You are on page 1of 19

NG PHP TING VIT TIU HC

A. CH V M:
1. Ch:
- Ch: cn gi l ch ci hay con ch. L n v ch vit dng ghi li cc m.
- Ting Vit gm 29 ch ci: a, b, c, ... , y
2. m:
- m (cn gi l m v, m t) l n v ng m nh nht, c tc dng khu bit v m
thanh ca t. m t l n v nh nht ca li ni, l s th hin c th ca m v trong
li ni.
3. Mi quan h gia m v ch:
- Ch ci dng ghi li m. Mi m c th c ghi bi 1 hoc 2 hoc 3 ch ci ghp
li.
4. Nguyn m, ph m:
4.1. Nguyn m
a) c im ca Nguyn m:
- Nguyn m l nhng m khi pht m, lung hi khng b cn bi mt b phn no trong
khoang ming (li, rng, mi).
- Nguyn m n ch ghi bng mt ch ci.
- Trong ting Vit c 11 nguyn m n: a, , , u, , o, , , e, , i.
- Tt c cc m chnh trong ting u l nguyn m.
- Thanh iu lun t trn nguyn m.
- Khng c nguyn m th khng to thnh ting.
b) Nguyn m ngn: C hai nguyn m ngn: v v khi c, cc nguyn m ny c
ngn hn cc nguyn m khc.
c) Bn nguyn m: Va mang c im ca nguyn m, va mang c im ca ph m.
Bn nguyn m khng c kh nng ng mt mnh, khng c lp to thnh m tit nh
cc m chnh. Bn nguyn m u vn: u (gi l m m).
4.2. Nguyn m i:
a) Trong Ting Vit c 3 nguyn m i: U, , I.
b) Khi vit, cc nguyn m c th hin bng 8 cch khc nhau trong cc trng hp
sau:
- Nguyn m i U c vit U.

(VD: mun). Thanh iu trn N2

- Nguyn m i U c vit UA.

(VD: ma).

- Nguyn m i c vit .

Thanh iu trn N1

(VD: mn). Thanh iu trn N2

- Nguyn m i c vit A.

(VD: ta).

Thanh iu trn N1

- Nguyn m i I c vit I .

(VD: min). Thanh iu trn N2

- Nguyn m i I c vit IA.

(VD: ma).

Thanh iu trn N1

- Nguyn m i I c vit Y.

(VD: thuyn) Thanh iu trn N2

- Nguyn m i I c vit YA.

(VD: khua). Thanh iu trn N1.

5. Cch ghi ph m c:
- Ghi bng c khi ng trc nguyn m hng sau: u, o, , a, , , , u, a.
- Ghi bng k khi ng trc nguyn m hng trc: i, , e, i, ia.
- Ghi bng q khi ng trc m m : u
6. Cch ghi g/gh (ng/ngh):
- Trc i, e, c ghi bng gh hoc ngh..
- Trc cc ch cn li c vit bng g hoc gh.

B. TING
1. c im ca ting:
- Ting l n v pht m nh nht trong ngn ng c, ngn ng ni.
- Mi n v pht m to thnh ting.
- Ting c th c ngha, cng c th khng c ngha.
2. Cu to ca ting:
- Ting gm c cc b phn chnh: m m, m u, Vn v Thanh iu.
Thanh iu
m u

Vn

m m

m chnh

m cui

Khi phn tch cu to c th ca mt ting nh sau:


V d: Phn tch cu to cc ting sau y:
Ting

Phn vn

Ph m u
khuyt
ton

qu

qu

gi

m m

kh

u
i

t
Sc
Hi

Huyn

m chnh
Sc

m cui

Thanh iu

ca

ua

Hi

C. T
C.1. Phn loi t
1. T n:
- L t ch c mt ting c ngha.
- Trong ting Vit c mt s t n a m: Ra-i-, B-an,... (ch yu l nhng t phin
m t ting Php.
2. T phc:
a) T ghp:
- T ghp l t c hai ting tr ln ghp li c ngha.
- T ghp c quan h vi nhau v ngha.
b) T ly:
- L t phc c to ra do phi hp cc ting c m u hoc vn (hoc c m v vn)
ging nhau.
- C 3 kiu t ly: Ly m u (r ro), ly vn (lao xao), ly c m v vn (loang long,
xinh xinh).
- C 3 loi t ly: Ly i (ngoan ngon), Ly ba (sch snh sanh), Ly t (trng trng
ip ip; r r r rm).
- Trong t i (ly vn) c th chuyn thnh t ly t: rc rch: rc ra rc rch.
3. T tng thanh:
- L t m phng, gi t m thanh. C th l t n hoc t phc.
- Ting ngi ni: khc khch, sang sng, ...
- Ting loi vt: meo meo, gu gu, ......o
- Ting ng: thnh thch, ong, ...
4. T tng hnh: L t gi t hnh nh, mu sc, mi v, ... ca s vt.
- Dng v ngi, ng vt: lom khom, b v, ng nh, ...
- Mu sc, mi v: sc s, ngo ngt, phng phc, ...
* Hu ht cc t tng thanh, tng hnh l t ly nhng vn c nhiu t n, t phc
khc.
5. T nhiu ngha:
- L t c t hai ngha tr ln.
- Cc ngha trong t nhiu ngha gm hai loi Ngha gc v Ngha chuyn.
- Gia cc ngha ca t nhiu ngha bao gi cng c mi quan h vi nhau.

- Trong t in gii thch ting Vit, ngha u tin c gii thch l ngha gc, cc ngha
cn li l ngha chuyn.
VD: T mi trong c cc nghia nh sau:
-

mi ngi: L mt b phn ca c th ngi. (ngha gc).

mi thuyn: L mt b phn pha trc ca con thuyn. (ngha chuyn)

mi mc: L phn u nhn ca mt ci mc; ... (ngha chuyn)

6. T ng ngha:
- T ng ngha l nhng t c ngha ging nhau.
VD: My bay - Phi c - Tu bay
a)

T ng ngha hon ton

- L nhng t c ngha ging nhau hon ton.


- VD: ln - heo.
- T ng ngha hon ton c th c thay th cho nhau trong li ni.
b) T ng ngha khng hon ton:
- L nhng t ng ngha c ngha t nhiu khc nhau.
- VD: n - xi - chn; mang - vc - khing.
- Cc t ng ngha khng han ton khng phi lc no cng thay th c cho nhau
trong li ni. Do , khi dng nhng t ny phi cn nhc la chn cho ng, cho ph
hp.
7. T tri ngha:
- L nhng t c ngha tri ngc nhau
- VD: c/ trong; xanh/ chn, ...
-

S dng ng cc t tri ngha lm ni bt nhng s vic, tnh cht, ... i lp vi

nhau.
8. T ng m:
- Nhng t ng m l nhng t ging nhau v m nhng khc nhau v ngha.
- Ngha ca cc t ng m khng c mi lin h no c.
- T ng m c s dng nhiu trong thut chi ch: B gi i ch Cu ....
VD: hn / bng; con nga con nga .
Cc chu nhi ng ng sc ra ngoi cnh ng tm qung ng v bn cho b ng
nt kim t ng bc may ng phc.

C.2. Cc t loi
1. Danh t:

a) Khi nim, c im ca danh t;


- Danh t l nhng t ch s vt (ngi, vt, hin tng, khi nim hoc n v).
- Danh t gm hai tiu loi: Danh t ring v Danh t chung.
Danh t chung gm danh t ch ngi, s vt, hin tng (ma, nng, gi), khi nim
(cuc sng, o c), n v (ci, con, tm, hn, ...).
b) Cm danh t:
- Trong cm danh t, danh t gi v tr trung tm. Nhng t khc i km danh t trung
tm l cc phn ph trong cm danh t.
VD: Tt c / hc sinh / lp ti ...
- Phn ph trong cm danh t c th b sung ngha v s lng (ba ngi), tng th
(tt c hc sinh), v c im (o vng), tnh cht ca s vt c nu danh t.
c) Phn bit cm danh t vi t ghp
- Trong ting Vit, nhiu khi cm danh t c hnh thc ging vi t ghp c ngha phn
loi.
- xc nh c u l t ghp, u l cm danh t, cn phi t chng vo trong cu,
t xc nh ngha ca chng.
VD: Trong vn c nhiu loi hoa: hoa hng, hoa hu, hoa lan, ...
(hoa hng l t ghp).
Trong vn hoa tht nhiu mu: hoa hng, hoa , hoa trng, ...
(hoa hng l cm danh t).
2. ng t:
a) Khi nim, c im ca ng t
- ng t l t ch hot ng, trng thi ca s vt.
b) Cm ng t:
- Khi s dng, ng t c th kt hp vi t khc to thnh cm ng t.
- Trong cm ng t, ng t gi v tr trung tm. Nhng t khc i km ng t trung
tm l cc thnh phn ph trong cm ng t.
Phn ph trong cm ng t c th b sung ngha thi gian, cch thc, mc c, kt qu,
s khng nh, ph nh, mnh lnh, tng h, i tng, ca hot ng, trng thi
c nu ng t.
NGHA CA PHN PH
Thi gian

n, sp n

Khng nh, ph nh
Mnh lnh

CM NG T

ng n

c n, khng n

Mc

rt thch

Kt qu

lm xong

Tnh cht
i tng

lm nhanh
hc bi

3. Tnh t:
a) Khi nim:
Tnh t l nhng t ch miu t c im hoc tnh cht ca s vt, ca hot ng, trng
thi,
Cc loi tnh t: ch mu sc; ch hnh dng; ch kch thc, khong cch; ch s lng;
ch khi lng; ch phm cht.
b) Cm tnh t:
Tnh t c th kt hp vi cc t khc to thnh cm tnh t.
VD: rt p; p nh tin.
Trong cm tnh t, tnh t gi v tr trung tm. Nhng t khc i km tnh t trung tm l
cc phn ph trong cm tnh t.
Phn ph trong cm tnh t c th b sung ngha v thi gian, mc , phm vi,
ca c im, tnh cht c nu tnh t.
V d:

- Thi gian: sp chn

- Mc : rt ngon, ngon qu
- Phm vi, i tng: gii Ton
c) Cch th hin mc ca c im, tnh cht
th hin mc ca c im, tnh cht, c th s dng mt trong cc cch sau:
- To ra t ghp c mt yu t l tnh t c.
VD: trng: trng tinh; : au
- Dng cc t hi, rt, lm, qu, km vi tnh t (trc hoc sau tnh t). V d: trng:
rt trng, trng qu; : hi , lm,
- To ra php so snh.
V d: trng: trng nh bng; : nh gc,
4. i t:
a) Khi nim:
i t l nhng t dng xng h hoc thay th cho danh t, ng t, tnh t trong
cu.
b) Mc ch s dng:
S dng i t thay th c tc dng lm cho cu khng b lp t.
V d:

Ti thch vn th, em gi ti cng vy.

Chim chch bng s xung vn ci. N tm bt su b.


c) i t xng h:
L t c ngi ni dng t ch mnh hay ch ngi khc khi giao tip.
d) Cc ngi ca i t xng h:
- Ngi th nht: ti, tao, t, chng tao,
- Ngi th hai: my, mi, chng my, chng bay,
- Ngi th ba: y, hn, n, chng n, h,
e) Mt s lu khi dng i t:
- Trong ting Vit, c nhng i t va c th c dng ch ngi th nht, va c th
c dng ch ngi th hai.
VD: Mnh v mnh c nh ta. (mnh: ngi th hai tr ngi nghe).
- C nhng i t s nhiu va bao gm ngi ni, va bao gm ngi nghe.
VD: Chng ta l gio vin.
- xng h, ngoi cc i t chuyn dng, ngi Vit cn s dng nhiu danh t nh
i t. l:
+ Quan h h hng: b, m, ng, b, anh, ch, em,
VD: M cho con i ch vi.
+ Ngh nghip, chc v, x hi: gim c, th trng, thy, bn,
VD: Gim c gi em c vic g vy ?
- Cc t xng h trong ting Vit lun km sc thi tnh cm v th hin r th bc, quan
h, Khi xng h, cn ch la chn t xng h cho lch s ph hp vi quan h gia
ngi ni vi ngi nghe v ngi (vt) c nhc ti.
5. Quan h t:
a) Khi nim:
Quan h t l nhng t dng ni t vi t, cu vi cu, on vn vi on vn, nhm
th hin cc mi quan h gia cc t ng, gia cc cu, cc on vi nhau.
Cc quan h t thng dng: v, vi, hay, hoc, nhng, m, th, ca, , ti, bng, nh,
, v,
b) Quan h t c th c s dng thnh cp trong cc v ni ca cu ghp ng lp.
- V nn (cho nn) ; do nn (cho nn) ; bi nn (cho nn) ; ti nn
(cho nn) ; nh m (thng dng biu th quan h nguyn nhn kt qu).
- Nu th ; h .. th (thng dng biu th quan h gi thit kt qu).
- Tuy nhng ; mc d nhng (thng dng ch quan h tng phn).
- th (thng dng ch quan h mc ch).

D. CU
D.1. CU N
1) Khi nim:
Cu l mt tp hp t ng kt hp vi nhau theo mt quy tc nht nh, din t mt
tng i trn vn, dng thc hin mt mc ch ni nng no .
2) Du hiu nhn bit cu:
Khi ni, cu phi c ng iu kt thc; khi vit, cui cu phi t mt trong cc du cu:
du chm, du chm hi, du chm than.
3) Phn loi cu:
3.1. Cu k:
a) Khi nim: Cu k (cn gi l cu trn thut) l nhng cu dng :
- K, t hoc gii thiu v s vt, s vic.
- Ni ln ngha hoc tm t, tnh cm.
- Cui cu k tdu chm.
b) Cu n: Cu n l cu do mt cm ch ng v ng (gi tt l cm ch v) to
thnh.
VD: Ma xun // v.
CN

VN

c, Cc kiu cu k:
c.1. Cu k Ai lm g ?: Cu k Ai lm g ? c dng k v hot ng ca ngi,
ng vt hoc vt (c nhn ho).
VD: Ngi ln nh tru ra cy. Cc c gi nht c, t l.
c.2. Cu k Ai th no ?: Cu k Ai th no ? c dng miu t v c im, tnh
cht hoc trng thi ca ngi, vt.
VD: Bn ng, cy ci xanh um. Nh ca tha tht dn. n voi bc i chm ri.
c.3. Cu k Ai l g ?: Cu k ai l g ? c dng gii thiu hoc nu nhn nh v
ngi, vt.
VD: - Lan l hc sinh lp Mt.
- Mn hc em yu thch nht l mn Ting Vit.

D.2. CU GHP
1. Khi nim:
Cu ghp l cu do nhiu v cu ghp li vi nhau.

V cu trong cu ghp thng c cu to ging cu n (l cm ch ng - v ng). Gia


cc v cu ghp c nhng mi quan h nht nh.
V d: H con ch / i chm, con kh cu hai tai con ch git git. Con / ch chy si th
con kh / g lng nh ngi phi nga.
2. Cch ni cc v cu trong cu ghp:
C ba cch ni cc v trong cu ghp
a) Ni bng t ng c tc dng ni.
b) Ni trc tip, khng dng t ng c tc dng ni. Trong trng hp ny, gia cc v
cu phi dng du phy, du chm phy hoc du hai chm.
VD: Cnh tng xung quanh ti ang c s thay i ln: hm nay ti i hc
c) Ni cc v cu trong cu ghp bng quan h t: Gia cc v cu trong cu ghp c
nhiu kiu quan h khc nahu. biu th nhng mi quan h , c th s dng cc
quan h t ni cc v cu vi nhau.
ni cc v cu trong cu ghp, c th s dng:
c.1. Quan h t: v, ri, th, nhng, hay, hoc,
c.2. Cc cp quan h t:
- V nn (cho nn) ; do nn (cho nn) ; bi nn (cho nn) ; ti nn
(cho nn) ; nh m
- Nu th ; h .. th
- Tuy nhng ; mc d nhng
- Chng nhng m cn ; khng ch m cn
- th v.v.
3. Mt s mi quan h gia c v cu trong cu ghp
3.1. Quan h: Nguyn nhn Kt qu:
th hin quan h nguyn nhn kt qu gia hai v cu ghp, c th s dng:
-

Quan h t: v, bi v, do, nn, cho nn.

Cp quan h t: v nn (cho nn), bi v nn (cho nn),

VD: V tri ma to nn lp em khng lao ng.


3.2. Quan h: iu kin kt qu; gi thit kt qu
th hin quan h iu kin kt qu; gi thit kt qu gia hai v cu trong cu
ghp, c th s dng;
-

Quan h t: nu, h, gi, th,

Cp quan h t: nu th ; h .. th ; gi ht ; h m th ;

VD: Nu Nam chm ch hc tp th cu y s t hc sinh gii.


3.3. Quan h tng phn

th hin quan h tng phn gia hai v cu trong cu ghp, c th s dng:


-

Quan h t: tuy, d, mc d, nhng,

Cp quan h t: tuy nhng , mc d nhng, d nhng


VD: Tuy b au chn nhng bn Nam vn i hc u n.
3.4. Quan h tng tin
th hin quan h tng tin gia cc v cu trong cu ghp, c th s dng cc cp
quan h t:
-

Khng nhng m cn

Khng ch m cn

VD: Khng nhng bn Nam hc gii m bn y cn ht rt hay.


3.5. Quan h mc ch
biu th quan h mc ch gia cc v cu trong cu ghp, c th s dng:
-

Quan h t: , th,

Cp quan h t: th

V d: Chng em c gng hc tp tt thy c v b m vui lng.


4. Ni cc v cu trong cu ghp bng cp t h ng.
Gia cc v cu trong cu ghp c nhiu kiu quan h khc nhau. th hin nhng mi
quan h , ngoi cc quan h t, c th s dng cc cp t h ng ni cc v cu
vi nhau.
Mt s cp t h ng c dng ni cc v cu trong cu ghp:
- va ; cha ; mi ; va va ; cng cng
V d:

Ngy cha tt hn, trng ln ri.


Tri cng nng gt, hoa giy cng bng ln rc r.

- u y; no y; sao vy; bao nhiu by nhiu ; ai ny ; g y


V d:

Chng ti i n u, rng o o chuyn ng n y.


Thu Tinh dng nc ln bao nhiu, Sn Tinh lm ni cao ln by nhiu. VD:

Tuy b au chn nhng bn Nam vn i hc u n.

D.3. THNH PHN CU


1. Ch ng:
1.1. Khi nim:
- Ch ng l thnh phn cu tr li cu hi Ai ? hoc Con g ?, Ci g ?
- Ch ng thng do danh t (hoc cm danh t) to nn.
- Mt cu c mt hoc nhiu ch ng.
V d: Bi Chy, Sm Sn, Nha Trang, u l nhng bi bin p ca nc ta.

1.2. Ch ng trong cu k Ai lm g ?
- Trong cu k Ai lm g ?, ch ng ch ngi, s vt (con vt hay vt, cy ci
thng c nhn ho) c hot ng c ni n v ng.
V d: Thanh nin ln ry. Ph n git gi bn nhng ging nc.
1.3. Ch ng trong cu k Ai th no ?
- Trong cu k Ai th no ?, ch ng ch s vt c c im, tnh cht hoc trng thi
c ni n v ng.
V d: H ni tng bng mu .
1.4. Ch ng trong cu k Ai l g ?
- Trong cu k Ai l g ?, ch ng ch s vt c gii thiu, nhn nh v ng.
VD: Vn ho ngh thut cng l mt trn. Anh ch em l chin s trn mt trn y.
2. V ng:
2.1. Khi nim:
- V ng tr li cho cu hi Lm g ? Th no ? L g ?
- V ng thng do ng t hoc cm ng t, tnh t hoc cm tnh t; t l + danh t
(hoc cm danh t) to thnh.
- Mt cu c th c mt hoc nhiu v ng.
V d: Chng em hc, chi, ngh ngi theo thi gian hp l.
2.2. V ng trong cu k Ai lm g ?
Trong cu k Ai lm g ?, v ng nu ln hot ng ca ngi, s vt (con vt, vt, cy
ci v chng thng c nhn ho).
V d: Thanh nin ln ry. Ph n git gi bn nhng ging nc.
2.3. V ng trong cu k Ai th no ?
- Trong cu k Ai th no ? v ng nu ln c im, tnh cht hoc trng thi ca s vt.
V d: H Ni tng bng mu .
2.4. V ng trong cu k Ai l g ?
- Trong cu k Ai l g ?, v ng thng gii thiu, nhn nh v s vt.
- V ng trong cu k Ai l g ? thng ni vi ch ng bng t l.
V d: B em l b i.
3. Trng ng
3.1. Khi nim:
- Trng ng l thnh phn ph ca cu, xc nh thi gian, ni chn, nguyn nhn, mc
ch, ca s vic c nu trong cu.
- Trng ng tr li cho cu hi: Khi no ? u ? V sao ? lm g ?
V d: Ngy xa, ra c mt ci mai lng bng.

3.2. Cc loi trng ng:


a) Trng ng ch ni chn:
- Trng ng ch ni chn l thnh phn ph ca cu lm r ni chn din ra s vic nu
trong cu.
- Trng ng ch ni chn tr li cho cu hi u ?
V d: Trn cy, chim ht lu lo.
b) Trng ng ch thi gian:
- Trng ng ch thi gian l thnh phn ph ca cu lm r thi gian din ra s vic nu
trong cu.
- Trng ng ch thi gian tr li cho cu hi: Bao gi ? Khi no ? My gi ?
V d: Sng nay, chng em i lao ng.
c) Trng nh ch nguyn nhn:
- Trng ng ch nguyn nhn l thnh phn ph ca cu gii thch nguyn nhn s vic
hoc tnh trng nu trong cu.
- Trng ng ch nguyn nhn tr li cho cu hi: V sao ?, Nh u ?, Ti sao ?
V d: V rt, nhng cy bng rng ht l.
d) Trng ng ch mc ch:
- Trng ng ch mc ch l thnh phn ph ca cu lm r mc ch din ra s vic nu
trong cu.
- Trng ng ch mc ch tr li cho cu hi: lm g ? Nhm mc ch g ? V ci g ?

V d: t hc sinh gii, Nam c gng chm ch hc tp tt.


e) Trng ng ch phng tin:
- Trng ng ch phng tin l thnh phn ph ca cu lm r phng tin, cch thc
din ra s vic nu trong cu.
- Trng ng ch phng tin thng m u bng t bng, vi.
- Trng ng ch phng tin tr li cho cu hi: Bng ci g ? Vi ci g ?
VD: Bng mt ging chn tnh, thaa gio khuuyn chng em c gng hc tp.

D.3. CU RT GN
- Trong giao tip, khi c cc iu kin, ngi ta c th lc b bt cc thnh phn ca
cu. Cu b lc b thnh phn nh vy c gi l cu rt gn (cu tnh lc).
V d: Nam rt thch xem bng. C Bc na.
- Thng thng, cu rt gn hay c dng trong hi thoi.
V d: - Cu i u y ?

- n trng. (Lc ch ng)


- Cn ch khi s dng cu rt gn vi ngi ln tui. Nu khng s b coi l v l, mt
lch s.
- Do c s dngtrong nhng iu kin nht nh nn cu rt gn c th c khi phc
li thnh cu y thnh phn.

D.4. CU HI
1. Khi nim:
Cu hi (cu nghi vn) l cu dng hi v nhng iu cha bit.
2. Cc hnh thc ca cu hi:
- Cu hi c cc t dng hi (cc t nghi vn) nh: ai, g, no, th no, ; c khng,
cha, v.v; t hay ch la chn.
- Khi vit, cui cu hi c du chm hi (?)
- Phn ln cc cu hi dng hi ngi khc nhng cng c cu hi t ra t hi
mnh.
3. Dng cu hi vo mc ch khc:
- Cu hi l cu dng hi v nhng iu cha bit, nhng cng c khi cu hi c
dng vo mc ch khc.
C th:
+ C th dng cu hi th hin tha khen, ch
VD: Sao cu li hc th ?
+ C th dng cu hi th hin s khng nh, ph nh.
V d: Cu khng lm th ai lm y ?
+ C th dng cu hi th hin yu cu, mong mun
VD: Cu c th cho mnh mn ci bt c c khng ?
+ C th dng cu hi th hin mnh lnh
VD: C ph ht cc vng vy i khng ?
4. Gi php lch s khi t cu hi
Khi hi ngi khc cn gi php lch s, c th:
- Cn tha gi, v xng h c ng iu hi cho ph hp vi quan h mnh vi ngi
c hi.
- Cn trnh nhng cu hi lm phin lng ngi khc.

D.5. CU KHIN
1. Khi nim:
Cu khin (cu cu khin) l cu dng nu yu cu, ngh, mang mun, ca ngi
ni, ngi vit oi vi ngi khc.
2. Cc hnh thc ca cu khin
- V mt hnh thc, cu khin c mt cc t nh: hy, ng, ch trc ng t, cc t:
i, thi, no sau ng t; nhng cng c nhng cu khin khng c nhng t .
- Khi vit, cui cu khin c du chm than (!) hoc du chm (.)
V d:

Hy gi ngi hng hnh vo cho ta !

M mi s gi vo y cho con !
3. Gi php lch khi yu cu, ngh
Khi yu cu, ngh phi gi php lch s, c th:
- Cn tha gi, xng h v c ng iu ph hp vi quan h gia mnh vi ngi c
yu cu, ngh; c th thm vo cu khin cc t ng nh: lm n, gip, dm,
- gi php lch s, c th dng cu hi nu yu cu, ngh.
VD: Bc c th cho chu ngi nh mt lt c khng ?

D.6. CU CM
1. Khi nim:
Cu cm (cu cm thn) l cu dng bc l cm xc (vui mng, thn phc, au xt,
ngc nhin, ) ca ngi ni, vit.
2. Cc hnh thc ca cu cm
- V mt hnh thc, cu cm thng c nhng t ng: i, chao, ch, tri, lm sao, qu,
lm, tht, gh,
- Khi vit, cui cu cm c du chm than (!)

D.6. LIN KT CU
- Trong bi vn, on vn, cc cu phi c mi lin kt vi nhau cht ch
- C cc hnh thc lin kt cu vi nhau:
+ Lin kt cu bng cch lp t ng
+ Lin kt cu bng cch thay th t ng.
+ Lin kt cu bng cc t ni
1. Lin kt cu bng cch lp t ng
- lin kt mt cu vi cu ng trc n c th lp li trong cu y nhng t ng
xut hin cu ng trc.
VD: Nim t ho chnh ng ca chng ta trong nn vn ho ng Sn chnh l b su

tp trng ng ht sc phong ph. Trng ng ng Sn a dng khng ch v hnh


dng, kch thc m c v phong cch trang tr, sp xp vn hoa.
- Vic lin k cu bng cch lp t ng cn c tc dng nhn mnh vo s vt, s vic
c ni n trong on vn, bi vn.
2. Lin kt cu bng cch thay th cc t ng
- lin kt mt cu vi cu ng trc n, c th thay th nhng t ng xut hin
cu ng trc.
- Vic thay th c th thc hin bng cc phng tin
+ Cc i t:
VD: Dn ta c c mt lng nng nn yu nc. l truyn thng qu bu ca ta.
+ Cc t ng ng ngha hoc cc t ng cng ch mt s vt, s vic.
V d: my nm vo Vng ph Vn Kip, sng gn Hng o Vng, chng th
sinh h Trng thy ng lun im tnh. Khng iu g khin v Quc cng Tit ch c th
ri tr. V Ch tng ti ba khng qun mt trong nhng iu h trng lm nn chin
thng l phi c kt lng ngi.
- Thay th t ng, ngoi vic lin kt cu, cn c tc dng rt ngn c di vn bn (thay
th bng i t), lm cho cch din t a dng, trnh li lpc t, ng thi th hin c
cch nh gi khc nhau ca ngi ni (ngi vit) v i tng.
3. Lin kt cu bng t ng ni
- lin kt mt cu vi cu ng trc n c th s dng cc quan h t hoc cc t
ng chuyn dng kt ni, nh: v, ri, nhng, tuy nhin, cui cng, mt khc, tri li, ng
thi, th nht, kt qu l,
- S dng cc quan h t v cc t ng kt ni chuyn dng, ngoi lin kt cu, cn
c tc dng th hin r rng moi quan h v ni dung gia cc cu.

D.7. DU CU
1. Khi nim:
Du cu l k hiu dng th hin nhng mi quan h ng php khc nhau hoc th
hin ng iu khc nhau ca mc ch ni.
2. Th hin nhng quan h ng php khc nhau:
- Tu theo v tr ca du phy m ngha ca cu sau c th hin khc nhau:
VD: Tru cy, khng c tht. (khng dc php tht)
Tru cy khng c, tht. (c php tht)
- Th hin ng iu khc nhau ca mc ch ni: mt cu c nh dy cu khc nhau,
c c bng nhng g iu v thuc v kiu cu khc nhau theo mc ch ni.

V d:

p khng ! (cu cm)

Dp khng ? (cu hi)


- Cc du cu thng dng: chm, chm hi, chm than, chm lng, chm phy, phy,
gch ngang, hai chm, ngoc n, ngoc kp.
3. Cc du cu:
3.1. Du chm:
- Du chm c dng t cui cu trn thut (cu k).
- Du chm khi dng cui on vn, ngoi vic bo hiu s kt thc cu trn thut, n cn
bo hiu s kt thc on vn. Lc ny, du chm cn c gi l du chm xung dng.
- Khi c cu c du chm phi h ging cui cu, ngng ngh lu hn du phy trc
khi bt u cu mi.
- Sau du chm l mt cu khc. Ch u tin sau du chm phi vit hoa.
3.2. Du chm hi:
- Du chm hi l du cu c dng t cui cu hi (cu nghi vn).
- Khi c cu c du chm hi phi nhn mnh vo ni dung cn hi.
- Nu sau du chm hi l mt cu khc th ch ci u tin sau du chm hi phi vit
hoa.
- Khi mt phn ca cu hi c nhng t hi nhng khng phi l cu hi th khng
dng du chm hi.
VD: N hi ti mai c i chi vi n c khng.
Vn hc ngh thut l g, xa nay ngi ta nh ngha nhiu ri.
- Khi mt phn ca cu l cu hi c trch hoc dn li, th vn s dng du chm hi.
VD: N hi ti: "Mai c i chi vi ti khng ?"
3.3. Du chm than:
- Du chm than (!) c dng t cui cu khin v cu cm.
VD:

- Hy c ln !
- Gii qu !

- Sau du chm than l mt cu khc. Ch ci u tin sau du chm than phi vit hoa.
- Du chm than khi c t trong du ngoc n (!) hoc dng cng vi du chm hi
trong ngoc n (!?) dng biu th thi ma mai, hoi nghi.
3.4. Du ba chm:
- Du ba chm, cn gi l du lng hay du chm lng l du c ba chm t ni tip
nhau theo hng ngang (...) thng dng biu th cha ni ht hoc t qung.
- Du ba chm c dng trong cc trng hp sau:
+ Phn nh trng thi ca hin thc nhkhong cch v khng gian, thi gian, m thanh

ko di, t qung.
VD: ... ... ... tm mt lt.
+ Biu th li ni b t qung v xc ng.
+ Biu th li ni khng tin ni ra.
+ ch ra rng ngi ni cha ni ht, c bit khi nu v d, lit k.
+ Biu th ch ngt di ging, gin nhp iu cu vn vi chm bim, hi hc.
VD: T ra cng s ch l ... cng toi.
+ ch rng li ni trc tip (trch li dn) b lc bt mt s cu. Khi , du ba chm
thn t trong du ngoc n () hoc ngoc vung [].
3.5. Du chm phy:
- Du chm phy l du cu gm mt du chm trn, du phy di (;), dng ngn
cch cc v cu hoc mt s thnh phn cu.
- Du chm phy dng trong cc trng hp sau:
+ nh du ranh gii cc v ca cu ghp c cu to phc tp, c th l:
* Khi cc v c cu to i xng nhau v ngha v hnh thc.
VD: Ch Thun nu cm cho anh em n, lm ngi ch nui tn to; ch chm sc anh em
m v b thng, lm ngi h l du dng.
* Khi cc v c tc dng b sung cho nhau.
VD: Sng to l vn qaun trng; khng sng to khng lm cch mng c.
- nh du cc yu t trong chui lit k c cu to phc tp.
3.5. Du phy:
- Du phy l du cu dng tch cc thnh phn cu
a) Tch cc thnh phn cng loi vi nhau
VD: Nam, Bc, Xun l ba bn hc sinh gii nht lp. (Tch cc ch ng)
b) Tch cc thnh phn ph vi cc thnh phn chnh
VD: Hm qua, lp em i lao ng. (Tch trng ng vi cm ch v).
c) Tch phn gii thch vi cc t ng dc gii thch
VD: Bn Lan, lp trng lp 3A, va c nh trng khen thng.
d) Tch cc v cu hp vi nhau:
VD: Tri ma cng to, ng cng ngp sau.
- i khi ngi vit khng dng du phy vi nguyn tc trn m dng vi dng no
(du phy tu t)
VD:

Lun my hm, ti thy lo Hc, ch n khoai.


Ci xay tre, nng n quay, t nghn i nay, xay nm thc.

3.5. Du hai chm:

- Du hai chm l du c dng hai chm (:), dng trong cu c li gii thch, li dn trc
tip hoc lit k.
- Du hai chm dng :
a) Bo hiu iu trnh by tip theo mang gii thch, thuyt minh, c th ho ngha ca
phn cu ng trc du hai chm.
b) Bo hiu sau du hai chm l li dn trc tip. Li dn trc tip thng c t trong
du ngoc kp hoc sau du gch ngang.
V d:

Va thy ti, lo bo ngay:

- Cu Vng i i ri, ng gio !


c) Du hai chm t trc php lit k
VD: Trong b c rt nhiu loi c: c vng, c kim, c nga vn, ...
3.6. Du ngoc n:
- Du ngoc n l du c dng (), thng dng gii thch, ch thch.
- Du ngoc n c dng trong cc trng hp sau:
a) nh du cc t, cm t, cu coa tc dng gii thch, minh ho, b sung lm sng r
ngha ca cc t trong cu, trong vn bn.
b) nh du cc t ng ch ngun gc ca phn trch dn.
3.7. Du ngoc kp:
- Du ngoc kp c dng "", c dng trong li dn trc tip hoc nh du nhng t
ng cn c hiu theo mt ngha no .
- Du ngoc kp c dng :
a) nh du li ni trc tip.
b) nh du cc t ng c hiu theo ngha c bit no nh hm ma mai, hi
hc.
c) nh du cm t cn c ch
d) nh du tn tc phm, t bo, tp ch, tp san, ...(xut bn phm) c dn.
- Trong vn bn in, cc t ng ni trn c in nghing, in m, tc l "nh du" ri
th c th khng cn du ngoc kp.
- Li trch dn ch c t trong du ngoc kp khi c dn li nguyn bn, khng
thm bt t ng; cn nu c dn li khng y nguyn vn hoc c sa cha
theo ngi ni, th khng t trong du ngoc kp.
VD: M ti hi: "Con nhn ra li ca con cha ?" (dn nguyn vn)
3.8. Du gch ngang:
- Du gch ngang l du di dng mt nt ngang (-), dng nh du b phn c
gii thch, ch thch, li ni trc tip (li thoi), ...

- Du gch ngang dng trong cc trng hp sau:


a) nh du b phn ch thch, gii thch trong cu.
VD: Chng ch - anh Nguyn Vn Du - tuy mi 26 tui nhng hc ngh lm rung n
mi by nm.
b) t u dng nh du li ni trc tip ca nhn vt
c) t trc nhng b phn c lit k, mi b phn c trnh by thnh nhng dng
ring.
d) t gia hai (hoc nhiu) tn ring, gia cc con s biu th quan h no .

You might also like