Chuyn

1:

NG PHN HNH H C

1.

nh ngh a
ng phn hnh h c ( ng phn cis-trans) l lo i ng phn l p th sinh ra do s phn b khc nhau c a cc
nguyn t ho c nhm nguyn t
hai bn m t b ph n c ng nh c c a phn t nh lin k t i -C = C-, -C = N-, -N =
N- ho c h th ng vng no
2. Nguyn nhn xu t hi n ng phn hnh h c
Do b ph n c ng nh c c a phn t lm c n tr s quay t do c a cc nhm th xung quanh tr c lin k t.
3.
u ki n xu t hi n ng phn hnh h c
- Phn t ph i c b ph n c ng nh c c n tr s quay t do c a hai nguyn t
b ph n .
- m i nguyn t cacbon c a lin k t i v t nh t hai nguyn t cacbon c a vng no ph i c hai nguyn t
ho c nhm nguyn t khc nhau.
V d :
abC=Cab

CH2
abC
Ca'b'
ng phn
hnh
h
c
a b a' b'

* Cc tr ng h p c
a/ Tr ng h p c m t lin k t i
- H abC = Ccd:
a b, c d c hai ng phn hnh h c d c p a-b v c-d c trng nhau hay khng.
- i v i cc lo i h p ch t an oxim, xetoxim khng i x ng, hi azon, h p ch t azo c lin k t:
+ abC = Nc: a b c hai ng phn hnh h c d c trng v i a ho c b

H
H3C

H
C=N

OH
syn - axetandoxim

+ aN=Nb: c hai

H 3C

C=N

anti - axetandoxim

ng phn hnh h c d a trng v i b hay a khc b

H
N=N

H5C6

OH

H5C6

C6H5

cis hay syn- azobenzen

C6H5

N=N

trans hay anti - azobenzen

b/ Tr ng h p c nhi u lin k t i
- H g m m t s l lin k t C=C li n nhau (h cumulen): abC=C=C=Ccd
ny gi vai tr nh m t lin k t C=C, nn n u a b, c d s c hai ng phn hnh h c.
V d :

m -NO2H4C6

C6H5

C6H4NO2 - m
C =C =C= C

C6H5

C6H5

C=C=C
m-NO2H4C6

- H g m hai ho c h n hai lin k t C=C lin h p:

abC=CH-[-CH=CH-]n-CH=Ccd
+ N u c p a-b khng ng nh t v i c p c-d th s c 2n
V d : CH3-CH=CH-CH=CH-COOH c 4 ng phn:

CH3

H
C=C

C6H5

E (trans)

Z (cis)

CH3

C6H4NO2-m

H
C=C

H
C=C

H
COOH
E-E (trans-trans)

ng phn.

COOH
C=C

H
Z-E (cis-trans)

H
C=C
COOH
H3C H
C=C
H
H

C=C
H
C=C
H
H
COOH
E-Z (trans-cis)

H3C

Z-Z (cis-cis)

ng nh t v i c p c-d s
ng phn s t h n 2n
n-1
p-1
N= 2 + 2
N: S
ng phn hnh h c
p= n/2 n u n ch n
p= (n+1)/2 n u n l
V d : C6H5-CH=CH-CH=CH-C6H5 c N= 22-1 + 21-1 = 3 ng phn.
+ N u c p a-b

C6H5

C=C
H

H
C=C

c6H5

C=C

C6H5
C=C

H
C6H5
E-E (trans-trans)

Z-Z (cis-cis)

C6H5

H
C=C

c6H5
C=C

H
H
E-Z (trans-cis)
c/ Tr ng h p cc h p ch t vng no
- D n xu t hai l n th c a xiclopropan v xiclobutan c

i v i m t ph ng vng.

Cl
Cl
H3 C

ng phn cis- trans

Cl

Cl

CH3
(cis-)

Cl

H
H3C

H
CH3

Cl

H
(trans-)

- D n xu t 1,2-; 1,3-; 1,4- hai l n th c a xiclohexanCl u t n t i d ng

Clcis ho c trans v c
khc nhau.
(cis)
(trans)
(cis)
(trans)
V d : trans-1,2- imetylxiclohexan

CH3
H
H

b nt

ng

H
CH3
CH3

CH3h c
H
4. Danh php ng phn hnh
a/ H danh php (a,a)
cis- trans
1%
(e,e) c99%
Theo h danh php ny, ng phn no c hai nhm th t ng
ng
phn b
cng m t pha
t ph ng c a n i i hay vng no th
c g i l cis-, tri l i n u khc pha
c g i l trans-.
Vi c p d ng h danh php ny g p nh ng kh kh n trong m t s tr ng h p:
V d :

iv i

Cl
C=C

Br

CH 3

CH 3 CH 2
H 3C

C=C

CH 2 CH 3
CH 2 CH 2 CH 3

b/ H danh php syn- anti

danh php ny th ng dng cho cc h p ch t c lin k t i -C=N- v
-N=N-. Th ng th d ng syn- l
ng m hai nhm th
cng pha (t ng t cis-), ng c l i l anti- (t ng t trans-). Trong tr ng h p cc an oxim
RCH=NOH, ng i ta l i c n c vo v tr khng gian c a H (khng ph i R) v OH g i c u hnh l syn hay anti.
V d :

C6H5
H

H5C6
C=N

OH

syn-

C=N

OH

anti-

H5C6

H5C6
N =NC

C=C

C6H5

C6H5
syn-

anti-

Ngy nay ng i ta r t t dng h danh php ny.

c/ H danh php Z-E
danh php Z-E bao trm
c c hai h danh php cis- trans, syn-anti v c th p d ng
c vo nh ng
tr ng h p m hai h trn g p kh kh n.
Theo h danh php ny, mu n g i tn c u hnh c a h p ch t c n i i, c n th c hi n hai b c: so snh
h n
p v xc nh tn c u hnh Z- E.
* So snh
h n c p c a cc nguyn t ho c nhm nguyn t
n i i.
abC=Ccd abC=Nc
c xc nh theo s hi u nguyn t hay s
n tch h t nhn Z c a
h n c p c a nhm th nh v i Csp2
nguyn t nh v i Csp2
Br > Cl > S > P > F > O > N > C > H
(35) (17) (16) (15) (9) (8) (7) (6) (1)
- N u hai nguyn t tr c ti p g n v i Csp2 l gi ng nhau th c n xt n l p ti p theo.
V d :
-CH2-Cl > -CH2-OH > -CH2-CH3 > -CH2-H
(RO)3C- > (RO)2CH- > ROCH2C (O,O,O) C (O,O,H)
C (O,H,H)
- Cc nguyn t ch a lin k t b i
c tnh b i l n (n i i tnh g p i, n i ba tnh g p ba)
O
O
O
-C
> -C
> -C
> -C = N > -C = CH
OH
R
H
C (O,O,O) C (O,O,C) C (O,O,H) C (N,N,N)
C (C,C,C)
- Trong s
ng v , nguyn t c s kh i l n h n th c
h n c p l n h n.
D>H
* Xc nh tn c u hnh Z E
Gi s sau khi xc nh h n c p t ng i th y a>b v c>d, ta xt v tr khng gian c a a v c.
+ N u a,c cng pha i v i b ph n c ng nh c ta c d ng Z

a
b

C=C

c
d

+ N u a,c khc pha v i b ph n c ng nh c ta c d ng E

a
b

C=C

C=N
c

V d :

Cl
Br

C=C

CH3

Br

C=C

CH3
Br
C=N
H
OH

H
CH3

(Z)-1,2- ibrom-1-clo-2-iotetilen (E)-But-2-en

- Danh php Z ,E trong nhi u tr
ng, v d :

H3C
H

C=C

(E)-Axetan oxim

ng h p ph h p v i danh php cis- trans, nh ng c ng c tr

CH3

Cl

C=C

ng h p khng

Cl
Br

cis- (Z)
cis-(E)
nng ch y, nhi t si, t kh i, chi t su t
a vo nhi t
nng ch y (tr m t s t ngo i l ) ta xc nh
c c u hnh ng phn hnh h c.
Nhi t
nng ch y c a ng phn E th ng cao h n ng phn Z, do ng phn E c tnh i x ng cao h n
ng phn Z, cho nn m ng l i tinh th c a n s p x p ch t h n.

5. Nhi t

Nhi t
p ch t
1,2- iclotilen
1,2- iittilen
Stinben
Axit butten-2-ic
Axit tilen-1,2- icacboxylic

nng ch y c a m t s h p ch t ch a no
nc, 0C c a cis(Z)
-80,5
-14,0
1
15
130

nc, 0C c a trans(E)
-50,0
72
125
72
300

- i v i m i lin h gi a nhi t
si, t kh i v chi t su t v i c u hnh hnh h c c a phn t khng
c ch t
ch nh
i v i nhi t nng ch y. Xong, trong nhi u tr ng h p i v i m t ng phn no , n u m t trong ba h ng
l nh n
ng phn kia th hai h ng s cn l i c ng l n h n. M t khc, d a vo quy t c momen l ng c c, ng
phn no c momen l ng c c l n h n ph i c cc ph i c cc h ng s v t l l n h n, do ta c ng xc nh
cc u
hnh ng phn hnh h c.
T S BI T P THAM KH O
Bi 1 :
Nh ng h p ch t no d i y c th c ng phn hnh h c. G i tn cc ng phn theo h th ng cis- trans v
th ng Z- E
a/ CH3CH=CHCH3
e/ HOOC-CH=CH-COOH
b/ (CH3)2C=CHCH3
g/ CHCl=C=CHCl
c/ CH3CH=CHF
h/ CH3CH=C=C=CHCH3
d/ CF2=CF2
i/ CH2=C=C=CH2
Bi 4 :
Vi t cng th c c u trc c a cc h p ch t :
Propen, (E)-but-2-en; (Z)-but-2-en ; (E)-hex-2-en v (Z)-hex-2-en.
S p x p cc ch t trn theo trnh t t ng d n v m i tnh ch t v t l sau: nhi t
ng ring.

nng ch y, nhi t

si, kh i