Saigon Xa - Thng c Nam K u tin

Charles Le Myre de Vliers

************************************************
Trc thp nin 1860, khi thc dn Php cha t chn ln t Nam k, Si Gn ch l mt
ngi lng tr mt, nh tc gi Php Lopold Pallu de la Barrire miu t trong tc phm
Histoire de lexpdition de Cochinchine en 1861 (Lch s cuc vin chinh ti Nam k nm
1861):
Du khch n Si Gn thong thy trn hu ngn ca con sng mt loi ng s m hai
bn t on tng qung mt bi nhng khong khng gian trng tri. Nh ca phn ln
bng g lp l da, mt s khc t hn lm bng Hng ngn chic thuyn chen chc
nhau trn b sng, hnh thnh mt ngi lng ni (Paris 1888)
Sau khi Php chim ba tnh min ng Nam k (Bin Ha Gia nh nh Tng), mt
trong nhng k hoch m cc c hi qun tnh n l chnh trang Si Gn thnh mt
thnh ph c quy c.
Ngi c giao trng trch ny l vin trung t cng binh Coffyn. Ngy 30.4.1862, Coffyn
cho ra i n m rng thnh ph Si Gn, chia thnh hai khu vc r rt, ly con ng
Impriale (sau l ng Paul Blanchy, nay l Hai B Trng) lm ranh gii.
Khu vc pha ng ng Impriale tri di n rch Th Ngh, rng khong 200 ha, l khu
hnh chnh v qun s, tp trung b my u no; khu pha Ty t ng Impriale chy v
hng Ch Ln ngy nay, rng khong 2.300 ha, l khu thng mi v dn c.
Tuy n Coffyn cha tng c thc hin ti Si Gn, song s phn nh hai khu vc hnh
chnh-qun s vi khu dn c vn c chnh quyn thc dn Php mc nhin thc hin.
Vo na u thp nin 1860, nh Lopold Pallu de la Barrire m t trn, nh ca c
dn Si Gn phn ln lm bng g, lp l da v tp trung nhiu hai bn b sng Si Gn.
Theo mt s ti liu, t nhn u tin ct nh bng gch l nh doanh nghip Wang Tai (c
ni dch l Hong Thi). Cn cng s cng ch l nhng kin trc ch yu lm bng vt liu
nh ca a phng.
c ni lm vic khang trang, b th, xng ng vi danh v v quyn hn ca cc c,
ph c Php, nhng ngi lnh o v c hai mt hnh chnh v qun s, nm 1863,
thc dn Php nhp t Singapore v mt phc hp nhng ngi nh bng g, t trn mt
khu t rng c gii hn bi cc con ng Nguyn Du-ng Khi-L T Trng-Hai B
Trng ngy nay.
Ngi Si Gn thi gi ni y l t dinh ca Thy s c. iu d thy l ngi nh
g d lp rp ny cng ch l mt bin php cha chy ca cc Thng c Php trong thi
k u tin t chn ln thuc a Nam k. V ngay t nhng ngy u nm 1865, thc dn
Php ngh n vic xy dng mt kin trc honh trng, xng ng vi v th ca mt t
nc vn minh ti vng Vin ng.
Mt trong nhng ng thi u tin ca vic xy dng dinh Thng c Nam k mi l chn
mt v tr c a nht. l mt vng t cao nht Si Gn, rng 15 ha, c ni lm cng
vin, vn cy v nhng bi c xanh mt, nhn ra mt khng gian rng thong.
Ngy 5.2.1865, t Courrier de Saigon (Th tn Si Gn) ng mt thng bo ca chnh quyn
thuc a dnh mt khon tin thng tr gi 4.000 franc cho cc kin trc s hay ngh s no
gii thiu mt n tt nht c chn lm c s xy dng dinh Thng c Nam k.
Khon tin thng khng phi l nh, song n ngy 20.4.1865, vt qu thi hn cht
25.3.1865, ch mi c mt n c gi ti ban t chc. Sau khng lu, mt n do
mt nhm kin trc s Singapore son tho c chuyn n Si Gn, song sau khi xem
xt k c hai n, ban t chc khng chp thun mt ci no.
Cui cng, c hi bt tay xy dng dinh Thng c Nam k xut pht t mt s tnh c.
Trong mt dp gh Hong Kong, hai c Php Ohier v Roze (cng tng lm Thng c
Nam k) c gii thiu vi mt kin trc s ngi Php tr tn Hermitte, nguyn l hc
vin trng M thut Paris.
Ti Hong Kong, Hermitte ot gii thng trong vic thit k n Ta Th chnh, vt
qua nhiu kin trc s khc. Nm bt c nhng thng tin ny, Roze v Ohier tr v Si
Gn, thuyt phc ng kim Thng c Nam k De La Grandire chnh thc nh Hermitte
thit k v xy dng dinh Thng c.
Mt trong nhng bin php c s dng li ko nhn ti tr ny l khon thu nhp
36.000 franc/nm, cao hn rt nhiu so vi cc vin chc Php ng u cc c quan ta lc
ti Si Gn. V nhng g De La Grandire lm c mt hiu ng tt: ch my ngy sau khi
n Si Gn, Hermitte trnh mt n c vin Thng c chp thun ngay.
Ngy ch nht 23 thng 2 nm 1868, trc ng o ngi tham d, l t vin u tin
xy dng dinh Thng c Nam k din ra di s ch tr ca c De La Grandire, vi
s thp tng ca nhiu s quan v vin chc cao cp ca Php.
Ngi lm php cho cng trnh l Gim mc Miche vi mt din t gy xc ng cho c ta.
Vi s ph gip ca kin trc s Hermitte, Thng c De La Grandire lm l t vin
u tin c chn su 2,60m bn di mt t, trn mt tng t rt cng chc.
l mt vin hoa cng vung vn, mi cnh 50 cm, c mang t Bin Ha v. Trong
thi gian xy dng, Hermitte cho o mt h mng su 3,50 mt, ly i 2.436 m3 t
v s dng khong 2 triu vin gch.
Nm 1870, cng trnh ang thc hin theo tin nh th cuc chin tranh Php-Ph n
ra, hong Php Napolon III b bt lm t binh, nc Php tht trn. S kin ny nh
hng khng nh n vic xy dng dinh Thng c Nam k, do nhiu vt liu phi c
chuyn t chnh quc sang.
Cng v th m mi n nm 1875, kin trc s ny mi hon chnh phn trang tr. St
rut v s chm tr trong tin xy dng v hon thnh c s, ngay t nm 1873, Thng
c Nam k Dupr dn v y v lm vic trong lc vic trang tr cn tip din. Dinh
g Thy s c cn c lu gi, mi n nm 1877 mi b ph hy hon ton.
Nm 1879, thi k ca cc c Php kim nhim trch v Thng c Nam k m cc ti
liu Php gi l Contre (Vice) Amiral, Gouverneur, Commanant en chef v sch bo thi
dch ra bng mt cm t kh l lm l Tng thng Nam k thy lc binh dn, thc s
kt thc.
Ngy 13.5.1879, Thng c dn s u tin l Charles Le Myre de Vilers, n dinh Thng
c Nam k, khi u mt thi k mi trong sch lc chim ng v thuc a ha ton b
vng t pha Nam ca lnh th Vit Nam.
Cng t , trong ngn ng ca ngi Vit ng thi, dinh Thng c, b my u no ti
Si Gn, cn c mt ci tn ph bin hn l Soi ph Nam k. Tuy nhin, thi k Nam k
l mt thuc a ring r cng kt thc vo ngy 16.11.1887, khi Ton quyn ng Dng
u tin l Jean Antoine Ernest Constans c c sang Vit Nam m nhim trng trch iu
hnh cng vic ca ba min Nam, Trung, Bc Vit Nam v x bo h Cambodge
(Campuchia).
Dinh Ton quyn ng Dng c xy dng ti H Ni l ni v lm vic chnh thc ca
Constans, song vin chc ny cng thng xuyn thc hin nhng chuyn i trn hnh trnh
H Ni-Si Gn, ngh lu thnh ph ny, nn chnh quyn thc dn chuyn cng nng
ca dinh Thng c Nam k thnh dinh Ton quyn ng dng th hai. Thc dn Php cho
xy ti ng De La Grandire (sau l ng Gia Long, nay l ng L T Trng) mt dinh
th mi lm ni v lm vic cho vin Thng c Nam k, v t y ngi dn gi l
dinh Ph Soi (dch t chc v ca Thng c Nam k lc by gi l
Lieutenant-Gouverneur de la Cochinchine, phn bit vi chc danh Ton quyn ng
Dng l Gouverneur gnral de lIndochine).
Sut nhng nm 1954-1975, di cc chnh ph VNCH, dinh Ton quyn ng Dng ca
Php tr thnh Dinh c lp, l ni v lm vic ca tng thng Ng nh Dim v nhng
tng thng tip sau. Ngy 27.2.1962, dinh ny b hai phi cng l trung y Phm Ph Quc v
thiu y Nguyn Vn C di bom cnh tri bng my bay chin u Skyraider, b h hi mt
phn cnh tri. y cng l dp m kin trc s Ng Vit Th, khi nguyn gii La M, c
giao trng trch sa cha ton b dinh theo nhng quan im mi v m thut. Dinh Thng
Nht ngy nay vn cn gi gn nguyn ct cch ca kin trc c ngi kin trc s ti
nng h Ng thc hin t cch nay hn 50 nm.
L Nguyn