhng g ti mun ni.
ng bit khng, ngi tip tc, vi mt ting th di,
trong thc t, tht nhiu nhn t gp phn cho nhng hnh
ng kinh khip nh vy. Th d, nhng c nhn ny b thc
y bi th hn. Trong thc t, khi ti ln u tin thy nhng
ta nh sp vo ngy 11 thng Chn, ti ngh, Th Hn
- l th phm chnh!
Tha c Thnh Thin, ti c th hiu quan im ca
ngi v vn c th c tt c nhng nhn t ny gp phn
cho nhng hnh vi kinh khip y nh th no. Nhng s kin
l mt cch cn bn n i n khin mt c nhn hay mt
nhm ngi h th nhng hnh vi bo ng v kh au trn
nhng ngi khc. Vy th ngi khng ngh l c th rng,
nu t qua mt bn tt c nhng nhn t phc tp v nguyn
nhn ny m ngi cp, th mt s ngi no y ng
tht s l xu xa, rng bn cht ca h l c c hay khng?
Lc u, c t Lai Lt Ma tr li, Khi nim xu c,
ngay c ch xu c, c th l c vn . Nh chng ta
tho lun trc y, dng nh phng Ty, i khi c mt
khuynh hng thy mi th trong nhng dng thc tuyt
i, thy nhng th nh trng hay en, tt c hay khng
c g. Trn tt c nhng th y, i nh hng ca nhng
th trng tinh thn nh sn hn, khuynh hng ny thm ch
tr nn mnh m hn. Mt loi bp mo t duy ca ngi ta,
nhn thc ca con ngi, chim lnh v tr. Do th, nh ti
cp, khi chng ta ngh v nhng s kin nh vy, chng
ta lp tc tm mt mc tiu, kim mt c nhn hay mt nhm
ngi quy trch nhim, iu g y c th m chng ta c
th hng trc tip tt c nhng s sn hn v gin d ca
chng ta. V trong tnh trng y, chng ta thy mi th trong
dng thc ca tt c xu hay hon ton tt, thy mi ngi l
hin lng hay bt lng. Th nn, t nhn thc y, chng
ta c th thy mt ngi nh thun xu c.
Nhng theo quan im ca o Pht, chng ti khng
c khi nim xu c tuyt i, trong ngha xu c nh iu
g y tn ti mt cch c lp - iu g y khng c lm
ra bi nhng nhn t khc, iu khng th b tc ng bi
nhng nhn t khc, v khng th c thay i hay iu
chnh bi nhng iu kin khc. Tuyt i xu c c mt
cm nhn thng hng. Do vy, chng ti khng chp nhn
tng con ngi xu c, trong ngha rng bn cht t
nhin ca mt ngi c th no l mt trm phn trm
xu c, v h s vn duy tr cung cch y bi v n l tnh
cht cn bn khng thay i ca h.
By gi, trong nhn thc ca o Pht chng ta tht s
c khi nim v mt con ngi hnh ng trong mt cung
cch xu c, lm nhng vic xu c, di s nh hng ca
nhng cm xc tiu cc v ng c bt thin, v.v... - nhng
chng ta thy thi xu c ny sinh khi nh mt kt qu
ca nhng nguyn nhn v iu kin no y. Chng ta cm
thy nhng s kin nh vy c th c gii thch m khng
din dn mt nng lc siu hnh nh xu c.
Th nn, mt cch cn bn, ngi tm tt, nu mt
ngi thc hin mt hnh vi v cng tn ph, chng ta c
th ni hnh vi y l xu c. Khng thc mc g. V chng
ta nn lun lun i khng hnh vi y, nh mt hnh vi xu
c. Chng ta phi c mt v th v cng mnh m. V hy
ni rng ng c ca con ngi cho hnh ng l th hn.
Ri th chng ta c th ni rng c ng c, v hnh ng
a ti l xu c, do bi bn cht tn ph ca chng. Nhng
chng ta vn khng th xem c nhn y nh mt con ngi
xu c, mt s xu c bn cht v thng hng, bi v lun
lun c tim lc hay kh nng m mt lot nhng iu kin
mi s hnh thnh hin hin v chnh cng con ngi y c
th khng cn dn thn trong thi xu c na.
A, ti c th hiu nhng g ngi ang ni, ti ni,
nhng nu ngi nhn vo hnh vi y nh sinh khi t nhng
nguyn nhn v iu kin a dng, v nhn th phm nh ch
di s khng ch ca tt c nhng nhn t khc ny, v
rng nhng nhn t ny l nhng g tht s lm nn thi ,
khng c mt him ha ca vic dng nh tha th hay
bo cha cho thi ca con ngi, ging nh n khng
phi l li lm ca h ch? Dng nh rng ngi cng nhn
vo nhng nguyn nhn v iu kin a dng a n hnh
ng, ngi dng nh cng nhng th phm ra khi li
hi [trch nhim].
Ny nh, ngi ni, ni rng khng c ai xu c bn
cht, s xu c l mt tnh trng tng i ty thuc trn
nhng nhn t khc, nhng khng cho ai y mt s tha th
thc hin nhng hnh vi xu c y. Ch bi v ng cho
php kh nng ca nhng ng c v thi ca ngi ta c
c hi thay i trong tng lai, iu ny khng c ngha l
ng th no y tha th hay b qua hnh vi y, hay rng ng
khng bt h chu trch nhim ging nh h khng c lm
g vi iu y.
, ti cp li, bt chp hoc l nhng hnh vi kinh
khip ny ca bo ng l kt qu ca nhng nguyn nhn
v iu kin c th nhn ra, hay h b quy cho l nhng
ngi xu c, s thc vn l con ngi c kh nng thc
hin nhng hnh vi ny; chng ta rnh rp v ging kh
au xung cho nhau sut khp lch s nhn loi. Ti mun
ni l ngay c ngi cp rng phn ng th hai ca ngi khi
nghe v s kin 11/9, sau khi ngi nhn ra rng n l s tht,
l n l mt s nhc nh y nng lc v kh nng tn ph
ca con ngi. V c qu nhiu nhc nh... nhng hnh vi
tn ph nh s Dit Chng Ngi Do Thi, qu kinh khip
qu kh m tng tng! Ti khng bit, nhng dng
nh rng nhng s nhc nh khc nghit y v kh nng tn
ph, tim nng ging xung nhng s tn thng v lm cho
nhng ngi khc kh au, c l t nht lm cho ngi ta phi
dng li qun st pha en ti ca bn cht loi ngi.
Vi mt ci gt u nghim ngh ngi p li mt cch
chm ri, Vng, khi chng ta i din vi nhng nhng ni
kinh hong nh s Dit Chng Ngi Do Thi, n c th lm
giao ng nim tin ca chng ta i vi chnh loi ngi.
ng bit khng, ti s khng bao gi qun ln ving thm
u tin ca ti n Auschwitz
(2)
. C vi th m ti thy
y gy n tng cho ti rt mnh, v mt trong nhng
th y l mt s thu gp khng l v giy. Giy ca nhng
nn nhn. V iu lm cho ti ch vi mt s khip m
hon ton v au bun su sc khi ti thy nhiu i giy nh
b, nhng i giy ca con nt! Ti cm nhn mt cch mnh
m v nhng thiu nin v ti ny. Chng thm ch khng bit
nhng g ang xy ra. Ti tht s cm thy, Ai c th lm mt
vic kinh khng nh vy? V ti cu nguyn y.
Nhng t ng sau cng ny c ni mt cch mm du,
v nhng li ca ngi i vo im lng, nhng li tuyn b u
bun ca ngi lm ti phi ch i mt lc trc khi tip tc.
c t Lai Lt Ma khng tin tng khi nim tuyt i xu
c. Ngi dng nh khng c s p buc c lp Hitler v
nhng tay chn c c ca ng ta nh nguyn nhn duy nht
ca v Tn St Ngi Do Thi (Holocaust), hng ton
lc ni sn hn v thc ca ngi trong vic lm tn thng
h. Tuy nhin, khi ni v nhng tri nghim nh cuc ving
thm Auschwitz, ngi ta c th thy trong m iu ging
ni v thi ca ngi b tc ng su sc nh th no v
ngi ta khng cm thy vng bng mt s tn thng o
c. iu ny khng phi l vn ngi qun lng ni kinh
khip ca nhng thm ha nh vy, cng khng phi ngi
khng cnh gic v nhng th xu c m con ngi c th
thc hin i vi nhau. Tuy vy, vi s tnh thc trn vn trong
2. Mt thnh ph k ngh min Nam Ba Lan, c Quc x
dng mt tri tp trung y trong Th Chin Th Hai, tn Ba Lan l
Owicim.
kh nng ca con ngi i vi s xu c, nim tin ca ngi
trong nn tng tt p ca con ngi vn khng lay chuyn.
Tip tc cuc m lun ca chng ti, ti ni, Tha c
Thnh Thin, ti cho rng vn ca ti l bt c khi no
ngi ta quan tm n v Tn St Ngi Do Thi, hay nhng
s kin tng t nh vy trn mt mc nh hn, dng
nh khng ch l mt s tha nhn rng c s xu c trn th
gian, nhng dng nh th thch quan im nhn i t
nhin ca loi ngi.
V chng, ngi ni, ti ngh, s l mt sai lm nhn
vo nhng s kin nh vy v kt lun rng nhng th ny
i biu cho bn cht t nhin ca loi ngi, ging nh
khng bit lm sao chng ta b bt buc phi hnh ng nh
th . Chng ta phi nh rng nhng hon cnh loi ny
khng phi l tiu chun, khng i din cho i sng bnh
thng hng ngy ca chng ta. Th d, trong o c nh
Pht, chng ti c mt danh sch ca nhng g chng ti gi
l cc ti c gh gm
(3)
. Nhng iu ny bao gm vic git
hi cha v m ca mnh, to s bt ha trong cng ng, v.v...
Nhng khng phi ch v nhng th ny hin hu th c ngha l
con ngi khng th tip nhn mt li sng o c.
Vng, iu y c th ng, nhng....
Howard, ngi tip tc, ti ngh chng ta nn nh rng
nhng g chng ta ang xut l mt kiu thi c t
nn tng trn nhn thc v s tt p cn bn t nhin ca
con ngi. V vi s tnh thc trn vn , tip nhn cn
trng mt li sng biu l iu ny. y l mc tiu ca
3. Ng nghch ti: Nm ng nghch i ti, tc l git cha, git m,
git A-la-hn, lm thn Pht chy mu v chia r Tng.
chng ta, nh ca chng ta. l ti sao chng ta ang c
gng rn luyn, gio ha nhn loi. Chng ta ang c gng
thc y tng rng cn bn t nhin ca con ngi l tch
cc, nn l kh nng khuyn khch thc cng ng ca
chng ta, thc quan tm ca chng ta. V y khng phi l
mt vn tn gio tn ngng. iu ny cng khng ch n
gin l vn trit l. l tng lai ca chng ta....
Khi c t Lai Lt Ma ni, c mt loi t bi v bin
trong ging ni ca ngi, ging nh ngi thy vi s trong
sng hon ton v mt ni bun mnh mng vi ni kh au
v hn ca con ngi ging xung cho nhau nh mt kt qu
ca v minh - u m v bn cht chn tht ca chnh chng ta,
mt s si m che m ci thy ca chng ta, chng ngi s
thu hiu v bn cht thnh thin v kh nng rng ln cho
n cn t t ca chng ta, lm cho chng ta sng trong bng
ti v hi, vi nghi ng v th hn vi nhau.
Cng mt lc, lng t bi ca c t Lai Lt Ma dng
nh khng bao gi y m hay trit l. Trong thc t, dng
nh n tng ng vi tnh cht ca cng quyt, mt quyt
tm su sc gio ha con ngi trong kh nng tuyt ho
nht ca ngi, gip con ngi thy chnh h l ai v nhng
g h tht s l, thy h nh ngi thy h, nh thnh thin
v t t t bn cht. By gi, mt ln na, c t Lai Lt
Ma i n tm tt li mt s tranh lun then cht nh ngi
lm nhng nm trc y, trnh by nhng bin lun cn
thn, hp l ng h cho quan im ca ngi v bn cht t
nhin ca con ngi, cn c khng ch trn lun im Pht
Tnh
(4)
ca o Pht, nhng chnh yu trn sinh hc. u
4. Trong trit l Pht gio, Pht Tnh lin h n bn cht t nhin nn
tng cn bn, vi t nht ca tm. Th trng ny ca tm hin hu trong
tin, ngi ch n nhng li ch ca sc khe thn th v
cm xc pht xut t bi mn v n cn cng nh nhiu nh
hng tn ph ca s th ch v gy hn, em li nh chng
tim mch - sau ngi tr li vi l do v ngha thng
thng, v hi: Bn cht t nhin no l thch hp hn
cho tm thc v thn th ca con ngi, t im cho cuc
sng loi ngi - hung bo hay hin lnh?
Ti ch rng ngi thm vo nhng th d phc tp
hn v a ra nhng kin thc su rng hn t mt quan
im khoa hc hn so vi nhng cuc m lun u tin v
ti ny nhng nm trc, by gi bao gm nhng tranh
lun nh, Theo y khoa, mt trong nhng nhn t quan yu
cho vic m rng no b vt l tri qua vi tun ngay sau khi
sinh l mt s tip xc thn th gin d bi b m, hay mt
ngi nui nng no y. Mc d bn cht hp l ca lun
im, nhng cung cch ca ngi vt xa mt nh nhn chng
hc phn tch hay mt nh sinh hc lnh lng v v cm;
trong thc t, ngi ni vi mt lng nng nn v quan tm
m p, ging nh s sng b e da ngay ti gi pht ny.
Mc d quan im ca c t Lai Lt Ma v bn cht
con ngi l su sc v lc quan, nhng n khng phi l
mt loi lc quan m qung, v v vy lun lun nh th,
ngi lm du quan im ca ngi vi ngha v l tr thng
thng, ngi kt lun, D nhin, cn bn thnh thin ca con
ngi khng loi tr rng s c nhng hnh vi tn ph nh
chng ta thy vo ngy 9/11. Chng ta khng tin liu
rng mi con ngi s sng ph hp vi nhng nguyn tc
mi chng sinh, mi con ngi, hon ton khng b nhim bi nhng
cm xc hay t tng tiu cc. Pht Tnh, i khi gi l Linh Quang nguyn
s ca tm, l iu ban cho mi chng sinh kh nng gic ng.
phn chiu bn cht t nhin ca loi ngi. Rt cuc, tt
c nhng v thy tm linh tht bi trong vic bin ton b
nhn loi thnh iu g y thnh thin. c Pht tht bi,
Cha Gi-su tht bi. Nhng sau s i n ni rng v tt
c nhng bc thy v i ca qu kh tht bi, nn chng
ta cng phi tht bi, th th, ti sao phi bn lng? S tip
cn th cng l ng ngn. Chng ta phi lm nhng g
chng ta c th lm.
NH GI LI BN CHT T NHIN CA CHNG TA
Qua vi thp nin gn y, dng nh c mt cuc cch
mng ang din ra trong cng ng khoa hc trong vic kho
st ti trng tn ca bn cht con ngi: C phi bn
cht con ngi ch yu l gy hn v bo ng, hay t t v
hin lnh? Trong vi th k qua, ng hn l mt quan im
en ti, bi quan v bn cht con ngi - nh gy hn, ch k,
v a phng mt cch bm sinh - bn r mt cch su
rng trong vn ha Ty phng, c gieo rc bi mt lot
nhng nh t tng, t cc trit gia nh Thomas Hobbes v
George Santayana n nhng nh phong tc hc nh Robert
Ardrey v Konrad Lorenze. Tuy nhin, trong nhng nm gn
y, mt con s ln mnh theo cp s nhn ca nhng nh
khoa hc ch o t b nhn thc bi quan v bn cht con
ngi. Hnh nh t pha i khng ca mt quan im truyn
thng cng nhc hn v bn cht con ngi nh gy hn v
bo ng, l quan im ca c t Lai Lt Ma v bn cht
con ngi - mt trong nhng iu y c c trng mt
cch ni bt bi nhng th trng tch cc ca t t, n cn, t
bi, thm ch hin lnh.
S thay i lp trng pht trin i vi quan im ca
c t Lai Lt Ma a hu ht nhng nh t tng v nghin
cu mt ni no gia hai thi cc ny: Cng ngy cng
nhiu ngi i n kt lun rng trong khi chng ta c b
my thn kinh cho chng ta kh nng hnh ng mt cch
bo ng, th khng c th g trong sinh hc thn kinh hay
bn cht t nhin ca con ngi thc p chng ta lm nh
th. Nh mt kt qu, i a s nghin cu khoa hc nhng
nm gn y, ngy cng nhiu chng c v ang thu thp,
bn ci v bn cht bm sinh bo ng ca con ngi v
khuyn ngh rng trong khi chng ta c th c kh nng cho
vic biu l nhng nt tch cc hay tiu cc, th mt iu cn
yu c biu l qua thi ca chng ta - cho d chng ta
hnh ng thn i hay bo ng - ty thuc phn ln trong
vic rn luyn, iu kin tc ng, v nhng tnh hung hon
cnh ca chng ta.
D nhin, trong khi nhiu ngi ang di chuyn gn
hn vi quan im ca c t Lai Lt Ma v bn cht loi
ngi, th vn vt khi nhng t tng trong nhng nh
khoa hc hin i, v trong quan im cng cng v bn cht
hung hng ca loi ngi vn tip tc bm chc mt cch su
m. Vy th, s tht l th no?
Trong trng hp ny, nng ng tm kim s tht v bn
cht loi ngi c th khi dy mt bc tranh m m, c l
hu nh v vng. Nhng s kin l kh khn tranh ci:
Ch trong th k trc m thi, hai cuc th chin m gn
nh c hnh tinh u lin h; trong na u th k, v Dit
Chng Ngi Do Thi (Holocaust); vo cui th k nhng
s kin nh s dit chng Rwanda.
(5)
R rng chng ta
hc qu t. V bo ng n trong nhiu hnh thc, khng ch
5. V v dit chng ca Campuchia Dn Ch do tp on Ponpot ch
trng t 1975-1979.
l tai ha ca chin tranh. Bo ng gia nh l loi n c
thng thng nht lm tn thng ph n. Hng triu ngi
khp th gii l nn nhn ca hm hip, m st, v hnh
hung. Nhng ti c nh th lan truyn nh bnh dch trong
nhiu quc gia, c bit Hoa K. Ch trong vng hai mi
nm sau Th Chin th I, Cuc Chin Chm Dt tt c
Nhng Cuc Chin, hnh tinh chng ta li mt ln na lao vo
mt cuc chin ton cu. S ngi b cht trong Th Chin th
II: By mi hai triu ngi, binh s v thng dn.
Sau cuc tht bi cui cng ca sc mnh Phe Trc
(6)
,
c mt tm linh lc quan chn thnh. Th gii c mt c
hi bt u mt ln na, mt c hi gii quyt nhng
cuc tranh chp qua nhng khi lin minh v nhng t chc
nh Lin Hip Quc. l hy vng. Nhng thc t? Nm
mi nm sau Th Chin th II, mt nghin cu cng b
trn trang mng ca NATO
(7)
bo co rng trong khong nm
mi nm y, c 150 v xung t qun s, vi khong
25 n 30 triu ngi cht, cha k nhng ci cht qua nn
i hay dch bnh hay nhng nh hng gin tip ca nhng
cuc xung t. V c bao nhiu ngy khng c chin tranh
trong thi gian nm mi nm y? Bao nhiu ngy c ha
bnh trn tri t? HAI MI SU NGY!!!
Vi nhng s tht nh th ny, khng phi l bt buc
ct yu kt lun rng bn cht ca loi ngi l hung hng
mt cch nn tng ch?
May mn thay cu tr li cho iu l, Khng!
Nu chng ta theo di ngh thng thng ca c t
6. Phe pht xt .
7. Lin minh qun s Bc i Ty Dng.
Lai Lt Ma n s kho st mt cch thn trng thi con
ngi t mt quan im rng ri hn v bao hm ton din,
nhn vo tc ng ln nhau ca nhng s kin c th gp
phn cho bt c hon cnh no y, v thm tra t l ca thi
hung hng, bo ng ca chng loi chng ta, t mt
nhn thc lu di, mt chiu hng rt khc bit ca nhng
s kin ni bt, trnh by mt bc tranh hon ton khc bit
ca nhn loi. Theo nhng nh nghin cu, trong thi k ca
nhng x hi sn bt - hi lm, 30 phn trm dn s nam
gii b cht bi nhng bin php bo ng, v bn tay ca
nhng ngi khc. S phn trm ra sao trong th k hai mi
m mu, thm ch vi nhng cuc chin, cc v dit chng,
nhng v xung t lin tc? t hn mt phn trm! V khi
th k mi v thin nin k mi l dng, t l ny tip tc st
gim mt cch ng k. Trong vic tm kim cho mt chng
c b sung ca khuynh hng ny. Nh tm l v tc gi ca
i hc Harvard, Steven Pinker, lu rng thm ch trong
nhng khu vc t hi nht t l git chc ngy nay l thp hn
hai mi ln so vi nhng x hi bn a.
Tri qua nhng thin nin k, lun lun c s ln, xung
v chu k trong t l ca s hung hng v bo ng ca con
ngi; nhng phng hng r rng mt cch chc chn:
Khuynh hng i vi bo ng v git chc gim thiu mt
cch chm chp, ng cho hy vng chn thnh m sau cng
c t Lai Lt Ma c th hiu chnh v bn cht con ngi.
Chng ta khng cn so snh hnh kim ca nhng ngi
sng trong x hi hin i phng Ty vi nhng t tin
tin s ca chng ta nhm tm ra nhng thng k c sc
thuyt phc cho thy u th thn i i vi s hung bo
ca loi ngi. Th d, trong nm 2004, mt cuc thm d
rng ri c Trung Tm Quc Gia Nghin Cu Tng
tin hnh thy rng nhng ngi M trng thnh thc
hin trung bnh 109 hnh ng v tha mt nm. Nhn con
s ny vi dn s trng thnh vo thi im tit l rng
c 23.980.000.000 hnh vi v tha c thc hin Hoa K
nm y! Cng nm y, c quan FBI
(8)
bo co phng on c
1.376.009 hnh ng ti phm loi, ton quc. Thc hin
mt cht tnh ton biu l mt thng k lc quan: i vi mi
hnh vi bo ng Hoa K nm y, th c khong 17.540 (mi
by nghn nm trm bn mi) hnh ng v tha!
So snh thng k tuyt vi tch cc ny vi quan im v
k v hung hng ca bn cht con ngi c thc y mt
cch rng ri trong x hi chng ta, tht khng ngc nhin
cht no rng hu ht mi ngi chng ta c mt quan kin
thin lch th no y v bn cht con ngi. Th d, theo FBI,
t 1990 n 1998, t l git ngi ton quc Hoa K gim
32,9 phn trm. Cng thi gian y, hnh ng git ngi trn
cc mng li truyn thng tng 473 phn trm! iu ny
khng phi tnh c. Theo mt quan im tin ha, c nhng
l do ti sao chng ta thch th trong vic xem nhng hnh vi
bo ng trn truyn hnh nhiu hn nhng hnh ng thn
i n cn hng ngy. Chng ti cp pha trc rng
no b ca chng ta chuyn ng kim tra cn thn mi
trng ca chng ta v nhng him ha hay e da n s
sng cn ca chng ta, cho php chng ta vi nhng g m
mt s ngi gi l nhng thay i bt ng hay thm ha
ca no b, nhng iu khin n nm bt tuyt vi nhng
8. Cc iu tra Lin bang (Tn gc: Federal Bureau of Investigation)
(FBI) c quan trc thuc B T php Hoa K c nhim v thc hin iu
tra ti phm cp lin bang v tnh bo ni a. FBI c quyn hn iu
tra v cc vi phm trong hn 200 danh mc v ti c lin bang.[1] Khu
hiu ca Cc l Trung thnh, Qu cm, Lim chnh.
th sai lc trong mi trng - nhng qu lng lo trong vic
lu khi mi vic din tin ng n. Vi s ch v thch
th ca chng ta b li cun n nhng hnh vi bo ng
hn l nhng hnh vi tt p, nhng tin tc trn mng li
truyn thng khng ha hn s t nhin p dng mt chnh
sch chng trnh mi, miu t bn cht con ngi mt cch
chnh xc, bng vic ph bin 17.540 cu chuyn v tha cho
mi cu chuyn bo ng.
Ty thuc chng ta thc hin mt n lc c bit, kho
st v qun chiu mt cch nng ng th gii chng ta, tm
kim nhng chng c v lng n cn ca con ngi v pha
tch cc ca loi ngi. Mt trong nhng mng nng lc v
thc p nht ca chng c l mt s nghin cu lm sng st
ni ln trong hu qu ca Th Chin Th II. Mt hnh thi
lm chong vng ca by mi hai triu ngi b git trong
cuc chin y l kt qu ca nhiu phng php git ngi:
Bom ri trn tri xung, ng li di nc, mn trn t,
nhng tri tn st, v nhng phn nh ca chin tranh nh
nn i. Nhng trong tt c nhng phng php git ngi
ny, c l ch dn gn nht v s hung hng bm sinh ca con
ngi l s st sng ca nhng c nhn chin binh trn mt
trn git nhng ng loi, binh s th ch. y l mt
trong vi th d v s git hi c s ph chun hp php,
ni m thi bo ng th ch khng ch l dung tng,
thm ch l khuyn khch, di nhng iu kin d kin
min trch cho binh s khi ti li - v trn tt c, trong nhiu
trng hp l s sng cn ca chin binh ang lm nguy.
Sau Th Chin Th II, S gia qun i Hoa K, Chun
Tng S.L.A. Marshall iu khin mt cuc nghin cu
c nh hng su xa. Ln u tin trong lch s, ng kho
st mt cch c h thng t l bn sng ca binh s chin
trn. Nhng kt qu khng phi l iu g y c n tng
ngn hn. ng thy rng ch c mi lm n hai mi phn
trm binh s mun n sng ca h vo k th trong trn a!
c trng ny xc nhn v ti xc nhn, vi nhng kt qu
ph hp nht qun. iu ny khng phi qua nhng hnh
vi hn nht, khi nhng chin binh hin din ti chin a v
thng mun liu mng sng ca h cu nhng ngi
khc. Khng phi thiu s dng cm. y l hoang mang.
Sau s kho st rng ri hin tng ny, kt lun r rng:
Loi ngi n gin c bm tnh khng thch th i vi vic
git hi ngi khc, ngay c khi di s e da cho chnh
h. Bun thay, s khm ph ny a qun i nhn vo cc
cung cch quy nh nhng chin s git hi k th, v t
l n sng trong cuc chin i Hn v Vit Nam leo thang
mt cch nhanh chng. Nhng nhng khm ph ban u c
gi tr nh mt chng c cho quan im ca c t Lai Lt
Ma v mt loi ngi nhn t, ni m s n cn thng th i
vi git hi, v hin lng chim u th so vi hung hng.
Trong vic tm kim s tht v bn cht loi ngi, c th
ng nhn vo nhng quan im ca mt c nhn, ngi
m d lun rng ri xem nh l mt nhn vt duy nht c
nh hng nht trong vic quyt nh nhn thc hin i v
bn cht loi ngi, t ra trong n tng ph qut: Charles
Darwin, nhng l thuyt ca ng v tin ha, chn lc thin
nhin, v s tn ti thch hp nht (u tranh sinh tn)
cch mng ha vn chng ta ngh v chnh mnh nh th
no. Nhiu ngi trong x hi ngy nay ch c nhng thu
hiu m h v nhng quan nim ca Darwin. Khi nim v
s chn lc t nhin v s tn ti thch hp nht a nhiu
ngi cng c mt thc rng nhng nng lc tin ha c
chn lc mt cch t nhin nhng con ngi hung hng,
mnh m, a phng, bo ng, v y l nhng c trng
c th cho php ngi ta chin u v nhng ti nguyn khan
him v tn ti trao truyn li nhng gene ca h.
Khi nim ny l vt xa s tht. Trong tc phm vit
v con ngi v s tin ha trong Ngun Gc Loi Ngi,
Darwin ni rng tnh cm mnh m nht ca chng ta, nhng
cng hin chnh ct li bn cht ca con ngi, k c nhng
nng khiu x hi, lng trc n, n cn i vi ngi khc,
v hoan h vi li ch ca ngi khc, l ging vi nhng
c trng nn tng c tranh lun bi c t Lai Lt Ma!
Quan im ca Charles Darwin v bn cht ca con ngi
n t nhng nghin cu cn thn ca ng v nhng chng
loi khc, nhng qun st phong ph v chi tit ca ng
v con ngi, v ngay c nghin cu v mi a con ca
ng ta. Trong nhng nm gn y, nhng nhng chuyn gia
hng u trong lnh vc t tng tin ha ang tr li mt
s nhng iu quan st ban u ca Darwin, v thc hin
mt ci nhn mi m vo nhng c trng no y ca con
ngi, chng hn nh tm quan trng ln lao ca vic n cn
lin h trong vn nui dng con chu. Nh mt kt qu,
nhng nh khoa hc ny ang lm mi quan im ca h v
bn cht con ngi tr nn song hnh gn gi nhiu hn
vi quan im ca c t Lai Lt Ma.
C l, c th l vo cui ngy, mt quan im v bn cht
con ngi ca mt c nhn no y khng phi tch cc cng
khng tiu cc c th l mt vn chn la - ty thuc trn
hoc l ngi y chn tp trung trn lch s loi ngi
ca chng ta bo ng v th ch, hay tp trung trn chng
c ca lng t t v nhn t ca con ngi. S la chn ny
khng n gin nh mt bi tp khng thc t, mt vn
trit l; m n c tm quan trng thit yu, vi nhng lin
can v tc ng su xa trn c nhng cp c nhn v x
hi. Trn cp x hi, th d, vn bn cht con ngi
tip cn ngay chnh trung tm s tho lun trc y v
ngha ca cng ng, sn sc, v quan tm cho ngi khc
- s tin tng ca c t Lai Lt Ma trong kh nng ca
vic hnh thnh v chng minh nhng mi rng buc y
ngha gia c nhn vi nhau v nhng mi quan h x hi
l cn c trn nim tin ca ngi rng bn cht con ngi l
tch cc mt cch nn tng.
Nhn thc ca chng ta v bn cht con ngi cng c
nhng lin h quan trng v nhng nh hng su sc mt
cch bnh ng trn cp c nhn. Cn bn, mc tiu ca
chng ta l tm ra hnh phc trong th gii phin toi ca
chng ta. V c nhng chng c bt buc cho thy chng
ta nhn thc th gii chung quanh c th tc ng n hnh
phc ca chng ta nh th no. Mt cuc nghin cu rng ri
hn mi mt nghn ngi M di s iu khin ca gio
s x hi hc Abbott Ferris ti i hc Emory tha nhn
nhng g m chng ta c th phng on mt cch trc gic:
Nhn thc v th gii chng ta, v bng vic m rng bn
cht con ngi, khng phi tt cng khng phi xu c th
tc ng trc tip n nhng mc hnh phc ca chng ta.
Ferris thy rng nhng ngi c khuynh hng nhn thc xu
xa nhiu hn trong th gii th t hnh phc mt cch ni bt
hn nhng ai thy th gii, v loi ngi cn bn vn l tt lnh.
Trong vic ni kt nhng lin h su xa ny, c t Lai
Lt Ma gii thch, Nhng s khc bit trong ci nhn
ca mt ngi v bn cht nhn loi c th mun ni ln s
khc bit gia s sng trong mt th gii y dy nhng con
ngi c nhn nh nh th ch, bo ng v nguy him,
hay nh mt cch ch yu l n cn, h tr, v hin lnh. Mt
s tnh thc su sc v bn cht tt p ca loi ngi c th
cho chng ta lng can m v hy vng. Trn cp c nhn
cng th, mt ci nhn v bn cht loi ngi c th gip thc
y mt cm nhn to ln hn v ct tng v mi lin h vi
nhng ngi khc.
Ngay c nhng s kin khch quan, lch s v khoa hc,
khng h tr bt c quan im no mt cch quyt nh n
vn do s quan tm tuyt ho nht ca chng ta nm ly
mt quan im tch cc hn v bn cht ca loi ngi. Rt
cuc, nhng con ngi chng ta c mt khuynh hng
lm thnh hin thc nhng g chng ta chn la tin tng,
mt phn no trong thi ca mt p ng t tin liu.
***
Chng 7:
NHNG NGUYN NHN CA
BO NG
Trong khi c t Lai Lt Ma v ti im qua nhiu ch
trong tin trnh tho lun ca chng ti, vn cn mt vn
n c c an kt li sut tt c nhng tho lun ca
chng ti, cu hi ca vic lm th no tm thy hnh phc
trong th gii phin no ca chng ta. V vy, trong vic nhn
vo nhng nhn t a dng ngm ph hnh phc nhn loi
sut chiu di ca lch s, nhng nhn t to nn kh au
v khn cng trong mt mc rng ln, khng nghi ng g
na, chnh l bo ng trong nhng nhn t ch yu.
Hng ch ca chng ti n mt s kho st su xa
hn v bo ng, ti ni, Tha c Thnh Thin, trong vic
c gng xc nh nhng nguyn nhn cho nhng hnh ng
xu c hay bo ng trong x hi, ngi biu l quan im
rng ngi khng th ch quy n cho bn cht t nhin xu c
ca th phm v -.
Vng. ng y, c t Lai Lt Ma chen vo. Nu
chng ta mun i n tn gc r ca vn , th khng th
ch quy nguyn nhn cho mt c nhn n l hay mt nhm
v ri ch dng y, nhng ng hn rt quan trng thu
hiu nhng nguyn nhn su xa hn ca nhng hnh vi bo
ng ny. Bi v vt thng bo ng u tin chng ta
cn thu hiu nhng g l nguyn nhn ca chng.
, th th ti im ny, ti ang t hi, chng ta c th
bt u khm ph mt vi nguyn nhn ny ch. V ti on
rng cu hi cn bn l, ngi c bt c ngh no v nhng
nguyn nhn ca bo ng mt cch tng qut khng?
iu ny rt phc tp, c t Lai Lt Ma tr li vi
mt ting th di nh, C th c nhiu nguyn nhn v iu
kin c th a n bo ng v xung t. Chng ta khng
th ch hng n mt hay hai nhn t v ni, y l nguyn
nhn. Theo mt nhn thc Pht gio, chng ta thy bn cht
ca thc ti nh ty thuc, tng lin, v th i vi bt c
s kin hay khng hong no hin hu, c rt, rt nhiu nhn
t gp phn n rc ri, trn nhiu mc . Mi trng hp
c mt lot nhng hon cnh c bit ring ca n gp phn
cho vn nn.
Ngi c th xc nh mt s cp khc nhau m ngi
lin h n v lit k mt t nguyn nhn khng? ti hi.
Sau , hy vng trnh mt p ng m h khc v vn
n hon ton ty thuc trong nhng hon cnh nh th no,
v c gng gi ra mt cu tr li c th hn, ti thm, C l
ngi c th s dng mt trng hp khng b c th no
hay nh v 11 thng Chn lm sng t ngha ca ngi.
D nhin, v chng ta ang ni v nhng rc ri ca con
ngi, nhng s xung t v bo ng ny c to ra bi
con ngi. V th, gc r ca nhng rc ri ny trong cm
xc v cung cch suy ngh ca con ngi, nhng cm xc
NHNG NGUYN NHN CA BO NG 189
phin no - gin d, th hn, tham lam v si m. V y l
nhng suy ngh vng tng in o ng hnh vi nhng
cm xc phin no ny. V vy, l mt mc , nhng
nhn t ni ti. iu ny lin h n ng c ni ti ca con
ngi, v trong trng hp ny, ng c ca nhng s khng
b ny c th l th hn. Nhng ri th trn mt mc khc
c th c nhng nhn t vn ha rng ri hn, chng hn nh
nhng gi tr c khuyn khch trong mt x hi. Trong
trng hp ny, th d, ti ngh nim tin tn gio cng lin
h. V th, y l mt mc khc....
Ngi dng li qun chiu trong im lng mt lc, iu
khng c g kinh ngc, lu tm n phm vi rng ln ca cu
hi, ri th ngi tr li, ng bit khng, trong vic ni v
nhng nguyn nhn ca th hn v bo ng, iu kin ng
mt vai tr rt ln. iu kin c th n t nhiu mc ...
Mc ?
Vng, ngi gii thch; th d, iu kin c th n t
nhng gi tr hay thng ip m chng ta nhn t mc
rng hn ca x hi, t nhng lnh t, truyn thng, hay h
thng gio dc. Ri th iu kin cng c th n t gia nh
chng ta, v.v...
V th, c th c nhiu s nh hng t nhng mi trng
c th chung quanh chng ta. Nhng k khng b ny, nhng
con ngi ny, khng hnh ng thun ty cho nhng l do
c nhn. H ln ln t nhng cng ng, nhng ngi c th
m p nhng s phn ut lu di, cn c trn nhng nhn thc
ca h v Hoa K hay phng Ty. C l trong qu kh, h
nghe thy Hoa K hay phng Ty nh th no khai thc,
bc lt nhng phn no ca th gii. C l h c th nui
dng nhng g h tin tng l nhng ni bt bnh chnh ng
v cm thy rng khng c ni no biu l ni bt bnh
ca h, khng ai nghe n nhng quan tm ca h. V dn dn
nhng ni phn ut nung nu, v bin thnh th hn.
D nhin, nhng c nhn cng c th b nh hng bi
nhng thnh vin ca nhm m h l mt b phn, v th
nhng hon cnh tnh th l mt mc khc na. V thm
vo , trong vi trng hp bo ng c th thm ch c
nhng nguyn nhn lch s - trong trng hp ny, mc d
ng c c th l th hn, nhng gc r hay nhng ci r
nhn thc ca th hn c th thuc v qu kh - mt s c
th i ngc ngay c v nhng th k trc.
Nn trong thc t, ngi kt lun, nu chng ta tip nhn
mt quan im rng hn, chng ta s thy rng v s nhng
nhn t gp phn cho nhng hnh vi khng kip nh vy.
Lm mt m bp rang mi v m, cc gia nh khp
vng Trung ng thng ngi li trong mt bui ti xem
truyn hnh...
Ti nay trn truyn hnh Rp Saudi, chng ta thy mt
chng trnh ni chuyn vi mt n iu khin chng trnh
thu ht, chun b k cng, n mc thi trang, i mt chic
khn hijab
(1)
truyn thng. Ni ting Rp vi mt ging
truyn thng m p, va phi, bnh tnh c s dng bi
nhng ngi pht thanh trong mi quc gia, c bo tin cho
khn gi rng h s lm iu y khc thng ngy hm
y. C ni v tm quan trng ca gio dc i vi th h ti,
v v th c ta s phng vn mt b gi ba tui ri trong
chng trnh ngy hm nay.
1. Hijab (Khn che u) v Burka (o trm t u n chn) ca
nhng ph n Hi gio.
Xin Thng sn lng ban cho con ci chng con
cng mt s gio dc cho th h ti ca con tr s u l
nhng ngi Hi gio chn tht, nhng ngi bit k th ca
chng l ai, ngi pht ngn ni th. Sau , c ta gii thiu
mt mt a b chp chng tn l Basmallah, mt a b ba
tui ri vi mt khun mt thin thn, n mc trong mt o
s mi im trng v mt o khoc trng hng, trm u theo
truyn thng - mt a b xinh p, mt bc nh ca ngy
th v d thng.
Sau khi hi tn c b v tui tc, ngi phng vn i ngay
vo vn . Con c bit ngi Do Thi khng? c ta hi.
Vng, Basmallah ni, vi c trng ca ging ni b
con cao ht ln, v s t tin vui ti ca mt a b khng
s st.
Con c thch h khng?
Khng! a b ni mt cch nhn mnh.
Ti sao con khng thch h? ngi phng vn thc gic.
Bi v h l nhng con kh hnh ngi v l nhng con
ln, c b ni vi mt ging tin tng v v cm, ging
nh c b l mt nh ng vt hc t hon, ng l din t mt
chng loi th vt k l no y.
Ngi phng vn mm ci v gt u tha nhn, v hi,
Ai ni iu ny?
Thng ca chng ta!
Ngi ni iu ny u?
Kinh Koran.
ng y! ngi phng vn khc mt cch mng r, vui
sng vi tr tu ca con nt. Ngi ni trong kinh Koran!
Ngi phng vn tip tc. Basmallah, ngi Do Thi
lm g?
y a b bt u hi bi ri, G? c b hi.
Ngi phng vn lp li, H lm g?
R rng c mt cht s hi trong biu l ca a b,
nhng c b vn tr li: Hng Pepsi!
Ngi phng vn hi ngng ngng, nhng ni vi khn
gi, , c b bit tt c v v ty chay! Sau , c ta tip
tc thc gic a b. Nhng ngi Do Thi lm g vi
nh Tin Tri Muhammad ca chng ta?
a b lnh ly mt nht na vi cu hi, Ngi git
ai y!
Mt ln na, ngi phng vn thm mt vng xoay cho
cu tr li sai ca a b bng vic ni vi n, D nhin, nh
Tin Tri Muhammad ca chng ta mnh m v c th git
chng [ngi Do Thi]!
Ngi phng vn tip tc thc p a b ni nhng g
xu xa m ngi Do Thi lm, cho n khi a b chm
ng vo cu chuyn, v vi s ng vin ca ngi phng
vn ni vi chng ta v nhng g ngi Do Thi
lm, a b lp li cu chuyn v mt ngi ph n Do Thi
b thuc c trong thc n ca nh Tin Tri, kt lun cu
chuyn vi ... v ngi ni vi nhng ngi ng hnh vi
ngi, Ta s git ngi n b ny....
Vo cui bui phng vn ngi n pht thanh vin kt
lun, Khng ai c th mong c hn mt c b ngoan o
th ny!... Th h nhng tr em ti phi l nhng ngi Hi
gio tht s!
Th d v i sng tht s cung ng mt minh ha thm
kch cho quan im ca c t Lai Lt Ma rng iu kin
(nhn duyn) c th ng mt vai tr trong th hn v bo
ng. Khng cn phi m rng s tng tng hnh dung
c b Basmallah tui mi by, gn y bom y nhng
inh vt hen r trn ngc c ta, bc vo trong mt trng
tiu hc Do Thi hay c l Hoa K, mt n ci ban phc
trn khun mt c v mt vin kin xut thn v s vnh cu
Thin ng, n tung c ta cng vi s lng ti a nhng
tr em v ti Do Thi m c c th lm - tr em vi s ngy
th m c c ln nh th vo mt ngy vui v khi c ta n
mc o hng im trng v c cu nguyn trn i truyn hnh
quc gia cho vic tr thnh mt tn Hi gio ngoan o.
c t Lai Lt Ma khng lay ng trong s tin tng
ca ngi rng nhng hnh vi bo ng v xu c ca con
ngi khng c to nn mt cch n gin bi mt nhm
ngi m c cht cn bn ca h l xu c v bo ng.
Vic nhn ra rng nhng hnh vi nh vy c sinh khi
t nhiu nguyn nhn khc nhau trn nhng mc phc
tp, s tip cn ca ngi trong vic chin thng nhng hnh
vi xu c v bo ng bt u bng vic kho st cn thn
nhng nguyn nhn tim n bn di. Quan im ny v xu
c khi c sinh khi t nhng nguyn nhn v iu kin c
th nhn bit c chia s bi khoa hc hin i v i ngc
li vi v s nghin cu khoa hc hn nm hay su thp
nin trc y. Trong thc t, mt lot nhng thm nghim
phi thai ngc li nhng nm 1960, c tin hnh bi vi
nhn vt v cng ni ting trong tm l hc x hi, khi
u nhng g c th c thy nh thi k Hong Kim ca
nghin cu khoa hc kho st nhng nguyn nhn v iu
kin a n thi xu c.
Trong mt cch no y, thi i Hong Kim ny ca vic
nghin cu nguyn nhn ca xu c c th li li 1961, n
nhng g c th c xem l s kin ng phn nc trong
s kho st khoa hc hin i v tnh xu c ca con ngi:
V x Adolf Eichmann, mt trong nhng kin trc s chnh
ca cuc dit chng ngi Do Thi (Holocaust), Gii Php
Sau Cng ca Hitler. Nh mt v x n u tin trn truyn
hnh trong lch s, v x lm sng li nhng kinh khip
ca cuc dit chng n nhng khn gi kinh hong khp th
gii, nhng khn gi trc y cha tng cnh gic v phm
vi v cng ca s tn bo. V x khng ch lm sc cng
chng ph qut m cng a nhiu nh khoa hc x hi ni
ting khp th gii hng s ch ca h n hnh vi dit
chng c c rng ln v hi mt cu hi cn bn: Lm th
no m nhng s kin nh vy c th hin hu
(2)
? Dng
nh khng th hiu ni!
Cng lc y mt nh tm l hc x hi Yale hai mi tm
tui, Stanley Milgram, xem cng vi c th gii khi Eich-
mann, by gi l mt cng nhn hng ch to xe hi
trung nin, ngi trong mt lng knh chng n sut mi
su tun, cui cng c em ra xt x trong mt v x
n du kn hng nm, trong mt v x cho nhng s tn c
khng ting ni. Chuyn ng rt t ngoi tr i mt quc
ln v i mi mng im lng xon ln v cau my ging nh
ng ang c gng loi b mt v nm t hi trong ming
ca ng ta, Eichmann ngi trong lng knh ca ng ta,
thng biu l ng hn l h hng khi hng chc nn nhn
ca ng ta din t nhng hnh vi hung c t hi v khng th
tng tng c ca ng. ng ta thng thng duy tr s
2. Cn v dit chng Campuchia di thi Polpot th th no?
ngy , khng c tinh thn trong khi chng kin ht nhn
chng ny n nhn chng khc k li chi tit Eichmann
thc hin vic lm ca ng nh th no vi s cng hin v
lng hng hi. i vi tt c nhng li buc ti, ng ta
ch nhn vai v tr li, Th nhn g y? Ti ch thi hnh
mnh lnh.
i vi nhiu ngi, mt trong phng din ngc nhin
v rc ri nht l hin tng tm thng, s xc ng du
dng, v tnh cht bnh d l thng ca Eichmann. ng ta
xut hin nh mt ngi n ng loi trung bnh, khng
c g ng ch trong mt b ln mt mu m, u hi,
nc da xam xm, v mang mt i knh gng sng. Thay v
l mt k tn bo c c ca nhng chiu kch cha tng c,
mt k vi bn cht phi nhn d thng, nhng ng ta dng
nh ging hn l mt cng chc bun t, mt quan li, mt
ngi vi kh nng trung bnh. L thuyt chnh tr gia v nh
vn Hannah Arendt, ngi theo di v n, rt ngc nhin
vi nhng c trng ny m b m t Eichmann nh hin
thn ca S c c V V
(3)
.
Theo di v x n mt cch su st, Milgram b kch
thch bi nhng qun chiu ca Arendt v b thu ht bi mt
cu hi dai dng: C th tht s xc nhn rng Eichmann
v v mt cch in tit ngy di, Ti ch lm theo mnh
lnh,, tht s l trch nhim cho vic hy dit c h thng
su triu ngi Do Thi hay khng?
3. The Banality of Evil - Lun im cho rng nhng k c c tm c
trong lch s ni chung, v v dit chng ngi Do Thi ni ring khng
phi c tin hnh bi nhng k cung tn hay ri lon nhn cch chng
i x hi (sociopaths), nhng ng hn l bi nhng ngi bnh thng
chp nhn nhng t tng tin ca quc gia, tn gio hay ng phi ca
h v tham gia vi nhn thc rng nhng hnh ng ca h l bnh thng.
Cm nhn mt nhu cu c nhn bc bch nh mt ngi
Do Thi, cng vi mt s thch th chuyn mn thc y nh
mt nh khoa hc, Milgram quyt nh i tm mt cu tr li
cho cu hi kh hiu ny - mt cu hi a n mt trong
nhng thm nghim tc ng, tranh ci, v rc ri nht trong
th k hai mi.
S thm nghim ny bt u nh mt nhm ngi t
nguyn c th lao, v c ni rng h ang gip nhng nh
khoa hc tm ra nhng phng cch mi ci thin tr nh,
h c chia mt cch ngu nhin thnh nhng vai tr ca
cc Cn B v Hc Vin. Nhng Hc Vin s nh mt danh
sch nhng t ng phi hp trong khi nhng Cn B s trong
nom v kim tra. Trong thc t, nhng Hc Vin khng phi
c la chn nhng ch hon ton mt cch ngu nhin
- h tht s l nhng k c ci vo - nhng din vin
hot ng mt cch b mt lin kt vi Milgram, ngi Ch
Tr cuc th nghim.
Nhng v Cn B c ni rng trch nhim ca h l
cho bit nhng cu tr li ng bng li ni v mt cch ni
bt hn, lp tc cho mt c in s c tng ln mi ln
15 volt cho mi cu tr li sai, cho n 450 volt. Bng iu
khin ca my qun st cm xc khi b in git c t vi
30 nt bm, i t GIT NH n NGUY HIM: Git D
Di - v cui cng, ti 430 v 450 volt, mt cch n gin
nh du t hi ng ngi XXX.
Cn B quan st khi Hc Vin c a vo phng k
bn, ci dy nch vo mt gh in v ni kt vo mt
my pht in. Trc khi bt u Cn B c cho th
mt c sc nh kh chu 45 volt, ch chng minh vic
cm nhn dng in hin ti ra sao. Cn B v Ngi Ch
Tr Th Nghim sau c di chuyn n mt phng k
bn, ni h c th giao tip bng li ni vi Hc Vin qua
mt h thng lin lc, nhng khng thy ngi y.
Hc Vin tr li nhng s cu hi u mt cch ng
n, nhng nhanh chng bt u i vo nhng cu tr li sai.
Sau mt vi ln gia tng cng volt in, Hc Vin bt
u phn nn v nhng c in git. (D nhin, tt c nhng
cu tr li ca Hc Vin c vit ra mt cch cn thn,
v ngi y khng b in git trong thc t.) Khi khuynh
hng ca nhng c in git gia tng, tng bc mt nhng
cu tr li ca Hc Vin leo thang t mt ting ku lm bm
hay rn r n lng ln m mnh vo tng, la ln Ti
khng th chu ni au n na, cho ti ra khi y! n
ht ln qun qui kh s v ngay c phn nn m v tnh
trng tim mch. Vo khong 300 volt, Hc Vin m mnh
vo tng mt cch d di, t chi tr li bt c cu hi no
na, v i hi chm dt vic th nghim. Ngi Ch Tr ch
nhc nh Cn B nhng quy lut: Khng tr li c xem
nh mt li sai - ngi kia phi tip tc. Sau y, nhng cu
tr li n nhng cu hi ch l nhng ting la ht au n.
Sau 375 volt, c mt ting ht ln cui cng ca n au, v
mt c m tuyt vng, v t nhin tt c nhng cu tr li
ngng bt - khng cn g na ngoi mt s im lng cht chc
sau y. Tuy nhin, thiu mt s tr li c x tr nh mt
sai st, v Cn B c ch o tip tc cho n khi t n
mc cui cng 450 volt.
Nu Cn B mong mun chm dt cuc th nghim,
ngi Ch Tr bo m vi Cn B, Ti lnh ly mi trch
nhim, nhc nh Cn B v s tha thun gip trong
cuc nghin cu ny, v thc gic Cn B tip tc vi s
gia tng cng , i t Xin vui lng tip tc n Bn
khng c la chn no khc, bn phi tip tc! Nu Cn B
vn mong mun chm dt sau bn ln thc gic, cuc th
nghim c dng li. Bng khc i, n c tin hnh cho
n khi Cn B thc hin thnh cng ba c in git ti
a 450 volt.
By gi, trc khi tin hnh cuc th nghim, Milgram
cho b phiu c nhng sinh vin tm l hc nm cui ti
i Hc Yale, cng nh n rng ri nhng ng nghip
chuyn mn, yu cu h d on, c bao nhiu i tng s
tip tc cho in git nhng ngi tnh nguyn ca h n
tn cng ca dng in ti a 450 volt. Nhng sinh vin tin
on, trong trung bnh, chi khong mt phn trm. Nhng
nh tm l tr liu, chuyn gia trong d on thi con
ngi, phng on mt phn mi ca mt phn trm - gii
hn ch mt t c nhn tht s tn bo, bnh hon, hay c
c nh Eichmann
(4)
.
Nhng d on sai. Hai phn ba nhng Cn B
tip tc cho n ngay ch chm dt sau cng! Hai phn ba
i tng - nhng ngi bnh thng, t t - tip tc cho
in git nhng ngi tnh nguyn ging nh chnh h trong
khi nghe n nhng ting ku tht ca au n qun qui,
rn la v tnh trng tim mch, v thm ch trong s im lng
4. Adolf Eichmann (sinh 19 thng 3 1906 t hnh ngy 31 thng
5 1962) l trung t lc lng v trang SS c Quc x. V ng c u
c t chc v c l tng quc x su m, Eichmann c cp trn l
Reinhard Heydrich trao trch nhim chnh trong k hoch th tiu ngi
Do Thi Chu u. Sau khi nh th chin chm dt, ng b ng
Minh truy lng gt gao, phi gi giy thng hnh hi Ch thp chy
trn sang sinh sng ti Argentina vi ci tn gi l Ricardo Clemento.
n nm 1960, nhn vin cc tnh bo Mossad ca Israel bt c Adolf
Eichmann, a v Israel xt x. Nm 1962Eichmann b ta n Israel kt
n v x t hnh.
cht chc, ch m ngi ta c th kt lun mt cch hp l
rng ngi tnh nguyn kia cht! V y l iu khng
may mn g c: Tri qua hng nm, cuc th nghim ny
ti din nhiu ln trong cc nc khp th gii, v t l ca
nhng ngi tun lnh trong vic thi hnh nhng c in git
n mc cht chc duy tr mt cch ni bt tng t
nh cuc nghin cu ban s ca Milgram.
Cuc th nghim ny cho nhiu nh kho st ci nhn
thong qua vo trong nhng iu kin tm l hc c th a
n nhng s dit chng thc hin trong Th Chin Th
Hai, vn m chng c ca vic ngay c nhng ngi t t
bnh thng c th b a n gy ra nhng hnh vi c c
ca bo ng v tn nhn. Nhng i tng ny khng thch
th nhng tr tn c, lp d hay bnh hon: Nh Milgram
kt lun ti thi im y, Nhng ngi bnh thng, ch n
gin thc hin cng vic ca h, v khng c bt c thi
th ch no trong h, c th tr thnh mt tc nhn hay cn
b trong mt tin trnh tn ph kinh khng.
Th th, u l nguyn nhn v iu kin a nhng
i tng phc tng mnh lnh n vic tra tn mt cch cn
thit nhng ng bn tnh nguyn ca h? Chuyn g ang
xy ra y? Khi ha ra l, nhng i tng ny khng
bt cht nh mt tt c nhng cm nhn o c hay trch
nhim - n ch b cp mt trong mt lc. Hay, mt cch
chnh xc hn, h ch n gin trao n cho ngi c thm
quyn. Milgram l lun rng hon cnh to nn nhng
iu kin m trong y ngi ch tr th nghim c nhn
thc bi nhng i tng nh l mt ngi c thm quyn
hp php, ngi no y c cho l i din cho s Tin
B v Tin Trnh Khoa Hc - mt th lng thin khng
nghi ng g na. Nhng hon cnh ny to mt iu kin
tm l m trong y cc i tng tm thi trt thc trch
nhim c nhn ln mt ngi thm quyn hp php. ng s
l, tt c nhng th cn thit hp php ha ngi c thm
quyn ny nh mt o chong th nghim trng, tp h s,
v mt thi lnh lng, lnh m.
Trong thc t, nhng i tng vng li khng phi t
nhin tr thnh nhng c nhn th khng c lng lng
thin. Tt c cc ngi y tri qua nhng mc no y
ca au kh, thng biu l nhng du hiu cc k cng
thng, bn khon, v min cng. Nhng mt khi h
chuyn thc trch nhim o c ca h sang ngi ch
tr th nghim, ti thi im y h thy chnh h n thun l
mt tc nhn hnh ng cho ngi c thm quyn. Mt cch
tm l, ging nh h ch n thun l mt ngi thay th,
y thc thi thc o c trch nhim ca ngi ch tr,
ch khng phi ca chnh h.
Th nghim vng lnh ca Milgram tht khng ng v
qu bn tm gy nn mt ln sng ca nhng nghin cu
v th nghim mi, bt u vo nhng nm 1960, tm kim
nhn dng nhng nguyn nhn v iu kin a dng to
nn nhng hnh vi bo ng v xu c. Milgram v nhng
ngi khc i n nhn ra nhiu iu kin hon cnh v bin
s khc c th tc ng n thi ca i tng v bng
lng git in [Hc Vin tnh nguyn]. Th d, Milgram
thy rng vic cung cp mt m hnh x hi tch cc - mt
Cn B tnh nguyn khc (trong trng hp ny l mt
ng mu ca cuc nghin cu) ngi chng i - gim
thiu s ng thun ca i tng xung cn t hn 10 phn
trm. Mt khc, vic lm cho i tng l mt b phn ca
i ng th nghim, mt b phn ca nhm tin hnh cuc
th nghim, kt qu l 90 phn trm i tng ch o Cn
B (mt ln na l ngi ng mu) thc hin nhng c
git in ti a.
Bn cnh vic vng lnh gii thm quyn, nhng nh
nghin cu i n xc nh nhiu nhn t khc c th tc
ng s bng lng ca mt ngi ging s tn hi ln
nhng con ngi ng loi ca h - nhng nhn t khc ny,
th d, c th c lin h n bn cht ca vic xp t, vai
tr ca c nhn trong mt hon cnh, hay s ph hp vi
nhng p lc ca nhm.
Ngy nay, sau gn nm mi nm nghin cu, b phn
ca chng c minh chng quyn lc v cc iu kin ca
nhng hon cnh x hi thay i s suy ngh hay thi
ca cc c nhn, nhng nhm, v cc quc gia l trn
ngp, t hn hay khng th cng li c. Trn ngp nh
th no? Trong ti liu lu tr trnh ng h khoa hc, gio
s i Hc Princeton, Susan T. Fiske tit l rng, Nng lc
ca phm vi x hi nh hng nhng hnh ng tng
c chng minh trong khong 25.000 nghin cu bao gm
8.000.0000 ngi tham d. Vi chng c rng ri nh vy,
nhng nh tm l hc hng u dng nh trong s ng
thun chung vi Stanley Milgram, ngi kt lun rng, Tm
l hc x hi ca th k ny khm ph ra mt bi hc quan
trng: Thng thng khng c nhiu loi ngi cng nh
loi hon cnh m trong y ngi y t thy mnh quyt nh
phi hnh ng nh th no.
Qua s phong ph ca nhng nghin cu c thm quyn,
hu ht nhng nh tm l hc x hi hng u ngy nay
tip nhn mt quan im mnh m v hon cnh cho thi
xu c ban u. V mt khc, khi nim rng con ngi
xu c - nhng ngi bn cht bm sinh l hon ton t hi
- l nguyn nhn c nht ca xu c vn kh ghi vo trong
tr tng tng, sng to ph thng phng Ty. Nh c
t Lai Lt Ma tng ni, khi nhng s kin t hi xy ra,
thng c khuynh hng la chn mt s t nhng c nhn
v vy tt c trch nhim cho h. y l kin n gin
- rng nhng ngi xu c l nguyn nhn ca bo ng
hay iu t hi - khng th gip chng ta tht s thu hiu v
bn cht ca bo ng v iu tai ha hay tm ra nhng gii
php tht s. Quan im ny cng hu ch nh l thuyt cho
rng c mt ngi t hon xu c ng thi sinh trng bn
trong hp s ca ngi xu c cho n khi n vt ra l tai ca
mt ngi vo bui ti, pht m trn vn, sn sng gieo rc
nhng ht ging xu c ca n vo th gian.
Tuy nhin, trong khi khng nghi ng g nhng hon cnh
tnh th c th tc ng n thi ca chng ta, kin cho
rng iu xu c ch n thun l kt qu ca nhng nng
lc hon cnh tm thi hay nhng iu kin hot ng trn
nhng con ngi lnh mnh bnh thng c th l mt cc
oan khc, vi mt phm vi gii hn ca hiu bit. Nhng
nng lc v iu kin hon cnh tnh th, l nhng nhn t
trn mt trnh . Nhng khi c t Lai Lt Ma ch ra, cng
c th c nhng nguyn nhn ca nhng trnh khc. Th
d, trong thi gian s dit chng ngi Do Thi xy ra, c
th c nhng bin th quan trng trong vic tin hnh iu
c c: Mt s cai ngc tri tp trung no y c bit
nh p mt cch c ch tm nhng a b vo tng n
cht trong khi bt nhng b m phi xem nhng cnh y,
bt nhng a con gi lm tnh vi cha n, bt ph n lm
tnh vi nhng con nga, qung bn t vo nh v sinh, v
nhn h trong phn,... nhng cnh kinh khng l v gii hn.
Nhng khng phi tt c cc cai ngc u lm nhng hnh
vi tn nhn nh vy. Nhng hnh ng nh vy r rng i
qu xa s vng lnh gin d, vt khi nhng g ngi ta tin
liu v nhng sc mnh ca hon cnh hnh ng trn mt
ngi lng thin bnh thng.
thu hiu trn vn ngun gc ca xu c trong nhng
trng hp , chng ta phi nhn vt khi nhng iu kin
tnh th n thun v cng nhn vo trnh c nhn, nhn
ra vai tr ca nhng sc mnh ni ti y quyn nng
thc y nhng hnh vi nh vy: S th hn thun ty. D
nhin, nhng ngi khng sinh ra vi th hn, nhng iu
kin x hi rng ri hn c th ng mt vai tr y - nh
ch ngha c c bi Do Thi
(5)
trong trng hp ny i hi
t nhng iu kin x hi, tuyn truyn, gio dc, v nhng
ngun gc khc.
Tuy nhin, khi nhn vo nhng nguyn nhn ca bo
ng trn nhng trnh khc nhau, c t Lai Lt Ma
bt u s tho lun bng vic ch ra rng ti nn tng cn
bn nht ngi ta c th truy ra gc r ca bo ng n tm
thc loi ngi, n nhng cm xc tn ph v nhng t duy
in o lin kt vi nhng cm xc ny. y l ch
m by gi chng ti tip tc pht biu.
***
5. Ch ngha bi Do Thi (ting c Antisemitismus) l s th ch
hoc thnh kin i vi ngi Do Thi vi danh ngha mt nhm chng
tc hoc tn gio. N c th nhiu mc , t s cm ght c nhn cho
n cc hnh ng khng b bo lc c th ch ha. V d cc oan
nht ca hin tng ny l h t tng ca ch ngha Pht xt ca Adolf
Hitler ci dn n cuc dit chng ngi Do Thi chu u.
Chng 8:
NHNG GC R CA BO NG
NHNG CM XC CA CHNG TA V S BP MO THC TI
V chin tranh bt u t trong tm thc con ngi, nn
y l t tm thc con ngi m chng ta phi xy dng ln
nhng thnh ly ca ha bnh. - HIN CHNG CA T
CHC GIO DC LIN HIP QUC - UNESCO.
Tha c Thnh Thin, trong vic xc nh nhng nguyn
nhn ca bo ng, chng ta tng tho lun v vic c th c
nhiu nguyn nhn v iu kin trn nhng trnh khc nhau
nh th no. Ngi cp, th d, mt s nhng nguyn nhn
rng ri hn no y chng hn nh iu kin x hi, l th c
th lm cho mt x hi hng v vic thc thi vi bo ng
hn. Hay, trn mt trnh khc, ngi cp v nhng nhn
t chng hn nh nhng hon cnh tnh th hay nhng s nh
hng ca mt cng ng hay gia nh c th ca mt ngi.
Nhng loi nguyn nhn ny c th xem mt cch tng qut
nh l nhng nhn t ngoi ti. Nhng ngi bt u bng
vic ni rng nhng gc r ca bo ng c th truy nguyn
n tm thc con ngi, nhng cm xc tn ph, v s bp
mo t duy hay vng tng in o.
ng y, c t Lai Lt Ma khng nh.
Vy th by gi, ti mun hng n mt s nhn t
ngoi ti, nhng cm xc v nhng li suy ngh c trng c
th ng mt vai tr y.
Vng. Tt y. C l, mt trong nhng iu cn bn
nht nhn ra ti gc r ca nhiu s xung t bo ng
ca con ngi l nhng tnh trng tn ph ca tm thc. Th
d, khi chng ta di s tc ng ca nhng cm xc phin
no nh gin d, th hn, s hi, dnh mc cc oan, v tham
lam, iu ny phc v m cho chng ta n nhng phng
chiu v bp mo tinh thn ca suy t hay vng tng in
o l iu lm chng ngi chng ta vi s thu hiu chn
tht v thc t ca hon cnh, v iu ny c th a n
xung t ln lao.
Quan tm n nhng cm xc phin no ny, ti chc
chn c th thu hiu n quan trng nh th no pht biu
v nhng iu ny nhm tm ra gc r ca bo ng, ti
ng . Cui cng, nhng cm xc nh gin d v th hn
l ct li chnh ca bo ng, v nhng cm xc nh s hi
qun chc nhng loi rc ri ny khng th tho ra c -
trong thc t, s hi khng ch l tnh trng thm nhp khp
tm thc trong th gii khng ng tin cy ngy nay, nh
mt kt qu ca mi th nh e da khng b, nhng cng
ng mt vai tr trong vic pht sinh ra bo ng. Th d,
s gy hn l mt cch m con ngi c th phn ng n
s hi.
Nhng khi m ngi gi rng chng ta khng thy thc
t mt cch r rng trong nhng tnh trng xung t, ti khng
hon ton chc v iu y, ti tranh lun, bi v trong mt
ngha, khi ngi nhn vo nhng tnh trng xung t, ngi c
NHNG GC R CA BO NG 207
th thy mt hay c hay b phn ang nhn vo thc t. Ti
mun ni thc t mt cch cn bn l ging vi nhng s
kin khch quan. V ngi c th c nhng v xung t m
trong y cc phe phi ang nhn vo nhng g xy ra, mt
cch khch quan, v phn ng cn c trn y. Th d, mt
k m bom t st ch tm n tung v st hi nhng em b v
hc sinh ngy th. Hay, trn mt trnh c nhn, c th ai
y b lm tn hi bi mt ngi khc, hnh hung, hip dm,
hay c th ai y b cp git hay la o hay bt c iu g.
Nn nhn c th phn ng vi gin d v bo ng c l th,
nhng cng lc h vn c th nhn vo chnh nhng s kin
tht s v khch quan, ca nhng g m ngi khc lm,
bao nhiu ngi h git hay bt c iu g - ti ngh khng
nht thit c mt s bp mo ca vng tng v thc t ca
hon cnh. Ni cch khc, i khi thc t ca hon cnh l
n l mt tnh trng t hi. l thc t.
A, ny Howard, nhng tnh trng ny c th rt l phc
tp, l ti sao, nu chng ta ang tho lun v nhng th ny,
i khi tt nht l cn c trn cn bn tng trng hp mt.
Nhng th no i na, nhng g ng ang ni c th l ng.
Nhng trong th d ca ng, mc d ngi ta c th ang
nhn vo nhng s kin khch quan, nhng h vn ch ang
nhn vo mt s s kin, ch nhng b phn ca ton b bc
tranh. Trong khi chng c h c th ang nhn vo c th l
ng hay chnh xc, nhn vo ch mt s s kin v pht l
nhng th khc tiu biu cho mt loi bp mo ton th thc
ti. Trong bt c hon cnh no, c nhiu trnh , nhiu
kha cnh, nhiu nguyn nhn v iu kin lin h n mt
s kin c th - v thy thc t chn tht, chng ta phi
quan tm n tt c nhng s kin then cht.
iu y ng, ti tha nhn.
Vy th, ngi tip tc, nu chng ta tht s thm tra
nhng tnh trng xung t ny lin h n bo ng, ti ngh
rng chng ta thng thy rng ngi ta khng thy vn
rc ri mt cch tht s. Mt loi quan kin hp hi chim
c, ging nh vic thy vn qua mt b lc tinh thn no
y. V ngi ta ngh rng dng nh ng l nhng cm
xc mnh m a n s suy ngh khng thc t. Trong thc
t, tt c nhng cm xc phin no hay tn ph c kh nng tr
thnh nhng chng ngi thy thc t mt cch r rng.
S lin kt ny gia ci thy in o v nhng cm xc
tn ph nhc ti v mt phng php nhn thc ca tm l
h, l iu cn c trn tng ny, ti nhn xt. Th d, d
dng nhn ra rng nhng phng cch suy t mo m hay
khng hp l c th a n chn nn. V vy, ti ch ang t
hi - ngi cp vic nhng cm xc tn ph c th a n
nhng t duy vng tng in o, nhng ngi c cm thy
rng n cng hot ng trong mt phng cch khc khng?
Ni cch khc, ngi c ngh rng vng tng in o hay
nhn thc sai lc trong suy t c th a n nhng s xo
trn ca cm xc khng - v c th to nn hay gp phn cho
gin d, th hn, s hi, tham m, v.v... khng?
, vng. N c hot ng c hai chiu, ngi ni. Trong
thc t, th hn v tt c nhng cm xc phin no cn c
trn mt s mo m hay in o v thc ti; chng l nhng
th trng ca tm thc sinh khi trn cn bn ca nhn thc
sai lm v thc ti ca hon cnh...
Th d?
Th d... ti c kinh nghim c nhn u tin v vic
thy iu ny bc l nh th no. V nhng nm by mi,
ti thm Lin Bang X Vit v ti nhn thy rng ngay
c nhng ngi bnh thng y tin tng mt cch chn
thnh rng phng Ty rt ght h v sn sng tn cng
bt c lc no. Lc y ti tng nhng quc gia Ty u
ri. V ti bit rng iu ny khng ng - y l mt s bp
mo hay xuyn tc v thc t. Nhng nhn thc v phng
Ty nh mt e da tht s lm h thnh mt i tng
chnh ng ca th hn.
iu g y v th d ca ngi dng nh thiu chng c
i vi ti. Ti khng bit, tha c Thnh Thin, dng
nh rng th d ca ngi lin h s hi v th hn sinh khi
t mt sai lm tht s, mt nim tin sai lm v ng c v
xu hng ca phng Ty. Nhng y chng ta ang ni
v nhng cm xc tn ph v nhng vng tng v suy ngh
nh nhng nguyn nhn ca bo ng. V th no y dng
nh i vi ti l vn rc ri hot ng su hn l mt
sai lm n thun trong thc t, rng nhng cm xc phin
no v nhng bp mo ca t duy l mt nguyn nhn ca
bo ng trn mt mc rng ln hn v cn bn hn ca
nhn loi....
Gt u ng ngi ni mt cch chm ri, Vng, iu
y ng. Ri th trong mt cung cch phn tch th t, c
t Lai Lt Ma tip tc gii thch. Th d, mt phng din
m con ngi khc bit vi th vt l chng ta c c thng
minh tuyt vi ca nhn loi. S thng minh ny c th c
s dng trong nhng cung cch k diu, xy dng. Nhng
vo nhng lc khc, n c th a chng ta vo rc ri. V
vy, th d, khi so snh vi nhng ng vy khc, con ngi
chng ta c mt kh nng to ln hn nhiu lp trnh cho
tng lai. Chng ta cng c mt tr nh pht trin cao , kh
nng ngh v qu kh xa xa. A, trong nhiu hon cnh
xung t, chng ta c th thy con ngi phn ng cn c
trn nhng s kin xy ra trong qu kh, i khi nhiu th
k trc. Ngi ta khng c thin nhn vo thc t ca
hon cnh hin ti, bm vu mt cch mnh m n nhng
iu kin thm ch khng cn hin hu na. iu ny biu l
cho mt loi bp mo t duy hay vng tng, mt s thu hp
nhn thc ca con ngi....
Trong cch no m nhng cm xc tn ph lin h n
loi vng tng in o ny? ti hi.
Th d, th hn l mt loi nhin liu mnh lit nht cho
nhng hon cnh ny. Gin tc l mt thnh phn ca cm
nhn th hn, nhng th hn dng nh c mt thnh phn
khc - n khuyn khch mt bm vu vo mt s kin qu kh,
mt loi nhn thc sai lc no y. iu ny to nn mt mi
c cm, v khao kht cho mt loi bo th no y. Do vy, i
khi ti cp rng th hn ngn cn chng ta tin ti - n xch
chng ta vi qu kh. Trong thc t, mt cha kha coi nh tin
m trn y khi nim ha gii cn c l khng phn ng vi
s gin tc mnh m n nhng s kin qua ri.
Khi c t Lai Lt Ma ni, ti khng th no khng
ngh n kh nng hu nh v hn ca con ngi trong vic
nm chc ly nhng ni bt bnh qu kh. Dng nh n
khng c gii hn. Sau ny, khi t Dharamsala tr v nh,
ti bt u ch , th d, trong nhng s tn bo nh th no,
trong th k hai mi mt, nhng ngi Hi gio cc oan
thng dy i dy li vo nhng s kin xy ra nhiu
th k trc nh mt phn ca vic bin h cho s git hi
nhng thng dn v ti ngy nay. Mc d ti khng ch
nhiu v iu ny trc y, nhng ti bt u ch
nhng s thc tp thng thng trong nhng nhm Hi gio
khng b v nhng nhm v trang thng vin c n nhng
cuc Thp T Chinh khch ng th hn v bo ng, s
dng thut ng thp t chinh lin h n tt c nhng quc
gia phng Ty cng nh tt c nhng ngi Ki T gio...
Trong thc t, nhiu lnh t Hi gio tr nn rt thnh
tho trong vic gi ln qu kh hon thnh nhng mc
tiu ca h. Slobodan Milosevic, th d, lnh t Serbia b
truy t v ti c chng li nhn loi v dit chng, nh du
s ni ln nh mt nng lc chnh tr y quyn lc bng
vic thc hin mt hnh ng chc chn gy nn mt s p
ng cm xc v dy ng th hn trong nhng ngi Serbia.
ng ta thn trng n Kosovo thc hin mt bui din
thuyt khuy ng ti Chin Trng Kosovo Polje, a im
m ngi Serbia b nh bi bi qun ca quc Otto-
man ca Th Nh K vo nm 1389. Bng vic vn dng vo
s s hi su xa ca ngi Serbia v vic b nh bi v n
dch ha, ng ta c th lm quyn lc ca ng ta mnh ln,
v sau ny y ngi ta thc hin nhng hnh ng m nu
khc i h c th t chi thi hnh.
c t Lai Lt Ma ch ra nhng vn lch s thng
ng mt vai tr trong nhng xung t mc rng ln,
cc vn gi ln nhng cm xc tn ph chng hn nh th
hn v s hi - mt hay c hai nhm phn ng trong hin ti
cn c trn vic b lm tn thng hay xc phm trong qu
kh, phn ng cn c trn nhng e da lch s n s tn
ti ca h, nhng hon cnh m by gi ch hin hu trong
s tng tng ca nhng chin binh. Tt c nhng cm
xc tn ph chng hn nh th hn v s hi c gc r trong
x hi, xm nhp tinh thn tp th ca dn chng, s phn
on tr nn nhim c, lm cho dn chng d nhy cm n
nhng quyt nh cn c trn suy t b bp mo, thi phng,
v la di - v d xc cm hn n s li ko ca nhng lnh
t hay s tuyn truyn ca chnh quyn.
V sau trong chng ny, chng ti s ch ra nhng cm
xc tn ph khng ch lm thay i cung cch suy ngh ca
chng ta m chng cng lm nn nhng s thay i c trng
trong thn th chng ta nh th no. Nhng nh nghin cu
mi y khm ph nhng kch thch t (hormone) nh epi-
nephrine (adrenaline), c tit ra khi chng ta cm thy s
hi c th lm nhng k c tim tng tr nn sinh ng hn
nhiu, mnh m hn nhiu, v nhiu nhng k c ngoan c
hn l nhng k c khng cm xc. D nhin, iu ny c
ngha bi v nhng chc nng s hi cnh bo chng ta
nhng s e da hay nguy him, v n thch nghi cht
cha nhng k c mnh m nhng s kin l mt s e da
n s tn ti ca chng ta. Nhng khi nhng s hi lan rng
sinh ra bi chin tranh, khng b, nhng s tn bo, v ngay
c dit chng tr nn c cht cha trong k c chung ca
ton th dn chng, chng cng tr nn mnh m hn v do
dai hn - y l ti sao rt d dng cho nhng lnh t li
ko d lun cng cng bng vic khi li nhng k c lch
s, ti sao Osama bin Laden lin tc vin dn n nhng
cuc thp t chinh, ti sao Slobodan Milosevic i n
Chin Trng Kosovo Polje khuy ng nhng s hi v
th hn chng tc.
V vy, s dng thut hng bin khuy ng s hi cn
c trn nhng s kin lch s ny, nhng lnh t c th li
ko qun chng chuyn ng theo li mn n chin tranh,
n khng b, n tn bo - khng c s xu c no vt
khi mc tiu ca nhng ai b a li bi ru nhim c
ca s hi, th hn, v thnh kin. Nhng bo ng nh vy
thm ch c th tr thnh mt b phn ca mt vng xoay bt
tn truyn t th h ny n th h khc, vi s hi lm nn
khch ng v bo ng, bo ng to nn nhiu s hi hn,
l iu ha ra li to nn nhiu bo ng hn na.
Nhn ra iu ny, mt cch cn bn phng php duy
nht ngn nga bo ng nh vy l nh gc r ca chng
ti ci ngun ca n, chng ti tip tc s kho st ca chng
ti, theo vt s tin trin ca bo ng ngc li cn nguyn
ca n trong tm thc con ngi, n nhng cm xc tn ph
v nhng bp mo ca vng tng.
Ngi bit khng, tha c Thnh Thin, khi tho lun
v nhng gc r ca bo ng trn trnh ni ti, tht d
dng thy nhng cm xc tiu cc c th a n bo
ng nh th no - khng ch nhng cm xc nh gin tc,
th hn, v s hi, m nhng cm xc nh ganh t v tham
m cng thng pha sau nhng hnh vi ca bo ng.
Nhng ging nh c s a dng ca nhng cm xc tiu cc
c th lin h trong bo ng, cng c th c mt s a ng
ca nhng phng cch m t duy chng ta c th b bp
mo, nhng phuong php khc nhau m nhn thc chng ta
c th tr nn hp hi. Th d, ngi va cp mt cch - xu
hng tp trung mt cch hn hp v qu kh, v th chng
ta nh mt ci nhn vo thc t hin ti v tng lai. Ti t
hi ngi c th tho lun v mt s nhng phng cch khc
v s suy ngh hay nhn thc ca chng ta c th tr nn b
bp mo, hay vng tng in o khng.
Vng, ngi tr li. By gi iu ny l rt quan trng.
S hp hi ca nhn thc, th d, c th phi hp vi tht
bi thy hon cnh trong mt phm vi rng ri hn, v
khng c kh nng tip nhn mt vin kin lu di. iu
ny c th hn ch kh nng ca chng ta tm ra gii php
thch hp nht cho mt vn . D nhin, khuynh hng
thy mi th trong nhng dng thc tuyt i, nh trng hay
en, nhng iu thng thng phng Ty, l iu g y
m chng ta tho lun trc y. Nhng xu hng ny
thng a n s khng uyn chuyn trong quan im ca
chng ta v s tht bi thy bt c nn tng trung o kh
d no. Cng c th c mt s thiu vng ch tm kim
s quan tm chung trong mt hon cnh, ch m chng ta
ang c gng gii quyt nhng xung t qua i thoi.
Vn tr nn si ni hn khi ngi tho lun nhng vng
tng a dng, ngi gii thch, ti ngh mt trong nhng
biu hin nguy him nht ca loi nhn thc hp hi ny l
khuynh hng ca chng ta n gin ha v tng qut
ha, l iu thng thng mt cch c th nhng thi im
ca khng hong. Ti nh ti mt cuc hp bo, ti c hi
rng ti c thy nhng g xy ra trong ngy 11 thng Chn
nh biu hin ca mt xung t nn tng ca hai nn vn
minh khng. V th, ti hi, ng ang ni v hai nn vn
minh no? ng ta tr li rng mt l nn Vn Minh Ki T
gio phng Ty v th kia l nn Vn Minh Hi gio. V
ti lp tc ni vi ng, Chc chn l khng! khng phi
l vic ti thy s kin nh th no. i vi ti, Bin Laden
l mt c nhn, ng ta l mt ngi Rp, v ng ta cng
l mt ngi Hi gio, vng, nhng cng lc ng ta khng
th i din cho ton th nn Vn Minh Hi gio. i vi
ti, nhng g xy ra trong ngy 11 thng Chn l phm vi m
rng mt hu qu ca mt c nhn c th v hnh ng ca
nhm ng ta cng nh ng c ca h, s on gin v th
hn ca h. V th n khng i din cho mt s xung t
ca nhng nn vn minh!
Lun lun nh th, s trong sng tm thc v l tr ca
c t Lai Lt Ma l hon m. Nhng bun thay, ti ngh,
lun lun c nhng ngi khc khng ng : Trong mt
cuc chin ca nhng nn vn minh, Osama Bin Laden
tng ni, mc tiu ca chng ti l v quc gia ca chng
ti thng nht trong din mo ca cuc thp t chinh Ki
T gio... y l mt cuc chin tranh ti din.
c t Lai Lt Ma tip tc, ti ngh s xung t ca
nhng nn vn minh l mt ngn ng rt nguy him. Nu
chng ta bt u thy nhng cuc xung t trong nhn quan
ca mt s xung t nhng nn vn minh, sau chng ta s
bt u tin tng rng nhng nn vn minh l c hu trong
vic xung t vi nhau, v th chng ta bt u c x thch
hp vi quan im y - lm kh khn hn ng nht ha
vi nhng nhm khc.
Th di, ngi tip tc. Nhng dng nh rng ngi ta
s c khuynh hng ny tng qut ha v n gin ha
mi th. V ti ngh rng mt trong nhng nhn t then cht
ca vic n gin ha ny, nh ti cp, l mt s bp
mo hay vng tng v thc ti. Trong trng hp ny, vng
tng lin h chnh yu v mt s thi phng - thi phng
v bn cht v phm vi ca mt s kin c th, th d th,
m cng l khuynh hng nguy him thi phng nhng
s khc nhau ca chng ta, nh i khng n nhng g lin
kt chng ta li vi nhau.
Trong thc t, chng ta thy rng s vic th ny l
khp ni. n y, th d, i khi ng c th c mt v
bo ng no y xy ra trong mt cng ng. Nhng thay v
tp trung trn vic gii quyt tnh trng c th y v i ph
vi nhng c nhn c bit chu trch nhim cho hnh ng,
mt lnh t n gio no y c th tuyn b rng, Hy nhn
xem, y l nhng g m cc ngi Hi gio lm i vi
nhng ngi n gio! Hay mt s lnh t Hi gio no y
c th ni tng t, Hy nhn xem nhng g ngi n gio
lm vi chng ta! V lc m h tng qut qu ng v
thi phng trong cch ny, n gi ln mt loi p ng khc,
to nn tnh trng bt n trong nhng cng ng ny. Ti
cm thy rng iu ny khng tt, n hon ton sai. Tht s,
n l mt loi kch ng.
t nhin ngi bt u ci khc khch. ng bit khng,
ni v khuynh hng thi phng ca chng ta, iu ny lm
ti nh li mt cu chuyn. Ti nh li mt ln n, mt b
lo t min Ty ca Ty Tng n gp ti v b ni vi ti v
kinh nghim ca b i vi vic ngc i ca Trung Cng.
D nhin, nhng g b ni vi ti l mt vn rt nghim
trng v thm thng, nhng khi b k chuyn, ging ni v
c ch ca b tr nn cng lc cng thi phng, cho n kt
thc cu chuyn, b la ln, V tt c chng ti b cm t, v
tt c chng ti cht! c t Lai Lt Ma ci. Ti mun
ni, y l b ang ng ngay ch y trc mt ti, v trong
mt ging iu tht s cng iu, ni vi ti rng b cht!
Ging ci ca ngi phai dn khi ngi ni, Mt cch
nghim trng hn, ti ngh rng tht s c mt cch khc l
khuynh hng n gin ha v tng qut ha c th rt
nguy him. By gi i khi chng ta s thy rng nhng lnh
t, cho d l chnh tr hay tn gio, thch dng nhng nhn
hiu n gin no y nh Nhm ny l xu c hay Nhm
l xu c khuy ng qun chng. C th ngay c c
mt loi vn ng cn nhc. Ti ngh khuynh hng ny
thy mi chuyn l trng hay en, nh hon ton tt hay
hon ton xu, tht s c th a n nhiu rc ri.
Nhng rc ri nh ...?
Nu chng ta xem mt ngi vn thc cht l xu c,
nh mt b phn thng trc v khng th thay i trong
bn cht ca h, s c mt khuynh hng to ln hn thy
vic loi b ngi y nh gii php duy nht. Trong o
Pht, ch m chng ta nhn ra nguyn nhn v h qu, v
thu hiu rng c nhng nguyn nhn v iu kin no y
a con ngi y hnh ng trong mt cch tiu cc hay
tn ph, v v th nhn ra n c th l mt iu kin tm thi,
n m ra kh nng thay i.
Ngi tip tc. V th, mt cch cn bn, nu chng ta
ang nhn vo nhng nguy him ca loi ngi mang nhn
nhiu xu c, ti thy hai him ha chnh. Th nht, khi
chng ta phn nh ngi no y nh xu c bn cht v
gii thch thi ca h trn cn bn y, n ngn tr chng
ta trong vic nhn vo chiu su bn trong nhng gc r v
nguyn nhn tht s ca thi . N c th ngay c c kt
qu trong vic ln trnh vn rc ri tht s mt cch thn
trng. Khi iu ny xy ra, bt hnh thay chng ta s tht bi
nghin cu lm th no ngn nga nhng hnh ng
tng t trong tng lai. l ci gi. Bng vic li cho
Hitler nh mt nng lc c c pha sau tt c nhng s tn
bo thc thi trong Th Chin Th Hai, th d, c th c mt
khuynh hng khng tm kim nhng nguyn nhn khc,
v th chng ta c th qun i vai tr ca ngi c th hin
v nhng iu kin chnh tr cng nh vn ha ca x hi
trong thi k Quc X.
Him ha th hai, c t Lai Lt Ma tip tc, l khi
nhn hiu xu c c dn ln cho mt c nhn hay mt
nhm ngi, th t nhin hu nh bin c nhn y hay nhm
y thnh hung c d man. Mt khi loi nhn thc ny bn r,
mt tin trnh ca vic lm cho tr nn v nhn o xy ra.
H c thy nh khng phi con ngi. V nu chng ta
khng cn thy mt c nhn nh mt con ngi, khi ai
nh chnh chng ta, ri th chng ta s khng c mt nn
tng chung. H c xem nh khng phi loi ngi. V
vi vic khng c cn bn chung, s khng c c s cho cm
thng pht sinh. Kt qu sau cng ca iu ny l n m ra
cnh ca bin minh cho bt c s bt cng no c thc
thi chng li h, bt c s kinh khip no, bt c s tn
nhn no, ngay c dit chng.
Lc u, ngi th di v ni thm mt cch nh nhng,
ng bit khng, Howard, khi m n i n ch nhng cm
xc phin no v vng tng in o phi hp vi nhau,
nhng th ny c th tr thnh ngun gc khng ch ca
bo ng m cng ca nhiu th rc ri. Chng ta thy rng
nhng t tng mo m ny, loi hu qu ca hp hi trong suy
t hay nhn thc, c th biu hin trong rt nhiu cung cch
lm khn n v c khot nn tng hnh phc ca chng ta.
A, tha c Thnh Thin, by gi chng ta c c
loi chn on vn nn, xc nh nhng cm xc tn ph
ny, nhng cung cch suy ngh vng tng hp hi nh gc
r lm nn bo ng, chng ta c th tip tc ni v vic
cha tr ngy mai, i ph vi nhng cm xc v vt thng
nhng cung cch suy ngh hp hi.
Tt lm, c t Lai Lt Ma ni, vi mt n ci mm
m p, ci m. Vy th ti s gp ng vo ngy mai.
Khi ha ra l, chng no chng ti tht s kt thc vic
thm tra mt cm xc quan trng - s hi - trong chiu su
tuyt vi vo tun y, s l mt lc no y kh sm hn,
trc khi chng ti tr li mt cuc tho lun v vic vt
thng nhng cm xc tiu cc v nhng cung cch suy t
vng tng hp hi m c th a n hnh ng nh c
nguyn nhn v kt qu ca nhng cm xc tiu cc.
***
c t Lai Lt Ma ch ra rng nhng gc r ca bo
ng c th truy nguyn mt cch cn bn t nhng cm
xc tn ph ca chng ta v kh nng ca chng bp mo
nhn thc ca chng ta v thc ti. Nhm thu hiu vi tr
ca nhng cm xc tiu cc v suy t in o nh nguyn
nhn ca bo ng, c th rt li ch n li tm tt nhng
g l cm xc, ti sao chng ta c chng, v ti sao chng
phi hp vi vng tng. u tin, mc d chng ta phn
loi nhng cm xc no y nh tiu cc hay tn ph, tht
quan trng nh rng mi cm xc ca con ngi tin trin
cho mt mc tiu kin to - t quan im tin ha rng ri,
mi cm xc c kt cu gip chng ta tn ti v sinh
si ny n. Nhng cm xc tin ha tin ha chun b
cho chng ta i ph mt cch rt nhanh chng vi nhng
s kin sng cn trong i sng ca chng ta. Thut ng
ting Anh cm xc n t mt danh t La-tinh pht biu
tng chuyn ng, v nhng cm xc trong ph qut l
nhng c cu hiu qu cao lm cho chng ta t s ch
n mt hon cnh v chuyn chng ta trong mt phng
hng quan trng cho li ch v s sng cn ca chng ta.
Nhng cm xc tn ph ni chung tht s l c kt cu
gip chng ta lp tc phn ng n nhng him nguy hay
nhng hon cnh e da i sng v p ng trong mt cung
cch s gia tng nhng c d ca chng ta cho s sng cn.
Chng ni vi chng ta rng iu g y xu xy ra hay
sp xy ra, v gi ra mt ng li hnh ng gii quyt.
Trong thc t, chng khuyn ngh mnh m mt cung cch
c x no y. D nhin, nhng cm xc cng c nhng vai
tr hu ch khc - mt cch c bit trong giao tip, ni m
chng h tr s truyn t tnh trng ni ti ca chng ta n
ngi khc, qua nhng biu hin c trng trn khun mt
hay t th ca thn th. Trong nhng nm gn y, cng
c mt s l thuyt v nhng chc nng ca nhng cm xc
tch cc, l nhng iu chng ti s khm ph sau ny.
Nh chng ti tho lun trc y, b xng cn bn
ca no b tin ha trong k nguyn Canh Tn (Pleistocene),
mt thi im khi mi trng ca chng dng nh sn xut
vt xa hn nhng hon cnh c kh nng cht ngi nh
ngy nay. Nhng cm xc tiu cc cn bn - th d: S hi,
gh tm, gin tc, bun au - tin trin nh chnh gii php
y i ph vi nhng vn nn lp i lp li m nhng
t tin xa xa ca chng ta phi i din. Mi th cm xc
ny c chc nng thch ng ca chnh chng. Th d, s hi
gip chng ta p ng n nhng e da hay nguy him;
gh tm vi s thi thc chnh ca n xua tan, c kt
cu gip chng ta trnh s u hay t chi nhng thc
phm nhim c tim tng; gin tc gip chng ta chun b
chin u hay tn cng, d nhin, nhng cng c th phc
v nh mt du hiu hay cnh bo khi iu g y ngn tr
chng ta; v bun au dng nh ng vin chng ta c mt
thi gian ngi ngh cn thit ti tp hp sau mt s tn
tht, thn trng, duy tr nng lng, v khng nghi ng
g n cng nh thc s gip t nhng ngi khc. V th,
mi cm xc c mc tiu ring ca n, v th mi th phi
hp vi nhng cung cch c trng ca cm gic, suy ngh,
v hnh ng c kt cu theo tp qun gip chng ta
hon thnh nhng mc tiu y.
V hu ht nhng cm xc tiu cc ny c thit lp
gip chng ta i ph vi nhng s kin nghim trng hay
de da s sng, ni m s phn tm trong mt giy c th
lm nn mt s khc bit, chng phi a chng ta chuyn
ng mt cch nhanh chng v chnh xc. Trong nhng loi
hon cnh nguy him ny, khng c thi gian phn tch
mt cch thc vn trong chiu su, v th cc cm xc
kch ng vo ngay c trc khi thng tin c tin trin y
v no, trung tm suy t ca no b. Nh chng ti
cp trc y, v tr biu hin ca nhng cm xc tiu cc
l trong h thng pha b ra ca no b, trong nhng cu
trc nh amygdala
(1)
, l th c trch nhim cho vic sn xut
nhng cm xc nh s hi hay hung bo. m hng cm
gic kh chu ca mt cm xc tiu cc c th khng th v
lm, nhng n phc v chng ta rt tt bng vic ku gi mt
s ch n nhng g ang xy ra, lm cho chng ta vo
t th sn sng v chuyn dch chng ta hng ti vic i
ph vi tnh trng. Cm nhn ca s kin khng may sp xy
ra biu th c im ca cm gic s hi, th d th, c th
hon ton khng d chu, nhng chnh s kh chu y bo
m s ch tm hon ton ca chng ta, ng vin chng ta
khng nn chn ch v kch ng chng ta thc hin nhng
hnh ng ngn nga.
D nhin, nhng cm xc khng ch phi hp vi mt
cm gic; mi cm xc cng phi hp vi nhng thay i
trong cung cch suy ngh ca chng ta v nhng c trng
thay i trong thn th. Nhng thng ip gi ra theo nhng
li mn thn kinh t h thng mt nhm cu trc bn trong
no b n v no c th nh hng nhng cung cch suy
ngh ca chng ta. Cng c nhng lin h phc tp gia h
thng bn trong no b v nhng phn khc ca no b cng
nh nhng c quan trong thn th. Nhng thng ip chuyn
giao theo nhng li mn thn kinh hay vng quanh c th to
1. Amygdala mt b phn ca h thng bo ng nguy him ca no
b, c trch nhim cho vic gi ln nhng cm gic nh s hi v gin
d, nhng p ng cm xc mnh m h tr trong nhng tnh cnh e
da i sng.
nn nhng thay i nhanh chng sut khp thn th. Trong
s quan tm n nhng thay i vt l ny, mi cm xc tiu
cc phi hp vi mt xu hng hnh ng c th, mt
lot nhng thay i tm l huy ng s h tr cho nhng
hnh vi c th - nhng hnh vi c ngha chun b chng
ta p ng n him ha hay gip chng ta bo m cho s
sng cn ca chng ta.
thu hiu tin trnh ny tt hn, chng ta c th s
dng s hi nh mt th d. S hi l c cu bo v cnh
bo chng ta n him ha, c bit nhng hon cnh e
da i sng, v ging nh nhng cm gic khc, n chun
b cho chng ta p ng nhanh chng trong mt cung
cch s gip chng ta bo m cho s sng cn ca chnh
mnh. V vy, n lm iu ny nh th no? Sau khi nhng
c quan cm gic ca chng ta nhn thc kh nng e da,
thng tin cm gic c truyn ti amygdala, l iu u
tin bo m chng ta c khuyn khch thc hin mt
hnh ng no bng vic to nn cm gic kh chu v
him ha sp xy n. Sau n lm cho thn th chng ta
sn sng hnh ng: Nhng thng tin lp tc c gi ra
qua nhng mch thn kinh lin h, thc hin s tip xc trc
tip vi nhng gic quan mc tiu trong mt vi trng hp,
v trong nhng trng hp khc l nhng tuyn kch thch
pht ra nhng s gi ha hc chng hn nh nhng kch
thch t (hormone), l nhng th du hnh qua dng chy ca
mu n nhng c quan mc tiu khc.
Nhng thng ip lm nn mt t nhng s kin sut
khp thn th, tt c nhng iu ny chun b thn th lm
nhng g m n cn thit phi lm nhm tn ti: Nhp p
ca tim v p huyt gia tng, chun b cho chng ta hnh
ng. Tc ca hi th tng ln, phn b thm dng kh
oxygen. C bp cng thng. Nhn thc sc bn. M hi bt
u ra, trong trng hp thn th cn mt t bc hi lm
mt sau khi hot ng khn trng. Nhng kch thch t cng
thng chng hn nh adrenalin v cortisol dng ln khp thn
th. Nhng kch thch t ny hot ng lm ni bt nhng
chc nng cn bn, trc tip s tun chy mu n cc c
bp, c bit nhng c ln tay v chn, chun b chy
hay chin u. Chng huy ng nhng d tr nng lng
bng vic tit ra glucose
(2)
t gan cho nng lng nhanh, v
ngay c lm thay i nhng tiu huyt cu trong mu bo
m mu ng c li mt cch nhanh chng nu thn th b
thng. Cng mt lc, nhng thng ip c gi ng
li nhng chc nng khng cn thit, nh ch tm thi hot
ng ca chc nng tiu ha, h thng ti sn xut, hay h
thng min nhim - cui cng, nu chng ta ang b ui bt
bi mt k git ngi in cung vi mt cy ba ba ci,
no b ca chng ta c th tnh ton rng thi gian khng
phi l tt nht cho vic ngi ngh cho mt cuc lm tnh
nh bui tra, hay tnh ton mt ba n d thng v ct
cha mt s cht bo cho ma ng, hay lm mt cht cng
chuyn qun l ni ti chng li s nhim trng.
Nhng thay i sinh l hc thng ku gi s p ng
cng thng hay phn ng nh-hay-chy. Chng c th gip
chng ta chun b mt hnh ng t v tng qut hay nhng
loi c th hn ca nhng thi p ng ty thuc vo
bn cht ca him ha. Nhng p ng nh vy c th bao
2. Glucose l mt loi ng n gin (monosaccarit), l mt cacbo-
hydrat quan trng trong sinh hc, c cng thc phn t l C
6
H
12
O
6
. Glu-
cose c to ra do thy phn ng saccharose vi cht xc tc l axit
(y chnh l qu trnh xy ra trong d dy con ngi khi n ng sac-
charose hoc cc sn phm cha saccharose).
gm vic tu thot, hay xung t nu ngi y khng th
trn thot. Lnh lng hay bt ng l mt kh nng khc na
p ng n s hi, l iu s thch ng nu ngi y
sp i qua mt vch [mt s cng thng cc ], hay nu
phng tin tt nht ca vic sng cn l ln trn, v trong
vi trng hp iu ny thm ch c th l ngn chn s tn
cng phn x ca mt s th sn mi.
Chng ta c th thy vic nhng thay i vt l ny
phi hp vi nhng cm xc tiu cc c th l hon ton
hu ch trong nhng hon cnh e da i sng m chng
c c kt cu thch nghi. Tuy nhin, trong mt
ngha, nhng s thay i ny c th c thy nh c mt
hiu qu gii hn hay hn hp trong thi ca chng ta.
Nhng xu hng hnh ng, nhng thay i sinh l c
lp trnh trc trong thn th phi hp vi nhng cm xc,
ang khuyn khch ngi ta thc hin mt phm vi c th
ca hnh ng, chng hn nh chin u, chy, i ma (vi
cm gic gh tm), v.v... Chng ta vn c th chn la bt
c hnh ng no m chng ta mun - mc d cm gic s
hi, th d th, c th chun b thn th o thot, nhng
chng ta khng b bt buc phi b chy, v c th vn cn
quyt nh ht mt bn nhc solo opera hay nm xung v
ng mt gic. Nhng phm vi hnh ng ca ngi y y
l hn hp trong ngha rng thn th c ch dn cho
mt phm vi gii hn hn v c th hn ca hnh ng.
D nhin, cng thm vi nhng nh hng vt l, nhng
cm xc tiu cc cng c th tc ng trong cung cch suy
ngh ca chng ta. S phi hp nhng nh hng trn thn
th v tm thc i khi c gi l nhng khuynh hng
t tng hot ng. c t Lai Lt Ma ch ra rng nhng
cm xc tiu cc c khuynh hng bp mo s suy ngh ca
chng ta, c mt loi nh hng thu hp trong nhng nhn
thc ca chng ta, ging nh l chng c mt tc ng lm
hn hp trn thi ca chng ta. V vy, chng ta c th ni
rng nhng cm xc tiu cc ny c mt nh hng lm hn
hp ton b trn nhng khuynh hng t tng hot ng.
Cu hi cn bn l, nhng cm xc tiu cc v nhng
cung cch lm thu hp suy t ca chng, l nhng iu lm
cho chng ta bp mo v nhn thc sai lm thc ti, dn n
bo ng v thi tn ph nh th no? Cui cng, y l
iu tin liu chnh yu ca c t Lai Lt Ma y.
tr li iu ny, tht hu ch trc nht thc hin mt s
quan st gn hn ti nhng thay i c bit trong suy ngh
c to nn bi nhng cm xc tn ph.
Nghin cu khoa hc cung cp chng c khng nh
rng nhng cm xc tiu cc ni chung c khuynh hng
c mt nh hng lm hp hi trn s suy ngh ca chng
ta. iu ny c ngha nu mt ln na chng ta nhn li l
do ti sao nhng cm xc tiu cc tin trin. Trong nhng
tnh cnh e da i sng, nhng thun li ca vic sng
cn l ln nht nu chng ta c th s dng tt c nhng ci
ngun nhn thc i ph vi vn rc ri trong tm tay
- nu chng ta tp trung tt c s ch ca chng ta, tt c
nng lc no b v kh nng suy ngh ca chng ta, trn vic
chng ta sng st nh th no trong mt tnh th c th vo
ngay chnh thi im y. Do vy, bi bn cht ca n, s suy
ngh v nhn thc ca chng ta b hn hp trong nhng tnh
cnh nh vy - gii hn n vn trong tm tay, tp trung
trn thi khc hin ti.
By gi, trong nhng hon cnh him nguy, ni m ngay
c mt phn ca giy c th lm nn mt s khc bit, tc
v tnh kin quyt trong vic i ph vi hon cnh l
nghim trng. lm ti a cho s sng cn ca chng ta,
khng c thi gian cho no b chuyn thng tin ln trn n
nhng trung tm suy ngh cao hn ca v no, cn thi gian
phn tch, thn trng v quyt nh mt cch thc nhng
g l cch gii quyt tt nht ca hnh ng - thay v th,
chng ta t ng lp trnh phn ng s dng mt s c
cu no b nguyn s hn m chng ti tho lun pha
trc trong phm vi ca thnh kin v n tng rp khun
c hu. No b chng ta mun phn loi mt cch nhanh
chng nhng g chng ta ang i ph vi, da trn nhng
c trng nh nguyn n gin, suy ngh en hay trng -
an ton hay nguy him, v.v... Loi suy ngh ny s bo tn
nhng phng sch nhn thc, bo m chng ta hnh ng
mt cch nhanh chng v hiu qu, v.v..., nhng iu ny s
xy ra vi mt ci gi: Chng ta s tp trung s suy ngh ca
chng ta trn s e da trc mt ca chng ta, s gia tng
li th sng cn ca chng ta, nhng i hi m rng s suy
ngh di hn. Suy ngh trng hay en s cho php chng ta
phn ng mt cch nhanh chng, nhng ch m rng ca
vic thy nhng vng xm (vng trung gian).
Nhng loi bp mo hay vng tng ny s gii hn s
tnh thc ca chng ta v bt c vn no rng ln hn
lin h trong nhng rc ri m chng ta ang i ph. Bt
hnh thay, loi suy ngh ny nh cp suy t l tr, s hp
l (logic), v cn bn bi vic i vng mt cch lan man qua
nhng trung tm suy t cao cp hn trong no b. iu ny
gii thch ti sao nhng thay i trong cung cch suy ngh
ca chng ta to ra bi nhng cm xc tiu cc lm gii hn
kh nng ca chng ta trong vic tm ra nhng gii php cho
cc vn rc ri ca chng ta. N gii thch ti sao loi suy
ngh ny ngn tr chng ta trong vic tm ra mt cn bn
chung hay nhng v th tha hip khi c gng gii quyt
thnh cng nhng xung t ca chng ta m khng dng n
bo ng - c hai loi ny l nhng th c c t Lai Lt
Ma quan tm trong cuc m lun ca chng ti.
Nhng loi suy ngh hp hi ny l thng thng i
vi tt c nhng cm xc tiu cc, nhng nh chng ti
cp, mi cm xc tiu cc c cu thnh theo tp qun
h tr trong vic i ph vi mt loi him ha c th.
V th, b sung cho nhng nh hng tng qut lm hp
hi ca nhng cm xc tiu cc, mi cm xc tiu cc c
nhng bp mo c trng ca chnh n v suy t, nhng nh
hng c th trn s phn on v lm nn quyt nh ca
mt ngi c th c phn bit t nhng cm xc tiu cc
cn li. V mi cm xc c phi hp vi mt cung cch
phn on c th n nhng g ang xy ra, v mt khuynh
hng c trng lm nn mt loi la chn hay quyt
nh, iu ny c th c thy nh mt loi vng tng
khc, hay lm hn hp suy t.
Nhng c trng vng tng ca suy t b to nn bi
gin tc c cung cp t liu k cng, v c th phc v
nh mt th d tt a nhng tc ng lm hn hp v bp
mo hn nhng cm xc tiu cc. Nghin cu bao qut
cng c nhng qun chiu ca c t Lai Lt Ma rng khi
nhng ngi gin tc ngh v mt hon cnh hay mt ngi,
hay khi h truy tm gii quyt mt vn nn, h c khuynh
hng qu n gin ha nhng s kin, ngh mt cch rt
nhanh chng v nng cn. v i n nhng phn on nhanh
chng. S suy ngh ca h b hn hp hay gii hn nh vy,
bng vic gn lc nhng chi tit v trnh vic kho st hay
phn tch su hn. iu ny c th c phn tch, th d,
t nhng nh hng vng tng ca au bun, nh nhng
ngi bun ru quy trnh tin tc bng vic tp trung trn
nhng chi tit, v h c th tin hnh trong s phn tch m
rng hn, nhng h li gn b nhng s vic ln hn, v c
th tp trung mt cch chn lc trn nhng thng tin lm gia
tng tm trng bun ru ca h.
Khi thc hin nhng quyt nh, nhng ngi gin tc
cng c khuynh hng c mt cm gic nn tng ca iu
chc chn v nhng s kin hay kin ca h, l nhng iu
c th a n mt cm gic tin tng hay lc quan nhng
cng c th lm suy yu kh nng khch quan v sng sut
ca h.
Nhng xu hng ny c th truy ngc li chc nng cn
bn nht ca gin tc - khi chng ta tht vng hay ngang tri
trong vic t n mt mc tiu, gin tc gp phn loi tr
chng ngi. Nguyn nhn c thy nh iu g y ngoi
ti m chng ta phi chin u chng li hay vt thng. V
th, th d, s nh hng ph thng i vi vic i ph
vi mt loi e da hay chng ngi no y phi hp vi
khuynh hng thy nhng tc nhn ngoi ti nh nguyn
nhn ca rc ri, v vi khuynh hng c trng phn nn
ngi khc bt c khi no gin tc b gi ra. Trong thc t,
nhng nghin cu cho thy rng kinh nghim n thun
ca gin tc c th khi ng mt cch t pht nhng cung
cch suy t a n thnh kin.
Nhng cung cch c trng suy t ny cng lm nhng
ngi sn hn tr nn khc nghit hn khi c c c hi
ging nhng s tn hi trn k khc. Th d, trong mt
nghin cu, gin tc c gy ra trong mt nhm nhng i
tng th nghim, ri th sau h c yu cu c nh
mt lot nhng v n tng tng, khng c g lm vi
vn lm cho h gin d - nhng c nhn gin tc
hng n khin trch cc b co nhiu hn v ngh trng
pht khe khc hn.
Th nghim cng ch ra mt kha cnh rt rc ri khc
ca nhng cm xc tn ph: Nhng nh hng trn s suy
ngh v thi ca chng ta c khuynh hng dai dng v
khng c kim sot, chng s mang ti nhng trng hp
khc khng c lin h g vi s kin ban u chm ngi
cho nhng cm xc. C mt s lng ln nhng chng c
khoa hc cho thy s phn on hay nhng quyt nh sau
ny ca chng ta c th b nh hng bi mt cm xc tiu
cc - ngay c khi con ngi khng hay v iu ny. Nhng
nghin cu c hon tt trn nhng cng nhn trong cc
ni c b tr, th d th, cho thy s gin tc ca mt i
tng thm qua vic phn on n nhng ng nghip
hay nhng ngi quen bit nh th no, rng nhng tham d
vin gin tc nh vy th t tin tng nhng c nhn ny hn,
mc d nhng ngi y chng lm g vi l do cho s gin
tc ca nhng ngi kia. Trong nhng trng hp nh vy,
cho n khi cm xc c tiu tan, s c mt khuynh hng,
hay thin kin nhn thc, thy nhng s kin sau ny
qua mt mt knh nhn nh v thc - ni m chng ta s
din dch nhng s kin trong mt cung cch bp mo ca
vng tng, l iu s nh hng n phn xt v cc quyt
nh ca chng ta mt cch ng nhin.
Trong cuc m lun ca chng ti, c t Lai Lt Ma
gii thch nhng cm xc tn ph c th lm thay i
trong s suy ngh m c khuynh hng bp mo hay che
khut thc ti. Ngi gii thch vic mt suy ngh no y
ca nhng vng tng thng thng chng hn nh thiu
tnh thc v nhng hu qu lu di i vi nhng hnh vi ca
chng ta, nhng suy ngh trng hay en, s tht bi nhn
vo nhng vn rng ri hn gp phn n mt vn nn,
v.v..., l ci ngun ca nhng bt hnh v kh au ca nhn
loi. Trong vic tho lun n mi lin kt gia nhng cm
xc tn ph v nhng suy ngh vng tng, ngi cng ch ra
mt vn quan yu khc: Khng ch nhng cm xc tn
ph c th lm nn nhng s bp mo suy t m nhng s
bp mo suy t cng c th lm nn cc cm xc tn ph; n
c th hot ng c hai chiu, vng tng lm nn cm xc
phin no v ngc li phin no lm nn vng tng in
o. iu ny ni bt cao , bi v nu nhng nhn t nh
iu kin x hi, s tuyn truyn, s thc y ca cc lnh t,
hay nhng hon cnh nhn duyn hot ng bp mo s suy
ngh v nhn thc ca con ngi trong x hi lin i, di
mt s iu kin vic ny c th pht sinh hay tng cng
nhng cm xc tn ph chng hn nh gin tc v th hn,
vi nhng hu qu c kh nng thm khc.
Trong vic tha nhn nguyn nhn kh d to ra bo ng
ny, c t Lai Lt Ma em n mt th d ca vic
s dng nhng thut ng tu t nh tt lnh v xu c, l
nhng th thc y mi ngi qu n gin ha v bp mo
thc ti, li ko con ngi hnh ng mt cch hung hng
hay bo ng. Trong thc t, iu l mt chin lc
thng thng c s dng bi nhng lnh t loi xuyn
sut chiu di ca lch s trong mi ng ngch ca th gii.
Trong nhng gi khc theo sau thm ha 9/11, th d th,
khi chnh quyn Hoa K tung hng lung tung nhn din
th phm ca hnh ng tn bo v Osama Bin Laden c
khm ph ra l k ch mu, ngi M kinh khng i hi
tin tc v nhn vt khng c bit n ny. Trong s p
li, Tng thng George W. Bush ni, iu duy nht ti
bit v k y mt cch chc chn rng hn ta l xu c!
By gi, chng ta phng on rng c th c mt vi th
m ngi tng thng lp tc mun bit v Bin Laden, mt vi
s kin hu ch chia s. V Bin Laden khng c
nhng c quan thc thi lut php ca chnh quyn bit n
vo lc y, v tng trn mn nh radar ngay c trong
nhng chnh quyn trc. Nhng Tng thng Bush bit hon
ton chc chn rng ngi n ng y l xu c. R rng
rng y l tt c nhng g chng ta cn bit n.
Trong nhng ngy tip theo, th gii s nghe v al Qaeda,
l th m Bush cng phn nh nh xu c. Khng bao lu
sau , chng ta c bit rng al Qaeda ang c h tr
bi chnh quyn Taliban ca Afghanistan. Taliban by gi l
xu c. Nhng tun l tri qua, ngn ng ca Tng thng
Bush t nhin tr nn t do hn vi nhng thut ng tu t
ca Tt p v Xu c - s kin c xc nhn bi mt nghin
cu ca i Hc Washington phn tch k lng nhng pht
biu ca ng c trc v sau s kin 9/11. V v th s xu c
ln ln - trong tuyn b ti lng vin quc hi ca tng
thng bn thng sau , ton b nhng quc gia c thm
vo danh sch: Iraq, Iran, v Bc Hn tr thnh mt trc
xu c. y l mt loi ngn ng hng bin m cc lnh t
thng dng huy ng dn chng h tr cho mt cuc
chin tranh - nhng cuc chin nh Afghanishtan v Iraq, l
nhng chin tranh theo sau v tn cng khng b 11 thng Chn.
Vo lc cui cuc tho lun ca chng ti, c t Lai
Lt Ma ch ra vic nhng cm xc tn ph v nhng
phng cch bp mo suy t c th lm nn nhng khn kh
v kh au v hn. Do bi iu ny, tht thit yu pht
trin cc chin lc gim thiu nhng cm xc tn ph v
iu chnh nhng vng tng in o ca chng ta. Trc
khi chuyn sang mt bui tho lun rng ri hn v nhng
i tr i vi nhng cm xc tiu cc v cc phng cch
suy t vng tng, cuc mn m ca chng ti u tin
thc hin mt khc ngot gn gi hn kho st lm th
no i ph vi mt cm xc tiu cc c th - mt cm xc
quan trng c bit trong mi quan h n nhiu vn nn ca
th gii ngy nay.
Nguyn tc: The Roots of Violence
Trch t quyn The Art of Happiness in a Trouble World.
n Tm L ngy 22/11/2011
Chng 9:
I PH VI S HI
THA C THNH THIN, chng ta ang tho lun
v nhng gc r ca bo ng, truy ngc n li t nhng
cm xc ca con ngi v cung cch suy t. Trong phm
vi ny, ti ngh c mt cm xc c bit m rt quan yu
khm ph trong mt chiu su rng ri hn: S hi. Bn
cnh th hn v bo ng, ti ngh s hi c l l k tn ph
hnh phc to ln nht ca nhn loi. Trong thc t, trong tt
c nhng cm xc tiu cc, ti phng on rng s hi chu
trch nhim co hu ht nhng kh au ca nhn loi, c bit
trong kh nng ca n to nn bo ng trong mt quy m
rng ln - mt cch chc chn ni bt hn ngay c gin tc
trong s quan tm y, v cc cuc chin tranh cn c trn s
hi nhiu hn gin tc. V n c th tr thnh mt vng xoay
xu c - khng ch s hi c kh nng to nn bo ng, m
bo ng trong x hi d nhin to nn s hi. Trong thc t,
mc tiu ca khng b l to nn ni khip s, khng ch
lm tn hi ngi khc vi bo ng.
Do vy, ti ang t hi ngi c bt c t tng no v
vic i ph vi loi s hi c th bm r trong x hi theo
sau nhng s kin nh 11 thng Chn khng, ti hi. Nhng
ri th nh mt suy ngh li, ti thm, , i n vic suy
ngh v n, phm vi s tho lun ca chng ta khng cn
phi gii hn trong s s hi khng b m thi. Bi v vn
ti tht s t hi l v vic i ph vi s hi nh th no
trong tng qut, bt chp ngun gc ca n l g - th d, c
th c lan rng s hi trong nhng thi gian ca kinh t hay
ti chnh khng n nh hay khng hong, v.v...
c t Lai Lt Ma p li, Vng, ti ngh rng nu
chng ta tht s mun pht trin cung cch hiu qu nht
i ph vi loi s hi y, chng ta cn bt u vi vic xc
nh nhng c trng khc nhau ca s hi, v th chng ta
c th p dng tng phng php thch ng trong vic i
ph vi mi th....
Nhng c trng khc bit trong ngha no? ti hi.
Mt c trng y l s hi l c gi tr. Nhng s s
hi thc t, ni m c mt e da hay him ha tht s. S
p ng thch ng n loi s hi chnh ng ny l c mt
cm gic ca s phng nga v thc hin mt hnh ng liu
chng t bo v, n bt c phm vi no c th.
Ngi bit khng, tha c Thnh Thin, iu ny nhc
ti nh rng chng ta ang ni v bn cht ca s hi, nhng
d nhin s hi v lo lng cng c mt chc nng tch cc.
Ti mun ni rng t nhn thc sinh hc v tin ha, trung
tm s hi trong no b c cu thnh nh mt h thng
bo ng, cnh gic chng ta v nhng hon cnh e da
hay nguy him n s sng.
iu y ng, ngi ng . Trong thc t, bn cnh
mang n mt thi thn trng hay cnh gic hn, c th c
nhng chc nng tch cc khc ca s hi, ty thuc nhng
hon cnh. Th d, chng ta c th xem s hi khng b
I PH VI S HI 235
nh tn ph t mt nhn thc, nhng tri li, loi s hi
li thm ch em cng ng n vi nhau gn gi hn, lm
chng ta cm thy hiu r gi tr lng ging ca chng ta hn.
iu y l c th.
Ngi t nhin chc li v bnh lun, Rt nhiu kh
nng! Dng nh rng t tng, nhn thc, v vin tng
ca con ngi l v tn!
D nhin, ti ch ra, h thng bo ng ny trong no
b xoay nhanh p ng nh - hay - chy trong thn th -
chun b thn th hoc l b chy v thot thn hay hnh
ng mt cch hung hng, nhm bo m cho s sng cn
ca chng ta. Nhng mt vn nn l trong th gii hin i,
hu ht chng ta khng thng xuyn chm trn vi nhng
hon cnh e da s sng - tuy th no b ca chng ta vn
ang hnh ng ging nh chng ta ang b e da.
Vng, chnh xc nh th, ngi ni, iu ny a chng
ta n mt c trng khc ca s hi - nhng s hi khng
thc t hay v l. Nhng loi s hi ny cn c trn s thi
phng, phng chiu tinh thn hay vng tng in o, v
nhng tin tng sai lc. iu ny c th rt thng thy, bi
v ging nh nhng cm xc tiu cc khc m chng ta
tho lun, s hi cng c mt nng lc mnh bp mo th
ti v che m s thu hiu ca chng ta i vi hon cnh
trong cung cch ng n.
Vy th, s tip cn chnh y l kho st nhng
iu kin cn c cho s sinh khi s hi, kho st n nhng
phm vi no s e da l tht v sp xy ra, hay mt s
phng chiu khng thc cn c trn s thi phng v bp
mo ca vng tng. Chng ta cn c th nhn ra ti thi
im no mt s s hi c l do tr nn v l, im m ti
y nhng phn ng cm xc ca chng ta tr nn tha thi
v n tng chng ngi, hn l mt s phn ng thch ng
n him ha.
D nhin, ti ni, ngay c nu mt c nhn c th phn
bit thc t t nhng s hi thi phng hay tng tng,
chng ta vn cn cn phi tm ra nhng phng cch
ng u vi nhng s hi tht s. Ti mun ni, chng
ta i ph vi mt s hi c cn c, cn c trn nhng him
ha tht s, v tuy th khng c phng no chng ta c th
thc hin, khng c iu g chng ta c th lm nh th no?
Th d, Hoa K theo sau v 11 thng Chn, chnh quyn
tung ra khp ni mt h thng bo ng khng b, chng hn
nh vng, cam, v . Nhng ngay c nu mt mc e
da l cao, tht s khng c iu g m mt ngi c th lm
v iu y. N ch to ra mt khng kh s hi.
Ny y,iu ny c th hi phc tp, ngi ni, ti
ngh rng mt cch tng qut trong nhng hon cnh, ni m
mt ngi tri nghim s hi, ngay c khi c mt s e da
no y, mt loi vng tng v thc ti s xy ra, v s
s hi ny s thng b thi phng nhn thc v him ha. V
vy, trong trng hp ny h thng bo ng c th to nn
mt n tng e da tng ln mi ni khp t nc. By
gi, s tip cn cn bn ca chng ta n s s hi u tin
l kho st thc t ca hon cnh. Th nn, him ha thc t
c th nh th no, nu chng ta kho st mc ca e da
c th khng ging nhau khp Hoa K - n c th khng qu
ln trong mt lng qu no y, th d th. Ri th chng ta
c th p ng ty theo thc t hon cnh ca chng ta. Ti
ngh rng ngay c mt yu t qua loa ca s thi phng cng
c th gp phn cho mt s s hi to rng hn. Do vy, s
tip cn ny ti thiu c th gim thiu hay loi tr bt c
I PH VI S HI 237
thnh phn no ca s hi m n c to nn bi s tng
tng ca chng ta qua s thi phng hay vng tng v
thc ti. V th, ti ngh rng chng ta cng tnh thc v thc
ti, nghin cu phn bit nhng s hi tht s v tng
tng hay phng chiu ca vng tng, tr nn tnh thc hn
v vic chng ta c th thi phng hay bp mo thc ti nh
th no, chng ta s cng i ph vi s hi hiu qu hn.
tho lun cn bn tin ha ca nhng cm xc tn
ph, chng ta c th thu hiu cc l do hu qu hp hi ca
nhng cm xc tiu cc. Ging nh nhng cm xc tiu cc
hay tn ph khc, s hi c cc loi hu qu vng tng hay
hp hi c th ca n trn s suy ngh hay nhn thc ca
chng ta. Mt cch c bit, khi c t Lai Lt Ma ch ra,
s hi to nn mt khuynh hng mnh m qu n gin
ha hay tng qut ha. D nhin, iu ny khng c g ngc
nhin, v nu c bt c lc no chng ta mun lm mt s
phn on nhanh chng v nhng g chng ta ang i ph,
mau l lit mt ngi hay mt hon cnh c bit thuc vo
mt c trng i cng tng qut, mt loi m chng ta
quen thuc, y l thi gian khi m i sng chng ta c
th trong mt him ha sp xy n. V, trong nhng hon
cnh sng - hay - cht ny, ni m s tn ti b e da, chng
ta lp tc n gin ha nhng g ang chm trn, xem xt ch
trn nhng yu t cn thit ti thiu - th d, th ny l tt
hay xu? v ri th ri khi y mt cch nhanh chng nht,
nu n l xu - l mt k hoch khng t lm.
Chng ta c th thy n thch nghi tng qut ha nh
th no, ngay c qu tng qut ha, trong qu kh xa xa nh
mt chng loi - th d, nu chng ta thy mt con rn, n
s gip chng ta sng cn nu chng ta nhanh chng t loi
th vt ny vo loi rn v hoc l b chy i hay l p
n vi mt cy chy hn l thong th phn tch mt cch
thc nhng biu hin ca con rn quyt nh n c phi
rn c hay khng. Ngi no tht bi trong vic phn loi
v dn nhn nhng con rn mt cch nhanh chng thng l
b cn, v c l khng th sng st trao truyn li nhng
loi gene y ca h. Tri li, nu chng ta thy mt on dy
leo hay mt que cong ging nh mt con rn, v chng ta
hiu lm n vi mt con rn v nhy li li mt cch nhanh
chng, ni cch khc, nu chng ta qu tng qut ha v
qu nhanh chng t i tng vo loi rn v cm thy
s hi mt cch sai lm, sau cng chng c hi g - chng
ta s vn sng cn. Do vy, chng ta c thit lp qu
tng qut ha bt u vi - thy nhng que cong nh
nhng con rn, v i khi cm thy s hi trong phn ng
n nhng o gic hay vng tng v thc ti.
Tuy nhin, trong th gii hin i, chng ta khng ang
i ph mt cch tng qut vi nhng con rn v nhng cy
que cong, v s nh hng ca nhng loi vng tng ny
v suy t c th l su sc. c t Lai Lt Ma cp,
th d th, s hi c th a chng ta n nhng him ha
thi phng nh th no. iu ny c xc nhn vi mt th
nghim bt thng trong nhng cm xc sau v 11 thng
Chn, c iu khin bi nhng nh nghin cu ti i
Hc Carnegie Mellon. Khng ging hu ht nhng nghin
cu khoa hc khc, thng dng nhng s lng nh cc i
tng th nghim, li cun h t ngun cung cp thun tin
nht cho nhng cuc th nghim khoa hc - nhng sinh vin
i hc cha tt nghip - cuc nghin cu ny s dng
mu i din ca mt nghn ngi M ca tt c mi la tui
v qu kh, vic o lng nhng phn ng cm xc ca h
ch nhng ngy sau v 11 thng Chn v ri mt ln na vi
I PH VI S HI 239
tun sau . Cuc nghin cu tit l rng, th nht, truyn
thng c th c mt nh hng mnh m trn nhng cm
xc no m ngi ta tri nghim - cc cu chuyn cho thy
nhng ngi trong cc x Hi gio hoan h vi s vui sng
sau v 11 thng Chn gi ra gin tc, v nhng cu chuyn
cho thy nhng l th cha khun than gi qua h thng bu
in Hoa K gy ra s hi, nh ngi ta c th d on.
Cuc nghin cu cng khuyn ngh rng gin tc hay s hi
c th c gi ra bi nhng phng tin khc, chng hn
nh vic s dng nhng loi thut ng tu t hng bin no
ca cc lnh t.
Nhng cuc nghin cu cng cho thy vic cc cm xc
ny c th lm nn nhng suy t vng tng in o nh
th no - chng hn nh s thi phng. Cc kho st thy
rng nhng c nhn phn ng vi s hi c khuynh hng
khng ch nh gi qu mc v s to ln ca him ha cho
chnh h trong vic tr thnh mt nn nhn ca khng b
trong nhng nm theo sau y m cng a h n vic nh
gi qu mc nhng loi e da v him ha khc (mc d
lin tc phng on h l t nguy him hn ngi M bnh
thng). Trong thc t, nhng nh nghin cu cm thy rng
s hi c th cung cp nng lng cho cm gic bi quan
gp phn n s suy thoi kinh t quc gia sau v 11 thng
Chn. Mc d s hi c khuynh hng lm cho con ngi
thm tht mc tht s ca e da, nhng n cng a n
vic ku gi cho s an ninh chc ch hn Hoa K v mt
ch ln hn t b nhng quyn t do no y nhn danh
an ninh.
V th, chng ta c th thy rng tuyn truyn s hi
trong mt x hi c th lm lan rng nh hng trn thi
con ngi cng nh chnh sch cng cng. S hi c th a
n nhng cn rng mnh vt xa tng tng, v n c th
l mt nhn t trong vic huy ng dn chng ng h cc
cuc chin tranh, nhng hnh vi dit chng, v tn bo nhn
tm mi hnh thc. Nh chng ta tng thy, s hi sinh
khi t nhng thi thc nguyn th kt qu t s khi ng
ca amygdala. C cu nguyn s ca no b lin h y
bao gm s n gin ha, tng qut ha, v c trng Chng
Ta v H - tt c nhng thnh t nguyn s cho n tng c
hu rp khun. By gi, khi cc s phn chia thng ng/
h lit v th hn c thy vo trong s trn ln, tt c
nhng g chng thc hin l cho s tuyn truyn ca mt
lnh t hay mt chnh quyn no y gieo rc tng rng
s sng cn ca chng ta b e da trong mt cch no
bi mt nhm thp km, khi ng mt loi s hi m
n a n s bo ng t.
Nhng nm trc y, mt chnh tr gia thng thn
trong vic din t nng lc s dng s s hi: D nhin,
qun chng khng mun chin tranh, ng y ni, nhng
cui cng th cc lnh o ca quc gia l nhng ngi quyt
nh chnh sch, v lun lun l mt vn n gin li
ko ngi dn theo cho d n l mt ch dn ch, mt nn
c ti, hay mt chnh th i ngh, hay th ch cng sn. C
ting ni hay khng c ting ni, ngi dn c th lun lun
b a ti mnh lnh ca nhng lnh t. iu l d dng.
Tt c nhng g chng ta cn lm l ni vi h rng h ang
b tn cng, v ln n nhng ngi theo ch ngha ha bnh
v thiu s yu nc v a t nc n him ha to ln
hn. Phng php ny hot ng hu hiu trong bt c x
s no.
Chnh tr gia, ngi ni iu ny l mt lnh t Quc
X, Hermann Gring, ni trong x lim ca ng ta ti ta n
I PH VI S HI 241
Nuremberg vi mt nh tm l ta n Hoa K. y l mt
phn trong s bc b ca Gring n nh tm l hc, ngi
ni rng mt khc bit gia nhng ch dn ch v c ti
l Hoa K, th d th, ch c Quc Hi mi c th quyt
nh vi tuyn b chin tranh.
S hi tin ha nh h thng bo ng nguy him ca
chng ta. N phc v tt p cho t tin ca chng ta, gip
h i ph v nhng him ha hng ngy m h thng gp.
S hi tip tc phc v trung thnh vi chng ta trong nhng
trng hp him nguy hay e da. Nhng cng lc, s hi
c th a chng ta vo trong nhng rc ri nghim trng -
s tht rng i khi no b con ngi khng qu tt trong
vic phn ng vi s hi n nhng vn ng n, vi
nhng hu qu thm khc. Kt cu cho mt thi im sm
sa trong s tin ha ca nhn loi, trong th gii hin i
s hi thng hot ng trong vic p ng n nhng th
sai st, vo nhng lc sai lm, di nhng iu kin sai lc.
Nhng th nghim ny m trong y cc hp tc vin b
iu kin ha phn ng vi s hi chp hnh vi nhng
i tng khc nhau (c sng ng v v tri gic). Bng hai
tm hnh u tin vi nhng c in git trung bnh, cho
thy rng no b con ngi c b sung nhng vng
xoay thn kinh d dng b iu kin ha s hi nhng con
rn, nhn nhn, hay cao - nhng him nguy thng thng
m t tin chng ta c th c rc ri vi - hn l nhng th t
gy hi hn nh nhng con chim v bm bm. Km may
mn thay, kt cu no b v nhng vng xoay thn kinh ca
chng ta cha theo kp vi th gii hin i. Chng ta c
khuynh hng s hi nhng con rn, nhn nhn, hay c mp,
ch khng phi thuc ht hay xe c, l nhng th c th git
ngi nhiu hn nhng cha bn chng ta lu to
nn s s hi i n vic hnh thnh nhng mng li thn
kinh trong no b con ngi. Nhng nghin cu cho thy
rng no b ca chng ta phn ng n nhng i tng
hin i tht s nguy him - th d nh, sng, dao, hay nhng
que cht n - ging nh cch chng p ng n nhng con
bm bm.
Chng ta tr nn d dng b iu kin ha s hi tt
c nhng loi vn khng nguy him c hu, i khi cn c
trn nhng nim tin sai lm v i khi l la di. Nh chng
ta thy trong tho lun v thnh kin, chng ta mt cch
khi qut qu vn b lp trnh phn ng vi s hi khi
chm trn n nhng ngi no thuc chng tc hay nhng
nhm x hi khc, nhng th l ngun gc ca kh au v
tn trong th gii tng lin v h tng ngy nay m trong
y s hp tc vi nhng nhm khc l cn yu cho s sng
cn ca chng ta.
Nh chng ta tng thy vi tr nh v c tng tng
rng ln, chng ta c th b li ko p ng vi s hi
trong vic phn ng n nhng s kin xy ra hng th
k trc. Khi chng ta p ng n nhng s kin vi s hi
cn c trn cc tin v nim tin sai lm, khng c gii hn
n nhng thm ha ca con ngi m chng c th a n.
Do vy, bi v chng ta khng th tin tng rng s hi
s lun lun bo v chng ta khi nguy him na - v trong
thc t do bi kh nng lm nn nhng thm ha ca n;
kh nng ca chng ta b li ko bi s hi; kh nng cho s
hi sinh khi cn c trn nhng bp mo hay vng tng,
thi phng, v la di v thc ti; kh nng v s hi lm
xi mn hnh phc ca con ngi; kh nng cho n tri dy
v tiu dit chng ta - nn tht cn thit duy tr s cn
trng. Chng ta s dng l tr, phn on v t duy ph phn
I PH VI S HI 243
gim st nhng s s hi ca chng ta, bo m rng
chng ta nhn vo s s hi ca chng ta mt cch thc t,
nh c t Lai Lt Ma khuyn ngh, phn ng vi s hi
cn c trn nhng e da tht s hn l trn s tng tng,
thi phng v la di.
Tha c Thnh Thin, trong vic nhn v kh nng cho
s hi sinh khi trn cn bn ca nhng e da tng tng
hay thi phng, v kh nng ca s hi to nn bo ng, ti
ng vi ngh ca ngi trc nht kho st thy s
s hi ca chng ta c cn c trn thc t hay khng. V ri
nu chng ta thy rng chng ta ang thi phng mc ca
nguy him, sau iu ny s gim thiu mc s s hi
ca chng ta v h thp kh nng ca bo ng....
ng y.
Nhng, cu hi ca ti l, con ngi nn p ng nh
th no khi tht s c him nguy rng khp trong x hi ca
chng ta? Nhng a im nh Do Thi th nh th no, th
d th? tng c nhng thi gian, ni m nhng cuc tn
cng khng b ca ngi Palestine dng nh xy ra hu
nh hng ngy, vi vic nhng k khng b ch tm nhm
vo nhng khu vc cng cng, nhng a im ni m ngi
dn i mua sm hay n ung, git hi cng lm thng tt
mt cch c bit v c nhng thng dn, gia nh, la
i tr tui, tr con,... v ti.
Trong trng hp ny, ngi ni, nguy him l tht s,
rt tht. V nu chng ta sng di nhng hon cnh him
nguy nh vy, th th s s hi l c cn c v mt s p
ng thch ng...
Vng, y l cu hi ca ti: Chng ta i ph vi cm
gic v ni s hi lan ta cng khp ny nh th no trong
i sng hng ngy ca chng ta? Chng ta khng th nh
mi. Chng ta phi i ra ngoi v sng i sng ca chng
ta, nhng c ni lo s tim tng ny.
Khng th c cu tr li d dng y, c t Lai
Lt Ma tha nhn. i sng i khi hin din nhng tnh
trng nguy him. Ti ngh chnh v th trc tin bt u
khi nghin cu i ph vi nhng tnh trng nh vy l
vi quan im cn bn ca chng ta, nhn ra rng i sng
s khng bao gi hon ton khng c rc ri, khng bao gi
hon ton khng c nguy him. y l iu chng ta phi
chp nhn. V th, nhng hon cnh nguy him hin ln vo
nhng lc c hay khng bo trc. Th d, trong khu vc ni
ti sng n , gn y c du hiu ca him ha lin
h n xung t gia Pakistan v n . By gi thc t l
nu trong mt cuc chin, Pakistan r rng d dng b nh
bi. n l mt quc gia ln hn nhiu, c mt qun i
gp ba ln s qun hai trm nm chc nghn ca Pakistan.
n c sc mnh hn gp i, v th t nhin Pakistan s
b nh bi. Cn c trn thc t qun s, r rng c th do s
liu lnh tuyt vng v khng c ch cho vic quan tm n
o c hay phm hnh, Pakistan c th chn s dng v
kh ht nhn chng li n . Dehli l th , s hu nh
chc chn l ng u danh sch. Khi tnh trng leo thang
chin tranh, nhng th bom khc c th c th xung, vi
phng x n gn Dharamsala, ni ti .
Ngi ang ni trong mt ging iu thc t m ti khng
th no khng hi, Vy th, ngi khng s hi ch khi c
mt s leo thang cng thng gia hai quc gia y?
Howard, sng khng s hi di nhng kh nng him
ha tht s nh vy c th nguy him.
I PH VI S HI 245
Vng, nhng mt ngi c th lm g v n? Con ngi
Dharamsala khng th kim sot i vi vic ngi no
ang gi bom nguyn t. N khng nh, Okay, ti s thn
trng, ti s trnh b trng bom nu chng ti b tn cng!
Ngi p, Di nhng hon cnh nh vy, chng ta n
gin phi chp nhn kh nng ca iu g y xy ra. Cng
ng Dharamsala khng th tng tc v tn c ni khc.
C th c cng ng th khng th di tn, nhng nhng
c nhn c th...
Mt s ngi bn ca ti Delhi khuyn ngh rng
Dharamsala l rt nguy him do bi s gn gi ca n vi
Pakistan v v th ti nn di tn v Delhi. Nhng ti cm
thy rng ngh y thm ch ng ngn hn bi v Delhi
ngay c l mt mc tiu quan yu hn Dharamsala. Trong
qu kh khi c nhng s xung t gia n v Pakistan,
ti thng i xung nhng khu nh c ca Ty Tng Nam
n, nhng by gi do s gn gi ca chng vi Bangalore,
mt thnh ph trung tm rt quan trng, la chn y mt
cch c bit cng khng ng vng c, ngi ni.
Nhng vn phi c nhng la chn cho ngi v nhng
ngi khc...
c t Lai Lt Ma p li mt cch kin nh, Dharamsa-
la l nh ti. Lun lun c ri ro no . Chng ta khng th loi
tr tt c mi him ha trong i sng, vic y ng l thc t.
Cm thy rng ngi n trnh cu hi ca ti v vic xua
tan nhng s hi c cn c nh th no, hay c l hy vng
cho mt phng php hay mt li p c th hn, ti thiu l
iu g y thc t khuyn khch hn ch l i sng th gay
go, ti thc thm mt nht na vo vic y.
Ti ch ang t hi, ngi c ngh v bt c nhng hon
cnh no khc, ch m ngi cm thy lo s khng?
Vng, thnh thong ti tng cm thy s s hi no y,
ngi ni mt cch bc trc.
Vi s thi thc ca ti, ngi tip tc k cho ti nghe v
lc cc gii chc thm quyn khm ph mt c chng c
cho thy rng ngi c th c th tng trong mt s nguy
him thn th no y t mt t thnh vin bo ng, cp tin
ca mt t chc. Tht hi kh khn cho ti tng tng
ngi kh s v s hi hay bn khon,v th ti hi, Vy th,
ngi c kinh nghim v nhng triu chng thng thng ca
s hi, nh mt cm nhn bc dc, v.v... hay khng?
D nhin, nh mt con ngi, th thng. Tuy nhin, n
khng nh hng ti nhiu. Th d, n khng quy ry gic
ng ca ti, ngay c trong mt m, hay s ngon ming ca
ti. Nhng ti vn cnh gic v kh nng ca mt him ha
no y.
Vy th, ngi gii quyt s s hi y nh th no?
ti hi.
By gi y, v chng, y l mt trng hp ca s
s hi c cn c. C kh nng ca mt loi e da no y
n i sng ca ti, v th c mt s nn tng ng tin cho
s hi. Nh chng ta cp, vi c trng ca s hi cn
c trn nhng s phng chiu tinh thn, nhn thc sai lc
hay vng tng in o v thc ti, chng ta c th xua tan
s hi bng vic chp nhn mt s thu hiu chnh xc hn
v honh cnh. Nhng trong trng hp ny y l loi s
hi, ni m c s quan tm chnh ng. V vy, chng ta cn
chun b chnh mnh cho kh nng y. Nn y, d nhin,
nh mt p ng cho iu ny l chng ta c cc gii hu
I PH VI S HI 247
trch thc hin nhng chuyn phi lo v an ninh mt cch
nghim tc hn nhiu v cn trng hn nhiu.
Nh ti hy vng khm ph vi ngi mt phng php
i ph vi s hi m c th c s dng bi nhng ai nh
chng ta, nhng ngi khng c nhn vin bo v, ti nhn
mnh, Ngi bit khng, ti vn ang t hi c mt s tip
cn i ph no khng vi nhng loi s hi c c s r
rt, ch m c th khng c nhng bc ngay lp tc m
chng ta c th thc hin gim thiu e da. iu g y
gip chng ta xc tin vi i sng hng ngy ca chng ta,
m khng b c ch bi s hi.
Ngi ni rng, Trong trng hp ny, chng ta c th
duy tr s thng bng v tip tc cn trng, khc hn th
khng c g nhiu m chng ta c th lm...
C l cm nhn s khng hi lng ca ti vi cu tr li,
ngi bt ci, v thm, ny Howard, ti cho rng lun
lun c th c mt s c nhn no y, nhng ngi n
gin khng phn chiu y c bt c ni lo s no.
Nhng ngi tip tc khng tnh thc, si m, qun lng n
nhng nguy him, v tip tc vui v i sng ca h, khng
s hi...
, ngi mun ni n nhng ngi may mn? ti a.
ng y, nhng ngi may mn ! ngi lp li, ci.
Ti cm thy, ngi phi c iu g y cng hin hn
na, vic bit kh nng ca ngi duy tr th trng tm thc
tch cc trong mi hon cnh. Ngi dng nh ni v kh
nng ca s tn ph v chnh ngi v ngi khc m khng
c mt cht no lo lng trong ging ni hay thi ca ngi,
vi mt cm gic hon ton v y v chp nhn, nhng
khng c mt cm gic chi b, ging nh ngi ang tnh
lng vi tng y, m vi mt m iu ca t bi, khng
phi mt ging bt cn. Ti ngh, chc chn rng, loi thi
y khng phi c pht ra mt cch t ; phi c mt
phng php trau di n.
Ti quyt nh tung thm mt chiu na, tr nn c th
hn, vn trong hy vng ca mt gii php no y, mt tu
gic no y. Ah, hy ti hi ngi iu ny: c bt c
ngi no Dharamsala ni vi ngi v ni s hi ca h i
vi chin tranh nguyn t khng?
Vng.
V ngi d ni g vi h? Ngi khuyn bo h th
no, khi h n vi ngi v ni rng h lo lng v kh nng
ca chin tranh ht nhn?
Ti ni vi h v k cho h rng ti cng chia s nhng
quan tm ca h.
Vn th no y khng th hay khng bng lng chp
nhn cu tr li ca ngi, ti tip tc gic gi ln ging nh
ngi c mt loi gii php thn k no y m ngi cha
khai m: Ah, khi ngi ta n vi ngi, thn hu hay quyn
thuc ca ngi, v h biu l vi ngi ni lo s ca h v
chin tranh hch tm, khng c g thm m ngi c th ni
vi h hn l chia s mi quan tm ca h ch? Ti mun
ni ... c bt c iu g ngi c th ni s gip lm khuy
kha ni lo s hay bn khon ca h? Khng c t ng an i
no m ngi c th ban b cho h ?
Lc u mt cch bun b v vi mt s cam chu hon
ton mt cch m ngi ni, Khng c nhiu. Trong bt c
trng hp no i na, Howard ny, chng ta khng c
I PH VI S HI 249
qun rng thng thng nhng g cho con ngi thanh thn v
t tin l hnh ng chia s nhng ni s hi ca h vi ngi
no m h thng mn. iu c th rt quan trng.
Khi nhng bng mt tri di bn ngoi phng ca c
t Lai Lt Ma, th r rng l thi khc x chiu lm ri.
Th k ca c t Lai Lt Ma v cc th gi ca ngi ang i
ch ngoi ca. Bui m lun ca ngy hm y chm dt.
Trong vic tho lun mt phng php i ph vi
nhng s hi thc tin, cn c trn nhng e da chnh ng,
c t Lai Lt Ma bt u vi mt hnh ng n gin
ca vic chp nhn mt mc no y ca nguy him l
mt phn t nhin trong vic hin hu ca loi ngi.
tng ny l mt iu m ngi thng em li t trong
qu kh nh mt chin lc ph thng i ph mt cch
thc t vi bt c loi rc ri no hay bt c hnh thc kh
au no ca con ngi. Ngi gii thch trong qu kh i
vi thi nn tng ca chng ta v nhng kh au v rc
ri c th tc ng n vic chng ta ng u vi nhng
th ny nh th no khi chng pht sinh mt cch khng th
trnh khi. Vic chp nhn kh au nh mt s tht t nhin
trong s hin hu ca con ngi cho php chng ta tp trung
hn trn vic tm kim mt gii php ca nhng vn nn, v
t c cm gic rng cuc sng th khng cng bng, rng mt
ngi no y b chn la ra cho bt hnh mt cch bt cng
v v l, tr nn t b vng bn trong mt s vic c tnh
cch kch tnh ca vai tr nn nhn.
Nhng trong phm vi ny, ti ang tm kim cho mt
sch lc i ph vi nhng s hi thc tin mt cch
c bit hn, v ti thy rng s khuyn bo ca ngi
trong trng hp ny l kh tht vng! Vi mt khng kh
cam chu, ti thiu khi dng nh i vi ti vo lc y, ngi
khng c cng hin g hn ngoi tr mt s khuyn bo n
gin ni v nhng s hi v quan tm ca mnh, chia s
chng vi ngi khc. Nh mt phng php thc t v hiu
qu gim thiu ni s hi ca con ngi, ti c mt
thi gian kh khn m nut tri tng rng s chia s
n thun ni s hi ca mnh vi ngi khc c th c nhiu
li ch. D nhin, ti ngh, lun lun d thng khi c ngi
khc chng ta ni chuyn vi. Nhng nh mt phng
php chin u vi nhng ni s hi v i ph vi
nhng e da chnh dng, i vi ti dng nh kt qu ca
vic chia s s s hi ca chng ta vi mt ngi khc c
th ch d dng l thay v gim thiu s s hi ca chng ta
th chng ta li lm gia tng nhng ni lo s ca ngi kia,
v th by gi chng ta c hai ngi cm thy s hi, thay v
mt. Vic y c th gip nh th no?
Trong vic suy ngh v li khuyn bo ca ngi nh c l
l nng cn, c t iu b che khut khng xy ra trong ti.
Th d, khi chy cha tm l tr liu cho nhng bnh nhn
trong qu kh, ti ch rng mt s bnh nhn bo co
l h cm thy t bn khon hn nhiu v kh hn nhiu
sau ch mt hay hai ln m trong y mt cch chnh yu tt
c nhng g m ti lm l lng nghe h, gt u, cng
by t mt s ch sng lng v su sc h.... Thng
thng ti gt b v khinh r nhng s tin b nhanh chng
ny nh mt s bay bng ha ra sc khe
(1)
mt cch gin
d, mt hin tng c cc nh tm l tr liu xc nhn
t lu trong vic m bnh nhn tr nn kh quan hn nhiu
mt cch rt nhanh chng, gin d sau khi ni v nhng rc
1. Flight into health: Xy ra trong tm l tr liu, khi mt bnh nhn
dng nh thc hin mt s hi phc t ng khi c i din vi trin
vng ca cha tr.
I PH VI S HI 251
ri ca h, iu m cc nh tm l tr liu i khi din dch
n thun nh mt loi c cu ph nhn, mt cch trnh n
o su thm nhng vn au kh ca h. Nhng gn y
hn, mt s nh l lun ang thy hin tng ny trong mt
cung cch mi, nh i din s tin b chnh ng. V bn
cnh iu y, chia s ni lo s v bn khon ca mt ngi
trong tm l tr liu c th t chnh n i khi cung cp mt
s th thi y nng lc, ti thiu mt lp lo lng hay bn
khon, mt cch n gin bng vic bnh nhn khm ph ra
rng h th bnh thng, rng ngi khc chia s nhng
lo lng tng t, rng h khng c bit hay n c trong
nhng ni lo s ca h. T vin tng y, vn gi rng
vic chia s nhng ni lo u ca mt ngi c th gip lm
yn lng mt s s hi no y, ngay c trong nhng hon
cnh tht s nguy him, dng nh khng l mt chin lc
yu km mt cch t ngt.
Khi u khuyn ngh ca c t Lai Lt Ma ni v
nhng s s hi ca mt ngi v chia s chng vi nhng
ngi khc nh mt sch lc vt thng nhng ni lo s
rt tht trong nhng hon cnh nguy him nghim trng
im vo ti nh cng trnh phc tp ca mt ci bnh
may mn. Bi v ti cho rng ti tht vng cho n khi
m mi mt l thuyt v quan im ca ngi c h tr
bi chng c khoa hc, v cm thy rng li khuyn bo ny
r rng di mc bnh thng, ti khng tin liu c th tm
ra cng trnh vi nhng gi tr ca khoa hc. Tuy nhin,
trong vic nhn vo hnh ng t biu l
(2)
t nhng vin
2. Self-disclosure: T biu l l hnh vi c thc v v thc bc
l hn v chnh mt ngi vi ngi khc. iu ny c th bao gm,
nhng khng gii hn n, t tng, cm gic, kht vng, mc tiu, tht
bi, thnh cng, v m c cng nh nhng th thch, khng thch v
tng khc v trong mt chiu su rng ri hn, ti thy
rng hon ton l mt bc tranh khc bit bt u hin ln.
Trong thc t, kin thc khoa hc cung ng cc chng
c rng vic chia s mt cch n gin nhng ni s hi v
quan tm ca mt ngi v cc s kin chn thng v nguy
him c th c mt gi tr thnh thang. Nhng nh tm l hc
x hi ti cc trng i hc khp th gii tin hnh cc
cuc nghin cu kho st nhng phng php hiu qu
nht i ph vi s hi sau nhng thm ha do c thin
nhin hay con ngi to ra - sau ng t, chin tranh vng
vnh Ba T, nhng v tn cng khng b Do Thi, thm ha
Bosnia - v i n mt kt s kt lun v nhng phng
cch hiu qu nht ng ph trong nhng tnh trng ni m
chng ta khng th kim sot i vi nhng s kin rng ln
hn. S nht tr, c ng h bi cc nh chuyn mn trong
tm l hc, tm l tr liu, ch n tm quan trng ca vic
ni kt mt cch n gin vi ngi khc v chia s nhng
quan tm ca h.
Nghin cu cho thy rng t biu l nui dng nhng
ni kt x hi, l nhng th ln lt lm gim thiu cng
thng c nhn cng nh khuyn khch ngi khc lm ging
nh th, iu c th bn r trong mt x hi lm gim
thiu s cng thng ca x hi lan rng hn. C nhiu chng
c rng ln cho thy v s li ch t nhng lin kt x hi v
mt cm gic thn cn, t cc li ch sc khe thn th n
nhng hiu qu trc tip ca n trong vic gia tng nhng
cm gic ct tng v nhng mc ca hnh phc. Cc
nghin cu xc nhn nhng g hin nhin khng th chi
ci c n hu ht chng ta trong thi gian nhng cuc
mn chung ca mt ngi.
I PH VI S HI 253
khng hong: Con ngi t nhin ci m n ngi khc
v nhng lin kt x hi ha tan khi ngi ta bt u nhng
cuc tho lun si ni vi khng ch gia nh v thn hu m
cng thng vi nhng ngi hon ton xa l - trong nhng
hng ch i ca siu th, thang my, hay trm xe but. iu
ny l kt qu trong nhng cm nhn ca tnh on kt, l
iu c th l mt s i tr n mi e da tp th. Trong
thc t, nhng nghin cu cho thy rng ch n gin hin
din vi ngi khc v to nn mt ngha thn mt c th
gim thiu cm gic s hi, ngay c khi mc ca him
nguy vn nh vy.
Trong vic nghin cu nhng nh hng tch cc ca
vic ni v cc s kin chn thng tinh thn, nhng nh
nghin cu nhn vo hu qu ca nhng s kin chng hn
nh trn ng t Bc California nm 1989, cuc chin
vng vnh Ba T, hay v n bom Oklahoma City, v xc
nh mt s giai tng c th d on trc m cng ng tri
qua trong vic ng u vi nhng s kin cng thng hay
chn thng tinh thn cao . Ngi ta thy rng ba hay
bn tun sau s kin, con ngi tho lun t do v vic y,
ni chuyn mt cch ci m bt c ngi no v tri nghim
ca h, v nh mt kt qu ngi ta i ph tng qut tng
i tt. Tuy nhin, t khong tun th t n tun th tm
sau nhng v chn thng cm xc, ngi ta thng cm
thy rng h nn vt qua chng vo lc y v chm dt ni
v cc vn y mt cch ti a. Vn nn l hu ht mi
ngi vn ngh nhiu v chng v vn mun ni v nhng g
xy ra, nhng khng cm thy nh thch nghe n nhng
cu chuyn ca cc ngi khc. Mt vi tun sau trn ng
t 1989, th d th, ngi dn Palo Alto bt u mc
nhng chic o thun v dng ch, Cm n v khng chia
s kinh nghim ng t ca bn. Vy th, s xung t ny
gia nhu cu ni v nhng thm ha v s thiu thin
lng nghe ngi khc ni v n thng a n mt s cng
thng lan rng dy ln, rc ri sc khe, cu knh, tranh lun,
v thm ch trong vi trng hp l mt s gia tng t l cng
kch trm trng trong mt cng ng. Cui cng, mt giai
tng thch nghi tng qut xy ra tr tm n mi hai tun
sau s kin, v vo lc kt thc ca thi im y i a s
nhng ai b nh hng bi chn thng cm xc tr li
bnh thng - nhc chng ta mt ln na v kh nng phc
hi k diu ca loi ngi.
Trong vic xc nh nhng li ch ca vic ni v cc s
hi ca con ngi, mt nghin cu ti UCLA khm ph
mt hin tng hp dn khc: Ch t tn cm gic s hi
gim thiu n
(3)
. Trong nhng nghin cu s dng k thut
fMRI (Hnh nh cng hng chc nng in trng), cc
nh nghin cu cho nhng i tng th nghim xem mt
lot hnh nh vi nhng khun mt biu l nhng cm xc
khc nhau v hi cc i tng nhn bit bng li ni v
cm xc trn khun mt y. Khi cc i tng gi tn s
hi, my o nh hng in trng no b cho thy s khi
ng ca mt vng trong v no pha trc trn c ngh
l nh hng nhng hiu qu lm nn ch v c ch trn
amygdala (khu vc pht sinh s hi) v mt s gim thiu
hot ng trong amygdala!
Nng lc vch trn ra nhng t tng v cm gic ni
ti ca mt ngi l qu ln, trong thc t, rng ngay c nu
mt ngi khng c ai ni chuyn, mt cch n gin tnh
3. y cng l mt phng php ca Lng Mai, Thin s Nht Hnh,
nhn din mt cm xc v gi tn n.
I PH VI S HI 255
thc, pht m, v t tn nhng t tng v cm xc tiu cc
xut hin cng c nhng li ch quan trng, c vt cht ln
tinh thn. Nhng th nghim cho thy rng mi lm pht
vit v nhng suy ngh v cm gic v nhng s kin bt li
v chn thng tinh thn c th gim thiu cng thng v
gip con ngi ng bin. Trong mt th nghim, mt nhm
i tng vit v nhng rc ri c nhn thc bch nht,
trong khi mt nhm khc vit v mt ch bnh thng,
ch hai mi pht trong bn trng hp ring l. Nhng ai
vch trn ra cc t tng v cm xc kh au th t cc bnh
hon trong thi im ca nghin cu hn l nhng ai du
kn. Nhng i tng vch trn ra c nhiu t bo T
h tr
(4)
hn, mt thnh phn quan trng ca h thng min
nhim. Cc nh nghin cu a l lun rng vit v nhng
s kin gip con ngi t kinh nghim trong mt phm vi
rng ri hn ca i sng h, hnh ng nh mt loi thc
tp m rng, l iu c th cung cp nhng li ch tht
s, l nhng th chng ta s khm ph xa hn trong nhng
chng sau ny.
D nhin, r rng rng chia s tri nghim ca mt ngi,
hy vng v s hi ca mt ngi, vi mt ngi khc khng
phi l thuc tr b chng cho vic chinh phc tt c nhng
ni s hi v bn khon, cng khng phi l vit vch trn ra
c th lm tt c. Trong vic thc hnh t biu l vi mt c
nhn khc, ci m n mt ngi no khc , khng phi
mi ngi u c c hi hay u i chia s nhng cm
nhn ca h vi mt ngi nh c t Lai Lt Ma. V th,
chng ta cn thc tp trong ngha thng thng, khi by
4. T helper cell - t bo T h tr: Mt nhm bch huyt bo ngm
ng mt vai tr quan trng trong vic thit lp v lm ti a h thng
min nhim.
nhng g thch hp, vi mt s nhy cm n phm vi - trong
vic quan tm n nhng g ang c ni, v ni u, khi
no, vi ai. Tuy th, vi mc thng thng, nh c t
Lai Lt Ma ngh, hnh ng n gin ca vic chia s
kinh nghim ni ti ca mt ngi vi mt ngi khc c
mt nng lc v bin cho vic xua tan s hi v ban cho sc
mnh ni ti.
Ngy k, chng ti ngi li, ti bt u, Tha c Thnh
Thin, ngy hm qua chng ta ni v tng ca ni lo
s cng khp m dng nh gia tng trong th gii ngy
nay. i vi nhng ngi sng n , c mi e da ca
s tn cng ht nhn, ni e da ca tn cng khng b i
vi nhng ngi sng Hoa K, v d nhin Do Thi, n
l mt cung cch ca i sng! Chng ta khng bao gi bit
nhng s kin ny c th xy ra khi no hay chn no - ch
c ni s hi m thm ny. V ngi hu nh hm rng trn
mt mc no y chng ta khng th lm g nhiu v loi
s hi tim tng ny, khi n khng phi l mc ca s
phng chiu vng tng hay tng tng ca chng ta.
D nhin, ngi hon ton ng v iu y, v tuy th ti
khng th no khng cm thy c th c iu g y khc
hn; ti vn khng hon ton cm thy hi lng vi cu tr
li ca ngi rng khng c iu g na m chng ta c th
lm v ni hi s ny khc hn l ch chia s n vi ngi
khc. Do vy, trc khi chng ta i qua nhng ch khc,
ti ang t hi rng c bt c iu g m chng ta cha ngh
ti trong dng thc ca nhng phng php gip chng ta
hc hi v chp nhn s hi.
Vng, ngi ni, th d, lun lun c phng php ca
Tch Thin Tn Gi, l iu m ng v ti tho lun trong
quyn sch u tin v Ngh Thut Hnh Phc. Tm tt,
I PH VI S HI 257
Tch Thin [mt v thy Pht gio ln vo th k th VIII ca
n ] ngh rng chng ta phn tch hon cnh v nhiu
ln lp i lp li nhc nh chng ta: Nu rc ri m c gii
php, th th khng cn phi lo lng v n. Trong trng hp
y, chng ta phi tp trung trn vic tm kim gii php y.
Nu tri li, khng c gii php kh d, th khng vn g
trong vic lo lng, bi v chng ta khng th lm bt c iu
g v n bt c cch no. V vy, khi chng ta tip cn mt
tnh cnh vi loi vin kin y, ri th ngay c nu chng ta
tht s chm trn vi thm ha, chng ta s c mt c hi ln
trong vic i ph vi n. Th nn, iu c th hu ch
trong mt s tnh th.
D nhin, ti nhn xt, ti nhn ra rng c th c nhiu
loi s hi khc nhau, nhiu mc khc nhau. S hi c
th cha ng mt hnh nh ca nhiu th trng tinh thn
khc nhau c th tr nn ly tin mnh hn v lm cho bt
lc, i t mt khuynh hng lo lng v nhng s kin
trong i sng hng ngy, n mt cm gic kinh nin dai
dng v bn khon n nhng s tn cng hi s bng n
ton din vi nhng triu chng vt l n nhng tnh tit
khip s hon ton. Loi khip s m mt c nhn no y
s tri nghim khng ch ty thuc trn bn cht ca hon
cnh m cng c quyt nh mt cch ph qut bi mt
s phi hp nhng nhn t v sinh l, tm l, v mi trng
c nhn.
ng y, c t Lai Lt Ma ng . V th, chng
ta cn nhng s tip cn a dng ng u vi nhng
loi s hi a dng hay nhng phm vi khc nhau.
, nu chng ta ang ni v nhng s hi v lo lng c
nhn, trn mc c nhn, ng ni ng l c nhiu phng
php c th cn n, l nhng th cao gm s lng nh v
iu kin thn th, bnh hon tinh thn ca c nhn; bnh
hon tinh thn nh s ri lon lo lng lm sng, v nhng
s cha tr a dng m c th bao gm s ch n king
khem v tp th dc, thuc men, tm l tr liu, v nhng k
nng nhn thc thi
(5)
c th. Nh chng ta tho lun
trc y, mc d mc d c vit trong th k th VIII,
phng php da trn l tr ca Tch Thin i ph vi lo
lng l rt ging vi k thut nhn thc hin i. Trong thc
t, nhng phn ca tc phm ca Tch Thin c nghe nh
n thng t mt quyn sch hin i v nhng k nng nhn
thc thi , ni m l tr, lun l, v phn tch c s dng
thch thc v bc b mt cch nng ng nhng t tng
tiu cc t ng ca chng ta.
Nhng trong phm vi m ti ang ni y, ti nhc
nh ngi, l loi hon cnh c nhng s s hi c cn c
lin h n nhng vn nn v nguy him rng ln hn trong
x hi, nhng loi nguy him hay e da rng ln hn m
chng ta khng c cch no kim sot, ngc li vi
nhng rc ri c th hn trong i sng c nhn hng ngy
ca chng ta m chng ta c th lo lng n. Th nn, ti
ang t hi rng chng ta c bt c t duy no xa hn v vic
i ph vi nhng loi s hi y khng.
Vy th, vi nhng loi s hi ... ngi lp li, trm
ngm phn chiu mt cht, d nhin i vi nhng ngi c
nim tin tn gio, tn ngng ca h lun lun c th ng
mt vai tr trong vic h tr h ng u vi nhng trng
hp ny vi t hi s hn.
5. Cognitive behavioral technique: K nng nhn thc thi : K
thut tp trung trn vic thay i nhng s tin tng, hnh tng, v t
duy nhm thay i cc thi khng ng.
I PH VI S HI 259
iu y ng, ti ni. Trong thc t, ti mng v ngi
nu vn ln. C mt s lng ln chng c khoa hc
thit lp mt cch r rng v nhng li ch v bin ca nim
tin tn gio trong vic gip nhng c nhn ng u vi cc
khng hong v kinh nghim chn thng, v.v... Nhng v
nhng ai khng tham gia vi mt tn gio no th ra sao?
By gi, hy c mt ci nhn khc vo iu ny, chng
ta c th thy mt nguyn tc rt quan trng. Quan im
v ng c tim tng ca chng ta chc chn c th c nh
hng v vic chng ta p ng n cc nghch cnh, e
da, hay nguy him nh th no,ngi p li. Th d, mt
thi n cn v t bi em n mt cm gic t tin, mt
sc mnh ni ti. iu s gim thiu s hi. Trong thc
t, chng ta thng thy nhng trng hp ny l ni c
th c hai con ngi trong chnh cng mt trng hp nguy
him, tuy th mt trong hai ngi y ng u hiu qu hn
ngi kia - y chnh l quan im ca ngi y c th lm
nn s khc bit. Tht s, vic p ng ca chng ta n mt
hon cnh nguy him v kh nng i ph vi s hi c
th thng ty thuc trn quan im v nhng c tnh ca
c nhn hn l bn cht ca chnh hon cnh.
Ngi bit khng, tha c Thnh Thin, iu y nhc
ti ... ti nh li trng hp ca mt bnh nhn khi ti ang
cha tr cho mt ri lon cng thng xy ra nh hu qu ca
chn thng tinh thn nhng nm trc y khi ti ang
thc hnh nh mt bc s tm l tr liu. Anh ta i n thnh
ph St. Croix vi bn gi v mt cp na khi cn bo Hugo
p vo hn o. Anh c mt kinh nghim chn thng
tht s v vn tri nghim nhng triu chng mt thi gian
di sau s kin. Th no i na, trong mt bui n, anh ta
yu cu ti gp bn gi ca anh ta v cp kia. C bn ngi
ging nhau rt nhiu, vi cng qu kh, tui tc, v.v..., v
tt c bn ngi cng chia s kinh nghim chnh xc nh
nhau trong cn bo, vi tt c bn cm nhn s hi tht s
vo lc y. Nhng vn gy n tng vi ti l mc d tt
c bn h tri qua cng cng trng thi, cng nhng hon
cnh ngoi ti, nhng mi ngi trong h p ng n
nhng hon cnh trong mt cung cch hon ton khc
nhau, trong dng thc ca mc s hi m h biu l, h
c th ng u hp l nh th no trong khi v sau khi
tri nghim, v v.v...
Vy, bnh lun ca ngi v nhng con ngi khc nhau
p ng n cng mt tnh th trong mt thi khc bit
nhc ti nh li cu chuyn y. N tht s soi sng quan im
ca ngi rng thng th khng phi bn cht ca s e da
sai khin thi v p ng ca chng ta m vic chng ta
nhn thc v din dch mi e da nh th no. V d
nhin, nh ngi ch ra, cn bn quan im v i sng, k
c nim tin tn gio, c th c mt nh hng ln trn vic
chng ta p ng n nhng him nguy nh th no, v.v...
Th nn, trong ci nhn ny, ngi c th cho ti mt s th d
khc v nhng quan im hay nhn thc no c th gip
gim thiu s hi khng?
Nhng nhn thc khc, c t Lai Lt Ma lp li.
Vng, mt nhn t khc lin h y c th nh hng
phn ng ca con ngi n mt e da hin ra l mc
m vi n ngi ta tnh thc v s v thng ca h. Mt
cch tng qut, trong i sng hng ngy ca chng ta, hu
ht mi ngi tr nn qu mi m, bn rn trong nhng hnh
vi hng ngy ca chng ta khin h khng nhiu suy ngh
n tng rng mt ngy n chng ta c th cht. Vy nn,
khng qun chiu nhiu trn s tht ny, chng ta c khuynh
I PH VI S HI 261
hng c mt cm gic tim tng rng s sng ca chng
ta s tip tc v tip tc, rng chng ta s hin hu mi mi.
Cng dnh mc vi tng ny, chng ta s cng gia tng s
hi khi c mt e da n s tn ti y.
D nhin, khi c t Lai Lt Ma cnh bo lin tc, rng
khng c nhng cu tr li d dng v khng c mt cha
kha n c gii quyt s s hi lan ta trong mt x hi,
c bit trong nhn hiu c th lm xi mn hnh phc, t do
ca con ngi, v a n xung t cng bo ng. Nhng
ngi tng cho chng ta mt s tip cn c th t chng ta
trong mt phng hng ng n, mt phng php hon
ton ng dng vi nhng khm ph ca khoa hc hin i,
v th s hi t ca hai s phng thc cng hin nhng hy
vng chn tht cho tng lai.
Ngi bit khng, tha c Thnh Thin, ti hu nh ch
suy ngh bng dy ra y; ti phng on rng im chnh
ca vn y l chng ta khng bao gi bit nhng g s
c em ti trong tng lai, rng bo ng hay ngay c ci
cht c th n ra. Chng ta thng khng kim sot g c
i vi nhng th y. Nhng ti ang t hi rng c bt c
phng thc no bin i ni hi s ca chng ta khng,
s dng n trong mt cung cch tch cc v p dng n
nh gi mi thi khc m chng ta c ngay by gi, ngh v
nhng u i ca chng ta trong s sng, v sng mi ngy
n mc trn vn nht ca n.
c t Lai Lt Ma gt u mt cch nhit tnh. Vng,
iu y rt c th ... V trong thc t, c nhng phng php
thin qun m nhn mnh c t ln l s chnh nim v
ci cht v qun chiu trn s khng th trnh khi v ci
cht ca chng ta. S ni bt chnh ca iu l tht
s to nn mt ngha ca tnh cp thit, vic nhn ra s
qu gi ca i sng con ngi ny. Mt trong nhng hiu
qu ca loi thin qun ny l chng ta s n nhn mt cch
nghim tc bt c thi khc no chng ta chm trn c by
gi, v khng c g bo m rng n s tn ti mi mi. Do vy,
ton b mc tiu ca thin qun l s dng i sng ca
chng ta trong phng thc hiu qu nht, t ton b n lc
lm cho thi khc hin ti y ngha nht, ch khng
ch n gin l dn thn trong mt s t tng bnh hon no
y v s cht ca chng ta.
l ti sao trong kinh in Pht gio c nhng li
nhc nh lin tc qun chiu trn bn cht nht thi ca
mi th - khng ch chnh s tn ti ca chng ta, m ca
ton b v tr! ng bit khng, c mt on tuyt vi trong
mt trong nhng kinh in m trong y ni rng thm ch
chnh Tri t m chng ta ang , nhng yu t nh t,
nc, gi, la, tm li l ton th v tr - khng c g s duy
tr, khng ngay c trong hnh thc ca bi trn, hng triu
nm tnh t by gi. Nu iu l nh vy, ti sao s hin
hu mng manh ca con ngi cng s khng i n chm
dt ch? Nhng s qun chiu nh vy to nn mt nhn
thc rng m hn c th gip gim thiu s c th ca vic
phn ng vi ni s hi d di.
c t Lai Lt Ma ni v ci cht, v tr, chuyn ng
ca nhng hnh tinh v thin h, t trong y mt t nm ch
l mt ci chp mt. iu y qu quen thuc vi ngi, nghe
nh ai y din t s b tr trong nh ni ngi y ln ln.
C l khng qu ngc nhin, vi quan tm rng vic thc tp
thin qun hng ngy c cuc i ca ngi bao gm c mt
qun chiu chun b cho ci cht ngi. Nhng khi ngi lm
cho nhng tng ny dng nh i n hin thc - thit
lp nhng s sng nht thi, ph du, ca nhng con ngi
I PH VI S HI 263
b nh da trn nn tng ca s m rng thi gian vnh cu,
s v tn tri di ca khng gian - th no y mi th bt
u thy hi khc bit. Ra sao? Ti khng chc. Nhng ti
khng cn toi nguyn vi li khuyn bo ca ngi v vn
i ph vi s hi nh th no, v mt iu.
Khng cn phi thc mc rng th gii ngy nay l y
dy him nguy. Him nguy tht s, mt e da chnh ng
n s an ton ca chng ta, gi ln s hi - y l t nhin.
c t Lai Lt Ma ch ra rng tht ngu ng sng m
khng s hi; rt cuc, s s hi lnh mnh c chc nng
bo v. Nhng vn c bn tip tc hin hu, vi qu nhiu
xung t trong th gii ngy nay, vi qu nhiu e da do
con ngi lm ra c th bng n bt c lc no, c qu nhiu
khng chc chn, ch m th trng ti chnh c th sp
bt c lc no, lm th no chng ta tip tc cuc sng hng
ngy ca mnh m khng cho php s hi hao mn kh nng
cho hn hoan, xi mn cm gic t tin v lc quan v tng lai,
hay ngay c lm cho i sng ca chng ta n ra ch?
D nhin, khi c t Lai Lt Ma cnh bo lin tc, rng
khng c nhng cu tr li d dng v khng c cha kha
n c gii quyt ni s hi lan ta trong x hi, c bit
nhn hiu c th lm xi mn nim hnh phc, t do ca
con ngi, v a n xung t cng bo ng. Nhng ngi
tng cho chng ta mt phng cch c th t chng ta vo
phng hng ng n, mt phng thc hon ton tng
ng vi nhng khm ph ca khoa hc hin i, v th s
hi t ca hai phng php cng hin mt nim hy vng
chn thnh cho tng lai.
Theo quan im ca khoa hc, d nhin, cc nh khoa
hc c nhng c hi rng ri tin hnh cc cuc th
nghim trn s s hi v xung t trong cng ng v x
hi khp ni trn th gii - nhn vo nhng m thc ca thi
con ngi ti Do Thi, Bc i Nh Lan, bn o Balkan,
v rt nhiu khu vc, cng a im khc, ni m cuc sng
l khng chc chn v s hi l tng t, trong nhng vng
b x nt bi xung t. Cc nh nghin cu thu thp
chng c xc nh nhng sch lc hiu qu nhm i
ph vi s hi cng nh gim thiu phm vi ca s hi v
bo ng, nhng phng php song hnh vi cc quan im
ca c t Lai Lt Ma.
S tip cn ny bt u vi tnh thc. Nh chng ta
thy, s hi c th c thc trc, chng ta c th phn
ng vi s hi trc khi chng ta thm ch cnh gic v n,
v th tr nn tnh thc v nhng s s hi ca chng ta em
n vo trong khng gian ca l tr - trong trnh sinh hc,
iu ny c ngha l chuyn s kim sot i vi nhng p
ng ca chng ta t amygdala nguyn s n v no pha
trc trn tin ha hn, ni m chng ta c th iu chnh
nhng thi thc m qung bn khai vi nhng chc nng
no b cao cp hn ca l tr, s suy ngh quan yu, v mt
quan im rng ri hn, lu di hn, c ti luyn v kim
ch vi s n cn v t bi ca con ngi. Mt phn ca tin
trnh tnh thc ny lin h s xc nh nhng tnh th tp
qun c khuynh hng gy nn s hi, v kho st mt cch
nng ng nhng phng php a dng m chng ta thng
biu l v gii quyt nhng s hi ca chng ta. N khng
kh khn - tt c chng ta cn lm l qun st thi ca
chnh chng ta.
Trau di tnh thc mnh m hn v nhng s hi ca
chng ta c th l mt sch lc rt nng lc - trong thc
t, chng ta tng thy ch t tn mt cch c thc cm
xc m chng ta ang tri nghim nh s hi s gim thiu
I PH VI S HI 265
n. Nhng trau di mt s tnh thc ln hn ch l bc u
tin trong s tip cn ca c t Lai Lt Ma. Vi s tnh
thc hon ton v tm quan trng ca vic vt thng s hi,
ti thiu l nhng tn ph a dng ca s hi, bc tip theo
lin h n vic p dng nhng s i tr vi s hi, nhng
chin lc hay k nng c trng gim thiu s hi v
cng thng.
D nhin, khi chng ti ang ni v s hi v lo lng
trong vic phn ng n tnh th him ha hay e da, thc
hin mt cch nng ng i vi s gim thiu nguy him
hay e da c th l mt s tip cn hp l, ngay c nu n
ch l mt bc nh. Nhng d nhin nu chng ta khng c
s kim sot g vi e da bn ngoi, v nu khng c nhng
bc thc tin m chng ta c th thc hin gim thiu
him nguy, th th chng ta cn hng n nhng chin lc
ni ti i ph vi s hi.
Vic nhc chng ta rng khng bao gi ch c mt phng
php duy nht vt thng nhng rc ri ca con ngi,
chng ta cn nhng v kh a dng trong kho chin u
vi nhng cm xc tn ph nh gin tc, th hn, hay s hi,
y c t Lai Lt Ma bt u vi mt vi s tip cn,
bao gm vic chia s nhng ni s hi vi ngi khc, k
nng nhn thc (bao gm cng thc ca Tch Thin), hay
ku gi trn nim tin tn gio ca mi hnh gi.
Trong vic ni v nhng s tip cn khc nhau gim
thiu s hi, c t Lai Lt Ma cng cp vn cc thi
v quan im tim tng ca chng ta c th nh hng
vic chng ta i ph vi s hi nh th no - bt u bng
vic tip nhn mt quan im nn tng hay c cn l nhn
ra v chp nhn rng lun lun c th c mt mc no
ca s hi trong i sng, rng iu ny l mt phn ca i
sng. Ngi cng ch ra rng cung cch chng ta nhn thc
mt tnh th e da hay him ha c th lm nn mt s khc
bit ln. V, thm ch quan trng hn, chng ta c th thay
i mt cch thn trng vic chng ta nhn thc mt tnh th
e da nh th no, m n c th l mt cung cch hiu qu
ca vic gim thiu s hi. Trong Phn th Ba, ti s din t
n mt th nghim ca c t Lai Lt Ma m trong y mt
nhm i tng c th gim thiu s cng thng ca h khi h
thy mt nhim v nh mt th thch thay v mt e da. Tt
c vic thc hin l mt s thay i thn trng trong quan im,
m trong y h nhn thc nhim v trong mt cung cch mi.
Cui cng, trong vic nhn vo tt c nhng cung cch
a dng lm gim thiu s hi v bn khon ny, mt
cch c bit trong nhng tnh th vt khi s kim sot
ca c nhn, nhng nh kho st tng qut thch ch ra mt
c trng quan trng ca bn cht nhn loi: Con ngi c
mt kh nng mnh mang thch ng, mt tin trnh c
gi l thi quen, tin trnh ging nh th trong no b chu
trch nhim cho s kin rng chng ta khng nghe ting
tc tc ca ng h dng nh qu to khi chng ta c n
ln u tin, hay ting n ca giao thng bn ngoi ca s
dng nh qu ln khi chng ta ln u tin chuyn vo c
x. Trong cng cch, mc s hi v bn khon ca chng
ta s t nhin c khuynh hng gim bt khi chng ta quen
vi nhng iu kin mi - ngay c nhng iu kin ch m
chng c th c mt s e da no . Trong mt nghin cu
Do Thi, trong thi im thng xuyn c nhng v tn
cng khng b xe but cng cng, cc nh kho st thy
rng bn cnh nhng chin lc ng u khc m mt c
nhn c th c, ch n gin i trn mt xe but thng xuyn
hn s phi hp vi mt s st gim ca s hi v bn khon.
I PH VI S HI 267
S hi c th c nhng nh hng trn c nhn, nhm
ngi, v nhng mc x hi. Cc xung t, chin tranh,
v nhng hnh vi lan ta ca cng kch v bo ng c th
l nhng kt qu khi s hi bn r. Khi i ph vi nhng
xung t chng ta s thy rng khi nhng nh hng ngm
ngm ca s hi tip tc lun qua mt hay c hai bn trong
mt cuc xung t - l iu i khi lin h n nhng s hi
v s an ton, an ninh, hay thc v c tnh mnh - cho n
khi m pha bn kia c thy nh mt mi e da trong mt
cung cch no , s xung t s khng bao gi c gii
quyt. y l ct li ca vn trong nhiu trng hp ca
xung t kh gii quyt. lm cho vn t hi hn, bo
ng trong nhng trng hp nh vy c th kh khn tr
tit mt cch c bit qua khuynh hng c hu ca s hi
bp mo suy t, thi phng nhn thc ca chng ta v e
da, l do tn ph, v quan im hp hi.
Loi tr nhn t s hi s cng ng hnh trn con ng
di trong vic gii quyt nhiu xung t. y l ti sao biu
l nhng s hi ca mi bn ang tr thnh mt b phn tng
cng quan trng ca gii php xung t. S tip cn ny
lin h n nhng nh thng thuyt tm ti gip cc phe
nhm xc nh, h thng, v cui cng thng hiu nhng ni
s hi tim tng ca chnh h, cng nh ca nhng ai thuc
phe nhm i khng ca h. Khi nhng phe nhm bt u
xc nh, cc mi lo s thi phng v xuyn tc v h bt u
thy thc ti mt cch r rng hn, th mt cm nhn ca tin
tng s thng bt u ln mnh, l iu c th tr thnh
mt s khi u ca vic cui cng chm dt vng xoay ca
s hi v bo ng. T y cc phe nhm s bt u tm ra
nhng gii php m h cha bao gi thy trc y.
Cui cng, vic c gng p dng th mt cch thn trng
thu hiu nhng ni lo s ca ngi khc c th tr thnh
cn bn cho thu cm hay cm thng, cho vic th t mnh
trong v th ca ngi kia [th ta s ngh nh th no]. V
cng lc y, chia s ni lo s ca chnh mnh vi pha kia m
ra kh nng h c th thu cm vi chnh chng mnh.
Nh chng ta s thy trong chng cui cng ca quyn sch
ny, thu cm l mt trong nhng cha kha chnh vt
thng xung t, bo ng, v thnh kin - gii php n rt
nhng vn nn ca nhn loi, vi mt nng lc chuyn ha
v song.
Vo cui tun Dharamsala, chng ti dng nh cm
thy rng bao hm mt nn tng c th no y. Khi ti
lng nghe c t Lai Lt Ma tun y, ti cm thy rng
mt s thu hiu r rng hn v c nhng cn nguyn ca
bo ng v bn cht ca cc cm xc tn ph ca chng ta
bt u hin ra. c t Lai Lt Ma cng cho ti c
mt ci nhn mi m v cn bn t nhin nhn loi ca chng
ta - khng phi l iu g y m ti ngh theo thi thng
- cng nh phn chiu trn nhng ngun gc xu c ca con
ngi. Cui cng, ti cm thy rng ngi chia s mt
s sch lc thc tin hon thin, bao gm c mt s tip cn
hu dng i ph vi s hi.
Cng vo cui tun y, ti cng phn chiu trn nhng
g chng ti tho lun trc y Dharamsala. Ti
cm thy rng nhng lot tho lun l y hoa tri, kt qu l
mt s thu hiu su sc hn v thnh kin v nhng phng
cch bt u vt qua khi suy ngh Chng Ta v H.
Khng ch th, m ngay chnh ti u tin ngi nu ln,
xc nh vic tng trng ca n c v chn ght trong x
hi chng ta v s xi mn thc cng ng, thc lin h
ca chng ta, l iu g y m ti thm ch cha bao gi
I PH VI S HI 269
c mt suy ngh n, nhng mt khi ngi cp, n
ging nh mt bc mn ri khi mt ti - khng ch ti
thy chng c v n khp mi ni, m tm quan trng ca
n n hnh phc nhn loi dng nh khng th chi ci
c, v ti t hi lm sao m ti cha bao gi ch n
n trc y nh th no.
Tuy nhin, ti khng hon ton toi nguyn vi s phong
ph m ti tm thy trong nhng cuc m lun ca chng
ti. Vn cm thy i vi ti ging nh c iu g y thiu
st. D nhin, mng thiu st c xc nh mt cch d
dng: Trong khi chng ti truy kch nhng gc r ca bo
ng n nhng cm xc tn ph, ti cm thy chng ti
khng c nhng chin lc kho st i ph vi chng
tng xng, vt thng chng. Nhng c iu g y na,
mt nhn t thiu vng khc kh khn hn xc nh. Ti
cm thy rng i tng chnh ca nhng cuc tho lun,
khm ph nhng quan im ca c t Lai Lt Ma i vi
vic tm kim hnh phc trong th gii phin no, ang c
nu ln. Ngi ang ni mt cch r rng v trc tip v
nhng vn nn a dng ca loi ngi hay cc vn c th
tc ng hnh phc ca c cc c nhn v x hi. Quan im
ca ngi dng nh c c s hp l, nh lun lun l th, v
li khuyn bo thc tin ca ngi tht hu dng. Cui cng,
sau mt phn chiu no y, ti cm thy nhng g lm
nn s khng hi lng ca ti. Dng nh rng chng ti
ang tm cch gii quyt nhng vn nn hay cc vn mt
cch tng mng, tng cht tng cht, nhng cho n by gi
chng dng ging nh mt s su tp cc ch . n mt
mc nh vy dng nh khng c bt c mt loi tip
cn lm dng hay ch hay khun kh thng nht mnh m
c th c dng nh mt s hng dn gip gi chng
ta trn dng din bin i vi c hnh phc c nhn rng
ri hn v mt th gii tt p hn. D nhin, y khng c
ngha l cuc gp g cui cng ca chng ta, v th ti vn hy
vng rng cui cng mi th s i vo v tr thch hp ca n.
Nguyn tc: Violence Versus Dialogue
n Tm L ngy 3/11/2011
PHN BA
HNH PHC
Chng 10:
NG U VI
MT TH GII PHIN NO
VI NM tri qua k t khi nhng lot tho lun
cui cng ca chng ti Dharamsala. Xy ra khng bao
lu sau v 11 thng Chn, nhng bui m lun ny tp
trung trn nhng ch lin h n th ch, bo ng, v
s hi, nhng trng thi mun mu mun v v cch c x
ca con ngi. K t lc y, chng ta thy s xm chim
Afganistan, vi s sp ca ch h khc Taliban, v s
xm chim Iraq, vi vic lt Saddam Hussein. V dng
nh rng lun lun c mt loi no y ca bo ng n ra,
trong mt vng no ny hay mt vng kia ca th gii, trn
mt mc nh b hay rng ln, cho mt thi gian ngn
hay trn mt cn bn tip din lu di. Dng nh khng
c s chm dt trong cnh tng ca vic s dng bo ng
gii quyt xung t. Th gii dng nh khng gn hn
nhiu vi vic nhn ra s sng sut ca c t Lai Lt Ma
v mt th gii, ni m chng ta cm thy lin h vi nhng
ngi khc, thoi mi bt chp ngi no m chng ta gn
gi, ni m s tt lnh v du dng ca chng ta ng tr, mt
th gii thnh thang khng bo ng hay s hi, c l ngoi
tr nhng xung t nh khng trnh khi gia nhng con
ngi ni ny v ni kia. Tuy th, ngi vn y hy vng. Th
k vn cn tr trung. Vn cn thi gian cho nhng thay i
nh th xy ra.
Nhng vi qu nhiu rc ri trong th gii ngy nay,
ti t hi, ngi duy tr hy vng nh th no? iu g
chng cho s lc quan ca ngi? V ngc li vi bi
cnh nhng vn nn thch thc ca x hi v v s nhng
cng thng ca i sng hng ngy ny, mi chng ta cng
c nhng rc ri c nhn. V vy, chng ta i din vi
mt cu hi cn bn: Chng ta c th tm thy hnh phc
trong mt th gii rc ri nh vy ra sao?
c t Lai Lt Ma Hoa K trn mt chuyn hong
php, ln ny Tucson, Arizona. Trong khong thi gian
gia nhng lot bn lun cui cng n , chng ti vn
tip tc gp g thnh thong nhng chng ti chuyn n
nhng ch khc trong mt lc, ni v nhng vn lin
h n kinh t, thnh vng, li sng, tham lam, ch ngha
tiu th, giu v ngho
(1)
. Li na ti cng thp tng vi
ngi trong mt s chuyn din thuyt, nhng vi thi kha
thuyt ging dy c trong nhng chuyn hong php hi
ngoi, nn mt cch tng qut khng phi l thi gian thch
hp thnh cu cho nhng bui m lun trong chiu su
v nhng ti phc tp.
Tuy nhin, Tucson th khc bit. Chnh l y, tiu bang
qu nh ca ti Arizona, ni m chng ti tin hnh nhng
bui tho lun u tin v hnh phc con ngi nhiu nm
1. Nhng tho lun ny sau cng s xut hin trong mt trong nhng
tp sch cn li ca lot sch Ngh Thut Hnh Phc.
NG U VI MT TH GII PHIN NO 275
trc y, nhng bui m lun cui cng c ghi chp
trong quyn sch Ngh Thut Hnh Phc
(2)
. y l ln u
tin ngi tr li thm Arizona. V vy, sau hn mt thp nin,
chng ti y mt ln na, vn khm ph ch hnh phc
nhn loi. S b tr ca sa mc Sonoran, gia ngn nhng
i , nhng cy xng rng saguaro cao ngt, mi hng
phng pht ca nhng cy bi sa mc, gi ln mt cm gic
nh nh. Th no y dng nh ng l ni m chng ti
tip tc nhng cuc tho lun y, mt ch nhc nh v
nhng chu k ca i sng, nhng vng xoay bt tn xoay
trn chung quanh v khng thay i ct li ca n - cu hi
tn ti mi mi v vn tm kim hnh phc.
c t Lai Lt Ma vi mt ngy y cc bui lm vic.
Bn cnh mt bui n tra ngn ring t trong khch sn ni
ngi , gn nh mi pht ca ngi c ghi chp chc
nch. Tun y, ngi thuyt ging mt trong nhng gio hun
o Pht m ngi rt a thch, Hng Dn Li Sng B
Tt (Bodhicarayavatara) ca Tch Thin. Nhng bui thuyt
ging di mi bui sng v bui chiu ch c mt t thi gian
cho nhng hot ng khc. Thng thng, bt c mt giy
pht him hoi no m ngi rnh ri gia nhng s kin cng
cng v ring t s b lp y vi nhng bui tip kin ngn
gn. Tuy nhin, trong trng hp ny do bi mi lin h a
phng ca ti, nhng ngi t chc cuc thm ving ca
c t Lai Lt Ma n Tucson gip lm cho thun
tin mt cch t t mt s khong thi gian di hn chng
ti gp g nhau, sau bui im tm vo nhng bui sng hay
tip theo bui thuyt ging ca ngi vo x tra.
2. c Thng ta Tm Quang dch vi ta Ngh Thut to
Hnh Phc.
Ti n khch sn ca ngi rt sm vo bui sng cho
bui gp g u tin ca chng ti. Khng tht s l mt
ngi ca bui sng
(3)
, ti va mi ung xong ly c ph
ca ti, v vn cn ang vt v thy mu sc. Khi ti tin
vo phng khch ca khch sn, c t Lai Lt Ma hin
ra t phng ng bn cnh vi nhng bc chn nhanh nhn
v mt n ci mm m p, cho ti mt cch hot bt trong
tinh thn sinh ng. Nh mi chuyn du hnh thng l ca
ngi, ngi dy t bn gi sng, dnh hn ba gi ng
h trong thin qun v cu nguyn, v dng xong bui
im tm gin d ca ngi vi mn tsampa
(4)
truyn thng ca
Ty Tng. y l thi gian tuyt vi nht trong ngy ca ngi.
Chng ti m u vi mt cuc i thoi nh tng qut
khi u khi ngi gi i dp sng-an nha ra v tro chn
ngi xp bng, chn khng, trn mt ci gh nm da to
rng. Mc d bng nhng tiu chun ca Arizona, nhit
u ma thu l gim bt mt cch th v so vi ma h
hung hn, nhng c t Lai Lt Ma, ngi thng khng
thch thi tit nng bc, nhn xt v ci nng ca sa mc
khi ti ngi xung trn chic gh nm di i din vi ngi
v ly tp ghi chp ra. Khi ti chun b my thu m trn bn
c ph i din vi chng ti, chng ti ni chuyn trong
vi pht v vic ngi tr li Tucson sau nhiu nm. Nhng vi
qu nhiu cu hi m ti mun trnh by, trong mt lc rt ngn
ngi chng ti li bt u cuc m lun c t lu ca chng
ti, khi li t nhng g chng ti d dang Dharamsala.
3. A morning person: Mt ngi ca bui sng: Mt ngi cm thy
tuyt vi nht vi nhng gi khc trc bui tra.
4. Tsampa: i khi c gi l thc n quc gia truyn thng ca Ty
Tng. Mn tsampa l mn n cn bn ca ngi Ty Tng. Nhiu ngi Ty
Tng quanh nm chy thng ch sng bng mn tsampa v tr n sut i.
Nhanh chng i xuyn vo ngay trung tm ca vn
sn sng, cu hi ca vn tm kim hnh phc nh th no
trong th gii phin no ca chng ta, ti bt u, Ngi bit
khng, tha c Thnh Thin, khi ngi ngh v tt c nhng
vn nn ca th gii, nhng rc ri lm xi mn hnh
phc ca nhn loi - bo ng, khng b, thnh kin, ngho
i, v khong cch gia giu v ngho, mi trng,v.v... -
v ngh v vic tt c cc vn ny bao la nh th no, i
khi tt c dng nh qu ng, khng th lm c... ti
mun ni, vi qu nhiu au kh trong th gii, kh nng ca
con ngi trong vic tm kim hnh phc chn tht i khi
dng nh qu xa xi.
Howard, by gi mt vic l - chng ta v ang ni
v hnh phc con ngi trn mc x hi. V trn mc
ny nhng iu kin bn ngoi c th c mt tc ng no
y trn hnh phc ca nhng ai ang sng trong x hi y.
V vy, chng ta cn hnh ng trn vn vt thng nhiu
vn nn trong x hi ngy nay. Chng ta cn thc hin mt
n lc thay i mi th trong bt c cung cch no chng
ta c th, ngay c nhng phng thc nho nh, v th nhng
iu kin x hi c to nn c th thc y nhng hnh
phc rng ln hn cho tt c nhng thnh vin trong x hi
y. iu l quan trng. y l trch nhim ca chng ta,
nhng khi chng ta ni v vic thc y hnh phc ca nhn
loi, chng ta cn pht biu v iu ny trn hai mc : Ni
ti v ngoi ti. V th, chng ta cn hnh ng i vi vic
gii quyt nhng rc ri ngoi ti, nhng cng lc y, chng
ta cn tm mt phng cch ng u mt cch ni ti,
trn mc c nhn, do vy chng ta c th duy tr hnh
phc c nhn trong s gip mt vi nhng vn nn th gii.
Do vy, ti im ny, ti mun chuyn sang mc c
nhn, v khm ph nhng phng cch tm ra hnh phc
mc cho nhng rc ri ca th gii, ti ni.
Tt lm, ngi tr li.
Nhng ngi bit khng, ti th di, vi qu nhiu rc
ri trong th gii ngy nay, qu nhiu cng thng v kh
khn trong cuc sng hng ngy, i khi dng nh cung
cch tt nht i ph vi n tt c s ch l pht l mi th
din bin chung quanh ta, hay tr thnh mt nh n dt hay
iu g y. Nhng iu khng th l gii php.
Vng, th gii tht s c nhiu rc ri, c t Lai Lt
Ma ng . Nhng chng ta khng cn phi rt lui khi
th gii tm hnh phc. Ngi dng li mt lc vi
ti chic tch tr trn bn, ri tip tc. ng bit khng, cu
hi ny tht s nhc ti mt cht v ln ti c Quc khi
ngi phng vn hi rng ti c ngh l cng thng y l mt
c trng nhn thc ca th gii ngy nay, ca x hi hin
i khng.
Ngi ni g vi ng y?
Ti ni vi ng ta l khng! Trong thc t, nu iu
ng, th th tt c chng ta u ngh v mt ni khng c
TV, khng c giao tip, khng c bt c mt tin nghi hin
i no, v khng c thc phm tt lnh [cho thn th v
tinh thn] nh vy! c t Lai Lt Ma p li. i vi
ti, ngi tip tc, bt c mt ni no nh vy c th l, ti
khng ngh rng ch y nht thit l mt chn sung sng,
khng cng thng sng! V th, nhng tnh trng nh cng
thng v bn khon l nhng th trng ni ti, tri li nhng
iu kin ca x hi chng ta l ngoi ti - chng khng to
nn s cng thng ca chng ta mt cch trc tip. Cng
thng v nhng tnh trng tinh thn tiu cc ny phi hot
ng vi p ng ca chng ta n nhng iu kin , v
cho thy mt s thiu vng nng lc no ng u
vi mi trng ca chng ta.
Vy nn, nu ng phn chiu, ng s thy rng nhiu
au kh ca chng ta trong i sng c lm ra khng phi
bi nhng nguyn nhn ngoi ti m bi nhng s kin ni
ti chng hn nh vic sinh khi ca nhng cm xc phin
no. V phng php i tr tt nht cho tnh trng xu x
ni ti ny l vic nng cao kh nng ca chng ta x tr
vi nhng cm xc ny, v nghin cu vic ng u vi
mi trng, nhng tnh th tiu cc, v.v..., nh th no.
Ch lm cho sng t, ti hi, khi ngi lin h n
vic x tr nhng cm xc ny, ngi ang lin h n vic
nghin cu vic chnh n nhng cm xc ca chng ta nh
th no, hay mt cch chnh xc hn, lm vic trong vn
vt thng nhng cm xc tiu cc chng hn nh gin tc, th
hn, tham lam, ganh t, ng lng, v.v... nh th no? Ni cch
khc, ngi c lin h n tin trnh rn luyn tm thc khng?
Vng, ngi khng nh. Trong qu kh, ng v ti
tng ni v vic rn luyn tm thc, hay nhng g i khi ti
gi l nguyn l ni ti, nh mt phng php ca vic trau
di hnh phc ln hn, v th ti ngh...
Hy vng ngi khng tho lun qua loa ch ny bi v
chng ti ni v iu ny trong qu kh, ti ct ngang mt
cch nhanh nhu. Vng, chng ta ni v iu ny, nhng
ti ngh y l mt ch tuyt vi bt u hm nay! Bi
v trong mt t gp g Dharamsala lc trc, chng ta
tho lun v nhng hnh ng xu c v bo ng, v chng
ta a truy tm nguyn nhn ca iu ny n gc r ca n l
nhng cm xc tiu cc, tn ph. , trong nhng tho lun
ny chng ta dnh mt thi gian no y trn mt cm
xc tiu cc c th l s hi, nhng chng ta khng i
vo tho lun su hn v vic i ph vi nhng th khc,
hay nhng cm xc tiu cc ph qut. Ti mun tr li ch
y, v th hm nay s tht tuyt n li s qua v nhng
ch quan trng, ti bn th. V bn cnh y, trong qu
kh chng ta tho lun iu ny ch trong phm vi ca vic
pht trin c nhn, by gi chng ta cng ang bn tho nhng
vn ny nhng trong mt phm vi khc bit, trong mt khung
cnh hay nhn thc nhng nhn t x hi rng hn.
Vi mt n ci t nh trn khun mt, mt n ci mm
ch yu vi i mt ngi, ti ngh c th bi v ngi hi lng
vi nhit tnh bm theo ch ca ti, ngi ng vi thnh
cu ca ti, v ni, Okay. n li, th th, s rn luyn
tm thc ny lin h n vic trau di nhng th trng tch
cc ca tm v vt thng nhng tnh trng tiu cc ca
tm thc, nhng cm xc tn ph, hay nhng g c bit
nh cc cm xc phin no. Khi chng ta tho lun trong
qu kh, theo gio thuyt nh Pht, nhng th trng tch cc
tinh thn l nhng th a n hnh phc ln hn. Nhng
cm xc tiu cc hay tn ph to nn s quy nhiu trong
tm thc chng ta, ph hoi nim hnh phc tinh thn ca
chng ta. Nhng cm xc phin no ny lm cho kh au
hn. Theo quan im Pht gio, chng ta xem nhng phm
cht tinh thn tch cc ny l nhng phng thuc i tr n
cc tnh trng phin no hay tn ph tinh thn - khi chng ta
tng cng cm xc tch cc, s c mt s gim thiu tng
ng trong s nh hng v nng lc ca cm xc tiu cc.
V vy, trong s thc hnh Pht gio, c nhng nhn t tinh
thn tch cc no hot ng nh nhng phng thc i
tr n nhng cm xc tiu cc hay tn ph tng ng - th
d, kin nhn v bao dung hot ng nh mt loi thuc i tr
n gin tc, t i v bi mn nh mt loi i tr n th hn, v
nhng nhn t chng hn nh toi nguyn v gin d hot ng
nh phng thc i tr n thm kht v tham mun, v.v...
, mt th khc na, ngi thm sau khi ngt ging;
y chng ta ang ni v nhng nguyn tc ni ti. Nhng
nh ti thng cp, nguyn tc ni ti ny cn c lin
kt vi nguyn tc o c, hnh ng nh mt cung cch
phm hnh. Khi chng ta gim thiu nhng cm xc tn ph,
chng ta cng cn hnh ng trn vic vt thng nhng
thi tn ph ty tng ca chng, l nhng th cng c th
a n nhng th khn kh v kh au. Do vy, khi chng ta
pht trin nhng phm cht tinh thn tch cc ny, nhng thay
i ni ti cn c bin thnh thi ca chng ta, trong vic
tng tc vi ngi khc nh th no. iu y l quan trng.
C l mt ngy no y th gii s tip nhn nhng
nguyn tc bt bo ng mt cch rng ri, khi s ngu ng
v thnh kin v tn nhn ca ch ngha phn bit chng tc
s l mt vn ph bin ca qu kh, khi ngho kh v i
km c loi tr, nhng quyn cn bn ca con ngi
c ban cho tt c, v nhng iu kin x hi thc y hnh
phc c r n. C l mt ngy no y. Khi no l ngy y
th khng chc chn. Nhng mt iu chc chn l s thay
i x hi cn c thi gian. Chng ti chia tay vi cu hi
ng u vi nhng vn nn ca th gii chng ta nh th
no m vn duy tr c nim vui. Chng ti tr li vi
trnh ca c nhn, khm ph s tip cn ni ti n hnh
phc nh chng ti hon thnh y ti Tucson nhiu
nm v trc . Nhng hin ti, chng ti ni v nhng
vn ny trong mt phm vi x hi rng hn. V by gi,
nghin cu khoa hc ni v gi tr s tip cn ca c t
Lai Lt Ma n hnh phc, tnh hin nhin thiu vng vo
thi gian nhng cuc m lun u tin ca chng ti.
Khi ti lng nghe ngi bt u phc tho s tip cn ca
ngi vi nghch cnh ca i sng v vn duy tr hnh phc,
ti ngc nhin bi nhng s tng ng vi chnh cc
khm ph mi m nht ca khoa hc. Trong nhng nm
gia t khi pht hnh quyn Ngh Thut Hnh Phc, ti
theo di st nhng pht trin mi trong nghin cu khoa hc
v hnh phc v nhng cm xc tch cc, v by gi ti bt
u thy mt s khm ph khoa hc then cht phc v ta
ra nh sng mi trn s tip cn ca c t Lai Lt Ma, l
iu d nhin c cn c trn nhng nguyn l v cc s
thc tp Pht php c truyn.
Trong tho lun v vic nhng cm xc tch cc hot
ng nh nhng loi thuc gii c hay phng php i tr
n nhng cm xc tiu cc nh th no, c t Lai Lt
Ma ang n li mt s nguyn tc tip cn nn tng ca o
Pht n hnh phc. S tip cn ny cn c trn tng rng
mt khi chm trn vi s sng cn c bn ca chng ta, hnh
phc c quyt nh nhiu bi th trng ca tm thc chng
ta hn l do nhng hon cnh, iu kin, hay s kin ngoi
ti. Xa hn na, theo quan im o Pht, chng ta c th
trau di hnh phc mt cch thn trng bng vic rn luyn
tm thc chng ta, bng vic ti cu trc quan im v thi
ca chng ta. T nhn thc ny, chng ta c th trau di
hnh phc rt ging vic pht trin bt c mt k nng no
khc, qua vic rn luyn v thc tp.
Thc tp vic rn luyn tm thc bt u vi vic lm
quen chnh mnh vi tt c nhng loi th trng tinh thn hay
cm xc khc nhau m chng ta c th tri nghim trong i
sng hng ca chng ta, ri th phn loi chng nh tch cc
hay tiu cc ty theo vic hoc l chng a y rt ro n
hnh phc ln hn hay kh au ln hn. V vy, nhng cm
xc nh t i bi mn, t t n cn, kin tr nhn ni, tha th
bao dung, hy vng, v.v... c nhn ra nh nhng cm xc
tch cc. Nhng cm xc ny khng ch lin kt vi hnh
phc ln hn theo quan im Pht gio m cng c hng
trm nghin cu khoa hc trong nhng nm gn y cho thy
rng nhng cm xc tch cc c nhng nh hng li ch
trn sc khe thn th, sc khe tinh thn, nhng mi quan
h, v ton b thnh cng trong i sng, k c thnh cng
ngh nghip v thnh vng ti chnh.
D nhin, cng c nhiu cm xc v th trng tinh thn c
th dn n kh au, i nghch, th hn ln hn, cc k bn
khon, ghen t, tham lam, bt lng, thnh kin, v.v... Nhng
th ny gi l cc cm xc tiu cc, mc d trong nhng cuc
tho lun, chng ti thnh thong s dng nhng tn gi khc
xen k nhau - chng hn nh cm xc tn ph, cm xc quy
ry, hay klesha trong Sanskrit, i khi c chuyn dch l
cm xc phin no hay vng tng. Trong khi nhng
thut ng cm xc tch cc v cm xc tiu cc c
s dng mt cch ph bin, nhng dng thc ny khng gii
hn n nhng g chng ta nh ngha mt cch quy c nh
nhng cm xc tht s - th d, trung thc lng thin, tha
th bao dung, kin tr nhn ni hay khim tn c bao gm
trong nhng cm xc tch cc, trong khi bt lng hay thiu
t gic c th c thy nh nhng cm xc tiu cc. Nhng
bt c thut ng no chng ta la chn s dng, nguyn tc
then cht Pht gio y l cm xc tiu cc v phng thc
i tr ca n l khng tng hp vi nhau mt cch nn tng,
v chng ta khng th tri nghim c hai trong cng chnh mt
thi im - cm xc tch cc hot ng xua tan cm xc tiu
cc, ging nh vic chuyn sang nh sng s xua tan bng ti.
Do vy, ging nh chng ta trau di dn dn cm xc tch cc,
tng cng nng lc ca n, s c mt s gim thiu tng ng
cm xc tiu cc, cng nh ha nc lnh vo trong nc nng
- khi chng ta nc lnh nhiu hn, s c mt s st gim
tng hp trong nhit ca nc.
Trong thp nin qua, chng c nghin cu khoa hc mi
ni bt ln chng t gi tr ca nguyn tc Pht gio ny
trong mt s cung cch ng ngc nhin. Th d, trong mt
th nghim c nh hng su xa c iu khin bi Tin
s Barbara Fredrickson, mt trong nh nghin cu hng u
ca th gii v nhng cm xc tch cc, cng vi nhng
ng nghip ti i Hc ng Michigan, bn khon v
cng thng c gy ra trong mt nhm i tng bng vic
ni vi h rng h ch c vi pht chun b mt pht biu
s c quan st bi nhng ng bn v c nh gi. Nh
ngi ta c th phng on, nhng mc ca s hi v bn
khon lp tc bng dy cng vi phn ng cng thng thn
th, k c nhp tim p gia tng, p huyt cao ln, s co tht
mch mu ngoi bin, c bp cng ln, v.v... Sau khi kch
thch nhng phn ng cng thng ny, cc i tng c
cho hay rng bui ni chuyn c nh li v h khng cn
phi lm iu ny. i chao! Ri th nhng nh nghin cu chia
i tng thnh bn nhm, gy ra mt cm xc khc trong mi
nhm bng vic cho h xem nhng on phim c bit :
1- Gi ln s vui thch (mt cm xc tch cc nh thc
nhanh mnh).
2- Toi nguyn v trm tnh (mt cm xc tch cc nh
thc chm yu).
3- Bun ru (mt cm xc tiu cc).
4- Nhm kim ch thn kinh (vic gi li cm xc khng
thay i).
Nhng nh kho st thy rng cc i tng cm nhn
nhng cm xc tch cc hi phc nhanh chng hn nhiu
i vi nhng nh hng ca bn khon ca nhm kim ch.
Nhng nh kho st khm ph ra rng nhp p ca tim v
p huyt ca nhng i tng vi cc cm xc tch cc tr
li bnh thng nhanh chng hn nhiu so vi nhm kim
ch, trong khi nhm bun ru cn nhiu thi gian hn
hi phc so vi nhng nhm kim sot bnh thng - s
ch o ca Fredrickson xut mt l thuyt mi v chc
nng ca nhng cm xc tch cc. Gi l thuyt ca b l
Gi Thuyt Ci M, b xut kin rng nhng cm xc
tch cc phc v ci m hay lm mt tc dng cc nh
hng tinh thn v thn th ca nhng cm xc tiu cc: Ni
cch khc, kin l nhng cm xc tch cc hot ng nh
nhng loi i tr i vi nhng cm xc tiu cc!
iu ny c quan h mt thit vi s tin tng ca c
t Lai Lt Ma, pht biu n phng vin phng vn ngi
c m ngi cp, rng khng phi x hi hin i to
nn cng thng mt cch t ng. D nhin, khng c thc
mc rng tnh trng ph qut ca th gii v nhng iu kin
ca x hi hin i c th gy ra cng thng mt cch cao .
Mt s tht c nhn nhn mt cch rng ri trong nhng
nh khoa hc l theo quan im tin ha, thn th v no b
con ngi c thit k cho k nguyn Canh Tn
(5)
, khng
5. Th Pleistocen hay th Canh Tn l mt th a cht, theo truyn thng ko
di t khong 1.806.000 ti 11.550 nm trc ngy nay, tuy nhin k t ngy
30-6-2009, IUGS ph chun ngh ca ICS v vic ko li thi im bt
u ca th ny v 2,5880,005 triu nm bao gm c tng Gelasia.
phi cho x hi cng nghip v k thut hin i. Chng ta
tin ha trong nhng nhm nh trn nhng ng c
(6)
rng
ln, khng phi trong nhng th ph vn di khng l, vi
nhng con ngi chng cht lp ny ln lp khc trn nh
ca nhau trong nhng ta nh vn cao nh ln hng trm
thc trong khng kh. Thn th v no b chng ta khng
phi c cu to d vo h thng giao thng tt ngn
bi s chng cht ca cc con ng vi nhng ng ba, ng
t,..., kn ku inh i chung quanh chng ta, phi hi hp
khng ngng ngh c ngy, lm nhng bi bo co trong gi
pht cht, b tn cng dn dp vi cc loi kch thch gic
quan lin tc t phim nh v tr gii tr, e-mail ti tp khng
c thi gian tr li, cng nh my truyn hnh v truyn
thanh bo tin hng gi v loi thm ha do thin nhin v
con ngi gy ra. Ngay c mi pht xem tin tc c th lm
cho mc cng thng chng ta ct cnh. V nhng nghin
cu cho thy rng ngay c ting n nhim chung quanh
chng ta, chng ta phn ly vi mi trng v thm ch khng
ch n, nhng ni chn i hi trn h thng thn kinh
ca chng ta m chng ta khng c xy dng cho s
thch ng.
Kt qu ca tt c iu ny thng l mt s kch thch
kinh nin mc thp trong s p ng cng thng ca
chng ta, bm ra nhng kch thch t cng thng trong nhng
cch m thn th chng ta c cu trc. Nhng kch thch t
cng thng ny c cu thnh thc hin mt hnh ng
6. Savanna: Xavan hay cn gi l trng c, ng c kh l mt kiu
h sinh thi trng c xen cy bi, vi mt s loi cy thn g nh tha
tht, xen k cc khonh t trng trc vi rt nhiu khi l u tr
tri. Vng xa van phn b ch yu vng nhit i kh Chu M, Chu
Phi, Chu v Chu i Dng, ni c ma kh ko di.
nhanh, dt khot trong mt khuynh hng bng ln c gng
v ri tr li bnh thng; chng c cu to i ph vi
nhng th sn mi v nhng k gy hn nguy him, khng
phi lo lng hng thng v mt s thi c, cng thng ti
chnh, hay mt vic. H thng p ng cng thng ca chng
ta c thit k cho nhng chin trn chp nhong vi mt
con cp rng bn nhn, khng phi cho mt cuc chin dai
dng trong mt phin ta ly d. Nhng g thun tin cho thn
th chng ta trong mt bin ng ngn hn c th rt tai hi
i vi nhng tai ha di hn. Hnh ng di hn ca h
thng p ng cng thng hay phi by kinh nin n nhng
kch thch t cng thng c th thay i s hot ng v cu
trc ca nhng t bo no quan trng cho tr nh, cng nh
to nn v s rc ri sc khe. Ri th, thm vo loi cng
thng kinh nin qu kh ny ca i sng hin i, chng ta
cng chin u vi nhng tnh cnh bt li lm chng ta xo
trn, gi ln cc cm xc tiu cc chng hn nh gin tc
hay bn khon, phi hp vi nhng cao im c lit trong
p ng cng thng, phn ng nh - hay - chy.
May mn thay, nh c t Lai Lt Ma ngh, c mt
cch vt thng nhng phn ng cng thng kinh nin v
gay gt - v nh cuc th nghim ca Fredrickson cho thy
nhng cm xc tch cc c th hot ng nh phng thuc
i tr, o ngc li nhng nh hng tiu cc ca p ng
cng thng. D nhin, iu ny a chng ta n mt vn
nn tng, vn then cht: Chng ta c th nghin cu cc
cm xc ca chng ta, t chng di s kim sot mt
cch ch ng hay khng? V y chng ta ang ni v mt
phng php ca vic sn sinh s gia tng bn b trong nhng
cm xc tch cc, ch khng ch l mt kinh nghim ngn ngi
nht thi ca cm xc tch cc t vic xem cc on phim.
Khi cuc m lun ca chng ti tip tc, c t Lai
Lt Ma s i ti tr li cu hi ny.
Tip tc cuc m lun ca chng ti v trau di hnh
phc bng vic rn luyn tm thc, c t Lai Lt Ma gii
thch, Mt vn khc - trong vic b sung cho nhng
phng thc i tr c th i vi nhng cm xc tiu cc,
cng c mt phng thuc tng qut. Nh ng bit trong
truyn thng Pht gio, chng ti xem tt c nhng cm xc
phin no c gc r trong v minh si m - nhn thc sai lm
v tnh bn nhin chn tht ca thc ti. Do th, phng thc
i tr n v minh si m, c bit nh nhn t Tu Tr, hay
s pht sinh tu gic ni qun vo trong tnh bn nhin chn
tht ca thc ti, c th c thy nhu mt phng thc
i tr ph qut c th loi tr tt c nhng cm xc tiu cc
ngay gc r ca chng.
Cng th, ngi thm, i vi nhng cm xc tch cc
v tiu cc ny, theo quan im ca o Pht, chng ti ni
rng nhng cm xc tch cc c mt nn tng vng chc, cn
c trn thc ti, trong khi cc cm xc tiu cc thiu mt
c bn vng vng v tng qut l cn c trn nhn thc sai
lm, bp mo hay vng tng in o v thc ti. Th d,
t bi i vi ngi khc cn c trn vic nhn ra rng ngi
kia, ging nh chnh mnh, cng mun hnh phc v khng
mun au n cng kh s. y l mt quan im c cn c,
mt b phn ca thc ti. Tri li, vi mt cm xc nh th
hn, chng ta s thy rng n thng cn c trn nhn thc
v c nhn nh mt trm phn trm tiu cc hay t hi, ging
nh l bn cht thng cn, khng thay i ca ngi y.
l mt bp mo v thc ti, v nu chng ta kho st mt cch
su st, mi ngi s c mt phm cht tch cc no y, v
ngi ta cng s c kh nng thay i.
Quen thuc vi nhng khi nim ny t vic tham d
nhiu bui ni chuyn cng cng ca ngi cng nh nhng
bui m lun ring t, ti gt u, ri th li cuc tho lun
tr li nhng g ti xem nh l cc vn thc tin hn, ti
ni, Ngay by gi, qua mt bn nhng th nh nn tng
vng chc hay gc r c hu ca tt c nhng cm xc tiu
cc ny, vn chnh y l vic pht trin kh nng
ng u vi mi trng, nghch cnh v nhng cng thng
ca i sng hng ngy v tm hnh phc. V vy, nu cc
cm xc tch cc l phng thc i tr, th th cu hi hp l
l trau di chng nh th no... v ti phng on rng, mt
cch cn bn, cu hi chnh y l chng ta c th nghin
cu ng u nh th no vi ...
on trc phn cn li ca cu hi, c t Lai Lt Ma
tip tc, V vy, ti ngh n mt s m mang rng ri thi
v nhn thc ca con ngi ng mt vai tr quan trng
y. Mt iu chc chn l: Chng ta nhn th gii quanh ta
nh th no, chng ta nhn ngi khc nh th no, v chng
ta din dch cc hon cnh ca chng ta v nhng s kin
din tin quanh ta chng ta nh th no, chc chn c th nh
hng n vic chng ta c th p ng n mi trng ca
chng ta, th gii ca chng ta, v nhng rc ri ca chng.
y l quan im nn tng ca chng ta. V ti ngh iu ny
lin h mt cch trc tip n kh nng ca chng ta trong
vic ng u vi nhng rc ri v duy tr hnh phc. Th
nn, chng ta cn t s ch n trnh ny v pht trin
mt quan im v cc thi cho chng ta sc mnh v c
th gip chng ta ng u.
Tha c Thnh Thin, ti ngh rng ti c tip tc hi
i hi li cng mt vn - Ti ci - nhng ti ang t
hi ngi c th xut mt vi phng php c th hay c
th gip chng ta ng u. Th d, con ngi tip cn vic
pht trin mt quan im chnh xc nh th no m c th
cho chng ta sc mnh?
c t Lai Lt Ma ci. V ti c tip tc ni i ni
li, gii php l, Hy thc t! S thc t ny... ti on
dng ging nh mt chn ngn i vi ti, ... tip cn thc
t... tip cn thc t... khi ng u vi rc ri. Th d,
trong vic u tranh cho s t do ca Ty Tng, nh ng bit,
ti lun lun ch trng mt s tip cn thc t l iu lin
h n vic t b i hi cho mt nn c lp hon ton, v
thay v th tm kim mt s t tr chn thnh. Mt s ngi
ch trch, nhng ngi khng khng cho mt s c lp ton
vn c bit tng tuyn b rng h thy cch ni ca ti,
s tip cn thc tin, l ngun gc ca s bc bi!
V vy, th no i na, ti ngh nn tng tim tng cho
nhng loi thi v quan im h tr nht cho vic ng
u l suy ngh thc tin, mt s tip cn thc tin. iu ny
lin h n vic kho st v tng cng tnh thc v hin
thc ca nhng hon cnh chung quanh chng ta.
Mc d chng ti tho lun vn quan trng v suy
ngh thc t ny trong nhng phm vi khc nhau trong qu
kh (ln cui cng trong phm vi ca nhng cm xc tn
ph), bui sng ny mt ngh khc ny ln vi ti, mt s
phn i m ti cm thy mt s ngi c th pht sinh trong
vic p ng n lp trng ca ngi.
hhh, ti khng chc mi ngi s ng vi iu ,
ti phn i, ti ngh rng mt s ngi c th phn nn
rng nu chng ta cng tr nn tnh thc v nhng vn nn
ny trn th gii, chng ta cng tr nn thc t vi suy ngh
ca chng ta, chng ta cng kho st v nhn vo cc s vic,
cng c th ng hn l vic khm ph thy loi rc ri
m chng ta khng tnh thc n. Chng ta c th khm
ph ra rng x hi chng ta em n nhiu vn nn hn gii
php, v.v... , Ti khng chc rng iu c lm cho chng
ta hnh phc hn, toi nguyn hn, hay ng hn l lm cho
chng ta cm thy b trn ngp hn, b cng thng v lm tht
vng hn. Ti mun ni l nu ti quan tm v nhng vn
ca v kh nguyn t v kho st v thy ra thc t rng vn
c nhng hm cha ha tin khp chung quanh nhng khu
vc chng ta , iu s khng lm cho ti ng ngon gic
hn trong m cht no. (Hay, nu ti tr nn tnh thc hn
v thc t ca s hm nng a cu hay iu g , th r
rng s lm ti cng chn nn hn l lm ti vui mng hn.)
Ny nh, n l mt vn ca nhn thc, ngi ni, v
tip nhn mt nhn thc thch ng - bi v mt khm ph
nh vy cng c th c tc ng gia tng thc cp bch ca
chng ta v vn nn, v kch thch a chng ta tham gia
vo mt nhm hay tr nn nng ng mt cch chnh tr hn
hay thc hin mt hnh ng no c gng lm vic g
v vn .
Bng vic gii thiu s tip cn ny v suy ngh thc
t, v vic gia tng s tnh thc ca chng ta v n gn hn
vi thc t, rt l quan trng thu hiu nhng g mun ni
bng quan im thc t. Th d, ti khng ngh chng ta
ch nhn vo nhng rc ri ca th gii, hay thc t ch trn
nhng kha cnh tiu cc ca hon cnh. Nhng th ch l
mt b phn ca thc t. Mt s tip cn thc t tht s nhn
vo tt c mi quan im v mi kha cnh ca bt c hon
cnh no - v iu ny s bao gm c tt v xu, khng ch
xu. i sng lun lun gm c nhng vn nn, nhng cng
l nhng thi im ca tt p. V vy, ti ngh nn tng c
bn cho vic pht trin quan im hay thi thc t ny l
thy t mt vin tng rng ri hn. Nu chng ta phn
tch, kho st, chng ta s thy rng c nhiu phng cch
nhn vo mt rc ri. Th d, thay v ch nhn vo nhng
hon cnh tc thi, i khi c th rt hu ch thc hin
mt cch nhn vo vn trong chiu di ca thi gian.
Do th, ni mt cch tng qut, y chng ta ang ni
v mt quan im cn bng hn, mt nhn thc hon ton
hn. y l mt ci nhn thc t hn. N lin h vic pht
trin mt loi suy ngh uyn chuyn c th thy mt tnh th
t nhiu gc cnh. Ti ngh trong qu kh chng ta tho
lun vic cc cm xc tiu cc c khuynh hng bp mo
thc ti v lm hn hp quan im ca chng ta. V vy,
trong vic vt thng nhng cm xc tiu cc, chng ta cn
chng li iu y bng vic tip nhn mt quan im rng ri
hn v thnh thin hn.
Tha c Thnh Thin, ngi ang ni rng c nhng
phng thc khc nhau thy mi th mt cch thc t, t
mt vin tng rng ri hn, v rng iu ny c th vt
thng nhng cm xc tiu cc v gip chng ta ng u
vi nhng vn nn ca i sng.
ng y.
Th th, ngi c th din t mt trong nhng phng
cch ny, v gii thch vn n c th gip chng ta ng
u nh th no?
c t Lai Lt Ma im lng trong mt vi giy, ri ni,
Ti ngh chng ta c th bt u vi chnh thi ca chng
ta v nhng vn nn v kh au trong tng qut... Ti ngh
rng nu chng ta c mt thi thc tin v thu hiu rng
cc vn nn b rng buc sinh khi trong mt hnh thc
ny hay mt hnh thc khc, n l thc t gin d ca i
sng, chng ta s ng u c hiu qu hn vi cc rc ri
khi chng sinh khi.
iu ny gip chng ta i ph mt cch hiu qu nh th
no vi nhng rc ri hn l lm chng ta ng lng? ti hi.
Th d, vi thi ny chng ta s khng b ngc nhin
khi rc ri ni ln - chng ta s c th i din tt hn vi
nhng vn nn ca chng ta mt cch trc tip, vi t s hi
hn, t xu hng ln trnh hay gi v rng chng khng hin
hu y. Chng ta s c th t nng lng ca chng ta
vo trong vic c gng sn sinh mt gii php, hn l tiu
ph nng lng bng vic cm thy n l bt cng, tr nn
gin tc v bi ri rng chng ta c tri nghim ny, hay tm
kim mt c nhn hay t chc no t s phin trch v
ri hng ton b s gin tc ca chng ta n ngun gc
ca tt c nhng rc ri ca chng ta.
D nhin, c mt thi thch ng v kh au ch l mt
th. Chng ta cng cn tm kim nhng phng cch khc
thy mi vic t mt vin tng rng ri hn, kho st
nhng cch tip cn khc nhau trong vic nhn thc nhng
vn nn ca chng ta t nhng gc cnh khc nhau, khm
ph mt trin vng c th gip chng ta ng u khi rc
ri sinh khi, nhng l mt quang cnh cn c trn thc t.
Mt sng n, hai ngi n ng ang trn xe n mt
cuc hi hp thng v rt quan trng, v h tht s ang
n tr. Trn ng n cuc hp h b x bnh xe. Khng
cn phi ni, ngi i cng rt kh chu v iu ny, nhng
ng ta thy rng ngi ti x hon ton trm tnh v
khng b quy nhiu bi tnh th, v ngay lp tc chun b
thay bnh xe. Khi h ang thay bnh xe, ngi i cng tr
nn cng lc cng bi ri hn theo tng pht, nhng ti x
vn tip tc lm vic, vn hon ton khng no ng. Th ri
cui cng ngi i cng khng th dn c v hi, Chng
ta s n rt tr, lm sao m anh c th qu im tnh nh th
ny? V mt cch gn nh phn khch, ti x tr li, y
l s ba! Khng hi lng d nhin, ngi i cng yu cu
ti x tr li, v ng ni, Nhiu nm trc y, khi ti ln
u tin li xe, ti c mt thng k v s trung bnh ca
bnh xe b m nhng ngi c xe s c trong nhng nm li
xe ca h. V th, ngay sau ti lin quyt nh tin on
s gp phn hp l ca ti vi nhng bnh xe b, l iu m
qua vn cha t n mc trung bnh, v cng lc y ti
nhn ra rng bt k khi no hay ni no m ti b x bnh xe,
ti c th chc rng khi n xy ra n s khng bao gi thun
li. Ti hnh dung rng iu y ch l mt phn ca ci gi
thng thng ca tin nghi li xe, nh chi tin cho xng hay
nht. Th nn, y ch l mt trong nhng gp phn hp l
ca ti i vi nhng bnh xe x, th thi.
Ai k cho ti nghe cu chuyn ny lu lm ri, v
mc d trong khi ngun gc chnh xc ca cu chuyn
dn dn phai m trong tr nh ca ti, nhng cu chuyn
chim mt ch trong k c ti, gi ln trong tm thc ti ht
ln ny n ln khc, khi ti bt u cm thy rng dng
nh nhng s kin hng ngy chung sc chng li ti. Cu
chuyn ny soi sng nhng nguyn tc c c t Lai
Lt Ma bn n sng ngy hm y, cho thy vic chp nhn
nhng rc ri nh mt thc t t nhin trong s hin hu ca
con ngi c th gip gim thiu nhng bi ri v cm
xc tiu cc khng cn thit ra sao. N cng lm sng t
nguyn tc tng qut hn, cho thy mt trin vng nh th
no, cn c trn vic nhn vo rc ri t mt nhn thc rng
ri hn, c th gip chng ta ng u vi nhng rc ri.
Tng bc mt, c t Lai Lt Ma tip tc khai m
mt s tip cn y nng lc tm kim hnh phc trong
th gii phin toi ca chng ta, mt s tip cn ng
u vi nhng rc ri hng ngy m khng b trn ngp vi
tht vng, lm mt ht can m, hay s hi. cp vn t
vin tng ca o Pht, nhng cm xc tch cc c th hot
ng nh mt phng thuc i tr nh th no nhng
tnh trng tiu cc ca tm thc, by gi ngi tip tc xc
nh mt cng thc cho mi mc tiu, mt phng thuc ph
qut m c th loi tr hon ton tt c mi cm xc tiu cc
bng vic chin thng nguyn nhn gc r ca chng, cn
bn v minh m ti ca chng ta. V minh
(7)
trong phm vi
ny khng ch c ngha nh mt s thiu thn thng tin hay
kin thc. y thut ng ny lin h n mt s thiu thn
cn bn ca s tnh thc v nn tng chn tht t nhin ca
thc ti, l iu c bit nh Tnh Khng. N ng nng
ng hn l mt loi nhn thc sai lm hay khng hiu v
thc ti, mt khong cch gia vic s vt xut hin nh th
no v chng tht s tn ti nh th no. Theo gio thuyt
nh Pht, nhn thc trc tip ca bn cht ti hu ca thc
ti, Thc Chng Tnh Khng, tnh ha tm thc khi tt
c nhng khuynh hng tiu cc, v nhng kt qu ca mt
th trng Gic Ng, m trong y chng ta t do khi tt c
kh au, gii thot khi chu trnh Lun Hi (Samsara), vng
xoay bt tn ca sinh, cht, v ti sinh.
7. V minh c xem l gc ca mi bt thin trong th gian v cng
l mt c tnh ca Kh (sa. dukha). l tnh trng tm thc khng
thy s vt nh n l (Nh tht tri kin), cho o gic l s tht v v
vy sinh ra kh. V minh sinh i (sa. t) v l yu t c bn sinh ra
s ti sinh. Theo quan im i tha, v v minh m t tnh Khng (sa.
nyat) thot sinh ra hin tng, lm cho ngi cn m lm tng l
s tht v khng thy t tnh (Si m)..
y l mt quy tc cao siu: Theo kinh lun Pht gio c
th cn n v s kip sng t mt th trng [gic ng]
nh vy! V th, cu hi r rng l iu ny lin h th no
vi chng ta nhng ai khng phi l hnh gi Pht gio, hay
nhng ai khng mun i ch hng v s kip sng cho hnh
phc? iu nay p dng th no cho nhng ai trong chng
ta vt v ng u vi th gii rc ri ny v tm cu mt
phng sch cho hnh phc v ha bnh?
Theo trit l nh Pht, c hai trnh ca thc ti, thc
ti ti hu (chn
(8)
) v thc ti quy c (tc
(9)
). Thc
ti bn nhin ti hu, nh chng ti cp, lin h n
khi nim ca Tnh Khng, v nhn thc trc tip v Tnh
Khng mang n nh mt kt qu ca nhng s thn chng
tm linh. Thc ti quy c lin h n i sng hng ngy,
thc t ca nhng cm gic thng thng, chp nhn thc t
ca mi th biu l l tht. Cng cch y, chng ta c th lin
h n hai mc ca hnh phc. Trong mt trong nhng
cuc m lun my nm trc y, c t Lai Lt Ma mt
ln n lin h n Gic Ng hay Gii Thot nh hnh
phc ti thng. l hnh phc ti hu. Mc tiu ca
lot sch Ngh Thut Hnh Phc th khim nhng hn, nhng
vn khng phi lun lun d dng: Vic t n mt nim hnh
phc ln hn hng ngy v toi nguyn trong i sng. y l
hnh phc quy c [hnh phc trong cuc sng hng ngy].
8. Chn : Trong th gii ca s tht tuyt i th khng c kh m
cng khng c lc. Ni cch khc, ci vui ca chn khng phi l ci
vui ca tc . Nhng chng ta bit chn khng tri ngc vi tc
. Khi thc tp trong phm vi tc mt cch su sc ri, ta s thy chn
t nhin hin l.
9. Tc , s thc c gi tr tng i. Kh l ngc li vi vui, ci
vui c th tr li thnh kh, ri kh tr li thnh vui, v. v...
Vi phn cui cng ny chng ta c th tr li tng
c c c t Lai Lt Ma pht biu trong cuc m
lun ca chng ti v bt u a mi th vo ng v tr
ca chng. Nh chng ta thy, phng php ca c t
Lai Lt Ma tm hnh phc trong th gii phin toi ca
chng ta l s tip cn thc tin, s pht trin mt trin
vng thc t, l iu lin h s khm ph v tng trng
tnh thc v thc t ca tnh th chung quanh chng ta.
y, ngi ang lin h n thc ti quy c. N l mt loi
phng php cho tt c mi mc tiu i ph vi nhng rc
ri mi ngy, ng u vi nghch cnh, trau di nhng
cm xc tch cc, v vt thng nhng cm xc tiu cc l
nguyn nhn ca qu nhiu kh au ca chng ta trong cuc
sng. V th, chng ta c th thy trc tip nhng s tng
ng trn hai trnh ca thc ti: Tnh thc v tnh bn
nhin ti hu ca thc ti Tnh Khng a n hnh phc
ti thng, v s tnh thc hn v thc ti quy c ca cuc
sng hng ngy a n hnh phc quy c [ca th gian].
C hai c th c thy nh nhng phng thuc i tr cho
cc cm xc phin no v nhng tnh trng ca tm thc,
vi phng thc i tr ti thng hon ton loi tr tt c
nhng tnh trng tiu cc ca tm thc, v phng thuc i
tr quy c (l iu m chng ta ang khm ph ni y)
loi tr hay gim thiu nhng cm xc tiu cc v cc tnh
trng ca tm thc vui hng mt i sng hnh phc.
Cui cng, trong vic rt ra nhng tng ng gia
phng php ca c t Lai Lt Ma ca vic vt thng cc
cm xc tiu cc (v t n hnh phc) v nhng nghin cu
gn y nht ca khoa hc v hnh phc, chng ta c th thm
mt l thuyt khoa hc mi y v cc cm xc tch cc. Lc
trc chng ta thy Gi Thuyt Ci M ca Fredrickson
cung cp chng c cho khi nim v nhng cm xc tch
cc hot ng nh cc phng thuc i tr n nhng cm
xc tiu cc. iu ny c th tng ng vi khi nim Pht
Gio v nhng phng thc i tr c th, mi cm xc
tiu cc c mt cm xc tch cc c th c th hot ng
nh mt phng thuc i tr. n lt Barbara Fredrickson
v cc ng nghip cng pht trin mt l thuyt nh hng
cao c th hot ng nh mt s tng ng i vi khi
nim ca o Pht v mt phng thc i tr tng qut
n tt c nhng cm xc tiu cc. L thuyt ca b, M
Rng v Xy Dng Kiu Mu ca nhng Cm Xc Tch
Cc
(10)
, cng gip gii thch ti sao phng php ca c
t Lai Lt Ma l y nng lc v hiu qu v cng.
Cho n thp nin cui va qua, tuyt i a s nghin
cu khoa hc v cm xc con ngi tp trung vo nhng
cm xc tiu cc. Nh mt kt qu, nhng nh thn kinh hc
v tin ha trnh by nhng l thuyt mch lc ha iu v
vn ti sao nhng cm xc tiu cc tin trin, vic chng
h tr t tin xa xi ca chng ta sng cn nh th no.
T quan im tin ha, nhng cm xc tiu cc c ngha
tt. Nhng khi nhn vo l do ti sao chng ta c nhng cm
xc tch cc, tm kim xc nh vn chng c kh nng
thch nghi nh th no theo quan im tin ha, vic chng h
tr chng ta sng cn nh th no, mi th khng c ngha
nhiu lm. Khng ging nh nhng cm xc tiu cc, m trong
y mi th phi hp vi nhng khuynh hng t tng hot
ng c th thc y chng ta hnh ng trong nhng
10. The Broaden-and-Build theory of Positive Emotions: a ra gi
thuyt rng nhng cm xut tch cc (vui thch/hnh phc, v c l hp
dn/tin on) m rng s tnh thc v khuyn khch nhng t tng v
hnh ng mi l, a dng, v khm ph.
cung cch gip chng ta tn ti, tri li nhng cm xc tch cc
dng nh khng ch trng thc y chng ta hnh ng bt
c iu g mt cch c bit; chng c th ch ni vi chng ta,
H! Th ny tt - ch tip tc lm nhng g chng ta ang lm,
v khng thay i bt c iu g! Tht d dng thy nhng
cm gic khoi lc vt cht, lin kt vi nhng vui thch v thc
n hay tnh dc ng mt vai tr quan trng trong s sng cn
v ti to, nhng gi tr thch ng ca nhiu cm xc tch cc
khc vn l mt huyn b bao la vi vi.
Phn xy dng ca thuyt M Rng v Xy Dng m
nhng cm xc tiu cc c thit k gip chng ta sng
cn khi chng ta gp nguy him, trong khi nhng cm xc
tch cc c hnh thnh cho nhng lc m mi th l an
ton, v mc tiu ca chng l xy dng nhng tim lc
vt cht, tri thc, v x hi m chng ta c th s dng trong
tng lai, nhng th c th lm ni bt cc c hi cho s
sng cn ca chng ta. y l nhng cm xc phi hp sng
to v khm ph, ca nhng suy ngh v nhng chin lc
mi t n nhng ti xoay s v phng thc thch ng
n mi trng ca chng ta. V y l nhng cm xc gip
chng ta nui dng nhng lin kt x hi s li lc trong
tng lai, khi mi th c th kh khn v chng ta cn hng
n ngi khc gip . Nh nhng con ngi tin ha v
sng lu hn, chc chn vic ngh n tng lai v xy dng
nn mt t tim nng no y m chng ta c th c n
tr trong nhng thi gian v sau l cn thit.
Trong mt trong nhng th nghim ban u minh chng
cho hiu qu ca vic m rng nhng cm xc tch cc,
Fredrickson v cc ng nghip ca b tp hp mt nhm
nhng i tng th nghim, phn chia thnh nhng nhm
nh, v gi ln mt cm xc khc bit trong mi nhm bng
vic cho h xem nhng on phim ngn gi ra mt cm xc
c th, chng hn nh s thch th, gin tc, hay s hi.
Sau b c lng hiu qu ca cm xc trn kh nng
ca ngi tham d rng h ngh mt cch rng ri hn hay
hp hi hn, thy hoc l hnh nh rng ln [tng th]
hay tp trung trong nhng chi tit nh b. B thc hin
trong nhng phng cch a dng. Trong mt th nghim, th
d, b s dng bi tp qun st tin trnh ton th - cc
b - b cho nhng i tng tham gia thy mt mt biu
vi mt s hnh dng hnh hc kiu mu. Sau , b
cho h xem hai biu khc v yu cu h xt on hnh no
trong hai hnh nh so snh ny l ging vi hnh kiu mu.
Khng chn ng hay sai; mt hnh nh so snh ging
vi kiu mu trong hnh dng ton th ca n, hay hnh th
ton b, v hnh kia ging vi ci th nht hn trong nhng
chi tit chi li ca n, hay nhng yu t cc b. Cc kt
qu cho thy rng nhng ai cm nhn cm xc tch cc th
thng thy hnh nh rng ln v chn hnh nh ging vi
hnh dng tng th. Nhng ai cm nhn trung tnh hay trong mt
tnh cm tiu cc l thng biu l mt kiu mu t tng hp
hi hn, tp trung trn nhng chi tit nh. T th nghim ban
u y, Fredrickson v nhng ngi khc tin hnh nhiu
loi th nghim tng t cho thy mt cch thuyt phc mt s
khc bit nn tng ny trong suy ngh gia nhng ai trong mt
tnh tnh tch cc v nhng ai trong tnh tnh tiu cc.
Mt nh kho st khc, Alice Isen t i Hc Cornell,
mt trong nhng nh tin phong tht s ca vic nghin cu
v cc cm xc tch cc, kho st nhng hiu qu ca cc
cm xc tch cc trn suy ngh trong hn hai thp nin, tp
hp nhng chng bao qut minh chng cc hiu qu vic m
rng. Th d, trong mt nghin cu, b gy ra mt cm
gic tch cc trong mt nhm i tng th nghim v cho
h trnh by nhng bi tp ngn ng phi hp. B cho h
mt danh sch ca ba ch, th d, my ct, ngoi quc,
v nguyn t, ri yu cu h ngh v mt ch lin h n
c ba (tr li: nng lc). B thy rng cc i tng cm
thy vui v thc hin tt hn nhm kim ch mt cch ni
bt. Cuc nghin cu u tin ca b s dng phng php
ny c thit lp nghin cu nhng hiu qu ca cm
xc tch cc trong vic sng to, nhng trong vic iu khin
nhng th nghim nh nhng th ny, s vic cng tr nn
r rng rng cc cm xc tch cc gip ngi ta thy mi th
t mt vin tng rng ri hn, nh i lp n nhng hiu
qu hn hp ca cc cm xc tiu cc.
Vi iu ny nh mt qu kh tim tng, nu chng ta
thc hin mt qun st khc vo s tip cn thc t ca c
t Lai Lt Ma, bng nhin chng ta thy rng nhng ngn
t ca ngi bt u m nhim mt vng ai quen thuc! K
thut hay phng php chnh yu m ngi xut cho vic
trau di trin vng thc t ny l nhn vo nhng tnh th bt
li t mt vin tng rng ri hn, t nhng gc cnh khc
nhau, nhn hnh nh rng ln [tng th], tip nhn mt
vin tng lu di, trau di mt cung cch uyn chuyn v
suy ngh m n cho php chng ta thy mi vt trong nhng
cung cch mi, v.v... y chnh xc l mt loi suy ngh m
cc nh kho st tng phi hp vi nhng cm xc tch
cc qua nhng th nghim gn y.
y mt cu hi quan trng khi ln. Vic nghin cu
cho thy vic cc cm xc tch cc hay cm gic hnh phc
mt cch tng qut hot ng m rng nhn thc v trin
vng ca chng ta. c t Lai Lt Ma ngh ngc li -
rng trau di mt vin tng rng ri, mt nhn thc phng
khong v mt trin vng thc t (s dng kh nng ca
chng ta cho l tr, phn tch, v lun l [logic], ...), l mt s
tip cn hiu qu ng u vi th gii rc ri ca chng
ta v duy tr hnh phc. V vy, nhng cm xc tch cc c
th a n mt loi trin vng m c t Lai Lt Ma ang
ni n, nhng c phi iu ngc li l ng khng? Ni
cch khc, c phi vic trau di thn trng mt nhn thc rng
ri, thy nhng rc ri ca chng ta t nhng kha cnh khc
nhau,..., s a n nhng cm xc tch cc hn hay khng?
Trong mt ch, Vng! Cc nghin cu hon tt bi Fred-
rickson v nhng ngi khc cho thy rng n l mt con
ng hai chiu: Nhng cm xc tch cc a n suy ngh
rng ri hn, v s thc hnh suy ngh rng ri hn a n
nhng cm xc tch cc. Kt qu l nhng g cc nh kho
st xc nh nh mt xon c hng ln, ni m khi
chng ta cng thc tp suy ngh rng ri, chng ta cng tri
nghim nhng cm xc tch cc v hnh phc hn, l iu
ha ra s a n mt quan im rng ri hn, v.v...
Nhng iu ny dng nh khng nghi ng rng nhn
nhng tnh th t mt nhn thc rng ri c th gip chng
ta trau di nhng cm xc tch cc hn v c th gip chng
ta ng u vi nhng rc ri hng ngy mt cch hiu
qu hn. D nhin, c nhng cm xc tch cc hay nhng
th trng tm thc no l ni bt v quan trng c bit
khi i ph vi mt s rc ri nghim trng v nan gii hn
trong th gii ngy nay l hy vng, lc quan, v hi phc.
Do vy, bui sng tip theo chng ti s tr li nhng ch
cp thit ny.
Nguyn tc: Coping with a Troubled World
n Tm L ngy 13/11/2011
Chng 11:
HY VNG, LC QUAN V
KH NNG HI PHC
HY VNG
Ma xun l ma hy vng. V mi ma xun, khi nhng
ngi hm m ca Chicago Cubs trn ngp sn bng Wridge
cho trn m mn ca i bng d cu trong ma, c mt
nim tin chn thnh trong mi tri tim: y l nm! y l
nm m chng ta s thng Lot Thi u Th Gii! V mi
ma thu, khi hi se lnh tr li khng gian v nhng ngy bt
u ngn hn, vi nhng gic m ca h nh mn qu ln
vn v tan, th c mt t tng trong mi con tim: Hy ch
i n nm sau! V iu g truyn cm hng cho nhng
ngi hm m t tp trong sn vn ng nm sau, v mt
ln na ht tong ln, y l nm ca chng ta! mc d
i ca h cha tng thng mt Lot Thi u Quc T no
t nm 1908? y l hy vng.
Hy vng l mt trong nhng tim nng ni ti quan trng
nht ca con ngi. V n l hy vng m by gi chng ta
hng s ch n.
Tha c Thnh Thin, ti bt u, ngi bit khng,
hm qua ngi cp rng nhng li ch ca vic chp
nhn s kin rng nhng vn nn v kh au nht nh sinh
khi trong i sng. Tuy th, ti ang ngh rng mc d
nhng li ch tim tng ca vic tip nhn quan im hon
ton thc t ny m ngi ang ni n, trong ci nhn ca tt
c nhng rc ri ang din ra trn th gii, mi th chc chn
i khi dng nh ng tht vng.
l ti sao chng ta cn s a dng trong cc phng
php, c t Lai Lt Ma tr li, v nhng cung cch ca
vic nhn vo nhng vn nn ca chng ta. Th d, ngay c
nu chng ta ang ngh v mt s vn nn no rng ln
hn hay nghim trng hn trong x hi, nhng vn nh
mi trng, v.v..., v cm nhn mt thc chn nn hay
tuyt vng, nu chng ta nhn vo iu ny trong mt vin
tng rng ri hn, chng ta c th thy rng nhiu th trong
nhng rc ri ny l do tr thng minh con ngi to ra, vic
lm dng tr thng minh con ngi, khng lm cn bng vi
nhng gi tr nhn bn, mt tri tim lng thin. Th d, c
thng minh ca chng ta a n vic pht trin nhng k
thut hin i, nhng khng c mt thc trch nhim nhn
bn, k thut c th lm nn nhng thm ha. Nhng nu
nhng rc ri no y lm nn hay to ra bi c thng minh
ca con ngi, th th cng s thng minh y c th c s
dng tm ra gii php, nu ch y, c hng dn
bi ng c chnh ng.
, ngay c nu c th tm ra gii php, ti ngh nhiu
ngi c th vn tr nn chn nn bi v cc rc ri l qu
phc tp, v tin b trong vic vt thng chng dng nh
xy ra qu chm chp.
HY VNG, LC QUAN V KH NNG HI PHC 305
l ti sao ti ngh rng tht quan trng trau di
mt thi m n cho php chng ta duy tr hy vng. Hy
vng c th lm nn mt s khc bit ln lao trong s p
ng ca chng ta n nhng rc ri v kh khn.
Vy nn, v hy vng l qu khn thit trong th gii
ngy nay, ti ang t hi ngi c th ni cho ti nghe mt t
na v n, v vic trau di n nh th no khng?
Vng... By gi v hy vng... ti ngh theo mt nhn
thc m chng ta c th ni rng s hin hu ca chnh chng
ta c ko di bi hy vng. ng thy y, nh chng ta
tho lun nhiu ln ri, kht vng cn bn nht ca nhn
loi l tm kim hnh phc, vt thng kh au. Chng
ta c th ln ging vo ban m i din vi nhiu rc ri
trong i sng ca chng ta. Nhng chng ta c th i ng
hy vng chng ta s thc dy sng hm sau! Ngi chc li,
sau tip tc. V ri th sng hm sau, trong mt cch, li
l hy vng thc y chng ta ri khi ging v tip tc vi
i sng ca chng ta - hy vng m chng ta cui cng c
th t n nguyn vng ca mnh cho hnh phc, hy vng
rng th no y chng ta s c th vt thng mi chng
ngi. V chng ta c th c nhng loi mc tiu c th no
y trong i sng ca chng ta, v n l hy vng cho php
chng ta tip tc hot ng i vi nhng mc tiu y. Do
th, i sng ca chng ta r rng c gi cho sng ng
bi hy vng.
Vi iu ny trong tm, ti hi, Ngi c th ni v vic
chnh ngi ko di mt cm gic tim tng ca hy vng
nh th no, trong cuc din ca nhng th thch i vi
nhng tnh th ca Ty Tng vn khng gii quyt c
mt cch cn bn cho n ngy hm nay khng?
Vng. y, chng ta ang tho lun s tip cn ny
ca vic tip nhn mt vin tng rng ri hn, v iu y c
th h tr v cng ln lao trong vic duy tr mt cm nhn hy
vng trong vic i ph vi tnh cnh ca Ty Tng, bi v
ci nhn ca chng ta cng hp, th n cng trng nh tuyt
vng hn. Nu chng ta nhn vo n ch trong mt phm vi
gii hn, nhn ch vo nhng s kin gn y v tnh th hin
ti, chng ti u tranh trong nm mi nm, nhng cho
n by gi nhng n lc ca chng ti vn cha em n
thnh cng.
Nhng nu ng m rng vin tng ca ng, v nhn
vo hon cnh t mt vin tng ton cu, th th ng c th
thy mt cn bn hy vng no y. Xt cho cng, ton b th
gii ang thay i, v khng c l do g m Trung Hoa phi
l mt ngoi l. Ch trong mt vi thp nin qua, ai c th
tin on s sp ca Lin Bang X Vit? Trong thc t,
Trung Hoa hin nay rt khc vi Trung Hoa hai mi nm
trc. Trong trng hp ca Ty Tng, nu ng ch nhn vo
nhng chnh sch qu kh ca Bc Kinh, ng c th khng
thy kh nng cho hy vng nhiu. Nhng vi mt vin tng
rng ri hn, ng c th khm ph c nhng thay i xy
ra chnh trong x hi Hoa Lc, c bit nhng ngi bnh
thng ang bt u biu l thch th hn i vi vn ha v
o Pht Ty Tng. Ngay c trong nhng ngi Hoa, ng c
th thy mt con s ln mnh nhng ngi ng h v nhng
ngi biu l tnh cm ln hn cho ngi Ty Tng. V vy,
y mt ln na ng c th thy rng nu vin tng ca
chng ta cng rng ri hn, kh nng cho hy vng cng ln hn.
Ngay c vi s quan tm n vic di chuyn mt s
lng ln tc ngi Hoa vo Ty Tng, l iu a ln cc
ni lo s nghim trng trong nhng ngi Tng rng vic
ny c th bin ngi Tng thnh mt nhm thiu s khng
quan trng ngay trong chnh qu hng chng ti, nhng
ngi ta c th thm ch hnh dung n kh nng cho mt s
thay i trong chnh sch. Ngi ta c th tng tng rng
khng c s khuyn khch ca chnh quyn ngi Hoa di
c vo Ty Tng, s chuyn dch dn s ny khng ch c th
dng li, m trong thc t, mt s ngi Hoa hin nh c ti
Ty Tng c th hi hng v nguyn qun ca h, ni m
cao v thi tit c th thch hp hn. V vy, bt c th g
cng c th.
Suy ngh v sc mnh ni ti v ngha ln lao ca tnh
qu quyt c i hi duy tr hy vng sau hng thp nin
tht bi trong vic i ph vi Trung Cng, ti hi, Cng c
bt c nhn t no khc c th h tr ngi duy tr hy vng
tip nhn vin tng rng ri ny khng?
S tip cn ny tht l hu dng trong vic gip
duy tr hy vng, ngi tr li, nhng trong trng hp ca
ti c th c nhiu nhn t hin hu. C iu ny, ti tm s
nng ta trong s thc hnh Pht gio ca ti. Th d, c
mt on k m ti lp li mi ngy, l iu h tr ti, cung
cp mt ci ngun sc mnh to ln, v ngn nga ti khi
nh mt lng hy vng ...
Ngi mun ni n on k a thch ca ngi t Tch
Thin ch g?
Vng, ngi ni. Ri th, tng li on k vi mt m
hng sinh ng ging nh n c tr tng ln u tin,
ngi ni, Khi khng gian cn tn ti, khi chng sinh cn
hin hu. Cho n lc y, nguyn cho ti cng hin din. V
xua tan nhng kh au ca trn th. V vy, y, on k
ny gip ti chuyn vin tng ca ti, to nn mt ci nhn
rng ri hn, nhn vo hon cnh trong mt phm vi rng ln
hn. Th nn, nu ng nhn nh tnh th da vo nn tng
ca vic m rng thi gian, cng vi nhn thc rng thay i
khng th trnh khi, rng v thng l mt trong nhng c
trng bt kh khng ca s tn ti, th th chng ta c th
thy rng mi th l c th.
D nhin, y l mt phng php chnh yu ca o
Pht, ngi nhc li. Chng ta cn tm nim rng mt trong
nhng l do ti sao nhng k tng nh on k ny ca Tch
Thin l y nng lc i vi ti l nh th, khi ti tr tng
chng, c ton b h thng ca nim tin pha sau n. iu
ny bao gm mt s tin tng trong gio l ti sinh, khi
nim v lng v bin kip sng, v.v...
Ti ngh rng tng qut mt ngi c nim tin tn gio
hay khng c th lm nn mt s khc bit ln trong kh
nng ng u ca mi ngi. V y, ti ngh mi tn
gio quan trng ca th gii c mt cng hin, mi tn
gio vi l tng hay s thc tp ca n gip ban cho
nhng ngi tin tng mt loi sc mnh ni ti, v ngn
nga h khi chm vo trong s tuyt vng hay ht hy vng
khi i din vi nhng rc ri ca th gii. D nhin, ngi
thm, t mt quan nim th tc, ngi ta c th thy nhng
tng ny l kh chp nhn.
Tht s, tha c Thnh Thin, c nhiu chng c khoa
hc ng h ngi, vic ch ra nhng li ch ca tn ngng
trong s gia tng ton b hnh phc ca con ngi v trong
vic gip con ngi ng u vi vi nhng nghch cnh
hay cc s kin chn thng tm l trong cuc sng. V
y l ch m ti thch khm ph vi ngi mt cch su
rng hn ti mt im no v sau ny. Nhng by gi, ti
mun tip tc vi nhng sch lc th tc.
Th ny, ti t ang t hi... ngi cp vic tr tng
on k ca Tch Thin gip ban cho ngi mt vin tng
rng ri v lu di hn, nhng c mt h thng nim tin
Pht gio pha sau iu y. Tuy vy ti ngh rng ngay c t
mt quan im th tc, khng c h thng tin tng y, mt
ngi c th vn thy r gi tr ca mt quan im rng ri
v lu di.
Ti suy ngh mt lc. Vy th, ti ang t hi, c nhng
phng cch b sung pht trin ci nhn m rng y khng
m khng nh vo vic ngh n v lng v bin kip sng
v ti sinh, v.v... y ti ang c gng ngh v mt th
d c th lin h n ch hy vng bn b.
t nhin mt t tng le ln trong ti. , iu ny
c th l mt th d: Hy ni rng mt ngi ang thc hin
mt nhim v kh khn, iu g y trng hu nh bt kh
thi, khng hy vng, ... Ging nh, th d, hy ni l mt nh
nghin cu ang hnh ng trong vic cu cha bnh truyn
nhim, nhng d nhin iu y rt phc tp, dng nh tuyt
vng. Thay v b trn ngp bi tnh cht khng ha hn ca
vic khm ph ra phng thc cha tr, cho rng ngi y
c th chn nn trong vic dnh thi gian ngh v phng
php y, i chao, nhim v ny qu kh khn. Ti khng
th hon tt mt mnh ti. Nhng nu ti thc hin ch mt
s cng hin nh na, mt bc nh na, ri th mt nh
nghin cu khc c th ly lm nn tng thit k, v
ngi no khc na c th xy dng vic lm ca h trn y,
v.v... Nu chng ta nhn vo vn t vin tng y, th th
chuyn y dng nh khng qu tuyt vng, ngi y s c
hy vng rng cui cng vic cha tr s c tm ra. Cch
hnh ng l tr y nh mt s thay th, s i ch cho
tng ti sinh v v bin kip sng c c khng?
ng y! ng y! Qu hay! c t Lai Lt Ma
reo ln. l mt v d rt tuyt. Bi v, trong thc t, nu
chng ta nhn vo lch s ca khoa hc hin i v ch hin
ti ca chng ta, chng ta c th thy nhng nh hng ca
cc cng hin c thc hin bi nhng con ngi t cc xu
hng v th h khc nhau. V th, mt ngi thc hin mt
ng gp v mt ngi khc tip theo sau v xy dng trn
iu ny. Mt ngi khc tip theo v xy p ln iu n.
Nn chng ta c th nhn ch vo th k trc v thy ni m
khoa hc tin b n mt giai tng ch m cc nh tin
phong ca khoa hc hin i thm ch khng bao gi m
ti c!
V vy, Howard, ti ngh rng trong thc t y l mt
loi tng b sung, v loi l tr m ng ngh hu ch
trong vic pht trin mt vin tng lu di hn c th hu
dng trong mt nim hy vng ko di, c bit khi ni v
nhng rc ri loi trong x hi hay vic t n bt c
mc tiu kh khn lu di no.
Ngi c ngh v bt nhng nhn t hay sch lc no
khc h tr nim hy vng bn b, nhng cung cch khc
nhn vo mt rc ri s cho chng ta sc mnh tip tc
tin ti m khng ri vo ng lng hay tht vng?
Vy th, nhng nhn t khc... ngi nhc li mt cch
t tn. ng bit khng, Howard, trong vic duy tr hy vng
v quyt tm trong vn theo ui mt mc tiu cao qu,
mt cch tng qut ti cm thy rng tht thit yu c mt
nhn thc r rng v vn mc tiu ca chng ta xng ng
nh th no, gi tr ca mc tiu. l vn quan trng.
Th d, nhn ra rng mc tiu ca chng ta l thch ng, l
mt vic lin h n li ch ca ngi khc hay s ct tng
thng thng ca cng ng, s h tr cho quyt tm ca
chng ta theo ui n. V ri khi mi vic tr nn kh
khn, ch n gin nhc nh chnh mnh v gi tr mc tiu
ca mnh c th gip nim hy vng v lng can trng
bn b. Chng ta c th tht s ang vt v vi mt vn
kh khn, th d th, nhng nu chng ta c th t nhc nh
mnh rng nhng th h tng lai ca gia nh hay thn hu
chng ta s thu hoch nhng li ch nu chng ta thnh cng,
th th iu ny s gip ko di nhng n lc ca chng ta
v khng b cuc. Trong trng hp , ri th cho d mc
tiu y c c thc hin trong kip sng hin ti ca chng
ta hay khng th khng tht s quan trng. Th d, ng nhn
vo i sng ca nhng o s tm linh v i nh c Pht
v Cha Gi-su, nhng s mnh m cc Ngi sp t khng
ch gii hn trong lc cc Ngi ti th m thi.
tng ny v c mt mc tiu xng ng, ti hi;
ngi c ngh l iu ny lin h n vic c mt cm nhn v
ngha v mt mc tiu cao thng trong i sng khng?
Vng, iu ny c th lin h, c t Lai Lt Ma p
li. Mc d nhng g ti mun ni y mt cch c bit
l nhu cu nhn thc v gi tr ca mc tiu m chng ta
mong c theo ui, n cng l trng hp m khi mt c
nhn c mt cm nhn v mc tiu trong s hin hu ca
ngi y vt hn nhng quan tm hp hi c nhn, iu ny
cung ng mt ci ngun ca sc mnh v kh nng chu
ng nghch cnh v kh khn. V th, nu mc tiu hay
nh ca mt ngi lin kt n cm nhn ca h v ngha
hay mc tiu cao thng, th th iu ny c th lm nn mt
khc bit ln lao trong vic tng cng quyt tm ca h.
i vi hu ht nhng ngi qun st nhn vo tnh th
hin ti Ty Tng, gic m ca c t Lai Lt Ma v
mt khu t tr chn tht v t do cho ng bo ngi, ngay c
khng c s c lp hon ton, dng nh v vng. Dng
nh khng th tng tng c rng gii lnh o Trung
Cng s bng nhin o ngc, v ngn chn xu hng
ngi Hn vo Ty Tng, t b r rng lm gim t
l dn s ngi Tng n mt mc m h tr thnh mt
thiu s nh ngay trn qu hng ca h.
Bt chp iu ny, trong nm mi nm qua c t Lai
Lt Ma tranh u khng ngng ngh, hot ng khng
mt mi t n mt s t do hn v nhn quyn cho ng
bo Ty Tng, hnh ng trong kh nng tuyt vi nht ca
ngi gio ha ngi khc, khn khon thnh cu bt c khi
no v bt c ni no ngi c th. V trong nm mi nm
ngi khng tha mn c g ngoi tht bi. Trong mi
bc, bt chp nhng g ngi lm hay ai ngi gp, ngay khi
s hin din ca ngi tr nn c bit bt c ni u trn
th gii, nhng v phn khng chnh thc v nhng li phn
nn khng chnh thc do nh cm quyn Bc Kinh ln ting
khiu ni chc chn s n o, s dng bt c p lc no m
h c th bt nt hay da dm bt c ngi no gp g ngi.
iu ny v ang xy ra ht ln ny n ln khc, vi
trng thi n iu tn nhn v tc gin in cung. Trong
nm mi nm. Nhng ngi khng nh mt hy vng.
R rng, c t Lai Lt Ma ch ng tinh thng
Ngh Thut Hy Vng, v trong cuc m lun ca chng ti
bui sng hm y, ngi gii thch vic ngi iu khin
thc hin vn ny nh th no. S dng tnh th Ty Tng
nh mt s minh ha, ngi tit l s tip cn thc tin
c th c dng trau di hy vng nh th no. Sch lc
ph thng hay k thut chnh yu m chng ti ang tho
lun tun l y lin h n vic nhn vo mt tnh th t mt
vin tng rng ri hn hay t nhng kha cnh khc bit.
Nh chng ti cp, sch lc ny c mt lnh vc rng
ri ca cc p dng trong vic trau di nhng cm xc tch
cc, nh hy vng, cng nh vic gim thiu cc cm xc tiu
cc v trong vic gip chng ta ng u vi nhng kh
khn vi i sng trong tng qut. Trong ngn ng khoa hc,
sch lc ny i khi c gi l ti cu trc (reframe), ti
nhn nh hay nh gi li (reappraisal).
Trong vic biu l vic ngi p dng phng php ny
n hon cnh ca Ty Tng nh th no, c t Lai Lt
Ma bt u bng vic nhn vo tnh th mt cch rng ri
hn cng vi hai chiu kch: Khng gian v thi gian. Nhn
t mt cu trc thi gian rng ln hn, ngi nm bt mt
quan im lu di hn ca tnh th. V nhn mt cch rng
ri hn t chiu kch khng gian, ngi nhn vo hon
cnh khng ch t lp trng ca nhng iu kin v hon
cnh a phng, m ng hn ngi m rng vin tng
ca ngi n nhn tnh th t mt phm vi ton cu rng ln
hn, nhn vo nhng thay i khp th gii.
Khi cuc m thoi ca chng ti m ra tun y, c t
Lai Lt Ma tip tc tit l nhng phng php b sung ca
vic nhn vo nhng rc ri mt cch thc t hn hay theo
mt vin tng rng ri hn. V trong tho lun ny, ngi
thm vo mt trong nhng phng thc quan trng nht
ca vic nh gi li hay ti nhn nh mt tnh th bt
li hay mt rc ri: Tm kim mt ngha ln lao hay mt
mc tiu cao thng no phi hp vi hon cnh nh c
t Lai Lt Ma ngh, mc tiu ca chng ta cng lin
kt vi cm nhn ngha hay mc tiu cao thng, s cng
d dng tm thy sc mnh hn t mc tiu ca chng ta, v
gia tng quyt tm ca chng ta vt thng bt c chng
ngi no trong i sng.
Trc y, chng ti cp vn nhng cm xc
tch cc c th gip chng ta ng u vi nghch cnh,
hot ng nh mt phng thuc i tr n nhng p ng
cng thng phi hp vi nhng cm xc nh bn khon hay
gin tc. Tm lc chng c khoa hc v ch ny, Bar-
bara Fredricksons ni, Nhng cm xc tch cc lin kt
vi s ng u hiu qu hn, nh du bi vic tm kim
ngha tch cc trong nhng rc ri v tip nhn mt vin
tng rng ri hn trn nhng vn y. Nhn vo nhng
d liu thng tin t nhng th nghim khc cng nh ca
chnh mnh, b kt lun, Vic tm ra ngha tch cc c th
l im tc dng n by nng lc nht cho vic trau di nhng
cm xc tch cc trong nhng thi gian ca khng hong.
Theo truyn thng, phng thc thng thng nht ca
vic tm ra ngha l qua nhng nim tin tm linh hay tn
gio ca chng ta. Trong cuc tho lun ca chng ti, c
t Lai Lt Ma hon ton tht tnh trong vic xc nh vn
cc nim tin v nhng thc hnh o Pht ng mt vai
tr y nng lc trong vic h tr ngi ng u vi nghch
cnh nh th no. Vic tm ra mt ngha tch cc no
trong nghch cnh khng ch lm ni bt nhng cm xc tch
cc trong ph qut, m cng c th lm mnh m nhng cm
xc tch cc c th m chng ti ang nhm n y: Hy
vng. Trong thc t, ngha tch cc xut pht t nim tin
tn gio chc chn l ci ngun n c to ln nht ca hy
vng xuyn qua lch s, t y v s ngi tm thy sc
mnh, cm hng, v can m.
Khng c thc mc g rng mc tiu v ngha l mt
trong nhng ngun gc chc chn nht ca hnh phc con
ngi ni chung, thm vo vai tr ca n trong vic gip
chng ta duy tr hy vng, nng chng ta qua nghch cnh,
kh au, thm ha, v nhng thi im ti tm nht ca cuc
i. Nh chng ta tng thy, nim tin tn gio chc chn
c th cung cp mt cm nhn v ngha, nhng mc tiu v
ngha cng c th c tm thy trong nhiu phng thc
bn cnh nim tin tn gio. c t Lai Lt Ma khuyn bo
rng khi chng ta ang i din vi nghch cnh hay chng
ngi trong vic theo ui mc tiu ca mnh, mt phng
cch ca vic tng cng hy vng v sc mnh tip tc l
vic nhc nh chnh mnh v gi tr hay li ch ln lao trong
mc tiu ca chng ta, phn chiu trn s thch ng ca n,
chng hn nh vn n c th cng hin n li lc hay ct
tng ca ngi khc. y l mt phng php thit yu ca
vic tm kim ngha tch cc, v mt sch lc hiu qu
gip lm mnh m hy vng m c th c s dng ging
nh nhau bi nhng ngi c tn ngng v khng nim tin
tn gio.
Lin h n nhng nghin cu ca chnh b v nhng
ngi khc, Fredrickson ni, C hay khng c s tim
nhim tn gio, con ngi c th tm thy ngha tch cc
trong i sng hng ngy bng vic nh gi li nhng s
kin bt li trong mt nh sng tch cc, truyn cho nhng s
kin thng thng vi nhng ngha tch cc, v theo ui
cng t n nhng mc tiu thc tin. Khi cuc m lun
ca chng ti tip din, li ch bo thc tin ca c t Lai
Lt Ma c tng quan mt cch ton ho vi l thuyt khoa
hc hin i trong vic tho lun tm quan trng ca vic
thit lp nhng mc tiu thc tin.
THIT LP NHNG MC TIU THC TIN
Tha c Thnh Thin, ti tip tc, ti ngh ngi
t ra mt li khuyn bo tt p no v vic ng u
vi nhng rc ri m khng tr nn b p o mt cch hon
ton. Ti ch ang t hi ngi c th ngh v bt c nhng
nhn t no khc c th hu dng khi chng ta theo ui cc
mc tiu ca chng ta trong i sng - nhng nhn t khc
c th gip ngn nga chng ta khi tr nn qu chn nn
khi chng ta i n vic chng li nhng chng ngi?
Vng. Mt vn khc na. Chng ta ang ni v s
hu ch ca vic c mt trin vng thc tin, v ti ngh rng
khi chng ta b tr t n mt mc tiu no y, iu
quan trng kho st vn thc tin v kh thi nh th
no, thy mc tiu ca chng ta l c th t c hay
khng. Vic chun b ngay lc khi u tt nh th no c
th lm nn mt s khc bit. Nh Tch Thin ch ra trong tc
phm Hng Dn Li Sng ca B Tt, khi chng ta bt tay
vo d n, u tin thm tra xem thy chng ta c th thc
hin n mt cch thch ng hay khng. Chng ta khng nn
lao vo mt cch hp tp. Ti ngh y ch l mt s cnh
gic sng sut rng mc tiu ca chng ta tht s c th t
c c th gip tng cng sc mnh cho hy vng v quyt
tm ca chng ta.
B xao lng v my thu m trong mt lc, ti lc hng v
ln theo, Tha c Thnh Thin, ti ang cm thy bi ri
v mt im. Ngi cp rng mt nhn t gip duy tr
hy vng l loi nht tm theo ui mc tiu ca chng ta,
cn c trn nhn nh ca chng ta v vn n xng ng
v quan trng nh th no, bt chp n c th t c trong
kip sng hin ti hay khng. By gi ngi ang ni v nhu
cu thit lp mt mc tiu thc tin, phi chc rng mc tiu
l thit thc, rng chng ta tht s c th t c n. Vy
th, trong mt cung cch, n dng nh rng -
Khng i cho ti ni ht suy ngh ny, ngi tr li,
Howard, y chng ta ang ni v hai vn khc nhau
- mc ton cu v mc c nhn. Vy th trong trng
hp ca mc ton cu, x tr nhng vn nn x hi rng
ri hn, v v.v..., ngay c nu nhng mc tiu ca chng ta
khng t c trong mt kip sng hay mt th h, vn
thch ng theo ui. Nhng trong trng hp nhu cu c
nhn ca mt ngi, th th nhng mc tiu c nhn phi nn
thc tin v kh thi. Th nn khng c xung t y. y
l hai phm vi khc bit.
lm sng t v im ny, ngi tip tc. D nhin, vic
pht trin mt quan im thc t khng ch lin quan n
quyt nh mc tiu ca chng ta l kh d hay khng. N
cng lin h n mt loi c nh nng ng v nhng th
thch kh d c th sinh khi trong vic theo ui mc tiu
y. Nu ngay lc khi u, c mt s thu hiu r rng rng
nhng mc tiu no y c th l kh khn hn nhn ra
v mt s c th c nhn thc mt cch d dng hn, nu
ngi ta cnh gic v s khc bit y v chp nhn n, v
nu chng ta khm ph rng mc tiu c th ca chng ta
c th nhn ra kh khn hn, th th chng ta s phng on
rng c s rng buc n nhng rc ri no trong vic
theo ui iu y. V nu chng ta cnh gic v iu y
trong thc t ny ri, th khi chng chm trn nghch cnh,
chng c chun b mt cch tt p hn. Th th t c
nguy him nh mt hy vng hn. Tri li nu ngay t u
chng ta hon ton qun lng s kin rng nhng chng
ngi s sinh khi, th th khi chng ta chm trn ngay c vi
mt tr ngi nho nh, chng ta nh mt hy vng v chng
ta phn ng trong mt cung cch cng iu.
c t Lai Lt Ma xem hy vng nh mt nhn t thit
yu trong vic h tr chng ta duy tr cc n lc khi chng
ta chm trn nhng chng ngi v tr tr trong i sng ca
chng ta, gip chng ta kin nhn trong vic tm kim cc
gii php n nhng th thch ca cuc i, mt quan im
c s h tr ca nhiu nghin cu khoa hc. Do bi gi tr
v bin ca n, hy vng l mt ti hp dn mnh lit
n nhng nh tm l hc lin h trong phong tro tm l
tch cc. Khi khm ph hy vng, hu ht nhng nh nghin
cu phn loi n nh mt cm xc tch cc, mc d khng
c mt s ng ton th. Mt s c th thy hy vng nh
mt tin trnh suy t hay mt im c trng hn. Nhng
bt chp ngi ta phn loi hy vng nh th no, khng c
thc mc g n vic n l mt cht liu then cht trong vic
ng u vi th gii rc ri. Thm na, nh mt cm xc
tch cc, ging nh nhng cm xc tch cc khc ni chung,
hy vng c th thc hin mt cng hin trc tip n tng
lng hnh phc ca chng ta. V nh th cha , cc nghin
cu cn thy hy vng phi hp vi mt lc lng li ch rng
ri cho sc khe thn th v tinh thn. Hy vng phi hp
vi nhng thnh tu hc thut v th thao trong sinh vin, v
nhng ngi trng thnh trong hy vng c nhng mi quan
h mnh m hn, thnh cng hn trong cng vic, v gia
tng c hi t c mc tiu ca h ni chung.
Trong ci nhn n tt c nhng li ch m hy vng mang
n, khng ngc nhin rng hn mt hay hai thp nin qua
c nhiu l thuyt mi v bn cht t nhin ca hy vng
v vic tng cng n nh th no. Mt s gi thuyt ny
t c mt t ch . Hu ht b loi b. Nhng c bit mt
nh tm l hc, Charles Richard Snyder, ti i Hc Kansas,
rt nh hng trong lnh vc ny, thc hin mt ng gp
quan trng cho s thu hiu ca chng ta v hy vng. Trc
l thuyt ca Snyder, ngi ta cm thy hy vng l mt loi
mong c hay cm gic khng phn bit c l ngi ta c
th t c mc tiu ca h hay khng. Snyder ngh v hy
vng nh mt tin trnh suy t trc tip n mc tiu ca hai
thnh phn lm vic chung vi nhau: L trnh t duy v c
ch t duy. L trnh t duy lin h n vic c mt nh v
vn t n mc tiu ca chng ta nh th no. C ch
t duy lin h n ch hay ng c thc hin vic y.
Snyder tin rng c hai loi t duy ny phi hin din nhm
duy tr hy vng v tng cng sc mnh cho nhau.
Nhn vo phng php trau di hy vng ca c t
Lai Lt Ma t vin tng l thuyt ca Snyder, chng ta c
th thy mt cch d dng phng cch ca ngi cng hin
nh th no n c t duy c ch v l trnh. C ch thnh
cng l ngha quyt tm ca chng ta hon thnh mc
tiu, cm nhn c thc y vo lc ban u, v tip tc khi
chng ta bt u, ngay c nu n l kh khn. c t Lai
Lt Ma khuyn ngh rng khi hy vng dao ng, mt cch
khi phc li sc mnh v ngh lc l qun chiu mt
cch cn trng trn gi tr v tm quan trng ca mc tiu,
v nhn ra gi tr ca n gip ban cho chng ta lng quyt
tm theo ui n. y l mt phng cch thit yu
tng cng c ch, ca vic lm mnh ng c v quyt tm
ca chng ta.
c t Lai Lt Ma ng h nhng mong i thc tin
v cnh gic v nhng kh nng ca chng ta trong khi thit
lp nhng mc tiu thc tin v c th thc hin c cng
nh tin liu nhng chng ngi tim tng. T duy l trnh
bao gm c mt cm gic rng c mt con ng r rng
t n c mun ca chng ta, rng c mt phng thc
gp g mc tiu ca chng ta. Dng nh hp l tha
nhn rng s tip cn thc tin ca c t Lai Lt Ma
n vic hon thnh nhng mc tiu chc chn s c khuynh
hng nui dng t duy l trnh, v v th lm mnh m
hy vng. Mt cch ngu nhin, trong khi hnh nh thng tc
ca nhng ngi vi hy vng cao l mt loi lc quan m
qung, ca nhng hy vng sai lc, th pha i khng xut
hin l trng hp: Nghin cu cho thy rng nhng c nhn
hy vng cao tht s thng hon ton thc t.
L trnh t duy cng phi hp vi cm nhn tim tng
rng chng ta c kh nng tm ra nhng phng thc mi
t n mc tiu ca mnh ngay c nu nhng chng
ngi bng nhin sinh khi, rng chng ta lun lun c th tm
ra mt phng cch gii quyt rc ri, hay ngh n mt
d n gp c mc tiu ca mnh. Do vy, chng ta cng
sng to, kh nng cho vic gii quyt nhng rc ri cng
mnh m hn, chng ta cng t tin chng ta s hiu rng
chng ta s c th tm ra mt li i vt thng nhng
kh khn v hon thnh nhng mc tiu ca chng ta. S
tip cn ca c t Lai Lt Ma cng c th h tr lm
ni bt kha cnh ny ca t duy l trnh. Nh chng ta
thy trc y, phng thc tip cn thc tin ca c t
Lai Lt Ma ng u vi nhng rc ri lin h n vic
nhn vo nhng tnh th t mt vin tng rng ln. iu
ny s gia tng nhng cm xc tch cc, l nhng iu ngc
li s tng cng suy ngh rng ri hn, kt qu l trong s
tng dn ln m trong y s suy ngh rng ri hn v nhng
cm xc tch cc tip tc tng cng cho nhau.
C bng chng c th rng vic gia tng trong cm xc
tch cc kt qu t s tng dn ln lin tc ny c phi
hp vi mt th trng tm thc rng ri hn gip con ngi
thy nhng rc ri trong cc cung cch mi l, vic rng
m phm vi hot ng ca chng, m ra nhng cung cch
mi ca vic lm - nhng l trnh mi t n mc tiu
ca chng. Mt th nghim lm sng t nguyn tc ny mt
cch tt p. Trong th nghim c in ny v sng to, nh
nghin cu t trn bn mt hp cha n cy, dim qut,
v mt t inh m. i tng th nghim c yu cu gn
nhng cy n cy ln bc tng trong mt cch m chng
s chy nhng khng ri sp trn sn nh hay trn bn. Vn
nn c gii quyt nu i tng b mi th trong hp ra
ngoi, ng inh m ln tng, v dng n nh mt ci
hay chn n cy m trn n cy c dng ln. iu
ny i hi mt loi suy ngh rng ri thy ci hp trong
mt phng cch mi, khng ch l mt vt cha. Nhng
nghin cu cho thy rng thc y hay xui khin tnh kh
mt ngi trc thi hn s lm tng kh nng tm ra gii
php. V th, vic gia tng sng to v kh nng cho vic gii
quyt rc ri c kt qu t nhng kh nng lm ni bt t duy
l trnh - ni cch khc l vic tm ra nhng li trnh mi
t n mt mc tiu - l iu s lm mnh m kh nng
chng ta cho hy vng, ngay c khi i din vi nhng iu
kin th thch.
n y, dng nh c mt s ng nht, hu nh ti
tnh, tng lin gia nhng quan im ca c t Lai Lt
Ma v hu ht nhng l thuyt khoa hc v khm ph gn
y nht, mt s tng lin tip tc khi ngi m rng s
khm ph ca ngi v hy vng.
LC QUAN
Mt nhn t rt quan trng cho vic duy tr hy vng ni
chung l c mt thi lc quan, c t Lai Lt Ma tip
tc. Nu chng ta nui dng mt thi bi quan ngay t
lc khi u, iu ny s l mt s tht bi tht s. Bi v thi
ca chng ta s l iu g , Khng c g hot ng.
Ngi t xem mnh l mt ngi lc quan ch, c bit
trong ci nhn v nhng kh khn i din vi nhng ngi
Ty Tng cng nh nhng rc ri trn th gii? ti hi.
, vng, chc chn l nh th, c t Li Lt Ma ni
vi mt ci chc li.
Th th, tha c Thnh Thin, ngi l mt ngi tin
tng vng chc trong vic nhn mt cch thc tin trong
nhng hon cnh thc t no . V mt cch thc t, i
khi nhng hon cnh l rt m m. Vy th, khng phi nhn
vo mt cch lc quan l kh di hay sao? i khi tri
ngc vi thc t? ti hi.
Khng nht thit nh th, ngi tr li. Lc quan khng
c ngha l chng ta m qung vi thc t tht s ca hon
cnh. N c ngha l chng ta lun lun cu mang tinh thn
tch cc v th chng ta duy tr ng lc trong vic tm kim
mt gii php n bt c rc ri no y. V n c ngha l
chng ta nhn ra rng bt c hon cnh no u c nhiu
kha cnh khc nhau - lc quan lin h n vic nhn vo tnh
th khng ch t lp trng ca chnh vn nn, khng ch
vic nhn ra nhng kha cnh tiu cc, m cng tm kim ra
mt kha cnh tch cc no , mt li ch tim tng no ,
nhn mt cch nng ng vo cng hon cnh trong nhng
dng thc ca nhng kt qu tch cc tim tng.
Ti t hi ngi c th ngh v nhng th d b sung v
vn chng ta c th nhn vo nhng vn nn trong dng
thc nhng li ch tim tng hay hu qu tch cc nh th
no, mt s th d c th hn?
Th d, th d, th d! Ngi ci mt cch t nhin
sng khoi. Howard, ng lun lun mun thm nhng th
d ny!
Vi thin ch r rt lun lun hin din trong n ci ca
ngi, mt n ci lun lun chn tht hn nhin, ti khng
bao gi c th bc mnh vi s la ry t nh ca ngi. Trong
thc t, n lm cho ti mm ci, gn nh khc khch. Hn
na, ngi ng. Nhng vn bt u cm thy phng ng
phn pht, ti ni, Vng, th d lun lun rt hu ch trong
vic thu hiu vn p dng nhng nguyn tc v k nng
a dng nh th no m ngi a ra. V v chng ...
Ti khng cn phi tip tc.
c thi! Okay, ngi ni mt cch tn thnh, nhanh
chng bt nghim ngh hn. Thm th d...
Ngay khi c t Lai Lt Ma nh tip tc, ngi t
nhin c mt cn ho ngn. Ti thy ngi u Chu vi
tun trc y, ni m ngi mc phi mt cn au c v
ho tng cn. Mc d ngi ang c mt s chm sc y t cn
thn v mi bt u dng thuc khng sinh, nhng ti khng
th khng cm thy quan tm v s kin gan vi nhng triu
chng ca ngi. Tuy nhin, cho d c nhng chng bnh
qua hng nm, nhng ch khi tr cn nghim trng lm yu sc
mi c th ct gim thi biu ging dy thng nin ca ngi.
a tay vo ti o, ti dng ngi mt vin thuc hnh thoi.
Cm n, ngi ni, v khi ngi t vin thuc vo trong
ming, ngi bng nhin bt u ci ln: ! Vy th y
ng c th thy y mt th d rt nh - ngay by gi ti c
cn nga, au c ny, mt vn nh. l tiu cc. Nhng
nu chng ta kho st, chng ta s thy, chng ta lun lun c
th tm ra nhng kha cnh khc. Cho nn, nhn vo mt kha
cnh khc, mt kha cnh tch cc, cn ho ny ch mang iu
g y tt p - mt vin ko t ngi bn! Mt khonh khc
chia s. Khng phi t hi c. y l mt vn nhc nh
chng ta rng mc d c rc ri ny, nhng vn c nhng
vic tch cc trong i sng ca chng ta.
Th nn, chng ta ang ni v mt nhn thc hp hi c
th lm tng nhng cm gic tuyt vng v nhng cm xc
tiu cc khc nh th no, v lm cho chng ta au kh hn
nh th no. Nu chng ta qu co vo bn thn mnh, mt
loi t quan tm qu hp hi, iu ny c th hn ch chng
ta v lm ra rc ri, lm cng iu kh au ca chng ta.
Vy nn, trong trng hp ca cn au c ny, y khng
tht s l mt rc ri qu ln - nhng nu ti tp trung qu
nhiu v chnh ti v mi suy ngh, , rc ri ca cn au
c ny l g, cn ho ny qu phin toi, ti sao ti b nhim
chng ny? ri th iu ny ch phc v lm cng iu
tnh th, v ri th n tr nn mt rc ri tht s. Nu ci nhn
ca chng ta hn hp v th chng ta tp trung s ch ca
chng ta ch trn mt vn nn hay thm ha, chng ta ngay
c tr nn hon ton b p o bi rc ri y, khi trong thc
t n l mt rc ri c th khc phc c.
Tuy nhin, chng ta c th ngn nga iu ny. M rng
nhn thc ca chng ta hot ng nh mt phng thuc
i tr n loi quan im hp hi y, v c nhng phng
thc phong ph lm iu ny. Mt cch l bng so snh,
so snh hon cnh ca chnh chng ta vi nhng ngi km
may mn hn chnh mnh. iu ny thng lm nn mt s
khc bit, ti thiu trong vic h tr ng u vi nhng
rc ri c nhn. N t mi vic trong mt t l tch cc hn.
Th d, nu ti b rc ri bi mt cn au c v nhng cn
ho n o thng xy ra, ti c th nh rng ti thi im ny
c rt nhiu ngi trn th gii tri nghim nhng vn nn
nghim trng hn rt nhiu, rt nhiu ngi kh s, trong
nhng cn au n tht s - v so snh vi iu y, rc ri
nh ny l khng nhm vo u. Mt cung cch khc l tip
nhn mt quan im lu di hn, nhn ra rng, vng, iu
ny c th hi quy ry hay bt tin, nhng iu ny ch tm
thi v s nhanh chng tri qua.
V ri, nh chng ta tho lun trc y, bng vic
nh rng rc ri v kh au b buc sinh khi mt cch t
nhin, nhn t mt kha cnh khc, chng ta s nhn ra rng,
xt cho cng, cho n khi m ti c tm thn ny, ngi ni,
v cnh tay ny vo cnh tay kia, bt buc phi c mt s
cn ho no y. y l thc t.
V vy, tt c vn ny l thc t! Cho nn, khi khng
hong p n, ng thy y, nu chng ta nhn vo thm ha
y m khng nh mt ci nhn ca bc tranh tng th, ri th
chng ta s i n nhn ra s tht n gin theo y. Vng,
rc ri ca ti vn hin hu; vng, y l vn chng mong
i t no, nhng n ch l mt phn i sng ca ti, ch l
mt b phn nh b ca cuc sng. V loi suy ngh ny s
gip chng ta ng u tt p hn, v i ph vi nhng
rc ri mt cch hiu qu hn.
Ti ngh th d v cn ho v au c ca ngi tht s l
mt minh ha tuyt vi ca vic s dng phng php ny
tm kim nhng kha cnh tch cc hn, y l mt loi
l tr, ti ni. Trong vic xng ra nhng phng cch
khc nhau chng ta nhn thc nhng rc ri ca chng ta -
By gi dng nh thu thm mt s c gng no y,
ngi nhm v pha trc ging nh c y ti bi lng
nhit tnh tng ln ca ngi, v tip tc. Hay, mt th d khc
... hy nh rng mt ngi khng n c trong vic i ph
vi nghch cnh. Khi chng ta ang i ph vi nhng rc
ri, i khi chng ta c mt cm nhn rng ging nh chng
ta th no y b phn bit cho s bt hnh ny. y l mt
loi lm hn hp nhn thc, ging nh th gii chng ta ang
b co rt li, v chng ta c th cm thy n c hay b c
lp. Nhng nu chng ta nh rng c nhng ngi khc
i qua hay ang i qua nhng vn tng t nh th, rng
chng ta khng c c, v trong mt s trng hp ngay c
vn ra tm kim hay n nhn s h tr ca ngi khc, ti
ngh iu ny c th hu ch.
Trong thc t, bt chp kh khn m chng ta ang i
ph l g, tt c chng ta l mt b phn ca x hi hay mt
cng ng, ngoi tr ai y sng n dt trong mt hang ng.
V th chng ta c th thn trng rng m nhn thc ca
chng ta l cnh gic v s kin chng ta l mt thnh vin
ca x hi. Nu chng ta nh iu ny, trau di n nh mt
b phn tnh thc tim tng ca chng ta, chng ta s nhn
ra rng n c th tm thy t nhng ngun gc trong cng
ng hay x hi trong nhng thi im kh khn. Lun lun
c mt loi bo v, thoi mi, hay h tr no c th c
thy nu chng ta tm kim mt cch nng ng. C th c
nhng ngi hay nhng t chc c th gip chng ta m
chng ta c th ngay c cha nhn bit n, nhng l iu m
chng ta c th kho st. Chng ta khng b c lp hay n
c. V th c th c nhiu loi tnh thc khc nhau.
Vy th ... y c phi l nhng th d ca ng! Ngi
ci, by t ng nt vi mt ci qut ca bn tay v mt
ci vung tay gn nh iu ngh, ging nh ngi l mt o
thut gia va mi li ra mt con th t trong nn ca ngi.
Nhng lun bn ca ngi ang bt buc mt cch chc
chn, vi mt li ku gi trc gic su xa, v t quan im
khoa hc chng s chuyn t s thc p n p o khi sau
ny ti kho st nhng ng h v chng c cho nhng quan
im ca ngi. Nhng c mt im dng nh n cn c
ni n.
Ngi bit khng, ti va mi ngh, ti ni, v ti hon
ton ng rng s trau di nhng thi hay quan im
m ngi cp c th gip chng ta ng u vi nghch
cnh, gip chng ta i ph vi nhng rc ri ca i sng.
Nh thng l, nhng ngh ca ngi cng c t nn
tng trong nhng cm nhn chung nht. Nhng ti khng
chc hiu qu ca n nh th no nhn vo thc t ca mt
tnh th khi chng ta ang xuyn qua mt cuc khng hong
hay ang i ph vi nghch cnh, thy n t mt vin tng
rng ri hn. Xt cho cng, ngi cp trong qu kh khi
chng ta ang tri nghim nhng cm gic mnh m nh th
no nh tc gin hay bn khon, nhng nhn thc ca chng
ta dng nh co rt li - v th dng nh ti nhng thi
im chng ta c th khng c kh nng thy mi th
t nhng vin tng rng ri hn, phn tch hay kho
st thc t ca hon cnh mt cch thnh thin hn, v nhn
vo nhng kha cnh khc nhau, v.v...
iu y ng y, Howard, ngi tr li, v th y
l ti sao chng ta phi thc hin mt n lc ngh v
nhng th ny mt cch sm sa, lp i lp li, lm cho
chnh mnh quen thuc vi nhng cung cch suy ngh ny
trong mt thi gian no y. V chng ta cn phn chiu trn
nhng th quan im ny mt cch tht su sc, tng cng
chng, v th chng tr thnh mt b phn trong nhn thc
nn tng ca chng ta. Cch y, khi rc ri n, nhng thi
v nhng cung cch nhn thc thnh thin mi vic s
sinh khi mt cch t ng.
c t Lai Lt Ma nhn vo ng h ca ngi v ti
nhn ra thi gian ca chng ti gn ht.
Ti bit rng chng ta sp chm dt, nhng c bt c
t tng no m ngi c i vi nhng phng cch gip
chng ta ng u khng, trc khi chng ta kt thc?
Vng, ngi tr li, tht quan trng c mt s a
dng trong vic tip cn m chng ta c th s dng gip
chng ta ng u vi mi trng, v nhng vn nn khc
sinh khi trong i sng hng ngy ca chng ta. Th d, nu
chng ta ang sng trong mt mi trng ni m c nhng
qu bom lin tc pht n chung quanh chng ta, vic phn
tch tnh th t mt quan im rng ri hn hay nhn vo
nhng kha cnh khc nhau ca tnh th khng phi l cch
tip cn tt nht cho vic ng u. Ngi chc li mt
cch ngn gn. Trong trng hp y, s tip cn tt nht l
chy kim ch trn!
Vy th, mt vic... mc d s tip cn chnh m chng
ta ang s dng y gip chng ta ng u, lin h
n vic pht trin mt quan im hay thi no y, l
vic trau di nhng tim lc ni ti, th ti ngh rng nhng
tri nghim ngoi ti ca chng ta cng c th ng mt vai tr
trong vic chng ta ng u vi nghch cnh nh th no.
Ngi c th gii thch thm mt t v vic nhng tri
nghim ngoi ti ca chng ta c th nng cao kh nng ca
chng ta ng u vi nghch cnh, i ph vi nhng
rc ri, hay gip chng ta iu chnh nhng cm xc tiu cc
ca mnh, v.v...nh th no khng?
Vng. Nhng ti ngh chng ta nn chm dt y hm
nay. Chng ta s tip tc vo ngy mai.
Ngc li mt cht, nh mt phn ca cng vic ti ang
tin hnh cho Ngh Thut Hnh Phc, ti yu cu nhng
ngi tham gia hon thnh mt bi tp trong vic thc hnh
nh gi li mt cch tch cc nhng hon cnh, tnh trng,
hay s kin nghch cnh. Bi tp lin h n vic yu cu
nhng tham d vin chn mt kinh nghim nghch cnh hay
mt thi im kh khn hay kh au m h tri qua, mt
tri nghim m by gi l qu kh. Sau khi vit xung bi
tp ny, h c yu cu ti cu trc, ti nhn nh v nh
gi li n, nhn kinh nghim t nhng kha cnh thay i, lit
k bt c h qu hay li ch tch cc no kt qu mt cch
cn bn t kinh nghim y, hoc l trc tip hay gin tip.
Ti ngh h s quan tm n nhng cu hi nh, c
bt c iu g hu ch m ti hc c t kinh nghim , v
chnh ti, ngi khc hay v nhng kha cnh khc ca i
sng? Ti gp bt c ngi no nh mt kt qu ca kinh
nghim, hoc l trc tip hoc l gin tip, ai ng mt vai
tr ni bt trong i sng ca ti? Ti trng thnh trong bt
c cch no t ? N c a n bt c nhng thay i ch li
no m s khng xy ra, nu ti khng tri qua kinh nghim y?
Kinh nghim mt cch cn bn m ra bt c nhng cnh
ca mi no, cung cp bt c nhng c hi mi no khng?
Kch c ca cng vic c th ny c gi mt cch
thn trng cho mi tham d vin s c mt c hi chia
s kinh nghim ca h vi nhng ngi khc nu h tht
mong c. V th, trong giai on hai ca bi tp ny, cc
tham d vin c mi chia s kinh nghim ca h vi
nhm. Ngi trong mt vng trn, chng ti bt u vi
ngi th nht, Joseph, mt ngi chuyn mn, n mc t
chnh, thng minh, lch thip trong tui su mi.
Ti tht khng bit ni g, Joseph bt u. Tht d
dng a ra mt thi im ca kh au - con gi ti
cht bn nm trc y v bnh bch cu. Nhng ti ang
ngi y suy ngh v iu . Ti khng th thy bt c iu
g tt lnh n t trong bt c cch no, khng c iu
g ti hc c t ngoi tr au thng, v khng c
nhng thay i li ch hay tch cc g c mang n, cho d
trc tip hay gin tip - n ch l t hi. Ging ni ca ng
khng cng khai gin hn hay i hi; i mt ng v pht
biu chuyn ti gn nh mt loi chn chng v mt loi
trng vng u oi. Ngoi tr c l v mt gii hn vi t ca
ni bun v thng au cn st li - v mt m iu khng
nghi ng ca mt ngi cha r rng yu mn con gi ng ta.
ng tip tc gii thch v vic ng ta tr thnh mt ngi
cha mun mng trong cuc i, trong tui nm mi, v
ng lun lun ngh rng ng c th khng cn sng
thy nhng a chu ca ng, nhng khng bao gi ngh
rng mt a no trong hai con ca ng s cht trc ng.
Cng nhn s tht bun au i khi l ni kh qu ln
v thm ha qu p o lm cho ngi ta khng thy thy s
kin t bt c kha cnh no khc, mt nhm thnh vin a
ra mt vi li thng hiu v thng cm, v chng ti i qua
ngi tip theo chia s cu chuyn ca b ta. Trong khi
mt cch tng qut nh c ngh rng mi ngi trc
tin thc hnh bi tp ny vi nhng rc ri thng tc hn
thng ngy v dn i n nhng nhng vn nn ln hn,
bui tra hm y, mt s ngi trong nhm cng chn
la nhng th thch ln nht trong i sng - a nhng cu
chuyn sng st vi ung th, i ph vi nhng ci cht au
thng ca ngi thn, i din vi ph sn sau mt thi
gian lm vic cc nhc, v nhng th khc - mi ngi trong
h bc l nhng li ch cn bn, nguyn l cnh ca ny
ng, cnh ca khc m ra. Sau khi ngi cui cng chia
s cu chuyn ca h, khi chng ti nh tip tc, th Joseph
a tay v yu cu c ni mt vi li.
Qu v bit khng, ng ni, Ti mun cha li nhng
g ti ni trc y. Ti nghe nhng cu chuyn v suy
ngh ny, v cng suy ngh v iu , ti nhn ra rng mc
d au thng, ti c th ngh v hai li ch a n mt
cch cn bn. Th nht, ti ngh kinh nghim lm cho ti
mnh m hn trong mt cch no y..
Trong cch no? ti hi.
, ci cht ca a con ti l vn rt t hi m ti
c th hnh dung, ti ngh rng tri qua s vic rt au bun
m ti cha tng bao gi ngh n, v qua khi n, cho
ti mt sc mnh ni ti - bit rng nu c th i din vi
iu y, ti c th i ph vi bt c vn g khc. Khng
cn iu g na s hi, bi v bt chp s vic l khn
kh cch no i na, ti bit rng ti qua khi c iu
t hi nht.
V c mt iu na - ti ngh ci cht ca con gi ti
lm cho ti hiu r gi tr, Chloe, a con gi nh ca ti
hn. N lm cho ti nhn ra tng phm ca Chloe l g, mi
ngy, v khng xem n nh iu ng nhin, v nh mt
kt qu ti ngh ti l mt ngi cha tt hn i vi Chloe.
V th, ti ngh l mt thay i tich cc cn bn khc.
Khi s khm ph ca chng ti tip tc, c t Lai Lt
Ma thm mt thnh phn na vo cng thc ca ngi
ng u vi nhng nghch cnh ca i sng v thy hnh
phc trong th gii phin toi ca chng ta: Lc Quan. Nh
xut ca ngi, c mt lin kt gn gi gia lc quan v
hy vng - cng lc quan, th ng nh l chng ta c th
duy tr hy vng trong nhng lc kh khn. Hu ht nhng nh
nghin cu phn loi lc quan nh mt cm xc tch cc, trong
cng mt gia nh vi hy vng, v c hai c mt nh hng
tng lai, vi mt tin on tng qut v vin tng tch
cc trong tng lai. Lc quan l mt trong nhng cm xc
tch cc c nghin cu k lng nht. Nhng th nghim
cho thy rng lc quan c th ng mt vai tr ni bt
trong vic h tr chng ta ng u vi nhng hnh nh
ton din ca cc nghch cnh v rc ri trong i sng, t
nhng quy ry thng ngy n chn thng tinh thn, mt
mt, v nhng thm ha. Nh vi nhng cm xc tch cc
khc, n c v s li ch trong vic lm ni bt s ct tng
thn th, tinh thn v x hi - phi hp vi sc khe tt hn,
i sng di hn, hn nhn mnh m hn v thnh cng to
ln hn trong trng hc hay trong cng vic.
Phng php ca c t Lai Lt Ma v vic trau di
s lc quan rng ln hn lin h mt cch thit yu cng k
nng tng qut c s dng trong trau di hy vng - nhn
vo nhng hon cnh v s kin tiu cc t mt quan im
rng ri hn, nhn vo nhng tnh th nghch cnh t nhng
kha cnh khc nhau, v.v... Tuy nhin, trong cuc i thoi
ny, ngi ni thm chi tit trong s tip cn ny bng vic
gii thch rng k nng lin h mt cch nng ng cho vic
tm kim mt kha cnh tch cc no n tnh th hay s
kin, mt li ch tim tng hay mt kt qu tch cc no .
K nng ny i khi c gi l ti cu trc, ti nhn nh,
nh gi tch cc li, hay tm thy li ch.
Trong vic tm kim mt s thu hiu tt p hn v k
nng ny v ti sao n rt hiu qu, tht hu ch tr li tin
ban u ca c t Lai Lt Ma: Chng ta nhn th gii
chung quanh chng ta nh th no... chng ta hiu nhng
hon cnh ca chng ta nh th no v nhng s kin xy
ra chung quanh chng ta, c th nh hng mt cch xc
nh n vic chng ta c th p ng n th gii v nhng
rc ri ca n nh th no... ti ngh iu ny lin h mt
cch trc tip n kh nng ca chng ta ng u vi
nhng vn nn v duy tr hnh phc. Nghin cu tha
nhn rng lc quan mt cch bao qut l mt vn ca
vic chng ta nhn thc v din dch nhng hon cnh v s
kin t hi ca chng ta m khi chng xy ra trong i sng,
nhng vn nn, tht bi, v tr tr. Tht r rng rng khi iu
g y t hi xy ra, ngi ta c khuynh hng hi, ti sao?
S lng nh ca h v nguyn nhn, cu tr li ca h v
cu hi ny, quyt nh vic p ng ca h nh th no n
s kin bt li.
Mt s nghin cu ban u trong lnh vc ny c
tin hnh bi Bc s Martin Seligman, mt trong nhng nh
chuyn mn hng u ca lc quan, ngi khai trin s
hp dn vi ch ny trong nghip v ca ng ti i Hc
Pennsylvania. Seligman a ra l thuyt rng s khc bit
gia lc quan v bi quan l phong cch gii thch ca chng,
cung cch m chng gii thch nhng s kin t hi xy ra
n chng. Theo nghin cu c tin hnh bi Seligman v
nhng ngi khc, c hai chiu kch trong phong cch gii
thch ca mt ngi: S thng xuyn v s lan ta. Khi
gii thch mt tnh th xu, nhng ngi bi quan thng c
khuynh hng quy cho nguyn nhn hay nhng cm xc tiu
cc s tip tc tn ti dai dng trong mt thi gian di, v
s tc ng nhng lnh vc khc trong i sng ca h, lm
xi mn mi th h thc hin. Khi i din vi tht bi hay
bt hnh, nhng ngi lc quan thy mi th mt cch chnh
xc trong thi lc quan: H tin tng rng nhng nguyn
nhn tim tng ch l tm thi v ch hn ch n mt trng
hp ny m thi. V th, nu ngi bi quan tri nghim mt
tht bi i loi nh hng mt k thi, ngi y c th quy
cho l do v s thiu thng minh bm sinh hay s thiu cn
bn v nng khiu hc tp, v ngh, Ti chc chn s hng
lp ny v cui s b ui hc v trt thi! Mt ngi lc
quan, tri li, c th quy cho nguyn nhn khng dnh
thi gian hc tp cho bi kim ny, v ngh, Ti tht
bi bi kim tra ny. Nhng khng c ngha l ti s hng
nhng bi st hch khc. Ngi lc quan n gin ch thy
iu ny nh mt s tr tr tm thi v l mt s th thch
hnh ng tt hn ln sau.
Bi v lc quan v bi quan hu nh l mt vn ca
phong cch gii thch, nhng nh tm l hc ngy nay nhn
ra lc quan nh iu g y c th nghin cu c - chng
ta c th nghin cu thay i phn ng cm xc ca chng
ta n mt tnh th hay s kin bng vic thay i vn
chng ta nhn thc hay thu hiu tnh th nh th no. K
nng chnh c s dng bi p lc quan l mt k thut
nhn thc c in, mt k thut vi mt thnh phn chng
c rng ln khoa hc minh chng hiu qu ca n: u tin
nhn dng s bi quan, nhng t tng tiu cc, tnh m m,
v nhng tin tng ca chng ta; ri th thch mt cch nng
ng v khng c li nhng t tng , tm kim chng c
bc b li nhng suy ngh hay thay i nhng s gii thch
mt cch lc quan hn.
y chng ta c th thy phng php ca c t Lai
Lt Ma ng u vi th gii rc ri ca chng ta cng vi
nhng k nng c thc hnh mt cch rng ri trong
tm l hc Ty phng. Nhng g ngi gi l trau di mt
quan im thc tin hay nhn t mt vin tng rng ri
hn, nhng nh tm l hc gi l nhng k nng nhn
thc. C hai s tip cn lin h s nh gi li mt cch tch
cc. Kh nng ti cu trc hay nh gi li nhng kinh
nghim v quan im ca chng ta t mt nhn thc rng
ri hn, mt kha cnh tch cc hn, hy vng v lc quan,
v mt s b tr cc cm xc tch cc. Phng php ny c
th tm tt li, c ng li trong ct li ca n, v c th gi
gn trong mt cu m thi, bng vic t hi chnh mnh:
Ti c th thy iu ny mt cch khc bit nh th no?
K nng ny c mt s p dng rng ri. C nhiu phng
thc m chng ta c th phn ng n nhng tnh th v s
kin tri ngang. Th d, chng ta c th phn ng vi s gin
tc, thnh n, ghen t, th hn, cc k lo lng, hay chn nn.
Tt c nhng iu ny l cc cm xc tiu cc c th xi
mn hnh phc. Phng php ny c th c p dng trong
nhng hon cnh m cn c vo y lm pht sinh bt c
nhng cm xc tn ph ny. N c th gip chng ta i din
vi tnh th mt cch hiu qu hn, chin u cm xc tiu
cc, v gia tng cm gic tng th ca chng ta v ct tng.
Tuy nhin, khi chng ta ni v vic nhn vo nghch
cnh v cc rc ri t mt vin tng tch cc hn, tm kim
nhng kha cnh tch cc ca mt hon cnh tiu cc, v.v...,
c mt ti thng thng sinh khi: Nhiu ngi c th
hi, Khng phi sch lc ny l ging nh suy ngh tch
cc hay sao, ch m chng ta ni vi chnh mnh tt c
nhng th tch cc, lun lun nhn v pha sng. Trong khi
qun i hay ph nhn nhng kha cnh tiu cc ca thc t?
Khng phi y l Ch Ngha Lc Quan Qu , ch m
chng ta ang t la di mnh hay sao?
D nhin, ging nh nhng im tm l khc, c th c
nhng sai bit ng k gia nhng con ngi trong trnh
lc quan theo thi quen ca h, v khi lc quan tr nn cc
oan, n c th tr thnh khng thc t v c kh nng a
chng ta vo rc ri - nh gi thp him ha, phng i
kh nng ca chng ta, hay lin tc tha ngi khc cho
nhng vn nn ca chng ta ngay c khi rc ri c to ra
bi thi ca chnh chng ta. Thm na, nhng nghin
cu trc y cung ng mt chng c no y rng nhng
ngi lc quan tht s c khuynh hng gn lc tin tc vi
mt s thin v tch cc, mt cch cn bn cho php tin tc
tch cc xuyn qua tm trong khi loi b thng tin tiu cc.
Nhng s nghin cu ny thy rng, trong thc t, nhng
ngi chn nn hay bun phn pht c khuynh hng nhn
thc thc t mt cch chnh xc hn.
Chnh y m tu gic ca c t Lai Lt Ma c th
tr nn rt quan trng. Nh chng ta thy, s tip cn ca
c t Lai Ma c xy dng trn mt nn tng ca suy
ngh thc t. Bng vic bo m rng nhn thc hay s thu
hiu v cc s kin lun lun c cn c trn thc t, s
tip cn thc tin ca c t Lai Lt Ma c mt c ch an
ton trn vn ngn nga nhng him ha phi hp vi s lc
quan cc oan hay khng thc t.
Dng nh trn b mt c th khng th thy nhng hon
cnh no t kha cnh tch cc. Nhng ging nh s minh
ha ca Joseph, ngi cha mt a con, nu chng ta kho
st mt cch cn thn, lun lun c nhng phng cch
nhn thc rc ri t mt thi lc quan, nhng trong nhng
cch khng ph nhn thc t. Xt cho cng, do bi bn cht
tng i ca mi th, chng bao gi ch c mt cch duy
nht nhn vo vic g , v th chng ta c th t phn
ln ch n nhng kha cnh tch cc kinh nghim ca
chng ta v trau di mt trin vng t nn tng trong vic
cm kch nhng th tt p trong cuc sng ca chng ta, m
khng ph nhn thc t. V v khng ai trong chng ta c th
tin on tng lai mt cch ng n, v chng ta khng
tht s bit nhng g s xy ra, chng ta c th chn n nhn
mt quan im lc quan m khng ph nhn thc t. V ngay
c mt quan im nhn cc rc ri nh nhng th thch, vi
mt s nh hng i vi vic gii quyt rc ri, vic c
gng cho nhng mc tiu ca chng ta, v trn trin vng
v nhng c hi tim tng em n nhng thay i li ch.
Hp dn thay, nghin cu mi gn y khm ph rng
nhng ngi lc quan nht s tng hp s din t v kiu
thc mt ngi lc quan ca c t Lai Lt Ma. Mc d
s nhn thc thng thng ca nhng ngi lc quan ng
hn l c v c nng lc hn nhng k bi quan sng trong
th gii phng tng ca ring h, v chng c qu kh rng
nhng ngi phin mun phn pht thng thy thc t mt
cch r rng hn, nhng ang c nhng chng c ln mnh
bc b li quan im ny, thy rng nhng ngi bi quan
l c kh nng la di chnh h v ph nhn thc t hn l
nhng ngi lc quan.
Trong thc t, c nhng nghin cu quan trng cho thy
rng nhng ngi lc quan ng u tt hn nhng ngi
bi quan di nhng iu kin kh khn, v tri nghim t
kh s hn. Nghin cu trn nhng khc bit trong nhng
li ng u cho thy rng ngi lc quan c mt phng
hng ng u gii quyt kh khn nng ng hn
v tip tc s dng n lc ngay c khi i ph vi mt vn
nn nghim trng, tri li chnh l ngi bi quan thng ln
trnh tnh th hay gi v nh rc ri khng hin hu. Nhng
ngi lc quan c thy l uyn chuyn hn trong vic tm
ra gii php, c v c nng lc nh gi li hon cnh ca
h khi tip tc ng u vi n, theo thc t ca tnh th.
V khi hon cnh vt khi kh nng kim sot hay s gii
quyt ca h, nhng ngi lc quan thng thc hin mt
n lc chp nhn thc t ca nhng s kin gy ra cng
thng, nhng y khng phi l mt loi khc k cn c trn
s cam chu hay nh mnh, m ng hn n l mt loi c
gng chp nhn thc t v hp nht n vo trong quan
im hay th gii quan ca h. Sau h s dng nhng k
nng nhn thc c gng thy mt hon cnh t hi trong
nh sng hp l nht v c gng hc hi iu g thm
ch t trong nghch cnh.
Lc quan, ging nh tt c nhng cm xc tch cc, l
mt th trng phong ph ca tm thc, vi kh nng ca
chng ta cho lc quan c quyt nh mt phn bi s b tr
cn bn, s gio dc, kinh nghim i sng, v kh nng t
nhin ca chng ta iu chnh nhng cm xc ca chnh
chng ta. Nhng mt iu cn bn r rng l bt chp s b
tr hay kinh nghim ca chng ta c th l g, lc quan c th
c trau di mt cch cn trng qua n lc ca chnh chng
ta v, nh c t Lai Lt Ma khuyn ngh, n nh hnh
trin vng cn bn ca chng ta v cuc sng khi cn thit.
KH NNG HI PHC
Vi tui by mi t, c t Lai Lt Ma tri qua mt
cuc i tht s phi thng, mt cuc sng c nh du
bi chuyn hng nh mnh t bin v cung nhit. Ngi
khng l g vi nhng nghit ng, chn nn, hay tht bi.
Vo lc hai tui, ngi ang sng vi gia nh trong mt
lng qu Ty Tng, hai mi gia nh, trong mt vng xa xi
cch tr vi th Lhasa. Gia nh nng dn ngho ca ngi
gieo trng mt t kiu mch, la mch, v khoai ty. Ngi
ng cnh mt chic l g trong nh bp mi ti, v ban ngy
chp chng i quanh vn vi nhng con g v nhng con
dzomo (mt loi lai gia tuyt ngu yak v b).
Khi c mi tui, cu b hai tui Lhamo Dndrub
tr thnh Jetsun Jamphet Ngawang Lobsang Yeshe Ten-
zin Gyatso, nh cai tr siu th ca vng t c xa, c tt
c yu mn v phng th. Vt khi vai tr ca mt v vua
thng thng, ngi c xem nh s ti sinh ln th mi
bn ca t Lai Lt Ma. Trong mt truyn thng ngc dng
thi gian su trm nm, ngi l hin thn ca c Qun Th
m, Bn Tn T Bi, v h mnh ca Ty Tng. Ngi bt
u s hc tp c cuc di ca ngi vi o Pht nh mt
thy tu. Bt c khi no du hnh khi cung in mt nghn
phng trng l, Potala, cung in ma ng ca t Lai Lt
Ma, ngi c vy quanh bi mt on ty tng khng l;
bt c khi no ngi i, ngi ngi trn mt chic kiu mu
vng c trang tr lng ly c khing bi tm ngi phu
n mc trau chuc. Vi thm mt trm ngi mi bn. C
thnh ph ch trng ngng c nhn thy ngi khi ngi
ngang qua, chm trong im lng vi lng knh s, nhng dng
l ri xung trong i mt khi h ly ph phc trn mt t.
Vo nm mi lm tui, ngi chnh thc ng quang
m ng vai tr ton quyn chnh tr, nhng ngi khng
hon ton chun b cho nhng g xy ra pha trc cho Ty
Tng. Ngi m nhn vai tr lnh o ca mt x s trn b
ven ca chin tranh vi mt quc gia ng dn nht trn th
gii, m nhng i qun Cng sn ca n xm ln giang
san, lm kh au n ng bo s m h phi khip m khi
so snh vi nhng g s xy ra khng bao lu sau .
n nm hai mi bn tui, ngi b bt buc phi o
thot khi qu hng mn yu ca ngi trong mt s ngy
trang v ln trnh ngt ngho, n bin gii n sau hng
tun di chuyn xuyn qua Hy M Lp Sn khc khuu. Ngi
n ni kit sc trn lng mt con dzomo, t m t
nhng cn ma gi but cun cun, nng st vi cn bnh
kit l. Gn nh b li hu ht sau lng, ngi n ni thc
t khng c g mang theo.
Vo ngy 10 thng Ba, 2008, mt nhm tu s Ty Tng
bn trong qu hng Tuyt Sn t chc mt cuc biu tnh
ha bnh phn khng nhng thp nin tn bo v p ch di
cai tr ca Trung Cng. y l k nim bn mi chn nm
ca cuc ng khi bt bo ng tht bi a n vic o
thot ca c t Lai Lt Ma lu vong n Bc n . T
th Lhasa, nhng cuc chng i tng t bt u lan
rng khp Ty Tng v ngay c trong nhng tnh Hoa Lc
ln cn vi ng c dn Ty Tng. Nhiu cuc phn khng
ny nhanh chng chuyn bin vt khi s kim sot. Trong
nhiu ngy, th gii chng kin mt thi im bt n,
bo ng, no lon, v n p rng ln nht bn trong Ty
Tng ti thiu trong vng hai mi nm qua. S p ng ca
Trung Cng nhanh l v th bo, vi mt dp tt bi qun i
k c nhng s bt b, giam gi nhiu ngi, nhiu trng
hp thng vong, v c bit l t ton b Ty Tng trong
tnh trng phong ta... c t Lai Lt Ma lp tc ra li yu
cu chm dt bo ng cho c hai pha, v xuyn sut thi
im t hi nht ca cuc khng hong, v sau duy tr li
ku gi kin quyt ca ngi cho bt bo ng, cho lu hnh
nhng bc th m cho c nhng ngi Tng v Hoa trong y
ku gi cho s thng hiu h tng, trnh khi s bo ng
xa hn na, v cho t bi ngay c n k th ca mi ngi.
Trong vic p ng n li ku gi ca nhng lnh t th
gii cho nh ng cc Bc Kinh tin hnh i thoi vi
nhng c phi vin ca c t Lai Lt Ma lm du cng
thng v tm ra mt gii php no y cho vn nn, gii lnh
o Trung Cng ln thi biu cho mt cuc gp g. Thng
l h thng tng l nhng yu cu nh th, nhng h quan
tm n vic t im mt khun mt p trc Th Vn
Hi sp n Trung Hoa.
Ti gp c t Lai Lt Ma vo thng Mi Mt nm
2008 tho lun tnh th vi ngi. mt s tin tng vo
gii lnh o Trung Cng nh nhng i tc thng thuyt
tht s, vo lc ngi cm thy rng tnh th l tuyt vng,
nhng khng c tng g khc, v th tun y ngi triu
tp mt cuc gp g c bit ca ngi Ty Tng, yu cu
h n Dharamsala t khp ni trn th gii - cho cuc mt
cuc trng cu dn v phng php Tip Cn Trung o
ca ngi v mt din n tho lun nhng kin mi.
Trc khi din t s p ng c nhn ca c t Lai Lt Ma
v nhng s kin ny, tht quan trng t nhng s kin
ny trong mt khung cnh, v th n li tm tt lch s vn
Hoa - Tng t nm 1959 c th rt hu ch.
Vo nm 1959, c t Lai Lt Ma o thot lu vong
sang Bc n, cng vi khong mt trm nghn ngi Ty
Tng khc, sau mt cuc ni dy bt bo ng tht bi bi
nhng ngi Ty Tng chng li s xm lc v chim ng
bi qun i Trung Cng. Bao nm tri qua, c nh
du bi nhng kh au v vn cho ngi Ty Tng. Trong
nhng thp nin u, c v s ngi b cm t, tra tn, i
kht, hay b git hi. c hng nghn tu vin Pht gio b
san bng thnh bnh a, cng vi mt n lc c h thng
xa s s thc tp v tm linh o Pht Ty Tng. Ngy
nay, tn gio, vn ha, ngn ng, v bn sc Ty Tng gn
tuyt dit trong nhng g c gi l mt s dit chng
vn ha. V ca mt s quan tm to ln nht ca nh cm
quyn v mt d n nh c c tnh ton - mt chnh sch v
s di chuyn dn c ngi Hn vo Ty Tng, tm cch lm
cho ngi Ty Tng bt lc bng vic cui cng bin h tr
thnh mt nhm thiu s ngay trn qu hng ca h nh
cch m Bc Kinh lm Ni Mng, ni m c dn bn
th khu vc by gi ch cn hai mi phn trm trong tng
s dn c.
Trong nm mi nm, vic tm kim mt gii php ha
bnh cho vn , c t Lai Lt Ma c gng i vo
nhng cuc thng tho nghim chnh. T nm 2002, c
tm vng m phn gia nhng c phi vin ca c t
Lai Lt Ma v gii chc Trung Cng. Trong nhng nm lu
vong, ngi pht trin nhng v th ha hn vi phng
php Tip Cn Trung o v D n Ha Bnh Nm im,
m trong y ngi t b vic ku gi cho mt s c lp
trong vic chuyn i cho mt khu t tr y ngha,
nhn quyn, v mt s t do hn cho ng bo ca ngi.
Khng c cuc m phn no lm nn mt tin trnh tht
s trong vic chp nhn cho nhng d n ny hay ngay c
mt s thng ngh nghim tc. Cuc gp g sau cng
xy ra vo nm 2008, sau nhng cuc no lon v bp
thng Ba. Trong cuc gp g y, cui cng tr nn r rng
rng nh ng cc Bc Kinh khng thng tho vi mt
s tin cy tt lnh: Khng ch khng mt tin trnh no c
lm nn, m h i ngc li nhng v th ging nh h
lm hai mi nm trc y, p t nhng i hi gn nh
khng th c i vi c t Lai Lt Ma, chng hn nh i
hi ngi cng nhn mt cch chnh thc rng Ty Tng
lun lun l mt phn ca Trung Hoa, trc khi h ng
tip tc nhng cuc ni chuyn xa hn - mt thc t n gin
l khng ng v l ngay chnh trng tm ca cuc tranh ci.
V vy, sau nm mi nm n lc khng ngng, r rng
c t Lai Lt Ma v nhng ngi khc khng lm nn
c mt s tin b no vi nh ng cc Bc Kinh. D
nhin, c v s chng c v iu trc y ri.
Trong nhng nm gn y gii cm quyn t im s
khoa trng chng li c t Lai Lt Ma n nhng trnh
cha tng thy trc y, dn cho ngi nhn hiu mt k
ly khai, ti phm, phn quc (?), v ma ra mt lung
bi bn, khng ngng ngu, v nhng s xuyn tc c th
bt u tr thnh vic lm phin toi tht s (t ra n
nhng ngi bit c t Lai Lt Ma) nu n khng v mt
s un nn bun ci c cung cp bi mt s s lng m
nhm vo ngi. iu thch th ca ti c l l Mt con co
trong lp o thy tu, mt c qu vi khun mt con ngi
nhng vi tri tim mt con th! - mt ming bnh b c
cung cp bi ngi ng u khu y Cng ng ca khu t
tr Ty Tng.
Thm na, Trung Cng leo thang trong c gng lm
mt uy tn, h thp hay loi b c t Lai Lt Ma. Vi th
gii gia cuc khng hong ti chnh nghim trng, Bc
Kinh s dng sc mnh kinh t ca h c gng bt nt
v da dm mt cch hng h mi mt lnh t, vin chc
chnh quyn, c nhn ng ch , hay nhng t chc th
gii xa lnh c t Lai Lt Ma. Th d, khi Tng thng
Php Nicolas Sarkozy gp g vi c t Lai Lt Ma trong
nm 2008, trong s tr a, Trung Cng rt lui mt cuc hp
thng nh quan trng vi Lin hip u chu c ln
thi biu i ph vi nhng vn nghim trng lin h
n cuc khng hong ti chnh. Trong thc t, vo thng
Ba, ngoi trng Trung Cng Dng Khit Tr tuyn b
mt cch tr trn rng xa lnh c t Lai Lt Ma phi c
xem l mt trong nhng nguyn tc cn bn trong nhng
mi quan h quc t [vi Trung Hoa].
Sau cuc thng ngh tht bi trong nm 2008, nhiu
ngi tin rng r rng l nh cm quyn Bc Kinh t trc
n gi tr hon, ch i s ra i vnh vin ca c t
Lai Lt Ma, th l h c th dng ln mt b nhn. D nhin,
iu cng s khng phi l mt iu ngc nhin g. Cng
c mt bng chng no y v iu .
Trong thc t, h dng nh ang thc hin nhng bc
si ng chun b cho iu ny. i khi nhng bin php
ny dng nh l bch, v vo nhng lc khc chng r rng
vt khi phm vi y, thm nhp su vo trong lnh vc k
qui. Th d, trong nm 2007, chnh quyn Cng sn duy vt
v thn khp kn, i khng tn gio thng qua mt lot
nhng o lut c bit: Tiu chun Qun l nh gi Ti
sinh (MMR) c ban hnh bi V Qun l Tn gio Quc
gia (SARA). Nhng o lut ny cho php chnh quyn hon
ton kim sot i vi vic ti sinh! Vng, ng nh vy.
Cc o lut tuyn b rng ch chnh ph mi c quyn cho
php mt v lt ma qua i ti sinh! Lut cho cho php
nh ng cc quyn nng ph quyt mt lt ma Pht gio
Ty Tng c ti sinh sau khi v y vin tch! Trong thc t,
cc o lut tuyn b rng chnh ph c quyn kim sot
vic ti sinh ca nhng lt ma Pht gio cao cp, v khng
mt t chc ngoi quc hay c nhn no c th can thip vo
vic la chn nhng lt ma ti sinh. N cng i hi rng
tt c nhng lt ma Ty Tng phi ti sinh trong lnh th ca
Cng ha Nhn dn Trung Hoa ch khng phi ngoi quc!
Tin li lm sao y! Theo truyn thng Ty Tng, mi v t
Lai Lt Ma l ti sinh ca tt c nhng v t Lai Lt Ma
trc y ca v y, c la chn theo nhng truyn thng
v nghi thc c truyn ca Pht gio Ty Tng, l vic tm
kim v xc nh v t Lai Lt Ma hi ng ti sinh khi v
c qua i - ti thiu l cho n by gi.
Vi iu ny nh mt nn tng, ti gp c t Lai
Lt Ma ti t dinh ca ngi vo thng Mi Mt nm 2008.
Sau qu nhiu thp nin hon ton tht bi trong vic tm
kim mt gii php ha bnh cho tnh th, nhng s kin
2008 nh ln mt ting chung. Khi ti bt u hi ngi
v nhng no lon trong thng Ba v vic bp theo sau,
s biu l phin no trn khun mt ca ngi v s mt mi
trong ging ni ca ngi chuyn ti mt mc ca s
chn nn m ti cha tng thy trong hn hai mi lm nm
t khi chng ti gp nhau ln u tin.
T khi khng hong thng Ba xy ra, ti tht s cm
thy mt cm gic tuyt vng, ngi gii thch. Ging nh
kh khn tm ra nhng ngn ng chnh xc, ngi dng li
tp trung t tng trong mt lc trc khi tip tc trong
mt m iu mm mi v m hn. Ti cm thy n ging
nh kinh nghim m ti c vo nm 1959, ngy 10 thng
Ba. Mt ln na ngi ri vo trong im lng trong chc lt v
ngi trong t th m mng trong mt vi pht trc khi tip
tc. Cng vo lc y ng bo Ty Tng tin tng ti,
t nhiu hy vng vo ti, v ti khng lm c bt c
iu g. Ti tht s cm thy rt, rt bun. Rt bun.
Khi chng ti bt u ni chuyn, ti tht s quan tm
thy ngi vt thng nh th no. Chng ti ni
chuyn vi nhau hn hai gi ng h v phn ng ca ngi
n nhng s kin gn y bn trong Ty Tng v lch s
trng k tht bi ca ngi trong vic gii quyt vn Ty
Tng. Tuy vy, khi cuc gp g ca chng ti tip tc, ti
chng kin mt tin trnh phi thng. Mc d chn nn v
lo lng, nhng khi ti hi thm rng ngi c mt hy vng
khng, cu tr li ca ngi l khng mt cch r rng. Trong
vic tr li cu hi ca ti ngi bt u cho ht l do ny
n l do khc ti sao nhng mc tiu ca ngi - nhng mc
tiu cho ng bo Ty Tng, ngi ni r, nh ngi ch
ang hnh ng nhn danh h - c th cui cng t c
m khng c bo ng. Ngi gii thch nhng s kin nm
2008 rt cuc lm cho ngi nh mt s tin tng nh th
no, ti thiu vo lc y, trong chnh quyn v gii lnh o
Trung Cng nh nhng i tc tht s trong vic em n s
thay i li ch h tng. Nhng ngi tip tc ni nim tin
tng vng chc ca ngi i vi ngi Trung Hoa l mnh
m hn bao gi ht v l phng hng m ngi nhm ti
thy hy vng. Ngi ch s quan tm gia tng i vi vn
Ty Tng v s on kt ln mnh ngy cng nhiu hn
trong gii nh vn, chuyn mn, tr thc, v nhng ngi
khc. Ngi cp mt vi thay i nht nh trong trit
l ph qut ca gii lnh o Trung Cng tri qua hng thp
nin lm cho ngy cng r rng rng s thng tr ca h
s i n chm dt. Cng th, ngi trch dn nhng l do
khc c h tr bi nhng cm nhn thng thng ln
nghin cu khoa hc. Th d, ngi cp rng s tp trung
ca chnh quyn trong vic to nn s thnh vng v nhng
thc hnh t bn ch ngha gia tng cui cng s a n kt
qu trong vic lm ln mnh nh hng trong tng b phn
dn cng ngy cng ln hn. Ngi ngh rng ti mt thi
im no khi ngi dn c nhng nhu cu cn bn tn
ti cn thit, cng vi mt bo m ti thiu no ca s
sng, th ri nhng vn nh t do, dn ch, v.v... s bt
u tr nn gia tng tm quan trng. Nh mt kt qu, cui
cng thay i xy ra khng th trnh c.
Mi lun im ca ngi c h tr bi cm nhn thng
thng v c cn c trn thc t hn l nhng hy vng sai
lc. V khi cuc gp g ca chng ti tip tc, ti thy
mt s chuyn bin - trong au thng v chn nn lc u,
khi ti hi ngi v ngi a ra nhng lun im ca ngi,
ngi tr nn ngy cng sinh ng hn, tin tng hn, v
lc quan hn. Ti c th cm nhn mt cch r rng sc
mnh v s kin quyt bn trong ca ngi, v ti c th thy
nng lc tm linh ca ngi bng ln ngay trc mt ti, v
vy vo lc chm dt bui gp g, mc d vn cn rt quan
tm, nhng khng cn du vt ca tuyt vng hay lo s.
Vo lc kt thc cuc gp g hm y, ti chng kin
s hi phc trong hot ng.
Tip tc cuc tho lun ca chng ti bui tra hm y,
ti bt u, Tha c Thnh Thin, hm qua chng ta chia
tay vi li ca ngi v vn nhng kinh nghim ngoi ti
ca chng ta c th ng mt vai tr nh th no trong vic
chng ta ng u vi nghch cnh nh th no ...
ng y, ngi p.
Vy th, ngi c th gii thch ch?
By gi ny, trong vic pht trin sc mnh ni ti m
c th gip chng ta sng st qua nhng thi im kh khn,
nhng g chng ta tht s cn thit l mt loi kh nng hi
phc, kh nng i din vi nhng kh khn ca chng
ta m khng nh mt hy vng hay tr nn b vi lp bi
nghch cnh. Nhng kinh nghim ca chng ta c th l mt
nhn t gip xy dng kh nng hi phc. Ti ngh rng
nhng ai kinh nghim gian kh trong qu kh i khi
c th i ph mt cch hiu qu hn vi nhng rc ri v
nghch cnh sinh khi trong hin ti. Th d, trong trng
hp ca nhng ngi u chu, nhng ngi thy hai cuc
th chin din ra trn t ai ca h, do bi kinh nghim ny,
khi h chm trn vi nhng cuc khng hong nghim trng,
mc d h nh gi n mt cch nghim chnh, th cng lc
y s p ng ca h s l iu g y nh, Vng, chng ta
thy iu ny trc y; chng ta tri qua n v sng
cn. Tri li, trong nhng x hi ni m ngi ta khng tri
nghim loi kh au nh vy trc y, kh nng hi phc
c l s yu km hn. i khi, ngi ta ngay c thy kh au
l khng th chu ni, vt ngoi s tng tng, v c th
phn ng n n trong mt thi phng i.
Nguyn tc ny, kh nng ca gian kh gip xy dng
kh nng hi phc, d nhin hot ng trn c hai trnh
c nhn cng nh trnh x hi. Th d, chng ta thy iu
ny rt thng trong nhng a tr no n t nhng
gia nh giu c, nhng ai sinh trng trong nhng s thoi
mi chung quanh, khng bao gi tri nghim thm ha, gian
kh, hay nghch cnh. Bi v mi th c cung ng cho
chng, thng th chng i qua i sng vi thi , ti giu
c, ti mnh khe, ti s c mi th m ti cn, ging nh
chng khng tin liu chm trn nhng rc ri trong cuc
sng. y l mt o tng. Khng thc t. V th, khi chng
gip mt vi mt rc ri hay kh khn, chng c th tr nn
hon ton b p o.
Do vy, nu chng ta nhn vo nhng ngi vn c
nhng i sng rt gian kh, chng ta thng thng thy h
c mt kh nng hi phc to ln hn. Kh nng hi phc ny,
ngi ta xy dng ln nh mt kt qu ca vic chm trn
vi nhng thm ha to nn mt loi kin quyt no y, v
mt quan im hay thi khc bit i vi nghch cnh hay
kh au, v th khi h chm trn vi nhng thm ha hay tnh
th mi bt li, c mt cp ln hn ca vic tha nhn v
th n khng quy ry h qu nhiu. C mt loi sc mnh
no , mt phm cht n nh ca tm thc, l iu c th
l mt li ch ln trong vic h tr ngi ta ng u [vi
nghch cnh].
Ngi bit khng, tha c Thnh Thin, ti ngh ngi
nu ln mt im rt quan trng v vai tr ca gian kh
trong vic bi p nn kh nng hi phc. Nhng cho n
khi no c mt phng php thc tin nh vy gip chng
ta xy dng kh nng hi phc, c mt k nng m chng
ta c th p dng hay thc tp, th ti khng chc iu ny
hu ch nh th no. Bi v xt cho cng, bt chp nhng th
thch c th hu ch nh th no trong vic thit lp kh nng
hi phc, th chng ta cng khng c vn ra v tm kim
kh khn mt cch cn trng, ti tr li.
c t Lai Lt Ma lc u. Chng ta khng cn phi
c gng vn ti v tm kim th thch mt cch thn trng;
kh khn s tm kim chng ta. Nhng vn nn y dy ch
chc pht sinh; y l bn cht ca i sng. V tin trnh
ny khng l iu g y m chng ta cn thc tp mt cch
ch tm; n l mt tin trnh t nhin s xy ra bi t n.
Nhng khi chng ta ang ni trc y v vic pht
trin mt ci nhn hay thi no y v kh au v nghch
cnh, ngi thng cp rng iu ny phi lin h vi mt
tin trnh nng ng hn ca vic nghin cu, hc hi, kho
st, phn tch, gia tng s tnh thc ca chng ta v -
Nhng y chng ta ang ni v iu g y khc
hn, ngi ch ra. Trong trng hp ny, gian kh c th
c thy nh nhng chng ngi loi s pht sinh trong
i sng ca chng ta. V trong mt ngha, nhng chng
ngi ny hot ng i khng n nhng n lc t n
hnh phc ca chng ta, chm tay n nhng ci ngun
ca hnh phc v toi nguyn. Chnh l s i khng ny
to nn sc mnh ca chng ta. nh lut i khng ny
l mt b phn ca th gii t nhin. Th d, nu chng ta
mun to nn mt thn th, s khng mnh m hn i
hi cho c bp ln ln - mt nng lc i khng c yu
cu. Pha trc, chng ta ni v vn nhng nng lc
i khng l cn thit cho vic duy tr trng thi cn bng
trong thn th. V nhng s i khng hay th thch n
nhng quan im ca chng ta c th a n kt qu trong
cc tng mi v s pht trin mi, v.v... Mt tin trnh
tng t c khai trin y trong trng hp ca vic xy
dng kh nng hi phc.
Do vy, trong bt c trng hp no i na, ngi kt
lun, chnh l t nhn thc ny m chng ta c th nhn
nhng chng ngi trong i sng ca mnh t mt kha
cnh tch cc, nh c mt tim nng li ch no y - cng
hin n kh nng hi phc v sc mnh ni ti ln hn.
c t Lai Lt Ma dng li ngn gn trc khi tip tc.
iu ny nhc ti v mt nguyn tc tm linh trong truyn
thng Ty Tng v nhng s thc tp ph qut c bit nh
lojong hay luyn tm. Theo iu ny, c kin rng, nhng
hnh gi tm linh trng thnh hn s khng ch c th chu
ng cc nghch cnh, m trong thc t, h c th chuyn
ha cc nghch cnh mt cch sng to thnh nhng c hi.
Ngi c th gii thch mt cch chnh xc ngi tin hnh
vic ny nh th no khng?
, phng php then cht y, mt ln na l c mt
nhn thc rng ri hn. Th d, nu chng ta bng gp phi
kh s v mt chng bnh no , thay v b p o v chn
nn bi t tng tri nghim ny Ti sao l ti? chng ta c
th s dng n nh mt cn bn cho mt s nh gi su sc
hn v nhng g l nhng th yu mn nht i vi chng ta
trong i sng ca mnh. Khi chng ta trong hon cnh y,
kinh nghim c th m ra cho chng ta mt kh nng tht s
v vic nhn ra nhng g quan trng tht s trong i sng,
i lp vi nhiu th thng chim c qu nhiu thi gian
ca chng ta v dng nh qu quan trng i vi chng ta,
m by gi chng ta nhn ra l khng qu quan trng. i
vi mt s ngi, iu ny cng c th l mt c hi lm
tng thm lng t bi ca h cho nhng con ngi ng loi.
Nh li mt s kin vi nm trc y, ti ni, Tha
c Thnh Thin, nhng g ngi va ni nhc ti khi ngi
c mt cn bnh nghim trng. y l khi ngi phi nh ch
mt l truyn php Thi Lun. Ti nghe ni ngi b mt loi
ri lon tiu ha, ngi c thc tp bt c k nng no loi ny
khng? Ngi c th k cho ti nghe trong mt s chi tit v
nhng g xy ra lc y khng?
Vng. Lc y, ti n o Trng Gic Ng - Bodhgaya,
v c mt vi ngy chun b trc l truyn php Thi Lun.
Ti nhn c hi ny hnh hng n Vng X thnh v
Na-lan-. Trn ng tr li, chng ti i ngang qua Patna,
ti bt u b au y - ch vo bng di ca ngi -
Cn au tr nn rt t hi, mnh lit, au d di. Cn au
qu mnh lit ti m m hi. Ti khng th ng, khng
th nm xung thng ra, ti ch cong ngi v gi nh th
ny, th ny,...
V th nh thai nhi?
Vng, v th thai nhi. Xuyn qua Patna, y l tiu bang
Bihar. Bihar l mt bang rt ngho, gn nh ngho nht n
. C rt nhiu ngi ngho, v c bit, ti ch cc tr
em, cc b trai v b gi chn khng, mang cp sch i hc,
v lm nht phn b lm cht t. V ri th ti ch mt
b trai. Cu b trng khong mi tui, c th tr hn. V
cu b eo vng c hai chn, b bi lit, ti ngh th, v chng
nn c hai tay. Cu b vn ch trn ng, v dng nh
khng ai sn sc. Ri th, khng xa y, ti thy mt c ng
ang nm trong mt... ngn bung hay chung, ch nm nay
ng y. Theo hin tng ca ng c, u tc, ru ria di
v qun o ri bi - y l chng c rng khng ai sn sc
ng c ny. V th, ti c mt cm gic rt mnh m, mt loi
tuyt vng v b v. Ti cm thy mt cch rt mnh m, ti
khng th gip nhng ngi ny. Ti khng th h tr h
v c rt nhiu. Ti ngh v vic h phi l s quan tm
ca chnh quyn tiu bang nh th no, v c nhng ngi
tt bng mun gip , nhng cng c nhiu s tham nhng
Bihar, v th nhng iu kin y rt l ti t, rt ngho.
Tht rt ng bun.
V th vo lc y, ti ang c cn au d di, nhng
thay v tp trung tm t ca ti trn cn au ca chnh ti, ti
qun chiu trn nhng ngi ngho ny v c bit ti
ngh v cu b n v c gi , vi mt cm gic quan tm
lin tc cho nhng ngi ny. Ti ngh v vic ti may
mn nh th no, vi rt nhiu ngi quan tm n ti, t
lng thng cm v y l nhng ngi ny, nhng ngi
cng ging nh..., nhng ngi ny l nhng con ngi
ging nh ti, nhng khng ai sn sc h... Th no i na,
suy ngh trong cch ny hng tm t ti t mt suy ngh
v bnh hon v au n ca ti sang pha khc... V kinh
nghim ny cho mt s lm mi ca vic nh gi v lng t
bi, mt nim tin tng mi v nhng li ch ca t bi.
Ging ca c t Lai Lt Ma chm vo trong im lng
trong mt lc, ri th ngi t nhin ci ln. ng thy y,
mc d y l chnh nhng ngi khc ny m ti quan
tm n, nhng ti l k c li ch - bi v ti tri nghim
s gim thiu au n.
Do vy, ngi kt lun, ti phi nh ch l hi Thi
Lun v h tuyn b hon li. Ti i nh thng Bombay,
v h th nghim v tm ra chng nhim trng rut. Sau
mt vi iu tr vi thuc khng sinh, v cng dng mt s y
dc Ty Tng, ti bnh phc hon ton.
c t Lai Lt Ma dng ni trong mt lc, nhn xa xi
nh trong mt loi m tng, ui theo nhng qun chiu
ring t ca ngi. Ngh v lc s c nhn ca c t Lai
Lt Ma, y trn nhng chng ngi, ti khng th khng
ly lm l v bn cht nhng qun chiu ca ngi v hi, A,
ni v nhng thng trm v nhng kh khn ca i sng, ti
t hi, theo quan im ring ca ngi, thi im ca nhng
chng ngi to ln nht trong i sng ca chnh ngi l lc
no, trn mc c nhn, thi khc kh khn hay thm no
nht ca ngi, hay ngay c nhng gian kh m ngi c th c
khi l mt cu b l lc no?
Cu hi ca ti dng nh nh ng ngi t cn mng
tng ngn ca ngi, nhng ngi vn dng li mt lc na,
v mt cch kinh ngc sau ngi bt u ci ln. Nhng
kh khn nht trong lc th u, l thy ti, Ling Rinpoche,
i khi qu trch ti, v iu ny tht l d s. Thnh thong
ti b ngi khin trch gt gng, ti qu b p o m ti phi
chy n m ti! V b s cho ti mt t bnh m v an i
ti. Ngi li ci na. D nhin, chng ta khng cho nhng
kinh nghim thi th u l quan trng lm ... Nhanh chng
tr nn u su hn, ngi tip tc. Nhng chc chn thi khc
kh khn nht l m m ti ri Lhasa, m m ti ri thot
khi Ty Tng. Mi th qu m mt. Trn mc c nhn,
thm ch cuc sng ca ti trong tnh trng nguy him.
V s sng ca non sng Ty Tng ang treo trong khong
khng v nh. Do th, y l mt thi im v cng m mt,
khng chc chn, v au bun v hn, ...
V ri th c l l mt thi im khc, khi Ling Rinpoche
vin tch.... Khng, khng phi khi ngi qua i, nhng khi
ti nghe tin rng ngi khn n v tai bin mch mu
no... Mt v thy na ca ti v ni vnh cu mt ngy
trc. V th, ti nhn tin v ci cht ny v tai bin mch
mu no ca Ling Rinpoche cng mt lc v trong ngay
chnh trong mt in tn. Ngi dng li mt ln na v ni
mt cch m trong mt ging bun ru, ti ang Thy
S vo lc y. Ngi thm mt cch gin d, l mt thi
khc v cng au bun.
Nhn li, ngi suy ngh nhng kinh nghim n mt
trnh no lm mnh kh nng hi phc ca ngi? ti hi.
, ny Howard, ti khng th cho rng ti l mt trong
nhng ngi c kh nng hi phc nht trn th gii. Nhng
v mt khc, ti cng khng pha cc oan khc, mt ngi
kh s vi mi th xy ra. Nhng nhng kinh nghim ny
tht s c mt tc ng no .
Do vy trong trng hp ca ti, nu ti sng Ty
Tng v dnh trn cuc i ca ti Potala
(1)
v Norbul-
ingka
(2)
, sng mt cuc i t do thoi mi khng chng
ngi, c l ti s l mt t Lai Lt Ma rt khc hm nay. D
1. Cung in ma ng ca t Lai Lt Ma.
2. Cung in ma h, ni c t Lai Lt Ma tr ng ngay trc khi
lu vong. Hng qun Trung Cng ng ngi bn trong y nn san
thnh bnh a, v c t Lai Lt Ma ch va ci trang thot ra bn ngoi
khng bao lu.
nhin, nhng thc tp tm linh ca ti cng lm nn mt s
khc bit. Nhng thm vo y, ti cng phi i ph vi
nhng tnh th ca i tht ni m c nhiu phc tp. V th
trong mt ngha, ngi ta c th ni rng c hai c hi cho
s thc hnh thin tp. Mt l s thc hnh thin tp trong
dng thc qun chiu, nhng s thc tp tm linh hng ngy
ca chng ta. Th kia l s thc tp ca i thng, cuc
sng hng ngy ca chng ta, ni m chng ta phi chu tri
qua nhng kinh nghim loi ca cc nghch cnh v th
thch, v ri th chng ta thay i v trng thnh t nhng
th ny.
Khi c t Lai Lt Ma sp kt lun nhng bnh lun ca
ngi v gian kh v th thch, mt t tng khc dng nh
ang ni ln, v ngi thm, ng bit khng, trong vic ni
v gian kh, c mt hnh nh c bit ca c Pht m c
nhn ti thy ngng m su xa. y l hnh tng ca c
Pht trong mt thn th nh b xng, i din cho mt thi
im trc trong i sng ca Ngi khi Ngi tri qua mt
thi gian ca nguyn tc v kh khn cn bn ca i sng
tu tp thi y, kh hnh. Nhng bc tng nguyn thy tn
ti n ngy nay Vin Bo Tng Lahore, Pakistan. Ti c
mt bc hnh v hnh tng ny nh ti. i vi ti, hnh
tng ny chuyn ti mt thng ip y nng lc rng chnh
l qua kh khn, chnh l qua n lc lin tc, m c Pht
t n s tnh thc trn vn. Bt c khi no ti thy bc
hnh y, ti cm thy xc ng su xa v n cho ti mt
ngha ca tnh can trng.
Ngi bit khng, tha c Thnh Thin, ti va ngh v
iu g y khi ngi ni v nhng nghch cnh v th thch,
ni v hai th ny ging nh chng ng ng vi nhau. Vy
th, mt phn ca nhng g ngi ang ni y l chng ta c
th nhn nhng rc ri ca chng ta nh cc th thch c
vt thng, v khi chng ta chin thng nhng th thch ny,
chng ta tr nn mnh m hn, kin cng hn v si ni
hn, c th ng u vi nhng kh khn ca i sng tt
p hn.
ng y.
iu ny r rng nhc nh ti v mt lot nhng th
nghim c thc hin kho st kh nng hi phc, v
nhn vo nhng nhn t c th lm ni bt kh nng ca c
nhn bt dy t nhng nghch cnh hay khng hong...
Ti thi im ny ti din t nhng th nghim c
iu khin bi Barbara Fredrickson v cc ng nghip, a
n L Thuyt Ci Tri, nh c din t pha trc, h
gy ra mt tnh trng bn khon v cng thng trong mt
nhm i tng bng vic ni vi h rng h ch c vi pht
chun b mt bi thuyt trnh. Sau cc i tng c
ni l bui thuyt trnh s b nh li, v nhng ngi kho
st c th quyt nh mc hi phc bng vic d liu h
cn bao lu hi phc khi s phn ng cng thng - trong
trng hp ny vic o lng cn bao nhiu thi gian
nhp p tri tim v p huyt ca h tr li bnh thng. Ti
din t lot th nghim u tin m trong y nhng cm
xc tch cc c thy lm ni bt kh nng hi phc, lm
nhanh tin trnh hi phc. Nhng by gi, ti i n xc
nh mt nhn t khc c th cng hot ng gia tng kh
nng hi phc ca cc i tng.
Th no i na, ti tip tc, khi tin hnh nhng lot
th nghim, kho st ny, ch rng tt c nhng i tng
th nghim quanh qun cng mt mc cng thng, nhng
khng phi tt c cc i tng hi phc cng mt tc
. Mt s i tng c kh nng hi phc cao mt cch
t nhin trong khi nhng ngi khc c s hi phc chm.
Do vy, trong th nghim ny h phn chia cc i tng
thnh hai nhm. Khi nhng ngi iu khin th nghim
ang cng b nhng hng dn v vic chun b bui thuyt
trnh, h cho mt nhm nhng hng dn khuyn khch
h nhn thc bi tp trong mt nh sng tch cc, nh mt
th thch c chm trn v vt thng. Nhng hng dn
trong nhm th hai hng cc i tng thy bui thuyt
trnh c v e da hn, h c cho bit rng bui thuyt trnh
ny s c phn tch bi nhng nh chuyn mn v s nh
gi tr s c dng d on tng lai thnh cng ca h.
Cc nh nghin cu thy rng s thay i ny khng
lm nn s khc bit no i vi nhng i tng vi kh
nng hi phc cao - ging nh trc y, h bt dy mt
cch nhanh chng khi nhng phn ng cng thng. Nhng
s i thay ny tht s lm nn mt khc bit trong nhm
nhng ngi vi s hi phc chm - nhng ngi nhn mt
cch thn trng rng vic thuyt trnh nh mt th thch
bnh phc khi nhng tc ng ca cng thng mt cch
nhanh chng hn, trong khi nhng ngi tip tc thy bui
thuyt trnh nh s e da vn cn nhiu thi gian hn tr
li bnh thng. Ti nhc li th nghim ny, bi v ti ngh
n l mt s soi sng to ln i vi quan im ca ngi v
nhn thc hay ci nhn n thun c th c mt nh hng
trn kh nng ca chng ta ng u vi cc vn nn, v
trong trng hp ny l mt tc ng gy n tng tht su
sc, mt nh hng vt l.
Vng, y l mt th d tt. c t Lai Lt Ma nht tr.
i sng l bp bnh. Lc s c nhn ca c t Lai
Lt Ma l mt chng c r rng v iu - t mt cu b ti
mt lng qu ngho vo lc hai tui; n mt v lnh t ca
mt t nc c xa vo tui mi lm; n mt nh thng
thuyt u tranh vi Ch tch Mao vo lc mi chn; n
mt ngi t nn trong nhng nm ba mi tui ca ngi
vn c yu mn bi ng bo ca ngi v c bit trong
th gii Pht gio nhng c l sng trong mt tnh trng t
ngi bit n v hu nh b qun lng bi th gii cn li.
i vi nhiu lnh t b h b, cu chuyn s chm dt y,
rt ging vi trng hp ca v hong cui cng ca i
Thanh Trung Hoa. Tuy nhin, trong trng hp ca c t
Lai Lt Ma, ngi tr thnh cng dn ca th gii, mt v thy
tm linh v i, mt khi nguyn Nobel ha bnh, v mt i
din ca bt bo ng, ha bnh th gii, nhn quyn, v ha
hip lin tn gio. Trong khi c t Lai Lt Ma ph nhn
bt c li tuyn b no nh mt ngi hi phc mnh m
nht ca th gii, th r rng rng kh nng hi phc ng
mt vai tr trong nng lc ca ngi i ph v cng thnh
cng vi nhiu i thay v nghch cnh m ngi i din.
lm phong ph b su tp nhng kh c gip chng
ta ng u vi nhng i thay v nghch cnh trong i
sng, c t Lai Lt Ma b sung thm mt kh nng hi
phc khc. Khi nim ca s hi phc c lin h mt
cch gn gi vi s trau di hy vng v lc quan, khi c
ba th c lin h trong vic gip s i ph ca c nhn
vi nhng kh khn v cng thng ca i sng. Tuy nhin,
khng ging nh hy vng v lc quan, s hi phc l mt
khi nim rng ri hn m n bao gm tng lng nhng ci
ngun ni ti - kh nng hi phc l kh nng ca chng ta
bt dy t nhng kinh nghim ca nghch cm, chn thng
tm l, gian kh, v mt mt. Trong vic b sung vo vic
h tr chng ta ng u mt cch hiu qu vi nhng vn
nn quan trng ca i sng v tin ti, n cng gip chng
ta i ph vi nhng cn thng hng ngy v thch ng vi
mt th gii bin chuyn lin tc.
C nhiu nhn t c th ng mt vai tr tim tng trong
trnh thng thng ca mt c nhn no v kh nng
hi phc. Th d, duy tr nhng mi quan h tt p, c mt
quan im lc quan v th gii, s gi gn mi th trong
nhng mc tiu thit lp trin vng v hin thc nhng bc
t n, c nim tin vng vng, v c th iu ha nhng
cm xc, c phi hp ton b vi mt kh nng hi phc
rng ln hn.
Nhng c nhn c th khc bit trong nhng sch lc
hay ng hng c th m h da vo gip h ng
u [vi kh khn]. Nghin cu trn s hi phc thy rng
mt s ngi c gng ng u vi cc cng thng v
nghch cnh bng s i ph c ch, n gin c gng
qun lng n. Trong nhng trng hp khc, th thy rng
nhng ai trong ng hng t cao dng nh x tr
nhng s kin chn thng tm l tt hn nhng ngi khc.
c trng ny c phi hp vi nhng ngi mnh m mt
cch c th trong lng t trng v nhng ngi biu l mt
khuynh hng thy chnh h trong tu tr sng sut nht m
h c th lm. Trong khi ng hng ny c th cho ngi
ta mt nim tin vng vng ln hn i ph vi nhng s
kin chn thng tm l, hu nh thng khi nhng ngi
khc c khuynh hng thy h nh kiu ngo hay n o.
Trong vic th nghim phng php ca c t Lai Lt
Ma xy dng kh nng hi phc, chng ta c th bt u
vi tin ban u ca ngi rng quan im ca chng ta
v i sng, chng ta nhn thc th no v nhng rc ri
ca chng ta, ng mt vai tr then cht trong vic chng
ta ng u nh th no. Ci nhn ny c h tr bi mt
nhm ln cc nh nghin cu khoa hc. Trong vic tng kt
nhng chng c hin ti, nhng nh tm l hc ca i hc
Notre Dame, Anthony Ong v Cindy S. Bergeman, nhng
nh chuyn mn trong lnh vc kh nng hi phc ca con
ngi ch ra nhng khc bit trong vic thch ng n cng
thng c th hng theo quan im tp qun ca chng ta v
i sng, l, vn chng ta phn ng, nh gi, v din
dch nhng kinh nghim trong i sng nh th no. Trong
mt kinh nghim m ti din t cho c t Lai Lt Ma,
chng ta c th thy mt cch r rng vn nhn thc ca
chng ta v mt rc ri c th nh hng mt cch su sc
vic chng ta hi phc mt cch nhanh chng nh th no t
nhng tc ng ca cng thng. Trong trng hp ny, cho
d i tng nhn thc rc ri n mt th thch hay nh mt
e da lm nn mt s khc bit ln trong kh nng ca h
ng u vi hon cnh.
Thm ch quan trng hn, th nghim ny cho thy rng
mt c nhn c th thay i mt cch thn trng vic h
nhn thc mt hon cnh e da nh th no. Trong th d
ny, tt c l yu cu nhng c nhn vi kh nng hi phc
chm nhn vo bi tp hay vic lm nh mt th thch hn l
mt e da! Nhn vo hon cnh nh mt th thch thay v
nh mt e da l mt th d ca vic ti nhn nh tch cc
hay nh gi li mt cch tch cc - chng ti ang tho lun
cng k nng nh vy, th hin rt hiu qu trong vn trau
di hy vng v lc quan. y l mt trong nhng phng
php m chng ti c th s dng nhn vo nhng hon
cnh v s kin tiu cc t mt nhn thc rng ri hn, l
iu ha ra l sch lc chnh yu c ngh bi c t
Lai Lt Ma cho vic trau di ci nhn thc tin.
C nhiu chng c tha nhn s kin rng nhn vo mt
rc ri t mt nhn thc rng ri hn c th gia tng kh
nng hi phc. iu ny c th hon tt vi vic ti nhn
nh tch cc - tm ra ngha tch cc, mc tiu cao c, hay
li ch tim tng i vi nghch cnh, hoc l ngn hn hay
di hn. Vic ti nhn nh tch cc cng c th bao gm vic
nh gi li tnh th tiu cc trong mt nh sng tch cc
hn bng vic tm kim nhng bi hc c th thu thp, hay
nhng trin vng tch cc tim tng, nh l kt qu trc tip
hay gin tip ca hon cnh. Nhng k nng nhn thc c
din t trc y cng c th rt hu dng y.
Nhng phng php ny v ti nhn nh tch cc, nhn
t mt vin tng hay nhn thc rng ri hn, l cng k
nng m chng ti tho lun trc y cho vic gia tng
hy vng v lc quan. Trong thc t, nhng k nng ny
khng ch hu ch trong vic trau di hy vng v lc quan,
m chng c th cng c dng gip iu chnh cm xc
trong ph qut, mt cch t ng gim thiu cm xc tiu
cc v gia tng cm xc tch cc. Trong vic nhn vo nhng
nhn t c th gip lm lm tng kh nng hi phc. Nghin
cu cho thy rng mt cch cn bn bt c mt cm xc tch cc
hay tnh trng no ca tm thc (tnh lng, vui v, sung sng,
toi nguyn, hnh phc trong tng qut, v.v...) c th nng
cao kh nng hi phc.
Mt trong nhng nh nghin cu nhn vo s lin kt
gia nhng cm xc tch cc v kh nng hi phc l Barba-
ra Fredrickson. Trong mt nghin cu, Fredrickson v nhng
ng nghip qun st mt nhm sinh vin ca i hc
Michigan vafai thng trc s kin 11 thng Chn, o lng
mc ca s hi phc. H th nghim li sau 11 thng
Chn. Sau 11 thng Chn, d nhin gn nh mi ngi cm
thy bun b, gin tc, v s hi th no y. C nhng sinh
vin c kh nng hi phc nhanh v chm tri nghim
nhng cm xc tiu cc v b xc ng su xa bi thm ha
ca quc gia. Tuy th nhng c nhn no c xc nh
nh hi phc cao trc 11 thng Chn cho thy nhiu cm
xc tch hn sau 11 thng Chn mc d cm thy bun b v
gin tc, h khng b p o bi tri nghim, v cng vi
nhng cm xc tiu cc h cng cm thy bit n cho nhng
iu tt p vn cn trong i sng ca h. H cm thy rng
h hc hi iu g y tch cc t cuc khng hong, v
lc quan hn trong tng qut. Nhng ngi c kh nng hi
phc cao c kh nng tri nghim nhng cm xc tch cc
ngay c gia nhng s kin khng hong. Nhng cm xc
tch cc ny dng nh che y nhng nh hng tiu cc
ca chn thng tm l, gip h ng u tt hn, v so
vi nhng ngi c kh nng thp hn trong vic hi phc
v nhng cm xc tch cc, gim thiu nhng kh au c th
xy ra t vic phin mun. Nhng nh kho st cho bit rng
nhng ai trong ng hng ca kh nng hi phc thot
khi nhng ni thng kh ca h toi nguyn hn vi i
sng, lc quan hn, tnh lng hn - v thng mau phc hi
hn - hn l trc .
Trong ci nhn ca nhiu li ch ca nhng cm xc tch
cc, k c kh nng lm tng kh nng hi phc v nng lc
ng u vi nhiu rc ri ca th gii ngy nay, may
mn rng c nhiu sch lc hiu qu c th gia tng mt
cch trc tip nhng th trng tch cc ca tm thc. Trong
khi nhng kh nng nh ti nhn nh tch cc v nhn vo
rc ri t mt vin tng rng ri hn l nhng phng php
chnh ca vic trau di nhng cm xc tch cc m chng ti
ang tp trung vo, cng c nhng chin lc khc c th
c s dng gia tng nhng cm xc tch cc. Thin tp
tng xng v nhng k nng th gin cho thy lm gia
tng nhng cm xc tch cc chng hn nh trm lng, yn
tnh, v.v... Vic s dng tnh hi hc v ci cng hiu qu.
Do th, khng ngc nhin g nhiu nghin cu cho thy
rng tiu lm v ci to gip chng ta ng u vi mt
s gip trn rng ln ca nhng rc ri hng ngy. Ti ngh
khng phi ngu nhin m c t Lai Lt Ma khng ch
dng nh c th ng u vi nhng rc ri mt cch rt
hiu qu, nhng ngi cng ni ting v cm gic trng kin
v tnh hi hc v s thoi mi m vi chng ngi bng n
vo trong mt n ci chn tht.
Khi nghin cu cho mt phng php duy tr hnh
phc trn khun mt ca qu nhiu rc ri trong th gii hin
nay, chng ta xc nh nhng nhn t a dng c th ng
mt vai tr quan yu trong vic h tr chng ta ng u:
hy vng, lc quan, hi phc, cc cm xc tch cc trong tng
qut, mt nhn thc rng ri hn, ti nhn nh tch cc, mt
ngha nn tng, v.v... i khi dng nh rng c qu nhiu
k din tr y m chng ta cn mt bng kim im
khng lc li vi chng.
Trong mt nghin cu nm 2004 bi Michel M. Tagade
ti i hc Boston College v Barbara Fredrickson, trch dn
ln nhau cng nh nhng khm ph ca ring h, cc tc gi
din t mi quan h trong mt s nhn t: Nhng ch li
ca vic ng u thng l tch ly li bi v s m rng
nhng cm xc tch cc lm gia tng vic c th ng l
nhng c nhn thy ngha tch cc trong nhng hon cnh
cng thng... Nhng cm xc tch cc c th sinh ra vic tm
thy ngha tch cc, l iu m bi hu qu ca n, c th
pht khi nhng kinh nghim xa hn ca nhng cm xc tch
cc. Trong cch ny, vic tm thy ngha tch cc tng
ng vi s m rng nhn thc ca chng ta khi ng u,
l iu ri th sau gip xy dng nhng ngun gc tm
l, nh kh nng hi phc. Chu trnh ny c th tip tc trong
mt vng xon c i ln i vi vic lm gia tng cm xc
ct tng.
Huh? Trong vic nhn vo mi quan h gia nhng nhn
t a dng ny, chng ta thy mt mng li phc tp ca
mi lin h h tng m c th i khi dng nh kh hiu.
Dng nh rng bt c nhn t no trong nhng nhn t y
cng c th lm ni bt tt c nhng nhn t cn li, trong
mt mi quan h i ng. Th d, mt vin tng rng ri
hn c th lm gia tng hy vng, v cng hy vng hn cng
d thy hn mt rc ri t mt vin tng rng ri hn. Ly
bt c nhn t no trong hai th ny v chng ta s chng
c th lm gia tng cho nhau. May mn thay, tht d dng
n gin ha nhng mi tng tc phc tp gia nhiu nhn
t c th gip chng ta ng u vi th gii phin toi
ca chng ta. Nhn vo nhng rc ri v nghch cnh t mt
vin tng rng ri hn gip chng ta thy nhng kha cnh
tim tng tch cc t hon cnh. Cng hy vng, lc quan, v
nhng cm xc tch cc khc m chng ta c, th cng d
dng hn ng u vi nhng vn nn ngoi ti trong
khi vn duy tr hnh phc ni ti.
Nguyn tc: Hope, Optimism, and Resilience
n Tm L ngy 14/12/2011
Chng 12:
HNH PHC NI TI,
HNH PHC NGOI TI V
NIM TIN
Chng ti tip tc cuc m lun vo bui sng k tip
vi mt vn m ti cm thy cn c nu ln.
Tha c Thnh Thin, hm qua chng ta ang tho
lun v s thc tp nhn vo nhng rc ri t mt vin tng
rng ri hn nh mt phng php pht trin sc mnh
ni ti gip chng ta ng u, duy tr lc quan hay
hy vng, v.v... Khi chng ta ang tho lun nhng cung cch
a dng m chng ta c th thy mi th t mt vin tng
rng ri hn, mt xut m ngi nu ln l hy nh
rng chng ta l mt b phn ca mt cng ng to ln hn,
chng ta c s lin kt ny vi nhng ngi khc, chng ta
khng b c lp v n c, v.v...
Vng.
A, ti tip tc, iu ny va nhc ti nh v nhng
bui tho lun ln u tin ca chng ta Dharamsala trn
nhng ch ny. Ti nh trong mt ln tho lun ngi
cp cm nhn ca ngi rng c mt s thiu vng thc cng
ng trong nhiu x hi, mt cm nhn gia tng v s c lp
v n c, v rng y l mt trong nhng nhn t chnh
xi mn hnh phc trn mc x hi. V th, ti ngh rng
sch lc ngi cp hm qua - tng rng nh n mi
lin h ca chng ta vi cng ng s cho chng ta s thoi
mi v sc mnh ni ti cng nim tin vng vng - khng
tht s hot ng mt cch qu tt p nu mt ngi cm
thy b c lp v cch ly khi cng ng. Do vy, iu ny
a tr li ch thiu vng thc cng ng.
Trong lot gp g sau cng Dharamsala, chng ta
chuyn n s tho lun v bo ng v xung t trong x
hi, v.v... , nhng dng nh rng chng ta cha bao gi tht
s kt thc vic tho lun ca chng ta v cng ng. Ngi
phc tho mt vi bc m chng ta c th thc hin xy
dng mt thc cng ng mnh m hn, nh qun chiu
trn nhng li ch trong vic c nhng mi rng buc cng
ng ny, kho st qu kh hay nhng c trng m chng
ta thng c th c vi nhng ngi khc, v ri thc hin
mt hnh ng bng vic vn ra v tham gia mt nhm hay
lin h vi ngi khc trong mt cung cch no . Nhng
dng ging nh chng ta cha bao gi kt thc tho lun
vn hnh thnh nhng mi lin h vi ngi khc nh th
no trong mt trnh su xa hn, cn bn hn.
Ngi xem xt im ny trong mt lc trc khi tr li.
Ti ngh rng ngha tim tng ca cng ng c th lin
h mt cch gn gi n vn nim tin.
Lin h trong cch no? ti hi.
HNH PHC NI TI, HNH PHC NGOI TI V... 367
D nhin, s thiu vng ngha cng ng c th c
nhiu nguyn nhn khc nhau, v lun lun c nhiu nhn t
khc bit c th gp phn n rc ri. Nhng ti ngh rng s
vng bng cng ng ny, s n ci v xa lnh ny, tt c
u xuyn qua trong s cc b n mt s mt nim tin tim
tng gia con ngi vi nhau. D nhin, cng lc y, ni c
s thiu vng cm gic lin h vi ngi khc, mt s thiu
vng lin h c nhn gia nhng thnh vin cua mt cng
ng hay mt x hi, v mt s vng mt ca tm linh hay
tinh thn cng ng, iu ny to nn nhng iu kin c th
a n mt cm gic mt s tin tng. V th, n c th xy
ra c hai chiu.
Mt thi gian no tri qua gia lot tho lun cui
cng ca chng ti n v vic tip tc khm ph v
hnh phc con ngi ca chng ti Tucson, Arizona. Trong
khi ch i ti hon thnh mt s nghin cu xa hn v
hnh phc trn mt mc x hi rng ri hn. Trong vic
kho st xc nhn ca c t Li Lt Ma rng s thiu
vng thc cng ng lm xi mn mc hnh phc trong
mt x hi, ti qun st d liu thng tin lin h n vn
nim tin vi c ngha cng ng v vi hnh phc ca
chng ta. c cung cp vi nhng chng c khoa hc
phong ph h tr cho quan im ca ngi, ti d nh s t
mnh a ln vn nim tin.
Ho hc chia s tin tc ny vi c t Lai Lt Ma, ti
tip tc: Tha c Thnh Thin, trong thi gian t nhng
cuc gp g u tin ca chng ta Dharamsala, ti hon
tt mt nghin cu nh v nhng ch ny. Ti ngh tht l
thch th rng ngi xc nh c hai nim tin v thc cng
ng ca chng ta nh nhng nhn t cha kha trong vic
thc y hnh phc nhn loi trn mc x hi. Mt nghin
cu tuyt vi ti thy, Nghin Cu Nhng Gi Tr ca Th
Gii, nhn vo nhng quc gia khc nhau v c lng mc
trung bnh v hnh phc trong cng dn ca h. Sau
nhng nh nghin cu tip tc xc nh su nhn t then cht
gii thch hu ht s a dng trong cc mc ca hnh phc
gia nhng quc gia. S lng ngi lin kt vi nhng t
chc x hi, v v th c mt s lin kt vi nhng ngi
khc, l mt trong su nhn t. Mt nhn t khc c lin quan
vi mc trung bnh ca hnh phc trong mt x hi l t
l s ngi ni rng nhng ngi khc c th tin cy c.
Cng c mt nghin cu c hon thnh bi i hc
Camgridge Anh Quc, phn tch nhng kt qu ca mt
cuc thm d rng ri trong mi nghn ngi trong nhiu
khu vc khp u chu, v h thy rng nhng khu vc vi
mc hnh phc cao nht cng c bo co c mc
tin tng cao nht ca h i vi chnh quyn, lut l, v
gia mi ngi vi nhau. V th, chng c dng nh khng
lp l. Bt chp nghin cu no ngi ta nhn n, bn o
Scandinavia lun lun trong s nhng khu vc hnh phc
nht ca th gii. Nu chng ta nhn vo nhng c trng
ca ngi dn vng y, chng ta s thy mt thc cng
ng mnh m v cm gic tin tng tim tng trong mi
ngi vi nhau. Trong mt nghin cu cc nh chuyn mn
hi cc tr em gia mi mt v mi lm tui, Ni mt
cch tng qut, em c thy bn b trong lp t t v hu ch
khng? Mt s ln ni vng iu ny ti ngh l s o
lng tng qut tht tt p ca cu hi Em c tin bn b
em khng? V th chng c khoa hc dng nh chc chn
ng h nhng qun st ca ngi. Mt cm gic tin tng tht
s c th lm nn mt s khc bit trong mc hnh phc
thng thng ca con ngi.
c t Lai Lt Ma dng nh b thu ht vi nhng
khm ph ny v nhm ti pha trc chic gh ca ngi vi
s tp trung ch .
ng l s tin tng c th gp phn cho hnh phc ca
chng ta trn mc c nhn, ngi ng . Mt cm gic
mt nim tin c th a n mt thi nghi ng, s hi, v
tinh thn bt an hn, tri li thi tin tng hn c th ng
gp cho mt th trng tm thc tnh lng hn, hnh phc
hn. M tin tng cng c th quan trng trn nhng mc
khc. Trn mt trnh rng ri hn, tin tng c th l
mt nhn t khng ch trong vic xy dng mt thc cng
ng mnh m hn, v vt thng c n cng xa lnh m
chng ta ni n, nhng n cng hu ch trong vic i
ph vi nhiu vn nn trong x hi m chng ta tng tho
lun. Th d, trong mt tho lun chng ta ni v tm quan
trng ca vic tm ra nhng gii php n cc xung t ca
chng ta qua i thoi hn l qua bo ng. Tinh thn i
thoi. y l vn then cht. V y, nim tin ng mt
vai tr quan trng - mt cuc i thoi c thnh cng
iu quan trng l c gng xy dng nim tin gia cc bn
i tc. Do vy, ngi thm, ng c th thy nim tin l quan
trng nh th no trong rt nhiu phng din.
Trong nhng chng m u ca quyn sch ny, c
t Lai Lt Ma cp v cng ng Ty Tng nh mt
s minh ha v mt c dn vi mt tinh thn cng ng
mnh m, l iu thng vng bng trong phng Ty x
hi ng i. Nh li ln ving thm ln u tin ca ti
n Dharamsala, n , ni c tr ca c t Lai Lt Ma
v mt cng ng Ty Tng lu vong ang ln mnh, khng
c thc mc trong tm ti rng s minh ha ca ngi c
bin minh. Chng c v i sng cng ng nng ng cha
tng hin din trc y, c trong i sng tu vin ln cng
ng c s. C mt s ng h hon ton tht s cho nhng
c s a phng, k c Lng Tr Em Ty Tng, phi hp
bo tn nn vn ha v ngh thut Ty Tng, v v s t
chc dng hin cho vic nghin cu v thc tp o Pht. Tuy
th, tinh thn cng ng khng phi ch n thun c bo
tn trong nhiu c s ny nhng c phn chiu trn mi
khun mt, c nghe trong tng n ci ha h ca tr con
n a trn ng lng, c thy trn mi n mm ci ca
lng ging i thoi trn thm ca, s thnh tm ca nhng
c gi quay cc bnh xe cu nguyn v m thinh ca tu s tn
tng xa xa. Chng ta c th cm nhn tinh thn thng nht
gn ging nh n c phng pht trn mi hng vi t ca
nhng nn nhang Ty Tng thong qua khng kh, mt mi
g ti tn ca vic t cy ci v c thuc Hy M Lp Sn.
Ti cng nh li ln u tin ti tham gia mt cuc tp
hp ng o nhng ngi Ty Tng. L do trc tip l mt
chng trnh ging dy ca c t Lai Lt Ma mt th
trn min ng Bc n, o trng Gic Ng, mt a im
thing ling ca Pht gio, ni Hong t S t Ta ngi xung
di mt gc cy thin qun 2,500 nm trc y, t n
gic ng, v tr thnh mt v Pht. Ngy nay n l ch cy
B
(1)
, c ni l dng di trc tip ca cy m di n c
Pht ngi. Cng c khu phc hp n cha, vi nhiu thp
nh v in th, chung quanh i Thp Gic Ng vi nhng
chn song chm tr sc so v mt ngi n nh kim t thp
iu khc xinh p vn ln sng sng trong khng gian.
1. Cy B chnh tn l cy pipala hay pipal phin m l tt bt la,
v S t Ta gic ng thnh Pht Thch Ca y nn sau ny c Pht t
gi l cy B tc l cy gic ng. cc vng khc ca n , nhng
ngi khng phi Pht t vn gi l cy pipal, tn nguyn thy ca n.
Hng nghn ngi Ty Tng n t khp n v
Nepal, ngay c mt t ngi n t chnh Ty Tng, to nn
mt khng kh l hi, c lm ni bt bi nhng l c cu
nguyn mu sc ging ngang dc trn nhng hng cy,
nh nhng pht ph trong gi. y l s m mnh y nng
lc trong cng ng tm linh Ty Tng. Cc gia nh tri
nhng chn mn trn mt t ngi trong thi gian thuyt
ging, v ln u tin ti ch mt chi tit nh v cng
ng, mt iu khng quan trng bt thng cho lm nhng
chnh iu y vi mt l do no y nh ng ti nh
mt trong cc du hiu xc ng v yu mn nht ca s ni
kt cng ng bn chc: Nhm nhng a b ng hng
chp chng r rng thch thc cm gic cng ng, mt s
ch mi tp i, long chong, khng vng, v ng vo trong
lng ca nhng ngi xa l ang mm ci. Nhng a tr
ln hn i khi t bin mt vui chi, nhng chng dng
nh khng c s khn cp thot khi cha m ca chng
nh nhng tr con M c th biu l trong nhng tnh cnh
tng t. Cc ng cha b m thnh thong a mt trng
nhng con ci ca h, nhng l mt con mt khng lo lng
khi tr con hu nh c cho php lang thang t do, bo
m trong ngha an ton ca c nhm (ng nht nh c
th), khng c ni lo s l c trng ca rt nhiu bc cha m
Hoa K khi nhng con tr ca h tham d n mt cng
ng rng ln hn ca nhng ngi xa l.
Trong mt l do no cnh tng nhng a tr trong
m ng to nn mt cm gic nh nh mnh m i
vi ti ngy hm y rt nhiu nm v trc v ti nh t
hi ti sao n li gi ln mt phn ng nh vy, bi v kinh
nghim ca nhng a tr ny ln ln trong mt mnh t
xa l v mt nn vn ha khc bit c th l khc bit hn
vi nn vn ha ca chnh ti. Nhng nhanh chng ny n
vi ti rng y l mt cm gic lan ta v s an ton v bo
m ca nim tin.
D nhin, cng c mt thi gian khi cng mt nim tin
v an ton nh vy ta rng trong x hi Hoa K. Khi ti l
mt a tr, mi ma h, cha m ti cho anh em ti ln mt
chic xe station wagon c v li n Venice, California, ni
m cha m ti mn mt cn nh bn cnh b bin cho k
ngh h. Trong nhng ngy y, nhiu phn ca Venice l mt
khu lp xp nhng cn c x r, hp dn hng u, bn cnh
b i dng. c mnh danh l Appalachia
(2)
bn cnh
b Bin bi nhng phng tin truyn thng a phng.
Venice l mt s ha hip c bit ca nhng ng lo, b
lo d thng ngi Do Thi, hu ht l di dn t ng u,
dnh nhng ngy cui i trn tri t tn gu vi nhau trn
nhng chic gh di dc b bin v ca nhng thnh vin
phong tro tui tr phn khng vn ha, nhng ngi lp d
chng li nhng quy c x hi vo cui nhng nm nm
mi v u nhng nm su mi, tip theo l nhng ngi
hippy vo gia v cui nhng nm su mi. Thi biu hng
ngy ca anh ch em ti thng ging nhau: Sau im tm,
chng ti chy ra ngoi v dnh c ngy trn b bin, bn
tu, hay i ln i xung nhng li i lt vn, khng bao gi
tr li nh cho n bui n ti. Vo la tui by hay tm, ti
c php dnh c ngy khng b gim st, hay ti thiu ch
b trng nom bi ngi anh ch ln hn ti mt tui ri, vui
chi vi nhng g dng nh mt s a dng v hn ca cc
hot ng - cu c trn bn tu Santa Monica, thch th vi
2. Tn Appalachia bt ngun t Appalachian v c to ra
c tn chnh tr ch n min trong v chung quanh dy ni. Tn Ap-
palachian t th dn Apalachee min Bc Florida ngy xa.
nhng tri bp nng, thm ving nhng gian hng bn
k nim, khao kht nhng mn qu m chng ti khng
th mua ni, thm ch dnh mt ngy ngu nhin no y
Cng vin Pacifc Ocean (Thi Bnh Dng), mt khu vui
chi xy dng trn mt bn tu nh ra i dng.
Trong nhiu cng ng ngy nay, cha m thng cho
php a con tm tui ca h lang thang trn ng khng
c s gim st s b bo co cho nhng c quan bo v tr
em, hn na trong hin ti vic ny l th tc tiu chun. Vi
ni lo s lan rng trong nhiu x hi phng Ty ngy nay,
vo lc by tui, con nt khng nghi ngh g na chu s
rn luyn Nguy Him L Mt, ging nh s chun b cho
chin trn. Trong thc t, ti nghe rng by gi thm ch s
rn luyn Nguy Him L Mt li thi, c thay th mi
gn y hn trong trng hc vi ci tn ng ngi Lock-
down Drills (s thc tp kha xung), l th c ngha r rng
l chun b cho nhng v n sng ti hc ng. Cc hc
sinh tm ch np v c hng dn khng ni chuyn, di
chuyn, hay lm ra mt ting ng no v bt l do g. Bo
v, bo m, an ton, v phng nga l nhng quan tm v
in hnh chnh ngy nay. Khng cn na cng ng tr con
t do bay nhy trn chic xe p ca chng v lang thang
trn ng. By gi, trc khi nhy ln xe p, chng phi
i nn bo v, mang ming m trn u gi, bao c tay, v
ming m ci ch. Sau nhng chic xe p c kha
cng sau li v p xe trong mt khu vc c gim st.
Nhng ngy vui a b tr trc mt cch nghim tc c
thit lp gia nhng ng cha b m nh nhng tc vin x hi
cho vic xy dng nhng gim c iu hnh (CEO) ca h.
Nh tr con trong x hi Hoa K tip tc b quy nh
khng tin bt c bn ngoi chu vi thn cn ca chng, hay
trong nhm, n a ln nhng cu hi rt tht v kh nng
o ngc xu hng rc ri ny. Nhng ti t hi c t
Lai Lt Ma c th ni g v ch ny.
Bt hnh thay, ti ni vi c t Lai Lt Ma khi
cuc m lun ca chng ti tip tc,dng nh rng mc
ca nim tin gia con ngi v ang i xung v i
xung trong nhiu x hi trong th gii ngy nay. Th d,
Anh Quc v Hoa K, ngi ta thc hin mt nghin cu
v h hi mi ngi, Bn c thy rng tng qut m ni
ngi ta khng th tin tng ch g, hay bn c cm thy
rng bn khng th qu cn thn khi i ph vi mi ngi
ch, rng bn nn lun lun cn trng ch? V s lng con
ngi tin tng ngi khc gim thiu mt nm mi
phn trm t nhng nm 1950, iu ny l khng l.
Ngi bit khng, tha c Thnh Thin, ni y chng
ta Tucson mt ln na, nhiu nm sau nhng tho lun ln
u tin ca chng ta y. chn ny nhc nh ti khi ti
sng y, trong bn nm khi ti i hc trng Dc
khoa ti i hc. Ti va nh ti sng nh th no trong
mt cn nh nh bc ngang qua mt con ng ti trng
i hc v trong c bn nm ti sng y lun lun
ca trc ca ti m khng kha tri li - ngy v m.
Trong trng hp ca ti, dng nh ti tin tng t hn ti
tng - ti thiu trong ngha rng ngy nay s khng bao
gi thm ch ngh rng s ri nh m khng kha li nh ti
tng lm ngy trc.
Howard, ti khng bit c phi iu ny ch l mt vn
tin tng con ngi khng, ngi ni vi mt m iu hi
a ct. Ti hy vng y khng ch l trng hp m ng
khng c g n trm lc y!
, hy ngh v iu ny, ti th nhn, ti cho rng chnh
l trng hp y. Trong thc t, y chnh l trng hp, ti
thm, gi nh li iu kin sng n s trong nhng ngy y.
Vy th, c t Lai Lt Ma tip tc, ng cn thc t.
Nu nhng iu kin ca ng l nh th m ng cn kha
ca li by gi, th th ch l s cn trng. Khng hnh
ng trong mt thi thn trng, l khng thc t, d n
gin ch l bi v ng nhn ra bn cht tt p nn tng ca
con ngi, hay bi v ng cm thy mt cm gic lin h
vi nhng ngi khc trong tng qut hay ng c mt thc tin
tng i vi nhng thnh vin trong cng ng ca ng. ng
c th l mt ngi t nh, t t nhng ng thi phi thc t.
Cu chuyn v nhng kha, v.v... nhc ti v thung
lng Spiti Bc n, trong nhng lng x xa xi ny, vo thi
xa khng c thi quen t nhng kha vo ca ra vo.
Hon ton khng c kha. Khch du lch n v t tin. iu
y ch l ng nhin.
Trong mt thong nhng li ca ngi gi ln mt hnh
tng y nng lc: Mt cng ng khng c nhng kha,
mt th gii hon ton tin tng, vin tng v mt th gii
ni m cn bn thnh thin ca con ngi c th biu hin
c. Nhng hnh nh y nhanh chng c thay th bng mt
hnh nh ca th gii ngy nay, vi y dy nhng rc ri.
C phi y vn l trng hp trong khu vc y ngy
nay khng? ti hi.
, n ang thay i, mt cch t nhin, ngi tr li,
mc d tht kh ni n mc ca n ra sao.
S thay i trong dng thc ca nhng mc ton din
ca nim tin, t nhng kha ln ca ra vo, loi s vic y?
Vng...
Vy th ngi ng gp g cho nhng loi thay i
ny? Ti sao ngy cng gim thiu nim tin?
Trc y, ti ngh, c rt him hoi khch ving thm,
ngi tr li. Ti ngh h sinh sng hu nh ch trong cng
ng ca ring h. V ngy nay, d nhin, khc bit ri. Ngy
cng c nhiu khch du lch hn v ri c nhng ngi mi
l lm vic trn cng trnh xy dng ng x....
Tha c Thnh Thin, nhng ti ngh ngi nu ln
mt im quan trng dng nh l mt c trng chung ca
x hi hin i. Chnh l kin ny, ngy cng c nhiu
ngi l n vi cc cng ng. iu ny lin h n nhng
g chng ta tng tho lun trong nhng ln gp g trc
y Dharamsala, kin v s bin i ln hn trong x hi
cng ngh hin i ny, con ngi di chuyn t ni ny n
ni khc. V kin ny v mt dng lin tc nhng ngi
mi vo trong mt cng ng c kh nng lm nn mt
s mt tin tng no cng nh cng thng.
Th d, ti va thy mt nghin cu hp dn lin h n
kin ny m n lin h n mt cng ng mi tinh Anh
Quc ni h xy dng mt phc hp nh hay chung c
ny. Phc hp ny l mt ta nh vi tng. Sau khi n c
hon thnh v con ngi vo , mt s ngi ch rng
nhng ngi tng trt bt u gia tng t l tim nhim
chng bnh tinh thn.
Th no i na, nhng ngi thit k nhng ta nh
quyt nh thc hin mt th nghim. Nhng g h lm l
xy dng mt s bc tng. Nhng bc tng ny ct ngang
nhng li i i pha trc ca s ca nhng ngi ny tng
trt, v th rt t ngi l c th i ngang qua ca s ca h.
Ngi ta ti thit k n v th khi mt ngi nhn ra ca s
pha trc ca h, h thng thy mt ngi hng xm, mt
ngi no m h quen thuc. V ch bng vic lm nh
vy, vic ti thit k nhng li i, lm gim thiu 24 phn
trm chng bnh tinh thn.
Nhng d nhin vn l chng ta khng th i vng
quanh vi nhng vin gch v h va, xy dng nhng bc
tng trong x hi. V th ti t hi, ngi c bt c ngh
no v vic chm trn nng lc nh th no, nng lc tn
ph ca mt nim tin?
Suy ngh mt lc, ngi tr li, y, trong trng hp
ny, c th c nhiu nhn t m chng ta c th cn suy
ngh cn trng. D nhin, khi i ph vi bnh hon tinh
thn, n s i thay ty theo nhng c tnh khc bit v cc
cu trc tm l ca con ngi. V ri trong tng qut, ti
ngh rng trong x hi Ty phng, c mt khuynh hng
nhn n nhng phng tin ngoi ti gii quyt tt c
nhng rc ri ca chng ta, v cung ng hnh phc v s
toi nguyn ca chng ta. V th, c l s nh hng ny
lm cho con ngi c xu hng b tc ng hn bi nhng
thay i trong mi trng ngoi ti. Ti khng bit.
Nhng im chnh trong s khm ph ca chng ta l
xc nh nhng k nng m cc c nhn c th s dng
xy dng nhng tim nng ni ti, v th chng ta khng
phi xy dng nhng bc tng t bn ngoi, c t Lai
Lt Ma lu .
Chnh xc! ti ni. Ti vui mng rng ngi nu
ln tng v nhng k nng ni ti. Vy th ngi trnh s
xi mn nim tin nh th no?
iu ny c th l phc tp, bi v c th c nhiu nhn
t lin h, v th chng ta cn nhn ra rng c th c nhng
s tip cn a dng m chng i hi trn nhng trnh
khc nhau. Nhng mt th, th d, s tip xc c nhn v tm
hiu bit ngi khc, c th gip xy dng mt nim
tin rng ln hn. Ti ngh rng mt s s tip cn no m
chng ta tho lun trong qu kh v vn xy dng tinh
thn i thoi cng c th p dng xy dng nim tin.
Nhng trong cc trng hp y, ni c nhiu ngi mi
di chuyn vo trong cng ng ca chng ta, ging nh trong
thung lng Spiti, ni m con ngi by gi ang t nhng
kha trn ca ca h, v chng ta khng c c hi c s
tip xc c nhn vi tt c nhng ngi y...
Howard, ch v chng ta thy s phng nga trc trong
nhng cng ng ny khng c ngha l nht thit phi c
bt c s thay i su sc trong mc ca nim tin, hay c
mt s nghi ng lan rng. Th d, c th c mt cng ng
ni c hng trm ngi, v con ngi c th c mt cm
nhn ca nim tin cho chn mi chn con ngi y, nhng
nu ngi ta khng tin ngi cui cng, d nhin, nhng
ngi kia s thc hin s phng. Nhng iu khng c
ngha l chng ta cn phi nghi ng mi ngi.
Do vy, ti ngh mt ln na n i n vic c mt quan
im thc t. Chng ta c th thc hin s phng nga t
bo v bi v chng ta nhn ra rng c th c mt s t phn
trm nhng ngi vi khuynh hng xu, nhng cng lc,
nu chng ta nhn vo mi th t mt vin tng rng hn,
nu chng ta nhn vo thc t, chng ta s thy rng hu ht
mi ngi l lng thin. Nu chng ta duy tr mt quan
im thc t v khng phng i mc ca vn , ri th
chng ta s khng thay i nhn thc nn tng v bn cht t
nhin ca loi ngi. Do vy, khng cn phi khai trin mt
thi nghi ng i vi tt c nhng ngi mi n trong
cng ng.
Vy th, mi th thay i. Nhng ng cha b m ngoi
khng cn cho php con ci ca h dong rui t do trong
nhng ma h. Mt nh tm l tr liu sng Phoenix v mt
dn lng ngi Ty Tng sng trong vng thung lng Spiti
xa xi Hy M Lp Sn khng cn ca ra vo ca h
khng kha vo ban m. Chng ta c th lm g? C phi
chng ta b i hi phi qun lng nhng him ha ca th
gii nhm tr li mt thi im v t hn, nhm ti thit
lp nhng trnh ca chng ta v nim tin trong mt ln
khc v ly li thc cng ng.
Trong vic hi c t Lai Lt Ma cu hi nn tng y
- chng ta c th trau di mt nim tin ln hn nh th no? -
nhng tr li ca ngi ban u lm ti tht vng. Nhng cu
tr li ny cng ging nh nhng p ng v chin lc c
m ngi cp n ri. V ni rng: Chng ta cn nhng
s tip cn a dng - lng trnh! Tip xc c nhn - chn nn!
Quan im thc tin - Thng gip chng ta! Ngi khng
c g mi b sung sao? Trong mt cuc m lun ngi
cp mt s ngi bn Ty Tng ca ngi thy ngi lin
tc s dng nhng ch s tip cn thc tin l n o. , ti
cha n ch cm thy bc bi, nhng c th n sp xy ra.
Chuyn khng n nh th cho n mt lc no y sau
nhng tho lun ny khi ti thc hin mt ci nhn gn gi
hn vo nhng quan im ca c at Lai Lt Ma v s tip
cn ca ngi cho vic nui dng hy vng, lc quan, kh
nng hi phc, v nim tin, tt c nhng th ngi cm thy
c th c trau di bng vic s dng cng phng php:
Quan im thc t ca ngi. D nhin, ti c mt s tnh
gic no v s tng quan gia nhng quan im ca ngi
v nghin cu khoa hc vo lc chng ti tho lun, nhng
khng phi nh th cho n khi ti dnh mt t thi gian
ph tri qun chiu trn nhng ngn t ca ngi v vic
chim nghim trn nhng nghin cu khoa hc mi y nht
v hnh phc v nhng cm xc tch cc, v s tng lin
ca c hai, v ti bt u thy s tip cn ca ngi trong
mt cch su sc hn v nhn ra s thm su ca n. Nhng
g bt u xut hin trong ti nh mt li so rng chn
pho - quan im thc t ca ngi - th ti nhanh chng
nhn ra iu c tng l n gin m tht s c tu tr v
sng sut v bin pha sau n, lp ny trn lp kia. N l mt
mt m hn, v mc d n c biu l trong mt ngn ng
th tc thng thng, nhng n dng nh che du nhng
nguyn l rt thm thm phong ph v s thc tp ca o
Pht. Nhng dng thc n gin ny m ngi s dng nh
tnh thc hay quan im thc tin, tiu biu cho mt s
a dng ca nhng sch lc hiu qu gia tng hnh phc
v gip chng ta ng u vi th gii phin no - nhng
sch lc cn c trn nhng nguyn l nn tng ca o Pht
v c h tr bi khoa hc hin i. Th d, nh chng ta
thy, s tip cn thc tin ca ngi bao gm cng nhng
k nng m nhng nh tm l hc gi l s ti cu trc, ti
nh gi tch cc, tm li ch, kim ngha tch cc, nhng
k nng nhn thc, k thut nhn thc hnh vi
(3)
, v.v... - tt
c nhng th ny c mt b phn ln chng c khoa hc
minh chng cho s hiu qu ca chng.
Phi tha nhn, ti mt im ti tht vng rng dng
nh c t Lai Lt Ma dng nh ra quan im thc
3. Mt k nng tm l tr liu tp trung trn nhng s tin tng, tng
tng, v t tng nhm thay i nhng thi khng ng.
t ca ngi nh k nng chnh trau di bt c cm xc tch
cc no chng ti ang ni n. N khng lm ti chn ngn
lc u, nhng vo lc chng ti i n ch nim tin v
ngi vn s dng cng phng php, ti tht s sn sng
cho mt k nng mi. Tuy nhin, trong vic nhn li nhng
bng chng khoa hc, s tip cn ca c t Lai Lt Ma
bt u ni ln mt ngha ton ho v ri vo ng v tr
ca n. Th d, c t Lai Lt Ma bt u tun y vi
mt tho lun v s tip cn thc t ca ngi (vin tng
rng ri hn, v.v...), ri hy vng v lc quan, tip theo vi
kh nng hi phc v nim tin. Cch ny khng phi ngu
nhin - ch ca chng ti l khm ph vic ng u
vi th gii phin no ca chng ta v vn duy tr hnh phc.
Trong khi theo nghin cu, tt c nhng cm xc tch cc c
th hot ng nh mt s i tr n nhng nh hng ca
cc cm xc tiu cc v cng thng, v tt c c th gp phn
cho nhng hnh phc c nhn ln hn, c mt nhm cm xc
tch cc hiu qu mt cch c bit trong vic gip chng ta
ng u vi nghch cnh, nhng chng ngi v rc ri
ngoi ti, v.v... V nhng cm xc no c phn loi nh
trong nhm ny? Nhm ny bao gm: Hy vng, lc quan,
hi phc, v, vng - nim tin! Mt s nh kho st thm tn
ngng v s qu quyt vo nhm ny. Mt cch r rng,
khng phi tt c nhng nh nghin cu u phn loi cc
cm xc tch cc trong mt cch ging nhau - trong thc t,
c th c mt s bin thin rng ri. Nhng ti thiu, c mt
nhn t cn bn y. Nhng cm xc c phn nhm vi
nhau bi nhng nh tm l hc tch cc nh Bc s Martin
Seligman bi v chng mt s nh hng tng qut tng
lai, lin h n nhng d oan tch cc v loi ny hay loi
kia. Th d, i tng ca hy vng tng qut l mt mc tiu
c th no trong tng lai, trong khi lc quan lin h hn
n mt d on tng qut v nhng vic tch cc sp xy
ra. Vi nim tin, i tng ca tin liu tng qut l mt con
ngi no y.
Khi chng ta nhn t mt vin tng rng ri hn, c
th dng nh khng qu ngc nhin l c t Lai Lt Ma
chn s dng cng sch lc trau di hy vng, lc
quan, kh nng hi phc, v nim tin, v chng c thy
nh cng mt gia nh. Chng ta thy pha trc vic
nghin cu biu th rng tt c nhng th trng v k
nng tinh thn tch cc a dng m chng ti tho lun
dng nh cng c ln nhau, v th vic la chn mt sch
lc mnh m c chng minh phi l lm ni
bt mt s a dng ca cm xc tch cc, tt c nhng g c
th gip chng ta ng u mt cch hiu qu vi th gii
phin no ca chng ta.
By gi vic nhn ra rng c t Lai Lt Ma khng
xut s tip cn thc t ca ngi nh mt k nng
gip cho vic xy dng nim tin n gin bi v ngi ht
nhng tng mi m v phi tip tc lp li cng k nng
c k, th chng ta c th thc hin mt ci nhn cui cng
vo nhng quan im ca ngi trong vic trau di nim tin.
c t Lai Lt Ma cng hin cho chng ta mt s tip
cn m trong y chng ta c th duy tr mt cm nhn ph
qut v nim tin vi mi ngi, l iu to nn mt s ci
m - mt s ci m mang vi n kh nng ni kt, mt s
rng buc tim tng. Khi chng ta vn ti mt ngi khc
v thc hin s ni kt, thit lp mi rng buc y, iu ny
tr thnh cn bn cho thc cng ng. D nhin, cu hi
then cht l, chng ta c th duy tr cm nhn nim tin nh
th no? S tip cn ca c t Lai Lt Ma cn c trn mt
ch nguyn v y i vi vic khm ph thc t, v ch chp
nhn thc t y, sng bng s tht y. Trong trng hp
ny, th d th, s tip cn ca ngi bt u bi vic pht trin
mt s thu hiu su sc v bn cht con ngi, v nhn thc
rng i a s nhn loi l lng thin, nhng ngi hin
lnh - nhng ngi ch mun hnh phc, ch mun c yu
thng, nhng ngi khng mun au kh. ng l ging
nh chng ta.
ng thi, c mt s thu hiu tng ng v thc t
rng c mt s ngi c khuynh hng him c, nhng
k s lm tn hi nhng ngi khc. Ti ch gp g ca
hai quan im phn k ny hin hu ngha v l do thng
thng. Vi quan im ny, chng ta c th lun lun tin
tng mi ngi - chng ta c th tin cy con ngi l con
ngi: Mt s chnh yu l tt, mt s ch yu l xu, v tt
c chng ta c mt s pha trn gia tt v xu th no y.
iu ny c ngha l hu ht mi ngi chng ta chm trn
s l tt v khng lm dng nim tin ca chng ta, trong
khi mt s nh thiu s s l xu v ngc i nim tin ca
chng ta. Nhng vi s tip cn ca c t Lai Lt Ma,
chng ta c th phng nga chng li vic c th b lm
tn thng, chng ta c th lm bt c iu g chng ta cn
bo v chnh mnh vi thiu s nh y, nhng ng thi
chng ta c th duy tr mt cm nhn chung chung v nim
tin i vi nhng ngi khc, m khng thiu s nh y
bp mo nhn thc, quan im v thi ca chng ta.
S HI T CA HNH PHC C NHN V X HI
Ngi bit khng, ti ni, khi ngi ang ni v nhng
li ch ca nim tin, mt im quan yu va xy ra vi ti.
Tun ny, chng ta tho lun v nhng nhn t c th gip
chng ta ng u vi th gii rc ri ca chng ta v tm
hnh phc mt cch ni ti. Trong mt s tho lun qu kh,
chng ta ni v nhng rc ri ngoi ti a dng trong x
hi ca chng ta v trn th gii, cng nh tho lun nhng
phng cch vt thng nhng rc ri ny. Nhng dng
nh i vi ti l ngi ni mt cch c bit n phng
php tip cn loi git hai con chim bng mt vin n,
ng thi mang n nim hnh phc ni ti v hnh phc x
hi. Ngi va cp vic nim tin c th cng hin nh th
no n hnh phc c nhn ca mt ngi, nhng cng lc
nim tin c th l mt nhn t quan trng trong vic gip
gii quyt mt vi vn nn ca th gii. Nim tin ln hn c
th gip xy dng mt thc cng ng mnh m hn, v
nim tin l quan trng trong vic lm cho thun tin mt cuc
i thoi thnh cng hn trong tin trnh gii quyt xung t.
Vng, d nhin, c t Lai Lt Ma p, ging nh y
l s qun chiu t nhin v r rng nht trn th gii, mc
d nhng tng ny va mi bt u l dng trong ti.
Dng nh rng nhng nhn t tinh thn tch cc khc
m chng ta tng tho lun l ging nhau trong cch y -
v mt pha, nhng th trng tinh thn hay cm xc tch cc
nh hy vng, lc quan, kh nng hi phc, v.v... thc hin
mt s ng gp trc tip n s hnh phc ca chng ta.
V ng thi, chng cng l nhng nhn t ng mt vai tr
trong vic ban cho chng ta sc mnh h tr mt cch trc
tip chng ta tip tc hot ng cho mt th gii tt p
hn. Ging nh trng hp ca ngi, chnh l hy vng v
lc quan cho php chng ta tip tc chin u cho nhn
quyn v s t tr rng ri hn Ty Tng, mc d nm
mi nm khng c thnh cng no.
ng y, ngi ni mt ln na.
Ti cm thy mt s si ni dng trn khi nhng ch
bt ng v s a dng ca nhng ti ring bit m chng
ti ang tho lun rt lu by gi bt u lin ly, ha hip
vo trong mt h thng t nh thng nht m trong y hnh
phc ni ti v hnh phc x hi c ni kt cng mt s
tng tc. Vic chin u vt thng nhng rc ri bn
trong v tm hnh phc ni ti cng s u tranh chin
thng nhng vn nn ca th gii chng ta v to nhng x
hi hnh phc hn khng cn hin hu l hai s theo ui
ring bit v khng lin h. N khng ging nh l mt s
khi u mt s kin mi m no c khi m, hay
tin tc cp tin mi, nhng ng hn l kin thc hin hu
dng nh va n khp vi nhau v t ng vo v tr.
Ngi bit khng, y l ni m hnh phc ni ti v
ngoi ti dng nh hi t li. V, i n ngh v n, nguyn
tc ny khng gii hn ch trong nhng th trng tinh thn
tch cc c th nh hy vng, lc quan, hay nim tin, nhng
tht s, dng nh rng tt c nhng cm xc tch cc v
hnh phc trong ph qut, tt c u chia s phm cht ny,
kh nng ca vic thc y c hnh phc ni ti v ngoi ti.
N nhc ti nh v tt c nhng nghin cu cho thy nhng
con ngi hnh phc nh th no, khi h v tha hn, hng
say hn vn ra v gip , v nhn t hn - vy th y
mt ln na, hnh phc ni ti v vic hot ng i vi mt
th gii tt p hn dng nh hp nht.
V n cng hot ng trong chiu hng khc, ngi
nhc ti. Khng ch n l trng hp m nhng ngi hnh
phc l quyt tm hn gip ngi khc, nhng nh ti
cp mt cch tng qut, gip ngi khc l cch tt
nht h tr chnh mnh, cch thc y hnh phc ca
chnh mnh. chnh l chnh mnh, k s tip nhn li ch.
Ti on rng ti im ny, chng ta c th thy s
trau di nhng cm xc tch cc nh iu g y ng gp
trc tip n hnh phc c nhn ca mt ngi cng nh
iu g y gip vt thng nhng vn nn x hi (mt
cch trc tip hay gin tip), v th gp phn n mt th gii
tt p hn.
Mm ci, c t Lai Lt Ma ch gt u trong s ng .
y chng ti thm mt vn quan trng, nhn
mnh ni m th gii ni ti v th gii ngoi ti gp nhau,
khai m mt s tip cn c th ng thi thit lp hnh phc
c nhn v hnh phc x hi. Trong nim tin, chng ti
thm mt khng gian khc, cho thy n c th c mt tc
ng tch cc trn mt mc x hi rng ri hn. Nh
chng ta thy, nhng nghin cu cho thy rng trnh
ca nim tin trong mt x hi lin h mt cch trc tip n
trnh hnh phc ca x hi y. Nim tin cng c th c
nhiu li ch c bit trong vic vt thng nhng vn nn
ca x hi - nim tin gia nhng nhm ngi lm gim thiu
s nghi ng v s hi, cng thc y mt x hi an bnh hn.
Nim tin rng ri hn lm gim thiu thnh kin, phn bit
chng tc v xung t. Nu xung t tht s xy ra mt cch
ngu nhin, nim tin c th gim thiu bo ng c th xy ra.
CM XC TCH CC NH MT S I TR VI NHNG VN
NN X HI
Cui cng, chng ti bt u thy mt s tip cn rng
ri hn tm hnh phc trong th gii phin no ca chng
ta, vi mt sch lc c th hot ng i vi vic gia tng
hnh phc c nhn v hnh phc x hi ng thi. V cc
cm xc tch cc gp phn trc tip ln hn vi hnh phc
c nhn, cho nn cng quan trng nhn vo vic nhng
cm xc tch cc c th h tr gim thiu nhng vn nn
x hi nh th no.
Khi chng ti bt u cp hnh phc con ngi trong
phm vi rc ri x hi, mt trong nhng vn nn u tin m
c t Lai Lt Ma xc nh l s thiu vng lin kt x hi
gia tng trong nhiu x hi. n by gi, khi vic tho lun
vn ni kt gia hnh phc c nhn v lin kt x hi,
chng ti tp trung trn kh nng ca nhng rng buc x
hi ny tng cng mc hnh phc. Khng ch s ni
kt gn gi ca chng ta n ngi khc a n hnh phc
ln hn, m hnh phc hay cm xc tch cc ca chng ta a
n nhng tng tc x hi tt hn. Nhng nghin cu mi
cung cp chng c thm nghim cho thy rng hnh phc
v nhng th trng tch cc ca tm thc trc tip lm cho
con ngi d chan ha hn v c nhng mi quan h x hi
thnh cng hn. Vic gy ra mt tnh tnh vui v hnh phc
trong mt i tng s lm gia tng c hi cho con ngi y
m ra mt cuc i thoi vi mt ngi xa l - v khi ngi
ta tht s ni kt vi nhng ngi xa l hay bn hu, ngi
ta c khuynh hng bc l nhiu tin tc c nhn hn, v c
mt khuynh hng hnh thnh nhng mi rng buc su xa
hn vi ngi khc. Nhng s thay i loi ny r rng lm
ai d dng thc hnh theo nhng khuyn bo ca c t
Lai Lt Ma, v gia tng s thnh cng ca h trong vic lin
kt vi mt t chc x hi hay mt nhm ngi.
CM XC TCH CC TRONG I THOI V GII QUYT XUNG T
Trong cuc i thoi ca chng ti, c t Lai Lt Ma
cp s tin tng vng chc ca ngi rng chin tranh
v bo ng s li thi nh mt cch i ph vi xung t
v ngi mng tng giai tng ti trong tin ha vn ha
ca th gii, khi m i thoi c s dng gii quyt
nhng tranh lun ca chng ta thay v bo ng. Tuy th,
ngi tht s ch n mt con s nhng th thch phi c
vt thng nhm tin hnh thnh cng trong i thoi:
Ngi cp rng chng ta cn tm mt li c th qun i
nhng on gin qu kh v kim mt phng b i nhng
cch nhn c k cng nhc vo hon cnh. Chng ta cn tm
mt cung cch nhn vo cc vn tranh ci trong nhng
ng li mi m v sng to, vi mt nhn thc ti mt.
Chng ta cn c th m rng quan nim ca chng ta v s
dng s tng tng ca chng ta, v th chng ta cng c
th thy nhng quan im ca pha bn kia. Chng ta cn c
mt cung cch suy ngh rng m, b sung hp nht m s
cho php chng ta c th thy nhng vng li ch h tng,
ni m c hai bn gp g v tip nhn nhng nhu cu cn
thit nht ca h.
A, hy thy ny... chng ta cn p dng mt li suy ngh
t cng nhc hn, uyn chuyn hn v sng to hn, t tp
trung v chnh mnh hn, c th hp thnh mt th thng
nht nhng quan im khc bit v tm ra cc ch chung,
m c th nhn vo nhng tnh th trong nhng cung cch
mi, t cc kha cnh khc nhau, m ra nhng thng tin mi
... hmmm...
Vng, y l mt s din t tuyt vi mt cch chnh xc
v nhng loi suy t c tm ra phi hp vi nhng
cm xc tch cc, t nhng th nghim ny n th nghim
kia. Trong thc t, nhng cm xc tch cc to nn mt cung
cch suy ngh l tng cho vic tin hnh trong thnh cng
i thoi gii quyt mt tranh ci.
Trong cng cch, nhng cm xc tiu cc c phi hp
vi cc loi suy ngh hp hi c th no , nhng cm xc
tch cc cng c phi hp vi cc loi t tng rng m
c bit no y, l vic s dng nhng vng l tr cao
cp ca no b - v dng ging nh rng loi suy t ny
c thit lp c s dng trong nhng tnh th xung t
ni m hai hay nhiu bn c gng gii quyt mt v tranh
lun: Cm xc tch cc lm ni bt suy t hp nht, ni m
con ngi s nhn vo mt phm vi rng ri ca nhng s
kin lin h n mt hon cnh, v hiu qu hn trong vic
thng nht nhng s kin linh tinh a ra mt gii php
mi. Mt th trng tch cc ca tm thc cng dn n mt
s suy ngh uyn chuyn hn, mt tm thc mm mng hn
c th nhn vo mt vn nn t nhng kha cnh khc nhau.
Cui cng, nhng cm xc tch cc lm cho tm thc chng
ta d lnh hi nhng tin tc mi hn, nhng cung cch mi
hn trong vic nhn vo nhng s vic - mt loi suy ngh
chc chn s lm cho thun tin s ci m n nhng quan
im khc, mt thnh phn quan trng cho vic i thoi
thnh cng trong c gng gii quyt mt xung t.
Trc y chng ti din t vi th nghim minh
chng vic nhng cm xc tch cc to nn cc thay i
trong suy ngh nh th no a n kt qu trong mt nng
lc to tt hn thy khung cnh rng ln, t duy mt
cch sng to hn, v thy cc phng cch mi m t
n nhng mc tiu ca chng ta - tt c nhng loi suy ngh
s hu ch trong vic thng lng mt gii php thnh cng
cho mt xung t hay tranh ci. c nhiu th nghim hn
chng minh bng t liu nhng hiu qu ca tnh tnh tch
cc. Alice Isen, cng vi cc ng nghip ca b ti i hc
Cornell tin hnh nhiu nghin cu then cht v nhng
hiu qu ca hnh phc trn suy t, v hai mi nm ca cc
cuc nghin cu xc chng rng khi con ngi cm thy
tt lnh, suy t ca h tr nn sng to hn, h thng hn,
uyn chuyn hn, v m ra vi kin thc v thng tin.
Trong mt th nghim, cc nh nghin cu tp hp mt
nhm nhng nh bc s nh nhng i tng th nghim.
Sau khi gy ra mt tm trng tch cc vi mt s i tng
ny, b trnh by vi h, mi ngi vi mt trng hp
lch s bnh trng ca mt bnh nhn v nhng nghin cu
chn on lin h. Sau cc bc s c yu cu suy ngh
ln ting, trong khi phn tch trng hp y tng bc mt
a ra mt triu chng (m y l chng bnh gan). Trong
phn tch sau ny cha ng nhng c nh, cc nh nghin
cu thy rng nhng bc s ny ang cm thy hnh phc
c ph by hn l s suy ngh, l tr cn bn v nhng k
nng y t lm sng. H nhanh chng hp nht thng tin ca
trng hp chn on v c v t bm chc vo nhng suy
ngh ban u hay i n kt thc vi v trong s chn on
ca h. Kh nng ny t cng nhc trong suy ngh ca chng
ta, c v t i n mt s phn on nhanh chng v n gin
chp chc vo quan im ca chng ta, ci m hn, v.v..., l
cng loi t tng s thng c nhng kt qu thnh cng
hn trong gii php cho xung t. Trong mt th nghim
khc, Isen v cc ng nghip cho thy rng nhng nh
thng tho cm thy tt lnh trong mt nhim v phc tp
l thng c v khm ph ra nhng gii php h thng, dn
n mt kt qu thnh cng.
Vic trau di cn trng nhng cm xc tch cc c th
a n nhng phng cch mi ca t duy: Lm cho i
thoi thun tin v to nn mt kh nng ln hn cho nhng
gii php xung t. Vin tng ca c t Lai Lt Ma v
mt tng lai tt p hn, mt tng lai bt bo ng, c th
mt ngy no c th xy ra - khng phi mt Utopia - mt
x hi c lnh o di mt chnh th hp php l tng -
ni con ngi khng bao gi u , hay khng bao gi bo
ng, nhng mt tng lai ni m i thoi ha bnh khng
ngoi l m l tiu chun cho i a s rng ln nhn loi, s
tip cn c bn, v l mt trong nhng th m trong y lun
lun c s kh d tt lnh cho thnh cng.
Nguyn tc: Inner Happiness, Outer Happiness v Trusty
n Tm L ngy 02/01/2012
Chng 13:
NHNG CM XC TCH CC
V VIC XY DNG MT
TH GII MI
Ging nh trng hp chng ta ang ng dang chn
rng, ni kt th gii ni ti vi nhng rc ri to ln hn ca
x hi. c t Lai Lt Ma dng nh cng dn thn mt
cch trn vn, nhng nghe nhng hot ng rn rng bn
ngoi khu vc khch sn, ti bit rng thi gian ca chng
ti s ngn thi.
Tha c Thnh Thin, ngi tho lun trong mt chi
tit no y v vn nim tin, l iu m ngi lin kt vi
thc cng ng ca chng ta, v th dng nh rng chng
ta i ng mt vng tr li nhng vn m chng ta bt
u Dharamsala khi ngi ch ra s thiu vng ph qut ca
nim tin trong mt x hi suy gim nhng ni kt cng ng,
m y cng l s c lp trong x hi ln ln v s suy thoi
trong thc cng ng a n s thiu vng nim tin.
By gi trong vic c gng thu hiu nhng nguyn
nhn ca s thiu vng nim tin ny v s sa a ca cng
ng, ti nhn ra x hi di ng gia tng ca chng ta nh
mt trong nhng nguyn nhn. Nhng ngi cm thy rng
s gia tng di chuyn ca chng ta khng nht thit phi a
n s xi mn nim tin hay thiu vng thc cng ng.
Nh ngi tng cp, c th c nhiu nhn t lm nhng
loi rc ri ny lan rng. Ngi c th xc nh mt nguyn
nhn tim tng no ph bin c s xi mn nim tin trong
x hi chng ta cng nh s suy thoi thc cng ng ca
chng ta, hay mt nhn t thng thng lin h nhng iu
ny vi nhau khng?
Ngi ngh trc khi tr li. iu ny tht s a chng
ta ngc tr li nhng g chng ta tho lun khi chng ta
nhn vo nhng ch ny ln u tin. y l, c hai iu
ny [suy gim nim tin v suy thoi thc cng ng] i i
vi cu hi ca vn chng ta lin h mi th nh th no,
iu no l cn bn. Chng ta lin kt chng vi nhau trn
cn bn ca nhng g phn bit chng ta hay trn nn tng
ca nhng g hp nht chng ta li?
Tha c Thnh Thin, ti ni mt cch thn trng,
hy vng ngi s khng t cu hi di s phn loi nhng
Cu Hi Ng Ngn ca chng ti, ch lm sng t, v
ngi ch ra rng cn bn ca mi quan h l nhn t thit yu,
ngi c th ni thm chi tit v nhng g ngi cm nhn nh
nhng phn bit thng l m con ngi trong x hi chng ta
thng cn c trn nhng mi quan h ca h.
R rng khng c tranh ci vi cu hi ca ti ln ny,
ngi tr li, D nhin, c th c nhiu cch m ngi ta lin
h vi nhau. H c th lin h vi nhau cn bn trn nn tng
NHNG CM XC TCH CC... 395
qu kh gia nh ca h, tnh trng ti chnh ca h th no,
trnh hc vn ca h ra sao, chng tc, ngn ng, v.v...
Khuynh hng lin h n mi ngi khc ny trn
cn bn ca nhng g phn bit chng ta l ph bin trong
x hi ngy nay. D nhin y l mt iu rt quan trng v
dng nh l mt phn chiu nhng gi tr x hi chng ta,
vi s nhn mnh ca chng ta trn nhng g thu c trong
s thnh vng vt cht. Con ngi dng nh qu b bn
tm vi vn h kim c bao nhiu, h c gi tr bao
nhiu, v v th x hi m h s c l g. Trong thc t, ti
nghe ni rng, nu hi, ngi ta thng min cng ni vi
chng ta s tin h kim c l bao nhiu bi v n c
thy nh mt biu th gi tr ca h v h l mt ngi nh
th no. Nhng mt rc ri cn bn vi loi tip cn ny
l chng ta c th cui cng i n lin h vi s tin ca
mt ngi, v th ca h hay quyn lc ca h ch khng
phi vi chnh ngi y. Chng ta ang lin h trn cn bn
ca nhng hy vng v d on ca chng ta hn, nhng th
chng ta c th c c t h, v.v... v nu c mt s thay
i v v th ti chnh ca ngi y, mi quan h ca chng
ta s i theo vi s i thay y.
Do vy, khi chng ta xem nhng th ny nh cc nhn
t tht quan trng, qu kh gia nh, tnh trng ti chnh, v
th x hi, loi ngnh ngh no chng ta lm, v.v... v ri th
chng ta s i x trn nn tng nhn bn t quan trng hn,
sau n tp trung trn nhng s khc bit ca chng ta v
to nn mt cm gic xa cch gia con ngi vi nhau. Ri
th, ngi kt lun, d nhin iu ny m ra cho chng ta tt
c nhng rc ri ny, k c thiu vng nim tin.
Ngi bit khng, tha c Thnh Thin, ngh li nhng
tho lun ban u ca chng ta v tm thc cng ng v
v.v..., chng ta cng tho v vn m ng cho cc loi
Nhng S Phn Chia Chng Ta Chng Li H rng -
Bit trc ti ang hng v u v cu hi ti sp nu
ln, c t Lai Lt Ma ct ngang v ni, Vng, nhng c
mt nhn t rt quan trng nh. Tht quan trng. By
gi, khi chng ta cp nhng trnh khc nhau ca cng
ng c th c hnh thnh trn cn bn ca vic sng nh
nhng lng ging, hay mt khu vc vn ha chung, chia s
cng nhng quan tm, v.v... Nhng trong mt ngha ti
ngh trnh ny c th c thy nh tp trung hn trn
nhng c trng ngoi ti m chng ta chia s. Nhng cng
c mt trnh su xa hn, trong y chng ta c th lin h
trn mt trnh cn bn hn, vic lin h n nhng ngi
khc cn c trn nhng phm cht ni ti ca chng ta. y
l nhng c trng chung ca chng ta m tt c chng ta
cng chia s nh nhng con ngi, nhng phm cht nhn
bn ca chng ta.
Th nn, y chng ta cng ang thm vo mt trnh
su xa hn, ni kt vi nhng ngi khc cn c trn
nhng c trng nhn bn thng thng ny. Bt chp nhng
nhn t khc phc v ra sao nh cn bn cho thc cng
ng ca chng ta, bt chp nhng cung cch khc bit m
chng ta c th ni kt vi ngi khc, nu chung ta c th
duy tr mt thc lin h n nhng ngi khc cn c trn
c tnh nhn bn thng thng ca chng ta, n s ngn
nga tt c nhng rc ri sinh khi.
Vy th, Tha c Thnh Thin, y dng nh rng
chng ta khng cn ch ni v vic trau di mt thc cng
ng, vic lm mnh nhng ni kt cng ng, hay mt
thc tin tng. T nhng g ngi ang ni, dng nh vic
tm kim mt gii php n tt c nhng rc ri m chng ta
tho lun - bo ng, phn bit chng tc, v.v... - dng
nh hi t trn vn cn bn ny v vic con ngi lin
h vi nhau nh th no. Dng nh n i n vic chng ta
ni kt vi nhau mt cch thit yu nh th no.
ng y, ng y! c t Lai Lt Ma khng nh,
gt u mt cch y kh lc.
Mt cch tht s, tha c Thnh Thin, iu y a
n mt cu hi m ti t hi v vic t lot tho lun u
tin v vic chuyn hng quan im ca chng ta t Ti
n Chng Ta. Trong nhng tho lun , ti ngh ngi cng
nu ln mt cch ngn gn tm quan trng ca mi lin h
n ngi khc trong trnh nhn bn nn tng ny. Nhng
chng ta i n thc hin vic mt cch chnh xc nh
th no? C nhng k nng hay phng php c th khng,
hay thin qun c th gip tng cng kh nng ny lin
h n nhng ngi khc trn trnh nn tng ny m ngi
ang ni n?
Khi ti hi cu hi ny, ti nhn li ng h ca ti, nhn
ra chng ti ch cn nm pht na cho n lc chm dt thi
kha gp g ca chng ti, v ti t tin cho cu tr li m ti
hon ton chc chn s xy ra.
c t Lai Lt Ma cng th, xem li ng h ca ngi
v ci to, tr li, Howard, y l mt cu hi khng l
gii quyt trong vng nm pht! C l tt hn hy i khi
chng ta c thm thi gian.
Trong cuc tho lun sng hm y, c t Lai Lt Ma
nu ln mt vn quan trng quyt nh, truy tm nhng
gc r thng thng ca c vic lm xi mn nim tin v suy
thoi trong thc cng ng ca x hi hin i: Vic lin
h vi nhng ngi khc nhiu trn cn bn ca nhng s
khc bit hn l nhng s tng ng. Chng ta t n mt
th trng tm thc nh th no ni m chng ta vn c mt
thc tt p v c tnh ca chnh chng ta, mt thc v tnh
chnh trc ca chnh chng ta, v tuy th cng c mt kh
nng ha hip vi ngi khc, gn ging nh chng ta l
mt phn ca nhau? Trn mc nhm, chng ta c th m
rng phm vi cn cc ca chng ta, vic kt hp chc ch
vi nhng nhm khc vo trong nhng ai m chng ta thy
nh l Chng Ta nh th no?
y chng ti nu ln cu hi v vai tr tim tng ca
nhng cm xc tch cc trong nhng gii php n nhng
vn nn x hi ca chng ta. Tip tc nghin cu trong lnh
vc ca tm l tch cc v khoa hc thn kinh phi by ra
rng nhng cm xc tch cc phc v thc y mt cung
cch lin h vi nhng ngi khc c cn c trn nhng
g hp nht chng ta hn l nhng g phn cch chng ta!
Nhng cm xc ny lm thay i trong suy ngh chng ta a
n kt qu trong mt khuynh hng nhn thc chnh chng
ta v ngi khc nh tng ng hn. Cc cm xc tch cc
c khuynh hng m rng nhng ranh gii c tnh ca chng
ta, lm nhng ranh gii ny ging nh nhng mng thm qua
c hn l mt bc tng hon ton khng th thng cm.
Chng c th nghim by gi cho thy rng cc cm xc
tch cc lm mt s chuyn bin trc tip trong quan im
ca chng ta - t Ti n Chng Ta! iu ny xy ra trn
c mc gia c nhn vi nhau v mc gia nhng
nhm vi nhau. Trn mc gia c nhn vi nhau, th d
th, trong mt th nghim, cc nh nghin cu cho cc i
tng ni v nhng mi quan h gia c nhn ca h. Sau
mt ln gii lao, m trong y h c gy cho mt tnh th
vui v trong mt s i tng, h c bo hy tip tc ni
v nhng mi quan h ca h. Nhng nh kho st thy rng
nhng i tng cm thy vui v hn gia tng s s dng
ca h i vi nhng ch chng ti v chng ta, v gim
thiu nhng s lin h n ti v ta trong vic tho lun
nhng mi lin h ca h!
Nhng hiu qu tng t c tm thy trn mc
nhm. Nhng hiu qu li lc ca cc cm xc tch cc trong
trng hp ny mt ln na qua mt s thay i c trng
trong suy ngh phi hp vi nhng cm xc tch cc. Mt
trong nhng thay i ny lin h n vic thy mi th trong
mt cung cch bao qut hn, mt khuynh hng thy
nhng phm tr ring bit c th c kt hp vi nhau v
bao gm trong mt phm tr bao gm tt c rng hn. iu
ny cng biu hin trong ph qut nh khuynh hng c
thu nh phn chia mi th trong nhng phm tr. Trong
mt th nghim, th d th, cc i tng c pht cho mt
b th mu v c yu cu phn loi chng thnh nhng
nhm theo mu sc - nhng ai vi tm trng tt sp xp
chng thnh t nhm hn nhng ai trong mt tnh trng
tm l trung tnh hay tiu cc.
Nhng cm xc kinh nghim tch cc cng c xu hng
c mt thc rng ln hn ca mi lin h h tng, h
thy mi lin h d dng hn, v c khuynh hng m rng
hay tri di nhng ranh gii thng thng ca nhng phm
tr hay loi hng. Trong mt th nghim lin h n s phi
hp t ng, cc i tng tri nghim nhng cm xc tch
cc thch hp hn thy mi lin h gia thang my v
con lc - nhn ra rng c hai u l th d ca nhng
loi phng tin di chuyn (khi c hai u chuyn ch con
ngi t ni ny n ni khc).
Trong khi nhng cp th mu v nhng t ng lin kt c
th dng nh rt lin h n nhng vn nn x hi trong th
gii ngy nay, trong thc t iu ny ha ra c mt ngha
su xa tim tng - bi v cung cch suy ngh khc bit phi
hp vi mt th trng hnh phc ca tm thc dng nh
cng thch ng n vic chng ta nhn thc nhng phm tr
x hi. Chng c th nghim cho thy rng mt ngi
trong tnh trng hnh phc s c khuynh hng rng ri hn
khi nhn thc nhng phm tr x hi khc bit, s thy mi
lin h h tng gia nhng con ngi v nhm ngi mt
cch d dng hn, v s c khuynh hng tp trung t hn
vo nhng khc bit gia nhng tp th x hi - nhn thc
t khc bit gia nhm-trong ca ngi y v nhng nhm
khc cng nh nhn thc t khc bit gia nhng nhm-
ngoi khc. Ni cch khc, loi suy ngh ny khng ch lm
cho nhng nhm khc hin hu tng ng hn vi nhm
ca chnh chng ta, m n cng lm cho nhng nhm x hi
khc hin din tng t hn vi nhau.
Trn mt trnh thc t hn, nhng th nghim cho
thy rng vic gy ra mt tc ng tch cc lm cho vic
thy cc mi rng buc thng thng vi nhng thnh vin
ca cc nhm x hi khc d dng hn, nui dng bn sc
thng thng trong-nhm, v gim thiu thnh kin v xung
t gia cc nhm. Nu c vi nhm trnh din mt hnh vi
hp tc no y, th d th, nhng ai vi tm trng tch cc v
t nguyn thy h nh mt b phn ca mt ci chng
ta bao qut, rng ri hn, v thng c th tm thy mt bn
sc chung trong-nhm hn, thng c th thy mi mt nhm
trong nhng nhm nh mt b phn ca mt nhm rng ln
hn, bao hm tt c. iu ny s tng cng s a dng ca cc
nhn vi nhng ai m h c th lm vic, v nui dng mt
cp rng ln hn ca s hp tc gia nhng nhm.
NHNG CM XC TCH CC V S THIN V
Nhng thay i trong t duy khi ng bi nhng cm
xc tch cc cng l loi suy ngh s thc y vic thy cc
thnh vin ca nhng nhm khc nh l tt c b phn ca
phm tr con ngi, hn l ring l, c xc nh mt
cch cng nhc nh cc phm tr chng tc, quc gia, hay x
hi. iu ny c th phc v cho vic gim thiu thnh kin
v d chng tiu cc tim tng ca thnh kin, chng hn nh
phn bit i x, phn bit chng tc, th ght, xung t, v
bo ng. Trong thc t, c chng c th nghim cho thy
rng nhng ai trong trng hp tm thc hnh phc hn
s nhn thc cc thnh vin ca nhng nhm khc vi t th
ght thnh kin v th ght hn.
Th d trong mt th nghim, Barbara Fredrickson v
nhng ng nghip minh chng hiu qu ca vic gy ra
mt tm trng hnh phc trn hin tng Thin V Chng
Tc (Own Race Bias - ORB). ORB l mt hin tng ai cng
bit v l hin tng tm l ni ting c dn chng bng
t liu c nghin cu hng thp nin. ORB c ngha
l con ngi thng thng c kh nng tt hn trong vic
nhn ra v phn bit gia khun mt ca nhng thnh vin
gia nhng ngi cng chng tc hn l nhng ngi thuc
chng tc khc - trong cch ni thng thng, triu chng
h hon ton ging ti. y l t tng pht sinh qua bn
cht thin v chng li nhng chng tc khc m chng ti
ni trc y, l iu a n vic con ngi sao ch thng
tin mt cch khc bit khi h nhn vo khun mt mt thnh
vin chng tc ca h ngc li vi vic nhn vo khun mt
ca mt chng tc khc.
Mun thu hiu ngun gc ca ORB, tht hu ch c
mt ci nhn nhanh vo bn trong b no khi chng ta nhn
vo nhng khun mt. Khu vc trong no b c trch v cho
vic nhn ra nhng khun mt c gi l khu vc mt hnh
thoi hay FFA (fusiform face area). y l khu vc ca no
b c kch thch bt c khi no chng ta nhn vo nhng
khun mt nhng thnh vin ca cng chng tc vi mnh.
Tuy th, nhng nghin cu hnh tng no b cho thy
rng khi chng ta nhn vo cc khun mt thnh vin ca
nhng chng tc khc kch thch ca FFA thng b gim
bt mt cch t ngt. Ti sao? Trc y, chng ti tho
lun v vic s thin v bm sinh chng li nhng nhm-
ngoi, chng hn n nhng chng tc khc, c phi hp
vi s kch thch ca khu vc ca no b gi l amygdala.
Khi ha ra l, khi amygdala c kch thch, n gi tn hiu
n FFA, h thp s kch thch ca FFA, v v th gim bt
kh nng nhng chc nng phn bit khun mt c th.
Trong th nghim ca Fredrickson, cc nh nghin cu
cho thy nhng tm nh ca c nhng khun mt en v
trng n mt nhm i tng da trng. Nhng i tng
biu l ORB (s Thin V Chng Tc), v khi c th li
sau ny, h c th nhn ra nhng khun mt da trng m h
thy trc y r hn nhng khun mt da en (trong
th nghim ny cc i tng th nghim l ngi da trng,
nhng ORB c thy trong tt c mi chng tc). iu ny
d nhin l mt tin trnh t ng, khng di s khng ch
thc, v thm ch cc i tng thng thng khng
rng h ang biu l ORB. Tuy nhin, sau khi gy ra mt tm
trng tch cc trong cc i tng, h th li cc i tng
v khm ph ra rng tm l tch cc loi tr tnh t thin
v chng tc! Kh nng nh li nhng khun mt da trng
ca h c duy tr nh trc, nhng vic kh khn nhn ra
nhng khun mt da en b bin mt - ni cch khc, tnh kh
tch cc trong nhng i tng da trng nhn thc cc khun
mt da en trong mt cch chnh xc cng cch khi h nhn
nh nhng khun mt cng chng tc ca h, mt cch ct
yu, vic thy h nh mt trong nhng ngi ca chng
ta, n mc ti a ca nhng gii hn ca s th nghim
ny c lu tm n.
Mt c trng hp dn ca th nghim ny l di nhng
hon cnh bnh thng, nu khng c s thin v chng tc
(ORB), no b c xu hng nhn ra nhng khun mt trong
mt thi thnh thin - nh mt s tch ly ton b thay
v nh mt s tch tp ca cc b phn. Nh chng ti
tho lun trc y, mt trong nhng hiu qu ca cc cm
xc tch cc trong ph qut l lm ni bt kh nng ca
mt ngi thy mi th mt cch thnh thin hn,
thy bc tranh ln. Thng c th rng kh nng ny
thy mi th mt cch thnh thin hn ng mt vai tr
trong khuynh hng ca cc cm xc tch cc lm gim
thiu s thin v chng tc. Nh tng xut rng khi s
thin v chng tc xy ra, nhng khun mt ca nhng ngi
khc chng tc khng c khai trin mt cch thnh thin,
m ng hn l chng c tin trin ging nh nhng i
tng nht nho thiu sinh ng hn l nhng khun mt.
Di nhng iu kin ny, hnh nh ca khun mt c
lu gi trong tr nh thng b bp mo bi nhng n tng
rp khun chng tc c hu ca mt ngi thuc chng tc
khc - th d, mt khun mt da en c th c nh nh l
mt mu sc ti sm hn trong thc t, v nhng c trng
khun mt c nh trong mt cch tng ng gn gi hn
vi nhng n tng rp khun c hu. Tuy nhin, di nh
hng ca nhng cm xc tch cc, khi s thin v chng
tc ORB bin mt, mt thnh vin ca mt chng tc khc
thng c thy nh mt c nhn, mt con ngi phc
cm, v thng t b thy nh mt n tng rp khun c
hu khng gian mt chiu cn c trn chng tc ca h.
NHNG CM XC TCH CC NH MT CHIN LC CHO S
THAY I X HI
Chng ti ang thc hin mt trng hp cho mt
tng ca nhng cm xc tch cc nh mt gii php n
mt s vn nn x hi m chng ti trnh by. Nh c
t Lai Lt Ma thng ni, chng ta cn c nhiu phng
thc v gii php trong s b tr ca chng ta. Khng ch c
mt loi thuc tr bch bnh duy nht, khng ai chy cha
cho nhng chng bnh ca x hi. Nhng c mt chng c
ng k l vic trau di nhng cm xc tch cc l mt sch
lc c th cng hin mt cch trc tip n hnh phc c
nhn trong khi ng thi to ra nhng phng cch suy ngh
v hnh ng c khuynh hng gim thiu nhiu vn nn
trong th gii hin nay.
Khng cn phi ni, th thch trong vic s dng chin
lc ny vt thng nhng vn nn x hi l khm ph
ra vn gy ra nhng cm xc tch cc trn mt mc
rng. Trong nhng th nghim, cc nh nghin cu gy ra
nhng cm xc tch cc trn mt c s tm ti bng nhng
phng php chng hn nh cho cc i tng xem cc on
phim kch thch hay tiu lm, cho cc i tng, cho cc i
tng mt ti ko nh, hay b tr cho h tm thy tin khng
ng trong quyn s in thoi. Nhng gia tng mc
trung bnh ca hnh phc trong mt quc gia l mt vn
hon ton khc bit. May mn thay, nghin cu cho thy
rng c nhng phng cch sn sinh cc s tng trng
hnh phc c th hn. Th d, s tip cn ca c t Lai
Lt Ma, lin h nhng s thay i n quan im nn tng
ca mt ngi, l hiu qu. Phng php ca ngi v vic
gia tng hy vng v lc quan, bng vic nhn vo nhng hon
cnh t mt vin tng rng ri hn, vic nh gi li,v.v...
c mt s p dng rng ri hn v c th c dng gim
thiu nhng cm xc tiu cc v trau di cc cm xc tch
cc trong ph qut. Cng c nhng phng php c
chng minh mt cch ng ch gia tng cc cm xc
tch cc, k c thin qun, thc tp lng bit n, tp th dc
thn th, v nhng th khc. Vn nn l chng ta khng th
lm p lc bt ngi ta thay i cung cch suy ngh hay
thi ca h, ngay c nu n s a n kt qu hnh phc
ln hn cho chnh h v gia nh h, v cng hin n mt x
hi hnh phc hn, mt x hi m trong y c t thnh kin,
th hn, xung t, bo ng hn, v.v...
Nhng vic trau di cc cm xc tch cc tip tc ha
hn nhiu khi ti thiu l mt s tip cn trong nhiu th
khc m chng ta c th s dng gip h tr vt thng
mt s rc ri x hi hay a cu no , nu c mt n lc
c phi hp, nh c t Lai Lt Ma lun lun xng,
gio dc con ngi, qua phng tin truyn thng, v.v..., v
nhng li ch ca cc cm xc tch cc v nhng sch lc
thc tin t n mt th trng hnh phc hn ca tm
thc. S tip cn ny vt thng cc rc ri x hi c th
nhanh hn mt cch tim tng v hiu qu hn vic t chc
nhng loi gio dc khc v nhng chng trnh nhn thc
khc hnh thnh gim thiu thnh kin, phn bit chng
tc, hay bo ng. Th d, mt l do l bi v n dng nh
d dng hn nhiu thuyt phc nhng thnh vin ca x
hi tip nhn cc s thc tp m s a n s hnh phc
v li ch ca chnh h hn l thuyt phc h tip nhng
chng trnh gim thiu cc rc ri x hi mu sc.
Th hai, vic trau di hnh phc v cc cm xc tch cc
gim thiu mt nh hng ph c th lm cho n ph hp
mt cch l tng em n s thay i x hi v xy dng
mt th gii tt p hn. Nhng nghin cu cho thy rng
gia tng hnh phc v cc cm xc tch cc lm cho con
ngi c th v tha hn, t thin hn, nhit tnh hn vn
ra v gip ngi khc. Khi vi nhng c trng khc ca
cm xc tch cc, iu ny s c khuynh hng mang n s
thay i x hi mt cch nhanh chng hn nu chng ta c
gng tm cch gii quyt mt vn nn x hi vo mt lc,
cn c trn nhng phng php cho vic thay i thi ca
mt thnh vin duy nht ca x hi y vo mt thi im.
Mt thun li khc trn vic trau di nhng cm xc tch
cc t ng a n nhng thay i trong vic suy t v
thi , v trong trng hp n hnh phc rng ln hn.
Khng ging nh loi chng trnh gio dc hay nhn thc
khc, nhng s thay i ny c sn sinh bi vic nui
dng cc cm xc tch cc s tp hp xung lng, tng
trng nhanh ngay c n hiu qu to ln hn.
Thm na - cc cm xc tch cc th ly lan. Mc d mt
s ngi c th cn thc hin mt n lc phi hp thay
i quan im cn bn ca h v tng cng nhng cm xc
tch cc hay hnh phc mi ngy, nhng mc khc ca
hnh phc c th c gia tng mt mc no ch duy
nht qua vic tip xc vi nhng ngi an lc hnh phc.
Trong mt cuc tho lun, c t Lai Lt Ma ni,
Vic to nn mt x hi ha bnh hn v hnh phc hn
phi bt u t trnh c nhn, v t y n c th m rng
n gia nh, n xm ging, n mt cng ng, v v.v...
Nhng t ng ny m nhim mt ngha ngay c rng
ln hn trong nh sng ca mt s nghin cu mi ng ngc
nhin v bn cht ly lan ca cm xc, cho thy vic nim
hnh phc ca mt ngi c th mt cch ng ngha l m
rng t gia nh mt ngi, n mt xm ging, n mt
cng ng ca mt ngi, v v.v...
Bn cht ly lan ca cm xc c bit trong mt thi
gian, v cn c trn nghin cu cho thy rng khi chng
ta chng kin nhng cm xc no biu l, chng ta c
khuynh hng tri nghim n vi chnh mnh. Trong vic
kho st nhng c cu ca no b chu trch nhim cho hin
tng ny, mt s nh thn kinh hc i n tin rng thn
kinh phn chiu c th lin h. Mt thn kinh phn chiu
l mt t bo no b kch thch c khi din t mt hnh ng
v khi qun st cng hnh ng c ngi khc biu hin.
Nh c ngh rng chng c th gip lm cho chng ta ha
hip hay gip chng ta cng hng vi th trng cm xc
ca ngi khc, v rng chng c th ng mt vai tr trong
lng trc n.
Trong mt nghin cu ng ngc nhin c xut bn
trong British Medical Journal (thng Ging 2009), nhng
nh nghin cu t trng i hc California - San Diego v
i hc Harvard thy rng bn cht ly nhim ca hnh phc
l rt su sc, rng ri v tn ti lu di hn chng ta c th
tng, s lan ta trong nhng mng li x hi ging nh
nhng con vi trng. H khm ph rng c nhng ngi hnh
phc trong mng li x hi ca chng ta c th gia tng
mt cch n tng c hi hnh phc cho chng ta.
Nu chng ta tr nn hnh phc, chng ta gia tng s
chnh lch ca hng xm cnh bn ln 34 phn trm, v gia
tng s chnh lch ca b bn ca chng ta l 25 phn trm,
nu ngi thn hu y sng trong vng mt dm quanh ta!
H thy rng hiu qu mc ly lan ty thuc vo loi quan
h v cng l trn khong cch a l vi ngi kia. Tuy th,
trn mc trung bnh, cc tc gi bo co rng mi ngi
hnh phc trong mng li x hi ca chng ta tng cng
c hi chnh chng ta v hnh phc l 9 phn trm. N hot
ng c hai chiu: C gia nh hay b bn hnh phc trong
mng li x hi cng gia tng t l hnh phc. Mt cch ni
bt, cc nh nghin cu thy rng hnh phc lan ta trong
mng li x hi chng ta n ba mc ring bit. Hnh
phc ca chng ta c th tc ng khng ch thn hu chng
ta m cng l mt ngi bn ca bn chng ta, v ngay c
mt ngi bn ca mt ngi bn ca bn chng ta - ngi
no c th chng ta cha tng gp mt hay nghe ni ti.
Thm na, vi s tip cn ca hiu qu c th truyn c
cng lu, tnh bn b ca hiu qu l mnh m hn nhiu so
vi d on trc y. Trong thc t, nhng nh nghin cu
ni rng nhng hiu qu ca vic nm bt hnh phc t mt
ngi no c th ko di n mt nm! Khi hnh phc v
nhng cm xc tch cc lan ta khp cc mng li ca x
hi, cng ng, v x hi, nhng li ch x hi s lan ta v
bn r trong mt x hi ngay cng vi nhng li ch c nhn.
Vai tr ca hnh phc v cc cm xc tch cc trong vic
thc y thay i x hi v xy dng mt th gii tt p hn
vt xa nhng vn m chng ti tho lun y. Th d,
Ronald Inglehart, mt gio s ti mt Trung tm Nghin cu
Chnh tr thuc i hc Michigan, hon thnh mt nghin
cu ch ra rng gia tng mc trung bnh ca hnh phc
trong dn s ca mt nc s em n kt qu trong mt s
tng cng t do v dn ch ti quc gia y. V th, gn nh
nhng li ch ca hnh phc v cm xc tch cc l v ch.
Thay v nhn thc vic theo ui hnh phc c nhn rng
ri hn nh mt loi xa x am m lc th, ch lin quan n
mnh, n c th c lun rng nu chng ta tht s quan tm
n li ch ca ngi khc v xy dng mt th gii tt p
hn, th bn phn ca chng ta l phi hnh phc, hay phi
lm cho chng ta tr nn hnh phc hn.
CM XC TCH CC, NO B, V HY VNG CHO TNG LAI
Mt cch cn bn, khi kho st nhng vn nghim
trng i din vi th gii ngy nay, chng ta c th truy
tm ci ngun ca tt c nhng vn nn x hi ny n tri
tim v tm thc con ngi. V trong vic tm kim quyt
nh kh nng cho vic vt thng tt c nhng rc ri ny,
ti thiu t mt quan im khoa hc, tht quan trng quan
tm nn tng sinh hc ca cm xc con ngi v nhng cung
cch suy ngh: No b. y l c quan hng dn chng ta
nhn thc tt c nhng vn cho l s phn bit v khc
bit gia con ngi v l c quan chu trch nhim cho vic
to nn cm xc th ch, s hi, hay gy hn dn chng ta
n thi bo ng, tn bo, v ngu si m trong y chng
ta theo ui lm tn hi ngi khc.
Trc y chng ti tho lun v vn no b con
ngi tin ha hu ht trong k nguyn Canh Tn, tin
trin n cu trc hin ti ca n khong mt trm nghn nm
trc y. N tip nhn nhng vn thng thng chm
trn bi nhng t tin xa xa ca chng ta. Tuy nhin, c
t Lai Lt Ma ch ra rng th gii hin i khc bit su
xa vi th gii m t tin xa xi ca chng ta c tr, v th
vic p ng trong nhng cung cch m t tin tin s ca
chng ta mt ln thch nghi v hu ch c th lm nn s
ph hoi ca chnh chng ta ngy nay. Trong khi nhng thc
y ny c th bo v loi ngi ngy xa n nhng him
ha e da tht s trong i sng, chng ta thng phn
ng trong cng cch n nhng e da cn c trn s tng
tng, vng tng, hay phng chiu tinh thn.
Chng ta c th t hi rng, nu con ngi hin i ang
sinh sng vi no b ca nhng ngi tin s sng trong
hang ng trong nhng hp s th k XXI, no b c in
du vi mt ngy thng mn hn mt trm nghn nm trc
y, c phi chng ta bi t lm khng? Xt cho cng, vi
kh nng k thut tiu dit ton b s sng trn tri t,
chng ta c tht s nhn nh ngi chung quanh nhng ngi
chi c trong mt trm nghn nm hay mt triu nm na
cho n khi nhng nng lc tin ha c th bt kp v thch
ng no b chng ta vi nhng iu kin hin i khng?
May mn thay, chng ta khng qu bi t. No b chng
ta c th c nhng h thng thn kinh thch nghi vi nhng
rc ri ca thi i dng nh bt tn vi nhng x hi sn
bn hi lm, nhng no b ca chng ta cng c nhng
ngun ci rng ln, nhng ci ngun c th c s dng
thch ng v phc hi nhng cung cch thi quen ca s
suy ngh v p ng ca chng ta n th gii chung quanh.
Trong thc t, chng ta hu nh c nhng ngun ci v hn
cha s dng n trong s b tr ca chng ta. Mc d chng
ta c h thng thn kinh no b hot ng vi lp trnh trc
y, v ngay c h thng thn kinh no b trong thi k s
khai hn thc y chng ta hnh ng trong nhng cung
cch no y, nhng chng ta khng bt buc phi lm th.
Vng, chng ta c kh nng cho sn gin, th hn, thnh
kin, v phng i s hi, nhng chng ta cng c kh nng
ca n cn t t, t bi, khoan dung, v v tha. Vng chng ta
c nhng cm xc s khai hn ca h thng phn ng, nhng
chng ta cng c nhng v no tin b hn, vi kh nng
ca n cho l tr, suy ngh ph phn, sng to, v nhng chc
nng no b cao cp hn. V chng ta c s la chn nhng
s p ng no trau di v lm mnh m.
Mi thi khc trong i sng ca chng ta, th d th,
nhng s ni kt mi - cc khp thn kinh - c hnh thnh
gia cc t bo thn kinh trong s p ng n nhng s hc
hi mi, n nhng kinh nghim mi. Trong thc t, mt
triu s ni kt mi c hnh thnh trong mi giy ca i
sng chng ta! Chng ta c kh nng pht trin nhng
mng li thn kinh mi, thit lp nhng s ni kt gia cc
si thn kinh trong no b, v thit lp nhng con ng
thn kinh mi c th ti to hnh dng ca chnh cu trc
v chc nng ca no b. Kh nng k diu ny ca no b
c gi l tnh to hnh v gia tng trong s thu hiu ca
chng ta v tnh to hnh mm do ca no b gip chng
ta nhn ra rng no b khng phi l mt c quan khng th
ci i - v th chng ta c th thit lp chng trnh mi
quyt nh vic chng ta c th p ng n nhng hon
cnh , ngay c rn luyn tm thc chng ta nhn thc cc
s vic trong nhng cung cch mi.
Chnh l nhng chc nng ny ca no b cho php
chng ta tm ra nhng phng thc bt bo ng gii
quyt nhng tranh lun, nhng cung cch tng tc mi vi
nhng con ngi ng loi ca chng ta, v chnh kh nng
chu trch nhim cho tin cn bn ca lot sch Ngh
Thut Hnh Phc: S kin rng chng ta c th rn luyn
tm thc chng ta hnh phc, hnh phc mt cch chn
thnh, n cn hn v t bi hn.
By gi tt c nhng g chng ta cn l ch, v mt t
thc tp. T nhn thc v trang thit b thn kinh tt c chng
ta l kt qu t lc sinh, con ng n mt th gii ha
bnh hn, bt bo ng - mt trong nhng th m con ngi
hng th nim hnh phc c nhn ni ti v hnh phc x
hi bn ngoi - l bn trong chng ta. V th, c nguyn
nhn cho lc quan, ngay c tn dng. Ci thy ca c t
Lai Lt Ma v mt th gii chim u th bi lng t t n
cn thay v khc khe tn bo, ni m nhng xung t ca
con ngi c gii quyt u tin bng i thoi thay v bo
ng, l mt thc t tim tng.
n Tm L ngy 26-01-2012
Chng 14:
TM RA TNH NHN BN CHUNG
CA CHNG TA
THA C THNH THIN, ti bit rng ngi sp ri
Tucson ngy mai i n thnh ph k trong hnh trnh ca
ngi. Nhng ti s ri y v khng thp tng vi ngi n
thnh ph tip theo. Do vy, y s l cuc gp g cui ca
chng ta trong mt lc ngn ngi. Nhng cu hi ca chng
ta v mt phng php c bit hn thit lp mt cm
nhn su xa v s ni kt vi ngi khc l iu g y
m ti v ang mun hi ngi trong mt thi gian di. D
nhin, hm qua, chng ta khng c thi gian i vo vn
ny. Th nn, y l ti sao ti mun bo m v bt u
cuc tho lun hm nay vi cu hi y.
Okay. Hy bt u, c t Lai Lt Ma ni.
Vy th n li, ti bt u, hm qua chng ta kt
lun rng hu ht nhng vn nn x hi trong cch ny hay
cch khc dng nh lin h n s bt lc lin h n ngi
khc trong mt mc su sc, mt trnh cn bn ca loi
ngi nhn thc ngi khc ng l mt con ngi nh
chnh chng ta. Do vy, vn ny l rt quan trng. Ti
ang hy vng hm nay chng ta c th thm nghim vn
ny mt cch xuyn sut v tin n mt phng php thc
tin trau di loi lin kt y vi mi ngi, ngay c vi
nhng ngi hin din khng c g ging vi chng ta.
Trong cch y, ngi ni, c l, chng ta c th dng
mt phng php thng dng trong s tip cn ca o Pht
trnh by cc rc ri. y, ti mun ni vic s dng s
cu cha bnh tt tng ng. u tin, chng ta thu hiu
rc ri l g; th hai, chng ta thm nghim nhng nguyn
nhn v iu kin ca n; th ba, chng ta thm tra xem c
s cha tr hu hiu hay khng; v ri th, cui cng, nu
chng ta bit c mt phng php cha tr, th chng ta tm
cch p dng phng php chy cha cn thit.
Vng, tha c Thnh Thin, ti thch kiu mu y, ti
tr li mt cch nhit tnh. Vy th, s dng kiu mu ny,
tha c Thnh Thin, nhng rc ri chng ta tng tho
lun trong mt t lot tho lun sau cng c th c xem
nh l nhng vn t hi quan trng ca x hi - nhng
iu khng p ny s bao gm, th d, thiu thc cng
ng, gia tng s xa lnh hay c lp, thiu nim tin, cng nh
nhng ni kh s su xa hn lin h nhng hnh ng ca
thnh kin, xung t, bo ng, v nhng th nh th. Ti
ni ng ch? ti hi.
Vng, ng y, c t Lai Lt Ma tr li.
V y l cuc gp g cui cng ca chng ti trong lot
tho lun ny, nn ti hi, n li, nhng nguyn nhn
ca cc iu t hi ny s l nhng th nh cc cm xc tn
ph ca chng ta, nhng cung cch bp mo suy ngh hay
vng tng, cng thm iu kin m chng ta tip nhn t
TM RA TNH NHN BN CHUNG CA CHNG TA 415
mi trng ca chng ta, v trn mt trnh nn tng hn l
khuynh hng phn chia chnh chng ta thnh nhng nhm,
chng ta v h. V ri th mt s cc iu t hi ny sinh
khi nh nhng nhm pht trin thnh cc th thnh kin
chng li vi nhau, v nhng hnh thc nng ng hn ca
s phn bit. ng khng? ti hi.
Vng, ngi khng nh mt ln na, ri thm, C l,
ch ngha c nhn cc oan ni m ngi ta cm thy qu
t y n mc h khng cn nhng ngi khc, v cm
nhn siu ng sai lc cng nn c bao gm trong c
trng ny. Nhng d nhin, khi i ph vi nhng vn ny
chng ta s thy nhiu nguyn nhn khc bit, nhiu nhn t
lin h.
By gi i xuyn sut qua iu ny vi s tng
ng nh y khoa, tha c Thnh Thin, ngi s bao gm
iu g trong c trng ca nhng s chy cha? ti hi.
Nh ti thng ch ra. c t Lai Lt Ma tr li, khi
i ph vi nhng rc ri ca loi ngi, chng ta cn nhng
s tip cn a dng trong nhiu mc khc nhau. Th d,
chng ta tng ni v tm quan trng thit yu ca s suy
ngh thc tin - th nghim bt c tnh hung no c t
ra hay mt rc ri vi mt s thu hiu r rng vi thc t.
V ti ngh s tip xc c nhn l mt nhn t then cht khc
i vi nhng loi rc ri ny, th d, trong vic i ph vi
bo ng ca loi ngi - s tip xc c nhn v i thoi l
quan yu cho vic gii quyt nhng xung t m khng c
bo ng. V s tip xc c nhn cng to nn cn bn cho
mt thc cng ng to rng hn. Nhng th ny lun lun
hu ch. Do th, nhiu phng php chy cha c th lin
h vi nhng rc ri c th, chng ta tho lun ri.
ng y, ti khng nh. V th, ti tr li cu hi
chnh, ti ngh rng by gi chng ta ang tm kim cho mt
phng php cha tr bch bnh cho a cu hay nhng rc
ri ca x hi. Do vy, gn b vi kiu mu y khoa ca ngi,
hy ni rng ngi khng quyt rng c mt s cha tr cho
nhng rc ri ny. Hy ni rng chng ta c quyt rng kh
nng ni kt vi ngi khc trong mt mc su xa,
vic trau di mt cm nhn quan h trn mt trnh cn bn
loi ngi. Vy th sau chng ta p dng cng thc nh
th no? Ti mun ni c nhng phng php v chng
trnh thc t c th h tr to nn mt loi lin kt nh
vy khng? ti hi.
Vng, vic to nn mt cm nhn lin kt nh vy vi
ngi khc c th i hi mt s chuyn ha nn tng c
trong quan im v cung cch chng ta lin h vi ngi
khc, ngi tr li.
, ti phng on ti ang t hi mt cch c th hn,
nu chng ta tht s mun thay i nhn thc ca chng ta,
v pht trin cm nhn chn thnh hn v s lin h n ngi
khc, n ton th nhn loi, chng ta bt u t ch no?
Xt cho cng ton b i n ch tnh thc.
Ti ci ln, Vy th, mt ln na chng ta tr li s
tnh thc - dng ging nh chng ta tip tc xoay quanh
tr li tnh thc! Ti ngh trong nhng cuc tho lun u
tin Dharamsala ngi cng cp vic chng ta cn trau
di mt s tnh thc su rng hn ca cng ng nhn loi
chung ca chng ta. Nhng cn c trn tm quan trng ca
nhng tng ny, v hm ca chng lin h n s ng
cm v t bi, l nhng iu m ti mun em n vi ngi,
ti ang t hi ngi c th din t mt cch chnh xc hn
nhng g chng ta nn tnh thc hn hay khng. Ti mun
ni nh vic xc nh mt vi s kin hay tng c th m
chng ta c th tnh thc hay ngh n, iu y c th h
tr vic chuyn ha nhn thc tim tng ca chng ta trong
cch ny, h tr chng ta trau di mt cm nhn su sc hn
v mi lin h n ton th nhn loi.
Tin on mt na s tr li tiu chun ca ngi, v vic
n l thuc trn nhng hon cnh, phm vi, con ngi, v
v.v... ti ngc nhin bi tnh cht dt khot t nhin trong
cu tr li ca ngi, Vng, ti ngh y l ba th. Ngi tr
li mt cch qu quyt, Th nht, phn chiu trn bn cht
x hi chng ta; th hai, phn chiu trn s h thuc tng
lin ca chng ta; v cui cng, phn chiu trn tnh nhn
bn chung ca chng ta.
QUN CHIU BN CHT X HI CHNG TA
Tha c Thnh Thin, ti tr li, iu y nghe rt
ngha. Vy th hy ni rng nhm cha tr nhng t hi x
hi v con ngi, chng ta cn pht trin mt s tnh thc
su xa v ba thc ny. By gi, ti ang t hi ngi c th ni
thm hay chi tit mt cch c th nhng loi ch no m
chng ta c th qun chiu trong vic quan tm n nhng s
kin ch yu ny hay khng?
Nh ti cp, ti ngh v chnh iu th nht ny l
nhn ra rng con ngi chng ta cn bn l nhng ng
vt x hi. Chng ta cn trau di mt s nh gi ng v
bn cht x hi t nhin ca chng ta. n vi nhau l mt
phn t nhin ca chng ta, hnh thnh nhng ni kt
cng ng, lm vic cng nhau vi tm linh hp tc. By
gi hy nhn vo nhng con ong ny - s tn ti ca chng
ty thuc trn s hp tc. Nu mt con ong n y, mt con
ong i n kia, chng s cht. Mi ngi! Th nn, khng
tn gio, khng lut l, khng hin php, nhng ng vt
nh b ny hp tc - chng bit rng chng cn hot ng
vi nhau tn ti. Do vy, mt cch cn bn y cng l
bn cht t nhin ca chng ta.
By gi, nu chng ta nh gi ng bn cht x hi v
nhu cu hot ng hp tc vi nhau, mt cch t nhin chng
ta s ch n li ch ca nhng ngi khc. iu ny s to
nn mt x hi n nh, hnh phc hn, ha bnh hn - v kt
qu l mi ngi s hng li ch. Khng nghi ng v iu
ny. Tri li, nu vic nhn ra bn cht x hi ca loi ngi
khng c nh gi ng, v mi ngi khng quan tm
n li ch ca k khc, th th mt cch cn bn mi ngi
s kh au, k c chnh mnh, c phi khng?
Vy th, cn c trn tm quan trng ca vic trau di tnh
thc v bn cht x hi chng ta, trc khi chng ta tip tc,
ngi c th ngh v bt c phng php ph tri gia tng
tnh thc v iu ny khng?
Trong thc t, iu ny c th n gin l vn duy tr
s quan tm n chng c hay nhng th d v bn cht x
hi ny, ngi tr li.
Ngi c th ngh v bt c th d no ngay by gi
khng? ti hi.
Ngi ngh mt lc. Vng. By gi hy nhn vo nhng
g xy ra khi cng ng i din vi mt khng hong no
. iu ny thng thng, khi chng ta thy bn cht s
hp tc hin hu, khi ngi ta quy qun vi nhau i
ph vi khng hong, vi s ct tng ca cng ng trn
ht trong tm h. y chnh l p ng cn bn ca con
ngi, s nng ta trn mi ngi cho vic h tr, cho s
bo v, v nhng xut cho s biu hin bn cht x hi
ca chng ta.
Th d, hy nhn vo nhng g xy ra New York theo
sau thm ha 11 thng Chn. ng trc cuc khng hong
ny, con ngi ca thnh ph y quy t li vi nhau nh cha
tng c trc y, cng c thc cng ng ca h, lm
vic vi nhau mt cch hp tc, v nhng ro cn gia mi
ngi bng nhin bt u ri rng, ngi ta lin kt nh h
cha tng lm bao gi trc y. Ti nghe rng ngi ta
nhn vo mt ca nhau, p ng nhau trn ng, v lin
h vi nh nh nhng con ngi ca New York, bt chp v
th x h l g m ngi ta c hay ngi kia n mc th no,
v.v... V ti ngh rng iu ny thm ch c mt tc ng
lu di hn. Khi c s sp thnh ph New York, ti
nghe rng tinh thn hp tc tht ni bt, ngi ta ci m vi
nhau, h tr hn, c mt thi chia s kinh nghim hn.
Ti thm, D nhin, cu hi l ti sao chng ta khng
lun lun hnh ng trong thi y, ti sao cn phi c mt
v khng hong li ko chng ta li vi nhau.
Trong mt lc, c t Lai Lt Ma duy tr s yn lng.
i khi ngi dng li qun chiu trn mt im no
khng th on c. Thng thng nhng s phn chiu l
ngn gn. Biu l s qun chiu ca ngi phng on rng
ngi ang xoay quanh mt vn no trong tm t ngi,
c l tm kim mt s thu hiu su sc hn v mt vn
cn bn no . Ngi tro chn, ngi nhm ti nhm lui
nh nhng khi ngi suy ngh. Ging nh nhiu ln khc tri
qua hng nm, ti ngc nhin vi cung cch ngi khm ph
nhng vn vi mt s pht hin tm linh tht s. Thm
ch nu chng ti tho lun mt ch m ngi bn tho
khng bit bao nhiu ln, vn c s mi m trong s tip cn
ca ngi v mt ch lm ho hng nhng quan im ca
ngi vo bt c lc no.
Mt cch hin nhin, hon ton vic qun chiu ngn
gn ni ti, ngi tr li cuc tho lun ca chng ta cng
khng th ng nh khi ngi dng li. Th ny, Howard, ti
ngh iu ny trong v th tng ng vi y khoa m chng
ta ang s dng, khi chng ta tht s trong s au n thn
th, chng ta tm kim thuc men. Nhng khc i, nu ngi
y khng r rng l bnh hon, th th ngi y khng mun
tm kim y t. Chng ta c th thy nhng nguyn nhn ca
mt rc ri c pht trin nhng chng ta khng quan
tm nu khng au n. Do bi khng c s e da tc thi
ca n au y. Thng thng phi c mt chn ng
mnh m ca au n trc khi chng ta phn ng.
, ti ch ra, y chng ta ang ni v nhng cung
cch lm gia tng thc ni kt ca chng ta i vi
ngi khc. V chng ta c th ni rng mt th a con
ngi li vi nhau, vi mt tinh thn hp tc v mt thc
ni kt, l mt cuc khng hong hay kh au chung. Nhng
v l do ny hay l do khc, ti ni phn no a ct, ti
khng chc vic to nn nhng cuc khng hong hay kh
au c ch tm m chng ta c th chia s l s tip cn hiu
qu nht xy dng mt thc rng buc v thc cng
ng gia nhng con ngi hay khng?
c t Lai Lt Ma chc li mt cch ngn gn. Th
th hy tip tc vi s tng ng y khoa ny, trong trng
hp ca ngi bnh, mt ngi cn trng s khng i n
giai on khng hong khng chu ni au n trc khi
chm sc cn bnh tt ca ngi y. Tt hn nhiu nu
chng ta c th t gio dc mnh, nhn ra nhng triu chng
ca bnh hon v tr nn tnh thc hn v nhng nguyn
nhn ca rc ri trc khi au n khi ln. ng c th mun
kim tra nhng g ang xy ra. Cch ny chng ta c th sn
sc tt p hn chnh mnh. Tng t th, ngay c khng c
mt cn khng hong, nu con ngi trong mt x hi no
phn chiu mt t su sc hn, h s thy bn cht x hi
su xa ca h v mi lin h h tng ca s ct tng ca
tt c nhng thnh vin ca x hi. Vn thng tu s phi
l vic c gng nhn ra iu ny trc khi khng hong
khi mu.
Do th, nu ngi ta tht s dnh ra mt t thi gian
phn chiu trn iu ny, h s i n nhn bit rng s
ct tng ca mt c nhn trong mt cng ng l cn ty
thuc trn s ct tng ca x hi, l nhng quyn li an
quyn vo nhau. By gi, ti cp vic chng ta c th
gia tng s tnh thc ca chng ta nh th no v nhng th
no bng vic tm kim nhng th d kiu mu, chng c ca
bn cht x hi ca chng ta. V, may mn thay, nu chng
ta tm kim n, chng c s l y - bi v s tht ca vn
l nhng con ngi bnh thng c th n vi nhau.
l biu hin bn cht cn bn ca chng ta.
Quan tm n nhng iu huyn b, nhng vn bao
qut ngoi ti, v nhng ci ngun c trng phn bit v s
hin hu ca con ngi, bn cht x hi thm cn c mt
cch su xa nh vy, c mt ni chng ta c th bt u: Vi
mt chc nng phn chia chng ta khi tt c nhng loi
ng vt khc, no b con ngi. Hay, mt cch la chn, c
l chng ta c th bt u vi mt th chu trch nhim mt
cch n c cho tt c nhng s thnh t ca con ngi,
chu trch nhim cho tt c nhng hot ng ni bt ca vn
minh con ngi c kt qu t no b v i ca chng ta:
Mt ming tri cy cn cha chn.
Khng y ti khng ang ni v qu to ca Eva, sinh
trng trn cy cm v kin thc ca tt v xu. Ti ang
ni v mt mnh thng thng cha chn ca tri cy, treo
trn mt cy bnh thng, ln ln trong rng rm Phi chu
khong mi lm hay hai mi triu nm v trc. Mt bui
sng lc y, c mt con kh nh cha n sng, v th c nng
i lm. C nng cha im tm bi v n m ng, v tt c
nhng tri cy chn ri khi cy b nhu ngu nghin bi
nhng bn b ca c ta. Bao t c ta ang ku go, v n
qu i, nn c nng quyt nh cn mt ming cha chn,
d nhin bit n s khng lm cho c ta m du, v nhng
con kh khng th tiu ha c tri cy cha chn. Trng l
cha ka, c nng khm ph ra rng c c th chu ng vi
qu cha chn - trong thc t, c thy rng n tha mn cn
i ca c v c c th tiu ha n! , y l mt ngy may
mn ca c ta, bi v t lc y s bin ha gene cho php
n tha thch vi tri cy mi ngy - nhng k khc phi ch
tri cy chn ri xung, nhng c nng c th c mt bui n
nh bt c lc no n mun. Khng phi ra hu ht thi
gian tm kim qu chn lm c ta c tht nhiu thi gian
kt i, v c nhiu con ci cng c th n tri cy cha
chn. , trong mt vi th h, c ton b mt n kh sng
trong rng c th tiu ha tri cy cha chn, v chng ch c
th m sng v pht trin.
Th l vo lc y c c ton th mt b lc h hng ca
nhng k n qu cha chn, nhng to vt cng sng trong
rng v nhng k cng ch c th tiu ha tri cy chn;
chng ang phin toi tht s. Bng chc, tht ng kinh
ngc v s qu cy bin mt trn cnh, ngay c khi chng
cha c c hi chn, v nhng k n tri cy ang phi i
l. Tht khng cng bng! Cui cng, chuyn tr nn qu
t nn mt t h hng i n cho rng chng chn ngy,
v chng quyt nh ri khi khu rng, hay ti thiu i n
ba rng, gip gii vi ng c. Khng cn phi ni, chng
tm thy nhiu thc phm hn - vi t s cnh tranh hn vi
nhng k n tri cy cha chnh qui qu! Nhng, khng
ngc nhin g, by gi c thm rc ri khc. C mt s to
vt ng s l lng sng y, nhng con mo khng l v
ch, nhng k ha ra thch n tht nhng con kh nh b cng
nh nhng con kh thch th nm nhng qu cy chn.
A, khng mt c nhn no trong chng mun tr li rng,
ni an ton nhng chng li lc no cng i. Trong rng,
chng thng tht l c lp, khi mi con kh hon ton c
kh nng lm nhng tri cy chn ri trn mt t, v
th chng tht s khng phi hnh ng hp on vi nhau
nhiu lm. Nhng by gi, nhng con kh nhn ra rng nu
chng lm vic vi nhau nh mt nhm, cnh bo nhng
thnh vin khc v nhng con th sn mi, c gng chng
nh mt nhm, th th tt c bn chng s c c hi tn
ti kh hn nhiu. Do vy, chng a ra iu y v c gng
vic y c th hot ng! Tuy nhin, mi th khng phi
ton ho mt cch chnh xc - trong rng, mi con kh c
th hnh ng ti a m n mun. By gi, chng phi hnh
ng trong nhng nhm, chng vn mun lm bt c iu g
chng thch lm nhng chng phi cn bng nhng nhu cu
t thn trong mt cch khng lm nguy hi n chc nng
ca c nhm, v mi th bt u tr nn phc tp hn. Khi
kch c ca nhm ln ln, quan h h hng hnh thnh v c
nhng iu ma phc tp pht trin tng bc sng, ch
c an ton, c thm thc phm, v c th kt i
trong mt lc no y.
Nhng c dn ng c l t tin xa xi ca ca kh tinh
tinh Chimpanzee, kh t Gorillaz v con ngi, v y l ci
ngun ca nhng b no to ln ca chng ta, ti thiu theo
mt s nhng nh linh trng hc hng u, nhng ngi
v ang nghin cu v loi kh trong nhiu thp nin. C
mt loi ch thng thng trong vn ha chng ta l s tin
ha nhng no b to ln mt cch m h c iu g
lm vic vi nhng ngn ci i lp, v chng ta tin trin
nhng b no ln lm cng c v khn lanh hn nhng
ngi lng ging chng loi khc. Gi thuyt ny, c gi
l thuyt Machiavellian intelligence (no b x hi), cng
hin s tin ha cho nhng no b ln n bn cht x hi
ca chng ta. tng chnh yu l chng ta vn ln t mt
dng di m trong y c s thnh cng c nhn v nhm
ngi ty thuc trn s qun bnh nhu cu hnh ng
vi ngi khc vi nhu cu m p chnh chng ta, pht
trin mnh c nh c nhn v nh mt nhm, tranh ua
v hp tc ng thi. Mt khi chng ta bt u sng vi
nhau trong nhng nhm, vic ny t mt trc nhim hon
ton mi trong no b ca chng ta: Cc thnh vin pht
trin s thng minh cn bng nhng nhu cu c nhn vi
nhu cu ca tp th, hc hi lm th no hp tc v thc
tp mt s hn ch c nhn khi cn thit. N cng i hi
s thu hiu thi nhng thnh vin ca nhm khc, hnh
thnh nhng s lin minh m chng l nng ng v c th
thay i, v.v... v nh nhng cu trc x hi tr nn phc
tp hn, kh nng ca chng ta suy lun v d tnh v
pht trin nhng chin lc phc tp l hu ch nu chng ta
c th sinh sng an ton, c n, v tip tc kt i,
khng b c lp khi tp th, l nhng th t c nhn vo
him ha ca ci cht.
Cc nh linh trng hc thy rng gi thuyt ny rt
li cun, khi n ph hp vi nhng d liu hin hu, chng
hn nh s kin l trong nhng chng loi kh vn kch c
lin h ca v no (trung tm suy ngh hin i nht ca no
b m chng ta bit) trong mi lin h vi ton th no b
cn li l s lin h mt cch trc tip vi kch c ca nhng
nhm x hi hnh thnh bi nhng chng loi. Trong thc
t, cc nh linh trng hc c th nhn vo kch c ca mt
v no kh vn trong s m x v tin on mt cch chnh
xc kch c nhm ca nhng chng loi y. Gi thuyt tri
cy cha chn cng ph hp vi s tng trng trong kch
c thn th ca nhng kh vn sau ny (l iu cho php
mt c hi ln hn ca vic t v chng li nhng th sn
mi), v n gii thch mt phm vi rng ln thi ca kh
vn, chng hn nh chy chut, m n c ngh l suy
tnh n nhng ng minh c th trong nhm v hnh thnh
nhng ni kt gn gi hn.
Nu gi thuyt ny ng, th th no b con ngi, c
trng phn bit nhng chng loi ca chng ta, c hnh
thnh mt cch c th cho chng ta lm vic vi nhau
mt cch hp tc, v bn bn cht x hi ca chng ta, nh
c t Lai Lt Ma xut, chnh l ct li ca nhng g
c gi l con ngi.
S khm ph v mi quan h ny gia nhm x hi v
kch c no b trong kh vn cng a n mt s tnh
ton no v kch c ln nht ca nhng nhm x hi t
nhin cho con ngi - v nhng nh nghin cu i n
mt hnh nh tng trng khong 150 n 200 ngi. y
l kch c ca nhm m no b ca chng ta c cu thnh
chung sng, hy nh trong tr rng no b con ngi c
thch nghi cho nhng x hi sn bn hi lm. Kch c i
nhm t nhin l kch c ca nhm m chng ta c th sng
v pht trin t chc hot ng y v trn tru nht, ni
chng ta c th duy tr nhng c trng c nhn a dng cho
nhng thnh vin ca nhm, v vy c th d on thi
nhng thnh vin ca nhm khc - n l kch c ca nhm
m chng ta c th duy tr vi nhng mi quan h h tng
tt nht, tng tc mt cch tri chy trn cn bn c nhn
vi mi ngi. mc ny, p lc tng ng phc v
duy tr thi trong nhng mi quan h thch ng v
nhng thnh vin ca nhm c th gii quyt nhng rc ri
trong chnh h m khng phi nh hon tt c nhng quy
tc v thm quyn, v.v... Mt k c lm ti m ly sau khi
hc hi v hnh tng ny ca c t Lai Lt Ma, ngi ni
rng ngi ta chn t chc dn s t nn ca h thnh
nhng tri ca 160 ngi khi ngi Ty Tng hnh thnh
cng ng t nn n .
iu g hm cho th k XXI khi chng ta sng trong
nhng nhm ca hng trm triu ngi c t chc thnh
quc gia hay lin bang? khng hay lm. iu ny c
ngha l chng ta c kh nng ti thiu trn s gii phu no
b, ni kt trn mt mc c nhn vi khong 150
ngi ti mt thi im no - xa hn th, ngi ta ch
tr thnh nhng thnh vin kh hiu ca mt nhm no ,
vi nhng c trng n tng rp khun c hu. Trong mt
ngha, hnh tng 150 ngi ny i din con s ti a
nhng ngi m no b c th ng thi duy tr nh nhng
con ngi tht s, mi ngi vi nhng c trng c nhn,
nhng ai m vi h cm thy c mt ngha ni kt c nhn.
Nhiu hn th, chng ta tin trin nhiu sch lc khc
i din vi nhng ngi chng ta cng sng: Chng ta chia
s ngn ng, vi n chng ta c th trao i tin tc v nhng
con ngi m khng phi sng trong nhng nhm nh ni
chng ta phi hc hi thng tin v nhng ngi khc ln u
tin. Chng ta pht trin nhng trt t ngi th x hi v
nhng chnh quyn vi cc thm quyn i din cho mt s
lng ln nhng con ngi. Chng ta thng s dng n
tng c hu rp khun mt cch t do, nhn thc cc thnh
vin ca nhng nhm ln c nhng s cung ng no , nh
mt phng tin ca s hiu bit iu g y v mt s lng
ln nhng c nhn m khng th gp g tt c mi ngi.
Nhng t quan im sinh hc, ti thiu mt s tranh lun
no , nhm cng m rng kch c, cng c nhiu ngi
dng nh trn mt mc nhn thc [ca no b] nh
khng tn, nhng i tng khng c khun mt, mt ci
n hay mt th hn l ng ta hay b ta. Chng ta
c th b bao vy bi hng nghn ngi khc nhau mi ngy,
ngay c hnh thnh s tip xc c nhn vi h, nhng chng
ta qun lng chi tit c nhn ca h - ngi no em th
cho chng ta mi ngy, nhng ngoi tr chng ta bit h mt
cch c nhn, trn trnh nhn thc [ca no b], h dng
nh ch n gin l mt vt th em th; hay ai y ly
rc mi tun mt ln mt cch ng cm kch, v h c mt
tc ng to ln trong phm cht i sng ca chng ta (hy
tng tng nu khng c ai ly rc cho chng ta v hng
xm ca chng ta - mi mi), tuy th mt cch thng thng
chng ta nhn thc h ch n gin nh mt th lm cho
rc ri bin i.
iu ny gii thch rt nhiu. Mt ngi no khc gn
gi hn l mt ngi trong cng nhm, ngi khc y dng
nh tht hn v thng chng ta tri nghim thng cm
v chm sc cho h. l ti sao chng ta cm thy cm xc
hn v ci cht ca mt ngi hng xm cnh nh hn l c
t ngi tr hn trong mt v tai nn xe but trong pha kia
ca th trn nhng ngi m chng ta nghe trn tin tc, v ti
sao chng ta cm thy xc cm hn cho mt t ngi v ci
cht ca nhng c dn trong th trn ca chnh chng ta hn
l nm mi nghn ngi cht trong mt cn ng t
pha khc ca th gii. C l y l ti sao, trong bui sng
y, cuc gp g ln u tin ca ti vi c t Lai Lt Ma
khi ti ngi nghe tin tc, nh li trong li m u ca quyn
sch ny, nhng cu chuyn v s kh au ca nhng con
ngi tht s, ni kh au ca con ngi ging nh ti, c
mt tc ng t i trong mt trnh su hn.
Khng cn phi ni, iu ny ch l mt trong nhiu nhn
t ng gp n nhng rc ri ca th gii hin i. Nhng
may mn thay, c nhng cung cch bin th lm rc ri
bin i thnh mt ngi tht s, nhng cch c nhn ha
mt n tng rp khun c hu, thy nhng ngi khc
nh nhng con ngi tht s, vi phm gi v s tn trng
nhn bn, nh nhng con ngi m chng ta cm thy ng
cm v yu thng. Chng ta ni v mt s trong nhng
phng php ny - chng hn nh k nng rau ci ca
Susan Fiske hay sch lc tip xc mt i mt c nhn. V
y, c t Lai Lt Ma thm vo phng php sau cng:
Pht trin mt s tnh thc su xa v bn cht x hi ca
chng ta, s lin h h tng ca chng ta, v tnh nhn bn
thng thng ca chng ta, v th mi ngi chng ta gp g
c thy qua mt knh ny.
Bt chp tng ca chng ta v bn cht tht s ca con
ngi l g, c mt th chc chn l - t quan im tin ha
v sinh hc, c t Lai Lt Ma l ng n mt cch tuyt
i rng chng ta tin ha hot ng vi nhau trong
nhng nhm, v con ngi khng th tn ti m khng hnh
ng hp tc vi nhau. D nhin, c trng ny l khng gii
hn i vi con ngi - hu ht nhng loi kh vn khc,
ging nh h hng ca con ngi. Sng trong cc nhm v
biu l nhng du hiu r rng v au bun khi b tch la
khi nhm. Trong nhng th nghim m trong y ngi ta c
lp mt c th kh khi nhm, con kh s ko tay nm ca ht
ln ny n ln khc, khng lm g khc hn l c th
thong thy mt con kh khc. Trong thc t, cho d c
thy t quan im ca cc nh x hi sinh vt hc hay nhng
nh tm l hc tin ha, hu ht cc nh khoa hc u ng
rng y l mt chc nng di truyn bm sinh trong thi con
ngi, v c v s chng c khoa hc h tr cho quan im ca
c t Lai Lt Ma v bn cht x hi ca loi ngi.
Nhng khi c t Lai Lt Ma nhc nh chng ta, hy
nhn ra v thu hiu bn cht x hi ca chng ta th khng
phi l iu g y n thun l mt s quan tm khoa hc.
N khng ch l mt vn tm l hc, tn gio, hay l
thuyt chuyn mn, m ng hn n l iu quan yu cho
s sng cn ca chng ta. Trong mt thi i khi m, v l
do ny hay l do khc, ngy cng nhiu ngi hn hng
mt cch tng i cch ly hay che ph cuc sng, din tin
nghip v thng ngy ca h di mt o tng rng h
c lp v t tc, dng nh nhiu ngi khuch trng
mt nim rng chng ta khng c nhu cu tht s cho vic
ni kt n mt cng ng ln hn hay nhn loi, rng y
l iu g y ty khng bt buc. Th no y trong mt
hay hai th k trc chng ta nh mt ci nhn v nhu
cu cn bn ca con ngi cho mt s ni kt x hi, cch
ny hay cch khc qun i rng y l mt vn sng cn
ca chng ta. Khi cuc m lun ca chng ti tip tc, ngi
nhc nh chng ta v s tht cn bn ny vi s trnh by
sng t dt khot hn.
QUN CHIU S H THUC TNG LIN CA CHNG TA
Chng ta b vng trong mt mng li khng th thot
khi ca h tng; b rng buc trong mt v bc ngoi duy
nht ca s mnh. Bt c iu g tc ng trc tip trn mt
ngi, s nh hng mt cch gin tip n tt c nhng
ngi khc. Th gii c hnh thnh trong cung cch y.
- Dr. MARTIN LUTHER KING
c t Lai Lt Ma ni mt cch tin tng v bn cht
x hi ca chng ta nh nhng con ngi, v vic nhn ra v
thu hiu iu ny mt cch su xa c th thay i nhn thc
v chnh chng ta, v thit lp li thi ca chng ta i vi
ngi khc. Do vy, chng ta i n nhn t cn bn th hai.
Ti hi, Tha c Thnh Thin, ngi bn lun nhn
t th nht rng chng ta c th qun chiu, c th thng
trau di mt thc tng ng vi tt c mi ngi. y l
bn cht x hi ca chng ta. By gi ngi c th ni v nhn
t th hai m ngi cp khng?
Vng, ngi tr li ngay lp tc. Ti ngh nhn t tip
theo rng buc chng ta vi nhau l s lin h h tng ca
chng ta. Nh nhng con ngi chng ta ty thuc vo mi
chng ta cho s tn ti ca chng ta. V ti ngh rng trong
x hi hin i, chng ta ang tr nn thm ch ty thuc
lin i vi nhau v ni kt h tng vi nhau. By gi nh,
trong qu kh, nhiu ngi sng tch bit, nh nhng
ngi nng dn v nhng ngi du mc. H khng qu l
thuc trn nhng ngi khc. Do vy, mt cch thc t hn
c l ngy xa ngi ta cm thy c lp - nh nhng nng
dn c th h lm vic cn c, v to ra nhng th cn thit
cho chnh h. Nhng mi th thay i. Ngy cng c
nhiu ngi hn sng trong nhng thnh ph, v ton b
cn bn ca vic xy dng nn nhng cng ng th tm
vc th gii lin h con ngi n vi nhau v lm vic vi
nhau. D nhin, chng ta c th thy t nhng nhm b lc
trc y n ngy nay, dng nh con ngi thch sng
vi nhau; chng ta t nhin c khuynh hng kt hp li vi
nhau. Nhng khi x hi tr nn phc tp hn, v chng ta
pht trin nhng thnh ph tht to ln, dng nh hn bao
gi ht chng ta cn mt thc hp tc, mt thc cng ng.
Do vy, ti thng cp th gii tr nn nh b
hn nh th no, c t Lai Lt Ma tip tc. iu ny c
ngha l qua k thut hin i v nhng cuc i thoi chng
ta c c hi gp g vi ngi khc khp th gii mt
t l gia tng khng ngng, v qua nhng th nh cu trc
kinh t hin i i sng chng ta ang tr nn gia tng ha
quyn vo nhau. V li ch c nhn cng li ch ca ngi
khc lin h mt cch gn gi vi nhau. Th d, bt c khi
no c mt s ti hin bo ng Trung ng, n lp tc
tc ng n gi c xng du; c mt loi nh hng li ko
domino qua mt phn ng dy chuyn hu qu l iu c
cm nhn mt nhy cm c bn thm ch bi mt gia nh
thng thng sng pha bn kia ca a cu.
Ngy nay, i sng ca chng ta nh hng mt cch
trc tip bi nhng g xy ra trong x hi chung quanh chng
ta, v ngay c mt cch ton cu. Th d, s nhim qu tha
thi c to ra trong khu vc ca chng ta bi cng k ngh
a phng hay nhng li sng no c th c nhng tc
ng vn xa vt khi cng ng ca chnh chng ta hay
ngay c x s ca chng ta - n ngay c c th c mt tc
ng ton cu trn tng ozone, v.v... Nhng thng th, khi
chng ta tho lun, ngi ta khng ngh v nh hng ca
nhng hnh ng ca h trn nhng ngi khc, v chng ta
c khuynh hng c mt cm gic c lp vi nhng ngi
khc, khng c cm gic v s ni kt n cng ng hay x
hi rng ln hn.
Ti va mi ngh ti tip tc, gn nh nghch l rng
mc d bn cht ty thuc lin i v ni kt h tng mt
cch su m ca th gii ngy nay, chng ta dng nh c
mt thc ngay c rng ln hn v s c lp v c lp...
Th d, ngi ta c th lm vic trong mt cng ngh
no , hay hot ng cho mt cng ty no , v n c th
lm cho nhiu ngi vn hnh cng ty ca h hay sn xut
nhng vt phm h bn ra, tuy th, khi h nhn nhn phiu
tr lng c nhn ca h mi hai tun, c mt loi cm nhn
rng, , ti lm cng vic ca ti, ti lm vic cn c
trong vn phng v ti nhn c th lao cho cng vic
ca ti, v ti ang gip cho chnh ti, v th s khng can
h g n bt c iu g khc m nhng ngi khc lm
trong cng ty; l vic ca h. y l loi s vic...
Ngi gt u, vi mt biu l y ngha. ng bit
khng, dng nh rng khi chng ta cn rt tr, t mt la
tui rt sm, chng ta c thc bm sinh v s ni kt vi
nhng b m ca chng ta, chng ta c cm gic rng chng
ta c th ty thuc vo s chm sc v quan tm ca m
chng ta - nhng th no y sau ny, khi chng ta ln ln,
chng ta cm thy rng chng ta c th t sinh sng mt cch
hon ton, ging nh chng ta c th tn ti mt cch c lp
vi nhng ngi khc. Ti ngh l mt sai lm.
Vy th, n tr thnh mt vn ca nhn thc c t
Lai Lt Ma tip tc, mt vn ca thi lm nn s
khc bit. Ngi ta c mt s la chn. Ngi ta c th chn
thu hiu v s ty thuc lin i ca chng ta, ging nh
mt cng nhn, ngi cm thy mt ngha ni kt vi tt c
nhng ngi khc nhng ngi ang lm vic trn chic xe
m h ang sn xut. Hay, h c th duy tr thi , Vng,
ti t do v c lp, ti lm ra tin ca ring ti v ti mua
sm nhng vt phm cho ring ti. D nhin, loi nhn thc
y s a n mt loi thc thiu st s ty thuc trn
nhng ngi khc, v kt qu s l vng bng cm gic ni
kt vi ngi khc.
Nu chng ta suy ngh v iu y mt t, khng kh
ny ra v s cung cch thy th gii chng ta l lin i
h tng, thy chng ta ang tr nn ni kt mt cch gn
gi hn vi nm thng i qua. Lch s hin i c c
trng bi mt s lin i h tng v ph thuc tng duyn
ln mnh mt cch tiu biu trn mi trnh - trong nhng
tin b ca thng tin, internet, vn chuyn, s ha quyn
ca nhng nn kinh t, s khi u ca v khi nh nhng
b phn ca cn c mng th y m nhng khi nim nh
nhng S Tn Ph H Tng Chc Chn c tng
tng; tng ca vic ngn chn v kh nguyn t cn c
trn tri thc rng mt hnh ng nh vy s bo m s gii
tr v kh hon ton cho c hai pha. Nhng tin b ca k
thut hin i tin ti mt bc i m qung nh vy.
Lu rng trong k nguyn Oldowan k thut ca thi k
y - nhng dng c bng - vn ging nh vy, vi mt t
iu chnh khng ng k, trong hai triu nm. S bng v
ln k tip n khong ba trm nghn nm trc y khi
mt k thng minh no ngh ra rng chng ta c th t
mt tay cm vo cy ba v c mt kh c vi nhiu hn
mt thnh phn n c. Mc d nhng tin b pht trin
khi u mt nhp lnh lng, chng ta thy nn vn
minh con ngi pht trin mt cch k thut (trong nhng
cung cch khc) ti mt t l gia tng nhanh chng, truyn
qua nhng thi k, cho n mt tc ca thay i k thut
gn nh kh nng sng to to bo. Ch trong vi th k trc
chng ta chng kin s chuyn bin rung chuyn th gii
ca Cch Mng Khoa Hc K Thut v cng thy nhng
thay i tip tc tng tc sut th k trc, khi cn bn chnh
yu ca s lin i tng duyn c th l kinh t - th d
th, nhng s kin chng hn s sp ca Wall Street nm
1929, tc ng khp th gii - hay qun s, vi hai cuc
th chin qung ra mt mng li qut qua nhng quc
gia khp th gii vi nhng hu qu kinh khip cho thng
dn ln binh s b vng trong s tn ph ti sn dn s bt
ng cng nh khng phi bi chin trn.
Cui cng, chng ta i n nhng ngy hin ti, khi dng
nh cuc sng ca chng ta hu nh b o ln mi ngy bi
mt pht minh mi no . Ngay c s lin i tng duyn
m ch mi th k trc b lu m so vi nhng cung cch
th gii ang co li ngy nay, nh c t Lai Lt Ma
ch ra. S lin i h tng gia tng mt cch phc tp ang
ni kt mi ngi khp a cu trong tt c mi kha cnh
ca i sng - mt vi th th tt lnh, s khc th t hi. S
ni kt tng lin kinh t hay qun s truyn thng tip tc
leo thang - n mc , th d, ni m s trng trng duyn
khi ca nhng ni kt u t v th trng ang to nn
mt s tng lin h thuc kinh t ni kt mt cch trc
tip vn mng kinh t x hi ca ton th hnh tinh mt cch
thc t. Ngay c nhng nn vn ha ang tng tc v tc ng
vi nhau, nh nhng biu tng vn ha, thi trang, cng nh
tng ph thng xuyn bin gii, lin kt mi c nhn trong
mi phn ca a cu. Trong thc t, chnh c t Lai Lt Ma
l mt s soi sng tt p v iu ny - tn tui, khun mt, v
thng ip ca ngi v n cn t t, trch nhim ph qut, nhn
quyn, v.v..., c bit khp th gii.
Khng c thc mc g v vic th gii ang tr nn ph
thuc tng lin hn, vic hp tc gia nhng cng ng v
quc gia l mt vn thit yu. c t Lai Lt Ma m
rng nguyn tc ca ph thuc tng lin n tt c mi trnh
trong s hin hu ca con ngi, c nhn cng nh ton
cu, thu hiu rng li ch ca mt ngi lin h gn b mt
cch chc ch n li ch ca nhng ngi khc. Trong thc
t, nu chng ta tm kim mt cch cn thn, chng ta c th
tm ra nhng th d ni kt tng lin cc tc nhn trn mi
mc khng th tng tng c, t mc hnh tinh
cho n trnh ca vi khun. Trn mc hnh tinh, th
d, khng vn no quan trng hn mi trng ph thuc
tng lin, nh c t Lai Lt Ma ch ra. Nhng thay i
t ngt o t trong nhng m thc tiu dng, s ln mnh
ca k thut, sn xut my mc, v giao thng vn chuyn
a dng ca th k hai mi t mi ph thuc tng lin
mi trng vo din n trung tm nh s e da ca nhng
thm ha ht nhn nh Chernobyl, s tn ph rng nhit i,
s nhim cng ngh, v vic s dng nhng vt cht nh
cc loi kh CFC
(1)
gy ra nhng tai hi cho mi trng
tc ng n tt c chng ta, lan ta mt cch m thm xuyn
qua cc ng bin gii quc gia khng b tr ngi. V ngay
c trn trnh vi trng, d nhin, nhng con vi rt v vi
khun c th c thy t quan im y, nh khng c s tn
1. Cc cht lm lnh khng mu, khng mi, khng chy v khng n
mn ca mnh nh cc cloroforocacbon v cc hydrocloroforocacbon,
c s dng trong my iu ha v cc h thng cp ng; cht xng do
n thay th xy khi h hp gy ra s gim xi huyt, hay s hoa mt
gi lp v ti to hiu ng gy ng c.
trng n cc bin gii quc gia - c mang i bi nhng
sinh vt ni kt con ngi xuyn th gii vi nhng kt
qu cht chc, t thi nhng ngi Ty Ban Nha xm lc
Trung v Nam M mang nhng mm bnh t mu quc
n nhng ngi bn a M chu Tn th gii, tn st tm
triu ngi trong th k mi su, n thm ha bnh AIDS
ca thi i chng ta.
Tht d dng thy nguyn l ph thuc tng lin
hay duyn sinh hot ng trong mi mc - ngay c trong
trnh c nhn; mt phng php thng dng v y nng
lc ca vic qun chiu v ph thuc tng lin ca chng
ta khi nim v Su Cp Ring R (lc phn cch).
Hin nay khi nim ni bt nht l tr chi Su Cp ca
Kevin Bacon, mt tr chi tm kim bt c ti t no lin
h vi Kevin Bacon, vi khng qu su lin kt. Khi nim
khi u vi nh vn Hung Gia Li, Frigyes Karinthy, ngi
vit mt lot nhng cu chuyn ngn trong nm 1929,
mt cu chuyn mang tn Dy Xch Ni Kt, trong y mt
nhn vt cho rng th gii hin i ang thu hp li qua s
ni kt khng ngng gia tng gia con ngi, nh mt kt
qu ca nhng tin b k thut trong giao tip v du lch.
Nhng nhn vt ca ng ta to ra mt tr chi cn c trn
tng rng chng ta c th chn bt c mt ngi xa l
no sng trn b mt hnh tinh v s dng khng qu nm
ngi, mt trong nhng ngi y l ngi quen ca chng
ta, chng ta c th tip xc ngi c la chn khng c
s dng g ngoi tr mng li ca nhng ngi quen bit
(c ngha l, chng ta bit ngi no , ngi bit ngi
no khc, ngi y bit ngi khc na, v.v... ngi khc
y bit tn ngi chng ta quen bit). Nhng vn chnh
y, nh c t Lai Lt Ma lm r, khng qu nhiu
nhng s kin c th m mt ngi chn la soi sng
hay nhn mnh thc ph thuc tng lin, m l ch
quan tm tm quan trng ca duyn sinh, v s lin h ca
n n i sng ca chng ta trong cung cch c nhn v mt
thit - bng vic nhn ra rng hnh phc ca chng ta, n
mt mc rng ln, l ty thuc vo nhng ngi khc, v
do th li ch ca chng ta v li ch ca nhng ngi khc
l lin kt mt cch chc ch. Ngoi tr mt ngi hon ton
t tc sng n dt trong mt hang ng hay b b ri trn mt
hoang o, ging nh nhn vt Tom Hank trong phim Cast
Away (Mt Mnh Trn Hoang o) chnh s sng ca mt
ngi ty thuc vo nhng ngi khc.
Trong vic nhc nh chnh chng ta v bn cht x hi c
bn v s ph thuc tng lin ca chng ta, chng ta sinh
ra sng v lm vic nh th no vi nhng ngi khc,
v s tn ti ca nhn loi l l thuc nh th no vi nhng
k khc, c mt th nghim t tng n gin c th hnh
ng nh mt thc tp y nng lc h tr cho vic nhn
mnh tng ny: Th bi tp ny, bn c th chn bt c
sn phm no m cn hay thng s dng, hay iu g y
quan trng n chng ta hay chng ta vui thch (nhng vt
phm loi v tri v gic g ). Tip theo, dnh ti thiu nm
pht tng tng s lng ngi ti a m chng ta c th,
nhng ngi lin h mt cch c nhn trong vic sn xut,
chun b, hay vn chuyn nhng vt phm y, bao gm tt c
nhng thnh phn v nguyn vt liu cho i tng y. Hy
s dng s tng tng ca chng ta v trong hng nghn
ngi c th ng gp, hy c gng tng tng ti thiu
mt s ngi trong h nh nhng con ngi tht s, c th
c gng hnh dung h c th ging nh th no, nhng g
h c th ang n mc, v h c gia nh hay khng, v.v...
N c th lm mt s thc tp y nng lc c gng
iu ny hng ngy trong mt tun, hay ngay c lu hn.
Chng ta c th th nghim hay iu chnh s thc tp ty
theo nhng g dng nh c s tc ng nht i vi chng
ta, nhng s hu ch chn la mt i tng khc hay
c sn xut mi ngy. Thng thng ngi ta chn mt
bui n nh mt i tng - th d, mt qu trng luc hay
mt vi ming bnh m nng - v tng tng con ngi
mang thc phm v nh nu khng l bui n ti cho chnh
ngi y, th th xem xt ngi siu th, ngi kho cha
hng, ngi ti x chuyn ch phn phi cho ch ba, ngi
nng dn thu hoch n v nhng ai ng gi nhng qu trng
by gi trong da, nhng c nhn chn nui v thu hoch
v phn phi g nui n ngi nng dn.... N c th tip
tc v tip tc, nh c chi tit ha nh chng ta thch, v
tin ti bt c gc cnh no. Chng ta c th tng tng tt
c nhng ai tp hp my ko c s dng trong vic gieo
trng la m cho bnh m, nhng ngi th m trong nhng
vng t x s khc ngi o qung m lm kim loi
cho my cy, v.v... Vi mt t thc tp, s thc tp ny s
gip chng ta nh gi ng vic chng ta c lin kt nh
th no vi qu nhiu ngi, ty thuc trn tht nhiu ngi
khp th gii ch gp g trn nhng nhu cu cn bn, v
khi s tnh thc y ln mnh, n c phi hp bi mt s
ln mnh ca thc bit n.
Mt ngi bn mi y c gng s thc tp ny trong
khi c ta ang n mt ming bnh scla thng thng c
ng lnh m c va lm nng tan . C ta din t
hng ngi c qun tng, k c nhng cng nhn ct nhng
cy ma trong mt cnh ng m t trn mt hn o nhit
i, nhng ai trng la m, ch to la m, v thu hoc ht c
ca v mt cng nhn mang tp d mu trng trong mt nh
my ln, vy quanh bi mi thm ca hng nghn ci bnh
scla. C ni rng khi c ta thc hnh xong bi thc tp
ny, vic tng tng hng nghn ngi lm vic cn mn
cung ng tt c nhng thnh phn, ha ln chng vi nhau,
gi n i, v.v... c cm thy ging nh mt k thng tr ti
cao c xa xa l, ngi ra lnh cho mt nghn ngi, lm
vic trong mi ng ngch ca th gii, ch em n cho
c ta mt ming bnh scla - v c ni rng trong pht chc
mi v ca n ging nh mt th g him hoi v c bit
m c cha tng n trc y bao gi.
QUN CHIU TNH NHN BN CHUNG CA CHNG TA
phn chiu trn bn cht x hi v tnh ph thuc
tng duyn, by gi chng ta i n s tht th ba m c
t Lai Lt Ma xut chng ta qun chiu: Tnh
nhn bn chung ca chng ta. Ngi ngh rng chng ta
phn chiu trn ba chn l ny nh mt phng tin t
n mt thc su sc ca mi ni kt vi tt c loi ngi,
mt cung cch lin h n nhng ngi khc cn c nhiu
trn nhng g hp nht chng ta hn l nhng g chia r
chng ta. Trn b mt, c th dng nh vic qun chiu
tnh nhn bn chung ca chng ta n thun phi l y
khi dy mt thc su xa ca mi lin h ca chng ta
vi ngi khc. Trong thc t, bng vic so snh, vic qun
chiu bn cht x hi ca chng ta v mi ph thuc tng
lin hay duyn sinh ca chng ta c th dng nh l hi kh
khan v tru tng mt t i vi mt s ngi. Ti sao li
bn tm qun chiu bn cht x hi v tnh duyn sinh ca
chng ta trc nht?
Trn vic phn chiu su xa hn, chng ta c th nhn
thc tu tr su rng ca c t Lai Lt Ma k c vic qun
chiu bn cht x hi v tnh duyn sinh ca chng ta. u
tin, thu hiu rng chng ta l nhng ng vt x hi, rng
bn cht x hi ca chng ta i thng vo tri tim ca vn
chng ta l ai, nhn mnh tm quan trng ca nhng vn
ny, gip chng ta thy chng l quan yu th no i vi s
tn ti ca chng ta nh mt chng loi. Xa hn na, qun
chiu s tng duyn gip chng ta thu hiu vn li ch
ca chng ta gn b mt cch cht ch vi li ch ca nhng
ngi khc nh th no. Sau khi qun chiu bn cht x hi
v s ln mnh ca tnh tng duyn tng sinh chng ta
c th tip cn nhng vn ny nh mt vn ca tn ti
hn, nh mt vn ni m hnh phc c nhn v li ch ca
chng ta ang b e da - v th vic ti nhn mnh mt cch
mnh m tm quan trng v gi tr thc tin ca vic trau di
mt s tnh thc rng ln hn v tnh nhn bn chung ca
chng ta, hn l ngh v tnh nhn bn chung ca chng ta
nh l mt vn thun tn gio, o c, hay khng thc t.
Th ny, tha c Thnh Thin, chng ta i n
mc qun chiu th ba ca ngi. Do vy, trc khi chng ta
tip tc, ch r rng, ngi c th gii thch vn tt mt cch
chnh xc nhng g m ngi mun ni qua nhng ch tnh
nhn bn chung? ti hi.
y l trong mt cung cch mt tng n gin.
Nhm qun chiu tnh nhn bn chung, chng ta bt u
bng vic kho st nhng c trng no l cn bn nht m
tt c nhn loi cng chia s. Nu chng ta phn chiu mt
cch cn thn, chng ta s nhn ra rng tt c chng ta c
cng kht vng tm kim hnh phc v vt thng kh au.
i vi ti y l mt chn l nn tng nht ca bn cht con
ngi. Nhng d nhin, nhng c trng chia s ca chng ta
cng bao gm mt nhu cu cho vic nh gi su xa v tnh
cm ca ngi khc, kh nng ca chng ta cho vic ng
cm. Nhng con ngi chng ta cng c tnh thng minh k
diu ny cng nh kh nng giu tng tng.
Ti ngh rng vic trau di mt s tnh thc v phm
cht nn tng ca tt c loi ngi c l l vn quan trng
nht y, c t Lai Lt Ma tip tc. Tt c chng ta c
cng thn th con ngi, cng cm xc con ngi, v cng
tm thc con ngi. Nu ng b m, ng chy mu; v nu
ti b m, ti s chy mu. Nu ng b mt ngi no ng
yu thng, ng cm thy au su; v nu mt ngi no
m ti quan tm su sc, ti s cm thy bun thng. Nu
ng phn chiu trn mt chn l quan trng, ng s t c
mt tu gic mi; v nu ti phn chiu trn mt s tht quan
trng, ti s c mt kin thc mi.
i vi ti, tt c cc chc nng, nhng th phn bit
chng ta, nh giu sang, v tr, v th, v.v..., l th yu. Ti
tht s tin tng rng chng ta c th hc hi lin h vi
nhau trong mt trnh su sc hn, cn c trn tnh nhn
bn chung ca chng ta. V im chnh yu y l nu cc
c nhn lin h vi nhau trn trnh nn tng ca con ngi.
Cho n khi no h vn s hu nhng phm cht nhn bn,
th th h s lp tc l mt cn bn cho s tin tng.
Cui cng, c t Lai Lt Ma cht lc ct li ca s thc
tp thm thm ny bng vic ni rng, Vy, trong nhng s
i ph c nhn ca ti vi mi ngi, th d th, cho d
ngi l mt v tng thng hay mt i thng gia, hay
mt ngi ni tr thng thng, hay ngay c l ngi hnh
kht, hay ai kh au v AIDS, s ni kt lp tc l nn
tng nhn bn, tnh nhn bn thng thng ca chng ta.
Ngi kt lun bng vic ni rng, y l mt trnh m
trn ti c gng lin h n ngi khc. l nhng
g m ti c th cm nhn lin h mt cch su xa vi ngi
khc. y l cha kha.
c t Lai Lt Ma pht biu nhng t ng sau cng
trong mt cung cch gin d trc tip, chia s kinh nghim
ca ngi trong mt thi ci m, t t, v chn tht. Khng
c g ni bt mt cch c th v vic ngi ni nhng ngn
t ny, nhng c chng kin ngi lin h v ni kt vi ngi
khc trong hn hai thp nin, trong mt cung cch chnh xc
m ngi by t, ti khng th khng xc ng. Ti
tng thy ngi ni kt vi rt nhiu ngi t khp th gii,
nhng ngi t mi tng lp x hi. Ti tng chng kin
cung cch ngi i i vi s tn trng, quan tm bnh ng
ban cho h mt loi phm gi nhn bn no y. Ti tng
nhn rt nhiu ngi, din kin ngi ln u tin, bt khc
mt cch t nhin, lau mt trong sung sng - mt phn ng
khng ch gii hn trong nhng ngi Ty Tng, vi h gp
g c t Lai Lt Ma l toi nguyn c m c cuc i.
Ngi ta khng bao gi c th ni iu g trong nhng
tri tim ca k khc, hay ti sao rt nhiu ngi t nhng
qu kh khc bit li t ng phn ng vi vic din kin
c t Lai Lt Ma trong nc mt ca hnh phc v sung
sng. Nhng ti t hi c phi mt phn trong phn ng y
c th l qua kinh nghim khc thng ca vic c i i
nh mt con ngi phm gi v c tn trng, yu mn, v
quan tm trn cn bn y - khng ging nh nhng s tng
tc thng thng m trong y ngi khc lin h vi h cn
c trn bt c vai tr no m h ang hin hu ti thi im
y (ca mt ch nhn, b bn, cng nhn, hc sinh, hay bt
k l g). V cui cng, ti thy ngi ta t gi sau cuc
gp g y vi n ci mm, thoi mi khng thay i ca
ngi, ging nh h t nhin c cho n sau mt thi gian
di i kht.
Vy th by gi, chng ta chuyn sang mc qun chiu
cui cng - tnh nhn bn chung ca chng ta. Trong nhng
chng m u ca quyn sch ny, c t Lai Lt Ma
ngh nh mt s tip cn xy dng mt nim tin rng
ln hn v mt thc cng ng bng vic tham gia mt loi
i nhm rng ln hn vi ngi khc nhng ngi cng
chia s qu kh hay cc mi quan tm tng ng. Trong mt
cch, iu ny c th c thy nh mt toa thuc cha
tr nhng triu chng t hi ca x hi, v l mt th cung
ng th gin tm thi. Nhng y ngi xut mt
toa thuc khc na, c th i tr trn mt trnh cn bn
hn, mt s tip cn i ph nhng t hi ca x hi c
th c thy nh vic lm mnh h thng min nhim cm
xc nn tng ca x hi. Ngi xut vt khi nhng
quan tm thng thng ca chng ta - nh,nhng thnh vin
ca nhm t thin anh em (Elk), hay nhng ngi Tin Lnh
Gim L, nhng ngi chi bng mm, nhng ngi chi
bng cng (bowling), nhng ngi chi c, nhng ngi
say m chy xe p, nhng ngi n nm qu truffe, nhng
ngi yu mo - khm ph nhng c trng nn tng
thng thng nh con ngi, nhng phm cht v c im
m chng ta chia s vi mi con ngi m chng ta s chm
trn trong phm vi ca i sng hng ngy: Tnh nhn bn
chung ca chng ta. S chuyn ha nn tng quan im c
bn ca con ngi m trong y chng ta c mt thc su xa
v nhng tnh ph bin ca chng ta nh nhng con ngi
cng nh nhng khc bit ca chng ta nh nhng c nhn,
l gii php ti hu to nn mt x hi hnh phc hn,
trong y nhng thnh vin ca x hi y c mt thc lin
kt v tin tng, mt mi rng buc tim tng vi mi thnh
vin khc ca x hi y.
D nhin, mc d gii php ny c th nghe nh gin d,
iu khng c ngha n nht thit l gin d. N i hi
hn s hiu bit gin d v tnh tng ng ca chng ta vi
nhng con ngi khc, hn l mt nhn thc gin d v bn
cht x hi, tnh ph thuc tng lin, hay nhng c trng
thng thng ca chng ta. N i hi mt s phn chiu cn
trng v c thc v iu ny, suy i ngh li, phn chiu
su xa, qun chiu thng xuyn, cho n khi quan im ny
tr thnh bn cht ni ti, v tr thnh mt b phn nn tng
trong quan im ca chng ta, nhn thc t ng ca chng
ta hay thi sinh khi t ng khi chng ta chm trn bt
c ngi no, thn hu hay th nghch.
Mc d iu ny c th khng d dng, may mn thay
chng ta c th tri nghim s chuyn ha ni ti ny,
ti cu trc quan im ca chng ta, tip cn nhng con
ngi khc trn cn bn tnh nhn bn chung ca chng ta,
trn tnh tng ng ca chng ta thay v nhng s khc bit
- v c t Lai Lt Ma, cng vi nhng ngi khc, l mt
bng chng sng v kh nng y.
Ngh v vic c t Lai Lt Ma lin h vi mi ngi
ngi gp g trn cn bn tnh nhn bn chung ca chng
ta, i i tt c vi cng s tn trng v chn gi tr con
ngi, ti thy rng nhng hnh nh tun chy t hai mi
lm nm qua vt le trong tm ti, hin hu chng kin cho
s tht n gin ny. Tuy th, tm kim cho mt minh ha,
ti thy rng nhng quang cnh ang ui bt trong tm
ti rt nhanh m rt kh khn dng li v la chn bt c
mt hnh nh c th no. Nhng v mt l do no , vo
ngay lc ny, ti nh li mt thi gian ngn xy ra ti qun
Businesss Lunch ti Mineapolis, tiu bang Minesota mt vi
nm v trc, trong mt chuyn du ha Hoa K ca ngi m
ti thp tng. y l mt s kin rt ngoi l v gii hn,
c t chc cho nhng ngi giu c v th lc trong chnh
tr v thng trng ca a phng (movers and shakers),
gp g vi c t Lai Lt Ma. Chng ti n ta nh
t ca hu, v nhm i vo phng hp mt, nhng ngi
bo v DSS (decision suport system) d tr mt l trnh
qua m cung hnh lang pha sau, v nh bp. Nhng ngi
nu n, v dn dp c dp tp hp li thy c t Lai
Lt Ma i qua, dc theo hnh lang khi ngi n, mm ci
v cho mng h mt cch m p. c t Lai Lt Ma theo
chng trnh s pht biu trc bui n tra, v thi gian gp
rt n ni chng ti phi ng pha sau sn khu trong mt
vi pht trong khi ngi iu khin chng trnh gii thiu
ngi. Mt cu thu dn tr (busboy) ngu nhin ang ng
gn ni chng ti dng li, v vy trong khi chng ti ch
i, c t Lai Lt Ma v cu ta trau i trong mt giy
pht ngn ngi. Khi ngi gii thiu chm dt, chng ti
xut hin trn sn thp nh mt sn khu v c t Lai Lt
Ma pht biu y. Khng c g c bit lm trong cuc
trao i ngn vi cu busboy pha sau sn khu. y ch l
phn ng thanh thot v t nhin vi thi khc y, khng gi
v, khng ng c hu , khng ph trng. , khng c g
ngoi l khc hn l s ngc nhin ca cu busboy. Ti ngh
nh th. Nhng iu nh ng ti y nng lc sau ny l
vic c t Lai Lt Ma tng tc ging y ht vi nhng ngi
giu c v quyn lc vo bui n tra nh ngi lm vi cu
busboy - vic by t cng mc quan tm vi c hai, cho h
s ch trn vn ca ngi, cng s m p, v khi ni chuyn
vi h, hnh ng ging nh h l ngi quan trng nht trn
th gii vo thi im y, ging nh h l con ngi duy nht.
C mt chi tit nh khc v bui tra y m ti nh,
mt chi tit thng thng khc khng c h qu nhng nh
ng ti nh mt n d v chn l rng tt c chng ta l
nhng con ngi, khng c g khc bit ln lao gia chng
ta trn trnh nn tng y. Khi chng ti i ra pha trc,
ti ch rng bc mn ngn sn khu, khu vc lm vic v
nh bp - ch l mt bc tng vn p rt mng, c che
ph vi mt lp mt g mng mu ti. Tt c nhng th y
chia cch nhng thng gia giu c ang n vt nng trn
bn tri khn trng v ly tch pha l, mung na bng bc t
nhng ngi lm vic khng thy mt chun b tt c nhng
thc phm v nhng th thanh lch, tt c nhng th y chia
cch hai mi trng v nhng loi ngi khc bit hon ton
ch l vi phn!
V mt l do no nh ng ti nh mt n d sinh
ng cho vn chng ta suy ngh nh th no trong nhng
g chng ta c vi ci vnh rng ln gia chnh chng ta v
nhng ngi khc, chng ta ngh chng ta c nhng s khc
bit d s gia nhng con ngi nh th no, mt cch c
bit gia ngi giu v ngho, nhng ngi quyn lc v
thp km, v.v.... Chng ta ngh chng ta c qu nhiu khc
bit, nhng trong thc t l thng l mt s minh ha;
trong thc t s khc bit gia chng ta l rt nh b - v
dng ging nh rng nhng hnh ng ca c t Lai Lt
Ma cn c trn thc t ny, nhn thc rng tt c chng ta l
ging nhau, ti thiu trn trnh cn bn y, v i i con
ngi mt cch ph hp.
Trong khi tht r rng c t Lai Lt Ma c mt kh
nng v i ni kt vi ngi khc trn trnh cn bn
ca loi ngi, cu hi l, lm sao tt c nhng ngi cn li
chng ta pht trin cng kh nng y? Bit rng thi ca
ngi phn ln l kt qu ca nhng nm thc hnh tm linh,
ti hi, Tha c Thnh Thin, ti va t hi c bt c
s thin qun, k nng, hay thc tp chnh thc no m con
ngi c th thc hnh mt cch thng xuyn pht sinh
thc tin tng su sc v cm nhn ni kt vi ngi khc
- c l mt loi thin qun ca o Pht c thit lp pht
sinh th trng tm thc ny nhng n cng c th c thc
tp bi nhng ngi khng phi Pht gio.
C nhiu loi thin qun v nhng loi thc tp khc
nhau. Nhng s c nhng c nhn khc bit m trong y
s thc tp c th m ngi ta c th tm thy l tc ng
nht. Tuy nhin, ngay c khng cn phi ngi thin trong
nghi thc, ngi gii thch, ngi ta c th s dng nhng
tng m chng ta tho lun nh mt loi thin qun
[phn tch].
Ah, by gi chng ta i n mt ch no , ti ngh. Ti
cho rng ti ang hy vng ngi c th c mt loi phng
php thc tp o Pht c th no cho vic pht sinh
th trng tm thc ny. Hay, c l ti ang phng on ngi
c th th no tm tt nhng tho lun ca chng ta trn
nhng ti ny trong mt cung cch no y ti mt v
c th, ph hp vi mt cng thc b mt c th c s
dng nh mt s thc tp thin qun mi ngy. Ti khng
chc. Nhng trong s d on ho hc v vic c t Lai
Lt Ma khi m mt k nng thin qun cu trc hn c
thit lp trau di thc v tnh nhn bn chung ca chng
ta, ti ni, Xin hy c th hn v s thin qun phn tch
ny vy.
Tt thi, c th hn, ngi tr li, Chng ta c th
phn chiu mt cch cn trng hn, th nht, chng ta l
nhng ng vt x hi. tng ny c th c tng cng
bi vic suy ngh v nhng ng vt x hi khc, v vn
chng l thuc vi nhau sng cn nh th no. Ri th, th
hai, trong th gii hin i mt cch c bit, tt c nhng
s quan tm ca chng ta v li ch ca chng ta rt gn b.
Th gii ang ngy cng tr nn nh b hn - chng ta ang
tr nn l thuc h tng hn, v li ch ca chnh chng ta
ang c ni kt mt cch gn gi vi li ch ca nhng
ngi chung quanh. V th ba, chng ta c th qun chiu
trn phm cht nn tng ca chng ta nh nhng con ngi,
chng hn tng rng mi chng ta mun hnh phc v
mun trnh kh au.
Nhng y cng l ba th m chng ta va mi ni
n! ti phn nn.
Mt cch chnh xc! ngi ni, mm ci rng m,
ging nh ti cui cng nhn ra n.
n Tm L ngy 17/02/2012
Chng 15:
S THU CM, BI MN
V VIC TM KIM HNH PHC
THA C THNH THIN, v y l cuc gp g ln
cui cng ca chng ta y, ti mun thy chng ta c th
ni kt mt vi ch vi nhau m chng ta tho lun hay
khng, v thy c mt loi nguyn tc nht qun lin h n
vic tm kim hnh phc trn th gii vi qu nhiu rc ri.
Tt y, c t Lai Lt Ma ni mt cch hn h,
ging nh sn sng x tr bt c ti no.
Trong vic cp rng y l cuc gp g sau cng ca
chng ti Tucson, ti vn tt tr li lot gp g u tin ca
chng ti Tucson nhiu nm v trc. Mt trong nhng cu
hi trc nht m ti hi vo lc y l Tha c Thnh
Thin, ngi c vui v khng? Ti nh li cu tr li ca ngi:
Vng, chc chn ri.
By gi mt cu hi mi sinh khi, mt cu hi trong
phm vi nhng phm vi tho lun ca chng ti hn, ti hi,
Tha c Thnh Thin, tri qua nm thng ti ch
rng ngi dng nh l mt ngi hnh phc mt cch chn
thnh, mc d s tht rng cuc sng ca ngi khng lun
lun l d dng. Trong thc t, ti nh hi ngi mt ln
rng ngi c hnh phc khng v ngi tr li, vng. Th
nn, ti t hi c phi nim hnh phc ca ngi phi c iu
g hot ng, ti thiu mt b phn, vi cung cch ngi
lin h vi ngi khc trn cn bn ca tnh nhn bn chung
ca chng ta ch?
Vng, ti cng ngh nh th, ngi tr li mt cch gin d.
Vy th, trc nht, ti ang t hi ngi c th chi tit
ha mt cch tm tt trn mt s li ch hay tc ng ca
vic lin h vi ngi khc trong cch ny hay khng?
V nh hng... c t Lai Lt Ma bt u mt cch
chm ri, vng, ti ngh khi chng ta lin h n ngi khc
trn trnh nn tng ca con ngi, c mt thc t do.
N m ra mt loi ca ng bn trong, t ni chng ta c th
vn ti ngi khc mt cch d dng hn. S c mt thc
tin tng cn bn v khng c s khng an ton.
Vy th, trn mt trnh thc tin, ti ct ngang, ti
cho rng ngi cm thy l s tin tng cn bn ny s gip
vt thng nhng vn nh thnh kin, hay thiu thc
cng ng m chng ta ni n.
ng y, ngi tip khng nh, ri th tip tc. Do
vy, khi chng ta lin h n trnh y, khi chng ta gp
g nhng ngi khc, s khng thc s cn phi gii thiu.
Chng ta s cm thy ging nh chng ta bit v ngi
y, mc d chng ta c th ang gp g ngi khc ln u
tin. Trong ngha ny, s khng c nhng ngi xa l vi
chng ta.
S THU CM, BI MN V VIC TM KIM... 451
Khi chng ta c th hc lm iu ny, chng ta ri th
s cho php kh nng t nhin ca chng ta cho s thu cm
(lng trc n) t n biu l mt cch t ng. Ti ngh y
l loi trc n mt trong nhng phm cht nng ng nht
ca con ngi. Bi v khi chng ta tnh thc mt cch su xa
chn l cn bn v s tn ti ca con ngi - rng ch nh ti
lm, nhng ngi khc cng mong c t n hnh phc
v mong mi vt thng kh au, v c quyn bnh ng
t c hnh phc - chng ta t ng cm thy thu hiu v
gn gi vi h. Ri th chng ta s c th lin h vi li ch
ca h mt cch d dng pht xut t thc chn thnh ca
lng n cn. y l bi mn.
Ti vui mng v ngi cp n s thu cm v bi
mn, ti ni, bi v tht s l nhng g ti mun nu
ln vi ngi, nhm lm sng t mt vi th. u tin, v
s thu cm - bng vic nh ngha, trc n lin h n kh
nng ca chng ta lin h vi nhng ngi khc, kh nng
ca chng ta lin h vi h, thu hiu nhng cm nhn
ca h, chia s kinh nghim ca h, v.v... Do th, dng
nh rng vic ni kt hay lin h vi ngi khc cn c trn
tnh nhn bn chung ca chng ta, nhng c trng cng chia
s nh nhng con ngi, l mt phng php ct yu ca
vic to ra s thu cm. Nhng vi loi trc n ny chng ta
c th lin h n tt c nhng con ngi, v n khng ty
thuc trn vic c th lin h n nhng c trng c nhn
hay nhng kinh nghim c nhn ca h.
ng y, ngi ni.
V ri th, thu cm v bi mn cng thng lin h mt
cch gn gi, ti tip tc. Bi mn lin h n vic t ci
m mnh vi kh au ca ngi khc, chia s nhng kinh
nghim kh au ca h v nguyn c h c gii thot
khi kh au. Do th, trc n l mt i hi tuyt i cho bi
mn, bi v chng ta cn c th lin h n con ngi ,
chia s kinh nghim ca ngi y, cm thy nhng g ngi
ta ang i qua nhm cm nhn bi mn chn thnh.
Vy th, tm tt nhng iu ny, v vn chng
tng hp vi nhau nh th no, chng ta c th ni rng
vic trau di thc v tnh nhn bn chung ca chng ta l
mt cch ca vic to ra s thu cm, v s thu cm ca
chng ta cng su sc, lng bi mn ca chng ta cng mnh
m hn.
ng y, c t Lai Lt Ma lp li.
Th nn, ti im ny, ti t hi ngi c iu g thm
vo lng bi mn khng, c bit trong phm vi ca vic tm
ra hnh phc - c nim hnh phc ni ti v mt x hi hnh
phc hn, mt th m trong chng ta bt u vt thng
mt s vn rc ri ca th gii ngy nay.
c t Lai Lt Ma yn lng mt lc sp xp t tng
ca ngi, ri ni, Vng. Trc nht, nh ti thng ch ra,
khi chng ta tri nghim bi mn cho ngi khc, ngi u
tin c li ch tht s l chnh chng ta. Bi mn l mt ci
ngun chn tht ca hnh phc. Trau di mt cm gic nhit
tnh gn gi vi ngi khc t ng t tm chng ta vo
ch thanh thn, gip loi tr s hi v khng an ton v
ban cho chng ta sc mnh i ph vi bt c chng
ngi no chng ta chm trn. y l ci ngun cn bn ca
s thnh cng trong i sng. Ti tin tng rng ti mi trnh
ca x hi - gia nh, cng ng, quc gia v ton cu -
cha kha cho mt th gii hnh phc hn, thnh cng hn
l s tng trng bi mn. Do vy, ng thy, bi mn l iu g
y rng khp. N khng ch l mt ch tn gio hay tm
linh, khng phi l vn ca trit hc. N khng l mt th
xa x phm, n l mt nhu cu.
Tha c Thnh Thin, ti bit nhng quan im ca
ngi v nhng li ch v tng thng thc tin c th n
t vic trau di lng bi mn rng ln hn, v vn cn bn
ngay c cho vic chng ta sng cn nh mt chng loi c
th ty thuc iu y. Nhng ti ngh rng mt l do ti sao
nhiu ngi khng ly vic trau di lng bi mn mt cch
nghim chnh hn l mc d ngi ni v vn bi mn c
mt gi tr thc tin v khng n thun l mt ch tn
gio, nhiu ngi vn c mt nhn thc tim tng v bi mn
nh mt ch tm linh hay tn gio. Th d, ti tng
nghe ngi cp vn bi mn nng cao sc khe thn th
v tinh thn chng ta nh th no, nhng hu ht mi ngi
vn ngh v bi mn nh mt vn o c hn l mt vn
sc khe.
Trong trng hp ca ring ti, th d th, khi ti thng
ni v bi mn nhng nm trc y, ti khng th ph nhn
rng y l mt vic diu k, nhng n vn nh ng ti
nh iu g y hi qu m p v m nht i vi khu v
ca ti, iu g y qu ngt ngo v y m hay iu g y,
hn l mt ch tm linh. Ti dnh nhiu nm bt u
ngh v bi mn trong dng thc ca nhng li ch thc tin
v hn ca n, nhiu nm trc ti c th chp nhn li
tuyn b ca ngi rng n s a n hnh phc c nhn ca
chnh mnh, hay c nhng li ch thc tin khc cho x hi,
v.v... V mt trong nhng vn chnh thay i tm ti
l chng c khoa hc ca iu ngi ni, nhiu th ny
khng hin din cho n vi nm gn y.
Th no i na, tha c Thnh Thin, ti cho rng tt
c nhng g ti ang ni l ti nht tr rng nu mi ngi
tip nhn mt s nhng quan im ca ngi trong mt mc
rng ri v tip nhn bi mn mt cch nghim chnh hn,
th d th, n s c mt tc ng su sc trong x hi ca
chng ta. Tuy nhin, v khng chc rng hu ht mi ngi
phng Ty s chuyn sang o Pht nh con ng tm
linh chnh yu ca h, nu nhng nguyn tc ny c tip
nhn mt cch rng ri trong x hi phng Ty chng cn
c trnh by trong phm vi th gian, l iu mt cch tng
qut c ngha l s kho st v trnh by chng t nhn thc
khoa hc.
Vng, ng y, c t Lai Lt Ma ni th.
May mn thay, ti tip tc, by gi c nhiu chng c
khoa hc rng ri v tt c nhng li ch ny ca bi mn, l
iu ti bit ngi rt quen thuc, nh mt kt qu ca tt c
nhng cuc gp g ca ngi vi cc nh khoa hc. Khng
ch th, nhng cng c nhng chng c khoa hc cho thy
rng ngi ta c th rn luyn tm mnh tr nn bi mn
hn v hnh phc hn, v vic rn luyn tm nh th no
bi mn hn c th tht s thay i chnh cu trc v chc
nng ca no b. Ti ngh iu y cng rt quan trng bi v
nhiu ngi c th c nhn thc sai lm rng bi mn v t i
l mt vn ca kh cht di truyn hay tm tnh bm sinh -
tng rng chng ta hoc l c sinh ra nh mt ngi bi
mn, t i t nhin hay khng phi th, nhng nu chng ta
khng l mt ngi m p hay t bi t nhin, chng ta khng
th lm g vi iu y, trong cng cch rng chng ta khng
th thay i chiu cao ca chng ta. Nhng d nhin nh th
l khng ng.
Do vy, ti kt lun, quan im ca ti l by gi c
nhiu khoa hc h tr quan im ca ngi, l nhng th c
cn c trn nhng nguyn tc Pht gio, nhng nhm cho
s nghin cu y c mt nh hng n x hi, thng tin cn
c di chuyn vt khi nhng trng i hc, phng th
nghim, bo ch v hi ngh khoa hc cho nhng ngi
trung bnh bt u thay i thi ca h v bi mn v t i.
Vng, ti nht tr vi nhng g ng ang ni, c t
Lai Lt Ma ni, l iu ti sao ti thng c gng cp
vi mi ngi rng chng ta cn thc y nhng tng
ny hin thc vi x hi nh th no, chng ta cn gio dc
con ngi nh th no. iu ny c th xy ra trong truyn
thng, qua h thng gio dc, v.v... V Howard, ng cng
nn lm mt nghin cu no , mt kho st no , v chia
s loi chng c ny trong quyn sch ca chng ta. Chng
ta nn c gng khuyn khch nhng tng ny trong bt
c cch no chng ta c th. V d nhin, y chng ta nht
thit khng ch nghin cu nhn ra tm quan trng ca
lng trc n, bi mn, t i, v.v... khng ch ni v nhng th
ny, m chng ta phi cng c nhng tng ny chng
chuyn ha thnh hnh ng ca chng ta, vo trong vn
chng ta tng tc vi ngi khc nh th no v vi th gii
chung quanh chng ta.
thm vo nhng ch cui cng vo s tho lun
ca chng ti - s thu cm v bi mn - ti cm thy ging
nh y l tt c mi mng ca vn , tt c nhng ch
khc nhau m chng ti bn n trong nhiu cuc tho
lun ca chng ti, by gi tng hp vi nhau mt cch
cn thn.
Nh c t Lai Lt Ma pht biu nhng nhn xt cui
cng ca ngi, tm tt cuc tho lun ca chng ti, c mt
lu khng th lm ln c v s qu quyt v hy vng
trong ging ni ca ngi, c pht sinh bi nim tin vng
chc trong kh nng ca mt tng lai tt p hn, mt th
gii kh quan hn c th mang n qua nhng hnh ng
ca chng ta.
Vy th, c t Lai Lt Ma, nu mi chng ta c th
hc hi lin h vi mi ngi khc t lng bi mn, vi
mt thc ni kt n mi ngi v mt s tha nhn su
xa v tnh nhn bn chung ca chng ta, v quan trng hn l
dy nhng iu ny cho con chu chng ta. Ti tin rng iu
ny c th ng hnh lu di trong vic gim thiu nhiu s
xung t v rc ri m chng ta thy ngy nay trn th gii.
Do vy, trong cch ny, ti tin rng chng ta c th h tr
to nn nhng c nhn vui ti hn v mt x hi hnh phc
hn, cng nh mt th gii ha bnh hn.
y chng ti bt u bc cui cng cho mc tiu ca
chng ti trong vic tm kim hnh phc trong th gii phin
no, mt s tip cn lin h n vic trau di hnh phc ni
ti trong khi tin hnh nhng bc i vi vic vt thng
nhiu rc ri i din th gii hin nay. Trong cuc tho lun
cui cng, c t Lai Lt Ma b sung nhng yu t sau
cht hon thnh phng php mch lc hp l ca ngi
ca vic t n mc tiu ca chng ti. Tm lc:
Phng php bt u bng vic trau di mt thc su
sc v tnh nhn bn chung ca chng ta, mt s tnh thc
thm thm v nhng c trng chung thng thng m chng
ta chia s vi mi con ngi khc. iu ny tr thnh cn
bn cho vic pht sinh mt thc ca lng bi mn. Vic pht
sinh mt cm nhn ca t i v bi mn s hng mt cch
trc tip n nim hnh phc rng ln hn ca c nhn.
Hnh ng trn cn bn ca lng bi mn y s a n kt
qu trong vic tin hnh nhng bc vt thng nhng
rc ri ca th gii ngy nay, v cui cng s a n mt x
hi hnh phc hn, cng nh mt th gii ha bnh hn.
i vi mt s ngi, s tip cn ny c th dng nh
gin d hay ngu ng. N khng phi l th no c. Trong
thc t, y l mt phng php nng ng v hiu qu v
bin. N khng ch i hi ch c gng hin thc vic
y. Cng vi khuyn ngh ca c t Lai Lt Ma, y
ti b sung cuc m lun ca chng ti vi mt s kinh
nghim no trong s tip cn ca ngi. c gia tng
bi thng tin ny, chiu su, tu tr, v nng lc mnh mang
trong phng php ca ngi hnh thnh s tp trung r rng
hn v c khi m bc trc. Tuy nhin, trc khi ti tip
tc trnh by mt s chng c , tht quan trng n li
tm tt, t phng php ny trong phm vi thch ng.
N TP TM TT: I DIN VI NHNG RC RI CA TH
GII NGY NAY
Sut khp phm vi nhng cuc tho lun c t Lai
Lt Ma xc nh s a dng cc vn i din chng ta
trong th gii ngy nay - thiu vng cng ng, xa lnh x
hi, thnh kin, th hn, phn bit chng tc, xung t, v
bo ng, cng vi nhng th khc. Nhng rc ri ny c th
lm xi mn hnh phc nhn loi trn nhng trnh phc
tp - c nhn, cng ng, x hi, v ton cu. Trong vic trnh
by nhng rc ri ny, c t Lai Lt Ma bt u bng
vic nhc nh chng ta rng c th c nhiu nguyn nhn v
iu kin (nhn duyn) a n nhng rc ri x hi ny, v
nhng nguyn nhn ny c th l trn nhiu mc - trn
c mc ni ti, bao gm nhng nhn t nh l cc cm
xc tiu cc hay nhng nim tin v n tng rp khun c
hu sai lm, v trn mc ngoi ti, th d, nhng iu
kin bt li ca x hi hay cc nhn t hon cnh. Do bi
iu ny, c t Lai Lt Ma cng nhc nh chng ta rng
chng ta cn nhiu sch lc v phng php vt thng
nhng rc ri ny. Trong nhng chng trc y, chng ti
tho lun v mt s nguyn nhn c th hn ca nhng
nguyn nhn ny v mt s sch lc c th m chng ta c
th s dng i ph vi chng. Vic s dng kiu mu
y khoa m c t Lai Lt Ma rt yu thch, chng ta c
th ni rng nhng sch lc c th cho vic i ph vi
mt s nguyn nhn c th hn v nhng vn x hi ca
chng ta, c th c thy nh nhng s i tr triu chng,
nhng phng thc c th chy cha nhng triu chng
a dng ca th gii con ngi.
Vo lc ny, tuy vy, chng ta ang thm li nguyn nhn
tim tng ca nhng rc ri ny trn mt trnh su xa hn,
cn bn hn. y, c t Lai Lt Ma xc nh mt
nguyn nhn h thng hn cho nhng t hi ca x hi chng
ta; truy tm ci ngun ca tt c nhng dch bnh x hi
ny n vic chng ta lin h vi nhng ngi khc nh th
no, cho d chng ta lin h vi ngi khc cn c trn vn
chng ta khc bit nh th no hay chng ta ging nhau
nh th no, cn c trn nhng g hp nht chng ta hay trn
nhng g chia cch chng ta. Trong thc t, y l nguyn
nhn nn tng ca nhiu vn rc ri ca chng ta trn mi
trnh - cho d nhng rc ri l ton cu, x hi, cng ng,
hay ngay c gia c nhn vi nhau.
Ti trnh su xa hn ny, thuc gii i tr l s lin h
vi ngi khc trong nhng cung cch hp nht, vt thng
nhng bin gii cng nhc khng th thm nhp c gia
ti v chng ti hay gia chng ta v h. Chuyn
ha vn chng ta lin h vi ngi khc trong cch ny,
trn c hai trnh gia c nhn vi nhau v trnh gia cc
nhm ngi, c th c thy nh mt phng thc h thng
tt c nhng mc tiu ph thng, c l l mt s cu cha.
Chng ta th nghim mt loi i tr, hay mt s
cha tr, m n hot ng ti trnh cn bn ny hn
thay i nhn thc ca chng ta v nhng cung cch tp qun
v suy ngh: S trau di nhng cm xc tch cc. Chng ta
thy nhng lm sao cm xc tch cc c th thay i vn
chng ta lin h vi ngi khc nh th no bng vic
m rng s suy ngh v nhn thc ca chng ta, m rng
nhng bin gii c tnh ca chng ta t ti v chng ti,
p nhng ro cn gia chng ta v h. Mt cch tnh
c, trong cuc tho lun ca chng ti v nhng nh hng
li ch ca nhng cm xc tch cc, chng ti nh ngha
nhng cm xc tch cc rt lng lo - bao gm nhng
th trng tch cc khc bit ca tm thc. Trong c trng
ph qut ny ca nhng cm xc tch cc, chng ti bao gm
khng ch nhng th trng ca tm thc c xem mt cch
ph qut l nhng cm xc chn thnh, chng hn nh mt
cm gic v vui sng hay hnh phc, m cng l nhng th
trng tch cc ca tm thc c mt nhn t nhn thc, nhng
th trng tch cc ca tm thc c th lin h mt loi quan
im, nhn thc hay thi tch cc.
Chng ta thy nhng nh hng rng m l nh
th no, cng nh s a dng ca nhng li ch khoa hc
c chng minh v nhng cm xc tch cc, c th c
thy mt mc no y vi bt c cm xc tch cc tht
s no. Chng ti cng xc nh s trau di nhng cm
xc tch cc nh mt s thc tp c th c thy nh giao
im ca hnh phc c nhn v x hi. Tim lc ca mt
sch lc nng ng cho vic tm kim hnh phc trong th
gii phin no ca chng ta, bng vic gia tng hnh phc
ni ti cng nh lm thay i trong thi s c kt qu
trong vic gim thiu mt s rc ri ca th gii chng ta
ngy nay. B tc cho nhng nh hng ph qut ca cc cm
xc tch cc, chng ti tho lun vn c th c mt s
khc bit trong nhng nh hng c th hn ca cc cm
xc tch cc. Th d, chng ta thy gia nh hy vng (hy
vng, lc quan, tin tng, hi phc, v.v...) c cng nhng
nh hng nh tt c nhng cm xc tch cc khc nh th
no nhng l hu dng mt cch c th trong vic gip con
ngi i qua nhng thi im bt li v kh khn, gip h
vn c hot ng i vi nhng mc tiu ca h ngay c khi
nhng chng ngi sinh khi, v h tr h i ph vi mt
s a dng rng ln ca nhng tht vng, thi b, v nhng
rc ri ca i sng hng ngy. Do vy, by gi xc nh
s kin rng c th c mt s khc bit no hay s a dng
no y trong nhng nh hng ca nhng cm xc tch cc,
chng ta by gi c th tip tc tho lun mt cm xc tch
cc c th m c t Lai Lt Ma cp trong nhng
cuc tho lun ca chng ti, l iu c mt s tnh cht c
th - v thm vo nhng mng cui cng hon thnh cuc
tho lun ca chng ti.
Khi bui gp g ca chng ti ang i dn n kt thc
mt ngy, c t Lai Lt Ma cui cng xc nh mt
cm xc tch cc c th c th c xem nh cm xc tch
cc siu vit cho vic trau di hnh phc ni ti v ct tng
cng nh cho nh hng chuyn ha m n c trn vn
chng ta lin h vi ngi khc nh th no: y l bi mn.
BI MN: NH NGHA V NHNG CHC NNG C BN
Trc khi bn lun v bi mn mt cch c bit hn, tht
quan trng tp trung trc ht trn mt th trng tch cc
khc ca tm thc, nhn t cha kha ban cho bi mn nng
lc ca n vt thng nhng rc ri ca x hi m chng
ta ni n: S thu cm.
C th c nhiu s nh ngha ca s thu cm (empa-
thy). Nhng bt chp nhng s khc bit gia cc nh ngha,
tt c chng dng nh bao gm nhng c trng cn bn
no : Th nht, c mt loi ni kt cm xc no vi
mt con ngi khc. Th hai, cng c mt loi nhn t nhn
thc, chng hn nh phn on hay tng v ngi khc.
V d nhin, c mt loi c cu no chu trch nhim cho
nhng bin gii duy tr gia t thn v ngi khc, iu g
y gip ngi y duy tr ng hng ca vic gp phn l
ngi y hay cm xc l chnh ngi y v nhng th thuc
vo nhng ngi khc.
Trn mt trnh ph bin, dng nh rng s thu cm
hu nh thng c ngh nht nh kh nng chnh mnh
thu hiu ngi khc, kh nng tng tng hay cm
nhn nhng g m ngi khc ang tri nghim. V trong
thc t, khi nhng nh nghin cu tm kim kho st s
thu cm, k nng thng thng m h s dng pht sinh
s thu cm c gi l tip nhn nhn thc, ch m h
yu cu cc i tng th nghim ca h hoc l tng tng
chnh h trong hon cnh ca ngi kia hay tng tng
rng h l ngi kia.
Nh c t Lai Lt Ma ch ra, kh nng ca con
ngi chng ta cho s thu cm l mt trong nhng s ng
gp k diu nht ca chng ta, mt cch c bit khi n c
s dng trong vic phc v cho t i, bi mn, v n cn t
t - nhng ngay c trong s vng bng nhng th trng siu
phm ca tm thc, s thu cm ng mt vai tr quan trng
trong i sng bnh thng hng ngy ca chng ta. Nh
c t Lai Lt Ma tng cp, con ngi l nhng ng
vt x hi. Nhm biu hin chc nng mt cch hiu qu
trong cc nhm ngi, chng ta cn mt cung cch thu
hiu ngi khc, on trc thi v phn ng ca ngi
khc - v bng vic lm cho thun tin kh nng chng ta
lm iu ny, s thu cm ng mt vai tr thit yu trong
s tin ha ca con ngi.
S thu cm ngy nay ng l quan trng - hay quan
trng hn - ging nh s tn ti ca t tin xa xa kia ca
chng ta. Nhng chc nng a dng ca s thu cm phc
v gi chng ta ni kt vi ngi khc v ngn nga s
kh b ca x hi [do v tm]. y l nhng chc nng
quan trng thit yu, khi s kh b x hi c th hy hoi
con ngi v tng cho thy c mt phm vi rng ln ca
nhng nh hng bt li tht s trn mi kha cnh ca vic
biu hin chc nng - lm sc khe sa st, chn nn, ngay
c gim thiu kh nng biu l tr nng hp l. Mt cch
c bit, s thu cm gip lm thun li uyn chuyn nhng
tng tc x hi, iu khin thi x hi, v thch nghi hay
ng b ha thi ca chng ta vi ngi khc trong mt
nhm x hi. Trong tng qut, s thu cm gip lm mnh
m nhng lin h x hi - v nhng ni kt x hi mnh m
l du n xc nhn tm l ct tng.
Khi chng ta tr nn ph thuc tng lin hn v nhng
h thng x hi phc tp hn, s thu cm thm ch tr
nn cn thit hn trong th gii ngy nay. S thu cm gip
phi hp v thch nghi thi ca chng ta vi ngi
khc trong mt nhm x hi, a n nhng mi quan h
gia nhng c nhn uyn chuyn hn, v lm d dng s
tng tc x hi trong nhiu cch. Trong thc t, kh nng
lu tm n quan im ca ngi khc t lu c
nhn nhn nh mt thnh t quan yu trong vic biu hin
chc nng x hi thch ng. Khi x hi hin i tr nn a
vn ha hn v chng ta hnh thnh s tip xc vi nhng c
dn khc bit v mt hng ng con ngi rng ri hn, kh
nng ca chng ta cho s thu cm tr nn thit yu ngy
cng tng dn.
NHNG NH HNG CA LNG TRC N: THY NHNG
NGI KHC GING NH CHNH MNH
c t Lai Lt Ma tng ni rng cha kha ca vic
vt thng nhiu rc ri x hi l vic lin h vi ngi khc
cn c trn nhng g chng ta tng ng hn l trn nhng
g chng ta khc bit. C mt khi lng n tng nghin
cu tp hp ti thiu hai thp nin qua, cho thy mt cch
ng tin cy rng vic thc tp s thu cm s pht sinh nh
hng c th y, gim thiu khong cch gia t thn v
ngi khc.
Trong mt th nghim, cc nh kho st bt u bng
vic iu khin th nghim quyt nh nhn thc t thn
ca i tng: Xc nh nhng cung cch tp qun m cc
i tng t nhn thc chnh h, nhng c tnh, c im,
v cng hin ca h l g m h ng nht, v.v.... Sau ny,
trong mt th nghim khng lin h, cc i tng xem
video v nhng hc sinh ni v nhng kinh nghim ca h
i hc cng ng (college). Mt nhm i tng th nghim
c hng dn xem nhng video trong khi tng tng
nhng g ngi y ang suy ngh v cm nhn, hay n s ra
sao i vi h nu h trong hon cnh ca nhng sinh vin.
Nhm khc c hng dn xem video khng nhn thc,
trong mt khun kh trung lp v khch quan ca tm thc,
chi ch thi ca sinh vin. C hai nhm sau c
yu cu in vo nhng cu hi thm d kin, nh gi
nhng g h ngh v nhng sinh vin trong video, nhng
g h c th ging trong i sng tht s, v.v... Nhng ai
xem video vi s thu cm thng nh gi nhng sinh vin
ging vi h nhiu hn rt nhiu, gn nhng phm cht v
c im n nhng sinh vin m chnh l nhng g h c.
Mt chi tit quan trng quan tm n s thay i ny
trong vn chng ta nhn thc ngi khc nh th no khi
chng ta thc tp s thu cm, l thy h nh ging vi chnh
chng ta hn, mt cch ph qut khi chng ta gn nhng c
im ca chnh chng ta n ngi khc nh mt kt qu ca
vic thc tp s thu cm, chng ta quy nhng c im tch
cc ca chng ta n cho h, ch khng gn cho h nhng
c im tiu cc ca chng ta.
Thm na, khng ch nhng i tng c s thu cm c
khuynh hng gn nhng c trng ca chnh h n mc
tiu, nhng nhng i tng gn mt con s cao hn nhng
c trng n mc tiu trong ph qut, chng t mt s gia
tng trong tng s nhng tng trng m h gn cho i
tng. iu g ni bt trong nhng s khm ph ny? N
c ngha l, trong mt iu, chng ta nhn thc ngi khc
trong mt cung thc tin hn nhiu khi chng ta trc n, thy
h nh mt con ngi phc hp vi nhiu tnh cch v c
im khc nhau, nh chnh chng ta.
Tip theo, mt cch ngc nhin, khi chng ta thc tp s
thu cm, chng ta c khuynh hng nhn thc ngi khc
trong cng cch khi chng ta ngh v chnh chng ta quan
tm n vn chng ta gii thch cc nguyn nhn cho thi
ca h hay din gii nhng hnh vi ca h. By gi, mt
cch thng thng, c nhng s khc bit gia cung cch
gii thch thi ca chnh chng ta v cch chng ta din
gii thi ca ngi khc.
Di nhng iu kin thng thng, chng ta c khuynh
hng gii thch nhng nguyn nhn ca thi chnh chng
ta nh thch hp hn vi cc hon cnh - l nu chng
ta tr v mt cn nh ba bn, chng ta c khuynh hng
gii thch n cn c trn nhng hon cnh (Ti lm vic
tr ti qua v khng c thi gi dn dp nh ca sng
nay hay Ti tr gi i lm). Tri li, n khi gii thch
thi ca ngi khc, chng ta c khuynh hng gn cho
nguyn nhn n nhng s gii thch thin kin - ni cch
khc l n l nh th, l mt b phn ca c trng
hay thin hng bm sinh ca h. V vy, nu chng ta bc
vo mt cn nh ba bn ca hng xm, chng ta c th
ngh, y l mt ngi ba bi - ng l cung cch ca
ngi y. S khc bit nn tng ny gia vn chng ta
thng thng gii thch vic ca chnh chng ta i lp vi
thi ca ngi khc c gi l FAE - the fundamental
attribution error - li lm nn tng gn cho [k khc].
Nghin cu cho thy rng khi chng ta trc n, FAE bin
mt, v chng ta din gii thi ca h trong cng cch
khi chng ta gii thch thi ca chng ta - quy cho nhng
nguyn nhn ca h n nhng iu kin hay hon cnh, hn
l trn cn bn ca thin kin hay n l nh th - xt cho
cng, thy h ging nh chng ta thy chnh mnh.
NHNG LI CH CA LNG TRC N: MT I TR N
NHNG RC RI CA X HI
Nh chng ta thy, theo c t Lai Lt Ma, nguyn
nhn ca nhiu rc ri x hi lin h n vn chng ta lin
h n ngi khc nh th no - v mc d c nhiu nhn
t tinh thn lin h trong vn chng ta lin h n ngi
khc nh th no, r rng rng s thu cm l nhn t cha
kha. N c mt nh hng nng ng v gn nh ph php
trong vic chuyn nhn thc ca chng ta nhn ngi khc
cn c trn nhng s tng dng hn l nhng s khc bit
ca chng ta. y l nhn t gip chng ta ni kt vi ngi
khc, thu hiu nhng g ngi khc ang tri nghim.
c mt khi lng ln bng chng khoa hc tch ly trong
nhng nm gn y cho thy rng s thu cm c nhng nh
hng c th trn s suy t, nhn thc, phn on v thi
ca chng ta - hnh ng trong mt cch ging nh n c
l tp qun c thit k nh mt s i tr trc tip cho vic
thiu tin tng, thnh kin, th hn, xung t, v ch nhn
ca nhng t hi x hi.
Chng ta nhn ra rng ngi khc c th c nhiu tnh
cht v c trng tng t, nhng quan im hay thi c
th ty thuc trn cc hon cnh, cung cch cng nh chng
ta lm, h c th c mt phm vi p ng ty thuc trn
tnh th, v.v.... Trong khi ng l c th c mt s bp mo
trong s phng chiu (vng tng in o) nhng tnh cht
ca chnh chng ta i vi h, iu ny c th c nhiu nh
hng bi s kin rng khi chng ta thc tp s thu cm,
chng ta thy nhng ngi khc trong nhng dng thc thc
tin hn, mt cch ton b, vi mt s i sng ni ti phong
ph hn v khc bit hn. Kt qu ca nhng s thay i
ny trong suy ngh v nhn thc c lm bi s thu cm l
chng ta bt u t c mt s thu hiu tt hn v ngi
y nh mt con ngi tht s, sng ng, phc hp.
Sut khp cc cuc tho lun, bt chp rc ri l g m
chng ti c th ang tho lun, s tip cn ca c t Lai
Lt Ma i ph vi vn s bao gm khng th trnh
khi vic trau di mt quan im thc tin. Nhng nghin
cu khoa hc y h tr phng php ca c t Lai Lt
Ma. Chng cho thy rng trc n vi ngi khc gip chng
ta thy ngi y mt cch thc tin hn v nh hng ny c
mt s ni bt v hn trong vic vt thng nhiu rc ri ca
x hi. Trong nhng chng trc, chng ta thy vn
c nhn ha mt thnh vin ca nhm n tng rp khun c
hu thuc nhm ngoi, qua nhng phng php nh k thut
rau ci, c khuynh hng tr tit nhng thin v v n tng
rp khun c hu tiu cc mt cch t ng. Cng tin trnh
xy ra khi chng ta trc n, chng ta thy mt ngi no
nh mt c nhn c bit hn - v th, chng ta c th xem
s thu cm nh mt i tr cho n tng rp khun c hu!
c nhiu nghin cu cho thy s thu cm phc v
nh mt s i tr trc tip n thnh kin. Mt nh hng
c dn chng bng ti liu rt minh bch vi v s th
nghim l khng ch chng ta hng n thy ngi khc
nh tng ng hn vi chng ta khi chng ta thc tp s
thu cm, nhng chng ta cng c khuynh hng thch h
hn. y l mt nguyn tc tm l ni ting rng ngi ta c
khuynh hng thch nhng ai tng t nh chnh h. Trong
thc t, y l mt trong nhng ng lc pha sau s thin v
trong-nhm. Mt khi chng ta ng nht ha vi mt nhm,
v n tr thnh nhm-trong ca chng ta, chng ta cng c
khuynh hng phng chiu nhng biu trng c nhn chnh
bn trn nhm ca chng ta. y l s phi hp trong-nhm
vi t thn a n s thin v trong-nhm. Mt trong nhng
iu khm ph trong nghin cu s thu cm l khi chng ta
thc tp s thu cm i vi thnh vin ca mt nhm-ngoi
n tng c hu, th s thay i trong cung cch chng ta
nhn thc l c nhn m rng n ton th nhm ca ngi
y - v th, thy nhm y nh tng ng hn vi nhm ca
chng ta, v gia tng tnh cm cho nhm y.
Nhng nh hng v li ch tch cc ca s thu cm c
th m rng nh hng, th d, s thu cm c ni kt
vi tha th, t xung t ni b nhm, v i thoi d dng
nh mt phng tin cho gii quyt xung t. S thc tp s
thu cm cng gim thiu s gy hn x hi v ci thin cc
thi v nhng lng nh cc nhm-ngoi.
C CU TM L TIM TNG CA LNG TRC N
Nhiu nh kho st, nhng ngi iu khin cc cuc th
nghim v s thu cm xut rng c cu tm l tim
tng l mt loi kt hp nhn thc t thn ( thc v vn
chng ta l ai - tng s tt c nhng c trng ca chng
ta) vi s tng tng ca chng ta v con ngi khc (ci
nhn ca chng ta v ngi kia l ai, tng s tt c nhng c
trng ca h). iu ny lin h mt thc tim n ca vic
ha hp ngi kia vo trong s t nhn thc ca chnh mnh,
nhng g h gi l mt s t-tha giao thoa (s gi u hay
chng lp tm hay thn kinh ca t thn v k khc). Khi
t-tha giao thoa xy ra, hu nh c mt loi ng l ha nhp
tm l ca t thn vi ngi kia, ni m nhng bin gii ca
gia t thn v ngi khc ha tan mt cch cc b. Nhng
c im chng ta cho l thuc v chng ta v nhng c
tnh chng ta cho l ca ngi khc tr nn qun qut vo
nhau, v thc v t thn v ngi khc ha nhp vo nhau
- chng ta tri nghim mt cm nhn tnh cht ha hip.
Tnh chng lp t thn vi ngi khc c xem nh l ct
li cn bn v phn bit ca tt c nh hng li ch ny, khi
tht kh khn thin v, thnh kin, bo ng, v.v... nu
chng ta thy ngi khc nh l con ngi ging nh chng
ta - ti thiu trong mt cung cch cc b tm l.
D nhin, s thc tp s thu cm xy ra trong nhiu trnh
- chng ta nhn thy mt cch tnh thc rng mt b phn
hay kha cnh no ca tin trnh, trong khi nhng b phn
khc l t ng hay tim thc. Th d, khi chng ta thc tp
s thu cm, chng ta c th tri nghim mt cch thc
nhng kha cnh no ca ngha tnh cht ha hip hay
thng nht c kt qu t t-tha giao thoa - th d, chng ta c
th cm thy cm xc gn gi vi ngi kia, nhn thc ngi
y l ging vi chnh chng ta, cm thy quan tm cho s ct
tng ca ngi y, hay n gin l c mt cm gic rng ri
hn v s toi nguyn vi mi quan h.
Tri li, c th c nhiu kha cnh ca nhng tin trnh
tm l tim tng m chng ta hon ton khng nhn thy
mt cch tnh thc, l iu i khi c th c mt s nh
hng k l. Th d, theo mt nh kho st, s chng lp t
thn v ngi khc xy ra tronghai hng: Trong mt hng,
s phng chiu nhng c trng ca chnh mnh trn ngi
khc, thy ngi y nh s hu mt s c trng no ca
chnh mnh, nh chng ti gii thch. Nhng n l hng
ngc li c th tr thnh hi k l: Chng ta cng thy
chnh mnh nh s hu cng nhng im no nh ngi
kia, ng ha ngi kia vo trong t th. Nu i tng s
thu cm ca chng ta l mt thnh vin ca mt nhm-
ngoi n tng rp khun, cng c mt khuynh hng
a vo nhng c trng n tng rp khun ca ngi kia.
tng c nhng th nghim hp dn minh chng cho
nh hng ny. Adam Galinsky, mt nh tm l hc ti i
hc Northwestern, hon tt mt lot th nghim s dng
nhng hnh nh ca mt vi nhm n tng c hu, cho thy
cc c nhn c th a vo nhng c trng ca mt nhm-
ngoi n tng c hu sau khi thc tp s thu cm i vi
mt thnh vin ca nhm y. Nhng nh nghin cu cho
nhng i tng mt hnh nh ca mt n i trng i c
v nhan sc ti mt trn u bng c na, ng len v mi th,
v gy ra nhn thc hin hu bng vic yu cu h vit mt
tiu lun ging nh h l ngi i trng y tng tng
i sng ca c ta nh th no, v.v... Sau , cc i tng
c yu cu in vo mt bng cu hi tr li c nhn
nh mt phn ca cuc nghin cu c v l ring bit v
khng lin h. H c yu cu t din t trong chi tit, k
c lng nh t l h hp dn, xinh p, v sexy nh th no.
Sau ny, nhng ai tng tham d trong thc tp tip nhn
nhn thc, c nam v n, nh gi t l ca chnh h hp dn
hn v sexy hn nhiu (nhng c trng n tng c hu c
th ca n i trng) hn l mt nhm kim sot nhng
ngi khng t h vo trong hon cnh ca k khc.
Nhng th nghim tng t c tin hnh ch dn cc
i tng bng vic cho h tip nhn khi nim ca nhiu
nhm n tng c hu khc nhau, i khi s dng nhng tiu
lun ngy trong i, bng vic xem video nhng thnh vin
ca nhm din t i sng ca h, trong khi cc i tng
c hng dn lng nghe vi s thu cm (nhm kim
sot c hng dn lng nghe mt cch khch quan,
khng suy ngh v quan im c nhn). Thnh vin ca cc
nhm k c mt ngi n ng trung nin da en, mt gio
s khoa hc chnh tr da trng, mt ng lo. Cc c nhn
lng nh chnh h nh cao hn trong c nhng c trng
tch cc ln tiu cc cho nhng nhm ny. Nhng iu ngay
c l k hn l cc c nhn c qun st biu l thi
ph hp vi nhng n tng rp khun c hu, chng hn
nh nhng i tng n ng da trng biu l thi n o,
gy hn hn v t thi hung hng hn sau khi tip nhn quan
im ca n ng da en - v h hnh ng yu km hn trn
th nghim v tr thng minh sau ny, c th ty thuc vo
nhng nhn thc n tng c hu. Nhng ai c ch dn vi
nhng n tng rp khun c hu ca ngi gi hnh ng
t hi hn trong nhim v ghi nh sau ny - v c qun
st bc xung cu thang mt cch chm ri tip theo m
khng nhn thy mt cch thc s thay i ny. Cui cng,
nhng ai xem video ca nhng gio s trong khi tip nhn
nhn thc c thy hnh ng tt hn mt cch ni bt sau
ny trn nhim v thng minh v nhng th nghim chnh
thc v kh nng chuyn mn v lun l.
Mt s khm ph l k trong nhng th nghim ny l
cc c nhn chng t s gim thiu n tng rp khun v
thnh kin sau khi thc hnh s thu cm, tuy th biu hin
nhng thi n tng rp khun c hu ny - chng minh
mt s khng phi hp gia thi v nhn thc v phn
on - kt qu t nhng li mn ring r trong no b chu
trch nhim cho mi hnh vi ny.
C CU NO B TIM TNG CA S THU CM
Trong khi mt s nh nghin cu kho st nhng gii
thch cho nhng li ch ca s thu cm t quan im tm l
hc, chng hn nh t-tha giao thoa, cng lc c v s hp
dn trong vic tm kim cho mt c cu thn kinh hay no b
tim tng s thu cm-vi mt s khm ph kinh ngc trong
nhng nm gn y.
Tt c mi ngi c sinh ra vi kh nng cho lng trc
n. Ha ra l tc ng trong no b. Tuy nhin, dng nh
r rng rng ging nh nhiu c trng bm sinh nhn bn
khc, khng nghi ng g nhng khc bit c nhn trong
mc ca s thu cmt nhin l bt c con ngi c
th no c th s hu - phm vi t mt s nh nhng c
nhn nhng ngi vi c cu no b cho vic pht sinh s
thu cm c th b ri lon trong mt cch no n nhng
ai dng nh sinh ra vi mt kh nng k diu cho s thu
cm v bi mn.
Nhiu s thu hiu ca chng ta v vn s thu cm
c pht sinh trong no b, ging nh nhng cm xc tch
cc khc, c khm ph trong hai thp nin qua - v
c mt s khm ph kinh ngc. Mt trong nhng khm
ph hp dn nht c phi by tnh c trong nhng nm
u thp nin 1990. Nhng nh nghin cu Giacomo Riz-
zolatti v Vittorio Gallese ti i hc Parma ca i Li
nghin cu nhng h thng thn kinh c th trong no b
ca nhng con kh macaque chu trch nhim cho vic gi
i nhng ch dn n cnh tay v bn tay ca kh vn ra
v nm ly mt i tng, trong trng hp ny l ht u
phng. (N c bit n nhiu, d nhin, mi chc nng
m thn th biu hin, c nhng vng c bit trong no b,
ph hp vi nhng nhm t bo no, c gi l thn kinh,
chu trch nhim cho chc nng y. Nhng thn kinh gi cc
thng ip theo ng ca c nhng du hiu ha hc v
in trng, c dn dc theo mt lot nhng si thn kinh
di, n nhng b phn mc tiu, a cho nhng hng dn
trn nhng g cn lm. Th d, c mt vng kim sot nhng
ng tc ca bn tay, v mt vng khc nhn thng tin cm
gic t bn tay, v.v...)
Mt ngy n, mt trong nhng nh nghin cu a tay
ra cho ht u phng n con kh. Ri th h thy cng
nhng dy thn kinh trong no b kh bt u kch thch -
mt cch chnh xc ging nh con kh t vn ra cho chnh
n! y l mt khm ph k l v hon ton khng ng
c, v kho st xa hn, nhng nh nghin cu khm ph
rng c nhng t bo c bit trong nhng vng no ca
no b kch thch c khi con vt biu hin mt hnh ng
v khi con vt qun st mt k khc biu din cng hnh
ng y. Cc nh nghin cu t tn nhng t bo ny thn
kinh phn chiu, v khi chng phn chiu thi ca mt k
khc - chng vn hnh dng nh con vt t n hnh ng
mt cch vt l, mt thi m trong thc t ch n thun
l chng kin. Sau ny, cng nhng loi t bo ny c
thy trong no b con ngi. Do vy, trong mt ngha, iu
ny c th c thy nh mt s tng lin thn kinh ca
s t-tha giao thoa - v khi m nhng t bo ny b dnh
lu n, chng khng th phn bit c gia t chng biu
hin hay k khc biu hin hnh ng. Trong thc t, mc
d nhng t bo ny c tm thy ch trong nhng vng
no , chng hn nh nhng ni lin h n cc c ng
ca bn tay v ming, mt s nh nghin cu cm thy rng
nhng thn kinh phn chiu ny c th ta lc trong nhng
vng khc ca no b, v c th lin h trong vic pht sinh
s thu cm.
S nghin cu xa hn trong thp nin qua minh
chng nhng c cu thn kinh hp dn lin kt t vi
tha. C mt khi lng ng k ca nhng chng c ca
nhng nghin cu v th nghim c thm quyn h tr mt
l thuyt c bit nh kiu mu nhn thc-hnh ng,
l iu mc d ng mt vai tr trong s thu cm - xt cho
cng c l tiu biu s tng lin thn kinh ca t-tha giao
thoa. L thuyt ny cho rng khi mt ngi nhn thc mt
ngi khc tri nghim mt cm xc, no b t ng kch
hot nhng vng chu trch nhim cho s pht sinh cng
nhng cm xc trong ngi qun st. Mt h thng nh vy
c ngh l chu trch nhim cho ngi qun st ti sng
to trong th trng ca ngi m h ang nhn thc, gip h
cng hng vi ngi kia. No b ca ngi qun st kch
hot nhng vng phi hp vi vic hnh thnh mt khuynh
hng hnh ng trong mt cch no y - ging nh
ngi qun st ang sn sng kch thch cng nhng vn
ng v tin trnh sinh l hc m h ang qun st trong
ngi khc - ni cch khc, ging nh ngi qun st l
ging nh ngi b qun st.
Nhng nghin cu ghi nhn nhng g ang xy ra trong
no b ca cc i tng th nghim, s dng my fMRI
(my o cng hng chc nng in trng), khi h xem
mt video v mt ngi no ang nhn mt kch thch
au n, cho thy rng n gin xem mt ngi no khc
tri nghim au n s kch thch trong no b ca ngi
qun st mt s nhng vng phi hp vi kinh nghim u
tay v au n; ni cch khc, cng h thng dy thn kinh
cho thy gia tng hot ng khi mt ngi b tri nghim
au n cng nh khi mt ngi qun st mt ngi khc
tri nghim n au. iu ny tiu biu cho mt loi chia
s kinh nghim trc tip trong trnh thn kinh, mt loi
ng nht ca t thn v ngi khc - mt s giao thoa
thn kinh t-tha.
May mn thay, khi mt i tng qun st ngi khc
trong au n, s giao thoa ny khng bao gm s kch
thch nhng vng no b lin h trong vic ghi mt m cho
nhng kha cnh nhy cm ca au n, ni cch khc, b
phn ca no b cho bit mt ngi m s tri nghim tn
thng mt cch vt l. Nhng vng kch thch thng thng
lin h nhng kha cnh ng c v tnh cm ca au
n. iu ny c ngha rng nhng vng ca no b lin h
vi vic chun b cho ngi ta di chuyn i ni khc khi
ngun gc ca au n (th d, rt tay khi la), v nhng
vng ca no b lin h trong vic pht sinh cm gic kh
chu c kch hot trong c ngi qun st v ngi tri
nghim. Bt chp ngi qun st tri nghim ra sao khi ang
xem, s giao thoa ch l cc b; nu tt c nhng vng
ging nhau ca no b c kch hot, n s to nn mt loi
o gic v n s ti to thc t tri nghim m chng ta ang
chng kin.
D nhin, n lm nn mt ngha trn vn ti sao c
nhng s khc bit gia s tri nghim u tin v s qun
st kinh nghim - hay ti sao ch c s giao thoa cc b ca
nhng h thng thn kinh pht sinh au n hn l s giao
thoa hon ton. Nu tt c nhng h thng thn kinh chu
trch nhim cho vic pht sinh mt kinh nghim c kch
thch khi ang qun st thi ca mt ngi khc, th th
ngi s ngh rng h ang tht s tri nghim thi y;
n s to nn mt loi o gic s ti to mt thc t ca bt
c kinh nghim no a ra.
TRAU DI S THU CM LN HN
Th th, chng ta thy c nhng li ch mnh mang
ca vic thc tp s thu cm nh th no - c nh mt gii
php c th n vic vt thng nhng rc ri x hi v nh
mt loi i tr trn mt trnh thng thng hng ngy,
lm thun li chc nng x hi mi ngy. Trong khi mi con
ngi c th sinh ra vi mt trnh t nhin no ca
thu cm, c nhng nghin cu khoa hc phong ph cho
thy rng kh nng ca mt con ngi cho thu cm (nh vi
nhiu k nng khc) c th c gia tng qua s rn luyn
v n lc cn trng.
Cung cch thng thng nht ca vic thc tp v lm
mnh kh nng thu cm, nh chng ta thy, qua s thc
tp cn trng ca vic tip nhn nhn thc, tng tng
chnh mnh trong v th ca ngi khc. Vic trau di thu
cm qua vic tip nhn nhn thc l nh hng nhng c
nhng s gii hn t nhin no . c t Lai Lt Ma cng
hin mt phng php thay i trong vic pht sinh s thu
cm, mt phng php nng ng hn khng ty thuc trn
kh nng ca chng ta tng tng hay lin h n nhng
hon cnh c th hay cc iu kin i sng ca mc tiu
cho s thu cm ca chng ta. S tip cn trit khc bit
ca c t Lai Lt Ma lin h s qun chiu su xa v tnh
nhn bn chung ca chng ta.
S THU CM QUY C: CN C TRN S TIP NHN NHN THC
Phng php quy c c s dng khi chng ta ang c
gng mt cch cn trng v thc gia tng s thu cm
lin h n c gng tng tng hoc l chnh mnh trong
nhng hon cnh c th ca ngi kia hay tng tng
mt cch trc tip hn nhng g c th ging nh ngi kia.
Chng ti tng ni v bn cht hai chiu ca s giao thoa
t-tha. Phng hng u tin lin h n vic phng chiu
vo trong ngi khc, thy ngi kia nh s hu nhng c
trng m t chng ta c. Phng hng th hai lin h tip
nhn trn nhng c trng ca ngi khc, nhn thc t thn
c cng nhng c im nh i tng. Loi u tin khng
i hi s hiu bit v ngi khc. Chng ta c th phng
chiu nhng c trng ca chnh mnh trn bt c ngi no
- hay ngay c mt con th nui, cho vn y. Loi th hai
i hi mt mc no ca kin thc v ngi khc,
hay ti thiu suy ngh chng ta c kin thc v h. C mt
bng chng th nghim no xut rng chng ta khng
cn bit bt c chi tit no v lch s c nhn ca mt ngi
nhm cm nhn s thu cm. Tuy nhin, cng dng nh
rng s thu cm c lm thun li nu chng ta c th
lin h n kinh nghim ca ngi kia nh mt kt qu kinh
nghim trc y ca chng ta; ni cch khc, d dng hn
kinh nghim s thu cm cho mt b m nu ngi ta
tng lm m, d dng hn kinh nghim thu cm cho
mt lnh cha la nu ngi ta tng l mt lnh cha la.
Trong khi bit iu g y v mt ngi khc, v thy ngi
y nh tng ng vi chng ta trong mt cch no y l
khng cn thit tri nghim thu cm (lng trc n), n
tht s h tr.
y l mt trong nhng gii hn ca s thc tp thi
quen tip nhn nhn thc nh mt phng tin thit lp
s thu cm. Xt cho cng, nhng hon cnh i sng c
bit m chng ta c th c thng thng vi ngi khc l
gii hn. Cng c nhng s gii hn khc: Mt s nh nghin
cu biu l s quan tm, th d, v mt hon cnh ni m
mt ngi c gng thit lp s thu cm vi mt ngi
u trc neo-Nazi (tn Pht xt). Nu mt ngi sp v
tip nhn nhng c trng n tng c hu rp khun ca
mt nhm, nh c din t trong th nghim trn, nhng
ngi u trc, th d th, c th khng l mt s la chn
tt p lm ca mt nhm phn chiu v thc - hay cho
vn y, nhm c th khng l mt s la chn tt nht cho
vic hnh thnh mt tnh th t - tha tng giao, ni m ngi ta
cm thy hai gi tr hay biu trng tng ng. May mn thay,
iu ny khng thng xy ra, v nhng nghin cu khc
cho thy rng vic ha nhp nhng c im xy ra vi thu
cm v s t-tha giao thoa tim tng thng lin h n nhng
c trng tch cc; nhng iu thng gp phi l s ch trch
v nh hng cng cng nu mt ngi bt u tuyn b rng
h c th thy nhng th t nhn thc ca nhng ngi u trc
Nazi, ngay c nu ngi ta khng ng vi nhn thc y.
S THU CM CN BN: CN C TRN TNH NHN BN
CHUNG CA CHNG TA
y l ch m phng php ca c t Lai Lt Ma c
s tin b k diu: S ni kt vi ngi khc cn c trn tnh
nhn bn chung ca chng ta! Vi s tip nhn nhn thc,
chng ta phi da trn s tng tng ca chng ta, tng
tng nhng g c th ging trong v th c nhn v hon
cnh c bit - v th hn nhn, ngh nghip, con ci, hay
tri nghim qu kh. Vi S Tip Cn Thc T ca c
t Lai Lt Ma, chng ta c th cn c trn nn tng chung
trong thc t ca chng ta - trn s tht khng th ph nhn
rng chng ta v ngi khc u l nhng con ngi. iu
ny khng phi phng on. Khng cn phi c gng
tng tng nhng hon cnh c th v i sng ca con
ngi, cng khng phng chiu nhng c im ring ca
chng ta trn ngi khc cho d h tht s s hu nhng c
im y hay khng. Vi s tip cn ca ngi, cn c trn s
qun chiu tnh nhn bn chung, s t-tha giao thoa c
xy dng trn nhng c trng chung m chng ta cng chia
s nh nhng con ngi - th d, tt c chng ta u mun
hnh phc, tt c chng ta khng mun kh s, tt c cm
thy au n, tt c mun c yu thng, v.v... iu ny
to nn s thu cm nng ng hn, bi v chng ta c nng
lc v sc mnh ca thc t pha sau chng ta. Thm na,
vi s tip cn ca c t Lai Lt Ma chng ta c th cm
nhn s thu cm cho mi con ngi, ngay c nhng ai m
vi h chng ta c th ch c mt t im chung trn b mt.
Trong khi chng ta thy vic tip nhn nhn thc quy
c hot ng vt thng n tng c hu v thnh kin
nh th no, vic trau di thu cm cho mt thnh vin ca
mt nhm-ngoi n tng c hu m rng vt khi mt
c nhn n l n ton th nhm, v th chng ta khng
thnh kin chng li nhm y na. s gii hn ca n tng
c hu v thnh kin khng m rng n nhng nhm n
tng c hu khc. Vy th, chng ta c th vt thng thnh
kin ca chng ta chng li nhng ngi M gc Phi chu,
th d th, qua s thc tp v thu cm, nhng iu ny s
khng nh hng trn nhng cm gic ca chng ta v nhng
nhm chng tc khc. Bng vic t nn tng s thu cm
ca chng ta trn nhng c trng thng thng ca chng
ta nh nhng con ngi, mt cch cn bn chng ta ang m
rng phm vi thu cm ca chng ta bao gm tt c nhng
nhm n tng rp khun c hu!
NNG LC CA THU CM
Chng ti trnh by nhiu li ch c th c kt qu t
vic trau di cn trng s thu cm (lng trc n) c cho hnh
phc c nhn v trong vic vt thng nhng rc ri x hi.
Nhng nng lc tht s ca thu cm m rng thm ch vt
khi nhng g chng ti tho lun n nh vy. Nhng
nghin cu v vic gii cu nhng ngi Do Thi trong Th
Chin Th Hai, th d th, cho thy rng thu cm ng
mt vai tr quan trng trong thi gip ca h. Trong
nhiu trng hp, thu cm l nhn t chnh yu ng
vin con ngi, cho php h vt khi s xu c v nhng
p lc v cng ca x hi chung quanh h cu gip ngi
Do Thi khi ci cht no , thng l him ha bao trm
chnh h. iu ny i hi nhng trnh cao nht ca sc
mnh, can m ni ti v o c vn ton - v n thng l
nng lc ca s thu cm [lng trc n] (v d nhin l ca
t bi m chng ti trnh by vn tt) h tr h ng
vin cho nhng phm cht anh hng ny.
By gi, nghin cu cho thy rng cc c nhn thng
tri nghim s thu cm cho nhng ai h nhn thc nh
tng ng vi h trong mt cch no . Trn mt trnh
thc tin, iu ny c ngha l nu nhng ngi cu gip
nhn thc cc nn nhn nh ging vi h, tng t trong sc
tc, nhng thi , c tnh hay nn tng vn ha, th th h
s ng ha mt cch d dng hn vi nn nhn, tri nghim
thu cm hn, v c th thch gip hn. y chng
ti ang ni v loi thu cm quy c, cn c trn vic tip
nhn nhn thc. Mt s nh nghin cu v dit chng ngi
Do Thi (Holocaust) xut tng rng l do ti sao c
rt t ngi cu gip trong Th Chin Th Hai l bi v i
vi ngi Do Thi th qu him hoi tm thy nhng c trng
tng t ny n nhng ngi khc chung quanh h.
Tuy nhin, nhng nh nghin cu cng xut tng
rng i vi rt t ngi Do Thi, nhng ngi c gii cu
trong u chu b Pht xt Nazi chim ng, c hai loi
ngi cu gip. Loi th nht l nhng ngi cu gip m
h ng nht h vi nn nhn v thy nn nhn nh tng
ng vi chnh h cn c trn nhng lnh vc k c chnh
tr, thn hc, v kinh t x hi. Cc ngi cu h ny gip
nhng ngi Do Thi cn c trn loi thu cm [trc n]
quy c.
Nhng loi nhng ngi cu gip kia th khc bit. Nhm
nghin cu v dit chng ngi Do Thi, Drs. Sam v Pearl
Oliner nhn ra mt nt c bit biu th c im nh
loi th hai. H ch rng, loi ngi cu gip kia l cc
k cao thng trong iu m h gi l lng qung i. Nt
c bit ca lng qung i c nh ngha nh mt s ni
kt vi ngi khc qua nhn thc ca tnh nhn bn chung.
Nhng c nhn ny pht sinh lng thu cm [trc n] trn
tnh nhn bn chung ca h vi cc nn nhn, khng da trn
bt c tng ng nhn thc no trong nhng c trng x
hi, ti chnh, chnh tr, hay tn gio.
iu g khc bit gia thu cm quy c v thu cm cn
c trn tnh nhn bn chung ca chng ta? an Mch, c
mt s ng nht ha vi ngi Do Thi bi nhng ngi
thuc chng tc khc trc chin tranh - v s thc tp rng
ri hn trc chin tranh v vic lin h vi ngi Do Thi
cn c trn tnh nhn bn chung ca chng ta hn l nhng
tng ng nh hp trn nhng nt c th. Trong nhng
vng nh Ba Lan v Lithuania, nhng khc bit chnh tr v
thn hc trc chin tranh c tuyn b, v cc c nhn
thch tri nghim thu cm quy c, c hng n ch i
vi nhng ngi ca cc nhm x hi ging nhau v chnh
tr, tn gio hay x hi. an Mch, 96 phn trm c dn
Do Thi c cu gip! Ba Lan v Lithuania, 95.5 phn
trm ngi Do Thi b git!
Mt s thu hiu su xa v tnh nhn bn chung, s thu
cm v bi mn, mt s tnh thc v gi tr thc hnh chn
tht ca nhng th ny, v lng can m thi hnh chng
trong i sng hng ngy khng th ch c quyt nh hay
nh hng nhng trnh ca hnh phc c nhn v x hi,
nhng cng vo nhng lc ngay c c th l mt vn ca
sng, cht, v tn ti. Mt cch cn bn, chng c kh nng
nh hng tng lai ca nhn loi.
NH NGHA BI MN
Cui cng chng ti n cc im ca nhng cm xc
con ngi: Bi mn. Bi mn c nh ngha mt cch thng
thng nh mt loi thng cm hay ci m n kh au ca
ngi khc, phi hp vi nguyn c rng h c t do
khi kh au ca h. Nhng nh ngha ca mt s ngi
bao gm nguyn c gip con ngi kh au.
Tuy nhin, i vi nhng mc tiu ca chng ti y
vo nhng lc c th li ch ngh v bi mn trong dng
thc ca mt nhm nhng cm xc lin h hay nhng th
trng tinh thn tch cc hn l mt cm xc duy nht, tng
t vn chng ti nhn thc gia nh hy vng trc y
nh th no. S dng kiu mu ny, chng ti c th ngh v
gia nh bi mn nh bao gm mt con s ca nhng th
trng tinh thn v cm xc tch cc lin h nh th no - thu
cm (trc n), bi mn, n cn, v.v... Tri qua hng nm, c
t Lai Lt Ma s dng nhiu dng thc din t nhng
th trng tch cc ca tm thc trong gia nh ny - mt lng
ho tm, tnh cm, v mt tri tim nng m l ba th m
ngi thng dng. Khi ngi ni v tnh thn hu, ging iu
ca ngi chuyn ti mt cch ph thng cng ngha. Trong
nhng nm gn y hn, khi ngi ni v bi mn ngi dng
nh ang s dng ch n cn thng xuyn hn.
NHNG LI CH CA BI MN
Bi mn c th c xem nh l th trng ca tm thc
hin hu ti giao im gia hnh phc ni ti v ngoi ti,
ni m hnh phc c nhn v hnh phc x hi ng quy ti
mt im duy nht, v mt loi thuc thn hot ng nh
mt loi i tr vi c ni khn cng c nhn v rc ri x
hi. Ti thiu, theo c t Lai Lt Ma, chng c khoa hc,
v ngha thng thng.
Nh th no? Chng ti khm ph nhiu rc ri trong
th gii ngy nay. c t Lai Lt Ma bit rng chng
ta cn nhiu phng php v cn hnh ng trn nhiu trnh
nhm trnh by nhng rc ri phc tp v a dng ca
x hi ngy nay. Nhng ngi cng gii thch vn hu
ht nhng rc ri ca x hi chng ta c lm nn trn trnh
cn bn nht bi nhng s hot ha in o no ca
nhn thc v suy t nh th no, bi nhng cm xc tiu cc
nh th no, v bi nhng cung cch m chng ta lin h
theo thi quen n ngi khc nh th no - l iu m mi
kh nng a vo trong mt phng hng tn ph ln nhau
trong cch ny hay cch khc.
By gi, bn cnh nhng s chy cha c th hn hay
nhng phng thc tr liu c bit hn cho nhng rc ri
ca x hi m chng ti tng ni n trong nhng chng
trc, chng ti cng ch ra vn pht sinh nhng cm xc
tch cc trong ph qut c th hot ng nh mt s i tr
n nhng nguyn nhn tim tng hay c bn ca nhng rc
ri x hi nh th no. Bi mn mang vi n tt c nhng
li ch ca c thu cm v cm xc tch cc. Nh mt trong
nhng cm xc tch cc nng ng nht, bi mn c th gt
hi tt c nhng li ch tim tng ca nhng cm xc tch cc
trong ph qut - nh chng ta tng thy, nhng nghin
cu cho thy nhng nh hng ca cc cm xc tch cc c
th sinh ra nhng nh hng ny, v n khng lm nn s
khc bit no cho d nhng cm xc tch cc c th gy ra
l tiu lm, vui sng, tnh lng, hay nhng cm gic ph
thng hn ca hnh phc hay nh hng tch cc, v.v...
Do vy, mt trong nhng cm xc tch cc nng ng nht,
bi mn mang mi li ch tim tng ging nh tt c nhng
cm xc tch cc cn li trong tng qut.
Tip theo chng ta thy cm xc tch cc ca thu
cm mang cng nhng li ch tng qut nh nhng cm xc
tch cc khc, cng thm n cng c nhng tnh cht c
bit m trong y n c th chuyn ha vn chng ta c
th lin h vi ngi khc nh th no, v th lm thun li
nhng rng buc x hi v lm thay i trong suy ngh c th
gip vt thng nhiu rc ri trong x hi ngy nay. Ging
nh vi nhng li ch ca nhng cm xc tch cc trong ph
qut, bi mn cng mang tt c nhng li ch ca thu cm
(trc n). iu ny l bi v thu cm l mt thnh t quan
trng ca bi mn. Bt c ni no c bi mn, chng ta lun
lun s tm ra mt mc no ca thu cm. V bi mn
lin h kh nng cm nhn ni kh ca ngi khc, chng ta
ti thiu phi c mt mc no ca thu cm cho ngi
khc. Do th, v bi mn i hi mt mc no ca thu
cm, cn bn bi nh ngha, hu nh chc chn rng vic
pht sinh mt th trng ca bi mn s mang tt c nhng li
ch tim tng ca thu cm m tng c tho lun.
Nh c t Lai Lt Ma ch ra, c mt s ni kt
mt thit gia thu cm v bi mn. T quan im kha hc,
nhng nghin cu phong ph ch ra mi lin h gia tip
nhn nhn thc, bi mn, v v tha, cho thy thu cm c
khuynh hng hng n bi mn v khuynh hng gip
ngi khc mt cch t nhin, nhng i tng ca lng bi
mn v thu cm ca chng ta. Th d, Batson kho st
mt cch rng ri mi quan h gia thu cm v bi mn, v
thy rng tip nhn nhn thc lm gia tng mi quan tm
thu cm, mt th trng ca tm thc a n vic gip
ngi khc, thc y n gin bi lng khao kht ci thin
s ct tng ca ngi khc. D nhin, lun lun c nhng
s a dng v nhiu nhn t khc bit c th ng gp n
kh nng ca mt c nhn no cho thu cm, bi mn, v
s p ng ca ngi y n nhng hon cnh ca ngi
khc. Trong mt s trng hp, thy mi vic t quan im
ca ngi khc c th khng t ng lun lun a n lng
bi mn ln hn cho ngi khc.
Trong nhng trng hp khc, bi mn c th khng lun
lun a n thi gip . Th d, i khi s thu cm
v lng bi mn ca mt ngi l rt ln, v ngi y kinh
nghim kh au ca ngi khc rt nhy bn, n ni h b
nh bi vi mt cm nhn kh au c nhn v khng th
hnh ng. Trong trng hp nh vy, chng ta c th cn
dng nhng sch lc gim thiu bn khon v s hi,
nh chng ti tho lun trong chng 9. Lun lun c
nhng khc bit c nhn. Mt ln ti hi c t Lai Lt
Ma v vn i ph vi nhng trng hp nh vy ra sao.
Cm nhn ca ngi l ngi ta c th cn hot ng trn vic
lm mnh hn lng bi mn, v cui cng n s tr nn
mnh vt thng cm nhn au kh c nhn.
BI MN V THAY I X HI
Trong vic ni v kh nng ca bi mn mang n nhng
thay i tch cc trong x hi - trong vic loi tr thnh kin,
phn bit, chng tc, xung t, bo ng, v nhng rc ri x
hi khc - r rng duy ch bi mn m thi khng th thay i
x hi. Xt cho cng, bi mn l mt th trng ca tm thc.
Nhm mang n s thay i x hi, hnh ng c i
hi - chng ta phi thay i thi phi hp vi nhng th
trng tn ph ca tm thc. D nhin, nh chng ta thy,
bi mn c kh nng tim tng chin thng nhng th trng
tn ph ca tm thc, chng hn nh thnh kin v th hn,
v c th chuyn ha cung cch chng ta nhn thc ngi
khc, chng hn nh thy ngi khc mt cch thc tin hn
v t n tng rp khun c hu hn. Ch vic y thi phi c
nh hng trong vic thay i cung cch chng ta lin h vi
nhng ai m chng ta hnh thnh s tip xc, v c mt tc
ng nh trn nhng ai trong mi trng tc thi ca chng
ta. V quan tm n nh hng lan truyn ca nhng cm
xc tch cc v bn cht ph thuc tng lin ca th gii
ngy nay, bt c tc ng tch cc no chng ta c trong mi
trng tc thi cui cng s c nhng nh hng su rng
hn, ging nh gn sng lan ta trn mt h.
May mn thay, nh hng ca bi mn trn thi ca
mt ngi vt khi s v hiu qu mt cch n gin th
ng bt c khuynh hng c nhn i vi thnh kin, phn
bit chng tc, xung t, hay bo ng. Bi mn c khuynh
hng to nn ng c tip nhn thm nhng bc nng
ng gip ngi khc, lm gim thiu kh au ca
ngi khc, v hnh ng lm tng tin li ch ca ngi
khc. D nhin, con ngi khc bit trong ngun gc, kh
nng, s thng minh, v nng lc gip ngi khc
v thc y thay i x hi. Con ngi phi quyt nh cho
chnh h cung cch tt nht v hiu qu nht m h c th
thc hin mt cng hin xy dng mt th gii tt p
hn. Nhng vic trau di mt th trng tm thc thc y
con ngi lm mt cng hin n mt th gii tt p hn r
rng l bc th nht.
BI MN V HNH PHC C NHN
Chng ti ni n trng hp bi mn l giao im
gia hnh phc c nhn v x hi, ng gp n c hai. Cho
n y, chng ti trnh by vn bi mn c th gip
vt thng nhng rc ri x hi nh th no, hay ti thiu
lm thay i trong suy ngh hu nh c th gii quyt nhng
rc ri x hi. Do vy nhng g tn ti ang ch mi lin kt
gia hnh phc v bi mn c nhn. Nhn thc ny ang dn
dn t c mt ng lc phng Ty, mc d vn ng
l c mt khong cch ln gia cp ca c t Lai Lt
Ma v bi mn, l iu lin kt chc ch vi hnh phc ring
ca c nhn, v quan im ph bin ca phng Ty.
Trong cuc tho lun bui tra y Tucson, c t Lai
Lt Ma khng i vo chiu su rng hn trong vic tho
lun bi mn trong tng qut. N l mt ch m chng ti
ni nhiu ln trong qu kh, v th thay v che lp quan
im c, ngi cht lc t tng ca ngi nm bt ct
li ca bi mn, thng ip cha kha, v trc tip bnh lun
trong phm vi hin ti ca chng ti. Bn cnh, sau khi i
vo chiu su n nh vy trong vic trau di mt thc v
tnh nhn bn chung ca chng ta v v.v..., nhng ch m
trc y ti cha tng nghe ngi gii thch trong cng cch
kh ging nh vy, khng c nhiu thm vo. Nhng tuy
th, nhm thu hiu quan im ca ngi v mi quan h
gia bi mn v hnh phc c nhn, tht li ch b sung
mt t bnh lun y.
Tri qua hng nm, ti khm ph vi c t Lai Lt
Ma mt s khc bit gia quan im ca ngi - quan im
ca o Pht Ty Tng - v bi mn v quan im ca phng
Ty. T nhn thc ca ngi, bi mn lin h s tnh thc su
xa v ni kh au c nhn v mt s n cn chn thnh, mt
nguyn c thnh tm con ngi c gii thot khi kh
au ca h, v mt kht vng lm iu g gii thot
kh au ca h. Quan im ca phng Ty v bi mn l
gn b chc ch vi lng v tha, l iu i n hon ho vi
mt ngha ca t hy sinh - ni m lng bi mn hay v tha
ca mt ngi c hng 100 phn trm n ngi khc,
v hnh phc ca chnh c nhn y khng cn bng nh phn
hy sinh cho ngi khc. Trong thc t, c ngha rng nu
chng ta c bt c t tng no v li ch t thn khi biu
l lng t t n cn vi ngi khc, n khng c tnh
nh mt hnh vi v tha hay bi mn thun khit. c t Lai
Lt Ma, bnh lun v iu thiu st ny v chnh mnh nh
mt i tng chnh ng ca bi mn, ngi cm thy rng
ngi phng Ty tht s thiu trong mch bi mn. Ngi
cm thy khng c g sai trong vic khi lng bi mn cho
chnh mnh cng nh cho ngi khc, cng khng c iu
g sai vi vic gt hi mt s tng thng c nhn nh mt
kt qu ca cm nhn t bi cho ngi khc - ni cch khc,
chng ta tm thy hnh phc c nhn nh mt kt qu ca
vic pht sinh t bi cho ngi khc.
Vn ha phng Ty c th vn khng t ng lin kt
khi nim bi mn vi hnh phc c nhn, nhng nhng
khm ph khoa hc ang bt u thay i iu . Ngay khi
nhng khm ph ny bt u ri khi cc phng th nghim
v trng i hc, v vo trong dng chnh ca vn ha ph
thng hin i, c l chng ta s thy mt s thay i gy
n tng su sc trong x hi chng ta khi ngy cng nhiu
ngi tm cu trau di mt cch nng ng bi mn cho
ngi khc nh mt phng tin t n hnh phc c
nhn v toi nguyn i sng.
Vo lc vit lot sch u ca Ngh Thut Hnh Phc,
ch c mt t nghin cu khoa hc lin h n hnh phc,
v dng nh ngay c t hn khi nghin cu v bi mn, mt
cch c bit v nhng kha cnh sinh hc. Trong b sch y,
chng ti cp mt hay hai th nghim c tin hnh
bi mt t nh nghin cu tin phong v hnh phc, x ro
vo lc . Tuy nhin, t lc y, c mt cuc Cch Mng
Hnh Phc ton cu, vi mt khm ph tht s v nghin
cu trn nhng cm xc tch cc, a n mt khi lng
ln mnh v nghin cu thit lp s ni kt gia hnh phc
c nhn v bi mn. Mt s nghin cu hp dn nht trong
lnh vc ny c tin hnh bi Richard Davidson, gim
c phng Th Nghim v Khoa Hc Thn Kinh Cm Xc
ti i hc Wisconsin - Madison. Vic lm t ph ny mt
phn c gi hng bi s tip xc ca Davidson vi
c t Lai Lt Ma nh mt b phn ca nhng cuc gp
g tip din ca Vin Tm Thc v i Sng. Nh mt kt
qu t nhng cuc nghin cu ca ng gim st s hot ng
ca no b qua vic s dng nhng my hnh dung no b
fMRI. Davidson nh v mt vng ca no b trong v no
phi hp vi hnh phc. Mt cch c bit, ng xc nh mt
vng ca v no pha trc bn tri phi hp vi nhng th
trng hnh phc, tch cc ca tm thc - chng hn nh nhit
tnh, hng hi, vui sng, kh lc, v kh nng hi phc tinh
thn. Trong mt lot th nghim, Davidson tm cch xem
nhng g ang xy ra trong no b khi ngi y ang tri
nghim bi mn.
Trong mt trong nhng th nghim m ti thch th v s
ni kt gia hnh phc c nhn v bi mn, bc s Davidson
v nhng ng nghip em mt thy tu Ty Tng ngi
Php vo trong phng th nghim ca ng nghin cu
nhng nh hng ca bi mn. V thy tu ny l mt ngi
c rn luyn tinh thng, ngi dnh nhiu nm trong
vng Hy M Lp Sn, thin qun v bi mn. t v tu s vo
trong my o in no EEG v my hnh dung no b
fMRI, Davidson bt u bng vic ghi nhn chc nng
ca no b v thy tu trong th trng th gin o lng
hot ng cn bn ca no b, sau ng yu cu v tu s
tin hnh mt bui thin qun mnh m v bi mn. Nhng
kt qu cho thy rng trong khi thin qun v bi mn, c mt
chuyn hng t ngt v pha tri trong chc nng bn tri
pha trc ca ng ta, le sng vng hnh phc ca no b,
a Davidson n kt lun: Chnh hnh ng quan tm cho
s ct tng ca ngi khc to nn mt cm nhn mnh
m hn ca ct tng trong chnh ng thy tu. C chng c
g hn kt lun v s ni kt gia hnh phc c nhn v
bi mn?
Cng c mt s nghin cu v s ni kt hnh phc c
nhn v n cn t t. Th d, trong mt th nghim, bc s
Sonja Lyubomirsky v nhng ng nghip ti i Hc Cali-
fornia Riverside yu cu cc i tng th nghim chn
mt ngy trong mi tun tin hnh nm hnh ng t
v n cn, t t. Nhng th ny khng nht thit cn l
nhng hnh ng anh hng t hy sinh; chng c th n gin
nh m ca cho ai y vi mt n ci m p hay b mt b
thm tin xu vo ng h u xe ca ai y sp ht gi. Sau
su tun, cc i tng trong cuc nghin cu tri nghim
mt s gia tng ni bt trong ton th mi trnh ca hnh
phc v toi nguyn i sng.
Cc cuc th nghim nh th ny thit lp mt cch
vng vng v s ng n ca nim tin nn tng ca c t
Lai Lt Ma: Nu chng ta mun ngi khc hnh phc, hy
thc tp bi mn. Nu chng ta mun hnh phc, hy thc
hnh bi mn.
Trong vic cung ng chng c v nh hng li ch ca
bi mn, ti s b sung thm mt nghin cu c iu khin
bi Dividson v cc ng nghip. By gi c mt chng c
c th rng chng ta c th hc hi rn luyn tm thc
vt thng nhng cm xc tiu cc, cng nh tr thnh
bi mn hn, hnh phc hn, v.v... Do vy, trong nghin cu
ny, cc nh chuyn mn ang kho st kh nng ca con
ngi rn luyn tm thc ca h - mt cch c bit nhn
vo kh nng ca h iu chnh nhng cm xc tiu cc
ca h. Trong bc th nht, cc i tng c cho thy
mt s hnh nh quy ry trong khi no b ca h c theo
di bi my hnh dung no b fMRI. Nhng hnh nh c
s dng khi dy nhng p ng cc k tiu cc l nhng
hnh nh thng thng ca nhng ngi b truyn nhim hay
c th l nhng ngi b m x ct xn, chng hn nh hnh
ca mt em b vi mt cc bu to ln mc pha ngoi mt
ca n. Chng hn nhng hnh nh c khuynh hng gy
ra nhng cm xc nh phn n, s hi, v mt th trng cm
xc tiu cc thng thng. iu ny c chng thc trn
my fMRI bng vic cho thy s kch thch ca nhng cu
trc nh amygdala, l iu nh chng ta by gi bit, l lin
h vi nhng cm xc nh bn khon v s hi, cng nh
nhng p ng cng thng.
Trong bc tip theo ca th nghim, cc i tng sau
thc tp mt k nng gim thiu p ng cm xc tiu
cc ca h. K nng lin h vic pht sinh mt cm nhn bi
mn. Cc i tng c hng dn nhn vo tm hnh
mt ln na, nhng ln ny vi mt s gi hng chn thnh
rng s kh au ca con ngi c minh ha trong bc
hnh c xoa du v quan im l tch cc. Nhn vo tm
nh trong cung cch mi ny hot ng nh mt loi thuc
gii n cm xc tiu cc - s kch hot ca amygdala b
trung ha! V vy, c chng c rng s thc tp bi mn c th
iu chnh hay gim thiu nhng cm xc tiu cc v cng
thng cng nh em li cc cm xc tch cc v hnh phc.
Nhn tin y, trong mt ngha rng ri hn, k nng ny
cng c th c thy nh mt bi tp trong vic nh gi
tch cc li tm hnh gy phin no, hay mt phng php
ca vic m rng quan im mt ngi, nhn vo n t mt
gc cnh khc, t mt nhn thc tch cc hn, v.v... - cng
chnh k nng c c t Lai Lt Ma xut trong nhng
chng trc y nh mt phng php h tr ngi ta
i ph vi nghch cnh v nhng rc ri hng ngy. y
mt ln na, chng ta c th thy y l mt k nng rt hiu
qu cho vic vt thng nhng cm xc phin no v hot
ng nh mt s i tr n nhng phn ng cng thng.
By gi chng ta thy vic thc tp bi mn khng ch
chuyn ha cung cch ca mt ngi suy ngh v ca vic lin
h n ngi khc trong nhng cung cch xy dng nim tin;
ti thm nhun dn tm linh ca cng ng; vt thng n
tng rp khun c hu, thnh kin, v phn bit chng tc;
v hnh ng nh mt bin php ngn nga chng li xung
t v bo ng nhng chng ta cng thy bi mn c th hot
ng nh mt ci ngun v hn cho hnh phc v ct tng
ca con ngi trn trnh c nhn. T nhn thc ny, c th
khng l mt s phng i thy bi mn nh mt cm xc
siu vit ca con ngi hay mt th trng tch cc ca tm
thc, giao im gia hnh phc c nhn v x hi. V, nh
c t Lai Lt Ma tng ch chng ta, vic trau di mt
s thu hiu v tnh thc su sc v tnh nhn bn chung ca
chng ta l mt phng tin trc tip v nng ng nht ca
vic thit lp mt cm nhn su xa v s ni kt vi ngi
khc c th hot ng nh nn tng ca bi mn.
BIN I NHN THC CNG CNG V BI MN
Bun thay, d nhin, chng ta khng thy bi mn v n
cn t t c thc tp rng trong th gii ngy nay. C l
mt trong tr ngi chnh l cng chng ph thng vn khong
nhn thc bi mn nh mt ci ngun gn b vi hnh phc
c nhn, chng ta khng nhn thc mt cch rng ri phm
vi bao qut nhng li ch thc tin c tm thy t s thc
tp bi mn. Chng ta vn nhn thc bi mn nh iu g y
m chng ta ban cho ngi khc, iu g y khng kt hp
vi chnh hnh phc c nhn trong cuc sng. Chng ta vn
cho bi mn nh mt gio hun tn gio, tm linh, hay o
c hn l mt th trng ca tm thc vi nhiu s dng thc
tin, cn c trn mt quan im v i sng c th c trau
di qua nhng phng php c chng minh.
S th thch dng nh l trong vic thay i nhn thc
cng cng v s thc tp bi mn, nhn thc bi mn nh
mt th trng ca tm thc vi gi tr thc tin tht s, kt
qu t mt quan im c th c trau di qua n lc ca
chnh chng ta. C l c th c mt nim m h v hy
vng cho mt s chp nhn nhanh chng ph bin v tm
quan trng ca bi mn, nhng duy tr trong tm t v tim
nng ca nhng b phn rng ln ca dn chng Hoa K tip
nhn nhng s thc tp trau di mt lng bi mn ln hn.
tng hy vng m h ny le ln c thy trong nghin
cu va c cp, c Davidson v cc ng nghip
tin hnh trong vic iu chnh cc cm xc tiu cc. gii
thch, trong nghin cu y cc nh chuyn mn quan tm
trong vic nhn vo nhng nh hng ca cc k nng ny
khng ch trn chc nng no b ca cc i tng nghin
cu trong phng th nghim, m cng trong i sng hng
ngy ca h, bn ngoi phng th nghim. Nh chng ti
cp pha trc, cortisol
(1)
l mt trong nhng kch thch
t
(2)
lin h trong p ng cng thng. Di nhng hon cnh
bnh thng, khi chng ta khng b cng thng, kch thch t
ny tit vo trong mu nhng cp cao vo bui sng,
1. Cortisol l mt loi hooc mn corticosteroid (corticosteroid l mt
loi hooc mn loi steroid tc l loi hp cht hu c t nhin c
tng hp bi cc tuyn ni tit trong c th) c sn sinh bi b phn tn l
Zona fasciculata trn v no thng thn (thuc tuyn thng thn).
2. Hormone.
ri th n dn dn h bt sut ngy. Khi trnh by trn mt
th, n cho thy mt s dc hay mt gc t bui sng
n bui ti. Di nh hng ca cng thng, kch thch t
ny c tit ra u u sut ngy, a n kt qu trong
mt ng bng phng trn th. Nhm iu chnh mc
cng thng ca i tng trong ngy, cc i tng phi
c o lng nc bt su ln trong sut c ngy. Theo
biu th nhng mc trn th, cc nh nghin cu thy
rng nhng ngi c thc tp bi mn hay k nng ti nhn
nh cho thy mt dc hn, cho thy t cng thng hn.
Nhng cui cng, chng ti i n im chnh yu.
Nhng mc bng phng ca kch thch t cortisol, vic
trnh by s tit ra lin tc ca cortisol trong cng thng,
cng phi hp vi mt con s nhng nh hng lm tn hi
n thn th. Mt trong nhng nh hng ny l mt vng
tht lng rng hn, hay mt ci bng b hn. dc hn
a n kt qu trong mt vng tht lng gim bt, mt ci
bng nh hn. C l iu ny c th l cha kha cho mt
chuyn ha t ngt qua m ca x hi Hoa K, sn sinh
mt x hi bi mn hn - c th chng ta tm thy mt
gii php k diu cho vic chuyn ha th gii v chm
dt bo ng cng th hn. C l tt c nhng g c th lm
l mt vi t bo gy no ng d lun (tabloid) siu th:
MI!!! KING C BI MN!!! VNG!!! KHM PH B
MT NGAY LP TC!!! KING KHEM BNG T BI!!!
VNG, NG Y! HY N CN V BI MN V MT
BA INCH
(3)
VNG BNG THT S QUA M!!
Nghim chnh m ni, c th chc chn rng nhn thc
ca cng chng v bi mn c th tr nn c tip nhn mt
3. I inch=2,5cm.
cch rng ri hn trn mt trnh ph bin nh c t
Lai Lt Ma v nhng ngi khc cho chng ta thy gi tr
tht s ca th trng tm thc ny, em n mt li ch v
vn cho hnh phc ca chnh chng ta v cho th gii rng
ln. V khoa hc cng c th ng mt vai tr ni bt y,
trong vic thay i nhng cung cch chng ta thc hnh thu
cm (trc n), bi mn, v nhng cm xc tch cc khc. C
th cn c thi gian, nhng c nhng du hiu tch cc rng
nhng tng ny ang t c s tha nhn mi ngy
lan rng hn. By gi c s hin hu mt hy vng tht s
cho mt con ng chn thnh c th a n c n hnh
phc c nhn ca chnh chng ta cng nh mt th gii tt
p hn.
Phn cui Tucson l cc im ca mt vi lot tho
lun din ra trong thi gian mt vi nm. V c th l mt lc
no y trc khi chng ti gp g li cho mt lot tho lun
khc, nn ti mang theo mt khn chong kata, mt khn
la trng, c trao i c nhng lc cho n ln u tin
v chia tay theo phong tc Ty Tng. Chic khn kata m ti
mang theo c bit xinh xn, di khong mi b
(4)
v rng
khong 2 b, c dt vi nhng biu tng thnh vng
cng nh nhng cu k nguyn c may mn v hnh phc.
Bui cui cng ca chng ti i n chm dt. Th k
ca c t Lai Lt Ma i vo trong phng cho bit rng
ngi no theo lch trnh din kin ngi n ri. p
li vi ngi th k bng mt ci gt u, c t Lai Lt
Ma quay li ni vi ti, Vy th, ny Howard, n lc kt
thc. V ti mun cm n ng. Ti thch th vi nhng
cuc tho lun ca chng ta v chng ta hy hy vng rng khi
4. 1b = 30,48cm.
ng chia s nhng khm ph dai dng ca chng ta vi ngi
khc c th c li ch cho mt s ngi no y.
Bit rng c nhng ngi ang ch i, ti vi v thu
thp nhng dng c thu thanh v tp v ghi chp, cm thy
hi bi ri khi ti tm kim chic khn kata tng ngi, ti
ni, Cm n c Thnh Thin v tht rng lng vi
thi gian ca ngi. Ngi bit khng, tri qua hng nm chng
ta cp n nhng ch khc lin h nhng vn x
hi, chng hn nh khong cch gia giu v ngho, vn
li sng c nhn, ch ngha tiu dng, v vn tham lam,
v.v... nhng nhng iu ny vn cn cn c khm ph mt
cch trn vn hn. V vy ti hy vng chng ta c th tip
tc nhng cuc tho lun ca chng ta vo mt ngy no y
sau ny.
Okay, rt tt, ngi tr li.
Mc d nhng chic khn kata thng thng c qun
trong mt cch m chng c by ra mt cch d dng,
chic khn ny c gi qu chc nn n cn mt vi pht
tri ra theo chiu di ca n. Khi ti lunh qunh tm ra
manh mi u khn, c t Lai Lt Ma bnh lun, ng
bit khng, phong tc trao i khn kata ny c mt ngha
biu tng d thng. Phong tc c gi hng t n ,
ni m nh du nhng s kin c bit, ngi ta thng
dng tng nhng trng hoa, hay khn chong cho nhau. Vt
liu tht s ca kata l len si truyn thng t Trung Hoa, v
ngi Ty Tng dng n nh mt phn trong phong tc ca
h. Do vy, trong tp qun ny, chng ta c th thy s ha
hip gia nhng con ngi ca ba x s n , Trung Hoa,
v Ty Tng. Tht l k diu! Trong giy pht sau cng y,
ngi bng v vo trong mt n ci k l, thn nhin, vui
v m khng bao gi khng nng bng ti ln v ban cho ti
hy vng cho kh nng tim tng tm ra nim hnh phc
chn tht.
V cng vi n ci y, c t Lai Lt Ma ng thi
a tay ra bt tay cng lc vi tay kia ko ti li gn
m chong thn thit.
n Tm L, ngy 23-02-2012
Hm nay, Tu Uyn va dch xong quyn sch Ngh
Thut Hnh Phc trong Th Gii Phin No tht l vui.
TC GI V DCH GI
I. TC GI
C T LAI LT MA sinh ngy su thng By, nm
1935, trong mt gia nh nng dn ngho vng ng Bc
Ty Tng. Vo nm hai tui, ngi c xc nhn l t Lai
Lt Ma, lnh t tm linh v th tc ca Ty Tng, th mi
bn trong mt s k tc tri di t su trm nm trc. Vo
nm su tui, ngi bt u s rn luyn ko di c i
ngi nh mt tu s Pht gio. T nm 1959, ngi sng
lu vong khi Ty Tng Dharamsala, n . N lc khng
mt mi ca ngi v quyn con ngi, ha bnh th gii, v
gi tr cn bn ca loi ngi a ngi n tm vc quc
t. Ngi l ngi nhn nhiu s vinh danh v phn thng,
trong y c gii Nobel Ha Bnh nm 1989 v Hun Chng
Vng Quc Hi Hoa K.
Khi c hi v vai tr ca ngi trong i sng, c t
Lai Lt Ma thng lin h chnh ngi nh mt thy tu gin
d. Nhiu ngi khc xem ngi l mt trong nhng lnh t
tm linh ni ting nht ca thi i chng ta v mt trong
nhng hc gi v o s Pht gio hng u ca th gii.
Trong phm vi nhng cuc du hnh rng ri, ngi cng ni
cng bin h cho ch nguyn ca ngi trong i sng. Th
nht, ngi nguyn c gng thc y cho nhng gi tr cn
bn ca con ngi, hay nhng g ngi thng lin h nh
nhng o c th tc. Th hai, ngi nguyn thc y ha
hip v thng hiu trong nhng truyn thng tn gio quan
trng ca th gii. V th ba, ngi nguyn i vi vn
Ty Tng, dng hin n nhng li ch ca ng bo Ty
Tng, hnh ng nh mt pht ngn vin trong s u tranh
ca h v nhn quyn, s t tr, v t do rng ri hn. Bt c
ni no ngi n, c t Lai Lt Ma, ngi biu hin mt
s ci m chn thnh n thnh chng cho lng n cn t t,
t bi, bao dung v trch nhim ph qut.
tm hiu thm v c t Lai Lt Ma, k c chng trnh
ging dy ca ngi, xin hy thm trang www.dalailama.com.
HOWARD C. CUTLER, M.D., l mt nh tm l tr liu,
tc gi sch bn chy nht, v ngi ging thuyt. ng l
ng tc gi vi c t Lai Lt Ma v lot sch ni ting
Ngh Thut Sng Hnh Phc, tng c dch ra trong
nm mi ngoi ng v xut hin trong danh sch bn
chy nht trn th gii. Quyn sch u tin, Ngh Thut
Hnh Phc: Cm Nang Cho Cuc Sng, xut hin trn danh
sch Bestsellers ca The New York Times trong chn mi
by tun. Nh mt nh chuyn mn hng u ca khoa hc
v hnh phc con ngi v mt nh tin phong trong lnh
vc tm l tich cc, Bc s Cutler cng hin nhng s
trnh by then cht, nhng th nghim, v nhng kha tm
hiu v thc hnh trn vn hnh phc n nhng c nhn
v cc t chc trong nhng thnh ph khp Hoa K v ton
th gii.
ng c bng c nhn v ngh thut, c nhn v ng vt
hc, v Bc s t University of Arizona College of Medicine,
cng vi bn nm nghin cu sinh hu i hc v tm l
tr liu. ng c bng chuyn nghip ca Hi ng Tm L
TC GI V DCH GI 501
Tr Liu v Thn Kinh Hc Hoa K v trong ban ch bt
ca Tp Ch Tm L Tr Liu Hoa K. Bc s Cutler dng
hin i mnh gip ngi khc tm mt nim hnh
phc, hon thnh, v thnh cng to ln hn. ng hin sng
Phoenix, Arizona.
bit thm v Ngh Thut Sng Hnh Phc, bao gm
sch, tho lun, v kha hc, hay lin lc vi Bc s Cut-
ler, hy thm trang www.theartofhappiness.com.
II. VI NT V TU UYN
Tu -Uyn l bt danh ca T kheo Thch T-c, hiu
Tu-Khng xut gia v tu hc ti TU VIN KIM SN, P.O.
Box 1983, Morgan Hill, CA 95038, Hoa K
Offce: (408) 848-1541, e-mail: tueuyen@gmail.com.
SCH DO TU UYN CHUYN NG
1- Ba Mi By Phm Tr o Gic Ng Lun Gii -
c t Lai Lt Ma gi nh xut bn.
2- Bn cht ca hnh phc - c t Lai Lt Ma & How-
ard Cutler - gi nh xut bn.
3- Bng Sng Con ng Gic Ng, His Holiness the
Dalai Lama gi nh xut bn.
4- Tm an bnh tnh lng Lama Thubten Yeshe - dch xong.
5- Cu chuyn mt gic m tc gi Paolo Ceoho Sch
truyn - dch xong.
6- Con ng n Tnh Lng, HH. The Dalai Lama -
Tu Uyn chuyn ng - sch - o Pht Ngy Nay pht hnh
thng 10/2010.
7- Lm th no thy mnh tht s - c t Lai Lt
Ma - Sch - (ang dch).
8- Ngh thut ca hnh phc trong th gii phin no
c t Lai Lt Ma & Howard Cutler - (dch xong ngy
23-2-2012).
9- Ngh thut sng - c t Lai Lt Ma - (dch xong
ngy 23-9-2011).
10- Con ng dn n an bnh chn tht - c t Lai
Lt Ma - ( dch xong).
11- Rng m t i - c t Lai Lt Ma - Sch - (dch
xong ngy 20-3-2012).
12- Tinh Thn Tu Gic Vn Th - c t Lai Lt Ma -
Tu Uyn chuyn ng - Sch - o Pht Ngy Nay pht hnh
thng 10/2010.
13- Tng quan v nhng con ng ca Pht Gio Ty
Tng - c t Lai Lt Ma - Sch - dch xong.
NHNG BI DO TU UYN CHUYN NG
1- m Nhc V c t Lai Lt Ma.
2- n Cn V T Bi - c t Lai Lt Ma.
3- n Nn Tip Nhn Kho Trn Bo ca Ty Tng.
4- Albert Einstein vi Thng v Pht gio.
5- p dng li Pht dy nui dng con ci tt hn.
6- Ba Phng Din Chnh Ca Con ng Gic Ng -
T s Tng Khch Ba.
7- Ba phng din chnh yu ca con ng - Geshe So-
nam Rinchen.
8- Bi hc lch s - Stephen Batchelor.
9- Bi Pht Nguyn Vnh Sinh Cc Lc - i S Tng
Khch Ba - Vit dch: Tu Uyn.
10- Bn c tin tng ti sinh khng? - Alexander Berzin.
11- Bo hnh vng chnh lun.
12- By iu qun nguyn Qun T Ti.
13- Bn l ho nhong - Tc gi:Ron Gluckman.
14- Bi mn v chic bng - tc gi: David Loy.
TC GI V DCH GI 503
15- Biu L Chn Thnh ca Bt Bo ng L T Bi Yu
Thng - c t Lai Lt Ma.
16- Bn Chn L Cao Qu, HH. The Dalai Lama.
17- Bc Ngoc ca Khoa Hc, His Holiness the Dalai
Lama - Tu Uyn Vit dch.
18- Cch Sng: Li Dy Ca c Dalai Lama V Nit
Bn - Himanshu Bhaga.
19- Cn bn c hnh - Tc gi: c t Lai Lt Ma.
20- Cu chuyn ca cy cung - tc gi Paolo Ceoho.
21- Cu chuyn ng ngn v nhng gi tr ca cuc sng.
22- Cy tu gic - Long Th i S - ang dch
23- Cht - Trung m Thn - Ti Sinh, His Holiness the
Dalai Lama.
24- Chin thng nhng cm xc tiu cc - Tc gi: c
t Lai Lt Ma.
25- C Phi Cha Gi-Su n n Hc Pht
Php - By Madhusree Chatterjee -
26- Cng ng a Cu v S Cn Thit Cho Trch
Nhim Ton Cu - HH. Da Lai Lama.
27- Cng ng Himalaya L Nhng Ni Tt.., c t
Lai Lt Ma - Tu Uyn chuyn ng.
28- Cc lc v lun hi: Bt nh trong tnh tng.
29- Cuc i ca T S Long Th - Alexander Berzin.
30- Cuc i ca T s V Trc.
31- Di Lc - c Pht sp n - 21/01/2012.
32- o c tnh dc Pht Gio.
33- o c tnh dc Pht Gio: Chuyn y ngoi hn nhn.
34- o Pht Hp Dn Trong Th Gii Hin i - Tu
Uyn chuyn ng.
35- o Pht l g? Lama Thubten Yeshe 12/12/2010.
36- o Pht Ty Tng hong php hi ngoi.
37- o Pht v Gio dc - Tc gi: Ed Halliwell.
38- o Pht v mt trng - Tc gi: Nick Wallis gii
thch ti sao.
39- o Pht v N Tu, c t lai Lt Ma - Tu Uyn
chuyn ng.
40- o Pht V Tnh Trng Khn Cp V Kh Hu Nng
Lng - Tu Uyn chuyn ng.
41- o Pht, V Tr Hc V Tin Ha - David Loy.
42- t n Bnh An Qua An Bnh Ni Ti - HH. the
Dalai Lama.
43- t Lai Lt Ma, Con Trai Ti, Diki Tsering.
44- t Lai Lt Ma, Thc Ph Ca Ti - Khedroop Thondup.
45- i Tm Ho Bnh Ni Ti v Thc Tin - HH. the
Fourteenth Dalai Lama
46- i tm s t ti ca thi i mi.
47- i t Vin ly n T bi.
48- iu tuyt vi nht v t hi nht ca chng ta.
49- i Sng v S Thc hnh hng Ngy ca Ngi
Pht T Phng Ty - Alexander Berzin.
50- ng c v nguyn vng - Tc gi: c t Lai Lt Ma.
51- i ph vi nhng cm xc phin no nh th no?
c t Lai Lt Ma
52- c Dalai Lama v Cc Nh Thn Kinh Hc Kin
To Mt Cu Ni Gia Pht Hc v Y Hc Ty Phng -
Mitzi Baker.
53- c t Lai Lt Ma Cng Vi ng Bo Ty Tng
Tng Nh c Ban Thin Lt Ma Th 10.
54- c t Lai Lt Ma ng khi t vn thay i kh
hu ln hng u.
55- c t Lai Lt Ma Hp Dn 14 ngn ngi ti Bell
Centre, Canada.
56- c t Lai Lt Ma hng dn v gio hun nhng
giai trnh gic ng c t Lai Lt Ma.
TC GI V DCH GI 505
57- c t Lai Lt Ma khai mc l hi Ha Bnh ti Pune.
58- c t Lai Lt Ma Tn ng Mc Tiu 350 PPM
CO2, Tu Uyn chuyn ng.
59- c t Lai Lt Ma Tr Li Phng Vn Ca Wang
Lixiong - Tu Uyn chuyn ng.
60- c t Lai Lt Ma Trao i Vi Ngi Trung Quc
Qua Mng Twitte.
61- c t Lai Lt Ma Truyn i Gii.
62- c t Lai Lt Ma v Gii Nobel Ha bnh.
63- c t Lai Lt Ma v Hun chng vng quc hi
Hoa K.
64- c t Lai Lt Ma v Ty Phng.
65- c t Lai Lt Ma m lun vi Robert Thurman.
66- c t Lai Lt Ma m lun vi tp ch Newsweek.
67- c t Lai Lt Ma m lun vi tp ch Rolling
Stones - 02/08/2011.
68- c t Lai Lt Ma m lun vi tp ch Time -
05/08/2011.
69- c t Lai Lt Ma vn p vi Glassman.
70- c t Lai Lt Ma vn p vi Oprah.
71- c t Lai Lt Ma vn p vi Raimondo.
72- c t Lai Lt Ma vn p vi Spalding Gray.
73- c t Lai Lt Ma vn p vi Yowangdu.
74- c t Lai Lt Ma vn p vi tp ch Trung Hoa
ngy nay.
75- c t Lai Lt Ma vn p v ng to ha - Tc
gi: c t Lai Lt Ma.
76- c t Lai Lt Ma vn p v tm thc - c t
Lai Lt Ma.
77- c Pht C m: Nh Tm L Tr Liu V Song -
Tu Uyn chuyn ng.
78- ng tu Hong Mo: Diu Lc v Tnh Khng -
Lati Rinpche.
79- Gii thot l chng c ai: o Pht, Tm thc v
chng nghim - Stephen Batchelor.
80- Gio Php ca Pht Di trong th gii hin i
11/01/2011.
81- Gio Php Thi Lun khng bin h hay tin on
mt th gii u tranh tht s quyt lit gia thin v c.
82- Gio php Thi Lun, gio php tng tc v s lin
h vi ha bnh th gii.
83- Gio s Alex Berzin tr li nhng cu hi ca Tu Uyn.
84- Gii Pht Gio Nga vn ng Th Tng Putin ng
H Mt Cuc Ving Thm ca c t Lai Lt Ma - Tu
Uyn dch.
85- Gii thiu Mt Php Thi Lun 19/01/2011.
86- Hnh trnh tm linh ca ti - c t Lai Lt Ma.
87- Hnh hng.
88- Hnh hng v min t Pht.
89- Hy lm sch nhim.
90- Hy Mang Phm Cht Tr Li Trong Nhng Mu
Cu ca o Pht, HH. the Dalai Lama.
91- Ha hip t bi tn gio v Hi gio - H H. the Four-
teenth Dalai Lama.
92- Ha nhp Pht Php vo trong i sng ca chng
ta - Alexander Berzin.
93- Hon tng hi hng - Tc gi: J. Paraskevopoulos.
94- Hng dn v Con ng tim tin Lamrim - c
t Lai Lt Ma.
95- Hng ti mt nn vn ha tnh thc.
96- Kalachakra vn p phn 1: Chun b cho l Qun nh.
97- Kalachakra vn p phn 2: Gio php Thi Lun
v khoa hc Ty phng.
TC GI V DCH GI 507
98- Khi Nim V Tnh Khng Nghch bin Nh Th -
Sonam Tsomo.
99- Khi con chim st bay - c t lai Lt Ma.
100- Kh Hu Trong Cn Khng Hong.
101- Kinh nghim nit bn ca thiu nin: Quan im
ca o Pht v gio dc tui tr.
102- Lm Th No Hng Dn Mt i Sng o
c - HH. The Fourteenth Dalai Lama.
103- Lnh o tnh thc khi Ty phng gp ng phng.
104- Long Th Vi Pht Di v Ci Tnh .
105- Mi Trng - Tiu Lc a n - J. Vidal.
106- Mi Trng a Cu v Trch Nhim Ton Cu -
HH. The Dalai Lama.
107- Mi Trng Mu L Cy Cho Hin Ti v Tng
Lai, - HH. the Dalai Lama.
108- Mi Trng Ni Ti v Trch Nhim ca Chng Ta
- HH. the Dalai Lama.
109- Mi Trng Sinh Quyn Tn Gio - Donald Swearer.
110- Mi Trng Sinh Thi v Bn Phn Con Ngi -
HH. Dalai Lama.
111- Mi Trng Thin Nhin v Tm Linh.
112- Mi Trng Thin Nhin - c t Lai Lt Ma.
113- Mi Trng Tinh Khit L Nhn Quyn - HH. the
Dalai Lama.
114- Mi Trng v Nhng Bc Thc Tin Bo V -
HH. The Dalai Lama.
115- Mi Trng v Tri Tim Nhn Loi - HH. The Dalai
Lama.
116- Mi Trng, Bi Vit Trn Ni - His Holiness the
Dalai Lama.
117- Mi Trng, Nhn Thc Ca Pht Gio V Thin
Nhin - HH. the Dalai Lama.
118- Mi Trng, Tuyn Ngn ti Hi Ngh Cao Cp a
Cu Rio - HH. the Dalai Lama.
119- Mi trng: iu ny nh du bc chuyn bin
trong tnh t nhin ca nhn loi - Colin Blakemore.
120- Mi Trng: Kh Hu Nng Ln C Th Thc y
ng t v Ni La Thc Dy - By Andrea Thompson,
LiveScience Staff Writer.
121- Mi Trng: Tnh Thc Tp Th - David R. Loy.
122- Mt o L Tip Cn n Vic Bo V Mi Trng
- HH. Dalai Lama
123- Mt thi tm linh chun b vng vng hn cng
c th lm tt p hn cho hnh tinh ny.
124- Ngn hng ht ging chng li nn i.
125- Nghip - Hnh Phc - Tm - His Holiness the Dalai Lama.
126- Nghip bo th trng cnh st c nhn.
127- Nghip Bo v Ti Sinh - Tc gi: Alexander Berzin.
128- Nghip bo v thm ha thin nhin.
129- Nghip bo: Gii Thiu Tng Qut - Tc gi: Al-
exander Berzin.
130- Nhn Loi Tin n Mt Th Gii Ha Bnh - HH.
the Dalai Lama.
131- Nhn Quyn Ty Phng v Phng ng - c
t Lai Lt Ma.
132- Nhn quyn, Dn ch, v T do - HH the XIV Dalai
Lama.
133- Nhiu Nim Tin, Mt Chn L - Tenzin Gyatso (c
t Lai Lt Ma).
134- Nhu Cu Thin Qun - Nghin cu mi khm ph
s bin i no b qua thin qun nh th no.
135- Nhng a con lc loi ca c Pht.
136- Nhng Gi Tr ca L Tr, Khoa Hc v Tm Linh
- HH. Dalai Lama
TC GI V DCH GI 509
137- Nhng Khng Gian Tm Linh - HH. the Dalai Lama.
138- Nhng T Ng Chn Thnh - HH. The Fourteenth
Dala Lama.
139- Ni gin - Kyabje Lama Zopa Rinpoche.
140- Ni Vi Ngi Pht T Phng Ty - c t Lai
Lt Ma.
141- Nui dng hng t ngi.
142- Pht Gio V Dn Ch - HH. The Dalai Lama.
143- Pht Biu ca c t Lai Lt Ma ti l nhn huy
chng vng Quc Hi Hoa K.
144- Pht Biu ca Tng Thng Hoa K G. Bush.
145- Pht Biu ca N Ch Tch H Vin Hoa K - Nan-
cy Pelosi.
146- Pht Biu ca Th Lnh ng Cng Ha Thng
Vin Hoa K Mitch McConnell.
147- Pht Biu ca n Thng Ngh s - Dianne Feinstein.
148- Pht Biu ca Dn Biu - Tom Lantos.
149- Pht Trin Nhn Loi, Gio Dc v Thc hnh
Qun Chiu.
150- Php thut.
151- Pht Php trong i sng hng ngy.
152- Rng ma nhit i.
153- S Mnh Ca Tin Ha.
154- Sng toi nguyn, cht mn nguyn - Tc gi: Ky-
abje Lama Zopa Rinpoche.
155- Sng vi nhau trong mt th gii ha bnh.
156- Sng vui, sng khe, v toi nguyn - 15/08/2011.
157- S Cng Tc Gia Khoa Hc v Tn Gio - His
Holiness Tenzin Gyatso, Dalai Lama.
158- S Hp Tc Gia Nhng Tn Gio Th Gii - HH
the Dalai Lama.
159- S kt tp kinh in qun lng nin i lch s - Ste-
phen Batchelor.
160- Tc , K c v Tm Thc: Mt Khi Qut V Nhn
Thc Tm L, Thn Kinh v T Duy vi c Dalai Lama.
161- Ti lp li trt t tnh trng hn n.
162- Tm Bnh Th Gii Bnh - Remez Sasson.
163- Tm Mc Chuyn Ha Tm - HH. the Dalai Lama.
164- Tm L G? - HH. Dalai Lama.
165- Tay Trong Tay Vi c t Lai Lt Ma - Perry Garfnkel.
166- Tha th v gin d - Tc gi: c t Lai Lt Ma
v Paul Ekman.
167- Th gii c th thy mt t Lai Lt Ma th hai.
168- Thin Thn Tnh Lun, Nguyn tc: Vasubandhu.
169- Thin Qun C Th Lm Cho Ti Thi Hn Gin Ch?
170- Thin S Nht Hnh nhn mnh i sng ha bnh
- Suherdjoko.
171- Thin trong Tnh tng - Tin s Alfred Bloom.
172- Thit Lp Ha Hip Trong S a Dng Tn Gio -
HH. the Fourteenth Dalai Lama.
173- Thng ip ca c t Lai Lt Ma Gi Ti ng
Bo Ty Tng Nhn Dp Tn Nin Nm Con Tru t.
174- Thng ip ca Tr Tu v Lc Quan - c t Lai
Lt Ma.
175- Thng ip Saka Dawa: c quyn ca tt c
chng sinh - HH. the Dalai Lama.
176- Thc hnh by iu qun nim.
177- Th Thch ca Nhng Tn Gio khc - c t Lai
Lt Ma.
178- Tm Mt Ni Tr n Ni Ti - HH. the Dalai Lama.
179- Tin Tng Mt Chn L hay Nhiu Chn l - c
t Lai Lt Ma.
TC GI V DCH GI 511
180- Tnh chn tng thc hnh.
181- Tnh khng v hin hu - c t lai Lt Ma.
182- Tinh hoa ca i tha l quan im hi nhp ta
b - 15/01/2011.
183- Tn Gio Thch Hp Trong Th Gii Hin i -
c t Lai Lt Ma.
184- Tt cng ca lun hi l kh au Tt nh ca
Pht Php l an lc.
185- Tr m vi c t Lai Lt Ma - c t Lai Lt
Ma & Pico Iyer.
186- Tri t nng ln l mt e da nghim trng cho
mi trng Tu Uyn son dch.
187- Trnh trn ln t ng vi thc hnh.
188- Trng hoa qu bu - Long Th i S.
189- Trau di hnh x - c t lai Lt Ma.
190- Tu Tr v Tnh Khi Hi - c t Lai Lt Ma.
191- T bi cn c trn sinh hc v l tr - c t Lai Lt Ma.
192- T bi ci ngun ca hnh phc - c t lai Lt
Ma - 02/08/2011.
193- T Bi Yu Thng v C Nhn - HH. Dalai Lama.
194- Tu S Trong Phng Th Nghim - His Holiness the
Dalai Lama.
195- Tuyn b ca c t Lai Lt Ma v vic nh bt
ng chnh kin Trung Quc Lu Hiu Ba c trao gii
Nobel Ha Bnh 2010.
196- Vn p v l qun nh thi lun1,2.
197- Ving Dharamsala v c t Lai Lt Ma.
198- Vin ly - Quyt tm gii thot - 12/01/2012.
199- Vin tng v s thc hnh Pht Php u M.
200- Vng tng lun hi.
201- Xin ng ln ln chnh tr v tn gio - Ngoi trng
Singapore khng nn gp Ban Thin Lt Ma.

Nghệ Thuật Hạnh Phúc Trong Thế Giới Phiền Não

Uploaded by

Document Information

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Nghệ Thuật Hạnh Phúc Trong Thế Giới Phiền Não

Uploaded by

Copyright:

NGH THUT HNH PHC

TRONG TH GII PHIN NO

You might also like