Dergi̇ İncelemesi̇

T.C.
MARMARA NVERSTES
TRKYAT ARATIRMALARI ENSTTS
ATATRK LKELER VE NKILP TARH ANABLM DALI
SOL BASINDA; HALKIN SES, HALKIN BRL, HALKIN KURTULUU VE

EMEK DERGLERNE GRE GENLK HAREKET
(1970-1980)
YKSEK LSANS TEZ
SEHER ACARER
STANBUL 2010
T.C.
MARMARA NVERSTES
TRKYAT ARATIRMALARI ENSTTS
ATATRK LKELER VE NKILP TARH ANABLM DALI
SOL BASINDA; HALKIN SES, HALKIN BRL, HALKIN KURTULUU VE

EMEK DERGLERNE GRE GENLK HAREKET
(1970-1980)
YKSEK LSANS TEZ
SEHER ACARER
TEZ DANIMANI: Yrd. Do. Dr. AL KARACA
STANBUL 2010
NDEKLER
NSZ ........................................................................................................................... V
ZET .......................................................................................................................... VIII
ABSTRACT.................................................................................................................... IX
KISALTMALAR ............................................................................................................. X
TABLOLAR LSTES ................................................................................................. XIV
GR ............................................................................................................................... 1
I. BLM
1960-1980 YILLARI ARASI GENLK HAREKETLERNDE ETKL OLAN
GRLER, GRUPLAR VE SOL YAYIN ORGANLARI ......................................... 24
1.1. 1960-1970 YILLARI ARASINDA IKAN SOL GAZETE VE DERGLER ........ 24
1.1.1. Forum Dergisi .................................................................................................. 26
1.1.2. Yn Dergisi ...................................................................................................... 26
1.1.3. Dnm Dergisi ............................................................................................. 27
1.1.4. Kavga ............................................................................................................... 27
1.1.5. Ant .................................................................................................................... 27
1.1.6. Trk Solu Dergisi ............................................................................................. 28
1.1.7. i-Kyl Gazetesi ......................................................................................... 28
1.1.8. Aydnlk Sosyalist Dergi .................................................................................. 29
1.1.9. Proleter Devrimci Aydnlk .............................................................................. 29
1.1.10. Emek Dergisi .................................................................................................. 30
1.2. 1970-1980 YILLARI ARASINDA IKAN SOL GAZETE VE DERGLER ........ 31
1.2.1. leri Dergisi ...................................................................................................... 31
1.2.2. Kurtulu Gazetesi ............................................................................................. 31
1.2.3. Aydnlk Dergisi ............................................................................................... 31
1.2.4. Birikim Dergisi ................................................................................................ 32
I
1.2.5. Atlm Dergisi .................................................................................................. 32

1.2.6. Devrimci Yol Dergisi ....................................................................................... 32
1.2.7. Emeki Dergisi ................................................................................................. 33
1.2.8. Halkn Kurtuluu .............................................................................................. 33
1.2.9. Halkn Sesi ....................................................................................................... 34
1.2.10. Halkn Yolu .................................................................................................... 34
1.2.11. Halkn Birlii ................................................................................................. 35
1.2.12. Dier Basn Organlar .................................................................................... 36
1.3. 1960-1971 YILLARI ARASI GENLK HAREKETLERNDE ETKL OLAN
SOL GR VE GRUPLAR ........................................................................................ 36
1.3.1.Yn evresi ....................................................................................................... 37
1.3.2.Trkiye i Partisi ............................................................................................ 37
1.3.3.FKF (Fikir Kulb Federasyonu) ve Dev-Gen (Trkiye Devrimci Genlik
Federasyonu) ............................................................................................................. 38
1.3.4.MDD (Milli Demokratik Devrim) Hareketi ...................................................... 39
1.3.5. Maocu Gr .................................................................................................... 40
1.4. 1971-1980 YILLARI ARASI GENLK HAREKETLERNDE ETKL OLAN
SOL GR VE GRUPLAR ........................................................................................ 41
1.4.1. THKO (Trk Halk Kurtulu Ordusu) ............................................................... 42
1.4.2.THKP-C (Trk Halk Kurtulu Partisi Cephesi) ................................................ 43
1.4.3. TSP (Trkiye Sosyalist i Partisi) ................................................................ 44
1.4.4. TKP (Trkiye Komnist Partisi) ...................................................................... 45
1.4.5. SP (Sosyalist Parti)........................................................................................... 45
1.4.6. TEP (Trkiye Emeki Partisi) .......................................................................... 46
1.4.7. KNC TP (Trkiye i Partisi) .................................................................... 47
II
1.4.8. DEV-YOL (Devrimci Yol) .............................................................................. 47

1.4.9. TKP (Trkiye htilalc i Kyl Partisi) ..................................................... 48
1.4.10. Dier Gr ve rgtler ............................................................................... 48
II. BLM
1970-1974 DNEM RENC HAREKETLER ....................................................... 50
2.1. 1970-1974 YILLARI ARASI RENC HAREKETLERNN BASINA
YANSIMALARI ............................................................................................................ 50
2.1.1. 12 Mart 1971 Muhtras .................................................................................. 65
2.1.2. 12 Mart 1971 Sonras Yaanan Gelimeler ve renci Hareketlerine
Yansmas ....................................................................................................... 67
III. BLM
1974-1980 YILLARI ARASI RENC HAREKETLER..75
3.1. 1974-1980 YILLARI ARASI RENC HAREKETLERNN BASINA
YANSIMALARI ............................................................................................................ 75
3.1.1. 1974-1979 Yllar Aras renci Olaylar ....................................................... 75
3.1.1.1. Kahramanmara Olaylar (19-24 Aralk 1978) ................................ 101
3.1.2. 1979 Yl renci Olaylar ............................................................................ 103
3.2. RENC HAREKETLERNN SEBEPLER .................................................... 107
3.2.1. Eitim Kurumlarndan Kaynaklanan Sebepler .............................................. 107
3.2.2. Sosyal ve Ekonomik Yapdan Kaynaklanan Sebepler ................................... 109
3.2.3. Basn Aralarndan Kaynaklanan Sebepler .................................................... 112
IV. BLM
1970-1980 DNEM RETMEN VE HAREKETLER ................................. 114
4.1. 1970-1980 YILLARI ARASI BALICA RETMEN HAREKETLERNN
BASINA YANSIMALARI........................................................................................... 114
4.1.1. TB-DER (Tm retmenler Birleme ve Dayanma Dernei) ................. 119
III
4.2. 1970-1980 YILLARI ARASI BALICA HAREKETLERNN BASINA

YANSIMALARI .......................................................................................................... 120
4.2.1. renci-i likisi ........................................................................................ 124
4.2.2. 15-16 Haziran 1970 Olaylar ve 1970 Ylnn Dier i Hareketleri ............ 124
4.2.3. 1971-1977 Yllar Aras Balca i Olaylar ................................................ 127
4.2.4. 1 Mays 1977 ve Basna Yansmalar............................................................. 135
4.2.5. 1978-1980 Yllar Aras Balca i Olaylar ................................................ 136
4.2.6. i rgtleri .................................................................................................. 138
4.2.7. i Hareketlerinin Sebepleri .......................................................................... 140
SONU ........................................................................................................................ 142
BBLYOGRAFYA ..................................................................................................... 144
EKLER ......................................................................................................................... 149
IV
NSZ
Bireylerin; kiilik, karakter ve fikirlerinin ekillendii genlik dneminde,
toplumsal ve duygusal geliimlerinin de etkisiyle evresindeki olaylara kar daha
duyarl ve daha tepkisel yaklat bilinmektedir. Toplumsal ve siyasi hayatta yaanan
deiimden etkilenen genliin balatt hareketlilik, tm dnyada olduu gibi
Trkiyede de grlmtr.
lkemizde, genlik hareketleri Osmanl Devletine kadar uzanmaktadr. Tezin
giri ksmnda bu dnemden balanlarak, 1970e kadar gerekleen balca genlik
hareketlerine yer verilmitir. Cumhuriyet dneminde ise eitim-retim talepleriyle
devam eden genlik eylemleri 1968 yl itibariyle yerini siyasi yapy protesto eden
iddet ierikli olaylara brakmtr. Genlik, rgtlenme faaliyetlerini gerekletirirken
siyasi fikirlerinin farkllamas sebebiyle sa ve sol olmak zere iki gruba ayrlmtr.
Sol dnce kendi iinde btnlk salayamam, gerekletirmek istedikleri devrimin
yntemi konusunda gr ayrlna derek blnme yaamtr.
Tezin ieriini oluturan 1970-1980 yllar arasnda yaanan genlik hareketleri,
sol gruplar temel alnarak incelenmi. Aratrmaya somutluk kazandrabilmek iin bu
yllarda etkili olan Halkn Kurtuluu, Halkn Sesi, Halkn Birlii ve Emeki gibi sol
fraksiyon dergilerinden yararlanlmtr. Ad geen dergilerde yer alan haber metinleri
orijinal halleriyle kullanlarak, genlii ynlendirmedeki etkileri objektif olarak
gsterilmeye
allm.
Yararlanlan
benzer
konulu
tezler,
ayn
dnemleri
incelemekteyse de sadece renci zerine odaklanp alan genlie yer vermemeleri

ve fraksiyon basndan yararlanmamalar eksikliklerini oluturmaktadr.
12 Mart darbesi sonras gerekleen tutuklamalarla durgunlaan genlik
hareketleri, 1974de kan genel af ile tekrar hzlanm. Bu durum yayn organlarnda da
bir art yaanmasna sebebiyet verince, tez ierisinde incelenen fraksiyon dergiler
ortaya kmtr. Aratrma 1970 itibariyle baladndan 1974e kadar olan dnem
Aydnlk Sosyalist dergisi ve Cumhuriyet gazetesinden yararlanlarak incelenmitir.
70li yllarn ikinci yarsnda ise, haftalk kan Halkn Sesi ve Halkn Kurtuluu, on be
gnde bir kan Halkn Birlii dergileri gncel olaylarn yan sra Mao ve Lenin gibi
liderlerin grlerini ieren inceleme yazlarna da yer vermitir. rnein Halkn Sesi
15 Nisan 1975 tarihli 1. Saysnda Lenin ve Kyl Meselesi adl bir yaz dizisine
balam. Vietnam i Partisinin otuz yllk faaliyetini ve efik Hsnnn fikirlerini,
mcadelesini konu alan yazlara yer vermitir. Milli Demokratik Devrimi savunan aylk
Emeki dergisi ise, Mihri Bellinin genel bakan olduu Trkiye Emeki Partisinin
yayn organdr. Bu dergi, ii eylemlerine daha ok arlk verdii iin zellikle
aratrmann drdnc blmnde kullanlmtr.
Bahsedilen dergiler arasnda gr ayrlklar yaanmaktayd. rnein, Aydnlk
ve Halkn Sesi dergileri, Dnya Teorisini savunduklar iin, Halkn Birlii
tarafndan kar devrimci akm olarak nitelendirilmitir. MDDyi savunan Halkn Birlii
yine o dnemde kan Devrimci Yol dergisini ise revizyonist olmakla eletirmi,
Marksist-Leninist hareketin nnde duran en acil meselenin proletarya partisi oluturma
grevi olduunu belirtmitir.
Birinci blmde, 1960 yl itibariyle renci olaylarnda etkili olan sol rgtlere
ve sol yayn organlarna yer verilerek, o dnemdeki gruplama ve fikriyat younluu
ifade edilmeye allmtr. kinci ve nc blmde, niversite ve lise rencilerinin
siyasi yapy eletirmek ve kendilerine uygulanan basklar protesto etmek amal
dzenledikleri gsteriler, ayrntl bir ekilde kronolojik olarak verilmitir. lkenin
iinde bulunduu siyasi ortamn daha iyi anlalabilmesi iin de, hkmet deiiklikleri
ve yaanan politik gelimeler genlik hareketleriyle sentezlenerek verilmi. Ayrca,
genliin 12 Mart ve 12 Eyll darbelerine sebebiyet verecek iddet ve terr
hareketlerine ynelmesinin altnda yatan faktrler incelenmitir.
Genlik iinde sadece renciler deil, alan bireyler de yer alm. Bu nedenle,
ii ve retmenlerin gerekletirdikleri eylemlere ve kurduklar sendikalara drdnc
blmde yer verilmitir. Dnem ierisinde ii-renci rgtlenmesi asndan nem
arz eden 16-17 Haziran 1970 ve 1 Mays 1977 olaylar ise, sa ve sol basndan
yararlanlarak aklanmtr. almamzda, Trkiyede 1970 ile 1980 yllar arasn
kapsayan on yllk dnemde gerekleen genlik hareketleri, sebep-sonu ilikisi
ierisinde ve kronolojik sralamayla ele alnd. Yazm aamasnda Trkiyat
Enstitsnn tez yazm klavuzu dikkate alnd. Dnemin dergi ve gazeteleri temel
alnarak aratrma yapldndan, youn bir ariv almas yapld. ncelenen dergiler,
resmi ktphanelerde bulunabilen saylar dorultusunda ve gnmzde bu dergilerin
VI
grlerine benzer yayn yapan gazetelerin arivlerinden yararlanlarak allmtr.

ncelenen dnem, sol dnceyi iine dt farkllama dorultusunda, sa grteki
gruplarla ve devletle olan ilikisini ayrntl bir ekilde ele aldndan almann yararl
olacana inanmaktaym.
Halkn Kurtuluu dergisini, arivlerinde alma olana tanyan Evrensel
gazetesi alanlarna, almam sresince maddi ve manevi desteini esirgemeyen
Timur Tandoara, yazm yanllarm sabrla dzelterek bana yardmc olan Benal Tar
ve Derya Ge, abstract blm iin Murat Altunoka teekkrlerimi sunar. Beni byle
bir almaya tevik edip, zamann esirgemeden beni sabrla dinleyen, almalarm
sresince deerli katklaryla bana destek olan ve sonsuz hogrsyle bana yol
gsteren tez danmanm Yrd. Do. Dr. Ali Karacaya teekkr bir bor bilirim.
SEHER ACARER
stanbul-2010
VII
ZET
1970-1980 yllar aras sol basnda etkili olan Halkn Kurtuluu, Halkn Birlii,
Halkn Sesi ve Emeki dergilerinin savunduu fikirler ve yer verdii olaylar
dorultusunda bu dnemde Trkiyede yaanan genlik hareketleri incelenmitir.
Marksist-Leninist grteki Halkn Kurtuluu, Halkn Birlii ve Halkn Sesi
dergileri, KP lideri Mao Zedungun dncelerini takip etmi. Vietnam bamszlk
hareketinin nderi Ho i Minhin fikirlerini temel alan Emeki dergisi ise, Sovyetler
Birlii ve in arasnda herhangi bir tercih yapmay reddeden bir anlayla Milli
Demokratik Devrimi benimsemitir.
Ad geen yayn organlarnn evresinde rgtlenen gruplar renciler zerinde
olduu kadar iiler ve memur kesim iinde zellikle retmenler zerinde de etkili
olmutur. renciler bu dnemde siyasi yapy eletirmek veya deitirmek iin
eylemler yaparken, alan genlik ise, sendikal haklarn korumak, cret yetersizliini
ve alma koullarnn arln protesto etmek amal grevler dzenlemitir.
Bu almada, 1970-1980 yllarnda etkili olan genlik hareketlerine, dnemin
siyasi gelimeleriyle beraber yer verilmi. Olaylara, Millet ve Hergn gibi sa gre
sahip gazetelerin tarafndan da baklarak ok boyutlu bir bak as salanmaya
allmtr.
VIII
ABSTRACT
The youth movements emerged in Turkey in 1970-1980s have been hereinafter
analyzed in line with the ideas defended and events addressed by Halkn Kurtulusu,
Halkn Birligi, Halkn Sesi ve Emekci Journals which were effective on the left wing
press in this period.
Halkn Kurtulusu, Halkn Birligi and Halkn Sesi Journals which spoke in the
advocacy of Marxist-Leninist ideology followed the views of Mao Zeodung, the leader
of CCP (Chinese Communist Party). Emekci Journal which took as a base the opinions
of Ho i Minh, the leader of the Vietnams Independence Movement adopted the
National Democratic Revolution (Milli Demokratik Devrim) with an approach which
rejects to make a preference between Soviet Union and China.
Groups organized around the publication organs abovementioned had influence
on students, as well as employees and especially on teachers among public servants.
When students hold demonstrations so as to criticize and change the political structure
in this period; the youth working organized strikes so as to defend rights of trade unions
and protest the lack of wage and the weight of working conditions.
In this study, the youth movements which were effective in 1970-1980s and
political developments prominent in this period have been dealt with. It is also tried to
provide a multidimensional standpoint by dealing with the issue on the side of the rightthinking newspapers such as Millet and Hergun.
IX
KISALTMALAR
ABD
: Amerika Birleik Devletleri
ADMMA
: Ankara Devlet Mhendislik ve Mimarlk Akademisi
ADYD
: Ankara Demokratik Yksek renim Dernei
AP
: Adalet Partisi
ASD
: Aydnlk Sosyalist Dergi
A-B
: Ankara niversitesi renci Birlii
AYD
: Ankara Yksek renim Dernei
CGP
: Cumhuriyeti Gven Partisi
CHP
: Cumhuriyet Halk Partisi
CKMP
: Cumhuriyeti Kyl Millet Partisi
KP
: in Komnist Partisi
DAST
: Devrimci Ankara Sanat Tiyatrosu
DDKO
: Devrimci Dou Kltr Ocaklar
DEV-YOL
: Devrimci Yol
DEV-SOL
: Devrimci Sol
DGB
: Devrimci Genlik Birlii
DGD
: Devrimci Genlik Dernekleri Federasyonu
DGM
: Devlet Gvenlik Mahkemeleri
DSK
: Devrimci i Sendikalar Konfederasyonu
DMMA
: Devlet Mhendislik ve Mimarlk Akademisi
DB
: Devrimci renci Birlii
DP
: Demokrat Parti
DS
: Devlet Su leri
X
DTCF
: Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi
E-B
: Erzurum niversitesi renci Birlii
EYD
: Erzurum Yksek renim Dernei
FKF
: Fikir Kulpleri Federasyonu
GENEL-
: Trkiye Genel Hizmetler ileri Sendikas
GES-
: Gaz, Elektrik, Su ileri Sendikas
GSB
: Gen Sosyalistler Birlii
GSMH
: Gayri Safi Milli Hsla
GT
: Gen lkcler Tekilat
HAK-
: Hak i Sendikalar Konfederasyonu
H-B
: Hacettepe niversitesi renci Birlii
HR-PER-SEN: Hr Personel Sendikas

GD
: lerici Genlik Dernei
LKSEN
: Trkiye lkokul retmenleri Sendikas
TA
: ktisadi ve Ticari limler Akademisi
: stanbul Teknik niversitesi
TTB
: stanbul Teknik niversitesi Talebe Birlii
YD
: stanbul Yksek renim Dernei
YKD:
: stanbul Yksek renim Kltr Dernei
YTGD
: stanbul Yksek Tahsil Genlik Dernei
KMD
: Komnizmle Mcadele Dernei
MDD
: Milli Demokratik Devrim
MESS
: Metal Sanayicileri Sendikas
MGK
: Milli Gvenlik Kurulu
MGP
: Milli Gven Partisi
MHP
: Milliyeti Hareket Partisi

XI
MSK
: Milliyeti i Sendikalar Konfederasyonu
MP
: Millet Partisi
MSP
: Milli Selamet Partisi
MTTC
: Milli Trk Talebe Cemiyeti
ODT
: Ortadou Teknik niversitesi
ODTB
: Ortadou Teknik niversitesi renci Birlii
ODTD
: Ortadou Teknik niversitesi renci Dernei
TK
: renci Temsilcileri Konseyi
PDA
: Proleter Devrimci Aydnlk
PETKM-
: Petrokimya i Sendikas
POL-BR
: Polis Birlii
POL-DER
: Polis Dernei
: Say
s.
: Sayfa
SBF
: Siyasal Bilgiler Fakltesi
SBKP
: Sovyetler Birlii Komnist Partisi
SDDF
: Sosyal Demokrasi Dernekleri Federasyonu
SDP
: Sosyalist Devrim Partisi
SG
: Sosyalist Genlik rgt
SP
: Sosyalist Parti
SSCB
: Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii
TAR
: Tarm Sat Kooperatifleri Birlikleri
TDGF
: Trkiye Devrimci Genlik Federasyonu
TDKP-
: Trkiye Devrimci Komnist Partisi na rgt
TEP
: Trkiye Emeki Partisi
THKO
: Trkiye Halk Kurtulu Ordusu

XII
THKP-C
: Trkiye Halk Kurtulu Partisi Cephesi
THKP-C-ML
: Trkiye Halk Kurtulu Partisi Cephesi-Marksist Leninist
TKP
: Trkiye i Kyl Partisi
TKP
: Trkiye htilalc i Kyl Partisi
TP
: Trkiye i Partisi
TKP
: Trkiye Komnist Partisi
TKP/ML-TKKO: Trkiye Komnist Partisi/Marksist Leninist/Trkiye i Kyl

Kurtulu Ordusu
TMGT
: Trkiye Milli Genlik Tekilat
TMMOB
: Trkiye Mimarlar ve Mhendisler Odas Birlii
TMTF
: Trk Milli Talebe Federasyonu
TB-DER
: Tm retmenler Birleme ve Dayanma Dernei
TS
: Trkiye retmenler Sendikas
TSP
: Trkiye Sosyalist i Partisi
TRK-
: Trkiye i Sendikalar Konfederasyonu
TTED
: Tm Teknik Elemanlar Dernei
UDC
: Ulusal Demokratik Cephe
GD
: lkc Genlik Dernekleri
OB
: lk Ocaklar Birlii
OD
: lk Ocaklar Dernei
SS
: niversite Seme Snav
SYM
: niversite Seme Yerletirme Merkezi
YDGF
: Yurtsever Devrimci Genlik Dernekleri Federasyonu
YDMM
: Yurtsever Devrimci Mhendis ve Mimar Hareketi
YTP
: Yeni Trkiye Partisi
XIII
TABLOLAR LSTES
TABLO NO
SAYFA
Tablo 3. 1. 1969-1972 Yllar aras liseyi bitiren, SYM snavna katlan,

yksekrenime yeni kayt olan kii saysnn ve niversiteye girenlerin
bavuranlara oran ......................................................................................................... 110
Tablo: 3. 2. Sosyo-ekonomik durum ile iddet ve terr olaylarnda

ldrlenlerin saysna ilikin veriler ........................................................................... 111
Tablo: 4. 1. TB- DERin 1971-1980 yllar arasndaki ube ve ye says ............... 119
Tablo 4. 2 Grevlere katlan ii ve grevlerde kaybolan ign says .......................... 141
XIV
GR
Genlik ve Genlik Hareketleri
Genlik andaki bireylerin, iinde bulunduklar biyolojik ve psikolojik
geliimin de etkisiyle belirli olaylara kar tepkilerini daha hzl ve sert bir ekilde ifade
etmeleri onlar toplumun en hareketli kesimi durumuna getirmitir. Dnyada ve
Trkiyede genlik hareketleri, nemli oluumlara ve olaylara sebebiyet verdiinden her
dnemi dikkat ekici bulunmu ve aratrlmtr.
Genlik Nedir?
Genlik, ocukluk ile olgunluk arasndaki dnem olarak kabul edilmektedir.
Genlii her ada karakterize eden en nemli zellii ise karlat bir otoriteyi
cesaretle eletirip, protesto edebilmesidir.
Genlik anda evre daha da geniler. Gen, aile etkisinden ve evresinden
kurtulmak iin aba harcar. Daha ok yatlaryla birlikte bulunmak ister. Onlardan ok
etkilenir. Toplumsal kurallara, deerlere, yasalara uyma zorunluluu; gente aileye,
evreye, okula, topluma kar tepki oluturur. Kendine zg dnya gryle bu
kurumlar beenmez, eletirir, bunlara kar kar. Toplumsal roller benimsendike,
sorumluluk yklendike genelde bu durum kaybolur.1
Bamszla gei dneminde olan genler, kendi sorunlar kadar toplumun
sorunlaryla da ilgilenmeye balamlardr. 1960l yllarda Batda ortaya kan renci
ayaklanmalarnn tm lkelere yaylmasnda, renci eylemlerinin genlik sorunlar
olarak ortaya kp aktel bir grnm kazanmasnn etkisi olmutur. renci eylemleri
giderek, genlik eylemleri olarak nitelenmitir. Genlik deyimiyle akla ilk gelen
renci genlik (zellikle yksek renim genlii) olmutur. Ancak renciler
genliin ok az bir blmn oluturmaktayd.
Birlemi Milletler rgt, 15-25 ya arasndaki kiileri gen, bu yalar
arasn genlik a olarak tanmlamaktadr. Trkiyede genlik, iinde bulunduu
kesim ve konumuna gre snflandrldnda ise u tablo karmza kar:
zcan Kknel, Kaygdan Mutlulua Kiilik, 15. bs., stanbul, Altn Kitaplar Yaynevi, 1999, 72 s.
A)OKUYAN GENLK
Ortarenim Genlii
Yksekrenim Genlii
B)OKUMAYAN GENLK
Kyl, ifti genlik
i genlik
Silah altnda bulunan asker genlik
Hizmet sektrnde alan genlik 2
Genliin kapsamnn bu kadar geni olmasna ramen, genlik hareketleri deyince en
nemli faktr rencilerin oluturduunu ifade eden mer Lainer savn u
cmlelerle aklamtr:
Bugn genellikle genlik hareketi denilen ey aslnda renci genlik hareketidir. i genlik
genel mcadele iinde bir ii olarak vardr. Ayrca bir gen olarak fazlasyla bir ayrt edicilii
yoktur. Bir gen iiyle yal ii arasndaki fark bir gen kapitalistle yal kapitalist arasndaki
fark kadardr. Ayn ey kyller iinde sylenebilir. Buradan da fonksiyonuyla bir snfa ait olan
insanlar arasndaki ya fark, geerli bir l deildir. O dnemin gen insanlarn harekete
geiren ey, ne delikanlln geici ruh hali ne de yallklarn tavrlarna kar ideolojik bir
tepkidir. Eer byle olsayd, bu genlik iin zamanla yola gelirler denilirdi. Bu genlik hareketi,
farkl snflardan gelme genlerin var olan toplumsal dzene kkl bir tepki, bir siyasal etkinlik
olarak kendini duyurmaktr. zellikle geri braktrlm lkelerde Trkiye gibi- sosyalist
mcadele iinde yer alma ynnde gl bir eilim vardr.3
Genlii, toplumsal konulara bak as ve evresine duyarll ynnden de u

ekilde snflayabiliriz:
Siyasi seviyede duyarsz genlik
Yabanclam Genlik: Geleneksel toplum dzenini reddeden, otoritenin yapsna isyan eden
bireylerdir.
Ferdiyeti Genlik: Statkoyu kabul edip, siyasi konularla ilgili, itaat eden bireylerdir.
Eylemci Genlik: Otorite yaplarn reddeden siyasi ve sosyal adan olaylarla ilgilenen
genlerdir.
Yapc Genlik: Yksek lde sosyal ve politik konularla ilgilenen, toplumun mevcut
Hayati Beirli, Trkiyede 1960-1971 Dneminde Genlik Hareketleri, Hacettepe niversitesi, Sosyal Bilimler
Enstits, Yksek Lisans Tezi, Ankara, 1998, 30-31 s.
mer Lainer, Genliin rgtlenmesi, Sosyalist rgtlenme, Birikim Dergisi, S 6, Austos 1975, s. 48
dzeninde almay savunan bireylerdir.4
Cumhuriyet ncesi Genlik Hareketleri (1865-1922)

Genel olarak genlik, deiik snflardan gelen yani maddi adan zengin olduu
gibi yoksulluk iinden de gelebilen sosyal bir kategoriyi oluturur. Yaps itibariyle
toplumun en dinamik kesimidir. Bu kesimin iinde renci ve alan genlii
sayabiliriz. Sosyal olaylar karsnda duyarldr ve toplumdaki snf mcadelesinden en
ok etkilenen tabakadr. Trkiyede genlik iinde ilk siyasi hareketlenmeyi renciler
balatmtr.
Osmanl Devleti dneminde rencilerin kart ilk olay olarak 1859 tarihli
Kuleli Vakas bilinmektedir. Sultan Abdlmecidi ldrerek yerine Veliaht Abdlazizi
geirmek amacna ynelik tertipte yer almalar sebebiyle bir renci hareketi olarak
deerlendirilmektedir.5 Abdlmecidin saray masraflarn tutumluluk anlamnda
dengeleyememesinden dolay ou insan, devletin kt bir ekonomik durumda
olmasnn suunu sultanda buluyordu. 1859 ylnda erkez Hseyin Daim Paa ve eyh
Ahmet Efendi ynetiminde bir suikast plan yapld. Ama ise, yeteneksiz sultan
gerektii takdirde ldrerek tahttan indirmek ve parlamentosu ve yetkili bakanlar olan
tam bir anayasal dzenleme getirmekti. Sadrazam Rza Paa ve Ferhat Paann aldklar
nlemlerle amalarna ulaamamlardr.6
1865te Gen Osmanllar (Jn Trkler) amac Merutiyeti getirmek olan bir
rgt kuruyorlar. Bu grdmz ilk rgtl genlik hareketidir. Reit Paa, Ali Paa
ve Fuat Paalarn slahat hareketlerini az bulan ve ou Avrupada tahsil grm
olmalar sebebiyle daha da Avrupallamak taraftar olan genler tarafndan
kurulmutur. Bu genler, Mehmet Bey, Kemal Bey, Refik Bey, Reat Bey, Nuri Bey ve
Ayetullah Beydir. Sonradan bu harekete Namk Kemal, Ziya Paa, Harbiye Mektebi
Komutan Sleyman Paa ile Mustafa Fazl Paann da girmesiyle tam bir siyasi
muhalefet haline gelmitir.7
Cumhuriyet ncesi dnemde bilinen dier bir genlik hareketi ise 12 Mays 1876
ylnda meydana gelen Talebe-i Ulum Hareketidir. Bu hareketin dou sebebi,
5
6
Hayati Beirli, Trkiyede 1960-1971 Dneminde Genlik Hareketleri, s. 32

Mahmut Baknd, 1970-1980 Yllar Aras Trkiyede niversite renci Olaylar, Hacettepe niversitesi,
Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi Enstits, Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2001, 2 s.
Ncolae Jorga, Osmanl mparatorluu Tarihi, hzl. Erhan Afyoncu, ev. Nilfer Epeli, stanbul, Yeditepe
Yaynevi, 2009, 431 s.
Ahmet Akgndz, Said ztrk, Bilinmeyen Osmanl, stanbul, Osmanl Aratrmalar Vakf, 1999, 263 s.
Sadrazam Ali Paa vefat edince yerine getirilen Mahmut Nedim Paann byk
tepkilerle karlamasdr. Fatih, Bayezid ve Sleymaniye Medreselerinin lahiyat
rencileri, bir ksm hocalarn ve idarecilerin ynlendirmeleriyle ayaklanmlardr.
Sadrazam ve eyhlislam Hasan Fehmi Efendiyi istemeyen renciler derslere
girmeyerek boykot etmi, byk meydanlarda ve Yldz Saray nnde gsteriler
dzenlemilerdir. Gsteriler sonunda nce eyhlislam azledilmi, ardndan da Mahmut
Nedim Paa sadaretten uzaklatrlm, kabinenin dmesiyle de hareket amacna
ulamtr.8
Medrese rencilerinin ayaklanmalar Trkiyede hi de yeni bir ey deildi; en
azndan on altnc yzyldan beri Osmanl ilerinde nemli ve bazen de tehlikeli bir rol
oynam ve lkenin sosyal tarihinde nemli bir faktr olmulardr. Bununla beraber,
hkmet deiiklii salamak amacyla nceden dzenlenmi ve para verilmi bir
renci gsterisi ise yeni bir eydi. Bu durum, Avrupann baz ksmlarnda kklemi
gelenei Trkiyeye sokarken, daha sonra da birok kereler uygulanan bir rnek
olmutur.9
Bu tarihte grlen bir dier nemli olay ise Abdlazizin tahttan indirilmesidir.
Gen Osmanllarn ynetime kar muhalefetlerini arttrmalar, devlet adamlar arasnda
padiah aleyhtarlarn oaltmt. 30 Mays 1876 tarihinde, Serasker Hseyin Avni
Paa, Sadrazam Mtercim Rt Paa, Adalet Bakan Midhat Paa, eyhlislam
Hayrullah Efendi, Denizcilik Bakan Kayserili Ahmet Paa ve Harp Okulu Komutan
Sleyman Paann emrindeki rencilerle birlikte Dolmabahe Saray kuatlarak
Abdlaziz tahttan indirip yerine V. Murat geirilmitir.10 V.Murat st ste yaanan
gelimelerden bir hayli olumsuz etkilenmi (Abdlazizin lm ve Hseyin Avni
Paann Abdlazizin kaynpederi erkez Hasan tarafndan suikast dzenlenerek
ldrlmesi) ve rahatszlanmt. Padiahl dneminde bu etkileri zerinden atamad.
Merutiyet taraftarlar V. Muratn hastalkl haliyle amalarna ulaamayacaklarnn
farkndaydlar. Bu sebeple veliaht Abdlhamitle anlaarak onu tahta kardlar.11 II.
Abdlhamit dneminde ise, Gen Osmanllar 23 Aralk 1876da I. Merutiyetin ilann
salamlardr. Fakat Merutiyet ynetimine geilmesi i artlarn olgunlamasndan
ok d politika kayglarnn zorlamalaryla meydana geldiinden bu dnemin en byk
8
9
10
11
Mahmut Baknd, 1970-1980 Yllar Aras Trkiyede niversite renci Olaylar, s. 2

Bernard Lewis, Modern Trkiyenin Douu, 9. bs., Ankara, Trk Tarih Kurumu Basmevi, 2004, 159 s.
Vahdettin Engin, Kurtlar Sofrasndaki Osmanl, stanbul, Yeditepe Yaynevi, 2007, 342 s.
Vahdettin Engin, II. Abdlhamit ve D Politika, stanbul, Yeditepe Yaynevi, 2005, 19 s.
zafiyetini tekil etmitir. Yeni padiahn ilk frsatta merutiyet ve anayasann mimar
saylan Mithat Paay grevinden azlederek yurt dna srgne yollamas; Rus
Harbinin malubiyetiyle mecliste artan ar tenkitlere son vermek iin meclisi datp
anayasay askya almas ve ahsi otoritesine dayanan sk bir rejim ina etmesi bunun
gstergesidir.12
Bu dnemde de saltanata kar yahut bir siyasiyi destekler nitelikteki gsteriler
devam edecektir. Bu nitelikteki gsterilerden biri de, II. Abdlhamit Dneminde 5
Nisan 1877 tarihinde Taife srlen Mithat Paay desteklemek maksadyla yaplandr.
1878 ylnda Ali Savinin liderliinde balatlan ve raan Vakas olarak bilinen
ayaklanmann amac Abdlhamiti devirip V. Murat yeniden padiah yapmakt, ancak
baarsz olmutur.13
Avrupallar tarafndan kendilerine Jn-Trk ad verilen genler iinde yer alan
Askeri Tbbiye rencileri Ohrili brahim Temo, Arapkirli Abdullah Cevdet,
Diyarbakrl shak Skuti, Kafkasyal Mehmet Reid, Bakl Hseyinzade Ali,
Merutiyeti gerekletirebilmek iin 1889 ylnda ttihad- Osman yani Osmanllar
Birlii adn tayan bir rgt kurdular. Daha sonra ttihat ve Terakki adn alan bu parti
1908-1918 yllar arasnda Osmanl Devletinde iktidara hkim olmutur. Cemiyet,
zellikle yksek okul rencileri arasnda yaygnlamtr.14 Gen kuaklar eylemlere
iten faktrlerde, Osmanlnn emperyalist devletlerce paylalmas, Trk olmayan
halklarn bamszlk iin ayaklanmalar etkili olmutur. Bu dnemin gizli genlik
rgtleri ise Mercan dadisi ikinci ve nc snf rencilerinin 1904te kurduu
Cemiyet-i nklabiye ile Mekteb-i Hukuk rencilerinin 1906-1907 yllarnda
kurduu Selamet-i Umumiye kulbdr. Bu rgtlerin amac, II. Abdlhamidin
istibdat ynetimine son verip, anayasann tekrar yrrle konmasyla Osmanl
Parlamentosunun almasn salamakt. Bylece halkn ynetime katlmas salanacak
ve devlet dalmaktan kurtarlacakt.15
Bu ama dorultusunda ttihat ve Terakki, 23 Temmuz 1908de II. Abdlhamid
in istibdat ynetimini sona erdirerek, II. Merutiyetin ilann salamtr. Bu dnemde
kurulan genlik rgtlerine ise Talebe-i Hukuk Cemiyeti, Darlfnun Talebe Cemiyeti
12
13
14
15
Kemal Beydilli, Osmanl mparatorluunun k mparatorluktan Ulus Devlete Trk nklp Tarihi,
ed. Cemil ztrk, Ankara, Pegem A Yaynclk, 2005, s. 74
Alpay Kabacal, Trkiyede Genlik Hareketleri, 3. bs., stanbul, Grer Yaynlar, Kasm 2007, 22 s.
Vahdettin Engin, Kurtlar Sofrasndaki Osmanl, s. 397
(1910), Trk Oca (1912), Trk Gc Cemiyeti, Osmanl Genlik Dernekleri ve

Osmanl G Dernekleri rnek verilebilir. Bunlardan ksaca bahsetmek gerekirse;
Darlfnun Talebe Cemiyeti: Kurulu amac, Darlfnunu oluturan btn ubeleri
birlemeye ararak Osmanl renci yaamnda bilim dncesinin ve toplumsal
birliin gelimesine hizmet ve Darlfnuna ilikin rencilerin yetkili bulunduklar
konular bir ilerleme amacna ulatrmak iin ortak giriimde bulunmakt.16
Trk Ocaklar: lk kez 1911de Tp Fakltesi rencileri tarafndan yar gizli bir kulp
olarak oluturulan ve 12 Mart 1912de resmen kurulan Trk Oca, Ziya Gkalpin
katlmasyla etkinliini artrarak Trk halknda milliyeti bir zihniyet yaratmay
hedeflemitir. Dernein ye says 1914te bin olan ye says 1920ye gelindiinde
otuz bine ulamtr. Resmi yayn organ ise Trk Yurdu Dergisi olmutur. Trk Oca
1931de kapatld ve yerine Halk Evleri kuruldu.17 Kurulu amac, Trklerin milli
terbiye ve ilmi, itimai, iktisadi seviyelerinin ilerleme ve ykselmesiyle Trk rk ve
dilinin kemaline (olgunlamasna) almakt. Cemiyet amacna ulaabilmek iin
dersler, konferanslar, msamereler tertip edip, kitap ve risaleler neretmeye ve
mektepler amaya almak
Trk Gc Cemiyeti: zcilii lke apnda rgtlemenin dnda, kylerde binicilik, ok
atma, cirit, gre gibi milli oyunlar gelitirme, ky evresinde orman yetitirme, tbbi
yardmda bulunma gibi grevler de edinmitir.
Osmanl G Dernekleri: Gen vatan evlatlarn maddeten ve manen yurt savunmasna
hazrlamak ve lnceye kadar gl ve salam bir yurtsever niteliini korumasn
salamak amacyla kurulmu. Bu dernekler medreselerle resmi kurumlarda zorunlu,
cemaat okullaryla zel retim kurumlarnda gnll olarak kurulmu. Osmanl G
Derneklerinin hazrlk ubelerini oluturan zcilik Derneklerine on iki yandan on yedi
yana kadar olanlar, asl G Derneklerine ise on yedi yandan yukar Osmanllar
kabul olunmutur. Eitim srasnda kullanlacak silah ve cephane Harbiye Nezaretince
salanmtr. Birinci Dnya Sava srerken, G Derneklerinin yerine Gen Dernekleri
yasayla Nisan 1916da kurulmutur. Mslman olup olmadna baklmakszn,
Osmanl uyruundaki 12-17 ya aras genler Grbz Derneine, 17 ve daha yukar
yalarda olanlar Din Derneine yazlmak zorundaydlar. G Derneklerine alnanlara
16
17
Alpay Kabacal, Trkiyede Genlik Hareketleri, s. 50

M. Ali Aaoullar, Ar Milliyeti Sa, Gei Srecinde Trkiye, stanbul, Belge Yaynlar, 2003, s. 197
jimnastik, yry, piyade talimi, avclk, nian alma vb. askeri talimler yaptrlyor,
temel askerlik bilgileri veriliyordu.18
Yaanan olaylarla memleket meselelerine daha duyarl hale gelen Darlfnun
rencileri, gazeteciler ve bunlara katlan halk, Balkan Sava ncesinde kk Balkan
devletlerinin Osmanl Devletine kar taknd tavr zerine ttihat ve Terakki
yanllarnn da ynlendirmesiyle 7 Ekim 1912de Babli nnde sava isteklerini
belirterek,
hkmet
aleyhine
Babli
Nmayii
ad
verilen
bir
gsteri
19
dzenlemilerdir.
Balkan Savalar sonrasnda balayan Birinci Dnya Sava yllarnda da lkenin

iinde bulunduu durum rencilerin protestolarnn devam etmesine sebebiyet
vermitir. Birinci Dnya Sava yenilgisi sonrasnda da stanbulda Darlfnun
rencileri zmirin Yunanllar tarafndan igalini protesto etmek amacyla byk
mitingler dzenlemilerdir. Bu erevede 19 Mays 1919 gn yaplan Fatih
Mitinginde gen bir bayan olan Halide Edipin yapt cokulu ve heyecan dolu
konumann ardndan, halk temsilen yazlm olan ve vatann mdafaasna kararll
gsteren dileke padiaha takdim edilmitir.20
Milli Mcadele Dneminde en etkin genlik rgt ise 1922 Darlfnun Grevi
srasnda 12 Nisan 1922de kurulan Darlfnun ve Mekatib-i Aliye Cemiyetidir.
(niversite ve Yksek Okullar renci Birlii) Bu cemiyet 1924de Milli Trk Talebe
Cemiyeti adyla yeniden rgtlenmitir.21
Cumhuriyetin Kurulmasndan 1960a Kadar Olan Dnemdeki Genlik
Hareketleri
1923 sonras Cumhuriyet dneminde renci hareketleri daha yaygn hale
gelmitir. Mustafa Kemal Atatrk gelecei genlere emanet etmi22, bylece direkt
olarak rencileri Cumhuriyet meseleleriyle ilgilendirmitir. Ancak ardndan gelen
hkmetler, niversite genliini kendi amalar dorultusunda seferber etmilerdir.
18
19
20
21
22

Hikmet Altu, renci Hareketlerinin Bilimsel Ynden Aratrlmas, stanbul, .. Edebiyat Fakltesi
Yaynlar, 1970, 6 s.
Mustafa Kemal Atatrk, Nutuk, Ankara, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, 2010, 599 s.
renci hareketleri zaman zaman kontrolden km olmakla beraber 1960larn

sonlarna kadar bu hareketlerde iddet dzeyi nispeten dk olmutur.23
Bu dnemin dikkate deer genlik rgtlenmelerinden biri olan MTTC, Trk
bir dnce ile ttihat ve Terakki Frkas tarafndan kurulup, Mill Mcadele dneminde
sessizlie brnse de cumhuriyetin ilk yllarnda yeniden aktif olmu. Bu dnemde
Milli Trk Talebe Cemiyeti adl kurulu renciler ve halk zerinde olduka etkili
olmutur. stanbulda ki iyeri isimlerinin Trkeletirilmesi, Trke konumay tevik,
yerli mal kullanma ile ilgili etkinlikler Trk toplumunda olumlu etki brakmtr.
1924 ylnda Tp Talebe Cemiyeti Bakan brahim (kten), Hukuk Talebe
Cemiyeti Bakan Tahsin Bekir (Balta), Mekteb-i Mlkiye Talebe Cemiyeti Bakan
Nihat (nc)n giriimleriyle kurulan bu birliin ilk genel bakanln brahim
(ktem) yapmtr.
Trk rencileri temsil eden tek rgt nitelii tayan MTTC uluslar aras
toplantlara da arlmtr. 1930 ylnda iktidarla atan birlik hkmete kapatlm,
sonra tekrar almtr. 1933te Tevfik leri MTTC bakanlna getirilmitir. Ayn yl
dzenlenen kongrede Bozkurt amblem olarak seilip, Birlik adl bir dergi
yaynlamtr.24
MTTCnin eylemlerine rnek olarak Vagon-li Olay da verilebilir. Bu olayda,
Wagons Lits irketi Trkiye Temsilcisi M. Jannouilin, irket memurlarndan Necati
Beyin telefonda Trke konumasna kzarak Trkeyi aaladna ve bu memurun
iine son verildiine dair haberler 24 ubat 1933de Cumhuriyet gazetesinde yer alnca
niversiteler kalabalk topluluklar halinde Beyoluna gidip, irket ynetim merkezinde
toplanp tahribat yapmlardr.
Dnemin milliyeti ruhu ise Razgart Olaynda kendisini bir kez daha
gstermitir. Bu olay, 17 Nisan 1933te Bulgaristandan szan, Deli Ormandaki Trk
mezarl ou renci olan elleri kazmal kiilerce tahrip edilmitir haberi zerine
kmtr. Milli Trk Talebe Birlii baz renci dernekleriyle bu olaya kar Trk
genliinin tavrnn nasl olacan grm, renciler izinsiz olarak, aldklar karar
gerei 20 Nisan 1933te Maka Bulgar Konsolosluu nnde toplanmlardr. Kalabalk
daha sonra Bulgar mezarlna gitmitir. Burada toplanan genlerin iddet sergilemesi
23
24

Alpay Kabacal, Trkiyede Genlik Hareketleri, s. 71-72
beklenirken mezarla elenk koymakla yetinmilerdir. Tm ihtarlara ramen renciler

Taksime doru yrye geince, MTTC Reisi Tevfik leri ve kr Kaya ile beraber
seksen renci tutuklanmtr. Olay gn yaynlanan hkmet bildirisiyle Talebe
Cemiyeti kanunen feshedilmitir.25
1940larda Trkiyede smet nn rejiminin egemenlii grlmektedir. Otoriter
olan ynetim renci eylemlerine izin vermemektedir. 1940l yllarn sonlarna doru,
komnist yaplanmalarn artmaya balamas, Trk Kltr Oca, Trk Genlik
Tekilat, Trk Kltr almalar Dernei, Trk Kltr Dernei, Gen Trkler
Cemiyeti gibi milliyeti ve anti-komnizm izgisindeki birlikleri gndeme getirmitir.
1950 ylnda milliyeti dernekler bir araya gelerek, Milliyetiler Federasyonunu
kurmulardr.26
II. Dnya Sava yllarnda CHPnin siyasi izgisinde d politika ve savan
seyrindeki gelimelere paralel olarak deiimler yaanmtr. rnein, Almanyann
savata mutlak stnlk salad yllarda Babakan kr Saraolu, hkmetinin
Turanc olduunu aklarken, 1944 ylnda Almanyann yenilgisinin kesinlemesiyle
CHP Hkmeti bir ksm aydnlar Irklk-Turanclk Davasndan mahkm etmitir.
Savan sonuna doru Sovyetlerin Trkiyeden emperyalist taleplerde bulunmas
sebebiyle sola kar da sert bir politika izlenmeye balanmtr.27
1944 de Nihal Atszn Orhun dergisinde yaynlad, dnemin babakan
kr Saraoluna Ak Mektup adl yazsnda solculara hogr gsterildiini konu
edinmesi ve daha sonraki yazlarnda da Maarif Vekili Hasan Ali Yceli Sabahattin Ali
gibi isimleri niversitelerde tutmasndan dolay sulayc ifadelerde bulunmas, o gne
kadar tek tek klarla kendini belli eden Irk ve Turanc grleri su yzne
karmtr.28 Sabahattin Alinin Nihal Atsza dava amasyla gerginlik devam etmi ve
Turanclarn
evlerinde
aramalar
yaplmaya
balanmtr.
Evlerinde
yaplan
aratrmalarda ortaya kan evraklarda, anayasal dzene aykr olduu sylenen fikirler
yznden aralarnda Zeki Velidi Toan, Nihal Atsz, Hseyin Namk Orhun, Dr. Fethi
Tevetolu, Alparslan Trkein de bulunduu 23 sank Skynetim Komutanlnn 1
Nolu Askeri Mahkemesinde yarglanmlardr. Sanklar iin verilen mahkmiyetin 25
25
26
27
28

Cemil ztrk, Trkiye Cumhuriyeti (1923-1950), Trk Tarihi ve Kltr, 2. bs., Ankara, Pegem A Yaynclk,
2004, s. 159
Hikmet Altu, renci Hareketlerinin Bilimsel Ynden Aratrlmas, s. 9
Ekim 1945te Askeri Yargtay tarafndan bozulmas zerine tutuklular serbest

braklmtr.29
Bu olaylar karsnda ise; stanbul niversitesi iinde leri Genlik Birlii
kurulmutur. Bir sre sonra tekilata mensup 50 gen gizli amalarla yaptklar siyasi
almalar yznden tutuklanmlardr. leri Genlik Birlii 1944 Hazirannda
yaynlad kurulu bildirisi ile Artk Yksek Tahsil genliinin ilham ve iradesini
hakkyla temsil eden, talebe meselelerini halletmede enerji ile beceriklilikle hareket
edebilen ve bilhassa inklba aykr cereyanlarn niversite muhitinde tahribatna engel
olabilen, Kemalist inklbmz en ileri manas ile benimsemi bir inklp tekilat
olarak vazifelerini uyank ve mcadeleci bir ruhla vazifeye atlmaktan ylmayan, bir
ileri Trk Talebe Birliini, Kemalist Anayasamzn bize balad demokratik
haklardan faydalanarak korumak zaruret haline gelmitir. diyerek legal komnist bir
renci genlik dernei kurmak istemini belirtmitir.30
Bu dnem ierisinde basnda CHP iktidarna en sert muhalefet edenlerin banda
Sabiha ve Zekeriya Sertel tarafndan ynetilen Tan gazetesi gelmekteydi. Gazete,
Trkiyedeki tek parti rejimini solcu bak asyla eletirmekteydi. 4 Aralk 1945
tarihinde iktidarnda kkrtmasyla Tan gazetesi, Grler dergisi ve komnizme ait
kitaplar satan ABC kitapevine niversite rencileri saldrarak matbaalar tahrip
etmilerdir.
1947de sa gre mensup Ankara Yksek renim Genlii, solcu hocalarn
Dil Tarih ve Corafya Fakltesinden karlmalarna yol aan byk bir miting
dzenlemilerdir. 1950 yl ise genlerin Kbrs iin dzenledikleri mitinglerle balam,
Mareal Fevzi akmakn ld gn (10 Nisan 1950) radyonun mzik yaynn
durdurmamas zerine kimi niversiteliler radyo evine giderek gsteri yaparken, Milli
Trk Talebe Birlii ve Trk Kltr Oca gibi kurulular da Basn-Yayn Genel
Mdrne protesto niteliinde telgraflar ekmilerdir.31
14 Mays 1950 seimleri ile Trkiye yeni bir dnemi yaamaya balamtr.
Demokrat Parti oylarn % 53.59unu alarak, 408 milletvekillii kazanmtr. 22 Maysta
cumhurbakanlna DP Genel Bakan Celal Bayar seilmi, Refik Koraltan meclis
29
30
31

Aclan Saylgan, Soldaki Bitmeyen Kavga, Ankara, Aye Yaynlar, 1970, 20 s.
Alpay Kabacal, Trkiyede Genlik Hareketler, s. 95
10
bakanlna getirilmi, babakanlk grevi ise Adnan Menderese verilmitir.32

14 Mays Genel Seimlerinin ertesi gn ise, Nazm Hikmetin haksz yere mahkm
edildiini belirtip susuzluunu savunmak amacyla YTGD nclndeki genlerin
iek Palasta gerekletirdikleri toplantya Nazm Hikmet aleyhtarlarnn da
girmesiyle
olaylar
alnmlardr.
kmtr.
YTGDnin
ynetim
kurulu
yeleri
gzaltna
33
ok partili sisteme geilmesiyle birlikte Trkiyede, deiik siyasi grte olan

bireyler kendilerini ifade etme ve ortaya koyma aray iine girmilerdir. Ancak
1950lerden itibaren parlamenterist sistem bir trl rayna oturamam, bu da
Trkiyenin giderek ar siyasallamasna ve neticede kamplara ayrlmasna yol
amtr.34
Siyasal partiler ise, genlik zerindeki etkinliklerini artrmak amacyla Genlik
Kollar kuruyorlard. Genlerin byk ounluunun CHPye eilimli olmas
sebebiyle Demokrat Parti, yksekrenim genliinin siyasetle uramasn yasaklad.
Genlik hareketlerinde nemli bir yer tekil edecek olan FKFnin (Fikir
Kulpleri Federasyonu) temelleri Demokrat Partinin iktidarda olduu yllarda Siyasal
Bilgiler Fakltesinde atlyordu. lk Dev-Genliler olarak adlandrlabilecek olan
Turhan Feyziolu ve Aydn Yaln Forum dergisini yaynlamaya balayp Fikir
Kulbnn kuruluunda grev almlardr. SBF Fikir Kulbnn resmi kurulu tarihi 4
Aralk 1954 olarak kaydediliyor. Fikir Kulbnn ilk bakan ise Erturul Baydardr.35
1956 ylna kadar byk apta gsteri ve mitinglere yansmayan genlik
hareketleri 1956da stanbul niversitesinin yeni retim ylna balamas dolaysyla
dzenlenen trende rencilere konuma hakk verilmemesi yznden genliin
gsterdii tepki ile balamtr. A Siyasal Bilgiler Dekan Prof. Turan Feyziolunun
ve Hukuk Fakltesi profesrlerinden Hseyin Nail Kubalnn ders ve
konumalarndaki iktidara ynelik eletirilerinden politika yaptklar gerekesiyle
bakanlk emrine alnmalar sonucunda niversite rencilerinin iktidara ynelik
tepkileriyle karlalmtr.36
32
33
34
35
36
Durmu Yaln vd., Trkiye Cumhuriyeti Tarihi II, Ankara, Atatrk Aratrma Merkezi, 2002, 548 s.
Ali Yldrm, FKF Dev-Gen Tarihi, 3. bs., stanbul, Doruk Yaynlar, 2008, 27-33 s.
11
1960-1970 Yllar Aras Genlik Hareketleri

1960l yllara gelindiinde ise niversite evreleriyle, rencilerle, basn ve
muhalefetle ilikileri alabildiine gerginleen DP mecliste Tahkikat Komisyonu
almas kararn vermitir. 18 Nisan 1960da bu kararn mecliste kabulnden sonra
getirilen yasaklar; partilerin kongreleri, toplantlar, btn siyasi faaliyetleri, yeni rgt
kurmalar ile ilgiliydi. Ayn gn toplanan on be kiilik Meclis Tahkikat Komisyonu,
btn siyasal parti ve kurulularn almalarn durdurdu; komisyonun alma alanna
giren konular ve almalar hakknda yaz ve haber yazlmas, meclis grmelerinin
yaymlanmas yasakland.
Komisyonun kurulduu gnn ertesi Kzlayda renci
gsterileri oldu. ktidarn tutumunu knayan sloganlar atan topluluk, polise datlmak
istenmesinin ardndan 1i gazeteci, 11i renci olmak zere 22 kii gzaltna
alnmtr.37 Demokrat Partinin mecliste Tahkikat Komisyonu kurdurmas geni
tepkilere yol amaya devam etti. Ankara ve stanbulda niversite genlii 28-29 Nisan
olaylarn meydana getirmi, 29 Nisanda Hukuk, Fen ve Tp Fakltelerinde, Gazi
Eitim Enstitsnde ve Erkek Teknik Yksek retmen Okulunda atmalar olmu,
birok renci yaralanmtr. niversite retim yelerinin de aktif olarak katld
olaylar Trkiyeyi 27 Mays 1960 mdahalesine kadar gtrmtr.
28 Nisan stanbul ve 29 Nisan Ankara olaylarndan sonra, 5 Mays 1960
tarihinde 555 K adyla anlan, Ankarada byk bir gsteri yapld. Kodun anlam,
5.ayn 5inde saat 5te Kzlayda bulualm demekti.38 Btn bu protestolar 27 Nisanda
yrrle giren Tahkikat Komisyonu Kanununu protesto iindi. Gsteri binlerce
insann katlmasyla gerekleti. DPnin ayn gn iin kar gsteri rgtleme abalar
boa kt. 555 Kden sonra Ankarada bir de Harp Okullular Kzlayda toplanarak
yanlarnda renciden daha kalabalk olan subaylarla ankaya istikametinde yry
gerekletirmilerdir.39
On yllk DP iktidarnn ordu asndan endie yaratan ilk zellii, 1954ten
itibaren muhalefet ile gittike artan kutuplamasyd. ktidarn gittike siyasal gcn
arttrmasna karn, anti-demokratik ynetimi, Atatrk devrimlerinden uzaklamas,
zellikle laiklik ilkesine kar tavr ve enflasyonist ekonomik politikas 1960a
37
38
39

Kamil Karaveliolu, Bir Devrim ki Darbe, stanbul, Grer Yaynlar, 2007, 22 s.
12
gelindiinde aydnlarda olduu gibi subaylar arasnda da honutsuzluk kayna

olmutur.40
Bu olaylardan sonra 11 Maysta meclis hibir gereke gsterilmeden on bir
gnlk bir tatile sokuldu. 27 Maysta ise askeri mdahale ile DP ynetimi sona erdi.
Askeri mdahale sonrasnda ise, CHP ve CKMPnin yan sra Adalet Partisi (AP), Yeni
Trkiye (YTP), Trkiye i Partisi (TP), Millet Partisi (MP) gibi partiler kurulmutur.
27 Mays mdahalesi sonras ilk on yl boyunca yaplan seimlere bakacak
olursak yle bir tabloyla karlarz: 15 Ekim 1961 seimlerinde CHP % 36,7 oy
alrken, yeni kurulan, Demokrat Parti geleneinden beslenen Adalet Partisi ona ok
yakn bir oy (% 34,7) almtr. Drt yl sonra (10 Ekim 1965) seimlerini ak ara farkla
(%52.87ye karlk %28.75) Sleyman Demirelin AP si kazanmtr. Benzer bir tablo
1969 seimlerinde de tekrarlanr ve AP % 46.63 oy alarak % 27.36 oy alan CHPyi
geride brakmtr. Bylece Trkiye, tm dnyada genlik hareketlerinin grld yl
olan 1968e Sleyman Demirelin babakanlndaki AP hkmetiyle girer.41
1960 ylna tekrar geri dnmek gerekirse; 27 Mays 1960 hkmet darbesinin
yaratt snrl demokratik ortamda hzla byyen Trkiyenin yarm yzyllk sosyalist
mcadelesi, 1960dan bu gne kadar farkl temellere dayanan bir dnem yaamtr.
1961 ylnda 12 sendikac tarafndan Trkiye i Partisinin kurulmasyla birinci dnem
balamtr. Bu dnem TPin barnda sosyalistlerle birlikte kk burjuvazinin ilerici
kesimlerini de toplad ve 1960 Anayasasnn tam olarak uygulanmas iin verdii
mcadele ile geni halk ynlarna sesini duyurabildii ve 1965 seimleriyle
parlamentoya 15 milletvekili sokabildii bir dnem olmutur. 1960dan sonra
Trkiyedeki sosyalist mcadelenin ikinci dnemi, 1965te balayan 1970li yllara
kadar devam eden dnemdir. Bu dnem, sosyalist mcadelenin iddetlenen snf
mcadelelerine paralel olarak hzla geliip serpildii; hareketin kendisine TP dnda
dayanacak yeni temeller yaratt; fakat rgtszln ortaya kard danklk
nedeniyle daha da dank hale geldii dnemdir. 42
1960l yllarn banda renci eylemlerinde sosyalist canlanma, Trkiye i
Partisinin kurulmasnn yan sra (13 ubat 1961) Doan Avcolunun ynettii Yn
dergisinin etkinlikleriyle de gerekleecektir. TP Sosyalist Devrim hattnda, Yn
40
41
42
Doan Akyaz, Askeri Mdahalelerin Orduya Etkisi, stanbul, letiim Yaynlar, 2002, 77-78 s.
Demet Lksl, Trkiyede Genlik Miti, stanbul, letiim Yaynlar, 2009, 51 s.
Aydnlk-Sosyalist Dergi, Aralk 1970, S 26, s. 116-117
13
dergisi ise evirilerek MDD hattna dnm, giderek de farkl MDDlerin ortaya
kmasna neden olmutur. Trk Solu Dergisi, Aydnlk Sosyalist Dergi, Kurtulu,
Proleter Devrimci Aydnlk gibi yaynlar kmtr.43 Solda oluan bu rgtlenmelerin
karsna 1964ten itibaren Cumhuriyeti Kyl Millet Partisi kacaktr. Anadoludan
gelen genlik ierisinde dini deerlerine bal bir genlik vard. Byle bir kitlenin
olmas CKMPlileri niversite genliine yneltmitir. Bu artlar altnda 1968 ylnda
lk Ocaklar Birlii kurulmutur. 1969da ise kimlik ve kadro deitirerek Milliyeti
Hareket Partisi olmutur.
Sol rgtlenmelerin karsnda en tekilatl birlik olarak yerini alan ve kendi grn
savunan geni bir gen kitleye hitap edebilen MHPye, onun oluumuna ve temel
ilkelerine ksaca yer vermek gerekli olacaktr.
MHP hareketi dediimiz ideolojik ve siyasi gelimenin kayna Trklk ve
Turancln, kkleri Cumhuriyet ncesine giden fikri, ideolojik ve siyasi birikimidir.
Cumhuriyet dnemindeki tarihsel geliimine bakarsak eer; 20 Temmuz 1948de,
ounluunu DPden ayrlan baz milletvekillerinin oluturduu kiiler tarafndan
kurulan Millet Partisi 1953te kapatlnca, partinin kurucularndan Osman Blkbann
liderliinde 10 ubat 1954te Cumhuriyeti Millet Partisi (CMP) kurulmutu. 1958
tarihinde, Trkiye Kyl Partisinin de CMPye katlmasyla Cumhuriyeti Kyl Millet
Partisi (CKMP) adn ald. Alparslan Trke, 1965de CKMPye girip yine ayn yl
yaplan olaanst kongrede genel bakanla seildi. CKMPnin 1969 tarihinde
Adanada yaplan kongresinde ismi Milliyeti Hareket Partisi olarak deitirilip eski
amblemi yerine krmz zemin zerine beyazla ilenmi hilal den oluan yeni bir
amblem benimsenmitir.44
Trke, Trkiye iin takip edilecek en iyi yolun dokuz ana ilkeye dayanan dokuz
k doktrini olduunu aklamtr. Bunlar ise srasyla; Milliyetilik, lkclk,
Ahlaklk, limcilik, Toplumculuk, Kyclk, Hrriyetilik ve ahsiyetilik,
Gelimecilik ve Halklk, Endstri ve Teknikiliktir. Parti programnn amac ve
hedefi; Trk milletinin ebediyete kadar yaamasnn temel artlarn hazrlamak zere;
insan haklar ve ada hukuk anlayna bal, toplumun btn kesimlerine hkim
olacak ekilde Trk milliyetilii lksne ve Trk iin, Trke gre Trk tarafndan
ilkesine dayanan milli dzen kurmaktr.
43
44
Ali Yldrm, FKF Dev-Gen Tarihi, s. 39

Mustafa alk, MHP Hareketinin Kaynaklar ve Geliimi, Ankara, Cedit Neriyat, 1995, 91-92-93 s.
14
1965ten sonra milliyetilerin genlik tekilatlarn oluturmaya gsterdikleri

zen, 1968 ylnda Ankarada yksek renim genliini iine alan ilk lk
Ocaklarnn kurulmasyla devam etmitir. Hareket ksa srede niversitelerden lise ve
ortaokullara kadar yaylmtr.45 niversitelerde meydana gelen atma ve olaylardan
sonra lkcler artk kamuoyunda Komandolar olarak anlyordu. MHP genlik
kollar, lk Ocaklar Birlii ve lkcler Tekilat 1968 yl itibariyle kamplar
amlardr. CKMP yneticisi Rfat Baykal, 11 Temmuz 1968de dzenledii basn
toplantsnda, Genleri her bakmdan dinamik ve etkin duruma getireceklerini resmen
aklayarak, partisi adna komando kamplarn stlenmitir. Bu kamplar, CKMPnin
bilgisi dhilinde Anadolunun deiik blgelerinin krsalnda kurulmaya baland.
Komando kamplarnda silah ve anti-terr eitimi de verildi. Bu kamplarn fikir
babasnn Dndar Taer olduu ne srlmektedir. Komandolar, lkelerini seven Trk
Milliyetisi Genler olarak, d ideolojilerle mcadele etmeye, niversitelerin solun
eline gememesi ve yerlekesi komnist hkimiyet kurulmamas iin yeri geldiinde,
iddet yoluyla atmaya girmeye kararl hale getirildiler.46
1960larn ikinci yarsnda daha da sert atmalara dnecek olan sa-sol
ayrmnn ilk srtmeleri 6 Ocak 1962 gn, sac evrelerin gdmndeki genlerin
Taksim meydannda toplanarak sol grlere yer verdiklerini ne srdkleri Yn,
Cumhuriyet, Milliyet, Dnya, Akam gazetelerini protesto etmeleriyle balamtr.
1965 ylnda Trkiye Milli Talebe Federasyonu tarafndan rgtlenen renci
kurulular Milli Petrol Kampanyasn balattlar. Basnda yer alan yabanc petrol
irketlerine ynelik eletirilerden etkilenen genlerin giritii bir kampanyadr.47
1961-1965 dneminde toplumsal dayanann giderek eridiini, buna karlk
solun glendiini gren smet nn ilk kez Temmuz 1965te gazeteci Abdi peki ye
partisinin ortann solunda yer aldn aklamtr. CHP iinde bylece aa vurulan
sola kay, parti iktidarn Ekim 1966da yaplan kurultayda Blent Ecevitin nderlik
ettii sol eilimlilerinin ele geirmesiyle nemli bir aama kaydetmitir.48 1965in yaz
aylarnda Ankaral sol grl renciler Dnm adl bir gazete karmaya baladlar.
Kzlayda gazetenin sat srasnda sa ve sol grl renciler arasnda kavga
45
46
47
48
Hayati Beirli, Trkiyede 1960-1971 Dneminde Genlik Hareketleri, s. 67-72

Hakan Akpnar, Kurtlarn Kardelii, lkc Hareketin Seyir Defteri, stanbul, Birharf Yaynlar, 2005,
55-57 s.
Alpay Kabacal, Trkiyede Genlik Hareketler, s. 160-164
Cem Eroul, ok Partili Dzenin Kuruluu, Gei Srecinde Trkiye, s. 149
15
km, bu kavga Fikir Kulpleri eklinde rgtlenmi sol renci derneklerinin

birlemesine ve bir federasyon (Fikir Kulpleri Federasyonu) oluturmalarna sebep
olmutur.
lk fikir kulb, Demokrat Partinin son yllarnda bir grup aydn hareketi olarak
Siyasal Bilgiler Fakltesinde kurulmutu. Trkiye i Partisi iindeki Sadun Aren
grubu Fikir Kulplerini etkisi altna ald. Siyasal Bilgiler Fakltesindeki Siyasal Fikir
Kulbn 1962de Fen Fakltesinde, Gazi niversitesinde, Dil ve Tarih-Corafya
Fakltesinde, Ziraat Fakltesinde kurulan fikir kulpleri izledi. 1965 baharnda
yaynlanmaya balayan Dnm Dergisi Sosyalist genliin toparlanmasn, merkezi
Ankarada olan Fikir Kulpleri Federasyonunun kurulmasn salamada ilevsel
olmutur. FKF 17 Aralk 1965te resmen kurulmutur. Tznde amacn, bilimsel
dnme ve davranma yetisine ulam yksek renim genlerinin aralarndaki
dayanmay karlkl eitime i ve eylem birliine dayanan bir rgt olarak belirten
federasyona Trkiyede Yksekrenim veren kurulularda kurulan fikir kulpleri ye
olacakt. FKFnin yayn organ ise Kavga adl dergi olmutur.
FKF 19 Nisan 1966da, ABD Dileri Bakan Dean Ruskun CENTO
toplantlarna katlmak zere Ankaraya gelmesini protesto karar alm ve Amerikan
Emperyalizmini, NATO ve CENTOyu protesto eden bildiriler yaynlayp, protesto
gsterilerinde bulunmutur.49
1967 ylnn en hareketli rgtleri TTB, stanbul Yksek Teknik Okulu
Talebe Birlii, T Teknik Okul Talebe Birlii, ODT renci Birliidir. Bu rgtler
birok konuda beraber hareket etmi ve birlikte eyleme gemilerdir.50
Bu tarihteki genlik eylemleri sosyalist gr altnda daha rgtl olarak
dzenlenmitir. 1967 ylnn en nemli olay ise Amerikan 6. filosunu protesto eylemleri
ile zel yksekokullar protesto gsterileridir. Kbrs sorununda Amerikann taknd
tutum ve ABD Bakan Johnsonun 5 Haziran 1964 tarihinde Babakan smet nnye
gnderdii nl mektup, genliin Amerikaya kar olumsuz bir tutum oluturmasn
salamtr. Bu olaylarn ardndan, Trkiyedeki Amerikan sleri konusunun gndeme
gelmesi kinci Dnya Savandan beri Trkiyeyi ziyaret eden ve dosta karlanan
Amerikan 6. filosuna kar genlikte tepki oluturmaya devam etmitir. 24 Haziranda 6.
filoyu protesto iin Beyazttan Taksime yaplan yrye 10.000in stnde insan
49
50

Mahmut hsan zgen, TKP ve Organize Genlik Hareketleri, stanbul, 14 Mays Vakf, 1982, 159 s.
16
katlmtr. 1967nin Ekim aynda 6. filo stanbula tekrar geldiinde ise genlik
rgtleri eylemlerini oturma mitingi, alk grevi ve Amerikan erlerini hrpalamak
eklinde srdrdler.
zel yksekokullarn devletletirilmesi gerei zerinde anlaan TMTF, TTB,
YTOTB, TTOTB ve ODTB adna 150 kadar kii grlerini kamuoyuna ve
yetkililere ulatrabilmek iin, stanbuldan Ankaraya 13 gn sren bir yry
yapmlardr.51
24 ubat 1968 gn ODT renci Birlii, FKF, TTB gibi gruplar
Meclisteki TP Milletvekillerine ynelik kavgalar protesto etmek amacyla Anayasa
Mitingini dzenlemilerdir. Ancak MTTBli genler mitingi engellemek istemi ve iki
kart grup arasnda kavga kmtr. Kavgada iki yzden fazla renci yaralanmtr.52
FKFnin 1968 tarihindeki ikinci kurultaynda Genel Ynetim Kurulu genel
bakanlna Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Kamu Hukuku Krss asistan
Dou Perinek seildi. Dou Perinek znde Demokratik Devrimci tezine yaknd.
Bu nedenle FKF ynetimi TP in denetiminden km oluyordu.53
Solun giderek daha atak hale gelmesi 1968 ylnda sa cephede de toparlanma ve
kar saldrya geme eilimleri yaratmtr. Mart aynda Ankarada sac genlik 2.
ahlan Mitingini dzenlemitir. 27 Maysta Milli Demokratik Devrim Dernei
demokratik kitle rgtlerini, bu miting hareketleri karsnda ortak tavr almaya ard.
Gericilie kar ve tam bamszlk anlay iinde Anayasann ilkelerinin eksiksiz
gerekletirilmesi iin g birlii yapan rgtler bir bildiri ile bunu ilan ettiler. Bu
bildiriyle Trkiye Devrimci G Birlii kurulmu oldu. FKFnin MDDcilerin eline
gemesinden sonra Mihri Belli, Devrimcilere g birlii oluturmalar arsnda
bulundu. FKF Dev-Ge katldn bildirdi.54
1968 ortalarnda ise, lk Ocaklar kurulmaya balamtr. Temmuz 1968de
zmirde ilk komando eitimi kursu almtr. Trke ve yandalarnn rgtledii bu
kurslarn amac, 45 gn sren sk bir ideolojik ve fizik eitiminden geirilen birtakm
genleri, san milis gleri olarak yetitirmekti. Bu dnemde sa kesimdeki baka bir
toparlanma ise, slamc akmlar erevesinde yer almtr. 19 Mays 1968de
51
52
53
54
Alpay Kabacal, Trkiyede Genlik Hareketler, s. 169-171

Cumhuriyet, 25 ubat 1968.
17
Dolmabahe Camiinde gsteri niteliinde ilk toplu namaz klnmtr. Yine 1968
ortalarnda Bugn gazetesi evresinde slamc akm ak bir siyasal nitelie brnmeye
balamtr.55 1968 ylnda dnyann birok lkesinde genler ayakland. Fransa ve
Amerikada balayan renci hareketleri ksa srede dnyaya yayld. Trkiyede ise
boykot hareketleri 15 Nisan 1968de Ankara niversitesi lahiyat Fakltesinde kan
olaylarla hz kazanmtr. Olayn grnteki nedeni bir rencinin hocalarnn
uyarmasna ramen bartsn karmamasdr. Bu olay nedeniyle retmene hakaret
eden bir erkek renci de bartsn karmayan kz renciyle beraber okuldan
uzaklatrlmtr. Bunun zerine faklte igal edilmi, renciler olay boykot
etmilerdir. Boykotularn istekleri ise, lim, tarafszlk, samimiyet, iman ve vicdan
hrriyeti, hakka sayg, tarafsz imtihan ve iki renci hakkndaki kararn iptali
olmutur.56
stanbulda aralarnda FKF stanbul sekreterliinin de bulunduu 17 genlik
rgt NATO ve ABD emperyalizmini tehir etmek iin 14-19 Mays 1968 tarihlerinde
NATOya Hayr Haftas gerekletirmiler. Haziran eylemleri ise 10 Haziranda
niversitede kkl reformlar gerekletirmek amacyla DTCFdeki boykotla balamt.
DTCFden Hukuk ve Fen Fakltelerine sram, onlar da stanbul Hukuk izlemitir.
stanbul niversitesinde igal komitesinin yaynlad 11 maddelik bildiri ile ksaca,
renci saysnn snrlandrlmas, szl hakk verilmesi, nisan muafiyetinin son
snfa kadar uzatlmas, pratik almalarn oaltlmas, kitaplarn hacimlerinin ve
fiyatlarnn drlmesi gibi isteklerde bulunmulardr. Bildirideki en nemli istemi
ise T-Bnin ortaya att rencinin de niversite ynetimine katlmas unsuru
oluturuyordu. Boykot bir hafta iinde baz zel okullar da dhil olmak zere btn
stanbul okullarna yaylmtr.57
FKF de 8 Temmuz 1968 tarihinde yaplan gven oylamas sonucunda Dou
Perinek ile ekibi ynetimden drlm, bunun zerine yeni Merkez Yrtme Kurulu
seiminde, Zlkf ahin bakan seilmitir. Ayn gn ikinci kez toplanan MYK ilk i
olarak FKFnin Dev-Gten ayrlmas kararn almtr.
niversite genleri stanbula 1968 Temmuzunda tekrar gelen 6. filoyu knamak
amacyla Dolmabahe skelesindeki gndere bir Trk bayra ekip sonrada yarya
55
56
57

Ali Yldrm, FKF Dev-Gen Tarihi, s. 180-185-186
18
indirmitir. 17 Temmuz akam da, Amerikan askerlerine kar eitli hareketlerde

bulunan renciler niversite zerkliinin gvencesi ile yurt binasna snm. T
Senatosu ise yurt binasnn niversitenin eklentisi kabul edilemeyeceini bu nedenle de
zerklik gvencesinden yararlanamayaca eklinde bir karar alr. Bunun zerine polis
Gmsuyu renci Yurduna giriyor ve kan atma sonucunda 47 kii yaralanyor,
30 kii de gzaltna alnyordu. Baskn srasnda hukuk fakltesi rencisi Vedat
Demirciolu pencereden atlm ve hayatn kaybetmitir.58
1968 dnyada da nemli bir yldr. Mays-haziran aylarnda nce Bat
Almanyada balayan renci hareketleri daha sonra Fransaya bulamtr. O yln
baharnda Pragda balayan demokratik sosyalizm denemesi, zellikle Batnn genlik
ve
aydn
kesimlerinde
byk
umutlar
yaratmtr.
21
Austos
1968de
ekoslovakyann Sovyetler Birliinin nderliindeki bir kme sosyalist lkenin silahl

kuvvetlerince igal edilmesi, bu umutlar yerle bir etmitir. Trkiyede 1968 ok Partili
dzenin rndan kmas balca eksen zerinde gelimitir. Birincisi, sol kesimde
bir i paralanma ve sistem dna tama sreci biiminde belirmitir. kincisi sa
kesimde, bir kmeleme ve kar saldrya geme sreci grlmtr. ncs ise
hkmetin sol kesimi bastrmaya ynelik saldrgan tutumu, devletin sivil topluma sayg
gstermesi esasna dayanan oulculuun hzla sonunu getirmitir.59
Deniz Gezmiin banda bulunduu Devrimci renci Birlii (DB) ise Ekim
1968de kurulmutur. FKF stanbul Sekreterliinin eylemsizlik izgisine kar alnan
tavrlar sonucunda ortaya kmtr. 1968 yaz boyunca haziran igallerinde arlkl
olarak yer alm. Vedat Demirciolunun sembolik tabutuyla yry dzenleyip,
Dolmabahe direniini gerekletirmilerdir. Ankarada Amerikan Haber Merkezine
silahl saldrda bulunmu, Samsundan Ankaraya 10 Kasm Yryn
gerekletirmilerdir.60 28 Ekim gn Samsundan balayp 10 Kasmda Ankaraya
ulaan Tam Bamszlk iin Mustafa Kemal Yryne, TP ynetimine muhalif
Ankaral yeler, DB, FKF, 27 Mays Milli Devrim Dernei, TMTF, TMOT gibi
rgtler katlmtr.61
Dnemin nemli olaylarndan biri de Ankaraya tayini kan, Amerikann
Trkiye Bykelisi Robert Kommerin Trkiyeye geliini protesto gsterileridir. 17
58
59
60
61

Ali Yldrm, FKF Dev-Gen Tarihi, s. 205-213
19
Ocak 1969 gn Robert Kommer, daha Ankaraya gelmeden stanbulda, Kommerin

fotoraf ve Amerikan bayra yaklmtr. 27 Ocak 1969 gn, Ankaraya gelen
Kommer in ODTy ziyareti srasnda MDD ilerin hkim olduu ODTD
mensuplar Kommerin arabasn yakmlardr. Bu arada olaylar nlemek isteyen
gvenlik kuvvetleriyle de atma iine girmilerdir.62
10 ubat 1969da 6. filo yine gelip Dolmabahe rhtmna demirlemi, Tde
toplanan kalabalk Filo Defol, Geldikleri Gibi Giderler, Kahrolsun Emperyalizm
sloganlaryla Taksime yrmtr.
6. filoyu protesto kampanyasn noktalayacak yryn ad Emperyalizme ve
Smrye Kar i Yry olarak konuldu. 16 ubat Pazar gn Beyaztta
toplanan kalabalk Taksime doru yrye geti. Yaklak 30 bin kiilik yry
kolunun bir blm Taksim alanna girmiti ki yry kolu ile alana giren kitlenin
ilikisi birdenbire kesildi ve alanda kalan insanlar zerine bombalar, mermiler, talar
yamaya balad. Kalkanl polisler yrylerin alana girmesine engel olmutu.
Alanda yzlerce insan yaralanm, tarihe Kanl Pazar diye geen bu olayda Duran
Erdoan ve Turgut Ayta adl iiler yaamlarn yitirirken, yaklak 200 kii
yaralanmtr.
stanbulda bu olaylar gerekleirken, Ankarada da protesto yryleri
yaplmaya devam etmekteydi. 1 Maysta len Yargtay Bakan mran ktemin 3
Maystaki cenaze trenine lahiyat Fakltesi rencileri, Komnizmle Mcadele
Dernei yeleri, APlilerden oluan bir grup saldrmlardr. 7 Mays gn saldr
olayn protesto etmek amacyla resmi cppelerini giymi yargtay, saytay ve dantay
bakanlar ve yeleri bata olmak zere bine yakn hukuku, niversite rektr ve
dekanlar, retim yeleri, yarglar ve binlerce renci yrye katlmtr.63
1961 yl itibariyle sa gr etrafnda da rgtlenmeler hzlanmt.
Milliyetilik hareketleri olarak Aydnlk Kulb, Hr Dnce Kulpleri Federasyonu
gibi kurulular bnyesinde faaliyet gsteren lkc grup yanllar, 1968 ylndan
itibaren almalarn Gen lkcler Tekilat (GT), lk Ocaklar Dernei (OD)
ve lk Ocaklar Birlii (OB) gibi rgtler bnyesinde younlatrmlardr.64
62
63
64
Mahmut hsan zgen, TKP ve Organize Genlik Hareketleri, s. 292

20
OD, ok hzl byyp Trkiyenin drt bir yanna yayld. 1970 sonlarnda
ubelerinin 1500, yelerinin de 100.000 dolaynda olduu belirtilmitir. 1978 ylnda
Ankara Valiliinin hakknda su duyurusunda bulunmas zerine OD feshedilip
yerine lkc Genlik Dernekleri (GD) kuruldu.65 Bu dnem itibariyle sa gr
erevesinde etkinliini srdren dier kurulular ise unlard:
lk-Han: lkc Kadnlar Derneinin isminin deitirilmesiyle lkc Hanmlar
Birlii kurulmutur. Dernein amac, lkc kadnlar MHP ideolojisi etrafnda
rgtlemekti.
lk-Es: 1975 ylnda kurulan lkc Esnaflar Birliidir.
nay: niversiteli Asistanlar Yardmlama Dernei.
San-Tek: Sanat ve Teknisyen Okullar Mezunlar Dernei
Pol-Bir: 1977 ylnda lkc polisler tarafndan kuruldu. Emniyet Tekilat bu srete
ikiye blnd. Solcu polislerin derneinin ad ise Pol-Derdi.
lk-Cem: lkc ve milliyeti gr benimseyen gazetecileri rgtlemek iin
oluturuldu.
mid-Bir: Ekonomi, bankaclk ve mali mavirlik alanlarnda alan lkclerin
rgt.
Misk: Milliyeti i Sendikalar Konfederasyonu, solcu sendikaclara alternatif olarak
1974 ylnda kuruldu.
Tmfed: 1976 ylnda faaliyete geen Tre-Musiki Folklor Dernei arlkl olarak
sosyal yn gl genleri rgtlemeye alt.
Tbbiyeliler Dernei: lkc hekim ve di hekimlerinin rgtlendii dernek
lk-Bir: lkc retim yeleri ve retmenler Birlii
lkm: lkc Memurlar Dernei
id (lkc iler Dernei): 1971 ylnda kurulmu, 1978 ylnda lkc iler
Birlii adn almtr.
lk-Tek: lkc Teknik Elemanlar Dernei
lk-Ky: lkc Kyller Dernei 66
14 ubat 1969 gn sa eilimli niversite genlerinin hkim olduu MTTB ve
Komnizmle Mcadele Dernei (KMD) mensuplar birlikte Bayraa Sayg Mitingi
65
66
M. Ali Aaoullar, Ar Milliyeti Sa, Gei Srecinde Trkiye, s. 224

Hakan Akpnar, Kurtlarn Kardelii, lkc Hareketin Seyir Defteri, s. 101-102
21
dzenleyerek zellikle ODT olaylar n plana karlarak ar sol rencilerin NATO

ve Amerika dmanl yapmalarn knamlardr.67
Yaanlan bu hareketli gnler ierisinde, niversite reform tasarsnn
kanunlamadan meclisin tatile girmesi zerine, stanbul ve Ankara niversitelerinde
baz retim yeleri idari grevlerinden istifa ettiler. stanbul niversitesindeki
devrimci genler, retim yelerini desteklemek amacyla btn faklteleri igal ettiler.
Akademik nedenlerle balayan hareket, ksa zamanda Amerikan emperyalizmini ve
ibirliki siyasi iktidar hedef alarak politik bir nitelik kazand. Bylece Ankara, zmir,
Erzurum ve Eskiehire srayacak olan byk haziran hareketleri balad. stanbul
niversitesi Senatosu, niversitede polis nezaretinde snavlar yapmaya kalknca, 9
Haziran 1969da bu durumu protesto eden rencilere polisin mdahalesi sonucu,
birou yaraland. Olaylar niversiteye askerin girmesine kadar srd. Sonunda
niversite kapatld ve snavlar ertelendi.
9-10 Ekim 1969 gn yaplan FKF Olaanst Kurultaynda FKF ad ve tzk
deitirerek Trkiye Devrimci Genlik Federasyonu (Dev-Gen) olmutur. FKF
tznde yelik iin yalnzca yksekrenim veren kurulularda kurulan fikir
kulpleri kabul edilirken, TDGF tz bunu sosyalist ii ve kyllerin kurduu
dernekler de ye olabilir eklinde geniletmitir. Kurultayda ihra edilen sosyalist
devrimci TPliler (Veysi Sarszen, Osman Saffet Arolat, Stk Cokun) daha sonra
Sosyalist Genlik rgtn kurarlar. SG fazla bir etkinlik gsteremez ama genlik
iinde rgtsel anlamda bir paralanma bylece balam olur.68
19 Aralk Cuma gn ise, 6. filonun be gemisi bu sefer zmir limanna
demirlemitir. TDGF, ODT-B, E-B, A-B, H-B, Sosyal Demokrat
Dernekleri Federasyonu, niversite Asistanlar Sendikas, DSK blge temsilcilii,
Maden- blge temsilcilii, TS, LKSEN ve Devrimci Avukatlar Dernei ortak
imzasyla bir bildiri yaynlayarak 6. filoya kar kmak bir yurtseverlik grevidir
demilerdir. Genler Konak alanna gelerek Hasan Tahsin ant nnde sayg duruunda
bulunmu, Amerikan askerlerinin karaya kmasna izin vermemilerdir. 20 Aralk saat
14.00de TMTF binas nnde toplanarak Cumhuriyet alanna doru yrye geip
67
68

Ali Yldrm, FKF Dev-Gen Tarihi, s. 306-347-376
22
genler Devrimciler El Ele Milli Cephede, Amerikal t Evine Git, Bamsz Trkiye
sloganlar atmlardr. Bir yandan da polis genleri etkisiz hale getirmeye almtr.69
Trkiye Devrimci Genlik Federasyonu (Dev-Gen) hareketi, Trkiyede
genlik hareketinin ulaabildii en yksek nokta olmutur. Bu noktaya gelinceye kadar
zorlu mcadeleler verilmitir. stanbulda 1968 ylnda DB (Devrimci renci
Birlii) kuran rgtn yeleri Milli Demokratik Devrimi devrimci bir adm olarak gren
kiilerdi. Daha sonra DB yeleri FKFye katldlar. 1969 sonbaharnda FKF
kongresini ele geirip federasyona Trkiye Devrimci Genlik Federasyonu adn
verdiler.70
1968 yl Demirelin ynetim anlaynda da nemli bir tutum deiikliine tank
olmutur. AP ynetimi, 1968e gelinceye kadar solu byk bir tehlike olarak
grmezken, 1968 itibariyle bu anlay son bularak komando kamplarnn almalarna
gz yumulmutur. Demirel hkmetinin kulland baka bir yntem de, devlet
glerini solcularn zerine saldrtmak olmutur. Temmuz 1968de 6. filo denizcilerinin
stanbulda saldrya uramalar zerine Toplum Polisi renci yurtlarn basm, bu
olay Vedat Demirciolu adl bir rencinin lmne sebebiyet vermitir.
Bu ortam ierisinde 1969 seimlerine katlma oran % 64,3lerde kalmas
kamuoyundaki yaygn umutsuzluun gstergesidir. AP bu seimlerde oylarn % 46,5
ini, CHP ise % 28,7 ini almtr. 1969 genel seimleri, Trkiyede balayan siyasal
zlmeyi hibir biimde durduramamtr. Kyllerin toprak, iilerin fabrika,
rencilerin de faklte igal eylemleri birbirlerini kovalam, hem ideolojik kart
gruplarn birbirleriyle ekimeleri, hem de solcu glerle kolluk kuvvetleri arasndaki
atmalar, giderek byk boyutlara ulamtr.71
69
70
71

Emeki, Nisan 1975, S 6, s. 12
23
I. BLM
1960-1980 YILLARI ARASI GENLK HAREKETLERNDE
ETKL OLAN GRLER, GRUPLAR VE SOL YAYIN
ORGANLARI
Genlik kavram iinde, etkinlik ve ilevsellii asndan nemli bir yere sahip
olan niversite genlii 1960lardan sonra bozuk eitim dzeni, yurt, burs sorunu,
niversite kapasitelerinin arttrlmas gibi konularda renim sorunlarn dile getirerek
hareketlenmeye balamtr. 1968den itibaren ise siyasi ve ideolojik grler etkisinde
kalarak eitli grup ve rgtler kurmulardr. Savunduklar grleri kitlelere duyurup,
daha geni bir evreye hitap edebilmek iinde basn aralarn kullanmlardr. Bu
blm ierisinde 1960-1980 yllar ierisinde etkili olan sol gr ve gruplara yer verilip
bunlarn propaganda arac olan gazete ve dergileri incelenecektir.
1.1. 1960-1970 YILLARI ARASINDA IKAN SOL GAZETE VE
DERGLER
Osmanlda ilk solcu gazete olan tirak, 26 ubat 1910da yaymlanmaya
balad. Hseyin Hilmi tarafndan karlan yayn, ldrlen gazeteci Ahmet Samim ile
ilgili says ve Sosyalist Frkann programn basmas zerine Divan- Harb-i rfi
tarafndan kapatlana kadar yaymlanan 20 saysnda, gnlk siyasi haberleri ve ii
hareketlerini takip eden bir yayn niteliini srdrd.72
Trk tarihindeki sol rgtlerin I. Dnya Savandaki hareketlenmesiyle
Mondros Mtarekesi sonrasnda, daha nce 22 ubat 1919da Hseyin Hilmi Bey
tarafndan Osmanl Sosyalist Frkasnn devam niteliinde olan Trkiye Sosyalist
Frkas kurulmutur. Bu partinin yayn organ ise drak gazetesiydi. TKP ve Organize
Genlik Hareketleri adl eserde kaydedildiine gre, Trkiye ezelden beri bir sosyalist
lkesidir ve eriatn hkmleri bir sosyalist dsturudur eklindeki balklarla slam dini
ile sosyalizm arasnda birletirme yapmak isteyen gazete, 33 say yaynlanabilmitir.
20 Eyll 1919da ise Dr. efik Hsn Demer, Edhem Nejat, Ahmet Akif ve
smail Namk tarafndan Trkiye i ve ifti Sosyalist Frkas kurulmutur. 20 Eyll
1919da partinin yayn organ olarak kan Kurtulu dergisi, 1920 ubatna kadar 5
72
Haber Trk, 26 ubat 2010.
24
say yaynlanabilmitir. Bu tarihten sonra 12 Temmuz 1921de Aydnlk dergisi yine

bu partinin yayn organ olarak karlmtr. Yaz kadrosunda ise, Dr. efik Hsn
Demer, Vedat Nedim Tr, evket Sreyya Aydemir, evket Aziz, Yaar Nezihe,
Memduh Necdet, Nazm Hikmet, Mustafa Suphi, Kerim Sadi, Nizameddin Ali, Leman
Sadrettin ve Sadrettin Celal Antel bulunmaktadr. Gizli Trkiye Komnist Partisinin
propaganda organ grevini de yerine getirmekteydi. Yunus Nadi tarafndan stanbulda
2 Eyll 1918de yayna balayan Yeni Gn gazetesi igalden sonra kapatlm, 10
Austos 1920de Anadoluda resmi Trkiye Komnist Partisinin yayn organ olarak
tekrar yaynlanmaya balanmtr. 1925 ylnda ise, eyh Sait syann bastrabilmek
amacyla kan Takrir-i Skn Kanunu ile belirlenen Trk komnistler tutuklanm ve
stanbulda yaynlanan Aydnlk ve Orak-eki dergileri ve Bursada yaynlanan
Yolda gazetesi kapatlmtr.
1946 ylna geldiimizde gizli Komnist Partisinin genlik tekilat olarak
stanbulda stanbul Yksek Tahsil Genlik Dernei ve Ankarada Trkiye Genler
Dernei kurulmutur. YTGD Hr Genlik adnda bir dergi yaynlamtr. 5 yl
faaliyette bulunan bu dernein almalarna 1951-1952 tutuklamalaryla son
verilmitir.73
60l yllarda, fikir akmlar genelde kendi ideolojileri erevesinde yayn yapan
dergiler araclyla topluma ulamtr. 1960l yllarn banda renci eylemlerinde
sosyalist canlanma, Trkiye i Partisi ve Doan Avcolunun ynettii Yn
Dergisinin etkinlikleriyle gerekleecektir. 1965in yaz aylarnda ise Ankarada sol
grl renciler Dnm adl bir dergi karmaya balamlar. 1965 baharnda
yaynlanmaya balayan Dnm Dergisi Sosyalist genliin toparlanmasn Fikir
Kulpleri Federasyonunun kurulmasn salamada ilevsel olmutur. Sonrasnda ise
FKFnin yayn organ Kavga dergisi olmutur.74 Trkiyede Dev-Genliler ise Trk
Solu, ASD, PDA gibi dergilere yazyorlard. Daha sonra Dev-Genin yayn nitelii
tayan leri dergisi karlm, ancak bu da 6 say yaynlanabilmitir.
Sreli yaynlarn yan sra, 1960 yllarndan sonra genlerin en ok okuduu
kitaplardan biri, Leninin ki Taktik eseridir. Bu kitap, genlie cephe programn
alamtr. Yine Leninin Ne Yapmal adl kitab, iilere snf bilincinin dardan
73
74
Mahmut hsan zgen, TKP ve Organize Genlik Hareketleri, s. 28-105

25
burjuva aydnlar tarafndan gtrldn retmitir. Leninin Devlet ve htilal

kitab ise, daha profesyonellerin iine yaramtr.75
Yank Dergisinin saptamalarna gre 12 Mart ncesi dnemde eitli fikirlerin
etrafnda toplanan dergilerin says 18 kadarken, 12 Mart 1971den 1977 ylna kadar ise
43 dergi karlmtr. Buradan da siyasi gruplarn oluumunda dergi ve gazetelere
verilen nemde art yaandn grebiliyoruz.76 imdi, 1960 yl itibariyle sol basn
saflarnda grebileceimiz dergi ve gazeteleri inceleyelim.
1.1.1. Forum
Forum dergisinin, Fikir Kulbnn yayn organ olduunu syleyebiliriz.
Partisiz Trk aydnlarnn ortak platformu olarak Forumun ilk says Turhan
Feyziolu ve Aydn Yaln tarafndan Ocak 1954te yaynlanmtr. Forum, anlayn
Memleket sorunlarna ilmin ve objektif tahlilin nda yaklatklar, siyasi iktidar
mcadelesinin organ olmayp saha mecmuas olduklar, hibir ahs ve teekkln
propaganda vastas olmadklar olmayacaklar, itimai meseleleri tarafszca mnakaa
edecekleri eklinde belirtmitir. Hzl ve planl kalknma, hr ve bamsz
sendikalar, ispat hakk, ifte meclis, tarafsz yarg gvencesi, radyo, basn zgrl,
niversite zerklii Forumun balca konularn oluturmutur. 77
1.1.2. Yn
Ynn ilk says 150 aydnn imzasn tayan bir bildiri ile 20 Aralk 1961de
yaynlanmtr. Kendisini haftalk fikir ve sanat dergisi olarak tanmlayan Yn, 6
kiilik bir kadro tarafndan kuruldu. Bunlar: Doan Avcolu, Mmtaz Soysal, lhami
Soysal, lhan Seluk, Cemil Reit Eybolu, Hamdi Avcoludur. Yn o zamana kadar
hakknda konuulmas, yazlmas yasak saylan konular gz pek bir biimde ele
almtr. 30 Haziran 1967de ise kapanmtr.78 Dayand balca toplumsal gler,
Atatrk ilerici aydnlarla rencilerdi. Amac, Trkiyeyi bir an nce tam
bamszla kavuturmak sosyal adalet iinde hzl bir kalknmay salamakt. Doan
Avcolu ve destekileri iin, az gelimilik ada Trkiyenin balca niteliiydi ve
devletin nderlik ettii ve planlad hzl bir iktisadi bymenin salanmas temel
75
76
77
78
Aclan Saylgan, Trkiyede Sol Hareketler, 5.bs., stanbul, Dou Ktphanesi, 2009, 619 s.
Kurtulu Sosyalist, Mart 1977, S 10, s. 13
Gkhan Atlgan, Yn-Devrim Hareketi, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, C 8, 1. bs., stanbul, letiim,
599 s.
26
siyasi grevdi. Bu sebeple Yn, btn anti-feodal ve anti-emperyalist glerin, iktidarn

btn yurtsever unsurlarn paylaaca bir ulusal demokrasi yaratmak iin
birleebilecekleri bir milli cepheyi savunmutur.79 Avcoluna gre, Mustafa
Kemalin devrimi henz bitmemitir, hatta bir gerileme iindedir. zm sosyalist
aydnlarn, brokratlar ve askerlerin bir koalisyon iine girip ibirlii yapmasdr.
Denilebilir ki, Avcolunun dncesi Kemalizm ile sol ideolojinin bir eit karmdr
ve lkenin sorunlarnn zmnn devrimci bir darbe ile zmleneceini dnr.80
Yn dergisinin tiraj kademeli olarak 10.000e dmt ve 1967 banda da kapand.
Yerini daha kktenci ve birbirine rakip olan Ant ve Trk Solu dergileri almtr.81
1.1.3. Dnm
Sahipliini Ataol Behramolunun yapt derginin 22 Nisan 1965de kan ilk
saysnda Sadun Aren, Aziz Nesin, Cem Eroul, Mohit Sen, Hami Lefebure, Bertrant
Russelin yaz ve evirileri yer almtr. Dnm bayazsnda derginin yurt iinde ve
dnda hep halkn, smrlenlerin, bask altnda tutulanlarn sesi olup, niversite
gereine eileceini dile getirmitir. Dergi, sosyalist genliin toparlanmasn, Fikir
Kulpleri Federasyonunun kurulmasn salamada ilevsel olmutur.
1.1.4. Kavga
FKFnin yayn organ olmutur. 1. alma dneminde (1966) teksir olarak
yaynlanan FKF blteni, 15 Nisan 1967 tarihli 4. saysndan balayarak matbaada
baslp datlmaya balanmtr.82
1.1.5. Ant
Haftalk sosyalist dergi Ant, yayna 3 Ocak 1967de balad. Antn kurucular
Yaar Kemal, Fethi Naci ve Doan zgvendi. Ant daha ilk saysndan itibaren Trkin Amerikanc ve ibirliki sendikaclk anlayna kar tavr ald ve 1971 darbesiyle
kapatld.83 Ant, bamszlk ve sosyal adalet iaryla yaynlanmaktayd. TP iindeki
daha kktenci ve eylemci eilimce desteklendi. Yazarlar arasnda Yaar Kemal ve Can
Ycelde vard. 84
79
80
81
82
83
84
Cem Eroul, ok Partili Dzenin Kuruluu, Gei Srecinde Trkiye, s. 148-168

Demet Lksl, Trkiyede Genlik Miti, s. 81
Murat Belge Sol, Gei Srecinde Trkiye, s. 170
Doan zgden , Sosyalist Dergi Ant, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, s. 668
Murat Belge Sol, Gei Srecinde Trkiye, s. 170
27
1.1.6. Trk Solu

Ynn dnsel mirasyla, 16 sayfa ve haftalk olarak kan Trk Solunun ilk
says 17 Kasm 1967de yaynlanr. Trk Solu dergisi 1967de TP iindeki
oportnizme* kar, ideoloji birlii salamak amacyla kartlmtr. Zamanla militan
kadrolarn ideolojik eitim ihtiyalarna cevap verebilmek amacyla Trk Solundan bir
sene sonra Aydnlk dergisi domutur.85 Trk Solunun stratejisi u ekilde
belirtilebilir:
Trkiye eitli elimelerin kaynat karmak bir btndr. Bu temel elime smrenlerle
smrlenler arasndadr. Bu elimenin smrlenler lehine zlmesiyle Trkiye sosyalizme
geecektir. Temel elimenin zlmesi iin objektif ve sbjektif artlar yeterli olmaktan uzaktr.
Bu bakmdan devrimci glerin nndeki strateji; Sosyalist devrim stratejisi deil, ulusal
Demokratik Devrim stratejisidir86
Trk Solu dergisinde MDD cephesinden olaylara bak sz konusudur. Merkezi, Ankara
Merutiyet Caddesinde olan dergi daha sonra stanbula tanmtr. Derginin sahibi
Malatyada retmenlik yapmakta olan erif Tekben, yaz ileri mdr Vahap
Erdodudur. lk olarak Ynle ortaya srlen MDD tezleri asl gelikinliine Trk Solu
dergisiyle ulat. Mihri Belli de derginin mimar ve bayazar olmutur. Dev-Gen ve
Aydnlktaki ayrlktan sonra benzer bir olayn Trk Solunda da yaanaca
dnlerek Dou Perinek izgisindeki yaz kurulu 14 Nisan 1970 tarihli 126.
saysyla derginin yaynna son vermitir.87
1.1.7. i-Kyl
Kitle hareketleriyle organik ilikiler kurmas iin 1969da 15 gnlk i-Kyl
gazetesi karlmtr. Gazete, Dou Perinek ve evresi tarafndan ynetilmektedir.
1970 senesinin balarnda Trk Solu ve i-Kyl gazetesinin tasfiyesiyle boalan alan
doldurmak amacyla Kurtulu gazetesi karlmaya balanmtr.88
*
85
86
87
88
inde bulunduu an karlarna gre en uygun biimde geirmeye ve davranlarn bu ann koullarna gre
belirlemeye dayanan davran biimidir. Byk Larousse Szlk ve Ansiklopedisi, C 17, 8859 s.
Aydnlk-Sosyalist Dergi, Aralk 1970, S 26, s. 116-117
Aclan Saylgan, Soldaki Bitmeyen Kavga, s. 40
Aydnlk-Sosyalist Dergi, Aralk 1970, S.26, s. 116-117
28
1.1.8. Aydnlk Sosyalist Dergi

Kurucular, Forum dergisinden ayrlan Dou Perinek, ahin Alpay, Erdoan
Gbilmez, Gn Zileli, Cengiz andar, Atl Ant ile Vahap ve Seyhan Erdodudur. lk
says 1 Kasm 1968de yaynlanan derginin sahipliini kurucular adna Mnir Ramazan
Aktolga yapmtr. MDDnin teorik almn gerekletiren ASDnin yazarlar arasnda
Mihri Belli, Hikmet Kvlcml ve Mahir ayan da saymak gerekir. Dergi iinde 1970
ylnda blnme yaanr. Dou Perinek, Gn Zileli, Cengiz andar, Atl Ant ve mer
zerturgutun kuruculuunu yapt Proleter Devrimci Aydnlk dergisi kartlr.
1.1.9. Proleter Devrimci Aydnlk
Solun ilk Maocu eilimi olan hareketidir. Ocak 1970 tarihinde M. R. Aktolga
sahiplik belgesiyle Dou Perinek evresine ASD iinde yaam hakk tanmaz. Bunun
zerine Dou Perinek evresi, kurucular adna sahipliini Gn Zileli, Cengiz andar,
Atl Ant ve mer zerturgutun yapt Proleter Devrimci Aydnl Ocak 1970de 116 say olarak kartrlar.89
PDAnn vasf, SBKP-KP blnmesinde kapitalizme* dnm SSCB ve
modern revizyonist SBKP ye kar KP safnda yer almas ve Marksizm-LeninizmMao Zedung Dncesini bayrak edinmesiydi.
PDA Trkiyeyi yar smrge olarak tanmlyordu. Yar smrge demek, askeri
ve siyasi bakmdan bamsz, iktisadi olarak ise emperyalizme baml lke demekti.
Emperyalizm yar smrge lkelerde kapitalist smr mekanizmasn belli llerde
gelitiriyor ama bamsz bir kapitalizmin ortaya kn engelliyor ve geri toplum
yapsn koruyordu. Bylece, yar smrge lkelerde arpk bir kapitalist yap ortaya
kyordu.
PDA, proletarya** partisi nderliinde devrimci kitle almasndan doacak
halk savan temel mcadele yolu olarak benimsiyor; emperyalizme kar mcadelede
ii snfn nc, kyll temel g olarak kabul ediyordu. 12 Mart 1971de
eitli biimleriyle sermayenin, temel retim aracn oluturduu retim biimini gsteren terim. Marksist
Dnce Szl stanbul, letiim Yaynlar, 2005, 336 s.
89
** Marx ve Engelse gre, burjuvazi ile savaan, kapitalizmi ykarak sosyalizme geii baarabilecek politik g ve
gelecein sahibi olan ii snfdr. Marksist Dnce Szl, s. 312
*
29
askerlerin verdii muhtra ve ardndan gelen darbe sreci tutuklamalar ile PDA dnemi
sona erdi.90
ASD ve PDA evreleri arasndaki gr ayrlklarn ise u ekilde snflayabiliriz:
ASD evresinin savunduu grler;
MDD proletarya nclnde kyl devrimidir.
i snfnn ncl iin objektif artlar vardr.
Kitlelerin baz kesimleri bilinlenmeden de harekete katlabilir.
Sa-sol Kemalistler diye ayrm yaplamaz. Kemalizm kk burjuva* milliyetiliidir.
TP devrimci bir ynetim ve kkl dnmlerle proletaryann z rgt haline
getirilebilir.
Proleter devrimci militanlarmz terrist deildir. Onlar tasfiye etmeyiz.
PDA evresinin savunduu grler:
MDD milli snflarn katld bir proleter devrimidir.
i snfnn objektif artlar mkemmel deildir.
Katlma bilinli olmaldr.
Sol Kemalistler vardr.
TP asla z rgt olamaz, yaps buna elvermez.
Militanlar arasnda terrist ve anarik eilimler vardr. Bunlar tasfiye etmek gerekir.91
1.1.10. Emek
1969 Maysnda Emek dergisi yayna balamtr. Emek, her ne kadar TPe tam
anlamyla sahip kmaktaysa da sola ilikin olarak farkl bir slupla konumaya
balamtr. rnein, daha birinci saysnda byk bir cesaretle, TP yneticilerinin
hibir zaman itiraf edemedikleri bir gereklikten, sosyalist hareketin dalmlndan
sz edebilmektedirler. AntiMDDcilii nedeniyle bu akm, sosyalist devrim stratejisi
ni ortaya koyar. TP kadrolar, Trkiye koullarnda sosyalist devrimden nce milli ve
demokratik karakterli bir devrimin gerekli olduu yolundaki Stalinci Marksist tezi
kabullenemez ve MDDcileri, sosyalist devrimi ertelemekle sularlar.92
90
*
91
92
Gkhan Atlgan, Anti-Emperyalizm ve Bamszlklk, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, s. 700

Engels, toplumsal retim aralarnn sahipleri ve cretli emein iverenleri snf olarak tanmlamtr. Marksist
Dnce Szl, s. 99
Ergun Aydnolu, Trkiye Solu (1960-1980), stanbul, Versus, 2007, 223 s.
30
1.2. 1970-1980 YILLARI ARASINDA IKAN SOL GAZETE VE

DERGLER
1.2.1. leri
TDGF merkez yayn organ olarak leriyi karmak zere derginin ayn
zamanda sorumlu yaz ileri mdrln de yapacak olan H Sosyalist Fikir Kulb
yesi Ersen Olga grevlendirmitir. Sahipliini TDGF adna Atilla Sarpn yapt
leri 6 say yaynlanabilmitir. lk says Mart 1970, son says Aralk 1970dir. lerinin
1. saysnda Bakan Atilla Sarp, Minr Aktolga, Fakir Baykurt, Yusuf Kpelinin yaz
ve konumalar yer almtr.93
1.2.2. Kurtulu
Aydnlk Sosyalist dergiden ayrlan ayan evresi Kurtulu gazetesini
karmaya balad. Daha nce Aydnln kitle organ olarak Mihri Belli ile ortak
kartlan Kurtulu, ilerin-Kyllerin Gazetesi alt balyla yaynlanmt. Yeni
Kurtulu ise, devrim iin savamayana sosyalist denmez alt baln kullanyordu.
Kurtuluu 1971 banda ekillenmeye balayan THKP/C hareketinin asli, Dev-Genin
ise tali yayn organ olarak alglamak da sz konusu olabilir. Gazetenin zel says Ocak
1971de yaynlanmt. lk says ise 15 Martta kmt. On be gnlk gazetenin ikinci
says 1 Nisanda karken, nc say 1 Maysta tek sayfa teksir edilmi olarak illegal
ekilde baslmt.94 Proleter sosyalist grtedir. Halkn Kurtuluu, Halkn Sesi,
Devrimci Genlik ve Kitle gazetelerine kar tavr alarak, eletiri yazlarna sk sk yer
vermitir.
1.2.3. Aydnlk
Dou Perinek, 1974 sonbaharnda haftalk Aydnlk dergisini kartmaya
balad. Sahibi Doan Yurdakuldur. Ekim 1975te aylk olarak karken, ncelikle
Maonun nl Dnya Teorisinin Trkiye uyarlamasna giriirler.95 Aydnlk
hareketi, KP ve SBKP tezleri arasnda gerilen bir sosyalist siyaset dnyasnda
KPden yana tutum taknan ve Pekin tezlerine baml hale gelen bir siyasal tarih
93
94
95

31
zerine ekillenir. Derginin ubat 1975te kapatlmasnn ardndan Nisan 1975te

Halkn Sesinin kmasna nayak olmutur.96
1.2.4. Birikim
1970lerin ilk yarsnda kmaya balayan dergi, renci ve aydn kesime
Avrupa Marksizmini tantmada ve yorumlamada ok nemli bir ilev salamtr.
1970lerin ikinci yarsnda Stalinizmi aktan aa tartan ve eletiren Marksist bir
evre haline gelecektir.97 Mart 1975 ile Mart 1980 arasnda 61 say yaynlanmtr.
Birikim dergisi, kendisini bir sosyalist kltr dergisi olarak tanmlarken, temel
ilkesini, Leninin devrimci bir teori olmadan devrimci hareket olmaz szyle
belirlediini ifade eder. Derginin tm yknn Murat Belge ve mer Lainer zerinde
olduu grlr.98
1.2.5. Atlm
1974 ylnda Atlm dergisi TKP merkez komitesinin yayn organ olarak
kmaya balamtr.99
1.2.6. Devrimci Yol
Devrimci Yol hareketi 1977 Nisannda yaynlanan Devrimci Yol dergisi ile
doar. Devrimci Yoldan bir buuk yl nce, Devrimci Genlik dergisinin yaynyla
balam olan sre, Austos 1976da kurulan Devrimci Genlik Dernekleri
Federasyonuna (DGDF), oradan da Devrimci Yol dergisine ve sonunda da Devrimci
Yol hareketine kadar uzanacaktr. Devrimci Yolu karanlar birka eski THKP-Cli
militan ve Devrimci Genlik dergisi ile DGDFnin yeni kuaktan ynetici
kadrolardr.100
Devrimci Yol, balangta THKP-Cnin tezlerini kendisine k noktas almt
ve kendisini bir nevi onun devam olarak grmekteydi. THKP-C gibi iddete dayanan
devrimi, yani silahl mcadelenin temel alnmasn savunuyordu. Marx, Engels, Lenin
96
97
98
99
100
M. Grkem Doan, Kerem nvar, nc Dnyaclk, Maoculuk, Aydnlklk, Modern Trkiyede Siyasi
Dnce, s. 739
Ali Rza Tura, Trkiyede Trokizm, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, s. 83
Ergun Aydnolu, Trkiye Solu (1960-1980), s. 340
Y.Doan etinkaya, M. Grkem Doan, TKPnin Sosyalizmi, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, s. 328
32
tarafndan ortaya atlan grlere tartmasz nem verilmekteydi ama bu grleri

tartarak ve yorumlayarak benimsemeyi tercih etmekteydi.101
1.2.7. Emeki
MDD hareketinin nderi olan Mihri Bellinin kurucusu olduu Trkiye Emeki
Partisinin 1974 ylnda yayna balayan dergisidir. Dergi gr olarak, Sovyetler Birlii
ve in arasnda herhangi bir tercih yapmay reddederek Ho i Minh tavrn
benimsemitir. Dergi amacn; vasiyetnamesinde partimizin karde partiler arasnda,
bilimsel sosyalizm ve proleter enternasyonalizmi* temeli zerinde birliin yeniden
kurulmas iin elinden geleni yapmasndilerim diyen Ho i Minhin yaklamn
temel aldn ilan etmitir.102
KP lideri Maonun grlerini savunan gruplara ise Maocular denilmekteydi.
Onlar da kardklar yayn organlarnn adlar ile anlyorlard. Kendi aralarnda ikiye
blnmlerdi. Birinci grupta; Halkn Kurtuluu, Halkn Yolu ve Halkn Birlii vard.
Maocu diye adlandrlan sol kesimin ikinci blm ise Aydnlk ve Halkn Sesi
dergilerinin evresinde kmelenmilerdi.103
1.2.8. Halkn Kurtuluu
THKO geleneinden gelen ve 1976dan itibaren yaynlamaya baladklar
Halkn Kurtuluu adl dergi evresinde ayn adla bilinen geni bir rgtllk yaratan
grup, Sovyetler Birliini sosyal emperyalist olarak tanmlam, kendilerini MarksistLeninist gelenein gerek temsilcisi olarak grmtr. Halkn Kurtuluu evresi Ekim
1978de Trkiye Devrimci Komnist Partisi na rgtne (TDKP-), ubat 1980de
ise TDKP ye evrilerek 12 Eyll ncesinin en nemli siyasi hareketlerinden biri haline
gelmitir.104
Maocu ideolojik izgiyi geni evrelere tantmay baaracak olan Halkn
Kurtuluu adl yayn organ 1976 balarnda yaynlanmaya balamtr. Halkn
Kurtuluu 1977 ylnda yeni yneliler iine girer. Arnavutluk Emek Partisi, 1977
ylnda toplanan 7. Kongresinde, in Komnist Partisinden bamszlam ve
101
102
103
*
104
Melih Pekdemir, Devrimci Yol, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, s. 754

Nail Greli, 1 Mays 1977 Trkiye Devrimcilerinin ki 1 Mays Belgeseli, stanbul, Ozan Yaynclk, 2006,48s.
1960larn sonlarndan itibaren proleter enternasyonalizmi terimi, SBKP ve onunla balantl komnist partiler
tarafndan, Sovyet politika ve eylemlerinin eletirisiz kabul anlamnda kullanlmaya balanmtr. Marksist
Dnce Szl, stanbul, letiim Yaynlar, 2005, 205 s.
Yiit Akn, Uluslararas Etkileim Yaps inde Trkiye Sol Hareketinin nemli Polemikleri, Modern
Trkiyede Siyasi Dnce, s. 102
33
uluslararas planda Maoculua en nemli karakteristiini veren Dnya Teorisini*

reddetmitir. Bu gelimenin ardndan Halkn Kurtuluu da, resmi in izgisini
oportnistlikle sulayacak ve bu tarihten balayarak, Enver Hocac rejimin 1990lardaki
yklna kadar- Arnavutluk Emek Partisinin resmi izgisini benimseyecektir.105
1.2.9. Halkn Sesi
lk defa efik Hsnnn nderliinde kmaya balayan Aydnlk, yayn
hayatna birok kez yaad kesintilerle devam etmitir. 1975 yl ubat Aynda
Aydnlk dergisinin kapatlmasndan iki ay sonra Halkn Sesi dergisi yayna balad.
Aydnln devrimci fikirlerini kararllkla savunmaya devam edeceklerini belirtmiler.
Halkn Sesi Dergisi gnlk olaylara ve kitle mcadelelerine gereken yeri vermekte fakat
ideolojik, teorik yazlar ve dnya Marksist-Leninist hareketinin tecrbelerini aktaran
yazlar zorunlu olarak eksik kalmaktadr. Aydnlk da, bu ihtiyaca cevap vermek iin
kmaktadr.106
1.2.10. Halkn Yolu
THKP-Cnin miras zerine devam eden kadrolar da, Halkn Yolu adn alarak
bir rgtlenme balattlar. Halkn Birliinin yorumuna gre; Halkn Yolu taraftarlar
oportnist dnya teorisi karsnda tarafsz kalmaktadr. Hemen hemen btn
siyasi meselelerde, orta bir yerde durmaya alm uzun sre Aydnlk oportnizmi ile
Proleter devrimci hareket arasnda arabuluculuk yapmaya abalamtr.107
Birbirlerini hibir zaman eletirmekten geri kalmayan bu dergiler, ortak
grleri dorultusunda beraber de hareket edebilmekteydiler. rnein, 18 Mart 1977
tarihinde Tarsusta oportnist Dnya Teorisini mahkum etmek amacyla Halkn
Birlii tarafndan bir tartma toplants yapld. Toplantya Halkn Birlii, Halkn Yolu,
Halkn Kurtuluu, Halkn Sesi-Aydnlk da katlmtr.108 zmirde ise, 4 Aralk 1977de
sizlii, Hayat Pahalln, Faist Terr ve Gecekondu Ykmn Protesto Mitingi
105
106
107
108
KPnin resmi gr olan dnya teorisi tahlilinde, dnya 3 kategori altnda toplanyordu. Birincisi iki
sper devlet diye ifade edilen Sovyetler ile ABD tarafndan oluturuluyordu. kinci kategoriyi dier ileri
kapitalist lkeler oluturuyordu. ncy de faist ve anti-demokratik hkmetlerin i banda bulunduu
iliden rana, Msrdan ine kadar tm nc dnya. Modern Trkiyede Siyasi Dnce, C 8, 1. bs.,
stanbul, letiim Yaynlar, 2007, 749 s.
Aydnlk, Ekim 1975, S 55, s. 2
Halkn Birlii, 3-17 Ocak 1978, S 25
Halkn Birlii, 17 Ocak 1978, S 26
34
yaplm, Halkn Kurtuluu ve Halkn Birliinin ortaklaa yrtt kampanya sonucu

mitinge 3000in zerinde gen ve emeki katlmtr.109
1.2.11. Halkn Birlii
Milli Demokratik Devrimi savunan, 15 gnde bir yaynlanan bir dergidir.
Marksist-Leninist hareketin nnde duran en acil meselesinin proletarya partisi
oluturma grevi olduunu belirtmitir. Halkn Birlii sadece dnemin olaylar ve
eletirilerini vermekle kalmayp ayn zamanda ajitasyonu kullanarak yardm
kampanyalarna nclk ettii de olmutur. rnek olarak; 1973 ylnda faist
diktatrln eli kanl kpekleri tarafndan yaraland daha sonra fel olduu belirtilen
Kutsiye Bozoklar yolda iin Halkn Birlii yardm kampanyas amtr eklinde ifade
edilen duyuruyla katlm salanmaya allmtr.110
Halkn Birlii dergisi yurt dnda da taraftarlarn rgtlemek adna
almalarda bulunmutur. Almanyann Nrnberg ehrinde Halkn Birlii taraftarlar,
18.02.1978 tarihinde bir halk gecesi dzenlemitir. Gece, Bat Almanyadaki Trkiyeli
iilerin birliini pekitirmek ve milli demokratik halk devrimi mcadelesini
glendirmek amacyla gerekletirilmi ve geceye 300-400 civarnda bir halk kitlesi
katlmtr. Mahalli ozanlar, devrimci trkler sylemi, folklor ekibi Dou ve
Gneydou Anadolunun halk oyunlarn oynamtr.111
Tunceliden, zmirden, Ktahyaya kadar birok ilde Halkn Birlii taraftarlar
oportnist dnya teorisi konulu seminerler yapmlardr.112
Halkn Birlii dergisinin, her saysnda Halkn Kurtuluu, Halkn Sesi, Aydnlk
dergilerindeki yaz dizileri eletirilmi. Halkn Kurtuluu dergisini oportnist olarak
adlandrrken, Aydnlk ve Halkn Sesi dergilerini ise, Dnya Teorisini
savunduklar iin kar devrimci bir akm olarak nitelendirmitir. Sayfalarnda sklkla
Halkn Sesi-Aydnlk grubuna kar eletirel yazlar yer almtr. rnek olarak u yaz
gsterilebilir:
Aydnlk-Halkn Sesi akmnn gemii 1968lere dayanmaktadr. O tarihten bu yana oportnist
bir izgi izleyen bu akm Dnya Teorisinde bulunduklar in Komnist Partisi ve Mao
Zedungun byk ve hakl itibarndan da yararlanan oportnist efleri vardr. Aydnlk ve Halkn
Sesi oportnizminin izgisini yle zetleyebiliriz; Dta Amerikan emperyalizmi ve dier
109
110
111
112
Halkn Kurtuluu, 19 Aralk 1977, S 87

Halkn Birlii, 14 Mart 1978, S 30
Halkn Birlii, 28 Mart 1978, S 31
35
emperyalistlere uaklk, ileride gerekleebilecek bir teslimiyetin tohumlarn da iinde tayan

bir mcadele, tm yar-smrgelerin komprador burjuva ve toprak aalar snflaryla ibirlii
ve dostluk, gelimi kapitalist lkelerin tekelci burjuvazisine hizmet, dnya devrimine ve dnya
komnist hareketine saldr ve dmanlk ierir. te ise, Avrupal emperyalistlerin ua,
komprador burjuvazi ve toprak aalarnn partisi CHPye, Amerikanc komprador burjuvazi ve
toprak aalarnn partileri faist AP, CGP, DP ve gerici MSP ye uaklk, faist MHPye
Rusyaya kar muhtemel bir mttefik gzyle bakmadr.
1.2.12. Dier Basn Organlar

Trk basnnda sol kimliiyle btnlemi olan Cumhuriyet gazetesinin yan sra
Milliyet ve Akam gazeteleri de genel eilimleri sol olarak bilinen yazarlara stunlarn
amlard. Cumhuriyet ve Milliyet gazetelerinde d politika konularnda arl olan,
siyasette faal rol oynayan ve sol kesime yatkn insanlar yazlar yazmlardr.
Cumhuriyette lhan Seluk Pencere, Kayhan Salamer (1968te ayrlr. 1968ten
sonra Mehmet Barlas yazmtr.) Dnyada Bugn, Ecvet Gresin Gnn Notlar,
Nadir Nadi Bayaz stunlarndaki Trk-Amerikan ilikileri ile ilgili yazlarnda,
olaylar hakknda eletiri, tahmin ve yorumlara yer vermi ve yneticilere tavsiyelerde
bulunmulard. Milliyet gazetesinde etin Altan 1965 ylna kadar Tas, Abdi peki
ise Durum stununda, d politika ve Amerikann Trkiyeye ynelik politikalar
hakknda yazlar yazmlard. etin Altan 1965den sonra Akam gazetesine
gemitir.113
1.3. 1960-1971 YILLARI ARASI GENLK HAREKETLERNDE
ETKL OLAN SOL GR VE GRUPLAR
Dnyada sosyalist fikirlerin yaylarak genlik ierisinde kabul grmesi ve kitle
eylemlerinin artmas Trkiyeye de yansmtr. 1960-1971 yllarn kapsayan dnemde
sosyalist anlay benimseyenler nce Fikir Kulplerinde, daha sonra da Sosyalist
Genlik rgt ve Devrimci Genlik Derneklerinde bir araya gelmilerdir. Ayn ekilde
Sosyal
Demokrat
anlay
benimseyenler
Sosyal
Demokrasi
Derneklerinde;
Milliyetilii benimseyenler nce kinci Kuva-i Milliye Dernekleri ardndan da lk

Ocaklarnda; Krt genleri ise nce yerel renci cemiyetlerinde daha sonra da
DDKOlarda bir araya gelmileridir. zellikle, sa ve sol gr evresinde gruplaan
genlik, birbirlerine kar ok keskin siyasi fikir ayrlklar ierisine girerek toplum
113
Tlay Arpa, 1960-1975 Yllar Arasnda Sol Basnda Trk-ABD likileri, Pamukkale niversitesi, Sosyal
Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Denizli, 2005, 52 s.
36
ierisinde bir atma ortamnn olumasna sebebiyet vermilerdir. Bu blmde, dnem

ierisinde etkili olan sol gre sahip gruplara yer verilecektir.
1.3.1. Yn evresi
1961-1967 yllarnn Yn dergisi, lke gndemini etkilemenin ve sol kadrolarn
siyasal eitimine katkda bulunmann gl bir rneini vermitir. Hem aydnlar
tarafndan karlr, hem de esas olarak aydnlara hitap eder. Birinci says 20 Aralk
1961de yaynlanan Yn, 30 Haziran 1967ye kadar yaamn srdrd. On yl boyunca
Trkiyede, kk burjuva radikalizmi diye nitelendirilebilecek olan bir hareket ya da
yukardan devrim zlemleri veya askeri darbe hayalleri denildiinde akla Yn
gelmelidir. Bunun yan sra klasik sosyal demokrasiye ve Marksizme yakn eilimleri
de vardr. Yn, Trkiyede ilk defa ii snf, sosyal demokrasi, Krt sorunu ve kadn
sorunu gibi, o dnem iin son derece yeni konular ele alma onurunu tayan bir
dergidir. Yn yaklak drt buuk yl sreyle 222 say yaynlandktan sonra, 1967
ylnn hazirannda yayn hayatna son verecektir.114
1.3.2. Trkiye i Partisi
12 ubat 1961de stanbulda kurulan TP, Trkiyede sadece sendikaclar
tarafndan kurulan ilk ve tek siyasal partidir. Fakat 1962de Mehmet Ali Aybarn genel
bakanla gelmesine kadar bir varlk gsteremedi. 1965 seimlerinde ise TP byk bir
baar gstererek meclise 15 milletvekili sokmutur.115
Parti, ideoloji olarak Marksizmi benimsemi, balca toplumsal dayanak olarak
da ii snfn semiti. Stratejisi, siyasal mcadeleye halk olabildiince katarak seim
yoluyla iktidara gelmekti. Amac, Trkiyede tam bamszlk, demokratik bir
sosyalizm kurmaktr. 1965 seimlerinde partinin Millet Meclisinde grup kuracak gce
erimesi, solcularn TPe baladklar mitleri artrsa da, TP in salayabildii oy
oran % 3de kalmtr. Partinin bu yava geliimi genlerin sabrn tarm ve 1968
itibariyle solcu akmlar iinde sosyalizme ulamada gerilla yntemini benimseyenler
stnlk kazanmtr.116 TP, lkenin her ne kadar Batl lkeler kadar gelimi bir lke
olmasa da, demokratik bir sisteme sahip olduunu, ii snfnn var olduunu ve
partinin demokratik bir sisteme sahip olduunu ve partinin demokratik yollarla iktidara
114
115
116

Murat Belge, Trkiyede Sosyalizm Tarihinin Ana izgileri, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, s. 33
37
gelebileceini savunmaktadr.117 TPin temsil ettii yasalc sol akma en byk darbeyi
vuran olay, ekoslovakya igali olmutur. Mehmet Ali Aybar, igali sosyalizmin iflas
olarak deerlendirerek Marksist ideolojiden vazgemitir. Oysa TPin nde gelen dier
yneticileri bu olay marksizmin deil Sovyetler Birliinin bir yanl olarak
deerlendirmilerdir. Bylece TP ynetiminde parti bakan ile teki yneticileri kar
karya getiren byk bir ekime balamtr.118 1968 ylnn sonbaharnda Behice
Boran, Sadun Aren, Sargn gibi eski TKPli TP nderleri, uluslararas komnist
(Stalinci) miras ak bir ekilde reddeden Aybarla yollarn ayrdlar.
1970 TP Kongresinin Dou sorunlarn ele almas darbeden sonra TPin
kapatlmas iin gereke olmutur.119 Trkiye i Partisi 20 Temmuz 1971de
kapatlm ve bata genel bakan Behice Boran olmak zere nde gelen parti
yneticileri bir yl sonra tutuklanmtr. TP ten istifa eden Mehmet Ali Aybar, Ekim
1973teki genel seimlere kadar bamsz milletvekilliini srdrm ama bunun
ardndan sola ynelik aktif bir siyasal aba iine girmemitir.120
1.3.3. FKF (Fikir Kulb Federasyonu) ve DEV-GEN (Trkiye Devrimci
Genlik Federasyonu)
FKF, 17 Aralk 1965te kurulur. lk olarak 1954 ylnda Ankara niversitesi
SBF Sosyalist Fikir Kulb ile balayan daha sonra Ankara, stanbul, zmir, Dou ve
Gneydou Anadoluya yaylan rgt, TPi destekleyen rencilerin srdrdkleri
nemli bir rgtlenme deneyimidir. MDDci kadrolarn bu rgtte ilk kez ynetime
geldii Mart 1968 ile FKFnin tam bir dnme uratld Ekim 1969 arasnda be
kez ynetim deiiklii olur.
FKF, kendisine 1969 sonlarndaki kongresiyle son verdi. Son kongrede ynetime
gelen renciler federasyonun adn Trkiye Devrimci Genlik Federasyonuna (DevGen) evirerek yeni bir dnem balatmlardr. Dev-Geni FKFden ayran en nemli
noktalardan biri, belirli okuma listelerine skmayan, kendisini sosyalist ailenin her
yesine yakn sayan, onlarn dncelerini de aratran yanlaryla daha geni kitlelere
hitap edebilmesidir.121
117
118
119
120
121

Blent Tanr, Korkut Boratav, Sina Akin, Trkiye Tarihi, , C V, 8. bs, stanbul, Cem Yaynevi, 2008, 282 s.
Kerem nvar, Trkiye Devrimci Genlik Federasyonu, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, s. 830
38
Yaplan
tzk
deiikliiyle
beraber,
FKFye
yelik
iin
yalnzca
yksekrenim veren kurulularda kurulan fikir kulpleri kabul edilirken TDGF

tz bunu sosyalist ii ve kyllerin kurduu dernekler de ye olabilir eklinde
geniletiliyordu. TDGF tznde rgtn amac ise, genliin devlerini yerine
getirebilecek olgunlua erimesi, bilinlenmesi egdml ve rgtl eylemlere
girimesi, yurda ve dnyaya yn verebilmesi, emperyalizm ve feodal kalntlara kar
halkn verdii Milli Demokratik Devrim Dncesinde dnce ve eylemin
gelitirilmesini salayabilmesi olarak ifade edilmitir.122
Dev-Gen (Trkiye Devrimci Genlik Federasyonu) solun 1960lardaki son
ykseliini temsil eder ve bu isimle sadece 18 ay yaam bir rgttr. (9 Ekim 1969-26
Nisan 1971) Dev-Genin iinden 1970ler solunu byk lde etkileyecek farkl
rgt kmtr. Bunlar, Hseyin nan-Deniz Gezmi evresinin THKOsu, Perinek
nderliindeki TKP ve Mahir ayan nderliindeki THKP-Cdir.123
1.3.4. MDD (Milli Demokratik Devrim) Hareketi
Yn dergisinde Mihri Belli ile birlikte 1966 ylnda Milli Demokratik Devrim
Gr (MDD) ortaya kmtr. Buna gre, emperyalizmin etkisi altndaki bir lkede
(rnein Trkiye) sosyalist devrim yaplamayacan, feodal kalntlardan arnm bir
demokratik
konuma
gelmeden
sosyalist
devrimin
gerekletirilemeyeceini
belirtmitir.124 Bir baka deyile MDDyi savunan grup, Trk toplumunun halen feodal
bir toplum olduunu, gl bir burjuva snfnn hala olumadn savunur. te bu
yzden, sosyalist bir devrimden nce milli demokratik devrimin, bir eit ikinci
Kurtulu Savann gerekletirilmesinin gerekli olduunu, nk bu toplumun yarfeodal
bir
toplum
ve
emperyalizmin
yar
smrgesi
durumunda
olduunu
belirtmilerdir. Devrimin kylerden balamas gerektiini savunan bu grup, bu adan

Maoizme daha yakndr.125
1960larn sonlarna doru, Trkiye i Partisinin propagandasn yapt
Sosyalist Devrim kuramna kar Mihri Belli Milli Demokratik Devrim kuramyla
ortaya karak, TPin kapatlmasna kadar MDD almalar bu rgt evresinde
toplanm, grlerini haftalk Trk Solu dergisine yanstmtr. Mihri Belliye gre,
122
123
124
125

Ergun Aydnolu, Sol Hakknda Herey mi?, stanbul, Versus Yaynlar, 2008, 115 s.
Tevfik avdar, Trkiyenin Demokrasi Tarihi 1950-1995, Ankara, mge Kitabevi, 1996, 184 s.
39
sosyalist ve milli demokratik olmak zere iki tr devrim vardr. Sosyalist devrim,
kapitalist dzeni deitirerek insann insan smrmesine, retim aralarnda zel
mlkiyet ile retimin kolektif mlkiyeti arasndaki elikiye son vermeyi amalar.
Sosyalist devrim ezilen kitlelerin devrimidir, bu nedenle de, yalnzca bu kitlelerin
katlmasyla gerekletirilebilir. Milli Demokratik Devrimin grevleri ise ulusal
bamszln gerekletirilmesi, ibirliki sermayenin ekonomik etkisinin kaldrlmas,
feodal smry kaldrmak iin feodal ilikilerine son vermektir.126
MDD hareketi, ilk blnmesini 1970in ilk aylarnda yaar. Dou Perinek
nderliinde bir grup, MDDnin eklektik bir kk burjuva akm haline geldiini ileri
srerek yolunu ayrr. Hareketin teorik dergisi Aydnlk, Mihri Belli yandalar ile onu
eletiren Dou Perinek grubu arasnda paylalamaz ve Ocak 1970de Proleter
Devrimci Aydnlk ortaya kar.127
Genlik bu dnemde TPin deiimci sosyalizm anlay ve iktidar ele almak
iin demokratik metotlar savunan yapsndan honutsuz olmu ve Yn Hareketinin
orduya dayanan yapsndan uzaklaarak MDD stratejisine sarlmtr. Deniz Gezmi ve
arkadalarnn kurduu THKO, Mahir ayan nderliinde ekillenen THKP-C, Dou
Perinek liderliindeki maoist grubun oluturduu PDA grubu (TKP) ve brahim
Kaypakkaya ile arkadalarnn kurduu TKP/ML-TKKO da bu dnemin MDD
stratejisini benimsemi en nemli gruplardr. ift aamal devrim stratejisi olarak da
bilinen MDD dncesinin kurucusu Mihri Belli, Sosyalist devrimin tam bamsz ve
gerekten demokratik Trkiyenin inas sonras yaplabileceini ngryordu.128 lk
olarak Ynle ortaya srlen MDD tezleri asl gelikinliine 1967 Kasmnda kmaya
balayan Trk Solu dergisiyle ulat.
1.3.5. Maocu Gr
1960 sonlarnda Trkiyede, in Komnist Partisinin izgisini Trkiye
koullarna uyarlamaya alan bir sol akm olan Maoculuk ortaya kar. in Komnist
Partisi nderi Mao Zedung, bu dnemde gelitirdii nl Dnya Teorisi ile
uluslararas politikaya yeni bir stratejik kavram getirmeye almaktadr. Buna gre
dnya ana paraya blnmtr. Bir yanda ekonomik ve askeri ynden zirvede olan
Sovyetler Birlii ve ABDnin oluturduu Birinci Dnya vardr. Bunu Japonya,
126
127
128
Yldz Sertel, Trkiyede lerici Akmlar, stanbul, Cem Yaynevi, 1978, 71 s.

Tarkan Tufan, brahim Kaypakkayann Hayat ve Fikirleri, stanbul, Nokta Kitap, 2008, 75-76 s.
40
Avrupa ve Kanadann dhil olduu kinci Dnya izler. Bunlarn karsnda ise Asya,
Afrika ve Latin Amerikann oluturduu nc Dnya bulunur. ABDyi eski ve
ypranmakta olan bir emperyalist g olarak grrken, Sovyetler Birliini ykselen bir
emperyalist g olarak grmektedir. Bu nedenle Sovyetler Birliine kar ABD ile
ittifak kurulmas gerektiini savunmaktadr. 129
nceleri klasik MDDci yaklam ufak rtularla savunan Perinek ve
arkadalar, bir sre sonra Maoculuun en temel tezlerini benimsediklerini ilan ederler.
Perinek ve arkadalar, bamszlklarn, silahl mcadeleye kalkan gen gerillaclar
gibi eylemlerle deil, daha ok teoriyle ilana eilimlidir.
1970lerin balarnda Maocu ideoloji Trkiyede geni apta yaylmt. Mao
Tse-tungun birok kitab Trkeye evrilmiti. Maocu propaganda ise, Proleter
Devrimci Aydnlk, Proleter Devrimci Yldz gibi dergilerde yaplrken ayn zamanda
Aydnlk Sosyalist Dergi, Trk Solunda da kendini gsteriyordu. Skynetim srasnda
da Maocu grler afak gibi el altndan datlan gazete ve dergilerde ve Maocu
kurulularn brorlerinde yer ald.130 Maocu eilimi olan Proleter Devrimci Aydnlk,
12 Mart dneminin bask koullarnda Trkiye htilalci i Kyl Partisi (TKP)
olarak rgtlenir. TKPnin 1974 affyla serbest kalan kadrolar, nce Aydnlk, onun
kapatlmasnn ardndan da Halkn Sesi adl haftalk dergileriyle, Maocu izginin aktif
savunucusu roln stlenirler. Dou Perinekin nderliindeki bu kadro, srekli
blnmeler yaayan Maocular birletirmek iin gayret eder.131
1.4. 1971-1980 YILLARI ARASI GENLK HAREKETLERNDE
ETKL OLAN SOL GR VE GRUPLAR
1980 askeri darbesinden nce Trk solundaki rakip gruplar yelpazesi olduka
artcyd. nce en byk rgt durumundaki gevek yapsyla neredeyse bir
federasyonu andran Devrimci Yol vard. kinci olarak Maocular ise Aydnlk dergisi
etrafnda toplanmlard. ncs ise, fabrikalarda ve baz sendikalarda geleneksel
Trkiye Komnist Partisinin nemli nfuzu vard. Ancak bu genel akmn
Bamszlar, Maocular ve Sovyet yanllar her biri de kendi iinde grece gl rakip
fraksiyonlara blnmt.132
129
130
131
132
Ergun Aydnolu, Trkiye Solu (1960-1980), s. 331-240

Deniz Aykut , Trkiyede Maocu Grup, Birikim Dergisi, S 10, 10 Aralk 1975
Murat Belge, Sol, Trkiyede Gei Sreci, s. 160
41
1.4.1. THKO (Trk Halk Kurtulu Ordusu)

1971 ylnda, Deniz Gezmi, Hseyin nan, Sinan Cemgil gibi genlik
nderlerinin ekirdeini oluturduu, emperyalizme kar silahl mcadeleyi temel alan,
kuramsal tartmalarla vakit kaybetmek yerine bir an nce eylemlere balamak fikrinden
hareket eden bir gruptu. THKO adn ilk kez 4 Mart 1971de drt Amerikal astsubayn
karlmasyla duyurmutu. THKOnun esas karakteri rgtsel ifadesini ordu
kavramnda bulan silahl eylemcilikte younlamt. Hseyin nan tarafndan yazlan
Trkiye Devriminin Yolu almas dnda hibir yazl belge brakmad. Bu
brorde devrim stratejisi Milli Demokratik Devrim temel mcadele alan krsal
alanlar, temel g kyllk ve iiler olarak belirtilir.133
THKO ehir gerillacln benimseyen bir rgttr. 3 Mart 1971de
yaynladklar
bildirilerinde,
lkenin
bamszla
yalnzca
silahl
savala
kavuabileceini, bunun tek yol olduunu belirtmilerdir. Grubun ilham kayna daha
ziyade, Guevera ve Carlos Marighella gibi Gney Amerikal gerilla nderleriydi.134
Deniz Gezmi, ehir gerillasn sadece geici bir evre, krsal ve ehirde yaplacak
mcadele iin bir adm olarak grmekteyken; Mahir ayan, srekli bir devrimi
savunmu, snflar aras mcadelenin bir eit i sava gibi olduunu bu yzden
devrimin devlete ve devlet kurumlarna kar yaplan bir saldr ile hzlandrlabileceini
belirtmitir.135 THKO, bir dizi nderinin 1971 ylnn birinci yarsnda yakalanmas ve
birkann da ldrlmesinin ardndan fiilen ortadan kalkmtr.
12 Mart sonrasnda ise THKOda rgtlenme yolunda ilk adm, 1975 yl
balarnda oluturulan THKO Geici Merkez Komitesi ve onun Yolda adl yasa d
yayn organyla olmutur. Yeniden rgtlenmeye nclk eden kadrolarn nemli bir
ksm hzla Maoculua ynelirken, dier THKO kadrolar SBKP izgisine eilim
gsterirler. Maocu kadro, Halkn Kurtuluu adl dergi etrafnda toplanrken, Sovyetler
Birlii Komnist Partisi izgisine eilimli THKO-Mcadelede Birlik olarak adlandrlan
kadro Emein Birlii dergisi etrafnda toplanm, 1980 ylnda Trkiye Komnist
Emek Partisini kurmulardr.
133
134
135
Gkhan Atlgan Anti-Emperyalizm ve Bamszlklk, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, s. 701-804

Yldz Sertel, Trkiyede lerici Akmlar, s. 100
42
THKO, 1978 ylnn Ekim aynda gerekletirilen konferansta ilk program ve

tzn kabul eder ve Trkiye Devrimci Komnist Partisi-na rgt (TDKP-)
adn alr. Bu konferansndan 15 ay sonra na rgt, 2 ubat 1980de toplad
kongre ile Trkiye Devrimci Komnist Partisine dnmtr. 136
1.4.2. THKP-C (Trk Halk Kurtulu Ordusu Cephesi)
MDDnin bir sava stratejisi olarak ele alnmas gerektiinden hareketle 15 Mart
1971de Kurtulu dergisini karan Mahir ayan, Yusuf Kpeli, Mnir Ramazan
Aktolga ve Erturul Krk gibi genlik nderleri tarafndan kurulan gruptu.137 Trkiye
Halk Kurtulu Cephesi niversitelerde slenmi, TP iindeki Milli Demokratik
Devrimci grup ile de balar kurmutur. Mahir ayann ynetimindeki bu grup,
devrimci mcadelenin Mao usulnde, krlardan ehirlere yaylmas gerektii tezini
savunmutur. Uygulamada ise kr gerillaclnn yan sra, ehir gerillacl da
yapmlar, banka soymak gibi eylemlere de girimilerdir. Dev-Genin 1970
kongresinde ise Mahir ayan grubu MDD hareketinden kesin olarak kopmutur.
Sosyalist Aydnlk Dergisi MDDcilere braklm yeni bir yayn organ Kurtulu
kurulmutur. lkeleri st dzeyde bir askeri rgtle balayp, giderek kitleleri
silahlandrmak ve harekete geirmekti.138 1971 Nisannda ngiliz teknisyenlerinin
karlma eylemi ve Kzldere olaylar ile fiilen ortadan kalkar.
THKP-Cnin 1974 sonrasnn gen sol kadrolarnda gl bir etki brakmasnn
sebeplerinden biri de, hareketin sarsc eylemleri ve nderlerinin vahice yok
edilileridir. Ayn zamanda Mahir ayann Mays 1969 ile Mart 1972 arasndaki
yaklak yllk bir dnemde yazdklar, dnemin gen kadrolar iin, bir teorik miras
olarak deerlendirilebilecek niteliktedir.
1976 baharnda, Maoculua ynelmi bulunan THKP-C militannn
yaynlamaya balad Militan Genlik adl yayn organ, ayn yln sonunda THKPC-ML Halkn Yolu, ardndan da Devrimci Halkn Yolu ve Halkn Yolu diye
adlandrlan bir dizi dergi evresi ve harekete dnecektir.
1974 sonras THKP-Cye ynelik eletirilerden dnemin iki nemli kitlesel
siyasal hareketi olan Dev-Yol ve Kurtulu doacaktr. Bu srecin ilk olgusu, Kasm
1975te yayn hayatna balayan Devrimci Genlik dergisidir. Devrimci Genlik
136
137
138
Ergun Aydnolu, Trkiye Solu (1960-1980), s. 314- 369

Gkhan Atlgan Anti-Emperyalizm ve Bamszlklk, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, s. 696
43
evresi, THKP-Cnin teorik ve politik geleneine sahip ktn ilan ederek, bu alanda
silahl mcadele ile pek ilgisi olmayan bir siyasal almay baaryla srdrr ve
sonunda
kitlesellemesini,
Austos
1976da,
Devrimci
Genlik
Dernekleri
Federasyonunun (DGDF) kuruluuyla ilan eder. THKP-C geleneinden gelen, onun

mirasna ok daha ak eletirel bir tavr alan grup ise, Mays 1976da Kurtulu
Sosyalist Dergiyi yaynlamaya balarlar.139
THKP-C, silahl mcadeleyi, THKOdan farkl olarak, teorik bir temele
dayandrmak ister. Amac silahl mcadele biimini gereklilik ya da yararllk
ltleriyle deil zorunlulukla aklamaktr, onun tek ve belirleyici olduunu temel
teorik ilkelere gre gstermektir.140
1.4.3. TSP (Trkiye Sosyalist i Partisi)
16 Haziran 1974te kurulmutur. Kurucular arasnda 1970 ylnda Sosyalist
Parti in Teori ve Pratik Birlii adl dergiyi karan bir grup sosyalist ve bir dizi
Hikmet Kvlcml taraftar vardr. TSPin teorik organ ise lke dergisidir. lk
dnemlerde belli bir ekicilii olan TSP in solu toparlayacak bir potansiyeli olmad
anlalacak ve parti hzla ideolojik bir kriz srecine girecektir. Bir sre sonra parti,
Sovyetler Birlii Komnist Partisinin ideolojik nderliini kabul eden bir rgtsel
evreye dnr. 141
TSPin en nde gelen zellii bilimsel sosyalist retiye titizlikle sahip kmak
ve ideolojik almaya srarla nem vermek oldu. TSP tercme programlara, abloncu
politikalara kar yerli olmaya, Trkiyenin yapsn tanmaya, ona uygun program ve
siyasetler gelitirmeye alt.
TSP, o zamanki 67 ilin 44nde ve 200 kadar ilede rgtlendi. 1977 yerel ve
1979 Senato seimlerine katld. 12 Eyll rejimini ve kararlarn tanmad, almasna
devam etti. Anayasal haklarn kulland 6 yl, kullanamad 10 yllk faaliyeti
sonucunda 1990 Ekiminde, ayn amal baka sosyalist evrelerle birleerek Sosyalist
Birlik Partisini kurup, kendini feshetmitir.142
139
140
141
142

mer Lainer, 1971 ncesi Dnem ve THKP-C Hareketinin Eletirel Analizi I , Birikim Dergisi, S 22, Aralk
1976, s. 7
Ergun Aydnolu, Trk iye Solu (1960-1980), s. 289
Yaln Yusufolu, aatay Anadol, TSP: Doktriner Bir Parti zerine Doktriner Bir Deerlendirme, Modern
Trkiyede Siyasi Dnce, s. 477
44
1.4.4. TKP (Trkiye Komnist Partisi)

TKP, Bakde toplanan Trkiye Komnist tekilatlarnn Birinci Kongresinde
10-15 Eyll 1920 tarihinde Mustafa Suphinin nderliinde kurulmutur.143 TKP, son
kongresini 1932 ylnda toplamtr. Bu kongreyi izleyen en byk polis operasyonu
olan 1951 tutuklamalarndan sonra ise, parti fiilen ortadan kalkmtr. Zeki Batmarn
lke dna kmasnn ardndan oluturulan TKP Merkez Komitesi D Brosu, eitli
vesilelerle TKP Merkez Komitesi olarak beyan ve aklamalarda da bulunurlar. D
Bro, Sovyetler Birlii Komnist Partisi tarafndan desteklenmektedir. Zaten byle bir
destek olmasa, son kongresini 42 yl nce yapm, en son merkez komitesi 20 yl nce
blnm bir partinin yeniden rgtlenme giriimini 1974n sonlarnda, baarya
ulatrmas herhalde mmkn olmazd. Atlm ise, TKPnin Ocak 1974ten itibaren
yaynlamaya balad yayn organnn adyd.144
1970li yllarn sonlarna doru TKP smail Bilenin nderliinde faaliyetini
artrmt. Yasal olmamasna karn Politika Gazetesinin dolayl szclnde
1978den sonra baya etkin olmutur. Partinin o gnlerdeki temel yaklam olan
Ulusal Demokratik Cephe (UDC) dncesi, tabanda ve baz sendikalarda nemli
yanklar bulmutu.145
1.4.5. SP (Sosyalist Parti)
Eski TP Genel Bakan Mehmet Ali Aybar, 1975 ylnn Mays aynda bir grup
arkadayla birlikte Sosyalist Partiyi kurar. Aybar, 1968 sonrasnda hemen tm
kesimleriyle Stalincilie ynelmi olan sol iin dlanm bir sosyalist nderdir. Partinin
program gerekesinde ise, yneticiliin emekilerden kopmu brokratik bir meslek
haline gelmesine meydan verilmemesi iin alnmas gereken tedbirler vurgulanmtr.
1966-1968 yllarnda Aybar, son derece anti-demokratik bir parti yneticisi
olmutur. Gemi yllardaki olumsuz deneylerde birinci derecede rol oynam bir politik
nderin, daha sonra bu konulara ilikin teorik almlarnda bu deneylerden sz
etmeyii, doal olarak byk bir tutarszl ifade etmektedir.146 Parti, birinci
kurultaynda (1977) Sosyalist Devrim Partisi (SDP) adn ald.147 Aybarn kurduu
Sosyalist Devrim Partisinin balca iddias Leninist model e aykr ve ona meydan
143
144
145
146
147
Y. Doan etinkaya, M. Grkem Doan, TKPnin Sosyalizmi, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, s. 275
Tevfik avdar, Trk iyenin Demokrasi Tarihi 1950-1995, s. 271
Tevfik avdar, Trkiyenin Demokrasi Tarihi 1950-1995, s. 271
45
okuyan bir sosyalist parti olmakt. Partiden ok siyasi bir deneyim laboratuar izlenimini
veren yaps vard ama yanna yeni kadro ekemedii iin bu deneyimleri
zenginleemiyordu.148
Kitle tabanna dayanan bir parti olmaktan ok, bir aydn hareketidir.
Programnda Aybarn yan sra Yaar Kemal ve Uur Cankoak gibi tannm yazar ve
aydnlarn yaz yazd Sosyalist Yol adl yayn organnda, Trkiyeyi sosyalizme
gtrecek yolun yaratc bir analizine giriilmitir. Sosyalist Partinin amac, her eyden
nce, kapitalist olmayan bir kalknma yolu izlemek ve ii ynlarnn iktidar altnda
planl bir ekonomi uygulamaktr. iler adna hareket edecek bir grup aydn yerine,
iilerin kendilerinin siyasal iktidar ele geirmelerini savunmu. Sosyalist Partililer,
btn dier sosyalist hareketler gibi, ekonominin nemli kesimlerini ieren geni apta
bir devletletirmeyi ve esasl bir toprak reformunu ngrmektedirler. Trkiye Sosyalist
Partisinin parlamenter seimler yoluyla iktidara gelmek istedii meydandadr. ktidara
geldikten sonra gerekletirmek istedii grevler unlardr;
lk hedef, Trkiyeyi yabanc tekellere bamllktan kurtarmak olacaktr. ilerin
ynetimi altnda bulunacak olan kamu sektr ekonomide hkim unsur olacaktr.
Bireylerin hak ve zgrlklerine gerek bir sayg gsterilecek, muhalefetin haklar
korunacaktr. Trkiye Sosyalist Partisi toprak reformunun gerekletirilmesine nem
vermektedir. Reformun amac, milyonlarca topraksz ve yoksul kylye toprak
datlmas ve toprak mlkiyeti kesin biimde snrlandrlarak, byk toprak
sahiplerinin egemenliine son verilmesidir.149
1.4.6. TEP (Trkiye Emeki Partisi)
TEP, 1975 ylnn ubat aynda kurulur. Kurucularn banda, birka yl
ncesinin MDD hareketinin nderi Mihri Belli vardr. Trkiye solunun uluslararas
komnist hareketteki blnmelerden son derece etkilendii 1974 sonrasnda TEP
evresi, bu konudaki tutumunu, Vietnam Komnist Partisinin, Sovyetler Birlii ve in
arasnda herhangi bir tercih yapmay reddetmesinden ilham alarak, Ho i Minh Tavr
olarak formle eder. Bu evrenin, TEP in kurulmasndan nce yayna balayan Emeki
adl dergileriyle de bu grlerini ifade etmilerdir.150
148
149
150
Murat Belge, Trkiyede Sosyalizm Tarihinin Ana izgileri, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, s. 38
46
1.4.7. kinci TP (Trkiye i Partisi)

Behice Boran nderliinde kurulan kinci TP olarak da bilinen Trkiye i
Partisi, eski TP liderlerinden bazlarnn cezaevinden salverilmelerinden sonra 1 Mays
1975te kurulur. kinci TP yneticileri kendilerini, Sovyetler Birlii Komnist Partisi
nclndeki kampn bir unsuru olarak grmektedir. Bu grlerine de TPin teorik
yayn organ Yurt, Dnya ve Yryde yer vermektedirler. 1974 sonrasnn TPi,
dnemin nemsiz sol hareketlerinden birisi olmaktan kamamtr. Bu gelimenin
merkezinde ise, TKPnin ykselii vardr.151 Gitgide etkinliini yitiren TP, 12 Eyllden
sonra dier partilerle birlikte faaliyetleri engellenerek, kapatld.
deolojik alanda, Maoculua ve Milli Demokratik Devrim hareketine kar sava
amlar, bu akmlar devrimci yoldan sapma olarak nitelemilerdir. TP ideologlar,
lkeyi bekleyen devrimin sosyalist bir devrim olduunda srar etmektedirler. Demokrasi
ve sosyalizmin gerekletirilmesini ii snfnn zaferinde grmektedir. Eski TP gibi,
temel elikinin i sosyal eliki yani ii snf ile burjuvazi arasndaki eliki olduuna
inanmaktadr. TPin amac ii snfn gncel dar sorunlar stne kararak, onu yurt
ve dnya sorunlarn doru anlamalarn salayacak dzeye eritirmektir. TPin
nemli bir ilkesi demokrasidir. Parti iktidara demokratik yollardan gelmeyi ve ondan
sonra demokratik hak ve zgrlkleri geniletmeyi, anayasada gerekli deiiklikleri
yaparak bunlar gvence altna almay amalamtr.152
1.4.8. Dev-Yol (Devrimci-Yol)
Genlii bnyesinde toplayan, 1 Mays 1977de yayn hayatna balayan
Devrimci Yol dergisinin evresinde oluan Dev-Yol ilk andan itibaren halkn ve
iinin arasna girerek geni bir rgt a oluturdu. Ankara, zmir, Adana, Artvin, Kars,
Uak, Tarsus, skenderun, Ceyhan, Fatsa, Manisa, Mula, Denizli, Havza, Merzifon,
Suluova, Hacbekta rgtn en kuvvetli olduu yerlerdi. Fatsada belediye bakanl
iin yaplan seimde, Dev-Yolun destekledii Fikri Snmez bakan oldu. Kentte
oluturulan komiteler (11 tane) yoluyla halkn kendi sorunlarna sahip kmas, kentin
ynetimine katlmas saland, fakat yerel ynetimler asndan farkl olan Fatsa
151
152

Yldz Sertel, Trkiyede lerici Akmlar, s. 180-182
47
deneyimi, 12 Eyll darbesiyle sona erdi. 1980 ylna yaklarken Dev-Yol blnd ve
stanbul evresi Devrimci Sol (Dev-Sol) ad altnda rgtlendi.153
1.4.9. TKP (Trkiye htilalc i Kyl Partisi)
Bu parti Marksist, Leninist, Maoist bir rgttr. 1973ten sonra, hareketin
nderi Dou Perinek ve arkadalarnn hapisten kmasndan sonra, TKP yar legal
bir nitelik almtr. Trkiye htilalci i Kyl Partisi Trkiyeyi yar-feodal ve yar
smrge bir lke olarak grmekteydi. Maonun eliki teorisini az ok mekanik biimde
Trkiye koullarna uygulayarak, Trk halknn mcadelesinin amacnn btn feodal
ve yar feodal unsurlarn kalntlarn silip sprmek ve halkn demokratik devrimini
gerekletirmek olduunu ileri srmektedir. Bu grubun en belirgin zelliklerinden biri,
krsal alanlarda balamas gerektiine inand bir silahl mcadeleden yana olmasdr.
Kylerde devrimci slerin kurulmas, ehirlerin krsal alanlarda balayan hareketlerle
kuatlmas gerektiine ve bu yoldan devrimci hareketin btn lkeye yaylacana ve
sonunda devrimci bir halk hkmetinin iktidara geleceine inanmaktadr.154
TKP, adnda ihtilalci szc olmasna karn hibir zaman silahl mcadele
yoluna girmemitir. Mao Zedungun ortaya koyduu kuramlara yakn olan bu hareket,
smrge ve yar smrge durumunda bulunan lkelerde Devrim yolunun halk
savandan getiini ileri sryordu. Krsal alanda birka clz giriime karn bu
dorultuda ciddi bir adm atmadklar sylenebilir. Kyllk ve silahl mcadele
sorunlar zerine yaanan tartmalar, partide ayrlmalara yol aar. nder kadrolarnn
tutuklanmasnn ardndan, dierleri gibi bu rgt de ortadan kalkacaktr. 155
1.4.10. Dier Gr ve rgtler
Maocu TKPnin, blnmesi sonucu, TKP-ML/TKKO (Trkiye Komnist
Partisi/Marksist Leninist/Trkiye i Kyl Kurtulu Ordusu) ortaya kar. brahim
Kaypakkayann dnce nderliini yapt Trkiye Komnist Partisi-MarksistLeninist (TKP-ML) ile onun askeri kanad olan Trkiye i Kyl Kurtulu
Ordusunun
(TKKO)
faaliyet
alan
Malatya-Elaz-Tunceli
evresiydi.156
Kaypakkayay dier Maocu gruptan kesinlikle ayran iki nemli faktrden biri,
Marksist eylemi mnhasran Krtlere dayandrmak, bir Krt devrimci rgt meydana
153
154
155
156
Tevfik avdar, Trk iyenin Demokrasi Tarihi 1950-1995, s. 271-272

48
getirmek; dieri de her halkarda Milli Demokratik Devrim stratejisini silahl bir
devrimle askeri harektla uygulamakt.
1957de kapatlm olan Dr. Kvlcmlnn Vatan Partisini canlandrmak
amacyla, 21 Ocak 1975te tekrar bir Vatan Partisi kurulmutur. 12 Mart sonrasnda
kurulan ilk genlik rgt ise, stanbul Yksek retim Kltr Derneidir (YKD).
Bu dernein o gnlerde yaygn olan zel Yksekokullarn devletletirilmesine ynelik
kampanyas baarl sonular vermitir. Bu dernei Ankara Demokratik Yksek
renim Dernei (ADYD) izlemitir. Skynetim tarafndan Ankaradaki dernein
1974te, stanbuldaki dernein de ubat 1975te faaliyetleri yasaklanmtr.157
157
Aclan Saylgan, Trkiyede Sol Hareketler, s. 374
49
II. BLM
1970-1974 DNEM RENC HAREKETLER
1968 ylnda bata Fransa olmak zere btn dnyada grlen renci olaylar,
ksa zaman ierisinde Trkiye niversitelerine de sramtr. Yaanan renci olaylar,
skynetim ilanlarn ve niversitelerin kapanmasn da beraberinde getirmitir.
renciler ve deiik gruplarn niversitelere ilikin bir dizi deiiklik ve reform
talepleri belirmitir. Bu taleplerin banda; rencilerin ynetime katlmas, zerk
olmayan niversitelerin zerk hale gelmesi, eitimde frsat eitlii tannmas ve
niversitelere daha ok rencinin alnmas gelmekteydi. Bu etkinlikleri ve aktiflikleri
sebebiyle, genlik hareketlerinin nemli bir blmn tekil eden renci hareketlerine
alma ierisinde ncelik verilmitir.
2.1. 1970-1974 YILLARI ARASI RENC HAREKETLERNN
BASINA YANSIMALARI
renci genliin eylemlerinin zellikle 1960larn ikinci yarsndan sonraki
blm younluk ve nitelik ynnden bir farkllama gstermitir. Hareketin
younluu, lkenin iinde bulunduu ekonomik ve siyasi krizin, halkn ve genlik
ynlarna yapt etkiden ve 1961 Anayasasnn getirdii demokratik zgrlklerden
sonuna dek yararlanlmasndan domutur.
Bu dnemde Trk siyasetinde ise yeni oluumlar grlmekteydi. Ocak 1970de
Necmettin Erbakann nderliinde Milli Nizam Partisi kuruldu. AP iinde Demirele
cephe alanlarda ayn yl iinde partilerinden ayrlarak Aralk 1970de Demokratik
Partiyi kurdular. Sa cephedeki bu blnme solda da grlmekteydi. Temmuz 1970te
yaplan CHP 20. Kurultaynda ise ortann solu grn savunan Ecevit genel
bakan seilmitir.158
1970 ylnn ilk eylemlerinden biri Ankarada gereklemitir. Ankara
Belediyesinin, alan niversite rencilerine paso vermemesi ve daha nce renci
cemiyetleri tarafndan verilen pasolar kendisinin verecei yolunda ald karar zerine
ilk tepkiyi veren Ankara ktisadi ve Ticari limler Akademisi rencileri, Beevlerde
barikat kurarak 8 belediye otobsn seferden alkoymulardr. Faklte bahelerine
zorla sokulan otobsleri, ancak (Muhlis ensz) belediye bakan vekilinin, kararn
158
50
kaldrldn ilan etmesinden sonra brakmlardr. Daha sonra Siyasal Bilgiler ve

Hukuk Fakltesi rencileri de Cebeci Caddesini keserek, yolcularn indirdikleri 14
otobs, faklte bahesine sokarak ayn eylemi tekrarlamlardr.
Ayn
gnlerde ise TP Genel Ynetim Kurulunda hareketli gnler
yaanmaktadr. Merkez Yrtme Kurulu yelikleri iin seim yaplm, Sadun Arenin
Emek Grubu bu seimi kazanmtr. Merkez Yrtme Kurulu yeliine seilen yeler
ise Sadun Aren, Behice Boran, Nihat Sargn, aban Erik ve Osman Sakalsok olmutur.
Daha nce Merkez Yrtme Kurulu yeliinden istifa etmi bulunan eski genel bakan
Mehmet Ali Aybar ve Yaar Kemalin istifalar da kabul edilmitir. 159
1970 ylnn ilk niversite igali ise stanbul niversitesi ktisadi ve Ticari
limler Akademisinde gereklemitir. 6 Ocak 1970 gn, Profesrler Kurulunun
rencilerin baz isteklerini kapsayan reform tasarsna verdii cevabn tatmin
edicilikten uzak ve oyalayc olduu gerekesiyle sol grl bir grup renci tarafndan
ktisadi ve Ticari limler Akademisi igal edilmitir. Polisin mdahalesi olmadan bir
gn sonra igale son vermilerdir.160
renciler, sadece kendi haklar iin deil, zaman zaman alan nfusun
sorunlarn dile getirebilmek amacyla da toplant ve gsteriler yapmaktaydlar.
rnein; Erzurum Atatrk niversitesinde okuyan 900 renci katldklar boykota
sebep olarak, tarm rgtnde kkl bir reform yaplmamasn ve ziraat mhendisleri
arasndaki farkl cret sisteminin kaldrlmamasn gstermilerdir.161
Yine bu erevede, dnemin nemli genlik rgtlerinden Dev-Genin
yneticileri ve militanlar, milli demokratik devrimin gerekletirilmesi yolunda
kylleri tekilatlandrma, ky birlikleri kurma, kylerde mitingler ve toprak
igallerinde bulunma faaliyetlerine girmitir. Mesela; 26 Ocak 1970 de Akhisarda
yaplan Ttn Mitinginde Ttn ekicileri ttnn tefeci tccara kaptrma, diren
birle, sendikada birle sigarann kilosu 100 TL, ttnn kilosu 5 TL yazl
pankartlar tanmtr. Dev-Genliler mitingde yaptklar konumada; kylye, iiye,
genlie zulmeden ibirliki iktidara ve Amerikaya kar mcadelenin bir ve beraber
olduunu, ttn reticilerini sonuna kadar destekleyeceklerini belirtmilerdir.162
159
160
161
Cumhuriyet, 3-4 Ocak 1970.

Cumhuriyet, 7 Ocak 1970.
51
1970 ylndan itibaren eitli i ve d nedenlerle siyasi hayatmzda istikrarszlk

meydana gelmitir. 1969 yl seiminden 256 milletvekili karan AP Hkmeti, nce
72 AP milletvekilinin Babakan Sleyman Demirelden parti iindeki baskya son
vermesini istemeleri, ardndan da hkmet btesinin 214 kabul oyuna karlk 224 red
oyuyla kabul edilmemesiyle sarslmtr.163 Bunun zerine Demirel Mart 1970te istifa
etmitir. Ancak alternatif bir hkmet kmaynca Sleyman Demirel yeni bir kabine
kurmutur. Kurulan bu hkmet ise 12 Mart 1971 Muhtrasyla sona erecektir.
Bu dnemde genliin ilgisinin youn olduu Dev-Gen, sadece Trkiyenin
sorunlaryla ilgilenmekle kalmam, yurtdnda da almalarda bulunmulardr.
Amalarn ise; Biz dnya halklarnn ba belas emperyalizme kar arpan Ortadou
halklarnn, hakl mcadelesini desteklemek iin Filistine gittik. Amacmz bir taraftan
Arap halklarnn kurtuluunu desteklemek, dier taraftan Trkiyeli devrimciler olarak
bize den grevlerin bir ksmn yerine getirmekti. eklinde aklamaktaydlar.
Mart aynda, Dev-Gen yeleri (Ali Tenk, Tuncer Smer, Ercan Ene, Hamit
Yakup) Filistinden dnerken polis tarafndan gzaltna alnp, Diyarbakr Cezaevine
konulmutur. Yakalanma gerekeleri ise basnda Diyarbakr Tp Fakltesine sabotaj
yapmak isterken yakalandlar, Trkiyede sabotaj yapmak iin El Fetihde yetitirilen
sabotajclar yakaland eklinde yer alyordu. Dev-Gen ise, cevap niteliinde bir bildiri
yaynlayarak; 150 saatten fazla ikenceye tutulduklarn, nceden hazrlanm ifadelerin
imzalattrlarak su dosyalar haline getirildiini, Dou Anadolu halkna bin bir
glkle alan bir niversiteyi bombalamann hibir devrimcinin dnebilecei bir
ey olmadn aklamlardr.164
TDGF (Trkiye Devrimci Genlik Federasyonu) ynetimi 14 Mart tarihinde Dil
Tarih Corafya Fakltesinin bahesinde genel bir forum dzenlemi. renci dernekleri
temsilcileri konumalarnda; AP iktidarnn aibeli milletvekili transferinin ve saldrgan
tutumunun nlenmesi gerektiini, demokrasinin gereklemesinin ise emperyalizmin
sklp atlmasyla mmkn olabileceini ifade etmilerdir. Foruma katlanlar
Bamsz Trkiye, Atatrk Geliyor sloganlaryla nde bir bayrak tutarak Ulustaki ilk
meclis binasna doru yrye gemitir. Dev-Genliler ilk meclisin toplant salonuna
162
163
164

Cumhuriyet, 12-15 ubat 1970.
Aydnlk Sosyalist Dergi, Mart 1970.
52
geip, tartmalar sonunda aldklar kararlar Millet Meclisinin balkonundan Ulus

alanndaki binlerce insana duyurmutur. Dev-Genin ald kararlar unlard:
1) Amerikan emperyalistleri, ibirlikileri ve toprak aalar halkmzn ba dmandrlar.
2) Halkmzn ve genliin hibir siyasi partiye gveni yoktur.
3) Tam bamsz ve gerekten demokratik Trkiyeyi kurmak iin,
Yurdumuz btn Amerikan askeri slerinden ve tesislerinden, btn Amerikan
askerlerinden,bar gnlllerinden ve btn Amerikan sivil uzmanlarndan temizlenmelidir.
Yer alt ve yer st servetlerimizi smren btn yabanc irketlere ve yabanclarla ibirlii
yapan zenginlerin mallarna el konulmaldr.
Milli karlarmz zedeleyen btn ikili anlamalar feshedilmeli, Nato ve Centodan
klmaldr.
Toprak aal ve tefecilik ortadan kaldrlmal ve aalarn topraklar yoksul kyllere
datlmaldr. 165
Alnan kararlardan da anlalaca zere renci eylemleri tamamen siyasal bir zemin
zerine kaymt. Yine ayn tarihlerde 6. filonun bu kez de Antalyaya gelmesini
protesto amacyla TDGFli genler 200 kiilik bir grupla Ankarada Amerikan Haberler
Merkezine yryp, Amerikan bayran yrtm, yerine ay yldzl Trk bayra
ekerek stiklal Marn syledikten sonra merkezi terk etmilerdi.
16 Mart gn, stanbul niversitesinde yaplan bir forumda ise, ubat tatili
dnnde renci genliini canlandrmak siyasal bilin seviyesini ykseltmek
amacyla TDGF stanbul Blge Yrtme Kurulu Bakanl Bamszlk Haftasn
ilan etmitir. Bamszlk haftasnn ilk gn, Hukuk Fakltesinin byk amfisinde
ilk forum yaplarak, devrimci renciler emperyalizme ve feodalizme kar sonuna
kadar mcadele edeceklerini ifade etmiler. Forumdan sonra renciler kol kola girerek
saflar halinde niversiteden dar kp Hrriyet Meydannda Taylan zgrn
vurulduu yere yryp, burada sayg duruu yapp bamszlk and imilerdir.
Bundan sonra Adliye Saraynn nnde toplanan renciler bamsz adliye iin gsteri
yapmlar. Savc teminatn savunarak, hapiste bulunan devrimci arkadalar Deniz
Gezmi ile Cihan Alptekinin serbest braklmalarn isteyerek toplu halde niversiteye
dnmledir.
Ayn grup ikinci gn ise, (17 Mart 1970) Fen Fakltesi konferans salonunda
bir forum yaparak, kltr emperyalizmine kar mcadele konularn ilemitir. nc
gn, Tde Mustafa Kemal Amfisinde forum dzenlenmi. Konuan genler Milli
165
53
Demokratik Devriminin eitli meselelerini dile getirmilerdir. Forum uzun srmemi,

marlar syleyerek Gmsuyuna giden grup, oradan Hilton Otelinin yanndaki PanAmerikan irketi Amerikan emperyalizminin bir unsuru olduu kabul edilerek
talanmtr. Genler, Amerikan D Ticaret Bankas, Tercman gazetesi ve AP ili
le Tekilat gibi kurulular protesto edip, camlarn krmlardr. Bundan sonra
topluluk ilide Mustafa Kemalin imdi mze olarak kullanlan evinin nnde bir
toplant dzenleyerek, Hedefimiz Milli Demokratik Halk ktidar, lkemiz Halk
Sava , Kahrolsun Amerika sloganlarn atmlardr.
Drdnc gn ise, sabahn erken saatlerinde Gmsuyu Yurdunun ve T
renci Birliinin odalarn basan polis, kitaplar ile belgeler zerinde tahribat
yapmtr.
stanbulda Bamszlk Haftas sresince bunlar yaanrken, Ankarada ise
Bamszlk Haftas Hacettepe niversitesinde yaplan bir forumla balam. Foruma
yazarn
ifadesine
gre,
devrim
ehitlerinden
Turgut
Aytan
ei,
Battal
Mehmetolunun annesi, Taylan zgrn babas da katlmlar. Konumaclar;

birlikilerin devrimciler zerine basksnn iddetlendiini, ancak devrimcilerin
ylmayacan; Amerikan emperyalizmine kar tm milli glerin birlemesi
gerektiini
belirtmilerdir.
Bamszlk
Haftas
boyunca
Ankarada
ayrca
Emperyalizme Kar Devrimci Genlik konulu bir fotoraf sergisi alm, Seyhan
Erdodu Emperyalizm Nedir?, Muzaffer Erdost da Emperyalizmle Mcadele
konulu konferanslar vermilerdir. TDGF, hafta nedeniyle bir de Ruhi Su gecesi
dzenlemitir.166
Yaryl tatili sonrasnda niversite olaylar tekrar hz kazanmtr. Yksek
retmen Okulunda kavga eden bir grup rencinin Ankara Fen Fakltesine
sndn tespit eden polis izinsiz olarak faklteyi basmtr. Polis-renci atmas
karlkl ta atlaryla balam, daha sonra polisler gaz bombas ve silah
kullanmlardr. Faklte Dekan Prof. Rza atk ve baz retim yeleri araya girmek
istemilerdir. Gazetenin ifadesine gre, polisler bu duruma sinirlenip, dekana da
saldrmlardr. Bir saate yakn devam eden atma, rencilerin faklte ilerine
ekilmelerinden sonra son bulmu, polisin ve rencilerin att talarla 1 polis ile 6
166
54
renci yaralanm, 15 kadar renci de nezarete alnmtr.167
Netice olarak da;
Ankara niversitesi Senatosu artan olaylar zerine niversiteye bal btn fakltelerin
bir hafta sreyle kapatlmasna karar vermitir.
Bu arada ani yurt basknlar da devam etmekteydi. T renci Yurdu, 19 Mart
sabah 200 polis tarafndan aranm, 3 tabanca bulunmu, 31 renci de nezarete
alnmtr.168 21 Mart 1970te, Sosyal Demokrasi Dernekleri Federasyonu tarafndan,
iktidarn ve polisin niversite olaylar karsndaki tutumunu protesto etmek amacyla
bir miting dzenlenmi, Dev-Genliler kendilerinin alnmad bu mitingde olay
kartp, SDDF Bakan Naili Grman dvp, mitingi denetim altna almlardr. Bu
olaydan sonra mitinge katlan retim yeleri oradan ayrlmtr.169
Ayn gn, Erzurum Atatrk niversitesindeki sol grl rencilerin rektrn
istifas talebiyle yry yapmak istemeleri ve eitimi engelleme giriimleri olaylara
sebep olmutur. Sa grl renciler Milliyeti Trkiye ve Kahrolsun Kzllar
eklinde slogan atmlardr. Sosyal Demokrasi Dernekleri Federasyonunun son
niversite olaylarn ve polisin tutumunu protesto iin vilayetten izin alarak
dzenledikleri bu mitinge Dev-Gen yeleri, devam etmilerdir. stiklal Mar syleyip
devrimciler iin sayg duruunda bulunan genler, dzeni, iktidar ve polisin tutumunu,
ar ekilde eletirmilerdir.170
Bir yandan ise kart grl renciler arasndaki atmalar devam etmekteydi.
apa retmen Okulundan 200 kadar sac renci, devrimci rencileri okula
sokmadklar iin kendilerinin de niversiteye giremediklerini ileri srerek Rektr Prof.
Nazm Terziolu ile grmek zere niversiteye gelmilerdir. Bu srada bir grup
devrimci rencinin geldiini grp camlar krarak kamaya almalaryla atma
km. 7 kii tabanca ile yaralanmtr. Olaylardan sonra polis niversitede arama
yapm ve 13 renci gzaltna alnmtr. Olaylardan sonra niversite, ynetim kurulu
kararyla sresiz kapatlmtr.171
6 Nisan tarihinde Dev-Gen, dier genlik rgtleri ve Kbrsl devrimcilerle
birlikte Kbrs Haftas n dzenlemitir. Yaynladklar bildiride ise; Kbrs iin bir
tek zm yolu vardr: Trk ve Rum halklarnn eit haklara sahip olarak zgrce
167
168
169
170
171
Cumhuriyet, 18 Mart 1970.

Cumhuriyet, 7 Nisan 1970.
55
yaayaca, emperyalizmin kontrolnden kurtulmu ve slerden arnm tam bamsz

ve demokratik Kbrs Federasyonunu kurmaktr eklinde grlerini belirtmilerdir.172
Devam etmekte olan yurt basknlarna bir yenisi daha eklenmi ve bir rencinin
hayatn kaybetmesiyle sonulanan olay Cumhuriyet gazetesinde u ekilde yer almtr:
Ankarada iki bine yakn rencinin kald Atatrk renci Yurdu ibirlikilerin tertibiyle
igal edilerek, gericiler dndaki btn renciler yurttan karld. Olaydan bir gn sonra
Ankara Tp Fakltesi 15 kadar silahl gerici tarafndan baskna urad. Silahl 12 sac gen,
baskn sonras kaarken 37 yandaki Yedek Subay Astemen Dr. Necdet Gl kurunla
vurularak ldrld. stanbul Teknik niversitesi, Maden Fakltesinde ertesi gn dzenlenen
forumdan sonra, Dr. Astemen Necdet Glnn saclar tarafndan ldrlmesini protesto
etmek amacyla orduevinin nnde toplanmak isteyen genler, toplum polisi tarafndan
engellenmek istendi. 173
30 Nisanda ise, Ankara niversitesi Ziraat Fakltesini basan sa grl

rencilerle dier renciler arasnda atma km, Yaar Serpin, sonradan sivil polis
olduu ne srlen kii tarafndan tabancayla vurularak ldrlmtr.174 AydnlkSosyalist derginin yorumuna gre ise, Bu saldrlarn asl amac, renci atmalarn
arttrmak ve bu yolla devrimci genlerin ii ve kyllerle ba kurmalarn
engellemektir.175
renciler arasndaki atmalar devam ederken, TPte ise genel kurul seimi
yaplmaktayd. Genel Bakan aban Yldz, Behice Boran, Sadun Arenin de katld
TP il kongresinde divan bakanl seimlerini Merkez Yrtme Kurulu taraftarlar
kazanarak, proleter devrimcileri yenilgiye uratmlardr. Kap nnde toplanan ve
Dev-Genliler tarafndan desteklenen 200e yakn proleter devrimci ieriye girmek
istemiler, ancak Boran-Aren taraftarlar buna kar kmlardr. Bu yzden kan
kavga bym, toplum polisi 13 kiiyi nezaret altna almtr.176
17 Mays Pazar gn jandarma ve polislerden oluan gvenlik gleri, askerleri
kanunsuzlua kar tevik sularndan haklarnda gyabi tevkif karar bulunanlarn
yakalanmas gerekesiyle SBF yurdunu basmtr. 86 renci gzaltna alnp ou daha
sonra serbest braklmtr.
172
173
174
175
176

Aydnlk-Sosyalist Dergi, S. 19, Mays 1970, s. 104
56
Yurt basknndan bir hafta sonra Hukuk Fakltesi 2. snf rencisi Mustafa
Kuseyri kurunlanarak ldrlmtr. Ertesi gn Hukuk Fakltesinde 10 bine yakn
rencinin katld byk bir tren yaplm, nce Kzlaya oradan da Zafer Antna
yrnerek yaplan konumalarda Amerikan emperyalizmi ve yerli ibirlikileri telin
edilerek devrim and* iilmitir. Genler Shhiyede Amerikan Hava Kuvvetlerine ait
bir arac ters evirerek yaktktan sonra dalmlardr.177
Tercmanda ise, Cumhuriyet gazetesinin aksine, kan olaylar sa gr
erevesinde yer almtr. rnein;
Ankara ktisadi Ticari limler Akademisi, 20
Maysta Dev-Gene mensup, ounluu SBF rencisi olan bir grup renci
tarafndan igal edildiinden, dersler 1 Eylle kadar tatil edildi. el yurdunda basn
toplants yapan bir grup renci, gece saat 04.00 sralarnda yurda solcu renciler
tarafndan
ate
aldn
ileri
srp
kurun
izlerini
gsterdiler
ifadeleri
kullanlmtr.178
2 Haziran tarihinde; Ankara Hukuk Fakltesi tarafndan dzenlenen,
Anayasaya Sayg Yry hkmetin ve yneticilerin anayasa ilkeleriyle
badamayan tutumlarn ve niversite zerkliine kar yneltilen saldrlar protesto
etmek gayesiyle dzenlenmi. Yrye devrimci retim yeleri akademik kyafetleri
ile katlmlardr. (Ankara Hukuk Fakltesi Dekan Prof. Dr. Uur Alacakaptan,
stanbul Hukuk Fakltesi Dekan Prof. Orhan Aldkat, Hacettepe niversitesi Rektr
Vekili Nusret Fiek, ODT Rektr Vekili Prof. Erdal nn, Siyasal Bilgiler Dekan
Prof. lhan Unat, Prof. Tark Zafer Tunaya, Aytekin Atay, mit Doanay, Murat
Sarca) Arkalarnda Dev-Gen yeleri, sendikalar, faklteler ve halk yerlerini almtr.
Antkabire varan grup, sayg duruunda bulunup, stiklal Marn okumutur. DevGen Genel Bakan Atilla Sarpn konumas sonrasnda devrim andn iip,
dalmlardr.179 8 Haziranda ise, stanbulda solcularla komandolar arasnda atma
km, Yusuf mamolu adl bir renci lrken, 11 kii de gzaltna alnmtr. lk
ocaklarnn bildirisinde ise, mamolunun komnistler tarafndan ldrld ne
srlmtr.180
*
177
178
179
180
Ekler blmnde devrim andna yer verilmitir.

Tercman, 21 Mays 1970.
Cumhuriyet, 2 Haziran 1970.
57
1970 ylnn en byk ii direnii; 15-16 Haziran tarihlerinde gereklemitir.

Byk i Direnii aa yukar 100 bin kiinin katlmasyla stanbul ve zmit
blgelerinde oldu. DSKli ve Trk e bal bir ksm iiler, barikatlar aarak baz
fabrika idarehanelerine, Trk- binasna saldrm, bu esnada devrimci genlerden
destek grmlerdir.181
Dev-Gen, 1970in Mays ve Ekim aylar arasnda ky eylemlerinde
bulunmutur. Kars, orum, Amasya, Tokat, Malatya, Denizli, Gaziantep, Uak,
Nevehir, Anamurda almalar yapm. ncelikle gittikleri yrenin sosyal ve
ekonomik zelliklerini aratrp, kyly bilinlendirip, sorunlar ve zm yollar
zerinde durmulardr. orum-Amasya-Tokat blgelerinde hahala ilgili 14.000
bildirinin kyllere datlmasn salayarak ve orumda da bir haha mitingi
dzenlemilerdir. Malatyann kylerine giderek nce 5er kiilik ky komiteleri ve
birka merkezi ky seilerek blge komiteleri kurulmu. Malatyann ky ve blge
komiteleri birer toplant dzenleyerek, mitingden nce haha ekicisine ekonomik
meselesini ve Amerikann haha ekimini yasaklatmasn anlatarak, komiteler
araclyla btn kylerde bildiri datmlardr.
Dev-Gen ekibinin, 5 Austos gn Gaziantepte fstk ve zmn taban
fiyatlar konusunda reticileriyle birlikte yapt miting ve yrye binlerce retici
katlm. Denizli ivrilde de 15 gnlk bir almadan sonra 20 Austosta bir haha
mitingi dzenlenmitir.
Ttn sorununu yakndan izlemek, sorunlara zm bulmaya almak ve ttn
emekilerini devrimci bir ttn ekicileri sendikas iinde birletirmek iin Uak
Emeye giden Dev-Genliler Gll Kynde bir kahve toplants srasnda ky
asayiini bozduklar iddiasyla yakalanp gtrlmlerdir.
Nevehirde ise on be gn sren ky almasndan sonra Glehir zm
reticileri; iktidar, son devalasyonu, st ste binen zamlar protesto etmek ve yllardr
ayn fiyata satlan zmlerinin gerek deerini alabilmek iin Dev-Genin nderliinde
gl bir miting yapmtr. Yaplan mitingde zme resmi taban fiyat konulmas, kuru
zmn taban fiyatnn 250 kuru, ya zmn taban fiyatnn 100 kuru olmas,
181
58
piyasann ge almas yznden tccarn kucana itilen reticinin malna konacak bir
resmi tarih ile rnn tekel ve kooperatifler tarafndan alnmas istenmitir.
Anamurda ise almalar TS-Devrimci genlik dayanmas ile yrtlm.
Yirmi alt gn sren geziler sonunda kylerden seilen temsilciler toplanarak Anamur
Kyl Birliini kurarak, pahall ve fstk fiyatlarnn dkln protesto mitingi
dzenlemitir. Miting ve yry almalarn devrimci genler, retmenler ve
kyller ile birlikte yrtmlerdir. 182
Devrimci Genlik rgt TGDF, niversitelerin tatil olmasndan da
yararlanarak mahalli devrimcilerle ve devrimci rgtlerle sk balar kurarak geni ky
almalar iine girmi, Karadenizin Alaam ilesinde ttn reticilerinin balatt
mcadele mays aynda ay reticilerine daha sonrada fndk reticilerine sramtr.
Fndk reticilerinin proleter devrimcilerle ortaklaa dzenledikleri Giresun, Ordu, Fatsa
ve Bulancaktaki mitinglere binlerce kyl katlm, mitingler sebebiyle yzlerce retici
ve devrimci tutuklanmtr. Ege Blgesinde de Dev-Gen militanlar ky almalar
yapm, Ayvalkta zeytin reticilerinin dzenledikleri mitinge olduka kalabalk bir
kyl topluluu katlmtr. Kyllere siyasi hedef gstermek isteyen proleter
devrimcilerle Salihlide zm ve pamuk reticilerinin dzenledikleri ilk mitingi polis
datm ve 19 Dev-Gen yesini tutuklamtr.183
Yine Aydnlk-Sosyalist derginin haberine gre, 10 Kasm tarihinde, DMMA
(Devlet Mimarlk Mhendislik Akademisi) rencileri okul iinde yaplacak trenle
ilgili almalar srdrrlerken, akademi bakan Necip Uzman, Atatrk anmak iin
yaplacak olan toplantya izin vermeyeceini bildirdi. Bu arada Yldz Camii nnde
toplanan gericiler, renciler zerine tabancalarla saldrarak alt renciyi yaralad.184
22 Kasm 1970 gn, lk ocaklar mensubu Erkek Teknik retmen Okulu
rencisi Dursun zkuzucu, Dev-Gen mensubu renciler tarafndan ayn okulun yurt
binasnn nc katndan atlarak ldrlmtr. Ertesi gn lkcler solcu
renciyi karp parmaklarn krdktan sonra hastanenin kapsna brakmlardr.
Olaylar zerine Tye bal fakltelerin renci temsilcileri, Dev-Gen, SDDF ve
TMGT yetkilileri forum dzenleyerek sresiz boykot ve direni balatmlardr.185
182
183
184

Aydnlk-Sosyalist Dergi, Eyll 1970, S 23, s. 407-408
Aydnlk-Sosyalist Dergi, Aralk 1970, S 26, s. 160
59
10 Aralkta stanbul apa Yksek retmen Okulunu basan komandolar,

Hseyin Aslanta adl renciyi tabancayla vurarak ldrm, cenaze trenine katlmak
isteyen renciler ise polis tarafndan engellenmitir. 29 Aralkta ise Amerikan
Bykelilii nnde nbet tutan toplum polislerine ate alm, iki polis ar
yaralanmtr.
Sonradan
bu
olay
gerekletirenlerin,
lker
Mansurolunun
ldrlmesine tepki gsteren Deniz Gezmi, Sinan Cemgil, Hseyin nan ve Yusuf
Aslan olduu anlalmtr.186
Basnda faklte igalleriyle ilgili kan haberler, her gazetenin kendi ideolojisi
erevesinde yorumlanmtr. rnein Aydnlk-Sosyalist dergide:
Ankara ktisadi ve Ticari limler Akademisi 4 Aralktan ocak ayna kadar lk ocaklarna
mensup renci ve renci olmayan silahl komandolarn igali altnda kald. Fen Fakltesi de
kar tedbir olarak Dev-Genli renciler tarafndan tutuldu. 3 hafta boyunca otomatik
tabancalarla binalardan karlkl kurun yadrld.187
ifadeleriyle yer alrken, bir baka
igal olay ise Hergn gazetesinde:

Ziraat Fakltesi Dekan Prof. Dr. Avni Akmann teminatna ramen hala faklteye
alnmadklarn ileri sren 57 milliyeti-toplumcu renci, Kzlaydaki Gven Parknda bir
basn toplants yaparak: Madem biz Dev-Gen tarafndan faklteye sokulmuyoruz, biz de onlar
fakltelerden dar karmayacaz, demilerdir.
188
eklinde yer almtr.
Boykot ve igal hareketleri devam ederken, ayn zamanda solda da blnmeler

yaanmaktayd. Ekim 1970te Dev-Gene hkim olan ayan evresi ile Mihri Belli
arasndaki ayrm neticesinde Mahir ayan ve arkadalar tarafndan Trkiye Halk
Kurtulu Partisi-Cephesi (THKP-C) kendini ilan etmitir. 1970 yl bitmeden Deniz
Gezmi nderliindeki THKO (Trkiye Halk Kurtulu Ordusu) rgt de kendini
resmen ilan etmitir. 4 Mart 1971de drt Amerikal astsubayn karlmas olayyla
yaynlanan bildiride THKO ad ilk defa kullanlarak kamuoyuna ilan edilmitir.
1971 yl itibariyle eylemler artk renci olaylar olmaktan kp anari
hareketine dnmtr. THKOnun stanbuldaki eylemleri ise unlardr:
15 Ocak 1971de Phlps irketinden tehdit yoluyla 10.000 TL alnmtr.
17 Ocak 1971de apa Yksek retmen Okuluna dinamit atlmtr.
5 ubat 1971de stanbulda bir banka soyulmutur.
4 Nisan 1971de stanbulda yine bir banka soyulmutur.
185
186
187
188
Hrriyet, 24 Kasm 1970.

Aydnlk-Sosyalist Dergi, Ocak 1971, S 27, s. 258
Hergn, 15 Ocak 1971.
60
Ankaradaki eylemleri:
28 Aralk 1970 gecesi sabaha kar bir polis noktas kurunlanm ve 4 polisten biri
ar yaralanmtr.
11 Ocak 1971 gn Natoya ait bir Amerikal er karlm ve bir sre sonra serbest
braklmtr.
27 ubat 1971 gn Orta Dou Teknik niversitesi atlyeler efini balayp
otomobilini gasp etmilerdir.
4 Mart 1971 gn Natoya ait 4 Amerikan askeri karlm ve serbest brakmak iin
400.000 dolar fidye istemilerdir 189
18 Ocak 1971 gn, renci lideri Deniz Gezmiin banka soygununa kart
gerekesiyle polis tarafndan aranyor olmasn eletirmek amacyla stanbul Teknik
niversitesi Maka Maden Fakltesinde forum dzenleyen Dev-Gen mensubu
renciler, forum srasnda yry yapmak istemiler, ancak polis tarafndan
engellenmilerdir. stanbul Teknik niversitesine giren polis zerine ta ve dinamitlerle
saldran renciler yry srasnda da Philips binasn ve Trk- Blge Temsilciliini
talamlardr.190
Ayn gnler ierisinde, Ortadou Teknik niversitesinde forum dzenleyen
renciler, niversite ierisinde jandarma birlii bulundurulmasn knam, daha sonra
da jandarma birlii kartlncaya kadar sresiz boykot karar almlardr. Forumdan
sonra toplu halde rektrln nne gelen renciler gsteri yapm ve forum kararn
Erdal nnye bildirmilerdir. Bunun zerine toplanan akademik konsey, niversiteyi
sresiz olarak kapatma karar almtr.191 Ankara Nide renci Yurdunda ise, yurt
ynetimi iin yaplan seimler srasnda bir grup, yurdu basarak seimi nlemek istemi
ve iki taraf arasnda ksa sren bir atma olmutur. atmadan sonra devrimci grup
dalm ancak olay polise aksettiinden SBF ve Hukukta arama yaplmak istenmitir.
renciler izinsiz yaplmak istendii ne srlen aramaya kar karak polisi SBF ve
Hukuk yurtlarna sokmamtr. rencilerle polis arasnda kan atmada 2 polis ve 6
renci kurunla, 14 kii de eitli ekillerde yaralanm, 500 kadar renci de gzaltna
alnmtr.192
189
190
191
192

61
Ayn olay Hergn gazetesinde ise u ekilde yer almtr:

Siyasal Bilgiler Fakltesi renci yurdunda kalan bir grup gencin, Nide renci Yurdunu
basp, buradaki rencilerden bir ksmn rehin alp karrlarken, nleri polis tarafndan kesildi.
Bunun zerine renciler polise ate at. Drt saat sren atmadan sonra polis tamamen binaya
hkim olurken 15 renci, 7 polis yaraland, 340 renci nezaret altna alnd. 193
23 Ocak gn gerekleen atma sonras, SBF Yurdunu polisler izinsiz bast.

rencileri dvmelerini tenkit eden pankartlar asan Dev-Gene mensup renciler,
Hukuk Fakltesinde renciler arasnda meydana gelen silahl atmaya sebebiyet
verdi. Bir gen tabanca ile yaraland.194 Farkl siyasi grlere sahip olan bu gazetelerin,
ayn olayn balang sebeplerini birbirlerine ykmalar sk sk karlalan bir durum
haline gelmitir.
Bu olaya bir de Aydnlk-Sosyalist Derginin gzyle bakmak gerekirse;
Siyasal Bilgiler Fakltesi yaknndaki Nide renci yurdundaki seimleri devrimci genlerin
kazanmas zerine, 23 Ocak 1971de faistlerin kard olaylar bahane eden polis eli silahl
kiilerin SBF yurduna sndklarn ne srerek saldrya geti. renciler mcadele ederek
polisi yurda sokmadlar. Polis tarafndan yakalanan ve toplum polisi kararghna gtrlen 314
renciye, kz-erkek ayrm yaplmakszn sabaha kadar dayak ve ikence devam etti. Polis
tarafndan yakalanan 314 renciden 51 tanesi adliyeye sevk edildi. 195
Aradan bir ay gemeden THKO ikinci banka soygununu gerekletirmitir.

Ziraat Bankasnn Ankara Kkesat ubesi 13 ubat gn soyulmu ve soygunun
Deniz Gezmi, Sinan Cemgil ve rfan Uar tarafndan gerekletirildii tespit
edilmitir.196
stanbul niversitesi Fen Fakltesinde ise, lk ocaklarna bal genler
tarafndan, solcu rencilerin kendilerini snava sokmadklar gerekesiyle silah,
dinamit lokumu, molotof kokteylleriyle tahribat yaplm. Bu olay sonrasnda 3 renci
mahkeme tarafndan tutuklanarak, Fen ve Kimya Faklteleri 3 gn kapatlmtr.197
stanbul niversitesi Senatosu, meydana gelecei tespit edilen yeni olaylara karn;
Hukuk, ktisat, letme, apa Tp, Eczaclk, Di Hekimlii ve Orman Fakltelerini 22
ubata kadar; Fen, Edebiyat ve Kimya Fakltelerini ise 1 Marta kadar kapatmtr.198
193
194
195
196
197
198

Aydnlk-Sosyalist Dergi, ubat 1971, S 28, s. 355
62
Devrimci hareket 1970 ylnn sonlarnda niversite personeli ile birlikte iGenlik Dayanma Dernei ad altnda, niversitede alan ve sendikaya bal
olmayan personelin haklarn savunmak amacyla bir rgt kurmutu. niversite
personeli, Trkiye Hastaneleri Personeli Sendikasna kaydolmu, personelin normal
mesai dnda fazladan altrlarak cretlerinin denmemesi gibi nedenlerle HRPER-SEN niversite iinde bir yry ve forum dzenlemitir. Bu durum Hacettepe
niversitesi ynetiminde panik yaratnca, Rektr vekili Yksel Bozer valilie
bavurarak yryte personelin, bahekim odasn tahrip ettiini ve sahte mhrle
evrak dzenlediini iddia ederek sulularn yakalanmasn istemitir. niversiteye gelen
sivil polislerle renciler arasnda silahl atmann kmasyla niversite ynetim
kurulu, niversiteyi sresiz olarak tatil etmeye karar vermitir. Yurdun boaltlmak
istenmesine renciler direnince toplum polisi tabancalarla, bombalarla yurda saldrm,
silah kullanp polise direnmek suundan 19 devrimci mahkemece tutuklanmtr.
Olaylar neticesinde niversite Ynetim Kurulu da 50ye yakn iinin iine son
vermitir.199 Hacettepe niversitesi renci yurdundaki polis-renci atmas
srasnda gvenlik kuvvetlerinin tutumunu protesto etmek amacyla ODT rencileri
20 ubat gn sabah 10.30dan 12ye kadar Ankara-Eskiehir karayolunu trafie
kapatmlardr. SBFde dzenlenen forumda DEV-GEN Genel Bakan Erturul
Krk konuma yapm, eitli kurulular yurttaki olaylar protesto eden bildiriler
yaymlamlardr.200
2 Mart tarihinde stanbul niversitesi Hukuk Fakltesinde rencilerin arasna
giren Toplum Zabtas ve Birinci ube Memurlar, snavlara engel olduklarn ileri
srerek Dev-Gene bal baz rencileri yakalamak istemilerdir. Polislere kar
harekete geen rencilerin silahla karlk vermesi zerine sivil polislerle renciler
arasnda silahl bir atma ortaya km, olaylardan sonra Hukuk ve ktisat Faklteleri
er gn kapatlmtr.201
En son 13 ubatta banka soygununu gerekletiren THKO, bu sefer de 4 Mart
tarihinde biri avu, 4 Amerikal hava askerini, Glba yaknlarnda karmtr. TRT,
Anadolu Ajans ve Haber Ajansna braktklar bildiride 36 saat iinde 400 bin dolar
199
200
201
Aydnlk Sosyalist Dergi, Mart-Nisan 1971, S 29-30, s. 446

63
verilmedii takdirde, 4 Amerikalnn kuruna dizilecei belirtilmitir. Trk Halk

Kurtulu Ordusunun sesidir diye balayan bildiride u hususlar ne srlmtr:
THKO btn yurtseverleri bu kutsal mcadele saflarna arr ve hainlere kar giritii
kavgaya en son savasna kadar devam edeceini bildirir.
THKO, halkmzn kurtuluu ve lkemizin bamszlnn silahl mcadeleyle kazanlacana
ve bu yolun tek yol olduuna inanr.
Amacmz, Amerikay ve btn yabanc dmanlar temizlemek, hainleri yok etmek ve
dmandan temizlenmi tam bamsz Trkiyeyi kurmaktr.
THKO, ezilen halkmzn nc gcdr, halkmzn kurtuluu dnda hibir harekete giremez.
Halkmza unu duyuruyoruz: Dmann zenginliine, saysna, imknlarna ve dehetine
aldrmaynz. Dmana boyun emeyiniz, haklarmz zorla alacaz, nk onlar her eyi bizden
zorla alyorlar.
THKO imzasn tayan bildiride imdiye kadar giriilen eylemler de sralanmakta,

yaplan iler yle zetlenmektedir:
29 Aralk gecesi Amerikan Bykelilii nnde nbet tutan toplum polisleri kurunland.
11 Ocak 1971 gn Trkiye Bankas Emek ubesini soyuldu, 124 bin lira alnd. Soygunun
amac, bir taraftan smrc arknn devamn salayan bankalarn i mekanizmasn bozmak,
dier taraftan iyi savaabilmek iin silahlanmaktr.
ubat ay ortasnda stanbulda bir Amerikan motoru bombaland.
20 ubat gecesi stanbulda Edirnekapda nbet bekleyen iki toplum polisi kurunland.
21 ubat gecesi Amerikann Ankara Balgat semtindeki ssne girilmitir. Drt saat s
kontrolmzde kald.202
Karlan drt Amerikal askerin ODTde saklandklarn bahane ederek 4 Mart

gecesi 15 askeri tat ve 30 otobs dolusu emniyet kuvveti niversiteye girmitir.
renci temsilcileri yurtlarn yalnzca jandarma tarafndan aranmasn, toplum polisinin
aramaya katlmas halinde ise direnie geeceklerini bildirmilerdir. Jandarma ve polis
yurtlar sararak atee balaynca, renciler dinamit ve molotof kokteyli atarak emniyet
kuvvetlerinin yurda yaklamasna engel olmutur. rencilerin bir araya gelip atein
kesilmesini salamas sonras ileri Bakanlnn Jandarma albayn deitirmesi
ikinci bir atmann kmasna sebep olmutur. Komutay ele alan yeni albay yurt
binalarna M-1 tfekleriyle 25 dakika sren bir yaylm atei atrm ve bu srada Erdal
ener adl renci bandan vurulmutur. rencilerin direnmesinin devam ettiini
gren albay, 10 dakikaya kadar teslim olmazsanz havan topu ateine balayacam
tehdidinde bulunmu. Bunun zerine renciler yurtlar boaltmlardr. Emniyet Saray
202
64
ve 19 Mays Stadndaki Toplum Polisi Karargahna gtrlen 405 renciye iki gn

boyunca ikence yaplmtr. Karlan drt Amerikal asker ve Deniz Gezmi ile
arkadalar bulunamam gnlerce yurt ve faklte binasnda aramalar devam etmitir.203
Karlan 4 Amerikal havac asker, srenin dolmasndan 66 saat sonra THKO
tarafndan serbest braklmtr.204 Yaanan yurt ve niversite igalleri, banka
soygunlar, adam karma eylemleri gibi olaylarda genlik ve iiler belirleyici bir g
oluturarak Trkiyeyi 12 Mart 1971 Muhtrasnn eiine getirmitir.
2.1.1. 12 Mart 1971 Muhtras
1961 Anayasasnn kabulnden sonra renci hareketlerinin eski dorultusu
btnyle deimiti. Mevcut iktidar ve muhalefet partilerinin evresinde odaklamann
tesine geerek sa-sol kutuplamasna dnmt. Sol dzen kartl, sa ise
dzen yanls gr temsil ettii iddiasndayd.205 Bu tarihe kadar, anari ve
ekonomik bunalm yle bir hal almt ki, Demirel Hkmeti durumu kontrol edemez
duruma gelmiti. iler arasnda kaynama, grevler, zellikle stanbulda 16 Haziran
1970 ii yry ve sosyalist hareketin genilemesi, AP hkmetinin varln
tehlikeye sokmutu.206 1968den itibaren sokaklarda ve niversitelerde TPin
destekledii gruplar ile APnin destekledii gruplar atmaktadr. lkede ekonomik
buhran artm, meclis ve hkmet ise bunlara zm retmek yerine, kavga etmeye
devam etmitir. Sonuta, Trk Silahl Kuvvetleri adna Genel Kurmay Bakan
Orgeneral Memduh Tama, Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Faruk Grler, Deniz
Kuvvetleri Komutan Oramiral Celal Eyiceolu ve Hava Kuvvetleri Komutan
Orgeneral Muhsin Batur ortak imzalarn tayan ltimatom niteliinde bir muhtray 12
Mart tarihinde Cumhurbakan Cevdet Sunaya, Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi
Bakanlklarna sunmulardr. Muhtra metninde ise u cmleler yer almaktadr:
Parlamento ve hkmet sregelen tutum, gr ve icraat ile yurdumuzu anari, karde kavgas,
sosyal ve ekonomik huzursuzluklar iine sokmu, Atatrkn bize hedef verdii ada uygarlk
seviyesine ulamak midini kamuoyunda yitirmi ve Anayasann ngrd reformlar
tahakkuk ettirememi olup, Trkiye Cumhuriyetinin gelecei ar bir tehlike iine
drlmtr.
203
204
205
206
Aydnlk Sosyalist Dergi, Mart-Nisan 1971, S 29-30, s. 446

Doan Akyaz, Askeri Mdahalelerin Orduya Etkisi, s. 260
65
Trk milletinin ve sinesinden kan Silahl Kuvvetlerinin bu vahim ortam hakknda duyduu
znt ve mitsizlii giderecek arelerin partiler st bir anlayla meclislerimizce
deerlendirerek mevcut anarik durumu giderecek ve Anayasann ngrd reformlar
Atatrk bir grle ele alacak ve inklp kanunlarn uygulayacak kuvvetli ve inandrc bir
hkmetin demokratik kurallar iinde tekili zaruri grlmektedir.
Bu husus sratle tahakkuk ettirilmedii takdirde TSK kanunlarn kendisine vermi olduu TCyi
korumak ve kollamak grevini yerine getirerek idareyi dorudan doruya zerine almaya
kararldr.
Muhtra, anariyi sona erdirebilecek ve reformlar Atatrk bir grle

uygulayacak gl ve inandrc bir hkmetin kurulmasn istiyordu. ltimatom
niteliindeki muhtrann cumhurbakan ile meclis bakanlarna bildirilmesinden sonra
saat 14.30da Babakan Sleyman Demirelin bakanlnda toplanan bakanlar kurulu,
durumu grm ve hkmetin istifasn kararlatrmtr.207
Ksa zaman sonra ise muhtrann asl sebebi ortaya kmtr. Aslnda yksek
rtbeli komutanlarn, alt rtbeden baz subaylarn komnist bir darbe yapma niyetlerini
fark edip, bunu nlemek maksadyla harekete getii anlalmtr. Muhtradan hemen
sonra baz subaylar emekliye sevk edilince, byle geni apl gizli bir tertibin varl
netlik kazanmtr.208 12 Mart muhtras, ilk bakta mevcut Sleyman Demirel
hkmetine karyd, onun istifasyla ilk hedefine ulam grnyordu. Oysa temelde
sola karyd. Bu sol tanmna sadece genlik rgtlenmeleri ve TP girmeyip, bir yerde
CHPnin iindeki sol almlar da hedef tekil etmitir.209
Muhtra sonras, stanbul, Ankara, zmir gibi byk ehirleri ve yurdun nemli
bir kesimini kapsam iine alan 11 ilde skynetim ilan edilerek, skynetim
mahkemeleri kurulmutur. Binlerce gen, sosyalist aydn, ii ve Kemalist tutuklanm.
Bunlar arasnda deiik grlerden binlerce niversiteli renci, genlik ve renci
rgt liderleri, TP yeleri ve yneticileri, generaller ve subaylar vardr. Orduda ok
geni apta bir tasfiye ilemine giriilerek pek ok subay atlm, emekliye karlm ya
da yurdun uzak kelerine gnderilmitir. 210
12 Mart ynetimindeki siyasi yarglamalar iki ana grupta toplamak mmkndr.
Birinci grupta yasalara gre kurulan ve tzklerinde belirtilen amaca uygun faaliyet
207
208
209
210

Harun Bodur, Kronolojik 20.yy Siyasi Tarihi, Ankara, alar Yaynlar, 2005, 626,627 s.
Tevfik avdar, Trkiyenin Demokrasi Tarihi (1950-1995), s. 226
66
gsteren DSK, DEV-GEN, DDKO (Devrimci Dou Kltr Ocaklar), TS gibi ii,
genlik ve retmen rgtleri ile basn kanununa gre yaymlanan kitap, dergi ve
gazeteler hakknda alan siyasi davalar yer alr. Bu tr davalarda sz konusu sendika,
dernek yneticileri, kurucular ve yeleri gizli rgt mensuplar diye sulanmlar ve 515 yl arasnda deien ar hapis cezalarna arptrlmlardr.
12 Mart ynetimince yaplan ikinci grup siyasi yarglamalar ise, devrim iin
silahl mcadele yolunu benimseyen ve yasad faaliyet gsteren parti ve gerilla
rgtleri hakknda alan davalar oluturmaktadr. THKP-C, THKO, TKP ve TKP-ML
davalar saylabilir.211
2.1.2. 12 Mart 1971 Sonras Yaanan Gelimeler ve renci Hareketlerine
Yansmas
12 Mart 1971den sonra Malatyann Akada blgesindeki maaralarda THKO
militanlar bir araya gelmi ve Sinan Cemgil liderliinde faaliyetlerine balamlard.
THKOdan Deniz Gezmi, Yusuf Aslan ve bir arkada Ankarada 4 Amerikaly
karmlar fakat gvenlik kuvvetlerinin Ankaray ok sk ekilde aramaya
balamasyla 15 Mart 1971 gecesi Amerikallar brakp, Ankaradan ayrlp, Akada
ve Nurhak blgelerindeki arkadalarna katlmaya karar vermilerdi. Durumlarnn
pheli grlmesi sonrasnda arklada polisle yaplan atmada Yusuf Aslan
yaralanm, Deniz Gezmi ise kamt. Evine girdii bir astsubay da silah tehdidi ile
yanna alarak onun otomobiliyle uzaklarken, yolda nlerini kesen gvenlik
kuvvetleriyle atmaya girince Sivasn Gemerek lesinde yakalanmtr.212 Hseyin
nan da 23 Martta Kayseriye bal Pnarba ilesinde daysnn evinde polis ve
jandarma baskn sonucu uyurken yakalanmtr.213
Muhtra verilmesine ramen renci olaylar devam etmekteydi. stanbul
niversitesi arkasndaki Veznecilerde lk ocakl rencilerle, sol grl renciler
arasnda silahl atma olmu, olay seyreden 16 yandaki Hseyin Timsah kaza
kurunuyla lm, 1 polis de yaralanmt. Daha sonra Devlet Gzel Sanatlar
Akademisini mahkeme kararyla arayan polislere de ate alm ve buradaki olayn
san olarak yakalanan 2 rencide tabanca bulunmutur. Buradaki olaylarda da bir
211
212
213
Hikmet zdemir, Siyasal Tarih (1960-1980), Trkiye Tarihi, C IV, 1908-1980, 266-267 s.
67
polisle bir renci yaralanm, Senato Can ve mal gvenlii kalmad gerekesiyle
stanbul niversitesini sresiz kapatmtr.
Bu arada 19 Mart tarihinde Cumhurbakan Cevdet Sunay tarafndan yeni
hkmeti kurmakla Kocaeli milletvekili Nihat Erim grevlendirilmi, Erim bamsz
olarak kabineyi kurabilmek iin CHPden istifa etmitir. 26 Martta Erim Kabinesi 5
APli, 3 CHPli, 1 MGPli, 1 Milli Birlik Grubu yesi ile parlamento dndan 14
teknisyenin grev almasyla kurulmutur.214
Devam etmekte olan renci olaylarna bir yenisi daha nisan aynda eklenirken,
sa gre sahip Tercmanda olay u ekilde yer almtr:
19 Nisanda Yldz Devlet Mimarlk ve Mhendislik Akademisine gelen bir grup solcu renci,
sac rencilerle kavga etti, kan atmada solcular iki renciyi yaraladktan sonra kat.
Ertesi gn eitli fakltelerde okuyan solcu ve renci olmayan ahslardan oluan 60 kiilik
grubun derslere mani olmak amacyla tekrar okula gelmesiyle dier rencilerle aralarnda tekrar
atma kt. Solcu renciler bahede, ders yapmak isteyen milliyetiler ise okulda topland,
polis iki grubun arasna girdi. Bu arada Akademi Ynetim Kurulu da topland. Toplant sresince
solcular, Bamsz Trkiye, Atatrk geliyor eklinde bard, milliyetiler ise Mslman
Trkiye, Eitim stiyoruz, Yaasn polis diye tezahrat yaptlar. Akademi Ynetim Kurulu,
okulu bir gn tatil etme karar ald. Olayla ilgili basna bilgi veren renci Birlii Bakan
Mahmut Erba; okulun bir yl nce solcularn elinde olduunu, tekrar ele geirmek istediklerini,
Akademi Bakan Vakkas Aykutu yobazlkla itham edip yerine solcu olan Zinde Kipi getirmek
istedikleri, ayrca akademideki mescidin de kapatlmasn istediklerini syledi. 215
Ayn gazete, bu sefer destekledii taraf daha da belli eden bir balk olan bu
niyet ve ksmet meselesi, etme bulma dnyas ite cmlesiyle u habere yer vermitir:
12 Nisan gn renci gruplar arasnda kmas muhtemel olaylar nlemek amacyla tatil
edilen Ankara Dil-Tarih ve Corafya Fakltesinde derslerin 25 Nisanda balayaca ilan zerine
Milliyeti renciler faklteye girmek istedi, ancak okula mevzilenen Dev-Genli renciler
silahlarn ekerek saldrya getiler. Konferans salonu ile dekanlk katndaki snflara
mevzilenen Dev-Genli rencilerden Mustafa Taylan ile Yusuf Cacn atma srasnda
Milliyetilere dinamit atmak isterken ellerinde patlaynca her ikisinin de sa elleri paraland. Bu
olaylar zerine Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Dekan Prof. Dr. erafettin Turan faklteyi
geici olarak tatil etti. 216
Genler arasnda siyasi fikir ayrlndan kaynaklanan bu atma ortamnn, gazetelerin

verdii kkrtc haberlerle iyice krklendii grlmektedir. lkede devam etmekte
214
215
216
Cumhuriyet, 26-27 Mart 1971.

Tercman, 21 Nisan 1971.
Tercman, 27 Nisan 1971.
68
olan iddet olaylarn engelleyebilmek iin, Milli Gvenlik Kurulu 26 Nisan 1971
gnnden balamak zere 11 ilde skynetim ilan etmi. Skynetim sonraki iki yl
boyunca her iki ayda bir yenilenerek, 26 Eyll 1973 tarihinde son iki ilden, Ankara ve
stanbuldan da kaldrlmasndan sonra sona ermitir.
niversite olaylarnda nemli bir arl olan Dev-Gen ise, Ankara
skynetim komutanl tarafndan 27 Nisan 1971 gn yaymlanan 2 nolu bildiri ile:
Bugne kadarki faaliyetleri ile Ankara halknn huzurunu bozan Dev-Gen sresiz
olarak kapatlmtr. denilerek hukuki varlna son verilmitir.217 lk Ocaklar
Dernekleri ve 1969 ylnda Diyarbakrda kurulan DDKO da kapatlmtr. 12 Mart
muhtrasnn ardndan 20 Temmuz 1971de Trkiye i Partisi de kapatlarak
yneticileri gzaltna alnmtr. Skynetim Komutanl 29 Nisan gn de Ankarada
faaliyet gsteren ounluu niversite renci birliklerinden oluan 22 dernei daha
kapatmtr.218
11 ilde skynetimin ilanndan 8 gn sonra 4 Mays 1971de srailin stanbul
Bakonsolosu Efraim Elrom karlmtr. Bu olayn yardmc militanlarndan Necmi
Demir ile lkay Demir tarafndan yaymlanan bir ltimatomla u art ne
srlmtr:
Tutuklu bulunan btn Marksist-Leninist militanlarn serbest braklmas
THKCnin 1 numaral blteninin gn devaml olarak radyoda okunmas
Bu istekler gn iinde yerine getirilmedii takdirde Bakonsolos Efraim Elromun
kuruna dizilecei bildirilmitir.
Bu istekler hkmet tarafndan kabul edilmeyince 22 Mays 1971 gn Efraim Elrom
ldrlmtr.
30 Mays 1971 tarihinde, THKP/THKP-C liderlerinden Mahir ayan ve Hseyin
Cevahir, Maltepe semtinde bir eve gizlenmek iin girerken emniyet mensubu tarafndan
grlm, kendilerini yakalamak isteyen grevlilere engel olmak iin civardaki bir eve
girip, Silahl Kuvvetler mensubu bir binbann 14 yandaki kz Sibel Erkan rehine
almlardr. Mahir ayan ve Hseyin Cevahir, Sibeli geri vermek iin, can
gvenliklerinin temin edilerek Filistine iltica hakk verilmesi artn ne srmlerdir.
Skynetim Komutanlnda grevli Binba Cihangir Erdeniz nc gn olan 1
Haziran 1971 gn tfek ile dardan ate ederek Hseyin Cevahiri vurmu ayn anda
217
218

Hrriyet, 28-29-30 Nisan 1971.
69
gvenlik kuvvetleri eve girip, Mahir ayan yaral olarak ele geirip, Sibeli
kurtarmlardr.219 31 Mays 1971 tarihli Hergn gazetesinde ise bu habere yer
verilirken Mahir ayan ve Hseyin Cevahir iin ehir ekyalar ifadesi kullanlmtr.
31 Maysta Adyaman Nurhak Danda gvenlik gleriyle atmaya giren 6
eylemciden Sinan Cemgil, Kadir Manga ve Alpaslan zdoan ldrlrken, biri
kam, teki iki eylemci de sa olarak yakalanmtr. Bu haber, 1 Haziran 1971 gnl
Hergn gazetesinde ise Ekya Sapr Sapr Dklyor eklinde yer almtr.
9 Ekimde Deniz Gezmi ve 17 arkada idama mahkm edilmitir. Deniz
Gezmi ve arkadalar hakknda idam karar karken; adam karp ldrmek, banka
soymak ve ehir gerillacl sularndan stanbul Skynetim Komutanl 3 Numaral
Askeri Mahkemesinde yarglanmakta olan Mahir ayan ve drt arkada 30 Kasm
tarihinde tutuklu bulunduklar Maltepedeki Askeri Ceza ve Tutukevinden kazdklar
tnelle kamlardr.220
3 Aralk gn, Nihat Erim Kabinesinden 2 babakan yardmcs ve 9 bakan
istifa etmitir. Babakan Siyasi ve dari ler Yardmcs Sadi Koan ve Babakan
Yardmcs Ekonomik ler Yardmcs Atilla Karaosmanolunun da iinde bulunduu
bakanlar gerekelerini ise, Olaand bir dnemde ok kkl deiiklikler yapma
anlamna gelen reformlar yapma sorumluluunu yklenen hkmete hem gndelik
ilerin yrtlmesinde hem de reformlarn yaplmasnda eitli engellemeler
uygulanmaktadr. Toprak reformu n tedbirler almalarnda bunun ak rnekleri
verilmitir. Skynetimin ilanndan sonra hkmet ile skynetim arasndaki alma
ve yrtme ilkelerinin iyi saptanamamas sonucunda ortaya kan bir ksm uygulamalar
gerek dnya kamuoyunda gerekse Trkiyedeki aydnlar arasnda kayglar yaratmtr.
eklinde ifade ederek aklamlardr.221
Nihat Erime tekrar hkmeti kurma grevi verilmitir. 2. Nihat Erim
Kabinesinde parlamentodan 14 ye, parlamento dndan ise 11 teknisyen grev
almtr.222 Ne var ki kinci Erim Hkmetinin mr be aydan ksa srmtr. Suat
Hayri rgpl, 28 Nisan 1972de yeni hkmeti kurmakla grevlendirildi. 13 Maysta
sunduu
219
220
221
222
Bakanlar
Kurulu
listesi,
Cumhurbakan
Cevdet
Sunay
tarafndan
Mahmut hsan zgen, TKP ve Organize Genlik Hareketleri, s. 316-317

Cumhuriyet, 1 Aralk 1971.
70
onaylanmad. rgplnn baarszlndan sonra Ferit Melen, hkmeti kurmaya

davet edildi.223
nemli kstlamalara ramen niversitelerde olaylar devam etmi. 1 ubat 1972
gn, Karadeniz Teknik niversitesinde kart iki renci grubu arasnda atma
km ve drt renci yaralanmtr. Vali Ziya Kasnakolu atmann solcularla sola
kar olan renciler arasnda ktn bildirmitir.224 Yine 28 ubat 1972 gn
Karadeniz Teknik niversitesi Matematik ve Fen Bilimleri Fakltelerinde renciler
sa-sol tartmas yznden atm ve iki renci silahla yaralanmtr. Faklte
amfisinde balayan tartma baheye tanca olaylar bym ve polis mdahalesiyle
sona ermitir.225
10 Ocak tarihinde toplanan Askeri Yargtay, Ankara Skynetim Komutanl 1
Numaral Askeri Mahkemesince idama mahkm edilen Deniz Gezmi, Yusuf Aslan ve
Hseyin nann idam cezalarn onayladn aklamtr.226 10 Mart tarihinde
cezalarn yerine getirilmesi hakkndaki kanun, Genel Kurulun ak oyuna sunulmu,
AP, DP ve MGP gruplar kabul, CHP grubu red oyu kullanmtr. 238 kabul oyuna kar
53 red ve 6 ekimser oy verilmitir.227
27 Martta Orduya bal nyedeki Hava Radar tesislerinde grevli ngiliz
teknisyenini Mahir ayan, Cihan Alptekin, Dev-Gen Genel Bakan Erturul Krk,
Dev-Gen genel sekreteri Sinan Kazm zdoru, Dev-Gen genel yrtme kurulu
yesi Ercan En ve ii Ali Karlayan karmtr.228 Mahir ayan ve arkadalar 30
Mart 1972de Niksarn Kzldere kynde kardklar ngiliz teknisyenleriyle
kaldklar evde, gvenlik kuvvetleri tarafndan kuatlmlardr. Karlkl sren atma
sonucunda 3 yabanc teknisyeni ldren Mahir ayan, Cihan Alptekin ve arkadalar
l, Erturul Krk sa olarak ele geirilmitir.229 Bylece FKF ve Dev-Genin
devam niteliindeki THKO ve THKP-C adl rgtler de tamamen ortadan
kaldrlmtr.
223
224
225
226
227
228
229

Cumhuriyet, 28-29 Mart 1972.
Halkn Birlii, 28 Mart 1978, S 31, s. 2
71
Bu olaylar yaanrken, Babakan Nihat Erim ar yorgunluu sebebiyle

grevinden istifa etmi, yeni hkmet kuruluncaya kadar Babakanla Milli Savunma
Bakan Ferit Melenin veklet etmesi uygun grlmtr.230
Deniz Gezmi ve arkadalarn kurtarmak iin yaplan son eylem ise uak
karma eylemi eklinde olmutur. inde mer nnnn de bulunduu THYnin
Boazii uan 61 yolcu ve 6 mrettebat Mehmet Ylmaz, Nihat Aydn, Sefer
imek ve Necdet Aka adndaki kiiler karmlardr. Ua karan 4 korsann ileri
srd artlar ise unlar olmutur:
Deniz Gezmi, Yusuf Aslan, Hseyin nan, Kamil Dede, Necmi Demir ve Ziya
Ylmazn derhal serbest braklarak Sofyaya gnderilmeleri
Btn Trkiyede ii snf zerindeki bask ve grev yasann kaldrlmasn
Kylnn 3 bin liraya kadar olan borlarnn aff
artlarn TRT araclyla yaymlanmasn istemilerdir.
steklerinin yerine getirilmemesi zerine, 28 saat sonra Bulgar makamlarna
teslim olarak yolcularn hepsini serbest brakmlardr.
Son eylemin de baarsz olmas neticesinde, T.C Anayasasn tayir, tebdil ve
ilga, TBMMni silahla, cebren skat ve komnist bir rejim kurmak sular sabit
grlerek lm cezasna mahkm edilen Deniz Gezmi, Yusuf Aslan ve Hseyin nan 6
Mays sabah 02.00-03.40 arasnda Cebecideki Sivil Kapal Cezaevinde idam
edilmilerdir.231
Tercman gazetesinde ise bu idamlara hakl bir grnm salayabilmek iin
anarist ifadesi kullanlarak habere ana sayfada u ekilde yer verilmitir: Anarist
Deniz Gezmi, Yusuf Aslan ve Hseyin nan hakkndaki hkm dn sabaha kar infaz
edildi. 3 anarist saat 01.25-03.25 arasnda Cebecideki sivil cezaevinin avlusunda idam
edildiler.232
Bu srada lkenin siyasi gndemi de gayet youndur. CHP Genel Bakanln
33 yl yrten smet nnden sonra yerine CHP Zonguldak Milletvekili Blent Ecevit
826 oyla partinin genel bakanlna seilmitir.233 Erimden sonra babakanlk
grevine atanan Milli Savunma Bakan Ferit Melenin bakanlnda 22 Mays 1972-10
230
231
232
233

Cumhuriyet, 5-6 Mays 1972.
Tercman, 7 Mays 1972.
Cumhuriyet, 15 Mays 1972.
72
Nisan 1973 arasnda yaklak 11 ay alan yeni hkmette 8 AP, 5 CHP, 2 MGP, 2
dardan, 1 kontenjan yesi yer almtr.234
2 Aralk 1972 gn ise, yeni Dernekler Kanunu kabul edilerek yrrle
girmitir. Bu kanuna gre dernekler resmi binalarda veya yksek okul ve fakltelerde
dernek merkez veya idarehane kuramayacak, ube aamayacaklard. Ayrca yksekokul
veya fakltelerde rencilerin dernek genel kurul toplants dzenlemeleri de
yasaklanmtr. Bundan iki gn sonra da 4 Aralk gn MTTB binas mhrlenmitir.235
Emniyet Genel Mdrl btesi zerinde hazrlanan raporda, skynetim
mahkemeleri tarafndan 1972 ylnda 893 kiinin eitli cezalara arptrld, 311
kiinin de beraat ettii belirtmitir. Rapora gre 1972 ylnda skynetim makamlarna
teslim edilen anarik olaylarla ilgili olarak 1068 kii askeri mahkemelerce tutuklanm,
118 kii de skynetim komutanlklarnca gzaltna alnmtr. Ayn raporda, 1972de
290 komnist faaliyet, 72 ar saclk, 19 blclk olaynn saptand, bu sulardan
dolay komnist faaliyetlerle ilgili 675, ar saclkla ilgili 475 ve blclkle ilgili 23
sann yakaland belirtilmitir.236
12 Mart sonras yarglamalarnda, baz parti yneticileri, yazarlar ve
gazetecilerde sulu bulunarak hkm giymilerdir. 17 Ekim 1972de Behice Boran ve
dier TP yneticileri 15er yl, 21 Ekimde Prof. Mmtaz Soysal 6 yl 8 ay hapse
mahkm olmu. 23 Aralkta Uur Mumcu, 26 Aralkta Fakir Baykurt mahkum
olmulardr. Bu arada 5 Kasmda smet nnnn CHPden istifa etmesiyle, CHPli
bakanlar da partiden ayrlm. 16 Kasmda da nn milletvekilliinden istifa ederek,
senatodaki grevine balamtr.237 Kasm 1972de anayasada yaplacak deiiklikleri
inceleyen partiler aras komisyon, Trkiye Cumhuriyetine ve ulusal btnle kar
ilenen sular yarglamak zere Devlet Gvenlik Mahkemelerinin kurulmasna karar
verdi. Bu mahkemeler ayn zamanda Meclis skynetimi uzatmad durumlarda,
skynetim
mahkemelerinin
yerini
alacakt.
Anayasann
be
maddesinin
deitirilmesiyle snf mcadelesi, demokratik haklarn savunulmas, ii snfnn

siyasal kavgaya katlmas rejime kar su sayld. Partiler skynetim mahkemelerinin
gzetimi altna sokularak, idari makamlara gazete ve dergileri kapama, yaynlar
yasaklama hakk tannd ve basn ile radyoya sansr konuldu. Dernekler Yasas
234
235
236
237
Hikmet zdemir, Siyasal Tarih (1960-1980), Trkiye Tarihi 4, 267 s.

73
rencilerin siyasal partilere girmelerini yasaklarken, niversiteler yasas da,

niversitelerin zerkliklerini kaldrarak, niversitelerin devletin gzetimi ve denetimi
altnda bulunduunu belirtti. TP kapatlarak yneticileri tutukland. Birok rgt
yesinin de tutuklanmas sonucu, THKO adl rgt de 1974 ylna kadar sessiz bir
dneme girmi oldu.238
Cumhurbakan Cevdet Sunayn grev sresi 1973 yl Mart aynn banda
sona ermesine ramen seimlerin balamasndan 25 gn sonra 6 Nisan 1973 gn Fahri
Korutrk,
Trkiyenin
altnc
cumhurbakan
seilebilmitir.
Korutrkn
cumhurbakan seilmesinin ardndan Ferit Melen hkmeti istifa etmitir.239 Yeni

Cumhurbakan Korutrk, hkmeti kurma yetkisini Naim Taluya vermi, Talu da AP
ve Cumhuriyet Gven Partisi ile (CGP) anlaarak 15 Nisan gn hkmeti
kurmutur.240
1972
yl
banda
niversitelerin
zerkliinin
kaldrlmasyla
denetim
salanmtr. 1750 sayl niversite Reformu Tasars 19 Haziranda mecliste kabul

edildikten sonra 20 Haziranda da Cumhuriyet Senatosunda kabul edilerek
kanunlamtr. Kanun ODT, Hacettepe niversitesi ve Karadeniz Teknik
niversitesini kapsam d brakmtr. Kanuna gre niversiteler zerk hale getirilmi;
ancak renim ve retim hrriyetlerinin tehlikeye dmesi halinde hkmetin
niversite idaresine el koyabilecei ancak bu el koyma kararn 48 saat iinde
TBMMnin onayna sunaca da karar altna alnmtr.241
238
239
240
241

Milliyet, 7-8 Nisan 1973.
Milliyet, 16 Nisan 1973.
Milliyet, 21 Haziran 1973.
74
III. BLM
1974-1980 YILLARI ARASI RENC HAREKETLER
1973 Ekiminde yaplan genel seimlerin sonrasnda 12 Mart rejimi sona erince
renciler yeni rgtlenmelere yneldiler. Bu dnemde kurulan derneklerin neredeyse
tmnn renci genliin sorunlarndan ok siyasal konularla uramas, bu rgtleri
silahl eylemlere srklemitir. Bu blmde, 12 Eylle kadar srecek olan genlik
eylemleri genellikle basn zerinden gidilerek ayrntl bir ekilde incelenecektir.
3.1. 1974-1980 YILLARI ARASI RENC HAREKETLERNN
BASINA YANSIMALARI
26 Eyll 1973 tarihinde skynetimin sona ermesi ile seimlerin yaplmasna
tekrar balanmtr. 14 Ekim 1973 gn yaplan seimleri Blent Ecevitin CHPsi 185
milletvekillii kazanarak birincilikle bitirmi, AP 148, MSP 49, DP 45 sandalye
kazanabilmitir. Ana muhalefet partisi lideri Sleyman Demirel yapt aklamada
Muhalefette kalacaz. diyerek Eceviti yalnz brakmtr.242 Bu durum hkmetin
kurulmasn zorlatrrken lkedeki siyasi belirsizlik niversitelerdeki iddet ortamn
harekete geirmitir.
Seim sonularnn aklanmasndan sonra, Trkiye yz gn akn bir sre
hkmet bunalm yaamtr. Seimler 14 Ekim 1973te yaplm, fakat CHP-MSP
koalisyonu ancak 7 ubat 1974 gn gvenoyu alabilmitir.243 CHP-MSP koalisyon
hkmetinin 235 gnlk yaamnda, haha ekim yasann kaldrlmas, Genel Af
Yasas ve Kbrs Bar Harekt dikkati eken konular olmutur. Kurulan bu hkmet
ancak 10 ay srm ve 16 Eyll 1974 gn koalisyonun dalmasyla sona ermitir.
3.1.1. 1974-1979 Yllar Aras renci Olaylar
12 Mart sonrasnda nemli lde hafifleyen ve birka terr-boykot hareketinin
dna kmayan niversite olaylar 1974 ylnda skynetimin sona ermesi zerine
tekrar iddetlenmeye balamtr. Bir hafta ierisinde Cumhuriyet gazetesinde yer alan
aadaki haberlere baknca durum daha iyi anlalacaktr:
242
243
Cumhuriyet, 17 Ekim 1973.

75
200 kiilik bir komando grubunun Topkapdaki Atatrk renci Yurduna gerekletirdikleri
baskn srasnda 3 kii yaraland. Gzaltna alnan 78 kii de adliyeye sevk edildi. Ertesi gn ise,
saldrya urayan renciler stanbul niversitesinin nnde bir saat kadar sren sessiz direnie
geerek son olaylar protesto ettiler, daha sonra da Atatrke sayg duruunda bulunup
daldlar.244 niversite ve yurtlarda srekli komandolarn basknna urayan stanbul
niversitesi rencileri, niversite bahesinde bir forum yaparak, komando saldrlarna kar
polisin, niversite ynetiminin bilerek seyirci kalmalarn eletirip olaylar protesto etmek amac
ile 3 gnlk derslere girmeme karar alarak niversiteyi terk ettiler. Bu kararn sonrasnda,
Atatrk renci Yurdunda kart grl renciler arasnda kan atmada 20den fazla
renci yaraland ve 46 renci gzaltna alnd.245
Genel Af Yasas, Millet Meclisinin 15 Mays 1974 tarihli toplantsnda, sa

partilerin istekleri dorultusunda kabul edildi. Genel Af Yasasnn Resmi gazetede ilan
edilmesinden sonra CHP milletvekilleri, dnce ve siyasi sulularn bazlarnn
(141,142nin) af kapsam dnda kalmasna ynelik Anayasa Mahkemesine
bavurmular. Mahkeme, 2.7.1974 tarihinde 4e kar 11 oyla 141 ve 142. maddeleri de
af kapsamna almasyla yaklak 5000e yakn siyasi sulu da genel aftan
yararlanmtr.246
1974 yl Temmuz ay balarnda Kbrs Rum Ynetimi lideri Makarios ile
Yunanistanda iktidarda bulunan Cunta idaresi arasnda meydana gelen gr
farkllklar giderek srtmeye dnm ve Cunta 15 Temmuz 1974 gn Makariosa
kar bir darbe yaptrarak, Kbrstaki Yunanl subaylar ve Eokaclarn yardmyla Nikos
Sampsonu devlet bakan ilan etmilerdir. Bu arada Kbrsta Rumlar arasnda ba
gsteren silahl atma, Kbrstaki Trkleri de etkilemeye balamtr.
Darbe haberinin alnmasyla durumu deerlendiren Trkiye, bunun Enosis iin
yaplan bir giriim olduunu, mevcut antlamalarn inendiini, bu nedenle garanti
antlamas gereince duruma mdahale edilmesi gerektiini dier garantr devletlerden
ngiltereye bildirmitir. 16-19 Temmuz 1974 gnleri yaplan youn diplomatik
faaliyetlerden sonu alnamaynca, adada bar korumak iin garantr devlet olarak
Trkiye harekta balam, 22 Temmuzda BM kontrolndeki kartmadan da sonu
alnamaynca, TSK 14 Austosta Bar Harektna tekrar balamtr. 6 gnlk sre
iinde Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinin snrlarn oluturan hat ele geirilmitir.247
244
245
Cumhuriyet, 9-10 Mays 1974.

Fahir Armaolu, 20.yy Siyasi Tarihi, stanbul, Alkm Yaynevi, 2004, 649-650-651 s.
246
247
76
Trkiyenin d politikasnda bu olaylar yaanrken, niversitelerde renciler

aras gerginlik ve atma ortam hz kazanarak artk sadece stanbul ve Ankarada
deil, Anadolunun dier illerinde de grlmekteydi. rnein, Sivas lk retmen
Okulunda komando olduklar iddia edilen bir gruba mensup renciler arasnda
kutuplama yznden kan sokak kavgas, okula sramtr. Yemekhanede balayan
kavga, okul iinde delloya dnm ve 200 kadar renci kazma krek ve ellerine
geirdikleri baltalarla meydan kavgasna balamlardr. Olaylara geen yl Tunceli
olaylarna kararak Sivasa srgn gelen rencilerin sebep olduklar ne srlm.
Olay esnasnda 4 renci yaralanm, emniyet kuvvetlerinin mdahalesiyle olay sona
ermitir.248 stanbulda ise, bir akademi ve 11 yksek okulda, devletletirilmi yksek
okullarn statsnn ve ynetmeliklerindeki baz hkmlerin deitirilmesini isteyen 35
bin kadar renci stanbuldaki akademilere bal yksek okullarda boykota girmitir.
Boykota
giden
okullarda
renciler,
eski
yksek
okullarn
geici
olarak
yrtlmemesini, ya ayr bir niversite olarak birletirilmelerini ya da halen bal

olduklar akademi veya niversite bnyesine alnmalarn, yksek okullarda renci
temsilcisi seebilmelerini istemilerdir. kinci istekleri ise btn yksek okullarda snf
geme sisteminin kaldrlarak ders geme sisteminin getirilmesini ve kendi
okullarndaki birok aksakln dzeltilmesini istemilerdir.
8 Kasm 1974 gn Trkiyeye gelecek olan ABD Dileri Bakan Kissingeri
protesto etmek amacyla, lke apnda protestolar balam. Bu protestolar srasnda
68.000 renci derslere girmeyerek boykot yapmtr. Boykota katlan ODT
rencileri ayrca zerk niversitenin salanabilmesi iin rektrn istifa etmesini de
istemitir. 249
Cumhuriyet gazetesinin haberine gre; 25 Kasm gn stanbul niversitesinin
iine girerek kaplar kapatan ve dier rencilerin niversiteye girmesine engel olmak
isteyen sa grl renciler, devrimci renciler tarafndan darya karlmtr. Bu
kez de sol grl renciler tarafndan kontrol altna alnan okula saclar
sokulmamtr. kan olaylarda 6 renci yaralanm, bunun zerine niversite ynetimi
okulu 3 gn kapatmtr.250 Bu olay Emeki dergisinde u ekilde yer almtr:
248
249
250

Cumhuriyet, 6-7-8 Kasm 1974.
Cumhuriyet, 26 Kasm 1974.
77
25 Kasm 1974 gn devrimci renciler .. Merkez binasnda toplanarak, Atatrk renci

Yurduna yaplan faist saldrlar protesto ettiler. niversite bahesinde toplanan silahl, sopal
sa grl renciler, devrimci rencilere saldrd. Dar atlan saldrganlar, Hrriyet
meydannda toplanarak, 40-50 kii olarak Aksaraya doru yryp Kahrolsun Ecevit
sloganlar atp Nide ve Sakarya yurtlarna saldrd. Olaylar srasnda yaralanan renciler oldu
ve niversite 3 gn kapatld.251
eitli niversite ve yksekokullarda boykot hareketleri ve atmalar devam

ederken Ege niversitesine bal faklte ve yksekokullarda da renciler derslere
girmemiler, lk ocaklarna bal olduklar bildirilen ve Milliyeti Trkiye diye
tempo tutan bir grup renci, niversite bahesinde kar gruptaki rencileri taa
tutmutur. Olay gvenlik kuvvetleri tarafndan daha fazla bymeden nlenmi, ancak
atma srasnda 6 renci yaralanmtr. stanbulda ise Yldz DMMA rencileri
yaptklar forum sonunda okuldaki antidemokratik uygulamann giderilmesi, vizelerin
devama gre verilmesi ve n artl derslerin kaldrlmas istekleriyle boykota
balamlar. Komando olduklar bildirilen bir grup renci boykot alanna girmek
isteyince olay kmtr. Dardaki ve ierideki renciler birbirlerini taa tutmulardr.
Kaplar tutan polis, boykotu rencileri dar kartm ve 5 kiiyi gzaltna almtr.
Olaylar nedeni ile toplanan Akademi Kurulu, okulu sresiz kapatmtr. Darafaka
Lisesinde de ders saatleri dnda kz ve erkek rencilerin birbirleriyle
grtrlmemesi ve Disiplin Kuruluna renci temsilcisi alnmay sebebiyle 150
kadar renci 24 saatlik alk grevi balatmtr. Darafaka Lisesi mdr Orhan
Nebiolu rencilerin yemeklerin bozuk oluu ve velilere bir grme salonu
ayrlmamasn ne srerek alk grevi yaptklarn sylemitir.252
niversite
ve
liselerde
durdurulamayan
renci
atmalar,
hkmet
deiiklikleri srasnda otorite boluundan da yararlanarak iyice hz kazanmtr.

Cumhurbakan Fahri Korutrk, lkeyi erken seimlere gtrecek yeni hkmeti
kurmak zere Kontenjan Senatr Ord. Prof. Sadi Irmak grevlendirmitir.253 Fakat
Sadi Irmakn gvenoyu alamamas zerine Trkiye tam drt ay gvenoyu alamam bir
hkmet tarafndan ynetilmitir. Siyasal hayattaki bu kark ortamda renci olaylar
da hareketlenmitir.254
251
Emeki, Ocak 1975, S 3, s. 102-103
252
Cumhuriyet, 28-29 Kasm 1974.

253
254
78
1974 sonlarnda sosyalist devrimci izgisinde, hem rencileri hem iileri

kapsamay hedefleyen Gen Sosyalistler Birlii (GSB) kuruldu. rgtn amac
tzklerinde u ekilde aklanmtr: GSB Dernei emeki ve renci genliin
gnll birlii olup, gen kuan ekonomik, sosyal, kltrel ve politik haklar iin
mcadele eder. Mevcut yasa yolundan mcadele ederek genliin temel demokratik
haklarnn gerekletirilmesi iin btn olanaklar kullanr. Sosyalist Genlik adl bir
dergi yaymlayan dernek, stanbul, Ankara ve zmirde rgtlenmitir.255
Yeni genlik rgtleri yaplanmaya balarken, daha nce kurulanlar ise
faaliyetlerine devam etmekteydi. Ankara DTCFde niversitelerdeki boykotu belirten
bildiri datanlar lk Ocaklar mensubu renciler engellemek isteyince kavga
km, fakat olay bymeden polis el koymutur. Ancak lk Oca mensubu
rencilerin polise olay balatanlarn ADYD mensuplar olduunu bildirmeleri
zerine polis ADYD aramak istemitir. Bu arada 36s kz olmak zere 250 renci
kan atmalarda gzaltna alnmtr.256 9 Aralk 1974te ADYD, DTCFde
gvenlik gleriyle att iin Ankara Skynetim Komutanl tarafndan
kapatlmtr. 257
19 Aralk 1974 tarihinde, YKD Ynetim Kurulu yesi ve stanbul Devlet
Mhendislik
ve
Mimarlk
Akademisi
rencisi
ahin
Aydn
baklanarak
ldrlmtr. ahin Aydnn ldrlmesi zerine stanbul niversitesi ve stanbul

Teknik niversitesinin sol grl rencileri yry yaparak lkc rencileri
knadklarn belirtmilerdir.258
1975 ylna gelindiinde ise renci olaylar ayn hzla devam etmitir.
Sleyman Demirelin 1975 yl banda kurduu 1. Milliyeti Cephe hkmeti
dneminde ba gsteren ekonomik kriz, ard ardna yaplan devalasyon ve zamlar
halkn ve bu arada niversite rencilerinin huzurunu bozmutur. ktisat Fakltesi
rencilerinden 8 kiilik bir grup, faklte dekan yardmcs ile kantin sorunu konusunda
grtkten sonra koridorda 20-30 kiilik bir grup komandonun saldrsna
uramlardr. renciler kaarak Tp Fakltesi dekannn odasna snmlardr.
Ancak bu arada Hukuk Fakltesindeki koridorda meydana gelen olaylarda Mehmet Ali
255
256
257
258

Mahmut Baknd, TKP ve Organize Genlik Hareketleri, s. 39
79
Eken ve Hseyin ahkul adl iki renci tabancayla, sa gruba mensup olduu bildirilen
Fikret Aknc adl bir renci ise bakla yaralanmtr.259
Hacettepe niversitesinde yaplan renci seimleri sonunda da, bir grup
komando okul dnda toplanarak Milliyeti Trkiye szleriyle toplu gsteriye
balamlardr. Olay yerinden gemekte olan H rencisi Ali Aslan srtndan
tabancayla ar ekilde, Gazetecilik Yksekokulu rencisi Hseyin Dalg ise
tabancayla bacandan yaralanmtr. SBF Genel Kurulu, fakltede giriilen son boykot
olaylarna ve renci sorunlarna deinen bir bildiri yaymlayarak, rencilerin boykota
son vermelerini istemitir. Bildiride, Fakltemizi oluturan renci, retim yeleri,
faklte kurullar ve dekanl birbirine kart unsurlar olarak grmek yanl bir
dncedir. Bunlar her bakmdan amalar ortak olan bir btnn paralardr.
denilmitir.260
Ocak aynda Ankarada Dil Tarih ve Corafya rencileri boykota giderek bir
bildiri yaynlamlardr. Olayn devam Emeki dergisinde u ekilde yer almtr:
Komandolarn bildiri datan rencilere saldrmas zerine kan atmada olaya mdahale
eden polis saldrganlar tutuklayacana devrimci rencilere saldrd. atma sonrasnda polis
ADYD de arama yapt. Dernekte bulunan 162 renciyi gzaltna ald. Askeri savclkta
tutuklama istemiyle skynetim mahkemesine sevk edilen 162 renci mahkemece serbest
brakld. Skynetim Komutanl rencilerin kitlev rgt ADYD kapatma karar ald.
Bu karar demokratik gler protesto ettiler.261
Dergide yer alan bu haberde, polisin tarafl hareket ettii ifade edilerek renciler
arasnda polise kar tepki oluturulmaya allmtr.
Emeki dergisinin ubat ayndaki saysnda; sac militanlarn Vatan Mimarlk
Mhendislik Akademisi kantininden hara istemeleri ve rencilerin direnmesi sonucu
istedikleri on bin liray alamaynca okul dnda pusu kurup devrimci rencilere kar
silahl saldrya getikleri, drt renciyi yaralayp, Kerim Yaman ldrdkleri haberi
yaynlanmtr. Gazete, zellikle TRTnin olaya bak asn eletirerek; bu cinayet
olayn daha ncekiler gibi Kart gruptan renciler arasnda kan atmada bir
renci
ldrld
cmlesiyle
halka
duyurduundan
kim
tarafndan
kimin
ldrldnn belli olmamasn, katille kurbann bir tutulduunu belirtmilerdir.262

259
260
261
262

Emeki, Ocak 1975, S 3, 104 s.
Emeki, ubat 1975, S 4, 3 s.
80
Yine ayn say ierisinde bu sefer sol basna kar taknlan tavrdan dem vurulmutur.
Polisin, Kvlcm dergisine baskn yapp, iki genci gizli rgt kurduklar gerekesiyle
krkar yl hapis cezasna arptrmas, Aydnlk dergisi basknnda ise polisin elli kiiyi
tutuklamas eletirilmitir.
Sol gre sahip renci Kerim Yamann ldrlmesi zerine 24 Ocak 1975
gn Yldz DMMA rencileri Hrriyet meydanna kadar iki saat yry
yapmlardr.263
Kerim
Yamann
cenazesi,
arkadalar
tarafndan
karlarak
niversiteye gtrlmtr. Olay knamak iin de toplanan binlerce renci sabaha

kadar arkadalarnn cenazesinin banda nbet tutmulardr. Olayla ilgili 32 kii
gzaltna alnm. stanbuldaki yksek okullar ve fakltelerde de olay knayan
toplantlar yaplm; Yldz Devlet Mimarlk ve Mhendislik Akademisindeki toplant
silahl bir grup komandonun basknna uram. stanbul niversitesi sresiz, DMMA
da 3 ubata kadar tatil edilmitir.264
11 Mart tarihinde, ABD Dileri Bakan Kissingerin Trkiyeye gelii
nedeniyle Ankarada bir grup renci Kzlayda toplanm, trafii keserek Kissingeri
ve Amerikay protesto ederek, emperyalizme ve faizme kar mcadele and
imilerdir. stanbul niversitesinde de renciler protestoda bulunmu. T renci
Birlii, Maka Maden Fakltesinde bir toplant dzenleyerek, bir gnlk derslere
girmeme karar almtr. Salondaki toplantdan sonra binann bahesinde toplanan
renciler eitli marlar syleyerek sloganlarla Kissingeri protesto etmilerdir.265
Daha ncede bahsedildii gibi, 28 Mart 1975te Adalet Partisi (AP), Milli
Selamet Partisi (MSP), Cumhuriyeti Gven Partisi (CGP) ve Milliyeti Hareket Partisi
(MHP) aralarnda Birinci Milliyeti Cephe diye adlandrlan hkmeti kurdular.
Hkmette 15 AP, 8 MSP, 4CGP ve 2 MHPli bakan bulunuyordu.266 Milliyeti Cephe
hkmeti dneminde de lkede renci olaylar hzla devam etmitir. 14 Nisanda
renciler aras kan atma srasnda bandan yaralanan Turizm ve Ticaret Yksek
Okulu rencisi Veli Yldrmn lm haberini duyan yzlerce gen sabaha kadar
hastane nnde nbet tutmu, leden sonra yaplan cenaze treninde, on binlerce
devrimci gen Bamsz Trkiye, Kahrolsun Amerika, Katil Sa Cephe eklinde
sloganlar atmtr. Halkn Sesi dergisinde, Veli Yldrmn cenaze treni, genliin 12
263
264
265
266
Emeki, ubat 1975, S 4, 99 s.

81
Marttan bu yana Ankarada yapt en byk anti-emperyalist ve anti-faist gsteri

haline geldi. ifadeleriyle belirtilmitir.267
Bu dnemde yksekretim kurumlarnda renci Temsilcileri Konseyi (TK)
uygulamasna gidilmi, ilk rneine de ODTde rastlanmtr. Nisan 1975te ODT
rencilerinin zerk-demokratik niversite istemiyle bu boykotu sekiz ay srdren
rgt, ODT-DERin yerine gemitir. TK, birimler temelinde srasyla snf, blm,
yurt, faklte temsilciler konseyi gibi kademeli bir mekanizmadan oluur. Her birimde
seilmi temsilciler, bal ana blmn temsilciler kurulunu oluturur. Bunun zerinde
de TK Yrtme Konseyi yer alr. Yrtme Konseyi de, koordinasyon ve organizasyon
greviyle ykmlyd. TK etkinliklerini 1981e kadar srdrmtr.268
Bu dnem ierisinde renciler arasnda konu ne olursa olsun, herhangi bir
hakszlk karsnda rgtlenmek ok olaan bir durumdu. Bu duruma bir rnek olarak;
emberlita Kz Yurdunda kalan renciler yurt lokantasn ileten ahsn yal bir
iiyi dvmesini protesto amacyla yemek boykotuna balamas verilebilir. stanbul
Teknik niversitesinde de renciler, ynetmelikle ilgili istekleri yerine getirilmedii
ve demokratik haklar tannmad iin 3 gnlk boykot yapmlardr.
niversite genlii, dier devletlerin ve Trk d politikasnn gndemini de
yakndan izleyip tepkisini gstermekten geri kalmamtr. 11 Nisan Cuma gn Irak
bykelisinin konuma yapmak zere SBFye gelii, devrimci genler tarafndan
protesto edilmi. Baas iktidar tarafndan Krt halknn katledilmesi, devrimci genliin
protestosuna sebep olmu. Genler Katil Baas Irk Baas Kahrolsun rklar,
Kahrolsun Faizm, Halklara zgrlk sloganlarn atarak, Krt halkna Trkiyeye
iltica hakk tannmasn istemilerdir. Devrimci Demokratik Kltr Dernei de, Irak da
Krtlere yaplan zulm protesto eden bir bildiri yaynlamtr.269
21 Nisan 1975te bir forum dzenleyen T rencileri, derginin tabiriyle, gerici
disiplin ynetmeliinin deimesini amalayan 11 talebi kabul etmilerdir. Forum
srasnda komandolar Takla binasn basmak istemi; ancak renciler tarafndan
durdurulmutur. Olaydan sonra dekanlar, okulu 1 gn sreyle kapattklarn ilan
etmiler, renciler ise gsteriler yaparak rektr kitle nnde tartmaya davet
etmilerdir. Okuldan kan rencileri, kapda panzerler karlam; Taksimde toplanan
267
Halkn Sesi, 15 Nisan 1975, S 1, s. 1
268

269
82
genler mcadelelerinin halkn mcadelesinin bir paras olduunu belirterek

dalmlardr.270
24 Nisan gn, stanbulda Fen Fakltesi ve site yurdunun komandolar
tarafndan baslmas zerine, site yurdu iilerinden Abdi Gnal bandan ald kurun
yarasyla lm; pek ok sayda renci kurun ve copla yaralanm 5i kz 324 renci
gzaltna alnmtr. Olaylar nedeniyle Fen ve Edebiyat Faklteleri 2 gn kapatlmtr.
Polisin site yurdunda kalan rencileri buradan kartmas ve gzaltna almasndan
sonra olaylar, Hrriyet Meydan, Caalolu ve Vilayet Konana kadar sram,
buralarda polisle, polisin davrann knayan renciler arasnda atma yaanm.
atmalar srasnda 11 polis yaralanmtr.271
Ankara genlii, 24 Nisanda yaanan stanbul olaylarn protesto amacyla 25
Nisan Cuma gn Siyasal Bilgiler, Hukuk, Hacettepe, Ykseli ve Gazi Eitimde
boykotlara balam. Siyasal Bilgiler Fakltesi nnde 2000 kiilik bir forum yaplm.
Polis boykot yapan genlere saldrnca, birok gen yaralanm ve tutuklanmtr.272 Bu
haberde ise polisin mdahalesi saldr olarak nitelendirilip toplumla polis kar karya
getirilmek istenmitir. Anadoluda yer alan dier niversitelerde de yaplan protestolar
sebebiyle, kapatma kararlar verilmitir. Diyarbakr Eitim Enstits, Diyarbakr Tp
Fakltesi ve Fen Fakltesi rencileri Abdi Gnelin sa grl renciler tarafndan
katlini protesto iin bir gnlk boykot karar alm, bunun zerine Eitim Enstits
yetkili kurulu, okulu bir gn iin kapatmtr.273
Protesto gsterileri sadece niversitelerle snrl kalmayp liselerde de etkili
olunca, polisin mdahalesi bu kurumlarda da kanlmaz olmutur. 14 Mays gn
Mamak Lisesinde renciler, sac rencilerin arkadalarna saldrmasn protesto
etmek ve can gvenliklerinin salanmasn istemek iin dersleri boykot etmilerdir.
Polis boykotu krarak yirmi renciyi gzaltna almtr.
Bu dnemde renciler zerinde salanmaya allan denetim, gazete, dergi ve
kitaplarda da salanmaya allmaktayd. rnein, o gnlerde Hasat Yaynlar
270
271

Halkn Sesi, 6 Mays 1975, S 4, s. 4
272
273
83
tarafndan karlan Leninin Genlik zerine adl kitab yasaklanm ve

toplatlmtr.274
rencilerin niversite kurulundan istekleri dnem dnem devam etse de, her
zaman olumlu sonulanmamtr. ODTde renciler, 14 Mays tarihli niversite
konseyi toplantsna u talepleri iletmilerdir:
Disiplin cezalar kaldrlmaldr. Rektrlk tarafndan okulun keyfi bir ekilde kapatlmasndan
doan kayplar giderilmeli, dnem uzatlmaldr. Okul hapishane durumundan karlmal,
jandarma basknna son verilmelidir.
Bu taleplerin niversite Konseyi toplantsnda reddedilmesi zerine, renciler boykota

balamlardr. Okula 2500 kadar jandarma gelerek, 16 renciyi tutuklamtr.
Rektrlk; bir genelge yaynlayarak bir kii bile gelse derslerin yaplacan ilan etmi,
derslere girmeyen rencilerin jandarmaya ihbar edilmesini istemitir. retim
yelerinin ise byk bir ounluu bu genelgeyi reddetmitir.275
ODTde 5 bin
kiinin katld yeni bir forum yapan renciler, rektrln gerekli gvenceyi
vermediini ne srerek boykotu srdrmeyi kararlatrmlardr. Boykotu srdrme
gerekeleri:
Disiplin cezalarnn siyasal bask arac olarak kullanlmayaca konusunda rektr bir teminat
vermemitir. Rektr, jandarmann niversiteden tam olarak gitmesi konusunda kesin bir ey
sylememektedir. Rektrlke yaplan smestr sresinin uzatlmas yeterli deildir. Smestr
sresi en az yaplan boykotlar sresi kadar olmaldr.
eklinde olmutur.276
lke iinde Rusya ve Amerikay protesto eden yry ve protesto

gsterilerinin bir yenisi de DGB tarafndan gerekletirilmitir. Ankara Tandoan
Meydannda 23 Austos Cumartesi gn dzenledikleri Bamsz Bloksuz Trkiye
Mitingi ve Yry ne katlan halk ve genlik 5000i bulmutur. Konumalardan
sonra balayan yry Kurtulu meydannda bamszlk and iildikten sonra son
bulmutur. 23 Austos gn Ege Devrimci Genlik Birliinin dzenledii bamszlk
yry ise saat 17.00de Basmane Meydannda balam. Halk ve genlik Ne
Amerika Ne Rusya Bamsz Trkiye, Kahrolsun Faistler, , Toprak, Hrriyet,
Faizme Nihayet diye haykrarak Cumhuriyet alanna gelip burada iki sper devlete
kar eitli konumalar yapmtr. Bir Amerikan bayra ve zerinde Sovyet Sosyalemperyalistleri yazl siyah bir bayrak yaklp zmirdeki yry ve mitingden sonra
274
275
Halkn Sesi, 3 Haziran 1975, S 8, s. 4

276
84
Amerikan Kltr Merkezi taa tutulmutur. 17 Austos Pazar akam Gaziantepte de

devrimci genler ehitler Abidesi nnde Amerikan bayra yakmlar ve Ne Amerika,
Ne Rusya diye bararak gsteri yapmlardr. Tarsusta ise, Mustafa Kemal antnn
nnde toplanan devrimci genler, Amerikan Bakan Ford ve Rus Bakan Brejnevin
resimlerinin bulunduu bayraklar yakmlardr.277 Halkn Sesi dergisi, stunlarnda yer
verdii bu haberler yoluyla genlik arasnda Amerika ve Rusya kartlnn artmakta
olduunu gstermeye almtr.
Ayn dergide, tiyatro oyuncularna uygulanan baskyla ilgili de bir haber
yaynlanmtr. Devrimci Ankara Sanat Tiyatrosu oyuncular Karamanda oynadklar
bir oyun dolaysyla gzaltna alnm. Aralarnda baroln oynad Endie filmiyle
Altn Portakal kazanan Erkan Ycelin de bulunduu DAST oyuncular, daha nce
Ankara Genlik Parknda Vatanda Hamdi, Abdlhamid ve Sleymana Kar adl
oyunu da oynamlardr. Bu oyun da MSPli Adalet Bakan Mftolunun ihbaryla
yasaklanmt. Devrimci Tiyatrocular Dernei olay protesto ederek, gzaltna
alnanlarn derhal serbest braklmasn istemi. DAST oyuncular Karaman halknn
toplad 40.000 lira kefaletin denmesi sonucu serbest braklmlardr.278 Ayn dergi,
sa grl tiyatrocularn oyununun engellenmesini ise hakl bularak u habere yer
vermitir:
Faist bir tiyatro oyununu oynamak iin Denizlinin Baklan ilesine gelen lk ocakllar halk
kovalamtr. Baklan ve Doalllar, burada faistlere oyun oynatmayz, diyerek faistlerin zerine
yrmlerdir. 279
Yurdun eitli yerlerindeki retim kurumlarnda yaanan boykotlar ve kart

grl rencilerin atmalar btn hzyla devam ederken, ayn gnn gazetesinde
birden fazla renci olaynn grlmesi, durumun vahametini gzler nne sermektedir.
stanbul Gazetecilik ve Halkla likiler Yksekokulunda boykota giden renciler,
ynetmelik maddelerinin renciler lehine deitirilmesini istemi. Ankarada TAya
bal Eczaclk Yksekokulunda kart grl renciler arasndaki kavgada 8 renci
gzaltna alnm. Keiren Lisesinde de, Ziraat Fakltesinden ve lk ocaklarndan
gelen komandolar kaplar tutarak, okulun pazartesiye kadar kapal olduunu bildirip
rencileri okula sokmamlardr. Gaziantep retmen Lisesinde de, kart grl
rencilerin tal-sopal kavgas srasnda renci yaralanm, yedi kii gzaltna
277
Halkn Sesi, 2 Eyll 1975, S 21, s. 5
278

279
85
alnmtr. Eskiehir Kimya Mhendislii Yksek Okulu rencileri de, okul idaresine
kar gnlk ihtar boykotunda bulunmulardr.280
niversite rencilerinin yan sra lise rencileri de ii haklarnn savunulmas
iin direni gerekletirmitir. Mesela, Gaziantep smet Paa Lisesi, Veli iilerinin
direniini desteklemek iin boykot yapmtr. Veli iilerinin iten atlan iki
arkadalarnn tekrar ie alnarak demokratik haklarnn elde edilmesi iin balattklar
direni, liseli rencilerin boykotlaryla btnlemi ve renciler kendi demokratik
haklarnn yan sra, atlan Veli iilerinin tekrar ie alnmasn ve direnii her ynyle
desteklediklerini bildirmilerdir. renciler 8 Mart gn isteklerinin yerine getirilmesi
amacyla 11 saat sreyle okulu ellerinde tutmular. kinci gnn sabah erken saatlerde
okul mdr ieriye 50ye yakn sivil polis alm, ayn gn saat 13.00te Gaziantepin
btn polisleri okulu sarmlardr. Derginin ifadesine gre polis, kzl erkekli rencileri
copla, silahla kyasya dvm; 100e yakn renciyi karakola gtrmtr.
ocuklarnn haksz yere dvlmesine ve bu tr hareketleri protesto etmek isteyen
veliler ve bir grup devrimci toplanm ve rencilerin serbest braklmasn
istemilerdir.281
Bu tarihlerde ender olarak grlen, retim sorunlarn dile getirmek iin
gerekletirilen eylemlerden biri Boazii niversitesinde yaanmtr. renciler
dzenledikleri forumda aldklar karar uyarnca sresiz boykota balamlardr.
Forumda, uygulanmakta olan not ve averaj sistemi ile hazrlk ve ara snflarnda
okuyan rencilerin sene sonu baarszlklarndan dolay okuldan atlmalarn
eletirmilerdir. 282
Sol basnn stunlarnda sk sk, saclarn polisle beraber hareket ettii yer
almaktayd. Buna benzer bir haber, Halkn Kurtuluu dergisinde, Atatrk Eitim
Enstitsnde 46 rencinin haksz yere tutukland u cmlelerle aklanmtr:
Okullar boykotta olduu iin 5 Mart 1976 gn polis, okula gelen fakat derse girmeyen bir
grup renciden 46sn polis karakolu olan giri kapsndaki odaya kapatp Fikirtepe
karakolunda sorguya ekti. Gece karldklar Kadky Adliyesi nbeti hkimliinde
aleyhlerinde hibir tank ve delil gsterilmedii halde dokuz faist komando rencinin ihbar ile
kanunsuz olarak tutuklandlar.
280
281
Halkn Kurtuluu, 2 ubat 1976, S 1, s. 4

282
86
Derginin ayn saysnda kan dier iki haber ise unlard:

stanbul Atatrk Eitim Enstits rencileri akademik-demokratik haklarnn gasp edilmesini
ve 46 arkadalarnn tutuklanmasn protesto etmek amacyla bir miting dzenledi. Miting
alannda, Akademi hakkmz, Ske ske alrz, Gerici eitime son, Srgnler durdurulsun,
46 arkadamz serbest braklsn, Faizme lm gibi pankartlar tayan 1000 civarnda
renci ve halk topland. Ayn ekilde Eme Lisesi rencileri de, okullarnda bir sreden beri
devam eden basklara tahammlleri kalmad gerekesiyle faist idareyi protesto ederek 8
Mart Pazartesi gn sresiz boykota balad. Okul mdrnn, sermaye evreleri ve faist
komandolarla ibirlii yaptn, yurtsever retmenleri srdn, retmen kadrosunun 60 kii
olmasna karn okullarnda 15 retmenin kaldn belirttiler.283
8 Nisan tarihinde de Ankara niversitesi SBFde lkcler ile solcular arasnda

atma km, site yurdundan gelen renciler okulun nndeki rencilere ate
amtr. Halkn Kurtuluu dergisinde olay u ekilde yer almtr:
Faist MCnin resmi ve sivil katil eteleri Ankarann eitli yksek okullarnda, yurtlarnda ve
Cemal Grsel Meydannda devrimcilere, yurtseverlere saldrd. Faist MC iktidarnn bombal,
otomatik tabancal eteleri, devrimcileri kurun yamuruna tutarak devrimciyi ldrdler.
Olaylarn, sabah saatlerinde bir sredir srdrdkleri boykotu kaldrarak derslere girmeye karar
veren siyasi bilgiler fakltesi rencilerine, okul karsnda mevzilenmi bir grup sac
rencinin saldrsyla balad. Bu srada Hakan Yurdakular adnda bir devrimci bana isabet
eden bir kurunla can verdi. Gerek vatandalar gerekse renci velileri, yaanmakta olan olaylara
kaytsz kalamayarak protesto gsterilerinde bulundu.
17 Nisan gn ise, derginin tabiriyle faist katliamlar protesto etmek iin

stanbul Barosu tarafndan Kan Dkmeye Son-Hukuka Sayg yry yaplmtr.
Yrye cppeleriyle katlan 600den fazla avukatn yan sra TB-DER, T-DER;
DGB ve dier demokratik kurululardan ve halktan drt bin kii katlmtr.
Beiktatan balayan yry Taksimde bitmitir. Yrye katlanlar yol boyunca
Faizme lm, Halka Hrriyet, Katil ktidar, lkeler Bamszlk, Milletler
Kurtulu,
Halklar
Devrim
stiyor,
Bamsz-Bloksuz
Trkiye
sloganlarn
atmlardr.284
Bireylerin birbirlerinin siyasi dncelerindeki farklla tahamml edemedii
bu yllarda, aslan afiler dolaysyla da olaylar km, hatta bu olaylar neticesinde
lenler
bile
olmutur.
rnein;
DMMAya
bal
Kadky
Mhendislik
Yksekokulunda komandolarn 1 Mays afilerinin aslmasn engellemeleri srasnda
283
284
Halkn Kurtuluu, 22 Mart 1976, S 8, s. 1-4-6-8

Halkn Kurtuluu, 26 Nisan 1976, S 12, s. 1
87
kan olay sonunda, birinci snf rencisi Mehmet Daba tabancayla vurulmu,
kaldrld Haydarpaa Numune Hastanesinde lmtr.285
Halkn Kurtuluu dergisinin 3 Mays tarihli saysnda, okullarda yaanan siyasi
basklarla ilgili yle bir habere yer verilmesi artan kutuplamalarn olumsuz
sonularn gzler nne sermektedir:
Akada lkretmen Okuluna, lkc Cafer Toksun mdr olarak getirilince, devrimci renci
ve retmenler zerinde bask yapmaya balad. Mustafa Demircan adl bir renci, ettte radyo
ald iin dvld ve karakola ekildi. Okulda, Cumhuriyet gibi gazetelerin okunmas
yasakland. lerici dergiler tayan renciler okuldan atldlar. Atatrk kesinin yerine Bozkurt
ve Ergenekon tablolar asld. Baz snflara Ulu Hakan Abdlhamidin resimleri asld. Mzik
derslerinde mehter marlar alnd. renciler buna kar knca faist retmenler tarafndan
dvldler. 286
1976 ylnn sonlarna doru sol grl renci derneklerini tek at altnda
toplayabilmek adna almalar yaplmtr. Ankarada kurulan AYD, stanbulda
kurulan YD ve Erzurumda kurulan EYD isimli derneklerin bir araya gelmesiyle
Eyll 1976da Devrimci Genlik Dernekleri Federasyonu (DGDF) kurulmutur.
rgtlenen renciler bir yandan gsterilere de devam ediyordu. 27 Eyll gn,
Ankara Tandoanda balayan ve Kurtulua kadar devam eden miting ve yrye
500.000 kiinin zerinde halk katlmtr. Dergide verilen habere gre:
Revizyonistler* tarafndan dzenlenen miting devrimcilerin mcadelesiyle emperyalizme
faizme ve sosyal faizme kar bir mcadele haline geldi. Tertip komitesi adna konuanlar
zgrlk, bar ve toplumsal ilerleme ve DGMlerin almamas paralelinde konutular. Miting
esnasnda alanda bulunan revizyonistlerle devrimciler arasnda slogan yznden yer yer ufak
tartmalar oldu. Miting ve yry boyunca devrimci sloganlar atld. Devrimcilerin devrim
andn imelerinden sonra yry dald. 287
Yukardaki haberde de grld gibi, sol gre sahip olanlarnda kendi ilerinde
blnmesi fraksiyon farkllamasna neden olmutur. Bu gruplar arasnda da zaman
zaman atmalar kmtr.288
285
286
287
*
288

Halkn Kurtuluu, 3 Mays 1976, S 13, s. 5
Halkn Kurtuluu, 4 Ekim 1976, S 25, s. 1
1945ten sonra Komnist Partiler tarafndan, dier Komnist Partilerin uygulamalarn eletirmek ve kendi
politika, program ya da doktrinlerine ynelik eletirilere kar kmak iin, olumsuz anlamda kullanlan bir terim
oldu. Marksist Dnce Szl, stanbul, letiim Yaynlar, 2005, 487 s.
Cumhuriyet, 29 Eyll 1976.
88
Cumhuriyet ve Halkn Kurtuluu gibi sol gre sahip gazete ve dergilerde yer
alan haberlere yer verdiimiz gibi, dnemin sa yaynlarndan biri olan Hergnde
kan haberleri de incelersek, sa gr erevesinde yazlan bu haberlerdeki farkllk
hemen gze arpacaktr. rnein, 7 Ekim tarihli u habere bakalm; Gaziantep Lisesi
nnde derslere girmek isteyenlere mani olmak isteyen solcu renciler, plik-
Sendikasnn militanlarnn da yardm ile olay kartnca 35 kii gzaltna alnd ve
okul gn sreyle kapatld. Ayn gn gazetede yer alan bir dier haberde ise, Ar
solcularn Elaz Alpay Pasajnda defterdarlk ve vergi dairesine yerletirdikleri
dinamit lokumuyla sebebiyet verdikleri patlamada binada byk bir hasar meydana
geldi cmlesiyle yaynlanmtr.289 9 Ekimde ise gazeteye: CHP, DGMye kar
knca anaristler mard; silahl solcular lm sayor. eklinde manet atmlardr.
Haberin devamnda ise Galatasaray Mhendislik Mimarlk Yksekokuluna patlayc
madde atldn, Pendikte milliyeti genlere saldran solcularn tabanca ile bir genci
yaraladklar yer almtr.
lk Ocaklar Dernei Genel Bakan Ali Batman dzenledii basn
toplantsnda ODT Rektr Prof. Dr. Ilgaz Alyanakn Maocularla Leninci solcular
arasndaki mcadeleye seyirci kaldn, niversite ktphanesinde Mao ve Kzl inle
ilgili sergiye izin verdiini belirterek, Ankara Tandoanda DGMye kar DSKin
dzenledii mitinge katlanlar ODT otobslerinin tadn ve buna bir son verilmesi
gerektiini sylemitir. Hergn gazetesinde ertesi gn kan; Solcular, lkc bir iiyi
daha vahice ldrd. manetiyle verilen haberde:
zmirin Bayrakl semtinde kahveye bildiri datmaya gelen komnistler herkese bildiriyi
vermek istediler. Ayn ekilde bildiriyi Miske bal Trkmensucat- Sendikas yesi ve Tari
plik Fabrikasnda alan Kamil Suncak adndaki lkc iiye de vermek isteyince, Kamil
Sancakn bildiriyi almamas zerine solcular tarafndan kurunlanarak ldrld.290
eklinde yer alan ifadelere bakldnda, sadece sol basnn deil, sa basnn da
kkrtc tabirler kulland grlmektedir.
Yukarda da bahsedildii gibi; Ankara, stanbul ve Erzurumdaki baz
yksekretim genlik derneklerinin birlemesiyle 1976nn Kasm aynda, Devrimci
Genlik Dernekleri Federasyonu (DGDF) kuruldu. Dev-Gen adn kullansalar da, 12
Mart ncesinin Dev-Genin den hem ileyi hem de izledii izgi ile ok farklydlar.
289
290
Hergn, 7 Ekim 1976.

Hergn, 9-10-11 Ekim 1976.
89
Kuruluundan ksa bir sre sonra blnm, 1978te Dev-Yol ve Dev- Sol ortaya
kmtr. 1973te kurulan stanbul Yksek renim Kltr Dernei (YKD) nden
YDe gei evresinde ayrlanlar 1977de Yurtsever Devrimci Genlik Dernekleri
Federasyonunu (YDGF) kurmu, Aralk 1978de skynetimin ilan edilmesiyle YDGF
ubeleri kapatlmtr.291
13 Ekim 1976 tarihinde, stanbul Teknik niversitesinde okumakta olan 1500
lkc renci, can gvenliklerinin bulunmadn, solcu militanlarn saldrlarnn
eitim ve retimi engellediini, renimi uzatma kararnn geri alnmasn ve zaman
harcanmadan imtihanlarn yaplmas gerektiini talep eden bir raporu gazetede
yaynlam,
bir suretini
de niversite senatosuna sunmak zere rektrle
vermilerdir.292 Ayn talepler erevesinde, Ankara Tandoan meydannda 13 Kasm

gn renim zgrl, Can Gvenlii mitingi ve yry 10.000e yakn
devrimcinin katlmasyla yaplm,
Devrimci Genlik Federasyonu tarafndan
tertiplenen miting, Samanpazar yoluyla yaplan ve Cemal Grsel Meydannda biten

yryle son bulmutur.293 Bu haberlerden de anlalaca zere, iki tarafnda kendini
madur durumda gsterme abas gzden kamamaktadr.
Cumhuriyet gazetesinin yl sonunda yaymlad bilanoya gre; 1976 ylnda
554 saldr gerekleirken 104 l, 1852 yaralanma meydana gelmi, 592 kii ise
tutuklanmtr.294 1977 ylnda ise yurdun drt bir yannda olaylar ayn hzla devam
etmitir. Gaziantep Atatrk Lisesi civarnda 7 Ocak gn ii Yaar atalban
ldrlmesi ile sonulanan olaylar, ertesi gn de devam etmi, aralarnda halktan da
kiilerin bulunduu renci topluluklar polisle atmtr. Olaylarda drt polis atlan
talarla, 3 yanda bir kz ocuu ile iki kii daha tabanca kurunuyla yaralanmlardr.
Gaziantepte yaanan bu olaylar zerine polis ve askeri ekipler olaanst gvenlik
nlemleri alm, sokaklara askeri panzerler kartlm, gvenlik kuvvetlerince 200
dolaynda renci ve sivil kii gzaltna alnmtr.295
Sol fraksiyon yaynlarndan biri olan Halkn Birlii dergisi stunlarnda,
niversite ve lise rencilerine okul idaresi tarafndan siyasi bask yapldna dair
haberler ska yer almaktayd. rnein, Atatrk Eitim Enstitsnde 1976-1977
291
292
Hergn, 14 Ekim 1976.

Halkn Kurtuluu, 22 Kasm 1976, S 32, s. 1
293
294
295
90
renim ylnda merkezi sistemle renci almak yerine snavla alm yapldndan
bahsedilmitir. Snavda ise Trke ile ilgili sorularn ktn, okulda sac renciler
tarafndan bask grdklerini, okul idaresinin ve polislerinde onlara kar msamahal
olduklarn belirtmilerdir. Bir dier haberde de, Malatya Endstri Meslek Lisesinde
de, sac basklar olduunu ve 300 kadar devrimci rencinin can gvenlii
olmamasndan dolay okuldan ayrld ifadelerine yer verilmitir.296
1977 ylnda iddet olaylarn ve nedenlerini aratrmak zere kurulan Senato
Aratrma Komisyonu bir rapor hazrlamtr. CHP Gaziantep Senatr Salih
Tanyerinin bakan bulunduu komisyonun raporunda; emniyet kuvvetlerinin olaylar
karsnda tarafsz davranmadn belirterek, Polisin tarafsz hareket etmedii lm
olaylarnda bir taraf himaye ettii ve umumiyetle balangta olaylara seyirci kald
stanbul Taksim, Kanl Pazar, Yldz Devlet Mhendislik Mimarlk Akademisi, Ankara
Kurtulu Meydan, Siyasal Bilgiler Fakltesi, Hacettepe ve Konya olaylarnda aka
gze arpmaktadr. denilmitir. Olaylarn balama tarihi olarak da Alpaslan Trkein
CKMPyi ele geirdii 1965 yl gsterilmekte, lk ocaklar ve Trkein tutumu
eletirilmektedir. 217 sayfadan oluan taslak rapor, Milliyeti Cephe Hkmetinin
kuruluundan sonraki olaylarla 1971-1974 yllar arasndaki olaylar da karlatrmakta,
1975-1976 yllarnda meydana gelen olaylarn 124nn lmle sonuland
kaydedilmektedir. Raporda Trkiyedeki ilk genlik olaynn 1968 ylnda lahiyat
Fakltesinde balad kaydedilmitir. Olaylarda ajanlarn ve ajan provokatrlerin grev
aldnn saptand bildirilmitir.297
Yaanan iddet olaylarnn lke ierisinde hz kazanarak lmlere sebebiyet
vermesinden dolay, genlik olaylarnn birer terr hareketi haline geldiini sylemek
yanl olmaz. Terr ise ierii olmayan soyut bir iddet deildir. iddet mevcut dzeni
belirli bir modele dntrmeyi amalar. Bu dinamizm asndan iddet sa terr veya
sol terr olarak ikiye ayrlr. Sa ve sol terrn birletikleri balca ortak nokta mevcut
liberal-demokratik dzene kar olmalardr. Kurulmas gereken yapnn ne olmas
gerektii sorunu ise ayrldklar nokta olmaktadr. Sol terrn amac, sadece siyasal
yapnn deimesi deil; bu yapnn temelindeki retim ilikilerinin de biimlenmesidir.
Bu adan sol iddet kendini devrimci eylem olarak isimlendirir. Buna karlk sa terr
sadece siyasi yap biimine kardr. iddetin var olduu lkelerin ounda bu iki terr
296
297
Halkn Birlii, 29 Mart 1977, s. 4

91
tr
birlikte
var
olmaktadr.
Etki-tepki
ilikisi
iinde
karlkl
byyp
genilemektedir.298
1977 ylnda gerekletirilen haziran ay seimleri; CHPnin 213, APnin 189,
MSPnin 24, MHPnin 16, CGPnin 3, DPnin 1, Bamszlarn 4 milletvekili
karmasyla sonulanmtr.299 Cumhurbakan Fahri Korutrk, seimden sonra en ok
milletvekili ile kan CHP Genel Bakan Blent Ecevite hkmeti kurma grevi
vermi; AP, MSP, MHP ve DP liderleriyle gren Ecevit, hepsinden koalisyon iin
olumsuz yant alnca bir aznlk hkmeti kurmutur. 3 Temmuzda hkmet gvenoyu
alamaynca Korutrk, Sleyman Demirele grev verir ve 2. MC diye adlandrlan APMSP-MHP koalisyonu kurulur. Gensoru ile drlen be aylk 2. MC dneminde,
saldrlarn boyutu daha da byyerek 155 kiinin ld grlmtr.300
Cumhuriyet gazetesinde renci ve iilere yneltilen komando saldrlarnn
retim yelerine kar da devam ettii belirtilerek Erzurum Atatrk niversitesi Fen
Fakltesi retim yelerinden Do. Dr. Orhan Yavuzun iki kiinin bakl saldrs
sonucu ldrlmesi zerine niversite evresinde geni gvenlik nlemleri alnarak,
niversitenin sresiz kapatld haberine yer verilmitir.301 Yine Cumhuriyet
gazetesinin haberine gre:
Genlik ve Spor Bakan Yksel akmur, komando eitimi yaplan genlik kamplarnn
faaliyetlerini durdurdu. zellikle cephe iktidar dneminde gelitirilen bir eit komando
kamplar durumundaki genlik kamplarnda, komandolar judo ve silah eitimi yapmakta,
buralarda eitim grenlerin saylar 10.000den 100.000e kadar deimekteydi. Yeme, ime,
yatma parasz olan bu kamplara Eitim Enstitleri ile retmen Okullarndan komando
renciler gitmekteydi.302
zellikle sol basnda kart grubu ifade iin ska kullanlan komando kavram, sa
grl rencilerin gittii bu genlik kamplarndan ve burada aldklar eitimden yola
klarak tretilmitir.
Ankarada 20 Kasm 1977 tarihinde, Halkn Yolu ve Halkn Birlii tarafndan
dzenlenen ve Halkn Kurtuluu taraftarlarnn da katld isizlii, pahall,
gecekondu ykm ve siyasi cinayetleri protesto miting ve yry dzenlenmi.
298
Nezih Demirkent, Trkiyede Terrn Boyutlar, Geliimi ve zm nerileri, Trkiyede Terr,

Gazeteciler Cemiyeti Yaynlar, Mays 1980, 51 s.
299

300
301
302
92
Halkn Kurtuluu gazetesinde polisin, miting gn basklarn iyice younlatrd,

miting alannda Krt Ulusu zerindeki Mill Zulme Son pankartn tayanlar ve
miting tertip komitesini gzaltna ald ifadelerine yer verilmitir.303 27 Aralk
tarihinde ise; Ankarada H retim yesi Dr. Yaln Sanalana sac renciler
tarafndan ate almtr. retim yelerine ynelik bu gibi saldrlarn artmas
sonucunda, 28 Aralk gn Cumhurbakan Fahri Korutrk Babakan Sleyman
Demireli uyararak niversite retim yelerine yaplan saldrlarn nlenmesi iin
hkmetin gerekli tedbirleri almasn ve tedbirler hakknda kendisine bilgi verilmesini
istemitir.304 Fakat iktidarn kaytszl, renci olaylarnn ve retim yesi
saldrlarnn katlanarak bymesine sebebiyet vermitir.
1977 ylnda liselerde devam eden olaylara, Halkn Birlii dergisi u ifadelerle
yer vermekteydi:
Vefa Lisesindeki faist saldrlara ve faist eitime kar Pertevniyal Lisesinde 1.12.1977
tarihinde bir gnlk boykot yapld. 2.12.1977de renciler, derslere girmek iin okula
geldiklerinde, faist idareyle polisin ibirlii sonucunda 10 devrimci rencinin okuldan
uzaklatrldn duydular. Bunun zerine ayn gn devrimci-yurtsever renciler dersleri
protesto ederek 1500 kiiyi akn bir kitleyle, okuldan Vefa Lisesine kadar yrmek istediler.
Fakat faist polis tarafndan, renci kitlelerinin yry engellendi. Polis, yurtsever
renciyi yakalayp I. ubeye gtrd.305
Haberden de anlalaca zere, fraksiyon basn temsil eden Halkn Birlii, sa

grlleri faist olarak niteleyip polisi de onlarn tarafnda grrken sol grlleri ise,
okula alnmayan yurtsever renciler olarak lanse etmeye alarak tarafn aka belli
etmektedir.
1977
yl
sonlarnda,
hkmetin
icraatlarndan memnun olmayan 11
milletvekilinin istifa etmesi sonucunda, 2. MCnin 29 Aralk 1977de gensoru sonucu

drlmesiyle, 3.Ecevit hkmetinde CHP, bamszlar ve tek DPli milletvekili Faruk
Skkandan oluan bir hkmet kurulmutur.306
1978 yl ise yine youn olaylarla balamtr. Aada 1978 yl balarnda
Halkn Birlii dergisinde yer alm birka habere yer verilerek, derginin olaylara bak
303
304
305
306
Halkn Kurtuluu, 5 Aralk 1977, S 85, s. 1

Halkn Birlii, 20 Aralk 1977, S 24, s. 4
93
as ve kulland ithamlardan da yola karak kart gruplar arasndaki ayrlklar daha

da sivriltmeye alt anlalacaktr:
Ankarann Maltepe semtinde devrimci rencilerin toplanarak okula gittii bir kahvenin polis
ve faist cinayet ebekelerinin el birliiyle bombalanmas sonucu Adnan ahingz ve Mustafa
Sar ehit oldu. ADMMA ve YO rencileri Hacettepe Hastanesine doru yrye geerek,
buradaki renci ve asistanlarla da birleerek faist terr ve katliam protesto etmek amacyla bir
forum dzenlediler.
17 Aralkta Balkesirde Halkn Kurtuluu taraftarlarnn dzenledii, Halkn Birlii ve Halkn
Yolu taraftarlarnn da katld miting ve yryte, isizlik, hayat pahall ve faist terr
protesto edildi. 1000-1500 kiinin katld miting ve yryte Kahrolsun komprador patron
aa devleti, Ne Amerika Ne Rusya Bamsz Demokratik Trkiye, Herkese , Kylye
Toprak, Halka Hrriyet, sizlie Pahalla Son, Gecekondu Yklmaz, Halk Bunu
Unutmaz, Birlik, Mcadele, Zafer sloganlar atld. Miting alannda Halkn Kurtuluu, Halkn
Yolu ve Halkn Birliinden kiilerin yaptklar konuma sonrasnda, devrim and iilerek miting
dzenli bir ekilde dald.307
Kadky Ticaret Lisesi rencileri komando, polis ve idare ibirlii ile yrtlen basklara
uramaktadr. Kantini igal eden komandolar imtihan kd dahi alnmasna engel olmakta,
snflara kadar girerek derste rencileri dvmektedirler. Okul klarnda kan rencilere
saldrp, muta ve zincirle dvmekle tehdit etmektedirler. Mdr ve polisin ise ikyetlere ilgisiz
kaldndan okul iindeki tm devrimciler yurtsever demokratlar birlemeli ve faist saldrlar
pskrtmeliyiz.
Gaziantepte 5 Ocak gn faistler tarafndan katledilen brahim iek yoldan Elbistandaki
cenaze treni anti-faist ve anti-sosyal-faist bir kitle gsterisi oldu. Halkn Birlii taraftar
proleter devrimciler nderliinde on saat gibi bir sre iinde 1000i akn kitle cenaze trenine
katlmak zere topland.308
25 Ocak gn Elbistan Lisesinde 3 devrimci dvld. Bu saldrlar krkleyenler ise mdr
ve mdr yardmcsdr. Devrimciler olaya seyirci kalmayp faistleri kovalad, fakat nlerine
kan polislerin devrimcilere sopayla saldrmaya balamalar zerine engellendiler.309
Eskiehirde 29 Ocak 1978 tarihinde proleter devrimcilerin nclnde

renim zgrl, i ve can gvenlii, yurtlardaki faist igale son miting ve
yry dzenlenmitir. Gazetenin sylemine gre miting ve yrye saylar binleri
bulan halk genlii ve emeki katld. Miting ncesinde proleter devrimciler 30.000e
yakn bildiri datp, 5000e yakn afi aslarak, ii snf, kyl ve halk genlii
arasnda youn bir propaganda srdrm. Miting alannda, tertip komitesi, Halkn
307
308
309
Halkn Birlii, 3 Ocak 1978, S 25, s. 2

Halkn Birlii, 14 ubat 1978, S 26
94
Kurtuluu, Halkn Kurtuluu Yolunda Genlik ve Lise-Der adna yaplan konumalarda,

renci yurtlarndaki faist igalin kalkmasn, renim zgrlnn, i ve can
gvenliinin
salanmasnn
ancak
halk
genliinin
aktif
mcadelesiyle
gerekleebileceini belirtmilerdir.310
lke
iindeki
genlik
kaynakl
hareketlilik
liselerde
de
kendisini
gstermekteydi. Halkn Birlii dergisinde yaymlanan habere gre; stanbul Sefaky

Lisesinde ocak ay iinde stanbulun dier liselerindeki bask ve saldrlar protesto
mahiyetinde okul knda liseli genlik bir yry dzenlemi. Protesto yrynde
Genlie Can Gvenlii, renim zgrl, Faist Mdr stifa , Kahrolsun
Faist Eitim, Yaasn Demokratik Lise Kavgamz, Okullarda Faist dare Polis
birliine Son sloganlar atlm. Polis genliin yryn engellemek isteyerek, 2
renciyi gzaltna almtr.311
Halkn Birlii dergisi yaymlad haberlerle toplum iinde polise kar bir
gvensizlik yaratmaya almtr. rnein; 2 Ocak 1978 gn banka soyguncusu
olduu iddiasyla Selahattin Doan adl bir vatandan stanbul Bahelievlerde polis
tarafndan ayandan kurunlanarak gzaltna alnd, bir ay sre ile srekli ikenceye
tabi tutulduktan sonra 6 ubatta ikence ile ldrld haberine yer verilmitir.
Selahattin Doann cenaze trenine katlan halka ise polisin hunharca saldrd,
kadnlarn yerlerde srklendii, birok kiinin ise yaraland ve gzaltna alnd bu
kkrtc tabirlerle ifade edilmitir.
Yine ayn dergide kan haberde, Krehir Eitim Enstitsne 1976-1977
dneminde 470 rencinin alnd, ounluunun ise MHP ve lk ocaklarndan kart
getirerek kayt olduklar belirtilmitir. Okulda rencilerin zorla faist seminerlere
gtrld, gitmeyenlerden ise para cezas alnmakta ve tekrar halinde dvlp tehdit
edildikleri ifadelerine de yer verilmitir.312 Halkn Kurtuluu dergisinde 1 Martta kan
haberde ise, stanbul niversitesinde merkez binann kaplarn tutan polisin
komandolar ieri alp devrimci rencileri almamas zerine atma kt ve birok
devrimci rencinin yaralandn ifade etmitir.313
niversitelerin sa ve sol gruplar tarafndan igali, Halkn Birlii dergisinde u keskin
ifadelerle yer almaya devam etmitir:
310
311
312
313
Halkn Kurtuluu, 13 ubat 1978.

Halkn Birlii, 14 ubat 1978.
Halkn Birlii, 28 ubat 1978, S 29, s. 3-14
Halkn Kurtuluu, 6 Mart 1978, S 98
95
Ankara niversitesi Di Hekimlii Fakltesi, okulun faistletirilmesi amacyla, faistlerin

youn olduu Beevler semtindeki henz ina halinde bulunan binaya tattrlmtr. Bu dnemin
bandan beri pek ok yurtsever renci dvlm, renimlerini srdrmeleri engellenmitir.
rencilerden zorla para alnmakta ve faist dergiler satn alnmaya zorlanmaktadr.314
Halkn Kurtuluunda ise; 16 Mart 1978 tarihinde Faistler, stanbul niversitesi

merkez binasndan toplu halde kan yurtsever, demokrat, devrimci rencilere bomba
ve silahlarla saldrarak yedi renciyi ldrdler, elliye yakn renciyi de yaraladlar
eklinde verilen olayn balamas dergide u ekilde yer almtr:
1 Martta niversitenin almasyla faist eteler stanbul Hukuk Fakltesini igal ettiler.
Devrimci renciler direni gsterince, faistler 16 Mart gn saat 10.20 sralarnda Hukuk
Fakltesinin 4 numaral amfisinde saldrya getiler. Olay srasnda faist polis, 4 renciyi
gzaltna ald.
Bu ifadelerden de anlalaca zere sa grl renciler ile polisler ayn taraf olarak
kabul edilip niversite igalinden ve kan atmalardan sorumlu tutulmutur. 16 Mart
Katliam olarak anlan bu olay, Ankarada dzenlenen eitli eylemlerle protesto
edilmitir. Ankara niversitesine bal faklte ve yksekokullarn devrimci rencileri
ile baz lise rencileri tarafndan 19 Martta Siyasal Bilgiler Fakltesi nnde bir miting
dzenlendi. Miting, Halkn Kurtuluu, Devrimci Yol, Kurtulu Sosyalist derginin ortak
karar ile gerekleti. Yaplan konumalardan sonra Hacettepe niversitesi merkez
binas nne kadar bir yry yaplarak, devrim and iildikten sonra miting sona
ermitir. Derginin haberine gre,
MHPli ve lk ocakl faist cinayet ebekelerinin giritikleri katliamn ardndan yurtsever
devrimci renciler Eczaclk Fakltesinde toplandlar. Buradan letme Fakltesine giden
renciler, saldry protesto eden konumalarn yapld bir forum dzenleyerek stanbul
niversitesi merkez binasn igal ettiler. Olayn duyulmasyla igale katlanlarn says ksa
zamanda 6000-7000e ulat. gal gerekletirildikten sonra Devrimci Yol, GD, Genlik Birlii
igal komitesini oluturdu. Halkn Kurtuluu, Halkn Birlii, Halkn Yolunun temsilcileri, iinde
GDnin yer ald bir komiteye katlmayacaklarn belirterek komitede yer almayp ayr bir
komite kurdular. gale katlan genler marlar syleyip faist katliam yeren sloganlar atarak
saat 19.00da btn siyasi gruplarn katld bir forum dzenlediler. Yurtsever ve devrimciler
btn bir gece boyunca eitli konularda seminerler verip marlar, trkler syleyip sloganlar
att. Yryn yaplaca gn stanbulun yksekokul ve liselerinden renciler stanbul
niversitesi merkez binasna gelmeye balayp Sirkeci istikametine kar yrye getiler.
314
Halkn Birlii, 14 Mart 1978, S 30, s. 7
96
Kortej, Adli Tp nne geldiinde, faist katiller tarafndan katledilen drt devrimcinin cenazesi
morgdan alnarak Sirkeciye kadar tand ve burada devrim and iildikten sonra dald.315
Gnmzde bu olaya ilikin gerekler ve asl sulular halen bilinememektedir.

16 Mart saldrsna ilikin 3 sann stanbul 6. Ar Ceza Mahkemesinde yargland
dava zaman am nedeniyle dm. Davay karara balayan mahkeme heyeti, sanklar
Mustafa Doan, Latif Akt ve zgn Ko hakknda, "16 Mart 1978'de bomba atarak ve
silahla tarayarak 7 kiiyi ldrmek ve tasarlayarak ldrmeye kalkmak" sularndan
eski TCK uyarnca alan kamu davasnda zamanam sresinin dolduunu gerekesi
ile dmesine karar vermiti. Adalet Bakanl, 16 Mart davasnn zaman amndan
dolay dmesiyle ilgili olarak, davaya bakan hkimlerin ihmali olup olmad
konusunu aratrmak iin grevlendirdii mfettiler "Hakimlerin ihmali var." tespiti
yapt. Bakanlk, sz konusu hakimlerin disiplin ynnde soruturulmas iin Hakim ve
Savclar Yksek Kuruluna (HSYK) bavurdu. HSYK, hakimlerin ihmali bulunduu
deerlendirmesine karar verirse, meslekten mene kadar eitli cezalar verebilecek.316
1978 ylnda ise; yurdun eitli illerinde hz kazanan renci olaylaryla ilgili
Halkn Birliinde u haberler yaynlanmtr:
23 Mart gecesi, Adana Mhendislik Yksekokulu rencilerinden Ali Osman Gevgili ve Gven
Bilgili, faistlerin kahpe kurunlarna hedef olarak hayatlarn kaybettiler. Cenazeler hastaneden
alndktan sonra, len rencilerin okuluna getirilip burada konumalar yaplarak okuldan
yryle havaalanna getirilip memleketlerine gnderildiler. Yry boyunca halk faizme,
sosyal faizme kar sloganlar att.
Yine Adana da, Halkn Birlii taraftar devrimciler tarafndan, dzenlenen siyasi
cinayetleri protesto mitinginde dergi, polisin halka saldrd ifadelerine yer vermi. Bu
saldrda polisin halkn zerine otomatik silahla ate ap onlarca kiiyi yaralad,
gzaltna alnanlardan 44nn daha sonra mahkeme tarafndan tutukland
belirtilmitir.317
lkenin iinde bulunduu kark ortam dolaysyla, retim yeleri ve
siyasilere dzenlenen suikastlar artmaktayd. rnein, APli Malatya Belediye Bakan
Hamid Fendolu, 17 Nisan 1978 gn evine gelen bombal paketin patlamas
sonucunda gelini ve torunuyla birlikte ld. Malatyada, bakan komnistler ldrd
315
316
317
Halkn Kurtuluu, 20 Mart 1978, S 100, s. 7

Radikal, 17 Mart 2009.
Halkn Birlii, 11 Nisan 1978, S 32, s. 4
97
sylentisinin yaylmas zerine, lkc ve tutucu gruplar 18 Nisan gn Alevilere ve

CHPlilere ait iyerlerine, Alevilerin oturduu mahallelere saldrdlar. TB-DER gibi
rgtlerin lokalleri tahrip edildi. 3 Alevi lise rencisi ldrld. Bunu izleyen gnlerde
Tokat, Mu, Elaz, Erzurum ve Idrda, CHPye ynelik saldrlar dzenlendi.318
Bu dnemde niversitelerde gerekleen bir baka saldr olay ise, Halkn
Kurtuluu dergisinde u ekilde yer almaktadr:
renciler Yldz DMMAdan karken postanenin nne gelen faistler bir el havaya ate edip
yaylm ateine baladlar. Hasan Okut, beynine isabet eden kurunla dt. ar 13
renci yaraland. Olaydan hemen sonra yarallar okula tand. renciler daha geceden gruplar
halinde okula geldiler. Sabah stanbul Yksekokul ve liselerinden genlik kitleleri Yldz
DMMAya geldi. leye doru Hasan Okut ve Mjdat elikyayn cenazeleri tekrar okula
getirildi. Olay sonras yaplan yrye 8 bin renci katld. Mit, Kontr-gerilla ve lk
Ocaklar Kapatlsn sloganlar atld.319
Ayn dergide yer alan bir dier haberde ise:

Trkiyenin birok yerinde yaplan eitli eylemlerle renci genlik, faist-feodal eitimi,
niversiteler aras seme snavn protesto etti. Giri snavlarnn kaldrlmasn ve herkese
parasz yksekretim hakknn salanmasn istedi. niversiteler aras seme snavlarnn
gerekletirildii 16 Haziran ncesinde ve sonrasnda yaplan gece, yry ve mitingler
Yurtsever Devrimci Genlik Dernekleri Federasyonunun (YDGF) nclnde ve onun at
Faist-Feodal Eitimi Protesto kampanyasnn bir paras olarak dzenlendi. 320
Sa basn da, devrimci gre sahip gazete ve dergileri kendi cephesinden

deerlendirerek, olaylara farkl bir yaklam sunuyordu. rnein u haber dikkat
ekicidir:
KP yanls olan Aydnlk Gazetesi, Trk Silahl Kuvvetlerini blmek ve birok subay MHP
ile ilgili gstermek iin Nasyonal Sosyalist Gen Subaylar eklinde bir yaz dizisine balad.
Birok subay karalad sebebiyle bu yayn Askeri Savclk ile stanbul Cumhuriyet Savcl
tarafndan soruturulmaya baland. Baz gvenlik mensuplarnn adlarn, adreslerini ve telefon
numaralarn yaynlamakta, bu yzden adlar yaynlananlar komnist militanlar tarafndan
kolayca tehdit edilmektedir.321
Ayn gazete ertesi gn: Kzl saldr sryor, dn de 4 ehit verildi. balyla verdii
haberde, iktidarn partizanca tutumundan cesaret alan komnist militanlarn stanbulun
Hasky semtinde daha nce hedef olarak belirledikleri MHP Beyolu ile eski sekreteri
318
319
320
321

Halkn Kurtuluu, 19 Haziran 1978, S 114, s. 1
Millet, 3 Ekim 1978.
98
Hsn Tepe ile bir lkcy ehit edip MHP Beyolu le Genlik Kollar bakan
Harun Terziyi de ar yaraladklar belirtilmitir.322
Buna karn Millet gazetesinde yer alan aadaki haberde ise, Pol-Derli
polislerle, gazetenin deyimiyle komnist rencilerin ibirlii ierisinde bulunduklar
ifade edilmitir.
Komnist rgt militanlarnn iledikleri iren cinayetlerin faillerini bulmayan POL-DERli
polisler ileri Bakanlndan aldklar emirlerle lkc rencilerin kald yurtlar basarak
hibir gereke gstermeden masum genleri gzaltna ald. Yurtlarda yaplan aramalarda hibir
su unsuru bulunmamasna ramen ok sayda renci, birinci ubeye gtrld. Yaplan
tahkikatta
rencilerin
gnderildiler.
hibirinin
aranmad
anlalnca,
renciler
tekrar
yurtlarna
323
Bu cmleler, kart gruplar birbirine drmekte fazlasyla etkili olmaktayd. Basnda

ve renciler arasnda bu ekimeler devam ederken, siyasi parti liderleri de bir yandan
kendi propagandalarn srdrmekteydi. MHP Genel Bakan Alparslan Trke,
partisinin Krkkale le Kongresindeki konumasnda;
Memleketimizin her zamankinden ok milli birlik ve beraberlie ihtiyac bulunduu ak bir
gerektir. D kaynaklardan beslenen tedhi hareketlerinin, blclk kkrtmalarnn ve mezhep
atmalarnn giderek Trk devletini ykma ve Trk devletini paralama noktasna ulatn
grmemek iin ancak gafil ya da hain olmak gerekir. 1978ler Trkiyesinin ar artlarnda
blclk hareketlerinin daha da younluk kazanmasnn en byk sebebi Ecevit iktidardr.
ktidar
ierisinde
blclkten
mahkum
olan
bakanlar
bulunmaktadr.
eklinde
dncelerini ifade etmitir.324

20 Ekim gn, T Elektrik Fakltesi Dekan ve eski rektrlerinden Ord. Prof.
Bedri Karafakiolu kurunlanarak ldrld. Halkn Kurtuluu bu olayn sulularn
faist caniler tabiriyle ifade etmitir. Prof. Bedri Karafakiolunun katliam haberi
zerine T rencileri, retim yeleri ve alanlar Taksim meydanna kadar bir
protesto yry yapmlardr.325 Millet gazetesinde ise bu olay u ekilde
yaynlanmtr:
Bakrky semtinde dn sabah T eski rektr Prof. Dr. Bedri Karafakiolu cadde ortasnda
kurunlanarak ldrld. Soldaki btn fraksiyonlarn atma alan olarak bilinen ve solcu
322
323
324
325

99
militanlarn terr havas estirdikleri Bakrky semtinde ilenen bu cinayetin failleri henz
bulunamad. 326
Amerikan Donanmalarndan sonra Rus sava gemilerinin de stanbul

Dolmabahe nne demirlemesi zerine proleter devrimcilerin nderliinde stanbulda
iki protesto gsterisi yapld. Gsterilerden birincisi, 17 Kasmda Karakyde yapld ve
gsteriye yzlerce devrimci gen katld. Saat 18 sralarnda Karakyde toplanan
devrimci genler Rus Sava Filosu lkemizden Defol, Ne Amerika Ne Rusya, Ne
Nato Ne Varova sloganlar ile yrye getiler. Bu srada Karaky Vapur skelesi
nnde bildiri datld. Vapur iskelesi nnde proleter devrimci bir kii konuma
yaparak btn emperyalistleri ve sosyal emperyalist sava filosunun geliini, yurtsever
devrimci genlik olarak protesto ettiklerini sylemitir.
kinci protesto gsterisi ise 18 Kasmda Sovyetler Birlii Konsolosluunun
nnde yapld. Tm PTT-DER toplantsndan kan bine yakn devrimci saat 17.30da
Tneldeki Sovyetler Birlii Konsolosluunun nnde toplanp bir siyah elenk
braktktan sonra anti-emperyalist sloganlarla Taksime kadar yrd. Ayrca Halkn
Kurtuluu imzas ile baslan binlerce afi ve bildiri halka datld.327 Devrimcilerin
gerekletirdii bu protesto mitingleri Millet gazetesinde u ekilde yer almtr:
in yanls kzl kurulular da dn tpk Rusular gibi saat 13te Beikta semtinde toplandlar.
Burada ok sayda iyerini tahrip eden ve halka saldran kzl militanlar Dolmabahe
istikametinde yrye getiler. Rus sava gemilerini protesto etmek ad altnda komnizm ve
in yanls sloganlar haykran Maonun uaklar leden sonra saat 14.30da Taksim
meydannda bir miting yaptlar. Yry ve miting srasnda gstericilerle gvenlik kuvvetleri
arasnda atmalar kt, yaralananlar oldu. 328
17 Kasmda stanbulda dzenlenen bir cenaze treni ise yine olayl gemi.
Derginin ifadeleriyle haber u ekilde verilmitir:
stanbul skdarda faist katiller tarafndan katledilen Aziz olak ve Muhsin Alkan adl iki
devrimci gencin cenaze trenini engellemek isteyen polis; 20 Kasm sabah cenaze trenine
katlmak isteyen halkn zerine saldrm, ate am, ok sayda devrimciyi gzaltna almtr.
stanbulun eitli semt ve okullarnda iki devrimci gencin katledilmesi olay toplant, yry ve
boykotlarla protesto edilmitir.329
326
327
328
329

Millet, 20 Kasm 1978.
100
1978 yl retim yelerine ynelik saldrlarn ve cinayetlerin de artt bir yl

olmutur. 7 Nisan 1978 gn Do.Dr. Server Tanilli evinin nnde lkc rencilerin
saldrsna urayarak fel olmutur. 11 Temmuz 1978 Hacettepe niversitesi retim
yelerinden Do. Dr. Bedrettin Cmert eiyle beraber otomobiline bindii srada lkc
renciler tarafndan ldrlmtr. Daha nce belirtildii gibi 29 Ekim 1978de
stanbul Bakrkyde T eski rektrlerinden Prof. Dr. Bedri Karafakiolu
ldrlmtr. 27 Aralk 1978 gn de Trabzonda lkc rencilerin silahl saldrs
sonucu KT retim yesi Prof. Dr. Necdet Bulut ldrlmtr.330 niversitelerde
reform talebi, boykot gibi eylemlerin yerini tamamen atmalar alm. niversiteler
adeta kurtarlm blgeler haline gelerek, sokaklar, mahalleler bile birer kurtarlm
blge ilan edilmitir.
3.1.1.1. Kahramanmara Olaylar (19-24 Aralk 1978)
19-24 Aralk 1978 tarihleri arasnda meydana gelmi olan Kahramanmara
olaylar, tarihimizin en ac hadiselerindendir. Gerekleen bu olaylarn balangc
Halkn Kurtuluu sayfalarna u cmlelerle tamtr:
1977 yaznda ETKO (Esir Trkleri Kurtarma Ordusu) ve TT (Trk ntikam Tugay) gibi gizli
faist rgtler Marata ortaya kt. 21 Aralk Perembe akam okullarndan kan iki retmen
Hac olak ve Mustafa Yzbaolu yol ortasnda drt faist komando tarafndan kuruna dizildi.
Hac olak olay yerinde ald 9 kurun yarasyla hemen ld. Mustafa Yzbaolu ise
yaralandktan 6 saat sonra hastanede ld. ki retmenin ldrlmesi Mara halk iinde tepkiye
yol at. 22 Aralk Cuma sabahndan itibaren ok sayda Maral hastane kapsnda toplanmaya
balad. Cenazeler trene katlmak iin bekleyen halka verilmiyordu. Saat 15.00te cenazeler
hastaneden dar karlabildi. 10 bin kiiyi aan topluluk dzgn sralar halinde cenaze
namaznn klnaca Ulu Camiiye doru yrye geti. Kortej birka yz metre daha
ilerleyince ta ve sopalarla faistler hcuma getiler, ksa bir sre sonra ise halkn zerine silah
skmaya baladlar. Katliamn balad ilk gn TRT l saysn 15-20 diye gsterirken say
yz oktan gemiti. Cumartesi gn btn ehir faist etelerin igali altndayd. Faistler
bastklar ev ve iyerlerini yamalyorlar daha sonra ev ve iyerlerini atee veriyorlard.
Dergi, daha sonraki saylarnda olaylarn seyrini ve sulularn sa grtekiler eklinde

gsterirken, cinayetler ilenirken atlan sloganlarn, Mslman Trkiye, Babu
Trke, Milliyeti Hareket vb. olduunu, MHP iareti olan dkkanlara
dokunulmadn, cinayet ebekelerinin en nnde MHPnin mahalli yneticileri, GD
ynetici ve yeleri, hatta baz resmi yetkililerin bulunduunu, TRTnin olaylar
330
Mahmut Baknd, 1970-1980 Yllar Aras Trkiyede niversite renci Olaylar, s. 105-106
101
devrimcilerin balattn ve srdrd biiminde verdiini, i ileri bakannn ise,

katliamn suunu ar sol sloganlar atan bir grubun zerine yktn belirtmilerdir.
Halkn Kurtuluu; Kahramanmara olaylarnn bir anda gelimediini 1978
Aralk ayna kadar hazrlklarn yapldn, olaylarn planl ve programl bir ekilde
gelitiini u satrlarla ifade etmitir:
Aslnda Kahramanmara olaynn bir yla yakn bir gemii var. Malatyada Hamit
Fendolunun ldrlmesine rastlayan gnlerde, Fendolunu ldren bombal posta paketinin
bir benzeri nisan aynn ortasnda bu kez Kahramanmarataki bir kiiye gnderildi. Ama posta
paketini almas gereken kii bulunamyor ve paket bir PTT grevlisinin elinde patlayarak
memurun lmne neden oluyor. Ayn gnlerde Kahramanmaran Yrkselim Mahallesinde
ok tannm bir Alevi dedesi 3 Nisan gn faistler tarafndan otomatik tfeklerle taranarak
ldrld. 81 yandaki Sabri zkann en byk zellii Mara ve evresindeki alevi halk
tarafndan ok sevilmesiydi. Ayn gn Maran en byk camisi Ulu Camii bombaland ve
MHPliler Snni halkn iinde Komnistler, Aleviler, Krtler camiyi bombalad, cenazelerimizi
kaldramyoruz, diye propagandaya hz verdiler. 331
Millet gazetesi stunlarnda ise, Kahramanmara olaylar farkl bir bak asyla
yansmtr:
Blc komnistlerin aylardr srdrdkleri kanl olaylar ve mezhep ayrlklarnn krklendii
Kahramanmara ilinde CHP eski senatrlerinden Hilmi Soydan ve 7 kii gpegndz
kurunlanarak ldrld. Kahramanmara Endstri Meslek Lisesi retmenlerinden Mustafa
Yzbaolu ile Hac olak okuldan kp evlerine giderken terristlerin saldrsna urayp
ldrldler. ldrlen iki retmenin cenazesini siyasi istismar vastas yapmak isteyen blc
militanlar bu arada halka saldrd. Komnistlerin tahrikleri sonucu cenazelerin kaldrlaca Ulu
Camii nnde toplanan 5 bin kiilik vatanda kitlesi ile solcu terristler arasnda kan atmada
halk baz solcu kiilere ait ok sayda iyerini tahrip etti. Kzl militanlar gsteri yapan binlerce
kiinin zerine otomatik silahlarla ate aarak ok saydaki yurtta katlettiler.332
Yine bu gazetenin haberine gre; TKP yanls iki retmenin GD ve Dev-Gen

militanlarnca ldrlmesinin, yze yakn yurttan can verdii Kahramanmara
olaylarna sebep olduu anlalm ve polisin grg tanklarnn ifadelerine dayanarak
on bir solcu militan aramaya balad belirtilmitir.333
25 Aralkta olaylar durulduunda 111 kiinin ld, saysz yaralnn
bulunduu, TP, CHP, TB-DER, POL-DER binalaryla 210 ev ve 70 iyerinin yaklp
331
332
333
Halkn Kurtuluu, 8 Ocak 1979, S 142, s. 7

Millet, 24-25 Aralk 1978.
Millet, 26 Aralk 1978.
102
ykld renildi. Durumun vahameti zerine Ecevit hkmeti 13 ilde skynetim ilan
etmek durumunda kald.334 Bu olaylar sonrasnda yurdun drt yanndaki okullar,
niversiteler ve cezaevlerinde protesto gsterileri yaplmtr.
3.1.2. 1979 Yl renci Olaylar
1979 ylnn ilk gsterilerinden biri 21 Ocak Pazar gn zmirde yapld. Miting
ve yryte binlerce emeki Skynetime Hayr diye haykrd. zmirli proleter
devrimcilerin tertipledii mitinge btn engelleme abalarna ramen 6 bini akn bir
topluluk katld. Devrimci Yol taraftarlarnn ve DEV-GEN yelerinin de katld
miting ve yryte halk, Skynetime Hayr, MHP, GD Kapatlsn,
Kontrgerilla datlsn sloganlarn att.335
Dnemin mcadeleci ruhu liselerde de can bulmutu. SYM klavuzunda teknik
liselerin 3. snfnda okuyup 4. snfa gitmekten vazgeerek, 3. snftan endstri meslek
lisesi mezunu olacaklarn, SSye girmek iin bavuramayacaklarn aklanmas
zerine, ANOD yesi teknik liseliler SSye girme haklarn almak iin kampanya
balattlar. Kampanya, ANOD taraftarlarnca imza toplanarak srdrld. Daha sonra
mektup ve telgraflarn bakanla gitmesiyle bakanlk suu SYMye ykmaya alt.
Her ilden gelen telgraflarn ve tepkilerin okluu karsnda da teknik liselerin SS
hakk geri verildi. Bu, bakanln yaynlad bir kararname ile akland.336 Liseli
genlerin
haklarn
koruyabilmek
iin
srdrdkleri
mcadelenin
lehlerine
sonulanmasyla olay sona ermitir.

YDGFnin kapatlmasnn ardndan ortaya kan tepkiler lkenin eitli
yerlerinde mitingler araclyla dile getirilmekteydi. 25 Mart gn Mazgirtte drt bin
kiinin katld mitingde YDGFnin kapatlmas, yeni bask yasalar ve zamlar protesto
edilmitir. Boluda da Genliin rgtlenme zgrl gasp edilemez, YDGF
almaldr mitingi yaplm. Polis, miting iin afileme yapan devrimcileri gzaltna
almtr. Kahvehanelerde toplantlar dzlenerek, 15 bin lira kadar halktan ba
toplanm. zmirde 8 Nisan gn dzenlenen bir miting ve yryle skynetim,
hayat pahall ve YDGFnin kapatlmas protesto edilmi. 3000 ii, emeki ve gencin
katld miting ve yry ayn zamanda NATOnun zmirde demirlemi bulunan
334
335
336

Halkn Kurtuluu, 29 Ocak 1979, S 145, s. 7
Halkn Kurtuluu Yolunda Genlik, 26 ubat 1979, S 148, s. 7
103
sava gemilerinin de protesto edildii bir gsteriye dnm. Kitle tarafndan

Kahrolsun Emperyalizm, Natoya Hayr sloganlar atlmtr. 337
1979 ylnn 1 Maysnda ise; zmirde devrimci ve emekilerin, miting alan
olan iskele meydanna doru dzenledikleri yrye Devrimci Yol, Halkn Kurtuluu,
Halkn Yolu ve Kurtulu taraftarlar da katldlar. Miting ve yry boyunca Bursa
YDGF folklor ekipleri eitli gsteriler yapt. Ortak devrim and iilerek, mitingde
Halkn Kurtuluu ve Devrimci Yol taraftarlar adna konumalar yapld. Enternasyonal
Mar sylendi. Miting ve yrye Halkn Birlii, Partizan, Dev-Sol gibi gruplarn
taraftarlar da katlm. Uakta, Balkesirde, Manisada, Bursada, Kayseride benzer
ekilde yaplan trenlere gazetelerde de yer verilmitir.338
Bu dnem ierisinde gerekletirilmekte olan eylemlerde, sol gruplarn zellikle
faist baskya son ifadesini kullanmalar sklkla rastlanlan bir durumdu. Ankarada
11 Ekim tarihinde Trkiye Devrimci Komnist Partisi (TDKP-) nderliinde,
gazetenin tabirine gre, faist diktatrl, skynetimi ve egemen snflarn basklarn
protesto etmek iin bir kitle eylemi dzenlenmitir. Ulus semtinde dzenlenen yasa d
eyleme 2500n zerinde devrimci katlm. Mitingin sona ermesinden sonra alanda
toplanan devrimciler and ierek dzenli bir ekilde miting alann terk ederek yrye
gemilerdir. Miting alan yaknnda toplanm olan polis ve jandarma kuvvetleriyle
devrimciler arasnda kan atma, bir devrimci ve bir polis lmne sebebiyet vermi.
12 Ekimde Beyolunda gerekletirilen gsteriye ise, ounluunu halk genliinin,
retmenlerin, belediye emekilerinin, memurlarn, mhendislerin, iilerin ve salk
emekilerin oluturduu 1000in zerinde kii katlmtr. Devrimciler nce saat 18de
Galatasarayda toplanarak Taksime doru yrye gemi. Bu srada, Faizme
lm, Halka Hrriyet, Seimleri Boykot Edelim, Skynetimde Skmeyecek,
Yaasn Sosyalizm, MHP, MT, Kontr-gerilla Datlsn vb. sloganlar atmlardr.
13 Ekimde gerekletirilen Alibeykydeki Anti-Faist Kitle Gsterisine, 1000
devrimci katlm. Gsterinin devam ettii srada gsteri alanna jandarmalar gelmitir.
Jandarmalarla devrimciler arasnda atma ksa da, sonrasnda devrimciler gsteriye
devam etmilerdir.339
337
338
339
Halkn Kurtuluu Yolunda Genlik, 16 Nisan 1979, S 155, s. 3

104
Devrimci Yol sanklarndan Engin Hkenin sylemine gre, 1979 ylnda

niversite retim yeleri saldrlara maruz kalm. 9 Eyll 1979da ukurova
niversitesi rektr yardmcs Prof. Dr. mit Yaar Doanay, 11 Eyll gn de Prof.
Dr. Fikret nsal renciler tarafndan vurularak ldrlmlerdir. 8 Aralk 1979da ise
stanbul niversitesi retim yesi Prof. Dr. Cavit Orhan Ttengil lkc renciler
tarafndan vurularak ldrlmtr. Yine Ankara niversitesi Fen Fakltesi retim
yelerinden Prof. Dr. Burhan Cahit nal, arabasna lkc renciler tarafndan
yerletirilen bombann patlamas sonucu yaralanm, Karadeniz Teknik niversitesi
retim yelerinden Do. Dr. Akn nalpn da niversitedeki odasna atlan bomba
patlam, ancak kurtulabilmitir.340
1979 ylnn Aralk ayndaki Ksmi Senato ve be milletvekillii iin yaplan ara
seimi Adalet Partisi byk bir ounlukla kazand. Bu durum zerine, Millet
Meclisinde en byk parti konumunda olmasna karn Blent Ecevit hkmetten istifa
etti. Sleyman Demirel, daha nce MCyi oluturan sa partilerin destei ile Adalet
Partisi aznlk hkmetini kurdu. Turgut zaln Babakanlk ve Devlet Planlama
Tekilat mstear olduu bu hkmette, bunalm ierisinde olan lke ekonomisi
karsnda alnan 24 Ocak 1980 ekonomik nlem kararlar hayli ar olmutur.341 24
Ocak Kararlar, devletin ekonomideki arlnn giderek azaltlmas ve serbest piyasa
ekonomisine geilmesini amalamtr. hracata arlk veren bir sanayileme, ihracata
dayal bir byme modeli benimsenmitir. Trk parasnn deerini koruma mevzuat
liberalletirilerek ekonomide dviz arznn arttrlmas hedeflenmitir.342
Sol gazetesinin srekli yazarlarndan Tevfik avdara gre; bireysel ve ynsal
terrle yldrma, Sleyman Demirelin kurduu AP aznlk hkmeti zamannda da
devam etmitir. ldrlen Nevehir eski milletvekili Zeki Tekinelin cenaze
merasiminde, Ecevit ve CHPlilere apraz ate alm. 1980in ilk yarsnda ise 50ye
yakn CHPli ynetici ldrlmtr. 27 Mays 1980de eski Gmrk ve Tekel Bakan,
MHPli Gn Sazakn ldrlmesiyle sa militanlarn saldrlar, eylemleri daha da
artm ve Kahramanmara olaynn bir benzeri orumda meydana gelmitir. Olaylar 1
Temmuzda Alevi mahallelerine dzenlenen saldrlarla balam. Halkn Begn
Sava dedii atmalarda Aleviler Miln Mahallesi ile evresine yerleerek
340
341
342
Adnan Mahiroullar, Cumhuriyetten Gnmze Trkiyede i Sendikacl, stanbul, Kitabevi Yaynlar,
2005, 283 s.
105
direnseler de, olaylarn sonucunda 50 insan lm, onlarca ev, iyeri tahrip edilmitir.
orum olaylarnn hemen arkasndan, 22 Temmuz 1980de Maden- Sendikas
bakan, DSK eski genel bakan Kemal Trkler ldrlm, yz binlerin katld bir
trenle gmlmtr.343
zellikle 1977den sonra Trkiyede hzla artmaya balayan anari ve terr
eylemleri, ekonomik istikrarszlk ve skntlar, Trk Silahl Kuvvetlerini lke
ynetimine el koymak zere harekete geirdi. Cumhurbakan Fahri Korutrkn grev
sresinin dolmasnn ardndan parlamentonun alt ay boyunca yeni cumhurbakann
seememesi ve 6 Eyll 1980de Konyada Milli Selamet Partisinin byk bir kitle
gsterisinde bulunmas gibi sebeplerle 12 Eyll 1980 sabah saat 04.30da Trk Silahl
Kuvvetleri adna okunan ilk bildiriyle, Silahl Kuvvetlerin devletin organlarnn
ilemedii gerekesiyle lke ynetimine el koyduu ilan edildi. Hemen ardndan btn
siyasal partiler ve iki sendika konfederasyonunun faaliyetleri durduruldu. Tm iktidar
Genelkurmay Bakan Orgeneral Kenan Evrenin bakan olduu Milli Gvenlik
Konseyinin elinde topland. MGK, darbeden bir hafta sonra emekli Amiral Blent
Ulusunun bakanlnda 27 yeli bir kabine atad.
Darbeden sonra ilk alt hafta iinde 11.500 kii tutukland. 1980 sonunda bu say
30.000e kt ve bir yl sonra yaplan tutuklama says 122.600 idi. Toplam olarak
darbeyi izleyen iki yl boyunca yaklak 3.600 idam cezas istendi, yarglamalar
sonunda bunlardan sadece 15i infaz edildi. 120si askeri valiler tarafndan, 40 MGK
tarafndan atanm olan 160 yeli Danma Meclisi 23 Ekim 1981de ilk kez topland.
Danma Meclisi Prof. Orhan Aldkatnn bakan olduu 15 yeli bir anayasa
komisyonu seti. Komisyonun hazrlad anayasa 1982de halk oylamasna sunuldu ve
% 91,4 evet oyuyla kabul edildi. Kenan Evren 7 yl sreyle cumhurbakanlna
getirildi. Eyll 1980den nce faal olan siyasetiler, on yl sreyle siyasetten men edildi.
Bundan sonra MGK tarafndan onaylanan parti kuruldu. Bunlar; emekli Orgeneral
Turgut Sunalpn liderliindeki Milliyeti Demokrasi Partisi, Necdet Calpin
liderliindeki Halk Parti, Turgut zaln liderliindeki Anavatan Partisi, 6 Kasm
1983te yaplan seimlere bu parti katlabildi ve oylarn % 45ini alan Anavatan
Partisi mecliste salt ounluu salad.344
343
344

Harun Bodur, Kronolojik 20.Yzyl Siyasi Tarihi, Ankara, alar Yaynlar, 2005, 696-697 s.
106
3.2. RENC HAREKETLERNN SEBEPLER

renciler, her biri bir toplumsal faaliyet olan, bilimin, tekniin, kltrn
edinilmesi, uygulanmas ve yeniden retilmesi fonksiyonunu yerine getirmek iin, bu
faaliyete zg kurumlar iinde yetien kiilerdir. Ksaca bilgi sreci diyeceimiz bu
faaliyet trnn asli elemanlar olmaya adaydrlar. Nasl raklk, ii olmann hazrlk,
balang evresi ise rencilik de bilim, teknik ve kltr eleman olmann hazrlk
dnemidir.345
TDGF genel bakanlarndan Erturul Krknn ifadesiyle, 1950lerde
balayp 1960larda geni boyutlara ulaan sosyal hareketlilikten genlik de
etkilenmitir. Trkiyede arlaan ekonomik koullar hzl sanayileme byk kentlerin
yannda gecekondulamay da getirerek genliin hzla politize olmasn salamtr. Bu
durumdan memnun olmayan, umutsuz ve istismara yatkn bu genler iddeti de ieren
radikal bir yaplanmaya kaymlardr. Marksist eylemci Krkye gre, sosyalizm iin
silahl mcadele fikrinin ortaya knn belli bal koulundan sz edilebilir:
Birincisi, ABD destekli sac, paramiliter gler ve bunlara kar koyma iradesi; ikincisi
sosyalist politik mcadelenin parlamenter yoldan baarya ulatrlamayacana dair
kabullerin yaygnlamas; ncs uluslararas komnist harekette dnya devrimi
asndan az gelimi yar gelimi lkelerdeki mcadeleye yaklamdan doan
tartmalardr.346 Trkiyedeki genlik hareketlerinin sebeplerine baktmzda, balca
nemli unsur olan, eitim kurumlarnn, lkenin bulunduu sosyo-ekonomik
durumun ve basn aralarnn etkisinden sz edebiliriz.
3.2.1. Eitim Kurumlarndan Kaynaklanan Sebepler
Pek ok lkede renci isyanlar niversite sorunlarndan balayp lke
apndaki sorunlara ve dzenin kendisine ynelmitir. Trkiyede de ayn ekilde
Eitimde frsat eitlii, her Trk gencine yksekretim kaplarnn almas, daha iyi
bir retim, yeterince kitap, laboratuar, ders ara gereleri, burs ve kredi sorunu,
rencilerin mediko-sosyal ihtiyalar karlanmaldr. sloganlaryla balayan ve
kamuoyuna masum renci istekleri olarak arz edilen direniler ksa bir zaman sonra
kapitalist dzen, mutlu aznlk, emein smrs, Marks, Lenin, Hoiminh, Mao gibi
sloganlarla ideolojik bir zemine kaymtr. niversitelerdeki atmalar, ayn snflar
345
346
mer Lainer, 12 Mart zerine, Birikim Dergisi, 8 Ekim 1975, s. 42

Erturul Krk, Trkiye Sosyalist Hareketine Silahl Mcadelenin Girii, Modern Trkiyede Siyasi
Dnce, 502-503 s.
107
paylaan, ayn hocalar dinleyen genleri birbirine drmtr. Binalar tahrip edilmi,
laboratuvarlar, ders ara ve gereleri imha edilmitir.347
Eitim konusunda dnemin en ok kullanlan sloganlar, Halka Dnk Eitim,
zel Okullarn Devletletirilmesi ve Eitimde Devrim olmakla birlikte, renci
talepleri ierisinde niversitelerde tam gn alma ilkesinin yerine getirilmesi de
grlmekteydi. niversiteler kanununun 31. maddesi niversite retim grevinden
baka retim yelerinin mesleklerine uygun olan bilim ve uzmanlklaryla ilgili serbest
ileri yapmalarna izin vermektedir. Fakat bu serbest almann 10 saati amamas
ngrlmtr. renciler bunun reddini tam gn alma artnn getirilmesi
gerektiini, yoksa hocalarn derse istedikleri vakit gelip istedikleri vakit gelmediklerini,
snavlar gereken zenle yapmadklarn, niversiteler kanununa gre renci ile haftada
iki saat grme sresinde yerlerinde bulunmadklarn, zel yksekokullardaki
tutumlaryla devlet niversitelerindeki tutumlarnn farkl olduu, fakltelere muntazam
devam etmedikleri, kalabalk snflarda kendileriyle gereken ilginin kurulamadn
iddia etmilerdir.348
Ayrca, niversitelerdeki geleneksizlik ile bilgi ve eitim yetersizlii,
rencilerin niversiteye, niversitenin retim kadrosuna ve niversitenin vaat ettii
gelecee olan mitleri sarsmaktadr. Byle olunca da rencilerde mesleklerine ve
gelecee emniyet duygusu zarar grmtr.
Trkiyede XIX. yzyl boyunca Bat ilmine yneli pek gelimemitir. Felsefe,
ekonomi-politik, XIX. yzyl Avrupasndaki her trl akmlar Avrupada kitaplk
raflarna kaldrlrken bu eserler ancak son zamanlarda dilimize aktarlmaya
balanmtr. Yazlnn zerinden 140-150 yl geen kitaplar, bizim genliimiz iin
yeni kabul edilmitir. Birinci Dnya Sava sonundaki ihtilallerin, inklaplarn, Leninin
Avrupada arivlerde yer almaya balayan ou polemik niteliindeki eserleri, dilimize
ge evrilmeye balanm. Bylece, ada Avrupann getii fikir yolu ile yaad
tecrbelerin takip edilebilecei dnlm; ama bunlarn hepsinin artlar hi bize
benzemeyen lkeleri anlatan eski grler olduu unutulmutur. Bu sebeple kitap
347 Mjgan Dericiolu, Eitim Asndan Yksek ve Ortaretimde Terr ve zm nerileri, Trkiyede
Terr-Abdi peki Semineri, 98 s.
348
108
hazinesindeki boluk da rencilerin rgtlenmelerindeki etkenlerden biri olarak nemli

bir yer arz etmitir.349
3.2.2. Sosyal ve Ekonomik Yapdan Kaynaklanan Sebepler:
Deien dnya dzeni iinde Trkiyenin endstrileme atlmlar ve kalknma
abalarnn beraberinde getirdii skntlar, 1965-1970 arasndaki hzl kalknma
temposu, 1970ten sonra kalknma hzndaki belirgin dmeden dolay meydana gelen
ekonomik dengesizlikler, enflasyondaki art, Trk parasnn i ve d piyasada
gsterdii deer kayb Trkiyenin bu dnemdeki sosyo-ekonomik skntlarnn
banda gelmektedir. Bu durum renci hareketlerinin iddetinin arttrmasna, alannn
genilemesine yol amtr.350
Artan ekonomik basklar karsnda iiler, DSK yneticilerinin eylem kararyla
15-16 Haziran 1970 gn stanbul ve zmitte gsteri dzenlemilerdir. DSK
nderliindeki bu ii olaylarnn iddete dnmesi zerine 17 Haziran gn
skynetim ilan edilmitir.351
1970 ylnda IMF nerileri dorultusunda anti-enflasyonist kriz nlemleri
alnm. AP hkmetinin alm olduu ekonomik nlemler paketi 10 Austos 1970
gn aklanmtr. Bir hafta gemeden de %25lik devalasyon olmutur. Pe pee
yaplan zamlarla elektrik, otobs, havagaz, PTT cretleri byk oranlarda
artrlmtr.352
Ekonomik sebeplerin yan sra, bireylerin bir siyasal gruba girmelerinin tek
sebebinin ideolojiden kaynakland da sylenemez. Ayn kiinin solcu militan olduu
gibi sac militan da olabilecek potansiyele sahip olmas yani kiilerin ait olduklar
siyasi gr ya da fraksiyonu semelerinde arkada evresi, rastlantlar gibi eitli
faktrlerin etkili olduu grlmektedir. Dou Ergilin yapt aratrmaya gre de
1970lerin Trkiyesinde Ankara Hapishanesinde bulunan militanlarn byk
ounluunun gen olduu, siyasal tutuklularn hemen hemen % 80i 25 yan altnda
iken, % 93nn ise 30 yan altnda olduu gzlenmitir. Tutuklanmadan nce
militanlarn
yaptklar
mesleklere
gelince,
ounluunun
renci
olduklar
anlalmaktadr. Ayrca sa veya sol militanlarn % 86,2si gibi byk bir ounluunun
349
350
351
352
evket Sreyya Aydemir, htilalin Mant, 7.bs, Remzi Kitabevi, 2000, 428 s.
Mjgan Dericiolu, Eitim Asndan Yksek ve Ortaretimde Terr ve zm nerileri, Trkiyede
Terr-Abdi peki Semineri, s. 98
Milliyet, 15-16 Haziran 1970.
Milliyet, 11 Austos 1970.
109
byk ehirler dnda domu ve kentsel g yaam olduklarn gstermektedir. Sol

militanlarn ounluunun babalarnn ii olduu, sac militanlarn ise babalarnn
ounluunun ifti, esnaf ve zanaatkr olduklar grlmektedir. ok ocuklu ve dar
gelirli ailelerden geldiklerini dnnce, genlerin kendilerine daha yaamlarnn
banda ok az olanak tanyan toplumsal sisteme ba kaldrmalar olaan
grlmelidir.353
Genlerin tad gelecek endiesi, niversite isyannn zamanla toplumsal
dzene kar ynelmesinde nemli bir belirleyici olmutur. Yeni i sahalarna
kendilerini ayarlayamayan ve klasik niversite hviyetini muhafazada direnen
fakltelerin mezunlarna kendi dallarnda alacak i alan bulamamas, baz faklte
dallarndaki talebelerin, imdiden kendi alanlarnda isizlie mahkum olduklarnn
uuru iinde olmalar, renci bunalmnn en nemli faktrlerinden biri olan
emniyetsizlik hissini oluturmutur.354
niversitede olaylarn sebepleri arasnda gelecek kaygs yer alsa da lise
dzeyinde de bu kayg niversiteye girememe kaygsna dnmektedir. statistik
verilere baktmzda niversitelerin yetersiz kald ve rencilerin ounun akta
kald grlmektedir.
Tablo 3.1. 1969-1972 yllar aras liseyi bitiren, SYM snavna katlan,
yksekrenime yeni kayt olan kii saysnn ve niversiteye girenlerin
bavuranlara oran
Yllar
Liseyi
Bitirenler
SYM Snavna
Katlanlar
Yksek renime
Yeni Kayt
1969-70
1970-71
1971-72
40.785
45.678
48.877
64.183
75.540
89.697
33.020
30.510
25.739
Girenlerin
Bavurulara
Oran %
51.4
51.4
25.8
Kaynak: Hayati Beirli, Trkiyede 1960-1971 Dneminde Genlik Hareketleri,

Hacettepe niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Ankara, 1998, 133 s.
Birok aratrmacya gre az gelimi lkelerde gerilimleri, atmalar ve
iddeti douran deiimler, salksz bir bymenin gstergeleri olmaktadr. Byle bir
353
354

110
durumda ekonomik karlar ve ztlamalar siyasallar; gerilimlere, atmalara ve

iddete yol aar, gruplar arasnda anlamazlklar kendini gsterir. lkemizde kylerden
kentlere gerekleen gler sonucu yaanan deiim, iddet hareketlerinin siyasi
olmaktan ok sosyolojik niteliini de gz nne sermektedir.355
1980li yllara gelirken, nfus patlamasna kar gerekli tedbirlerin yeterince
alnamamas, gayri safi milli haslann gelimi lkelere oranla ok dk seviyede
olmas, milli gelirin dalmndaki eitsizlik ve isizlik grlen ekonomik skntlar
arasndayd.356
Sosyo-ekonomik durumun bozukluu ile iddet ve terr olaylarnn artmas
arasndaki ilikiye ynelik aratrmann rakamsal sonular aadaki tabloda yer
almaktadr:
Tablo: 3.2. Sosyo-ekonomik durum ile iddet ve terr olaylarnda ldrlenlerin
saysna ilikin veriler
YILLAR
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
29,9
10,1
15,6
24,1
52,6
63,9
107,3
D Ak (Milyar $)
2,2
3,3
3,1
4,0
2,3
2,8
4,7
1 $ Karl TL
14
15
16,5
19
25
47
87
38,6
43,8
54,7
54,4
64,3
67,7
71,8
Byme Hz (%)
7,4
8,0
7,7
4,0
3,6
1,5
-0,6
ldrlenlerin Says
27
37
108
319
1095
1362
2206
Toptan Eya Fiyat

Endeksi
ve i Bulma Kur.
e Giremeyenler
355
356

Mjgan Dericiolu, Eitim Asndan Yksek ve Ortaretimde Terr ve zm nerileri, Trkiyede
Terr-Abdi peki Semineri, s. 105
111
Kaynak: Mahmut Baknd, 1970-1980 Yllar Aras Trkiyede niversite renci

Olaylar, Hacettepe niversitesi, Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi Enstits, Ankara,
2001, 48 s.
3.2.3. Basn Aralarndan Kaynaklanan Sebepler:
ve d politikada basn en nemli bask grubudur. Kamuoyunu oluturan en
nemli etmendir. Basn bir yandan kamuoyu oluturma gibi ilev grrken, dier
yandan da olumu olan grleri sergiler. Basnn nemi, haber kayna olmas
yannda d politika konularnda kamuoyu ve yneticiler arasnda arac olmasndan
kaynaklanr. Basnn kamuoyunun sesini duyurma fonksiyonu ayn zamanda sistemin
bir eit emniyet sbab niteliindedir. nk halktan gelen tepkiler saptanarak, devlet
aygtnn sorumlu birimlerine iletilir. Sosyalizmin gelimesi ile akm nderleri basn
aralar ile dnce ve kanlarn yayarak kamuoyu yaratmlardr. Bu kamuoyu
yaratclar iinde gazeteci ve yazarlar dnda politikaclar, eitimciler, sendikaclar ve
sol nderler yer almtr. D politikann saptanmas ve yrtlmesinde olumlu etkiler
daha ok rgtlenmi gruplar ve kanaat nderleri tarafndan oluturulmutur. Ancak
basn aralarn ellerinde bulunduran gruplarn haberleri kendi alglamalarna, ideolojik
bak alarna ve karlarna gre yaynladklar unutulmamaldr.357
Kitle letiim Aralar ve iddet konulu seminerde Prof. Dr. Oya Tokgz,
Trk Gazetelerinde Siyasal iddet hakknda yapt konumasnda u saptamalarda
bulunmutur: 1975-1980 yllar arasnda gazeteler gzden geirildiinde, hemen her gn
lm ve ldrme szcklerinin siyasal iddet hakkndaki haber metni ve haber
balklarnda yer ald sylenebilir. Gazetelerde bireylerin siyasi ideolojilerini
belirtebilmek iin sa, sol, lkc, faist, komnist, anarist, terrist,
militan szckleri ska kullanlmtr. Eylemciler hakknda detayl bilginin
verilmediini, sadece cezalandrldklar zaman gazetelerde yer aldn belirtmitir.358
iddeti yapan ve kullanan glerin grlerini temsil eden yaynlar ile normal
yaynlar birbirinden ayrmak gerekir. Fraksiyon basnn amac, esasen fiil iddetin
yaratt ortamda, propaganda yoluyla ortaya kan ylgnl glendirmek ve zm
yolu saylan modeli telkin etmektir. Bu tr basnn fonksiyonu, dorudan doruya fiil
iddet paralelinde toplumsal ortam yaratmaktr. iddeti etkin gstermek ve demokratik
357
358
Tlay Arpa, 1960-1975 Yllar Arasnda Sol Basnda Trk-ABD likileri, s. 49-50
Oya Tokgz, Trk Gazetelerinde Siyasal iddet, Kitle letiim Aralar ve iddet Semineri, stanbul, Hrriyet
Vakf Eitim Yaynlar, 1985, 44-45 s.
112
dzeni yklmas gereken bir dzen olarak gstermek amalanmtr. Buna karlk
normal basn iddeti desteklemedii gibi iddetin yaratmak istedii ortama ve bu ortam
iinde gerekletirilecek siyasi modele de sahip kmamaktadr. Buna karlk olaylar
iddeti veri biimiyle, dolayl olarak iddetin yaratmak istedii ortamn olumasna
istemeyerek yardmc olabilir. iddet hareketlerini byterek ve devleti bunun
karsnda aciz gstererek yaplan yayn, gerekte iddeti kullananlara yardm etmi
olur. Olaylardaki l ve yaral saysnn abartlmas, dzene kar yaplan gsterilerde
kalabaln bytlmesi, terrn belirli lde glenmesine sebebiyet vermitir.359
359
Nezih Demirkent, Basn ve Terr, Kitle letiim Aralar ve iddet Seminer Tutanaklar, 12 s.
113
IV. BLM
1970-1980 DNEM RETMEN VE HAREKETLER
1961 Anayasas erevesinde yaplan hukuksal dzenlemelerle, toplu szleme
ve grev hakkna sahip bir sendikal rgt kurma veya byle rgtlere ye olma hakk
iilere tannmtr. Dolaysyla kamu kesiminde memur olarak alanlar, toplumsal ve
iktisadi adan ii nitelii tasalar bile yasal adan ii saylmamalar halinde bu
hakkn kapsam dnda kalmaktadrlar. Memurlarn, iilerden farkl bir kategori olarak
dnlerek grev ve toplu szleme hakk dnda braklmalar, ii-memur ayrm
sorununa tartmal bir nitelik kazandrmtr.360
4.1. 1970-1980 YILLARI ARASI BALICA RETMEN
HAREKETLERNN BASINA YANSIMALARI
1960l yllarda kamu alanlar iinde zellikle retmenler rgtlenme
anlamnda faaldi. Trkiye retmen Dernekleri Milli Federasyonu tarafndan 20 ubat
1963 gn Ankarada dzenlenen Byk Eitim Mitingi, 292 retmen derneinin
destei ve 14 bin dolaynda retmenin katlmyla gerekletirildi.361
Sanayi iileriyle birlikte memur-retmen gibi dier alan kesimlerde de
sendikalama eilimleri glenmitir. Sendikal rgtlenme ve sosyal hareket yasa
altnda tutulmu bu cretli kesimi, dev boyutlu eylemlerle mevcut kstlamalar
zorlamaya balar. Ocak 1970te gerekleen dev katlml retmen grevi bunun arpc
bir gstergesidir.362 Ts ve lk-Senin ortak eylemi ile 15 Aralk 1969da balatlan drt
gnlk retmenler boykotu, yurt apnda geni yanklar uyandrd. 156.000 kiilik
retmenler ordusunun byk bir ounluu boykota hemen katld. Boykot btn
devrimci kurulular tarafndan desteklendi. AP iktidarnn valileri, emniyet mdrleri ve
mahalli AP tekilatlar yoluyla boykot krcl ynnde gsterdikleri abalar sonu
vermedi. Mill eitim bakannn radyoda savurduu tehditler, hkmetin radyoya
koyduu yayn yasa ve yer yer AP militanlarnn tertipleri sonu vermedi, retmenler
boykotlarn baar ile srdrdler. Halkn da geni desteini gren boykota Ts ve lkSen dnda kalan sendikasz retmenler de katld. Trkiye tarihinde ilk defa yurt
apnda bir direniin rneini veren retmenler boykotlarn bitirirlerken, bamszlk
360
361
362
Alpaslan Ikl, cretli Emek ve Sendikalama, Gei Srecinde Trkiye, s. 342

Yldrm Ko, Trkiyede i Snf ve Sendikaclk Hareketi Tarihi, 2. bs., stanbul, Kaynak Yaynlar, 2003,
181 s.
114
ve demokrasi yolunda mcadelelerini daha da younlatracaklarn kamuoyuna bir kez

daha duyurdular.363
Dnem ierisinde etkinlik gstermekte olan TS (Trkiye retmenler
Sendikas), yapt eylemlerle adn duyururken zaman zaman da saldrlara maruz
kalmtr. Aada, konuyla ilgili 1970 ve 71 yllarnda gazetelerde km iki olaya yer
verilmitir:
TS Ankara ubesi, Mill eitim bakanl nne siyah elenk koymak isteyince polislerle
atma kmtr. zerinde Biz Mustafa Kemalin retmenleri Milli Eitim Bakanln MEB
yapncaya kadar savaacaz. yazl siyah elengi getirenlerle bakanlk nnde bulunan polisler
duruma mdahale edince 5 retmen yakalanmtr.364
TS Eskiehir ubesine mehul ahslar tarafndan atlan dinamit olayn protesto iin, dn
1000 kadar retmen ve Dev-Gene bal genler sessiz yry yapmlardr. stiklal
Meydannda balayan yryte, Atatrk ve devrim ehitleri iin sayg duruunda bulunulmu
ve Pasif ktidar
Bamsz Trkiye diye barlmtr. Konumalarda, olayn devrimci
retmenlerin kiiliine yaplan bir saldr olduu belirtilmitir.365
12 Mart 1971 rejimiyle yurdun drt bucandaki 3500 TSl retmen balyoz
harektyla gzaltna alnd. TS yneticileri hakknda skynetim savclna TS
davas olarak dava ald. Anayasann 46. maddesinin deitirilmesiyle, sendikalarn
kapatlaca anlalnca 3 Eyll 1971 tarihinde Trkiye retmenler Birlii TB
kurulmutur. 1975te ad TB-DER (Tm retmenler Birleme ve Dayanma
Dernei) olmutur.366
12 Mart sonrasnda nemli ilk memur eylemi, 16 ubat 1975 gn TB-DER
tarafndan 52 ilde gerekletirilen Grevli, Toplu Szlemeli Sendika Hakk, Faizmi,
sizlii, Pahall Protesto Mitingleri idi. 6 Aralk 1975 gn TB-DER; memur
kymlar ve hayat pahalln protesto yrylerini, 13 Mart 1976 gn Ankarada
Tandoan Meydannda faist bask ve memur kymn protesto miting ve yryn
gerekletirdi.367 TB-DER Genel Bakan Ali Bozkurt, 27 Nisanda dzenledii basn
toplantsnda zellikle son gnlerdeki olaylarn renci ve retmen kesimi zerinde
363
364
365
366
367

Cumhuriyet, 10 Temmuz 1970.
Emeki, Ocak 1975, S 3, s. 71
Yldrm Ko, Trkiyede i Snf ve Sendikaclk Hareketi Tarihi, s. 186
115
younlatrldn, egemen evrelerin tezghladklar bu oyunlar karsnda tm

demokratik glerin en etkin mcadeleyi vereceine inandklarn belirtmitir.368
1976 ylnda Ankara Valilii, TB-DER Genel Merkezini Dernekler Yasasna
dayanarak kapatp arama yaptrmtr. Valilik, kapama gerekesi olarak, son yaplan
yrylerde siyasal nitelik bulunduunu ne srmtr. TB-DER Genel Sekreteri
mer Aslan, valiliin dernekleri kapatma yetkisi olduunu, ancak kesin kararn
mahkemede alnmas gerektiini, genel merkezin kapatlmas tm ubelerin de
kapatlmas anlamna geleceini bildirip kapatma kararna itiraz iin yasal yollara
bavuracaklarn aklamtr.369 6 Ekim tarihinde Dantay, TB-DERin kapatlmasna
ilikin Ankara Valiliinin kararn durdurmutur. 12 Ekim tarihinde de TB-DER
Genel Merkezi valiliin emriyle yeniden almtr.370
retmenlerin uradklar saldrlarla ilgili olarak Emeki dergisinde yer alan bir
haberde;
MC iktidara geldiinden beri, siyasi cinayetlerin ba hedefinin, ilerici, devrimci retmenlere
ynelmitir. Yzlerce retmen silahl etelerin saldrsna urad. Alt retmen siyasi
nedenlerden tr ldrlmtr. Hepsi de ilkokul retmeni olan, Murat Gktan Erdemlide,
Battal z Turgutluda, Hseyin Esen Sivasta, Hasan imek avatta kurunlanarak ya da
dvlerek ldrld. Son olarak ise TB-DER Adapazar ube sayman Hikmet Demir 4
Haziran 1975te ldrlm ve Adapazar TB-DER bakan Sedat Ege ar yaralanmtr.371
cmlelerine yer verilerek, iiler kadar retmenlerin de bask altnda olup iddete
maruz kaldklar anlatlmaya allmtr.
TB-DERli devrimci retmenler saldrlara kar derneklerini korumak iin 16
Ekim 1976 gn TB-DERe zgrlk mitingi dzenlediler. 2500 kiinin katld
mitingde retmen, renci Kymna Son, TB-DERe zgrlk, Gerici
Eitime Son, Faizme lm, Halka Hrriyet sloganlar atld.372
renci ve ii genlik arasndaki siyasi gr ayrlklar retmenler arasnda
da grlmekteydi. Bu sebeple retmen kurulular arasnda da bir ekime ortam
grlmekteydi. Adalet Partisi ve Milli Eitim Bakan Ali Naili Erdemin milliyeti
lkc retmenlerin kylerdeki grev yerlerinden bile alndn, byk ehirlerdeki
368
369
370
371
372

Emeki, Ekim 1975, S 12, s. 39
116
retmenlerin de pasif ve ilgisiz yerlere atandklarn iddia etmitir.373 lk-Birin

stanbul ubesinin ise, Fatih Blge toplants yaplrken solcularn bombal saldrsna
urad, olayda byk hasarn meydana geldii, amacn ise ieride bulunan yzden
fazla lkc retmenin ldrlmek istenmesi olduu belirtilmitir.374
lkedeki iddet hareketleri retmenlere de sram, Cumhuriyet gazetesinde:
Malatyada TB-DER yesi retmen Mehmet Ylmazn, bir grup komando
tarafndan bakla kalbinden vurularak ldrlmesiyle, MC hkmeti kurulduundan
beri ldrlen retmen says 8i buldu.375 eklinde yer alan haberle len retmen
saynn gittike artt ve bunun saclar tarafndan gerekletirildii iddia edilmitir.
5 ubat 1977de TB-DER, TM-DER, TTED tarafndan ortaklaa
dzenlenen ve 19 demokratik kurulu tarafndan desteklenen ekonomik ve demokratik
haklar miting ve yry yaplm ve on binlerce kii MC iktidarn, siyasal
cinayetleri protesto etmitir. Ancak bu srada karlkl sloganlar atan iki grup arasnda
olaylar km, 5i ar ok sayda kii eitli yerlerinden yaralanmtr.376
Bu kuruluun dzenledikleri miting srasnda kan olaylar nedeniyle Vali
Durmu Yaln, amalarndan saptklarn bu nedenle de 1630 sayl dernekler yasasna
dayanlarak bu derneklerin sresiz olarak kapatldn aklamtr. TB-DER Hukuk
Danman Halit elenk, kapatma kararndan sonra grlerini aklarken: Valinin bu
karar tamamen keyfi ve siyasal iktidarn isteinin yerine getirilmesinden ibarettir.
demi ve yrtmenin durdurulmas iin Dantaya bavuracan bildirmitir. Ayrca
meydana gelen olaylarn TB-DER, TM-DER, TTED ile ilgisi bulunmadn ve
olaylar dardan gelen bir grubun karttn sylemitir.377 Dantay 12. Dairesi,
Ankara Valiliince kapatlan TB-DER, TM-DER ve TTEDin, savunma
alnncaya kadar yrtmenin durdurulmasna karar vermitir.378
Bu tarihlerde gndemde olan bir baka olay ise, ODTde grevli 888 retim
yesinden 636snn 25 ubat tarihinde yaynladklar bir bildiri ile niversite konseyine
danmadan rektrle yaplan atamay knamas olmutur. retim yeleri; niversite
373
374
375
376
377
378
Hergn, 3 Kasm 1976.

Hergn, 23 Kasm 1976.
117
konseyinin, btn fakltelerin ve hazrlk okul genel kurullarnn Prof. Hasan Tan
grevi brakmaya aran kararlar desteklediklerini bildirmilerdir.379
i snfnn 20 Marttaki 2 saatlik genel siyasi grevine, retmen kitleleri de
btn lke apnda en geni bir ekilde katldlar. Okullarnda 20 Mart Pazartesi sabah
saat 8-10 aras derslere girmeyen retmenler, rencilerle birlikte forumlar ve eitli
toplantlar dzenleyerek, kendi tabirleriyle faist katliamlar ve faist diktatrlkleri
protesto ettiler.380
1978in Temmuz ay ierisinde bir haftada sadece stanbulda 3 eitim enstits
retmeni silahl saldrya uram. Atatrk Eitim Enstits Mdr Muavini Fahrettin
Ylmaz ldrlm. Ertesi gn yine ayn okulun grafik retmeni Cuma Ocakl ar
yaralanmtr. 10 Temmuz 1978 gn Ortaky Eitim Enstits Mdr Muavini
brahim Osmanolu otobste vurulurken, Ankarada Do. Bedrettin Cmert ve eine
ate alm, Bedrettin Cmert hemen lrken kars da ar yaralanmtr.
Halkn Birlii dergisi ise, retmen saldrlarna ilikin u aklamalarda
bulunmutur:
zellikle Eitim Enstits retmen ve yneticilerine yneltilen bu faist saldrlar zel bir
anlam tamaktadr. Eitim enstitleri faistler iin iki bakmdan nem tayordu. Bu okullar
retmen yetitirdiklerinden, eitim kadrosunu tamamen faistletirmeye yneldiler. Bylece
ilkokuldan niversiteye gelinceye kadar rencileri faist artlandrma altna almay planladlar.
kinci olarak, Eitim enstitleri ok yaygnd ve MEBe balyd. Bu okullarn retmen ve
ynetici kadrosunu dzenleyip, faist militanlar okullara doldurduklarnda polisinde desteini
salayarak bu okullar faist sleri haline dntrmek mmknd.381
7 Kasm 1978 tarihinde, . retim yesi Prof. Karafakiolu ldrlmtr. Halkn

Birlii dergisi, olayn sorumlusunu saclar olarak gsterirken yaplan cenaze trenini
u cmlelerle ifade etmitir:
Prof. Karafakiolunun cenaze trenine katlan onbinlerce kii hep bir azdan faist katiller
bulunsun, hesap sorulsun diye haykrarak isteklerini dile getirmilerdir. Devrimci kitleler, cenaze
trenini anti-faist bir gsteriye dntrmlerdir.382
379
380
381
382

Halkn Kurtuluu, 3 Nisan 1978, S 102, s. 3
Halkn Birlii, 18 Temmuz 1978, S 39, s. 5
Halkn Birlii, 7 Kasm 1978, S 48, s. 3
118
retmenler de kendi haklarn savunabilmek ve taleplerini toplu halde dile

getirebilmek iin rgtlenirken, bu rgtler iinde phesiz sesini en fazla duyurabilen
TB-DER olmutur.
4.1.1. TB-DER (Tm retmenler Birleme ve Dayanma Dernei)
Eitim ikolunda ilk kurulan Trkiye retmenler Sendikas (TS) resmi
kaytlara gre 10.7.1965 gn kurulmutur. ki gn sonra da Trkiye lkokul
retmenleri Sendikas (LKSEN) kurulmutur. TS, retmenin uyandrma ilevini
temel bir grev olarak benimsemiti.
TS yneticileri tarafndan 3 Eyll 1971 gn Trkiye retmenler Birlii
(TB) kuruldu. Birlik szcne taklan ileri Bakanl tzn onaylamaynca
rgtn ad 23 Kasm 1971de TB-DERe dntrld. TB-DERin kendi kendine
rettii hizmetler, daha ok yayn ve toplantlard. TB-DER, iki eit sreli yayn
kard. Birincisi rgtn adn tayan TB gazetesi olup say ktktan sonra
bltene dnt. Blten, 7. saydan balayarak TB-DER adn ald ve 106 say byle
ktktan sonra ayn adla gazeteye dnt. TB-DERin ikinci sreli yayn, ilk says
Aralk 1975te, son says Aralk 1976-Ocak 1977de kan Yeni Toplum dergisidir.383
TB-DER, rgtlenmeye nem veren bir kurulu olarak, ube saysn ve onun
paralelinde ye saysn arttrabilmitir. Aadaki tabloda da grlecei zere, tam
salam
verilere
ulalamad
gibi
ortalama
rakamlarla
retmenlerin
rgtlenmelerindeki art gsterilmeye allmtr.

Tablo: 4.1. TB- DERin 1971-1980 Yllar Arasndaki ube ve ye Says
383
Tarihler
ube Says
ye Says
23 Kasm 1971
160
Temmuz 1972
280
Temmuz 1973
324
Temmuz 1974
490
Haziran 1975
590
100.000 civarnda
Temmuz 1976
610
120.000
Austos 1978
569
160.000 civarnda
Eyll 1980
670
200.000
Niyazi Altunya, Trkiyede retmen rgtlenmesi (1908-1998) Ankara, rn Yaynlar, 1998, 135 s.
119
Kaynak: Niyazi Altunya, Trkiyede retmen rgtlenmesi (1908-1998) Ankara,

rn Yaynlar, 1998, 129 s.
4.2. 1970-1980 YILLARI ARASI BALICA HAREKETLERNN
BASINA YANSIMALARI
iler, kendilerine zg meslek ve politika rgtleri kurmak, grev yapmak,
alma sresini azaltp creti ykseltmek, kendileriyle ve giderek memleketin z
karlaryla ilgili konularda sz ve karar sahibi olmak yolunda aralara bavurmulardr.
Bu nedenle ii hareketleri, ii snfnn genel karlarn ve iilerin ekonomik ve
politik smrden kurtulma mcadelelerini tmyle kapsamaktadr.384
27 Maysn getirdii 61 anayasas; sosyal adalet, insanlk onuruna yakr bir
hayat, adaletli cret ve genellikle birok siyasi partinin o gne kadar vaat edip de
vermedii birok haklar tanyan devrimci bir anayasayd. Bu sebeple 1960lar iiler
iin geni rgtlenme haklar ve neredeyse tam bir dnce zgrlyle Trkiyede
allmam bir zgrlk atmosferi salamt.
14 Mays 1950de ilk kez seimle iktidar deiti. DP ii ve sendikaclara da
birok vaatler vermi olarak hkmeti kurdu; ama on yllk iktidar boyunca szn
tutmad. i sendikalarnn siyasi partilerle, zellikle iktidardaki ve iktidara aday siyasi
partilerle ilikileri bu dnemde de srd.385
kinci Dnya Savandan sonra Trkiyede sendikalar ortaya km, 1952de
sendika konfederasyonu TRK- kurulmutu. Anayasa ve sonraki i kanunlar
sendikalara grev hakk tanmt. 1961den sonra sendikal ii says hzla artm,
1965te toplam 360 binden fazla yeye ulamt. Ancak bu saysal artn yannda
gzlenen nemli bir gelime de sendikalarn ideolojik ayrlklar yznden
blnmesiydi. Ekim 1966da stanbul Paabahe Cam Fabrikasndaki grevden sonra 6
sendika TRK-ten ihra edilmi, onlar da rakip bir federasyon ve siyasi olarak
TPle ittifak iindeki Devrimci i Sendikalar Konfederasyonunu (DSK)
kurmulardr. Sonrasnda da devrimci sol rgtler, ii kesimi arasnda youn bir
384
385
Kemal Slker, Trkiyede i Hareketleri, stanbul, Gerek Yaynevi, 1968, 5 s.

M.ehmus Gzel, i Tarihine Bakmak, stanbul, Sosyal Tarih Yaynlar, 2007, 111 s.
120
rgtlenme faaliyeti balatmtr.386 TRK-in verilerine gre, 1965 ile 1973

arasnda, 182.000 ii grev eylemlerine katlmtr; bu da ylda ortalama 14000 iinin
katldn gsterir. Bu grevlerin byk bir blm cret artn amalamtr.
Genellikle, 1973e dein ii snf eylemlerinin ekonomik haklar ile sendika haklar
zerinde younlat sylenebilir.387
DSK, 1967deki kuruluundan 1980e kadar geen dnemde, hem amalarn
gerekletirebilmek, hem de sendikal arenada g kazanarak etkin olabilmek iin
ynl bir mcadele iine girmitir. Birinci mcadele alan, kapitalist ekonomi ve
iverenler; ikincisi, rakip olarak grd Trk-; ncs, 1970li yllardaki siyasal
iktidarlara, zellikle Milliyeti Cephe hkmetlerine kar olmutur.388
Balangta ancak 40.000 yesi bulunan DSK, ksa srede glendi ve 1970te
100.000 yeye ulat. 1960l yllar iilerin youn bir biimde rgtlendii yllardr.
Nitekim 1960dan itibaren ve 1963 sonrasnda sendikalama hzland. 1960da 282.967
olan sendikal ii says 1967de 834.680e ve 1971de 2.362.787ye ulamtr.389
Fikir Kulpleri Federasyonu birok ilde mitingler dzenliyor genlik ve kyly
rgtlyordu. Ege Ttn Piyasasnda kyllerin, tccar ve tefeciler karsnda mahkm
ediliini protesto etmek ve demokratik kyl hareketini gelitirmek amacyla
Akhisarda 7 ubat 1969da byk bir kyl mitingi yapmtr.390
sizliin, hayat pahallnn artmas Trkiyede ii snfnn hareketlerine de
damgasn vurdu. Direnilerin balamasyla ilk defa sendikann girdii i yerlerinde,
iverenler sendikalamaya nclk eden iileri iten kard. Bunun zerine iiler
direnie getiler. ou yerde ise sendikadan bamsz olarak rgtlenme faaliyetlerini
srdrdler ve ilerici devrimci sendikalarn safna katldlar. Bu genellikle DSKe
katlmak eklinde oldu. Anayasaca tannm sendikal haklarn kullanarak ilk defa
sendikalaan ve sendika deitiren iilerin patronlar buna ounlukla tepki gsterdiler.
Fabrikalarnn kaplarn nce sendikalamaya nclk edenlere, sonra dier iilere
belli bir dayanma iinde hareket ederlerse tm iilere kapattlar.
386
387
388
389
390
Doan Akyaz, Askeri Mdahalelerin Orduya Etkisi, s. 264

Adnan Mahiroullar, Cumhuriyetten Gnmze Trkiyede i Sendikacl, stanbul, Kitabevi Yaynlar,
2005, 193 s.
M. ehmus Gzel, i Tarihine Bakmak, s. 117
121
1970 ylnda; Topkap Maltepedeki Gamak Elektrik Motorlar Yapm Fabrikas

iverenleri fabrikann 514 iisinden 350sini hammadde yokluu gerekesi ile iinden
atmtr. Maden- Sendikasna kaytl bulunan iiler fabrikaya denmemi
yvmiyelerini almak iin toplu olarak gelmilerdir. verenler ise iilerin fabrikaya
girmesini nlemek iin toplum polisini armlar ve polis fabrikaya mevzilenmitir.
Fabrika nnde toplanan iiler, ieri girmek isteyince, polis iilere ate am ve erif
Aygl adl ii lm, birok kii de yaralanmtr.391 Trkiyede iktisad durumun az
gelirli emekiler aleyhine bozulmas, 1970 Nisann da youn ekilde ii hareketlerine
sahne olunmasna sebep oldu. stanbulda un fabrikalarnda balayan grev hareketi ksa
bir zamanda etkisini gsterdi. Bakanlar Kurulu kararyla grev, bir ay ertelendi. AP
iktidarnn ald bu karar, anayasadaki grev hakknn ihlalidir, denilerek eletirilmitir.
Topkapda zsal Dkm Fabrikalarnda alan 650, Ik Plastik ve Yn plik
Fabrikalarnda alan 230 ii demokratik haklarn alabilmek iin greve bavurmular.
Ayrca Eypteki Sungurlar Is Fabrikalarnda 700 ii fabrikay igal etmitir.392
Eypteki Sungurlar-Is Kazan ve Tehir Cihazlar Fabrikasnn 700 iisi,
sendika sorunu zerinde iverenle aralarnda kan anlamazlk yznden balattklar
oturma grevini, igale dntrm, fabrikada alan memur ve teki grevlileri ieri
sokmamlardr. Sungurlar ivereninin valilik ve savcla bavurarak fabrikada can ve
mal gvenliinin salanmasn istemesi zerine 100den fazla jandarma, iyeri
evresinde grevlendirilmitir. 34 saat sren eylem sonunda, fabrikann sahibi ve
mdr Sabahattin Sungurolu, iilerin hibir isteinin kabul edilmediini, gerekirse
cezalandrlacaklarn sylemitir.
Samalclardaki iti Deterjan fabrikas ise 140 ii tarafndan igal edilmitir.
Kimya- Sendikas, yapt aklamada igal nedenini iveren tarafndan sendika
rgtlenmesinin iten karma yoluyla durdurulmak istenmesi olarak belirtmitir.
veren ise, fabrikadaki 87 iinin noterlike yaplan tespite gre, kanunsuz bir oturma
grevi yaptn daha toplu szlemeye oturulmadn, karlan 4 iinin de devam
edecek normal bir tensikatla ilgili olduunu ileri srmtr.393
i eylemleri, Trkiyenin drt bir yannda ve herhangi bir sektrel ayrm
yapmadan her alanda boy gstermeye devam etmitir. Yeil ay yapraklarnn almnn
391
392
393

Aydnlk-Sosyalist Dergi, Mays 1970, S 19, s. 97
122
snrlandrlmas zerine Pazar ve Ardeen ilelerinde balayan olaylar, ayeli ay

Fabrikasna sram. 5000e yakn retici ayeli ay Fabrikasn igal etmi, camlar
talayarak krm, siyasi parti binalarn tahrip ederek, ileye giri k kontrol altna
almtr. galci reticiler ayrca iledeki btn dkknlar kapattrmlardr. galciler
Rize Valisi Nezih Okuun yattrc konumasndan sonra igale son vermilerdir.394
Gneysu ve Fndkl ay fabrikalar, Tekelin az fiyat verdii ve rnn tmn
satn almad ileri srlerek, reticiler tarafndan igal edilmitir. Ayrca, Ges-
Sendikas ile DS Genel Mdrl arasnda uzun sredir yrtlmekte olan toplu i
szlemesinde taraflar anlamaya varamadndan 125 iyerinde grev karar alnmtr.
Ges- Sendikasndan verilen bilgiye gre, toplu szleme srasnda taraflar cret
zamm, yemek paras, tevik ikramiyesi, vardiya zamm, ypranma zamm ve dier
konularda anlaamamlardr. 395
Zonguldakta ise; 18 Nisanda gece 23.45te kmr havzasndaki drt retim
blgesinden birisi olan Karadan blgesi ile bu blgeye bal Gelik ve Kilimli
blmlerinde alan 10 bin ii, ocaklara girmeyerek ehre doru yrye gemitir.
Sebebi ise son yaplan Nisan Kongresinde 6 yldr sendikann banda olan, iilerden
tamamen uzaklaan Osman pekinin tekrar seilmesini protesto etmektir.396
17 Maysta Hrriyet Meydannda 33 kurulu tarafndan dzenlenen sizlik ve
pahalla kar direni mitingi yaplmtr. Burada bir konuma yapan Genel Direni
Komitesi Bakan Prof. smet Sungurbey, genel grev hakknn, isizlik problemine bir
zm yolu bulunmasn, toprak reformunun gerekletirilmesini ve toplum polisinin
kaldrlmasn istemitir.397
Trkiye Devrimci i Sendikalar Konfederasyonu, ii hareketinin ekonomik
mcadelesinde, lke siyasal yaamnda ve solun evriminde zel yeri olan bir sendikal
merkezdir. DSKin 1967deki kuruluundan, 12 Eyll 1980 darbesiyle kapatlna
kadar gerek hkmetler, gerek Trk- sendikalar, gerekse iverenler DSKe
ynelileri engellemeye almlardr. Konfederasyon btn bu basklara ramen yine
de gelimeye devam edince, bu kez yasal deiikliklerle n kesilmek istenip 1970
ylnda Demirel hkmetinin 274 Sendikalar Yasasn deitirme giriimi bu amac
394
395
396
397

Aydnlk-Sosyalist Dergi, Mays 1970, S 19, s. 98
123
gtmtr. 15-16 Haziran 1970 gnlerinde iilerden gelen tepkinin bykl

karsnda hkmet yasa deiikliinden vazgemeye zorlanr.398
4.2.1. renci-i likisi
renci genlii, Marksizm-Leninizme gre bir snf saylmyordu. Dolaysyla
snf mcadelesi yapmas mmkn deildi. Bunun iin militan rencilerin, fabrikada
iinin, tarlada kylnn yannda bulunmalar grne varlmtr. Devrimci
renciler, ii sendikalarnn kuruluunda grevlendirilmiler, hatta fabrika, imalathane
gibi her trl kuruluta kendi tabirleriyle bilinlendirici olarak bulunmulardr.399
1968 ylndan balayarak, niversite rencilerinin boykot ve igallerinden
byk lde etkilenen fabrika igalleri dnemi yaand. Genler 1968-1970 yllarnda
eitli fabrika igallerini ve eylemleri desteklediler, 15-16 Haziran olaylarna katldlar.
Ancak renci genlii, gnlk geim kavgasnn dnda olmas, ii snf ve
sendikaclk hareketi konusundaki bilgisizlii ve deneyimsizlii, bu ilikinin fazla
gelimesini engelledi. Dier taraftan, 1968-1970 yllarnda ok sayda iyerinde
gerekleen igal eylemlerinin renci genliin niversite igallerinden nemli lde
etkilendii sylenebilir. Fakat renci genliin niversite eylemleri ise ii snfndan
somut bir destek grmemitir.400
4.2.2. 15-16 Haziran 1970 Olaylar ve 1970 Ylnn Dier i Hareketleri
Tarihe 15-16 Haziran byk ii direnii olarak geen olaylarn temeli sendikal
haklarda yaplan deiiklie dayanr. CHP ve APnin 274 ve 275 sayl yasalarda
sendika bolluu gerekesine dayanarak, iilerin yeni sendika kurmalar, baka
sendikaya gemeleri nleniyor, toplu szleme hakk kstlanyor, grev karar, hakem
kararna braklarak bu hak ortadan kaldrlyordu. 15-16 Haziran gn devrimci genler
iilerle birlikte polis-jandarma barikatlarn amlar, coplanmlardr.
Emeki gazetesinde ii direniinin bykl u ekilde ifade edilmitir:
Dev-Genliler ve Sungurlu iisinin disiplinli bir ekilde yrye gemesiyle olaylar balad.
Yry halindeki iiler, yol boyunca fabrikalarn Diskli ya da Trk-li iilerini toparlayp
Demir-Dkme ulat. Demir Dkm iileri de yrye katld. Eypte gzaltna alnan
arkadalarn, Eyp karakolunu evirerek serbest braktrdlar. stanbul ve zmit illerinde
Sungurlulardan, Demir-Dkmden, Otosandan, Singerden, Haymak den, elik Montajdan,
398
399
400

124
Otomarsandan, Vinylexden, AEGden, MANdan, Adel Kalemden ve daha birok fabrikadan

on binlerce ii sokaa dkld. Devrimci genliin ynlendirmesi ile Ankara yolundan Kartala,
Eypten Topkapya, Bakrkyden Londra asfaltna, Leventten ili, Tuzla ve ayrovadan
Gebzeye zmitin dousundan ve batsndan kentin merkezine ii seli akmtr.401
Meclisteki Sendikalar Kanunu tasarlarn geri aldrtmak iin balayan 70 bin

kiiyi bulan ii direnii sonunda 113 i yerinde alma durmutur. Yarmca, ayrova
ve Pendik blgesinde ilerini brakarak direnie geen iiler, Ankara yolu zerinde
yrye karak trafii kesmilerdir. DSKe bal iilerin balatt direni ertesi gn
Trk-e bal fabrikalardaki iilerinde katlmas ile genilemitir. zmitten stanbula
kadar karayolu kesilmi, stanbul ve Anadolu yakasnda yrye geen iilerle polis
ve askeri birlikler arasnda kan eitli atmalarda iilerden Yaar Yldrm, halktan
Abdurrahman Bozkurt ile toplum polisinden Hseyin Kahraman lmtr. 50si ar
olmak zere 100den fazla yaral vardr. Kadkyde iiler, AP merkezi ile barikat
kuran iki polis otobsn tahrip etmi, kaymakamlk binas nndeki 3 tat yakarak
binay atee vermek istemilerdir. Olaylarla ilgili 30 kii gzaltna alnmtr. Olaylar
sonucu Bakanlar Kurulu ald kararla stanbul ve Kocaelinde bir ay sreyle
skynetim ilan etmi ve komutanlna da 1. Ordu Komutan Orgeneral Kemal Atalay
getirilmitir.402 Babakan Demirel ise yryteki olaylarla ilgili olarak, Her
kanunsuzluun hakkndan geldik. Bunun da hakkndan geleceiz. yorumunda
bulunmutur.403
Bu olaylar sonrasnda, 1970 ylnn sonbaharnda iktidarn haha retimini
yasaklamas zerine, Aydnlk dergisi u yorumda bulunmutur;
102 bin retici aile alkla kar karya kald. Bu durum karsnda; ivrilde, Merzifonda,
orumda haha mitingleri dzenleyen haha reticileri proleter devrimcilerle balar kurdular.
Kebanda kyller istimlk edilen topraklarnn deerinin hala denmemesini protesto iin
Elazda bir miting dzenlediler. Konya-Erelisinde susuzluu protesto mitingi yapld.
Ylardr su verilecek diye bekletilen kyller devrimci genlikle balar kurarak direnie geti.
Kk tarm reticilerinin taban fiyatlarnn ykseltilmesi iin giritikleri miting,

gsteri yry vb. gibi hareketler, bu kesimin ii snfnn cret ykseltme
mcadelesinden etkilendiklerini gstermektedir. zm ve fstk reticilerinin Antepte
dzenledikleri mitinge binlerce kii katld. Dev-Gen militanlar bu mitingin de
401
402
403
Emeki, Haziran 1979, S 27, s. 85

Cumhuriyet, 16-17 Haziran 1970.
Milliyet, 16 Haziran 1970.
125
hazrlanmasnda ve yaplmasnda aktif grev alarak, reticilere siyasi hedef

gsterdiler.404
zmit-pra rafinerisinde 500 ii, 18 Eyll sabah greve balamtr. Petkim-
Sendikasna bal 500 iinin de greve katldn syleyen sendika bakan adi Uur,
hayat pahall karsnda iverenden aylk cretlere % 40 orannda zam istediklerini,
iverenin ise % 15ten yukarya kmadn sylemitir.405 Gslaved Fabrikasnda
alan 1200 ii de, 15-16 Haziran olaylar nedeniyle iyerlerinin kapal kald 5 gne
ait yvmiyelerinin kesildii gerekesiyle 13 Ekim 1970te iyerinde oturma eylemi
balatmtr. Emniyet glerinin fabrikaya girmesine izin vermeyen iilerle polis
arasnda atma kmtr. atmada Hseyin apkan adl ii lm, 40 ii ve 15
polis yaralanmtr. Gslaved olaylarnn ii hareketleri iindeki tipik zellii ise
olaylar sonrasnda niversite rencilerinin iilere destek vermesidir.406
Kasm
aynda
lk-Sen
tarafndan
stanbulda
Hrriyet
Meydannda
gerekletirilen mitinge renci olaylarnda ldrlen ve 2. Kurtulu Sava ehitleri

diye nitelenen renciler iin bir dakikalk sayg duruuyla balanm ve okunan stiklal
Marndan sonra konumalar yaplmtr. lk konumay yapan LK-SEN bakan
Hseyin Saraslan, iktidarn tutumunu yermi, retmenlerin kt durumda olduunu
anlatm ve Mcadelemizin birinci hedefi grev hakkn elde etmektir. demitir. Daha
sonra konuan kiilerde pahallk, zlk ve personel kanunu sorunlarn eletirmitir.
Ayn mitingler Trabzon, Adana, Kayseri ve Ankarada da gereklemitir.
Aydnlk-Sosyalist dergi, iilerin seslerini kamuoyuna duyurabilmelerinde
nemli bir etken olmutur. ilerin yaptklar eylemlerden, sendikalama sorunlarna
kadar her trl olay gazete stunlarnda boy gstermitir. ilerin sendika seme
zgrlnn kstlanmasyla ilgili bir olay da Adanada tekstil endstrisine ait drt
tane byk fabrika da yaanmtr. Bunlar, Bossa, Gney Sanayi, Pakta ve zbucak
fabrikalardr. Bu fabrikalarda 8000-10000 ii almaktadr. Bu iilerin tm Trke bal sar sendikalarda kaytldr. iler, Trk-e bal sendikalarn patronlarla
ibirliini grdklerinden Trk-ten ayrlp baka sendikalara kaydolmak istiyorlard.
ilerin DSKe kaydolma isteklerinde direnmelerinden sonra DSK Adanada bir
temsilcilik brosu at. 10 Kasm 1970 gn Bossann 16 vardiyas iileri fabrikada
404
405
406
Aydnlk-Sosyalist Dergi, Eyll 1970, S 23, s. 408

Cumhuriyet, 18 Eyll 1970.
Adnan Mahiroullar, Cumhuriyetten Gnmze Trkiyede i Sendikacl, s. 241
126
fiil durum yarattlar. 11 Kasm 1970te Pakta iileri kendi fabrikalarn igal ederek
DSKe balanmak istediklerini bildirdiler. birlikiler, resmi-sivil glerini alarma
geirmi, harekt dzenlemilerdir. Birinci saldrdan iki saat sonra Bossann yan
kaplarndan birisi ieriden ald. 10-15 kadar polis ve sivil ieriye daldlar. Bir yandan
taarruz bombalar, bir yandan gz yaartc bombalar atlrken bir yandan da fabrikann
arka duvarlar buldozerlerle ykld. 60 ii yaraland. 200 iinin iine sorgusuz sualsiz
son verilirken 60 ii polis karakolunda, meydanlarda ikencelere tabi tutuldular.
stanbul olaylarndan sonra Adana olaylar da Trkiye ii snfnn hzla hakkn
savunma bilincine kavumakta olduunu gsterdi.407
Esnaf ve Sanatkrlar Konfederasyonuna bal Trkiye ofrler ve Otomobilciler
Federasyonu tarafndan da kontak kapama eklinde ve be yz bin ye ile yrtlen
iki gnlk boykot hareketi gerekletirilmitir. Yeni getirilen motorlu tat alm
vergisinin kaldrlmas, yedek-para piyasasnda karaborsay nlemek iin fiyat
denetleme tedbirleri alnmaldr gibi isteklerde bulunmulardr.408
4.2.3. 1971- 1977 Yllar Aras Balca i Olaylar
1971 yl balarnda stanbul Belediyesi, temizlik ve fen ilerinde alan sekiz
bin ii aralk ayna ait maalar ile ikramiyelerini alamadklarn ileri srerek direnie
gemilerdir. Direni, iilerin kendilerine verilen ie kmamalar eklinde balamtr.
Temizlik ve fen iilerinin direni kararn, Genel- Sendikas almtr. Belediyeyi
toplu i szlemesine uymamakla itham etmilerdir.409 3 gn sren bu direni, Genel-
Sendikasyla belediye yetkilileri arasnda varlan anlama zerine kaldrlmtr.
Taraflarca imzalanan 11 maddelik protokole gre, ikramiyeler 13, gecikme zamlar da
15 Ocaka kadar denecek, iilerin giyim ve koruyucu eyalar derhal verilecek,
barndklar yerlerin salk artlar da derhal yerine getirilecektir. Direni gnlerine ait
cret ve sosyal haklarn alan iiler, iten karlmayacaktr.410
Bakrky Enboy Yn plii Fabrikasnda alan binden fazla ii de, toplu
szleme yetkisinin istifa ettikleri sendikaya verilmek istenmesini protesto iin
407
408
409
410
Aydnlk-Sosyalist Dergi, Kasm 1970, S 25, s. 152

Aydnlk-Sosyalist Dergi, Aralk 1970, S 26, s. 157
127
almay durdurmu ve Teksif Sendikasnn Caalolundaki merkezi ile Bakrky

ubesini bir sre igal etmilerdir.411
12 Mart askeri darbe sonras DSK, 1971 Nisanndan 1973n sonlarna kadar
faaliyetlerini durduracaktr. Sendikal adan yaanan byk durgunluk ii hareketi iin
sylenemez. yl boyunca yemek boykotu, alk grevi, gsteri yry, yasad
grev, hatta igal gibi ii hareketleri yaanr.412 iler, 1974 yl banda 700 dolaynda
ii sendikas ve drt konfederasyonda rgtlenmilerdir. Bu konfederasyonlarn ikisi,
Trk sendikal hareketin tarihinde nemli yer tutan TRK- ve DSKtir. Dier ikisi
ise, ye saylar itibariyle kk olan ancak siyasal iktidarlardan yedek g alarak
destek gren konfederasyonlar olan MSK ve TRKYE-tir. Hak- ise, rgtl
yaama 1976 ylnda girebilmitir.413
1974 ve sonrasnda direnilerin hem says artt, hem de daha nceki yllarda
grlmeyen yeni nedenlerle direniler yapld. Bu dnemdeki direniler eitli
biimlerdeydi: Kastl olarak hatal i karma, makine ve tehizata zen gstermeme,
ii durdurarak oturma grevi yapma, ii durdurarak i yerini terk etme, gsteri ve yry
yapma, iyeri igali, yemei alp yemeden kma biiminde yemek boykotu, fazla
almaya kalmama, sakal brakma, hastaym gibi doktora karak muayenede vakit
geirme gibi yollara bavuruluyordu.414
1974 ylnda, PTT Genel Mdrlne bal iyerlerinde alan baz
hizmetliler; iverence ii kabul edilmemesi ve kendileriyle toplu i szlemesi
yaplamayaca yolundaki grler zerine Yeni Haber Sendikas yarg organlarna
bavurmu, bunlardan ilgili Mahkemesi PTT daresi; Yksek Hakem Kurulu ise
sendika lehine karar vermitir. Ancak taraflar bu kararlar sonucunda da anlamaya
varamaynca, 30 Mart itibariyle Ankarada 900 ii ve Adanada 1100 ii kademeli
olarak grevde bulunmulardr. 415
20 Haziran gn; Bursa sanayi blgesindeki 4 iyerinde 1500e yakn ii,
Nakilsan Otomobil Fabrikasnda da 3 aydan beri devam eden toplu i szlemesi
grmelerinin kmaza girmesi zerine, ada Metal- sendikalarnca alnan karara
gre greve balamlardr. ada Metal ileri Sendikas bakan smet Cantekin,
411
412
413
414
415

Yksel Ik, Osmanldan Gnmze i Hareketinin Evrimi (1876-1994), Ankara, teki Yaynlar, 1995, 200s.
128
Karsan, Trk Robert Bosch,Van Pres Dkm ve Kauuk Sanayi Fabrikas ile Taysan
Tat Sanayii iyerlerinde balatlan direnie, sendikal iilerin yasal haklarnn
iverence inenmesinin ve toplu iten karmalarn neden olduunu aklamtr.416
Ertesi gn ise iveren, kanunsuz direni yaptklar gerekesiyle iilerden 189 kiinin i
szlemelerini feshederek, ihbarsz ve tazminatsz olarak ilerine son vermi, bu
iilerin yerine ise iverenler yeni ii almak zere teebbse getiklerini
belirtmilerdir.417
Bu tarihlerde Gislaved Lastik Fabrikasnda da bine yakn ii greve gitmitir.
DSKe bal Lastik- Sendikas tarafndan yrtlen grevde, iverenin ne toplu
szlemeye ne de alma Bakanl tarafndan kurulan Uzlatrma Kuruluna
gelmediini, bunun zerine 275 sayl yasann 15 ve 19/1 maddelerine gre grev
haklarnn doduunu belirtmilerdir.418
zmir Belediyesinin 12 iyerinde alan Genel- Sendikas yesi 2600 ii de,
bakentte yaplan toplantlardan sonra zmir Belediyesinin szn tutmadn belirterek
greve gitmilerdir. Temizlik ileri, fen ileri, fuar mdrl, mezbaha, tamirhane, hal,
santral, garaj, souk hava depolar, tanzim sat yerleri, d parklar, p fabrikalar ve
mezarlklarda balayan grev karar uygulanmtr.419
ilerin artan eylemleriyle baa kamayan iverenler ve polis deiik nlemler
almaya balamtr. Emeki dergisinde yer alan bu tr haberlere unlar rnek
gsterebiliriz:
lker iileri, sendika seme zgrl hakkn kullanmak isteyince polis, i brakan iilerin
zerine panzerler ve elektrikli coplarla saldrd ve 82 lker iisi iten karld. apa-
Sendikasna bal bir iinin cret anlamazl yznden ii brakmas zerine polis alt
sendikacy gzaltna ald. Sancak Tl Fabrikas sahibi Murat Bayrak, fabrikasndaki iilerin
direniini bastrmak iin zel bir komando ekibi kurdurtmutur. stanbul Ramideki Kaya
Kardelere ait Cam sanayinde alan iilerden 90 sendikal faaliyetlerde bulunduklar
gerekesiyle iten karld ve fabrikaya gelen iilere polisler kurt kpekleriyle saldrd.420
verenin, iilerin sendikalamasna olumlu bakmamasnn yan sra sendikalar

aras szleme sorunlarnn da zlememesi dnemin birok grev sebebine rnek
gsterilebilir:
416
417
418
419
420

Cumhuriyet, 22-23 Haziran 1974.
Emeki, Kasm 1974, S 1, s. 91-92
129
Adana Mahkemesi TEKSF ile tekstil sendikalar arasndaki iyeri toplu szleme yetkisinin
saptanmas amacyla yaklak 30 bin ii arasnda referandum yaplmasna karar verilmitir.
Yalnz bu uygulama anti-demokratik bir ekilde gerekletirildi. Ak oylamayla yapld.
Eskiehirde maden iletmecilii yapan Avusturya irketi ile Maden- arasnda devam eden
toplu szleme srasnda sosyal yardm ve cret anlamazl zerinde bir anlama olmaynca
Maden- Ocaklarnda 11 Kasm 1974 ylnda greve gitme karar ald.
20 Ekim 1974te Aliaa Rafinerisinde alan bin iinin ye bulunduu PETKM Sendikas
grev karar almtr. veren kanunsuz olarak lokavt karar ald.
Maden- Sendikas ile Dkmay ivereni arasnda toplu szleme uyumazl zerine, sendika
fabrikada grev karar alnm ve 20 ii katld.
Smerbank Genel Mdrlne bal 250 iyerinde Tez-Bro Sendikas ile iveren arasnda
srdrlen toplu szleme grmelerinin anlamazlkla sonulanmas zerine Tez-Bro
Sendikas 1250 ii adna grev karar alnd.421
Yine bu dnemde de iileri sendikalamaya, sendika deitirmeye iten birinci

neden, artan isizlik karsnda kendilerini i gvenlii, i gvencesi ve ekonomik
gvence altna almakt. Bu nedenle 1975 yl DSKe katlmalarn belki de en youn
olduu yldr.422
DSK, grevli toplu szlemeli mcadelenin yan sra siyasal karakterli kitlesel
hareketlerin de merkezinde yer alr. MC hkmetinin siyasal zgrlkleri kstlayan
giriimlerine kar 1975 ylnda eitli illerde dzenlenen Demokratik Hak ve
zgrlkler mitingleri, 1976 ve 1977 ylnda gerekletirilen dev 1 Mays kutlamalar,
1976 sonbaharnda Devlet Gvenlik Mahkemelerinin kuruluuna Genel Yas Eylemi
ad altndaki genel grev denemesi, bu giriimlerin balcalar olarak sylenebilir.423
19 Kasm 1974te balayp 5 ay sren Epengle direniinin sebebi; Epengle
iilerinin Tm Dokuma- Sendikasn kurarak burada birlemesi, fakat Sar Teksif
Sendikas sahte ye fileri doldurarak yetkiyi alnca, iilerin referandum talebiyle
direnie gemeleridir. Daha drt ay dolmadan sendika seme zgrl iin mcadele
eden Epengle iileri Aksaraydan vilayete kadar sessiz bir yry yaptklar iin
alan 140 iinin iine son verilmitir.424 Epengle iileri sendika seme hrriyetini
kazanmak ve haklarn almak iin drt ay azimle mcadele ettiler. Halkn Sesi
421
422
423
424
Emeki, Aralk 1974, S 2, s. 92-93

Emeki, Ocak 1976, S 15, s. 20
Emeki, ubat 1975, S 4, s. 111
130
dergisinin ifadesine gre; TSP revizyonistleri mcadeleyi yenilgiye gtrm, en

sonunda grev adrlarn skerek direnii zorla datmlardr.425
1970li yllarn ikinci yarsnda sk sk grlen direnilerin nedenleri; sendikal
rgtlenme ve sendika deitirme, toplu szleme yetki ilemlerinin uzamas, toplu
szleme grmelerinin uzamas, toplu szleme farklarnn zamannda denmemesi
veya ge denmesi, yasal grev hakknn kullanlamamas, cret azl, baz kiilerin
grevden alnmas istemi, iletme ii grev deiiklikleri, yemeklerin ktl, i
gvenliinin olmamasdr. Kamudaki nemli direniler ise belediyelerde ve tarm sat
kooperatifleri birliklerinde yaand. Belediyelerdeki direnilerin nedeni, merkezi
hkmetlerin belediyelere gerekli kayna vermemesi nedeniyle cretlerin zamannda
denememesiydi. Tarm sat kooperatifleri birliklerindeki direnilerin nedeni ise
hkmet deiikliklerinin ardndan buralarda ii karmna ve yeni ii almna
gidilmesiydi.426
1973ten itibaren ve zellikle 1975 bandan sonra DSKin CHPye
yaknlamas ve seimlerde CHPnin desteklenmesini savunmas Trk-in yesi veya
bamsz birok sosyal demokrat sendikann DSKe katlmasna yol at. DSKin bu
canll karsnda, Trk- 1950lerden beri edindii alkanlklar iinde yaamn
srdrrken, 1975te birinci Milliyeti Cephe ar sa koalisyonun kurulmasyla
MHP ile MSPye yakn sendikaclar kendi bakanlklarna bal kamu iktisad
teebbslerinde sendikalar kurmak zere Milliyeti i Sendikalar Konfederasyonu
(MSK) ile Hak i Sendikalar Konfederasyonunu (Hak-) canlandrdlar.427
Halkn Sesi, Halkn Kurtuluu, Emeki gibi fraksiyon dergileri, sk sk yer
verdikleri ii olaylarn objektif bir bak asyla yanstmaktan ziyade, taraftarlarn
daha kolay etkileyebilmek iin durumu ajite ederek ve buna yorum katarak vermeyi
tercih etmilerdir. rnein; Demirkapda 150 iinin alt zruh Ticarette 1 Mays
gn ie gelmeyen 16 iinin iten atld haberi:
Patron, 1 Mays gn iilerden mesai yapmalarn istedi. iler 1 Maysn tatil olduunu
syleyerek mesai yapmay kabul etmediler. Onlar 1 Mays dier fabrikalarda mcadele eden ii
kardeleriyle birlikte geirmek istiyorlard.
425
426
427
428
eklinde yaynlanmtr.428

Yldrm Ko, Trkiyede i Snf ve Sendikaclk Hareketi Tarihi, s. 182-183
131
Sadece niversite nlerinde deil, iiler arasnda da taraf toplayabilmek

amacyla, fabrika nlerinde de dergi satlar yaplyordu. Dergi satyla ilgili Halkn
Sesinde yer alan bir haber ise u ekildedir: 30 Nisan gn Eypte Gislaved Fabrikas
nnde dergi satan 2 devrimci polis tarafndan yakalanarak, karakola gtrlp
dvlm, polis 40 dergiye el koymutur.
429
Dergi bu haberiyle, fabrika iilerinin
bilinlendirilmesi ve rgtlenmesi iin uraan kiilerin iddet yoluyla engellenmeye

alldnn mesajn vermeye alarak tepki yaratmak istemitir.
Bu dnemde iilerin haklarn savunabilmek iin bavurduklar yollardan biri
de lm orucuydu. Denizlinin Basma-Boyama Fabrikas iileri, sendika zgrl ve
iten atlmalara son verilmesi iin, 30 Austos gnnden itibaren lm orucuna
balamlardr. lm orucundaki alt ii gazeteye yaptklar aklamada, valinin ve
emniyetin tehditlerinin direnilerini durduramayacan, lnceye kadar alk grevini
srdrmeye kararl olduklarn belirtmilerdir.430
1975 sonbaharnda ise grevler ayn ekilde devam etmektedir. Toplam 3 bin 800
ii alrken, 27 iyerinde ise grev vard. Genelde; cam, boya, konfeksiyon, triko
fabrikalarnda grevler yaplmaktayd.431
21 Kasm 1975te yaanan bir dier grev karar ise, Asisin, Elka ivereniyle
anlamazla dmesiyle balamtr. Grevin balama nedeni ise, daha maddelerin
grlmesine ve taleplere geilmeden nce Elka ivereninin, Asisin toplu szleme
grmelerine katlma yntemine kar kmas, herkesin katlabilecei bir toplu
szleme grmesine katlmay reddetmesidir. Bylece greve gidilmi ve iveren
sonunda masaya oturmay kabul etmitir.432
stanbul Belediyesinde alan iiler de; cret ve ikramiyelerini alamadklar
iin Belediye Sarayn igal etmiler, memurlar da ii yavalatmlardr. Genel- ve
Trkiye Genel- Sendikasna bal 11 bin ii, cret ve ikramiyelerini alncaya dek
direnilerini srdreceklerini, almayacaklarn aklamlar. Direniin ikinci gnnde
Belediye bakan Ahmet svann Ankara ile yapt temaslar neticesinde, tm ii ve
memurlara cret ve ikramiyelerinin verilecei aklanmtr.433
429
430
431
432
433

Emeki, Ekim 1975, S 12, s. 24-25
Yksel Ik, Osmanldan Gnmze i Hareketinin Evrimi (1876-1994), s. 202
132
cret anlamazl iin greve giden iiler, uzun bir sre mcadele etmek
zorunda kalmlardr. stanbul, Topkapdaki ahsuvar kilit, pergel, kaplama iyerinde
64 iinin 44 maalarnn azl ve alma saatlerinin okluu sebebiyle balattklar
direni 75 gn gemitir.434 Diske bal Maden- Sendikasnn yetkili bulunduu
zsal Demir Dkm Sanayideki toplu-i szlemesi grmelerinde saat cretlerine
yaplacak olan zam konusundaki uyumazlk sebebiyle balayan grev de 74 gn
gemitir.
Ayn tarihlerde Elka, Ak-ar, Doa Lastik kaplama gibi farkl iyerlerinde de
grevler devam ediyordu. Adanadaki PTT iyerlerinde almakta olan Diske bal
Yeni-Haber- Sendikasna ye olan 330 ii de; arkadalarndan 147sinin iine son
verilmesi zerine 12 Ocak 1976 gn direnie balam. Direniin 15. gnnde ise
iiler amalarna ulam ve 147 PTT iisi ie geri alnmtr.435
Baz durumlarda, ekonomik haklar iin verilen mcadelenin siyasal hedeflerle
balants olduu grlmektedir. Bunun bir rnei, skynetim mahkemelerinin yerine
olaanst mahkemelerin kurulmasna kar yaplan ortak mcadelede grlmtr.
Hkmetin olaanst yetkileri olan Gvenlik Mahkemeleri kurarak skynetimi
geri getirme giriimi karsnda, DSK Eyll 1976da iiler ile tm demokratik gleri
genel yas yapmaa armtr. ilerin bu arya cevab tm lkede, 200.000 iinin
katld gsterilerle, grevler olmutur. CHPnin, TB-DER, TMMOB (Trkiye
Mimarlar ve Mhendisler Odas Birlii), halkevleri, renci rgtleri trnde
demokratik rgtlerin de katlmasyla eylem ulusal bir nitelik kazanmtr.436
1976da 1 Mays kutlama treni DSKin gleniinin bir kant olarak
saylabilir. 400.000 kadar ii, stanbul sokaklarnda, iilere yksek cret, isizlik
gvencesi, cretli aylk izinle haftada 40 saat alma ve baka ii haklar isteyerek
yrmtr.437 Trkiyede 1 Mays, ii bayram olarak 1925 ylna kadar kutlanmt,
Takrir-i Skn yasasnn getirdii bask dzeninden sonra 1 Mays kutlamalar
yasaklanmtr. DSK ilk kez 1976da, 1 Mays grkemli biimde kutlama karar alm
ve bunu uygulamtr. 1 Mays 1976 Taksim alannda, DSKe bal sendikalar, Trk-
434
435
436
437
Halkn Kurtuluu, 2 ubat 1976, s. 4

Halkn Kurtuluu, 2 ubat 1976, S 1, s. 4-6
133
e bal baz sendikalar, sivil toplum rgtleri, aydnlar, sanatlar, genlerden oluan
yz bini akn bir kalabalk kutlamtr.438
zmir Trkiye Ttn letmelerinde 600 kadar ii ise; 6 Mays sabah bir
toplant dzenleyerek, Deniz Gezmi, Yusuf Arslan ve Hseyin nann ans iin
eyleme gei karar alp iba yapmayarak siyasi grevin ilk rneini ortaya
koymulardr.439 30 Austos 1975te Krehirde ldrlen devrimci Ahmet Devecinin
lm yldnm nedeniyle, 4 bin civarnda ii, kyl, memur, retmenin katld
faizmi ve pahall protesto mitingi yaplm. Mitinge bandan sonuna kadar halk,
Faizme lm, Halka Hrriyet-Yaasn Ulusal Demokratik Halk Devrimi-Herkese ,
Kylye Toprak, Halka Hrriyet-Krt Milleti zerindeki Milli Zulme Son-Ne Amerika
Ne Rusya Bamsz Trkiye-Yaasn nc Dnyann Birlii, Milletler zgr Halklar
Olmal, DGM Kapansn, Zindanlar Boalsn-Egede Savaa Hayr sloganlar
atmtr.440
1976nn en nemli ii olaylarndan biride, DGMler iin yaplan direni
olmutur. Devlet Gvenlik Mahkemelerinin yasalamasn engelleme yolunda karar alan
DSK 16 Eyll gn lkede genel yas ilan etti. DSKe bal sendikalarn yetkili
olduklar i yerlerinde alan iiler, art arda alterleri indirerek fabrikalar durdurdular.
DGMleri protesto eden iilerin direnii bir gn iinde tm yurda yaylm, zellikle
byk kentlerde ve zel sektrde arlk olmak zere maden, ila, tekstil, kimya, gda i
kollarndaki fabrikalarda, Aliaa, pra Rafinerilerinde retim durmu, birok kentte
bata temizlik ve otobs olmak zere belediye hizmetleri yaplmamtr. ilerin DGM
direnii srerken, DGM yasasn grmek zere toplanan mecliste, CHPnin kesin
engellemesi sonu vermi ve yeni yasa yrrlkten kalkmtr. Bu arada zellikle MESS
ve verenler Konfederasyonu ii direniine tepki gstermi, direnie katlan iilere
nderlik yaptklar ne srlen temsilciler ve iiler tazminatsz olarak iten
karlmlardr. Direnile ilgili pek ok ii hakknda soruturmalar alm, gzaltna
alnan DSK yneticileri ise bir gn sonra serbest braklmlardr.441
i hareketinin yasaklamalarla dolu tarihi, 1963 ylnda kartlan 274-275 sayl
yasalarla birlikte yeni bir evreye girmi; ancak yasalarn kabul edildii tarihte alma
bakan olan Blent Ecevitin nermesi ve Trk-in de kabul ile birlikte, i Bayram
438
439
440
441
Tevfik avdar, Trkiyenin Demokrasi Tarihi, s. 261

134
kabul edilmitir. DSK tarafndan 1 Mays 1976da i Bayram yine kutlanmaya

balanmtr.442 Ancak bir yl sonraki kutlamalar ise tamamen bir katliama dnmtr.
DSKe bal kurulular, ok sayda demokratik rgt ve Trk- yesi baz
sendikalarn katld 1 Mays i Bayram treni, kkrtc unsurlarn saldrsyla kana
bulanm, Taksimin bir sava alanna dnd olaylarda len ve yaralananlar olmu.
Olaylarla ilgili olarak 399 kii gzaltna alnmtr.443
4.2.4. 1 Mays 1977 ve Basna Yansmalar
1977 ylnn en kanl olaylar 1 Maysta Taksim meydannda yaanmt. Bayram
havasnda balayan 1 Mays kutlamalar, gnn sonunda 34 kiinin ld kanl bir
havaya brnmt. 2 Maysta baz gazetelerin balklar u ekilde verilmiti:
Milliyet Gazetesi: Taksimde kanl miting: 34 l, yzlerce yaral , Olaylara DSK
mitingine szmak isteyen Maocu bir grubun ate amas neden oldu. Silahlarn
patlamas zerine halk panie kapld ve birok insan ezilerek ld. Polisle atanlar
yakalanmamak iin otomobilleri devirip yakt.
Cumhuriyet: 1 Mays Kanl Bitti: 33 l, Olaylarn tertip olduunu belirten Belediye
Bakan Ahmet Isvan: Toplum polisi efine Sular daresinin zerine mevzilenerek ate
edenleri gsterdiim srada dvlmeye baladm. demitir.
Tercman: Maocular, Diskin stanbulda yapt mitingi bastlar. 34 l var.
Solcularn solcular krd olaylarda yzlerce yaral var. DSK genel bakan ve
arkadalar gzaltna alnd. lenler arasnda bir de polis bulunuyor. atmalar sokak
aralarnda uzun sre devam etti. 350 kii gzaltna alnd. Kazanc Yokuunda panie
kaplan halk birbirini ezdi. Yaral tayan cankurtaranlara ate ald. evrede park eden
birok otomobil atee verildi.
Hergn: Lenincilerle Maocular att, solcular 40 kiiyi katletti.
Haber balklarndan da anlalaca gibi, olayn k nedeni zerinde iki farkl
gr beliriyordu. Birincisine gre saldrganlar Maocuydu, ikincisine gre ise kkrtc
gruplarn zorlamasyla olaylar kmt.444
442
443
444

Nail Greli, 1 Mays 1977 Trkiye Devrimcilerinin ki 1 Mays Belgeseli, s. 107-108-122
135
16 Mays 1977 tarihli Halkn Kurtuluu dergisi, birinci sayfasnda yer alan
Aklyoruz bal altnda, olayl 1 Mays hakknda nemli aklamalarda
bulunmutur:
1 Maystan 15 gn nce Emniyet Mdrlne uzun namlulu, hava soutmal silahlar getirilip
baz zel timlere alelacele bu silahlara eitim yaptrld.
Volkswagen tipi bir minibse 1 Mays gn ran plakas takld, bu minibs iinde yeni
silahlarla taksim alanna gnderildi.
1 Mays gn ntercontinental otelinin emniyet grevi 6 numaral timindi. Bu timin banda
Emniyet Mdr Muavini Salih Bora vard.
Silahlarn patlamasndan ok nce 20 numaral tim 132ye telsizle sular idaresinin evresindeki
silahl adamlarn almalarn istedi, 132 cevabnda Ben alamam. dedi.
Olaylar srerken emniyet mdrlnden yaplan telsiz yaynlarnda polisleri kkrtmak iin
devaml olarak maocular polisi kesmi, maocular be polisi rehin alm gibi aslsz haberler
yaymtr.445
Halkn Kurtuluu dergisinde olaylarn mesuliyeti emniyet mensuplarna

yklenirken Kurtulu Sosyalist dergisi ise kan olaylardan kendini soyutlayarak u
ifadeleri kullanmtr:
Oligari, Taksim meydannda tertiplemi olduu katliam utanmazca Maocular-Leninciler
atmas olarak gstermeye, apak olan olay gdml basn yoluyla gizlemeye almaktadr.
Gerek Maocu diye anlan Halkn Kurtuluu, Halkn Yolu, Halkn Birlii gruplarnn
yneticileri ve gerekse bir ksm DSK yneticileri iinde bulunduklar ideolojik gaflet nedeniyle
bu provokasyonun ileyebilmesine izin veren ortam yaratmlardr. Kurtulu Grubu,
Sarahanebandan itibaren devrimci sorumluluu ierisinde herhangi bir olayn kmasn
engelleyecek ekilde yzlerce grevlisiyle Taksim alanndaki yerini alm ve alan ierisinde de
devrimci sorumluluunu srdrmtr. 446
Birbirinden farkl siyasi grlere sahip bu gazetelerin stunlarnda yer alan 1 Maysla
ilgili haberlerde olaylarn klaryla ilgili farkl nedenler ne srlmesi gereklerin
anlalmasn zorlatrmtr.
4.2.5. 1978-1980 Yllar Aras Balca i Olaylar
1 Mays 1978 ise yine DSK tarafndan kutlanrken byk bir titizlikle yaplan
hazrlk sonucu, iki yz bin kiilik bir kitle toplanm ve tren olaysz noktalanmt.447
70li yllarn sonlarna gelindiinde, ii hareketleri ayn hzla devam etmekteydi.
Adana Bossa Fabrikasnda iten atlan 5 iinin ie alnmas iin 9 Austos gn
445
446
447

Kurtulu Sosyalist Dergi, Mays 1977.
136
balayan direni, 2000 iinin skynetim tarafndan gzaltna alnmasyla krlmt.

Ancak iiler tekrar direnie balaynca, 150 iinin kn verme hazrlklarna
giriilmi, iiler fabrikaya girmeye alnca karlarnda skynetim jandarmas
grnce atma kmtr. Bossal iilerin direnii baka fabrikalarda alan iiler
tarafndan da destek grmtr. Buna Pekta Fabrikasnda alan iiler ve ukobirlik
plik Fabrikas rnek verilebilir. Ayn gnler ierisinde Topkapda lker Biskvi
Fabrikas iileri de iverenin kanunsuz lokavt kararyla sokaa atlm, 1200 ii,
mcadele edebilmek iin direnie gemitir. Ankara Kkesat Tan Renault Servisi
iyerinde alan iiler de, 10 Austos gn iten atlan arkadalarnn ie alnmas ve
basklara son verilmesi iin direnie gemilerdir.448
Sadece grev veya direni deil, eitli meslek gruplar rgtlenme adna
toplantlar da dzenleyerek sorunlarn grmlerdir. rnein, skenderunda
Yurtsever Devrimci Mhendis ve Mimar hareketinin, 9 blgeyi temsilen 48
temsilcisinin
katld
toplantda
YDMM
hareketinin
rgtlenme
sorunlar,
sendikalama hareketi ve TMMOB (Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii)nin son

direni karar tartlmtr. TMMOBnin alm olduu direni kararnn kitlelerin
talebinin ve mcadele azminin ok gerisinde kaldnn vurguland toplantda
TMMOB ynetiminde bulunan orta yolcu ve revizyonistlerin sendikalama mcadelesi
konusunda da inansz olduu da belirtilerek tartlmtr.449 zmirde ise; Tekel-DSM
grubu 11 Austos 1979 tarihinde 1000in zerinde tekel iisinin katld Tekel
ilerinin Sorunlar ve Doru zm Yolu adl bir toplant dzenlemitir. Toplantda
tekel iilerinin sorunlarnn tartlmasnn yannda, snf sendikacl, amalar,
ilkeleri, mcadele anlay tartlmtr. Toplantya katlan iiler, toplantdan sonra
pankart aarak, belediye ve eshat iilerinin Basmanedeki grev ve adrlarna kadar
yaptklar
yry sonras, grevi destekleyen bir konuma yaptktan sonra
dalmlardr.450
1979 sonlarna doru APnin kurduu Aznlk Hkmetinin, Tari (Tarm Sat
Kooperatifleri Birlikleri) genel mdrn deitirmesiyle, eski ynetimin ie ald
iilerin iten kartlaca ynndeki sylentiler huzursuzlua sebep olmutur. 22 Ocak
1980 sabah gvenlik glerinin arama yapmak istemesi zerine polisle iiler arasnda
448
449
450
Halkn Kurtuluu, 3 Eyll 1979, S 173, s. 5-6

Halkn Kurtuluu, 6 Austos 1979, S 170, s. 7
Halkn Kurtuluu, 3 Eyll 1979, S 173, s. 6
137
atma km, 5 ii, bir polis yaralanmtr. Tari olaylar, 11 ubatta daha da
bym; bir grup, zmir Adalet Partisi il binasn bombalamtr. Tari olaylarnn Trk
ii hareketleri tarihindeki en nemli zellii, ii hareketinin doktriner kanadnn
kontrolden kma eilimi gstermesidir. i hareketini halk hareketine dntrme
abalar arlk kazanm, 12 Eyll Asker Mdahalesinin gerekeleri arasnda yer alan
ii olaylarnn son halkalarndan birini oluturmutur.451
24 Ocak 1980de uygulanmaya konulan istikrar politikas isimli yeni ekonomi
politikas ii ve iveren ilikilerinde deiiklie yol am. 24 Ocak 1980 ekonomik
kararlarnn ii haklarnda nemli yasak ve kstlamalara yol aaca dncesi 12
Eyll 1980 askeri darbesiyle gn yzne kmtr. 12 Eyll 1980le birlikte toplu
szleme ve grev haklar askya alnm, DSK bata olmak zere ona bal btn
sendikalarn faaliyetleri durdurulmu, yneticileri tutuklanmt. Sadece resmi ideolojiyi
savunan ve uzlamac sendikacln -bazlar bu tr sendikacla sar sendikaclk
demektedir- temsilcisi Trk-e ve bal sendikalarna izin verilmiti.452
4.2.6. i rgtleri
Trk- (Trkiye i Sendikalar Konfederasyonu), Trkiyenin ilk ii
konfederasyonudur. 1952de kurulurken yaynladklar bildiride; iilerin her trl
demokratik haklarn savunacak, yeni haklar ve karlar salayacak, geim indekslerine
uygun deien bir cret dzeninin uygulanmasna alacak, isizlik sigortasnn
kurulmas iin savaacak, iiler arasnda ya ve cinsiyet ayrm gzetmeden ayn
cretin verilmesini ngrecektir.453
DSK (Devrimci i Sendikalar Konfederasyonu); TP nclnde 13 ubat
1967de kurulmutur. DSKi kuran sendikalar Trkiye Maden-, Lastik-, Basm-,
Trkiye Gda- ve Trk Maden-tir. DSK; ii snf adna ekonomik ve sosyal
politikalarn deitirilerek topluma yeni bir ekil verilmesini istemi, snf kar
atmasn belirginletiren eylemlere nclk etmitir. 15 Haziran 1967deki ilk
kurulunda genel bakanla Kemal Trkler seilmitir. DSK ynetimi, yakn ilikiler
iinde olduu TP kapatlnca, 12 Mart ara dnemini sona erdirecek 1973 genel
seimleri ncesinde ve 1977 ylnda da CHPyi destekleme karar almtr. Kemal
Trkler 28 Temmuz 1977de TKP dorultusunda Ulusal Demokratik Cephe
451
452
453
Adnan Mahiroullar, Cumhuriyetten Gnmze Trkiyede i Sendikacl, s. 244-246

Kemal Slker, Trkiyede i Hareketleri, s. 70
138
arsnda bulununca rgte yeni katlan Genel- bakan Abdullah Batrkn

grubuyla kar karya gelmi. Aralk 1977 Kurulunda CHPnin destekledii Sosyal
Demokrat grubu nderi Abdullah Batrk genel bakan seilmitir.454 DSKin amac
1967de yaynlanan tznde: i snfnn ekonomik, sosyal ve kltrel bakmdan
kalknmas ve ycelmesi iin, ncelikle Trkiyenin her bakmdan tam bamsz
olmasn ve hzl bir kalknma yoluna girmesini zorunlu grr. Bundan tr de, Trk
ii hareketinin, anayasada ngrlen kkl dnmlerin gereklemesini salayacak
bir devrimci ze kavumasn art sayar. eklinde belirtilmitir.455
MSK (Milliyeti i Sendikalar Konfederasyonu); 23 Haziran 1970te Milli adyla stanbulda kurulmutur. MSK; snf sendikacl na kar milliyeti
sendikacl hayata geirmek amacyla rgtlenmi, savunduu sendikaclk anlayn
MHPnin Dokuz Ik Doktrini erevesinde ekillendirmitir. MSKin 1. genel
kurulu 1972de Ankarada yaplm; genel bakanla mer Faruk Aknc seilmitir.
MSKin ye saysndaki art, zellikle MHPnin 1975-1976da Milliyeti Cephe
Koalisyonunun iinde yer almasndan sonra gereklemitir. 28.12.1979da alma
Bakanlna gnderdii yazda Konfederasyona bal 19 sendikann toplam 285.496
iinin ye olduunu bildirmitir. 12 Eyll askeri mdahalesinden sonra MSK ve bal
sendikalarn faaliyetleri bir sre durdurulmutur.
Hak-, tm sendikal anlay ve yaplara alternatif bir slam sendikacl
yaratma iddiasyla kmtr. Bu adan Trkiye sendikaclk tarihinde bir ilk olarak
nitelendirilmektedir. Milli Selamet Partisinin nclnde 22 Ekim 1976da Ankarada
kurulmutur. Konfederasyonun genel sekreteri, Hak-in izledii izgiyi; komnizm,
kapitalizm, sosyalizm gibi kk Trk milletine ait olmayan yabanc akmlarn
karsnda slamn yaay emberi iinde yeni bir sendikaclk anlay eklinde ifade
etmitir. lk yrtme kurulunda Mustafa Ta genel bakan olarak grev almtr. 1979
ylnda 20 sendikay bnyesinde bulundurup ye says 27.311i kadn, kalan erkek
olmak zere toplam 135.311i bulmutur. 12 Eyll Mdahalesinden sonra Milli
Gvenlik
Konseyinin
bildirisiyle
HAK-,
DSK
ve
MSKin
faaliyetleri
durdurulmutur.
Sosyal Demokrat-; 22 Eyll 1978de Trkiye Oto Metal-, Trkiye zgr
Yap-, deal Lastik-, Per-Kim- ve Demir- sendikalar bir araya gelerek Trkiye
454
455
Adnan Mahiroullar, Cumhuriyetten Gnmze Trkiyede i Sendikacl, s. 189

Kemal Slker, Trkiyede i Hareketleri, s. 136
139
Sosyal Demokrat i Sendikalar Konfederasyonu adyla sendikal bir st rgt

kurmulardr. Konfederasyonun tznde ilkeler blmnde, iiyi ad ideolojik
eylemlere srenlere, iverenlerle ibirlii yapanlara, enternasyonali syleyenlere, faizm
ile milliyetilii, komnizm ile demokratik sosyalizmi ayrt edemeyenlere kar
kurulduu belirtilmitir. 12 Eyll Askeri Mdahalesi sonrasnda faaliyetten men
edilmitir.456
4.2.7. i Hareketlerinin Sebepleri
Miras ve nfus artlaryla srekli blnen topraklar, tarmla uraan insanlar
doyurmakta yetersiz kalm; kyn itici, ehrin ekici zellii erevesinde krsal
kesimden byk ehirlere zellikle 1955 sonras g dalgas balatmtr. Bu balamda,
1960-1970 arasnda toplam 3.000.000dan fazla insan krsal kesimden kentlere
yerleerek Trkiyede mlkszlemi bir ii snfnn douunu hazrlamtr. Snf
bilincinin giderek gelimesiyle Trk iisi, her eyi devletten bekleyen davrann terk
ederek glerini bask unsuru olarak kullanmaya, yksek sesle hak arar hale
gelmilerdir.
1970 sonras, zellikle 1977 ve takip eden yllarda, enflasyon oranlarnn giderek
trmana gemesi ve buna bal olarak ii cretlerinin satn alma gcnn dmesi
toplu i mcadelelerine sebep olmutur. Grev eilimi ile enflasyon oran arasnda
dorusal bir iliki sz konusudur. Aadaki tabloda da grld gibi yaplan grevlerin
ve katlan iilerin says, baz yllarda d gsterse de genel itibariyle hep artmtr.
456
140
Tablo 4.2 Grevlere katlan ii ve grevlerde kaybolan ign says

Yllar
Grev Says
Grev Says Gn
Katlan i
Kaybolan Gn
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
8
83
46
42
101
54
74
72
78
48
55
110
116
58
59
87
126
220
269
2.696
1.730
1.091
4.121
1.714
1.354
1.449
2.131
2.297
1.209
4.104
5.601
3.691
3.622
4.457
10.529
24.474
1.514
6.640
6.593
11.414
9.499
5.289
12.601
21.156
10.916
14.879
12.286
25.546
13.708
7.240
15.682
9.748
21.011
84.832
19.739
238.261
336.836
430.104
350.037
174.905
235.134
220.189
476.116
659.362
671.135
1.109.401
668.797
325.830
1.397.124
426.127
1.147.721
1.303.253
Kaynak: Adnan Mahiroullar, Cumhuriyetten Gnmze Trkiyede i Sendikacl,

stanbul, Kitabevi Yaynlar, 2005, 256 s.
Sendikal
sahada
rekabetin
artmas,
ideolojik
kamplamalarn
giderek
belirginlemesi, toplumsal olaylardaki trmanlar, siyasi istikrarszlklar alma

barn olumsuz ynde etkilemi, hatta iyerlerini tahribe varan ii olaylar
yaanmtr. TP, DSKin kuruluunda nc rol oynam, DSKin ilk genel bakan
Kemal Trkler, sendikal mcadelede bir siyasi partinin desteinin gerekliliini
belirtmitir. Bu balamda DSK kurulduu tarihten itibaren TP ile yakn ibirlii iine
girerek Trk sendikaclnda, sendika-siyasi parti modeline rnek olmutur. MSK,
siyasi alanda MHP ile ayn doktrini savunurken Hak- ise MSP zihniyetinde
olmutur.457
457
141
SONU
Trkiyede solun tarihi Osmanl mparatorluuna kadar uzanmakla birlikte, ak
bir siyasal g olarak faaliyet gsterdii dnemler son derece ksadr. Kurtulu
Savann gerektirdii geni koalisyon anlay, bamszln kazanlmasyla bitmi
1925 Takrir-i Skn Kanunundan itibaren her trl sol rgtlenme yasaklanmtr.
1960lara gelinceye dek ise sol, lke iindeki etkinliini gizli olarak srdren bir akm
olmaktan ileri gidememitir. Aralk 1961de Yn dergisinin yaynlanmasyla dzeni
deitirmek iin en ok ilerici subaylara gvenilmitir. Zamanla bu gr deimi,
genlik gruplar iktidar deitirmenin ancak genliin nclk ettii kent veya ky
gerillacl ile salanabileceini savunmulardr. 1961den sonra gelien ikinci akm ise
TP tarafndan temsil edilmitir. 1961de bir grup sendikacnn abasyla kurulan parti,
1962de Mehmet Ali Aybarn genel bakanla getirilmesiyle gelimeye balam ve
1965-1968 arasnda Trkiye solunun egemen gcn oluturmutur. ster sadece
Marksist ve Leninist, ister ayn zamanda Maocu ve Stalinci olsun, belirli bir ideolojik
izgide bulunan sosyalist hareketler teorik sorunlar zerinde ar derecede
blnmlerdir. Hepsi de Trkiyenin burjuva ynetiminde ekonomik kalknmasn
gerekletiremeyecei dncesinde olmakla beraber, kurmak istedikleri sosyalist
rejimin tipi zerinde gr birliine varamamlardr. Bazlarna gre devrim,
demokratik yollarla, bazlarna gre ise silahl mcadele yoluyla gerekletirilmelidir.
nemli bir blm ii snfnn iktidara parlamenter yoldan gelmesi ve sosyalist
sistemi gerekletirmeye koyulmas gerektiini dnmekte, dier bir blm ise
devrimin iki aamas bulunduunu, ilknce ulusal bamszln gerekletirilmesi
olduunu savunmaktadrlar. Bu arada in modeli zerine kurulacak bir sosyalizmi
dnenler veya Sovyet modelinden esinlenenler olduu gibi, sosyalizmin Trkiyede
zel koullara gre biimlendirilmesi gerektiine inananlar da vardr. Sol hareketlerdeki
blnmelerin 1971-1973 askeri bask dneminden sonra bsbtn arttn belirtmek
gerekir.
1970 yl itibariyle ok sayda olay meydana geldii iin, aratrma iinde hepsi
ele alnamam, nemli sonular douran ve toplumda tepki yaratan olaylara ncelik
verilmitir. Yaanan renci olaylarnda len ve yaralananlar olurken ii boykotlarnda
bu durum pek grlmemitir. retim yeleri ve retmenler ise, siyasi grlerinden
dolay suikasta uramlardr. Kart gruptan renciler arasnda, bazen de rencilerle
polis arasnda yaanan atmalar niversiteleri sava alanna evirmitir.
142
renci olaylar 1969 yl sonras iddete ynelmise de 12 Mart 1971 muhtras

ile kesintiye uramtr. lan edilen skynetimin 1973te kaldrlmas ve 1974te af
kanununun kmas, hapisten kan renci ve rgt liderlerinin tekrar toplanarak
eylemlere balamasyla sonulanmtr. Bu dnem ierisinde gerek sol gerekse sa
grteki dergi ve gazeteler; topluluklarn propaganda yapabilecekleri en kolay ara
olduundan ayr bir neme sahipti. Her iki taraf iin de, bu yaynlarn fabrika ve
niversite nlerinde datm yaplrken sk sk dier grubun saldrlarna maruz
kalnmtr. Dergi ve gazeteler, ii ve rencilerin gerekletirdii eylemlere srekli
yer vermi. Olaylar karsnda hem sol hem de sa yayn organlarnn tarafl ve
kkrtc tutumlar iddet hareketlerini hzlandrmtr. Gvenlik kuvvetlerinin de kendi
iinde Pol-Bir ve Pol-Derli olarak iki gruba ayrlmas, olaylara tarafl mdahale
edilmesine sebebiyet vermi, bu durum polislere gvensizlik duyulmasn sebep olduu
gibi iktidarn ve devlet yneticilerinin kan olaylara somut bir zm getirememesi
yaanan sorunlar arttrmtr.
Devrim yapma amacnda olan renciler, ii ve kylleri de kendi saflarna
katabilmek iin gerek fabrikalarda iilerle gerekse krsal kesimde kyllerle irtibat
kurarak onlar da rgtlemeye almlardr. ilerin sendikalama abalar ise
iverenler tarafndan engellenmeye allm, iten karlmalara, mesai saatlerinin
uzunluuna ve cret
yetersizliine kar, iiler rgtlenerek
toplu direni
sergilemilerdir.
Bu hareketlilik iinde retmenler de haklarn koruyabilmek ve kendilerine
uygulanan basklar protesto edebilmek iin TB-DER gibi kurulular etrafnda
rgtlenirken, retim yeleri kendi grleri dorultusunda, genelde niversite
rencilerini desteklemek amacyla gsterilere katlmtr.
alma ierisinde incelenen sol fraksiyon dergileri, Asya ve Latin Amerika
devrimlerini ve bu devrimleri gerekletiren liderlerin grlerini konu alan yaz
dizilerine yer vererek genlii bu konuda bilgilendirmeyi amalam. Ayn zamanda
dnemin mcadeleci ruhunu yanstmada ve grleri erevesinde kitleleri etraflarnda
toplamay da baarabilmilerdir.
143
BBLYOGRAFYA
I. Kitaplar
Akgndz, Ahmet, ztrk Said, Bilinmeyen Osmanl, stanbul, Osmanl Aratrmalar
Vakf, 1999
Akpnar, Hakan, Kurtlarn Kardelii, lkc Hareketin Seyir Defteri, 4. bs.,stanbul,
Birharf Yaynlar, 2005
Akyaz, Doan, Askeri Mdahalelerin Orduya Etkisi, stanbul, letiim Yaynlar, 2002
Altu, Hikmet, renci Hareketlerinin Bilimsel Ynden Aratrlmas, stanbul, ..
Edebiyat Fakltesi Yaynlar, 1970
Altunya, Niyazi, Trkiyede retmen rgtlenmesi (1908-1998) Ankara, rn
Yaynlar, 1998
Armaolu, Fahir, 20.yy Siyasi Tarihi, stanbul, Alkm Yaynevi, 2004
Atatrk, Mustafa Kemal, Nutuk, Ankara, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, 2010
Aydemir, evket Sreyya, htilalin Mant, 7.bs, Remzi Kitabevi, 2000
Aydnolu, Ergun, Trkiye Solu (1960-1980), stanbul, Versus Yaynlar, 2007
_______________Sol Hakknda Herey Mi?, stanbul, Versus Yaynlar, 2008
Bodur, Harun, Kronolojik 20.yy Siyasi Tarihi, Ankara, alar Yaynlar, 2005
alk, Mustafa, MHP Hareketinin Kaynaklar ve Geliimi, Ankara, Cedit Neriyat,
1995
avdar, Tevfik, Trk Demokrasi Tarihi 1950-1995, Ankara, mge Kitabevi, 1996
Engin, Vahdettin, Kurtlar Sofrasndaki Osmanl, stanbul, Yeditepe Yaynevi, 2007
______________ II. Abdlhamit ve D Politika, stanbul, Yeditepe Yaynevi, 2005
Greli, Nail, 1 Mays 1977 Trkiye Devrimcilerinin ki 1 Mays Belgeseli, stanbul,
OzanYaynclk, 2006
Gzel, M.ehmus, i Tarihine Bakmak, stanbul, Sosyal Tarih Yaynlar, 2007
Ik, Yksel, Osmanldan Gnmze i Hareketinin Evrimi (1876-1994), Ankara,
teki Yaynlar, 1995
Jorga, Ncolae, Osmanl mparatorluu Tarihi, hzl. Erhan Afyoncu, ev. Nilfer Epeli,
stanbul, Yeditepe Yaynevi, 2009
Kabacal, Alpay, Trkiyede Genlik Hareketleri, 3. bs., stanbul, Grer Yaynlar,
Kasm 2007
144
Karaveliolu, Kamil, Bir Devrim ki Darbe, stanbul, Grer Yaynlar, 2007

Ko, Yldrm, Trkiyede i Snf ve Sendikaclk Hareketi Tarihi, 2. bs., stanbul,
Kaynak Yaynlar, 2003
Kknel, zcan, Kaygdan Mutlulua Kiilik, 15. bs., stanbul, Altn Kitaplar Yaynevi,
1999
Lewis, Bernard, Modern Trkiyenin Douu, 9. bs., Ankara, Trk Tarih Kurumu
Basmevi, 2004
Lksl, Demet, Trkiyede Genlik Miti, stanbul, letiim Yaynlar, 2009
Mahiroullar, Adnan, Cumhuriyetten Gnmze Trkiyede i Sendikacl, stanbul,
Kitabevi Yaynlar, 2005
zgen, Mahmut hsan, TKP ve Organize Genlik Hareketleri, stanbul, 14 Mays Vakf,
1982
Saylgan, Aclan, Soldaki Bitmeyen Kavga, Ankara, Aye Yaynlar, 1970
____________, Trkiyede Sol Hareketler, 5.bs., stanbul, Dou Ktphanesi, 2009
Sertel, Yldz, Trkiyede lerici Akmlar, stanbul, Cem Yaynevi, 1978
Slker, Kemal, Trkiyede i Hareketleri, stanbul, Gerek Yaynevi, 1968
Tanr, Blent, Boratav Korkut, Akin Sina, Trkiye Tarihi, , C V, 8. bs, stanbul, Cem
Yaynevi, 2008
Tufan, Tarkan, brahim Kaypakkayann Hayat ve Fikirleri, stanbul, Nokta Kitap,
2008
Yaln, Durmu vd., Trkiye Cumhuriyeti Tarihi II, Ankara, Atatrk Aratrma
Merkezi, 2002
Yldrm, Ali, FKF Dev-Gen Tarihi, 3. bs., stanbul, Doruk Yaynlar, 2008
II. Makaleler
Aaoullar, M. Ali, Ar Milliyeti Sa, Gei Srecinde Trkiye, stanbul, Belge
Yaynlar, 2003
Akn, Yiit, Uluslararas Etkileim Yaps inde Trkiye Sol Hareketinin nemli
Polemikleri, Modern Trkiyede Siyasi Dnce C VIII, 1. bs., stanbul, letiim
Yaynlar, 2007
Atlgan Gkhan, Anti-Emperyalizm ve Bamszlklk, Modern Trkiyede Siyasi
Dnce, C VIII, 1. bs., stanbul, letiim Yaynlar, 2007
145
______________Yn-Devrim Hareketi, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, C VIII,

1. bs., stanbul, letiim Yaynlar, 2007
Aykut, Deniz , Trkiyede Maocu Grup, Birikim Dergisi, S 10, 10 Aralk 1975
Belge, Murat, Trkiyede Sosyalizm Tarihinin Ana izgileri, Modern Trkiyede
Siyasi Dnce, C VIII, 1. bs., stanbul, letiim Yaynlar, 2007
___________Sol, Gei Srecinde Trkiye, stanbul, Belge Yaynlar, 2003
Beydilli, Kemal, Osmanl mparatorluunun k mparatorluktan Ulus Devlete
Trk nklp Tarihi, ed. Cemil ztrk, Ankara, Pegem A Yaynclk, 2005
etinkaya, Y. Doan, Doan M. Grkem, TKPnin Sosyalizmi, Modern Trkiyede
Siyasi Dnce, C VIII, 1. bs., stanbul, letiim Yaynlar, 2007
Demirkent, Nezih, Trkiyede Terrn Boyutlar, Geliimi ve zm nerileri,
Trkiyede Terr, Abdi peki Semineri, Gazeteciler Cemiyeti Yaynlar, Mays 1980
______________ Basn ve Terr, Kitle letiim Aralar ve iddet Seminer
Tutanaklar, stanbul, Hrriyet Vakf Eitim Yaynlar, 1985
Dericiolu, Mjgan, Eitim Asndan Yksek ve Ortaretimde Terr ve zm
nerileri, Trkiyede Terr, Abdi peki Semineri, Gazeteciler Cemiyeti Yaynlar,
Mays 1980
Doan, M. Grkem, nvar Kerem, nc Dnyaclk, Maoculuk, Aydnlklk,
Modern Trkiyede Siyasi Dnce, C VIII, 1. bs., stanbul, letiim Yaynlar, 2007
Eroul, Cem, ok Partili Dzenin Kuruluu, Gei Srecinde Trkiye, stanbul, Belge
Yaynlar, 2003
Ikl, Alpaslan, cretli Emek ve Sendikalama, Gei Srecinde Trkiye, stanbul,
Belge Yaynlar, 2003
Krk, Erturul, Trkiye Sosyalist Hareketine Silahl Mcadelenin Girii, Modern
Trkiyede Siyasi Dnce, C VIII, 1. bs., stanbul, letiim Yaynlar, 2007
Lainer mer, Genliin rgtlenmesi, Sosyalist rgtlenme, Birikim Dergisi, S 6,
Austos 1975
____________ 1971 ncesi Dnem ve THKP-C Hareketinin Eletirel Analizi I ,
Birikim Dergisi, S 22, Aralk 1976
____________ 12 Mart zerine, Birikim Dergisi, S 8, Ekim 1975
zdemir, Hikmet, Siyasal Tarih (1960-1980), Trkiye Tarihi 1908-1980, C IV, 8. bs,
stanbul, Cem Yaynevi, 2008
146
zgden, Doan , Sosyalist Dergi Ant, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, C VIII,
1. bs., stanbul, letiim Yaynlar, 2007
ztrk, Cemil, Trkiye Cumhuriyeti (1923-1950), Trk Tarihi ve Kltr, 2. bs.,
Ankara, Pegem A Yaynclk, 2004
Pekdemir, Melih, Devrimci Yol, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, C VIII, 1. bs.,
stanbul, letiim Yaynlar, 2007
Tokgz, Oya, Trk Gazetelerinde Siyasal iddet, Kitle letiim Aralar ve iddet
Semineri, stanbul, Hrriyet Vakf Eitim Yaynlar, 1985
Tura, Ali Rza, Trkiyede Trokizm, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, C VIII, 1.
bs., stanbul, letiim Yaynlar, 2007
nvar, Kerem, Trkiye Devrimci Genlik Federasyonu, Modern Trkiyede Siyasi
Dnce, C VIII, 1. bs., stanbul, letiim Yaynlar, 2007
Yusufolu, Yaln, Anadol aatay, TSP: Doktriner Bir Parti zerine Doktriner Bir
Deerlendirme, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, C VIII, 1. bs., stanbul, letiim
Yaynlar, 2007
III. Tezler
Arpa, Tlay, 1960-1975 Yllar Arasnda Sol Basnda Trk-ABD likileri, Pamukkale
niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Denizli, 2005
Baknd, Mahmut, 1970-1980 Yllar Aras Trkiyede niversite renci Olaylar,
Hacettepe niversitesi, Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi Enstits, Yksek Lisans Tezi
Ankara, 2001
Beirli, Hayati, Trkiyede 1960-1971 Dneminde Genlik Hareketleri, Hacettepe
niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Ankara, 1998
IV. Szlkler
Byk Larousse Szlk ve Ansiklopedisi
Marksist Dnce Szl stanbul, letiim Yaynlar, 2005
Yazm Klavuzu, Ankara, TDK Yaynlar, 25. Bask, 2008
V. Sreli Yaynlar
A. Dergiler
Aydnlk Sosyalist Dergi
147
Birikim
Emeki
Halkn Birlii
Halkn Sesi
Halkn Kurtuluu
Kurtulu Sosyalist Dergi
Halkn Kurtuluu Yolunda Genlik
B. Gazeteler
Cumhuriyet
Haber Trk
Hergn
Hrriyet
Millet
Milliyet
Radikal
Tercman
148
EKLER
Ek 1:
DEVRMC ANDI
Biz Devrimciler
Bizi Mahvetmek steyen Emperyalizme
Bizi Geri Brakmak steyen Feodalizme Kar
Heyet-i Milliyece
Ve Heyet-i Umumiyece
Saymzn Azlna
Dmann okluuna
Bakmadan
Bkmadan
Yorulmadan
Usanmadan
Korkmadan
Savaacamza And eriz458
458
Ali Yldrm, FKF Dev-Gen Tarih, 589 s.
149
Ek 2: Halkn Kurtuluu dergisinin 20 Mart 1978 tarihli 100. says
Ek 3: Halkn Yolu dergisinin 17 Ekim 1978 tarihli 47. says
150
Ek 4: Halkn Birlii dergisinin 10 Ekim 1978 tarihli 46. says
Ek 5: Halkn Sesi dergisinin 15 Nisan 1975 tarihli 1. says
151
Ek 6: Halkn Birlii dergisinin 19 Aralk 1978 tarihli 51. says
Ek 7: Proleter Devrimci Aydnlk dergisinin Kasm 1975 tarihli 57. says
152
Ek 8: Emeki dergisinin Kasm 1974 tarihli 1. Says
Ek 9: Aydnlk Sosyalist derginin Eyll 1970 tarihli 23. says
153

Dergi̇ İncelemesi̇

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dergi̇ İncelemesi̇

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

SOL BASINDA; HALKIN SES, HALKIN BRL, HALKIN KURTULUU VE

YKSEK LSANS TEZ

SOL BASINDA; HALKIN SES, HALKIN BRL, HALKIN KURTULUU VE

YKSEK LSANS TEZ

TEZ DANIMANI: Yrd. Do. Dr. AL KARACA

1.2.5. Atlm Dergisi .................................................................................................. 32

1.4.8. DEV-YOL (Devrimci Yol) .............................................................................. 47

4.2. 1970-1980 YILLARI ARASI BALICA HAREKETLERNN BASINA

incelemekteyse de sadece renci zerine odaklanp alan genlie yer vermemeleri

grlerine benzer yayn yapan gazetelerin arivlerinden yararlanlarak allmtr.

: Amerika Birleik Devletleri

: Ankara Devlet Mhendislik ve Mimarlk Akademisi

: Ankara Demokratik Yksek renim Dernei

: Aydnlk Sosyalist Dergi

: Ankara niversitesi renci Birlii

: Ankara Yksek renim Dernei

: Cumhuriyeti Gven Partisi

: Cumhuriyet Halk Partisi

: Cumhuriyeti Kyl Millet Partisi

: Devrimci Ankara Sanat Tiyatrosu

: Devrimci Dou Kltr Ocaklar

: Devrimci Genlik Birlii

: Devrimci Genlik Dernekleri Federasyonu

: Devlet Gvenlik Mahkemeleri

: Devrimci i Sendikalar Konfederasyonu

: Devlet Mhendislik ve Mimarlk Akademisi

: Devrimci renci Birlii

: Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi

: Erzurum niversitesi renci Birlii

: Erzurum Yksek renim Dernei

: Fikir Kulpleri Federasyonu

: Trkiye Genel Hizmetler ileri Sendikas

: Gaz, Elektrik, Su ileri Sendikas

: Gen Sosyalistler Birlii

: Gayri Safi Milli Hsla

: Gen lkcler Tekilat

: Hak i Sendikalar Konfederasyonu

: Hacettepe niversitesi renci Birlii

HR-PER-SEN: Hr Personel Sendikas

: lerici Genlik Dernei

: Trkiye lkokul retmenleri Sendikas

: ktisadi ve Ticari limler Akademisi

: stanbul Teknik niversitesi

: stanbul Teknik niversitesi Talebe Birlii

: stanbul Yksek renim Dernei

: stanbul Yksek renim Kltr Dernei

: stanbul Yksek Tahsil Genlik Dernei

: Komnizmle Mcadele Dernei

: Milli Demokratik Devrim

: Metal Sanayicileri Sendikas

: Milli Gvenlik Kurulu

: Milli Gven Partisi

: Milliyeti Hareket Partisi

: Milliyeti i Sendikalar Konfederasyonu

: Milli Selamet Partisi

: Milli Trk Talebe Cemiyeti

: Ortadou Teknik niversitesi

: Ortadou Teknik niversitesi renci Birlii

: Ortadou Teknik niversitesi renci Dernei

: renci Temsilcileri Konseyi

: Proleter Devrimci Aydnlk

: Siyasal Bilgiler Fakltesi