117

CHNG 2
RI RO THM HT TI KHA
DN NHP
Chnh sch ti kha l mt trong nhng nhn t quyt nh n s
n nh trong ngn hn cng nh tng trng bn vng trong di hn
ca mt quc gia. c bit, i vi nhng nc c quy m ca khu vc
nh nc ln nh Vit Nam th chnh sch ny li cng quan trng. Khu
vc nh nc c th nh hng n cc hot ng kinh t mt cch trc
tip, thng qua cc chng trnh chi tiu v huy ng ngn sch, hoc
gin tip thng qua vic tc ng vo cch phn b/s dng ngun lc
ca khu vc t nhn. Cc nghin cu thc nghim nhiu nc trn th
gii ch ra rng, s qun l ti kha yu km l nguyn nhn chnh
dn n hng lot cc vn kinh t nghim trng nh lm pht cao dai
dng, thm ht cn cn vng lai ln, tng trng thp, hoc thm ch l
tng trng m. Do vy, chnh sch ti kha lun l i tng trung tm
ca mi cng cuc ci cch nhm ti cu trc nn kinh t.
Kinh t Vit Nam ang tri qua nhng nm thng c coi l
kh khn nht k t khi bt u i mi vo nhng nm u thp nin
1990. Nhng bin ng tiu cc gn y ca kinh t th gii lm
bc l nhng khim khuyt c bn ca nn kinh t ang say sa vi
mc tiu tng trng cao trc mt m coi nh s n nh lu di. Tng
trng kinh t lin tc suy gim, t mc trn 8,2% trong giai on
2004-2007, xung cn xp x 6% trong giai on 2008-2011. Trong khi
, t l lm pht lin tc mc cao, trung bnh ln ti hn 14% mi
nm trong vng nm nm qua. Thm ht thng mi trm trng, tng
ln trn 10% GDP lin tc trong nhiu nm. c bit, thm ht ngn
sch cao v n cng tng nhanh, do hu qu ca nhng chnh sch kch
118
thch kinh t ko di thng qua chi tiu cng, ang tip tc l nhng
nguy c tim n lm xu thm cc ch s kinh t v m v e da s n
nh ca nn kinh t trong tng lai. Thm ht ngn sch trong nhng
nm gn y ln ti xp x 5-6% GDP, trong khi n cng v n cng
nc ngoi ln lt tng nhanh ln mc 57% v 42% GDP vo cui
nm 2010. Nghim trng hn, s qun l yu km cng vi nhng kh
khn kinh t gn y khin hng lot cc doanh nghip nh nc lm
n km hiu qu ri vo tnh trng thua l v ng trn b vc ph sn,
trong Tng Cng ty Cng nghip Tu thy - Vinashin l mt v d
in hnh.
Chi tiu cng cao v thm ht ngn sch ko di lm ny sinh
hng lot cc vn e do s n nh ca nn kinh t Vit Nam trong
tng lai nh lm pht cao v bt n, li sut cao chn ln khu vc t
nhn, thm ht vng lai ko di gy bt n t gi, tng trng chm do
hiu qu s dng ngun lc thp, v.v Hn na, vi ngun lc hn
ch do thm ht ngn sch ko di, Chnh ph thng c gng hn ch
nhng bt n ny bng cc gii php mang nng tnh hnh chnh nh
kim sot gi c, p trn li sut v tn dng, khng ch t gi v hn
ch thng mi quc t. Tuy nhin, nhng bin php phi quy lut th
trng ny r rng l khng bn vng v sm mun g cng s gy ra
s thiu ht ca pha cung do ng c khuyn khch b bp mo, ngun
lc c phn b mt cch khng hiu qu, v nng lc sn xut b
kim ch. Thay v cc bin php hnh chnh, nn kinh t Vit Nam ang
cn nhng chng trnh ti cu trc thc s, trong mt trong nhng
trng tm l ci cch ti kha, nhm gii quyt trit nhng bt n
kinh t hin ti v hng nn kinh t ti mc tiu tng trng bn vng
trong tng lai. Bi vit ny s c gng phn tch thc trng v nhng
tc ng tiu cc ca thm ht ti kha m Vit Nam ang v s c th
gp phi trong thi gian ti. ng thi, bi vit cng c gng lng ghp
tho lun nhng thc tin chnh sch m Chnh ph c th la chn
nhm t c cc mc tiu kinh t v m v tng trng, tht nghip,
lm pht v cn cn thanh ton.
119
THC TRNG THM HT TI KHA V N CNG
Thm ht ngn sch v n cng tng nhanh
Thm ht ngn sch hng nm c nh ngha l s chnh lch
gia tng thu v tng chi trong nm ca Chnh ph. Trong khi ,
n cng c tnh ton da trn gi tr cng dn ca cc khon thm
ht ngn sch qua cc nm. Thng k v thm ht ngn sch v n cng
ca Vit Nam hin c nhiu ngun khc nhau. Ngay bn thn quyt ton
ngn sch nh nc hng nm ca B Ti chnh cng a ra hai con s
v mc thm ht ngn sch l: (i) thm ht ngn sch bao gm c
chi tr n gc; v (ii) thm ht ngn sch khng bao gm chi tr n gc.
Bc tranh tng th v ti kha cho thy, Vit Nam v ang theo ui
nhng chnh sch c nh hng thm ht nhm thc y tng trng
kinh t. Thm ht ngn sch din ra lin tc trong khong hn mt thp
k qua v c mc ngy cng gia tng. C th, thm ht ngn sch,
khng bao gm chi tr n gc, ca Vit Nam trung bnh trong giai on
2003-2007 ch l 1,3% GDP, nhng con s ny tng hn gp i ln
2,7% GDP trong giai on 2008-2012. c bit nhng nm gn y.
Thm ht ngn sch lin tc ko theo s gia tng nhanh ca n cng.
Tng n cng ca Vit Nam tng t khong 40% GDP t cui nm
2007 ln ti hn 57% GDP vo cui nm 2010, v ch gim i cht
vo nm 2011 nh lm pht cao. Cng thi gian , n nc ngoi ca
Vit Nam cng tng t 32% ln ti gn 42% GDP.
Tuy nhin, nhng con s ny c th cha phn nh ng bn cht
ca thm ht ti kha Vit Nam hin nay. Cc t chc quc t a ra
nhng con s thm ht ngn sch khc xa vi con s bo co ca B
Ti chnh. C th, ch tnh ring nm 2009, con s thm ht ngn sch
khng bao gm chi tr n gc theo bo co ca MoF l 3,7% GDP,
trong khi con s tng ng ca Ngn hng Pht trin Chu (ADB)
v Qu Tin t Quc t (IMF) cao hn nhiu, ln lt l 6,6% v 9,0%
GDP. Trung bnh trong hai nm 2009-2010, con s thm ht ngn sch
ca Vit Nam thuc din cao nht so vi cc nc trong khu vc, vo
khong 6% GDP/nm. Con s ny gp khong 6 ln so vi con s tng
120
ng ca Indonesia, gp 3 ln so vi Trung Quc, v gp khong gn
2 ln so vi Thi Lan. Vit Nam hin c nhng cch hch ton ring
khng theo thng l quc t. Nhiu khon chi ngn sch t ngun tri
phiu Chnh ph cho cc d n gio dc, thy li, y t, v.v c
ngoi bng v khng c tnh y vo thm ht ngn sch v n
cng nh thng l quc t. Ngoi ra, chi cho nhng cng trnh ln ko
di cng c phn b dn vo quyt ton ngn sch nhiu nm ch
khng tnh c vo nm tri phiu c pht hnh vay n. S thiu
nht qun trong cch hch ton ti kha khin cho cc con s thng k
khng phn nh chnh xc v thc trng n cng ca Vit Nam, gy
nhiu lon thng tin cho nhng ngi tham gia th trng. ng thi
n khin cho vic so snh quc t, nh gi, v qun l ri ro n cng
ca Vit Nam gp kh khn.
Bng 2.1. Thm ht ngn sch ca Vit Nam qua cc nm (% GDP)
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
MoF
1
-4,9 -4,9 -4,9 -5,0 -5,7 -4,6 -6,9 -5,6 -4,9 -4,8
MoF
2
-1,8 -1,1 -0,9 -0,9 -1,8 -1,8 -3,7 -2,8 -2,1 -3,1
IMF -3,8 -3,3 -4,8 -1,2 -3,3 -0,2 -2,5 -1,2 -9,0 -5,7
ADB -3,5 -2,3 -2,2 0,2 -1,1 1,3 -1,0 0,7 -6,6
Ghi ch: MoF
1
: Thm ht gm c chi tr n gc,
MoF
2
: Thm ht khng gm chi tr n gc.
Ngun: Tng hp ca tc gi t MoF, World Economic Outlook (IMF, 2011)
v Key Economic Indicators (ADB, 2011).
Bng 2.2. N cng Vit Nam qua cc nm (% GDP)
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Ngng
Tng n cng 52.6 57.3 54.6 65.0
N cng nc ngoi 29.9 27.8 26.7 28.2 25.1 29.3 31.1
N nc ngoi 37.2 32.2 31.4 32.5 29.8 39.0 42.2 41.5 50.0
Ghi ch: Ngng n cng v n nc ngoi c xut bi B Ti chnh.
Ngun: B Ti chnh.
121
Hnh 2.1. Thm ht ngn sch mt s nc chu 2009-2010 (% GDP)
Ngun: Key Economic Indicators (ADB, 2011).
S b st trong hch ton thm ht ngn sch v n cng ca Vit
Nam c th hin rt r thng qua cc con s chnh lch gia lng
tri phiu chnh ph pht hnh vay n thc t hng nm v con s tri
phiu chnh ph pht hnh phn nh trong Quyt ton NSNN. Theo s
liu ca S Giao dch Chng khon H Ni (HNX), ch tnh ring hai
nm 2010 v 2011, tng gi tr tri phiu chnh ph v tri phiu chnh
ph bo lnh mi nm c pht hnh vo khong 110 ngn t ng,
cao hn rt nhiu so vi con s bo co trong Quyt ton NSNN. Ngoi
ra, cn mt lng n ln ca cc doanh nghip nh nc, khng c
Chnh ph bo lnh, cng khng c phn nh trong bi chi ngn sch
v n cng hng nm ca Vit Nam nh thng l v khuyn co ca
nhiu t chc quc t.
T l thu thu cao
Theo quyt ton NSNN ca B Ti chnh, trung bnh trong giai
on 2007-2011, tng thu ngn sch nh nc ca Vit Nam kh n
nh v vo khong 29,0% GDP. Nu ch tnh thu t thu v ph th con
s ny l 26,3% GDP. Loi tr tip thu t du th th s thu cn khong
21,6% GDP. ng ch l thu t du th ang c t trng ngy cng
gim dn trong tng thu ngn sch nh nc, t khong 6,9% GDP
trong nm 2007 xung cn cha y 3,1% GDP trong nm 2011. iu
ny chng t t trng cc khon thu khc ang ngy cng gia tng. Mc
thu t thu v ph, khng k thu t du th, ca Vit Nam hin nay l
122
rt cao so vi cc nc khc trong khu vc. C th, trung bnh trong
5 nm gn y, t l thu t thu v ph/GDP ca Trung Quc l 17,3%,
Thi Lan v Malaysia l xp x 15,5%, Philippines l 13,0%, Indonesia
l 12,1% v ca n ch l 7,8%
74
.
Hnh 2.2. Cc ngun thu ca Vit Nam (% GDP)
Ngun: Quyt ton v d ton NSNN 2003-2012.
Hnh 2.3. Thu t thu v ph mt s nc chu (% GDP)
Ngun: ADB Key Economic Indicator for Asia and the Pacifc (2011).
Ngoi tr nm 2009 khi Chnh ph thc hin hng lot cc bin
php ct v min gim thu nhm kch thch tng cu th thu thu v
ph, khng k du th, ca Vit Nam cha c du hiu gim. Nhng c
tnh s b ca nm 2010 v 2011 t quyt ton NSNN cho thy t l ny
tip tc duy tr mc cao v thm ch cn gia tng, ln lt khong 22,6
74
Ngun: ADB Key Economic Indicator for Asia and the Pacifc (2011).
123
v 24,4% GDP. Nh vy, ngoi vic chu thu lm pht hng nm
mc hai con s, nhng chnh sch bo h v thu chng ln thu ang
khin mi ngi dn Vit Nam gnh chu t l thu ph/GDP cao gp t
1,4 n 3 ln so vi cc nc khc trong khu vc.
Xt ring v thu thu nhp, mc d Vit Nam c cc thang bc thu
sut kh tng ng nhng khong thu thp chu cc thang thu sut
tng ng li thp hn rt nhiu so vi cc nc khc. V d i vi
thu thu nhp c nhn, khong thu nhp chu thu sut 10% Vit Nam
l xp x 3.451-5.175 USD/nm. Trong khi con s tng ng Thi
Lan v Trung Quc ln lt l 4.931-16.434 USD/nm v 3.801-9.500
USD/nm.
75
Tng t nh vy, mc thu sut thu nhp doanh nghip
25% c p dng c nh cho mi doanh nghip Vit Nam trong khi
cc nc khc li p dng nhiu mc thu sut khc nhau dao ng t
2-30%. Bn cnh thu thu nhp, Vit Nam cn p nhiu khon thu cao
khc nh vo tiu dng nh thu tiu th c bit v thu nhp khu.
c bit, ngoi cc khon thu v ph, cc doanh nghip Vit Nam cn
phi tr cc chi ph khng chnh thc cao. Theo kt qu iu tra Ch s
Nng lc Cnh tranh cp tnh (PCI) nm 2011, mc d gim nhng
vn c ti hn 52% s doanh nghip c hi tr li rng h phi chi
tr di dng tin lt tay cho cc cn b hnh chnh a phng, 7%
s doanh nghip phi chi tr ti hn 10% tng thu nhp ca h cho cc
khon chi ph khng chnh thc. Bo co cng ch ra rng mc d tham
nhng nh c biu hin gim i nhng tham nhng ln li c xu hng
tng thng qua cc hnh vi nh li qu khi k kt hp ng, mua sm
cng, hoc tha thun t ai bo b. Lin quan n kha cnh ny, c
ti 56% doanh nghip tham gia u thu cc d n ca nh nc cho
bit vic chi tr hoa hng l ph bin. iu ny gp phn lm gia
tng s bt cng gia cc nhm li ch v i a s dn chng, ng
thi lm suy gim nim tin vo b my cng quyn.
Tng mc thu thu/GDP cao hn ch kh nng tch ly, lm
gim u t pht trin, v nng cao nng lc cnh tranh ca khu vc
t nhn. N cng khuyn khch cc hnh vi gian ln v thu nh hin
75
Tnh ton t http://www.taxrates.cc.
124
tng chuyn gi gn y ca cc doanh nghip c vn u t trc tip
nc ngoi (FDI). S liu thng k nhng nm gn y cho thy, chim
khong 20% GDP trong ton nn kinh t nhng cc doanh nghip FDI li
ch ng gp trn di 10% tng thu ngn sch nh nc. Nhiu doanh
nghip trong khu vc ny lin tc bo l nhng li xin m rng u t.
Vic mc thu sut cao hn so vi cc nc trong khu vc l mt
trong nhng ng c hp dn cc doanh nghip FDI chuyn li nhun ra
nc ngoi nhm hng mc thu thu nhp doanh nghip thp hn.
Vi tng mc thu thu/GDP cao nhng h thng c s h tng cng
cng v dch v x hi ca Vit Nam li km xa so vi th gii. H thng
h tng giao thng cht hp v xung cp, cc bnh vin lun trong tnh
trng qu ti, cht lng gio dc xung cp, v.v l nhng mi lo ln
i vi s pht trin trong di hn ca nn kinh t. Chi tiu cng cao
gy sc p khin tng thu mc rt cao v khng gim trong nhng nm
va qua. Con ng gim thm ht ngn sch thng qua tng thu sut
v c s nh thu l rt hn ch. Vic tng thu ch c th c thc hin
nh cc bin php nng cao t l tun th, chng tht thu v bun lu.
Nhiu khon thu khng bn vng
Quyt ton NSNN hng nm ca B Ti chnh cho thy, tng thu
thu v ph ca nc ta ch yu n t ba ngun chnh l thu gi
tr gia tng, thu thu nhp doanh nghip, v thu xut nhp khu v tiu
th c bit i vi hng nhp khu. Trong t trng thu thu nhp
cng ty ang c xu hng gim dn t 36% trong giai on 2006-2008
xung cn 28% trong giai on 2009-2011. Trong khi , t trng thu
t thu gi tr gia tng v thu xut nhp khu li ang tng nhanh. S
gia tng t trng cc khon thu t thu xut nhp khu v tiu th c
bit i vi hng nhp khu ang, t 10,0% trong nm 2006 ln 18,4%
trong nm 2009 v 14,5% trong nm 2010, mt mt cho thy s gia
tng nhanh chng ca hot ng thng mi quc t, mt khc phn
nh mc bo h thng mi cao ca Vit Nam. S ph thuc ln vo
ngun thu ny khi l trnh ct gim thu c thc hin theo cam kt
vi WTO s khin cho mc thm ht ngn sch ca Vit Nam c th
tr nn trm trng hn trong nhng nm ti.
125
Bng 2.3. T trng cc loi thu trong tng thu thu v ph
2003-2005 2006-2008 2009-2011
Thu nhp doanh nghip 0,33 0,36 0,28
Gi tr gia tng 0,22 0,23 0,29
Xut nhp khu 0,13 0,13 0,15
Khc 0,33 0,29 0,28
Ngun: Quyt ton v d ton NSNN 2003-2011.
c bit, thu t bn nh thuc s hu nh nc v chuyn quyn
s dng t ang c xu hng ngy cng gim dn v quy m tuyt i
cng nh t trng trong tng thu v vin tr, t 9,3% nm 2007 xung
cn khong 6,6% trong nm 2011, khi cc ti sn loi ny thuc s hu
nh nc ang dn cn. c ci nhn su hn v bc tranh ti kha,
chng ta nn c thm thc o thm ht ngn sch loi tr cc khon
thu t vic bn ti sn thuc s hu nh nc. Vic a nhng khon
thu ny vo tnh ton cn cn ngn sch s lm gim mc nghim
trng ca tnh trng bi chi t nhng con s bo co. V bn cht, vic
lm ny cng ging nh vic mt c nhn bn ti sn i chi tiu.
Khon vay n ca anh ta c th gim nhng ti sn ca anh ta cng
gim tng ng, tc l anh ta ngho i.
Tng t nh vy, thu t vic khai thc du th v cc ti nguyn
khc cng c bn cht ging cc khon thu t vic bn ti sn quc gia
v khng bn vng do ngun ti nguyn thin nhin l hu hn. C th,
thu t du th c t trng lin tc gim nhng nm qua trong tng
thu ngn sch nh nc. Khon thu ny t chim ti 28,8% trong tng
thu ngn sch trong nm 2006 gim xung ch cn 11,6% trong nm
2011. Ngoi ra, thu t vin tr khng hon li cng nn c loi tr
khi tnh ton thm ht ngn sch hng nm do bn cht ngn hn khng
n nh ca chng.
c c bc tranh chnh xc hn v thc trng thm ht ngn
sch hng nm ca Vit Nam chng ti thc hin bc tch cc khon
thu mang tnh tm thi, khng bn vng, v thu t vic bn ti sn nh
nc khi tng thu v tnh ton li cc nc o thm ht ngn sch
126
khng bao gm chi tr n gc. Kt qu tnh ton trong Bng 2.4 cho
thy, mc thm ht ngn sch, khng bao gm chi tr n gc, ca
Vit Nam sau khi loi tr cc khon thu ny trung bnh ln ti 11,6%
GDP mi nm trong giai on 2006-2008 v 8,7% mi nm trong giai
on 2009-2011. R rng, tnh trng bi chi ngn sch l rt nghim
trng ngay c khi Vit Nam hin ang c t l thu thu v ph l rt cao
so vi cc nc khc trong khu vc.
Bng 2.4. Thm ht ngn sch loi tr cc khon thu khng bn vng (% GDP)
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Thm ht ngn sch khng gm chi tr n gc -0,9 -1,8 -1,8 -3,7 -2,8 -2,1 -3,1
Thm ht ngn sch loi tr thu vin tr -1,7 -2,3 -2,4 -4,2 -3,1 -2,3 -3,3
Thm ht ngn sch loi tr thu vin tr, thu t bn
nh v giao t
-3,5 -5,0 -4,7 -6,5 -5,3 -4,1 -4,5
Thm ht ngn sch loi tr thu vin tr, bn nh
v giao t, v du th
-12,1 -11,9 -10,7 -10,2 -8,9 -7,2 -7,5
Ngun: Tnh ton ca tc gi t quyt ton NSNN cc nm.
Chi tiu ngn sch cao ko di
Trong nhiu nm qua, chi tiu cng c coi l mt trong nhng
ng lc quan trng thc y tng trng kinh t ca Vit Nam. Tuy
nhin, vai tr ca chi tiu cng i vi tng trng kinh t l mt ch
cn gy tranh ci. Nhiu nghin cu ch ra rng nu chi tiu chnh
ph qu nh s dn n tng trng kinh t rt thp, bi v vic thc thi
cc hp ng kinh t, bo v quyn s hu ti sn, pht trin c s h
tng, v.v s rt kh khn nu khng c vai tr ca Chnh ph. Hay ni
mt cch khc, mt s khon chi tiu ca chnh ph l cn thit m
bo cho s tng trng kinh t. Tuy nhin, chi tiu chnh ph mt khi
vt qu ngng no s cn tr tng trng kinh t do n gy ra s
phn b ngun lc mt cch khng hiu qu, tham nhng tht thot, v
chn p khu vc t nhn. Da trn nhng phn tch thc nghim, nhn
chung cc nh nh kinh t thng nht vi nhau rng quy m chi tiu
cng ti u i vi cc nn kinh t ang pht trin nm trong khong t
127
15-20% GDP
76
. S liu so snh quc t ca ADB cho thy Hng Kng,
i Loan, Indonesia, Singapore v n l nhng nc c quy m chi
tiu chnh ph nh nht, ch chim khong xp x 15-18% GDP. Trong
khi , quy m chi tiu ngn sch, gm chi u t v chi thng xuyn,
ca Vit Nam ang nm pha trn rt xa ngng ti u ny, chim ti
hn 30% GDP trong nhng nm gn y.
Mt iu ng nghch l l sau hn 20 nm i mi chuyn t nn
kinh t k hoch ha tp trung sang nn kinh t th trng, quy m chi
tiu chnh ph Vit Nam li tng mnh t khong 22% nm 1990 ln ti
hn 30% GDP trong nm 2010. Tt nhin, thnh tu kinh t khng ch
ph thuc duy nht vo chnh sch ti kho m cn ph thuc vo cc
chnh sch tin t, thng mi, lao ng, v.v Hn na, thc t trn
th gii ch ra rng cht lng hay hiu qu, ch khng phi quy m,
ca chi tiu chnh ph mi l nhn t quan trng quyt nh tc tng
trng v trnh pht trin ca mi quc gia. Thy in, an Mch,
Php v Anh vi quy m chi tiu chnh ph chim hn 50% GDP nhng
l nhng nc c thu nhp cao nht th gii v x hi pht trin. Ngc
li, Bangladesh hay Campuchia c quy m chi tiu chnh ph di 20%
GDP nhng vn nm trong nhm nhng ngc ngho nht th gii.
Tuy nhin, con s chi tiu chnh ph tng nhanh v ng mc cao gn
y trong khi hiu qu ca n li rt thp ang l mt trong nhng yu
t chnh, trc tip hoc gin tip, gy ra bt n kinh t v m trong thi
gian qua Vit Nam. Vi quy m qu ln v trn lan trong nhiu lnh
vc nh hin nay th vic nng cao hiu qu chi tiu chnh ph l iu
cc k kh khn. Hn na, thc trng ny cng ang hng ngun lc
ca x hi t khu vc t hiu qu hn sang khu vc cng km hiu qu.
Cui cng, n cn to ra sc p tng thu trong tng lai v lm gim
ng c khuyn khch hot ng sn xut ca khu vc t.
76
Xem thm Phm Th Anh (2008), Kho st mi quan h gia chi tiu chnh ph v tng
trng kinh t, Tp ch Nghin cu Kinh t, s thng 10/2008.
128
Bng 2.5. Quy m chi tiu chnh ph mt s nc chu (% GDP)
1990 1995 2000 2005 2009 2010
Bangladesh 12,4 14,4 14,5 15,0 15,3 15,9
Campuchia 8,4 14,8 14,8 13,2 20,5 20,7
Trung Quc 18,5 16,3 18,3 22,4 22,5
Hong Kong 14,3 16,4 17,7 16,9 17,8 17,4
n 17,3 14,1 15,5 13,7 15,6 15,4
Indonesia 19,6 14,7 15,8 18,4 16,7 16,5
Hn Quc 15,2 15,3 18,1 21,4 23,9 21,4
Lo 23,4 26,7 20,8 18,4 21,0 24,8
Malaysia 27,7 22,1 22,9 23,9 30,3 26,5
Pakistan 25,9 23,0 18,9 16,8 19,8 20,0
Phillipines 20,4 18,2 18,1 16,9 17,7 16,8
Singapore 20,2 15,6 18,5 17,9
i Loan 14,5 14,3 22,6 15,1 15,9
Thi Lan 13,6 15,4 17,3 18,5 20,8 20,4
Vit Nam 21,9 23,8 22,6 27,3 31,8 30,7
Ngun: ADB (2011), Key Economic Indicators for Asia and the Pacifc.
ng ch l trong tng chi tiu ngn sch th chi thng xuyn
chim t trng rt ln cn chi u t pht trin li chim t trng nh
hn rt nhiu. Trong khi chi u t pht trin c xu hng gim nh v
t trng trong tng chi ngn sch, t 36,8% nm 2003 xung cn 28,3%
trong nm 2010 v khong 24,6% trong nm 2011 nh nhng n lc ct
gim chi tiu cng nhm bnh n nn kinh t, th chi thng xuyn li
c xu hng tng ngc li, t mc 63,2% trong nm 2003 ln 71,7%
trong nm 2010 v 75,4% trong nm 2011. iu ny phn no cho thy
s cng knh v chi tiu tn km ca b my cng quyn.
129
Bng 2.6. Chi tiu ngn sch nh nc cc nm

Gi tr
(Ngn t
ng)
Tc tng
(%)
% GDP
T trng cc thnh phn (%)
u t
pht trin
Thng
xuyn
2003 162,2 26,4 36,8 63,2
2004 187,4 15,5 26,2 35,3 64,7
2005 229,1 22,3 27,3 34,6 65,4
2006 268,4 17,2 27,6 32,9 67,1
2007 336,3 25,3 29,4 31,0 69,0
2008 411,8 22,5 27,9 29,0 71,0
2009 508,0 23,4 30,3 35,7 64,3
2010 605,6 19,2 31,0 28,2 71,8
2011 710,2 17,3 28,0 24,6 75,4
2012 852,8 20,1 29,2 21,7 78,3
Ngun: Quyt ton v d ton NSNN cc nm ca B Ti chnh.
u t cng ln, dn tri v km hiu qu
u t cng thng thng c nh ngha l cc khon chi tiu
ca khu vc nh nc i vi vn vt cht nhm to ra cc hng ha
cng cng v dch v x hi, chng hn nh ng s, cu cng, trng
hc, bnh vin, v.v... Ngun vn u t cng c th c ly ly t ngn
sch nh nc, tn dng nh nc, tri phiu chnh ph, hoc vin tr
pht trin ca nc ngoi. Vit Nam, u t cng cn bao gm cc d
n cho cc mc ch kinh doanh thun ty thc hin qua khu vc doanh
nghip nh nc (DNNN).
Trong giai on t 2001-2010, tng u t ton x hi ca Vit
Nam thuc vo din cao nht th gii, trung bnh t khong hn 40%
GDP v c tc tng trn 18% mi nm. Trong , t trng u t
cng, mc d c xu hng gim trong vi nm gn y, nhng vn ng
mc xp x 40% trong tng u t ton x hi. Trong bi cnh tit
kim trong nc v tit kim quc gia ch chim ln lt khong 28,5
v 32,5% GDP, v ch tng vi tc xp x 16% mi nm, th quy m
ln v tng nhanh ca tng u t ton x hi, trong c u t cng,
130
to ra s chnh lch ln gia tit kim v u t trong nn kinh t
77
.
S chnh lch ny dn n s gia tng nhanh ca vay n nc ngoi v
tng trng cung tin trong nc nhm b p cho khong trng tit
kim - u t trong nhng nm va qua.
Bng 2.7. Tng vn u t ton x hi cc nm
Gi tr
(ngn t
ng)
Tc
tng
(%)
% GDP
T trng cc thnh phn (%)
Kinh t
nh nc
Kinh t ngoi
nh nc
Khu vc c vn
u t nc ngoi
2001 170,5 12,8 35,4 59,8 22,6 17,6
2002 200,1 17,4 37,3 57,3 25,3 17,4
2003 239,2 19,5 39,0 52,9 31,1 16,0
2004 290,9 21,6 40,7 48,1 37,7 14,2
2005 343,1 17,9 40,9 47,1 38,0 14,9
2006 404,7 17,9 41,6 45,7 38,1 16,2
2007 532,1 31,5 46,5 37,2 38,5 24,3
2008 616,7 15,9 41,7 33,9 35,2 30,9
2009 708,8 14,9 42,2 40,6 33,9 25,6
2010 830,3 17,1 42,6 38,1 36,1 25,8
2011 877,9 5,7 34,6 38,9 35,2 25,9
Ngun: Tng cc Thng k 2001-2011.
Hnh 2.4: Chnh lch gia Tit kim v u t (% GDP)
Ngun: ADB (2011) Key Economic Indicator for Asia and the Pacifc.
77
Tit kim quc gia bng vi tit kim trong nc tr i thu nhp rng phi tr cho ngi nc
ngoi di dng li vay, li nhun, c tc, v.v v cng vi cc khon chuyn giao rng nhn
c t nc ngoi v d nh kiu hi.
131
Xt v ngun ti tr, trung bnh trong 10 nm qua, khong 51,7%
tng u t cng c ti tr t ngn sch nh nc mi nm cn vn
vay v vn ca DNNN chim ln lt khong 23,1% v 25,2%. ng
ch l trong nm 2010, t trng trong u t cng ca vn ngn sch
nh nc st gim mnh, trong khi vn vay li tng vt ln hn
gp i, t 13-15% trong nhng nm trc ln ti 36,6% trong nm
2010. Cng vi quy m ln l s dn tri ca u t cng. Chng ta c
th thy u t ca khu vc nh nc dn tri trn tt c cc lnh vc,
t nhng hot ng cng ch trong lnh vc an ninh, quc phng, gio
dc, y t, v.v n cc hot ng mang tnh kinh doanh thun ty nh
cng nghip ch bin, khai khong, ngh thut, gii tr, v.v c bit,
t trng u t cng cho lnh vc kinh doanh bt ng sn, ti chnh,
ngn hng, xy dng, dch v lu tr tng mnh t 1,9% trong nm
2006 ln ti khong 4,8% tng u t cng trong nm 2010.
c coi l ng lc chnh tng trng kinh t nhng hiu qu
ca u t li thp v thm ch c xu hng gim. Theo Bo co Cnh
tranh Vit Nam ca Vin Cnh tranh Chu , h s ICOR, o lng
s n v vn cn tng thm to thm ra mt n v sn lng, ca
Vit Nam trong giai on 2000-2008 v 2006-2008 ln lt l 4,8 v
5,4. Con s ny cao hn rt nhiu so vi con s tng ng ca cc nc
cng nghip mi (NICs) trong thi k chuyn i 1961-1980. V d,
trong giai on ny h s ICOR ca i Loan l 2,7 v ca Hn Quc
l 3. Hay gn hn l ICOR ca Thi Lan trong giai on 1981-1995 l
4,1 v ca Trung Quc trong giai on 2001-2006 l 4. Hiu qu u t
ca khu vc kinh t nh nc thm ch cn thp hn nhiu so vi khu
vc kinh t ngoi nh nc v khu vc c vn u t nc ngoi. Cng
theo bo co ny, h s ICOR ca khu vc kinh t nh nc c tnh
cao gp khong 1,5 ln con s trung bnh ca ton nn kinh t. S km
hiu qu ca u t cng, c bit l u t ca DNNN, ko mc
hiu qu ca u t ton x hi xung thp.
132
Bng 2.8. u t ca khu vc nh nc
Gi tr
(Ngn t ng)
Tc tng
(%)
% GDP
T trng cc ngun vn
Ngn sch Vay DNNN
2000 89,4 16,2 20,2 43,6 31,1 25,3
2001 102,0 14,0 21,2 44,7 28,2 27,1
2002 114,7 12,5 21,4 43,8 30,4 25,8
2003 126,6 10,3 20,6 45,0 30,8 24,2
2004 139,8 10,5 19,5 49,5 25,5 25,0
2005 161,6 15,6 19,3 54,4 22,3 23,3
2006 185,1 14,5 19,0 54,1 14,5 31,4
2007 198,0 7,0 17,3 54,2 15,4 30,4
2008 209,0 5,6 14,1 61,8 13,5 24,7
2009 287,5 37,6 17,1 64,3 14,1 21,6
2010 316,3 10,0 16,2 44,8 36,6 18,6
2011 341,5 8,0 13,5 52,1 33,4 14,5
Ngun: Tng cc Thng k 2001-2011.
Bng 2.9. u t cng phn theo ngnh kinh t (%)
2006 2007 2008 2009 2010
Vn ti, kho bi 20,7 18,3 22,5 18,1 18,1
in, nc 14,6 13,2 12,6 16,8 16,7
Cng nghip ch bin v khai khong 16,8 19,9 13,7 15,3 15,2
Khoa hc cng ngh, gio dc, y t 10,1 10,5 10,6 8,4 8,3
Thng tin, ngh thut, gii tr 7,7 8,2 8,1 8,1 8,0
Chnh tr, an ninh, quc phng 6,7 7,4 8,6 7,4 7,9
Nng, lm, thy sn 7,1 6,7 7,2 5,9 5,9
Bt ng sn, ti chnh, ngn hng, bo him, xy
dng, lu tr
1,9 2,8 3,1 4,8 4,8
Khc 14,5 13,0 13,7 15,2 15,1
Ngun: Tng cc Thng k 2001-2010.
Ri ro t khi doanh nghip nh nc
c nh hng gi vai tr ch o trong nn kinh t, cc DNNN
nhn c nhiu s u i ca Chnh ph mi gc t tip cn
tn dng, t ai, tip cn th trng, bo h c quyn, v.v n cc
hu thun v mt chnh tr khc. Thc t cho thy, cc doanh nghip ny
133
c nhng ng gp nht nh trong qu trnh cng nghip ha v to
vic lm Vit Nam, c bit l trong nhng nm u ca cng cuc
i mi. Tuy nhin, s m rng nhanh chng v quy m ln s tham gia
trn lan trong mi ngnh ngh gn y ca cc DNNN, kt hp vi vic
thiu mt c ch gim st cht ch v minh bch khin cho cng tc
qun l cc DNNN b bung lng, hiu qu kinh t ca cc doanh nhip
ny sa st trm trng gy ri ro ln cho nn kinh t. Bn cnh hiu qu
u t thp, th hin qua ch s ICOR cao, DNNN cn th hin kh
nng yu km trong qu trnh to vic lm cho nn kinh t. C th, mc
d chim xp x 40% tng u t c nc nhng khu vc nh nc ch
to ra khong 10% vic lm cho ton x hi. Trong khi , khu vc kinh
t ngoi nh nc vi 35% tng u u t nhng li to ra ti 87%
vic lm cho ton nn kinh t
78
.
c bit, trong s cc DNNN th cc tp on kinh t nh nc
nhn c s hu thun ln ca Chnh ph vi k vng a chng tr
thnh nhng mi nhn ca nn kinh t. Tuy nhin, thay v tp trung vo
cc hot ng kinh doanh ct li, nhiu tp on li nhanh chng pht
trin thnh mng li chng cht hng trm cc tng cng ty, cng ty
con v cng ty lin doanh v lin kt. Cc tp on ny thc hin u t
dn tri vo cc ngnh ngh kinh doanh khng phi th mnh ca mnh,
bao gm t u t ti chnh, ngn hng, chng khon, bt ng sn,
khai thc khong sn, xy dng, thng mi, khu ngh dng, v.v m
trong Tp on Cng nghip Tu thy Vit Nam (Vinashin) l mt v
d in hnh. Nhng d n u t phiu lu khin n nn ca Vinashin
ngy cng ln v nhanh chng lm vo tnh trng thua l v ph sn. S
bung lng gim st t cp trn v qun l yu km ca lnh o tp
on dn n hng lot cc hot ng s dng vn km hiu qu v
sai tri nh: vay n mi tr n c, dng vn vay ngn hn tr n
di hn, thm ch l s dng vn lu ng u t.
Thng 12/2010 Vinashin chnh thc mt kh nng thanh ton 60
triu USD vn gc, mt phn trong khon n 600 triu USD pht hnh
nm 2007, cho cc ch n quc t. Chnh ph Vit Nam b Elliott
78
Ngun: Tng cc Thng k 2000-2010.
134
Advisers LP, mt trong cc ch n, gi n kin ln To thng thm
London i bi thng cho nhng khon n khng c thanh ton.
Mc d gn y Elliott Advisers LP rt n kin do mt cng ty
trong nc ng ra mua li n cho Vinashin. Chi tit ca thng v
ny cha c tit l nhng chc hn ci gi ca cc iu khon m
Chnh ph phi thng lng l khng h nh. Vinashin v ang
c ti cu trc, tuy nhin hu qu ca n gy ra i vi ton nn kinh
t s cn ko di trong nhiu nm ti.
ng sau nhng hu qu v bi hc t Vinashin l nhng quan
ngi v tnh hiu qu v sc khe ti chnh ca cc tp on kinh t nh
nc khc. Thanh tra Chnh ph gn y chnh thc cng b nhng
sai phm ln ti hng chc ngn t ng ti Tp on Du kh Vit Nam
(PVN). PVN c u i gi li hu ht li nhun sau thu trong thi
gian di hnh thnh qu u t pht trin nhm thc hin cc d n
trng im v du kh, m rng hot ng kinh doanh, gp vn vi cc
nh thu du kh, v.v Tuy nhin iu ng ni l qu ny c
PVN s dng cp vn cho cc cng ty con v gp vn lin doanh thc
hin nhng d n khng ng mc ch. Cng theo kt lun thanh tra,
ring khon u t ngoi ngnh vo chng khon, bo him, ngn hng,
bt ng sn ca PVN tnh n nay ln ti 5.600 t ng.
Thua l hng chc ngn t ng do u t dn tri v ngoi ngnh
cng din ra hng lot cc tp on kinh t khc nh Tp on in
lc Vit Nam (EVN), Tp on Sng (SDH), v.v Vic thiu c
ch qun l v gim st cht ch v minh bch trong vic s dng vn
nh nc khin cho tnh trng ti kha ca Vit Nam thm trm trng
v y ri ro. N nn v thua l ca cc tp on kinh t nh nc ang
dy ln nhng hi chung cnh bo v tnh hiu qu v s bung lng
gim st cc n v kinh t nh nc. D c hay khng c Chnh
ph bo lnh, cc khon n ca DNNN nu khng c s dng mt
cch hiu qu s ri vo gnh nng thu ph i vi ngi dn.
135
TC NG CA THM HT NGN SCH TI CC BIN S V M
lm r tc ng ca thm ht ngn sch ti cc bin s v m
quan trng ca nn kinh t bao gm tng trng GDP, lm pht, li sut,
cn thng mi v t gi hi oi chng ti thc hin phn tch nh tnh
cc knh truyn dn c th c ca thm ht ngn sch v cc bin php
ti tr thm ht ln cc bin s ny.
Lm pht
Nhng khon chi tiu chnh ph khng c ti tr bi thu thu
hoc cc khon thu khc c th gp phn dn n s d tha ca tng
cu v gy lm pht. iu ny c bit d xy ra khi chi tiu chnh ph
c ti tr bng cch lm tng cung tin trong nn kinh t. Nu ch
mt phn nh thm ht ti kha c ti tr bng cch tng cung tin
th c th khng gy lm pht. Tuy nhin, nu vic ti tr ny l ln v
lin tc trong nhiu nm th chc chn nn kinh t cui cng s phi tri
qua lm pht cao v ko di.
Knh truyn dn ny c th c gii thch n gin thng qua
vai tr quyt nh trong di hn ca cung tin i vi lm pht ca nn
kinh t. S gia tng ca cung tin c th khng lm tng lm pht nu
nh nn kinh t ang tng trng v cu tin giao dch tng theo, hoc
khi cc th trng ti sn khc ang km hp dn. S gia tng cung tin
lc c th c hp th ht bi s gia tng ca cu tin v do vy
khng gy ra s gia tng gi c hng ha v dch v trong nn kinh t.
Tuy nhin, khi khu vc t nhn hi lng vi lng tin m h ang
nm gi th vic gia tng cung tin cui cng s lm h tng chi tiu v,
trong iu kin cung hng ha v dch v khng tng theo kp, n s ko
gi c ln cao cho ti khi trng thi cn bng mi c khi phc. Khi
Chnh ph ti tr cho thm ht bng cch tng cung tin th h c coi
l ang thu thu lm pht i vi nhng ngi ang nm gi tin.
Trong ngn hn, Chnh ph nhiu nc c th tn dng vic ti tr
cho thm ht ngn sch thng qua tng cung tin do gi c cha phn
ng ngay. Tuy nhin, theo thi gian, khi lm pht xy ra th kh nng
thu thu lm pht s dn b hn ch. L do l khu vc t nhn s nhanh
136
chng gim lng tin nm gi v chuyn sang cc loi ti sn khc c
gi tr thc n nh trong mi trng lm pht cao nh vng v ngoi
t mnh. Hu qu l hin tng vng ha v -la ha s ph bin
trong nn kinh t.
Nhng tc ng ny din ra rt ging vi thc t Vit Nam trong
nhng nm va qua. Thm ht ti kha c ti tr phn ln bi vay
n thng qua pht hnh tri phiu chnh ph v thm ch l ng trc
ngn sch (mt hnh thc in tin chi tiu). Tuy nhin, tri phiu chnh
ph v tri phiu chnh ph bo lnh ch yu c bn cho cc ngn
hng thng mi ln. Lng tri phiu ny sau c cc ngn hng
thng mi cm c li ti NHNN ly tin mt thng qua nghip v
th trng m hoc qua ca s ti chit khu. Cui cng, iu ny s
lm tng cung tin v gy lm pht trong nn kinh t. Theo s liu thng
k ca S Giao dch Chng khon H Ni (HNX), tng lng tri phiu
chnh ph v tri phiu chnh ph bo lnh ang lu hnh c gi tr vo
khong 336 ngn t ng, tng ng vi hn 13% GDP danh ngha
v gn 12% cung tin M2 ca nm 2011. Nh vy, cng vi nhu cu tn
dng cao ca khu vc t nhn, chi tiu cng ti tr thng qua pht hnh
tri phiu cng gin tip dn n s gia tng mnh ca cung tin
trong nhng nm gn y. Tng trng cung tin cao, lm pht phi m
khin cng chng tm cch tr n vo nhng ti sn c gi tr n nh
nh vng, ngoi t mnh, v bt ng sn, gy ra s bt n trn cc th
trng ti sn v lm gim hiu lc ca chnh sch tin t trong nc.
Li sut
Khi khng chu cc rng buc hnh chnh th li sut s c quyt
nh bi cung cu trn th trng vn vay, tc l ni gp g gia tit
kim ca cc h gia nh v u t ca cc doanh nghip. Tng ca tit
kim chnh ph v tit kim t nhn, hay cn gi l tit kim quc gia,
s phn nh cung cn u t i din cho pha cu ca th trng vn
vay. Thm ht ti kha s lm gim tit kim chnh ph, gim tit kim
quc gia, do vy lm gim cung v lm tng li sut vn vay trn th
trng. S gia tng ca li sut cui cng s lm gim u t ca khu
vc t nhn. y chnh l hiu ng ln t u t t nhn ca chi tiu
137
cng. Hay ni cch khc, khi chi tiu cng thi qu s dn n thm ht
ngn sch. Chnh ph buc phi vay n thng qua pht hnh tri phiu
v lm gim lng vn vay trn th trng m ng l ra khu vc t
nhn c th tip cn c vi gi thp.
Trong nhng nm gn y, c cu n ca Vit Nam c chiu hng
thay i chuyn t vay n nc ngoi sang vay n trong nc. N nc
ngoi hin nay chim khong 58% v ang c xu hng gim, cn n
trong nc l 42% v ang c xu hng tng ln. Tuy nhin, y cha
hn l mt xu hng tt phn nh s gim l thuc vo nc ngoi.
iu ny thc cht phn nh cc khon vay u i ca nc ngoi i
vi Vit Nam ang ngy cng gim. Li sut thng mi ca n nc
ngoi cao cng vi ri ro t gi buc chng ta phi chuyn dn sang vay
n trong nc. Vic vay n ln trong nc tuy nhin li chn p mnh
u t ca khu vc t nhn v lm gim tng trng kinh t mt khi
ng vn vay khng c khu vc cng s dng hiu qu.
Hnh 2.5. Tri phiu chnh ph pht hnh qua cc nm (ngn t ng)
Ngun: HNX.
Trung bnh trong hai nm 2010 v 2011 Chnh ph Vit Nam
vay n hn 110 ngn t ng mi nm thng qua pht hnh tri phiu
trong nc. Con s ny xp x gp i so vi 56 ngn t ng mi nm
ca giai on 2007-2009
79
. Li sut vn vay trn th trng tin t trong
thi k 2010-2011 cng cao hn gp i so vi li sut ca giai on
79
Con s ny bao gm c tri phiu chnh ph v tri phiu chnh ph bo lnh (Ngun: HNX).
138
2007-2009. y chnh l v d in hnh ca hin tng u t cng
ln t u t t nhn. Nghim trng hn, kh nng huy ng vn trong
nc thng qua pht hnh tri phiu ca Chnh ph nhiu khi khng
phi c hnh thnh mt cch t nhin theo quy lut cung cu ca th
trng. Trong nhng nm 2010-2011, vi mc trn li sut tri phiu
chnh ph dao ng trong khong t 10-12%/nm, trong khi li sut
cho vay trn th trng ln ti hn 20%/nm, thng thng s khng
c mt ngn hng thng mi no sn lng mua tri phiu chnh ph.
Tuy nhin, y li l hai nm thnh cng nht i vi vic pht hnh
tri phiu chnh ph. Bn cht n sau hin tng ny l vic cc ngn
hng thng mi c th bn/cm c tri phiu chnh ph ti NHNN ti
mc li sut chit khu thp, sau cho cc ngn hng thiu ht thanh
khon vay vi li sut cao nhm hng li ln. Hnh ng ny khin
cho c thi k vn ch chy loanh quanh t th trng tri phiu chnh
ph sang th trng lin ngn hng, v ngc li m khng n c
khu vc t nhn.
Cn cn thng mi v t gi
Dn c mt nc c th c chi tiu vt mc gi tr hng ha v
dch v m h sn xut ra thng qua nhp khu hng ha t nc khc.
Do vy, nu Chnh ph tng chi tiu m khng ng thi s dng cc
chnh sch hn ch chi tiu ca khu vc t nhn th s lm tng cu nhp
khu v thm ht thng mi. Mi quan h gia thm ht ti kha v
cn cn thng mi c th c biu din n gin qua mi quan h
hch ton thu nhp quc dn sau:
Y = C + I + G + NX (1)
Trong Y l tng sn phm quc ni (GDP); C l tiu dng t
nhn; I l u t t nhn; G l chi tiu cng; NX l cn cn thng mi.
Tit kim quc gia c xc nh bng tng ca tit kim t nhn
) ( C T Y v tit kim chnh ph ) ( G T , trong
T
l tng thu
thu. Do vy, tit kim quc gia c th c vit li di dng:
G C Y S = (2)
139
Cui cng, thay (2) vo (1) ta thu c mi quan h gia tit kim,
u t v cn cn thng mi nh sau:
S = I + NX (3)
Phng trnh hch ton ny cho bit tit kim quc gia s bng vi
tng ca u t t nhn v cn cn thng mi. Thm ht ngn sch s
lm gim tit kim quc gia v tri v do vy lm gim u t t nhn
v/hoc lm gim xut khu rng v phi.
S gim st u t t nhn gy ra bi thm ht ngn sch c th d
dng hiu c thng qua hiu ng ln t u t. Cn s gim st ca
xut khu rng c th c gii thch thng qua tc ng ca vic gia
tng chi tiu chnh ph i vi nhp khu. S gia tng chi tiu cng v
thm ht ngn sch, s ngay lp tc lm cho tng chi tiu trong nc
ln hn sn lng trong nc. p ng lng chi tiu tng thm ny,
bn cnh sn xut trong nc tng, th nhp khu cng s tng v gy
thm ht thng mi. Tc ng ca thm ht ngn sch i vi thm
ht thng mi cng s c bit nghim trng nhng nc c sn xut
trong nc ph thuc nhiu vo ngun nguyn vt liu nhp khu nh
Vit Nam.
Hnh 2.6. Tit kim, u t v thm ht thng mi
Ngun: ADB (2011) Key Economic Indicator for Asia and the Pacifc.
Tc ng ca thm ht ngn sch i vi thm ht thng mi
khng ch dng li . Vic nhp khu hng ha v dch v cng
s dn n s dch chuyn ngc ca dng ti sn ra nc ngoi. Khi
140
nhp khu nhiu hn xut khu, ban u chng ta phi tr ngoi t cho
ngi nc ngoi. Sau , lng ngoi t ny c th c ngi nc
ngoi s dng mua c phiu, tri phiu cng ty, tri phiu chnh ph
hoc bt ng sn. Do vy, khi thm ht ngn sch xy ra, Vit Nam tr
thnh nc nhp khu rng hng ha v dch v, ng thi cng l nc
xut khu rng ti sn. Lng ti sn trong nc nm gi bi ngi
nc ngoi s ngy cng nhiu hn.
Thm ht ngn sch lm gim lng cung vn vay i vi khu vc
t nhn v do vy lm tng li sut. Trong iu kin cc yu t khc
khng i, s gia tng li sut c th thu ht dng vn quc t chy vo
trong nc. Cung ngoi t tng v ng ni t c th ln gi. Tuy nhin,
nc ta, tc ng ny l khng b p sc p mt gi ca ng ni
t gy ra bi thm ht thng mi ln. Hn na, dng chy vo ca vn
ngoi cng b hn ch nhiu bi mi trng lm pht cao v chnh sch
thay i t gi kh d on trong nc.
Tng trng
Chnh sch ti kha c th tc ng n tng trng sn lng ca
mt nn kinh t thng qua hai knh truyn dn. Th nht, n c th lm
thay i tit kim v u t, v do vy l nng lc sn xut trong di
hn ca mt quc gia. Th hai, n c th lm thay i hiu qu s dng
ngun lc, v do vy lm thay i c sn lng hin ti ln tng trng
trong tng lai.
Trong thi k suy thoi kinh t, s m rng ti kha v chp nhn
thm ht ngn sch mt mc nht nh c th gip sn lng trong
nc tng tr li nh kch thch tng cu. Chnh sch ny c bit hiu
qu nhng nn kinh t trc theo ui chnh sch ti kha cn
bng. Tuy nhin, nu nn kinh t gn mc sn lng tim nng v
trc nn kinh t lin tc c thm ht ti kha th hiu qu ca chnh
sch l rt hn ch. S m rng ti kha lc thm ch s nhanh chng
dn n lm pht cao, li sut cao, thm ht vng lai v bt n ti chnh.
Bi hc kch thch tng cu ca Vit Nam trong nm 2009 v hu qu
ca n trong nm 2010-2011 l v d in hnh ca trng hp ny.
141
phn ng li s gia tng ca lm pht v thm ht vng li do
hu qu ca thm ht ti kha ko di, Chnh ph Vit Nam cng nh
mt s nc khc thng p dng cc bin php hnh chnh kim sot
gi c trong nc, hn ch thng mi, v kim sot t gi. Tuy nhin,
nhng bin php ny li lm tng s thiu ht tng cung do chng bp
mo th trng cc nhn t sn xut trong nc, ngun lc s c phn
b mt cch khng hp l, v do thiu nguyn vt liu nhp khu lm
hn ch nng lc sn xut v xut khu. S m rng ti kha ko di
tip tc lm cn cn vng li xu thm v lm pht tng tc. S st gim
nim tin vo ng ni t v kinh t trong nc c th dn n s tho
chy ca dng vn ngoi tr khi Chnh ph phi tr gi t bng cch
tht cht tin t, tng li sut nhm khi phc li nim tin vo ng ni
t. Vng lun qun gia thm ht ti kha - thm ht thng mi - thm
ht ti kha c th tip tc din ra khi cc chnh sch kim sot gi v
thng mi ny lm gim ngun thu thu, c bit l thu t hng nhp
khu. iu ny lm cho vic kim ch thm ht ngn sch cng kh
khn hn v vic tng hoc p thu/ph mi l nhng bin php cui
cng m Chnh ph c th s dng. Gnh nng thu/ph cao s lm
gim ng c sn xut, gim tit kim v u t ca khu vc t nhn, v
cui cng l nn kinh t s c tng trng thp hoc thm ch l m.
H cnh cng
H cnh cng l thut ng phn nh tnh hung xy ra khi nn
kinh t mt nc nhanh chng chuyn t tng trng cao sang tng
trng thp v sau l suy thoi. Tnh hung ny thng xy ra khi
Chnh ph nc c gng ct gim thm ht ngn sch v kim sot
n cng. C th l hi sm v bi quan khi bn n s h cnh cng
ca Vit Nam khi t l n/GDP ang mc trung bnh, tuy nhin vic
khuyn co v vn ny s l cn thit cho vic nh hng chnh sch
ti kha lu di trong tng lai.
H cnh cng c th xy khi n quc gia tng nhanh n mt ngng
no lm kch hot s tho chy khi ti sn trong nc ca dng vn
ngoi. Th nht, nh tho lun trn, thm ht ngn sch c xu
hng dn n thm ht thng mi. Thm ht thng mi c ti tr
142
bng vic bn ti sn trong nc cho nh u t nc ngoi. Tuy nhin,
lng ti sn trong nc m ngi nc ngoi mun nm gi ch l hu
hn. N s khng tng mi theo thm ht thng mi. Nu thm ht kp
c tip tc din ra th n mt lc no cu v ti sn trong nc s bo
ha v gi ca chng s gim mnh. Th hai, khi thm ht ti kha ko
di v n cng tng n mt ngng no s gy ra mi lo ngi ca
cc nh u t v nguy c mt kh nng thanh ton chnh ph. iu ny
s khin cho c nh u t nc ngoi ln nh u t trong nc tho
chy khi cc ti sn trong nc. Hu qu l gi ti sn s gim, li sut
s tng, u t st gim, ng ni t mt gi, v lm pht tng vt.
S gia tng ca li sut s khin cho khng hong ti kha thm
trm trng do gnh nng n tng nhanh. Li sut cao cng dn n thu
thu gim do cu tiu dng st gim. i ph vi nguy c ph sn
ny, Chnh ph cc nc thng phn ng li bng cch nhanh chng
gia tng cc loi thu thu nhp v thu ti sn nhm t c thng d
ngn sch c bn
80
. Chnh sch ny li lm tiu dng st gim thm v
gy ra suy thoi kinh t.
Hu qu ca s h cnh cng cn l s gia tng mnh ca lm pht
thng qua knh nhp khu khi ng ni t mt gi do s tho chy ca
dng vn ngoi. Ngoi ra, sc p in tin tr n trong thi k ny cng
l rt ln. Hu qu l lm pht tng vt. Cui cng, s h cnh cng
cng c th dn n mt cuc khng hong ti chnh. Gi ti sn gim
v gnh nng li sut s lm cho nhiu doanh nghip c nguy c ph
sn. S ph sn ca cc doanh nghip n lt n li gy kh khn ti
chnh cho h thng ngn hng do n xu gia tng. Kch bn xu nht
ca tnh hung ny c th l s v tn dng v ph sn ca cc trung
gian ti chnh. Nn kinh t lm vo khng hong ging nh nhng g
m th gii tri qua vo nhng nm 30 ca th k trc.
80
Cn cn ngn sch c bn c tnh bng tng thu tr i tng chi, khng bao gm chi tr n
gc v li n gc, ca Chnh ph.
143
KT LUN V KHUYN NGH CHNH SCH
Nhng thch thc ti kha v hu qu ca chng c phn tch
trn cho thy n lc Vit Nam cn c mt cuc ci cch ti kha
trit v ton din nhm a ngn sch dn tr v trng thi cn bng
v duy tr s n nh lu di cho nn kinh t. Thng thng, thc hin
ci cch ti kha cc nh hoch nh chnh sch c hai cch tip cn
l iu chnh dn dn hoc iu chnh mnh mt ln. Nhng ngi
ng h cch tip cn iu chnh mnh mt ln cho rng qu trnh ci
cch v gii phng ti kha cn c thc hin ton din ngay lp tc
v din ra cng nhanh cng tt trnh nhng lc lng phn khng.
Ngc li, nhng ngi ng h phng php iu chnh dn dn li
cho rng qu trnh iu chnh nn din ra t t trong mt khong thi
gian di nhm trnh nhng c sc tiu cc qu ln cho nn kinh t. D
ngng an ton n cng ni chung v n nc ngoi ni ring l bao
nhiu i chng na th vi thm ht ngn sch ko di nh hin nay,
Vit Nam s nhanh chng chm cc ngng . Vic sm chun b cho
mt k hoch ti kha bn vng di hi s l rt cn thit gip cho nn
kinh t trnh c nhng c sc ti kha tiu cc trong tng lai.
Mc tiu ca ci cch ti kha lin quan n cc iu chnh chi tiu
cng v iu chnh h thng thu nhm hng ti mt ngn sch cn
bng v n nh. lm c iu ny, trc tin, vic hch ton ngn
sch phi c thc hin mt cch minh bch theo chun quc t. Cc
khon chi ngoi bng phi c tuyt i trnh. Cc thc o thm
ht ngn sch loi tr nhng khon thu km bn vng v thu t bn ti
sn cng cn c tnh ton thm c th nh gi c chnh xc
thc trng ti kha hin ti. Ngoi ra, cc gnh nng ngn sch pht sinh
trong tng lai, v d nh chi tr lng hu hay bo him y t, cng
cn c a vo cc d bo v thm ht ngn sch nhm c c bc
tranh chnh xc hn v trin vng ti kha trong nhng nm ti.
Th hai, gim c chi tiu cng v thu hp vai tr ca nh nc
trong nn kinh t chng ta cn phi c nh gi ton din v tnh hiu
qu ca cc khon chi tiu cng theo cc lnh vc khc nhau ch khng
ch nhn thun ty vo con s tng hay gim. Chng ta cng khng nn
144
mc sai lm ct gim ng lot cc khon chi tiu theo mt t l c nh
no . Ct gim phi da trn vic nh gi sng lc nhng chng
trnh/d n chi tiu km hiu qu, c th t u tin thp, hoc nhng lnh
vc m khu vc t nhn c th lm tt. Bn cnh chi u t, chi thng
xuyn cng phi l i tng c r sot v ct gim quyt lit.
Th ba, ng x hiu qu i vi khi DNNN chng ta cn phn
loi cc doanh nghip c mc ch cng ch thun ty, v d nh trong
lnh vc an ninh - quc phng, vi nhng doanh nghip hot ng trong
lnh vc kinh doanh thu li nhun. Mt nh gi ton din v hiu qu
ca cc DNNN theo cc tiu ch v li nhun, cng ngh, to vic lm,
ng gp ngn sch, v.v cn c thc hin da trn nguyn tc cng
khai minh bch cc thng tin v hot ng kinh doanh. S lng v t
trng cc DNNN cn c t mc tiu gim dn thng qua qu trnh
c phn ha trit cc doanh nghip hot ng trong lnh vc kinh
doanh, bt k chng c hiu qu hay khng, ng thi to iu kin bnh
ng cho doanh nghip t nhn tham gia trn tt c cc th trng.
Cui cng, h thng thu cn c ci cch m bo cc tiu ch
to ngun thu bn vng, hiu qu, cng bng v minh bch. Gnh nng
thu cn phi c iu chnh gim mt cch hp l. Tuy nhin, mc
hp l ny ph thuc rt nhiu vo qu trnh ct gim chi tiu cng.
Gnh nng thu qu cao s khin cho h thng thu km hiu qu do
n khuyn khch vic trn thu v bp mo s phn b ngun lc. H
thng sc thu v ph cn c r sot trnh s chng ln ln nhau. Cc
sc thu cn c iu chnh nhm m bo an sinh x hi cho ngi
thu nhp thp, khuyn khch tit kim, v hn ch tiu dng, c bit l
hng tiu dng xa x nhp khu.