Professional Documents
Culture Documents
MAY YAYINLARI
Babli Caddesi No: 19
Caalolu / STANBUL
Telf: 27 71 61
TRKYENN MAL
TUTSAKLII
PARVUS EFEND
Muammer Sencer
MAY YAYINLARI
(I) Sayn A bdullah zkan, Parvus hakknda, yurt dnda yaynlanm kimi
betikler bulunduunu bildirdi. U zunoa b ir sre nce sm arladm bu betikler,
T iirk kambiyo ilemlerindeki glkler nedeniyle, bu satrlar yazana dein
elim e gelmedi. Gelseydi, kuracam z diyalog daha salam olu :d u .
(II) zden N uri A kbayar. Bir Sosyalist Tip, Trkiye D efteri, say 19, s. 6.
=
K/V + V/V
MW/V
=
K /V + I
----------
10
(UT)
11
O SM AN LI
Z E R N E
K U R A M S A L
A R K A
Y A Z IL A N LA R IN
PLA N I
12
13
14
15
16
17
18
19
kol deil, kafa gcne ayn zamanda (XXI) Giriimcinin, kol gc denli,
dahas ondan ok kafa gcn smrmesi sz konusudur maddi retim
koullarnda. Bylece, verimlilik artt halde, kazanllk azalmaz. D
pazar gerekimi de, kapitalizmin almasnn doal bir rn olarak do
mam olur. Bir kesimin retiini, br kesimde yoaltacak ktle daima
vardr. Byle olunca, i piyasadaki ekime kazanllm korunmasna
elverir. Baka trl dendikte, giriimcilerin kazanl arasnda bir dengeleme srer gider (XXI1)
D pazar ve emperyalizm sorunu, dorudan doruya bir tekelle
me ve verimden dme sorunu olmad bylece anlalyor. Geri, te
kellemeyle verimliliin arttrlmas, yatrm olanaklarnn gelimesi da
ima sz konusudur. Ancak, bizi ilgilendiren tarihsel dnemden aldm
kesit (yirminci yzyl balan), henz sermayenin tam anlamivlfc te
kellerde ylmadn (deien ve deimez sermayenin ikisini birlikte
dnmeli burada), i pazarda kol gcn deimez tutarak veya onu
kafa gcyle birlikte geni apta smrerek kazanllm dme eili
minin ortadan kaldmldn kantlamakta.
Toplumsal kapitalin yeniden retiminde, rnn deiim deerinin
rol oynadn belirlerken, Lenin rn geniletmekte, sadece, bir de
er yerine bakasn koymann deil, ayn zamanda, bir madde yerine
baka bir madde koymann sz konusu olduunu sylyor. (Bkz. Rusya'
da Kapitalizmin gelimesi). Maddeler arasnda orant kurmak, sermaye
nin teknik bileimini dile getirmekten baka bir ey deildir. Kapitalist
i pazarn bymesinin, retim aralarn ilgilendirdii sarunu da buna
baldr. Yani maddi koullar gelitike kapitalizmin i pazar da geli
ir. I pazar, bu noktada, bireysel tketimden bazszdr. Tketim
maddeleri biimindeki deiir sermaye ve artk madde (eer, deer de
il, materyel oranty gz nnde bulunduruyorsak) tketim maddeleri
biimindeki deimez kapitalden daha yksek olabilir sonuta. Yani
giriimci, deimez yatrmlar, deien kapitalin verimliliinden dofuij
artk deeri i piyasada yoaltarak oaltabilir.
D pazar gereksiniminin, toplumsal rn elde etme gereksini
minden deil, meta dolam gereksiniminden doduu gr de uymu
yor Osmanl imparatorluu verilerine. Meta dolam gr (Leninci
gr) tarihsel nedenlere dayanyor. Uluslarn tek bana yayamyaca ilkesine dayanyor. Ayrca, toplumsal kapitalin yeniden retiminin,
(XXI) T eknik geliimi sal van k afa gcnn re'im in m addi koullarndaki
rol Manc literatrde ihm al ediliyor ok kez.
(XXU) Bir kapitalist planlam ann varlna, G otha Program nn Eletirisinde
deiniyor Engels. P ay senetli ortaklklarn, plan yokluunun sonu olduunu
gryor rnein. D evlet ve D evrim d c Lenin, bu tmceyi yorum larken, tekel
ci kapitalizme dnn de b ir planlam a olduuna deiniyor.
20
(XXII) M andel, Son K apitalizm 'de (Spactkapitalism), kapitalizm krizini Lcninin tarihsel k o u lla rn a benziycn genci geliim dorultusu kavram na
balyarak, deer kuram ndan tretm cm cklc hakszlk ediyor.
Bylece onu,
Luxemburg. H enryk G rossm ann, Bcharin ve H ilfcrtling'in karsnda saya
biliyoruz.
PA RV USU N ED M SE L Y AKARI
22
PA RV USU D EV L ET
23
24
25
pazar olabilecek lkeler, gm rk 1arife pozisyonlariyle zorlanacak.)
Turizm yannda, ilenmi konserve edilmi ve iyi anbalajlanm arm
rnlerim izin, sadece A vrupa piyasasnda bile sahip olaca anslar yeterince
dnm yoruz.
Sayn C H P G enel B atannn demelerinde, A K G N L E R E bildirgesinde ve
son C H P program nda,
kylye ucuz ara gere salam a, tarm sal retimi
arttrm a yolunda birtakm tm celer yer alyor. A ncak, tarm , baheilii ve
orm ancl da kapsar biim de ele alan ve rnleri yurt dn d a deerlendirm e
olanaklar zerinde d u ran b ir planlam a henz yok. (Bu konuda bkz. C H P
G enel B atannn kylyle ilgili dem elerini hoplayan E C E V T adl bror.
C H P Genel Merkezi yayn.)
AK G N L E R E bildirgesi, yu rt iinde, kylnn ekonom ik duru m u n u dzel
tecek nlem lerden ve tarm sal retim artnn ne yolda salanacandan sz
ederken, d pazarlam ay savsaklad (ihmal ettii) gibi, snailem e politika
snn tem el stratejik k u rallarn srralarken, tarm teknolojisine hitap edebilecek
bir k urala d a y er verm iyor.
H em en hem en, Ak G nlere ilkelerini yineleyen yeni program da, d ah a ok,
sanayi devriminin. tutuculuu o rtad an kaldran ve toplum sal dengeyi deiti
ren siyasal y a n lan zerinde du ru y o r (s. 161 v..). T eknoloji v e girdiler b ak
m ndan, da bam lln azaltlaca, sanayilem enin doayla uyum lu olaca
ve T rk kylsne gnen getirecei sylenirken, tarm sal sanayiin, gerek do
al olanaklarm z, gerekse lkem izin bugnk ekonom ik koullar karsnda
n plana alnacana deinilm iyor. Gelimenin kylden balatlm as konu
sunda da sadece gkeyaznsal szler ediliyor.
Halbuki, Sayn Ecevit, BU D Z E N D E M E L D R adl yaptnda, ok so
m ut bir rnek verm itir: A lm anyadaki T rk iilerine, beyaz peyniri Bulga
ristan yedirm ektedir. Bu rnekleri oaltm ak olanakldr: T aze meyvemizi, son
gnlere dein Bulgar soutm al (frigorifik) kam yonlarnn tam as, konserve
lerimizin bozuk km as, taze meyve konserve olanaklarm zn, yok denecek
denli az olm as gibi.
Son C H P program nn, b u som ut sorunlarn zmne k tutacak ilkeler ge
tirmesi beklenirdi. rnein, petro-kim ya d aln a bal olarak, iyi kalite konserve
tenekesi yapm n salayacak sanayi olanaklar yaratlp yaratlm ayacam , o
program dan kestirm ek ok g. H albuki bu sanayi kolunun geliimiyle, T r
kiyenin karsnda 200-300 m ilyonluk bir alc ktlesi bulaca kesin. O rm an
clk ve orm an rnleri iin de ayn eyler sylenebilir.
Bu konuda, savatan sonra st ste kard 5 yasayla, tarm rnlerinde 10
ylda % 150 art salayan ve tarm iisinin gelirini, endstri iisi dzeyine
karan A lm anya, orm anclk ve orm an rnleri iletmesindeyse sve rnek
alnabilir ve C H P program na daha som ut b ir nitelik verilebilirdi. (A lm anya'
d a T arm sal Geliim iin bkz. Deulschlarfd H eute, Presse-nd Inform ationsam t:
sve Devlet O rm an letmeleri ve O rm an iileri iin bkz. Swedish Forest
Service, N ational Board o f Crow n Forests an d Lands, Stockholm).
Ksaca dendikte, Parvus Efendinin, ncelikle kylnn kalknm as tezi, 70
26
u denli yl sonra bile T rkiyed e gncelliini korum akta Y unanistan ve Yu
goslavya gibi lkeler, deimez fiatlarla ylda ortalam a % 15 lik gelime salar
v e T rkiye, O llar, ortalam a % 9'la izlerse, daha d a koruyacak. Son C H P prog
ram , gelimeyi kylden balatm ak, snailejm eyle, tarm sal gelimenin
uyum unu salam ak trnden ilkelerle soruna doru o la rak yaklam , ancak
bu ilkeleri som utlatrm aktan, gkeyaznsal (edebi) szcklerin stne kar
m aktan, nedense kanm tr.
(XXVI) rnein devlet kapitalizm ine kar Parvus. L enin'e greyse, tekelci
devlet kapitalizmi, toplum culuun maddesel koullarndan, toplum culuun bir
n evresi (Bettelhcim, Ch., Sosyalizmin K uruluu, ev. K enan Somer, Uural
Yaynevi, s. 49).
Birinci Blm
29
A JKrm Savandan n c e
30
B )Kaim e karlm as
KAME IKARILMASI
31
13.8.1876
11.11.1876
5.1.1877
3.9.1877
2 000 000
1 000 000
7 000 000
6 000 000
Toplam
16 000 000
hra Fiat
(Kuru)
117
135
150
185
000
000
000
000
10 350 000
32
33
F/3
34
Bor Miktar
(Frank)
75 000 000
125 000 000
125 000 000
50 930 500
200 000 000
200 000 000
150 000 000
909 091 000
555 555 500
792 000 000
278 155 000
694 444 500
1.000 000 000
Toplam
hra Fiat
(Yzde)
80
100
76
62.5
68
68-72
66
5C
61
125-32
98.5
59.5
43.5
Ele Geen
(hra Fiatna Gre)
60 000 000
125 000 000
95 000 000
31 831 562
136 000 000
142 000 000
99 000 000
404 545 500
388 885 500
254 430 000
273 972 675
413 194 477
435 000 000
3. 012 884 714
35
BOR TUTARI
75 000
125 000
124 500
(FRANK)
000
000
000
36
tali 4 955 176 500 franka dyor. Ancak bu say, borlarn tesviyesi i
lemine dein iyice azalmt. Zira hkmet, iflasn ilan edene dein
borlanma szlemelerine uymakta ve borlarn dzenle demekteydi,
itfalar iin her yl byk bir mebla belirlenmi ve ayrlm olduun
dan, Kararnameye dein borlarn byk bir blm denebilmitir.
Bu konuda birka rnek verelim:
BOR
YILi
185i
1860
1862
1863
1869
1872
BALANGITA
TBAR KAPTL.
(Frank)
12 500 000
5 930 500
200 000 000
200 000 000
555 555 500
694 444 500
1881'deki
ITBARl KAPTL.
(Frank)
92 118 750
41 107 500
122 897 500
127 687 500
516 250 000
679 918 500
t f a i n
DENEN
(Frank)
32 881 250
9 823 000
72 312 500
72 312 500
39 305 500
14 526 000
Sadece bu alt borcun itfas iin 245 000 000 franktan ok para
denmitir. Ancak son ikisi, ifls ilnndan ksa bir sre nce alndn
dan, byk lde itfa edilmeden kalmtr.
Borlarm itfas sorununu iyice anlyabilmek iin, denen miktar
ana para asndan deil, Trkiyenin eline geen parayla karlatrmaldr. nk itibar para daha balangta imgesel (hayal) bir saydr, sade
ce kat zerinde kalmtr. Durumu, itibar paray dolam (tedavl) de
erleriyle karlatrarak daha yakndan kavryabiliriz:
BOR
YILI
1858
1860
1862
1863
1869
1873
TEDAVL DEER
(t ib a r b o r )
(Frank)
90 000
31 831
136 000
142 000
388 885
413 194
000
562
000
000
500
477
ITFA EDLEN
t f a e d i l e n
BORCUN GEREK
BORCA ORANI
(Frank)
(Yzde)
32 881 250
34.5
9 823 000
30.8
77 102 500
56.6
72 312 500
50.9
39 305 500
10.1
14 526 000
3.5
37
38
(2 660 930 850 frank) (') indirilmitir. Yukarda belirtildii gibi, bu top
lama avans ve baka i toplam olan 200 000 000 frank dahildir. Dolaysiyle, indirilen d bor toplam 2 460 930 850 franktr.
Bizim hesabmza gre, gerek bor 2 124 664 800 franktr. Bu ba
kmdan, indirilen bor, gerek bortan 336 266 050 frank, yani aa yu
kar yzde 16 lsnde daha oktur.
Muharrem Kararnamesi Osmanl mparatorluunun mal ve siya
sal geliiminde yeni bir dnem amtr. lkede hkmetten avn, h
kmete bal bulunmyan, fakat devletin gelir kaynaklarnn byk bir
blmn ele geiren yeni bir kurum kmtr ortaya: Borlularca se
ilmi bir ynetim kurulunca ynetilen Duyun- Umumiye.
Siyasal bir kurum deildir Duyun- Umumiye. Devletlerin vekili ya da
temsilcisi de deildir. Dpedz zel bir irkettir.
Ancak, Avrupa diplomasisi, Duyun- Umumiye zel bir irket de
il de sanki kendi temsilcisiymi gibi davranmtr.
Dolaysiyle lkede iki maliye ynetimi kmtr ortaya. Onlardan
biri, Avrupa ynnden aktan aa korunan Duvun- Umumive. b
ryse Avrupann srekli olarak bask altnda tuttuu ve sktrd Osmanl Maliye Nezaretidir.
lkenin her yannda ubeler aarak, binlerce memuruyla koskoca
bir rgt oluturan Duyun- Umumiye, bu rgte dayanarak, devlet
gelirinin byk bir blmn kendi penesine drmemesi olanak
szd. Avrupa maliyecilerinin, Avrupa diplomasisini izledii vol da avnvd. Bu yolda yrmenin ne tr sonular verdiini iyice kavnyabilmek
iin, aaki saylara bir gz atalm:
1882-83 ylnda, devlet gelirleri Duyun- Umumive ynetimine gir
dii zaman, rgtn ynetimi altndaki gelir 2 522 498 Osmanl lirasn
dan ibaretken, bu say 1911-12 ylnda 8 258 292 lirava ulamtr.
Demek oluyor ki, geen zaman iinde Dyun- Umumiye 5 755 794
liralk art salamtr gelirinde. Yzde 288lik bir oran demektir bu.
Muharrem Kararnamesiyle gvenceye alnan borlarn yllk taksit
lerini salamak amaciyle kank bir yntem gelitirilmitir. Bu ynte
mi ve onun daha sonra ortaya koyduu sonulan aklamak amaciyle,
devlet gelirlerini, ayrc niteliklerini dikkate alarak bir ka blme ay
ralm:
()
Bir Osmanl liras, yaklak o larak 22.5 franktr. Bkz. Borsa R ehberi, 1928.
s. 391.
39
D I G EL R L ER :
2 130 870
1 098 986
4')
2.
G ELR LER :
41
3.
BAIM SIZ G EL R L ER :
42
2.
Kazan ynetmelii yaygnlatrldnda, o gnk kazan ver
gisine gre ortaya kacak artk (fazlalk).
Muharrem Kararnamesi devleti, Duyun- Umumiye ynetimine b
raklan gelirlerden yoksun etmekle onun sz konusu gelirle ilgisini azalt
mtr. Devlet ancak, kendine dorudan doruya yarar salyan gelirlere
nem vermitir.
Halbuki Duyun- Umumiye ynetimindeki gelirlerin artmasiyle, bor
larn denmesine o lde daha ok para denmekte ve dolaysivle, ge
lir fazlasndan devlete hi bir yarar salanamamaktadr.
Muharrem Kararnamesine gre Duyun- Umumiye gelirleri u ilere
harcanmaktadr:
Gelirin bete drd faizlere, bete biri ana parann itfasna.
Dolaysiyle, gelir ne denli artarsa, faiz denmesine o denli fazla
para harcanyor.
Bu orann bete drd amamas her ne denli art koulmusa da
bundan fazlas devlet hzinesine girmeyip yine borlarn denmesine
zg klnmtr. Duyun- Umumiye gelirinde bir art olmas, doru
dan doruya devletin karmadr. Zira devlet bylece bor faizlerinden
kurtulmu olmaktadr.
Devlet, Duyurn Umumiyeye belli miktarda gelir brakm oldu
undan, daha tesini dnmek, ona deil, Duynn- Umumiyeye der.
Kukusuz, Duyun- Umumiye, ne denli ok para toplamsa, faizlerin
denmesine o denli ok para ayrmtr. Doallkla, gelir az olduu l
de de denen faiz oram dk olacaktr. Dengesiz ve doal d bir du
rum douyor bylece. Duyun- Umumiyenin mal adan boykot ed:,mssi
devlet iin daha yararl olmu oluyor.
te yandan, gmrk ve kazan ve gelirlerini arttrmak devlet iin
yarar salamyor. nk o yoldan doacak olan para, Duyun- Umumiye
nin doymak bilmiyen kasasna akveriyor. Sonuta Duyun- Umumiye
ve Devlet, bir anlamann iki yan deil de, birbirine ya (dman) iki
e oluyor. lkenin geliimi de olanakszlayor.
Ancak 1903 ylnda devlet borcu yeniden dzenlendii zaman bu
dayanlmaz kmazdan kurtulma zgesi (aresi) zerinde durulmu ve
Duyun- Umumiyece toplanan gelirden bir blm devlete ayrlmtr.
Muharrem Karamamesine giren gelirlerin geliimi hakknda bir
fikir verebilmek iin, Duyun- Umumiyenin douundan 1912 ylma de
in her be yllk dnem iin dzenlenmi u cetveli alyoruz:
BE YILLIK DNEMLER
1882/3-1886/7
1887/8-1891/92
1892/3-1896/7
1897/8-1901/2
1902/3-1906/7
1907/8-1911/12
LK DNEM ORTALAMASINA GRE
GELR ARTII
77 163,4
351 006,2
366 305,8
1 357 192,2
2 245 723,2
43
2 569 707,6
3 060 600
4 449 125
ARTI ORANI (YZDE)
3.5
11.5
12
38.9
101
44
E )1903 M al Reformu
45
46
4?
48
G )A yrcalkl Borlar
(Duyun- M m taze)
32 738 772
1 456 875
9 537 000
430 500
13 374 356
55 650 128
270 000
2 157 375
15
10
49
Bor demek iin her ne denli, gittike daha byk bir tutar ayrlmakta
ve bylece ana para ve faizlerin denmesi iin gerekli miktar azalmak
taysa da yllk 2 157 375 lira yine deimeksizin kalmaktadr. Borlarn
faizleri aynen kaldklarndan, yani yzde oranlarn deitirmediklerin
den, bor itfasna ayrlan miktarlar artmaktadr.
Gelir fazlasndan bir blm ayrca bor itfas iin harcanmaktadr.
Gelir fazlas, borlarn itfas iin ayrlan 2 157 375 liradan geri kalan k
smdr. Yukarda sylendii gibi, gelir fazlasnn yzde 75i devlete ve
yzde 25i Duyun- Umumiyeye gitmektedir.
1903 yl bor evirtimi alacakllar iin ok elverili koullarla yapl
mtr. Alacakllar, evirtim srasnda olduu gibi, daha sonra da fiyat
artlarndan ok paralar kazanmlardr. nk, ayrcalkl bor tahvil
lerinin ve piyango biletlerinin fiyatlar gittike artmtr.
Devlet iin evirtimde bir yarar varsa o da, Duyun- Umumiye yne
timindeki gelirlerin artklarndan (fazlalarndan) ksmen olsun yarar
lanabilmektedir. Ancak devlet, kendi payna den bu fazlalklar, yeni
borlanmalarn gvencesi olarak kullandndan, yine Duyun- Umumi
yeye ipotek etmitir.
I7/ 4
kinci Blm
53
A )Eski Tutsaklk
Yeni Tutsaklk
54
BTE FASILLARI
Dolaysz vergiler
Damga pulu resmi
ve baka resimler
Dolayl vergiler
Tekeller )
Toplam
DEVLET GELRLER
16 235 527
1 451 032
5 512 158
2 697 278
25 895 995
DUYUN-I UMUMYE
GELRLER
3 728
342
573 816
1 713
617
2 146
456
8 162
231
(?)
Posta-telgraftan baka.
55
YILLIK DEME
1 887 375
270 000
469 000
123 750
194 240
214 025
97 120
97 120
56
97 120
249 975
50 000
180 000
118 800
97 120
118 800
238 800
212 300
76 560
40 988
25 000
181 796
362 174
308 685
65 050
6 934 303
(?) Su Avcl iin verilen ru h sat tezkireleri geliri karlk gsterilerek alnan
bor.
57
AVANSI VEREN
DENMEYEN
BLM
Deutsche B.
Trkiye Mill
Bankas ve Selnik B.
Osmanl Bankas
>
Banque Franaise
Trkiye Mill
Bankas
Deutsche B.
Osmanl Bankas
Anadolu Demiryolu
irketi
Yen Mallar
Sand
Fenerler Ynetimi (,0)
Fenerler Ynetimi
Toplam
(10)
2 888 283
DEME
FAZ KOMSYON TARH
(Yz.)
(Yz.)
5.5
1
1 575 000
1 500 000
1 045 013
1089 417
537 594
421 259
6.5
7
7
5
7
1.4
1.4
1.2 3 Nisan 1913
1.2 23 Austos 1913
1
18 Aralk 1913
1/4 15 Ekim 1913
1 733 197
33 000
300 000
5
5.5
6
133 108
137 420
128 695
SG681
12.6
7
6
11602 667
1 Temmuz 1913
13 ubat 1913
28 ubat 1913
Osmanl liras
T R K P H N N MAL TUTSAKLII
58
AVANSI VEREN
Ttn Rejisi
Duyun- Umumiye
lurkiye Milli
Bankas
Hazine Tahvilat
Hazine Tahvilat
Osmanl Bankas
Osmanl Bankas
Toplam
DENMEYEN
BLM
122 737
300 000
33 000
3 000 000
5 500 000
1 500 000
300 000
10 755 745
DEME
FAIZ KOMSYON TARH
(Yz.)
(Yz.)
6
7
7
6
5
5.5
1 Haziran 1913
8 Kasm 1915
30 Kasm 1915
Osmanl liras.
59
60
61
62 '
( 3)
(14)
63
64
eS-
TUTAR
200 000
214 000
500 000
219 719
100 000
140 000
( i i)
66
E )A vanslar ve A yrcalklar
Avans Dkm
nc Blm
71
A )G vence Sorunu
mdi gvence (teminat) sorununa geelim. nceki yazmzda, Duyun- Umumiyenin resmi hesaplarna bakarak, Trk borlarna kar
lk gsterilen gvenceyi incelemitik.
Bu ayrtta, geici borlara, yani avanslara kar gsterilen gven
ceyi ele alacaz. Avanslar gvencesi, borlar gvencesiyle yakndan il
gilidir.
Bilindii gibi Duyun- Umumiye ynetiminde bulunan borlarn g
vencesi ylesine byk bir tutara varmaktadr ki btn bor taksilerini
deyebilecei gibi, geriye hayli para kalmaktadr. Yani Trkiye, borcun
dan ok daha yksek bir paray gvence olarak gstermitir. te, avans
lar gvenceye almak iin bu paralardan yarar salanmtr.
Ancak bu paralar da yetmediinden ek gvenceye gerek grlm
tr. Bizim ele almak istediimiz de bunlardr. Gelir fazlalklarn, devlet
borlar gvencelerini ele aldmzda grmtk. imdi onlar bir yana
brakyoruz.
Dolaysiyle, ancak eski gvencelere eklenen yeni gvencelerle, Duyun- Umumiye ynetimine verilen devlet gelirlerini konu edineceiz:
Avrupa maliyecileri, avanslardan yararlanp, nce gmrk gelirleri
ne el koymulardr.
Bilindii gibi, gmrk resmine yaplan yzde 3 zam, Duynn- Umu
miye ynetimindedir. imdiyse avanslar gvenceye alabilmek iin,, ka
lan yzde 8 rsuma da el kovmulardr. Bylece pek ok vilayetin gm
rk geliri, alacakllara rehnedilmitir.
Bu vilyetlerin 1326 yl iindeki gmrk gelirleri unlardr:
VLYETLER
stanbul
Selanik
zmir
Edime
Beyrut
Badat
skenderun
Preveze
DIALIM (THALAT)
RESM (KURU)
140 324 786
58 389 756
59 256 108
11 837 514
64 946 992
26 221 146
14 486 773
10 250 930
72
Havdar Paa
Trabzon
TOPLAM
12171599
25872 880
425758 484
1326da btn ithalt resmi geliri 445 849 126 kurua varmtr. Bu
suretle gmrk gelirlerinin yzde 95.4 Avrupal alacakllarn eline ge
mitir.
Yabanclarn el srmedii gelirler, sadece Cidde (Hicaz) ve Yemen
gmrk gelirleridir.
El koyulan gmrklerin gelirinden tek kuru girmiyecektir devletin
kasasna, avanslar denmedike.
Yukarda sraladmz gmrk gelirleri, eski borlara gvence gs
terilmi olan yzde 3 gmrk zammn da kapsamaktadr. Dolaysiyle,
sadece avanslar gvenceye alan gelir miktarn saptyabilroek iin, yukarki toplamdan, yzde 3 zam gelirini kartmak gerekir. Listemize g
re gmrk zammndan doan gelirler 116 115 948 kurutur. O halde avans gvencesi olarak 309 642 536 kuru gmrk geliri ayrlmtr.
Alacakllara braklan ikinci gelir tryse ttn aardr. Duvun-
Umumiye'ye rehnedilmi olan ttn tekeli geliri Reji irketince ynetil
mektedir. Reji irketi gelirinden devlete ait olan payn artklan (fazla
lar) da rehnedilmitir. imdiye dein rebnedilmemi olan, sadece ttn
geliriydi. Artk o da rehnedilmi oluyor.
Bu gelir blm son yllarda iyice artmtr. Savatan nceki son
yllarda ttn aarnn art derecesini anlyabilmek iin u listeye gz
atmalyz:
YILLAR
1907/8
1908/9
1909/10
1910/11
1911/12
TTN R GELR
(KURU)
24 785 883
26 108 039
29 574 908
40 526 487
59 386 010
GVENCE SORUNU
73
g v e n c e n in t r
Gmrk resmi
Ttn r
br aar
Edirne-Ankara Koyun resmi
Asker vergisi
Arazi vergisi
TOPLAM
YILLIK GELR
(KURU)
309 642 536
59 386 010
bilinmiyor
30 331 184
151 627 440
295 266 500
846 253 670
74
(20)
75
B )Duyun- U m um iyenin Gc
ve
n em i
lkede bir yandan Maliye Nezareti, te yandan Duyun- Umumiye
gibi iki mal kurumun var oluu, devletin bamszln zedeledii gibi,
masrafa da yol amaktadr. Duyun- Umumiye elinde ne denli ok gelir
bulunuyorsa, bu kuruluun rgt de o denli yaygnlaacak, giderleri de
o denli artacaktr doallkla.
te yandan Maliye Nezaretinin giderleri de eksilmeyip hi deilse
ayn durumda kalmaktadr. Duyun- Umumiye ynetimine giden gelir
ler, devletin, zaten pek ok artm olan ve devlet bnyesini sarsmakta
bulunan btesini daha da arlatrmaktadr.
Duyun- Umumiye'nin yaynlam olduu resm bilgilere bakldkta,
sz geen ynetim 1 Mart 1912ye dein 8931 memur kullanmaktadr.
Bunlarn 5652si srekli, 3253 geici memurlardr. Ynetim aar ve ba
ka gelirleri toplad sralarda dzenli olarak geici memurlar kullan
maktadr.
Sz geen ynetim her ne denli memurlarn seme ve azletme ko
nularnda bamszsa da, hkmete bu konuda yetki verilmemise de,
Duyun- Umumiye memurlar devlet memuru nitelii tamakta ve
devletten emekli maa alma hakkna sahip bulunmaktadr. stelik, ku
ruluta alan yabanclara bile yine devlet hesabna emekli maa ve
rilebilmesi iin ayrca bir sandk kurulmutur.
Grlmemi, rastlanmam bir itir bu. Devlete kar hi bir sorum
luluu bulunmayan, zel bir irkete hizmet eden ve bu irket karlarn
devlete kar savunma durumunda olanlar, emekli olunca devletten ma
a alyorlar.
Kuruluun srekli memurlar unlardr:
Ynetim merkezi
495 memur
Vilayetlerde
3968
Mfettilik
30
Kontrolrlk
1150
Bu memurlarn says, daha imdiden, Maliye Nezareti memurlar
nn saysn gemektedir. 1910 ylnda altrlan memurlarn says
5472dir. Bunlarn 646s merkezde, 4826's vilayetlerde grev yapmak
tadr.
76
n
Q
DZENSZ BORLAR
79
80
Bu
1.
2.
3.
tr borlan sralayalm:
Avanslar
Yeni dzensiz borlar
Eski dzensiz borlarn ertelenmeye
elverili olmayan kesimi
TOPLAM
F /6
Drdnc Blm
85
86
1914 HESAP
TASFYES
BORLANMASI
87
88
89
BH
Aar, Koyun Resmi ve Duyun- Um um iyece
Ynetilen Deiik G elirler
(22) Devletin, faiz ve bor deyebilmek iin gelir kaynaklarn elden kar
m asna gerek bulunm adn Parvus, elinizdeki yaptn V II. Blm nde sapl
yor. (M.S.)
GELR
(Osm. L)
114 600
1 036 000
1 231 000
91
92
GVENCE
(Osm. L)
46 000
11000
63 000
88 850
307 850
Bylece, yeni borlanma gvenceleri, 474 000 lira olduuna gre, res
m aklamada gsterilen tutardan 170 000 lira, yani yzde 57 daha lazladr.
Uyguladmz dzeltmelerden sonra gerek gvence tutarlar aa
yukar u biimi alr:
GVENCE TR
A. Aar ve yardm yap geliri
B. Gmrk geliri
Toplam
TUTAR
1 500 000 Osm. Liras
500 000 Osm. Liras
2 000 000 Osm. Liras
Beinci Blm
97
A )Birletirilm i Borlarn
G elir Artklarnn
(Fazlalarnn) Art
F /7
98
YILLAR
1903/4
1904/5
1905/6
1906/7
1907/8
1908/9
1909/10
1910/11
1911/12
ESK GELRLER
(Osm. Liras)
514
336 101
500 181
495 834
606 102
482 648
704 930
805 728
818 038
YZDE
EK GMRK
(Osm. L.)
544 988
918 438
1 042 993
1 103 209
1 151 185
TOPLAM
(Osm. Liras)
514
336 101
500 181'
495 834
1 101 090
1 401 086
1 748 923
1 968 937
1 969 223
99
B )
B or tfasna Ayrlan Parann
Art
NORMAL TFA
(Osm. L.)
90 398
192 016
176 616
205 128
243 848
255 706
267 630
279 004
299 002
2 009 348
OLAANST
(Osm. L.)
30 382
55 110
109 780
203 280
226 138
289 014
394 020
390 918
1 698 642
TOPLAM
Osm. L.)
90 398
222 398
231 726
314 908
447 128
481 844
556 644
673 024
689 920
3 707 990
ICO
B R LETR LM BO R LA R IN BELKL
(M U H TEM EL) T F A S I
KALAN BOR
(Osm. L.)
38 568 000
37 910 000
101
1914/15
1915/16
1916/17
1917/18
1918/19
1919/20
1920/21
1921/22
37 178 000
36 396 000
35 551 000
34 639 000
33 656 000
32 597 000
31 458 000
30 233 000
4 707 766
4 918 192
5 140 996
5 372 052
5 611360
5 867 172
6 131 236
6 403 552
1
1
1
1
782 000
845 0G0
912 000
983 000
059000
139 000
225000
315 000
102
C )Savan Etkisi
SAVAIN ETKS
103
104
D )G elecekte Borlar
Nasl tfa Edilecek?
BOR
(Osm. L.)
16 300 000
15 005 000
13 423 500
11 750 500
9 980 000
8 109 000
6 130 000
4 039 000
1 831 000
NET GELR
(Osm. L.)
3 954 000
4 131 000
4 318 000
4 512 000
4 713 000
4 928 000
5 150 000
5 379 000
DENEN BLM
(Osm. L.)
1 505 000 *
1 580 500
I 674 000
1 770 000
1 871 000
1 979 000
2 091 000
2 208 000
GELECEKTE
borlar
105
patlm olmaktadr.
2 157 000 lirann, 270 000 liras, dll (ikramiyeli) demiryolu tah
villerine harcandktan sonra, kalan 1 887 000 lira, birletirilmi bor
lar karlamakta kullanlacaktr.
Borlar, Paris Mali Konferansnda kabul edilecek deiiklikle
16 300 000 liraya ineceinden, bunun yzde 4 faizi 652 000 lira tutacaktr.
Bylece, birletirilmi, deitirilmi borlar sermayesinin itfasna ili
kin pay, 1 235 000 liraya, yani sermayenin yzde 8ine varacaktr. Ay
rca, u nl artklar (fazlalar), ana bor, ivedilikle itfa nedeniyle aza
lrken, ayn ivedilikle artmaktadr.
Paris maliye konferansnn, lmlemelerimize (tahminlerimize) kar
t olarak Trkiye zararna bir sonu dourmas belkilii Cfhtimali) bir
sav olarak ileri srlebilir. Ancak, Pariste ortaya kacak deiiklikten
sonra, deitirilmi, birletirilmi borlar 16 300 000 lira deil de 20
milyon olarak kalrsa, Trkiye 3 700 000, lira daha alm olsa bile du
rum, listemizde gsterdiimizden pek ayr olmyacaktr.
Ancak, birletirilmi borlar gvencesi, bizim lmlediimiz gibi
yzde 16 deil, daha kk bir oranda azalabilir ya da hi azalmvabilir.
Bunu da ayrntl biimde aklyalm:
nce urasn belirtmek gerekir: Deitirilmi, birletirilmi bor
lar gvencelerinin byk bir blm gmrk gelirinden ibarettir. Hal
buki, sz konusu gelirlerin rn, sava srasmda, gerek Rumelinin
yitimi, gerekse ekonomik kriz nedeniyle azalmtr.
Durum, doal bir renk aldnda ithalat resminin belli bir aamaya
ykselecei tahmin edilebilir. u iki yllk sava olmasayd ithalat res
minin bu denli artaca dnlemezdi.
te yandan, gmrk resmi, yzde l l den yzde 14e karlmak
zeredir. Muharrem fermam gereince, ithalat resminin, yzde 8den
art (fazlas), deitirilmi ve birletirilmi borlarn gvencelerine
ayrlacaktr. imdiye dein yzde 3 olan bu artk, yzde 7ye ulaacak
tr.
Gmrk resminin art nedeniyle ithalatta bir azalma olacan
varsayalm. Fakat, her halde, gmrk gelirinin art gstereceinden
kuku yoktur. Dolaysiyle, gmrk resminden, Duyun- Umumiye ka
sasna girecek para da artacaktr.
1911/12 yl, deitirilmi ve birletirilmi borlarndan gmrk ge
liriyle denen blm 115 100 liray bulmutur. Sz konusu gelirin yzde
16 lsnde azalaca dnlse bile, sonuta 966 830 lira kalacaktr
geriye (2S). Gmrk gelirinin artiyle bu say 2 256 000'i bulacaktr.
(25)
106
107
F>Sonu
108
SONU
109
Altnc Blm
BARON H R SC IT L E T R K Y E A RA SIN D A K
M A L LK
1903 BOR R E FO R M U
114
D LL D EM R Y O LU T A H V L L E R N N G V E N C E G E L R L E R
YILLAR
1904/5
1905/6
1906/7
1907/8
1908/9
1909/10
1910/11
1911/12
SREKL GELR
(Osm. L.)
270 000
270 000
270 000
270 000
270 000
270 000
270 000
270 000
GELR ARTIKLARI
(Osm. L.)
33 610
55 018
49 583
115 109
140 109
174 892
190 894
199497
GENEL TOP!
(Osm. L.)
303 010
320 018
319 583
385 109
410 109
444 892
460 894
469 497
i 15
D L L D EM R Y O LU T A H V L L E R N N M H A SI
ADAL-DEER
(Osm. L)
147 368
108 657
141 496
120 624
171 453
251 701
215 894
207 569
255 922
247 526
1 868 212
DENEN
(Osm. L)
97 009
5723
96177
148 532
236 111
211 504
224 815
311954
288 680
1 401 608
BORSA LEM
116
YILLAR
1901
1902
1903
1904
136.5
FRANK
104.75
121
132.5
126
1910
YILLAR
1906
1907
1908
1909
122
FRANK
148
165.5
175.75
218.75
222
MHA N HARCANAN
385 109
410 109
444 892
117
D EM R Y O LU T A H V L L E R N N D L TABLOSU
EKL YILI
1870-1910
AYLAR
Nisan - Austos Aralk
DENEN (FRANK)
800 000
118
1870-1910
1910-1914
1910-1914
400 000
800 000
358 00
D L L D E M R Y O L U T A H V L L E R N N E K L N E
H ARCAN AN PARALAR
DNEMLER
1882/3
1883/6
1887/8
1891/92
1892/93
1896/7
1897/8
1901/2
1902/3
1906/7
DENEN
(Osm. L.)
158 162
135 507.4
128 414.2
134 745.2
188 855
YILLAR
1907/8
1911/12
1907/8
1908/9
1909/10
1910/11
1911/12
DENEN
(Osm. L.)
210 408
215 424
218 592
218 592
198 924
200 508
119
120
YILLAR
1914/15
1915/16
1916/17
1917/18
1918/19
1919/20
1920/21
1921/22
GELR ARTIKLARI
(Osm. L.)
1 797 000
1 974 000
1 161 000
2 335 000
2 556 000
2 771 000
2 993 000
3 222 000
DLL TAHVLLERN
OLAANST TFASI
(Osm. L.)
179 700
197 400
216 100
235 500
255 600
255 600
299 300
322 200
br B orlanm alar
BOR YILI
1904
Badat
Demiryolu (I)
Badat
Demiryolu (II)
Badat
Demiryolu (III)
1890 Tahvilleri
1893 Tnbeki
1896
1903 Balk
1905 Askeri
1903
MARTINDA
YILLIK
FAZ SERMAYE DEMELER
(Osm. L.)
(.%) (Osm. L.)
123 750
4
2 631 728
FAZLER TFA
(Osm. L.) (Osm. L.)
18 482
105 268
2 350 414
97120
94 016
3104
4 724 940
194 240
188 996
5 244
4
4
4
5
4
5 231 424
3 203 200
698 060
2 886 620
2 489 250
214 025
249 975
50 000
180 000
118 800
209 256
128 128
27 924
59 568
59 568
4 769
121 847
22 076
19 232
19 232
122
4
Tehizat
4
19015
4
1908
4
1894 Demiryolu
4
1902 Gmrk
4
1909
4
1911
Soma-Bandrma
4
Demiryolu
Hadide-Sana
4
Demiryolu
4
1855 Msr
4
1891 Msr
1894 Msr
3.5
TOPLAM
2 494 910
5 071 638
4 599 936
1 587 190
8 040 318
6 716 050
6 860 282
118 800
238 800
212 000
76 560
390 000
350 000
352 000
99 596
202 864
183 996
63 484
321 612
268 560
274 408
19 104
35 936
28 004
13 076
68 612
82 440
77 402
1 704 978
71 355
68 196
3 159
1 000 010
4 196 720
5 982 812
8 950 778
80 421 329
40 988
181796
308 685
362 174
3 931 068
40 000
171 868
239 312
268 274.5
3 200 196.5
988
9 928
69 373
93 899.5
730 872.5
SERMAYE
69 600 000
69 000 000
68 560 000
67 900 000
68 220 000
BR BORLANMALAR
123
1917/18 ylnda 710 000 liraya ulaacaktr. tfaya harcanan para 1913/14
ylma bakldkta 110 000 lira, yani yzde 18 daba oktur.
Yzde 5 ve yzde 3.5 faizli bor sermayelerinin itfasna ilikin pa
rann nmzdeki be yl iinde ne yolda artacan ayr listeyle gstermektense, yukarda elde ettiimiz orandan yararlanarak btn bor
sermayelerinin 1917/18 yllarna dein uygulanacak itfalars ne denli
harcama yaplacan lmsel (tahmini) olarak bulabiliriz.
1913 yl Mart bana dein, btn borlarm itfas iin 730 000 lira
sarfedilmitir. Bu say be yl sonra yzde 18 artacak, 861 400 liraya va
racaktr.
1917/18 yl epey yakndr. Bununla birlikte, o denli uzaa gitmek
istemiyoruz. Dolaysiyle, anlan arttnmm 800 000 lira olacan lmliyebiliriz.
124
zet
Hesaplanmz, ortalama saylarla ve 1913 Mart bana dein siidrdk. Kukusuz, doru saylar gsterebilmek iin, her borcu aynca
incelemek, hesap etmek ve 1913 Martndan bu yana ortaya kan dei
meleri dikkate almak gerekir.
Bylesine tam ve kesin hesap, ancak Maliye Nezareti veya Duyun
Umumiyece yaplabilir. Bir yazarn gc dndadr.
Hesaplanmzm, matematik kesinlik tadn ileri srmemekle bir
likte, genel sonularm, gsterdiimiz saylardan nemli aynlklar gstermiyeceini syleyebiliriz.
Yedinci Blm
127
1.
D LL D E M R Y O L U T A H V LL E R
2.
D E T R L M V E (BRLETRLM BR BORLAR
128
129
BOR T A H V L L E R N N D OLAIM A IK I D E E R L E R Y L E
BORSA D E E R L E R
BORLAR
Deitirilmi Birletirilmi
1890
1897
1910/11
ORTALAMA
FAZ DEERLER
4
4
5
93.47
95.1
102.7
BORLARIN
GEREK.
FAZLER
4.28
4.96
4.46
BORSA
DEERLER
(Osm. L.)
35 468 387
3 046 243
2 964 558
F /9
130
4
1904
4
19015
4
1908
4
1891 Msr
3.5
1894
4
1893 Tnbeki
1894
4
Demiryollar
4
1902 Gmrk
4
1909
4
1909 Badat
1903 Balk Av 4
Asker
4
Tehizat
4
1911 F )
Soma 4
Bandrma (28)
Hadide 4
Sana ( )
Badat
Demiryolu
Dizi: 3.2 (30)
4
TOPLAM
89.15
91.1
85.4
101
94.67
83.4
4.38
4.8
3.96
3.7
4.29
4.06
2 346185
4 620 272
3 910 645
6 042 640
7 527 001
582 182
98.3
98.72
89.1
86.5
88.1
4.05
4.49
4.49
4.62
4.76
1 460 207
7 937 381
5 974 000
2 033 108
2 193 029
85.45
%75
4.68
5.33
2 131 900
5 145 211
%83
4.79
1 421 951
%81
4.55
812 008
%78
5.13
8 765 963
107 766 197
19 J 3
( 28)
Yeni bor, yzde 5 failde alndndan, bu saylar 22.000.000 liraya v ar
m aktadr. Yine d e bor toplam , ncekilere bakldkta, alacak lde azdr.
(2*)
(30)
Bkz. 2. not.
Bkz. 2. not.
(31) Yeni borcun yzde 5 faizle alnmas ayrl (mstesna) bir durum olduun
dan, dncemizi deitirmez.
11
133
D )G vence Sorunu
T R K Y E NN MAL TUTSAKLII
134
li, Midilli, Girit, Sisam geliriyle asker vergisi geliri dldkten sonra
bile 4 030 000 liray bulur.
Duyun- Umumiyece sadece ynetilen gelirlere gelince, yine Sir
Adam Bloch'un hesabndan kan sonuca gre, 1913 vlmda sz konusu
gelirler 2 353 700 liradr. Fakat, yardm pavyle, 1329 senesinde Duyun-
Umumiyeye aktarlan baz gelirler bu toplamn dndadr.
Duyun- Umumiye ynetimindeki Trkiye hzinesi gelirleri, toplam
olarak 6 383 700 liraya varmtr.
nerdiimiz, bor deitirme koullar kabul edildiinde, dll de
miryolu tahvilleriyle birlikte, btn borcun faizlerini demee yeterlidir bu para tek bana.
Bununla birlikte, Duvun- Umumiye ynetimi, btn gvence gelir
lerini ynetmekte deildir. Baka mal kurulularn denetimi altnda
bulunan bor gvencesi de bulunmaktadr.
Sz konusu gvence unlardr:
1.
2.
3.
4.
Msr vergisi
Tnbeki tekeli geliri
Dou demiryollar
Anadolu vilyetleri aar
ve kovun resmi geliri
5. Gmrk gelirlerinin
bir blm
TOPLAM
GVENCE SORUNU
135
Sekizinci Blm
139
A )Tahl Fiyatlar
ve
Ekonom ik Durgunluk
140
141
B. 1.
ARTM A E L M
142
B. 2.
B A H EC L N G ELM ES
Trk tarm iin nem tayan bir baka alan da meyveciliktir, f'ur
takal, hurma, incir, kuru zm, ceviz, taze zm d satm, Trkiye bt
esinde daha imdiden nemli bir rol oynamaktadr. Meyve d satm,
toplam d satmn (ihracat) yzde 22sini biimlemektedir.
Meyve d satmndan elde edilen gelir, hi bir lkenin meyve d
satmndan elde edilememektedir.
1910 yl meyve d satm 490 449 499 kurua varmtr. Avrupa Jt,
Amerika'da kentlerin bymesi, halkn satn alma gcnn artmas,
uzak mesafelere ulamn kolaylamas, konservecilikte atlan admlar,
meyve d satmn arttrmaktadr. Osmanl Devletine de bu yolda parlak
bir gelecek vadedilmektedir.
B. 3.
ISLAH E D L M TO PR A K L A R IN O A LM A SI
143
144
oG Sorunu
(32)
145
146
b ir lik t e
u d u r : T r k iy e d e t a r m
sanayi
de
bu
g e li im e
e r g e g e li e c e k v e d e m iiY o lla r
ayak
u y d u r a c a k t r .
Dokuzuncu Blm
149
A . .
AAR
150
rnn tutarn saptamak kolay deildir. ller her iki yann (verenin
ve alann) isteine ve rastlantya baldr. Hzineye girecek para mik
tarn saplyan, yasa deil, mltezimlerin, arttrmada ileri srdkleri
fiyattr.
Dolaysiyle, krsal kesimde yavanlar yasann saptad vergiyi de
mezler, kendilerinin srekli olarak borlu bulunduklar aar mltezim
lerinin keyfine gre saptadn derler.
Aar mltezimleriyse, kylyle birlikte devlet hzinesini de soymak
tadrlar.
Arazi vergisine gelince: Bu vergi yarm yzyl nceki deerlendirme
zerinden alnmaktadr.
Vergi toplama yntemi gereince dzeltilecek olursa, onlarn mik
tarnda epey art salanacaktr.
Devlet borlar hakkmdaki aratrmamzdan anladmza gre, bor
larn arl, onlarn byklnden ok, gvence ve itfa ynteminin
karmaklndan ve temelsizliinden ileri gelmektedir.
Devlet gelirlerinden nemli bir blmnn mal slahatla kurtarlabileceini bilmekteyiz. Ayn ans ve olanak, vergiler sorunu iin de
sz konusudur.
Gelir arttrm sorununda esas, vergi salyacak yeni mal ve kaynak
aramak deil, vergi yntemini dzeltmek dzenlemektir.
- .
imdiye dein Trkiye'de vergi verenler, kyl, esnaf, kk tc
car ve ii olmutur. Gerekte, vergi ykn baka biimde datmak
zorunludur.
lerde, byk iftilere, kent ve kasabalardaki tanmaz mal ahin
lerini, byk sanayicilere, byk tccarlara yksek vergi ykletilmelidir.
Trkiyenin ekonomik gelimesi, bir toplumsal snfn ksa zaman
da -palazlanmasna vanyacandan vergi ve ynetim yntemi gereince
dzenlendiinde hazine gelirinin olaanst art kanlmaz olacaktr.
151
B. 1.
SERV ET V ER G S
B .2 .
A RA Z V ER G S
152
T R K Y E N N MAL TUTSAKLII
IDAHO
(Mil. Dol.)
170.5
400
691.8
UTAH
(Mil. Dol.)
14.5
28.4
50.8
WASHINGTON
(Mil. Dol.)
13.8
83.5
115.6
153
B.3.
T A IN M A Z V ER G S
154
C. 1-
KAZAN V ER G S
1911 ylnda kazan vergisi olarak ancak 344 000 lira toplanabilmi
tir. Nfus bana 1.5 kuruluk, yani 35 santimlik bir saydr bu.
Halbuki Trkiyede daha 1911 yl sonunda toplam sermayeleri 1 192
000 000 franklk anonim irket bulunmaktayd. statistik cedvellerine
gre byk iyerlerinin says sadece stanbul'da 191 l e varmtr.
Bulgaristan 1911 ylnda 6.6 milyon frank kazan vergisi toplam
tr. O ylki Bulgaristan nfusu Osmanl nfusundan 4.3 kez daha az
dr. Bylece Bulgar hkmeti nfus bama 1.6 frank kazan vergisi top
lam olmaktadr.
Eer bu l, Trkiye'nin imdiki nfusuna (22 milyon) uygulana
cak olursa toplanacak kazan vergisi 33 milyon frank yani 1.5 milvon
Osmanl liras olmaldr. Bu say, sava ncesi kazan vergisinin drt
katdr.
Bulga halknn ortalama servetinin Trk halkndan fazla olduu iti
raz niteliinde ileri srlebilir. Bu ancak krsal kesim iin sylenebile
cek bir szdr. Halbuki kazan vergisi, sadece ticaretle uraanlardan
ve ounlukla kent ve kasaba halkndan alnmaktadr.
1911 ylnda, kazan vergisi diyen Bulgarlarn says 174 488di. Tr
kiyedeyse 1 999 522. Demek ki alt kat fazla.
Trkiyede ticaretle uraan ky ve kasaba halknn says Bulgaristandakilerden ok olduu gibi, Trk ticaret erbabnn yllk kazanc da
Bulgar ticaret erbabndan daha yksektir.
Btn dnyayla byk ilikisi bulunan bir stanbul, ticaret asn
dan birka Bulgaristan eder.
Trkiye'de kentlilerin ve kasaballarn, Bulgar kent ve kasaballar
na bakldkta daha zengin olduunu anlamak iin d ticaret istatistikle
rine bir gz atmak yetiir.
Bulgaristan'a 1910 ylnda 197 milyon franklk yabanc mal dalmd halde (ithal edildii halde) Trkiyenin dalm bir milyar frang
bulmutur.
imdiye dein kazan vergisinin az bir tutarda olmas, kazan d
zeninin eksikliinden, vergi dzensizliinden ve yabanclarn imdiye de
155
C .2 .
G M R K V E R G L E R
156
Onuncu Blm
159
A )Ttn Tekeli
ve
Ttn Rejisi
B R N C SO NU :
M ISIR PY A SA SIN IN Y T M
160
HKMETN ALDII
(Osm. L.).
650 000
688 582
700 850
732 428
706 000
738 286
701 696
700 000
700 000
700 000
YILLAR
1902/4
1905/6
1906/7
1907/8
1908/9
1909/10
1910/11
1911/12
1912/13
HKMETN ALDICT
(Osm. L.)
871 346
811 623
800 479
907 694
920 469
913 702
1 049 443
946 852
916 538
16
162
163
YAZIMIN
164
D )Ttn K aakl S o ru n u
TTN KAAKILII SO R U N U
165
166
167
168
DEVLET HAZNESNE
DUYUN-I UMUMYEYE
REJ'YE KALAN
76 920
752 940
226 140
170
O )Yanl Hesap
171
I I ) -
172
Reji Geliri
R E JN N N E T G E L R
YILLAR
1911/12
1910/11
1909/10
1908/9
1907/8
1906/7
1905/6
1904/5
1903/4
1902/3
GELR
(Osm. L.)
1 239 028
1 450 363
1 335 090
1 221 860
i 302 767
1 255 688
1 215 461
1 073 184
1 168 283
. 1 109 933
DEVLET PAYI
(Osm. L.)
966 852
1 099 443
1 030 944
960 397
1 019206
989 333
950 478
862 622
921 346
885 315
REJ PAYI
(Osm. L.)
272 176
410 920
304 046
251 46.3
283 561
266 355
264 983
210 526
246 937
222 618
173
174
D -
289 920
954 740
339 340
1 584 000
Osmanl Liras
Osmanl Liras
Osmanl Liras
Osmanl Liras
Onbirinci Blm
11 :
A )Borlardan
Kurtulu
Yolu
178
179
1911/12
37.4
62.6
180
SI
5 000 000
750 000
100 000
1 200 000 1 500 000
700 000
1 000 000
8 750 0009 000 000
lira.
lira.
lira.
lira.
lira.
Ura.
Ura.
182
T R K Y E N N M A L TU TSA K LI I
Ttn r
476 273.51 lira
Ttn tekeli
874 753.42 lira
Baka devletlerin ynetimine
geen vilyetlerden toplanan vergiler
164 019.74 lira
4. Gmrk resimleri
1 151 185.10 lira
5. htiyat akesinin faizleri
81 325.84 lira
TOPLAM
2 647 557.52 lira
b o r la rd a n
k u r tu lu y o lu
183
Y N ET M SEL G D E R L E R E YOL A A N
GELR TR
ikiler
Damga pulu
Damga pulu (ek)
Balk resmi
ipek resmi
Para cezas
TOPLAM
G V E N C E G ELRLER
184
lira sarf, dilmitir. Bu gider, Maliye Nezaretinin, ayn gelirin tahsili iin
yapt n eraflarn dndadr.
Biit. enin bu ayrtnn (fasl) denetiminin pek karmak bir meka
nizmay gereksindii grlyor. Mal denetimin pahall da buradan
ileri gelmektedir. Dolaysiyle, byle bte ayrtlar, gvence ii grmeye
elverili deildir pek. nk, anlan denetim uruna, btn vilyetlerde
ele aan ve memur altran bir mekanizma zorunluu kendini gsI. .rmektedir.
Aslnda, bunlarn tm gereksizdir. nk, bylesine derdi bulun. .avan ve bor gvencesi grevi yapacak gelirler de vardr.
Artk incelememizin sonuna gelmi bulunuyoruz. Bu noktada sy
leyeceim birka sz daha kalmtr:
Avrupa'da oktan bir .yana braklan, fakat Trkiye'de nedense, uy
gulamasndan hl vazgeilmeyen, yllk bor itfas yntemi kaldrlma
ldr. Bylece, devlet btesi bir arlktan, kendini cendereye alan bir
baskdan kurtulmu olacaktm.
dll demiryolu tahvilleri olaanst itfalarla, daha zararl duru
ma gelmitir.
Her yl yzbinlerce liralk yitime yol aan Ttn Reji'si kaldrla
rak, onun yerine bandrol yntemi getirilmelidir.
Duyun- Umumiye rgt basitletirilmeli ve daha az masrafl bir
duruma getirilmelidir. Buysa, imdiki gibi deiik ve karmak gvence
sistemi yerine, btede zaten bulunan ve yukarda gsterdiimiz gibi, ma
l denetimi ar giderlere yol amyacak gelirlerin gvence gsterilme
siyle olanakldr.
Pariste yeni bor, mal kurumlarca Trkiye'ye kar izlenen politi
kaya uygun biimde alnmtr. Yksek faiz alma ve karmak bir g
vence sistemine bavurma biiminde zetlenebilecek bu mal politika
Trkiyeye pek zararl olduu gibi, alacakllar iin de gittike byyen
tehlikeler yaratmaktadr.
Savdm btn olgulara karn, unu da vurgulamak isterim: ne
rilerim, Trkiye borlar tarihinden domutur. lkenin gelecekteki ya
zt ne biim alrsa alsn, Trkiyeyi gelecekte kimler ynetirse ynetsin,
aktardm nerilerin gereklik alanma.kabilmesi, mal karlar ve eko
nomik gelime asndan kouldur (arttr).
Onikinci Blm
187
188
189
190
191
192
T R K Y E N N M AL TU TSA K LI I
193
194
PETROL TUTARI
(Kg)
122 605 310
DEER
(Kuru)
69 613 432
Kuzey Amerika
Romanya
Avusturya
talya
Msr
Baka
TOPLAM
10 550 190
31 948 827
4 784 782
2 688 488
2 052 654
2 422 464
177 152 715
7 350 851
16 146 563
3 359 838
1 992 986
1 449 715
2 253 293
102 166 678
196
A LM AN YA YA D I-A LIN A N P E T R O L N G M R K V ER G S
YILLAR
1907
1908
1909
1910
1911
1912
DEER
(Kron)
121 807
108 344
102 539
93 664
121 139
135 133
VERG
(Kron)
76 695
77 381
75 602
78 263
77 637
83 785
VERG-DEER C
(Yzde)
63
71
84
74
64
62
197
A LM A N Y A DA Y IL LA R A G R E P E TR O L T K E T M A R T I I
YILLAR
1866-70
1871-75
1876-80
1881-85
1886-90
1891-95
1896-1900
1910-5
1906-10
1911
1912
GENEL TKETM
(kg)
70.4
154.5
235.3
389.3
556.7
755.9
926.1
1002.4
. 924.7
974.9
1055.4
NFUS BAINA 7
(kg)
1.87
3.75
5.41
8.54
11.61
14.82
16.97
17.04
14.62
14.96
15.91
1906 ylndaki tketim dkl, resm istatistik cetvellerinde veni bir yntem uygulamaktan ileri gelmitir. O zamana dein dardan
alnan petroln arl, varil arlivle birlikte hesap edilmekteydi.
Eski yntemle hesap edilirse, 1906-10 dneminde ortalama tketim
14.62 yerine 17.5a kar.
Petrol vergisinin ykseliine karn, Almanya'da pct-ol tketiminin
nasl artm olduunu bylece izledik.
Bugn Almanyada petrol tketimi, Trkiye'den iki kez daln ok.
198
199
Bu yolla, irketlerin yerine geecek olan devlet, petrol reten lkelirle dorudan doruya iliki kurabilecektir.
Bu ve buna benzer durumlarda, tekelin, bir yarar salamas, sadec onun devlet elinde bulunmasiyle kabildir. Tekel, yabanc bir rejiye
vrildii takdirde, devlete yarar salamak yle dursun, tersine, zarar
verecektir. nk, bylece, tekelden doan btn ticari kazan Rejinn eline geecektir. Devlet, bir kez daha Avrupa egemenliine girecek
ti-.
Yabanc devletlerin elatm (mdahalesi) tehlikesi karsnda bulu
run tketim vergisinden daha hayrldr, andmz durumlarda tekele
etmek. Yukarya alm olduumuz bu dncemize ek olarak diyoruz
k, yabanc devletlerin egemenliine girecek tketim vergisi koymak,
br rejiye verilecek devlet tekelinden daha yararldr.
Her eyden nce mal bamszlk. Genel geer slogan bu olmaldr.
Bteler, Avrupann elatmmdan (mdahalesinden) kurtarlmaldr.
almamzn birinci ayrtnda belirttiimiz gibi, Duyun- Umumiye,
Pil avanslar dnda, kendi denetimi altnda, yllk 8.2 milyon liralk
dvlet geliri bulunduunu bildirmektedir.
Bunlara, baka mal kurulularn denetimi altndaki gelirlerle, yeni
brlarm ilk blm gvencesi olan 2 milyonluk gelir daha katlrsa, toplm 11.8 milyonluk gelir braklm olur Duyun- Umumiyeye.
Perier bankasnn vermi olduu borla, o borcun henz denmemi
anslar bu toplamn dndadr.
Genel olarak dendikte, Osmanl bte gelirlerinin 2/5si daha imcden yabanc denetimi altna girmi bulunuyor.
Duyun- Umumiye ve Ttn Rejisi, btn lkede ubeler am bk kurululardr. Devlet iinde devlettirler. Onlarn ynetimi altndaki
prsonel bir ordu kadardr.
Trkiyede, demiryollar, limanlar, daha bugnden zel ve yabanc
irketlerin elindedir. Onlara bir de petrol ve baka rejiler katlrsa, duum neye varr? zaman maliye bakanl, btn nemini yitirmi Trlye tam anlamiyle bir Avrupa smrgesi biimine dnm olacaktr.
uras da unutulmamaldr:
Yaratlacak yeni rejiden kurtulmak kolay olmayacaktr. Bir kez,
evlet uzun sre bir szlemeyle balanacak, te yandan, ayrcalk sesi bittikten sonra, tekelin btn mal varln satn almak zorunda kacaktr. Byle byk kurulularn hesaplarnn tesviyesiyle uramak
olay deildir.
En kar yol, kiinin, kendini balamyarak davranlarnda bam
z kalmasdr. Hkmetler iin de bu byledir. Ye tutulacak almak,
a lml bir tketim vergisi getirmek ya da dzenli bir rgte sahip
levlet tekeli kurmaktr. Yoksa, bir reji yaratmak deil.
EK -1
203
204
17.10.1912den nceki
BORLAR
1.57
0.02
1.62
2.46
1.13
5.09
0.23
0.10
.0.10
8.17
62.25
10.57
17.10.1912den sonraki
BORLAR
0.02
0.16
0.16
3.03
1.39
6.25
0.12
0.1.2
10.05
76.54
0.55
DEME (Yllk)
(Altn L.)
2 000 000
2 380 000
2 780 000
3 180 000
1952'den sonra ylda 3 400 000 sterlin veya edeeri dviz denecekti.
Btn bu ,demeler, Trkiyenin payna diien, 82 456 337 altn li
ralk bor ana paras iindi. 3 521 936 altn lira tahvil karl bor ve
21 550 190 altn lira denmemi kupon (tahvil kuponu) ve amortisman
bedeli karl bor iindi. Demek ki Trkiye Cumhuriyeti, toplam
olarak 107 528 463 altn liralk bor devralmt.
1930da ortaya kan ekonomik kriz nedeniyle, Trkiyenin istedii
205
BEDEL
40 000 000 F
7 827 480 F
162 468 000 F
1400 000 F
1 825 840 St.
1 873 000 St.
TARTH
1.3.1925
18.6.1933
31.5.1934
29.12.1934
1.6.1935
i . 7.1938
Bir altm lira 112. 217 frank ve 4.5 (yaklak) sterlin hesabiyle, ay
rcalk ve mal varl satn alnmasndan doan ek bor toplam olarak
2 709 334 altn liray (o. 916 2/8 ayarnda 7.21657 gr. altn bir lira bu
lur. Ortalama yzde 6 yllk faiz dikkate alnrsa (sadece stanbul elek
trik irketinin tahvilleri % 5, brleri %7.5 faizlidir), bar grme
lerine tam bir yengin (galip) devlet gibi kalkmadmz dnlebilir.
Bu denli ar bor yknn kabul edilmesi iin iki neden buluna
bilir:
206
207
Bugnk Durum
Tarihten Alnm ayan Ders
208
209
F/14
DVZLE D EN EC EK DI B O R L A R I N D I L A R
TBA RYLE DAILIMI
540-
500-
460-
420
380-
340-
300'
260-
220 -
IS O '
140-
O O
60-
20-
llar
1977
1978
1979
1950
1981
1982
1983
1984
1985
I M ! Anapara
Faiz
Milyon
400
Toplam
300
200
lOO-
Y lla r
1977
1973
1979,
1980
1991
1962
1983
1984
di bor d e m e l e r im iz ve hracat g e l ir l e r im iz
Milyon Dolar
2500
2400
2200
2000
1800
1600 -
1400
1985
212
213
(34)
214
B U G N K D U R U M T A R H T E N A LINM A YA N DERS
215
elik. Selloz ve Kt F abrikalar, E: i bank. im ento Sanayii, T ofa ve Otosan d r (stanbul Sanayi Odas Dergisi, 102).
(39) Topra 0 50 dnm arasnda olan iletme says 3.5 m ilyona yakndr.
Byk denebilecek iletmeler, toplam iletmelerin ancak yzde 3n biim le
m ektedir. (Statik Y ll, 1973. DS).
T arm sal savam -illarna byk lkelerin bile gereksinmesi olduu.
hracat G elitirm e Etd M erkezinin hazrlad b ir raporda (24 T em m uz
1970) saysa olarak belirlenm itir. Bu k noktalar, T rk dsatm na k
tutabilir.
(3?aJ dem eler dengesiyle ilgili, T rkiyeyi de kapsyan gzel b ir uluslar
aras karlatrm a iin bkz.
K ooperation oder K onfrontation?, Progress D ritte
N elt, Bonn, 1975, s. 13 v..
(40)
Bu yntem le evrensel pazara girebilmenin bir koulu
da, kiilikli bir d
politika izleyerek nc dnya lkeleriyle btnlem ektir.
(41) Gereklemeyen aklam alar iin bkz. Babakan Sleym an D em irelin 10.
Basn T oplants, A nkara 1968. O zam anlar Sayn Demire! neler sylemi ne-
210
217
EK- 2
Parvusun Dergideki Yazlar
21
ti
K yller ve D evlet
KYLLER VE DEVLET
223
larn tm, olaylarn gerek ynne geni adan bakan biri iin g
nen (memnunluk) verici deildir.
Devletin kimin karna alt sorusuna verilecek yant u ol
maldr: Devlet, btn ulusun ekonomice ve uygarlka gelimesine hiz
met etmelidir. Gerek bu merkezde olunca, halkn ounluunu ky
llerin biimledii bir lkede hkmet, kukusuz, nce kyllerin du
rumunu dikkate almaldr.
mdi, Osmanl kylsnn ne durumda bulunduunu, onlarn lke
yaamnda ne gibi yararlar saladn ve nasl bir umut vaad ettiini
inceliyelim:
Bu konuda, aydnlatc bilgi maalesef azdr. Kylnn durumuyle, imdiye dein hi kimse megul olmamtr. Bu bakmdan onlar,
unutulmu ve terkedilmi durumda kalmlardr.
Kyl zerine bildiklerimiz, onlarn, durmadan vergi ve asker ver
dikleridir. Baka konuda, kyly ammsyan olmamtr. En ok ihmal
edilenler de Trk asll kyllerdir. Makedonya ve Ermeni kyllerini
savunacaklar kmtr. Ermeni, Bulgar, Srp ve Rum aydnlar ken
di rkdalar olan kylleri dnmlerdir. Fakat, Trk kylsn
arayp soran kmamtr.
Zaten kyl sorununun, ulusal bir sorun nitelii almasnn nedeni
budur. Gerekte, kyl sorunu ulusal bir sorun deildir. eitli aln
lk gruplarn tmn ilgilendiren toplumsal bir sorundur.
Bulgar ve Ermeni aydmlariyle kylleri arasnda az ok bir iliki
vardr. Bu durum, sz konusu aydnlarn, uygar evrendeki etkinlikle
rini ve orunlann (nfuz ve mevkilerini) ykseltmektedir. Dolaysiyle,
bu aydnlarn ileri srd savlar ve neriler, kendi uluslarnn sav
lar ve nerileri gibi ele alnmaktadr.
Trk aydnlarna gelince, onlar, tersine kylden yz evirmiler,
bylece Trk ulusunu siyaset d braktklar gibi, kendinlerini bel
li bir amatan yoksun etmilerdir. Uygar dnyada, Osmanl hristiyanlarnn, Trk egemenliine kar ba kaldrd yolunda bir kan uyan
masnn nedeni de, hristiyan aznlklar iindeki aydnlarn, andmz
ilevliidir.
Trk aydnlan Trk kylsyle iliki kurduu ve halkn karm
dile getirdii takdirde durumun deieceine kuku yoktur.
O zaman, Trk sorunu, Trk ulusall ve Trklerin ulusal ilerle
mesi sorunu da Bulgar, Ermeni ve baka aznlklarn sorunu srasna
girecek ve uygar dnya, onlara da br uluslara davrand gibi dav
ranacaktr.
Durum byle olunca, deiik aznlklar arasnda iddetle s
ren mcadele de, halk katmanlarnn karlar arasnda bir uvukunluk doacandan, hafiflemi olacaktr.
Osmanl lkesinde, kylnn durumunu, ancak onlarn devlet ya
amndaki durumlarndan anlvabilmekteyiz.
224
225
KYLLER VE DEVLET
1909/10 AARI
(Osm. L.)
. 1 368 570
885 199
378 290
2 440 842
754 590
NFUS BAINA
(Osm. L.)
27.7
25
27.2
33.3
33.5
226
1 9111 Yl M a l D u ru m u n a B ir B ak
Trk Yurdu
3 Mays 1912
Devletin, sadecte niali dengesini -deil, ekonomik dengesini de d
nmek gerekir.
Merutiyetin ilamndan bu yana geen zaman dikkate alndnda,
1911 yl mali adam en kt yldr. Ancak yetkin (mutlak) kt de
mek de doru deilidir ona. Ekonomik yaamn her ynnde bir geli
me grld iin.
Mebuslar M e c l is i n d e kabul edilip onaylanan 1911 btesi, u genel
saylan kapsamakta:'GELR
GDER
AIK
227
228
229
1 308 200
944 256
375 229 Osmanl lirasdr.
T R K Y E 'N N M A L T U TSA K LI I
230
Ttn
ipek
YIL
1910
1911
1910
1911
1910
1911
TUTAR (Kuru)
654 610 100
636 809 650
55 438 650
37 416 959
20 516 898
20 717 146
KKEN
Tahl, Zeytin v..
Ttn
pek
AYRIM (KURU)
+ 17 800 450
+ 18 021 691
200 248
231
232
Trkiye, A vrupann M al
Boyunduruau A ltndadr
T r k Y u rd u , 14 H a z ir a n 1912
233
234
235
YIL
NORMAL DEME
1911
299 002
1912
279 004
TOPLAM
578 006
OLAANST
DEME
390 918
394 020
784 938
TOPLAM
689 920
673 024
1 362 944
236
mdan beri, denen borlarn tutan 3 709 990 lirasn bulmutur. Dolaysiyle bu sre iinde bor alman paralarn 1.7 milyon liras, eski bor
larn denmesine harcanmtr.
Yeni bor szlemeleri ar koullarla yaplmtr. Bu bakmdan,
eski borlann yeni borlara evrilmesinden doan tek sonu, yeni bor
larn daha yksek faiz deme zorunluu yklemesidir. Daha nemlisi,
alman her yeni borcun yeni gvenceye balanmasdr. Sonuta Duyun-
Umumiye've denen borla, OsmanlIlar, kendilerini kurtaracak yerde,
Avrupa finans evresinin daha ok tutsa olmulardr.
Borlar birletirildiinde, ana parann her yl yzde 0.45 lsnde
Duyun- Umumiye'ye denmesi koul koulmutur. Daha yksek bir oranda deme, ancak mliyenin dzenli gittii yllar yaplacak olaan
st bir koul sanlmt. Yllk yzde 4 faizle birlikte, ana parann 0.45inin itfas borsa iin salam bir temel saylmt.
Halbuki Sr Adam Blockun hesabma gre, 1910 ylnda, borlann
yzde 1.6855i, 1911deyse 1.7574 itfa edilmitir. tfa iin ngrlenin
drt kat demektir bu.
Avrupa finans evresi, ana parann itfasnda bu olaanst orandan
vazgemi olsayd, geen yl, hzineye 390 981 lira fazla para kalacakt.
Eer bu para, yeni borlann faizlerini demeye harcansayd, dokuz mil
yon liralk bir borcun btn faizi denmi olacakt. Buysa, OsmanlIla
rn, btelerine yeni bir yk getirmeksizin, 9 milyonluk yeni bir bor
olanana sahip klacakt.
Eer, borcun normal ve olaanst itfasna harcanan paralar, ye
ni borlann faizlerini demeye aynlsayd, bugn 14 milyon liralk yeni
bir bor alnabilirdi.
Avrupa finans evrelerinin, borlarn olaanst itfas isteinden
vaz gememesi, Osmanllara yeni olanak vermemek iindir. Avrupann
asl erei, Osmanllara nefes aldrmamak, onlan mal sknt iinde ez
mek ve yeni gvenceler alarak yeni borlar vermektir.
Bu satrlar yazdm srada, Avrupa finans evreleri, Osmanllara,
ksa vadeli yeni bir bor vererek onlar bir kez daha kskavrak yakala
ma abalan iindedir. Gerek bu abalardan, gerekse OsmanlIlar mal
boyudurua almakta kullanlan baka aralardan, br yazlarmzda
sz edeceiz.
237
z e t olarak.
.238
239
24 0
241
4 2
YIL
1904
1905
1906
1907
1908
1909
1910
1911
GELR ARTII
(OSMANLI LRASI)
330 101
500 181
495 834
1 051 090
1 401 086
1 748 923
1 908 937
1 969 223
Duyun- Umumiye gelirinde artklk olup olmadn anlamak amaciyle, yukarki gelirlerden aaki toplamlar indirmeliyiz:
1. 1903 yl ana parasna gre yzde 4 faiz.
2. Birletirilmi borlarn, yine 1903 tutarna gre % 0.45lik itfa
pay.
3. Osmanl piyangosu iin 270 000 lira.
Bunlann tm, 2 157 375 liraya varmaktadr. Ayrca, yukarda grd
mz gibi, Duyun- Umumiye'nin net gelirinden, lmsel (tahmini)
olarak, daha iki milyonluk bir artklk domaktadr.
Halbuki, birletirilmi borlar ana paras, 1903 yl tutarndan az
dr. nk o zamandan beri birletirilmi borlar ana paras epeyce itfa
edilmitir. Sz konusu ana para, bugn ancak 38.5 milyondur. Bu ana
parann denmesi iin, ylda 156 000 liraya gerekiyor. Bu tutara, piyan
go ekimine gerekli 270 000 lira eklenirse, genel gerekim 1 830 000e va
rr.
Avrupal alacakllarn karn gvenceye alabilmek iin ite ancak
bu denli para bulunmaldr. Bu tutar, 1911 net gelirinden indirecek
olursak, 2 229 596 lira gelir kalr.
Bu u demektir: DUYUN-I UMUMYE'NN NET GELR, ALACAK
LILARIN PARALARINI GVENCEYE ALMAK N GEREKL TUTARI
YZDE 127 ORANINDA AMAKTADIR.
Madem ki her yln artn, yllardan beri biriken ihtiyat akesin
den daha byk bir tutar biimliyor, o halde ayrca ihtiyat akesi bu
lundurmaya ne gerek vardr?
Duyun- Umumiye, her ay, kendi gelirlerinin bilanosunu yapmak
243
244
245
D evlet ve Ulus
246
247
248
145.9
16.5
1.5
166.9
mil. Kr.
Mil. Kr.
Mil. Kr.
Mil. Kr.
249
T A R IM A G E L N C E
ylnda
ylnda
ylnda
ylnda
ylnda
ylnda
41 820 007
29 835 212
34 734 212
58 449 123
63 496 575
37 452 000
kilo
kilo
kilo
kilo
kilo
kilo ttn retilmitir.
250
BOR T A H V L L E R N N D U R U M U
252
253
di snrlarna yakn Trk vilyetlerinde demiryolu yaplmasn, Trklerin glenmesini nlemek amaciyle istemiyorlar. Eer bugnk durum
korunacak olursa, Rusya bir sava nnda, Trklerin snr kentlerine
asker gndermesi iin geecek zamandan yararlanabilir... te yandan,
Trkiyenin smr blgelerinde (Ermenistan, Kiirdistan gibi) demiryol
lar yapmiyle etkinliini arttrmas ve doacak kargaalklar nlemesi
doaldr.
Schmidt, Deutsch-Levanlinische Baumwollgesellscliaft irketinin he
saplarna dayanarak Kilikya ovasnda pamuk ekiminin hzla geliece
i sonucuna varyor. Schmidt'in verdii bilgiye gre 1904/5 ylnda Kilikyada 200er kiloluk 45 100 balya pamuk elde edilmiken, 1912'de riin
100 000 balyaya varmtr.
Schmidt'in verdii bilgiler, demiryolu evresindeki kylerin retim
kapasitesinin artt merkezinde. Demiryolu evresinde aar gelirinin
artndan da anlalmakta bu. u art listesini hazrlam Schmidt (sa
ylar frank olarak verilmi):
DEMRYOLU
VLAYETLER
Haydarpaa-Ankara
ARTILAR
1889/90
1891/92
138 722
Eskiehir-Konya
zmir-Kasaba
am Hama
Badat
DEMRYOLU
VLAYETLER
Haydarpaa-Anka a
Eskiehir-Konya
zmir Kasaba
am-Hama
Badat
ARTILAR
1901/2
1903/4
221 230
% 60.1
98 302
% 117.7
247 802
% 68
254
TOPRAK
TR
Tarla (dnm)
Ba-bahe
Dut bahesi
DEMRYOLUNDAN NCE
(DEER - Frank)
50
120
180
DEMRYOLUNDAN
SONRA
(DEER - Frank)
120
170
400-10100
255
Kyller ve Devlet
256
YILLAR
1911
1912
1913
TAHIL
(Mil. K.)
202.5
212.4
182.7
TTN
(Mil. K.)
29.1
16.2
14.7
p e k
(Mil. K.)
14.1
8.8
12.8
KYLLER VE DEVLET
5 7
TUTARI (Kuru)
53 734 480
12 929 420
27 343 100
2 198 600
6 435 050
2 956 950
5 204 950
27 686 810
6 833 500
10127 530
5 984 870
13 424 280
2 253 550
2 365 670
1 335 130
3168 110
1 089 210
11 990 540
5 433 040
122 400
AZALMA ORA
90.3
28.2
22.7
17.3
18
9
14.9
37.8
14.4
35.1
21.8
19.1
16.1
14.1
8.2
82.2
6.4
38.5
30.5
12.5
(Yzde)
258
259
260
Son dakikalar gelip atyor. Elinizde kalan topra koruyamyacak, ekonomik karnz savunamyacak olursanz, sonra ne yapsanz
bo. Ne yaplabilecekse, imdi yaplacak, sonra, i iten geecektir.
Ancak, yaya (dmana) askeri aralarla bask yapmaa yiite
altnz hakle, ekonomi konusunda, son derece kaytsz, aciz ve
bilgisiz grnyorsunuz.
Yann igal ettii yerlerden kopup gelen yzbinlerce Trk g
meni, Anadolu'ya gnderildikten sonra, adeta unutuldu. Acaba, bu
Trk kyllerinin, tedenberi malik bulunduklar topran gelecei
dnld m?
Osmanl devletinin, bugn, igal edilmi topraklar zerindeki hak
k sadece ynetimsel bir haktr. Bu hak, halkn, toprak zerindeki ml
kiyet hakkm ihlal edemez. Ancak, siz, gmenlerin eski topraklar ze
rindeki mlkiyet haklarn kantlama ve koruma hususunda ne gibi
nlemler aldnz? Bu yerler, Trk kyllerinin mlkiyet hakkm kantlyacak belgelerin korunmasn dnmediinizden yitirilecektir.
Avrupadaki topraklarnzn son paras iin didiniyorsunuz. An
cak, Trk kyllerinin Avrupadan gmesiyle, zeminin ayanzn al
tndan kaydn anlamyorsunuz.
Gmenlerin, eski yurtlarna dnmeleri ve ellerindeki topraklar
korumalar iin ok almalsnz. Tersi durumda, Avrupay btny
le brakp, Anadoluya skmak zorunda kalacaksnz.
Kiisel giriimlerle, gmenlerin toprak zerindeki mlkiyet hakkmnn korunmas yolunda pek ok ey yaplabilirdi. Bu amala, g
menler hakknda inceleme yaplarak, onlarn ad, adresi ve ya eline
den hayvan ve eyas hakknda eksiksiz listeler hazrlanabil irdi pek
l.
Acaba iinizde, bunlar dnecek kimse neden kmad?
nk sizin usunuz ve dnceniz, askeri harekat ve diplomasiyle
uramakta, halkn karma aldr etmemektedir.
Devletiniz, vaktiyle demokratik bir devletti. Nitekim Osmanllar
eski g ve etkilerini bu yaplarndan almlard. Fakat, Bizansn etkisiy
le ynetiminizin esaslar deiti. Artk devlet, halkn gerekim ve kar
larn dnmyor. Halkn srtna yk oluyor. Devlet bugn, kimi (ba
z) kii ve gruplarn, halk ezmek iin kulland bir ara.
Bu kii ve gruplarn serveti arttka artyor. Halk da yoksulluk
ve yoksunlua dtke dyor. Devletin asl grevinin, ulusa hizmet
etmek olduunu kimse usuna getirmiyor.
Merutiyet yntemini kabullendiniz. Ancak, halkn isteklerini te
his edemediniz. Siz aydnlar, ulustan uzaklamsnz. Kendi ulusunuzu
tanmyorsunuz.
Siz ulusu, imgenizde, yiitlik heyulas klna sokarak ya vyor,
ya da bilisizlik ve tutuculuu nedeniyle yeriyorsunuz. Ancak, ulusun
yaamn yaamyorsunuz. Ulusun duygularivle, sizin duygularnz ara-
261
smda ortak bir nokta yok. Dolaysiyle, ulusunuzun onatiyle (refahiyle) uratnzda, gerekte imgelerinize (hayalinize) bal kalyorsunuz.
rnein Tarm Bakanlnz, orman yetitirmek iin bir brokra
tik nerge hazrlam. Her ev, kt zerinde lmlendii gibi gider de,
kyller aa dikerse ve eer aalar, ocuklar ve kyllerce kesilmeyip de ormana dnrse, 30 yl sonra, serin bir glgelik doacak de
mektir. Bu glgelik, Tarm Bakanlnzn yreine, daha imdiden se
rinlik serpiyor.
Siz, glgeli ormanlar zerine imgelere daldnz halde, sava ne
deniyle harab olan yerlerde, zellikle, Trkiye'nin, Osmanl Devleti
ynetiminde kalacak blmndeki Trk kyllerinin, tarlalarn ekmek
iin gereksindikleri hayvan ve tohumlar nereden salayacam maale
sef hi dnmyorsunuz.
Mebuslar Meclisinin kapal oluundan yararlanarak abuk abuk
yasalar karlyor. Bu arada, emlak ynetmeliinde deimeler yapld.
Yararl bulunan bu yntemin, tamamlanp btnlenecek kimi yanlar
vardr.
Ky ve kentlerdeki emlak sahiplerinin ellerindeki mal korumalar
ve tarmsal ilevliklerni srdrebilmeleri iin, dk faizli kredi ve
recek bir mal rgt kurulmas zorunluu vardr. Byle bir rgt ku
rulmad takdirde, emlak ynetmeliinin deitirilmesi, sadece Trk
halknn mahvn istemek demek olacaktr.
Bu deitirmeyle, miri arazi bankalarn, anonim irketlerin eline
geecektir.
Bu tehlikeleri Taninde, Trk Yurdunda, Jeune Turcte ok ak
ladm.
stanbulun Trklerce yerleilen semtlerinde bugn, yangnlar ne
deniyle sadece kl ynlar gzleniyor. Naslsa bir keye snm
olan halk, son derece byk yoksulluk ve yoksunluk iindedir. Sava,
bu zavalllarn skntsn daha da arttrmtr.
Bu durumda bulunan insanlarn elindeki araziyi satn almak ok
kolaydr. Bankalar, ksa zamanda, byle yerleri alarak, maazalar, apart
manlar dikecektir. O zaman stanbul, btnyle deiecek, her yan
elektrikle aydnlatlacak, elektrikle devinen tramvaylar btn stan
bul'u dolduracaktr.
Fakat o yerlerde, Trk-mslman balkndan iz kalmyacaktr.
Arsa sahiplerinin torunlar eski evlerinin yerinde yaplacak yaban
c konutlarda bir kapclk bulurlarsa ne ala. (Bu szler abartm sa
ylmasn. Beyolunu bir dnn.)
te yandan, bankalar, kyllerin mal ve toprana da el uzatacak
Yineliyorum: Emlak ynetmeliinin deitirilmesi son derecede
zorunludur. Ancak, halka dk faizle kredi salyacak kredi kurum
lan kurumyacak ve halk, Avrupa yntemlerince, bu kurumlardan ya-
262
TRKYE'NN M a I. TUTSAKLII
(K )
263
264
265
EK- 3
Brorler
269
ngiliz Em peryalizm i
O sm anl m paratorluu (40)
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
SON
N D E K L E R
G iri
Parvusun Yaam ve K iilik D ialou
B R N C B L M
A K rm S avandan n c e
B K aim e k a rlm a s
C T rkiy e iflsa N asl S rklen di?
D 1881 M uharrem K ararn am esi
29
30
33
35
E 1903 M a l R eform u
F B o rlarn Evirtim i (Tahvili)
G A yrcalkl B o rla r (D uyun- M m taze)
44
46
48
K N O B L M
A Eski Tu tsaklk Y eni T u ts a k lk
B 1913 M a rtn a D ein T rk iy e B orlar
C A vans S relerinin U zatlm as
53
55
60
63
66
67
N C B L M
A G vence Sorunu
B Duyun- U m um iyenin G c ve n e m i
C D zensiz B o r la r
D E rtelenm eye Elverili O lm ayan D zensiz B o rlar
71
75
78
80
DRDNC BLM
A 1914 H esap Tasfiyesi B orlanm as
B Aar, Koyun Resm i ve Duyun- U m um iyec e Y n etilen D eiik
G e lirle r
C Duyun- U m um iye'ye Teslim Edilen G m rk G elirle ri
B E N C B L M
A B irletirilm i B o rla rn G e lir A rtklarn n (F azlalarn n ) A rt
85
89
90
97
99
C Savan Etkisi
D G e le c e k te B o r la r N asl tfa E d ilecek?
E Sonu
102
104
107
A L T IN C I B L M
A d ll D em iryolu T a h v ille ri
B aron H irschIe T rkiye A rasndaki M al liki-113, 1903 Bor Reform u
-113, dll D em iyolu T ahvillerinin G vence G e lh lc ri-I14, dll
Dem iryolu T ahvillerinin m has-115, Borsa lemi-115, dll T ahvil
lerin F iy atlar-116, D em iryolu Tahvillerinin dl Tablosu-117, dll
D em iryolu T ahvillerinin ekiliine H arcanan ParaIar-118, dll De
m iryolu T ahvillerinin Bclkili (M uhtem el) O laanst m has-120
B b r B o rla n m a la r
C zet
121
124
Y E D N O B L M
A O sm anl DeViet R ant K urulm as ze rin e n e rg e m iz
1 dll D em iryolu TahYlIeri-127,
tirilm i br Borlar-127
113
2 D eitirilm i
127
ve
Birle
B O sm anl D ev le t R a n tn n Bykl
129
132
133
S E K Z N C B L M
A T a h l Fiyatlar v e E k o n o m ik D urgunluk
B T a h l F iyatlarnn A rt
139
141
C G Sorunu
D T rk T a rm n n Y a k n ve A yd n lk G elecei
DOKUZUNCU BLM
A Trkiye'nin M a l G eliim i v e Krsal K esim den A lnan
144
145
V e rg ile r
149
a. 1 A ar-149
151
154
O NU NC U BLM
A Ttn T ek eli ve Tt n Rejisi
Birinci Sonu: M sr Piyasasnn Yitimi-159
B D evlet Y ld a 500 000 Lira Y itiriyo r
C Reji, D evleti A ld a ta ra k A ld Paray N ereye H arcyo r?
D Ttn K a a k l S orunu
E R ejinin N et G eliri N ere d en G eliyor?
F R eji'nin G sterdii S zd e K o laylklar
G Y a n l H esap
H S e rm aye Sorunu
159
162
163
164
166
168
170
171
I Reji G eliri
i Ttn T ke tim inin A rttrlm as
J Ttn Tekelin in G e le c e k te k i G e liri
173^
174'
O N B R N C B O L M
A B o rlard an Kurtulu Y o lu
177
O N K N C B L M
A D evlet T e ke li S orunu
187
EK 1
O sm anl B o rlarn n S onras
Bugnk Durum T a rih te n A ln m ayan D ers
203
207
EK 2 P A R V U S U N D E R G D E K Y A Z IL A R I
T rk Yu rdu D ergisinin Parvusun lk Y a zs n a Ekledii n s z
K yller ve D evlet
1911 Y l M a l D urum u na B ir B ak
Trkiye, A vrupann M a l B oyunduruu A ltn d a d r
_
M a l T u ts aklktan K urtulm ann Y o lu
T rk le rin B or A lm akta H akl O ld u kla r P a ra
D evlet ve Ulus
1913 Y ln d a G en el E ko n o m ik Durum
221
222
226
232
237
240
245
247
252
255
259
263
EK 3 B R O R L E R
ngiliz Em peryalizm i O sm anl im pa ratorluu
A lm anya Y engin (G a lip ) G e lirs e O sm anl m paratorluu N e olur?
269
277