TNG TH SNG CHT

The Tibetan Book Of Living And Dying

Sogyal Rinpoche - Ni s Thch N Tr Hi dch
Nh xut bn Thanh Vn Hoa K 1992 v Nh xut bn Xun Thu Hoa
K 1996 1
---o0o--Ngun
http://thuvienhoasen.org
Chuyn sang ebook 27-7-2009
Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com
Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org
Mc Lc
PHN MT: SNG
1. TRONG TM GNG CA CI CHT
2. V THNG
3. T DUY V THAY I
4. BN CHT CA TM
5. A TM V NH
6. TIN HA, NGHIP V TI SINH
7. BARDO v NHNG THC TI KHC
8. I NY: CI BARDO T NHIN
9. CON NG TM LINH
10. T TNH SU XA CA TM
PHN HAI: CHT
11- LI KHUYN TM HUYT V VIC GIP NGI SP CHT
12- LNG BI MN : VIN NGC NH
13- GIP TINH THN CHO NGI CHT
14- NHNG HNH TR CHO NGI SP CHT
15- TIN TRNH CHT
PHN BA: CHT V TI SINH
16- NN TNG
17- TIA SNG NI TI
18- BARDO TI SANH
19- GIP SAU KHI CHT

20- KINH NGHIM CN T : NC THANG LN TRI

21- TIN TRNH PH QUT
PHN BN: TNG KT
22- S GI HA BNH
PH LC MT - NHNG CU HI V CI CHT
PH LC HAI - HAI MU CHUYN
PH LC BA - HAI BI THN CH

---o0o---

PHN MT: SNG

1. TRONG TM GNG CA CI CHT
Kinh nghim u tin ca ti v s cht xy n vo lc ti khong
chng by tui. Chng ti ang chun b ri vng cao nguyn min ng
du hnh n vng trung tm ca Ty Tng. Samten, mt trong nhng th gi
ca thy ti, l mt thy tu k diu rt t t i vi ti lc ti cn b. ng c
gng mt sng trn mm mm lun sn sng n n ci. ng c mi
ngi trong tu vin yu mn v tnh tnh ng tht tt. Hng ngy thy ti
thng ging dy, lm php qun nh, dn u nhng bui l hay nhng
thi kha tu tp. n cui ngy, ti thng hp chng bn ng tung,
din li nhng cng vic lm trong ngy, Thy Samten lun lun cho ti
mn tm nhng b y phc m thy ti mc hi sng. Thy ch bao gi
t chi ti vic g.
Ri bng Samten ng bnh, v iu r rt l thy s khng sng c
na. Chng ti phi tr hon cuc hnh trnh. Ti khng bao gi qun c
hai tun l k tip. Mi hi thi ca cht chc ang l lng nh m my
ph trn mi s. Mi khi ti nh v khong thi gian y, th ci mi li
tr li trong ti. Tu vin ngp trn mt thc mnh lit v ci cht. Tuy vy,
iu ny tuyt nhin khng c g gh gm hi hng; v vi s hin din ca
thy ti, ci cht ca thySamten mang mt ngha c bit. N tr thnh
mt bi hc cho tt c chng ti.
Thy Samten nm trn chic gng cnh ca s trong mt in th
nh ti t dinh ca thy ti. Ti bit thy ang t t cht. Thnh thong ti i
vo phng, ngi bn thy. Thy khng ni c na, v ti kinh ngc trc
s i thay ca gng mt thy, by gi x xung trng tht hc hc. Ti
nhn ra rng thy sp t gi chng ti, v chng ti s khng bao gi cn
gp li thy. Ti cm thy v cng bun b c n.

Samten khng cht d dng cho lm. Hi th kh khn nng nhc ca

thy lun m nh chng ti, v chng ti c th ngi thy c ci mi thn
xc thy ang tn t. Tu vin hon ton im lng, khng mt ting ng ngoi
tr ting hi th ca thy. Mi s u tp trung vo thy Samten. Nhng, d
cn hp hi ko di ca Samten tht au n, chng ti vn thy c rng,
t trong thm su ca con ngi thy, ang c mt nim bnh an v tin
tng. Lc u ti khng th gii thch c iu ny, nhng ri ti hiu ti
sao. l nh c tin ca thy, cng phu tu tp ca thy, v s hin din
ca thy chng ti. Mc d bun b, ti cng bit rng khi c thy ti th
mi s s yn n, v thy s gip cho thy Samten t gii thot. V sau ti
c bit rng, bt c hnh gi mt tng no cng u m c c cht
trc thy mnh, v c ci dim phc c thy tip dn trong lc cht.
Trong lc thy ti bnh tnh hng dn thy Samten tri qua ci cht,
ngi ch cho thy bit tng giai on mt ca tin trnh cht m thy s gp.
Ti rt ngc nhin trc s hiu bit r rng minh bch ca thy ti, trc
v tin tng v bnh an ni ngi. Khi c s hin din ca thy ti, ngi c
lo nht cng phi an tm. By gi Jamyang Khientse ang chng t cho
chng ti thy c v y ngi i vi s cht. Khng phi ngi coi thng
n: Ngi thng bo chng ti rng ngi s n, v cnh co chng ti ng
c ngy ng tng cht l d. Nhng ci g khin thy ti i din ci
cht vi thi nh nhng lnh m, thc tin m li thoi mi l lng nh
th? Cu hi y thm nhp trong u ti, lm ti y kinh ngc.
Ci cht ca Samten lm ti chn ng. Th l mi by tui u, ti
thong thy nng lc rng ln ca truyn thng tn gio trong ti d
phn, v ti cht hiu c mc ch ca s tu hnh. Nh tu hnh,
m Samten chp nhn c ci cht cng nh hiu r rng ni au n c
th l mt phn ca qu trnh thanh luyn rt t nhin v su xa. Nh tu
hnh, m thy ti c mt hiu bit trn vn v s cht, v mt k thut
minh bch hng dn ngi khc i vo ci cht.
Sau khi thy Samten cht, chng ti khi hnh i Lhasa, th Ty
Tng. y l mt cuc hnh trnh gian nan sut ba thng trn lng nga. T
y chng ti tip tc cuc hnh hng n nhng thnh tch
trung ng v min nam Ty Tng, nhng di tch ca cc bc thnh, vua
cha v hc gi c cng du nhp o Pht vo Ty Tng t th k th by
tr i. Thy ti l hin thn ca nhiu bc thy thuc mi truyn thng,
v v thy ni ting nh th nn chng ti i n u cng c n tip rt
rn rng.

i vi ti, cuc hnh trnh y rt hp dn v li trong ti nhiu

hoi nim tt p. Ngi Ty Tng quen dy sm s dng ti a nh
sng thin nhin. Chng ti i ng vo lc tri sp ti v thc dy trc bnh
minh, v khi tia sng u tin va l dng th nhng con tru yaks ch hnh
l bt u di chuyn. Nhng lu tri c nh ln, cn lu ca thy ti
nh sau cht. Mt thanh nin s i trc chn ch tt cho vic cm lu
tri, ni chng ti s dng khong gia tra ngh ngi n ht ngy. Ti
thng thch cm tri cnh mt con sng nghe ting nc chy, hoc
ngi trong lu m nghe ma t tch trn mi.
on ngi chng ti c tt c khong chng ba mi cn lu. Sut
ngy ti ci mt con nga mu vng bn cnh thy ti. Trong khi chng ti
ci nga, thy ti ging dy cho ti, k chuyn, nim ch, v t ra mt s
phng php cho ti thc hnh gio l. Mt ngy kia, khi chng ti tin gn
n h thingYamdrok v thong thy bng mt nc ngi sng nh xa c
ca n, th mt v Lt ma trong on l hnh, Lt ma Tseten, bt u cht.
Ci cht ca Tseten l mt bi hc sng ng khc na i vi ti.
ng l thy ca b v tm linh ca thy ti, Khandro Tsering Chodron, hin
nay vn cn. B c xem nh n hnh gi mt tng xut sc nht ca Ty
Tng, mt bc thy mai danh n tch m i vi ti l mt hin thn ca c
hy sinh tn ty. Ni mt s hin din y tru mn ca b cng dy cho
ti rt nhiu. Lama Tseten l ngi c lng nhn i v bin, ng
tui ngoi lc trn, kh ngi kh cao v tc hoa rm. ng ta ra mt s
d thng khng cht no gng gng. ng cng l mt thin gi tu chng
cao, ch cn cnh ng cng em li cho ti mt cm gic thanh bnh v
trong sng. Mt i khi ng ry la ti, v ti cng kh s hi; nhng mc d
thnh thong ng c hi nghim khc, ng vn lun lun y tnh nhn hu.
Lama Tseten cht mt cch phi phm. Mc d c mt tu vin gn y,
ng khng chu n, bo rng ng khng mun li cho ngi ta mt ci
xc phi thu dn. Bi th chng ti dng lu tri thnh vng trn nh
thng l. Khandrosn sc u dng cho Lama Tseten, thy gio o ca
b. Chng ti l hai ngi duy nht c mt trong lu ca ng, khi ng ct
ting gi. ng thng gi lKhandro l a-mi ting ni a phng ng, c
ngha l con ta.
- Ny con, hy li y. N ang n. Ta khng cn g khuyn bo
con thm na. Con rt tt, ta ly lm sung sng v con. Hy phng s bc
thy ca con nh by lu con lm.

Lp tc b khi s chy ra khi lu, nhng ng nm ly tay o b

li.
- Con i u th?
B tr li:
- Con s i gi Rinpoche.
ng mm ci:
- Ch lm phin ng ta, khng cn thit. i vi bc thy, vn khng
bao gi c khong cch no gia chng ta.
Vi nhng li l y, ng a mt nhn ln tri ri cht. Khandro thot
c khi tay ng v chy vi ra gi thy ti. Ti ngi yn bt ng ti
ch, kinh ngc khi thy mt ngi nhn thng mt ci cht vi thi bnh
thn nh vy. Lama Tseten ng l c th nh thy mnh thn hnh n gip
- mt iu m bt c ngi no khc u mong mi nhng ng ta li
khng cn. By gi ti hiu ti sao: Ti v ng trc nhn s hin din
ca bc thy trong tm mnh.Jamyang Khientse vn lun lun bn ng,
trong u c v tri tim ca ng; ng khng bao gi cm thy c s ngn
cch no c.
Khandro i mi thy ti, Jamyang Khientse. Ti khng sao qun
c ci lc ng khom lng bc vo cn lu. ng a mt nhn vo mt
caLama Tseten ri nhn su vo i mt, v khi s ci khc khch. ng
thng gi Lama Tseten l La Ghen, v lt ma gi, mt cch gi u ym
ca ng. ng bo:
- La Ghen, ng c trong trng thi .
By gi ti hiu rng, lc thy ti thy Lama Tseten ang nhp
vo mt th nh trong hnh gi tan ha bn cht ca tm mnh vi
khng gian ca chn l.
- ng bit ch, La-Ghen, nu ng nhp nh ny, th mt i khi c vi
chng ngi vi t c th pht sinh. No, ta s hng dn ng.
Sng st, ti ngm nhn nhng g xy ra k tip, v nu khng phi
chnh mt ti trng thy th ti s khng bao gi tin c. Lama Tseten sng

li. Ri thy ti ngi mt bn ng ta, hng dn thn thc ng i vo ci

cht. C nhiu cch lm vic ny, v cch m thy ti ang s dng lc
kt thc vi ba ln thy tht ln m A. Khi thy ti tht ting A u
tin, chng ti c th ngheLama Tseten ni theo kh r. Ln th hai, ging
ng khng r na, v ln th ba th hon ton im lng: ng cht.
Ci cht ca Samten dy cho ti mc ch ca s tu hnh, ci cht
caLama Tseten cho ti thy rng nhng hnh gi thuc tm c nh ng lc
sinh thi vn n giu nhng kh nng k diu ca mnh, v i khi ch by
t chng mt ln m thi, vo lc cht. Mc d cn b xu, ti cng hiu
rng c mt s khc nhau r rt gia ci cht ca Samten v ca Lama
Tseten, l s khc nhau gia ci cht ca mt thy tu t t c hnh tr lc
sinh thi, v ci cht ca mt hnh gi c ni chng tm linh su xa hn
nhiu. Samten cht mt ci cht bnh thng v cht trong au n, nhng
vi s bnh an ca c tin; cn ci cht ca Lama Tseten l mt s thi trin
thn thng ca s lm ch tm .
Ngay sau tang l Lama Tseten, chng ti di chuyn ln tu
vin Yamdrok. Nh l thng, ti ng cnh thy ti trong phng ng, v ti
cn nh m y ti ang ngm nhng ci bng ca nhng ngn n thp
bng b nhy ma trn vch tng. Trong lc mi ngi ng say, ti nm
thc v khc sut m trng. iu y ti hiu rng ci cht l mt s tht,
v c ti na cng s phi cht. Khi ti nm y suy ngh v s cht v v
ci cht ca chnh ti, qua tt c ni au bun , trong ti mt thc su xa
dn dn l dng, l thc rng mnh phi chp nhn n. V vi thc
y, ti quyt nh cng hin cuc i mnh cho s tu tp tm linh.
Th l ti khi s gip mt ci cht v nhng hm n ca n khi
tui cn rt nh. Lc y ti khng bo gi tng tng c rng ta phi
tri qua bit bao nhiu l ci cht dn dp, ht ci cht ny ti ci cht khc.
Ci cht mt nc Ty Tng sau khi Trung quc xm chim. Ci cht lu
y. Ci cht mt mi th m gia nh ti v ti s hu. Gia nh
ti, Lakar Tsang, tng l mt trong nhng nh giu nht x Ty Tng. T
th k th mi bn, gia nh ti ni ting l mt trong nhng th ch
quan trng nht ca Pht gio, bng cch h tr s hong dng chnh php
v gip cc bc thy v i trong nhng cng trnh ca h.
Nhng ci cht tn ph ti hn tt c th cha xy ti, l ci cht
ca thy ti, Jamyang Khientse. Khi ngi mt, ti cm nh nn mng cuc
i ti sp . y l vo nm 1959, nm m nc Ty Tng sp . i

vi ngi Ty Tng, ci cht ca thy ti l mt s c lit th hai, v i vi

x Ty Tng, ci cht y nh du s co chung ca mt thi i.
---o0o--CI CHT TRONG TH GII TN TIN
Khi mi n Ty phng ln u, ti hon ton kinh ngc v s tri
ngc gia nhng thi i vi ci cht y vi nhng g ti quen
thuc t b. Mc d t n nhiu thnh qu k thut, x hi tn tin
phng ty vn cha c hiu bit thc s no v ci cht hoc nhng g xy
ra trong khi cht hay sau khi cht.
Ti c bit rng ngi ngy nay c dy phi ph nhn ci cht,
xem n khng c ngha g ngoi ra l s hon ton hy dit, tiu vong.
iu c ngha rng phn ng ngi trn th gii ngy nay hoc sng
trong s ph nhn ci cht hoc s hi n. Ngay c vic ni v ci cht cng
c xem l im g, nhiu ngi tin rng nhc n ci cht th cng
gn nh l mong n xy n cho mnh.
Nhiu ngi khc nhn ci cht vi mt s vui v ngy ng thiu suy
ngh, tng chng nh v mt l do b n no , ci cht s n vi h mt
cch m thm, khng c g phi lo ngi. Khi ngh n nhng ngi ny, ti
nh li mt bc thy ca Ty Tng ni:
- Ngi ta thng khinh sut v s cht v c ngh: i! Hi u m
lo cho mt, ai ri cng phi cht, chuyn t nhin qu m. Ti th khi
lo. Nhng y ch l l thuyt, n khi sp cht mi bit khng phi l
chuyn n gin.
Trong hai thi ni trn v ci cht, th mt thi xem cht nh
chuyn g cn n trnh, mt xem cht l mt iu s xy n t nhin khng
cn lo ngh. Nhng c hai u hon ton cch xa s am hiu ngha ch
thc ca ci cht.
Mi truyn thng tn gio ln nht ca nhn loi, d nhin trong
c Ki t gio, u ni r cho ta bit rng cht khng phi l ht. Cc tn gio
y u ni n mt vin nh v i sp n, khin cho cuc i hin ti ta
ang sng mang y ngha thing ling. Nhng mc d c nhng gio l
nh vy, phn ln x hi tn tin vn l mt sa mc tm linh y a s

ngi tng chng nh cuc i ny l tt c. V thiu mt c tin chn

chnh v i sau, h sng m khng c mt mc ch ti hu no c.
Ti nhn ra rng thi chi b ci cht c nhng hu qu khc hi
vt ngoi phm vi c nhn, n nh hng ti hon th hnh tinh ny. V tin
tng ch c cuc i ny m thi, khng c i no khc, cho nn ngi
thi nay khng pht trin mt tri kin su xa nhm n trng k. Do
khng c g ngn cn h khi cp bc qu a cu v nhng mc tiu
cp thi, hoc ngn h sng mt cch ch k gy tai ha cho tng lai.
Chng ta cn cn bao nhiu li cnh co khc na, ging nh li sau y
ca ng B trng x Brazil v Mi sinh, ngi chu trch nhim bo v
rng Amazone.
- X hi k ngh tn tin qu l mt th tn gio cung tn. Chng ta
ang ph hoi, lm nhim c, hy dit tt c mm sng trn hnh tinh ny.
Chng ta ang k nhng giy n m con chu chng ta s khng th tr...
Chng ta ang lm nh th mnh l th h cui cng trn hnh tinh ny. Nu
khng c mt bin ci tn gc v tm, tr v li nhn, th tri t s kt thc
nh Vnus, chy thnh than v cht.
S s cht v khng bit n i sau qu ang cung cp nhin liu cho
s thiu hy sinh mi e da tt c i sng chng ta. Vy c phi l s th
cng phin phc hn nu ngi ta khng c hc tp v cht l g, hoc
lm th no cht? Nu ngi ta khng c thy vi hy vng vo nhng
g nm sau ci cht, v bi th, bit c nhng g thc s nm sau s sng?
C g ma mai hn, khi gii tr c hc y mi mn ngoi tr mn hc
duy nht cha ng cha kha m ra ton th ngha cuc i, v c th l
m n chnh s sinh tn ca chng ta?
- Bn c tin c i sau khng?
Khng phi hi h c tin mt l thuyt trit hc v i sau khng,
m hi h c cm thc nim tin y mt cch su xa trong tim h khng. Bc
thy bit rng nu ngi ta tin c i sau, th ton b nhn sinh quan ca h
s khc, h s thc r v trch nhim c nhn v v o c. Nhng g cc
bc thy phi hoi nghi l, vi nhng ngi khng tin c i sau, th c
nguy c l h s kin to mt x hi ch nhm n nhng kt qu on k,
khng cn suy ngh nhiu v hu qu hnh ng. Phi chng iu ny c th
l l do chnh ti sao chng ta to nn mt th gii tn bo nh hin nay,
mt th gii t c lng bi mn thc s?

i khi ti ngh rng nhng nc giu mnh nht ca th gii pht

trin tht ging nh nhng ci tri m t trong kinh. Trong kinh m t loi
ch thin sng cc k xa hoa, hng mi lc th, khng lo lng g v
chiu hng tm linh ca cuc i. Mi s xy ra tht tt p cho n khi
ci cht n gn, vi nhng suy tng bt ng xut hin. Khi y nhng b
v v tnh nhn ca h khng dm n gn h, ch ng t xa m tung hoa
ti, vi li cu nguyn chiu l rng mong cho h c sanh lm tri tr li.
Khng mt hoi nim no v nhng hnh phc hay tin nghi qua c th
lm ni tr n cho h khi ci kh trc mt, tri li cng lm cho n bi t
hn. C th nhng v tri b b ri cho cht trong c n khn kh.
S phn nhng v tri y lm ti nh n cch ngi ta i x vi
nhng ngi ln tui, ngi bnh v ngi sp cht hin nay. X hi chng
ta b m nh bi tui tr, dc tnh, quyn lc, v chng ta trnh n tui gi,
trnh n s tn t. C phi tht kinh khng, khi ta b ri ngi gi v cuc
i hot ng ca h chm dt, h khng cn ch li na? C phi tht
ray rt khi ta tng h vo nh dng lo, y h phi cht trong c c, b
rung b?
Phi chng cng n lc ta phi nhn li cch ta i x vi nhng
ngi mc bnh nan y nh ung th v AID? Ti bit mt s ngi cht v
bnh AID, v thy h thng b c n bn b cng xem h nh nhng
tin dn. Du n gn lin vi cn bnh a h ti ch tuyt vng, lm
cho h cm thy i mnh tht gh tm, v di mt ngi khc th i h
coi nh chm dt.
Ngay c khi mt ngi ta quen bit hay thng mn sp cht, nhiu
ngi cng khng bit phi lm sao gip h; v khi h cht, khng ai
khuyn khch ta nn c mt nim g v tng lai ca ngi cht, h s ra
sao, lm sao ta c th tip tc gip h. Qu th, mi ngh tng t u
d b xua ui xem l l bch, v ngha.
Tt c iu ny cho ta thy r rng, hn bao gi ht, chng ta ang
cn mt s thay i cn trong thi i vi ci cht v ngi sp cht.
May thay, nhng thi bt u thay i. Phong tro Tip dn
ng chng hn, ang lm nhng cng vic k diu l em li s sn sc
thuc phm vi thc tin v tnh cm. Tuy nhin, s sn sc thc tin v tnh
cm cha ; d nhin ngi hp hi cn c sn sc yu mn, song h cn
cn mt ci g su sc hn na. H cn khm ph mt ngha thc th cho

ci cht v s sng. Khng th th lm sao chng ta c th em li cho h

nim an lc ti hu? Bi vy, gip ngi hp hi cn cn n kh nng
tm linh, v ch nh c kin thc v tm linh m chng ta mi c th thc s
hiu v i mt vi ci cht.
Ti ly lm phn chn tinh thn khi nhng nm gn y, ton b vn
cht v hp hi c m ra Ty phng nh nhng nh tin phong
nhElizabeth Kubler-Ross v Raymond Moody. Khi nhn k cch thc
chng ti sn sc ngi sp cht, Elizabeth Kubler Ross chng minh
rng, vi mt tnh yu v iu kin, v mt thi c tu gic, th cn hp
hi c th tr thnh mt kinh nghim an lnh, chuyn ha. Nhng nghin
cu khoa hc v nhiu phng din khc nhau ca kinh nghim cn-t (khi
cn cht) ra i tip theo tc phm ca Raymond Moody cho nhn loi
thy mt hy vng mnh lit sinh ng rng cuc i khng phi chm dt
vi ci cht, v qu thc cn c mt i sau cuc i.
Ri thay, c vi ngi khng thc hiu ngha trn vn ca nhng
khm ph y v s cht. H i n cc oan thi v ha ci cht, v ti
nghe nhng trng hp bi t v nhng thanh nin t st bi v h tin
rng cht l tt p v l mt li thot khi nhng au bun trong i h.
Nhng c hai thi , s cht v a cht, u l mt kiu trn trnh. Cht
khng ng bun cng khng ng vui, ch l mt s kin hin nhin ca
cuc i.
Tht ng bun, l phn ng chng ta ch bt u thng thc c
hng v i sng khi chng ta sp sa cht. Ti thng ngh v li ni ca
bc o sPadmasambhava (Lin Hoa Sanh):
- Nhng ngi tin rng h cn c nhiu thi gian ch chun b lc ci
cht n. Khi y th h n hn v cng. Nhng c phi l qu mun hay
khng?
V th gii hin nay, c li bnh lun no rng rn hn nhn xt rng
a s ngi cht m khng chun b cho ci cht, cng nh h sng m
khng chun b cho i sng?
---o0o--CUC HNH TRNH QUA SNG CHT

Theo s minh trit ca Pht, th chng ta c th thc s dnh c i

mnh chun b cho ci cht. Chng ta khng cn ch n khi c ngi
thn ang cht mt cch kh nhc, hoc khi gp bo bnh bt ng, mi min
cng nhn li i mnh. Chng ta cng khng buc phi i tay khng vo
lc cht gp ci iu xa l mnh cha bit. Ta c th khi s ngay ti y
v by gi, tm ra ngha cho i mnh. Ta c th bin mi lc thnh mt c
hi cho ta thay i v chun b - mt cch nhit tnh, minh bch, v an
tm cho ci cht v vnh cu.
Theo o Pht, sng v cht c xem nh mt ton th, y cht
ch l khi u ca mt chng mi. Cht nh mt tm gng trong phn
chiu tt c ngha cuc i.
Quan im y l ct ty trong nhng gio l thuc trng phi c xa
nht ca Pht gio Ty Tng. Nhiu c gi c l nghe ni v quyn T
th ca Ty Tng. iu ti nh lm trong tc phm ny l gii thch v khai
trin cunT th y, bao gm khng nhng ci cht m c n s sng
na, b tc chi tit ton th nn gio l trong T th ch l mt phn.
Trong nn gio l vi diu ny, chng ta tm thy ton b s sng cht c
trnh by song hnh nh mt chui di nhng thc ti thong chc lun lun
bin chuyn c bit di danh t Bardos, s m mt, danh t ny thng
thng dng m t trng thi trung gian gia cht v ti sanh, nhng k
thc, Bardo ang xy ra lin tc sut c trong i sng ln trong ci cht, v
l nhng giao thi cao im m nu bit vn dng, n c th a n gic
ng gii thot.
Nhng Bardos l c hi ngn nm mt thu gii thot bi v, theo
gio l, c mt vi thi im c mnh lc hn nhng lc khc rt nhiu, y
tim nng hn, vo lc y bt c g ta lm u c mt nh hng quan trng
su xa. Ti ngh Bardo ging nh lc m bn bc qua l ca mt vc thm;
chng hn nh lc bc thy khai th cho t thy bn lai din mc ca y.
Nhng mt trong nhng thi im ln lao nht, y tim nng nht, l
lc cht.
Theo Pht gio Ty Tng, ta c th chia ton th hin hu ca mnh
thnh bn thc ti lin tc ni tip nhau:
1-

i sng,

2-

Hp hi v cht,

3-

Sau khi cht, v

4-

Ti sinh.

Bn giai an ny c gi l bn Bardo:

Th nht l Bardo t nhin ca i ny,

Th hai l Bardo au n ca s cht,

Th ba l Bardo chiu sng ca dharmatta hay php gii

Th t l Bardo nghip lc a n ti sinh, tr thnh.

tnh.

V gio l v Bardo c tnh cht ln lao bao trm ton din nh th,
nn sch ny c cu trc kh k lng. Bn c s c hng dn t
giai on ny n giai on khc trong qu trnh khai m tri kin v cuc
hnh trnh sinh t. Cuc thm him ca chng ta ng nhin phi khi s
bng mt s suy nghim chn xc bit cht ngha l g, v nhiu mt khc
nhau ca s tht v v thng. l loi t duy c th gip ta tn dng i
sng ny trong khi chng ta cn c thi gian, bo m khi cht s khng
cn g n hn hay t trch ung ph mt i. Nh Milarepa bc thnh thi
s ni ting ca Ty Tng ni:
- Tn gio ca ti l sng v cht lm sao khi n hn.
Khi qun chiu su xa v thng ip ca v thng ci g qu thc
ang nm bn kia v thng v s cht chng ta i thng ti trong tm ca
gio l c xa v y quyn nng ca Ty Tng, l bn cht tinh ty ca
tm, hay t tnh ca tm. S trc nhn bn cht ca tm (trc ng bn tm)
m ta c th gi l tinh ty su xa nht ca chng ta, ci s tht m tt c
chng ta u mong tm t chnh l cha kha ca s thu hiu v sng
cht. V vo lc cht, iu thc s xy ra l, ch c ci tm thng ngy (tc
l thc do nm gic quan em li) v nhng vng tng ca n cht i, v
trong khong h ny, bn cht v bin ca tm ta, nh mt bu tri bao la v
hn, c hin l. Bn cht tinh ty ny ca tm, hay tm bn nhin, chnh
l bi cnh cho ton th s sng v cht, ging nh bu tri m trn c v
tr.

Gio l dy r rng, nu chng ta ch bit v tm nh l ci phn phi

tan r khi ta cht (ngha l thc thuc nm gic quan ND), th chng ta s
khng bit g v nhng g s tip tc, khng c mt nim no v mt
chiu khng gian mi, ngha l v ci tm bn nhin, mt thc ti su xa
hn nhiu. Bi th, iu ti cn vi chng ta l phi lm quen vi tm bn
nhin trong khi ta cn sng. C vy chng ta mi sn sng n nhn n
khi n hin l mt cch t nhin v mnh lit vo lc ta cht; c vy ta mi
c th nhn ra n mt cch t nhin nh mt a tr chy n np vo gi
m, nh gio l ni. V khi ta an tr trong trng thi , cui cng s
c gii thot.
S m t v tm bn nhin ng nhin dn n mt nn gio dc y
v thin nh, v thin l cch duy nht, gip ta c th h thy, ri dn dn
trc nhn v an tr ci tm bn nhin y. K tip s n phn gii thch bn
cht ca tin ha nhn loi, ti sanh, nghip, bn c c mt nim y
v ngha cuc l trnh ca chng ta qua sinh t.
Ngang y c l bn c c tri kin c th i vo trng tm
ca quyn sch ny: Mt trnh by bao qut v c bn Bardos v cc giai
on khc ca s cht, rt t nhiu kinh in. Gio l, li khuyn thc tin,
nhng s luyn tm, c trnh by chi tit gip chng ta v nhng ngi
khc kinh qu cuc sng, kinh qu giai on hp hi, ci cht v giai on
sau khi cht. Sch ny kt thc bng mt vin tng v gio l Bardo c th
gip ta hiu thu bn cht thm su nht ca nhn tm v v tr nh th no.
Nhiu sinh vin thng hi ti:
- Lm sao ta bit c nhng Bardos y l g, t u c c gio l
minh bch mt cch l lng v Bardo, tr kin khc chit v tng giai on
mt ca qu trnh cht, v s cht v ti sinh y?
i vi nhiu c gi, cu tr li mi nghe dng nh kh hiu, bi v
khi nim v tm m ty phng hin c, l mt khi nim ht sc hp hi.
Mc d nhng nm gn y c nhng s vt ro ng k, nht l v khoa
hc tm sinh l v v tm thc siu vit, i a s cc nh khoa hc vn tip
tc xem tm ch l nhng qu trnh vt l trong no b, iu ny i ngc li
chng c ca hng ngn nm kinh nghim ca cc nh thn b v cc thin
gi thuc mi truyn thng tn gio.
Vy th t ngun thm quyn no m mt quyn sch nh th ny
c vit ra? Mt hc gi Hoa k vit:

- Ni minh ca o Pht c cn c trn mt tri kin bao qut v thc

ti, trn mt tu gic su xa v t ng v hon cnh xung quanh; ngha l,
trn s ton gic ca c Pht 2
Ngun gc ca gio l v Bardo l tm gic ng, ci tm hon ton
tnh thc ca Pht c chng nghim v ging gii bi mt dc di nhng
bc o s k t c Pht Nguyn y tr v sau. Nhng khm ph t m v
thn trng c th bo l rt khoa hc - ca cc ngi, v cch lp thnh cng
thc nhng khm ph y v tm linh qua nhiu th k, cho ta mt bc
tranh y nht c th c v c s sng ln s cht. Chnh bc tranh ton
din ny m, c cm hng t Jamyang Khientse thy ti v nhng bc
thy v i khc, ln u tin ti ang c truyn t li cho ngi ty
phng.
Tri qua nhiu nm thin qun, ging dy v thc tp, thnh vn nhng
bc thy sng t vn , ti vit ra quyn Tng th v sng cht ny,
nh mt c kt tinh hoa nhng li khuyn tm huyt ca cc bc thy ti,
tr thnh mt T th Ty Tng v mt Sinh th Ty Tng mi. Ti mun
n s l mt sch dn, mt sch tham kho, v mt ngun cm hng thing
ling. Ch nh c i c li nhiu ln, ti xin gi , bn mi c th khm
ph c nhiu tng ngha su xa ca n. Bn s thy rng cng s dng
n bao nhiu, bn cng thy nhng hm n ca sch ny by nhiu, v cng
nhn thc c chiu su ca s minh trit ang c truyn t n bn
qua nn gio l ny.
Gio l Bardo chng minh cho ta thy r nhng g s xy n nu ta
c chun b cho ci cht v nhng g s xy n nu chng ta khng chun
b. Tht khng th c chn la no minh bch hn. Nu by gi chng ta
khng chu chp nhn ci cht trong lc ta ang sng, th chng ta s phi tr
gi rt t sut cuc i, vo lc cht, v sau khi cht. Hu qu s l, ta tn
ph c cuc i ny v tt c nhng i sp ti. Ta s khng th sng cuc
i mnh mt cch vin mn, ta s c b giam hm trong ci phn phi cht
ca ta. S v minh ny s cp i ca ta ci cn bn ca cuc hnh trnh tin
n gic ng, v khin chng ta mi mi vng vo ci by ca o tng,
vo chu k sng cht khng c kim sot, ci bin kh m Pht t thng
gi l lun hi.
Nhng thng ip chnh ca gio l Pht l, nu ta c chun b, th c
hy vng trn tr trong i sng cng nh vo lc cht. Gio l cho ta
thy ci kh tnh v mt s gii thot v gii hn, m ta phi t n ngay

by gi trong i ny, s gii thot lm cho chng ta c th chn la ci cht

ca mnh v bi th, chn la s sinh ra ca mnh. i vi mt ngi c
chun b v thc tp, th ci cht n vi h khng phi nh mt chin bi
m l mt chin thng, ci gi pht vinh quang nht ca cuc i.
---o0o--2. V THNG
Khng mt ni no trn th gii m thn cht khng th tm c
chng ta d chng ta c xoay u mi pha trnh n. Nu c mt cch
no trnh c v nh ca t thn, th ti cng khng trnh lm g...
Nhng tht in r nu ngh rng bn c th thnh cng...
Con ngi n ri i, tung tng ma nhy m khng h ng n
ci cht. Mi s u m xui tt p. Nhng khi ci cht xy n cho chnh
h, v con b bn h trong lc bt ng khng chun b, th i chao l h
m ngc khc than, phn n, tuyt vng xit bao!
khi s tc ot th thng phong ca thn cht, chng ta hy p
dng mt ng li hon ton ngc li vi th thng; ta hy coi ci cht
nh pha khng c g l lng c, ta hy thng lui ti vi n, quen thuc vi
n; ta hy tm thng xuyn ngh ti ci cht hn bt c ci g khc... Ta
khng bit chng no th ci cht chc sn n ta: Vy ta hy chc sn
n n khp mi ni. Tp cht chnh l tp gii thot t do. Mt ngi
bit cch lm th no cht th ht bit lm n l.

MONTAIGNE
---o0o--Ti sao tht qu kh tp cht, tp gii thot t do? Ti sao ta li s
cht n th, v hon ton trnh nhn thng vo n? Tn tm khm, i lc
ta cng bit rng ra khng th mi mi trnh i mt vi n. Milarepa ni
rng:
- Ci vt gi l thy cht m ta cha s ny, hin ang sng vi ta
y.

Cng chm tr i din vi ci cht, ta cng xa l vi n, v ni s hi

bt an m nh ta cng thm ln. Ta cng c chy trn ni s hi y, th ni
s hi cng thm c lit.
Cht l mt huyn b ln rng, nhng c hai iu ta c th ni v
n: iu tuyt i chc chn l ta s cht, v ta khng chc khi no hoc
bng cch no ta s cht. Vy, s bo m duy nht m ta c c, l
gi cht bt nh, v ta bm ly n lm ci c khi trc tip gip mt ci
cht. Chng ta nh nhng a tr t bt mt mnh trong tr chi trn bt v
tng khng ai thy c chng.
Ti sao ta li sng trong ni kinh s ci cht n th? Bi v c mun
theo bn nng ca ta l c sng v tip tc sng. Cht l mt chm dt tn
bo ca mi s m ta xem l quen thuc. Ta cm thy khi ci cht n, ta s
ri vo mt ci g hon ton xa l, hoc tr thnh mt ngi no hon ton
khc hn. Ta tng mnh s lc lng chi vi gia mt khung cnh l lng
kinh khng. Ta tng n s nh lc ta thc dy mt mnh ni x l, hon
ton xao xuyn lo u v khng bit ngn ng, khng bit y l u, khng
tin, khng c giy thng hnh, khng b bn...
C l l do su xa nht ti sao ta s cht, l v ta khng bit ta l ai. Ta
tin tng vo mt ci th ring bit, tch ri, c nht v nh; song nu dm
xt k n, ta s thy c th y hon ton ty thuc vo mt tp hp bt tn
gn th pht sinh ra n: Tn h ta, tiu s ta, v hay chng, gia
nh, t m, cng vic, b bn, phiu n... Chnh trn nhng chng mong
manh tm b y, ta nng ta c c an ninh bo m. Cho nn khi
nhng th y u b tc khi ta, th ta cn c nim g v ci ti thc s l
ai khng?
Nu khng c nhng cy chng quen thuc ca ta, th ta b i din
vi chnh mnh, mt con ngi ta khng quen bit, mt k l gy ri lun
lun sng chung vi ta m ta khng bao gi thc s mun gip mt. C phi
l l do ta c lp y mi gi pht bng hot ng no nhit, d tm
thng ng chn cch my cng xong, min l khi phi bao gi b b li
mt mnh trong im lng vi k l y.
V phi chng iu y chng t c mt ci g tht bi t trong li sng
ca ta? Chng ta sng di mt l lch c gn cho mnh, trong mt th
gii o ha khng c thc tnh g hn Con Ra Gi trong truyn Cuc phiu
lu ca Alice. B m hoc bi lng ham thch xy dng, chng ta xy

nhng ngi nh cuc i mnh trn ct. Th gii ny c v chc n mt

cch k tuyt cho n lc thn cht git sp o tng v ui ta ra khi ch
np. Vy ci g s xy n cho ta nu ta khng c mt ci mc no ca thc
ti su xa hn, bm vu?
Khi cht ta phi li tt c sau lng mnh, nht l thn xc, ci thn
xc ta nng niu yu qu bit bao, nng ta vo n mt cch m
qung v c gng ti a lm cho n sng. Nhng tm ta cng khng kh
g hn thn xc lm im ta: Th nhn vo tm bn t pht m xem. Bn
s thy n nh mt con rn lun lun nhy qua nhy li. Bn s thy nhng
tng khi nn mt cch v li, khng mch lc g c. B cun theo chiu
gi bi s huyn no trong mi lc, chng ta chnh l nn nhn ca s bc
ng ca tm ta. Nu y l ci trng thi duy nht ca tm m chng ta
quen thuc, th s nng ta vo ci tm y trong lc cht qu l mt canh
bc qui g.
---o0o--O TNG LN
S ra i ca mt ngi cng l ra i ni kh ca y. Cng gi con
ngi cng ng ngn, v ni lo s ci cht khng th trnh cng thm mnh
lit. Thc cay ng lm sao! Y sng ui theo nhng g lun lun ngoi
tm tay. Lng khao kht sng cn trong tng lai lm cho y khng th sng
trong hin ti.
TRANG T
Sau khi thy ti cht, ti c gn gi Dudjom Rinpoche, mt trong
nhng thin s, hnh gi mt gio v Du gi s v i ca thi cn i. Mt
ngy khi thy ang li xe hi xuyn nc Php cng vi v thy, ngm cnh
min qu, h i ngang mt khu ngha trang di va mi sn qut v trang tr
hoa ti. B v thy ni:
- Rinpoche, ngi hy xem mi th Ty phng tht ngn np sch s
n th. Ngay ti nhng ni ngi ta thy cht cng tht sch khng t
vt. Cn ng phng mnh, ngay nh ngi ta cng khng u sch
bng y.
Thy ni:

- ! ng th; y qu thc l mt x vn minh. H c nhng ngi

nh p n th cho nhng xc cht. Nhng b khng sao? H cng c
nhng ngi nh tuyt diu cho nhng xc sng na ch.
Mi khi nh li cu chuyn y, ti khng khi ngh rng cuc i thc
trng rng v v lm sao, khi n c cn c vo mt nim tin sai lc v
trng cu v tng tc. Khi sng kiu y th chng ta v tnh t bin
thnh nhng ci xc sng, nh thy Dudjom Rinpoche ni.
Nhng y l kiu sng ca phn ng chng ta; chng ta sng theo
mt k hoch nh. Nh th c gio dc. Ln ln kim vic lm, ri
gp mt ngi no , ri kt hn, ri c con ci. Chng ta mua mt ci nh,
rn cho lm n trng mnh, m c c mt ngi nh min qu hoc thm
c mt chic xe hn. Vo dp ngh th i du lch xa cng vi bn b.
Chng ta d nh k hoch cho lc v hu. Nhng vn trng i nht m
mt vi ngi trong chng ta tng gp phi ch l: Khng bit nn i chi
u vo k ngh ti, hoc nn mi ai vo dp l Ging sinh. Cuc i ta tht
n iu, tm thng, lp i lp li; ta ph c mt i theo ui nhng
chuyn nh nhen, bi v dng nh ta khng bit c ci g hn th.
Nhp iu i sng chng ta rn rng ti ni ta khng c th gi
ngh n ci cht. Ta m nhm nhng ni s hi thm kn ca ta v v
thng bng cch bao vy quanh mnh thm nhiu c, ca ci, tin nghi,
ch t thy mnh bin thnh tn n l cho chng. Mi thi gi v nng lc
ca ta u kit qu ch v phi bo tr nhng th y. Chng bao lu mc ch
duy nht ca ta trn i ha ra ch l gi cho mi th ta s hu cng c
bo m an ninh cng tt. Khi c bin chuyn g xy n, ta tm cch i
ph mau l nht, mt gii php hiu nghim tm thi. C th i ta tip tc
tri git cho n khi mt cn trng bnh hay tai nn no lay ta ra khi
cn m.
Cng khng hn l ta dnh nhiu th gi hay suy ngh cho cuc i
ny. Hy ngh n nhng ngi lm vic bao nhiu nm ri phi hi hu,
thy khng bit mnh phi lm g c, v h cng ngy cng gi v tin gn
ci cht. Mc d ta lun lun h ho phi thc t, thc t Ty phng c
ngha l thin cn mt cch v minh v thng ch k. S tp trung thin cn
ca chng ta vo i ny v ch i ny m thi, chnh l mt o tng ln,
ngun gc ca nn duy vt en ti v ph hoi ca th gii ngy nay. Khng
ai bn ti s cht v i sau, v ngi ta c thi tin rng chuyn y ch lm
nh tr ci gi l s tin b ca ta trn th gii.

Nhng nu c mun su xa nht ca chng ta qu l sng v tip tc

sng, th ti sao ta li c quyt mt cch m qung rng cht l ht ch? t
nht cng nn th thm him xem c th c i sau hay khng ch? Nu
qu thc chng ta c c thc nghim nh ta tuyn b, th ti sao ta khng
khi s t t cu hi cho mnh mt cch nghim chnh: Tng lai thc s
ca ta nm u? Chung quy, chng c my ai sng lu trn trm tui. V
sau thi gian l c mt thi gian v tn tri di, khng c gii thch...
---o0o--S LI BING NNG NG
C mt cu chuyn c Ty Tng m ti rt thch, gi l Cha ca NiTing-Nh-Mt-Trng:
Mt ngi ngho kit xc sau khi lm lng kh vt v tch tr c
mt bao la y. Anh ta ly lm hnh din, treo bao la trn x nh
phng chut v k trm, ri chc n hn na, anh nm ngay pha di.
Khi nm y anh bt u suy ngh lan man:
- Nu em bn l s la ny, mnh s li to, ly tin y mua thm v li
bn, c mua i bn li nh th chng bao lu ta s giu, s thnh mt ngi
quan trng trong lng xm. Con gi theo nm np. Ta s ci mt c tht
p, v chng bao lu ta s c mt a con... C l l mt thng con trai. Ta
s t tn n l g nh?
Nhn quanh nh, tia mt anh gp phi khung ca s qua anh thy
nh trng ang ln. Anh ngh:
- Tht l im tt! Ta tm c mt ci tn hay. Ta s gi thng con
lNi-Ting-Nh-Mt-Trng...
Trong khi anh ta ang ngh v vn th mt con chut tro ln bao
go, gm t si dy. Va khi anh tht my ting t tn a con, th bao
go trn x nh rt trng lm anh cht tc khc. D nhin l a con y
khng bao gi c sinh ra.
Bit bao nhiu ngi trong chng ta, ging nh anh chng n, b
cun tri bi ci m ti gi l s li bing nng ng? D nhin c
nhiu kiu li bing khc nhau: ng phng v Ty phng. Ci kiu
phng ng l nh kiu thc hnh thun thc n: Sut ngy ngi gia

tri khng lm g c, trnh n mi cng vic hay hot ng hu ch, ung tr

ht tch ny ti tch khc, nghe nhc vang ln t mt chic my thu thanh
v tn gu vi bn b. Kiu li Ty phng th khc hn: n y cuc
sng bng nhng hot ng hp dn, sao cho khng cn mt cht th gi no
i ph vi nhng vn then cht.
Nu nhn vo cuc i mnh ta s thy bit bao nhiu cng vic khng
quan trng, nhng ci gi l trch nhim c dn dp n y cuc i ta.
Ta t nh l mun dng th gi vo nhng chuyn quan trng trong i,
nhng khng bao gi c th gi y c. Thc dy bui sng l c bao nhiu
vic: M ca s, lm ging, tm, ch rng, cho ch mo n, git , khm
ph ht c ph hoc ng, i mua, lm thc n sng - c mt dc di bt
tn. Ri li c o qun phi la ra m i v xp. Ri cn tc tai, trang im
na th sao? Khng cn bit sao hn, chng ta nhn ngy thng y nhng
c in thoi v chng trnh, v bao nhiu trch nhim hay ta nn gi l
v trch nhim?
Cuc i ta dng nh xm chim ly ta, nh c mt ti hu th oi
m ca n, li tut chng ta i, cui cng ta cm thy mnh khng c
quyn kim sot n na. D nhin thnh thong ta cng cm thy kh chu v
iu ny, ta chim bao c mng v thc dy m hi t m, t hi: Ta
lm chi i ta? Nhng ni kinh hong ca ta ch ko di ti ba n sng,
ri u vn hon y.
Ti ngh n li mt bc thnh n , Ramakrishna, ni vi mn
:
- Nu cc anh ch dng mt phn mi thi gian anh dnh cho nhng
mn gii tr nh sn ui ph n v lm tin, m tu luyn, th ch trong
vng vi nm c th gic ng.
C mt bc thy Ty Tng sng vo khong u th k, mt Leonardo
da Vinci ca Hy M Lp Sn, tn l Mipham. Tng truyn ng ta sng
ch mt ci ng h treo, mt khu i bc, v mt chic phi c. Nhng mi
khi lm xong mt th, ng li ph hy ngay, bo rng n ch t gy thm tr
gii tr.
Tng ng ch thn xc l lu, c ngha mt ci g ta li sau lng
nh hnh l. Mi khi ni lu, ta nh rng ta ch l nhng l khch tm thi c
tr trong i ny v thn xc ny. Bi th Ty Tng ngi ta khng xao
lng th gi vo vic lm cho hon cnh sng thm tin nghi. Ngi Ty

Tng cm thy hi lng nu c n, mc v mt mi nh trn u. Nu c

tip tc nh chng ta ngha l c ci thin hon cnh sng, th dn dn
cng vic y t n tr thnh mc ch chnh, v l mt xao lng v li.
C ngi no tm tr tnh to m li cn thn trang hong ci phng khch
sn ca mnh mi khi thu mn khng? Ti thch li khuyn ny
ca Patrul Rinpoche:
Hy nh noi gng ch b ci gi
Nng hi lng ng trong va la.
Bn phi n, ng v bi tit.
l iu khng th trnh.
Ngoi ra, khng vic g n bn.
i khi ti c ngh rng thnh tu v i nht ca nn vn ha tn
tin chnh l n bn Samsara (sinh t, lun hi) mt cch xut sc v c
nhng li gii tr trng rng. X hi ngy nay i vi ti dng nh l cuc
l mng tt c mi th g dn ta i xa s tht, lm cho ngi ta kh m sng
v chn l, v n li cn khng mun cho ngi ta tin rng c chn l hin
hu. V tt c iu ny thot thai t mt nn vn minh t cho l tn th s
sng, nhng k thc tc ht ngha ch thc ca cuc i; mt nn
vn minh lun lun ni lm cho ngi ta hnh phc, m k thc lm b
tc con ng dn n sui ngun ca hnh phc chn thc.
Samsara tn tin c t chc tinh vi, thng bc, n tn cng ta t mi
gc cnh bng tuyn truyn, v gy mt mi trng nghin ngp kh g
xung quanh ta. Cng c thot, ta dng nh cng vng su vo cm by
tinh vi n t ra cho chng ta. Bc thy Jikm Lingpa vo th k 18 ni:
- Ch v b cch tng sai bit lm cho m hoc m hu tnh lang thang
bt tn, trong vng ln qun ca sinh t.
B m bi nhng hy vng sai lm, mng m, tham vng, chng ta nh
ngi ang b qua mt sa mc bt tn, ang kht chy c. V ci duy nht
m th gii tn tin ny a ra cho ta ung l mt cc nc mui, ch ct
lm cho ta thm kht.

---o0o--I MT CI CHT

Khi nhn thc iu y, c phi l ta nn nghe li Gyalse Rinpoche khi

ngi ni:
- D tnh tng lai cng ging nh i cu trong mt h su
khng c nc;
Khng bao gi c g xy ra ng nh bn mun, vy hy b ht
mi k hoch tham vng ca ngi i.
Khi bn phi tnh ton mt vic g.
Th hy xem n khng chc nh ci gi cht m bn cha bit
chc.
Vi ngi Ty Tng, l hi chnh trong mt nm l Nm Mi, nh l
Ging sinh, Phc sinh, T n, v sinh nht ca bn, tt c dn vo mt dp
l. Patrul Rinpoch l mt bc thy v i m cuc i y nhng bin c l
lng c th lm sng ng nn gio l. Thay v n tt v chc mng nm
mi nh mi ngi, ngi li khc. Khi hi ti sao, ngi p rng mt nm
na li tri qua, ai cng tin gn ci cht thm mt cht, nhng nhiu ngi
vn cha chun b.
Hy ngh n ci g c th xy n cho tt c chng ta mt ngy no
. Chng ta ang tn b trn ng, ang suy ngh nhng chuyn lm ta
phn chn, ang trm t v nhng vn quan trng, hoc ch ang nghe
my thu thanh b ti. Bng thnh lnh mt chic xe hi vt qua, sut cn
cht chng ta.
Hy bt truyn hnh ln hay nhn qua mt t nht bo: bn s thy cht
khp mi ni. Nhng nn nhn ca nhng tai nn phi c hoc xe hi y c
bao gi ng h s cht khng? H xem sng l chuyn ng nhin, cng
nh chng ta. Bit bao ln ta nghe nhng cu chuyn v ngi quen, bn
b, cht bt thn, t ngt? Ta khng cn phi bnh ri mi cht, c th ta
c th thnh lnh suy sp, hng my, ht nh chic xe hi ca ta. Hm nay ta
c th ang mnh khe, ri bng dng ng bnh v cht ngay hm
sau. Milarepa c khc ht:
Khi ang khe mnh
Bn khng h ngh ti m au
Nhng bnh tt thnh lnh ging xung
Nhanh nh mt tia chp.
Khi bn nhng vic th gian

Bn khng bao gi ngh n ci cht gn k;

N n nhanh nh sm st
B xung u bn.
Ta cn thnh thong t dy mnh m hi: Nu m nay ta cht th th
no? Ta khng bit ta c thc dy sng hm sau khng, thc dy u.
Nu bn th ra m khng th ht vo li, th l bn cht. n gin l vy.
Ngi Ty Tng c cu: Ngy mai hay i sau, ci g ti trc, ta khng
th bit.
Mt vi bc thy ni ting ca Ty Tng ban m mi khi i ng,
thng ra ly tch p bn cnh ging. H khng bao gi chc chn mnh
c thc dy cn ti chng sng hm sau. H tt ht la, khng bun lu
li m mi cho sng hm sau. Tng st na h sng trong nim c th ci
cht ang gn k.
Cnh am cc ca Jikm Lingpa c mt ci ao m ng phi kh nhc
lm mi vt qua. Mt s t xin xy mt ci cu, song ng bo:
Xy lm g? Ai bit c ta cn sng ng ti y m mai?
Nhiu bc thy c cnh tnh cho ta thy r tnh mong manh ca i
sng bng nhng hnh nh mnh hn: H bo mi ngi trong chng ta hy
ngh nh mnh l mt tn t ti ang i n ni hnh quyt, nh mt con c
ang vng vy trong li, nh mt con b ang i vo nh t sinh.
Thn th nm di trn ging ln cui
Ming th tho nhng li trn tri
Tm ngm nhn k c ln cui din ra:
Bi kch y khi no s n vi ngi?
iu quan trng l ta phi t duy mt cch thn nhin v thng xuyn
rng ci cht thc c, v n s ti m khng bo trc. ng nh con b
cu trong ngn ng Ty Tng, sut m lng xng son ch ng cho n
sng, v n khng cn th gi ng na. Nh Drakpa Gyaltsen, mt bc
thy hin i, ni:
- Loi ngi tri qua sut c i chun b ht vic ny ti vic khc
ch thnh lnh bt gp i sau m h hon ton khng chun b.
---o0o---

XEM TRNG CUC I

C l ch c nhng ngi hiu c tnh mong manh ca i sng mi
bit c s sng qu bu ngn no. Mt ln, khi ti d hi tho Anh
quc, phng vin i BBC phng vn nhng ngi tham d. ng thi h
cng ni chuyn vi mt ngi ph n sp cht. B ta v cng hi s, v b
cha tng ngh ci cht l thc c. By gi b bit. B ch c mt thng
ip duy nht cho nhng ngi cht sau b, l: Hy xem trng s sng v
ci cht.
Xem trng cuc i khng c ngha phi b c i m tnh ta t duy
nh th l ta ang trn Ni Tuyt hay nh vo nhng ngy xa ti Ty
Tng. Trong th gii tn tin, ta phi lm vic v kim sng, nhng khng
nn vng vo kiu sng chp git khng nhn thy mt ngha su xa
no ca cuc i. Cng vic ca ta l tm mt th qun bnh, trung o,
khng qu dn mnh vo nhng hot ng v bn bu ngoi vi, m cng
ngy cng lm cho cuc sng ca ta tr thnh n gin. Cha kha tm ra
mt th qun bnh hnh phc cho i sng hin nay l tnh gin d.
l ngha ch thc ca gii lut trong o Pht. Tng ng gi
gii lut l Tsul trim. Tsul c ngha l thch hp, chnh xc, v trim c ngha
l quy lut hay cch thc, con ng. Vy gii lut l lm ci g thch hp
hay chnh xc; trong mt thi i qu phc tp nh hin nay, th chnh
l sng gin d.
Chnh t y m ta c c s an bnh trong tm. Ta s c nhiu th
gi hn theo ui s nghip tm linh v nhng hiu bit c th gip
chng ta gip mt ci cht.
Bun thay, y l iu m trong chng ta t c ai lm. C l by gi ta
nn t t cho mnh cu hi:
- Thc s ta lm c ci g trong i ta?
Ti mun ni l, ta thc s hiu c bao nhiu v sng cht. iu
lm ti ln tinh thn l s xut hin nhng bo co v cc nghin cu kinh
nghim cn t, nh nhng quyn sch ca bn ti, anh Kenneth Ring v
nhng ngi khc. Mt s ng k nhng ngi sng st qua t nn hoc
qua kinh nghim lc sut cht u m t h c mt ton cnh cuc i h
din ra trong tm tr vo lc . Mt cch sng ng v chnh xc, h sng
li nhng bin c quan trng ca i h. i khi h cn thy sng li nhng

hu qu hnh ng ca h i vi k khc, v kinh qu nhng cm xc m

hnh ng h gy nn. Mt ngi n ng k cho Kenneth Ring nghe:
- Ti nhn ra rng c nhng vic m mi ngi c a xung trn
gian hc hi v thc chng. Chng hn san s thm tnh yu thng,
ln mn i vi nhau hn. khm ph rng iu quan trng nht l mi
tng giao gia ngi vi ngi v lng nhn i ch khng phi l nhng
th duy vt. thy rng mi mt vic lm ca bn trong i ny u c
ghi li, v mc d lc bn khng ngh ti, n vn xut hin li v sau.
i khi cun phim v cuc i xy ra km theo mt thc th nh
sng quang vinh. iu ni bt trong nhiu nhn chng khc nhau l, s gp
g thc th y chng t rng mc ch thc s duy nht trong i l tp
sng yu thng k khc v c c tri kin.
Mt ngi k vi Raymond Moody:
- Khi nh sng xut hin, iu u tin ngi ni vi ti l: Con lm
g chng t vi ta l con sng trn vn i con? hoc mt iu g
tng t nh th... Tu trung sut bui, ngi c nhn mnh v tm quan
trng ca yu thng... Ngi dng nh cng rt quan tm n nhng vic
lin h ti hiu bit na...
Mt ngi khc bo vi Kenneth Ring:
- Ti c hi, m khng nghe thnh li n nh mt giao cm tm
linh trc tip - rng: Ti lm g em li li lc hay tin ha cho loi
ngi?
Nhng hnh ng ca ta lc sng nh th no, th khi cht ta nh th
y. V tt c mi s, tuyt i tt c, u ng k.
---o0o--MY MA THU
tu vin ca ngi ti Npal, v t gi nht hin cn sng ca thy
ti lDilgo Khientse Rinpoche, ging dy n ngy cui mt kha tu hc.
Ngi l mt trong nhng bc thy ni ting hin nay, tng dy c n
c Dalai Lama v nhiu bc thy khc, nhng ngi xem ngi nh mt
kho tng bt tn ca tr tu v t bi. Tt c chng ti u ngc ln m

chim ngng con ngi v i nh tuyt y, mt bc hc gi, thi s, v hnh

gi mt tng tri qua hai mi lm nm trong i nhp tht n c.
Ngi dng li v a mt nhn xa xm, dy rng:
- Ti nay gi by mi tm tui, trng thy qu nhiu vic trong
i. Bao nhiu ngi tr tui cht, bao nhiu ngi bng tui cht, bao
nhiu ngi gi cht. Nhiu ngi trn cao tt xung thp. Nhiu
ngi di thp vt ln cao. Nhiu x s bin i. c bao nhiu
bin ng au thng, bao nhiu chin tranh, tt dch, bao nhiu tn ph trn
khp th gii. Tuy th tt c nhng bin chuyn kia khng thc g hn mt
gic chim bao. Khi ta nhn tht su xa, ta nhn ra rng khng c mt ci g
trng cu min vin, khng mt ci g, c n si lng mng trn thn th
ta. V y khng l mt l thuyt, m l iu bn c th thc s chng
nghim, thy bit bng chnh mt bn. Ti thng t hi: Ti sao mi s
u thay i? V ch mt cu tr li duy nht tr li vi ti: y l cuc
i. Khng mt th g, tuyt i khng th g, c mt tnh cht trng cu
no c. c Pht dy:
Hin hu ca chng ta mong manh nh my ma thu
Cnh sng cht nh mn nhy ma.
i ngi nh chp long qua bu tri
Vt nhanh nh thc trn ni cao xung.
Mt trong nhng l do chnh khin ta ly lm kh khn lo s khi i
mt ci cht l v ta tng l s tht v v thng. Chng ta c khng khng
mun mi s tip tc nh c, n ni ta tng rng chng vn lun nh vy.
Nhng y ch l o tng. Chng ta cng thng thy rng lng tin khng
n nhp g vi thc ti. o tng y, cng vi nhng thng tin sai lc,
tng, gi thuyt, l mt nn tng bp bnh trn ta xy dng cuc i ta.
D s tht c xen vo chng minh ngc li, chng ta vn c bm gi ly o
tng ca ta.
Trong tm tr ta, s bin chuyn lun ng ngha vi mt mt, au
kh. V khi n xy ti, ta c t gy m cho mnh cng nhiu cng hay. Ta
c ngh mt cch n ngnh phi l rng s trng cu em li an ninh, cn
v thng th khng. Nhng k thc v thng cng nh mt vi ngi ta
gp trong i, lc u kh chu nhng khi quen bit li rt thn thin,
khng ng bc mnh nh ta tng.

Hy suy ngh v iu ny: S thc chng v v thng, ngc i

thay, li l ci duy nht ta c th nm chc, c l y l s hu bn b duy
nht ca ta. N ging nh bu tri hay tri t. Bt k vn vt chung quanh
ta u c th sp , i thay bao nhiu, tri t vn tn ti mi. Chng hn
chng ta c tri qua mt cn khng hong au n ch, ton b cuc i ta
dng nh tan r thnh mnh vn... Chng hn ngi bn i ca ta t
ngt b ta khng bo trc. Nhng tri t vn cn , bu tri cn y. D
nhin, thnh thong ngay c tri t cng chn ng, ch m nhc cho ta
nh ng c chc n bt c mt vic g...
Ngay c c Pht cng cht. Ci cht ca ngi l mt cch gio ha,
gy chn ng ni k ngy ng, bing nhc, t mn, nh thc cho ta
thy s tht l mi s u v thng, v ci cht l mt s kin hin nhin
ca cuc i. Khi gn cht, c Pht dy:
- Trong cc du chn, du chn voi l ln hn c. Trong cc php
qun nim x, th nim v thng l hn c.
(Kinh i bt Nit Bn)
Mi khi chng ta nh mt mc tiu ca mnh, ri vo li bing gii
i, th s qun nim v thng v cht lay ta tr v s tht:
Ci g sinh ra s cht
Ci g t, s tan
Ci g c tch ly s cn kit
Ci g xy dng s sp
V ci g ln cao s xung thp.
Ton th v tr, theo cc nh khoa hc hin nay, ch l s chuyn bin,
hot ng, tin trnh, mt tng th bin thin lm nn tng cho mi s vt.
Mi tc ng h tng trong mt ht nhn nguyn t gm c s hy
dit v ti to nhng ht nguyn t (subatomic particles). Th gii bn trong
mt nguyn t l cuc lun v lin tc ca sinh v dit, vt cht chuyn
thnh nng lng v nng lng thnh vt cht. Nhng hnh dng ph du
thot hin thot mt to thnh mt thc th bt tuyt mi mi c ti
to. (*)
i chng ta l g nu khng phi l cuc lun v ca nhng hnh
dng ph du y? H chng phi mi s lun lun thay i: L trn cnh cy

trong cng vin, nh sng trong phng bn lc ang xem sch ny, nhng
ma, kh hu, thi gian trong ngy, ngi qua li trn ng. Cn bn th
th no: Khng phi mi s ta lm trong qu kh by gi ch nh mt gic
mng sao? Nhng bn b thu b, nhng ch ngy nh ta thng lui ti,
nhng quan nim, tng m c mt thi ta say m p : Ta b li tt
c sau lng. By gi, trong giy pht ny, bn thy s c nhng trang sch
ny dng nh rt thc. Nhng ri n cng ch cn l mt k c.
Nhng t bo trong c th ta ang cht, nhng t bo no ta ang tn
t, c n s biu hin trn gng mt ta cng lun thay i ty theo tm
trng ta. Ci m ta gi l tnh tnh ca ta ch l mt dng tm thc, khng g
khc. Hm nay ta cm thy thoi mi v mi s tin trin tt p, ngy mai
ta cm thy ngc li. Vy th ci cm gic thoi mi i u ri? Nhng nh
hng mi xm chim ly ta, mi khi hon cnh thay i: Chng ta v
thng, hon cnh cng v thng, khng mt th g chc chn bn b bt
c u, m ta c th ch ra.
Khng g kh tin liu hn l nhng tng v tnh cm ca ta: Bn
c bao gi bit c bn s ngh g, cm thy th no trong thi gian sp ti
khng? Tm ta qu thc trng rng, v thng, ph du nh mt gic mng.
Hy nhn mt tng: N n, v i. Qu kh qua, tng lai cha ti,
v ngay ci ngh hin ti khi ta cm nhn n, n thnh d vng.
- iu duy nht ta thc s c c l ci by gi, l hin ti.
C i lc, sau khi ti ging dy nhng iu ny, mt ngi tin ln
bo:
- Tt c chuyn r rng qu ri. Ti bit. Hy ging cho ti nghe
mt iu g mi l.
Ti bo h:3
- Bn c bao gi thc s hiu, thn chng s tht v thng hay cha?
Bn thm nhp n trong tng tng, hi th v ng tc, n ni cuc
i bn nh vy m c i mi hay cha? Hy t hi bn hai cu ny: Ti
c nh vo mi lc, rng ti ang cht hay khng, v mi ngi mi vt
khc cng ang cht, bi th i x vi mi chng sinh vi lng bi mn
trong mi lc? S hiu bit v cht v v thng ni ti c thc tr nn
bn nhy, cp thit n ti ang dnh mi giy pht cn li ca i ti

theo ui s nghip gic ng? Nu bn c th tr li C cho c hai cu hi

y, th bn mi thc s hiu v thng.
---o0o--3. T DUY V THAY I
Hi cn b Ty Tng, ti c nghe cu chuyn v b Krisha Gotami,
mt thiu ph c ci dim phc c sng vo thi Pht. a con u lng
ca nng mi chng mt tui bng nhin ng bnh v cht. Qu au kh,
nng m xc con i lang thang khp cc no ng, gp ai cng xin cu cho
n sng li. Mt s ngi tng l, vi ngi ci nho, ngh nng in,
nhng cui cng nng gp mt ngi thng minh ch cho nng bit c Bt
l ngi duy nht trn i c th lm c ci php l m nng ang cn.
Bi th nng ti ni Bt, t xc con di chn ngi v k li chuyn trn.
Bt lng nghe vi lng bi mn v bin, ri ngi nh nhng bo:
- Ch c mt cch duy nht hn gn ni au bun ca con. Con hy
xung ph, xin v cho ta mt ht m tt t mt nh no cha h c ngi
cht.
Gotami sung sng i ngay xung ph th. Nng ng trc ngi nh
u tin v ni:
- Bt bo ti i tm mt ht m tt t ni nh cha tng bit n ci
cht. Ngi trong nh ni:
Nhiu ngi cht trong nh ny.
Nng n nh k tip, v cng c bo:
Trong gia nh chng ti, c v s ngi thn cht.
C th qua n nh th ba th t cho n khi nng i quanh ht c
thnh ph, v nhn ra rng ci iu kin m Bt t ra khng th no thc
hin. Nng bn em xc con n ngha a v ni li cui cng vnh bit n,
ri tr v ni Bt. Ngi hi:
Con c em li ht m tt khng?
Nng p:

Tha Bt khng. Con bt u hiu c bi hc Bt c dy con. S

au kh lm cho con m qung, v con ngh rng ch c con l kh v ci
cht.
Pht hi:
Ti sao con tr li?
Nng p:
xin Bt dy cho con chn l v cht l g, ci g ng sau v bn
kia s cht, v c ci g trong con s khng cht hay khng.
c Pht khi s ging dy cho nng.
- Nu con mun bit s tht v sng v cht, con hy t duy lin tc v
iu ny: C mt nh lut duy nht trong v tr khng bao gi thay i,
l mi s u chuyn bin v thng. Ci cht ca con con by gi
gip con thy c rng ci th gii ca sinh t m ta ang sng l mt
bin kh v bin khng th no chu ni. Ch c mt con ng duy nht ra
khi vng sng cht bt tn l con ng gii thot. V s au kh
khin con sn sng hc hi, v tm con sn sng m ra n nhn chn l,
nn ta s khai th cho con.
Krisha Gotami qu di chn Bt v theo Bt sut qung i cn li
ca nng. Khi gn cht, nng gic ng.
---o0o--CHP NHN CI CHT
Cu chuyn v Krisha Gotami ch cho ta mt iu m ta c th chim
nghim nghin ngm: Mt s xc chm gn gi vi ci cht c th em li
mt s tnh thc thc s, mt s chuyn ha trong ton b nhn sinh quan
ca ta.
Hy ly v d ci kinh nghim cn t. C l mt trong nhng khi th
quan trng nht ca n chuyn ha con ngi tri qua kinh nghim y
nh th no. Nhng nh nghin tm lu mt s hu qu v bin i
ng ngc nhin ni nhng ngi y: l h bt s hi v bit chp nhn
s cht; h quan tm n vic gip ngi khc nhiu hn, h cng thy

r tm quan trng ca yu thng, h t quan tm n nhng theo ui vt

cht, h cng tin tng vo chiu hng tm linh v ngha cuc i, v d
nhin h cng m rng nim tin v i sau. Mt ngi ni vi Kenneth
Ring:
- Ti c chuyn ha t mt con ngi lc lng lang thang khng
mc ch, khng thit g trong i ngoi ra l ti sn vt cht, n mt
ngi c nh hng, c ng c su xa, c mt mc ch trong cuc i, v
mt nim tin mnh lit rng s c mt qu bo vo cui cuc i. Lng say
m ca ci, ham mun s hu vt cht ni ti c thay bng s kht
khao tm hiu v tm linh v c mong thy th gii c ci thin.
Mt ph n ni vi Margot Grey, mt nh nghin cu Anh quc v
kinh nghim cn t:
- Ti dn dn cm thy c mt thc cao v tnh yu, kh nng cm
thng, kh nng tm thy nim vui v lc th trong nhng vic nh nht tm
thng nht quanh ti... Ti pht sinh mt lng bi mn ln lao i vi ngi
bnh v ngi sp cht, v ht sc mong sao cho h bit v thc c
rng tin trnh cht ch l mt s ni di ca i sng. 4
Tt c chng ta u bit nhng khng hong e da s sng nh bnh
nng, v.v... c th pht sinh nhng chuyn ha su xa tng t. Freda
Naylor, mt bc s can m ghi nht k khi cht v bnh ung th nh sau:
- Ti c nhng kinh nghim m c l khng bao gi ti c c, v
iu ny ti phi cm n bnh ung th. S khim cung, ging ha vi ci
cht ca chnh ti, nhn ra nng lc tm linh ti - mt iu lun lm ti
ngc nhin - v nhiu iu khc na v chnh mnh m ti khm ph bi
v ti dng ti ch, xc nh li v tin ln. (2)
Nu chng ta qu c th xc nh li v tin ln vi lng khim cung
v ci m y, v thc s chp nhn ci cht ca chng ta, th ta s t thy
mnh sn sng hn n nhn nhng ch dn v tm linh tu tp. S sn
sng n nhn ny cn m n mt kh nng khc k diu hn: Kh nng
phc hi ch thc.
Ti nh mt ph n M trung nin n ving Dudjom Rinpoche ti
Nu c vo nm 1976. B ta khng c bit quan tm g ti Pht gio,
nhng b nghe ni c mt bc thy v i ang trong thnh ph. B ang

m nng, v trong cn tuyt vng b mun th bt c g, c n s ving

thm mt bc thy Ty Tng! Lc y ti lm ngi thng dch.
B vo phng, ngi trc mt Dudjom Rinpoche. B qu xc ng bi
chnh tnh trng mnh v s hin din ca ngi, ti ni b a ln khc. B la
ln: 5
- Bc s ca ti bo ti ch cn sng vi thng na. Thy c th no
gip ti khng? Ti ang cht.
Ngc nhin cho b lm sao, mt cch nh nhng y t mn Dudjom
Rinpoche khi s ci khc khch. Ri ngi bnh tnh ni:
- B thy, ai trong chng ta cng ang cht c. Ch l vn thi gian.
Mt s ngi cht sm hn ngi khc, th thi.
Vi nhng li t i , ngi gip b ta thy c tnh cht ph qut ca
s cht, v ci cht sp ti ca b khng phi l duy nht. iu y lm b
lo. Ri ngi ni v cht v chp nhn ci cht. Ngi ni v nim hy vng
trong s cht. V cui cng ngi cho b mt phng php tu tp cha tr,
m b hng hi tun theo.
Khng nhng b khi s chp nhn ci cht, m nh tu tp mt cch
hon ton thnh khn, b khi bnh. Ti nghe nhiu trng hp khc,
c nhng ngi c chn on l bnh ti thi k sau cht, ch cn sng
vi thng, nhng khi h i vo c c, tu tp tm linh, thc s i mt vi
chnh mnh v vi ci cht, th h li ht bnh. iu ny cho ta thy g?
Rng khi ta chp nhn cht, chuyn ha thi ca ta i vi cuc i, v
tm ra mi lin h cn gia sng v cht, th lc y, mt kh nng cha tr
k diu c th xy ra.
Nhng Pht t Ty Tng tin rng nhng bnh nh ung th c th l
mt li cnh co nhc ta nh rng ta lng qun nhng kha cnh su xa
ca bn th ta, nhng nhu cu tm linh chng hn. Nu ta nghim tc n
nhn s cnh co ny, v thay i mt cch cn bn chiu hng cuc i
ta, th rt c hy vng cha lnh khng nhng thn xc ta m c ton th con
ngi ta na.
---o0o--S THAY I SU XA TRONG TM

T duy su xa v v thng, nh Krisha Gotami lm l thu hiu

tn trong tim bn ci s tht c din t trong nhng cu th ca mt bc
thy hin nay, Nyoshul Khenpo:
Bn cht mi s u huyn ha ph du
Nhng ngi nhn thc nh nguyn thng xem kh l vui
Nh k lim mt ni li dao bn.
ng thng nhng ai bm cht vo thc hu
Hy xoay s ch vo trong, hi bn thn.
Nhng tht l kh lm sao xoay ch vo trong! Chng ta d dng
quen thi c, t ra nhng mu mc n tr li khng ch mnh! Mc d,
nh bi th trn cho thy, chng em li au kh cho ta, ta vn chp nhn
chng mt cch cam chu, v quen u hng chng. Chng ta c th xem
t do gii thot nh mt l tng, song khi ng ti nhng thi quen ca
mnh, th ta hon ton bin thnh n l.
Tuy th, nh t duy m ta c th dn dn t n tr tu. Chng ta c
th mt ngy no nhn ra rng mnh ang ti i ti li nhng mu mc c
nh, v khi s mong mun thot ra. D nhin chng ta c th ri tr li vo
thi quen, nhiu ln, nhng dn d cng c th ngoi ln khi chng v bt
u thay i. Bi th sau y ni cho tt c chng ta, gi l T truyn trong
Nm Chng:
1. Ti i xung ng ph
C mt l su bn v ng
Ti rt vo .
Ti chi vi v phng.
2. Ti i xung cng con ng y
C mt l su bn v ng
Ti lm b nh khng trng thy
Ti li rt nh thng.
Ti khng ng mnh ngay ch c
Nhng u phi li ti ti
Mt nhiu thi gian mi hng ra c.
3. Ti cng li i con ng c
C mt l su bn v ng
Ti thy n vn ang y

V ti vn ri vo. l thi quen

Mt ti vn m
Ti bit mnh u
y l li ti ti
Ti lin ra tc khc.
4. Ti i xung con ng ph c
C mt l su bn v ng
Ti i qunh qua n.
5. Ti i xung bng con ng khc.
Mc ch ca t duy v ci cht (t tng) l lm mt cuc i mi
thc s trong y tim bn, v tp khi s trnh ci l su bn v ng
bng cch i con ng khc. Thng iu ny cn c mt thi gian nhp
tht qun tngsu xa, v ch c vy ta mi c th m mt thc s thy ta
lm g vi cuc i ta.
Nhn thng ci cht khng nht thit phi hi hng gh gm lm. Ti
sao khng t duy s cht khi bn ang cao hng, thoi mi, nm trong
ging m p tin nghi, hoc khi bn ang tri qua dp ngh l, ang lng
nghe bn nhc m bn yu thch? Ti sao khng t duy s cht khi bn ang
hnh phc, khe mnh, y tin tng v hon ton an vui? Bn c rng
c nhng gi pht c bit trong bn c khuynh hng ni qun hay
khng? Hy lm vic vi nhng giy pht y mt cch nh nhng, v y l
nhng giy pht bn c th c c mt kinh nghim mnh lit su xa, thay
i ton th quan nim ca bn v th gii. C nhng thi im trong
nhng nim tin c ca bn trc kia t ng sp hon ton, bn t thy
mnh c i mi hn.
S qun nim ci cht s em li cho bn mt thc su xa v s t
b trong o Pht, Tng ng l Ng jung. Ng c ngha l thc s hay
quyt nh, jung l ra khi, ngoi ln, hay sinh ra. Kt qu s t duy
thng xuyn v su xa v ci cht l, bn s thy mnh ngoi ln khi
nhng mu mc thi quen ca mnh, thng thng l vi cm gic ngy
chn i vi chng. Bn s thy mnh cng lc cng thm sn sng r b
chng, v cui cng bn c th thot khi chng mt cch m thm nh
nhng, nh rt mt cng tc ra khi mt thi b, cc bc thy v d.
S t b m bn s t ti y, em li cho bn va ni bun va nim
vui: Bun v bn nhn thc c ci v v ca nhng thi c ni bn, v vui
v ci tri kin su xa dn dn m ra trong bn, khi bn c th bung b

nhng thi c. y khng l mt nim vui phm tc, m l mt h lc lm

pht sinh mt nng lc mi m, thm hu, mt nim tin, mt cm hng bn
b thot thai t nhn thc rng mnh khng phi l tn n l cho nhng thi
quen ca mnh, qu th mnh c th ngoi ln khi chng, rng mnh c th
thay i, v tr nn cng ngy cng gii thot t do.
---o0o--NHP TIM CA THN CHT
S khng c hy vng no bit c ci cht nu n ch xy n mt
ln m thi. Nhng may thay, cuc i ton th ch l mt mn lun v ca
sng v cht, mt cuc nhy ma ca v thng. Mi khi ti nghe ting thc
, hay ting sng v vo b, hay ting tim ti p, ti li nghe ting ca v
thng. Nhng thay i y, nhng ci cht nh y l nhng mc ni sng
ng gia ta vi s cht. l mch nhy ca thn cht, l nhp tim ca
thn cht, nhc ta bung mi s ta ang bm vu.
Bi th ta hy lm vic vi nhng thay i y ngay by gi, trong i
sng: y l cch thc s chun b cho ci cht. i sng c th y
nhng ni au th xc v tinh thn, y nhng gian kh, nhng tt c nhng
th ny li l nhng c hi gip ta c th chp nhn ci cht. Ch khi ta tin
tng mi s vn trng tn, th ta mi khng th rt bi hc t bin dch.
Khi y ta nh b nht kn, v tr nn tham lam nu ko (chp th). Chp
th l ngun gc mi vn ca chng ta. V v thng i vi chng ta c
ngha l lo u bt trc, nn ta bm vo, nu ko mi s mt cch tuyt vng,
mc d mi s u bin i. Chng ta s phi bung x, v c th ni l
chng ta s phi sng thc s, v tp sng thc s c ngha tp bung x. V
y l bi kch, l s nghch l ca cuc u tranh hng tip tc bm vu:
Khng nhng iu y l bt kh, m n cn mang li cho ta ci kh m ta
mun trnh. Ci nh ng sau s bm vu t n c th khng c g quy;
khng c g sai lm trong s vic ta mun c hnh phc an vui, nhng ci
iu ta mun nu ko th t bn cht l khng th nu ko c. Ngi
Ty Tng ni rng: Chng ta khng th ra tay hai ln trong cng mt
dng nc, v D c p mnh bao nhiu, bn cng khng th p ct ra
du.
Thm nhp l v thng thc s chnh l dn dn t gii thot khi
chp th, khi quan nim sai lm tai hi ca ta v trng tn, khi s say m
an ninh bo m trn ta dng xy mi th. Dn d, ta nhn ra rng, ci

cn nhc nhi tim gan m ta phi tri qua do c nu nhng g khng nu

c, suy cho cng thc khng cn thit. Lc u, ngay n chuyn ny
cng tht kh m chp nhn, v ta cha quen thuc. Nhng khi cng suy
ngh v tip tc suy ngh, tm tr ta s dn dn thay i. S bung x bt u
c v t nhin hn, v cng ngy cng d. C th phi cn nhiu thi gian
nhng s in r ca ta lng xung, nhng cng t duy, ta cng pht trin
ci tri kin ca s bung x, chnh lc mt s i mi xy ra trong li
nhn ca ta i vi mi s.
Qun nim tnh v thng m thi cha , bn phi lm vic vi n
trong cuc i ca bn. Cng nh hc y khoa cn c l thuyt ln thc hnh,
hc sng cng vy, v trong s hc sng i, s thc hnh nm ngay y,
trong phng th nghim ca bin dch. Khi nhng i thay xy n, chng ta
tp nhn chng vi mt tu gic mi. Mc d mi s vn tip tc xy ra nh
trc, song mt ci g trong ta s i khc.
Hon cnh by gi i vi ta c v thoi mi hn, bt cng thng kh
nhc, v d c tri qua nhng cuc b du, chng ta cng t kinh hi trc
nh hng ca chng. Mi cuc b du em li cho ta thm mt t thc
chng, v quan nim ca ta v s sng tr nn cng ngy cng su sc v
khong t hn.
---o0o--LM VIC VI NHNG I THAY
Ta hy th mt th nghim. Hy nht mt ng xu ln, v tng tng
n l ci i tng m bn ang bm vu. Bn hy gi n tht cht trong
nm tay i din vi mt t. By gi nu bn bung ra hay th lng nm
tay, bn s mt ci m bn ang nm gi. Chnh l l do lm bn phi
nm li.
Nhng c mt kh nng khc: Bn c th bung ra m vn gi c
ng xu . Bn dui cnh tay, nga nm tay cho i din vi bu tri.
Ri bn th nm tay, th ng xu vn cn nm trn bn tay m ca bn. Th
l bn bung x m ng xu vn cn l ca bn, mc d xung quanh n l
h khng bao la.
Bi vy vn c cch chng ta c th chp nhn v thng m vn
thng thc c hng v cuc i, v ng thi khng bm vu. Ta hy
ngh n nhng g thng xy ra trong nhng mi tng quan. Phn ln ch

khi sp mt bn, ngi ta mi nhn ra mnh thng bn, v khi y ngi ta

cng bm cht hn. Nhng cng nu ko th ngi kia cng thot ly, v mi
lin lc gia h cng mong manh hn.
Chng ta mun c hnh phc, nhng chnh ci cch ta theo ui hnh
phc li qu vng v n ni n ch em li thm nhiu phin mun. Thng
thng ta tng chng ta phi gi k c c ci g m ta cho l s bo
m hnh phc ca ta. Ta t hi: Lm sao ta c th s bo m mt ci g
nu ta khng th s hu n? Qu thng khi, ta ln ln s bm vu vi tnh
yu. Ngay c khi mi tng giao tht tt p, th tnh yu vn thng b
hng do s bm vu, t bm vu c ni bt an, chim hu v kiu cng; v
khi tnh yu bay mt, th bn ch cn li nhng hoi nim chng t tnh
yu ca bn, l vt so ca s bm vu.
Vy th lm th no ta c th vt qua s bm vu? Ch bng cch trc
nhn bn cht v thng ca n; s nhn chn ny s gii thot ta khi nanh
vt ca tnh chp th. Chng ta s thong thy c nh cc thin s ni,
thi ch thc i vi s i thay l: Ta nh th bu tri ang nhn my
bay qua, hay gii thot nh thy ngn. Khi thy ngn git trn t, bn
cht n l vn nguyn vn khng lm bi. Khi ta theo li dy ca cc bc
thy, dn dn bung b s bm vu, th mt lng bi mn bao la cng ny
sinh trong ta. Nhng m my v minh chp th tan bin, v mt tri l tri
tim yu thng chn thc bng chiu sng. Chnh lc y t bn th su xa,
ta bt u nm c hng v cu th cha ng chn l siu thot
ca William Blake:
K no rng buc mnh vo mt lc th
Lm hng i cnh cuc i;
K no ch hn hnh phc khi n lt qua
S sng trong nh mt tri Bt tn.
---o0o--TINH THN CHIN S
Chng ta c thi quen tin rng nu ta bung x, ta s khng cn g.
Nhng cuc i lun lun cho thy ci ngc li. l, s bung x chnh
l con ng a n gii thot t do.
Cng nh khi sng nh vo b, nhng mm khng thit hi g m
cn c gia mn v chm tr thnh nhng hnh dng p, nhn cch

chng ta cng vy, c th c un c nh nhng cuc i thay, nhng gc

cnh th nhm c gia mn v tr nn mm mi. Nh nhng i thay m
ta c th dn pht huy mt thi ha nh nhng khng ai lay chuyn ni.
Lng t tn ni ta cng thm tng trng v t t nhin ta ra s t t t
bi, em li nim vui cho ngi khc. Chnh thin tnh y l ci g cn li sau
khi cht, ci thin tnh cn sn c trong tt c mi ngi chng ta. Ton
th cuc i ch l dy cho ta lm th no hin l thin tnh y, v
luyn cho ta thc chng n.
Bi th mi khi nhng mt mt, v mng trong i dy cho ta v v
thng, chng li a ta n gn s tht hn. Khi bn t trn cao rt xung
th ch c mt ch duy nht c th u li, l nn mt t, nn tng ca
chn l. V nu bn c tu gic do s tu tm em li, th vic rt xung tuyt
nhin khng l mt tai ha, v chnh nh vy bn tm c mt ch tr ni
tm.
Nhng kh khn v chng ngi nu hiu ng v bit vn dng,
thng c th bin thnh ngun nng lc khng ng. Trong tiu s nhng
bc thy, ta thng thy rng nu h khng gp kh khn chng ngi, th
h khng khm ph c sc mnh cn thit vt qua. Chng hn i
ca Gesar, v vua chin s m nhng cuc tu thot lm nn bn anh hng
ca v i nht ca vn hc Ty Tng. Gesar c ngha l khng ai hng phc
ni. T khi ng sinh ra, ngi ch c c tn Trotung tm mi cch
git, nhng cng gp nnGesar cng tr nn hng mnh. K thc, chnh nh
nhng n lc ca ch lm hi ng, m ng tr thnh con ngi v i nh
th. Do Ty Tng c ngn ng: Trotung tro ma tung na, Gesar ge mi
sar, c ngha nu Trotungkhng mu m qu quyt, th Gesar khng ln
cao nh vy.
i vi dn Ty Tng, Gesar khng nhng l mt chin s v qun s
m c v tm linh, ngha l luyn c mt th dng cm c bit c tnh
cch thng minh thin ph, va hin ha va bt khut. Chin s tm linh th
d vn cn s hi song cng can m nm tri kh au, nh n ni s
hi cn ca mnh, v rt ra c bi hc t nhng gian kh nn khng
trnh n. Chogyam Trungpa Rinpoche ni:
- Tr thnh mt chin s tm linh c ngha l c th i s phn u
cho s bo m an ninh nh nhen ca ta c mt tri kin rng ln hn, y
tnh v y, khong t v anh hng..6

---o0o--THNG IP CA V THNG TRONG CI CHT C

NIM HY VNG
Hy nhn su thm na vo v thng, bn s thy n c mt thng
ip khc, mt b mt khc, y hy vng ln lao, mt thng ip lm bn
m mt ra trc bn cht uyn nguyn ca v tr, v mi tng quan k
diu ca ta vi n.
Nu mi s l v thng, th mi s l khng (trng rng), ngha l
khng c mt thc hu ni ti, chc chn, trng cu. V mi s, khi c
thy v hiu trong tng quan ch thc ca n, th khng phi l nhng
thc th c lp m h tng l thuc vi mi vt khc. Pht so snh v tr
nh mt ci li rng ln dt bng v s ht chu chiu sng, mi ht c v
s gc cnh. Mi ht chu phn chiu v s ht khc trong li, v l mt
vi nhng ht khc.
Hy ngh n mt ln sng trn bin. Nhn mt cch, th n dng nh
c mt thc th ring bit, c u c cui, c sinh c dit. Nhng nhn cch
khc, th ln sng chnh n khng thc hu m ch l mt dng dp ca
nc, n trng rng hay khng c l lch ring, nhng m y nc.
Vy khi bn thc s ngh v ln sng, bn nhn ra
7

rng n l mt ci g tm thi c c nh gi v nc, v ty thuc vo

mt lot nhng trng hp lun lun thay i. Bn cng nhn ra rng mi
ln sng u c tng quan vi mi ln sng khc.
Khng mt th g c mt hin hu ni ti ring n, khi bn thc tnh
nhn k. V s vng mt mt hin hu bit lp y ta gi l trng rng.
Hy ngh n mt ci cy. Khi bn ngh n ci cy, bn a ngh n mt s
vt c xc nh r rt, v mt bnh din, n qu c thc, nh ln sng
ni trn. Nhng khi bn nhn k hn vo ci cy, bn s thy cui cng n
cng khng c hin hu bit lp. Khi ngm nhn n, bn s thy n tan bin
vo mt mng li tng quan v cng vi t tri di sut v tr. Cn ma
ri trn l cy, gi lay cnh, t nui dng v nng n, bn ma v thi
tit, trng sao v nh mt tri - tt c u l mt phn ca ci cy. Khi bn
khi s ngh v ci cy cng nhiu hn na, bn s khm ph rng mi s
trong v tr u ph lc lm cho cy tr thnh ci n ang thnh, rng
khng mt lc no n c th tch bit n ra khi nhng ci khc; rng mi

lc bn cht n ang thay i mt cch tinh t. y l ngha khi chng ti

bo mi s l trng rng, khng c hin hu c lp.
Khoa hc hin nay cho ta bit phm vi rng ln ca nhng tng quan
trong v tr. Nhng nh sinh mi bit rng mt cy chy trong
rng Amazon bng mt cch no , lm thay i bu khng kh m mt th
dn th Ba l ang th, v s rung ng ca mt cnh bm
Yucatan c nh hng ti i sng ca mt trang tri vng Hebrides.
Nhng nh sinh vt hc bt u khm ph cuc lun v phc tp ly k ca
nhng nhim th trong t bo to nn c tnh v s ging nhau, mt cuc
lun v tri di rt xa v qu kh v chng minh rng mi s gi l ging
nhau gm rt nhiu nh hng khc nhau. Nhng nh vt l hc th gii
thiu chng ta vo th gii ca lng t, mt th gii ging ht mt cch l
lng vi th gii m Pht m t trong hnh nh ci li chu ngc (Phm
vng) tri khp v tr. Ht nh nhng ht ngc trong li y, mi phn t
u hin hu k nh nhng phi hp khc nhau ca nhng phn t khc.
Bi th khi ta thc s nhn vo chnh mnh cng nhng s vy chung
quanh m ta cho l chc chn bn b, ta u thy chng khng thc g hn
mt gic chim bao. Pht dy:
Hy qun st vn php
Nh o tng, lu my
Nh mng, nh ha hin,
C thy, khng thc cht
Hy qun st vn php
Nh bng trng phn chiu
y h nc lng trong
Trng cha tng di chuyn.
Hy qun st vn php
Nh vang ca m thanh
Ting nhc v ting khc
Trong vang khng iu g.
Hy qun st vn php
Nh huyn s to huyn
th nga, xe, b
Ch c tng, khng thc.
S qun tng tnh cht mng huyn ca thc ti khng nht thit lm
cho ta phi tr nn lnh lng, v vng hay cay ng. Ngc li, n c th

m ra trong ta mt tnh hi hc thn thin, mt lng bi mn m ta khng

ng mnh cng c, v do cng ngy tm ta cng rng ri i vi mi s
vt v hu tnh.Milarepa ni:
- Thy c Tnh khng, th m lng thng xt.
Khi nh qun st m ta thc s thy c tnh khng v tnh h tng
l thuc ca mi s v chnh mnh, th ta s thy th gii di mt nh sng
huy hong, ti mt hn, nh ci li an kt bng v s bo chu phn
chiu nhau m Pht m t. Khi y ta khng cn phi t che ch mnh hay
gi b, v ta s d dng thc hin li khuyn ca mt bc thy:
- Hy lun nhn chn tnh mng huyn ca cuc i gim bt i
luyn v th ght. Hy c tm tt i vi mi loi. C tm thng xt, bt k
k khc i x vi bn ra sao. Nhng g ngi khc lm i vi bn khng
quan trng lm, khi bn xem nh mng huyn. Ci mnh l, bn phi c
nhng nh tt trong gic mng. y l im ct yu. y ch thc l tu
tm.
Tu tm ch thc cng l thc c rng nu ta c tng quan mt
thit vi mi ngi mi s, th ngay c mt ngh, li ni, hnh ng nh
nht ca ta cng c nhng hu qu khp v tr. Hy nm mt hn si xung
ao nc. N lin c mt rung ng trn mt nc, nhng ln sng nh ln
tn tan ha vo nhau v to thnh nhng ln sng mi. Mi s u tng
thuc mt cch cht ch: Chng ta s nhn ra rng chng ta chu trch nhim
v mi iu ta lm, ngh v ni, qu th, c trch nhim v chnh ta, v mi
ngi v mi s vt khc, cng nh vi ton th v tr. c Dalai Lama
dy:
- Trong ci th gii h tng l thuc mt thit ny, nhng c nhn v
quc gia khng cn c th t gii quyt vn ring ca h c. Chng ta
cn n nhau. Bi th ta phi pht huy mt thc v trch nhim h tng...
Trch nhim ca tp th v ca tng c nhn l bo v v nui dng i
gia nh a cu, nng nhng thnh vin yu km, bo tr v sn sc mi
trng sng ca tt c chng ta.
V thng khi th cho ta nhiu s tht, nhng cn mt kho tng
cui n ang gi, mt kho tng m phn ln b che khut di mt chng ta,
ta khng ng v cng khng nhn ra c, song li l ca ta mt cch thn
thit nht.

Thi s Rainer Maria Rilke ni rng nhng ni s su xa nht ca ta

ging nh nhng con rng ang gi kho tng su kn nht ca ta. Ci ni s
m v thng khi dy trong ta, theo khng c g l thc, khng g
trng cu, ha ra li l ngi bn tt nht ca ta, bi v n gic ta t cu
hi: Nu mi s u hy dit, thay i, th ci g l c thc? C chng mt
ci g ng sau mi gi tng, mt ci g v bin, khong t v cng, lm
sn khu cho cuc lun v ca v thng chuyn bin? C chng mt ci g
ta c th nng ta an tr, mt ci g sng lu hn ci m ta gi l ci cht?
cho cu hi y xm chim ta mt cch cp thit, t duy v n, ta s
dn dn thay i su xa li nhn ca ta v mi s. Vi s lin tc qun tng
v thc hnh bung x, ta s thy hin l trong chnh ta mt ci g ta
khng th gi tn, m t, t thnh khi nim, mt ci g m ta khi s
thy ang nm ng sau mi s bin dch cht chc ca th gii. Khi y
nhng dc vng v gii tr thin cn m ta b tri buc vo do chp th tnh
cht trng cu - khi s tan bin v ri rng.8
Khi iu ny xy n, ta thng thong thy nhng hm n rng ln
ng sau s tht v v thng. N ging nh sut bui ta bay trong mt
chic phi c lung qua nhng m my en vn v, ri bng dng phi c
vt ln trn nhng tng my, bay vo mt bu tri trong sng bao la. c
cm hng, vui mng khi ngoi ln trong chiu khng gian mi y t do y,
ta dn khm ph mt nim an lc su xa, mt nim t tin lm ta y ngc
nhin sung sng. Dn dn, pht sinh mt nim xc tn rng mt ci g
trong ta khng g ph hy c, khng g lm thay i c, v khng th
cht. Milarepa vit:
V s cht ti i vo niLin tc trm t v tnh bt nh ca gi cht,
Bng bt gp thnh tr bt t, v tn ca tm bn nhin.
By gi tt c ni s cht u tan bin.
Vy, dn dn ta bit c trong ta c s hin din ca t tnh nh bu
tri trong sng m Milarepa gi l tm bn nhin, vn bt t v v tn. Khi
thc mi m y tr nn sng ng v gn nh khng gin on, th xy ra
ci m o ngha th gi l mt s xoay chiu ca tm thc mt khi th c
tnh cch c nhn, hon ton khng th t tn, cho thy ta l g, ti sao ta
y, ta phi lm th no... iu ny cui cng, khng khc g mt i sng
mi m, mt cuc phc sinh.

K diu thay, nh qun chn l v v thng mt cch lin tc, khng

s hi, m dn dn ta thy mnh gip mt trong nim tri n v h lc vi
chn l v bn cht bt bin, bt t v v tn ca tm.
---o0o--4. BN CHT CA TM
V b nht kn trong ci lng hn hp ti tm ca bn ng m ta cho l
c v tr, rt t ngi trong chng ta khi s ngay c tng n mt chiu
khng gian khc ca thc ti. Patrul Rinpoche k cho chng ta cu chuyn
v mt con ch gi sut i sng trong mt ci ging m. Mt ngy kia c
con ch t ngoi bin vo thm n. N hi:
- Anh t u n?
- T bin.
- Bin ca anh to bao nhiu?
- To khng l.
- Anh mun ni l bng c chng phn t ci ging ca ti y ch g?
- Khng, ln hn c.
- Ln hn ? Vy th bng na ci ging ca ti khng?
- Khng, ln na kia.
- Th... Chng nh li bng c ci ging ca ti ?
- Khng c th so snh c.
- Chuyn v l! Ti phi i xem cho tn con mt.
-Chng cng i. Khi con ch ging trng thy i dng, n b mt c
sc kinh hong ti ni n n tung ra thnh tng mnh.
Phn ln nhng hoi nim tui th ti v Ty Tng phai tn, nhng
c hai thi im m ti khng bao gi qun. l khi thy ti Jamyang

Khientse khi th cho ti i vo bn cht ct ty, uyn nguyn v su xa nht

ca tm ti. Lc u ti cm thy d dt khng mun tit l nhng kinh
nghim ring t ny, v Ty Tng khng bao gi ngi ta lm chuyn ,
nhng cc hc tr, bn b ti tin rng nu ti ni ra th c th gip nhiu
ngi, v h yu cu ti, nn n ti vit v nhng kinh nghim y.
Ln u tin n xy n khi ti khong su by tui, ti trong ci phng
c bit m thy ti , trc m bc tranh ln ca tin nhn thy l Jamyang
Khientse Wangpo. y l mt hnh dng oai v nghim trang, cng oai v
trang nghim hn khi nh n b t trc bc tranh c chp chn soi sng
gng mt trn bc tranh y. Ti cha bit c chuyn g xy ra th thy ti
lm mt s bt thng cha tng c. Ngi thnh lnh m ti v nhc bng
ln. on ngi hn ti mt ci vo mt bn m. Trong mt lc lu, tm ti
hon ton bin mt, ti c bao ph bi mt nim yu thng, tin tng,
mt nng lc phi thng.
Bin c k tip th trang trng hn v xy ra Lhodrak Kharchu trong
mt hang ng m Padmasambhava bc thnh v i v l cha ca Pht
gio Ty Tng, nhp tht thin nh. Chng ti dng chn ti y trn
ng hnh hng n min Nam. Lc ti chng chn tui. Thy ti gi
ti n v bo ti ngi trc mt n. Ch c hai thy tr chng ti. Thy ti
bo:
- By gi ta s khai th cho con v bn lai din mc ca tm.
Cm ci chung v trng tay nh ln, thy triu thnh tt c nhng bc
thy trong h truyn tha, t Pht nguyn thy tr xung n bc thy ca
chnh thy. Ri thy bt u khai th. Bng chc thy nm vo mt ti mt
cu hi khng th tr li:
- Tm l g?
Thy nhn xoy su vo mt ti. Ti hon ton kinh ngc. Tm ti tan
ra. Khng cn ngn t, tn gi, tng no li Khng c tm no ht,
qu th.
Ci g xy ra trong giy pht y kinh ngc y? Nhng nim qu kh
cht, tng lai cha n; dng t tng ca ti b ct ngang t ngt.
Trong c sc mt khong trng m ra, trong khong trng y ch c mt
gic tnh tun ty trc tip v hin ti, mt ci g hon ton vt ngoi mi
bm vu chp th. Gic tnh y n gin, s nguyn v cn . Tuy vy s

gin n thun ty cng ta sng y s m p ca mt nim bi mn bao

la.
Bit bao nhiu iu ti c th ni v giy pht y! Thy ti r rng ang
t cho ti mt cu hi, nhng ti bit thy khng ch i mt cu tr li.
Ti cha sn tm gii p th thy rng khng c gii p no c th tm
kim. Ti ngi thn ra trong kinh ngc, nhng trong khi y mt nim tin
vng chc su xa sng chi ti cha tng bit n, ang dng trn trong ti.
Thy ti hi: Tm l g? v vo lc y ti tng chng ai cng bit
rng, khng c chuyn c hin hu mt ci tm no c, lm sao ti c th
tm ra. Vy, dng nh i tm tm thc l phi l.
S khai th ca thy ti gieo mt ht ging su xa trong ti. V sau
ti mi bit y l phng php khai th c dng trong truyn thng
chng ti. Tuy nhin, v lc ti khng bit, m nhng g xy ra c v
hon ton bt ng, v do cng kinh hong mnh lit.
Trong truyn thng chng ti c ba chn xc cn hi khai th
bn tm:

S lm php ca mt bc thy chn xc,

Lng sng tn ca mt t chn xc, v

Tnh chnh thng trong phng php khai th.

Tng thng M khng th khai th bn tm cho bn, m cha hay m bn

cng khng th lm vic . Mt ngi c quyn th n bao nhiu cng
khng n thua g, hoc h c yu mn bn bao nhiu cng khng n thua g.
Vic khai th ch c th c thc hin bi mt ngi hon ton thc
chng, v c s ban php v kinh nghim thuc trong h phi truyn tha.
V bn, ngi hc tr, phi tm ra v lun hm dng ci tri kin
khong t thnh thang y, nim hng say, nhit tnh v s tn trng n s
lm bin i c bu khng kh trong tm bn, lm bn sn sng n nhn s
khai th. y l iu m ta gi l lng sng tn. Nu khng c lng sng tn,
th thy c khai th tr cng khng nhn ra. S khai th bn tm ch c th
thc hin khi c thy ln tr cng th nhp ci kinh nghim y; ch trong s
giao cm gia tm v tr y, ngi mn sinh mi trc ng c.

Phng php khai th cng v cng quan trng. Chnh phng php y
c th nghim qua hng ngn nm v gip cho nhng bc thy
trong qu kh t n thc chng. Khi thy ti khai th cho ti mt cch t
nhin nh th, vo lc tui cn b nh th, l thy lm mt vic hon
ton bt thng. Thng thng th vic khai th xy ra mun hn nhiu, khi
t tri qua nhng thc tp thin nh v thanh luyn tm . Chnh
nhng vic lm ny khin cho tm tr ngi t thun thc v c th m ra
n nhn tri kin trc tip v chn l. Vo ci thi im y tim nng
ca s khai th, bc thy c th truyn ci tm gic ng ca mnh vo trong
tm ca ngi t by gi chn xc sn sng n nhn. Bc thy lm
ci vic khai th cho tr thy Pht tht l g, ni cch khc l nh thc tr
thy s hin din sng ng ca tu gic ni tm. Trong kinh nghim y, th
Pht, bn tm ca ngi t, v tm gic ng ca bc thy tan ha thnh
mt. Khi y ngi hc tr nhn ra, trong mt nim tri n v b bn, rng
khng cn nghi ng g na, gia thy v tr, gia tm gic ng ca bc thy
v bn tm ngi t, khng c v cha bao gi c s ngn cch no
c. Dudjom Rinpoche trong bi ca chng o ni ting ca ngi vit:
- Tu gic v ci by gi chnh l Pht tht,
Trong tm trng ci m, hi lng, ti gp Thy trong tim ti. Khi ta
nhn chn c rng ci tm bn nhin bt tn chnh l Thy.
Th khng cn bm vu, chp th, cu khn khc than.
Ch cn an tr thoi mi trong trng thi t nhin nh nhin y,
L ta c c phc lc ca gii thot.
Khi bn nhn chn ton trit rng t tnh ca tm bn cng ging nh
ca thy, th t y tr i bn v thy khng bao gi ngn cch v thy l
mt vi tm bn nhin ca bn, lun lun hin tin. C l bn cn nh Lama
Tseten(Chng mt), khi sp cht v c hi c mun gi bc thy n bn
ging khng, ng tr li:
- Vi bc thy, khng c ci g gi l ngn cch.
Khi no bn thy c nh Lama Tseten rng thy v mnh khng tng
xa nhau, th mt nim tri n v b bn, mt cm thc y phc v knh l ny
sinh trong bn. Dudjom Rinpoche gi l S knh l ca Tri kin. l
mt nim sng knh lun pht t nhin do ng c ci Tri kin v bn tm.

i vi ti, cn c nhiu ln nhp mn khc na: Nhp mn v gio l

v qun nh, v v sau ti c s khai th ca nhiu thy khc. Sau
khi Jamyang Khientse vin tch, Dudjom Rinpoche chm sc ti, bao bc ti
trong tnh thng mn ca ngi, v ti lm ngi thng dch cho ngi trong
nhiu nm. Vic ny m ra mt giai on mi trong i ti.
Dudjom Rinpoche l mt trong nhng bc thy mt tng ni ting ca
Ty Tng, mt hc gi, tc gi ni ting. Thy Jamyang Khientse ti thng
ca tngDudjom, ni ngi l mt i din sng ng
ca Padmasambhava trong thi i ny. Bi th ti rt knh trng ngi, mc
d cha tng tip kin cng cha c nghe ngi ging dy. Mt hm, sau
khi thy ti cht, vo lc ti chng hai mi my tui, ti n
ving Dudjom Rinpoche ti nh ring ca ngi Kalimpong, trn mt ngn
i thuc dy ni tuyt.
Khi ti ni, ti thy mt trong nhng t M u tin ca ngi ang
th gio. B ta ang kh s v khng c ngi no bit Anh ng dch
nhng li dy v t tnh ca tm. Khi thy ti i vo, Dudjom Rinpoche ni:
- ! C con y ri. Tt. Con c th thng dch gim b y khng?
Th l ti ngi xung v khi s dch. Ngy trong mt thi gian ging
dy chng mt ting ng h, ngi cho mt bi php tuyt diu, bao trm
tt c mi s. Ti xc cm v phn chn n mt ti rm l. Ti nhn ra
y l iu m Jamyang Khientse mun ni.
Ngay sau , ti thnh cu ngi ch gio cho ti. Ti thng n t tht
ngi mi chiu v vi gi. Ngi c vc ngi nh th, gng mt p
hin t, i bn tay tuyt vi, v mt dng dp mnh mai gn nh ph n.
Ngi tc di bi cao ln nh mt hnh gi Du gi; Mt ngi lun nh ln
mt nim thch th huyn b. Ging ni ngi dng nh chnh l ting ni
ca tm i bi, m v hi khn. Ngi thng ngi trn mt gh thp tri
thm Ty Tng, ti ngi di chn ngi. Ti lun nh li hnh nh ngi ngi
, bng tri chiu chiu qua khung ca s sau lng ngi.
Ri mt hm trong khi ti ang th gio v thc tp vi ngi, ti c mt
kinh nghim k l nht. Mi s m ti tng nghe trong gio l mt tng
dng nh ang xy n vi ti tt c nhng hin tng vt cht quanh
chng ti ang tan bin ti sung sng p ng:
- Thy, thy... N ang xy ra!

Ti khng bao gi qun c v bi mn trn gng mt thy, khi thy

ci xung v v:
- c, c. ng c no nc qu. Chung quy, iu y khng tt cng
khng xu...
S kinh ngc v sung sng bt u cun ht ti i, nhng Dudjom
Rinpoche bit rng mc d nhng thc chng c th l nhng ci mc hu
ch trn ng tu thin nh, chng cng c th thnh nhng ci by nu c
s bm vu xen vo. Ta cn phi vt qua kinh nghim y i vo mt nn
tng su xa vng chc hn: Nhng li minh trit ca thy a ti n ci
nn tng y.
Dudjom Rinpoche cn gip ti thc chng nhiu ln bn cht ca tm
qua nhng li dy ca thy, chnh nhng danh t cng nhen nhm ln
nhng tia sng v kinh nghim thc. Trong nhiu nm, mi ngy ngi
thng ch gio cho ti v bn tnh t nhin ca tm m ngi ta gi l gio
l trc ch (pointing-out instructions). Mc d ti th hun tt c nhng
g thit yu t ni thyJamyang ti, nhng ch nh mi gieo ht.
Chnh Dudjom l ngi ti tm chm bn lm cho n m hoa. V khi
ti khi s ra ging dy, th chnh tm gng thy Dudjom gi cm hng
cho ti nhiu nht.
---o0o--TM V T TNH CA TM
Ci thy thc cch mng trong Pht gio l, s sng v cht ngay
trong tm, khng u khc. Tm c xem nh nn tng ph qut ca kinh
nghim - k sng to ra hnh phc v au kh, k sng to ra ci ta gi l s
sng v ci ta gi l s cht.
C nhiu phng din ca tm, nhng c hai phng din ni bt hn
c. u tin l ci tm thng thng m ngi Ty Tng gi l sem. Mt
bc thy nh ngha:
- l ci tm c kh nng phn bit, c thc v nh nguyn - hoc
ly hoc b mt i tng ngoi l tm. l ci c th giao thip vi
mt ci khc, bt c ci g khc, c xem l s tri (b bit) khc vi
ci nng tri(ngi bit). Sem l ci tm suy ngh, tm nh nguyn, phn bit,

ch c th vn hnh tng quan vi mt im quy chiu ngoi, b nhn lm

v ch l mt ci bng c chiu ra.
Vy Sem l ci tm suy ngh, t k hoch, ham mun, vn ng, ci
tm bng ln trong cn gin d, to ra v say m trong nhng t sng t
duy v cm xc tiu cc, ci tm c lun lun phi tip tc qu quyt, nh
gi, v xc nh li hin hu ca n bng cch ct xn, t tn, cng c kinh
nghim. Tm thng thng l ming mi th ng di chuyn khng ngng
theo nhng nh hng bn ngoi, theo nhng khuynh hng tp qun v
iu kin: Nhng bc thy v n vi mt ngn n cy t trc gi, phi b
lay ng bi tt c nhng ngn gi ca hon cnh.
Nhn t mt gc cnh, th sem l lay ng, khng dng tr, chp th,
lun lun xa v vic ca ngi khc; nng lc n b tiu hao do chiu ra
ngoi qu nhiu. i khi ti v n nh ht u nhy ca x Mexico hay mt
con kh khng ngng nhy chuyn cnh. Tuy vy nhn mt cch khc, th
tm thng thng c mt tnh c nh cn nht gi tm, mt tnh tr l t v
v t mn, mt s bnh thn lnh lng ca thi quen n su. Sem lu c nh
mt chnh tr gia qu quyt, hoi nghi, nhiu muu m la di, v tinh vi vi
nhng tr la gt, Jamyang Khientse vit. Chnh trong kinh nghim
ca sem, ci tm hn mang v trt t ny m chng ta chu nhng i thay
v cht chc.
Nhng cn c bn tnh t nhin ca tm, tnh cht su xa ca n, ci
tuyt i khng dnh ti i thay v cht chc. Hin gi n ang n trong
tm semthng thng ca ta, b bao ph v che m bi nhng huyn no rn
rng trong tm, nhng ngh v cm xc. Cng nh my c th b lung gi
mnh thi tan, l mt tri sng chi v bu tri rng m, cng th, trong
vi trng hp c bit, mt cm hng no c th vn m cho ta h thy
bn tnh t nhin y ca tm. Nhng s h thy ny c nhiu mc cn
su, song u em li cho ta mt t tu gic, ngha v gii thot t do. Bi
v bn tnh t nhin ny ca tm chnh l gc r ca tr tu. Tng ng gi n
l Rigpa, mt s tnh gic trong sng nguyn y c tnh cht thng minh,
bit nhn thc, sng chi v lun lun tnh thc. C th ni n l ci bit ca
chnh ci bit.
ng tng lm bn cht t nhin ca tm ch c trong tm ta m thi.
K thc n l bn cht ca mi s vt. iu cn ni l, trc nhn bn tnh t
nhin ca tm cng chnh l trc nhn bn tnh t nhin ca mi s vt.

Nhng bc thnh v hnh gi huyn hc trong lch s thng ni v s

chng ng ca h bng nhng tn khc nhau, khoc cho n nhiu b mt
khc nhau, li gii thch khc nhau, nhng tt c u kinh nghim mt iu
cn bn l bn tnh thun ty ca tm. Ngi Ki t v Do thi gio gi n
l Thng ; n gio gi l i ng, Shiva, Brahman v Vishnu; nhng
nh thn b Sufi gi n l Tnh cht n np; cn Pht t th gi l Pht
tnh. Trng tm ca mi tn gio l nim xc tn rng c mt chn l cn
, v i sng l mt c hi thing ling tin ha v thc chng chn l
y.
Khi ta ni Pht, ta t nhin ngh n thi t x n Gotama
Siddhartha t gic ng vo th k th su trc ty lch, ngi ging
dy con ng tm linh m hng triu ngi khp chu noi theo, ngy nay
gi l Pht gio. Tuy nhin danh t Buddha c mt ngha su xa hn
nhiu. N c ngha l mt con ngi, bt c ngi no, hon ton thc
dy t gic ng v minh v m mang tim nng tr tu bao la ca mnh. Mt
c Pht l mt ngi chm dt au kh v bt mn, tm ra mt nim
bnh an, hnh phc di lu bt tn.
Nhng i vi nhiu ngi trong thi i hoi nghi ny, th trng thi
y c v nh mt iu huyn hoc, mng m, hay mt s thnh tu hon
ton vt ngoi tm chng ta. iu quan trng nn nh l, c Pht tng
l mt con ngi nh bn v ti. Ngi cha tng tuyn b l thn thnh g
c, ngi ch bit ngi c Pht tnh, ht ging ca gic ng, v mi ngi
cng u c. Pht tnh l quyn sng ca mi chng sinh, v ti thng ni
rng Pht tnh ni chng ta cng tt nh Pht tnh ni bt c c Pht no.
y l tin lnh m c Pht mang li cho chng ta t khi ngi gic ng ti
b trng, ni m nhiu ngi sau tm thy ngun cm hng thing
ling. Thng ip ca ngi, em li cho ta mt hy vng trn tr. Nh luyn
tp, chng ta cng c th t n s tnh thc. Nu iu ny khng ng, th
v s ngi t xa cho n ngy nay khng gic ng.
Tng truyn khi Pht mi t gic ng, iu duy nht ngi mun lm
l ch cho tt c chng ta t tnh ca tm, san s cho ta nhng g ngi trc
ng. Nhng ngi cng thy, vi ni au bun v lng bi mn bao la - rng
tht kh m lm cho chng ta hiu c.
V mc d ta cng c t tnh ca tm nh Pht, chng ta khng nhn ra
n c v n b gi kn, bao trm trong nhng ci tm thng thng phm
tc ca ta. Hy tng tng mt ci bnh trng. Khong khng trong bnh

cng ging ht nh khong khng bn ngoi. Ch c nhng bc thnh mong

manh ca ci bnh ngn cch khng gian bn trong vi bn ngoi. Tm
Pht trong ta b vy kn trong nhng bc thnh ca tm thng tc. Nhng
khi ta gic ng, th cng ging nh ci bnh v tan thnh mnh vn. Khong
khng gian bn trong lin tan ha ngay vo khng gian bn ngoi. C
hai tr thnh mt: Ngay lc v ti ch , ta trc nhn c rng chng
cha tng bao gi c s ngn cch hay sai khc; chng vn lun lun l mt.
---o0o--BU TRI V NHNG M MY
Bi th, d i ta c th no i na, Pht tnh ca ta cng lun lun
y. V n lun lun ton ho. Ngay c ch Pht vi tr tu v bin cng
khng th lm cho n tt hn c, v chng sinh vi tt c v minh c v
bt tn, cng khng th lm cho n lm lem. Tnh bn nhin ca chng ta c
th v nh bu tri, v s m mt ca tm thng tc ging nh my. C
nhng ngy bu tri hon ton b my ph kn. Khi y nu nm xung t
m nhn ln, th ta thc kh m tin ni trn tri cn c ci g khc ngoi ra
my. Nhng ch cn bay trong mt chic phi c ta s thy tt trn cao xa na
l mt vng tri xanh trong bao la v tn. T y m nhn xung th thy
nhng m my m khi di t, ta tng l tt c mi s - tht xa xm
nh b lm sao.
Ta phi c nh lun lun rng: Nhng m my khng phi l bu tri,
v khng thuc v bu tri. Chng ch l lng gia tng khng, v i qua
vi kiu hi l bch, khng l thuc vo u. Nhng chng khng bao gi c
th du vt lm lm lem nn tri.
Vy th Pht tnh y ch thc nm u? N nm ngay ni t tnh ca
tm, ci t tnh c v nh bu tri y. Hon ton ci m, t do, v bin,
Pht tnh y thc n gin, t nhin nh nhin ti ni khng bao gi c th
tr thnh phc tp, h hng, hay b nhim ; n thun tnh ti ni vt ngoi
c nim d sch. Nhng ni v t tnh ca tm v nh bu tri y ch l
mt n d gip ta bt u tng tng c tnh cht v bin bao trm tt
c ca n; v Pht tnh c mt tnh cht m bu tri khng c c, l
tnh sng chi ca tnh thc. Nh c cu:
- l ci gic tnh hin tin khng li ni bn, bit nhn thc m vn
trng rng, gin n m sng sut.

Dudjom Rinpoche vit:

Khng li no c th m t,
Khng v d no ch r
Sinh t khng lm n xu hn
Nit bn khng lm n tt hn
N cha tng sinh
N cha tng dit
Cha tng gii thot
Cha tng m lm
Cha tng c cng cha tng khng
N khng c mt gii hn no
Khng th xp n vo mt phm tr no c.
Nyoshul Khen Rinpoche ni:
Su xa vng lng, thot mi rc ri
Sng sut khng do kt hp m thnh
Vt ngoi tm phn bit t tn;
y l tm su xa ca nhng ng Chin thng.
Trong khng mt vt g phi vt ra
Cng khng mt vt g cn thm vo.
y thun l ci v nhim
ang nhn vo chnh n mt cch t nhin.
---o0o--BN LI
Ti sao ngi ta thy kh, ngay c ci chuyn ngh n chiu su v v
sng chi ca t tnh tm? Ti sao i vi nhiu ngi, y dng nh l
mt nim l lng v li? Gio l ni n bn li ngn cn chng ta khng
trc nhn c bn tm ngay by gi:
1. T tnh tm qu gn gi n ni ta kh nhn ra. Cng nh ta khng
th nhn chnh ci mt ca mnh, tm cng thy rt kh nhn vo t tnh ca
chnh n.
2. N qu su xa chng ta kh d thu. Ta khng th bit tm ta su ti
mc no, nu bit, ta ng mt phn no t tnh ca n.
3. N qu d ta khng tin ni. iu duy nht ta cn lm l an tr trong
s tnh gic s nguyn thun ty ca t tnh tm, ci lun lun c mt hin
tin.

4. N qu k tuyt ta khng dung cha ni. Ni mt tnh cht bao la ca

n cng qu ln rng khng lt c vo li suy ngh hp hi ca tm ta. Ta
khng th tin ni, cng khng th tng tng ni rng gic ng li l bn
cht thc s ca tm chng ta.
Nu s phn tch trn y v bn li ng trong nn vn minh Ty
Tng, mt nn vn minh hu nh dnh trn cho s nghip gic ng, th n
li cng ng xit bao trong nn vn minh tn tin hin nay, mt nn vn
minh dnh phn ln cho s nghip tn th o tng. Khng bao gi ty
phng c mt thng tin tng qut no v bn cht ca tm. Vn s v nhng
nh tr thc cha tng cp ti n; nhng trit gia hin i khng bn v
n mt cch trc tip; a s khoa hc gia hon ton ph nhn s hin hu
ca n. N khng c ch ng trong vn ha nhn gian: Khng ai ht ca v
n; khng ai ni v trong nhng v kch; n khng c trn truyn hnh.
Chng ta thc s c gio dc tin rng khng g c thc ngoi ra l
nhng ci ta c th nhn thc c bng nhng gic quan thng thng ca
chng ta.
Mc d s chi b ton din y v hin hu ca t tnh tm, chng ta
vn thnh thong thong thy c n. Nhng thong thy y c cm
hng bi mt khc nhc hay, bi thin nhin, hoc bi mt s c nh nht
thng ngy. Chng c th pht sinh khi ngm tuyt ri, hay nhn mt tri
ln sau dy ni, hay ngm mt tia nng ri vo phng. Nhng giy pht ca
s thp sng, ca bnh an v hnh phc.
Mc d s chi b ton din y v hin hu ca t tnh tm, chng ta
vn thnh thong thong thy c n. Nhng thong thy y c cm
hng bi mt khc nhc hay, bi thin nhin, hoc bi mt s c nh nht
thng ngy. Chng c th pht sinh khi ngm tuyt ri, hay nhn mt tri
ln sau dy ni, hay ngm mt tia nng ri vo phng. Nhng giy pht ca
s thp sng, ca bnh an v hnh phc y vn thng xy n vi tt c
chng ta v mt cch l lng, n li vi chng ta.
Ti ngh rng chng ta i khi cng hiu c l m nhng ci thong
thy y, nhng nn vn ha ngy nay khng cung cp cho ta mt bi cnh
no c th hiu c chng. T hn na l, thin h khng khuyn
khch chng ta nn thm him nhng ci thy y v o su xem n t u
ti, m li cn bo ta, bng cch va tinh vi va l liu, phi gt n ra ngoi.
Khng ai s nghe ta mt cch nghim tc nu ta c san s kinh nghim y
vi h. Bi th ta thng tng l nhng g c th thc s l kinh nghim

mc khi nht trong i ta, nu ta hiu c chng. y c l l kha cnh

en ti ng bun nht ca vn minh hin i; V minh v p ch i vi s
tht l ai.

---o0o--NHN VO TRONG
Gi s by gi ta lm mt cuc thay i, ta khng nhn vo mt hng
duy nht nh trc na. Ta c dy phi dnh sut i theo ui nhng
t tng v d phng ca ta. Ngay c khi ni v tm, th ta cng ch ni
ti nhng tng v cm xc ca n; v khi nhng nh nghin cu kho st
ci m h tng l tm, th h cng ch nhn thy nhng phng nh ca n.
Cha tng c ai thc s nhn vo chnh ci tm, nn tng t tt c nhng
t tng ngn t khi ln, v iu ny c nhng hu qu bi thm.
Nh Padmasambhava ni:
- Ngay c khi ci thng gi l tm c nhiu ngi bn ti,
N vn khng c hiu thu, hoc hiu sai lc, mt chiu.
V tm khng c hiu ng nh n l, trong bn cht n,
Cho nn c nhiu t tng trit hc v l thuyt ra i.
Li v ngi, thng khng hiu c tm.
Nn h khng nhn ra bn lai din mc h
V tip tc lang thang trong su no lun hi v ba ci hu m
kinh qu kh au.
Bi th khng hiu c bn tm ca bn l mt li rt ng bun.
Lm sao chng ta c th lt ngc tnh hung? Rt gin d. Tm ta ch
c hai v tr: Nhn ra v nhn vo.
Nay ta hy nhn vo.
iu khc bit m vic chuyn hng nhn y em n li c th rt ln
lao, c th lt li nhng tai ch ang nng th gii. Khi c mt s ln
ngi bit c bn tm ca h, h cng s bit c bn cht y quang
vinh ca ci th gii trong h sng, v phn u mt cch dng cm cp
thit bo tr n. Mt iu th v l ting Ty Tng gi Pht t
l nangpa l ngi trong, ngha l ngi khng tm kim chn l bn
ngoi m tm trong bn cht ca tm. Mi gio l v thc tp trong Pht gio

u dn n mt im duy nht l nhn vo t tnh ca tm, v nh vy gii

thot ta khi ni s cht v gip ta nhn chn c s tht ca cuc i.
Vic nhn vo trong (ni qun) i hi ta phi c s t nh su sc v
c can m ln lao - mt thay i tn gc trong thi ca ta i vi cuc
i v tm thc. Chng ta qu ghin nhn ra ngoi n ni ta hu nh
hon tan mt lin lc vi bn th su xa ca ta. Chng ta s phi nhn vo
trong, v nn vn ha chng ta khng cho ta bit mt t g v nhng ci ta s
tm gp. Chng ta li cn ngh rng nu nhn vo trong, ta s c nguy c b
in lon. iu ny l mt trong nhng mnh khe cui cng, hiu lc nht
ca bn ng ngn cn ta khm ph bn cht chn thc ca mnh.
Chng ta lm cho i sng tr nn cung nhit ti ni ta tr kh mi
lm le mun nhn vo trong. C n ngh ngi thin cng lm cho ngi
ta s hi. Khi nghe ni n Khng hay v ng, h tng l mnh phi
tri qua nhng trng thi nh b nm ra khi con tu v tr chi vi gia
khong khng lnh lo m u. Thc khng g sai lc s tht hn th. Nhng
trong mt th gii dnh trn cho cuc gii tr, th s im lng v yn lng lm
cho ta s hi; ta t bo v trnh n chng bng s huyn no v nhng
cng vic rn rng. Nhn vo bn cht ca tm ta l chuyn cht bt m ta
dm lm.
i khi ti ngh rng chng ta khng mun t cu hi nghim tc no
v ta l ai, v s s khm ph c mt thc ti khc hn s thc, hin ti ny.
S khm ph y s lm g vi ci kiu sng ca ta by lu nay? Bn b,
ng nghip ca ta s phn ng ra sao trc ci iu m by gi ta mi bit?
Km theo hiu bit l trch nhim. C i khi k t nhn chn la li,
ngay c khi cnh ca ngc t c m tung.
---o0o--NHNG HA HN CA GIC NG
Trong th gii hin nay, t c nhng mu ngi th hin c nhng
c tnh do s trc ng bn tm em li. Bi th thc kh cho chng ta
tng tng c gic ng ra sao, nhn thc ca mt ngi gic ng l
th no, hung h tin ni rng chnh mnh cng c th gic ng.
Mc d lun lun cao gi tr i sng v t do c nhn, x hi chng
ta k thc xem chng ta nh nhng k lun b m nh bi quyn lc,
tin v dc tnh, v bt c lc no cng cn phi li ko ch ca ta ra khi

s cht chc, hay s sng chn thc. Nu c ai bo cho ta bit, hay nu ta

bt u nh hi c tim nng su xa ca mnh, th ta khng th no tin
ni chuyn y; v khi ta ng ngh ti vic lm mt cuc chuyn ha tm
linh, ta li thy rng ch c nhng bc thnh hin trong qu kh mi lm ni
iu y. c Dalai Lama thng ni n s thiu nim t tn trng, t
thng ly mnh ni nhiu ngi trong th gii hin nay. Bn di ton b
nhn sinh quan ca ta l mt s c quyt c tnh cch thn kinh lon - v
nhng gii hn ca chng ta. iu y lm cho ta mt ht hy vng thc tnh,
v ngc li vi chn l trng tm ca li Pht dy, l, t ct ty, chng
ta vn ton thin.
Ngay c khi c th ngh n chuyn t gic ng, th ch cn nhn vo
nhng g lm nn ci tm thng ngy ca ta - gin d, tham lam, ganh t, c
, bo tn, nhc dc, s hi, lo lng, giao ng cng lm cho ta khng
cn hy vng g t gic ng, nu ta khng c bo cho bit r v t tnh
thanh tnh ca tm, v v kh nng ta chc chn c th thc chng c t
tnh y.
Nhng s gic ng vn thc c, v c nhiu bc thy gic ng hin
cn sng trn tri t. Khi bn gp c mt v nh vy, bn s xc ng tn
tm can v s thy rng mi danh t, nh gic ng v tr tu, m lu nay
bn tng ch l nhng nim, th ra l c thc. Mc d y nhng nguy
him, th gii nay vn l mt ci tht hp dn. Tm thc ty phng ang
dn m ra trc nhng tri kin khc nhau v thc ti. Nhng bc thy v i
nh c Dalai Lamav M Teressa c th c trng thy trn mn nh
truyn hnh; nhiu bc thy ng phng ang ving thm v ging dy gio
l Ty phng; v nhng sch v t mi truyn thng huyn hc ang
cng ngy cng c nhiu c gi. Tnh trng tuyt vng ca hnh tinh ny
ang dn dn nh thc mi ngi tnh dy thy s cp thit phi thay
i trn mt phm vi rng ln c tnh cch ton cu.
S gic ng, nh ti ni, l c thc, v bt c ai trong mi chng ta
cng c th, nu c hun luyn ng cch, v gp ng thi tit nhn
duyn, s trc nhn c t tnh tm v nh th bit c trong ta c ci
bt t v vnh vin thun tnh. y l s ha hn trong mi truyn thng
huyn hc ca nhn loi, v nhiu ngn ngi v ang thc chng iu
.
iu k diu ca s ha hn ny l, n khng phi l mt ci g thn k,
xa l g c, n khng phi ch dnh cho mt s t ngi xut sc c chn

lc, m dnh cho ton th loi ngi; v khi trc nhn c bn tm, th
thy nh li cc thin s bo, n bnh thng mt cch k l. Chn l v
tm khng phi l mt ci g rc ri b truyn, n k thc l lng tri su xa.
Khi ta trc ng bn tm, th nhng tng lp m lm ri rng. Thc s khng
phi l bn thnh Pht, m bn ch c chm dt m hoc, ht b o tng
la di. V thnh Pht khng c ngha l thnh mt siu nhn c nhiu
quyn nng tm linh, m thnh mt con ngi ng ngha.
Mt trong nhng truyn thng ln ca Pht gio Ty Tng gi bn cht
ca tm l tr tu ca bnh thng. Ti phi nhc li li ny nhiu ln mi
c: T tnh chn thc ca chnh ta, vi bn tnh ca mi s vt khng
phi l mt ci g l lng. iu ma mai l, chnh ci th gii m ta gi l
thng nht y mi thc l lng, mt mn o ha li k tinh vi ca ci thy
m lm trong sinh t. Chnh ci thy l lng y lm ta m mt i vi
bn tnh t nhin, bnh thng ca tm. Hy th tng tng nhng v
Pht ang nhn xung chng ta: cc ngi s kinh ngc au bun xit bao
thy s khn lanh cht ngi, v tnh phc tp trong ci v minh ca chng
ta.
i khi, chnh v ta vn thng rc ri mt cch khng cn thit, m khi
c mt bc thy khai th bn tm, ta khng th tin c rng n qu n
gin nh th. Ci tm thng ngy ca ta bo ta rng khng th th c,
phi c ci g khc hn th ch. Chc phi huy hong hn, phi c nhiu
ho quang xt xung quanh ta, c ch thin vi u tc vng ng bay l t t
trn tri s xung gp ta m loan tin Th l bn c khai th bn tm
ri y. Hon ton khng c ci mn y u.
V trong nn vn ha chng, ta, chng ta quen nh gi tri thc qu
cao, nn ta c tng rng mun gic ng th cn phi c mt tr thng minh
phi thng. Ty Tng c mt ngn ng rng: Nu bn qu thng minh, bn
c th ht mt hon ton ci ct ty.
Patrul Rinpoche ni:
- Ci tm duy l c v hay y, nhng chnh n l ht ging ca m
lm.
Con ngi c th b m nh bi chnh nhng l thuyt ca mnh v ht
mt ci ct ty trong mi s. Ty Tng chng ti thng ni: L thuyt
ging nh nhng ming v trn chic o, c ngy cng phi c mn.

Ti xin k cho bn nghe mt mu chuyn l th:

- Mt bc thy v i vo th k trc c mt t rt ngu n. ng
ging dy nhiu ln, c khai th cho y trc ng bn tm, m y vn khng
ng. Cui cng, bc thy ni gin bo, Ny, ngi hy mang bao la mch
ny ln trn nh ni xa kia, nhng khng c dng li ngh. Phi i mt
mch cho ti nh ni. Ngi t tuy ngu n song c lng sng knh v
hon tan tin tng ni thy, nn lm y nh li thy dy. Bao la rt
nng, nhng y vn mang ln gic ni khng dm dng li ngh. Y c i mi
i mi, v ci bao mi lc mt nng thm. Y phi mt mt thi gian di, v
cui cng, khi ln ti nh ni, y th ci bao ngi phch xung t, kit sc
v mt nhc nhng bt u th gin, nh nhng. Y cm thy gi ni mt lnh
trn mt. Tt c s tr l i vi gic ng ni y bng tan bin, cng vi ci
tm thng ngy ca y. Mi s dng nh ngng pht li. Ngay lc y, y
thnh lnh trc ng bn tm. Y ngh, , th ra y l ci m thy ch cho
ta by lu nay. Y chy xung ni tr v, v tri vi mi quy c thng
ngy y m sm vo phng thy. Con ngh rng con c n... Con
thc s c n! V thy mm ci y cm thng nhn y m ni: Th
l con c mt chuyn leo ni th v y ch?
Ngay c bn, bt k bn l ai, cng c th c ci kinh nghim m ngi
mn kia gp trn nh ni, v chnh ci kinh nghim y s em li cho
bn c tnh v y iu nh vi sng cht. Nhng g l cch tt nht,
nhanh nht, v hiu nghim nht khi hnh i tm n? Bc u tin l
thc tp thin nh. Chnh thin nh dn dn thanh lc ci tm thng ngy,
lt mt n n, lm cho kit qu nhng o tng v tp qun ca n, chng
ta c th, vo ng thi tit, trc nhn ra ta l ai.
---o0o--5. A TM V NH
Trn hai ngn nm trm nm v trc, mt ngi i tm chn l
trong nhiu i kip, i n mt ch thanh vng min Bc n v ngi di
mt bng cy. Ngi y tip tc ngi di cy vi mt tm c quyt v
bin, v th s khng ng dy nu khng tm ra chn l. Tng truyn vo
lc hong hn, ngi y chin thng tt c nhng nng lc hc m ca
m vng; v bnh minh hm sau, khi ngi sao Mai xut hin trn nn tri,
ngi y c n b cho lng kin nhn trng k, cho k lut v s tp
trung ton ho ca mnh bng s chng c tu gic, ci mc ch ti

thng ca i ngi. Vo gi pht thing ling y, tri t cng phi rng

mnh nh th say sa trong nim phc lc, v kinh in ghi rng
Khng ai trong gi pht y, bt c u, ni gin, hay m au, bun kh,
khng ai lm c, khng ai kiu cng ng mn; th gii tr nn hon ton
thanh tnh, dng nh th va t ti s ton thin. Con ngi y c
bit di danh hiu l c Pht. Thy Nht Hnh m t s gic ng ca
Pht bng nhng li p nh sau:
- Gautama cm thy nh th l ci ngc t giam gi mnh c ngn i,
va mi m tung. V minh chnh l ngi gi ngc. V v minh, tm ngi
b che m, ht nh trng sao b my che trong bu tri ging bo. B vy
ba bi nhiu ln sng vng tng bt tn, tm ta ct xn thc ti mt
cch sai lm thnh ra ch th v i tng, ta v ngi, hu v phi hu,
sinh v t, v do phn bit khi ln t kin l nhng ngc t ca th, i,
th v hu. Ni kh sinh gi bnh cht ch lm cho tng vch nh t dy
thm. iu duy nht phi lm l tm ly k gi ngc m nhn vo mt tht
ca y. K gi ngc chnh l v minh... Khi k gi ngc b i, th nh t s
tan bin v khng bao gi c xy tr li.
Nhng g Pht thy l, s khng bit bn tm chnh l ngun gc ca tt
c au kh trong sinh t, v ngun gc ca v minh chnh l khuynh hng
xao lng ca tm ta, ci khuynh hng thnh thi quen kh g. Chm dt
ci tm l nh y chnh l chm dt sinh t; v cha kha a n s chm
dt l a tm v nh, tr v bn tnh chn thc ca n, nh s thc tp
thin nh.
c Pht ngi trn t vi cung cch khim h bnh an, trn cao v
quanh ngi l tri t bao la, nh th ch cho ta rng trong khi thin nh,
bn nn ngi vi mt tm thi rng m khong t nh bu tri, m ng
thi vn hin din, c nn tng vng vng trn mt t. Bu tri l bn tnh
tuyt i ca chng ta, vn khng c ro ngn, khng bin gii, cn mt t
l thc ti ca chng ta, hon cnh tng i v thng nht ca ta. Dng
ngi khi ta thin nh c ngha rng ta ang ni ci tuyt i vi tng i,
tri v t, nh i cnh ca mt con chim, th nhp ci bn tm bt t nh
bu tri, vi ci bn cht ph du kh loi ca ta nh t.
Nng khiu tp thin nh l nng khiu v i nht m bn c th t
em li cho mnh trn cuc i ny. V ch nh thin nh bn mi c th
khi hnh cuc hnh trnh i tm bn cht chn thc ca bn, v nh vy tm

thy nim tin vng chi m bn cn, sng tt p v cht tt p. Thin

nh chnh l con ng a n tu gic.
---o0o--LUYN TM
C rt nhiu cch trnh by v thin nh, v c l ti ging dy c
ngn ln v thin, nhng mi ln mt khc, v mi ln n u trc tip v
mi m.
May thay ta sng trong mt thi i m tt c mi ngi trn th gii
u quen thuc vi thin nh. Cng ngy thin cng c chp nhn nh
mt li tp luyn, b qua v vt trn tt c nhng hng ro vn ha v tn
ngng, gip hnh gi thit lp mt tip xc thng vi s tht ca bn th
h. y l mt luyn tp vt ngoi gio iu ca cc tn gio, v l tinh
ty ca tn gio.
Thng thng chng ta lng ph i mnh, lc ra ngoi ci ng chn
thc ca ta, trong nhng hot ng bt tn. Thin tri li, l phng php
a ta tr v chnh mnh, y ta c th thc s chng nghim v thng
thc ci bn th ton vn ca ta, vt ngoi mi mu mc thi quen. Nhng
cuc i ca chng ta c sng trong u tranh cng thng v lo u, trong
s quay cung ca tc v bo ng, trong cnh tranh, bm vu, chim
hu, thnh cng, ta mi mi cht y nhng hot ng v bn rn thuc
ngoi vi. Thin chnh l ci ngc li. Thin nh l lm mt cuc tuyt giao
vi ci cch ta hnh ng bnh thng, v y l trng thi khng lo lng
khng bn tm, khng c cnh tranh, khng c ham mun s hu hay nu
ko mt th g, khng c s phn u quyt lit y u lo, v khng c s
khao kht t thnh: Mt trng thi khng c tham vng khng c ly hay
b, khng hy vng cng khng s hi, mt trng thi trong ta dn khi s
bung b mi cm xc v khi nim giam hm ta tung cnh vo bu
khng gian ca tnh t nhin n gin.
Nhng bc thy v thin nh trong Pht gio bit r tnh do dai, d s
dng ca tm l nh th no. Nu ta luyn c n, th khng c g l bt
kh. Qu thc ta c hun luyn mt cch thun thc bi sinh t v cho
sinh t, c luyn ni ghen tung, c luyn bm vu chp th,
c luyn lo u, phin mun, tht vng, thm kht; c luyn phn
ng mt cch tc gin i vi bt c g khiu khch chng ta. Thc vy,
chng ta c luyn thun thc ti mc m nhng cm xc tiu cc y

khi ln mt cch t nhin, chng ta khng cn c gng lm cho chng pht

sinh ra. Bi th, mi s u l vn hun luyn, v nng lc ca thi quen.
Nu tm chuyn ch vo s nghip v minh th ta s thy n tr thnh mt
cha t ca v minh, chuyn vin nghin ngp, tinh vi v mm do trong
thi n l ca n. Nu tm chuyn ch vo thin nh, vo s nghip t gii
thot ra khi o tng, th ta s thy vi thi gian, kin nhn, k lut, v
luyn ng tm ra khi s m gt v bit c nim phc lc v trong
sng nguyn y ca n.
Luyn tm tuyt nhin khng c ngha l gng p c ch n, hay ty
no ci tm. Luyn tm l trc ht thy c mt cch trc tip v c th,
tm thc s vn hnh nh th no, mt hiu bit m ta c th rt t nhng
gio l tm linh v qua kinh nghim ca mnh trong s thc hnh thin nh.
Ri bn c th dng s hiu bit y thun ha ci tm v lm vic vi n
mt cch kho lo, lm cho n cng ngy nhu nhuyn, bn c th tr
thnh ch nhn ca chnh tm mnh v s dng n cho cu cnh vin mn v
li lc nht.
Bc thy Shantideva vo th k th tm c ni:
- Nu buc cht con voi tm bng si dy chnh nim
Th mi s hi tan bin, hnh phc ton vn n vi ta
Tt c k th: cp, s t,, voi, gu, rn nhng cm xc;
Tt c ngc tt a ngc; ng qu, nhng s khng khip
Tt c th y u b tri nh bn lm ch c tm.
Hng phc mt tm y, th mi s u c hng phc.
V do tm m c ra mi s hi v v lng kh au.
Cng nh mt vn s sau nhiu nm dy cng hc hi mi c c cch
din t t nhin, hoc nh mt v cng ch thnh t nh n lc ln v kin
nhn, cng th khi bn bt u hiu c thin nh s a bn ti u, th
bn s xem n nh s nghip ln nht ca i mnh, v n i hi bn mt
s kin tr su xa, lng hng hi, tr thng minh, v k lut.
---o0o--TRNG TM CA THIN NH
Mc ch thin nh l lm thc dy trong ta ci t tnh ca tm
ging nh bu tri y, v cho ta thy bn lai din mc ca ta, tnh gic
khng thay i ni ta, ci nm ng sau ton th s sng v cht.

Trong ci yn lng v im lng ca thin, ta thong thy v quay v vi

s t tnh su xa y, ci m t qu lu ta khng thy c gia nhng bn
rn v xao lng ca tm. C phi l lng, l tm ta khng th yn lu hn
chc lt m khng theo ui bm vu mt li xao lng no ; n bt an, rn
rng ti ni lm lc ti ngh rng, sng trong mt th tn tin, l ta
ging nh nhng linh hn b dy v trong trng thi trung gian sau khi cht,
lc m tm (theo T th) c m t l v cng xao xuyn. Theo ti liu
ng tin, th ht mi ba phn trm ngi M mc phi chng ri lon
thn kinh. iu y ni g v cch sng ca chng ta?
Chng ta b phn on thnh qu nhiu phng din khc nhau. Chng
ta khng bit mnh thc s l ai, hay ta nn ng ha mnh vi phng din
no, nn tin tng ci g. Qu nhiu ting ni mu thun, nhiu mnh lnh
v cm thc khc nhau ginh git quyn kim sot i sng ni tm ta, n
ni ta t thy mnh r ri ra tng mnh khp mi ni, mi hng, khng
cn ai nh.
Thin nh, nh vy, chnh l em tm tr v nh.
Trong gio l Pht, chng ta ni c ba vic lm nn s khc nhau s tu
thin ca bn, hoc em li thoi mi bnh an tm thi, hoc a n
t gic gic tha. Ba vic gi l tt chng u, chng gia v chng
cui.

Tt chng u bt ngun t ci thc rng chng ta v mi

hu tnh t cn , u c Pht tnh, tinh cht su xa nht ca ta, v trc ng
c n th thot khi v minh v chm dt vnh vin mi au kh. Bi vy
mi ln khi s tp thin nh, chng ta c iu ng bi ci thc y, v
pht tm cng hin s tp thin ca mnh v c cuc i mnh cho vic gic
ng tt c chng sinh, trong tinh thn li nguyn sau y, m ch Pht trong
qu kh tng pht ra:
Nh nng lc v chn l ca tp luyn ny,
Mong tt c hu tnh c hnh phc, v nhn ca hnh phc;
Mong tt c u thot kh au, v nhn ca kh au;
Mong tt c khng ri hnh phc ti thng, khng su;
Mong tt c sng h x khng thng ght
V sng tin bnh ng ca mi loi.


Tt chng gia l tm thi khi ta i vo trng tm ca luyn
tp, mong thc chng bn tm, t y khi ln s khng chp th, thot
khi mi khi nim phn bit, v mt tnh thc thy mi s t n trng
rng khng thc cht, nh huyn, nh mng.

Tt chng cui l cch ta kt thc thi thin tp bng s hi

hng tt c cng c, vi li cu nguyn thnh thit nh sau:
- Mong rng, bt c cng c g c c do thi thin tp ny, u
hng v s gic ng tt c hu tnh; mong rng n tr thnh mt git nc
trong bin cng hnh ca ch Pht ang lm vic khng bit mt gii
thot tt c chng sinh.
Cng c l cng nng tch cc v li lc, nim bnh an hnh phc m
s tu tp thin nh ca bn ta chiu ra. Bn cng hin cng c y cho s
an lc lu di ca hu tnh, cho s gic ng ca chng. Gn hn, th bn hi
hng cu nguyn cho ha bnh th gii, cho mi ngi thot khi thiu
thn bnh tt, c sc khe v hnh phc lu bn. Ri, khi nhn thc bn
cht mng huyn ca thc ti, bn t duy rng, trong ngha su kn nht,
th bn, ngi hi hng, nhng chng sinh m bn cng hin cng c, v
chnh ci hnh vi hi hng, c ba th u trng rng, huyn ha. iu ny
c ni trong gio l l nim phong thi thin nh, bo m sao cho
khng mt git no ca cng nng thun tnh ca n b r r, v chc chn
khng mt cht cng c no ca s thc hnh l b lng ph.
Nhng nguyn tc thing ling ny cch khi tm thin xo, thi
khng chp th, v s hi hng sau cng nim phong, l nhng g lm
cho vic thin tp ca bn thc s c nng lc, em li gic ng. Ba nguyn
l ny cLongchenpa bc thy Ty Tng m t l tri tim, con mt v
sc sng ca s thc hnh chn chnh. Nh Nyoshul Khenpo ni:
- Mun t ton gic, nhiu hn th th d, m t hn th thiu.
---o0o--LUYN TP CHNH NIM
Thin nh l a tm v nh, v vic ny trc ht c hon tt nh
luyn tp chnh nim.

Mt ln c mt thiu ph n hi Bt lm cch th no thin. Bt

bo nng hy thc tng ng tc ca i tay khi nng ko nc ging, v
ngi bit nh vy nng s t thy mnh trong tm trng an bnh, khong
t v bn nhy, m chnh l thin nh.
S thc tp chnh nim, a ci tm phn tn tr v nh v do tp
trung thc vo nhng kha cnh khc nhau ca con ngi chng ta - c
gi l Tnh tr hay An tr, thnh tu c ba vic. Trc ht, mi mnh
vn ca con ngi ta - thng mu thun chng chi nhau by gi n
nh, tan ha v tr thnh bn. Trong s n nh y ta bt u hiu mnh
hn, v i khi cn thong thy c tia sng t tnh bn nhin ca ta. Th
hai l, luyn tp thin nh lm tiu tan tnh tiu cc, bo hnh ni ta, nhng
cm xc hn n cha nhm nhiu i. Thay v n p chng hay b li
cun theo chng, y iu quan trng l ngm nhn chng v bt c g
khi ln trong tm, vi s chp nhn v bao dung, cng ci m cng tt.
Nhng bc thy Ty Tng thng bo rng tnh lng sng sut y ging
nh khng gian v bin, thn thit v d chu, lm bn cm thy nh th
c bao ph, c che ch trong mt ci mn bng nh sng.
Dn dn, khi bn vn trong trng thi ci m, tnh gic y, v dng
mt trong nhng phng php s ni sau, lm cho tm cng lc cng tp
trung hn, tnh tiu cc ni bn cng ngy cng tan long ra; bn khi s
cm thy thoi mi trong ton din bn th bn, hay nh ngi Php ni,
tre bien dans sa peau. T y pht sinh s bung x v mt nim an lc su
xa. Theo ti th s tp luyn ny l cch tt nht cha tr thn bnh v
tm bnh ni bn.
Th ba, s tp luyn ny vn mn, lm hin l Thin tm cn bn ca
bn, v n lm tan bin thi hung c hay tc hi trong bn. Ch khi tr kh
c thi y ta mi thc s hu ch cho ngi khc. Vy th nh tp luyn,
tr kh dn thi c tc hi khi tm ta, m ta c th cho Thin tm chn
thc ca ta lng t t, t bi t nhin ni ta - chiu sng, v tr thnh bu
kh hu cho bn th ch thc ca ta pht trin.
By gi bn thy ti sao ti gi thin nh l s thc hnh chn thc
i n ha bnh, i n s khng gy hn, i n s bt bo ng. y l s
gii tr v kh chn thc v quan trng nht.
---o0o--S BNH AN T NHIN

Mi khi ging dy thin nh, ti thng bt u bng cu ni:

- Hy a tm bn v nh. Bung x, v th gin.
Ton th s thc hnh thin nh c th rt gn vo ba im ct yu
:a tm v nh, bung x v th gin.
a tm v nh c ngha l hng dn tm n trng thi An tr nh
thc tp chnh nim. Trong ngha su xa nht, th a tm v nh c ngha
l xoay tm vo trong v an tr trong bn tnh t nhin ca n. iu ny
chnh l thin nh ti thng.
Bung x l gii phng tm khi ngc t chp th, v bn nhn thy
rng mi au kh, s hi v lo bun u bt ngun t s kht i ca tm
chp th. bnh din su xa hn, s thc chng, nim tin pht sinh do hiu
r bn cht ca t tm s lm cho bn c c tnh bao dung su sc v t
nhin, khin bn d dng bung ht mi chp th ca mnh, cho n t bay
mt, tan vo trong ngun cm hng ca thin nh.
Cui cng, th gin c ngha l khong t, gii ta tm khi mi cng
thng. Su hn na, l bn th nhp vo bn tnh chn thc t nhin ca tm
bn mt cch thoi mi, vo trng thi Rigpa. Tng ng din t tin trnh ny
l th gin trn Rigpa. Ging nh khi ta mt nm ct trn mt mt
phng, th mi ht ct t ng an tr. y l cch bn th gin vo trong bn
tnh chn thc ca bn, cho mi ngha cm xc t ng rt lui, tan bin
vo trong trng thi tm t nhin.
Mi khi thin nh, bi th sau y ca Nyoshul Khenpo lun lun gy
cho ti ngun cm hng:
Hy an tr tch nhin
Ci tm mt mi ny
b nghip lm x xc
vi t duy cung lon
nh sng v khng ngng
trong bin ln sinh t.
Hy an tr tch nhin.
Cn nht l ta hy thoi mi t nhin v khong t nh h khng. Hy
lng l chun ra khi ci thng lng ca bn ng y lo u thng ngy,
bung mi s bm vu, v th mnh vo trong bn tnh chn thc ca bn.

Hy tng n ci ti thng nht ca bn nh mt khi bng hay mt thi

b di nh mt tri. Nu bn ang cm thy cng ci lnh lng, th hy
cho s cng ci y tan ra trong nh mt tri thin nh. cho nim bnh
an lm vic trn bn, gip bn thu nht li ci tm phn tn gom vo trong
s An tr, v nh thc dy s tnh gic v ci thy su xa ca Minh kin.
Ri bn s thy tt c thi tiu cc ni mnh b tc kh gii, tnh bo ng
tan ra, vng tng chm chm tiu tan nh th sng m tan vo trong bu
tri khong t v nhim ca tnh t nhin tuyt i ni bn.
Khi ngi lng l, thn yn, li im, tm am tnh, bn hy cho nhng
tng, cm xc hay bt c g khi ln, t n v i, khng bm vu vo ci
g.
Trng thi y ra th no? Dudjom Rinpoche thng ni, hy tng
tng mt nng phu sut ngy lm lng mt nhc ngoi ng, by gi ang
ngi thoi mi trc l si, trong chic gh m ng yu thch. ng lm
lng trn ngy v bit mnh lm nhng g cn hon tt, khng cn g phi
lo, khng cn vic g cha xong, ng c th bung b hon ton mi lo u
bn bu, v by gi hi lng, ng ch l, khng cn g phi lm na.
Vy, khi thin nh, iu cn thit l bn phi to ra bi cnh ni tm
cho thch hp. Mi n lc v phn u xy ra u do bi ci tm khng
khong t nh h khng, bi th to ra bi cnh thch hp y l iu ct
yu cho thin nh thc s xy n. Khi iu kin y c mt, th thin
nh pht sinh khng cn n lc.
i khi, lc thin nh, ti khng dng mt phng php c bit no
c. Ti ch cho tm an ngh, v thy rng ti c th a tm v nh v th
gin mt cch mau l, nht l mi khi c cm hng. Ti ngi yn lng v
an tr trong t tnh ca tm; ti khng cn t hi mnh c trong trng thi
ng hay khng. Khng c n lc, ch c s hiu bit di do, s tnh
thc, v mt nim xc tn khng lay chuyn. Khi ti trong trng thi tm
bn nhin y, th ci tm thng ngy khng cn y. Khng cn xc nh
mt cm thc hin hu no: ti ch ang l, mt cch n gin. Mt nim tin
tng cn ang c mt. Khng c vic g c bit phi lm.
---o0o--PHNG PHP TRONG THIN

Nu tm bn t n c th an tr mt cch t nhin v nu bn thy mnh

c th tr trong s tnh thc thun tnh ca tm bn, th khi y bn khng cn
phng php no thin nh na. Qu th, i khi cn khng nn c s
dng mt phng php, khi tm bn trong mt trng thi nh vy. Tuy
nhin, phn ng chng ta thy kh m t ti trng thi ngay c.
Chng ta khng bit lm sao nh thc tm, tm ta qu hoang vu v xao
lng n ta cn mt phng tin thin xo, mt phng php tt, h
triu n ln.
Ti mun ni thin xo ngha l hp nht ci bit ca bn v t tnh
tm, ci bit nhng tm trng ang thay i ni bn v ci bit i tr m
bn pht trin qua s thc tp nhng vng tng trong tng giai on.
Nh ha hp chng li, m bn hc c ngh thut p dng phng php
thch hp cho bt c mt tnh hung hay vn c bit no, chuyn ha
bi cnh ca tm bn.
Nhng nn nh rng phng php ch l phng tin, khng phi chnh
l thin nh. Nh thc hnh phng php mt cch thin xo m bn c th
t n trng thi thun tnh ca s tnh gic ton vn, m chnh l thin ch
thc.
Tng ng c cu: Gompa ma yin, kompa yin ngha l, khng c thin
nh m ch c s quen thc hnh thin nh. Thin nh khng phi l n
lc, m t nhin thm nhun. Khi bn tip tc p dng phng php, th dn
dn thin nh pht sinh. Thin nh khng phi l mt ci g bn c th lm,
n xy n mt cch t nhin, ch khi bn thun thc trong s thc tp.
Tuy nhin mun thin nh xy n, th cn to nhng iu kin yn
tnh v tt lnh. Mun lm ch c tm, ta cn phi lm cho hon cnh
xung quanh c an tnh. Lc ny tm ta ging nh ngn n cy lun lun
lay ng bi nhng ngn gi mnh ca tng v cm xc. Ngn n ch
ng yn khi ta lm cho khng kh xung quanh n lng xung. Ta ch c th
thong thy t tnh tm v an tr trong , khi nhng tng v cm xc
quay cung ca ta lng xung. Ngc li, khi ta an tr trong thin nh
th nhng ting n v ri lon loi s rt t nh hng.
Ty phng, ngi ta quen thi ch mc vo ci m ti gi l k
thut thin nh. Th gii ngy nay thc say m my mc c kh, v ch
thch nhng cng thc thc tin. Nhng iu quan trng hn nhiu trong

thin khng phi l k thut, m l tinh thn, cch th thin xo v y sng

to trong ta thc hnh thin nh, gi l th ngi.

---o0o--TH NGI
Nhng bc thy ni:
- Nu bn to mt iu kin tt lnh trong thn v cnh, th thin v ng
s t ng sinh khi.
Ni v th ngi khng phi l dy mt chuyn b truyn; ton b ca
vic ngi ng cch ch l to mt bi cnh gi cm hng cho thin, cho
s thc dy ca Rigpa. C s tng quan gia th ngi ca thn vi thi
ca tm, v thin nh pht sinh mt cch t nhin khi c th ngi v thi
thch hp.
Nu bn ang ngi m tm khng hon ton ha iu vi thn chng
hn bn ang lo lng bn rn mt vic g th thn bn s kinh qu ni bc
dc vt l, v nhng kh khn d dng xy ra. Trong khi nu tm bn an
tnh, n s nh hng n ton th th ngi ca bn, bn c th ngi t nhin
khng cn c gng. Bi th thc rt quan trng phi hp th ngi ca
thn vi nim tin pht sinh t s trc ng bn tm ni bn.
Th ngi ti sp gii thch c th khc nhng th ngi m bn quen.
N rt t gio l Dzogchen ngy xa, l th ngi m cc bc thy dy
ti, v ti thy n y hiu lc.
Trong gio l Dzogchen ni rng Ci thy v Th ngi ca bn phi nh
ngn ni. Ci thy l nh cao ca ton th tri kin v tu gic v bn tm
m bn em vo thin nh. Bi vy ci thy y gi cm hng cho th
ngi ca bn, din t ct li ca bn th bn trong li bn ngi.
Vy, hy ngi nh th bn l mt ngn ni, vi tt c uy th lm lit
vng chc khng ai lay chuyn ni, ca mt ngn ni. Ngn ni hon ton
t nhin, thoi mi d c bao nhiu ngn gi mnh tt qua n, bao nhiu
m my en dy vn v quanh n. Ngi nh mt ngn ni, bn tm bn
vn ln v bay ln.

iu quan trng nht trong th ngi ny l gi lng thng nh mt mi

tn hay mt cc tin vng. Ni kh hay prana s tun chy thng sut qua
cc huyt o c th, v tm bn s tm c trng thi an ngh thc s ca
n. ng gng gng cng p ci g c. Phn di ca ct sng c mt
ng cong t nhin; nn th dn n theo chiu thng ng. u bn nn an
ngh thoi mi trn cn c. i vai v phn trn ngc mang tt c sc mnh
v v p ca th ngi, cn gi yn, vng, nhng khng c c mt s
cng thng no.
Hy ngi khoanh chn, khng cn phi theo th hoa sen (kit gi) nh
trong php Yoya cao cp. i chn khoanh li biu trng s nht th gia
sng v cht, thin v c, phng tin v tr tu, nguyn l m dng, sinh
t nit bn, trng thi bt nh. Bn cng c th ngi trn gh thng chn,
nhng iu cn thit l phi gi lng cho thng.
Trong truyn thng thin ca ti, th i mt phi m: y l iu ti
quan trng. Nu bn nhy cm i vi nhng quy ry bn ngoi, th mi
u bn c th nhm mt li mt lc, v lng l xoay ci nhn vo trong (ni
qun). Khi nh tnh, v t t m mt ra bn s thy ci nhn ca bn
tr nn an tnh hn. By gi bn nhn xung dc theo sng mi, lm thnh
mt gc bn mi lm trc mt. Thng thng mt ci mnh thc tin
l khi tm tn lon, tt nht l h tm nhn xung, v khi l mun ng th
a tm nhn ln.
Khi tm nh tnh, s sng sut ca tu gic bt u sinh khi, bn c
th t nhin nhn ln, m ln mt hn v nhn vo khong khng gian ngay
trc mt. y l ci nhn m gio l Dzogchen thng dy.
Gio l Dzogchen dy rng thin nh v ci nhn ca bn phi ging
nh khng gian bao la ca i dng: Cng khp, khong t v v gii
hn. Cng nh Ci thy v Th ngi khng ri nhau, thin nh v li
nhn ca bn cng tan ha thnh mt.
Khi y ng ch vo mt ci g c bit, tri li nh nhng xoay vo
trong tm bn, c ci nhn tri rng, cng lc cng bao la, thm nhun
khp. By gi bn s thy ci thy ca bn cng rng ri hn, v nh th
trong tia mt ca bn c nim bnh an hn, c nim bi mn, h x v trm
tnh hn.
Tng ng gi v Pht ca lng T bi l Chenrezig. Chen l con
mt, re l khe mt, v zig l nhn; c ngha rng, vi i mt bi mn, ngi
nhn thy nhu cu ca mi chng sinh. Vy bn hy dn s bi mn pht
sinh t thin qun vo i mt, sao cho ci nhn ca bn chnh l ci nhn
ca tm i bi, bao la nh i dng, v soi thy cng khp.

C nhiu l do gi i mt m. Khi m mt, bn t bun ng. V

thin nh khng phi l mt cch trn i, hay tm thot li vo mt trng
thi xut thn m mn. Tri li, l cch trc tip gip ta thc s bit mnh
trong tng giao vi cuc i v mi ngi.
Bi th, trong thin nh, bn con mt m, khng nhm mt. Thay v
ng ca cuc i ra ngoi, bn c thi phng khong v ha bnh vi
mi s. Bn cho cc gic quan - thy nghe cm gic c m ra t nhin
m khng bm vu vo nhng ci bit ca chng. Dudjom Rinpoche ni:
- Mc d nhiu hnh sc c thy, t bn cht chng l khng (trng
rng); tuy th trong khng ta thy sc. Mc d nhiu m thanh c nghe, t
bn cht chng l khng; tuy th trong khng ta nghe ting, Cng vy, nhiu
ngh khi ln, chng vn l trng rng, tuy th trong khng, ta thy c t
tng.
Bt c g bn thy, nghe, c mc chng, ng bm vu. ci nghe
c l ci nghe, ci thy c l ci thy, khng cho s bm vu ca bn
i vo trong .
Theo s thc tp quang sc c bit ca Dzogchen, mi nh sng ca tr
tu ta nm tim, lin lc ti con mt qua nhng huyt o thuc tr tu. Con
mt l ca ng ca quang tng, bi th bn mt m khi b tc cc
huyt o tr tu.
Khi thin nh, bn ming hi h m, nh th sp tht ra mt
ting Aaaahsu di th dn. Khi h ming v th phn ln qua ng y,
ngi ta bo, nhng lung gi nghip gy ra t tng tn lon lm chng
ngi thin nh, nh th m t c dp pht sinh.
Tay bn ngh ngi thoi mi bao bc hai u gi. y gi l th ngi
lm cho tm an lc.
C mt tia hy vng lc quan trong th ngi ny, do s ngm hiu chng
ta u c Pht tnh. Bi vy khi ngi nh th, ta ang bt chc mt c
Pht, xc nhn v khuyn khch s xut hin ca Pht tnh trong ta. Qu th,
bn khi s tn trng chnh mnh nh mt v Pht tim tng.
ng thi, bn vn nhn ra hon cnh tng i ca mnh. Nhng v
bn c cm hng t nim tin Pht tnh thc s ca bn, ban c th d
chp nhn nhng kha cnh tiu cc ni mnh hn, i x vi chng t t
hn, v c thi hi hc hn. Vy khi thin nh, bn nn mi chnh bn

hy cm thy t tn trng, hy thy mnh c t cch, v c s khim cung

ca mt v Pht. Bn ch cn gi ln nim tin lc quan l : T nim vui
v s hiu bit y, t nhin thin nh s pht sinh.
---o0o--BA PHNG PHP THIN QUN
c Pht dy tm mun bn ngn php mn thun ha v an nh
nhng cm xc tiu cc, v trong Pht gio c v s phng php thin
nh. Ti tm thy c ba k thut thin c bit hiu nghim trong th gii
ngy nay, m ai cng c th s dng c li lc. l phng php
canh chng hi th, s dng mt vt lm i tng, v nhm c mt cu
thn ch.
1. Qun hi th.
Phng php ny rt xa v c mt trong tt c trng phi Pht gio.
l tm ch vo hi th mt cch nh nhng y chnh nim.
Hi th l s sng, s biu hin cn bn nht ca cuc i ta. Trong Do
thi gio th ruah, hi th, l linh hn ca Thng thm khp to vt;
trong Ki t gio cng c dy ni mt thit gia ng Thnh linh ngun gc
ca mi s sng v hi th. Trong gio l Pht, th hi th, Phn ng
l prana, c gi l c xe ca tm, v chnh hi th lm cho ta tm ta di
chuyn. Bi th khi ta lm an tnh tm bng cch lm vic kho lo vi hi
th, th cng nh ta ang luyn tm v hng phc tm. C phi ai trong
chng ta cng tng thy khe khon bit bao khi ang gp cng thng m
ngi li vi pht th nhng hi th vo ra tht chm v su khng? Ngy
c mt tp luyn n gin nh th cng c th gip ta rt nhiu.
Vy khi thin nh, bn hy th t nhin, nh thng ngy bn th. Tp
trung s ch ca bn vo hi th ra. Khi th ra, bn hy bung ra theo hi
th tt c s bm vu ca bn. Tng tng hi th bn tan vo trong
khong khng bao la ca chn l. Mi ln th ra, trc khi ht vo li, bn s
thy c mt khong h t nhin, khi s chp th tan bin.
Hy an tr trong khong h y, khng gian rng m y. V khi t nhin
bn th vo, th ng ch hi th vo, m c tip tc an tr tm ni
khong h m ra y.

Khi thc tp, iu quan trng l bn ng vng vo s lun gii, phn

tch trong tm, hay thi li nhi ni tm. ng lm s lp i lp li trong
tm rng By gi ti ang th vo, by gi ti ang th ra cho l
chnh nim; ci quan trng l s tnh gic thun ty khng xao lng.
ng qu tp trung vo hi th; ch cho n chng hai mi lm phn
trm, cn by mi lm phn trm th bn hy bung x mt cch lng l
bao la. Cng chnh nim hi th, bn cng tnh thc v chnh mnh, gom li
nhng mnh vn phn tn ca bn thnh mt nht th, tnh nh nguyn v
ngn cch tan bin.
Chnh tin trnh chnh nim y lc sch t tng v cm xc bn. Khi
y, bn cm nh r b mt ci lt da ngoi, c ci g c lt sch, c
phng thch.
Tuy nhin c nhiu ngi khng c thoi mi vi php qun hi th,
h cn thy gn nh b ngp. i vi h, k thut sau y c th tt hn.
2. Dng mt vt lm i tng.
Phng php th hai, m nhiu ngi thy tt, l an tm vo mt i
tng. Bn c th dng mt vt p t nhin gi cm i vi bn, nh mt
a hoa hay bnh pha l. Nhng mt ci g biu tng cho chn l, nh
tng Pht, Cha, hay nht l bc thy ca bn. Thy l gch ni gia bn
vi chn l, v nh bn c quan h mt thit vi thy, nn nhn gng mt
thy bn c th c cm hng v nh n Pht tnh ca bn.
Nhiu ngi c c lin h c bit vi bc tranh ca tng
cPadmasambhava gi l Trng ging ti, bc tng c tc lc sinh
thi ca ngi v c ngi ban php vo th k th tm Ty
Tng. Padmasambhava, bng nng lc tm linh khng l ca ngi a
gio l Pht vo Ty Tng.
Ngi c xem l v Pht th hai, v c dn Ty Tng gi mt cch
u ym l Thy Rinpoche hay Bc thy qu bu. Dilgo Khientse
Rinpoche ni:
- Trn t n v Ty Tng, tng c nhiu bc thy tuyt lun, nhng
ngi c cng bi mn ln lao nht, ngi nhiu n c vi hu tnh trong
thi i kh khn ny, chnh l Padmasambhava, ngi tng trng t bi v
tr tu ca tt c ch Pht. Mt trong nhng c ca ngi l, ngi ban phc

ngay lp tc cho ai cu khn ngi, v bt c g ta cu xin, ngi u c nng

lc lm ta toi nguyn tc khc.
Khi c cm hng t iu ny, th bn hy gn mt tm hnh ca bc
tng ngi ngang tm mt bn, ri hng s ch ca bn n gng mt
ngi, nht l tia nhn ni i mt. C nim an tnh su xa trong ci nhn y,
nh ang phng ra t bc tranh a bn i vo mt trng thi tnh gic
khng bm vu, trng thi thin nh. Ri bn yn cho tm bn an ngh
cng viPadmasambhava.
3. Nhm c mt thn ch.
Mt k thut th ba c s dng rt nhiu trong Pht gio Ty Tng
(v c trong o Sufism, Ki t gio chnh thng, v n gio), l hp nht tm
bn vi m thanh ca mt bi ch. nh ngha ca mantra l ci che ch
tm. Ci che ch tm khi tnh tiu cc, hay che ch bn khi tm bn, gi
l mantra.
Khi bn ang nng ny, mt hng i, hoc cm thy yu ui tnh
cm, th tng c thn ch c th thay i hon ton tm thi ca bn bng
cch thay i nng lc v bu kh hu ca n. Vic ny xy ra c bng
cch no? Thn ch l tinh ty ca m thanh, v l hin thn ca chn l qua
hnh thc m thanh. Mi m u thm nhun nng lc tm linh, c ng mt
s tht v tm linh, v rung ng vi n c ca Li ch Pht. Ngi ta bo
rng tm ci trn Pranahay Kh lc, kh ny di chuyn khp c th v thanh
lc nhng huyt o vi t. Bi th khi c ch, l bn ang ch y nng lc
ca thn ch trong hi th v kh lc ca mnh, tc ng trc tip trn tm
v thn vi t.
Cu ch ti khuyn cc hc tr ti c l:
- OM AH HUM VAJRA GURU PADMA SIDDHI HUM
(Ngi Ty Tng ni:
Om Ah Hung Benzaa Guru Pma Siddhi Hung)
L thn ch ca Padmasambhava, ca tt c ch Pht, cc bc thy v
nhng bc chng ng, bi th rt c mnh lc em li bnh an, cha
bnh, chuyn ha v che ch ngi ta trong thi i hn n bo hnh ny.
Hy lng l c cu ch vi s ch tm su xa, v hi th, cu ch v s

tnh thc ca bn dn tr thnh mt. Hoc tng n ln mt cch hng khi,

ri an tr trong s im lng bao la i khi tip theo sau .
Mc d sut i quen thuc vi s thc hnh ny, ti vn cn i lc
kinh ngc bi nng lc ca thn ch. Vi nm trc, khi ti ang hng dn
mt thin hi gm ba trm ngi Lyon, Php, phn ng l nhng b ni
tr v nhng nh cha tm bnh. Ti ging dy sut ngy, nhng h
dng nh mun tn dng khon thi gian gn ti, nn c tip tc hi ht
cu ny ti cu khc khng ngng. Cui ngy th ti hon ton kit sc, mt
bu khng kh nng n t nht lan khp phng. Bi th ti tng ln bi ch
ni trn. Ti kinh ngc trc hiu qu: Trong vi pht ti cm thy nng lc
c phc hi, bu kh quanh chng ti thay i, v ton th thnh gi tr li
ti sng say m. Ti vn thng c kinh nghim y nhiu ln, nn ti bit
khng phi ch l mt php l tnh c.
---o0o--TM TRONG THIN NH
Vy, ta nn lm g vi tm ta trong thin nh? Khng g c. C mc
n nh n l. Mt bc thy m t thin nh l Tm l lng trong khng,
khng u.
C mt cu ni ni ting:
- Nu tm khng b gng p, th n t nhjin y h lc, cng nh
nc, khi khng b quy ng th t nhin trong sut.
Ti thng so snh tm thin vi mt chun nc bn: Ta cng yn
ng khuy ng nc ln, th nhng phn t bi cng chm xung y, lm
cho tnh trong sng t nhin ca nc chiu sut y. Tnh t nhin ca tm
l nu bn n trong trng thi ng thay i, th n s tm thy tnh t
nhin chn thc ca n, h lc v trong sng.
Bi vy cn thn ng p t ln tm bn mt ci g. Khi thin nh,
khng c c n lc kim sot, khng c c an. ng qu quan
trng cm thy mnh ang lm mt l lc g c bit; hy bung x ngay c
ci nim rng bn ang thin. Hy thn bn t nhin, hi th t nhin.
Tng v bn nh bu tri, bao trm tt c v tr.
---o0o---

QUN BNH T NH
Trong thin nh cng nh trong mi ngh thut, cn c mt qun bnh
t nh gia th dn v bn nhy.
Mt ln, mt tu s tn Shrona hc thin vi mt trong nhng t gn
nht ca Pht. ng ang gp kh khn trong vic tm nh th no. ng
c ht sc tp trung, lm cho ng b nhc u. Ri khi bung tm ra, th
bung qu nn ng bun ng. Cui cng ng phi ti cu xin Bt gip
. Bit ng ta tng l nhc cng ni ting lc cn ti gia, Bt hi:
- C phi ng tng chi n lc cn l c s khng?
Shrona tha vng. Bt hi:
- ng lm sao gy ra ting hay nht? l lc dy n tht cng, hay
lc dy tht chng?
- Bch Th tn, khng qu cng cng khng qu chng mi c.
- Vy, vi tm ng cng nh th .
Ma Chik Lap Dron, mt trong nhng bc n o s ca Ty Tng, ni:
- Tnh, tnh, m bung, bung. y l im ct yu trong thin c Tri
kin.
Hy khi dy s tnh gic, nhng ng thi bung x, x cho n
bn khng bm vo mt nim v bung x.
---o0o-- TNG V CM XC: SNG V I DNG
Khi bt u thin, ngi ta thng ni nhng tng ca h ni lon,
v tr nn n o hn bao gi ht. Nhng ti trn an h rng, l du hiu
tt. N chng t bn tr nn an tnh hn, nn mi thc c s n o
ca nhng tng trong tm bn. Bn khng nn nn ch b cuc. D khi
ln nim g, hy tm bn tnh thc, ko tm v hi th, ngay d n ang
tn lon.

Trong nhng ch dn v thin ngy xa, thng ni rng lc u nhng

tng ko n t nho ln nhau khng gin on, nh thc trn ni
xung. Dn dn, khi bn hon ho v thin, th tng nh nc trong vc
su, ri nh dng sng ln chy ra bin, ch thnh thong c sng gn ln
tn.
i khi ngi ta ngh rng khi thin nh, h khng c c tng
cm xc no c, nn khi chng khi ln, h m ra bc bi cu tit vi chnh
h, v tng mnh tht bi. Tht khng g sai s tht hn. Ty Tng c cu:
y cng nh i tht ng c xng, i tr ng c l. Bao lu bn cn
tm l cn c tng v cm xc.
Cng nh i dng c sng, mt tri c tia, nhng tia sng ca tm
bn chnh l nhng tng v cm xc. Bin c sng, nhng n khng
phin h g v nhng ngn sng. Sng chnh l bn tnh ca bin. Sng s
ni ln, nhng s i v u? Tr v i dng. V nhng con sng y t u
n? T i dng. Cng th, tng v cm xc l nhng tia sng v biu
hin ca chnh t tnh ca tm. Chng ni ln t tm, nhng chng tan bin
i u? Cng tan tr v tm. D tng g khi ln, cng ng xem n nh
mt vn trng i. Nu bn khng phn khng mt cch n o, nu bn
c kin nhn, th n s li tr v trong t tnh ca n.
Khi bn hiu c nh vy, th nhng tng khi ln ch lm tng
tin vic thc tp thin nh ca bn. M nu khng hiu nh vy, th chng
li tr thnh ht ging ca m m. Vy hy c mt thi ci m t bi i
vi chng, v nhng tng y u l gia nh ca tm bn. Bn hy x vi
chng nh mt ng gi minh trit nhn a tr ang chi, nh Dudjom
Rinpoche ni.
Chng ta thng khng bit lm sao vi tnh tiu cc hay vi cm xc
ry r. Trong tnh khong t ca thin nh, bn c th nhn nhng tng
v cm xc bn vi mt thi hon ton ci m khng thnh kin. Khi thi
ca bn thay i, th ton th khng kh ca tm bn cng thay i, c
n bn cht ca nhng t tng v cm xc bn. Khi bn tr nn d chu
hn, th chng cng d chu hn; nu bn khng kh khn vi chng, th
chng cng khng kh khn vi bn.
Bi th, d t tng cm xc no khi ln, hy cho chng ln xung
nh sng bin. Bt c g bn thy mnh ang ngh ti, hy cho ngh y
t sinh t dit khng mt gng p no. ng nm bt n, nui dng n,

chy theo n; ng bm ly n v cng c n. Khng theo di nhng vng

tng, cng khng mi gi chng, bn hy ging nh bin nhn nhng ln
sng ca n, hay nh bu tri nhn nhng m my bay qua n.
Bn s thy rng nhng tng nh cn gi, chng n v i. B quyt
l ng ngh v chng, m cho chng tun chy qua tm, ng thi gi
cho tm bn thot khi nhng hu tng.
Trong tm thng ngy, ta nhn thy dng t tng nh l lin tc;
song k thc khng phi vy. Bn s khm ph cho chnh bn rng c mt
khong h gia hai tng. Khi nim qu kh qua, th nim tng lai
cha n. Bn s lun lun tm thy mt khe h trong Rigpa, t tnh ca
tm, lm hin l. Vy, cng vic ca thin nh l lm chm li dng t
tng, cho khong h y tr thnh r rt hn.
Thy ti c mt ngi hc tr tn Apa Pant, mt nh ngoi o n, mt
tc gi, ngi lm i s n nhiu th khp th gii. ng ta tng
lm i din cho chnh ph n ti Ty Tng Lhasa, v c mt thi gian
ng lm i din Sikkim. ng cng l mt thin gi v ngi thc
hnh yoga, v mi ln gp thy ti, ng u hi lm sao thin. ng ang
theo mt truyn thng ng phng, trong ngi hc c hi i hi li v
thy mt cu hi cn bn tht nhiu ln.
Apa Pant k cho ti nghe chuyn ny. Mt hm thy ti Jamyang
Khientseang ngm mt mn v ca cc Lama trc Cha Cung in
Gangtok, th Sikkim, ang khc khch xem mt ngi h lm tr gia
hai mn v. Apa Pantc hi i hi li mi ci cu lm th no thin nh,
bi th thy ti cho ng bit thy tr li ng ta mt ln cht:
- Xem, n ging nh th ny: Khi tng qu kh qua, m tng
v lai cha n, c phi c mt khong h khng?
Apa Pant p:
- Vng.
Thy ti ni:
- y, hy ko di n ra: l thin nh.
---o0o---

KINH NGHIM
Khi bn tip tc thc hnh, bn c th c th kinh nghim tt cng
nh xu. Nh mt ci phng c nhiu ca s ca ln cho khng kh a
vo t mi pha, cng th khi tm bn m ra, th t nhin mi kinh nghim
c th vo trong tm. Bn c th kinh qu nhng trng thi h lc, sng sut,
hay dt mi t tng. C th ni y l nhng kinh nghim tt, nhng du
hiu ca s tin b trong thin. V khi bn c h lc, y l du hiu dc vng
tm thi lng xung. Khi bn cm thy sng sut, l du hiu sn gin tm
ngng. Khi bn kinh qu s vng bng t tng, l du hiu v minh tm
dit. T bn cht, chng l kinh nghim tt, nhng nu bn bm vu chng
th chng tr thnh nhng chng ngi. Kinh nghim t chng khng phi l
chng ng, nhng nu ta thot khi chp th vo chng, th chng l nhng
nguyn liu chng ng.
Nhng kinh nghim tiu cc thng b lm nht, v ngi ta d xem
chng nh du hiu xu. Nhng k thc chng l nhng n sng tr hnh.
Hy c ng phn ng li vi s chn ght nh bn thng lm, m thay v
th, hy nhn chn chng ch l nhng kinh nghim, nh huyn nh mng.
S nhn ra thc tnh ca kinh nghim s gii thot bn khi tai hai nguy
him ca n, v do vy ngay c mt kinh nghim xu c th tr thnh mt
ngun n sng v thnh tu ln lao. C rt nhiu cu chuyn v nhng bc
thy lm vic nh vy vi nhng kinh nghim xu v chuyn ha
chng thnh cht xc tc cho s chng ng.
Theo truyn thng, ngi ta bo rng i vi mt hnh gi thc th, th
khng phi nhng kinh nghim xu, m chnh nhng kinh nghim tt mi
gy ra chng ngi. Khi mi s tin hnh tt p, bn phi c bit cn thn
khi m ra t mn hay qu tin. Nh li Dudjom Rinpoche bo ti khi
ti gp mt kinh nghim rt mnh lit:
- ng qu no nc. Cui cng, n khng tt cng khng xu.
Thy bit ti ang bm vu kinh nghim: Chnh s bm vu y phi
c ct t, nh bt c s bm vu no khc. iu chng ta cn hc trong
thin nh cng nh trong cuc i, l gii thot chp th i vi nhng
kinh nghim tt, v gii thot s chn ght i vi nhng kinh nghim xu.
Dudjom Rinpoche cnh co chng ta mt ci by khc:

- Ngc li, trong khi hnh thin, bn c th kinh qu mt cm gic

bng bnh na tnh na m, nh l c ci mng trn u bn, mt trng thi
chn chng m mng. y ch l mt tnh trng ng v tm. Lm sao
bn ra khi tnh trng y? Hy thc tnh bn, thng ngi li, th mnh cho
thn kh ra khi bung phi, v hng s tnh gic ca bn vo khong
khng gian trong sng lm tm bn ti tnh li. Nu li trong trng thi
t ng y, bn s khng tin b; bi th mi khi s tht li ny xy ra, th
bn hy xua tan n nhiu ln. iu quan trng l bn hy tht tnh to canh
chng.
Bt c phng php no bn s dng, hy b n, hay n t tan r,
khi bn thy mnh t ti mt trng thi bn nhy, rng ri, v bnh an.
Ri tip tc an tr trong lng l khng xao lng, khng cn dng mt
phng php c bit no. Phng php lm trn mc ch ca n. Tuy
nhin, nu bn tr nn phn tn, th hy tr li s dng bt c k thut no
thch hp gi tm bn tr li.
Vinh quang thc s ca thin nh khng nm phng php, m ci
kinh nghim lin tc v s tnh gic, s h lc, sng sut, bnh an, v quan
trng hn c l hon ton vng bng chp th. S gim bt chp th trong
chnh bn l du hiu chng t bn ang dn thot khi chnh mnh.
V bn cng kinh qu s gii thot ny, th cng chng t ci ng v
nhng hy vng s hi nui dng n, ang tan r, v bn cng tin gn
hn n tr tu v ng. Khi bn trong ci nh tr tu y, bn s khng cn
thy mt ro ngn no gia ti v anh, t v tha, trong v ngoi; cui cng
bn tr v ngi nh chn thc, ngha l trng thi bt nh.
---o0o--NGH NGI
Phn nhiu ngi ta hi:
- Ti nn ngi thin bao nhiu lu? Lc no? Ti c nn thc tp hai
mi pht sng chiu, hay nn lm thnh nhiu thi ngn hn trong ngy?
Vng, nn ngi trong hai mi pht, mc d khng mun ni mc gii
hn l hai mi pht. Trong kinh in ti cha tng thy u ni hai mi
pht; c l y l mt quan nim mi by t ra phng Ty, m ti gi l
Thi hn Thin theo tiu chun Ty phng. Vn khng phi l bn

phi ngi bao lu, m vn l s hnh thin c thc s em li cho bn

mt trng thi tnh thc v hin tr hay khng, mt trng thi trong bn
hi ci m v c th lin lc vi bn tm ca bn. V nm pht ngi thin
tnh to c gi tr hn nhiu so vi hai mi pht ng g ng gt!
Dudjom Rinpoche thng ni mt ngi mi tp nn tp tng thi
ngn. Hy thc tp chng bn nm pht, ri ngh ngi ch chng mt pht.
Trong khi ngh th bung phng php ra, nhng ng bung hon ton ci
tm tnh gic ca bn. i khi, lc bn ang phn u n lc thin, th k
l thay, vo ng ci lc bn ngh ngi khng dng phng php m nu
bn vn duy tr tnh gic v hin tr, thin nh mi thc s xy ra. y l
l do s ngh ngi cng l mt phn ca thin nh, quan trng nh chnh
lc ngi. Ti thng bo nhng hc tr no gp kh khn trong khi thc tp,
hy tu tp trong lc ngh ngi v ngh ngi trong lc tu tp.
Hy ngi mt thi ngn, ri ngh chng ba mi giy hay mt pht.
Nhng trong lc y hy tnh gic i vi mi s bn lm, m ng nh mt
s hin tr ca bn, s thoi mi t nhin ca n. Ri lm cho bn tnh to
ra, v ngi tip. Nu bn tp nhiu thi ngn nh th, nhng thi ngh ngi
ca bn thng lm cho thin ca bn thc hn, gi cm hng nhiu hn,
ty tr s cng , tnh trnh trng v mt t nhin ca s tu tp, v em li
cho bn nhiu ch tm v thoi mi hn. Dn dn, qua s xen k gia thc
tp v ngh ngi nh th, ci hng ro ngn gia i sng thng ngy v
thin nh s sp , s tng phn tiu tan, v bn s thy mnh cng ngy
cng trong trng thi tnh gic hin tr mt cch t nhin khng phn tn.
Khi y, nh Dudjom Rinpoche thng ni:
- D cho ngi thin nh t b thin, m thin khng bao gi ri khi
ngi.
---o0o--HA NHP THIN VI HNH NG
Ti thy rng phn ln nhng hnh gi tm linh ngy nay thiu tri
thc hi nhp i sng hng ngy ca h vi thin nh. Ti khng bit
lm sao nhn mnh iu ny: Hi nhp thin vo hnh ng chnh l tt
c nn tng, l do v mc tiu ca thin nh. S bo ng, cng thng,
nhng th thch v xao lng ca i sng tn tin lm cho s hi nhp ny
cng thm khn thit hn na.

C ngi phn nn vi ti:

- Ti thin mi hai nm, nhng vn chng no tt y. Ti khng
thay i, ti sao?
Ti v c mt h su gia hnh thin ca h vi i sng hng ngy. H
dng nh hin hu trn hai th gii tch bit, th gii ny khng gip g
cho kia. Ti li nh mt thy gio hi ti cn i hc Ty Tng. ng ta
ging quy lut vn phm rt xut sc, nhng khng bao gi vit ng c
mt cu no.
Th th lm sao chng ta c c s hi nhp gia i sng hng ngy
vi t thi bnh tnh, bung x rng ri ca thin nh? Khng g bng thc
tp thng xuyn, ch nh thc tp thng xuyn ta mi bt u nm c
mt cch khng gin on s an tnh ca t tnh ta, v c th duy tr kinh
nghim y trong i sng hng ngy.
Ti lun lun bo hc tr ti ng xut thin qu nhanh: Hy vi
pht cho nim an lc ca s hnh thin len li vo i bn.
Thy Dudjom Rinpoche ti ni:
- ng nhy ln b chy, m ha tm tnh gic ca bn vi i sng
hng ngy. Hy ging nh ngi b nt s, lun lun cn thn canh chng
ngi khc khi ng vo mnh.
Ri sau thi thin nh, iu quan trng l ng u hng ci khuynh
hng cng c li nhn thc ca ta i vi s vt. Khi bn vo li i sng
hng ngy, hy cho tu gic, tri kin, lng bi mn, tnh kh, s khong t
v gii thot m thin em li cho bn, th nhp trong kinh nghim hng
ngy. Thin khi dy trong bn ci nhn thc vn php u huyn ha, nh
mng; bn hy duy tr nhn thc y ngay trong lng sinh t. Mt bc thy v
i ni:
- Sau khi thc tp thin nh, ngi ta phi tr thnh mt a con ca
huyn ha.
Dudjom Rinpoche khuyn:
- Mc d mi s u nh mng, huyn ha, bn vn tip tc lm vic
vi thi hi hc. Chng hn, nu bn ang i do, hy bc v khong

trng khong t ca chn l. Khi ngi, bn hy l thnh tr ca chn l. Khi

n, bn hy cho nhng thi tiu cc v o tng ca bn vo trong ci bng
ca chn-khng. V khi i cu, hy xem nhng chng ngi ang c ty
sch.
Vy, iu quan trng khng phi ch l ngi, m chnh l trng thi tm
ca bn sau thi thin. Chnh ci tm trng an tnh tp trung y, bn hy a
n vo trong mi s bn lm. Ti rt thch cu chuyn thin trong mn
hi bc thy:
- Bch thy, lm sao ta a gic ng vo trong hnh ng? Lm sao ta
thc hnh thin trong i sng?
V thy p:
- Bng cch n, ng.
- Nhng bch thy, n ng th ai cng n ng.
- Nhng khng phi ai cng thc n lc h n, thc ng lc h ng.
T y c thin ng ni ting:
- Khi n, ta n; khi ng, ta ng.
n khi bn n v ng khi bn ng c ngha l hon ton hin tr trong
tt c hnh ng ca bn, khng c nhng s phn tn ca bn ng xen vo.
y l hi nhp.
V nu bn thc s mong mun hon thnh vic ny, iu cn yu
khng phi l ch tp thin thnh thong nh ung thuc tr bnh, m phi
nh n cm ba. Bi vy, mt cch tuyt ho pht trin kh nng hi
nhp ny, l u tin hy thc tp thin trong mt khung cnh nhp tht, xa
hn nhng cng thng ca sinh hot th ngy nay.
Ngi ta rt thng n vi thin vi hy vng c nhng kt qu phi
thng, nh linh kin, nh sng, hay mt vi php l siu nhin. Khi khng
c iu g nh vy xy ra, th h ht sc tht vng. Nhng php l thc s
ca thin nh li thung hn, v hu ch hn nhiu. y l mt s
chuyn ha t nh, khng ch xy ra trong tm bn, cm xc bn, m thc s
c trong thn bn. N cha lnh. Nhng bc s v nh khoa hc khm ph

rng khi bn vui v, th nhng t bo trong c th bn cn vui v hn, nhng

khi tm bn trong trng thi tiu cc, th nhng t bo ca bn c th tr
thnh c tnh. Ton th tnh trng sc khe bn, c quan h mt thit n
trng thi tm bn v li sng ca bn.
---o0o--NGUN CM HNG
Ti ni rng thin nh l con ng a n gic ng v l n lc
ln lao nht ca i ny. Mi khi ni v thin nh cho sinh vin, ti lun
nhn mnh s cn thit phi thc hnh thin vi mt k lut quyt nh v
s sng knh nht tm; ng thi, cng rt quan trng l thc hnh thin vi
cm hng v tinh thn sng to cng nhiu cng tt. C th ni thin l mt
ngh thut, v bn nn tp thin nh vi nim hng th v giu tnh pht
minh ca mt ngh s.
Hy hng hi i vo s an lc ca bn nh bn ang cnh tranh in
cung trong cuc i. C nhiu cch lm cho thin nh tr thnh mt
nim vui. Bn c th tm mt bn nhc a thch, v dng n m tm tr
bn. Bn c th su tp thi ca, trch dn li thnh nhn ng n tm can
bn, v gi chng bn mnh lm bn ln tinh thn. Ti lun lun thch
nhng bc tranh c thangka ca Ty Tng, v p ca chng lm cho ti
thm nng lc. Bn cng c th tm nhng bc tranh gi cho bn cm gic
thing ling, v treo ln tng phng bn. Lng nghe bng ging ca mt v
thy v i, hoc nghe tn tng. Bn c th bin ch bn ngi thin thnh
mt thin ng gin d, vi mt a hoa, mt cy hng, mt ngn nn,
mt bc nh ca bc thy gic ng, hay mt tng Pht. bn c th bin
gian phng thng nht thnh mt ni thing ling m cng, mt khung
cnh m mi ngy bn n gp bn ng ch thc ca bn vi tt c nim
vui v hnh phc nh gp bn c tri. V nu bn nhn thy thin nh khng
d dng xy n trong phng bn th, th hy ra ngoi thin nhin.
Thin nhin lun lun l mt ngun cm hng bt tn. Mun an tm, bn
hy i do vo lc bnh minh trong cng vin, hay ngm sng mai trn mt
a hng trong vn. Nm gia t m ngm nhn bu tri, tm bn tri
ra trong ci bao la . Hy cho bu tri bn ngoi nh thc bu tri
trong tm bn. ng bn dng sui m ha tm bn vo ting nc chy,
ngi bn thc , cho ting ci trong sng ca n tnh ha tm hn bn.
i do trn bi bin v hng y gi bin trn mt bn. Mng nh trng
sng cho v p ca trng lm lng tm bn. Ngi trn h hay trong

vn, th lng l, tm bn im lng khi trng t t ln trng l trong bu

tri khng my. Mi s u c th dng lm s mi gi thin nh. Mt n
ci, mt gng mt trn tu hm, mt cnh hoa mc trong khe bn v
ng, mt tm vi sc s treo trong ca tim, nh tri chiu trn chu hoa
ni ca s. Hy nhy bn i vi mi du hiu ca ci p v v dim kiu.
Dng ln mi nim vui, tnh gic vo mi lc, trc nhng tin tc lun
lun n t im lng.
Dn d bn s l ngi lm ch ly hnh phc ca mnh, to ra nim vui
cho chnh mnh, c mi phng php thp sng, nng cao, gi cm
hng cho tng hi th v ng tc ca mnh. Th no l mt thin gi v
i? l ngi lun lun sng vi s hin din ca ci t ng chn thc
ca mnh, tm ra v s dng lin tc sui ngun ca cm hng su xa.
Nh vn Anh Lewis Thompsonvit:
- Kit, thi nhn ti thng, sng chn l mt cch say sa n
mi hnh vi ca ngi u l Hnh vi thun tnh v ngi Li ton ho, th
hin ci siu vit.
Th hin ci siu vit, l l do chng ta sng trn i.
---o0o--6. TIN HA, NGHIP V TI SINH
Vo ci m ln lao y, khi c Pht gic ng, tng truyn rng ngi
kinh qu nhiu giai on ca s tnh thc. u tin, vi tam nh tnh,
thun tnh, khng li lm, khng cu nhim, c lm cho mm mi, d s
dng, an tr bt ng, ngi xoay ch v s nh li nhng i qu kh.
Ngi k li cho ta kinh nghim y nh sau:
- Ta nh li nhiu i trc: mt i, hai, ba, bn, nm i,.. nm
mi, mt trm i... trm ngn i, trong cc thi kip khc nhau. Ta bit
mi s v nhng thi y: ch , tn h, gia nh, v ta lm g. Ta kinh
qu tr li nhng may mn bt hnh ca mi i, ci cht ca ta trong mi
i, ri li ti sinh tr li nhiu ln. Nh th ta nh li v s i trc vi
nhng nt c bit chnh xc, v nhng hon cnh. Minh ny ta chng
vo canh u ca m.

T thu bnh minh ca lch s, s ti sinh v nim tin c i sau

chim mt ch quan trng trong hu ht cc tn gio ln ca nhn loi. S
tin c ti sinh vn hin hu trong nhng ngi Ki t vo thu s khai ca
lch s Ki t gio, v tn ti di nhiu hnh thc cho n thi Trung
c. Origen, mt trong nhng ngi c nh hng nht trong nhng nh th,
tin tng s c-trc ca linh hn v vit vo th k th ba:
- Mi linh hn n th gii ny c tng cng bi vinh quang hay b
yu km bi nhng tht bi trong nhng i trc ca n.
Mc d Ki t gio cui cng chi b nim tin ti sinh, ta vn c th
tm du vt nim tin y qua t tng thi Phc sinh, trong nhng trc tc
ca nhng thi s lng mn chnh nh Blake v Shelley, v c n trong mt
con ngi nh tiu thuyt gia Honor de Balzac. T khi c s ni ln a
chung cc tn gio ng phng vo cui th k trc, mt s kh ln
nhng ngi Ty phng bt u chp nhn tri kin ca n gio v Pht
gio v ti sinh. Mt trong nhng ngi ny l Henry Ford, k ngh gia ni
ting thng ngi, vit:
- Ti theo l thuyt ti sinh vo nm ti hm su tui. Tn gio khng
cho bit t g v vn ny. Ngay c s nghip cng khng em li cho ti
nim tha mn. S nghip tht v b nu ta khng th em theo ci kinh
nghim ta thu nhp s dng trong i k tip. Nhng khi ti khm ph
thuyt ti sinh, th thi gian khng cn b hn ch na. Ti khng cn l mt
tn n l cho ci kim ng h... Ti mun san s vi ngi khc s an tnh
m ci thy y em li cho chng ta.
Mt cuc trng cu kin ca vin Gallup vo nm 1982 chng t c
bn ngi M th c mt ngi tin c lun hi. y l mt thng k lm ta
git mnh, khi xt n mt ni m trit l khoa hc duy vt hu nh tim
tng trong mi phng din ca i sng hng ngy.
Tuy nhin, phn ng ngi ta ch c khi nim l m v i sng sau
khi cht, v hon ton khng bit n ra nh th no. Lun lun ngi ta bo
ti rng h khng th no tin ni mt chuyn khng c bng c hin nhin.
Nhng s khng tin ca h u phi l bng chng ni khng c i
sau ch?Voltaire ni:
- Chung quy, sinh ra ln na cng khng l chuyn l lng g hn
chuyn sinh ra ln ny.

Ti thng hi: Nu ta tng sng trc y, th ti sao ta khng

nh? Nhng ti sao ta khng nh li c ngha rng trc kia ta cha tng
sng? Chung quy, nhng kinh nghim tui th, hay ca hm qua, hay c n
nhng iu ta va ngh mt gi trc, rt sng ng khi chng xy ra,
nhng k c v chng hu nh hon ton phai m, nh th cha tng xy
n. Nu nhng g chng ta lm hay ngh vo th hai tun trc m ta cn
khng nh c, th lm sao ta ngh l c th d dng hay bnh thng,
nh nhng g ta lm trong i trc?
i khi ti a ngi ta v hi:
- Ci g lm bn cng quyt cho rng khng c i sau nh vy? Bn
c bng chng g? Nu bn cht m thy qu thc c i sau th bn tnh
sao? C phi l bn phi t gii hn mnh, khi bn tin rng khng c i sau
no c? C phi l c l hn nu bn c t mt nghi vn v i sau, hay t
nht c thi ci m v iu y, mc d khng c ci m bn gi l bng
chng c th? Ci g s lm bng chng c th l c i sau?
Ti li mun ngi ta hy t hi mnh:
- Ti sao bn thy tt c tn gio ln u tin c i sau, ti sao hng
trm triu ngi sut lch s, k c nhng trit gia li lc nht, thnh hin v
nhng thin ti ca chu, u sng nim tin ny nh mt phn ct yu ca
i h? Phi chng h u ngu c?
Ta hy tr li vn bng chng c th. Khng phi ch v ta cha bao
gi nghe v Ty Tng, hay cha tng n y, m ta ni rng khng c x
Ty Tng. Trc khi lc a khng l M chu c tm ra, c ai chu
u ng rng n c y? Ngay c sau khi tm ra chu M, ngi ta cn tranh
ci v s c mt ca n. Ti ngh chnh ci tri kin hn hp ca ta v cuc
i ngn cn ta chp nhn hay khi s t duy nghim chnh v kh tnh
ca ti sinh.
May thay, chuyn cha ht. Nhng ngi no trong chng ta c tu tp
tm linh, nh tu thin chng hn, s khm ph nhiu chuyn v tm thc
chng ta, m t trc ta cha bit n. V khi tm ta cng m ra cho kinh
nghim k l, bao la v hin hu ca t tnh tm, th ta bt u thy mt
chiu khng gian khc hn, trong mi quyt on ca chng ta v lai lch
mnh v v thc ti, m ta tng mnh bit tht r, by gi khi s tan r, v
trong ta thy i sau t nht cng l mt chuyn c th xy n. Ta khi

s hiu rng mi s m cc bc thy ni v sng cht v i sau, qu l thc

c.
---o0o--VI BNG CHNG V TI SINH
Hin nay c rt nhiu sch ni v nhng chng c ca nhng ngi
tuyn b h c th nh li i trc. Ti ngh nu bn thc tnh mun
hiu v ti sinh, th hy iu nghin vic ny vi tm trng ci m, v cng
nhiu tinh thn phn tch cng tt.
Trong s hng trm cu chuyn v ti sinh c th k ra y, c mt
chuyn lm ti thch th c bit. l cu chuyn ca mt ngi n ng
trung nin Norfolk, Anh quc, tn Arthur Flowerdew. Nm mi hai tui
ng ta c kinh nghim v nhng tm nh sng ng ca mt th ln no
gia mt sa mc. Mt trong nhng hnh nh xut hin nhiu ln trong
tr ng l mt ngi n chm tr t mt mm . Nhng hnh nh l lng
ny c tr li trong tr ng, nht l khi ng nht nhng hn si mu hng v
mu cam trn b bin cnh nh. Khi ln ln, nhng chi tit v th trong
tm tr cng r hn, ng thy thm nhiu ta nh, ng s, lnh, v ng
n th xuyn qua mt con knh hp.
Mi lu v sau, hon ton tnh c, ng xem mt phim ti liu v
th Petra c ca Jordan. ng rt ngc nhin khi trng thy ln u tin, hnh
nh m ng thy nhiu ln trong tr qua nhiu nm. ng cho bit ng
cha h c sch v g v Petra. Nhng linh kin ca ng tr thnh ni
ting, v s xut hin ca ng trn truyn hnh ca i BBC lm chnh
ph Jordan l , ngh a ng bng phi c n Jordan cng vi mt
phng vin quay phim ca BBC.
Trc khi phi on xut hnh, Arthur Flowerdew c gii thiu vi
mt nh kho c chuyn v Petra, vit mt quyn sch v thnh ph ny.
Nh kho c ly lm l lng trc s hiu bit rnh mch ca ng ta, mt
vi iu ng ni ra ch c mt chuyn gia kho c v vng y mi bit c.
i BBC ghi li s m t ca Arthur Flowerdew v Petra trc khi i, so
snh. Flowerdewnu ln ba a im trong linh kin ca mnh v Petra: Mt
mm hnh ni la ngoi th, mt ngi n nh y ng tin rng
ng b git vo th k th nht trc Thin cha, v mt xy ct bt
thng trong thnh ph, m cc nh kho c rt quen thuc, nhng h khng
bit lm g.

Chuyn gia kho c khng nh c mm no nh vy, v t v hoi

nghi. Khi ng ta a cho Flowerdew xem mt bc nh chp th Petra,
ng ly lm kinh ngc v Flowerdew ch ng ci ni c di tch ngi n.
Ri ngi n ng trung nin ny thn nhin gii thch, mc ch ca ci cu
trc k l kia l ci vng gc trong ng ta lm lnh canh, cch hai ngn
nm v trc.
Mt s ln nhng tin on ca ng chng t rt chnh xc. Khi on
n gn thnh Petra, Arthur Flowerdew ch ch mm k b, v khi vo
thnh, ng n ngay vng gc, khng cn nhn bn , v chng minh ci
cch l lng m thi xa s dng im danh lnh gc. Cui cng ng
i n ni m ng bo ng b mt mi kim ca k th m cht vo th
k th nht trc Ty lch, v li ch ra nhng a im, mc ch ca nhng
cu trc cha khai qut c ti th ny.
Lm sao gii thch c s hiu bit l lng ca Arthur
Flowerdew ngoi tr s ti sinh lun hi?
Ri li c trng hp nhng tr em nh li mt cch t nhin nhng chi
tit v i trc. Nhiu trng hp nh vy c tin s Ian
Stevenson thuc i hc Virginia su tp. Mt tng thut v nhng k c
ca mt tr em v i qu kh gy s ch ca c Dalai Lama. Ngi
gi mt i din n phng vn v xc chng nhng k c ca em.
Tn em b l Kamaljit Kor, con mt thy gio sng trong mt gia nh
theo o Sikh tnh Punjab n. Mt ngy kia, khi i coi hi ch vi cha
ti mt khu lng, tnh c c b bo cha a n mt lng khc cch
khng xa. Cha c rt ngc nhin, hi ti sao. C bo:
- Con khng c g y. y khng phi nh ca con. Cha hy a con
n lng y. Mt a bn hc v con ang ci xe p th chng con b xe
but ng. Bn con cht ngay, con b thng u, tai, mi. Con c a
i khi ch xy ra tai nn v n nm trn mt gh di trc mt ta n nh
gn y. Ri ngi ta a con n bnh vin lng. Nhng vt thng ca
con chy mu tht nhiu, cha m b con u theo con n y. V bnh vin
lng khng phng tin, h tnh a con i Ambala. Khi cc bc s ni
khng cu con c na, con yu cu a con v nh.
Cha c b ly lm kinh ngc, nhng v c b nn n, ng phi a c
n khu lng c mun. Khi n gn, c b nhn ra ngay, ch ch ng xe, v
gi mt chic xch l.

C bo xe ngng khi h n mt cm nh m c bo tng .

Ngi cha vn khng tin c, nn hi nhng ngi y xem h c bit gia
nh m cKamaljit Kour m t. H xc nhn qu c vic nh th, v bo
ngi cha c b rng Rishma, tn c gi trc kia, khi cht c mi
su tui, cht trong xe trn ng t bnh vin v nh. Ngi cha ht sc
bc bi, bo c b h nn tr v, song c i ngay ti nh c, i bc nh c
chp trng, v ngm nhn thch th. Khi ng ni v ch ca
c Rishma n, th c b nhn ra ngay, ni ng tn h. C ch ci phng
ring ca c, v a cha c i xem nhng phng khc trong nh. Ri c i
nhng quyn sch hc c, i vng bc v nhng ci n cng vi b o
qun mi mu marng. C ca Rishma gii thch, y l nhng vt s hu
c Rishma ngy xa. Hm sau c gp tt c nhng b con c, v khi ti gi
ln xe but tr v, c b khng chu, bo cha rng c s li. Nhng cui
cng ng nn n c b cng v.
Gia nh khi s rp cu chuyn li. Kamalljit Kour ra i mi
thng sau khi Rishma cht. Mc d cha i hc, em b vn thng lm b
c sch, v nh c tt c tn bn trong tm nh trng
hc. Kamaljit cng thng i mc o marng. Cha m c b khm ph ra
rng Rishma c tng mt b qun o mu y m em rt thch, nhng
cha c mc. iu cui cng m em b nh v i trc ca mnh l
nhng nh sng trn chic xe hi bng vt tt trn ng t bnh vin v
nh; c l y l lc em cht.
Ai mun kho st nghim tc kh tnh v i sau, ti ngh h xem
nhng chng c cm ng v kinh nghim cn-t. Rt nhiu ngi sng li
pht sinh mt nim xc tn rng cuc i vn tip tc sau khi cht; nhiu
ngi trong khng c tn ngng cng cha tng c kinh nghim tm
linh no:
By gi, sut i ti hon ton tin chc c i sau, khng mt cht nghi
ng g. V ti khng s cht na, khng. Nhiu ngi ti bit rt s cht, s
qu. Ti lun lun ci thm khi nghe ngi ta hoi nghi v i sau, hay
bo, Cht l ht. Ti t nh: H thc s khng bit g c.
Ci iu xy n cho ti lc l kinh nghim l lng nht ti cha
tng thy. N lm cho ti nhn ra rng c i sau.
Ti bit l c i sau. Khng ai c th lay chuyn lng tin ca ti. Ti
khng hoi nghi g na. Cht tht an n, khng c g phi s. Ti khng bit

cn g ngoi ra ci m ti kinh nghim, nhng vi ti, l trn tr hnh

phc....
N cho ti mt gii p cho ci iu m ti ngh s lm mi ngi
ngc nhin vo lc ny hay khc trong i. Vng, c i sau! p hn bt
c g ta c th tng tng! Khi bn bit, th khng c mt ci g c th
snh bng n. Bn ch bit th!
Nhng kho cu v ti y cng chng t nhng ngi cht ht
sau thng ci m hn v c khuynh hng chp nhn ti sinh lun hi.
V phi chng nhng thin ti c bit v m nhc hoc ton ni mt s
tr em c th suy t s pht trin ca chng trong nhng i trc?
Nh Mozartnm tui son nhng on khc, v xut bn nhng
khc sonatas vo nm tm tui.
Bn c th t cu hi:
- Nu c i sau, th ti sao qu kh nh li i trc ca mnh nh
vy?
Trong tc phm Myth of Er (Huyn thoi v Er) Platon gi mt gii
thch cho s thiu tr nh ny.
Er l mt qun nhn c xem cht trn, v dng nh tri qua
mt kinh nghim cn t ri sng li. Y thy nhiu chuyn trong khi cht,
v c bo phi tr v li cuc i k cho ngi khc nghe trng thi
sau khi cht ra th no. Ngay trc khi tr v, y thy nhng ngi ang
c chun b ti sinh phi di chuyn trong hi nng ngt ngt gh gm
qua Cnh ng qun lng, mt sa mc khng c cy ci. Khi chiu n,
h cm tri gn Con Sng Tht Nim, m nc ca n khng th mc c.
Tt c u c bo ung mt t nc ny, v mt s ngi khng c c
ci tr tu ngn h ung nhiu. Mi ngi khi ung th qun ht mi s.
Er khng c php ung nc, v khi thc dy y thy mnh ang nm
trn gin ha, v c th nh li tt c nhng g y thy nghe.
C chng mt nh lut chung lm cho ta hu nh qun ht mi s v
thi gian v ni chn ta sng trc kia? Hay ch v qu nhiu kinh
nghim, phm vi v cng ca chng qu ln, xa ht nhng k c
chng ta v nhng i qu kh?

i khi ti t hi, chng s gip ta c bao nhiu nu ta nh c?

Hay li cn lm cho chng ta ri ren thm?
---o0o--TNH TNG TC CA TM THC
Theo quan im Pht gio, lun c chnh xc nhn c ti sinh l da
trn mt hiu bit su xa v tm tng tc. Tm thc t u n? N khng
th khng t u m khi ln. Mi st na tm khng th khi nu khng c
st na tm i trc n. a Dalai Lama gii thch tin trnh phc tp ny
nh sau.
- Cn bn trn Pht gio chp nhn c ti sinh, chnh yu l s
tng tc ca tm thc. Hy ly th gii vt cht lm v d: tt c yu t
trong v tr hin ti ca chng ta, cho n mc vi t nht, c th tm v mt
ngun gc, mt khi im y mi vt th ca th gii vt cht c c
ng li thnh ci m khoa hc gi l lng t. Nhng phn t ny li l
kt qu s phn ha ca mt v tr c trc n. Bi th c mt chu k min
vin trong v tr thnh v hoi, ri li ti sinh.
Tm cng tng t nh th. S kin ta c mt ci gi l tm hay thc
tht r rng, v kinh nghim chng ta chng t s hin hu ca n. Ri kinh
nghim cng cho thy r rng ci m ta gi l tm hay thc lun lun
thay i theo hon cnh, iu kin. iu ny cho ta thy bn cht lin tc v
thay i ca tm thc.
Mt s kin khc na cng r rng, l nhng tng lp th ca tm thc
lin lc mt thit vi nhng trng thi vt l ca c th, v k thc ty thuc
vo chng. Nhng phi c mt cn bn no , mt nng lc, ngun gc,
khin cho tm thc, khi tc ng h tng vi nhng phn t vt cht, c
th sn xut nhng hu tnh chng sinh.
Cng nh bnh din vt cht, tm cng phi c s tng tc t qu kh.
Bi th nu bn theo du tm tr v qu kh, th bn s thy bn ang tm
v ngun gc ca tm tng tc - ht nh ca th gii vt cht l mt
chiu khng gian v bin; bn s thy n khng c khi thy.
Bi th, phi c nhng i ti sinh tng tc th dng tm thc tng
tc mi c y.

Bi th, phi c nhng i ti sinh tng tc th dng tm thc tng

tc mi c y.
Pht gio tin l duyn sinh theo mi s u bin i, v u c
nguyn nhn v iu kin. Bi th khng c ch cho mt thn sng to, hay
nhng thc th t-sinh. ng hn, mi s pht sinh do kt qu ca nhng
nhn v duyn hay iu kin. Bi vy tm hay thc cng xut hin k nh
hu qu ca nhng tm i trc n.
Khi ni v nhn v duyn, c hai loi: nhng nguyn nhn thc th,
cht liu t mt vt c sinh ra; v nhng yu t hp tc gp phn vo
s to nn vt y, hay php duyn sinh y. Trong trng hp tm v thn,
mc d ci ny c th nh hng ci kia, songc i ny khng th l cht liu
ca ci kia... Tm v vt, mc d l thuc ln nhau, song khng phi l
nhng nguyn nhn thc th thuc loi cht liu cho nhau.
y l c s trn Pht gio chp nhn c ti sinh. 9
Phn ng ngi hiu t ng ti sinh nh mt vt sinh tr li, du
hnh t i ny sang i khc. Nhng trong Pht gio, chng ti khng tin
c mt thc th c lp bt bin nh mt linh hn hay ci ng tn ti sau khi
thn xc cht i. Ci yu t em li s tip ni nhng i sng, theo Pht
gio, khng phi l mt thc th, m l tng lp vi t su xa ti hu ca tm
thc. c Dalai Lama gii thch:
- Theo li gii thch Pht gio, nguyn l sng to ti hu l tm. C
nhiu tng lp ca tm. Ci m ta gi l bn tm su xa nht vn lun lun
hin din y. S tng tc ca bn tm y hu nh l mt ci g trng
cu, nh nhng lng t khng gian. Trong a ht vt cht, y l lng t
(phn t khng gian); trong a ht tm thc, y l nh sng Cn bn,
im Linh Quang... im Linh Quang, vi nng lc c bit ca n, to nn
s mc ni vi tm.
Cch ti sinh xy ra c minh ha r rng trong v d sau.
- Nhng hin hu lin tip trong mt chui ti sinh khng ging nh
nhng ht ngc trong mt chui ngc, c xu li vi nhau bng mt si
dy gi l linh hn, xuyn qua tt c ht chu; ng hn chng nh
nhng con xc xc chng ln nhau, mi con xc xc l ring bit, nhng n
chng con trn n, t cn c lin h vi nhau. Gia nhng con xc
xc khng c s ging nhau nhng c iu kin tnh.

Kinh in Pht gio ni rt r v tin trnh duyn sinh hay iu kin tnh
ny. Bc thnh tng Nagasena gii thch cho vua Milinda trong mt lot
nhng gii p nghi vn m nh vua hi ngi.
Vua hi:
- Khi mt ngi no ti sinh, th y l mt vi ngi va cht, hay l
khc?
Nagasena tr li:
- Khng phi mt cng khng phi khc... Nu mt ngi t mt ngn
n, c th n cho nh sng sut m khng?
- C th.
- Ngn n chy trong canh mt c phi l mt vi ngn n chy trong
canh hai... hay canh cui?
- Khng.
- Nh vy c phi ngha l ngn n canh mt khc, ngn n canh hai
khc, ngn n canh ba khc?
- Khng, v cng chnh ngn n y chy sut c m.
- Ti sinh cng ging nh vy: Mt hin tng ny khi ln v hin
tng kia chm dt, hai ci ng thi. Bi th tm u tin khi ln trong
i sng mi khng phi mt cng khng phi khc vi tm cui cng trong
i trc.
Nh vua xin mt v d khc gii thch r bn cht ca tng quan
ny, vNagasena so snh vi sa:
- Vn sa, b, hay gia ua lm ra t sa khng phi l mt vi sa,
nhng cng khng phi khc, v hon ton ty thuc vo sa.
Khi y vua hi:
- Nu khng c thc th no di chuyn t thn xc ny qua thn xc
khc, th c phi l ta s thot khi nhng nghip xu m ta lm trong cc
i trc?

Nagasena cho t d sau y:

- Mt ngi n trm xoi ngi khc. Xoi y ly khng phi xoi ngi
ch trng, lm sao li pht y c? L do y b pht l, nhng tri xoi y
n trm ch c c nh trc tin ngi ch c trng ra. Cng th, chnh v
nhng nghip ca ta trong qu kh, thanh tnh hay khng thanh tnh, m ta
c ni lin vi mt i khc, v khng th thot khi hu qu.
---o0o--NGHIP
Vo canh hai, khi Pht t gic ng, ngi chng mt loi hiu bit hay
minh th hai, b tc cho tr bit v ti sinh hay tc mng tr, l tr bit v
nghip, nh lut t nhin ca nhn v qu.
Vi thin nhn thun tnh siu nhn, Ta thy hu tnh cht v ti sinh,
ngi h lit k cao sang, ngi may mn k bt hnh ty theo hnh nghip
ca chng.
(Ty nghip th tr, lin h n thin nhn. Dch gi)
S tht v nng lc iu ng ti sinh l ci m ta gi nghip. Ngi ta
thng hiu lm nghip vi nh mnh hay tin nh. Tt nht nn hiu
nghip l lut nhn qu tt yu iu khin v tr. Danh t karma, nghip, c
ngha l hnh ng, v karma va l nng lc tim tng trong hnh ng
va l hu qu m hnh ng em li.
C nhiu loi nghip: Nghip quc t, nghip quc gia, nghip
th, vnghip c nhn. Tt c u tng quan mt thit vi nhau, v ch c
mt ngi gic ng mi hiu c s phc tp ca chng.
Ni gin d th nghip l g? N c ngha l bt c g ta lm, qua thn,
li hay , u s c mt hu qu tng ng. Mi hnh vi, d nh nht, u
mang nng nhng kt qu ca n. Nhng bc thy ni rng ch mt cht c
dc cng c th gy ra ci cht, mt ht nh c th tr thnh mt cy
khng l. V c Pht cng dy:
- ng khinh vic c nh ch v n nh; mt m la nh cng c th
t chy mt ng c kh ln nh ngn ni.

Ngi cn dy:
- ng xem thng vic lnh nh, ngh rng khng li lc; nhng git
nc tuy nh cng c th lm y h.
Nghip khng h hoi nh nhng vt th ngai hay tr thnh v hiu
lc. N khng th b thi gian, la hay nc ph hoi. Nng lc ca nghip
s khng bao gi bin mt cho n khi n chn mi. Mc d nhng hu qu
ca nghip chng ta c th cha chn, nhng chng chc chn s chn, khi
gp iu kin thch hp.
Thng chng ta qun nhng g mnh lm, v thc lu v sau nhng
hu qu mi n ui kp chng ta. Khi y ta khng th no lin h chng
vi nhng nhn, sinh ra chng. Jigm Lingpa ni:
- Hy tng tng, mt con i bng ang bay cao trn bu tri, khng
c bng, khng c g chng t n c y. Ri thnh lnh n rnh mi, ln
xung, v s xung t. V khi n rt xung, th ci bng e da ca n xut
hin.
Nhng hu qu hnh ng chng ta thng b trin hn, ngay c vo
nhng i sau; chng ta khng th gn mt nguyn nhn duy nht, v bt c
bin c no cng c th l mt pha trn v cng phc tp ca nhiu nghip
chn cng mt lc. Bi th chng ta c khuynh hng cho rng mi s tnh
c xy n cho chng ta, v khi mi s tin hnh tt p, ta ch gi y l
may mn. Tuy nhin, ci g khc ngoi nghip, c th thc s gii thch
tha ng nhng sai khc k l gia chng ta? D chng ta c th sinh ra
trong cng mt gia nh hay x s, hay trong nhng hon cnh ging nhau,
chng ta u c tnh tnh khc nhau, gp nhng s vic hon ton khc nhau,
c ti nng khc nhau, khuynh hng v s phn khc nhau.
Nh li Pht dy:
- Hin ti ta l nhng g trong qu kh ta tng l, v tng lai ta s l
g ty thuc vo hin ti ta lm g.
Padmasambhava cng ni:
- Mun bit i qu kh, hy nhn tnh trng hin ti ca bn; mun bit
i v lai, hy nhn nhng hnh ng hin ti.

---o0o--THIN TM
Nh vy, loi ti sinh m ta s c trong i v lai c nh ot bi bn
cht ca nhng hnh ng ta trong i hin ti. V iu tht quan trng l
ng bao gi qun rng hu qu ca hnh ng chng ta hon ton ty thuc
vo nh hay ng c ng sau nhng hat ng y, ch khng phi ty
theo phm vi tm mc ca chng.
Vo thi Pht, c mt b lo n xin tn gi l Nng ta Nim Vui.
B thng ngm nhng vua cha v mi ngi cng dng Pht v t
ca Ngi. V khng c g b thch hn l c lm nh h. Bi th b i xin
sut ngy, v c mt ng tin nh. B em ng tin y i mua mt t
du. Ngi bn du bo b khng mua g c vi ng tin t i y, nhng
khi nghe b mun cng Pht, anh ta thng hi, cho b mt t du b cn. B
em n cha t mt cy n, v pht nguyn:
- Con khng c g cng dng Pht, ngoi tr cy n nh ny. Nhng do
s cng dng ny, mong cho con i sau c tr tu. Mong cho con gii
thot tt c hu tnh ra khi bng ti ngu si. Mong cho con tnh ha tt c
nhng cu u chng ngi ca h, v a h n gii thot.
m y tt c cc ngn n u chy ht c du. Nhng vo lc bnh
minh, ngn n ca b lo vn tip tc chy, khi tn gi Mc kin lin i
thu li nhng cy n. Khi trng thy ngn n cn chy sng, y du v
bc mi, ngi ngh: Khng l g cho cy n ny vn chy vo ban
ngy, v ngi c thi tt. Nhng cy n vn chy. Ngi ly tay bp, ly y
chp ln cho n tt, m n vn tip tc chy sng. c Pht vn nhn ngi t
lc u, v bo:
- Mc kin lin, c phi ng mun dp tt ngn n y khng? ng
khng lm c u. ng khng di chuyn c n, ch ng ni l dp
cho n tt. Nu ng em c bn bin m ti ln cy n ny, n vn
khng tt c, ti sao? V cy n ny c t ln dng cng vi tt
c nim sng knh, v vi tm tr thanh tnh. Chnh ng c y lm cho
n c cng c v cng.
Khi c Pht ni li ny, th b lo n xin i n ngi, v ngi ni li
th k cho b trong tng lai s thnh Pht, hiu l nh sng ngn n.

Nh vy chnh ng lc tt hay xu ca chng ta nh ot kt qu

hnh ng chng ta. Shantideva ni:
- Tt c nim vui c c trn i
u do mun an lc cho k khc,
Tt c au kh trn i ny
u do mun hnh phc cho chnh mnh.
V lut nhn qu l khng lm ln v khng th trnh, mi khi ta hi
ngi khc, l ta ang t hi mnh; mi khi ta em li hnh phc cho ngi
khc, l ta ang em li cho chnh chng ta hnh phc tng lai. Bi th
c Dalai Lamani:
- Nu bn c hng phc nhng ng lc ch k, gin d vn vn... v
pht trin lng t bi i vi ngi khc, th cui cng bn s c li lc
hn nhiu, cho chnh bn. Bi th ti thng bo nhng ngi ch k khn
ngoan nn thc hnh kiu . Nhng k ch k di dt th lun lun ngh v
chnh mnh, v kt qu l khng c ci g. Ngi ch k khn ngoan th
ngh ti ngi khc, gip ngi khc cng nhiu cng tt, v c kt
qu l chnh h cng nhn c li lc.
Nim tin vo ti sinh cho ta thy c mt th cng bng ti hu hay thin
tnh trong v tr. Chnh thin tnh y m tt c chng ta ang c phi by,
lm cho hin l. Bt c khi no chng ta c hnh ng tch cc, l ta ang
tin v pha n; khi ta hnh ng tiu cc, l ta bt lp n. V khi ta khng
th biu l n trong i sng v hnh ng ca ta, th ta cm thy au kh,
bt mn.
Vy nu bn mun rt ra mt thng ip t s kin ti sinh, th s l:
- Pht trin thin tm, mong mun ngi khc c hnh phc lu di,
v hnh ng c c hnh phc y.
c Dalai Lama ni:
- Khng cn xy cha; khng cn trit l rc ri. Tr no ta, tri tim ta l
ngi cha ca ta. Trit l ca ti l lng tt.
---o0o--TNH SNG TO

Nghip nh vy khng c tnh cch nh mnh hay tin nh. Nghip l

kh nng ca chng ta c th nh ot cch thc v l do chng ta hnh
ng. Chng ta c th thay i. Tng lai nm trong tay ta, v trong tay ca
tri tim ta. Pht dy:
- Nghip to tt c, nh mt ha s.
Nghip sng tc nh mt v cng.
V mi s l v thng, tun chy, v h tng l thuc, nn cch lm
v ngh ca ta ng nhin thay i tng lai. Khng c hon cnh no d
c v gh gm v vng ti u, - nh mt cn bnh ti thi k cht m
chng ta khng c th s dng tin ha. V khng c ti c hay s tn
bo no m khng c tnh ha nh s sm hi chn thnh v tu tm thc
s.
Milarepa c xem nh v o s Du gi v i nht Ty Tng, mt
nh th, mt bc thnh. Ti cn nh hi nh ti n lnh nh th no khi
c cu chuyn i ngi, v nghin ngm nhng bc minh ha trong cun
tp chp tay ca ti v cuc i ngi. Khi cn tr, Milapera c hun
luyn lm ph thy, v vi t thut ngi git v tn hi v s ngi. Th
nhng nh n nn sm hi, v nhng ni au kh nhc nhn m ngi phi
chu ng vi v thy v i Marpa, ngi c th lc sch tt c c nghip.
Ngi tin ln n s gic ng, tr thnh mt ngun cm hng cho hng triu
ngi sau qua nhiu th k.
Ty Tng chng ti ni: c nghip c mt iu hay, l n c th
c tnh ha. Bi vy lun lun cn c hy vng. Ngay c nhng k st
nhn v nhng k trng ti gh gm nht cng c th thay i v vt qua
ci hon cnh a h n ti li. Hon cnh hin ti ca chng ta, nu bit
s dng kho lo, c tr tu, c th gi hng cho ta thot khi dy tri ca
au kh.
Nhng g ang xy ra cho ta hin ti phn nh nghip qu kh ca ta.
Nu ta bit iu y, v bit thc s, th mi khi au kh hay kh khn ging
xung cho ta, ta s khng xem chng c bit nh mt tht bi hay tai ha,
hay xem au kh nh mt s trng pht no . Chng ta cng khng trch
k khc, hay t ght mnh. Chng ta xem au kh m ta ang tri qua cng
nh s hon tt ca nhng kt qu ca nghip qu kh. Ngi Ty Tng ni
rng au kh l mt ci chi qut sch nhng nghip c ca ta. Chng ta
li cn nn cm n (s au kh) v y l mt ci nghip ta ang i n kt

thc. Chng ta bit rng s may mn mt kt qu tt ca nghip, c th

tri qua nu ta khng kho s dng, nhng ri ro kt qu ca c nghip,
qu c th em cho chng ta mt c hi tuyt diu tin ha.
Vi nhng ngi Ty Tng, nghip c mt ngha thit thc sng ng
trong i sng hng ngy. H sng nhng nguyn l ca nghip, trong s
hiu bit s tht ca n, v y l cn bn ca o c Pht gio. H hiu
nghip l mt tin trnh t nhin v cng bng. Bi th nghip gi cho h c
c mt thc trch nhim c nhn trong bt c vic g h lm.
Hi ti cn b, gia nh ti c mt n bc k diu tn l A p
Dorje thng ti rt mc. ng ta thc l mt ngi thnh thin, sut i
khng bao gi hi ai. Mi khi ti ni hay lm iu g c hi, ng lin nh
nhng ni: , th l khng phi. bng cch y ng gieo cho ti mt thc
su xa v s c mt khp ni ca nghip, v hu nh mt thi quen my
mc chuyn ha nhng phn ng ca ti, nu ti c mt tng tai hi.
C phi thc s kh thy vn hnh ca nghip khng? H chng phi ta
ch cn nhn li i mnh, thy nhng hu qu ca mt vi nghip chng
ta lm? Khi chng ta lm tn thng mt ngi no, c phi l n di li
trn chnh ta? C phi chng ta cn li mt hoi nim en ti ng cay, v
bng en ca s t ght? Hoi nim v bng en chnh l nghip. Nhng
thi quen v nhng ni s ca chng ta cng th, l do nghip, hu qu
nhng hnh ng, li ni, t tng ta lm trong qu kh. Nu ta xem xt
nhng hnh ng ca ta, v thc s thc v chng, ta s thy rng c mt
mu mc lun lun tr li trong nhng hnh ng ca ta.
Bt c lc no ta c hnh ng xu, n lin a n au kh; khi ta c
hnh ng tt, cui cng s c kt qu l hnh phc.
---o0o--TRCH NHIM
Ti vn thng xc ng v s xc nhn ca nhng bo co v kinh
nghim cn t, v n cho thy r rng s tht v nghip. Mt trong nhng
yu t chng ca kinh nghim cn t - mt yu t gi nhiu suy ngh l
s thy li ton cnh cuc i. Hnh nh rng nhng ngi tri qua kinh
nghim ny khng nhng thy li nhng chi tit sng ng nht ca cuc
i qua, m cn c th chng kin nhng n trn vn nht ca nhng g
h lm. Qu th, h kinh qu ton th nhng hu qu hnh ng ca h

trn ngi khc, v tt c nhng cm gic m h khi dy trong ngi

khc, c th l rt kinh khng.
Mi s trong sut cuc i tri ra trc mt ti. Ti h thn v nhiu
chuyn ti kinh qu, v lc dng nh ti c mt ci bit khc...
Khng nhng ti thy li nhng g ti lm, m cn thy nh hng vic
lm y trn ngi khc... Ti nhn ra rng ngay nhng tng ca ta cng
khng mt.
Cuc i ti tri ra trc mt ti... mi cm xc ti tng c trong
i, ti u cm thy. V mt ti ch cho ti thy ci cn bn l nhng cm
xc y nh hng n i ti nh th no. i ti lm g by nay
nh hng n nhng cuc i ngi khc...
Ti chnh l nhng ngi m ti lm thng tn, v ti chnh l ngi
m ti lm sung sng.
y l mt s sng li mi ngh ti ngh, mi li ti ni, mi
vic ti lm; cng vi hu qu ca tng ngh, li ni, hnh vi ca ti
i vi mi ngi v bt c ngi no trong tm nh hng ti, d ti c
bit h hay khng...; cng thm hu qu ca mi ngh, li ni, v hnh
ng ti i vi thi tit, cy ci, loi vt, t, nc, la, gi.
Ti ngh rng nhng chng c ny ng c xem xt thc nghim tc.
Chng s gip tt c chng ta nhn chn c nhng hnh n ca hnh
ng, li ni v ngh ca chng ta, v buc chng ta tr nn c trch
nhim. Ti rng nhiu ngi cm thy b e da trc thc ti v
nghip, v h bt u hiu c h khng th thot khi nh lut t nhin
ca n. C nhiu ngi tuyn b h coi thng nghip, nhng tn tm , h
vn c nhng hoi nghi su xa v s ph nhn ca h. Ban ngy h c th
hnh ng hon ton coi khinh o c, nhng khi mt mnh ban m, tm
h thng u m v giao ng.
C ng ln Ty u c nhng li c bit a ci cch h hiu v
nghip ra trnh n trch nhim. phng ng ngi ta dng nghip
lm ci c khi gip ngi khc, bo rng, ngi no kh l do ci
nghip ca h. Trong th gii t tng t do phng ty, th ngc
li, nhng ngi Ty phng tin vo nghip c th nhy cm v cn thn
qu l, v bo rng thc s nu ta gip ngi no tc l can thip vo
ci nghip ca h, mt ci g h phi t lo liu ly cho mnh. Tht l mt
cch n trnh phn li lng nhn o! C l ta nn cho rng ci nghip ca

chng ta l tm cch gip h. Ti bit nhiu ngi giu c: Ti sn h c

th tn ph h, khi h lm tng thm thi ch k v li bing; nhng h
cng c th tm ly c hi m ti sn em li gip ngi khc, v khi
lm th, gip chnh h.
ng bao gi qun rng chnh qua hnh ng, li ni v ngh, m ta
c quyn chn la. V nu ta chn la, ta c th chm dt au kh v
nguyn nhn au kh, v gip cho tim nng chn thc ca ta, Pht tnh,
thc dy trong ta. Chng no Pht tnh ny hon ton tnh thc, chng no
chng ta c gii thot khi v minh v ha nhp vi tm gic ng bt t,
th ta mi c th chm dt vng sng cht. Nh vy, gio l dy ta, nu ta
khng chu m nhn ton trch nhim cho chnh mnh trong i hin ti, th
s au kh ca chng ta s tip tc di di khng nhng mt vi i m
hng ngn i.
Chnh nhn thc nghim trng ny lm cho nhng ngi theo Pht
xem nhng i sau cn quan trng hn cuc i ny, v cn c nhiu iu
ch i chng ta trong tng lai. Ci thy trng-k y ch ng li sng
ca h. H bit rng nu chng ta v mt i ny m khng ngh g n
tng lai v tn th cng ging nh in r em tt c tin dnh dm c
c i vo mt cuc ru duy nht, khng cn bit hu qu.
Nhng nu chng ta tun theo lut nhn qu v nh thc thin tm,
lng t bi trong ta, nu chng ta thanh lc dng tm thc v dn dn khi
dy tr tu ca t tnh, th chng ta c th thnh mt con ngi ng ngha,
v cui cng s gic ng.
Albert Einstein ni:
- Mt con ngi l mt phn ca ton th v tr, mt phn c gii
hn trong thi-khng. N t xem mnh, nhng t tng cm gic ca mnh,
nh l ci g tch bit vi ton th - y l mt loi o tng ca tm thc.
o tng ny l mt nh t giam gi chng ta, gii hn chng ta vo nhng
dc vng ring, v ch yu mn vi ngi gn chng ta nht. Nhim v
chng ta l phi gii thot mnh khi ngc t y bng cch ni rng vng bi
mn bao gm tt c sinh loi v tt c thin nhin trong v p ca n.(1)
---o0o--TI SINH TI TY TNG

Nhng ngi nm vng nh lut v nghip v chng ng, c th

chn ti sinh nhiu ln gip nhng ngi khc. Ty Tng mt
truyn thng nhn chn nhng ti sinh (gi l tulkus) nh th, c bt u
t th k mi ba v tip tc n ngy nay. Khi mt bc thy c o cht, v
y c th li nhng ch dn r rng v ni chn s ti sinh. Mt trong
nhng t thn tn nht ca v y hay bn o ca v y sau c th c
mt linh kin hay chim bao, ni trc s ti sanh sp n. Trong vi trng
hp, nhng t c th n mt bc thy ni ting v ti nhn ra
nhng tulkus, v bc thy ny c th c mt gic mng hay linh kin gip
ng ch o s tm kim. Khi mt a b c tm ra, th chnh bc thy ny
l ngi xem xt c phi tht hay khng.
Mc ch ca truyn thng ny l n bo m k c tu gic ca nhng
bc thy chng ng khi tan mt. iu quan trng nht v i mt v ti
sinh l, trong qu trnh hun luyn, bn lai din mc - thc dy, v y l
du hiu chng t th thit. Chng hn c Dalai Lama tha nhn ngi c
th hiu d dng t lc tui cn rt nh, nhng kha cnh thm o ca gio
l Pht m ngi ta cn phi nhiu nm mi hiu c.
Nui dng nhng v ti sinh cn s cn thn ti a. Ngay c trc khi
s hun luyn bt u, cha m c ch dn phi c bit chm sc nhng v
y. S hun luyn nhng v ti sanh cn gt gao hn hun luyn tu s
thng, v nhng trin vng m ngi ta ch i cc v y.
i khi h nh nhng i trc, hoc chng t nhng kh nng l lng.
Nh c Dalai Lama ni:
- Chuyn thng thng l nhng tr ti sanh nh c nhng vt v
ngi t nhng i trc. Mt vi tr cn c th thuc nhng kinh cha
c ai dy.
Mt vi ngi ch cn hc qua thuc, nh trng hp thy Jamyang
Khientse ti. Khi cn b, thy c mt v dy km rt kh tn. Thy ti phi
sng vi ng trong am cc trn ni. Mt bui sng ng bn i lm l cho
mt ngi mi cht lng ln cn, v trc khi ra i ng dn thy ti n
chiu phi thuc mt quyn kinh nhan l Tng nhng danh hiu ca Vn
th, mt bi kinh rt kh di nm chc trang, m thng phi mt nhiu
thng mi thuc c.[1]
Nh mi ch b khc, ng va i khi l thy ti bt u chi. Nhng
ngi xung quanh lo ngi v bo thy ti nn khi s hc ko s b n, v

h bit ng thy dy km rt nghim khc v nng tnh. Thy ti vn chi

a cho n x chiu, bit ng ta sp v, mi chu c qua bi kinh mt ln.
Khi v thy dy km tr v hi bi, th thy ti thuc lng khng st mt
ch.
Thng thng, th khng bc thy no li bt mt a tr lm mt vic
nh vy. Nhng trong thm tm, v ny bit thy ti l mt ha thn ca
ngi Vn th, v Pht ca i tr hu, v gn nh l ng mun d cho ngi
phi t chng minh. Ch b - tc thy Jamyang Khientse khi nhn mt
cng vic kh khn nh th m khng phn i, cng mc nhin t nhn
mnh l ai. V sau thyKhientse vit trong t truyn ca ngi rng v thy
ca ngi rt thn phc mc d khng ni ra.
Ci g tip tc ni mt v ti sinh? C phi v y l mt ngi vi tin
thn v y? Va phi va khng phi. ng c v s pht nguyn gip
mi hu tnh th ging, nhng khng phi cng mt ngi y. Yu t tip
ni i ny sang i khc l mt n phc. S truyn tha n phc ny ha
iu v thch hp vi mi thi i k tip, v v ti sinh xut hin mt cch
thch nghi nht vi nghip ca ngi ng thi i, c th hon ton gip
h.
C l v d cm ng nht v s phong ph, hiu qu, v tinh vi ca h
thng ny l c Dalai Lama. Ngi c tn sng bi tt c Pht t nh l
nhp th ca Pht Quan m, v Pht ca lng bi mn bao la.
Ln ln Ty Tng, lm v Pht-Vng, c Dalai Lama hp th tt c
s hun luyn c truyn v nhng gio l chnh thng ca mi h phi, v
tr thnh mt trong nhng bc thy v i nht ca Ty Tng hin nay.
Nhng th gii th ch bit n ngi nh l mt ngi c c bnh d thng
thn v ci nhn rt thc tin. Ngi c mt quan tm nhy bn i vi nhiu
khoa hc ng thi: Vt l, Thn kinh hc, Tm l hc, v Chnh tr. Quan
im v thng ip ca ngi v trch nhim i ng khng nhng c
Pht t nghe theo m c nhng ngi thuc mi tn gio trn th gii. S
dn thn ca ngi trong phong tro bt bo ng trong cuc tranh u dnh
c lp cho Ty Tng tri qua bn mi nm em li cho ngi gii
thng Nobel Ha bnh nm 1989. Trong mt thi i bo ng, tm gng
ca ngi khi hng cho nhiu dn tc trn khp a cu, trong kht vng
t do ca h. c Dalai Lama tr thnh mt trong nhng ngi ln ting
bo v sinh mi trn th gii, khng mi mt trong n lc thc tnh con
ngi trc him ha ca mt nn trit l ch k duy vt. Ngi c nhng

nh tr thc v lnh t khp ni ngng m, tuy th ti bit hng trm

ngi thng dn loi v khp cc quc gia, m cuc i h bin
i nh nim vui c thy v p, tnh hi hc v s hin din thnh thin
ca ngi. c Dalai Lama, ti tin tng, chnh l gng mt ca c Pht
T Bi ang hng v mt nhn loi lm nguy; ngi l hin thn ca Qun
m khng nhng cho Ty Tng hay cho Pht t, m cho ton th gii ang
cn hn bao gi ht, c bi mn v tm gng ca ngi, hon ton phng s
cho ha bnh.
Ngi Ty phng s ngc nhin khi bit c rng Ty Tng c
bao nhiu ti sinh, bao nhiu v tng l o s, hc gi, tc gi, bc thnh,
c nhng ng gp ni bt c v gio l ln v x hi. Nhng v ny
ng mt vi tr ct yu trong lch s Ty Tng. Ti tin rng tin trnh ti
sinh ny khng gii hn Ty Tng, m c th xy ra trong mi nc vo
mi thi. Trong lch s c nhiu thin ti v ngh thut, sc mnh tm
linh, nhn bn, gip loi ngi tin ha. Ti ngh
n Gandhi, Einstein, AbLincoln, M Theresa, nShakespeare, n
thnh Francis, n Beethoven, n Michelangelo. Khi ngi Ty Tng nghe
n nhng v y, h lin bo ngay y l nhng B tt. V mi khi ti nghe
v h, v tc phm, tri kin ca h, ti rt xc ng trc s v i ca tin
trnh rng ln m ch Pht v cc bc thy ta ra gii thot hu tnh v
ci thin th gii.
---o0o--7. BARDO v NHNG THC TI KHC
Danh t Bardo trong Tng ng ch c ngha l mt chuyn tip hay
mt khong h gia s hon tt mt trng hung v s bt u mt trng
hung khc.Bar ngha l gia, v do c ngha b l lng, b nm
vo. Bardo l mt danh t tr thnh ni ting do s ni ting ca cun T
th Ty Tng. T khi bn dch tc phm y ra i u tin nm 1927, quyn
sch khi dy mt s ch ln lao trong s nhng nh tm l hc, vn s,
trit hc Ty phng, v bn ra hng triu bn.
Nhan T th Ty Tng do dch gi ngi M Evans-Wentz t ra,
phng theo tc phm danh ting (v cng c t nhan sai lc nh
th) T th Ai cp. Tn tht ca quyn sch l Bardo Todrol Chenmo, c
ngha S Gii thot ln do Nghe trong ci Trung gian. Gio l v ci
trung gian rt xa c v c tm thy trong Dzogchen Tantras (Mt in

phi Dzogchen). Gio l ny c mt truyn tha vt ngoi nhng o s

nhn loi t i Pht Nguyn y (Phn ng l Samantabhadra, v Tng ng
l Kuntuzangpo), tiu biu tnh thun tnh nguyn s tuyt i ging nh bu
tri ca bn tm ta. Nhng Bardo Todrol Chenmo chnh n l mt phn ca
mt chu k gio l rng ln c truyn t bc o s Padmasambhava v
c hin th vo th k mi bn nh bc thu th Ty Tng Karma
Lingpa.
S gii thot ln do Nghe trong ci Trung gian, Bardo Todrol, l
mt quyn sch c o v tri kin. N l mt loi sch dn, mt sch ch l
trnh nhng trng thi sau khi cht, ct mt bc thy hay bn o c cho
mt ngi sp cht v sau khi cht. Ty Tng ngi ta tin rng c Nm
Phng Php t Gic Ng m khng cn Thin: Nh thy mt bc
thy v i hay mt vt thing ling; nh mc nhng bc hnh mt tng
v thn ch c lm php c bit; nh nm nc thing, c ch
nguyn bi nhng bc thy trong thi gian tu nhp tht; nh nh li s
chuyn di tm thc, gi l phowa, vo lc cht; v nh nghe mt vi gio l
su xa, nh Gii thot ln do Nghe trong ci Trung gian.
Quyn sch ny, T th Ty Tng, c dnh cho mt hnh gi hay
ngi quen thuc vi gio l trong . i vi mt c gi tn tin, th
tht v cng kh thm nhp, n nu ln rt nhiu nghi vn khng th tr
li nu khng c vi hiu bit v truyn thng pht sinh ra T th y.
Nht l v quyn sch ny khng th c s dng v hiu thu o nu
khng bit c nhng ch dn khu truyn m mt bc thy truyn cho
mn lm cha kha thc hnh.
Trong tc phm ny, ti s t nhng li dy m Ty phng
quen thuc qua quyn T th Ty Tng trong mt bi cnh rng ln hn
v d hiu hn nhiu.
---o0o--BARDO HAY CI BARDO
V tnh cch ph thng ca cun T th Ty Tng, nn ngi ta
thng lin kt danh t Bardo vi s cht. Qu thc danh t y, trong ngn
t thng ngy Ty Tng, c dng ch trng thi trung gian gia cht
v ti sinh, nhng n c mt ngha rng ln su xa hn nhiu. Chnh trong
gio l ny c l hn bt c ch no khc, m ta c th thy tri kin ca c
Pht v sng cht thc su xa v bao qut n mc no, v thc s ci m ta

gi cht k thc bt kh phn ly, khi c nhn v hiu r t nhn quan ca

gic ng.
Chng ta c th chia ton th hin hu ta thnh bn thc ti: Sng,
hp hi v cht, sau khi cht, v ti sinh. y l bn Bardo hay Giai on
trung quan:
Bardo t nhin ca i ny.

Bardo au n ca s cht.

Bardo quang minh ca php tnh.

Bardo nghip ca s tr thnh hay ti sinh.

1. Bardo t nhin ca i ny tri di sut thi gian t lc sinh ra

n lc cht. Trong tnh trng hiu bit ca ta hin ti, giai on ny c v
nh mt ci g to tt hn l mt chuyn tip. Nhng nu xt k, ta s thy r
rng, so vi chiu di v tn ca lch s nghip ca ta, th thi gian ta sng
trong i ny thc tng i ngn. Gio l nhn mnh vi ta rng, bt
i ny l thi gian duy nht v tt nht chun b cho ci cht: Bng cch
lm quen vi gio l ny v n nh s tu tp.
2. Bardo au n khi cht ko di t khi hp hi cho n khi chm
dt ci c bit l hi th bn trong; giai on ny ln cao s l
dng ca t tnh tm, ci ta gi l nh sng cn bn vo lc cht.
3. Bardo quang minh ca php gii l kinh nghim ngay sau khi cht
v nh sng ca t tnh tm, quang sc hay Linh quang, xut hin di
dng m thanh, mu sc v nh sng.
4. Bardo nghip ca hin hu hay tr thnh, l ci m ta thng gi
l ci Bardo hay trung gian ko di cho ti khi ta ti sinh.
iu phn bit, nh ranh gii mi Bardo l, chng u l nhng
khong h, nhng giai on trong kh tnh tnh thc hin din mt cch
r rt. Nhng c hi gii thot ang xy ra lin tc sut cuc sng cht,
v gio l Bardo l cha kha, l kh c gip ta khm ph v nhn din c
nhng c hi y, v tn dng chng ti a.
---o0o---

BT TRC V C HI
Mt trong nhng c tnh chnh yu ca nhng Bardo (Giai on
trung gian) l, y l nhng thi k v cng bt nh. Cuc i ny l mt
v d r nht. Th gii quanh ta cng ngy cng quay cung, nn cuc i ta
cng cng phn tn thnh nhiu mnh. V b mt lin lc, khng tip xc
c vi chnh mnh, chng ta thng lo u, bt an, v gn nh b chng
thn kinh lon. Mt khng hong nh cng chc thng ci bong bng ca
nhng k hoch ta d tnh. Mt pht giy kinh hong cng cho ta thy
mi s tht bp bnh lm sao. Sng trong th gii ngy nay l sng trong
mt cnh r rng l ci Bardo, bn khng cn phi cht mi kinh qu mt
ci nh th.
Tnh cch bt nh ny, m hin ti ang thm nhun khp mi s vt,
cng tr nn mnh lit hn, r nt hn, sau khi ta cht, khi m tnh sng sut
hay m m ca chng ta, theo li nhng bc thy, c nhn ln by ln.
Bt c ai nhn cuc i mt cch trung thc, cng s thy rng chng
ta ang sng trong mt tnh trng min vin ca hi hp v bt nh. Tm
thc ta lun lun di chuyn t trng thi sng sut i vo m m, v t m
m ra sng sut. Nu m m lun, th t nht n cng s a n mt th
sng sut no . Mt iu ng bun ci ca cuc i ny l i khi, nhn
chung th ta ngu thc, song ta cng c th sng sut t xut! iu ny
chng t cho ta thy Bardo l g: Mt s chp chn gia sng sut v m
m, gia hoang mang v tu gic, chc chn v khng chc, khi tnh khi
in. Trong tm ta hin ti, tu gic v m m khi ln cng lc, ng khi.
iu ny c ngha rng chng ta phi lun lun i din vi mt tnh trng
chn la gia hai trng hp, v mi s ty thuc ch ta s chn trng
hp no.
Tnh bt trc min vin ny c th lm cho mi s c v ng chn v
hu nh v vng, nhng nu nhn k, bn s thy rng t bn cht n to
ra nhng khe h, nhng khong khng trong nhng c hi, dp may
chuyn ha lun lun pht sinh ngha l, nu chng ta c th thy c v
tm ly chng.
V cuc i ch l mt s tun chy bt tn gia sng, cht v chuyn
tip, nn nhng kinh nghim Bardo ang xy n cho chng ta lun lun, v
l mt phn cn lm nn ton th tm thc ta. Tuy nhin, bnh thng
chng ta qun mt nhng bardo v khong h gia chng, v tm ta i t

mt tnh hung chc n ny ti mt tnh hung chc chn khc, ta quen b

qua nhng chuyn tip lun lun xy ra. K thc, nh gio l c th gip ta
hiu, tng mi lc trong kinh nghim ca chng ta l mt Bardo, v mi
tng, mi cm xc sinh khi t t tnh tm v chm tr vo trong t tnh
y. Gio l cho ta bit rng, chnh vo nhng lc thay i v chuyn tip c
bit quan trng, m t tnh tm nguyn y ging nh bu tri ca chng ta
mi c c hi xut hin.
Ti xin ly mt v d. Tng tng mt ngy lm vic bn tr v nh
v thy ca nh bn b ph tung, cnh ca l lng treo ni bn l. Bn
b k cp ving nh. Bn i vo trong, v thy mi th bn s hu u
bin mt. Trong mt lc, bn ing ngi v c sc, v y tuyt vng bn
quay cung tri qua mt tin trnh tm thc c lm sao to li nhng g
mt. Tai nn ti: Bn mt ht mi th. Tm thc y bt an giao ng
ca bn khi y bng chong vng, v nhng tng lng li. Bng dng c
mt s vng lng su xa t ngt, hu nh mt kinh nghim hnh phc.
Khng cn phi phn u, khng cn g n lc na, v c hai chuyn u v
vng. Bn ch c bung b, v khng c chn la no khc.
Th l mt pht trc, bn mt mt ci g qu bu, v ngay sau ,
bn cm thy tm bn ang trong mt trng thi an tnh su xa. Khi loi
kinh nghim y xy n, th ng vi ba i tm mt gii php ngay. Hy
li mt lc trong trng thi an tnh . Hy c n l mt khong h. V
nu bn thc s an tr trong khong trng y, nhn vo tm bn, bn s
thong thy c bn cht bt t ca tm gic ng. Ta cng c tnh cm th
su xa v tnh gic bn nhy i vi nhng khong trng, nhng giai on
chuyn tip trong cuc i nh trn ( l nhng c hi l lng a ta n
tu gic cn ), th ni tm ta cng c chun b khi chng xy n mt
cch v vn mnh lit hn, v khng c kim sot, vo lc ta cht.
iu ny ti quan trng, v gio l v Bardo cho ta bit c nhng lc
m tm thc t do hn bnh thng rt nhiu, nhng thi im mnh lit
hn nhng thi khc rt nhiu, nhng giy pht mang theo gnh nng v
hm n ca nghip mnh m hn nhiu lc khc. V lc y c th b b li,
v ta c cng hin ci c hi ngn nm mt thu gii thot.
D ta c lm ch c tm mt cch thun thc n bao nhiu, ta vn
b gii hn bi thn xc v nghip ca n. Nhng vi ci cht s phng
thch xc thn vt l ta c c ci c hi k diu nht hon tt nhng
g ta n lc theo ui trong sut cuc i tu tp ca ta. Ngay c mt bc

thy ti thng t n s chng ng cao nht, th s gii phng cui

cng cng ch xy n vo lc cht, gi l Parinirvana, i nit bn. y l
l do Ty Tng, chng ti khng mng sinh nht nhng bc thy, m
mng Ngy cht ca h, ci giy pht h t gic ng ti hu.
Lc ti cn b Ty Tng, v nhiu nm v sau, ti nghe nhiu
chuyn k v cc bc hnh gi mt tng v i v ngay c nhng c s
tu yoga c v bnh thng, cht mt cch l lng gy nhiu cm kch. Ch
n lc cht h mi ph din chiu su ca s thc chng ni h, v nng
lc ca nn gio l m h th hin.
Gio l Dzogchen c xa - t pht sinh T th Ty Tng c ni
v mt ging chim thn thoi, chim Garuda (kim s iu), mi sinh ra
lng cnh. Hnh nh y tng trng cho bn tnh s nguyn ca ta, hon
ho t khi thy. Con chim con Garuda pht trin lng cnh y
trong trng, nhng khng th bay trc khi trng n ra. Ch vo lc v trng
nt ra, n mi tung cnh bay ln bu tri. Cng vy, theo li cc bc thy,
nhng c tnh ca Pht b che m bi ci th xc, nn khi r b c xc
thn, nhng c tnh y s hin l mt cch sng chi.
L do ti sao thi im cht li l c hi y tim nng nh th, l v
chnh lc bn cht cn ca tm, nh sng Cn bn hay Linh Quang, s
t nhin hin by mt cch rng ln v trng l huy hong. Theo gio
l Bardo, nu vo lc y ta c th nhn chn c nh sng Cn bn, th ta
s t gii thot.
Tuy nhin iu ny khng th xy ra nu bn cha lm quen v thc
s quen thuc vi bn cht ca tm trong i sng, qua s thc hnh thin
nh. V y l l do ti sao mt ngi gii thot vo lc cht c xem l
gii thot trong i ny, ch khng phi trong trng thi trung gian sau khi
cht. V chnh trong lc sng m s trc ng nh Linh Quang xy v
c an tr. y l im ti quan trng cn thit.
---o0o--NHNG THC TI KHC
Ti ni rng nhng Bardo l nhng c hi, nhng ci g thc s
trong nhng bt lm cho ta c th tm ly c hi m chng cng hin?
Cu tr li rt n gin: Chng u l nhng trng thi khc nhau, nhng
thc ti khc ca tm.

Trong s thc hnh Pht gio, qua thin nh, chng ta chun b
khm ph nhng kha cnh tng quan ca tm, v kho lo i vo nhng
mc khc nhau ca thc. C mt tng quan chnh xc v r rt gia
nhng trng thi trung gian v nhng tng lp tm thc m ta kinh nghim
qua chu k sng cht. Bi th khi ta di chuyn t mt Bardo ny
ti Bardo khc, c trong lc sng ln lc cht, th c mt thay i tng
ng trong tm thc; v nh thc tp thin, chng ta c th lm quen, thn
thit vi n, v cui cng c th hon ton hiu r n.
V ci tin trnh din ra trong ci trung gian sau khi cht nm sn
trong nhng tng su ca tm thc chng ta, nn n cng th hin trong i
sng vi nhiu tng bc. Chng hn, c mt tng ng r rt gia nhng
mc tinh t ca tm thc m chng ta tri qua trong gic ng v mng
m, vi ba Bardolin h ti ci cht:

i ng l ging nh Bardo cht, trong t i v tin trnh t

duy tan r, m vo kinh nghim nh sng cn bn.

Chim bao l ging nh Bardo ti sinh, trng thi trung gian

trong bn c mt sanh thn (thn bng t tng) rt hot ng v
sng sut, tri qua th kinh nghim. Trong trng thi mng m, chng ta
cng c mt loi thn nh th, thn trong mng, trong chng ta tri qua
mi kinh nghim ca i sng trong mng.

Khong gia Bardo cht v Bardo ti sinh, c mt trng thi rt

c bit ca quang sc hay nh sng cn bn, c gi l Bardo php
tnh. y l mt kinh nghim xy n vi tt c mi ngi, nhng rt t
ngi c th ch n n, hung h kinh nghim n mt cch ton vn, v
n ch c nhn chn bi mt hnh gi tu tp. Bardo php tnh ny
tng ng vi giai on sau khi ng v trc khi bt u chim bao.
D nhin nhng giai on tm m mt (tc nhng Bardo) trong khi
cht l nhng trng thi tm thc su xa hn v mnh lit hn nhiu so vi
trng thi ng v mng, nhng chng cng c tng mc tinh t nh vy.
Nhng bc thy thng s dng s so snh c bit ny ch cho ta thy
tht kh nh th no duy tr s tnh gic sut trong nhng trng
thi Bardo. C bao nhiu ngi trong chng ta thc c s thay i trong
tm ta trong khi ng? Hay thc c ci lc nhng gic mng bt u? C
bao nhiu ngi trong chng ta thc c ngay khi mng, rng mnh ang

nm mng? Vy, hy tng tng duy tr c s tnh gic trong giy pht
kinh hong ca nhng giai on trung gian sau khi cht l kh n mc no.
Tm bn nh th no trong gic ng v trong trng thi mng, ch cho
bn bit tm bn s nh th no trong nhng trng thi cht v ti sinh; v
d, ci cch bn phn ng i vi chim bao, c mng, v nhng kh khn
hin ti, chng t bn s phn ng nh th no sau khi bn cht.
y l l do php yoga v ng v mng ng vai tr quan trng trong
s chun b cho ci cht. iu m mt hnh gi thc th tm cch lm l gi
cho s tnh gic v t tnh tm lun lun lin tc khng gin on ngy v
m, v dng ngay nhng giai on khc nhau ca gic ng v mng trc
nhn v quen thuc vi nhng g s xy ra trong cc giai on bt sau khi
cht.
Bi th chng ta tm thy hai Bardo khc cng gm trong Bardo t
nhin ca i ny: Bardo ng v mng, v Bardo ca thin nh. Thin nh
l hnh thin ban ngy, cn yoga ng v mng l thc hnh v m. Trong
truyn thng m T th Ty Tng thuc vo, c thm hai Bardo ny vo
bn Bardo ni trn, lm thnh su Bardo.
---o0o--SNG CHT TRONG LNG BN TAY
Mi Bardo c mt lot ch dn v hnh thin ring ca n, c
hng dn ng vo nhng thc ti v tm trng c bit ca tng Bardo.
y l cch lm th no nhng thc tp v hun luyn tm linh dnh cho
mi trng thiBardo c th gip chng ta tn dng nhng trng thi y, v
nhng c hi do chng em li, gii thot. im ct yu cn hiu
v Bardo l: Nh tun theo s luyn tp ny, ta c th thc s trc nhn
c nhng trng thi tm y trong lc ta cn sng. Chng ta c th thc s
kinh nghim chng ngay by gi y.
S hon ton lm ch nhng chiu khng gian khc nhau ca tm
thc c th kh hiu i vi ngi ty phng, nhng khng phi l khng
th t c.
Kunu Lama Tenzin Gyaltsen l mt bc thy thnh tu tm linh,
xut thn t vng ni tuyt thuc min Bc n. Khi cn tr, ngi gp mt
v Lama Sikkim, ng khuyn ngi i Ty Tng hc Pht. Bi th ngi i

n tnh Khammin ng Ty Tng, y ngi hp th gio l t mt vi

Lt ma v i, trong c Jamyang Khientse, thy ti. Kin thc v Phn
ng ca Kunu Lama lm cho ngi c knh n v m ra cho ngi nhiu
cnh ca. Nhng bc thy hng hi dy ngi vi hy vng ngi s em nhng
gio l y v truyn b n , ni m gio l Pht hu nh bin mt.
Trong thi gian ngi Ty Tng, Kunu Lama tr thnh mt bc a vn v
c thc chng.
Cui cng ngi cng tr v n , y ngi sng nh mt nh kh
hnh chn chnh. Khi thy ti v ti n hnh hng x n sau khi ri Ty
Tng, chng ti i tm kim ngi khp ni Benares. Cui cng chng ti
gp ngi ang trong mt ngi n n gio. Khng ai bit ngi l ai, li cn
khng bit ngi l mt ngi theo Pht gio, ng ni g bit ngi l mt bc
thy. Ngi ta ch bit ngi l mt thy tu yoga thnh thin d mn, v cng
dng ngi thc phm. Mi khi ngh v ngi, ti lun t ngh:
- C l thnh Francis of Assisi cng nh th y.
Khi nhng tu s Ty Tng mi n n trong cuc lu y, Kunu
Lamac chn dy vn phm v Phn ng mt ngi trng do Dalai
Lamasng lp. Nhiu Lamas uyn bc theo hc vi ngi, v u xem ngi l
mt v thy tuyt ho v ngn ng. Nhng mt ngy n, c ngi tnh c hi
ngi v Pht php. Cu tr li ca ngi v cng su sc. Bi vy h tip tc
hi ngi nhiu cu, v thy rng ngi c th gii p bt c cu hi no h
t ra. Danh ting ngi lan rng, v chng bao lu ngi ging dy cho nhng
tu s thuc cc trng phi khc nhau, nhng gio l thuc truyn thng
ring ca h.
c Dalai Lama lc y nhn ngi lm v hng o tm linh. Ngi
cng nhn Kunu Lama l ngun cm hng cho ngi ging dy v thc hnh
t bi. Qu th, Kunu Lama l mt in hnh sng ng ca t bi. Mc d
ngi rt ni ting, ngi khng h thay i. Ngi vn vn nhng y phc n
gin nh c, v sng trong mt gian phng nh. Khi ai n cng dng ngi
mt th g, ngi lin em lm qu cho ngi khc k tip. Ai nu cho ngi,
ngi s n, nu khng ai nu, ngi nhn.
Mt hm mt bc thy m ti quen bit ti ving Kunu Lama hi
ngi vi cu hi v nhng trng thi Bardo. V thy ny l mt gio s rt
uyn bc trong truyn thng T th, v c kinh nghim v nhng s hnh tr
lin h nBardo. ng ta k li cho ti nghe ng ngc nhin m mn nh

th no khi lng nghe Kunu Lama tr li. ng cha tng nghe nhng iu
hay nh th bao gi. Khi ngi m t nhng trng thi Bardo, thc qu sng
ng v khc chit n ni ta c cm tng ngi ang ch dn ng i
n Kensington High Street, hay Cng vin trung ng, hay in Elyses.
N dng nh th ngi tng thc s sng trong nhng trng thi y.
Kunu Lama ch dn nhng Bardo bng kinh nghim trc tip ca
chnh ngi. Mt hnh gi tm c nh ngi thng du hnh qua tt c chiu
khng gian khc nhau ca thc ti. V v nhng trng thi Bardo u cha
sn trong tm chng ta, nn chng c th c khi m, phng thch, nh
nhng thc hnh thin qun.
Nhng gio l y xut pht t tr tu ca ch Pht, nhng ngi c
th thy sut sinh t nh nhn vo lng bn tay.
Chng ta cng l nhng v Pht. Bi th nu ta c th thc hnh trong
ci trung gian l cuc i ny, tp i su vo t tnh tm chng ta, ta c th
khm ph tri kin v nhng ci trung gian hay Bardo khc. S tht ca
nhng gio l v ci trung gian t n s m ra trong ta. Bi th, giai on
trung gian t nhin ca i ny l giai on quan trng nht. Chnh ngay by
gi v y, ta phi chun b cho tt c nhng giai on Bardo khc:
- Cch ti thng chun b l ngay by gi, t gic ng ngay trong
i ny.
---o0o--8. I NY: CI BARDO T NHIN
Ta hy thm him Bardo u tin, Bardo t nhin ca cuc i, cng
nhng hm n ca n, ri s tip tc thm him ba Bardo kia theo th t v
thi gian thch hp. Bardo t nhin ca cuc i ny tri di sut cuc i
t lc sinh ra cho n lc cht. Gio l v Bardo lm ta hiu r ti sao i
ny li l mt c may qu bu, c lm ngi c ngha g, v g l iu
quan trng nht, ct yu nht ta nn lm i vi tng phm v gi ny, ngha
l mt i ngi.
Nhng bc thy cho ta bit c mt kha cnh lm nn tng cn ca
tm ta, gi l nn tng ca tm thng ngy. Longchenpa, bc thy Ty
Tng th k th mi bn, m t n nh sau:

- l mt trng thi trung tnh, khng gic ng, thuc v tm v tm

s, tr thnh nn tng cho mi hnh nghip v du vt ca sinh t v nit
bn.
N c nhim v nh mt ci nh kho, trong nhng du n ca cc
hnh vi qu kh do cm xc tiu cc gy ra c tch cha li nh nhng
ht ging. Khi nhng iu kin thch hp pht sinh, chng ny mm v biu
hin thnh hon cnh ca i ta.
Hy tng tng ci nn tng ca tm y ging nh mt ngn hng
trong nghip c gi vo k nh nhng du n ca khuynh hng thi
quen. Nu ta c thi suy ngh theo mt mu mc c bit no , tiu cc
hay tch cc, nhng khuynh hng y s b kch ng d dng, c tr li v
tip tc tr li. Vi s lp i lp li y, nhng khuynh hng v tp qun ca
ta cng n su, tng trng, thm nng lc, ngay c khi ta ng. y l cch
nhng thi quen, khuynh hng y nh ot i ta, ci cht v ti sinh ca
ta.
Chng ta thng t hi: Ti s nh th no khi ti cht? Cu tr li
l, nh ci tm trng m hin thi ta ang l, loi ngi m ta ang l:
- Ta s nh th y khi ta cht, nu ta khng thay i. y l l do ti
sao thc quan trng x dng cuc i hin ti ca mnh thanh lc
lung tm thc, v do thanh lc con ngi v tnh tnh ta, trong khi ta cn
c th lm vic y.
---o0o--CI THY DO NGHIP LC
Ti sao chng ta sinh lm ngi? Tt c hu tnh c nghip ging nhau
s c mt ci thy ging nhau v th gii xung quanh, ton b thy bit m
h cng c y gi l ci thy do nghip. S tng ng mt thit gia
nghip chng ta vi hon cnh ta gp, cng gii thch c s xut hin
nhng hnh tng khc nhau: Chng hn bn v ti l nhng con ngi, l
do ci nghip cn chung m chng ta cng san s. Tuy nhin ngay trong
th gii ngi, chng ta cn c mi ngi mt nghip ring. Chng ta c
sinh ra trong nhng x s khc nhau, th, gia nh khc; mi ngi hp
th mt nn gio dc khc, c nhng nh hng v nim tin khc, tt c
nhng th ny gm chung li thnh nghip ring ca mi ngi. Mi chng
ta l mt tng th nhng thi quen v hnh ng qu kh, do vy chng ta

ch c th nhn thy s vt bng ci li nhn ring bit c o ca ta. Con

ngi c v ging nhau nhng nhn s vt vi cch hon ton khc nhau,
mi ngi sng trong mt th gii c o ca ring mnh. Kalu
Rinpoche ni:
- Mt trm ngi chim bao, th c trm cnh mng khc nhau. C th
ni mi gic mng u thc, nhng tht phi l nu c quyt rng ch c mt
ca mt ngi l cnh thc, nhng cnh mng khc u sai s tht. Mi
ngi thy s thc ty theo nghip chi phi nhng nhn thc ca h.
---o0o--LC O
i ngi chng ta khng phi l nghip cnh duy nht. Pht gio phn
bit su ci hin hu: Tri, a tu la, ngi, sc sinh, qu i, a ngc. Mi
ci l hu qu ca mt trong su cm xc tiu cc chnh yu: Kiu mn,
ganh t, dc vng, ngu si, thm kht v gin d.
Su ci y c thc s hin hu bn ngoi khng? Chng qu c th
hin hu vt ngoi tm nghip thy ca ta. ng bao gi qun: Ci g
chng ta thy ch l do nghip, thy ca chng ta khin cho thy, khng g
khc. Cng nh trong hin ti, vi nhn thc bt tnh, cha tin ha ca
chng ta, chng ta ch bit c v tr ny, mt con vi trng cng th, c th
thy mt ngn tay ca ta nh c mt phong cnh. Chng ta kiu cng ti ni
ch tin rng thy l tin tng (ngha l, c thy mi tin.) Nhng nhng
gio l cao ca Pht thng ni n v lng th gii trong nhiu chiu
khng gian khc nhau c th c nhiu th gii rt ging vi th gii chng
ta v nhiu nh thin vn hin i c nhng gi thuyt v s hin hu
nhng v tr song hnh vi v tr ny. Lm sao ta c th c quyt ci g
hin hu hay khng hin hu bn kia gii hn tri kin hp hi ca chng
ta?
Nhn vo th gii xung quanh ta, v vo tm ta, ta c th thy qu thc
c su ci lun hi. Chng hin hu khi chng ta v tnh cho nhng cm
xc tiu cc ni ta chiu ra v kt tinh thnh nhng hon cnh sng (ci, hay
y bo), v cho nhng cm xc y nh ot mu mc, hnh dng, hng
v v ton th i ta trong nhng ci y. Su ci cng hin hu trong tm ta
di dng nhng ht ging v khuynh hng tiu cc lun sn sng ny
nm v tng trng, ty theo nh hng bn ngoi v li sng ca ta.

Ta hy nhn xem mt vi ci nh th c phn chiu v c ng li

trong th gii quanh ta nh th no. c tnh chnh ca ci tri chng hn, l
vng bng kh au, mt ci c sc p bt bin v m mn theo dc lc.
Hy tng tng nhng v thin thn cao ro, tc hung ang tn b trn b
bin, trong nhng khu vn ngp nng, ang lng nghe bt c bn nhc no
h a thch, ang say sa vi mi th kch thch, hng say hc yoga thin
nh, luyn thn th, v tm cch ci thin chnh mnh, nhng khng
bao gi ng no, khng bao gii xc chm mt s rc ri no, mt hon
cnh au kh no, khng bao gi thc n tnh bn nhin ca h, b gy
m n h khng bao gi thc c tnh hung ch thc ca mnh.
Nu mt vi vng California hay c chu hin ln trong tm ta nh
ci thin gii, th bn cng c th thy ci tu la c l din ra hng ngy trong
s cnh tranh mu mo vng Wall Street hay trong nhng hnh lang
ca Washingtonv Ta Bch c. Cn ci ng qu u? N hin hu bt
c ni no m con ngi, d giu c v tn, cng khng bao gi tha
mn, mun chim ly cng ti ny, cng ti n, hoc t lng tham khng y
ca h ti cc v n ta. Hy bt truyn hnh ln bt c i no, bn s i
vo ngay ci th gii ca tu la v qu i.
Tnh cht cuc i trong ci ch thin c v nh th thn hn th gii
chng ta, nhng cc bc thy li bo i ngi l v vn qu bu hn. Ti
sao? V chnh ci s kin rng chng ta c tnh gic v thng minh, nhng
nguyn liu cho gic ng. V v s au kh lan khp ci ngi ta chnh l
ci bn p cho ta lm cuc chuyn ha tm linh. S au n, bun phin
mt mt, v th bt mn v tn trong cuc i, thc s ch c mt mc
ch ng k duy nht l: nh thc chng ta tnh dy, gip ta c th - gn
nh bt buc ta - phi bt ra khi chu k sinh t v nh th bung ra c
nh quang vinh ang b vy hm trong ta.
Mi truyn thng tn gio u nhn mnh rng i ngi l c hi duy
nht, v c mt tim nng gh gm m thng ta khng ng ti. Nu ta
l c hi m cuc i ny cng hin cho ta t chuyn ha, th c th mt
thi gian v cng tn na ta mi c c c hi khc. Hy tng tng c
mt con ra m bi trong i dng bt ngt. Trn mt bin c mt ci vng
bng g nhp nh theo sng. C mt trm nm con ra mi ngoi ln mt
bin mt ln. Theo v d trong Pht gio, c sinh lm ngi cn kh hn
l con ra ni ln v chui c ci u ca n vo chic vng g y. V
trong s nhng ngi c sinh lm ngi, th nhng k may mn c gp
nn gio l ny cng rt him; v nhng ngi thc s tm n gio l v

th hin gio l trong i sng li cng him hoi, qu vy, nh sao mc ban
ngy.
---o0o--CNH CA NHN THC
Nh ti ni, cch chng ta nhn th gii ty thuc hon ton vo
nghip ca ta. Nhng bc thy c v d su loi chng sinh nhn dng sng.
Loi ngi thy con sng l nc, tm ra hoc ung; loi c thy
l nh ca chng; loi tri tri thy l v cam l em li phc lc;
loi tu la thy l kh gii ca chng, loi qu i thy ra mu m tanh
hi; cn loi a ngc th thy l nc ng si. Nc ch c mt, nhng
c trng thy nhiu cch khc nhau, nhiu khi hon ton tri ngc.
S nhn thc theo nhiu kiu a dng nh th chng t rng tt c ci
thy do nghip u l o tng; v nu mt cht m c th c thy ra
nhiu cch nh th, th lm sao c th g thc s c c mt thc hu ni
ti? V n cng cho ta thy rng c th mt vi ngi cm thy th gii ny
l thin ng, vi ngi khc cho l a ngc.
Gio l cho ta bit ct yu c ba loi thy: Ci thy bt tnh, do
nghip ca phm phu; Ci thy do kinh nghim, m ra cho nhng ngi
hnh thin, m l con ng siu vit; v Ci thy thun tnh ca nhng
bc gic ng. Mt v Pht hay ngi gic ng, s thy th gii ny ton
ho mt cch t nhin, mt cnh gii hon ton thanh tnh sng chi. V
tnh tr nhng nguyn nhn gy nn ci thy y nghip chng, nn h
thy mi s trong v thing ling nguyn y gin n ca n.
S d thy mi s quanh ta theo kiu ta thy by gi, l v ta lun lun
cng c kinh nghim v thc ti bn trong v bn ngoi cng mt cch y
i ny sang i khc, v iu ny a ta n nhn thc sai lm rng ci g
ta trng thy l thc hu mt cch khch quan. K thc, khi ta i su hn
vo s tu tp, ta dn bit cch lm vic thng vi nhng nhn thc c chp
ca ta. Mi khi nim sai lm c ca ta v th gii, v vt cht v v chnh
ta, u c lc sch, tan r, v mt ci thy hon ton mi, gn nh thin
nhn m ra, nh Blake ni:
- Nu ci ca nhn thc c lc sch
Th mi s s xut hin nguyn vn bao la

Ti khng sao qun c lc thy Dudjom Rinpoche cao hng thn mt

bo ti qua ging ni cao v khn ca thy:
- Ny, con bit ch, thc s mi vt chung quanh ta ang bin mt,
bin mt...
Nhng vi phn ng chng ta, nghip v nhng cm xc tiu cc c
ngn che chng ta khng cho thy bn cht ni ti t nhin ca mnh, v bn
cht s vt. Kt qu l ta bm ly hnh phc v au kh cho l thc c, v
mt cch ngu si ta c tip tc gieo ht ging cho i sau ca ta. Nhng hnh
nghip c tri buc chng ta vo chu k tip ni ca sinh t bt tn. Bi th
mi s ang bp bnh, ty thuc cch ta sng hin gi, ngay gi pht ny.
Ta ang sng nh th no by gi, c th nh hng ton th tng lai ta.
y l l do cp thit thc s khin ta phi chun b gp g ci cht
vi thi thng minh, chuyn ha nghip v lai ca ta, trnh ci thm
kch c b ri tr li vo trong v minh vng tng v lp li chu k sng
cht kh nhc. Cuc i ny l th gian v ni chn duy nht cho ta chun
b, v ta ch c th thc s chun b nh tu tp tm linh. y l thng ip
khng th trnh ca i ny, mt giai on trung gian t
nhin. Padmasambhava ni:
- Khi Bardo i ny xut hin vi ti.
Ti s t b li bing v cuc i ngn ngi
i vo con ng thy, nghe, ngh, qun tng khng xao lng
Ly tm v nhn thc lm con ng, thc hin ba thn: tm gic
ng.
By gi mt khi ti c thn ngi
Khng c th gi cho tm lang thang trn ng na.
---o0o--TU GIC V NG
i khi ti t hi mt ngi nh qu Ty Tng s cm thy th no
nu bn thnh lnh a h n mt th tn tin vi th k thut tinh
xo. C l ngi y s tng mnh cht v ang trong trng thi Bardo,
s h hc ming ra, y ng vc, m nhn nhng chic phi c bay trong bu
tri trn u y, hoc ngm mt ngi ang ni chuyn bng in thoi vi
mt ngi khc bn kia th gii. Y s cho rng mnh ang chng kin

nhng php thn thng. Th m tt c iu dng nh rt t nhin i

vi ngi sng trong th gii tn tin, c nn gio dc Ty phng gii
thch tng bc mt.
Cng ging nh th, trong Pht gio Ty Tng, c mt nn gio dc
tm linh c bn, s ng, bnh thng, mt s hun luyn tm linh y v
ci trung gian l cuc i ny, em li cho bn ng vng thit yu, ABC ca
tm thc. Cn bn ca s hun luyn ny c gi l ba dng c ca tr
tu: Vn tu, bit lng nghe; T tu, bit t duy qun tng, v Tu tu, bit
thin. Nh y chng ta i n ch nh thc t tnh tm ca ta, nh y
chng ta tm thy c s tht ta l ai, v th hin nim vui gii thot - gi
l tr v ng.
Tng tng mt ngi thnh lnh tnh dy bnh vin sau mt tai nn
xe hi, v thy mnh hon ton mt tr nh. Bn ngoi, mi s vn y nguyn:
Nng vn cn gng mt y, hnh dng y, cc gic quan v tm vn y,
nhng hon ton khng nh thc s mnh l ai. Cng y ht nh vy, ta
khng th nh c bn lai din mc ca mnh. Khinh hong, s hi, ta nhn
quanh v t by ra mt l lch khc, mt l lch ta bm ly vi tt c s
tuyt vng ca mt ngi ang ri vo h thm. Ci l lch gi to, c
by t trong lc v minh gi l ci ti, t ng.
Vy, ng l s vng mt tri kin chn thc v ta l ai, cng vi nhng
hu qu ca n: Mt s bm vu tuyt vng, bng mi gi, vo mt khi
chp v, mt hnh nh tm thi v ci ta, mt t ng lun lun bin chuyn
v phi bin chuyn duy tr ci o tng v hin hu ca n. Tng ng
gi ng l dak dzin, c ngha tm ly mt ci ng. Ng nh vy c nh
ngha l nhng di chuyn khng ngng ca s chp th mt quan nim la
di v ti v ca ti, t v tha, v chp th mi khi nim, tng, dc
vng, v hot ng no s duy tr ci cu trc gi to y. Mt s bm vu
nh vy l v li ngay t khi thy, v ng nhin phi bt mn, v khng
c c s chn l no trong , v nhng g ta bm vu t bn cht khng
th nm bt. S kin chng ta cn bm vu v c vn tip tc bm vu,
chng t rng t thm su trong bn th ta, ta bit ci ng vn khng c
thc cht ni ti. T ci bit m thm, lm ta bc bi , pht sinh mi ni
bc bi , pht sinh mi ni bt an lo s trong ta.
Bao lu ta cha lt mt n ci ng thi n cn tip tc nh la chng ta,
nh mt chnh tr gia bp bm lun lun ru rao nhng ha hn gi di, hay
mt lut s khng ngng pht minh nhng li ni di v bin h tinh vi, hay

mt chuyn vin qung co c tip tc ba hoa nhng li thuyt phc ngt

lm m trng rng.
Nhiu i kip v minh a ta n ch ng ha ton din bn th
mnh vi ci ng. Chin thng ln nht ca ci ng l thuyt phc c cho
ta tin rng li lc nht cho n cng l cho ta, v li cn ng ha s sng
cn ca ta vi ca chnh n. y l mt ma mai to ln, khi ta xt
rng ng v s chp th ca n chnh l gc r mi au kh ca ta. Nhng v
chng ta b ci ng la bp qu lu, b n thuyt phc qu hay, n ni
ni ci ngh rng ta c th tr thnh v ng lm cho ta s hi. Ci ng r tai
ta rng, v ng l mt ht tt c huyn thoi phong ph ca con ngi, ch
cn l mt ngi my v v hay mt cy c khng c no.
Ci ng nh mt n xut sc vo ni s hi cn ca ta, l s mt
quyn kim sot, s ci m ta cha tng bit. Ta c th t nh:
- Mnh cng nn bung ci ng ra lm ch, mnh au kh v n,
nhng nu mnh lm th, th ci g s xy n cho mnh?
Ci ng s tn ng ngay trong mt cch ngt lm:
- Ti bit i khi ti cng ry r thc, v thc tnh ti hon ton thng
cm nu anh mun bung ti ra. Nhng c thc anh mun nh th khng
no? Ai s sn sc anh? Ai s che ch v thng ly anh nh ti lm bao
nhiu nm nay?
V ngay d ta thy r tn rut gan nhng li di tr ca ci ng, chng
ta cng qu s khng dm b n, v ta cha bit mt t g v t tnh ca tm
ta, l lch chn thc ca ta, nn r rng ta khng c cch no khc hn l
bm ly ng. Chng ta tun theo nhng i hi ca n vi thi t khinh
ght, nh bm ru vi ly cht ung m y bit ang tn ph y, hoc nh k
ghin ma ty lc tm cht kch thch m h bit sau mt hi phi ngn ngi
s em li cho h s chn ch tuyt vng.
---o0o--CI NG TRN NG TM LINH
Chm dt s chuyn ch oi m ca bn ng chnh l l do ta bc ln
ng tu tp tm linh, nhng quyn nng ca ci ng hu nh v tn, v
mi giai on n u c th ph hoi v v xoay chuyn ta khi ci c

mun gii thot n. Chn l tht gin d, v nhng li dy cng v cng

sng sa, nhng nhiu ln ti phi bun b m thy rng, mi khi gio l bt
u lay chuyn c chng ta, th ci ng li c lm cho nhng li dy tr
thnh rc ri, v n bit n ang b e da tn cn .
Lc u, khi chng ta mi khi s say m con ng tu tp vi nhng
kh nng ca n, th ci ng c th c v ta v bo:
Tht l k diu. Chnh l iu anh nn lm. Li dy ny hon ton c
l.
Ri khi chng ta ni chng ta mun th thc tp thin, hay nhp tht,
th ci ng v v:
- Tht l mt ngh tuyt vi. Ti sao ti li khng theo anh. C hai
chng ta c th hc c vi iu.
Sut k trng mt ca s tu tp tm linh, ci ng c gic ta:
- Tht tuyt, tht l lng, gi cm hng...
Nhng va khi chng ta i vo giai on m ti gi l thi k bp
nc ca con ng tu tp, v gio l bt u ng ti bn ng su xa ca
chng ta, th khng sao trnh khi chng ta va chm vi s tht v bn ng.
Khi ci ng c phi by, nhng ch yu ca n b ng ti, l mi th
vn bt u ni ln. N nh mt tm gng ngay trc mt chng ta
m ta khng th trnh nhn ch khc. Tm gng hon ton trong sng,
nhng trong c mt ci mt xu x, cau c, ci mt chng ta, ang trng
trng nhn li chng ta. Chng ta khi s ni lon phn khng v ta ght ci
g mnh khng thy; chng ta c th ni gin p v ci gng, nhng n
ch v ra thnh hng trm gng mt xu x ging nhau, v vn trn trng
nhn li chng ta.
By gi l lc chng ta bt u ni a v phn nn mt cch cay ng:
- Th th ng ca ta nm u?
Ci ng ang ng bn ta mt cch trung thnh, xi gic:
Anh hon ton ng. Chuyn ny xc phm qu th chu ng. ng
theo n!

Khi chng ta m mn lng nghe, th ci ng tip tc h triu loi

hoi nghi, cm xc, ht hong, nh thm du vo la:
Anh khng thy gio l y khng thch hp vi anh ? Ti bo. Anh
khng thy ng ta khng xng lm thy ca anh sao? Hy xem: Anh l mt
con ngi ty phng thng minh, tn tin, tng tri; cn nhng chuyn xa
l nh thin, Sufi, Zen, Pht gio Ty Tng... thuc v vn ha phng
ng. Mt trit hc tut trn dy Hy M Lp Sn mt ngn nm v trc
th phng c ch li cho anh c?
Khi ci ng vui mng ngm ta cng lc cng b vng vo li ca n,
n cn trch mc ta v tt c nhng ni nhc nhn, c n, gian kh m
chng ta tri qua, khi chng ta bit c chnh mnh qua li ging dy, v
qua bc thy:
- Nhng ng o s y khng cn bit anh phi tri qua nhng g.
H ch ct khai thc anh. H ch x dng nhng danh t nh t bi, sng tn,
lm cho anh ri vo quyn nng ca h...
Ci ng qu khn lanh ti c th bp mo gio l xi cho mc
tiu ca n; v Qu Xa tng c th trch dn kinh thnh cho mc ch
mnh. Kh gii cui cng ca ci ng l ch ngay vo mt ng thy v
nhng tn m bo:
- Khng c ai y sng ng theo gio l y c c.
By gi ci ng li ng vai tr trng ti cng bnh cho mi hnh vi: V
tr lu c hn ht, t im ny n c th ph hng nim tin ca bn, v lm
tiu ma bt c s sng knh no, s pht nguyn tu tp no m bn c.
Nhng d ci ng c ht sc ph hoi con ng tu ca bn, nu bn
thc s tip tc thc hnh thin nh, bn s dn nhn ra mnh b ci ng
gt gm nh th no: Hy vng v lo s ho huyn. Dn dn bn thy rng c
hy vng ln lo s u l k th ca s an tm; hy vng nh la bn, b bn
tht vng trng rng, cn s hi th lm bn t lit trong t ngc hp hi ca
bn ng gi to. Bn bt u thy ci ng lung lc tm bn nh th no,
v trong bu tri gii thot m thin nh m ra, mi khi bn tm thi
thot khi chp th, bn h thy ci khong t ca t tnh chn thc. Bn
nhn ra rng trong hng bao nay ci ng ca bn, ging nh mt k lng
gt bn vi k hoch ha hn m ton th l lo khot, ch c a bn n
s ph sn tm linh. Khi bn thy iu ny trong s an tnh ca thin nh,

m khng an i hay mun che y nhng g bn thy, th tt c k hoch

mu ca ng t cho thy n trng rng, v bt u sp .
y khng phi l mt tin trnh ph hoi thun ty. V cng vi s
nhn chn au n tnh gi di ti li ca ci ng ca bn, v ca mi ngi,
pht sinh mt cm thc v tm bao la ca ni tm, mt trc cm v v ng
v tnh duyn sinh ca vn php, v tnh hi hc lng, m chnh l du
hiu ca gii thot.
Nh bn tp n gin ha s sng v lm cho ci ng bt c c hi
quyn r bn, v nh bn tp s tnh gic ca thin nh do vy ni
lng km ta ca tnh bo ng, bm vu v tiu cc trong bn m tu gic
t t c th l dng. Trong nh sng soi cng khp ca n, tu gic ny c
th ch cho bn mt cch r rng trc tip, nhng vn hnh tinh vi nht ca
tm bn, v ng thi, bn cht ca thc ti.
---o0o--HNG O MINH TRIT
Hai con ngi lun sng trong bn sut c i bn. Mt ngi l
bn ng, ni nhiu, i hi, nng ny, tnh ton; ngi kia l con ngi tm
linh k b m ting ni lng l minh trit ca y bn him khi nghe c hoc
nghe theo. Khi bn cng hc gio l, qun xt, v ha nhp gio l i sng
ca bn, th ting ni bn trong bn, tr phn bit bm sinh ca bn c
nh thc v tng trng, v bn khi s phn bit gia s hng dn ca
n vi nhng ting ni ca bn ng. K c v bn lai din mc ca bn bt
u tr v vi tt c v huy hong v tin tng.
Bn s thy bn tm ra trong chnh bn ngi hng o cho bn. V
ngi y bit r bn y chnh l bn nn c th gip bn dn xp mi rc
ri ca t tng v cm xc bn. Ngi hng o ca bn c th c mt
thng xuyn, vui v, i khi ch nho, ngi lun lun bit ci g l tt hn
c cho bn, gip bn cng lc cng tm ra li thot khi nhng m nh ca
nhng phn ng do thi quen v nhng cm xc m m. Khi ting ni ca
tr phn bit trong bn cng mnh v r hn, bn s phn bit c chn
l ca n v nhng la bp ca bn ng, v bn c th lng nghe n vi nim
t tng.
Bn cng thng xuyn nghe theo ngi hng o ny, th cng d
dng thay i c nhng tm thi tiu cc ni bn. Dn dn bn s thy

mnh c th thot ra cng ngy cng nhanh hn, khi nhng cm xc en ti

ng tr i bn, v kh nng lm c vic y l php l mu nhim
nht. Terton Sogyal, nh thn b Ty Tng, ni rng, ngi khng khm
phc g mt ngi c th bin ha c ci nn nh thnh trn nh, hay la
thnh nc. Php l ch thc theo ngi l ngi no c th gii ta mt cm
xc tiu cc.
Nh vy, dn d, thay v nghe ting li nhi ca bn ng, bn s thy
mnh cng ngy cng nghe c trong tm mnh nhng ch dn r rng ca
gio l ang khi hng, khuyn bo, hng o, ch th cho bn mi khc
quanh. Cng lng nghe, bn cng nhn c nhng hng dn. Nu bn
nghe theo ting ni ca ngi hng o minh trit y, ca tr phn bit ni
bn, v cho bn ng im ting, th bn s kinh qu s hin din ca tr tu
v phc lc m chnh thc l bn. Mt cuc i mi hon ton khc cuc
i trc y khi bn cn khoc ci lt bn ng, bt u trong bn. V khi
ci cht n, th bn bit cch lm th no kim sot nhng cm xc
v tng ni ln trong cc trng thi trung gian, nhng cnh tng m nu
bn khng bit trc th c v thc mt cch gh gm.
Khi bnh mt tr nh ca bn v chnh mnh bt u c cha khi,
cui cng bn s nhn ra rng dak dzin, s chp th bn ng, l cn nguyn
mi au kh ca bn. Bn s hiu n tn hi bn v k khc n mc no,
v s thy rng iu cao qu nht v li khn ngoan nht lm, l yu
thng ngi khc thay v yu thng chnh mnh. Vic y s cha lnh tri
tim, khi c ca bn, v cha lnh tm linh bn. iu quan trng l lun
lun nh rng nguyn tc v ng khng phi l lc u c mt bn ng, ri
theo Pht th phi t b bn ng. Tri li, v ng c ngha l t khi thy
cha bao gi c mt ci ng, v nhn chn c iu ny gi l thy v
ng.
---o0o--BA KH C CA TR TU
Ci cch tm c s t do gii thot do tr tu v ng em li, l
nh tin trnh lng nghe, t duy qun tng v thin nh. Cc bc thy
khuyn ta bt u bng lng nghe gio l thc nhiu ln (vn tu), v khi
lng nghe, gio l y nhc i nhc li cho ta nh bn tnh tr tu b che giu
trong ta. Ging nh th ta l ngi ang nm trong bnh vin b mt tr nh
sau mt tai nn, v c ngi thng yu sn sc ta ang th thm trong tai ta

tn tht ca ta, ch cho ta nhng hnh nh ca bn b thn quyn ta, c a ta

tr v tri gic bit mnh l ai. Dn dn, khi lng nghe gio l, c vi on
vi tri kin trong tc ng trn ta mt cch mnh m, nhng k c bn lai
din mc ca ta s bt u tm li quay v, v mt cm gic su xa v mt
ci g thn thit, quen thuc s chm chm thc dy trong ta.
Lng nghe l mt tin trnh v cng kh khn hn phn ng ngi ta
tng, lng nghe thc s - theo cc bc thy mun ni l hon ton bung
b ci ta, bung tt c thng tin, khi nim, t tng v thnh kin c
n y u c ta. Nu bn thc tnh lng nghe gio l, th nhng th y vn d l chng ngi thc s ngn che ta vi tnh bn nhin ca ta c th
t t c ra sch.
Khi c lng nghe thc s, ti thng thm cu ni ca thin s Suzuki
Rodhi:
- Nu tm bn trng rng, th ni lun lun sn sng cho mi s; m ra
cho mi s. Trong tm ngi s hc, c tht nhiu kh nng, nhng trong
tm ca chuyn gia th c rt t kh nng.
Tm ngi s c l mt ci tm trng rng, rng m, sn sng n
nhn, v nu ta thc s lng nghe vi mt ci tm ca ngi s hc, th ta
mi c th thc s nghe c mt ci g. V nu ta lng nghe vi mt tm
im lng, cng thot khi thnh kin cng tt, th c th to c hi cho s tht
ca nn gio l xuyn thng khi v minh ni ta, v lm cho ngha ca s
sng cht tr nn cng ngy cng r rt mt cch l lng. Thy Digo
Khientse Rinpoche ti thng ni:
- Cng lng tai, cng nghe nhiu, cng nghe nhiu, hiu cng su.
Hiu bit c su xa l nh qun xt v t duy (t tu), kh c th hai
ca tr tu. Khi ta qun xt nhng g ta nghe, n t t thm thu vo dng
tm thc ta v thp khp kinh nghim ni tm v cuc i mnh. Nhng s
c hng ngy bt u xc chng s tht ca gio l, v s qun tng dn
m ra cho ta thy nhng g ta hiu trn phng din tri thc, s qun
tng mang hiu bit y t u c i vo tim ta.
Kh c th ba ca tr tu l thin nh (tu tu). Sau khi lng nghe gio l
v t duy v nhng li dy, ta em thc hnh nhng tri kin ta t c
v p dng chng mt cch trc tip trong nhu cu hng ngy, qua qu trnh
thin nh.

---o0o--NHNG HOI NGHI TRN NG

Thy Dudjom Rinpoche ti thng k cu chuyn n v mt
tng cp kht ting ngy xa. Sau v s ln cp ca git ngi, y m
ra hi hn v mnh gy ra bit bao nhiu au kh cho ngi khc. Y khao
kht tm cch sm hi ti li y lm, v n ving mt thin s. Y ni vi
Ngi:
- Con l mt k phm ti, by gi con b lng tm cn rt gh gm.
C li thoi no khng? Con phi lm g?
Bc thy nhn tng cp t u n chn, ri hi y c c ti ngh
g. Tn cp tr li:
- Khng c ti g c.
V thy ht:
- Khng ? Ngi phi gii mt ngh g mi c ch.
Tn cp im lng mt hi, ri cui cng xc nhn:
- Thc s, c mt ngh duy nht m con chuyn mn, l ngh trm
cp.
V thy ci khc khch:
- Tt. y chnh l ti ngh m by gi ngi cn dng. Hy i n
mt ni thanh vng, v cp ht tt c nhng tng nhn thc ca ngi,
n trm ht tt c tinh t, hnh tinh trong bu tri, cho chng tan mt v
trong ci bng ca Chn khng, khng gian to rng ca tm hn nhin.
Ch trong hai mi mt ngy, tn cp trc ng bn tm v cui
cng tr thnh mt ngi c xem l mt trong nhng bc thnh v i ca
x n.
Nh vy, thi c, c nhng bc thy phi thng v mn nhy bn
v nht tm nh tn cp n, ch nh thc hnh vi nim tin khng chuyn
hng, mt li dy duy nht m chng c gii thot. Ngay c by gi, nu

ta tm thc hnh mt phng php v lm vic vi n mt cch trc tip,

th cng s c hy vng gic ng.
Tuy nhin, tm chng ta thng giao ng v hoang mang v hoi nghi.
i khi ti ngh nghi qu l mt chng ngi b tc tin ha nhn loi hn
c tham lam chp th. X hi chng ta cao s khn kho thay v tr tu,
v ca tng nhng kha cnh nng cn, kh chu v t li ch nht ca tr
thng minh. Chng ta tr nn qu tinh khn v lon thn kinh n ni ta
xem chnh hoi nghi l chn l, v s hoi nghi m ch l n lc v vng
ca bn ng t v - li c thn thnh ha xem nh mc tiu v kt qu
hiu bit. Hnh thc hoi nghi nh nhen thp km ny l cha t thm hi
ca lun hi sinh t, c phng s bi mt m chuyn gia chuyn dy
cho ta khng phi th hoi nghi rng m m Pht xc nhn l cn thit
th nghim nn gio l, m mt hnh thi hoi nghi ph hoi khng cha li
cho ta mt iu g tin vo, khng c g hy vng, v khng c g
sng theo.
Nh th nn gio dc hin i nhi s chng ta trong s tn vinh
hoi nghi, trong mun c xem l thng minh th ta phi hoi nghi tt c
mi s, phi lun lun bi lng tm vt v t khi hi c ci g l ng, tt
lnh; phi ch nho mi l tng tm linh, mi trit l ta tha hng, hoc
nho bng bt c g c lm vi tm v t v thin ch.
c Pht ku gi ta n mt hoi nghi khc, nh phn tch vng,
nng n ln, ct, c xt th tnh cht n c thc s l vng rng hay
khng. c c th hoi nghi thc s s a ta n chn l y, mun
theo n cng, qu thc chng ta khng tri kin, can m, v cng khng
c hun luyn lm vic y. Chng ta c hun luyn cho quen ci
thi mu thun vn thng xuyn tc ot khi ta ht mi s ci m
n nhn bt c mt s tht no khong t v cao qu hn.
Thay v hnh thi hoi nghi chp on dit nh hin nay, ti s mi bn
t mt nghi vn m ti gi l hoi nghi cao c, mt th hoi nghi vn l
mt thnh phn lm nn con ng a n gic ng. Chn l rng ln ca
nhng gio l mt tng c truyn li cho chng ta ngy nay, qu khng
phi l mt ci g m th gii ang lm nguy hin nay c th bc b c.
Thay v nghi ng nhng gio l y, ti sao ta khng nghi ng chnh ta: S
ngu dt ca ta, s hm hnh t cho ta hiu bit tt c mi s, thi chp
th v trnh n ca ta, lng say m i vi nhng ci gi l gii thch thc

ti, nhng gii thch khng ging cht no vi tr tu bao la kh y m

nhng bc thy, nhng s gi ca Thc ti, cho ta bit?
Loi hoi nghi cao c y gic ta tin ln, gi cm hng cho ta, th
thch ta, lm cho ta cng ngy cng tr nn chn thc, thm nng lc cho ta,
v ko ta li gn t trng ca chn l. Khi gn nhng bc thy, ti thng
hi i hi li nhng vn ti cn gii p. i khi ti khng c nhng
gii p r rng, song ti khng nghi ng thy, hay nghi ng nn gio l.
i khi ti c th nghi mnh cha trnh tm linh, hoc nghi kh nng
nghe (vn tu) ca mnh cha hiu trn vn. V thng khi, ti c tip
tc hi i hi li cho n khi c c mt gii p r rng. V khi gii p
y n, vang ln mt cch mnh m trong sng trong tr ti, tim ti nhi ln
mt nim tri n n nhn, th trong ti pht sinh mt lng tin kin c m d
c th gii y nhng ngi nho bng cng khng ph hoi ni.
Ti nh mt ma ng, ti cng li xe vi mt trong nhng sinh vin
ca ti t Paris xung vo mt m trng sng. B ta l mt nh cha tm
bnh, v qua nhiu loi hun luyn. B bo ti, iu b nhn thy l cng
bit nhiu, ta cng nghi nhiu, v cng vin c nghi mi khi s tht bt
u ng chm n mnh mt cch su xa. B bo, b c nhiu ln
chy trn gio l ny, nhng cui cng b nhn ra rng khng chy u
thot c, v thc s l b ang chy trn chnh mnh.
Ti bo b rng hoi nghi khng phi l mt ci bnh, m ch l mt
triu chng ca thiu Tri kin, thiu s nhn chn v bn tnh t nhin ca
tm. Khi c Tri kin, th khng th no nghi ng g na, v khi y ta s nhn
thc ti vi chnh con mt ca thc ti. Nhng khi ta cha t gic ng, ti
ni, th ng nhin phi cn hoi nghi, v nghi l hot ng cn bn ca ci
tm cha ng. V cch duy nht x l nhng hoi nghi l, khng n p
chng cng khng say m theo chng.
Cn c s kho lo x l nhng hoi nghi, nhng ti t ai bit
cch theo di nhng hoi nghi hoc x dng chng. C phi ma mai chng,
trong mt nn vn minh sng thng th lc ca s gim gi v hoi nghi
nh vy, li khng c ai can m h gi chnh nhng tuyn b ca hoi
nghi, lm nh mt bc thy n ni, hoi nghi chnh ci s hoi
nghi, lt mt n tnh a nghi v tm xem n c ngun gc t ni tuyt vng
no, ni s hi g, t u ti? Khi y hoi nghi khng cn l mt chng
ngi, m l mt cnh ca m n thc chng, v mi khi hoi nghi xut hin

trong tr, mt ngi tm o s n n nh mt phng tin i su vo s

tht.
C mt cu chuyn v mt thin s m ti rt thch. Thin s ny c
mt t trung thnh nhng rt ngc nghch, c xem ng nh mt v Pht
sng. Mt hm tnh c ngi trn mt cy kim, ng la ln i ri tung mnh
ln trnh. Ngi t lin mt ht tin tng ni v thy, v b i, bo
rng anh ta rt tht vng v thy thy mnh cha chng o, nu chng th
ng khng nhy ln m la ln nh th. V thy bun b khi nghe ngi
t b i, v bo:
- Ti nghip cho y! Nu y hiu c rng k thc khng c ta, khng
c cy kim, cng khng c ting la no thc hu!
Ta khng nn lp li ci li ca ngi t n. ng nn xem nhng
hoi nghi quan trng qu mc, cho chng ln qu c, hay tr nn cung
tn v chng. iu ta cn hc l lm th no dn dn chuyn c s vng
vo hoi nghi do bi cnh vn ha thnh ra mt hoi nghi c tnh cht hi
hc v bi mn. iu ny c ngha hy cho nhng hoi nghi c thi gian, v
cho chng ta c thi gian, tm gii p cho nhng nghi vn ca mnh,
nhng nghi vn khng phi ch c v phng din tri thc hay trit l, m
thc, sng, v c th gii c. Nhng hoi nghi khng th t chng gii
quyt ngay; nhng nu chng ta kin nhn th mt khong khng c th
c sinh ra trong ni tm ta, nhng hoi nghi c th c xem xt cn
thn, khch quan, v do c g ri, c gii quyt.
Khng nn qu hp tp gii quyt tt c mi vn v hoi nghi ca
bn; v cc bc thy ni, Hy gp rt mt cch t t. Ti lun lun bo
sinh vin ti ng c nhng mong i phi l, v s tin b tm linh cn thi
gian. Mun hc Nht ng tht gii hay tr thnh bc s cng phi cn nhiu
nm. Lm sao chng ta c th hy vng c c tt c nhng gii p ch
trong vi tun, hung g l t gic ng? Cuc hnh trnh tm linh l mt
cuc hc hi v thanh luyn khng ngng. Khi bit nh vy, bn s tr nn
khim cung. C mt chm ngn Ty Tng rng:
- ng lm hiu vi chng ng, v ng lm chng ng vi gii
thot.
V Milapera ni:
- Khng nn hy vng chng o, m hy hnh o sut i bn.

Mt trong nhng iu ti thch nht trong truyn thng ti, l s thc t

gin d, v thc mnh lit rng nhng thnh tu ln nht cn c s kin
nhn su xa v thi gian di nht.
---o0o--9. CON NG TM LINH
Rumi, bc thy o Sufisme c vit:
- Bc thy ni, c mt iu duy nht trn i m ta khng bao gi c
qun. Nu bn qun ht mi s khc, m khng qun iu ny, th s khng
c g phi lo, nhng nu bn nh thc hnh chu tt mi s khc m li qun
mt vic duy nht ny, th qu thc bn cha lm c ci g. V nh khi
vua sai bn n mt x n lm mt cng vic c bit no ; khi n,
bn lm c trm vic khc, nhng qun lm ci s mng ca mnh c sai
i, th cng nh l bn cha lm g ht. Cng vy con ngi xut hin trn
i v mt cng vic c bit, l mc ch ca y. Nu y khng hon tt,
th coi nh y khng lm g c.
Mi bc thy tm linh ca nhn loi u ni cho chng ta bit cng mt
chuyn y, rng mc ch cuc sng trn tri t l thc hin s hp nht
vi ci bn cht gic ng cn ca chng ta. Cng vic m vua gi
ta vo ci x s en ti l lng ny l thc chng v th hin con ngi
tht ca ta. C mt cch duy nht lm vic , l khi s cuc hnh trnh
tm linh, vi tt c hng say v tr tu, can m v cng quyt chuyn
ha. Trong Katha Upanishad, thn cht bo Nachiketas rng:
- C con ng tr tu v con ng v minh. Hai con ng dn n
nhng mc ch hon ton khc nhau.... Tr trong v minh, ngh mnh khn
lanh bc hc, nhng k ngu lang thang khng mc ch, nh k m dt
ngi m. Nhng g nm bn kia cuc i khng hin l cho nhng k kh
kho, bt cn, hoc b ca ci lm m hoc.
---o0o--TM NG
Vo thi khc v trong nhng nn vn minh khc, con ng chuyn
ha tm linh ny ch gii hn cho mt s t ngi c chn. Nhng ngy

nay, mt t l ln trong loi ngi cn phi tm kim con ng tr tu nu

mun gi gn tri t khi nhng mi nguy bn trong v bn ngoi ang e
da n. Trong thi i phn ha v bo hnh ny, tri kin tm linh khng
phi l xa x phm dnh cho thiu s chn lc, m l mt ci g cp thit cho
s sng cn.
Vic i theo con ng tm linh cha bao gi li cp thit v gay go
hn by gi. X hi chng ta dnh hon ton cho s tn vinh bn ng, tn
vinh chnh nhng sc mnh ca tham lam v v minh ang tn ph qu a
cu. Cha bao gi kh hn nghe ting ni ca chn l, v cha bao gi
kh hn tun theo ting ni y nu n c nghe n. Bi v trong th
gii quanh ta khng c ci g h tr cho s chn la ca ta, v ci x hi ta
sng dng nh ph nhn tt c mi ngha thing ling, vnh cu. Bi vy,
vo thi gian nguy ngp nht ca chng ta khi chnh tng lai chng ta cng
tht kh nghi, th chng ta, nhng con ngi, li thy mnh ang giai on
hoang mang nht, v b vng vo mt cn c mng do chnh chng ta to
nn.
Tuy th vn c mt ngun hy vng y ngha trong tnh hung bi t
ny, l, gio l tm linh ca mi truyn thng mt tng v i vn cn c
th x dng. Ri thay, c rt t bc thy th hin c nhng gio l y, v
hon ton thiu s bin bit ni nhng ngi tm o. Phng ty tr
thnh mt thin ng cho nhng lang bm v tm linh. Nu l lnh vc
khoa hc th bn c th xc thc ai thc ai gi, v c nhng nh khoa hc
khc kim chng trnh v nhng tm ti pht minh ca h. Nhng Ty
phng, v khng c tiu chun ca mt nn vn ha trng thnh v tr tu,
nn tnh trung thc ca nhng ngi c gi l o s hon ton khng
th thit lp c. Dng nh bt c ai cng c th din hnh t xng bc
thy v li cun mt s tn .
Ty Tng khng c nh vy, ni ngi ta nhn thy bo m hn
nhiu nu chn cho ng mt con ng v ng thy theo. Nhng ngi
n Ty Tng ln u thng ly lm ngc nhin ti sao ngi y t
nng dng tu n th, t nng s truyn tha khng gin on t bc thy
ny n bc thy khc. Dng tu c dng lm s bo m ct yu: N duy
tr tnh chn thc v thun tnh ca nn gio l. Ngi ta bit c mt bc
thy qua bc thy ca v y. khng phi chuyn gi gn mt tri thc
xa c, c tnh cch l tc, m mt truyn tha t tm sang tm, t tr sang
tr, mt tr tu sng v nguyn cht, cng vi nhng phng php thin xo.

Nhn ra ai cng l bc thy ai khng, lm mt cng vic t nh v i

hi nhiu iu kin. Nhng thi i nh chng ta, ham gii tr, a nhng
cu tr li d dng, nhng gii php nhanh, th nhng bc thy tm linh m
bc khng lm b, c th khng c ai . Nhng tng ta ngh v s
thnh thin c th lm ta khng thy c biu hin ca tm gic ng i
khi rt linh ng v li c v gin a. Patrul Rinpoche vit:
- Nhng c tnh k diu ca nhng v nhn l giu kn s thnh thin
ca h, lm cho nhng ngi thng nh chng ta khng th thy, d ta c
n lc xem xt. Ngc li, ngay c nhng lang bm cng la o rt ti tnh
bng cch n ni nh nhng bc thnh.
Nu Patrul Rinpoche c th vit nh vy v th k trc ti Ty Tng,
th iu y li cng ng bit bao trong cnh hn lon ca ci siu th tm
linh hin thi?
Vy, chng ta lm th no trong thi i cc k kh nghi ny, c th
tm ra c nim tin cy qu cn thit cho s tu tp tm linh? Theo tiu
chun no bit mt v thy l thc hay dm?
Ti nh r mt ln bn v thy ti bit, khi y ng hi cc hc tr ci
g li cun h n ng, ti sao h tin cy ng. Mt ph n ni:
- Ti nhn ra rng iu thy thc s mun, hn bt c g khc, l
mun cho chng ti hiu v p dng gio l, v thy thy hng dn chng
ti tht kho lo chng ti c th hiu c.
Mt ngi n ng ng tun bo:
- Khng phi nhng g thy bit lm ti cm ng, m chnh v thy
thc s c lng v tha v tm tt.
Mt ph n trung nin ni:
- Ti c coi thy nh m ti, cha ti, bc s tm thn ca ti, chng
ti, ngi yu ti; thy lng l ngi chng kin tt c tn tung do ti
phng chiu ra , v khng bao gi b ri ti.
Mt k s ngoi hai mi tui ni:

- iu ti tm thy ni thy rt khim cung, thy thc s mong mun s

tt lnh nht cho tt c chng ti, v trong khi thy lm thy, thy vn khng
bao gi ngng lm mt t ca nhng bc thy.
Mt lut s tr ni:
- i vi thy, chnh nn gio l mi l quan trng nht. i khi ti li
cn ngh rng c l ci l tng ca thy l, chnh thy hon ton bin mt,
ch trao truyn li nhng li dy cng v ng cng tt.
Mt sinh vin khc rt r ni:
- Lc u ti s phi m ti ra trc thy. Ti vn qu thng khi b
xc phm. Nhng khi ti khi s th l tm can, th ti nhng thay i
thc s trong ti. Dn dn ti cng bit n thy, v ti nhn ra thy gip
ti nhiu qu. V ri ti khm ph trong ti mt nim tin cy su xa i vi
thy, su hn ti c th tng tng.
Cui cng, mt chuyn vin in ton tui ngoi t tun, bo:
- Thy l mt tm gng k diu cho ti soi vo, v thy ch cho ti
hai iu: Kha cnh tng i v ti l ai, v kha cnh tuyt i ti l ai. Ti
c th nhn vo thy v thy khng phi v thy l ai, m v nhng g thy
phn chiu li ni ti - tt c s ri ren tng i ca ti, rt r rng. Nhng
ti cng c th nhn vo thy v thy phn nh ni thy ci t tnh ca tm,
t y mi s ang sinh khi, tng giy pht.
Nhng cu tr li trn y cho ta thy rng nhng bc thy thc s th
t t, bi mn, khng bit mt trong c mun san s bt c tr tu no h c
c t nhng bc thy ca h, khng bao gi li dng hay iu ng cc
t di bt c hon cnh no, khng bao gi b ri h, phng s cho nn
gio l v i hn l cho mc ch ring t, v lun lun khim h. S tin
cy chn thc c th pht trin, v ch nn pht trin i vi mt ngi no
bn bit c, qua thi gian, hi tt c nhng c tnh y. Bn s thy
nim tin y tr thnh nn tng ca i bn, n vn y nng bn qua
nhng gian kh ca sng cht.
Trong Pht gio chng ta xc nh mt bc thy l chn thc hay khng
ty theo s hng dn ca h c ph hp vi gio l Pht dy hay khng. Ta
phi lun lun nhn mnh rng chnh s tht ca gio l mi l tt c tm

quan trng, ch khng bao gi quan trng c nhn ca bc thy. Bi vy c

Pht nhc nh chng ta nguyn tc Bn ch y c (t y) l:

Y php bt y nhn: Da trn thng ip ca bc thy, khng phi

trn nhn cch ca ng;

ngha bt y ng: Da trn ngha, khng ch da trn li;

Y liu ngha, bt y bt liu ngha: Da trn ngha chn thc,

khng da trn ngha tm thi;

Y tr bt y thc: Da trn tm tr tu ca bn, khng da trn tm

phn bit thng ngy ca bn.
Bi th tht quan trng nh rng v thy chn thc, nh ta s thy, l
pht ngn vin ca chn l. Qu th, tt c ch Pht, o s, nh tin tri, u
l nhng biu hin ca chn l y, ha hin bng v s hnh dng kho lo
y t bi dt dn chng ta tr v chn tnh ca ta qua li ging dy ca
h. Bi vy, lc u, vic quan trng hn vic tm thy, l tm thy s tht
ca gio l v sng theo n. Bi v, nh bt lin lc c vi s tht ca
gio l m bn s tm c lin lc vi mt bc thy.
---o0o--THEO MT CON NG
Tt c chng ta u c ci nghip gp phi mt con ng tm linh ny
hay khc, v ti s khuyn bn, t y tim ti, hy i theo vi s chn thnh
trn vn, con ng no gi cm hng cho bn nhiu nht. Hy c kinh
sch ca tt c cc truyn thng, tm hiu cc bc thy mun ni g khi ni
gii thot gic ng, v tm con ng chn l no thc s li cun bn nht.
Hy vn dng kh nng phn bit ca bn; con ng tm linh i hi nhiu
thng minh, nhiu kh nng phn bit tinh t hn bt c ng no khc, v
l vic quan h n chn l ti thng. Hy x dng lng tri bn trong
mi lc. n vi con ng y v bit r hnh l bn mang theo: nhng
thiu st, tng tng, yu ui, phng chiu ca tm thc. Trong khi t
thc c bn tnh chn thc ca bn l nh th no, bn hy ha hp s
khim h st t vi mt s thm nh r rng bn ang u trn con
ng tm linh, v nhng g cn phi c thu hiu v thc chng.

iu quan trng nht l ng vng vo ci m ti thy khp ni

phng ty, mt kiu i ch tm linh: Chy quanh t thy ny n thy
khc, gio l ny n gio l khc, m khng c mt s dn mnh thc s
vo bt c nn gii lut no. Gn ht mi bc thy tm linh thuc mi truyn
thng u ng rng iu ct yu l phi lm ch, nm vng ly mt
ng li tu tp, mt con ng a n chn l, bng cch tun theo mt
truyn thng vi tt c tim c bn, i cho n cui cuc hnh trnh tm linh,
trong khi vn gi thi ci m knh trng i vi tri kin ca cc truyn
thng khc. Ty Tng chng ti thng ni: Khi bit r mt chuyn th ta
c th thnh tu c tt c. T tng c bit thi nay l, ta c th lun
lun m ra cho mi chn la v bi th khng bao gi dn mnh vo mt ci
no. Nhng y l mt trong nhng o tng la di nht trong nn vn ha
hin nay, mt trong nhng kiu hiu nghim nht ca bn ng ph hng
s tu tp ca chng ta.
Khi bn c tip tc tm kim mi, th chnh s tm kim tr thnh mt
cn bnh m nh bn. Bn tr thnh mt khch du lch v tm linh, i khp
ni chn m khng bao gi ti mt ch no. Nh Patrul Rinpoche ni:
- Bn con voi ca bn nh m i tm du chn ca n trong rng.
Theo mt con ng khng phi l mt kiu t giam gi bn hay
con ng y chim c quyn i vi bn. M con ng y l mt
phng tin thin xo y bi mn gi cho bn tp trung lun lun vo
y, d c bao nhiu tr ngi m chnh bn v cuc i ca bn chc chn s
xen vo.
Bi th, khi bn thm d nhng truyn thng mt tng, hy chn
mt v thy v theo s hng dn ca v y. Khi hnh ln ng tu tp l
mt chuyn, m c c kin nhn, tr ch, tu gic, can m v s khim h
theo cho n cng, l mt chuyn khc. Bn c th c duyn nghip
tm ra mt v thy, nhng khi y chnh bn phi to ra ci nghip theo v
thy y. V rt t ngi trong chng ta bit c lm cch no theo thy,
l c mt ngh thut. Cho nn d gio l c v i n u, bc thy v
i n u, iu ct yu vn l, bn phi tm trong chnh bn ci tu gic v
thin xo trong s tu tp lm sao yu mn v tun theo bc thy v gio
l.
iu y khng d. S vic khng bao gi ton ho. Lm sao m ton
vn c, khi chng ta ang cn trong th gii tng i ca sinh t.

Ngay c khi bn chn c mt v thy v rt chn thnh theo gio l,

bn vn thng gp phi nhng rc ri v bt mn, mu thun v bt ton.
ng ng qu trc nhng chng ngi nh nhen y. y ch l nhng cm
xc tr con ca bn ng. ng chng lm bn ui m trc gi tr bn b
v tinh ty m bn chn c. ng cho s mt kin nhn ca bn li
bn i xa khi s dn mnh tm chn l ca bn. bao nhiu ln ti ly lm
bun khi thy nhiu ngi chn c mt gio l v bc thy, theo hc vi
mt nim hng say y ha hn, m sau li mt nim tin khi xy n
nhng chng ngi nh khng th trnh. H ri tr li vo con ng lun
hi sinh t, vo nhng tp qun c, v lng ph nhiu nm thng, c l c
cuc i h.
c Pht dy trong bi Php u tin ca ngi, cn nguyn ca mi
kh au chng ta trong sinh t l v minh. V minh c v nh l bt tn, khi
ta cha gii thot khi n. Ngay c khi ta ln ng tu tp, s tm kim
ca ta cng vn cn b sng m v minh vy ph. Tuy nhin, nu bn nh
iu ny, v lun gi li Pht dy trong tm bn, th dn dn bn s pht
trin c tr phn bit nhn ra c nhng m mui ca v minh, v nh
vy chng khng tc hi c s tu hnh ca bn hay lm bn mt mc tiu
nhm ti.
c Pht dy, cuc i ngn ngi nh mt ln chp; tuy nhin,
nh Wordsworth ni:
- Cuc i ny thc qu nng n: Lm ra tin v xi tin cng lm
cho chng ta tiu ma ht nng lc.
Chnh s tiu ma nng lc y c l l ci s nt lng nht v i ngi:
N phn bi li tinh ty ca ta, n l mt c hi qu bu m cuc i ny
ci Bardo t nhin em li cho ta, hiu c v th hin c t tnh
gic ca ta. iu m nhng bc o s ct ni cho ta bit l, ta hy chm dt
t lm cho ta m mui: Ta hc c iu g, nu vo lc cht ta khng
bit mnh thc s l ai? T th Ty Tng ni:
Tm ngh xa xi, khng ngh ci cht sp n,
Lm nhng hot ng v ngha ny,
Ri tr v hai bn tay trng
Thc l m mui hon ton;
iu cn l trc nhn bn tm v gio l
Ti sao khng tu tp o l tr tu ngay lc ny?

Nhng li ny t kim khu bc thnh ni ra:

Nu bn khng ghi nh li thy vo tm khm
Th c phi bn t la di mnh?
---o0o--BC THY
c Pht dy trong mt mt in:
- Trong tt c ch Pht t gic ng, khng c mt v no thnh tu
vic ny m khng nh mt bc thy, v trong tt c ngn v Pht s xut
hin trong i kip ny, khng mt v no s t gic ng m khng nng
ta vo mt bc thy.
Vo nm 1987, sau khi bc thy thn yu Dudjom ca ti t trn Php
th ti ang ngi trong xe la t min Nam nc Php ni ngi , tr
v Paris. Trong tr ti hin ra mun ngn hnh vi lng, hin lnh v t
i ca ngi, ti rng nc mt t nh vi mnh nhiu ln:
- Nu khng nh thy, th lm sao con hiu c?
Ti nhn chn mt cch tha thit ci iu trc y ti cha bao gi
bit n, l ti sao truyn thng chng ti li t tm quan trng thing
ling nh vy vo lin h thy tr, v mi lin h y l thit yu nh th no
i vi vic truyn tha chn l t tr sang tr, t tm sang tm. Nu khng
c nhng bc thy ti, th ti khng th trc nhn chn l ca li dy, ti
khng th t n tm mc hiu bit khim tn m ti c c.
Nhiu ngi Ty phng nghi ng thy, thng thng bt hnh thay,
li l v nhng l do chnh ng. Ti khng cn phi k ra y v s trng
hp gh gm, ng chn, v s in ri, tham lam, v lng gt xy ra
trong th gii hin nay, k t khi ty phng m ca n nhn nn minh
trit ng phng vo nhng thp nin 1950 v 1960. Tuy nhin, tt c
truyn thng tr tu ln, d l Ki-t, Sufi, Pht gio hay n gio, mun c
nng lc u phi da vo quan h thy tr. Bi th iu m th gii cn
mt cch cp thit hin nay, l s hiu bit r rng cng minh bch cng tt,
mt bc thy chn thc l g, v mt mn chn thc l g, v g l thc
cht ca s chuyn ha xy ra nh lng tin i vi thy.

C l s m t cm ng v chn xc nht v bn cht chn thc ca

bc thy m ti tng nghe, l cch m t ca thy Jamyang ti. Ngi ni
rng mc d bn tnh chn thc ca chng ta l Pht, song t v th n b
che m bi mt m my en v minh m lm. Tuy th, bn tnh chn thc
y, Pht tnh ca ta, khng bao gi hon ton u hng s chuyn ch ca v
minh, u Pht tnh y lun lun chng li s thng tr ca v minh.
Nh th Pht tnh ca chng ta c mt kha cnh tch cc, l bc
thy ni tm ca chng ta. Ngay khi chng ta tr nn m mt, l bc thy
ni tm y lm vic cho chng ta khng bit mi mt, c a chng ta tr
v s sng sa, khong t ca bn th chn thc chng ta. Bc thy y
khng b ri ta giy pht no. Trong lng t bi v lng nh ca ch Pht
v ca cc ng gic ng, Pht tnh y khng ngng hot ng cho s tin
ha ca ta - khng nhng i ny m tt c i qu kh ca ta dng
phng tin thin xo, loi hon cnh gio ha, thc tnh chng ta, v
dn chng ta tr v chn l.
Khi chng ta cu nguyn, kht ngng chn l trong mt thi gian
di, qua nhiu i kip, v khi nghip ta c thanh lc kh , th mt
th php l xy ra. V nu ta c th hiu v x dng php l ny, th n c
th a n s vnh vin chm dt v minh: V thy ni tm, ngi lun
lun theo st chng ta, xut hin di hnh dng mt v thy bn ngoi,
ngi m gn nh do mt huyn thut, ta gp c trong thc t. S gp
g ny l quan trng nht trong tt c i kip.
Ai l v thy bn ngoi? Khng ai khc hn l hin thn, l ting ni v
i din ca v thy bn trong. V thy m hnh dng con ngi, ting ni
con ngi, v tr tu ca ng, khin ta thng mn hn bt c ngi no
khc trong cc i kip ca ta, ngi y khng ai khc hn l biu hin ca
s tht huyn b ni tm ta. Nu khng th lm sao gii thch c ti sao
cm thy lin h mnh lit n v thy y nh th?
tng mc cao su nht, thy v tr khng th c s ngn cch, v
cng vic ca thy l dy cho ta nhn c thng ip r rng ca v thy
bn trong tm ta, v lm cho ta nhn chn c s hin din lin tc ca bc
thy ti hu y trong tm. Ti cu cho qu v c th thng thc c
trong i ny, nim h lc ca mi tng giao hon ho nht .
Khng nhng v thy l pht ngn chnh thc ca chnh v thy trong
tm bn, m ng cn l ngi chuyn ch, truyn t tt c nhng n phc

ca cc ng gic ng. y l iu lm cho v thy ca bn c kh nng phi

thng soi sng tm tr bn. V thy khng khc g hin thn ca ci tuyt
i, y l ng dy in thoi qua tt c ch Pht v cc bc gic ng
c th lin lc vi bn. V thy l kt tinh ca tr tu tt c ch Pht, v hin
thn ca lng t bi ca cc ngi lun lun hng v bn: nh sng ca ch
Pht nhm thng vo tim c bn gii thot bn.
Trong truyn thng chng ti xem v thy cn tt hn c nhng v Pht.
Mc d lng t bi v nng lc ch Pht lun lun hin hu, song nhng m
m ngn che chng ta khng gp c ch Pht mt cch trc tip.
Nhng v thy ca chng ta c th gp; v thy ang , sng, th, ni,
lm vic. V thy lun trc mt ta ch cho ta bng mi cch c th, con
ng ca ch Pht: Con ng gii thot. Vi ti, nhng bc thy ca ti
l hin thn ca chn l sng, l nhng du hiu m ch rng s gic ng c
th t c khi cn thn xc, ngay trong i ny, trong th gii ny, ngay
by gi v ti y. Cc ngi l nhng ngun cm hng ti thng trong vic
tu tp ca ti, trong cng vic, i sng ca ti, v trong cuc hnh trnh ca
ti tin n gii thot. Nhng bc thy i vi ti l hin thn ca li nguyn
thing ling t gic ng ln trn ht, cho n khi ti thc hin c nguyn
y. Ti bit rng ch khi t gic ng ti mi hiu bit hon ton nhng v y
thc s l ai, v bit c trn vn lng lng, t bi v tr tu v bin ca
cc v.
Ti mun san s vi cc bn li cu nguyn p sau y, m Ty
Tng chng ti c triu thnh v thy trong tm ta:
T a sen lng sng knh trong tim con
Hi Thy t bi, ch nng cy duy nht ca con;
Hy xut hin che ch con trong cn khn n
Bi cc nghip qu kh v cm xc hn lon.
Nh vin ngc an tr trn u con, mandala ca i lc
Khi dy tnh gic v sng sut trong con, xin Thy!
---o0o--NNG LC CA LNG SNG KNH
Nh Pht dy v cc v Pht gic ng, khng ai l khng nng
vo mt bc thy, Ngi cn dy:
- Ch nh lng sng knh m thi, ta c th thc chng chn l tuyt
i.

Chn l tuyt i khng th thc chng c trong phm vi ci tm

thng ngy. V tt c truyn thng tr tu ln, u dy con ng vt
ngoi tm thng ngy l tri tim. Con ng ca tri tim l s sng knh.
Dilgo Khientse Rinpoche ni:
- Ch c mt cch duy nht t gii thot gic ng, l theo mt
bc thy chn thc. Thy l v hng o gip ta vt bin sinh t.
Nh mt tri, trng phn chiu trn mt nc lng trong, n phc
ch Pht cng lun lun hin din cho nhng ngi c lng tin tuyt i.
nh sng mt tri ri khp, nhng ch ni no c knh hi t th mi t
c c kh. Khi nhng tia sng bao la ca tm Pht t bi c hi t vo
tm gng ln ca lng tin v s sng knh, th ngn la n phc s chy
bng trong bn th bn.
Vy th iu ct yu l bit c sng knh thc s c ngha g. y
khng phi l s tn th v thc, khng phi l b ht trch nhim i vi
chnh bn, tun theo mt cch m qung s bc ng ca mt ngi khc.
Sng knh chn thc l mt s lun sn sng n nhn chn l khng gin
on. S sng knh y c gc r trong nim tri n knh phc, nhng sng
sut v c tr tu, c cn c.
Khi bc thy c th khi m ci tm su xa ca bn, lm cho bn thy
c t tnh ca tm, th trong bn ni ln mt nim tri n hoan h i vi
ngi gip bn thy c. V s tht m bn thy l nhng g m bc
thy th hin trong con ngi, trong gio l v trong tr tu ca thy. Cm
gic chn thc t nhin y lun lun c gc r trong kinh nghim ni tm,
v ch iu ny mi c gi l sng knh, Tng ng l Mogu. Mogu ngha
l kht khao v knh trng: Knh trng thy, nim knh trng cng tng khi
bn cng hiu bc thy l ai, v khao kht nhng g m thy c th khai th
cho bn, v bn bit thy chnh l gch ni ca tm bn vi chn l tuyt
i, hin thn ca t tnh chn thc trong bn.
Dilgo Rinpoche ni:
- Lc u s sng knh ny c th cha t nhin, nn ta phi dng mt
s k thut gip ta c c s sng knh. iu chnh yu l phi lun
lun nh nhng c tnh tuyt ho ca v thy, nht l lng t t ca v y
i vi ta. Nh lin tc pht sinh nim tin tng, tn thn v thy, tn ty vi

thy, m s c ngy ch cn nh tn hay ngh n v y cng dng li mi

vng tng ca ta, v ta s thy v y nh chnh l c Pht.
Thy thy khng phi nh mt con ngi, m nh chnh c Pht,
l ngun gc ca n phc ln nht. Padmasambhava ni:
- Sng knh tuyt i em li n phc ln lao; khng hoi nghi em
li thnh cng m mn,
Nhng ngi Ty Tng bit nu bn xem thy nh Pht, th bn s
nhn c phc ca Pht, nhng nu bn xem thy nh mt con ngi m
bn ch c phc ca con ngi. Vy nu mun nhn c nng lc
chuyn ha trn vn ca li dy ca bc thy, th bn phi khi m trong
chnh mnh lng sng knh ln lao nht. Ch khi bn xem thy nh Pht th
mt nn gio l nh-ca-Pht mi n vi bn t tm gic ng ca bc thy.
Nu bn khng th xem thy nh Pht, m ch xem nh ngi, th khng
bao gi c c n phc trn vn, v ngay c nn gio l v i nht bn
cng khng th n nhn c.
Cng t duy v s sng knh v vai tr ca n trong tri kin v gio l,
ti cng nhn su xa rng y ct yu l mt phng tin thin xo lm
cho chng ta d hp th chn l m thy truyn dy. Nhng bc thy khng
cn s tn th ca chng ta, nhng c xem thy nh Pht sng th ta mi c
th lng nghe thng ip ca gio l v nht nht tun theo nhng ch gio
ca h. Nh vy, c th ni s sng knh l cch thc tin nht c nim
tn trng tuyt i v do m lng ra n nhn gio l m bc thy
truyn t v th hin qua con ngi ca h. Cng sng knh, bn cng m
lng ra i vi li ging dy, v bn cng m lng ra th gio l cng c
nhiu c hi thm vo tim c bn, v nh vy pht sinh mt s chuyn
ha tm linh ton din.
Vy, ch nh xem thy nh Pht sng, m tin trnh thnh Pht ca
bn c th thc s bt u v hon tt. Khi tm tr bn hon ton m ra
trong nim hn hoan, ngc nhin, bit n i vi s mu nhim l hin din
ca bc thy, hin thn ca gic ng, th khi y, dn d tri nhiu nm, c th
xy ra s truyn tha t tm tr tu ca bc thy sang tm ca bn, m cho
bn thy nh quang vinh ca Pht tnh ni chnh bn, v cng vi Pht tnh
y l nh quang vinh ca ton v tr.
Tnh s thn thit su xa nht y tr thnh mt tm gng phn
chiu mi tng quan ca ngi t i vi cuc i v th gii ni

chung. Bc thy tr thnh hnh nh ct cn trong s thc hnh tri kin

thun tnh, cao im ca n l khi hnh gi thy mt cch trc tip khng
cn cht nghi ng no: Thy l Pht sng, li thy l Pht ngn, tm thy l
tm gic ng ca tt c ch Pht, mi hnh ng ca thy l mt biu hin
ca Pht hnh, ch thy l cnh gii Pht, v ngay c nhng ngi xung
quanh thy l nh sng do tr tu ca thy chiu ra.
Khi nhng nhn thc nh vy cng ngy cng hin thc v vng chc,
th php l trong tm m hnh gi trng ngng t bao i kip c th dn
dn xut hin: Hnh gi khi s thy mt cch t nhin rng mnh, v tr v
tt c hu tnh trong u trong sng ton ho mt cch t nhin: Th l
cui cng hnh gi ang nhn vo Thc ti vi chnh con mt ca mnh. Bc
thy, nh vy, l con ng, l phin th vng mu nhim pht sinh
mt chuyn ha ton din ca mi nhn thc ni ngi t.
S sng knh tr thnh phng thc nhanh nht, gin d nht v thun
tnh nht trc ng bn tm v vn php trong v tr. Cng tin trn con
ng ny, ta thy tin trnh y h tng duyn sinh mt cch k diu: Khi
chng ta c lin tc pht sinh lng sng knh, s sng knh ta c c y li
pht sinh ra nh sng ca t tm ta; s thy c nh sng t tm li lm cho
ta tng lng sng knh i vi bc thy khi nim cm hng cho ta. Nh
th l sng knh tun pht t tr tu: Sng knh v kinh nghim v bn tm
tr thnh mt thc th bt kh phn, v gi cm hng ln nhau.
Thy ca Patrul Rinpoche l Jikm Gyalw Nyugu. Trong nhiu nm
ngi nhp tht trong mt hang ng. Mt ngy kia khi ngi ra ngoi, mt tri
ang xung; ngi nhn ln tri thy mt m my ang di chuyn v
hng m Jikm Lingpa, bc thy ngi ang c tr. Ngi ngh trong tm,
Thy ta ang ni kia, v mt nim kht ngng v sng knh dng tro
trong tm ngi, mnh lit ti ni ngi ng qu. Khi ngi tnh dy, ton th
tm gic ng ca bc thy c truyn sang cho ngi, v ngi t n
trnh chng nhp cao nht, gi l Dit tn nh.
---o0o--DNG N SNG
Nhng cu chuyn v nng lc ca lng sng knh v n phc ca bc
thy khng phi l nhng chuyn ch c trong qu kh. Trong mt con
ngi nh Khandro Tsering Chodron, bc n o s ca thi i chng ta,
ta c th thy c kt qu s tu tp v s sng knh su xa i vi bc thy

l nh th no. Tnh khim h, gin d ca b, tr tu trong sng ca b c

mi ngi Ty Tng tn knh, mc d b c ht sc li trong bng ti,
khng bao gi xut u l din. B sng cuc i kh hnh n c ca mt
hnh gi tu thin qun ngy xa.
Ti thng nghe Khandro ni nhiu ln rng nu lin h ca bn vi
thy bn c gi thc s trong sng, th mi s trong i bn s tt p.
Cuc i b l in hnh cm ng nht v iu ny. S sng knh lm
cho b th hin c tinh hoa ca gio l, v ta chiu cho ngi khc nh
sng m p ca tinh hoa y. Khandro khng ging dy mt cch trnh trng,
k thc b khng ni nhiu; nhng iu g b ni thng r rt mt cch su
xa n ni n tr thnh li tin tri. Lng nghe b tng ln nhng li kinh,
hay thc tp thin nh vi b, bn c cm hng su xa tn tm . Ngay
c khi i do vi b, hay ch ngi vi b, ta cng thy nh c tm trong
nim h lc mnh lit ca s hin din y.
V Khandro rt d dt, v v s v i ca b nm tnh bnh d, nn ch
c ngi no thc s tr tu mi thy c b l ai. Chng ta sng trong mt
thi i m ch nhng ngi ph trng mnh ra li thng c thn phc
nhiu nht. Nhng chnh trong nhng ngi khim cung nhKhandro, m
chn l ang sng thc s. Nu Khandro c bao gi n ging dy Ty
phng, b s l mt bc thy ton ho, bc n o s v i nht, ngi
nhp th c mt cch huyn nhim ton trit, c t bi v tr tu
ca Tara tm bi mn c tu gic c th hin qua thn hnh mt n nhn
c nng lc cha tr tm linh. Nu ti phi cht, m c Khandro tip ni,
th ti s cm thy tin tng v an tm hn bt c bc thy no khc.
Tt c nhng g ti thc hin c u l nh sng knh cc bc thy.
Cng ngy ti cng thc r vi nim y phc rng nhng n sng ca cc
bc thy ang lm vic qua ti. Ti khng l g nu khng c s ban n ca
thy, v nu c iu g ti lm c, th y l lm mt nhp cu gia bn v
cc bc thy. Nhiu ln, ti nhn thy rng khi ti ni v cc thy ti
trong cc bui ging dy, th lng sng knh ca ti gi cm hng ni nhng
ngi nghe, v trong nhng giy pht k diu y ti cm thy cc thy ti
ang hin din, ang ban n phc v m nhng tri tim cc hc tr ti, cho
h thy c chn l.
Ti nh Sikkim vo thp nim 1960, sau khi thy Jamyang ti cht
khng bao lu, Dilgo Khientse Rinpoche ang lm mt lot di nhng l
qun nh thuc gio l caPadmasambhava, c th ko di nhiu thng.

Nhiu bc thy ang trong mt tu vin trn ngn i pha sau th

Gangtok, v ti ang ngi vi Khandro Tsering Chodron v Lama
Chokden, ph t ca thy Jamyang Khientse v l mt thy nghi l.
Chnh vo lc y ti kinh nghim c s tht v cch lm th no mt
bc thy c th truyn phc lc ca tm gic ng cho t (truyn tm n).
Mt ngy, Dilgo Khientse Rinpoche ging dy v s sng knh v ni v
thy Jamyang Khientse, tun ra t tm ngi nh dng thc hng hn v y
thi v tm linh. Khi nhn thy Dilgo Khientse Rinpoche v lng nghe thy
ni, mt cch mu nhim ti nh li phong thi ca chnh thy Jamyang
Khientse nhng lc thy ging gio l tuyt vi mt cch thao thao bt tuyt,
nh t mt sui ngun bt tn. T t ti kinh ngc nhn thy ci g xy
n: l n sng tu gic ca thy Jamyang Khientse c trao truyn
trn vn cho php t ca ngi, Dilgo Khientse Rinpoche, v gi y trc
chng ti, n sng tu gic y ang pht ngn mt cch lu lot khng cn
n lc, qua thy Dilgo Rinpoche.
Sau bui ging, khi quay li Khandro v Chokden, ti thy mt h ang
rn ra nc mt, v bo:
- Chng ti bit Dilgo Khientse l mt bc thy v i, v chng ti
cng bit ngi ta thng bo mt v thy c th truyn ht n sng tu gic
cho php t ca mnh. Nhng ch mi hm nay, by gi v ti y, ti mi
thc chng c s tht y c ngha g.
Khi ngh li ci ngy k diu y Sikkim, v ngh n nhng bc thy
v i m ti bit, th ti li nh n nhng li ny ca mt bc thnh Ty
Tng:
- Khi mt tri sng knh chi chang (ca mn ) chiu trn nh ni
tuyt l bc thy, th dng thc n sng ca thy s tun xung.
Ti li nh on vn ca chnh Dilgo Khientse Rinpoche din t
nhng c tnh cao qu v bin ca bc thy mt cch hng hn hn bt c
on vn no khc:
- Thy nh mt con thuyn ln cho chng sinh vt qua i dng
him ngho ca sinh t, thy l thuyn trng vng vng hng dn chng
ti bn b kh ro ca gii thot; thy l cn ma dp tt ngn la no
phin, l nh nht nguyt chi li xua tan bng ti v minh, l t kin c c
th chuyn ch sc nng ca c v thin, mt Cy c ban b nim vui tm

thi v hnh phc vnh cu, l kho tng gio l thm diu bao la, l ngc
chu nh em li tt c c tnh ca chng ng, l cha l m tri lng
thng bnh ng ln tt c hu tnh, l con sng ln ca lng t, l ngn
ni vn ln trn mi lo phin th tc, khng lay chuyn trc nhng gi
bo ca cm xc; thy l vng my ln em ma ri mt nhng dn x ca
dc vng. Tm li, thy ngang vi tt c ch Pht. Ch cn lin lc vi bc
thy bng bt c cch no, hoc trng thy thy, hoc nghe ging ni ca
thy, hoc c thy ly tay s u, hoc nh n thy, cng s a ta n
gii thot. Hon ton t tin tng ni bc thy, l cch bo m nht
c tin b trn ng chng c tu gic. S m p ca tr tu v t bi
ca thy s lm tan nhng cu u trong ngi ta v gii ta c cht vng
rng ca Pht tnh trong ta.
Ti thc c nim n sng m cc bc thy ti rt vo tm ti m
ti hu nh khng hay bit. T ngy Dudjom Rinpoche cht, nhng hc tr
ti bo rng nhng li ging dy ca ti tr nn lu lot r rng hn. Cch
y khng lu, sau khi nghe Dilgo Khientse Rinpoche ging mt bi php
hay c bit, ti by t lng thn phc ca ti v ni:
- Tht nh l mt php l, khi nhng li ging tun ra t tm tr tu ca
ngi mt cch t nhin khng n lc.
Thy nh nhng ng v pha ti v ni, vi mt nh mt tru chc:
- V mong sao nhng li dy ca con bng ting Anh cng tun ra d
dng tri chy nh vy.
T y tr i, t nhin ti c cm gic ci kh nng din t gio l ni
ti tr nn t nhin hn, hon ton khng do luyn tp. Ti xem quyn sch
ny nh mt biu hin ca nim n sng t nhng v thy ti, c truyn t
tm tr tu ca bc thy v v o s ti hu lPadmasambhava. Vy, quyn
sch ny l tng phm ca cc ngi n cho bn.
Chnh nim sng knh i vi nhng bc thy em li cho ti sc
mnh ging dy, v tm hn rng m, tnh cm th su xa hc hi v
lun lun hc hi. Chnh thy Dilgo Khientse Rinpoche cng khng bao gi
ngng hc hi mt cch khim h t nhng bc thy khc, phn ln l t
chnh nhng t ca ngi. Bi th, nim sng knh gi cm hng cho s
ging dy cng l s sng knh em cho ta tnh khim h tip tc hc hi.
V i t ca Milapera lGampopa hi thy mnh lc chia tay:

- Khi no th ng lc con nn khi s du dt t?

Milapera tr li:
- Khi con khng phi nh con by gi, khi ton th nhn thc ca con
c chuyn ha, v con c th thy, thc s thy, ci ng gi trc mt
con khng ai khc hn l chnh c Pht. Khi lng sng knh em li cho
con giy pht nhn thc c nh th, ci lc y s l du hiu chng t thi
gian ra gio ha ca con n.
Gio l ny n vi bn t tm gic ng ca Padmasambhava xuyn
qua hng bao th k, trn ngn nm, qua mt dng truyn tha khng gin
on gm nhng bc thy m mi v u tr thnh bc thy ch nh bit
khim h lm t, v vn lun lun, trong ngha su xa nht, l t ca
nhng bc thy h sut c i. Ngay c vo lc ngi tm mi hai tui,
mi khiDilgo Khientse Rinpoche ni v Thy mnh l Jamyang Khientse
Rinpoche, mt ngi u rm l, nhng git nc mt ca nim tri n v
sng knh. Trong bc th cui cng gi cho ti trc khi cht, ngi k
tn l t nht. iu y chng t cho ti thy thc v tn thay lng
sng knh chn thc, v cng vi s chng ng cao nht cng pht sinh
nim sng knh ln nht v nim tri n ton vn nht, v n y c c
khim cung.
---o0o--PHP O S DU GI; HA VI TM TR TU CA BC
THY
Tt c ch Pht, B tt v nhng bc gic ng lun lun hin din
gip chng ta, v chnh nh hin din ca bc thy m tt c n sng ca
Pht, B tt c tp trung trc tip trn ta. Nhng ngi
bit Padmasambhava th bit s tht ca li ha m ngi lp trn ngn
nm trc:
- Ti khng bao gi xa cc ngi c c tin, hay c n nhng ngi
khng c c tin, mc d h khng trng thy ti. Nhng ngi con ca ta
s lun lun c lng t bi ca ti che ch.
Chng ta ch cn xin cu nu mun c gip trc tip. H khng
phi Ki-t cng ni:

- Hy xin, ngi s c cho; hy tm kin, ngi s gp; hy g, v

ca s c m cho ngi. Ai xin u nhn c, ai tm u gp c.
Tuy th, hi xin l iu kh khn nht i vi chng ta. Ti ngh nhiu
ngi trong chng ta hon ton khng bit lm th no hi. i khi v ta
kiu cng, i khi v ta khng mun c gip , i khi v ta bing nhc,
i khi v tm ta bn rn th vn , lo ra, v m mt n ni ta khng
bao gi ngh n chuyn gin d l hi. Khc quanh quan trng trong bt c
s cai ru hay cai nghin no, l khi nhng ngi nghin chp nhn h c
bnh v xin c gip . C th ni chng ta u l nhng k nghin sinh
t; ci lc s gip c th n vi ta l lc ta cng nhn mnh c bnh
nghin v ch c vic xin cu gip .
iu ta cn hn bt c g, l tnh can m v khim h thc s cu
xin s gip , t y tim ta cu xin lng t bi ca cc bc gic ng, cu s
gn lc v cha lnh, cu c kh nng hiu thu ngha ca kh au v
chuyn ha n; cu xin trn bnh din tng i, c tng trng s sng
sut, bnh an, kh nng phn bit, v cu c chng ng bn cht tuyt i
ca tm, nh tan ha vo ci tm gic ng bt t ca bc thy.
c c s gip ca ch Pht, khi dy lng sng knh v
trc nhn bn tnh t tm, khng c php mn no nhanh hn, cm ng
hn v hiu lc hn php mn o s Du gi.Dilgo Khientse Rinpoche vit:
- Danh t Guru Yoya c ngha l hp nht vi ng o s, v trong
s thc tp ny, chng ta c cho nhng phng php ha nhp tm
mnh vi tm gic ng ca bc thy.
Hy nh rng bc thy - o s - th hin s kt tinh ca nhng n sng
ca tt c ch Pht, tt c bc thy, v cc bc gic ng. Bi th triu
thnh bc thy cng l triu thnh tt c; v ha nhp tim c bn vi chn l
v vi chnh hin thn ca gic ng.
Bc thy bn ngoi trc ch cho bn chn l v bc thy bn trong bn.
Chn l y cng c khi th qua li dy bc thy, qua cm hng t bc
thy, th bn cng nhn ra rng bc thy bn ngoi v bn trong bn l bt
kh phn. Khi bn dn dn khm ph ra chn l ny cho chnh bn, qua
phng php triu thnh trong li thc hnh php o s Du gi, th mt
nim tin tng, tri n, h lc v sng knh pht sinh trong bn, qua tm
bn v tm gic ng ca bc thy thc s tr thnh bt kh phn. Dilgo

Khientse Rinpoche c son theo yu cu ca ti trong mt thi thc tp o

s Du gi nh sau:
Ci g hon tt s thanh lc ln lao ca nhn thc
Chnh l s sng knh, nh sng ca T tm chiu ra
Nhn chn, v nh rng t tm ta chnh l bc thy
Qua iu ny, mong rng tm con v ta ha lm mt.
l l do tt c truyn thng tr tu ca Ty Tng u t tm quan
trng vo php thc hnh o s Du gi, v tt c nhng bc thy u xem
y l php mn tm c nht ca h.Dudjom Rinpoche vit:
- iu ct yu l t tt c ngh lc ca bn vo o s Du gi, bm
ly php ny xem nh s sng, nh tri tim ca s tu luyn. Nu khng vy,
th thin nh ca bn s cn nht, v d bn c lm c cht tin b, cng
khng chm dt c nhng chng ngi, v s khng c kh nng s
chng ng chn thc pht sinh trong tm bn. Bi th, nh tha thit cu
nguyn vi s sng knh khng gi to, m sau mt thi gian n sng trc
tip t tm gic ng ca bc thy s truyn vo bn, gia tr cho bn s thc
chng vt ngoi m t, pht sinh t trong tm khm ca bn.
iu m ti s em li cho bn by gi l mt php n gin thc
hnh o s Du gi m ngi theo tn gio no cng c th tp. y l
php tu chnh yu ca ti, l tri tim v cm hng ca c i ti. Mi khi ti
thc hnh php ny, th Padmasambhava chnh l ngi m ti tp trung
vo. Khi c Pht nhp nit bn, ngi c tin on rng Padmasambhava s
ra i gieo rc gio l mt tng. Nh ti ni,
chnh Padmasambhava l ngi thit lp o Pht Ty Tng vo th k
th tm. i vi ngi Ty Tng chng ti, th Padmasambhava, Bc thy
yu qu, l hin thn ca mt nguyn l rng ln khng c thi gian. Ngi l
bc thy ca tt c. Ngi xut hin v s ln cho cc bc thy ca Ty
Tng thy. Nhng linh kin ny, nhng cuc gp g ny c ghi chp r
ngy thng, ni chn v cch xut hin, cng vi nhng gio l v li tin tri
m ngi cho bit. Ngi cng li hng ngn gio l cho i sau, c
hin th nhiu ln bi nhiu bc thy v i hu thn ca ngi. Mt trong
nhng gio l ngi li y l T th Ty Tng.
Ti lun lun cu Padmasambhava trong nhng lc gp kh khn
khng hong, v ngi khng bao gi khng ban n sng v nng lc cho ti.
Khi ti ngh v ngi, th cc bc thy ca ti u l hin thn ca ngi. i

vi ti th ngi hon ton sng ng vo mi lc, v lc no ton v tr cng

chiu sng vi v p, nng lc v hin din ca ngi.
i hi o s, Bc thy tn qu,
Ngi l hin thn ca t bi
v n sng ca tt c ch Pht,
L ng che ch tt c hu tnh
Thn con, ti sn con, tim con, linh hn con
Tt c, con xin dng ln ngi
T gi pht ny n khi con t gic ng,
Trong hnh phc hay au bun,
Trong hon cnh tt hay xu, ln cao hay xung thp
Con hon ton nng ta vo ngi, hi ng Lin Hoa Sanh,
Ngi bit con: hy thng tng, du dt con, lm cho con tr thnh
mt vi ngi.
Ti xem Padmasambhava nh l nhp th ca tt c bc thy ti, bi
th khi ti ha nhp tm ti vi Ngi trong php o s Du gi, th tt c
bc thy ca ti u bao hm trong . Tuy nhin, bn c th dng bt c
mt v gic ng no, bc thnh, hay bc thy t bt c tn gio no hay
truyn thng no m bn cm thy sng knh, d h cn sng hay cht.
Php o s Du gi ny c bn giai on chnh: Triu thnh; ha nhp
tm bn vi bc thy qua tinh ty ca v y l thn ch; nhn s gia tr hay
n sng; ha nhp tm bn vi bc thy v an tr trong bn tnh t
nhin Rigpa.
1. Triu thnh.
Ngi yn lng. T y su ca tim bn, hy gi ra nhng bu tri trc
mt bn hin thn ca chn l di hnh thc ca bc thy bn, hay mt v
thnh, hay mt ngi gic ng.
C qun tng bc thy hay c Pht y ang sng, ta chiu nh sng
trong sut nh cu vng. Hy tin tng, vi nim tin tuyt i, rng tt c
nim n sng v c tnh ca tr tu, t bi, v nng lc ca tt c ch Pht
u c nhp th trong v y.
Nu bn thy kh m qun tng bc thy, th hy tng tng hin
thn ca chn l nh l mt thc th thun nh sng, hoc cm thy s hin
din ton vn ca bc thy y trong bu tri trc mt bn; l hin

din ca tt c ch Pht v cc bc thy. Hy cho ngun cm hng, h lc,

y phc m bn cm thy lc thay cho s qun tng. Ch cn tin tng
rng s hin din m bn triu thnh thc s y. Chnh c Pht cng
ni:
- K no ngh n ta, l ta trc mt k y.
Thy ti Dudjom Rinpoche thng ni khng h g nu lc u bn
khng th qun tng; iu quan trng l cm thy s hin din trong tim
bn, v bit rng hin din y l hin thn ca n sng, t bi, nng lc v tr
tu ca tt c ch Pht.
Ri, khi th dn v tim bn trn y hin din bc thy, bn hy
triu thnh v y mt cch tha thit thnh khn trong tm:
- Xin gip con, lm cho con thanh tnh tt c phin no nghip chng,
chng ng bn tm.
on vi nim sng knh su xa, hy ha nhp tm bn vi bc thy, v
an tr tm bn trong tm gic ng ca thy. V khi bn lm nh th, bn hy
hon ton quy phc ni thy, t nh:
- Xin gip con, sn sc con. Cho con trn ngp nim vui v nng lc
ca ngi, tr tu ca ngi. Hy thu tm con vo trong tm gic ng ca ngi.
Hy ban cho con n sng v tr tu.
Khi y th chc chn s gia tr s c rt vo tm bn, Dilgo
Khientse Rinpoche ni.
Khi chng ta khi s php tu ny, th y l mt cch trc tip, thin
xo v hiu nghim mang ta ra khi tm phm phu v nhp vo lnh vc
thanh tnh ca tr gic Rigpa, y chng ta s khm ph rng tt c ch
Pht u hin din.
Bi th, php mn ny thc s chuyn ha c tm bn. Khi bn triu
thnh Pht, th Pht tnh ca t tm bn c th c nh thc v khai ng,
t nhin nh mt a hoa di nh mt tri.
2. o su v lm chn mi n sng.

Khi n giai on ny ca s tu tp, ha ln tm ti vi bc thy qua

cu thn ch, ti c cu ch:
- OM AH HUM VAJRA GURU PADMA SIDDHI HUM.
M ti tng nh l Padmasambhava thc s, v l n sng ca tt c
nhng bc thy, di hnh thc m thanh. Ti tng tng ton thn ti trn
ngp hin din ca ngi, v cu thn ch tinh ty ca ngi, ang ngn vang
v thm khp ngi ti, nh th hng trmPadmasambhava di dng m
thanh ang lu hnh trong ti, chuyn ha ton bn th ti.
Vy, dng cu ch, dng hin tim v hn ca bn trong nim sng knh
nht tm, ha tm bn vi Padmasambhava hay bc thy ca bn. Dn d
bn s thy mnh n gn Padmasambhavahn, v lp khong trng ngn
cch tm bn vi tm gic ng ca ngi. Dn dn, nh nng lc ca thc tp
ny, bn s thc s kinh nghim tm mnh c chuyn ha thnh tm gic
ng caPadmasambhava v bc thy; bn bt u nhn chn c tnh bt
kh phn ca hai tm y. Nh khi thc ngn tay vo nc th t, vo la th
nng, cng vy nu bn tm bn vo tm gic ng ca ch Pht, th tm
bn s chuyn thnh bn cht gic ng ca ch Pht. Dn dn tm bn t
thy mnh trong trng thi t tnh tm, Rigpa, v t tnh tm su xa nht,
khng khc g tm gic ng ca tt c ch Pht. N ging nh th tm phm
phu ca bn dn dn tan bin, v s tnh gic thun tnh, Pht tnh ca bn,
bc thy bn trong, hin l. y l ngha chn thc ca n sng, mt s
chuyn ha trong tm bn siu vit vo trng thi tuyt i.
S chn mi ca n sng ny l trng tm, phn chnh ca s tu luyn,
phn m bn cn dnh nhiu th gi nht, khi bn thc hnh php o s Du
gi.
3. Gia tr.
By gi, bn hy tng tng, t ni bc thy, hng ngn nh sng rc
r tun trn v pha bn, thm nhp vo ngi bn, tnh ha, cha lnh, ban
n sng, gia tr cho bn v gieo vo tm bn nhng ht ging gic ng.
cho s tu tp ny cng thm phong ph, bn c th tng tng n m ra
trong ba giai on:
Trc ht, nh sng chi chang nh pha l mu trng tun ra t trn
ca v thy v i vo lun xa trn bn, trn ngp ton thn bn. nh sng
trng ny tng trng n sng ca thn Pht: N thanh lc tt c nhng c

nghip m bn tch ly do thn c hnh; n tnh ha nhng huyt o vi

t ca h thng tm-vt-l ca bn; n em li cho bn phc lc ca Pht
thn, n gia tr nng lc cho bn thc hnh qun tng; v n m ra cho bn
s chng ng nng lc t bi ca t tnh tm, hin l ni mi s vt.
K n, mt lung nh sng mu chiu ra t yt hu ca v thy, i
vo lun xa yt hu ca bn, trn ngp thn th bn. nh sng ny tng
trng n sng ca Li ch Pht: N lc sch tt c c nghip bn tch ly
qua ng c hnh; n thanh lc ni kh ca h thng tm-vt-l bn; n em
li cho bn n sng ng nghip ca ch Pht; n gia tr nng lc cho bn
thc hnh thn ch; v m ra cho bn chng ng nh sng ca t
tnh Rigpa.
Th ba, mt lung nh sng mu xanh nh ngc lu ly tun pht t tim
ca bc thy vo lun xa tim bn v trn ngp ngi bn. nh sng xanh
ny tng trng cho n sng t tim ca ch Pht. N lc sch tt c c
nghip bn tch ly qua c hnh; n tnh ha kh lc trong c th tm
vt l ca bn; n em li cho bn n sng ca tm Pht; n gia tr cho bn
trong cc thc tpyoga cao cp; v m ra cho bn chng ng s thanh tnh
nguyn y ca t tnh tm Rigpa.
By gi, bn hy nhn bit rng bn c gia tr qua s ban n sng,
bng thn, li, khng th ph hoi ca Padmasambhava, ca tt c ch
Pht.
4. An tr trong Rigpa.
By gi, hy cho v thy tan thnh nh sng v nhp lm mt vi
bn, trong t tnh tm bn. Hy nhn chn khng nghi ng rng bn tnh nh
bu tri ca bn chnh l v thy tuyt i. Tt c ch Pht u, nu khng
phi trong Rigpa, t tnh tm bn?
c bo m trong nhn thc y, trong mt trng thi thoi mi
khong t, bn an tr trong s m p quang vinh v phc lc ca bn th
tuyt i trong bn. Bn t n nn tng nguyn thy: S trong sng
nguyn y v tnh gin d t nhin. Khi bn an tr trong trng thiRigpa y,
bn s nhn chn s tht ca li dy Padmasambhava:
- Tm chnh l Padmasambhava; khng c thc hnh thin nh no
ngoi tm y.

Ti trnh by php tu y y, nh mt thnh phn ca ci trung

gian t nhin ca i ny, bi v y l thc tp quan trng nht trong i,
v bi th quan trng nht vo lc cht. Php o s Du gi, nh bn s
thy chng mi ba, Gip tinh thn cho ngi hp hi, l nn tng
ca php Chuyn di tm thc, phowa, vo lc cht. V nu vo lc cht, bn
c th y tin tng, hp nht tm bn vi tm gic ng ca bc thy, v
cht trong nim bnh an y, th ti xin ha v bo m vi bn l mi s s
tt p.
Vy cng vic ca ta trong i l thc tp nhiu ln, s ha nhp vi
tm gic ng ca bc thy, lm sao n tr thnh mt vic t nhin n ni
mi hot ng hng ngy - ngi, i, ng, n, ung, ng, mng cng lc
cng thm nhun s hin din sng ng ca bc thy. Dn dn, sau nhiu
nm tp trung sng knh, bn bt u bit v trc nhn c rng tt c
tng th gian u hin by tr gic ca bc thy. Mi hon cnh trong i
ngay c nhng hon cnh tng c v bi thng, v ngha, hi hng by
gi cng ngy cng t l cho bn thy chnh l s gio ha trc tip v l n
sng ca bc thy, v thy ni tm. Nh Dilgo Khientse Rinpoche ni:
- Sng knh l tinh ty ca con ng tu tp, v nu trong tm ta khng
c g ngoi bc thy, khng cm thy g ngoi s sng knh nhit tm, th bt
c g xy n u c xem nh n sng ca thy. Nu chng ta ch thc
hnh vi s sng knh lun lun hin din ny, th y chnh l s cu
nguyn.
Khi tt c mi ngha u thm nhun s sng knh i vi bc o s,
th c mt nim tin tng t nhin rng, khng cn phi lo bt c g xy n.
Mi sc tng u l bc o s, mi m thanh u l li cu nguyn, v
mi tng th hoc t u l s sng knh. Mi s vt khi y c gii
phng mt cch t nhin vo bn cht tuyt i.
---o0o--10. T TNH SU XA CA TM
Khng ai c th cht mt cch v y v hon ton bo m, khi h
cha thc s gic ng c bn cht su xa ca tm. V ch c s chng ng
ny, c thun thc qua nhiu nm thin nh, mi c th gi vng tm

sut tin trnh ri lon ca ci cht. Trong tt c nhng phng php m ti

bit gip ngi trc nhn bn tm, th phng php Dzogchen dng tu
gic trc tip v c nht trong gio l Pht, v chnh l ngun gc ca gio
l Bardo, - l phng php minh bch nht, hiu nghim nht, v thch hp
nht cho nhu cu hin nay.
Ngun gc ca Dzogchen tr v t thi Pht nguyn y,
c Samantabhadra (Ph Hin) truyn xung trong mt h truyn tha
khng gin on cho n ngy nay. Hng trm ngn ngi n, Hy M Lp
Sn v Ty Tng, t ng nh thc hnh phng php y. C mt li tin
tri k diu rng:
- Vo thi i ti tm, tri tim ca Samantabhadra s chiu sng nh
la.
Cuc i ti, s ging dy ca ti v quyn sch ny, c phng hin
thp ln ngn la y trong tim v no ca th gii.
S nng , nim cm hng v thy hng o min vin ca ti l
ngi Padmasambhava, bc thy ti thng Lin Hoa Sanh. Ngi l linh hn
ca Dzogchen, l ngi hong dng v i nht cho gio l ny, nhp th
ca gio l, vi nhng c tnh qung i sng chi, vi thn thng, vi
nng lc tu gic v lng t bi v bin.
Dzogchen khng c ging dy rng ri Ty Tng, v trong mt
thi gian nhiu bc thy ln nht cng khng ging dy php mn ny th
gii tn tin. Th th ti sao by gi ti ging dy? Mt vi bc thy bo
ti rng n lc nn hong dng Dzogchen, thi gian m li tin tri
ni n. Ti cng cm thy rng thc thiu t bi nu khng san s vi mi
ngi, hin hu ca mt tu gic k diu nh th.
Nhn loi n mt giai on khng hong trong cuc tin ha, v
thi i cc k hn lon i hi mt nn gio l minh bch, c hiu nng.
Ti cng thy con ngi ngy nay cn mt con ng c ta sch gio
iu, c on, siu hnh phc tp, v nhng th ph tng c tnh cch ngoi
lai v phng din vn ha; mt con ng va gin d, va su sc, mt
con ng khng cn phi thc hnh trong am tht hay tu vin, m c th
ha nhp vo i sng hng ngy, v c th thc hnh bt c u.
Vy Dzogchen l g? khng phi l mt gio l n thun, khng
phi l mt nn trit hc khc; mt h thng tinh vi khc, cng khng phi l

mt m k thut hp dn. Dzogchen l mt trng thi tm, ci trng thi

nguyn y, ton gic vn l ct ly ca tt c ch Pht v tt c cc con
ng tm linh, l tt nh ca tin ha tm linh ni mt con
ngi. Dzogchen thng c dch l S ton ho ln lao. Ti thch
nguyn danh t Dzogchen, bi khi ni s ton ho l bao hm c mt ci g
ta phi c t ti, mt mc ch nm cui con ng di gian kh. Khng g
i xa ngha thc s ca Dzogchen hn th: V Dzogchen l trng thi
ton ho ca bn tnh nguyn y ca ta, khng cn phi lm cho ton, v n
ngay t khi thy, ton vn, nh bu tri.
Tt c gio l Pht u c gii thch theo Cnh, hnh,
qu. Cnh hay nn tng ca Dzogchen l trng thi nguyn y cn
ny, bn cht tuyt i ca chng ta, vn ton ho v lun lun c
mt. Patrul Rinpoche ni:
- N khng cn tm kim bn ngoi, cng khng phi l mt ci g
trc y bn cha c v by gi phi mang vo trong tm bn.
Vy trn phng din Cnh (hay Nn tng) ci tuyt i th bn
cht hay t tnh ca chng ta ng vi ch Pht, v tng mc ny, th
khng c vn gio l hay thc hnh no c, d ch bng t tc.
Tuy nhin cn hiu rng, ch Pht i mt ng, chng ta i mt no.
Ch Pht nhn chn c Pht tnh v t gic ng, cn chng ta khng
nhn chn c Pht tnh y nn tr thnh m m ri ren. Tnh trng ny
c gi l mt cnh hai ng. Hon cnh tng i ca chng ta l, t
tm chng ta b m m, cho nn ta cn gio l v thc hnh quay tr v
chn l: y l con ng ca Dzogchen (Hnh). Cui cng, trc nhn bn
tm ta l t gii thot hon ton v tr thnh mt v Pht. y
l Qu ca Dzogchen, v n c th thc hin ngay trong mt i ny nu
hnh gi thc s ht tm tr mnh vo .
Nhng bc thy Dzogchen bit r nhng nguy him ca s lm ln ci
tuyt i vi ci tng i. Nhng ngi khng hiu c tng quan ny
c th b qua ngay c coi thng kha cnh tng i ca s tu tp v
nh lut nhn qu nghip bo. Tuy nhin, ngi no thc s nm c
ngha ca Dzogchen th li cng c thc su xa hn v nghip, v cng
xem trng nhu cu cn thit l thanh luyn v tu tp tm linh. Bi v nhng
ngi ny hiu c trong cn c mt kho tng rng ln ang b che
khut, nn cng c gng nhit tm vi mt k lut t nhin, lun lun hng

hi ty tr bt c chng ngi g ngn che mnh vi bn tnh chn thc

ca mnh.
Gio l Dzogchen ging nh mt tm gng phn chiu. Nn tng ca
bn tnh nguyn y ca ta, vn thanh tnh, gii thot v cu, khng b giam
gi bi mt tri thc ngy to no d tinh vi, quyn r n u.
Th th vi ti, s k diu ca Dzogchen l g? Tt c gio l u a
n gii thot, nhng im c o ca Dzogchen l ngay c kha cnh
tng i ca gio l ny, ngn ng caDzogchen, cng khng bao gi lm
nhim ci tuyt i bng nhng khi nim. N cho ci tuyt i yn
trong v s nguyn, nng ng, gin n, trng l ca n, nhng i vi k
no c tm khong t th ngn ng y tht r rng, mnh m n d
cha gic ng m nghe ti, ta cng c mt thong nhn thy c v
trng l huy hong ca trng thi gic ng.
---o0o--CI THY
S thc tp tu luyn Dzogchen c m t l Kin, Thin, Hnh.
Thy c mt cch trc tip trng thi tuyt i, CNH hay nn tng ca
bn th chng ta - t tnh, tnh bn nhin, - l Kin; Ci cch lm cho
ci thy y khng gin on gi Thin; v hi nhp ci thy y vo trong
ton th thc ti v cuc i chng ta, gi l Hnh.
Vy th Kin l g? y l thy uc thc trng ca vn php nh n l,
y l bit c rng bn tnh thc ca t tm cng l bn tnh thc ca s
vt, v y l nhn c rng bn tnh thc ca tm ta chnh l chn l tuyt
i. Dudjom Rinpoche ni:
- Kin l s bao gm ca trng thi tnh thc s nguyn, trong mi
s c cha ng: Nhn thc gic quan v hin tng bn ngoi, sinh t v
nit bn. S tnh thc y c hai kha cnh; Khng l ci tuyt i v
tng hay nhn thc l ci tng i.
iu ny mun ni rng ton th lnh vc tng c th hin ra, v tt c
hin tng trong mi thc ti khc nhau, d sinh t hay nit bn, tt c, vn
lun lun v s mi mi ton vn, y trong bu tri bao la ca t tnh
tm. Nhng mc d tinh ty ca vn php l trng rng, v thanh tnh t
khi thy, bn cht ca n vn y c tnh cao qu sung mn mi kh

nng. l mt mi trng sng to v bin, nng ng khng ngng ngh

v lun lun t nhin ton ho:
Bn c th hi:
- Nu trc nhn ci thy y l chng ng bn tm, th th bn tm l g?
Hy tng tng mt bu tri trng rng bao la, trong sng t khi
thy, Tinh ty (Th) ca n l nh th. Hy tng tng mt mt tri
sng, trong, khng b my che, hin din mt cch t nhin: Bn cht
(Tng) ca n l nh th. Hy tng tng mt tri y chiu ra mt cch
v t trn tt c ngi vt, i vo mi hng: Nng lc (Dng) ca n,
biu hin ca tm i bi l nh th - khng g lm chng ngi n c,
v n thm nhp khp c.
Bn cng c th tng n t tnh tm nh mt tm gng, vi nm
nng lc hay tr khc nhau.
Tnh m rng, bao la ca n l Php gii th tnh tr, thai tng ca
lng bi mn. Kh nng phn chiu ca tm gng tng chi tit u hin r
khi mt vt i qua n, y l i vin cnh tr. Bn cht khng thin v
cht no ca n i vi mi n tng in ln n, l Bnh ng tnh tr. Kh
nng phn bit r rng khng ln ln mi hin tng khi ln, l Diu
quan st tr. V tim nng c c mi s vin thnh ton vn, hin
din t nhin l Thnh s tc tr.

Trong Dzogchen Kin c thy trc tip truyn cho mn . Chnh

ci cch c o ca s im o ny, lm cho Dzogchen thnh c bit,
c nht v nh.
Ci c truyn cho mn trong lc khai o chnh l kinh nghim
trc tip v tm gic ng ca ch Pht, qua s ban n ca mt bc thy biu
tng ca s chng ng ton vn. Mun c th tip nhn c s khai o,
ngi hc cn phi t n mt giai on trong h va c c tm
khong i va c lng sng knh lm cho h d cm th i vi ngha
chn thc ca Dzogchen.
Lm sao tm gic ng ca ch Pht c th truyn c?

Hy tng tng bn tm nh ci mt ca bn; n lun lun vi bn,

nhng bn khng thy c nu khng c s gip . Tng tng rng bn
cha h thy mt tm gng. S khai ng ca v thy l nh thnh lnh a
ln trc mt bn mt tm gng v ln u tin bn thy c chnh ci
mt ca bn phn chiu. Cng nh mt bn, s tnh gic thun ty v T
tnh tm, khng phi l mt ci g bc thy mi em li cho bn m lu nay
bn khng c, cng khng l mt ci g m bn c th tm bn ngoi
bn. N vn lun lun l ca bn, nhng cho n lc y, bn cha tng thc
s nhn thy n mt cch trc tip.
Patrul Rinpoche gii thch:
- Theo truyn thng c bit ca nhng bc thy, th bn tm c khai
ng ngay khi tm phn bit tan bin.
Trong lc khai th, bc thy ct t hon ton ci tm phn bit, by
ra t tnh nguyn s ca tm, gi l tnh gic Rigpa, hin th bn cht thc
ca n mt cch r rng.
Trong giy pht mnh lit y, c mt s ha nhp gia tm v tr xy
ra, ngi hc c ngay kinh nghim khng chi ci c v t tnh, bn
cht Rigpa. Trong cng mt giy pht y, thy khai th v tr chng ng.
Khi v thy hng n sng ca mnh do tr gic ca ng v t tnh, vo t
tnh tm ca t, l thy trc ch cho t bn lai din mc ca y.
Tuy nhin, mun cho s khai ng ca thy c hon ton cng hiu,
th cn phi to cho ng iu kin v mi trng thch hp. Trong lch s
ch c mt s t ngi c bit, nh nghip thanh tnh, mi c th trc
nhn bn tm v ng ngay tc khc. Phn ng cn li, s khai th phi lun
lun c chun b bi mt s iu kin trc y. Chnh nhng chun b
ny tnh ha, lt ht ci tm phm, a bn n trng thi trong tm bn
nhin c th c khi th cho bn.
Trc tin thin nh phng thuc cha bnh phn tn a tm v
nh, khin n c th an tr trong trng thi t nhin.
Th hai, nhng thc tp su xa v thanh luyn tng cng thin
nghip nh tch ly cng c v tr tu - lm mn, tiu mt nhng tm mn
cm xc v tri thc che khut bn tnh t nhin ca tm. Thy ti vit:

- Khi nhng chng ngi ngn che c ty tr, th tr tu bn nhin

ca t tnh s chiu sng.
Nhng thc tp thanh luyn ny c thi thit kho lo em
li mt s chuyn ha ni tm ton vn. Chng bao qut ton bn th - thn,
li, v khi s bng mt qun st su xa v.

Tnh c nht v nh ca i ngi.

Tnh thng ti ca v thng v cht.

Tnh nhn no qu y ca mi hnh vi.

Vng ln qun au kh ca lun hi sinh t.

Nhng t duy ny gi ln thc mnh lit v t b, mt c mun

cp thit ngoi ln khi sinh t v i theo con ng gii thot. y l nn
tng cho s thc hnh c bit gm c:

Quay v nng ta Pht, chn l trong li dy ca Ngi, v tm

gng ca nhng hnh gi thc hnh gio l y, v nh vy nh thc
nim tin v Pht tnh trong ta.

Ny sinh lng bi mn (hay tm B , tri tim ca tr gic, s gii

thch chng 12), luyn tm lm vic vi chnh mnh v ngi khc, v
nhng kh khn trong i.

Ty tr nhng chng ngi v cu u nh qun tng v tr ch

thanh lc v cha lnh thn tm.

Tch ly cng c v tr tu bng cch pht trin b th v to

nhng hon cnh lnh tt.(*)
Tt c nhng thc tp ni trn hp thnh, xoay quanh php Du gi o
s, phng php cn bn mnh lit cm ng hn tt c, ti cn thit m
mang tm tr hu trc nhn trng thi thin.10
Th ba, mt tra tm c bit i su vo bn cht ca tm v cc tng
s lm kit qu s khng ngng theo ui t duy tm kim ca tm, s l
thuc th khi nim, phn tch, tham kho ca n, v nh thc s chng
nhp bn cht chn khng.

Nhng chun b y v cng quan trng, cn c thc hin song hnh

mt cch c h thng, lm cho ngi hc c th nh thc bn tm, sn
sng cho thi im c thy khai th bn lai din mc.
Nyoshul Lungtok, v sau tr thnh mt trong nhng o s v i v
thin n ng trong thi hin i, theo thy Patrul trong mi tm nm.
Sut thi gian y hai thy tr khng ri nhau. Nyoshul hc v hnh rt
chuyn cn, tch ly mt kho cng c, thc tp v tnh ha, sn sng
nhn ra bn tm, nhng vn cha c thy khai th. Ri vo mt bui
chiu, Patrul Rinpoche khai th cho ng. Vic y xy ra vo lc h cng
li trong mt am n c trn ni, pha trn ngi tu vin. y l mt m p
tri. Bu tri xanh thm sng ln di nh sao lp lnh. m thanh tch mch
cng tng thm bi ting ch sa xa xa. Patrul Rinpoche ang nm di di
t, thc tp mt kiu tu Dzogchen c bit. Ngi gi Nyoshul n bo:
- C phi ng bo l ng cha bit t tnh tm l g hay khng?
Nyoshul on bit qua ging ni ca thy rng y l mt giy pht
nghim trng. ng gt u ch i. Patrul Rinpoche ni:
- K thc th khng c g.
Ngi ni bng qu v thm:
- Ny con, hy ti nm y nh cha gi ca con.
Nyoshul tin n dui di cnh ng, Patrul hi:
- Con c thy nhng v sao trn tri khng?
- C.
- Con c nghe ch sa pha di tu vin khng?
- C.
- Con c nghe ta ni g vi con khng?
- C.
- c ri, t tnh tm, bn cht ca Dzogchen ch l th y.

Nyoshul k li nhng g xy ra lc :
- Ngay khi y, ti t n mt s chc chn ca thc chng ni tm.
Ti gii thot khi xing xch ca phi v khng phi. Ti nhn chn
tr gic nguyn thy, s hp nht n thun gia Khng vi trc gic ni ti.
Ti c khai ng nh n phc ca thy nh Saraha bc thy v i ca
n ni:
- K no m li thy thm nhp vo tm
S thy c chn l nh ngc trong lng tay
Vo lc y mi s hin by, kt qu bao nm tu tp, thanh luyn
pht sinh, Nyoshul chng ng bn tnh. Khng c g phi thng trong li
l m bc thy x dng, chng k thc rt bnh thng, nhng ngoi li
l, mt ci g khc c truyn thng. Ci m bc thy khai th l bn
cht ni ti ca mi s, m chnh l ngha chn tht ca Dzogchen. Vo
lc ny bc thy a t vo trng thi chng ng qua nng lc v s
gia tr ca s thc chng ni ngi.
Nhng cc bc thy khng ging nhau, h c th dng mi phng
tin thin xo to ra s thay i tm l y ni t. Patrul
Rinpoche chng hn c khai ng bng mt cch l lng bi v thy
qui d tn Do Khientse, m ti c nghe truyn tng nh sau:
Patrul Rinpoche ang tu mt php qun Yoga cao cp v b kt, khng
mt hnh no v ch thin hin ra trong tm ng. Mt hm ng i n
thy ang ngi ung tr bn ng la gia tri. Ty Tng khi bn thy
mt bc thy m mnh knh trng th bn ly di. Khi Patrul Rinpoche khi
s ly t xa, th Do Khientse im mt ng m gm ln:
- con ch gi kia, c gii th c n y!
Do Khientse c dng vc mt hip s d tn vi tc xa di, o qun
xc xch, a ci nga. Khi Patrul Rinpoche tip tc ly v tin gn ng, ng
lun mm chi ra v nm si, cng lc cng ln cho n khi Patrul ti
trong tm tay th ng qut ng ngt xu. Khi tnh dyPatrul trong mt
trng thi tm khc hn. Nhng hnh lu nay qun khng c bng
nhin hin r cho ngi. Mi cu chi v nhc m ca v thy ph tan
nhng d tn trong tm phn bit ca ngi t, v mi cc trng

ngi ng m nhng huyt o b tc trong c th ng. Trong hai tun

k diu tip theo, nhng hnh nh ca hnh khng ri ng.

By gi ti s c a ra mt vi ngha Kin l g, n ra sao khi trc

ng bn tm, mc d thc s th khng ngn t phn bit no m t c
iu y.
Dudjom Rinpoche ni lc ging nh ct mt ci mng ra khi u
bn, tht l nh nhm khong t v bin. y l ci Thy ti thng, thy
ci cha tng thy trc y. Khi bn thy c ci cha tng thy th
mi s m ra, tri rng, r rng, y sc sng, l lng, ti mt. N nh th
l mt ci mi va bay khi tm bn hay mt by chim thnh lnh bay ra t
mt ci t en ti. Mi s hn cuc trong i u tan bin ri rng, Nh x
mt du nim phong, ngi Ty Tng thng ni.
Tng tng bn ang trong mt ngi nh trn nh mt ngn ni
cao nht th gii. Thnh lnh ton th ngi nh ngn bt nhn quan ca
bn by lu bng sp , lm cho bn thy c mi s vt xung quanh
trong v ngoi. Nhng k thc khng c vt g thy; nhng g xy ra
khng th so snh vi bt c thng ngy; y l mt s thy ton vn,
y , cha tng c trc kia.
Dudjom Rinpoch bo:
- K th nguy him nht ca bn tri bn vo vng sinh t t v
lng kip n nay, chnh l s chp th v ci b chp th. Khi bc thy
khai th v bn nhn c, th hai th b t sch nh lng chim trong
ngn la, khng cn du vt.
C s chp th v ci b chp th, vt b chp th v con ngi chp th
c gii phng trn vn t cn bn. Cn nguyn ca v minh au kh hon
ton kh kit. V mi s xut hin nh bng trong gng, trong sut, long
lanh v nh mng huyn.
Khi bn t nhin t n trng thi thin nh y, khi hng bi Kin,
th bn c th an tr rt lu, khng xao lng, khng cn n lc. Khi y khng
c g gi l thin nh bo v gi gn, v bn ang trong trng thi
dng tu gic t nhin gi l Rigpa. V khi trong , th bn thy n vn
lun lun nh vy ri. Khi tr gic bn nhin chiu sng, th khng mt bng

ti hoi nghi no c th cn li, v mt tri kin su xa, ton vn sinh khi

trc tip, khng n lc.
Bn s thy tt c nhng hnh nh v n d ti dng, tan ha thnh
mt kinh nghim bao qut v chn l. S sng knh trong trng thi y,
tm i bi trong trng thi y, v tt c tu gic, phc lc, sng sa, v
tng, tt c ha nhp vi nhau, lin kt vi nhau thnh mt v duy nht.
Lc y l lc gic ng. Mt nng khiu hi hc su xa tun pht t trong
tm, khin bn mm ci trc khi nim t duy trt lt ca mnh by lu v
t tnh tm nh th no. T y pht sinh mt nim tin khng th lay
chuyn, mt xc tn rng n y ri: Khng cn g khc tm kim,
khng cn g hn th m hy vng. Tnh chc chn ca Kin ny l ci cn
lm cho su xa bng cch lin tc nhn vo t tnh ca tm, n cn c an
tr qua k lut thin nh.
---o0o--THIN NH
Th th thin nh trong Dzogchen ngha l g? y ch l an tr
trong KIN khng xao lng, mt khi c khai th. Dudjom Rinpoche m
t:
- Thin l tr m vo trng thi Tm bn lai (Rigpa), khng ht thy
mi to tc ca tm, trong khi hon ton bung x, khng xao lng cng
khng bm vu.
V ngi xa ni rng:
- Thin khng phi l n lc, m t nhin thm vo trong .
Ton th mc ch ca thin trong php tu Dzogchen l tng cng v
an tr trng thi Tm bn nhin (Rigpa), khin cho n pht trin ton vn.
Ci tm bnh thng theo tp qun, y nhng d phng, tht l mnh lit
v cng. N c lun lun tr li, v tm ly ta mt cch d dng khi ta
khng ch , hoc xao lng, Dudjom Rinpoche thng ni:
- By gi tm bn nhin (Rigpa) ca ta nh mt hi nhi b bng b mc
kt trn mt bi chin trng vng tng ni ln rt mnh.

Tn mun ni rng chng ta khi s cng vic gi em, gi ci Tm

bn nhin trong mi trng bo m ca thin nh.
Nu thin nh ch l tip tc dng Tm bn nhin sau khi c khai
th, th lm sao ta bit c lc no l Tm bn nhin, lc no khng
phi Tm bn nhin? Ti hi Dudjom Rinpoche cu y, v Ngi tr li
vi s gin d c bit ni Ngi:
- Nu con trong tm trng khng thay i, l Tm bn nhin.
Nu chng ta khng v rn thm chn, lo li ci tm bng bt c cch
no, m an tr trong trng thi bt bin, s tnh gic thun tnh ca n, th
y l Tm bn nhin. Nu c mt s gng p no, mt lo li no, mt
bm vu no ca ta, th khng phi l Tm bn nhin.Tm bn nhin l
mt trng thi trong khng cn mt hoi nghi no, thc s khng c ci
tm no hoi nghi. Bn thy mt cch trc tip. Nu bn trong trng
thi y, th mt nim vui, mt xc tn t nhin khi ln cng vi Tm bn
nhin, lm cho bn bit.
Truyn thng Dzogchen l mt truyn thng cc k minh bch, v cng
i su cng c th khi ln vng tng vi t, v ci ang cn l tri kin v
thc ti tuyt i. Ngay c sau khi khai th, v thy vn cn gii r chi tit
nhng trng thi khng phi l thin Dzogchen v khng c lm ln. Mt
trong nhng trng thi l, bn tri git vo mt ci t khng thuc v
u trng thi tm trong khng c t tng, khng k c, mt trng thi
th , en ti, chn chng, bn chm li vo trong nn tng ca tm
phm tnh. Trong trng thi th hai c mt cht t yn lng v hi sng sa,
nhng l mt th yn lng trm tr, vn cn vi trong tm phm tnh. Trong
mt trng thi th ba, bn cm nghim mt s vng bng t tng, nhng
li ri vo khng gian trng rng l lng. Trong mt trng thi th t, tm
bn i lang thang, chy theo nhng t tng, d phng. Khng c trng thi
no trong y l thin nh tht s, v hnh gi cn phi xem chng mt
cch thin xo trnh b la di bng nhng cch y.
Tinh yu ca hnh thin Dzogchen c ra trong bn im sau:

Khi mt nim qu kh chm dt m nim v lai cha sanh,

trong khong h gia hai nim, c phi l c mt thc ti, mi m,
nguyn s, khng b thay i bi mt t tc khi nim no, thun l mt s
tnh gic nguyn vn hay khng?

y! Tm bn nhin l th y!

Tuy nhin n khng mi trong trng thi nh vy, bi v mt

nim khc li khi ln, phi chng?

Nhng nu bn khng nhn ra nim y ng nh bn cht n

(ngha l khi c tm, th t nhin c tng khi ln. DG) ngay khi n khi,
th n s tr thnh mt tng khc, nh trc. y gi l dy chuyn
vng tng, v l ngun gc ca sinh t.

Nu bn c th nhn chn c bn cht tht s ca tng

(nim) ngay khi n khi ln, v c yn n ng theo ui thm, th bt c
tng no khi ln u t ng tan tr li vo trong khong bao la ca
Tm bn nhin, v c gii thot.
ng nhin, cn c mt i tu tp mi hiu v nhn chn c tnh
phong ph v v i ca bn iu gin d m thm su ny. y ti ch c
th cho bn nm qua mt cht v ca ci khong t ca thin Dzogchen l
nh th no.
C l im quan trng nht l Dzogchen tr thnh mt dng lin tc
ca Tm bn nhin, nh mt con sng chy lin tc ngy m khng gin
on. D nhin y l trng thi l tng, v s an tr vo kin mt cch
khng xao lng y, sau khi c khai th v nhn chn chnh l phn
thng ca nhiu nm tu tp kin tr.
Thin Dzogchen rt hiu lc trong cng vic x l nhng sanh khi ca
tm v c ci nhn c o v nhng sanh khi y. Mi s khi tm u
c thy trong bn cht tht ca chng, ngha l khng ri Tm bn nhin
v khng chng chi vi n, m k thc khng g khc hn v iu ny rt
quan trng l nhng tia t chiu ca Tm bn nhin, nhng biu hin nng
lc ca n.
Gi s bn thy mnh trong mt trng thi yn lng su xa; thng
thng trng thi y khng ko di, mt nim, mt chuyn ng lun lun
khi ln, nh sng trong bin. ng chi b s chuyn ng hay c bit
m ly s yn tnh, m c tip tc dng hin tr thun ty y ca tm bn.
Trng thi an bnh lan khp ca thin nh y chnh l Tm bn nhin, mi
s khi ln trong tm khng g khc hn l tm y chiu ra. y l tri tim,
l nn tng ca php hnh thinDzogchen. Mt cch tng tng iu

ny l, nh th bn ang ci trn tia mt tri tr v mt tri. Bn theo di

ngay nhng nim khi tr v cn nguyn ca chng, nn tng Tm bn
nhin. Khi bn th hin s bn vng ca kin, th bn khng cn b nh la
v chia tr bi bt c g sanh khi, v do khng th lm mi cho vng
tng.
D nhin trong bin c sng to, sng nh; c nhng cm xc mnh ko
n nh gin d, dc vng, ganh t. Hnh gi thc th s nhn chn nhng
th ny khng phi quy ry hay chng ngi, m l mt c hi ln. Phn
ng li nhng sinh khi nh th vi khuynh hng thng thng l chp
nhn v chi b chnh l du hiu chng t khng nhng bn chia tr, m
cn khng nhn ra c, v mt du Tm bn nhin. Phn ng li nhng
cm xc bng cch th ch lm cho chng c thm nng lc, v tri buc
chng ta cht ch hn vo dy xch vng tng. B quyt ln
ca Dzogchen l nhn sut nhng cm xc khi chng khi ln, thy mt
thc ca chng l biu hin sng ng nh hin chp ca chnh nng
lc Rigpa, Tm bn nhin. Khi bn tp dn cch lm ny, th ngay c nhng
cm xc ry r nht cng khng th tm ly bn, m tan bin nh sng ln
dy ln ri li li v chm vo i dng yn tnh.
Hnh gi khm ph v y l mt ci nhn o ln, m s vi t v
nng lc ca n khng th suy lng - rng khng nhng cm xc mnh
khng th ko bn i, li bn tr li vo dng nc xoy ca s thc lon
trong bn, m chng c th thc s hu ch o su, lm mnh thm, tng
cng Rigpa, trng thi Tm bn nhin. Nng lc v bo tr thnh nguyn
liu nui dng ci nng lng c nh thc ca Tm bn nhin.
Cm xc cng mnh, cng bc la, th trng thi Tm bn nhin cng c
tng cng. Ti thy rng phng php c o ny caDzogchen c mnh
lc gh gm gii ta ngay c nhng vn tm l v cm xc n su,
thm cn c .
By gi ti xin a ra cho bn mt li gii thch gin d v tin trnh
ny hot ng ra sao. iu ny s v gi v sau, khi ta xt n nhng g xy
ra vo lc cht.
Trong Dzogchen, bn cht ni ti t nhin ca mi s gi l nh sng
cn bn hay nh sng M. N lan khp lnh vc kinh nghim ca chng
ta, v bi th cng l bn cht ni ti ca nhng t tng v cm xc khi
ln trong tm ta na, mc d chng ta khng nhn ra iu . Khi bc thy
khai th cho chng ta bn tnh chn tht ca tm, tc l trng

thi Rigpa hay Tm bn nhin, th iu y ging nh thy cho ta mt ci

cha kha. Trong Dzogchen chng ta gi cha kha y - s m cho chng ta
n tri kin ton vn l nh sng o l hay nh sng con.
nh sng cn bn v nh sng o l thc ra ch l mt, nhng v mc
ch ging dy m c phn ra nh th. Nhng mt khi c c cha kha
nh Sng o L nh s khai th ca bc thy, th ta c th s dng n tha
h m vo cnh ca Bn tnh t nhin ca thc ti. S m ca ny c
gi theo Dzogchen l Gp g gia nh sng Cn bn v nh sng o l
hay M con gp g. Ni cch khc l, va khi mt tng hay cm xc
khi ln, nh sng o l - Rigpa - nhn ra ngay bn cht ca n, tnh ni
ti ca n, l nh sng Cn bn. Trong giy pht nhn ra nhau y, hai nh
sng tan ha vo nhau, t tng v cm xc c gii phng ngay ti nn
tng ca n.
iu ct yu l kin ton s tp luyn hi nhp hai nh sng ny v gii
ta nhng mng tm ng nim ngay khi ang sng, bi v, iu xy ra vo
lc cht, vi tt c mi ngi l: nh sng cn bn xut hin trong v huy
hong rng ln, v mang theo n mt c hi gii thot hon ton - nu, v
ch nu - bn bit lm th no nhn ra n.
C l n y, iu r rng l s tan ha hai nh sng v t ha gii
mi tng cm xc, chnh l thin nh tng su xa nht ca n. K thc
th danh t thin nh qu khng thch hp vi php hnh tr Dzogchen, v
thin nh bao hm s t duy v mt ci g, m trongDzogchen th tt c ch
l v lun lun l Tm bn nhin. Bi th khng c vn mt s thin nh
tch ri vi s an tr ci hin din thun ty ca Tm bn nhin.
Danh t duy nht c th din t c ci ny l khng-thin. Trong
trng thi y, theo li cc bc thy, d bn c i tm vng tng cng khng
cn st li ci no. Cho d bn mun kim mt hn si bnh thng trn mt
hn o vng ngc, th bn cng khng cch no tm c. KhiKin hin
din lin tc, dng Tm bn nhin khng gin on, s ha nhp hai nh
sng l t nhin, lin tc, th mi vng tng kh hu u c gii ta
ngay ti gc ca n, v ton th nhn thc ca bn khi ln lin tc l Tm
bn nhin.
Nhng bc thy nhn mnh rng mun n nh Kin trong thin nh,
ct yu trc ht l hon tt s luyn tp ny trong mt khung cnh c bit
ca nhp tht, y mi iu kin thun li u sn c. Cn gia s tn

lon rn rng ca th gian, th d bn c thin bao nhiu, kinh nghim thc

th cng khng pht sinh c trong tm bn.
Th hai, mc d trong Dzogchen khng c s khc bit gia thin v
i sng thng nht, song khi bn cha c c s an tr thc vng vng
nh thin tp vo nhng thi kha hn hoi, th bn khng th no hi nhp
tu gic ca thin nh vo kinh nghim hng ngy.
Th ba, ngay c khi bn thc hnh, bn c th an tr dng tng tc
Tm bn nhin vi nim tin ca Kin; nhng nu bn khng th tip tc
dng y vo mi lc v mi tnh hung, ha ln s tu tp vi i sng hng
ngy ca bn, th n s khng lm phng thuc cu bn c, mi khi
hon cnh kh chu khi ln, v bn s b tng, cm xc dn cho lc vo
m vng.
C cu chuyn th v v mt hnh gi Dzogchen sng khng khoe
khoang, nhng li c mt m ng . C mt thy tu rt kiu hnh v
hc vn a vn ca mnh, m ra ganh t vi hnh gi m ng ta bit l
khng c sch nhiu. ng ta ngh:
- Sao mt ngi tm thng nh th dm dy t? Sao y dm t xng
thy? Ta s n th tri kin ca y, cho l ci s gi di ca y, v lm nhc y
trc mt t, bn ny b y m theo ta.
Bi vy y n ving v hnh gi, v hi vi v khinh mit:
- Ny ng bn Dzogchen, c phi ng ch c thin m thi khng?
V hnh gi tr li mt cu hon ton bt ng:
- C g thin?
V hc gi ni mt cch c thng.
- Th th ng khng thin nh g c sao?
V hnh gi p.
- Nhng c bao gi ti tn lon u?
---o0o---

HNH
Khi s an tr trong Tm bn nhin tr nn mt thc ti, th n bt u
thm nhun s sng v hnh ng hng ngy ca hnh gi, nui dng mt
s n nh v nim tin su xa. Dudjom Rinpoch ni:
- Hnh c ngha l tht s ngm nhn nhng tng ca chnh bn,
xu hay tt, nhn sut bn cht thc s ca bt c tng no c th khi
ln, khng truy tm qu kh cng khng mi gi tng lai, khng cho
tm bm vu vo mt kinh nghim hnh phc, cng khng n trn ngp
bi nhng tnh cnh au bun. Khi lm nh vy, bn c t n v an tr
trong i x, trong mi s tt xu, an nguy u khng c lai lch g chn
thc.
S trc ng Kin mt cch tinh vi ton trit, s thay i ci nhn ca
bn i vi s vt. Cng ngy ti cng nhn r rng chnh tng v khi
nim ngn cn khng cho chng ta lun an tr trong tuyt i. By gi
ti mi hiu v sao thy ti thng dy: Hy c gng ng to ra qu nhiu
hy vng hay lo s, v chng ch t gy thm s bm vu trong tm.
Khi Kinc mt, th nhng tng c nhn thy ng nh bn cht
chng, l ph du, trong sut, v ch c tnh cch tng i. Bn thy sut
mi s mt cch trc tip, nh th l bn c con mt X-quang. Bn khng
bm vu cng khng xua ui nhng tng cm xc, m cho n tt c
chng trong vng m ln rng ca Tm bn nhin. Nhng g m trc y
bn coi l rt quan trng - nhng tham vng, k hoch, mong i, hoi nghi,
am m khng cn khng ch bn mt cch su xa na, v chnh kin
gip bn thy c ci trng rng, phi l ca tt c chng n, nh vy pht
sinh trong bn mt tinh thn t b tht s.
An tr trong nim tin v nh sng ca Tm bn nhin lm cho nhng
tng cm xc ca bn c gii ta mt cch t nhin khng cn n lc,
vo trong khng gian rng ln ca T Tnh tm, ging nh l vit ch trn
nc hay v trn nn tri. Nu bn tht s tu tp nh th n ch ton vn,
th nghip khng cn c hi tch ly, v trong trng thi bung x hon
ton y, nh lut nhn qu trong vng nghip bo khng cn cch no tri
buc bn.
ng tng iu y d. Tht v cng gay go an tr khng xao lng
trong T tnh ca tm, d ch trong chc lt, ch ng ni n gii ta mt
nim hay cm xc ngay khi n sinh khi. Chng ta thng cho rng ch v

mnh hiu c mt iu g trn phng din tri thc, hoc tng mnh
hiu, m vic y c ngha rng mnh tht s t ng. y l mt o tng
ln lao. Cn phi c s chn mi, thun thc ca s tu tp, qua nhiu nm
hc lng nghe, t duy, qun tng, thin nh v thc hnh kin tr. V nht
l s thc hnh Dzogchen lun lun cn s hng dn v khai o ca mt
bc thy t cch.
Nu khng, th s c mt mi nguy m truyn thng ny gi l Kin
nut mt Hnh. Mt gio l cao siu mnh lit nh Dzogchen ko theo mt
nguy c trm trng. Khi t la di mnh - tng mnh gii thot ht t
tng cm xc, m k thc tuyt nhin bn cha c kh nng lm chuyn
y; hoc tng mnh ang hnh ng mt cch t nhin nh thin
s Dzogchen thc th - th bn ch c ang kt np, tch ly v s c nghip.
Nh Padmasambhava ni, v iu ny tt c chng ta u nn c, l:
- Mc d Kin ta bao la nh bu tri.
M hnh ng v nim tn knh i vi nhn qu ni ta nh nhim, vi
t nh ht bi.
Nhng bc thy trong truyn thng Dzogchen vn thng nhn mnh
rng, nu khng hon ton quen thuc mt cch su xa vi tinh yu v
phng php t gii thot nh thc tp lu di, th thin ch c i su
thm vo con ng h vng. iu ny c v gay cn, nhng thc s l
th, bi v ch c nh lin tc t gii ta t tng mi thc s chm dt
c s thng tr ca h vng v che ch bn khi ngp ln trong au kh
v lon thn kinh. Nu khng c phng php t gii ta, th bn s khng
th no chng chi nhng bt hnh v hon cnh xu mi khi gp phi; v
d c thin nh, bn vn b nhng cm xc mnh nh gin d, ham mun
honh hnh. Mi nguy him ca nhng loi thin khc khng theo phng
php ny l, chng tr thnh ging nh thin nh ca ch thin, d dng
lc vo trng thi m chiu trnh trng, hoc xut thn th ng, hoc trng
rng ngoan khng, khng th no trong y tn cng v nh tan vng
tng tn gc r.
Bc thy Dzogchen v i, Vimalamitra ni v nhng cp ca tnh t
nhin trong s gii thot ny mt cch minh bch nht: Lc mi lm ch
c cng phu ny, s gii thot xy ra ng thi vi s sanh khi, ging
nh nhn ra ngi quen trong m ng. Khi thun thc i su vo cng
phu, th gii thot xy ra ng thi vi s khi ln nhng tng v cm

xc, nh mt con rn m ra nhng khoanh cun trn ca n. V trong trng

thi cui cng ca s lm ch php mn ny, th gii thot v nh mt k
trm i vo ngi nh trng, d ci g khi ln cng khng c hi hay c li
g cho mt hnh gi thc th.
Ngay c trong mt hnh gi Dzogchen cao cp nht, ni bun nim vui,
hy vng s hi vn cn ni ln nh trc. Ci khc nhau gia mt ngi
thng vi mt hnh gi l ci cch h nhn nhng cm xc ca h v phn
ng i vi nhng cm xc . Mt ngi thng s theo bn nng m chp
nhn hay chi b ngay nhng cm xc, v th l khi dy rng buc hoc
chn ght, kt qu l tch ly thm c nghip. Nhng mt hnh
gi Dzogchen th nhn ra mi s khi ln trong trng thi trong sng t
nhin ca n, khng cho s chp th khi ln trong nhn thc ca mnh.
Dilgo Khientse Rinpoche m t mt hnh gi lang thang qua mt khu
vn. ng hon ton tnh gic trc v p huy hong ca nhng a hoa,
thng thc mu sc, hnh dng, mi hng ca chng. Nhng khng c
du vt no ca s bm vu ni ng, hay bt c mt hu no trong tm.
Nh Dudjom Rinpoche ni:
- Bt c nhn thc g khi ln, bn hy nn lm nh mt a tr i vo
mt ngi cha trang hong lng ly. N nhn m s bm vu tuyt nhin
khng i vo nhn thc ca n. C th, bn mi s vt nguyn trong
trng thi mi m, t nhin, sng ng, v nhim ca n. Khi bn mi s
nguyn trng thi n, th hnh dng n khng thay i, mu sc ca n
khng phai nht, v sng sa ca n khng bin mt. Bt c g xy n
khng b nhim bi chp th no, bi th tt c g bn thy u khi ln
nh l tu gic trn tri ca (Rigpa) Tm bn nhin, v vn l s bt kh
phn ca nh sng v h khng.
S hi ha, tin tng, s trong sng khong t, sc mnh v tnh hi
hc su xa, nim xc tn khi ln do s trc nhn chnh kin v Tm bn
nhin, l kho tng v i nht ca cuc i, l hnh phc ti thng, m mt
khi t n, th khng g c th ph hy, ngay c ci cht. Didgo
Rinpoche ni:
- Mt khi bn c chnh kin, th d cho nhng nhn thc la di ca
sinh t vn cn khi ln trong tm, bn vn nh bu tri: khi mt cu vng
xut hin trc mt, n cng khng ly lm hnh din, m khi my m xut
hin, n cng khng ly lm bun bc. C mt cm gic su xa v s hi

lng. Bn trong bn ci thm khi thy mt tin ca nit bn v sinh t.

Chnh kin lm cho bn lun lun vui v, mt n ci hm tiu lun n
trong tm.
Dudjom Rinpoche ni:
- Khi thanh lc o tng ln, bng en ca tm thc, th tia sng ca
mt tri khng b ngn bt c lin tc chiu ra.
Ngi no trong tm, s ch dy trong quyn sch ny
v Dzogchen v thng ip ca n v s cht, th s c gi cm hng
i tm, tm c v i theo mt bc thy c t cch, v khi s dn mnh vo
cng phu tu tp. Trng tm ca cng phu Dzogchen l hai vic luyn
tpTrekcho v Togal, ti cn cho s thu hiu su xa v nhng g xy ra
trong cc giai on trung gian (Bardo). y ti ch c th cho mt dn
nhp s lc nht v hai php y. S gii thch ton vn ch c lm bi
mt bc thy i vi mn , khi ngi t hon ton nhit tm theo
gio l, v n mt giai on tu tp no . iu ti gii thch trong
chng ny. Tinh yu su xa, chnh l tri tim ca s thc hnh Trekcho.
Trekcho c ngha l ct ngang vng tng mt cch trc tip, mnh m
v ton trit. Vng tng c ct t ct yu l nh nng lc ca Kin v
tm bn nhin, nh mt con dao ct xuyn qua mt thi b hay mt lc
s Karate cht mt chng gch. Ton th lu i vng tng sp nh th
nn mng ca n b git sp. Vng tng b ct t v s trong sng nguyn
thy, tnh gin d t nhin ca Tm bn nhin c hin by.
Ch khi bc thy xc nh bn c cn bn trong s thc
hnh Trekcho th v y mi khai th cho bn php tu nng cp gi l Togal.
Hnh gi Togal lm vic trc tip vi im Linh Quang ni ti, hin tr
mt cch t nhin, trong mi hin tng; dng nhng cng phu c bit v
rt hiu lc lm hin l n ngay trong tm hnh gi.
Togal c c tnh l s trc ng tc khc ng thi. Thay v phi bng
qua mt dy ni t n chp nh ca mt ngn ni ng xa, phng
php Togal s l nhy mt ci ti ngay ch. Hiu qu ca Togal l gip cho
ngi ta thc hin mi kha cnh khc nhau ca Tu Gic ni tm ngay
trong mt i ny. Bi vy n c xem nh phng php c o phi
thng caDzogchen. Nu Trekcho l tr tu ca Dzogchen, th Togal chnh
l phng tin thin xo ca n. Php mn ny cn mt k lut ln lao, v
thng thng c luyn tp trong mi trng nhp tht.

Tuy nhin cn nhn mnh ln na rng con ng Dzogchen ch c th

c theo di s hng dn trc tip ca mc bc thy t cch.
c Dalai Lama ni:
- Mt iu bn cn nh k, l s thc hnh nhng php mn thuc
thin n ng nhTrekcho v Togal, ch c th c hon tt di s ch
dn ca mt bc thy c kinh nghim, v nh nhn c cm hng v ban
phc ca mt ngi chng ng php mn ny.
---o0o--THN TH CU VNG
Qua nhng cng phu cao cp v Dzogchen ny, nhng hnh gi
hon tt s tu tp c th a cuc i h n mt kt thc phi thng v
vinh quang. Khi cht, h c th lm cho c th mnh tan ha tr li trong
tinh cht nh sng ca t i to ra n, v kt qu l c th vt cht h tan
thnh nh sng v bin mt hon ton. Tin trnh ny gi l thn th cu
vng hay thn th nh sng, v s tan r c th thng xy ra ng thi
vi s xut hin t nhin ca nh sng v cu vng. Nhng mt
im Dzogchen xa c v trc tc ca cc bc thy v i phn bit r rng
cc loi khc nhau ca hin tng l lng ny, v c mt thi vic y xy
ra nu khng phi bnh thng th cng kh thng xuyn. Thng thng
mt ngi khi bit thn mnh sp thnh nh sng cu vng, s yu cu c
t thi th trong mt ci phng hay lu, ng ng ti trong by ngy. Vo
ngy th tm ngi ta ch thy tc v mng l bt tnh duy nht ca c th
cn li. iu ny c th kh tin i vi chng ta ngy nay, nhng lch s
truyn tha ca Dzogcheny nhng trng hp c nhn chng c
thn cu vng, v Dudjom Rinpoche thng ni y khng phi ch l
chuyn lch s qu kh. Trong s nhiu trng hp, ti xin n c mt
trng hp gn y nht m ti c lin h mt thit. Vo nm 1952 min
ng Ty Tng, c mt v ni ting v thn th bin thnh nh cu vng
c nhiu ngi chng kin. Ngi t c chuyn y l Sonam
Namgyal, thn ph ca thy ti v l anh ca Lama Tseten, ngi c ci cht
ti m t u sch ny.
ng l mt con ngi bnh d khim cung, lm ngh o do, khc
nhng cu thn ch v kinh ln . Mt vi ngi ni hi cn tr ng
tng lm th sn, v th gio vi mt bc thy v i. Khng ai bit s
tht ng l mt hnh gi, ng qu l mt v tu mt hnh. Mt thi gian trc

khi cht, ngi ta trng thy ng ln trn mt nh ni v c ngi im lm

gia nn tri, mt nhn vo khng trung. ng t t ra nhng bi thnh ca
tng c thay v c nhng bi c truyn. Khng ai bit ng ang lm g.
Ri ng ng bnh hay dng nh th, nhng l thay ng cng c v sung
sng hn. Khi bnh tnh tr nng, gia nh ng thnh cc bc thy v mi
bc s. Con trai ng dn ng nn nh li tt c nhng gio l m ng c
nghe. ng ch mm ci bo:
- Ta qun tut lut ri. V li chng c g m nh. Mi s u
huyn o, nhng ta tin tt c u tt p.
Ngay trc khi cht, vo nm ng 79 tui, ng ni:
- Ti ch yu cu mt chuyn l khi ti cht, hy thi hi ti yn n
ng ng chm trong mt tun l.
Khi ng cht, gia nh qung thy ng v thnh cc v tu s, lt ma n
hnh l cho ng. H t thi th ng vo mt phng nh trong nh, v h
khng th khng rng mc d bnh thng ng cao ln, lc by gi h
a ng vo rt d dng, nh th l ngi ng thu nh li. ng thi c
nh sng cu vng ta khp xung quanh nh. Vo ngy th su, khi nhn vo
cn phng, ngi ta thy thi th ng cng rt li thm na. Ngy th tm sau
khi ng cht, bui sng vo gi lm tang l, nhng ngi phu n nht
xc ng. Khi m nhng vi lim ra, h khng thy g ngoi ra l tc v
mng ca ngi cht.
Thy ti Jamyang Khyentse bo em nhng di vt ny n cho ngi
xem, v ngi xc nhn y l mt trng hp ca thn th bin thnh nh
sng cu vng.
---o0o--PHN HAI: CHT
11- LI KHUYN TM HUYT V VIC GIP NGI SP
CHT
Trong mt Tip dn ng m ti bit, Emily, mt b tui gn 70
ang cht vi bnh ung th v. Con gi b n thm hng ngy, v dng
nh c mt lin h hnh phc gia hai m con. Nhng khi con gi b b v,
th Emily gn nh lun lun ngi mt mnh m khc.

Sau mt thi gian, ha ra l do b khc l v con gi b hon ton

khng chu chp nhn ci iu khng th trnh l b s cht, m sut bui c
khuyn m hy c t tng tch cc, hy vng rng nh vy bnh ung th
ca b c th cha khi. S tnh by gi l Emiy phi m nhng tng,
nhng ni s hi, kinh hong v bun au mt mnh mnh bit, khng c ai
san s, khng ai ph gip b thm him nhng tnh hung y, khng ai
gip b thu hiu cuc i b, v khng ai gip b tm mt ngha tch cc
trong ci cht.
iu quan trng nht trong i l thit lp mt tng giao tht tnh v
y vi nhng ngi khc, v cng quan trng hn, vi mt ngi sp cht nh trng hp Emily chng t cho ti thy. Thng ngi sp cht cm
thy d dt bt an, v khng bit chc nh ca bn lc bn n thm ln
u. Bi vy ng tng s c chuyn g k diu xy ra, hy t nhin thoi
mi. Ngi sp cht thng khng ni h mun g, ngh g, nn ngi gn
h khng bit ni g hay lm g cho h. Tht kh m bit h ang c ni ci
g, hay h c th ang che du iu g. i khi ngay c h cng khng bit.
Bi th, iu ct yu trc tin l bung x bt c mt cng thng no trong
bu khng kh, bng cch no d nht v t nhin nht.
Mt khi mim tin cy c thit lp, khng kh bt cng, th s lm
cho ngi sp cht bt u cp nhng g h tht tnh mun ni : hy n
cn khuyn khch h cm thy thoi mi m ni ra nhng ngh, lo s v
cm xc ca h v ci cht sp n. S ni trng ra nhng cm xc y mt
cch chn thnh l iu ct ty c c mt cuc i thay, ging ha vi
cuc i v cht mt ci cht tt p. Bn cn phi ngi sp cht hon
ton t do by t, cng nh cho bn c gan ni ra nhng iu m
ngi sp cht ang cn.
Khi ngi sp cht cui cng chu ni ra nhng cm ngh ring t ca
h th ng ngt li, t chi hay gim nh nhng g h ni. Ngi hp hi
hay bnh nng sp cht l ang mt giai on d b thng tn nht trong
i h, nn bn phi vn dng tt c kho lo v tnh cm, s cm thng, t
mn ca bn gip h th l tm can. Hy hc lng nghe, hc im lng thu
vo, mt s im lng ci m, trm tnh, lm cho ngi sp cht cm thy
c chp nhn. Hy ht sc thoi mi t nhin, ngi vi ngi sp cht
xem nh l bn khng c vic g quan trng hn, vui hn th m lm.
Ti nhn thy rng trong vic cht chc cng nh trong tt c mi
tnh hung trm trng ca cuc i, c hai iu hu ch nht : thi thc

tin v c hi hc. c hi hc c mt ng li k diu gim bt

khng kh cng thng, gip t tin trnh cht vo ng vin nh ph qut
ca n, nh tan tnh cch nghim trng qu mc ca tnh hung. Vy bn
hy x dng c hi hc cng nh nhng kho lo cng tt. Ti cng thy
rng, theo kinh nghim ring ti, iu cn yu l khng nn xem ci g qu
ring t. Ngi sp cht, vo mt lc bt ng, c th bin bn thnh mc
tiu cho tt c s gin d hay trch mc ca h. Elisabeth Kubler-Ross ni
rng : s gin d, trch mc c th trt ln mi pha, nhm vo hon cnh
xung quanh, vo nhng lc hon ton bt ng . ng tng tng s gin
d y tht s nhm vo bn ; nhn chn c n tun pht t s lo s au
bun nh th no, s lm cho bn khi phn ng bng nhng cch c th
lm hng mi lin h gia bn vi ngi sp cht.
i khi bn c th mun ging o cho ngi sp cht nghe, hoc cho
h cng thc tu tp ca ring bn, xin hy tuyt i trnh lm chuyn y,
nht l khi bn khng bit ngi sp cht c mun vy khng ! Khng ai
mun c cu ri vi nim tin ca mt ngi khc. Hy nh cng vic
ca bn khng phi l hon ci mt ngi no theo mt ng (o) no, m
l gip cho ngi trc mt lin lc c vi nng lc ca chnh h, nim
tin, tinh thn hay bt c g khc trong h. D nhin nu ngi sp cht thc
s mun nghe nhng vn tm linh, v thc s mun bit bn ngh g v
h, th cng khng nn qu d dt.
ng qu trng mong rng s gip ca bn pht sinh nhng kt
qu mu nhim ni ngi sp cht hay cu ri h. Bn ch tht vng m
thi. Ngi ta s cht nh khi h sng, h vn nguyn vn l h.
Mun thit lp c tng giao thc s, bn phi lm mt n lc
quyt nh l s nhn ngi y theo cuc i h, bi cnh h, lch s h,
chp nhn con ngi ca h khng cht d dt. Cng ng bun nu s gip
ca bn dng nh em li rt t hiu qu v ngi sp cht khng p
ng. Chng ta khng th bit c nhng hiu qu su xa m s sn sc ca
chng ta em li.

---o0o--Chng t tnh yu v iu kin

Ngi sp cht cn nht l ta by t vi h mt tnh yu hon ton v

iu kin, khng mong i bt c g. ng ngh bn phi l mt ngi
chuyn mn trong trong bt c kiu no. Hy t nhin, hy chnh l bn, l
mt ngi bn chn tnh, th ngi sp cht s an tm rng bn tht s vi
h, cm thng vi h nh mt con ngi i vi mt con ngi.
Ti ni T cho ngi sp cht mt tnh yu v iu kin, nhng
vi trng hp iu y hon ton khng d. Chng ta c th c mt lch s
di au kh vi ngi y, c th cm thy ti li v nhng g mnh lm i
vi h trong qu kh, hoc cm thy n hn v nhng g h lm cho ta.
Bi th, ti xin ngh hai ng li n gin bn c th bung ra
tnh yu trong bn i vi ngi sp cht. Ti v cc bn ti khi lm vic
vi nhng ngi sp cht nhn thy hai phng php ny rt hiu nghim
:
Th nht, hy nhn ngi sp cht trc mt bn v ngh h cng nh
ta, cng c nhng nhu cu ging ta, mun c hnh phc, mun trnh au
kh, h cng c ni c n nh ta, ni s i vi ci cha bit, cng c
nhng lnh vc bun kh m thm, cng c nhng cm gic b v m h
ch m h nhn nhn. Nu bn ngh th, tim bn s m ra v pha ngi y,
v tnh yu s hin din gia bn v ngi sp cht.
Phng php th hai cn hiu lc hn, l t bn vo a v ngi sp
cht. Tng tng bn ang nm trn ging trc mt bn, ang i din
ci cht. Tng tng bn ang y, au n v c c - ri thc s t hi
mnh : Ta s cn g nht ? Ta s thch g nht ? Ta s thc s mong mun g
t ni ngi bn trc mt ta ?
Nu bn lm hai thc tp ny, ti ngh bn s tm ra rng, ci m
ngi sp cht cn nht l ci m chnh bn cn nht : c yu thng,
c chp nhn.

*
Ti cng thng thy rng nhng ngi m nng khao kht c s,
c xem nh ngi sng, ch khng phi ch l nhng chng bnh. Mt
nim an i ln lao c th n vi ngi bnh nng nu ta ch cm tay h,
nhn vo mt h, nh nhng ch xt h hay m h trong vng tay, hay cng

th vi h mt nhp th nh nhng. Thn th cng c ngn ng yu thng

ca ring n, hy x dng n ng s hi, bn s thy bn em li cho ngi
sp cht nim an i v thoi mi.
Thng chng ta qun rng ngi sp cht ang mt c th gii ca
h : nh ca, cng vic, bn b, thn th v tm tr ; h ang mt tt c mi
th. Tt c nhng mt mt m ta c th kinh qu trong i hp li thnh mt
s mt mt trn tr khi ta cht, hi lm sao mt ngi sp cht khng ba hi
s, ba hi gin d, ba hi bun ? Elizabeth Kubler-Ross k nm giai on
trong tin trnh ging ha vi ci cht : chi b, gin d, mc c, xung tinh
thn, v chp nhn. D nhin khng phi ai cng qua c nm giai on y,
hoc lun lun theo th t y. Vi vi ngi, con ng i n chp nhn
ci cht c th rt di v y chng gai ; c nhng ngi hon ton khng
t n giai on chp nhn. Nn vn ha chng ta (Ty phng) khng
gip cho con ngi c ci tm nhn xa v t tng, cm xc, v kinh nghim
ca chnh mnh, khin nhiu ngi - khi i mt ci cht v th thch cui
cng ny - t thy mnh b la bp bi chnh s ngu si ca mnh, ly lm v
cng bt mn, gin d, nht l khi khng c ai mun hiu h v nhng nhu
cu tha thit nht ca h (khi sp cht). Ciceley Saunders, tin phong ca
phong tro Tip dn ng Anh quc, vit : Mt ln ti hi mt ngi
sp cht rng h cn g hn ht ni nhng ngi sn sc h. ng ta bo, ti
cn mt ngi c v c gng hiu ti. Qu thc khng th no hon ton
hiu c mt ngi khc, nhng ti khng bao gi qun rng ng ta khng
i hi s thnh cng, m ch mong c mt ngi no quan tm n s c
gng tm hiu.
Ch ct chng ta quan tm c gng hiu ngi sp cht, v trn
an h rng d h cm thy g i na, d h c bt mn, gin d cng l
chuyn thng. S cht s em li nhiu cm xc b c ch : s bun ru, s
tr l hay mc cm ti li, hay c n s ganh t vi ngi cn mnh khe.
Hy gip ngi sp cht ng nn nhng cm xc y khi chng khi ln.
Hy li vi h khi nhng cn sng au n bun kh ang ln, cng vi
s chp nhn, thi gian v kin nhn, thng cm, nhng cm xc y t t
lng xung v tr li cho ngi sp cht nn tng an bnh, tnh lng v s
sng sut m t thm su vn thc l ca h.
ng c lm b qu minh trit, ng lun lun c tm li g cho su
sc. Bn khng cn phi lm hay ni mt iu g lm cho s th tr nn
tt hn. Ch cn hin din y mt cch trn vn cng tt. Nu bn cm
thy lo ngi, s hi khng bit phi lm g, th hy thng thn ni ra nh vy,

v xin ngi sp cht gip bn, bn bit phi lm g. S chn thnh

ny s em bn v ngi sp cht li gn nhau hn, m ra mt s truyn
thng thoi mi hn. i khi ngi sp cht bit hn chng ta nhiu, cch
th no gip h, v chng ta cn phi bit lm sao rt t tr tu ca
h, v h cho ta bit nhng g h bit. Cicely Saunders bo chng ta
phi t nhc mnh rng, khi cnh ngi sp cht chng ta khng ch l
ngi cho m thi. Sm hay mun, ai lm vic vi ngi sp cht cng
bit mnh nhn c nhiu hn cho, v ta hc c s kin nhn, can
m v thng thng, c hi hc. Chng ti cn phi ni th.... Thng ta
c th lm cho ngi sp cht ln tinh thn khi ta cng nhn s can m ca
h.
Ti cng nhn ra rng ti c ngi sp cht gip cho ti nh
mt iu : con ngi trc mt ti, ngi ang cht y, u , vn l mt
ngi tt, d h c ni gin, gy kinh hong trong chc lt, nhng nu
chng ta tp trung vo thin tnh y ni h, ta s t ch v c c li nhn
cn thit tr nn cng hu ch cho h cng tt. Cng nh khi bn gy g
vi mt ngi bn thn, bn khng qun nhng tnh tt nht ca ngi y.
Hy lm nh vy vi ngi sp cht. ng ph phn h, d h c ni ln
nhng cm xc nh th no. S chp nhn ca bn s lm cho ngi cht c
c nim thoi mi t nhin m h ang cn. i x vi h nh th mt
i khi h cng c tnh y : ci m, thng yu, lng.
mt bnh din tm linh su xa hn, ti nhn thy mt iu v cng
li ch l nh ngi sp cht c Pht tnh, d h c nhn ra hay khng, v
tim nng t gic ng. Khi ngi y tin gn hn n ci cht, th kh nng
y li cng ln hn v nhiu phng din. Vy h ng c nhiu sn sc
v knh trng hn.
---o0o--Ni tht
Ngi ta thng hi ti : C nn cho ngi bn bit h sp cht
khng ?. V ti lun tr li : C, v cng lng l, t t, nhy cm, cng
kho lo cng tt. Nhiu nm thm ving ngi m v ngi hp hi khin
ti ng vi Elizabeth Ross rng : Phn ng, nu khng ni l tt c
ngi cht u bit h sp cht. H cm thy iu qua s thay i ni li
chm sc, qua thi i khc ca ngi ta i vi mnh, qua s h ging

hay trnh lm n, qua gng mt m l hay v nghim trng ca mt ngi

b con khng giu c cm xc.
Ti vn thy ngi ta thng bit theo bn nng rng h sp cht,
nhng phi nh ngi khc - bc s hay ngi thn - xc nhn iu ny. Nu
h khng xc nhn, th ngi sp cht c th ngh rng v ngi thn ca h
khng th chu ni ci tin y. V ri ngi sp cht cng khng cp vn
lm g na. S thiu chn tht ny ch lm cho ngi cht cng thm lo
lng, c n. Ti ngh rng cn cho h bit s tht, v nu khng, lm sao h
c th dn mnh cho ci cht ? Lm sao h c th a nhng mi quan h
vi cuc i i n mt kt thc thc s ? Lm sao h c th gii quyt
nhng vn thc t m h cn phi gii quyt ? Lm sao h c th gip
nhng ngi thn ca h sng - nhng ngi h b li ?
Theo quan im ca ti, k nh mt hnh gi tm linh, th cht l mt
c hi ln ngi ta ha gii vi ton th cuc i mnh, v ti trng
thy nhiu, rt nhiu ngi nhn dp ny thay i tnh nt v t n gn
hn s tht su xa nht ca h. Bi vy, nu ta bit mt cch t nh v t t,
ni sm cho ngi kia bit h sp cht, th th l ta gip h c thi gian
chun b v tm thy can m, sc mnh ca chnh h, v tm thy ngha
cuc i.
Ti xin k li cu chuyn ti nghe ch Brigid k - ch l mt y t tu s
Cng gio phc v trong mt Tip dn ng i Nh Lan. ng Murphi,
trn lc tun, ng v v ng c bc s cho bit l ng s khng cn
sng bao lu na. Ngy hm sau, b Murphi ch chng Tip dn ng,
h ni chuyn v khc sut ngy. Ch Brigid nhn hai ngi bn gi ni
chuyn v thng a ln khc, vic ny xy ra ba ngy lin tip lm cho ch
t hi c nn xen vo hay khng ? Nhng n hm sau, hai v chng t
ngt thay i : h c v th thi an bnh, cm tay nhau v t l yu thng
nhau rt mc.
Ch Brigid chn b Murphi hnh lang hi c chuyn g xy ra,
thay i r rt thi ca h nh th. B Murphi k, khi c hai ngi u
nhn chn rng ng chng sp cht, th h nhn li bao nm chung sng, v
nhiu k nim tr v trong tr h. H ci nhau gn 40 nm, v d nhin
h cm thy mt ni au bun ln lao ; ngh v ni v nhng vic m h s
khng bao gi cng nhau lm c na. Khi y, ng Murphi bn vit t di
chc v nhng trn tri cui cng cho nhng ngi con ln. Tt c vic ny

tht bun gh gm, v tht cam go m bung tt c, nhng h vn tin

hnh, v ng Murphi mun kt thc i mnh mt cch tt p.
Ch Brigid bo ti rng, trong 3 tun k tip ng Murphi cn sng, hai
ngi ta ra mt s bnh an v mt cm gic yu thng k diu, n gin,
Ngay c sau khi chng cht, b Murphi vn tip tc n Tip dn ng
thm ving bnh nhn, ni b tr thnh mt ngun cm hng cho tt
c mi ngi.
Cu chuyn ny cho ti thy tm quan trng ca vic ni sm cho
ngi sp cht bit s tht, v s li ch ln lao khi bit i din sng phng
vi ni au mt mt. ng b Murphi bit h sp mt i nhiu th, nhng
nh cng nhau i ph vi nhng mt mt y, cng san s ni bun, h cng
tm c ci m h khng th mt, l tnh yu su xa gia h s cn mi
sau khi ng cht.
---o0o--S cht
Ti chc rng mt trong nhng iu m b Murphi gip chng b, l
b i mt vi ci ni s cht ca chnh b ngay trong tm khm. Bn
khng th gip mt ngi sp cht nu bn khng nhn ra ni s cht
lm ta bi ri nh th no, em li nhng s hi kh chu nht. Lm vic vi
ngi sp cht ging nh i din vi mt tm gng lng bng gh rn v
s thc ca chnh mnh. Bn thy trong gng mt, ni kinh hong ca
chnh bn, v ca ni s cht ni bn. Nu bn khng nhn v chp nhn
gng mt kinh hong s hi trong chnh bn, th lm sao bn c th chu
ng n ni ngi i din ? Khi n gip ngi sp cht, bn cn phi
khm xt mi phn ng ca chnh bn, v phn ng ca bn s phn chiu
trn phn ng ca ngi sp cht, v s ng gp mt phn ln vo s gip
h hay tn hi h.
Nhn vo ni s cht ca bn mt cch thc th cng s gip bn
trong chnh cuc hnh trnh ca bn tin n s trng thnh. i khi ti
ngh khng cch no gip ta mau chng trng thnh trong o lm ngi,
hn l lm vic vi nhng ngi sp cht. Sn sc ngi sp cht l mt
s qun tng su xa v mt t duy v ci cht ca chnh bn. y l mt
cch i din v lm vic vi ci cht. Khi bn lm vic vi ngi sp

cht, bn c th i n mt th quyt nh, mt thu hiu r rng ci g l

trng tm cn nht ca cuc i.
Thc s hc cch gip ngi sp cht l bt u ht s v c trch
nhim v ci cht ca chnh bn, v tm ra trong chnh bn, khi thy ca
mt lng bi mn v b m bn c th cha h ng n.
thc ni s cht ni chnh bn s gip bn v vn trong vic bit
n ni s hi ni ngi sp cht. Hy tng tng su xa iu y ra sao :
s ni au n cng lc cng tng khng chu ni, s au kh, s mt t
cch, s phi l thuc ngi khc, s rng ta sng mt i v ngha, s
chia la vi tt c nhng g ta thng yu, s mt s t ch, s mt s knh
trng, v l l ni s hi ln nht ca chng ta l s chnh ni s hi, ta c
cng trnh n th n cng mnh thm.
Thng thng khi s hi, bn cm thy b c lp mt mnh, khng b
bn. Nhng nu c ngi bn bn v ni h cng s, th khi y bn nhn
ra rng s hi l chuyn ai cng c, khi y ci ra sc cnh ca n, ni s
ring t, b tc mt. Ni s hi ca bn c a v trong bi cnh s hi
ca con ngi ni chung. Khi y bn c th cm thng hn, t bi hn, v x
vi ni s ca bn mt cch tch cc, c ch hn nhiu.
Cng chm trn v chp nhn ni s ca ring bn, bn cng nhy
cm i vi ni s ca ngi sp cht trc mt bn. Bn s thy mnh pht
trin c thng minh tr tu gip ngi y a ni s hi ca h ra nh
sng, x l n, v khi s kho lo xua tan n. V i din ni s hi ca
bn khng nhng lm cho bn dn d hn, c lng thng hn, sng sut
hn, m n cn lm bn kho lo hn, v s kho lo y s m ra cho bn
nhiu phng php gip ngi cht hiu v i mt vi ni s hi ca h.
Mt trong nhng ni lo s m chng ta c th xua ui d dng nht
l s au n trong khi cht, nh tt c chng ta u s. Ti mun ngh rng
mi ngi trn th gii by gi u c th bit khng cn phi s nh th.
Ni au th xc cn c gi mc ti thiu v cht cng au kh ri. Mt
s kho st Tip dn ng St-Christopher Lun n - m ti bit r v
y nhiu hc tr ti cht - cho thy rng nu sn sc cn thn th 98%
bnh nhn c th c mt ci cht bnh an. Phong tro Tip dn ng
pht minh nhiu phng php ch ng cn au bng cch x dng phi hp
nhiu loi thuc, ch khng phi ch dng ton phin. Nhng bc thy
trong Pht gio thng ni cn phi cht mt cch y thc, c s t

ch, sng sut cng nhiu cng tt. Vy cn phi kim sot s au n
khng n n che m thc ca ngi sp cht, l iu kin ct
yu ca vic lm gim au. V iu kin y hin nay c th lm c : mi
ngi sp cht u ng c gip trong phng din ny, giai on
chuyn tip quan trng nht y
---o0o--Cng vic cha xong
Mt nim lo u khc ca ngi sp cht l cng vic dang d h
li. Nhng bc thy cho bit ta nn cht mt cch an n, khng bm vu,
kht khao, chp th. iu ny khng th xy n nu cng vic dang d
ca mt i cha c thanh ton. i khi bn thy rng ngi ta cn nu
ko cuc i, s phi bung ra, phi cht, bi v h cha ha gii c vi
nhng g h l v lm trong i. V khi mt ngi sp cht vn cn
m p mc cm phm ti hay on ght ngi khc, th nhng ngi cn li
s au kh su xa hn.
i khi ngi ta hi ti : C phi qu mun lc y hn gn nhng
au thng d vng ? Phi chng gia ti v ngi b con, bn b sp cht
ca ti c qu nhiu au kh, kh c th hn gn ni ?. Ti tin rng, v
kinh nghim rng khng bao gi l qu mun, ngay c sau khi nhc m nhau
mt trn ti bi, ngi ta vn c th tm cch tha th cho nhau. Ci giy
pht cht chc c mt v trng i, nghim tc v ti hu c th lm ngi
ta xt li nhng thi ca mnh, v sn sng ci m hn tha th, khi m
trc y h khng th no lm c. Ngay c vo lc cui i, nhng li
lm ca c mt i c th c gii ta.
C mt phng php gip hon tt cng vic dang d m ti v cc
hc tr ti thy rt hiu nghim, khi lm vic vi nhng ngi sp cht. N
c rt t php tu ca Pht gio l xem mnh nh ngi khc, trao i a
v t ng vi nhng ngi khc ; v t k thut Gestalt ca Christine
Longaker, mt trong nhng hc tr u tin ca ti, ngi n lm vic
vi ngi sp cht sau khi c chng cht v bnh ung th mu. Thng
thng cng vic cha xong l hu qu ca s truyn thng b tt nghn.
Khi chng ta b tn thng, chng ta m ra rt t v, lun lun bin bc
dnh phn phi v mnh v nht nh khng chu thy lp trng ngi kia.
iu ny khng ch v ch m cn lm b tc mi kh nng trao i thc s.
Bi vy, khi bn lm tp luyn ny, trc ht hy em tt c ngh cm xc

tiu cc ca bn ra nh sng, c m tm hiu chng, lm vic vi chng v

gii quyt chng, v cui cng bung x.
Ri qun tng ngi m bn c vn vi h, ang trc mt bn.
Nhn thy h trong tm nhn ca bn, ht nh h thng ngy trc mt
bn.
By gi hy xem nh c mt thay i thc s xy ra, khin ngi kia
m lng ra m lng nghe nhng g bn ni, c thin ch hn bao gi ht,
san s mt cch trung thc, v gii quyt vn gia bn v h. Hy qun
tng ngi y mt cch r rng trong trng thi mi thay i, ngha l rt
ci m. iu ny gip bn cng ci m hn i vi ngi y. Ri thc s
cm thy su xa trong tm bn nhng g bn mun ni vi h nht. Ni vi
h vn l th no, cho h bit tt c cm ngh ca bn, nhng kh khn
ca bn, nim tn thng, ni n hn ca bn. Ni vi h nhng g m trc
y bn khng can m ni ra.
By gi bn hy ly mt mnh giy m vit ln tt c nhng g bn
mun ni. Ri ngay sau , vit ra nhng g m ngi kia c th tr li.
ng dng li suy ngh nhng g h thng ni : hy nh rng by gi,
nh bn qun, ngi y th s nghe bn, v ci m hn. Bi th bn c
vit ci g tun ra mt cch t nhin ; cho ngi kia trong tm tr bn,
din t hon ton kin ca h v vn .
Hy xem bn cn ni thm g vi h na chng - nhng cm gic b
thng tn hay nim hi hn no trong qu kh, m bn gi li, hoc
cha tng ng n. Mi ln, sau khi ni ln cm ngh ca mnh, bn hy
vit ln mt li p li ca ngi kia, c vit bt c g n trong u bn.
Tip tc cuc i thoi ny cho n khi bn thc s cm thy khng cn che
giu iu g, khng cn ni thm g na.
Mun bit bn thc s sn sng kt thc cuc i thoi, hy t hi
mt cch su xa trong tm khm, rng bn c th thc tnh bung b qu
kh chng, thc s tha th ngi kia hay cm thy h s tha th cho mnh.
Khi bn cm thy c nh th, th hy nh ni ln nhng cm tng yu
mn m c th bn ang gi li, ri ni li t gi. Hy qun tng ngi kia
quay lng b i v d bn phi bung ngi y ra, hy nh rng bn vn c
th gi li nim yu thng ngi y v nhng hoi nim m p v nhng
kha cnh tt nht ca mi tng giao lun lun trong tim bn.

Mun t n mt ha gii sng sa hn vi qu kh, th hy tm mt

ngi m bn c th c cho nghe cuc i thoi bn vit, hoc c ln
cho bn nghe mt mnh. Mt khi bn c ln cuc i thoi ny, bn s
ngc nhin mt thay i ni bn, nh th l bn thc s lin lc vi
ngi y, thc s gii ta vi h mi vn gia h v bn. Sau bn s
thy v cng d dng bung x, ni trc tip vi ngi kia v nhng
kh khn ca bn. V khi bn thc s bung x, th mt thay i vi t
trong s ha gii gia bn v ngi kia s xy ra, mi cng thng t bao lu
nay bng tan bin. i khi nh vy m cc bn li cn tr thnh i bn
thn thit nht. ng bao gi qun rng : Mt ngi bn c th bin thnh
th, v mt k th c th bin thnh bn , nh li Tsongkhapa, bc thy
Ty Tng ni.
---o0o--Ni li t bit
Khng nhng bn cn tp bung nhng mi cng thng, m cn phi
bung c ngi sp cht. Nu bn rng buc, bm vu h, bn c th em li
cho h rt nhiu mi thng tm khng cn thit, lm cho h rt kh x
cht mt cch an bnh.
i khi ngi hp hi cn ko di c nhiu thng, nhiu tun, lu hn
s ch i ca bc s, v phi chu au n kinh khng v th xc. Christine
Longaker khm ph rng mun cho mt ngi nh th bung x v cht
c d dng, th h cn c nghe hai li xc quyt r rng t nhng ngi
thn. Trc ht, ngi thn phi cho h cht, th hai l ngi thn phi
lm cho h an tm rng mnh s khng sao sau khi h cht, khng cn phi
lo lng.
Khi ngi ta hi ti cch no tt nht cho php ngi ta cht, ti
bo hy tng mnh ang bn ging ngi sp cht m ni vi mt v
yu thng chn thnh su xa nht : Ti ang bn bn, ti yu mn bn.
Bn ang cht, iu y hon ton t nhin, ci cht xy n vi tt c mi
ngi. Ti c g bn c th li vi ti, nhng ti cng khng mun cho
bn au n thm na. Thi gian chung sng ca chng ta nhiu, ti s
lun lun trn qu, by gi xin bn ng bm vu cuc i na, hy bung
ra. Ti sn sng cho bn cht. Bn khng c n u - by gi v mi
mi : bn ang c tt c nim thng yu ca ti.

Mt hc tr ti lm vic trong mt Tip dn ng k cho ti nghe

v mt b T Cch Lan tn Maggie m c ving thm sau khi chng b
ri vo cn hn m. Maggie v cng bun kh v cha tng ni cho chng
bit tnh yu ca b i vi ng, cng cha ni li t bit, v by gi b thy
qu mun mng. Ngi lm vic trong Tip dn ng khuyn khch b,
bo rng mc d ng c v khng c phn ng, song c l ng vn cn nghe
b ni c. C ta c sch ni nhiu ngi b ngoi bt tnh, song k
thc vn bit c nhng g ang xy ra. C ta gic b hy li vi chng
b thm t pht, ni vi ng tt c nhng g b mun ni. Maggie cha bao
gi ngh ti chuyn y, nhng b vn n ni vi chng v nhng ngy hnh
phc h cng san s, v ni nh thng ca b t y, v v tnh yu ca b
i vi ng. Cui cng b t bit v ni : Tht au lng cho ti nu sng
m khng c ng, nhng ti khng mun nhn thy ng au n na, bi th
by gi ng c vic bung x i . Khi b dt li, ng chng trt ra mt hi
th di, v cht mt cch an n.
Khng nhng ngi sp cht cn bung x, m chnh gia nh h
cng cn tp bung. Mi thnh vin gia nh c th mt mc chp nhn
khc nhau, v iu ny cn bit r. Mt trong nhng thnh cng ln ca
phong tro Tip dn ng l nhn chn c tm quan trng ca vic gip
ton th gia nh i mt vi ni thng tm v s bt trc v tng lai.
Mt vi gia nh khng chu cho ngi thn ca h ra i, v tng nh
vy l phn bi, v chng t mnh khng thng ngi sp cht cho lm.
Christine Longaker bo nhng gia nh y hy t mnh vo a v ngi sp
cht : Hy tng tng cc bn ang ng trn mt con tu xuyn i
dng sp khi hnh. Bn nhn lui pha b, trng thy b con, b bn vy
tay t bit. Bn khng cn chn la no khc ngoi s phi ra i, v con tu
ang ri xa. Bn mun nhng ngi bn yu mn t bit bn nh th no ?
Ci g s gip bn nht trong cuc hnh trnh ca bn ? .
Ngay c mt luyn tp nh y cng c th gip rt nhiu cho mi
thnh vin trong gia nh x l ni bun theo kiu ca h, ni li t bit
cho m.
i khi c ngi hi ti : Ti nn ni vi con nh ca ti nh th
no v ci cht ca b con n ? . Ti tr li l h nn t nh, nhng hy ni
s tht. ng cho a tr ngh cht l mt ci g gh gm l lng. Hy
n tham d cng nhiu cng tt vo cuc sng ca ngi sp cht, v tr li
trung thc bt c cu hi no ca n. S trc tip, ngy th ca mt a tr
c th em li mt nh sng, mt s ngt ngo, i khi c n mt cht hi

hc cho ni au hp hi. Hy khuyn khch a tr cu nguyn cho ngi

sp cht, n c cm gic n ang gip ngi y. V khi ci cht thc s
xy ra th bn ng qun em li cho a b s ch chm sc c bit.
---o0o--Tin n mt ci cht bnh an
Khi ti nh v Ty Tng v nhng ci cht m ti chng kin
y, ti ly lm ngc nhin v khung cnh yn tnh hi ha trong nhiu
ci cht din ra. Loi khung cnh than i, thng vng bng Ty
phng, nhng vi kinh nghim 20 nm qua, ti thy ta c th to ra mt
khung cnh nh vy, ch cn c cht tng tng. Ti ngh nu c th,
ngi ta nn cht ti nh, v chnh nh m a s ngi d thy thoi mi
nht. V s cht thanh thn nh cc bc thy khuyn, d xy ra trong khung
cnh thn thuc ca gia nh. Nhng nu ngi no phi cht bnh vin,
cng c rt nhiu iu m bn, nhng ngi thn, c th lm cho s cht
y cng d dng, thoi mi cng tt. Hy em vo y hoa, cy cnh, tranh
nh nhng ngi thn yu, bc ha ca con ci, chu cht ; hoc m bng
nhc, v nu c th em thc n nu t nh n. Bn c th xin php cho tr
con trong gia nh n thm, hoc cho nhng ngi thn n li m vi
ngi sp cht. Nu ngi sp cht theo o Pht, hoc mt tn gio khc,
bn b c th thit mt bn th nh trong phng cht, vi nhng tranh nh
gi nim tin. Ti nh mt ngi hc vi ti tn Reiner, hp hi ti mt bnh
vin Munich. Ngi ta thit mt bn th cho anh, vi tranh nh ca cc
bc thy an v trn bn. Ti rt xc ng trc cnh y, v nhn ra rng
Reiner c gip mt cch su xa nh bu khng kh m bc nh
to nn. Gio l Pht khuyn ta nn lp mt bn thit cng khi c ngi
sp cht. Nhn s sng knh ca Reiner v nim bnh an ca anh, ti mi
hiu c mt bn th c th c mnh lc nh th no, v lmo n c th
gip ngi ta cm thy ci cht ca h l mt qu trnh thing ling.
Khi mt ngi bnh gn k ci cht, ti ngh bn yu cu cc
bc s, y t ng thng xuyn quy ry ngi bnh, v nn chm dt cc
th nghim. Ngi ta thng hi ti ngh g v s cht trong cc trng hp
c tng cng sn sc. Ti phi ni rng trong mt trng hp nh th
s lm cho s cht thanh thn rt l kh khn, v n hon ton khng cho
ngi ta tu luyn tm linh vo lc sp cht. Khi ngi y hp hi, h mt ht
s ring t : H b gn vo cc my o loi, ri nhng n lc phc hi
s c thc hin khi phi ngng th hay tim ngng p. Nh th th

khng cn hy vng g ci xc c yn n mt thi gian sau khi cht,

nh cc bc thy khuyn. Nu c th, bn nn dn xp vi bc s h
bo cho bit khi khng cn c th cu ngi bnh c na, v xin di h
n mt phng ring, nu ngi hp hi mun, v g ht cc my mc dng
c ra. Cn bo m rng bnh vin bit v tn trng c nguyn ca ngi
sp cht, nht l khi h khng mun c phc hi, v hy bo m rng
nhn vin bnh vin cng bit cho thi th c nm yn cng lu cng
tt. D nhin trong mt bnh vin tin tin th khng th no xc cht sut
ba ngy nh tc l Ty Tng, nhng cn nn gi im lng an bnh gip cho
ngi cht khi s cuc du hnh sau khi cht. Bn cng nn c gng - khi
bit ngi bnh thc s gn k ci cht - tho g tt c nhng kim, thuc v
mi th xm nhp c th. Nhng vt ny c th gy gin d, cu tit, au
n ; nn mun cho tm ngi sp cht c an tnh vo gi pht cht th
iu ny tuyt i quan trng.
Phn ng ngi cht trong trng thi hn m. Mt iu chng ti
c hc trong kinh nghim cn t l : nhng bnh nhn hn m v sp cht
k thc bit r mi s xy ra xung quanh hn l chng ta tng. Nhiu
ngi cht i sng li bo co nhng kinh nghim thot xc ca h, t
y h c th tng thut mt cch t m, chnh xc l lng v nhng chuyn
xy ra xung quanh, v c n trong cc phng khc ca cc bnh vin. iu
ny cho thy r rng s quan trng ca vic ni chuyn tt lnh v thng
xuyn cho ngi sp cht, hoc vi ngi ang hn m. S chm sc y
tru mn, bn nhy, c thc i vi ngi sp cht cn phi tip tc cho
n giy pht cui cng ca i h, v ngay c xa hn. Mt trong nhng
iu m ti hy vng t quyn sch ny l, cc y s trn khp th gii nn cc
lc tn trng nhu cu cho php ngi cht c cht trong im lng trang
nghim. Ti mun ku gi thin ch ca ngh y, v hy vng gi cm hng
cho h tm ra nhng phng php no lm cho s chuyn tip v cng
cam go ca ci cht tr nn cng d dng, khng au n, v cng thanh
bnh cng tt. S cht thanh thn thc s l mt nhn quyn cn bn thit
yu, c l cn thit yu hn c quyn u phiu hay quyn cng l, y l
mt th quyn rt cn thit cho s an lc v tng lai tm linh ca ngi
cht.
Khng c mn qu t thin no bn c th cho m qu hn s gip
mt ngi c cht mt ci cht tt p.
---o0o---

12- LNG BI MN : VIN NGC NH

Sn sc ngi sp cht lm cho bn thc thm tha khng nhng ni
t vong ca h m cn ca chnh bn. Bao nhiu tm mn o tng ngn
chng ta vi tri kin r rt ph phng l chng ta ang cht. Bi th, khi cui
cng ta bit c rng mnh ang cht v tt c hu tnh khc cng ang
cht, th ta khi s c mt thc nng bng, nt lng v s mong manh qu
bu ca mi lc v mi sinh vt, v t y c th pht sinh mt lng bi mn
v hn, su xa, trong sng i vi tt c hu tnh. Sir Thomas More - ti
nghe ni - vit nhng dng ny trc khi b cht u : Tt c chng ta
u ang tin n ni hnh quyt, lm sao ti c th th ght hay mong hi
ngi no ? . Cm thy trn vn sc mnh ca ci cht ni bn, hon ton
m lng ra vi n, chnh l tng trng trong bn lng t bi bao la v y
lm cht liu nui dng cuc i ca bt c ai mun thc s gip ngi
khc.
Bi th mi s ti ni t trc n y v sn sc ngi cht c th
tm gn trong hai ch : t bi. Bi l g ? - Khng phi ch l mt s ng cm
hay sn sc cho ngi ang kh, hay mt tm lng nng nn i vi ngi
trc mt bn, hay bit r nhu cu v ni au ca h, m y l mt quyt
nh thc tin, kin tr, mun lm mi s cn thit kh d lm vi bt kh
au ca h.
Bi mn khng thc s l bi mn nu n khng tch cc. c Qun T
Ti, v Pht ca lng bi mn, thng c biu trng c ngn mt thy
ni kh trong mi x gc ca v tr, v ngn tay dui ra khp ni gip
.
---o0o--Ci hp l ca bi mn
Tt c chng ta u bit v cm nhn mt vi li lc ca lng bi mn.
Nhng sc mnh c bit ca Pht gio l n chng minh cho bn mt cch
r rng ci l ca lng bi mn. Mt khi bn nm vng n, th ci l ny
lm cho s thc hnh ca bn cng cp thit, cng bao qut, cng vng chi
v c cn c, v da trn s sng sut ca mt l lun m chn l ca n bn
cng theo ui, th nghim, th cng tr nn r rt.
Chng ta c th ni, v hi tin rng c bi mn tht tuyt, nhng hnh
ng chng ta li rt thiu bi mn, phn nhiu em li cho chng ta v ngi

khc bt mn au bun, ch khng phi l hnh phc m tt c chng ta u

tm kim.
Vy c phi l phi l khng, khi tt c chng ta u mong mi hnh
phc, th m hu ht mi hnh ng v cm ngh ca chng ta u i xa
khi hnh phc y ? C du hiu no r hn th chng t ton b quan
im chng ta v hnh phc chn tht - v cch t n n - l sai lm cn
.
iu g chng ta tng tng s lm mnh hnh phc ? S bo v ch
k cho t ng, c th lm cho chng ta c lc v cng tn c. Nhng k thc
ci ngc li mi ng. S chp th t ng, t thng mnh, chnh l ci
gc mi tai hi cho k khc v cho chnh mnh - nu bn nhn su vo iu
y.
Mi vic tiu cc m chng ta ngh hay lm u pht sinh t s chp
th ca ta vo mt t ng gi to, v s yu mn ci ng y, cho n l yu t
quan trng nht i. Tt c nhng t tng tiu cc, cm xc, dc vng v
hnh ng lm nhn cho c nghip ca chng ta, u do s chp th bn
ng, yu mn bn ng m ra. Chng ta l cc nam chm mnh lit u m cun
ht ti chng ta mi tr ngi, mi bt hnh, lo bun, tai ch - i ny qua
i khc ; bi th chng l cn nguyn mi kh au trong sinh t.
Khi chng ta nm c nh lut v nghip trong mi nng lc gh
gm ca n, s vang di ca n qua nhiu i ; khi chng ta thy r ng
th, ng i li chng ta vng vo ci li v minh dng nh cng ngy
cng tht cht nh th no ; khi chng ta hiu r ci tm thng ngy v
nhng hot ng ca ta u b thu hp, tr nn hc m v s chp th bn
ng, lm cho chng ta khng th m lng ra thng yu v iu kin ;
khi ta thy s chp th y lm b tc mi sui ngun yu thng chn
tht - th s c mt lc ta nhn nh mt cch v cng sng sut, nh
Shantideva rng :
Nu tt c tai hi
S hi v au kh trong i
Pht sinh t ng chp
Th ta cn g n c ma ln y ?
V trong ta ny sinh quyt nh dit tr con ma kia, k th ln nht ca
ta. Khi c ma y cht ri, th ci nhn ca mi kh au s ht, v bn tnh
chn tht ca ta s chiu sng, bao la v nng ng.

Trong trn chin chng li k th ln nht - ng chp, ng i - th

ng minh ln nht ca bn l s thc hnh tm i bi, y l lng bi mn,
hin mnh phng s k khc, gnh ly au kh ca h thay v t yu thng
ta. Lng bi mn y song hnh vi tr v ng, s ph hy mt cch ton vn
s c chp vo mt t ng gi to tng l nguyn nhn ca cuc lang
thang bt tn ca chng ta trong sinh t. Bi th, trong truyn thng Ty
Tng, chng ti xem i bi nh l ngun ci tinh ty ca gic ng, trng tm
ca hot ng gic ng. Shantideva ni :
Cn g cn ni na ?
K ngu lm vic cho t li
Ch Pht lm vic cho tha li
Hy nhn s khc nhau
Nu ti khng i hnh phc mnh
Ly kh au ca ngi
Th ti s khng t thnh Pht qu
V trong sinh t ti cng khng c nim vui chn tht.
Nhn chn c ci m ti gi l tr tu ca i bi l thy r li lc
ca bi mn, cng nh tai hi m iu ngc li vi tm bi mn em li
cho ta. Chng ta cn phn bit r rng ci g l li lc ch k ca t ng, v
ci g l li lc ti hu ca chng ta, v chnh do ln ln hai th y m tt c
kh au n. Chng ta c tip tc tin mt cch ngoan c rng t che ch
mnh l tt hn ht trong i, nhng s thc tri li. Ng chp to ra ng i,
v ng i tr li to ra s th ght thm cn i vi au kh v iu hi. Tuy
nhin au kh v iu hi vn khng c hin hu khch quan, ci lm cho
n thc hu chnh l thi th ght ca chng ta i vi n. Khi hiu iu
ny, bn s hiu rng chnh s th ght ca ta thc s thu ht vo ni ta
mi tr ngi v tiu cc c th xy n, lm cho i ta y nhng lo u,
mong ch, s hi. Hy lm mn s th ght y bng cch lm mn tm chp
ng v s bm vu ca n vo mt ci ng phi thc, v khi y bn s tiu
mn mi tr ngi v tiu cc eo theo bn. V lm sao bn c th tn cng
mt ngi hay mt vt khng c y ?
Vy chnh tm i bi mi l s che ch ln nht, v nhng bc thy qu
kh cn bit y l ngun sui cha lnh mi bnh tt. Gi s bn b mt
chng bnh nh ng th hay sida. Bng cch gnh ly tt c au n ca
nhng ngi ng bnh, cng vo ni au ca bn, vi mt tm y bi mn,
bn s - chc chn - thanh lc c nghip c, m chnh l nguyn nhn by
gi v trong tng lai, ca au kh tip ni.

 Ty Tng ngy xa ti nh nghe c nhiu trng hp l lng,

nhng ngi khi nghe mnh b bnh nan y sp cht, b th mi s hu v
i n ngha a cht. y h thc tp s chu thay nhng au kh cho
ngi khc, v iu k diu xy ra l h khng cht, m tr v nh hon
ton khi bnh.
Khi lm vic vi ngi sp cht, ta s c c c hi trc tip thc
hin lng bi mn trong hon cnh m lng bi mn c l cn thit nht.
Lng bi mn ca bn c ba li ch cho ngi sp cht : trc ht, v n
m lng bn nn bn d t cho ngi y nim yu thng v iu kin m
h rt cn. Trn mt bnh din tm linh su xa hn, nu bn c th hin tm
i bi v hnh ng t tm y, bn s to mt bu khng kh trong ngi
sp cht c th c gi hng tng n chiu hng tm linh hay c n
bt u tu tp. Trn bnh din su xa nht, nu bn thng xuyn thc hnh
i bi i vi ngi cht, v lm cho h cng lm theo bn, bn c th chng
nhng cha lnh tm bnh m c n thn bnh ca h. Khi y, bn s ngc
nhin thy nng lc ca tm i bi thc l v gii hn, nh cc bc thy
ni.
*
Asanga (V Trc) l mt bc thnh tng n , sng vo th k th
t. Thy ln ni nhp tht tu thin qun v Pht Di Lc vi hy vng c
thy ngi v c ngi ch gio.
Trong 6 nm thy thin nh ro rit m khng bao gi thy c mt
im lnh. Qu tht vng, thy b nhp tht xung ni. Khi i cha bao
xa, thy trng thy mt ngi ang dng mt di la mi mt thi st
khng l. Thy n hi ng ta ang lm g, ng tr li : Ti mi cho thnh
mt cy kim. Thy kinh ngc ngh, d trong mt trm nm, ng ta c lm
c cy kim i na, th c li ch g ? Hy xem con ngi ta phi kh nhc
v nhng vic hon ton phi l nh vy. Ta ang tu tp mt php mn thc
s c gi tr tm linh, vy m ta khng chuyn tm c n th. Thy quay
tr li ni nhp tht. Ba nm na tri qua, vn khng c du hiu no v
Pht Di Lc. Thy ngh : By gi ta bit chc chn ta s khng bao gi
thnh cng. Bi vy, thy ri ch y b i. Thy gp mt tng khng l
ni mt khc quanh ca ng ni, v thy di chng tng y c mt
ngi ang bn ch xt tng bng mt ci lng chim nhng trong nc.

Thy hi y lm g vy, y bo : Tng ny to qu, ngn bt mt tri khng

chiu vo nh ti c, bi th ti mi cho n mn .
Thy Asanga li kinh ngc trc ngh lc khng nao nng ca ngi
y, v h thn v mnh khng tin tng bng ng ta. Thy bn quay tr li
ni nhp tht. Li thm ba nm na tri qua, m vn cha c c mt gic
m tt. Thy quyt nh mt ln cui cng s b i khng tr li. Thy i
trn mt ngy, n x chiu th gp mt con ch nm bn ng. N ch cn
hai chn trc, ton thn sau ca n thi ra v y b cht. Mc d
ri vo tnh trng thm thng nh vy, con ch vn sa ngi qua ng,
c l lt hai chn trc ti cn ngi ta. Cm thy trn ngp mt lng bi
mn su xa khng th chu ni, thy bn ct mt ming tht ni thn mnh
cho ch n, ri ci xung bt b cht. Nhng thy ngh, c l n s au n
v cng nu thy dng ngn tay bt. Thy bn qu gi xung t, nhn
vo ci ng tht thi gh tm, v nhm mt li. Thy ci st hn, th li...
iu k tip thy c bit l ci li thy chm xung t. Thy m mt
nhn ln, th con ch bin mt, thay v c Pht Di Lc trong ho quang
chi li ang trc thy. Thy Asanga ni : C th ch. Ti sao trc y
ngi khng bao gi xut hin cho con ? . c Pht Di Lc nh nhng bo :
Khng phi ta cha tng xut hin trc con u. Ta vn trc con lun
lun, nhng c nghip v chng ngi ngn che lm cho con khng trng
thy ta m thi. Mi hai nm kh tu ca con tiu hao mt t nghip
chng, nn cui cng con mi thy c con ch. Ri nh lng bi mn
chn thnh tha thit ca con m tt c nghip chng tiu tan, v con c th
trng thy ta. Nu khng tin, con hy mang ta ln vai m i xem c ai trng
thy ta chng ? . Asanga mang c Pht trn vai i vo ch. Thy hi mi
ngi : Ci g trn vai ti y ?. Phn ng u ni : C g u ? . Ch
c mt b gi hi sch nghip, tr li rng : Thy ang mang mt ci
thy ch gi thi tha trn vai thy ch g. Cui cng thy Asanga mi hiu
c nng lc bao la ca lng t bi chuyn ha c nghip, lm cho thy
tr thnh mt php kh c th cha ng hnh nh c Di Lc v s ch gio
ca ngi. Ri c Di Lc, Pht dng h T, a thy ln cung tri u Sut,
y thy nhn c nhiu gio l siu vit, thuc v phn quan trng nht
ca Pht gio.
---o0o--Cu chuyn v Tonglen v nng lc tm i bi

Cc hc tr ti thng n hi ti : Ni au n ca bn ti, b con

ti, lm cho ti rt kh chu, ti rt mun gip . Nhng ti thy ti thc s
khng c tnh yu gip h. Lng bi mn ca ti b tt nghn. Ti c
th lm g ?. ng nhin ai trong chng ta cng tng bit n ni bt
bnh su no v khng th tm trong tim ta lng t bi i vi nhng
ngi au kh quanh ta, v do khng sc mnh gip h.
Mt trong nhng c ln lao ca ca Pht gio l c nhiu php tu tp
rt ch li trong nhng tnh hung y. Mt phng php trong l
Tonglen, Tng ng c ngha l cho v nhn. y l phng php hu hiu
nht. Khi bn cm thy mnh b kha kn trong t ng ca mnh, th Tonglen
m ra cho bn s tht v ni kh ca ngi khc ; khi tim bn b b tt, n
ph hy nhng nng lc ang bt lp, v khi bn cm thy xa l vi ngi
ang au n trc mt mnh, hoc cm thy cay ng tuyt vng, th
phng php ny gip cho bn tm thy trong chnh mnh, ri ta ra, nh
sng t bi ln rng ca t tm bn. Hn php mn no ht, php ny rt hiu
lc ph tr ng chp, ng i, ngun gc ca mi au kh ca ta v cng l
gc r ca mi s nhn tm, v cm.
Mt trong nhng bc thy v i ca php mn Tonglen Ty Tng l
Geshe Chekhawa sng vo th k 11. Ngi rt a vn v thnh tu c
nhiu hnh thc thin qun. Mt hm, khi ang trong phng ca bc thy
mnh, ngi tnh c c thy hai dng ch trn mt quyn sch m :
Hy cho mi ngi khc tt c li lc
Hy nhn vo mnh tt c thit thi.
Lng i bi bao la kh th tng trong hai dng ch y lm ngi kinh
ngc. Ngi khi hnh tm xem bc thy no vit cu y. Mt ngy, trn
ng i ngi gp mt ngi ci cho bit l bc thy vin tch. Nhng
Geshe Chekhawa vn kin tr tm kim v gp c chnh thc ca
bc thy cht. Ngi hi v y : ng ngh tm quan trng ca li dy
trong cu l th no ? . Ngi t p : D ng thch hay khng, ng
vn phi thc hnh li dy y nu mun thnh Pht . Cu tr li ny lm
Geshe Chekhawa ngc nhin khng khc khi ng c cu y ln u. Ngi
li bn v t y 12 nm hc hi gio l y v thuc nm lng php
mn cho v nhn, tc Tonglen. Trong thi gian y, ngi phi ng u vi
nhiu th thch, chu th gian kh, ch trch, ch bai. Nhng li dy qu
hiu nghim, s kin tr ca ngi qu mnh lit, n su nm sau, ngi

nh tn gc r ng chp, ng i. S thc hnh Tonglen cho v nhn

chuyn ha ngi thnh mt bc thy ca lng t mn.
Lc u Geshe Chekhawa ch ging dy php mn Tonglen cho mt
vi t gn gi, v ngh rng n ch cng hiu i vi nhng ngi c lng
tin vo php mn y m thi. Ri ngi bt u ging dy cho mt nhm
ngi ci. Bnh ci vo thu y kh ph bin Ty Tng, khng bc s no
cha khi. Nhng c nhiu ngi ci nh thc hnh php Tonglen m khi
bnh. Tin n lan rng rt nhanh, nhiu ngi ci n nh ngi, dn d
trng nh mt bnh vin.
Nhng Geshe Chekhawa vn khng ging dy rng ri php mn
Tonglen. Ch khi hiu nghim ca n trn ngi em trai, ngi mi khi
s ph bin rng ri php mn y. Ngi em ca Geshe Chekhawa l mt k
hoi nghi thm cn c , lun nho bng mi s tu hnh. Tuy nhin, khi
ng ta trng thy nhng g xy n cho nhng ngi ci thc hnh Tonglen,
ng khng khi cm khi, l lng. Mt hm ng np sau ca nghe Geshe
Chekhawa ging dy Tonglen, v ng b mt khi s thc hnh, mt mnh
ng bit. Khi Geshe Chekhawa thy tnh tnh ngi em bt u thun
li, th ngi cng on xy ra chuyn g.
Ngi ngh : Nu php mn ny c th cng hiu i vi em ta, ci ha
c y, th cng c th cng hiu v ci ha c bt c ngi no khc .
iu ny lm cho ngi thm tin tng ging dy php mn ny rng ri
hn. Bn thn ngi khng bao gi ngng thc hnh n. Vo cui i, Geshe
Chekhawa bo cc hc tr rng, t lu ngi tha thit cu ti sinh vo cc
a ngc c th gip tt c nhng chng sanh au kh y. Ri thay,
ngi ni thm, gn y ngi c nhiu gic mng r rng cho bit ngi s ti
sinh vo ci Pht. Ngi v cng tht vng, nc mt rn ra, ngi nh cc
t cu xin ch Pht cho chuyn y ng xy ra, ngi c mn nguyn
cu gip chng sanh a ngc, c nguyn tha thit nht ca ngi.
---o0o--Lm sao nh thc tm i bi
Trc khi thc hnh cho v nhn, bn cn phi khi dy tm i bi
trong bn. iu ny kh hn ta tng, bi v sui ngun ca t v bi ni ta
i khi b che khut, chng ta c th khng t n c. May thay Pht
gio c nhiu k thut c bit o luyn tm i bi, gip ta khi m kh
nng thng yu b khut lp y. Trong v s phng php, ti chn ra

nhng php sau, v sp xp chng theo cch c bit c c li ch ln

nht cho ngi hin i.
1- Lng t : khi ngun
Khi chng ta tin rng trong ta khng c tnh yu, th c mt phng
php tm ra v h triu n ln. Hy tr li trong tm bn v to li, qun
tng mt tnh yu m mt ngi no cho bn, lm bn thc cm ng,
vo thu u thi chng hn. Thng thng ngi ta bo bn hy nh n m
v mt i tn ty hy sinh ca b, nhng nu bn thy iu y khng n vi
mnh, th c th ngh n b ngoi, ng ngoi, hay bt c ai tng rt tt
vi bn trong i. Hy nh li mt v d c bit lc h thc s chng t
tnh yu thng ca h cho bn, v bn cm thy tnh yu y mt cch mnh
lit.
By gi, hy cho cm thc y sng dy trong tim bn, lm cho bn
trn ngp nim tri n. Khi lm th, tnh yu ca bn s t nhin hng n
ngi y. Bn s nh rng, mc d bn khng lun lun cm thy mnh
c hng y tnh thng yu, tuy vy t nht bn cng tng c ln
c yu mt cch chn thc. By gi khi bit iu y bn s cm thy nh ngi kia lm cho bn cm thy lc - rng bn cng ng c
yu thng, v thc s l rt d thng.
By gi bn hy m lng ra tnh yu tun trn t tim bn, v tri
tnh yu y ln khp mi loi. Hy bt u vi nhng ngi gn nht, ri tri
tnh yu n thn hu v nhng ngi quen bit, n lng ging, n ngi
xa l, n nhng ngi bn khng a, hoc thng gp rc ri vi h, ri
n nhng k m bn c th xem nh k th , cui cng l tri tnh yu
khp c v tr. Hy cho tnh yu y cng lc cng rng ra v bin. X l
mt trong bn phng din ct yu (t, bi, h, x) lm nn c nguyn ca
tm i bi. Ci thy ca tm x v t, thm nhun khp - thc s l khi
im, l cn bn ca con ng i bi.
Bn s thy php tu ny m ra mt dng sui t tm, nh m bn s
thy n gi cm cho s sanh khi tm i bi (thng xt). Nh c Di Lc
bo Asanga : Nc i bi chy qua knh lch lng t .
2- ng th i bi : xem ngi nh mnh
Mt phng php hiu lc khi dy tm i bi, nh ti ni l
ngh ngi cng nh mnh. c Dalai Lama ni : Chung quy, mi con

ngi u ging nhau, lm bng tht, xng v mu. Tt c chng ta u

mun c hnh phc v trnh au kh. Hn na, chng ta u c bnh
quyn c sung sng. Ni tm, thc l quan trng nhn ra ch ging
nhau ca chng ta, l thn phn lm ngi .
Hy v d bn ang gp kh khn gay cn vi mt ngi thn, nh cha,
m, chng, v, ngi yu hay b bn. iu hay nht l bn hy xem ngi
y nh chnh mnh, mt ngi cng c nhng cm xc nh mnh, cng
mun trnh au kh. S ngh n ngi y nh mnh, s lm cho bn m
lng ra vi h, em li cho bn nhiu tr tu hn bit cch gip . Nu
bn xem ngi nh mnh, th d m ra v em li mt ngha mi cho
nhng mi tng quan. Hy tng tng mi x hi, quc gia khi s nhn
nhau bng cch y, th cui cng chng ta s c c khi nguyn ca mt
nn tng ha bnh vng chc trn qu a cu, v s c s sng chung an lc
ca mi dn tc.
3- Tm i bi : i a v mnh vi ngi khc
Khi mt ngi ang kh m bn khng bit lm sao gip h, bn
hy t mnh hon ton vo a v ca h. Bn hy tng tng mt cch
sng ng, mnh s nh th no nu phi au kh nh vy, t hi : Ti s
cm thy ra sao ? Ti s mun bn b ti i x vi ti nh th no ? Ti
cn nht ci g ni h ? .
Khi bn i a v vi h nh th l bn ang di chuyn lng thng
yu ca mnh i vi mnh thnh ra lng thng yu ngi khc. Nh vy,
y l cch rt hiu nghim ni lng km ta ca ng chp, ng i v lm
bung ra trng tm ca lng bi mn.
4- Dng mt ngi bn pht tm
Mt cch cm ng khc khi dy c bi mn i vi ngi ang
au kh l tng tng mt trong nhng ngi m bn thng mn nht,
ang v tr ca ngi au kh y
Hy tng tng anh rut, hay con gi, hay b con, hay bn thn ca
bn ang trong hon cnh au kh nh th, t nhin bn s m lng ra, v
s bi mn s thc dy : bn khng mong mun g hn l gii thot h khi
ni au n. By gi, bn hy di chuyn lng bi mn c khi dy trong
tm bn, v hng n v con ngi ang cn s gip ca bn. Khi y bn
s thy mnh t nhin mun gip v d dng hng tm n vic gip .

i khi ngi ta hi ti : Nu ti lm nh vy, liu ngi thn m ti

tng tng ang au kh y c b hi khng ?. Ngc li, nu bn ngh v
h vi nim yu thng, bi mn nh th, th rt d c li cho h, c th lm
cho h ht kh, ht cn au n m h c th , ang hoc s tri qua. Nh
bn em h lm kh c khi dy tm bi mn, d ch trong chc lt, m h
s c v vn li ch. V h gp phn gip bn m lng ra, pht tm
gip ngi khc, nn cng c ca hnh vi y t nhin s quay v cho
h.
Bn cng c th hi hng cng c ca hnh vi y cho ngi b con
hay bn ca mnh, ngi gip bn m lng ra. Bn c th mong s an lc
n vi h, v cu nguyn trong tng lai h s ht kh. Bn s bit n
ngi bn y, v ngi ny cng cm thy vui v tri n bn, nu bn cho h
bit l h gip cho bn pht tm i bi.
Bi th khi bn hi : Lm nh th (tng tng mt ngi thn sp
cht hoc m au) th ngi thn ca ti c hi g khng ? l chng t bn
cha thc s hiu thu nng lc mu nhim ca tm i bi. N ban n sng
v cha lnh mi ngi lin h : ngi pht tm, ngi lm kh c qua
tm i bi c pht, v ngi m tm i bi hng n. Nh Shakerpeare
ni qua li Partia (trong v kch Merchant of Venice) :
c tnh ca tnh yu khng hn cuc
Ri nh ma xun t tri cao
Xung n trn gian n ban n sng
n ngi cho, cng nh k nhn...
Tm i bi l vin ngc chu nh m nh sng cha lnh tt c bnh
ta khp mun phng.
C mt cu chuyn rt p chng minh iu ny m ti yu thch. c
Pht c ln k chuyn tin thn ca Ngi, trc khi Ngi t chnh gic.
Mt v vua c ba con trai, c Pht trong kip y l con t, tn gi l i
hu tnh. i hu tnh bm cht rt t bi, xem tt c mun loi nh con .
Mt hm, khi vua v nh thn vo rng cm tri, ba v hong t i chi
trong rng su. H gp mt con h ci sinh con, ang qu i n ni sp
n tht by h con ca n. i hu tnh hi cc anh :
Con cp m cn n ci g by gi lai tnh ? .
H tr li : Ch c tht v mu ti .

Ai c th cho n tht v mu cu sng n v n con n ?

Qu th, ai nh ? . Cc anh tr li.
i hu tnh rt xc ng trc ni au n ca con h ci v n con.
ng ngh : bao lu ta lang thang khng mc ch qua dng sanh t, ht
i ny n i khc, v v tham sn si ta khng lm c g gip
chng sanh. y l mt c hi ln cho ta .
Cc hong t sp tr v li ch cha m, nhng i hu tnh ni : Hai
anh i v trc i, em s theo kp .
Lng l, Ngi b ti con h i, n thng ni n, nm xung trc mt
n hin mnh lm thc phm cho h. H ci nhn Ngi nhng qu yu
n ni khng th m ming. Bi th, v hon t tm mt cy gy nhn, chc
thng mt l su ni thn mnh cho mu vt ra. Con h lim mu y ri mi
sc h ming ra m n tht Ngi.
i hu tnh em thn cho con h ci n tht cu sng by con
n, v do cng c ca tm i bi y, Ngi ti sinh ln cc ci cao hn,
v cui cng t gic ng, thnh Pht. Nhng khng phi qua hnh vi y
Ngi ch lm li ch cho chnh Ngi thi ; nng lc i bi ni Ngi cn tnh
ha con h ci v by con ca n thot khi c nghip, v khi n nghip m
chng c th mc Ngi do Ngi cu chng. V hnh vi bi mn qu mnh lit
y to mt dy ni lu xa v sau : m con h thc sinh lm 5 t u
tin ca Ngi sau khi Ngi thnh o. Cu chuyn ny cho ta thy nng lc
ca tm i bi tht bao la mu nhim xit bao.
5- Lm sao thin qun tm Bi
Nhng nh ti ni, khi dy nng lc tm bi mn ny trong ta khng
phi lun lun d dng. Ti t thy nhng cch n gin nht li l cch trc
tip v hiu nghim nht. Mi ngy, cuc sng em li cho ta v s c hi
m lng ra, chng ta ch cn tm ly chng : mt b gi i qua trc mt
bn vi v c n bun b, gn chn bong ln, hai tay kh nhc xch hai ti
y ; mt ng gi ang l gt trc mt bn vo bu in ; mt b trai chng
nng ang bi ri c bng qua ng trong mt bui chiu kt xe ; mt con
ch chy mu gn cht nm trn ng ; mt c b ngi khc nc n trong
tu hm. Bt truyn hnh ln c l bn s thy ngay mt b m Beyrut qu
bn xc con, mt b ngoi Moscou ch vo bt cho duy nht trong ngy,
ang lo ngy mai khng c nh th ; hoc mt em b mc phi Sida

Roumanie ang nhn bn vi i mt cn ht sc sng. Bt c mt cnh no

trn y cng c th m con mt lng bn ra trc thc trng kh au ln
rng ca loi ngi. ng xao lng tnh thng, ni bun au m cnh y
gi cho bn. Trong lc bn cm thy lng bi thng dng tro, th ng c
dp n xung, r sch n i, v c quay v tht nhanh trng thi bnh
thng ca bn. ng s cm xc, ng lng tng v n, hoc lm khuy
lng n, tr thnh v cm. Hy bn nhy vi ni thng tm : hy x
dng s dng tro tm xt xa y, tp trung vo n, thin qun tht su v n.
Khi lm th, bn s nhn thy lu nay mnh tht ui m trc cnh kh au
lm sao, rng ci kh au bn kinh qu hay trng thy, ch l mt phn b
nh ca ni kh nhn loi. Tt c mi loi khp ni u kh, hy lng
bn i ra, n vi tt c trong nim bi mn t nhin v v lng, v hng
s bi mn y, cng vi n sng ch Pht, n vic gim bt thng kh
khp ni.
c bi mn l mt iu ln lao cao c, hn s thng hi rt nhiu.
Lng thng hi c gc r trong ni s hi v cm thc kiu cng, b trn,
i khi l mt cm gic nh nhm ng may thay ta khng b . Stephen
Levine ni : Khi bn chm xc ni au ca ngi no vi s s hi, th
l lng thng hi ; vi tnh thng th l lng bi mn . Tp luyn c bi
mn l thc r mi loi chng sanh u bnh ng v au kh nh nhau,
tn trng nhng ngi au kh , v bit bn khng khc g, khng hn g bt
c ai.
Bi vy, phn ng u tin ca bn khi thy ngi no au kh, tr
thnh - khng ch l thng hi - lng bi mn su xa. Bn cn cm thy
nim knh trng, tri n i vi h, v h gip bn pht trin ci c tnh m
bn cn nht trn ng tin n gic ng. Bt c ai vi s au kh ca h
nhc nh bn pht tm i bi, th qu l h em cho bn mt mn qu
qu nht. Bi th, Ty Tng chng ti ni ngi n xin xin bn tin, hay
b gi m au lm bn thng tm, c th l Pht tr hnh hin ra gip
bn tng trng tm i bi, v nh th m tin n ci Pht.
6- Lm sao hng tm i bi ca bn
Khi bn thin qun su xa v i bi tm, th trong bn s pht sinh mt
quyt nh mnh m mun lm nh bt kh au cho mun loi, v mt
thc trch nhim mnh lit i vi mc tiu cao qu y. Vy c hai cch
hng tm i bi v lm cho n tr nn tch cc.

Cch th nht l cu nguyn vi ch Pht v cc bc gic ng, t tm

khm su xa ca bn, rng mi s bn lm, ni v ngh u em li li ch,
hnh phc cho hu tnh. Li mt bi kinh c cu : Cho con c hu ch .
Hy cu nguyn sao cho bn lm li lc mi ngi no tip xc bn, v gip
h chuyn ha c ni kh v cuc i ca h.
Cch th hai v cch ph qut, l hng tm i bi n tt c hu tnh
bng cch hi hng tt c thin nghip ca bn, s tu tp ca bn, cho s
an vui hnh phc ca hu tnh, v nht l cho h tin n gic ng. V khi
thin qun su xa v tm i bi, bn s nhn chn rng cch duy nht bn
c th gip trn vn chng sanh l chnh bn phi t gic ng. T
pht sinh mt quyt nh v tinh thn trch nhim i ng, v c nguyn
i bi khi ln ni bn - mong mun t gic ng li lc tt c hu tnh.
c nguyn i bi y, Phn ng gi l B- tm (Bodhicitta). Bodhi l
tnh gic ca chng ta, cn citta l tm. Vy c th dch l ci trng tm
hay tri tim ca tm gic ng . nh thc v pht trin trng tm ca tm
gic ng tc l lm cho chn mi ht ging Pht tnh, ci ht ging - m
khi s luyn tp v i bi tr nn ton ho, bao trm khp - s m hoa
kt tri thnh qu Pht. B- tm nh vy l gc r, sui ngun ca ton
th con ngi tu tp l l do m truyn thng chng ti tha thit cu
nguyn nh sau :
Mong ai cha pht B- tm th hy pht
Ai pht B- tm ri
Mong cho B- tm y ngy cng tng.
V y l l do Shatideva ca tng B- tm nh sau :
y l v cam l ti thng thng lt c uy th ca thn cht.
l kho tng v tn, tr dit ngho kh trong th gian,
l v thuc hay lm du cn au cuc i.
l tng i th che ch mun loi lang thang mi mt trn
ng sinh t.
l cy cu ln a n gii thot cc a x.
l vng trng mi mc trong tm, xua tan phin no ca phn
bit.
l mt tri v i xa sch my m v minh ca th nhn.
---o0o---

Nhng giai on ca Tonglen

By gi sau khi gii thiu nhiu phng php khi tm i bi, v s
quan trng cng nng lc ca tm y, ti c th trnh by cho bn php mn
Tonglen mt cch hu hiu hn. V by gi bn c c ng lc, s
hiu bit, v kh c lm vic y, li lc nht cho chnh bn v cho tt
c ngi khc. Tonglen l mt php mn trong o Pht, nhng ti tin chc
bt c ai cng c th lm. D bn khng tin theo tn gio no, ti cng
ngh bn c thc tp m xem. Ti thy Tonglen c li ch rt ln.
Ni rt n gin, th Tonglen, php mn cho v nhn l rc vo au
n kh s ca nhng ngi khc, v ban cho h hnh phc ca bn, nim
an lc, thoi mi ca bn. Cng nh mt phng php thin gii thch
trc y, Tonglen x dng trung gian l hi th. Geshe Chekhawa vit :
Cho v nhn cn thc tp xen k. S xen k ny nn t vo trung gian l
hi th.

Ti bit bng chnh kinh nghim bn thn, tht kh m tng tng

rc vo au kh ca ngi khc, nht l ngi bnh v ngi sp cht, nu
trc y bn khng xy dng trong bn mt nng lc v nim tin vo i bi
tm. Chnh nng lc v nim tin ny s em li cho bn ci kh nng
chuyn di kh au ca h.
y l l do ti lun khuyn bn khi s thc tp Tonglen trn chnh
mnh trc khi lm cho ngi khc. Trc khi bn tri t bi n ngi khc,
bn hy m lng t bi, lm cho su sc, tng cng n ngay trong chnh bn,
v cha cho bn khi s d dt, lo bun, gin d, s hi c th gy chng
ngi trn ng thc hnh Tonglen.
Qua nhiu nm, mt phng php ging dy Tonglen c pht
trin, m cc hc vin ca ti cho l rt b ch v c hiu lc cha tr. C
4 giai on.
---o0o--Php tu Tonglen s khi

Cch hay nht tu tp php ny hay bt c php no ca Tonglen l khi

u bng cch gi ln t tnh tm v an tr trong : Khi bn an tr t tnh
ca tm v thy mi s mt cch trc tip l trng khng, nh huyn, nh
mng, tc l bn ang tr trong trng thi gi l tuyt i hay B- tm
tuyt i, tri tim ca tm gic ng. Gio l v tm B- tuyt i ny vi
mt kho tng bt tn ca b th ; v tm i bi, khi c hiu trong ngha
su xa nht ca n, chnh l tia sng t nhin ca t tnh tm, phng tin
thin xo vn ln t tri tim ca tr gic.
Hy khi s ngi, v a tm v nh. Hy cho tt c tng ca
bn an v, ng mi mc chng, cng ng theo di chng. Nhm mt li
nu bn mun. Khi no bn cm thy thc s an tnh, tp trung, th bn khi
ng cht xu v bt u php tu.
1- Tonglen cho hon cnh
Chng ta u bit trng thi v bu khng kh ca tm ta c mt mnh
lc ln i vi ta. Hy ngi vi tm bn v cm th trng thi tm v bu
khng kh ca n. Nu bn cm thy trng thi y l kh chu, hay bu
khng kh ti tm, th bn hy ht vo, hy thm vo trong tm bt c g bt
thin, v khi bn th ra, trong tm a ra s an tnh, sng sa, nim vui, nh
vy bn c th thanh lc, cha lnh bu khng kh v mi trng trong tm
bn. y l l do ti gi giai on ny l thc tp Tonglen hon cnh.
2- Tonglen t ng
V mc ch s tp luyn, bn hy chia con ngi bn ra hai kha cnh
A v B. A l kha cnh lnh mnh trong bn, kha cnh bi mn, yu thng
m p, nh mt ngi bn chn tnh, thc s mun y v bn, rt sn
sng, ci m, khng bao gi ph phn bn, d bn c li lm no. B l kha
cnh ca bn b tn thng, cm thy b hiu lm, bt mn, cay ng,
gin d, c th chng hn lc nh b i x bt cng, b li dng, hoc
kh au trong cc mi tng quan bn b, b x hi rung ry.
By gi, khi bn ht vo, hy tng tng A ang hon ton m lng
ra, t bi chp nhn v m chong mi au kh, tiu cc, tn thng ca B.
Cm ng v iu ny, B m lng ra, v tt c au kh tiu tan trong ci m
ca lng bi mn y.
Khi bn th ra, hy tng tng A gi n B tt c nim yu thng tin
cy, tin nghi, hnh phc v nim h lc.

3- Tonglen trong mt hon cnh sng

Hy tng tng ra mt hon cnh trong bn hnh ng rt quy,
mt hon cnh trong bn cm thy phm ti, lm bn khng mun ngh
ti.
Khi bn ht vo, hy nhn bit trch nhim v hnh vi bn trong hon
cnh c bit y, khng c bin minh cho hnh vi ca bn. Hy nhn chn
rng bn lm sai, v tha thit cu tha th. By gi, khi th ra, bn hy
tun ra s ha gii, tha th, hn gn, cm thng.
C nh th, ht vo s qu trch, th ra s gii tr tai hi ; ht vo trch
nhim, th ra s cha lnh, tha th v ha gii.
Thc tp ny rt hiu nghim, c th cho bn ci can m i n thm
ngi m bn lm tn thng, cho bn sc mnh v thin ch ni
thng vi h v thc s xin li h t y lng bn.
4- Tonglen cho ngi khc
Hy tng tng mt ngi m bn cm thy rt gn gi, nht l mt
ngi ang au kh. Khi th vo, tng tng bn th vo tt c au kh
ca h vi tm i bi, v khi th ra, bn g n ni h nim thn thit, hn
gn, yu thng, nim vui, hnh phc.
Cng nh trong thc tp v tm t, hy ni rng dn dn phm vi ca
bi tm bao gm trc nht nhng ngi thn, ri n nhng ngi dng, ri
n nhng ngi bn t a, thng gp rc ri vi h, v cui cng c n
nhng ngi m bn cho l qu qui, tn bo thc s. Hy cho bi tm ca
bn lan khp khng cha mt ai :
Hu tnh v lng nh h khng
Mong tt c u d dng chng c t tnh
Mong cho mi chng sanh trong su ng
tng l cha m ti trong i ny hay i khc u t n tht
a, s ton ho ti s.
Trong on ny ti a ra ng li thc hnh ton din chun b
cho php Tonglen chnh thc, m bn s thy bao hm mt tin trnh qun
tng phong ph hn nhiu. Thc tp s khi ny lm vic vi thi tm
thc ca bn, khin bn chun b m lng ra v gi cm hng cho bn.

Khng nhng n gip bn cha lnh hon cnh tm bn, ni au kh

qu kh ca bn, v khi s gip ch mi hu tnh nh bi tm ca bn, m
n cn gip bn thn thit, quen thuc, an tr tin trnh cho v nhn trong
php Tonglen chnh thc.
---o0o--Php Tonglen chnh thc
Trong php cho v nhn, chng ta nhn vo, qua tm i bi - tt c
au kh thn tm ca mi hu tnh - ni s hi, bt mn, au n, gin d,
ti li, cay ng, hoi nghi, in tit ; v chng ta cho h, qua tm i t, tt
c hnh phc, s thoi mi, an tm, cha lnh v s thnh tu ca ta.
1- Trc khi thc tp, ngi yn tnh v a tm v nh. Ri x dng
bt c phng php no ch, m thch hp vi bn. Hy thin qun su xa
v tm i bi. Triu thnh tt c Pht, B-tt, thnh chng, nh n phc
cc ngi, m tm bn c th pht sinh i bi.
2- Hy tng tng trc mt bn - cng sng ng cng tt - mt
ngi thn ang au kh, hy c tng n mi kha cnh ca cn au v
ni bun kh ca h. Khi thy tm mnh m ra vi h trong nim i bi,
bn hy tng tng tt c kh au ca h nhm t thnh mt khi ln khi
nng mu en.
3- By gi, hy qun tng khi bn th vo, lung khi en y tan ra
theo hi th ca bn v i vo ct li ca ng chp trong tim bn. y n
hon ton ph hy mi du vt ca ng i, v nh vy tnh ha tt c c
nghip trong bn.
4- Tng tng, v ng i ca bn b ph hy, nn ct li ca tm
gic ng, tc B- tm c hon ton hin by. Vy, khi th ra, hy qun
tng bn ang gi n ngi bn ang au kh ca bn, tia sng mt du
ca h lc, hnh phc, bnh an, v nh sng y ang tnh ha mi c nghip
ca h.
Theo Shantieva, bn hy qun tng B- tm chuyn ha tim bn,
ton thn, ton th bn thnh mt vin bo chu nh c th ban cho ai bt
c g h mong mun, v cung cp ng ci g h ang cn. Tm i bi l
vin bo chu nh , v n sn c nng lc em li cho mi hu tnh ci m
n cn nht, gim bt au kh v em li cho h s vin mn chn thc.

5- Nh vy, khi nh sng ca B- tm bn tun ra n ni ngi

ang kh, th iu ct yu l bn phi tin chc mi nghip c ca y sch,
v cm thy mt nim vui su xa bn b v ngi y thot kh hon ton.
Khi tip tc th v ra bnh thng, bn hy tip tc tp luyn nh th.
Thc tp i vi mt ngi thn au kh gip bn ni rng dn phm vi ca
lng bi mn chu thay au n v tnh ha nghip c ca tt c hu tnh,
em cho h tt c hnh phc, h lc, an bnh ca bn. y l mc tiu k
diu ca php mn Tonglen, v trong ngha rng, ca ton th con ng i
bi.
---o0o--Tonglen cho mt ngi sp cht
By gi, ti ngh cc bn thy Tonglen c th c bit hng v
ngi sp cht nh th no, n em li cho bn sc mn v lng tin nh th
no khi bn gip ngi sp cht ; v n c th cng hin cho ngi y li
ch thc tin chuyn ha ra sao.
Ti ni n php Tonglen chnh thc. By gi bn thay v qun
tng ngi thn ang au n, hy qun tng ngi sp cht. Hy tri
qua cc giai on ng nh trong php Tonglen chnh thc. Trong php
qun phn 3, hy tng tng mi kha cnh ca ni au n ni ngi sp
cht, ni s hi ca h, tt c t li thnh mt ng khi en nng gh rn,
m bn th vo, v khi lm th, hy qun bn ang ph hy ng chp, ng i,
v thanh lc tt c nghip c ni bn.
Ri cng nh trn, khi th ra, bn qun nh sng ca tm B- ang
ta n ngi sp cht, em li bnh an, thoi mi, v thanh lc mi c
nghip ni h.
Vo mi lc trong i, chng ta u cn tnh thng, nhng khng lc
no cp thit cho bng lc ta ang cht. Cn mn qu an i mu nhim no
hn cho ngi sp cht khi h bit mnh ang cu nguyn cho h, ang ha
gii ht kh au ca h v tnh ha c nghip h bng cch thc hnh php
chu thay cho h ?
D h khng bit bn ang tu tp cho h, bn vn l ang gip h,
ng thi h ang gip bn. H ang thc s gip bn pht trin tm i bi,
v nh th bn thanh lc bn thn, cha lnh chnh bn. Vi ti, mi ngi

sp cht l mt v thy em li cho tt c nhng ngi gip v y mt c

hi t chuyn ha nh pht trin tm i bi.
---o0o--B quyt thnh linh
Bn c th t hi : Nu ti chu thay tt c au n kh s ca ngi
khc, liu ti c t hi mnh chng ?. Nu bn cn cht do d no, v cm
thy cha nng lc, can m hay i bi thc tp Tonglen mt cch
nhit tm, th ng lo lng. Bn ch cn tng mnh ang lm vic y, t nh
trong tm : Khi th vo, ti ang mang vo au kh ca bn ti hay ngi
khc ; v khi th ra, ti ang em cho h hnh phc v bnh an . Ch cn
lm th cng to mt kh hu trong tm, khin bn d dng khi s thc tp
Tonglen mt cch trc tip.
Nu bn do d hoc khng th lm trn vn s tu tp, bn cng c th
lm php chu thay di dng mt li cu nguyn, c vng su xa mun
gip cho hu tnh. Bn c th cu, chng hn : Mong cho con c th
chu thay ngi khc ; mong sao con c th cho h nim an lc hnh phc
ca con. S cu nguyn ny s to iu kin tt lnh nh thc kh nng
thc hnh chu thay ca bn v sau.
iu duy nht bn nn bit chc, l php Tonglen ch c lm hi cho
mt ci hi bn nhiu nht, l ng i, ng th ni bn, gc r ca au
kh. Nu bn thc tp thng xuyn, ng chp y s yu dn, v bn tnh
chn thc, tm i bi s c c hi xut u l din, cng ngy cng mnh.
Tm i bi ca bn cng mnh cng ln, th nim tin, c v y ni bn
cng su xa. Bi th tm i bi li ha ra l ti nguyn ln nht ca bn, s
che ch bo m nht. Shantideva ni :
Ai mun nhanh chng c c s che ch
Cho c mnh ln ngi
Th hy thc hnh b quyt thnh linh :
Chu thay kh au v ban vui k khc.
B quyt linh thing ca php Tonglen ny l mt php m mi bc
thnh v o s ca mi truyn thng u bit, sng v th hin n. V
chnh s t b, cng vi nhit tnh ca tr tu v i bi chn thc, lm cho
i h trn y h lc.

Mt tm gng hy sinh cho ngi m v ngi cht, ta sng nim vui

ca cho v nhn ngy nay l M Teresa. Khng li no din t tinh ty
ca Tonglen hay hn li ca b : Tt c chng ta u mong mi c ln
thin ng vi Cha, nhng c iu l chng ta u c kh nng thin
ng vi Cha ngay lc ny. V sng hnh phc vi Cha ngay by gi c
ngha l :
Yu thng nh ngi yu thng
Gip nh ngi gip
Cho nh ngi cho
Phng s nh ngi phng s
Cu gip nh ngi cu gip
vi ngi trn hm bn ting
S ha thn ca ngi di dng au thng.
Mt tnh yu rng ln nh th cha lnh nhng ngi bnh ci ca
Geshe Chekhawa ; n cng c th gip cha chng ta khi mt cn bnh
nguy him hn th : bnh v minh, m nhiu i kip ngn che ta trc
nhn t tnh tm, ngn cn ta gii thot.
---o0o--13- GIP TINH THN CHO NGI CHT
Ti n Ty phng u tin vo u thp nin 1970, v iu lm
ti kh chu nht, v hin nay vn cn kh chu, l hu nh thiu hn s gip
tinh thn cho ngi hp hi hin nay trong nn vn minh tn tin. Ty
Tng, nh ti ni, mi ngi u c vi hiu bit v nhng s tht cao
siu ca o Pht, v vi lin h vi mt bc thy. Khng ai cht m b cng
ng ca h b ri, trn phng din thin cn cng nh su xa. Ngi ta
k cho ti nghe nhiu chuyn v ngi cht Ty phng b b ri, bun
kh, v mng, khng mt nng tinh thn no. Mt trong nhng ng lc
thc y ti vit sch ny l mun tri n tt c mi ngi (Ty phng) s
minh trit ca Ty Tng, c th hn gn s thiu st y. Phi chng tt c
chng ta u c quyn lc cht khng nhng xc ta c i x vi nim
knh trng, m cn quan trng hn na l tm thc chng ta ? Phi chng
mt trong nhng quyn chnh ca bt c x hi vn minh no, l cho mi
ngi trong u c quyn c cht trong s sn sc phn tm linh mt
cch ton ho nht ? C phi chng ta ch thc s vn minh khi iu ny tr
thnh mt tiu chun c chp nhn ? C ngha g cc nn k thut a

ngi ln cung trng, khi m ta khng bit cch no gip ng loi mnh
cht c t cch v hy vng ?
S sn sc tm linh khng ch l mt xa x phm dnh cho thiu s, n
l quyn thit yu ca mi ngi, cng thit yu nh quyn chnh tr, y t v
bnh ng trong c hi. Mt l tng dn ch thc s phi bao gm s sn
sc tm linh c th tha nhn i vi mi ngi, k nh mt trong nhng
s tht thit yu nht ca n.
Bt c u ti n ti Ty phng, ti u kinh ngc trc ni au
kh tinh thn ln lao do s s cht pht sinh, d h c chp nhn ni s y
hay khng. Tht l mt iu an tm bit bao cho ngi ta, nu h bit rng
khi nm xung cht h s c sn sc vi nim yu thng c tr tu. Nn
vn ha chng ta hin nay thc nhn tm trong s khn kho ca n, s ph
nhn mi gi tr tm linh ca n, n ni con ngi ta mi khi i din vi
cn bnh nan y th cm thy kinh hong nh h sp b vt i nh mt mn
hng v dng. Ty Tng, phn ng t nhin l cu nguyn cho ngi sp
cht v sn sc tm linh cho h. Cn phng Ty, s lu duy nht v
tm linh m a s ngi em li cho ngi cht ch l i a m ma.
Qu vy, trong th gii Ty phng vo ci thi im au n nht ca
ngi hp hi, h thng b b ri, hon ton khng c mt nng hay
mt tu gic no gip h. y l mt thc trng bi t s nhc, cn phi
thay i. Tt c nhng t ho v uy lc v thnh cng ca nhn loi tn thi
s l rng tuch, khi m mi ngi cha c cht trong mt mc an
bnh no , khi cha c t nht mt vi n lc m bo kh nng y.
---o0o--Bn cnh t sng
Mt ngi bn ti, mi tt nghip mt trng y khoa ni ting, khi s
phc v trong mt bnh vin ln Lun n. Vo ngy u ca phin c ta
trc, c bn nm ngi bnh cht. y l mt c sc kinh khng i vi c,
v khng c mt iu g c hc c th gip c i ph thc ti y. C
phi ng ngc nhin khng, khi xt rng c c hun luyn lm mt
bc s ? Mt ng gi nm trn ging, mt trn trng nhn ln vch. ng ta
ch c mt mnh, khng c gia nh b bn no n thm ving c, v ng
mong mi c c mt ngi no ni chuyn. C i n ni ng. i
mt ng m l, ging run run, ng hi c ta mt cu m c khng ng : B
c ngh rng Thng s tha ti cho ti khng ? . Bn ti khng bit phi

tr li nh th no ; thi gian hc tp y khoa hon ton khng chun b cho

c nhng vn tm linh. C khng c g ni, tt c g c c bn trong
ch l ngh nghip y khoa ca c. Khng c nh nguyn gn, v c c
ng y, t lit, khng th tr li s ku cu tuyt vng ca con bnh, ang
van xin mt li bo m v ngha cuc i.
C hi ti trong ngc nhin au n : Ngi lm c g trong hon
cnh y ? . Ti ni, ti s ngi bn cnh ng, cm tay ng v cho ng
ni. Ti vn thng kinh ngc nhiu ln khi thy - nu bn c cho ngi
ta th l, nu bn ch lng nghe vi tm t mn - h c th ni nhng li
c chiu su tm linh l lng, d cho h ngh l h khng tin tn gio no c.
Mi ngi u c tu gic ca ring h v i sng, nn khi bn cho h
ni, l bn lm cho tu gic y hin l. Ti vn thng xc ng khi thy
c rng, ta c th gip ngi khc t cu mnh bng cch ta gip h
khm ph s tht trong chnh h, mt s tht m c th h cha tng bit n
phong ph, ngt ngo, su xa n mc no. Sui ngun ca s lnh mnh v
tu gic vn n su trong mi chng ta, v cng vic ca bn tuyt nhin
khng phi l p t nim tin ca bn, m chnh l gip h c th tm thy
sui ngun ca tu gic y trong chnh h.
Khi ngi bn cnh ngi sp cht, bn hy tin rng bn ang ngi bn
cnh mt ngi c tim nng thc s thnh Pht. Hy tng tng Pht
tnh h nh mt tm gng sng v cu, v tt c au n lo s ca h ch
nh sng m mng manh trn mt gng, c th nhanh chng dp b. iu
ny s gip bn nhn thy h rt d thng, ng tha th, v gip bn rt ra
tnh yu v iu kin ca bn. Bn s thy thi ny lm cho ngi sp
cht m lng ra vi bn. Thy Dudjom Rinpoche ti thng bo : Gip mt
ngi sp cht ging nh a ra mt bn tay ngi sp t. Nh sc
mnh, s bnh an, s ch su xa y bi mn ca bn, m bn c th gip
h nh thc sc mnh ni chnh h. Tnh cht s hin din ca bn vo ci
lc d tn thng nht, gay cn nht y thc v cng quan trng. Cicely
Saunders vit : Ngi sp cht r b nhng mt n v nhng nng cn
ca s sng hng ngy, v chnh v vy m h ci m hn, nhy cm hn.
H thy r mi s gi di. Ti nh mt ngi ni : Khng, xin ng
c. Ti ch cn nhng g trong tr bn, trong tim bn m thi .
Ti cha bao gi n bn ging ngi sp cht m trc y khng
nhng mnh vo bu khng kh thing ling ca t tnh tm. Khi y ti
khng cn phi vt v c c tm i bi v s chn thc, v nhng tnh
ny c trong y, chiu sng mt cch t nhin.

Cn nh rng bn khng th lm g gy cm hng cho ngi trc

mt bn, nu chnh bn khng c cm hng t trong tm bn. Bi vy, khi
no bn khng bit phi lm g, khng bit lm sao gip , th hy cu
nguyn v thin qun, triu thnh Pht hay bt c nng lc thing ling no
bn tin. Mi khi gp ngi no ang tri qua ni thng kh gh gm, ti li
tha thit cu khn s gip ca ch Pht v thnh chng, vi tim ti hon
ton m v hng ngi sp cht, trn y bi mn i vi ni au ca h.
Thu ht nng lc ca lng sng knh tin tng, ti qun hnh nh cc ngi
y nh sng ang trn u ngi sp cht, t bi nhn xung h v chan
ha nh sng n sng ln h, thanh lc c nghip h trong qu kh v ni
au n trong hin ti. Ti li cu nguyn cho ngi y khng cn kh na,
c gii thot bnh an.
Ti lm vic y vi s tp trung nghim cn, ri an tr trong t tnh
tm, cho s bnh an v nh sng ca t tnh lan khp khng kh trong
phng. Ti nhiu ln cm thy y phc bi cm gic c mt hin hu
thing ling ang y mt cch t nhin v nh hng n ngi sp cht.
Ti li ni iu ny, c l s lm bn ngc nhin : c th c y cm
hng trong s cht. Trong kinh nghim ti c vi nhng ngi sp cht, ti
thy rng ti phi kinh ngc khi thy s cu nguyn, triu thnh ca ti
lm thay i bu khng kh, khin cho c tin ca ti tng trng su xa khi
thy hiu lc ca s cu nguyn v hin hu ca ch Pht. Nh cnh
ngi sp cht m t tu tp ca ti cng c nng lc ln hn.
i khi nhng ngi sp cht cng cm nhn c bu khng kh y
cm ng o giao y, v ly lm tri n v to c hi cho c hai chng ti
cng t n mt giy pht thc s gy cm khi v hon ci.
---o0o--em li hy vng v tm s tha th
Ti mun nu ln hai im trong vic gip tinh thn ngi hp hi :
em li hy vng, v tm thy s tha th.
Khi gn ngi sp cht, lun lun bn ch nn gi ly nhng g h
thnh tu c, nhng thnh cng ca h. Gip h cm thy h sng mt
i hu ch v hnh phc, cng nhiu cng tt. Tp trung vo c tnh ca
h, ch khng tp trung vo li lm ca h. Ngi sp cht thng rt nhy
cm v ti li, hi hn, bun nn, hy h trt ht tt c ra, lng nghe v

cng nhn nhng g h ni. ng thi, lc thch hp, hy nh nhc h Pht

tnh ca h, v khuyn h c an tr t tnh nh thin nh. Nht l nhc h
nh : au n kh s khng phi l c cuc i h. Tm cch no hiu qu
nht, gi cm hng cho h, gy cho h nim hy vng. Nh vy, h c th
cht vi tm an lc thay v c nh ti li lm ca mnh.

Vi ngi la ln mt cu : Bn c ngh Thng s tha ti cho ti

chng ?, ti s ni : S tha th c sn trong bn cht ca Thng .
Thng tha cho bn ri, v Thng chnh l s tha th. Lm lc l
con ngi, tha th l Thng . Nhng bn c th tha th cho bn khng ?
mi thc l vn .
Chnh ci cm tng khng c tha th v khng th tha th lm
cho bn au kh. Nhng cm tng y ch c trong tm tr bn. Bn cha
c v mt vi kinh nghim cn t ni c mt nh ho quang vng rc chiu
n ton l s tha th sao ? V thng thng c cu rng : ch c chng ta t
ph phn chng ta m thi. Mun gii ta ti li bn, hy xin thanh lc t
tn y tim bn. Nu bn thc s xin sm hi v tri qua s thanh lc y, th
s tha th c y ri. Thng s tha th bn, ht nh ngi cha tha
th cho a con hoang ng trong n d p ca Ki-t gio. Mun gip
bn t tha th cho bn, th hy nh li nhng vic tt bn lm, hy tha th
cho mi ngi khc trong i bn, v xin li bt c ngi no m bn
lm hi .
Khng phi ai cng tin vo mt tn gio, nhng hu nh ai cng tin
vo s tha th. Bn c th gip ngi sp cht rt nhiu bng cch cho h
thy thi gian cn t l lc tha th v ging ha.
Hy khuyn h ha gii vi bn b thn quyn, dn sch ci lng
ng gi li du vt no ca s sn gin hay on ght. Nu h khng th gp
ngi m h c vn , th hy gi h in thoi hay ni vo my ghi m
cho ngi y, hay vit mt bc th xin tha th. Nu h ng vc ngi kia
khng tha th c, th ta khng nn khuyn h chm mt trc tip vi
ngi kia ; v mt phn ng tiu cc ch lm tng thm ni bun kh ca h.
i lc ngi ta cn thi gian tha th. Hy ni h li mt bc th xin

li, t nht h c th cht trong khi bit mnh lm ht sc mnh, c th

gii ta s gay cn gin hn khi tri tim h. Nhiu lc ti thy nhng
ngi tri tim cng li v t gin v v mc cm phm ti, cui cng ch nh
mt hnh vi xin li m c c mt nng lc v s bnh an khng ng.
Tt c mi tn gio u nhn mnh nng lc ca tha th, v nng lc
ny khng bao gi cn thit v c cm th mt cch su xa cho bng lc
ngi sp cht nh tha th v c tha th, m thanh lc mnh khi mn
hc m v chun b mt cch trn vn cho cuc hnh trnh i qua ci cht.
---o0o--Tm mt php tu
Nu ngi thn bn ang cht quen vi mt li thin nh no ,
th bn hy khuyn y an tr trong thin y cng nhiu cng tt, v hy nhp
thin nh vi h khi ci cht n gn. Nu ngi sp cht sn sng chp
nhn mt php tu, bn hy gip h tm mt php tu thch hp, gin d, v
cng thc tp vi h cng thng xuyn cng tt, v nh nhng nhc cho h
thc tp php y khi ci cht n gn.
Bn cn phi phong ph, sng to trong cch gip , vo ci lc cao
im ny, v rt nhiu chuyn l thuc vo y. Ton th bu khng kh cht
chc c th c chuyn ha nu ngi ta tm c mt php tu m h c
th lm ht mnh, trc v trong khi h cht. C rt nhiu phng din ca
s tu tp tm linh, bn phi s dng tnh mn cm ca bn tm ra phng
din lin h ti h nhiu nht : hoc tha th (sm hi), hoc thanh luyn,
hoc hin dng, hoc cm thy hin din ca nh sng v tnh yu. Khi bn
gip h khi s tu tp, hy tha thit cu nguyn cho h tp luyn thnh cng,
nguyn cho h c mi nng lc v c tin theo con ng h chn. Ti
bit c nhng ngi ngay c khi gn cht, lm c s tin b tm
linh r rt nh s dng mt cu ch, mt bi kinh hay mt s qun tng
n gin, nh vo h thc s lin lc c vi ci tm ca h.
Stephen Levine k cho ti cu chuyn v mt ph n cht v bnh ung
th. B cm thy chi vi v b nh th, mc d b sng knh Cha Gisu. Stephen cng b ta c tm cch no b c th ly li c sc mnh
ca lng tin v s sng knh y. B nhn ra rng ci iu c th gip b ti
lp quan h vi Cha tm c mt t bnh an, tin tng trong lc cht, l
lin tc nhm li cu nguyn : Xin Cha Ki-t hy thng xt con . S

c li nguyn ny m lng b, lm cho b khi s cm thy s hin din

ca Cha bn b mi mi.
---o0o--Php chuyn di tm thc Phowa
Php tu c gi tr nht, hiu lc nht m ti tm thy trong lc sn sc
ngi hp hi, l php chuyn di tm thc, Tng ng l phowa. Rt nhiu
ngi hng hi theo php ny.
Php chuyn di tm ny c thc hin bi nhng bn b thn
quyn hay thy (ca ngi cht) khp ni trn th gii - c, M v Au
chu. Nh nng lc ca n m hng ngn ngi c c hi cht mt
cch thanh thn. Ti ly lm hoan h khi em tri tim ca s thc hnh
chuyn di ny n cho bt c ai cn dng.
Ti mun nhn mnh, php tu ny ai lm cng c. N rt gin d,
nhng cng l php tu ct yu nht m ta c th lm t chun b ci cht
cho ta. V y l phn thc tp chnh thc m ti dy cho hc tr gip
ngi bn sp cht ca h, hoc nhng b con thn quyn cht.

Thc tp mt :
Trc ht, ngi thoi mi theo th ngi thin. Nu bn lm thc tp ny
lc bn gn cht, th c th ngi kiu no thun tin cho bn, hoc nm m
tp.
Ri a tm bn v nh, bung x, th gin hon ton.
1- Trong bu tri trc mt, bn hy triu thnh biu tng ca chn l
m bn tin, di dng nh sng ta chiu. Hy chn hnh nh v Pht hay
thn thnh no bn thch. Nu bn khng c lin h c bit vi mt hnh
nh no c, th ch tng tng mt nh sng vng rng trong nn tri trc
mt. im quan trng l bn xem y l biu tng ca chn l, tr tu v t
bi ca tt c ch Pht, thnh chng, cc bc thy, cc bc gic ng. ng
lo nu bn khng qun ra hnh nh c mt cch r rng. Ch cn bn lm
trn ngp tim mnh vi s hin din ca Pht, v tin rng Pht ang y

2- Ri tp trung tm, tr, hn ca bn vo hin din m bn triu

thnh, v cu nguyn nh sau :
Nh n sng, s du dt, nng lc nh sng tun pht t ni ngi.
Xin cho tt c c nghip ca con, phin no nghip chng u
c tnh tr.
Xin cho con t bit c tha th v tt c iu hi m con
ngh v lm.
Xin cho con hon tt php chuyn di su xa ny, cht mt ci
cht an n.
V qua s cht vinh quang ca con, mong con c th li lc tt c
hu tnh sng hay cht.
3- By gi, hy tng tng s hin din nh sng m bn triu
thnh - do li cu nguyn chn thnh tha thit ca bn - lin p ng bng
mt n ci u ym v gi n bn lng t bi trong mt lung nh sng t
tri tim v y chiu ra. Khi nh sng ny chm ti bn, vo trong bn th
bn, th bao nhiu c nghip phin no chng ngi ca bn, nguyn nhn
au kh u c tnh ha. Bn thy v cm nhn rng bn hon ton chm
ngp trong nh sng n sng y.
4- By gi bn c tnh ha, hon ton c cha lnh nhng au
kh, nh nh sng y. Hy xem nh chnh thn th do nghip sanh ca bn,
by gi bng tan r hon ton thnh nh sng.
5- Ci thn bng ng sng ca bn by gi bay ln h khng v tan ha
trong s hin din ca nh sng n sng trn kia, thnh mt nht th bt kh
phn.
6- An tr trong trng thi nht th y cng lu cng tt.

Thc tp hai :
1- Mun thc tp php ny cch gin d hn, hy bt u nh trn,
bng cch ngh ngi yn tnh, ri triu thnh s hin din ca chn l.
2- Tng tng tm thc ca bn nh mt tri cu sng tim, chiu ra
nh mt v sao bng, v bay vo tim ca s hin din trc mt bn.

3- Tri cu sng y tan ra v ha nhp vi hin din y.

Qua s luyn tp ny, bn t tm bn vo tm gic ng ca Pht.
Dilgo Khientse Rinpoche ni rng ging nh nm mt hn si vo h, ngh
n hn si chm xung cng lc cng su. Qun tng rng nh n sng ,
tm bn c chuyn ha thnh tm gic ng ca Pht.

Thc tp ba :
Phng php ct yu nht tp luyn php ny nh sau : ch vic ha
tm bn vo tm gic ng ca hin din thun khit. Hy qun : Tm con
v tm Pht l mt .
Bn hy chn bt c phng php no trong cc php trn, m bn thy
thun tin ; hoc php no hp dn bn nht vo mt lc c bit no .
i khi php mn hiu nghim nht c th li l php mn n gin nht.
Nhng d chn cch no, iu ct yu vn l bn cn thi gian tp luyn cho
thun thc. Cn cch no khc bn c c nim tin cy m lm php
Chuyn di cho chnh bn hay ngi khc vo lc cht ? Thy ti, Jamyang
Khientse Rinpoche ni : Nu bn thin nh v tp theo cch y lun lun
th vo lc cht, n s xy n mt cch d dng.
Qu th, bn cn phi quen thuc vi php Chuyn di ny cho n
thnh mt phn x t nhin, bn tnh th hai ca bn. Nu bn xem phim
Gandhi, bn s thy khi b bn, phn ng lp tc ca ngi l ku ln Ram...
Ram ! (Thng ca n gio). Hy nh, chng ta khng bao gi bit
c khi no th mnh cht, hoc bit mnh c thi gi m nh li php mn
no khng. Ta s c bao nhiu thi gi, chng hn, nu ta tng chic xe hi
ca mnh vo mt xe cam-nhng ang chy ht tc lc trn xa l ? Khi y s
khng c mt giy no ngh cch no lm php Chuyn di, hoc xem
li nhng xch ch dn trong sch ny. Hoc chng ta thun thc php
Chuyn di, hoc l khng. C mt cch n gin o lng iu ny : hy
xem phn ng ca bn khi gp hon cnh khng hong, hoc trong mt pht
kinh hong nh ng t, hay c mng. Bn c phn ng bng php Chuyn
di hay khng ? Nu c, bn lm vi mc tin tng th no, vng vng th
no ?
Ti nh mt hc tr ti M, c ln ci nga i chi. Con nga ht
nng xung, bn chn nng mc vo si dy cng, v nng b ko xnh

xch trn ng. Tm tr nng trng rng, nng c mt cch v vng nh

li vi php mn nhng khng nh c mt t g. Nng m ra kinh hong
tht sc. Mt iu tt v ni hong s ny l, n lm cho nng nhn chn
rng s tp luyn cn phi tr thnh bn tnh th hai ca mnh mi c.
y l bi hc ca nng phi hc, qu th, l bi hc m tt c chng ta phi
hc. Hy thc tp Chuyn di cng nhiu cng tt, cho n khi bn bo m
c th phn ng li bt c bin c bt ng no, bng php mn y. iu y
s bo m rng khi ci cht xy n, bn s sn sng.
---o0o--Dng php Chuyn di gip ngi sp cht
Lm sao chng ta s dng php ny gip mt ngi sp cht ?
Nguyn tc v th t ca s tp luyn cng ging nh ni ; ch khc
l bn qun hnh nh Pht trn u ngi sp cht. Tng tng nhng tia
sng trt xung ngi hp hi, tnh ha bn th h, v ngi y ang tan
thnh nh sng, nhp vo nh sng ca Pht.
Lm php ny sut thi gian ngi thn ca bn b bnh, nht l vo
lc h th hi cui cng, hoc va khi ngng th, trc khi thn th h b
ng ti bng cch no . Nu ngi hp hi bit bn sp lm php y cho
h, v bit qua php mn ny, th iu y c th em li cho h mt
ngun cm hng v an i ln lao.
Hy ngi yn tnh vi ngi hp hi, thp n sng trc mt hnh nh
Pht, ri luyn php Chuyn di ny cho h. Bn c th tp luyn trong lng
l, khng cn ngi kia bit ; tri li nu ngi kia sn sng - nh phn ng
ngi sp cht - th bn ch cho h cch qun tng v cng lm vi h.
Ngi ta thng hi : Nu ngi b con ang hp hi ca ti l mt
ngi thc hnh Ki-t gio, cn ti l Pht t, th c mu thun g khng ? .
Lm sao c mu thun c ? Bn ang triu thnh chn l, v Cha hay
Pht u l hin thn y t bi ca chn l, xut hin cch cch khc nhau
gip con ngi.
Ti cc lc ngh cc bc s, y t cng nn tp php Chuyn di cho
nhng bnh nhn ang hp hi ca h. Hy tng tng iu y s thay i
bu khng kh trong bnh vin mt cch k diu th no, nu nhng ngi
cha tr cho ngi hp hi cng lm php Chuyn di ny. Ti nh ci cht

ca thy Samten lc ti cn b, hi thy ti v cc tu s u gip ng.

Tht l mnh lit, nh nhng lm sao ! iu ti mong mi nht l ai cng
cht c vi nim bnh an v n sng nh thy Samten.
*

Ti son php Chuyn di vn tt ny t php truyn thng c bit

ca Ty Tng dnh cho ngi sp cht. N bao gm tt c nhng nguyn tc
quan trng nht. Khng nhng n ch l mt php luyn tp cho ngi sp
cht, m cn c th dng tnh ha v cha lnh ; n cn quan trng i
vi ngi ang sng v ngi bnh na. Nu ngi m khi bnh, th php
ny gip cho khi bnh ; nu ngi y cht th php ny s gip cha lnh
tm hn h trong khi cht ; nu ngi y cht, th n vn tip tc tnh ha
ngi sng cng nh ngi cht.
Nu bn khng chc ngi bnh nng c qua khi hay s cht, th mi
khi i thm, hy lm php ny cho h, v khi v nh li lm na. Cng lm
nhiu ln, th ngi sp cht cng c tnh ha. Bn khng bao gi bit
mnh c gp li h khng, hoc c hin din khi h cht hay khng, bi th
mi ln ving thm, bn nn kt thc bng php Chuyn di ny chun b
v tip tc lm lc bn rnh ri.
---o0o--Cng hin ci cht ca chng ta
Trch t T th Ty Tng :
Ny thin nam, nay ci gi l cht n, vy ngi hy c thi
ny : Ti ti thi cht. By gi, qua ci cht ny, ti s gi thi ca
tm gic ng m thi, l t v bi, v s t gic ng hon ton v li
lc cho tt c hu tnh nhiu v lng nh khng gian...
Gn y, mt hc tr ti n ni vi ti : Bn ti mi c 25 tui ang
au n v sp cht v bnh ung th mu. Y m ra cay ng kinh khng,
v ti s y s b cht
ui trong ni cay ng. Y c hi ti : Ti c th
lm g vi tt c ni kh au kinh khng, v ch ny ?.

Tim ti hng v c v ngi bn c. C l khng g au kh bng

thy mnh chu kh au mt cch v ch. Ti bo c hc tr ti rng : C
mt cch bn c c th chuyn ha ci cht ca y ngay by gi, ngay
trong cn au gh gm m y ang chu ng : l y hy hin dng vi tt
c tm lng, ni kh ca ci cht v chnh ci cht ca y, cho s li lc v
hnh phc ti hu ca ngi khc.
Ti bo c ta hy ni vi y : Ti bit bn ang au n rt nhiu. Hy
tng tng gi pht ny tt c nhng ngi trn th gii ang au n nh
bn, hay cn au hn na, v tri tim bn trn ngp s bi mn i vi h.
Hy cu nguyn rng s kh au ca bn s gip lm vi bt kh au ca
h. Bn hy lp i lp li s hin dng ni au n ca bn lm vi bt
kh au ca nhn loi. V ri bn s tm c ngay trong chnh bn mt
ngun nng lc mi, mt lng bi mn m by gi bn kh tng tng ni,
v bn s c c nim xc tn khng cht nghi ng, rng ni au ca bn
khng nhng khng v ch, m cn mang mt ngha nhim mu .
iu m ti din t cho ngi hc tr ti k thc l phng php hnh
tr Tonglen, chu thay , hay cho v nhn m ti trnh by, nhng n
cn c ngha c bit i vi ngi ang mc bnh nan y hay sp cht.
Nu bn b mt cn bnh nh Sida hay ung th, bn hy c ht sc
tng n mi ngi ng bnh vi bn trn th gii.
Hy t nh bn, vi lng bi mn su xa : Ti xin chu thay au n
cho tt c nhng ai c cn bnh him ngho ny. Mong cho h gii thot
thot khi au n ny v khi tt c kh au ca h .
Ri hy tng tng nhng ung nht, bnh tt ca ngi y t gi c
th h di dng khi tan vo ung nht, bnh tt ca bn. Khi th vo, bn
th vo tt c au n ca h, v khi th ra, bn th ra ton s khi bnh, s
an lc. Mi khi thc tp, bn hy tin chc by gi nhng ngi kia c
cha khi.
Khi bn gn cht, hy lin tc ngh trong tm : Ti xin chu thay s
au kh, ni s hi, c n ca tt c mi ngi trn th gii gi pht ny
ang hp hi, ang cht. Mong tt c h u thot khi au n m m ;
mong tt c h u c tin nghi v an n. Mong sao tt c au n m ti
ang chu v s chu trong tng lai c th gip h tin n mt ti sinh tt
p v cui cng t gic ng .

Ti bit mt ngh s Nu c cht v chng Sida. Anh ta c thi cay

c v ght tt c tn gio c t chc, mc d chng ti u ngh thm tm
anh c nhiu t m v tm linh hn l anh cng nhn. Bn b khuyn anh
nn n gp mt bc thy Ty Tng. Ngi hiu ngay rng nguyn nhn ln
nht ca ni bt mn v au kh ni anh l v anh cm thy ni kh ca anh
khng c li g cho chnh anh, hay bt c ai. Bi th, ngi dy anh mt php
mn duy nht : Chu thay, tc Tonglen. Mc d lc u hi hoi nghi,
song anh cng chu tu tp, v bn b thy anh thay i mt cch diu k.
Anh ni cho h bit rng nh php chu thay nn ni au n m trc
y anh thy v ngha, kinh khng, by gi li y mc ch vinh quang. Ai
bit anh u cng nhn thc mi v mc ch ny chuyn ha ci cht
ca anh nh th no. Anh cht trong thanh thn, ha gii vi chnh mnh v
vi ni kh au ca mnh.
Nu s tu luyn php chu thay ny c th ci ha mt ngi trc
y cha tng tu tp, th th tng tng vi mt bc thy v i, n cn c
nng lc bit ngn no. Khi Gyalwang Karmapa cht Chicago vo nm
1981, mt mn ca ngi k li :
Vo lc ti ving thm, ngi qua nhiu cuc gii phu, vi thn
phn b ct bt, nhiu vt khc b thm vo, mu ngi c chuyn
thm.v.v... C mi ngy cc bc s li khm ph thm mt bnh mi, ch
thy hm sau n hon ton bin mt v thay bng mt bnh khc, dng
nh tt c bnh tt trn th gii u c ch c tr trong xng tht ca ngi.
Sut hai thng lin, ngi khng dng c thc phm cng, cui cng bc s
cng ht hy vng, ngh ngi khng th no sng c na nn cc bc s
nh rt ra tt c my mc duy tr s sng ca ngi.
Nhng ngi bo : Khng, ti s sng, c vy, v ngi vn sng,
lm cho cc bc s kinh ngc. Ngi li c v hon ton thoi mi trong hon
cnh ca ngi - ci pha tr, lm nh ngi vui mng trc mi s m c th
ngi chu ng. Khi y ti ngh, vi nim tin sng sut nht, ngi chu tt
c s ct x y, chu mi xut hin ca cc chng bnh trn c th ngi,
chu nhn i, bng mt cch hon ton c t nguyn : r rng ngi ang
c chu nhng bnh tt gip gim thiu nhng kh chin tranh, i kht,
tt bnh sp ti, trnh ni thng kh kinh hong cho nhn loi trong thi
i en ti ny. i vi nhng ngi c mt hm y, ci cht ca ngi l
mt cm hng kh qun. N chng t mt cch su xa hiu lc ca php, v
ci s kin t gic ng v ngi khc l chuyn c thc .

By gi ti tin chc mt iu, khng ai i cn phi cht trong n

hn, cay ng c. Khng mt au kh no, d kinh hi ti u, l v ngha,
nu s au kh y c hin dng gim thiu kh au ca ngi khc.
Trc mt chng ta c nhng tm gng cao c l nhng bc thy ti
thng vi tm i bi, sng v cht vi php tu chu thay, em vo au
kh ca tt c hu tnh khi th vo, v chan ha cho nhn loi s lnh mnh,
khi bnh khi th ra - trn i nh th, cho n khi hi th cui cng. Lng
i bi ca cc ngi mnh lit, bao la ti ni vo lc cht, n mang cc ngi
ti sinh vo ngay ci Pht.
Th gii v kinh nghim ca chng ta v nhn sinh s c chuyn ha
xit bao nu mi chng ta trong sut cuc i v lc cht, c th c li
nguyn ca Shantideva v cc bc thy ca tm i bi :
Vi nhng ngi b v, ti xin lm ngi che ch
Vi k l hnh, ti xin lm ngi hng o
Xin c l thuyn, l cu, l li i qua
Cho ngi mun n b kia
Mong sao au kh ca mi sinh vt
u hon ton chm dt.
Mong cho ti c l y s
L dc liu, l ngi iu dng mi bnh nhn
Cho n khi mi ngi u c cha khi.
Nh h khng
Nh t v bn i chng
Mong rng ti lun nng s sng ca v lng sinh loi
Cho n khi chng cht v au n
Ti vn l ngun sng
Cho mi cnh gii chng sanh
n tn cng h khng y.

---o0o--14- NHNG HNH TR CHO NGI SP CHT

Ti nh nhiu ngi thng n thy Jamyang Khientse ti xin thy
ch dn cho lc sp cht. Ngi c yu mn, knh trng khp x Ty Tng,
nht l vng tnh Kham v pha ng. Nhiu ngi du hnh hng thng
n gp ngi v xin ngi ban n phc mt ln trc khi h cht. Tt c

cc bc thy ca ti u cho li khuyn sau y, v n l ct ty ti cn cho

bn vo lc cht :Hy gii thot mi s bm vu v ght b. Hy tm
thanh tnh. Hp nht tm bn vi tm Pht .
Ton th thi ca o Pht i vi lc cht c th tm tt trong on
th sau, ca Padmasambhava trong T Th Ty Tng :
Khi Trung m cht xut hin
Ti s t b mi chp th, kht khao, lu luyn
Th nhp khng tn lon vo minh st gio l
V chiu tm ti vo khng gian ca T Tnh v sanh
Khi x ci thn do mu tht tp hp ny
Ti s bit n ch l ph du mng huyn.
Vo lc cht, c hai vic ng k : nhng g ta lm trong i, v tm
trng ta lc sp cht. D ta c tch ly rt nhiu c nghip, song nu ta c th
tht s thay i lng d vo lc cht, th iu y chc chn c th nh hng
n tng lai ta v chuyn ha nghip ca ta, bi v gi pht cht l mt c
hi v vn mnh lit tnh ha nghip chng.
---o0o--Giy pht cht
Hy nh mi tp qun khuynh hng cht cha trong nn tng tm
thng thng ca ta, ang nm sn c th b khi ng bi bt c mt
nh hng no. Ngay hin ti ta cng bit ch cn mt khiu khch nh cng
lm cho nhng phn ng quen thuc, bn nng ni ta ni ln. iu
ny cng ng hn vo lc cht. c Dalai Lama gii thch :
Vo lc cht, nhng thi ta quen thi t lu thng thng lt
hng dn ti sinh. Cng v l do ny, s chp th mnh lit i vi t
ng c pht sinh, v ngi ta s t ng mnh ang bin mt. S chp th
ny l dy ni khong gia hai i sng. c mun c mt thn xc mi
l ci nhn to ra thn Trung m.
Bi vy, tm trng chng ta vo lc cht v cng quan trng. Nu ta
cht trong tm trng tch cc, ta c th ci thin ti sinh k tip ca mnh,
mc d nghip ta xu. Nhng nu ta tn lon, bun kh th nh hng s tai
hi, mc d c th ta x dng i ta mt cch tt p. iu ny c ngha
tng v cm xc cui cng m ta c trc khi cht, c mt hiu lc v

cng quyt lit i vi i sng tng lai k tip ca chng ta. Cng nh
ngi in th tm tr hon ton b xm chim bi mt m nh duy nht, ti
i ti li nhiu ln ; tm ta khi cht cng th, rt nhy cm v hon ton b
phi ra cho bt c tng no xm chim tm vo lc . ngh hay cm
xc cui cng ta c, c th khuch i ht c v trn ngp ton th nhn thc
ca ta. V vy cc bc thy nhn mnh rng, tnh cht bu khng kh xung
quanh lc ta cht rt l quan trng. Cho nn khi thn quyn, bn b cht, ta
nn lm mi cch c th gy nhng cm xc tch cc, thing ling, nh
lng t bi, s sng knh, v gip bung x chp th, kht khao, rng buc .
---o0o--Bung x i luyn (rng buc)
Cch l tng cht l bung x ht mi th trong cng nh ngoi,
cng t kht khao, chp th, i luyn cng tt, cho ci tm vo thi im
ti hu khng cn g vng vn. Bi vy trc khi cht, ta nn c gii
thot i luyn i vi ti sn, bn b, ngi thn. Ta khng th em theo bt
c g, bi th ta d tnh cho ht c ca mnh trc, hoc hin tng vo
qu t thin.
Ty Tng, cc bc thy trc khi t b thn xc thng ch nh cho
nhng thy khc nhng vt g. i khi mt bc thy nh ti sanh s cha li
mt s vt cho thn ti sanh ca ng sau ny, v ch nh r rng ci g
ng mun li. Ti cng tin chc rng chng ta nn ch nh chnh xc ai
s nhn ti sn hay tin bc ca ta. Nhng iu ny cn c din t cng r
rng cng tt. Nu khng, sau khi cht, ang trong Trung m ch ti sanh,
m thy b con ginh git ca ci, hoc s dng sai tin ca bn, bn s kh
chu. Khi xc nh mi s mt cch r rng cho n tng chi tit, th bn s
an tm v d bung x.
Nh ni, bu khng kh xung quanh lc ta cht cn phi ht sc
thanh bnh. Bn b thn thuc no khc lc bun thm khng nn cnh
ngi sp cht, v h s gy mt cm xc ry r vo lc cht. Nhng ngi
lm vic trong cc nh Tip dn k li rng, i khi ngi sp cht yu cu
thn quyn ng n thm lc h hp hi, chnh v s khu gi nhng cm
gic au kh v i luyn mnh lit. i khi iu ny thc v cng kh hiu
i vi gia nh, h tng l ngi sp cht khng yu h na. Nhng h
nn hiu rng, ch cn nhng ngi thng yu c mt cng gi ln
nhng cm tnh i luyn ni ngi sp cht, lm cho h cng kh bung x.

Tht v cng kh m khng khc khi ta bn t sng ca mt ngi ta

yu mn. Ti khuyn mi ngi hy c gng thanh ton ni i luyn au
bun vi ngi sp cht trc khi ci cht xy n : Hy cng nhau khc,
hy din t tnh yu ca bn, ni li t bit..., nhng hy c chm dt
nhng mn ny trc khi ci cht thc s xy n. Bi v tm thc ngi
cht vo gi pht hp hi rt d tn thng, bn nhy. T Th Ty Tng ni
rng, s khc lc v nc mt ca bn xung quanh ngi cht lm cho h
cm th au n nh l sm st v ma . Nhng nu bn tng l khc
bn mt ngi cht no, th cng ng lo, bn khng cn phi hong ht v
cm thy phm ti (khi bit iu ny) .
*

Mt b d ca ti, Ani Pelu, l mt hnh gi phi thng. B theo hc

vi mt vi bc thy li lc vo thi y, nht l vi Jamyang Khientse, v
thy ti ban n sng bng cch vit ring cho b mt li khuyn tm
huyt. B c thn th khe mnh, trn tra, vi mt gng mt p cao qu
v bn cht t nhin, hi nng tnh. B c v l mt ph n rt thc t, chu
trch nhim trc tip qun tr cng vic trong i gia nh. Nhng mt thng
trc khi b cht, b hon ton thay i, mt cch thc cm ng. B, m
thng ngy lun lun bn rn nh th, by gi bng bung xui mi s,
vi mt s t b thn nhin, khng lo lng. B c v lun lun trong trng
thi thin nh, v khng ngng tng ln nhng on kinh b thch, rt t
nhng trc tc ca Longchenpa, bc thnh v php n ng Dzogchen. B
thng rt thch n tht, nhng trc khi cht, b khng mun ng n mt
cht tht no. B thng sng nh cha t trong th gii ca b, t ai ng
c b l mt hnh gi thin. Nhng khi cht, b mi chng t cho mi
ngi bit b l ai. Ti khng bao gi qun v an tnh su xa tot ra t ni
b trong nhng ngy y.
Ani Pelu gn nh l thin thn h mng cho ti, nhiu phng din.
Ti ngh b thng ti bi v b khng c con ring. Cha ti lun bn rn v
ng lm qun cho thy Jamyang ti, cn m ti cng bn vic nh b bn,
v b khng bao gi ngh ti nhng chuyn m Ani Pelu khng bao gi
qun. Ani Pelu thng hi thy ti : Ci g s xy n cho thng nh ny
khi n ln ln ? N c an ton khng ? N c gp tr ngi g khng ? . i
khi thy tr li cho b, v ni nhng iu v tng lai ti, m nu b khng
hi th chng bao gi thy ni.

V cui i b, Ani Pelu c mt v trong sng d thng trong con

ngi b, v s kin tr trong vic tu tp ca b. Th m ngay c b, khi gn
cht, cng yu cu rng ng ti hin din lc , s rng s yu mn ca
b i vi ti c th gy cho b mt pht giy quyn luyn. iu y chng
t b ghi nh nm lng li khuyn tm huyt ca thy Jamyang ti nh
th no : Vo lc cht hy t b mi tng thng hoc ght .
---o0o--Th nhp s tnh gic sng sut
Ani Rilu, em gi b ti, cng dnh trn i tu tp, v cng gp c
nhng bc thy v i nh th. B c mt b kinh dy, v thng c kinh tu
thin sut ngy. Thnh thong b ng gt, v khi b git mnh dy, b li tip
tc ch b ng. Sut ngy b lm nh vy, n ni b khng bao gi ng
trn m, rt cuc l b thng tng kinh sng vo bui ti v tng kinh ti
vo bui sng. Ch ca b b, b Ani Pelu, l mt ngi c quyt v ngn
np hn nhiu, v vo cui i b khng th chu c ci cnh lun lun
ph ri trt t thng thng nh vy ni ngi em, nn bo : Sao em khng
tng kinh sng vo bui sng, kinh ti vo bui ti, ri tt n i ng nh
mi ngi khc ? . Ani Rilu s th thm : Vng... vng..., nhng ri vn
chng no tt y.
Vo thi y, ti thng theo phe b Ani Pelu, nhng by gi ti li thy
b Ani Rilu lm vy l khn. B lun chm m mnh trong mt dng tu tp
tm linh, v trn cuc i b tr thnh mt dng tng tc ca s cu
nguyn. Qu th, s tu tp ca b mnh n ni b tip tc cu nguyn ngay
c trong mng, v bt c ai lm vy s c mt c hi rt tt gii thot
trong cc ci Trung m.
Ci cht ca Ani Rilu cng c tnh cht thanh bnh th ng nh s
sng ca b. B au m mt thi gian, v mt bui sng ma ng, v thy
ti bng cm thy ci cht ca b ang n gn. Mc d khi y Ani Rilu
khng ni c na, b vn cn tnh to. Ngi ta tc tc i mi
Dodrupchen Rinpoche, mt bc thy ni ting gn y, n cho nhng
ch dn cui cng v lm php chuyn di t tng vo lc cht.
Trong gia nh ti c mt ng gi tn Ap Dorje, cht vo nm 1989
lc ng 85 tui. ng vi gia nh ti qua nm th h v l mt ngi c
tr tu v khn ngoan nh mt bc t tin. ng c lng tt v sc mnh tm
linh phi thng, v c bit ti dn xp nhng cuc ci v. i vi ti, ng l

hin thn ca tt c nhng c tnh dn tc : mt con ngi chc chn, thc

tin, bnh d, sng t nhin theo tinh thn gio l. ng dy cho ti tht
nhiu lc ti cn b, nht l s quan trng phi i x tt vi ngi khc, v
khng bao gi m gi tng xu, d c ai hi mnh. ng c mt nng
khiu t nhin san s nhng gi tr tm linh mt cch gin d nht. ng
gn nh b ba m cho bn phi l ci t ng tt nht ca bn. Ap Dorje
l mt ngi c khiu bm sinh v k chuyn, v ng thng lm cho ti m
mn v nhng chuyn c tch v anh hng ca ca Ty Tng, hoc v nhng
cuc khng chin cc tnh min ng, khi qun Trung Quc xm nhp Ty
Tng vo u thp nin 1950. Bt c i u ng cng mang theo nim vui,
s thoi mi, tnh hi hc, lm cho mi tnh hung kh khn cng bt v
rc ri. Ngay c lc 80 tui, ng vn cn nhanh nhu vui ti, gn nh
ngy no cng i mua hng cho ti lc ng cht.
ng thng i ch vo khong 9 gi sng. ng nghe tin b Ani Rilu
sp cht, nn n phng b. ng c thi ni hi ln, gn nh ht : Ani Rilu
! . ng gi to. B d ti m mt. ng mm ci rng r nhn b vi mt n
ci thng mn : Con i, by gi chnh l lc chng t lng can m
ca con. ng do d, ng lung lay. Con c phc c gp v th gio
nhiu bc thy k diu. Khng nhng th, con li cn c c hi qu bu
thc hnh Php. Con cn i g hn c na ? By gi con ch vic ghi
nh tinh yu ca li dy trong tim, nht l nhng ch dn v lc cht m cc
thy dy cho con. Nh k iu y, ng xao lng. ng lo g cho chng
ta, chng ta s khng sao u. Ta i mua hng ci , c l lc v ta s
khng gp con. Bi th, xin cho . ng ni vi mt n ci. Ani Rilu vn
cn tnh to nn b mm ci kh gt.
Ap Dorje bit iu ct yu khi sp cht l nh li tinh yu ca s tu
tp, nh Padmasambhava bo : Hy th nhp khng tn lon, vo s tnh
thc sng sut v gio l .
i vi ngi nhn ra t tnh tm v hnh tr vng vng, iu
ny c ngha l an tr trong trng thi Rigpa, t tnh B-. Nu bn khng
c s an tr , th hy nh trong y tim bn tinh yu ca li thy dy, nht
l nhng li dy ct yu dnh cho lc cht. Bn hy nh iu y trong tm
tr, ngh n bc thy, hp nht tm mnh vi tm thy vo lc cht.
---o0o--Nhng ch dn vo lc hp hi

Ngi ta thng v trng thi Trung m sau khi cht vi hnh nh mt

ngi n ti t p ngi trc tm gng soi. Bui trnh din cui cng ca
nng sp bt u, nng ang nh son phn v kim sot li mt ln cui
ton th dng dp mnh trc khi bc ra sn khu. Cng th, vo lc cht
bc thy khai th cho ta tinh yu ca gio l - trong tm gng t tnh tm
v trc ch cho ta trng tm ca s tu tp. Nu bc thy khng hin din th
nhng bn o c duyn vi ta nn c mt gip ta nh li.
Ngi ta bo thi gian tt nht khai th l sau khi hi ra ngng,
v trc khi hi th bn trong chm dt ; mc d bo m nht l bt u
khai th trong tin trnh cht, trc khi cc gic quan hon ton suy sp. Nu
bn khng c c hi gp thy ngay trc khi cht, th phi th gio v tp
cho quen vi nhng ch dn ny trc.
Nu bc thy hin din bn t sng, nhng g v y lm lc y theo
truyn thng chng ti nh sau :
V thy xng : Hi thin nam (hay thin n) hy lng nghe... , ri
dn chng ta qua tng giai on mt ca tin trnh cht. Ri v y tm thu
tinh yu ca s khai th mt cch mnh m r rng, bng vi t ngn gn,
to mt n tng mnh trong tm ta, v bo ta hy an tr trong t tnh tm.
Nu vic ny ngoi kh nng ta, th thy s nhc cho ta php Chuyn di tm
thc, nu ta bit ; nu khng v y s lm php Chuyn di y cho ta. Ri,
phng xa, v thy c th gii thch bn cht nhng kinh nghim trng thi
Trung m sau khi cht, bo rng tt c nhng cnh tng y u do tm
bin hin, cn phi nhn chn r nh th vo mi lc. Ny thin nam, bt
c g con thy, d kinh hi n u, hy nhn chn y l tm con bin ra ;
hy nhn y l nh sng, tia chiu t nhin ca tm con . Cui cng v
thy s dy ta nh li nhng ci Pht thun tnh pht sinh nim sng knh,
v cu nguyn c ti sinh v y. V thy s lp li li khai th ba ln, ri
an tr trong trng thi thin hng n sng ca v y v pha ngi t
ang cht.
---o0o--Hnh trnh cho ngi sp cht
C ba php hnh tr cho s cht :
- Tt nht l an tr trong t tnh tm, hay gi ln tm yu ca s tu tp.

- K tip, php Chuyn di tm thc.

- Cui cng, da vo nng lc ca cu nguyn, sng knh, nguyn lc
v n sng ca cc bc gic ng.
Nhng hnh gi thng thng v Dzogchen, nh ti ni, hon
ton trc nhn t tnh tm trong sut i h, nn khi cht, h ch cn tip tc
an tr trong trng thi Rigpa, khi lm cuc chuyn tip qua s cht. H
khng cn chuyn di tm thc vo mt v Pht no hay ci Pht no, v h
thc chng tm gic ng ca ch Pht ngay trong chnh h. Ci cht i
vi h l gii thot ti hu - cao im ca s chng c, tt nh ca mt i
tu tp. T Th Ty Tng ch c vi li ny nhc nh mt hnh gi nh
vy : Bch ngi, by gi nh sng cn bn l dng. Hy nhn ra, v an
tr trong s tu tp.
Ngi ta ni nhng ngi hon tt php tu Dzogchen th cht nh
mt hi nhi mi sinh, khng mt cht lo u, quan tm v s cht. H khng
cn quan tm v chuyn h s cht lc no, u, h cng khng cn g n
nhng li dy, ch dn, hay nhc nh.
Nhng hnh gi trung bnh hng nht th cht nh hnh kht trn
ng , khng ai n h, khng g c th quy ry h. V h tu tp
vng vng nn tuyt i khng b nh hng bi hon cnh xung quanh. H
c th cht d dng trong mt bnh vin bn rn, hay nh gia mt gia
nh ang tranh chp rn rng.
Ti khng bao gi qun c mt hnh gi thin Ty Tng m ti
tng bit. Tr con theo ng khp ni, v i u ng cng ca ht lm cho mi
ngi phi t li, ri ng dy h tu hnh v tng cu : OM MANI PADME
HUM . ng c mt bnh xe ln cu nguyn, v khi ai cho ng vt g,
ng li may vo o qun ng, nn cui cng ton th ngi ng trng nh
mt bnh xe cu nguyn di ng. ng cng c mt con ch lun lun theo
ng, m ng i x nh con ngi, cng n cng ng vi n, chuyn tr vi
n nh bn. Khng ai xem ng ra g, c ngi cn gi ng l hnh gi
cung song nhiu v Lama rt ca tng ng, v bo chng ti khng nn coi
thng ng. ng ni ti v c nh thng i x vi ng rt l php, thng
mi ng vo phng th ung tr v n bnh. Ty Tng c tc l ving
thm ai th phi mang qu. Mt ngy, trong khi ang ung tr, ng ngng li
: , xin li, ti sut qun mt... y l mn qu cho ng . ng a ngay
di khn qung trng v bnh m m ng ni ti tng ng, lm qu li.

ng thng ng ngoi tri, gia t trng. Mt hm ng cht gn tu vin

phi Dzogchen, vi con ch bn cnh, trong mt ng rc. Khng ai ch i
vic g xy ra k tip, nhng vic y c nhiu ngi chng kin. Xung
quanh ng, xut hin mt vng nh sng cu vng chi li.
Ngi ta bo rng hnh gi bc trung, kh nng trung bnh th cht
nh nhng th hoang hay s t trn ni tuyt, trong ng v thung lng
vng v. H c th hon ton t lo liu ly, v thch i n nhng ni
hoang d lng l cht, khng b bn b quyn thuc quy ry lm rn
rng.
Nhng hnh gi thun thc nh nhng ngi k trn thng c
thy h nhc nh v nhng php hnh tr m h nn x dng khi gn cht.
Sau y l hai v d rt t truyn thng Dzogchen :
V d th nht, hnh gi c khuyn nn nm theo dng nm s t .
Ri h c bo phi tp trung thc vo i mt, v dn cht ci nhn vo
bu tri trc mt. C tm h khng thay i, an tr trong trng thi y,
cho tnh gic Rigpa ca h ha vo khng gian nguyn s ca chn l.
Khi nh sng Cn bn ca ci cht sanh khi, h lt vo mt cch hon
ton t nhin v t gic ng. Nhng iu ny ch c th thc hin i vi
mt ngi do tu tp an tr vng vng trong s trc nhn bn tm.
i vi nhng ngi cha t ti trnh ny, v cn mt phng
php trnh trng hn tp trung, th c mt php thc hnh khc : Qun
tm thc ca h nh mt ch A mu trng, v phng n qua huyt o t
tim, ri thot ra trn nh u i vo ci Pht. y l mt php Chuyn di
tm thc m thy ti gip Lama Tseten thc hnh khi ng cht.
Nhng ngi lm thnh cng mt trong hai phng php ni trn th
vn phi kinh qu tin trnh cht ca th xc, song h s khng kinh qu
nhng trng thi Trung m sau .
---o0o--Phowa : Php chuyn di tm thc
By gi, khi giai on Trung m cht bt u xut hin cho ti,
Ti s t b mi bm vu, kht khao v quyn luyn
Th nhp khng tn lon vo thc sng sut v gio l
V chiu tm thc ti vo khong khng gian ca T tnh v sanh

Khi ti t b hp th mu tht ny
Ti bit n ch l mt o nh ph du.
Chiu tm thc vo khng gian ca t tnh v sanh l m ch php
chuyn di tm thc gi l Phowa - mt php thc hnh thng thng nht
khi cht - v ch dn c bit lin h n Trung m ca s cht. Chuyn di
tm thc l mt php yoga v thin c x dng qua nhiu th k
gip ngi sp cht v chun b cho ci cht. Nguyn tc l, vo lc cht,
hnh gi chiu ci tm ca mnh ra v ha nhp vi tm gic ng ca ch
Pht, m Padmasambhava gi l khng gian ca t tnh v sanh. Php ny
c th thc hin bi c nhn ngi sp cht, hoc bi mt v thy t cch,
hoc mt hnh gi thin xo lm thay cho ngi cht.
C nhiu loi Chuyn di tng ng vi kh nng kinh nghim v s
luyn tp ca tng ngi. Nhng php Chuyn di thng dng nht l php
Chuyn di vi ba nhn thc : nhn ra huyt o trung ng k nh con
ng, nhn ra tm thc nh k l hnh, v nhn ra cnh Pht nh ch n.
Nhng ngi ti gia Ty Tng bn rn vi trch nhim, cng vic gia
nh khng th dnh sut i hc php v tu tp, nhng h c lng tin
kin c vo gio l. Khi con ci h ln ln v h gn n cui i - nh tui
v hu Ty phng - h thng i hnh hng, hoc gp nhng bc thy
v tp trung vo s tu hnh ; h thnh thong li s mt kha tu v Chuyn
di tm thc chun b cho ci cht. Php ny c gio l xem l mt
phng php t gic ng m khng cn phi tu thin sut c i.
Trong php Chuyn di tm thc, hnh nh chnh c triu thnh l c
Pht A Di , v Pht vi nh sng v lng. c Pht ny rt ph thng
i vi thng dn Trung Hoa v Nht Bn, cng nh Ty Tng v dy
Hy M Lp Sn. Ngi l v Pht nguyn y thuc dng h Hoa sen, nhn
loi thuc vo dng h v Pht ny. Ngi tng trng cho bn tnh thanh
tnh ca chng ta, v tng trng s chuyn ha ca dc vng, cm xc
mnh nht ni ci ngi. A Di cn l bn cht sng sut v hn ca tm.
Khi cht, bn tnh chn tht y ca tm s hin l vo lc nh sng Cn bn
hin ra, nhng khng phi ai trong chng ta cng c c s quen thuc
nhn ra nh sng y. Qu thc ch Pht y t bi v phng tin thin
xo xit bao khi truyn li cho chng ta mt phng php triu thnh
chnh ci nhp th ca nh sng y, tc l c Pht A Di vi ho quang
chi li.

 y khng phi ch gii thch chi tit php Chuyn di tm thc c

truyn, mt php cn phi thc hnh di s hng dn ca mt bc thy t
cch. Bn ng bao gi c t tp php ny nu khng c ngi hng dn.
Vo lc cht, gio l gii thch, tm thc chng ta c t ln mt
ngn gi, bi th cn mt ch m thot ra khi thn xc. N c th t
b thn xc qua bt c mt ch m no trong 9 ch. Con ng m n i s
nh ot chnh xc ci hu no ta s ti sinh n. Ngi ta ni, khi n thot
ra t nh u, th chng ta s ti sinh vo mt ci t tnh, y chng ta
c th tin dn n gic ng.
Php ny ti cn phi nhn mnh ln na, ch c th thc hin di s
hng dn ca mt bc thy t cch, c c n sng truyn tha
thch nghi.
Mun thnh cng trong php Chuyn di tm thc ny, khng cn phi
c mt tri thc rng hay s chng c su xa, ch cn lng sng knh, t bi,
nht tm qun tng, v mt cm gic su xa v hin din ca Pht A Di .
Ngi hc sau khi nhn ch gio s thc hnh theo cho n khi c nhng
triu chng thnh cng xut hin. Nhng triu chng ny gm c : trn nh
u c cm gic nga, nhc u, chy nc trong, xung quanh vng s ni
sng ln hoc mm ra, i khi cn c mt l nh m theo truyn thng, bc
thy s nht vo mt cng c o lng mc thnh cng ca s tu tp.
Mi y c mt nhm c s Ty Tng ln tui Thy S c tp
luyn di s hng dn ca mt bc thy ni ting v php Chuyn di. Con
ci h ln ln ti Thy S, rt hoi nghi v cng hiu ca php ny.
Nhng h rt kinh ngc khi thy cha m h thc s thay i v chng t
vi du hiu ca thnh cng ni trn sau 10 ngy nhp tht.
Bc s Hiroshi Motoyama, nh khoa hc Nht Bn c lm mt nghin
cu v nhng hu qu tm sinh l ca php Chuyn di tm thc. ng khm
ph ra nhng thay i v sinh hc r rng trong h thng thn kinh v cc
kinh mch trong thi k thc tp Chuyn di tm thc. Mt trong nhng
khm ph ca bc s Motoyama khi kho st c th bc thy v php ny l :
kh tun chy trong kinh mch ca v y rt ging trng hp c tm thy
ni nhng ngi c nng lc mnh v thn giao cch cm. No in cng
cho thy nhng sng no trong thi gian thc hnh Chuyn di tm thc khc
hn vi sng no c tm thy ni nhng hnh gi thc hnh cc php
thin khc, chng t rng php ny gy ra s kch thch hypothalamus, mt

phn ca no b, cng nh s chm dt nhng hot ng bnh thng ca

tm, c th kinh nghim mt trng thi thin su xa.
i khi nh php Chuyn di tm thc m ngi thng c th c
nhng kinh nghim th gic mnh lit. S thy c nim an lc, nh sng
ca ci Pht v s thy c c Pht A Di , u tng t mt vi kha
cnh ca kinh nghim cn t. V cng nh kinh nghim cn t, s thnh
cng trong php Chuyn di cng em li nim tin v v y khi i din vi
ci cht.
*

S thc hnh phn ct yu ca php Chuyn di m ti ni trong mt

chng trc, l mt php cha bnh cho ngi sng, cng nh mt php
thc hnh cho lc cht, v c th lm bt c lc no khng nguy him. Tuy
nhin, thi gian ca s thc hnh php Chuyn di c truyn c mt tm quan
trng ln lao. Chng hn, nu mt ngi no thc s chuyn di tm thc
c thnh cng trc thi im ci cht t nhin, th iu y cng tng
ng vi s t st. Thi im lm php Chuyn di l lc hi th bn
ngoi ngng, m hi th bn trong vn tip tc. Nhng mun bo m
hn, hy khi s thc hnh trong khi tin trnh tan r xy ra (trnh by
chng k tip) v nn lp li nhiu ln.
Khi mt bc thy hon ton thin xo trong php Phowa c truyn
lm php y cho mt ngi hp hi, bng cch qun ci tm thc h cho
xut ra ngoi qua nh u, th ct yu l phi ng thi im, khng lm
qu sm. Nhng mt hnh gi tu cao, bit r tin trnh cht, c th kim
im nhng chi tit nh huyt o, s di chuyn cc lung kh, v hi m c
th, xem lc no nn lm php chuyn di. Nu c xin mt bc thy lm
php y cho mt ngi sp cht, th nn lin lc ngay v y, v php ny
cng c th thc hin c t mt khong cch.
C th xy ra mt vi tr ngi cho php Chuyn di. Bt c mt hng
tm bt thin, mt cht khao kht ti sn, s thnh chng ngi khi cht n.
Bn khng c c mt cht t tng hay kht vng tiu cc no. Ty
Tng ngi ta tin rng rt kh lm php Chuyn di thnh cng nu trong
phng ngi hp hi c vt g lm bng da th, lng th. Cui cng, khi
thuc hay bt c loi thuc kch thch no cng c hu qu lm b tc huyt
o trung ng, khin cho php Chuyn di kh thc hin.

Ngi ta bo, ngay c mt k trng ti cng c th c gii thot vo

lc cht nu c mt bc thy tu chng, c nng lc, chuyn di tm thc
ca ngi cht vo mt ci Pht. V d cho ngi sp cht thiu cng c tu
luyn, v bc thy khng hon ton thnh cng trong php Chuyn di, th
php ny vn nh hng n tng lai ca ngi cht, gip y ti sanh
thng gii. Nhng nu mun thc hnh Chuyn di cho thnh cng, th
nhng iu kin phi hon ho. Php Chuyn di c th gip mt ngi
nghip chng nng n, song ch khi ngi y c mt lin lc mt thit v
trong sng vi bc thy lm php y, nu y c lng tin vo gio l, v nu y
thnh tm sm hi.
Trong mt khunh cnh l tng Ty Tng, nhng ngi trong gia
nh thng mi cc Lt-ma n lm php Chuyn di nhiu ln, cho ti khi
du hiu thnh cng xut hin. H c th lm sut nhiu gi, hng trm ln,
c khi sut c ngy. Vi ngi ch cn lm mt hai ln php ny l thy
triu chng tt, trong khi c nhiu ngi lm c ngy cng khng xong.
ng nhin vic ny ty thuc phn ln nghip ca ngi sp cht.
Ty Tng c nhng hnh gi c kh nng c bit lm php Chuyn
di, cc triu chng tt sn sng xy n. C nhiu du hiu chng t mt bc
thy lm php Chuyn di thnh cng ni ngi sp cht : i khi mt
nhm tc ni s ngi y rt ra, hoc cm thy trn nh h c hi nng
tun ra. Trong vi trng hp c bit, nng lc bc thy khi tht ra m
thanh ch A chuyn di tm thc, mnh lit n mi ngi trong phng
t xu, hoc t s ngi cht vt ra mt mnh xng theo thn thc h bay
ra qu mnh.
---o0o--n sng ca s cu nguyn vo lc cht
Trong mi truyn thng tn gio, ngi ta u cho rng cht trong khi
c cu nguyn l rt tt. Bi vy, iu ti hy vng bn c th lm khi cht
l triu thnh ch Pht v thy ca bn. Cu nguyn rng do sm hi c
nghip i ny v cc i trc, nghip bn c thanh lc v bn c th
tnh gic an bnh vo lc cht, c ti sanh tt v cui cng t gii thot.
Hy pht nguyn ti sanh vo ci tnh hoc lm ngi nhng gip
ngi khc. Cht vi nim t bi trong tm nh vy cho n hi th cui
th cng l mt php Chuyn di t tng, v bo m cho bn c c mt
thn ngi qu bu trong tng lai.

To n tng tch cc nht trong dng tm thc trc khi cht l iu

ct yu. Php tu hiu nghim nht c c iu ny l php o s Dugi, y ngi sp cht ha nhp tm mnh vi tm gic ng ca bc thy,
hay Pht, hay mt bc thnh. D bn khng th qun ra hnh nh thy trong
lc , t nht hy nh n v y trong tim ca bn v cht trong nim sng
knh. Khi tm thc ca bn tnh dy tr li sau khi cht, n tng v hin
din bc thy s thc dy trong bn, v bn s c gii thot. Nu bn cht
trong khi nh n thy, th kh nng ca n sng bc thy thc v hn : ngay
c nhng m thanh, mu sc v nh sng trong ci trung gian ca php tnh
cng c th xut hin nh l s ban n sng ca thy v tia sng chiu ra t
tr tu ca thy.
Nu bc thy c mt bn ging cht, v y s bo m cho dng tm
thc ca ngi cht mang du n ca hin din v y. V thy c th gip
cho ngi cht khi tn lon bng mt vi nhn xt y ngha, gy ch .
Chng hn c th ni ln : Hy nh ta ! . V thy s gy ch ca ngi
y bng bt c cch no to mt n tng kh phai m, s tr li trong
trng thi Trung m ca ngi cht nh mt hoi nim v bc thy. Khi
m ca mt bc thy ni ting ang hp hi v ri vo trng thi hn m,
Dilgo Khientse Rinpoche c mt ni ging cht lm mt chuyn rt bt
ng : ngi nh vo i b. Nu b khng qun Dilgo Khientse Rinpoche
khi b i vo ci cht, th qu thc l b c n sng.
Theo truyn thng chng ti, nhng hnh gi thng cu nguyn bt c
mt v Pht no h cm thy tin tng v c duyn vi ngi. Nu v y l
Lin Hoa Sanh, th h s cu c sanh vo ci thun tnh vinh quang ca
ngi, l lu cc Lin Hoa trn nh ni mu ng ; nu h thch Pht A Di
th h s cu sanh vo nc Cc lc.
---o0o--Bu khng kh cht
Lm sao gip mt cch t nh nht, nhng hnh gi thng thng
khi h cht ? Tt c chng ta u cn n s thng mn v sn sc chn
tnh v thc tin, nhng i vi ngi c tu tm, th bu khng kh, cng
v chiu su tm linh cn c mt ngha c bit. iu l tng v mt
n sng ln cho h l thy h c mt y, nhng nu khng th, th bn
o cng c th gip rt nhiu nhc nh ngi cht nh li gio l v
php tu quen thuc nht ca h trong lc sng. Vi mt hnh gi sp cht th

bu khng kh tin tng v sng knh l ct yu. S hin din tru mn ca

thy v bn o, s khch l ca gio l v nng lc s hnh tr ca ring h,
tt c phi hp li to ra v nng cao ngun cm hng rt cn thit vo
nhng tun, nhng ngy cui cng, c l cn thit nh chnh hi th.
Mt ngi hc tr thn yu ca ti cht v ung th hi ti cch tp
luyn no tt nht lm khi nng tin gn n ci cht, nht l khi khng
cn sc tp trung vo mt php tu trnh trng ? Ti bo nng :
Con hy nh con c may mn nh th no khi gp c nhiu
bc thy, hp th nhiu gio l v c th gi cng kh nng tu tp. Ta ha
vi con rng li ch ca nhng iu y s khng bao gi ri con. Thin
nghip m con lm s mi vi con, nng con. c nghe gio l d
ch mt ln, hoc gp c mt bc thy nh Dilgo Khientse Rinpoche v c
lin lc mt thit vi ngi nh con, chnh l gii thot. ng bao gi qun
iu y, v cng ng qun bao nhiu ngi trong a v con m li khng
c c c hi k diu y.
Nu con n lc khng tu tp mt cch tch cc c, th iu duy
nht quan trng l th gin, ngh ngi, cng su cng tt trong nim tin ca
Kin, v an tr trong t tnh tm. Khng h g nu thn con, no b con vn
cn hot ng hay khng hot ng, t tnh tm con lun lun y, ging
nh bu tri, chiu sng y n sng, v bin khng thay i... Hy bit iu
y khng h nghi, v cho s hiu bit y em li cho con sc mnh ni
vi ni au n ca con, d c khc lit cch my, rng : Hy i i, cho
ta yn . nu c iu g lm con bc tc hay kh chu, th ng ph th gi c
thay i n ; c quay v vi chnh kin.
Hy tin su vo t tnh ca tm con, v th gin hon ton. Khng c
g mi con cn phi hc thm, c thm, hoc hiu bit thm. Hy cho
nhng g ni con t khai m v tr nn su xa.
Hy nng ta vo php mn no con thch nht. Nu con thy kh
m qun tng hay theo mt s tu tp trnh trng no, th hy nh li
Dudjom Rinpoche : cm thy s hin din l quan trng hn c c s
qun tng r rng chi tit. By gi l lc con nn cm th, cng mnh lit
cng tt, vi ton th con ngi ca con, s hin din ca cc bc thy, ca
ng Lin Hoa Sanh, v ca ch Pht. D bt c g c th xy n cho thn
con, con hy nh tm con cha tng au m, qu qut bao gi.

Con yu mn Dilgo Rinpoche, hy cm th hin din ca ngi, thc

s xin ngi gip v thanh luyn con. t tt c tnh mng ca con trong
tay bc thy : tm, thn v hn. Tnh gin d ca lng tin tuyt i l mt
trong nhng nng lc hu hiu nht trn i.
Ta k cho con nghe cu chuyn v Ben Kongpo cha nh ? ng
ta l mt ngi rt n gin, c lng tin v bin, n t Kongpo, mt tnh
min ng nam Ty Tng. ng nghe rt nhiu v Jowo Rinpoche, mt
pho tng p ca Pht lc ngi cn l thi t 12 tui, c ct gi trong
nh th chnh ti Lhasa. Tng truyn pho tng y c tc lc Pht cn
sng, y l pho tng thing ling nht trong ton ci Ty Tng. Ben
khng th bit c y l Pht hay ngi thng, v quyt i n tn ni
thm ving Jowo Rinpoche hi cho ra l. ng khi hnh nhiu tun mi
n Lhasa trung tm Ty Tng.
Lc va ti ni ng rt i, v khi vo n th, ng thy pho tng
Pht rt ln, trc mt l mt dy n b v bnh c bit lm cng Pht.
ng ngh ngay y l nhng g Jowo Rinpoche n : Chc hn bnh ny l
nhng vo b trong n, cn n th phi chy cho b khi ng cng
li. Ta hy lm nh kiu Jowo Rinpoche lm . Th l ng nhng bnh vo
a b m n, ri nhn ln tng Pht dng nh cng ang mm ci t bi
nhn ng. ng ni : Thy thc tt lm sao. Ch vo n trm thc n ngi
ta cng cho thy, thy cng ch mm ci. Gi thi n tt ht, thy cng
mm ci... Nhng by gi ti phi kinh hnh quanh in th cu nguyn
v chng t lng sng knh. Vy thy lm n gi gim ti i ng cho n
lc ti tr li, c ch ? . Ni xong, ng ci b i ng c d dy ln
bn th trc mt pho tng, ri b i.
Khi Ben ang tn b quanh ngi in khng l, th ngi gi n tr
v v hong hn trng thy k no n mt cng v mt i ng d
dy trn bn th. ng ta gin d cm ly i ng nm ra ngoi, nhng bng
nghe mt ting ni t pho tng pht ra : ng. li ch c. Ta ang
canh chng gim Ben ca x Kongpo .
Sau Ben tr li ly ng. Nhn ln gng mt pho tng, vn n
ci an lc ang ta chiu xung ng ta. Tht ng ng l mt v Lt-ma
rt tt. Sao ng khng xung ch chng ti chi ? Ti s quay mt con heo
v nu ru tht ng . Ln th hai, pho tng Jowo Rinpoche li ct ting,
ha s i thm Ben.

Ben tr v nh Kongpo, k cho v nghe mi s, dn nng hy canh

chng n Jowo Rinpoche v khng bit chng no ng ta n. Nm y
tri qua, mt hm v ng chy v nh bo tin trng thy mt ci g sng
rc nh mt tri, ang di nc. Ben bo nng pha tr, v vi v chy ra
sng. ng thy Jowo Rinpoche ang lp lnh trong nc, v ngh c l ngi
rt xung sng ang cht ui. ng lao ngay vo nc vt ngi ln. Khi
h cng tr v nh Ben, va i va tr chuyn, h i ngang mt tng to,
Jowo Rinpoche ni : Thc s l ti khng th vo nh c . Ni xong,
ngi bin mt vo tng . Cho n ngy nay vn cn hai ni hnh hng
danh ting Kongpo : mt l Jowo , gng mt trn , y ngi ta c
th trng thy hnh dng mt v Pht ; v Jowo Sng, y hnh dng Pht
c th thy di sng. Ngi ta bo nng lc ban phc v cha bnh ca
hai ni ny cng ging nh pho tng Jowo Lhasa. V y l do lng tin
tng v bin ca Ben i vi Pht.
Ta mun con cng c lng tin nh th. Hy tim con trn ngp nim
sng knh i vi Padmasambhava v Dilgo Rinpoche. Hy tng nh con
ang trc mt cc ngi, ton th khng gian xung quanh con l ngi. Ri
hy nim ngi lun lun. Hy hp nht tm con vi tm ngi, v ni t y
tim con : By gi ngi cng thy , con khng th no tu tp kin tr c
na. Con phi hon ton nng ta vo ngi. Xin ngi che ch con . Hy
lm php o s Du-gi, tng tng nh sng ni bc thy ang tun trn
vo con thanh lc con, t sch mi cu u bnh tt trong con, cha con
lnh ; thn con tan thnh nh sng ; v cui cng hy ha nhp tm con vo
tm gic ng ca bc thy, trong nim tin tng tuyt i.
Khi thc tp nh vy, con ch cn tin tng v cm thy iu y trong
tim con. Mi s by gi u ty thuc vo cm ng, v ch c iu y lm
th gin s lo lng v nh tan cn thc lon thn kinh ni con. Hy gi mt
hnh tng ca thy con, hay Pht, trc mt con. Tp trung nh nhng vo
, ri th gin vo trong tia sng ca n. Hy tng gi ny bn ngoi nng
ang ln, v con c th ly ht y phc ra m tm trong mt tri m p : tc
ht mi tnh d dt v th gin trong nh sng n sng. V t tm khm su
xa, con hy bung x mi s.
ng lo lng g. Khng c mt vt g con cn bm vu. Hy bung ra
v tri bng bnh trong thc v n sng . ng cho nhng cu hi
nh nht quy ri tm con, chng hn hi : c phi l Rigpa khng ?.
C cho tm con cng lc cng t nhin. Hy nh Rigpa lun y, trong
t tnh tm con. Nh li Dilgo Rinpoche thng ni : Nu tm con khng

thay i, th chnh con ang trong trng thi Rigpa . V con th gio nn
con cng c khai th t tnh tm, hy th gin, trong khng c nghi
ng.
Con kh may mn c vi bn o gn bn con. Hy khuyn khch
h to mt mi trng tu tp quanh con, v tip t tu tp nh th cho n khi
con cht, v sau . Bo h c cho con nghe mt bi th m con thch, hay
mt li ch dn ca bc thy, hay gio l lm con ln tinh thn. Bo h cho
con nghe bng ging ca thy con, hoc bng tng kinh, hay bng nhc m
con a chung. Ta cu nguyn mi khi con thc tnh, hy ha tm con vi
n sng ca s tu tp, trong bu khng kh sng sa y cm hng. Khi nhc
hay li dy trong bng t ang tip tc, con c an ngh trong , ng v n
vi n. Hy cho bu khng kh tu tp thm nhun ton th on cui i
con, nh b d Ani Rilu ca ta. ng lm g ngoi ra tu tp, cho s tu tp
tip din ngay c trong mng ca con. Hy cho n tr thnh hoi nim
cui cng mnh lit nht i, nh hng n tm con, thay th cho nhng
thi quen thng ngy trong dng tm thc con. V khi con cm thy gn
cht, hy ch ngh n thy con trong tng hi th, tng nhp tim p. Bt c
tng g con ngh ti vo lc cht, s l tng tr li mnh lit nht khi
con thc dy trong trng thi Trung m sau khi cht.
---o0o--T gi thn xc
By gi khi Trung m ci cht xut hin
Ti s t b mi bm vu kht khao chp th
Th nhp khng tn lon vo tinh yu ca gio l
V chiu tm ti vo khng gian ca t tnh v sanh.
Khi t b tp hp mu tht thn xc ny
Ti bit n ch l o nh ph du.
Hin gi, thn ta c l l trung tm ca v tr. Chng ta lin kt n vi
t ng ca ta, vi ci ti ca ta, v s lin kt sai lm y c tng cng ci
o tng v hin hu c th bt kh phn ny. Bi v thn ta dng nh hin
hu, nn ci ti cng dng nh c, v anh cng dng nh c, v ci
ton th th gii nh nguyn huyn ha m ta khng ngng chiu ra quanh
ta, c v tuyt i chc thc. Khi ta cht, ton th tp hp ny tan r thnh
tng mnh vn mt cch thm hi.

Ni gin d th iu xy ra l tm thc tng su xa vi t nht ca n

vn tip tc khng cn thn xc v kinh qu chui trng thi gi l Trung
m. Gio l dy ta rng : chnh v ta khng cn c mt thn th trong cc
trng thi Trung m, nn khng cn phi s bt c mt kinh nghim no, d
gh rn ti u, c th xy ra sau khi cht. C g c th lm hi mt ci
khng-thn ? Tuy nhin iu rc ri l trong cc trng thi Trung m, phn
ng ngi ta vn tip tc chp th mt thc sai lm v t ng, cng vi
s nu ko ma qui vo vt th chc chn ; v s tip din ca o tng ny,
vn l gc r mi au kh trong i, by gi li lm cho ngi ta kh
thm vo lc cht, nht l trong nhng ci Trung m ca s ti sanh .
Bn c th thy iu thit yu l ngay by gi trong lc cn ci thn
xc sng, ta cn phi nhn ra rng tnh bn vng r rng ca n ch l mt o
tng. Cch hiu nghim nht nhn ra iu ny l tp tr thnh mt a
con ca o tng : ng cng c ci nhn thc v t ng v th gii, nh
chng ta lun lun lm, m phi tip tc ci thy nh trong thin nh, rng
mi hin tng u nh mng nh huyn. Nhn thc v thn huyn ny l
nhn thc su sc nht gip ta bung x.
c trang b bng tri thc y, th khi vo lc cht, i mt vi s kin
rng thn ta l mt o tng, ta s nhn ra ngay c tnh cht huyn ha
ca n m khng hi s, bnh thn thot khi mi bm vu thn xc, v vui
v b n li sau lng, li cn cm n khi bit r mt tht ca n. Qu th,
khi y ta c th, mt cch thc s v trn vn, cht khi ta cht, v nh vy
hon ton gii thot.
Vy, hy ngh n lc cht nh mt vng bin gii l lng ca tm
thc, mt vng t khng ca ai, trong mt mt nu khng hiu bn cht
nh huyn ca thn xc, th khi cht ta c th kinh hong v cng v phi
mt n ; mt khc chng ta c th thy ci cht em li kh nng gii thot
v gii hn, mt s gii thot tun pht t chnh s vng mt ca xc thn
y.
Khi chng ta cui cng thot khi ci thn xc thng tr qu lu s
hiu bit ca ta v chnh ta nh vy, ci thy do nghip ca c mt i by
gi hon ton kit qu, nhng nghip c th to trong tng lai th cha khi
s kt tinh. Bi th, iu xy ra trong ci cht l, c mt khe h, mt khong
trng y nhng kh tnh v bin ; l mt thi im c tim nng gh
gm, trong iu duy nht ng k l tm ca ta ang l ci g. Khi ci b

thn xc vt l, tm ng ch v v hin by mt cch d s b mt nguyn

y ca n, lun lun vn l : kin trc s ca i ta.
Vy nu khi cht ta c mt nhn thc vng chi v t tnh ca tm,
th trong mt nhy mt c th thanh lc tt c nghip. V nu chng ta tip
tc ci thy vng chi y, th ta c th thc s chm dt tt c nghip, bng
cch th nhp s trong sng s nguyn ca t tnh, v t gii thot.
Padmasambhava gii thch iu ny nh sau :
Bn c th t hi, ti sao trong trng thi Trung m, ta c th gii
thot ch nh mt thong trc nhn t tnh tm ? Tr li nh sau : hin ti
tm ta b nht trong mt ci li ca gi nghip , v gi nghip li b
nht trong mt ci li l xc thn vt l ca ta. Kt qu l ta khng c
c t do t ch. Nhng va khi thn xc ta chia la thnh tm v vt,
trong khong h trc khi n b nht mt ln na trong ci li ca mt
thn sau, ci tm, cng vi nhng trnh din o thut ca n, by gi khng
c ch y c vt l c th. Trong khi n cn thiu mt c s vt cht nh th,
th chng ta cn t do - v ta c th nhn ra c.
Kh nng t an tr ch nh nhn chn c t tnh tm, l v nh mt
b uc trong chp mt c th xua tan bng ti ngn kip. Bi th, nu
chng ta c th nhn ra t tnh tm trong ci trung gian nh by gi, khi
bc thy khai th, th chc chn s t gic ng. Bi vy, ngay t by gi tr
i, ta phi tp quen vi t tnh tm nh thc hnh thin nh.
---o0o---

15- TIN TRNH CHT

Padmasambhava ni :
Con ngi i mt vi hai th cht : cht phi thi v cht do chm st th
mng. Cht phi thi c th trnh nh nhng phng php ko di th mng.
Tuy nhin, khi nguyn nhn ci cht l th mng tn, th bn nh mt cy n
ht du. Khng th no trnh ci cht bng cch la bp n, bn phi sn
sng ra i.

By gi ta hy nhn vo hai nguyn nhn s cht : th mng ht v mt

chng ngi hay tai nn a i ta n mt kt thc phi thi.

---o0o--Th mng tn
Do nghip lc, chng ta mi ngi u c mt th mng, v khi n chm
dt, th thc v cng kh m ko di i sng. Tuy vy, mt ngi kin
ton thc tp yoga c th vt c gii hn y, v thc s ko di dc th
mng. C truyn thng l, i khi nhng bc thy c bn s h bo cho bit
h s sng bao lu. Nhng h cng bit rng nh nng lc tu luyn, nh s
thun tnh ca mi lin h gia h vi t h nh cng c, h c th ko di
th mng. Thy ti tin on Dilgo Rinpoche s sng n tui 80, nhng nu
xa hn l nh tu tp. Dilgo Rinpoche sng ti 82 tui. Dudjom Rinpoche
c thy bo cho bit s th 73 tui, nhng ngi sng n tui 82.

---o0o--Cht phi thi

Ngi ta bo, nu do tr ngi no m ta c th cht bt c k, th ci
cht y c th d dng trnh c, min l ta bit trc. Trong gio l v Trung
m v y hc Ty Tng, chng ta c th tm thy nhng m t v nhng du
hiu bo trc ci cht, c du hiu bo trc hng nm, hoc thng, c khi
tun hay ngy. Nhng im bo ny gm nhng du hiu vt l, vi loi chim
bao c bit, v nhng iu tra c bit x dng hnh nh ci bng. (CT.
Quan st ci bng ca mnh trn nn tri vo lc bnh minh hay trng s tun).
Ri thay ch mt t ngi c kh nng chuyn mn mi c th on gii nhng
du hiu ny. Mc ch l bo cho mt ngi bit mng sng ca h lm
nguy, v bo ng cho h nn dng cc php mn ko di th mng, trc
khi nhng chng ngi y xy n.
Bt c php tu no ta lm, cng c th gip ko di th mng v em li
sc khe. Mt hnh gi thin xo nh nng lc cng phu ca mnh, thng cm
thy lnh mnh v tm l, cm xc v tm linh, v y l ngun sui ln nht
cha tr v s che ch ln nht chng li bnh tt.
Cng c nhng php tu c bit ko di th mng, dng nng lc thin
nh v qun tng h triu sinh lc t t i v v tr. Khi ngh lc chng
ta suy yu v thiu qun bnh, php mn ny cng lm tng cng v iu ha

li c th, v cng ko di th mng ta. Cng c nhiu php tng cng

mng sng.
Mt php mn l phng sanh nhng con vt sp b git. Php ny rt ph
thng Ty Tng v vng Hy M Lp Sn, y ngi ta thng mua c
th. Vic ny cn c trn lut nhn qu nghip bo t nhin l : git hi mng
sng ca k khc th rt ngn mng sng ca chnh mnh, v phng sinh th s
ko di th mng.

---o0o--Trung gian au n ca s cht

Trung m ny ko di t khi ta mc mt bnh nan y thi cui cng, hoc
mt tnh hung s chm dt bng ci cht, n lc hi th bn trong chm dt.
N c gi l au n v nu ta khng chun b, th n c th thnh mt
kinh nghim v cng au kh.
Ngay c i vi mt hnh gi, ton th tin trnh cht cng vn au kh,
v mt ci thn xc i c th l mt kinh nghim rt gay go. Nhng nu
chng ta c ch dn v ngha s cht, ta s bit c mt nim hy vng ln
lao nh th no khi nh sng Cn bn l dng vo lc cht. Tuy nhin, vn cn
mt iu bt trc l khng bit ta c nhn ra c nh sng y hay khng. V
vy, thc quan trng n nh nhn thc v t tnh tm nh thc tp thin
trong lc ta cn sng.
Nhng nhiu ngi trong chng ta khng c ci may mn gp c nn
gio l ny, v ta khng c mt khi nim no v ngha thc th ca s cht.
Khi chng ta thnh lnh nhn ra rng ton th cuc i ta, ton th thc ti ca
ta, ang bin mt, th iu y thc kinh khng : Chng ta khng bit ta s ra
sao, s i v u. Khng c mt th g trong kinh nghim trc y ca ta
chun b cho ta n nhn ci cht. Nh bt c ai tng sn sc ngi hp hi
u bit, s lo s ca ta ch t tng thm ni au th xc. Nu chng ta
khng lo cho i sng ca ta, hay ta c hnh ng xu xa tc hi, tiu cc,
th lc ta s cm thy hi hn, phm ti, s hi. Bi th, nh c cht quen
thuc vi gio l ny v cc ci Trung m m ta s c an tm phn no,
c cm hng v hy vng, cho d ta cha tng tu tp hay thc chng gio l
y.
i vi nhng hnh gi thun tc, bit r ci g s xy n, th khng
nhng cht khng c g au n ng s m cn chnh l thi im m h ang
ch chc sn ; h i mt vi ci cht mt cch thn nhin, cn c h lc na.

Ti nh cu chuyn Dudjom Rinpoche k v ci ch ca mt hnh gi ng

o. ng au m vi hm, bc s n xem mch v khm ph rng ng sp
cht, nhng khng bit c nn ni cho ng bit hay khng. Mt ng bc s x
xung, ng bn ging trng c v nghim trng, bun b. Nhng vi mt v
nng nhit ca tr th, hnh gi nn n bc s cho bit s thc t nht. Bc s
nh nhng b, nhng c ni nh an i ng : Hy cn thn, thi gian
n. Bc s ly lm ngc nhin khi thy mt ng ti hn ln, vui nh a tr
nhn c qu. Tht sao ? i, tht l mt tin mng ! . ng nhn ln tri v
cht ngay trong mt trng thi thin su xa.
Ty Tng ai cng bit rng cht mt ci cht c bit l cch thc s
lu danh, nu ta cha th lm g c ting tm trong lc sng. Ti nghe ni v
mt ngi quyt nh cht mt cch phi phm, bng mt kiu v i. ng bit
thng thng cc bc thy s ch r lc no th h cht, v triu tp mn .
Bi th, ngi ny cng t hi tt c bn b n n mt ba tic ln xung
quanh t sng ca ng. ng ngi y trong t th thin ch cht, nhng
khng c g xy n. Sau nhiu gi, cc thc khch m ra mt mi v ch i,
v bo nhau : Ta hy ki s n thi. H b thc n y a, ri nhn ngi
sp cht m bo : ng ta sp cht, khng cn phi n u . Th gi tri qua
m vn khng c du hiu g v ci cht, ngi sp cht cng thy i bng
v lo s s khng cn g n. ng ta tt xung khi ging v tham gia ba
tic. Ci mn d tri thi ch ln li ca ng tr thnh mt tr h.
Nhng hnh gi thin xo c th t lo liu ly khi h cht, nhng nhng
ngi thng th cn c thy h bn ging cht, nu khng th mt bn o
c th nhc nh h tinh yu ca vic tu hnh v gip h thy c t tnh tm.
D chng ta l ai, cng vn rt li lc nu lm quen vi tin trnh cht.
Nu chng ta hiu bit cc giai on ca s cht, ta s bit rng tt c nhng
kinh nghim l lng m ta ang kinh qu trong lc cht, ch l mt phn ca
mt tin trnh t nhin. Khi tin trnh y bt u, n bo hiu ci cht sp n,
v nhc ta tnh gic. V i vi mt hnh gi th mi giai on ca s cht s l
mt ct nh du hiu, nhc cho ta nh ci g ang xy n vi ta, v nh thc
hnh php vo mi thi im nh vy.

---o0o--Tin trnh cht

Tin trnh cht c gii thch cn k trong nhiu kinh sch Ty Tng.
Ct yu n gm hai giai on tan r : mt s tan r bn ngoi, khi cc cn v t
i phn tn ; v mt s tan r bn trong, thuc v cc tng v cm xc th

v t. Nhng trc ht ta cn hiu r nhng thnh phn ca th xc v tm thc

ta, nhng th s phn tn vo lc cht.
Ton th sinh tn ca ta c quyt nh bi cc i chng : t, nc,
la, gi v khong khng. Nh cc i chng ny m thn th thnh hnh v
tn ti, v khi chng tan r th chng ta cht. Chng ta quen thuc vi nhng
i chng bn ngoi, nhng th nh ot cch th chng ta sng, nhng iu
ng ch l nhng i chng bn ngoi ny tc ng nh hng ln cc i
chng bn trong c th ta nh th no. V tim nng cng tnh cht ca nm
i chng ny cng hin hu trong tm chng ta. Kh nng ca tm thc
lm nn tng cho mi kinh nghim l ci kh nng ca t ; tnh tng tc v
d thch nghi ca n l nc ; tnh sng sut v kh nng nhn thc ca n l
la ; tnh chuyn ng lin tc ca n l gi ; v tnh trng rng v gii hn ca
n l h khng.
Sau y, gii thch c th vt l ca chng ta hnh thnh nh th no. Mt
vn bn y khoa c ca Ty Tng ni :
Cc thc thuc v gic quan khi ln t trong tm. Tht, xng, khu
gic v mi c to thnh do a i. Mu, v gic, v v cht lng khi ln t
thy i. Hi m, mu, th gic v hnh sc c hnh thnh t ha i. Hi
th, xc gic v i tng vt l c to thnh t phong i. Nhng l hng
trong thn, thnh gic v m thanh c to thnh t khng i.
(Ambrosia Heart Tantra, p.33)

Kalu Rinpoche vit : Tm li, chnh t ni tm, biu trng tnh cht nm
i chng, m c th vt l pht trin. Chnh c th vt l cng thm nhun
nm tnh cht ny, v chnh v ci phc th tm/vt ny m chng ta nhn thc
c ngoi gii - ci th gii cng gm nm i chng t, nc, la, gi v h
khng nh vy.
Truyn thng Mt tng Ty Tng nu ln mt gii thch v thn xc hon
ton khc vi li gii thch m chng ta vn quen thuc. y l mt h thng
tm vt l, gm mt mng li nng ng vi nhng huyt o vi t, kh hay
ni kh, v tinh thn. Nhng th ny Phn ng gi l nadi, prana v
bindu (tinh kh thn) ; Tng ng gi l tsa, lung v tikle. Chng ta quen thuc
vi mt th tng t trong y hc v chm cu Trung quc l cc kinh mch v
kh.
Thn ngi c cc bc thy v nh mt th, cc kinh mch ging nh
ng s, gi nh nga, tm nh ngi ci. C 72.000 kinh mch vi t trong

thn th, nhng c 3 kinh mch chnh : trung ng, chy dc ct sng, v kinh
mch bn tri v phi chy hai bn kinh mch trung ng. Hai kinh mch phi,
tri cun quanh kinh mch gia ti mt s im lm thnh mt dy gt .
Dc theo kinh mch chnh c mt s lun xa chakras, trung tm nng lng,
t y nhng kinh mch phn ra nh nhng cng d. Qua nhng kinh mch y,
kh tun chy, cn gi l ni kh. C 5 kh gc v 5 kh ngnh ngn. Mi kh
gc nng mt i chng v chu trch nhim v mt vn hnh ca c th con
ngi. Nhng kh ngnh ngn gip cho cc gic quan hot ng. Nhng kh
no chy qua tt c cc kinh mch, ngoi tr kinh mch gia, th c gi l
bt tnh, v gi ln nhng mu t duy ngh nguyn, tiu cc. Nhng kh huyt
o trung ng gi l kh ca tr tu.
Tinh cht cha ng trong cc huyt o. C tinh v trng. Ch cha
chnh thc ca tinh trng l ci nh u, v tinh ni l rn.
Trong thc hnh yoga cao cp, h thng ny c hnh gi qun rt r.
Bng cch lm cho kh vo trong huyt o trung ng nh nng lc thin
nh, mt hnh gi c th trc nhn nh sng hay im Linh Quang ca t
tnh tm. iu ny lm c v tm thc ci trn kh. Bng cch hng tm v
mt ch c bit no trn c th mnh, hnh gi c th a kh n y. Vi
cch y, hnh gi ang m phng ci iu xy ra lc cht : khi nhng gt trong
cc huyt o c bung ra, kh chy vo huyt o trung ng, v hnh gi
n ng tc th.
Digo Khientse Rinpoche k cu chuyn v mt bc thy nhp tht mt
tu vin thuc tnh Kham, v ny gn cc anh ca ngi. Bc thy ny hon
tt php yoga v cc huyt o, kh v tinh thn. Mt hm ng hi th gi :
By gi ta sp cht, con hy gi lch xem ngy no tt . V th gi kinh ngc,
nhng khng dm tri li thy. ng xem lch v tr li rng ngy th hai, sau
l ngy cc sao u tt lnh. Bc thy bo : Cn ba hm na. c ri, ta
c th cht. Khi ngi hu li trong phng ngi vi pht sau, ng thy
ngi ngi thin bt ng trng nh cht. Khng c hi th nhng cn mt
nhp mch rt yu. Ngi hu quyt nh khng lm g, ch ch i. Vo gia
tra, thnh lnh ng nghe mt ting th ra rt su, v thy ng tr li tnh trng
bnh thng, ni chuyn vi ng mt cch vui v, v i ba n tra, m ng
thng thc rt th v. ng nn th sut mt bui sng thin nh.
L do ng lm vic y l v th mng chng ta c tnh ra mt s lng
c hn nhng hi th, v bc thy khi bit ng gn cht nn th c th
ko n ngy tt ng s th hi cui cng. Sau ba tra, ng th vo mt hi
tht su, ri gi n cho ti chiu. ng lm nh vy ngy hm sau, v sau na.
Khi ngy th hai n, ng hi : Hm nay c tt ngy khng ? . Tt .

t p. ng bo : Tt, vy ta s i . V hm y, khng mt du hiu au m

no, ng t trn trong thin nh.
Khi c mt ci thn vt l th ta cng c nm un - nhng nhm lm nn
ton th hin hu vt l v tm l ca ta. Chng l nhng thnh phn ca kinh
nghim ta, ch nng cho s chp th bn ng, v cng l nn tng cho ni
kh sinh t. l hnh dng, cm gic, nhn thc, tri thc, v tm (sc, th,
tng, hnh, thc) . Nm un biu hin c cu min vin ca tm l con
ngi cng nh mu mc tin ha ca n, v mu mc tin ha ca nhn loi.
Nm un cn lin h n nhng chng ngi thuc nhiu loi khc nhau :
chng ngi v tm linh, v vt cht v v cm xc . Chng c kho st su
rng trong nn Tm l hc Pht gio.
Tt c nhng kt hp y s tan r khi chng ta cht. Tin trnh cht l mt
tin trnh duyn sinh phc tp, trong nhng nhm thuc cc kha cnh tng
quan trong thn v tm ta phn tn ng thi. Khi phong i bin mt th nhng
thn hnh v cc gic quan suy sp. Nhng trung tm nng lng sp , v v
khng c nhng lung gi nng chng, nn cc i chng lin tip tan r t
th nht n t nht. Kt qu l mi giai on ca qu trnh tan r u c hiu
qu vt l v tm l trn ngi sp cht, v c phn chiu bng nhng triu
chng vt l bn ngoi cng nh kinh nghim tm l bn trong.
i lc cc bn hi ti : Nhng ngi nh chng ti c th trng thy
nhng triu chng bn ngoi ny ni mt ngi bn hay b con sp cht khng
? . Cc hc tr ti sn sc ngi hp hi cho bit rng mt vi du hiu vt
l m t di y c thy ti cc Tip dn ng v bnh vin. Tuy
nhin, nhng giai on ca s tan r bn ngoi c th xy ra cc k nhanh
chng v khng r rt lm, v phn ng ngi sn sc ngi cht trong th
gii ngy nay khng cn tm kim nhng du hiu y. Nhng y t trong
nhng bnh vin rn rng thng da vo trc gic ca h v nhiu yu t
khc, nh thi ca bc s, ca cc thnh vin gia nh bnh nhn, hay tm
trng ngi bnh, on bit ngi no sp cht. H cng quan st mt vi
du hiu vt l - song khng theo mt h thng no - nh l mu da i khc,
mt mi g , mt s i khc trong hi th. Tuy nhin, nhng dc liu tn
thi rt c th che lp nhng du hiu m gio l Ty Tng m t. V l thay,
li c rt t nghin cu Ty phng v ti rt quan trng ny. iu y phi
chng chng t tin trnh cht rt t c hiu bit v tn trng ?

---o0o--T th cht

Theo truyn thng th t th cht l nm nghing bn mt, nh dng

nm s t. l th nm ca Pht lc nhp Nit-bn. Bn tay tri ngh trn v
tri ; tay mt di cm, bt l mi phi li. Hai ng chn dui ra v hi cong
li. Bn hng phi c vi huyt o vi t lm tng thm gi nghip vng
tng. Nm ln trn chng trong dng nm s t v bt l mi phi l lm b
tc nhng huyt o y, khin cho mt ngi d dng nhn ra nh sng khi n
xut hin vo lc cht. iu y cng gip cho thn thc t gi thn xc qua ng
m trn nh u, khi tt c cc ch m khc - qua thn thc c th thot ra
- u bt li.

---o0o--S tan r bn ngoi : cc gic quan v t i

S tan r bn ngoi xy ra khi cc gic quan v t i phn tn. Chng ta
thc s kinh qu iu ny nh th no khi cht ?
iu trc tin chng ta c th thc l cc gic quan ta ngng hot ng
nh th no. Nu ngi ng xung quanh ging ta ang ni chuyn, s n
mt lc ta c th nghe m thanh ting ni h, m khng th nghe ra mt li
no. y l du hiu nh thc ngng hot ng. Ta nhn mt vt trc mt,
m ch c th thy hnh dng l m, khng r chi tit. y l du hiu nhn
thc suy. V vic cng xy ra tng t i vi cc kh nng ngi, nm, s.
Khi cc gic quan khng cn c cm nhn mt cch trn vn, l giai on
u tin ca tin trnh tan r.
Bn giai on tan r k tip i km vi s tan r ca bn i :
a i :
Thn xc chng ta khi s mt ht sc mnh. Chng ta kit qu, khng
cn cht nng lc no ; khng th ng ln, ngi thng, hay cm bt c vt g.
Ta khng cn gi c ci u ca ta. Ta cm thy nh mnh ang t xung,
ang nhn chm xung t, hay ang b mt sc nng gh gm nghin nt.
Kinh in m t nh l tri ni khng l ang p xung ngi ta, v ta ang b
n nghin nt. Ta cm thy nng n, kh chu trong bt c t th no. Ta c th
yu cu ta ln, chng gi cao ln, ly ht mn trn ngi ra. Mu da ca ta
phai nht v mt mu ti xanh xut hin. M ta hp li, v nhng vt en xut
hin trn rng. Cng lc ta cng thy kh m mt nhm mt. Khi sc un phn
tn, ta tr nn yu ui mong manh. Tm ta giao ng, ni nhm, nhng ri li
chm vo hn trm.

y l nhng du hiu a i ang rt vo thy i. iu ny c ngha

rng gi lin h n a i ang tr thnh t c kh nng cung cp mt nn
tng cho thc v kh nng ca thy i by gi r rt hn. Bi th, du hiu
b mt xut hin trong tm lc l thy mt hnh nh chp chn.
Thy i :
Chng ta khi s mt kh nng kim sot cht lng trong thn. Mi ta bt
u chy nc, v ming r nc ming. C th c nc mt chy ra, v ta
cng c th mt ht s t ch. Ta khng th no di ng ci li. Mt ta khi
s cm thy kh cn trong l mt. Mi ta tht vo, khng cn cht sc mu ;
ming v c hng b tc. Nhng l mi ta ln vo, v ta cm thy rt kht
nc. Ta run ry, co git. Mi t kh bt u phng pht xung quanh. Khi th
un phn tn, th nhng cm gic ca thn yu dn ; khi kh khi vui ; lc nng
lc lnh. Tm ta m ra m mt, bt mn, cu tc, v nng ny. Mt vi kinh
in ni chng ta cm thy nh mnh b dm trong i dng hay cun tri
trong dng nc ln.
Thy i ang tan r vo ha i, by gi ha i thng lt v c kh
nng nng tm thc. Bi th, du hiu b mt l ngi sp cht thy mt
m m nh khi cun.
Ha i :
Ming v mi chng ta hon ton kh cn. Tt c hi m trong c th bt
u mt dn, t chn tay cho n tim. C th c mt lung khi xut t nh
u. Hi th lnh gi khi qua ming v mi. Ta khng cn c th ung hay tiu
ha bt c th g. Tng un ang phn tn, v tm ta l lng gia sng sut v
m m. Ta khng th nh c tn b con, b bn, hay nhn ra h l ai. Cng
lc ta cng kh nhn ra ci g bn ngoi, v m thanh v ci thy ln ln.
Kalu Rinpoche vit : i vi ngi sp cht, kinh nghim bn trong l
nh th b nut chng trong mt ngn la ln, gia mt ci ha l hng hc,
hay ton th gii ang b thiu t.
Ha i ang tan vo phong i, nn by gi n khng c th lm nn
tng cho tm thc c na, m kh nng ca phong i th r rt hn. Bi th
du hiu b mt l nhng m sng chp chn trn mt ngn la m ra, nh
nhng con om m.
Phong i :

Cng lc cng kh th. Khng kh dng nh thot ra ng yt hu chng

ta. Chng ta khi s th ho hn. Nhng hi th vo cng lc cng ngn v kh
nhc, hi th ra cng lc cng di. Mt chng ta trn trng ln, v chng ta
hon ton bt ng. Khi hnh un phn tn, tm tr nn hoang d, khng bit g
v th gii bn ngoi. Mi s tr nn mt khi m mt. Cm gic lin lc cui
cng ca chng ta vi hon cnh vt l ang tan mt. Chng ta khi s c
nhng o gic v thy cc cnh tng : Nu trong i ta to nhiu nghip c,
ta c th trng thy nhng hnh th gh rn. Nhng m nh v nhng giy pht
kinh hi ca i ta by gi quay li, v c khi chng ta c la ln v kinh hong.
Nu chng ta sng i c lng t t xt thng, th chng ta c th kinh
nghim nhng cnh thin ng y h lc, v gp nhng bn b thn yu,
hoc nhng bc gic ng. Vi nhng ngi sng i lng thin, th khi
cht c s an bnh thay v hi s. Kallu Rinpoche vit : Kinh nghim ni tm
i vi ngi sp cht l mt ngn cung phong qut sch ton th gii, k c
chnh mnh, mt trn gi xoy cun ht ton v tr.
iu ang xy n l phong i ang tan vo tm thc. Nhng ngn gi
u tp hp li trong gi nng i sng nm tim. Bi th, du hiu b
mt l (ngi cht) thy mt ngn uc hay n rc. Hi th vo cng
nng cn, hi th ra cng su. thi im ny, mu t li i vo trong kinh
mch ca s sng nm chnh gia tim ta. Ba git mu ln lt t li, gy nn
ba hi th ra cui cng. Ri thnh lnh, hi th chng ta chm dt. Ch mt
cht hi m cn li ni tim ta. Mi du hiu ca s sng khng cn, v y l
im m s xt nghim lm sng cho l cht. Nhng nhng bc thy Ty
Tng ni n mt tin trnh bn trong vn cn tip din. Thi gian gia s
ngng th v thi gian chm dt hi th bn trong c cho l khong
chng ba n, tc khong 20 pht. Nhng khng c g chc chn, v ton th
tin trnh ny c th xy ra rt nhanh.

---o0o--S tan r bn trong

Trong qu trnh tan r ni tm, y nhng tm trng v cm xc t th
n t tan r, c bn tng lp tm thc vi t c gp g. dy tin trnh cht
phn nh ngc li vi tin trnh u thai. Khi tinh huyt cha m gp g, tm
thc ta do nghip thc y, b ko vo. Trong thi k pht trin bo thai, tinh
cht ca cha, mt ht nhn trng v phc lc an tr trong lun xa nh u,
trn cng ca huyt o trung ng. Tinh cht ca ngi m, mt ht nhn
v nng, an tr trong lun xa c ni l nm di rn chng bn ngn tay.
Chnh t ni hai tinh cht ny m nhng giai on k tip ca s tan r xy ra.
Vi s bin mt ca ngn gi gi n li y, tinh cht mu trng i xung

huyt o v pha tri tim. Bn ngoi c tng mu trng hin ra nh mt

bu tri trong sng di nh trng . Bn trong, thc chng ta tr nn v
cng sng sut, v tt c nhng tm trng do sn gin, gm 33 th, i n chm
dt. Giai on ny gi l Xut hin. Ri tinh cht ca m bt u i ln qua
huyt o trung ng, khi ngn gi gi n nguyn ch bin mt. Tng bn
ngoi l mt mu nh mt tri chiu trn nn tri trong. Bn trong, c mt
cm gic phc lc pht sinh, v nhng tm trng do tham dc, gm 40 th tt
c, ngng hot ng. Giai on ny gi l Tng trng .
Khi hai tinh cht trng gp g tim, tm thc c km theo trong y.
Tulku Urgyen Rinpoche, mt bc thy li lc Nepal, ni : Kinh nghim y
ging nh bu tri v tri t gp nhau . Bn ngoi, chng ta thy xut hin
mt mu en ging nh mt bu tri trng rng chm trong mn m dy
c. Tng bn trong l mt trng thi tm thc khng c t tng. By trng
thi tm do ngu si v vng tng i n chm dt. iu ny c gi l
Thnh tu. Khi chng ta hi tnh gic tr li, nh sng Cn bn le ln nh
mt bu tri v nhim khng my m. i khi y gi l tm vi nh sng
trong ca s cht. c Dalai Lama ni : Tm thc ny l tm thc su xa
nht. Chng ta gi n l Pht tnh, sui ngun thc s ca mi thc. Dng
tng tc ca tm thc ny ko di ngay c n khi thnh Pht qu.

---o0o--Ci cht ca cc c t
Th th ci g xy ra khi ta cht ? N ging nh ta tr v trng thi nguyn
y ca ta, mi s u tan r, khi thn v tm c g ri. Ba c tham, sn,
si cng cht, c ngha l tt c nhng cm xc tiu cc, gc r ca sinh t, thc
s chm dt, v khi y c mt khong h.
V tin trnh y a chng ta i u ? i tr v nn tng nguyn y ca t
tnh tm, trong tt c v n gin t nhin v thun khit ca n. By gi mi
th che m n b di b, v bn lai din mc ca chng ta hin l.
Mt trng thi tng t c th xy ra nh gii thch chng 5 a
tm v nh, khi chng ta thc hnh thin qun v c nhng kinh nghim h
lc, trong sng, v tng : iu ny chng t tham, sn, si tm thi tan r.
Khi tham, sn, si cht, th chng ta cng tr nn thanh tnh. Mt vi bc
thy gii thch rng, i vi mt hnh gi Dzogchen th nhng giai on xut
hin, tng trng v thnh tu l nhng du hiu ca ca s biu hin dn dn
ca Rigpa hay Tnh gic (Tm bn nhin). Khi nhng g che m bn tnh ca

tm cht i th nh sng ca Rigpa dn khi s xut hin v tng trng. Ton

th tin trnh tr nn mt tin trnh pht trin ca trng thi nh sng gn lin
vi s nhn chn ca hnh gi i vi nh sng y, s sng sut ca Tnh gic
hay tm bn nhin.
Trong Mt tng c mt li thc tp khc trong tin trnh tan r. Trong
php thc hnh yoga v tinh kh thn, hnh gi Mt tng chun b cho tin trnh
cht bng cch kch thch nhng thay i tm thc trong qu trnh tan r, m
cao im l kinh nghim v nh sng hay im Linh Quang. Hnh gi cng
tm cch duy tr s tnh gic i vi nhng i thay y khi ng. V iu quan
trng cn nh l chui trng thi tm thc tun t su dn ny khng nhng ch
din ra khi chng ta cht. N cn xy n m ta thng khng , trong khi
ta ng, hoc khi ta du hnh t nhng tng tm thc th n t, trong thin nh.
Mt vi bc thy li chng minh rng n cn xy ra ngay trong tin trnh tm l
ca trng thi tnh thc hng ngy.
S k chi tit tin trnh tan r c v phc tp, nhng s c li ch ln nu
ta thc s quen thuc vi n. i vi nhng hnh gi Mt tng, c mt lot
nhng thc tp c bit lm vo mi giai on ca qu trnh tan r. Chng
hn, bn c th chuyn tin trnh cht thnh mt php tu o s Du-gi. Vi
mi giai on ca s tan r bn ngoi, bn pht khi tm sng knh v cu
nguyn vi bc thy, qun hnh nh thy trong cc trung tm nng lng (lun
xa) khc nhau. Khi a i tan r, hin tng o nh xut hin, bn qun thy
trong tim bn. Khi thy i phn tn v du hiu khi xut hin, bn qun thy
ni lun xa rn. Khi ha i phn tn v tng om m xut hin, bn qun
thy ni lun xa trn. V khi phong i phn tn, tng ngn uc xut hin,
bn tp trung hon ton vo s chuyn di tm thc bn vo tm gic ng ca
thy.
V cc giai on cht, c nhiu m t hi khc v chi tit v th t.
Nhng g ti gii thch y l theo m t thng thng, nhng n cng c th
i khc ty tng c nhn. Ti nh khi Samten, th gi thy ti cht, chui tin
trnh rt r rt. Nhng nhng thay i c th xy ra do hu qu chng bnh c
bit ca ngi cht, v tnh trng cc huyt o, kh lc v tinh thn. Cc bc
thy ni rng, tt c chng sanh, cho n loi cn trng nh nht cng tri qua
tin trnh ny. Trong trng hp cht bt ng hay cht v tai nn, tin trnh ny
cng vn xy ra, nhng cc k nhanh chng.
Ti thy rng cch d nht hiu ci g xy ra trong tin trnh cht,
vi s tan r bn trong v bn ngoi ca n, l xem n nh mt pht trin tun
t v s sinh khi ca nhng tng lp tm thc cng lc cng vi t dn. Mi
tng lp ni ln trn s tan r lin tc ca hp th thn tm, khi tin trnh tun

t di chuyn v hng y c s hin l ci tm vi t hn tt c : nh sng

cn bn hay im Linh Quang.
---o0o---

PHN BA: CHT V TI SINH

16- NN TNG

Chng ta thng nghe nhng cu ni nh : Cht l lc ni s tht , hay Cht l

thi im ta i mt vi chnh ta. Nh ta thy nhng ngi qua kinh nghim cn t
i khi k li rng h chng kin c cuc i h quay li trc mt, v h c hi
nhng cu nh : Ngi lm g vi cuc i ngi ? Ngi lm g cho ngi khc
? . Tt c nhng chuyn ny m ch mt iu duy nht rng : khi cht, ta khng th trnh
thot i din vi s tht ta l ai, ta l g ? D ta mun hay khng, bn cht thc ca ta
cng hin l. Nhng iu quan trng cn bit l c hai kha cnh con ngi ca ta hin l
vo lc cht : bn cht tuyt i ca ta v bn cht tng i - ta hin ti nh th no, v
nh th no, trong cuc i.
Nh ti gii thch, khi cht tt c nhng hp th ca thn tm ta u b tc b,
phn tn. Khi thn xc cht, gic quan v i chng vi t tan r, tip theo l ci cht
ca cc kha cnh tm thng thng (nhn thc,v.v... - DG), vi nhng cm xc tiu cc
ca n nh tham, sn, si. Cui cng khng cn g che m bn cht thc ca ta, v mi
th s vy ph ci tm gic ng ri rng. V khi y, ci c hin by l nn tng ti
s ca bn cht tuyt i chng ta, nh mt bu tri trong sng khng my.
iu ny gi l s xut hin nh sng Cn bn, hay im Linh Quang, khi chnh
tm thc cng tan vo trong khng gian bao la ca chn l. T Th Ty Tng ni v giy
pht ny nh sau :
Bn cht vn php l khong t, trng rng, tr tri nh bu tri.
S trng rng sng chi, khng c tm im hay chu vi : Tnh gic ca tm, hay
Rigpa, xut hin.
Padmasambhava m t nh sng y nh sau :
im Linh quang t sinh y, t khi thy cha tng sinh.
L con ca Rigpa, t n khng cha m - l lng thay !
Tr tu t sinh y cha tng c ai to ra - l lng thay !
N cha tng sinh, v khng g trong n gy ra s cht - l lng thay !
N thy, m khng ai l ngi thy n - l lng thay !
N du hnh qua sinh t m khng hi g - l lng thay !
N thy Pht tnh, nhng cng khng li g - l lng thay !

N hin hu trong mi ngi, mi ni, m khng ai nhn ra n - l lng thay

!
Ngi ta li mong t mt kt qu no khc bn ngoi - l lng thay !
Mc d n l vt ca bn, bn li i tm n ch khc - l lng thay !

V sao trng thi y c gi l nh sng hay im linh quang ? Cc

bc thy c nhiu cch gii thch khc nhau. C v bo rng n biu th s sng
chi ca t tnh tm hon ton thot khi bng ti m m thot khi bng ti
v tri v c c kh nng tr gic. Mt bc thy khc t nh sng hay linh
quang l mt trng thi t phn tn nht , v tt c i chng, gic quan, i
tng gic quan tan r. iu quan trng l xin ng ln ln n vi nh sng
vt l m ta bit, hay nhng kinh nghim v nh sng m ta s thy
trong Bardo k tip. nh sng khi ln vo lc cht l tia t chiu ca tnh gic
Rigpa trong ta, t tnh v vi hin din sut trong sinh t v nit bn .
S xut hin nh sng Cn bn hay im linh quang vo lc cht l c hi ngn
nm mt thu gii thot. Nhng iu ct yu l phi nhn ra c hi y c cng hin
cho ta trong nhng iu kin nh th no. Mt vi nh vn v nh nghin cu tn thi v
ci cht coi thng s su sc ca giy pht y. V h c v gii thch T Th Ty
Tng m khng c s ch gio khu truyn, khng tu tp hiu ngha thing ling
ca n, nn h n gin ha qu mc v nhy b n nhng kt lun vi vng. H cho
rng s xut hin nh sng Cn bn chnh l gic ng. Tt c chng ta u a ng ha
ci cht vi thin ng hay gic ng ; nhng iu quan trng hn s mong c y l
phi bit rng ch khi chng ta thc s c khai ng bn tm, hay Tnh gic Rigpa,
ch khi chng ta an tr n nh thin nh v th nhp n trong i sng hng ngy ca
ta, th ci thi im cht mi thc s em li mt c hi gii thot.
Mc d nh sng Cn bn hin ra cho tt c chng ta mt cch t nhin, song phn
ng chng ta hon ton khng sn sng n nhn tnh bao la thun ty ca n, chiu
su rng vi t, tnh gin d s nguyn ca n. a s chng ta khng c cch g nhn ra
n, v trong i chng ta cha tng quen thuc vi nhng phng thc nhn ra n. Khi
y, iu xy n l, theo bn nng, chng ta c khuynh hng phn ng li do nhng ni
s hi qu kh ca ta, do tp qun, hon cnh, tt c nhng phn x c ca ta. Mc d
nhng cm xc tiu cc c cht i th nh sng Cn bn mi xut hin, song tp qun
ca nhiu i vn cn, n np trong hu trng ca tm phm tnh chng ta. Mc d mi
ri ren m mt ca chng ta cht i lc thn ta cht, song thay v quy phc, n nhn nh
sng, th v s hi v v minh, chng ta li li, v theo bn nng bm ly nhng g ta
tng bm gi.
y chnh l nguyn nhn ngn cn chng ta li dng thi im mnh lit ny lm
c hi gii thot. Padmasambhava ni : Tt c hu tnh sng v cht v s ln.
Chng nhiu ln kinh nghim nh sng khn t ny, nhng v bng ti v minh lm
m mt, chng vn lang thang bt tn trong sinh t .

---o0o--Nn tng ca tm phm tnh

Tt c nhng khuynh hng tp qun y, hu qu ca c nghip chng ta, tun pht
t v minh, c cht cha trong nn tng ca tm phm tnh. Ti vn thng khng bit
ly g lm v d thch hp m t nn tng tm phm tnh. Bn c th v d n vi mt
ci bt thy tinh trong sut, mt tm mn rt mng manh che m ton th tm ta, song c
l hnh nh hay nht l mt ci ca knh. Tng tng bn ang ngi trc mt ca knh
dn ra vn, nhn qua ca ngm tri. Dng nh khng c g gia bn v bu tri, v
bn khng th trng thy mt gng. Nhng nu bn ng dy i ra vn, bn c th
ng l mi ca bn vo tm knh, v tng l khng c g. Khi va chm, bn mi thy
c vt gi y gi li du tay bn, mt ci g ng chn gia bn v khng gian bn
ngoi.
Cng th, nn tng tm phm tnh ngn chng ta khng i vo bn cht tuyt i
nh bu tri ca tm, d chng ta vn thong thy n. Nh ti ni, cc bc thy gii
thch rng c mi nguy l nhng thin gi c th lm ln nn tng tm phm tnh vi tnh
gic ch thc ca tm. Khi h an tr trong mt trng thi an tnh vng lng, th c th h
ch an tr trong nn tng tm phm tnh. y l s khc nhau gia nhn tri t mt vm
knh, v ng ra gia tri m nhn. Chng ta phi ph v hon ton nn tng ca tm
phm, khm ph v th bu khng khi ti mt ca Tnh gic Rigpa.
Bi th, mc ch mi s tu tp ca chng ta l chun b thc s cho lc cht, l
thanh c ci ro ngn vi t y, dn dn lm n suy yu v cui cng sp . Khi bn
ph n hon ton, th khng c g ngn cch bn vi trng thi ton gic.
S khai th bn tm ca bc thy ph v hon ton nn tng tm phm tnh y, v
chnh nh s tan r ca tm phn bit khi nim m tm gic ng c hin by mt cch
r rng. Ri khi chng ta an tr tnh gic bn tm, th nn tng tm phm tnh y cng suy
yu. Nhng ta s thy, s an tr lu hay mau trong trng thi tm bn nhin y hon ton
ty thuc vo vic tu tp hng ngy ca ta. Ri thay nhng tp qun c rt kh b, v nn
tng tm phm tnh c quay tr li ; tm ta nh mt bm nhu ch c th v ru
trong chc lt, nhng li ri vo thi nghin ngp tr li mi khi b cm d hay bun su.
Cng nh cnh ca knh dnh y du vt bi d t ni nhng bn tay v ngn tay
ta, nn tng tm phm tnh cng cha nhm tt c nghip v thi quen ca ta. V cng
nh ta phi tip tc lau knh lun lun, ta phi lun lun thanh lc nn tng tm phm
tnh. S thc tp thin cng nh th l lm cho tm ca knh b mn dn, mng dn,
nhng h hng xut hin, v n bt u tan r. Nh thc tp, chng ta dn an tr vng
vng trong tnh gic bn nhin hn na, n ni n khng cn l bn tnh tuyt i ca
ta, m tr thnh thc ti hng ngy ca ta. Khi tnh trng ny xy n, th nhng thi c
ca ta cng tan bin, v cng c t s khc bit gia thin nh v s sng hng ngy. Dn
dn, bn tr thnh nh mt ngi c th i thng ra vn, xuyn qua ca knh, khng b
chng ngi. V ci du hiu tm phm tnh suy yu l khi ta c th an tr khng n lc
trong t tnh ca tm.

Khi nh sng Cn bn l dng, th vn then cht s l mc an tr t tnh ni

ta, mc hp nht bn cht tuyt i v i sng hng ngy ni ta, v mc thanh lc
tm phm tnh ni ta, th nhp trng thi trong sng nguyn y.

---o0o--M con gp g
C mt phng php theo chng ta c th sn sng chun b nhn ra khi nh
sng Cn bn xut hin vo lc cht. y l phng php thin ti thng ( ni trong
chng 10), kt qu ti hu ca php hnh tr Dzogchen. Phng php y gi l hp
nht gia hai nh sng, hay cn gi l s tan ha gia nh sng M v nh sng Con
.
nh sng M l ci tn m ta t cho nh sng Cn bn. y l bn cht ni ti ca
mi s vt, nm bn di ton th kinh nghim ca ta, v th hin trong v sng ngi
nguyn vn ca n vo lc cht.
nh sng Con, cn gi l nh sng o l, l t tnh ca tm ta, ci m nu c
thy khai th v chng ta trc nhn, th ta c th dn dn an tr n nh thin nh, v cng
ngy cng hi nhp n vo s sng hng ngy ca ta. Khi s hi nhp c ton trit
th trc nhn cng ton trit, v s chng ng xy n.
Mc d nh sng Cn bn l bn cht ni ti ca ta v l bn cht ca mi s vt,
song ta khng nhn ra n, thnh th hu nh b khut lp. Ti mun ngh n nh sng
Con nh l ci cha kha m bc thy trao cho bn m cnh ca nhn thc, bn
nhn ra c nh sng Cn bn, mi khi gp c hi.
Hy tng tng bn phi i n mt ph n n bng phi c. Nu bn khng bit
b y ra sao th bn c th n phi trng nhng vn ht n v b ta i qua m bn
khng bit. Nu bn c mt tm nh ging b ta, hoc c hnh nh b y trong tr bn,
th bn c th nhn ra b y ngay khi b tin n.
Mt khi t tnh tm c khai th cho bn, v bn trc nhn, tc l bn c
cha kha trc nhn ln khc. Nhng, cng nh bn phi gi tm nh v nhn n lun
lun cho chc bn c th nhn ra ngi bn sp gp phi trng, cng vy bn phi
tip tc an tr s trc nhn tm bn nhin (t tnh tm) qua s thng xuyn thc tp.
Khi y, s trc nhn tr thnh thm cn c ni bn, thnh mt phn ca bn, n ni
gp l nhn ra ngay khng cn bc nh. Vy, sau khi thc hnh s trc nhn bn tm
thun, th vo lc cht, khi nh sng Cn bn xut hin, bn c th nhn ra n v ha
nhp vi n mt cch t nhin nh con th s vo lng m, cc bc c c ni, hay
nh gp bn c tri, hay nh sng chy vo bin.
Nhng iu ny thc v cng kh khn. Cch duy nht bo m s trc nhn y
l ngay khi ta cn sng phi kin ton s luyn tp hi nhp hai nh sng. iu ny ch
kh d nh c mt i n lc tu luyn. Thy ti, Dudjom Rinpoche ni rng : Nu chng

ta khng thc tp ha nhp hai nh sng ngay by gi, v t y v sau, th ng ni ti

chuyn s trc nhn s t nhin xy n vo lc cht.
Nhng hi nhp hai nh sng ngha l g ? - y l mt php tu luyn rt su xa v
cao cp, v y khng phi ch bn chi tit v iu y. Nhng ta c th ni iu ny :
Khi bc thy khai th bn tm cho ta, th cng ging nh cha lnh mt ta, v ta b m
i vi nh nh sng Cn bn nm trong tt c mi s. S khai th ca bc thy nh
thc con mt tu trong ta, nh vy ta thy c r rng bn cht thc ca mi s, hay
thc cht nh sng - im Linh quang - ca mi cm xc v tng trong ta. Hy tng
tng, nh thc tp ton ho s an tr bn tnh, m s trc nhn bn tnh y ging nh
mt vng mt tri rc r. T tng v cm xc vn tip tc sanh khi, chng nh nhng
t sng en ti. Nhng mi khi nhng t sng y cun ln v gp nh mt tri, th
chng li tan ngay.
Nn tng tm phm tnh ca ta c hon ton thanh lc th cng ging nh ta
ph tan ci kho cha nghip ca mnh v khng cn nguyn liu nghip cung cp cho
ti sinh tng lai. Nhng nu ta cha c th hon ton thanh lc tm, th s vn cn tn
d ca nhng khuynh hng tp qun c ang nm trong kho cha nghip ca chng ta.
Khi gp iu kin thch hp, chng s xut hin y chng ta vo nhng ti sinh mi.

---o0o--Thi gian ca nh sng Cn bn

nh sng Cn bn xut hin, i vi mt hnh gi, n ko di bao lu v y an tr
khng tn lon vo t tnh tm. Nhng i vi phn ng, n ko di khng lu hn mt
bng tay, v vi vi ngi, n ko di khong chng mt ba n. Phn ng ngi
tuyt nhin khng nhn ra nh sng Cn bn, thay v th, h ri vo mt trng thi ngt
xu c th ko di ba ngy ri. Sau thn thc mi thc s ri khi th xc.
Do vy, Ty Tng c tc l khng ng n thi th trong 3 ngy sau khi cht.
iu ny rt quan trng, nht l ni mt hnh gi, v c th h ha tan vi nh sng
Cn bn v ang trong trng thi tm bn nhin. Ti cn nh Ty Tng, ngi ta
thng gi bu khng kh tuyt i thanh bnh im lng quanh xc cht nh th no, nht
l khi l xc mt bc thy hay hnh gi tu cao, trnh gy s quy ry d nh nht.
Nhng d l thi th ca ngi thng cng khng nn di chuyn trong vng 3 ngy
sau khi cht, v ta khng th bit c ai chng, ai cha, v cng khng chc chn
thn thc ri khi xc. Ngi ta tin rng nu s vo mt ni no trn thi th - v d
chch mt mi thuc - th thn thc c th b li ko n ch y. Khi thn thc ngi
cht c th chui ra l hng gn nht thot ra ngoi thay v thot ln nh u, v v vy
s c mt ti sanh bt hnh. Mt vi bc thy nhn mnh nhiu n chuyn yn thi th
trong 3 ngy. Khi nghe c ngi ni s thi th trong thi tit nng s thi, Chadral
Rinpoche, mt thin s Ty Tng sng n v Nepal, bo : Bn lm nh th l
bn phi n hay bn ci thy y .

Nh vy, vic ha tng hay gii phu t thi tt nht nn 3 ngy sau. Tuy nhin,
v ngy nay khng th no yn mt thy cht n 3 ngy khng ng ti, nn t nht
php Chuyn di tm thc cn c lm trc khi ng n thi th hoc di i ch khc.

---o0o--Ci cht ca mt bc thy

Mt hng gi chng c thng tip tc an tr s trc nhn tnh gic bn tm
vo lc cht, v tnh thc th nhp nh sng Cn bn khi n xut hin. V y cn c
th tr trong trng thi y mt vi ngy. Mt vi hnh gi v bc thy cht trong t th
ngi thin, lng thng, hoc nm nh dng nm s t ng. Ngoi s tuyt i t ch,
cn nhng du hiu khc chng t v y ang an tr trong trng thi nh sng Cn bn :
gng mt h vn cn c sc sng, mi khng ln vo, da vn mm mi, thn th khng
cng , i mt vn gi mt nh sng hin hu, t bi, v tim vn cn hi m. Ngi ta
phi rt thn trng ng chm n nhc th ca bc thy, v gi im lng cho n khi v
y ra khi trng thi thin nh ny.
Gyalwang Karmapa, mt bc thy v i, chng mn mt trong bn tng phi ln
ca Pht gio Ty Tng, cht trong mt bnh vin ti Hoa K vo nm 1981. Ngi gy
mt cm hng k diu cho tt c mi ngi xung quanh, v ngi lun lun vui ti v
y bi mn. Bc s Ranulfo Sanchez, trng khoa gii phu vit :

Ti cm thy t thm tm rng ngi khng phi ngi phm. Khi ngi
nhn bn, th ging nh ang xoy su vo bn th bn, ngi dng nh
thy sut con ngi bn. Ti rt kinh ngc trc ci cch ngi nhn ti, nh
th l ngi bit chuyn g ang xy n. Ngi lm cho hu ht mi ngi
trong bnh vin phi cm ng, bt c ai tip xc vi ngi. Nhiu ln khi
chng ti cm thy ngi gn k ci cht, th ngi li nhn chng ti m mm
ci, v bo chng ti ni sai, v sau sc khe ngi li kh hn.
Ngi khng bao gi dng thuc gim au. Chng ti, nhng bc s,
trng thy ngi v bit ngi phi au n lm, nn hi : C phi hm nay
ngi au nhiu lm khng ?. Nhng ngi bo : Khng . Khi chng ti

bit gn ti giy pht cui cng, ngi c th cm thy s lo lng ca chng

ti, v iu y tr thnh mt tr a. Chng ti s hi : Ngi c au khng
? , ngi li mm ci tht t bi v ni : Khng .
Mi du hiu ca s sng ni ngi gn chm dt. Ti chch cho
ngi mt mi thuc, ch ngi c th ni chuyn vo giy pht cui. Ti t
gi cn phng vi pht cho ngi trao i vi cc v ti sanh (tulkus) ; ngi
trn an h rng ngi khng nh cht vo ngy hm y. Khi ti tr li chng
nm pht sau, th ngi ngi thng dy, mt m ln v ni tht r : Hello,
how are you ? . Mi du hiu sng ni ngi tr ngc li, ngi ngi na
ting trn ging, ni chuyn, ci ln. Trn phng din y hc th iu
ny ngi ta cha tng nghe thy bao gi. Cc c iu dng ti mt, mt
c d cnh tay cho ti xem h ni da g nh th no.
Ban iu dng thi hi ca Karmapa khng theo tin trnh thng thng ca
thy cht nh cng v hi thi, m vn nh tnh trng lc ngi mi cht. Sau mt lc, h
mi vng tim ngi cn m. Bc s Sanchez vit :
H a ti vo phng 36 ting ng h sau khi ngi cht. Ti s vng bn phi,
trn tri tim ngi v thy n nng hn cc ch khc. y l mt iu m y hc khng th
gii thch c.
Mt vi bc thy cht trong t th ngi thin, thn th t thng ng. Kalu
Rinpoche cht nm 1989 trong tu vin ca ngi dy ni tuyt, xung quanh c nhiu bc
thy v cc bc s , y t iu dng. t hu cn ngi vit :

Ngi c ngi dy, nhng hi kh khn. Lama Gyaltsen cm thy c l

n thi, v nu khng ngi dy th s chng ngi cho ngi, nn
lng ngi khi ngi ngi. Ngi dui tay ti ni ti, v ti cng gip ngi ngi

thng. Ngi ng mun ngi tht thng, va bng li va ra du. Bc s v

y t cung ln trc cnh tng y, nn ngi hi th gin li, nhng vn
chn tay theo th ngi thin... Mt ngi m nhn ra, kiu nhn trong lc thin
qun, v mi ngi kh mp my. Mt cm gic thanh bnh, an lc ng tr
trn tt c chng ti, lan trn qua tm chng ti. Tt c mi ngi hin din
lc y u cm thy rng nim phc lc dng trn trong chng ti chnh l
phn nh yu t ca nim phc lc tro dng trong tm ngi... Dn dn tia
nhn v mi mt Rinpoche h xung, v hi th chm dt .
Ti nh mi ci cht ca thy ti, Jamyang Khientse vo ma h nm 1959. Vo
khong cui i, ngi c cng t ri tu vin cng tt. Nhng bc thy mi truyn thng
thng t hp li c s gio th, nhng ngi gi gn cc h phi truyn tha cng
n xin ngi ch dn, v ngi bit tn ngun gc ca cc h phi y. Tu vin Dzongsar,
ni ngi c tr tr thnh mt trong nhng trung tm sinh hot tm linh sng ng nht
Ty Tng, y tt c nhng Lt-ma cao cp thng lui ti. Li ngi l php l lut
trong vng ; ngi l bc thy v i v hu nh tt c mi ngi u l t ca ngi, ti
ni ngi c nng lc ngn chn ni chin ch bng cch hm da ngi s rt lui s gia tr
tm linh ca ngi cho c hai phe.
Ri thay, khi gng km ca qun xm lc Trung Quc sit cht, th tnh hung
tnh Kham tr nn ti t mt cch nhanh chng. D cn b, ti cng c th linh c s e
da ca nhng g sp xy ra. Vo nm 1955, thy ti c vi du hiu chng t ngi s
t gi Ty Tng. Trc tin, ngi hnh hng n nhng thnh tch min Trung v
Nam Ty Tng, ri lm trn li nguyn tha thit ca thy ngi, ngi lm mt chuyn
hnh hng chim bi thnh tch ti t n, c ti i theo. Chng ti u hy vng tnh
hnh min ng s kh hn trong khi chng ti i xa. Ha ra - v sau ti mi bit nhiu Lt-ma khc, v dn thng, xem ci quyt nh du hnh ca thy ti nh l mt
im bo trc Ty Tng s lm nguy, nh th h kp thi thot nn.
Thy ti t lu mun ving thm Sikkim, mt nc nh trong dy Hy M Lp
Sn, mt trong nhng vng t thing ca Padmasambhava. Jamyang Khientse l nhp
th ca bc thnh thing ling nht ca Sikkim, nn v vua y yu cu ngi n
ging dy v ban phc cho x y bng s hin din ca ngi. Khi c tin ngi n
Sikkim, nhiu bc thy t Ty Tng cng n y th gio vi ngi, mang theo nhng
bn kinh qu him, nh vy mi khi b ph hy. Jamyang Khientse l bc thy ca
nhng bc thy, v n lt cha, cung in ni ngi tr thnh mt trung tm tu hc

ln. Khi tnh hnh Ty Tng cng lc cng kinh khng, th c thm nhiu Lt-ma n t
tp quanh ngi.
Ngi ta bo nu nhng bc thy v i ging dy qu nhiu, th khng sng lu ;
nh th l h gnh ly nhng chng ngi xy ra cho nn gio l. C nhng li tin
on, nu thy ti ng ging dy m ch du hnh nh mt n s n nhng ni xa xi
ho lnh, th ngi c th sng lu nhiu nm na. Qu th, ngi cng c lm iu ny :
Khi chng ti khi hnh t tnh Kham ln cui, ngi li tt c s hu v ra i trong
vng b mt hon ton. Nhng khi khm ph ra tng tch ngi, th u u ngi ta cng
lin n xin ngi ging dy v lm php qun nh. Lng t bi ca ngi ln rng ti ni
d bit nguy him n tnh mng, ngi vn tip tc ging dy.
V chnh ti Sikkim m Jamyang Khientse ng bnh, ng vo lc nhn c hung
tin Ty Tng cui cng gc ng. Tt c nhng v Lt-ma ln nht, trng cc h phi,
ln lt tp np n ving thm thy ti. L cu an din mng cho ngi c t chc sut
ngy sut m. Mi ngi u tham d. Tt c chng ti u yu cu ngi sng thm, v
mt bc thy v i nh ngi th c nng lc quyt nh thi gian la b th xc. Ngi
c nm trn ging, nhn tt c nhng dng cng, ci ln m bo : c ri, ch
chng t im lnh, ti ni l ti s sng .
Du hiu u tin chng ti bit c l qua Gyalwang Karmapa. Ngi bo
Karmapa rng ngi hon tt cng vic ngi phi lm trong i, v ngi quyt nh
t gi th gian. Mt trong nhng th gi thn tn ca thy ti bt ln khc va khi nghe
Karmapa tit l iu ny, sau chng ti u bit. Ci cht ca ngi cui cng xy
n ngay sau khi chng ti nghe ba tu vin ln nht Ty Tng l Sera, Drepung v Gaden
b qun Trung Quc chim ng. Dng nh y l mt biu tng bi t khi Ty
Tng sp th con ngi v i y, linh hn ca Pht gio Ty Tng, cng t trn.
Jamyang Khientse Chokyi Lodro mt lc 3 gi sng, vo ngy mng 6 thng 5, lch
Ty Tng. Mi ngy trc y, trong khi chng ti ang c cuc l cu din th sut
m cho ngi, thnh lnh t rung chuyn v mt trn ng t ln. Theo kinh in Pht
gio, th y l triu chng mt bc gic ng sp t trn.
Trong 3 ngy, sau khi ngi vin tch, s b mt c gi tuyt i khng ai c
bit Khientse cht. Ti ch c bo cho bit sc khe ca ngi ang bin i t hn,
v thay v ng trong phng ngi nh thng l, ti c bo phi ng phng khc. Th
gi thn cn nht ca thy ti v Lama Chokden, v thy nghi l, li vi thy ti lu hn
tt c mi ngi. ng l mt nh kh hnh lng l nghim trang vi i mt nhn su
thm v i m hp, phong nh nhn khim cung. Chokden ni ting v tnh trung
thc, ng hong, lch s, v c tr nh phi thng. ng nh tng ch li thy ti dn,
thuc tng mu chuyn, v bit r tng chi tit ca mi l lc phc tp nht, cng ngha
ca chng. ng cng l mt hnh gi gng mu v mt thy gio trong lnh vc ca
ng.
Lc y chng ti nhn Lama Chokden tip tc mang nhng ba n ca thy ti vo
phng, nhng mt ng trng rt bun thm. Chng ti khng ngt hi thy Khientse ti

ra sao, nhng Chokden ch ni : Ngi vn th . Trong vi truyn thng, sau khi mt bc

thy qua i, v sut thi gian ngi an tr trong thin nh sau khi cht, iu quan trng
l phi gi b mt. Ch 3 ngy sau chng ti mi c nghe thy cht.
Chnh ph n nh mt in tn qua Bc kinh, t y tin c a n tu vin
Dzongsar ca thy ti Ty Tng, y nhiu thy tu khc trc khi hay tin, v h
bit ngi s cht bng cch no . Trc khi thy ti v ti ra i, thy Khientse lm
mt li ha huyn b rng thy s tr li mt ln trc khi cht. V thy tr li. Vo
ngy Tt nm y, su thng trc khi ngi t trn, trong khi ang c hnh mt iu v c
truyn, nhiu v s gi thy hnh nh ngi xut hin trn nn tri. Ti tu vin, thy ti
lp mt trng hc ni ting v o to c nhiu hc gi xut sc ca thi cn
i. Trong ngi chnh in ca trng, c mt tng Pht Di Lc khng l. Vo mt
bui sng sm, ngay sau ngy linh kin xut hin trn tri, khi ngi gi chnh in m
ca th thy Khientse ang ngi trn v c Pht Di Lc.

*
Thy ti t trn trong t th s t nm ng. Mi triu tng u chng t ngi
vn ang trong thin nh, khng ai ng ti thi th trong sut 3 ngy. Ci lc ngi xut
nh l mt k nim ti s nh sut i : L mi ngi thnh lnh xp xung, mu sc trn
gng mt khng cn, v u ngi hi ngoo v mt pha. Cho ti lc y, lun lun vn
cn mt mc t ch no , mt sc mnh, mt s sng no trn xc thy.
Vo chiu ti chng ti tm ra ci xc, mc y phc v a xc t phng ng ca
thy ln ngi chnh in ca cung nh. Tng m ng ngi l lt ko n xp hng
quanh ngi n l bi. Khi y, mt iu d thng xy ra. Mt nh sng rc r mu
sa, trng nh mt m m mng v sng bt u xut hin v dn dn ta khp. Ngi
chnh in ca cung nh c 4 bng in bn ngoi, thng thng vo gi y chng chiu
sng rc. Nhng lc y chng b m i v nh sng huyn b y. Apa Pant lc y l s
quan chnh tr Sikkim, l ngi u tin in thoi n hi c vic g xy ra. Nhiu
ngi khc cng khi s gi n hi thm : hin tng l lng phi phm y c hng
trm ngi trng thy. Mt trong nhng bc thy lc y cho chng ti bit y l du
hiu c ngi ang chng c Pht qu.
Lc u c d tnh xc ca thy ti s c gi trong cha cung in mt tun l,
nhng ngay sau chng ti khi s nhn nhiu in tn t cc t ca ngi. y l
vo nm 1959, nhiu ngi trong c Dilgo Rinpoche va mi di tn n sau mt cuc
gian nan di o thot khi Ty Tng. Tt c nhng v ny u yu cu gi ci xc li
h c th c dp trng thy. Bi vy chng ti gi thm 2 tun. Mi ngy c 4 phin
cu nguyn, mi phin hng trm tu s, dn u bi nhng Lt-ma thuc mi tng phi
khc nhau, thng li c nhng v chng mn cc tng phi lm ch ta bui l. Hng
ngn cy n b c thp ln dng. Ci xc vn khng hi thi, cng khng khi s tan
r, bi th chng ti gi thm mt tun l na. n, tri v cng nng bc vo ma h,
th m ht tun ny sang tun khc, thi th vn khng c du hiu g l tan r. Rt cuc
chng ti gi ci xc ca thy ti trong 6 thng ; trong thi gian y, mt khung cnh
ging dy v thin tp din ra trc s hin din thing ling ca thy ti : nhng gio l

m Jamyang Khientse ging dy nhng cha hon tt, by gi c hon tt bi

nhng t ln nht ca ngi, v nhiu tht nhiu nhng tu s c th gii php.
Cui cng chng ti a thi th n ni m thy chn lm l ha tng.
Tashiding l mt trong nhng cnh thing ling nht ca Sikkim, nm trn mt ngn i.
Tt c t u ln y, chng ti t thn hnh xy dng thp cho di th ca ngi, mc
d n nhng cng vic y thng mn nhn cng. Mi ngi tr, gi, t bc thy nh
Dilgo Khientvse cho n ngi bnh thng nht, u mang gch ln i v t tay xy
ton b ngi thp. y l bng chng c th nht chng t nim sng knh m ngi
gi cho chng ti.

*
Khng mt li no c th ni ln din t s mt mt ln lao trong ci cht y.
Khi ri khi Ty Tng, ti v gia nh ti mt ht t ai, ti sn, nhng hi ti cn
qu nh nn khng tic g. Nhng mt thy Jamyang Khientse ti, l mt s mt mt to
ln, n ni by gi sau bao nhiu nm ti vn cn thng tic. Ton th chui ngy th
u ca ti c si m bi s hin din ca thy nh nh mt tri. Ti ng trong
mt ci ging nh di chn ging thy, trong nhiu nm ti thc dy gia m
thanh ca li thy th thm li kinh sng v ting thy ln trng ht. Li thy, gio l thy
dy, nh sng thanh bnh m s hin din ca ngi ta ra, n ci ca ngi, tt c, l
nhng k c khng phai m trong ti. Ngi l ngun cm hng ca i ti ; chnh hin
din ca ngi v ca Padmasambhava m ti lun lun triu thnh mi khi gp kh khn
hay khi ging dy. Ci cht ca ngi l mt mt mt v s k cho ton th gii v cho
Ty Tng. Ti thng ngh v ngi, cng nh v Dilgo Rinpoche, rng nu Pht gio
phi b hy dit m ch cn mt mnh ngi cn sng, th Pht gio vn khng sao c, v
ngi l hin thn ton vn ca ngha o Pht. Jamyang Khientse cht i, l c mt thi
i, dng nh c mt tri nng lc v tri kin cng sp theo ngi.
Ngi mt lc ngi ch mi 67 tui. Ti thng t hi tng lai Pht gio Ty Tng
s khc ti mc no nu ngi cn sng khi ngun cm hng cho s tng trng ca
Pht gio trong dn tc lu y v ti Ty phng. S uyn bc ca ngi v mi truyn
thng, s knh trng ca ngi i vi tt c gio phi, lm cho ngi c yu chung
khp ni Ty Tng. Bi v ngi l bc thy ca tt c nhng bc thy, chng mn
cc gio phi u th gio v nhn l qun nh t ni ngi, xem ngi nh bn s, cho
nn l t nhin l ngi c th ko h li gn nhau trong tinh thn ha iu v hp tc.
Th nhng, mt bc thy v i th khng bao gi cht. Jamyang Khientse ang gi
cm hng cho ti vit sch ny ; ngi l nng lng ng sau tc phm v bt c g ti
ging dy ; l nn tng, l tinh thn ca mi s ti lm ; chnh ngi hin vn tip tc dn
o ni tm ti. An sng ca thy v nim tin vo n sng lun lun c mt trong
ti, du dt ti qua nhng kh khn trong n lc trnh by truyn thng tm linh m ngi
l mt i din cao c. Gng mt cao qu ca ngi by gi vn cn sng ng vi ti
hn bt c gng mt ca mt ngi no ang sng ; v trong mt ngi, ti lun lun
thy nh sng tr tu siu thot v t mn v bin, m trn tri di t khng mt mnh
lc no c th dp tt c.

Mong sao tt c cc bn c s bit c mt t v ngi nh ti bit, mong sao tt

c bn c s c ngun cm hng t cuc i phng hin ca ngi v ci cht vinh
quang ca ngi nh ti c, mong sao tt c cc bn s rt c - t tm gng hy
sinh ca ngi cho s an lc ca tt c hu tnh - lng can m v tr tu m bn cn,
lm vic cho s tht trong thi hin i.

---o0o---

17- TIA SNG NI TI

Khi nh sng Cn bn l dng vo lc cht, mt hnh gi c kinh nghim s duy

tr s tnh gic trn vn v hi nhp vi nh sng y, nh th t gii thot. Nhng nu
chng ta khng nhn ra nh sng Cn bn th ta s chm mt vi Bardo k tip,
l Bardo ca php tnh. Gio l v Bardo ca php tnh l mt gio l rt c bit ca
Dzogchen qua nhiu th k. Lc u ti ngn ngi khng dm trnh by cng khai gio l
thing ling ny, v qu thc ti khng lm nu khng c ngi i trc. T Th Ty
Tng v mt s sch ni vBardo ca php tnh c xut bn, v a n nhng
kt lun ngy ng. Bi th ti thy thc quan trng, v n lc nn c mt gii thch
r v Bardony ng nh ngha chn thc ca n. C l ti cng nn nhn mnh rng ti
cha i vo chi tit v nhng php tu cao cp bao hm trong , m php no cng cn
phi c thy, v s lin h vi bc thy y phi c gi tht hon ton trong sng.
Ti thu thp tu gic t nhiu ngun vit chng ny - m ti cho l mt
trong nhng chng quan trng nht ca quyn sch - cng sng sa cng hay. Ti hy
vng nh y m mt vi ngi trong cc bn c th lin lc vi gio l phi thng ny,
v c cm hng tra tm thm, v khi s tu tp.

---o0o--Bn giai on ca php tnh

Phn ng Dharmata. Tng ng Cho nyi, ngha l bn cht ni ti ca mi s vt,
tinh yu ca cc php. Php tnh l s tht nguyn vn, v iu kin, bn cht ca thc
ti, hay tht tnh ca hin tng gii. Nhng g chng ta ang bn l ton th cn bn
hiu t tnh ca tm v bn cht ca vn s vn vt.
S chm dt tin trnh tan r v xut hin nh sng Cn bn m ra mt chiu
khng gian hon ton mi m, by gi bt u phi by. Mt cch gin d gii thch
iu ny l so snh vi cch m chuyn thnh ngy. Giai on cui ca tin trnh tan r
khi cht l kinh nghim mu en ca giai on thnh tu. N c m t ging nh
bu tri trm trong mn m u ti . S sinh khi nh sng Cn bn l nh nh sng
trong bu tri trng rng khng my ngay trc lc bnh minh. By gi, dn dn mt tri
php tnh bt u ln cao trong v trng l huy hong ca n, thp sng mi ng cong
ca tri t mi hng. Tia sng t chiu ca t tnh Rigpa xut hin mt cch t nhin
v ta ra thnh nh sng v nng lng.

Cng nh mt tri ln trong bu tri trong sng trng rng, s xut hin nh sng
ca Bardo php tnh cng s ni ln t khng gian lan khp ca nh sng Cn bn. Ci
tn chng ta t cho s trnh din m thanh, nh sng v mu sc ny l hin din t
nhin , v n vn lun lun hin din trong tm, trong s trong sng nguyn y, m
vn l nn tng ca n.
iu thc s xy ra l mt tin trnh hin by, trong tm v bn cht cn ca
n dn dn tr nn r rt hn. Bardo php tnh l mt giai on trong tin trnh y. V
chnh qua bi cnh nh sng v nng lng ny m tm hin th trng thi thun tnh nht
ca n. nh sng Cn bn, tin n s hin hin ca n thnh hnh dng
trong Bardo k tip, ngha l Bardo ca ti sanh.
Ti nhn thy mt iu rt ng ch l vt l hc tn thi cng chng minh
rng khi tra tm vt cht n ch cng cc th n c hin by di dng mt bin nng
lng v nh sng. Dng nh th vt cht l nh sng c c ng li, c lm cho
ng li... tt c vt cht l mt kt tinh ca nh sng thnh nhng mu mc di chuyn
qua li trung bnh chm hn tc nh sng, nh vt l David Bohm nhn xt. Vt l
hc tn thi cng hiu v nh sng trong nhiu phng din : N ng thi l nng
lng v cng l thng tin - ni dung, hnh dng, c cu. N l tim nng ca mi s .
Bardo php tnh c 4 giai on, mi giai on trnh by mt c hi khc na
gii thot. Nu c hi ny khng c bt ly, th giai on k tip s m ra. S gii
thch m ti lm y v Bardo ny bt ngun t mt in Dzogchen, trong ni ch
nh php tu cao cp c bit gi l Togal, ngi ta mi c th hiu c ngha thc s
ca Bardo php tnh. Bi th, Bardo php tnh ny t ni bt trong cc gio l v s cht
trong truyn thng Ty Tng. Ngay c trong T Th Ty Tng, vn cng thuc gio l
Dzogchen, chui lin tc 4 giai on ny cng ch ni m h, hu nh hi n mt, v
khng xut hin trong mt c cu trt t r rng.
Tuy nhin, ti phi nhn mnh rng danh t ch c th cho mt vi hnh nh khi
nim v nhng g c th xy ra trong Bardo php tnh m thi. Nhng hnh nh
ca Bardo ny vn ch l khi nim, khi m hnh gi cha kin ton php mn Togal.
Khi kin ton php tu y th nhng g ti ni sau y s tr thnh mt kinh nghim c
nhn khng th chi ci. iu m ti c trnh by y ch l cho bn bit v hin
hu ca mt chiu khng gian k diu nh vy, v hon tt s m t ca ti v cc ci
Trung m. Ti cng hy vng su xa rng s m t y ny c l s gip nhc nh bn
phn no, khi bn kinh qu tin trnh cht.

---o0o--1- Quang sc - Phong cnh bng nh sng

Trong Bardo php tnh, bn mang mt ci thn bng nh sng. Giai on u
ca Bardo ny l khi h khng tan thnh nh sng .

Thnh lnh bn thc n mt th gii m thanh, nh sng v mu sc. Tt c

nhng hnh dng quen thuc thng ngy ha tan thnh mt phong cnh nh sng lan
khp. nh sng ny rc r chi chang, trong sut v nhiu mu, khng b gii hn bi
mt chiu hng no, lng lnh v lun lun chuyn ng. T Th Ty Tng gi n
ging nh mt o gic trn ng trng trong hi nng ma h . Mu sc ca n l biu
hin t nhin ca th tnh t i trong tm : h khng mu xanh, nc trng, t vng,
la v gi lc.
Nhng tng sng chi chang y trong Bardo php tnh an tr lu mau hon ton
ty thuc mc an tr ca bn trong php mn Togal. Ch khi bn thc s lm ch
php mn ny, bn mi c th n nh kinh nghim y v x dng n t gii thot.
Nu khng, Bardo php tnh ch le ln nh mt ln chp, mau n bn khng ng n
xt ti na. Ti li phi nhn mnh rng, ch mt hnh gi Togal mi c th c s trc
nhn v cng quan trng ny, l nhng biu hin nh sng chi li ny khng hin
hu ngoi t tnh ca tm.

---o0o--2- Hi nhp - Ch thin

Nu bn khng th nhn ra y l biu hin t nhin ca t tnh - Rigpa, th nhng
quang sc gin n khi y khi s ha vo nhau, c ng li thnh nhng im sng hay
nhng tri cu bng nh sng c, gi l tikl. Trong nhng tri cu sng ny, nhng
mandala ch thn an lc v phn n xut hin, khi nhng tri cu khng l bng nh
sng t li, dng nh chim trn c khng gian.
y l giai on th hai, gi l nh sng tan thnh nht th, trong nh sng
xut hin di hnh dng nhng c Pht hay ch thin c, mu sc hnh dng,
cm nhng ph tng khc nhau. nh sng h chiu ra tht chi chang lm la mt, m
thanh th gh rn nh ngn ting sm st ni ln, cn nhng tia sng th nh nhng tia
laser m thng mi s.
y l 42 thn an lc v 58 thn phn n m t trong T Th Ty Tng. Nhng
v ny xut hin trong giai on vi ngy, trong nhng mandala c bit ca h gm
tng nhm nm. Hnh nh ny chim trn bu tri bn trong tm thc bn, vi mt
cng mnh lit m nu bn khng th nhn ra thc cht ca n, th n c v e da
gh gm. Bn b ngn ngu trong ni s hi kinh hong, v bn ngt xu.
T chnh bn v t nhng v thn y, c nhng chm tia sng nh nhim ta ra, ha
tm bn vi tm ch thin. V s tri cu sng xut hin trong nhng tia sng cng tng
thm ri cun li, khi tt c ch thn u tan vo trong bn.

---o0o--3- Tu gic

Nu bn vn cha nhn ra c v an tr, th giai on k tip m ra, gi l nht

th tan thnh tr tu.
Mt chm tia sng nh nhim khc tun pht t tim bn v mt chm o tng
khng l m ra ; tuy nhin tng chi tit vn sng sa r rng. y l s trnh by nhng
kha cnh khc nhau ca tr tu, hin ra mt lt di dng nhng tm thm tri ra bng
nh sng v tri cu sng rc r.
u tin, trn mt tm thm nh sng mu xanh lc, xut hin nhng tri cu sng
mu xa-phia xanh, gm nhng nhm nm. Pha trn , trn mt thm nh sng trng,
xut hin nhng tri cu sng chi li, trng nh pha-l. Trn na, trn mt thm nh
sng vng nht, xut hin nhng tri cu sng mu vng rng, v trn na, mt thm nh
sng nng nhng tri cu sng mu h phch. Trn tt c l mt tri cu nh
sng rc r nh mt ci lng ta ra lm bng lng chim cng.
S trnh din nhng quang sc sng chi ny l biu hin ca nm tr : php gii th
tnh tr, ging nh h khng cng khp ; i vin cnh tr, bnh ng tnh tr, diu quan
st tr v thnh s tc tr. Nhng v tr Thnh s tc ch kin ton c vo lc gic ng,
nn n cha hin ra y. Bi th m khng c thm nh sng mu lc v nhng tri cu
sng, tuy th n ni ti trong tt c mu sc khc. iu c biu hin y l tim nng
gic ng ca ta. Thnh s tc tr ch xut hin khi ta thnh Pht.
Nu bn khng t gii thot y nh an tr khng tn lon vo t tnh tm, th
nhng tm thm nh sng v nhng tri cu sng trong , cng vi t tnh bn, tt c s
tan vo trong tri cu sng nh ci lng lng chim cng.

---o0o--4- Hin din t nhin

iu ny bo hiu giai on cui cng ca Bardo php tnh, tr tu tan thnh hin
din t nhin. By gi, ton th thc ti trng ra trong mt cuc trng by v i. Trc
ht, trng thi thanh tnh nguyn thy xut hin nh mt bu tri m rng khng my, ri
ch thn an lc v phn n xut hin, tip theo l nhng cnh gii ch Pht, v di l
su ci lun hi.
Tnh cch bao la v hn ca cnh tng ny thc hon ton ngoi sc tng tng
thng thng ca chng ta. Mi kh tnh u c trnh by : t tr tu v gii thot cho
n m m v ti sinh. im ny, bn t thy mnh c nhng kh nng nhn thc v tr
nh sng sut. Chng hn, vi s sng sut hon ton, cc gic quan khng b tr ngi,
bn s bit cc i trc v i sau, thy sut tm a ngi khc v c tri kin v c su
no lun hi. Trong mt thong, bn c th nh li mt cch sng ng tt c nhng gio
l c nghe, v c nhng gio l cha tng nghe cng thc dy trong tm bn.
Ton th cnh tng ny s tan bin tr li vo tinh cht s nguyn ca n, nh mt
ci lu sp khi nhng si dy ca n b ct t.

*
Nu bn c c s an tr bn vng nhn ra nhng hin tng y l tia t
chiu t chnh bn tm Rigpa ca bn th bn s c gii thot. Nhng nu khng c
kinh nghim ca php tu Togal, bn khng th nhn vo nhng v thn sng chi nh
mt tri. Thay v th, bn a mt nhn xung lc o, theo khuynh hng tp qun
nhiu i trc. Chnh nhng hnh nh lc o bn nhn ra s d dn bn tr li vo li
m.
Trong T Th Ty Tng, nhng thi k nhiu ngy c dnh cho nhng kinh
nghim v Bardo php tnh. y khng phi l nhng ngy dng lch 24 ting ng h,
bi v trong phm vi php tnh, chng ta hon ton vt ra ngoi mi gii hn thi khng. Nhng ngy ny l ngy thin qun v m ch thi gian m chng ta c th an
tr khng tn lon trong t tnh tm, hay trong trng thi nht tm. Nu khng c s thc
tp an tr vng vng trong thin nh th nhng ngy y c th ngn nh mt pht, v s
xut hin ch thn an lc v phn n s mau chng n ta khng th ghi nhn c.

---o0o--Hiu ng php tnh

Khi Bardo php tnh xut hin cho ti
Ti s t b mi kinh hong s hi
V nhn ra tt c u t tm ti hin by
V bit y l xut hin t nhin ca Trung m
By gi khi t n cao im
Ti s khng s ch thn an lc v phn n sinh khi t chnh tm ti.
Cha kha hiu Trung m ny l, tt c mi kinh nghim xy ra trong u l
tia chiu t nhin ca t tnh tm. iu ang xy n l, nhng kha cnh khc nhau ca
nng lc gic ng ca tm thc ang c phng thch (khi khng cn b thn xc tr
ngi - DG). Ht nh nhng tia sng cu vng nhy ma do mt bnh pha-l chiu ra ch l
s hin by t nhin ca n, cng th nhng xut hin chi chang ca php tnh khng
th tch ri t tnh ca tm. Chng chnh l nhng biu hin t nhin ca n. Bi th, d
c nhng hnh nh gh rn n u, T Th Ty Tng ni, chng cng khng lm g
c bn hn l mt con s t n bng.
Tuy nhin, tht khng ng khi gi nhng xut hin ny l hnh nh hay kinh
nghim, v hnh nh, kinh nghim ty thuc vo mt tng quan nh nguyn gia ch
th nhn thc v i tng b nhn thc. Nu chng ta c th nhn ra nhng tng trng
y ca Bardo php tnh, xem y l nng lc tr tu ca chnh tm ta, th khi y khng c
sai khc gia ci thy v ci b thy, v y l mt kinh nghim v bt nh. Th nhp
hon ton vo kinh nghim y l t gii thot. V, nh Kalu Rinpoche ni : Gii thot
xy n vo lc sau khi cht, khi tm thc c th nhn ra rng nhng g n kinh nghim
ch l tm to .

Tuy nhin, by gi khi chng ta khng cn c nn tng vt l hay c bao bc bi

mt th gii vt l, th nhng nng lc ca t tnh tm c gii ta trong trng thi
Trung m c th trng nh v cng thc, v dng nh c mt hin hu khch quan.
Chng dng nh hin hu trong mt th gii bn ngoi chng ta. V khi khng c s tu
tp vng chi th ta s khng bit n mt ci g bt nh, duy tm to. Mt khi chng ta
lm cho nhng hin tng y l tch bit vi ta, l nhng hnh nh bn ngoi th
chng ta s phn ng li bng s hi hoc hy vng, v th l n dn chng ta i vo m
l.
Cng nh khi nh sng Cn bn xut hin, s nhn ra c n l cha kha gii
thot, y cng th, trong Bardo php tnh. Nhng y, chnh s nhn ra tia t chiu
ca tnh gic Rigpa, - s biu hin nng lc ca t tnh - lm nn s khc bit gia gii
thot hay tip tc chu k ti sanh do nghip. Ly v d s xut hin mt trm v thn an
lc v phn n, xy ra trong giai on ca haiBardo ny. Nhng v ny gm ch Pht
thuc 5 dng h, nguyn l n tnh ca nhng v y, ch B-tt nam n, ch Pht trong
lc o v mt s ch thn phn n v thn h mng. Tt c u xut hin gia nh sng
chi li ca nm tr.
Chng ta phi hiu nhng Pht v B-tt ny nh th no ? - Mi hnh dng thun
tnh trong y tiu biu mt vin cnh gic ng ca mt phn kinh nghim bt tnh ca
chng ta . Nm v Pht thuc dng tnh l kha cnh thanh tnh ca nm un lm nn
t ng. Nm tr ca Pht l kha cnh thanh tnh ca nm cm xc tiu cc. Nm v Pht
mu l nhng c tnh i chng thanh tnh thuc tm, m chng ta kinh nghim thnh ra
i chng bt tnh ca thn v hon cnh. Tm v B-tt l kha cnh thanh tnh ca tm
thc, v phn n tnh ca h l i tng ca tm thc.
D l hnh nh thanh tnh nm v Pht thuc nm dng h vi nhng loi tr tu
hin ra, hay hnh nh bt tnh ca nm un v nhng cm xc tiu cc ca chng xut
hin, bn cht ca nhng hnh nh y ch l mt. S khc nhau l thi chng ta khi
nhn ra nhng hnh nh y, v ch ta c nhn ra rng chng vn xut pht t nn tng
ca t tm ta hay khng.
Hy ly v d mt ci g xut hin trong tm phm tnh ca ta nh l mt tng
v tham dc ; nu bn cht thc ca n c nhn ra, th n khi ln - tch ri chp th nh l Diu quan st tr. Th ght v gin d, khi nhn chn c n la chp th, th
n khi ln vi s trong sng nh kim cng, v y l i vin cnh tr. Khi ngu si
c nhn chn, n khi ln nh l nh sng t nhin rng ln khng c khi nim, gi
l Php gii th tnh tr. Kiu mn, khi c nhn chn, c thc chng nh l bt
nh v bnh ng, th l Bnh ng tnh tr. Ganh t, khi c nhn chn, th thot
khi thin v v chp th, v khi ln nh l Thnh s tc tr . Vy, nm cm xc tiu
cc khi ln nh l hu qu trc tip ca s khng nhn chn c bn tnh thc ca
chng. Khi c nhn chn th chng c thanh lc v gii thot, v khi ln khng
khc g hn l s hin by ca nm tr.
Trong Bardo php tnh, khi bn khng nhn ra c nhng tia sng ca nm tr y,
th ng-chp-th s i vo nhn thc ca bn, cng nh mt ngi ln cn st cao khi

s c o gic v thy th cnh tng trc mt. Bi th, chng hn nu bn khng

nhn ra mu , nh sng h phch ca Diu quan st tr, th n xut hin nh mt ngn
la, v l tinh ty ca ha i ; nu bn khng nhn ra thc cht nh sng mu vng
ca Bnh ng tnh tr, th n xut hin nh l a i, v y tinh ty ca a i.v.v....
y l ci cch nhng tng hin ra trong Bardo php tnh s b bin ha - khi ng
chp i vo trong nhn thc - thnh ra c thc cht nhp vo nhng cn bn vng
tng trong sinh t.
Mt bc thy Dzogchen dng th d bng v nc chng minh s thiu nhn
thc v ng chp din ra nh th no : Nc thng l lng, mt yu t c nhng tnh
cht k diu lm sch v gii kht. Nhng khi gp lnh n ng li thnh bng gi. Cng
th, mi khi ng chp xut hin, n cng c va kinh nghim bn trong ca ta va ci
cch ta nhn th gii quanh mnh. Nhng cng nh sc nng mt tri s lm cho bng tan
thnh nc, di nh sng ca s trc nhn, bn cht tr tu ca chng ta khng cn b
tri buc (bi ng chp - DG) s hin by.
By gi ta c th thy r lm th no - sau khi nh sng Cn bn xut hin,
ri Bardo php tnh xut hin - m sinh t thc s khi ln nh hu qu ca s khng
nhn ra c bn tm trong c hai ln y. Ln u nh sng Cn bn, nn tng (hay
Tng - DG) ca t tnh tm, khng c nhn ra, nu nhn c, l ta t gii
thot. Ln th hai nng lc (hay Dng) ca t tnh y xut hin, v l mt c hi th
hai gii thot ; nhng nu n khng c trc nhn th nhng cm xc tiu cc khi
ln, c ng li thnh nhiu nhn thc sai lm khc nhau, cng nhau tip tc tng trng
nhng cnh gii huyn mng m ta gi l sinh t, giam gi ta trong chu k ti sanh. Ton
th s tu tp tm linh, nh vy, ct l lt ngc ci tnh hung m ti mun gi l qu
trnh v minh, chm dt to tc, chm dt cng c nhng nhn thc sai lc chng cht
l thuc vo nhau, nhng th by ta vo ci thc ti huyn ha do chnh ta by t.
Cng nh khi nh sng Cn bn xut hin vo lc cht, y trong Bardophp
tnh cng th, cha chc c gii thot. V khi nh sng tr tu chiu ra, n cn km
theo mt lot nhng m thanh v nh sng m p du dng hp dn hn, khng trn ngp,
khng chi chang nh nh sng tr tu. Nhng nh sng m nht ny - c mu khi nht,
mu vng, lc, xanh, v trng - l nhng khuynh hng tp qun v thc trong ta tch
ly do gin d, tham lam, ngu si, nhc dc, ganh t v kiu mn. y l nhng cm xc
to ra su ci lun hi hay lc o : a ngc, qu i, sc sinh, ngi, a tu la v ch
thin.
Nu chng ta khng nhn ra v an tr php tnh ca t tm trong i sng thng
ngy (ngha l ngn gc 6 ci ngay trong tm thc - DG), th theo bn nng chng ta s
b li cun v pha nhng nh sng m ca lc o, v khuynh hng chp th c hu ni
ta khi s thc dy. Tm ta li li v cm thy b e da bi nh sng tr tu chi chang.
Nhng nh sng p p, s mi gi ca nhng khuynh hng thng ngy, d dn chng
ta vo mt ti sanh mi, c nh ot bi cm xc tiu cc no mnh nht (trong 6 th
ni trn) trong nghip thc chng ta.

*
Ta hy ly mt v d s xut hin ca mt trong nhng v Pht trong T Th Ty
Tng minh ha ton th tin trnh ny. Bc thy hay bn o ni vi thn thc ngi
cht nh sau :
Ny thin nam/n, hy lng nghe khng tn lon !
Vo ngy th ba, mt nh sng s sanh khi, l tinh cht ca a i. ng thi,
t ci Pht phng Nam, gi l th gii quang vinh c Pht Bo Sanh s xut hin
trc ngi, thn ngi mu vng, tay cm vin bo chu nh . Ngi ngi trn ta c
nhng con nga v c m bi Pht mu Mamaki, nguyn l n tnh ca ngi. Xung
quanh ngi l hai B-tt dng tnh : H Khng Tng (Akashagarbha) v Ph Hin
(Samantabhadra), v hai B-tt n tnh : Mala v Dhupa, lm thnh 6 v Pht trong
bi cnh nh sng cu vng.
Tnh thun tnh ni ti ca th un - Bnh ng tnh tr - mt bu nh sng vng
chi li, c trang tr bng nhng tri cu cng bng nh sng (tikls) ln nh c,
trong sut rc r, con mt trn khng th chu ni, s tun trn v pha ngi t ni tim
ca Pht Bo Sanh v nguyn l n tnh ca ngi, v m xoy tim ngi n ni con
mt ngi khng th no nhn vo .

Vo cng lc y, cng vi tia sng tr tu, c mt nh sng xanh ca ci

ngi chiu v pha ngi, xoy vo tim ngi. Khi y, b kiu mn thc y,
trong ni kinh hong ngi chy trn nh sng vng qu chi li kia, nhng
li thch nh sng xanh ca ci ngi, v b dnh mc vo .
Lc y, ngi ng s nh sng vng chi chang, hy nhn ra l tr tu. Hy an
tr t tnh ngi trong mt cch thoi mi, v vi. Hy tin tng vo , hy c s
sng knh v kht khao i vi n. Nu ngi nhn ra n l tia chiu t nhin ca t tnh
Rigpa ngi, th d cho ngi khng c sng knh, cha c kinh cu nguyn, tt c ch
Pht v nh sng y cng s tan ha bt ly vi ngi, v ngi s t n ci Pht.
Nu ngi khng nhn ra y l tia chiu t nhin ca t tnh ngi, th hy c
lng sng knh m cu nguyn, ngh : y l nh sng nng lc t bi ca Pht Bo
Sanh. Con xin quay v nng ta ngi . V qu thc l Pht Bo Sanh ang n
hng dn ngi trong ni kinh hong ca cnh Trung m, l nhng mc cu bng
nh sng ca nng lc tm i bi, bi th ngi hy nim sng knh trn ngp tim
ngi.

ng thch tr trc nh sng xanh ca ci ngi. y l con ng hp

dn ca nhng khuynh hng, tp qun m ngi tch ly bng kiu mn
mnh lit. Nu ngi quyn luyn vi n, ngi s ti sanh vo ci ngi,
ngi s kinh qu nhng au n ca sinh, gi, bnh, cht ; ngi s l mt c
hi ngoi u ln khi vng ly sinh t. nh sng xanh du ny l mt chng

ngi bt lp con ng gii thot, bi th ngi ng nhn vo , m hy t

b kiu mn ! T b nhng khuynh hng tp qun ca n. ng quyn luyn
nh sng xanh du, ng kht khao n. Hy sinh tm sng knh v kht ngng
nh sng vng chi chang, hy tp trung ton s ch ca ngi vo c Pht
Bo Sanh v cu nguyn :
Than i, v kiu mn con lang thang trong sinh t.
Xin c Pht Bo Sanh dn ng cho con
Trn o l quang minh rc r vn l Bnh ng tnh tr.
Xin Pht mu Mamaki ti thng ca ngi hy i sau con
Xin cc ngi gip con vt qua ng him ngho Trung m
V a con n trng thi ton gic.

Nh c li cu nguyn ny trong nim sng knh su xa, ngi s tan

thnh nh sng cu vng trong tim ca Pht Bo Sanh v Pht mu Mamaki,
tr thnh mt bo thn Pht trong ci Pht Quang vinh phng Nam.

S m t c Pht Bo Sanh xut hin kt thc vi li gii thch rng nh v thy

hay bn o khai th nh th nhiu ln, ngi cht s c gii thot, d nng lc h c
km ci bao nhiu. Tuy nhin, T Th ni, d c khai th nhiu ln, c nhng
ngi v c nghip nn khng nhn ra, khng gii thot c. B giao ng bi tham dc,
si m v kinh hong trc nhng m thanh nh sng y, h s chy trn. Bi th, vo
ngy hm sau, v Pht k tip l A Di vi nh sng v lng, cng vi mandala ch
thn ca ngi s xut hin trong tt c v huy hong vi quang sc mu chi li, ng
thi li c nh sng c hp dn ca ng qu o, do tham dc thp hn pht sinh. Tng
t nh th, T Th ln lt gii thiu s xut hin ca ch thn an lc v phn n.

*
Ngi ta thng hi ti : Ch thn c hin ra cho mt ngi Ty phng khng ?
Nu c, th c phi hin di hnh dng quen thuc ca phng Ty hay khng ?
Nhng s hin by ca Bardo php tnh c gi l hin din t nhin. iu ny
c ngha chng ni ti v iu kin, hin hu trong tt c chng ta. S khi ln ca
chng khng ty thuc s chng c no ca ta, nhng s nhn ra chng th c ty thuc.
Nhng hnh nh y khng phi ch xut hin cho ngi Ty Tng, m y l kinh
nghim ph qut v cn , nhng ci cch theo chng c thy, ty thuc bi cnh

sng ca chng ta. V t bn cht chng l v gii hn, nn chng c t do xut hin
di bt c hnh dng no.
Bi th, ch thn c th mang hnh dng m chng ta thng quen thuc nht trong
i sng hng ngy. V d, vi hnh gi Ty phng, th ch thn c th mang hnh dng
cha Ki-t hay c M ng trinh. Thng thng, ton th s hin by gic ng ca ch
Pht l gip chng ta, bi th nn chng c th mang hnh dng no thch hp v li ch
nht cho chng ta. Nhng d di hnh dng no th iu quan trng vn l phi nhn ra
rng t bn cht, khng c s khc nhau no c gia nhng biu hin y.

---o0o--S trc nhn

Gio l Dzogchen gii thch rng, cng nh mt ngi s khng nhn ra nh sng
Cn bn nu khng c s thc chng t tnh tm v mt kinh nghim vng vng v php
tu Trekcho ; cng th nu khng thc hnh php Togal th khng th nhn ra
c Bardo php tnh. Mt hnh gi Togal thun thc kin ton v an tr trong nh
sng ca t tnh th khi sng, h c kinh nghim trc tip v nhng biu hin s ni
ln trong Bardo php tnh. Nng lng v nh sng ny nh vy nm ngay trong chng
ta, mc d hin ti chng b khut lp. Tuy nhin, khi th xc v nhng tng th ca tm
thc cht, th chng t nhin c phng thch, v m thanh, mu sc v nh sng ca
t tnh ta s chiu sng rc r.
Tuy nhin, khng phi ch c nh php Togal mi c th x dng Bardo ny
gii thot. Nhng hnh gi Mt tng trong Pht gio s lin kt nhng tng xut hin
trong Bardo php tnh vi php tu ca ring h. Trong Mt tng, nguyn l ch thn l
mt cch truyn thng. Ch thn c hiu nh nhng n d, nhn cch ha v biu
trng cho nhng nng lc v tnh cht v bin ca tm tr tu ch Pht. S nhn cch ha
nhng nng lc v tnh cht y di hnh dng ch thn s gip cho hnh gi nhn ra
chng v thit lp tng quan vi chng. Nh tu tp s to ra ri thu li hnh nh y vo
tm, qua phng php qun tng, m hnh gi nhn ra rng ci tm qun ra ch thn v
ch thn c qun ra y khng phi l hai th tch bit.
Trong Pht gio Ty Tng, mi hnh gi c mt yidam, hnh nh mt v Pht hay
B-tt no m h cm thy c duyn vi mnh, v thng triu thnh v y qun tng
hnh nh trong tim mi khi tp luyn. Thay v xem nhng tng ca php tnh l hin
tng bn ngoi, hnh gi Mt tng s lin kt chng vi yidam, hnh nh v Pht ca
ring h, ha nhp lm mt vi tng y. Bi v trong khi tu luyn, h nhn ra yidam
l tia chiu t nhin ca tm gic ng, nn (khi cht) h c th nhn cc tng
trong Bardo php tnh nh l biu hin ca yidam y. Vi ci thy thun tnh ny, hnh
gi s nhn ra bt c g xut hin trong Bardo u l nhng th hin ca yidam. Ri nh
nng lc tu tp v s ban phc ca yidam, v y s t gii thot trong Bardo php tnh.
y l l do trong truyn thng Ty Tng c li khuyn co - cho c s th tc v
nhng hnh gi thng thng cha quen thuc vi php tu yidam - rng bt c tng g

khi ln, u nn qun ngay y l c Qun Th Am, v Pht ca lng bi mn, hoc
c A Di D, hoc Lin Hoa Sanh (Padmasambhava) ty theo v no h quen th nht.
Ni tm li, bt c cch no bn thng tu tp trong i sng, th cng bng cch bn
c m nhn ra cc tng trong Bardophp tnh.
Mt gi khc nhn Bardo php tnh l, hy xem n nh th gii nh-nguyn
c hin by trong hnh dng thun tnh ti hu ca n. Chng ta c a ra phng
tin gii thot, song ng thi chng ta cng b d dn bi ting gi ca nhng bn
nng v tp qun trong ta. Ta kinh nghim nng lc thun ty ca tm linh m ng thi
cng kinh nghim s ri ren m mt ca n. Dng nh th ta ang c nhc nh phi
lm mt quyt nh, phi chn la gia ng ny hay ng kia. D nhin chng ta c
c ci quyn chn la y hay khng cn ty thuc vo mc hon tt ca vic tu tp
ca ta trong lc sng.

---o0o---

18- BARDO TI SANH

i vi phn ng ngi, kinh nghim v ci cht ch c ngha l bc vo mt

trng thi qun lng cui tin trnh cht. Ba giai on ca s tan r bn trong c th rt
nhanh, nh ba ci bng tay. Nhng tinh cht trng v ca cha v m gp nhau tim,
v kinh nghim mu en gi l thnh tu khi ln. nh sng Cn bn xut hin, nhng
ta khng nhn ra c n, v ta ri vo trng thi hn m bt tnh.
Nh ti ni, y l s ht trc nhn ln th nht, hay giai on v minh th
nht, Tng ng gi l Ma Rigpa, hay Bt gic, ngc li vi Rigpa, s tnh gic v t
tnh tm. iu ny nh du trong ta s khi u mt chu k khc ca sinh t, ch b gin
on chc lt vo lc cht. Khi y Bardo php tnh xut hin v n ch vt qua nh mt
ln chp, khng c nhn ra. y l s ht trc nhn ln th hai, giai on hai ca v
minh bt gic.
iu u tin m ta thc n l nh th tri v t li cch ngn tr li :
Chng ta thnh lnh tnh dy trong trng thi trung gian gia ci cht v mt ti sanh mi.
y gi l Trung m ca ti sanh, sipa Bardo, v l Trung m th ba ca s cht.
Khi chng ta khng nhn ra c nh sng Cn bn v khng nhn raBardo php
tnh, nhng ht ging ca khuynh hng tp qun trong ta c khi dy, bng
tnh. Bardo ti sanh bt u t khi bng tnh ny cho n khi chng ta nhp vo bo thai
ca i sng mi.
Danh t Sipa trong Sipa Bardo dch l Trung m ti sinh, cng c ngha l
kh nng v hin hu. Trong Trung m ny, v tm thc khng cn b gii hn v
ngn che bi ci thn vt l ca th gii ny, nn nhng kh nng l v bin cho vic

ti sinh trong cc ci. V Bardo ny c hin hu bn ngoi l thn tm l v hin hu

bn trong l tm.
Kha canh ni bt ca Bardo ti sanh l, y tm ng vai tr quan trng, trong
khi giai on Bardo php tnh, th mi s din ra trong phm vi Tnh gic Rigpa, ct
li ca tm. Bi th, trong Bardo php tnh, chng ta c mt thn bng nh sng, cn
trong Bardo ti sinh chng ta c mt thn do sanh.
Trong Bardo ti sinh, tm c c nh sng v bin v s di ng khng gii hn,
nhng hng di chuyn ca n hon ton c nh ot bi nhng khuynh hng tp
qun c ca ta. V vy n c gi l Bardo ti sinh. Kalu Rinpoche ni : l hu qu
hon ton th ng, m qung ca nhng nghip i trc, v khng c g xy ra l hu
thc ; chng ta hon ton b nghip lc li ko.
im ny, tm t n giai on k tip trong tin trnh tun t m ra ca n
: T trng thi thanh tnh nht ca n l nh sng Cn bn, qua nh sng v nng lng
ca n, tc l nhng tng hin ra trong Bardo php tnh, v by gi i vo s biu hin
th hn ca mt thn sanh trong Bardo ti sinh. Nhng g xy ra by gi giai on
ny l mt tin trnh tan r ngc li : nhng ngn gi li xut hin, cng vi chng l
nhng trng thi t tng lin h n ngu si, tham dc v gin d. Ri, v k c v thn
nghip sanh trong qu kh ca chng ta ang cn mi m, chng ta mang mt thn
sanh.

---o0o--Thn sanh
Thn sanh ca chng ta trong Bardo ti sanh mang mt s c tnh c bit. N
c tt c cc gic quan. N v cng nh, sng sut v di ng ; v s bn nhy ca n
c ni l gp 7 ln trong i sng thc. N cng c c mt loi thn thng lt vt,
khng c thc kim sot, nhng em li cho thn sanh kh nng c c tm
ngi khc.
Lc u, thn sanh ny s c mt hnh dng ging nh thn th trong i va
qua, nhng khng c mt khuyt im no, v ang tui xun xanh. Ngay c khi
bn b qu qut hay au m trong i sng, bn vn c c thn sanh ton ho
trong Bardo ti sanh.
Mt trong nhng gio in c ca Dzogchen cho chng ta bit rng thn sanh
c bng mt a b t 8 n 10 tui.
Do nng lc ca t duy khi nim, gi l gi nghip, thn sanh khng th
yn d ch trong chc lt. N khng ngng di ng. N c th i khp ni n mun,
khng b tr ngi. V thn sanh khng c c s vt l nn n c th i xuyn qua tng
vch hay ni.

Khi mang thn sanh c th thy sut nhng vt th c ba chiu. Nhng v thiu
tinh cht vt l ca cha m, chng ta khng c nh sng mt tri, mt trng, m ch c
nh sng m soi t khong khng gian ngay trc mt. Chng ta c th thy nhng
chng sanh khc trong ci Trung m, nhng ngi sng khng thy chng ta, ngoi tr
nhng ngi c thn thng nh thin nh. Bi th, chng ta c th gp v ni chuyn
vi giy pht thong qua vi nhiu k ang du hnh trong th gii Bardo (Trung m),
ngha l nhng k cht trc chng ta.
Do s c mt ca nm un ang thnh hnh, nn thn sanh i vi chng ta
dng nh chc thc, v chng ta vn cn cm thy nhng cn i cn co. Gio l
Trung m dy rng thn sanh ny sng bng mi hng v rt dng cht t nhng
cng c em t, nhng n cng c th hng c nhng cng c bit nhn danh
n.
Trong trng thi ny, hot ng tm rt nhanh : t tng lin tc tri qua nhanh,
v chng ta c th lm mt lc nhiu cng vic. Tm tip tc duy tr nhng mu mc thi
quen ca n, nht l thi bm vu nhng kinh nghim, v thi tin rng mi s tuyt i l
thc c.

---o0o--Nhng kinh nghim ca ci Trung m

Sut trong nhng tun u trong ci Trung m (Bardo), chng ta c cm tng
rng mnh l mt ngi n ng hay mt ph n, ht nh khi ta cn sng i va qua.
Chng ta khng nhn ra rng mnh cht. Chng ta tr v nh gp b con v nhng
ngi thn yu. Ta c ni vi h, s vai h. Nhng h khng tr li, cng khng t ra h
bit ta c y. D ta c gng bao nhiu, cng khng g lm cho h ch ta c. Ta
bt lc ng nhn h khc hay ngi thn th vi ci lng tan nt v ci cht ca ta. Ta li
cn c mt cch v hiu x dng nhng c ca ta khi trc. Ch ta ngi ni bn
n khng cn dnh cho ta na, v ngi ta ang lm nhng chun b thanh ton ca
ci ca ta. Ta cm thy tc ti, b thng tn, hn hc, nh mt con c qun qui trn
ct nng, T Th ni.
Nu ht sc quyn luyn ci xc ca mnh, thm ch ta li cn c nhp vo n hay
lng vng bn n. C nhng trng hp qu khch, l thn sanh c th lai vng gn ti
sn hay xc ca h hng tun, hng nm m vn cha c th ngh rng mnh cht. Ch
khi h thy mnh khng c bng in trn mt t, khng in du chn bc, cng khng
phn chiu trong gng, h mi v l. V ni mt ni kinh hong khi nhn ra mnh
cht, cng lm cho h ngt xu.
Trong ci Trung m ti sanh, ta sng li tt c nhng kinh nghim ca i va
qua, n li nhng k nim t lu phai m trong k c, v thm li nhng ni chn c,
d ch l ni ta ch c khc nh ln y. C by ngy mt ln, ta li bt buc phi sng
tr li ci kinh nghim cht, vi tt c ni au kh ca n. Nu ta cht mt cch an
bnh, th trng thi tm an bnh c ti din ; nhng nu l mt ci cht vt v, s

vt v y cng c ti din. V nn nh rng, mi s c ti din vi mt thc mnh

lit gp by ln lc sng. V trong giai on thong qua ca Trung m ti sanh, mi
nghip c ca cc i trc tr li, mt cch c ng cng lit, lm cho tm ta ri bi.
C th, ta mt mnh lang thang khng ngng qua th gii Trung m, kinh hong
nh trong mt cn c mng. V cng ht nh trong mng, ta tin rng mnh thc c mt
ci thn vt l, v mnh thc s hin hu. Tuy th, tt c nhng kinh nghim
ca Bardo ny ch do tm ta bin ra, do nghip v nhng tp qun c ca ta ti din.
Nhng ngn gi ca t i tr v, v nh Tulku Urgyen Rinpoche ni : Ngi ta
nghe nhng m thanh to ln ca t, nc, la, gi. C ting nh ni l sau lng ta, ting
con sng ln gm ln, ting mt khi la khng l nh ha dim sn, ting ca mt trn
bo ln. Khi ta hong ht c chy thot nhng th ny, trong bng ti kinh hong, th
trc mt ta m ra ba ci h thm trng, , en, su v kinh khng. y l T Th
ni, tm gin d, tham dc v ngu si ca ta. Ta b tn cng bi nhng ngn thc , ma
bng mu m ; b m nh bi nhng m thanh la ht ca qu khng u ; b sn ui
bi nhng yu qui v th d chuyn n tht.
C th, ta khng ngng b ngn gi nghip cun i, khng th vin vu vo mt
cn c no c. T Th ni : Vo lc y, trn cung phong ca nghip thc kinh hong,
kh chu xoy ln mt cch d tn, t ng sau s y ngi ti trc . B ngn ngu
bi ni hong s, b thi git qua li nh nhng ht nh hoa bay trc gi, ta lang thang
v vng qua ci Trung m. B cn i kht dy v, ta tm ni tr n ch ny ch khc.
Nhn thc ca tm ta thay i tng chp, lc vui lc bun. Bng tm ta m ra khao kht
c mt ci xc thn vt l nhng li khng th tm c, lm cho ta li ri vo au kh.
Ton th khung cnh y u do nghip ta un c, cng nh th gii trung gian c
th cha y nhng nh tng c mng do vng tng chng ta to nn. Nu bnh
thng lc sng, ta c hnh ng tch cc, th kinh nghim v nhn thc chng ta trong
ci Trung m s l hnh phc v an lc ; nu i ta tc hi v lm ngi khc au kh th
kinh nghim trong ci Trung m ca ta s y au n bun lo. Bi th, T Th ni rng
: nhng ngi nh c, t, th sn u b tn cng bi nhng hnh nh gh rn ca
nhng nn nhn ca h trc kia.
Vi ngi nghin cu k kinh nghim cn t, nht l khi nghin cu nhng cun
phim i - mt c im chung ca tt c mi ngi cht i sng li - t hi : Lm
sao tng tng ni s kinh khng ca nhng kinh nghim trong ci Trung m ca mt
nh c ti, mt k chuyn tra tn ? Cun phim i cho ta thy rng, sau khi ta cht, ta
c th kinh qu tt c nhng ni au kh m ta gieo, trc tip hay gin tip .

---o0o-- di ca Trung m ti sanh

Ton th Trung m ti sanh ko di trung bnh 49 ngy, v t nht l mt tun.
Nhng cng cn ty, ging nh hin ti c ngi sng ti trm tui, trong khi k khc

cht non. Mt s li cn b kt trong th gii trung gian thnh ma qu. Dudjom

Rinpoche thng gii thch rng sut trong 21 ngy u ca thi gian Trung m, bn vn
cn mt s n tng mnh v i sng va qua, bi th y l giai on quan trng nht
ngi sng gip ngi cht. Sau , i sng tng lai ca bn dn dn thnh hnh
v tr thnh nh hng chnh.
Chng ta phi ch i trong th gii trung gian (Bardo) cho n khi no nghip ta
bt lin lc c vi cha m tng lai. i khi ti ngh v Bardo ny nh mt th hnh
lang chuyn tip, trong bn c th ch i n 49 ngy trc khi chuyn sang i
sng mi. Nhng c hai trng hp c bit khng cn phi i trong ci Trung m, bi
v tnh cch cng lit ca nghip lc h y ngay h vo ti sanh mi. Trng hp u
tin l nhng ngi sng mt i v cng li lc v tch cc, tu luyn tm n trnh
nng lc chng ng ca h s a h trc tip vo mt ti sanh tt p. Trng hp
th hai l nhng ngi sng cuc i tiu cc, tc hi, h i rt nhanh xung i ti
sanh k tip, bt c u.

---o0o--Phn xt
Mt vi m t v ci Trung m c ni n mt cnh xt x, mt loi quay li
cun phim i ging nh s phn xt sau khi cht trong nhiu nn vn ha ca nhn
loi. Lng tm tt ca bn, mt v thin thn h mng mu trng, ng vai c vn bo
cha, k li nhng vic tt bn lm ; trong khi lng tm xu, mt con qu en, trnh
ln v n xt x. Tt v xu c tnh thnh nhng hn si trng en. Thn cht hay
Dim vng ch ta phin x, khi y soi vo knh nghip lm cuc phn xt.
Ti nhn thy trong ci mn phn xt ny c vi tng ng vi cun phim cuc
i kinh nghim cn t. Cui cng, mi cuc phn xt u xy ra ngay trong tm ta.
Chng ta ng thi l quan ta v b co. Raymond Moody ni : iu ng ch l s
phn xt trong nhng v m ti kho st, khng phi n t ni thc th nh sng - c v
yu thng v chp nhn mi ngi - m li n t c nhn ngi b xt x. (T duy v
i sau, 1977, p.30)
Mt ph n tri qua kinh nghim cn t ni vi Kenneth Ring : Bn c ch
cho thy li c cuc i bn - v bn lm vic ph phn... Bn t phn xt mnh. Bn
c tha th mi ti li, nhng bn c th tha cho chnh bn v khng lm nhng vic
ng l bn nn lm, v mt vi v lng gt nh m c l bn lm trong i hay
khng ? Bn c th t tha th cho mnh chng ? y l s phn xt . (Tm ngha kinh
nghim cn t, 1985, p.70)
Cnh phn xt cng chng t rng trong s phn tch ti hu, chnh ci ng lc
sau mi hnh ng ca chng ta mi l iu quan trng, v khng th thot khi hu qu
ca nhng hnh ng, li ni v ngh ca ta, v nhng du n, nhng thi quen ca
nhng hnh ng ny trn ta. iu ny c ngha chng ta hon ton chu trch nhim
khng nhng v cuc i hin ti, m c nhng i tng lai ca ta na.

---o0o--Nng lc ca tm
V trong cnh gii Trung m, tm ta rt nh nhng linh ng v bn nhy, nn bt
c t tng no khi ln, tt hay xu, u c nh hng v nng lc gh gm. V khng
c mt c th vt l lm nn tng, nn nhng tng tr thnh thc ti. Hy tng tng
s bun b gin d khc lit m ta c th cm thy khi trng thy ngi sng lm m
tang cho ta qu s si, hay b con tham lam ang tranh ginh nhng vt s hu ca ta,
hay bn b m ta rt yu mn, v ta tng cng yu mn ta, by gi ang ni v ta mt
cch khinh mit, thng tn, hn lo. Mt tnh hung nh vy c th rt nguy him, v
phn ng bo hnh ca ta c th a ta thng n mt ti sanh bt hnh.
Nh vy, nng lc mnh lit ca tm ta l vn then cht trong Trung m ti
sanh. Ci giai on cao im ny hon ton phi by chng ta ra gia nhng thi quen v
khuynh hng c hu m ta cho tng trng v thng tr i ta. Nu bn khng
kim sot nhng khuynh hng y ngay by gi trong khi sng, ngn chng xm chim
tm bn, th trong Trung m ti sanh bn s thnh nn nhn ti nghip ca chng, b
mnh lc ca chng a y. Mt s gin d nh nht trong trng thi Trung m cng
c th c mt nh hng tai hi, bi th m theo truyn thng, ngi c T Th cho bn
lc sp cht phi l mt ngi m bn c quan h tt p ; nu khng, ni mt vic nghe
m thanh ting ni ca y cng lm cho bn ni tam bnh, v iu ny s c nhng hu
qu v cng khc hi.
Gio l cho ta thy nhiu m t v tnh cht sng st ca ci tm trong trng thi
Trung m ; m t mnh nht ni rng tm ta lc y ging nh mt thi st nung sn
sng un bt c kiu no bn mun, cho n khi n ngui. Bt c hnh dng g n c
un nn, n s mau chng thnh hnh y nh vy. Cng th, mt t tng tch cc duy
nht trong trng thi Trung m c th trc tip dn n gic ng, mt phn ng tiu cc
duy nht c th lm bn chm vo au kh lu di. T th cnh co chng ta mt cch
mnh m nh sau :

n y l ng r i ng ln cao v xung thp : y l lc m ch cn

lt vo s li bing mt cht ngi cng chu kh min vin ; y l
lc m ch cn tp trung mt cht ngi cng s hng c hnh phc lu
bn. Hy ch tm khng tn lon, hy n lc ko di hu qu thin nghip !
T Th c nh thc dy bt c mt lin h no vi s tu tp m ngi cht c
th c, v khuyn khch chng ta t b bm vu ngi, ca, t b s kht khao c mt
thn xc, ng bung tri theo gin d hay tham dc, o luyn s t t hn l th hn,
ng ngh n vic c. T Th nhc nh ngi cht khng cn phi s hi : Mt mt cho

ngi cht bit nhng hnh dng gh rn trong ci Trung m ch l do tm h chiu ra,
thc cht vn trng rng ; mt khc, nhc ngi cht rng by gi h ch c ci thn
sanh do tp qun c, bi th cng l trng rng. Bi th ci trng rng khng th lm
hi ci trng rng .
Bn cht bp bnh chng qua ca giai on Trung m c th l ngun sui cho
nhiu c hi gii thot, v tnh bn nhy ca tm trong Trung m ny c th ha ra li
lc cho chng ta. Chng ta ch cn nh n nhng li ging dy, ta ch cn c mt t
tng tch cc khi ln trong tm ta. Nu ta nh c mt gio l no gi cho ta t tnh
tm, nu ta c d ch mt khuynh hng tu tp, hay mt lin h su xa vi s tu hnh, ta
cng nh vy m gii thot.
Trong Trung m ti sanh, cc ci Pht khng hin ra mt cch t nhin nh trong
Trung m php tnh. Tuy nhin, ch cn nh n cc v Pht, bn cng c th i thng
n cc ci y bng nng lc tm bn, v tin n gii thot. Nu bn c th nim danh
hiu mt v Pht, v y lin hin ra trc bn. Nhng nn nh, mc d cc kh nng l v
gii hn, chng ta vn phi c s t ch tm trong Trung m ny, v iu ny v cng
kh khn, v tm ta giai on ny ht sc bn nhy, phn tn v bt an.
Bi th trong Trung m ny, bt c khi no bn c th c li s tnh gic d ch
trong thong chc, th bn hy lp tc nh li s tu tp, nh thy hay v Pht ca bn th,
v tha thit triu thnh. Nh nng lc n sng ca bc thy hay Pht, tm bn s c gii
thot vo trong khong khng gian ca tm gic ng. S cu nguyn trong i ny dng
nh t hiu qu, nhng trong ci Trung m li c hiu qu mnh lit v cng.
Tuy nhin, s m t trn y v Trung m chng t thc rt kh m tp trung
tm vo giai on ny, nu ta khng thc tp t trc. Hy tng tng ta dng nh
tuyt nhin khng nh bi ch no lc gp c mng, ta cm thy bt lc nh th no, th
trong cnh gii Trung m cng kh nh th, nu khng ni l kh hn, tp trung tm
. y l l do T Th lun lun nhc i nhc li mt li ng xao lng, v T Th
nhn mnh :
n y l ng r gia Pht v hu tnh...
Trong mt giy, phn cch. Trong mt giy, ton gic.

---o0o--Ti sanh
V trong Trung m ti sanh, thi gian ti sanh cng gn, nn ta cng thm kht
khao mt thn xc lm ch nng, v ta i tm mt ngi no c th s dng c ti
sanh vo . Nhng du hiu bt u hin ra bo cho ta bit ci cnh gii ta c th ti
sanh vo. Nhng nh sng mu chiu t su no lun hi, v ta cm thy b thu ht
vo mt ci ny hay khc, ty theo cm xc tiu cc no mnh nht trong tm ta. Mt khi
ta b li cun n y, th tht v cng kh m tr lui.

Ri nhng hnh nh s khi ln, lin h n nhng ci khc nhau. Cng quen
thuc vi gio l, ta cng d nhn ra ngha thc ca chng. Nhng du hiu thay i
phn no theo nhng gio l khc nhau. Mt s bo rng nu sanh vo ci tri, ta s thy
mnh i vo mt thin cung c nhiu tng lu. Nu ti sanh vo loi a tu la, ta s thy
mnh gia nhng kh gii bng la, hay sp ra chin trng. Nu sanh vo sc vt, ta
s thy mnh trong mt hang l di t, hay mt ci rm. Nu thy mt gc cy, mt
rng su, hay mt tm vi dt, th l du hiu sp ti sanh lm qu i.V nu sp
sanh vo a ngc th ta s thy mnh ang b dn vo mt h en, xung mt con ng
ti, vo mt ci t m mt c nh mu hoc en, hay v pha mt thnh ph bng st.
C nhiu du hiu khc, nh l cch ta nhn hay c ng, chng t cnh gii ta
ang hng n. Nu sp sa sanh vo ci tri hay ngi, th ci nhn ca ta s hng
ln trn ; nu sanh vo ci sc sinh, ta s nhn thng ti trc, nh chim ; nu sanh vo
a ngc hay ng qu th ta s nhn xung, nh th l sp nho xung. Nu c du hiu
no nh th, th ta nn coi chng ng ri vo mt ci ti sanh bt hnh.
ng thi, ta s c mt kht khao mnh lit i vi mt cnh gii no , v b
cun ht vo theo bn nng. Gio l v Trung m dy rng, vo im y, c nguy c
ln l, do lng nn nng thm kht ti sanh, ta c th xng ti bt c mt ni no, d n
khng c v g an ninh bo m. Nu c mun ca ta b bt mn, s gin d khi ln s
a giai on Trung m n mt kt thc, v ta s b y vo ci d bng chnh nng lc
cm xc ca mnh. V nh th, ta c th thy ti sanh tng lai ca ta c trc tip nh
ot bi tham, sn v si. Hy tng tng ta ang chy v pha mt ch np, ch trnh
thot kinh nghim au kh ca Trung m. Ri, v s phi t b tt c, m ta m ra rng
buc vi mt ti sanh mi, bt k u, min l c ti sanh. Khi y ta c th m ra
thc lon, nh T Th ni, v lm ln ti sanh tt vi xu, xu vi tt. Ta c th nghe
ting gi ca nhng ngi thn yu, hoc ging ca hp dn, ri chy theo chng, cui
cng b dn d xung nhng ci thp km.
By vy, phi cn thn ng m qung i vo nhng ci v phc y. iu k diu
l, ngay lc ta thc c ci g xy n cho ta, th ta c th bt u tc ng, v iu y
nh hng n s phn ca ta.
B y ti bi ngn gi nghip, thn sanh i n mt ni y cha m ang
giao hp. Khi thy h, n b ko vo trong cm xc y ; v do nghip qu kh, n t
nhin cm thy rt thng hoc rt ght. S quyn luyn ngi m v th ght, ganh t
vi ngi cha s a n hu qu l n sinh thnh con trai ; ngc li l gi. Nhng nu
n ng qu trc nhng cm xc rt mnh th n c th sanh vo mt cnh gii hn h.

*
C cch no ta c th lm by gi, trnh b ti sanh hoc hng dn s ti sanh
k tip ca ta khng ? Gio l v Trung m a ra hai ch dn c bit : phng php
ngn nga ti sanh, v nu khng ngn c, th chn mt ti sanh tt. u tin l nhng
ch dn ng ca ng i vo mt i sng khc :

Phng php tt nht l t b nhng cm xc nh tham dc, gin d, hay ganh t,

v nhn chn rng khng mt trng thi Trung m no c thc cht ti hu. Nu bn c
th nhn chn iu y, ri tm an tr trong bn cht chn khng ca n, th chnh iu
ny s ngn nga ti sanh. T Th Ty Tng bo cho chng ta bit :

Than i ! Cha v m, cn bo ln, lung gi xoy, sm st, nhng cnh

tng kinh hong v tt c nhng g hin ra y, bn cht u huyn o. D
c hin tng g i na, th cng khng thc. Mi cht liu u gi di,
trng rng. Chng nh o nh, khng trng tn bt bin. Tham i m lm
chi ? S hi m lm chi ? Nh vy l xem ci khng thnh ci c...
T Th li khuyn co tip :

Tt c u do tm ti bin ra, v tm y vn l chn khng, v sanh, khng

b chng ngi. Khi ngh vy, hy tm ngi t nhin trong bn cht
ca n, nh nc vo nc, c nh n l, thong th, phng khong v
th gin. Khi n an tr t nhin v thong th, ngi c th bo m ng
vo mi li ti sanh chc chn b ng li.
Phng php hay nht k tip ngn nga ti sanh l nhn nhng ngi c th
lm cha m bn nh l Pht, hay thy, hay thn h mng yidam ca bn. V t nht, bn
hy c pht sinh mt cm gic t b, khng b li ko vo nhng cm xc tham dc, v
ngh n nhng ci Pht thanh tnh. iu ny s ngn nga ti sanh v khin bn c
sanh vo mt trong nhng ci Pht.
Nu bn khng th an tr tm vng vng lm nh vy, th cn c nhng
phng php chn la mt ti sanh, lin h n nhng im mc v nhng tng cc
cnh gii khc nhau. Nu bn nht nh phi ti sanh, hay c mun ti sanh theo
ui con ng tu tp v lm li ch ngi khc, th bn khng nn i vo ci no khc
ci ngi ta. Ch c y cc iu kin mi thun li cho s tin tu o nghip. Gio l
v Trung m cho bit, nu bn sp sa sanh vo mt hon cnh tt trong ci ngi, th
bn s cm thy mnh ang i vo mt ngi nh sang trng p , hay vo mt th,
hay gia mt m ng, hay thy nhng ngi ang giao hp.

Ngoi nhng cch y ra, thng thng chng ta khng c chn la no. Chng ta
b li ko v ch th sanh ca ta nh con chim b sa li, nh c kh bt la, hay sc
vt sa m ly . T Th ni : Ny hi thin nam/n, d ngi khng mun i, ngi
cng khng c nng lc t ch, ngi b bt buc phi i.
Tuy nhin, nh gio l lun lun nhc ta, vn cn c hy vng, by gi l lc nn
cu nguyn. Nh tha thit mong mi v tp trung mnh lit, ngay trong lc ny, bn vn
cn c th ti sanh vo mt ci Pht, hoc bn c th pht nguyn su xa ti sanh vo mt
gia nh loi ngi, y bn c th gp ng li tu tp v tip tc tin n gii thot.
Nu bn c mt nghip nng buc bn ri vo mt cnh gii c bit no, th c th bn
ht phng chn la, tuy nhin, li nguyn qu kh v s mong cu ca bn c th gip
bn chuyn s phn c th ti sanh vo mt i sng m mt ngy no s a bn
n gii thot.
Ngay c khi bn nhp thai, cng c th cu nguyn cho iu ny xy ra. Ngay
c khi y, bn c th qun tng mnh nh mt chng sanh gic ng, nh thn Kam cang
tt a (Vajrasattva) - nh cc bc thy truyn thng ni - v lm cho ci thai cung m
bn ang vo bin thnh mt mi trng thing ling, mt cung tri, y bn tip tc
tu luyn.
By gi, khi Trung m ti sanh hin ra
Ti s tp trung nht tm thin qun
V c ko di nhng hu qu ca nghip tt
ng ca ng ti sanh, c ng sanh tr li
y l lc cn tinh tn v nhn thc thun tnh
Hy t b cm xc tiu cc, v qun tng bc o s.
Cui cng, chnh s thc gic ca t tm mun tr trong mt ci no , buc
ta tin v ti sanh, v chnh khuynh hng chp th ca t tm tm s th hin thnh
thn xc ti sanh. y l giai on k trong tin trnh xut hin m ta thy xy ra trong
cc cnh Trung m.
Nu bn thnh cng trong s hng dn tm v pha mt s sanh lm ngi, th
tc l bn i trn chu k. Bn s c sanh vo trong Trung m t nhin ca i ny.
Khi trng thy cha m bn ang giao hp, tm bn b thu ht, v bn vo thai. iu ny
bo hiu s kt thc ca Trung m ti sanh, khi tm bn mt ln na kinh qu rt nhanh
chng nhng tng ca cc giai on tan r, v s xut hin ca nh sng Cn bn. Ri
kinh nghim ti en ca s thnh tu li khi ln, v ng thi s lin lc vi bo thai
mi bt u.
Nh vy i sng khi u cng nh kt thc bng nh sng cn bn.

---o0o---

19- GIP SAU KHI CHT

Trong th gii tn tin, rt thng khi mt ngi no cht, th mt trong nhng

ni lo su nht cho ngi li l ngh rng h khng th lm g gip nhng ngi
thn yu mt. l mt nim tin ch lm cho s su kh ca h cng thm trm trng.
Nhng s thc khng phi th. C nhiu, rt nhiu cch chng ta c th gip ngi
cht, v t gip c chng ta sng vng bng h. Mt trong nhng c im ca o
Pht, mt trong nhng ng li chng t phng tin thin xo v tm t bi ca ch
Pht l c rt nhiu php tu c bit gip ngi cht, v cn an y c tang quyn
au bun. T Th c li nhn bao qut c sng v cht, cho ta thy rng c nhiu cch
gip ngi khc trong mi tnh hung c th ngh ti, bi v khng c mt ranh gii
no gia ci gi l sinh v ci gi l t. Nng lc sng chi v s m p ca tm t
bi c th vn ti gip tt c mi tnh hung, mi cnh gii.

---o0o--Khi no ta c th gip
Trung m ti sinh, nh ni, dng nh l mt thi gian ht sc ry r ng ngi.
Nhng trong c nim hy vng ln lao. Nhng tnh cht ca thn sanh sut trong giai
on Trung m lm cho n d b thng tn - s sng sut ca n, di ng, nhy cm, v
thn thng - song cng lm cho n c bit d cm th i vi s gip ca ngi
sng. S kin n khng c hnh dng vt l lm cho n rt d hng dn. T Th Ty
Tng v thn sanh ny nh mt con nga, d dng c iu khin vi si dy cng
hoc vi mt thn cy khng l, khi trn t th c th l kh di chuyn, nhng khi
ni bnh bng trn mt nc th bn c th a n i bt c u ty , khng cn n lc.
Thi gian tt nht tu tp cho ngi cht l 49 ngy Trung m ti sanh, m 3
tun u l quan trng nht. Chnh trong 3 tun y, ngi cht c mt lin h mnh m
vi cuc i ny, lm cho h d dng nhn s gip ca ta. Bi th, chnh trong thi
gian ny s tu tp ca ta c th nh hng n tng lai ca ngi cht nhiu hn c,
hoc gip h gii thot, hoc gip h c ti sanh tt p. Vy ta nn dng mi phng
tin ta c th gip h, v sau khi hnh dng vt l ca h bt u quyt nh, - thng
l khong t ngy th 21 n ngy th 49 - th c hi chuyn nghip cho h cng b hn
ch.
Tuy nhin s gip ngi cht khng ch gii hn trong 49 ngy sau khi cht.
Khng bao gi qu mun gip ngi no cht, d h cht lu bao nhiu v
trc. Ngi m bn mun gip c th cht 100 nm v trc, nhng nu ta tu tp cho
h, vn cn c li lc. Dudjom Rinpoche thng ni ngay c khi ngi y t gic
ng, h vn cn cn tt c s gip m h c th dng gip li k khc.

---o0o---

Ta c th gip nh th no
Cch tt nht v d nht gip mt ngi cht l lm php Chuyn di tm thc
tinh yu m ti trnh by trong chng 13, khi chng ta nghe mt ngi no cht.
Ty Tng, chng ta ni cng nh bn cht ca la l t chy, ca nc l gii
kht, bn cht ca ch Pht l hin thn ngay khi ngi no triu thnh, v t bi ca cc
ngi l v hn, mun gip tt c hu tnh. ng bao gi tng tng rng bn cu
nguyn khng hiu qu bng mt ngi thnh thin cu nguyn cho h. Bi v bn gn
vi ngi cht hn, nn mnh lc ca tnh yu v chiu su ca mi lin h s lm cho s
cu nguyn ca bn c nng lc hn.
Cc bc thy bo m vi chng ta : hy ku cu vi ch Pht, cc ngi s p
ng bn.
Khandro Tsering Chodron, ngi v tm linh ca Jamyang Khientse, thng ni
rng, nu bn thc s c tm tt v c nh chn thnh, th khi bn cu cho ngi no,
s cu nguyn s rt hiu nghim. Bi th, hy tin tng rng nu ngi no bn rt
thng yu cht, v nu bn cu nguyn cho h vi tnh yu v lng chn thnh, th s
cu nguyn ca bn s c hiu lc c bit.
Cch tt nht, hiu qu nht lm php Chuyn di l trc khi thi th b chm ti
hay b di chuyn bt c cch no. Nu iu ny khng th thc hin, hy lm php
Chuyn di ti ch m ngi y cht, hay t nht tng tng r rt hnh nh ni y
trong tm bn. C mt lin h mnh lit gia ngi cht vi ni chn v thi gian cht,
nht l trong trng hp ngi cht bo t.
Trong ci Trung m ti sanh, nh ti ni, tm thc ngi cht sng tr li ci
kinh nghim cht mi tun mt ln, vo ng ngy hm y. Bi th bn nn lm php
Chuyn di, hay bt c php mn tu no bn chn, vo bt c ngy no trong 49 ngy,
nhng c bit l vo nhng ngy tun ca ngi cht.
Mi khi ngi b con hay bn b cht hin ln trong tm tr bn, mi khi bn
nghe tn ngi y c nhc ti, th hy gi n h nim yu thng ca bn, v tp
trung lm php Chuyn di. Lm php y bao lu ty , v cng nhiu ln cng tt.
Mt iu khc bn c th lm, mi khi bn ngh ti ngi no cht, l c ngay
mt cu ch nh OM MANI PADME HUM, thn ch ca c Pht ca lng t mn, tnh
ha c tt c c nghip a n ti sanh ; hoc cu OM AMI DEWA HRIH, thn ch
ca c A Di , v Pht ca nh sng v lng. Ri bn c th tip theo bng php
Chuyn di.
Nhng d bn c lm bt c php mn no trn y gip ngi cht hay khng
lm, ng bao gi qun rng tm trong ci Trung m rt bn nhy, bn ch cn hng
nhng thin cm n h cng li lc cho h ri.

Khi bn cu nguyn cho ngi no thn thit, bn c th, nu mun, bao gm c

nhng ngi cht khc trong li cu nguyn : nhng nn nhn ca chin tranh, tn
bo, tai ch, i km, hoc nhng ngi v ang cht trong cc tri tp trung, nh ti
Trung Quc v Ty Tng. Bn c th cu nguyn cho nhng ngi cht nhiu nm v
trc, nh ng b c ca bn v nhng ngi trong gia nh cht t lu, hay nhng
nn nhn trong hai cuc th chin. Hy tng tng li cu nguyn ca bn c bit tri
n nhng ngi cht trong cn gin d, lo lng hi hng.

*
Nhng ngi c ci cht kinh khng hay t ngt rt cn c gip . Nhng
nn nhn ca m st, t st, tai nn, chin tranh, thng rt d ri vo s hi au n,
hoc mi trong kinh nghim khng khip v ci cht ca h, do khng th tin n
giai on ti sanh. Khi bn lm php Chuyn di cho h, hy lm vi mc mnh lit tha
thit hn bao gi c.
Hy tng tng nhng tia sng chi li tun pht t ch Pht v B-tt, trt
xung tt c n sng t bi ca cc ngi. Tng tng nh sng y tun xi trn ngi
cht, tnh ha h hon ton, gii thot h khi ni au n ri lon ca ci cht, em li
cho h an bnh su xa lu di. Ri tng tng, vi tt c tm hn bn, ngi cht ang
tan thnh nh sng v tm thc h by gi c cha lnh, thot mi kh au v bay
ln ha nhp vi tm gic ng ca ch Pht.
Mt vi ngi Ty phng va qua ving thm Ty Tng k cho ti nghe mt
cu chuyn m h chng kin. Mt ngy n, mt ngi Ty Tng ang i b bn l
ng, b mt chic xe cam-nhng ca Trung Quc ng cht ngay tc khc. Khi y, mt
tu s tnh c i qua, vi vng n ngi cnh ngi cht nm trn t. H trng thy tu s
gh vo tai ngi cht c mt cu g ; thnh lnh h kinh ngc thy ngi cht sng
li. Khi y tu s lm php Chuyn di tm thc cho ngi y, v hng dn ng ta an tnh
i vo ci cht. Ci g xy ra ? R rng v tu s nhn thy ni kinh hong ca ngi
kia, lm cho y rt giao ng khi cht, nn v tu s hnh ng chp nhong : trc ht
gii thot tm ngi cht khi ni au bun, ri sau , nh php Chuyn di, a thn
thc h v mt ci Pht, hoc mt ti sanh tt. i vi nhng ngi Ty phng chng
kin vic y, th tu s c v ch l mt ngi bnh thng, nhng cu chuyn ny chng t
ng l mt hnh gi c nng lc rt ng n.
Thin nh v cu nguyn khng phi l cch duy nht ta c th lm gip ngi
cht. Chng ta c th b th cho ngi bnh, ngi ngho kh, hi hng cho h.
Chng ta c th em ti sn h li cho ngi ngho. Ta c th nhn danh h m
ng gp vo cc vic ngha nh sung vo bnh vin, cu tr, tip dn ng hay tu
vin.
Ta cng c th bo tr cho cc kha tu nhp tht ca nhng hnh gi tt, hay l cu
nguyn do nhng bc thy v i hng dn nhng ni thing ling nh B trng. Ta
c th cng t n cho ngi cht, hay bo tr nhng cng trnh m thut lin h n

vic tu tp. Mt phng php gip ngi cht na l phng sanh nhng con vt sp b
git. Php ny thnh hnh Ty Tng v dy Hy M Lp Sn.
iu quan trng l hi hng cng c nhng thin s y cho ngi cht, cho tt
c ngi cht, mi ngi cht c c mt ti sanh tt v hon cnh thun li trong
i k tip ca h.

---o0o--S thu th ca ngi cht

Hy nh rng tm thc ngi trong ci Trung m sng sut bn nhy gp by ln
khi sng. iu ny c th lm cho h au kh ln hoc li lc ln.
Bi th, iu ct yu l, khi mt ngi thn cht, bn phi cng cn thn cng tt,
trong tt c hnh vi c ch bn, khi quy ry h, lm h tn thng. V khi ngi cht
tr v nh vi nhng ngi thn cn li, hay vi nhng ngi tng nim lm php cho
h, th trong tnh trng mi ca tm thc h, h c th khng nhng trng thy nhng g
ang xy ra, m cn c c trong tm nhng ngi khc. Nu b con ch m mu
tranh ot chia gia ti h li, hay ch ni v ngh v n on, khng co tnh thng chn
thc i vi ngi cht, th h c th v cng tc gin, au kh, v mng, v do s b
li ko vo nhng cm xc d di m phi i vo mt ti sanh bt hnh.
Chng hn, hy tng tng nu ngi cht thy ngi ta tng kinh cho mnh
khng thnh khn, tm ngi tng bn rn vi nhng vic gii tr tm thng th h c
th mt tt c cht nim tin no h c th c. Hy tng tng nu mt ngi cht phi
nhn nhng ngi thn bun su thm thit, cng c th lm cho h v cng o no. V
nu v d ngi cht khm ph ra rng b con ch gi v yu thng h v tin, th h
cng c th au kh v mng n ni s thnh ma tr v m nh ngi hng gia ti
mnh li. By gi bn thy nhng g bn lm, ngh, hay c x sau khi mt ngi
thn cht, c th c tm quan trng gh gm v nh hng ln lao n tng lai h nhiu
hn bn tng.
Bn cng s thy ti sao iu tht thit yu cho tm linh ngi cht c an n, l
nhng ngi cn li phi ha hp. Bi th, Ty Tng khi b con bn b ngi cht t
hi li, h thng c khuyn khch hy cng tng c vi nhau cng nhiu cng tt
mt cu thn ch nh OM MNI PADME HUM. iu ny ai Ty Tng cng c th lm,
v bit n chc chn s gip ngi cht. Bi th, cu thn ch ny gy cho h ngun
cm hng cng nhau tng c trong nim sng tn. Tnh thing ling ca ngi cht
trong ci Trung m cng khin nu c mt bc thy hay hnh gi tm linh giu kinh
nghim lm l, ngi cht s c li lc v cng. iu v y l l an tr trong t tnh
tm nguyn y, ri h triu thn sanh ca ngi cht ang lang thang trong ci Trung
m. Khi thn sanh n trc bc thy, do nng lc thin nh ca ng, ng c th
khai th bn tnh thanh tnh cho ngi cht. Nh nng lc thn thng, ngi cht thy
c tm gic ng ca v thy, v ngay ti ch c gii thot.

Nhng cng chnh v l do , m bt c g mt hnh gi thng thng c th lm

cho ngi cht, cng c th gip h rt nhiu. Bn c th tu tp php qun mt trm v
thn an lc v phn n lin h T Th Ty Tng, hay bn c th ch an tr trong mt tm
trng bi mn ; nht l nu khi y bn c triu thnh hng linh ngi cht, th h c li
lc v cng.
Mi khi hnh gi Pht t cht, chng ti bo cho tt c thy v bn o ca h bit
c th khi s hnh php cu siu cho h ngay. Thng ti thu thp tn nhng ngi
cht, ri gi n cho nhng bc thy ln m ti bit n v Hy M Lp Sn. Cch
vi tun, cc v ny lm php thanh luyn cho h mt ln, v mi nm c mt thin hi
mi ngy cu siu tp th ti cc tu vin.

---o0o--Cch Ty Tng cu siu ngi cht

1- T Th Ty Tng
Ti Ty Tng, khi php Chuyn di lm cho ngi cht xong, quyn T Th
c c i c li nhiu ln, v nhng php tu lin h c thc hnh. min ng
Ty Tng, chng ti thng c truyn thng c T Th sut 49 ngy sau khi cht. Qua
, ngi cht c ch cho bit h ang giai on no trong tin trnh, v c cho
nhng ch dn hay cm hng m h cn.
Nhng ngi Ty phng thng hi ti : Lm sao mt ngi cht c th nghe
c T Th ?
Cu tr li gin d l : Tm thc ngi cht khi c h triu bi nng lc ca li
kinh, th c th c c tm ta v c th cm nhn ng nhng g m ta c th ngh hay
thin nh v h. Bi th, khng c chng ngi no cho ngi cht hiu c T Th
Ty Tng ang c cho h, d l c bng Tng ng.
i vi ngi cht th ngn ng khng l mt tr ngi, v tm h c th c c
ngha ct yu ca kinh vn.
iu ny khin cho s tp trung tm ca ngi hnh l cng thm quan trng, ch
khng phi ch lm chiu l m c. V bi v ngi cht ang thc s sng nhng kinh
nghim cp trong sch, nn h c th c nhiu kh nng hn ta hiu chn l ca T
Th.
i khi ti t hi : Nhng nu l tm thc ngt xu v ri vo tnh trng qun
lng vo lc cht th sao ? . V ta khng bit bao lu ngi cht s trong trng thi hn
m, v lc no th h bt u i vo Trung m ti sanh, nn T Th c c v tu luyn
lin tc phng h.

Nhng cn nhng ngi khng quen thuc vi gio l hay T Th th sao ? Chng
ta c nn c cho h nghe khng ? c Dalai Lama cho mt li ch dn r rng :

D bn c tin tn gio no hay khng, iu rt quan trng vn l c

c tm an bnh lc cht... Theo quan im Pht gio, d ngi cht c tin
lun hi hay khng, th s ti sanh ca h vn hin hu, bi th mt tm an
bnh l quan trng vo lc cht. Nu ngi cht l mt k v thn, th vic
c T Th c th lm tm h giao ng, c th gi s th ght, v bi th
c th hi h hn l gip h. Nhng nu ngi no m lng ra m nghe, th
nhng cu thn ch hay danh hiu Pht trong c th gip h kt nhn
duyn v nh th c th c ch li cho h. Bi th, iu quan trng trn ht
l xt thi ca ngi cht.

---o0o--2- N Dren v Chang Chok

Cng vi vic c T Th cn c l N Dren hng dn hng linh, hay l
Chang Chok tnh ha hng linh, trong bc thy s hng dn ngi cht n mt
ti sanh tt.
Tt nht, hai l y nn lm ngay sau khi cht, hay t nht trong vng 49 ngy. Nu
thi th khng c y, th nn h triu thn thc ngi cht v trong mt hnh nhn hay
tm th bi v c hnh v tn h ngi y, gi l mt tsenjang. L ny c nng lc
nh s kin rng thi gian ngay sau khi cht, ngi cht thng c mt n tng mnh
v thn xc mnh trong i va qua.
Nh nng lc thin qun ca bc thy, thn thc ngi cht ang lang thang trong
ci Trung m, c gi v trong tm th bi hay tm nh tng trng cho h.
Thn thc khi y c tnh ha, lc sch nhng ht ging nghip trong su ci, ri
c nghe mt bi thuyt php ging nh lc cn sng i ; v ngi cht khi y c
khai th bn tm. Cui cng, l Chuyn di tm thc c thc hin v thn thc ngi
cht c hng dn n mt trong cc ci Pht. Sau tsenjang (hnh nhn hay th bi)
c t, v th l tnh ha nghip chng ca ngi cht.

---o0o--3- Tnh ha lc o
Thy ti, Dilgo Khientse Rinpoche thng bo, l Tnh ha lc o l l thanh
luyn tt nht cho mt hnh gi cht.
S tu tp tnh ha lc o ny thng lm khi sng, dng thin nh v qun
tng thanh lc thn xc khi su phin no chnh, cng vi su ci m phin no y
to nn. Php ny cng c th lm cho ngi cht rt hiu nghim, v n thanh lc cn
bn nghip ca h, v do thanh lc ci gc r ca tng quan gia h vi sinh t.
iu ny quan trng, v nu cm xc tiu cc (phin no) khng tnh ha, th chng s
iu ng thn thc ti sanh vo ci no trong lc o.
Theo mt in Dzogchen, nhng cm xc tiu cc tch t trong h tm-vt-l l
nhng huyt o vi t, ni phong hay nng lc, v nhm li mt vi trung tm nng lc
(huyt) c bit trong c th. Bi th, ht ging ca a ngc v nhn ca n l gin d,
c nh v tr di hai gt chn ; ci ng qu v nhn ca n l dc tham, gc bn
ta ; ci sc sinh v nhn ca n l ngu si th c v tr rn ; ci ngi v nhn ca n l
hoi nghi, c tr tri tim ; ci tu-la v nhn ca n l ganh t nm yt hu ; ci tri v
nhn ca n l kiu mn, th c v tr nh u.
Trong php tu tp tnh ha lc o, khi mi ci v cm xc tiu cc ca n c
thanh lc, hnh gi qun tng tt c nghip do cm xc c bit y to nn by gi
kh kit, v thn phn lin h n nghip ca cm xc y hon ton tan thnh nh sng.
Bi th, khi bn lm php tu luyn ny cho mt ngi cht, th hy nht tm qun tng
rng, sau khi lm xong, tt c nghip c thanh tnh v thn h, ton bn th h tan
thnh nh sng rc r.

---o0o--4- Php tu qun mt trm v thn an lc v phn no

Mt cch khc gip ngi cht l s hnh tr Trm v thn an lc v phn n
(nhng thn ny c ni chng 17 - Tia sng ni tm). Hnh gi qun ton thn
th mnh l mt mandala ca trm v thn an lc v phn n ; ch thn an lc c qun
huyt tim, ch thn phn n no. Hnh gi khi y tng tng ch thn pht ra ngn tia
sng chan ha ln trn ngi cht tnh ha tt c c nghip ca h.
Thn ch tnh ha m hnh gi tng c l thn ch Kim cng tt a, v thn
ch tr tt c mandala ca Mt gio, v l v thn trung ng trong mandala mt trm v
thn an lc v phn n, m nng lc c h triu ct tnh ha v cha bnh. Thn ch
ny l Thn ch mt trm ng m, bao gm trm chng t ca trm v thn y. Bn
c th x dng mt dng ngn gm su m ca thn ch Kim cng tt a (Vajrasattva)
l OM VAJRA SATTVA HUM(Tng ng Om Benza Sattb Hung). ngha cu ny l Hi

thn Kim cng tt a ! Nh nng lc ca ngi, xin cho con c tnh ha, c cha
lnh, c chuyn nghip.
Mt bi ch quan trng khc trong mt in Dzogchen v trong hnh tr lin h n
T Th Ty Tng l A A HA SHA SA MA. Su m ca bi ch ny c nng lc ng ca
ng i vo lc o lun hi.

---o0o--5- Ha tng
Thng thng trong nhiu truyn thng ng phng, ha tng l cch thanh
ton thy cht. Trong Pht gio Ty Tng cng c nhng php hnh c bit cho l ha
tng. Ch ha tng hay dn ha tng c qun tng thnh mandala ca Kim cng tt
a, hay Trm v thn an lc v phn n. Ch thn c qun tng mnh lit, s hin
din ca h c triu thnh. Ci thy ca ngi cht c qun nh thc s i din cho
tt c nghip c v chng ngi ca h. Khi ci thy bng chy, nhng c nghip chng
ngi y c ch thn tiu th trong mt ba tic ln, chuyn ha chng thnh ra bn
cht tr tu. Nhng tia sng c tng tng nh l tun pht t ch thn ; ci xc c
qun ang tan r hon ton thnh nh sng, v tt c bt tnh ca ngi cht c tnh
ha trong ngn la rc r ca tr tu. Khi qun tng iu ny, ta c th tng c thn
ch mt trm m hay su m ca Kim cng tt a. S tu tp gin d ny dnh cho l
ha tng l do Dudjom Rinpoche v Dilgo Khientse Rinpoche truyn li.
Tro ca ci xc v tsenjang (hnh nhn, bi v...) khi y c th trn vi t st m
lm thnh nhng hnh tng nh gi l tsatsa, c ch nguyn v dng hin nhn danh
ngi cht to nhng duyn tt cho mt ti sanh tt p trong tng lai.

---o0o--6- Cng tun

Trong mt mi trng Ty Tng, nhng cuc hnh thin tu tp xy ra u n mi
ngy th by sau khi cht, hay nu gia nh c th lo liu, th sut c 49 ngy. Nhng tu
s c mi n hnh php, nht l nhng v Lama thng gn gi gia nh y v c lin
h vi ngi cht. n c thp sng v lin tc c kinh cu nguyn, cho n khi ci
xc c a ra khi nh. Nhng phm vt c cng dng ln cc v thy v cc bn
th, v pht chn cho k ngho nhn danh ngi cht.
Nhng php hnh hng tun nhn danh ngi cht c xem l thit yu, v thn
sanh trong ci Trung m ang kinh qu ci cht ca mnh tr li ng vo ngy y mi
tun. Nu ngi cht c cng c do kt qu ca thin nghip qu kh, th li lc ca
nhng php ny, hnh tr nhn danh h, s lm ci chuyn h n mt ci thanh
tnh. Ni tht chnh xc, th nu ngi y cht ngy th t trc ng, th tun th nht s
lm vo th ba tun sau . Nu cht sau ng, th lm tun vo ngy th t tun sau.

Ngi Ty Tng xem tun th t sau khi cht l mt ngy c ngha c bit, v c
ngi ni bnh thng ngi cht khng trong ci Trung m lu hn 4 tun. Tun th
by cng c xem l mt khc quanh quan trng, v 49 ngy c xem l thi hn lu
nht trong ci Trung m i u thai. Bi th, vo nhng dp ny, thy v cc bn o s
c mi n nh, v nhng s tu tp, cng dng, b th... c thc hin i quy m.
Mt l cng khc c thc hin mi nm mt ln sau khi cht, nh du ngy
ti sanh ca ngi cht. Phn ng gia nh Ty Tng thng lm l mi nm mt ln
vo nhng ngy gi thy, gi cha m, chng v, anh ch em ca h. Vo nhng ngy y
h cng b th cho ngi ngho.

---o0o--Gip ngi au bun

Trong cng ng Ty Tng, mi khi mt ngi no cht, th iu t nhin l thn
quyn bn b h t hp li, v mi ngi tm cch ny cch khc gip mt tay. Ton
th cng ng em li cho tang gia s nng tinh thn, tnh cm v thc t, nn nh c
ngi cht khng bao gi b b mc cho cm thy v phng khng bit phi lm g.
Mi ngi trong x hi Ty Tng bit h phi lm nhng g h c th lm cho ngi
cht, cng nhiu cng hay, v chnh iu gip tang quyn c th chu ng, chp nhn
ci cht ca ngi thn tip tc sng.
Tht l khc xa vi x hi tn tin, trong s nng ca cng ng hu nh
hon ton khng c. Ti ngh s nng nh th thng gip ch xit bao cho thn
quyn ngi cht khi ko di ni au bun v nhng kh khn khng cn thit.
Nhng hc tr ti, lm c vn tnh cm trong cc Tip dn ng, cho ti bit mt
trong nhng nguyn nhn bun kh trm trng nht ca mt ngi mt mt ngi thn,
l ngh rng bn thn h cng nh bt c ai, khng ai c th lm g cho nhng thn quyn
mt ca h. Nhng nh ti ni, c rt nhiu vic m bt c ai cng c th lm
gip cho ngi cht.
Mt cch an i ngi au bun l khuyn khch h lm ci g cho nhng ngi thn
ca h cht : bng cch sng hng hi hn, sng thay cho ngi cht, tu thay cho h,
v em li cho ci cht ca h mt ngha su xa hn. Ty Tng ngi ta cn i hnh
hng nhn danh ngi cht, v vo nhng thi gian c bit v ni chn thing ling,
h s ngh n nhng ngi thn cht v tu tp hi hng cho h. Ngi Ty Tng
khng bao gi qun ngi cht : h thng cng cha nhn danh ngi cht ; khi c
nhng l hi cu nguyn ln, h s cng vo nhn danh ngi cht ; h tip tc hin
tng cho nhng chng trnh tu hc nhn danh ngi cht, v lc no gp nhng bc thy
h cng xin li cu nguyn c bit cho ngi cht. Nim an i ln nht cho mt ngi
Ty Tng l khi bit mt bc thy ang tu tp hi hng cng cho thn nhn cht
ca h.

Vy th ng cho ta cht i mt na theo vi ngi cht ; ta hy c sng sau khi

h cht vi nim hng say hn na. Ta hy c t nht lm trn c nguyn ca ngi
cht, v d bng cch b th vi s hu ca h cho hi t thin, hay bo tr nhn danh h
cho mt d n m h thng a chung.
Nhng ngi Ty Tng thng vit th chia bun vi bn b ang khc ngi thn
vi nhng li i khi nh sau :

Mi s u v thng, mi ngi ri phi cht, bn bit. Vy m

bn c cht cng l iu t nhin : th h gi cht trc. B c gi yu,
chc cng khng n hn g khi b thn xc ny. V v bn c th gip b
bng cch cng vo cc thin hi tu tp v lm vic thin nhn danh b,
chc chn b s sung sng nh nhng. Vy bn ng bun .
Nu bn ta c con hay mt ngi thn cn tr cht, chng ta c th ni vi h :

Con trai bn cht, tht l nh tri long t l vi bn. Ti bit iu

tht tn nhn phi l. Ti khng th no hiu c. Nhng c l ci
nghip ca chu l phi cht, v ti tin rng ci cht y chc thanh ton
c mt mn n nghip no m bn v ti khng th bit. Ni au bun
ca bn cng l ca ti. Nhng hy nh rng, by gi bn v ti c th gip
chu, bng s tu tp ca chng ta, thin nghip chng ta, tnh thng ca
chng ta ; chng ta c th cm tay chu m bc bn cnh chu ngay by
gi, d chu cht, gip chu c c mt ti sanh mi v mt i
sng di hn ln sau .
Trong th gii hin nay ca chng ta, ni m ta khng bit c c n chuyn c
th gip ngi cht, ni m ta cha tng i mt ci cht mt ln no trong i, th
chuyn t duy sng sut v bnh tnh nh vy khng phi d. Mt ngi ln u tin

khc ngi thn c th phi tan nt ci lng v nhng cm xc ri bi nh bun, gin,

chi b, rt lui, mc cm phm ti... thnh lnh tn ph tm hn h. Mun gip nhng
ngi nh th, bn cn s kin nhn v t nh. Bn cn thi gian ngi vi h cho h
ni, lng nghe khng ph phn mi khi h nh li nhng hoi nim ring t nht, hoc c
ti i ti li tng chi tit ca ci cht. Trn tt c, c th bn ch cn y vi h, lc m
h ang kinh qu ni au bun khc lit nht trong i. Hy sn sng n vi h bt c
lc no, ngay c nhng lc h c v khng cn hin din ca bn. Carol, mt ga ph,
khi c hi ai gip b nhiu nht trong lc chng b cht, tr li : Nhng ngi tip
tc gi in thoi v gh thm, ngay c khi ti ni khng cn .
Nhng ngi bun kh cng nh ang tri qua mt loi cht. Cng nh ngi cht,
h cn bit rng nhng cm xc ri ren m h ang kinh qu l iu t nhin. H cng
cn bit rng tin trnh tang tc thng cam go v di ng ng, khi ni au bun c ti
i ti li theo chu k. Ni kinh hong t ti khng tin ban u s tn phai, nhng ch
cho mt thc su xa tuyt vng v s mt mt v bin ca h, m cui cng cng s hi
phc, tr li th qun bnh. Hy cho h bit y l mt mu mc s tr li nhiu ln,
thng ny qua thng khc, v tt c nhng cm gic au kh, s hi khng th chu ng,
tng chng nh khng cn sng ra con ngi c na, cng chuyn l chuyn bnh
thng. Cho h bit rng, d h c th au n trong mt, hai nm, ni au ca h chc
chn ri cng i n kt thc v chuyn thnh s chp nhn.
Judy Tatebaum ni :

Ni au bun l mt vt thng cn c ch hn gn. Hn gn

mt ni au bun c ngha l i mt vi n mt cch cng khai, thng
thng, bc l v phng thch trn vn n, chp nhn n ko di bao lu n
cn cho vt thng lnh li. Thng ta c s rng mt khi cng nhn ni
au bun, chc ta khng th no chu ni. S tht th ni au kh c bc
l ra s c lc i n kt thc. au kh m khng bc l c th c ko di
bt tn.
Nhng thng thng, bn b v gia quyn ca ngi au bun c mong cho ngi
y tr li bnh thng sau vi thng. iu ny ch tng thm ni lc loi c lp ca h,
khi ni au kh vn tip din, v c th cng su sc hn.
Ty Tng, nh ti ni, ton th cng ng, bn b, b con, thng tham d
sut 49 ngy sau khi mt ngi no cht, v mi ngi u bn rn trong vic gip
tm linh cho ngi cht, c hng trm chuyn lm. Ngi au bun c vic au bun,

h khc lc cht nh, l chuyn t nhin, v khi mi ngi ra v, th ngi nh c v

trng tri. Tuy th, s bn rn lo lng nng ca ngi xung quanh - bng nhiu cch t
nh, lm m lng gip h rt nhiu trong ni au thng tang tc.
Trong x hi Ty phng, s chm mt mt mnh vi ni mt mt thc l khc hn.
V nht l trong trng hp mt v cht t ngt, t st, th ni au kh ca ngi li
cng tng cng mnh lit. N lm cho h cng cm thy bt lc khng bit lm sao
gip ngi cht. iu rt quan trng l cho ngi thn n nhn thy xc cht ca
ngi cht t ngt, nu khng, h rt kh m nhn ra ci cht thc s xy n. Nu
c th, ngi ta nn ngi cnh xc cht y, ni nhng g cn ni, din t nim yu
thng, v khi s ni li t bit.
Nu iu ny khng th thc hin c, th hy em ra mt tm nh ca ngi cht
v khi s tin trnh t gi, hon tt mi tng quan, ri bung x. Hy khuyn nhng
ngi c ngi thn cht nn lm vic ny, iu ny s gip cho h chp nhn tin bun,
thc ti nt lng ca ci cht. Cho h bit nhng cch gip ngi cht nh ni trn,
nhng cch n gin h c th lm, thay v ngi b gi mt cch v vng, nghin ngm
v ci cht y trong ni m thm o no t trch.
Trong trng hp mt ci cht t ngt, nhng ngi thn thng c th kinh qu
nhng cm xc tc ti trc nhng g m h cho l nguyn nhn ci cht.
Hy gip h bc l s tc gin y, v nu b gi li trong lng, th sm mun s tc
gin y s a y h vo mt ni o no kinh nin. Hy gip h bung x cn tc gin
v cho h thy nhng chiu su ca n, l ni au mt mt. Ri h c th khi s cng
vic bung x, mt chuyn gay go nhng cui cng s hn gn mi thng tm.
Cng c nhiu khi ngi cn li sau ci cht ca mt ngi thn, cm thy mnh
lit mc cm phm ti, c b m nh bi nhng li lm ca mnh trong qu kh vi ngi
cht, hoc t dy v v ngh ng l mnh c th lm g ngn ci cht. Hy gip h
ni ra nhng cm gic phm ti y, d chng c v phi l n u. Dn d nhng cm
gic y s gim bt, v h s t tha th cho h tip tc sng nt cuc i ca mnh.

---o0o--Mt php mn trng yu

By gi ti s cho bn mt phng php tu tp c th gip bn rt nhiu, mi khi
bn b au n, bun su kinh khng. y l mt php m thy Jamyang Khientse ti
thng dy cho nhng ngi ang kinh qu s au kh tinh thn, dn vt tm can. V ti
bit vi kinh nghim bn thn rng php ny c th em li ngun an i ln lao nh ct
mt gnh nng khng l. i sng ca mt ngi ging dy trong mt th gii nh th
gii phng Ty khng phi d. Lc cn tr, c nhng lc ti gp phi khng hong kh
khn, khi y ti lun lun triu thnh Padmasambhava, nh by gi ti vn lm, v ngh
n ngi nh tt c cc bc thy ca ti. V ti khm ph rng phng php y tht c
th chuyn ha ti mt cch mu nhim, tho no cc bc thy ti thng ni rng, php

hnh tr Padmasambhava l hu ch nht mi khi ta gp kh khn, v php ny c ci

nng lc m bn cn vt qua s hn lon, ri ren ca thi i.
Bi vy, khi bn bun nn, lo su, xung dc, khi bn cm thy khng th i thm
c na, cm thy ci lng tan nt, th ti khuyn bn nn p dng php mn ny. iu
kin duy nht tu tp c hiu qu l bn cn phi lm thc tp ny vi tt c nng lc
ca bn, bn cn phi xin cu, v tha thit xin cu.
Mc d hnh thin, bn vn cn c nhiu cm xc au n kh s v v s chuyn
t cc i qu kh, hoc i ny ni ln m bn thy kh th ng u. Bn c th thy
mnh khng tr tu v nh tnh i ph vi chng, v mt mt thin nh khng m
thi cha . Khi y iu bn cn l ci m ti gi mt s tu luyn t tim. Ti lun
lun cm thy bun su v ngi ta khng c mt kiu lm nh th gip h trong
nhng lc khn n. Nu bn c lm, bn s tm thy mnh c mt ci g v cng qu
bu, n s l mt ngun sc mnh chuyn ha cuc i bn.
1- Triu thnh

Trong bu tri trc mt, bn hy triu thnh hin din ca bt c thc th

gic ng no m bn c cm ng nht, v xem v y nh hin thn ca tt c
ch Pht, B-tt, bc thy. i vi ti, hin thn y l Padmasambhava. Nu
bn khng th tng tng ra trong tm nhn ca bn mt hnh dng no, th
hy c c mt cm gic mnh lit v s hin din y, v triu thnh nng lc t
bi v n sng v bin ca ngi.
2- H triu
M lng bn ra, v ku gi ngi vi tt c ni au n kh s m bn cm thy.
Nu bn cm thy mun khc th ng c nn, m c vic tun ra, v thc tnh cu xin s
gip . Hy bit rng c mt ngi no thc s ang y gip bn, mt ngi ang
lng nghe bn, cm thng bn vi lng t mn, khng bao gi ph phn bn : l mt
ngi bn chn tnh. Hy h triu v y t y su ni au n ca bn, dng cu thn
ch OM AH HUM VAJRA GURU PADMA SIDDhi HUM, thn ch c x dng hng
bao th k bi hng trm ngn ngi, nh mt dng sui tnh ha, cha lnh v che
ch.
3- Lm trn y h lc trong tim
Hy tng tng v bit rng v Pht m bn ang ku cu y p ng vi tt c
nng lc t bi v tr gic ca ngi. Ngun nh sng rc r t ni ngi ang tun v pha
bn. Hy tng tng nh sng y nh v cam l ang rt y tim bn, v chuyn ha tt
c au thng ca bn thnh h lc.

Mt cch Padmasambhava xut hin l p y ngi trong t th thin, tot ra mt

cm gic m cng tin nghi, vi n ci yu thng trn gng mt ngi. Trong ha thn
ny, ngi c gi l i lc. Tay ngi t thoi mi trn hai v, ly mt ci tch
lm bng s ngi ng ton cam l i lc. Nc cam l y ang tung te khp ni
cha lnh mi au thng bnh tt. Ngi ngi mt cch an tnh trn mt ta sen n, nm
trong mt tri cu bng nh sng.
Hy ngh v ngi nh mt mt tri phc lc, sui ngun ca s nng nn yu
thng, an i, cha lnh. Hy m lng bn ra, tun ra tt c au kh ca bn, cu xin cu
gip. V c cu thn ch ca ngi : OM AH HUM VAJRA GURU PADMA SIDDhi HUM.

By gi, hy tng tng hng ngn tia sng tun ra t ni thn ngi hay
t tim ngi. Tng tng ngi ang vui v chan ri v cam l lin tc trn
ngi bn, mt th nh sng nh cht lng bng vng rng rt vo tim bn,
chuyn ha kh au ca bn thnh an lc.
y l phng php k diu m thy ti thng dy, n em li cho ti cm hng
v s gip ln lao vo nhng lc ti cn gip .
4- Gip ngi cht
Khi bn lm thc tp ny nhiu ln, c thn ch v lm cho tm bn trn ngp h
lc, th dn dn s kh au ca bn s tan ha vo trong nim an tnh ca t tnh tm bn.
Bn s vui mng nhn ra rng, ch Pht vn khng ngoi tm bn, m lun lun vi
bn, bt ly t tnh bn. V nhng g Pht lm qua s ban phc ca ngi, l gia tr nng
lc cho bn, nui dng bn bng nim tin i vi Pht tnh bn trong.
By gi, vi tt c nng lc tin tng m php ny em li cho bn, bn hy
tng tng mnh ang gi phc lc y, nh sng t bi ca ch Pht y n nhng ngi
thn yu cht. iu ny c bit quan yu trong trng hp mt ngi gp ci cht
thm khc, v n gip chuyn ha ni au n ca h, em li cho h bnh an v phc
lc. Trong qu kh, c l bn cm thy tuyt vng, v phng gip nhng ngi
thn, nhng by gi, qua php tu tp ny, bn c th cm thy c an i, khuyn khch
v c thm nng lc gip ngi cht.

---o0o--M rng ci lng

ng mong c hiu qu tc th, hay mt php l no . C th ch sau mt thi
gian, hay lu hn nhiu, trong lc khng ng, s au kh ca bn s chuyn hng.
ng mong i chm dt au kh mt ln dt khot. Hy m rng lng i vi ni au
bun, nh bn m lng ra i vi ch Pht v cc bc gic ng trong lc thin qun.
Bn c th cm thy bit n ni au kh, v n cho bn c hi lm vic thng vi
n v chuyn ha n. Nu khng c au kh th bn u bao gi khm ph ra rng tn

y su ca kh au cn c mt kho tng phc lc. Thi gian m bn au kh c th l

thi gian bn ci m nht, v ch m bn cc k thng tn c th l ni n tng sc
mnh ln nht ca bn.
Vy bn hy t nh lng : Ti s khng chy trn kh au. Ti mun x dng n
bng cch tt nht, phong ph nht, ti c th thng yu ngi khc v tr nn hu
ch cho h. Chung quy, chnh kh au dy cho ta lng t mn. Khi bn au kh, bn
mi bit ngi khc au kh nh th no. V nu bn c th gip ngi khc, th chnh
nh kinh nghim kh au ca bn m bn c th c s cm thng v tm t bi lm
vic y.
Bi th d c lm g, bn cng nh ng dp tt ni au kh ca bn ; hy chp
nhn n v gi tm nhy bn vi ni kh au. D tuyt vng n u, bn hy nhn ni
au kh nh nguyn trng ca n, v k thc n ang em li cho bn mt mn qu v
gi, nh tu tp, bn s c c hi tm ra c ci n giu sau ni au bun. au bun c
th l khu vn bi mn, Rumi vit. Nu bn m lng ra vi mi s, th ni kh c th
tr thnh ng minh ln nht ca bn trn ng tm kim t bi v tr tu.
V c l chng ta u bit r rng, ta khng th no trnh n kh au. Khi ta c t
v chng li au kh, th ta ch cng thm au kh v khng hc c g v kinh nghim
kh au. Rilke vit rng : Mt tri tim cha h m ra nhn chu s mt mt, mt tri tim
c che ch, lun v t an n, th khng th bit yu thng .

---o0o--Chm dt au bun v rt bi hc t ni bun au

Khi bn trn ngp kh au, th hy c vn ln bng mt trong nhng phng php
thin ti cp trong chng 5 a tm v nh . Mt trong nhng phng php ti
thy rt hiu lc lm lng du, tiu tan ni su l i vo thin nhin, nht l ng nhn
mt dng thc , cho nc mt bn, ni au kh ca bn tro tun v tnh ha bn,
nh dng nc chy kia. Hoc bn c th c mt bn kinh cm ng ni v v thng,
v cho tr tu ni trong kinh xoa du lng bn.
Chp nhn au thng chm dt n l chuyn c th lm. Mt cch m nhiu
ngi thy hiu nghim l phng php ti ni v s hon tt cng vic dang d,
thay i i cht. D ngi thn ca bn cht t bao lu, bn cng s thy php ny rt
hiu nghim.
Qun tng ch Pht, B-tt ng trn bu tri trn u v xung quanh bn, ang
chiu xung nhng tia sng t bi, ban n sng cho bn. Trc s hin din y, hy ni
nhng g bn cn ni, nhng g thc s trong tim bn, vi ngi thn cht.
Qun tng ngi y ang nhn bn vi nim cm thng v tnh thng mn nhiu
hn bao gi c trong i h. Hy bit rng ngi cht mun cho bn hiu rng h yu

mn bn v tha th cho bn nhng g bn lm, v h cng mun xin bn tha th cho

h.
Hy cho tim bn tun ra thnh li bao nhiu ni gin hn, thng tn, m c th
bn p by lu, ri bung x hon ton. Bng tt c tm tr bn, hy cho s tha
th ca bn hng v ngi cht. Ni vi h, bn tha th, ni vi h bn hi hn
nh th no v tt c ni au kh c th bn gy ra.
By gi, hy cho s tha th v tnh yu thng ca h trn ngp bn th bn.
Hy bit tn y lng bn rng bn ng c yu thng, ng c tha th, v hy
cm thy ni au bun ca bn ang tan bin.
Cui cng, hy t hi by gi bn c th thc s ni li t bit v bung x ngi
y hay cha. Ri tng tng ngi y quay lng b i, v kt thc bng php Chuyn di
hay bt c php no gip ngi cht.
Php ny s cho bn c hi chng t tnh yu ca bn mt ln na, lm mt ci g
thm na gip ngi cht, v cha lnh, hon tt mi tng giao trong tm bn.

*
Bn c th hc c rt nhiu t ni au thng mt mt, nu bn m lng ra. S
au thng c th bt buc bn phi nhn thng vo cuc i bn, tm mt ngha trong
m lu nay bn cha thy. Khi t nhin bn cm thy b v v ci cht ca ngi
thn, th bn nh sng li mt cuc i mi v t hi : Ta s lm g vi cuc i ny ?
Ti sao ta cn mong tip tc sng ? .
S mt mt thng au cn c th nhc cho bn mt cch mnh lit ci g c th
xy ra nu trong khi sng bn khng chu by t tnh thng mn ca bn, s tn thng
ca bn, hay s xin li, v bi th c th lm cho bn nhy cm hn i vi nhng ngi
thn cn sng. Elisabeth Kubler-Ross ni : iu ti mun nhn nh mi ngi l, hy
sng th no bn c th ni nhng li y trong lc ngi kia cn c th nghe c.
V Raymond Moody, sau cng trnh mt i nghin cu kinh nghim cn t, vit :
Ti bt u nhn ra rng : tt c chng ta thng ngy nh th no th khi gn cht, cng
nh th y. Hn bao gi ht, by gi ti rt thn trng lm cho mi ngi ti yu mn
bit r cm xc ca ti .
Bi th, li khuyn tm huyt ca ti cho nhng ngi ang trong cn au n
su xa v ni mt mt ngi thn ca h, l hy cu nguyn ch Pht c gip ,
c n sng v sc mnh. Cu nguyn cho bn sng tm ra ngha phong ph nht
cho i sng mi ca bn, sau khi h mt i. Hy nhy bn i vi ni au lng, hy can
m v kin nhn. Trn tt c, hy nhn vo cuc i bn tm cch san s nim thng
yu ca bn mt cch su xa hn, i vi nhng ngi khc ngay by gi.

---o0o---

20- KINH NGHIM CN T : NC THANG LN TRI

Ngy nay phng Ty chng ta rt quen thuc vi kinh nghim cn t, ci tn

t cho mt lot nhng g xy n cho nhng ngi cht ht , v c h k li sau khi
thot mt tai nn hay mt cn bnh thp t nht sinh. Kinh nghim cn t ny c k
kh nhiu, trong tt c cc truyn thng huyn hc, bi cc vn s, trit gia thuc
trng phi khc nhau nh Platon, Gio hong Gregory, mt vi bc thy gio phi
Sufisme, Toltoi v Carl Jung. Mu chuyn m ti thch nht l mu chuyn ca mt s
gia Anh, thy tu Bede, k li vo th k th 8.

Vo thi y, mt php l ng ch , ging nh nhng php l ngy

xa, xy ra Anh quc. nh thc nhng ngi ang sng m tm
hn cht, c mt ngi cht tr v li i sng trong thn xc c ca
h v k nhiu chuyn m y trng thy. Mt vi chuyn trong y ti
ngh l ng ni vn tt y. C mt gia ch x Northumbrian, tn l
Cunningham, sng mt i sng tn. ng ta ng bnh cng ngy cng nng,
cho n vo u mt m kia, ng cht. Nhng n lc bnh minh, ng
thnh lnh sng li, ngi dy trn ging trc ni kinh ngc ca mi ngi
ang khc xung quanh xc ng. H vng b chy, ch tr b v, ngi yu
thng ng hn ai ht, li bn ng mc d b cng run ln v hi s. ng
trn an b v bo : ng s, v ti qu thc va thot khi nanh vut thn
cht, v ti c php sng li gia loi ngi. Nhng t y ti khng
c sng theo thi c, v phi c mt li sng hon ton khc hn .
Khng lu sau , ng t b tt c trch nhim i v gia nhp tu vin
Melrose...
ng thng k li kinh nghim ng tri qua nh sau :

Mt ngi p trai trong chic o rc r, hng dn ti, v chng ti im lng i

v hng dng nh l ng-bc. Khi tip tc i, chng ti gp mt thung lng rng,
su, v c di bt tn... Ngi y lin a ti ra khi bng ti, n mt bu khng kh
c nh sng trong sut, v khi ngi y dn ti i trong nh sng y, ti thy trc mt
mt bc tng to ln dng nh c chiu cao v chiu di v tn. V ti khng trng thy
ca ng, ca s hay li vo no c, ti t hi ti sao chng ti i n y lm g. Nhng
va khi ti ni, ti khng hiu ti sao, chng ti trn nc bc tng y. Bn trong
c mt cnh ng khong t v vui v tri ra... nh sng trn ngp trong , cn sng
chi hn c nh mt tri gia ng...
Ngi hng o ni : Nay ngi phi tr v nhp xc li v sng gia loi
ngi mt ln na, nhng nu ngi cn nhc hnh ng mt cch cn thn v hc hi
gi cho li ni v t cch ngi u bnh d, c o c, th khi cht, ngi cng s
c mt cn nh trong v sng gia nhng linh hn hnh phc m ngi thy. V
khi ta ri ngi trong chc lt l xem tng lai ca ngi s l g . Khi ng ta ni
th, ti rt min cng tr v thn xc, v ti m ra m mn trc v p v s vui th
ca ci ni ti thy v nhng ngi trong . Nhng ti khng dm hi ngi hng
o ti, v trong khi y, khng bit lm th no ti cht thy mnh sng li.
Bede chm dt cu chuyn vi nhng li ny :

Con ngi ca Cha tri ny khng k chuyn ny v nhng iu y

thy vi nhng ngi sng bt cn, v cm, m ch ni vi nhng ngi
sn sng ghi nh nhng li ca y v tng thm s thnh thin.
K thut y khoa tn tin em li mt chiu hng mi m, hp dn cho tm mc
kinh nghim cn t ; by gi nhiu ngi sng li sau mt tai nn, cn suy tim hay
bnh nng, hoc trong khi gii phu, trong cuc chin. Kinh nghim cn t l ti
ca mt s ln kho cu khoa hc v t duy trit hc. Theo mt cuc trng cu kin
ca vin Gallup nm 1982, c n 8 triu ngi M, hay mt phn hai mi dn s,
c t nht mt ln sut cht.
Mc d kinh nghim cn t khng ai ging ai, cng nh khng c hai ngi cng
c mt kinh nghim ging nhau v ci Trung m, tuy th c mt mu mc chung v cc
giai on khc nhau trong kinh nghim cn t, mt kinh nghim ct li xut hin :
1- H u cm thy mt tm trng i khc, an lc v thoi mi, khng au n,
hoc c nhng cm th v thn, hoc cm thy s hi.
2- H c th n mt m thanh o o hay v v, v cm thy mnh ri khi
xc. y gi l kinh nghim thot xc : H c th nhn thy c th h t mt im
trn cao ; th gic v thnh gic ca h bn nhy hn, tm thc h sng sut v rt nhy
cm, v h cn c th i xuyn qua vch tng.

3- H thc n mt thc ti khc, i vo mt bng ti, tri ni trong mt khng

gian c chiu hng, ri di chuyn rt nhanh qua mt ng hm.
4- H trng thy mt nh sng, lc u ch l mt im ng xa, ri h b cun
ht ti v c bao ph trong nh sng v tnh yu thng. N c m t nh nh
sng chi chang rt p, nhng khng hi mt nhn. Vi ngi k li, h gp mt
thc th thun l nh sng, mt hin din bng quang sc c v ton nng m mt s
ngi gi l Thng hay Cha Ki-t, c lng t mn. i khi trc hin din ny, h
c th chng kin ton cnh cuc i h din li ; thy mi vic h lm lc sng, c
tt ln xu. H ni chuyn bng thn cm vi hin din nh sng y, v t thy mnh
trong mt trng thi phc lc, trong mi khi nim v thi gian v khng gian u v
ngha. Mc d kinh nghim y ch ko di mt hai pht, n vn l ci g rt ton vn v
phong ph.
5- Mt vi ngi thy mt th gii ni tm trn y v p, dinh th, phong cnh
thin ng, vi thin nhc, v h c mt cm gic v nht th. Mt vi ngi, dng
nh rt t ngi, bo co thy nhng hnh nh gh rn ca ha ngc.
6- H c th t n mt bin gii m h khng th i xa hn; vi ngi gp b con
b bn cht v ni chuyn vi h. H quyt nh (thng rt min cng) hoc c
bo phi tr v li thn xc v cuc i, i khi v thc s mnh v phng s, i khi v
lo cho gia quyn, i khi ch hon tt mc tiu cuc i h ang b dang d.

*
Kha cnh quan trng nht ca kinh nghim cn t l s chuyn ha ton din trong
s sng, trong thi v trong tng giao ca nhng ngi c kinh nghim y. H c
th khng mt ni s hi i vi ni au v hp hi, song chnh ci cht th h khng s.
H tr nn bao dung hn, y tnh thng yu, v quan tm n nhng gi tr tm linh,
n con ng tr tu, v thng h thin v i sng tm linh ni chung, hn l quan
tm n nhng gio iu ca mt tn gio.
Th th lm sao gii thch kinh nghim cn t ? Vi ngi Ty phng c T
Th Ty Tng so snh nhng kinh nghim cn t ny vi cc kinh nghim v thn
Trung m trong truyn thng T Th. Nhn qua th c v tng ng, nhng ni chnh
xc th nhng chi tit ca kinh nghim cn t lin h nh th no vi gio l Bardo ? Ti
ngh rng vic ny cn mt kho st c bit vt ngoi tm sch ny, nhng c mt s
im ng v d m ta c th thy.

---o0o--Bng ti v ng hm
C l bn cng nh, giai on cui tin trnh tan r ca Bardo cht l khi kinh
nghim ti en ca s thnh tu xut hin nh mt bu tri trng tri trng trong mn

m ti mt . im ny, gio l ni n mt giy pht h lc hnh phc. Mt trong

nhng nt chnh ca kinh nghim cn t l ci cm tng di chuyn vi tc kinh
khng v cm gic v trng lc qua mt khng gian ti en, mt mu en k diu,
thanh bnh, ton trit, v i xung mt ci hm en di .
Mt ph n k cho Kenneth Ring :

N ging ht mt khong trng thoi mi thanh bnh, n ni bn c

th tip tc i ti. Ch ton l mu en, khng c cm gic no c... nh l
mt ng hm. Bn c nh l tri gia h khng.
V mt b khc k :

iu u tin ti nh c l mt ting xo xc kinh khng... Thc

kh th ni nn li. Ti c th ni l n nh mt cn gi lc, mt trn
cung phong ko ti i. V ti ang c ko t mt im cht hp n mt
ni rng ri .
Mt ph n k cho Margot Grey :

Ti ang mt ni ging nh l mt khong trng ngoi tri. Hon

ton ti en, v ti cm thy ang c li ko v pha cui mt ng
hm. Ti bit th v ti c th trng thy mt nh sng cui ng. Ti ang
thng ng v b ko v pha li ra. Ti bit y khng phi l mng mng
m khng xy ra kiu . Ti khng bao gi tng tng li l mng
m.

---o0o---

nh sng
Vo lc cht, nh sng Cn bn hay Linh quang xut hin vi tt c v chi li
quang vinh. T Th Ty Tng ni : Hi thin nam/n, t tnh tm ngi l nh sng v
kong trng bt kh phn, n tr nh mt vng nh sng rng ln, vt ngoi sng v
cht ; qu th, y l c Pht vi nh sng khng thay i .
Melvin Morse, chuyn gia su tm kinh nghim cn t ni tr em, c nhn xt :
Gn ht mi kinh nghim cn t ca tr con (v mt phn t kinh nghim ca ngi
ln) u c yu t nh sng. Tt c u bo co rng nh sang xut hin giai on cui
ca kinh nghim cn t, sau khi chng ta c kinh nghim thot xc, hoc i ht
ng hm .
Mt m t hay nht v s tin gn nh sng c Margot Grey bo co :
Dn dn, bn nhn ra rng : rt xa ng xa, mt khong cch v lng, bn c
th t n cui ng hm, v bn c th trng thy mt nh sng trng, nhng n qu
cch xa, ti ti ch c th so snh n nh khi nhn ln bu tri m thy mt v sao duy
nht ng xa. Nhng bn phi nh rng mnh ang nhn qua mt ng hm, v nh
sng y s lp y cui ng hm. Bn c th tp trung trn im sng y v khi bn
ngoi ti trc bn s gp n.
Dn dn, khi bn du hnh v pha im sng y mt tc cc nhanh, nh sng
cng ngy cng ln. Ton th tin trnh ny nh li dng nh ko di ch chng mt
pht. Khi bn t t tin n nh sng cc chi li y, th khng c cm gic ng hm
t ngt chm dt, ng hn bn c cm gic mnh tan vo trong nh sng y. Khi ,
ng hm sau bn, v trc mt l mt nh sng mu trng xanh rc r tuyt p.
nh sng v cng rc r hn c mt nh sng s lm la mt bn, nhng nh sng ny
tuyt nhin khng lm hi mt bn cht no.
Nhiu ngi c kinh nghim cn t t nh sng y nh sau :

Ti s t v nh sng y l - vng, y khng phi l nh sng, m l

s vng mt ca bng ti, ton din v vin mn... Bn thng ngh, nh
sng ln l nh sng chiu trn mi vt lm nn nhng ci bng.v.v...
Nhng nh sng ny thc s l vng mt ca bng en. Chng ta khng
quen vi khi nim ny, v ta lun lun c mt ci bng t ni nh sng,

nu nh sng khng bao quanh ta. Nhng nh sng ny ton vn, trn y
ti ni bn khng nhn vo n, m bn trong n.
Mt ngi k cho Kenneth Ring : N khng sng. N nh mt ngn n c chp
li, hay g y. Nhng khng phi l loi nh sng m bn c c t ngn n. Bn
bit n ra sao khng ? Ging nh ngi no mt ci chp ln mt tri. N lm cho
ti cm thy v cng an lc. Ti khng cn s hi. Mi s s khng sao c .
Mt ph n bo Margot Grey : nh sng rc r hn bt c g bn c th tng
tng ni. Khng c li no m t n. Ti cm thy hnh phc khn t. y l mt
cm gic an lnh, mt cm gic k diu. nh sng chi li ti ni bnh thng c th lm
la mt bn, nhng sao n khng lm ta au mt cht no .
Nhng ngi khc k li, h khng nhng trng thy nh sng, m cn c th nhp
vo , v k v cm gic y nh sau : Ti khng c cm gic mnh l ci g tch bit
vi nh sng. Ti chnh l nh sng, v l mt vi n .
Mt ph n qua hai cuc gii phu ln trong trong hai ngy, k cho Margot
Grey : Ch c tinh cht ca ti c cm thy. Thi gian khng cn l ci g c, v
khng gian th trn y phc lc. Ti c tm trong nh sng rc r v chm ngp trong
ho quang ca nh cu vng. Mi s u tan ha vo nhau. Nhng m thanh thuc v
mt trt t khc, ha iu, khng tn (by gi th ti gi l m nhc) .
Mt ngi n ng khc khi t n giai on th nhp nh sng t :

Lot bin c sau y dng nh xy ra ng thi, nhng khi m t th

ti phi lm tun t. Ti c cm gic v mt thc th thuc loi no , mt
nng lc, ng hn l mt con ngi, mt tr tu m ta c th ni chuyn
vi. V tm vc th thc th y chim trn khong khng gian trc mt
ta, nut chng tt c mi s, bn cm thy bn cng c bao bc trong .
nh sng y lin ni vi bn, c c ngay nhng ln sng t tng bn, khng
cn ngn ng. Thng ip u tin ti nhn c l Hy th gin, mi s u tt p,
con khng c g phi s hi. Ti lin c hon ton thoi mi. Trong qu kh nu mt
ngi no, nh mt bc s, ni Khng sao, bn khng c g phi lo s, khng au u,
th thng c au, nn bn khng th tin c. Nhng y li l ci cm gic k tuyt
nht m ti tng bit n, y thun ty l tnh yu. Mi cm gic u ton ho. Bn cm
thy p p, nhng khng dnh g n thi tit c. Mi s y tuyt i sng ng v

sng sa. Ci m nh sng truyn thng cho bn l mt cm gic v tnh yu chn tht
v thun tnh. Ln u tin bn cm thy iu y. Bn khng th so snh n vi tnh yu
ca v con bn. Tt c nhng tnh yu trn th gian gp li cng khng snh c vi
cm gic bn c c t ni nh sng y .

Mt ngi n ng sut cht ui vo nm 14 tui, k :

Khi ti t n ngun gc ca nh sng, ti c th nhn vo. Ti
khng th no khi s m t bng ngn ng con ngi nhng cm gic m
ti c v nhng g ti trng thy. y l mt th gii v bin, y s an
tnh, nng lc, v p v tnh yu. Dng nh i ngi khng quan trng
khi so snh vi ci ny. Tuy vy, n nhn mnh tm quan trng ca i
sng, ng thi cng xin cu ci cht nh mt phng tin t n mt
i sng khc tt p hn. y l tt c v p v ngha ca mi hin
hu. l tt c nng lc v tr.
Melvin Morse vit rt cm ng v kinh nghim cn t ca tr em, v k li
cch chng m t nh sng vi s hng hn n gin : Chu c mt iu b mt k diu
ni vi ch. Chu leo ln mt ci thang bc ln thin ng . Chu ch mun i
n nh sng y, qun thn th chu, qun tt c mi s. Chu ch mun t n nh
sng y . C mt nh sng thc p trong c mi iu tt lnh. Trong chng mt
tun l sau , chu c th thy nhng tia nh ca nh sng y ni tt c mi s . Khi
chu ra khi cn hn m trong bnh vin, chu m mt v trng thy nhng mu ca
nh sng y khp ni. Chu c th thy c mi s trong th gii n khp nhau nh
th no.

---o0o--im tng ng vi Trung m ti sanh

Trong kinh nghim cn t, tm tm thi thot khi thn xc, v kinh qu mt s
kinh nghim gn ging nhng g m mt thn sanh tri qua trong ci Bardoti sanh.
1- Kinh nghim thot xc

Kinh nghim cn t thng khi u bng mt kinh nghim thot xc : ngi ta c

th trng thy thn th ca chnh h, cng nh thy hon cnh chung quanh. iu ny
trng hp vi iu c ni trong T Th :
Ti nh mnh tnh dy khi hn m, ri tri git v t thy mnh ra khi xc,
ang l lng trn khng nhn xung ci thn xc ca ti. Ti ch bit mnh c mt c no
v i mt, m khng nh c mt xc thn .
Mt ngi n ng qua mt cn suy tim k vi Kenneth Ring : N nh th l
ti ang trn khng trung v ch c tm ti ang hot ng. Khng c cm gic c th,
cng nh c no ti cng trn khng. Ti khng c g ngoi tm ti. Mt trng lng,
ti khng c g c .
2- Ngm nhn thn quyn mt cch v vng
Trong Trung m ti sanh, ti t rng nhng ngi cht c th thy v nghe b
con ang sng ca h, nhng khng th no lin lc c vi h, v iu ny lm h tc
ti. Mt ph n Florida k cho Michael Sabom, nng nhn xung m nng nh th
no, t mt im gn ci trn nh : iu to tt nht ti nh c l ti cm thy v cng
bun b v khng th lm sao ni cho h bit ti khng sao c.
V mt ph n khc k cho Michael Sabom : Ti ang ngi tut trn cao nhn
chnh ti ang co git, cn m ti v t gi th la ln ln v h tng ti cht. Ti
thng hi cho h... Mt ni bun v tn. Nhng ti cm thy mnh t do trn cao
y, v khng l g au kh .
3- Thn th ton vn, Di ng v Sng sut
Trong T Th Ty Tng, thn sanh trong Trung m ti sanh c m t l
nh mt thn th ca thi i hong kim , v c nng lc di ng v sng sut phi
thng. Kinh nghim cn t cng thy rng hnh dng m h c l ton vn v tui
thanh xun. Ti ang tri ni, v ti l mt ngi tr hn rt nhiu... Ci cm tng ti
lc y l ti c th nhn thy chnh mnh qua mt phn chiu hay qua mt ci g m
lm cho ti tr li hn 20 nm tui ti lc y .
H cng thy mnh c th du hnh rt nhanh, ch bng nng lc ca tm . Mt cu
chin binh Vit Nam k vi Michael Sabom rng :
Ti c cm tng ti ngh ti ni no l c mt ngay y... Ti khoi ch v cm
gic v nng lc thn thng ny. Ti c th lm bt c g mnh mun... iu y cn thc
hn l chuyn ti hin ang y na, thc y.
Bng chc ti nh mnh tr li ni chin trng, ch ti cht... Dng nh th
l bn hin thn ra ngay y, ri mt giy sau, bn y, nh mt ci chp mt.

Nhiu ngi cht i sng li cng bo co h c mt cm thc ton tri t khi

thy cho n chung cuc ca thi gian. Mt ph n k vi Rayond Moody : Bng
chc, ti c c hiu bit v mi s t v thy n v chung. Trong mt giy, ti c th
bit c b mt ca cc thi i, bit c ngha ca v tr, trng sao, bit tt c.
C mt giy pht trong dng nh ti bit tt c mi s... Trong giy lt,
y, dng nh ngn t khng cn thit. Ti ngh rng tt c iu g ti mun bit l c
th bit ngay.
Khi y, ti cm thy mnh trung tm im ca s vt. Ti cm thy mnh
sng sut v trong sch. Ti cm thy mnh c th thy c ngha ct yu trong mi
s. Mi s u kht khao, u c ngha ca n, ngay c nhng lc en ti nht. N nh
th l nhng mnh vn ca mt tr chi ni rp c kt li va kht.
4- Gp g ngi khc
T Th Ty Tng m t thn sanh trong Bardo ti sanh l c gp nhng ngi
cht khc trong ci Trung m tng t, ngi cht i sng li cng thng (trong lc
cht) c th ni chuyn vi ngi cht.
Cu chin binh Vit Nam k cho Michael Sabom, khi ng ta nm bt tnh trn
chin trng, ngm ci thi th mnh :

13 ba a b t trn vo ngy hm trc, m ti cho vo ti

nylon, by gi ang y vi ti. Hn th na, sut trong thng nm y,
trung on ti cht 42 ngi. Tt c 42 ngi u c mt y. H khng
trong hnh dng m ta thy nh ngi thng... Nhng ti bit h y.
Ti cm thy hin din ca h. Chng ti lin lc vi nhau khng cn ngn
ng, li ni.
Mt ph n b ng tim v thuc gy m trong lc nh rng, ni :

Khi y ti thy mnh ang trong mt phong cnh p , c xanh

hn bt c th g ti thy trn mt t, n c mt nh sng, mt v rc r
c bit. Nhng mu sc p vt ngoi m t, khng c mu g trn i

c th so snh c... ch ny, ti thy li nhng ngi ti bit cht.

Khng c li trao i, nhng dng nh ti bit c h ang ngh g, ng
thi ti bit h bit ti ang ngh g.
5- Nhng cnh gii khc nhau
Trong Bardo ti sanh, ngoi cc loi thy khc, thn sanh cn thy c nhng
nh tng v du hiu ca nhng cnh gii khc nhau. Mt s t trong nhng ngi cht
i sng li thut v nhng cnh tng ca th gii ni tm, v nhng ci thin ng,
th nh ng, vi m nhc siu trn.
Mt ph n k vi Raymond Moody :

tut ng xa... ti c th trng thy mt th. C nhng ta nh

ring r, sng chi, rc r. Ngi ta sng hnh phc trong . C h nc,
sui nc tung te... c mt th nh sng, ti c th ni : tht tuyt vi.
Li c m nhc tuyt diu. Mi th u sng chi, diu k... Nhng, nu ti
vo trong , th ti ngh ti khng bao gi tr li... Ti c bo cho
bit rng nu vo y th ti khng th tr v... rng ti c quyn quyt
nh.
Mt ngi khc k vi Margot Grey :

Ti dng nh thy mnh trong mt ci g nh l mt dinh th,

nhng ti khng th nh c c tng vch no. Ch c mt nh sng vng
rng lan khp... Ti quanh ti nhiu ngi dng nh ang tn b,
mm ci ; h dng nh khng phi ang i, m h ang lt qua. Ti
khng cm thy c g ngn cch vi h ; tt c cm gic ti nh nht v h

l, mt cm thc ton trit v nht th ; ti l mt phn ca tt c mi th

quanh ti.
6- Cnh tng a ngc
Nhng khng phi tt c mi ngi cht i sng li u m t nhng cnh tng
tch cc lc quan, v bn cng thy ni trong T Th Ty Tng. Vi ngi k h
kinh qu nhng ni s hi kinh hong, c c, bun su m m, rt ging vi cnh
tng m t trong Trung m ti sanh.
Theo bo co ca Margot Grey, mt ngi k : h nh b ht vo trong mt
vc nc xoy rng ln, en ngm, v nhng ngi lm c th thy mnh ang du
hnh xung pha di thay v hng ln trn, ging nh T Th m t nhng ngi sp
b ri vo nhng a x trong Trung m ti sanh :
Ti ang di chuyn nh mt phn ca mt dng sng m thanh - ting ngi li
nhi bt tn... Ti thy mnh chm vo trong , tr thnh mt phn ca dng nc v t
t b chm ngp. Mt ni kinh hong tm ly ti, nh th ti bit rng mt khi b nut
chng bi ci khi lng ting n cng lc cng tng ny, th ti s cht mt.
Ti ang dm xung mt ci h rng su, y nhng sng m cun cun. T di
y c v s nhng bn tay v cnh tay vn ln c chp bt ly ti, ko ti vo y. C
ting rn sit kinh khng, y tuyt vng.

(Tr v t ci cht, trang 32)

Nhng ngi khc kinh qu nhng iu m ta ch c th gi l cnh tng a
ngc, vi hi nng ngt ngt v kh lnh kinh hn, v nghe nhng m thanh ca s ku la
do b hnh h, hay ting g nh ting th rng. Theo bo co ca Margot Grey, mt ph
n k :

Ti thy mnh mt ni xung quanh ton l sng m m mt. Ti

cm thy mnh ang a ngc. C mt ci h tht ln t trong hi nng
tun ra, c nhng bn tay v cnh tay a ln c nu ly tay ti... Ti kinh
hong, s rng bn tay y sp sa tm ly ti m ko vo trong a ngc vi
h... T pha khc, mt con s t khng l nhy chm v pha ti, ti tht
ln. Ti khng s con s t, m s n s lm cho ti mt chn ng v x

ti vo ci h su kinh khng y... Di v cng nng v lung hi di

y tun ln cng nng khng khip.
(Grey, Tr v t ci cht, trang 63)
Mt ngi n ng b ng tim k li :

Ti ang i xung, xung su trong lng t. C ni gin d, v ti

cm thy s hi v cng. Mi s u mt mu xm. C ting n no khng
khip nh nhng con th in di ang gm g nghin rng.
(Tr v t ci cht, trang 70)
Raymond Moody vit : C nhiu ngi cho rng h thy nhng ngi dng
nh b mc by do khng th u hng ci khuynh hng bm vu th gii vt l : ti
sn, ngi, tp qun. Mt ph n ni v nhng con ngi lc loi y nh sau :
u h ci xung, h c nhng v bun thm tuyt vng, h dng nh ang l
bc, nh b xing chung li vi nhau, khng bit mnh ang i u, khng bit c ai
i theo, hay c ci g tm kim. Khi ti i qua, h khng bun ngng ln nhn xem ci
g. H dng nh ngh : Thi, th l xong. Ti ang lm g ? Tt c chuyn ny c
ngha g ?. Ch thun mt t thi v vng nh th, khng bit mnh phi lm g, phi i
u, khng bit mnh l ai, hay g c. H dng nh i mi, i mi ti trc, ch khng
phi ch ngi mt ch, nhng khng c mt hng c bit no. H c i thng ti, quay
qua tri vi bc, ri li quay qua phi. V tuyt i khng c mt vic g lm. H
ang tm kim, nhng tm ci g ti khng bit c.
(Moody, T duy, trang 19)
Trong nhng tng thut m ta c v kinh nghim cn t, ngi ta thnh thong
thy c mt ranh gii, mt im y khng th c chuyn tr v. ranh gii y, ng
s chn la, hay c nh sng hin din bo phi chn la, tr v i sng. D nhin
trong gio l Trung m ca Ty Tng khng c iu ny, v T Th th m t v nhng
ngi cht thc s. Tuy nhin Ty Tng c mt s ngi gi l dloks, cng c ci
g gn ging vi kinh nghim cn t, v nhng g h thut li ging nhau mt cch l
lng.

---o0o--Dlok : mt kinh nghim cn t ca Ty Tng

Mt hin tng l lng, t c bit Ty phng, nhng rt quen thuc Ty
Tng, l dlok. Tng ng dlok c ngha tr v t ci cht, v truyn thng dlok l
nhng ngi dng nh cht do hu qu mt cn bnh, v t thy mnh du hnh trong
ci Trung m. H i thm cc ci a ngc, y h chng kin s phn xt ngi cht
v nhng thng kh a ngc, v i khi h ln thin ng hay nhng ci Pht. H c
th c mt thin thn mang i, ngi bo v h v gii thch cho h nhng g xy n.
Sau mt tun, ngi cht tr v thn xc vi mt thng ip ca Dim vng gi cho
nhng ngi sng, gic h phi tu hnh v c mt i sng li lc. Thng thng, nhng
ngi dloks ny rt kh m lm cho ngi ta tin c nhng g h k, v h dnh sut
i cn li k cho ngi khc nghe nhng kinh nghim ca mnh, lm cho ngi ta
tin n con ng tu gic. C vi tiu s nhng dloks ni ting c ghi li thnh v,
v c nhng ngi ht rong ca khp x Ty Tng. Mt s kha cnh ca kinh nghim
nhng dloks khng nhng tng ng vi gio l Trung m trong T Th Ty Tng,
m cn tng ng vi kinh nghim cn t.
Lingza Chokyi l mt dlok ni ting, xut thn t vng qu ti Ty Tng v
sng vo th k 16. Trong tiu s ca b, b k rng b khng nhn ra mnh cht, b
thy mnh thot xc, thy xc mt con heo nm trong ging b, mc o qun ca b. B
cung cung c mt cch v vng lin lc vi gia nh, khi h ang khi s cng vic
cu nguyn cho ci cht ca b. B m ra tc gin h, khi h tnh b khng g ti
mnh, v khng dn thc n cho mnh. Khi nhng con ci b khc lc, b cm thy nh
mt trn ma y c mu m tun xung, lm cho b au n v cng. B cho
chng ta bit b rt vui khi thy lm l cu siu cho b, v cui cng mt nim hnh phc
v lng dng ln khi b n trc bc thy ang lm l cho b, ang an tr trong t tnh
tm, v khi y tm b vi tm thy tr thnh mt.
Sau mt lc b nghe ting gi ca ngi m b ngh l thn ph mnh, v b i theo
ng. B n ci Trung m, m b trng ging nh mt x s. T y, b k, c mt cy
cu dn xung cc ci a ngc, ni m Dim vng ang k nhng hnh vi thin c ca
ngi cht. Trong ci ny, b gp nhiu ngi k cho b nghe chuyn ca h, v b trng
thy mt thin gi v i xung a ngc gii cu cc chng sanh.
Cui cng Lingza Chokyi c tr v th gian, v c s lm ln v l lch, b cha
ti s cht. Vi thng ip t Dim vng cho nhng ngi sng, b tr v nhp xc v
bnh phc. B dnh cuc i cn li k nhng g b hc c. Hin tng dlok
khng ch c trong qu kh, m vn tip din n rt gn y, Ty Tng. i khi mt
ngi nh vy ri b thn xc chng mt tun, gp nhng ngi cht, i khi l
nhng ngi h hon ton khng quen bit. Nhng ngi ny gi gm nhng thng ip
mang v trn gian cho b con h, bo b con phi lm l ny, l n nhn danh h.
Ngi cht ht khi tr v s ni li nhng thng ip y cho nhng thn quyn ca ngi
kia. Ty Tng, vic ny c xem l thng, v c nhng phng php tinh vi th
xem nhngn gi sng li y l tht hay gi. Con gi ca Dilgo Khientse Rinpoche k

cho Francoise Pommaret, tc gi mt quyn sch v cc dlok, rng Ty Tng, trong

khi ngi dlok ang tri qua cn hn m, th cc l trn thn xc ca h c bt li
bng b v bt la mch trt ln mt h. Nu b khng chy ra, mt n la mch khng
nt ra th v dlok y c xc nhn l c cht thc. Truyn thng dloks vn tip tc
Ty Tng v vng Hy M Lp Sn cho n ngy nay. Nhng dloks l nhng ngi hon
ton bnh thng, thng l nhng ph n sng tn. H cht vo nhng ngy c bit
trong lch Pht gio, cht i vi gi, v nhim v chnh ca h l lm nhng s gi gia
ngi cht vi ngi sng.

---o0o--Thng ip ca kinh nghim cn t

Nh ta thy, c nhng ging nhau gia kinh nghim cn t v gio l v ci
trung gian, nhng cng c nhng khc nhau. S khc nhau ln nht d nhin l ngi c
kinh nghim cn t cha thc cht, trong khi gio l Bardo th ni v nhng g xy ra sau
khi thn xc thc s cht, v khi h ti sanh. S kin rng kinh nghim cn t khng tip
tc i cuc hnh trnh xa hn vo ci cht - vi ngi ni h ch cht trong mt pht phn no gii thch c s khc nhau gia hai bn.
Vi ngi cho rng kinh nghim cn t din t nhng giai on ca tin trnh tan r
trong Bardo ci cht. Ti ngh cn qu sm c lin h kinh nghim cn t mt cch
chnh xc vi cc m t v Trung m, v ngi kinh qu kinh nghim cn t ch c
sut cht m thi. Ti thut cho thy Dilgo Khientse Rinpoche tnh cht kinh nghim
cn t, v thy gi l mt hin tng thuc v ci trung gian t nhin ca cuc i
ny, v tm thc ch tm ri khi thn xc ca ngi cht v lang thang trong cc ci.
Dilgo Khientse Rinpoche ng rng nhng ngi cht i sng li ang kinh qu s
cht lm sng trong ci trung gian t nhin ca i ny. C l h ang ngng ca
ca cc ci Trung m, ch cha thc s i vo trong y ri tr v. D h kinh qu nhng
g i na, h cng vn ang cn trong phm vi Bardo t nhin ca i ny. Kinh nghim
v nh sng ca h c ging vi s xut hin nh sng Cn bn chng ? C th chng
ngay trc khi mt tri to rng y mc ln, h nhn thy c nhng tia sng u tin
ca bnh minh ?
D ngha ti hu ca nhng chi tit kinh nghim cn t ra sao, ti vn rt xc
ng trc nhiu bo co m ti c hoc nghe ni, nht l trc nhng thi tun
pht t nhng kinh nghim y, nhng thi phn nh mt cch phong ph nhn sinh
quan ca o Pht. Hai thi ti cp l s chuyn ha su xa, s bng tnh v tm
linh xy ra ni nhng ngi cht i sng li, v nhng ngha m ton cnh cuc i
em li cho i sng chng ta. Tt c nhng ngi cht i sng li u c ci kinh
nghim ny, thy ton cnh cuc i mnh din li, v iu y chng minh r rng tnh
cch khng th trn trnh ca nghip, nhng hu qu lu xa v mnh lit ca tt c hnh
ng, li ni v ngh chng ta. Thng ip chnh m nhng ngi cht i sng li em
v cuc i ny, hay hin din ca thc th nh sng, l ging ht nh thng ip ca
Pht v gio l Trung m : nhng c tnh ct yu v quan trng nht trong i l yu

thng v hiu bit, t bi v tr tu. Nhng ngi y chc chn bt u thy ci m gio
l Trung m dy chng ta rng : sng v cht ngay trong tm. V nim tin m phn
nhiu h c c sau khi cht i sng li cng phn chiu phn no ci tri kin su xa
hn ca h.
Cn c nhng tng ng l lng gia kinh nghim cn t v hu qu n, vi
nhng trng thi thn b v tm thc i khc. Chng hn, mt s hin tng bt thng
c nhng ngi cht i sng li bo co. Mt vi ngi sau c nhng linh
kin tin tri, ni trc nhiu vic xy ra trong i m v sau qu thnh s thc. Sau
khi cht i sng li, nhiu ngi dng nh kinh qu nng lc kundalini, nhiu ngi
cm thy h c nng lc thn thng hoc cha lnh bnh tt.
Nhiu ngi sng li ni mt cch lu lot v v p, tnh yu, s bnh an, hnh
phc v tr tu ca ci m h tri qua trong giy pht cht. Vi ti, iu ny c v nh
h c c mt thong nhn thy v sng chi ca t tnh tm, v do vy khng ng
ngc nhin cht no khi ci nhn y em li s chuyn ha tm linh ni h. Nhng
nh Margot Grey nhn xt : Chng ta khng cn phi i sut cht mi kinh qu c
mt thc ti tm linh cao c. Thc ti y ngay y, vo lc ny, trong cuc i, nu ta
c th khm ph v th nhp.
Ti li mun a ra mt phng ct yu : Xin bn ng nhng tng thut v
kinh nghim cn t - d cng kh hp dn tht y - ru ng bn n ch tin rng mun an
tr trong nhng trng thi thanh bnh an lc y, bn ch cn cht l c. Khng phi v
khng th gin d th u.
i khi ngi ta gp lc qu au kh, tng chng khng chu ni na, m nghe
ni v nhng kinh nghim cn t, h c th b cm d chm dt mi s bng cch t st.
iu ny c v l mt cch gii quyt n gin, nhng h qun mt s kin rng, bt c
ci g ta tri qua u l mt phn ca cuc i. Khng th trn chy. Nu trn chy kiu
, bn s phi i mt vi ni au kh mt cch su m hn v sau.
Ngoi ra, trong khi qu thc a s kinh nghim cn t c su tp u l nhng
kinh nghim tt p, ta vn phi cn xt li xem iu ny n c ngha l c rt him kinh
nghim gh gm, tiu cc, hay ch c ngha l nhng kinh nghim ny kh nh li. C
th ngi ta khng mun nh li nhng chuyn en ti khng khip. Li na, nhng
ngi c kinh nghim cn t cng nhn mnh rng, iu m h hc c l s quan
trng ca vic ci ha cuc i ngay by gi, khi ta cn sng, v h bo, chng ta c
mt s mng quan trng hn trong lc ta trn i .
S chuyn ha cuc i ta ngay by gi l iu cp thit ct yu. Phi chng thc
l bi t nu ci thng ip ct ty ny ca kinh nghim cn t - rng i sng l thing
ling, v cn phi sng mt cch nhit tnh, c mc ch - li b che lp, b mt ht trong
thi hi ht l thi v ha ci cht ? V c phi cng bi t hn, nu thi lc quan d
di y cng o su thm thi xem nh trch nhim i vi bn thn v vi cuc i, mt
thi ang e da s sng cn ca hnh tinh tri t ?

---o0o-- ngha kinh nghim cn t

D nhin vi ngi c tnh chng minh rng nhng chuyn xy ra trong lc cht i
sng li khng c g l kinh nghim tm linh c. Nhng nh khoa hc c gii thch quy
qu nhng kinh nghim y l do nhng nh hng vt l, thn kinh, ha hc hay tm l.
Tuy nhin, nhng nh nghin cu kinh nghim cn t, cng l bc s v khoa hc gia, th
li bc b tng im mt ca gii thch y mt cch minh bch, v nhn mnh rng h
khng th gii thch ton th kinh nghim cn t. Melvin Morse vit cun tc phm v i
ca ng Gn nh sng hn , hc t kinh nghim cn t ca tr em :

Nhng kinh nghim cn t c v l mt chm bin c m ngi ta

khng th hiu c ton din bng cch nhn tng mnh vn khc nhau
ca n. Ta khng th hiu m nhc bng cch nghin cu nhng tn s m
thanh khc nhau to nn mi nt nhc, ta cng khng cn phi thu hiu
vt l hc v m thanh mi thng thc c Mozart. Kinh nghim cn t
vn cn l mt s huyn b. (tr.40)
Melvin Morse cn ni :

Ti ngh rng ch ct hiu c kinh nghim cn t, l bc u

ca chng ta hn gn s phn chia ln lao gia khoa hc v tn gio,
khi u vi Isaac Newton gn 300 nm trc. Vic gio dc nhng y s,
iu dng vin, v chnh chng ta v nhng g ngi ta kinh qu vo
nhng gi pht cui cng y, s lung lay tn gc nhng thnh kin ta trong
ng li suy ngh ca ta v y hc v i sng.
Ni cch khc, tin b thc s ca k thut y khoa ng thi cung cp phng tin
cho n t cch mng chnh n. Melvin Morse ni :

Ti thy iu thc ma mai l chnh k thut y khoa ca chng ta

a n v s nhng kinh nghim cn t nh th... Tri hng th k, c
nhiu kinh nghim cn t, nhng ch c 20 nm sau ny ta mi c c k
thut phc sinh bnh nhn. By gi h ang k cho chng ta nghe nhng
kinh nghim ca h, vy ta hy lng nghe h ni. iu ny ti cho l mt
th thch cho x hi ta... Kinh nghim cn t, theo ti ngh, l tin trnh tm
l t nhin lin h n ci cht. Ti dm tin on rng, nu ta c th hi
nhp tri kin ny vo i sng x hi ta, th khng nhng n s gip cho
nhng bnh nhn sp cht, m cn gip cho x hi ni chung. Ti thy y
khoa ngy nay thiu hn tm hn... Khng c l do no k thut v tm linh
khng th hin hu bn nhau c.
Mt trong nhng l do ti vit sch ny l chng t ti tin iu Melvin Morse
ni l c th thc hin. K thut v tm linh c th, v cn phi, hin hu song hnh, nu
ta mun pht trin tim nng con ngi chng ta mt cch ton vn. Phi chng mt nn
khoa hc nhn bn hon ton hu ch s c can m khm ph nhng d kin huyn b v
ci cht, nhng d kin c khi th trong kinh nghim cn t v trong sch ny ?
Bruce Greyson, mt trong nhng tc gi quan trng trong ngnh nghin cu kinh
nghim cn t ni :

Khoa hc nn c gii thch kinh nghim cn t, v trong c cha

kha ca s tng tin khoa hc... Lch s cho ta thy ch nh c gii thch
nhng hin tng vt ngoi tm ca ta m khoa hc pht huy c
nhng phng php mi. Ti tin kinh nghim cn t l mt trong nhng
nn c th bt buc cc nh khoa hc phi pht trin mt phng php

mi, mt phng php bao gm mt ngun tri thc, khng nhng ch tri
thc l-gch ca hc gi, hay quan st thc nghim ca nh vt l, m cn
c kinh nghim trc gic ca nh thn b na.
Bruce Greyson cng ni, ng tin kinh nghim cn t xy ra v mt l do : Cn c
trn s canh chng nhng kinh nghim cn t bao nm nay, ti ngh rng chng ta c
nhng kinh nghim nh th l m hc cch gip ngi khc.
Kenneth Ring li con thy mt kh nng v ngha k diu trong kinh nghim cn
t. ng ta hi ti sao ngy nay c qu nhiu ngi c kinh nghim y nh vy, v c s
chuyn ha tm linh vo thi i ny. Trong nhiu nm lm mt trong nhng tin phong
gan d nht trong lnh vc nghin cu kinh nghim cn t, ng dn dn thy kinh
nghim cn t nh l s gi ca hy vng, n cho thy mt thc ti tm linh cao c hn,
v nhc nh chng ta thay i mt cch khn thit mi kha cnh ca li sng ta hin ti ;
nhc ta chm dt mi tranh chp, chia r gia nhng tn gio, dn tc, v bo v, cu ly
sinh mi.

Ti tin rng nhn loi ni chung ang cng nhau n lc thc dy

mt hnh thi tm thc mi m hn v cao c hn, v kinh nghim cn t c
th c xem nh mt phng tin tin ha em li s thay i ny, qua
thi gian vi nm, trong hng triu con ngi.
(Tin v Omega, tr.7)
C th rng iu ny ng hay khng, cn ty tt c chng ta : chng ta c thc
can m i din vi nhng ngha hm n trong kinh nghim cn t v gio l v
Trung m hay khng, v c th nh s ci ha mnh, m chuyn ha c th gii xung
quanh ta, - v ln lt qua tng giai on, chuyn ha ton th tng lai nhn loi - hay
khng.

---o0o---

21- TIN TRNH PH QUT

Bn mi nm sau khi Trung Quc chim c Ty Tng, th gii vn cn khng
bit g v nhng chuyn xy ra, khng bit g v tm mc kinh hong, ph hoi, v s

dit chng c h thng m dn tc Ty Tng v ang chu ng. Trn mt triu ngi
trong s 6 triu dn Ty Tng cht di bn tay Trung Quc ; nhng khu rng rng
ln ca x Ty Tng, cng cn thit nh rng Amazon i vi sinh thi qu a cu,
b n tri, i sng thin nhin hu nh b tn ph hon ton, bnh nguyn v sng
ngi b nhim v ph thi ht nhn, i a s tu vin trong s su ngn ri ngi tu
vin b ph hy, dn tc Ty Tng ang i din ha dit vong, v v huy hong ca
nn vn ha Ty Tng trn t m hu nh hon ton b xa sch.
Ngay t u, lc Trung Quc chim ng Ty Tng vo thp nin 1950, nhiu s
tn bo d man xy ra. Nhng bc thy tm linh, tng ni, l nhng mc tiu trc ht,
v Trung Cng mun trc tin l lm cho dn mt tinh thn bng cch xa sch mi du
vt i sng tn gio. Nhiu, tht nhiu cu chuyn n ni ti tri qua bao nm nay,
v nhng ci cht phi thng, cm ng, trong nhng hon cnh t hi nht. Nhng ci
cht ny lm chng cho v sng chi ca s tht m ngi Trung Quc ly lm tc ti
khng ph ni.
phn t tnh Kham ca Ty Tng, ni ti xut thn, c mt v khenpo(tr tr)
gi, tri nhiu nm nhp tht trong ni. Ngi Trung Quc tuyn b h sp trng
pht ngi - m ai cng hiu c ngha l tra tn v git cht - v gi n ni n c mt
tiu i bt. V tr tr qu yu, khng th i b, nn ngi Trung Quc tm cho ngi
mt con nga gi gy i cuc hnh trnh cui ca ngi. H tri ngi ngi trn lng
nga v dt nga i xung con ng n tri qun. Ngi khi s ht. Ngi Trung
Quc khng hiu c li ca, nhng nhng tu s cng b bt vi ngi v sau k ngi
ht bi ca chng o, nhng bi ca tuyt p tun pht t nhin t nhng chiu su v
nim h lc ca s c o. T t on ngi i theo con ng ngon ngoo xung ni,
nhng ngi lnh lm li i trong s im lng nh , nhiu tu s khc, nhng v tr tr vn
ht sut qung ng.
Chng bao lu trc khi on ngi n tri binh, ngi ngng ht v nhm mt.
Ton ngi li tip tc i trong im lng. Khi i qua cng vo tri, h mi bit ngi
vin tch. Ngi lng l t gi nhc thn.
Ngi bit ci g lm cho ngi bnh an n th, khi i din ci cht ? Ci g
em li cho ngi nim vui v v y ca ht vo nhng giy pht cui cng ? C l ngi
ht mt bi kiu nh nhng cu th t Tia sng V nhim, di bt ca Longchenpa,
bc thy Dzogchen vo th k 14 :
Trong bu tri m khng my, mnh trng y
Vua ca cc v sao sp sa ln
Gng mt ng t bi ca con, Lin Hoa Sanh
Dn con i, ta ra nim n cho n hu
Nim h lc ca ti trc ci cht
Cn v vn ln hn thng gia c ca
Hn cc v vua tri khi thng trn
Hn cc bc hin nhn c h lc trong thin
Nhu du khch khi hnh khi n thi

Ti s khng li trong trn gian

M s an tr trong thnh tr i lc bt t
Cuc i ti xong, nghip ti tn
Nhng li ch do cu nguyn em li cng khng cn
Mi vic th gian chm dt, mn kch cuc i bung
Trong nhy mt, ti s nhn ra tinh hoa ca i ti
Trong khng gian thun tnh bao la ca trung gii
By gi ti sp an v trong nn tng s Ton vn ti s
Ni ti trong ti lm cho tm ngi hnh phc
Ti dng n phc i ny thc hin tt c li lc ca gii thot
Hi cc t cao qu, qua bao nm chung sng
Nim vui san s chn l lm thy mn nguyn
Gi y nhn duyn vi i ang chm dt
Thy nh k n xin hi lng vi ci cht
ng bun cho thy, m hy tip tc nguyn cu
y l nhng li tm huyt gip cc con
Nh hoa sen n, v cc con trong nim sng tn nh ong s vo ht mt ngt ca
nim h lc siu trn
Nguyn nh cng c nhng li ny
Khin cho hu tnh cc ci sinh t
t Nit-bn trong nn tng s ton vn ti s.
y chc hn l li ca mt ngi thnh tu s chng ng cao nht, cng vi
nhng g m s chng ng y mang li : nim vui, gii thot v tr tu - mc tiu ca gio
l ny v ca i ngi. Ti ngh n nhng bc thy nh Longchenpa, v cc bc thy
ti Jamjang Khientse, Dilgo Khientse, Dudjom Rinpoche, v ti tng tng nhng
ngi tu chng ging nh nhng cnh i bng bay ln vn ln khi sinh t, nhn
thy sinh t ng nh bn cht, ngha l trong mt h tng duyn sinh chng cht nhim
mu.
Nhn bng con mt ca chim i bng, con mt ca thc chng, l nhn t trn cao
xung mt phong cnh trong nhng ranh gii do ta tng tng gia sng v cht by
gi ha ln vo nhau v tan bin. Nh vt l David Bohm m t thc ti nh l s
ton vn khng gin on trong dng bin dch. Nhng g c cc bc thy thy bng
trc gic ton vn chnh l dng bin dch y, ci ton vn khng gin on y. Nhng g
m trong v minh chng ta gi l sng, v trong v minh ta gi l cht, ch l nhng
phng din khc nhau ca ci ton vn y. y l ci thy rng ln c nng lc chuyn
ha, m gio l Trung m m ra cho chng ta, v c th hin bi cc bc thy ti
thng.

---o0o--Nhng mc khi ca cc Trung m

Nh vy, nhn s cht qua con mt thc chng, chnh l nhn n trong bi cnh ca
s ton vn ny, nh mt phn nh ca dng bin dch v thy v chung. Tnh c nht

v nh, nng lc ca gio l Trung m nm ch - qua s ch r tin trnh ci cht - n

cn gi cho ta c tin trnh s sng.
By gi ta hy nhn vo nhng g xy n cho mt ngi cht, vo tng mi giai
on trong 3 giai on cao im ca ci cht :
1- cao im ca tin trnh cht, khi m t i, cm gic v t tng chm dt
hot ng, th bn cht ti hu ca tm - nh sng Cn bn - c hin l trong giy lt.
2- Ri, ch mt thong, tia sng ca bn tm y c trnh din, chiu ra di dng
m thanh, mu sc v nh sng.
3- K tip, tm thc ngi cht tnh dy v i vo Trung m ti sinh ; tm phm
tnh ca y tr v, khoc mt hnh dng gi l thn sanh chu s sai khin ca nghip
v thi quen qu kh. Nhng nghip ny lo li tm phm tnh, bm ly nhng kinh
nghim huyn ha trong ci Trung m, xem nh ci g rt thc v chc chn.
Vy, theo gio l Trung m ch cho chng ta, cht ngha l g ? Khng g khc
ngoi 3 giai on ca tin trnh tun t th hin ca tm thc : t t tnh thun tnh ca
bn tm, qua nh sng v nng lng (tia t chiu ca bn tm), ri i vo s kt tinh
cng vng chc thm ca mt hnh dng tm thc (thn sanh). Nhng g m ra mt
cch r rt trong Trung m cht, Trung m php tnh, v Trung m ti sanh l mt tin
trnh gm 3 giai on :
- u tin, s chm dt hon ton hot ng tm vt l a n s ph by tinh
cht tm
- Th hai, tia chiu t nhin ca n.
V :

- Th ba l kt tinh ca thn sanh.

Gio l cn cho ta bit thm rng : 3 giai on y khng ch din ra trong tin trnh
cht, m cn din ra ngay trong tm ta vo lc ny, vo mi lc - trong nhng t tng
v cm xc ca ta, v mi tng lp kinh nghim tm l. Theo ti, y l mt tri kin
thc cch mng, thay i ci thy ca ta v mi s, nu ta hiu c.
Mt cch khc na hiu tin trnh ny l nhn vo nhng g c hin by vo
mi giai on ca s cht. Gio l ni n 3 mc ca hin hu, t c ra Phn
ng kaya (thn). Kaya y ngha l chiu hng, phm vi hay cn bn.
Ta hy nhn vo tin trnh 3 giai on :
1- Bn cht tuyt i, hin by di dng nh sng Cn bn hay im linh quang
vo lc cht, v c gi l Php thn (Dharmakaya), chiu chn khng, chn l v
iu kin, trong o tng, v minh hay bt c loi khi nim no, u cha tng xm
nhp c.

2- Tia nng lc v nh sng ni ti c trng by mt cch t nhin

trong Bardo php tnh, gi l Bo thn (Sambhogakaya), chiu phc lc ton
vn, phm vi ca php h sung mn vt ngoi mi gii hn nh nguyn,
ngoi thi - khng.
3- Phm vi ngng ng thnh hnh dng c hin th trong Bardo ti sanh, gi l
ng thn (Nirmanakaya), chiu bin ha khng ngng.
Hy nh by gi rng khi ta nhn vo bn cht ca tm, ta cng thy n c 3
phng din y : th ca n l chn khng, nh bu tri ; tng hay bn cht ca n l
ta sng ; v dng hay nng lc ca n l i bi v ngi ; c 3 u hin din ng thi v
ha nhp lm mt trong tnh gic Rigpa. c Lin Hoa Sanh (Padmasambhava) m t n
nh sau :
Trong tnh gic ny, 3 thn khng ri nhau v hin din vin mn nh mt :
- V N trng rng, v sanh nn l Php thn.
- S sng sut ca N biu trng tia chiu t ni ca chn khng y, nn l Bo
thn.
- N khi ln khng b chng ngi, khng gin on, nn l ng ha thn.
Ba thn y v hon ton hin din ny, chnh l tinh cht ca N.
Nh vy, ba thn m ch ba kha cnh ni ti ca tm gic ng, v d nhin chng
cng m ch nhng kh nng khc nhau ca nhn thc chng ta. Phn ng chng ta u
b gii hn trong ci thy ca mnh, v ch nhn thc theo chiu ng ha thn gm
nhng hnh sc v biu hin. y l l do ti sao i vi phn ng chng ta, giy pht
cht l mt khong trng, mt trng thi qun lng, v chng ta cha bao gi gp, cng
cha bao gi pht trin mt phng php nhn ra thc ti Php thn, khi n khi ln
di dng nh sng Cn bn hay im linh quang. Chng ta cng khng hy vng g
nhn ra lnh vc Bo thn khi chng xut hin trong Bardo php tnh. Bi v ton th
cuc i ta c sng trong phm vi nhn thc bt tnh ca nhng biu hin ng ha
thn, nn vo lc cht ta c chuyn thng v li trong chiu khng gian y ; chng ta
thc dy, kinh hi v tn lon, trong Trung m ti sanh, trong mt thn sanh, xem
nhng kinh nghim huyn ha l chc thc, cng nh tri nhiu i trc ta xem
chng l thc. B thc y bi nghip c mt cch ng thng, chng ta long chong
tin v pha ti sanh.
Tuy nhin, nhng v tu chng th khi ln mt nhn thc hon ton khc vi
chng ta, mt nhn thc trong sut, tin ha, thanh tnh n ni d h vn cn mang mt
thn xc con ngi, h thy c thc ti di hnh thc hon ton thanh tnh, trong
sut, trong mt chiu khng gian v bin. V i vi h, nh ta thy, kinh nghim
v ci cht khng em li s hi hay bt ng ; tri li cn c tm ly nh mt c hi
gii thot rt ro.

---o0o--Tin trnh trong gic ng

Ba giai on ca tin trnh m chng ta thy m ra trong cc trng thi Trung m
cng c th thy c trong cc mc tm thc trong i sng. Hy xt chng di
snh sng nhng g xy n trong gic ng :
1- Khi ta ng, cc gic quan v tng th ca tm thc tan r, v dn dn bn cht
tuyt i ca tm, c th ni l nh sng Cn bn, l ra trong chc lt.
2- K tip c mt chiu tm thc, c th so snh vi Bardo php tnh, vi t n ni
ta thng hon ton khng thc ngay c hin hu ca n. C bao nhiu ngi trong
chng ta khi ng, thc c ci lc trc khi nm mng ?
3- i vi phn ng chng ta, tt c nhng g ta bit c ch l giai on k tip,
khi tm tr nn hot ng tr li, v ta thy mnh trong mt th gii chim bao tng t
Trung m ti sanh. y ta c mt thn mng v kinh qu nhng cnh mng m phn
ln chu nh hng thi quen v hot ng ca ta lc thc, tt c ta u tin l chc thc,
khng h nhn ra mnh ang chim bao.

---o0o--Tin trnh trong t tng v cm xc

Cng chnh tin trnh y c th nhn thy trong s vn hnh ca t tng v cm
xc, v ci cch chng khi ln :
1- nh sng Cn bn, bn cht tuyt i ca tm, l trng thi ti s ca Tnh gic
Rigpa, hin hu trc khi bt c ngh hay cm xc no khi ln.
2- Trong khng gian v iu kin ca n, mt nng lc cn dy ng, tia chiu
t nhin ca Tnh gic bt u khi ln nh nn tng, kh nng v nhin liu cho cm xc
sng st.
3- Nng lc ny lc y c th khoc ly hnh dng ca ngh v cm xc, m cui
cng y chng ta vo hnh ng tch ly nghip.
Ch khi hnh thin tht quen thc, ta mi c th thy r tin trnh ny :
1- Khi tng v cm xc tun t im bt, tan vo t tnh tm, ta c th thong thy
Tnh gic trong pht chc : l trng thi ti s.
2- Ri ta rng, t s vng lng yn tnh ca t tnh tm, m ra mt chuyn
ng (Chuyn tng, ni trong kinh Lng Gi - DG) v mt nng lc sng st n thun :
l tia t chiu ca tnh gic.

3- Nu c mt chp th km theo s sinh khi ca nng lc y, th nng lc y

ng nhin kt tinh thnh tng, tng ny li a chng ta tr v hot ng tm
thc v khi nim.

---o0o--Tin trnh trong i sng hng ngy

Ta thy ci cch tin trnh ny xy ra trong ng v mng, v trong s hnh thnh
tng cm xc. By gi ta hy nhn n xy ra trong kinh nghim i sng hng ngy.
iu ny d thy nht khi ta nhn k mt ng tc mng hay gin. Hy xem xt n,
bn s thy lun lun c mt khe h trc khi mt cm xc khi sinh. Ci giy pht dt
do trc khi nng lc ca cm xc c c hi khi ln, l mt giy pht ca tnh thc
thun ty, trong ta c th thong thy Tnh gic chn thc. Trong mt thong chc,
ba lc ca v minh b nh tan, chng ta hon ton t do thot khi nhu cu hay kh
nng chp th, v c n khi nim bm vu cng tri thnh d tha y. Tuy nhin,
thay v m ly tnh khng ca khe h y, trong ta c th tm thy phc lc ca s
gii thot, khng vng bn mt tng, khi nim no, chng ta li tm ly s bo m
kh nghi ca ci mn kch cm xc quen thuc d chu ca chng ta, c iu khin bi
nhng khuynh hng tp qun ca ta. y l ci cch m mt nng lc ni ti - v iu
kin, khi ln t t tnh - c kt tinh thnh mt cm xc, ci cch m s thanh tnh
nguyn thy bng b nhum mu v vn vo bi ci thy theo kiu lun hi sinh t ca
chng ta, em li mt ngun tng tc cho nhng vng tng tn lon hng ngy.
Khi xt mi kha cnh ca i sng, ta s thy rng chng ta lin tc tri qua - trong
ng v mng, trong tng v cm xc - cng mt tin trnh y nh trong cc ci Trung
m. V gio l Trung m cho ta thy chnh iu ny mang li cho ta v vn c hi
gii thot, by gi cng nh khi cht. Gio l ch cho ta thy chnh tnh cht, hnh dng
v s c o ca tin trnh ny em li hoc c hi gii thot, hoc kh nng tip tc
m lm. V mi kha cnh ca ton th tin trnh u ng thi trao cho ta c hi gii
thot, hoc c hi trm lun.
Gio l Trung m m ra cho ta mt cnh ca, ch cho chng ta lm th no ta c
th bc ra khi chu k cht v ti sinh bt tn ngoi tm kim sot. Gio l y ni vi ta
rng, sut qu trnh cc Trung m ca cuc i v ca s cht, mi khi ta c th nhn ra
v duy tr mt thc bn b v Tnh gic Rigpa hay t tnh tm, hoc khi ta c th kim
sot tm c phn no, th ta c th i qua ci ca tin n gii thot. Ty theo
giai on ca Trung m, ty theo mc quen thuc ca bn i vi ci Thy v t tnh
tm, v ty theo chiu su ca s hiu bit v tm, ngh v cm xc bn, m s nhn ra
ny s sai khc.
iu m gio l Trung m cng dy cho ta l nhng g xy ra trong tm ta by gi
trong i cng ging ht nh ci g s xy n trong cc Trung m sau khi cht v ct
ty vn khng c khc nhau ; sng v cht l mt, trong ci ton th khng gin on
v dng bin dch. Chnh v vy m mt bc thy Ty Tng vo th k 17, Tsele

Natsok Rangdrol gii thch nhng tu tp cn cho mi giai on Trung m - i ny,

cht, php tnh v ti sanh - theo kiu tnh trng hiu bit hin ti ca ta v bn cht ca
ngh v cm xc, v tm v nhn thc ca n :
Hy nhn chn ht thy tng xut hin u nh mng
Ch do tm ngi chiu ra, nh huyn, khng tht
Khng bm vu g, an tr Tnh gic vt ngoi mi khi nim
y l tinh yu ca tu tp trong Bardo i ny
Ngi ri s cht, khng g thc s hu ch lc
Nhng g ngi kinh qu lc cht ch do tm thc bin ra.
Khng to tng, chng tan bin trong Tnh gic bao la
y l trng tm ca tu tp trong Bardo ci cht.
Bt c chp th g vo sinh hay dit, thin hay c, u l tm ngi
V tm ny l tia t chiu ca Php thn, d bt c g sinh khi
Khng bm vo cc sinh khi y, hay lp khi nim v chng, chp nhn hoc chi
b :
y l ct ty s tu tp cho Bardo php tnh
Sinh t cng tm ngi, nit-bn cng tm ngi
Mi lc kh, vng tng khng u ngoi tm
Vy hy t n s t ch tm ngi
y l trng tm ca Bardo ti sinh.

By gi ta c th nhn vo mt Bardo c bit thy s tu tp thin nh ca ta, s

hiu thu cm xc tng ta, v nhng kinh nghim ca ta trongBardo y tng quan
mt thit vi nhau nh th no, v th no nhng kinh nghim ca ta trong Bardo y
phn chiu tr li trong cuc i thng ca ta. C l Bardo hu ch nht kho st
l Bardo php tnh, ni m nng lc thun ty - s tr thnh cm xc - bt u sanh khi
t nhin nh tia t chiu ca Tnh gic Rigpa ; v cm xc l mi bn tm m nh con
ngi trong th gii hin ti. Thc s hiu c bn cht cm xc l tin rt xa trn
ng n gii thot.
Mc ch su xa nht ca thin l c th an tr khng tn lon vo trng thi Rigpa,
t tnh gic, v an tr ci Thy (kin) nhn ra rng bt c g khi ln trong tm ch l
s hin by ca tnh gic y, cng nh mt tri v mun ngn tia sng n chiu ra ch l
mt, bt kh phn. Nh Tsele Natsok Rangdrol ni trong cu th ca ng v php tnh :
Bt c ci g chp th vo sinh hay dit, tt hay xu, u l tm ngi. V chnh ci tm
y l tia chiu ca Php thn
Nh vy, khi bn trong t tnh gic, v khi cm xc t tng khi ln, bn nhn
ra ngay chng l g, t u chng tun pht : khi y bt c g khi ln u tr thnh tia t
chiu ca tu gic y. Nhng nu bn mt du s hin din ca thc trong sut thun
tnh y v Tnh gic, th bn khng nhn ra c bt c g khi ln, v khi y n tr nn
tch bit vi bn. N tip tc hnh thnh ci m ta gi l mt tng, hay mt cm
xc, v y l s to tc ca nh nguyn. trnh iu ny v nhng hu qu ca n,
Tsele Natsok Rangdrol ni : ng bm vo nhng s sanh khi, lp thnh khi nim v

chng, chp nhn hoc chi b chng : y l trng tm ca tu tp cho Trung m cuc
i .
S phn cch gia bn v nhng sanh khi trong tm bn, - v tnh nh nguyn m
n gy ra - c phng i mt cch gh gm sau khi cht. iu ny gii thch lm th
no - nu bn khng c s trc nhn ct yu ny v thc cht nhng g sinh khi trong
tm - trong Bardo php tnh, nhng m thanh, nh sng v quang sc xut hin c th
khoc mt thc ti khch quan, nh th l thc c nhng hin tng ngoi gii kinh
hong ang xy n vi bn. Trong mt tnh hung nh vy, bn ch cn nc l chy
trn tia sng chi li ca ch thn an lc v phn n y, hng n nhng nh sng
m quen thuc quyn r ca lc o. Vy, s trc nhn ct yu trong Bardo php tnh l,
y l nng lc tr gic ca tm ta ang xut hin : Ch Pht v nh sng tr tu cng
khng ngoi tm bn, m chnh l nng lc tnh gic ca bn. Nhn ra iu y l mt
kinh nghim bt nh, v th nhp vo l gii thot.
Nhng g xy ra trong Bardo php tnh vo lc cht, v bt c khi no mt cm xc
bt u sanh khi trong tm ta lc sng, u i theo cng mt tin trnh t nhin y. Vn
l chng ta c nhn ra c thc cht s sinh khi y hay khng. Nu ta c th nhn
ra s sinh khi mt cm xc ng nh thc cht ca n - ngha l nng lc t nhin ca
bn tm - th ta c th t gii thot khi nhng hu qu tiu cc, nhng nguy him c th
c ca cm xc y, v cho n tan tr li vo trong tnh sng sut thun tnh ca Tnh
gic v bin.
S nhn ra ny, v s gii thot m n em li, ch c th l kt qu ca nhiu, rt
nhiu nm tu tp thin qun nghim chnh nht, v n i hi mt s quen thuc lu di
v an tr vng chi trong t tnh tm. Ngoi s tu tp y ra, khng g c th em li cho
ta nim an tnh v gii thot khi nhng khuynh hng tp qun, nhng cm xc mu
thun trong ta, mt s gii thot m tt c chng ta u kht khao c c. Mc d theo
gio l, s gii thot y rt kh, nhng s bit rng c th gii thot, cng l mt
ngun cm hng v hy vng ln lao cho chng ta. C mt cch hiu tng v cm
xc, tm v bn cht n, sng v cht, mt cch trn vn, cch l t n thc chng.
Cc bc gic ng nhn sng cht nh nhn vo lng bn tay, v h bit nh Tsele
Natsok Rangdrol vit : Sinh t l tm ngi, nit bn cng l tm ngi ; tt c lc v
kh, tt c vng tng khng hin hu tch bit vi tm ngi . V tri kin sng sut
ny, c an tr vng vng qua tu luyn di lu, c th nhp trong tng c ng,
ngh v cm xc - thy c chng ch c thc mt cch tng i, chnh tri kin y
gii ta c chng. Dudjom Rinpoche ni : Khi tnh ha o tng ln, bng ti
ca tm, th nh sng rc r ca mt tri khng b ngn che khi ln lin tc.

---o0o--Nng lc h lc
Ti thng ngh n cu Dudjom Rinpoche vit : Bn tnh ca tm l bn tnh ca
mi s. Ti t hi ci tin trnh ba giai on ca cc Trung m (Bardo) c phi chng

khng nhng ng cho mi mc tm l, mi kinh nghim ca tm trong i cng

nh lc cht, m c l cn l bn cht thc s ca chnh v tr.
Cng t duy v ba thn v tin trnh ba giai on ca cc Trung m, ti cng tm
thy nhng tng ng l lng phong ph vi tri kin su xa ca cc truyn thng tm linh
khc, v vi nhiu lnh vc c v rt khc nhau ca n lc con ngi. Ti ngh ti tri kin
Ki-t gio v bn cht v mi hot ng ca Thng nh Cha ba ngi, v Ki-t hin
thn t nn tng ca c cha Cha qua trung gian vi mt ca Thnh thn. Phi chng t
nht n cng soi sng cho ta vi iu, nu ta xem Ki-t cng tng t nh ng ha thn,
ng Thnh linh cng nh Bo thn, v nn tng ca c hai nh l Php thn ? Trong
Pht gio Ty Tng, danh t tulku, nhp th, thc s c ngha l ng ha thn, s nhp
th lin tc ti xut hin, hot ng ca nng lc i bi v gic ng. Phi chng cch hiu
ny rt ging quan nim ba thn ca Ki-t gio ?
Ti cng ngh v tri kin Thng gm ba c ca n gio, Phn ng
lsatcitananda, dch l hin th, tm v phc lc. Vi ngi n gio, Thng l s
bng v xut thn ca tt c nhng nng lc y cng mt lc. y ta c th thy nhng
tng ng k l vi ba thn : Bo thn nh ananda - nng lc phc lc ca Thng ;
ng ha thn nh biu hin ca Thng ; v Php thn nh tm ca Thng . Bt
c ai thy pho tng Shiva ln trong ng Voi n, vi ba mt biu trng ba mt ca
tuyt i, s c c vi nim v tnh v i ca tri kin v thing ling.
C hai tri kin huyn hc ny v tinh ty, bn cht v hot ng (th, tng, dng)
ca yu t thing ling lm cho ngi Pht t hiu r mt trong nhng tng mc khc
ca thc ti, tuy khc nhau m tng nhp vo nhau. C phi t nht, iu ng ch l
mt tin trnh gm ba kha cnh y cng c thy ct li ca mi truyn thng, mc
d h c nhn thc ti theo quan im ring ca h ?
Khi ngh v bn cht ca s biu hin c th nh th no, v nhng cch th khc
nhau nhng c lin quan nhau hiu nhng biu hin y, ti t nhin ngh ti tnh sng
to ca con ngi khi biu hin ra hnh th ci th gii ni tm ca nhn loi. Ti vn
thng t hi hng bao nm nay, lm th no s trnh by ba thn v Trung m c th
ri nh sng vo ton th tin trnh din t ngh thut, v m ch n bn cht thc v
mc tiu n khut ca n. Mi hnh vi c nhn, mi biu hin ca c sng to, d trong
a ht m nhc, ngh thut, thi ca, hay trong nhng giai on ca pht minh khoa hc,
nh nhiu nh khoa hc ni, u tun pht t mt nn tng huyn b ca mt ngun
cm hng p vo hnh dng nh mt nng lc trung gian phin dch, truyn thng. C
phi chng ta ang gp y mt tc ng khc ca ci tin trnh h tng ba th m ta
thy hot ng trong cc ci Trung m ? Phi chng y l l do khin cho mt vi
cng trnh m nhc v thi ca, v mt vi pht minh khoa hc, dng nh c mt ngha
hu nh v tn ? V c phi iu ny gii thch ci nng lc ca chng hng dn
chng ta i vo mt trng thi qun tng v phc lc, y mt b n ct yu ca bn
cht ta v bn cht thc ti c hin l ? T u nhng dng th ca Blake n ? :
Nhn thy v tr trong mt ht ct
Thy thin ng trong mt a hoa

Nm V bin trong lng bn tay

V vnh cu rt li trong mt gi.

Trong Pht gio Ty Tng, ng ha thn c thy nh biu hin ca gic ng,
trong v s hnh dng v cch thc, trong th gii vt l. Theo truyn thng, n c
nh ngha theo ba cch : Mt l ng thn ca mt v Pht ton gic, nh Thch Ca Tt
t a, ngi c sinh ra trong th gii ny v ging dy trong . Loi ng thn th
hai l mt ngi c v bnh thng nhng c ci phc c kh nng c bit lm li
lc cho k khc : mt ha thn hay tulku. V th ba l mt ngi qua mt mc gic
ng c th hin lm li lc v cm hng cho ngi khc qua nhng ngh thut khoa
hc cng vic khc nhau. Trng hp nhng ngi sau ny bn nng gic ng t nhin
nh nh sng mt tri phi ra lnh hay c thc no v vic y, c mt tri th t nhin
c nh sng . Kalu Rinpoche ni. Vy phi chng ta c th ni rng, nng lc v bn
cht ca thin ti ngh thut cng c ngun cm hng ti hu ca n t trng tm ny ca
chn l ?.
iu ny khng c ngha l nhng ngh s v i c th ni l gic ng, t cuc
sng ca h r rng l h cha gic ng. Nhng mt iu cng r na l trong vi giai
on cao im v tnh hung c bit, h c th l nhng kh c, nhng knh ca nng
lc gic ng. Ai khi lng nghe nhng tuyt tc ca Beethoven hay Mozart, c th chi
ci rng khng c mt ci no khc th hin trong tc phm h ? V c ai ngm nhn
nhng ngi gio ng ca u chu thi Trung c nh Chartres hay Isfahan ca Hi
gio, hay thin thch, hay Ellora ca n gio, m khng thy rng nhng ngh s
to ra chng c cm hng trc tip bi mt nng lc tun pht t nn tng, sui
ngun ca mi s ?
Ti ngh mt tc phm ngh thut v i cng nh mt vng trng chiu trong bu
tri m, n chiu sng th gian, nhng nh sng y khng l ca ring n, m mn t
mt tri, ci tuyt i ang b n khut. Ngh thut gip cho nhiu ngi thong
nhn thy bn cht ca tm linh. Phi chng mt trong nhng l do ngh thut tn tin b
hn cuc l v n mt i ci tri kin v ngun gc v hnh thing ling ca ngh thut,
v mc ch cao c ca n : em li cho ngi thng thc mt tri kin v bn cht thc
ca h, a v ca h trong v tr, lm cho h thy c gi tr, ngha v nhng kh tnh
v bin ca i sng. Vy phi chng ngha ch thc ca kit tc ngh thut l n cng
tng t nh Bo thn, ci nng lc bt tn y phc lc m Rilke gi l nng lc chp
cnh ca nim vui, tia sng truyn t, truyn thng tnh thun tnh, ngha v bin ca
ci tuyt i cho th gii hu hn v tng i, - ni cch khc l t Php thn n ng
ha thn ?

---o0o--M ra ci thy ton din

Mt trong nhiu phng din m tm gng ca c Dalai Lama gy cho ti

ngun cm hng l, ngi rt quan tm v c thi phng khong i vi cc khm ph
mi ca khoa hc tn tin. Chung quy, Pht gio c xem l mt khoa hc v tm
thc, v khi ti qun xt gio l Trung m, th tnh minh bch v s soi sng rng ln
ca gio l ny cng ngy cng gy cho ti nim tri n v y phc. Nu Pht gio l khoa
hc v tm linh th theo ti, Dzogchen v gio lBardo chnh l trng tm ca nn khoa
hc y, ht ging thc tin v thu th nht, t mt cy ln - nhng thc chng tng
quan ln nhau - pht trin v s tip tc pht trin theo nhiu cch m nay ta cha th
tng tng ni, v nhn loi hy cn ang trn tin ha.
Tri nhiug nm gp g vi nhng khoa hc gia mi ngnh, cng ngy ti cng
kinh ngc trc tnh phong ph ca nhng tng ng gia li dy ca c Pht vi
nhng khm ph mi ca vt l hc hin nay. Nhiu nh tin phong v trit hc v khoa
hc Ty phng may thay cng thc n s tng ng y, v ang hng say thm
him vi mt thc t nh ; t cuc i thoi gia huyn hc - khoa hc v tm thc vi cc ngnh khoa hc vt cht, c th pht khi mt tri kin mi v v tr v trch
nhim con ngi trc v tr. Cng lc ti cng c nim xc tn rng chnh gio l Trung
m vi tin trnh m ra ba giai on y, s l mt ng gp c o cho cuc i thoi
ny. Ti mun ch n mt trong nhng tri kin khoa hc c bit khin ti nghin
ngm, l tri kin ca nh vt l David Bohm ngh n mt phong thc mi tip
cn thc ti m, mc d cn ang gy nhiu tranh chp, c phn ng y thin cm
ca nhiu nh nghin cu thuc mi ngnh : vt l, y hc, sinh vt hc, ton hc, thn
kinh hc, tm bnh hc, v mt s ngh s, trit gia. David Bohm ngh n mt cch
nghin cu thc ti mi, cn c trn mt s thu hiu ton din v tnh nht th ca hin
hu k nh mt Ton th khng gin on, khng chp ni - v y chnh l li nhn ca
gio l Trung m.
Ci trt t nng ng, nhiu chiu m Bohm thy ang vn hnh trong v tr, ct
yu gm ba phng din. Phng din r rt nht l th gii vt th thi - khng ca
chng ta vi khng gian ba chiu, m ng gi l ci trt t r rt hay m. T u m ng
tin ci trt t ny m ra ? Chnh t mt lnh vc ph qut, khng gin on, mt nn
tng ngoi thi gian, ci trt t hm n hay kn, nh ng gi, vn l nn tng bao qut
tt c kinh nghim chng ta. ng thy tng quan gia hai trt t ny nh l mt tin
trnh lin tc, trong ci g m ra trong trt t r rt li c khp vo li trong trt t
hm n. Ci ngun gc t chc nn tin trnh ny thnh ra nhng c cu khc nhau thin
hnh vn trng, th ng ngh t tn l ci trt t siu n, mt chiu khng gian tinh
vi hn nhiu, v c tim nng v hn.
C th chng c mt tng ng gia ba trt t ny vi ba thn v tin trnh Trung
m ? Nh David Bohm ni : Ton th khi nim v trt t hm n l mt cch th
bn v ngun gc ca hnh sc xut pht t v sc, qua trung gian tin trnh m ra.
(Rene Weber, ed. i thoi gia cc khoa hc gia v hin gi : i tm Nht th, London,
1986)

Ti cng c cm hng t vic David Bohm khai trin li hiu vt

cht - theo , vt cht khi ln t vt l hc lng t - hiu chnh tm thc.

 l mt bc nhy m theo ti s c xem cng ngy cng cn thit, khi

khoa hc m rng tm nhn, v tin ha. Bohm ni : Tm thc c th c mt
c cu ging nh v tr, v trong s vn chuyn nn tng, m ta gi l chn
khng y k thc c mt nng lc gh gm, mt s bin dch. Nhng hnh nh
c bit xut hin trong tm c th ging nh nhng phn t, v s t n nn
tng ca tm c th c cm thy nh l nh sng . (Sd, 48)
Cng vi khi nim v trt t hm n v trt t r rt y, David Bohm tng
tng ra mt li nhn mi tng quan gia tm l vt l, gia tm v vt cht, gi l
ngha tm-vt-l. ng vit : Quan nim v ngha tm vt l c ngha rng vt l v
ngha ca n, tc tm l, khng phi l hai thc th bit lp, ng hn l hai phng
din ca mt thc ti duy nht bao trm c hai. (Sd, 73)
David Bohm cho rng v tr biu hin ba phng din lin kt vi nhau : vt cht,
nng lng v ngha.

T quan im trt t hm n, th nng lng v vt cht thm nhun

mt loi ngha no , em li hnh dng cho hot ng bao qut ca n
v cho vt cht sinh khi trong hot ng y. Nng lc ca tm v ca vt
cht trong no b cng thm nhun mt loi ngha em li hnh dng cho
hot ng bao qut ca n. Nh vy, mt iu kh thng thng l nng
lng bao gm vt cht v ngha, trong khi vt cht th bao gm nng
lng v ngha Nhng ngha cng bao gm vt cht v nng lng
Vy, mi mt khi nim trong ba khi nim cn bn y bao hm hai ci kia.
(Bohm, Unfolding Meaning, 90)
Gin d ha mt tri kin v cng tinh vi, t nh, bn c th bo rng i vi David
Bohm ngha c tm quan trng c bit rng ri. ng ni : iu ny bao hm - tri
vi quan im thng thng - rng ngha l mt phn ct yu ni ti trong hot ng
tng qut ca chng ta, ch khng phi ch l mt tnh cht thun ty tru tng ch hin
hu trong tm m thi. Hay ni cch khc, trong i ngi, thng thng, ngha l
sng . Chnh trong hnh vi gii thch v tr, ta ang sng to v tr : C th ni rng
chng ta l tng th ca nhng ngha chng ta. (Bohm, 93)

Phi chng s c ch nu ta khi s tng n nhng tng ng gia ba phng

din ca v tr m Bohm ni, vi ba thn ? Mt khai thc su hn ca Bohm c l s
cho thy rng ngha, nng lng v vt cht c tng quan ln nhau nh ba thn. Phi
chng iu ny c th gi rng vai tr ca ngha, nh Bohm gii thch, c phn no
tng t vi Php thn, ci tng th v iu kin, lun lun sng to, t mi s sinh
khi ? Cng vic ca nng lng, qua ngha v vt cht tc ng ln nhau, c phn
no ging vi Bo thn. S tun pht t nhin, lin tc ca nng lng t ci nn tng
chn khng, v s to ra vt cht, theo tri kin ca Bohm, c phn ging nh ng ha
thn, s kt tinh lin tc ca nng lng y thnh ra hnh dng v biu hin.
Khi ngh v David Bohm v cch gii thch c bit ca ng v thc ti, ti c
khuynh hng t hi, mt nh vt l hc v i s khm ph c nhng g, nu ng
thi h cng l mt hnh gi c mt bc i s hng dn v thc s tu chng ?
Ci g mt nh khoa hc v mt hin nhn, nh Longchenpa v Einstein hp chung li, s
ni vi ta v bn cht thc ti nh ? C th mt trong nhng hoa tri tng lai ca cy
gio l Trung m ny s l mt cuc i thoi gia khoa hc v huyn hc chng ? V
iu y s c ngha g cho nhn loi ?
S tng ng su xa nht gia tng ca David Bohm v gio l Trung m l
c hai u tun pht t mt tri kin v mt nht th ton vn. Tri kin ny, nu n c th
thm sc cho c nhn chuyn ha tm thc h, v nh vy nh hng n x hi, th
s phc hi cho th gii chng ta mt thc cp thit v tng quan sinh tn v ngha
i sng.

iu ti ngh y l ng li con ngi suy ngh v ci ton th,

hay th gii quan ca h, l iu quan yu nht cho trt t ca chnh nhn
tm. Nu con ngi ngh v ci ton th nh l s rp ni nhng mnh vn
bit lp, th tm thc h cng c khuynh hng vn hnh theo kiu y.
Nhng nu h c th bao gm mi s lin kt ha hp nhau trong mt ton
th bt kh phn, khng gin on, khng bin gii (v mi bin gii l mt
phn chia, mt gin on) th khi y tm h s c khuynh hng di chuyn
theo cch y, v t s c mt hnh ng c trt t nm trong ci ton th.
(David Bohm, Tan vn v trt t hm n, 1988, xi.)
Tt c cc bc thy v i s hon ton ng vi Bohm khi ng vit :

Mt s thay i ngha l cn thit thay i th gii ny v chnh

tr, kinh t v x hi. Nhng s thay i ny phi khi s vi tng c nhn,
n phi thay i cho c nhn Nu ngha l mt phn then cht ca thc
ti th mt thay i cn xy ra khi x hi, c nhn v nhng tng
quan c thy l c ngha g khc. (Unfolding Meaning, 107)
Cui cng tri kin ca gio l Trung m v s thu hiu su xa v ngh thut v
khoa hc u hi t mt s kin : l trch nhim chng ta i vi chnh mnh v cho
chnh mnh ; v s cn thit phi x dng trch nhim y mt cch cp bch t chuyn
ha chng ta, ngha cuc i ta v th gii xung quanh ta.
Nh c Pht dy : Ta ch cho ngi con ng gii thot, nhng chnh ngi
phi bc i .

---o0o---

PHN BN: TNG KT

22- S GI HA BNH
Mt trong nhng hc vin lu nht theo di s hnh thnh quyn sch ny trong
bao nhiu nm, mi y hi ti : Thy thc s mong mun iu g su xa nht qua
quyn sch ny, khi n c xut bn ? . Khi trong tm ti hin ln hnh nh Lama
Tseten, m lc cn b ti chng kin ci cht ca ngi trong t thi hi ha an tnh.
Ti buc ming ni : Ti mun mi ngi ng s cht, hay cng ng s sng. Ti
mun mi ngi cht trong thanh thn, c vy quanh bi s chm sc thng minh sng
sut nht, nh nhng nht, v tm c nim hnh phc ti hu nh thu hiu thc cht,
t tnh ca tm v ca thc ti.
Thomas Merton vit : Chng ta c c ci g, d c th ln n cung trng, nu
ta khng vt qua c h thm ngn cch gia chng ta ? y mi l cuc du hnh
quan trng nht trong cc cuc du hnh khm ph, m nu khng c n, th tt c mi
chuyn khc khng nhng v ch, m cn tai hi.(Minh trit ca Sa mc, 90).

Chng ta dng hng triu M kim mi pht vo vic hun luyn con
ngi git nhau v ph hoi, vo bom n v phi c chin u. Nhng trong
khi y chng ta gn nh khng tn ng no vo vic gio dc con ngi v
bn cht cuc i v ci cht, vo vic gip h i mt v hiu thu nhng

g xy ra khi h cht. Tnh hung ny thc ng bun, ng kinh hi xit bao,

v n thc cho ta thy chng ta v minh n mc no, ta thiu tnh thng
chn tht i vi chnh mnh v ngi khc n mc no. Hn bt c g khc,
ti cu nguyn rng snh ny c th gp mt phn nh vo s thay i tnh
trng ny trn th gii, c th thc tnh cng nhiu ngi cng tt, lm cho h
ch tnh cp thit ca nhu cu chuyn ha tm linh, tnh cp thit ca trch
nhim i vi t thn v tha nhn. Tt c chng ta u c tim nng thnh Pht,
v u mong mun sng an n v cht an n. Khi no th nhn loi mi thc s
thu hiu iu ny, thc s kin to mt x hi phn nh c tr tu n gin
m thing ling y trong tt c lnh vc hot ng ca n ? Nu khng c iu
y, th cuc i c gi tr g ? Nu khng c iu y, lm sao ta cht thoi mi
c ?
iu ti quan trng by gi l mt tri kin sng sut v s cht cn c a vo
trong th gii mi tng lp gio dc. Tr con khng nn c che ch cho khi thy
cht chc, m phi c khai th, lc chng cn nh, cho thy bn cht thc ca ci cht
v nhng g h c th hc c t ci cht. Ti sao ta khng khi th tri kin ny trong
nhng hnh thc n gin nht ca n, cho tt c mi nhm tui ? Tri kin v ci cht, v
s lm th no gip ngi sp cht, v bn cht tm linh ca s cht, cn c
truyn thng cho tt c tng lp x hi ; tri kin y cn c dy ti cc trng v phn
khoa i hc loi ; v quan trng nht, ti cc bnh vin c hun luyn cho bc s v y
t iu dng bnh nhn sp cht, nhng ngi c trch nhim i vi bnh nhn.
Lm sao bn c th l mt bc s gii thc s, khi bn khng c t nht vi tri kin
v s tht ca ci cht ? Lm sao bn c th thc s gip tm linh ngi bnh sp cht
ca bn ? Lm sao bn c th l mt y t gii, nu bn khng khi s i din vi chnh
ni s cht ca mnh, v do khng c g ni vi nhng ngi hp hi khi h hi
bn, nh bn ch dn ? Ti bit c nhiu bc s, y t c thin , nhng ngi c tnh
phng khong chn thnh m lng ra m n nhn nhng t tng mi, cch lm mi.
Ti cu nguyn cch ny s em li cho h can m v sc mnh m h cn c gip
cc c s ca h thm thu nhng bi hc ca gio l Trung m ny, v p dng. Phi
chng n lc ngh nghip y khoa nn hiu rng s tm ti chn l v sng cht, v
vic cha bnh vn l hai chuyn khng th tch ri ? iu ti hy vng t quyn sch
ny l n s gip mi ngi khp ni, tho lun v nhng g c th lm c cho ngi
sp cht, v nhng iu kin tt nht lm vic y. Mt cuc cch mng tm linh v
thc tin trong vic hun luyn bc s v y t, chm sc bnh nhn v i x vi ci
cht ca h, l iu quan yu cp thit. Ti hy vng sch ny s l mt ng gp nh
mn cho cng vic y.
Ti nhiu ln ca tng cng trnh tin phong ang c thc hin trong phong
tro Tip dn ng. t nht ti y chng ta thy ngi cht c i x vi s knh
trng m h ng c. Ti mun ni ln y mt li thnh cu tha thit n tt c cc
nn cai tr trn th gii, rng h nn khuyn khch s to lp nhng Tip dn ng, ti
tr cho cng trnh ny cng nhiu cng tt.

Ti c nh cng hin quyn sch ny lm nn tng cho nhiu loi chng trnh
hun luyn khc nhau, nhng ngi thuc loi ngnh ngh, m nht l nhng ngi
quan h mt thit n vic sn sc ngi cht : gia nh, bc s, y t, tu s thuc mi gio
phi, c vn tinh thn, cc nh cha bnh tm l v nhng nh tm l hc.
C c mt kho tng tu gic y khoa trong Pht gio Ty Tng cng nh nhng tin
tri ca Padmasambhava lin h chi tit n nhng chng bnh ca thi i ny. Ti cc
lc ku gi nn tin bc vo cng trnh nghin cu nghim tc v nhng li dy ng
ngc nhin y. Bit u ngi ta khng tm ra c t y nhng phng php cha
nhng bnh ngt ngho, nh Sida v ung th, v nhng chng cha xut hin, v lm
gim thiu tnh cht kinh khng ca n ?
Ti hy vng g t quyn sch ny ? Hy vng gi cm hng cho mt cuc cch
mng m thm trong ton th li nhn ca ta v s cht v sn sc ngi sp cht, cng
nh li nhn ca chng ta v s sng v sn sc ngi sng.

*
Trong khi quyn sch ny ang c vit ra, th bc thy v i ca ti, Dilgo
Khientse Rinpoche t gi thn xc vo th su, ngy 27 thng 9 nm 1991, Thimphu,
Bhutan. Ngi 82 tui, v dnh sut i gip tt c mi ngi. Ai tng trng
thy ngi m qun ngi c ? Ngi nh ni tuyt sng chi, s hng v ca ngi lan
trn nu khng c nim an tnh su xa lun ta ra t ni ngi, cng vi tnh hi hc t
nhin v tm h lc, nhng du hiu ca thc chng. Vi ti v nhiu ngi khc, ngi l
bc thy c tm c ca Milarepa, ca Longchenpa, ca Padmasambhava, v ngay c ca
c Pht. Khi ngi qua i, th nh mt tri ln mt, li m ti en dy, v c mt
thi i huy hong ca nn hc tm linh Ty Tng co chung. D tng lai c em g
li cho chng ta, ti chc chn khng ai trong chng ta s cn gp c ngi no nh
ngi. Ch cn nhn thy ngi mt ln d trong giy lt, l cng gieo trong bn mt ht
ging gii thot m khng c g s ph hy c, v s c ngy ht ging y i n kt
nhy m bng.
C nhiu du hiu k l trc v sau khi Dilgo Khientse Rinpoche cht, chng t
tm mc v i ca ngi, nhng ci im lm cho ti kinh hi nht th xy ra cch xa bn
ngn dm Anh, min Nam nc Php, ti mt ni gi l Lerab Ling, gn Montpellier,
ni ny s c hin cng thnh lp mt trung tm nhp tht di n c ca ngi.
Xin cho mt trong nhng hc tr ti ang sng v lm vic ti trung tm k cho bn
nghe nhng g xy n :
Sng hm y bu tri ti lu hn thng l, v du hiu u tin ca bnh minh l
mt ng di mu tht su chn tri xa. Chng ti sp xung ph, v khi n gn
cht nh con ng ca chng ti, ci lu vi dng tm lm ch th, ni s xy chnh
in, hin ra trn nh i bn phi chng ti. Thnh lnh mt chm tia sng mt tri tht
sc, xoy vo nh sng m ban mai v chiu ngay vo ci lu trng, lm n sng ln rc

r. Chng ti vn tip tc i, v khi ti gn khc quanh xung ph, mt ci g thc

y chng ti nhn li ngi lu. By gi tri sng. Chng ti kinh ngc. Mt rng cu
vng tri di khp thung lng, mu sc n sng chi, sng ng, n ni ta nh c th
vi tay ra m s c. N vn ln t chn tri pha tri chng ti, lm thnh mt vng
cung bc ngang bu tri. iu mu nhim l khng c du hiu g l sp ma c, ch c
ci rng cu vng xut hin linh ng, rc r ni bt trn nn tri trng tri mnh mng.
Ch n chiu hm sau chng ti mi bit tin y chnh l ngy m Dilgo Khientse
Rinpoche t trn Bhutan. Tt c chng ti u cm thy chc chn rng cu vng y l
du hiu ngi ban phc xung cho tt c, v cho vng t Lerab Ling.

Khi c Pht nm nit bn trong mt khu rng Kushinagara (Cu thi na)
xung quanh c 500 t, Ngi dy nhng li cui cng : Tt c php hu
vi sinh thnh u s phi hoi dit, tan r. Cc con hy n lc tinh tin t
n s ton thin . Nhng li dy y vn thng tr li vi ti t khi thy
Dilgo ti t trn. C li dy no su sc v v thng hn ci cht ca mt bc
o s ti thng, tng nh l ct tr ca th gian ? Ci cht y lm cho
chng ti, nhng ngi bit ngi, nhng t ca ngi, cm thy b v, b nm
tr li chnh mnh. By gi chng ta phi t mnh tip tc tin ln v c ht sc
mnh th hin truyn thng gio l m ngi i din mt cch cao c.
Chng ta phi t mnh lm nhng g m t Pht lm, khi b b li trn th
gian ny, khng cn c nh sng tr tu ca ngi du dt : l hy n lc
tinh tin t n ton thin .
Ci cu vng bc qua bu tri nc Php, thung lng Lerab Ling l mt im
triu Dilgo Khientse Rinpoche ang ban phc v s tip tc ban phc cho ton th
gii. Khi thot khi thn xc, ngi sng trong th gii huy hong vt ngoi thi khng ca Php thn, c nng lc nh nhng bc gic ng, l c th gip chng
sanh khng hn cuc. Hy tin tng s chng c ca ngi, v ku cu ngi vi tt c
lng thnh, th bn s thy ngi bn bn tc khc. Lm sao ngi, ngi yu thng tt
c chng sanh vi tnh yu ton ho nh vy, c th b ri chng ta c ? V ngi s i
u, con ngi nhp lm mt vi tt c y ?
Tht may mn cho chng ta, rng mt bc thy nh ngi, nhp th ca truyn thng
Ty Tng, vi chng ta 30 nm nay sau khi x s Ty Tng b dit vong. Ngi
ging dy trong vng Hy M Lp Sn, n , u chu, chu v Hoa K. Chng ta
thc may mn lm sao c c hng trm gi thu bng ging ni v li dy ca ngi,
nhiu bng hnh ghi li vi nt hng v ca s hin din ngi, mt vi phn ca dng thc
t tm gic ng ca ngi, c dch ra Anh ng v nhiu ngn ng khc. Ti c bit
ngh ti nhng gio l ngi dy min Nam nc Php, gn Grenoble vo nm cui ca
i ngi. Lc , nhn ra thung lng v i ni, mt khung cnh gn nh c ci hng v
ca Ty Tng, ngi ban n sng l truyn gio l Dzogchen, mt gio l quan trng
nht, cho mt ngn ri hc vin, nhiu ngi trong l hc tr ti t khp th gii,
mt iu lm cho ti sung sng v cng. Nhng bc thy hin din c cm tng rng

qua hnh vi cui ca i ngi, Dilgo Khientse Rinpoche ang ban n tn cho vic ging
dy nhng gio l ny Ty phng, v ban phc cho s n nhn ca h bng
nng lc ca nhiu i thin nh ni ngi. V phn ti, ti cng ang ban phc cho tt
c nhng g ti c thc hin cho nn gio l y t bao nm Ty phng.
Ngh v Dilgo Khientse Rinpoche v nhng g ngi lm cho nhn loi l ngh v
tnh v i ca mn qu tng m Ty Tng hin cho th gii, c tp trung v c hin
l ni mt con ngi duy nht.
Ti lun ngh rng, khng phi l chuyn tnh c khi x s Ty Tng cui cng
mt, ng vo lc Ty phng sp m tm m tr n nhn nhng truyn thng ca tr
tu phng ng. Vy, ngay vo lc Ty phng tr nn sn sng n nhn, th mt vi
gio l su xa ca truyn thng y, vn t lu c bo tr trong nim c tch ca ni
Tuyt Ty Tng, by gi c th ban b cho nhn loi. iu thit yu hin nay ca chng
ta l c gng duy tr bng mi gi, truyn thng tu gic sng ng y, m ngi dn Ty
Tng chu v lng kh au lm cho chng ta c c. Hy nh n h lun lun
trong tim chng ta, v chng ta hy lm vic thy c ngy x s Ty Tng v nhng
truyn thng ca x s y c phc hi. Nhng gio l v i m ti san s vi bn
hin gi khng c php tu tp cng khai trn t Ty Tng bi chnh nhng ngi
c cng bo tr chng. Mong sao s c ngy cc Tng vin v Ni vin ca Ty Tng s
vn ln t ng tro tn nt, v nhng khong trng bao la ca x Ty Tng s c
hin cho nn ha bnh th gii v s theo ui gic ng ca tt c mi ngi.
Mt phn ln ca tng lai nhn loi c th ty thuc vo s ti lp mt x Ty
Tng t do, mt x Ty Tng s ng vai tr ca mt Thnh a cho nhng ngi tm
chn l thuc mi truyn thng tn ngng, vai tr tri tim tu gic ca mt nhn loi tin
ha, vai tr phng th nghim th nghim nhng tu gic cao nht, nhng k thut
thing ling nht, n s thnh mt ngun cm hng gip ton nhn loi trong gi pht
lm nguy. Tht kh tm c khung cnh ton ho cho vic tu tp tu gic y trong mt
th gii nh th gii Ty phng chng ta. Mt x Ty Tng c hi phc, c tnh
ha bi bi kch au thng s l khung cnh l tng, v iu ny thc cp thit cho s
tin ha ca loi ngi.
Ti mun hin tng sch ny cho hng trm ngn ngi cht trong s khng b
Ty Tng, cht vi c tin ca h v vi tri kin k tuyt ca gio l Pht. Ti cng
mun hin tng cho nhng ngi cht th k ny trong nhng tnh hung tng t :
ngi Do Thi, ngi Cao Mn, ngi Nga ; cho nhng nn nhn hai cuc th chin, cho
tt c nhng ngi cht b b ri, b qun lng, v cho tt c nhng ngi ang tip tc b
tc ht c hi tu tp con ng tm linh ca h.
Nhiu bc thy tin rng gio l Ty Tng ang bc vo mt thi i mi. C
nhng li tin tri ca Padmasambhava v nhiu bc thy thu th khc ni trc v
vic gio l truyn n Ty phng. By gi thi gian y n, v ti bit rng gio l
s khoc mt i sng mi. i sng mi ny cn thay i, nhng ti tin rng bt c mt
m phng no cng phi tun pht t mt tri kin su xa, trnh phn bi s thun tnh
trong sng ca truyn thng hay nng lc ca n, hay tnh phi thi gian ca chn l.

Nu c s hiu bit su xa v truyn thng phi hp vi thc thc t v nhng vn

v th thch ca thi i, th s m phng c th tng cng, m rng, lm phong ph
thm truyn thng, lm hin l nhng tng lp su xa ca gio l, v gip cho vic ng
dng gio l c hiu qu hn, trong vic i ph vi nhng kh khn ngy nay.
Nhiu bc thy v i ca Ty Tng ving thm Ty phng trong 30 nm sau
ny, by gi vin tch, v ti tin chc h cu nguyn cho gio l ny s li lc
khng nhng cho ngi Ty Tng, cho Pht t m thi, m cn cho c ton th gii. Ti
ngh ngi Ty phng bit r tm gi tr ca gio l ny khi h m ra sn sng n
nhn. Ti ngh n Dudjom Rinpoche v Karpama, nhng bc thy v i chn cht
ngay trn t Ty phng, nh th ct ban phc cho Ty phng bng nng lc gic ng
ca cc ngi. Mong sao nhng li cu nguyn ca cc ngi - cho th gii c chuyn
ha, cho tm tr nhn loi c soi sng - c ng nghim ! Mong sao cho chng ta,
nhng ngi hp th gio l cc ngi s thc trch nhim i vi gio l y, v n lc
th hin gio l.
Th thch ln nht m mt truyn thng tm linh nh Pht gio phi ng u
trong giai on chuyn tip ny t khung tri c n Ty phng l, lm th no trong
mt th gii quay cung lng xng siu tc ny, nhng ngi hc gio l c th tm
phng thc thc hnh gio l vi mt tm linh bnh thn v tnh kin tr m h cn,
c th chng ng s tht ca gio l. S hun luyn tm linh chung quy l hnh thi
gio dc cao thng nht, i hi nhiu iu kin nht, v phi c theo ui vi s dn
thn, chuyn cn c h thng nh bt c s hun luyn nghim tc no khc. Lm sao c
th chp nhn rng, mun thnh mt bc s phi tri nhiu nm hc v thc tp, th m
vi con ng tm linh sng i, chng ta li ch cn mt s ban php tnh c,
nhng l qun nh im o qua loa, v lu lu mi gp vi bc thy ch cho hi ?
Trong qu kh, ngi ta li lun mt ni theo thy sut c i. Hy ngh n
Milarepa, phng s Marpa hng nhiu nm trc khi trng thnh tm linh ri
thy m t tu tp. S hun luyn tm linh cn mt s truyn trao lin tc, lm vic v hc
vi thy, theo thy vi nim hng say v s thin xo tinh t. Vn chnh ca vic
ging dy tng lai trong th gii tn tin l lm sao gip cho nhng ngi theo gio
l tm c mi trng ni tm v ngoi cnh thch hp thc hnh gio l, chng ng
v th nhp tinh yu ca n.
Gio l ca mi con ng huyn hc trn th gii cho thy r rng trong ta c mt
bnh cha nng lc khng l, nng lc t bi v tr gic, nng lc m Ki-t gio gi l
Cung in nh tri, hay Nc cha. Nu ta bit cch s dng - v y l mc ch con
ng i tm tu gic - th nng lc y khng nhng c th chuyn ha bn thn ta, m c
th gii quanh ta. C thi no cp thit hn by gi, c c s x dng sng sut
nng lc thing ling y ? C thi no cp thit hn by gi hiu thu bn cht ca
nng lc thun ty y, hiu cch iu hng n li lc cho th gii ? Ti cu nguyn
tt c nhng ai c sch ny s c th hiu thu v tin tng nng lc ca gic ng, v
trc nhn bn cht ca tm ; v nhn ra bn cht tm bn cng c ngha l lm pht sinh
mt tri kin s thay i ton b th gii quan ca bn, gip bn t nhin khm ph v
pht trin mt c mun y bi mn, mong gip tt c mi hu tnh, ng thi cng
pht trin c mt ci bit v cch gip tt nht, trong bt c tnh hung no. Ti cu

nguyn cho cc bn s thm c vo tm khm chn l sng ng trong li ny ca

Nyoshul Khenpo :

Mt lng bi mn t nhin c th pht sinh i vi nhng ngi cha

nhn ra chn tnh ca mnh. Lng bi mn y ro rt bao la n nu nc
mt c th bc l c th bn s khc khng bao gi ngng. Khng nhng
tm i bi, m cn phng tin thin xo cng s pht sinh khi bn trc
ng bn tm. Hn na, bn cn t nhin gii thot khi mi kh au s hi,
nh s s sanh ra, s ci cht v giai on Trung m. Khi y, nu bn phi
ni ln nim vui v phc lc do s chng ng mang li, th d bn c em
tt c vinh quang, hng th, khoi lc, v hnh phc trn i gom li, cng
khng th din t c mt nhn nh xu ca nim phc lc m bn c c
khi trc ng bn tm.
Phng s th gii bng nng lc tr tu v t bi c ngha l tham d mt phn tch
cc vo vic bo tr hnh tinh ny. Nhng bc thy thuc cc truyn thng tn gio by
gi hiu rng tu tp l iu thit yu khng nhng ch dnh cho Tng Ni, m cho tt c
mi ngi, thuc mi tn gio, mi li sng. Nhng g ti c chng minh trong sch ny
l tnh v cng thit thc, nng ng v hiu nghim ca s pht trin tm linh. Mt li
dy ni ting ca Ty Tng l : Khi th gii y nhng s c, th mi tai ng cn phi
c chuyn ha thnh con ng gic ng. Mi nguy m tt c chng ta ang vng
phi khin cho vic tu tp tr nn cp thit, n ni ta khng cn xem s pht trin
tm linh nh l mt xa x phm, m nh mt iu kin cn thit sng cn.
Ta hy tng tng rng th gii s nh th no nu trong c mt s lng ng
k nhng ngi tm ly c hi m gio l ch, dnh mt phn ca i h cho vic
tu hnh nghim chnh, trc nhn bn tm, v do vy x dng c hi ci cht ca mnh
tin gn hn ti Pht qu, v ti sanh vi mt mc ch duy nht l phng s v lm
li lc mi ngi.
Quyn sch ny ang em li cho bn mt k thut thing ling, nh khng
nhng bn c th chuyn ha cuc i hin ti ca bn, chuyn ha s hp hi v ci cht
ca bn, m cn chuyn ha c nhng i sau ca bn, v do chuyn ha c tng lai
nhn loi. Nhng g m nhng bc thy ti v ti hy vng khi ngun ni y, l mt

bc nhy tin ti s thng tin c thc ca con ngi. Hc cch th no cht cng
l hc cch sng ; hc cch sng cng l hc lm th no hnh ng khng nhng
trong i ny m c trong nhng i sp n. Thc s chuyn ha bn thn v hc lm
sao ti sinh nh mt ng ha thn gip ngi khc, chnh l gip nhn loi bng
cch hu hiu nht.
Tu gic y bi mn ca truyn thng chng ti v s ng gp cao qu nht ca
n cho tr tu tm linh ca nhn loi l s hiu v hnh l tng B-tt, con ngi nhn
lnh ht au kh cho mi hu tnh, ngi khi hnh ln ng gii thot khng nhng
cho mt mnh mnh, m cn gip ngi khc, ngi m cui cng, sau khi t gii
thot ti hu, khng tan bin vo trong bu tri tuyt i hay trn khi ni thng kh ca
sinh t, m t nguyn tr li nhiu ln hin mnh phng s ton th gii bng nng lc
t bi v tr tu. iu m th gii cn hn bt c g, l nhng s gi tch cc ca ha
bnh nh vy, nhng s gi mc o gip nhn nhc, nhng ngi sng cho l tng
B-tt v sng gieo rc tr tu vo mi lnh vc kinh nghim chng ta. Chng ta cn
nhng B-tt lut s, B-tt ngh s, B-tt chnh tr gia, B-tt bc s, B-tt k s v
chuyn vin, nhng B-tt khp ni ang lm vic mt cch tn tm nh nhng knh
truyn ca tr tu v i bi mi tng lp v hon cnh x hi, ang hot ng chuyn
ha bn thn v ngi khc, lm vic khng mt mi v bit chc c s nng ca ch
Pht v nhng bc gic ng, gi gn th gii v tin n mt tng lai kh hn.
Teillard de Chardin ni : Mt ngy kia, sau khi chng ta lm ch c nhng cn
gi, nhng ngn sng, thy triu v lc hp dn chng ta s khi ng nng lc ca
tnh yu. Khi y, ln th hai trong lch s loi ngi, con ngi s tm ra ngn la .
Mt trong nhng hy vng su xa nht ca ti khi vit sch ny l n s lm mt
ngi bn trung thnh cho bt c ai chon con ng tr thnh mt B-tt, mt ngun du
dt v cm hng cho nhng ngi thc s i mt vi nhng th thch ca thi i, v v
lng bi mn m khi hnh ln ng tu gic. Mong sao h khng bao gi mt mi hay
tht vng, v mng ; mong cho h ng bao gi ht hy vng d c gp bao nhiu gian
kh, chng ngi, hi hng. Mong sao nhng chng ngi y ch lm tng thm quyt
tm ni h. Mong sao h vng lng tin tnh yu v nng lc ca cc ng gic ng
v ang gia tr cho tri t bng hin din ca cc ngi ; mong sao h noi gng nhng
bc thy v i y theo li di gio ca Pht m sut i n lc tinh tin t n ton
thin. Mong sao ci th gii m nhiu bc thy huyn hc thuc mi truyn thng tin
on, nh n lc ca tt c chng ta m s thnh hin thc : mt th gii tng lai khng
cn bo hnh, khng b, y nhn loi c th sng trong hnh phc v trc nhn bn
tm. Tt c chng ta hy cu nguyn cho c th gii tt p y, cng vi Shantideva
v thnh Francis :
H khng cn tn ti,
hu tnh cn tn ti,
th nguyn ca ti vn cn.
l ci c nguyn xa tan thng kh ca cuc i.
Xin Cha hy bin con thnh kh c ha bnh ca ngi.
Ni no c th hn, cho con gieo rc tnh yu.
Ni no c tn thng, mang li tha th.

Ni no c hoi nghi, mang li nim tin.

Ni no tuyt vng, mang li hy vng.
Ni no c bng ti, mang li nh sng.
Ni no c bun kh, mang li nim vui.
Ly Cha,
Xin cho con an i ngi khc hn l c an i;
Cho con cm thng ngi khc hn l c cm thng;
Cho con yu thng ngi khc hn l c yu thng;
V chnh trong khi cho, l ta c nhn;
Khi tha th, l ta c tha th;
V chnh khi cht, l ta sinh vo i sng vnh cu.

Xin dng hin sch ny ln nhng bc thy ti : vi nhng bc thy

qu vng, mong c nguyn cc ngi c thnh tu ; vi nhng bc thy cn
sinh tin, mong cc ngi trng th, cng trnh thing ling v i ca cc ngi
s gp thnh cng sng chi, mong s ging dy ca cc ngi s gi cm hng
cho tt c hu tnh. Ti thit tha thnh khn cu nguyn cho Dudjom Rinpoche
v Dilgo Khientse Rinpoche s chng ti sanh trong mt nhp th y nng lc
gic ng cu gip chng ta qua nhng him nguy ca thi i ny.
Xin hin tng sch ny cho tt c nhng ngi cht c nhc ti trong sch :
Lama Tseten, Lama Chokden, Samten, Ani Pelu, Ani Rilu v A-p Dorje. Xin bn nh
ti h mi khi cu nguyn, v nh c nhng hc tr ca ti cht v ang cht, nhng
ngi m lng sng tn v can m gy cho ti nhiu cm khi.
Xin hin tng quyn sch ny cho tt c hu tnh ang sng, ang cht hay cht.
i vi nhng ngi vo gi ny ang kinh qu tin trnh cht, mong rng h cht c
an n, khng au n hi s. Mong rng tt c nhng ngi ang sinh ra trong lc ny,
v nhng ngi ang vt ln vi s sng, hy c nui dng bng n phc ch Pht,
mong h gp c gio l v i theo con ng tr tu. Mong i h c hnh phc hu
hiu, thot khi mi lo bun. Mong bt c ai c sch ny s rt c nhiu li lc bt
tn t y, v mong cho gio l trong ny chuyn ha tm tr h. y l li cu nguyn
ca ti.
Mong sao mi mt chng sanh trong su ci lun hi cng t n nn tng ca s
ton ho ti s!

---o0o---

PH LC MT - NHNG CU HI V CI CHT
Nhng tin b trong ngnh y khoa cu c v s sinh mng v lm gim thiu
v s au kh. Nhng ng thi chng cng a ra nhiu ng b v o c tm linh cho
ngi hp hi, gia nh v nhng bc s iu tr, - nhng vn phc tp m h rt kh

gii quyt. Chng hn, ta c nn tip tc gn dng c duy tr s sng cho thn nhn sp
cht, hay nn b ra? Nn cho bc s c quyn chm dt sinh mng mt ngi sp cht
h khi au n hay khng? Vi nhng ngi ang ko di cn au n ca s cht,
c nn khuyn h, ngay c gip h, chm dt cuc i khng? Ngi ta thng hi ti
nhng cu nh vy, v sau y ti s nu ln vi iu:

---o0o--Gi cho sng

Bn mi nm trc, phn ng ngi cht ti nh, nhng by gi a s cht bnh
vin v nhng nh iu dng. Ci vin tng b gi cho sng bng mt ci my qu l
mt chuyn hi hng. Ngi ta ang t hi, h c th lm g bo m mt ci cht y
t cch v nhn phm, khng cho i sng h ko di mt cch khng cn thit.
iu ny thnh mt vn rt phc tp. Lm sao ta quyt nh nn hay khng nn bt
u tip sc sng cho mt ngi, v d sau mt tai nn trm trng? V lm sao nu ngi
y b hn m khng ni c, hoc bnh qu nng mt ht kh nng tinh thn? Mt tr
em b d tt bm sinh trm trng, hoc no b hng, th sao?
Khng c gii p d dng cho nhng vn y, nhng c vi nguyn tc cn bn
c th hng dn chng ta. Theo gio l Pht, mi i sng l thing ling, mi chng
sanh u c Pht tnh, v s sng cng hin cho h c hi gic ng. Trnh st sinh l mt
trong nhng nguyn tc u tin ca o c con ngi. Nhng Pht cng mnh m bc
b tnh cch c on, gio iu, v y ti ngh chng ta cng khng th c quan im
c nh c, khng th c mt lp trng chnh thc hay lp nn quy lut v nhng
vn nh th. Chng ta ch c th hnh ng vi tr tu ca ta lc , ty theo tng tnh
hung. V lun lun nh rng mi s ty thuc vo ng c v lng bi mn ca chng ta
ng sau hnh ng.
C ngha l g gi cho ngi ta sng gi to trong khi h s cht nu khng c
my mc y? c Dalai Lama nu ln mt yu t ct ty, l tm trng ca ngi
hp hi. Theo quan im Pht gio, th nu mt ngi hp hi c th c t tng tch
cc, phc c, v c mt mc ch, th iu quan trng l nn cho h sng thm d
ch vi pht . Ngi nhn mnh yu t gia nh trong tnh hung y: Nu khng c dp
cho h c t tng tch cc, v hn na, gia nh ang tn rt nhiu tin ch gi cho
h sng thm th dng nh l khng ng Nhng mi trng hp cn phi xt theo c
nhn, khng th quy np c.
Nhng phng php phc hi s sng c th gy bc bi, phin nhiu v tn lon
vo gi pht cao im ca ci cht. Gio l Pht cng nh kinh nghim cn t u cho
thy ngay c nhng ngi hn m cng vn hon ton bit mi s xy ra xung quanh h.
Nhng g xy ra trc khi cht, vo lc cht, v cho n ci lc thn thc ri khi xc l
nhng giy pht ht sc quan trng i vi bt c ngi no, m nht l vi mt hnh gi
tm linh ang c tu tp an tr trong t tnh tm.

Ni chung, cch cu cha ch m ko di tin trnh cht, c nguy c l n ch

nhen nhm thm s bm vu khng cn thit, gin d v bt mn ni ngi hp hi, nht
l khi y khng phi l mun ca h. Nhng thn quyn gp phi kh khn trong lc
quyt nh, v cm thy trn ngp trch nhim v ci cht ca ngi thn, cn nn nh
rng nu khng c hy vng g qua khi, th phm cht nhng gi pht cui cng ca
ngi thn h cn quan trng hn l ch gi cho h cn sng. Ngoi ra, v ta khng bao
gi bit c thn thc cn trong thn xc hay khng, lm nh vy ta ch c bt buc
thn thc h b giam gi trong mt th xc v dng.
Dilgo Khientse Rinpoche ni:

Dng my mc gi s sng khi mt ngi khng hy vng bnh

phc, l chuyn v ngha. Tt hn nhiu nu h cht t nhin trong bu
khng kh thanh tnh, v lm nhng vic thin nhn danh h. Khi nhng
my mc duy tr s sng cn , m khng cn hy vng, th rt my ra
khng l mt ti li, v khng c cch no ngi y sng c, bn ch
ang c nu ko s sng ca h mt cch gi to m thi.
Nhng n lc duy tr s sng i khi c th l v ch v quy ry ngi hp hi
mt cch khng cn thit. Mt bc s vit:

Ton bnh vin ln x vo mt hot ng cung nhit. Hng t ngi

x ti ging bnh trong mt n lc cui cng phc hi con bnh.
Ngi bnh sp cht c bm y c cc th thuc, b m hng t mi
kim, b co git v nhng dng in kch thch. Nhng giy pht cht ca
chng ta b ghi h s k lng v nhp tim, lng dng kh trong mu,
in no .v.v Ri, khi bc s cui cng o c tha thch, cn
cung nhit v k thut ny mi chu chm dt.

Bn c th khng mun c nhng my mc cu cha y, khng mun c cu

sng li, v mun cho bn yn mt lc sau ci cht lm sng. Nhng lm sao bn c
th bo m mun ca bn c tn trng - mun cht trong mi trng thanh bnh
nh cc bc thy khuyn?
Ngay c khi bn ni r mun ca bn, hay khng mun mt loi cha tr no
trong bnh vin, th yu cu ca bn cng c th khng c tn trng, Nu ngi thn
rut ca bn khng ng vi c mun ca bn, h c th yu cu cha tr mt cch
tri bn, ngay c khi bn cn c thc, cn ni c. Mt iu khng may l cc bc s
li thng th theo mun ca gia nh hn l ca ngi sp cht. Do d, d nhin mun
c c s kim sot trong vic sn sc v y dc, th bn nn cht ti nh.
vi ni trn th gii, c nhng vn kin gi l Di chc sng, trong bn c th
ni r c mun ca bn v s cha tr phng trng hp bn khng cn c th lm
quyt nh cho tng lai bn. y l nhng phng khn ngoan, gip cho bc s nu h
gp phi trng hp kh x. Tuy nhin, nhng giy t ny khng rng buc v mt php
l, v khng th bit trc tnh cht phc tp ca cn bnh ni bn. Hoa K, bn c
th nh Lut s lm mt t gi l Quyn y nhim Sn sc y t di hn. y l cch
hu hiu nht ni r bn mun, v bo m n c tn trng. Trong t y, bn nu
tn mt ngi i din hp php cho bn, hiu c thi v c mun ca bn, ngi
c th lm nhng quyt nh quan trng thay cho bn khi bn gp trng hp c bit
ca bnh tt.

---o0o-- cho cht

Nm 1986, hi Y khoa Hoa K c iu lut cho php bc s ci b cc phng
php cu sng, k c dng cht v nc ung, t nhng bnh nhn b bo bnh gn
cht, v t nhng ngi c th ko di cn hn m. Bn nm sau, mt trng cu kin
ca vin Gallup chng t c 84% ngi M mun ngng cha tr nu h ch cn sng
nh my mc duy tr, v khng c hy vng no bnh phc.
Quyt nh gii hn hay ngng hn dng cht v cha tr thng c gi l
php an t th ng. S cht c cho xy ra t nhin, bng cch khng dng thuc
hay nhng bin php y hc ch ko di mng sng mt ngi thm vi gi, hay vi
ngy na, khi tnh trng h v phng hi phc.
Hnh thc an t th ng ny cng xy ra khi gia nh v bc s quyt nh khng
cha mt chng bnh ph thuc m s kt thc bng ci cht. Chng hn, mt ngi
ang giai on cui ca ung th xng c th pht ra bnh phi c nc, m nu ng
cha th c th a ti mt ci cht an n hn, khng ko di v t au n hn.
Cn nhng ngi bnh nng gn cht, t quyt nh b n ung thuc men th sao?
T chm dt i mnh nh vy, h c phm ti st sinh khng? Kalu Rinpoche tr li
vn ny rt r rng:

Con ngi no thy rng mnh au n qu , mun c cht, l

ang trong mt tnh hung m ta khng th gi l c phc hay c ti.
ng nhin ta khng th trch c h v lm mt quyt nh nh th.
khng phi l mt nghip c. ch l lng mong mun trnh au kh,
mt c mun t nhin cn bn ca tt c mi sinh loi. Nhng mt khc,
cng khng l mt hnh vi c cng c g, hay phc thin g Thay v
ni h mun chm dt mng sng, ng hn nn ni h mun chm dt au
kh. Bi th, y l mt hnh vi v thng v pht v phng din nghip.
Nu ta ang sn sc cho mt ngi bnh sp cht, m h yu cu ngng cung cp
dng cht thuc men cho h th sao? Kalu Rinpoche ni:
Chng ta khng th cu c mng sng ca h. Ta cng khng th lm cho h bt
au. Nhng ta ang c ht sc mnh, c iu ng bi mt ng lc trong sch nht.
Bt c g ta lm, d cui cng khng kt qu, cng khng th bo l gy nghip xu hay
c hi.
Khi mt ngi cha bnh c con bnh yu cu ngng h thng duy tr s sng,
th iu y t ngi cha bnh vo mt v tr rt kh x, v bn nng bo h: Nu c
h tip tc thuc men n ung, h s sng. Nu khng, h s cht. Hu qu nghip
ny thuc vo nh ca ngi cha, v chnh ngi ny ang ly mt phng tin ca
bnh nhn sng, d vic y do bnh nhn yu cu. Nu ng c chnh yu l mun
gip cho ngi bnh ht au n, th trong tm trng y c l khng gy nghip xu
no.

---o0o--Chn gii php cht

Cuc trng cu kin ni trn vo nm 1990 chng t c 66% ngi M tin rng
mt ngi qu au n khng hy vng khi bnh, th c quyn t st. Trong mt x s
nh Ha Lan, mi nm c 10.000 ngi chn phng php an t chm dt i mnh.
Nhng bc s no gip cho bnh nhn cht phi chng minh c rng con bnh bng
lng, rng con bnh tho lun k vn vi bc s, v bc s cng bn bc vn
vi mt ng nghip thm kin. M, vn i ti ch c mt quyn sch bn
rt chy m t r rng nhng phng php t st cho nhng ngi gp chng bnh him

ngho, v c nhng phong tro khi s hp php ha vic an t c tc ng, hay gip
cho cht.
Nhng ci g s xy ra nu php an t tr thnh hp php? Nhiu ngi s rng
nhng con bnh c xem l n thi k cht, nht l nhng ngi rt au n, c th
chn ci cht mc d cn au ca h cn c th cha tr, v i sng cn c th ko di.
Nhiu ngi khc s rng nhng ngi gi c c th cho rng bn phn mnh l phi
cht, hoc chn cch t st ch cu mng sng v tin bc ca gia quyn h.
Nhiu ngi lm vic vi ngi sp cht cm thy rng tiu chun cao hn trong
vic chm sc bnh sp cht l gii p cho nhng yu cu an t. Khi c hi v chuyn
hp php cho vic lm php an t, Elizabeth Kubler-Ross tr li: Ti nhn thy thc
bun khi chng ta phi lm ra lut l v nhng vn nh th. Ti ngh chng ta nn x
dng s phn on ca con ngi v khi s ngh n ni s cht ca chnh chng ta.
Khi y ta c th tn trng nhu cu ca ngi bnh, lng nghe h, v s khng i n mt
vn nh vn ny.
Ngi ta s rng cht s khng ch ni, s thnh lnh b bi lit nm mt ch, hoc
b in lon, v nhng au n khc lit, v ngha. Gio l Pht cho ta mt thi khc
nhn ni au kh, em li cho n mt mc ch. c Dalai Lama ni:

Ni au kh ca bn l do nghip ca chnh bn, v bn phi gt hi

hu qu ca nghip y trong i ny hay i khc, tr phi bn tm cch tnh
ha nghip chng. Mun tnh ha th tt hn nn kinh qu nghip y trong
i ngi ny, y bn c nhiu kh nng chu ng au kh hn, nu
lm mt con th chng hn.
Theo gio l Pht, ta nn lm bt c g c th gip ngi sp cht i ph vi s
xung tinh thn, ni au n s hi ca h, em li cho h s nng y tnh thng,
lm cho i h kt thc c ngha. B Cicely Saunders, ngi sng lp Tip dn ng
Lun n, ni: Nu mt bnh nhn ca chng ta i c lm php an t, iu c
ngha rng chng ta khng lm bn phn mnh. B cc lc phn i s hp php ha
gip cho ngi bnh cht theo yu cu h. B ni:

X hi chng ta khng n ni qu ngho n khng th gi v

tin bc gip cho ngi ta sng cho n khi h cht. Chng ta c bn
phn phi gip h dit cn au n khin h s hi v chua cht. Mun

lm vy, ta khng cn phi git h Hp php ha vic an t s l mt

hnh vi thiu trch nhim, ngn cn s gip , gy p lc cho ngi b
tn thng, t b s knh trng v trch nhim ca ta i vi ngi gi yu,
tn tt v sp cht.

---o0o--Vi cu hi khc:
Ci g xy n cho tm thc mt hi nhi b sy thai hoc cht non? Cha
m c th lm g gip hi nhi y?
Dilgo Khientse Rinpohe gii thch:

Thn thc ca nhng ngi cht trc khi sinh, trong khi sinh, hoc
lc cn b, s du hnh mt ln na qua cc trng thi Trung m, v ly mt
hin hu khc. Cng c th lm cho nhng vong linh ny nhng hnh vi
cng c v php tu dnh cho ngi cht: php tnh ha nghip chng, c
thn ch Kim cng tt a, cng n.v.v.
Trong trng hp sy thai, ngoi nhng php tu thng thng ny, nu cha m cm
thy n hn, h c th nhn li, xin tha th, v ch thnh lm php tnh ha Kim cng tt
a. H cng c th cng n, phng sinh, b th, bo tr mt s chng trnh tu tp
nhn o hi hng cho s an lc v gic ng trong tng lai ca tm thc hi nhi y.

---o0o--Ci g xy n cho tm thc mt ngi t st?

Dilgo Rinpoche ni:

Khi mt ngi t st, thn thc khng c chn la no khc ngoi ra i

theo nghip xu ca mnh, v rt c th xy ra rng mt c ma s bt ly v

chim hu sinh lc ngi y. Vi ci cht t st th mt bc thy c nng

lc phi lm nhiu php c bit, nh nm cuc l v nhng nghi thc khc
gii thot thn thc ngi cht.
Ta c nn hin tng nhng b phn trong ngi ta khi ta cht khng?
Ci g s xy ra nu nhng b phn ny phi ct b trong lc mu vn cn
lu thng hay trc khi tin trnh cht hon tt? Vic ny c tr ngi hay
lm hi tm thc vo thi gian trc khi cht khng?
Nhng bc thy m ti thnh vic ny u ng rng s hin tng y l mt
hnh ng rt tch cc, v n pht sinh t mt mong mun li lc cho ngi khc vi
lng bi mn chn thc. Bi th, nu thc s y l c nguyn ca ngi sp cht, th n
tuyt nhin s khng hi g cho thn thc h khi ri khi thn xc. Tri li, hnh vi b th
ti hu ny tch ly nghip tt. Mt bc thy khc ni rng bt c s au n no m mt
ngi tri qua trong tin trnh hin tng thn phn, v mi mt giy pht tn lon v au
n, u tr thnh mt nghip tt, c cng c.
Dilgo Rinpoche gii thch: Nu ngi y chc chn vi pht na s cht, m
by t nguyn vng b th thn phn ca mnh, lng y bi mn, th c th ly nhng
thn phn y ngay c trc khi tim ngng p

Cn v nhng trng hp ng lnh (cryonics) th sao? Khi thn xc

mt ngi, hay ch ci u c gi cho ng cng ch n lc y khoa
tin b s sng li?
Dilgo Rinpo che bo chuyn ny hon ton v ngha. Thn thc ngi y khng th
tr li ci thn xc sau khi ngi y thc s cht. S tin tng rng ci thy ca ngi
ta ang c gi lm sng li trong tng lai, r rng c th gi by cho tm thc
ngi ta cng thm bm vu thn xc mt cch bi thm, tng cng v tn ni au kh
ca h, v bt lp tin trnh ti sinh. Mt bc thy so snh php ng lnh ny vi s i
thng n a ngc hn bng m khng cn tri qua giai on Trung m.

---o0o--PH LC HAI - HAI

MU CHUYN

Hc vin v bn b Ty phng k cho ti nghe nhiu chuyn rt hay v

nhng ngi nh gio l Pht trong khi h cht. y ti xin k hai mu chuyn ca
hai hc tr ti, v cch h i din ci cht.

---o0o--Dorothy
Dorothy l mt hc vin ca ti cht v bnh ung th ti Tip dn ng St.
Christopher Lun n. B tng l mt ngh s c ti, mt nh thu ren, mt s gia
v ngh thut, mt hng dn vin du lch, cng nh mt ngi cha bnh bng mu sc.
Thn ph b l mt ngi cha bnh ni ting. B c s knh trng ln i vi mi
truyn thng tn gio v tm linh. Ch v sau ny b mi khm ph ra o Pht, v b ni
mc cu ; b bo gio l y em li cho b ci nhn ton din nht v bn cht thc
ti. Hy cho mt ngi bn o ca b, ngi sn sc b lc cht, k cho bn nghe
Dorothy c s gip ca gio l Pht nh th no khi sp cht.
Ci cht ca Dorothy l mt ngun cm hng cho tt c chng ti. Ch cht vi
mt v p v t cch, v bt c ai tip xc ch cng cm thy sc mnh tm linh tot ra
t ni ch - bc s, y t, y cng, cc bnh nhn khc, v nht l nhng bn o ca ch,
nhng ngi c may mn gn gi ch trong nhng tun cui ca i ngi.
Khi chng ti n thm Dorothy ti nh trc khi ch vo Tip dn ng, chng
ti thy r l bnh ung th ca ch n thi k c lit, cc c quan trong ngi ch bt
u suy tn. Ch dng mt-phin gim au sut c nm tri, v by gi ch khng
th no n ung. Tuy vy ch khng bao gi phn nn, v bn khng bao gi bit c l
ch ang au n lm. Ch gy i mt cch ng s, v c nhng lc r rng ch
kit sc. Th m mi khi ai n thm, ch vn cho hi, tip i n cn, ta ra mt ngun
nng lc v nim vui hon ton trong sng. Mt trong nhng vic ch thch l nm trn
divan m lng nghe bng ging ca Sogyal Rinpoche, v ch ly lm thch th khi ngi
gi t Paris n ch vi bng ging m ngi bo l s c ngha c bit cho ch.
Dorothy chun b v ln chng trnh cho ci cht ca ch n tng chi tit. Ch
mun rng s khng cn mt vic g dang d li cho ngi khc phi thu xp, v ch
b ra nhiu thng tri lm tt c nhng sp t thc tin. Ch dng nh khng s cht
mt cht no, m mun c cm gic rng s khng c vic g ch cha lm xong, ch
c th tin n ci cht khng b tn lon. Ch rt hi lng v bit rng trong i ch cha
tng lm hi ai, ch hp th v tun theo gio l, ch ni ti lm xong bi tp
nh.

Khi thi gian cho ch n Tip dn ng ti, Dorothy ri cn nh ca ch ln

cui cng - mt cn nh mt thi cht y nhng kho tng qu bu su tp trong
nhiu nm - ch ch ra i vi mt va-li nh, khng c n mt ci ngoi nhn. Ch phn
pht tt c nhng s hu ca ch, nhng ch em theo mt tm nh nh ca Rinpoche m
ch lun gi bn mnh, v quyn sch nh ca ngi ni v thin nh. Ch rt gn i
mnh vo trong ti xch nh y, m ch gi l ti du lch. Ch rt t nhin khi t bit,
lm nh ch ch c i u trong chc lt. Ch ch ni Ta i nghe, nh, vy tay v
bc ra khi ca.
Phng ch trong Tip dn ng tr thnh mt ni rt c bit. Lun lun c mt
ngn nn thp bn ging ch, trc tm nh ca bc thy, v c ln ngi ta hi ch c
mun ni chuyn vi ngi khng, ch mm ci nhn vo tm nh m ni: Khng,
khng cn, v ngi lun lun y. Ch thng ni n li khuyn ca bc thy v s
to nn mt khung cnh thch hp, v c mt bc ha rng cu vng tht p trn
vch tng trc mt ch. C tht nhiu hoa, do ngi i thm mang n.
Dorothy vn lm ch tnh hnh cho n giy pht cui, c tin ca ch vo gio l
khng h lay chuyn, d ch mt giy. Chng ti c cm tng ch ang gip chng ti
hn l chng ti gip ch. Ch lun lun vui v, y tin tng, hi hc, v mt phong
kh knh m chng ti thy tun pht t s can m v nim tin ca ch. Ch lun lun
n cho chng ti vi mt nim vui, gip cho chng ti ngm hiu rng, cht tuyt
nhin khng phi l ci g u m hi hng. y l qu tng m ch dnh cho chng ti, lm
cho chng ti cm thy c dim phc, c vinh d gn bn ch.
Chng ti tr thnh hu nh l thuc vo nng lc ca Dorothy, nn tht l xu
h cho chng ti khi nhn ra rng chnh ch mi cn n sc mnh v s gip ca
mnh. Ch ang ni n vi chi tit v m tang ca ch, v chng ti cht thy rng, sau
khi quan tm n tt c mi ngi, th iu ch cn by gi chnh l bung x tt c
nhng tnh tit y, tp trung s ch vo bn thn ch. V ch cn chng ti cho ch
lm ci vic bung x y.
Ci cht ca Dorothy khng d dng, l mt ci cht au n, v Dorothy nh
mt chin s anh dng. Ch c ht sc t lm ly nhng g c th lm, khi lm bn
rn cc iu dng vin, cho n lc c th ch khng cn chu ni na. Mt ln, khi cn
c th ra khi ging, mt ngi iu dng t nh hi ch c cn ngi trn gh v sinh
khng. Dorothy gng gng tht nhiu, ri ci ln bo: Nhn ci thn ny! khi cho
chng ti xem thn th ch rt li ch cn l mt b xng. Nhng chnh v c th ch
ang tan r, m tm hn ch dng nh ang ta sng v t do bay ln. Dng nh th
ch cng nhn rng thn th ch lm xong cng vic ca n: khng thc l ci g
ca ch m mt ci g trong ch tm, v by gi ch sn sng bung ra.
Mc d tt c nh sng v nim vui ta ra t ch Dorothy, chng ti vn thy r
rng cht khng phi l chuyn d ; qu vy, l mt vic gian nan (thin c gian nan
duy nht t!). C nhng giy pht rt bun thm au n, nhng ch kinh qu nhng
giy pht y mt cch dng cm y cng ngh. Sau mt m au n kinh khng lm
ch ngt xu, ch s rng ch s cht bt c lc no, hon ton mt mnh, nn ch yu

cu chng ti thay phin nhau li vi ch. T y, chng ti khi s thay phin canh ch
sut 24 ting.
Dorothy tu tp mi ngy, php tu tnh ha (sm hi) Kim cng tt a l php
ch thch nht. Bc thy dn ch c nhng gio l v ci cht, trong c phn ct yu
l Chuyn di tm thc. i khi chng ti cng ngi vi nhau, c ln ln nhng bn
kinh cho ch nghe ; i khi chng ti tng thn ch ca ng Lin Hoa Sanh ; i khi
chng ti ch ngi im lng. C th chng ti dn pht trin mt nhp iu nh nhng gia
tu tp v ngh ngi. C nhng lc ch ng thip i mt lt, ri thc dy m bo: , tht
tuyt vi lm sao!. Khi ch trng khe hn, v nu ch thch, th chng ti s c ln
nhng on trong gio l v cc ci Trung m ch c th nhn ra nhng giai on m
ch s tri qua. Chng ti u rt ngc nhin trc s tnh to sng sut ca ch, nhng
ch vn mun tu min mt mt php n gin v ct yu nht. Mi khi ti i phin trc,
chng ti lun lun kinh ngc trc bu khng kh thanh tnh trong gian phng, vi
Dorothy nm , mt m ln nhn vo khong khng, ngay c khi ng, v ngi trc
ang ngi hoc lng l tr ch.
Bc thy thng in thoi hi thm ch, v h ni chuyn thoi mi v vic ch
ang tin gn n ci cht nh th no. Dorothy thng ni rt bnh thn, nh: Ch cn
vi ngy na thi, thy . Mt hm, y t a xe ln c my in thoi vo phng, bo:
C in gi t Amsterdam . Mt Dorothy sng ln khi ch nhn in thoi t v thy.
Sau khi gc my, nhn chng ti ch sung sng ni Thy, bo ch khng nn tp
trung vo vic c kinh, m n lc ch nn an tr t tnh tm, an tr trong nh
sng. Khi ch rt gn ci cht, v v thy gi ch ln cui, ch k cho chng ti nghe
rng, thy bo ch: ng qun chng ti, hy tm chng ti sau ny.
Mt ln, khi bc s n thm bnh iu chnh thuc men cho ch, Dorothy ni
vi v thng thng bnh d: Bc s thy khng, ti l mt Pht t, v chng ti tin rng
khi cht chng ti s thy rt nhiu nh sng. Ti ngh, ti bt u trng thy vi tia sng,
nhng cha r rng lm. Cc bc s ht sc kinh ngc trc s sng sut, vui v ca ch,
nht l theo kinh nghim ca bc s, h bit ch ang vo tnh trng cao im ca cn
au ng l lm cho ch bt tnh.
Khi ci cht tin n gn hn, s phn bit ngy m dng nh phai m, v
Dorothy cng lc cng lm dn vo trong bn th ch. Mu da mt ch i khc, nhng
lc tnh to ca ch tr nn tha dn. Chng ti c th theo di nhng du hiu ca tin
trnh t i phn tn ni ch. Dorothy sn sng cht, nhng c th ca ch cha sn
sng bung, v tim ch rt mnh. Bi th mi m chuyn thnh mt cc hnh cho ch, v
ch thng ngc nhin vo bui sng khi thy ch cn ang sng qua mt ngy khc. Ch
khng bao gi than phin, nhng chng ti cng thy c ch au n nh th no.
Chng ti c ht sc lm mi s cho ch cm thy hn, v mi khi ch khng cn
sc ht nc vo c na, th chng ti thm t mi cho ch. Cho ti 36 gi cui
cng, ch vn mt mc lch s chi t khng chu dng bt c th thuc g c th nh
hng n s tnh thc ca ch.

Khng lu trc khi Dorothy cht, cc y t b ch di phng. Ch nm cong ngi

trong t th bo thai, v mc d khi y c th ch mn mi hu nh khng cn g na,
ch khng c ng, cng khng ni c na, th m i mt ch vn m ln, linh ng,
nhn thng pha trc, qua ca s trc mt, v nhn ra bu tri. Trong giy pht cui
ngay trc khi cht, ch lm mt c ng rt kh, nhn thng vo mt Debbie m ni mt
iu g rt c quyt. l tia nhn ca s nhn ra, nh th ang ni: N y ri, vi
bng dng mt n ci. Ri ch li nhn ra bu tri, th mt hay hai ln na, v ra i.
Debbie nh nhng bung tay Dorothy ra, cho ch c th tip tc cuc hnh trnh khng
b quy nhiu, vo l trnh phn tn bn trong.
Ban qun tr Tip dn ng bo rng h cha bao gi trng thy ai chun b cho
ci cht mt cch tt p nh Dorothy. S hin din ca ch, ngun cm hng m ch
gieo rc vn cn c nhiu ngi nhc nh c nm sau khi ch cht.

---o0o--Rick
Rick sng Oregon v mc bnh Sida. Anh 45 tui, trc l chuyn vin in ton.
Mt thi gian trc y, anh n tham d kha nhp tht ma h m ti hng dn hng
nm Hoa K, v ni chuyn cho chng ti nghe v ci cht, v cuc i, v v cn
bnh c ngha g i vi anh. Ti rt ngc nhin trc trnh thm nhp gio l ca
Rick, khi anh ch mi hc o vi nm. Trong thi gian ngn ngi y, anh nm c
tinh yu ca gio l: s sng knh, c bi mn v ci Thy t tnh tm, php tu y tr
thnh mt phn ca i anh. Rick ngi trong chic gh i din vi chng ti v k cho
chng ti bit anh c cm tng g v ci cht. Ti hy vng rng nhng trch on sau
y s cho bn vi hng v ca ci dp cm ng y:
Khi ti ngh rng ti sp cht, hai nm v trc, ti lm mt iu t nhin: ti
ku cu, v ti c p ng. Ti tri qua nhiu tun ln c st kinh khng, m no
cng tng nh l s cht vo na m S sng tn ny, s ku cu ny,
Padmasambhava ha l ngi s y, khi bn tha thit ku cu. V ngi khng ni
di: ngi chng cho li cu xin ca ti nhiu ln.
Nu khng c Padmasambhava, - m thy bo chnh l t tnh thanh tnh, Pht tnh
ca ta - nu khng c s hin din y quang vinh y, th ti khng th no qua khi
nhng g ti phi chu. Ti bit l ti khng th.
iu u tin ti nhn thy l, ta phi gnh ly trch nhim v mnh. L do ti sp
cht l ti mc bnh Sida. y l trch nhim ca ti, khng ng trch ai c, k c chnh
ti. Nhng ti nhn trch nhim v iu y.
Ti lm mt li nguyn vi chnh mnh v vi bt c thng no, trc khi
ti vo o Pht, rng ti ch mun c hnh phc. Khi ti lm quyt nh y, ti bm
ly n. V iu ny rt quan trng khi lm bt c mt php tu luyn no v tm linh. Bn

phi lm ci quyt nh l bn thc tnh mun thay i. Nu bn khng mun thay i,

th khng ai s lm cng vic y cho bn.
Phn ca chng ta l lm vic vi nhng kha cnh hng ngy ca tnh hung
chng ta. Trc ht l cm thy tri n v bn c trong thn xc ny, v trn hnh
tinh ny. y l khi im ca ti - cm n tri t, cm n cc sinh loi. By gi khi
thy mi s t t tut mt, ti cng cm n mi ngi v mi s. Bi th, by gi vic tu
tp ca ti xoay quanh nim tri n y, mt s dng hin, ca tng cuc i, ca tng ng
Lin Hoa Sanh, ngi ang sng di thin hnh vn trng.
ng lm tng nh bao nhiu nm ti lm, rng tu luyn c ngha l ngi
thng lng nhm c thn ch, m trong tm c ngh xong vic ny l ti mng lm! .
Tu luyn c ngha hn th rt nhiu. Tu luyn l mi mt ngi m bn gp ; tu luyn
l mi mt li ni khim nh m bn nghe, hoc c th c nhm thng vo bn.
Khi ri khi ni ngi thin, mi l lc bn thc s bt u tu luyn. Chng ta cn
phi c rt nhiu ngh thut sng to trong cch tu tp, p dng gio l vo s sng.
Trong hon cnh ta sng, bt c ng n vt g ta cng c th dng lm ti tu tp.
Bi th, nu ti qu chng mt khng th qun Kim cng tt a trn u, th ti ng
ln i ra chn. Ci chn hay a ti ang cm chnh l th gii vi mun vn chng sanh
au kh. Khi y, ti c cu thn ch OM VAJRA SATTVA HUM v ra sch ni au
kh ca chng sanh. Khi ti i tm th trn u ti khng phi l bp sen, m chnh l
Kim cng tt a. Khi ti ra ngoi nng th y l nh sng ca ngn mt tri chiu t
thn Kim cng tt a ang vo trong ti. Khi ti trng thy mt ngi p i di
ng, lc u ti c th ngh: Ngi u m xinh p th, nhng ri ti hin dng
ngay ci cho Padmasambhava vi tt c tim ti, v bung x. Bn phi ly ngay
nhng hon cnh thc t trong i lm i tng tu tp.
Nu khng, th bn ch c nim tin trng rng, khng em li cho bn mt ngun
an i no, mt sc mnh no, khi bn bt u gp rc ri. Khng bao gi c chuyn:
Mt ngy kia, ti s thin ng, mt ngy kia ti s thnh Pht. ch l mt nim
tin. Bn l mt v Pht ngay by gi. V khi bn tu tp, bn ang tp l chnh bn.
iu rt quan trng l x dng tt c hon cnh ang xy n trong i bn lm i
tng tu tp. Nh thy thng ni, nu bn bn thc tp ku cu Pht cu gip, th
trong cc ci Trung m bn s lm vic y mt cch t nhin Ti bin cu sau y
ca Dudjom Rinpoche thnh mt thn ch: Hi Lama, bc thy t bi v lng, con ch
nh n thy. Mt ngy no , y l tt c nhng g ti c th nh c, y l php
tu duy nht ti c th lm, nhng n v cng cng hiu.
Vy, hnh phc, t thc trch nhim, tri n ng ln ln mt kiu tu theo l tc,
cht cng, vi mt php tu linh ng, min mt, thay i, khong t, quang vinh. V,
chnh kinh nghim ca ti ngay by gi - c l nghe nh l v ngha, song ti bit rng
khng - l ti thy Padmasambhava khp ni. ch l s tu tp ca ti. Mi ngi,
nht l nhng ngi ang gy kh khn cho ngi khc, i vi ti y l n sng ca

ng Lin Hoa Sanh. Vi ti, cn bnh ny l n sng ca bc thy. n sng trn tr, ti
c th tha h thng thc.
Nhng c nh vy l nh ti luyn tm Khi mi khi s, ti lun lun
ngm ngm ph phn mi s trong tm ti. Ti ph bnh ngi ny, ph bnh ngi n.
Ti ph bnh ci kiu anh ta nhn, ti ph bnh ci kiu ch y ngi. Ti thng ph bnh:
Ti khng thch ngy hm nay, bu tri xm, ma nhiu qu. i, ng thng cho ti!
Hy thng ti, hy gip ti!. Ti khi s nh th, tm ti lun lun c mt bnh
lun no . Nhng ri ti khi s thay i. Ti vit cho ti nhng mnh giy dn vo
c trong nh: ng ph phn!
Khi bn sng vi tm bn - chn la gia ci ny ci kia, nh: iu ny tt, iu kia
xu, ti khng thch, gia hy vng v s hi, ght v thng, vui v bun, khi bn
thc s tm ly mt trong hai thi cc y, th s an n ni tm ca bn b xo trn. Mt
v T thin ni: Con ng ln khng c g kh, ch ti k s chn la. V Pht tnh
ca bn vn y, hnh phc khp ni.
Nh vy, ti khi s lm vic vi ci tm phn bit khi nim ca ti. Lc u c
v l mt chuyn bt kh, nhng cng tp luyn, ti khm ph rng nu bn c yn
nhng ngh khi ln trong tm th chng hon ton nguyn ch c, khng sao c. C
vi chng v sung sng, v bn bit bn c Pht tnh.
Bn khng cn phi cm thy nh bn c Pht tnh. Khng phi vy. Vn l lng
tin cy, tc l c tin. Vn l lng sng knh, tc l s quy phc. iu ny theo ti l
ct yu. Nu bn tin c nhng g thy ni, hc tp v c a gio l vo tm bn
nhng lc kh khn, luyn tm bn cho khi ri vo nhng mu mc tp qun, nu bn
c th ch vi ci g xy ra, vi mt ch ton trit, th sau mt lc bn rng
khng c g lu, ngay c nhng tng tiu cc. Nht l thn th chng ta. Mi s u
bin dch. Nu bn c yn, th n s t gii thot.
Trong mt hon cnh nh tnh trng ti, khi ni s hi tr nn qu r rt, qu trn
ngp, v bn cm thy nh b nut chng bi s kinh hong, bn phi xt li tm bn. Ti
nhn ra rng ni s hi s khng git cht ti. y ch l mt ci g i qua tm ti. y
l mt ngh, v ti bit nhng ngh s t gii phng nu ti ng thc tay vo. Ti
cng nhn ra y chnh l nhng g xy ra trong ci Trung m, khi bn thy mt hnh
nh c th rt kinh hong. N khng u ngoi tm bn. Tt c nhng nng lc y lu
nay chng ta nn xung trong thn th, nay ang c bung ra.
Ti cng khm ph rng, khi ti ang luyn tm, c mt im, mt ng m ta
phi vch sn, khng cho tm ta vt qua. Nu vt qua, ta s c vn , s tr thnh
cau c, thnh mt ngi suy sp trc mt mi ngi: l chuyn nh. Nhng bn c
th n tung. Ngi ta thng n tung, mt qun bnh v tin vo nhng g h ngh trong
tm l c thc . Tt c chng ta u vy, nhng c mt ng ranh m bn khng th
vt qua Ti thng b nhng cn kinh hong. Ti ngh c mt h ln en ngm ni
khonh t trc mt ti. T khi ti lun lun t ban cho ti ci c quyn, ci n sng l
c hnh phc, th ti khng thy nhng h su en ngm na.

Mt vi ngi trong cc bn thn thit vi ti cn hn c rut tht, V cc bn

cho Padmasambhava n vi ti bng mt cch khc, bng tnh thng, s quan tm sn
sc. Cc bn dng nh khng cn bit ti b Sida. Cha c ai y hi ti: No, anh
lm sao m b th? . Khng c ai y tng ni xa gn rng y l mt nguyn ra i
vi ti, ch tr mt ngi bn c cch y mt tun l gi in cho ti m ni: Anh
c ngh rng y l mt nguyn ra ca Thng ging xung cho anh chng? . Sau
khi dt cn ci ln, ti ni: Anh tin rng Thng nguyn ra tri t, v thn
th con ngi l bt tnh. Nhng tri li, ti tin rng n sng l khi im u tin, ch
khng phi s nguyn ra . T thi gian v thy, mi s hon tt, thun tnh v ton
ho.
Vy iu ti lm by gi ch l an tr trong nh sng. nh sng y khp ni. Bn
khng th trnh xa nh sng y. i khi ti cm thy ngy ngt nh mnh ang tri bng
bnh trong nh sng. Ti ang cho Padmasambhava mang ti theo, khi ngi bay qua
bu tri tm thc.
By gi nu ti ngi y m nghe iu ny, ti s ni: c ri, th th ti sao bn
khng c cha khi bnh?. Ngi ta hi ti nh th. Khng phi l ti khng
c gng: ti mua mt va-li y thuc. Nhng ti ngng chuyn y t lu. Ti ngh l
do v s n s can thip vo ci tin trnh khi s. Tin trnh ny i vi ti l mt s
thanh lc, tnh ha rt tt. Ti bit c rt nhiu c nghip c t chy. C l n
thanh lc cho m ti, v ti hi hng cho b. B rt au n. Ri c nhng bn o
trong y m ti yu mn nh rut tht, h cng au kh. Ti lm kh c ny vi
ng Lin Hoa Sanh: Nu con phi li chu au n gip tnh ha phn no c
nghip ca ngi khc, th sung sng bit bao!. l li cu nguyn ca ti. Ti
khng phi l mt ngi thch au kh, ti bo m vi bn! Nhng ti cm thy chnh
n sng, phc c ca ng Lin Hoa Sanh ang nh nhng a ti vo ni au kh y.
V im ny khi hc vi Rinpoche v gio l Trung m, ti thy cht khng phi
l mt k th V i sng cng khng l mt k th. S sng l mt iu vinh quang,
v chnh trong i ny ta mi c th tnh gic nhn ra ta l ai.
Bi th ti xin bn, t y tim ti, xin bn ng ph phm ci c hi m bn c trong khi bn ang cn tng i khe mnh - lm vic vi nhng gio l m bc thy
ang cng hin cho bn Ngi bit cch t n ci ct ty, khi ging cho bn nghe v
gio l Dzogchen, v cng bit c cch th no a bn n ct ty y. y l iu
quan trng: nht l khi bn ang chun b cho ci cht.
Vy, ti xin ni li t bit y. t nht trong lc ny Ti mun ni li t bit
vi nhng bn thnh anh ch em rut ti, nhng bn ti mi quen m cha c hn
hnh c bit thm, nhng bn ti cha c tng gp g Ti c cm tng ti c th
cht trong vng su thng, nhng cng c th l ba thng. Bi th, ti gi tt c cc bn
trong tim ti, v ti thy cc bn u sng ngi rc r. Khng c mt bng ti no, ch
thun l nh sng t tri tim ng Lin Hoa Sanh thm nhun khp tt c chng ta. Nh
n sng ca bc thy.

---o0o--PH LC BA - HAI

BI THN CH

Hai thn ch ni ting nht ca Ty Tng l thn ch ca Padmasambhava, gi l

thn ch Kim cang Thng s (Vajra Guru Mantra) OM AH HUM VAJRA GURU PADMA
SIDDHI HUM, v thn ch ca Qun Th m, v Pht ca lng bi mn: OM MANI
PADME HUM. Hai thn ch ny cng nh phn ng thn ch, u bng Phn ng, c
ng thing ling ca n .

---o0o--Thn ch Kim cang Thng s

Thn ch ny c gii thch cn c li ging dy ca hai ngi Dudjom Rinpoche
v Dilgo Khientse Rinpoche.
OM AH HUM
Nhng m OM H HUM c ngha ngoi, ngha trong v ngha mt. Nhng mi
tng nh vy, OM u tiu biu cho thn. AH l li v HUM l . C ba m tiu biu nng
lc n sng ca ch Pht chuyn ha thn, li, .
Theo ngha ngoi, OM tnh ha mi c nghip ca thn, AH ca li, v HUMca .
Nh tnh ha thn, li, , OM AH HUM em li n sng ca thn, li, ch
Pht. OM cng l tinh ty ca hnh sc, AH ca m thanh, HUM ca . Khi c thn ch
ny, l ta tnh ha hon cnh cng nh bn thn v nhng ngi trong . OM tnh ha
tt c nhn thc, AH tt c m thanh, v HUM tt c tm, ngh v cm xc.
Theo ngha trong, OM tnh ha nhng huyt o vi t, AH tnh ha ni phong hay
kh lc, v HUM tnh ha tinh cht sng to.
tng mc su hn, OM AH HUM biu trng ba thn ca Lin Hoa b: OM l Php
thn, Pht A Di , c Pht ca nh sng v lng, AH l Bo thn, Qun Th m, v
Pht ca tm i bi, v HUM l ng ha thn, Lin Hoa Sanh. iu ny c ngha, trong
trng hp ca thn ch ny, c ba thn u th hin trong mt v l Padmasambhava,
Lin Hoa Sanh.

---o0o--VAJRA GURU PADMA

VAJRA c v nh kim cng, qu nht v cng nht. Cng nh kim cng c

th ct bt c g, m chnh n th khng c g ph hy c, cng th tr tu bt nh bt

bin ca ch Pht khng bao gi b hi hay b ph hy bi v minh, v c th ct t mi
vng tng chng ngi. Nhng c tnh v hot ng thn, li, ca ch Pht c th
lm li lc hu tnh vi nng lc sc bn v ngi nh kim cng. V cng nh kim
cng khng t vt, nng lc sng chi ca n tun pht t s chng ng bn cht Php
thn ca thc ti, bn cht ca Pht A Di .
GURU c ngh l sc nng, ch mt ngi trn y c tnh k diu, th hin tr
tu, hiu bit, t bi v phng tin thin xo. Cng nh vng rng l kim loi nng nht,
qu nht, cng th, nhng c khng li, khng th ngh bn ca bc thy lm cho v y
khng ai vt qua c, th thng hn tt c. GURUtng ng vi Bo thn, v vi
Qun Th m, v Pht ca tm i bi. Li na, v Padmasambhava (Lin Hoa Sanh)
ging dy con ng Mt tng, biu tng l Kim cng, v nh thc hnh Mt tng m
ngi t gic ng ti thng, cho nn ngi c bit di danh hiu l Kim cang thng
s.
PADMA, hoa sen, c ngha l Lin hoa b trong ng b, v nht l kha cnh Ngn
ng gic ng ca ch Pht y. Lin hoa b l dng h Pht m con ngi thuc vo. V
Padmasambhava l ng thn trc tip ca Pht A Di , v Pht nguyn y ca Lin hoa
b, nn ngi c gi l PADMA, hoa sen. Danh hiu Lin Hoa Sanh ca ngi k thc
m ch cu chuyn ngi sinh ra trn mt a sen n.

Khi nhng m VAJRA GURU PADMA i lin nhau, th cng c ngha l tinh tuy v
n sng ca Kin, Thin v Hnh. VAJRA ngha l tinh cht ca chn l bt kh hoi, bt
bin, cng chc nh kim cng, m chng ta cu mong thc hin c trong Kin ca
chng ta. GURU tiu biu tnh cht nh sng v s cao qu ca gic ng, m ta cu cho
kin ton trong thin nh ca mnh. PADMA tiu biu Bi mn, m chng ta cu th hin
c trong Hnh ng ca chng ta.
Vy, nh tng c thn ch ny m ta nhn c n sng ca tm gic ng, nhng
c cao qu v lng bi mn ca Padmasambhva v tt c ch Pht.

---o0o--SIDDHI HUM
SIDDHI l thnh tu, t n, n sng v chng ng. C hai th thnh tu: tng
i v tuyt i. Nh nhn c n sng tng i, tt c chng ngi trong i nh
bnh tt c tiu tr, mi c nguyn tt c thnh tu, nhng li lc nh sng lu,
tin ca tng v mi hon cnh u tt lnh, gip cho tu tin v chng ng. Thnh tu,
hay n sng tuyt i em li gic ng, trng thi thc chng hon ton ca ng Lin
Hoa Sanh t li v li tha. Bi th, nh nh n v cu nguyn vi nhng nng lc
thn, li, ca ngi m chng ta s c nhng n sng tng i v tuyt i.
SIDDHI HUM c xem l thu tm vo tt c n sng, nh nam chm ht st.

HUM tiu biu tm gic ng ca ch Pht, v l xc tc thing ling ca thn ch.

Ging nh tuyn b ln quyn nng v chn l ca thn ch: Hy l nh vy! .

ngha ct yu ca bi ch l: Con triu thnh ngi, ng Kim cang

thng s, vi n sng ca ngi, xin hy ban cho con nhng thnh tu th
gian v xut th gian.
Dilgo Khientse Rinpoche gii thch:
Mi hai m OM AH HUM VAJRA GURU PADMA SIDDHI HUM mang tt c n sng
ca mi hai b kinh gio ca Pht, tinh ty ca tm mun bn ngn php mn. Bi th,
tng mt ln thn ch Kim cang thng s cng c phc nh l c mi hai b
loi kinh in v thc hnh cc php mn khc. Mi hai b loi kinh in l phng
thuc gii cu chng ta khi mi hai nhn duyn giam gi chng ta trong vng sinh t.
V minh, hnh, thc, danh sc, su nhp, xc, th, i, th, hu, sanh, gi cht ; mi hai
mc xch ny l gung my ca lun hi sinh t, lm cho lun hi tip ni. Nh tng c
mi hai m ny ca thn ch Kim cang thng s, mi hai nhn duyn c tnh ha,
ty sch cu u ca nghip cm v gii thot sinh t.
Mc d ta khng th trng thy c Lin Hoa Sanh, nhng tm gic ng ca ngi
th hin di hnh thc thn ch ny, thn ch ny c c ton th n sng ngi. Bi
th khi bn ku cu ngi bng cch tng c mi hai m thn ch ny th bn s c
n sng v cng c v lng. Trong thi i kh khn ny, khng c ch nng no
bo m hn l ng Lin Hoa Sanh, cng nh khng c thn ch no thch hp hn
thn ch Kim cang thng s ca ngi.

---o0o--Thn ch ca i bi tm OM MANI PADME HUM

Tng ng c l Om Mani Pm Hung. Thn ch ny tiu biu tm i bi v n
sng ca tt c ch Pht, B-tt, nht l n sng ca Qun T Ti, v Pht ca lng bi
mn. Qun T Ti (hay Qun Th m) l hin thn ca Pht trong hnh thc Bo thn, v
thn ch ca ngi c xem l tinh ty ca lng bi mn ca ch Pht i vi hu tnh.
Nu Lin Hoa Sanh l bc thy quan trng nht ca ngi Ty Tng, th Qun T Ti l
v Pht quan trng nht ca h, l v thn h mng ca dn tc ny. C cu ni ni ting
l v Pht ca lng bi mn n su vo tim thc Ty Tng ti ni mt hi nhi va bit
ni ting M l bit c thn ch ny, OM MANI PADME HUM.

Tng truyn v lng kip v trc c mt ngn thi t pht tm B-

nguyn thnh Pht. Mt v nguyn thnh Pht Thch Ca m ta bit ; nhng
Qun T Ti th nguyn s khng t thnh Chnh gic khi m tt c ngn thi
t cha thnh. Vi tm i bi v bin, ngi cn nguyn gii thot tt c chng

sanh ra khi kh sinh t lun hi trong lc o. Trc mi phng ch Pht,

ngi pht nguyn: Nguyn cho con cu gip c tt c hu tnh, v nu c
khi no con mt mi trong cng vic ln lao ny th nguyn cho thn con tan
thnh mt ngn mnh. u tin, ngi xung ci a ngc, tin ln dn n ci
ng qu, cho n cc ci tri. T y ngi tnh c nhn xung v trng thy
than i, mc d ngi cu v s chng sanh thot khi a ngc, vn cn c
v s khc ang sa vo. iu ny lm cho ngi au bun v tn, trong mt lc
ngi gn mt tt c nim tin vo li nguyn v i m ngi pht, v thn th
ngi lin n tung thnh ngn mnh. Trong cn tuyt vng, ngi ku cu tt c
ch Pht. Nhng v ny t mi phng th gii u bay n nh ma tuyt
tip cu. Vi thn lc nhim mu, ch Pht lm cho ngi hin ton thn tr li,
v t y Qun T Ti c mi mt ci u, mt ngn cnh tay, trn mi lng
tay c mt con mt. ngha rng s phi hp gia tr tu v phng tin thin
xo l du hiu ca i bi chn thc. Trong hnh thc ny, ngi cn sng chi
rc r, v c nhiu nng lc hn trc cu gip tt c chng sanh. Tm i
bi ca ngi khi y cn mnh lit hn na, v ngi li pht li nguyn ny trc
ch Pht: Con nguyn khng thnh chnh gic khi tt c chng sanh cha
thnh.
Tng truyn rng v au bun trc ni kh lun hi sinh t, hai git nc nt
mt ri t i mt ngi, v ch Pht lm php bin hai git nc mt y thnh hai
n thn Tara. Mt n thn c mu xanh lc, nng lc hot ng ca tm i bi, v mt
n thn c mu trng, kha cnh nh m hin ca tm i bi.Tara c ngha l ngi gii
cu, ngi chuyn ch chng ta vt qua bin sinh t.
Theo kinh in i tha, chnh Qun T Ti cho c Pht cu thn ch, v c
Pht tr li giao ph cho ngi cng tc cao qu c bit l cu gip tt c chng sanh tin
n gic ng. Vo lc y, ch thin tung hoa xung ca ngi hai ngi, qu t chn ng,
v khng trung vang ln m thanh OM MANI PADME HUM HRIH.

C cu th v ngi ngha nh sau:

Qun Th m nh vng trng, vi nh sng mt du, dp tt nhng thiu t ca
sinh t. Trong nh sng y, a sen t bi - lai hoa n v m - m ra nhng cnh trng
tinh khi .
Gio l gii thch rng mi m trong su m ca thn ch OM MANI PADME
HUM c mt hiu qu c bit mang li s chuyn ha thuc nhiu tng lp khc nhau
ca bn th ta. Su m ny tnh ha tt c su phin no gc, biu hin ca v minh khin
chng ta lm nhng c nghip ca thn, li, , to ra lun hi sinh t v nhng kh au
ca chng ta, trong kiu mn, ganh t , dc vng, ngu si, thm kht v gin d, nh
thn ch m c chuyn ha tr v bn cht thc ca chng, tr gic ca su b tc Pht
th hin trong tm gic ng. (Ch thch: Gio l thng ni n nm b tc Pht, b tc
th su l tng hp ca nm b tc trn).

Bi th, khi ta tng thn ch OM MANI PADME HUM th su phin no ni trn

c tnh ha, nh vy ngn nga c s ti sinh vo su ci, xua tan ni kh n tng
trong mi ci. ng thi thn ch ny cng tnh ha cc un thuc ng chp, hon thnh
su hnh siu vit ca tm gic ng (su ba la mt): b th, tr gii, nhn nhc, tinh tn,
thin nh v tr tu. Ngi ta cng ni rng thn chOM MANI PADME HUM c nng
lc h tr rt ln, che ch ta khi nhng nh hng xu v cc th tt bnh.
Thng c chng t HRIH ca Qun Th m c thm vo sau cu thn ch, lm
thnh OM MANI PADME HUM HRIH. HRIH l tinh yu tm i bi ca tt c ch Pht, l
cht xc tc khi ng tm i bi ch Pht chuyn ha cc phin no ca ta thnh
bn cht tr tu ca cc ngi.
Kalu Rinpoche vit:
Mt cch khc gii thch thn ch ny l: OM l tnh cht ca thn gic
ng, MANI PADME tiu biu ng gic ng, HUM tiu biu gic ng. Thn, ng, ca
tt c ch Pht c tng n trong m thanh ca thn ch ny. Thn ch ny tnh ha
nhng chng ngi ca thn, li, , v a tt c hu tnh n trng thi chng ng. Khi
tng thn ch ny, m phi hp vi c tin v tinh tn thin nh th nng lc chuyn ha
ca thn ch s pht sinh v tng trng. Qu vy, chng ta c th tnh ha bn thn
bng phng php y.
i vi nhng ngi quen thuc vi thn ch ny, sut i tng c vi nhit
thnh v nim tin, th T Th Ty Tng ni, trong ci Trung m: Khi m thanh ca
php tnh gm tht nh ngn mun sm st, nguyn cho tt c ting ny tr thnh m
thanh ca thn ch su m. Tng t, kinh Lng Nghim cng ni:

Mu nhim thay l m thanh siu vit ca Qun Th m. y l m

thanh ti s ca v tr l ting th thm m ca thy triu trm lng.
Ting mu nhim y em li gii thot bnh an cho tt c hu tnh ang ku
cu trong cn au kh, v em li mt s an tr thanh tnh cho tt c nhng
ai ang tm s thanh tnh v bin ca nit bn.
Ht
---o0o---

. (*) Robert A. F. Thurman trong Mind Science, an East-West Dialogue. P.55

Boston, Wisdom, 1991.

Gary Zukav, The Dancing Wu Li Masters, p.197, N.Y. Bantam. 1980
Margit Grey, Return from Death, p. 97.
5
. Dr R. G Owens and Freda Naylor, G.P. Living While Dying, p.59. Wellingborough, England, 1987.
6
. The Superhuman Life of Gesar of Ling. A. David-Neel Shambala. 1987.
Introduction.
7
. The Superhuman Life of Gesar of Ling. A. David-Neel Shambala. 1987.
Introduction.
8
.Policy of kindness, 1990
9
. T tng v quan nim, N. Y. 1954.
10
. Ngondro chia lm hai phn. Chun b bn ngoi, gm qun st bn vic thn
ngi kh c, v thng, nghip bo v kh sinh t, v chun b bn trong,
gm quy y, pht tm b , Tnh ha Kim cng tt a hay sm hi, dng
hin Mandala, v cui cng l php o s Du gi, tip theo bng php
Chuyn di tm thc hay Phowa, v hi hng.
3