Bai Giang Giai Phau Thuc Vat

BI GING HNH THI GII PHU THC VT
GII THIU
Gii thiu chung v mn hc
K hoch mn hc
Mc tiu mn hc
Hng dn hc tp
Yu cu v cch nh gi
Ti liu tham kho
NI DUNG
Bi m u
Cu trc bi m u
1. Vai tr ca thc vt trong thin nhin v trong i sng ca con ngi.
2. i tng v nhim v ca Hnh thi - Gii phu hc thc vt
3. Lc s nghin cu mn hc
4. Quan h gia Hnh thi - Gii phu hc thc vt vi cc mn hc khc
5. Phng php nghin cu mn hc
Chng 1: T bo thc vt
Cu trc chng 1
Mc tiu chng 1
1.1. Khi nim v t bo thc vt
1.2. Thnh phn cu to t bo thc vt
1.2.1. Mng t bo
1.2.2. Cht t bo
1.2.3. Nhn t bo
1.2.4. Cc bo quan trong
t bo thc vt
1.2.5. Cc th n nhp trong
t bo thc vt
1.2.6. Khng bo v dch t bo
1.2.7. S phn chia t bo
Cu hi n tp chng 1
Trang 1
Chng 2: M Thc vt
Cu trc chng 2
Mc tiu chng 2
2.1. M phn sinh
2.1.1. c im chung ca
m phn sinh
2.1.2. Phn loi m phn sinh
2.2. M che ch
2.2.1. c im ca m che ch
2.2.2. Phn loi m che ch
2.3. M nng
2.3.1. c im m nng
2.3.2. Phn loi m nng
2.4. M dn
2.4.1. c im m dn
2.4.2. Phn loi m dn
2.5. M mm
2.5.1. c im m mm
2.5.2. Phn loi m mm
2.6. M tit
2.6.1. c im m tit
2.6.2. Phn loi m tit
Cu hi n tp chng 2
Chng 3: Cc c quan sinh dng
Cu trc chng 3
Mc tiu chng 3
3.1. R cy
3.1.1. Hnh thi ngoi ca r
3.1.2. Cu to gii phu ca r
3.2. Thn cy
3.2.1. Hnh thi ngoi ca thn
3.2.2. Cu to gii phu ca thn
3.3. L cy
3.3.1. Hnh dng ngoi ca l
3.2.2. Cu to gii phu ca l
Trang 2
Cu hi n tp chng 3
Chng 4: S sinh sn ca thc vt
Cu trc chng 4
Mc tiu chng 4
4.1. Cc hnh thc sinh sn thc vt
4.1.1. Sinh sn sinh dng
4.1.2. Sinh sn v tnh
4.1.3. Sinh sn hu tnh
4.1.4. ngha ca cc hnh thc sinh sn
4.2. S xen k th h v xen k hnh thi
4.3. S sinh sn ca cc ngnh thc vt
4.3.1. S sinh sn v giao th hnh thi ng hnh to mng (Dictyota)
4.3.2. S sinh sn v giao th hnh thi Ru -cy ru tng (Funaria
hygrometrica)
4.3.3. S sinh sn v giao th hnh thi Quyt
4.4. S sinh sn v giao th hnh thi thc vt c ht
4.4.1. S sinh sn v chu trnh pht trin ca Ht trn
4.4.2. Sinh sn thc vt Ht kn
Cu hi n tp chng 4
THC HNH
Cc bi thc hnh
Bi 1. Thc hnh s dng knh hin vi qua quan st t bo thc vt
Bi 2. Quan st ni cht ca t bo thc vt
Bi 3. S co nguyn sinh - phn co nguyn sinh v phn bo nguyn nhim r
hnh
Bi 4. M che ch - M nng - M mm
Bi 5. M dn - M tit v ng nha m
Bi 6. R cy
Bi 7. Thn v l cy
Bi 8. C quan sinh sn ca thc vt cha c hoa
Bi 9. Cu to v cc thnh phn ca hoa. Hoa thc - Hoa - Cm hoa
Bi 10. Qu v ht
BI KIM TRA
Trang 3
1. Gii thiu chung v mn hc

Gii thc vt v cng phong ph v a dng bao gm 2 nhm ln: nhm thc vt bc
thp v nhm thc vt bc cao. Hnh thi - Gii phu thc vt l mt trong nhng mn
hc quan trng trong chng trnh o to sinh vin s phm chuyn ngnh sinh hc.
Nghin cu v Hnh thi - Gii phu thc vt, ngi hc s c tip thu kin thc
theo h thng t cp t bo m c quan, trong bao gm c c quan sinh
dng v c quan sinh sn; t cu to bn ngoi (hnh thi) n cu to bn trong (gii
phu). Trn c s ngi hc s hiu r v i sng thc vt, bt k mt loi thc vt
no cng mang nhng c im v hnh thi v cu to c th thch nghi vi mi
trng sng ca chng, c nh vy thc vt mi c th tn ti v pht trin.
Mn hc ny bao gm bi m u, trong tm hiu v vai tr ca thc vt, v tr ca
thc vt trong sinh gii, lc s nghin cu cng nh phng php nghin cu mn
hc v 4 chng:
- Chng 1: Nghin cu v cu to t bo thc vt, c im ca mng sinh cht, nhn
v cc bo quan khc trong t bo. Mi bo quan trong t bo s thc hin mt chc
nng ring, v d bo quan lc lp c chc nng l hp thu nng lng mt tri gip
cho qu trnh quang hp, ty th l trung tm nng lng ca t bo...
- Chng 2: Nghin cu v cu to m thc vt, cc t bo c hnh dng ging nhau,
c chung ngun gc v cng thc hin mt chc nng s tp hp li thnh m, mi m
Trang 4
m nhim mt chc nng ring. Tp hp tt c cc m li s to thnh c quan, tp

hp cc c quan to thnh mt cy hon chnh.
- Chng 3: Nghin cu v hnh thi v cu to ca cc c quan sinh dng nh r,
thn v l. S bin thi ca r, bin thi thn cng nh s bin thi ca l; l s bin
i thch nghi vi iu kin mi trng sng. V d xng rng sng mi trng kh
hn, thiu nc nn l bin thnh gai hn ch s thot hi nc, thn mng nc.
- Chng 4: Sau thi gian sinh trng th cy bc vo thi k sinh sn. C quan sinh
sn ca cc ngnh thc vt khc nhau l khc nhau. S xen k th h v xen k hnh
thi xy ra ni tip nhau trong chu trnh sinh sn thc vt. Qua chu trnh sinh sn ca
cc ngnh thc vt chng ta s thy c s tin ha ca chng.
2. K hoch mn hc
1. Tn mn hc: HNH THI - GII PHU HC THC VT
M mn hc:
S tn ch: 03
Tng s gi tn ch: (Ln lp: 30tit/Thc hnh: 30tit/T hc: 90tit)
Ngnh o to: S phm Sinh hc
Trnh : Sinh vin i hc nm th nht
Cc m mn hc tin quyt: khng c
2. Ni dung
Phn 1: L thuyt
Trang 5
Bi m u
1. Vai tr ca thc vt trong thin nhin v trong i sng ca con ngi
Chng 1: T bo thc vt
1.2.1. Mng t bo
1.2.2. Cht t bo
1.2.3. Nhn t bo
1.2.4. Cc bo quan trong t bo thc vt
1.2.5. Cc th n nhp trong t bo thc vt
Chng 2: M thc vt
2.1. M phn sinh
Trang 6
2.1.1. c im chung ca m phn sinh

2.2. M che ch
2.3. M nng
2.3.1. c im m nng
2.4. M dn
2.4.1. c im m dn
2.4.2. Phn loi m dn
2.5. M mm
2.5.1. c im m mm
2.5.2. Phn loi m mm
2.6. M tit
2.6.1. c im m tit
Chng 3: Cc c quan sinh dng
Trang 7
3.1. R cy
3.2. Thn cy
3.3. L cy
Chng 4: S sinh sn ca thc vt
Trang 8
4.3.2. S sinh sn v giao th hnh thi Ru-cy ru tng (Funaria hygrometrica)

4.4.1. S sinh sn v chu trnh pht trin ca Ht trn - (Cy thng Pinus merkusii)
Phn 2: Thc hnh
Bi 1: Thc hnh s dng knh hin vi qua quan st mt s t bo thc vt
Bi 2: Quan st ni cht ca t bo thc vt
Bi 3: S co nguyn sinh - phn co nguyn sinh v s phn bo nguyn nhim r
hnh
Bi 4: M che ch - M nng - M mm
Bi 5: M dn - M tit v ng nha m
Bi 6: R cy
Bi 7: Thn v l cy
Bi 8: C quan sinh sn ca thc vt cha c hoa
Bi 9: Cu to v cc thnh phn ca hoa. Hoa thc - Hoa - Cm hoa
Bi 10: Qu v ht
3. Mc tiu hc tp
Trang 9
Sau khi hc xong mn ny sinh vin c th:

- Nm c kin thc v cu to t bo, cu to cc loi m thc vt cng nh cc c
quan sinh dng v c quan sinh sn ca cc ngnh thc vt.
- Bit c mi lin quan gia cc thnh phn cu to t bo. Chng minh c c
im cu to ph hp vi chc nng ca cc bo quan.
- c im ca s phn bo nguyn nhim, s khc nhau gia phn bo nguyn nhim
v phn bo gim nhim.
- Hiu v gii thch c mi lin quan gia cu to vi chc nng ca mi c quan
sinh dng v s ph hp ca cc c quan vi mi trng sng ca cy.
- Hiu v trnh by c cc hnh thc sinh sn thc vt, ngha ca mi hnh thc
sinh sn v c im cu to c quan sinh sn, s sinh sn ca thc vt ht kn.
- Nu c cc thnh phn cu to ca hoa, phn bit cc kiu cm hoa; cch vit hoa
thc v v hoa .
- Nm c c im cu to ca qu v ht thch nghi vi cc hnh thc pht tn.
- Xc nh c hng tin ha ca thc vt thng qua chu trnh sinh sn ca cc
nhm thc vt hc.
- C cc k nng c bn trong nghin cu b mn nh quan st, ct nhum, lm tiu
bn hin vi, s dng knh hin vi, thu thp tranh nh, mu vt, lm tp bch tho thc
vt, v hnh, ghi chp v nhn xt... phc v vic t nghin cu v t chc hng dn
hc tp sau ny.
- Nhn bit thc vt ngoi thin nhin, gii thch c s thch nghi ca thc vt vi
mi trng sng.
Trang 10
- Vn dng nhng kin thc hc phn tch ni dung chng trnh mn Sinh hc
Trung hc ph thng. C kh nng ging dy c phn Hnh thi - Gii phu hc thc
vt Trung hc ph thng v gii quyt tt cc vn trong thc tin cuc sng (gim
cnh, chit cnh, ghp cy, nui cy m thc vt).
- C kh nng t hc v nghin cu ti liu trnh by, tho lun, phn tch vi nhm
v tp th cc ni dung hc tp, t rn luyn tc phong hc tp v nghin cu khoa
hc.
- Xy dng lng ham m hiu bit khoa hc, yu thch mn hc.
- Xy dng thi quen bo v cy xanh v bo v mi trng.
4. Hng dn hc tp
Bi ging ny chng ti thit k nhm mc tiu cung cp thm ti liu hc tp cho
sinh vin, nh hng cho vic t hc ca sinh vin, gip sinh vin c th nghin cu
bi hc trc khi n lp, c nh vy sinh vin mi ch ng nm bt ni dung kin
thc mn hc. Sinh vin hc trc nh, ln lp c nhiu thi gian trao i nhng
thc mt gia bn b vi nhau, gia ngi hc vi ngi dy v gia ngi dy vi
ngi hc. C nh vy sinh vin mi tip thu bi nhanh hn, su hn.
Bi ging cng gip rn luyn cho sinh vin tnh nng ng, t tm ti hc hi, t
bn thn gii quyt c nhng vn n gin thng qua vic tm ti .
Do vy, hin nay dy hc phi tp trung vo ngi hc, dy phng php hc
cho ngi hc c th hc mi lc, mi ni. c bit i vi gio dc i hc, ngi
hc phi bit t hc, t nghin cu, phi bit ng dng cng ngh thng tin trong hc
tp c th truy cp hc trc tuyn, trao i trc tuyn, tiu tn t thi gian nhng thu
thp c nhiu kin thc. C nh vy mi ph hp vi x hi thng tin hin nay.
t hc c hiu qu, sinh vin phi:
Trang 11
- c qua phn hng dn hc tp nh ra cch hc tp ph hp.

- Nghin cu k mc tiu ca mn hc nm c cc yu cu ca bi ging, t
t ra nhim v cho mnh trong qu trnh hc tp hon thnh mc tiu .
- Xem qua k hoch dy hc nm c cu trc v phn b thi gian ca mn
hc.
- Khi nghin cu 1 chng cng phi theo th t l cu trc ca chng, mc tiu
ca chng v c trc cc cu hi n tp cui chng. Sau nghin cu tng ni
dung bng cch phi c lt qua 1 ln, sau c su, ng thi tm tt li cc
chnh v ghi chp li. T rt ra cc khi nim chnh, tng hp kin thc ct li ca
chng. Sau mi chng u c cc cu hi n tp, v vy cc bn phi t hon thnh,
hoc c th trao i nhm, hoc hi ging vin nu cn thit.
- Khi kt thc mn hc, ngi hc phi bit t kim tra kin thc cho mnh bng
cch thng qua cc t kim tra, t tnh thi gian lm v t nh gi kt qu cho
mnh, nu cha t th phi t hc tip lm cho t.
5. Yu cu v cch nh gi
Yu cu
- Sinh vin phi d t nht 80% s gi ln lp v tham gia y cc bui thc hnh.
- Tm y ti liu hc tp v cc ti liu c lin quan.
- Phi nghin cu ti liu trc gi ln lp.
- Hon thnh v np bi smina cho gio vin trc ngy bo co.
- Tham gia y cc bui tho lun, smina; tch cc trao i nm bt c vn
.
Trang 12
Cch nh gi
nh gi c qu trnh hc tp, gm 3 phn:
- im kim tra thng k chim trng s 0,2 (20%).
- im cc bi thc hnh chim trng s 0,2 (20%).
- im thi kt thc hc phn chim trng s 0,6 (60%).
6. Ti liu tham kho
1. Nguyn B, 2006. Hnh thi hc thc vt, NXB Gio dc.
2. Nguyn B, 2007. Gio trnh Thc vt hc, NXB Gio dc.
3. Hong c C, 2006. Sinh hc thc vt, NXB HQG H Ni.
4. Katherine Esau, 1980. Gii phu thc vt, tp 1, 2, NXB Khoa hc v K thut.
5. Hong Th Sn, Phan Nguyn Hng, Nguyn T Chnh, 1980. Hnh thi Gii phu
thc vt, NXB Gio dc.
6. Hong Th Sn, Trn Vn Ba, 1998. Hnh thi Gii phu thc vt, NXB Gio dc.
7. Hong Th Sn, Nguyn Phng Nga, 2003. Hnh thi - Gii phu hc thc vt,
NXB i hc S phm.
a ch mt s website h tr hc tt mn hc
1. http://elearning.hueuni.edu.vn/file.php/17/hinhthaigiaiphauthucvat/htm/c3.htm
2. http://elearning.hueuni.edu.vn/file.php/17/hinhthaigiaiphauthucvat/htm/c3.htm
Trang 13
3.
http://vietsciences1.free.fr/vietscience/giaokhoa/biology/sinhhocdaicuong/images/ch1.h
t15.jpg
4.
http://images.google.com.vn/images?gbv=2&hl=vi&q=%27c%E1%BA%A5u+t
%E1%BA%A1o+hoa%27
5.
http://images.google.com.vn/images?gbv=2&hl=vi&q=%27h%C3%ACnh+n
%E1%BB%81n%27
6.
http://images.google.com.vn/images?gbv=2&&hl=vi&q=%27h%C3%ACnh+
%C4%91%E1%BB%99ng%27&&sa=N&start=40&ndsp=20
Trang 14
Cu trc bi m u
1. Vai tr ca thc vt trong thin nhin v trong i sng con ngi
1. Vai tr ca thc vt trong thin nhin v trong i sng con ngi

Thc vt l mt b phn ca sinh gii bao gm nhiu c th sng khc nhau
nhng c mt c tnh chung c bn l kh nng t dng ca chng. c im ny
lm cho thc vt khc vi cc loi sinh vt khc nh ng vt, nm v a s vi khun.
Trang 15
Cng chnh nh c kh nng t dng m thc vt c vai tr rt quan trng trong thin
nhin v trong i sng con ngi.
Thc vt ng vai tr quan trng trong h thng sinh gii, chng v cng
phong ph v a dng. cc mi trng khc nhau th c cc loi thc vt khc nhau
sinh sng. S sng ca con ngi c duy tr l phn ln ph thuc vo s tn ti ca
cc loi thc vt. Thc vt c vai tr cung cp oxy cho s sng ca con ngi v ng
vt, ng thi chng cng hp th cacbonic nh mt my lc khng kh, to mi
trng khng kh trong lnh.
Nh qu trnh quang hp ca cy xanh m s cn bng kh cacbonic v oxy
trong kh quyn c m bo, do s sng mi c tn ti. Trong qu trnh quang
hp, cy xanh ly kh cacbonic ca kh quyn v thi ra kh oxy.
Mi nm, tt c cc cy xanh trn Tri t ly ca kh quyn mt lng kh
cacbonic rt ln khong 1,3 x 1010 tn, chim 1/5 ca ton b lng cacbonic c trong
kh quyn. Nh vy, nu lng kh cacbonic khng c b sung th ch sau 50 nm
kh quyn s ht lng kh cacbonic v quang hp s b nh ch. Trong thin nhin,
lng kh cacbonic lun lun c b sung bi s h hp, s t chy, s ln men v
s phun tro ca ni la. Nhng nu kh cacbonic khng b tiu th trong quang
hp th chng bao lu cc sinh vt trn Tri t s b thiu oxy v cht. Nh c quang
hp ca cy xanh m oxy c tr li cho kh quyn.
Quang hp ca cy xanh cn to ra nhiu hp cht hu c nh gluxit, lipit v
protein, cung cp thc n cho ngi, ng vt v l nguyn liu cho cng nghip. Thc
vt cn cung cp mt s sn phm nh tinh bt, ng, du bo, vitamin, cc loi
thuc cha bnh, cc nguyn liu dng trong cng nghip nh: cao su, nha, tanin, si,
g, thuc nhum v nhiu vt liu xy dng, trang tr...
Trang 16
Ngoi ra, thc vt cn ng vai tr l sinh vt sn xut cung cp thc n cho

cc loi ng vt, l mc xch quan trng trong chui v li thc n, to s cn bng
trong h sinh thi.
Hnh thi - Gii phu hc thc vt l mt khoa hc nghin cu v hnh thi, cu to v
t chc bn trong ca c th thc vt. i tng ca hnh thi gii phu thc vt l
nghin cu hnh thi, cu trc ca c th trn tt c mi mc t chc t t bo, tng
loi m, c quan v ton b c th to thnh mt th thng nht, c quan h cht ch
vi mi trng sng.
Do , nhim v c bn ca hnh thi gii phu thc vt l nghin cu hnh thi, cu
to ca cc c quan, cc m v cc t bo hp thnh cc m, thc hin cc chc nng
khc nhau trong i sng ca cy.
Hnh thi - Gii phu hc thc vt cn nghin cu qu trnh pht trin c th t t bo
hp t, qua giai on phi ri n c th trng thnh. Nghin cu cc c th t n
gin (ch 1 t bo) n phc tp (gm nhiu t bo), thch nghi vi iu kin sng khc
nhau. y l hng nghin cu ca Hnh thi - Gii phu so snh v Hnh thi - Gii
phu tin ha.
Ngoi ra, Hnh thi - Gii phu hc thc vt cn c 1 hng nghin cu v s thch
nghi ca thc vt i vi mi trng sng, l Hnh thi - Gii phu thch nghi. Sng
trong cc mi trng khc nhau, thc vt hnh thnh nhng c im thch nghi
ring, c th c di truyn t th h ny sang th h khc.
Nh vy, nhim v ca Hnh thi - Gii phu hc thc vt l tm hiu cc quy lut v
hnh thi ngoi v cu to trong ca c th thc vt trong qu trnh pht trin v thch
nghi vi mi trng sng, gip chng ta hiu ng n v c th thc vt, t c th
Trang 17
tc ng vo thc vt (s dng ngun ti nguyn thc vt v ci to chng) nhm phc

v cho cuc sng con ngi.
X hi loi ngi khi mi hnh thnh tip xc vi gii thc vt phong ph
xung quanh phc v cho nhu cu v ci n, ci ca mnh. Do thc vt c vai tr
quan trng i vi i sng con ngi, v vy con ngi ngy cng mun nghin cu,
khm ph th gii cc loi thc vt.
T rt xa xa con ngi bit m t hnh thi ca cc loi thc vt. Cch y
khong trn di 3000 nm, trong cc sch c ca Trung Quc nh H tiu chnh v
Kinh thi m t hnh thi v giai on sng ca nhiu loi cy. Hay mt pho sch c
n Su-sc-ru-ta vit vo th k XI trc Cng nguyn m t hnh thi 760
loi cy thuc.
Cch y hn 2300 nm, Theophraste (371-286 trc Cng nguyn) l ngi
sng lp mn thc vt hc. ng nghin cu v hnh thi gii phu c th thc vt v
cc dn liu c trnh by trong cc tc phm Lch s thc vt, Nghin cu v cy
c, ng c cp n s thch nghi ca cy c vi mi trng sng, cc c im
khc nhau ca c th thc vt khi sng mi trng khc bit, v d cy trng sinh,
cy rng l, cy sng trong nc. ng chia cy thnh cc b phn r, thn, l, hoa,
qu, ng cng ch n s to thnh vng hng nm ca g. Lch s pht trin ca
Hnh thi - Gii phu hc thc vt gn lin vi s pht trin ca Phn loi hc thc vt.
Vo th k XVII, s pht minh ra knh hin vi ca Robert Hooke m u
cho 1 giai on mi nghin cu cu trc t bo v cc cng trnh nghin cu khc
dn ti s ra i ca Hc thuyt t bo (1838).
Cng vi s pht trin ca k thut hin vi quang hc m 1 khoa hc mi hnh
thnh, nghin cu cu to bn trong ca c th thc vt, l Gii phu thc vt. Sau
Trang 18
R.Hooke, vo nhng nm 70 ca th k XVII, nh ng vt hc ngi - Malpighi v

nh thc vt hc ngi Anh - Grew cng b nhiu cng trnh gii phu v t chc hc
(m hc), v vy, c th xem Malpighi v Grew l nhng ngi t nn mng nghin
cu gii phu thc vt ngy nay.
Sau khi hc thuyt t bo ra i, th t bo hc bt u pht trin nhanh chng.
Remark (1841) khm ph phn bo khng t, De Flemming (1898 1880) nghin cu
phn bo gim phn ng vt , Strasbuger tm thy phn bo gin phn thc vt,
E.Van Beneden (1887) khm ph s gim phn, Waldeyer (1890) nghin cu th nhim
sc, Hertwing (1875) nghin cu s th tinh, Van Beneden, Boveri (1876) tm thy trung
th, Altman (1884) khm ph ty th v b my Golgi (1889) ...
Hc thuyt t bo ra i thc y nhiu b mn mi tch ra nh hnh thi
hc, gii phu hc, t bo hc, di truyn hc, sinh l hc, sinh ho hc. T cc nh
khoa hc i su tm mi lin quan gia cu to v chc nng. Ngay t nm 1874
Svendener ch n vic p dng nguyn tc, nghin cu gii phu trn quan im
chc nng sinh l. Sau 10 nm, G.Habeclan pht trin y hng ny trong cun
sch Gii phu, sinh l thc vt.
Gia th k XIX, cng trnh nghin cu v thc vt c ht ca Hoffmeister
xa b ngn cch gia thc vt Ht trn v thc vt Ht kn. ng xc nh c quy
lut chung cho thc vt trong chu trnh sng di s xen k th h gia sinh sn v
tnh v sinh sn hu tnh.
Nm 1877, De Barry cho xut bn cun "Gii phu so snh cc c quan sinh
dng", trong phn bit cc loi m, ti tit, mch, ng nha m...
Vo na sau th k XX, vic nghin cu hnh thi, gii phu thc vt cng c
y mnh v c p dng cho cc ngnh khc nh Phn loi, Sinh l, Sinh thi hc
thc vt. Cc kt qu nghin cu c tp hp trong mt s sch v gii phu thc
vt ca nhiu tc gi trn th gii nh "Gii phu cc loi cy Hai l mm v Mt l
Trang 19
mm" (1950, 1960, 1961) ca C.R. Metcalfe v L. Chalk, "Gii phu thc vt" ca
Esau...
Vit Nam, cc cng trnh nghin cu hnh thi gii phu cn t. Di thi
Php thuc, Vit Nam ch c cng trnh nghin cu v gii phu g ca H.Lecomte
v sau khi min Bc c gii phng nm 1954 th vic nghin cu v ging dy hnh
thi gii phu c ch cc trng ph thng v i hc. Hin nay cng c cc
cng trnh nghin cu cu to g, c bit l g cy rng ngp mn min Bc v mt
s cng trnh nghin cu su v hnh thi, gii phu mt s loi, chi, h thc vt ngnh
Ht kn ca cc tc gi Vit Nam c gi tr v l thuyt cng nh ng dng phc v
cng nghip ho, hin i ho t nc.
Hnh thi - Gii phu hc thc vt cung cp cc kin thc c s cho nhiu mn
hc khc, ng thi n cn phc v cho nhiu ngnh nghin cu ng dng trong cng
nghip, nng nghip, lm nghip v ngnh a cht.
Trc ht, Hnh thi - Gii phu hc thc vt cung cp kin thc cho mn Phn
loi hc thc vt. T thi xa xa, cc nh thc vt hc s dng nhiu du hiu hnh
thi phn loi cy ci.
i vi mn C thc vt hc cng phi s dng phng php nghin cu hnh
thi v gii phu v cc di tch ha ca thc vt c gi li trong cc lp t vn
cn gi c hnh thi ngoi (vt l, dng l, v thn...) v c nhng chi tit hin vi
trong cu to.
a l thc vt nghin cu s phn b thc vt ti cc vng a l sinh hc trn
c s nghin cu cc du hiu hnh thi gii phu ca nhng dng thc vt c trng
hin nay cng nh cc i a cht trc y, cng vi cc quy lut pht tn loi v cc
khu h thc vt.
Trang 20
Da vo c im gii phu chng ta c th gii thch c cc hot ng sinh

l ca cy, qua thy c mi quan h gia cu trc v chc nng ca cc c quan
trong c th.
Hnh thi - Gii phu hc thc vt v Sinh thi hc thc vt c lin quan cht
ch vi nhau. Nh cc du hiu bin i v hnh thi gii phu cc c quan khc nhau
ca cy, ca cc c th hoc ca mt s loi m ta c th gii thch c hnh thc
thch nghi ca c th vi iu kin mi trng sng. Kin thc v gii phu cng cn
thit bit c cc nm, vi khun hay virus k sinh gy bnh cho cy, v vy Hnh
thi - Gii phu hc thc vt cng cn cho mn Bo v thc vt.
Vic nghin cu cy trng cng cn n s hiu bit v c im hnh thi v
gii phu ca cy. Nh phn tch gii phu ngi ta mi bit c bn cht ca cc
cht mu v s phn b ca chng trong m. Hay vic kim tra xenluloz bng phng
php hin vi cng c ng dng trong ngnh sn xut giy.
Lm nghip cng c nghin cu trn c s c im hnh thi gii phu cy rng,
cc ging cy trng rng, cc sn phm g, phn loi g, phn loi cy rng ...

Phng php nghin cu Hnh thi - Gii phu thc vt ch yu l quan st
ngoi thin nhin, sau tin hnh m t c im hnh thi, gii phu trong phng th
nghim, so snh v trn c s cc s kin thu thp c m phn tch, tng hp v
rt ra cc nhn xt chnh xc.
Phng php thc nghim l rt quan trng khi nghin cu s pht sinh, pht
trin ca cc c quan trong iu kin tng ng. Nghin cu hnh thi gii phu c th
Trang 21
tin hnh trn c th cht hoc trn c th sng nhng c quan ang hnh thnh hay
trng thnh, phi theo di trong qu trnh pht trin c th hay trong pht sinh loi.
S nghin cu t bo, m, c quan ca c th thc vt u phi nghin cu
mc hin vi. Cc mu vt phi c ct tht mng (5-10m) v ct theo hng nht
nh (ct ngang, ct dc hay tip tuyn). Phng php ngm mn tch ri cc t bo
quan st hnh dng ca chng (quan st t bo si ay, si gai...). Phng php nhum
mu gip phn bit r thnh phn cu to cc c quan. phng php ny dng cc
cht ty nh ty ht ni cht t bo, sau nhum bng thuc nhum (nhum n
hoc nhum kp), trong phng php nhum kp th sau khi nhum g v m cng bt
mu xanh ca lc iot hoc xanh metilen, cn libe v m mm bt mu hng ca
cacmin.
C nhiu trng hp phi dng phng php vi phn tch, chng hn nh mun
bit mt loi thnh phn ha hc no trong t bo th ngi ta nh ha cht trc tip
ln lt ct xem phn ng xy ra nh th no, ri da vo mu sc thu c m xc
nh (dng iot pht hin tinh bt, phn ng cho mu xanh lam; dng mui st clorua
tm tanin, phn ng cho mu xanh en).
Ngoi ra, trong nghin cu Hnh thi - Gii phu thc vt, ngi ra dng my vi
quang ph kim tra nh lng, phng php phng x v t ghi cho php xc nh
c cu trc sinh ha t bo, cc ly tm siu tc phn tch cc t hp cu thnh t
bo, my vi phu tin hnh gii phu hin vi t bo, tch v nui cy t bo, phng
php sc k, phng php in di hay nh du cc phn t ca t bo bng cc ng v
phng x v cc cht khng th nghin cu cc i phn t ...
Trang 22
Cu trc chng 1
1.2.1. Mng t bo
Trang 23
1.2.2. Cht t bo
1.2.3. Nhn t bo
Mc tiu chng 1
Qua chng ny sinh vin cn bit c nhng kin thc sau:
- c im cu to ca t bo thc vt, t bo l n v chc nng ca mi c th sng.
- Cc t bo c hnh dng, kch thc khc nhau ty thuc vo tng loi m, c quan.
Cu trc v chc nng ca cc thnh phn cu to t bo: mng sinh cht, t bo cht,
nhn v cc bo quan khc trong t bo thc vt.
- Phn bit c t bo nhn s v t bo nhn chun, t bo thc vt v t bo ng
vt.
- S phn chia t bo: t bo sau khi hnh thnh, sinh trng v t kch thc nht
nh s phn chia to thnh t bo mi. Phn bit phn bo c t (gin phn) v
phn bo khng t; phn bo nguyn nhim v phn bo gim nhim v ngha ca
chng.
Trang 24
C th thc vt cng nh bt k mt c th sng no khc u c cu to t

t bo. Bn thn ca mi t bo cng c to ra t t bo khc. T bo l n v cu
to c bn ca c th sng.
C nhng c th thc vt ch c 1 t bo, v d nh vi khun, mt s loi to
(Chlamydomonas, Chlorella). nhng c th ny, mi qu trnh sng nh sinh
trng, pht trin, ng ha, phn giiu do t bo m nhim, n l mt n v
sng c lp.
Mt vi trng hp nh to khng t (Vancheria), nm mc (Mucor) c cu
to cng bo, ngha l c th gm nhiu t bo thng nhau, khng phn bit vch ngn
gia chng.
Hu ht cc thc vt khc u l nhng c th a bo, c cu to t nhiu t
bo. V d trong 1 l cy c gn 20 triu t bo, nu cy c 200 000 l th s t bo ca
l ln n bao nhiu? Nu tnh c cy th con s ny tng gp 15 ln.
Trong c th, mi nhm t bo thc hin mt chc nng ring, v chng hp thnh mt
m. Cc m tp hp thnh nhng c quan khc nhau ca c th.
Cc t bo thc vt c hnh dng rt khc nhau ty thuc vo tng loi m v tng loi. Kch
thc trung bnh cc t bo cc m thc vt khong 10 - 1000 micromet. Tuy nhin cng c
trng hp ngoi l, cc t bo tp bi, tp cam, t bo si ay, si gai...c kch thc ln c
th nhn thy c bng mt.
Trang 25
Hnh 1.1. Mt vi dng t bo thc vt

a. To tiu cu; b. To Chlamydomonas;
c. Mt vi dng t bo cc m thc vt bc cao
1.2.1. Mng t bo
* Mng t bo hay mng sinh cht l mt lp mng rt mng, dy khong 5 - 9nm bao
bc bn ngoi khi cht t bo. Cu to mng sinh cht gm:
- Tng kp lipit vi cc phn t photpholipit, cc phn t photpholipit c 1 u a
nc hng ra ngoi v 1 u k nc hng vo trong.
- Cc phn t protein nh khu trn mng, m vo mt phn hoc i xuyn qua lp
lipit kp, lin kt cht ch vi lp lipit kp qua chui axit bo.
* Mng sinh cht c tnh thm chn lc, do c vai tr kim sot s xm nhp v vn
chuyn cc cht trong t bo. Tnh thm ny thay i trong cc iu kin mi trng
khc nhau. Khi t bo cht, mng sinh cht tr nn thm t do.
Trang 26
* Trn mng cn tp trung nhiu h enzim xc tc cc phn ng.

* Chc nng quan trng nht ca mng sinh cht l ng vai tr quyt nh s trao i
cht gia t bo v mi trng ngoi bo.
C 2 phng thc vn chuyn cc cht qua mng: Vn chuyn th ng v vn chuyn
tch cc.
+ Vn chuyn th ng ph thuc ch yu vo kch thc, bn cht ca cht c vn
chuyn cng nh ph thuc vo nng cht trong v ngoi mng. Qu trnh vn
chuyn ny c s tham gia ca cc protein mang nm ti mng. Vn chuyn th ng
khng c s tiu ph nng lng.
+ Vn chuyn tch cc l phng thc vn chuyn cc cht qua mng khng theo nguyn tc
gradien nng , c tiu hao nng lng ATP do t bo cung cp. Trong s vn chuyn ny
cng c vai tr ca cc protein xuyn mng, hoc do s thay i hnh dng v ti to ca mng
to nn cc bng hoc ti nh v c dng nh phng tin vn chuyn cht qua mng
(s nhp bo, s xut bo).
Hnh 2.2. Cu to mng sinh cht
Trang 27

1.2.2. Cht t bo
l cht sng c bn, l thnh phn bt buc, ti y xy ra nhng qu trnh tiu biu
cho hot ng sng ca t bo.
nhng t bo cn non, cht t bo chim 1 phn ln hay hu ht khoang t bo.
Trong qu trnh sinh trng v pht trin ca t bo, dn dn xut hin khng bo c
cha dch t bo. t bo cng gi, khng bo cng ln, cht t bo ch cn li 1 lp
mng mng nm st mng sinh cht.
a) Tnh cht vt l ca cht t bo
Cht t bo l 1 cht lng khng mu, trong sut, c kh nng n hi, khng tan trong
nc. nhit 50 60oC th cht t bo mt kh nng sng. Tuy nhin, cht t bo
ca cc ht kh v cc bo t c th chu c nhit cao hn, ti 80 100 oC.
Trng thi keo ca cht t bo c cu to bi nhng phn t nh gi l mixen keo.
Cc mixen mang in tch cng du s y nhau v gy chuyn ng hn lon (chuyn
ng Brown). Cc mixen ny khng tan trong nc thnh dung dch tht m chng
phn tn to thnh dung dch gi.
nht ca cht t bo c th thay i t trng thi sol sang trng thi gel. Trng thi
sol c trng cho nht ca cht t bo, cn trng thi gel m bo cho s n nh
ca cht t bo.
Trong cht t bo sng thng xuyn c s thay i trng thi t sol sang gel v ngc
li. V d: khi to thnh sa trong ht la th cht t bo trng thi sol, khi la chn,
cht t bo rn li trng thi gel. Kh nng chuyn ha t trng thi sol sang gel ca
Trang 28
cht t bo di tc ng ca cc yu t bn ngoi l mt tnh cht c bit v c

ngha i vi i sng ca t bo, chng t mi quan h cht ch vi mi trng.
b) Thnh phn ha hc ca cht t bo
* Protein: Chim 1 t l khng ln nhng ng vai tr rt quan trng. Protein l cht
c bn ca qu trnh sng. C 2 loi protein: protein n gin va protein phc tp.
- Protein n gin: Bao gm cc nguyn t C, H, O, N, i khi c thm c S v P. Cc
axit amin trong protein n gin khng sp xp trn mt phng ngang m nm trong
khng gian 3 chiu, c dng bn xon. Trong thin nhin, ngi ta bit hn 80 loi
axit amin, nhng trong cc protein thc vt thng gp khong 20 22 loi. Nhng
tnh cht c trng ca protein ph thuc vo thnh phn axit amin, trt t sp xp ca
cc axit amin trong chui polipeptit.
- Protein phc tp: gm phn protein (axit amin) v phn khng phi protein (lipit,
gluxit). Protein phc tp d l cc lipoprotein, glucoprotein, nucleoprotein,
photphoprotein. Trong nucleoprotein l quan trng nht i vi s sng ca t bo
v ca c c th sinh vt v cc axt nucleic mang h thng thng tin di truyn c
trng cho tng loi, tng c th.
* Lipit: L nhng este ca glyxerin, chim hn 20% khi lng kh ca cht t bo.
Lipit khng phi l cht sng m l sn phm ca s trao i cht, ch yu trong cc
cht d tr nh cc git du m. Trong cht t bo, lipit c th kt hp vi protein to
thnh cht lipo-protein c trong ty th. Ngoi ra, lipit cn gp trong mng sinh cht v
mng nhn.
* Gluxit: Chim 4 6% khi lng cht kh ca t bo, gm nhng ng n gin
nh glucoz, ribozv nhng ng phc tp nh tinh bt, saccaroz, xenluloz
Trang 29
Cc monosaccarit c vai tr quan trng trong s trao i cht ca t bo, l nhng

cht hu c u tin c hnh thnh trong t bo.
* Cc thnh phn v c: Chim 2 6% khi lng kh ca cht t bo, chng di
dng cc cht mui, hoc c trong hp cht ca protein, gluxit, lipit. Trong t bo, cc
loi mui thng phn li thnh cc ion mang in tch dng nh K +, Mg2+, Ca2+, v
ion mang in tch m nh Cl-, NO3 -, ngoi ra cn mt s vi lng nh Cu, Mn, Br
* Nc: Chim khong 80% khi lng cht t bo. Nc cn thit cho 2 qu trnh
thy phn v oxy ha thng xuyn xy ra trong t bo.
C 2 dng nc: Nc lin kt bao quanh cc phn t keo, duy tr bn ca keo cht
t bo, khng ng vai tr dung mi; Nc t do l mi trng thc hin mi qu trnh
sinh ha trong t bo, chim phn ln khi lng nc trong t bo.
c) Cu trc tnh cht t bo Mng li ni cht
Cht t bo dc gii hn pha ngoi v pha trong bi 2 lp mng mng: mng sinh
cht st vi vch t bo v mng phi ngoi st vi khng bo nn cn gi l mng
khng bo (tonoplasm).
(Mng khng bo cng ging nh mng sinh cht, c tnh thm chn lc, ch cho nc
v cc cht ha tan cn thit i qua).
Trong t bo cht cng c cc mng mng to nn mt h thng phc tp cc git hay
ti nh, cc ng nh v cc khoang lm thnh mt mng lin tc gi l mng li ni
cht (endoplasmic reticulum). Cc mng y c th l ch lm vo ca mng sinh
cht hoc i khi ni lin vi mng nhn. Trn b mt mt s mng ca mng li ni
cht c nhng ht riboxom (ng knh trung bnh 10 15nm). C 2 dng mng li
ni cht: mng li ni cht ht v mng li ni cht trn.
Trang 30
Mng li ni cht pht trin mnh cc t bo ang phn ha, t bo ang tch cc
tng hp cht, c 2 chc nng chnh:
- Chc nng giao thng ni bo: m bo s vn chuyn cc cht t mi trng vo
cht t bo v lin lc gia cc cu trc ni bo.
- Tng hp cht: tham gia vo qu trnh sinh tng hp cc cht, c bit l tng hp protein,
lin h n s c mt ca cc riboxom giu ARN trn mng li ni cht ht.
Hnh 1.3. Mng li ni cht
d) Tnh cht sinh l ca cht t bo

* Tnh thm: l kh nng ht cht no t mi trng vo trong t bo v ngc li
nh ra mt s cht vo mi trng khi nng dung dch trong t bo v mi trng
chnh lch nhau.
Cht t bo c xem nh mt mng bn thm (c tnh chn lc). Tnh thm ca cht
t bo th hin r trong hin tng co nguyn sinh v phn co nguyn sinh.
* S chuyn ng ca cht t bo: Chuyn ng ca cht t bo c th l s cp hoc
th cp. Chuyn ng s cp xy ra trong iu kin bnh thng, t bo khng b yu
Trang 31
t bn ngoi tc ng n; chuyn ng th cp xy ra khi t bo chu s tc ng ca

cc yu t bn ngoi nh nhit , nh sng, b tn thng. Cht t bo chuyn ng
ko theo cc bo quan cng cc vt th khc.
- Chuyn ng tia: xy ra nhng t bo m cht t bo lm thnh tng di nm xen
k hoc xuyn qua khng bo (lng b ng, b ao, mp...).
- Chuyn ng vng: ch yu gp cc t bo trng thnh c 1 lp cht t bo xung
quanh 1 khng bo trung tm ln. Cc t bo ln cn c hng chuyn ng ngc
chiu nhau. (gp mt s cy thy sinh nh rong mi cho - Vallisneria spiralis, rong
ui chn - Hydrilla verticillata).
Hnh 1.4. S chuyn ng ca cht t bo

A. Chuyn ng vng; B. Chuyn ng tia
a. Lc lp; b. Cht t bo; c. Nhn
e) S lin lc gia cc t bo Si lin bo
Trang 32
Cht t bo ca cc t bo cnh nhau lin h cht ch vi nhau nh cc si lin bo.

Cc si lin bo c chc nng mang nhng sn phm trao i cht v dn truyn kch
thch t ch nhn kch thch vo su trong c quan.
1.2.3. Nhn t bo
Nhn (nuleus) c Brawn pht hin vo nm 1831 v c xem l thnh phn bt
buc ca tt c t bo ng vt cng nh thc vt.
* Hnh dng, kch thc v v tr
Nhn thng c hnh cu hoc hi bu dc, cng c khi t bo di v hp, nhn ko di
ra, hoc cc t bo gi th nhn dt li c hnh a.
Kch thc ca nhn thay i ty thuc vo loi, vo loi t bo, trng thi, chc nng
ca t bo. Kch thc trung bnh ca nhn thay i t 5 - 25m. mt s cy Ht
trn, nhn t bo sinh dc rt ln, t 500m. Kch thc ca nhn lin quan n kch
thc ca t bo cht. T l gia nhn v t bo cht c biu hin bng ch s:
NP = Vn/(Vc Vn)
(NP: ch s nhn - t bo cht; Vn: th tch nhn; Vc: th tch t bo)
Khi Vc tng th Vn cng tng. Khi cn bng b ph v th chnh l mt trong cc
nguyn nhn khch thch s phn chia t bo.
Phn ln t bo u c 1 nhn, cng c vi tng hp t bo c 2 hoc 3 nhn hoc a
nhn.
Trang 33
Trong t bo non, nhn thng nm gia, cn trong t bo gi, nhn thng b dn ra

st vch t bo. i khi nhn b cun theo s chuyn ng ca cht t bo, hoc c th
di chuyn n ch t bo hot ng mnh nht (nhn nm u ngn ca lng ht, ni
xy ra s hp th mnh m).
* Thnh phn cu to ca nhn
- Mng nhn: mng kp, gm 2 lp lipoprotein, dy khong 30 50nm, khong cch
gia 2 lp mng khong 10 30nm. Mng nhn thng thng vi mng mng li ni
cht qua nhng l nh, do khong khng gian gia 2 lp mng nhn thng vi h
thng ng dn ca mng li ni cht.
Trn mng nhn c l mng nhn, dng hnh phu, chng phn b ng u trn mt
mng nhn vi khong cch t 50-100nm. Nh vy trn 1m2 b mt mng nhn c
khong 25 - 100 l.
V tnh cht th mng nhn khc bit vi mng sinh cht, v d mng nhn khi b ph
hy khng c kh nng hn gn li. Mng nhn b chc thng s lm cho nhn cht v
ton b t bo s cht.
- Cht nhn: chim gn ht pha trong mng nhn, gm dch nhn v cht nhim sc.
Cht nhim sc trong nhn t bo giai on khng phn chia c dng si rt mnh,
un khc, khng quan st c di knh hin vi quang hc. Khi bc vo giai on
phn chia t bo, cc si ny xon li, co ngn v dy ln to thnh th nhim sc
(nhim sc th).
Cht nhim sc v nhim sc th c cu to t cc nucleoproteit, trong chim u
th l deoxiribo-ncleoproteit (DNP), ti 90% trong s 60 70% DNP ca ton b cht
nhn. Thnh phn ca DNP: ADN, protein c tnh kim (histon, prolamin) v cc
protein axit (protein phi histon). Trong thnh phn ca cht nhim sc cn c cc
Trang 34
protein phc tp do ARN lin kt vi protein v mt t cc protein khng lin kt vi

axit nucleic.
Mi nhim sc th thng c eo tht chia n thnh 2 phn (c th bng hoc khng
bng nhau) to nn cc kiu nhim sc th khc nhau. i khi nhim sc th cn c eo
th hai phn chia ra mt on nh gi l phn km. Eo th hai l ni pht sinh nhn
con.
Nhim sc th thng c dng ht, du phy hoc hnh que. Thng c 3 kiu nhim sc th:
kiu lch tm, kiu gn lch, kiu cn i.
Hnh 1.5. Hnh dng v cu to nhim sc th

A. Cc kiu nhim sc th: 1. Kiu lch tm;
2. Kiu gn lch; 3. Kiu cn i
B. S cu to nhim sc th: 1. Eo th nht;
2. Si xon kp;3. Phn km; 4. Vng sinh nhn con
Hnh dng v s lng nhim sc th c nh i vi mi loi sinh vt v l mt trong
nhng du hiu phn loi. S thay i nhim sc th s gy ra nhng bin i v
hnh thi v chc nng ca c th.
Trang 35
S lng nhim sc th trong cc t bo ca c quan sinh dng thng l mt s chn

(lng bi 2n), t bo sinh sn nh bo t v giao t th s lng t hn mt na (n
bi n).
- Dch nhn: l h thng keo ho nc, lm thnh phn lng hay na lng ca nhn.
Thnh phn ha hc ca dch nhn gm cc loi protein khc nhau nh nuleoprotein,
glicoprotein, v cc enzim ca nhn.
* Nhn con (Hch nhn)
- Hnh thi nhn con: Nhn con c quan st thy thi k t bo khng phn chia.
cui k u ca t bo ang phn chia, hch nhn ha tan vo trong nhn v bin
mt, n u k sau nhn con xut hin tr li dng dnh vi nhim sc th. Nhn
con thng c hnh cu, hnh van. Kch thc ca nhn con thay i ty theo trng
thi sinh l ca t bo, ch yu l theo cng tng hp protein. nhng t bo c
cng tng hp protein mnh thng c nhn con ln hoc nhiu nhn con, ngc
li t bo c cng tng hp protein yu th nhn con b hoc rt kh quan st.
- Cu trc hin vi v siu vi ca nhn con: Nhn con c cu to gm cht nhim sc
bao quanh mt phn nhn con, thn nhn con c hnh cu c ng knh t 1-2m.
Nhn con c cu trc t cc si v ht. Si c bn cht l ribonucleoprotein v cc si
deoxiribonucleoprotein. Ngoi ra, nhn con cn c si deoxiribonucleic cha rADN c
chc nng tng hp rARN.
- Thnh phn ha sinh ca nhn con
+ ADN nhn con cha trong cht nhim sc quanh nhn con, trong cc si
deoxiribonucleoprotein trong nhn con.
Trang 36
+ rARN c trong cc si v ht ribonucleoprotein, y l cc rARN ang trong qu

trnh chn to thnh rARN ca riboxom.
+ Protein nhn con gm c histon, protein riboxom.
+ Enzim nhn con gm cc enzim ARN polimeraza, cc enzim x l qu trnh chn ca
cc rARN.
- Vai tr ca nhn con
+ rARN trong nhn con c phin m t ADN nhn con. Trong nhn con rARN 45S
s b x l v ch bin thnh cc loi rARN khc nhau cu to nn riboxom.
+ Cc tin riboxom trong nhn con c to thnh bng cch lin kt cc rARN vi
protein riboxom. Protein riboxom c tng hp trong t bo cht sau c chuyn
vo nhn v nhn con. Cc dng tin riboxom trong nhn con l n v nh 40S (c
to thnh cc protein vi rARN 18S) v 60S (c to thnh cc protein vi rARN vi
rARN 28S; 5,8S v 5S). Cc n v nh qua l mng nhn ra t bo cht to
riboxom khi t bo cn n.
Nh vy nhn c vai t tng hp rARN, tng hp riboxom. Ngoi ra nhn con cn c
vai tr iu chnh s vn chuyn mARN t nhn ra t bo cht v iu chnh qu trnh
phn bo.
- Ngun gc nhn con: Nhn con bin mt cui k u v xut hin tr li cui k sau.
Khi nhn con bin mt th cu thnh ca chng khng b phn hy mt i, c bit l ADN
nhn con tr v vng NOR (nucleolar organizing region- vng t chc nhn con) nhp vo
nhim sc th. ADN vng NOR (c m ha cho rARN) c tch ra hot ng phin m to
cc rARN, kt hp vi protein to thnh nhn con mi. V vy ta c th ni nhn con c
ngun gc t vng NOR ca cc nhim sc th c th km (nhim sc th s 6 la m,
nhim sc th s 13, 14, 15, 21, 22 ngi).
Trang 37
Hnh 1.6. S cu to t bo thc vt - Cu to nhn

* Vai tr ca nhn trong i sng t bo
- Duy tr v truyn cc thng tin di truyn v n cha loi ADN quy nh tnh c trng
ca protein c tng hp nn.
- Nhn cung cp ARN tng hp protein trong t bo. Nu tch b nhn th lng
ARN gim, s tng hp protein gim dn ri mt hn v t bo s cht.
- Nhn c vai tr trong cc hot ng sng ca cy, v d s hp th ca lng ht r,
tham gia lm lnh vt thng v to hnh: khi t bo b tn thng phn no th
nhn s ko n ; Hammerling chng minh trn to d (Acetabularia), mt loi
to n bo ln di 5cm sng bin. T bo to d c phn m v phn cung, nhn
nm phn cung. Nu ct i t bo tch ri phn m v cung th phn di vn
Trang 38
tip tc sng v ti sinh m mi, cn phn trn khng c nhn nn khng c kh nng
ti sinh cung mi v sau mt thi gian s cht.
a) Vi qun
L thnh phn thng thy trong cc t bo c nhn. Vi qun c trong cht t bo v
vng bao quanh cht t bo gn vi vng sinh trng ca vch t bo. Trong cht t
bo, vi qun c dng cc ng nh, thng, rt di. k trung gian, cc vi qun thng
xp thnh dy song song nm ngang trong mng sinh cht, khi t bo phn chia th cc
vi qun to thnh vng thoi v l thnh phn ca th sinh vch. ng knh ca cc vi
qun trong k trung gian l 230 - 270, trong thoi l 150 - 200.
b) Lp th
L bo quan c trng cho t bo thc vt. Da vo cu trc v chc nng, ngi ta
phn bit nhiu loi lp khc nhau:
- Lc lp: l lp c cha cht dip lc, cc enzim quang hp, c trong cc m ngoi
nh sng, c bit l c l. Lc lp c hnh a, phin hay bu dc. thc vt bc
cao, lc lp c ng knh trung bnh l 3m.
Thnh phn cu to ca lc lp: protein chim 50% khi lng kh, lipit chim 35%
khi lng kh, 5% chlorophil v phn cn li bao gm carotenoit, ARN v ADN.
Lc lp c bao bc bi lp mng kp, khong gia 2 lp mng cha dung dch m.
Trong khi c cht c cc phin mng gi l thylacoid, cc thylacoid xp chng ln
nhau to thnh cc ht grana. Cc thylacoid c ni kt vi nhau thnh mt h thng
Trang 39
lin tc. Dip lc c trn mng thylacoid. Trong dip lc cn c cha cc riboxom nh.
Trong cht nn c cc enzim c nh cacbon dioxyt thnh ng.
Lc lp c kh nng t thay i v tr thch hp vi s quang hp: nhng ch c
nh sng trc tip, lc lp xp song song vi hng tia sng trnh s ph hy;
nhng ch c nh sng phn tn, lc lp xp vung gc vi hng tia sng tng kh
nng hp th nh sng.
Lc lp c chc nng quang hp, tch lu tinh bt cho cy. Ngoi ra, lc lp cn c chc
nng ti sinh v tham gia thc hin mt s chc nng trao i cht khc.
Hnh 1.7. S cu to lc lp
- Lp khng mu: khng cha sc t, i khi l nhng lp cn non - th trc lp.
Thng c trong cc t bo khng tip xc vi nh sng, trong t bo biu b trng
thnh (biu b l cy l bn, thi li ta, khoai lang...). Lp khng mu thng tp trung
quanh nhn, chng c vai tr trong vic bin i nhng sn phm u tin ca quang
hp thnh tinh bt, lipit, protein...
- Lp mu: khng cha dip lc, ch cha cc cht mu nh caroten, xanthophil,
licopin (l cht ng phn vi caroten)...c vai tr quyt nh mu sc ca hoa, qu, c
Trang 40
tc dng hp dn cn trng n th phn choa hoa v pht tn qu, ht. Lp mu c

nhiu hnh dng khc nhau: hnh kim, hnh cu, hnh gy, hnh khi nhiu mt....Lp
mu c th c quan st t bo biu b qu t chn, tht qu c chua, cnh hoa
hng...
Cc kiu lp c chung ngun gc v u xut pht t th trc lp. Lc lp trong qu xanh c
th pht trin thnh lp mu khi qu chn v lp khng mu c th bin i thnh lc lp khi
em n ra nh sng.
Hnh 1.8. S quan h pht sinh gia cc th lp

1. Th trc lp; 2. Lc lp;
3. Lp mu; 4. Lp khng mu
c) Ty th
Ty th l bo quan c chc nng chuyn ha nng lng tch trong cht dinh
dng thnh nng lng trong ATP. Ty th c trong tt c t bo nhn chun.
Trong ty th c cha protein, lipit, gluxit l ba hp cht hu c ch yu cu to
nn mng v c cht ca ty th; ngoi ra cn c h vn chuyn in t tham gia trong
Trang 41
chui h hp ca ty th nh NAD, FAD, CoQ, Xyt b, Xyt c, Xyt a, Xyt a 3; cc enzim

ca chu trnh Crebs; cc enzim ca h hp sng; ADN, ARN.
Ty th thng c hnh que, hnh si, hnh cu nhng ph bin nht l hnh bu dc;
chiu di ty th t 2 - 7m, ng knh 1 - 2m. Hnh dng, kch thc, s lng ty th
thay i ty loi t bo v tu thuc vo thi k sinh trng ca c th.
Ty th c bao bc bi mt lp mng kp, mng ngoi trn v c cha cc enzim nh
transferaza, kinaza, photphataza...; mng trong gp np to thnh cc tm rng lc n su vo
trong lng ty th gip tng din tch b mt bn trong ty th ln 3 ln so vi mng ngoi.
Hnh 1.9. S cu to ty th
Mng trong ty th c cha nhiu loi protein c chc nng khc nhau nh protein vn
chuyn ch ng cc cht, protein mang, protein knh... Bn trong l khi cht nn
Trang 42
cha nhiu thnh phn khc nhau c chc nng quan trng i vi ty th (cc enzim
oxy ha axit pyruvic, cc enzim ca chu trnh Crebs, enzim tng hp axit bo, riboxom
ty th, ARN v ADN ty th...)
Ty th l trung tm trao i nng lng ca t bo, tham gia vo quang h hp, ti sinh,
cc qu trnh tng hp protein, axit nucleic ngoi nhn. Ngoi ra ty th cn tham gia
vo qu trnh vn chuyn cc cht qua mng bng c ch ch ng, c ch ny cn
nng lng do ty th cung cp.
d) Mng li ni cht
Mng li ni cht l mt h thng cc ti dp hoc cc ng nh, gm 2 lp mng v
gia l mt khoang hp. Mng li ni cht lin kt vi mng nhn. Mng li ni
cht ni cht t bo qua vch (si lin bo). Mng li ni cht c 2 dng: mng li
ni cht trn khng c cc ht riboxom v mng li ni cht ht c nh cc ht
riboxom trn b mt ti ca mng. (Xem hnh 1.3)
Mng li ni cht tham gia vo vic tng hp protein; vn chuyn ng, cc axit
amin va ATP n nhng ni cn s dng hoc tch ly. Ngoi ra, mng li ni cht
cn to nn s lu thng gia cc t bo nh cc si lin bo.
e) B my Golgi
Cu to b my Golgi gm 2 phn:
- B my Golgi hay th Golgi l mt h thng mng kp hay cc ti dp kn nm song
song vi nhau, cc ti ny c dng du phy hay dng si cong hnh mng li, b mt
nhn, c dy khong 60 - 70, khong cch gia cc ti l 50 - 200. Thnh phn
cu to chnh ca mng l cc phn t protein v lipit.
Trang 43
- Cc bng nh hay cc khng bo nh nm bn hng hoc gia cc ti dt (cp mng),

mt s bng nh c mc ra t cc cp mng do s ny chi. Th Golgi c lin quan
trong vic bi tit, c bit tit cc cht ca vch t bo. Cc sn phm bi tit c
tch t trong cc ti, v sau v ra thnh cc bt nh. Nhng ti mi c xut hin t
mng ca mng ni cht. Khi cc bt nh mang cht tit ra vch t bo gp mng sinh
cht ngoi th ti dnh vi mng sinh cht v ni cht trong ti gii phng ra vch t
bo.
Hnh 1.10. S cu to th Golgi

f) Riboxom
L nhng th hnh cu nh, c thnh phn l protein v ARN, c th nm t do trong
cht t bo hoc nm trn mng li ni cht. Riboxom c vai tr tng hp protein t
cc axit amin.
g) Spheroxom
Trang 44
L bo quan hnh cu, c ng knh t 0,5 - 1,0m, c bao bc bi lp mng n,

bn trong c cu to ht mnh. Spheroxom c cha protein v du c vai tr trong vic
tng hp lipit.
h) Lizoxom
L bo quan cha enzim, kch thc 0,4m, c bao bc bi lp mng n. Lizoxom
c vai tr quan trng trong vic phn ly cc enzim thy phn t cht t bo, to nguyn
nhn cho qu trnh t tiu t bo. y cng l mt phng thc t bo dn sch cc
t bo cht hoc phn hy cc sn phm d tha khng cn thit trong t bo.
i) Peroxixom
L cc bng c bao bc bi mng lipoprotein c kch thc t 0,15 - 0,17m. Bn
trong mng l cht nn cha cc ht nh hoc cc si phn nhnh. Peroxixom c cha
cc enzim oxy ha c trng: catalaza, urat-oxydaza...
Peroxixom c vai tr trong qu trnh chuyn ha axit nucleic trong khu oxy ha axit
uric, tham gia iu chnh s chuyn ha glucoz v phn gii H 2O2 thnh H2O nh
enzim catalaza.
Cc sn phm cui cng khng tham gia vo vic xy dng t bo (cht nhy, nha,
tanin, alcaloit...) v cc cht dinh dng ng vai tr d tr (ht tinh bt, ht alron v
git du m...) cng u c th c trong t bo.
a) Ht tinh bt
Trang 45
Tinh bt l cht d tr ph bin nht trong t bo thc vt, thng gp di dng

nhng ht nh gi l ht tinh bt. Ht tinh bt thng c hnh cu hay hnh trng v
kch thc khc nhau (ht tinh bt khoai ty c kch thc t 70 - 100m; la m t 30
- 40m; ng t 5 - 30m). Ht tinh bt ln ln bng cch tng thm cc lp bn ngoi,
to thnh nhng vng ng tm gi l nhng vn tng trng bao quanh mt im gi
l t. Cc vn tng trng khc nhau v ngm nc, do c sm nht khc
nhau. Trong cc ht kp s lng t nhiu hn mt. la, la m, ht tinh bt c dng ht
kp; khoai ty c dng ht kp, ht na kp v ht n.
Hnh 1.11. Cc loi ht tinh bt

A. la m; B. khoai ty
(1. Ht n; 2. Ht kp; 3. Ht na kp)
C. u (c t phn nhnh); D. ng;
E. la mch; G. go
Ht tinh bt c pht trin t cc lp. Tinh bt ng ha c to ra trong qu trnh
quang hp t cc ht lc lp. Tinh bt d tr c hnh thnh trong lp khng mu.
Cc ht c bao bc bi mt lp sinh cht mng.
b) Protein
Trang 46
L cht d tr v nh hnh hoc c dng tinh th. Protein v nh hnh c trong ni

nh ca ht la m. Protein tinh th lm thnh nhng khi nh c trong m mm ca
lp ngoi cng c khoai ty. Protein tinh th v v nh hnh c trong ht alron
trong ni nh v phi ca nhiu ht cy.
Ht alron khng mu, c tnh chit quang v thng c hnh cu hoc hnh bu dc,
cha protit v 2 loi tinh th gi l tinh v cu. tinh khi cht protit kt tinh hnh
a gic, ch phng ln trong nc, khng ha tan. cu l mt khi bng cht phitin
(l hp cht hu c ca canxi photphat v magie).
Ht alron c hnh thnh t cc khng bo b mt nc v kh c li. T mt
khng bo ln b ct vn ra thnh nhng ht nh, thng c trong ht thu du, la,
ng, cc cy h u...
THAM KHO THM V D:
Ht ng thuc loi qu dnh gm 5 phn chnh: v ht, lp alron,
phi, ni nh v chn ht. V ht l mt mng nhn bao xung
quanh ht. Lp alron nm di v ht v bao ly ni nh v
phi. Ni nh l phn chnh ca ht cha cc t bo d tr cht
dinh dng. Ni nh c 2 phn: ni nh bt v ni nh sng. T l
gia ni nh bt v ni nh sng ty vo chng ng, ging ng.
Phi ng chim 1/3 th tch ca ht v gm c cc phn: ng
(phn ngn cch gia ni nh v phi), l mm, tr di l mm,
r
mm
chi
mm.
Cc ht ng c kch thc c ht u H Lan, v bm cht thnh

cc hng tng i u xung quanh mt li trng to ra bp
ng. Mi bp ng di khong 10 25 cm, cha khong 200 - 400
ht. Cc ht c mu nh nh en, xm xanh, , trng v vng.
Trang 47
c) Lipit
Cc git du, m l cc cht d tr lipit cng vi cc cht khc c tnh cht lipit nh
sp, suberin v cutin. Nhng cht ny c hnh thnh trong cht t bo, lp hoc
spheroxom. Du v m l cht d tr thng gp trong ht, phi v t bo m phn
sinh.
Trang 48
Cc cht terpen (tinh du, nha) l nhng sn phm cui cng ca qu trnh trao i
cht v khng c s dng tr li. a s cc cy, terpen ch c trong l, cnh hoa
hoc trong v qu.
d) Cc tinh th
L sn phm cui cng ca qu trnh trao i cht ca t bo, c thnh phn ha hc
khc nhau v c trong nhiu loi t bo khc nhau. Cc tinh th v c thng gp nht
l mui canxi: tinh th canxi oxalat v tinh th canxi cacbonat.
- Tinh th canxi oxalat: thng gp trong khng bo v c trong cht t bo, thng
gp nhiu cy v trong qu trnh trao i cht thng xut hin axit oxalic l cht c
hi i vi t bo. Mt khc, trong mui Ca(NO 3)2 cy khng s dng Ca2+. Ca2+ s kt
hp vi axit oxalic to thnh tinh th canxi oxalat. Canxi oxalat ch tan trong axit mnh nh
HCl.
Hnh 1.13. Cc dng tinh th canxi oxalat

1. Hnh kim; 2.Hnh cu gai
- Tinh th canxi cacbonat: ch tan trong axit yu nh axit axetic. Trong cy, tinh th
cacxi cacbonat nm trong khoang trng gi l ti . Ti l nhng t bo ln hn cc t
bo xung quanh, thnh ti c treo tinh th canxi cacbonat. Ti ch thng gp trong biu b
l ca mt s cy h Du tm (cy a, ), cc cy h Gai, h Nhi...
Trang 49
Hnh 1.14. Ti l a
1. T bo biu b trn;
2. Ti ; 3. M giu
Mui silic thng thm trong vch t bo ca nhiu cy h La, i khi cng xut hin
c bn trong t bo.
Ngoi ra, trong cy cn c cc tinh th cht hu c nh caroten, berberin v saponin
cng thng gp.
Trong cht nguyn sinh ca t bo thc vt c cha mt hoc nhiu khng bo,
c bao bc bi mng lipoprotein dng bng (tonoplast). Khng bo cha dch t bo
(dch t bo bao gm nc, mui, ng, axit hu c, cc hp cht protein, tanin,
alcaloit, anthoxianin, flavon, cc ion khong v nhng cht khc trng thi ha tan
to nn p sut thm thu cao (to sc trng) cho t bo thc vt. thc vt, sc
trng t bo c vai tr quan trng trong nhiu hot ng sinh l nh sinh trng, cm
Trang 50
ng hng ng, trao i kh qua kh khng, hp thu, vn chuyn nc v mui

khong...
Trong khng bo, mt s cht c th kt tinh ng c li thnh nhng vt th rn (vt
th lng ng ca tanin, th protein trong cc qu kh v ht). Nhng cht ny l
nhng sn phm c tch t, i khi c cht nguyn sinh ti s dng hoc ch l
nhng sn phm cui cng ca qu trnh trao i cht.
Khng bo tham gia vo s sinh sn ca thc vt c hoa do c cha nhiu cht sc t
hp dn cn trng th phn; khng bo c cha c t gip thc vt chng li cc ng
vt n c.
Khng bo c hnh thnh c th l do:
- S hp th nc ca mt min cht t bo c s v y cc phn t k nc sang mt
min bn cnh, to nn mng khng bo.
- S phnh ra ca cc phn ca mng ni cht.
- Cc bt ca th Golgi.
cc t bo phn sinh non c nhiu khng bo nh nm ri rc trong khi cht t bo
m c. T bo ln v phn ha th khng bo cng ln ln v hp li thnh mt
khng bo trung tm duy nht ca t bo. C kin cho rng khng bo c hnh
thnh l do mt bo quan tin thn hp th nc ri trng ln to khng bo. Kt qu
ca cc nh nghin cu di knh hin vi in t cho thy khng bo xut hin do s
trng ln ca cc ti hoc cc bt ca mng ni cht. Cc bt ung bo do s gp np
ca mng ngoi cng tham gia hnh thnh khng bo.
Trang 51
a) Chu k sng ca t bo
* Khi nim
Mt trong nhng c tnh c bn ca c th sng l c tnh sinh sn, tc l kh nng
t sinh ra c th ging mnh. c tnh sinh sn ca c th c c s s phn bo.
T 1855, R.Virchow khng nh cng ging nh ng vt c sinh ra ch t ng
vt, thc vt ch sinh ra thc vt, t bo ch c sinh ra t t bo c trc. Nm
1882, W.Flemming pht hin ra hin tng phn bo c t (mitosis) sau khi t bo tri
qua mt thi gian sinh trng. V sau cc nh t bo hc pht hin ra phn bo c
xen k vi thi gian sinh trng theo tng chu k.
Chu k t bo (cell cycle) l thi gian din ra k t thi im t bo c hnh thnh
nh phn bo ca t bo m v kt thc bi s phn bo hnh thnh t bo mi.
Thi k phn bo c xen k bi thi k gia cc ln phn bo c gi l gian k.
* Cc thi k ca chu k t bo
- Thi k gia 2 ln phn chia c gi l gian k (hay k trung gian - interphase) k
hiu l I, l thi gian t bo trao i cht, sinh trng v chun b cho phn bo.
- K phn bo (mitosis) k hiu l M, l thi k t bo m phn i cho ra 2 t bo con.
* Gian k
Trang 52
Trong gian k t bo thc hin chc nng trao i cht, cc hot ng sng khc nhau,
tng hp ARN, ADN, cc protein, cc enzimv chun b cho phn bo. Gian k c
chia lm 3 giai on:
- Pha G1: c tip ngay sau phn bo khi t bo con c hnh thnh. Thi gian ca
G1 ko di t ngay sau khi t bo c to thnh do phn bo cho n khi bt u pha
S l pha tng hp ADN. Thi gian ca G1 ty thuc vo chc nng sinh l ca t bo.
V d i vi t bo phi th thi gian ca G1 = 30 pht - 1 gi, t bo gan ca ng vt
c v G1 = 1 nm, i vi t bo ung th, thi gian ny b rt ngn rt nhiu.
Khi kt thc G1, t bo i vo pha S v G 2 vo k phn bo hay khng l ty thuc
vo iu kin mi trng. Vo cui pha G1 c mt im cht (check point), im R.
Nu t bo vt qua im R chng tip tc i vo pha S. Nhn t iu chnh vt
qua im R vo S l phc h protein c gi l Cdk cyclin gm c cyclin D, cyclin
E v enzim kinaza ph thuc cyclin, trong cyclin ng vai tr iu chnh, ch khi
cyclin lin kt vi kinaza th enzim kinaza mi th hin hot tnh pht ng cc phn
ng ca chu k t bo.
Pha G1 l pha sinh trng ca t bo v thc hin hot ng sinh l khc nhau, v trong
pha ny xy ra s tng hp cc ARN (phin m) v protein (dch m).
i vi cc t bo bit ha th t bo khng vt qua R m i vo qu trnh bit ha t
bo to nn cc dng t bo soma khc nhau, c chc nng khc nhau.
- Pha S: L pha tip theo ca pha G1 nu t bo vt qua c im R. Trong pha G 1
t bo chun b iu kin cho pha S: vo cui pha G 1 t bo tng hp mt loi
protein c trng l cyclin A v c tch ly trong nhn t bo. Protein cyclin A (nhn
t hot ha tng hp ADN) cng vi kinaza s xc tin s ti bn ADN. Pha S l pha
Trang 53
ch yu xy ra s tng hp ADN (ti bn ADN) v nhn i NST. Protein cyclin A tc

ng cho ti cui pha S th bin mt.
Thi gian ko di ca pha S tng i c nh. Sau pha S, hm lng ADN v s
lng nhim sc th c nhn i.
- Pha G2: Tip theo pha S, thi gian ca pha G 2 ngn. Trong pha G2, cc ARN v
protein c tng hp chun b cho phn bo. Cui pha G 2, mt protein c tng hp
l cyclin B v c tch ly trong nhn cho n k trc phn bo. Cyclin B hot ha enzim
kinaza v ng vai tr quan trng trong vic thc hin qu trnh phn bo (to thnh cc ng
tubulin to thnh thoi phn bo).
Hnh 1.15. S chu k t bo

b) Nguyn phn (phn bo nguyn nhim)
* c im ca phn bo nguyn nhim
Phn bo nguyn nhim cn gi l phn bo gin phn hoc phn bo c t, l dng
phn bo ph bin cho tt c cc dng t bo nhn tht c nhng c im sau y:
- Phn bo nguyn nhim l dng phn bo ph bin Eukaryota.
Trang 54
- Kt qu ca phn bo hnh thnh 2 t bo con c cha s lng nhim sc th gi

nguyn nh t bo m.
- Xut hin nhim sc th v phn chia nhim sc th v 2 t bo con.
- Xut hin trong t bo cht b my phn bo (thoi v sc) c vai tr hng dn cc
nhim sc th con di chuyn v 2 cc t bo.
- Trong qu trnh phn bo, mng nhn v hch nhn bin mt v c ti to 2 t
bo con.
* K trc (k u - prophase): c tip theo sau pha G2 ca k trung gian, c cc
hin tng c trng:
- Hnh thnh nhim sc th: Cht nhim sc gian k bao gm cc si nhim sc c
nhn i qua pha S, c c li to thnh cc nhim sc th kp, c s lng v hnh
thi c trng cho loi.
- Mng nhn v hch nhn c nhiu bin i: Hch nhn gim th tch, phn r v bin
mt; mng nhn t ra thnh nhiu on v bin thnh cc bng khng bo b phn tn
trong t bo cht, to iu kin cho nhim sc th di chuyn ra ngoi vi t bo.
- Hnh thnh b my phn bo: t bo thc vt khng c trung t nhng cnh nhn
c vng m c tng t vng quanh trung t ( t bo ng vt) v chng c vai tr
l hot ha s trng hp tubulin to thnh thoi phn bo t bo thc vt.
* K gia (Metaphase)
K gia c bt u khi mng nhn tiu bin thnh cc bng nh phn tn trong t
bo cht quanh thoi phn bo. Thoi phn bo c hnh thnh lc u vng cnh
nhn, khi mng nhn bin mt th n di chuyn chim ngay v tr trung tm. Cc nhim
sc th kp mang trung tit l ni nh ca 2 nhim sc t. Trung tit phn ha thnh
Trang 55
tm ng. Cc nhim sc th kp xp trn mt phng xch o nm thng gc vi trc

ca thoi. Mt phng xch o ct gia 2 nhim sc t ch em ca nhim sc th kp.
* K sau (Anaphase)
c im ca k sau l s tch i ca 2 si cromatit (2 si nhim sc t ch em) v tr
thnh nhim sc th con c lp, s tch ca 2 nhim sc t ch em l do s tch ri 2
trung tit. Tt c cc cromatit cng tch khi nhau tr thnh nhim sc th con v cng
thi gian di chuyn v 2 cc nh s co ngn ca si tm ng (do s gii trng hp ca
vi ng tubulin). Ngi ta tnh c tc di chuyn v cc ca nhim sc th con l
khong 1m trong 1 pht.
* K cui (Telophase)
Cc nhim sc th con di chuyn ti 2 cc, gin xon, di ra v bin dng tr thnh cht
nhim sc. Thoi phn bo bin mt, mng nhn c hnh thnh v bao quanh cht nhim
sc. Hai nhn con c ti to trong khi t bo cht.
Hnh 1.16. S phn bo nguyn nhim r hnh

1. Gian k; 2-3-4. K u; 5. K gia; 6. K sau;
Trang 56
7-8-9. K cui; 10. Hnh thnh 2 t bo

* Phn chia cht t bo
T bo thc vt c bao bi thnh v xenluloz lm cho t bo khng vn ng c
nn s phn t bo cht xy ra khc vi t bo ng vt. S phn t bo cht t bo
thc vt bt u bng s xut hin mt vch ngang trung tm xch o, vch ngang
pht trin dn ra ngoi vi cho n khi lin kt vi vch bao t bo v phn tch t bo
cht thnh 2 na cha nhn con.
Thi gian ca qu trnh phn bo ty thuc loi m, trng thi sinh l ca t bo v cc
iu kin bn ngoi. Thng thng qu trnh phn bo ny din ra trong khong 60 120 pht, trong k u di nht, n k cui, cn k gia v k sau ch din ra vi
pht. V d m phn sinh r hnh: k u: 74 pht; k gia: 1 pht; k sau: 2,5 pht
v k cui: 4 pht.
c) Gim phn (phn bo gim nhim)

Nm 1889, phn bo gim nhim t bo thc vt ln u tin c nh bc hc ngi
c l Strasburger quan st. n nm 1894, Beliaev cng quan st v m t khi nghin
cu s hnh thnh ht phn ca cy tng (Larix). Theo ng, s phn bo gim nhim
gm 2 ln phn chia ni tip nhau: ln phn chia th nht to ra 2 t bo con c s
lng nhim sc th bng mt na s nhim sc th t bo m; ln phn chia th hai
to ra 2 t bo con ging t bo trc v s lng nhim sc th.
* Phn bo gim nhim 1 (ln phn chia th nht)
Phn bo gim nhim 1 c gi l ln phn bo gim nhim thc th v qua ln phn
bo ny to ra 2 t bo con c s lng nhim sc th n bi kp. Cn ln phn bo
Trang 57
gim nhim 2 l ln phn bo cn bng din ra ging phn bo nguyn nhim, trong
1 t bo n bi kp phn chia to thnh 2 t bo n bi (cc giao t).
- K trc 1: Giai on ny din ra phc tp v tng i di so vi cc giai on
khc. k trc th cc si nhim sc c dng nh v di, sau co li ngn dy hn.
Vo dai on u ca k trc khi cc nhim sc th nh v di th chng tin hnh
cp i, xy ra hin tng trao i cho. Nh vy cui k trc, nhim sc th tng
gp i v bt cp chng to nn nhng b gm bn nhim sc t tng ng gi l
bn chromatid.
- K gia 1: Cc cp nhim sc th tp trung trn mt phng xch o v xp thnh 2
hng, xut hin thoi v sc.
- K sau 1: Mi th nhim sc kp ca tng cp tch ri ra, trt theo thoi v sc v 2
cc ca t bo.
- K cui 1: Nhim sc th tp trung 2 cc t bo, gin xon v ko di ra. Thoi v
sc bin mt, mng nhn v hch nhn c xut hin tr li.
* Gim phn 2: (ln phn chia th hai): Xy ra ngay sau k cui ca gim phn 1.
- K trc 2: Mng nhn v hch nhn bin mt, cc nhim sc th cn dnh nhau
tm ng.
- K gia 2: Xut hin thoi v sc v cc nhim sc th kp sp xp mt phng xch
o.
- K sau 2: C s tch tm ng, cc nhim sc t di chuyn v 2 cc t bo.
- K cui 2: Mng nhn mi v hch nhn c hnh thnh, cc nhim sc th gin
xon, vch t bo mi c hnh thnh mi t bo mi.
Trang 58
Kt qu ca gim phn l t 1 t bo m mang (2n) nhim sc th, tri qua 2 ln phn chia ni
tip nhau cho ra 4 t bo con vi b nhim sc th n bi (n).
Hnh 1.17. S phn bo gim nhim

1-8. Ln phn chia th nht (1-5. Cc giai on ni tip nhau ca k
u; 6. K gia; 7. K sau; 8. K cui); 9-12. Ln phn chia th hai (9.
K u; 10. K gia; 11. K sau; 12. K cui)
Ngoi ra, mt s loi sinh vt bc thp (to, nm, vi khun lam...) t bo phn chia
bng cch nhn phn chia trc tip: nhn ko di ra, tht li khong gia chia thnh 2
phn v chia i t bo cht, gi l phn bo trc phn. S trc phn khng hnh thnh
nhim sc th v thoi v sc, v vy cn c gi l phn bo khng t. Phn bo trc
phn cn xy ra mt s m tm thi nh phi tm, ni nh, ngoi nh...hoc cc t
bo b tc hi v ang thoi ha.
Cu hi n tp chng 1
1. Ti sao ni t bo l cu trc c bn ca mi c th sng?
2. Trnh by cc thnh phn cu to ca t bo. Cu to v chc nng ca nhn t bo?
3. So snh t bo Prokaryota v Eukaryota.
Trang 59
4. So snh cu trc v chc nng ca lp th v ty th.

5. Nu nhng im khc nhau gia phn bo nguyn nhim v phn bo gim nhim.
Cu trc chng 2
2.1. M phn sinh
2.2. M che ch
2.3. M nng
2.3.1. c im m nng
2.4. M dn
2.4.1. c im m dn
2.4.2. Phn loi m dn
Trang 60
2.5. M mm
2.5.1. c im m mm
2.5.2. Phn loi m mm
2.6. M tit
2.6.1. c im m tit
Mc tiu chng 2
Ni dung chng 2 s gip sinh vin
- Pht biu c khi nim m thc vt.
- Nu c c im cu to v chc nng ca cc loi m. Chng minh c tng
loi m c cu to ph hp vi chc nng ca chng.
- Xc nh c ngun gc ca cc loi m thc vt.
2.1. M phn sinh
M phn sinh bao gm nhng t bo non cha phn ha, c kh nng phn chia rt
nhanh v lin tc cho ti cui i sng ca cy to thnh cc m khc. T bo phn
chia gi l t bo khi sinh, t bo c phn ha gi l t bo dn xut.
- Gm nhng t bo non, cha phn ha, th lp di dng th trc lp, mng li ni
cht v ti th t pht trin.
Trang 61
- T bo ca cc loi m phn sinh c hnh dng khng ging nhau cc v tr khc

nhau. Cc t bo ca m phn sinh ngn c ng knh gn ng u nhau, cn cc t
bo tng pht sinh th hp, di, hnh thoi.
- Kch thc t bo nh, cht t bo m c, nhn to, cc khng bo nh nm ri rc.
Cc t bo sp xp st nhau khng h cc khong trng gian bo. Vch t bo
mng, nc chim 92,5% v phn cn li ch yu l pectin v hemixenluloz, rt t
xenluloz.
- T bo hi c gc v s phn chia xy ra lin tip khin chng khng kp trn li v
t ti kch thc ti a. mt s cy Ht trn t bo m phn sinh c khng bo ln,
mng kh dy vi nhiu vng thng l.
- Khi m phn sinh hot ng phn chia mnh th trong t bo thng khng thy r
cc bo quan.
a) M phn sinh ngn (M phn sinh s cp)
M phn sinh ngn nm trn ngn ca chi chnh, chi bn v ngn r, gip cy sinh
trng theo chiu di. c cu to bi cc t bo khi sinh cha phn ha, xp st
nhau to thnh mt khi hnh nn. V vy ta cn gi l nn tng trng.
M phn sinh ca nn sinh trng chi l m phn sinh u tin, gm mt vi lp t
bo khi sinh phn chia lin tc, hnh thnh nn cc loi m phn sinh phn ha:
- Tng sinh b hnh thnh nn m b
- M trc pht sinh hnh thnh nn m dn
- M phn sinh c bn hnh thnh nn m c bn
Trang 62
M phn sinh ngn ca r nm u r, phn chia cho ra chp r, lp nguyn b, m

phn sinh c bn v m trc pht sinh.
M phn sinh ngn nm ngn thn, ngn cc chi cng nh r. N phn chia lin
tc to ra lp nguyn b, m phn sinh c bn v m trc pht sinh. Hot ng ca
n lm cho cy tng trng theo chiu cao.
Hnh 2.1. Lt ct dc ca chi ngn

b) M phn sinh lng
C thn mt s cy Mt l mm ch yu l h La v rt t loi Hai l mm, thn cy
khng ch di ra ngn m cn mc di ra phn gc ca mi lng.
M phn sinh lng hnh thnh t m phn sinh ngn trong qu trnh phn ha ca chi.
S c mt ca m phn sinh lng gip cho nhiu loi cy h La sinh trng theo
chiu cao rt nhanh, y l mt c im thch nghi sinh l quan trng.
c) M phn sinh bn (M phn sinh th cp)
Gip r v thn cy tng trng theo chiu ngang, bao gm tng pht sinh v (tng
pht sinh bn) v tng pht sinh tr.
Trang 63
- Tng pht sinh v: nm phn v ca r v thn cy, gm cc t bo nhiu cnh, i

khi ko di theo c quan trc xp st nhau, vch mng, khng bo pht trin, c th
cha tanin, tinh btCc t bo phn chia nhiu ln to ra lp bn v lp v lc. Tp
hp 3 lp: Bn, tng sinh v v lp v lc gi l chu b.
Trong i sng ca cy, tng sinh v c th xut hin nhiu ln v ngy cng nm li
vo phi trong.
- Tng pht sinh tr: Nm trong tr gia ca r, thn v c gn l, lm thnh mt lp
lin tc hay nhng di ring bit gia g v libe. Pha ngoi sinh ra nhng libe th cp
c chc nng dn nha luyn, pha trong sinh ra nhng t bo g th cp c chc nng
dn nha nguyn. S lng t bo g nhiu gp 3-4 ln libe, do g thng pht trin
mnh hn libe.
Cc t bo tng pht sinh tr thng hp, hnh thoi di, chiu di gp hng chc n
hng trm ln chiu rng v tng ln theo tui. V d cy thng mt nm t bo di
0,87mm, nhng cy thng 60 tui di 4mm.
T bo c khng bo pht trin mnh, mng c vng thng l s cp, si lin bo biu
hin r. i vi cy sng lu nm, s hot ng ca tng pht sinh tr ko di n
hng chc, hng trm nm ty thuc vo tui th ca cy. Nhng i vi cy sng mt
nm s hot ng y ch xy ra mt ln trong i.
Trang 64
Hnh 2.2. M phn sinh bn

1. Tng sinh tr; 2. Tng sinh v
2.2. M che ch
M che ch bao bc ton b pha ngoi c th t bo, c chc nng bo v cho cc m
bn trong khi cc tc ng c hc hay s ph hoi ca cc sinh vt khc, ng thi
thc hin chc nng trao i vi mi tng bn ngoi.
M che ch r ngoi chc nng bo v cn c chc nng hp thu nc v cc cht
ha tan trong t cn thit cho qu trnh sng ca cy.
Ty theo ngun gc, c tnh sinh l v hnh thi m ngi ta phn bit m che ch s
cp v m che ch th cp.
Trang 65
a) M che ch s cp Biu b
M che ch s cp ca tt c cc c quan c gi l biu b, c hnh thnh t m
phn sinh ngn, c chc nng che ch cho l, thn non, r non v cc c quan sinh sn.
Biu b c th tn ti sut i sng ca c quan ( l cy Mt l mm) hay ch mt thi
gian v sau c thay th bng m che ch th cp.
- T bo biu b: Biu b c hnh thnh trong qu trnh pht trin t lp nguyn b
ca m phn sinh ngn, tn ti cho n ht i sng ca c quan hoc n khi c m
th cp thay th. T bo biu b c gn cht vi nhau nn d b bc, tch ra.
T bo biu b c nhiu hnh dng khc nhau, ph thuc vo hnh dng ca c quan m n bo
v, che ch.
Hnh 2.3. Biu b l l bn

a. Hnh ct ngang; b. Hnh nhn t b mt
1. Vch ngoi; 2. Vch bn; 3. Vch trong; 4. L kh
T bo biu b thng c dng phin, xp st nhau. Vch t bo thng thng, cng c
khi ngon ngoo, rt dy nhng khng ng u cc pha, vch ngoi dy hn so vi
vch trong.
Trang 66
Trn b mt t bo biu b thng c ph lp cutin, tr nhng khe l kh hoc c

ph lp sp mng hoc lp sp dy. Lp sp v lp cutin khng thm nc c tc dng
bo v cho cc m bn trong.
i khi b mt t bo biu b c thm cht lignin (ci, l thng), mui canxi, cht
silic (ci, c tranh)
Cu to ca t bo biu b: Khi cn non, khoang t bo cha y cht t bo vi mt
nhn trn to v mt s lp nh (l khoai lang, l thi li ta), l cc lp khng mu
tp trung quanh nhn.
Khi t bo trng thnh, khng bo pht trin mnh, dn cht t bo ra st vch, cc
lp th thng b hy hoi. Khng bo cha dch t bo trong sut hoc c mu do cht
mu ha tan (biu b l l bn, l thi li ta c mu tm do cht antoxian ha tan). T
bo thng khng c lc lp, tr mt s loi cy sng trong bng hoc sng chm di
nc. Ngoi ra, trong t bo cn c cha tinh th oxalat canxi hay cacbonat canxi.
a s biu b ch gm mt lp t bo, mt s cy biu b c t hai n nhiu lp (chi
Ficus trong h Du tm, h Gai, h Bng).
Biu b c 2 chc nng: th nht l bo v, che ch cho cc m bn trong v th cc t
bo gn cht vi nhau, c thm cutin, sp, i khi cn c lng che ph; chc nng th
hai ca biu b l trao i kh gia cy vi mi trng, thc hin s thot hi nc
trong qu trnh hot ng sng nh quang hp v h hp do l kh biu b m
nhim.
- L kh: L mt thnh phn cu to ca biu b, gm mt khe h nm gia 2 t bo l
kh (t bo bo v) hnh ht u hay hnh thn. Hai t bo ny p mt lm vo nhau, hai
u gn dnh lin nhau cha ra khe l kh gia.
Trang 67
Quan st trn lt ct ngang, khe l kh c khoang nh pha trn gi l ca trc v

pha di l ca sau. Ca sau thng trc tip vi khoang trng pha di l kh gi l
khoang kh.
L kh thng gp l, phn non ca thn. i vi cc cy c l nm ngang, l kh tp trung
nhiu mt di; cc cy c l xp thng ng nh l ma, l la l kh phn b u hai
mt l. i vi cy sng di nc c l ni trn mt nc nh sen, sng l kh ch c
mt trn, cn nhng cy chm trong nc th khng c l kh.
Hnh 2.4. Biu b l khoai lang
Hnh 2.5. Biu b l c
1. Biu b di; 2. Biu b trn
chng
Cc t bo l kh c th nm trn cng mt phng vi t bo biu b (thn cm

chng), c th li ln mt cht (thn hoa hng) hoc nm lm xung (thn hoa hu,
thn thuc bng, thn cy s). L kh c th nm su trong mt hc l, c ph y
lng (l trc o) hoc trong cc rnh (cy h La) gim bt s thot hi nc.
Cu to v s thay i hnh dng ca t bo l kh to nn s ng m ca khe l
kh.T bo l kh c cha lc lp, khi ngoi nh sng chng tin hnh quang hp v
to thnh ng, lm tng nng ca dch t bo, nc ca cc t bo bn cnh vo
t bo l kh. p sut trng nc ca t bo l kh tng ln. Do vch ngoi ca t bo
l kh mng, d co gin, vch trong dy chu c sc ko cng lm cho l kh m ra.
Ngc li, vo ban m khng xy ra qu trnh quang hp, ng bin thnh tinh bt
lm gim nng ca dch t bo. Nc ca cc t bo bn cnh khng vo t bo l
Trang 68
kh, p sut trng nc ca t bo l kh mt i, t bo l kh xp xung, l kh ng

li.
i khi t bo l kh ha g, s ng m l kh thc hin l nh hot ng ca cc t
bo biu b bn cnh (t bo quanh l kh). Trong trng hp l kh khng ng c
th lp cuticun s ng cht khe l kh v bt lun c khoang di l kh.
cy h La, h Ci, cc t bo l kh c cu to kh c bit. Ti 2 cc ca chng c
phn loe rng gn nh hnh cu, cha ni cht, mng mng, cn phn gia t bo ngn
cch khe l kh th c rnh hp, thnh dy. Khi sc trng nc tng th phn loe rng
ca t bo trng ln, phn thng gia t bo tch ra, to khe h, l kh m ra v
ngc li Nguyn tc chung ca c ch ng m l kh l do s thay i p sut
trng nc.
L kh c hnh thnh do t bo biu b phn chia, bt u t mt t bo, sau vi ln
phn chia, nhng t bo phn sinh tr thnh t bo m ca t bo l kh. T bo ny c
nhn v ni cht ng c hn cc t bo xung quanh, ln dn ln v phn thnh 2 t
bo l kh c hnh thn (hnh ht u) v mng mng. Khe l kh cng c hnh
thnh, mng dy ln dn (dy khng ng u) cng vi s hnh thnh ca ca trc,
ca sau v khoang di l kh.
Hnh 2.6. Cu to l kh
A. Nhn thng t trn xung; B. Nhn theo mt ct ngang
Trang 69
1. Khe l kh; 2. T bo l kh; 3. Ca trc; 4. Ca sau;

5. Khoang kh; 6. Tng cuticun; 7. Nhn t bo;
8. Ht lc lp
a s l cy Mt l mm v mt s cy Hai l mm, l kh c hnh thnh khng
cng mt lc m pht trin t u n gc l v xp thnh dy dc l c gn song
song. Ngc li, nhiu cy Hai l mm v mt s cy Mt l mm thuc h Ry
(Araceae), h C nu (Dioscoreaceae) th l kh li c phn ha ln ln gia l kh
c hnh thnh v l kh mi ang hnh thnh.
Da vo cch sp xp ca t bo xung quanh l kh, ngi ta chia l kh cy Hai l
mm thnh 5 kiu: kiu hn bo, kiu d bo, kiu song bo, kiu trc bo v kiu vng
bo.
Kiu hn bo (kiu hong lin): L kh sp xp hn n, cc t bo quanh l kh khng
c phn ha r rng.
Kiu d bo (kiu rau ci): L kh c 3 t bo bao quanh trong c 1 t bo b hn t
bo kia (l su ho).
Kiu song bo (kiu c ph): Cc t bo 2 bn l kh dnh vi t bo l kh theo trc
di, nm song song vi trc dc ca khe v t bo l kh (rau mung, thng thin,
mng ti, c ph).
Kiu trc bo (kiu cm chng): Hai bn l kh dnh vi 2 t bo m vch tip xc
ca chng nm thng gc vi khe l kh (da cn).
Kiu vng bo: L kh c bao quanh bi tt c chiu di ca nhng t bo xp cnh
nhau lm thnh mt vng ai lin tc (l lt).
Trang 70
cc cy Mt l mm, ngi ta thng phn bit cc kiu l kh theo s lng cc t

bo quanh l kh: khng c t bo quanh l kh (hnh, ti); c 2 t bo quanh l kh
(cc cy h La); c 4 t bo quanh l kh tr ln (cy thi li).
S lng l kh trn n v din tch thay i ty loi cy, ty iu kin mi trng.
- L nc: mt s cy ch, cc cy trong h Cc, h Hoa tn ngoi l kh cn c
nhng l tit nc ra ngoi di dng lng, l nhng l nc thng c l. Trong
nc tit ra c cha mui, ng v cc cht hu c khc.
L nc trng ging nh l kh nhng ln hn mt t v lun lun m v vch cc t
bo ca n khng c kh nng co gin. pha di ch l tit nc ra ngoi c mt
khi t bo m mm nh, khng cha lc lp gi l m nc.
H thng dn nc (mch xon) a nc vo m nc ri thot ra ngoi qua l nc.
- Lng: L phn ko di ca biu b ra pha ngoi, chng c hnh dng, cu to v kch
thc khc nhau gip tng cng kh nng bo v, gim bt s thot hi nc hoc
tham gia vo chc nng dinh dng (lng r).
T bo ca lng cha y khng kh nn c mu trng, c th c nhng t bo cht
hoc cn sng. Lng c cu to gm mt t bo (lng n bo) hay nhiu t bo (lng
a bo).
Da vo cu to v chc nng, ngi ta phn bit thnh 3 loi: lng che ch, lng tit
v lng r.
Lng che ch: C th n bo hoc a bo. Lm thnh mt lp ph trn b mt c th thc
vt, phn chiu li mt phn nh sng mt tri v gi li mt phn hi nc thot ra t l,
chng s thot hi nc qu mnh.
Trang 71
1
Hnh 2.7. Lng che ch
1. Lng n bo l sn; 2. Lng a bo mt dy thn b ng;

3. Lng a bo hnh sao l dng x;
4. Lng a bo phn nhnh k hoa o
Lng c th ha g hoc tr nn rt cng rn, bin thnh gai nh thn cy hoa hng,
cy my, hoc c u nhn sc nh b ma, thc hin chc nng bo v.
Khi mi hnh thnh, lng che ch l nhng t bo sng, c hot tnh sinh l rt cao,
nhng chng ch sng trong khong thi gian ngn cho n khi trng thnh th cht t
bo cht i, khng bo cha y kh.
Lng che ch c th cha ti nh l vi voi (Heliotropium indicum), l ngi hoc
cc tinh th khc.
Lng tit: C th n bo hoc a bo hoc hnh vy. Thi gian sng ca lng tit lu hn
lng che ch. Cc t bo ngn, lng thng to thnh mt ci u c nhn v khng bo ln.
Khi cht nguyn sinh b hy hoi, vch mng b v, lng kh v rng xung, khng li du
vt. Lng tit tit ra cc sn phm hot ng sng ca cy nh tinh du, dch nhy, axit hu
c
Trang 72
1
Hnh 2.8. Lng tit
1. Lng tit cy bt rui; 2. Lng tit thn b ng

Lng nga l mt loi lng tit c bit, gp mt s cy h Gai (Urticaceae). V d
cy l han (Laportea urentissma), cu to t mt t bo ko di ra c hnh qu l thun
nhn, hi cong, cha axit foocmic. u ngn lng c silic nn gin, d gy, khi ngi
v ng vt chm nh vo, u ngn lng m vo da tht v gy ra, cht axit tit ra
gy nga, au rt. Lng nga c tc dng bo v cy khi b ng vt tn cng.
Lng r (lng ht): Do t bo biu b ca r mc di ra to thnh theo chiu t trn
xung, cch u r khong vi mm n vi cm ty theo tng loi r. Khi nhng lng r
mi c hnh thnh t phn gn tn cng ca r th nhng lng gi hn pha trn b
cht i lm cho min lng ht c di khng i.
T bo lng r c vch mng bng xenluloz, c khng bo ln, cht t bo v cht
nhn nm st vch. u tn cng ca lng l ni din ra hot ng sinh l mnh nht.
di ca lng r thay i t 0,8mm-15mm ty theo loi, ng knh khong 517m.
phn non ca lng r khng c cht cuticun do chng thc hin chc nng hp
thu nc v mui khong ha tan trong t, lng r lm tng din tch xc ca r
vi mi trng t ln rt nhiu.
Trang 73
S pht trin ca lng r ph thuc vo mi trng sng, trong mi trng t kh cn

th lng r pht trin mnh, trong iu kin t m t lng r pht trin t.
b) M che ch th cp chu b v th b
- Chu b: gm 3 loi m sp xp lin tip nhau t ngoi vo trong: lp bn, tng sinh
v (tng sinh bn) v lp v lc.
Lp bn: gm nhng t bo cht, hnh phin dp, xp theo tng dy xuyn tm u
n. Vch t bo ha bn do thm cht suberin, t bo rng, khng ni cht, khng
mu, i khi mu vng, nu. Cc t bo bn xp st nhau khng cha khong trng
gian bo.
T bo bn khng thm nc v kh nn c tc dng bo v cho cy khi b mt nc,
chng s xm nhp ca vi sinh vt, nm, bo v cho cc m bn trong khng b ph
hoi.
Bn thng thy r c khoai ty, du tm dy ca lp bn thn cy thng
khng thay i.
Tng sinh v: Ngun gc tng sinh v rt khc nhau cc loi: T di lp biu b, t
cc t bo biu b, t c di lp biu b v cc t bo biu b, t vng gn m dn
hoc ngay ti libe.
T bo tng sinh v l nhng t bo sng c kh nng phn chia theo hng tip tuyn,
pha ngoi to nn cc t bo bn, pha trong cho cc t bo v lc. Mt s t bo c
cha lc lp v tanin.
Lp v lc: C ngun gc t m b th cp, do tng sinh v sinh ra. Ging lp t bo
m mm v nhng ni cht ca n c cha cc ht dip lc, mng t bo bng
xenluloz i khi ha g. V lc gm t mt n vi lp t bo.
Trang 74
Nhng cy khng c cu to th cp nh cy Mt l mm th khng c v lc.

nhng cy ch c 1 lp chu b th t bo v lc tn ti n cui i sng ca cy, cn
nhng cy c nhiu lp chu b th v lc ch tn ti cho n khi hnh thnh lp chu b
mi su vo pha trong.
L v (b khng): Thuc m b th cp, c chc nng nh l kh lm nhim v trao i kh vi
mi trng v c hnh thnh cc c quan trng thnh. L v c hnh thnh ng thi
vi chu b hoc sm hn trn thn, r hoc cung l, d trng thy bng mt thng.
Hnh 2.9. L v
L v c hnh thnh nh sau: u tin nhng t bo min di l kh trong tng
sinh v phn chia, cho ra pha ngoi cc t bo hnh trn hay bu dc, khng cha dip
lc, vch mng khng ha bn gi la cc t bo b sung.
Cc t bo b sung xp khng st nhau cha nhiu khong gian bo, lm cho khng
kh ngoi lt vo v hi nc trong thot ra ngoi.
Cc t bo b sung chim y khoang di l kh c, x rch biu b v phnh ra ngoi
to thnh cc u ni. Nhng t bo b sung ngoi cht v bong i, tng pht sinh v
sinh ra nhng t bo b sung mi thay th cc t bo cht. Tng sinh v ca l v
thng ni lin vi tng sinh v ca chu b to thnh di lin tc.
Trang 75
- Th b: Gp nhng cy c nhiu lp chu b do c nhiu tng sinh v. Cc tng sinh v xut

hin sau dn vo pha trong, thay th cho cc tng ngoi cht i. Lc ton b cc m nm
bn ngoi tng sinh v mi u cht i do b lp bn mi hnh thnh ngn cch. Tp hp tt c
cc m cht pha ngoi tng sinh v gi l th b (v cht).
Hnh 2.10. Th b
Nhng cy thn c, cy sng mt nm khng c th b, th b ch c cy g ln i
khi cy bi. Th b dy khong vi cm, mu en, sn si. trm, th b rch ra nhng
vn bm trn thn.
2.3. M nng
2.3.1. c im m nng
Khi cy chuyn t i sng nc ln mi trng cn, lc ban u c th cn
non, sc trng ca t bo m bo bn vng c th. Nhng khi cy ln ln,
khi lng v th tch ca cy tng nhiu, lc ny c th cn phi c cc yu t c hc
gip cy ng vng v chu c cc tc nhn c hc ca mi trng. T m nng
xut hin v ngy mt chuyn ha cao.
Trang 76
M nng cu to bi cc t bo vch dy, cng, vng chc, lm nhim v nng ,

gip c th thc vt ng vng ging nh b xng ca cy.
M nng s cp c ngun gc t m phn sinh c bn, gm m dy v m cng.
M nng th cp c ngun gc t tng pht sinh tr, gm cc si g v si libe th
cp.
2.3. M nng
a) M dy
- M dy thng gp trong cc c quan non, ang pht trin hay cc thn c
trng thnh, i khi c v r ca cc cy Hai l mm, t gp cy Mt l mm.
Chng nm ngay di lp biu b hoc cch biu b bi vi lp t bo m mm.
- M dy gm nhng t bo sng, c vch s cp dy bng xenluloz, khng ha g,
thng cha lc lp. M dy c coi l m mm c vch dy, chuyn ha vi chc
nng c hc.
Trn lt ct ngang t bo m dy c hnh 4-5 cnh, hai u nhn. Vch t bo dy
nhng khng u cc pha, thng xp theo 1 vng lin tc hay thnh tng di, tng
m ring quanh c quan.
M dy gc: Ch dy ln ca vch t bo nm gc t bo (thn cy nh ni, cy bn,
b ng, c rt) vch dy ca 3-4 t bo lin nhau gip cho m c tnh n hi v
mm do khi b va chm.
M dy phin: Vch t bo dy ln theo hng tip tuyn (thn cy sen cn, rau m).
Trang 77
Hnh 2.11. M dy gc
Hnh 2.12. M dy phin
M dy xp: Gia cc t bo m dy c khong gian bo, vch t bo ch dy ln ch

tip gip vi gian bo (rau dip, su ho).
M dy trn: Vch t bo dy u n xung quanh t bo (cung l go).
Hnh 2.13. M dy xp
Hnh 2.14. M dy trn
- M dy ch yu lm nhim v chng cc c quan non cn ang pht trin.

Ngoi ra chng cn tham gia vo qu trnh quang hp v chng c cha lc lp.
b) M cng (cng m)
Gm nhng t bo cht c mng dy ha g t hay nhiu n khi trng thnh, m
nhn chc nng c hc cho cy.
Cc t bo m cng khc nhau v hnh dng, cu to v tnh cht, c chia thnh 2
loi: t bo v si.
Trang 78
- T bo : L nhng t bo cht c vch ha g rt dy, bt gn kn c khoang t bo

ch cn li mt khe hp. Mng ca chng c cu to mt lp. Sau khi mng th cp
c hnh thnh th ni cht ca t bo tiu bin. Trn mng c l n, l phn nhnh
hay l tt.
T bo thng c trong ht, qu, l, thn, nm ln trong khi m c bn, m ng
ha, trong v s cp hay trong rut thn. Chng thng ng ring l hay to thnh
tng m ln, c ngun gc t m phn sinh, m mm c bn hay m xp.
Cc dng t bo
+ T bo dng t bo m c bn: l dng in hnh vi nhng t bo c kch thc
tng i ng u, hp thnh nhng m ln, cng rn (tht qu l, qu i, qu na hay
lp v trong ca cc loi qu hch nh mn, m, da, o).
+ T bo phn nhnh hnh sao: T bo cng c kch thc tng i ng u,
thng nm n c, c nhiu mu li nh ra nhiu pha (cung l sng, l trang).
+ T bo phn nhnh di: Thng nm n c nh t bo phn nhnh hnh sao, c th
di chuyn qua l t lp biu b trn xung lp biu b di (l ch, l s).
Hnh 2.15. T bo l ch
Trang 79
+ T bo hnh que: Xp thnh hng trong lp biu b v ht u hay ko di nh

si thng gp cy sng di nc.
+ T bo hnh si: l nhng t bo di dng si, c nhng cy c si g pht trin
yu hoc khng c nh cc cy sng di nc.
- Si: C cu to bi nhng t bo hnh thoi di, hp, vch rt dy, ha g nhiu hay t,
khoang t bo rt hp. Cc t bo si nm thnh tng m hay tng di., hoc tng
vng lin tc bao quanh b dn ca thn, cung l. Si c c trong phn libe v phn
g v c chia thnh 2 nhm: si libe v si g.
Si libe nm trong phn libe, t bo si libe c chiu di t 2 - 400mm c khi n
1000mm (si gai), ng knh khong vi chc m. Khi cn non chng l cc t bo
sng, c cha cht nguyn sinh, c nhn v tinh bt. Khi trng thnh, cht nguyn
sinh cht i, mng t bo pht trin dy lm khoang t bo hp li.
Vch t bo si libe bng xenluloz nhng thng ha g sm, cc si xon li to
thnh b si, tp hp cc b si to thnh libe cng, do si libe bn vng v do.
Si libe s cp c ngun gc t tng trc pht sinh, vch t bo bng xenluloz; si
libe th cp c ngun gc t tng sinh tr, vch t bo ha g nhiu.
Si g nm trong phn g ca cy, l nhng t bo hnh thoi, vch dy, ha g. Si g
di v hp, ngn hn si libe. Trong dc v rng, si g v cc yu t g khc chim
phn ch yu.
Trang 80
Hnh 2.16. Si libe
Hnh 2.17. Si g
thn dm bt
r li ng
V tr m c trong cy
M c vng chc, c kh nng n hi ln. Vch cc t bo m cng c vch chng
gy v chng cong, v vy m cng c th b nn m khng b bin dng.
Trong thn cy c tit din hnh vung, m nng c 4 gc ca thn cy, cn trong
cc cy trn, chng c sp xp thnh vng trn pha gn ngoi, c tc dng chng
li tc ng ca gi, bo.
Trong r cy, m nng tp trung vng trung tm c tc dng chng li trng lc
t trn xung.
Do nhng tnh cht trn m nhiu cy thn g c s dng lm ct nh, tr cu
2.4. M dn
2.4.1. c im m dn
M dn l mt t chc chuyn ha cao, cu to bi nhng t bo di, xp ni tip nhau
thnh tng dy dc song song vi trc ca c quan, thc hin chc nng dn truyn
trong c th thc vt.
Trong cy, m dn c hnh thnh rt sm.
Trang 81
C 2 loi m dn: g (xilem) v libe (phloem).

2.4. M dn
2.4.2. Phn loi m dn
a) G
G l mt m phc tp gm c t bo sng v cht, c chc nng dn nha nguyn
(dn truyn nc v mui khong t r qua thn ln ti l - dng i ln). G chim 80
90% khi lng cy g, do g cn c chc nng nng v d tr.
- Cc yu t ca g: Qun bo v mch g, si g, m mm g.
+ Qun bo v mch g: L cc yu t lm chc nng dn nha nguyn.
Qun bo: l cc t bo hnh thoi, cht, nhn 2 u, xp ni tip nhau. Nha nguyn
c vn chuyn t t bo ny sang t bo khc qua cc vch ngang khng ha g.
Vch bn ca qun bo dy ln th cp (ha g) theo nhiu kiu khc nhau to nn cc
loi qun bo khc nhau.
Qun bo vng: Cc ch dy ha g hnh vng trn ri nhau, c kh nng tip tc pht
trin theo chiu di.
Qun bo xon: Cc ch dy ha g hnh xon l xo, cng c kh nng tip tc pht
trin theo chiu di. Cng c khi cc on vng xen k vi cc on xon to thnh
kiu qun bo vng - xon. Cc qun bo ny c trong phn non ca cy, c kh nng
mc di ra to thnh phn g (nguyn mc).
Qun bo thang: Cu to bi nhng t bo rt di, cc ch dy ha g lm thnh nhng
then ngang song song vi nhau trng ging nh cc bc thang, c trng cho cc cy
nhm Quyt.
Trang 82
Qun bo im (qun bo nm): Cc ch dy ha g to thnh nhng chm hnh ng

tin, xp thnh dy dc, c trng cho cc cy Hat trn.
Mch g (mch thng): L yu t dn truyn ch yu ca cy Ht kn, gm cc t bo xp ni
tip nhau thnh dy dc trong cy, ko di trung bnh 10 15cm, cc dy leo c khi di ti 3
5m.
Hnh 2.18. Cc loi qun bo

1. Qun bo xon; 2. Qun bo thang;
3. Qun bo nm
Mch g l cc t bo cht, cc vch ngn ngang c s thng l to nn ng thng
(thnh phn mch), vch bn dy v ha g theo nhiu kiu khc nhau, bn trong
khng c cht t bo.
S thng l gip nha nguyn lu thng d dng, s thng l ca cc vch ngn ngang
l mt du hiu chuyn ha cao v mch tin ha hn so vi qun bo. Trong mch
cng tin ha t mch di hp vi bn ngn xin ti dng mch rng, ngn vi bn
ngn bt xin v cui cng l mch c bn ngn hon ton.
Trang 83
Cc kiu thng l ca mch g

Thng l kp: Bn thng l (di tch cn li ca vch ngn ngang gia cc t bo) gm
nhiu l nh ring bit, bao gm: thng l hnh mng, thng l hnh thang, thng l
ry.
Thng l n: Bn thng l ch c mt l duy nht, to v rng. y l kiu chuyn ha
nht, ph bin cc cy Ht kn.
Song song vi s thng l, thnh bn ca t bo cng dy ln theo cc kiu sau y:
n gin nht l kiu dy ln theo ng xon hay vng, to thnh mch xon hay
mch vng (mch vng c thn bu, b, khoai lang, sn; mch xon c thn u , rau
cn).
Hnh 2.19. Mch xon
Hnh 2.20. Mch vng
C khi thnh t bo dy ln theo nhng vch hnh thang hay hnh mng to mch
thang hay mch mng. y l 2 mc trung gian tin ti s dy ln hon ton to
thnh mch im, vch ngn ngang c s thng l n, mch c ng knh rng, chiu
cao ngn (thu du, sn).
Trang 84
Hnh 2.21. Mch thang
Hnh 2.22. Mch im
thn ca nhiu loi cy c s xen k gia mch mng v mch im.

Tit din ngang ca cc mch vng, mc xon, mch thang thng c hnh gc, ng
knh hp. Mch im thng c tit din trn, ng knh rng, chiu cao ngn, bn
thng l n, nm thng gc vi trc dc t bo. y l dng tin ha nht ca thnh
phn mch.
+ Si g: Si g l yu t c hc ch yu ca cy Ht kn, cc cy Ht trn v Ht
kn nguyn thy cha c si g.
Si g c chc nng nng , gm nhng t bo cht, vch t bo ha g rt dy,
khoang t bo rt hp.
S lng si cng nhiu, vch si cng dy th sc chu ng c hc ca cy cng cao,
g cng tt.
+ M mm g: c chc nng d tr, gm cc t bo sng, c vch ha g hoc bng
xenluloz, ni cht trng thi hot ng lu, c kh nng tch ly cht hu c, tinh
th, tinh du
Trang 85
gia thn v r cy c nhng di t bo m mm, vch bng xenluloz, xp theo

hng xuyn tm, i xuyn qua cc lp libe v g th cp l tia rut. Tia rut gip
cho vic trao i cht gia phn trung tm ca r hoc thn vi phn v.
- G s cp: c hnh thnh t tng trc pht sinh, cc cy khng c cu to th
cp th g s cp c gi sut i sng ca cy. G s cp gm g trc v g sau.
G trc gm qun bo v mch. Thnh ca chng dy theo kiu vng, xon, khng
ngn cn s pht trin theo chiu di, tit din b, khng c si. Chng tn ti trong
khong thi gian ngn v b hy hoi i khi c quan ngng pht trin v chiu di.
G sau c hnh thnh khi c quan kt thc s pht trin v chiu di. Thnh ca
g sau dy theo kiu hnh thang, hnh mng v hnh im. G sau cn c si, m mm
g tp hp thnh mt khi rn chc, lin tc.
- G th cp: L c tnh ch yu ca phn ln cy g Ht trn v cy Hai l mm,
c hnh thnh t tng pht sinh tr.
cc cy thn c, cung l, gn gia ca l th g ch c vi lp. cc cy bi v cy
thn g th g rt pht trin v c tch ly qua nhiu nm (hng chc, hng trm
nm).
Cht lng, kch thc ca cc thnh phn g thng thay i theo tui trng thnh
ca cy, nhng trn 100 nm tui th thng khng thay i na.
Cc cy vng n i do ma ng c bng tuyt, thi gian ny cy hu nh ngng hot
ng nn tng sinh tr hot ng nh k, phn g hnh thnh trong mt k sinh trng
to thnh tng vng gi l vng tng trng hay vng g hng nm.
Trang 86
Cc cy vng nhit i, tng pht sinh hot ng tng i lin tc, t khi gin on,
chng hot ng mnh nht vo ma ma, ma kh thiu nc nn tng ny pht trin
chm li, g c cu to lp theo ma.
cc cy sng di nc, cy k sinh hay cy mng nc th m dn tiu gim, y l
s chuyn ha thch nghi vi hon cnh sng c bit.
Cc yu t ca g th cp c th c chuyn ha theo cc mc khc nhau to
nn nhng phn c hot ng tng ng l dc v rng.
Dc l lp g mu sng pha ngoi, gm nhng t bo mch g sng, c chc nng
vn chuyn nc v mui khong.
Rng l lp g mu thm, rn chc hn dc, nm pha trong, gm nhng t bo cht,
vch dy, c chc nng nng cho cy.
b) Libe
C chc nng dn truyn nha luyn (cc sn phm hu c c tng hp l
xung tt c cc b phn khc trong cy dng i xung).
Ty theo s xut hin sm hay mun trong qu trnh pht trin ca cy, ngi ta phn
bit libe s cp v libe th cp.
Libe s cp hnh thnh v pht trin trong qu trnh sinh trng s cp, libe th cp
c hnh thnh v pht trin trong qu trnh sinh trng th cp.
Libe thng nm ngoi g gi l libe ngoi, libe nm pha trong g nhng hnh thnh
mun hn gi l libe trong (bu, b, khoai lang, c).
- Cc yu t ca libe: gm mch ry, t bo km, m mm libe v si libe.
Trang 87
+ Mch ry: gm nhng t bo sng, chuyn ha cao gi l t bo ry. Vch t bo ry

mng bng xenluloz, trn vch c cc vng thng l c bit gi l vng ry, nhiu
vng ry hp li trn mt vch gi l phin ry. Vch t bo vng ry c nhiu l
nh trong cha y cc di cht t bo gi l di lin kt c chc nng lin kt cc
mch ry, c th thng vi nhau.
T bo ry hnh di, khng c nhn, cht t bo mng st vch, khng bo rt ln cha
nha luyn. Cc t bo xp ni tip nhau thnh tng dy.
Trong qu trnh tin ha, chiu di ca t bo rt ngn li, tng cng chiu ngang.
Cc vch tn cng ca t bo ry t xin nhiu n bt xin ti nm ngang, t phin ry kp
(km chuyn ha hn) n phin ry n (ch mt vng ry).
Hnh 2.23. Phin ry

1. Phin ry kp; 2. Phin ry n
+ T bo km: trong thnh phn ca libe chuyn ha cao, bn cnh mch ry thng
c t 1-2 t bo sng, di, c nhn, vch t bo mng bng xenluloz l cc t bo
km, ch gp cc cy Ht kn.
Trang 88
T bo km c hnh thnh t t bo khi sinh ca t bo ry. T bo khi sinh phn

dc thnh 2 t bo khng bng nhau, t bo ln phn ha thnh thnh phn ca mch
ry, cn t bo b phn ngang vai ln to ra cc t bo km.
Trong t bo km c cha cht nhy, th nhy, lc lp, lp khng mu, ty th, th li
v mng li ni cht.
T bo km tip xc vi mch ry qua mng mng, s trao i cht c thc hin qua
vng l s cp c cc si lin bo. Khi cc thnh phn ry cht i th t bo km cng
s cht. T bo km c kh nng hnh thnh cc men gip mch ry thc hin cc phn
ng sinh ha trong mch m bo qu trnh vn chuyn cc sn phm tng hp.
S hnh thnh t bo km l mt du hiu tin ha ca cc cy Ht kn.
Hnh 2.24. Cu to mch ry ca thn b ng

1. Mch ry; 2. Phin ry; 3. Di lin kt; 4. T bo km
+ M mm libe: gm nhng t bo sng c vch mng bng xenluloz c chc nng
tch ly tinh bt, du v cc sn phm khc. T bo m mm libe i khi cng c vch
dy ln, ha g, to thnh t bo .
Trang 89
Tia libe hay tia rut l m mm ca libe th cp thng phn gia, xen k vi cc b
dn v xp thnh di xuyn tm. Cc tia ny thng hp phn g v loe rng thnh
hnh phu phn libe th cp.
+ Si libe: gm nhng t bo hnh thoi di, khoang hp, vch dy ha g hoc khng
ha g, c chc nng nng .
C 2 loi: si libe s cp (libe tht) c ngun gc t tng trc pht sinh; si libe th
cp c ngun gc t tng pht sinh, thng c chiu di ngn hn si s cp.
- Libe s cp: c hnh thnh t tng trc pht sinh ca m phn sinh ngn (m
phn sinh s cp) gm libe trc v libe sau.
Libe trc c thnh phn ry cha phn ha y , khng c t bo km. T bo
khng nhn, nhiu cht t bo, c khng bo, c cc vng ry trn phin ry. Cc thnh
phn ry ch tn ti cho n khi libe th cp hot ng.
Libe sau: thnh phn ry phn ha gm cc yu t: T bo km, m mm libe, si
libe. T bo c kch thc ln, di hn libe trc. Sau khi thnh phn ry cht i, libe
sau bin thnh m cng (si).
Libe sau l yu t dn truyn chnh trong cu to s cp ca c quan, chng tn ti v
hot ng sut i sng ca cc cy c cu to s cp (Mt l mm v Hai l mm
thn c). i vi cy c cu to th cp th chng tn ti cho n khi libe th cp c
hnh thnh.
- Libe th cp: c hnh thnh t m phn sinh th cp (tng pht sinh tr) trong cu
to th cp ca c quan. N c cu to chuyn ha bao gm y cc thnh phn:
mch ry, t bo km, si, m mm v cc tia libe.
Trang 90
cc cy Ht trn, libe th cp c cu to n gin: yu t dn l cc t bo ry vi

nhiu vng ry (t chuyn ha hn), khng c t bo km nhng c t bo anbumin
c chc nng nh t bo km, trong cht nguyn sinh cha nhiu cht anbumin.
cc cy Ht kn nguyn thy, vch ngn gia cc thnh phn ry cn xin v c
nhiu vng ry to phin ry kp.
cc loi Ht kn tin ha, thnh phn ry thng rng, vch ngn ngang hi xin
hoc ngang, c phin ry n, ch c 1 vng ry.
Cu to chuyn ha ca libe th cp cn biu hin s hnh thnh si libe. Si c s
lng v cch sp xp khc nhau cc loi. Si c th xp thnh ai, thnh m xen
k vi m mm libe, lc by gi phn si gi l libe cng cn m mm gi l libe
mm.
M mm libe ca nhiu cy c th l ni tch ly tinh bt, du, tanin
c) Cc b mch (b dn)
- B xp chng: libe v g xp chng ln nhau, tip xc vi nhau bi mt mt, libe
pha ngoi v g pha trong.
+ B mch kn: cc cy Mt l mm v mt s cy Hai l mm sng 1 nm, gia
libe v g khng c tng pht sinh, b libe g khng pht trin nn cy khng pht
trin v chiu ngang. B mch khng c tng pht sinh gia libe v g gi l b mch
kn.
+ B mch h: cc cy Hai l mm v Ht trn c tng pht sinh (c ngun gc t tng
trc pht sinh) nm gia libe v g. Tng pht sinh hot ng mnh to ra cc yu t ca g
v libe th cp. B mch c tng pht sinh nm gia libe v g gi l b mch h.
Trang 91
A
Hnh 2.25. Cu to b xp chng
A. B dn kn thn tre;
B. B dn h thn tru
1. Libe; 2. G; 3. T bo m cng
Cc b dn thiu g hoc libe gi l dn thiu (gn con ca l, cnh hoa, l i).
- B chng kp: libe v g xp chng ln nhau, c thm lp libe pha trong g, g tip xc
vi libe c 2 mt, c tng pht sinh nm gia g v libe ngoi (cy h Sim, Bu b, Trc
o).
Hnh 2.26. B chng kp

1. M mm; 2. Libe ngoi; 3. Tng pht sinh;
4. G; 5. Libe trong
Trang 92
- B ng tm: g bao quanh libe (thn r c gu) hoc libe bao quanh g (thn Dng
x).
Gia b xp chng v b ng tm c mt loi b mch trung gian l b mch hnh ch V (g
bao quanh libe gp thn mng ty).
Hnh 2.27. B ng tm
1. M mm; 2. G; 3. Libe
- B xuyn tm: r s cp, cc b g v libe ring r nhau, chng xp xen k nhau
theo hng xuyn tm, y l loi b mch thiu v ch c 1 yu t g hoc libe.
2.5. M mm
2.5.1. c im m mm
M mm cu to bi nhng t bo sng, cha phn ha nhiu, vch mng bng
xenluloz v c gi sut i sng ca t bo, trn vch c cc vng l s cp.
Cc t bo m mm c kch thc ng u, c hnh hi trn, hnh tri xoan hoc a
gic trn gc hay hnh phin thng xp st nhau. T bo c khng bo ln, cht
t bo nm st mng c cha lp th, ti th, mng li ni cht, riboxom, cc th n
Trang 93
nhp nh ht tinh bt, ht alron, cc git du cc cy sng di nc, cc t bo

m mm xp xa nhau to nn nhng khong trng ln.
M mm c chc nng lin kt cc m khc vi nhau, chc nng d tr v chc nng
dinh dng.
M mm thng l m s cp, c ngun gc t m phn sinh ngn.
2.5. M mm
2.5.2. Phn loi m mm
a) M mm ng ha
Cu to bi nhng t bo cha nhiu lc lp, thc hin chc nng quang hp. Chng
nm ngay di lp biu b ca l v thn non, c kh nng hp th nh sng mt tri
quang hp.
Trong phin l ca cc cy Hai l mm, m mm ng ha gm m giu v m xp.
M giu: c cu to bi nhng t bo di, hp, xp thng gc vi b mt c quan,
cc t bo m giu sp xp cha ra cc khong gian bo nh. Vch t bo mng, cha
nhiu ht dip lc, c chc nng quang hp.
M xp (m khuyt): gm cc t bo cha t dip lc hn m giu, c hnh trn hay
bu dc, sp xp to ra cc khong gian bo ln, cha y kh. M xp thc hin chc
nng quang hp, h hp, thot hi nc v d tr kh.
Trang 94
Hnh 2.28. M mm ng ha tht l chui (Musa paradisiaca)

1. Biu b trn; 2. Lp di biu b; 3. M giu; 4. M xp;
5. Biu b di; 6. T bo ca vng bao quanh b mch
M mm v nm trong phn v s cp v th cp ca r, thn. T bo m mm v xp
st nhau nhng vn c khong gian bo. mt s loi, v s cp rt xp, c nhiu
khong gian bo ln.
M mm ca v th cp thng t, nm pha ngoi libe th cp.
M mm rut nm phn gia ca cc c quan, trong rut cc t bo vng ngoi bin
thng nh hn v c mng dy hn so vi cc t bo gia.
Lc u t bo m mm rut l cc t bo sng, sau c th b cht i to thnh mt
khoang rng gia thn nh nhiu cy h La (tre, la, ma), rau cn, rau m
cy Mt l mm, ranh gii gia rut v cc phn khc thng khng r nh cy Hai
l mm, do v s cp v rut c gi chung l m c bn. Trong cng mt cy, v
s cp v rut thn, cung l, gn chnh ca l thng gn ging nhau.
b) M mm d tr
Cu to bi nhng t bo vch mng bng xenluloz, gc t bo thng h cc
khong gian bo; c chc nng tch ly mt s sn phm trong cy, c cu to a dng,
Trang 95
chim nhiu v tr khc nhau trong cy (r, thn r, qu, ht) v c ngun gc khc
nhau t v, t g hay rut.
M d tr thng cha cc cht khng ha tan nh tinh bt, protit, du; hay cc cht
ha tan trong dch t bo nh ng, mt s protit chng tch ly li trong t bo v
c thi ra ngoi a ti ni sinh trng mnh, gp phn to nn m hay c quan
mi.
Trong cc iu kin sng khc nhau, m mm d tr cc cht khc nhau, thch nghi vi
iu kin sng ca chng.
Trong iu kin kh hn, m d tr nc pht trin (xng rng, thuc bng, thu hi
ng).
Trong iu kin ngp nc, m d tr kh pht trin (rau da nc, rau rt, sen,
sng).
Hnh 2.29. M mm d tr
A. M mm d tr kh cung l sng;
B. M mm d tr tinh bt r mung bin
Trang 96
Tanin c cha trong nhiu t bo m mm nm ri rc trong c th thc vt hoc lm

thnh mt h thng lin tc. Tanin thng c cha trong khng bo. Ngoi ra cc
cht khong cng c th cha trong t bo m mm di dng cc tinh th, cc t bo
cha tinh th c th l t bo sng hoc cht.
2.6. M tit
2.6.1. c im m tit
M tit hay h thng bi tit c cu to bi nhng t bo sng, vch t bo bng
xenluloz, tit ra cc cht thi b m cy khng dng n. Nhng sn phm bi tit
ra c th c a trc tip ra ngoi hay c tch ly li trong nhng cu to ring
thi ra bng cch khc hay gi li trong cc cu to .
Cht tit l cht v c (canxi oxalat, canxi cacbonat), hay cht hu c (axit hu c,
cht nhy, nha, tinh du,).
2.6. M tit
a) M tit ngoi: lng tit, tuyn mt, l nc
- Lng tit: c ngun gc t biu b hoc t cc t bo nm su hn, c cu to n bo
hay a bo.
Lng tit bi tit cc cht khc nhau: tuyn mt tit ra cht lng c ng, lng nga
trong cc cy h Gai tit ra cc cht axit Lng tit c nhiu loi cy nh: thuc l, c
chua Lng tit nc thng thy cc l non. cc lng tit a bo, cc t bo
ngoi ha khng bo v khng cha cht d tr.
- Tuyn tit: c 2 dng tuyn mt v tuyn thm
Trang 97
+ Tuyn mt thng c hoa, c khi trn thn, l, l km v trc cm hoa. Mt hoa

c bi tit qua vch t bo hoc qua l kh ca tuyn mt. V tr, hnh dng v cu
to ca tuyn mt rt khc nhau cc n v phn loi khc nhau.
Cc t bo biu b tit c cht t bo ng c, trong tuyn mt cng c th c ng
nha m, bn ngoi tuyn c cutin bao ph. Cu trc tit ca tuyn mt thng tip
xc vi m dn, ng cha trong tuyn mt l do phloem bi tit ra. tuyn mt,
phn tn cng ca m dn di m tit ch c cu to l phloem, cc l nc th tn
cng ca cc yu t dn li l cc yu t xylem. Tuyn mt v l nc khc nhau v
cch sp xp t bo: t bo m mm trong tuyn mt sp xp st nhau, cn t bo m
dn ca nhiu l nc sp xp h ra cc khong gian bo.
+ Tuyn thm: c chc nng tit ra hng thm ca cc loi hoa. Tuyn thm c
phn ha t cc b phn khc nhau ca hoa, thng gp cc cy trong h Thin l,
Lan, Na, Ngc lantuy nhin c mt s cy c hoa hoc cm hoa tit ra cht thi c
tc dng hp dn rui, nhng (hoa ca cc cy h Ry).
b) M tit trong
- T bo tit: l cc t bo ring l, nm ri rc trong m mm, cha ng cc cht do
chnh t bo tit ra nh: tinh du, tanin, cht nhy, gm, v c tinh th. T bo tit
nha (h Xoan), t bo tit cht nhy (h Xng rng, Ngc lan, ay...), t bo cha
tanin thng ln v d nhn thy v tanin d b oxy ha thnh phlobaphen mu nu
hoc nu . T bo cha tinh th c th b cht sau khi hnh thnh xong tinh th
hoc c mt mng bao ly, tinh th ngn cch vi phn sng ca cht nguyn sinh.
T bo tit c hnh dng v kch thc tng t cc t bo m mm xung quanh, i
khi ln hn mt cht. Chng c mt mi c quan ca cy thn (qu, dip c, tru
khng, gng), l long no v r, i khi c c quan sinh sn.
Trang 98
- Ti tit v ng tit: l cc ti hay ng c mt hay mt vi lp t bo tit bao ngoi.

Kch thc ca ng hay ti tit thng ln hn t bo m mm xung quanh.
Ti tit hay ng tit phn sinh: T bo sinh ra ti hay ng tit phn chia nhiu ln ri
tch ri nhau pha gia lm thnh mt khoang trng cha cht tit (ti tit cha tinh
du cy bch n, trm).
Ti tit hay ng tit dung sinh: T bo sinh ra ti tit hay ng tit phn chia nhiu ln
thnh mt khi, sau cc t bo gia b hy to nn mt khong trng ln cha
cht tit ln cc mnh vn ca cc t bo b hy i (ng tit cht nhy tru khng, ti
tit du thm cc cy h Cam).
A
Hnh 2.30. Ti tit
A. Ti tit dung sinh; B. Ti tit phn sinh

Cc sn phm bi tit do cc t bo biu m tit ra c th l nhng terpen bay hi hoc
cc nha dnh, nha m hoc cht nhy. Cc cht bi tit c tch t li trong cc h
thng ng kn trong c th thc vt v ch khi c nhng tc ng chn thng vo m
th sn phm y mi c thi ra ngoi.
- ng nha m: l nhng ng di, hp, phn nhnh, cha nha m, c cu to bi
nhng t bo ring bit hay nhm t bo c kh nng hnh thnh v tch ly nha m.
Ch gp mt s cy Hai l mm. ng nha m c th phn b trong tt c cc m ca
Trang 99
tt c cc c quan, phn ln tp trung v ca thn v v r, trong l, i khi gp trong

g v ty.
Da vo cu to ngi ta chia ng nha m thnh 2 loi: ng nha m phn t v ng
nha m khng phn t.
ng nha m phn t (ng nha m kp): gm mt chui cc t bo xp ni tip
nhau, cc vch ngn ngang gia chng cn nguyn vn hoc c thng l, hoc bin mt
hon ton, do ng nha m c dng ng.
ng nha m c th ni vi nhau thnh mng li (khoai lang, hng xim) hoc mng
li phn nhnh (u , thuc phin).
ng nha m khng phn t (ng nha m n): cc t bo di, vch bng xenluloz,
khng phn nhnh (h Trc o) hoc phn nhnh to thnh mt mng ng (cao su, a,
mt,).
Trong ng nha m cha cht nha m, nha m c mu khc nhau (khng mu, trong
sut, mu trng c nh sa, vng nu hay ).
Thnh phn ca nha m gm: hidrat cacbon, axit hu c, mui, du m, cc ht tinh bt
Nha m cc loi thc vt khc nhau c th c thnh phn ha hc khc nhau. Nha m c
vai tr ln trong cng nghip (m cao su t nhin), y hc (nha m ca h Thuc phin, Trc
o, Thin l...cha alcaloit c tc dng lm thuc).
Trang 100
Hnh 2.31. ng nha m

A. ng nha m phn t;
B. ng nha m khng phn t cy xng rn
1. Thnh ng; 2. Cc ht tinh bt hnh qu t; 3. Cht t bo
Cu hi n tp chng 2
1. Nu khi nim m v vai tr ca m trong c th thc vt.
2. Trnh by c im cu to v vai tr ca m phn sinh. V sao ni m phn sinh l
loi m c ngha quan trng nht trong cy?
3. M b (m che ch) c vai tr g i vi i sng ca cy? Cu to v chc nng ca
t bo l kh. V sao a s cc loi cy biu b thng c ph lp cutin?
4. Trnh by c im cu to v chc nng ca m dn.
5. C my loi m tit? Phn bit ti tit dung sinh v ti tit dung sinh.
Trang 101
Cu trc chng 3
3.1. R cy
3.2. Thn cy
3.3. L cy
Mc tiu chng 3
Hc xong chng ny sinh vin cn nm c:
- Nu c khi nim v cc c quan sinh dng ca thc vt bc cao (r, thn, l).
- Vai tr ca c quan sinh dng i vi s sinh trng v pht trin ca cy.
- c im hnh thi v cu to gii phu ca r, thn, l ca cy Mt l mm v Hai l
mm. Chng minh c im cu to ca chng ph hp vi chc nng.
- So snh c im cu to ca r, thn, l ca cy Mt l mm v Hai l mm; cu to
s cp v cu to th cp ca r, thn cy Hai l mm.
3.1. R cy
Trang 102
R l c quan trc, cng vi thn to nn mt trc thng nht ca cy. R c kh nng

phn nhnh cho ra cc r bn lm tng din tch tip xc vi mi trng.
Cc r thng c hnh tr, khng mang l, gm c 4 min: min chp r, min sinh
trng, min hp thu v min trng thnh. Trn r c chp r c nhim v che ch
cho m phn sinh tn cng ca r khi b h hng v xy xt khi r m vo t.
R c nhiu kiu khc nhau, c chc nng sinh l khc nhau.
- R tr (r cc): c trng cho cc cy thuc lp Hai l mm, gm c r chnh v cc
r bn. R chnh pht trin t mm r, m thng xung t. R chnh l r cp 1 phn
nhnh ra r bn l r cp 2, r cp 2 phn nhnh to r cp 3
Cc r bn c hnh thnh theo th t hng ngn, r non nht pht sinh gn nh
ngn y cc r gi v pha gc r (ci, c chua, chanh, mt, to).
- R ph: sinh ra t thn, cnh hoc l, chng mc t thn gn t m ca nhiu cy g
lu nm hoc trn thn r ca cc cy h La. V d: cy a, si, ng, ma, tre
- R chm: c trng cho cc cy thuc lp Mt l mm, khng c r chnh, gm nhiu
r con c hnh dng v kch thc tng i ng u; khng c kh nng sinh trng
th cp. Tt c cc r trong h r chm c mc ra t gc thn sau khi r mm cht
sm.
Hnh thi ca r, chiu n su, lan rng ca r ph thuc vo iu kin sng v c tnh
di truyn ca tng loi cy. Chng c th pht trin theo hng m su vo lng t
hay mc ngang lan rng ra xung quanh hoc c hai hng.
Trang 103
A
Hnh 3.1. Cc kiu r
A. R cc; B. R chm; C. R ph Chi Ficus

Cc min ca r
- Min chp r: c mu sm hn cc min khc, gm cc t bo c vch ngoi ha
nhy che ch cho m phn sinh tn cng khi b h hng v xy xt khi r m vo
t.
- Min sinh trng: nm ngay trn chp r, l nhm t bo m phn sinh, phn chia
lin tc lm cho r di ra. Khi min sinh trng b gy th r khng di ra na, ti
mc ra nhiu r con.
- Min hp th: l min quan trng nht ca r c chc nng hp thu nc v mui
khong, c mang nhiu lng ht sng v hot ng trong thi gian nht nh, cht v
rng i.
- Min trng thnh: c lp biu b bao ngoi ha bn, trong tr c cc mch dn lm
chc nng dn truyn.
Bin dng ca r
- R c (c ci, c sn, c rt, c u)
Trang 104
- R mc (r bm) (tru khng, tiu, vn nin thanh)

- R th (r h hp) (bn, mm, bt mc)
- R mt (gic mt) (dy t hng, cc cy trong h Tm gi)
- R chng (c, d)
- R ct (r cy a)
- R kh sinh (r khng kh) (r cc cy trong h Lan)
Trang 105
E
F
Hnh 3.2. Mt s loi cy c r bin dng
A. R c cy sn; B. R bm cy tru khng;
C. R th cy bt mc; D. R h hp cy mm;
E. R chng cy c; F. R kh sinh cy phong lan
a) Chp r
M phn sinh ngn ca r khc vi m phn sinh ca chi ch n phn chia c v
pha trc, c v pha i din to thnh chp r. nh r khng hnh thnh cc mu
li bn nh mm l, mm cnh.
Chp r: l phn tn cng ca r, c nhim v bo v cho m phn sinh ngn v gi
cho r khi b xy xt khi m su vo t nh s ha nhy, ha bn mng ca cc t
bo ngoi cng.
Chp r gm cc t bo m mm sng, thng cha tinh bt.
b) Min sinh trng
L min tip ni vi min chp r, m phn sinh ngn nm trong min sinh trng
phn ha cho ra 3 loi m phn sinh s cp:
Trang 106
- Tng sinh b (lp nguyn b) nm ngoi cng cho ra biu b ca r.

- Tng sinh v (m phn sinh c bn) nm gia sinh ra cc t bo ca v s cp v
v trong.
- Tng sinh tr (tng trc pht sinh) nm pha trong cng cho ra tr gia cha m
dn, tng pht sinh v v tr.
C 3 tng cng xut pht t mt nhm t bo khi sinh nh r, nhm t bo hp
li thnh nh sinh trng (hay nn sinh trng).
c) Cu to s cp ca r (min hp thu)
- Biu b: gm cc t bo di, c vch mng, xp st nhau, c th ha cutin hoc ha
bn. Biu b r thng c mt lp, r khng kh (h Lan) biu b r c nhiu lp gi
l lp velamen gm nhng t bo c mng dy, khi tri hanh chng cha y khng
kh, khi tri ma chng cha y nc. y l m hp thu v d tr nc.
Trn biu b ca r c cc lng ht, lng ht mc thm phn non v cht i phn
gi nn di ca on r mang lng ht khng i.
Hnh 3.3. S pht trin ca lng ht

1. Nhn; 2. Mu li t vch t bo;
Trang 107
3. Cc khng bo kt hp li;
4. Nhn v cht t bo chuyn vo lng ht;
5. Khng bo trung tm ln; 6. Cht t bo;
7. Nhn u ca lng ht
- V s cp (v cp 1): do tng sinh v ca m phn sinh ngn sinh ra, gm cc t bo
tng i ng u, vch mng bng xenluloz.
cc cy Ht trn v cy Hai l mm, r c sinh trng th cp nn v s cp ch c
m mm v sm b bong i ch khng c m cng nh cy Mt l mm.
V ngoi: gm mt hoc nhiu lp t bo di biu b, vch t bo thm bn. t bo v
ngoi i khi cng c ai caspari v phin suberin pha trong vch s cp. Phin
suberin ny c khi rt dy c khi ha g.
M mm v: gm cc t bo vch mng bng xenluloz, sp xp ng u thnh cc
dy xuyn tm hay xen k nhau thnh cc vng ng tm u n. T bo thng cha
cht d tr, khng cha dip lc, ch r kh sinh ca phong lan mi c dip lc.
cc cy sng di nc, lp m mm v pha ngoi c cc khong gian bo ln
lm chc nng trao i khng kh.
Hnh 3.4. R cy kh sinh v r cy thy sinh
Trang 108
V trong (ni b): c ngun gc t tng sinh v, thng c ai caspari c chc nng
gim bt s xm nhp ca nc vo tr gia.
i vi cy Hai l mm, ai caspari l mt khung ha bn ti cc vch xuyn tm ca
TB v trong. Nh c ai caspari ma nc v ion khong do lng ht vo r, qua phn
m mm v c dn vo theo mt chiu nht nh.
Cn cy Mt l mm, khung ha bn c hnh ch U do vch t bo v trong dy ln
ng k c 3 pha, do vic dn truyn t ngoi vo trong khng thc hin c.
Vic thc hin chc nng dn truyn cc cht ht t ngoi vo l nh cc t bo ht
vch mng nm xen gia cc t bo khung ha bn. T bo ht nm i din vi cc
b g.
- Tr gia (trung tr)
+ V tr: r non, v tr gm cc t bo m mm c vch mng. cc cy Ht trn
v Ht kn, t bo v tr c kh nng phn chia to thnh r bn, i khi tham gia vo
hnh thnh tng sinh tr v tng sinh v.
V tr c th ha cng tng phn hay ton b (r gi cc cy Mt l mm). cc cy
Ht trn v tr c nhiu lp, cc cy Ht kn v tr ch c mt vi lp.
+ H thng dn: gm cc b g v b libe xp thnh di ring bit xen k nhau, nm di v
tr v xp thnh vng quanh tr gia. Cng c khi g gi v tr trung tm v hnh thnh nhng
di li ra pha ngoi vo m mm rut.
Trang 109
C
Hnh 3.5. Cu trc s cp ca r
A. R chui; B. R li ng; C. R u xanh; D. R cy si

1. Biu b; 2. V; 3. V trong vi ai Caspari; 4. Libe; 5. G
G ca r phn ha hng tm, g trc xut hin u tin nm di vo tr, quanh tr
gia, g sau nm pha gn gia. Libe cng phn ha hng tm nh g. Ch xut hin
u tin ca g v libe trc gi l cc trc, s lng cc g v cc libe thng bng
nhau.
mt s cy Mt l mm, ton b phn gia ca r ch c mt b mch dn ln duy
nht (hnh, ti).
Trang 110
Libe trc nm pha ngoi khng c t bo km, libe nm pha trong c t bo km

bn cnh mch ry, ngoi ra cn c c m mm v si libe (si libe ch gp mt s
cy h u, h Na, h Bng)
cc cy Ht trn, libe r mi ch c cc t bo ry ch cha c mch ry.
Rut ca r gm cc t bo m mm. r trng thnh, cc t bo m mm ca cc
yu t dn thng bin thnh th cng (nhng t bo c bit).
d) Cu to th cp ca r (min trng thnh)

Ch c cc cy Ht trn v cy Hai l mm sng lu nm. Khi trn thn nhng l u
tin xut hin th r xut hin cu to th cp.
- Tng pht sinh v: sinh ra pha ngoi l lp bn v pha trong l lp t bo v lc.
Bn hot ng lm cho ni b v v s cp cht i, bong ra v c thay th bng lp
chu b. Tng sinh v ch hot ng mt thi gian ri ngng, sau xut hin tng sinh
v khc. Tp hp tt c cc m nm bn ngoi tng sinh v mi xut hin to thnh th
b.
- Tng pht sinh tr (m phn sinh bn, m phn sinh th cp)
Trang 111
Tng sinh tr hot ng hnh thnh nn libe th cp pha ngoi v g th cp pha

trong. Ngoi ra n cn sinh ra tia rut th cp gm cc t bo c vch mng bng
xenluloz lm chc nng trao i cht v trao i kh gia m mm rut vi cc t
chc bn ngoi.
- Cu to th cp ca r gm: v th cp v g th cp
V th cp: l ton b phn tch ra khi g, c gii hn trong cung l tng pht sinh
tr, thnh phn ch yu l libe th cp. Cc t bo m mm libe c kch thc ln,
cha tinh bt, tinh thngoi ra trong libe th cp cn c cc si m cng.
G th cp: gm cc yu t mch, qun bo, si g v m mm g. S lng mch g
ca r nhiu hn so vi thn, khoang mch rng hn, vch mng hn. Cc yu t m
mm pht trin nhiu hn cc yu t c hc, cha nhiu cht d tr.
Trong r th cp ch yu l g th cp c chc nng dn truyn nc, mui khong, d
tr cht dinh dng, ngoi ra cn thc hin chc nng chng .
Hnh 3.7. Cu to th cp r cy cc bin

1. V th cp; 2. Tr th cp
Trang 112
3.2. Thn cy
Cc b phn ca thn: thn chnh, cnh v s phn cnh
- Thn chnh: thn gm mt thn chnh thng mc theo hng thng ng, ngc
hng vi r. Khi cn non thn chnh c mu lc, khi gi chuyn sang mu nu hay
xm.
Hnh dng, kch thc ca thn chnh khng ging nhau: phn ln cc loi cy, thn
chnh l mt tr hnh nn vi mt ct trn (thng, phi lao, nhn), c khi mt ct l
hnh 3 cnh (c gu, ci, xng rng ta), hoc hnh vung (ta t, bc h), hoc
hnh 5 cnh, nhiu cnh (mt s loi xng rng nh xng rng ngc ln), hoc c
loi thn dt (xng rng b, thn cy qunh)
C cy khng c thn nh m , c cy thn rt thp b ch vi cm, nhng nhiu cy
c thn va cao va to nh ch ch, bch n Chu c
Cc b phn ca thn chnh
+ Chi ngn: ngn thn c ch hi phinh to ra, hnh nn gi l chi ngn. Chi ngn
gm nhiu l non ph ln nhau che ch cho m phn sinh ngn pha trong. mt s
loi cy, chi ngn c bo v bi cc l km rng sm (bp a cy a) hoc mt
phn l non bin thnh vy bo v chi trong ma ng gi rt, khi ma xun ti chi
non mc ra th l vy rng i (cc cy vng n i).
+ Chi nch: nch cc l dc theo thn c nhiu chi nh khc, cu to ging nh
chi ngn gi l chi nch. Cc chi ny pht trin thnh cnh hoc hoa.
Gia chi ngn v chi nch c mi quan h sinh l phc tp: chi ngn thng km
hm s pht trin ca chi nch, khi chi ngn cht th chi nch pht trin mnh.
Trang 113
+ Chi ph: c th mc trn thn chnh, cnh hoc r b cht ngang, c khi c trn
thn r ca nhiu loi c. Chi ph s pht trin thnh thn hoc cnh mi. Chi ph l
hnh thc sinh sn sinh dng ca thc vt c hoa, c ngha quan trng trong trng
trt.
+ Mu v ging
Mu l ch l dnh vo thn pha di chi nch. Khong cch gia hai mu lin tip
gi l ging. Cc ging pha ngn c th di ra thm nhng cc ging pha di
ca thn sau khi t mc nht nh s khng di ra thm na.
S tng trng ca cy do hot ng ca m phn sinh ging gi l sinh trng
ging.Nh vy thn di ra nh s sinh trng nh ngn v sinh trng ging.
cc cy Mt l mm (c, la, ng, ma, tre) mu v ging tn ti sut i, sinh
trng ging ko di v lm cy di ra.
cc cy g Hai l mm, n thi k sinh trng th cp th s phn chia ra mu v
ging rt kh phn bit.
- Cnh v s phn cnh
Cnh pht trin t chi nch ca thn chnh gi l cnh bn hay cnh cp 1, cnh bn
c hnh dng, cu to v s sinh trng ging nh thn chnh, c chi ngn v chi
nch. Cc cnh bn li tip tc pht trin cho ra cc cp cnh khc nhau (cnh cp 2, 3,
4) cui cng hnh thnh mt tn cy.
Cc kiu phn nhnh
+ Phn nhnh i (lng phn): chi ngn dc phn i thnh hai nh sinh trng,
mi nh s pht trin thnh mt cnh mi, cc chi cnh c tip tc phn i theo
kiu lng phn, thng gp t bo bc thp nh thng t, quyn b, tn mt s to.
Trang 114
+ Phn nhnh n trc (n phn): chi ngn ca thn pht trin thnh trc chnh v
tip tc sinh trng c khi n sut i ca cy. Cc cnh bn c hnh thnh t chi
nch ca thn chnh, cc cnh ny cng pht trin theo kiu n phn (thn thng,
mt).
+ Phn nhnh hp trc: chi ngn ngng sinh trng sm hoc cht i, chi nch pht
trin thay th chi ngn, sau mt thi gian chi nch ny li ngng sinh trng hoc
cht i v c thay th bng chi nch st . Phn nhnh hp trc to thn chnh rt
ngn v trc dc l tp hp ca nhiu trc ca cc cp cnh bn thay th lin tc (khoai
ty, b ng).
Hnh 3.8. Cc kiu phn nhnh ca cy

a. Phn nhnh i; b. Phn nhnh n trc;
c-d. Phn nhnh hp trc
Cc dng thn: thn g, thn bi, thn bi nh, thn c
- Thn g: l thn ca cc cy sng nhiu nm, thn chnh pht trin mnh, c s ha
g. Cy g c chia thnh 3 loi:
+ Cy g to: thn cao t 20m tr ln (ch ch, ch nu)
Trang 115
+ Cy g va: thn cao 10-20m (su, a, d)

+ Cy g nh: thn cao di 10m (na, i, mt, hng xim)
- Thn bi: thn dng g sng nhiu nm nhng thn chnh cht hoc km pht trin,
cnh xut pht t gc. Cy thn bi c chiu cao khng qu 6m (sim, mua, s).
- Thn bi nh: cy sng nhiu nm, c thn ha g mt phn gn gc, phn ngn
khng ha g v cht vo cui thi k dinh dng. Ti gc hnh thnh nn nhng chi
mi, lm cho cy tip tc sinh trng, pht trin (c lo).
- Thn c: thn nm trn mt t v cht vo cui thi k ra hoa kt qu, khng c cu
to th cp.
Thn c c nhiu loi: c mt nm, c hai nm, c nhiu nm.
Trong khng gian, thn c nhiu loi: thn ng, thn b v thn leo.
Bin dng ca thn
- Thn c: su ho, khoai ty
- Thn r: dong ta, gng, ngh, c tranh, c gng
- Thn mng nc: xng rng ta, cnh giao
- Gi thn: c ci, c t
- Thn hnh: hnh, kiu, ti
- Cnh hnh l: cy qunh, cng cua
- Gai: mc nch l do cnh bin i lam nhim v bo v thn nh chanh, bi
Trang 116
Trang 117
Hnh 3.9. Mt s loi thn bin dng

A. Thn c di mt t ca khoai ty; B. Thn
c trn mt t ca su ho;C. Thn r di mt
t ca cy dong ta; D. Thn mng nc; E.
Gi thn; F. Thn hnh; G. Cnh hnh l cy
G
qunh

a) M phn sinh ngn (nh sinh trng, nh ngn)
Nm v tr tn cng ca thn, cnh, gm 3 loi m phn sinh s cp
- Tng sinh b (lp nguyn b) nm ngoi cng cho ra biu b ca thn.
- gia l m phn sinh c bn: sinh ra v, ty v cc tia ty.
- Tng sinh tr (tng trc pht sinh) nm trong cng to ra libe s cp, g s cp v
tng pht sinh g-libe.
cc ngnh Thc vt bc thp nh Ru, C thp bt th nh ngn ch l mt t bo
hnh thp c y hnh vng cung v nh quay xung di. T bo ny s phn chia
cho ra cc loi t bo khc nhau ca c th.
cc ngnh thc vt c ht, nh ngn c hnh nn vi nh trn gm nhiu t bo m
phn sinh ngn, cc t bo ny phn chia to thnh l, cnh bn, c quan sinh sn.
b) Cu to s cp ca thn cy Hai l mm
Trang 118
- Biu b: l m b s cp ca thn, c hnh thnh t lp nguyn b ca m phn sinh

ngn, gm mt lp t bo sng, khng cha dip lc, thc hin chc nng bo v. Biu
b thn gm nhng t bo hi ko di dc theo thn v t l kh.
Trong iu kin kh hn, t bo biu b c lp cuticun ph mt ngoi t bo nhm lm
gim s mt nc, bo v cy chng nm bnh v vi khun.
Ty theo tng loi thn v iu kin sng, biu b c th c cc t bo chuyn ha nh
t bo lng, gai, l nc
- V s cp: nm st biu b, c hnh thnh t m phn sinh c bn ca m phn
sinh ngn, gm 2 loi m: m mm v v m dy.
M dy: nm st biu b, gm cc t bo sng c vch ha dy khng u, t bo di ra
khi cy pht trin. M dy c chc nng nng v bo v cho cy.
Trong thn cy Hai l mm c tt c cc kiu m dy nhng ph bin nht l m dy
gc.
M mm v: nm pha trong m dy, gm cc t bo c kch thc ln, sp xp to cc
khong trng gian bo kh ln. M mm v c cha dip lc to nn mu lc ca thn
non. Ngoi ra chng cn cha tinh bt, protein, lipit.
M mm c chc nng quang hp, bi tit, nng v d tr.
V mt s loi Ht trn c cc ng dn du, mt s cy Ht kn c ti tit du hoc ng
nha m.
V trong: l lp trong cng ca v s cp. V trong ca thn pht trin yu hn v
trong ca r, i khi khng phn bit c vi m mm v.
Trang 119
Cc t bo v trong cha tinh bt, xp st nhau, c hnh dng tng i ging t bo

m mm nhng b hn v hi ko di. mt s loi thn c Ht kn, v trong cng c
ai caspari nh v trong ca r. V trong ca thn ngm pht trin mnh hn s vi v
trong ca thn trn mt t.
- Tr gia: gm v tr, h dn, rut v tia rut
+ V tr: l lp ngoi cng ca tr gia, c ngun gc t m phn sinh s cp v c
kh nng phn chia tng s lng cc lp t bo, cc t bo ny phn ha to thnh
cc m vnh vin (m c v m c bn). M c c hnh thnh t si v tr hay si
libe (si lanh, si gai). V tr cng c th hnh thnh nn cc ng nha m, ng tit
hoc to nn lp trong ca chu b.
+ H dn: cc b libe v b g hp li to thnh b dn xp chng vi libe nm ngoi
v g nm trong (b libe-g hay b dn). Mt s loi c b dn chng kp hoc b
ng tm.
Trong cc b g mch g nh pha trong, mch g ln pha ngoi, mch g pht
trin dn t trong ra ngoi.
Trong thn, s lng b dn thay i ty theo tui ca cy, phn thn non c s b
dn t, sau tng dn do c thm cc b dn i vo l.
Vt l: l phn ni lin h dn ca thn vi h dn ca gc l ti cc mu. Mi l c th
c mt hoc mt s vt l, vt l tin dn vo tr gia ca thn. Cc b dn ca tr
gia tch ra ch gp vt l v to thnh khe l cha m mm. Mi vt l ng vi mt
khe l.
Vt cnh: l phn ni h dn ca cnh vi h dn ca thn. Cng nh vt l, cc vt
cnh i qua thn ri dnh vo h dn ca thn, gp phn to nn tr dn s cp ca
thn.
Trang 120
+ Rut v tia rut: tia rut do m phn sinh ngn phn ha nn, gm cc t bo m
mm sp xp ta trn thnh cc tia xen k gia cc b dn.
Rut l phn m mm ni phn v s cp vi phn gia ca thn, c ngun gc t m
phn sinh ngn, c chc nng d tr.
Tia rut c chc nng dn truyn nc, mui khong cc cht hu c ha tan t cc b
dn n cc t bo sng ca v v rut.
S lng, kch thc v s sp xp ca tia rut ph thuc vo loi cy, tui ca cy v
s lng b dn.
Trang 121
Hnh 3.9. Cu to s cp ca thn cy Hai l mm

A. V s cp; B. Tr gia
1. Biu b; 2. M dy; 3. M mm v; 4. V trong;
5. V tr; 6. Libe s cp; 7. Tng trc pht sinh;
8. G s cp; 9. M mm rut
Hnh 3.10. Cu to s cp thn cy c hi

c) Cu to th cp ca thn cy Hai l mm
Cc cy Hai l mm sng mt nm v hu ht cc cy Mt l mm khng c cu to
th cp, ch c nhng cy Ht trn v cy Hai l mm sng nhiu nm mi c cu to
th cp.
Trang 122
Cu to th cp thn cy Hai l mm c quan st trn lt ct ngang bao gm: v th

cp, tng sinh tr, libe v g th cp.
+ V th cp: i vi cc loi cy, v s cp khng gi c lu, lc by gi tng sinh
v s xut hin thay cho biu b.
Tng sinh v (tng sinh bn, tng pht sinh bn-lc b) c v tr khng n nh trong v
th cp, c th t biu b n v tr. Tng sinh v c ngun gc t cc lp khc nhau
ca v s cp, t lp v tr hoc t lp ngoi ca libe to nn.
N s sinh ra pha ngoi mt lp m b c bit gi l bn, pha trong sinh ra cc mt
lp m mm th cp gi l v lc. C 3 lp: bn, tng sinh v v v lc to thnh chu
b.
Sau khi lp bn hnh thnh xong, cc phn ca v s cp pha ngoi lp bn s b ngn
cch vi cc t bo sng khc ca v v h thng dn bn trong nn n cht i v cng
vi lp bn to thnh th b, che ch mt ngoi thn.
+ Tng pht sinh tr: tng pht sinh khc vi tng trc pht sinh ch l c cu trc
mng TB chc hn, s ha khng bo mnh hn. C hai loi t bo: t bo hnh thoi v
t bo hnh trn.
T bo hnh thoi c chiu di ln hn chiu rng hng chc ln, c kh nng phn chia
rt nhanh theo mt phng tip tuyn. Mt trong hai t bo con c hnh thnh vn l
t bo ca tng pht sinh, t bo th hai s phn ha thnh g hay libe ty theo v tr
ca n mt trong hay mt ngoi.
S t bo hnh trn t hn t bo hnh thoi, thng tp hp thnh tng nhm, c s
lng, kch thc khc nhau ty tng loi cy. y l cc t bo m ca tia rut th
cp, chng phn ha to nn tia g v tia libe.
Trang 123
Tia rut gip cho s trao i gia phn ngoi v phn trong ca thn c d dng.
Cc kiu cu to th cp ca h dn: c 3 kiu
Th nht: b dn s cp xp xen k vi cc tia rut, tng pht sinh gia hai b dn ch
hnh thnh m mm hnh tia nn cu to th cp cng c b dn ring bit (chi Mc
hng, mt s dy leo v thn c Hai l mm).
Th hai: cc b dn s cp xp thnh b nhng tng pht sinh li hnh thnh mt vng
lin tc cc b dn th cp (u c ve, thc dc, hng dng).
Th ba: cc b dn s cp to nn mt tr lin tc vi cc tia rut rt hp, cc b dn
th cp cng c hnh thnh theo kiu (cy bng, ay).
+ Libe v g th cp
Libe th cp c hnh thnh t lp t bo ngoi ca tng pht sinh, c 2 loi: libe
mm gm mch ry, t bo km v m mm; libe cng gm si libe, m cng v t
bo . mt s loi, trong libe th cp cn c cc t bo tit, ng tit nha v ng
nha m.
G th cp: c hnh thnh pha trong tng pht sinh tr v to thnh vng lin tc,
gm mch g, qun bo, si g, m mm v tia g.
cc cy g trng thnh, g thng c chia lm 2 min: dc v rng.
Min ngoi gi l g dc, cc t bo sng, mm, c mu nht, l lp g tr hn gm
cc mch g, m mm v si g thc hin chc nng vn chuyn nc v mui
khong.
Trang 124
Min trong gi l g rng, l phn g cht, rn, c mu sm hn, l lp g gi, gm

cc mch g b nt li cc th nt, mt kh nng vn chuyn, c chc nng nng
, c gi tr s dng ln v rn chc v chng mi mt.
Hnh 3.11A. Cu to th cp
thn cy dm bt
d) Cu to ca thn cy Mt l mm
Hnh 3.11B. Cu to th cp thn cy c

gim
- Thn cy Mt l mm khc thn cy Hai l mm v cch sp xp cc b dn v thiu

tng pht sinh.
- Thn cy Mt l mm thng khng phn ha r thnh v v tr gia. Do khng c
tng sinh tr nn khng c s sinh trng th cp, lun gi nguyn cu to s cp.
Thn dy ln do s tng th tch ca cc t bo khng phi do s tng s lng (tr cc
cy g), do thn hn ch s tng trng v chiu ngang.
- Trn lt ct ngang, quan st t ngoi vo trong ta thy
+ Bn ngoi l lp biu b c tng cuticun kh pht trin, di lp biu b l vng t
bo m cng.
+ Bn trong l khi t bo m mm gm cc t bo trn cnh, cng i vo phn gia t
bo cng ln hn.
Trang 125
+ Cc b dn kiu chng kn, sp xp ln xn trong khi t bo m mm, cc b pha

ngoi b v xp st nhau hn cc b pha trong. Xung quanh mi b dn c vng t
bo m cng.
+ Trong mi b dn, phn libe gm ng ry v t bo km, phn g 1 qun bo xon v 1 qun
bo vng. Cc t bo m mm xung quanh qun bo sm b cht i li mt khoang trng.
Hnh 3.12A. S cu to thn cy

Mt l mm (cy ng)
1. Biu b; 2. Vng m c; 3. Libe;
4. G; 5. M mm
* Cu to kiu thn r mt s cy Mt l mm
Trang 126
Thng gp cc cy h La, phn gia thn thng cht v li mt khoang rng

phn ging, mu c vn gi nguyn cu trc ban u.
Thn r c m cng pht trin to thnh mt vng biu b dy. Cc b dn c xp
thnh 2 vng: vng ngoi gm cc b dn b xp trong lp m cng, vng trong gm
cc b dn ln nm su trong thn.
Xen gia vng m c c nhng m m mm cha dip lc nm di biu b, c l
kh, to thn c mu lc. cc cy trng thnh m ny thng b hy i.
* Sinh trng th cp ca thn cy Mt l mm (thn cy Mt l mm sng nhiu
nm)
- Kiu sinh trng th cp phn tn: mt s cy sng nhiu nm nh cau, dathn
sinh trng theo chiu dy do c vng m phn sinh th cp nm di cc mm l v
phn chia to nn nhng dy TB m mm pha ngoi khin thn tng thm kch thc
v chiu ngang. y m phn sinh ngn ch to mt phn thn s cp, phn ln thn
do m phn sinh th cp to nn.
- Kiu sinh trng th cp nh s hot ng ca m phn sinh tng vng: thng gp
cc cy thn g thuc b Hnh (Liliales) nh cc chi Huyt d (Cordyline), Huyt
gic (Dracaena)Thn ca chng hng nm dy ln thm nh s hnh thnh cc b
dn mi trong thn, cc b ny do cc t bo m mm nm ngoi cc b dn lc u
phn chia v hp thnh mt vng pht sinh lin tc gi l vng dy.
B dn thng c hnh bu dc, l b xp chng hay b ng tm. Libe gm cc ng
ry ngn vi nhiu vng ry n, t bo km v m mm libe; g gm cc qun bo
di, m mm g c vch ha g mng hoc dy.
* S chuyn tip cu to t r ln thn
* S tin ha ca tr gia
Trang 127
Tr gia l tp hp tt c cc m dn v m c bn km theo ca thn v r (c quan

trc). Cu to tr gia cc thc vt c mch rt a dng, th hin s tin ha.
S tin ha ca tr gia theo hng tng cng b mt tip xc gia cc m dn vi
m c bn. Theo 2 con ng:
1) G to thnh nhng ch li n su vo phn m mm, dn ti hnh thnh tr hnh
sao (gp Asteroxylon trong ngnh Quyt trn), pht trin xa hn theo hng ny s
cho ra kiu tr gia vi libe t nhiu xen vo cc di g, chia ct g thnh nhng m
ring bit, l kiu tr hnh di, gp ngnh Thng l (Lycophyta).
2) Xut hin rut v tr c dng nh mt ng rng, s lin h gia h dn vi cc m
mm c thc hin c mt ngoi v mt trong, l kiu tr ng. Tr ng c th
n (1 vng libe pha ngoi g) hoc kp (libe bao quanh g c pha ngoi v pha
trong). Libe c thm ng ry (Dng x).Cc loi hin ang sng khng c cc kiu tr
trn.
S tin ha xa hn ca tr c lin quan n s pht trin ca l. L cng nhiu th s
phn nhnh cng mnh.
T tr ng kp ct thnh nhiu phn, mi phn l mt b dn ng tm vi libe bao
ngoi g m bo tt hn vic tip xc gia m dn vi cc m c bn. l kiu
tr mng, gp cc loi dng x hin nay.
cc cy Hai l mm, qu trnh m mm ha cn din ra nhanh hn. T kiu tr ng
n tin ha theo hng ct ra nhiu b, cch nhau bi cc khong m mm rng. Tr
gia gm nhng b mch ring r c bao quanh bi m mm. Cc b xp thnh mt
vng gn nh u n, l kiu tr tht.
cc cy Mt l mm c kiu tr phn tn, l kiu tr c cu to tin ha nht. S lng b
dn nhiu, cc b xp ln xn, phn tn, khng theo mt trt t no.
Trang 128
Hnh 3.12. S tin ha ca cc kiu tr dn

1. Tr nguyn; 2. Tr hnh sao; 3. Tr hnh di; 4. Tr ng n; 5. Tr ng
kp; 6. Tr t; 7. Tr mng; 8. Tr tht; 9. Tr phn tn
Trang 129
L l mt b phn c quan sinh dng ca cy, mc c hn trn thn hoc cnh, c

dng phin dp v i xng hai bn, thc hin chc nng dinh dng rt quan trng
ca cy: quang hp, h hp, thot hi nc.
a) Cc b phn ca l: L gm c cc b phn: phin l, cung l v b l
- Phin l
Phin l l bn mng, mu lc gm nhiu t bo tht l cha lc lp. L c 2 mt: mt
trn v mt di. Trn phin l c gn l ni ln tng ng vi cc b dn bn trong,
lm nhim v mang nha nguyn n l v chuyn nha luyn n cc b phn khc
ca cy.
Cc kiu gn l: gn song song (gn hnh cung) c trng cho cc cy Mt l mm; gn
hnh mng c trng cho cc cy Hai l mm. Gn hnh mng c 2 loi: hnh mng
lng chim (l mt) v hnh mng chn vt (l sn-khoai m).
- Cung l: cung l l phn ni l vo thn hoc cnh, c hnh tr, hi lm pha trn. Mt
s cy l khng c cung nn gc l nh trc tip vo thn (l da).
Hnh 3.13. Cc b phn ca l v cc kiu gn l

1. Gn hnh mng chn vt; 2. Gn hnh mng lng chim;
3. Gn song song
Trang 130
- B l: l phn gc ca cung l loe rng ra thnh b m ly mu thn hoc cnh. Mt

s cy c b l ln (cau, la, ma), nhiu cy khng c b l.
Ngoi ra l cn c cc phn ph: l km, li nh, b cha.
- L km: l nhng b phn nh hnh vy, hnh tam gic hoc hnh si u H lan
c l km ln m ly cnh, hoa hng l km dnh vo cung, hoc bin thnh gai
xng rn, xng rng ng. L km mt s loi lm nhim v che ch chi non (bp
a), chng s rng ngay sau khi chi l ra ngoi.
- Li nh (tha la): l b phn nh, mng, c khi khng mu, mc ch phin l ni
vi b l, l c trng cho cc cy h La, h Gng, c tc dng lm cho l ng ra tip
nhn nhiu nh sng, cn tr bt nc ma, sng, su bovo lm hi thn non.
- B cha: l mt mng mng m ly thn, pha trn cung l, l c im c trng
cho cc cy trong h Rau rm (Polygonaceae) nh rau rm, rau ngh, h th
Kch thc ca l s thay i ty theo tng loi cy, l c th t n kch thc di
20m, rng 12m (l ca cy thuc chi Raphia trong h Cau), l nong tm (Victoria)
trong h Sng c ng knh trn 1m, nhng cng c nhng l ht sc nh nh l cnh
giao, phi lao, l trc bch dip..
b) Cc dng l: c 2 dng l n v l kp
- L n
+ L n nguyn: phin l nguyn, mp l khng b chia ct. Mp l c th phng (l
xoi, l mt),
mp ln sng (l thuc bng) hoc c rng nhn (l ch).
Trang 131
Hnh 3.14. Mt s dng l n nguyn

+ L n c thy: l n c thy lng chim (l trng nguyn, l c) v l n c thy
hnh chn vt (l mp).
+ L n chia thy (l n phn thy): l n chia thy lng chim (l c di) v l n
chia thy chn vt (l thu du)
+ L n x thy: l n x thy lng chim (ngi cu) v l n x thy chn vt (l sn, l u
).
Hnh 3.15. L n x thy

- L kp
+ L kp lng chim: l kp lng chim l (l hoa hng), l kp lng chim chn (l cy
lc), l kp lng chim mt ln (l me), l kp lng chim hai ln (l phng), l kp
lng chim ba ln (l cy nc nc).
+ L kp chn vt (cy go, cy bng gn, cy chn chim)
Trang 132
Hnh 3.16. L kp lng chim

c) Bin dng ca l
Hnh 3.17. L kp chn vt
thch nghi vi mi trng sng khc nhau, hoc vi mt s chc nng c bit, l
c th bin i hnh dng thnh cc b phn nh:
- Vy (dong ta, dong ring, hnh, ti, phi lao)
- Gai (hong lin gai, xng rng)
- Tua cun (u H lan, phn ngn ca l kp bin thnh tua cun)
- L bt mi (cy np m, cy bo t, cy rong li)
Hnh 3.18. L dng vy

phi lao
Hnh 3.19. L bin thnh gai
Trang 133
Hnh 3.20. Ngn l bin thnh tua cun

u H lan
d) Cch mc ca l
Hnh 3.21. L bt mi
- Mc cch hay mc so le: mu ch mang 1 l (ng, lay n, gng, c u)

- Mc i: mi mu mang 2 l mc i din nhau (cc h cy C ph, Trc o, Thin
l...)
- Mc vng: mi mu mang t 3 l tr ln (l cy sa, l trc o, dy hunh)
Hnh 3.22. Cch mc ca l
3.3. L cy
Trang 134
a) S hnh thnh v pht trin ca l

L c hnh thnh nh sinh trng, xut hin di dng cc u hay np nh, ging
nh cc mu bn ca m phn sinh ngn. U l c hnh thnh t mt phn lp ngoi
m phn sinh, mt phn do t bo ca m phn sinh tr.
Cc t bo u l phn chia theo hng song song vi b mt lm thnh mt nh hnh
nn vi phn gc loe rng. nh hnh nn pht trin thnh phin l v cung l, phn
gc pht trin thnh l km nu c. Lp ngoi cng ca u l phn chia cho ra biu b l,
tht l v cc yu t dn c hnh thnh t cc lp trong v m phn sinh tr.
Sau khi c hnh thnh trn nh chi, l tip tc sinh trng tng kch thc bng
cch phn chia t bo.
b) Cu to l cy Hai l mm
- Cu to cung l: biu b, m dy, m mm v cc b dn
+ Biu b: cc t bo hnh ch nht xp theo chiu di ca cung l, pha ngoi c tng
cuticun v l kh, i khi c lng che ch.
+ M dy: nm st di biu b, c chc nng nng .
+ M mm: cc t bo thng di theo trc ca cung, cha nhiu dip lc. cc cy
thy sinh, trong lp m mm ng ha c nhiu khoang khuyt cha kh (sen, sng),
cc cy khc th c ng tit (rau mi, tru khng), hay t bo (sng, ngc lan, trang).
+ Cc b dn: nm trong khi m mm, cc b dn xp thnh hnh cung, mt lm quay
v pha trn (l m ), hoc thnh vng trn (cung l go).
Cc b dn nh pha trn, b to di, libe pha ngoi v g pha trong. Xung quanh
libe i khi c thm m cng.
Trang 135
Cung l c cu to i xng hai bn v ch c cu to s cp.

- Cu to ca phin l cy Hai l mm
+ Mt trn v mt di u c gii hn bi hai lp biu b, biu b khng c lc lp,
vch ngoi thng dy hn v c cutin hoc sp hoc lng.
+ Biu b trn: vch t bo biu b c tng cutin dy c tc dng bo v l v gim s
thot hi nc, khng c hoc c t l kh.
+ Biu b di: tng cutin biu b di mng hn so vi biu b trn, c nhiu l kh
hn. S lng l kh trn 1mm2 thay i ty loi v ty iu kin mi trng sng.
+ M giu: nm tip vi biu b trn gm 1 n nhiu lp t bo hinh ch nht di, xp
st nhau cha cc khong gian bo rt nh, cc t bo cha nhiu lc lp thch nghi vi
qu trnh quang hp.
+ M xp (m khuyt): nm di m giu v tip vi biu b di, gm cc t bo a
gic cnh trn, khng u, sp xp ri rc to nn nhiu khong trng cha kh, thc
hin chc nng trao i kh gia cy vi mi trng. Ngoi ra trong phn tht l, gia
cc t bo m giu v m xp cn c cc t bo thc hin chc nng thu gp cc sn
phm quang hp ri chuyn vo libe ca gn l, l cc t bo thu gp.
+ Cc b dn: cc b dn ca l nm trong khi m ng ha, ch tip gip gia m
giu v m xp lm thnh h gn l. Gn l gm c gn chnh gia v cc gn con,
thc hin chc nng dn truyn. Xung quanh cc b dn c cc t bo thu gp, ngoi
ra xung quanh b dn cn c vng m c (m dy hoc m cng), do gn l cn c
chc nng nng .
l (cung v phin) u khng c tng pht sinh, l li cu to s cp, v vy l
sinh trng c hn.
Trang 136
Hnh 3.23. Cu to l cy Hai l mm

1. Biu b; 2. M giu; 3. M xp; 4. B dn gn l
c) Cu to l cy Mt l mm
- L thng khng c cung, ch c b v phin l. Cu to b l tng ng vi cu to
thn cy, nu cy c cung th c cu to ging cung l cy Hai l mm.
- C hai lp biu b trn v biu b di u c l kh, biu b cng c cutin hoc sp
(l chui) hoc silic (c tranh). Ring biu b ca cc cy h La i khi c cc t bo
c bit ln hn cc t bo bn cnh, xp thnh hinh qut gi l t bo vn ng c vai
tr cun hay m phin l.
- Tht l c cu to ng nht, khng phn thnh m giu hay m xp, gm cc t bo
m mm trn cnh hay c cnh sp xp h cc khong trng gian bo.
- Cc b dn nm trong khi m ng ha, s lng thng nhiu. Cc b chnh xp
song song nhau, cc b nh xp thnh mng gia cc b chnh. y m c pht trin,
xp thnh vng bao quanh b dn hoc ko di n hai lp biu b mp l, xung
quanh b dn c vng t bo thu gp.
Trang 137
Hnh 3.24. Cu to l cy Mt l mm (cy ng)

1. Biu b trn; 2. Biu b di; 3. L kh; 4. T bo vn ng; 5. Tht l; 6.
T bo thu gp; 7. B dn nh; 8. G; 9. Libe; 10. M cng
d) S rng l
Thi gian sng ca l thng ngn hn nhiu so vi c cy. L gi rng i v c
thay th bi cc l non.
mi gc cung l xut hin tng pht sinh lm thnh mt lp phn cch cu to t
1-2 lp t bo. Cc t bo ny ha bn, ri nhau v b hy hoi dn, l cn dnh vo
cnh bng mt b mch dn mng manh. V vy ch cn mt ln gi thong qua s lm
l ri xung. Ch l rng s sinh ra mt lp bn mi bt kn vt thng, to thnh so
l.
Cu hi n tp chng 3
1. Trnh by khi nim chung v c quan sinh dng ca thc vt bc cao (r, thn, l).
Vai tr ca c quan sinh dng trong s sinh trng v pht trin ca thc vt.
2. Nu nhng c im hnh thi, cu to gii phu v bin dng ca r. Chng minh r
c cu to ph hp vi chc nng. Phn bit r kh sinh v r thy sinh.
Trang 138
3. Nu nhng c im hnh thi, cu to gii phu v bin dng ca thn. Chng minh
thn c cu to ph hp vi chc nng.
4. Nu nhng c im hnh thi, cu to gii phu v bin dng ca l. Chng minh l
c cu to ph hp vi chc nng. So snh cu to l cy Mt l mm v Hai l mm.
5. So snh cu to thn cy Mt l mm v Hai l mm.
Trang 139
Cu trc chng 4
4.3.2. S sinh sn v giao th hnh thi Ru-cy ru tng (Funaria
hygrometrica)
4.4.1. S sinh sn v chu trnh pht trin ca Ht trn (Cy thng Pinus
merkusii)
Mc tiu chng 4
Qua chng ny sinh vin c th:
- Phn bit c cc hnh thc sinh sn thc vt v nu c ngha ca mi hnh
thc i vi i sng ca thc vt.
- Nm c khi nim v s xen k th h hay giao th hnh thi thc vt.
- Nm c chu trnh sinh sn ca cc ngnh thc vt thng qua chu trnh ca mt s
loi i din.
Trang 140
- Thy c s phc tp ha dn t c quan sinh sn ca cc nhm thc vt t To n

thc vt Ht kn.
- Nm c c im cu to ca c quan sinh sn (hoa, qu v ht) thc vt Ht kn,
gii thch v sao thc vt Ht kn c cho l tin ha nht trong gii thc vt.
- Vch ra c xu hng tin ha ca cc nhm thc vt bc cao thng qua cc chu
trnh sinh sn.
L s to thnh c th mi trc tip t c quan sinh dng ca c th m. Kiu sinh
sn ny gp c thc vt bc thp v thc vt bc cao. C 2 li sinh sn sinh dng:
sinh sn sinh dng t nhin v sinh sn sinh dng nhn to.
a) Sinh sn sinh dng t nhin
Ph bin to, to n bo sinh sn bng cch phn chia t bo (Chlamydomonas,
Pinnularia), i vi to a bo th sinh sn bng cch ct i si to hoc mt on c
th gi l sinh sn sinh dng bng cch khc si hay khc tn (to xon Spirogyra).
nm men (Saccharomyces) sinh sn sinh dng theo li ny chi. thc vt c hoa
i khi hnh thc ny li ng vai tr quan trng. V d: cy beo tm, bo ci sinh
sn sinh dng l ch yu: t cy m mc ra cy con, sau tch ri khi cy m.
+ T r: r mt s cy c kh nng mc ra chi m ln khi mt t, chi s ra r v
pht trin
thnh cy mic khoai lang, r cy ngy
Trang 141
+ T thn hay bin dng ca thn: t mt khc thn ca xng rng b (Opuntina
monachanta) hay cy qunh (Epiphyllum oxypetalum) c th ny chi, sinh ra r ph
v mc thnh cy mi. C gu, c tranh v nhiu loi c khc th sinh sn bng thn r
rt pht trin v thng c hi bi chng sinh sn nhanh v kh dit tr, chng cnh
tranh thc n vi cy trng.
+ T l: l thuc bng, l cy thu hi ngkhi rng xung t m hoc gp iu
kin m t mp l s mc ra nhng chi con, t pht trin thnh cy mi. Trong
sinh sn sinh dng, nhng c tnh ca cy m u c truyn li cho cc th h con
chu.
Hnh 4.1.Sinh sn sinh dng

A. Sinh sn t l (trng sinh); B. Sinh sn t thn (qunh);
C. Sinh sn t thn r (c gu)
b) Sinh sn sinh dng nhn to
L hnh thc sinh sn do con ngi thc hin trn cc b phn c quan sinh dng,
da vo kh nng ti sinh ca cy. C nhiu cch:
Trang 142
+ Gim cnh: l tch 1 cnh ra khi cy m ri cm xung t cho r pht trin v mc

thnh cy mi. Phng php ny thng c p dng i vi mt s cy: ma, khoai
lang, dm bt...i vi cc cy Hai l mm, chi ca cnh gim thng mc ra pha
ngn cn r th mc pha gc, do khi gim chng ta ch khng nn t ngc
phn ngn xung t.
+ Chit cnh: l to iu kin cho cy con ra r trn cy m ri mi tch ra. C 2 cch
chit: un cong 1 cnh xung t ri lp t ln, sau mt thi gian ch b vi xung t
s c r mc ra; bc 1 khoanh v xung quanh cnh ri b t li, ti nc thng
xuyn cho r mc ra, sau ngi ta mi tch cnh chit ra khi cy m ri em
trng (p dng i vi cam, chanh, bi...).
+ Ghp cnh: ghp p, ghp nm, ghp vt cnh, ghp di v, ghp mt. Mi phng
php u c yu cu v k thut ring.
Ghp p: chn 2 cnh ca 2 cy khc nhau mc cnh nhau, trn c 2 cnh vt 2 di v
bng nhau, pha i din vt vt ca cnh ghp phi c chi. p st 2 vt vt ca 2
cnh li vi nhau, buc cht li, cha phn chi.
Ghp nm: x dc gc ghp mt on v vt cnh ghp vi hnh dng thch hp
nm vo gc ghp ri ct cht li. Gc ghp phi to hn cnh ghp.
Ghp vt cnh: gn ging kiu ghp p nhng cnh ghp c ct ri v cnh ghp c
ln bng gc ghp.
Ghp di v: thng c p dng i vi cy thn g. Ct ngang gc ghp, sau
x dc v theo hng t trn xung v dng tay tch mp v ra. Chn cnh ghp c 34 mt, vt nhn phn di. t cnh ghp vo di v ca gc ghp cho phn li quay
ra ngoi ri ct cht li.
Trang 143
Ghp mt: chng ta khng dng cnh ghp m ch ly 1 chi (mt) vi 1 phn g ghp vo
di v ca gc ghp. Rch 1 ming v hnh ch T trn gc ghp, tch v ch ct ra khi
phn g ri t mt ghp vo ct cht li.
Hnh 4.2. Cc kiu ghp cnh

1. Ghp p; 2. Ghp vt cnh; 3. Ghp nm; 4. Ghp di v; 5. Ghp mt
Sinh sn v tnh ca thc vt c thc hin bng mt t bo c bit gi l bo t.
Bo t c hnh thnh trong ti bo t. Trong trng hp c th n bo
(Chlamydomonas, Chlorella), khi sinh sn v tnh ton b c th tr thnh ti bo t.
C 2 loi bo t:
+ Bo t c roi (ng bo t): bo t di ng nh roi, s lng roi c th 2 hoc 4
chic, di bng nhau hoc khng bng nhau.
+ Bo t khng roi (bt ng bo t): bo t nh gi hoc nc cun i.
Trang 144
Hnh 4.3. Hnh thc sinh sn v tnh to n bo (Chlamydomonas):

1. T bo trng thnh; 2. T bo phn chia bin thnh ti bo t
Bo t c vch dy, ni cht phn ha thnh nhn, ti th, lp th, cc cht d tr. S
lng nhim sc th trong bo t bng na s lng nhim sc th cc t bo dinh
dng.
Bo t c phng thch ra ngoi, sau mt thi gian s ny mm thnh c th mi
hon ton ging c th m. y l hnh thc sinh sn ph bin nhiu thc vt bc
thp (to, nm) v c thc vt bc cao (ru, dng x).
Sinh sn v tnh mang li hiu sut sinh sn cao, mt cy cho ra hng ngn, hng vn
bo t. Th h con ci ging nhau v ging vi c th m; th h con ci c to
thnh ch do mt c th tham gia do cc th h con ci n iu v t thay i.
- L s kt hp gia hai t bo sinh sn c tnh c v ci khc nhau gi l cc giao t
(n) hinh thnh nn hp t (2n) ri pht trin thnh c th mi.
- Giao t c hnh thnh trong c quan chuyn bit gi l ti giao t. Giao t c
c hnh thnh trong ti giao t c, giao t ci c hnh thnh trong ti giao t ci.
Cc ti ny nm trn 2 c th khc nhau hoc trn cng mt c th (to).
Trang 145
- Sinh sn hu tnh c 3 trng hp: Sinh sn hu tnh ng giao, sinh sn hu tnh d

giao v sinh sn hu tnh non giao.
- c trng ca sinh sn hu tnh:
+ Trong sinh sn hu tnh lun c s tham gia ca 2 c th, lun c s trao i, ti t
hp ca 2 b gen.
+ Sinh sn hu tnh lun gn vi gim phn (Meiose).
a) Sinh sn hu tnh ng giao
L s kt hp ca 2 giao t c v giao t ci hon ton ging nhau v kch thc v
hnh dng v cng c kh nng di ng nh roi. i khi trong trng hp ny khng
phn bit c v hnh thi. Trng hp ny n gin nht, thng gp to v nhiu
thc vt bc thp khc.
b) Sinh sn hu tnh d giao
L s kt hp ca 2 giao t c v giao t ci khc nhau v kch thc v kh nng di
ng. Giao t c c kch thc nh hn, di chuyn nhanh hn; Giao t ci c kch
thc ln hn, di chuyn chm hn. Trng hp ny ch gp mt s to.
c) Sinh sn hu tnh non giao
L s kt hp ca hai giao t c v giao t ci khc nhau v hnh dng, kch thc v
kh nng di ng.
Giao t c rt nh, khi lng ch yu l nhn, cht t bo ch lm thnh mt lp
mng mng xung quanh nhn. pha u, cht t bo ko di ra thnh roi, c kh nng
chuyn ng, cn gi l tinh trng, c sinh ra t ti tinh. Cn trng hp, tinh
trng khng c roi, khng c kh nng di chuyn th gi l tinh t.
Trang 146
Giao t ci ln hn, khng c roi, khng c kh nng di ng, thng c hnh cu, gi
l non cu (t bo trng), c sinh ra t ti non. Non cu cha 1 nhn ln v
trong cht t bo cha nhiu cht d tr.
Hnh 4.4. Cc hnh thc sinh sn hu tnh

A. ng giao; B. D giao; C. Non giao
1. Giao t ging nhau; 2. Giao t khc nhau;
3. Non cu; 4. Tinh trng

- ngha ca sinh sn hu tnh: sinh sn hu tnh c ngha trong vic ci thin c
cht lng, nng cao kh nng sng st ca loi (tng kh nng thch nghi ca loi).
Nh qu trnh gim phn, trong sinh sn hu tnh hnh thnh mt t h v cng ln
cc nhim sc th c trong giao t. S lng cc t hp tnh bng 2 n, n l s cp
nhim sc th v ng bng s nhim sc th n bi. c im ny c c l do s
bt cp cc nhim sc th tng ng trong k trc ca gim phn 1 v s phn li c
lp sau ca cc cp nhim sc th tng ng vo 2 t bo con trong k sau ca
gim phn 1.
S a dng di truyn cc giao t cn tng ln nhiu ln nh hin tng trao i cho.
S lng t hp trong cc c th cn tng thm mt cp na khi 2 giao t kt hp li
Trang 147
trong th tinh. S a dng di truyn l ngun nguyn liu phong ph cho chn lc t
nhin v tin ha.
- Sinh sn sinh dng v sinh sn v tnh to ra c hng ngn, hng vn c th mi
trong mt khong thi gian ngn, gi c phm cht. Ngoi ra, trong ngh trng cy
n qu, trng hoa, ngi ta p dng rng ri hnh thc sinh sn sinh dng gi li
nhng c tnh c gi tr ca loi m n c th b mt i trong sinh sn bng ht.
4.2. S xen k th h v xen k hnh thi (giao th hnh thi)
Thc vt c chu trnh sng rt khc vi con ngi. Mi chng ta l 1 c th lng bi,
giai on n bi trong i sng con ngi v hu nh trong mi ng vt l tinh trng
v trng; ngc li, thc vt c cc th h xen k nhau.
Trong chu trnh sng hay vng i ca mt cy thng tri qua 2 loi hnh thi khc
nhau, ln lt k tip nhau, trong qu trnh v tnh v qu trnh hu tnh xy ra ni
tip nhau, l s xen k gia 2 loi hnh thi:
- Mt loi hnh thi ch mang c quan sinh sn v tnh (bo t) nn gi l th bo t.
Th bo t bt u t hp t v kt thc lc hnh thnh bo t (c gim nhim). Trong
sut giai on ny cc t bo u c 2n nhim sc th v u pht trin t hp t, do
giai on ny cn c gi l giai on lng bi hay th h lng bi.
- Loi hnh thi th hai ch mang cc c quan sinh sn hu tnh (giao t) nn gi l th
giao t. Th giao t bt u t s ny mm ca bo t cho n khi cc giao t bt u
th tinh tr thnh hp t. Trong sut giai on ny cc t bo u mang n nhim sc
th v chng do bo t sinh ra. Do giai on ny cn c gi l giai on n bi
hay th h n bi.
Hai giai on trn c 2 loi hnh thi khc nhau, din ra xen k k tip nhau trong chu
trnh sng ca mt c th. Tuy nhin mun nhn mnh mt ny hay mt khc m ngi
Trang 148
ta ni l xen k th h hay xen k hnh thi (hoc giao th hnh thi). S xen k th h
c th c tm tt trong s sau:

4.3.1. S sinh sn v giao th hnh thi ng hnh To mng (Dictyota)
To mng (Dictyota) thuc ngnh To nu (Phaeophyta), c th l mt tn hnh bn
hp, phn nhnh.
Tn sinh dng thuc th h lng bi (Th bo t) c mang ti bo t, ti bo t phn
chia cho ra cc bo t n bi. Bo t ny mm cho ra 2 loi tn khc nhau: tn c c
mang ti tinh v tn ci c mang ti non.
Trang 149
Hnh 4.5. Chu trnh sinh sn ca to mng (Dictyota)

Hnh thi v cu to ca th giao t v th bo t ging nhau, mc pht trin nh
nhau, khng c giai on no chim u th hn, th giao t mang (n) nhim sc th,
th bo t mang (2n) nhim sc th. To mng c giao th hnh thi ng hnh.
4.3.2. S sinh sn v giao th hnh thi Ru - cy Ru tng (Funaria
hygrometrica)
- Th giao t l cy trng thnh, c i sng c lp v ko di, c s phn ha phc
tp hn so vi th bo t.
Thn ru l mt trc ngn, khng phn nhnh, trn thn mang nhiu l xp theo ng
xon. L c 1 ng gn gia. Pha di thn c r gi a bo. Cu to trong thn cn
n gin: cha c mch dn, yu t dn gm cc t bo sng nm gia thn v ch
phn bit vi t bo m mm xung quanh l cc t bo dn hi di hn.
Trang 150
C quan sinh sn hu tnh l ti tinh v ti non nm ngn cc cy ru khc nhau.
Hnh 4.6. Cy ru tng (Funaria hygrometrica)

A. Cy ru; B. Cy ru vi th mang ti c m (1);
C. Ti bo t b m; D. Ti bo t m np (2) khi b m ra
- Th bo t (th mang ti) c phn cung tng ng vi thn ca cc thc vt bc
cao khc v n pht trin t hp t. Th mang ti cng phn ha thnh m dn, m
ng ha, m b nhng cha m bo cung cp thc n cho bn thn, n vn ly
thc n t cy ru. Th bo t sng nh trn th giao t.
Trong chu trnh sng ca ru, c s xen k hnh thi r rt, th bo t c hnh dng
khc bit so vi th giao t, nh vy y l s xen k hnh thi d hnh vi th giao t
chim u th so vi th bo t.
S th tinh cn c nc, cc c quan sinh sn (ti tinh, ti non) c cu to a bo
phc tp.
Trong chu trnh sinh sn c s xut hin phi, y l c im phn bit quan trng gia thc
vt bc thp v thc vt bc cao.
Trang 151
Hnh 4.7. Chu trnh sinh sn ca ru

1.Th giao t; 2a.Ti non; 2b.Ti tinh; 3a.Non cu phng to;
3b.Tinh trng phng to; 4. Hp t; 5. Hp t ny mm; 6. Th bo t non;
7. Th bo t trng thnh; 8. Ti bo t ct dc; 9-12. Cc giai on hnh thnh
bo t t bo m; 13. Bo t ny mm; 14. Si s cp trn c chi
a) Chu trnh sinh sn ca cc loi Dng x cn
i din: cy Dng x thng (Cyclosorus parasiticus)
- Th bo t: l cy trng thnh, c thn r nm ngang, c ph nhng lng mu nu
nht. L hnh lng chim, l non cun trn u. Dng x c r tht. Trong thn c m
dn; m c v m b pht trin mnh. Biu b l c biu b v tng cuticun c trng
cho thc vt cn.
Trang 152
Mt di ca l mang nhng ti bo t mang cc ti bo t. Ti bo t hnh tri

xoan, c cung ngn nh vo gn l. Thnh ti gm 1 lp t bo, trong c mt s t
bo xp thnh vng, vch trong v vch bn c thm cht lignin to thnh vng c.
Khi ti bo t chn v kh, vng c bc ra, thnh ti bo t b x rch v cc bo t
c phng thch ra ngoi.
- Th giao t: Bt u khi hnh thnh bo t. Bo t pht tn ra mi trng gp iu kin
thun li s ny mm to thnh nguyn tn lng tnh (n nhim sc th). Mt di nguyn tn
mang nhng ti tinh v ti non. Ti tinh phn di thng ln trong chm r gi, hnh cu
cha nhiu t bo sinh tinh trng, tinh trng c roi. Ti non phn trn, gn mp ca nguyn
tn, c hnh chai ngn c, phn bng to cha non cu.
Hnh 4.8. Chu trnh sinh sn ca dng x cn

1. Cc bo t; 2. Bo t ny mm; 3. Nguyn tn; 4. Ti non; 5. Ti tinh;
6. Ti non trng thnh; 7. Ti tinh trng thnh;
8-9. Giai on u tin ca s pht trin th bo t;
Trang 153
10. Cy dng x con mc ra t nguyn tn;

11. Th bo t; 12-13. ti v ti bo t
Th tinh cn c nc tinh trng bi n ti non th tinh vi non cu to thnh hp
t. Th bo t chim u th hn so vi th giao t: th bo t rt phn ha v c i
sng ko di, cn th giao t th n gin v c i sng ngn ngi.
Cc bo t sinh ra u ging nhau, khi ny mm ch cho ra mt loi nguyn tn lng
tnh mang c c quan sinh sn c v ci. Dng x sng nc th c bo t khc
nhau hnh thnh nn cc nguyn tn n tnh.
b) Chu trnh sinh sn ca cc loi Dng x nc
i din: cy bo vy c (Salvinia natans) thng gp cc ao, h, m ly nc ta.
- Th bo t: l cy trng thnh, gm 1 thn nm ngang trn mt nc, mi t thn
mang 3 l mc vng trong c 2 l hnh vy c, mu lc, mc i nhau, ni trn mt
nc; l th ba chm trong nc v bin i thnh chm si mnh, mc thm lng ht
ging nh chm r v thc hin chc nng ca r. gc cc l c cc qu bo t hnh
cu. Qu bo t tng ng vi ti bo t ca dng x cn. C 2 loi qu bo t:
mt loi nh mang cc ti bo t nh trong c cha cc bo t nh; loi ln hn cha
cc ti bo t ln hn, mi ti bo t ln ch cha 1 bo t ln.
- Th giao t: qu bo t chn rng xung y nc, v b hy hoi v phng thch cc
bo t ra ngoi. Cc bo t ln v nh ny mm ngay trong cc ti bo t, bo t ln
tao thnh nguyn tn ci v bo t nh to thnh nguyn tn c (n). Nguyn tn c
c cha ti tinh, mi ti tinh hnh thnh 4 tinh trng c roi. nguyn tn ci hnh
thnh ti non c cha non cu.
Trang 154

4.4.1. S sinh sn v chu trnh pht trin ca Ht trn (Cy thng Pinus merkusii)
- Nn c: gm 1 trc, xung quanh mang nhiu vy xp xon, cc vy ny chnh l cc
l bo t b (nh). Mt di l bo t b mang 2 ti bo t b (ti phn).
Trong ti phn c cc t bo m bo t, tri qua qu trnh gim nhim to ra v s bo
t (ht phn). T bo ht phn phn chia ngay khi cn trong ti phn to thnh tinh
trng.
- Nn ci: gm mt trc mang nhng l bo t ln gi l l non. Gc mi l non c vy nh
gi l l bc. Mt trn ca l non mang 2 non (ti bo t ln).
Hnh 4.10. Cu to non ca thng

A. Hnh ct dc; B. Phn trn ca non
1. V non; 2. L non; 3. Phi tm; 4. ng phn;
5. T bo sinh sn; 6. Ni nh; 7. Non cu
Trang 155
Phn chnh ca non l phi tm, bn ngoi c bao bi lp v non. pha nh, v
non khng khp kn, h 1 khe hp gi l l non. Di l non l bung phn. Phi
tm c chc nng nui dng m bo cho s pht trin ca bo t v phi sau ny.
T bo m bo t nm gn l non phn chia nguyn nhim cho ra 4 t bo n bi nhng
ch c 1 t bo (bo t) pht trin, 3 t bao cn li s b cht i. Bo t phn chia nhiu ln to
ra khi ni nh a bo, n bi.
Hnh 4.11. Chu trnh pht trin ca thng nha (Pinus merkusii)
A. Cnh thng mang nn (1.Cm nn c; 2-3.Nn ci non v lc chn); B. Mt
ph ct dc nn ci lc cn non; C. Mt vy mang non: D. Hnh ct dc ca non
(4.V non; 5.L non; 6.Phi tm; 7.Ni nh; 8.Ti non cu; 9.ng phn mang
tinh t); E. Ct dc mt phn nn c; G. Mt nh vi ti phn (10);
H. Ht phn (11-12.Hai lp mng ht phn; 13.Ti kh; 14.T bo ng;
15.T bo m tinh t; 16.T bo chn); I. Ht thng b dc (17.V ht; 18-20.
Cc phn ca phi); K. Mt vy ca nn ci lc chn mang 2 ht
Trang 156
Th giao t rt km pht trin v khng thy c bn ngoi.

Th bo t rt pht trin v phn ha phc tp.
Giao t c mt hon ton kh nng chuyn ng. S th tinh khng lin h ti mi
trng nc.
Xut hin ng phn lm nhim v dn ng cho tinh t vo th tinh vi non cu.
Phi pht trin nh cht d tr trong c th m.
Hnh thnh ht (ht trn cha c giu kn) m bo tnh cht thch ng v pht trin
ca thc vt c tt hn. Nh vy, s xut hin ht thng l mt bc tin quan
trng c ngha tin ha r rt.
* ngha sinh hc ca ht
Kh nng sinh sn bng ht c mt u th c bit: nhng giai on u ca s pht
trin c th mi c din ra trn cy m, m bo tt hn cho s pht trin tip tc
sau ny. i sng c lp ca c th c bt u khng phi ngay t mt t bo, t
hp t hay bo t m t phi, trong cc c quan chnh ca c th mi c hnh
thnh v thm ch c phn ha thnh mt s m.
Ht cung cp cht dinh dng ban u cho cy mm, cy mm t ph thuc vo mi
trng.
Ht c giai on ngh v giai on ny ko di nu gp iu kin bt li, khi gp iu
kin thun li ht s ny mm. Phi nm trong ht s c bo v tt hn so vi phi
ca Dng x v Ru (phi khng c giai on ngh, hoc ny mm hoc cht). S sinh
sn bng ht lm tng sc sng cho th h con chu.
thng, ht c cnh thch nghi vi hnh thc pht tn, m rng khu phn b ca loi
Trang 157
Hnh 4.9. Chu trnh sinh sn ca bo vy c

A. Th bo t; B. Cc qu bo t ct ngang; C. Ti bo t nh vi nguyn tn c; D.
Cc giai on pht trin ca nguyn tn c; E. Ti bo t ln;
G. Ti bo t ln vi nguyn tn ci; H. Ti non;
I. Ti bo t ln vi nguyn tn ci trn mang phi bt u pht trin;
K. Th bo t non. (1. Qu bo t; 2. R gi do l th ba bin thi; 3. Ti bo t nh;
4. Ti bo t ln; 5. T bo sinh tinh trng; 6. Bo t ln; 7. Ti non; 8. Non cu; 9.
Phn thn ca nguyn tn ci; 10. Phi; 11. V ti bo t ln)
S ny mm ca bo t v s pht trin ca nguyn tn xy ra bn trong ti bo t l
mt du hiu tin ha v n c bo v tt hn. V vy c th ni t Dng x mt
loi bo t n Dng x hai loi bo t l mt bc tin quan trng m u cho con
ng pht trin tip tc ca gii thc vt mt giai on nht nh.
Trang 158

a) Cu to ca hoa
Hoa l mt chi cnh c bit, sinh trng c hn v mang nhng l bin thi lm chc
nng sinh sn. Tt c cc b phn ca hoa u c cu to thch nghi vi chc nng ny.
Mi hoa u c 1 cung hoa, pht sinh t nch mt l gi l l bc. C hoa khng c l
bc (hoa bi, hoa ci), c hoa ngoi l bc cn c 1-2 l bc con nm vung gc
vi l bc (hoa mung), cng c khi cc l bc ca nhiu hoa hp li thnh tng bao
(hoa cy rau mi, tha l, cc cy h Cc).
u cung hoa thng loe rng thnh hoa mang cc b phn chnh ca hoa: i
hoa, trng hoa, nh v nhy.
- hoa: l phn cui ca cung hoa, phnh to ra mang bao hoa v cc b phn sinh
sn. Dng nguyn thy: hoa thng di, c hnh nn (hoa ngc lan ta, hoa d hp).
Trong qu trnh pht trin, hoa ngn li dn tr thnh phng (gp nhiu hoa), c
khi lm thnh hnh chn (hoa hng). C trng hp, hoa pht trin thnh mt b
phn ring mang nhy, gi l cung nhy, hoc mang c nh v nhy, gi l cung nhnhy (hoa lc tin). hoa cn c th mang a mt gm cc tuyn mt tp trung li.
S xut hin a mt l biu hin ca s thch nghi vi li th phn nh su b ca mt
s loi hoa.
Trang 159
Hnh 4.12. Cc thnh phn ca hoa

1. L i; 2. Trng hoa; 3. Nh; 4. Nhy; 5. Cung hoa; 6. hoa
- Bao hoa: a s cy Ht kn c bao hoa gm 2 vng: i v trng gi l bao hoa kp.
Mt s cy bao hoa ch c mt vng (thng l vng i) gi l bao hoa n (hoa thu
du), c hoa khng c bao l hoa trn (hoa tru khng, hoa phi lao).
Thng gia vng i v vng trng phn bit nhau r v kch thc, hnh dng v
mu sc. Nhng cng c khi chng hon ton ging nhau v c dng i (hoa cau, hoa
da) hoc dng cnh (hoa hu, hoa lay n).
+ i hoa
i hoa c nhim v bo v cc b phn hoa trong n, gm cc mnh mu lc c
hnh dng ging l nhng phn ln thay i gi l l i. i khi i c hnh sc s
nh cnh hoa (hoa tigon).
Cc l i c th ri nhau (hoa ci), c th dnh li bn di (hoa dm bt, hoa cm
chng) to thnh ng i v thy i.
mt s cy, ngoi i cn c thm vng i nh gi l i ph. i ph nh hn i
(hoa dm bt) hoc ln hn i (hoa hng). i ph do l km (hoa hng) hoc l bc
con (cc cy h Bng) bin thnh.
Trang 160
Khi hnh thnh qu, i thng tn ti trn qu. i khi i bin thnh chm lng t
gip qu pht tn (cc cy trong h Cc) hoc pht trin thnh cnh (cy ch, cy sao).
V hnh dng, cu to gii phu v chc nng l i chnh l nhng b phn t chuyn
ha nht ca hoa v gn vi l dinh dng nht. i c chc nng bo v hoa v duy
tr chc nng quang hp v vn c dip lc.
+ Trng hoa
Trng hoa l b phn nm pha trong i, c chc nng ch yu l hp dn su b gip
cho s truyn phn, gm nhng mnh c mu sc gi l cnh hoa (cnh trng). Mu
sc ca cnh hoa c th do cc cht antoxyan ha tan trong dch bo hoc do cc cht
mu cha trong cc lp mu to thnh. i khi cnh hoa cn c mi thm do biu b
tit ra cht du thm (cnh hoa hng, hoa ngc lan).
cc h cy nguyn thy, mt hoa thng c nhiu cnh hoa, cc h cao hn s
cnh hoa gim xung, cc cy Hai l mm thng c 4-5 cnh, cy Mt l mm
thng c 3 cnh. S lng cnh hoa thng tng ng vi s lng l i, nhng
thng ln hn l i. Ta c cc loi mu hoa: hoa mu 5, hoa mu 4, hoa mu 3.
Mi cnh hoa thng gm 2 phn: phn loe rng pha trn gi l phin, phn thu hp
pha di gi l mng (hoa phng v).
Cc cnh hoa c th ri nhau (hoa cnh phn), hoc dnh nhau (hoa cnh hp) to
thnh ng trng pha di v thy trng pha trn. S lng thy trng tng ng
vi s mnh cnh hoa dnh li. Ty theo mc v cc kiu dnh nhau, trng c th
hnh ng, hnh phu, hnh chung, hnh bnh xe, hnh mi.
Cc cnh hoa ri cng nh cc thy trng c th ging nhau v hnh dng v kch
thc cng c th khc nhau, do c hoa u v hoa khng u.
Trang 161
Cnh hoa c th mang nhng phn ph hnh vy hoc hnh si (trc o, lc tin).
Nhng phn ph ny c th hp thnh trng ph (hoa thin l, hoa bng bng), i khi
cnh hoa ko di thnh mt ci ca, c th cha tuyn mt nh nhiu hoa phong lan.
Hnh 4.13. Cc kiu trng hoa

1. Trng c cnh ri; 2. Trng hnh phu; 3. Trng hnh ng;
4. Trng hnh tha la; 5. Trng hai mi; 6. Trng hnh bnh xe;
7. Trng hnh chung; 8. Trng c ca; 9-10. Trng cnh u;
11. Trng 5 cnh khng u; 12-13. Trng hnh cnh bm
(a. Cnh c; b. Cnh bn; t. Cnh tha)
+ B nh: l b phn sinh sn c trong hoa, gm cc nh tp hp thnh. S lng nh
trong b nh rt bin thin: t rt nhiu trong cc h thp nh Ngc lan, Sen, Sng,
Hoa hngn gim i v c nh cc h tin ha hn. cc cy Hai l mm l 5-4
(hoc bi s ca 5, 4), cc cy Mt l mm l 3 (hoc 6), i khi ch cn 2 hoc 1
nh. Cng c khi do phn nhnh m t mt s nh c nh cho nhiu nh trong hoa
(hoa thu du, hoa dm bt).
Mi nh gm 2 phn chnh: ch nh v bao phn. Bao phn thng gm 2 phn ngn
cch vi nhau bi trung i. Trung i l phn ko di ca ch nh vo trong bao phn,
Trang 162
ngn cch 2 phn, i khi trung i c th ko di vt qu bao phn thnh mt mo

lng (hoa trc o) hoc thnh mt tuyn go (hoa sen).
Ch nh thng nh trn hoa hoc c khi nh trn trng (ph bin hoa cnh hp).
Ch nh c th rt di hoc rt ngn.
Bao phn c nhiu hnh dng khc nhau: trn, thn, thun di, mi tnMi bao phn
gm 2 (1) phn. Mi phn khi cn non gm 2 ti phn, khi chn 2 ti phn thng
nhau thnh mt. Ti phn cha ht phn tng ng vi ti bo t b ht trn. Khi
bao phn chn, ht phn c th pht tn ra ngoi bng cch: bao phn c th nt ra theo
ng dc (k nt quay vo pha trong gi l bao phn hng trong, k nt quay ra ph
ngoi gi l bao phn hng ngoi), hoc m bng l nh (mt s cy h C) hoc m
bng cc mnh van nh ci li g (cc cy h Long no).
Bao phn c nh vo ch nh trn sut chiu di ca trung i hoc trn phn ln
chiu di, gc ca bao phn nm trn nh ch nh gi l bao phn nh gc. C trng
hp bao phn ch nh vo mt im ca trung i, phn lng ca bao phn nm trn
nh ch nh gi l bao phn nh lng.
Hnh 4.14. Nh v cc kiu nh

A. Bao phn nh gc; B. Bao phn m bng l nh;
Trang 163
C. Bao phn m bng li g; D. Bao phn nh lng, nt dc

Cu to bao phn: bao phn c vch gm nhiu lp t bo bao quanh ly phn. Lp
ngoi cng l biu b gm nhng t bo nh dt, di biu b l tng c gm nhng lp
t bo c mng dy ha g mt trong hoc mt bn thnh hnh ch U, mt ngoi vn
bng xenluloz. Khi bao phn chn, mt ngoi ca tng c co li nhiu hn mt trong
v t bo b kh i lm cho bao phn nt ra.
Lp trong cng ca vch bao phn l tng nui dng gm cc t bo to, mng mng
v nhiu cht t bo. Tng ny nm ngay st phn v tham gia vo vic nui dng t
bo m ht phn v cc ht phn chn.
Hnh 4.15. A. Cc giai on pht trin ca bao phn

B. Cu to gii phu ca bao phn
a. Mt phn; b. Bao phn ct ngang (1. Biu b; 2. Tng c; 3. B dn trung
i; 4. Tng nui dng; 5. T bo m ht phn; 6. Ht phn)
S hnh thnh v pht trin ca nh: nh xut hin u tin trn 4 ch g nh ca
hoa. Cc ch g ny sau pht trin thnh bao phn, khong gia cc g sau sinh ra
trung i v ch nh. Cc g l cc phn tng lai.
Trang 164
Cc t bo ln trong g giu cht t bo, nm di lp biu b phn chia thnh 2 lp:

lp ngoi sau phn ha thnh tng c v tng nui dng; lp trong sau ph chia cho ra
cc t bo nguyn bo t (t bo m ht phn) ri cho ra ht phn.
Ht phn: c hnh thnh t cc nguyn bo t (cc t bo m), mi t bo m cho ra
4 bo t, tc l 4 ht phn n bi. Ht phn thng c hnh cu, mu vng, kch thc
thay i t 10-15 n hng trm m ( cy b ng).
Cu to ht phn: ht phn c 2 lp mng: mng ngoi dy bng cutin, b mt c cc l
gi l l ny mm, s lng cc l ny mm thng l 3 l. Mng ngoi ht phn cn
c gai nh lm cho ht phn c dng c bit (ht phn hoa dm bt hay nhiu cy
trong h Cc). Mng trong mng hn bng pectin, thng dy ln trc cc l mm.
Trong ht phn c 2 t bo: t bo c kch thc ln l t bo dinh dng s hnh thnh
nn ng phn; t bo c kch thc b l t bo pht sinh s cho ra 2 tinh t.
Hnh 4.16. Cc kiu ht phn

A. Ht phn 1 rnh; B. Ht phn 3 rnh;
C. Ht phn nhiu l; D. Ht phn nhiu rnh-l
Tt c cc nh trong hoa hp thnh b nh. B nh c th hon ton ri nhau hoc dnh
li nhiu mc khc nhau. Cc nh c th dnh phn ch nh thnh mt to thnh
b nh n th (hoa dm bt, hoa bng), hoc thnh nhiu b to thnh b nh a th
(hoa go), hoc thnh 2 b to b nh lng th (hoa u).
Trang 165
Mt s trng hp, ch nh ri nhau nhng cc bao phn dnh li thnh mt ng kn (

cc cy h Cc). Cc nh trong b nh thng c kch thc v hnh dng nh nhau
nhng c trng hp chng di ngn khc nhau (nhiu cy trong h Ci, h Hoa mi)
hoc cc bao phn ca b nh cng c hnh dng khc nhau (mt s cy trong h u).
mt s cy b nh c nhng nh b tiu gim mt bao phn hoc bao phn b lp ch
cn li ch nh l nhng nh lp.
+ B nhy: l b phn sinh sn ci ca hoa, nm chnh gia hoa, do cc l non lm
thnh. Khc vi cc cy Ht trn, cc l non y khp kn 2 mp vo nhau, ch dnh
lm thnh ng gi non.
Nhy c cu to gm 3 phn: phn phnh to pha di gi l bu nhy, trong cha
non; phn hp hnh ng hay hnh ch pha trn gi l vi nhy l ng i ca ht
phn v tn cng hi loe rng hay hnh da l u nhy hay num nhy l ni tip nhn
ht phn.
Hnh 4.17. Cu to b nhy

1. u nhy; 2. Vi nhy; 3. Bu nhy;
Trang 166
4. Ht phn; 5. ng phn; 6. Non; 7. B dn

cc cy cn nguyn thy, b nhy thng gm nhiu l non ri nhau hon ton to
thnh b nhy ri, c nhiu nhy (hoa mng rng). cc h tin ha hn, s l non
gim i v thng dnh li vi nhau nhiu mc to thnh b nhy hp, c mt
nhy. B nhy c 1 nhy c th do mt l non hp thnh (cc cy h u), c th do
nhiu l non dnh nhau. S lng l non thng l 3 (cy Mt l mm), 5-4 hoc 2
(cy Hai l mm). Cc kiu b nhy:
* B nhy dnh nhau phn bu, cn vi v u nhy t do (hoa cm chng).
*B nhy dnh nhau phn bu v vi, cn u nhy ri nhau (hoa dm bt).
* B nhy dnh nhau hon ton (hoa bi, hoa c).
Hnh 4.18. Cc kiu b nhy

1. B nhy l non ri; 2-4. B nhy l non dnh
(2. Ch dnh phn bu; 3. Dnh bu v vi; 4. Dnh hon ton)
V tr bu trong hoa
* Bu trn: bu nm trn hoa, khng dnh vi cc b phn khc ca hoa, kiu ny
km tin ha nht.
Trang 167
*Bu di: bu nm chm trong hoa, dnh lin vi hoa cc b phn ca hoa nm
trn . Kiu ny tin ha hn v non bn trong c bo v tt hn (hoa i, hoa
sim).
* Bu gia: l kiu trung gian gia bu trn v bu di, bu ch dnh vi hoa
phn di, phn trn vn t do (hoa mua, hoa bch n).
Cu to ca non
Non l mt khi a bo, hnh trng, hnh cu hoc hnh thn. Mi non gm 2 phn:
cung non l ni nh non vo gi non; thn non l mt khi TB nh gi l phi
tm, c lp v non bao ngoi (2 lp v). V non thng h mt l pha di gi
l l non. Ch thn non nh vo cung gi l rn. Ch cc lp v non gp nhau v
dnh vi phi tm gi l hp im.
Ti phi nm trong phi tm gm 1 nhn lng bi gia, 1 non cu n bi vi 2
nhn tr bo hai bn, nm mt cc, 2 nhn i cc nm cc i din.
Cc kiu non
* Non thng: trc ca non v cung non nm trn cng mt ng thng, l non
v tr i din vi cung non (cy h tiu).
* Non cong: trc ca non lm thnh mt gc vi cung non, l non v tr gn
cung non hn. Nu gc ny l gc vung th gi l non ngang (nhiu cy h u).
* Non o: trc ca non song song vi cung non lm cho l non nm st, gn nh trng
vi cung non (cy hng dng, loa kn trng).
Trang 168
Hnh 4.19. Cc kiu non (S ct dc)

1. Non thng; 2. Non cong; 3. Non ngang; 4. Non o
Cc kiu nh non:
* nh non tr gia hay nh non gc: gp nhng bu c nhiu , do nhiu l non
hp thnh. Cc l non nm gc trong ca , to thnh mt tr gia bu, non nh
xung quanh tr (hoa dm bt, hoa bi).
* nh non bn: gp bu 1 , do mt hay nhiu l non nh mt phn mp lm
thnh. Cc gi non nm mp bu, ch ranh gii gia cc l non (u ).
* nh non gia: tin ha t kiu nh non tr gia do vch ngn gia cc l non tiu
bin i nhng tr do cc gi non to nn th vn cn. Bu ch c 1 vi 1 tr gia, non
nh xung quanh tr .
Trang 169
Hnh 4.20. Cc kiu nh non

1-2. Bu 1 nh non bn (1. Bu c 1 l non; 2. Bu c 3 l non);
3. Bu 3 nh non tr gia; 4. Bu 3 nh non bn gi; 5. Bu 1 nh non gia
S hnh thnh v cu to ca ti phi
T bo m nguyn bo t phn chia gim nhim cho ra 4 t bo n bi (i bo t), ch c 1
bo t c duy tr v pht trin thnh ti phi bng cch tri qua nhiu ln phn chia. Ln
phn chia u to ra 2 nhn con, chng tch ra i v 2 cc ca ti phi, mi nhn con li phn
chia 2 ln na to thnh 4 nhn. Nh vy, trong ti phi c tt c 8 nhn hp thnh 2 nhm.
V sau, ti mi cc c 1 nhn tch ra i vo trung tm ti phi v kt hp vi nhau to thnh
nhn th cp lng bi (2n). u pha gn l non, t bo nm gia l non cu, 2 t bo
hai bn l 2 tr bo c kch thc nh hn non cu. Ba nhn cn li cc i din c gi
l cc t bo i cc, c chc nng dinh dng.
Trang 170
Hnh 4.21. Cc ti phi n bo t kiu Polygonum v kiu Onagraceae

o. Non cu; s. Hai tr bo; an. Ba t bo i cc; np-np'. Hai nhn trung tm
b) S sp xp cc b phn trong hoa Cc kiu hoa
Hoa c y cc thnh phn i, trng, nh, nhy nu trn l hoa y v lng
tnh. Hoa thiu mt trong cc thnh phn trn l hoa khng y , nu thiu mt trong
hai b phn sinh sn (nh hoc nhy) l hoa n tnh (v d: hoa thu du, hoa b, hoa
mp).
Trong hoa, ty theo mc tin ha, tt c cc b phn c th xp theo ng xon
trn (v d: hoa ngc lan ta), gi l hoa kiu xon. Nu ch c nh v nhy xp xon,
cn bao hoa xp vng, th hoa thuc kiu xon vng (v d: hoa na, hoa ngc lan ty).
Hoa xon v xon vng thng thy cc h nguyn thy hn.
Cn nu tt c cc b phn u xp thnh tng vng ring bit th hoa thuc kiu vng.
hoa xp vng, cc b phn ca vng trong bao gi cng v tr xen k vi cc b
phn ca vng ngoi lin n.
cc hoa lng tnh, nh c th xp thnh 2 vng, to thnh kiu hoa 5 vng (1 vng
i, 1 vng cnh, 2 vng nh v 1 vng nhy), v d hoa u, hoa ci. Nh cng c th
Trang 171
ch c 1 vng, do 1 vng tiu gim to thnh hoa 4 vng, gp nhiu hoa c cnh dnh
nh c, ccNh cng c th xp thnh nhiu vng nh hoa hng, hoa sim
V tr tng i gia cc mnh bao hoa trong mi vng cng khc nhau, biu hin r
nht khi cn trong n. Do c nhiu kiu tin khai hoa khc nhau: tin khai hoa van,
tin khai hoa vn, tin khai hoa lp, tin khai hoa c, tin khai hoa tha.
Tin khai hoa l s sp xp cc mnh bao hoa, ch yu l ca cnh hoa trc lc hoa
n.
- Tin khai hoa van: cc cnh hoa hoc cc mnh bao hoa trong cng mt vng ch xp
cnh nhau, khng trm ln nhau (hoa cai).
- Tin khai hoa vn: cc cnh hoa hay cc mnh bao hoa trong cng mt vng xp kiu
xon: mt mp ca mnh ny trm ln mt mp ca mnh bn cnh, ng thi li b
mnh khc trm ln mp th hai ca n (hoa trc o, hoa dm bt).
- Tin khai hoa lp: mt mnh bao hoa trong mt vng hon ton nm ngoi v mt
mnh hon ton nm trong, cc mnh cn li xp vn.
- Tin khai hoa nanh su: 2 mnh hon ton bao ngoi, 2 mnh nm trong, cn 1 mnh
c 1 mp trong v 1 mp ngoi.
- Tin khai hoa c: cc mnh bao hoa khng bng nhau: c 1 cnh to nht v nm hon
ton ngoi gi l cnh c, 2 cnh bn nh hn nm hai bn cnh c v 2 cnh cn li
nh hn thng dnh li vi nhau phn lng, nm trong gi l 2 cnh tha. Kiu tin
khai hoa ny c trng cho cc cy trong h u - phn h Cnh bm (Faboideae).
- Tin khai hoa tha: c trng cho cc cy trong phn h Vang (Caesalpinioideae)
thuc h u. Kiu ny ngc vi tin khai hoa c, y cnh c nh nht v nm
trong, cn 2 cnh tha ln v nm ngoi.
Trang 172
Hnh 4.22. Cc kiu tin khai hoa

A. Tin khai hoa van; B. Tin khai hoa vn;
C. Tin khai hoa lp;
D. Tin khai hoa nanh su; E. Tin khai hoa c;
G. Tin khai hoa tha
c) Cch biu din mt hoa
- Hoa thc: l cng thc biu din cu to ca hoa bng nhng ch k hiu: i K
(Calyx); Trng C (Corolla); Nh A (Androecium); Nhy G (Gynoecium).
Nu bao hoa khng phn bit i v trng th dng ch P (Periantium) thay cho 2 ch
K v C. Tt c cc ch u vit theo kiu in hoa.
Hoa thc c biu din trn mt hng ngang, cc ch k hiu ca cc b phn c
vit theo th t t ngoi vo trong. Sau mi ch ghi con s ch s lng ca b phn
mi vng. Vi d: trng hoa 5 cnh ghi l C5, nh 2 vng mi vng 5 ghi l A5+5. Khi cc
b phn ca hoa dnh lin nhau th vit ch s ca n trong du ngoc n, v d C (5).
Nu cc b phn ca hoa nhiu v khng c nh ta dng du .
Nu hoa u, ngha l cc thnh phn trong mt vng hon ton bng nhau, hoa c i
xng ta trn th c k hiu bng du * trc hoa thc. Nu hoa khng u, tc l
thnh phn trong mt vng khng bng nhau, hoa c i xng hai bn, c k hiu
bng du trc hoa thc. Du ch hoa c, du ch hoa ci.
Trang 173
V d: Hoa hu: *P(3+3) A3+3 G(3), chng t: bao hoa c 2 vng, mi vng 3, dnh nhau;
nh cng xp 2 vng, mi vng 3; b nhy gm 3 l non dnh li vi nhau thnh bu
trn. Hoa u.
Hoa dm bt: *k7-8 K(5) C5 A() G(5) (k ch vng i ph)
Hoa l s biu din cu to ct ngang ca hoa theo mt mt phng vung gc vi
trc hoa. Trc hoa thng c t pha trn, l bc pha i din, gia hai b phn
l cc thnh phn khc ca hoa. Nu hoa u th cc vng trong hoa c biu
din xp thnh nhng ng trn v kch thc ca tng phn trong mi vng bng
nhau; nu hoa khng u, cc nt biu din trong mi vng c kch thc khc nhau v
xp thnh hnh bu dc.
Hnh 4.23. Hoa

1. Trc hoa; 2. L bc con; 3. i; 4. Trng;
5. Nh; 6. Nhy; 7. L bc
d) Cm hoa
L tp hp nhiu hoa ring l, c cung hay khng cung, cng nh trn mt trc
chung gi l cung cm hoa. Trong cm hoa, mi hoa c mt l bc ring. Mt s cy
c l bc chung cho c cm hoa gi l tng bao (cc cy trong h Cc, h Hoa tn.).
i khi l bc chung bin i c bit to thnh mo (cc cy trong H cau).
Trang 174
Cc kiu cm hoa: cm hoa khng hn, cm hoa c hn (cm hoa xim).

* Cm hoa khng hn
Cm mang hoa sinh trng khng hn ch, u cnh khng t cng bng mt hoa nn
cc hoa tip tc c hnh thnh.
Nhng hoa pha ngn l non nht, nu cc hoa cng nm trn mt phng ngang th
hoa pha trong l non nht. Th t ca hoa l t di ln v t ngoi vo trong.
Cc kiu ca cm hoa khng hn: chm, bng, ng, tn, u.
- Chm: mi hoa trong cm u c cung ring, mc k l bc. Nu cung cm hoa
khng phn nhnh, cc cung hoa nh trc tip ln l kiu chm n (cm hoa lc
lc-Crotalaria). Nu cung cm hoa phn nhnh, cung cm hoa nh trn cc nhnh
gi l chm kp (cm hoa nho).
- Bng: cc hoa khng c cung, nh trc tip trn trc cm hoa. Nu trc cm hoa
khng phn nhnh gi l bng n (hoa cy c roi nga), nu trc cm hoa phn nhnh
gi l bng kp (hoa cau da).
- Ng: cu to ging kiu chm nhng cc hoa pha di c cung di ln lm cho
cc hoa trong cm nh c a ln cng mt phng ngang. C 2 kiu cm ng n
(cy kim phng) v ng kp (cy hoa sp l).
- Tn: cc hoa gn nh nm trn mt phng ngang nhng cc cung u mc ra t u
trc cm hoa. Cc l bc tp trung quanh gc hnh thnh mt tng bao. C 2 kiu tn
n v tn kp, cm hoa tn c trng cho cc cy thuc h Hoa tn: tha l, rau mi,
c rt
- u: gm nhiu hoa khng c cung mc st nhau trn nh trc cm hoa thu ngn
li thnh mt khi hnh u, xung quanh u cc l bc to thnh tng bao. Nu u
Trang 175
phng ln v c hnh cu gi l cm hoa hnh cu (keo giu, xu h), nu u loe rng

hnh a l kiu u c trng cho cc cy H cc. C trng hp nh trc cm hoa
lm hnh chn v khp kn li khin cho tt c cc hoa lt vo bn trong lng chn (cy
sung, v, a).
* Cm hoa c hn (cm hoa xim): Cnh mang hoa sinh trng c hn tn cng bng 1
hoa xut hin sm nht.
- Xim 1 ng: u trc chnh c 1 hoa u tin, mu di hoa m ra 1 nhnh bn
mang 1 hoa. Nhnh bn li cho ra 1 nhnh bn khc mang hoa, c tip tc. Nu s
phn nhnh lun i hng, khi th bn phi, khi th bn tri v hoa mc i din vi l
bc, gi l xim dch dc (hoa lay n). Nu tt c cc nhnh sinh ra ch mt bn, cm
hoa c dng un cong ging ui con b cp gi l xim b cp (hoa cy vi voi).
- Xim 2 ng: hoa u tin u trc chnh, mu di hoa mc ra 2 nhnh 2 bn, mi
nhnh mang 1 hoa. Nu mi nhnh bn li phn ra nhnh bn na...gi l cm hoa xim
2 ng nhiu ln (hoa xoan, hoa mu n).
- Xim nhiu ng: u trc chnh mang hoa, mu di hoa phn ra nhiu nhnh bn
mang hoa v c th tip tc phn nhnh...gi l xim nhiu ng nhiu ln.
- Xim co: cc nhnh ca xim rt ngn lm cho hoa st vo nhau ging nh cc hoa c mc
trn cng mt cung, thng gp cc cy trong h Hoa mi.
Trang 176
Hnh 4.24. Cc kiu cm hoa

1. Chm n; 2-3. Bng; 4. Tn n; 5. Tn kp; 6a-6b. u; 7. Ng;
8. Chm kp; 9. Xim 2 ng; 10. Xim 1 ng xon (xim b cp);
11. Xim 1 ng dch dc; 12. Xim nhiu ng
d) S th phn v s th tinh
* S th phn: Non ca thc vt Ht kn c bao bc trong khoang ca bu b nh
ci cho nn s th phn khng thc hin trc tip trn non nh a s cc thc vt
Ht trn. S th phn ca thc vt Ht kn c s tham gia ca tc nhn bn ngoi nh
gi, cn trng chuyn ht phn t bao phn m n nm nhy. i khi c th l
s t th phn.
Trang 177
Nh vy, s th phn l s tip xc gia ht phn vi nm nhy trong thi k u ca

qu trnh sinh sn. C nhiu hnh thc th phn nhng thc vt Ht kn ta thng gp
2 hnh thc l t th phn v th phn cho.
S t th phn: S vn chuyn ht phn n num nhy xy ra bn trong 1 hoa (hoa
lng tnh, nh v nhy phi chn cng mt lc) hay gia 2 hoa trn cng mt c th.
Hnh thc ny n gin khng cn tc nhn trung gian. Tuy nhin i con c hnh
thnh n iu v km tin ha, d thoi ha ging.
V d: Cy lc c hoa lng tnh, t th phn. Th phn v th tinh xong n chui vo
t v to thnh qu.
S th phn cho: L hnh thc th phn xy ra cc hoa trn cc cy khc nhau, hoa
phi l hoa n tnh. Hoa lng tnh cng c th th phn cho vi iu kin nh v
nhy khng chn cng mt lc.
Th phn cho dn n kt qu tnh bin d ln hn trong s con chu v thng c
chn lc t nhin ng h. Kt qu l nhiu loi thc vt Ht kn c c s thch nghi
lm cho th phn cho tt hn.
Mun xy ra s th phn cho cn c tc nhn trung gian: nh cn trng, nh gi, nh
nc, nh con ngi. Tt c u c hnh thc tin ha ring.
- S th phn cho nh cn trng, su b: Th phn nh cn trng l mt trong cc
phng php hiu qu nht ca s vn chuyn ht phn. Hoa th phn nh cn trng
c nhng c im sau:
1) Hoa ring bit thng ln v c mu sc sc s, cn nhng hoa nh thng tp hp
li thnh nhm hay cm hoa vi nhiu mu sc.
2) Hoa thng ta hng thm v cho ht phn, mt hoa lm thc n cho cn trng.
Trang 178
3) B mt ca nm nhy c ph mt cht bi tit dnh thu nhn ht phn v cc

b phn hoa c sp xp sao cho cn trng n tip xc d dng.
4) Ht phn c kich thc ln, vch dy v c gai bo v cc ht phn kt li vi
nhau thnh khi v d dnh vo c th cn trng th phn.
thch nghi vi i sng nh cn trng th hoa phi c mu sc sc s, c hng
thmTrc tin su b, cn trng n hoa ly ht phn lm thc n. Hoa c mu
sc l tc nhn ngu nhin nh hng cho cn trng, n cng ngu nhin lm tng
thm qu trnh th phn.
Nhng hoa thng c cn trng tm n th th phn d dng xy ra, nhng hoa khng
c mu sc, khng c hng thm th cn trng t tm n v dn dn s b thoi ha.
Cho n ngy nay tt c cc loi hoa u c mu sc sc s, c tc nhn nh hng
cn trng. Trong qu trnh ny dn dn hnh thnh ti mt.
Trong i sng, c loi cn trng ch tm n vi 1 loi hoa, v c loi hoa vi hnh
dng, cu to ch thch hp vi 1 loi cn trng no . V d: hoa hnh chung thch
hp vi cn tng c vi, m di
S tin ha ca thc vt ko theo s tin ha ng vt, c hai thc y ln nhau trong
qu trnh tin ha to ra s cn bng trong sinh gii.
Trang 179
Hnh 4.25. Hoa th phn nh su b

- Th phn cho nh gi: Hoa thch nghi theo li th phn nh gi c cu to c bn
cng ging nh hoa th phn nh cn trng nhng hnh dng rt khc nhau, c nhng
c tnh sau:
1) Hoa khng c mu sc, hng v v tuyn mt. Hoa thng nh v kh nhn thy.
2) nhiu loi hoa c xp trn phn dinh dng bao quanh nhn c s u vit
ti a ca ln gi. S th phn thng xy ra sm hn trong nm, trc khi pht trin
tn l bao quanh.
3) Nm nhy ln, c lng v treo ngoi hoa nhn c ht phn nh gi mang n.
4) Hoa c lng ln ht phn, ht phn c kch thc nh, nh, nhn v c phng
thch vo khng kh t nhng bao phn ln treo ngoi hoa.
cc cy h La, h Cau, h Da nhng cy ny c hoa thch nghi theo kiu bao hoa tiu
gim, cu to n gin, ch nh thng mnh, di. la, u nhy c chm lng, cn ch nh
nh lng bao phn, bao phn d dng ong a tc gi pht tn ht phn i. u nhy c
chm lng nn ht phn d dng dng li ni . Tuy nhin hnh thc ny lng ph ht phn.
C th TV c th sn sinh hng triu ht phn nhng ch c rt t ht phn c nm nhy
nhn.
Trang 180
Hnh 4.26. Hoa th phn nh gi cy h La

- Th phn cho nh nc: in hnh l cy rong mi cho (Vallisneria spiralis) mc
bn y, c hoa c v hoa ci ring bit.
i vi hoa ci th cung hoa di, dng xon l xo a hoa ln mt nc. Hoa c di y
nc, cung hoa c d gy a hoa ln mt nc, bao phn v tung ra, nh nc a ht
phn n gp hoa ci v th phn.
Trang 181
Hnh 4.27. Cy rong mi cho th phn nh nc

A. Cy c (1) v cy ci (2) mang hoa n tnh
B. Cc hoa ni trn mt nc (3. Hoa c; 4. Hoa ci)
- Th phn cho nh con ngi
Th phn nh con ngi c ng dng trong vic lai to ging mi gia cc chi vi
nhau to ra th h con ci mang nhng c tnh c li. Chng hn nh hoa hng l hoa
lng tnh nhng nh v nhy khng chn cng mt lc, ngi ta s ngt nh i v ly
ht phn ca hoa hng khc th vo.
Ngoi ra ngi ta cn s dng cc ging hoang di cho lai to vi ging cy trng vi
mc ch l ly tnh thch nghi tt ca ging hoang di v nhng c im tt ca
ging cy trng cho ra ging mi c tnh thch nghi cao hn v nhng c im tt
hn.
Nh vy s th phn cho to nn s a dng ca TV, cc hnh thc th phn v cng
phong ph. i vi mi hnh thc th phn lun lun c hnh thc mi thch nghi cao
hn, lun c s tin ha.
Trang 182
ngha ca giao phn l to ra u th sinh hc so vi s th phn, th h con chu c

sc sc sng cao, tnh bin d c th cao, lm nguyn liu cho chn lc t nhin to
ra loi mi. Nhng c nhc im l b l thuc th ng vi cc iu kin t nhin v
cc s kin ngu nhin khc.
* S th tinh
S th phn ch l giai on u ca qu trnh sinh sn hu tnh. Tri hn vi t bo tinh trng
cc trc vt km tin ha hn, giao t c nm trong ht phn l khng chuyn ng v
khng cn nc ca mi trng ngoi tip xc vi giao t ci. Khi ht phn c mang n
nm nhy, n ny mm to ra mt ng phn. Ht phn ny mm cha mt nhn ng phn v
hai nhn tinh trng l th giao t c trng thnh. ng phn sinh trng ri chui qua cc t
bo ca nm nhy v vi nhy n l non.
Hnh 4.28. S ny mm ca ht phn

1. T bo ng; 2. T ba pht sinh; 3. ng phn; 4. Nhn t bo ng; 5. Hai tinh t
ng phn mc ra thot u nh phn li ra ca v trong ri xuyn qua l trn v ngoi.
Nng lng cho s ny mm ca ng phn c cung cp ban u t cht dinh dng
d tr trong ht phn. V sau ng phn tit ra enzim lm tiu ha cc t bo bao quanh
v nhy v bu cung cp cht dinh dng cn thit cho s sinh trng. Hot ng
ny dc kim sot bi nhn ca ng phn nm u tn cng ca ng phn.
Trang 183
Cui cng ng phn b v ra trong khoang ca bu v i vo non qua l non. Nhn

ca ng phn v hai giao t c c gii phng. Mt trong cc giao t c kt hp
vi nhn ca trng to thnh mt hp t lng bi m v sau s pht trin thnh
mt phi mi.
Nhn ca ng phn s b phn hy i, nhng giao t c th hai c gi li v dc
chuyn vo trung tm ca ti phi kt hp vi hai nhn cc to nhn ni nh tam
bi. Nh vy, thc vt c hoa c hai nhn c u dc s dng. Qu trnh thj tinh
ny gi l th tinh kp. y l bc tin ha c iu qu cao i vi thc vt ht kn.
Tinh t 1 + Non cu Hp t (2n) Phi (2n)
Tinh t 2 + Nhn (2n) Nhn (3n) Ni nh (3n)
Phi v ni nh nm trong mt n v gi l ht, ht c giu trong mt n v gi l
qu.
Khi v non bin thnh v ht v hp t pht trin thnh phi, hp t phn chia hai
phn: phn r l phi, phn di l cun non c tc dng gi phi v chuyn giao
dng cht cho phi t nh, sau l mm bt u xut hin.
e) S hnh thnh ht
Sau th tinh, non pht trin to ht. Ht cha phi th bo t v cht dinh dng
d tr. Trong qu trnh sinh trng phi hnh thnh chi mm v r mm. ht cy
mt l mm, phi ch hnh thnh mt l mm, cy hai l mm, phi hnh thnh hai l
mm. Trong cc ht c ni nh (ht thu du, ht ng) nhn ni nh phn chia nhiu
ln theo gin phn to nn m ni nh gm nhng t bo d tr dinh dng ln.
Nhng t bo ny tch ly cht dinh dng vn chuyn qua cc b mch ca gi non
v pht trin bao quanh phi non cht y khoang trng, gia v non l nhng phn
cn li ca ti phi. cc ht khng ni nh (ht u ty), cc l mm l min tch ly
ch yu v s pht trin ca m ni nh rt hn ch. V non to v ngoi.
Trang 184
Khi ht chn, bu pht trin thnh qu. i vi thc vt ht trn ht nm trn bu, cn
thc vt ht kn ht nm pha trong bu.
Trong qu trnh tin ha ca thc vt din ra s gim i ca ni nh v s pht trin
mnh m ca phi. loi ht ch c v v phi l tin ha nht, v cht dinh dng
nui phi nm trong l mm ca phi, nui phi mt cch trc tip v t hiu qu cao
nht.
Hnh dng v kch thc ca ht khc nhau ty loi cy, c ht c kch thc ln (ht cy bm
bm trong h u, ht da) hoc ht c kch thc rt nh (ht cc cy h Lan, cc cy h
Ci). Hnh dng ca ht ph thuc vo hnh dng ca non. Thnh phn ca ht bao gm cc
thnh phn chnh sau y: v ht, phi, m d tr cht dinh dng (ni nh v ngoi nh nu
c).
Hnh 4.29. Cu to ca ht
A. Hnh dng ngoi ca ht u (1. Vt tch ca l non; 2. Rn ht;
3. Sng non; 4. L mm; 5. R mm; 6. Thn mm; 7. Chi mm vi l u tin);
B. S ht ct dc: 1a-2a. Ht c ni nh; 3b-4b. Ht khng ni nh;
1a-3b. Ht ca cy Hai l mm; 2a-4b. Ht ca cy Mt l mm (v. V ht; n. Ni
nh; l. L mm; ch. Chi mm; t. Tr di l mm; r. R mm)
- V ht: bao bc bn ngoi c nhim v che ch cho cc thnh phn bn trong ht
trnh b nh hng ca mi trng bn ngoi. V ht c 2 lp hoc 1 lp hoc i khi
ht khng r v (ht cc cy trong h La). Bn ngoi v i khi nhn nhi hoc sn
Trang 185
si (ht gc), hoc mng nc (ht lu). Lp biu b ca ht c th pht trin thnh
nhng lng di (ht bng), hoc thnh cnh (ht x c) l nhng b phn pht tn
ht.
Bn ngoi ht c mt vt so gi l rn ht, l vt tch ca cung ht rng i (ht
u). Vt tch ca l non vn cn nhng kh thy, n ch l mt chm nh gn rn
trong trng hp non o hay non cong (ht u), hoc i din vi rn i vi
non thng (ht h tiu). Ch cung non dnh vi non (gi l sng non) to thnh
mt ng li pha ngoi ht.
Ht c cu to gm nhiu lp t bo: bn ngoi l lp t bo biu b, cc lp bn
trong c chc nng dinh dng v c hc. Mt s ht (ht vi, nhn, chm chm) bn
ngoi c lp o ht lm thnh mt lp tht mng nc bao bc ly ht, o ht do cung
non pht trin thnh.
- Phi: Cu to ca phi gm c: 2 l mm hoc 1 l mm, chi mm, thn mm v r
mm. nhng cy khng c ni nh, l mm thng ln, cha nhiu cht dinh dng
(ht u). Thn mm phn ha thnh 3 phn: biu b, v v tr.
Trong ht, phi nm gia khi ni nh hoc lch v mt bn v pha l non, phi
c nh vo ht nh dy treo. cc cy k sinh (tm gi, t hng) phi khng phn
ha thnh thn mm, r mm, l mm, m ch gm mt s t bo m phn sinh.
- Ni nh: ni nh c pht trin t nhn th cp ca ti phi sau khi kt hp vi tinh
t th hai to nn t bo c nhn ni nh (3n). T bo ny phn chia to thnh ni nh.
Ni nh l m s tr cht dinh dng (tinh bt, du bo hoc alron). Ni nh c
to thnh bng 2 kiu chnh:
Trang 186
+ Kiu nhn: nhn 3n ca ni nh bt u phn chia nhiu ln nhng khng to thnh

cc t bo ring m n to nn mt khi cht nguyn sinh cha nhiu nhn. Khi kt
thc qu trnh phn chia th mng ngn gia cc t bo mi c hnh thnh.
+ Kiu t bo: sau mi ln phn chia ca nhn t bo th mng ngn gia cc t bo
mi c hnh thnh ngay.
Ni nh thng c mu trng c, mt ngoi ni nh thng nhn, i khi nhn nheo
(gi l ni nh xp np - ht na, ht cau). Vch t bo ni nh i khi dy ln to
thnh ni nh sng (ht m tin, c ph).
- Ngoi nh: trong qu trnh pht trin ht, phi tm thng tiu bin i nhng cng c
khi cn li mt phn v bin thnh ngoi nh. Ngoi nh l m d tr cht dinh dng
cung cp thc n cho phi khi ht ny mm. Ngoi nh ch c mt s t loi cy.
Ngoi nh do phi tm sinh ra nn tt c cc t bo u l lng bi (2n), ni nh c
hnh thnh sau th tinh nn tt c cc t bo u l tam bi (3n).
- Cc kiu ht: ht c cc kiu sau y:
+ Ht khng ni nh: trong qu trnh hnh thnh ht, ton b ni nh v phi tm u
c tiu th cho s pht trin ca phi. Ht ch c v v phi, phi thng c phi to,
l mm ln v mang cht d tr. Thng gp cc cy h u, Bu b, Ci...
+ Ht c ni nh: trong qu trnh pht trin ht ch c phi tm bin mt hon ton, ht
gm c v, phi v ni nh. Phi thng nh, i khi cha phn ha, thng gp
nhiu cy.
+ Ht c ngoi nh: trong qu trnh pht trin phi s dng ht ni nh, phi tm
cn li mt phn pht trin thnh ngoi nh. Ht c v, phi v ngoi nh, thng gp
h Cm chng, h Hong tinh...
Trang 187
+ Ht c c ni nh v ngoi nh: trong qu trnh pht trin ca ht, phi tm vn cn

nn pht trin thnh ngoi nh, ng thi cn c ni nh nn ht c y v, phi,
ni nh v ngoi nh, thng gp mt s cy h Sng, h Gng.
f) Qu
- Qu l phn mang ht nn c gi l c quan sinh sn ca thc vt ht kn. Nhng
qu do bu bin i thnh gi l qu tht, cn nhng qu khc ngoi bu cn c cc
thnh phn khc tham gia ( hoa, trc hoa, l bc...) gi l qu gi.
- Cu to qu: qu gm cc thnh phn: v qu ngoi, v qu trong v v qu gia.
+ V qu ngoi: do lp biu b ca vch bu bin i thnh, v ngoi thng rt mng
v c ph bi lp cutin, sp hoc lng.
+ V qu gia: tng ng vi phn tht (hay m mm) ca vch bu, v qu gia lm
thnh tht hay ci qu. cc qu mng th lp v qu gia dy, cc qu kh th v qu
gia mng, km pht trin.
+ V qu trong: do biu b trong ca bu bin i thnh, thng l mt lp mng.
qu hch, v qu trong c th dy v ha g, tr thnh nhng t bo (qu mn, o,
da...). Cng c khi v qu trong cha nhiu cht d tr v rt kh phn bit vi v
qu gia.
- Phn loi qu: da vo cc kiu b nhy khc nhau (1 l non, nhiu l non ri hoc
dnh li), ngi ta chia thnh 3 nhm qu khc nhau: nhm qu n, nhm qu kp v
nhm qu phc.
+ Nhm qu n: l qu c hnh thnh t 1 hoa, b nhy c 1 l non hay nhiu l
non dnh nhau lm thnh. Da vo tnh cht ca qu khi chn c t m c hay
khng m chia thnh 2 loi: qu ng v qu m.
Trang 188
Qu ng l khi chn khng t m phng thch ht, cn gi l qu b. Cn c vo tnh cht

ca cc lp v qu ngi ta chia ra cc kiu: qu tht v qu kh khng m. Qu tht c 1
trong 3 lp v qu mng nc hoc mm, nc (qu c chua, i, chui...). Trong qu tht c loi
qu m cc lp v u mm, mng nc gi l qu mng (nho, chui, i, u , cam, bi...);
c loi v qu ngoi v v qu gia nc hoc mng nc, v qu trong cng c cc t bo c
mng dy, ha g, nhiu t bo (qu o, mn, to ta, da...).
Hnh 4.30. Cc loi qu tht

a. Qu mng kiu c chua; b. Qu mng kiu cam qut;
c. Qu hch (1. V qu ngoi; 2. V qu gia; 3. V qu trong)
Qu kh khng m (qu b) l nhng qu khi chn c 3 lp v u kh xc, dnh cht
vi nhau. Qu b c cc loi: qu b c lng (cc cy h Cc), qu b c cnh (qu
ch), qu dnh (c trng cho cc cy h La), qu b ri (cc cy h Hoa tn, h Hoa
mi).
Qu m (qu nang): l qu t m c khi chn nh vo hin tng c hc n thun,
ph thuc vo s kh ca v qu.Qu nang c cc loi: qu i (qu sa), qu u (c
trng cho cc cy h u), qu ci (c trng cho cc cy h Ci), qu hp (qu cy
rau sam, m ), qu m l (qu thuc phin).
Trang 189
Ngoi ra, nhm qu n cn mt vi loi qu c bit nh qu o ht (qu vi, nhn,

chm chm), o ht do cung non pht trin thnh; qu gi (qu to ty, l), phn tht
qu do hoa pht trin v bao bc ly qu tht.
+ Nhm qu kp: qu kp cng c hnh thnh t 1 hoa nhng cc l non ca b
nhy ri nhau, mi l non to thnh 1 qu ring bit. Qu c to thnh c th l qu
b (qu cc cy mao lng - Ranunculus, dy ng lo - Clematis), c th l qu i (qu
ca nhiu cy trong h Thin l), cng c khi hoa pht trin thnh 1 qu gi mang nhng
qu tht l nhng qu b bn ngoi (qu du ty) hoc hoa lm bao ly qu tht bn
trong (qu cy hoa hng, cy kim anh).
Hnh 4.31. A. Qu kp: 1. Qu kp nhiu i cy hi;

2. Qu kp gi du ty; 3. Qu kp gi ca hoa hng
B. Qu phc: 4. Qu da; 5. Qu v
+ Nhm qu phc: l nhng qu c hnh thnh t 1 cm hoa. Qu c nhiu thnh
phn tham gia nh bu, trc hoa, bao hoa, l bc, hoa (qu sung, qu mt, qu du
tm...).
g) S pht tn ca qu v ht
Trang 190
Chc nng ca qu l m bo s pht tn ht khi cy m, lm gim bt s cnh tranh

gia cc cy trong cng loi v chim c cc mi trng sng mi. Gi, nc v
cc ng vt khc nhau u l nhn t h tr s pht tn ca cy ht kn. C mt s
kiu pht tn c phn bit nh sau:
1) T pht tn
Khi v qu kh th b nt ra, ht ca mt s cy c bt ra khi qu pht tn xung
t. S vn ng nhanh ca ht bt ra khi qu l mnh pht tn ht i xa khi
cy b m. V d: Qu cy kim tc l loi u m v qu gm nhng lp m si xp
cho xin vi nhau. Khi kh mi na v xon li v v ra, pht tn ht ra ngoi
2) Pht tn nh gi
Cy thuc phin c ht dng bo t, nh d c gi mang i xa. Nhng ht ny
c to nn trong qu rng gi l qu nang gm nhiu l non dnh nhau. Khi chn ht
thot ra qua cc l trn qu nang do qu rung theo gi.
Ht v qu pht tn nh gi c phn ph ko di, c lng, c cnh lm chm s ri
xung t ca ht (qu cy trc o liu, qu x c,)
3) Pht tn nh nc
Dng pht tn ny t ph bin hn. Qu v ht c dng rng hoc c cu to lm cho n
ni trn mt nc. V d: Qu da c v qu ngoi cu to bng si xp v mt khoang
trng cha kh bn trong ht ca n, ht c bo v k, khng nh hng n phi.
4) Pht tn nh ng vt
Mt s qu v ht kh c cht dnh hoc c gai d dng mc dnh vo lng khi cc
con vt i qua. V d: Qu c may, qu cy du mc to thnh mt chm nh qu kh
gi l qu b. Mi qu mang mc c ru do vi nhy to ra.
Trang 191
Ht ca cc qu nc c bo v bi cc v cng, i khi c tng cng bi s

dnh ca lp t bo to nn m v qu trong. Nhng qu ny c pht tn ph
thuc vo kch thc ca chng nh b thy, b nut. Trong trng hp sau th v ngoi
chu ng c tc ng ca enzim trong ng tiu ha v ht c lng vo phn
thng l ti ni xa vi cy b m trong mi trng giu cht dinh dng hn.
Kh nng pht tn ch gip phng tin pht tn ch khng c tnh cht quyt nh m
rng khu phn b ca loi v cha hn n thch nghi vi mi trng sng mi m
rng khu phn b ca loi.
h) Cc kiu pht trin ca thc vt Ht kn
Da vo c im pht trin c th ca thc vt c th chia thc vt Ht kn ra thnh 3
nhm:
- Nhm thc vt 1 nm: tri qua chu trnh pht trin t ht n ht trong thi gian t
hn 1 nm. V d, cc loi thc vt chng tn sa mc ch c 15 ngy: bt u to
hoa khi cc c quan sinh dng cn rt yu v n bt u n hoa rt nhanh, k theo
hnh thnh ht v qu, sau th cht. Phn ln cy 1 nm ny mm vo ma xun v
kt qu vo ma h.
- Nhm thc vt 2 nm: tri qua chu trnh pht trin trong vng 2 nm. Trong nm u
(trc ma ng) chng gm nhng c quan d tr di t, vo ma ng c quan
trn mt t tn li nhiu hay t, ra hoa v kt qu vo ma xun nm sau. Cy cht
ngay sau khi to qu v ht. V d: c rt, bp ci, hnh...
- Nhm thc vt lu nm: cn c vo s ln ra hoa kt qu trong i sng c th, nhm
thc vt ny c chia thnh 2 nhm nh:
Trang 192
+ Thc vt lu nm ra hoa kt tri 1 ln trong i: thc vt nhm ny ch sinh sn 1 ln

trong chu trnh sng ging nh thc vt 1 nm v 2 nm. V d cy tre ch ra hoa, kt
tri 1 ln sau hng chc nm sinh tng sinh dng ri cht.
+ Thc vt lu nm ra hoa kt tri nhiu ln: Nhm ny c nhiu dng sng khc nhau: thn
c, thn leo, cy bi nh, cy bi, cy g...Phn ln cc loi cy lu nm sau mt thi gian xc
nh, to qu hng nm. c trng ca nhm cy lu nm ra hoa kt tri nhiu ln l cc c
quan sinh dng tip tc sinh trng c trong thi gian ra hoa cng nh sau khi cnh mang
qu.
Hnh 4.32. Chu trnh pht trin ca thc vt c hoa

1. Phi; 2. Qu v ht; 3. Cy con; 4. Cy trng thnh; 5. Hoa; 6. Nh; 7. Nhy;
8. Bao phn; 9. Non; 10. T bo m ca ti phi nm trong non; 11. Ht phn;
12. Ti phi; 13. Ht phn ny mm; 14. ng phn vi 2 tinh t; 15. Th tinh kp
Cu hi n tp chng 4
1. Phn bit cc hnh thc sinh sn thc vt v ngha ca chng.
Trang 193
2. Phn bit cc hnh thc gim cnh, chit cnh v ghp cnh. Chng c u im v
nhc im g?
3. Th no l s xen k th h? Cho mt v d minh ha.
4. So snh cu to non cy Ht trn v cy Ht kn.
5. C my kiu cm hoa, nu c im khc nhau gia chng?
6. Trnh by s hnh thnh v pht trin ca ht phn, ti phi cy Ht kn.
7. Trnh by cu to v phn loi qu; cc hnh thc pht tn ca qu v ht.
8. Xu hng tin ha ca Thc vt bc cao l th bo t ngy cng pht trin, th giao
t ngy cng tiu gim. Hy chng minh iu ny qua cc nhm thc vt Ru, Quyt,
Ht trn v Ht kn.
CC BI THC HNH
Bi 1: Thc hnh s dng knh hin vi qua quan st mt s t bo thc vt
Trang 194

Bi 3: S co nguyn sinh - phn co nguyn sinh v s phn bo nguyn nhim r
hnh
Bi 4: M che ch - M nng - M mm
Bi 5: M dn - M tit v ng nha m
Bi 6: R cy
Bi 7: Thn v l cy
Bi 8: C quan sinh sn ca thc vt cha c hoa
Bi 9: Cu to v cc thnh phn ca hoa. Hoa thc - Hoa - Cm hoa
Bi 10: Qu v ht
Bi 1.Thc hnh s dng knh hin vi quaquan st

mt s t bo thc vt
* Mc tiu
- Nm c cc b phn cu to ca knh hin vi, bit cch s dng knh hin vi.
- Lm quen vi cch lm tiu bn hin vi tm thi.
- Quan st c mt vi thnh phn cu to ca t bo.
Trang 195
* Dng c, ha cht v mu vt
- Dng c: Knh hin vi, kim mi mc, li dao co mng, phin knh, l knh,
giy thm, a ng h.
- Ha cht: Nc ct, glixerin, kali ioua.
- Mu vt: Qu c chua chn (hoc qu hng, da hu), hoa dm bt hoc mt
loi hoa khc c bao phn chn. Bo t cy dng x, l v c hnh ta hoc c hnh
ty, l v c ti, l cy l bn.
* Th nghim 1: Lm tiu bn quan st t bo ri tht qu ca chua chn
(Lycopersicum esculentum)
- B i qu c chua, dng kim mi mc ly mt t dch mu trong qu
(khng nn ly phn tht gn v), t ln phin knh c sn mt git nc ct hay
nc glixerin v dn u. y l knh v quan st. Ch cc ht nh c mu vng cam
nm ri rc trong t bo l cc lp mu. Phn bit cc lp mu vi cc ht tinh bt
cng c trong t bo.
- Mun thy r cc thnh phn trn, ta tin hnh nhum tiu bn v quan st vi
vt knh ln (x 40): Ln knh tiu bn v y l knh li. Mt bn mp l knh ta nh 1
git kali ioua, mp i din ta dng giy thm hoc giy lc ht nc i, theo kiu i
cht lng di l knh. Theo di trn tiu bn ta s thy s bin i mu: cht t bo
nhum mu vng bi iot, nhn bt mu vng nu, ht tinh bt bt mu nu.
* Th nghim 2: Lm tiu bn quan st t bo ht phn hoa cy dm bt (Hibiscus
rosa-sinensis)
Dng u kim mi mc gy mt t ht phn t bao phn chn ca hoa dm bt
(Hibiscus rosa-sinensis), t ln phin knh c sn git nc ct hay nc glixerin.
Trang 196
y l knh v quan st vt knh nh ri vt knh ln. Lp v ngoi ht phn ca hoa

dm bt c gai, trong bao phn cha nhiu ht phn. V hnh ht phn v ch thch.
Nn quan st thm ht phn ca mt vi loi hoa khc so snh mu sc, hnh
dng v cu to ca ht phn.
* Th nghim 3: Lm tiu bn quan st t bo dnh lin t bo vy hnh ta (Allium
fistulosum) {c th quan st c hnh ty (Allum cepa) hay ti ty (Allium porrum) hay
l cy l bn (Rhoeo discolor)}
- Ly mt vy cn ti ca c hnh ta. Dng u kim mi mc hay li dao co
mng rch 1 hnh ch nht nh (3 x 6mm) theo chiu ngang vy hnh ri tch nh ly
lp biu b mng. t biu b ln phin knh c sn git nc ct hay nc glixerin.
y l knh li.
- Nhum tiu bn vi dung dch kali ioua theo cch i mu cht lng.
- Quan st vt knh nh ri chuyn sang vt knh ln hn ta thy: vch t bo,
cht t bo c dng nhng chm nh m, bt mu vng, nm st vch, nhn bt mu
vng hay vng nu, c khong trng gian bo.

* Mc tiu
- Nhn bit c mt s thnh phn cu to ca t bo.
- Quan st c tnh cht sng ca t bo thng qua s chuyn ng ca cht t
bo.
- Rn luyn k nng s dng knh hin vi v k nng v t bo thc vt.
Trang 197
- Dng c: Knh hin vi, kim mi mc, li dao co mng, phin knh, l knh, a
ng h.
- Ha cht: Nc ct, nc glixerin, pha dung dch nc ng 5%, dung dch
mui n (NaCl) 10-15%, dung dch kali idua, cn etylic.
- Mu vt: l cy rong mi cho, c th thay bng cy rong ui chn. Qu t
chn, hay c c rt, cnh hoa hng . L khoai lang, hay l cy l bn, cy thi li ta.
Mt vi c v ht: khoai ty, khoai lang, u h lan, u c ve, ng, la, ht thu
du. C hnh ta (chn c c mu tm).
* Th nghim 1: Lm tiu bn quan st lc lp v s chuyn ng vng ca cht t
bo l rong mi cho (Vallisneria spiralis) {C th quan st l rong ui chn
(Hydrilla verticillata)}
- Dng kim mi mc bc ly mt phn ca phin l rong mi cho cn ti, c
mu xanh (c phn biu b v tht l). t lt ct ln phin knh c sn git nc ct,
y l knh li v quan st trn knh hin vi.
- Quan st vt knh b ri chuyn sang vt knh ln ta c th thy c hnh
dng ca t bo, bn trong cha cc ht nh mu lc ti, l cc lc lp, phn b st
vch v chng chuyn ng vng theo chiu kim ng h.
* Th nghim 2: Lm tiu bn quan st lp mu qu t chn (Capsicum sp.)
- Chn qu t chn, dng li dao co gt 1 lp tht mng trn b mt ngoi ca
qu. Ln knh bng nc glixerin, y l knh li.
- Quan st t bo ta thy cc lp mu ti c cha rt nhiu trong khoang t
bo. (Mu vt thay th: tht qu c chua, da hu, hng ).
Trang 198
* Th nghim 3: Lm tiu bn quan st lp khng mu biu b l khoai

lang(Ipomoea batatas)
- Ly 1 l khoai lang cun vo u ngn tay ch bn tri, dng li dao co gt 1
lp tht mng biu b mt trong. t lt ct ln phin knh c nh git dung dch nc
ng 5% hoc glixerin, y l knh li.
- Quan st hnh dng t bo biu b v so snh vi hnh dng ca cc t bo biu
b c quan st cc mu vt trc. Chuyn sang vt knh ln hn, ta c th quan
st thy cc ht trn nh, khng mu, hi sng nm gc t bo l cc lp khng
mu. {Chng ta cng c th quan st lp khng mu l cy l bn (Rhoeo discolor),
l cy thi li ta (Zebrina pendula)}
* Th nghim 4: Lm tiu bn quan st cc th n nhp trong t bo
a) Quan st ht tinh bt c khoai ty (Ngoi ra chng ta cn co th quan st ht
tinh bt trong ht u H lan, u c ve, la, ng)
- Ct ngang c khoai ty. Dng kim mi mc co ly mt t bt, t ln phin knh
c sn git nc ct hoc nc glixerin long.
- Quan st hnh dng v cu to v kch thc ca cc ht tinh bt; phn bit cc
ht n, ht kp v ht na kp.
b) Quan st ht alron trong ht thu du (Ricinus communis) (hoc trong ht u
H lan)
- Ly nhng ht thu du gi c v mu nu, cng. Bc b v cng, dng li
dao co ct ngang qua phn ni nh ca ht vi lt tht mng. Ngm lt ct vo trong
cn etylic khong 30 60 pht. Thay dung dch mt vi ln ha tan ht nhng git
du trong lt ct.
Trang 199
- Dng kim mi mc vt lt ct ra v t ln phin knh c git kali ioua, y l

knh li v quan st cc ht alron, phn bit tinh v cu. tinh b nhum mu
vng m, th hin r bn cht protein.
c) Quan st cc dng tinh th canxi oxalat
- Quan st tinh th canxi oxalat vy hnh kh: Chn hnh ta (Allium fistulosum)
hoc hnh ty (Allum cepa). Ly mt t vy hnh kh ngm trong nc glixerin vi
ngy trc khi lm th nghim ui ht khng kh trong t bo ra cho d quan st.
Hoc chng ta c th un vy hnh vi glixerin trong vi pht. Chn nhng ch mng
t ln phin knh c sn git glixerin long hoc nc ct, y l knh li ri quan st
hnh dng, s lng v cch sp xp ca cc tinh th.
- Quan st tinh th canxi oxalat l trc o (Nerium oleander): Ct ngang l qua
phn gn chnh mt vi lt mng. Ngm lt ct vo nc javen khong 15 pht, vt ra
ra sch bng nc ct. t lt ct ln phin knh c nh git nc glixerin long hoc
git nc ct. y l knh li ri quan st. Ch , chng ta quan st vng m mm
ca gn l tm cc t bo c tinh th canxi oxalat hnh cu gai.
Bi 3. S co nguyn sinh - phn co nguyn sinh v s

phn bo nguyn nhim r hnh
* Mc tiu
- Qua quan st hin tng co-phn co nguyn sinh, ngi hc thy c tnh cht
sinh l th hin tnh sng ca t bo.
Trang 200
- Lm tiu bn quan st s phn bo c t, nhn bit c cc k trong qu trnh

phn bo nguyn nhim.
- Rn luyn k nng lm tiu bn tm thi, cch s dng knh hin vi v k nng
v t bo thc vt.
- Dng c: knh hin vi, li dao co mng, kim mi mc, a ng h, phin
knh, l knh, giy lc hoc giy thm, n cn, dim, cc thy tinh nh, ng h bm
giy.
- Ha cht: Dung dch mui n 10-15% hoc mc ng 30%, nc ct,
glixerin, dung dch cacmin axetic, dung dch cacnoa, cn t.
- Mu vt: l cy l bn v c hnh ta mu tm (Allium fistulosum). Trc khi lm
th nghim v s phn bo cn c hnh cho ra r.
* Th nghim 1: Lm tiu bn quan st khng bo v hin tng co nguyn sinh-phn

co nguyn sinh l cy l bn (Rhoeo discolor)
- Chn l cn ti, dng u kim mi mc tc 1 mnh nh biu b di ca l.
t mnh biu b ln phin knh c sn git nc ct, y l knh li ri quan st hnh
dng t bo trng thi bnh thng.
- Nh 1 git dung dch mui n 10-15% hoc dung dch ng 30% vo mt bn
mp l knh, mp i din t 1 ming giy thm ht nc ra, cui cng nc ct
Trang 201
c thay th bng dung dch mui hoc ng. Quan st hin tng co nguyn sinh,
m t v gii thch hin tng.
- Sau dng ng nh git nh mt vi git nc ct vo mt bn mp l knh,
mp i din dng giy thm ht dn nc mui hoc nc ng ra. Quan st hin
tng phn co nguyn sinh. Ch , nu ta co nguyn sinh qu lu th s khng gy
c phn co nguyn sinh v t bo mt trng thi sinh l bnh thng.
* Th nghim 2: Lm tiu bn quan st khng bo v hin tng co nguyn sinh-phn
co nguyn sinh vy c hnh ta (Allium fistulosum) (c mu tm)
- Chn nhng vy trung bnh hoc hi gi gn pha ngoi. Dng kim mi mc
tch ly 1 lp mng biu b vy hnh. Cc bc cn li lm tng nh i vi l cy l
bn.
- So snh thi gian co nguyn sinh-phn co nguyn sinh biu b l cy l bn v
biu b vy hnh ta.
* Th nghim 3: Lm tiu bn quan st s phn bo nguyn nhim t bo m phn
sinh r hnh (Allium fistulosum)
- Mun tin hnh c th nghim ny, trc 1 tun chng ta phi em cc
c hnh gi. Khi c hnh ra r di khong 1cm, dng li dao co ct mt on khong
5mm t u ngn vo. Ch dc mi on thnh 2 phn bng nhau cho ngay vo dung
dch cacnoa trong 1 gi nh hnh mu.
- Nu cn quan st ngay th sau khi nh hnh mu xong, vt mu cho vo cc
thy tinh c cacmin axit ri un nh trn n cn 30 pht. Nu c thi gian th sau khi
nh hnh mu, chng ta nhum mu vi cacmin axit ri bo qun trong t lnh 2-3
ngy.
Trang 202
- Dng kim mi mc vt v t p mt ct ca mu ln phin knh c sn git

cacmin axit mi, y l knh li. H nh phin knh trn n cn.
- t tiu bn trn mt bn phng, dng u ngn tay va n va mit theo mt
chiu xung l knh cc t bo b dn mng ra, khng lm v l knh.
- t tiu bn ln knh hin vi quan st, tm cc t bo ang giai on phn chia
v phn bit cc thi k phn bo.
* Th nghim 4: Quan st tiu bn c nh v s phn bo nguyn nhim
Da vo hnh nh s phn bo nguyn nhim trong tiu bn c nh, t c th
i chiu vi cc hnh nh quan st c tiu bn tm thi va mi tin hnh. V
hnh th hin cc thi k ca qu trnh phn bo nguyn nhim.
Bi 4. M che ch - M nng - M mm
* Mc tiu
- Quan st v phn bit c cc loi m: m che ch, m mm, m nng . Bit
c v tr v cu to ca cc loi m trong cy.
- Thc hnh phng php nhum kp.
Trang 203
- Rn luyn k nng lm tiu bn tm thi, k nng quan st v v hnh t bo thc

vt.
- Dng c: Knh hin vi quang hc, phin knh, l knh, giy thm, kim mi mc,
a ng h, li dao co.
- Ha cht: Nc ct, glixerin, kali iotua, nc javen, xanh metylen, dung dch
it-iotua, cacmin-phn chua.
- Mu vt: L ti ty (Allium porrum), l to ta (Ziziphus mauritiana), l nht
(Elaeagnus latifolia), l b ng (Cucurbita peppo), thn cy du tm (Morus alba),
cung l cy go (Bombax malabaricum), thn cy rau dip (Lactuca indica), l ch
(Camellia chinensis), l chui (Musa paradisiaca), c khoai ty (Solanum tuberosum),
qu m (Prunus armeniaca).
* Th nghim 1: Lm tiu bn quan st m che ch s cp (biu b) v m mm ng
ha l chui (Musa paradisiaca)
- Ct 1 on l chui kch thc khong 0,5-3cm theo chiu di ca l. Ct mt
vi lt tht mng ngang l. Chn nhng lt ct mng em nhum kp mu va ct.
- Quan st biu b l chui, biu b l chui c lp sp bao ph. Quan st v tr,
cch sp xp ca cc t bo m giu v m xp phn tht l. So snh cu to ca m
giu v m xp.
* Th nghim 2: Lm tiu bn quan st lng n bo l to (Ziziphus mauritiana)
- Dng u kim mi mc co nh trn mt di l to ly mt t phn trng ln
phin knh c sn git glixerin.
Trang 204
- Quan st hnh dng, cu to lng l to. V hnh mt vi si lng n bo.

* Th nghim 3: Lm tiu bn quan st lng a bo mt dy l b ng (Cucurbita
peppo)
- Chn l cn ti. Dng u kim mi mc co nh trn b mt l b ng ly mt
t phn trng ln phin knh c sn git glixerin.
- Quan st hnh dng, cu to lng l b ng. i vi cc t bo di phn gc ca
lng chng ta c th quan st thy nhn t bo v s chuyn ng ca cht t bo v
y l cc t bo sng.
* Th nghim 4: Lm tiu bn quan st m che ch th cp thn cy du tm
(Morus alba)
- Ly 1 on v thn, chn nhng ch c cc nt sn si, ct mng ngang qua l
v theo hng vung gc vi trc ca thn. Chn nhng lt ct mng em nhum kp
v ln knh bng glixerin.
- Quan st hnh dng, s sp xp ca cc t bo bn; quan st lp t bo ca tng
pht sinh v, lp t bo v lc v l v.
* Th nghim 5: Lm tiu bn quan st m dy xp thn cy rau dip (Lactuca
indica)
- Ct mt vi lt mng t thn cy rau dip, nhum kp ri quan st.
- Quan st v tr, cu to t bo ca lp t bo m dy xp.
* Th nghim 6: Lm tiu bn quan st t bo phn nhnh l ch (Camellia
chinensis)
Trang 205
- Ct vi lt ct mng ngang qua l ch, ty trng bng nc javen. Chn lt tht

mng t ln phin knh c sn git nc ct hoc glixerin.
Ngoi ra chng ta c th quan st t bo qu m, cung l sen, sng
Bi 5. M dn - M tit v ng nha m
* Mc tiu
- Phn bit c cc loi m: m dn, m tit. Trong m tit phi phn bit c
ng tit, ti tit v ng nha m.
- Tip tc rn luyn k nng lm tiu bn tm thi, k nng quan st t bo v v
hnh t bo thc vt. Cng c k nng nhum kp.
Trang 206
a ng h, li dao co.
B mch kn thn cy ng (Zea mays)
B mch xp chng kp thn cy b ng (Cucurbita pepo)
B mch ng tm thn r cy c gu (Cyperus rotundus)
B mch hnh ch V thn cy mng ty (Asparagus officinalis)
- Ha cht: Nc ct, glixerin, kali iotua, nc javen, xanh metilen, dung dch
- Mu vt: Thn cy b ng (Cucurbita pepo), l bi (Citrus grandis), thn cy
xng rn (Euphorbia milli), thn cy tru khng (Piper bettle).
* Th nghim 1: Lm tiu bn quan st b dn thn cy b ng (Cucurbita pepo)

Chn on thn bnh t di khong 1-2cm, ct mt vi lt mng ngang v dc
xuyn tm. Nhum kp lt ct.
Sau khi nhum kp, ra sch mu ri ln knh bng nc ct hay glixerin quan
st: Cu to ca lp biu b; Cu to m mm v; Phn bit vng m cng vi m
mm; Quan st b chng kp thn b ng; Quan st b libe v b g
Trang 207
Trn lt ct dc, chng ta quan st cc t bo sp xp ni tip nhau to thnh tng

dy cu to nn mch dn. Ch quan st vch ngn ngang v vch bn ca t bo.
* Quan st mt s dng b dn, nhn bit v phn bit cc dng b dn
- Tiu bn b mch kn thn cy ng (Zea mays)
- Tiu bn b mch xp chng kp thn cy b ng (Cucurbita pepo)
- B mch ng tm thn r cy c gu (Cyperus rotundus)
- B mch hnh ch V thn cy mng ty (Asparagus officinalis)
* Th nghim 2: Lm tiu bn quan st t bo tit v ng tit thn cy tru khng
(Piper bettle)
Chn thn bnh t tru khng, ct mt vi lt mng ngang thn tru khng,
nhum kp. Ln knh bng glixerin, quan st.
Quan st v tr hai vng b mch dn v v tr vng t bo m cng.
vt knh ln, t ngoi vo trong: Lp t bo biu b; M dy; T bo tit v cht
tit (t bo tit nm ri rc trong khi m mm v, t bo to hn, mng dy hn cc t
bo m mm); ng tit dung sinh nm gia hai vng b dn cha cht nhy.
* Th nghim 3: Lm tiu bn quan st ti tit dung sinh l bi (Citrus grandis)
Chn l bnh t, ct mt vi lt mng ngang qua gn chnh ca l bi, nhum
kp. Ln knh bng glixerin, quan st.
Quan st tiu bn chng ta s thy cc ti tit phn b phn gn chnh ca l. So
snh kch thc ca ti tit v cc t bo m mm xung quanh. Quan st cu to mt
ti tit: mp ti tit v vt tch cc t bo b ph hy trong qu trnh hnh thnh ti tit.
Trang 208
* Th nghim 4: Lm tiu bn quan st ng nha m phn nhnh thn cy xng

rn (Euphorbia milli)
Ct mt vi lt mng ngang qua thn cy v ct dc mt on thn cy xng rn
khong 1cm. Chn lt ct mng ln knh bng kali iotua (KI). ng nha m phn b
trong phn m mm libe v m mm v thn. Quan st cu to ng nha m phn
nhnh, khng chia t; Mu sc nha m; Cc ht tinh bt bt mu xanh en c hnh
dng khc nhau: hnh qu t, hnh chy, hnh a, hnh xng ng chn
Bi 6. R cy
* Mc tiu
- Quan st hnh thi v bit c cc thnh phn cu to gii phu ca r cy.
Trang 209
- So snh cu to r s cp v r th cp; R cy Hai l mm v Mt l mm.

- Cng c k nng lm tiu bn hin vi tm thi, k nng quan st v v hnh.
a ng h, li dao co.
- Mu vt: Cy u xanh (Phaseolus aureus), r bo ty (bo Nht Bn)
(Eichhornia crassipes), r la (Oryza sativa), r ph cy si (Ficus benjamina), r cy b
ng (Cucurbita pepo), r cy x cn (li ng) (Belamcanda chinensis). Mt s r cy
Hai l mm: cc loi u, ci, c chua Mt s r cy Mt l mm: la, ng, cc loi
c
* Th nghim 1: Quan st hnh thi r
a) R u xanh (Phaseolus aureus)
- Quan st bng mt thng r non cy u xanh: xc nh r chnh, r bn, c r,
min ha bn.
- Dng knh lp xc nh min ca r: chp r, min sinh trng, min lng ht,
min trng thnh.
b) R bo ty (Eichhornia crassipes)
- Quan st bng mt thng r cy bo ty: quan st bao u r, xem r bo ty c
chp r, c lng ht khng. Nu khng c, hy gii thch v sao?
Trang 210
- So snh r u xanh (mc trong t) v r bo ty (mc trong nc).

c) Quan st cc kiu r
- Chn mt s cy Hai l mm: cy u, ci, c chuav mt s cy Mt l mm:
la, ng, cra sch t, quan st h cc v r chm. Phn bit h r cy Hai l mm
v cy Mt l mm.
- Xem tranh nh v cc loi r bin dng. K tn cc loi r bin dng v chc
nng ca n, nu v d.
* Th nghim 2: Lm tiu bn quan st cu to gii phu r cy Hai l mm
a) Cu to s cp r ph cy si (Ficus benjamina)
- Chon r ph cy si cn non, c mu trng. Ct mt vi lt mng ngang r, cch
u r khong 1-2cm. Nhum kp ri quan st t ngoi vo trong.
- Quan st hnh dng v cch sp xp ca cc t bo v ngoi; m mm v v lp
v trong.
- Quan st cc lp t bo trong tr b kp; Cch sp xp cc b g v b libe; Cu
to mt mch g v mch libe; Hnh dng t bo m mm rut.
b) Cu to th cp r cy b ng (Cucurbita pepo)
- Ct ngang mt on r cy b ng khong 1-2cm, ct mt vi lt mng ngang
qua r. Nhum kp ri ln knh quan st.
- Quan st cu to lp bn, m s lng b mch, cu to chi tit mt b mch,
xc nh v tr tng pht sinh tr, quan st t bo tng pht sinh tr, quan st tia rut
nm gia cc b mch, xc nh v tr ca b g s cp.
Trang 211
- So snh cu to s cp v cu to th cp r cy Hai l mm.

* Th nghim 3: Lm tiu bn quan st cu to gii phu r cy Mt l mm-cy x
cn (Belamcanda chinensis)
Ct ngang r cy x cn (ch ct ngang min ht). Nhum kp ri quan st di
knh hin vi.
- Quan st lp biu b vi lng r; Quan st t bo lng ht.
- Quan st hnh dng t bo ca lp v ngoi v t bo m mm v.
- Quan st hnh dng t bo lp v trong; Lp t bo v tr xp lun phin vi v
trong.
- Cu to, hnh dng v cch sp xp ca b libe v g, xc nh v tr ca b
mch trong tr gia.
- Cu to, kch thc v v tr ca cc t bo m mm rut.
So snh cu to r cy Mt l mm v r cy Hai l mm.
Bi 7. Thn v l cy
* Mc tiu
- Qua quan st c im v hnh thi, phn bit c mt s dng thn.
Trang 212
- Bit c cc thnh phn cu to ca thn cy Mt l mm v cu to s cp,

th cp ca thn cy Hai l mm.
- So snh cu to gii phu gia thn cy Mt l mm v thn cy Hai l mm.
- Nhn bit v phn bit cc b phn ca l, cc kiu l v mt s l bin dng.
- So snh v hnh thi, cu to gii phu l cy Hai l mm v Mt l mm.
- Rn luyn k nng quan st v v hnh.
a ng h, li dao co. Ngoi ra chun b cc vt liu ct tiu bn nh: c su ho
hoc c rt.
it-iotua, cacmin-phn chua, dung dch kali iotua.
- Mu vt: Thn cy thu du non (Ricinus communis), cnh cy dm bt
(Hibicus rosa-sinensis), cy ng non (Zea mays), cy t mang hoa, qu (Capsicum sp.).
Mt s loi cy nh: nhn, rau m, bm bm, u H lan, mp, nho, my, tru khng,
c khoai ty, su ho, c dong, c hnh ta hoc hnh ty.
Cc loi l ti: trc o, la, hoa hng, rau rm, ngh, thng, ng, ma, m ,
sn, u , du tm, thuc bng, u H Lan, gn, trng nguyn, sen, sen cn, lc,
phng v, bi, bo ty. Cc loi c: dong ty, dong ta, hnh; cy xng rn, cy
xng rng ng; tiu bn: cy np m, cy bt rui.
* Th nghim 1: Quan st hnh thi thn
Trang 213
- Quan st cc thnh phn cu to chnh ca thn cy t.

- Quan st mt s loi thn: cy t, nhn, rau m, bm bm, u H Lan, mp,
nho, tru khng.
- Quan st mt s loi thn bin dng: c khoai ty, su ho, c dong, c hnh ta
hoc hnh ty.
- So snh s khc nhau gia cc loi c nh: c khoai ty vi c khoai lang, c su
ho vi c ci, c rt
* Th nghim 2: Lm tiu bn quan st cu to gii phu thn cy Mt l mm
Quan st cy ng (Zea mays)
- Chn cy ng c t 4-5 l, ct ngang qua thn mt vi lt mng. Nhum kp ri
quan st di knh hin vi.
- Quan st cu to lp t bo biu b.
- Quan st hnh dng cc t bo cu to nn vng m cng nm ngay st di lp
biu b. Vng m cng c vai tr nh th no i vi thn cy?
- Quan st cu to v s phn b m mm trong thn cng nh cu to v s sp
xp ca cc b mch.
- Quan st m mm rut v tia rut thn cy Mt l mm.
* Th nghim 3: Lm tiu bn quan st cu to gii phu thn cy Hai l mm
a) Cu to s cp thn cy thu du non (Ricinus communis)
Trang 214
- Chn mt on thn nm di l mm khong 1-2cm, ct mt vi lt mng.

Nhum kp ri quan st di knh hin vi.
- Quan st lp t bo biu b; hnh dng, cu to v cch sp xp ca cc t bo
m mm v.
- Quan st cu to lp v trong, phn bit v trong vi cc phn khc ca v.
- Quan st lp t bo v tr, so snh vi lp t bo v trong.
- Quan st cch sp xp ca cc b mch, cu to mch g v mch libe, m s
lng b g v b libe.
- Cu to t bo m mm rut, v tr ca tia rut.
b) Cu to th cp thn cy dm bt (Hibicus rosa-sinensis)
Ly mt on thn hoc cnh bnh t cy dm bt, ct mt vi lt mng ngang
thn hoc cnh. Nhum kp ri quan st di knh hin vi.
- Quan st cu to ca lp bn, so snh vi lp bn r th cp.
- Quan st cu to tng sinh v, lp t bo v lc v cc t bo m mm v (xem
v tr v hnh dng t bo).
- m s lng b mch, xem cu to chi tit mt b mch. Xc nh v tr tng
sinh tr.
- Quan st tia rut v cc t bo m mm rut. So snh vi tia rut trong cu to
s cp thn cy thu du non.
* Th nghim 4: Quan st hnh thi l
Trang 215
- Quan st cc thnh phn cu to chnh ca l: l trc o, la, hoa hng, ngh.

Phn bit cc b phn: phin l, cung l, b l, l km, li nh nu c.
- Quan st cc kiu gn l: l ng, ma, m , sn, u , sen, sen cn, bi, bo
ty. Phn bit cc l: l c 1 gn; l c gn hnh mng (hnh lng chim, chn vt, ta
trn); l c gn hnh cung; l c gn song song.
- Quan st cc dng l: lc, phng v, du tm, thuc bng, du H Lan, gn.
Phn bit cc l n (l n nguyn, l n chia thy v x thy) v l kp (kp lng
chim, kp chn vt).
- Quan st hnh thi mt s loi l bin dng:
+ Vy: quan st mu sc, c im v chc nng ca vy mng trn thn r
cy dong ta (c dong ta) hoc ring; quan st vy dy, mng nc vy hnh ta, hnh
ty hoc thn hnh (ti, kiu). So snh vy mng vi vy dy.
+ Gai: quan st v xc nh xem gai cy xng rng ta, xng rn do b phn
no bin i thnh v c tc dng g i vi i sng ca cy?
+ Tua cun: quan st tua cun u H Lan, u hoa (tua cun do ton b l
bin i thnh). Tua cun c vai tr g i vi i sng ca cy?
+ L bt mi: quan st mu ti hay tiu bn c nh l cy bt rui, l cy
np m. Xc nh ngun gc ca l bt mi.
* Th nghim 5: Lm tiu bn quan st cu to gii phu l cy Mt l mm: l bo
ty (Eichhornia crassipes)
Ct mt vi lt mng ngang qua phin l, ty sch ni cht, nhum kp ri a ln
knh hin vi quan st cu to l.
Trang 216
- Quan st h gn l, l cy Mt l mm khng c gn chnh nh l cy Hai l

mm (l bi, l trc o).
- Quan st s sp xp v cu to ca cc b mch, cc b mch ca gn l xp
song song.
- Quan st biu b trn v biu b di, bo ty l kh c c 2 mt l, gii thch
v sao?
- Quan st cc t bo m ng ha (m giu v m xp). Ngoi ra, l bo ty
cn c 1 loi t bo c kch thc to, khng c lc lp, chng c chc nng gip l
cun li khi tri kh hanh.
* Th nghim 6: Lm tiu bn quan st cu to gii phu l cy Hai l mm: l bi
(Citrus grandis)
Ct mt vi lt mng ngang phin l c gn chnh, ty sch, nhum kp ri quan
st di knh hin vi.
- Quan st gn l: so snh cu to ca 2 lp biu b trn v biu b di; quan st
khi m mm bao quanh gn l v c bit l cc ti tit dung sinh nm trong khi m
mm; quan st cc t bo m cng, trong gn cc t bo m cng nm v tr di lp
m mm, c chc nng nng ; quan st cu to b mch gm c libe v g.
- Quan st phin l: so snh cu to lp biu b trn v biu b di, ch c
im vch t bo v s c mt ca l kh. V sao l bi l kh ch c mt di?
Quan st c im cu to v cch sp xp ca cc t bo m giu v m xp, trong
phin l m giu nm v tr di lp biu b trn, sp xp st nhau v cha nhiu lc
lp. Ht lp m giu ri n m xp gm cc t bo a gic trn cnh, cha t lc lp
hn cc t bo m giu.
Trang 217
Ngoi ra chng ta c th lm th nghim i vi l trc o (Nerium ocleander),

cch lm cng tng t nh l bi, nhng trong cu to l trc o c mt vi im
sai khc so vi l bi:
- C lp h b nm di biu b (h b trn v h b di). Khoang t bo h b
cha nc c tc dng chng nng v cung cp nc cho cc hot ng sinh l ca cy.
- C 2 lp m giu, m xp nm gia 2 lp m giu.
- Biu b c lng n bo che ch c tc dng gim s thot hi nc, thch nghi
vi iu kin sng kh hn.
Bi 8. C quan sinh sn ca thc vt cha c hoa

* Mc tiu
Trang 218
- Phn bit c th bo t v th giao t ca cc cy Ru, Dng x v Ht trn.

- Tm tt chu trnh sinh sn ca Ru, Dng x, Ht trn. Nhn xt chu trnh v
rt ra hng tin ha ca gii thc vt.
- Rn luyn k nng v hnh.
- Dng c: Knh hin vi, lp cm tay, li dao co mng, kim nhn, kim mi mc,
phin knh.
- Ha cht: Glixerin, nc ct.
- Mu vt: Cy ru tng c mang ti bo t ngn. Cy dng x c ti bo t
mt di l. Mt s nguyn tn ca dng x. Mt cnh thng c mang nn c v nn
ci.
* Th nghim 1: Quan st c quan sinh dng v ti bo t ca cy ru tng
(Funaria hygrometricha)
- ru, c quan sinh dng chnh l th giao t (cy ru). Dng knh lp quan
st hnh dng ca cy: hnh dng thn cy khng phn nhnh, hnh thi v cch sp xp
l v gn l, hnh dng r. V sao ni r ca ru l r gi? Trn ngn cy ru c th tm
thy cc c quan hu tnh l ti tinh v ti trng trn cc cy ru khc nhau.
- Quan st th bo t chnh l th mang ti nm trn ngn cy ru gm cung v
ti bo t. Ch quan st np ti v ming ti bo t. Tch dc ti bo t ra quan
st cc bo t bn trong.
ru, mc pht trin ca th giao t nhiu hn so vi th bo t. Chng ta c
th ni th giao t pht trin chim u th hn so vi th bo t.
Trang 219
* Th nghim 2: Quan st th bo t v th giao t ca cy dng x thng

(Cyclosorus paraciticus)
- Quan st hnh dng cy dng x, xc nh kiu l v hnh dng phin l, c
bit ch mt trn v mt di ca l. Mt di ca cc l dng x gi c mang nhiu
ti bo t.
- Quan st ti bo t v cc ti bo t. Ct lt mng ngang qua phin l c mang
ti bo t cn non, c mu xanh, ln knh bng git nc ct hay glixerin, quan st
o ti v cch nh ca ti bo t vo l.
- Tch cc ti bo t, ly mt vi ti bo t, ln knh bng nc ct hay glixerin
quan st cc ti bo t. ti bo t c vng c c cu to bi cc t bo c vch
dy c 3 pha, khi vng c kh s bt ra, x rch vch ti bo t, gip pht tn cc bo
t.
- Dng kim mi mc dm nh ti bo t quan st bo t hoc h nh phin
knh trn t mt vi ti bo t vng c kh v bt ra lm cc bo t vng ra
ngoi.
- Quan st th giao t (nguyn tn): ly r gi ca nguyn tn t ln phin knh ,
quan st tm ti tinh v ti non. quan st r hn nn ty bt dip lc bng cch
ngm nguyn tn trong nc javen 2-5 pht. Ti tinh c hnh cu hoc hnh trng nm
pha gc v ln trong chm r gi, ti non nm khe lm ca nguyn tn, c m ra
ngoi nn cn quan st rt k mi c th thy c.
* Th nghim 3: Quan st cnh mang c quan sinh sn (nn) ca cy thng nha
(Pinus merkusiana)
- Quan st tng qut cnh, hnh thi, cch sp xp v mu sc l thng, l tn ti
lu trn cnh, a ra nhn xt.
Trang 220
- Quan st nn c: nn c nh, c mu vng nht, tp trung u cnh, pha

di c nhng vy mu nu bao bc. Ch cch sp xp ca cc l tiu bo t (nh
c), ti tiu bo t (hnh dng, v tr ca ti phn). Chn nn chn, ti phn m ra,
dng kim mi nhn gt nh ly mt t ht phn ln phin knh, quan st di knh hin
vi s thy hai bn ht phn c 2 ti kh.
- Quan st nn ci (cn gi l nn qu): nn ci mc v tr gia cnh, c kch
thc ln hn nn c. Hnh dng v cu to ca nn, cch sp xp cc l non. Hnh
dng l non v 2 non nm gc mt bng ca l non. Phn bit l non v cc vy
l bc pha di. Sau khi th tinh, nn ci s chn tr thnh nn ha g, ton b l
non pht trin ln v ha g, gc mi vy l non c 2 ht. Ht c cnh mng v
di.
- V cc thnh phn quan st c (l, nn c, nn ci, ht thng). So snh
vi c quan sinh sn ca dng x, c bit l v mc pht trin ca th bo t so
vi th giao t.
Bi 9.Cu to v cc thnh phn ca hoa.

Hoa thc - Hoa - Cm hoa
* Mc tiu
- Nm c cc thnh phn cu to ca 1 hoa v phn bit c chng.
- Bit cch phn tch 1 hoa.
Trang 221
- Phn bit c cc kiu hoa: hoa lng tnh, hoa n tnh, hoa u, hoa khng
u, hoa 4 vng, hoa 5 vng
- Dng c: Lp cm tay, lp bn (loi nh hoc loi ln c 2 mt), kim nhn, kim
mi mc, li dao co mng, kp nh, knh hin vi.
- Ha cht: Glixerin, nc ct.
- Mu vt: Mu ti hoc mu ngm ca mt s loi hoa dm bt, lc lc, ci,
bu, b ng, mp, bi, cm chng, hng ch, mi, hng, bm bp, cc, hu, loa kn,
lc tin, lay n, chui hoa, ngc lan, phi yn, phong lan, trng nguyn, hoa cau, hng
dng, m , thc dc, vi voich ly c cnh quan st cc kiu cm hoa.
* Th nghim 1: Phn tch 1 hoa v xc nh kiu hoa
Ly mt vi hoa trong s cc hoa thu thp c quan st v phn tch. i vi
hoa to, c th xem bng mt thng, i vi hoa nh v cc thnh phn ca hoa (bao
phn, bu nhy) th phi quan st bng knh lp.
- Quan st hnh dng chung ca hoa, sau dng kim mi nhn tch ring tng
b phn ca hoa hoc b dc hoa phn tch tng thnh phn theo th t t ngoi vo
trong.
+ Trc hoa, hoa: trc hoa (hoa Ngc lan), hoa phng, li (hoa bi), hoa
lm (hoa hng).
+ L bc: c/khng, s lng, hnh dng, kch thc.
Trang 222
+ Bao hoa gm cc l i v cnh hoa: bao hoa n khng phn ha thnh i v

trng (nhiu cy Mt l mm); bao hoa kp phn ha thnh i v trng (a s cy Hai
l mm).
Cc thnh phn ca hoa c th xp thnh vng hoc xp xon trn trc hoa. Hoa
trn l hoa khng c bao hoa (h H tiu, Thu du).
- i hoa: i ri i phn, hoc dnh nhau i hp theo tng mc khc
nhau. i hoa c th u hoc khng u, sm rng hoc tn ti (hoa ch). i nh
(hoa dm bt, cm chng).
- Trng: cnh hoa ri trng cnh ri, hoc dnh nhau trng cnh hp. Trng
cnh hp to nn ng trng, c khi chia thnh 2 mi (h Hoa mi, Mm ch), c khi
pht trin thnh tha li (h Cc).
- Nh v b nh: nh gm ch nh v bao phn. B nh th n (hoa dm bt, hoa
bng), b nh th i (hoa u) hoc b nh th nhiu (hoa go). Nh dnh lin vi cc
thnh phn khc ca hoa to thnh tr nh (h Lan). Cnh nh ca bao phn (nh
lng, nh gc) v li m ca bao phn (m bng l hay nt dc, hng trong hay
hng ngoi).
- L non v b nhy: b nhy c nhiu l non ri to thnh b nhy l non ri
(h Ngc lan), xp thnh vng hay xp xon trn trc hoa ko di. Cc l non c th
dnh nhau to thnh b nhy l non hp, c l non c th dnh nhau tng phn hay
ton b. Cn phn bit bu (bu trn, bu gia hay bu di), vi nhy (di hay ngn)
v nm nhy.
- Da vo cc c im phn tch, xc nh kiu hoa v mu hoa.
* Th nghim 2: Lp hoa thc v v hoa
Trang 223
- Chn mt vi hoa khc nhau, phn tch cc thnh phn cu to.

- Da vo kt qu phn tch, thit lp cng thc hoa (hoa thc) v v s cu
to ca hoa (hoa ).
Ch chn mu vt gm c hoa ca cy Hai l mm v cy Mt l mm.
* Th nghim 3: Quan st v xc nh kiu cm hoa
- Chn mt vi cnh hoa, da vo hnh v s cc kiu cm hoa i chiu
vi mu thc, xc nh kiu cm hoa. Phn bit hoa n trc v hoa n sau trong mt
vi cm hoa c bit (xim, tn, ng, u) trnh nhm ln.
- Mi sinh vin quan st mt vi kiu, sau trao i vi nhau m bo kh
nng nhn bit c nhiu kiu cm hoa.
Bi 10. Qu v ht
* Mc tiu
- Bit c cc thnh phn cu to ca qu v ca ht.
- Phn bit c mt s loi qu (cc kiu qu n, qu kp v qu phc).
Trang 224
- Xc nh c cc c im thch nghi ca qu v ht vi cc hnh thc pht tn

khc nhau.
Dng c: lp cm tay, dao con c cn g, kim mi mc.
Mu vt: Qu da, qu sung, qu du ty, bu, b, chui, u ve, i, t, c, c
chua, u , da chut, cam, mn, c ci, du ty, da, hng dng, qu n, qu k
u nga, c may, qu ch, lc tin, ng, na, me, nhn, vi, chm chm, mm xi, su
ring, da, thu du, sen, sng
* Th nghim 1: Quan st cc phn ca qu
- Quan st qu n (cam, mn, c), phn bit 3 lp v qu. Xc nh tnh cht
ca mi lp v qu.
- Quan st mt s qu c bit: qu to ty (qu gi), qu nhn hay qu vi (qu
c o ht).
* Th nghim 2: Phn bit cc loi qu
- Da vo tnh cht ca v qu khi chn phn bit qu m v qu khng m
(qu ng).
+ Qu ng: phn bit qu tht (qu mng, qu hch) vi qu kh.
+ Qu m: phn bit qu i, qu u, qu ci, qu hp bng cch da vo cch
nt ca v (nt dc hay nt vng ngang thnh mt np) v s ng nt.
- Nhn xt, so snh tnh cht v qu ca cc qu ni trn.
* Th nghim 3: Phn tch cc thnh phn ca ht
Trang 225
- Quan st ht u ve (hoc cc loi u khc) tm rn ht (vt tch ch nh ca

cung non), sng non v vt tch ca l non.
- Phn bit v ht vi cc thnh phn bn trong, xc nh thn mm, l mm.
- Quan st thm mt s loi ht nh ht ng, ht thu du. i vi ht ng, d
quan st th trc cn cho phi trng ln, phn bit cc thnh phn ging nh ht
u.
ht thu du, phn u c 1 mng nh, mu trng do nt y l non pht trin
thnh. Khi tch v ta thy c 2 lp v.
So snh cc ht quan st v phn tch.
* Th nghim 4: Quan st mt s qu v ht c cc hnh thc pht tn khc nhau
Tp hp cc loi qu, ht thu thp c, quan st cu to ngoi cc loi qu
(c bit qu kh c loi m hoc khng m nhng c cnh, c gai, c lng), cc loi
ht (c cnh, c lng) xc nh hnh thc pht tn ca qu v ht (t pht tn hay
pht tn nh gi, nc, ng vt hoc nh con ngi). V d: t pht tn (qu n), pht
tn nh ng vt (qu k u nga, c may), pht tn nh nc (qu da)
CU HI TRC NGHIM
Trang 226
Sinh vin tr li cu hi bng cch chn mt p n ng nht trong cc cu hi

sau:
Cu 1: Thnh phn ch yu ca vch t bo thc vt l g?
a. Protein, polisaccarit
b. Xenluloz, pectin
c. Hp cht c kintin
Cu 2: Mng sinh cht c cc loi t bo no sau y?
a. T bo Procaryota
b. T bo Eucaryota
c. C a v b
Cu 3: Ty th c cc loi t bo no sau y?
a. T bo nm
b. T bo ng vt
c. T bo thc vt
d. C a, b v c
Cu 4: Th tinh kp l qu trnh th tinh gia:
a. Hai tinh t kt hp vi non cu to hp t v ni nh
b. Hai tinh trng kt hp vi non cu to hp t v ni nh
Trang 227
c. Mt tinh t kt hp vi non cu, mt tinh t kt hp vi nhn th cp to hp t v

ni nh
Cu 5: Lay n thuc kiu cm hoa g?
a. Cm hoa khng hn
b. Cm hoa c hn (cm hoa xim)
c. C a v b
Cu 6: Cm hoa c hn l kiu cm hoa ph thuc vo:
a. S lng hoa trn cm hoa t
b. Thi gian tn ti ca hoa ngn
c. Cnh mang hoa sinh trng c hn tn cng bng mt hoa xut hin sm
Cu 7: Trong cc loi m c bn thc vt, mi loi m s thc hin mt chc nng
ring. Vy m c thc hin chc nng g?
a. Nng
b. Bo v cho cy
c. D tr cc cht hu c
Cu 8: Th tinh kp l 1 hin tng th tinh c ngnh thc vt no sau y?
a. C tt c cc ngnh thc vt
b. C ngnh Ht trn
Trang 228
c. C ngnh Ht kn
Cu 9: Mng li ni cht c chc nng g?
a. Tng hp protein, vn chuyn ng, cc axit amin va ATP n nhng ni cn s
dng hoc tch ly, to nn s lu thng gia cc t bo nh cc si lin bo.
b. Bi tit cc sn phm ra vch t bo, tng hp protein
c. C a v b
Cu 10: Phc h Golgi c t bo ca i tng no?
a. T bo ng vt
b. T bo thc vt
c. T bo nm
d. C a, b v c
Cu 11: Thnh phn sc t ca lp mu gm c:
a. Dip lc, caroten, xanthophin, licopin
b. Caroten, xanthophin, licopin
c. C a v b
Cu 12: Min trng thnh (min bn) ca r thc hin chc nng g?
a. Chc nng dn truyn
b. Chc nng phn chia t bo gip r di ra
Trang 229
c. Chc nng bo v che ch cho m phn sinh tn cng ca r khng b xy xt khi r

m vo t
Cu 13: Cy Mt l mm (v d nh cy la), s lng l kh l c phn b nh
th no?
a. Phn b u c 2 mt l
b. Phn b mt di nhiu hn
c. L kh ch c mt trn
Cu 14: T bo sinh ra ti tit phn chia nhiu ln thnh mt khi, sau cc t bo
gia b tiu hy to khong trng cha cht tit v cc mnh vn ca cc t bo b tiu
hy. y l c im ca m tit no sau y?
a. M tit ngoi - Tuyn tit mt
b. M tit trong - Ti tit phn sinh
c. M tit trong - Ti tit dung sinh
Cu 15: Si g l yu t c hc ch yu xut hin :
a. Cy Ht kn nguyn thy
b. Cy Ht kn
c. Cy Ht trn
d. C a v b
Cu 16: Thi gian co nguyn sinh c xc nh:
Trang 230
a. T lc chm co n co ngyn sinh lm

b. T co nguyn sinh lm n co nguyn sinh li
c. T chm co n co ngyn sinh li
Cu 17: Lp mu c chc nng:
a. To mu cho hoa, qu chn thu ht su b th phn, truyn ging
b. Cng vi lc lp gip cho cy thc hin qu trnh quang hp
c. C chc nng to cc cht dinh dng d tr
Cu 18: Chc nng ch yu ca riboxom:
a. Tng hp rARN (ARN riboxom)
b. Tng hp ADN
c. Tng hp protein
Cu 19: Mng nhn v hch nhn bin mt k no trong qu trnh phn bo nguyn
nhim?
a. K u
b. K cui
c. K gia
Cu 20: Ht alron c hnh thnh l do:
a. Khng bo mt nc v kh c li
Trang 231
b. Cc phn t protein sng ca t bo cht

c. C a v b u sai
Cu 21: Hu ht cu to ca cc bo quan: ty th, lp th, nhn...c c im c bn
ging nhau nhng khc vi riboxom, l c im no sau y?
a. Hm lng protein v lipit bng nhau
b. Hm lng lipit chim u th
c. C lp mng kp bao bc
Cu 22: T bo l 1 loi t bo m cng c c im:
a. T bo sng, vch dy ha g
b. T bo sng, vch mng khng ha g
c. T bo cht, vch ha g rt dy
Cu 23: Nhm thc vt no sau y c m dn tiu gim?
a. Thc vt thn tho, thc vt thn g sng trn cn
b. Thc vt thn tho, thc vt thn mng nc
c. Thc vt sng di nc, thc vt k sinh, thc vt mng nc
Cu 24: T bo km c ngnh thc vt:
a. Thc vt Ht kn
b. Thc vt Ht trn
Trang 232
c. C Ht kn v Ht trn
Cu 25: T bo albumin c ngnh thc vt:
a. Thc vt Ht kn
b. Thc vt Ht trn
c. Quyt thc vt
d. Ch c a v b
Cu 26: B mch h (gia g v libe c tng pht sinh) c thc vt:
a. Lp Mt l mm
b. Lp Hai l mm
c. Lp Mt l mm v mt s thc vt lp Hai l mm
Cu 27: M giu v m xp (m khuyt) c phin l ca thc vt:
a. Mt l mm
b. Hai l mm
c. C a v b
Cu 28: "Nc l khoai" l cu ni ch l c c im:
a. L mng, trn, khng c lng bao ph
b. L thng xp trc xung
c. L c lp sp bao ph bn ngoi
Trang 233
Cu 29: Qun bo v mch g khc nhau ch:

a. Qun bo c vch ngn ngang gia cc t bo, mch g khng c vch ngn ngang
gia cc t bo
b. Qun bo dn truyn nha nguyn, mch g dn truyn nha luyn
c. C a v b u ng
Cu 30: R cy Mt l mm khng c c im no sau y?
a. Khng c m mm v
b. Khng c ai caspari
c. Khng c cu to th cp
Cu 31: Libe Ht trn cha c:
a. T bo ry
b. Mch ry
c. M mm libe
Cu 32: Thn bi l dng thn:

a. Thn g, sng nhiu nm, thn chnh khng c hoc km pht trin
b. Thn ca cy sng nhiu nm, ch c phn gc ca thn ha g
Trang 234
c. Thn ca cy sng nhiu nm, c sinh trng th cp, ha g, thn chnh pht trin
mnh
d. C a v b u ng
Cu 33: Thn hnh c to thnh l do:
a. Cc b l xp p ln nhau
b. Cc vy l xp p ln nhau
c. Chi ngm di t pht trin thnh
d. C a v b u ng
Cu 34: Kiu m dy no ph bin nht thn cy Hai l mm?
a. M dy phin
b. M dy gc
c. M dy trn
Cu 35: Da vo v tr ca bu i vi hoa, ngi ta phn bit bu trn l loi bu:
a. Nm trn hoa mt cch t do, khng dnh vi cc b phn khc ca hoa
b. Nm chm trong hoa, dnh lin vi hoa. Cc b phn khc ca hoa nm trn
c. Bu ch dnh vi hoa phn di, phn trn vn t do
Cu 36: Ti phi c cu to gm:
a. 6 nhn
Trang 235
b. 7 nhn
c. 8 nhn
Cu 37: Tin khai hoa tha l kiu tin khai hoa:
a. Cc cnh hoa khng bng nhau, 1 cnh to nm ngoi (cnh c), 2 cnh bn nh nm
2 bn cnh c v 2 cnh cn li nh hn dnh li vi nhau phn lng gi l cnh
tha
b. Cc cnh khng bng nhau, cnh nh nht nm trog gi l cnh c, 2 cnh ln hn
nm 2 bn cnh c v 2 cnh ln nht nm ngoi gi l cnh tha
c. 2 cnh hon ton bao ngoi, 2 cnh nm trong v 1 cnh cn li c 1 mp trong v
1 mp ngoi
Cu 38: Th phn cho l qu trnh th phn:
a. Bt buc i vi hoa n tnh v c hoa lng tnh nhng nh v nhy khng chn
cng mt lc
b. Xy ra hoa lng tnh khi nh v nhy chn cng mt lc
c. Xy ra hoa lng tnh nhng nh v nhy khng chn cng mt lc
d. C a v c
Cu 39: Chu trnh sinh sn ca loi dng x nc khc vi dng x cn ch:

a. Nguyn tn c hnh thnh l nguyn tn n tnh (nguyn tn c v nguyn tn
ci)
Trang 236
b. Nguyn tn c hnh thnh l nguyn tn lng tnh

c. S ny mm ca bo t v s pht trin ca nguyn tn c bao bc bn trong ti
bo t
d. C a v c
Cu 40: Qu phc l loi qu:
a. c hnh thnh t mt hoa c b nhy 1 l non hoc nhiu l non dnh nhau
b. c hnh thnh t mt hoa nhng b nhy c nhiu l non ri
c. c hnh thnh t c cm hoa
P N CU HI TRC NGHIM
Cu 1: b
Cu 6: c
Cu 11: b
Cu 16: b
Cu 21: c
Cu 26: b
Cu 31: b
Cu 36: c
Cu 2: c
Cu 7: a
Cu 12: a
Cu 17: a
Cu 22: c
Cu 27: b
Cu 32: a
Cu 37: b
Cu 3: d
Cu 8: c
Cu 13: a
Cu 18: c
Cu 23: c
Cu 28: c
Cu 33: d
Cu 38: a
Cu 4: c
Cu 9: a
Cu 14: c
Cu 19: a
Cu 24: a
Cu 29: a
Cu 34: b
Cu 39: d
Trang 237
Cu 5: b
Cu 10: d
Cu 15: b
Cu 20: a
Cu 25: b
Cu 30: c
Cu 35: a
Cu 40: c

Bai Giang Giai Phau Thuc Vat

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bai Giang Giai Phau Thuc Vat

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

1. Gii thiu chung v mn hc

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

m nhim mt chc nng ring. Tp hp tt c cc m li s to thnh c quan, tp

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

2.1.1. c im chung ca m phn sinh

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

4.3.2. S sinh sn v giao th hnh thi Ru-cy ru tng (Funaria hygrometrica)

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

Sau khi hc xong mn ny sinh vin c th:

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

- c qua phn hng dn hc tp nh ra cch hc tp ph hp.

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

1. Vai tr ca thc vt trong thin nhin v trong i sng con ngi

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

Ngoi ra, thc vt cn ng vai tr l sinh vt sn xut cung cp thc n cho

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

tc ng vo thc vt (s dng ngun ti nguyn thc vt v ci to chng) nhm phc

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

R.Hooke, vo nhng nm 70 ca th k XVII, nh ng vt hc ngi - Malpighi v

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

Da vo c im gii phu chng ta c th gii thch c cc hot ng sinh

5. Phng php nghin cu mn hc

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

1.1. Khi nim v t bo thc vt

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

C th thc vt cng nh bt k mt c th sng no khc u c cu to t

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

Hnh 1.1. Mt vi dng t bo thc vt

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

* Trn mng cn tp trung nhiu h enzim xc tc cc phn ng.

Hnh 2.2. Cu to mng sinh cht

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

1.2. Thnh phn cu to t bo thc vt

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

cht t bo di tc ng ca cc yu t bn ngoi l mt tnh cht c bit v c

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

Cc monosaccarit c vai tr quan trng trong s trao i cht ca t bo, l nhng

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

Hnh 1.3. Mng li ni cht

d) Tnh cht sinh l ca cht t bo

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

t bn ngoi tc ng n; chuyn ng th cp xy ra khi t bo chu s tc ng ca

Hnh 1.4. S chuyn ng ca cht t bo

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

Cht t bo ca cc t bo cnh nhau lin h cht ch vi nhau nh cc si lin bo.

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

Trong t bo non, nhn thng nm gia, cn trong t bo gi, nhn thng b dn ra

BI GING HNH THI GII PHU THC VT

protein phc tp do ARN lin kt vi protein v mt t cc protein khng lin kt vi

Hnh 1.5. Hnh dng v cu to nhim sc th

BI GING HNH THI GII PHU THC VT