Professional Documents
Culture Documents
TRIT HC MC - LNIN
Bin son:
NGUYN TH HNG VN
MINH SN
TRN THO NGUYN
TRIT HC L G?
1.2.1. Vn c bn ca trit hc
* Khi nim vn c bn ca trit hc: Trit hc cng nh cc khoa hc khc phi gii
quyt rt nhiu nhng vn c lin quan vi nhau, trong vn cc k quan trng, l nn tng
v l im xut pht gii quyt nhng vn cn li c gi l vn c bn ca trit hc.
ngghen nh ngha vn c bn ca trit hc nh sau: Vn c bn ln ca mi Trit
hc, c bit l Trit hc hin i, l vn quan h gia t duy vi tn ti. 1
1
Mc-ngghen ton tp Nxb, Chnh tr quc gia, HN, 1995, t.21, tr.403
Trong lch s trit hc khng nhng c s i lp gia CNDV v CNDT khi tm hiu bn
cht ca th gii, m ng thi cn phi tr li cc cu hi: th gii l bt ng, ng im hay l
khng ngng vn ng v pht trin? Cc s vt, hin tng ca th gii trng thi c lp, tch
ri nhau hay c lin h vi nhau, tc ng qua li v chuyn ho ln nhau.
Lch s bit n hai quan im, hai cch xem xt nhn nhn tri ngc nhau trong khi
gii p nhng cu hi trn. l phng php bin chng v phng php siu hnh
1.3.1. S i lp gia phng php siu hnh v phng php bin chng
a. Phng php siu hnh
C. Mc v ngghen: ton tp, Nxb Chnh tr quc gia H ni, 1995, t.21, tr 406
Tm li, phng php siu hnh l phng php xem st s vt trong trng thi bit lp,
ngng ng vi mt t duy cng nhc; cn phng php bin chng l phng php xt s
vt trong mi lin h rng buc ln nhau v trong trng thi vn ng bin i khng ngng
vi t duy mm do, linh hot.
1.3.2. Cc giai on pht trin c bn ca phng php bin chng
* Hnh thc th nht l php bin chng t pht thi C i. th hin r nt trong thuyt
m - Dng ca trit hc Trung Quc, c bit l trong nhiu hc thuyt ca trit hc Hy Lp c
i. Cc nh trit hc u thy cc s vt hin tng ca v tr sinh thnh, bin ho trong nhng
mi lin h v cng tn. Cch nhn xt th gii nh vy, theo ngghen, l mt cch nhn xt cn
nguyn thu, ngy th, nhng cn bn l ng v l kt qu ca mt trc kin thin ti, song cha
phi l kt qu cu nhng s nghin cu v thc nghim khoa hc. Chnh v hn ch ny m php
9
12
2.3.1. Trit hc Hy Lp c i
2.3.1.1. Hon cnh ra i v c im ca trit hc Hy lp c i
a. Hon cnh lch s:
* X hi Hy Lp c i tn ti v pht trin trong khong thi k lch s t th k th VIII
tr.CN n th k III. Thi k ny phng thc sn xut chim hu n l pht trin mnh m, vi
hai trung tm kinh t - chnh tr in hnh l thnh bang Aten (vi hai tng lp c bn l dn ch
v ch n) v thnh bang Spac (ch yu l tng lp ch n qu tc).
* Tng ng vi hai trung tm kinh t - chnh tr ny l hai th ch nh nc khc nhau v
hnh thc: Nh nc ch n dn ch Aten v nh nc ch n qun ch Spac.
* Ngi Hy Lp c i k tha c rt nhiu kin thc ca ngi phng ng m
trc ht phi k ti nhng kin thc v khoa hc t nhin ca ngi Ai Cp, Babilon v mt
phn l nhng kin thc ca ngi n c i.
b. c im ca trit hc Hy lp c i:
Th nht, s phn chia v i lp gia cc trng phi trit hc, duy vt v duy tm, bin
chng v siu hnh, v thn v hu thn l nt ni bt ca qu trnh pht sinh, pht trin trit hc;
31
42
C Mc. ngghen: Ton tp, Nxb.Chnh tr quc gia, H ni, 1995, t.2, tr 195-196
49
50
3.2.
bn quan li. Vic nghin cu trit hc trong thi gian Bclin, khi lm ngha v qun s, dn
ng i xa hn trn con ng khoa hc. Song, ch thi gian gn hai nm sng Manchext
(Anh), t ma thu nm 1842, vic nghin cu i sng kinh t v s pht trin chnh tr ca nc
Anh, nht l vic trc tip tham gia vo phong tro cng nhn mi dn n bc chuyn bin cn
bn trong th gii quan ca ng sang ch ngha duy vt v ch ngha cng sn.
Nin gim Php - c cng ng cc tc phm Phc tho gp phn ph phn kinh t chnh
tr hc v Tnh cnh nc Anh, Tmt Ccly, Qu kh v hin ti ca ngghen gi n t
Mansext. Cc tc phm cho thy ngghen, qu trnh chuyn t ch ngha duy tm v dn
ch - cch mng sang ch ngha duy vt bin chng v ch ngha cng sn cng hon thnh.
ng ng trn quan im duy vt v lp trng ca ch ngha x hi ph phn kinh t chnh
tr hc ca A.Xmt v .Ricc, vch trn quan im chnh tr phn ng ca Ccly, mt ngi
ph phn ch ngha t bn trn lp trng ca giai cp qu tc phong kin.
S nht tr v t tng dn n tnh bn v i ca Mc v ngghen, gn lin tn tui
ca hai ng vi s ra i v pht trin mt th gii quan mi mang tn Mc - th gii quan cch
mng ca giai cp v sn.
3.2.2. Giai on xut nhng nguyn l trit hc duy vt bin chng v duy vt lch s.
Giai on t nm 1844 n nm 1848
L qu trnh Mc - ngghen tng bc xy dng nguyn l trit hc duy vt bin chng v
duy vt lch s c th hin cc tc phm kinh in sau:
* Trong tc phm Bn tho kinh t - trit hc nm 1844:
+ Mc ph phn kinh t chnh tr hc c in ca Anh v trit hc duy tm Hghen; ng
thi ng cng vch ra mt tch ccca n l php bin chng.
+ Nhng quan im mi ca Mc c thc hin trong vic phn tch s tha ho ca lao
ng vi phm tr lao ng b tha ho, Mc xem s tha ho ca lao ng nh mt tt yu lch s
gn lin vi s hu t nhn, v chnh s hu t nhn c sinh ra do lao ng b tha ho, nhng
sau li tr thnh nguyn nhn ca s tha ho lao ng v s tha ho ca con ngi. Bi vy, vic
khc phc s tha ho y chnh l xo b ch s hu t nhn, gii phng ngi lao ng.
Vi s phn tch trn, Mc lun chng cho tnh tt yu ca ch ngha cng sn trong s
pht trin x hi. Theo Mc ch ngha cng sn coi nh ch ngha t nhin hon b = ch ngha
nhn o 1 . ng bc b mi th ch ngha cng sn bnh qun m ng gi l ch ngha cng sn
th thin, ph nhn c tnh ca con ngi, l s quay li vi s gin d khng t nhin ca con
ngi ngho kh v khng c nhu cu2.
T gc trit hc, Mc nhn thc ch ngha cng sn nh mt nc thang lch s cao
hn ch ngha t bn vi nhng tin do chnh ch ngha t bn to ra.
* Tc phm Gia nh thn thnh do Mc v nghen vit chung c xut bn thng 2-1845.
Cng vi vic ph phn quan im duy tm v lch s ca phi Hghen tr, ng u l anh em
1
53
54
V.I Lnin: ton tp, Nxb.Tin b, Mtxcva, 1963, t.29, tr11-13 ( ting Nga)
C.Mc-ngghen: Ton tp, Nxb. Chnh tr quc gia, H ni 1995, t,3, tr.51
55
3.3.
56
C.Mc-ngghen: Ton tp, Nxb.Chnh tr quc gia, H ni, 1995, t.3, tr.12
3.4.
Trong khi lnh o cng cuc xy dng nhng c s ban u ca ch ngha x hi, Lnin
tip tc c nhng ng gp mi quan trng vo vic pht trin trit hc Mc. ng thi, ng
nu ln nhng mu mc v s thng nht gia tnh ng vi yu cu sng to trong vic vn
dng l lun ca ch ngha Mc.
bo v ch ngha Mc, Lnin khng ch ph phn khng khoan nhng i vi mi k
th ca ch ngha Mc, m cn kch lit ph phn nhng ngi nhn danh l lun ca Mc trn
li ni nhng thc t l ch ngha xt li, hoc t ra xa ri hc thuyt ca Mc. ng thi,
Lnin ch trng tng kt kinh nghim thc tin cch mng v da vo nhng thnh qu mi nht
ca khoa hc b sung, pht trin di sn l lun m Mc v ngghen li. Vi tinh thn bin
chng duy vt, xem chn l l c th, c khi Lnin phi thay i mt cch cn bn i vi mt
quan nim no ca mnh v ch ngha x hi, khng chp nhn mi th biu hin ca ch
ngha gio iu. Chnh v th m mt giai on mi trong s pht trin ca ch ngha Mc ni
chung, trit hc Mc ni ring gn lin vi tn tui ca V.I.Lnin v c gi l trit hc Mc
- Lnin ni ring, ch ngha Mc - Lnin ni chung.
3.5.
S pht trin ca trit hc Mc - Lnin t sau khi Lnin mt n nay din ra trong nhng
iu kin mi.
Trong cc nc xy dng ch ngha x hi, trit hc Mc - Lnin c truyn b mt cch
rng ri v thun li, c nh hng su rng trong qun chng v trn mi mt ca i sng x
hi. Vi t cch l mt b phn hp thnh, ng thi l c s l lun chung ca ch ngha Mc Lnin - nn tng v kim ch nam cho hnh ng ca cc ng cng sn - trit hc Mc - Lnin
ng vai tr quan trng khng th thiu c trong s pht trin ca thc tin xy dng x hi
mi vi nhng thnh tu to ln khng th ph nhn c. Trit hc Mc - Lnin khng ch trang
b th gii quan v phng php lun khoa hc m cn gp phn tch cc vo vic trau di nng
lc t duy l lun cho ch th xy dng x hi mi, x hi x hi ch ngha.
Thc tin xy dng ch ngha x hi li lm ny sinh hng lot vn cn c gii p v
mt l lun m iu khng h c trong di sn l lun ca cc nh kinh in. iu i hi
cc ng cng sn phi bit dng lp trng, quan im, phng php ca ch ngha McLnin nh ch tch H Ch Minh ni, tng kt nhng kinh nghim thc tin, nh hiu c
quy lut, nh ra c ng li, phng chm, bc i c th thch hp ca cch mng x hi
ch ngha.
Chng hn, xa b ch t hu, xy dng ch cng hu l mt quan im c bn mang
tnh nguyn tc ca ch ngha x hi khoa hc; song, thc tin xy dng ch ngha x hi cho
thy tnh cht phc tp trong vic nhn thc v gii quyt vn ny. Phi chng trong ch ngha
x hi ch c s hu c nhn i vi t liu sinh hot m khng c s hu c nhn i vi t liu
sn xut?.
Hoc vn k hoch ho trong vic qun l nn sn xut ca x hi x hi ch ngha: cc
nh kinh in ca ch ngha x hi khoa hc tng nhn mnh vai tr ca k hoch ho, nhn
58
mnh vai tr ca nh nc trong vic t chc, qun l nn sn xut trn phm vi ton x hi. V
vy phi thc hin k hoch ho nh th no khng dn n tnh trng tp trung quan liu?
Cc nh kinh in thy r nguy c quan liu ho b my nh nc d l nh nc
kiu mi. ngghen lun lun nhn mnh rng khng nhng di ch qun ch, m c di
ch cng ho dn ch, nh nc vn l nh nc, ngha l vn gi nguyn c tnh ch yu
ca n l: bin nhng vin chc, cng bc ca x hi, nhng c quan ca mnh thnh nhng
ng ch ng trn u x hi 1 . Mc rt ch nhng bin php ca Cng x Pari m ng cho l
c th ngn nga tnh trng mt cch hu hiu.
T kinh nghim lnh o Nh nc X vit, Lnin cng thy r nguy c lm suy sp ch
X vit bi t quan liu v tnh cht kh khn phc tp ca vic phng chng t nn ny. V vy,
pht trin dn ch n cng, tm ra nhng hnh thc ca s pht trin y, em th nghim nhng
hnh thc y trong thc tin, theo Lnin, l mt trong nhng nhim v cu thnh ca cuc u
tranh v cch mng x hi 2 ca qu trnh i mi h thng chnh tr ca ch ngha x hi hin
nay ni ring.
Thc tin chng t, ch ngha ch quan v duy ch khng nhng dn n nhiu sai
lm khuyt im nghim trng trong xy dng ch ngha x hi m cn l tr ngi cho vic pht
trin l lun. Nhng hn ch, nhng khuyt tt ca ch ngha x hi hin thc, do iu kin lch
s cng nh do sai lm ch quan gy nn, cng c phn nh vo t duy l lun, chi phi qu
trnh pht trin ca trit hc. Thc t chng t, c ch qun l kinh t v qun l x hi mang
tnh cht tp trung quan liu l tr lc to ln vi s pht trin nng lc sng to ca con ngi,
ca t duy l lun ni ring.
Chng ta bit rng, ch ngha ch quan trong t duy chnh tr v bnh gio iu trong cng
tc l lun l tr lc trc tip v ch yu i vi s pht trin t duy l lun. n lt mnh, s
lc hu l lun tr thnh mt trong nhng nguyn nhn dn n s khng hong ca ch ngha
x hi. K nguyn khoa hc v k thut cng lm ny sinh nhng vn mang tnh nhn loi ph
bin. Ngy nay, hn bao gi ht, yu cu b sung v pht trin l lun ca trit hc Mc - Lnin l
rt cp thit.
c im ca thi i ngy nay l s tng tc gia hai qu trnh cch mng - cch
mng khoa hc cng ngh v cch mng x hi, to nn s bin i rt nng ng ca i
sng x hi. Trong nhng iu kin , qu trnh to ra nhng tin ca ch ngha x hi
din ra trong cc x hi t bn ch ngha pht trin c y mnh nh mt xu hng khch
quan. S ra i cc cng ty c phn t cui th k trc c Mc xem l hnh thi qu
t phng thc sn xut t bn ch ngha sang phong thc sn xut tp th, l s th
tiu t bn vi t cch l s hu t nhn trong nhng gii hn ca bn thn phng thc
sn xut t bn ch ngha 3 . Song, l hin thc khch quan vt khi gii hn nhn thc
cht hp ca t duy khng bin chng.
1 V.I Lnin: Ton tp, Nxb.Tin b, Mtxcva 1976 t.33, tr.95
2
59
60
HCM: Ton tp, Nxb Chnh tr quc gia, H ni, 1996, t.8, tr.496
PHM TR VT CHT
Phm tr vt cht l mt trong nhng phm tr c bn ca trit hc duy vt. Vic nhn
thc ng n ni dung ca phm tr ny c ngha c bit quan trng khng nh tnh cht
khoa hc, ng n ca quan im duy vt bin chng v th gii.
Vic khm ph bn cht v cu trc ca s tn ti ca th gii xung quanh ta, m trc ht
l th gii nhng vt th hu hnh, t xa ti nay, lun lun l vn c quan tm hng u
trong lch s nhn thc ca nhn loi. Hu ht cc trng phi trit hc u bng cch ny hay
bng cch khc gii quyt vn ny. V bi vy trong trit hc, phm tr vt cht xut hin.
Vt cht vi tnh cch l phm tr trit hc ra i trong trit hc Hy Lp thi k c i.
Ngay t lc mi xut hin, xung quanh phm tr ny din ra cuc u tranh khng khoan
nhng gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm. Cng vi s tin trin ca tri thc loi
ngi, n nay ni dung ca phm tr ny tri qua nhng bin i su sc.
Theo quan im ca ch ngha duy tm th thc th ca th gii, c s ca mi tn ti l
mt bn nguyn tinh thn no . c th l ch ca Thng , l nim tuyt i, hoc
l nhng quan h c tnh cht siu nhin Cn trong quan nim ca ch ngha duy vt th thc
th ca th gii l vt cht, ci tn ti mt cch vnh cu, to nn mi s vt v hin tng cng
vi nhng thuc tnh ca chng.
4.1.1. Quan nim v vt cht ca ch ngha duy vt trc Mc
4.1.1.1. Quan im ca cc nh duy vt thi c i
Vo thi c i Hy Lp, cc nh trit hc duy vt u cho c mt nguyn th vt cht u
tin l c s th gii. H quy vt cht v c s u tin . Quan nim vt cht ca cc nh duy
vt c i cn mang tnh trc quan, cm tnh, h ng nht vt cht ni chung vi nhng vt th
hu hnh, cm tnh ang tn ti th gii bn ngoi.
* Talt coi thc th ca th gii l nc.
* Anaximen coi thc th l khng kh. Vi Hraclt thc th l la, cn vi
mpl th thc th bao gm c bn yu t: t, nc, la v khng kh.
* Anaximanr cho rng, thc th ca th gii l mt bn nguyn khng xc nh v mt
cht v v tn v mt lng. Bn nguyn ny khng th quan st c v ng gi n l apyrn.
S tng tc gia cc mt i lp vn c trong apyrn to nn ton b th gii.
* Lxp v mcrt th thc th ca th gii l nguyn t. l cc phn t cc k nh,
cng, tuyt i khng thm nhp c, khng quan st c v ni chung l khng cm gic
c. Nguyn t ch c th c nhn bit nh t duy. mcrt hnh dung nguyn t c nhiu
61
V.I. Lnin: ton tp, Nxb, Tin b, Mt xcva, 1980, t18, tr 322
Sch dn, t.18, tr.322
63
ng cng sn Vt nam:Vn kin i hi i biu ton quc ln th VI,Nxb.Chnh tr quc gia, HN 1987,
tr 30
65
66
67
68
PHM TR THC
- thc l mt trong hai phm tr thuc v vn c bn ca trit hc
73
74
78
CS VN, vn kin HB ton quc ln th VIII, Nxb chnh tr quc gia, H ni, 1996, tr.107
Vy gia chng c mi lin h qua li vi nhau, nh hng ln nhau hay chng tn ti bit
lp, tch ri nhau?
Nu chng tn ti trong s lin h qua li, th nhn t g quy nh s lin h ?
5.1.1. Khi nim v mi lin h ph bin
5.1.1.1. Nhng quan im khc nhau trong vic xem xt cc s vt hin tng
* Nhng ngi theo quan im siu hnh cho rng cc s vt v hin tng tn ti mt cch
tch ri nhau, ci ny bn cnh ci kia: gia chng khng s ph thuc, khng c s rng buc ln
nhau; c chng ch l nhng lin h hi ht bn ngoi, mang tnh ngu nhin.
Trong s nhng ngi theo quan im siu hnh cng c ngi tha nhn s lin h v c
tnh a dng ca n, nhng li ph nhn kh nng chuyn ho ln nhau gia cc hnh thc lin h
khc nhau.
* Ngc li, nhng ngi theo quan im bin chng coi th gii nh l mt chnh th
thng nht. Cc s vt, hin tng v cc qu trnh cu thnh th gii va tch bit nhau, va
c s lin h qua li thm nhp v chuyn ho ln nhau.
5.1.1.2. nh ngha v mi lin h ph bin
Mi lin h ph bin l khi nim ch mi s rng buc, tc ng nh hng ln nhau ca
cc s vt hin tng v trong nhng iu kin nht nh gy nn s chuyn ho.
5.1.2. Tnh cht ca mi lin h ph bin
5.1.2.1. Tnh khch quan
* l mi lin h hin thc ca bn thn th gii vt cht ch khng phi do thng
hay t ngi ta ngh ra.
* Trong hin thc c rt nhiu mi lin h nh gia ci vt cht vi ci tinh thn, gia
nhng hin tng tinh thn vi nhau, lin h gia cc hnh thc ca t duy.... Tt c suy cho cng
u l s phn nh mi lin h ph bin v s quy nh ln nhau gia cc s vt hin tng ca
th gii khch quan.
5.1.2.2. Tnh ph bin
th hin s lin h gia cc s vt hin tng vi nhau, lin h gia cc yu t, cc
thuc tnh, c trng... trong tng s vt hin tng.
79
83
Quan im phin
din
Ch ngha chit
trung
- Ch ti nhiu
mt, nhiu mi lin
h ca s vt nhng
nh gi ngang
nhau nhng thuc
tnh quy nh khc
nhau ca s vt
c th hin trong
nhng mi lin h
khc nhau .
Tuy cng t ra ch
ti nhiu mt khc
nhau, nhng li kt
hp mt cch v
nguyn tc nhng
ci ht sc khc
nhau thnh mt hnh
nh khng ng v
s vt. Ch ngha
chit trung khng
bit rt ra mt bn
cht, mi lin h cn
bn cho nn ri vo
ch co bng cc
mt, kt hp mt
cch v nguyn tc
cc mi lin h khc
nhau, do , hon
ton bt lc khi cn
phi c quyt sch
ng n.
- Thng xem xt
dn tri, lit k
nhng tnh quy nh
khc nhau ca s
vt hay hin tng
m khng lm ni
bt ci c bn, ci
quan trng nht ca
s vt hay hin
tng .
C.Mc-ngghen: Ton tp, Nxb.Chnh tr quc gia, HN, 1994, t.20, tr.38
85
86
Chng 6: CC CP PHM TR C BN CA
PHP BIN CHNG DUY VT
6.1.
89
- Ni dung v hnh thc lun gn b cht ch vi nhau trong qu trnh hot ng v pht
trin ca s vt. Do vy, trong nhn thc khng c tch ri gia ni dung v hnh thc, cn
chng li mi khuynh hng tch ri ni dung vi hnh thc. y, cn chng li c 2 thi cc
sai lm:
+ Hoc l tuyt i ho hnh thc, xem thng ni dung s ri vo ch ngha hnh thc.
+ Hoc ngc li tuyt i ho ni dung, xem thng hnh thc.
- V cng mt ni dung trong tnh hnh pht trin khc nhau c th c nhiu hnh thc, v
ngc li, cng 1 hnh thc c th th hin nhng ni dung khc nhau nn cn s dng mt cch
sng to mi loi hnh thc c th c (mi cng nh c) phc v c hiu qu cho vic thc
hin nhng nhim v nht nh tu theo yu cu ca hot ng thc tin. y cn chng li c 2
thi cc sai lm :
100
104
107
108
7.1.
7.1.1. nh ngha
7.1.1.1. Khi nim
Khi nim quy lut l sn phm ca t duy khoa hc phn nh s lin h ca cc s vt
v tnh chnh th ca chng. V.I.Lnin vit: Khi nim quy lut l mt trong nhng giai on ca
s nhn thc ca con ngi v tnh thng nht v v lin h, v s ph thuc ln nhau v tnh
chnh th ca qu trnh th gii.
Vi t cch l ci tn ti ngay trong hin thc, quy lut l mi lin h bn cht, tt nhin,
ph bin, v lp li gia cc s vt, hin tng, gia cc i tng, gia cc nhn t to thnh
i tng, gia cc thuc tnh ca cc s vt cng nh gia cc thuc tnh ca cng mt s vt
hin tng.
Trong qu trnh pht trin ca t duy trit hc lun din ra cuc u tranh gia ch ngha
duy vt v ch ngha duy tm trong quan nim v quy lut.
Trong cc h thng trit hc duy vt phng ng v Hy Lp c i, quy lut c hiu l
mt trt t khch quan, l con ng pht trin t nhin, vn c ca mi s vt. Ngc li, cc
nh trit hc duy tm ph nhn s tn ti khch quan ca quy lut. Chng hn, Platn cho rng
cc t tng ang tn ti l quy lut i vi cc s vt, v cc s vt ch l hnh nh ca t tng.
i vi ch ngha duy tm khch quan, quy lut c gii thch nh l s th hin ca l
tr th gii. L tr th gii, theo cc nh duy tm khch quan, l quy lut ca t nhin v x hi.
Tuy nhin, trong s nhng nh trit hc duy tm khch quan cng c mt s ngi c ng
gp rt qu gi trong quan nim v quy lut. Chng hn, theo Hghen, quy lut l ci bn vng,
ci n nh, ci ng nht trong ton b hin tng, l s phn nh ci yn tnh ca hin tng;
quy lut khng phi l ci bn ngoi i vi hin tng m l ci vn c trong hin tng, quy
lut l mi quan h cn bn ca hin tng, .v.v..
Cc nh thc chng mi cho rng, nhn thc khoa hc khng phi l vic a li tri thc
v cc quy lut khch quan, m l s hnh thnh mt trt t nht nh gia cc hin tng, trt
t ny dng nh khng ph thuc vo t nhin m ph thuc vo nhng nguyn tc c tnh
c l do ch th chn trc. Do , theo h, quy lut ch l sn phm ca s nht tr gia cc
nh khoa hc.
109
7.2.1. Quy lut chuyn ho t nhng thay i v lng thnh nhng thay i v cht v
ngc li
7.2.1.1. V phm tr cht v lng
a. Quan im ca cc nh trit hc trc Mc
* Vi cc nh trit hc Hy Lp c i:
C nhiu nh trit hc cho rng vt cht c ng nht vi s vt. T , h c gng hiu
vt cht v cc hnh thc biu hin ca n t phng din cht ca s vt.
Tri li, nhng ngi thuc trng phi Pitago li xem c trng v lng ca th gii vt
cht l nn tng ca mi ci ang tn ti. i vi h, nhng phng din c biu hin bng con
s l c s ca mi tn ti..
Arixtt xem cht l tt c nhng g c th phn ra thnh nhng b phn cu thnh. ng phn
lng thnh hai loi: s lng (l loi lng mang tnh ri rc, v d, 3 ci bn, 3 ci gh) v i
lng (l loi lng mang tnh lin tc, chng hn 4m vi, 3l nc,) ng cng l ngi u tin
nu ra quan nim v tnh nhiu cht ca s vt. ng cng t c bc tin ng k trong vic
nghin cu phm tr , xem l ci thng nht, ci khng th phn chia gia cht v lng.
* Thi trung c, quan nim v cht v lng c th hin trong hc thuyt mang tnh kinh
vin v nhng cht b che du (nhng c tnh ni ti, bn trong c che ph bi nhng lc
lng siu nhin).
* Cc nh trit hc duy vt my mc thi cn i phn tch thu o nhng quy nh v
lng l bc tin quan trng trong s pht trin ca nhn thc con ngi v lng.
Song, vic nghin cu vn lng theo quan im dn ti mt thi cc khc: ph
nh tnh a dng v cht ca cc s vt v hin tng, xem mi s khc nhau gia cc s vt l
do s khc nhau v lng.
* Hghen cng xem xt tnh c lp tng i gia s thay i v lng v thay i v cht
trong mt khong nht nh. l c s hnh thnh phm tr .
Tt nhin, vi t cch l nh trit hc duy tm, Hghen xem cc phm tr cht, lng,
ch nh nhng nc thang t pht trin ca nim tuyt i.
b. Quan nim ca ch ngha duy vt bin chng v khi nim cht
Cht l mt phm tr trit hc dng ch tnh quy nh khch quan vn c ca s vt v
hin tng, l s thng nht hu c cc thuc tnh lm cho n l n m khng phi ci khc.
(Cn phn bit cht vi tnh cch l phm tr trit hc vi khi nim cht ca cc ngnh
khoa hc c th v trong cuc sng hng ngy, n khng ng nht m n c ni dung khi qut
hn nhiu, bao hm c tt c nhng khi nim cht ca khoa hc c th. N l tnh quy nh
vn c ca s vt hin tng)
* Cht ca cc s vt l do nhng thuc tnh vn c ca s vt kt hp mt cch hu c vi
nhau to thnh, bn thn mi s vt c mun vn thuc tnh, mi thuc tnh ca s vt cng c
mt phc hp nhng c trng v cht ca mnh, khin cho mi thuc tnh li tr thnh mt cht.
111
im nt trng thi hi
--------------- |---------------------------------------------------|-----------------------------00C
1000C
116
123
124
Trong hot ng l lun cng nh trong hot ng thc tin, chng ta cn lu rng ci mi
nht nh s thay th ci c, ci tin b nht nh s chin thng ci lc hu, ci mi ra i t ci c,
n k tha tt c nhng g tch cc ca ci c. Do , cn chng thi ph nh sch trn ci c.
V d:
+ Trong cng tc, chng ta phi bit pht hin v qu trng ci mi, phi tin tng vo
tng lai pht trin ca ci mi, mc d lc u n cn yu t, t i; phi ra sc bi dng, pht
huy ci mi, to iu kin cho n chin thng ci c.
+ Trong khi u tranh vi ci c, chng ta va phi bit sng lc, b th ly tinh, bit gi
ly nhng g l tch cc, l c gi tr ca ci c, ci to ci c cho ph hp vi nhng iu kin
mi, s dng chng nh l tin cho s ra i ca ci mi. Do , trong hot ng nhn thc
cng nh trong hot ng thc tin chng ta phi chng thi h v ch ngha trong khi nhn
nhn lch s, nh gi qu kh, ng thi cng phi khc phc thi bo th, kh kh gi li c
nhng ci li thi cn tr s pht trin ca lch s.
Quy lut ph nh ca ph nh vch r: pht trin l khuynh hng chung, nhng qu
trnh pht trin din ra rt phc tp bao hm c nhng bc tht li, nhng s lp li, phi tri qua
nhiu ln ph nh, nhiu khu trung gian. Trong lnh vc i sng x hi, qu trnh pht trin
cng phc tp hn. iu i hi trong thc tin v trong nhn thc khoa hc khng c ch
125
126
Nhn thc l g? Con ngi c th nhn thc c th gii hay khng? Cc quan im trit
hc khc nhau c nhng cu tr li khc nhau i vi nhng vn trn.
8.1.1. Mt s quan im ngoi Mc xt v nhn thc
8.1.1.1. Quan im duy tm
Khng tha nhn th gii vt cht tn ti c lp vi thc, do khng tha nhn nhn
thc l s phn nh hin thc khch quan.
+ Duy tm ch quan, tt c mi ci ang tn ti u l phc hp nhng cm gic ca con
ngi. Do , nhn thc, theo h, chng qua l s nhn thc cm gic, biu tng ca con ngi.
+ Duy tm khch quan, mc d khng ph nhn kh nng nhn thc th gii, song coi nhn
thc cng khng phi l s phn nh hin thc khch quan m ch l s t nhn ca nim, t
tng tn ti u ngoi con ngi.
+ Thuyt hoi nghi nghi ng tnh xc nhn ca tri thc, bin s nghi ng thnh mt nguyn
tc nhn thc, thm ch chuyn thnh nghi ng s tn ti ca bn thn th gii bn ngoi.
+ Tthuyt khng th bit li ph nhn kh nng nhn thc th gii. i vi h, th gii
khng th bit c, l tr ca con ngi c tnh cht hn ch v ngoi gii hn ca cm gic ra,
con ngi khng th bit c g na. Quan im ca thuyt hoi nghi v thuyt khng th bit
b bc b bi thc tin v s pht trin ca nhn thc loi ngi.
8.1.1.2. Quan im ca ch ngha duy vt siu hnh:
Tha nhn con ngi c kh nng nhn thc th gii v coi nhn thc l s phn nh hin
thc khch quan vo b c ngi. Tuy nhin, do hn ch bi tnh siu hnh, my mc v trc quan
nn ch ngha duy vt trc C.Mc khng gii quyt c mt cch thc s khoa hc nhng
vn ca l lun nhn thc.
Nhn chung ch ngha duy vt trc C.Mc cha thy y vai tr ca thc tin i vi
nhn thc.
8.1.2. Quan im ca Ch ngha duy vt bin chng v bn cht ca nhn thc
8.1.2.1. Nhn thc l g ?
Nhn thc l qu trnh phn nh ti to li hin thc trong t duy con ngi trn c s ca
thc tin - x hi.
127
129
130
131
Nhn thc ca con ngi l mt qu trnh trong c nhiu giai on, trnh , vng khu v
hnh thc khc nhau; chng c ni dung cng nh vai tr khc nhau i vi vic nhn thc s vt.
8.3.1. Nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh
Nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh l nhng giai on khc nhau ca cng mt qu
trnh nhn thc thng nht.
8.3.1.1. Nhn thc cm tnh (hay cn gi l trc quan sinh ng)
L giai on u tin ca qu trnh nhn thc. N c th hin di 3 hnh thc l cm
gic, tri gic v biu tng.
Cm gic l hnh thc u tin ca qu trnh nhn thc v l ngun gc ca mi hiu bit
ca con ngi. Cm gic l s phn nh tng mt, tng thuc tnh bn ngoi ca s vt vo cc
gic quan ca con ngi. S vt hoc hin tng trc tip tc ng vo cc gic quan con ngi
th gy nn cm gic (chng hn nh cm gic v mu sc, mi v, m thanh, nhit ). Cm
gic l kt qu ca s tc ng vt cht ca s vt vo cc gic quan con ngi, l s chuyn ho
nng lng kch thch bn ngoi thnh yu t ca thc. Cm gic, theo Lnin, l hnh nh ch
quan ca th gii khch quan.
Tri gic l s tng hp nhiu cm gic; n em li hnh nh hon chnh hn v s vt. Tri
gic ny sinh trn c s cc cm gic, l s kt hp ca cc cm gic. So vi cm gic, tri gic l
hnh thc cao hn ca nhn thc cm tnh, n em li cho chng ta tri thc v s vt y hn,
phong ph hn.
Biu tng l hnh nh ca s vt c gi li trong tr nh. S tip xc trc tip nhiu ln
vi s vt s li trong chng ta nhng n tng, nhng hnh nh v s vt . Nhng n tng,
hnh nh ny m nt v su sc n mc c th hin ln trong k c ca chng ta ngay c khi s
vt khng trc mt. chnh l nhng biu tng. Trong biu tng ch gi li nhng nt ch
yu, ni bt nht ca s vt do cm gic, tri gic em li trc . Biu tng thng hin ra khi
c nhng tc nhn tc ng, kch thch n tr nh con ngi. Hnh thc cao nht ca biu tng
l s tng tng; s tng tng mang tnh ch ng, sng to. Tng tng c vai tr rt to
ln trong hot ng sng to khoa hc v sng to ngh thut.
Biu tng tuy vn cn mang tnh cht c th, sinh ng ca nhn thc cm tnh, song
bt u mang tnh cht khi qut v gin tip. C th xem biu tng nh l hnh thc trung gian
qu cn thit chuyn t nhn thc cm tnh ln nhn thc l tnh. Trn c s nhng ti liu
do nhn thc cm tnh cung cp, nhn thc s pht trin ln mt giai on cao hn, l nhn
thc l tnh.
8.3.1.2. Nhn thc l tnh (hay cn gi l t duy tru tng)
L giai on tip theo v cao hn v cht ca qu trnh nhn thc, n ny sinh trn c s
nhn thc cm tnh. Nu ch bng cm gic, tri gic th nhn thc ca con ngi s rt hn ch,
bi v con ngi khng th bng cm gic m hiu c nhng ci nh tc nh sng, gi tr
ca hng ho, quan h giai cp, hnh thi kinh t - x hi, v.v.. Mun hiu c nhng ci phi
nh n sc mnh ca t duy tru tng.
132
133
136
C.Mc-Ph. ngghen: Ton tp, Nxb.Chnh tr quc gia, H ni, 1994, t.20, tr.718
H Ch Minh : Ton tp, Nxb.Chnh tr quc gia, H ni, 1995, t.5, tr.234
CS VN: Vn kin i hi i biu ton quc ln th VII, Nxb.Chnh tr quc gia, HN, 1996, tr.139
137
VN CHN L
138
139
142
143
146
C. Mc v ngghen: ton tp, Nxb. Chnh tr quc gia H ni, 1993, t.12, tr.877- 878.
147
Chng 9: T nhin v x hi
Chng 9: T NHIN V X HI
9.1.
X HI - MT B PHN C TH CA T NHIN
Chng 9: T nhin v x hi
X hi biu hin tng s nhng mi lin h v cc quan h ca cc c nhn vi nhau.
Theo Mc X hi - cho d n c hnh thc g i na - l ci g? L sn phm ca s tc
ng qua li gia con ngi 1
Con ngi l sn phm cao nht ca t nhin, bng hot ng ca mnh con ngi lm nn
lch s, lm nn x hi. V vy, x hi khng th l ci g khc m chnh l b phn c th c
tch ra mt cch hp qui lut ca t nhin. X hi l hnh thi t chc cao nht ca vt cht trong
qu trnh vn ng tin ho lu di v phc tp.
X hi l mt b phn c th ca gii t nhin. Tnh c th ca x hi c th hin:
khc vi phn cn li ca t nhin ch c nhng nhn t v thc tc ng ln nhau, x hi, nhn
t hot ng l con ngi c thc. Hnh ng ca h c suy ngh v theo ui nhng mc ch
nht nh. Hot ng ca con ngi khng ch ti sn xut ra chnh bn thn mnh m cn ti sn
xut ra gii t nhin.
9.2.
C IM CA QUY LUT X HI
Cc Mc v Ph. ng ghen ton tp, NXB Chnh tr quc gia H Ni, 1996, tp 27, trang 57
149
Chng 9: T nhin v x hi
9.2.2. Tnh tt yu v ph bin
Ngha l nhng quan h ca con ngi c hnh thnh mt cch tt yu v ph bin, nhm
tho mn nhu cu sng ca con ngi - nhu cu tn ti v pht trin ca x hi.
Quan h ca con ngi v con ngi trong x hi c nhiu cp khc nhau:
C loi quan h x hi tn ti ph bin mi hnh thi kinh t - x hi nh quan h gia
lc lng sn xut v quan h sn xut, quan h gia tn ti x hi v thc x hi, quan h gia
c s h tng v kin trc thng tngTo nn nhng qui lut chi phi mi hnh thi kinh t x hi nh: qui lut quan h sn xut ph hp vi tnh cht v trnh pht trin ca lc lng
sn xut, c s h tng quyt nh kin trc thng tng
Cc quan h x hi ch tn ti trong mt s hnh thi kinh t - x hi nh quan h gia
nh, giai cp, dn tc
Loi quan h ch tn ti mt s hnh thi kinh t - x hi nh quan h gia a ch v
nng dn, quan h gia t sn v v sn
Loi quan h ch tn ti tng lnh vc ring l nh lnh vc kinh t, chnh tr, t tng,
vn ho nh quan h gia cc ng, phi chnh tr, quan h o c, tn gio
Qui lut x hi phn nh cc loi quan h x hi vi mc tt yu v ph bin
khc nhau.
Ngoi nhng c trng ca qui lut ni chung, qui lut x hi cn c nhng c trng ring.
9.2.3. Qui lut x hi tn ti v tc ng trong nhng iu kin nht nh
Khi nhng iu kin tn ti tt yu ca qui lut b xo b th qui lut cng khng tn ti. V
d: u tranh giai cp l mt trong nhng ng lc ca lch s, l qui lut ca x hi c phn chia
giai cp i khng. Qui lut u tranh giai cp s chm dt hot ng khi x hi khng cn phn
chia giai cp i khng.
Hnh thc biu hin s tc ng ca cc qui lut thng b bin dng do hon cnh lch s
mi thi i, giai on, tng nc khc nhau. N cng tu thuc vo trng thi cc quan h x hi.
Cc qui lut th hin r rt khi cc quan h vn c t n chn mui nht nh.
S tc ng ca qui lut x hi thng thng qua hot ng ca con ngi m con ngi li
b li ch l ng c chi phi hot ng. Do , li ch tr thnh yu t quan trng trong c ch
hot ng ca qui lut x hi, chi phi s nhn thc ca con ngi v qui lut. iu ny khng
lm mt i tnh khch quan ca qui lut x hi. Tuy nhin li ch y l li ch ca cng ng,
giai cp, ca khi ng ngi.
Nh vy, qui lut x hi khc qui lut t nhin ch n phi thng qua hot ng ca con
ngi c thc, b tc ng bi yu t li ch.
9.2.4. nhn thc qui lut x hi cn c phng php khi qut ho v tru tng rt cao
- Bi v: s biu hin v tc ng ca cc qui lut x hi thng din ra trong thi gian rt
lu, do , khng th dng thc nghim kim tra, cng khng th dng li suy din mt cch
n thun.
150
Chng 9: T nhin v x hi
- Do vy nhn thc cc qui lut x hi cn:
Phi nghin cu cc nguyn nhn thc y s vn ng v pht trin ca x hi. Qui lut x
hi l qui lut hot ng ca con ngi. Nguyn nhn thc y hot ng ca con ngi l mt
chui nhn qu x hi.
Hon cnh bn ngoi, gm nhng iu kin khch quan, nhng quan trng nht l iu kin
kinh t: nhu cu, li ch, mc ch - hot ng thc hin mc ch. Trong nhu cu v li ch
gi vai tr rt quan trng, l khu u tin chuyn ho nhng iu kin khch quan thnh t tng
bn trong thc y con ngi hot ng.
V vy, nhu cu v li ch l ng c trc tip thc y con ngi hot ng, qua cng l
nguyn nhn thc y s vn ng v pht trin ca x hi.
Con ngi l ht nhn ca s thng nht bin chng gia x hi v t nhin, do vy, qui
lut x hi v qui lut t nhin gn b cht ch vi nhau trong hot ng ca con ngi. t
c s pht trin lu bn ca x hi, mt mt con ngi phi tn trng v tun theo qui lut x
hi, ng thi cng phi tun theo qui lut ca t nhin.
Qui lut x hi mang tnh khch quan, vic con ngi c nhn thc c hay khng? C
t gic vn dng hay khng? th qui lut x hi vn lun tn ti v tc ng ngoi thc ca
con ngi.
Khi con ngi cha nhn thc v cha vn dng c qui lut th chng tc ng nh mt
lc lng t pht v bin con ngi tr nn b ng trc tnh tt yu. Ngc li, khi con ngi
nhn thc v vn dng c qui lut x hi vo cc hot ng c mc ch ca mnh th con
ngi lm ch c tnh tt yu, th con ngi t n t do.
iu ch r con ngi t do l nhn thc c qui lut v hnh ng theo qui lut. Ngha
l t do trn c s nm c tnh tt yu.
T do l sn phm ca s pht trin lch s. Qu trnh pht trin ca x hi cng l qu trnh
con ngi vn n t do. n x hi Cng sn ch ngha con ngi c gii phng khi mi
p bc, bc lt con ngi mi tht s lm ch bn thn, t nhin, lm ch x hi, tr thnh con
ngi thc s t do.
9.3.
Chng 9: T nhin v x hi
+ Vai tr ca yu t t nhin trong h thng t nhin - x hi
- T nhin l iu kin u tin, thng xuyn v tt yu ca qu trnh sn xut vt cht: L
mt trong nhng yu t c bn ca nhng iu kin sinh hot vt cht. T nhin va l nh , va
l cng xng, va l phng th nghim v l bi cha cht thi khng l ca x hi. Vai tr
thay i cng vi s pht trin ca x hi.
- T nhin l mi trng sng ca con ngi v x hi. Vai tr ny khng th thay th v
mt i d x hi c pht trin trnh no. T nhin cung cp nhng th cn thit nht cho cuc
sng ca con ngi. Cng ch c t nhin cung cp nhng iu kin cn thit nht cho sn xut x
hi. Theo Cc Mc, cng nhn khng th sng to ra ci g ht, nu khng c gii t nhin, nu
khng c th gii hu hnh bn ngoi. l vt liu trong lao ng ca anh ta c thc hin,
trong lao ng ca anh ta tc ng v nh , lao ng ca anh ta sn xut ra sn phm 1 .
- T nhin lun l tin , iu kin cho s tn ti v pht trin ca x hi. T nhin c th
tc ng thun li hoc gy cn tr sn xut x hi, qua c th km hm hoc thc y s pht
trin ca x hi.
+ Vai tr ca x hi trong h thng t nhin - x hi
X hi gn b vi t nhin trc ht l nh lao ng sn xut. Lao ng l c trng c bn
phn bit hot ng ca con ngi vi ng vt. Lao ng ng thi cng l yu t u tin c
bn v quan trng nht to nn s thng nht gia t nhin v x hi. V, lao ng trc ht l
mt qu trnh din ra gia con ngi v t nhin, mt qu trnh trong bng hot ng ca
chnh mnh con ngi lm trung gian, iu tit v kim tra s trao i cht gia h v t nhin 2 .
S trao i cht gia con ngi v t nhin th hin trc ht: nu t nhin cung cp cho
con ngi tt c ngun vt cht vn c ca mnh th con ngi v x hi l ngi tiu th. Qu
trnh s dng ngun vt cht ca t nhin, con ngi, x hi loi ngi lm bin i t nhin
nhanh chng nht, mnh m nht so vi tt c nhng thnh phn khc ca chu trnh sinh hc.
Trong chu trnh trao i cht gia x hi v t nhin c nt ni bt:
Th nht: x hi c th s dng tt c ngun vt cht vn c ca sinh quyn, t ng vt,
thc vt, n vi sinh vt; t ct si, t n cc loi khong sn, du m, kh t,; t ngun
vt cht c hn v ti to ti nh sng, nc, khng kh
Th hai l s trao i cht ca mt khu x hi t hiu qu thp. Con ngi s dng lng
ph cc ngun ti nguyn thin nhin.
Do vy, nu trong chu trnh ny con ngi khng kim tra, iu tit qu trnh khai thc cc
ngun vt cht trong t nhin s dn n khng hong sinh thi, s thng nht gia t nhin v x
hi b ph v. Chnh v vy m yu t x hi ngy cng gi v tr quan trng trong s tc ng
gia t nhin v x hi.
152
Cc Mc, Ph nghen, tuyn tp, NXB s tht H Ni 1980, tp III, trang 266
Chng 9: T nhin v x hi
9.3.2. Nhng yu t tc ng n mi quan h gia t nhin v x hi
Quan h gia t nhin v x hi chu s tc ng ca cc yu t: trnh pht trin ca x
hi, vic nhn thc qui lut t nhin, qui lut x hi, cng nh s vn dng vo hot ng thc
tin ca con ngi.
9.3.2.1. Mi quan h gia con ngi v t nhin ph thuc vo trnh pht trin ca x hi
Lch s ca x hi loi ngi c lm nn bi quan h gia con ngi vi t nhin v
gia nhng con ngi vi nhau. Chnh thng qua quan h vi t nhin con ngi lm ci bin
t nhin. Con ngi vi hot ng ca mnh lm cho lch s t nhin v lch s x hi gn b
vi nhau, qui nh ln nhau. Mi quan h ph thuc vo trnh pht trin ca x hi m tiu
ch nh gi n l cch thc sn xut ra ca ci vt cht mi giai on lch s nht nh ca con
ngi. S ra i ca nhng phng thc sn xut cao hn phng thc sn xut trc
quyt nh nhng chuyn bin v cht ca x hi loi ngi a x hi t d man sang vn minh.
Phng thc sn xut qui nh tnh cht ca mi quan h gia x hi v t nhin v mi
phng thc c nhng cng c sn xut khc nhau. Khi cng c sn xut thay i, mc ch sn
xut thay i ko theo quan h gia t nhin v x hi thay i.
Do yu cu ca thc tin m con ngi lun ci to, chinh phc t nhin, phc v cho cuc
sng ca mnh. iu lm cho vai tr, phm vi tc ng ca x hi i vi t nhin ngy cng
ln. Khi trnh mi mt ca con ngi c nng cao th phm vi tc ng ca x hi ngy cng
ln i vi t nhin.
Tuy nhin, s tc ng ca x hi i vi t nhin cn ph thuc vo tnh cht ch x
hi. Tnh cht ca ch chnh tr cng qui nh tnh cht ca mi trng t nhin. iu ch r
tnh cht ch chnh tr ca x hi n qui nh s tc ng ca x hi i vi t nhin nhiu hay
t? Thc y hay km hm s pht trin t nhin ? V t nhin ch l kh nng, n c vai tr to ln
i vi s pht trin sn xut, pht trin x hi. Nhng vic khai thc t nhin nh th no? n
u l ph thuc vo con ngi, hot ng ca con ngi, hot ng ph thuc vo ch
chnh tr, x hi.
Ch chnh tr cng tin b, kh nng huy ng sc mnh trong hot ng ca con ngi
ngy cng ln, tc ng vi mc ch tch cc hn n t nhin. Do vy vic hng ti mt ch
x hi tt p tr thnh mt mc tiu tt yu ca x hi loi ngi gii quyt tt mi quan
h gia t nhin v x hi.
Ngy nay, con ngi t n nh cao trong sn xut l nn i cng nghip c kh t
ng ho nhng v mc ch nn sn xut m con ngi coi t nhin ch yu l i tng khai
thc dn n khng hong sinh thi mt s ni e do s sng ca c nhn loi. V vy,
tn ti v pht trin bn vng khng cn con ng no khc con ngi phi quay tr v chung
sng vi t nhin, thay i phng thc khai thc v s dng ti nguyn thin nhin, thay i
mc ch sn xut v li nhun, quan trng hn c l thay i s hu t nhn t bn ch ngha.
9.3.2.2. Mi quan h gia t nhin v x hi ph thuc vo trnh nhn thc v vn dng
cc qui lut trong hot ng thc tin
Hot ng sn xut vt cht ca con ngi l hot ng chinh phc t nhin. Hot ng ny
c th lm cho t nhin thay i theo hai hng:
153
Chng 9: T nhin v x hi
Mt l, nu con ngi tc ng vo t nhin theo ng qui lut ca th con ngi to ra
Thin nhin th hai hi ho vi s pht trin ca x hi.
Hai l, nu con ngi bt chp qui lut, ch khai thc nhng ci sn c trong t nhin s l
ngho t nhin v s ph v cn bng gia t nhin v x hi l iu khng th trnh khi.
Vic nhn thc qui lut t nhin v s dng nhng qui lut mt cch hiu qu m
bo s cn bng ca h thng t nhin - x hi khng th tch ri vic nhn thc v vn dng qui
lut x hi. l tin tng bc iu chnh mt cch c thc mi quan h gia t nhin
v x hi.
Ch c nm vng v vn dng trit cc qui lut x hi mi xc nh ng n c mc
ch ca nn sn xut, mi c thc t gic la chn nhng cng c, nhng phng tin hp
l thc hin mc ch , m bo cho vic pht trin x hi bn vng trong quan h hi ho t
nhin - x hi.
Xo b ch s hu t nhn t bn ch ngha, thit lp mt ch x hi mi - x hi
cng sn ch ngha m giai on thp l x hi x hi ch ngha l con ng duy nht thc hin
s hi ho gia t nhin v x hi. Ch ngha cng sn cho php gii quyt mu thun gia con
ngi vi con ngi, con ngi vi t nhin, to nn s thng nht x hi v t nhin.
Tm li, t nhin v x hi l hai yu t c quan h bin chng vi nhau, trong mi quan h
tnh cht mi trng x hi quyt nh tnh cht mi trng t nhin.
Khi nghin cu mi quan h gia t nhin v x hi cn ph phn mt s quan im siu
hnh nh sau:
+ T nhin v x hi l hai th gii hon ton tch bit song song tn ti, gia chng
khng h c mi quan h vi nhau.
+ Hoc t nhin l tn ti t n, l huyn b con ngi khng th nhn thc c t
nhin, cng khng th ci to t nhin. H cho rng: ng trc t nhin con ngi thy bt lc
khng th gii thch c t nhin, t h khng c nng lc ci to t nhin. S tc ng ca
con ngi vo t nhin ch l s tc ng ngu nhin, m qung, v thc.
Thc cht quan im trn l nhng quan im sai lm, n tc ng ti tnh nng ng ch
quan ca con ngi trong qu trnh ci to t nhin, lm ch t nhin.
9.4.
Chng 9: T nhin v x hi
S lng dn c l s lng ngi ca dn s. S lng dn c, mt dn c th hin sc
mnh v lng ca dn s theo ngha s ngi cng ng, sc mnh cng ln. Thc cht y l
sc mnh c tnh theo c bp, sc mnh thuc v th lc ca con ngi. Sc mnh v lng
ca dn s ph thuc rt ln vo trnh t chc, qun l, vo s on kt, lin kt gia ngi
vi ngi trong cng ng.
Sc mnh v cht ca dn s l th hin sc mnh tr lc ca con ngi-lao ng tr tu nh
k nng, k xo nng lc thc hnh nhng hot ng c hm lng khoa hc cao, s thng minh
nhy bn, ch, ngh lc Sc mnh v cht ca dn c ph thuc rt ln vo cht lng cuc
sng, vo trnh gio dc, dn tr, vo truyn thng vn ho, vo trnh pht trin ca khoa
hc cng ngh
* Vai tr ca dn s i vi s pht trin ca x hi cn th hin vic dn s l iu
kin thng xuyn, tt yu ca s pht trin x hi.
Bt k mt x hi no cng cn c mt s lng dn c nht nh tn ti, pht trin.
S lng dn c, mt dn c nh hng trc tip n lao ng x hi, n t chc phn cng
lao ng x hi. S lng dn c hp l, mt dn c ph hp s to iu kin cho lao ng x hi
pht trin, thc y x hi pht trin. Ngc li, cc yu t ca dn c khng hp l s gy nn kh
khn cho sn xut, qua , nh hng n s pht trin ca x hi.
Sc mnh dn c v s lng ch c pht huy mnh khi trnh sn xut cn thp, ch
yu mi s dng c bp vi s h tr ca cc cng c lao ng th s. T cui th k XVII vi
s ra i ca cng ngh c kh th vai tr ca sc mnh dn s gim xung. Ngy nay, khi cng
ngh c kh dn b thay th bi cng ngh tin hc th lao ng tr tu cng dn thay th cho lao
ng c bp, sc mnh cht lng dn c dn thay th cho sc mnh s lng dn c. S lng
dn c, mt dn c chu nh hng ca s gia tng dn s, qua nh hng ti s pht trin
ca x hi. S gia tng dn s qu nhanh hoc qu chm so vi cc iu kin kinh t - x hi u
c nh hng tiu cc n s pht trin ca x hi. Dn s tng qu nhanh s dn n nhng kh
khn v lng thc, thc phm, chm sc sc kho, vic lm nh hng n cht lng dn c,
to nn s di c t pht, nh hng n an ninh chnh tr, trt t x hi. Ngc li, nu dn s
tng qu chm s dn n thiu lao ng x hi, gy kh khn cho sn xut, dch v, phc li x
hivn dn s va ph thuc vo qui lut t nhin, lin quan n mi trng t nhin, va
ph thuc vo cc iu kin x hi lin quan n bn cht x hi v cc chnh sch ca nh nc
trong x hi .
Gii quyt ti u vn dn s l trch nhim ca mi quc gia nhng n l vn ton
cu. N yu cu phi xc nh v gi c t tng dn s hp l. Phn b dn c ph hp vi
iu kin t nhin, kinh t x hi ng thi n yu cu phi tng cng cht lng dn c x
hi pht trin bn vng.
Khi nghin cu v vai tr ca dn s i vi s pht trin x hi, cn ph phn mt s quan
im sai tri nh sau:
L thuyt Mantut (1798) trong cun Tnh trng l thuyt dn s a ra kt lun:
lng thc thc phm tng theo cp s cng dn s tng trng theo cp s nhn, dn ti khong
cch ngy cng xa gia dn s v lng thc l nguyn nhn dn n tnh trng i ngho ca
155
Chng 9: T nhin v x hi
nhn loi. Nguyn nhn chnh l do qun chng lao ng ngho sinh qu nhiu t a ra hai
gii php:
(1) Con ngi cn kim ch khn ngoan: thanh nin nng cao tui kt hn, ku gi con
ngi gim bt tn sut hot ng tnh dc.
(2) a ra bin php kim ch mnh: s dng chin tranh loi bt ngi tha trong ba
tic thin nhin.
L thuyt ny sau c phi tn Mantut y ln cao th k XX v tr thnh l thuyt
cc k phn ng: h phn nn cc cuc chin tranh m mu trong lch s trn th gii cha
tiu dit bt s dn cn thit. V vy, phi y mnh chin tranh - thm ch chin tranh ht nhn:
Bom nguyn t l cu tr li ca t nhin vi s ngoan c ca nhn loi khng mun h thp
mc sinh. Thuyt ny kt ti cc nh y hc pht hin ra nhng thnh tu y hc ngn chn bnh tt
gy cht ngi hng lot. H khng nh gii quyt tnh trng i ngho nht thit phi cng
bc qun chng tit dc.
l nhng l thuyt u tin v c din rng v dn s t ra tt c nhng vn cp
bch ca n.
Tuy nhin, gii quyt vn dn s khng ch c nhng bin php cc oan trn m c th
s dng nhiu bin php tng hp khc, mang tnh tch cc. iu ph thuc vo bn cht ch
x hi, vo nhn thc v vn dng qui lut khch quan ca con ngi.
Cng cn ph phn cc quan im sai tri khc v dn s nh l thuyt phn bit chng tc
v dn s, l thuyt dn s ti u.
9.4.2.
Chng 9: T nhin v x hi
nhin khng ch gy nn kh khn cho qu trnh sn xut m n cn e do ti s sng cn ca x
hi. Biu hin trc ht l s khan him v cn dn cc ngun ti nguyn thin nhin, nn nhim
mi trng, cc hin tng xa mc ho, thng tng zn
C nhiu nguyn nhn dn n cc hin tng trn xong c bn v su xa nht l ch x
hi. Ch ngha t bn tng tn dng mt cch trit khoa hc cng ngh bc lt con
ngi, khai thc t nhin bt chp qui lut t nhin. Mun t nhin pht trin phc v cho con
ngi th vic xo b ch s hu t nhn, t bn l cn thit. l iu kin nhng cha
m bo thng nht hi ho gia t nhin v x hi. Mun m bo s cn bng ca h thng t
nhin - x hi cn xc nh r mc tiu sinh thi phi kt hp vi mc tiu kinh t lm c s hot
ng sn xut x hi trn c s nng cao nhn thc v t nhin, xy dng thc v sinh thi c
bit l o c sinh thi.
KT LUN
T nhin v x hi hai yu t ca h thng t nhin - x hi. X hi v t nhin lun c s
tc ng qua li nh hng ln nhau. T nhin c vai tr rt to ln i vi x hi l iu kin
thng xuyn v tt yu ca s tn ti v pht trin ca x hi, cn x hi tc ng tr li t nhin
thng qua hot ng lao ng sn xut ca con ngi. V vy bn cht ch x hi, s hot
ng ca con ngi s tc ng rt to ln n mi trng t nhin theo nhng khuynh hng
khc nhau qua nh hng ti s pht trin ca x hi. Gii quyt vn sinh thi, vn dn
s l trch nhim ca mi ngi, mi ch x hi.
157
158
Cc Mc v ng ghen ton tp, NXB Chnh tr quc gia H Ni, 1998, tp 34, trang 241
Sch dn, tp 3, trang 29
V.I Lnin ton tp, NXB Tin B Mtxcva, 1977, tp 38, trang 430
159
160
Cc Mc v Ph.ng ghen: ton tp, NXB Chnh tr quc gia H Ni,1993, tp 6, trang 552
Cc Mc v Ph. ng ghen ton tp, NXB Chnh tr quc gia H Ni, 1973, trang 20
167
168
V.I Lnin ton tp, NXB Tin b Mtxcva 1980, tp 26, trang 447
Cc Mc v Ph.ng ghen ton tp, NXB Chnh tr quc gia H Ni, 1995, tp 19, trang 166
169
ng cng sn Vit Nam: Vn kin i hi i biu ton quc ln th IX, NXB Chnh tr quc gia H
Ni, 2001, trang 84,85,86
170
ng cng sn Vit Nam: Vn kin i hi i biu ton quc ln th IX, NXB Chnh tr quc gia H
Ni, 2001, trang 84,85,86
2
171
172
178
V.I Lnin ton tp, NXB tin b, Mtxcva, 1997, tp 39, trang 17-18
Cc Mc v ng ghen ton tp, NXB Chnh tr quc gia H Ni, 1995, tp 28, trang 662
179
V.I Lnin ton tp, NXB Tin b Mtxcva, 1997, tp 7, trang 237,238
181
V.I Lnin ton tp, NXB tin b Mtxcva, 1977, tp 39, trang 228
183
186
Cc Mc v Ph. ng ghen, ton tp, NXB Chnh tr quc gia H Ni, 1995, tp 4, trang 623-624
187
188
Cc Mc v ng ghen ton tp, NXB Chnh tr quc gia H Ni, 1995, tp 22, trang 288
C.Mc v Ph. ng ghen ton tp, NXB Chnh tr quc gia H Ni, 1995, tp 22, trang 240-241
189
190
C.Mc v Ph. ng ghen ton tp, NXB Chnh tr quc gia H Ni, 1995, tp 21, trang 254
V.I Lnin ton tp, NXB Tin b Mtxcva 1977, tp 39, trang 86
193
194
V.I Lnin ton tp, NXB Tin b Mtxcva, 1976, tp 33, trang 44
C.Mc v ng ghen, Ton tp, NXB Chnh tr quc gia H ni, 1995, tp 19, trang 47
V.I Lnin Ton tp, NXB tin b Mtxcva, 1976, tp 33, trang 32
195
ng cng sn Vit Nam, vn kin i hi i biu ton quc ln th VIII, NXB Chnh tr quc gia H
Ni, 1996, trang 45-46
197
Cc Mc v ng ghen, ton tp, NXB Chnh tr quc gia H Ni, 1993, tp 13, trang 15
199
V.I Lnin ton tp, NXB Tin b Mtxcva, 1980, tp 16, trang 29
201
Cc Mc v Ph. ng ghen ton tp, NXB Chnh tr quc gia H Ni, 1994, tp 25, phn I, trang 673
203
208
Cc Mc v Ph. ng ghen ton tp, NXB Chnh tr quc gia H Ni, 1995, tp 3, trang 66
Cc Mc v Ph. ng ghen ton tp, NXB Chnh tr quc gia H Ni, 1993, tp 13, trang 15
209
212
V.I Lnin ton tp, NXB Tin b Mtxcva, 1997, tp 41, trang 361
ng cng sn Vit Nam, Vn kin hi ngh i biu ton quc gia nhim k kho VIII, 1994, trang 49
Cc Mc v Ph. ng ghen ton tp, NXB Chnh tr quc gia H Ni, 1990, tp 1, trang 39,271
213
ng cng sn Vit Nam: vn kin Hi ngh i biu ton quc gia nhim k kha VII, 1-1994, trang 56-
57-58
215
216
Cc Mc v Ph. ng ghen ton tp, NXB Chnh tr quc gia H Ni, 1994, tp 20, trang 127
218
Cc Mc v Ph. ng ghen tuyn tp, NXB S tht H Ni, 1981, tp 2, trang 629
V.I Lnin ton tp, NXB Tin b Mtxcva, 1971, tp 12, trang 124
ng cng sn Vit Nam, vn kin i hi i biu ton quc ln th VII, NXB S tht H Ni, 1991,
trang 83-84
219
Cc Mc v Ph. ng ghen ton tp, NXB Chnh tr quc gia H Ni, 1994, tp 20, trang 437
221
222
V.I Lnin ton tp, NXB Tin b Mtxcva, 1970, tp 17, trang 515-516
ng cng sn Vit Nam: vn kin i hi i biu ton quc ln th IX, NXB Chnh tr quc gia H
Ni, 2001, trang 128
223
224
Cc Mc v ngghen ton tp, NXB Chnh tr quc gia H Ni, 1995, tp 3, trang 11
227
230
V.I Lnin ton tp, NXB Tin b Mtxcva, 1987, tp 4, trang 473
239
241
242
250
Cc Mc v Ph. ng ghen: tuyn tp, NXB S tht, H Ni, 1980, tp 1, trang 115
257
Ti
Mcliu
lctham kho
2
258
Mc lc
MC LC
CHNG 1: TRIT HC V VAI TR CA N TRONG I SNG X HI..................... 3
1.1.
TRIT HC L G? ............................................................................................................. 3
1.3.1. S i lp gia phng php siu hnh v phng php bin chng................................... 8
1.3.2. Cc giai on pht trin c bn ca phng php bin chng ............................................ 9
1.4.
259
Mc lc
3.2.
3.4.
3.5.
PHM TR VT CHT.................................................................................................... 61
Mc lc
6.1.2. Bn cht ca phm tr ........................................................................................................ 87
6.2.
7.2.1. Quy lut chuyn ho t nhng thay i v lng thnh nhng thay i
v cht v ngc li .......................................................................................................... 111
7.2.2. Quy lut thng nht v u tranh ca cc mt i lp ..................................................... 116
7.2.3. Quy lut ph nh ca ph nh ........................................................................................ 122
CHNG 8: L LUN NHN THC .......................................................................................... 127
8.1.
8.5.1. Khi nim phng php, phn loi phng php............................................................. 140
8.5.2. Mt s phng php nhn thc khoa hc ......................................................................... 141
CHNG 9: T NHIN V X HI ........................................................................................... 148
9.1.
Mc lc
9.2.
10.2.1. Cc khi nim: phng thc sn xut, lc lng sn xut, quan h sn xut ............... 159
10.2.2. Qui lut v s ph hp ca quan h sn xut vi trnh pht trin ca lc
lng sn xut ................................................................................................................ 161
10.3.
BIN CHNG GIA C S H TNG V KIN TRC THNG TNG ............ 163
10.5.1. Vic la chn con ng tin ln ch ngha x hi b qua ch t bn ch ngha .... 169
10.5.2. Xy dng v pht trin nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha................. 170
10.5.3. Cng nghip ho, hin i ho vi s nghip xy dng ch ngha x hi nc ta..... 171
10.5.4. Kt hp cht ch gia pht trin kinh t vi chnh tr v cc mt khc ca
i sng x hi................................................................................................................ 172
CHNG 11: GIAI CP V U TRANH GIAI CP. GIAI CP - DN TC NHN LOI...................................................................................................................................... 173
11.1.
Mc lc
11.1.3. B tc .............................................................................................................................. 174
11.1.4. Dn tc............................................................................................................................ 175
11.2.
NH NC ................................................................................................................... 188
14.1.1. Quan nim v con ngi trong trit hc trc Mc ....................................................... 225
263
Mc lc
14.1.2. Quan im ca trit hc Mc Lnin v bn cht con ngi........................................... 227
14.2.
14.3.1. Khi nim qun chng nhn dn v vai tr qun chng nhn dn ................................ 237
14.3.2. Vai tr ca lnh t trong lch s..................................................................................... 239
14.3.3. Quan h gia qun chng nhn dn vi lnh t............................................................. 240
CHNG 15: MT S TRO LU TRIT HC PHNG TY HIN I ...................... 243
15.1. CH NGHA THC CHNG.......................................................................................... 243
15.2. CH NGHA HIN SINH ................................................................................................ 246
15.3. CH NGHA PHRT .................................................................................................... 249
15.4. CH NGHA TMA MI................................................................................................ 251
15.5. CH NGHA THC DNG............................................................................................. 253
264