Professional Documents
Culture Documents
3. Baûng ñoåi ñoä sang rad vaø ngöôïc laïi cuûa moät soá goùc (cung ) thoâng duïng:
Ñoä 00 300 450 600 900 1200 1350 1500 1800 3600
Radian 0 π π π π 2π 3π 5π π 2π
6 4 3 2 3 4 6
(điểm ngọn) +
+ B
α t
t α M
x
α O
x A (điểm gốc)
O (tia gốc)
(Ox , Oy ) = α + k 2π (k ∈ Z)
AB = α + k 2π
2. Ñöôøng troøn löôïng giaùc:
D → - π + 2kπ
2 −
D
A, C → kπ
B, D → π + kπ
2
33
y t
III. Ñònh nghóa haøm soá löôïng giaùc: B u
u' 1
+
1. Ñöôøng troøn löôïng giaùc:
• A: ñieåm goác −1 R =1 1
x
• x'Ox : truïc coâsin ( truïc hoaønh ) x' C O A
• y'Oy : truïc sin ( truïc tung )
• t'At : truïc tang −
−1 D
• u'Bu : truïc cotang
t'
y'
2. Ñònh nghóa caùc haøm soá löôïng giaùc:
a. Ñònh nghóa: Treân ñöôøng troøn löôïng giaùc cho AM= α .
Goïi P, Q laàn löôït laø hình chieáu vuoâng goùc cuûa M treân x'Ox vaøø y'Oy
T, U laàn löôït laø giao ñieåm cuûa tia OM vôùi t'At vaø u'Bu
Ta ñònh nghóa: y t
t
Trục sin Trục cotang
u' B U
u
Q
M
T + cosα = OP
t α α
x sin α = OQ
x' O P
A tgα = AT
−
Trục cosin cot gα = BU
−1
Trục tang
y' t'
b. Caùc tính chaát :
sin(α + k 2π ) = sin α
cos(α + k 2π ) = cosα
(k ∈ Z )
tg(α + kπ ) = tgα
cot g(α + kπ ) = cot gα
34
IV. Giaù trò caùc haøm soá löôïng giaùc cuûa caùc cung (goùc ) ñaëc bieät:
Ta neân söû duïng ñöôøng troøn löôïng giaùc ñeå ghi nhôù caùc giaù trò ñaëc bieät
y
t
- 3 -1 - 3 /3 B π/2 3 /3 1 3
u' 2π/3 1 π/3 u
3 /2 π/4
3π/4
2 /2 π/6
5π/6 3 /3
1/2
+
-1/2 −
- 3 /3
-π/6
- 2 /2
- 3 /2 -π/4
-1 -π/3 -1
-π/2
- 3
y' t'
Goùc 00 300 450 600 900 1200 1350 1500 1800 3600
0 π π π π 2π 3π 5π π 2π
Hslg 6 4 3 2 3 4 6
sin α 0 1 2 3 1 3 2 1 0 0
2 2 2 2 2 2
cos α 1 3 2 1 0 1 2 3 -1 1
− − −
2 2 2 2 2 2
tg α 0 3 1 3 kxñ − 3 -1 3 0 0
−
3 3
cotg α kxñ 3 1 3 0 3 -1 − 3 kxñ kxñ
−
3 3
35
V. Haøm soá löôïng giaùc cuûa caùc cung (goùc) coù lieân quan ñaëc bieät:
Ñoù laø caùc cung :
π π
1. Cung ñoái nhau : α vaø -α (toång baèng 0) (Vd: &− ,…)
6 6
π 5π
2. Cung buø nhau : α vaø π -α ( toång baèng π ) (Vd: & ,…)
6 6
π π π π
3. Cung phuï nhau : α vaø −α ( toång baèng ) (Vd: & ,…)
2 2 6 3
π π π 2π
4. Cung hôn keùm : α vaø +α (Vd: & ,…)
2 2 6 3
π 7π
5. Cung hôn keùm π : α vaø π + α (Vd: & ,…)
6 6
π
3. Cung phuï nhau : 4. Cung hôn keùm
2
π π
cos( − α ) = sin α cos( + α ) = − sin α
2 π 2
π Hôn keùm π
sin( − α ) = cosα Phuï cheùo 2 sin( + α ) = cosα
2 sin baèng cos 2
π cos baèng tröø sin π
tg( − α ) = cotgα tg( + α ) = −cotgα
2 2
π π
cot g( − α ) = t gα cot g( + α ) = − t gα
2 2
cos(π + α ) = − cosα
sin(π + α ) = − sin α Hôn keùm π
tg(π + α ) = tgα tang , cotang
cot g(π + α ) = cot gα
36
11π 21π
Ví duï 1: Tính cos(− ) , tg
4 4
π
Ví duï 2: Ruùt goïn bieåu thöùc: A = cos( + x) + cos(2π − x) + cos(3π + x)
2
VI. Coâng thöùc löôïng giaùc:
1. Caùc heä thöùc cô baûn:
1
2 2 1 + tg2α =
cos α + sin α = 1 cos2α
sinα 1
tgα = 1 + cotg2α =
cosα sin 2 α
cosα tgα . cotgα = 1
cotgα =
sinα
37
4 Coâng thöùc nhaân ba:
cos 3α + 3 cos α
cos 3 α =
cos 3α = 4 cos3 α − 3cos α 4
α
6.Coâng thöùc tính sin α ,cos α ,tgα theo t = tg
2
2t 1 − t2 2t
sin α = ; cos α = ; tgα =
1 + t2 1 + t2 1 − t2
1
cosα .cos β = [ cos(α + β ) + cos(α − β )]
2
1
sin α .sin β = [ cos(α − β ) − cos(α + β )]
2
1
sin α .cos β = [sin(α + β ) + sin(α − β )]
2
Ví duï:
1. Bieán ñoåi thaønh toång bieåu thöùc: A = cos 5 x. cos 3 x
5π 7π
2. Tính giaù trò cuûa bieåu thöùc: B = cos sin
12 12
8. Coâng thöùc bieán ñoåi toång thaønh tích :
α+β α −β
cosα + cos β = 2 cos .cos
2 2
α+β α −β
cosα − cos β = −2sin .sin
2 2
α+β α−β
sin α + sin β = 2sin .cos
2 2
α+β α−β
sin α − sin β = 2 cos .sin
2 2
sin(α + β )
tgα + tgβ =
cosα cos β
sin(α − β )
tgα − tgβ =
cosα cos β
38
Ví duï: Bieán ñoåi thaønh tích bieåu thöùc: A = sin x + sin 2x + sin 3x
9. Caùc coâng thöùc thöôøng duøng khaùc:
π π 3 + cos 4α
cosα + sin α = 2 cos(α − ) = 2 sin(α + ) cos 4 α + sin 4 α =
4 4 4
π π 5 + 3 cos 4α
cosα − sin α = 2 cos(α + ) = − 2 sin(α − ) cos 6 α + sin 6 α =
4 4 8
B. PHÖÔNG TRÌNH LÖÔÏNG GIAÙC
Caùc böôùc giaûi moät phöông trình löôïng giaùc
Böôùc 1: Tìm ñieàu kieän (neáu coù) cuûa aån soá ñeå hai veá cuûa pt coù nghóa
Böôùc 2: Söû duïng caùc pheùp bieán ñoåi töông ñöông ñeå bieán ñoåi pt ñeán moät pt ñaõ bieát caùch giaûi
Böôùc 3: Giaûi pt vaø choïn nghieäm phuø hôïp ( neáu coù)
Böôùc 4: Keát luaän
I. Ñònh lyù cô baûn: ( Quan troïng )
⎡ u = v+k2π
sinu=sinv ⇔ ⎢
⎣ u = π -v+k2π
⎡ u = v+k2π
cosu=cosv ⇔ ⎢
⎣ u = -v+k2π
π
tgu=tgv ⇔ u = v+kπ (u;v ≠ + kπ )
2
cotgu=cotgv ⇔ u = v+kπ (u;v ≠ kπ )
39
• Neáu m > 1 thì pt(2) voâ nghieäm
• Neáu m ≤ 1 thì ta ñaët m = cos β vaø ta coù
⎡ x = β +k2π
(2) ⇔ cosx=cosβ ⇔ ⎢
⎣ x = − β +k2π
* Gpt: tgx = m (3) ( pt luoân coù nghieäm ∀m ∈ R )
• Ñaët m = tg γ thì
(3) ⇔ tgx = tgγ ⇔ x = γ +kπ
π
sin x = −1 ⇔ x = − + k 2π
2
sinx = 0 ⇔ x = kπ
π
sin x = 1 ⇔ x =
+ k 2π
2
cosx = −1 ⇔ x = π + k 2π
π
cosx = 0 ⇔ x= + kπ
2
cos x = 1 ⇔ x = k 2π
Ví duï:
1 π 2
a) sin 2 x = b) cos( x − ) = −
2 4 2
π π
c) 2 sin(2 x − ) + 3 = 0 d) 2 cos( x + )− 3 =0
6 3
e) sin 2 x + cos 2 x = 1 f) cos 4 x + sin 4 x = cos 2 x
40
2. Daïng 2:
a sin 2 x + b sin x + c = 0
a cos2 x + b cos x + c = 0
( a ≠ 0)
atg 2 x + btgx + c = 0
a cot g2 x + b cot gx + c = 0
Caùch giaûi:
Ví duï :
5
a) 2 cos2 x + 5sin x − 4 = 0 b) cos 2 x − 4 cos x + =0
2
c) 2 sin 2 x = 4 + 5 cos x d) 2 cos x cos 2 x = 1 + cos 2 x + cos3 x
1 π
e) sin 4 x + cos4 x = sin 2 x − f) 2(sin 4 x + cos 4 x) − cos( − 2 x) = 0
2 2
x x
g) sin 4 + cos4 = 1 − 2sin x h) sin 4 x + cos 4 x + sin x. cos x = 0
2 2
2(cos x + sin 6 x) − sin x. cos x
6
cos 3x + sin 3x
k) =0 l) 5(sin x + ) = cos 2 x + 3
2 − 2 sin x 1 + 2 sin 2 x
3. Daïng 3:
a cos x + b sin x = c (1) ( a;b ≠ 0)
Caùch giaûi:
a b
• Ñaët = cos α vaø = sin α vôùi α ∈ [ 0;2π ) thì :
a2 + b2 a2 + b 2
c
(2) ⇔ cosx.cosα + sinx.sinα =
a2 + b 2
c
⇔ cos(x-α ) = (3)
2 2
a +b
Pt (3) coù daïng 1. Giaûi pt (3) tìm x.
41
Chuù yù :
Pt acosx + bsinx = c coù nghieäm ⇔ a2 + b2 ≥ c2
d. Daïng 4:
a sin 2 x + b sin x.cos x + c cos2 x = 0 (a;c ≠ 0) (1)
Caùch giaûi 1:
1 − cos 2 x 1 + cos 2 x
Aùp duïng coâng thöùc haï baäc : sin 2 x = vaø cos2 x =
2 2
1
vaø coâng thöùc nhaân ñoâi : sin x.cos x = sin 2 x thay vaøo (1) ta seõ bieán ñoåi pt (1) veà daïng 3
2
π
Chuù yù: Tröôùc khi chia phaûi kieåm tra xem x = + kπ coù phaûi laø nghieäm cuûa (1) khoâng?
2
Ví duï : Giaûi phöông trình:
3 sin 2 x + (1 − 3 ) sin x. cos x − cos 2 x + 1 − 3 = 0
d. Daïng 5:
a(cos x + sin x ) + b sin x.cos x + c = 0 (1)
Caùch giaûi :
π
• Ñaët t = cos x + sin x = 2 cos( x − ) vôùi - 2 ≤ t ≤ 2
4
t2 − 1
Do (cos x + sin x )2 = 1 + 2sin x.cos x ⇒ sinx.cosx=
2
• Thay vaøo (1) ta ñöôïc phöông trình :
t2 − 1
at + b + c = 0 (2)
2
42
π
• Giaûi (2) tìm t . Choïn t thoûa ñieàu kieän roài giaûi pt: 2 cos( x − ) = t tìm x.
4
Chuù yù : Ta giaûi töông töï cho pt coù daïng : a(cos x − sin x ) + b sin x.cos x + c = 0
4. Caùc phöông phaùp giaûi phöông trình löôïng giaùc thöôøng söû duïng :
a. Phöông phaùp 1: Bieán ñoåi pt ñaõ cho veà moät trong caùc daïng pt löôïng giaùc cô baûn ñaõ bieát
Ví duï: Giaûi phöông trình:
3
sin 4 x + cos 4 x + sin 2 x − = 0
2
b. Phöông phaùp 2: Bieán ñoåi pt ñaõ cho veà daïng tích soá
Cô sôû cuûa phöông phaùp laø döïa vaøo caùc ñònh lyù sau ñaây:
⎡ A=0
⎡ A=0
A.B = 0 ⇔ ⎢ hoaëc A.B.C = 0 ⇔ ⎢⎢ B=0
⎣ B=0 ⎢⎣C=0
43
BAØI TAÄP REØN LUYEÄN
DAÏNG 1: Giaûi phöông trình löôïng giaùc
Söû duïng 1 trong 3 phöông phaùp sau
• Bieán ñoåi phöông trình veà daïng phöông trình löôïng giaùc cô baûn
• Bieán ñoåi phöông trình veà daïng phöông trình tích soá
• Bieán ñoåi phöông trình veà daïng coù theå ñaët aån soá phuï chuyeån veà phöông trình ñaïi soá
Baøi 1: Giaûi caùc phöông trình löôïng giaùc sau
π 7x 3x x 5x
1) sin 2 x + 2 2 cos x + 2 sin( x + ) + 3 = 0 2) sin cos + sin cos + sin 2 x cos 7 x = 0
4 2 2 2 2
π π π π
3) cos 2 ( x + ) + cos 2 (2 x + ) + cos 2 (3x − ) = 3. cos
2 2 2 6
x x
cos 4 − sin 4
2 2 = 1 + sin 2 x
4) 5) cos 7 x + sin 8 x = cos 3 x − sin 2 x
sin 2 x π
2 sin ( x +
2
)
4
6) 2 sin x + cos x = sin 2 x + 1
44
⎛ π⎞
coù nghieäm x ∈ ⎜ 0; ⎟
⎝ 2⎠
4 2
Baøi 3: Cho haøm soá: 2( 2
+ cos 2 x) + m( − cos x) = 1
cos x cos x
π
Tìm m ñeå phöông trình coù nghieäm thuoäc (0; ).
2
3
Baøi 4: Cho phöông trình : + 3tg 2 x + m(tgx + cot gx) − 1 = 0
sin 2 x
Tìm taát caû caùc giaù trò cuûa m ñeå phöông trình coù nghieäm.
Baøi 5: Xaùc ñònh m ñeå phöông trình :
2(sin 4 x + cos4 x) + cos 4x + 2sin 2x − m = 0
π
coù ít nhaát moät nghieäm thuoäc ñoaïn [0; ]
2
Baøi 6: Cho phöông trình : sin 2 x − 4(cos x − sin x) = m (1)
Tìm taát caû caùc giaù trò cuûa m ñeå phöông trình (1) coù nghieäm.
Baøi 7: Tìm m ñeå phöông trình : 4(sin 4 x + cos4 x) − 4(sin 6 x + cos6 x) − sin 2 4x = m coù nghieäm.
Baøi 8: Cho phöông trình cos 4 x + 6 sin x cos x − m = 0
⎡ π⎤
Ñònh m ñeå phöông trình coù nghieäm x ∈ ⎢ 0; ⎥ .
⎣ 4⎦
Baøi 9: Tìm m ñeå phöông trình : 2 cos 2 x + (sin x. cos x − m)(sin x + cos x) = 0
⎡ π⎤
coù nghieäm treân ñoaïn ⎢0; ⎥
⎣ 2⎦
cos 6 x + sin 6 x
Baøi 10: Cho phöông trình: = mtgx
cos 2 x − sin 2 x
Vôùi giaù trò naøo cuûa m thì phöông trình coù nghieäm
Baøi 11: Cho phöông trình: sin 4 x + (sin x − 1) 4 = m
Vôùi giaù trò naøo cuûa m thì phöông trình coù nghieäm
π π
Baøi 12: Tìm m ñeå phöông trình : 2 + 2sin 2x = m(1 + cos x)2 coù nghieäm x ∈ [− ; ]
2 2
--------------------------Heát--------------------------
45