Yurttalk ve Siyaset Dersini alan rencilerin takip etmeleri iin bloga eklenen bu metinler, Erdem

Kaftann benim danmanlmda 2012de tamamlad KRESEL KAPTALZMN SONUCU: OK

KLTRL YURTTALIK MI, KLTREL KMLKLERLE BLNM YURTTA MI? adl tez
almasndan ksaltlarak alnmtr.
Antik ada, bir arada yaayan insanlarn oluturduklar toplumsal yaplardan biri olan Yunan
kent-devletlerinde doal ve sosyo-ekonomik eitsizliklerin en aza indirgenmesi iin oluturulan
yurttalk stats, tecrbe ettiimiz tarihin beyaz sayfalarndan biri olarak deiik alardan ve
corafyalardan geip farkl tezahrlere brnerek gnmze kadar ulamay baarmtr. lkel
komnal toplumdan gnmzn ok kltrl modern toplumlarna giden bu srete insann
toplumsal yaplarla olan aidiyet ilikisi bireyin sosyopolitik kimliini (Heater, 2007) oluturmaktadr.
nsanlar kendini gn gelmi Atina kent devletinde (polis) eitlik idealine, zgrle ve siyasi katlma
inanan bir yurtta, yeri gelmi Ortaa feodalitesinde Lordun himayesi altnda yaayan bir serf, baka
bir tarihte de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii altnda yolda olarak bulmutur (Parlak ve Kaftan,
2010: 140). Tarih boyunca farkl corafyalarda sahip olduu bu sosyopolitik kimlikler insann kendini
iktidar karsnda nasl konumlandrd ile ilgilidir. Modernizm, insanlar arasndaki sosyo-ekonomik
eitsizliklerin giderilmesi adna geleneksel glere kar balatt mcadelede, henz emekleme
andaki kapitalist ekonomik yaplanmann desteini bulmutur. Feodal ekonomik sistemin
zlmeye balamasyla, kapitalist ekonomik sistem Avrupa'da kendini hissettirmeye balamtr.
Ticaretin corafi keifler ve bilimsel gelimeler sayesinde hzla bymesi Batda yeni bir zmrenin
ortaya kmasna yol amtr. Bu istikrarszlk ortam ticaret burjuvazisi denilen bu kesimin Batda
hzla gelimesine imkn vererek yeni g birliklerinin olumasna neden olmutur. Bu g birlikleri
zamanla kapitalizm ve modernizmin temelleri zerinde ykselen ulus devletleri oluturmaya
balayacaktr. On sekizinci yzyln kavramlar olan modernizm ve aydnlanma, on dokuzuncu yzylla
birlikte, geleneksel dzeni reddeden ilerlemeci bir nitelie brnm, ayn zamanda kapitalizme zg
devlet biimini de niteleyen bir duruma ulus devlet- dnmtr.
Anthony Giddens, ulus devletlerin ortaya kn ve yaylmasn kapitalist dnya ekonomisinin
varlna balamaktadr (Keyman ve Sarbay, 1998: 15). Aydnlanma ile feodal zincirlerinden kurtulan
serfler kapitalizmin siyasal retisi olan liberalizmin elii altnda yurtta olma yolunda admlarn
atmlardr. Medeni haklar ve belli lde siyasal haklar, ortaa kentlerinde yaayan burjuvazi
tarafndan feodallere kar verilen mcadeleler sonucunda kazanlmtr (Marshall ve Bottomore,
2006: 77). Fransz Devrimi srasnda ortaya kan yurtta olma bilinci her eyden nce Ancien
Rgimeden ve kulluktan kma istencine bal(dr) (Touraine, 1997: 100). Burjuva snf geleneksel
iktidarlara kar glenerek gemie ait tm snfsal ayrcalklara kar karken; kapitalist ekonomik
sistem de yaad sanayileme sreci ile birlikte yeni toplumsal snflarn ortaya kmasna yol
amtr. Bunlardan en nemlisi olan ii snf, burjuva snf ile medeni ve siyasal eitlik paydasnda

buluarak birlikte Ancien Rgimei ortadan kaldrmlardr. Yirminci yzyla el ele giren bu iki g,
zamanla birbirlerinin en has dmanlar haline gelecektir.Yurttalk bir yandan birey olarak var olma
fikriyle, te yandan belli bir toplulua bal olma fikriyle yakndan ilgilidir (Kadolu, 2008: 185). Birey
olma, iktidar karsnda belirli haklara sahip olmak eklinde dnlebilirken toplulua bal olma da
iktidara kar sorumluluklarn olumasyla yakndan ilgilidir.
Aydnlanma ile balayan deiim Avrupada geleneksel iktidarlar yerinden ederek yeni iktidar
merkezlerinin olumasna yol amtr. Bu srete dnyaya egemen olmaya balayan kapitalist
ekonomik dzen, liberal dnce araclyla on yedinci yzyln ortalarndan itibaren modern
yurttalk kurumunun ana sponsoru olarak ulus devletleri ve yurttal istedii ekilde dntrmeye
balamtr. Ancak kapitalist ekonomik sistemin ilerlik kazanmas iin insanlarn kklerinden koparak
bireysellemesi gerekmektedir. Bu amala insanlarn belirli baz medeni ve siyasal haklarnn mevcut
olmas yeterlidir. nsanlarn kapitalist iktidar karsnda eit bireyler olmasn salayan bu sistem
ekonomik eitsizliin sermaye lehine artmasna yol amaktadr. Sanayi Devrimi ile sistemin bu irkin
yznn hzla tm Avrupaya yaylmas, yeni olumaya balayan ulus-devletlerin iinde bu srece dair
tepkileri ortaya karmaya balayacaktr.
Kapitalist sistemin eletirisi olarak bu srete ortaya kan Marksist teori, kapitalizmin
yurttalar lehine ehliletirilmesinde gnmze kadar olduka byk rol oynamtr. Modern yurttalk
oluumunu ngilteredeki kapitalizm srecine kout olarak balatan Marshall on sekizinci yzylda
medeni yurttalk, on dokuzuncu yzylda siyasal yurttalk ve yirminci yzylda da sosyal yurttalk
eklinde aamal bir geliim modeli sunarak yurttaln zmlemesini yapmaktadr (Parlak ve
Kaftan, 2010: 152). Bu zmlemedeki nc aama olan sosyal yurttalk refah devletleriyle ortaya
kmtr. Kapitalist sistemin 1920li yllarn sonunda tm dnyay kasp kavuran Byk Ekonomik
Buhran sonucuyla geirmek zorunda kald deiim, Batda refah devletlerini ve yurttaln nc
aamas olan sosyal yurttal ortaya karmtr. Kapitalist sistem, doasndaki eitsizlii kamusal
alandaki eitlik klf ile rterken, sosyal devlet anlay ile de bu rtnn muhalif gruplarca
kaldrlmasn engellemeye almtr. Refah Devleti srecinde sermaye birikiminin emek karsnda
zayflamas toplumsal snflar zellikle de ii snfn egemen kapitalist sisteme kar glendirmeye
balamtr. kinci Dnya Sava sonras Bat Avrupada gndeme gelen refah devleti, bu snf
mcadelelerinin bir sonucudur (Marshall ve Bottomore, 2006: 77).
Yirminci yzylnn ikinci yarsndan itibaren, iki bloa blnen dnya, kapitalizm ile sosyalizm
arasndaki souk sava tecrbe etmeye balamtr. Bat, 1970li yllardan itibaren dnyada yaanan
iletiim ve teknoloji alanndaki gelimeler nedeniyle sosyalizmin bir adm nne gemeyi baarmtr.
Kapitalist sistemin bu zaferinin arkasnda 1970li yllardan itibaren sermaye birikimini arttrmak iin

yapt yapsal deiimlerin pay olduka byktr.Yeni Sa ya da neo klasik akm denen bu sre,
ayn erevede uygulanan zelletirme, finansal liberasyon, esnek kur, kamu yatrmlarnn
azaltlmas, dereglasyon gibi politikalarla birlemi ve temel iktisat politikas aralarnn ulus devletin
elinden kmasna yol aarak devlet nderliinde iktisadi kalknma modeline son verilmesinde etkili
olmutur (enses, 2006: 51). Kapitalizmin yaklak drt yz yl iinde dnyann hkim gc haline
gelmesinin en nemli etkenlerinden biri onun snr tanmaz bir ekilde tm deerleri metalatrarak
kendi pazarna sokabilmesinde yatmaktadr. SSCBnin dalmasyla ortaya kan birok yeni ulusdevletin birbirinin ard sra kapitalist ekonomik sisteme entegre olmasyla, dnya ekonomik pazar
hzla kresellemitir.
Yeni San kapitalist sistemde ngrd geliimlerin salanabilmesi iin gerekli grd
tm yapsal dnmlerin ulus-devletler tarafndan harfiyen yerine getirilmesiyle de dnya tek bir
sistemin geerli olduu bir dzen iine girmitir. Ekonomik alandaki bu btnleme, iletiim ve
teknolojideki ba dndrc gelimelerin de eliiyle sosyal ve kltrel alana da sirayet ederek
dnyann kresel bir ky olduu izlenimi yaratmaya balamtr.
Yirminci yzyln son eyreinden itibaren yurttalk kurumu da, kapitalist sistemin
ynlendirmesiyle oluan yeni sa dalgasna kaplarak bir dnm geirmektedir. Refah devletinin
medeni ve siyasal alanda eit ve sosyal alanda grece ferah yurttalarnn yerine, kresel dnyada
medeni ve siyasal haklarn ulus devletlerin gcn kaybetmesiyle yeni ekim merkezleri olan etnik ve
dini cemaatlere havale eden, sosyal haklarn da i akitlerine geici olarak yazdran devletsiz yurttalar
almaktadr. Teknolojik gelimeler sonucu ulus-devlet snrlarna smayp dnyann en cra kesine
kadar yaylan kapitalizmin kreselleerek artk ulus devletleri deil yerel, etnik, mikro kltrleri
muhatap almaya balamasyla yurttalk olgusu kendine yeni bir sfat daha eklemitir. ok kltrl ya
da ok kltrc yurttalk eklinde ortaya kan bu yeni biim, ulus-devlet ats altnda arz endam
eden dier yurttalk ekillerine alternatif olarak piyasaya srlmekte; bu sayede yurttalk
kurumunda yaanan temsil, katlm, sosyo-ekonomik eitsizlik gibi krizlere bir reete olarak
sunulmaktadr. nsanlar arasndaki eitliin salanmasnn bir tarihi olan yurttalk kurumunun, bu
gelimeler erevesinde gnmz kapitalist ekonomik sistem uyarnca sosyal ve ekonomik yan
gzden karlp kltrel yn arlk kazanmaktadr.
YURTTALIIN TARHSEL GELM
nsanlk tarihi, insann doayla girdii mcadelenin yan sra, kendisi ile yaad
uzlamazlklarn da bir hikyesidir. Doaya kar elbirlii eden insanlar, bota kalan dier elleriyle de
birbirlerini boazlamaktan geri durmazlar. Hobbesun Leviathan tek bal bir ejderhadr; artk

karanlk alar sona ermi ve insan doaya kar yekvcut olabilmeyi baarmtr. DEVLET adl o byk
EJDERHA yaratlr (Hobbes, 2004: 17). lkel alardan itibaren kabilelerde yaayan insanolu, ticaret
yoluyla anlaabildikleri srece bununla, anlaamadklar srece de savalar yoluyla birbirleri ile
etkileim halinde olmaya balamlardr. Bu ilikiler sonucunda kabileler, artk birer birer kolonilere
dnmeye balamlardr. Zamanla ilk koloniler, baka koloniler olutururken, akraba kentlere
sonsuz ballk iinde bir kentler zinciri veya kent aileleri olumutur (Davies, 2006: 126). Devlet
adndaki o byk ejderha da gnmz rneklerine uygun olarak ilk kez Yunan kent- devletlerinde
(polis) kendini gstermitir. Bu devletlerin temelinde ise statde eit, belirli bir insan grubunun ortak
ynetimi yatmaktadr. Bu ynetim anlay, Yunan kent-devletlerini ada olan dier devletlerden
ayrmaktadr. Eit statdeki ve siyasi katlm hakk olan bu bireyler, tarihin ilk yurtta rnekleridir.
Derek Heatern da (2007) belirttii gibi yurttalk, birok sosyo-politik kimlik biiminden biridir. Antik
Yunan, bireyin iinde bulunduu zaman ve uzam boyutlar iindeki merkez g -iktidar- ile karlkl
ilikisinden doan gerilimle ekillenen kimliklerden biri olan yurttalk fikrinin ve eyleminin ana yurdu
olarak dnlebilir. Yurttaln tarihsel olarak kategoriletirilmesi gerekirse Yunan ve ardl Roma
kent devletlerinde ilk rneklerinin grld bu dneme Antik yurttalk, Aydnlanma a ile popler
bir siyasi ve ynetim biimi olan ulus devlet modelinin yaygn olduu dneme Modern yurttalk ve
son olarak da gnmzde ulus devletlerin siyasi ve ekonomik anlamda g kaybetmesiyle oluan
zemin kaymasnda ortaya kan dneme de post-modern yurttalk ad verilebilir.
Antik yurttalk fikrinin tohumlar, oligarik bir ynetime sahip olan Sparta kent devletinde
atlm ve geliip serpilmesi de ilk demokratik ynetim anlaynn grld Atina kent devletinde
gereklemitir. zerklik, statde eitlik ve ynetime katlm kavramlar teorik adan yurttal;
feodal, monarik ve tiranik sosyo-politik kimlik biimlerinden farkl klar (Heater, 2007: 11). Atina,
Sparta ve dier Yunan kent devletlerinde kendini gsteren Antik yurttalk, kendi iindeki baz
blnmelere karn bu teorik yaklama byk paralellikler gstermektedir. Ancak her iki yurttalk
tecrbesinde nemli farkllklar bulunmaktadr. Yurttalk, bireyin devlet fikriyle ban tanmlar
(Heater, 2007: 10).
Sparta Devlet Yaps
Kendilerine,

benzer olanlar (homoioi) adn veren Spartallar nceleri civarda yaayan

komularn (perioikoi) cebren ve hile ile zanaat ve tarm ilerinde ve gerektiinde de orduya asker
salamak iin ortaklk yapmay zorlamlardr. Sava sanatnda ilerlemeye balayan Spartallar,
zamanla agzllklerine yenik derek zengin ve geni dzlklerin bulunduu Messenia blgesine
gz dikmitir ve bu topraklar ele geirmitir. Elde edilen toprak sanki yeni bir koloniymi gibi, Spartal
yurttalar arasnda eit olarak pay edilerek helot ad verilen yerli nfus yeni efendilerinin topran

ileyen serflere indirgenmitir (Freeman, 2005: 145). Dzen kaygs onlara, boyun edirdikleri
insanlarn srekli isyan edecekleri korkusuyla telkin edilen Spartal devlet, doum anndan itibaren
tanmlad erkek yurttalarnn hayatnn her alanyla birlikte ve gittike younlaan bir biimde
askerilemitir (Freeman, 2005: 146).
Dier Yunanllarn aksine, sahip olduklar helotlar sayesinde herhangi bir tarm ve zanaat
iinde almak zorunda kalmayan Spartallar birer hoplit-yurtta olarak ortaya kmaktadr. Yine de
bir hoplit-yurtta olmakta hi de kolay deildir. Hayatta kalmay baaran ve hatta hayatta kalmay hak
eden Spartal yurtta aday ocuklar, yedi yandan itibaren ailelerinden ayrlarak zorlu bir askeriyurtta eitim srecine tabi tutularak ldrme, hrszlk yapma ve yalan syleme dahil savata mbah
olduu iddia edilen tm etkinliklerden baarl olmak zorunda kalmtr. Yurtta aday gen erkekler
yirmi yana ulatklarnda, ayrca oybirliinin art olduu bir son snavdan da geme mecburiyetinde
braklmtr. Spartann ancak gnmz otoriter devletlerinde grlebilecek lde itaatkr ve tek tip
yurtta yaratma konusunda baarl olmasnn altnda da, her zaman diri ve gz nnde tuttuu ortak
dman olgusu - helotlar ve o zamanki dnyann geri kalan- ok nemli bir yer igal etmektedir.
Yaamlarn devlet uruna feda etmek zorunda braklan bu insanlarn moralleri her daim en st
seviyede tutulmak zorundadr. Bunun altnda ar ve iddet ieren eitim sistemi araclyla
oluturulan devlet ideolojisi yatmaktadr. Devlet ideolojisinin srekliliinin salanmas iin devaml bir
propaganda yrtlmektedir. D dnyaya ticaret dhil her trl ekilde kapal olan Spartada uzun
krmz pelerinli giyim tarz ve uzun sa kesimi bile bu propagandann bir tezahrdr. Yurttalk
kurumunun ncs olan Sparta ayn zamanda bu gibi zellikleriyle ulus-devlet yaplanmas ile
benzerlikler gstermektedir. Asker ve yurttan neredeyse birbirinden ayrlmasnn mmkn olmad
Sparta daha ok yirminci yzyln ilk yarsndaki militer ulus-devletleri andrmaktadr: Kat ve
ideolojiye boulmu bir eitim sistemi, dnyada kendi lkesinden baka dostu olmayan her an savaa
hazr olmas gereken bir toplum ve ulusal ritellerin gsterili bir ekilde cmle leme ilan edildii
toplu histeri ayinleri. Savalar sonucu elde edilen topraklarn Spartal yurttalar arasnda eit bir
ekilde paylalmas, elde edilen rn fazlasnn ticaret iin kullanlmamas, tarm ve zanaat iin
gerekli olan beden ilerinin de helotlarn varl ile giderilmesi Spartallar kendi deyimleri ile tam
olarak homoioi (benzer olanlar) haline getirmitir.
Sparta Yurttal
Spartallar, yazl olsun olmasn kendi aralarndaki g ve iktidar ilikilerini dzenleyip,
yurttaln ilk emarelerinin gzkt bir devlet dzeni oluturarak, blgesindeki dier kent
devletlere rnek olmulardr. Sparta yurttalnn temelini ise sava sanatnda usta olan asker
yurttalar oluturmaktadr. Boyunduruk altna aldklar helotlar sayesinde, herhangi bir tarm ya da

zanaat iinde almak zorunda olmayan ancak yetikin bir erkek oluncaya kadar da zorlu bir
psikolojik ve bedensel eitimden geebilen herkesin, yurttalk hakk kazand Spartada kadnlar
dier Yunan Devletlerinde olduu gibi geri planda kalmaktadr. Spartada btn erkek yurttalar,
yurtta olduklarndan dolay birer hoplittir (Freeman, 2005: 146). Birer hoplit-yurtta olarak
Spartallar, T. H. Marshalln Yurttalk ve Toplumsal Snflar adl makalesinde sivil, politik ve sosyal
haklarn geliimiyle ekillendirdii, modern yurttalk tanmlamasndaki ilk iki hakka sahip olarak,
dnyadaki ilk yurttalar olarak ne kmaktadr. Yalnzca devlet aygtna tabi bir ekilde, birer
homoioi olarak kendi ilerinde zerk ve eit statye sahip Spartallar, hoplit savalarndaki gibi omuz
omuza vererek kamu hayatnda kendilerini grnr klmlardr. Politik g, yurttan askeri ilevi ile
ilgilidir (Austin, 2006: 537). Yurtta olabilen erkekler, otuz yana kadar hoplit ordusunun bir neferi
olarak askeri blklerde yaamak zorunda kalmtr. Spartada yurttalk, toprak sahiplii ve blk
yelerinin destei zerinden tanmlanmtr (Freeman, 2005: 208). Kadnlarn da toprak sahibi
olabildii Spartada, sosyal yaam gnmz komnal yaam ekillerini akla getirmektedir. Erkekler
askerlik grevlerinin sonuna kadar evli dahi olsalar, blklerinde yaamak zorunda kalrken dier
yurttalar da gnn her n birlikte yiyip imek mecburiyetinde kalmtr. Korkunun mu yoksa
birlik duygusunun mu Spartallar bu kadar birbirine yaklatrd konusunda yeterli kant olmamakla
birlikte, bu yaknln insanlarn zel hayatn yok ederek devletin ya da kamunun bir mal haline
getirdii aikrdr. Ancak Stephen Hodkinsonun da ifade ettii gibi sosyal ve ekonomik farkllklar,
tamamen ortadan kaldrlm deildir (Sparta bir topya deildir); ve devam eden farkllklar daha
sonradan yurtta saysndaki ve askeri gteki dn asl nedeni olacaktr (Raaflaub, Ober ve
Wallace, 2007: 37).
Tm eksikliklerine ve anormalliklerine karn dnyadaki ilk yurttalk deneyimini yaayan
Sparta yurttalar, Platonun aret (erdem) halesini balarnda tayan ilk insanlardr. Modern
yurttalk kategorilerinden cumhuriyeti yurttaln temelini oluturan Spartallar, devlet uruna
yurttaln kuruculardrlar. Spartada bir yenilgi sonrasnda bile, len kiilerin aileleri ok sevinli
grnmlerdir (Freeman, 2005: 208). Dmanlarla evrildikleri sanrs ya da gerei, onlar hem
komularna hem de kendilerine kar ok acmaszca davranmaya itmitir.
Atina Yurttal
Spartallar dnya zerinde yurttalk kurumunun ilk ncleri olmasna ramen teoride ve
uygulamada Atinallarn yurttalk deneyimi gnmz modern yurttalk kurumu ile benzerlikler
gstermektedir. zellikle modern yurttalk tiplerinden biri olan cumhuriyeti/topluluku yurttalk
anlaynn

kkeninde

Atina

yurttal

bulunmaktadr.

Cumhuriyeti

yurttalktaki

(veya

klasik/yurtta hmanizm) yurttalk anlay en iyi devlet biimini iki destee dayandrr: Siyasal

olarak erdemli insanlardan oluan bir yurttalar grubu ve adil bir ynetim ekli (Heater, 2007:14).
Antik Yunan yurttalar gnlerini kafalarndaki arete (erdem) halesiyle agorada (Pazar yerlerindeki
toplant yeri) boy gsterip ellerindeki dike (adelet) sopasyla meclis ve mahkemelerde adalet
datarak geirmektedir. Thucydidesin dedii gibi bar zamannda silahlarn ilk olarak bir yana
brakan Atinallar (Hegel, 2006: 171) ellerine adalet sopasndan baka bir ey almamlardr.
Solon, insanlarn bilinleriyle yaam biimlerini ekillendirebilecekleri inanc olarak
tanmlanabilecek olan politikann douunda nemli bir yeri olan dikenin insanlar tarafndan
salanacak bir ey olduunu ortaya koymutur (Freeman, 2005: 152). Antik dnyada yurttalar bir
araya gelerek elle tutulur gzle grlr olan iktidar adalet dorultusunda kullanmlardr. Onlar bir
araya getiren de kent devletlerine kar var olan tehditlere kar el ele verip omuz omuza arptklar
hoplit ordulardr. yani arete toplumsallatrlmtr (Raaflaub, Ober ve Wallace, 2007: 35). Sava
meydanlarnda topluluk bilinci kazanan Yunanllar zamanla arete niann kent meydanlarna ve
meclise tamlardr. Atinallar dier yurttalarla pazar meydanndaki toplant yerinde (agora) gncel
konular tartmaya katlmaya ve ynetim ve adalet kurumlarndaki grevlerini yerine getirmeye
hevesli olmaldrlar (Heater, 2007: 42). Ancak bu artlar yerine getirenler zgrlk ve eitlik zerine
dayal yurttalk payesini gururla tamaktadr. Antik Yunan yurttalnn aktif nvesi hoplit
ordularnda yan yana savaarak birbirine gvenmeyi renen sekinlerin ve orta snfn doum,
zenginlik ve dier toplumsal farkllklara bal olmadan gelien topluluk hissiyatnda (Raaflaub, Ober
ve Wallace, 2007: 35) yatmaktadr.
Yunan Dnyasnda politik haklarla donatlm yurttalk tam manasyla yalnzca yetikin
erkeklerle snrlandrlmtr (Rhodes, 2009: 202). Atinada erkek yurttalar arasndaki uyum, eitli
cemiyetler ve akrabalk gruplaryla kuvvetlendirilmitir; altnc yzylla birlikte airetler, aristokrat
niteliklerini korumakla birlikte yurttal kontrol eden siyasi gruplamalara dnmtr (Freeman,
2005: 206). Demokratik Atinada ana karar-verici merci, temsilcilerden oluan bir konsey deildir;
hem oy kullanma hem de daha etkin katlmn tm yurttalara ak olduu ve btn atamalarn
aristokrat yurttalarn tmnn devlet iin srayla alabilmelerini salayacak ekilde kurayla
yapld bir meclistir (Rhodes, 2006 (B): 576). Kiisel katlmla her yurtta polisin (kent devletinin)
hayatn ekillendirme hakk ve olanana dorusu sorumluluuna- sahiptir (Heater, 2007: 46). Bu
sorumluluk erdemli yurttan namus borcudur; bu borcun bedeli de uzun yllar orduya hizmet edip
yorucu meclis ve jri yeliklerinin ardndan bezdirici idari grevlerde dirsek rterek
denebilmektedir. Yunanllar kamu hayatndan uzak duranlar hor grerek, zel zevklerini kamu
grevinin nne koyan ve bu nedenle nemli eyler hakknda bilgisiz olan kiilere ise Yunancadan

ngilizceye idiot (geri zekal, dangalak) olarak geen idiotes ad vermektedirler (Freeman, 2005:
255).
Bir Yunan yurtta olmak iin bir insann u ayrcalklara sahip olmas gerekmektedir; dierleri
tarafndan olumlu bir kamusal grn devam ettirecek kadar yeterli bir tanma salayacak lde
bireysel zaman, topluluk refahna zarar vermeyecek ekilde kiisel ve ailesel kar arzusunun
gerekletirilmesine izin verecek nitelikli kiisel zerklik, grup yelerinin katlmyla konuma ve temsil
zgrl ve karlkl akl danmann da bulunduu mzakereci zgrlkler btn (Farenga, 2002:
33). lk iki zellik bir yurtta adaynn hali vakti yerinde olmas gerektiini belirtirken dier iki zellik
de agora ve meclislerde toplanan yurttalarn konuma zgrlne (parrhesia) vurgu yapmaktadr.
Konuarak dncelerini ifade etme ve halkn belirledii politikalarn yrtlmesine serbeste katlma
zgrl olmadan demokratik yurttalk mmkn deildir (Heater, 2007: 42). Demokrasinin zgr,
dobra ve eit konuma, yani parrhesia nitelii kkl Yunan dncesinin temelinde bulunan bir
epifonemenidir (Raaflaub, Ober ve Wallace, 2007: 66). Konuma zgrl, dadaki obanla ovadaki
toprak aristokratnn oyunun eit olduu meclislerde halkn dncelerini etkileyip oylarn
toplayabilmek iin belagat sanatnn gelimesini salamtr. Ancak Aristoteles (2005) belagat
sanatnda usta olan bu kiilerden bazlarna halk avcsndan baka bir ey olmayan demagoglar olarak
da adlandrmaktadr.
Aktif erkek yurtta yalnzca yerleme, alma, seyahat ve korunma gibi pasif haklara sahip
olmakla kalmaz ayn zamanda kent devletinin yasal, siyasal ve yargsal srelerinde askeri gc ve
zenginlii orannda hak sahibi olur. Atina kent devletinde varlklar lsnde sahip olduu rnn
kuru ve slak arlna gre belirlenmi- en st snf olan pentekosiomedimnoslar, hippeisler ve
zeugitler olduka ayrcalkldr (Heater, 2007: 37). zellikle bu snftaki erkekler iin yurttaln
avantajlar siyasete katlma ve mahkemelerde jri yelii yapma, hayatlarn dorudan etkileyen
politik kararlarn alnmasnda g sahibi olma, yasalar karsnda eitlik ve Atina Kent Devleti snrlar
ierisinde toprak ve ev sahibi olma gibi haklardan oluurken; kadn yurttalar, politika sahnesinden
uzaklatrlmlar, mahkemelerde yerine konumas iin yasal vasileri bulundurulmu ve sahip
olduklar mlkiyet zerinde byk ilemler/tasarruflar yapma yetkisi verilmedii iin ok az haklara
sahip klnmlardr (Martin, 2000: 115). Yunanllarn kadnlar Atina kentinin ortalama ve muhtemelen
pis kokulu ve sknt veren evlerinde hep birlikte oturduklarnda neler hissettikleri hakknda ayrntl
bilgi bulunmasa da yurtta olmaktan veya yurtta olacak birinin annesi olmaktan memnun olma
ihtimalleri yksektir (Freeman, 2005: 209).
Atina kent devleti ve Yunanistandaki dier kent devletlerinde yurtta soyundan gelmeyen
herhangi bir erkee iyi bir hizmetin karl olarak -kentte yaayan metikler ve kleler iin aktif

yurttalk eklinde ya da baka kentlerde yaayanlara bir onur payesi olarak- yurttalk stats
verilmitir; ancak metiklerin ve yurttalar dndaki dier kent sakinlerinin kent devleti iinde belirli bir
sre yaadktan sonra yurttalk bavurusu yapma gibi bir haklar (gnmz modern devletlerde var
olduu ekliyle) asla olmamtr (Rhodes, 2009: 202). Saylar bilinmemekle beraber zellikle ..
drdnc yzylda uzun sren savalarn sonucunda azalan yurtta saysnn tazelenmesi veya i
karklklarn yaand dnemlerde ounluk elde etmek iin metiklere ve klelere yurttalk haklar
verilmitir. Ayrca .. beinci yzylda Atinallar askeri alanda yenilikler yapmtr ve muadillerini
geride brakarak deniz glerini gelitirmilerdir; bu durum donanmada kreki olarak kendilerine yer
bulan alt snflarn (thetes) askeri roln ve politik nemini arttrmtr (Austin, 2006: 538). Bu
dnemde Maroneada bulunan maden yataklarndan elde edilen gelirin Themistoklesin nderliinde
donanma gcne ayrlarak birok kadrga yapmnda kullanlmas salanmtr. Bu kadrgalar gelimi
bir takm-ruhu olmakszn baaryla yzdrlememektedir ve bu durumda, thetesin potansiyel siyasi
gcnn farkna varmaya balam olduu dnlebilir (Freeman, 2005: 236). Themistokles ve daha
sonra devlet ynetiminde sz sahibi olan Perikles bu gcn farkna vararak theteslerin yurttalk
haklarn gelitirmilerdir. Periklesin mahkemelere jri katlmn cretlendirme yoluyla yoksullarn da
bu hakk kullanabilmelerini salamas buna bir rnek olarak grlebilir (Heater, 2007: 40). Atina ve
dier Yunan kentlerindeki yurttaln oluumunda her zaman askeri gcn bir etkisi bulunmaktadr.
E glere sahip olan bireylerden oluan askerler ortak bir utku uruna ktklar sava meydanlarnda
ayn mezar paylamann hazzna vararak iktidara gz koyan bir g eklinde kendilerini
biimlendirmilerdir. Kararlarn alnmasnda her oyun eit zgl arlnn olduu Antik Yunanda
konuma zgrln zgrce yaayan ve mahkeme ve meclisi ikinci evi bilen yurtta bu
ayrcalklarn bedelini gerektiinde kanyla demitir.
zetle yurtta en st anlamyla, oy kullanarak ya da bir memuriyet iin oylanarak kendi kent
devletinin ynetimine aktif olarak katlmasn salayacak derecede yeterli ekonomik zenginlie sahip
durumdaki yetikin, gc kuvveti yerinde yurtta anne ve babadan doma her erkee denmektedir
(Sison, 2011: 4). Kadnlarn pasif yurtta olduu Atinada doduklar gnden itibaren aktif yurtta
aday olan erkek ocuklar da yurttalk zrhn zerlerine geirebilmek iin on sekiz yana kadar
beklemek zorunda kalmtr. On sekiz ile yirmi yalar arasndaki gen erkekler ephebes (rak-yurtta)
olarak askeri eitime tabi tutulmakta, dini eitimden gemekte ve yaa byk yurttalarn
rehberliinde ahlak kurallarn renmektedirler (Farenga, 2002: 26).
Atina yurttalar yalnzca politika ileriyle ve askeri, idari grevleriyle megul olmamlardr.
Bunlarn yan sra yurttalar birlikte, Kleokritosun demokrasiyi ykmay isteyen oligari yanls
soylulara seslenirken syledii gibi en kutsal dini vecibeleri birlikte yerine getirmiler, kurbanlar kesip

muhteem bayramlar kutlamlar; danslara birlikte katlp okullara birlikte gitmiler ve ortak
gvenliklerini ve zgrlklerini savunmak iin karadaki ve denizdeki tehlikelere kar birlikte gs
gerip orduda birlikte savamlardr (Freeman, 2005: 206). zellikle dini riteller ve dini festivaller
Atina yurttalnn harc olmutur. Asla kaderci olmayan Yunanllar kendi yollarn kendileri izerek
zgrlklerin tadn karmlardr. Atinada dirimli bir zgrlk vardr; trenin ve tinsel kltrn
yaayan bir eitlii ve eer mlkiyet eitsizliinden kanlamadysa, bu yine de arya varmamtr
(Hegel, 2006: 195). W. G. Runciman, hibir Yunan kentinde, yava yava gelimi ve geni bir alana
yaylm hegemonyasn srdrebilmek iin acmasz ekonomik emperyalizme muhta olan devlete
odaklanan zengin bir elit snfn bulunmadn savunur, bu anlamda demokrasi zenginlie izin
vermeyi, denetlenemeyen bir sekin olarak ortaya kmay engelleyerek tutkular frenleme rol
stlenmektedir (Freeman, 2005: 291). Modern ada ise tam aksine kapitalizm nderliinde tecrbe
edilen yurttalk uygulamasnda kantarn topuzu kaarak T. H. Marshalln ne srd gibi yurttalk
eitsizliklerin srdrlmesinin bir yolu olmutur. Antik Yunanda kleler yurttalarn erdemli birer
hayat yaamasn mmkn klarken modern ada iktidar grnmez klarak soyutlatran kapitalizm
yurttalarn klelemesine neden olmaktadr. Antik Yunan yurttalar her ne kadar klelere, kadnlara
ve kentte yaayan dier halka kar ayrmclk sergilemi olsalar da kendi ilerinde kurduklar ortak
yaam alanlarnda adaleti ve eitlii yaanr klarak bu deerlerin birer topya olmadn
kantlamlardr.