Professional Documents
Culture Documents
Muc luc
Li noi au
Chng 1
GII THIEU CHUNG VE AM PHAN
1 Khai niem
2 Ban chat cua qua trnh am phan
2.1. am phan la mot khoa hoc
2.2 am phan la mot nghe thuat
2.3 am phan la qua trnh thoa hiep ve li ch va thong nhat
gia cac mat oi lap
3 Nhng e xuat nghien cu va ao tao
Chng 2
CHUAN B AM PHAN
1. Chuan b chien lc
1.1 Chuan b t duy chien lc
1.2 Chuan b thai o chien lc
1.3 Chuan b bien phap chien lc
2. Chuan b ke hoach
2.1 Thu thap so lieu, d lieu thong tin
2.2 a ra gia thiet
2.3 Xay dng cac muc tieu am phan
2.4 Chuan b nhan s va a iem am phan
Chng3
CAC K THUAT CAN BAN TRONG AM PHAN THNG
MAI
1. K thuat am phan gia
1.1 Tai sao lai phai am phan gia
1.2 Cac giai oan tnh gia
1.3 Phan tch o nhay cam cua oi phng
1.4 a dang hoa phng thc am phan gia
1.5 K thuat thuyet phuc trong am phan gia
1.6 K thuat e ngh tron goi
1.7 K thuat so le
1.8 K thuat oi pho vi s khang gia cua oi phng
2. Cac ky thuat trien khai c ban
2.1 Khi ta gap mot oi phng bat tr
2.2 Tm phng thc e buoc oi phng a ra e ngh trc
2.3 a e ngh va kien tr bao ve e ngh a a ra
2.4 Tm phng thc tiet kiem thi gian am phan
2.5 oi pho vi thu thuat a e ngh chot cua oi phng
2.6 K thuat lac e
2.7 K thuat rut e ngh
2.8 K thuat chnh l muc tieu ban au khi tien hanh am phan
Chng IV
VAN HOA TRONG AM PHAN THNG MAI QUOC TE
1. Nhng khac biet ve van hoa: Phng ong va Phng Tay
oi chieu.
Chng V
AM PHAN THNG MAI VIET NAM TRONG NHNG
NAM OI MI
1. am phan thng mai Viet Nam trong nhng nam tien oi
mi
2. am phan thng mai Viet Nam sau oi mi
Gii thieu
Nhng nam thang cuoi cung cua the ky XX vi nhng
thanh tu to ln cua cuoc cach mang khoa hoc va cong nghe
hien ai a va ang ay nhanh s phat trien cua lc lng san
xuat, nang cao nang suat lao ong, lam chuyen bien manh me
c cau kinh te cua cac quoc gia va lam thay oi sau sac moi mat
i song xa hoi loai ngi. Viec truyen ba nhanh chong cong
nghe cao, s bung no giao thong van tai va thng mai quoc te,
kha nang thong tin tc khac, tat ca nhng cai o khien cho cac
doanh nghiep ang ngay cang chu nhieu sc ep canh tranh
trc ay cha tng co va cang ngay sc ep o cang tang, e
doa s song con cua doanh nghiep, ac biet khi sc ep khong
ch mang tnh khu vc ma m rong tren pham vi toan cau. e
thoat khoi nguy c b diet vong, cac doanh nghiep, nhat la cac
doanh nghiep hoat ong tren thng trng quoc te, phai hoach
nh chien lc phat trien hu hieu cua mnh, xay dng hang
loat cac bien phap, trong o co am phan thng mai, nham
tien hanh cac hoat ong thng mai co hieu qua nhat.
Vi kinh nghiem tren ba mi nam phat trien nganh
ngoai thng, vi s ke tha cua nhng thanh tu bat kha chien
bai cua am phan ngoai giao Viet Nam tren trng quoc te, cac
c quan quan ly, cac doanh nghiep Viet Nam a gop phan nhat
nh trong viec phat trien nen kinh te, phat trien nganh ngoai
thng va m rong cac hoat ong kinh doanh cua mnh. Tuy
nhien, am phan thng mai quoc te vi nhng ky nang va t
duy ac thu vi nhng ky xao va nghe thuat rieng ,vi nhng
qui trnh va thu phap nhat nh qua that con qua xa la oi vi
cac to chc va doanh nghiep Viet Nam. a co nhieu cuoc hoi
thao quoc te va Viet Nam, a co nhng cong trnh, chuyen e
nghien cu ham cha nhng noi dung khac nhau ve am phan
thng mai quoc te vi muc ch giup cac nha quan ly, cac
doanh nghiep Viet Nam co quan he kinh doanh vi nc ngoai
khoi b ng trong nhng bc i ban au cua qua trnh hoi
nhap nen kinh te the gii. Khong ngoai muc ch o, cuon sach
co ta e ky thuat am phan thng mai quoc te la cong trnh
nghien cu tng oi dai hi, he thong vi nhng t lieu kha
phong phu va song ong se la tai lieu bo ch.
Mot ieu ang chu y la cac tac gia e la cac can bo
giang day cac trng ai hoc, ni ma am phan thng mai
quoc te ang c xay dng vi y ngha khong ch la mot phan
ma se la mot mon hoc oc lap trong tng lai. Cac tac gia mi
c tu nghiep va c cap bang thac sy (MBA) nc ngoai.
ieu nay lam cho cuon sach va mang tnh ly luan hien ai co
ket hp vi thc tien Viet Nam va mang tnh trng hoc. La
mot cong trnh co tnh chat nghien cu, cac tac gia chac chan
se khong the tranh khoi nhng khiem khuyet nhat nh ve noi
dung cung nh hnh thc. Song chung toi cho rang ay la cuon
sach rat ang tran trong. No rat bo ch va la tai lieu tham khao
thiet thc khong ch oi vi sinh vien, giao vien ma con oi vi
nhng nha nghien cu, quan ly, cac doanh nghiep va cho tat ca
nhng ai quan tam.
Vi tinh than o, xin tran trong gii thieu cung oc gia
cuon sach nay
Ha Noi, thang 10 nam 1997
PGS. PTS Nguyen Th M
Pho hieu trng trng ai hoc Ngoai thng
Li tac gia
Khu vc hoa va toan cau hoa kinh te, nghien cu khuynh
hng noi bat cua nen kinh te the gii trong nhng thap ky chot
cua the ky XX, la s the hien cua qua trnh phat trien co tnh quy
luat cua xa hoi loai ngi. Trc boi canh o, cac doanh nghiep
du la lnh vc nao, khu vc nao eu phai tien hanh cac hoat
ong canh tranh co tnh khu vc, tnh toan cau. ac biet la oi
vi cac doanh nghiep tham gia vao th trng the gii, mot khi
muon ton tai va phat trien, khong the khong xay dng va phat
trien mot loat cac bien phap cnah trnah mang tnh chien lc va
chien thuat. Trong he thong cac bien phap o, am phan, mot
thao tac bao gom trong no cac ac tnh va mang tnh ky thuat,
va mang tnh khoa hoc va nghe thuat, ong vai tro quan trong
trong qua trnh hoach nh va tien hanh ca hoat ong kinh doanh
co hieu qua. V vay, mot loat cac trng kinh doanh tren the gii
a coi am phan thng mai nh mot mon hoc oc lap trong
chng trnh chuyen nganh cua mnh (nh: quan tr kinh doanh,
thng mai quoc te, quan tr thong tin...). Ngoai ra, am phan
con la chuyen e cua nhieu tap ch va bao tren the gii. Viet
Nam, am phan thng mai la mot phan trong mon hoc Ky thuat
nghiep vu Ngoai thng.
e gop phan mnh vao viec nghien cu van e nay, chung
toi bien soan va gii thieu vi quy oc gia cuon sach Ky thuat
am phan Thng mai Quoc te nham trnh bay mot so kien
thc c ban co lien quan ti am phan thng mai quoc te co
tnh ti s khac nhau ve moi trng van hoa, phap luat.
Trong khi thu thap tai lieu va hoan thien ban thao cuon
sach, cac tac gia a nhan c s co vu va ong gop y kien cua
cac thay, cac co, cung ong ao cac ong nghiep tai ai hoc
Ngoai thng Ha noi va ai hoc Quoc gia Ha noi. Cac tac gia
nhan dp nay c bay to long biet n chan thanh oi vi tap the
cac giao s trng ai hoc Ngoai thng: PGS. PTS. Nguyen Th
M, Pho Hieu trng trng ai hoc Ngoai thng, PGS, NGT
inh Xuan Trnh, Chu nhiem Khoa Kinh te Ngoai thng, ai
hoc Ngoai thng, PGS. PTS. NGT Nguyen Hong am, Pho
Hieu trng trng ai hoc Ngoai thng, Giam oc C s II ai
hoc Ngoai thng tai TP. Ho Ch Minh; PGS, PTS Le nh Tng,
Pho Chu nhiem Khoa Kinh te Ngoai thng, ai hoc Ngoai thng;
PGS, NGT Vu Hu Tu, Chu nhiem Bo mon Ky thuat Nghiep vu
Ngoai thng, ai hoc Ngoai thng; PGS. PTS. Pham Ngoc Thiet,
Pho Chu nhiem Khoa Kinh te Ngoai thng, ai hoc Ngoai thng,
GS. PTS. Nguyen c Chnh, Pho Giam oc ai hoc Quoc Gia
Ha noi, va tap the cac giao s trng ai hoc Khoa hoc Xa hoi va
Nhan van, ai hoc Quoc gia Ha noi; GS. TS. Nguyen Lai; GS.
PTS. inh Van c; GS. PTS. Nguyen Thien Giap; GS. PTS. Le
Quang Thiem; PTS. Nguyen Hu at; PGS. PTS. Tran Khuyen;
PTS. Le ong; cac ong nghiep Khoa Ngon ng va Van hoa AnhMy, THS. Pham Phng Luyen, Chu nhiem Khoa NN&VH AnhMy; THS. Le Hung Tien, Pho Chu nhiem Khoa NN&VH Anh-My,
ai hoc Ngoai ng, ai hoc Quoc gia Ha noi.
Cac tac gia cung xin nhan dp nay bay to long cam n
chan thanh oi vi GS.TS. Patricia Oyler, THS. Pham Hong Lnh,
THS. Nguyen Huy Chng, PGS. PTS. Phan Van, THS. Tran Th
Phng, LS. Nguyen c Hanh, THS. Trng Th ac, LS. Trng
Anh Tuan, nhng ngi tao ieu kien ve tai lieu cho cac tac gia
trong khi chuan b ban thao va luon mong muon cac tac gia co
mot cong trnh nghien cu xng ang.
Tuy nhien, trc nhng yeu cau a dang cua oc gia, vi
trnh o con han che cua cac tac gia, cuon sach nay khong tranh
khoi con co nhng khiem khuyet. Cac tac gia cua cuon sach rat
10
11
mong nhan c s ong gop y kien cua quy oc gia nham hoan
thien hn na ve noi dung va hnh thc cuon sach trong nhng
lan xuat ban sau.
Xin chan thanh cam n.
Ha Noi Mua thu nam 1997
Cac tac gia
Chng I
12
13
hoat ong nay van t nhieu mang mau sac b hiem. Co rat nhieu
cong trnh danh cho oc gia pho thong va cho cac nha nghien
cu, a co gang lam sang to nhng b hiem cua hien tng am
phan. Song nhng ngi quan tam en am phan - khong phai
vi t cach mot nghe - ma la vi t cach mot hoat ong ho thng
gap trong cuoc song - eu thay rang that kho e co the nam c
nhng tinh tuy cot loi cua hien tng nay.
am phan la g? Ban than khai niem nay cha co nh
ngha nhat quan. Joseph Burnes (1993) coi am phan la mot
cuoc thao luan gia hai hay nhieu ngi e i en mot muc
ch chung la at c thoa thuan ve nhng van e ngan cach
cac ben ma khong ben nao co u sc manh - hoac co sc manh
nhng khong muon s dung - e giai quyet nhng van e ngan
cach o. Ro rang nh ngha am phan cua Burnes coi nguyen
nhan cua am phan la xung ot va muc ch cua am phan la
giai quyet cac xung ot bang phng phap tranh s dung vu lc.
Khi noi en xung ot, ngi ta hay ngh en xung ot chnh tr
hoac vu trang (kieu nh ang dien tra Afghanistan hien nay).
Tren thc te, xung ot la mot khai niem ch s d biet ve quan
iem hay li ch gia cac ca nhan hay tap the.
Roger Fisher & Willam Ury (1991) lai nhn am phan
goc o khac, coi am phan la phng tien c ban e at c
cai ta mong muon t ngi khac. o la qua trnh giao tiep co i
co lai c thiet ke nham at c thoa thuan trong khi gia ta
va pha ben kia co nhng quyen li co the chia se va nhng
quyen li oi khang. Nh vay, theo Roger Fisher va Willam Ury,
nguyen nhan cua am phan la ong c quyen li hoi thuc va muc
ch cua am phan la chia se quyen li trong khi co nhng bat
ong.
Trong suot cuon sach nay, am phan c hieu la qua
14
15
trnh mac ca va thuyet phuc thong qua giao tiep, trao oi thong
tin trc dien va thuyet phuc thong qua giao tiep, trao oi thong
itn trc dien hoac van ban v muc tieu li nhuan kinh te gia
cac ben co quan he mua ban vi nhau nham at c nhng
cam ket bang van ban di hnh thc hp ong da tren c s
bnh ang va t nguyen gia cac ben. Nh se trnh bay am
phan va la khoa hoc, va la nghe thuat, va la qua trnh thong
nhat cac mat oi lap, am phan la mot nganh nghien cu rat
rong. Cuon sach nay ch tap trung vao cac van e ky thuat c ban
nhat trong mot pham vi cu the: am phan thng mai quoc te.
Trong tieu e tren, thuat ng c ban la thuat ng thng mai.
Thuat ng nay ay c hieu la viec mua ban, trao oi hang
hoa gia hai ben tren c s thoa thuan mot cach bnh ang t
nguyen.
Ve c ban, hoat ong thng mai tat ca moi quoc gia
eu dien ra di hai hnh thc: mua ban noi a va mua ban quoc
te. Mua ban noi a va mua ban quoc te, ve ban chat, eu la
nhng hoat ong ma trong o ngi ban co ngha vu chuyen giao
hang hoa, dch vu cho ngi mua. Con ngi mua co ngha vu
chuyen cho ngi ban mot khoan gia tr ngang vi gia tr hang
hoa, dch vu c trao oi. Tuy vay, khac vi mua ban noi a,
mua ban quoc te la hoat ong:
(1) mua ban xuyen bien gii, ngha la, hoat ong gia cac
ben kinh doanh hang hoa va dch vu thuoc cac quoc gia khac
nhau.;
(2) mua ban co ieu tiet, co ieu chnh, ngha la, no ch c
trien khai khi co s cho phep cua chnh phu cac quoc gia hu
quan;
16
17
18
19
noi dung cac van e). Cap o th hai cua tro chi nay c goi la
tro chi ln, tro chi cua / hoac ve mot tro chi. Moi ong thai
cua nha am phan trong tro chi vi oi phng khong ch co tac
ong giai quyet cac vd thuoc noi dung am phan ma con la bieu
hien cua s la chon luat chi theo nhng tnh toan nham tao ra
mot hieu qua toi u. ong thai o co the la s tiep tuc cua mot
luat chi cung co the la bieu hien cua s thay oi luat chi, theo
kieu tien cong, phong thu nhanh nh chp (th Ho Chu Tch),
cng nhu tuy cho, tuy luc.
Chng trnh am phan cua Harvard (Harvard Negotiation
Project) da tren c s ly thuyet tro chi, a a ra khai niem
am phan co nguyen tac (Principled Negotiation) e hng
dan s la chon luat chi cho bat ky tnh huong am phan nao,
bao gom 4 (bon) iem:
* Ve con ngi: Tach con ngi ra khoi van e, noi cach
khac khong ong nhat, nham lan gia con ngi vi van
e.
* Li ch: Tap trung vao li ch, khong vao lap trng.
* Cac phng an: a ra cac phng an khac nhau trc
khi quyet nh.
* Tieu chuan: Phai anh gia ket qua tren c s nhng tieu
ch khach quan a nh san ch khong phai tren c s
chu quan oi khi mang tnh cam tnh.
iem th nhat da tren quan iem nha am phan trc
het la mot con ngi ma con ngi th khong phai la may tnh ma
la sinh vat co ly tr manh, co cam xuc manh, co nhan thc co khi
trai ngc nhau, va co nhng kho khan trong trao oi thong tin
chnh xac va trong giao tiep.
20
21
a
Trc gi giai lao
Xuan Thuy e ngh giai lao. Nhng ong co van Nha Trang
(Henry Kissinger) con yeu cau bo trng giai thch mot cau ong
noi rang se ban rut quan cua Viet Nam neu hai ben at c thoa
thuan.
Kissinger hoi:
- Cac ong se ban vi ai?
Xuan Thuy:
- Vi ai th se lieu.
Le c Tho:
- Cha thoa thuan c vi nhau th lam sao biet ban vi ai
Kissinger:
- Toi cho rang ong bo trng con kho tnh hn toi
Xuan Thuy:
- T khi gap ong en gi, toi sinh ra kho tnh the ay. Toi
hoc cai tnh ay cua ong ay.
Kissinger:
- Ngay t ngay au tien gap ong toi a thay ong hac lam roi.
Xuan Thuy:
- Khong the au. Chnh toi c nghe cai triet ly quanh co
cua ong nen toi mi tr nen kho tnh.
Kissinger:
- Chung toi bat ng gap phai cac ong la oi phng, ch
chung toi khong la chon. Neu chung toi la chon th chung toi
la chon oi phng de tnh hn.
22
Moi con ngi mang tren lng mnh mot cai toi. Tach
con ngi ra khoi van e co ngha la tren ban am phan, cac nha
am phan phai ke vai sat canh tan cong vao van e ch khong
tan cong vao nhau.
Trong thc te ay la van e khong de thc hien, v nh
mot ong nghiep a boc bach, trong cuoc song hang ngay, khi
khong a ai o th ch can nghe tieng bc chan cua ngi ay a
kho chu! Le thng, Yeu ai yeu ca ng i, Ghet ai ghet ca
tong chi ho hang!
iem th hai c xay dng e tranh tap trung vao lap
trng ma cac ben a ra trong khi muc ch cua am phan la
giai quyet li ch cua cac ben nam sau lap trng o. Noi theo
cach ngh cua mot nha lanh ao Trung Quoc, khong nen tap
trung vao mau long cua con meo ma nen tap trung vao li ch cua
con meo co the a lai (bat c chuot).
iem th ba giai quyet kho khan cua viec tm li ch toi
u trong khi chu sc ep. Khi co mat oi phng, t ai co the tm
c tc th giai phap toi u. Noi mot cach hnhanh, nh ngi
bac sy ng ben ban mo can ay u o nghe v ch can cham tre
vao phut la con benh chet, nha am phan cung phai co san giai
phap e cu am phan nhng giay phut quyet nh.
iem c ban th t da tren tnh khoa hoc cua am phan,
v khong co nha am phan nao co quyen uy cua Chua e ch can
lay at set la nan thanh con ngi. at set la at set va co gia cua
23
at set. Th trng co mat bang gia cua no cho tng loai hang;
cac mat hang lai co nhng bieu hien tieu chuan c xac minh
bi chuyen gia; roi con nhng ton tai khach quan na nh luat
phap cua cac nc, tat ca e khong phu thuoc vao y muon chu
quan cua nha am phan. Khong nha am phan nao co the t y
mnh thay oi c thc te khach quan o. Vay, ket qua am
phan phai da tren cac tieu chuan khach quan, ch khong phai
da tren ieu cac ben muon hay khong muon.
2.2.2. Mot phng phap am phan khac la am phan
cung co li (integrative negotiating). Phng phap nay c thiet
ke nham toi a hoa li nhuan cho cac ben tham gia am phan
ma khong lam phng hai en quan he gia cac ben. e co the
ap dung c phng phap nay, cac nha am phan cua cac ben
phai nhat tr vi nhau ve muc tieu chung, khong giau giem thong
tin ve nhau va ap dung phong cach am phan nhu ao (soft style).
Ket qua thu c la cac ben tham gia am phan cung thu c li
nhuan, cung thang. Chnh v the, phng phap nay con c
goi la phng phap chien thang tren chien thang (Win/ Win
Approach).
2.2.3. oi lap vi phng phap chien thang tren chien
thang cua oi phng la phng phap am phan canh tranh
(competitive negotiating) qua mac ca cng ran, kien nh ve lap
trng. Neu phng phap chien thang tren chien thang cua
oi phng, cac oi phng xac nh c muc tieu chung th
trong am phan canh tranh cac oi phng co nhng muc tieu
khac nhau khong the chia se nhng lai phu thuoc lan nhau. Xung
ot ve quyen li gat gao, cac ben ra sc tm cach toi a hoa li
nhuan bat ke hau qua vi oi phng se ra sao. Bi vay, phng
phap am phan canh tranh con c goi la phng phap chien
thang tren that bai cua oi phng (Win/ Lose Approach).
24
25
26
27
Chng II
Chuan b am phan
Cac nha ly luan ve am phan thng mai eu het sc coi
trong vai tro cua khau chuan b am phan trong am phan thng
mai. Ho cho rang cha khoa cua thanh cong trong am phan la
chuan b va len ket hoach. Tai thuyet phuc cua oi phng, kha
nang giao tiep, s nhanh nhay trong am phan va mot loat cac ky
nang c ban khac khong thay the c s chuan b, tham ch
khong bu ap noi s bat li do thieu chuan b gay ra. Ngha la,
khong co chuan b, chac chan khong co hy vong am phan thanh
cong ngay ca khi nha am phan la ngi rat thao viec. Ngc lai,
co chuan b chac chan, ch can vi mot so ky nang am phan
khiem ton, nha am phan cung co the i en nhng ket qua
chap nhan c. Qua trnh chuan b am phan can dien ra theo
mot trnh t, can co thi gian e thc hien, va can tuan thu theo
mot phng phap chuan b nhat quan.
1. Chuan b chien lc
Chien lc nguyen la mot thuat ng quan s, lien quan
en viec len ke hoach chien au cua cac tng lnh ngoai mat
tran, nhng tran a nghi binh, thoc sn, vo mat. Trong am
phan, chien lc lien quan en mot ke hoach co nh hng. No
xac nh ng hng c ban, ket hp ng hng chng vi cac
chu trng hanh ong. Chien lc, bi vay co cac muc tieu cu
the, ro rang, co quy nh tien, thoai cua cac nha ra quyet nh
trc nhng bien ong va thay oi cua tnh hnh. Chien lc
trong tay cac nha am phan v nh cay bua trong tay ngi th
moc, cay vt trong tay ngi au bong ban, ngha la chung la
cong cu e thc hien cong viec. Chien lc cang hay, ket qua
cang tot. Nh vay, chien lc co the c hieu la s tm kiem li
28
29
30
31
khong giau giem, up m khi trnh bay van e hay giai phap. Thai
o thang tuot co tac dung giai giap vu kh oi phng va nhanh
chong i en ngh quyet. Ch nen ap dung thai o nay khi: (a) Ta
chang la g oi phng v a lam viec nhieu vi ho t trc, (b)
am phan ang ky be tac, sa lay nh m bong bong, g ra c
cang sm cang tot, (c) Sc ep thi gian khong cho phep keo dai
am phan, ket thuc am phan la muc tieu trc mat.
(2) Thai oc thuc bach va chen ep:
La thai o e cap manh, xuyen qua cac van e nhay
cam. e co hieu qua, viec gay sc ep va thuc bach phai am
bao tinh te, v neu pha ben kia biet c pha am phan vi ho
gay sc ep va thuc bach, ho se vap phai cam giac kho chu. Thuc
ep khong phai la mot hnh thc tra tan xau xa ma la mot c che
nham cho phep hoan thanh thoa thuan am phan. Thai o c
s dung khi: (a) Pha ta the manh hn; (b) Pha ben kia can ket
thuc nhanh;(c) Pha ta muon khoanh vung gii han am phan.
(3) Thai o h hng, xa lanh:
La thai o s dung tam ly ngc (reverse psychology) oi
vi oi phng, tranh cho oi phng cam giac h henh (winners
curse), trong khi tren thc te, ung la oi phng ang t ban
mnh. Neu ta i en thoa thuan qua nhanh, pha oi phng co
the ngh ho a b h hoac a an non. Khong nen anh thc long
tham cua oi phng hoac cam do ho leo thang. Nen co thai o
h hng, xa lanh khi: (a) Pha ben kia manh hn, (b) Pha ta ang
chu sc ep thi gian, (c) Pha ta co giai phap thay the.
32
33
2.Chuan b ve ke hoach
Vai tro cua cong tac chuan b ve ke hoach am phan la
nham: (1) Tao moi trng ra quyet nh an toan trong am phan;
(2) Chuyen trong tam chu y t cac van e chung sang cac van e
can giai quyet cu the ve quan he, xung ot, qua trnh thc hien
cac thoa thuan, (3) Tao s hieu biet lan nhau, xay dng quan he
lam an hp tac va hieu biet thay v quan he oi au. Theo cac
nha ly thuyet ve am phan thng mai, co 4 (bon) bc trong qua
trnh chuan b ke hoach am phan nh sau:
34
35
ma anh ta co quan he. Ben canh thong tin tieu s nha am phan,
con co the quan tam en cac phat bieu, cac bai bao lieu quan
en cac nha am phan o.
Cac nguon thong tin ay u va chi tiet hn co the en vi
ta qua gap g, phong van cac ben se am phan vi ta ve tnh
hnh tranh chap, giai quyet xung ot cua cong ty, ac biet la gap
g, phong van vi cac ben a tng lam viec khong thanh cong
vi cong ty ma ta se am phan hoac vi nhng ben co t nhieu
quan he kinh doanh vi cong ty o. e thu lm thong tin ve cac
ca nhan ma ta am phan ma khong da vao cac tai lieu a xuat
ban, ta cung co the lam nh a noi oan tren, khi e cap ve
thong tin tieu s cua nha am phan, ngha la noi chuyen vi ban
hoc cu, ngi quen, ban be, ong nghiep cu cua anh ta, cac
thanh vien cau lac bo, hoi nganh nghe, cong oan ma anh ta
tham gia.
Trong mot so trng hp nhay cam, ta co the m mot
cuoc ieu tra rieng lien quan en a v xa hoi trong cong ty cua
nha am phan, quyen han va pham vi ra quyet nh, cac thu
thuat am phan, iem manh, iem yeu, nhu cau tnh cam, tn
ngng, tham ch ca ch so thong minh cua anh ta. oi khi ta con
can tm hieu ky them ve tnh cach, giong noi, nhng net rieng t,
s thch cua anh ta. Tat ca nhng thong tin tren cong lai se giup
nha am phan oan trc phong cach, t duy va phan ng cua
ngi mnh se gap qua ban am phan.
ieu tra ca nhan la mot van e te nh. Trong khi ieu tra
khong nen thai qua e cac van e chuyen y ngha t kinh te sang
ao ly hoac phap ly theo kieu s dung tnh bao cong nghiep,
ngha la thue han mot tay trong (insider) ang song va lam viec
trong mot n v kinh te hoac cong ty e lay thong tin noi bo cua
cong ty va nhng ly do khien cong ty o tham gia am phan.
36
37
Theo con so cong bo, hang nam cac cong ty My chi khoang 800
(tam tram) trieu ola cho viec nay.
2.1.2. Thu thap thong tin cho am phan thng mai quoc te.
Thu thap thong tin cho am phan thng mai quoc te
mang tnh phc tap va kho khan hn so vi thu thap thong tin
phuc vu cho mua ban noi a. V ngoai nhng thong tin trnh bay
trong muc 2.1.1 tren, o con la cac thong tin ve: (1) ieu kien
a ly, dan so va sc mua cua th trng ch xa cach ta co khi
na vong trai at, ni co cac yeu to van hoa (nh phong tuc, tap
quan, thoi quen tieu dung) hoan toan khac han ta; (2) Kha nang
canh tranh cua hang ta trc nhng mat hang cung loai do cac
nganh kinh doanh ban x va cac thanh vien chu yeu cua th
trng ch cung cap; (3) C s ha tang bao gom cac dk ve giao
thong van tai, thong tin lien lac, hoat ong tn dung va ngan
hang; (4) Chnh phu va s can thiep cua chnh phu qua:
(a) Nhng oi hoi ve giay phep: (Trong ieu kien Viet
Nam, muon lam xuat nhap khau phai co t nhat 3 (ba) giay
phep khac nhau cua Bo Thng mai (1) giay phep chung cho
phep kinh doanh xuat nhap khau; (2) ke hoach xuat hay nhap
khau phai c chap thuan trc khi cong ty co the am phan
vi ban hang hay cong ty cung ng nc ngoai; (3) sau khi
thoa thuan xong ve hp ong xuat nhap khau, co khi con can
them giay phep cho moi t giao hang)
(b) Thue quan xuat nhap khau (Nha kinh te hoc David
Begg (1993) a co lan than rang trong the gii kinh doanh co
hai ieu chac chan, o la thue cua Nha nc va cai chet.
Nhng noi trong hai ieu ay cung khong ai biet mnh se chet
vao luc nao va luc nao mc thue cua Nha nc se len xuong ra
sao. Vay chap nhan nghe kinh doanh thng mai la ta chap
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
Kha nang thau gop cac quan iem dan trai thanh
mot tap hp
Kh chat nen na
Tnh nang ong e oi pho kp thi vi tnh hnh
Co tai lam cho ngi khac tin tng vao mnh
Co tai phan biet that, gia
Them vao o, trng oan phai la ngi chiem c long
tin hoan toan cua cap tren, c cap tren uy quyen hay thay mat
mnh phat bieu tren ban am phan vi oi phng. Xet theo
quan iem tnh cach nhn nhan t oi phng, cung nen chon
mot trng oan co tnh cach cho phep giao tiep tot oi vi pha
ben kia.
48
49
Mot v du
Cong ty A ang am phan e ban cac mat hang cho cong
ty B, la mot khach hang quen. Nha am phan cua cong ty A rat
ngac nhien khi thay cong ty B e ngh mot mc gia qua thap so
vi thng le nhng cuoc am phan trc. Va mac du a chan
thanh e ngh ben B xem xet lai, ai dien cua cong ty B khong rut
lai e ngh giam gia. am phan b tan v v ban vi gia cong ty
B oi hoi th ben A khong thu c li nhuan g het.
Cong ty A sau nay mi phat hien ra rang cong ty B a co
n at hang thay the cong ty X cho mat hang cung chung loai
co chat lng kem hn nhng ung theo mc gia ma cong ty B
a b cong ty A khc t. Cong ty A cung phat hien cong ty X cho
cong ty B nhng ieu kien thanh toan u ai, ieu ma cong ty A
khong biet tai thi iem am phan. Ma ieu nay cong ty A co the
biet neu nghien cu mot chut- la cong ty B ang gap kho khan ve
tai chnh. Bi vay, cong ty B muon tm ngi cung cap vi chi ph
thap hn va cac ieu khoan thanh toan de dai hn.
Cong ty A hoan toan co kha nang ky mot hp ong tng
t vi cong ty B bang viec thay the mat hang truyen thong bang
mat hang chat lng thap hn, nhng gia re hn. nhng cong ty
A a bo l c hoi v khong biet c kho khan tai chnh cua cong
ty B ma ch biet ket toi cong ty B li dung quan he lam an san co
gia hai ben e a ra nhng oi hoi bat hp ly
A
a
V du nay cho thay, nay ca khi cac ben ang co quan he
50
51
ong. Sau khi co cac ieu kien, ta tm cach giai bai toan so cho
co ap so tch cc. Ta liet ke cac muc tieu chnh yeu va th yeu,
d tnh nhng nhng bo co the va cac ieu khoan mong muon
cua cac ben. Tren c s o, ta tm cac yeu to chung ve quyen li
cho cac ben. Nhng yeu to nay toa thanh khu vc tiem nang cho
cac thoa thuan co the at c.
bong nhien tr thanh mot phien hop tru b khi oi phng tuyen
bo se xin y kien chap thuan cua cap tren cua ho. e tranh nhng
chuyen nh vay, phai tm hieu quyen han cua oi phng, lieu
anh ta co phai la ngi quyet nh cuoi cung tren ban am phan
hay khong.
Co nhng nha am phan co u quyen quyet nh nhng
ho van bao lu quyen xin y kien cap tren, e roi, trc mot thoa
thuan at c, ho co the sa oi theo hng co li cho ho. Xep
cua toi khong chap nhan e ngh nay, nhng neu cac ngai nang
len (hoac giam xuong) mot chut th toi am bao ta van duy tr
c thoa thuan la tuyen bo thng thay khi gap phai cac nha
am phan kieu nay.
52
53
Chng III
54
55
doanh c dch vu nh cac hoi tr trien lam quoc gia hay khu
vc. Cac thanh vien cua cuoc chi e vao cuoc theo tinh than
khong thanh cong cung thanh nhan.
Ngc lai, viec b hap dan vao nhng tro chi cho tong
am (negative sum games) se dan en nhng ket qua tieu cc.
Nhng ngi tham gia trong cuoc chi tm cach ha sat, trng
phat nhau. Trong cuoc song hang ngay, so co the la mot ca
nhan noi xau, che bai sau lng ngi khac. Trong cuoc song kinh
te chnh tr xa hoi rong ln, o co the la chien tranh quan s,
chien tranh gia ca, cam van kinh te. Tat ca la nhng tro chi cho
tong am, no ha thap t cach cua ke noi xau trong con mat ngi
khac; no bao mon sc manh kinh te cua ke sat phat va ngi b
sat phat. Nhng tro chi kieu nay, neu keo dai, th tham ch ke
thang cuoc cung khong chu c thu thiet. Chi ph cho ngi
chi hoan toan khong tnh toan theo nguyen tac cua lng tri hay
li nhuan kinh te.
Mot thc te cua am phan thng mai la nhieu khi nha
am phan tuy rat y thc ve hau qua cua tro chi tong am, nhng
van b ay va tro chi ay. Trong nhng hoan canh ay, cu canh
cua nha am phan khong giong nh cu canh cua nha ch huy
chien dch la phai thang tran bang moi gia ma la han che toi
thieu o cang thang va tan so xuat hien cua cac tro chi bang s
khon kheo ngoai giao. S khon kheo ngoai giao khong phai la s
hoa hoan hay au hang ma la nghe thuat can nhac mot cach
lanh am nhng chi ph va li nhuan thu c nham am bao i
en muc tieu am phan ma khong gay ra nhng xung ot khong
can thiet.
56
57
cac nha san xuat ln. Nh vay, ly do e cac trung tam sieu th o
co the am phan vi cac nha san xuat n gian v ho la khach
hang ln.
Th ba, cac quoc gia phat trien th th trng cang co
bieu hien phat trien en o bao hoa, vi toc o tang trng cham,
vi khach hang co hieu biet hn, y thc ve gia tr san pham va
dch vu hn. Thay v chnh ly hang loat chnh sach gia ca va li
nhuan e phan anh chnh xac hn moi trng canh tranh, cac
cong ty cung ng hang hoa va dch vu thng xuc tien viec cat
giam gia tren qui mo tai khoan rieng le. Va khach hang nhan
thc c rang cai gia ma ho phai tra cho mot hang hoa/ dch vu
nao o co lien quan nhieu hn en sc manh va kha nang am
phan cua ho hn la gia tr ch thc cua hang hoa/ dch vu o.
Ket qua la qua trnh ban hang chuyen t qua trnh tm giai phap
tot nhat cho khach hang theo quan iem hp tac sang qua trnh
chia se li nhuan mot cach khong khoan nhng. Trong tnh huong
nh vay, cac cong ty cung ng hang hoa/dch vu thay rang khi ho
tao ra nhng hang hoa/ dch vu co chat lng tot hn, khach
hang cung khong muon tra nhng hang hoa/ dch vu tot hn o
theo gia cao tng ng. Ve pha khach hang, s nhan thc ve gia
tr chat lng cua hang hoa va dch vu ma ho c cung ng ch
la am bao e ho en vi nha cung ng vi long t tin ho se at
c cai mnhmuon. Con mong muon ve gia ca, ho muon am
phan e ha gia xuong cang thap cang tot.
58
(1) giai oan thu lm thong tin, (2) giai oan phan tch thong
tin va (3) giai oan quyet nh gia.
1.Tnh toan
2.Nhan biet
3.Nhan biet oi
chi ph
khach hang
4.Phan tch
5.Phan tch ac
6. Phan tch
tai chnh
thu oi phng
canh tranh
59
nay, nhng han che ve tai chnh/ ngan sach, kha nang chuyen
toan bo hoac mot bo phan cua chi ph cho ngi khac)
* Nhan biet oi thu canh tranh: Ai la oi thu canh tranh
chnh hien nay? Neu cac oi thu canh tranh hien ang canh
tranh tren th trng th mc gia giao dch thc te cua ho la bao
nhieu? khac biet the nao so vi gia cong bo? au la muc tieu
chnh cua oi thu canh tranh: Li nhuan hay doanh so ban ra?
chon phng thc e thong bao mot cach co hieu qua gia tr kinh
te cua san pham/ dch vu oi vi khach hang nh the nao? Tm
bien phap e tao ra nhng rao chan ngan chan thong tin gia cac
khu vc th trng, khach hang nh the nao?.
* Phan tch canh tranh: Cac nha canh tranh se phan ng
the nao oi vi cac bien phap gia a c ap dung va lieu ho con
co nhng bien phap gia nao khac na khong? Hanh ong va
phan ng cua cac nha canh tranh se co tac ong the nao oi vi
li nhuan trc mat va lau dai cua cong ty? Cong ty se at nhng
muc tieu g ve li nhuan mac du co s phan ng cua cac nha
canh tranh.
60
61
62
e anh gia thap gia tr cua hang hoa/ dch vu ang am phan.
Nha am phan cung co the neu mc gia trung tnh ch cot
e duy tr tnh nhat quan ve chien lc gia cua cong ty. Gia trung
tnh khong co ngha la gia trung bnh mc gia cua cac nha canh
tranh. Ve nguyen tac no co the la mc gia cao nhat, cung co the
la mc gia thap nhat tren th trng ma van mang tnh trung tnh,
trung tnh so vi mc gia tr kinh te c ghi nhan cua san pham/
dch vu.
Nha am phan bat ky trng hp nao khi cong bo gia
san pham, dch vu, eu phai can c vao gia tr kinh te cua san
pham, dch vu.
Cao
Thap
Thap
Cao
63
theo quan iem nay thng chon ni cung cap tien li nhat, khong
so sanh cac giai phap thay the e tm ra chenh lech ve chi ph va
chat lng .
Khach hang trung thanh (goc phai pha di) la khach
hang co nhan thc ve chenh lech chat lng cao va chenh lech
chi ph thap. Nha am phan ai dien cho nhom khach hang nay
thng la ngi san sang anh o chi ph e lay chat lng san
pham, dch vu ma ho biet ro ve uy tn tnh chat va qua s dung.
Thng cac nha am phan kieu nay la nhng ngi tng lam an
vi nhau trc va a co moi quan he chat che trong qua trnh
kinh doanh.
e co the at gia sao cho hieu qua nhat, khi am phan
gia ,can anh gia xem xet k oi phng thuoc vao vung phan
phoi nao tren mo hnh tren .
64
65
phan thuoc nhom khach hang nay co tnh encac chi ph cho o
thoa dung nen co the chap nhan cac giai phap gia cao. Chnh v
the cac nha am phan thuoc nhom khach hang nay co the tao c
hoi cho ban hang cua mnh thu li nhuan cao neu ho c thuyet
phuc ve gia tr vt troi hn han cua hang hoa/ dch vu ang c
am phan. Cai kho khi oi dien vi cac nha am phan thuoc
nhom nay la mat lau dai cua nhng giao dch v ho luon anh gia
cac giai phap thay the. Mot cai kho na, ngoai duy tr quan he
lau dai, la thong tin gia tr cua hang hoa/ dch vu ang trao oi.
Cuoi cung, v ban c gia cao, khi am phan cac thoa
thuan gia ca, phai tnh en kha nang xuat hien xung ot ve sau.
Can lam ro nhng g a c am phan, trao oi va nhng g
khong. Nhng bat ong ve cach thay oi, nhn nhan quan he gia
ca - gia tr hang hoa/ dch vu co the dan hai ben en cho a ra
nhng quan iem oi lap ma khong co loi thoat.
66
67
68
con ngi cau tha. Ho co the biet rat ro ho ang lam g. Mot so
nha am phan tham ch li dung phong cach noi nhanh cho
c viec va tam the san co cua ben ka ve ac iem cua loai
khach hang tien li e ngu trang cho nhng cai bay. Ho muon
hp ong c ky ket trc khi nhng cai bay o b phat hien.
ng nhien, e t ve, khong nen qua hap tap i en
thoa thuan theo kieu nh vay.
a
Mot trong nhng ky thuat giai trnh trong am phan gia
69
c tnh nh sau:
Gia tr kinh te = Gia tham khao goc + Gia chenh lech
Trong o:
Gia tham khao goc: (Reference value) la chi ph cua san
pham canh tranh ma khach hang cho la giai phap tot nhat cho
thng vu.
Gia chenh lech (Differentiation value) la phan gia tr ma
khach hang (them vao hoac bt ra) khi so sanh s khac nhau gia
san pham tham khao goc vi san pham/ dch vu cua thng vu
hien tai . Thuat ng gia tr ay c hieu la s thoa man ma
khach hang co c qua s dung san pham/ dch vu. Cac nha
kinh te goi no la gia tr s dung (use value) hay o thoa dung
(utility) cua san pham/ dch vu.
(Nguon: Richard Harmer, Boston University)
A
a
Tren ban am phan, s phan tch gia tr kinh te cua san
70
Gia tr
71
72
73
1.7. Ky thuat so le
Con so biet noi. Va khong ro lay c s t au, khi nhn
vao nhng con so khac nhau ngi ta thay nhng o tin cay khac
nhau. Mot con so ai loai nh $109,71 co ve nh co o tin cay
cao hn con so 110. Co le, v con so th nhat co cai ve chnh xac
cua may tnh, vi ham y ay khong phai la con so tuy tien do mot
nha am phan a cam ang ang tung ra. Chnh v the, trong am
phan, con so le co li the thuyet phuc hn con so chan.
Muon s dung ky thuat so le trong am phan, ta ch viec
chnh con so mong muon cua ta thanh con so le en mc nh
tien xu (cents), e tang o ang tin cua con so ta neu ra.
74
75
Nhng san pham nay ri vao 3 (ba) pham tru: (1) San
pham an tng (Image Product), (2) San pham oc ton (Exclusive
product), (3) San pham chat lng tang an (Product without relative
quality cues).
oi vi nhng san pham nay, o nhay cam gia cua khach
hang thng thap, va ngi mua thng co khuynh hng s dung
gia lam tn hieu chat lng cho san pham. Lay v du ve san pham
gay an tng, nh xe Rolls Royce, kho co ai co the lap luan c
rang loai xe nay co o thoa dung cao hn nhng xe sang trong
khac co gia thap hn nhieu. Loai xe nay, theo phan tch ky thuat,
c lam bang tay (hand-made), nen o lien ket gia cac linh
kien kem, nc sn tho va chi ph bao dng cao (Nagle & Reed,
1995:83). Nhng ngi mua xe Rolls Royce khong tnh en hieu
qua chi ph i lai (cost- effective transportation), cung nh ngi
mua chiec ong ho Rolex bang vang khong ch e xem thi gian.
Ho mua nhng san pham nay e noi vi ngi khac rang ho co
u tien e mua chung. Ho tra gia cho the dien cua ho bang cach
mua mot san pham co gia tr nh la bieu tng cua s giau co.
nhng trng hp t cc oan hn, o la ten nhan va uy
tn cua no vi. Harvard University (My) co mot to hp kinh
doanh mang ten: Phong cach Harvard, ni ngi ta ban mot
chiec ca vat vi gia $70. ay, hnh anh uy tn cua Harvard
University la cai ngi ta quan tam, giong nh khi i mua qua lu
niem, ngi ta quan tam en a danh ghi tren san pham hn la
gia tr cua san pham.
76
77
78
79
phng len qua ngng cho phep, va neu can thiet, ta hay tam
ngng cuoc am phan. Mot khoang thi gian tnh tam oi vi ho
se cho ho thay ta en ben ban am phan la e thoa thuan, ch
khong phai e thach au. Rieng ve giai phap cho van e nay,
cong trnh nghien cu ve am phan cua Roger Fisher va William
Ury (Roger Fisher & William Ury, 1991) co nhng kien giai het
sc thuyet phuc va cu the.
80
81
la viec kho. Mot so thu thuat bao ve e ngh ban au tren ban
am phan se c e cap trong chng III cua cuon sach nay.
82
83
84
85
86
87
cac kieu xau chi trong am phan thanh 3 (ba) pham tru:
* Co tnh la doi oi phng (Deliberate Deception)
* Chien tranh tam ly (Psychological Warfare)
* Thu oan gay ap lc ve lap trng (Positional Pressure
Tactics)
Tren thc te, oi khi ta gap phai cac nha am phan khong
t bat ky thu oan nao mien la ho at c muc tieu li nhuan
cua ho. Di ay, mot so ky thuat chong xau chi trong am
phan se c trnh bay:
88
89
90
91
92
a
Kha nang giao tiep
93
He thong cac kha nang tao thanh kha nang giao tiep cua
nha am phan co tnh phu thuoc tng oi vi nhau. Khong the
tach han kha nang ng phap ra khoi kha nang ngon ng xa hoi va
tng t gia kha nang ngon ng xa hoi vi kha nang ngon ban...
Kha nang giao tiep la c s van ban e hnh thanh ky nang giao
tiep am phan (negotiation/ communication skills) cua nha am
phan.
1. Kha nang ng phap (grammatical completence): o
la kha nang lam chu cac qui tac ngon ng (li noi va c ch), cac
n v t vng, cac qui tac ng am, cac n v ng ngha (ngha
hien ngon, ngha ham ngon...), cac bien phap tu t. Khong nen
ngh rang kha nang ng phap ch la van e oi vi nhng ngi
noi ngoai ng.
2. Kha na n g ngo n ng - xa ho i (socio-linguistic
competence): o la kha nang lam chu cac phep s dung ngon
ng sao cho phu hp vi ng canh, khi nao th dung ngon ng
suong sa, khi nao th dung ngon ng trang trong. Noi mot cach
hnh anh, o la kha nang biet t ieu chnh e ng mac com-le,
ca vat thay cho quan ao tam tren bai tam va ngc lai ng mac
quan ao tam trong phong hoi ngh. Kha nang ngon ng xa hoi con
bao ham ca kha nang ket hp gia noi dung thong bao vi c ch,
thai o, ng ieu nham tao ra hieu qua toi u cho noi dung ngon
ng c chuyen tai.
3. Kha nang ngon ban (Discourse Competence): o la
kha nang van dung, ket hp cac tn hieu ngon ng thanh mot
chnh the thong nhat, gan bo chat che, logc gia noi dung va
hnh thc qua s dung cau t noi, cau chuyen y, cac bien phap
iep ng, cau truc oan, cau truc bai, s bam sat chu e, dat dan
van e, s chat che trong lap luan...
94
a
S ket hp nhuan nhuyen gia kha nang tren trong giao
tiep vao am phan la am bao toi u hoa au vao trong qua trnh
giao tiep am phan. Trong qua trnh giao tiep am phan, s cap
kenh gia cac kha nang tren la nguyen nhan cua ICD (International
Communication Disorder), co ngha la s roi loan giao tiep quoc
te.
a
Nhng ky nang giao tiep can chu y
Mot so cong trnh nghien cu a tm cach xac nh, trong
95
a
Phng thc trnh bay noi dung giao tiep co the mang
tnh hai hc, nhng phai c ieu tiet dung lng va phai.
Trong hoan canh giao tiep cheo van hoa, cung xin nh rang: cai
co the gay ci trong nen van hoa nay co the hoan toan khong
gay ci trong nen van hoa kia. Tuy vay, t duy logic cua nhan
96
a
Tieng ci
a
Muc ch giao tiep se qui nh phng thc tien hanh
giao tiep (bang th tn, bang fax, bang email hay gap trc tiep...)
Trong trng hp gap trc tiep quanh ban am phan, tnhmuc
ch cung qui nh tnh cach neu van e cua nha am phan.
c. Tnh ngoai canh:
Khung canh cua cuoc am phan chnh la ngoai canh cua
giao tiep am phan, bao gom thi gian, khong gian, a iem,
97
phong tuc tap quan, oi tng chu s tac ong cua giao tiep am
phan. Ngoai canh cua am phan thc s la mot van e c xem
xet trong giao tiep, tham ch ngay oi vi thanh vien trong mot
cong ong ngon ng, v du nh cong ong Anh ng. Cac cong
trnh nghien cu nhng khac biet gia tieng Anh Anh (British
English), vi tieng Anh My (American English), hay tieng Anh uc
(Australian English) ban than nhng khac biet a noi len ieu
nay. Nhap gia tuy tuc co le la cau noi thanh ng hay nhat khi
ngh ve tnh ngoai canh cua giao tiep trong am phan.
A
a
T phong hop en restroom (phong ngh)
Trong tieng Anh- My, t toilet (nha ve sinh), c thay
Restroom
Washroom
Sandbox
Throne
The conveniencies
Gentlemen/ ladies
Knights/ ladies
Cowboys/ cow girls
The altar
Cloakroom
The john
The gents
Powder room
The outhouse
bathroom
mens room/ ladiess room
boys room/ girls room
commode
the facilities
lads/ lassies
guys
dolls
the user beer department
biffy
indoor plumbing
the can
lavatory
98
99
the latrine
Va cung trong tieng Anh My, khi muon s dung toilet, ngi
ta s dung cac uyen ng, ai loai:
Wash my hands
Visit the restroom
Take a tinkle
Use the facilities
Have a wash
Spend a penny
Use the plumbing
Make a pit stop
Hit the head
Powder my nose
Make a call of nuture
Take a pee
Stop my back teeth from floating
Go Number One/ Number Two
Go wee wee
100
a
Cau chuyen ve hai chang nghien thuoc la
Trong mot buoi nghe giang ao, co hai chang nghien thuoc
la ngoi lan nhau trong am con chien. Mot chang than nhien
ngoi hut thuoc trong khi nghe giang. Con mot chang them thuoc
101
qua ma khong dam hut. Ch mai cho en khi bai giang ket thuc,
chang khong c hut thuoc trong gi giang ao mi tien en
ben anh chang khi nay hut thuoc trong gi giang ao va hoi:
Nay anh ban, lam the nao ma anh co the hut thuoc trong
khi cha ang giang ao ma van khong b cha nhac
Co g au, toi xin phep cha
The sao toi cung xin phep cha ma khong c! Tham
ch cha con noi cau!.
Anh xin phep cha the nao?.
Toi noi: Tha cha, con co the hut thuoc trong khi nghe
cha giang ao c khong a?
Anh xin phep the th en toi cung noi cau
The anh xin phep nh the nao ma cha khong noi cau?
Toi noi: Tha cha, con co the nghe giang ao ngay ca
khi con hut thuoc c khong a? Va Cha a rat vui ve ong y!.
A
102
a
Nha thoai
103
104
105
106
107
a
Nhng gao nc lanh doi vao qua trnh giao tiep:
1. Ra ch th
You must ... (Cac ngai phai...)
I expect you to ... (Toi mong cac ngai nen... )
You cannot ... (Cac ngai khong the...)
2. e doa ngam
You had better .. (Tot hn la cac ngai ...)
If you dont ... (Neu cac ngai khong ... th ....)
3. Khyen bao
You should ... (Cac ngai nen...)
Its your duty to ... (Cac ngai co ngha vu)
Its your responsibility to ... (Cac ngai co trach nhiem...)
4. Gi y khi chang ai yeu cau
Let me suggest... (Cho toi xin gi y cac ngai...)
It would be best if you ... (Vi cac ngai th tot nhat la....)
5. Tm cach day bao oi phng
Let me give you the facts ... (Cho phep toi trnh bay vi
cac ngai cac so lieu... )
Experience tells us that... (Kinh nghiem cho chung toi
thay...)
6. Nhan xet che bai oi phng
You are not thinking straight (Cac ngai suy ngh vong vo)
You are wrong (cac ngai nham)
7. Khen ma
You are an intelligent person (Ngai la ngi thong minh
ay)
You have much potential (Ngai qua la a tai)
8. Chup mu
You are a sloppy worker (Ngai la ngi khong thang than)
You really goofed on this one (Ngai nh ne tranh cho
nay ay)
9. Bnh luan tam ly
You are jealous (Ngai mac chng ghen roi ay)
You have problem with authority (Ngai gap rac roi vi
sep roi)
10. Coi nhe van e cua pha ben kia bang cach noi chung
chung:
108
109
110
Thong iep
Ngi nghe
(Ngi nhan tin)
a
Trong nhng nam gan ay, mo hnh nay a c chnh ly
e co the tiep thu them cac phat hien khoa hoc cua cac nha hanh
vi hoc va tam ly hoc hien ai. Trong mo hnh giao tiep di ay,
giao tiep am phan c xem nh mot he thong phc tap bao
gom t tng, tnh cam, quan he, thai o, ky nang, muc ch giao
tiep cung nh qua trnh chnh ly va tien trien cua giao tiep.
A
a
Mo hnh giao tiep am phan
BEN A
Thuyet minh cho mo hnh:
C ch
BEN B
111
112
113
a
Mot v du
Mot v du kinh ien ve tro chi giao tiep la tro NIGYSOB
(Now Ive Got You, You Son Of Bitch - Phen nay cho biet tay ta).
ay la tro bi long tm vet e day cho oi phng mot bai hoc.
Trong tro chi nay, ngi dng co phat hien mot sai sot nho cua
oi phng, v du - en cham, e lam cai c cho viec khai quat
hoa s oang v, s thieu nghiem tuc cua oi phng. Neu A la
ngi at tro, B la nan nhan, A co c s e khong hai long vi B,
e trut bao cam xuc don trong long. Bi long tm vet ay nhng
A van la ke cao thng:
A: Excuse me, What time do you have?
(Xin loi, theo ong ho cua ong th bay gi la may gi?)
B: About ten fifteen
(Khoang mi gi mi lam phut)
A: Didnt we agree to meet at ten on the nose?
(Co phai chung ta a ong y chac chan gap nhau luc
114
mi gi khong nh?)
B: Right. Im sorry. One of the team got a phonecall at the
last minute
(Toi xin loi. Mot oan vien trong oan toi ban mot cu ien
thoai ngay phut chot).
A: Lets stick to our word then, and not keep the members
of my committee away from all their other obligations. I should
certainly hope these negotiation are as high a priority for you as
they are to us.
(Ta a en hen th nen y hen, va phai au cac thanh vien
trong phai bo cua toi khong co nhng ngha vu khac. Toi rat hy
vong rang cuoc am phan nay cung c xep mot trat t u tien
cao pha cac ong cung nh no a c coi nh vay pha
chung toi)
(Nguon: Reading 6-3, Lewicky: 1993)
A
115
a
Tat ca cac nha am phan khong ai la chang ngoc, trai lai,
116
117
e buoc ben kia tiep tuc phat bieu. Va khi ngi ta noi trong khi
cha co chuan b, khong muon, co nhieu ieu tuyet vi co the xay
ra, t nhng g ngi canh sat thu c qua li thu nhan en
nhng g nha am phan at c qua nhng bo.
Im lang con la mot vu kh thuyet phuc e chuyen tai s
that vong. V du, khi mot nha am phan ket thuc phat bieu va hoi
ngai ngh the nao?, ta ch viec lac au ben no qua ben kia la a
noi het roi. Neu ta e nhieu giay, im lang ma quai troi i, oi
phng cua ta lai buoc phai vao cuoc (noi).
Im lang di hnh thc im lang ngan trong chuoi li noi
con co tac dung thu hut s chu y cua oi phng. Tai sao t nhien
lai co s ngat quang trong chuoi li noi cua oi phng. oi
phng cua ta co the v muon tm hieu va tap trung hn vao
nhng g ta noi.
S im lang con tac dung bieu th s mien cng. Khi ta
dng lai roi noi tiep, c ch o ham y ta khong muon noi ieu ta
noi. Va ay la tn hieu thien cam cua ta oi vi ngi nghe; tn
hieu o co the giup cho pha ben kia cam nhan va mong muon
hp tac cua ta e i en thoa thuan.
118
119
120
cang dai, cang co c hoi cho ta thu lm thong tin co gia tr.
Cung xin nh, khong ai c im lang ma lai s lo b mat. V vay, khi
ta nghe co chan, van phai kien nhan. o la s kien nhan c tra
gia.
Loai cau hoi ta at se phu thuoc vao noi dung cu the cua
am phan. Thong thng, ta muon tm hieu quan iem am phan
cua oi phng, muc tieu cua ho, tnh kha dung ve mc gia cua
ho. Noi cach khac ta muon xem oi phng can g, tai sao va
nhan nh g qua thoa thuan.
Di ay la mot so loi ky thuat trong cau hoi am phan:
* Khong at cau hoi co the tra li bang co hoac khong, tr
khi o la ieu ta can.
* at cau hoi yeu cau tra li bang so lieu, ch khong phai
la giai phap.
* Ng ieu cua cau hoi la trung tnh va thai o hoi la bnh
tnh. Nhng cong kch to mom hoac ap at khong mang lai nhng
ap ng tch cc.
* Neu ta nh lay thong tin kho moi, hay at mot loat
cac cau hoi mem mong trc e t ong hoa cau tra li cua oi
phng. Sau o ta at cau hoi chnh.
* Neu ta ghi chep cham hoac yeu ve ky thuat lay tin, ta
hoi cau hoi can mot cau tra li ky thuat dai e co thi gian thu
nhat thong tin. Co nhng khi oi phng khong muon trao thong
tin cho ta, ho a ra li ha se quay lai van e, hy vong ta se quen
chi tiet ho ha. Bi vay, ta khong nen quen (bo qua) nhng cam
ket se trnh bay sau, va am bao theo uoi nhng cam ket o en
khi ta nhan c thong tin.
A
121
122
123
- How does this idea grab you? / Cac ngai da y tng nay
tren c s nao?
- Are you sure? / Cac ngai co chac nh the khong?
- What if we ordered twice as many?/ Neu chung toi at
hang vi so lng gap oi th the nao?
- Inflation is a problem, isnt it?/ Phai tnh en ca van e
lam phat na, ung khong?
- Would you consider a deal like this?/ Cac ngai tnh ban
bac the nay thoi sao?
5. Nhng cau hoi kch thch ra quyet nh (questions that
cause decisions to be made)
ay la nhng cau hoi dung e ket thuc van e. Chung
cung co tac dung kch thch oi phng xem xet ra quyet nh va
ket thuc ban bac.
Cac v du ve cau hoi kch thch ra quyet nh:
- Will you take it or leave it?/ Cac ngai chap nhan hay t
bo?
- How many do you want to order?/ Cac ngai nh at
hang bao nhieu?
- Did you know that the price is going up Monday? Better
act now.? Cac ngai co biet en th hai tuan sau th lai gia khac
roi khong? Tot hn het la quyet nh i.
- Are you prepared to give us the whole order if we reduce
the price by 10 percent? / Neu chung toi giam gia 10% lieu cac
124
125
ung khong?
- You can do better than that, cant you? / Cac ong con co
the lam tot hn, ung khong?
8. Cau hoi dan dat (leading quesitions)
Cau hoi dan dat la loai cau hoi giup chuyen sang mot
hng tm hieu khac hoac hng lap luan cua ngi tra li tng
bc, tng bc chuyen theo logc cua ngi ra cau hoi. Cau hoi
dan dat con co the la mot cai bay trong khi ngi hoi muon kiem
tra xem ngi tra li co noi that hay khong?
Cac v du ve cau hoi dan dat:
- Are you sure of that figure? It seems to be different on
page 2. Which is right? How do you explain that? Now look at
your summary. Its different again. Lets start from my figure in
that case./ Ong co chan chan ve con so o khong? Xem trang 2 lai
thay khac. Cho nao la cho ung? ay lai con cho tong ket na.
Con so lai khac. Thoi the nay th bat au lai theo con so cua toi
i.
9. Cau hoi tu t (rhetorical questions)
Cau hoi tu t la cau hoi thc te khong can cau tra li.
Cac v du ve cau hoi tu t:
- Do you really want me to believe that?/ Co ung la ngai
muon toi tin nh the khong?
- Do you always come so well prepared or are we just
lucky?/ ay la do cac ngai luon chuan b ky hay ch n thuan la
ta gap may?
126
127
128
129
li lac e, cau tra li cho mot cau hoi nao o khong c hoi.
* Hoan cau tra li v ly do cha u tai lieu hoac khong
nh.
* Buoc pha ben kia t tm cau tra li, o la, yeu cau ho
lam ro lai cau hoi cua ho.
* Khi co ngi cat ngang, vui ve chap nhan s cat ngang
o.
Ky thuat tra li cau hoi nam cho ng trc mot cau hoi
ta xac nh c tc th cai g nen noi ra, con cai g khong nen
noi ra, va dung lng cua moi th la bao nhieu. Ky thuat tra li
cau hoi trong am phan khong nam cho a ra cau tra li ung
hay cau tra li sai. Cau tra li ung trong am phan cha han a
la cau tra li hay, ma con co the la nhng cau tra li ng ngan.
Cau tra li lac e, tham ch sai lac han so vi cau hoi cha han la
bieu hien cua s han che kien thc, hay khong hieu cau hoi (nh
trong cac giai thoai ve cac hoc sinh kem trong cac lp hoc ngoai
ng). Ban am phan khong phai la lp hoc hay hoi thao khoa
hoc. Quanh ban am phan, con ngi can c thuyet phuc,
nhng cau tra li vang a, tha khong v the rat kho tm. Co
mot cai g o giong nh giai thoai ve nha ngoai giao (Khi nha
ngoai giao bieu lo s nhat tr th phai hieu o la s co the; khi nha
ngoai giao noi co the th phai hieu o la khong; khi nha ngoai
giao noi khong, anh ta khong con la nha ngoai giao na). Cac
nha am phan thng mai cung rat than trong khi tra li phu
nh, ngay ca khi buoc phai bo ban am phan.
130
yeu nhau. Mot em, trc khi i ngu, ngi chong noi vi ngi
v: Anh biet chung ta rat yeu nhau. Anh yeu em va em yeu anh.
Nhng khong hieu v sao c moi lan anh hoi em ieu g so th
em lai tra li anh bang mot cau hoi. Ngi v lang nghe cham
chu, roi ap That the a, anh than yeu cua em?. Trong cuoc song
hang ngay, ta co the tra li mot cau hoi bang mot cau hoi, v du:
Hoi em yeu anh khong?, ap: Sao anh lai hoi em nh vay.
Cau tra li van la cau tra li nhng khong tra li g het.
A
a
Nhng cau tra li khong phai la nhng cau tra li
131
132
133
cung khong nen voi va tin vao cac gia thiet ve thai o cua oi
phng ngay. Co the oi phng co thai o nha nhan, than thien
khi mi gap, nhng ch can va bat ong vi anh ta, anh ta a
nh ngoam co, moi ruot ta roi.
b. Dien mao:
Dien mao co the la ta. Ngay t nhng bai hoc v long ve
cuoc i, ngi ta a biet co nhng con soi oi lot cu, co
nhng ke mat nhan t ma bung hiem ac (Phan Boi Chau). Ngc
lai, cung co nhng ngi ng an, trung thc nhng hnh thc
be ngoai th kho coi. Nha am phan dung ca kinh nghiem, ca
linh cam, ca thong tin gom c e co cach hanh ong. Noi
cach khac, khi gap mot oi phng co dien mao khac thng,
nha am phan phai lien he cai quan sat c vi nhng d lieu
khac e am bao s chnh xac cua cam nhan.
c. C ch:
Mot nu ci, mot cai chau may, mot cai liec mat hom
hnh co the la tn hieu phan hoi trc nhng ieu ta noi. Song
cung can lu y co nhng nha am phan gia i hay phat tn hieu
rm. Ta phai can than e ng qua tin vao ngon ng c ch. Co
nha am phan ma ta co cam tng neu troi tay ong ta lai th ong
ta khong noi c. Cung co nha am phan ngoi ngay ngi tren
ghe. Cha han nha am phan hieu ong a la ngi nang ong
va cha han nha am phan ngoi nghiem a la ngi nghiem
khac, kho ban bac.
d. Giong ieu:
Tuc ng Nga co cau: Quan trong khong phai la ban noi
cai g, ma la ban noi the nao. ung vay, ngi ta kho ma co the
giau c y ngh qua giong noi. Cai giong noi ay co khi qua ro e
134
135
khong chu y lang nghe, ta hay chuyen trong tam sang mot van e
khac, e lui van e ang trnh bay ve sau.
* Giai ngha cac iem nham lan, nham am bao ngi
nghe hieu nhng g ta trnh bay. Trong trng hp ngi nghe
khong hieu khi a co giai thch, ta phai tm ngon t khac e luan
giai.
136
137
iem yeu o vi nhng thuyet minh ve kha canh tat yeu cua no.
V du gia cua chung ta tuy co cao hn gia canh tranh, nhng o
la v phai cong them cac phu ph e am bao chat lng cao hn
cua mat hang. Cho phep toi trnh bay cac chng nhan ve chat
lng ma.... Cai ta lam ay la t ta neu van e trc khi pha
ben kia at van e iem yeu trong e ngh cua ta, va v the, ta co
the x ly van e tho cac ieu khoan cua ta ch khong phai cua
oi phng. Cung qua o, yeu to tin cay gia ta va oi phng
c tang cng.
138
139
4.3 Vai tro cua phien dch trong am phan thng mai:
Trong dch thuat thong thng, ngi ta a noi Dch la
phan dch. Va ngi ta cung hay noi ua nhng ngi lam cong
tac bien, phien dch la nhng dch gia, dch gia ch khong
phai la dch that.
Trong am phan thng mai, viec s dung phien dch
nh the nao cho hieu qua a thu hut chu y cua nhieu nha nghien
cu. Nhng giai thoai ve dch thuat vong quanh the gii ve nhng
cau chuyen khong biet nen khoc hay nen ci do dch sai ngay
cang nhieu them. Di ay xin trch nguyen bai bao Cai mui
qua nhieu ban dch, mot cau chuyen c nhieu ngi trong
gii dch thuat biet en. Tac gia bai bao, giao s o Thien, nguyen
la mot chuyen gia ve dch thuat.
A
a
Cai mui qua nhieu ban dch
at het t tng, tnh cam cua nguyen ban, chuyen c cac sac
thai tu t, hnh thai bieu at, ... cua moi th tieng la viec vo cung
phc tap, cha noi en chuyen ngi dch hieu sai nguyen van
a en nhng ket qua buon ci. Sau ay la mot th nghiem ve
dch ma ngi ta a lam Lien Xo e chng minh ieu o. Cau
chuyen co ve khoi hai nhng a c tien hanh mot cach rat
ng an. Ngi ta mi nhieu dch gia chuyen nghiep, nhieu
nha giao va mot so sinh vien trng ai hoc Hu ngh gia cac
dan toc, ai hoc Tong hp Lomonoxop, Hoc vien ngoai ng tham
gia cuoc th nghiem.
Cau xuat phat e dch la mot cau rut ra t truyen ngan
Cai mui cua nha van Gogon, <...> tam dch la:
Anh ta muon nhn xem cai not mun ma toi hom qua a
tay len tren mui anh ta. Nhng anh vo cung ngac nhien v thay
cai mui cua anh ta mot cho phang ly.
Ngi th nhat dch cau nay sang tieng cua Cervantes va
Lope de Vega va dch tng t. Theo ng phap tieng Tay Ban Nha
ng trc trang ng hoan toan phai la mot ong t. V vay,
ngi dch ben them vao cau nguyen van ong t xuat hien.
Ngi dch th hai thong thao tieng Tay Ban Nha va tieng
Phacsi. Trong li dch cua anh ta, theo tieng Phacsi, mot mun
nho oi thanh mot cho phong len kho chu, thay bien thanh
kham pha ra, muon tr thanh sap sa.
Tiep theo, mot ngi khac dch t tieng Phacsi ra tieng
Nhat. Co le v tieng Nhat ngi ta a dung nhng t te nh nen
tnh ng kho chu (cho phong len kho chu) c giam nhe
xuong thanh khong gay c thch thu thc s, t tay len co
ve thieu tao nha cho nen c thay bang nho len ti mot o cao
nao o.
140
141
thc sau:
Toi qua ng tren ngon oi nhn thang ra pha trc
anh ta bong nhien anh ri ong vien knh: Trc mat anh ta
hien ra mot con thuyen a b set anh sat.
Trong so nhng ngi tham gia vao cuoc th nghiem ngon
ng nay co nhieu ngi khong biet nhieu th tieng. Co mot ngi
biet tieng Na Uy va tieng Tho. Ong ta khong cho phep ai thay oi
mot t nao trong cau van a dch. Sau o ngi ta lai dch lai t
tieng Tho sang tieng Nam Dng. Co mot ieu trong tieng Tho va
tieng Nam Dng (cung nh trong nhieu th tieng khac), ai t
nhan xng khong co giong c, giong cai, anh, ch eu c
thay bang mot t. Ngi dch tieng Nam Dng nay ra y ngh :
Chac chan ay la mot cau van rut gon t mot tac pham ta mot
cuoc tnh duyen ke chuyen mot thieu n ch mong ngi yeu cua
mnh la mot thuy thu nay a chet v am thuyen... Va nh vay,
toi qua nang ng tren oi mong i.... Nhng tai sao lai toi
qua? Rat co the la ve buoi toi (v ban ngay nang ban cong viec)
nang hay len oi trong bien ca mong ch, va cung co the buoi toi
nhac cho nang mot ky niem nao o... V vay, cau c dch sang
tieng Nam Dng thanh:
em em nang hay treo len mot mom a tren mat
bien, nhng hom nay nhn ra xa nang bong ri chiec ong nhom:
Chiec thuyen cua chang a b bao anh am.
Cong viec dch c the tiep tuc mot cach nghiem tuc. Ngi
dch sau oi mot cach co ly mom a tren bien thanh hai ang
(v au co the nhn ro ra bien trong mot em toi neu khong phai
la tren mot ngon hai ang?). e tang them sc dien cam, nhng
ngi dch nhan manh them s au kho cua cuoc tnh duyen tan
v bang cach cho chiec thuyen am ch con lai nhng manh v.
142
143
ay, tieng noi cua Byron, cua Omar Khayyam, cua Adam
Mikiuervicz, cua Dante, moi tieng mang them tnh chat sang tao
nghe thuat vao va khi cau dch cuoi cung c chuyen tr lai
sang tieng cua Go-gon th ta co:
ng tren ngon hai ang nhn ra pha xa, nang buong
ri chiec knh vien vong khi nhan ra nhng manh v cua chiec
thuyen cua chang.
o la ket cuc bi at cua cau chuyen Cai Mui sau khi
dch cau van cua Go gon ra nhieu th tieng va cai ma thieu ta
Kovaliev trong truyen o thay cho cai mui cua mnh la ... nhng
manh thuyen v troi giat tren mat bien ...
Cac cu ta xa thng noi tam sao that ban (ba lan sao
chep th mat ban goc). Chung ta cung co the rut ra mot ket luan
tng t khi dch mot nguyen ban qua nhieu th tieng.
(Nguon: o Thien, Tap san S pham Ngoai ng, 3/
1976)
A
a
Dch thuat la mot ngay chuyen mon oi hoi nhieu ky
nang phc tap. Trong lang dch thuat cung phan ra lam nhieu
ai, hang, co ngi chuyen bien dch, co ngi chuyen phien
dch. Phien dch lai co dch tc th, quen goi la dch cabin
(simultaneous interpretation), ngha la ngi noi va ngi dch
lam viec ong thi, c toa co the nghe dien gia chnh hoac phien
dch tuy theo kha nang ngon ng cua mnh. Khac vi dch tc th
la dch uoi (consecutive interpretation), ngha la dien gia chnh
trnh bay trong mot khoang thi gian ngan, ngi dch lang nghe,
ghi nh va tien hanh dch. C the tiep dien cho en het phat
bieu cua dien gia chnh.
144
a
Cac giai thoai ve dch
Cac thong bao khach san cung la manh at mau m
145
146
a
Mac du vay, trong am phan thng mai, viec s dung
147
148
149
150
151
5.2.3. Nhng tai hoa cua nhng thoa thuan chap but d
Nh a trnh bay 5.2.2, viec ta gianh quyen chap but la
do tam ly ngai rui ro cua ta. Nhng rui ro do cac thoa thuan chap
but d gay ra co the la kien tung, xung ot gay mat thi gian va
anh hng xau en quan he cac ben. Ngoai ra, con co the xay ra
nhng trng hp sau ay: (1) Cac ieu khoan b bo sot khong ghi
trong hp ong; (2) Ngon t a ngha gay nhng ly giai khong
nhat quan; (3) Cac ieu khoan mau thuan nhau ma khong co qui
nh ro ieu khoan nao qui nh ieu khoan nao.
152
153
(1) nhng dau hieu can thiet e ngi mua nhan hang (nh ten
ngi gi, ngi nhan, trong lng tnh ca b, so hp ong, so
hieu chuyen hang, kien hang); (2) nhng chi tiet cho viec to chc
van chuyen, boc d va bao quan hang hoa tren ng i.
154
155
khau lai muon tnh gia theo ong tien b mat gia.
Ve phng phap nh gia, tren ly thuyet, hai ben thoa
thuan nh gia vao thoa thuan k ket thoa thuan (hoac trong thi
gian hp ong co hieu lc, hoac tai thi iem thc hien thanh
toan) tuy theo phng phap tnh gia ma ap dung cac loai gia sau
cho thch hp: Gia co nh, gia linh hoat, gia trt, gia qui nh
sau.
*Gia co nh: La gia thoa thuan khi ky ket va khong thay
oi trong suot qua trnh thc hien hp ong.
* Gia trt: La gia thoa thuan khi ky ket nhng sau o co
the c ieu chnh lai neu xet thay co s thay oi gia cua mat
hang tren th trng vao thi iem giao hang.
* Gia di ong: Khi k ket thoa thuan hp ong, gia c s
va c cau gia c qui nh ro, tc la qui nh ty trong nhng
khoan chi ph nh li nhuan, chi ph lap at, khau hao, chi ph
mua nguyen vat lieu, chi ph tien lng, tong tien lam phat, ong
thi con qui nh phng phap tnh trt gia se c ap dung
trong thi gian thc hien thoa thuan hp ong.
* Gia qui nh sau: Tc la gia xac nh trong qua trnh
thc hien hp ong. Chang han theo thoa thuan hai ben, gia co
the c xac nh trc khi giao moi chuyen hang, tai mot iem
theo s la chon cua ngi mua.
Ben canh nhng phng phap nh gia, tai ieu khoan
nay cung neu ra mc gia, c xac nh trong qua trnh am
phan co tnh en cac yeu to gia cong bo, gia tnh toan, giam gia.
156
157
5.4.1. Thong bao cho pha ben kia biet ta a i het ngng
gii han.
Co nhng cuoc am phan keo dai le the ma chang i en
au, n gian la v khong co ben nao chu a ra giai phap ket
thuc s lang ph thi gian vo ch. Van e mot phan la cho ca
hai ben eu cam thay mien cng a ra e ngh cuoi cung v
biet rang co lui mot bc th oi phng lai tien mot bc va the
la bc lui lai tr thanh vo ngha. oi phng lai tiep tuc gay sc
ep va chnh o la thi iem ta n gian ng day va ra khoi ban
am phan.
Cac nha am phan co kinh nghiem khi oi dien vi s be
tac kieu nay thng s dung thu thuat bc lui cuoi cung
(Brinkingship, tieng Anh co ngha la ben b vc, lui na th i
xuong vc) kem theo mot thong iep cho oi phng la ta a i
158
159
Chnh v vay, kha nang m lai am phan ch ton tai khi hai ben,
sau lan am phan that bai, van gi the dien cho nhau.
Trong thc te, neu phat ong am phan tr lai khong co
tn hieu phan hoi, trong khi ta van muon a am phan en thoa
thuan, ta co the co nhng lien he chnh thc hn, nh noi chuyen
trc tiep. Se co hai kha nang: (1) Pha oi phng t choi vi ly
do khong quan tam en am phan na; (2) Pha oi phng lang
nghe y kien cua ta va xem xet lai ly do a en am phan o v.
Neu vay, mot vong am phan mi co the c m tr lai va co
kha nang i en thoa thuan.
160
161
Chng IV
162
163
nhan thng troi hn trong phat minh sang che, con thanh vien
cua nhom van hoa tap the thng troi hn cac no lc tap the
nh che tao, dch vu. Ve mat tam ly, viec nhan manh vao tnh
hoa hp trong cac nen van hoa theo chu ngha tap the khien
ngi Chau a nhay cam hn va tinh te trong t duy va hanh ong
hn ngi phng Tay. Ngi Chau a chu y en quan he nhieu
hn la chu y en hp ong trong khi ngi phng Tay lai chu y
en hp ong nhieu hn la nghi thc xa giao.
Trong nen van hoa phng Tay, do anh hng cua nhng
ieu kien lch s va kinh te xa hoi chi phoi (cac hoc thuyet khai
sang va cac cuoc di dan t Chau Au sang Chau My t sau thi ai
Phuc hng), ngi ta co quan niem: moi ngi sinh ra eu co
quyen bnh ang. a v, v the, khong phai la yeu to chi phoi
nang ne trong giao tiep. Trong buoi au gap tiep xuc vi cac ai
dien cua phng Tay, cac mon e cua Khong T qua kho co the
chap nhan nhng v khach khong chu quy trc Hoang e ban
trieu (nh ta a thay khi xem phim Te tng Lu gu), hay nhng
ngi noi th tieng goi tri bang no, goi cho bang anh (tieng
Anh: It rains = Tri ma (It = no), nh trong mot cau ca mieng
cua ong noi toi, mot cu o, khi toi con be.
164
165
2. TRUNG QUOC:
Nhac en Trung Quoc t trc en nay ngi ta hay nhac
en ba bo phan: Trung Quoc luc a (tc Cong hoa Nhan dan
Trung Hoa), Hong Kong (thuoc a, a c trao tra cho CHND
2.1. Guanxi:
Guanxi, tieng Trung Quoc, co ngha la quan he. Guanxi
la mot trong nhng yeu to can ban cua xa hoi Trung Quoc. Guanxi
bao ham mang li nhng quan he rieng chung chi phoi va rang
buoc con ngi ca nhan trong cong ong ve t tng, tnh cam,
va ngha vu. Nhng quan he nay co the c xay dng tren c s
rang buoc ve gia toc, nghe nghiep, hoac tnh ban, ong nien,
ong khoa, ong lieu ... Chung co y ngha khong ch la quan he
tnh cam n thuan ma la nhng c s e giup nhau khi can.
Trong cuoc song hang ngay, o la s u tien cho nhau trong hng
li, v du, co quan he vi ngi ban ve rap hat co the giup ngi
ta mua ve de dang ngay ca khi ve hiem, hay co quan he vi bac
sy co the giup ngi ta nhan c s cham soc y te tot hn t
chnh bac sy quen biet o. Hoac, khi mot ngi ho hang hay ban
be than thiet ang lam viec trong mot c quan co uy tn va nhieu
ac quyen ac li, ngi ta co the nh va nhng ngi ho hang
va ban be khi can, v du, xin viec cho con chau ho hang.
Khai niem guanxi co the de hieu oi vi ngi Chau a
noi chung, song khai niem nay oi khi kho hieu oi vi ngi
Phng Tay. ay la tnh huong c neu trong cuon Trung Quoc:
So tay giao tiep cheo van hoa (Jean Brick: 1991). John, mot nhan
166
167
vien ngoai giao Australia a tng lam viec tai Bac Kinh. Sau khi
man nhiem, John ve nc. Mac du Australia, John cung co rat
nhieu ban Trung Quoc, song anh van nh nhng ngi ban Bac
Kinh. V the, John rat vui khi mot ngi ban Bac Kinh viet th bao
anh ta sap sang Australia. John khoe vi nhng ngi ban Trung
Quoc ang Australia ieu o. Nhng khong may, ngi ban
Bac Kinh cua John lai khong lay c th thc vao Australi. Va
John thay thai o cua nhng ngi ban Trung Quoc cua John
bong nhien b thay oi han i. Chac chan phai co ieu g truc
trac gia anh va ho, John boi roi va khong hieu v sao ca.
Guanxi trong xa hoi van hoa Trung Quoc la mot pham
tru quan he mang tnh mau sac tng than tng ai am a, giup
nhau khi can,ch khong phai kieu quan he co i co lai, thc
dung, ong co chan gio th ba tho chai ru. Quan he co i co
lai tren thc te ch la s oi chac. Trong trng hp cua John tren
kia, thai o cua nhng ngi ban Trung Quoc cua anh oi vi anh
thay oi v ho ngh John co the giup ngi ban Bac Kinh cua anh
lay th thc vao Australia ma anh lai khong giup. John a khong
lam theo nguyen tac ng x c coi la ng nhien theo kieu
Guanxi trong phep ng x van hoa Trung Quoc.
quan trong nhng lai rat de b mat (!). Lai co ngi than rang hnh
nh trong cac nghien cu ve giao tiep van hoa, ngi ta ch nhan
manh the dien nh la net ac thu cua ch cac nen van hoa Phng
ong. Tai sao ngi Phng Tay lai b coi la khong co hnh anh
tch cc ve chnh ban than ho? Ngi My, v du, cung co the dien
nh bat ky ai au.
ung vay, the dien co trong tat ca cac nen van hoa t
ong sang Tay, ch nhng the hien cua the dien la khac nhau
theo phan bo a l va van hoa. Trong xa hoi van hoa Trung
Quoc, the dien gan vi uy tn, anh hng cua mot ca nhan, mot
tap the thong qua guanxi . Jean Brick
(1991: 129 - 30
)nhac en mot trng hp the dien theo ngha nay. Mot th ky
cong ty gii thieu cho ong chu mot ngi th ien Trung Quoc(
mot ngi ban cua co ta) en e mac mot so ng day trong c
quan cong ty. Khi bao gia thanh toan ngi th ien a co tnh ha
gia xuong di mc mat bang thanh toan thc te, e theo anh th
ien giai thch gi the dien cho co ban th k ang lam viec tai
cong ty. Anh cho rang ong chu cong ty se khen ngi co th k,
ban anh v a gi y thue ung ngi, vi gia re va se anh gia
cao hieu qua va s hieu biet cua co th k. The dien theo ngha
nay bao ham mot cai g o that mong manh, v no khong phu
thuoc vao chu the cua the dien ma vao khach quan ngi khac.
Trong trng hp v du ngi th ien neu ngi th ien lam
viec qua kem, nhng lai oi tien thu lao qua cao chang han, th
chuyen g se xay ra cho ngi gii thieu? Chac chan se mat the
dien v a gii thieu nham ngi.
The dien la mot yeu to giao tiep mang tnh xa hoi. Con
ngi trong cuoc song giao tiep hang ngay cung nh giao tiep
am phan thng mai luon luon tham gia vao qua trnh duy tr va
trao nhan the dien trong khi giao dch. Trong xa hoi van hoa
168
169
Trung Quoc , khong phai c khen nhau la trao the dien cho nhau.
ung la che ngi kho, khen ngi(e lay long cung rat kho). Khi
a ra li khen ai o, can tranh a ngi c khen vao tnh
huong kho x, v phan bac li khen th khong muon ma chap
nhan li khen th lai la khiem nha theo quan niem van hoa cua
ngi Trung Quoc.
The dien cung con la mot yeu to giao tiep am phan mang
tnh ca nhan. Ve phng dien nay, the dien gan nh ong ngha
vi danh d (ca nhan) cua chu the giao tiep am phan. Mot
ngi c coi la co the dien khi c cong nhan la c o, trung
thc va thang than. Noi cach khac, the dien gan vi t cach ao
c cua ngi giao tiep am phan. Trong nguon t lieu ve giao
tiep - am phan quoc te, cac van e ut lot, mua chuoc , la gat,
gia doi, thu han trong am phan thng mai quoc te, cot e at
c muc tieu li nhuan cho ch rieng mnh c pham tru hoa
trong cac phan ve quan he gia giao tiep - am phan vi ao c
thng mai. The dien, ve phng dien nay, la mot cai g o hoan
toan khong mong manh, hoan toan phu thuoc vao chu the giao
tiep, am phan, va ch b mat khi chu the giao tiep- am phanvi
pham cac tieu chuan ao c. Tuy vay, mat the dien trong pham
vi nay that rat kho lay lai.
Trong xa hoi van hoa Trung Quoc, the dien la cai thng
c nhac en cong khai. Chnh v the, co nha nghien cu cho
rang the dien Trung Quoc mang tnh xa giao ben ngoai (hng
ngoai) hn la van e thuoc noi tam (hng noi) . Co nhng van e
oi vi ngi phng Tay th gan vi nhan thc ao c (ung /
sai), con Trung Quoc gan vi the dien (vinh / nhuc). ng bao
gi vo tnh hay hu y lam lam cham en the dien cua phai vien
hay phai oan Trung Quoc. S mat the dien o la cai hon cua t
than cho thng vu am phan.
giao) la nhng ton giao a cam re sau trong cuoc song van hoa
170
171
Trung Quoc t hang ngan nam nay va van con anh hng manh
me trong cuoc song van hoa hien tai, nhat la Hongkong va ai
Loan. Kien thc ve tam giao se giup ly giai mot so nghi thc va
c tin cua ngi Trung Quoc trong chuan b va tien hanh am
phan.
vo tay khi chao mng hay chia tay. Ta hay vo tay ap lai ho.
3. NHAT BAN
Nhat Ban la cng quoc kinh te ln th hai tren the gii,
sau My va la quoc gia ang co au t ln Viet Nam. Neu trong
phat trien kinh te, Nhat Ban la mot hien tng oc ao, tao nen
cai ma cac nha phan tch kinh te goi la s ky dieu ong a, th
trong giao tiep am phan, Nhat Ban cung co mot phong cach
rieng rat oc ao. Phong cach giao tiep cua am phan Nhat khac
han so vi nhng quoc gia lang gieng gan gui ve tam ly va a ly
oi vi Nhat Ban nh Trung Quoc, Trieu Tien, va cang khac xa so
vi phong cach am phan phng Tay. V vay, trong nhng nam
va qua, nhieu cong trnh nghien cu ve giao tiep cheo van hoa
(cross-culture communication) a e cap rat manh en hien tng
phong cach giao tiep am phan Nhat Ban.
172
173
3.2. Amae
Amae co ngha la um boc lan nhau, tng than tng ai.
Amae la nep song van hoa xuat hien trong boi canh lch s cua
mot xa hoi at chat ngi ong, phai cung nhau chia xe nguon tai
nguyen t oi e cung ton tai. Nha Nhat Ban hoc ngi My Diana
Rowland (1985) khi so sanh van hoa Nhat Ban- phng Tay giai
thch: Amae la mot khai niem van hoa khong the dch trc tiep
sang tieng Anh. Amae co the v nh tnh cam che ch, bao dung
cua ngi me danh cho con va s bau vu tin tng cua ngi con
ap lai danh cho ngi me. Trong giao tiep hang ngay, bieu hien
cua Amae la thai o a ngot cua ngi Nhat vi nhau va s de
chng trc nhng ngi nc ngoai, nhng ngi ma ho khong
co quan he Amae. Amae bieu hien manh nhat trong cac moi
quan he gia nh, cong ong, cong ty. Chnh v Amae ma ngi
ta thng hay noi en mot kieu hnh mau cong ty kieu Nhat Ban,
hnh thc cong ty ni moi ngi coi nhau nh thanh vien mot gia
nh. Va tham ch ca Nhat Ban cung c ngi ta goi la mot
Japan Inc. (Tong cong ty Nhat Ban)
Trong giao tiep va am phan, ngi Nhat bao gi cung co
giai oan xa giao lam quen, bay to mong muon hieu biet lan
nhau, quan he, lam an lau dai, ch khong i thang vao viec nh
ngi phng Tay. Gan nh thanh mot cong thc am phan theo
kieu Nhat Ban, o la am phan qua bon giai oan: (1) giai oan
mao au, lam quen; (2) Giai oan vao viec da tren c s hieu
174
biet lan nhau; (3) giai oan thuyet phuc; (4) giai oan thoa thuan,
ky ket. Tham ch, trong giao tiep hang ngay, ngi Nhat cung
khong vao e thang. Mot ngi Nhat sang hang xom mn cai
xeng, anh ta cung bat au t nhng chuyen khac chuyen mn
cai xeng trc khi bc vao chu e chnh. Mot vai triet hoc ngon
ng phng Tay a s dung thc te van hoa nay e thuyet minh
ve phep t duy hnh xoan oc cua ngi phng ong cua ho.
Amae la mot ban sac van hoa co cai g o gan nh cai
nep an trong noi, ngoi trong hng, e khoi c long ta xot
xa long ngi trong nep song van hoa Viet Nam. ung la, trong
giao tiep am phan thng mai, ngi mua co li the cua thng
e c t do la chon chat lng va gia ca hang hoa, dch vu
theo nh mong muon. Nhng ben canh cai t do ay la y thc ve
Amae, y thc trach nhiem ngam phai xem xet quyen li, li nhuan
ma ngi ban xng c hng. am phan thng mai theo phong
cach Amae Nhat Ban v the ve nguyen tac, khong mang mau sac
sat phat bang moi gia va moi cach.
3.3. Wa
Wa, tieng Nhat, co ngha la hoa. e gi wa, trong giao
tiep am phan, ngi Nhat rat ngai t choi thang.
A
a
Gi hoa
175
a
Trong giao tiep - am phan, chnh cai y thc ve Wa cua
ngi Nhat khien cac nha am phan phng Tay thng hay
than phien ve s kho khan trong thu nhan thong tin phan hoi t
pha Nhat. Pha Nhat hnh nh ch phan hoi y kien sau khi d
nh phan hoi cho oi phng a c ban bac, thong nhat thoai
mai trong noi bo ho. oi vi cac nha am phan phng Tay, s
khong co tn hieu phan hoi tc thi t pha ngi Nhat sau khi
176
a
Honne
au la Honne trong cac phat ngon sau:
- Do not hesitate to express your own opinion (ng
177
Trong mot xa hoi van hoa lay ch Hoa lam trong, ngi
noi ch noi cai ngi nghe thch nghe. Bay to y kien rieng? Co
ung that la ngi noi muon nghe y kien rieng? Va li mi ca
mieng cua ngi Nhat (re qua nha toi chi bat ky luc nao cung
c) co ung la li mi? Co ung la luc nao cung c?. That ra
nhng phat ngon va trch co cai g ay giong nh cau Anh/ ch/
Ong/ Ba i au ay? trong giao tiep van hoa ngi Viet. Khi phat
ngon, ngi noi quan tam en nghi thc hn la noi dung phat
ngon.
Tng t au la Honne trong cac phat ngon sau:
- I am the president of a very small company (Toi la chu
tch mot cong ty rat nho).
- I hold a very insignificant position (Toi gi mot chc vu
rat nho).
- I am not very confident I can do it (Toi khong chac lam
la toi co the lam c ieu nay).
- I am sure I can not do this job very well (Toi chac chan
la toi lam viec nay khong c thao lam).
A
a
Ro rang, khong the can c vao ngha en cua cac phat
ngi co the co nhng phat ngon kieu nh: Toi co mot cong ty
rat ln; Toi rat t hao ve...
3.5. Naniwabushi
Tieng Nhat, Naniwa la ten goi cu cua Osaka ngay nay,
Bushi la giong noi. Giao s Hitomi Masuhara, thuoc ai hoc Lutton
(Vng Quoc Anh) ghi giai thch khai niem nay trong phieu tham
do nh sau: Naniwabushi la cam nhan ve gia tr tnh ban, s can
nhac ve ao ly e i en quyet nh co khi gay thiet hai cho ca
nhan mnh.
Trong am phan, Naniwabushi la s tan tnh cung cap
thong tin cua ngi ban. Ngi ban mieu ta chi tiet cai ho co va
ieu ho can e ngi mua xem xet va quyet nh. Ngi ban
khong phan oi, cung khong yeu cau ngi mua giai thch quyet
nh cua ho. Qua trnh trao o thong tin hoan toan la mot chieu,
t ngi ban en ngi mua.
178
179
khong bang li, theo ngha tch cc cua t nay. Hieu mot cach
n gian, Ishin- Denshin co ngha la s im lang, nhng khong co
ngha la phan oi.
3.8. Nemawashi
Tieng Nhat, Ne la re, Mawashi la vun trong. Goc re co
sau ben th cay mi xanh ti, la mot cau thanh ng cua ngi
Nhat.
Trong am phan, ngi Nhat lo trc chuyen gap g, thao
luan y nh cua mnh vi ngi khac. Cai dien ra tren ban am
phan co khi ch mang tnh thu tuc, thong qua nhng g a c
thong nhat.
3.9. Shinyo
Tieng Nhat, Shinyo la s tin nhau, gan ruot, ch tnh vi
nhau va ru nhau i... anh chen. Theo con so cong bo, chi ph
hang nam cho vui ve nhau nhet trong giao tiep va am phan
Nhat chiem ti 1,5% tong thu nhap quoc noi (GNP) trong khi chi
ph cho quoc phong hang nam ch tieu ton co 0,9% cua GNP
(John Graham & Yoshihiro Sano: 1995). Giao tiep - am phan co
nhau nhet, tang qua e bieu lo tnh than la nep song van hoa xuat
phat t mot xa hoi trc ay ngheo ve vat chat.
4. HOA KY
Hoa Ky (ten goi ay u: Lien Bang Hoa Ky, hay Hp
chung quoc Hoa Ky) la mot quoc gia tre, xuat than t nguon
goc thuoc a.
180
a
Nha trieu phu My
Chau Au a phat hien ra cai g mi - nha trieu phu My.
181
phu My ien hnh. Song, nhng hnh anh nh kien van hoa
nhieu khi ch co gia tr thng thc nhieu hn la gia tr ng dung
trong hoat ong thc tien. Kho co the co nha trieu phu, hay nha
am phan ai dien cho nha trieu phu nhieu tien en mc khong
biet tieu ra sao, ch co y ngh l m van minh la cai g o khi co
v trong tui. Chan dung nha trieu phu My theo mieu ta cua Benet
qua la kh khao qua, ngay ngo qua, ch biet tieu thoi, chang
biet g, giong nh mo tp nhan vat lang mang trong th Xuan
Dieu trc Cach mang (Ch biet yeu thoi chang biet g). Nhng
yeu th con la c, con co muc ch, ch tieu theo kieu tra tien
cho ca kieu ve tranh biem hoa mnh th that het cho noi.
Trong thc te, t ai chien the gii lan th 2, nc My a
tr thanh mot trong nhng quoc gia hang au ve nghien cu kinh
te va quan tr kinh doanh. Rieng ve nghien cu am phan thng
mai quoc te, nhng thap ky cuoi cua the ky XX, ngi My co
nhieu thanh tu mi. Ngi My nghiem tuc nhn lai mnh trong
moi quan he lam an vi cac oi tac cua ho. Di ay, xin trnh
bay s lc nhng rut kinh nghiem cua cac nha phng phap,
chien lc va sach lc am phan My theo cach nhn cua ho.
Cac van e c neu da tren c s so sanh oi chieu cach hanh
vi van hoa trong hoan canh giao dch lien van hoa, lien quyen li
va lien muc ch.
182
183
mot cai th phao nhe nhom cho cac gii chnh tr va kinh doanh
von rat nhay ben vi thi cuoc. Ngi ta dng nh v le ra mot
ieu khon khong qua nhe, khoe khong qua li. Nhng ke t cho
mnh la manh cung t muon co mot trat t the gii tao ra t s hoa
giai cac quyen li xung ot thong qua am phan ch khong phai
theo kieu ra lenh, ap at. Khong the dung sung an va vu lc e
noi chuyen vi nhau. Tren qui mo toan cau va tng khu vc xuat
hien xu the lay oi thoai thay cho oi au hoac bien bai chien
trng thanh th trng.
la xu the chung cho mot the gii kinh te ma khong co mot quoc
gia nao ke ca My, ga khong lo ve kinh te, co the ton tai mot cach
hoan toan oc lap, khong chu bat ky anh hng nao t ben
ngoai. Trong moi quan he kinh te tng tac o, am phan tr
thanh cong cu e tm kiem giai phap xay dng, tranh tac ong
tieu cc hoac pha hoai cua hoan canh khach quan trong chng
mc co the.
toan cau sau s sup o cua Lien Xo cu va s tan ra cua cac nen
kinh te tap trung ke hoach hoa ong Au lam cho hoat ong th
trng tren qui mo toan the gii tr nen nhon nhp hn, san sinh
ra cac moi quan he buon ban day ac hn. Trong cai th trng
rong ln va ay bat trac o, nha doanh nghiep, bat ky tam c
nao trong bat ky lnh vc nao, cung eu can am phan, t ra la e
tm hieu oi phng, tm kha nang va c hoi li nhuan, neu khong
phai la e toi a hoa li nhuan.
S ky dieu ong A , theo cach noi cua cac nha kinh te
hoc hien ai, a ong gop vao viec lam noi troi vai tro cua nen
van hoa Chau a noi chung va van hoa doanh nghiep Chau a noi
rieng va co anh hng en nhu cau nghien cu giao tiep va am
phan oi vi cac quoc gia thuoc khu vc nay. a xuat hien nhng
cong trnh nghien cu va phan tch kinh te ni vang len tieng noi
cua Chau a, mot tieng noi ay ban lnh va t tin, ay t hao ve
truyen thong van hoa lau i va ve nhng thanh tch trong tang
trng kinh te khien cho phng Tay khong the xem thng.
Xuat phat t nhng nguyen nhan tren, cac cong trnh
nghien cu ve am phan xuat ban My trong nhng thap ky va
qua xoay quanh:
(1). Cac van e bnh dien ly thuyet ve am phan tren
moi phng dien, trong o co am phan chnh tr va am phan
kinh te thng mai la nhng van e then chot;
(2). Cac van e ve ky thuat am phan tren moi phng
dien c nghien cu tien kha thi en nghien cu kha thi, chuan
b am phan, tien hanh am phan, ket thuc am phan, giai quyet
cac van e sau am phan;
(3). Cac van e kinh nghiem am phan, moi cap o, t
am phan mc s cap di nhng nhan e ngo nghnh nh:
Hng dan am phan cho nhng ke dai kh en nhng cong
trnh tam c dung lam tai lieu giang day khoa kinh doanh cua
cac trng ai hoc ln (nh Harvard, MIT);
(4). Cac van e quan he gia am phan vi luat, vi ao
c kinh doanh, vi tham vong ca nhan va vi cac phuc li xa
hoi khac biet trong cac xa hoi khac nhau;
(5). Cac van e thuoc pham chat, nang lc, t cach va o
tin cay cua ca nhan cac nha am phan.
184
185
186
187
188
189
190
191
doanh, co the lan man sang cac van e xa hoi ngoai le. Van e la
khi c mi khach nen en ung gi.
oi khi khach c mi en nha rieng, thng la vao ba
toi, keo dai khoang 19 en22 gi. Khach nen en sm hn thi
gian trong giay mi t 5 en 15 phut. Neu en cham hn thi
gian trong giay mi, nen ien thoai cho chu nhan biet khi nao th
khach co the en. Thi gian ra ve hoan toan la do khach nhng
nen la sau khi a an uong , uong ca phe va noi chuyen oi chut.
Khi thay vai ngi khach a lac ac ng len chuan b ra ve, neu
ta trong am thc khach th nen nhan c hoi o ma rut theo, neu
ta muon. ng lam ngi au tien cung ng lam ngi cuoi
cung ri khoi ba tiec .
Tiec ng la hnh thc tiec tng oi pho bien trong giao
tiep kinh doanh My. Muc ch cua no la tao ieu kien cho thc
khach gap g, noi chuyen, lam quen vi nhau va vi nhieu ngi.
Thc khach i vong quanh, theo nguyen tac hoat ong mang.
Quy tac c ban la tm va noi chuyen vi ngi ta co cam giac
thch noi chuyen cung. Ai ai cung co the noi chuyen vi bat k ai.
Thc khach co the quay vao mot nhom hoac ri ra cho khac tm
ngi noi chuyen. Chu e cau chuyen thng la nhe nhang, nam
trong quan tam chung cua moi ngi (gia nh, nghe nghiep, the
thao) hoac cac van e thi s (kinh te ,chnh tr)
192
193
nhan c qua tang lai. Khi nhan qua ngi My thng m ngay
va phat bieu cam tng ve mon qua kem theo li cam n, hoac
neu xa ho cung thng co may li qua th. Ngi chau a thng
hay tang qua e tang cng quan he. Ngi My khong co thong
le ay; ho tang qua ch n thuan v thay mon qua ay nam trong s
thch cua mot ngi ma ho quan tam. Khi c mi en nha
rieng ngi My thng mang theo mot mon qua, v du, chai ru
hoac mot bo hoa hoac chut banh keo, tuy tng oi tng.
Gii kinh doanh My oi khi tang qua khong v cai g
ngoai e quang cao. Ho khong quan niem qua cap la th vat chat
nham giup that chat quan he . Ngc lai ho cho rang khong can
co quan he chat che ve tnh cam ngi ta van co the lam an
thuan buom xuoi gio vi nhau, can g phai thng xuyen qua cap?
nhieu cong ty My co chnh sach ro rang cam tang hoac nhan
nhng mon qua vt qua nhng gii han nhat nh. Nhng mon
qua co gia tr ln thng b nghi ng la phng tien e ut lot
ban hang hoac oi tac kinh doanh. y thc ve viec nay se giup
tranh nhng hieu lam khong can thiet co the xay ra trong khi trao
tang hoac tang qua.
A
a
Nhng li than Harvard business school
Harvard Business School, mot trung tam ao tao cac
nha doanh nghiep ln cua My, ngi ta tha nhan giao tiep am
phan la hai mat thong nhat cua mot van e. Chung quy nh lan
nhau. Do anh hng cua qua kh khai hoang, m at My, cac
nha am phan My en ban am phan thng vi thai o c
an ca , nga ve khong (a do- or- die attitude). Trong mot the gii
kinh te a dang nh the gii hien nay, mot thai o kieu nh vay
la mam mong cua that bai. Ch bang cach nhan ra nhng han
che cua mnh va hoc hoi them ve cac nen van hoa khac va cac
phong cach am phan trong cac nen van hoa o, ngi My mi
co hy vong cai thien c thang li.
Nhng ac iem cua phong cach giao tiep am phan
theo kieu My di ay c rut ra t nhng nghien cu tieu bieu
la: (1) Hi cac nha am phan nc ngoai: Xin ng nham mat
bop co; (2) am phan vi mot khach hang ma ta khong the l; (3)
am phan vi cac Chnh phu thuoc the gii th ba, nhng nghien
cu a c la chon a vao chng trnh giang day Harvard
Business School
1. Hay e no cho toi:
Cac nha am phan My luon ngh ho co the lam chu moi
tnh huong. Bon tay Nhat Ban th a la cai g oi vi mot ngi
My. Toi khong can tr ly. T toi co the dan xep e i en muc
ch cua toi va cong ty. o la cai triet ly kieu My. Trong khi o,
thua kem ve so lng oan vien, lai n thng oc ma la mot
bat li trong bat ky tnh huong nao.
2. Xin c goi toi la John
Ngi My khong thch khach sao. Va ho nh em cai
toi o cua mnh e ap at cho ngi khac. Trong giao tiep am
phan, ho bo het tc hieu, a v va nhng thu tuc khong can
thiet nh gii thieu dai dong. Ket qua la ch moi mnh ho cam
thay thoai mai con ngi khac th khong.
3. Xin bo qua cho cai ngoai ng cua toi
Ngi My coi tieng Anh la quoc te ng. ung vay, ho i
au, noi vi ai cun hieu nen khong can gioi ngoai ng. Quanh
ban am phan, phai oan nc khac s dung phien dch tham
194
195
ch ca khi ho co the lam viec bang tieng Anh khong can phien
dch. Khi phien dch noi, nha am phan My quay sang ngi
phien dch. Pha oi phng co han mot li the e quan sat phan
ng cua nha am phan My. Khi nha am phan My noi, oi phng
co gap oi lng thi gian e chuan b tra li.
4. Can phai tham khao y kien nha.
Ngi My rat t hao ve ban than ho co ay u quyen lc
va quyet nh moi th. Ngi hung ien anh My (John Wayne)
hay tay hai sung, xong vao ni lam chng ngan trung, chang
phai xin phep ai, ma ch thay toan chien thang. Trong khi o,
cac nen van hoa khac, tham quyen han che la mot ngon am
phan. e i en thoa thuan, ngai khong nhng ch phai thuyet
phuc toi, ma con phai thuyet phuc ca xep cua toi, cach ay
5000 dam.
5. Nhap e ngay i ch
Ngi My khong thch vong vo, lam g cung i thang ngay
vao van e. Khac han, cac nc Chau a, am phan bao gi
cung trai qua cac bc : (1) Xa giao (Non-task sounding), (2) Trao
oi thong tin cong viec (task - related exchange of information),
(3) Thuyet phuc (persuasion) va (4) Nhng bo va thoa thuan
(Conssessions & Agreement).
6. Hay lat nga con bai
Ngi My khong thch s im lang trong am phan va the
la c co khoang trong trong am phan la ho noi. Trong khi o,
cac nc Chau a, nh Nhat, ngay trong giao tiep hang ngay ngi
ta cung co s im lang. Cho ba quanh mi nam, ngi ba nam
mi noi.
8. ng co bao gi t choi
Ngi My c giao duc t be tinh than khong bo cuoc,
phai tien len, phai thang. Va the la ho coi ban am phan la ni
ho luon phai thang. Giong nh mot cuoc chi, cuoc am phan
phai co mot ket thuc cu the, o la thoa thuan quy nh phan li
nhieu hn cho ngi My. Nhng trong thc te, nhieu nc, ban
am phan la ni chia xe s hp tac lam an lau dai, tat ca eu
thang, eu co li.
9. c au xau ay.
Ngi My tiep can cac van e am phan theo tuan t, ai
loai ta ban thoa thuan so lng, sau o se ban ve gia. Trong
am phan My, thoa thuan cuoi cung v the la tong nhng bo
ve cac van e rieng le. Trong khi o cac nc, ac biet cac
nen van hoa Vien ong, kho co the tm thay cai phong cach
c au xau ay kieu My, thoa thuan ch en iem cuoi cua
cuoc am phan.
10. Thoa thuan la thoa thuan
Ngi My ton trong thoa thuan, a thoa thuan la lam bat
ke hoan canh. Trong khi o nhieu ni tren the gii, t choi yeu
cau cua ngi khac la mat lch s. Cai ngi My tng la cam ket
that ra ch la mot cuoc oi thoai than thien.
11. Ta ay au phai rang ai au ma
Tnh cach cua John Wayne la the, trong hanh ong. Bat
ke tnh huong nay John Wayne cung la con ngi hanh ong va
thang than. Hanh ong cua John Wayne la nhat quan va d oan
c. Va cac nha am phan ngi My mang tnh cach nay vao
ban am phan. Trong am phan thng mai quoc te, rat tiec, s
cng nhac co khi la sai lam chet ngi.
196
197
Chng V
198
199
200
201
hut tat ca cac thanh phan kinh te tham gia vao xay dng, phat
trien kinh te. Mot lng von ang ke tham gia vao phat trien nen
kinh te, ke ca von nc ngoai, von t nhan, von tap the. Neu tnh
rieng viec thu hut au t nc ngoai th chung ta a at ket qua
kha kha quan. Tnh en thang 12 nam 1996, nen kinh te Viet
Nam thu hut mot so von ang ke t nc ngoai vi tr gia la
26.997.140.335 o la trong o von phap nh la 12.040.031.730
o la cua 1568 d an.
Theo anh gia cua cac chuyen gia trong va ngoai nc,
nen kinh te Viet Nam sau hn mi nam oi mi a co nhng
bc phat trien nhay vot. ieu nay c the hien trong he thong
cac ch tieu kinh te v mo trong bang 1,2 va 3 sau ay.
202
203
Vi s phat trien lien tuc cua nen kinh te Viet Nam cung
vi y thc cao trong viec tham gia vao qua trnh quoc te hoa nen
kinh te the gii, nganh kinh te oi ngoai cua ta a at c nhng
thanh tu ang ke. Xuat khau tang khong ngng, th trng nc
ngoai c m rong. Viet Nam t mot nc nhap khau chu yeu
cac mat hang e ap ng cho nen kinh te nay a tr thanh nc
xuat khau chu yeu mot so mat hang nh gao, cao su, ca phe...
Hn na nen kinh te a ap ng c cac nhu cau ve hang hoa
c ban cua nen kinh te. So lng cac to chc tham gia vao hoat
ong kinh te oi ngoai tang len ca ve so lng va chat lng, bao
gom ca nen kinh te quoc doanh va t nhan. C che quan ly va
ieu hanh cac hoat ong oi ngoai noi chung va hoat ong xuat
nhap khau noi rieng ngay cang hp ly va hieu qua hn. au t
nc ngoai tang len ro ret ve so lng ong gop vai tro quan trong
trong viec phat trien nen kinh te nc ta. Di ay la kim ngach
xuat khau cua Viet Nam trong nhng nam va qua:
Nam
Kim nga c h
2.944,2
789,1
3.309,3
854,2
3.795,1
1.038,4
4.511,8
1.946,0
5.156,4
2.404,0
4.425,2
2.087,1
5.121,4
2.580,7
6.909,2
2.985,2
9.880,1
4.054,3
12.800,0
5.300,0
17.000,0
7.256,0
xuat khau
cong ty. Thng thng ay co the lam giam oc- nhng ngi
ai ien ng nhien hay nhng ngi c uy quyen.
Nhng can bo co nang lc, trnh o va kinh nghiem
tham gia vao cac hoat ong giao dch quoc te nh co kien thc ve
xuat nhap khau, biet ngoai ng, co kien thc xa giao, oi ngoai,
co kinh nghiem trong am phan thng mai quoc te.
Nhng can bo co pham chat ao c tot, co tinh
than trach nhiem cao, trung thanh vi li ch dan toc va quoc gia,
biet ket hp li ch cua phap nhan vi li ch cua quoc gia, li ch
cua ca nhan trong khi thi hanh cong vu.
204
205
206
207
nghien cu th trng.
208
209
phan se c tien hanh au? thi gian nh the nao? cac yeu to
ben ngoai anh hng nh the nao? D kien c hoi thuan li se
en vao luc nao?
so lng ngi tham gia? Trng oan la ai? Co can phien dch
khong? Phan cong trach nhiem trong tng lnh vc va muc tieu
nh the nao? Xac nh ro nhng iem manh, iem yeu cua ta la
g? iem manh, iem yeu cua oi phng la g? D kien thi c
ky hp ong.
phan khi hai ben khong i en mot s thong nhat nao va trong
trng hp o th ap dung nhng bien phap nao e at c
nhng muc tieu khac.
210
211
phng phap hoi e tra li hoac dung hanh ong oi lap hay la
ging ong kch tay.
Trong qua trnh am phan, chung ta thng xuyen kiem
tra hanh vi c ch cua mnh roi nghe ngong anh gia nhng c
ch cua oi phng e ap dung nhng bien phap thuyet phuc hu
ch e oi phng chap nhan y kien cua mnh v nh chung ta a
biet am phan la qua trnh thuyet phuc. Theo Marry Munter, qua
trnh thuyet phuc ngi nghe co the c s dung theo 4 mc sau
ay:
1. Tell
Thap
mc o
2. Tell
kiem soat
thong tin
3. Tell
4. Tell
Cao
Thap
mc o tham gia
Cao
212
213
mot chien lc kinh doanh cho nen hoat ong am phan nhieu
khi khong co nh hng.
214
215
216
12. George S.
Total Global Stragety
Yip, 1992
13. G.J. Borrie
Commercial Law.
Butter worths, 1978
14. Forum (Tap ch)
Tap ch dien an kinh te, so 4/1990
15. Hall D.G.E.
Lch s ong Nam a NXB Chnh tr Quoc gia, Ha noi, 1997
16. Harvard Business Review Book
Keeping Customers.
Harvard University Press, 1993
17. Harvard Institue for International Development
Vietnam: In search of Dragons Trail
Harvard University Press, 1994
18. Howard Raiffa
The Art and Science of Negotiation
Harvard University Press, 1982
19. Hu Ngoc
A File on American Culture Ho s van hoa My
NXB The gii, Ha noi, 1995
20. International Trade Center
Management & Administration
Purchase
A Handbook in
21. Jean Brick
Intercultural Comunication Language and Culture- Series One
Macquire University, 1991
22. John Danies & Lee. H
International Business (Environment and Operations),
Redebaugh, 1988
23. John Graham & Others
Negotiators Abroad Dont shoot from the hip Harvard Business
217
218
219