1

efleere Je<e& keuee

leJe%eeve DeYeemeHeef$ekee e. 3

Yeejleere Je Heeeele leJe%eeve

DevegeceefCekee
Ieke e.
Heeees veeJe
1. Yeejleere lelJe%eeveeeer DeesUKe DeeefCe megJeele
(GHeefve<eo HetJe&lelJe%eeve - Jesoebleerue lelJe%eeve)
2.

leJe%eeveeeer DeesUKe DeeefCe megJeele

GHeefve<eoeleerue leJe%eeve Je Yeejleere oMe&ves (<e[oMe&ves)

3.

YeieJeodieerleses leJe%eeve

Heeve veb.
1
11

(Philosophy of Bhagwad Gita)

4.

pewve leJe%eeve

33

5.

yeewebes leJe%eeve

48

6.

yeew oMe&veeleerue mebeoee / cele

57

7.

eeJee&keebes leJe%eeve

65

8.

mee@esefmeHetJe& DeeefCe mee@esefmees leJe%eeve

73

9.

meesefHemebeer %eeveceerceebmee DeeefCe veerefleceerceebmee

86

10. Hueses
(efe. Het. 427- efe. Het.399)

96

11. De@efjme@ue
(efe. Het. 384- efe. Het.322)

107

12. De@efjme@uees DeelceleJe

115

13. meW e@ceme De@keJeeeveme (De@keJeerveme)

120

(St.Thomas Acquinas) (1224/1225 to 1274))

14. mee@esefmeeer DeYeeme Heleer Je veerefleMeee

129

(Socrates: Methods and Ethics)

15. De) Hueseseer Deelceeeer ef$eefJeYeepeve mebkeuHeveseer GHeHeeer

(Plato: Theory of Tripartite soul)

ye) meW Dee@iemerve eebeer %eeveeeer GHeHeeer

(St. Augustine: Theory of knowledge)

ye) meW Dee@iemerve eebeer %eeveeeer GHeHeeer

(St. Augustine : Theory of knowledge)

*****

138

efleere Je<e& keuee

Yeejleere Je Heeeele leJe%eeve
leJe%eeve DeYeemeHeef$ekee e. 3
(efJeYeeie 1 me$e Heefnues -Yeejleere leJe%eeve )
Ieke -1 emleeJevee DeeefCe eejbYe
De)
ye)
ke)

GHeefve<eoHetJe& leJe%eeve ( Jewefoke efJeeMeem$e)

GHeefve<eoebes leJe%eeve (yeeve, Deelceve Je peieled)
<e[oMe&veebeer emleeJevee : oMe&veebeer meeceeve JewefMees

Ieke -2 YeieJeodieerleses leJe%eeve

De)
ye)

Deelceees mJeHe Jee Hewuet

Deveemekeleeres leJe%eeve (kece&eesie)

Ieke - 3 pewve leJe%eeve

De)
ye)

meeeMeem$e : meled es efkebJee meod Jemletes JeieeakejCe

meeodJeeo DeeefCe DeveskeebleJeeo

Ieke - 4 yeew leJe%eeve

De)
ye)

meoJemletbes leerve mebkesle : Deefvelelee, og:Ke DeeefCe DeJeJeeo

DeveelceJeeoeee efmeeble

ke)

yeewdleJe%eeveeleerue HebLe : meew$eebefleke, JewYeeef<eke, efJe%eeveJeeo DeeefCe MetveJeeo.

Ieke - 5 eeJee&keebes leJe%eeve

De)
ye)
ke)

%eeveceerceebmee
meeeMeem$e
veerefleMeem$e
(efJeYeeie 2 me$e ogmejss -Heeeele leJe%eeve )

Ieke - 6 mee@esefmeHetJe& leJe%eeve DeeefCe mee@esefmees leJe%eeve

De)
ye)
ke)

efvemeie&Jeeoer (efJeeJeeoer) leJeJeses (Lesume, De@vee@eqkePeceB[j Je De@veeeqkePecesveerme)

HeefjJele&veeeer mecemee (Heecexveeeef[me DeeefCe nsj@eqkeueme)
meesefHemebeer %eeveceerceebmee DeeefCe veerefleMeem$e

Ieke - 7 Hueses
De)

Huesesee %eeveefmeeble

ye)

Huesesee Deekeej efmeeble

Ieke - 8 De@efjme@ue
De)
ye)
ke)

keee&keejCeceerceebmee : eej keejCes (eeespeve mebkeuHevesee meboYee&le).

Deekeej DeeefCe Je : JeemleefJekelee DeeefCe DeJekele#ecelee.
De@efjme@ueee DeelceefJe<eeke efmeeble.

Ieke - 9 Lee@ceme De@eqkeJeveme (De@keJeeeveme)

De)
ye)

leJe%eeve DeeefCe Oece&Meem$e (F&ejMeem$e), yeger DeeefCe ee

Lee@ceme Dee@eqkeJevemees veerefleMeem$e (mebkeuHeMeem$e DeeefCe meodieggCe)

Ieke -10 mee@esefme Hueses Je meW Dee@iemerve

De)
ye)
ke)

mee@esefmeeer Heleer Je leees veerefleMeem$e

Hueses : DeelceeefJe<eeke ef$eefJeOe (ef$eefJeYeepeve) GHeHeeer
meW Dee@iemerveee %eeveefmeeble

*****

meboYe& ebLe meteer (Fbepeer ebLe)

1)

Bishop Donald Indian Thought : An Introduction

2)

Deussen, Paul - Outlines of Indian philosophy

3)

Gethin, Rupert - The foundation of Buddhism

4)

Glasenapp, Helmuth Von - Jainism : An Indian

Religion of Salva
tion

5)

Gopal R - Outlines of Jainism

6)

Hiriyanna M. - Outlines of Indian Philosophy

7)

Humphreys christmas - The Buddhist way of life

8)

Raju T. - The Philosophical Traditions of India

9)

Sangharakshita - The Essential Teachings of the

Buddha

10)

Shah, Nathubhai Jainism - The world of conquerors

11)

Srinivachari, P. N. - Ethical philosophy of the Gita

12)
Armstrong, A.H. - An Introduction to Indian
Philosophy
13)

Grube, G.M. - Plato's Thought

14)
Jones, W. T. - A History of Western Philosophy : The
medieval
Mind
15)

Stac W.T. - A Critical History of Greek Philosophy

16)
Stumpf S. E. & Fieser, J- Philosophy: History and
Problems
17)

Walsh Martin - A History of Indian Philosophy.

18)
Chatterjee & Datta - An Introduction to Indian
Philosophy
19)

Dr. S. N. Dasgupta - A History of Indian Philosophy.

20)

Frank Thilly - A History of Philosophy.

meboYe& ebLe meteer (cejeer ebLe)

1)
2)
3)
4)
5)
6)

[e@. ie. vee. peesMeer - Yeejleere leJe%eeveeee ye=no Fefleneme (Keb[ 1 les 12)
ee. Heer. [er. eewOejer - Yeejleere leJe%eeveeee Fefleneme
ee. eer. n. oer#eerle - Yeejleere leJe%eeve
[e@. yeer. Deej. peesMeer - meeceeefpeke Meem$eeleerue meb%ee efmeebleeee keesMe
[e@. mee. ies. efveieU - eerkeleJeefebleve
ee. Heer. [er. eewOejer - leJe%eeve mJeHe Je mecemee

7) Jee. Heg. HeJeOe&ve - egjesHeere leJe%eeveeee mebef#eHle Fefleneme

8) ke=. He. Jecee& - Heeeele oMe&ve
9) ee. efnjereCCee DevegJeeoke - ee. Yee. ie. keslekej - Yeejleere leJe%eeveeeer
Hejs<ee.
10) ee. njW efmevne - Yeejleere oMe&ve keer HejsKee
11) ee. eer. n. oeref#ele - leJe%eeveeleerue mecemee
12) [e@. ie. vee. peesMeer -Heeeele leJe%eeveeee Fefleneme (Keb[ 1,2 Je 3)
13) ee. osefJeoeme Jee[skej - mebHeeoke cejeer leJe%eeve cenekeesMe (Keb[ 1,2 Je 3)
14) Hebef[le ceneosJeMeem$eer peesMeer - mebHeeoke - Yeejleere mebmke=leer keessMe (mecee Keb[)
15) leke&leerLe& ue#ceCeMeem$eer peesMeer mebHeeoke - cejeer efJeekeesMe (mecee Keb[)
16) mebHeeoke - [e@. eoerHe ieesKeues - HejeceMe& ($ewceeefmeke) HegCes efJeeeHeer.

*****

1
Yeejleere leJe%eeveeeer DeesUKe DeeefCe megJeele
(GHeefve<eo HetJe&leJe%eeve - Jesoeleerue leJe%eeve)
Heeeeer Hejs<ee
1.0
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1.7

Gefes
emleeJevee
leJe%eeveees mJeHe DeeefCe Yeejleere leJe%eeveeee Dee{eJee
JesoJeeb[dcee
ceb$ekeeueeleerue leeeqJeke efJeeej
peieeeer GlHeeer / Jesoeleerue leJe%eeve
meejebMe
efJeeeHeerere efoIeexejer eMve

1.0 Gefes
1)
2)
3)
4)
5)

leJe%eeveeee DeYeeme kejlee esF&ue.

Yeejleere leJe%eeveees mJeHe mecepetve Ieslee esF&ue.
Yeejleere oMe&veebeer Lees[keeele DeesUKe nesF&ue.
Jewefoke Jeeb[dceeeefJe<eeer ceeefnleer efceUsue.
Jesoeleerue leJe%eeve mecepesue.

1.1 emleeJevee
leJe%eeve cnCepes leJeemebyebOeeres %eeve nese. leled cnCepes les. pes keener Deens les,
les meJe& SketCe Ske ee leledee leledHeCee cnCepes leJe nese. eeueee leled es meej Demes
cnCeleele. leJe%eeve ee mebegkele Meyoele leJe DeeefCe %eeve Demes oesve Meyo Demetve leJe ee
Meyoeee DeLe& mele efkebJee eLeeLe& Demeener Deens. eeJeve leJe%eeve cnCepes mele efkebJee
eLeeLe& mJeHeees %eeve nese.
leJe%eeveeee Giece ne eeeerve Yeejleere Je Heeeele leJeJesleebee efebleveeletve
Peeuesuee Deens. eeeerve keeUer leJe%eeveees cetU ns ceeveJeer keglegnueele efometve esles. DeeHeuee
DevegYeJeeuee esCeeNee efJeeeleerue Deveske Iekeebee MeesOe IesTve yegeree meeneeeves leebes

efJeMues<eCe leebveer kesues.leJe%eeve ns ceeveJeer peerJeveeke[s Je efJeeeke[s HeenCeeee cegueieeceer

erkeesve efvecee&Ce kejles. Yeejleere Je eeeerve eerke leJe%eeve ns keglegnueeletve Goeeme
HeeJeues.
Yeejleere leJe%eeveeuee Fbepeerle Indian Philosophy Demes cnCeleele.
Yeejleere leJe%eeve cnCepes eeeerve keeUeHeemetve kejCeele Deeuesues leJeefebleve nese. ee
leJeefebleveeletve efvecee&Ce Peeuesues leJe%eeve ns Yeejleere leJe%eeve nese. Yeejleere
leJe%eeveele $eiJeso, epegJexo, DeLeJe&Jeso Je meeceJeso ee eej Jesoebee, GHeefve<eoebee,
YeieJeodieerlesee eeefMeJeee veT oMe&veebee meceeJesMe neslees, ee Hewkeer GHeefve<eoHetJe& keeueerve
Jesoebleerue leJe%eeveeee DeYeeme ee Heeele DeeHeCe kejCeej Deenesle. lej GHeefve<eos DeeefCe
Yeejleere leJe%eeveeleerue mene oMe&veebeer DeesUKe DeeHeCe Heg{erue Heeele keve IesCeej
Deenesle.
Jeso ns Deefleeeeerve Jeeb[dcee Deens. pes pes cnCetve Yeejleere Deens, lee meJee&ee
Giece JesoebHeele peeTve HeenCeeeer eLee Deens, Jewefoke keeUeHeemetvee Yeejleere
leJeefebleveeeer megJeele Peeuesueer efometve esles.

1.2 leJe%eeveees mJeHe DeeefCe Yeejleere leJe%eeveeee Dee{eJee

efHeuee@mee@Heer ne Meyo Philo+Sophia ee oesve MeyoebHeemetve yeveuee Deens.
Philo cnCepes esce DeeefCe Sophia cnCepes %eeve efkebJee MeneCeHeCe (Wisdom).
cnCetve MeyoJeglHeeer Meeeevegmeej Philosophy cnCepes %eeveeJejerue essce. efHeuee@mee@Hej
cnCepes %eeveeee esceer. Yeejleere HejbHejsle Gelece %eeveemeeer e%ee, eefceleer ns mebmke=le
Meyo JeeHejues peeleele. e%ee ner meJe&meeOeejCe Yeewefleke %eeveeHes#ee Ge HeeleUereer Deens
Demes ceeveues peeles. mebmke=leceOes e%ee, eefceleer DeeefCe %eeve Demee Hejke kesuee peelees.
Yeejleere HejbHejsle leJe%eeveemeeer Heg{erue leerve Meyo JeeHejues peeleele 1) oMe&ve,
2) HejeefJeee
3) DeeqvJe#eerkeer
GHeefve<eoebceOes HejeefJeee DeeefCe DeHejeefJeee Demee GuuesKe Dee{Ulees.
DeHejeefJeee cnCepes Yeewefleke peieeefJe<eeeres %eeve. ns %eeve efvecveeleeres ceeveCeele Deeues
Deens. Yeewefleke peieeefJe<eeeree %eeveeee meceeJesMe DeHejeefJeesceOes kesuee peelees. ns meJe& peie
meeleleeves yeoueCeejs Deens. DeeefCe cnCetve ns %eevener yeouele Demeles. HejeefJeee cnCepes
leJe%eeve ns DeMee leJeees %eeve Deens pes yeouele veener. pes De#ee Deens, efvejblej Deens.
Philosophy uee DeefvJe#eerkeer ne Meyo JeeHejuee peelees. DevJeer#eerkeereer

JeeKee veeemet$eele kesueer Deens. DeeqvJe#eerkeer cnCepes %eeveeke[s vesCeejs leJe nese. pes
Devegceeve Je MeyoeceeCeeejs efkebJee %eeveeee Flej eceeCeebJej DeeOeeefjle Demeles. %eeveeee

eceeCeeejs SKeeee efJe<eeees Heefj#eCeelceke efJeMues<eCe, mebMues<eCe kejCes ns leJe%eeveees

keee& ceeveues peeles. peerJeveefJe<eeke efeefkelmeke DeYeeme leJe%eeveele kesuee peelees.
Yeejleere HejbHejsle leJe%eeveemeeer `oMe&ve' ne mebmke=le Meyo JeeHejuee peelees.
eeee Keje DeLe& meleeeer er Demee Deens. leeee DeLe& mele HeeneCes Demee neslees.
leJe%eeveele mebHetCe& peerJeve-efJe<eeke DeYeemeeee meceeJesMe neslees. peerJeveeee meceelesee
DeYeeme leele kesuee peelees. cnCetvee leeuee oMe&ve Demee Meyo JeeHejuee peelees. $e<eeRvee
OeevemLeeJemLesle Demeleevee %eeveeeer DevegYetleer Peeueer. leJe%eeveees oMe&ve Peeues Demes
ceeveCeele esles. GHeefve<eoeleerue $e<eer, cenecegveer ieewlece yeg, ceneJeerj eebvee `s' cnues
peeles. leebes leJe%eeve megJeefmLeleefjlee efmeebleHeeves ceeb[Ceeee eelve leebee
Devegeeeebveer kesuee. leebeer Yee<es lee-lee oMe&veele ebLeHeeves eefme Deensle. Goe.
GHeefve<eoebleerue $e<eerbes leJe%eeve DeeefCe megJeJeefmLeleefjlee leeveer ceeb[uesues efJeeej Jesoeble
oMe&ve veeJeeves DeesUKeues peeles.
Yeejleere leJe%eeveeleerue keener cenlJeeee MeeKee Heg{erueeceeCes Deensle.
1) De#eHeeo ieewleceebes veeeoMe&ve
2) cen<eea keCeeoebes JewMesef<ekeoMe&ve
3) keHeeruecegveeRes meebKeoMe&ve
4) Heelebpeueeres eesieoMe&ve
5) pewefceveeres efceceebmeeoMe&ve
6) yeeeeCeJeemeebes JesoevleoMe&ve
7) ieewleceyegebes yeewoMe&ve
8) ceneJeerjebes pewveoMe&ve
9) eeJee&keebes eeJee&keoMe&ve
HejbHejsee DeeOeejeJej ee Yeejleere leJe%eeveeleerue MeeKeebes JeieeakejCe JewefokeDeJewefoke efkebJee Deeefmleke-veeefmleke Je yeecnCe HejbHeje, eceCe HejbHeje Demes kesues peeles.
Jesoees eceeCe efkebJee DeefOekeej ceeveCeeNee MeeKeebvee Jewefoke efkebJee Deeefmleke ceeveues peeles.
veee, JewMesef<eke, meebKe, eesie, efceceebmee, Jesoevle eebee meceeJesMe eele neslees lej Jesoebee
DeefOekeej ve ceeveCeeNee MeeKee cnCepes pewveoMe&ve (pewefvePece), yeewoMe&ve (yegerPece) DeeefCe
eeJee&ke oMe&ve ee MeeKeebvee DeJewefoke efkebJee veeefmleke cnues peeles.
Yeejleere leJe%eeveees Jesieee erkeesveeletve JeieeakejCe kesues peeles ns JeieeakejCe
kejle Demeleevee efJeeeee DemleerlJeemebyebOeeree lee efJeefMe MeeKesee erkeesve efJeeejele
Iesleuee peelees DeeefCe lee DeeOeejeJej YeeweflekeJeeoer (pe[Jeeoer) DeeefCe DeOeelcekeeoer
eeefjleerves JeieeakejCe kesues peeles. eeJee&keebes leJe%eeve pe[Jeeoer leJe%eeve Deens lej
Mebkejeeeee&es leJe%eeve DeOeelceJeeoer Deens.

10

leJe%eeveeleerue MeeKeebes JeieeakejCe kejleevee peieeee melelesefJe<eeer leeefJeefMe

leJeeCeeueeree keee erkeesve Deens lesner efJeeejele IesTve leebvee JeemleJeJeeoer DeeefCe
efeodJeeoer Demes cnCeleele.
%eeveeee eceeCeeJej DeeOeejerle kesuesuee JeieeakejCeele Yeejleere leJe%eeveees leerve
efJeYeeie He[leele.
1) DevegYeJeJeeoer
2) leeefke&keer
3) Meeefyokeer
1) DevegYeJeJeeoer
pee leJe%eeveebee MeeKeebceOes ele#eeuee (Fbefe DevegYeJeeuee) peemle cenlJe
efoues peeles. leevee DevegYeJeJeeoer cnues peeles.
Goe. eeJee&ke oMe&ve- eeJee&ke oMe&veevegmeej ele#e nse %eeveees SkecesJe eceeCe Deens.
2) leeefke&keer
%eeveees eceeCe cnCepes kesJeU Devegceeve DeeefCe Devegceeveeejse eesie %eeve efceUles
Demes ceeveCeeNee MeeKeebvee leeefke&keer cnues peeles. veee, JewMesef<eke, yeewoMe&ve ee leeefke&keer
MeeKee Deensle.
3) Meeeqyokeer
Yeejleere leJe%eeveeleerue keener MeeKeebceOes Meyo eceeCeeuee peemle cenlJe efoues
Deens. ee MeeKeebvee Meeeqyokeer efkebJee ees$e cnues peeles HetJe&efceceebmee, Jesoevle oMe&ve DeeefCe
pewveoMe&ve ee leJe%eeveeleerue MeeKee Meeeqyokeer efkebJee ees$e ee Jeiee&le esleele.
osJeeremeeo eesHeeOeee, Yeejleere leJe%eeve DeeefCe Heeeele leJe%eeveeee
efJekeemeeleerue Hejke mHe kejleevee meebieleele keer, egjesHeele efJeeejJeble SkeeHeeesHee
Deeues DeeefCe leebveer leJe%eeveeke[s veJee erkeesveeletve Heeefnues. leebee HetJeeaes pes
leJe%eeve ceeb[ues iesues leebeeJej ke[e[tve efkee kesueer Je leebveer veJeerve leJe%eeve cebe[ues.
Yeejleele leJe%eeve yeNeee eeeerve keeUele Goeeme Deeues. Hejbleg veJeveJeerve leJe%eeve
ceeb[ues iesues veener. DeeHeuee Yeejleere leJe%eeveele SkeeHeeesHee Ske efJeeejJeble esle
jeefnues Hejbleg leebveer cetuele keesCelee vee keesCelee eeeerve leJe%eeveeee Hegjmkeej kesuee
DeeefCe leJe%eeveees meceLe&ve kesues. Deveske Heee&eer leJe%eeve Skeee JesUer efJekeefmele Peeues
veener. cnCetve eesHeeOeee meebieleele keer Yeejleere leJe%eeveele efJeefJeOelee keceer Deens.

11

Yeejleere leJe%eeveele peer efJeefJeOe oMe&ves Deensle leebee leeeqlJeke efJeeejebeer Je=er
Skeceskeebee efJeeejebvee DeeIeele Je eleeIeele keve Jee{ nesle jenerueer. leebveer
Skeceskeebee efJeeejebee Deveeoj ve kejlee Skeceskeebee efJeeejebee HejeceMe& Iesleuee.
Flejebee celeees Keb[Ce kejle Demeleevee veJeerve egeqkeleJeeo ceeb[uee Deens. Flej oMe&veees
Yee<ekeej DeeHeueer cetU Yetefcekee ve mees[lee veJeerve Gej MeesOetve kee{leele. DeeHeues oMe&ve Je
leJe%eeve Mekee eflelekes efveoex<e kejCeeee eelve kejleele. keesCeleener oMe&vekeejeves
eefleHe#eees cele efJeke=le mJeHeele ceeb[ues veener. lej eefleHe#eentve DeefOeke eebieuee efjleerves
DeeHeues HetJe&He#e cnCetve cele ceeb[uesues Deens. Yeejleere oeMe&efvekeebeer Skeceskeebvee
esueJeeesueJeer ceejCeeeer Hele vemetve leer HejmHejebee efJeeejebeer HejeceMe& IesCeeeer
HejmHejeJeuebyeer efJeeej ceeb[Ceeeer Hele nese.

1.3 JesoJeeb[dcee
Jeso ns peieeleerue eeeerve Jeeb[dceeeHewkeer Ske Deens. Jesoebee efveefMele keeue
meebielee esle veener leeyeeyeleerle FeflenemekeejebceOes celeYeso Deensle. Hejbleg meJe& Yeejleere
keuHevee DeeefCe efJeeejebbee Giece Jesoele Deens Demes ceeveues peeles. JesokeeUele $e<eeRvee
peeCeJeuesues %eeve ns Jesoebee ceeOeceeletve Jekele kejCeele Deeues Deensle. Jesoebes peleve ns
ceewefKeke HejbHejscegUs Peeues.
Jeso ne Meyo mebmke=le ceOeerue efJeod ee OeeletHeemetve leeej Peeuesuee Deens. efJeod ee
DeLe& %eeve nesCes, peeCeCes Demee Deens. mebmke==leele Jeso ns GHeHeo JeeHeve efJeefJeOe
%eeveMeeKeebes JeCe&ve kejCeele Deeues Deens. Goe. DeeegJexo, OevegJexo Fleeefo.
Jewefoke Jeeb[dcee ns pejer eeeerve Demeues lejer meJe&e Jeso Skeee keeUele jeues
iesues Demes veener. Jesoebee kelee&osKeerue Skee $e<eer efkebJee Skee Jekeleer vemetve Deveske
$e<eeRveer Jesoeleerue $eee jeuee Deensle. Jesoebeer ceewefKeke HejbHeje Depetvener efpeJeble Deens.
npeejesJe<ee&HetJeea Jeso megkeleebes GeejCe pee Heleerves kesues peele nesles leee Heleerves
Deepener kesues peeles. keener peCeebee celes, Jewefoke Jeeb[dcee ns DeHeew<ese Deens. cnCepes Jeso
ns keesCee ceeveJeer Jeefkelebveer jeuesues veener. lej les Jewoerke Meyo Deensle Je les $e<eervee
Sskeeeuee efceUeues nesles. cnCetve leebvee `e=efle' cnCeleele. eecegUs leebvee DeHeew<ese ceeveues
peeles. Jeso ns DeefJeveeMeer ceeveues peeleele. Jesoebee eeceeCeeefJe<eeer Mebkee Iesleueer peele veener.
Jesoebes eeceeCe ceeve kejCeeNee Yeejleere oMe&veebvee Deeefmleke oMe&ves ceeveues peeles Je lemes ve
ceeveCeeNeebvee veeefmleke oMe&ves cnues peeles.
Jeso eej Deensle. leebeer veeJes Heg{erueeceeCes
1) $eiJeso
2) epegJexo
3) meeceJeso
4) DeLeJe&Jeso

12

eleske Jesoebes Heg{erue Yeeie He[leele.

1) mebefnlee
2) yeecnCes
3) DeejCekes
4) GHeefve<eos
mebefnlesle cegKele osJeleebeer mletleer keJeves Dee{Uleele. eele efJeefJeOe
efvemeie&Mekeleebreer DeejeOevee kesuesueer Dee{Ules. yeecnCe ebLeele eecegKeeves e%eefJeOeeRes JeCe&ve
Dee{Ules. e%e keMeeHeleerves kejeJesle les keMeemeeer Deensle eeefJe<eeereer meefJemlej ceeefnleer
leele Dee{Ules. DeejCekesceOes e%e efJeOeerceeiee&eer leeeqJeke Yetefcekee Dee{Ules. lej
GHeefve<eoebceOes eecegKeeves leJeefJeeej Dee{Ulees. GHeefve<eos ner Jesoebee MesJeee Yeeie Deens.
cnCetve leebvee Jesoeble Demes osKeerue cnues peeles.
[e@. ie. vee. peesMeeRee celeevegmeej efmebOet mebmke=leer ner $eiJesoeHetJeea yejse Je<ex
DeefmlelJeele nesleer ner iees Deelee HegjeJeeefveMeer Jemlet, Yee<ee, Meyo, eeflekes eebee ceeHe&le
eceHeCes ceeb[Ceele esle Demetve mJeerkeejCeele esle Deensle.'' $eiJesoeleerue mebefnlesle
osJeleebvee eeLe&vee kesuesueer Dee{Ules. Deeqive, Fb, JeCe, cele, Deefeve, meesce, efce$e, G<ee
Fleeoer Deveske osJeleebeer mletleer leele Dee{Ules. ee mlegleerHej keJeveebvee `megkeles' DeLeJee
`ceb$e' cnCeleele. osJeleebeer mletleer keve leebvee emeVe keve IeeJes. DeeefCe leebee
ke=Heeemeeoeves DeeHeCeebme nJee lee ieeser efceUJetve IeeJeele DeMeer e%ekelee&eer Yetefcekee
Demeles. osJeeke[s ieeF&, Iees[s, Oeeve, mebHeeer, mebleleer eebeer ceeieCeer kesueer peele nesleer.
$eiJesoeceOes osJelesHeg{s veceHeCeeeer Yetefcekee Iesleuesueer Dee{Ules. lej DeLeJe&Jesoeee keeUele
ee Yetefcekesle yeoue Peeuesuee Dee{Ulees. DeLeJe&Jesoeee Yej eelegefJeee cnCepese peeotesCee
eeJej Deens. DeLeJe&Jesoevegmeej ceb$eele eeb[ meeceLe& Deens. leeeevegmeej ceb$eeejs DeeefCe
e%eefJeOeeree eesie eefeeeejs DeeHeCeeuee nJee lee ieeser kejCes osJeleebvee Yeeie He[sue.

1.4 ceb$ekeeueeleerue leeeqJeke efJeeej

Jewefoke Jee[ceeeceOes pejer DeeHeCe mebefnlee, yeecnCes, DeejCekes Je GHeefve<eos ee
eejner ekeejebee meceeJesMe kejerle Demeuees lejer JeJenejele Jeso ne Meyo mebefnlee
efJeYeeieeyeeyelee JeeHejuee peelees. efvemeie&Hetpee ns ee mebefnleekeeueees JewefMee nese. eeeerve
keeUer pee pee efvemeie& MekeleeRee meefVeOeele les peerJeve peiele nesles efkebJee pee
efvemeie&MekeleeRceOes ceeveJemeo=Me Mekeleeree leebvee Yeeme Peeuee. ee ceeveJemeMe Mekeleerueee
leebveer osJelee Demes mebyeesOetve leebeer Hetpee eeuet kesueer. efvemeie&Mekeleer Deveske Deensle, leecegUs
osJeleeosKeerue Deveske ceeveuee iesuee. Goe. Deiveer, Jeeet, mege&, G<ee, Hepe&ve Jeiewjs. ee meJe&
osJeleebveer leebvee jespeee peerJeveele ceole kejeJeer. ueewkeerke peerJeve OeveOeeveeveer mece=
kejeJes, Me$egbee efveHeele kejeJee eemeeer osJeleebeer DeejeOevee meg kesueer. ee osJelee mebKesves
Deveske Demeuee lejer leebeeceOes Fb, keCe, Deiveer eebeemeejKee keener osJelee DeefOeke
cenlJeeee efometve esleele.

13

FbosJelee
$eiJesoeceOes pee osJeleebeer mletleer kesuesueer Dee{Ules lee meJe& osJeleebceOes Fb
veeceke osJelesuee Heeje eeOeeve efouesues efometve esles. lee osJelesee mleJeveeeerleLe& 250
megkeles jeuesueer Dee{Uleele. Fb ns ue{eT owJele ceeveues Deens. les Meewe&, Mekeleer Je veee
eebee cetleeaceble DeJeleej Deens. Fb osJelee DeefleMee Hejeeceer ceeveCeele Deeueer Deens. Fb
mJeHejeeceeves Me$etbee veeevee keve DeeHeCeeme DeYeeoeve oslees. leeves egele Deveske
pee efceUJetve efoues. $eiJesoele Fbees JeCe&ve $e<eerveer Het{erueeceeCes kesues Deens. peeves
Deefnuee ceeve meHleefmebOetvee cegkele kesues, peeves yeueeee Dekesle Demeuesuee ieeFvee
mees[Jetve Iesleues, peeves cesIeele Deiveer GlHeVe kesuee DeeefCe pees egele Me$etbee veeMe kejlees,
lees ns ueeske nes Fb nese. ($e. 2.12.3)
JeCeosJelee
JeCeosJeleses mJeHe ns meeeqlJeke Je vewefleke Deens. ner cetUeer DeekeeMeosJelee Deens
Demesner Ske cele Deens. Hejblet ns cele meJeeveee ceeve veener. JeCe ner $eleeeer osJelee Deens,
$ele ns veweflekelesMeer mebyebOeerle Deens. veweflekelesee ceeiee&Jej eeueCeemeeer leeHeemetve DeeHeCe
{Ut vees eemeeer JeCeeeer eeLe&vee kesuesueer Dee{Ules. JeCe ne veeeeOeerMeeeceeCes keee&
kejlees, pej keesCeer Jeleeee Yebie kejle Demesue lej leebvee lees Meemevener kejlees. JeCeeves
Ieeuetve efouesueer Jeles DeveguuebIeveere Deensle. Goe. megekeeMeerle nesTve eb je$eer (efveeceeves)
eslees. ceeveJeer meceepeeleerue veerefleefveece megOoe Jesefeke $eleeeee Yeeie Deens. $eiJesoele
JeCeeeer megkeles Hekele 10-12 Deensle.
DeeqiveosJelee
$eiJesoeceOes FbeKeeueesKeeue Deiveeruee eeOeeve Demeuesues efometve esles. $eiJesoeee
eejbYee Deiveeree Het{erue mletleerves Peeuee Deens. Deeqive ne e%eeee DeeCeer Deens. e%eeee
ecegKe osJe leese, e%eeee nefJeYee&Je leelee osJelesele HeesneseefJeCeeje mevceeveveere Deeeee&ner
leese. DemebKe jlveebee DevegHece efveOeer leeeepeJeU Deens. Deiveeruee cenlJeHetCe& osJelee
ceeveCeees Ske keejCe cnCepes e%ekecee&le efkebJee efvelekecee&le Deeqivees cenlJeHetCe& mLeeve
Deens. $eiJesoeceOes Keeme Deiveermeeer 200 megkeles Deeuesueer Deensle. Deeqive ne leervner
ueeskeeble jenCeeje Deens Demes Deeqivees JeCe&ve Deeuesues Deens. Deiveer ne efJeeeleerue meJe&
ceeveJeebee efce$e DemeueecegUs leeuee DeeqiveJeweevej efkebJee Jeweevej eener veeJeeves mebyeesOeleele.
yengosJeleeJeeo DeeefCe SkesejJeeo
Jewefoke Deeeeveer Deveske osJelee ceevetve leebee eeLe&vee kesuee Deensle.
mebmke=leeree megJeeleeree keeUele Jewefoke ueeske yengosJeleeJeeoer nesles. Hejbleg Heg{s Heg{s
SkeosJeleeJeeoeke[s Petkele eeueuesuee efJeeej Dee{Ulees. keener $eee $eiJesoeceOes DeMee
Dee{Uleele keer peeceOes ee meJe& osJeleebvee DeefOe<eveYetle jCeejer Je ee osJeleebesner

14

efveeb$eCe kejCeejer keesCeleer lejer ceneMekeleer Deens Demee efJeeeme eke kesuesuee Deens. nere
Ske ceneMekeleer Debeflece meee Demetve ee ceneMekeleerHeemetvee ee meJe& osJelee GlHeVe Peeuesuee
Deensle. ee osJelee lee ceneMekeleereer cetle& Hes Deensle Demes meebieCeeNee keener $eee
Dee{Uleele. ee ceneMekeleerueee F&ej cnCetve mebyeesOeleele. ee efJeeejmejCeeruee
``SkesejJeeo (Monotheism) Demes cnCeleele. yengosJeleeJeeo SkesMJejJeeoeMeer
efJejesOeer veener. efvejefvejeee osJelee Skeee F&MeleJeees efJeefJeOe DeeefJe<keej nesle Demes ceeveues
peeles.
$ele mebkeuHevee
ee efJeeeeer efveeceyelee $ele mebkeuHevesle Dee{Utve esles. efvemeiee&le efveeceyelee
Deens, meJe& efJeeees efveeceve kejCeejer JeJemLee Deens, efJeeele Deeeveke, Deekemceerke yeoue
Ie[le veener, efJeMJeeleerue Ieke ns $eleees cnCepese efJeefMe efveeceebes Heeueve kejleele.
mete& jespe HetJexme GieJelees Je HeefMecesme ceeJeUlees, efoJemeeveblej je$e Je je$eerveblej efoJeme
eslees, $eletceeveees ee, JevemHeleer peerJeve, eeCeer peerJeve leebeer Jee{ ee meJeeceOes
eceyelee Dee{Ules ner eceyelee $ele ee leJeecegUse Deens. $ele ns leJe efJeMJeeleerue
efveeceerleleses leJe Deens. JeCe ne $eleeee mebj#eke ceeveuee peelees, leeee efkeeCeer
keefuHeuessues veee, #eceeMeeruelee F. iegCe SkesejJeeoeme efJeMes<e Hees<eke Deensle.

1.5 peieeleerue GlHeeer -Jesoeleerue leJe%eeve

Jesoeleerue leJe%eeveeme mLetue ceeveeves SkelJeJeeo (Monism) Demes cnues
Deens. $eiJesoeee oneJee ceb[ueeleerue veemeoere megkeleeceOes peieoglHeeerefJe<eeereer
mebkeuHevee Deeueer Deens, ns metkele Het{erueeceeCes Deens.
leeJesUer cnCepes megJeeleerme `Demeled' veJnles DeeefCe `meled' ner veJnles. Debleefj#e
veJnles DeeefCe leeHeueerke[erue DeekeeMener veJnles (lej ceie) keesCeer DeeJejCe Ieeleues?
keess? keesCeeee DeeOeejeves? DeieeOe Je ienve HeeCeer nesles keee? (1)
lesJne ce=let veJnlee DeeefCe cnCetve Dece=leJener veJnles, je$e DeeefCe efoJeme eebeer
efJeYeeieCeer kejCeejs keener veJnles. (pes keee nesles) les Skeuese Ske mJeOesves cnCepes
mJeMekeleerves JeeetefMeJeee eemeesJeeme kejerle nesles, cnCepes mHetjle nesles. leentve Deve
DeLeJee leeee Deleerle Demes keenere veJnles.(2)
Jejerue veemeoere metkeleele leeeqlJeke eMveebeer eee& kesuesueer Dee{Ules,
leJe%eeveeee erves ns metkele DeefleMee cenlJeHetCe& Deens. Flej metkeleele SKeeee osJeleses
veeJe esles. osJelee HeguueeRieer (Goe. Fb, JeCe) efkebJee eerefuebieer (Goe. G<emed) Demeles,
Hejbleg ee megkeleele osJelesee GuuesKe Dee{Ule veener. lej veemeoere metkeleeee eflemeNee
$eesle `les Ske' (leled Skeced) Demee GuuesKe Dee{Ulees. Heefnuee $eesle ee leled Skeced
meboYee&le `meled' DeeefCe `Demeled' Deefmle DeeefCe veeefmle ee mebkeuHevee DeHetNee He[leele ne

15

efJeeej Deeuee Deens. efJeeeee DeejbYeer cnCepes efJee GlHeVe nesCeeHegJeea `leled Skeced' ns
leJee DeefmlelJeele nesles, les pevce, ce=let ee mebkeuHeveeHeueerke[es Deens. keesCelesner efJeOese
leeme JeeHejues lejer les DeHetjs Deens, leeuee `Demeled' cnCelee esle veener, keejCe les mJeleee
meeceLee&ves mHegjle nesles. les DeKeb[ DeefmlelJe Deens. lese me=efes DeeekeejCe Deens. ns
leJe HeeCeemeejKes SKeeos pe[ Je veJnles. les eeCecee mHetjCe nesles. mJeOesves cnCepese les
mJeleee Mekeleerves DeefmlelJeele nesles. eeeee DeLe& les DeefmlelJeele esCeemeeer keesCeeJej
DeJeuebyetve veJnles, leeeeHetJeea keesCeere DeefmlelJeele veJnles. leeeeefMeJeee Deve keener
veJnlese cnCepese les Ske DeeefCe Skee leJe DeefmlelJeele nesles. lese ee me=eres
DeeefokeejCe nesles. Deiveerletve mHetefuuebie G[eJesle leMeer me=er DeefokeejCeeHeemetve GodYetle
Peeueer Deens.
veemeoere metkeleeee eflemeNee $eesle `leled Skeced' uee DeeYeg cnues Deens. leeee
DeLe& meJe&le DemeCeejs, meJe& meeceLe&Jeeve Demee neslees. DeLee&lee ee `leled Skeced' es mJeHe
menpeielee %eele nesle veener. HeCe les Deens. leees HetCe& JeCe&ve kejCes Mekee veener.
osJeeveebmege les efJemle=leHeCes meebielee esCeej veener. me=eree meJe& Hemeeje ee Skeced
leJeeHeemetvee efvecee&Ce Peeuee Deens.
DeLee&lee Jesoeleerue leJe%eeveeee eJeeme ne yengosJeleeJeeoeke[tve SkesMJejeke[s
DeeefCe Skesejeke[tve SkelJeJeeoeke[s Peeuesuee efometve eslees. DeLeJe&Jesoeee 10 Jee
keeb[eleerue 7 Jes metkele mkecYemetkele cnCetve eefme Deens. mkecYe cnCepes meJee&Oeej.
efnjCeieYee&ves DeeefKeue me=er efvecee&Ce kesueer efkebJee epeeHeleer meJe& ueeskeebes OeejCe kejlees. ne
efJeeej SkesMJejJeeoees GoenjCe Deens. HeCe metkeleeee $e<eer DeLeJee& efJeeejlees, pee
DeeOeejeJej epeeHeleerves meJe& ueeskeebes OeejCe kesues lee mkecYeeefJe<eeer ceuee meebiee keer lees
keesCe Deens. DeLee&lee esLes Demes meteJeeees Deens keer `leled Skeced' ns DeelceleJee
meJee&Oeej nesT Mekeles. efnjCeieYee&ueener leevese efvecee&Ce kesues.
DeeHeueer eieleer leHeemee:
1) yengleJeJeeo DeeefCe SkesejJeeo cnCepes keee?
2) Jesoeleerue leJe%eeveeee eJeeme ne DeveskelJeeke[tve SkelJeeke[s peeCeeje Deens ns
Lees[keeele meebiee.

16

1.6 meejebMe
eeefeve Yeejleere HejbHejsle `HejeefJeee', DeeeqvJe#eerkeer Je oMe&ve DeMee leeeqlJeke
mebkeuHevee JeeHejuee Deensle. HejeefJeee cnCepes leJe%eeve nese. pes %eeve ve yeoueCeejs,
cnCepes De#ee Deens les HejefJeee nese. Yeejleere oMe&veebes oesve ekeejs JeieeakejCe kesues peeles.
ns JeieeakejCe Deeefmleke veeefmleke oMe&ves cnCetve DeesUKeues peeles.
Yeejleereebes Jeso cnCepes peieeleerue eeeerve Jeeb[dceeeHewkeer Ske Deens. Jesoebeer
ceewefKeke HejbHeje Yeejleele efpeJeble Deens. npeejes Je<ee&HetJeea Jesometkeleebes GeejCe pemes kesues
iesues nesles. lemese GeejCe kejCeejs Deepener JesoHeeke mebHetCe& Yeejleele meeHe[leele. Jesoebvee
e=efle Jeeb[dcee cnues peeles. Yeejleeleerue Deveske efJeeejHeleereer yeerpes Jesoele meeHe[leele.
Jesoebleerue leJe%eeveele megJeeleeree keeUele yengF&ejJeeo Dee{Ulees. leeveblej SkesejJeeo
DeeefCe Skesej JeeoeHeemetve Jesoeleerue leJe%eeveeee efJekeeme ne SkelJeJeeoele Peeuesuee efometve
eslees.

1.7. efJeeeHeerere efoIeexejer eMve

1) Yeejleere leJe%eeveees mJeHe Je Dee{eJee Lees[keeele mHe keje.
2) leJe%eeve cnCepes keee? meefJemlej eee& keje.
3) JesoJeeb[dceeeefJe<eeer ceeefnleer ee.
4) Jesoeleerue leJe%eeveeee efJekeeme kemee Peeuee meefJemlej eee& keje.
5) Yeejleere leJe%eeveele Jesoebes cenJe efJeMeo keje.
.

*****

17

2
leJe%eeveeeer DeesUKe DeeefCe megJeele
GHeefve<eoeleerue leJe%eeve Je Yeejleere oMe&ves (<e[oMe&ves)
Heeeeer Hejs<ee
2.0 Ger<es
2.1 emleeJevee
2.2 GHeefve<eoeleerue leJe%eeve
2.2.1 GHeefve<eoeleerue DeelceeefJe<eeke efJeeej
2.2.2 GHeefve<eoeleerue `yee' mebkeuHevee
2.2.3 GHeefve<eoeleerue peieeefJe<eeereer mebkeuHevee
2.3 Yeejleere oMe&ves - <e[oMe&veeeer DeesUKe
2.4 Yeejleere oMe&veebeer meJe&meeOeejCe JewefMees
2.5 meejebMe
2.6 efJeeeHeerere efoIeexejer eMve

2.0 Geres
1)
2)
3)
4)
5)

GHeefve<eos cnCepes keee eeee DeLe& mecepetve Ieslee esF&ue.

GHeefve<eoeleerue leJe%eeveeee mJeHeeee DeYeeme kejlee esF&ue
GHeefve<eoeleerue `Deelcee', `yee' ee mebkeuHevee mHe nesleerue.
Yeejleere <e[oMe&ves keesCeleer leebee Heefjee Je DeesUKe keve Ieslee esF&ue.
ee <e[oMe&veebeer JewefMees mecepetve Ieslee esF&ue.

2.1 emleeJevee
Yeejleele leJeefebleveeee eejbYe $eiJeso keeueeee GejeOee&le Peeuee Demes ceeveues
peeles. ee keeueeJeOeerle eeeerve $e<eeRvee Deepetyeepetuee Demeuesuee peieeefJe<eeer efebleve
kejCeeeer mHetleea Peeueer. ee peieeefJe<eeer leebvee Heg{erue keener eMve He[ues DemeeJesle. Goe.
ns peie keestve Deeues DemeeJes? les efvecee&Ce Peeues Demeueeme leeeer efveefce&leer keesCeer kesueer
DemeeJeer? lee efveefce&leeree HetJeea keee efmLeleer DemeeJeer? ee eMveebeer Gejs MeesOeCeeee
eelveeletve leJe%eeveeee efJekeeme Peeuee. $eiJeso keeUele me=eree GlHeeer efJe<eeer yejee
efJeeej Peeuesuee efometve eslees. GHeefve<eo keeUele me=eree GlHeeeryejesyeje ceeveJeer

18

peerJeveeee DeLe& keee? ceeveJeer peerJeveees Debleerce Gder keee Deens? Deelceees mJeHe
keee Deens ? ee eMveebJej meKeesue efebleve Peeuesues efometve esles. GHeefve<eoeble Deelcee Je yee
ee oesneWes mJeHe, leebee HejmHejmebyebOe, lemese cejCeesej efmLeleer, ceveg<eees Debeflece Oese
F. Heg<keU efJeJeseve Peeuesues Dee{Ules. meeOeejCeHeCes Demes ceeveues peeles keer, peerJeelcee Je
yee eebes Sskee Deens DeeefCe eeJej GHeefve<eos Yej osleele.
GHeefve<eokeeueerve leJe%eeve efJe<eeke efJeeejebee veblejee yengleske oMe&veebJej
eYeeJe He[uesuee efometve eslees. GHeefve<eoebee DebleYee&Je e=efle Jeeb[dceeele neslees. egefle
F&ejeke[tve $e<eeRvee eeHle Peeuesues %eeve nese Demes ceeveues peeles. GHeefve<eoebJej Yee<e
efueefnCeeNee efJeeejJebleebee celes `HejyenceeeHleer' nee GHeefve<eoebee eefleHeee efJe<ee Deens.
GHeefve<eoebvegmeej ee efJeMJeeeer GlHeeer Skeee efvejHes#e cetueleJeeHeemetve Peeuesueer Demetve lee
leJeeueee `yee' Demes cnCeleele. GHeefve<eoebceOeerue mebkeuHevee veblejee oMe&veebceOes
DeeHeCeebme Dee{Uleele. Goe. cees#e, DeLeJee efveeseme DeLeJee DeHeJeie& ns ceeveJeer peerJeveees
Hejceese Oese ns peJeUpeJeU meJe&e oMe&veebveer ceeve kesues Deens. GHeefve<eoebee eYeeJe meJe&
oMe&veebJej efometve eslees. veblejee keeUele meeOeejCeHeCes FmeJeer meveeee eejbYeeee HetJeeaeer
Skeoesve Melekes Je veblejeer Skeoesve Melekes ee keeueeJeOeeree megceejeme meJe& oMe&ves efveefele
mJeHeele Je meg$eye jerleerves DeefmlelJeele Deeueer. ee oMe&veeee Lees[keeele Heefjee DeeHeCe
ee Heeele keve IesCeej Deenesle.

2.2 GHeefve<eoeleerue leJe%eeve

GHeefve<eos ner Jesoebee cenlJeeee Yeeie ceeveuee peelees. Jesoeleerue leeeqlJeke efJeeej
GHeefve<eoebceOes Dee{Uleele. GHeefve<eos ner Jesoebee MesJeee Yeeie DemeueekeejCeeves leebvee
Jesoevle Demes osKeerue cnues peeles. GHeefve<eoebceOes efJeefJeOe MewueeRee JeeHej kesuesuee
Dee{Ulees. keener GHeefve<eoele mebJeeoeee ceeOeceeletve leeeqJeke efJeeej ceeb[Ceele Deeues
Deensle. keener GHeefve<eoebeer Mewueer keeJeelceke Deens lej keeneReer ieeelceke Deens.
GHeefve<eoebee mebKesee meboYee&le celeYeso Deensle. keener efJeeejJebleebee celes, 110
GHeefve<eos Deensle lej keeneRee celes 116 GHeefve<eos Deensle. eeHewkeer 13 GHeefve<eos
cenlJeeeer ceeveueer peeleele. DeeeMebkejeeeeeveer 11 GHeefve<eoebJej Yee<e efueefnues cnCetve
leebvee ecegKe GHeefve<eos ceeveueer peeleele. ner GHeefve<eos Heg{erue eceeCes Deensle
F&Me GHeefve<eo, kesve GHeefve<eo, keGHeefve<eo, eMve GHeefve<eo, cegb[ke
GHeefve<eo, ceeb[gkee GHeefve<eo, lewefeefje GHeefve<eo, eboesie GHeefve<eo, Sslejse GHeefve<eo,
ye=noejCeke GHeefve<eo Je esleeesej GHeefve<eo.
ee GHeefve<eoebvee cegKe GHeefve<eos efkebJee eeeerve GHeefve<eos Demes cnCeleele.
eeefMeJeee keener efJeeejJeble cegKe GHeefve<eoebee eeoerle Heg{erue oesve GHeefve<eoebee meceeJesMe
kejleele. keew<eerleefke GHeefve<eo DeeefCe peeyeeuee GHeefve<eo ner nesle.

19

GHeefve<eos ner Jesoebee MesJeee Yeeie Deens. Hejbleg leeeqJekeee leer Deleble
cenlJeHetCe& Deens. GHeefve<eo ee Meyoeeer Hees[ GHe + efve + meod DeMeer kejlee esles. leeleerue
meod cnCepes yemeCes. GHeefve<eo eeee DeLe& iegee peJeU yemetve efvesves %eeve eeHle keve
IesCes. keener peCeebee celes, Jewefoke keeUer GHeefve<eoebleerue %eeve meJeemeeer GHeueyOe veJnles.
lej ieguee pees efMe<e ns Gelece %eeve IesCeeme eesie Jeele Demesue kesJeU leeueee les
%eeve efoues peele Demes DeeefCe cnCetvee GHeefve<eoebvee jnmecee %eeve cnues peele Demes.
Jesoeleerue efJeeejebeer HeefjHekeJelee GHeefve<eoebceOes Dee{Utve esles. Jesoeleerue %eevekeeb[ebee Yeeie
GHeefve<eoebceOes Dee{Ulees lej yeeeCe ebLeeceOes kece&keeb[ Dee{Ulees.
2.2.1 GHeefve<eoeleerue DeelceeefJe<eeke efJeeej
GHeefve<eoeleerue efJeeejebceOes efJeefJeOelee Dee{Ules. GHeefve<eo ner JesieJesieee
$e<eeRveer JesieJesieee meceeer jeuesueer Deensle. GHeefve<eoebee keLeveMewueerceOes pejer JewefJeOe
Dee{Uues lejer leebee efJeeejebceOes Skemet$eerHeCee Dee{Ulees. peJeUpeJeU meJe&e
GHeefve<eoebceOes Deelcee efJe<eeke JeCe&ve kesuesues Dee{Ules. Deelcee ee leJeees mJeHe keee
Deens. Deelceees %eeve keesCelee ceeiee&ves nesles? Deelceees cetU mJeHe peeCelee esF&ue kee?
ee meejKee eMveebeer eee& GHeefve<eoeble kesuesueer Dee{Ules.
GHeefve<eoele Deelcee ne meJe&JeeHeer meebefieleuee Deens. leees mJeHe Jekele
kejleevee Demes cnues Deens keer, Deelcee ne Debleee&ceer Deens. Deelceees vescekes mJeHe
Meyoele ceeb[Ces keerCe Deens. eboesie GHeefve<eoele Deelceees JeCe&ve kejleevee leeuee
meJe&kece&: meJe&keece, meJe&iebOe: Demes JeCe&ve kesuesues Dee{Ules. lej keesHeefve<eoele Deelceees
JeCe&ve kejleevee efve<esOeelceke efjleerves kesues iesues Deens. cnCepes Deelcee keee veener ns
meebefieleues iesues. Deelcee ne mHeMe& veener, He veener, jme veener, iebOe veener, eeefjleerves
Deelceees JeCe&ve kesues Deens. DeelceeefJe<eeer meebieleevee ieg efMe<eeme Gej oslees keer, Deelcee
keOeer pevceeme esle veener, DeLeJee cejle veener. lees keesCeeHeemetve efvecee&Ce Peeuee Demes cnCelee
esle veener. ees Deepevce efvele Je Meeele Deens. MejerjeJej DeeIeele kesueeves Deelceeee veeMe
nesle veener. GHeefve<eoebceOes Deelcee efvele Deens ns JeejbJeej meebefieleues iesues Deens. Deelceees
mJeHe vescekesHeCeeves pejer Meyoele ceeb[lee esle vemeues lejer leees JeCe&ve kejleevee Demesner
cnues Deens, keer lees DeCetHes#eener ueneve Deens DeeefCe ceeseentve ceese Deens. Deelcee
DeYeewefleke efkebJee DeMeeefjjerke Deens lees Deleble meg#ce Deens. Deelceeke[s Yeeskele=lJe veener.
HeCe Deelceeee mebeesie ceve efkebJee FbereebMeer DeeueeJej Deelceeuee Yeeskelee yeveJet Mekelees.
GHeefve<eoebceOes Deelceeee SkelesJej Yej efouee Deens. meJe& efpeJeebee efkeeCeer Skee
Deelcee Deens. keesHeefve<eoele leemeeer Deiveeres GoenjCe Iesleues Deens. Skee Deiveer pemes
efvejefvejeUs HeoeLe& onve kejlees Je onve nesle DemeCeeNee HeoeLee&es He Ieslees leeeeceeCes
meJe& peerJeebee efkeCeer JemeCeeje Deelcee DeveskeHes Ieslees.
GHeefve<eoeble Deelce%eeveeJej Deleble Yej efouee Deens. pees Deelceeuee peeCelees, lees
meJe& keener peeCelees. Deelceees %eeve Peeueeveblej keesCeleener Fe Gjle veener. lemese pees
Deelceeuee peeCelees leeee meJe& Fe HetCe& nesleele Deelcee ne ceveentve DeeefCe yegerntve efYeVe
Deens. eeJejner GHeefve<eoebveer Yej efouee Deens. efJeefJeOe keLeebee ceeOeceeletve Deelcee

20

peeCeCeeee eelve kesuee Deens. eboesie GHeefve<eoele Deelceees JeCe&ve kejleevee Demes
cnues Deens keer, Deelcee ne HeeHejnerle, pejejnerle, ce=let DeeefCe Meeske eebveer DeefueHle,
leneve Je Yetke vemeuesuee Demee Deens. Deelcee peeCeCes ns meesHes veener. Deelcee peeie=leer, mJeHve
DeeefCe me<egHleer ee leervener DeJemLeebee Heefueke[ee Deens. Deelcee ne MejerjeHeemetve efYeVe
Deens eeJej GHeefve<eoebveer Yej efouee Deens. keener Jekeleer ee Mejerjeueee Deelcee ceeveleele.
Goe. Demetjebee veslee efJejeseve eebveer Mejerjeueee Deelcee ceeveues. Hejblet Fbees leeJej
meceeOeeve Peeues veener. leeves cee$e Hetvne leHeeee& keve Deelceeuee peeCeCeeee eelve
kesuee Deens. Deelceees mJeHe mHe kejleevee lewefejere GHeefve<eoebveer Hebekees<eebee efmeeble
ceeb[uee Deens. ee efmeebleeves DemleerlJeees Heee mlej ceeveues Deensle. DeVecee Deelcee,
eeCecee Deelcee, ceveescee Deelcee, efJe%eevecee Deelcee, Deevebocee Deelcee. DeeHeues Mejerj
DeVejmeeves yeveles DeeefCe cnCetve leeuee DeeHeCe Deelcee cnCelees lees yee Deens. DeVe yee Fefle
Demes cnues peeles. ee DeVejmecee Deelceeee Deele eeCecee Deelcee Deens. DeeHeuee
Mejerjeleerue meJe&eeree ee eeCeecegUs Mekee nesleele. eeCe Deens lej efpeJeve Deens. ne eeCecee
Deelcee peees Mejerj Deens lees cnCepes ceveescee Deelcee. ee ceveescee Deelceeee DeeblejYeeieer
efJe%eevecee Deelcee Deens. efJe%eeve cnCepes yegeres efJeefJeOe efveee lee efJe%eevecee Deelceees
JeCe&ve kejleevee GHeefve<eoele `meeqeoevevo' Demesner cnues Deens. Deelcee ner meJee&le efee
Deens. efkebyentvee Flej meJe& pes efee Jeeles les efee vemetve les Deelceemeeere efee Demeles.
Demes ye=noejCeke GHeefve<eoele cnues Deens. ee%eJeukee $e<eer cew$eseeruee meebieleele keer,
Heleer efee Demelees lees Heleeree keener keecevesmeeer veener lej DeeHeuee mJelemeeer, Het$e
efee Demelees lees lee Het$eemeeer veJns lej DeeHeueemeeer efee Demelees. efJee efkebJee mebHeeer
efee Demeles leer DeeHeueer mebHeeer Demeles cnCetvee nese. les kesJeU mebHeeer Demeles cnCetve veJns
efkebyentvee peer keesCeleerner iees efee Demeles leer kesJeU lee iees<erkejlee vemetve leer
mJelekejlee cnCepes Deelceekeefjlee efee Demeles. Deelcee escemJeHe Deens. meeNee
Deeveboeee DeeefCe escemJeHeeee efpeJeble Peje leese Deens.
2.2.2 GHeefve<eoeleerue `yee' mebkeuHevee:
GHeefve<eoele Deelcee DeeefCe yee eebes Sskee meebefieleues Deens. Deelceees %eeve Peeues
cnCepes meJe& %eeve nesles eees keejCe ns meJe& yee Deens DeeefCe Deelcee ner yee Deens. meJe&
Keueg Fob, yee `Deeceelcee yee' Demes efJeeej GHeefve<eoele Dee{Uleele.
yee ee Meyoeee GuuesKe $eiJesoelener Dee{Ulees. GHeefve<eoebceOes ee
mebkeuHevesee efJemleej kesuesuee Dee{Ulees. yee cnCepes efJeMJeees DeeoerkeejCe, HejleJe,
De#ejleJe Demes DeLe& Iesleuesues Deens. mebHetCe& efJeeeee efJeefJeOelesee GiecemLeeveer yee Deens
Demes cnues iesuesues Deens. yee Meyoeeer JeglHeeer osleevee Demes efoues peeles keer, yee ne
Meyo ye=n ee MeyoeHeemetve Deeuee Deens. ye=n cnCepes Jee{Ces, ceess nesCes, peeuee ceee&oe veener
pes ye=cee Deens, Deleble JeeHeke pes keener les yee DeMeer JetlHeeer efoueer peeles.
GHeefve<eoebee Demee efJeeeme Deens keer, ns Demes keener leJe Deens keer pes keener
peeCeueeves meJe& keener %eele nesF&ue DeeefCe ns leJe DeeefCe Deelceees Sskee Deens. lewefejere
GHeefve<eoele yee kemee peeCeeJee ee efJe<eeeree GuuesKe eslees. Ye=ietkegUeleerue JeCeer

21

DeeHeuee Je[erueebpeJeU iesuee DeeefCe leeuee yee efMekeefJeCeeefJe<eeer meebefieleues. efHeleeves

leeuee yeeeeer kesJeU JeeKee meebefieleueer leer Het{erueeceeCes Deens. ``peeeeHeemetve ner meJe&
Yetles efvecee&Ce nesleele peeeecegUs leer GlHeVe Peeuesueer Yetles efpeJeble jenleele Je DeKesj efJeveeMe
meceeer peeceOes ueerve nesleele les yee nese.''
yeeees %eeve nesCeemeeer leHe kejeJes ueeieles. leHe keve JeeCeeruee DeVe yee
Deens, eeCe yee Deens, ceveyee Deens, DeeefCe MesJeer Deeveboe yee Deens Demes %eeve Peeues
Demes cnCeleele.
yee ns meled Deens. les efJeeeee HetJeeaner nesles les Skese nesles ogmejs keener veJnles
ee meled leJeeHeemetvee efJeMJeeleerue Flej meJe& Jemlet efvecee&Ce Peeuee Deensle. ns meled leJe
DeefleMee meg#ce Deens ns meJe&$e Yeve jenerues Deens. ns meled leJe efkebJee yee leJe les lete
Deensme Demee GHeosMe eboesie GHeefve<eoele Dee{Ulees, DeCeer $e<eer eslekesuetuee meebieleele
leled lJeceb Demeer les let Deensme lees Deelcee lete Deens Deelcee DeeefCe yee eebee
SskeeeJej GHeefve<eoele Yej efouee Deens. yeeees JeCe&ve kejleevee ee%eeveb yee Demesner
JeCe&ve kesuesues Dee{Ules. yee ns Demeerce DeeefCe Deceee&oerle Deens. lemese lees Deveble Deens
cnCetve yeeeeer JeeKee kejleevee meled efeod Deevebo DeMeer kesueer peeles. lewefejere
GHeefve<eoele yeeeuee Skes efkeeCeer `meleb %eececevebleb yence' Demes cnues Demetve ogmeNee
efkeeCeer `peeHeemetve ns eeCeer GlHeVe nesleele, GlHeVe PeeueeJej peeee eesieeves peieleele.
eeeCekeeUer pee ele peeleele, peeceOes uegHle nesleele les yee nese' Demes cnues Deens.
yee ns Demeerce DeeefCe Deveble Deens.
`yee DeeefCe efJee' eebeele efvekeee mebyebOe Deens. ns mebHetCe& efJeee yee Deens.
eemeejKee efJeOeeveeletve yeeees meJe&meceeJesMekelJe mHe nesles. cegC[ke GHeefve<eoele
meJe&meceeJesMeke yeeees JeCe&ve Heg{erueeceeCes Dee{Ules, Deiveer leees Mejerj, eb DeeefCe mete&
ves$e, efoMee keeve Deensle, leeee JeeCeerHeemetve Jeso GlHeVe Peeues Deensle. Jeeeg eeCe Demetve
efJee leees oe Deens. He=LJeer leeee HeoeHeemetve GlHeVe Peeueer Demetve lees meJeeee
Deblejelcee Deens. (cegbG. 2-1-4) yeeemeeer `Dece=le' ns Heo efJeMes<eCe cnCetvener JeeHejuesues
GHeefve<eoele Dee{Ules.
GHeefve<eoele yeNeee efkeeCeer yee ns Skese Deens, Demes GuuesKe Dee{Uleele
`les Skee Ske Deens', `les Deefleere Deens' eemeejKeer efJeOeeves GHeefve<eoeble Dee{Uleele.
efJeefJeOe peerJe ns ee Skeee yeeeletve efveIeeuesues Deens Demesner GuuesKe Dee{Uleele.
peeeceeCes Deiveerletve veevee efCeiee yeensj He[leele. leeeceeCes efJeefJeOe peerJe yeeeletve yeensj
He[leele DeMeerner Jeeves GHeefve<eoele Dee{Uleele. yee ns efJekeej HeeJetve peie efvecee&Ce
kejCeejs, yent nesCeejs, MegYe iegCeebveer egkele DeMeerner JeCe&ves GHeefve<eoele Dee{Uleele. ns yee
vescekee keee Deens ns peeCeCeeee eelve eleskeeves kejeJee nse DeeHeuee peerJeveees Ger<
DemeeJes, ns peeCeueeves meJe& keener Jekeleeruee eeHle nesles Demesner GHeefve<eoele cnues Deens.

22

2.2.3 GHeefve<eoeleerue peieeefJe<eeereer mebkeuHevee

leJe%eeveeleerue Ske ecegKe efJe<ee cnCepes Deepetyeepetuee DemeCeeNee peieees efebleve
kejCes, ee peieeeer efveefce&leer vescekeer keMeer Peeueer? ee peieeee efvecee&lee keesCeer Deensle kee?
peie DeefmlelJeele esCeeHetJeea vescekes keesCeles leJe nesles? efkebJee peieeee efJeveeMeeveblej keener
efMeuueke jenerue kee? eemeejKee eMveebJej efebleve kejle Demeleevee leJe%eeve efJekemeerle
Peeues. GHeefve<eo keeUebceOes eemeejKee eMveebJej $e<eeRveer ceesee eceeCeeJej efebleve kesuesues
efometve esles. Deepetyeepetuee Ie[CeeNee Ieveebes kegletnue DeeefCe Deeee& eeletve efebleveeuee
megJeele Peeuesues efometve esles.
peie ns yeeeJej DeeOeeefjle Deens, yeeentve mJeleb$e Demes DeefmlelJe leeuee veener,
peerJe DeeefCe efJeMJe ns yeeees JeemleJe HeefjCeece ceeveues Deens. ee peieeleerue meJe&e Ieke
ceeveJe DeeefCe Flej meJe& mepeerJe efvepeeaJe yeeeeee DebMe Deens efkebJee JeemleefJeke yencee
Deens. peieeleerue efJeefJeOelesle Skelee Deens cnCepese Skee yee Deens. peieeee
DeefmlelJeeHetJeeaner yee nesles les Skee nesles ee yeeeHeemetvee peieeeer efveefce&leer Peeueer Deens.
esleeeslej GHeefve<eoeceOes yeeeuee DeveeefocelJeb efJeYetlJesveb Jele&mes elees peeleeveer YetJeveeefve
efJeee - (es -4-4) Demes cnues Deens. cnCepese yee Deveeefo Deens, meJe& peieele Yeve
jeefnuesuee efJeYet Deens Je eeeeHeemetve efJeeeleerue Skeboj GlHeeer Peeueer Deens, ee
yeeeHeemetve eLece DeekeeMe GlHeVe Peeues. DeekeeMeeHeemetve Jeeet, JeeetHeemetve Deiveer,
DeiveerHeemetve peue Je peueeHeemetve He=efLJe GlHeVe Peeueer Je veblej He=LJeerHeemetve Deew<eOeer,
Deew<eOeerHeemetve DeVe, DeVeeHeemetve Decetle& Heg<e Jee Heg<eefvecee&eke Mekeleer Je veblej lee
MekeleerHeemetve meJe& me=er GlHeVe Peeueer. (lewef ejere - 2 - 1) DeekeeMe, Jeeet, Deiveer, peue
DeeefCe He=LJeer ner HebeceneYetles veeJeeves mebyeesOeueer peeleele. ee HebeceneYetleebee mJeleee
efJeefMe Ske Ske iegCemete ceeveuee Deens. DeekeeMeeee Meyo, Jeeetee mHeMe&, lespeeee He,
DeeHeeee jme Je He=LJeeree iebOe iegCe Deens. yee nse peieees JeGHeeoeve keejCe DeeefCe
efveefcee keejCe Deens. yenceeHeemetve peieeeer efveefce&leer Peeueer Deens HeCe yee leeHeemetve JesieUe
veener lej lees Deblejelcee Deens. peieelee Deens. yee DeeefCe peieees Sskee GHeefve<eoele JeCeeaues
Deens.
DeeHeueer eieleer leHeemee
1) GHeefve<eoebee DeLe& mHe keve GHeefve<eoeleerue leJe%eeve Lees[keeele ceeb[e.
2) GHeefve<eoebleerue `Deelceve' mebkeuHevee mHe keje.

23

2.3 Yeejleere oMe&ves - <e[oMe&veebeer DeesUKe

oMe&ve ne Meyo `Me' ee cetU OeeletHeemetve yeveuesuee Deens. `Me' cnCepes HeenCes.
eeJeve oMe&ve cnCepes %eeve DeMeer mejU Je meeOeer JeeKee leeej nesles. DeLee&lee oMe&ve ns
efJeeeke[s HeenCeeee Ske erkeesve Deens. HejbHejsvegmeej leJe%eeveemeeer Yeejleele oMe&ve
ne Meyo eeueerle Deens. ee. Heeb. oe. eewOejeree `Yeejleere leJe%eeveeee Fefleneme' eele
oMe&veeeer Het{erue JeeKee Dee{Ules. oMe&ve cnCepes cees#e Je lee ele peeCeejs GHeee eebeer
ele#eevegceeveeoer %eeveeceeCeebee DeeOeejeJej kesuesueer ceerceebmee nese.
Yeejleere leJe%eeve / Yeejleere oMe&ve ner SkemebIe, Skejbie veener lej Yeejleere
peerJeveeeceeCes Yeejleere leJe%eeveelener efJeefJeOelee Deens. ceeOJeeeeeeee `meJe&oMe&ve meben'
ee ebLeele efvejefvejeee meesUe oMe&veebes efveHeCe kesuesuess Deens. HeCe cenlJeeeer DeMeer veT
oMe&ves Deensle. leer Het{erueeceeCes nesle.
1) eeJee&ke oMe&ve (ueeskeeele) 2) pewve oMe&ve 3) yeew oMe&ve 4) veee oMe&ve 5)
JewMesef<eke oMe&ve 6) meebKe oMe&ve 7) eesie oMe&ve 8) HetJe&ceerceebmee DeeefCe 9) Gejceerceebmee
(Jesoeble)
ee veT oMe&veeHewkeer Heefnueer leerve oMe&ves Jesoebvee eceeCe ve ceeveCeejer Deensle cnCetve
leebvee veeefmleke oMe&ves cnues peeles lej yeekeereer mene oMe&ves Jesoebvee eceeCe ceeveCeejer
cnCetve Deeefmleke oMe&ves ceeveueer peeleele. ner mene oMe&ves <e[doMe&ves ee veeJeeves DeesUKeueer
peeleele. leebee DeeHeCe Lees[keeele Heefjee keve IesCeej Deenesle.
1) veee oMe&ve
ieewlece $e<eeRvee veee oMe&veees mebmLeeHeke ceeveues peeles. leebee `veeemet$es' ne
ebLe eefme Deens, peeJej Deveskeebveer efkee efueneruee Deensle. veeeoMe&veeee cegKe Yej
leke&Meee DeeefCe %eeveceerceebmee eeJej efouesuee Deens. veee leJe%eeveees ecegKe eej efJeYeeie
He[leele1) %eeveefceceebmee /leke&Meee
2) keee&keejCe mebyebOe / Yeewefleke peieeefJe<eeereer GHeHeeer
3) cees#e efJeeej
4) F&ej.
veweeeerkeebveer %eeveeeer eej eceeCes ele#e, Devegceeve, GHeceeve DeeefCe Meyo ceeveueer
Deensle. veeeoMe&veeveer F&ejees DeefmlelJeees egeqkeleJeeo ceeb[ues Deensle. meJe& eeCeercee$eebes
Hejceeeespeve cees#e Deens. Demes eefleHeeoerues Deens.

24

2) JewMesef<eke oMe&ve
JewMesef<eke oMe&veeee Heefnuee JeJeefmLele ebLe cnCepes keCeeo $e<eeReer `JewMesef<eke
met$es' ne nese. veee Je JewMesef<eke ner oMe&ves Skeceskeebee meceeve leb$e cnCet GuuesKe kejleele.
yejseoe leebee `veeeJewMesef<eke' Demee pees[ieesUerves GuuesKe kesuee peelees ner oesvner oMe&ves
efYeVe Demetvener leer SkeHe Deensle Demes ceeveues peeles. efJeMJeeke[s HeenCeeee oesneWee
erkeesve Skee Deens. oesneWes leeeqlJeke efmeeble Je %eeveefceceebmee ner Skee Deens. oesvner
oMe&ves JeemleJeJeeoer, DeveskeleJeJeeoer/ YesoJeeoer Deensle. Debeflece HeoeLe& Deveske Deensle Demes
leer ceeveleele. veweeeerkeebveer %eeveeee eceeCeeJej efJeMes<e Yej efouee Deens lej JewMesef<eke
oMe&veele eceseeJej DeefOeke Yej efouee Deens. leebveer HeoeLe&ceerceebmeeJej Yej efouee Deens.
JewMesef<eke oMe&veebveer megJeeleermee HeoeLeees JeieeakejCe kesues Deens. leebveer meebefieleuesues meele
HeoeLe& Heg{erueeceeCes Deensle.
1) Je 2) iegCe 3) kece& 4) meeceeve 5) efJeMes<e 6) meceJeee Je 7) DeYeeJe. JewMesef<ekeebeer
HeoeLe& ceerceebmee veee oMe&veeves leMeere eqmJekeejueer Deens. veee JewMesef<eke oMe&veebveer Oece&
DeLe&, keece, cees#e ee eej Heg<eeLee&ee eqmJekeej kesuee Deens.
3) meebKe oMe&ve
meebKe oMe&veeee kelee& cnCetve keHeerue $e<eeRvee ceeveues peeles. F&ej ke=<Ceeves
efueneruesuee `meebKe keejerkee' ne meebKe oMe&veeJejerue meJee&le eeeerve Je eeueerle ebLe Deens.
ee ebLeeJej Deveskeebveer Yee<e efueefnues Deens. meebKe oMe&veevegmeej efJeeeeer efveefce&leer Peeuesueer
vemetve Gleebleer Peeueer Deens. eke=leer Heemetve efJee efvecee&Ce Peeues Deens. meebKe leJe%eeveele
Heg<e Je eke=leer ner oesve Debleerce mele leJes ceeveueer Deensle. leebeeceles %eelee Je peees
%eeve nesles lees HeoeLe& ee oesneWceOes Hejke Deens. Heg<e cnCepese Deelcee. Deelceeee
DeveskeelceJeeo leebveer ceeveuee Deens. Heg<e DeeefCe eke=leer ner oesve efYeVe leJes Deensle. ee
efJeeees GiecemLeeve Skee Deens Je les cnCepes eke=leer. eke=leer ner DemLeerj, ebeue Deens.
leere efJeeees SkecesJe DeeefokeejCe Deens. meebKe oMe&ve ns efvejerejJeeoer Deens, lee oMe&veele
F&MJejeee GuuesKener Dee{Ule veener.
4) eesie oMe&ve
meebKe DeeefCe eesie eebeer yejereMeer celes meceeve Deensle cnCetve yejseoe leebee
GuuesKe meebKe-eesie Demee kesuee peelees. meebKeees meeMeeeere efJeeej eesie oMe&veeuee
ceeve Deensle. meebKeeeceeCese eesieoMe&veelener eke=leer Je Heg<e eebes wle Je Heg<eees
DeveskelJe ceeveues iesues Deens. me=eree Skeboj JeJemLesle meebKeeveer ceeveuesueer HebeJeerme
(25) leJes eesieoMe&veeuee ceeve Deensle. leele leebveer F&ejebes meJJeermeeJes leJe eqmJekeejues
Deens. Heblepeueerves eesiemet$eebeer jevee kesueer Deens. eesieoMe&ve DeeHeues Mejerj Je ceve eebvee
DeMeer Ske efMemle ueeJet Heenles efke leeejs leeeqJeke %eeveeee ele#e mee#eelkeej Ie[tve
eeJee. Yeejleere leJe%eeveeee Flej MeeKeebveerner Deebie eesieees cenlJe peeCeues Deens.

25

efeeJe=eeree efvejesOe kejCeemeeer pee Dee HeeeNee meebefieleuee Deensle leebvee Deebie
eesie cnues peeles. ee Dee HeeeNee Heg{erueeceeCes Deensle.
1) ece 2) efveece 3) Deemeve 4) eeCeeeece 5) eleenej 6) OeejCee 7) Oeeve 8)
meceeefOe.
ece cnCepes mebece ns Heee meebefieleues Deensle. Deefnbmee, mele, Demlese, yecnee&
Je DeHeefjen, efveece ns mege Heee Deensle. JeeqkelelJeeee efJekeeme kejCeemeeeres Heee
efveece Het{erueeceeCes Deensle. Meewe, meblees<e, leHeme, mJeeOeee Je F&ejeefCeOeeve,
eesieoMe&veeves F&ej, Deelcee, cees#e cnCepese kewJeue ee mebkeuHevee efmJekeejuesuee Deensle.
5) HetJe&ceerceebmee oMe&ve
HetJe&ceerceebmee oMe&veeuee vegmelese ceerceebmee cnCeCeeeer Hele Deens. pewceerveerveer
ceerceebmeemet$es jeueer Demes ceeveues peeles. JesoJeeveebee megmebiele DeLe& ueeJeCes ns ceerceebmeses
ecegKe keee& Deens. eemeeer Jeekeeeee cegKe DeLe& keesCelee, ieewCe DeLe& keesCelee, JeekeeMes<e
cnCepes keee Je leeuee efkeleer cenlJe eeJeeees ee meejKee eMveebJej meg#ce efebleve
ceerceebmesle kesuesues Dee{Ules. pewefceefveee ceerceebmeemet$eeleerue Heefnues met$e `DeLeelees Oece&
efpe%eemee.' Demes Deens lee efkeeCeer Oece& eeee DeLe& Deueewkeerke DeeefCe MetYe Demes Heue
osCeejer JesoesHeefJe eeieefoke kecex Demee Deens. ceerceebmee oMe&veele ee kece&kee[ebJej efJeMes<e
Yej efouee Deens. leemeeer efJeefOeefve<esOeHe Oece& meebieCeemeeer leebeer eJe=eer Deens.
ogmeNeee met$eele leebveer `eesoveeue#eCeesLe& Oece&' DeMeer Oecee&eer JeeKee kesueer Deens
leeee DeLe& Jesoebleerue Dee%eeHej Jeekeeebveer GHeosefMeuesueer Je MegYeHeueoeeer kecex cnCepes Oece&
nese. JesoebceOes efJeOeeeke, efve<esOeelceke DeeefCe DeLe&Jeeoelceke DeMeer Deveske ekeejeer Jeekees
Deensle. efve<esOeelceke Jeekeeeletve meebefieleuesuee Oecee&vegmeej DeeejCe kejCeeme eJe=e kejCes
Je leekejerlee DeeosMe osCes, nse Kejs Jesoebes eefleHeeove Deens. HetJe& ceerceebmekeebveer Oece&, DeLe&,
keece DeMee leerve Heg<eeLee&ee efmJekeej kesuee Deens.
6) Gejceerceebmee (JesoebleoMe&ve)
Gejceerceebmee ner JesoebleoMe&ve veeJeeves DeesUKeueer peeles. JesoebleoMe&veeee Deee
eJele&ke cnCetve yeeojeeCeeee GuuesKe kesuee peelees. ceerceebmee ner Oecee&Jej Yej osles, lej
Jesoeble oMe&ve ns %eeveeJej Yej osleele. Jesoeble oMe&veeee cetU DeeOeej GHeefve<eos Deensle.
GHeefve<eo Jeekeeebeer ceerceebmee keve, leebee mecevJee Ie[Jetve leebes leelHee& meebieCeemeeer
Jesoeblemet$es DeLeJee yeemet$es jefeueer iesueer. GHeefve<eos, yeemet$es Je YeieJeodieerlee ee leerve
ebLeebvee Jesoebleeeer emLeeve$eeer cnCeleele. efvejefvejeee Deeeeee&veber ee emLeeve$eeerJej
DeeHeDeeHeueer Yee<es efueefnueer. efJeefJeOe Deeeeeeveer efJeefJeOe celes ceeb[ueer leeHewkeer keener ecegKe
Deeeeeeeer veeJes Je leebeer celes Heg{erueeceeCes Deensle.
1) Mebkejeeee& - kesJeueewleJeeo
2) jeceevegpeeeee& - efJeefMeewleJeeo

26

3) ceOJeeeee& - wleJeeo
4) JeuueYeeeee& - MegewleJeeo
5) efvebyekee&eee& - wleewleJeeo
ee efJeefJeOe celeele keener meece Dee{Uleele Je les cnCepes efJee ne yee ee esleve
leJeeJej DeeOeeefjle Deens. pe[eJej veener. cees#e ne HejceHeg<eeLe& Deens. DeelcemJeHeees
%eeve ns cees#eemeeer DeeJeMeke Deens. cees#e efvele Deens. meJe&e Deeeee& Jesoebes eeceeCe
ceeveleele. Jejerue Heee mebeoeeebHewkeer Mebkejeeeeees kesJeueewlecele ns peemle eeueerle
Peeuesues efometve esles. eemeboYee&le ee. Hee. oe. eewOejer efueefnleele keer, efnceeueeeHeemetve les
keveeketceejerHeele Mebkejeeeeeee DewleJesoebleeee Heie[e efkeleer peyej Deens. ner iees
Jesoeble cnCepes MeebkejYee<e ee meJe&meeceeve mecepetleerJeve menpe efme nesles.

2.4 Yeejleere oMe&veebeer meJe&meeOeejCe JewefMees (General Features

of the Darshanas)

leJe%eeve cnCepes Meeele meles keee Deensle les MeesOetve leeeer ceerceebmee kejCes
nese. keener meles ner keeueeleerle Demeleele. leJe%eeve cnCepes DeeHeuee DevegYeJeeee
meeleleeves kesuesuee efJeeej peerJeveeeer meJe&ke<e ceerceebmee, mebyebOe peerJeveeke[s HeenCeeeer
efJeeej Heefj<ke=le Heleer. leJe%eeve cnCepes peerJeveeke[s HeenCeeee meceke o=erkeesve.
keesCeleener osMeeeer mebmke=leer mecepeeJetve Ieeeeer Demesue lej leJe%eeve mecepetve IesCes
DeeJeMeke Deens. leJe%eeveeJej lee osMeeee efJeefMe mebmke=leeree eYeeJe He[le Demelees.
Yeejleere leJe%eeveele pejer efJeefJeOelee Dee{Uueer lejer lee efJeefJeOelesle Skelee Deens.
Yeejleere leJe%eeveeeer meJe&meeOeejCe JewefMees Het{erueeceeCes meebielee esleerue.
1) DeeOeelceerkeleske[s keue (Spiritual Orientation):
Yeejleere leJe%eeve ns eecegKeeves DeeOeeeqlceke Deens Demes ceeveues peeles. keener
DeHeJeeo JeieUlee meJe&e Yeejleere oMe&ves Deelceees DeefmlelJe ceeveleele. Deelceees mJeHe
peeCeCeeee eelve kejleele Je les peerJeveees Ger ceeveleele. ee Deelceeee MeesOe IesCeeeer
esjCee meJe&e oMe&veeceOes efometve esles.
2) cees#e mebkeuHevee:
eeJee&ke mees[tve meJe&e Yeejleere oMe&veele cees#eeeer mebkeuHevee Dee{Ules. cees#eeuee
JesieJesieee veeJeeves mebyeesOeues peeles. Goe. kewJeue, efveJee&Ce, DeHeJeie&, efveeseme, yeeeer
efmLeleer Jeiewjs. cees#e efmLeleerceOes Deebleefjke efmLeleeree efveoxMe eecegKeeves Dee{Ulees.
peJeUpeJeU meJe&e oMe&veebveer cees#e ns HejcemeeOe ceeveues Deens.

27

3) HejmHejeJeuebyeer efJeeejebeer ceeb[Ceer:

Yeejleere leJe%eeveele peer efJeefJeOe oMe&ves Deensle leebee leeeqlJeke efJeeejebeer Je=er
Skeceskeebee efJeeejebJej DeeIeele Je eleeIeele kejerle Jee{leb jenerueer. leebveer Skeceskeebee
efJeeejebee Deveeoj efkebJee Gso ve kejlee Skeceskeebee efJeeejebee HejeceMe& IesTve
mJeleee celeees ceb[Ce kejCeemeeer Flej oMe&veeee efmeebleees efveJeejCe cnCepes Keb[Ce
kejCeemeeer veefJeve egkeleerJeeo ceeb[uesues Deensle. Jeeoer-eefleJeeoer Heleer efkebJee HetJe&He#e Je
GejHe#e ee Heleerves oeMe&veerke efJeeej cebe[Ceeeer Heleer { Peeueer. HejmHejebee
efJeeejebeer HejeceMe& IesCeeeer Heleer nesleer.
4) ceeveJekeWer o=erkeesve
meJe& oeMe&efvekeebee erkeesve ne `ceeveJekeWer' Deens. ceeveJeer peerJeveees Debeflece
eeHleJe keesCeles Deens, eeeer ceeb[Ceer leebveer efJeYeerVe efJeeejebveer kesueer. leees veerefleMeeeere
efJeeej JeeHeke Demetve les kesJeU ceeveJeeyeuee keCee Je esce meebiele veener lej ceeveJesej
eeCeeyeuener keCee Je esce Demeues Heeefnpes ner JeeJenejerke Je vewefleke er DebieerkeejCeejer
Deens.
5) Heg<eeLe& (cegues)
Yeejleere oMe&vekeejebveer keece, DeLe&, Oece& Je cees#e Demes Skeboj eej Heg<eeLe&
ceeveues Deensle. eleske Yeejleere oMe&ve ee eej cetueebHewkeer meJe& efkebJee keener cetueebee
eqmJekeej keve leer cegues peerJeveele keMeer Deelcemeele kejeJeerle eeefJe<eeer mJeleee
erkeesve mJeerkeejleele.

2.5 meejebMe
leJe%eeve cnCepes Debeflece meodJemleteer %eeveeeHleer nese. leJe%eeve ns ceeveJeer
peerJeveeke[s Je efJeeeke[s HeenCeeee cetueieeceer erkeesve efvecee&Ce kejles. Yeejleere HejbHejsle
leJe%eeveeee efJeefJeOe mebeoeeebvee oMe&ve cnues peeles. meeOeejCeHeCes 9 cenlJeeeer oMe&ves
Yeejleere leJe%eeveele Dee{Uleele.
Yeejleele leJeefebleveeeer megJeele Jewefoke keeUele Peeuesueer Dee{Ules. GHeefve<eo
keeUele leJe%eeveeee efJekeeme Peeuesuee efometve eslees. Jesoebes meejYetle %eeve GHeefve<eoele
mebenerle Deens. GHeefve<eos ner mebKesves Deveske Demeueer lejer 10-11 GHeefve<eos cegKe
GHeefve<eos cnCetve ceeveueer peeleele. GHeefve<eoebee eOeeve efJeeej cnCepes Jekeleeree Debleee&ceer
Demeuesuee Deelcee nee efJeMJeees DeeOeejYetle leJe pes yee les nese. Deelcee DeeefCe yeeees
Sskee GHeefve<eoeves meebefieleues Deens. Jekeleeree Deelcee DeeefCe efJeeeceOes Deesleeesle Yeve
jeefnuesues yeeleJe ee mebkeuHeveebes meefJemlej efJeJeseve GHeefve<eoele Dee{Ules.

28

Yeejleere leJe%eeveele oeMe&efvekeebeer HejmHejeJeuebyeve efJeeejebeer ceeb[Ceer

Skeceskeebee efJeeejebee Deeoj Je HejeceMe& IesTvee Je=efbiele Peeueer Deens. meJe& Yeejleere
oMe&veeee erkeesve ne ceeveJekeWer Demetve efveesemeeke[s cnCepese Debeflece keueeCeeke[s
vesCeeje Deens.

2.6 efJeeeHeerere efoIeexejer eMve

1)
2)
3)
4)
5)
6)

leJe%eeve cnCepes keee les meebietve GHeefve<eoeleerue leJe%eeve Lees[keeele mHe keje.
GHeefve<eoeleerue `Deelcee' ee mebkeuHeveses meefJemlej efJeJeseve keje.
GHeefve<eoeleerue `yee' mebkeuHevesefJe<eeer ceeefnleer ee.
GHeefve<eoele Deelcee DeeefCe yee eebeele keesCelee HejmHej mebyebOe meebefieleuee Deens?
Yeejleere <e[oMe&vebeee Dee{eJee Iee.
Yeejleere leJe%eeveeeer meJe&meeOeejCe JewefMees mHe keje.

*****

29

3
YeieJeodieerleses leJe%eeve
(Philosophy of Bhagwad Gita)

Heeeeer Hejs<ee
3.0
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5

Gefes
emleeJevee
YeieJeodieerlesleerue Deelceees mJeHe
YeieJeodieerlesleerue kece&eesie
meejebMe
efJeeeHeerere oerIeexejer eMve

3.0 Gefes
1
2
3
4

YeieJeodieerlesleerue leJe%eeveeefJe<eeer mecepeeJetve Ieslee esF&ue.

YeieJeodieerlesleerue Deelceees mJeHe peeCetve Ieslee esF&ue.
YeieJeodieerlesleerue efve<keece kece&eesieeeer ceeefnleer keve Ieslee esF&ue.
Jekeleeree meJeeieerCe efJekeemeemeeer efve<keece kece&eesieeeer Delebefleke DeeJeMekelee
Deens eeeer peeCeerJe keve Ieslee esF&ue.

3.1 emleeJevee
ceeveJeer peerJeve cnCepes Ske mebeece nese, cnCetve keg#es$eeee jCeYetceerJej eesiesej
YeieJebleeves Depe&gveeuee meebefieleuesueer ieerleeHeer leJe%eeve Ske megeesie Heee&Yetceeres mepe&ve
Deens. YeieJebleeveer Depe&gveeuee efveefcee yeveJetve efJeeeleerue ceeveJecee$eeuee ieerlesee
leJe%eeveeejs peerJeveeefYecegKe kejCeeee efejbleve eeeme kesuesuee Deens. YeieJeodieerlesleerue
leJe%eeve mekeejelceke Deens. YeieJeodieerlesleerue leJe%eeveeee ceeveJeer peerJeveebmeeer cegKe
mebosMe Deens keer, peerJeve j[Ceemeeer veener. HeUtve peeCeemeeer veener, nmeCeemeeer Deens,
KesUCeemeeer Deens, mebkeeMeer efncceleerves Pegbpe osCeemeeer Deens. lemese DeKeb[ DeeMee Je
Delet esee yeUeJej efJekeeme meeOeCeemeeer Deens. ieerleses leJe%eeve ceeveJecee$eeee
peerJeveeble eefle#eCeer esCeeNee ueneve ceesee mebeeceele efncceleerves GYes jenCeeeer Mekeleer
eoeve kejles.
Kejs Heenlee, eerceodYeieJeoieerlee ne kece&keeb[elceke eree lees kesJeU eEnotee
Oece& ebLe vemetve mebHetCe& ceeveJe peeleeree meJee&ieerCe efJekeemeemeeer Demeuesuee Ske

30

%eevekeeb[elceke peerJeveebLe Deens. cnCetve cnuesues Deens. "Gita is not the scripture of
Hinduism but it is the scripture of Humanity" eeuee ele#e HegjeJee mJele: ieerleee
Deens, keejCe ieerlesee meeleMes MueeskeebceOes kegsner eEnot ne Meyo Deeuesuee veener. eleske
efkeeCeer ceeveJe: ceeveJeme Demes Meyo Deeuesues Deensle.
Lees[keeele ieerlesceOes DebIeesU efkeleer JesUe kejeJeer? keHeeUeJej iebOe Dee[Jes
ueeJeeJes keer GYes ueeJeeJes? Hegpesee JesUer eLece keesCeles Hetue JeenJes keer Jeent vees? DeMee
ekeejes kece&keeb[ ieerlesle meebefieleuesues veener. lemese keesCelee ekeejes keece kejeJes ns HeCe
ieerlee meebiele veener. lej pes keece kejeue les kemes kejeJes? ns ieerlee meebiele Deens. cnCepese
ieerlee keeceeeer Heleer Methodology meebieles.
ceeveJeer peerJeveeee eleske DeJemLee ieerlesle Deeuesuee Deensle keewceej, eewJeve peje
pevceeHeemetve les DebleeHeele meJe& DeJemLesceOes ieerlesee leJe%eeveeeer iejpe Deens. peerJeveeeer
megJeele pesJneHeemetve nesles. lesJneHeemetve ieerlesee leJe%eeveeeer ceeveJeer peerJeveebmeeer
DeeJeMekelee Deens. keejCe les leJe%eeve ceeveJeer peerJeve peieCeeme ueeieCeejer Mekeleer osles,
esjCee osles. Glke= peerJeve eCeeueeres ceeie&oMe&ve ieerlesle Deens.
emLeeve/$eeerceOeerue YeieJeodieerlee Ske Demetve Jeso, GHeefve<eos eeleerue ceneve
%eevemeeiejeuee ieerlesves mJele:ceOes meeceeJeues Deens. ieerlesle meJe& Meeeebee mecevJee Deens
cnCetve ieerlesme meJe&Meeeceeer ieerlee Demes cnues peeles.
eerceieJeodieerlesle %eeve, kece&, Yekeleeree mecevJee meebietve eJe=efe Je efveJe=efe eebee
eesie meceleesue meebefieleuee Deens. meJe&meeceeve ceeveJeer peerJeve efJe<eeoegkele Demetve ceeveJeebes
meJeexe Oese cees#e Deens. cnCetve ieerleseer megJeele Depe&gveefJe<eeoeesiee Heemetve nesles Je
cees#emebveemeeesie ee MesJeee DeOeeeeves ieerleseer HetCe&lee nesles. DeMee ekeejs efJe<eeoeHeemetve
cegkele nesTve cees#e ns eeHleJe efceUJeCeemeeer ieerlesle Deveske ekeejee leJe%eeveeeer eee&
kesuesueer Deens. ieerlesee ee meJe& leJe%eeveebHewkeer Deelceees mJeHe Je ieerlesleerue kece&eesieeeer
eee& DeeHeCeebme kejeJeeeeer Deens.

3.2 YeieJeodieerlesleerue Deelceees mJeHe

YeieJeodieerlesceOes Deelceees DecejlJe DeeefCe meJe&JeeefHelJe meebefieleues Deens pes
cegUele veener les efkeleerner Yeemeues lejer leeuee melelJe esCeej veener DeeefCe pes Demeles Deens
leeuee `vemeles' kejlee esCeej veener. ns meJe& (lee) Skeee DeefJeveeMeer leJeebves Debleyee&e
JeeHeuesues Deens. leeee veeMe keesCeere ke Mekele veener. osncee$e veeMeJeble Deens. HeCe osn
OeejCe kejCeejs (les) DeelceleJe DeefJeveeMeer cnCepese efvele Deens. lee DeelceleJeeuee
(efJe<ee Heeves) peeCelee esCeej veener. Deelcee pevcelener veener DeeefCe cejlener veener. peerCe&
Peeuesueer Jees eketve osTve peeeceeCes DeeHeCe veJeerve OeejCe kejlees leeeceeCes pegveer Mejerjs
mees[tve osTve Deelcee veJee Mejerjebee mJeerkeej kejlees. DeMee ekeejs YeieJeodieerlesceOes

31

Deelceeeer efvelelee meebefieleuesueer Deens eesiesej YeieJeeve cnCeleele, `meledee keOeerner veeMe
nesle veener Je Demeleuee mJe-mJeHe vemeles.
veemelees efJeeles YeeJees veeYeeJees efJeeles mele: ~~
leJe%eeveeleerue ns oesve ecegKe efmeeble Deensle. YeieJeodieerlesee ogmeNee DeOeeeeleerue
12Jee MueeskeeceOes meebefieleues Deens.
ve lJesJeenb peelegveemeb ve lJebvesces peveeefOeHee: ~
ve ewJe ve YeefJe<eece: meJex Jeecele: Hejced ~~ (2-12)
ceer veener, peerJe veener DeeefCe <e HeCe veener. ner iees JeJenejele keee HeCe
HejceeLee&lener Mekee veener. peesHeele pe[ DeeefCe ewleve DeMeer JeJemLee Deens leesHeele <e
jenCeeje, `Denb' es Yeeve peesHeele Deens leesHeele peiele jenCeej DeeefCe peesHeele peieleees
Yeeve Deens leesHeele `Denb' es Yeeve jenCeeje. cegkeleer ceOes HeCe `Denb' DeelcemJeHeele
jenCeejeb eeeee DeLe& eerke=<Ceebvee Demes meebieeJeeees Deens keer `leg - ceer' Je meJe& peerJeelces
DeKeb[ keeue jenCeeje Deenesle. YeieJebleeveer ee efkeeCeer #eefCekeJeeoees Keb[ve kesues Deens.
ne DeOeelceeleerue eLece efmeeble Deens. eeveblej DeeefOeYeewefleke erves Ske efmeeble YeieJeble
meebieleele.
JeemleefJeke Heenlee meJe& DeJemLee Mejerjiele Deensle. osneee Deensle, Deelceeee
veenerle. eesiesej YeieJebleeves ieerlesee ogmeNee DeOeeeeleerue 13 Jee MueeskeeceOes meebefieleues
Deens.
osefnveeseqmceveLee osns keewceejb eewJeveb peje ~
leee osnevlejeeHleerOeeajmle$eve cegeefle (2-13)
keewceee&, leeCe DeeefCe JeeOe&kee ee osneee DeJemLee Deensle. ce=let Skeoee
eslees Demes veener. lej lees melele esle Demelees. ce=legMejerjele jentve melele yeoue Ie[Jetve
DeeCeerle Demelees. ce=legleJe vesnceer GHeefmLele Demeles. cnCetve cnues Deens, `ce=leg:
meJe&njeenb'' keewceeee&letve leeCeele Skeoce HeoeHe&Ce nesle veener. keewceeee&letve nUtnUt
eleskepeCe leeCeele peele Demelees. ce=letleJe Skeskeeee efJeveeMe kejerle ogmeNeeeer
mLeeHevee kejerle Demeles. les ce=legleJe peerJeveele efeee melele kejerle Demelese. YeieJevle
vesnceer meceJesle Demelees. lemee ce=letHeCe melele meceJesle Demelees cnCetve ce=letuee efYeTve,
HeUtve peeTve, Yeebkej mecepetve leeHeemetve otj peeCeele keener DeLe& veener. Hebe Yeewefleke
osnees DeJemLeevlej nesle Demeles. leer DeJemLee Deelceeeer veJns. eeJee&ke cnCepese
osnelceJeeoer leJe%eeveees Keb[ve ee efkeeCeer kesuesues efometve esles.
keewceee&, eewJeve DeeefCe peje ee DeJemLee HebeYeewefleke Mejerjeee Deensle.
Deelceeee veenerle, cnCetve leemebyebOeer ceesn He[Ceees keejCe veener. Oeerj Heg<e Kejs lej
keMeeeee ceesn Oejle veenerle. ceveg<eeuee pees ceesn neslees lees veelesmebyebOeecegUs
(DeeHeuesHeCeecegUs), meewboee&cegUs (esnNeeee) Je esceecegUs HeCe ee meJe& ieeser peeCeeNeee
Deensle. meJe&meeceeveHeCes ceeCemeeuee ceesn Demelees veelesmebyebOeeee, Deelceeee vemelees keer

32

Mejerjeee. keejCe Mejerj lej eleske#eCeeryeouele Demeles. Meeskeees cetU keejCe Deens
osnemekeleer. Deelcee efvele Deens. osn veej Deens. ee efmeebleees efJeJeseve keve eerke=<Ce
meebieleele, `ve lJeb Meesefelegcen&efme,' eerke=<Ce YeieJevle Depe&gveeuee meebiele Deensle keer, ne
meeje cegKe meeQoee&ee ceesn Deens. Oeerj ceeCetme ee ceesnele He[le veener. Ske eflemeje
ceevemeMeeeere efmeeble YeieJeble meebieleele.
cee$eemHeMee&mlegkeewvlese Meerlees<CemegKeog:Keoe: ~
DeeieceeHeeefeveesefveleemleebefmleefle#emJe Yeejle ~~2-14)
efJe<ee DeeefCe leppeve megKeeee efJeeej ceveesieesej Deens, Deble:kejCe ieesej Deens,
lees Deelceieesej veener. ne meJe& ceevemeMeeeere efJeeej Deens. eeceOes YeieJevleebveer eeJee&keeefo
osnelceJeeoer efJeeejmeCeeruee Gej efoues Deens. efJe<ee DeeefCe efJe<eepevce megKes ceveesieesej
Deensle, Deble:kejCe ieesej Deensle, HeCe Deelceieesej veenerle. ner iees les mecepeeJetve meebiele
Deensle lee megKeebveer ceve ebeue nesF&ue. yeger ie[ye[tve peeF&ue HeCe DeelcemJeHe yeoueCeej
veener. eeJee&keeefo osnelceJeeoer efJeeejmejCeeruee Gej efoues Deens. megKe, og:Ke DeLeJee
ce=let Deble:kejCeeee DeJemLee Deensle. Deelceeee veenerle. Demes meebietve YeieJevleebveer
leeefke&keebes Keb[ve kesues Deens. ogmeNee DeOeeeleerue lesje les HebOeje ee leerve Mueeskeele
YeieJevleebveer leerve eYeeJeer efJeeej ceeb[uesues Deensle Je eceMe: #eefCekeefJe%eeveJeeoer,
osnelceJeeoer Je leeefke&keebes Keb[Ce kesues Deens.
cejCe ner osneeer eke=leer Deens. ce=let ns osneeer DeJemLee Demeueeves ieerlesle
leemeeer meeOeer GHecee osCeele Deeueer. ce=let cnCepes keHe[s yeoueCes. cetU eke=leere
DeJekele, DeeEele Deens HeCe leer efJekeejJeMe Deens. ee Gue Deelcee DeefJekeejer Deens.
mebHetCe& ieerlesle MesJeHeele `DeMeeseevevJeMeesemlJe' ne GHeece Deens DeeefCe `ve lJeb
Meesefelecen&efme' ne GHemebnej Deens keejues ke[g Deens. efcejeer efleKe Deens Je ceer Keej
Deens. ne keener leebee oes<e veener. lees lej leebee mJeYeeJe Deens. leeeeceeCes osn peeCeeje
ne leeee oes<e veener lees lej leeee mJeYeeJe Deens. osn `cetUeke=leer' ee Deens. cegUeke=leerle
GueLeeHeeueLe nesCes ne mJeYeeJe Deens. Deveble Decetle& esnjs cetle& mJeHe OeejCe kejleele, ee
me=erle les efomeleele. cnCetve n<e& ceeveCeees keejCe veener eeeeceeCes cetle& esnjs Decetle&
nesleele cnCetve j[Ceees keejCe veener.
DeefOeYeewefleke Meeeeejs YeieJebleebveer leerve iees<er meebefieleuee. leees meej Demes:
`cegU eke=efle DeefJeveeMeer, DeeEele HeCe efJekeejJeMe Deens. Deelcee DeefJeveeMeer Deens. HeCe Mejerj
efJeveeMeer Deens Je Deelcee DeefJekeejer Deens lej Mejerj efJekeejJeMe Deens. Deepeee
HeoeLe&efJe%eeveevegmeej Je (matter) keOeerner efJeveeMe HeeJele veener. leeeele (Deekeejele)
yeoue nesle Demelees cetUeke=leer efJekeejer HeCe Deelcee DeefJekeejer yeoue ne osneee mJeYeeJe
Deens. cetU eke=leerle GueLeeHeeueLe nesles. Deelceele veener. GueLeeHeeueLeerle Deveble Decetlee&vee
cetle&lJe esles. leeves n<e& JeeCeees keejCe veener. leee eceeCes Deveske cetleevee Decetle&Je esles
cnCetve j[Ceees keejCe veener ve lJe Meesefelegcen&&efme.
YeieJeodieerlesleerue Deelceeee mJeHeees leJe%eeve YeieJebleeves meebietve cenJeees
cnCepes osn Je osner (Mejerj Je Deelcee) eebleerue mebyebOener mHe kesuee Deens. DeeefCe KeNee

33

DeLee&ves ne mebyebOe efJeeeee Skemet$elesee Heeee nese. eerke=<Ceebveer ee meJe& ieeser mecepeeJetve
meebietve Ske Jeweeefjke yewke leeej kesueer Deens. leeceOes osn Je osner (Mejerj Je Deelcee)
eebes mJeleb$e mebyebOe mHe kesues Deensle. ieerlesee ogmeNee DeOeeeeee 25Jee MueeskeeceOes
YeieJebleeves meebefieleues Deens.
DeJekeleeseceefevleeseceefJekeeeexecegeles
lemceeosJe efJeefolJewve veevegMeesefe legcen&efme ~~ 2-25~~
ee Mueeskeeletve Deelcee meJe&iele Deens, ner iees mecepeeJetve meebefieleueer Deens. lees
DeCet HejceeCetle Yejuesuee Deens. lees eleskeeee Deble:kejCeele Yejuesuee Deens. osn Deveble
efomeleele HeCe Deelcee Skee Deens. ner iees meebietve YeieJevleebveer meJe& efJeeeleerue Skemet$elee
meebefieleueer Deens. ceeveJeer peerJeveeceOes Skeelcelee Demeeeuee Heeefnpes. eeee nee Keje
Meeele DeeOeej Deens. ee Skemet$elesee Yetefcekesee DeeOeej IesTve efJeeej kesueeme ee
peieleemebyebOeer Deelceerelee Jee{t ueeieles. leeveblej megbojlee DeeefCe Hegpelee efvecee&Ce nesF&ue.
Deepe Deveske ekeejee mecemesee cetUeMeer `mebyebOeeeer mecemee (Problem of
Relation)' Deens. ner mebyebOeeeer mecemee Deveble osnebceOes Skee DeelceleJe Deens, eecegUs
megles keejCe eleskeeble Ske Deelcee Demeueeves eleskeeceOes owJeer Deelceere mebyebOe efvecee&Ce
nesTve meJe& ekeejee mecemee ve< nesT Mekeleele.
DeeHeueer eieleer leHeemee
1) YeieJeodieerlesle keesCelee ekeejes leJe%eeve meebefieleues Deens ?
2) YeieJeodieerlesleerue Deelceees mJeHe mHe keje.
3) YeieJeodieerlesleerue osn Je osner (Mejerj Je Deelcee) eebee keesCelee ekeejee mebyebOe Deens?
4) YeieJeodieerlesleerue Mejerj Je Deelceeee mebyebOeeves meJe& ekeejee mecemee keMee megt
Mekeleele?

3.3 YeieJeerlesleerue kece&eesie

YeieJeodieerlesceOes %eeve, kece& DeeefCe Yekeleeree megjsKe mebiece meeOeuesuee Deens.
ceeveJeer peerJeveebceOes KeNee DeLee&ves meJeeieerCe eieleer cnCepese ceeveefmeke (DeOeeeqlceke),
Meeefjjerke Je DeeefLe&ke eieleermeeer %eeve, kece& DeeefCe Yekeleer ee eflevnereerner Skeee JesUer
meesyele DeeJeMekelee Deens. keejCe kece& DeeefCe Yekeleer efMeJeeees %eeve Meg<ke eEkeJee keesj[s
Demeles. %eeveeefMeJeee Je kecee&efMeJeee Demeuesueer Yekeleer DebOeee jles DeeefCe %eeve Je Yekeleer
efMeJeee kece& ceeveJeebme Deemegjer yeveJeles. cnCetve ceeveJeer peerJeveeceOes %eeve, kece& Je Yekeleer ee

34

eflevnereener Skeee JesUer meceeJesMe DemeCes Deleble iejpeses Deens. YeieJeodieerlesceOes %eeve,
kece& Je Yekeleer eebee kesJeU meceeJesMe vemetve eflevnereener SkeceskeebMeer Demeuesuee Ieefve
mebyebOener meebefieleuee Deens. DeeHeCeebme YeieJeodieerlesleerue kece&eesieeeer eee& kejeJeeeeer Deens.
eerceodYeieJeodieerlesceOes keesCeemener DeHeJeeo ve kejlee, meJeemeeer kece&eesieeeer
efMekeJeCe efouesueer Deens. ee efJeeees ee kecee&vegmeej eeueles Je leeee Ieke yeveCes ns
eleske Jekeleeres kele&Je Deens. peerJeve kecee&efOeefle Deens. keesCeleerner Jekeleer #eCecee$e
mege efveeq<ee jent Mekele veener. eeme IesCes ner Ske efeeee Deens. efveeq<eelee cnCepes
ce=let nese.
meJee&le cenJeeeer iees cnCepes ieerlesceOes efve<keece kece&eesie meebefieleuesuee Deens.
eeceOes oesve ieeseRee meceeJesMe neslees. Heefnueer iees cnCepes Jekeleeree mJele:ee
kele&Jeees Heeueve DeeefCe ogmejer iees cnCepes keesCeleerner DeHes#ee ve sJelee kele&Jeees Heeueve
kejCes. Heefnueer Heeejer cnCepes mJele:ee kele&Jeees Heeueve kejCes eeueee mJeOece& Demes
cnues Deens.
mJeOece&
mJeOece& ner ieerlesleerue kece& keesCeles ns jefJeCeeeer keuHevee Deens. eleske
Jekeleeruee efleeer kele&Jekecex kejeJeer ueeieleele. Jekeleer pee meeceeefpeke HeefjefmLeleerle
jeneles lee HeefjefmLeleerle meceepeeee ieefleefveeceebveer efleuee keener mLeeve eeHle Peeuesues
Demeles. lee mLeeveeuee Devegue#etve Jekeleereer kele&Jes DeeHeesDeeHee efveele Peeuesueer Demeleele.
ieerlesleerue JeCe&JeJemLee ne Ske meeceeefpeke DeeoMe& Deens, keejCe ieerlesuee DeefYeesle Demeuesueer
`JeCe&' ner JeJemLee Deens, Yeso cetUere veener DeeefCe Deleble cenJeees cnCepes Jekeleeree
pevceevegmeej veJns lej Jekeleeree iegCeebvegmeej kecee&eer efJeYeeieCeer kesuesueer Deens. ieerlesleerue
eJeLee DeOeeeeleerue lesjeJee MueeskeebceOes YeieJebleeves meebefieleues Deens. ``eelegJe&Ce&
ceeeme= iegCekece&efJeYeeieMe:'' Jekeleeree iegCeevegmeej Jekeleereer ner kecex Demeleele Je ner
menpe eeHle kecex cnCepese Jekeleeree mJeOece& nese. DeMeer eeHle kecex DeveemekeleHeCes kejCes
eele ceeveJeer Deeeg<eeeer Feflekele&Jelee Demeles.
ieerlesee eflemeNee DeOeeeeleerue HeefmlemeeJee MueeskeeceOes `mJeOece&' ner mebkeuHevee
Deeuesues Deens. ``eseevmJeOecex efJeiegCe: HejOecee&lmJevegefleeled ~ mJeOecex efveOeveb ese: HejOeceex
YeeeJen: ~~ (ieerlee 3/35) YeieJeeved cnCeleele,``megKeeves Deeejlee esCeeNee HejOecee&Hes#ee,
iegCeeves (DeeejCeeme keerCe JeeCeeje) mJeOece&e esemkej nese. ceveg<eeves eeJeppeerJeve
mJeOece& ve mees[lee, leelee jentve cejCes yejs keejCe HejOecee&es DeeeejCe ns DeelceesVeleeruee
Ieeleke Demeles.
ieerlesuee DeefYeesle Demeuesuee mJeOece& cnCepes iegCeevegmeej cnCepese keewMeueevegmeej
kecee&eer efveJe[ kejCes Je efvejHes#e yegerves leees Heeueve kejCes nese. eeefkeeCeer meJee&le
cenJeeeer iees cnCepes ieerlesleerue mJeOece& ne eEnot, cegeqmuece, MeerKe, F&meeF& Fleeoer
ekeejee meebeoeefeke DeLeJee eebefleke veener. ieerlee cnCepes, JeCe&, Deeece Je Heg<eeLe& eebee

35

lee lee Jekeleerleb efYeVe efYeVe mJeHeees Demeuesuee vewmeefie&ke esjCeeegkele mJeOece& mees[tve
pej De%eeveeves eEkeJee neves Devewmeefie&ke DeMee ogmeNeebee esjCeebee mJeerkeej kesuee. lej les
YeeeJen Deens. leeHeemetve ceveg<eeeer eieleer ve neslee DeOeesieleere nesF&ue.
Depe&gve DeeHeues kele&Je ceesnecegUs eUt Heenele neslee. Depe&gve DeeEnmee,
mebveemeeeerner Yee<ee yeesuet ueeieuee neslee. ee jkeleueebefle #ee$eOecee&Hes#ee mebveeme yeje,
Demes Depe&gve cnCelees. HeCe YeieJeble meebieleele ``Depe&gvee ! ue{eF& kejCeej veenerme cnCelees,
HeCe lees legPee Yece Deens. legPee DeepeHeeleee yeveuesuee mJeYeeJe leguee ue{eeuee
ueeJeueeefMeJeee jenCeej veener.''
Depe&gveeuee mJeOece& efJeiegCe Jeet ueeieuee. HeCe mJeOece& efkeleerner efJeiegCe Demeuee lejer
leele jentvee ceeCemeeves DeeHeuee efJekeeme keve Iesleuee Heeefnpes. keejCe leele jentvee
efJekeeme nesT Mekelees. mJeOece& ceese cnCetve IeeJeeeee vemelees DeeefCe ueneve cnCetve
ekeeeee vemelees. eeeee DeLe& keesCelesner kece& es DeLeJee keefve Demete Mekele veener.
cnCetvee keesCelesner kece& Demees lee meboYee&le `kece& osJees YeJe' Demes cnues Deens. ee
Deveg<ebieeves `eesie: kece&megkeewMeueced'' pes cnues Deens, leeuee cenJe Deens. kecee&ee
efkeeCeer DeMee keewMeueeeer DeHes#ee Deens keer, leecegUs leees yebOekelJe veenermes JneJes Je les
egkele jeJes kecee&uee veweflekelee eoeve kejCeejer Jemleg yeee eEkeJee Yeewefleke vemetve
Deebleefjkee Demeueer Heeefnpes. kecee&ee ee leeeqJeke ieeseree efJeeej kesueeme ogmeNeeee
Oece& es Jeeuee lejer, lees mJeerkeejCeele mJele:es keueeCe vemeles, cnCetve ogmeNeeee Oece&
meesHee Jeeuee cnCetvener lees mJeerkeejeeee vemelees. cegKe cege Deens lees Je=eeree. peeeer peer
Kejer Je=eer, iegCe Demesue leovegmeej leeee Oece& jenerue. mJeOecee&es DeJes#eCe kejeJeeees Deens.
F&#eCe cnCepes HeenCes, HeCe DeJes#eCe cnCepes yeejkeeF&ves HeenCes. HeCe DeJes#eCe cnCepes
yeejkeeF&ves HeenCes cnCetve `mJeOece&' ee ieerlesee JewefMeeHetCe& keuHevescegUs ceeveJe ne mJele:eer
meJeeieerCe eieleer ke Mekelees DeeefCe mJeOecee&es DeeeejCe kejCeeje cnCepes efvemJeeLe&
Deveemekele yegerves kele&Je kejCeeje, ceeveJelesee keueeCeemeeer keee&jle DemeCeeje lemese
HeefjCeebceebeer DeHes#ee ve kejlee mJeOecee&es Heeueve keve efmLelee%e yeveg Mekelees.
YeieJeodieerlesee efve<keece kece&eesie:
eerceodYeieJeodieerlesle efve<keece kece&eesie meebefieleuesuee Deens. keesCeleener ceeCemeeuee
kece& ns kesuese Heeefnpes. Deeeg<e cnCepes kecee&eer DeKeb[ ceeefuekee nese. kece& kesueeefMeJeee
Jekeleer Ske #eCeYejner peiet Mekele veener. Hejbleg kece& kejle Demeleebvee Deemekele yegerves ve
kejlee leer efve<keece yegerves kejeeuee Heeefnpesle. eeueee efve<keece kece& cnCeleele. kece& ve
kesueecegUs efve<keecelee eeHle nesle veener, lemese kece&leeie kesueecegUs efmeerner eeHle nesle
veener. lej efvele, vewefceefeke kecex kesueecegUs efeeMeger nesles. yeger efvece&ue nesles DeeefCe ner
kecex Deelce%eeveeuee meneeYetle jleele. efJeeej kejCes, keuHevee kejCes, mcejCe ee meJe&
ceeveefmeke efeee Deensle. ee meJe& efeeeefMeJeee DeeHeCe jent Mekele veener. `Decetke' Ske kece&
kesueeJej Decegke Ske HeU efceUsue' Demee efJeeej kejCes etke Deens Demes ieerlee meebieles.
eeee DeLe& HeU efceUCeej veener, Demes ieerlee meebiele veener. ieerlee ceeveJeeuee meebieles,
``ele#e kece& kejerle Demeleevee HeUeeer Deemekeleer ve sJelee F&ejeHe&Ceyegerves leg kece& kej

36

`kece&CesJeeefOekeejmles cee Heues<eg keoeeve' keesCeleener keecevesefMeJeee kesuesuee kecee&cegUs

kece&yebOeve efvecee&Ce nesle veener. peeeer kece&HeUele keesCeleerner Deemekeleer veener, pees
DeOeeeqlceke erves efvele le=Hle Deens, DeMeer Jekeleer Deveemekele YeeJevesves ueeskemebenemeeer
kece& kejerle Demeles Je Debleer Hejceevebo eeHle kejles.
`Deveemekeleer' cnCepes lee kecee&ee HeueeefJe<eeer Fe vemeCes, Demee DeLe& nesCeej
veener. peeuee Gef veener les kece&e veJns Je Gefs ner ceeveJeer Fsvegmeej pevceleele.
Deveemekeleer cnCepes DevenbJeeoer Deemekeleer cnCepes Fsuee efekeuesuee Denbkeej `Decetke
ke=leeres HeU ceuee efceUeues Heeefnpes. eele ceuee ne Yeeie Deemekeleeree efveoMe&ke Demelees. lees
kee{ueeJej Fe Jewefeke yeveles DeeefCe efJeMeg kele&Jeyeger ner kecee&me esjke jles.
DeMee ekeejs meJe& ekeejee Deemekeleeree leeie keve, mecelJeyegerves Meee
efJeefnle kele&Je kece& F&ejeHe&Ce yegerves kejeJeerle ieerlee efve<keece kece&eesieees efMe#eCe osles.
DeeHeCe meJe& kecex Skeeelesves kejeJeerle. pesJne kece&eesieele Skeeelee esles, lesJne leele
DenbYeeJe jenle veener. efve<keece YeeJevesves kesuesuee kecee&cegUs Jekeleeruee Hejceevebo eeHle neslees.
eemeeer kecee&eer Feefvelee jefJeleevee lee kecee&ee HeefjCeeceebee efJeeej cenlJeeee
vemetve lee kecee&ee nslet cenJeeee Deens. Goe. cegueeuee iegb[ ceejlees Je DeeF&ner ceejles. Hejbleg
oesIeebee ceejCeeee nslet JesieUe Demelees. iegb[ ceejlees lees JeeF& nsletves DeeefCe DeeF& cegueeuee
megOeejCeemeeer ceejles. mecepee ieeJeeuee efHeCeees HeeCeer veener, cnCetve SKeeeeves, mJele:ee
Hewmee Kee& keve efJenerj KeCetve efoueer. ns keece Jeve Jeve Yeewefleke erkeesveebletve
eebieues Jeeles. keejCe Gvneeele pesJne veoer veeueebes HeeCeer Deeles lesJne ee ieeJeeuee ee
efJenerjeree HeeCeeee GHeeesie nesF&ue. HeCe mene ceefnveeveblej eeceHebeeeleereer efveJe[Cetke
esles. lees ceeCetme efveJe[Cetkeeruee GYee jenlees DeeefCe meebielees `ceer legcneuee HeeCeer efceUeJes
cnCetve efJenerj KeCetve efoueer. Deelee legcner meJeeveer ceueee celes efoueer Heeefnpesle.' ceie ns
efJenerj KeCeCeees keece melkeee& ve jlee JeeHeej jles. cnCetve eebieues keece JeeF& nslegves
Peeues lej les JeeF&, lemes JeeF& mecepeues peeCeejs keece eebieuee nslegves Peeues lej les eebieues
Demeles. (Good actions done with bad motives are bad and bad actions
done with good motives are good) DeMee ekeejs ieerlesee efve<keece kece& eesieeceOes
kecee&ee nslet eebieuee Demeeeuee Heeefnpes ns meebieerleues Deens leemeeer %eeve Je Yekeleer
egkeleMeg yegereer DeeJeMekelee Deens. Lees[keeele YeieJeodieerlesee efve<keecekece&eesie
eelveJeeoer Deens. ceeveJeeves eelveMeerue jentve Glke<e& meeOeeJee. FlejebMeer meewpeveeves
JeeieeJes Demee vewefleke yeesOe ieerlesee efve<keecekece&eesie oslees. kesuesues Hegke peeCeej veener,
kece& kesueeefMeJeee keenerner efceUCeej veener, ne yeesOe efceUlees, nee ieerlesee efve<keecekece&eesie
nese.
Hejbleg Deepe ieerlesee efve<keecekece&eesieeee yeeyeleerle iewj mecepe efometve eslees.
``kece&CesJeeefOekeejmles cee Heues<eg keoeeve'' ee ieerleeJeeveeee etkeeree DeLe& Iesleuee peelees
Je Dee#esHe cnCetve kece&esjCesee eMve GYee kesuee peelees. lees cnCepes HeUeeer DeHes#ee
kejeeeer vemesue lej kece& kee kejeees ? JeemleefJeke Heenlee Jejerue Mueeskeeee ceefleleeLe&
JesieUe Deens. keesCeleener kecee&uee HeU ns efceUCeeje, JeeF& kece& kesueeme JeeF& HeU Je
eebieues kece& kesueeme eebieues HeU efceUCeeje ne Meeeere efmeeble Deens. Hejbleg Deepe

37

ceeveJeeeer Meeskeebeflekee Deens keer JeeF& kece& kejlees Je eebieuee HeUeeer DeHes#ee kejlees. ner
DeMeeeere iees Deens. Hesjeue lese GieJeCeej ns ef$ekeeueeyeeefOele mele Deens. cnCetve
ieerlesee efve<keecekece& eesieeee efmeebleevegmeej keesCeleener kecee&uee HeU efceUCeej veener,
Demee vemetve ele#e kece& kejerle Demeleebvee HeUeee efJeeej vekees, HeUeee efJeeej ceveele
vemeeJee, keejCe kece& kejerle Demeleebvee pej HeUeee efJeeej ceveeble Demesue lej leeceOese
yegereer Mekeleer Kee& nesles. leecegUs eebieuee eleeres keee& nesT Mekele veener. HeefJe$e
keeee&eer efveefce&leer nesle veener DeeefCe ogmejer Deleble cenJeeeer iees cnCepes ele#e kece&
kejerle Demeleebvee efceUCeeje `Deevebo' nse Kejs kecee&es HeU nese DeeefCe nse HeU Meeele
keeue efkeCeejs Deens ns ceeveefmeke, yeewefke Deevebo osCeejs HeU Deens. kecee&ee MesJeer
efceUCeeNee Yeewefleke mJeHeeee HeUees megKe #eCeYebietj Demeles. lesJe{eeHetjlese ceee&efole
Demeles. Meeele vemeles. MesJeer og:Keele HeefjJeefle&le nesCeejs Demeles, ee Gue kece& kejlesJesUer
efceUCeeje Deevebo efejkeeue DeKeb[ efkeCeeje Demelees. Goe. Keje Meslekejer DemeCeeNee
ceeCemeeuee meebefieleues keer pej legPee Mesleele HeVeeme Heesleer Oeeveees GlHeeove esles. lej MebYej
Heesleer Oeeve legPee Iejele ekeues peeF&ue, lej leg MesleeJej peeT vekeesme, lej lees Meslekejer
Gue elegej osF&ue keer Ske npeej Heesleer Oeeve pej ceePee Iejele ekeues, lejer ceer
MesleeJej peeCeeje keejCe, MesleeceOes GlHeeove nesCeeNee OeeveeHes#ee ojjespe Henes MesleeJej
peeTve kece& kejerle Demeleebvee efvemeie&oMe&veeceOese ceuee Kejer iees[er Deens, lese ceePes Kejs
HeU Deens. ceePeer Mesleereer keeces kejCes, ceePee peceerveHeer DeeF&eer Kejer mesJee Deens. nee
ieerlee esefjle efve<keece kece&eesie nese. efe$ekeejeuee efe$es kee{eeuee eefleyebOe keve efkeleerner
mebHeeer efoueer lejer Keje efe$ekeej efe$es kee{eees LeebyeCeej veener. keejCe KeNee
efe$ekeejebee o=efkeesveebletve ele#e efe$es kee{le Demeleebvee efceUCeeje Deevebo nse Kejs
Meeele HeU nese.
DeMee ekeejs eerceod YeieJeodieerlesuee DeefYeesle Demeuesuee ieerlesee efve<keece
kece&eesieeee efmeebleeceOes Deveemekele yeger, kecee&ee Heeerceeieee meodnslet DeeefCe kece&
HetCe& Peeueeveblej Yeewefleke HeUeee megKeeHes#ee ele#e kece& kejle Demeleebvee efceUCeeje
Meeele efkeCeeje Deevebo ns Ieke KetHee cenJeees Deensle. DeMee eerceodYeieJeod ieerlee
esefjle efve<keece kece&eesieees eleskeebves DeeejCe kesueeme meg{ meceepeeeer efveefce&leer nesT
Mekeles.
DeeHeueer eieleer leHeemee
1. YeieJeodieerlesleerue %eeve, kece&, Yekeleer es ceeveJeer eieleer nesCeemeeer cenJe meebiee.
2. YeieJeodieerlesleerue mJeOece& cnCepes keee ?
3. YeieJeodieerlesleerue efve<keece kece&eesie cnCepes keee ?

38

3.4 meejebMe
YeieJeodieerlesceOes Deelceees DecejlJe Je meJe&JeeefHelJe meebefieleues Deens. meJe&
DeJemLee Mejerjiele Deensle. osneee Deensle. Deelceeee veenerle. keewceee& eewJeve DeeefCe
peje ee DeJemLee HebeYeewefleke Mejerjeee Deensle, Deelceeee veenerle cnCetve leemebyebOeer
ceesn Demet vees. YeieJeodieerlesle Deelceeee mJeHeees leJe%eeve YeieJebleeves meebiegve cenJeees
cnCepes osn Je osner (Mejerj Je Deelcee ) eebleerue mebyebOener mHe kesuee Deens DeeefCe KeNee
DeLee&ves ne mebyebOe efJeeeee Skemet$elesee Heeee nese. eerke=<Ceebveer ee meJe& ieeser mecepeeJetve
meebietve Ske Jeweeefjke yewke leeej kesueer Deens. YeieJebleeves Deelcee meJe&iele Deens. lees DeCet
HejceeCetle Yejuesuee Deens. lees eleskeeee Deble:kejCeele Yejuesuee Deens. osn Deveble Deensle.
HeCe Deelcee Skee Deens. ner iees meebietve YeieJebleeveer meJe& efJeeeleerue Skemet$elee meebieerleueer
Deens. ceeveJeer peerJeveebceOes Skeelcelee meceevelee Demeeeuee Heeefnpes. eeee nee Keje Meeele
DeeOeej Deens.
eerceodYeieJeod ieerlesceOes %eeve, kece& Je Yekeleer ee eflevnereener megjsKe mebiece Deens.
YeieJeodieerlee efve<keecekece&eesieeuee cenJe osles. meJe& ekeejee Deemekeleeree leeie keve
mecelJe yegerves MeeeefJeefnle kele&Je kecex F&ejeHe&Ce yegerves kejeJeerle. pesJne kece&eesieele
Skeeelee esles. lesJne leele DenbYeeJe efve<keece YeeJevesves kesuesuee kecee&cegUs Jekeleeruee
Hejceevebo eeHle neslees. ieerlesee efve<keece kece&eesieeee efmeebleeceOes Deveemekele yeger
kecee&ee Heeerceeieee meodnslet DeeefCe kece& HetCe& Peeueeveblej Yeewefleke megKeeee HeUeHes#ee
ele#e kece& kejerle Demeleebvee efceUCeeje Meeele efkeCeeje Deevebo ns Ieke cenJeees
Deensle. eerceodYeieJeodieerlee esefjle ee efve<keece kece& eesieees meceepeebleerue eleskeebves DeeejCe
kesueeme mego={ efvejesieer meceepeeeer efveefce&leer nesTve meJe& ekeejee mecemee ve< nesT
Mekeleele.

3.5 efJeeeHeerere oerIeexejer eMve

1.

YeieJeodieerlesleerue Deelceees mJeHe meefJemlej mHe keje Je Mejerj Je Deelceeee

mebyebOeeves meceepeeleerue mecemee keMee megt Mekeleele? les meebiee.

2.

YeieJeodieerlesee efve<keecekece&eesieees meefJemlej mHeerkejCe ee.

3.

efHee efuene
De) YeieJeodieerlesleerue %eeve, kece& Je Yekeleer.
ye) YeieJeodieerlesleerue Deelceeeer mebkeuHevee.
ke) osn (Mejerj) Je osner (Deelcee)eebee ieerlesee efJeeejevegmeej mebyebOe.
[) ieerlesleerue mJeOece& ner mebkeuHevee.

F) ieerlesleerue efve<keece kece&eesie.

*****

39

4
pewve leJe%eeve
Heeeeer Hejs<ee
4.0
4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
4.6

Gefes
emleeJevee
meeodJeeo
DeveskeebleJeeo
pewveebeer meodJemlegceerceebmee (meeeMeee)
meejebMe
efJeeeefHeere efoIees&ejer eMve

4.0 Gefes
1) pewve leJe%eeve mecepetve Ieslee esF&ue.
2) pewve leJe%eeveeleerue meeodJeeo Je DeveskeebleJeeo DeYeemelee esF&ue.
3) pewveebeer Jemlegceerceebmee mecepetve Ieslee esF&ue.

4.1 emleeJevee
eeJee&ke oMe&veemeejKese pewve oMe&vener DeJewefoke Deens. Flekese veJns lej leeeer
HejbHeje JesoHetJe&keeueeHeemetveeer Deens Demes efkeleske efJeeveebes cnCeCes Deens. les Kejs Demees Jee
vemees, SJe{s cee$e efveefele keer, Heej eeeerve keeUeHeemetve ee osMeele e%eeeie keve
osJeleebee ke=Heeemeeoeves DeYegoe efceUJet HeenCeejer peMeer Ske Jewefoke HejbHeje nesleer, leMeer
MejerjkeuesMeeJej Yej osTve mJeleeee leHeesyeueeJej efveeseme meeOet HeenCeejer ogmejer Ske
eceCe HejbHeje nesleer. pewve DeeefCe yeew oMe&ve ee eceCeHejbHejsleerue nesle.
JeOe&ceeve ceneJeerj ns Gej efyenejeleerue kegC[Hetj ee efkeeCeer efemleHetJe& 599 ee
Je<eea Skee jepeketueele pevceues. pewve Oecee&es les eesefJemeeJes DeeefCe MesJees leerLekej nesle.
leerLekej cnCepes ceeie& oeKeefJeCeeje, YeJemeeiejeletve leve peeCeeme ceole
kejCeeje nese. leebee DeeOeer 250 Je<ex Heee&veeLe ns lesefJemeeJes leerLekej nesTve iesues.
Heee&veeLe ner Jekeleer Feflenemeeme DeJeiele Deens. ee efnMesyeeves Heefnues leerLe&kej Je=<eYeosJe ns
Heeje eeeerve keeUer nesTve iesues Demes ceeveues Heeefnpes. lesner vegmeles leerLekej, Oecee&ee

40

leJeeeer Gkeue keve ceeie& oeKeefJeCeejs, Oece&mebmLeeHeke veJnles. eeJeve pewveceleeee

eeeerveleseer keuHevee kejlee esF&ue.

4.2 meeodJeeo
efJeOeeveeee DeHes#esves DeveskeevleJeeoeke[s Heeefnues lej meeodJeeo efve<HeVe neslees.
`meeled' eees kees<eebleerue DeLe& `keoeefele, mebYeJele, keLebefele, Demesue. Somehow,
Perhaps, Probably, Maybe, Meeeo ' Demes oslee esleerue. HeCe emlegle efkeeCeer
`meele' cnCepes Skee DeLee&ves, efJeefMe meboYee&le, Skee Hejerves Demee DeLe& IeeJeeeee Deens.
SKeeoer Jemlet DeLeJee efleee Oece& eebeemebyebOeer keener efJeOeeve kesues, lej les Skee efJeefMe
meboYee&lee Kejs Demeles. meboYe& yeoueuee lej vescekes leeee efJe efomeCeejs efJeOeevener
eflelekeeee eLee&Lelesves cebe[lee esF&ue ns meeodJeeoees leelHee& Deens.
meboYe& yeouetve kegueener ieesermebyebOeer efJeOeeve kejCeeee Skeboj meele DeeefCe
Hekele meelee leNne Deensle. leebvee meHleYe[d:ieer cnCepes meHleefJeOe veeeees met$e Demes
cnCeleele.
ne meceesjee Ie Iee. lees `Deens' Demes cnCelee esF&ue. HeCe leees ns DeefmlelJe
efveHeeefOeke (unconditional) vemeles. leeme GHeeOeer (Conditions) Demeleele.
Ie Deens. lees He=LJeer ee Jeeves yeveuesuee Deens. megJeCe&Jeeves yeveuesuee veener. cnCepes
leeee DeefmlelJeeJej ceee&oe Deeueer. ee Keesueerle Deens. cnCepes, DeLee&le, Heueerke[ee
Keesueerle veener. ee JesUer lees Deens HeCe 10 Jee Melekeeee meboYee&ves efJeeej kesueeme ee
Ieees veeefmlelJee meebieeJes ueeiesue. lees `jkele' Heeves efJeeceeve Deens. lesJne Deve Heeves
veener ns Deeuese. leees DeefmlelJe mJe-Je, mJe-#es$e, mJe-keeue, mJe-YeeJe eebee
DeHes#esves Deens. ner DeHes#ee oeKeefJeCeemeeer `Ie Deens' cnCeleevee leeee Heeerceeies
`meeled' ueeJeeJeeees.
1)

`meeod Deefmle' ner efJeOeeve kejCeeeer Heefnueer leNne. meeod Deefmle cnCepes
keoeefele Deens. pee IeemebyebOeer DeeHeCe lees `Deens' Demes cnCelees. leemebyebOeere
Hej-Je, Hej-#es$e, Hej-keeue DeeefCe Hej-YeeJe eebee DeHes#esves lees `veener' Demesner
cnCelee esF&ue. HeCe ns cnCeleeveener `DeHes#ee' DeLeJee `meboYe&' Deense lees
oeKeefJeCeemeeer.

2)

`meeod veeefmle' Demee eeesie kejeJeeeee. meeo veemleer cnCepes keoeefele veener.
meele YeeieebHewkeer cnCepes MeeKeeHewkeer ne otmeje Yeebie nese. Deelee `meeod Deeefmle' Je
`meeod veeefmle' ner oesvner efJeOeeves DeeHeeHeuee Hejerves Kejere Demeueeves ee oesvnerveer
efceUtve SKeeee ieeseree efveoxMe kesueeme etke nesCeej veener cnCetve

3)

`meeod Deefmlee veeefmlee' cnCepes keoeefele Deens DeeefCe veener. ner lee Skeee
ieesermebyebOeer efJeOeeve kejeJeeeeer eflemejer leNne. HeCe ee oesvner ekeejeer efJeOeeves

41

Skeoce kejlee esleele eeee DeLe&e Demee keer, leebveer efveefo&< kesuesuee Jemletes
mebHetCe& mJeHe Meyoebveer Jekele kejlee esle veener. les DeJekeleJe Deens. HeCe ns mege
ceee&efole DeLee&vese Kejs Deens. cnCetve.
4)

`meeod DeJekeleJece' cnCepes keoeefele JeCe&veeleerle Deens, Demee eewLee

efJeOeeveekeej efceUlees. kemesner efJeOeeves kesues lejer JemlegmJeHe `DeJekeleJe'
jenCeeje. cnCetve Heefnuee leervener efJeOeeveekeejebMeer `meeod DeJekeleJece' pees[tve
DeeCeKeer leerve ekeej efceUleele. les Demes

5)

`meeod Deefmlee DeJekeleJece' cnCepes keoeefele Deens DeeefCe JeCe&veeleerle Deens.

6)

`meeod veeefmlee DeJekeleJece' cnCepes keoeefele veener DeeefCe JeCe&veeleerle Deens.

7)

`meeod Deefmlee veeefmlee DeJekelekece' cnCepes keoeefele Deens, veener DeeefCe

JeCe&veeleerle Deens.

ee meele efJeOeeveekeejebeer efceUtve peer jevee leeej nesles efleuee `meHleYebieervee'

cnCeleele.
ns efJeOeeveekeej meelee nesleele. keceer DeLeJee DeefOeke nesle veenerle. keejCe
keesCeleener leerve iees<ereer (Goe. e,#e,%e) efvejefvejeUer mebegkeles meelee nesleele. ns
ieefCeleeves eeHle nesles. ee efkeeCeer Deefmle, veeefmle Je DeJekeleJece ee leerve HeefjJele&keebee
GHeeesie keve meele efJeOeeve ekeej kesues Deensle.
meeodJeeoeJej keener Dee#esHe Iesleues peeleele. leebee efJeeej ke.1)

meeodJeeoeves meejs ceeveJeer %eeve mebMeeemle nesles. keguese %eeve efkeCeejs veener
Demes meeodJeeo meebielees Demee Ske Dee#esHe Deens, ne yejesyej veener. Jemletuee Deveske
Debies Demeleele, Demes meeodJeeo efveefeleHeCes meebielees. leele mebMee veener. eecegUs
keguesner megs efJeOeeve ns meeHes#eleee Kejs Demet Mekeles. efvejHes#eHeCes les Kejs Deens.
Demes Oejueeme lees eceeo nesF&ue Demes meebieCeeves kegueener mebMee GlHeVe nesle
veener.

2)

meHleYebieerle `Deefmle' DeeefCe `veeefmle' DeMeer efJeeLe&Jeeeke efJeOeeves Ske$e ieesefJeueer

peeleele, Demee Dee#esHe jeceevegpeeeeeeveer Iesleuee Deens. ee Dee#esHeeme Gej SJe{se
keer, leer efJeOeeves kesJeU efomeCeele efJejesOeer Deensle . JeemleefJeke leebeele efJejesOe
veener. `Deefmle' Je `veeefmle' eebee meboYe& efYeVe Demelees. `meeled' eees eeespeve
meboYee&eer efYeVelee ue#eele DeeCetve osCes nse Deens. Skee meboYee&le SKeeoer Jekeleer
esceU Deens Demes meebieCes Je ogmeNee meboYee&le leer esceU veener Demes cnCeCes eele
efJejesOe keenere veener.

42

3)

meeodJeeo mJeleMeere efJejesOeer Deens Demee Ske Dee#esHe Mebkejeeeeeveer Iesleuee Deens.
keguesner %eeve pej meeHes#e Deens lej meeodJeeoeeer melelee mege meeHes#ee jCeej.
meeodJeeo ne efveHeeefOekeHeCes DeeefCe mebHetCe&leee mele Deens Demes ceevelee eeJeeees
veener. ne Dee#esHe efveJJeU Meeeqyoke Deens. DeveskeevleJeeoer Gej osT Mekesue.
`meeodJeeo mees[tve yeekeer meJe& efmeebvleeeer melelee meeHes#e Deens. Demes Deecees
cnCeCes Deens.' mJeleesefJejesOeeee ne Dee#esHe Keg Mebkejeeeee&ee leJe%eeveeJejner
Ieslee esF&ue. Dee#esHeke cnCesue, meJe& peiee efceLee lej peieeleerue DewleJesoevle
oMe&ve nsner efceLeee. keesCeleener Yee<eeefveye efmeebleeee ke#esle Keg leese
efmeeble DeeCelee esCeej veener. lee efmeebleemebyebOeer keener efJeOeeve kejeJeeemeeer
DeefYeYee<ee (Meta-language) JeeHejeJeer ueeiesue ns jmesuees cnCeCes esLes ueeiet
He[les. eer yeseJejerue Skee jefnJeeMeeves cnues nesles efke eerceOes jenCeejer
eleske Jekeleer vesnceere Keess yeesueles. leees ns efJeOeeve Keess keer Kejs? Keess
Oejueeme les Kejs jles DeeefCe Kejs Oejueeme les Keess jles. ee DeeHeeerletve
megCeemeeer Demes cnCeeJes ueeieles keer leeves Geejuesues efJeOeeve leee efJeOeeveeee
ke#esle esle veener. les Deelceue#eer (reflexive) vemeles. lee efJeOeeveeefJe<eeer keener
cnCeeees Demeueeme leeeentve Jejee mlejeJejerue Yee<esle (Metalanguage) ceOes cnues Heeefnpes. jmesueuee Devegmeve eeHle HeefjefmLeleeres
JejerueeceeCes leeefke&ke efJeMues<eCe kesueeme Mebkejeeeee&ee mJelees JeeIeeleeee
Dee#esHeeme DeJemej Gjle veener.

4)

DeeCeKeer Ske DeeHeeer DeMeer DeeCelee esF&ue keer efvejHes#e, efveHeeefOeke %eeve
ceeveueeefMeJeee meeHes#e DeeefCe meesHeeefOeke %eeveeuee DeLe&e jenele veener. HeCe pewve
oMe&veeme ner FeHeeere nese. cegkele Heg<e DeeefCe kesJeueer eebes %eeve kesJeue cnCepes
efvejHes#e Je efveHeeefOeke Demeles Demee ee oMe&veeee efmeevle Deens. cegkele Heg<eees
%eeve Deveble Demeles. DeLee&lee, Jemlegee Deveble Oecee&es lee %eeveees meceke enCe
nesles.

DeeHeueer eieleer leHeemee

1. pewveebee meeodJeeo mHe keje.

4.3 DeveskeebleJeeo
pewvecele ne Ske Oece& Deens. lemese les Ske oMe&ve cnCepes leJe%eevener Deens. Oece&
ee erves Heenlee Deefnbmee ne leeee eeCe Deens lej leJe%eeve ee erves Heenlee

43

`DeveskeevleJeeo' ne leeee Heeee Deens. Kejs cnues lej DeveskeevleJeeo ne SKeeoe Jeeo
efkebJee efmeevle vemetve peieeke[s HeenCeeee lees Ske erkeesve Deens. Demesner cnCelee esF&ue
keer, Deefnbmee ee cetueYetle esjCesletve DeveskeevleJeeoeee pevce neslees. Deefnbmee cnCepes nlee ve
kejCes, ceve Goej kejCes. lesJne yeewefke HeeleUerJejerue Deefnbmee efkebJee efYeVecelemeefn<Ceglee
cnCepese DeveskeevleJeeo.
Devle cnCepes ke[, MesJe, efveefele efveCe&e DeLeJee efveee. Skeevle cnCepes
Skee Ske efveee. DeveskeevleJeeo cnCepes kegueener ieeser mebyebOeer SkeebeflekeHeCes cele ve
yeveefJeCes. keejCe, kegueener ieeseruee Deveske yeepet Demeleele. Jemlet `DevevleOecee&lceke'
Demeles Demes pewveebes cnCeCes Deens. lesJne JemletmJeHeemebyebOeeree DeeHeuee `ie=n neer DeeefCe
meele DeebOeUs' ee ieeserleuee eceeCes vesnceere Skeebieer DemeCeej ner peeCeerJe sJeCes cnCepes
DeveskeevleJeeo HelkejCes nese. efkeleerner eelve kesuee lejer Jemletes DeeHeCeebme nesCeejs vesnceeres
%eeve Je eflees mebHetCe& mJeHe eebceOes Deblej jenCeeje. keejCe vesnceeree %eeveele DeeHeCe
JemletmJeHeeee keguee lejer Skee Deble DeLeJee MesJe Heke[erle Demelees.
mecepee, ceer cnues, ns syeue ueeke[ees kesuesues Deens. DeLee&le ns efJeOeeve Kejs
Deens. HeCe leeee KejsHeCeeme ceee&oe Deensle. les kegueener ueeke[ees veener. lej
meeieJeeveees Deens. lees meeieJeevemege Decegke Ske cnCepes nueebUer meeieJeeve Deens. leele
mege, Decegke efkeeCeee, Decekeee Pee[eee, Decekeeeves lees[uesuee DeMeer Yej IeeueeJeer
ueeiesue DeeefCe DeMeer efkeleerner Yej Ieeleueer lejer lee Jemletes mebHetCe& mJeHe leele meeceeJeues
peeCeej veener. keejCe, Jemlet DevevleeOecee&lceke Demeles DeeefCe DeeHeues vesnceeres %eeve cee$e
Skeevleke Demeles. (cegkele Heg<e DeLeJee kesJeueer eebee %eeveeme ner iees ueeiet veener. les
Devevle Demeles DeeefCe cnCetve Jemletee mebHetCe& mJeHeees enCe kejCeeme meceLe& Demeles.)
DeveskeevleJeeo ns Skee efkeesveees DeLeJee Je=eeres (Attitude) veeJe Deens
cnCetve meebefieleues. ne efkeesve DeLeJee Je=eer JemlegmJeHeeee DeHes#esves JeeHejueer lej
leeletve meeodJeeo efveIelees. veeJeeo DeeefCe meeodJeeo ner DeveskeevleJeeoeeere Hes nesle.
veeJeeo
vee cnCepes DebMe, Debie efkebJee HeenCeeNeeee efJeefMe< DeefYeeee. (veees %eeletj
efYeHeee) Jemletes %eeve efvejefvejeee veeebveer nesT Mekeles. cnCetve kegueener Ske vee
eqmJekeejleevee Flej vee JeieUeJeeees veenerle ne efJeeej cnCepes veeJeeo. veeeeer Deveske
JeieeakejCe kesuesueer Deensle. leeleerue Ske Demes
vee
Je vee
vewiecevee

Heee&e vee

2) mebenvee

4) $epegmet$evee

3)JeJenejvee

5)Meyovee

6) meceefYe{vee

7) SJebYetlevee

44

kegueener Jemlegee efkeeCeer Demee keener efvele, efmLej DeLeJee OegJe DebMe
Demeleese keer, pee eesieeves leere ner Jemlet DeMeer eleefYe%ee esles. keeHemeeee HesUt keve
leees metle kee{tve leeHeemetve keeHe[ yeveefJeues lejer leeleerue keeHetme ns Je lese jenles.
Jemletke[s Heenleevee efleeeleerue ne OegJe DebMee kesJeU ue#eele Iesleueeme Je veeeee efkebJee
JeeefLe&ke veeeee DeJeuebye kesuee Demes cnCeeJeeees. lee Jemletee efvejefvejeee DeJemLeebvee
pewve HeefjYee<esle Heee&e (Modes) cnCeleele. leebvee eeOeeve osTve JemletmJeHeees enCe
ke iesueeme Heee&e veeeee efkebJee Heee&eeefLe&ke veeeee JeeHej kesuee Demes nesF&ue. Jevee
Je Heee&evee ns cegKe nesle. Jeveeees vewiecevee, mebenvee Je JeJenejvee Demes leerve Je
Heee&eveeees $epetmet$evee, Meyovee, meceefYe{vee Je SJebYetlevee Demes eej Hees efJeYeeie
kesuesues Deensle.
vewieceveeele Jemletes Deleble meeceeve mJeHe DeLeJee Deleble efJeefMe mJeHe
pesJne pemes meesF&es He[sue lemes, ue#eele IesTve efveJee&n kesuesuee Demelees. `ceer Hegmleke Jeeele
Deens' Demes DeeHeCe cnCelees. Demes Demeleevee `ceer Hegmleke Jeeele Deens' Demes cnCeCes ns
vewieceveeees GoenjCe Peeues. pewveebee celes veeeJewMesef<eke oMe&veeble vewieceveeeee GHeeesie
kesuesuee Deens. Jemletes Deleble meeceeve mJeHeee kesJeU ue#eele Iesleues lej lees mebenvee
Peeuee. DewleJesoevle oMe&veeeer GYeejCeer eleske ieesefee efkeeCeer DemeCeeje `DeefmlelJe'
ne Deleble meeceeve Oece&e efJeeejele IesTve Peeueer Deens. cnCetve les mebenveeees GoenjCe
nese Demes pewve meebieleele. Jemletee efJeefMe mJeHeeJej DeefOeke Yej osle iesues lej lees
JeJenejvee neslees. ner eJe=leer meebKe oMe&veeeer Deens Demes pewveebes cnCeCes Deens.
Heee&eveeeHewkeer leJe%eeveeee erves kesJeU $epegmet$e ee Heee&eveeeee yeew
oMe&veeves Debieerkeej kesuee Deens. kegueener Jemleteer Deieoer Skee #eCeeHeelee efkeCeejer
DeJemLee ue#eele IesTve lese Jemlet mJeHe ceeveCes cnCepes $epegmet$eveeeee DeJeuebye kejCes
nese.
Deveske vee mebYeJele Demelee keguee lejer Skeeueee Ie efeketve jenCes egkeeres
Deens. ee egkeerme `veeeYeeme' cnCeleele. veeeYeemeeHeemetve DeefueHle jeneJes ne
DeveskeevleJeeoeHeemetve efveIeCeeje Ske efve<ke<e& nese. Je DeeefCe leees iegCe DeLeJee Heee&e
eebeele Deleble Hejke keve efkeleer lejer oMe&ves eHebe kejerle Demeleele. pewve oMe&veeee
leeme efJejesOe Deens. Je DeeefCe leees iegCe eebeele Yeso Demeuee lejer DeYesoner Deens Demes
pewveebes cnCeCes Deens. Deelcee ns Je Je %eeve ne leeee iegCe ner efYeVe Demetvener SkeHee
nesle Demee leebee efmeevle Deens. nee veee meJe&$e ueeiet kejeJeeeee. efkebyentvee meled
cnCepes memlet (Reality) eeeer JeeKeee cegUer pes GlHeleer, efJeveeMe Je efvelelJe eebveer
egkele Demeles lese meled (GlHeeoJeeOMewJeegkele meled) DeMeer kesuesueer Deens. Jemletme Deveske
vee Demeleele ne leeee DeefYeeee DeveskeevleJeeoeletve veeJeeo efveIelees Demes Jej cnues
leeee DeLe& ne Demee Deens.
DeeHeueer eieleer leHeemee
1) pewveebee DeveskeevleJeeo mHe keje.
2) pewveebee veeJeeo mHe keje.

45

4.4 pewveebeer meodJemlegceerceebmee (meeeMeee)

meodJemlegceerceebmee / meeeMeee (Metaphysics):
ee DevevleOecee&lceke Jemletee mJeHeemebyebOeer pewveebes keee cele Deens ns Deelee
Heent cetU Yetefcekee DeveskeevleJeeoeeer Demeueeves keener ieeser DeeHeesDeeHee jleele.
1)

memlet (reality) Skee Deens, Deefleere Deens ne SkeleJeJeeo (monism)

DeveskeevleJeeoeme cebpetj veener. DeeefCe eleske ekeejeleerue Ske Jekeleer ogmeNee
Jekeleerntve efYeVe Deens Demee DeveskevleJeeo (pluralisrn) pewve oMe&veeme DeefYeesle
Deens.

2)

lemese %ese HeoeLe& %eeveentve efYeVe veener, peeefCeJesJeje (consciousness)

eleske HeoeLee&eer eeflee DeJeuebyetve Deens Demes meebieCeeje efeeo (idealism)
pewveceleele yemele veener. %eeve DeeefCe %eeveees efJe<ee nesCeejs HeoeLe& eebes DeefmlelJe
SkeceskeebJej DeJeuebyetve veener. HeoeLee&vee %eeveeefeesee efvejHes#e DeefmlelJe Demet
Mekeles Demes meebieCeeje JeemleJeJeeoe (realism) pewve oMe&veeme mebcele Deens.

3)

DevegYeJeele pesJe{s efvele DeeefCe DeefJekeejer lesJe{se keee les meled Demee Skeeefvleke
He#e Dewle Jesoevleeefoke keener oMe&veeble Iesleuesuee Demelees. lej Ske #eCeYeje
efketve ve nesCeeje elee lesJe{e mele Demes Skeeefvleke cele yeew oMe&veele
eefleHeeouesues Deens. pewve oMe&veele ns Skeevle eUuesues Deensle. memlet (reality)
efvele Demetve yeoueCeejer Demeles Demee Deveskeevle He#e Iesleuee Deens. memleteer
JeeKee `GlHeeo-Jee OjewJeegkele meled' DeMeer kesuesueer Deens. les `meled' cnCepes
Je (meod Jeue#eCece) DeMeer DeeCeKeerner Ske JeeKee GceemJeeceerveer efoueer Deens.
Heg{s Jeeeer JeeKee efoueer Deens leer DeMeer , `pes iegCe DeeefCe Heee&e eebveer egkele Deens
les Je nese' (iegCeHeee&e Jeod Jece~)

iegCe DeeefCe Heee&e ee oesvnerleerue Hejke pewve oMe&veele veer mHe kesuesuee veener.
lejerner meeOeejCe ceeveeves lees keOeere jnele veener. Hegueees jbie, iebOe, ce=ot mHeMe& Fleeoer
keesCelesner iegCe Hetue ee JeeHeemetve JesieUs kee{lee esCeej veenerle. HeCe ns iegCe efmLej
vemeleele. meejKes yeouele Demeleele. mekeeUer pes Hetue MegYe JeJeerle DeeefCe megiebOeer nesles.
les ogHeejer keeUHe efomeles leeee Jeemeele Hejke He[lees DeeefCe les keescespetve peeles.
mebOeekeeUeHeele lej Deefpeyeele JeeUtvee peeF&ue. leees iegCe yeoueueecegUs DeJemLeeblej

46

nesles ee DeJemLee (modifications) cnCepese Heee&e nesle. DeJemLee yeoueuee lejer

Hetue ns Je lese jenles. lesJne Je ne HeoeLe& oesve jerleerveer eeHle neslees. De) Deveske
iegCeebee SkelJeeves elee eslees lees GHeHepe kejCeemeeer DeeefCe (Dee) Deveske DeJemLeeYeso
nesTvener leebeeleerue efvelelJeeee elee eslees lees GHeHepe kejCeemeeer. eeJeve Demes
efomesue keer, iegCe DeeefCe Heee&e (DeJemLee) ns oesvner ner Jeeee Deeeeeves Demeleele. HeCe
iegCe ns Jeeuee Oeve Demeleele lej Heee&e ns esTve peeTve Demeleele. keOeer keOeer Heee&e
eeee DeLe& SKeeee Jemletee Demee Oece& keer, pees leeJemletuee mees[tve Flej$ener jenlees.
Demeener kesuee peelees. ee DeLee&ves kegueener ieeF&ee efkeeCeer DemeCeeje ieeslJe ne Oece&
Heee&e nese keejCe lese ieeslJe ogmeNee ieeF&Jej Demeles.
pewveebeer Jemletceerceebmee mecepetve IesCeemeeer 1)

peerJe Je DepeerJe ner oesve efJeYeeieele leeveer kesuesueer jevee efkebJee

2)

mene Jeebee HeefjYee<esle leebveer kesuesueer JeJemLee DeLeJee

3)

leebveer meebefieleuesueer meele leJes efkebJee

4)

efJeJeseve kesuesues veT HeoeLe& emletle Deensle. peerJe Je DepeerJe eeHeemetve megJeele
ke. iegCe DeeefCe Heee&e eebveer egkele Demes pes JeHeoeLe& DeLeJee meodJemlet leer eLece
peerJe DeeefCe DepeerJe ee oesve leJeeble efJeYeeietve eleskeees DeeCeKeer ekeej DeeefCe
GHeekeej kesuesues Deensle. Heg{erue DeejeKe[eeleerue kesJeU DepeerJeees ekeej
oeKeefJeues Deensle.
meled(Je)
1) peerJe

2) Hegodieue

3)Oece&

DepeerJe

4) DeOece&
ueeskeekeeMe

mLetue

5) DeekeeMe

6) keeue
DeueeskeekeeMe

meg#ce

peerJe DeeefCe DepeerJe ns JeieeakejCe %eelee DeeefCe %ese efkebJee peeCeerJe DeeefCe
peeefCeJeses efJe<ee nesCeejs meJe& HeoeLe& DeMee %eeveceerceebmesee (epistemological)
Heleerves kesuesues veener. les meJe&mJeer efJe<eeiele (objective) JeieeakejCe Deens.
DevegYeJe#es$eele efpelekeee cnCetve Jemlet DeLeJee JeHeoeLe& Deensle lee peerJe DeLeJee DepeerJe
eeHewkeer keguee lejer efJeYeeieele He[Ceeje. peerJe cnCepes peeCeerJe DemeCeejer Jes Je DepeerJe
cnCepes peeCeerJe vemeCeejer Jes.

47

peerJe DeeefCe DepeerJe ner oesvnerner Jes nesle cnCepes leer iegCe DeeefCe Heee&e eebveer
egkele Deensle. %eeve DeLeJee peeCeerJe ne peerJeeee mJeYeeJe DeLeJee ue#eCe nese. pes
peeefCeJejnerle les DepeerJe. DepeerJe Jeebes - 1) Hegodieue, 2) Oece&, 3) DeOece&, 4) DeekeeMe
Je 5) keeue Demes Heee ekeej kesuesues Deensle. ner Heee DepeerJe Jes Je peerJe efceUtve Jeebes
mene ekeej pewveebee Jemletceerceebmes (metaphysics) ceOes ceeveuesues Deensle. ne eleske
ekeej mecepeeJetve IesT.
1) peerJe:
peerJe cnCepes osnsefeebntve efYeVe Demee DeeHeuee Deelcee. lees ogmeNee Deelceentve
efYeVe Deens. cetuele efYeVe Deens. efvejefvejeUs peerJe HejmHejebntve efYeVe efomeues lejer lees Yeso
JejJejee Deens. DeefJeeeke=le Deens. ceguele DeelceleJe Skee Deens Demes Dewle Jesoevle
oMe&veele ceeveues Deens. HeCe pewve cele vescekes eeee efJe Deens. ee celeeeceeCes eleske
peerJe ogmeNee peerJeentve mJeleb$e Deens. lees kelee& DeeefCe Yeeskelee Deens.
peerJe Je peerJeees %eeve:
%eeve DeLeJee peeCeerJe ne peerJeeee Oece& cnCetve Jej meebefieleuee. HeCe lemes cnues lej
peerJeeee Oece& DeeefCe mJele peerJe ee Deleble efYeVe ieeser veJnsle. peesleeree ekeeMe ne
peesleerntve JesieUe Keje, HeCe ekeeMejefnle peesle keMeer Demet Mekesue? leebeele Yeso Deens,
HeCe DeYeso ner. ne YesoebYesoJeeo DeveskeevleJeeoeeee Ske DeeefJe<keej nese.
legceee Deeceee meejKee mebmeejer peerJeebee yeeyeleerle pes %eeve eleeeme esles les
Deelceeee %eeveeeer vegmeleer Ske Peueke Deens. JeemleefJeke Deelceees %eeve Deveble Deens.
mebyebOe efJee eleske peerJeeee %eeveele meeceeJeuesues Deens. HeCe lee %eeveeJej kecee&es DeeJejCe
He[uesues Demeles. ns DeeJejCe peje kegs veenermes Peeues keer lee Heerletve peerJeeee %eeve ne
Oece& uekeeketve efomelees. cegUele cnCepes kecee&es ns DeeJejCe vemeleevee peerJe Devevle oMe&ve Je
Devevle%eeve Demee Demelees. oMe&ve cnCepes peele efJekeuHe veenerle Demee meJe&meeOeejCe
mJeHeeee yeesOe Je %eeve cnCepes meefJeMes<e elee Demee Hejke kesuesuee Deens. %eeve nesleevee
peerJeeuee pemee efJe<eeeee elee eslees, lemeee mJeleeener (%eeleeee) esle Demelees.
peerJeeee mJeYeeJe vegmelee DevevleoMe&ve DeeefCe Devevle%eeve SJe{ee veener. lees DevevleJeere&
DeeefCe DevevlemegKener Deens. Jeere& eeee DeLe& kecee&eer jHeues yeepetme kee{tve mJeleeer cetU
efmLeleer cnCepes kesJeueHeCee DeLeJee cees#e eeHle keve IesCeeeer peerJeeeer kegJele. leer Devevle
Deens. kecee&eer efkeleerner Hegs peerJeeJej e{ueer Demeueer lejer leebee Yeso keve kesJeuelJe
DevegYeefJeCeeeer Gceso kegueener peerJeeves yeeUieeJeer. keejCe lees DevevleJeere& Deens. kecee&ee
oeye efkeleerner He[uee lejer lees meevlee DemeCeej. leeee eeflekeej kejCeejs Jeere& cee$e
Devevle, Devevle%eeve DevegYeefJeCeeee kesJeefue mLeerleerle peerJeeee cetUee Devevle
megKeeeener DevegYeJe eslees. mebmeejer DeJemLesle Oeve, ceeve, Heg$e, keevlee FleeoeReecegUs pes
megKe ueeYeles les lee cegUee Devevle megKeeee DebMecee$ee Demeles. peerJeeee DevevleoMe&ve
Devevle%eeve, DevevleJeere& Je DevevlemegKeeee DebMecee$ee Demeles. peerJeees DevevleoMe&ve
Peekeues peeles les kece& veeJeeee Jeeee keCeebveer kecee&es kece& ner GHecee veJns. Deieoer

48

JeeeeLee&ves kecee&es keCe (Hegodieue) Demeleele Demes pewve oMe&veele ceeveuesues Deens.
cnueeeceeCes kecee&es uesHe yemetve JeJenejele lees cetefle&ceeve neslees. keejCe lee kece&yebOeecegUs
leeee efkeeCeer HejmebieOemHeMee&oer iegCe Gceleele. cetefle&ceeve DemeCes cnCepes Fbefeebee
eleeeme esCeeNee efJeefJeOe iegCeebee Deeee DemeCes.
peerJeees HeefjceeCe:
efveeeveeeves Heenlee peerJe DemebKe eosMe JeeHetve Demelees, ns pewve celeeme ceeve
Deens. ueeskeekeeMeele Decegkee Skee eosMeele lees Deens DeeefCe Flej$e veener Demes veener. HeCe
JeJenejele Heenlee eslevesee DeLeJee peeefCeJesee Yeeme pee ceee&osHeele nesle jenlees, lesJe{se
peerJeees HeefjceeCe ceeveeJes Demes pewveoMe&ve meebieles. ner ceee&oe DeLee&le Mejerjeeere esCeej
cnCetve peerJe ne MejerjeSJe{e Demelees. lees meJe& Mejerj JeeHetve jenlees Demee efmeeble efveIelees.
peerJe DeCet ceeveuee lej Mejerjeee Deieoer keesHeNeele ogKeues-KegHeuesues leeme mecepeues
vemeles. Demes cnCet vees keer, kejbieUeruee eseues lej ceppeelebleteeeje [eskeeele ceWotuee les
og:Ke mecepeles, kejbieUeruee veener. keejCe og:Ke nesles les kejbieUeruee, [eskeeeuee DeLeJee
ceWoguee veener, DeeefCe ogKe peeCeerJeHee Deens. peeCeerJejefnle ogKe ns ogKee veJns cnCetve
kejbieUeree eskeeHeele peeefCeJeseer ceee&oe ceeveueer Heeefnpes. peeefCeJesee ceee&osHee&ble
peerJeees HeefjceeCe Deens. Demes cnueeJej peerJe kejbieUeree eskeeHeele Deens. Demes cnCeeJes
ueeieles. peerJeees HeefjceeCe efJeYet ceeveues lej DeJekeeMeele pes pes Ie[sue leees mee#eele %eeve
keguee ner peerJeeuee JneJeeeme nJes. HeCe mebmeejer peerJeeuee Flejebee megKe-ogKeebeer
mee#eele peeCeerJe nesle veener ns lej eefmee Deens. cnCetve mebmeejer peerJe JeJenej
MeefjjeSJe{ee ceeveeJee. keejCe leere leeee peeefCeJeseer ceee&oe DeeefCe peeefCeJeseer ceee&oe
leere peerJeeeer ceee&oe. eeJeve Demes efveIeles keer, Mejerj ueneveceess nesF&ue lemes peerJeeesner
HeefjceeCe yeoueles. cejCeesej pesJne peerJe Ske Mejerj mees[tve ogmeNee Mejerjele eJesMe kejlees
lesJnener Deekegbeve DeLeJee emejCe HeeJetve lees veJee MejerjeSJe{e neslees. Keesueerle peUCeeje
efoJee meyebOe Keesueer ekeeMecee kejlees Je Keesueeres Heeef&Meve Heg{s ceeies keve Keesueeree
Deekeej yeoueueeme ekeeMeeee #es$eeeener efJemleej keceer peemle neslees. peerJeentve DeefYeVe
Demeuesuee %eeve DeLeJee peeCeerJee ee leeee Oecee&ee mJeYeeJe Keesueerleerue
oerHeekeeMeemeejKeee Deens.
Dee#esHe:
peerJeees HeefjceeCe MejerjeSJe{s Deens ee pewve celeeJej efJejesOekeebveer KetHee Dee#esHe
Iesleues Deensle. Mebkejeeee& cnCeleele keer, MejerjeSJe{e peerJe neeree osneletve efveIetve
cegbieeree osnele efMejuee lej leeee keener Yeeie cegbieeree Mejerjeyeensj Gjsue DeeefCe cegbieeree
peerJe neeree Mejerjele esF&ue lej lee osneleerue yejereMeer peeiee efjkeeceer jenerue. ee
Dee#esHeeme peerJe Deekegbeve DeLeJee emejCe HeeJetve MejerjeSJe{e Deekeej OeejCe kejlees Demes
Glej pewveebveer efouesuese Deens. HeCe leeJej Mebkejeeee& cnCeleele keer, peerJe Deeketbeve
DeLeJee emejCe HeeJesue lej leeee DeLe& leeme DeJeeJe DeLeJee Yeeie Deensle Demes nesF&ue
keejCe Deekegbeve HeeJeCes cnCepes DeJeeJe Deele IesCes Je emejCe HeeJeCes cnCepes DeJeeJe yeensj

49

mees[Ces Deelee les DeJeeJeebes mLeueebleje nese. DeMee jerleerves peerJe efJeveeMeer juee lej cees#e
efceUCeej keesCeeuee?
HeCe, efveeevee Je JeJenejvee ner pewveebeer DeveskeevleJeeoer HeefjYee<ee ue#eele
Iesleueeme, Kejs cnCepes ne Dee#esHe G vees. peerJeeee cetUee DevevleoMe&ve, Devevle%eeve
ee mJeHeeee DeHes#esves kegueener peerJe DemebKe eosMeele Skeocee GHeefmLele Demelees. HeCe
leeeeJejerue kecee&uee DeeJejCeeee DeHes#esves lees mebkeese DeLeJee efJemleej HeeJelees. DeMee
DeHes#eeegkele Yee<esee Dewle Jesoevleeme Heefjee Deens. Ieeves DeJeeqVe Demeuesues IeekeeMe
Je ceeves GHeefnle Demeuesues ceekeeMe ner JeemleefJeke cenekeeMee nesle. Ie Je ce ee
GHeeOeeree DeHes#esves DeeHeCe IeekeeMe ceekeeMe DeMeer GHeeefOeegkele Yee<ee yeesueCeeNee
MeebkejJesoevleeuee Jejerue pewve HeefjYee<ee menpe mecepeeJeer, pewveeee celes peerJe ne kelee& Je
mJeleee kece&keueebee Yeeskelee Demelees. ee Gue, meebKeebee Heg<e Je kesJeueewle
Jesoevleeleerue Deelcee ne Dekelee& DeeefCe Goemeerve Deens. peerJeeee DeeCeKeer Ske Oece& cnCepes
leeeer mJeeYeeefJeke TOJe&ieleer ne nese. kecee&ee Yeejeves peerJe Keeueer oeyeuee peelees HeCe ne
Yeej pemepemee nuekee nesF&ue lemelemee lees Jej peelees.
peerJeebes ekeej:
peerJeebes cegKe ekeej oesve Deensle. mebmeejer DeeefCe cegkele mebmeejer peerJe nesle.
mebmeejer peerJe cnCepes Skee pevceeletve ogmeNee pevceele mejle DemeCeejs. cegkele cnCepes ee
mebmeejeHeemetve ceeskeUs Peeuesues peerJe nesle. cegkeleelebmege oesve ekeej Deensle. mebmeejer
peerJeebee megKeogKeeefJe<eeer pemes owJe Goemeerve Demeleele Demes efme pewJe ne Ske Je mebmeejer
peerJeevee keener keeU lejer peebveer ceeie&oMe&ve kesues Deens. Demes leerLe&kej efkebJee Deen&le ne
ogmeje ekeej. mebmeejer peerJeebes peme DeeefCe mLeeJej Demes Jeie& Hee[ues Deensle. JevemHeleervee
mHeMe& ns Skee Fbefe Demeles. ueepeeUtee Pee[eme mHeMe& Peeuee keer, mebyebOe Pee[ Heeves
efcetve Iesles. Jesueeee leCeeJeeme keekeeree mHeMe& Peeueeme Jesue lees leCeeJe iegb[eUtve Ieslees.
JevemHeleer mLeeJej ee Jeiee&le cees[leele. He=LJeer, peue, Deiveer Je Jeeet ner peebeer Mejerjs Deensle
Demesner peerJe Deensle les SkeWefe Demetve mLeeJej ee ekeejelee cees[leele. peme cnCepes Skee
peeiesntve ogmeNee peeieske[s nueCeej. leee efbere, ef$ebere, elegefjbefe, Hebesefe Je
mecevemke Demes Heee ekeej kesues Deensle. ieeb[tUemeejKee eeCeebvee mHeMe& DeeefCe jmevee
DeMeer oesvee Fbefes Demeleele. cegbieer {sketCe JeiewjsmeejKee keerkeebvee mHeMe& jmevee DeeefCe
IeeCe DeMeer leerve Fbefes. [eme, ceOeceeMeer eemeejKee G[CeeNee efkekeebvee mHeMe&, jmevee,
IeeCe DeeefCe e#et DeMeer eej Fbefes. ieee, Iees[e eebmeejKee He=JebMeere eeCeebvee ee eej
FbefeebefMeJeee eJeCe ns HeeeJes Fbefe Demeles. ceveg<e, osJe Je DeOeesueeskeefveJeemeer eebvee Heee
FbefeebefMeJeee ceve Je efJeeejMekeleer ner Demeleele.
Heg{erue DeejeKe[eele ns meJe& ekeej oeKeefJeues Deensle.

50

peerJe
mebmeejer
mLeeJej

cegkele
peme

mLetue

meg#ce efbefe

1)JevemHeleer

2) He=LJeerkeee
3) peuekeee
4) Deiveerkeee
5) Jeeegkeee

efme
ef$ebefe

leerLe&kej (Den&le)
elegefjbefe Hebesefe mecevemke

efveieeso:
Jejerue ekeejee peerJeebefMeJeee efveieeso veeJeeee DeeCeKeer Ske DeefleMee meg#ce
Demee peerJe ekeej ceeveuee Deens. leeuee keguese Fbefe vemeles. Demeuee Deveske peerJeebes
efceUtve emeve DeeefCe Hees<eCe Ske$ee nesle Demeles. mebmeejer peerJeeHewkeer pesJne keener cegkele
nesTve peeleele lesJne leebeer peeiee Yeve kee{Ceemeeer ee efveieesoeHewkeer keener
mebmeejeeele esTve leebeer peeiee Yeve kee{leele.
2) Hegodieue:
peerJe Jeeveblej DepeerJe Jeeee efJeeej kejeJeeeee Hegodieue ns Heeefnues DepeerJe
Je nese. peeee ueneveceesee mebIeeleeveer peieeleerue efvejefvejeUs Deesleve HeoeLe& yeveuesues
Deensle lee DeCetvee Hegodieue cnCeleele. Hege&vles e ieueevles e, DeMeer lee Meyoeeer JeglHeleer
Deens. leeee DeLe& SkemeejKeer peebeer neueeeue meg Deens Je peeeele vesnceer Ie[ecees[
meg Deens les Demee neslees. Hegodieueebee efkeeCeer HeefjmHebo DeeefCe HeefjCeece DeMee oesve
ekeejee efeee meg Demeleele. HeefjmHebo cnCepes vegmeleere neueeeue efkebje mHebove
HeefjCeece cnCepes iegCeeble Je Heee&eeble yeoue nesCes. ceeleeree Ie[e Yeerle Ieeleuee cnCepes
leeleerue DeCetbes pes mLeeveeblej nesF&ue lees HeefjmHebo DeeefCe leebee jbie yeouelees lees HeefjCeece
nese. eleske Hegodieueeee efkeeCeer mHeMe&, jme, iebOe Je He (jbie) ns eejner iegCe
Demeleelee. GceemJeeleerveer Hegodieueeeer JeeKeee cegUer mHeMe&-jme-iebOe-JeCe&Jevle DeMeer
kesueer Deens.
JewMesef<ekeebeener HejceeCetefmeevle Deens. HeCe He=LJeer, peue, lespe Je Jeeet eebes
HejceeCet leebveer cetuelee efYeVe ceeveues Deensle. meJe& ekeejee HejceeCetes iegCe meejKes veenerle
eeeerve eerke leJe%e uegefmeHeme DeeefCe [scee@efeme eebee HejceeCetJeeo Lees[eyengle pewve
oMe&veeleueemeejKee Deens. eerkeebes HejceeCet Deekeejeves efvejefvejeUs HeCe leebeele iegCeelceke
Hejke veenerle. Kejs cnCepes HejmebieOeemeejKes iegCe HejceeCetee efkeeCeer leebveer ceeveuese

51

veenerle. efveieg&Ce HejceeCegbee efvejefvejeee eeeebcegUs Hejmeeoer iegCeebee Yeeme kesJeU

DeeHeuee ceveele GlHeVe neslees. Jemletle: nss iegCe veenerlee Demee leebee efmeevle neslee.
pewveebee celes cee$e ns iegCe Jemletbese nesle. pee HegodieueecegUs Jemlet yeveleele leeeelener ns
iegCe Demeleele.
oesve HejceeCet Ske$e IesTve leebeeleerue Skeeee DeLeJee oesneWee
efekeHeCeecegUs pees mebIeele yevelees leeme mkebOe cnCeleele. ee mkeOeebes DeefOeke ceess mkebOe
yeveleele. ee mkebOeebes DeefOeke ceess mkebOe yeveleele Je leebee efvejefvejeee jeveebcegUs
veJeerve iegCeebeer DeeefCe Heee&eeeer GlHeeer nesle Demeles. Hegodieue Jeeble mLetue, met#ce,
meg#celej Demes Hejke Deensle. kece& ns HegodieueHe Demetve leees HejceeCet DeefleMee met#ce
Demeleele. ce=letveblej peerJe mJeleee kecee&es yeveuesues keece&Ce Mejerj IesTvee ogmeNee mLetue
Mejerjele eJesMe kejlees. meebKe efkebJee Jesoevleer eebes efuebie Mejerj DeeefCe pewveebes keece&Ce Mejerj
ner peJeUpeJeU meejKeere Deensle. Hegodieueeme Deekeej Demelees. cnCetve mene JeeHewkeer
Hegodieue ns Skee cettle& Je nese efMeJeee les meefee Deens. peerJe DeeefCe Hegodieue ner oesvee
meeere Jes nesle.
(3 Je 4) Oece& Je DeOece& :
Oece& Je DeOece& eebes vesnceeres cnCepes meoeeej Je ogjeeej, kele&Je DeeefCe
Dekele&Je Fleeoer DeLe& esLes efJeJeef#ele veenerle. ner oesvner efeeenerve Je Decetle& Jes Deensle
DeeefCe leebes mee#eele %eeve kessJeueeruee DeeefCe cegkele peerJeeueee nesles. ner Jes meJe&
ueeskeekeeMe Deens lesLes Oece&ner veener Je DeOece&ner veener vegmeleer HeeskeUer Deens.
Oece&Je ieleerme meneeke Deens. eeee DeLe& les ieleerme esjCee osles Demee veJns.
mJele Goemeerve Demetve les ieleerme GHekeejer Deens. HeeCeecegUs ceeMeebvee Fke[sefleke[s efnb[Ces
Mekee nesles ns Kejs. HeCe HeeCeer keener mJelee ceeMeeuee {keuele veener. Oecee&esner lemese
Deens. HegodieuemkebOeeee DeeefCe peerJeebee ieleer Oecee&cegUs Mekee nesleele. HeCe Oecee&cegUs leebeer
ieleer GlHeVe nesle veener. peeeceeCes Oece&Je ieleeres Goemeerve keejCe Deens. leeeceeCes
DeOece&Je ns efmLejleses, efmLeleeres Goemeerve keejCe Deens. Je=#eeeer eee HeebLemLeeuee
yeUse jesKetve Oejle Deens. lejerner eevle HeebLemLe Je=#eeee eescegUs Je=#eeKeeueer efJeeebleerme
Leebyeleese. DeOece& Jeees keee& eee leNnses Ie[les.
Oece& Je DeOece& ner Jes DeefmlelJeele vemeueer lej pewve oMe&veeee celes efJeeeble keener
JeJemLee jenerueer veener. efvejefvejeee HeoeLee&ee ieleerle DeeefCe efmLeleerle pes
HejmHejHegjkelJe DeeefCe meneesefiele Deens les efceUeues vemeles. meJe& HeoeLe& Ske$e esTve
leebee Ske iee lejer Peeuee Demelee efkebJee Oe[keeOe[ke Peeueer Demeleer efkebJee les Deleble
otj otj Heskeues iesues Demeles.
5) DeekeeMe :
DeekeeMe ns eewLes DepeerJe Je nese. les eosMeees yeveuesues Deens. Skee Hegodieue
HejceeCetcegUs pesJe{e De[LeUe efvecee&Ce neslees, lesJe{eeme Ske eosMe cnCeeJeeees. Flej Je

52

HeoeLee&vee DeJekeeMe keve osCes. leeee DeJeieenveeme meneeYetle nesCes ns DeekeeMeees

keee&. DeekeeMeees ueeskeekeeMe DeeefCe leeeeJej DeueeskeekeeMe Demes oesve Yeeie ceeveues
Deensle. DeueeskeeMeele keenere veener leer vegmeleer DeKeb[ HeeskeUer Deens. leele Oece& DeeefCe
DeOece& ner Jes vemeueeves leele HeoeLee&ee ieleereer DeeefCe mLeerleereer Mekeeleee veener. Demes
Deleble Deefkebefelekej DeueeskeekeeMe pewveebveer ceeb[ues lejer keMeeuee? eees Ske Gej
Heg{erueeceeCes oslee esF&ue. peerJeeee efkeeCeer mJeeYeeefJeke TOJe&ieleer Demeles. kecee&ee
o[HeCeecegUs ee ieleerme efJejesOe neslees. pemepemes kecee&es uesHe veenermes nesleerue. lemeelemee
peerJe peeT ueeielees. cegkeleeJemLesle meJe&e kecex ve Peeuesueer Demeleele. cnCetve cegkele peerJe
DeefJejesOeHeCes nw[^espeveves Yejuesuee HegieemeejKee Jej peeT ueeiesue. HeCe cegkele peerJeeme
DeMeer DeKeb[ ieleer ceeveCes Deefve Deens. DeefJeeuelee, efmLejlee, meeceeJemLee eebntve
cees#eeJemLee JesieUer kejlee esCeej veener. Oecee&Oecee&veer efJejefnle Demes DeueeskeekeeMe ceeveues
cnCepes cegkele peerJe ueeskeekeeMeeee Jej esTve Iejeee leeMeer efYe[ueeJej nw[^espeve Hegiee
legtve jenlees. DeLeJee HeeCeeee leUeee yeg[yeg[e He=Yeeieer esTve Leebyelees. leeeceeCes
efmLej neslees Demes ceevelee esles. peerJeeeer mJeeYeeefJeke ieleer TOJe& Demeueeves ueeskeebkeeMeeee
meercesJeve lees HejleKeeueer mebmeejele esCeeee Oeeskee vemelees. lemese DeeueeskeekeeMeele
Oece&Je vemeueeves ueeskeekeeMeeee meercesJej leeeer ieleer DeeHeesDeeHee Leebyeles.
DeueeskeekeeMe ceeveCeees DeeCeKeer Ske keejCe Demes Demet Mekesue keer DeeHeuee
DevegYeJeefJeeeme keener ceee&oe He[eJeer. DevevleJe ceeveeJeeeese Demesue lej les vegmelee
HeeskeUerese Demet eeJes. peerJe, Hegodieue,Oece&, DeOece& Je DeekeeMe DeMeer peer Heee Jes
DeeleeHeele meebefieleueer leer DeefmlelJeele nesle. Hebeeefmlekeee ns veeceeefYeOeeve eefme Deens.
Deefmlekeee eeee DeLe& pes Deefmlelkeele Deens Je MejerjeeceeCes pes Deveske eosMeele jenles les,
Demee efouesuee Deens.
6) keeue:
keeue ns meneJes Je Deefmlekeee veener. keejCe leees DeCet Skeceskeebvee efeketve
leebee MejerjeeceeCes Deveske eosMeele jenCeeje mebIeele yevele veener. jlvejeMeerleerue eleske
jlveeeceeCes keeueees DeCet SkeceskeebHeemetve efJeueie jenleele. ee GHecesee DeLe& SJe{ee
DemeeJee keer Flej Jeebvee ueebyeer, Gbeer DeMee Deveske efceleer (dimensions) Demeleele
leMee keeueeuee vemeleele. leeme Hekele Skee efceleer Demeles. keeueees DeCet Dee[Jee oesNeele
ceCeer DeesJeeJesle leeeceeCes SkeeHet{s Ske Dee[Jes esle Demeleele. SkeeJeje Ske Demes GYes
vemeleele. keeueJeecegUs HeoeLee&le yeoue DeLeJee efJekeej Ie[tve esleele. HeoeLe& HeefjCeece
HeeJeleele. lemese HeoeLe& HeefjCeece HeeJetve leeee iegCeeble Hejke He[uee lejer leese ne HeoeLe&
DeMeer eleefYe%ee esles leerner keeueJeecegUse.
efoJeme, je$e, ceefnvee, Je<e& Demee Keb[Heebveer pees keeue DeeHeuee eleeeme eslees
leeme mecee cnCeleele. leebvee DeOeejYetle pees DeKeb[ keeue Demelees leebes mecee ns Heee&e
nesle.
DeeHeueer eieleer leHeemee
1) pewveebee peerJe mHe keje.

53

2) pewveebeer Jemlegceerceebmee mHe keje.

3) pewveebes peerJeees ekeej mHe keje.

4.5 meejebMe
pewveeee veeJeeoeletve meeodJeeo Deekeejeuee Deeuee. pewve oMe&veevegmeej peie efkebJee
peieeleerue Jemlet efveleeefvelemJeHe Deens. efleee cetueJeeee efJeeej kejlee leer efvele Deens
Je efleee yeee efmLeleblejeke[s Heenlee leer Deefvele Deens. Jemlet DeMeere Deens Demes efveefele
efJeOeeve ve kejlee Jemlet keoeefele DeMeer Demesue Demes mebYeJeveere mJeHeees efJeOeeve kejCes
eesie Deens Demes ne Jeeo cnCele DemeueecegUs leeuee meeodJeeo Demes cnCeleele.
Deefnbmee ee cetueYetle esjCesletve DeveskeevleJeeoeee pevce neslees. Deefnbmee cnCepes
nlee ve kejCes SJe{se veJns, lej ogmeNee peerJeeJej esce kejCes, ceve Goej kejCes. lesJne
yeewefke HeeleUerJejerue Deefnbmee efkebJee efYeVecele meefn<Cetlee cnCepese DeveskeevleJeeo nese.
pewveebeer Jemletceerceebmee ner 1) peerJe Je DepeerJe ner oesve efJeYeeieeble leebveer kesuesueer jevee efkebJee
2) mene Jeebee HeefjYee<esle leebveer kesuesueer JeJemLee efkebJee 3) leebveer meebefieleuesueer meele
leJes efkebJee 4) leebveer efJeJeseve kesuesues veT HeoeLe& eeletve mecepeeJetve Iesleueer peeles.

4.6 efJeeeHeerere efoIees&ejer eMve

1)

pewveebee leJe%eeveeleerue meeodJeeo meefJemlej mHe keje.

2)

pewveebee DeveskeevleJeeo mHe keje.

3)

pewveebeer Jemletceerceebmee efJeMeo keje.

4)

pewve leJe%eeveeleerue peerJeees Je DepeerJeees ekeej mHe keje.

5)

pewveebee peerJe mHe keve peerJeees ekeej efJeMeo keje.

6)

erHee efuene.
1) meeodJeeo.
4) pewveebee peerJe.

2) DeveskeevleJeeo.
5) pewveebee DepeerJe.

*****

3) veeJeeo.
6) pewveees peerJeees HeefjCeece.

54

5
yeewebes leJe%eeve
Heeeeer Hejs<ee
5.0
5.1
5.2
5.3
5.4
5.5
5.6
5.7

Gefes
emleeJevee
yeewebee meJe& #eefCekeced (meJe&ceefveleced)/#eefCekeJeeo
yeew oMe&veeleerue meJe& ogKeced/og:KeJeeo
yeewebee meJe&ced Deveelceced
yeewebee DeveelceJeeo
meejebMe
efJeeeHeerere efoIeexejer eMve

5.0 Gefes
1) yeew oMe&veeee DeYeeme kejlee esF&ue.
2) meJe& #eefCekeJeeo, ogKeced, Deveelcece ee efmeebleeee efJeeej mecepetve Ieslee esleerue.
3) yeewebee DeveelceJeeo DeYeemelee esF&ue.

5.1 emleeJevee
efemleHetJe& 563 ee Je<eea ieewlece yegeee pevce Peeuee. Skee { efveeeeves leebveer
meJe& leeieues. leebvee mJeleme pee Oecee&es oMe&ve Peeues nesles leeee mebyebOeer Heefnues eJeeve
efoues leele eej Deee&meleebee GHeosMe kesuee. ogKe, ogKeees keejCe, ogKeeee efvejesOe Je
ogKe efvejesOeeee ceeie& ner leer eej Deee&meles nesleer. meJe& yeew mebeoeeebvee meceeve Demeuesues
efmeeble Heg{erueeceeCes meebielee esleerue - 1) meJe& #eefCekeced 2) meJe& ogKece 3)
meJe&Deveelceced 4) meJe& mJeue#eCeced 5) efveJee&Ce Meevleced ee Heee efmeebleebHewkeer DeeHeCe esLes
meJe&#eefCekeced, meJe&ogKece Je meJe&Deveelceced eeJej eee& kejCeej Deenesle. ee eleske met$eees
efJeJeseve kesueeves mecee yeew oMe&veeleerue leeeqJeke efmeebleeeer veer Gkeue nesF&ue Je
yeewebee Skeboj leeeqJeke Yetefcekeses meceked enCe nesF&ue.

5.2 yeewebee meJe& #eefCekeced (meJe&ceefveleced)/#eefCekeJeeo

meJe& Oece& Deefvele Deensle. ns efme kejCeemeeer Heg{erue egeqkeleJeeo kesues peeleele.

55

De) pes DeefmlelJeele Deens cnCepes les meled Deens, les #eefCekee DemeCeej. DeefmlelJe cnCepes
lejer keee? SKeeoer iees Deens eeee DeLe& keee? ee eMveeme DeLe& efeeekeeefjlJe
Demes yeewebes Gej Deens. DeLe&efeeekeeefjlJe cnCepes keener lejer F Ie[Jetve DeeCeCeees
meeceLe& DeLeJee keejkelJe. pes keenere kejerle veener, peeee eesieeves keenere Ie[le veener,
les Demetve vemetve meejKese. Kejs cnCepes leeee DeefmlelJeeme keener HegjeJeee veener. les
veenere, pej efeee veener efkebJee efeee kejCeees meeceLe& veener lej DeefmlelJener veenere. ee
efkeeCeer Fbepeer ceOeerue Actual ne Meyo Oeeveele DeeCeeJee. Actual cnCepes pes
KejesKej Deens les lemes DemeCeemeeer Act eer cnCepese efeeseer DeeJeMekelee Deens Demes
lee Meyoele efveefnle Deens. DeLe&Meeeele Money is what money does Demes Ske
Jeekee esles. ngb[er, eske, keeieoer veese ee ieeseRvee leeee keeee&Jeve Hewmee Demes cnues
peeles. ke=leercelJe DeLeJee keejkelJe cnCepes DeefmlelJe. SKeeoer iees `Deens eeee DeLe&
efleeeves keener efve<HeVe nesles, keenerlejer Ie[Jetve DeeCeCeees meeceLe& efleeele Deens Demee
neslees.
HeCe Demes keener Ie[tve esCes cnCepes Heefnuee ieeserves veenermes nesCes Deeuese.
yeerpeelegve Debkegj Heglees HeCe leeJesUer yeerpe veenermes nesles. keener lejer GlHeVe kesueeefMeJeee
DeefmlelJe veener, HeCe ogmejs keener GlHeVe nesCeemeeer mJeleee efJeveeMe Dees{Jeueee. eeeee
DeLe& Demee keer meJe& Oece& ns #eefCeke Deensle.
keesCeer DeMeer Mebkee kee{erue keer kegCeieele sJeuesuee efyeeeee efkeeCeer
DebkegjeslHeleer ns keee& Ie[Jetve DeeCeCeees meeceLe& Deens, HeCe les Ie[Jetve ve DeeCelee
keerleerlejer #eCe les kegCeieele lemese efketve jenles. les yeer DeefmlelJeele veener Demes cnCelee
esCeej veener. leeee efkeeCeer keee& Ie[Jetve DeeCeCeees meeceLe& ner Deens. HeCe leeme
#eefCeke cnCelee esCeej veener.
ee MebkesJej yeewebes Gej Demes - meeceLe& Demesue lej keee& lelkeeue Ie[tve
Deeuese Heenerpes. Decegke Ske keeueHeele les meeceLe& Jee Heenle jenles Demes ceevelee esCeej
veener. keejCe Decegke Ske keeue ueesuee ns lee meeceLee&uee keUCeej lejer kemes? peele
keenere Ie[le veener Demee Decegke SJe{e DeeefCe lesJe{e keeue efveIegve iesuee eeee DedLe&
keee? lees keeue SJe{e efkebJee lesJe{e Demes cnCeleee esCeej veener. lemes cnCeCeemeeer
keenerlejer Ie[eJes ueeiesue. cnCetve HeoeLe& ee #eCeeHeemetve lee #eCeeHee&le DeefmlelJeele Deens.
eeee DeLe& ceOelebjer keener lejer Ie[ues Deens Demeee nesF&ue DeeefCe pesJne keener Ie[les lesJne
HetJe&#eCeeree HeoeLe& ve nesJetve leeee efkeeCeer ogmeje GlHeVe Peeuee Demese cnues
Heenerpes. ns efJeOeeve kegueener #eCeemebyebOeer kejlee esles, Decegkee Skee Demes veJns.
Lees[keeele cnCepes pes meled Deens. leeee efkeeCeer DeLe&efeeekeeefjlJe Deens. DeeefCe
cnCetve les #eefCeke Deens. meled - DeLe& efeeekeeefjlJe #eefCekelee Demee Lees[keeele
egeqkeleJeeo Deens.
Dee) Lees[ee JeeJenejerke Heleerves #eefCekeles mebyebOeeree egeqkeleJeeo Demee ceeb[lee esF&ue.
DeeHeuee Deepetyeepetee meJe&e ieeser veeMeJeble Deensle. Iej, Hegmleke, Kegeea Demeuee ieeser
lej mees[ee, HeCe meceesjee [eWiej pejer Iesleuee lejer keener ueeKe Je<ee&veer lees lesLes DemeCeej

56

veener. ve nesCeej Deens. Deelee, ve nesCeejer iees Dekemceele Skee #eCeer ve nesles Demes
ceevelee esCeej veener. DeeHeCeeme iieesej ve nesCeejs Hejke oj #eCeeuee Ie[le DemeCeej,
Leebyetve Leebyetve les Hejke He[eJesle eeuee efveeeceke keenere veener. kegueener Hejke He[uee
keer Heefnueer iees ve Peeueer Je ogmejer GlHeVe Peeueer Demese ceeveeJes ueeiesue. Decegke Skee
ceee&os Flekes Hejke He[sHeele Jemlet eflee Deens Demes ceevee DeMeer jsIe keesCeemee Dees{lee
esCeej veener. eeeee DeLe& Demee keer, kegueener HeoeLe& Ske #eCeeHeele efketve jenlees Je
ogmeNee #eCeer leele Hejke He[lees Je lees ve neslees.
F) Jejerue egeqkeleJeeo Gbe leeeqJeke HeeleUerJej vesueeme Lees[keeele Demes meebielee esF&ue.
kegueener Oece& Decegke Skee keeUer DemeCes ns lee Oecee&es DeefJeYeepe Debie Deens. oj #eCeeuee
ns Debie yeouele Demeueeves mecee yeoueuee cnCepes HegJeeaee Oece& ve< nesTve ogmeje Deeuee
Demese ceeveeJes ueeiesue.
Demes Deens lej leese ne ceIeeee Ie DeMeer DeesUKe DeeHeCeeme keMeecegUs Heles?
yeewebes Gej Demes keer, oj #eCeeuee ve nesTve veJeerve GlHeVe nesCeejs Ie SkeceskeebMeer
DeefleMee meo=Me Demeleele. lee meeMeeves Hemetve peeJetve DeeHeCe leeoelceeeer keuHevee
kejlees. JeemleJeele Ieebeer Ske ceeefuekee mebleeve DeLeJee mebleleer Demeles, DeeefCe lee Ie
mebleeveeueee DeeHeCe De%eeveeves Ske Ie Demes cnCele Demelees.
efJejesOeke cnCesue - yeee HeoeLee&mebyebOeer Ske JesU ns ceevet. HeCe mJele mebyebOeer,
ceePee ceer mebyebOeer #eCeYebieJeeo kemee eqmJekeejlee esF&ue? keeueee ceer DeeefCe Deepe
PeesHetve Guesuee ceer ns pej efvejeUs Demet, lej keeue je$eer ceer DebLeCeeJej He[uees ns mcejCe
kemes mebYeJesue? meesceepeeree DevegYeJe ieesceepeeruee mcejCeej veener.
eeJej yeewebes Gej Demes keer, ee #eefCeee efeeewemkebOe cnCepes ceer ve<
Peeuee cnCepes leeeeMeer DeefleMee meMe Demee ogmeje elee (= efJe%eeve = peeefCeJesee
ekeej = efeeewemkebOe = form of consciousness) efvecee&Ce neslees. ne elee
veJee Demetvener HetJeeaee eleeeMeer meMe Demeueeves oesvner Skee Deensle Demes Jeeles. efkebJee
Demesner cnCelee esF&ue keer, ee #eCeeree ceer DeeHeuee meeje DevegYeJe DeeefCe HejbHejsves
DeeHeueeke[s Deeuesues meejs mebmkeej Heg{ee #eCeeree ceer ke[s mebeefcele kevee ve
neslees. leecegUs mcejCe Mekee nesles. jerues jsmeceOes eleske KesUe[t DeeHeueeke[erue ceeue
Heg{ee KesUe[tee mJeeOeerve keve efveJe=e neslees lemese keenermes ns Ie[les.
eeJej yeewees Gej Demes Demeles keer ee #eefCeee efeeewemkebOe cnCepes ceer ve
Peeuee cnCepes leeeeMeer ve Peeuee. eeJej efJejesOeke Hegvne cnCesue keer, mebleeveeleerue
eleske Jekeleerme Heeerceeieee Jekeleeree DevegYeJe mebenerle kejlee esF&ue Demes Jeeoemeeer
ceevet. HeCe leecegUs meJe& mebleeveeee DevegYeJe keesCeeme esT Mekesue? efeeewlemkebOeees
mebleeve meg Deens DeMeer ner peeCeerJe leer lee mebleeveeee yeensje Demeueer Heenerpes. mebleeve
cnCepes kesJeue ke veblej Ke esCes Ke veblej ie esCes Demes veJns lej leeee DeLe& (ke + Ke +
ie.......) DeMee ekeejee mecegoee Demee neslees. vegmeles ke + Ke + ie Demee veJns DeeefCe ee
mecegoeeees Yeeve ke uee DeLeJee Ke uee DeLeJee ie uee nesCeej veener. lees %eelee ee

57

mebleeveeyeensjee DemeueeefMeJeee mebleeve DeLeJee mecegoeee mebYeJeCeej veener. efkebJee

Lees[keeele Demes cnCelee esF&ue keer, oesve ele#e meMe Deensle. ns %eeve oesvnerHewkeer
kegueener Skee eleeeuee nesCeej veener. meeMeees %eeve nesCeejer peeCeerJe meMe
HeoeLee&ngve efvejeUere Demeueer Heeefnpes. ee DeeJeener Deelcee ceeveveeme mJele yegeeer leeejer
nesleer. Demes mecepeCeeme DeeOeej Deens. JeieeseeMeer Peeuesuee mebYee<eCeele HebemkebOeengve
Deve Demee efvele Deelcee DeeHeCe veekeejerle veener. Demes yegeves meebefieleues.
DeeCeKeer Ske Dee#esHe Demee - yeee HeoeLee&ee yeeyeleerle leebee meejKesHeCeecegUs
Hemetve peeTve DeeHeCeeme leeoelceeee Yeeme neslees ns Ske JesU mebYeJesue, HeCe keeueeee ceer
Deepener Deens. DeMeer mJele mebyebOeereer peeCeerJe ner Yeceelceke keMeer ceevelee esF&ue? HeCe yeew
leJe efeblekeeveer keeue peeves Heeefnues leese ceer Deepe mcejle Deens. ee leeoelceYeeJevesme
Yece jJeues Deens. leeveer kegueener DeLee&ves efvele DeelceleJe ceeveCeees veekeejues.
efoJeeee peesleerle efYeVeefYeVe lewuekeCe peUle Demeueeves oj #eCeeuee veJeerve peesle GlHeVe
nesle Demeleeveener leeeeleerue meeMeecegUs lee peeseflemebleeveeuee DeeHeCe leere ner peesle
Demes ceevelees. lelee oj #eCeeuee ceer efYeVe Demeleeveener DeeHeCeeme efvele Deelceeee
Yeeme neslees Demese meeNee yeew oMe&veeveer eefleHeeoerues. (peesleeree GHecesves mebmeejeee
leeHener megeJeeeee Deens.)
DeeHeueer eieleer leHeemee
1) yeewebee #eefCekeJeeo mHe< keje.

5.3 yeew oMe&veeleerue meJe& ogKeced/og:KeJeeo

``meJe& #eefCekeced ee veblej yeew oMe&veevee meceeve Demeuesues ogmejs met$e
meJe&ogKece ns nese. peje JeeOeer, Je ce=let ee mJeHeeleerue ceeveJeer ogKe HeeefnueecegUse
jepeHeg$e efmeeLee&ves DeeHeuee vesnceeree peerJeveece mees[tve efouee Je veJee ceeiee&ee MeesOe
kesuee. ee Ieveseer oe eee eleske yeew oMe&veeJej He[ueer Deens. Deee&Deebie ceeie&
Deeeceerle Demeleevee leeleerue efvejefvejeee HeeJej mebmeejeee ogKeceeleses efebleve
kemekemes kejeJes eemebyebOeer KegueemesJeej GHeosMe Keg yegevese kesuesuee Deens.
peerJeveeee ogKeceelesJej yeew oMe&veeletve Hejekee<see Yej efouesuee Demeuee lejer
leeme ogKeJeeoer oMe&ve Demes SkeebeflekeHeCes cnCelee esCeej veener. leeleerue ogKeJeeo
DeejbefYeke Deens. Debeflece veener. keejCe ogKeeee GHeMeceeee ceeie& leele meebefieleuesuee Deens.

58

ogmejerner Ske iees ue#eele sJeCeemeejKeer Deens. leer cnCepes, yeew oMe&veele ogKeeke[s
HeenCeeee erkeesCe Goee Deens. megKe Heenlee peJeeHee[s, ogKe HeJe&lee SJe{s Demee
JeJenejer veeener. ogKe ns KeCeKeCeerle mele Deens, leeeer GHes#ee keve eeueCeej veener, ns
ue#eele DeeCetve osTve ceeveJeer Deeeg<eeke[s iebYeerjHeCes HeenCeeme yeew oMe&ve efMekeefJeles.
yejse JesUe mebmeejeeer ogKeceelee ner leeee #eefCekelesHeemetve GHeHeeefoueer peeles.
peieeleerue meJe&e ieeser #eefCeke Demeueeves kegueerner Jemlet DeeHeCeeme eeHle Peeueer lejer
efleee veeMe ne nesCeeje Je leecegUs ogKe ns DeefveJeee& Deens. Demee egeqkeleJeeo kesuee peelees.
DeeHeueer eieleer leHeemee.
2. yeew oMe&veeleerue `meJe& ogKece mHe keje.

5.4 yeewebee meJe&ced Deveelceced

meJe& yeew HebLeevee meceeve DemeCeejs DeeCeKeer Ske leJe cnCepes DeveelceJeeo. ee
efkeeCeer Deelcee eeee DeLe& kesJeU mepeerJe HeoeLeeee efkeeCeer ceeveuee peeCeeje Deelcee,
Self, Soul SJe{ee veener. Deelcee cnCepes pee efvejefvejeUee Oecee&ee DeLeJee iegCeebee
DeeHeCeebme elee esle jenlees leebvee DeeOeejYetle Demeuesuee Ske efmLej HeoeLe& Je
(Substance) Demee Deens. Hegueeee DeeHeCeeme iebOe eslees, jbie efomelees, mHeMe& peeCeJelees.
DeeHeCe Demes ceevelees keer, iebOe-jbie-mHeMe& Fleeoer Oece& Hetue ee HeoeLee&ee efkeeCeer
jenleele, lee Oecee&ntve Hetue ns JesieUse Deens. ns Oece& Lees[s yengle yeoueues, HeefjCeece HeeJeues,
lejer leeee Deeee pes Hetue les efmLeje jenles. peieeleerue meJe&e Yee<ee Ske Je leeee
Deeeeeves jenCeejs Deveske Oece& DeMee wleeJej jeuesuee Deensle. Jeekeeeleerue GsMe ns
JeJeeeke Demeles ns efJeOese Oece&Jeeeke Demeles.
yeewevee ne JeHeoeLe& veekeejeJeeeee Deens. iebOe-jbie-mHeMe& Fleeoer Oecee&ntve
JesieUe Demee Hetue veeJeeee keener Je HeoeLe& veener, keejCe leeee DeeHeCeeme DevegYeJe veener
Demes leees cnCeCes Deens. ee Oecee&ee mebIeele cnCepese Hetue Demee leebee efmeeble Deens. ee
efmeebleees veeJe DeveelceJeeo.
peer iees HegueemeejKee Deesleve HeoeLeeeer leere `ceer' `leg' osJeoe meejKee
esleve HeoeLee&eer. eefle#eCeer efvecee&Ce nesCeeNee jeie, s<e, Fe, megKe, ogKe, meb%ee F.
efee-Oecee&vee DeeOeejYetle DeMee Skee efmLej HeoeLee&eer DeeHeCe keuHevee kejlees Je leeme

59

DeeHeCe Deelcee cnCelees. HeCe esLesner efvejefvejeee efeeOecee&ee mecegoeeebee (mkebOeeee)

mebIeele ceevetve keece Yeeieles.
eerke jepee efceefuebo (efceveB[j) Je efYe#et veeiemesve eebeer iees eefmee Deens.
jepee YeseJeeeme Deeuee Demelee veeiemesveeves eMve kesuee, cenejepe, DeeHeCe kemes
Deeueele? Heeeere keer keee? jepee cnCeeuee, jLeeletve Deeuees. veeiemesve cnCeeuee,
jLe lees keMeeme cnCeeJeeees? keee, eekes cnCepes jLe keer keCee cnCepes jLe keer Iees[s
cnCepes jLe? Demeuee efvejefvejeee DeJeeJeentve JesieUe Demee jLe veeJeeee HeoeLe&
oeKeefJelee esCeej veener. KejesKej jLe cnCepes ee meJe& DeJeeJeebee mebIeelee nese. nere
iees peeme DeeHeCe ``ceer cnCelees leeeerner nese. jepee, ``leg efkebJee ``ceer Oecee&ee
mkebOeees mebIeelee Deenesle.
ee mebIeeleentve Jesieee efmLej Deelceeeer keuHevee DeeHeCe kejlees leere DeeHeuee
leeHeeuee keejCe nesles. Deelcee Demee HeoeLe& veenere. pe[ Jemletbee Oecee&vee keener Deeee
veener. efkebJee esleve Hegoieueeee efeeOecee&veener keener DeeOeejJe veener. pes Deensle les
kesJeU Oece& Deensle. Oecee&es mebIeele Deensle. Oecee&es mebIeele Je lee mebIeeleees mebleeve nse
efJeeees mJeHe. ee celeees veeJe DeveelceJeeo.
yeew celeele Hegvepe&vce ceeveuesuee Deens. cegoueele Deelceee vemesue lej Hegvepe&vce
kemee Mekee Deens, Hegvepe&vce kemee neslees. Demee eMve meeceeveeme He[lees. leeme Gej Demes
keer, Jeemeveeee eJeeneleerue Ske lejbie ogmeNee lejbieeme pevce osTvee veenermee neslees.
vegmeleee veenermee neslees Demes cnueeme yegeme Deceeve Demeuesuee Deefpele kesMekebyeueeree
GsoJeeo HelkejeJee ueeiesue. yegebveer GHeosefMeuesuee Deebie ceeiee&ves iesueeme Jeemeveebes
JeweLe& Gceieles. le=<Cesee #ee neslees. efveJee&Ceeeer eeHleer nesles. HeCe lemes ve kesues lej
Jeemeveees mebleeve DeLeJee eJeen eeCeeee osnHeeleeveblejner eeuete jenerue. leeuee melJeeee
DeLeJee Hegodieueeee Hegvepe&vce cnCeeJeeees.
esLeHeele meebefieleuesuee DeveelceJeeoeme Hegodieuevewjelce Demes veeJe Deens. HeCe
ceneeeveHebLeebleie&le keener yeew oMe&ves eeeener Heg{s peeleele. Hegodieuevewjelceele Oece& ceeveues
Deensle. leevee keener mJeYeeJe Demelees Demes ceeveues Deens. HeCe ceeOeefceke HebLeemeejKee
keener yeewoMe&veeletve Oecee&esner vewjelce ceeveues Deens.
kegueener Oece& ne ogmeNee Oecee&Jej DeJeuebyetve Demelees. ne ogmeje Oece& eflemeNeeJej
DeJeuebyetve, eflemeje eewLeeJej Demee ece mecegeleerue Ske uee ogmejerme pevce osles. leer
eflemejerme eeeceeCes DeKeb[HeCes eeuet Demelees. Jej eleerlemeceglHeeoeee efmeeble mecepetve
Iesleevee meJe& Oecee&ee ee HejmHejeJeuebefyelJeeee GuuesKe kesuesueee Deens. leeJeve Demes
Devegceeve efveIeles keer, kegueener Oecee&le mJelees cnCetve keener mJeHe veener. lees Demee Deens
DeeefCe lemee veener Demes cnCeleee esCeej veener. keejCe, leees meejs DeJemeeve ogmeNeeJej
DeJeuebyetve Demeles. kegueener Oecee&uee keener mJeHe veener. keejCe leeuee mJe e veener.
Oecee&eer ner efve mJeHelee cnCepese Oece& vewjelce meJe&ce Deveelceced ee met$eele
Hegodieuevewjelce Je Oece&vewjelce ee oesnesee meceeJesMe neslees.

60

DeeHeueer eieleer leHeemee

1) yeew oMe&veeleerue meJe& Deveelceced mHe keje.

5.5 yeewebee DeveelceJeeo

Oecee&ee ee JeieeakejCeeHewkeer Skeeee mebyebOe ceeveJeer JekeleerlJeeMeer eslees.
JeJenejele peeuee DeeHeCe peerJe, mele, Heg<e efkebJee Jekeleer cnCet leeuee yeew oMe&veele
Hegodieue cnues Deens. (pewve oMe&veele Hegodieue eeee DeLe& Heeje efvejeUe Deens. lesLes Hegodieue
cnCepes DeCet) Hegodieue cnCepes efvejefvejeee mkebOeeee mecetn nese. lees Ske mebIeele Deens. Je
eleske mkebOe cnCepes Deveske Oecee&ee mecegoee nese. Demee yeewebee efmeeble Deens. Hegodieue
DeLeJee peerJe ne veece DeeefCe He ee mkebOeeee yeveuesuee Deens. Demes efkeleskeoe cnues
Deens. veece cnCepes meeNee ceve:eJe=eer lee mJeleeee efJe<eeeke[s keueuesuee Demeleele,
veceuesuee Demeleele. cnCetve leeuee veece cnCeeJeeees. He cnCepes pe[ HeoeLe&. He ee
OeeletHeemetve lees Meyo JeglHeeefouee peelees. leeee MeyoMe DeLe& ogYeepeve Demee neslees.
(Heles = yeeOeles) HeCe HeeefjYeeef<eke DeLe& ogKeeme keejCe nesCeejs yeeeWefeebes efJe<ee
Demee Deens. pes Fbefeevee mJele eke nesles. les He nese Demee DeLe& mebegkele efvekeeeele
(3.86) efouee Deens. Hegodieue cnCepes veecemkebOe DeeefCe HemkebOe Demes esLes kesuesues ns
efJeMues<eCe mLetue Deens.
meg#ce efJeMues<eCe meebieleevee, Hegodieue DeLeJee Jekeleer ner He, Jesovee, meb%ee,
mebmkeej Je efJe%eeve DeMee Heee mkebOeeveer efceUtve Peeuesueer Demeles, Demes meebefieleuesueer Deens.
He cnCepes Jeefjue eceeCese JeeqkelelJeeee Yeewefleke DebMe, Jesovee cnCepes megKeeeer DeLeJee
ogKeeeer YeeJevee (feeling), meb%ee cnCepes Jemleteer peeefCeJe (perception), mebmkeej
cnCepes Jeemeveelceke eJe=eer (conative disposition) Je efJe%eeve cnCepes efveefele
Deekeej vemeuesueer peeefCeJe (senstion) Demes DeLe& kesuesues Deensle. yeewceleeeceeCes ceeveJeer
Jekeleer cnCepes ogmejs eflemejs keener vemetve Oecee&ee mecegoeeees cnCepes ee Hebe mkebOeees
Ske$e jenCes SJe{se Deens. JekeleercelJeees ns DeesPes Hesketve eeJes DeMeer yegeeer efMekeJeCe
Deens. Oecee&es DeMee efjleerves JeieeakejCe kejCeeceeies les vewefleke GHeosMeeme GHeeesieer He[eJes ner
er eOeeve nesleer.
ee erves esjerle nesTve Oecee&eer yeeje Deeeleveeble DeLeJee DejeOeeletle efJeYeeieCeer
kesuesueer Deens. Deeeleve cnCepes odJeej. pee odJeejeveer DeLeJee meeOeveebveer peeefCeJesHeele eJesMe
Ie[lees leer Deeeleves nesle. e#eg, ees$e, IeeCe, efpeJne, keeee (lJeee) Je ceve ner mene Fbefes

61

Je leees efJe<ee cnCepes Devegeces He, Meyo, iebOe, mHeMe& Je Oece& efceUtve yeeje Deeeleves
nesleele. He eeee ee efkeeCeee DeLe& He eeee DeLee&ntve efYeVe Deens. cnCepes ef
efJe<ee ne vesnceeree DeLe& esLes Deens. Oece& ee Deeeleveele, Flej Deeeleveele meceeefJe ve
neslee, Gjuesuee meJe& Oecee&ee meceeJesMe neslees.
Jekeleeree peerJeveeJeenele Oece& Skeeceeietve Ske eeeceeCes esle jenleele. KeeCeerletve
efvejefvejeUs Oeelet Keesotve kee{eJes leeeceeCes peerJeveeJeeneletve les JesieUs kee{ues DeMeer keuHevee
keve leeme Oeelet cnues Deens. Jej meebefieleuesuee yeeje Deeeleveeble eleske Fbefeeves
efceUCeeNee %eeveeeer, cnCepes e#egefJe&%eeve, ees$e efJe%eeve F. mene efJe%eeveeeer Yej Ieeleueer
cnCepes Deje Oeelet efceUleele. Yetefcekee DeMeer Deens. e#egees$eeoer mene Oeelegvee leebee
leebee HeMeyoeoer efJe<eeees %eeve JneJeeees Demesue lej efJe%eeve lee lee FbefeeceOetve
DeeHeues keee& kejerle jenerues Heenerpes, eeee DeLe& e#egefJe&%eeve ees$eefJe%eeve, IeeCeefJe%eeve,
efpeJneefJe%eeve, keeeefJe%eeve Je ceveesefJe%eeve GlHeVe Peeuesues Demeues Heeefnpes.
Jejerue meJe& JeieeakejCeeHes#ee Oecee&es DeefOeke JeeHeke JeieeakejCe HemkebOe (efkebJee
Yetle Yeewefleke mkebOe) efeeewlemkebOe Je mebmkeejmkebOe DeMee efleve Jeiee&le kesues peeles. He
cnCepes Yeewefleke HeoeLe& efeeewle cnCepes ceeveefmeke HeoeLe& Je mebmkeej cnCepes esjCee Demes
DeLe& Mesjyeemkeee (stcherbatsky) ee jefMeeve efJeodJeeveeves efoues Deensle.
DeeHeueer eieleer leHeemee
1) yeewebee DeveelceJeeo mHe keje.

5.6 meejebMe
yeew oMe&veeceOes #eefCekeJeeo cnCepes peieeleerue meJe& HeoeLe& #eCeYebietj Deensle,
Deefvele Deensle. ee Deefvele YeemeCeeNee efJeeeee yeg[eMeer keesCeleslejer efvele leJe Deens
efkebJee veener eeeer eee& kejCes JeLe& Deens. nee yegeee mejU meesHee GHeosMe neslees. ieewlece
yegOoebvee cneleejHeCe, DeepeejHeCe Jee ce=let SJe{eee Ievee ogKecee efomeuee Demes veener
lej pevce, DeeMee, efvejeMee, iejpee, le=<Cee Deeoer meJe&e yeeyeer veJns, mebHetCe& ceeveJeer peerJevee
ogKecee Jeeues. DeefmlelJe cnCepese ogKe Demes leebes cele yeveues. Deelcee eeee DeLe&
kesJeU mepeerJe HeoeLeeee efkeeCeer ceeveuee peeCeeje Deelcee SJe{ee veener.Deelcee cnCepes
JesieJesieee Oeceeee efkebJee iegCeebee DeeHeCeeme eleee esle jenlees leebvee DeeOeejYetle
Demeuesuee Ske efmLej HeoeLe&, Je Demee Deens.

62

5.7 efJeeeefHeere efoIeexejer eMve

1) yeew oMe&veeleerue meJe& #eefCekece Je meJe& ogKece ns efmeeble mHe< keje.
2) yeew oMe&veeleerue meJe&ceveeveelceced ne efmeeble mHe< keje.
3) yeew mebeoeeebvee meceeve Demeuesues leerve efmeeble mHe< keje.
4) yeew oMe&veeleerue DeveelceJeeo mHe< keje
5) erHee efuene
1) meJe& #eefCekeced (meJe&ceefvelceced).
2) meJe& ogKeced.
3) meJe&ceveelceced.
4) DeveelceJeeo.

*****

63

6
yeew oMe&veeleerue mebeoee / cele
Heeeeer Hejs<ee
6.0
6.1
6.2
6.3
6.4
6.5
6.6
6.7

Gefes
emleeJevee
JewYeeef<eke cele
meew$eebefleke cele
eesieeeej cele (efJe%eeveJeeo)
ceeOeefceke cele (MetveJeeo)
meejebMe
efJeeeHeer eMve

6.0 Gefes
1) yeew oMe&veeleerue efJeefJeOe mebeoeeeee DeYeeme kejlee esF&ue.
2) yeew oMe&veeleerue mebeoeeees cenlJe Je keee& ns mecepetve Ieslee esF&ue.

6.1 emleeJevee
ceneeeve Je nerveeeve ee HebLeeletve Heg{s efkeleer lejer mebeoee efvecee&Ce Peeues. leeleerue
yejse mebeoee Yeejleeee yeensj GlHeVe Peeues. Flej Yeejleere oMe&vekeejevee cee$e eeje
yeew mebeoeeebee DeLeJee celeeee Heefjee Deens. leer eej celes cnCepes - (1) JewYeeef<eke (2)
meew$eebefleke (3) eesieeeej (DeLeJee efJe%eeveJeeo) (4) ceeOeefceke (DeLeJee MetveJeeo) ner
nesle eeHewkeer Heefnueer oesve meJee&efmleJeeoer cnCepes pe[ HeoeLee&es %eeve efeeeefvejHes#e
DeefmlelJe ceeveCeejer (Realist) Deensle. leer oesvner celes nerveeeve HebLeeeer Deensle. eflemejs Je
eewLes cnCepes eesieeeej (efJe%eeveJeeo) Je ceeOeefceke (MetveJeeo) ner celes ceneeeve HebLeeletve
efveIeeueer. leer oesvner pe[ HeoeLee&es DeefmlelJe veekeejCeejer ee ceee&efole DeLee&ves efeeoer
(Idealist) Deensle. Yeejleere leJe%eeveeee DeYeemeeee <erves ee eej celeebee
Heefjee keve IesCes Hegjsmes Deens.

6.2 JewYeeef<eke cele

He=LJeer, Jeeeg, peue, lespe DeeefCe efJe%eeve ns Heee mebmke=le (efceefele) HeoeLe& Je
DeekeeMe (DeeleermebKeeefvejesOe) (DeeHeesDeeHe nesCeeje cnCepes mebkeuHeHetJe&ke vemeuesuee

64

efJeveeMe) DeeefCe eeflemebKeeefvejesOe (yegerHetJe&ke kesuesuee efJeveeMe) leerve Demebmke=le

(Deefceefele) HeoeLe& leeveer ceeveues. HeoeLe& #eefCeke Deensle Je ogKecee Deensle eeJej leeveer
Yej efouee. kegueener HeoeLee&uee efmLej DeefOeeve veener, pes keener Deens les Oecee&es mebIeele
Deensle Demee DeveelceJeeo leeveer ceeb[uee. leebee celes JeemleJeleses Debeflece Ieke cnCepes
efvejefvejeUs Oece& nesle. ee Oecee&es, leeee mebIeeleees Je lee mebIeeleebee mebleeveebess
DeeHeCeeme ele#e %eeve nesles. pee #eCeer DeeHeCeeme leebes %eeve nesles leee #eCeer leebes
DeefmlelJe Demeles. Heg{ee #eCeer les Oece& ve nesTve lemeuese ogmejs esleele. yeee HeoeLee&es
%eeve ele#eeves nesles, Devegceeveevese nesles Demes veener, eeefJe<eeer leeveer ceeb[uesues egeqkeleJeeo
Demes. (ke) JeJenejele peeme DeeHeCe ele#e %eeve cnCelees les nesle Demeleevee lee %eeveees
efJe<ee Jele&ceeve #eCeer efJeeceeve Deensle DeMeere DeeHeueerOeejCee Demeles. (Ke) efMeJeee Demes
keer leebes mee#eele %eeve ceeveues veener lej kegueener ieeseres DeeHeCeebme keOeerner ele#e
%eeve nesCeej veener, DeeefCe keOeere kegs ele#e vemesue lej Devegceeve lejer kemes Mekee
nesF&ue?

6.3 meew$eebefleke cele

meew$eebefleke celeele cee$e yeee HeoeLe& kesJeU Devegcese Deensle Devegceeveiece Deensle
Demes ceeveues Deens. JewYeeef<eke DeeefCe meew$eebefleke celeeleerue cegKe Hejke lees SJe{ee
meew$eebefleke egeqkeleJeeo kejleele keer, (ke) pej kegueener HeoeLe& Ske#eCeYeje efkelees lej
leees %eeve DeeHeCeeme nesF&Heeleee #eCeeuee lees vee Peeuee DemeCeej. DeLee&le ee #eCeer
DeeHeCeeme nesle Demeuesuee %eeveeJeve, %eeveeme efJeefMe Deekeej osCeeje HeoeLe& HetJe&#eCeer
DeefmlelJeele neslee Demes lee HeoeLee&ee DeefmlelJeemebyebOeer Devegceevee kesJeU DeeHeCe ke
Mekelees. (Ke) efMeJeee Demes keer, DeeHeuee %eeveele pes mee#eele Yeemeles, les kesJeU %eeveeee
Ske efJeefMe Deekeej cnCepes efJe%eevee Demeles. %eeveeee ee efJeefMe DeekeejeJevee
DeeHeCe yeee HeoeLee&eer Devegefceleer kejlees Flekese.
ns cele JewYeeef<eke celeees eeflemHeOeea Deens. JewYeeef<eke HebLeees Devegeeeer
DeefYeOecceefHekeeme eeceeCe Je cenlJe osTve megeefHekeeee Deveeoj ke ueeieues. leeeer
eefleefeee cnCepes ns meew$eebefleke cele nese. `meew$eebefleke' eeeer GHeHeeer DeMeer efoueer Deens
keer, ns cetU met$eeveee eceeCe ceeveleele, leeeeJejerue erkeebvee DeLeJee leeceeietve Peeuesuee
Meeeebvee veener. megeefHeke nere keee leer leeeeceles met$es DeefYeOecceefHekeeme les Meee
ceeveleele, meg$e veJns.
JewYeeef<eke Je meew$eebefleke ns oesIesner yeee HeoeLee&es DeefmlelJe ceeveleele. HeCe yeee
HeoeLee&mebyebOeer vesnceer JeJenejele DeeHeCe peer efJeOeeves kejlees leer meJe&mJeer eLeeLe& Demeleele
Demes cee$e les oesIesner cnCeCeej veenerle. `ns keceue veerue Deens.' Demes DeeHeCe cnCelees. HeCe
leeleerue yejeemee Yeeie keuHevesee KesU Deens. keejCe, Deveske Oecee&ee mebIeeleeJeefleefjkele
`keceue' veeJeeeer Jemlet veener, DeeefCe veeruelJe ns meeceeve mege keuHevesves yeveefJeuesues Deens.
JeemleJeele pes keener Deens les kesJeue mJeue#eCe nese. keuHeveebeer Heesuekes kee{ueeJej pes

65

`mJeue#eCe' Gjles les cee$e JeemleJeele Demeles. lese DeeHeuee %eeveeuee efJeefMe Deekeej osle
Demeles.
DeeHeueer eieleer leHeemee
1) yeewebes JewYeeef<eke cele meebiee.
2) yeewebes meew$eebefleke cele meebiee.

6.4 eesieeeej cele (efJe%eeveJeeo)

efJe%eeveJeeoeeeceles %eeveeme Deekeej osCeejs yeee HeoeLe& Demelee veenerle, Hekele
efJe%eevee keee les Demeles. #ecepeerJeer efJe%eeveebee Deveble efJeLeer (jebiee) cnCepese mebmeej.
yeee HeoeLee&vee DeefmlelJe veener. eemebyebOeer Heg{erue egeqkeleJeeo efoues peeleele.
ke) %eeveeefMeJeee vegmelee %eeveefJe<ee DeeHeCeeme keOeere GHeueyOe nesle veener. pesJne Decegke
Ske HeoeLe& Deens Demes DeeHeCe cnCelees lesJne lesJne nketve lee HeoeLee&es %eevener GHeefmLele
Demelese. eeJeve meew$eebefleke Demee efve<ke<e& kee{leele keer DeeHeCeeme mee#eele %eeve nesles les
kesJeU %eeveeee Deekeejebese. HeCe efJe%eeveJeeoer cnCeleele keer, pee ieeser keOeerner
SkeceskeeHeebmetve Deueie meeHe[le veenerle, lee efvejeee Deens, Demes keMeeuee cnCeeJeeees?
%eeve Je %eeveeefJe<ee eebee `menesHeuebYe' leebes Sskeee oeKeJelees. cnCetve vegmeles efJe%eeve
Deens. yeee HeoeLe& ceeveueeves ieewjJeoes<e eslees.
Ke) mJeHvekeeueer meceesj yeee HeoeLe& vemeleevee peCeg les Deensle Demes %eeve nesles, ner iees
meJe&e ueeske ceeve kejleele. ceie peeie=leeJemLesle lejer lemes nesCeeme keee njkele Deens?
ie) `ceer' Deens DeMeer peeCeerJe nesles lesJne efleee efJe<ee SKeeoe yeee HeoeLe& Deens Demes DeeHeCe
ceeveerle veener. Skee peeCeerJesmebyebOeereer leer peeefCeJe Demeles. ceie peeuee DeeHeCe `mlebYe %eeve'
(ne Ske Keebye Deens Demes %eeve) cnCet les mege Skee %eeveees %eeve, peeefCeJeseer peeCeerJe Demes
ceeveCeele keener JeeJeies veener.
Ie) yeeeHeoeLe& KejesKeje DeefmlelJeele Demesue lej Skee HeoeLe& meJee&vee meejKeee
Yeemeuee Demelee. HeCe lemes nesle veener. esemeeree menJeemeele efeekejeuee eb efMeleue
Yeemelees lej efJejner Jekeleeruee eeboCeees ekes yemeleele. jefMeeeeer DeblejeUeleerue
Jeenveebeer eieleer Decesefjkeve ueeskeebme YeeemHeo Jeesue, Deecne Yeejleereeme keewlegkeemHeo

66

Jeesue lej Keg jefMeeve ueeskeebme DeefYeceeveemHeo Jeesue. ne Hejke He[lees eees keejCe
DeeHeuee Jeemevee efYeVe-efYeVe Demeleele ns nese. eeeee DeLe& Demee neslees keer, %eeveeee
Deekeej ne Jeemeveeveer jle Demelees. yeee HeoeLee&cegUs veener. JewYeeef<eke DeeefCe meew$eebefleke
celeeble Ie, He F. yeee HeoeLe& ceeveleele, les DeeHeuee %eeveeme Ie%eeve, He%eeve Demes
pes efvejefvejeUs Deekeej Demeleele. %eevee%eeveele les Hejke He[leele. les GHeHeVe
kejCeemeeer. HeCe %eeveeee Deekeej Jeemeveebveer jlees ns ue#eele Iesleueeme, HetJe& HetJe&
%eeveeleerue Jeemevesee DebMeeves Gejesej %eeveees Deekeej jleele, Demes ceevetve yeee
HeoeLee&efMeJeee efveJee&n kejlee esF&ue.
DeMee jerleerves `efJe%eeve' (Ideas) nere JeemleJelee ceeveCeejs eesieeeejebes cele
cnCepese efJe%eeveJeeo nese. %eeleeefMeJeee vegmeles %eevee kemes Demet Mekesue DeMeer DeeMebkee
IesCeeNeebvee Gej efoues peeles keer, eleske efJe%eeve ns mJebeekeeMe Deens, cnCepes leeee
DeefmlelJeeeer iJeener les mJelee osle Demeles. ogmeNeeke[tve ekeeefMele nesCeeeer cnCepes
SKeeee efmLej eceeleeke[tve peeCeues peeCeeeer leeme DeHes#ee veener. ee #eCeer ceePee
ceveele Yeerleer Demesue lej leer Yeerleere mJelees %eeve keve osles. keesCeeke[tve lejer peeCeueer
iesueeves eflees Yeeve nesles Demes veener.
DeeueeefJe%eeve DeeefCe eJe=eerefJe%eeve:
efJe%eeveebee DeKeb[ DeesIeele oesve leNnseer efJe%eeves Demeleele. Skeees veeJe
DeeueeefJe%eeve Je ogmeNeees veeJe eJe=eerefJe%eeve. leebeeleerue Hejke Heg{eruejerleeRveer mHe
keve oeKeefJelee esF&ue.
(De) eleske #eCepeerJeer efJe%eeveJeereer peeletve GlHeVe nesles. Je peele efJeueerve HeeJeles Demee
efJe%eeveHeer peueeMee ceeveuee lej leeme DeeueeefJe%eeve cnCeeJeeees. DeeueeefJe%eeve cnCepes
efJe%eeveebes Deeuee, DeeMee, meee, efJeeecemLeeve. leele efvejefvejeUer efJe%eeves efyepeHeeves
jenleele. ee Deeuee-efJe%eeveeletve Debkegjerle nesJetve yeensj mejkeCeejs eleske megs efJe%eeve
cnCepes eJe=eerefJe%eeve. cee$e ns ue#eele IeeJeeeme Heenerpes keer, eJe=eer-efJe%eeveeee
DeesIeeJeefleefjkele DeeueeefJe%eeve veeJeeeer keener efvejeUer Jemlet veener. veoerleerue HeeCeeefMeJeee
veoeree DeesIe cnCetve keener efvejeUe HeoeLe& vemelees.
(Dee) efkebJee, Demesner cnCelee esF&ue keer, efJe%eeveeee DeesIe eeueuee Deens, mebleeve eeueues
Deens DeMeer peeCeerJe cnCepes eJe=eerefJe%eeve.
(F) HeCe efJe%eeveebee Ske DeesIe eeueuee Deens, Oeeje Jeenle Deens DeMeer peeCeerJe lejer kee
nesles? Deveske efJe%eeves Skeee DeesIeeleerue Deensle ns keUles kemes? leees Gej Demes Deens
keer, eleske eJe=eerefJe%eeveeyejesyej `ceer' Deens DeMeer Ske peeCeerJe pees[uesueer Demeles. lee
Denbeleeelce peeefCeJesee jbieeves eleske efJe%eeve jbieuesues Demeles ee Denbeleeelce
peeefCeJesle `ceer' ne peeefCeJesee efJe<ee cnCetve esle veener. lejermege ner peeCeerJe `ceer' Deens eee
mJeHeeeer Demeles. eJe=eerefJe%eeveele cee$e peeefCeJesuee efJe<ee Demelees. Deeuebyeve Demeles.
DeLee&le efJe%eevee efJe<ee Heeves Yeemeles ner iees efvejeUer. HeCe leecegUs Denbeleeelce

67

DeeueeefJe%eeve Je Fbeleeelce eJe=eerefJe%eeve eebleerue Hejke veenermee nesle veener. nsner

ue#eele sJeues Heeefnpes keer eleske eJe=eerefJe%eeveeyejesyej `ceer Deens', DeMeer nesCeejer peeCeerJe
ner efvejeUer Deens. lemes ve ceeveueeme DeKeb[, DeefJekeejer DeelceleJeeme ceevelee
efoueemeejKes nesF&ue. efJe%eeveJeeo efkebJee keesCelesner yeewcele ner ceevelee keOeere osCeej
veener.

6.5 ceeOeefceke cele (MetveJeeo)

ceeOeefceke celeele Debeflecele efJe%eeveees mege DeefmlelJe ceeve kesuesues veener. pee
keMeeuee `ns Deens' Demes DeeHeCe vesnceeree JeJenejele cnCet, lee eleske ieeseres melelJe
ceeOeefcekeebveer veekeejues Deens. keejCe DeeHeues meJe&e %eeve efJejesOeemle Deens, Demes leebes
meebieCes Deens. mele cnCepes efkeCeejs, efketve jenCeejs Demee Ske DeLe& kejlee esF&ue. HeCe
DeeHeues keguese %eeve efketve jenle veener, eleske %eeveeme ee vee lee jerleerves cegj[
IeeueeJeer ueeieles. Lees[keeele cnCepes DeeHeCeeme efveefele Demes keguese efJeOeeve kejlee esle
veener. keMeemebyebOeer keenere cnCelee esle veener. eLee eLeeLee&efevlebles efJeMeere&vles leLee
leLee~ DeeHeues meejs%eeve DeJeLeeLe& Deens, Hegke Deens. keenere DeefmlelJeele veener Je
keMeees %eevener nesT Mekele veener. DeMee ee celeeme MetveJeeo cnCeleele. ee MegveJeeoeee
efmeLe& Heg{erue egeqkeleJeeo efouee peelees.
(ke) HeoeLe& Deensle cnues lej leebvee keener lejer efveefMele mJeHe DemeeJeeeme Heenerpes.
HeCe lemes lej keener meebielee esle veener. meceesjee mlebYe Deens Demes cnues lej leeee
DeJeeJeebee lees kesJeU Ske mecegoee Deens kee leengve keener efvejeUe Deens. les meebieeJes
ueeiesue. mlebYe cnCepes kesJeU ueeke[eee keCeebes mecegoee Deens Demes cnues lej DeeHeCeeme
%eeve nesles les mlebYeees nesles, ueeke[eee keCeebes veener DeMeer DeeHeeer esles. yejs ueeke[eee
keCeebngve mlebYe veeJeeeer keener efvejeUer iees Deens Demesner ceevelee esle veener. keejCe
DeJeeJeebefMeJeee DeJeeJeer HeoeLe& yevesue kemee? DeMee jerleerves Decegke Skee leNnsves mlebYe
efJeeceeve Deens, Demes cnCelee esle vemeueeves lees veenere Demes cnCeCes eesie Deens.
(Ke) efkeleerlejer JesUe DeeHeues %eeve Yeebvle Demeles, eceeoegkele Demeles ns meJe&e ceeve
kejleerue. Heg{eele efMebHe Demeleevee lesLes DeeHeCeeme jpele Yeemeles, ne Yece nese. Deelee ee
Yece%eeveeleerue `jpele' ns efJeeceeve vemeles. les `Demele' nese nsner yengleskeebvee Hesue. ee
efkeeCeer Yece%eeveele efJe<ee cnCetve YeemeCeejs jpele lesJe{s Keess DeeefCe %eeve cee$e Kejs Demes
kemes cnCelee esF&ue? Ske keeWye[er IesTve leer efvecceer keeHetve KeeJeer Je Gjuesueer DeOeea Deb[er
IeeueCeeme jeKetve sJeeJeer Demes cnCeCeele efpelekee MeneCeHeCee Deens, eflelekeee %eeveeleerue
efJe<ee cee$e Demeled Je leeme meeceeJetve IesCeejs %eeve lesJe{s meled Demes mecepeCeele Deens.
DeLee&le `%eeve' mege veener, Demese ceeveues Heeefnpes. HeCe Yeceeee efkeeCeer pemeues %eeve
Demeles, lemeuese Flej$ener Demeles. lesJne kegueener %eeveeme `Demeled'e cnues Heeefnpes.
%eevee veener lej %eelee lejer keesuee? DeMee jerleerves %eelee veener DeeefCe %eevener veener
cnueeJej keenere jenle veener efne Megvelee.

68

(ie) JeJenejele DeeHeCeeuee SKeeoe HeoeLe& nJee Demeuee cnCepes lees GlHeVe kejCeemeeer
DeeHeCe efeeeMeerue yevelees. Ie nJee Demesue lej ceeleer, eeke Jeiewjs IesTve keeceeuee ueeielees.
Deelee Ie ne pej DeekeeMeeeceeCes `mele' Demesue, lej leeuee efeeeMeerueleseer, keejke
JeeHeejeeer iejpee veener. leer iejpe He[les eeee DeLe& lees Ie `meled' veener. yejs,
DeekeeMeHeg<HeeeceeCes lees Ie Demeled cnCeeJee, lej leeee keener GHeeesiee kejlee Deeuee
vemelee. DeeHeCe leeee GHeeesie kejlees. cnCetve lees Demeled ner veJns. lees `mele' ner Deens,
DeeefCe `Demele' ner Deens Demes cnues lej JeeIeele Heojer esF&ue. lemese, lees `mele' ner veener
Je `Demele' ner veener ns cnCeCesner DeLe&Jeenke veener. meled Demeled, meled DeeefCe Demeled,
meledner veener Je Demeledner veener ee eejner keeser ueeiet ve He[Ces nere Megvelee.
ceeOeefcekeebveer meJe& Metve Deens Demes cnues Deens. leeee DeLe& keee IeeJeeeee?
kegse keener veener, keMeelee DeLe& veener Demee meJe&ke<e veeefmleHe#e leeveer ceeb[uee keee?
ee eMveeme veener Demese Gej eeJes ueeiesue. MetveJeeoer yeewebJej erkee kejleevee
Mebkejeeeee&veer leebvee `JewveeefMeke' Demes cnues Deens les yejesyej veener.
veeieepeg&veeee ceOeceke keeefjbkee es HeefjMeerueve kesues Demelee Metve eees oesve
DeLe& ue#eele esleele.
De) DeeHeuee efveleeee DevegYeJeeletve meJe&HeoeLee&vee lees Metve cnCelees. eele leeee
DeefYeeee Demee Deens keer, ns meJe& HeoeLe& `efvemJeYeeJe' Deensle, `Hejleb$e' Deensle. pee
keMeeuee mele cnCeeJeeees, leeuee mJele:ee Demee `mJeYeeJe' Heenerpes, leees Decegke Ske
mJeHe cnCetve meebielee Deeues Heeefnpes. ns JneJeeees Demesue lej lees HeoeLe& mJeeefOeefle
Heeefnpes, Hejleb$e Demelee keecee vees. ee efkeeCeer efmHeveesPeeeer Substance is that
which is in itself and is conceived through itself ner JeeKee
DeeJeeJeer. peieeleerue eleske HeoeLe& Hejleb$e Deens. cnCepes Demes keer, lees pemee Deens lemeee
kee Deens ns ogmeNee keMeeJej lejer DeJeuebyetve Demeles. lees ogmeje HeoeLe& lemeee kee eees
keejCe eflemeje Ske HeoeLe& Demelees. DeMee ee eleerlemeceglHeeoecegUs eleske HeoeLe& Hejleb$e
Demelees. cnCetvee `efvemJeYeeJe' Demelees nere HeoeLee&eer Megvelee. eeleerle meceglHeeo
Megveleeb leeb ee#cens (ceOeekeeefj. 24.18) ueeskeeleerlemleJe ee ees$eele veeieepeg&veeves
cnues Deens, ``ns yege, eleerlemeceglHeeo nere Metvelee nese Demes let ceeveuesme. HeoeLee&vee
mJeleb$e DeefmlelJe veener, DeMeer legPeer Delegueveere efmebniepe&vee Deens.'' (uees. 20)
nee cege keerleer lejer efvejefvejeee egeqkeleJeeoebveer veeieepeg&veeves ceeb[uee Deens.
DeeHeCe `ceeiee&Jeve eeuele Deenesle' Demes cnCelees. pees ceeie& DeeOeere Deeeefceuesuee Deens
leeeeJeve keener DeeHeCe eeuele veener. pee ceeiee&Jej HeeTue sJeeJeeees Deens
leeeeJejner DeeHeCe eeuet MekeCeej veener. ceie ceeie& Gjuee keess? DeeHeCe eeueCeej
keMeeJeve? lemese DeeHeCe `eeueCeeNeeeer ieleer' cnCelees. HeCe ieleere vemesue lej lees
eeueCeej kemee? DeeefCe eeueCeeje vemesue lej leeeer ieleer kegueer? efkebJee keee&-keejCe
mebyebOeeee efJeeej keje. keejCe DeeOeer Demeles Je ceie keee& Ie[les. keejCe Demeles lesJne keee&
vemeles. Ske DemeCeejer iees DeeefCe Ske vemeCeejer iees eebeele mebyeOe kemee Demet
Mekesue? yejs, keee&ner DeefmlelJeele nesles Demes cnues lej pes Deense les efvecee&Ce keMeeuee

69

kejeJeeees Demee eMve eslees. Je iegCemebyebOeeee efJeeej kesueemener De[eCeer esleele. `les
Hetue efHeJeUs Deens' Demes DeeHeCe cnCelees. `Hetue DemeCes' DeeefCe `efHeJeUs DemeCes' ee ieeser
Ske keer oesve? oesvnerner Skee Demes ceeveueeme les Hetue efHeJeUs Deens. Demes cnCeCes
DeeefCe les Hetue Hetue Deens Demes cnCeCes eele Hejke jenCeej veener. oesvner ieeser efvejeee
Deensle Demes ceeveueeme `les Hetue efHeJeUs Deens'. Demes cnCeCeele KeessHeCee Heojer eslees.
DeMee jerleerves efJeeej ke iesueeme DeeHeues meejs efJeeejefJee efvemJeYeeJe Deens,
Demes efomegve esF&ue. leees pes keener DeefmlelJe Deens les DeewHeeefOeke Deens, mJeeYeeefJeke veener.
mJeeYeeefJeke veener, keejCe leeuee mJeYeeJe veener. `mJelJe' veener les DeefmlelJe DeJeeblej
ieeserJej cnCepes GHeeOeerbJej DeJeuebyetve Deens.
peieeleerue meJe& HeoeLee&es DeefmlelJe DeewHeeefOeke Deens. mLeue, keeue, keee&keejCe
mebyebOe, JeiegCemebyebOe, peeefleJeeqkelemebyebOe DeMee Deveske GHeeOeeRee peeeele HeoeLe&cee$e
iegjHeuesues Deensle. kegueerner ieee ner ieee Deens, keejCe efleee efkeeCeer ieeslJe ner peeefle
Deens. efleee efkeeCeer ieeslJe DemeueeefMeJeee leer ieee nesCeeje veener. HeCe meJe& ieesJekeleer
pej yeepetuee kee{uee lej `ieeslJe' cnCetve lej keener GjCeeje veener. peeleeres mJeHe
JekeleerJej DeJeuebyetve DeeefCe Jekeleeres mJeHe peeleerves efveeqele nesle Demeles. DeMee jerleerves
Skeeee mJeYeeJe ogmeNeeJej DeJeuebyetve Demeueeves oesIesner efvemJeYeeJe nesle. ee jerleerves
efJeeej kejlee, JeJenejeleerue meJe&e HeoeLe& efvemJeYeeJe cnCetve eeflele nesleerue. nere leeeer
Metvelee. `Megve' eeee ne Ske DeLe& Peeuee.
Dee) HeCe DeeHeues %eeve ee GHeeOeerHeemegve cegkele kesues lej pes keee Gjsue les cee$e mele,
HejceeLe&leee mele. ee HeejceeefLe&ke meleeuee mege `Metve' nse veeJe ceeOeefceke celeele
efoues. HeCe lesLes Metve eeee yeoueuee. Metve cnCepes GHeeefOejefnle DevegYeJe. ns %eeve
DeefveoxMe, DeefveJee&e Deens cnCetve leeme Metve cnCeeJeeees. ns Metve cnCepes `keenere
veener' Demes veener. lemes Demeles lej leeee DevegYeJe Deeuee vemelee. leeee DevegYeJe eslees Je
lee DevegYeJeeuee %eeve ve cnCelee e%ee cnCeleele. vesnceeres %eeve ns yegerodJeeje nesle Demeles
cnCetve GHeeefOeemle Demeles. e%ee efveHeeefOeke Demeles. ee e%esle %eelee DeeefCe %ese ee
wleeee mege ueesHe Peeuesuee Demelees. lee Dee DevegYeJeeuee `e%eeHeejefcelee' Demes
HeeefjYeeef<eke veeJe Deens. ner e%eeHeejefcelee ne Metve eeee ogmeje DeLe& nese.
e%eeHeejefcelee ns HejceeLe& mele nese. les mele Demes Deens DeeefCe lemes veener Demes
cnCeleee esCeej veener. Demes keener cnCet lej les JeCe&ve DeewHeeOeerke Peeueeves uekese jsue.
cnCetve leeme `leLelee' Demes DeefYeOeeve efoues Deens. leLelee cnCepes les pemes Deens lemes,
leeee `leeseHeCee' eemee leLeeieleeeer `Oece&keee' Demes cnues Deens. leLeeieleeeer Ske
mebYeesiekeee ceeveuesueer Deens. leerceOes Deveske lespemebHeVe yeesefOemeJeebee pevce Peeuee.
keCesves esefjle nesTve Oece&eeees eJele&ve kejle Meekeekegueeleerue pee ieewlece yegeves
Flemlele: mebeej kesuee. leer yegeeer efvecee&Cekeee nese. HeCe yegees Kejs mJeHe cnCepes
Oece&keee nese. Oeeveeves leeee DevegYeJe Ieslee eslees. HeCe lees Dee DevegYeJe eHebeesHeMece
DeeefCe `efMeJe' Deens. nse HejceeLe& mele nese.

70

DeeHeueer eieleer leHeemee

1) yeewebes eesieeeej (efJe%eeveJeeo) cele mHe keje.
2) yeewebee MetveJeeo mHe keje.

6.6 meejebMe
Flej Yeejleere oMe&vekeejebveer eeje yeew celeebee mJeerkeej kesuee Deens. les DeeHeCe
Heeefnues Deens. 1) JewYeeef<eke 2) meew$eebefleke 3) eesieeeej DeeefCe 4) ceeOeefceke (MetveJeeo)
eeHewkeer Heefnueer oesve meJee&efmleJeeoer cnCepes pe[ HeoeLeees %eeveefeeeefvejHes#e DeefmlelJe
ceeveCeejer Deensle. leer oesvner celes nerveeeve HebLeeeer Deensle. eflemejs Je eewLes ner celes ceneeeve
HebLeeletve Deeueer Deensle. leer oesvner pe[ HeoeLeees DeefmlelJe veekeejCeejer ee ceee&efole
DeLee&ves efeeoer Deensle.
meew$eebefleke celeele cee$e yeee HeoeLe& kesJeU Devegcese Deensle Devegceeveiece Deensle
Demes ceeveues Deens. JewYeeef<eke celeele yeee HeoeLeees %eeve ele#eeves nesles, Devegceeveevese nesles
Demes veener. eesieeeejeee celes %eeveeme Deekeej osCeejs yeee HeoeLe& Demelee veener, Hekele
efJe%eevee keee les Demeles. ceeOeefceke celeele Debeflecele efJe%eeveeesmege DeefmlelJe ceeve
kesuesues veener. pee keMeeuee `ns Deens' Demes DeeHeCe vesnceeree JeJenejele cnCet lee eleske
ieeseres melelJe leebveer veekeejues Deens.

6.7 efJeeeefHeere efoIees&ejer eMve

1)

yeew oMe&veeleerue JewYeeef<eke Je meew$eebefleke cele mHe keje.

2)

yeew oMe&veeleerue eesieeeej cele meefJemlej mHe keje.

3)

yeew oMe&veeleerue ceeOeefceke cele meefJemlej mHe keje.

4)

yeew oMe&veeleerue efJe%eeveJeeo Je MetveJeeo mHe keje.

5)

efHee efuene
1) JewYeeef<eke mebeoee
4) ceeOeefceke mebeoee

2) eesieeeej mebeoee
5) yeewebee efJe%eeveJeeo

*****

3) meew$eebefleke mebeoee
6) yeewebee MetveJeeo

71

7
eeJee&keebes leJe%eeve
Heeeeer Hejs<ee
7.0
7.1
7.2
7.3
7.4
7.5
7.6

Gefes
emleeJevee
eeJee&keebee pe[Jeeo (meeeMeee)
eeJee&keebes %eeveMeee (%eeveceerceebmee)
eeJee&keebes veerefleMeee
meejebMe
efJeeeHeerere efoIeexejer eMve

7.0 Gefes
1) eeJee&ke oMe&veeee DeYeeme kejlee esF&ue.
2) eeJee&keebee pe[Jeeo mecepetve Ieslee esF&ue.
3) eeJee&keebeer %eeveceerceebmee Je veerefleMeee eeleerue leebes efJeeej mecepetve Ieslee esleerue.

7.1 emleeJevee
eeJee&ke oMe&veeee Skeboj Fefleneme Henelee Demes efometve esles keer, F.me. HegJeeaee
6Jee MelekeeHeele yeb[Keesj celes efJeefJeOe ekeejs meebefieleueer iesueer Demeueer lejer Skee
megJeJemLeerle oMe&veeee Heele eeJee&keoMe&ve Deekeejeme Deeuesues efometve esle veener. Ske{se
veJns lej `eeJee&ke oMe&ve' ns veeJemege ueeskeeeleoMe&veeee leguevesves veJeervee jles. keejCe
`eeJee&ke oMe&ve' ns veeJe F.me. 6 Jee Melekeeveblej mHe<HeCes JeeHejele Deeuesues efometve esles.
ee oMe&veees meej Lees[keeele leerve leJeele meebielee esles.
1) meJe& efJee efJeveeMeer Deens Je les Yeewefleke Deens.
2) Deelceeveeceke leJeeuee mJeleb$e DeefmlelJe veener, leer ceveeeer keuHevee Deens.
3) ele#e nse %eeveees eceeCe nese.
DeeHeCeeuee eeefkeeCeer eeJee&keebee pe[Jeeo, %eeveceerceebmee Je veerefleMeeeeee efJeeej
kejeJeeeee Deens.

72

7.2 eeJee&keebee pe[Jeeo (meeeMeee)

DeOeelceMeeeele eJesMe kesueeyejesyej keener eMve DeeHeueemeceesj GYes jenleele.
ne efJeeeee Hemeeje pee cegueJeebHeemetve GlHeVe Peeuesuee Deens. lee cegueJeebes mJeHe
keee Je ee cegueJeebeer mebKee efkeleer ns les eMve nesle. cegueJe cnCepes Debeflece meee.
yeeeebieee efkeleerner yeoue Peeues lejer peer DeKesjHee&ble efketve jenles, keOeerner veeMe
HeeJele veener, SJe{se veJns lej keesCeleener HeefjefmLeleerle yeeefOele nesle veener efleueee Debeflece
meee Demes cnCeleele. DeOeelceMeeeeee eefleHeee efJe<ee lees nee.
keesCeleener oMe&veees DeOeelceMeeeere cele mHe kejCeekejerlee lee oMe&veees
%eeveMeee, leelener eceeCeMeee efJeeejele IeeJes ueeieles. les oMe&ve keesCeleereceeCes
eqmJekeejen& ceeveles, ee eMveeJej lee oMe&veevegmeej Debeflece meeses mJeHe keesCeles ne eMve
DeJeuebyetve Demelees. eeJee&ke oMe&veeueemege nee veee ueeiet Deens. keejCe ee oMe&veeee
eceeCeefJe<eeke GHejeskele Yetefcekesletve ee oMe&veeee pe[Jeeo (Materialism) pevceeuee
eslees. Hebe%eevesefeebvee eeflele nesF&ue lese mele yeekeer keenerner veener Demes cnueeyejesyej
leeletve mejU mejU ns efJee He=LJeer, DeeHe, lespe DeeefCe Jeeeg ee eej ceneYetleebes DeHele
nese, efveefce&leer nese. ns Gej eeHle nesles. `elegYe&=leelceke peiele ns ee oMe&veees meg$e Deens.
ner eej ceneYetles DeeHeuee %eevesbefeebvee mHeHeCes eeflele nesleele cnCetve leere Debeflecemeee
cnCetve ceeveueer peeleele. Gue DeekeeMe veeceke ceneYetle Fbefeeee efJe<ee nesT Mekele
veener. cnCetve DeekeeMeeee cegueJe cnCetve eqmJekeej kejlee esle veener Demes eeJee&kecele
efometve esles. Hejbleg Heg{s keener eeJee&keebveer DeekeeMeeuee ceneYetleebee (cegueJeebee) eeoerle
meceeefJe kesues. Demes `DeekeeMe HebecedYetlece Jee HebeYetleelceke peiele' ee meg$eebJeve mHe
nesles.
leeeeceeCes keener meg$eebceOes `meg#ceYetleefJeMes<e' Jee `meg#ceYetleefJeMes<e ewleve'
Demee Meyoeeesie kesuesuee efometve eslees. leeJeve JewMesef<ekeebveer peer HejceeCegeer keuHevee
ceeb[ueer nesleer. leer keener eeJee&keebveer eqmJekeejueer DemeeJeer Demes Jeeles.
DeMee jerleerves ee oMe&veevegmeej He=LJeer, DeeHe, lespe DeeefCe Jeeeg DeMeer eej (DeeefCe
veblejee keener eeJee&keebvegmeej DeekeeMeemeefnle Heee) cegueJes Demetve leebee
mebeesieelegvee ner me=er DeeefCe efleeeleerue IeHeeoer HeoeLe& efvecee&Ce Peeuesle. SJe{se veJns
lej ner efpeJeble osnmege leeeee mebeesieees Heue nese. efHeJeUer nUo DeeefCe Heeb{je etvee
ee peesHee&le SkeSkeee Deensle leesHeele ueeue jbie efvecee&Ce nesle veener ns cnCeCes efpelekes
Kejs Deens. eflelekese leeee mebeesieeletve ueeue jbie efvecee&Ce PeeueeefMeJeee jenele veener. ns
ner Kejs Deens. DeMee ekeejs leebee mebeesieeletve pemee leebee SkesHeCeele ve YeemeCeeje
ueeue jbie efvecee&Ce neslees lemeee ewleve (Consciousness) veeceke Oece& efkebJee
ewlevecegkele peerJe ee eej cegueJeebee SkesHeCeele Yeemele vemeuee lejer lees leebee
mebeesieees keee& ceeveCes etke jle veener. Oeeve eebieues efMepeJetve Keeuues lej les ceveg<eeuee
Hees<eke jles. DeeefCe lese Oeeve kegpeJetve, me[Jetve Keeuues lej les ceveg<eeuee yeeOeke jles
eeee DeLe& Demee keer Oeeve lese Demegvemege efYeVeefYeVe ekeejs mebeesie HeeJeueecegUs

73

leeeeceOes efYeVeefYeVe Oece& eeflele nesleele. leeeeceeCes ee eej pe[mJeHe DeMee

cegueJeebee efYeVeefYeVe mebeesieeletve ns efJee Je leele eleerle nesCeejs ewlevemege efvecee&Ce nesles
Je leer cegueJes efJeIeerle Peeueer keer leer Jemlet Je les ewleve ve nesles. DeMee efjleerves peerJe
GlHeVe nesCes Je veeMe HeeJeCes ee oesvner Ievee ee pe[mJeHe Demeuesuee eej ceneYetleebee
mebeesieeJej DeJeuebyetve Deensle. efpeJeble osneese veeJe Deelcee Demetve lees ee osneHeemetve JesieUe
ceevelee esle veener. keener eeJee&keebveer osneuee Deelcee ve ceevelee Fbefeeuee Deelcee cnCetve
mebyeesefOeues Deens cnCetve ee YesoeJeve eeJee&keebesmege osnelceJeeoer DeeefCe FbefeelceJeeoer
Demes JesieJesieUs HebLe He[uesle.
HeCe eeJee&keebes DeelceefJe<eeke GHejeskele cele Deve oMe&veebvee ceeve veener. ee celeeJej leebes
Dee#esHe Deens.1) ceePee osn, ceePeer Fbefes, ceePes ceve, ceePeer yeger Demee Meyoeeesie pesJne eeJee&ke kejlees
lesJne osn, Fbefes, ceve, yeger eebeeJejner ceeuekeer meebieCeeje ne `ceer' eebeeke[tve efYeVe
Deens Demee DeLe& lee Meyoeeesieeletve mHeHeCes OJeefvele neslees.
2) efMeJeee mce=leeree cegemege Deelceees DeeefmlelJe ceve yegerntve JesieUs Demes DeefmlelJe
efme kejCeeme, Hegjsmee Deens. keeue DeeefCe Deepe Skee `ceer' Demelees cnCetvee Yetlekeeueerve
Ievee DeeHeCe DeeJet Mekelees. pej keeueee `ceer' DeeefCe Deepeee `ceer' ns oesvner HejmHej
efYeVe Demeles lej keeueeer DeeJeCe Deepe Mekee jles ner ceevemeMeeeere Ievee Gue
DeMekee jueer Demeleer.
3) %eeleeee yeee JemlegMeer Heebe%eevesefeeejs mebyebOe eslees. %eelee Skee Jemlegee Heee
ekeejee mebJesovee eeHle kejlees DeeefCe lejerner %eeve cee$e HebeefJee vemetve SkeefJeee
(Skeee Jemletes) Demeles. %eelee pej Fbefee Fbefeevegmeej efYeVe efYeVe Demelee lej %eevemege
Heee Jemleges, HebeefJee jues Demeles. HeCe ekeej Gue Deens. eeeee DeLe& Demee neslees keer
Heeener ekeejee mebJesovee eeHle kejCeeje %eelee (Deelcee) Skee Deens.
ee DeHes#eebvee Gej cnCetve eeJee&keees cnCeCes Demes keer keeuees %eeve mcejCeeje
Demee Deelcee pejer DeeHeCe ceeve kesuee lejer ce=letveblej Skee osneletve ogmeNee osnele eJesMe
kejCeeje Deelcee efme nesle veener. keejCe yeeueHeCeeree Ievee ee pevceeceOes DeeJele
veenerle. ogmeNee Meyoele meebieeees cnCepes pevceeblejereer DeeJeCe veener cnCetve pevceeveblej
veener ns mHe< nesles.
DeeHeueer eieleer leHeemee
1. eeJee&keebee pe[Jeeo mHe keje.

74

7.3 eeJee&keebes %eeveMeee (%eeveceerceebmee)

ele#e:
ele#eceJes eceeCeced! ele#e nse %eeve eceeCe nese. F.me. ee 14 Jee Je 15
Jee MelekeebceOes pes `eeJee&ke oMe&ve' DeeHeuee neleer esles leees ns eLecemeg$e Deens. ee
meg$eevegmeej ns oMe&ve eLeeLe& %eeveeeHleeres meeOeve cnCetve Hekele Skee eceeCe ceeveles Je les
cnCepes ele#e (Perception) ns nese. ele ne cnCepes DevegYeJe. HeCe ee efkeeCeer
DevegYeJeees ueewefkeke DevegYeJe DeeefCe Deueewefkeke DevegYeJe Demes oesvner ekeej ie=nerle Oejuesues
vemegve Hekele Hebe %eeveWefeeee DevegYeJe cnCepese ueewefkeke DevegYeJe SJe{ee DeLe& DeefYeesle
Deens. DeleSke `eeJee&ke oMe&ve' DevegYeJeJeeoer cnCetve pejer eefme Demeues lejer les
FbefeevegYeJeJeeoer cnCetvee ceeveeJes ueeieles ee Hebe %eeveWefeebejs pesJe{s %eeve eeHle nesle
Demesue leebee ke#esle pesJe{s %eeve mebHeeoCes Mekee nesle Demesue, lesJe{se %eeve `%eeve' ee
meb%esme Hee$e Mekeles. DeMee efjleerves Hebe-%eeveWefeebejs eeHle nesles les mele%eeve. Goe.
mHeMee&ves ceT ueeiesue les ceT, Ssket Deeuesuee DeeJeepe keke&Me Demesue lej lees keke&Mee,
efpeYesuee SKeeoe HeoeLe& Deebye ueeieuee lej lees Deebyee. Jeeme iegueeyeeee Deeuee lej lees
iegueeyeeeee. DeMee mJeHeees Fbefepeve %eeve Demeles. Demes ele#e %eeve DeeefCe kesJeU
Demes ele#e %eevee eceeCe cnues Heeefnpes.
Devegceeve
%eeveeee DeeOeejs De%eeveeefJe<eeer Deboepe kejCeeee ceeie&. HeCe ee oMe&veeuee ns
Devegceeve eceeCe ceeve veener. Devegceevece eceeCece ns eeJee&kemeg$e ne DeefYeeee mHe<
kejCeeme Hegjsmes Deens. ee oMe&veees cnCeCes Demes keer Devegceeveele DeeHeCe Skee efJeMes<e
ieeserJeve Skeoce ogmeNee efJeMes<e ieeserke[s peeTve Devegceeve meeOe ke Mekele veener.
leekejerlee Devegceeveeuee JeeHleereer cnCepes efvejHeJeeo meeneee&eer Jee efveHeeefOeke mebyebOeeeer
DeeJeMekelee Demeles. Hejbleg DeeHeCeeuee efvejHeJeeo meeneee&es %eeve nesCes Mekee veener. Deveske
efkeeCeer oesve ieeser Ske$e HeeefnueecegUs lee meJe&$e DeeefCe meJe&keeU leMeee Demeleerue
DeMeer Ske DeHes#ee efvecee&Ce nesles. HeCe leer MesJeer DeHes#eee Demeles les ns efJemejlee esle veener.
lesLes JeeHleer Jee keee&keejCe mebyebOe ueeJet HeenCes efvejLe&ke Demeles. Devegceeve eceeCeeJej ee
oMe&veeves Heg{erue Dee#esHe Iesleues Deensle.
1) pee JeeHleer%eeveeJej Devegceeve GYes Demeles les JeeHleer %eevee Mekee jle veener. JeeHleer
cnCepes efveHeeefOeke mebyebOe, efveHejJeeo meenee&, DeeHeCe les meenee& Jemlegle keener
efkeeCeer Heent Mekelees HeCe lee DeeOeejs meeceeve efveece emLeeefHele kejCes veeemebiele jle
veener.
2) ele#eeeceeCes Devegceeve %eeve mHe vemeles. les HetJe& ele#eeJej DeeOeejuesues Demeles.

75

3) leeeeceeCes DevegceeveeHeemetve eeHle nesCeejs %eeve efJe<eeeMeer mee#eele vemeles. eeee DeLe&
Demee keer leeee (Devegceeveeee) efJe<ee DeJemleg efkebJee Decegle& Demelees.
4) efMeJeee efkeleskeoe Devegceeve yeeefOele nesle Demeuessues efometve esles DeMee efjleerves nse veJns
lej Flejner keener Dee#esHe Devegceeve eceeCeeefJe IesCes Mekee jle DemeueecegUs ee
oMe&veeee efve<ke<e& Deens DevegceeveceeceeCeced
HeCe eeJee&ke oMe&veeves ner peer Devegceeveeee eeceeCeeefJe<eeer Yetefcekee Iesleuesueer Deens
efleeeJej Deve oMe&vekeejebveer erkee kesuesueer Deens. DeMeer Yetefcekee eqmJekeejueeme peieees
JeJenej kemes keee eeueleerue, Demee leebee eMve Deens. ele#e DevegYeJeevese eleske
Ievesee DeLe& ueeJeg HeenCeeee eelve kesueeme Deveske De[eCeer efvecee&Ce nesleerue. Goe,
efJe<eeeMeveeves ce=leg eslees eeee lejer DeeHeCe ele#e DevegYeJe IesT keee? cnCetvee
Devegceeveeee GHeeesie ueewefkeke peerJeveele eeer eeer kejeJee ueeielees. cnCetve ee oMe&veees
`Devegceeveced eceeCeced' ns meg$e Gue egke ceeveeJes ueeieles.
ee erkesuee Gej ee veeleeves eeJee&keees cnCeCes Demes keer, ueeskeeefme Devegceeve
Deecneuee ceeve Deens. HeCe ueewefkekeees GuebIeve keve leeej kesuesues Devegceeve 1) peeee DevegYeJe Deeuesuee Deens DeMee efJe<eeeee yeeyeleerle HetJe&%eeveeeeDeeOeejs kesuessues
Devegceeve DeeefCe 2) peeee DevegYeJe eeJeeeee Deens. DeMee efJe<eeeee yeeyeleerle kesuesues
keuHeveebefve Devegceeve Demes oesve ekeej He[leele DeeefCe leebeeHewkeer Heefnuee ekeej keener
DebMeer ceeve keve ogmeNeeee HegCe&le efve<esOe kejles. HeCe FLes Decegke Devegceeve ueeske eefme
Deens. DeeefCe Decegke Devegceeve ueeskeeefme veener ns kemes DeesUKeeJes, Demee eMve GHeefmLele
neslees. leeuee ee oMe&veees Gej Demes - SKeeoer iees DeeHeCe Heeefnueer vemesue HeCe leer
ele#e Heeefnuesueer ceeCemes pej leMeer Deens cnCegve meebiele Demeleerue lej leeee efJeeej
Jneeuee Heeefnpes. les ceeve kesues Heeefnpese Demes veener. ele#e Heeefnues Demes cnCeCeejs ueeske
keesCe efkeleer ns meieUs leHeemegve HeneJes ueeiesue. GoenjCeeLe& SKeeee DeeOegefveke yegerefveeves
mJeleee [eseebveer Decesefjkee Heeefnuesueer vemeles, HeCe DecesjerkesefJe<eeer Jele&ceeveHe$eeble,
Hegmlekeele Jeeetve, He[eeJej Heentve Jee lesLes peeTve Deeuesuee ueeskeebee nkeerieleer Ssketve
leer Decesjerkee Deens Demes meebieg Mekelees Hejbleg mJeie&ueeskeees jefnJeemeer kegCeer kegs Heeefnues
Deensle kee? Decesefjkeve ueeske Deensle cnCetve Decesefjkee Deens. HeCe HejueeskeJeemeer ueeske
HeenCeele esle veener, leebee DeefmlelJeeee Flej ele#eefve HegjeJee keener veener cnCetve
Hejueeske veener. leelHee&, FbefeeefJe<eeebmeyebOeeres Devegceeve ns eceeCe DeeefCe Deeflebefe
efJe<eeemebyebOeeres Devegceeve ns DeeceeCe nese.
eeeener Heg{s peeTve ns oMe&ve cnCeles keer pes ueeske eefme Devegceeve DeeHeCe ceeve
kesuesues Deens. les vesnceere efveeeelceke Demeg Mekele veener. Gue lesner Demele Mekeles
cnCegvee mele MeesOeg HeenCeeNee efpe%eemegves eleske ieeserke[s mebMeeeves Heeefnues Heeefnpes.
keesCelesner Devegceeve kesJeU Ske Mekeelee cnCegve IeeJeeees nee ee oMe&veeee cenlJeHetCe&
Demee mebYeJevee efmeeble nese. ee efmeebleees eefleHeeove Demes DeeHeuee DevegYeJe vesnceere
meerefcele, meeble, meeHes#e Demeee DemeCeej. DeMee ee DevegYeJeeJej DeeOeejuesuee meeceeve

76

mJeHeeee efmeebleees #es$e ele#e DevegYeJeentve DeefOeke JeeHeke DemeueecegUs lees meeceeve
efmeeble vesnceerkeefjlee mebYeJeefveee jenCeej. keener efJeMes<e GoenjCe Heentve meJe& keeUer
DeeefCe meJe& mLeUer ueeiet nesCeeje meeceeve efmeeble yeveefJeleee esle veener. DeepeHeele mege&
mekeeUer GieJeuee cnCetve Heg{s ner lees oj 24 leemeebveer GieJesue Demee meeceeve efveece DeeHeCe
DeeHeuee ceveele leeej kejlees HeCe YeefJe<eeefJe<eeer keesCeerner meebieg Mekele vemeueecegUsner lees
efveece mebYeJeefveee jlees. cnCetve JeJenejeleerue meJe&meeceeve efmeeble les kesJeU Mekeelee
nesle, mebYeeJevee nesle Demes mecepeCes leke&mebiele jles. cnCetve Devegceeve ns `eceeCe' ee
opee&uee keOeere Hee$e Mekele veener.
DeMee efjleerves pesLes Devegceeveeeer ner Jee ueeieueer lesLes MeyoGHeceeve ner Deve %eeve
eceeCes cnCegve ee oMe&veeceOes mLeeve eeHle nesCes efkeleer ogjeHeemle Deens ns mHe< nesF&ue.
DeeHeueer eieleer leHeemee
1. eeJee&keebeer %eeveceerceebmee mHe keje.

7.4 eeJee&keebes veerefleMeee

eeJe&ke oMe&veeee %eeveMeeeeletve pemes leees pe[Jeeoer DeOeelceMeee
Deekeejeme Deeues, lemese leeee pe[Jeeoer DeOeelceMeeeeletve megKeJeeoer veerefleMeee
efve<HeVe Peeues. cnCepes Heee&eeves eeJee&keebes %eeveMeee leees DeOeelceMeee Je veerefleMeee
ee oesvneruee keejCeerYetle jues.
Yeejleere leJe%eeveele DeLe&, Oece&, keece DeeefCe cees#e DeMeer Skeboj eej cegues Jee
Heg<eeLe& ceeveuesues Deensle. leeHewkeer DeLe& Je keece ner ueewefkeke cegues Demetve Oece& Je cees#e ner
Deueewefkeke Jee DeeOeeeqlceke cetues Deensle. Hejbleg eeJee&keoMe&ve ele#eeceeCeJeeoer
DemeueecegUs Je ele#e eceeCeeves cees#eele vesCeeje F&MJej efme nesle vemeueecegUs eeJee&ke
oMe&veeves Hekele ueewefkeke ceguese lesJe{er ceeveueer DeeefCe peerJeveees Oese cnCetve mJeerkeejueer
Deensle. JeemleefJeke eeJeeke oMe&veeee celes ceeveJeer peerJeveees Kejs Oese `keece' nse Ske
Demetve `DeLe&' veeceke cegue lee Oeseees cnCepes keeceees meeOeve nese. cnCetve eeJee&keeee
ee veerefleMeeeere celeeuee megKeJeeo DeeefCe leelener mJeeLe&megKeJeeo (Egoistic
Hedonism) Demes cnCeleele.
eeJee&ke oMe&ve cnCeles, Flej oMe&veebveer cees#eeeer peer JeeKee kesuesueer Deens lee
JeeKesle oesve keuHevee DebleYet&le Deensle. Jele&ceeve pevceeleerue ogKeeHeemegve cegkeleer DeeefCe

77

pevce-cejCeeee HesNeeHeemetve cegkeleer. Hejbleg ee DeLee&eer cees#e veeJeeeer Jemletner veener Je

efmLeleerner veener, DeeefCe leer osCeeje keesCeer F&ejner veener. peerJeeuee ce=let ner DeU yeeye
Deens. leecegUs peerJeeuee ce=let ne esCeeje DeeefCe leeee osn ne YemceerYetle nesCeeje.
meenefpekee jeKesle efceUeuesuee osneuee Hegvepe&vce Deens, lees Hejueeskeele peelees F&ej leeee
cees#eoelee Deens Demes cnCeCes kesJeU etkee jle veener lej Yeecekee jles. JeemleefJeke
cejCee cees#e nese. cnCetve met%e Je Oetle& ceveg<eeves efpeJeble Deens leesHeele KeeJes, HeeJes,
peemleerle peemle megKe eeHle kejeJes. HeCe megKe ogKeefJejnerle vemeles. cnCetve ogKeeeer cee$ee
keceer keve megKeeee peemleerle peemle Yeesie IesCes nse Kejs MeneCeHeCeees Deens. Gue
Geeee megKeeee veeJeeKeeueer Jele&ceeve megKeeuee yeepetuee meejCes kesJeU cegKe&HeCee Deens.
Skeoe ele#e nse keee les eceeCe ceeveues cnCepes Deeeg<eeceCe kemes kejeJes ns
jefJeCeemeeer efveJJeU Ssefnke er JeeHejeJeer ns DeesIevese esles. ner Ssefnke er JeeHeve
eeJee&keebveer meebefieleues keer, DeLe& DeeefCe keece nse keee les Heg<eeLe& nesle. cees#e DeLeJee
Heejueewefkeke megKes eebee Heeerceeies ueeieCes etke Deens. ceeCemeeves ee ueeskeere nesF&ue lesJe{s
megKe efceUJeeJes. Deelee ns Kejs keer, Deeeg<eele efveYexU megKe keJeefelee efceUles. megKeeMeer
ogKener mebueive Demeles. cnCetve $eeiee keve megKeeke[s Hee efHejJetve yemeCes egkele veJns.
meeUerJejee letme kee{tve Deeleerue leebotU IeeJee efkebJee keee kee{tve ceemee KeeJee DeLeJee
efYe#eskeNeeuee egkeJetve megeeme Ye#eeJee leeeeceeCes ogKe Mekee eflelekes yeepetuee meeve
megKeeee DeemJeeo IeeJee. Jekeleerves Heg{ee ceeieee efJeeej kejeJee ee eerkeebee
SefHekeegefjDeve HebLeeee efMekeJeCeermeejKese peJeUpeJeU leebes cele Deens.
HeCe eeJee&keebveer ns ue#eele Iesleues veener keer keesCelesner megKe Yeesietve PeeueeJej
mebHeles. HegJeea Yeesieuesuee megKeele efcemeUtve peeTve megKeebeer jeme yevele veener. pesJe{ee
megKeeee Deelee DevegYeJe esle Deens lesJe{se SketCe megKe Demeles. yeekeeres ve Peeuesues
Demeles. leecegUs peemleerle peemle megKe efceUJeeJes ee cnCeCeeuee DeLe& jnele veener. megKeeeer
jsueesue Peeueer lej `leleefkeced' ne eMve Gjleese. HeCe Flekeee Keesueele ve efMejlee
eeJee&keeveer meebefieleues keer efpeJeble Deens leesHeele DeefOekeele DeefOeke megKe efceUJeeJes.
eeJee&keebveer DeMee leNnsee megKeJeeo meebefieleuee Keje, HeCe Heg<keUebveer leeee
efJeHeee&me kesuee Demee mecepe HemejefJeuee iesuee keer, eeJee&keebveer Jekeleeruee mJeleeee
megKeeee Heeerceeies ueeieeJeeeme meebefieleues. lemes kejleevee Flejebee megKeogKeeeer HeJee&
ke vees, HeeHeHegCeeke[s ue#e osT vees, Jekeleerves DeeHeuee veeie[e mJeeLe& meeOeeJee, Gee
keee nesF&ue eeeener efJeeej ke vees Demes efMekeefJeues. ee meboYee&le eeJee&keceleees meej
cnCetve Keeueerue Mueeskeeee oeKeuee efouee peelees.
eeJeppeerJeb megKeb peerJesled $eCeb ke=lJee Ie=leb efHeyesle~
YemceerYetleme osnme Hegvejeieceveb kegle~~
ee Mueeskeeee DeLe& peesHeele Deeeg<e Deens leesHee&le megKeeves peieeJes, $eCe
kee{tvener letHe KeeJes. SKeeoe osn YemceerYetle Peeuee cnCepes keesCe Hejle esCeej Deens?

78

HeCe DeMee efJeHee&mle mJeHeele eeJee&keebes veerefleMeee meeoj kejCes cnCepes

eeJee&keebJej Deveee kejCes nese. leebveer megKeJeeoer efJeeej ceeb[uee ns Kejs Deens. HeCe
leebee megKeJeeoees mJeHe Jejerue Mueeskeeletve Jekele nesCeeNee megKeJeeoeFlekes GLeU
DeeefCe efJeke=le veener.
DeeHeueer eieleer leHeemee
1. eeJee&keebee veerefleMeeeere efJeeej meebiee.

7.5 meejebMe
eeJee&keebee eceeCeefJe<eeke Yetefcekesletve leeee pe[Jeeo efveIelees. pe[leJeJeeo
cnCepes Debeflece mele Yeewefleke Deens Demee efmeeble. Debeflece mele eeee DeLe& pes DeKesjHeele
efketve jenles keOeer veeMe HeeJele veener, keesCeleener HeefjefmLeleerle DeyeeefOele Demeles Demee
neslees. eeJee&keebveer %eeve eeHleeres meeOeve cnCetve Hekele Skee eceeCe ceeveues Deens les cnCepes
ele#e eceeCe nese. Devegceeve DeeefCe Flej eceeCes ele#eeMeer mebyebOeerle Demeueer leje
efJeeemeen& ceeveeJeerle. Hebe %eevesefebeejs pesJe{s %eeve eeHle nesle Demesue, leeee ke#esle
pesJe{s %eeve mebHeeoCes Mekee nesle Demesue lesJe{se %eeve `%eeve' ee meb%esme Hee$e Demeles.
veerefleMeee cnCepes DeeHeuee Deeeg<eece eesie jerleerves kemee veeJee ns jefJeCeees Meee
Demee DeLe& kejlee esF&ue. eeJee&keebes veerefleMeee Ssefnke nesles.Heejueewefkeke veJnles. cnCetve
osneJeefleefjkele Deelcee, leeee kecee&Heemetve GlHeVe nesCeejs HeeHeHegCe Je leevegmeej
Deelceees Hejueeskeieceve FleeoeRee efve<esOe kejCes leebvee Yeeie He[les.

7.6 efJeeeHeerere efoIeexejer eMve

1) eeJee&keebee pe[Jeeo (meeeMeee) meefJemlej efJeMeo keje.
2) eeJee&keebeer %eeveceerceebmee meefJemlej mHe keje.
3) eeJee&keebes veerefleMeee mHe keve legcees efJeeej ceeb[e
4) efHee efuene.
1) eeJee&keebee pe[Jeeo

2) eeJee&keebes veerefleMeee

3) eeJee&keebes %eeveMeee

4) eeJee&keebee megKeJeeo

*****

79

8
mee@esefmeHetJe& DeeefCe mee@esefmees leJe%eeve
Heeeeer Hejs<ee
8.0
8.1
8.2

8.3

8.4
8.5

Gefes
emleeJevee
mee@esefmeHetJe& keeUeleerue efvemeie&Jeeoer/efJeeeslHeeerJeeoer leJe%e
8.2.1 Lesueerme
8.2.2 De@ve@eqkePeceB[j
8.2.3 De@ve@eqkePeefceefvepe
8.2.4 cetueebkeve
HeefjJele&veeeer (yeoueeeer mecemee)
8.3.1 Heecexveeeef[pe
8.3.2 nsj@eqkeueme
8.3.3 cetueebkeve
meejebMe
efJeeeHeerere efoIeexejer eMve

8.0 Gefes
1. mee@esefmeHetJe& keeUeleerue efvemeie&Jeeoer Jee efJeeeslHeeerJeeoer leJe%eebee efJeeejebee
DeYeeme kejlee esF&ue.
2. Lesueerme, De@ve@eqkePeceB[j, De@vee@eqkePeefceefvepe ee Deeeesefveeve mebeoeeeleerue
leJeJeseebee efveme&efJe<eeke Jee efJeeeslHeeerefJe<eeke efJeeejebee DeYeeme kejlee
esF&ue.
3. HeefjJele&veeeer mecemee keee Deens ns mecepeeJetve Ieslee esF&ue.
4. HeefjJele&ve efJe<eeeres Heecexveeeef[pe DeeefCe nsj@eqkeueme eebes efJeeej mecepetve Ieslee
esleerue.
5. HeefjJele&veeeer mecemee mees[efJeCeees Heecexveeeef[pe DeeefCe nsj@eqkeuemees eebes ceeie&
kemes efveHeeesieer Deensle ns mecepetve Ieslee esF&ue.

80

8.1 emleeJevee
Yeejleere DeeefCe Heeeele efJeeejJebleeveer eerkeebee leJe%eeveeee Jeejmee
mJeerkeejuee Deens. efJee cnCepes keee? efJeeeeer efveefce&leer keMeer Peeueer? efJeeees mJeHe
kemes Deens ? Debeflece memleg keee Deens ? peieees keejCe keee DemeeJes ? ee peieleees
Debeflece mele keee Deens ? ee efJeefJeOe eMveebeer Gejs MeesOeCeeee eelve Heeeele Je
Yeejleere leJe%eeveele kesuee iesuee. Heeeele leJe%eeveeleerue mee@esefmeHetJe& keeUele eeeerve
eermeceOes efJeeceerceebmee kejCeejs Deveske efvemeie&Jeeoer leJe%e nesTve iesues. Lesueerme,
De@ve@eqkePeceB[j Je De@vee@eqkePeefceefvepe ns efJeeceerceebmeke leJe%e nesles. les Deeeesefveeve
mebeoeeeleerue leJeeEeleke cnCetvener DeesUKeues peeleele. eeeerve eerke MenjebHewkeer
ceeeuesme veeJeees eerke veiejjepe nesles. les Menj Deeeesefveeve Jemeenleereee Ske Yeeie
nesles. Deeeesefveeve leJe%eeveees ceeeuesme Menj peCet HeeUCeeIeje nesles. ee ceeeuesme
Menjele jenCeejs ns Deeeesefveeve leJe%e nesless. leevee `cee@euesefMeeve' leJe%e cnCetvener
DeesUKeues peeles. ceeeuesefMeeve ns mecegeee efkeveeNeeJej jenle Demeueeves mecegeJej
nesCeeNee HeeCeer Je nJee eebee melele yeoueebee leebee ceveeJej Keesue HeefjCeece Peeuesuee
Deens. leebvee oesve ieeser mHeHeCes eleerle Peeuesuee neslee. 1) efvemeiee&le nesCeeNee meJe&
efJeefMe yeoueebvee DeeOeejYetle Demeuesues melele Skee mJeHeees DemeCeejs efJeeJeeHeer Je
Deens. 2) eueceeve Je ieefleceeve Je nse eeCeleJe eEkeJee peerJeve Deens. ee
efJeeceerceebmekeebvee Skee eMve mees[Jeeeee neslee lees cnCepes ns efJeeJeeHeer Je keesCeles
Deens? keesCeles Je melele eueceeve Jee ieefleceeve cnCetve les eeCecee nesles? keesCeles Je
melele eueceeve Jee ieefleceeve cnCetve les eeCecee nesles? ee eMveebvee leebveer JesieJesieUer Gejs
efoueer. Lesueermeves `HeeCeer' nse ee peieees cetU keejCe DemeeJes Demes ceeveues. De@ve@eqkePeceB[jves
HeeCeer ns Me Demetve leeme ceee&oe Deens. efJee ns lej DeieeOe Deens. efJeeees GHeeoeve
keejCe Skee Demetve les DeMe Je Deceee&o DemeeJes. DeLee&le DeveblemJeHe Demeues Heeefnpes.
De@vee@eqkePeefceefvepeves efJeeees GHeeoeve keejCe peue Jee HeeCeer vemetve les Jeeet (Air) nese Demee
efve<ke<e& kee{uee.
leJe%eeveeleerue Ske cenJeeeer mecemee cnCepes HeefjJele&veeeer mecemee nese.
peieeleerue meJe& keener HeefjJele&veMeerue Jee Deefvele Deens. ee peieele keeeceer Jee Meeele
mJeHeees efvele Demes keener veener. keesCeleerner Jemlet mLeeeer mJeHeeeer vemetve lee meJe&
Jemlet melele yeouele Demeleele. eeJeve nsj@eqkeuemeves Demee efJeeej ceeb[uee keer efJeeeleerue
Jee peieeleerue meJe&keener HeefjJele&veMeerue Jee Deefvele Deens. ee efJeeeee Jee peieeee cegUeMeer
efvele Je Meeele mJeHeees Demes keenerner veener. lees cetueleJe eJeener Jee melele yeoueCeejs
ceevelees. Heecexveeeef[pe ne MeeeleJeeoer Je SkeleJeJeeoer eerke leJeeEeleke neslee. lees SefueDee
Menjeee jefnJeeMeer Demeueeves leeee Jeweeefjke Yetefcekesuee SefueDeeefke leJeeEeleve Demes
cnCeleele. Heecexveeeef[peves nsj@eqkeuemeee HeefjJele&veJeeoeuee efJejesOe keve ee efJeeeeer
jevee megJeJeefmLele, megmet$e Je efveeceye Demetve leeee cegUeMeer Skee leJe Deens DeeefCe
les leJe cnCepes F&ej nese. leeves SkeleJeJeeo Je SkesejJeeoeee melele Hegjmkeej kesuee.

81

F.me. 5 Jee Melekeeleerue Heeeele eerke leJe%eeveeee Feflenemeele meesefHem ne

efJeeejJebleeee Jeie& efvecee&Ce Peeuee. meesefHem cnCepes MeneCee ceeCetme nese. leebes keee&
efMe#eCe osCeees nesles. meesefHemebveer ueeskeMeenerle ueeskeebJej eYeeJe Hee[Ceeme Gece Jekele=lJe
nJes cnCetve Jekele=lJeeJej Yej efouee. meesefHem ns leJe%eeve, eer[eMeee, keeJe, mebieerle,
keuee Fefleneme, ieefCele Fleeefo efJe<eeebes ueeskeebvee efMe#eCe osle nesles. meesefHemebveer
%eeveoeveeeer keuee peesHeemeueer. leebveer kesJeU leJe%eeve Jee %eeveceerceebmeee meebefieleueer veener
lej veerefleMeeeeesner efJeJeseve kesues. ``ceeveJe ne meJe& ieeseRee ceeHeob[ Deens. (Man is
the measure of all things) ceeveJe meJe& ieeseRee keWeEyeot Deens ns ceeveCeeke[s
leebeer eJe=eer nesleer. les %eeveoeles Je ueeskeefMe#eke nesles. De@efmece@keme, iee@jefpeDeeme Je
cees@ieesjme ns meesefHem efJeeejJeble cnCetve DeesUKeues peeleele. leebee %eeveceerceebmesefJe<eeeres
Je veerefleMeeeeefJe<eeeres efJeJeseve DeeHeCe MesJeer kejCeej Deenesle.

8.2 mee@esefmeHetJe& keeUeleerue efvemeie&Jeeoer/efJeeeslHeeerJeeoer leJe%e

F.me. HetJe& meneJee Melekeele eerke leJe%eeveeee eejbYe Peeuee. ee efJeeeeer
efveefce&leer keMeer Peeueer ? ee peieleees mJeHe kemes Deens? ns peiele (efJee) keesCeer efvecee&Ce
kesues? ee eMveebvee Jew%eeefveke efves elegej osCeeee eLece eelve mee@esefmeHetJe&
keeUeleerue leJe%eebveer kesuee. lee keeUeHetJeea Deveske HeewjeefCeke oblekeLeebee,
efJeeceerceebmekeebee DeeefCe Oece&Meee%eebee keeJeebee DeYeeme kesuee peele Demes. les keeJe
DeeefCe Oece& cnCetve leeke[s Henele Demele. leJe%eeve cnCetve veJns. eerke Heeeele
leJe%eeveees {esyeUceeveeves leerve keeueKeb[ He[leele.
1) mee@esefmeHetJe& keeueKeb[ :
ne Heefnuee keeueKeb[ {esyeUceeveeves mee@esefmeHetJe& leJe%eeveeee cnCetve
DeesUKeuee peelees. eeceOes meesefHem ee efJeeejJebleeee DebleYee&Je ve neslee ne keeueKeb[
eerke leJe%eeveeee Giece cnCetve DeesUKeuee peelees. ee keeueKeb[ele Lesueerme,
De@ve@eqkePeceB[j, De@ve@eqkePeefceefvepe Heecexveeeef[pe, nsj@eqkeueme F. leJe%eeee DebleYee&Je Deens.
2) meesefHemebee keeueKeb[
ne keeueKeb[ meesefHemeHeemetve les De@efjme@ue Heeleee efJeeejebee keeueKeb[
nese, keer peele mee@esefme, Hueses Je De@efjme@ue eebee meceeJesMe Demetve eerke
leJe%eeveeeer HeefjHekeJelee leele efometve esles.
3) De@efjme@ueesej keeueKeb[
ne keeueKeb[ De@efjme@ueee leJe%eeveeveblejee Demetve, yeewefke efJeeejebee
Peeuesuee Nnemeeee ne keeueKeb[ nese.

82

DeejbYeeree keeUeleerue eerke leJe%eeve ns vewmeefie&ke leJe%eeve cnCetve DeesUKeues

peele Demes. leebes ue#e ele#e efvemeiee&ke[s Demes. efvemeiee&le nesCeeNee meJe& efJeefMe< yeoueebvee
DeeOeejYetle Demeuesues melele Skee mJeHeees DemeCeejs efJeeJeeHeer Je Deens. ee vewmeefie&ke
keeueKeb[ele leJe%e yeee efvemeiee&efJe<eeer eecegKeeves oesve mJeleb$e mecemesJej efJeeej kejerle
Demele. Heefnueer mecemee cnCepes Je ee mecemesJej efJeeej kejerle ee peieeleerue cetueYetle
Je keesCeles? DeeefCe ogmejer mecemee cnCepes HeefjJele&veeeer mecemee nese.ee efJeeeee
cegUeMeer efvele Je Meeele mJeHeees Demes keenerner vemetve Debeflece meee ner eefeee mJeHeeeer
Demetve leer eJeener Jee HeefjJele&veMeerue Demeles. Demee efJeeej nsj@eqkeuemeves ceeb[uee. lej
Heefnuee mecemesee efJeeej ne De@ve@efkePeceB[j Je De@ve@eqkePeefceefvepe eebveer ceeb[uee. SketCee
efJeeefveefce&leerJe<eeeres efYeVe efYeVe efkeesve mee@esefmeHetJe& keeueKeb[ele nesTve iesuesuee
Lesueerme, De@ve@eqkePeceB[j, De@ve@eqkePeefceefvepe Heecexveeeef[pe Je nsj@eqkeueme eebveer ceeb[ues. meJe&
leJe%e efJeeceerceebmeeJeeoer nesles.
8.2.1 Lesueerme (Thales) efe. HetJe& 624 les 526
Lesueerme, De@ve@eqkePeceB[j Je De@ve@eqkePeefceefvepe ns mee@esefmeHetJe& keeueKeb[eleerue
Deeeesefveeve leJe%e nesles. ceeeuesme ee eerke Menjele peieleerue Heefnuee efvemeie&Jeeoer Je
efJeeeeer ceerceebmee kejCeeje eefme leJeJesee Lesueerme jenele neslee. lees ceeeuesefMeeve eEkeJee
Deeeesefveeve leJe%e cnCetve DeesUKeuee peelees. lees Jew%eeefveke Je Meeeere efves efJeeej
kejCeeje neslee. Deveske Meee leeuee DeJeiele nesleer. Lesueerme ne Ske met#ce efvejer#eke neslee.
lees ee efJeeeleerue leeNeebes efvejer#eCe kejerle Demes. F.me. Het. 585 meeueer mete&enCeees
YeefJe<ekeLevener leeves kesues nesles.
Lesueerme ne mecegeee keeer Skeoe Heng[uee Demeleebvee leeuee ee meYeesJeleeueee
peieeee Hemeeje yeIetve leeee ceveele eMve GJeuee What is all this ns peie keMeees
yeveuesues Deens? ee peieees GHeeoeve keejCe keesCeles DemeeJes? pemes ceeleeree Yeeb[eees
GHeeoeve keejCe ceeleere Demeles lemes ee peieees GHeeoeve keejCe keee DemeeJes? ee peieees
GHeeoeve keejCe Skee DemeeJes Demee Deboepe leeves kesuee. lees mecegeee yeepetuee efceuesme
veiejele jenle neslee. leeves Deveskeoe metee&ee GvnecegUs HeeCeeeer JeeHe nesles Demes Heeefnues
nesles. ke[ekeeeee Leb[erle leee HeeCeees IeveerYeJeve nesTve yeHe& nesles. Skee Je leerve
Heele pemes HeeCeer eJeenerHeele, JeeHe JeeegHeele lej yeHe& IeveHeele efometve esles. lemese
HeeCeer (peue) ns meJeevee DeeJeMeke Demetve mecee peerJeme=er HeeCeeJej DeJeuebyetve Demeles.
He=LJeer meHee Demetve leer HeeCeeJej lejbieles Demee mecepener leekeeUer neslee. cnCetve leeves
leke& (Deboepe) kesuee keer `HeeCeer' nse ee efJeeees GHeeoeve keejCe Demeues Heeefnpes. DeLee&le
mebHetCe& efJeeeee cegUeMeer HeeCeer ns cetueJe DemeeJes Demes leeefke&ke mJeHeees leJeeEeleve
leeves kesues.
leeee celes meJe& Jemletbes cetueJe HeeCeer Demetve ee efJeeeleerue meJe& Jemletbeer
GlHeeer peueeHeemetve Peeuesueer Demetve meJe& Jemletbeer HeefjmeceeHleer MesJeer peueelee nesle
Demeles. He=LJeer ner meHee Demetve leer HeeCeeJej lejbieles Deens. Lesueermeeer er Je
efJeeejmejCeer ner DeefveyeOe mJewjkeuHevee kejCeeNee HeewjeefCeke keuHeveebJej DeeOeejuesuee Je

83

Oeeefce&ke GHeHeeer ceeb[CeeNee ueeskeebntve JesieUer nesleer. leeves Deeflevewmeefie&ke Ieveebes efJeJejCe
ve kejlee vewmeefie&ke Meeqkeleee DeeOeejeves ee efJeeeeer GlHeeer ceeb[Ceeee eelve kesuee
HeeCeer nse ee efJeeees DeeoerkejCe eEkeJee GHeeoeve keejCe Demeues Heeefnpes. Demee efJeeej
ceeb[tve efJeeeleerue meJe& Jemletbes leelee efmLeleblejs nesTve efvecee&Ce Peeues Demeues Heeefnpes.
DeMeer leeeer OeejCee nesleer. HeeCeer ns ee efJeeees cetueJe Demeues Heeefnpes. ee ekeejee
leeee efJeeejeuee Heejmes cenlJe vemeues lejer ee efJeeees GHeeoevekeejCe keesCelee lejer
efvele, DeHeefjJele&veere DeefJekeejer Jeele Demeues Heeefnpes. ee peieeleerue meJe& ceee&efole Je
efJekeejer HeoeLe& lee Skee cetueJeeletve efvecee&Ce Peeues Demeues Heeefnpes. lees efvemeiee&leerue
keesCelee lejer HeoeLe& Demeuee Heeefnpes. ne Lesueermeee efJeeeje Meeeere eree eesleke
Deens. leeee efJeeejmejCeerle efvemeiee&ee JejJejee Yeemecee Heeee He[oe Yesotve
leeleerue cetueleJeeke[s peeCeeee eelve Deens. Lesueerme DeeHeuee DevegYeJeeee DeeOeejs leke&
keve ee peieees GlHeeove keejCe keee DemeeJes eeee Deboepe kejerle neslee. leees Gej
Deepe keeueyeee, Deeesie Je DeeceeCeYetle Jeele Demeues lejer Heeeele eerke leJe%eeveele
leeves yeewefke leJeeEeleveeme megJeele kesueer ns cenJeees Deens. SketCe Lesueerme ne
efJeeceerceebmeke Je lee keeUeleuee Ske Yeewefleke Meee%e Je SkeleJeJeeoer leJeeEeleke neslee.
8.2.2 De@ve@eqkePeceB[j (Anaximander) efe Het. 611 les 547
Lesueermeveblej efJeMes<e ceevelee HeeJeuesuee Deeeesefveeve leJe%e De@ve@eqkePeceB[j nesTve
iesuee. leJe%eeveeJej Je efJe%eeveeJej ieeele ebLejevee kejCeeje mee@esefmeHetJe& keeUeleerue
Heefnueee eerke efJeeejJeble neslee. Lesueerme ne Jejerue eee& De@ve@eqkePeceB[jMeer kejerle Demes.
De@ve@eqkePeceB[j ne mJeleb$e efJeeej ke ueeieuee. lees GleebleerJeeoeee peveke ceeveuee peelees.
ee efJeeeee yeg[eMeer Demeuesuee Debeflece leJeeee MeesOe Iesle neslee. ee efJeeees cetueJe
HeeCeer, Jeeet DeeefCe Deeqive Demese Demeues Heeefnpes. Demes mecepeCeeeer pejer veener. ee
efJeeeee yeg[eMeer Demeuesues cetueJe peeHeemetve efJeeeleerue Jemlet efvecee&Ce nesleele Je MesJeer
peele efJeueerve nesleele Demes Deceee&o, Deveble, Deekeejjefnle ietCejefnle, DeveblemJeHe Demes
keenerlejer Demeues Heeefnpes. Demes leees cele nesles.
HeeCeer ns Me Demetve leeme ceee&oe Deensle. efJee lej DeieeOe Deens. ee efJeeees
GHeeoevekeejCe Skee DemeeJes HeCe les HeeCeemeejKes ceee&efole Demet Mekele veener. les Deo=Me
Demetve Deceee&efole Demeues Heeefnpes. les keesCeleener Me JemletmeejKes Jee JeemeejKes
vemeeJes. leees efveefele mJeHe meebieCes DeMekee Deens. Hejbleg les Deceee&o eEkeJee Demeerce
(Boundless) DemeeJes. DeLee&le DeveblemJeHe (Indefinite) Demeues Heeefnpes.
leeeqJekeee De@ve@eqkePeceB[jeer Yetceerkee yejesyej nesleer. Hejbleg DeMee YetefcekescegUs ceeveJeer
ceveees meceeOeeve nesle veener. ee efJeeees Deceee&efole keejCe ceeve kevener leebee
mJeHeeefJe<eeereer Heefjefeleeee DeeOeejs mHeerkejCe keve DeHeefjefeleeuee mecepetve Ieslees.
De@ve@eqkePeceB[j ne SkeleJeJeeoer Je efJeeceerceebmee kejCeeje leJe%e neslee. leeves
Heeeele peieeleerue yeewefke leJeeEeleveeme megJeele kesueer, ner yeeye cenJeeeer Deens.
De@ve@eqkePeceB[jee efJeeejecegUs leJe%eeveeee #es$eele ienve efJeeej Je ceneve leJe%e
eerkeebceOes efvecee&Ce Peeues. ns vepejsDee[ keve eeueCeej veener. De@ve@eqkePeceB[jee celes

84

He=LJeer ner efmeeEue[j meejKeer ueebye Je ieesue Deens. ueeske efleee He=YeeieeJej jenleele ee
erves leees eEeleve YeeweflekeMeeeeee efves efJeeej eJele&ke efomeleele.
8.2.3 De@ve@eqkePeefceefvepe (Anaximenes) efe. Het. 588 les 524
Deeeesefveeve Je ceeeueesefMeeve mebeoeeeee eflemeje leJeJesee De@ve@eqkePeefceefvepe ne
nese. Lesueerme, Je De@ve@eqkePeceB[j eceeCese lees ceeeuesmeee jefnJeeMeer neslee.
De@ve@eqkePeceB[jee egkeleerJeeo ceeve kevener leees leeeqlJeke Gej De@ve@eqkePeefceefvepeuee
DemeceeOeevekeejke Jeet ueeieues. cnCetve leeves DeeHeueeHejerves leJeeEeleve eeuet sJeues.
Lesueerme, De@ve@eqkePeceB[j eebeeeceeCes leeves mJeebe%esee DeeOeejs efJeeees GHeeoeve keejCe
Skee DemeeJes, Hejbleg les met#ce Deo=Me Je ceee&oejnerle DemeeJes Demee efve<ke<e& leeves kee{uee.
Je leeme Jeeet (Air) Demes cnues
De@ve@eqkePeefceefvepeee celes ee efJeeees keejCe HeeCeer (peue) vemetve Jeeet (Air) nese.
Jeeegese HeeCeer (eJeenerHe) Je yeHe& (IeveHe) DeMeer Hes Deensle. lemese Jeeet [esUe ee
Fbefeeme ele#e efomele veener. Jeeetes DeefmlelJe peeCeJeles HeCe les [eseebvee efomele veener.
Jeeet Deceee&o Demetve HeeCeeHes#ee DeefOeke cetueYetle Je DeleeJeMeke Deens. eeCeebee
eemeesJeeme eeuet Demesue lej HeeCeer GHeeesieer He[les. Demee leke& keve leeves Demee
efve<ke<e& kee{uee keer peieees GHeeoeve keejCe Jeeet (Air) nese. Jeeet ne DeJekeeMeele
Deceee&oHeCes meJe&$e Hemejuesuee Deens. lees melele ebeue Je ieefleceeve Demelees. leeeeefkeeCeer
ieleer eEkeJee neueeeue efvecee&Ce kejCeees meeceLe& Demeles. JeeetHeemetve ee efJeeeee efJekeeme
Peeuesuee Deens. ee peieeee efveefce&leerme keejCe Demeuesuee eefeeebvee De@ve@eqkePeefceefvepe
efJejueerYeJeve Je IeveerYeJeve DeMeer veeJes oslees. G<Celee cnCepes efJejueerYeJeve Je Meerleue cnCepes
IeveerYeJeve nese. nJee (Jeeet) efJejue Peeueer cnCepes eflees Deiveerle Heeblej nesles Je eflees leejs
yeveleele. eeGue IeveerYeJeveeee (MeerleueerYeJeveeee) eefeescegUs nJeses cesIeeceOes Heeblej
nesles Je leer pemepeMeer DeefOekeeefOeke Leb[ Jee Meerleue nesles lemelemes eceeves eflees peue, He=LJeer
Je Hee<eeCeele Heeblej nesles Je MesJeer Hegvne ee peeieees cetue Jeeetle (nJesle) Heeblej nesles.
Deveske peies Deensle Je leer meJe& nJesle jeneleele Demes De@ve@eqkePeefceefvepees cele Deens. DeLee&le
ee peieele Deveske ekeejes iegCeOece& HeeneJeeeme efceUleele les iegCeOece& cegUele vemetve
HeefjCeeceebee keceer DeefOeke eceeCeeletve Je leebee IeveerYeJeveecegUs IevelJeeletve efvecee&Ce
nesleele. Demee DeLe& leeee IeveerYeJeve Je efJejueerYeJeve ee HeoebceOes Devegmetle DemeeJee.
IeveerYeJeveecegUs jeefJeke Deekeejceeveele pe[HeCee, CekeHeCee DeeHeCeeme Hee<eeCeeee
efkeeCeer HeneJeeeme efceUlees.ee Gue efJejueerYeJeveecegUs ceTHeCee, nuekesHeCee eemeejKes
iegCe Jekele nesleele.
8.2.4 cetueebkeve :
Jeefjue efJeJeseveeJeve De@ve@eqkePeceB[jHes#ee De@ve@eqkemeefceefvepe ne DeefOeke leke&efve< Je
efveefele efJeeejebee leJe%e neslee. leees IeveerYeJeve Je efJejueerYeJeve ee Heoebee keuHevee Je
leebee eefeeebee meneeeves HeoeLeees iegCeOece& yeveCeeeer eJe=eer ner efveefele Meeeere Je
leeeqJekeee cenJeeeer Deens. efJeeceerceebmee kejCeeje ne leJeeEeleke SkeleJeJeeoer

85

neslee. Lesueerme, De@ve@eqkePeceB[j Je De@ve@eqkePeefceefvepe ns efleIesner leJeeEeleke DeeHeuee

DevegYeJeeee DeeOeejs leke& keve peieees GHeeoeve keejCe keee DemeeJes eeee Deboepe
kejerle nesles. leebeer Gejs Deepe keeueyeee, Deeesie Je DeeceeCeYetle Jeele Demeueer lejer
leebveer Heeeele peieeleerue yeewefke leJeeEeleveeme megJeele kesueer ner cenJeeeer yeeye Deens.
leebee cegUs Heeeele leJe%eeveeee Giece lej Peeueee leecegUse Heg{s 300 Je<ee&le
eerkeebveer eeb[ yeewefke eieleer kesueer Je leJe%eeveeee #es$eele ienve efJeeej kejCeejs ceneve
leJeJesesner eerkeceOes efvecee&Ce Peeues.
DeeHeueer eieleer leHeemee
1) Lesueerme eebee celes efJeeeslHeeeres eEkeJee peieleees GHeeoeve keejCe keesCeles ?
2) De@ve@eqkePeceB[jee celes efJeeeee cegUeMeer keesCeles DeeefoJe (DebefleceleJe) Deens? ee
meboYee&le leeeer cegueJe ner mebkeuHevee mHe keje.
3) De@ve@eqkePeefceefvepeee celeevegmeej ee efJeeeee GlHeeeres cegueYetle keejCe keesCeles?

8.3 HeefjJele&veeeer (yeoueeeer mecemee)

ee efJeeele (peieele) meJe&$e melele yeoue Ie[le Demeleele. efmLej Demes keenere
veener. me=erle Jee efJeeele SkemeejKes veJeerve yeoue GlHeVe nesleele pemes eeCeer peeleerceOes
yeoue Ie[leele, veefJeve eeCeerpeeleer efvecee&Ce nesleele, eeCeebee eleske efHe{erle SkemeejKes
yeoue nesleele ns [eefJe&veves GleebleerJeeoele mHe kesues Deens.
yeoue Jee HeefjJele&ve cnCepes efJekeeme veJns. efJekeemeeuee efoMee Je Ger Demeles.
efJekeeme ne HetCe&leske[s peelees. Hejbleg HeefjJele&veeee mebkeuHevesle efJekeemeeeer keuHevee DebleYet&le
veener. efJekeemeeeer eefeee ner HeefjJele&veeeer eefeee Demeueer lejer eleske HeefjJele&ve Jee yeoue
ne efJekeeme veJns. HeefjJele&veeeer mecemee DeMeer Deens keer pes efmLej Deens lese yeouet Mekeles.
ee cnCeCeele efJemebieleer Deens. yeoue DeeefCe efmLejlee HejmHej efJejesOeer ieeser Demetve leele
peer leeeqJeke mecemee efvecee&Ce nesles leer cnCepes pes yeoueles les efmLejHeCes keee Demeles nere
leer mecemee nese. ee mecemeseer mees[JeCetke kejCeemeeer oesve eerke leJeeEelekeebveer
eelve kesuee. leeleerue Heefnuee Heecexveeeef[pe Je ogmeje ns nsj@eqkeueme ne nese.
8.3.1 Heecexveeeef[pe (Parmenisdes) efe.Het. 540 les 470
Heecexveeeef[pe ne Fueeree oef#eCeskeef[ue Sefueee ee Menjeee jefnJeemeer
DemeueecegUs leeee Jeweeefjke Yetefcekesme `SefueDeeefke leJeeEeleve' Demes cnCeleele. ne

86

Ske MeeeleJeeoer Je SkeleJeJeeoer eerke leJeeEeleke neslee. Heecexveeeef[peves nsj@eqkeuemeee

HeefjJele&veefJe<eeke efmeebleeuee (#eefCekeJeeoeuee) HetCe&HeCes efJejesOe kesuee. leeves Debeflece meee
meledleJe efmLej, DeefJekeejer, DeefJeYeepe, ieefleMetve DeHeefjJele&veere Deens Demee cetueYetle
efmeeble ceeb[uee. Lees[keeele Debeflece meodJemletle yeoue nesle veener ne efJeeej ceeb[uee.
Heecexveeeef[peves Ske oeMe&efveke keefJelee (Philosophical poem) efueefnueer nesleer. ee
keefJelesee GHeesodIeeleele leeves keJeeruee Ske osJelee Yesles Demee GuuesKe kesuesuee Deens. ner
osJeer keJeermeceesj mele eke kejles. nse mele leeves DeeHeuee keeJeele egeqkeleJeeoeee
mJeHeele ceeb[uesues Deens. leeee celes yeewefke MeesOeveeefeesle oesvee Heee&e Demet
Mekeleele. It is or it is not Debeflece meee ner Hekele meledYeeJe (It is) Demeles. ne Heee&e
DeeHeCe mJeerkeejlees Hejbleg ogmeje Heee&e mJeerkee Mekele veener. pes veener eEkeJee peeefJe<eeer
DeeHeCeeme keenere ceeefnleer veener leeefJe<eeer ve yeesueCese yejs. A thing must either be or
not be DeeefCe "What is, cannot change" cnCepes pes Deens les Skeelce, DeefJeYeepe,
Meeele ieefleMetve Je DeHeefjJele&veere Demeues Heeefnpes. ner Skeelce meee (Reality) Jee Debeflece
meodJemleg yegefiece Deens Hejbleg Fbefeiece veener.
Heecexveeeef[peee celes ieefleMeeruelee, yeoue Jee HeefjJele&veMeeruelee ee mebkeuHevee
Debeflece meodJemletee meboYee&le Deeesie Je Devegefele nesle. yeoue Je HeefjJele&ve mele
ceeveueeme Skee Jemlet `Deens'. Je `veener' DeMeer Deens DeeefCe DeMeer DeMeer veener Demes cnCeeJes
ueeiesue ns kemes Mekee Deens ? Skeee JemlegefJe<eeer DeMeer HejmHejefJejesOeer efJeOeeves ceeveJeer
yegeruee ceeve nesCes Mekee veener. lemese yeoue mele ceeveves cnCepes `Metveeletve SKeeoer iees
efvecee&Ce nesCeemeejKes Deens'. eEkeJee SKeeoer Jemlet veeefnMeer nesCeemeejKeer Deens. Metveeletve
keenerner efvecee&Ce nesCes Mekee veener. Out of nothing, nothing comes. mJele:ceOetve leer
efvecee&Ce Peeueer Demes cnCeCes, cnCepes leer mJele:Meer SkeHe Deens, Demes cnCeeJes ueeiesue.
DeLee&le leer Jemlet HetJeeaner nesleer, leMeere Deepener Deens Je Heg{sner leMeere jenerue. cnCetve pes
Deens Je pemes Deens les veener nesT Mekele veener. lemese pes veener, leeeer GlHeeerner nesT
Mekele veener. pes Deens les DeefJeYeepe Je melele mLeeeer mJeHeeese Demeues Heeefnpes. Debeflece
meee Jee Debeflece meodJemlet yeouele veener. efleeele yeoue nesle veener. yeoue Jee HeefjJele&ve ns
Fbefeiece Demeues lejer les Yeeceelceke Deens. pes Deens les Meeele Deens.
Lees[keeele Heecexveeeef[pe cnCelees keer, pes Debeflece mele Deens les HeefjJele&vejefnle
cnCepese DeHeefjJele&veere Deens. Kejs Heenlee keenere yeouele veener. pes veerle Deens les lemese
Deens. veJeerve keener efvecee&Ce nesT Mekele veener Je pegves keener veenermes nesle veener. pes yeoue
DeeHeueeuee efomeleele les kesJeU Yece Deensle.
Heecexveeeefpe[ ee MeeeleJeeoer leJeeEelekeeves meodJemlet (Reality) Jee DemeCes
Being Je leeefJe<eeer efJeeej kejCes ee oesve meee Je oesve yeeyeer veenerle. Being and
thought are one. peeee efJeeej nesT Mekele veener, les DemeCes Mekee veener. lemese pes
DemeCes Mekee veener (Non being) eeee efJeeej kejCesner Mekee veener. peeee efJeeej nesT
Mekelees lese DemeCesner Mekee Deens. DeLee&le ne Ske ekeejee belceke efeodJeeo
(Dialectical Idealism) nese. Hejbleg Debeflece meee efeomJeHe Deens keer veener ?
eeefJe<eeeres mHe efJeeej Heecexveeeef[peves ceeb[uesues veenerle. ner Debeflece meee Skeelce Demetve

87

eflees mJeHe meebieCes keerCe Deens. Demesner lees cnCelees. yegeree efveeceebMeer pes DevegHe
Deens les ceeveCeeJej leeee Yej Deens. nee leeee meleeefJe<eeke (Doctrine of Truth)
efmeeble nese. Fbefepeve %eeve ns Yeceelceke nese. kesJeU leeefke&ke Heleerves eEeleve
kesueeme Debefleve meeses SkelJe, DeHeefjJele&veMeeruelee, ieefleceevelee ner Yeceelceke Deens, Demes
ue#eele esles. Heecexveeeef[pe ne keener efkeeCeer Debeflece meeses SkelJe, DeHeefjJele&veerelJe,
ieefleMetvelJe Je Meeelelee yegeruee Heles DeeefCe DeveskelJe, HeefjJele&veMeeruelee, ieefleceevelee ner
Yeceelceke Deens, Demes ue#eele esles. Heecexveeeef[pe ne keener efkeeCeer Debefleve meesuee
ieesueekeej ns efJeMes<eCe ueeJelees. eBke efLeuueer ee Feflenemekeejeee celes ns Heecexveeeef[peee
keuHeveeMekeleeres eesleke Deens. DeLe&ele Heecexveeeef[pe ne SJe{eeJeve pe[Jeeoer neslee ns
jefJeCes egkeeres Deens. lees leJeeEeleke Heke cnCetve kee nesF&vee osJeeree keeseree GuuesKe
DeeHeuee leeeqJeke keefJelesle kejlees. lees kej pe[Jeeoer DemeCes Mekee veener. `DemeCes'
(Being) effJeeej kejCes (Thought) eebeer Skeelcelee ceeveCeeje Heecexveeeef[pe ne
YeeweflekeJeeoer DemeCes Mekee Jeele veener. lees MeeeleJeeoer Je yegefJeeoer neslee. Debeflecemeee
Ske Je DeHeefjJele&veere Deens. Hejbleg Fbefepeve Je %eeveevegmeej ee peieeleerue Jemlet yeoueleele
cnCetve Debefleve meoJemlet (Reality) keceerle keceer DeYeewefleke Demeueer Heeefnpes. yeger Je
Fbefeele#e eebee metj HejmHejefJejesOeer Demesue lej yegeryeueeme eeOeeve Je eceeCeYetlelee
efoueer Heeefnpes. cnCetve Heecexveeeef[pe cnCelees keer, Debeflece meodJemlet DeHeefjJele&veMeerue Je
Skeelce Demetve efleee DeefOeeveeJej yeoueCeejs ns Me peie Yeemeceeve nese. ner Debeflece
meodJemlet yegefiece Deens. Hejblet Fbefeiece veener.
ye^e[ jmesueee celes ee efJeeeee peieleeee cegUeMeer Demeuesuee meesefJe<eeer,
meee cnCepes meodJemlet (Ontos Reality) Demee yeewefke Je Yeeef<eke leke& kejCeeje Jee
egeqkeleJeeo ceeb[Ceeje Heefce&veeeef[pe ne Heefnuee eerke leJeeEeleke nese. leees ns leeefke&ke
eEeleve Deepe ceeve nesF&uee Demes veener. Hejbleg Yee<ee Je Yee<eseer jevee eebee DeeOeejs
meeeMeeeere efve<ke<e& kemes menpeHeCes kee{ues peeleele. eeee Glke= vecegvee
Heecexveeeef[peee eEeleveele Dee{Ulees. lees yegefJeeoer leJeeEeleke neslee. leeee eEeleveele
%eeveWefeebvee leeves cegUere mLeeve efouesues veener. leeee celes ieefleMeeruelee, HeefjJele&veMeeruelee
Jee yeoue ee mebkeuHevee Debeflece meodJemletee meboYee&le Deeesie Je Devegefele nesle. ee Gue
Debeflece meeses SkelJe DeHeefjJele&veMeeruelJe ieefleMevelJe Je Meeelelee nere yegeruee Heles,
Demes leees cele Deens. DeMee ekeejs Heecexveeeef[peves MeeeleJeeoeee Hegjmkeej kesuee Je
yegefeceeCeeuee DeefOeke cenJe efoues. DeLee&le JeeJeneefjke peieeleerue DevegYeJeeuee esCeeNee
efJeefJeOeleseer Je DeveskelJeeeer JeJemLee ueeJeCes ns SkeleJeJeeeebvee keefCe peeles. yegefyejesyej
JeeJeneefjke #es$eele lejer FbefeevegYeJeees eeceeCe ceeveeJes ueeieles. ns efJeJeseve
Heecexveeeef[peee efJeeejees cetueebkeve kejCeeme Hegjsmes Deens.
8.3.2 nsj@eqkeueme (Heraclitus) efe.Het. 535 les 475
Heeeele eerke leJe%eeveeee Feflenemeele nsj@eqkeueme ee jnmeJeeoer Jee iet{Jeeoer
leJeeEelekeees mLeeve cenJeees Deens. leeves Heecexveeeef[peee MeeeleJeeoer Je efvelelJeJeeoer
efJeeejmejCeeruee efJejesOe kesuee. lejer ns oesIesner yegefeeceeCeJeeoer leJeeEeleke nesles. Fbefe
ele#eJeeoeuee ee oesneWee efJejesOe neslee. nsj@eqkeuemeee pevce Deeeesefveee eebleeleerue

88

FefHememe ee Menjele F.me.Het. 535 ee megceejeme Peeuee lees Heecexveeeef[peee Je ieewlece

yegeee mecekeeueerve neslee. nsj@eqkeuemeee peerJeveele Je eEeleveele DeeefCe YeieJeeve yegeee
peerJeveele Heej Deeee&keejke meece Dee{Utve esles. oesIeebeener pevce jepeIejeCeele Peeuee.
oesIeebveener jepeieeoeree Jeejmee DeJnsjuee. Hejbleg jepeHeoleeieeeer oesIeebeer keejCes JesieUer
nesleer. YeieJeeve yegeves peieeleerue og:Ke yeIetve efmeeLe& ieewlece DemJemLe Peeuee. leeves
og:Keeeer keejCes MeesOetve ee keCeecetleeaves ueeske Gejees keee& kesues. ee Gue
nsj@eqkeuemeuee DeeHeuee yegerceesee ieJe& neslee. meJe&meeceeve ceeCemeebceOes efcemeUCes Jee
leebeeMeer eee& kejCes leeuee Hemeble veJnles. leeee celes peemleerle peemle ueeske cetKe&
Demeleele. leebvee GHeosMe kejCes cnCepes cetKe&HeCee nese. lees cegKee&keefjlee efuenerle veener.
kesuesuee GHeosMe mecepet Mekele veener leeee efJeHeee&me kejleele. leeee leecegUs
ueeskeMeeneruee efJejesOe neslee. cetKe& ueeskeebee jepee nesCes, leeuee ceeve veJnles cnCetvee leeves
jepeHeo veekeejues. YeieJeeve yeg HejcekeeefCeke nesles. peieeleerue og:Kes MeesOeCeemeeer Je
leeJejerue GHeee MeesOeCeemeeer yegebveer jepeieeoer veekeejueer Je jepeJee[eeyeensj He[ues, les
Deee&meles MeesOeCeemeeer nese.
meJe& #eefCekece meJe& #eefCekece ns yeewcele meJeevee %eele Deens. peieeleerue meJe& keener
HeefjJele&veMeerue Je Deefvele Deens DeMee yeewceleeee nsj@eqkeuemeves Hegjmkeej kesuee.
nsj@eqkeuemeee celes ee efJeeele keeeceer, Meeele mJeHeees Demes keener veener. ee peieeleerue
keesCeleerner Jemlet efmLej mJeHeeeer veener. meJe& Jemlet melele yeouele Demeleele. kesJeU yeoue,
SkemeejKee yeoue SJe{ere iees Deens. leeee celes DeeHeCe HeeCeeee eJeenele Hejle Heee
sJet Mekele veener. keejCe HeeCeeee eJeen leese vemelees. veJes HeeCeer Deeuesues Demeles.
leeeeceeCes Heee sJeCeeje ceerner leese vemelees. ceePeelemege yeoue Peeuesuee Demelees.
YeieJeeve yegeves eee celeeee Hegjmkeej kesuee. leebee ee celeeuee `#eCeYebieJeeo' Demes
cnCeleele. pes Deens les #eCeYeje Demeles Je ogmeNee #eCeer ve HeeJeles. nsj@eqkeuemeves cnues
keer efmLej Demes keenere veener. ``yeoue Je melele yeoue nere JeemleefJekelee Deens.'' ee
efJeeeleerue meJe&keener HeefjJele&veMeerue Deens. efJeeeee cegUeMeer efvele Je Meeele Demes keenerner
veener. Debeflece meee ner eefeee mJeHeeeer (Reality is a flux, a process) Deens. ns
meebieCeemeeer veoeree HeeCeeleerue eJeenees Heke JeeHejues Deens. veoeree HeeCeeee eJeen
ne ieefleceeve Demelees ee eJeeneleerue HeeCeele keesCeeueener oesveoe G[er ceejlee esle veener.
pee HeeCeele HeesnCeeje Heefnueer G[er ceejlees les HeeCeer ogmeNee G[eree JesUer efleLetve Jeentve
iesuesues Demeles. ns Jej meebefieleues Deense. ee efJeeeleerue keesCelesner cetueYetle Je He=LJeer,
DeeHe(peue), Jeeet ns keeece mJeHeees vemeles. Hejbleg Lesueerme meejKes efvemeie&Jeeoer Je
SkeleJeJeeoer Deeeesefveeve leJe%e cetueleJeeuee mLeeeer (efmLej) mJeHeees ceeveerle Hejbleg
nsj@eqkeuememeejKes leJe%e cetueleJemege yeoueCeejs Jee eJeener mJeHeees ceeveleele.
nsj@eqkeuemeee celes efJeeeleerue Mekeleer HejmHejefJejesOeer Demeleele. leebeele mebIe<e&
eeuet Demelees. leebeele leCeeJe Demelees. ee leCeeJeHetCe& mebIe<ee&letve ee Me peieeleerue Jemlet
Je Ievee efve<HeVe nesleele. cnCetve lees cnCelees, War is the father of all things.
HejmHejefJejesOeeletve Jemlet efvecee&Ce nesleele. DeLee&le nsj@eqkeuemeee ne efmeeble keeue&
ceekeme&ee belceke efJejesOeefJekeemeeeer DeeJeCe keve oslees. ee efJeeeleerue efJekeeme
eefeesee cegUeMeer les `Deiveer' Jee `lespe' (Fire) ns leJe ceevelees. ns Jewefeke DeeqiveleJener

89

ieefleceeve Je eJeener (yeoueCeejs) Deens. leeee Deekegbeve efeesletve efmLejJemlet Yeemet

ueeieleele. eeue lees DeOeesieeceer ceeie& ceevelees. efmLejJemletbee efJejueerYeJeveeletve Hegvne leebvee
Deiveeres mJeHe eeHle nesles eeuee lees GOJe&ieeceer ceeie& cnCelees.
ceeveJeeleerue peerJeelcee ne Jewefeke Deiveer Jee lespemJeHeer leJeeee DebMe Deens. ee
Deeeqlceke DebMeele yeger DeeefCe peeCeerJe efJeMes<e Heeves efometve esles. eeJeve DeeqiveleJe Jee
lespeleJe ns peeCeerJe (yeesOeelceke) mJeHeees DemeeJes, Demes cnCelee esF&ue. eeuee
nsj@eqkeueme `uee@iee@me' Demesner cnCelees. uee@iee@me cnCepes Jewefeke yeger nese. ee Jewefeke
yegercegUse efJeeele efveeceyelee Deens. ceeCemeeves DeeHeuee yegeree meneeeves ns efveece
MeesOetve leebeevegmeej peieues Heeefnpes. efJekeejebee DeOeerve ve peelee, Jeemeveebes iegueece ve
neslee yeger ceeve efveeceevegmeej peerJeve Ie[efJeues Heeefnpes. keejCe ee efJeeeee cegUeMeer
jeveelceke Sskee Deens ns peeCeCeele MeneCeHeCe Deens Je ceeveJeer peerJeveees meeHeue Deens.
8.3.3 cetueebkeve :
nsj@eqkeuemeves Deelcemebece, Fbefeoceve, mJeebefMemle, efveeceebee Deeoj kejCes
nere veerefleceee nese. ueeskeMeener jepeele ueeskeebee efJekeejebvee Je Jeemeveebvee DeeJeenve kesues
peeles. cnCetve lees ueeskeMeeneruee efJejesOe kejlees. leeves eeefuele Oecee&leerue kece&keeC[euee
efJejesOe kesuee. ceeveJeerpeerJeve ne Ske og:Keo KesU Deens Demee efvejeMeepeveke metj leeee
leJeeEeleveele efometve eslees. kesJeU %eeveer ceeCetme ee efJeejevesee efJeeyegeruee (Logos)
peeCeCeeje Demelees. DeMeeekeejs nsj@eqkeueme ne yegefJeeoer leJeeEeleke neslee. ieewleceyegebveer
meeceeve ceeCemeees eyeesOeve kesues. ee erves efJeeej kesueeme nsj@eqkeueme ne nskesKeesj
jeefnuee. leeee efvejeMeepeveke efJeeejebcegUs leeuee Weeping philosopher Demes cnues
peeles. lees Ske jnmeJeeoer Jee iet{Jeeoer (Mystic) leJeeEeleke neslee. lees ueeskeeefYecegKe ve
jeefnueecegUs leeee efJeeejeee meceepeceveeJej eYeeJe He[uee veener. Hejbleg leeee keener
efJeeejebee HeefjCeece DeeOegefveke keeUeleerue leJeeEelekeebee celeeJej Peeuesuee efomelees.
leeeer mebIe<e& ner mebkeuHevee ceekeme&ee meeceJeeoele efometve esles. `Debeflece meee' (Reality)
ner ieefleceeve eefeeeHe Deens Demes efJeeej ceeb[CeeNee nsj@eqkeuemeee leJe%eeveeee eYeeJe
Deveske leJe%eebJej Je efJemeeJee Melekeeleerue Yewesefleke MeeeebJej He[uesuee Deens. DeLee&le
HeefjJele&veeeer mecemee mees[efJeCeees Heecexveeeef[pees Je nsj@eqkeuemees oesvner ceeie&
efveHeeesieer Deensle. HeefjJele&veeme pejer Yece cnues lejer Yece efMeuueke jenleese. DeeHeCeeme
leeeer peeCeerJe nesles. cnCetve mecemee ner leMeere jenles. nsj@eqkeuemeeceeCes vegmeles
HeefjJele&vee mele Deens Demes cnCetve Yeeiele veener. keejCe HeefjJele&ve keMeees lejer JneJes
ueeieles Je peees HeefjJele&ve nesles les eqmLej Demese jeefnues Heeefnpes. HeefjJele&veeee %eelee pees ceer
lees efvele Demeuee Heeefnpes. pej DevegYeJe IesCeeje %eelee veeefnmee Peeuee lej mcejCe keesCeeuee
nesCeej? HeefjJele&ve eefeesle SkemeejKes yeoue nesle Demeues lejer pes keejCe Deens les efvelee
Demeles HeefjJele&veeeer mecemee mees[efJeCeemeeer keejCe ee mebkeuHevesee GHeeesie kesuee
peelees. DeLee&le nsj@eqkeueme Je Heecexveeeef[peves ner mecemee mees[efJeCeeee eelve kesuee
Demeuee lejer leees ceeie& efveHeeesieer jues Deensle ns ee efJeJeseveeJeve ue#eele esles.

90

DeeHeueer eieleer leHeemee

1) Heecexveeeeef[pees Debeflece meledleJe (meodJemleg) mHe keje.
2) Heecexveeeef[peee celes ``pes Debeflecemele Deens les DeHeefjJele&veere Deens. keenere yeouele
veener. HeCe pes yeoue efomeleele les kesJeU Yece Deensle.'' ns leebes efJeOeeve mHe keje.
3) nsj@eqkeuemeves peieeleerue keesCeleerner Jemlet efmLej mJeHeeeer veener. meJe& Jemlet melele
yeoueCeeNee Jee HeefjJele&veMeerue Demeleele. ne leeee HeefjJele&veeee efJeeej mHe keje.
4) `Debeflece meee ner eefeee mJeHeeeer Deens' ns meebieCeemeeer nsj@eqkeuemeves keesCeles
Heke JeeHejues Deens ?

8.4 meejebMe
mee@esefme HetJe& keeUeleerue efvemeie&Jeeoer Je efJeeceerceebmee kejCeejs leJe%eeve cnCetve
Lesueerme, De@ve@eqkePeceB[j Je De@ve@eqkePeefceefvepe nesles. efleIesner leJeefebleke efceuesmees jefnJeeMeer
Je Deeeesefveeve mebeoeeeleerue efJeeejJeble Je lee keeUeleerue YeeweflekeMeee%e nesles. ns meJe&
SkeleJeJeeoer nesles. Lesueermeves HeeCeer (peue) ns peieees cetU keejCe DemeeJes Demes ceeveues
Deens. Lesueermeee celes meJe& Jemletes DeeefokejCe Jee GlHeeer peue Deens. leeeeveblej
Peeuesuee De@ve@eqkePeceB[jves peieees cetU keejCe met#ce Deo=Me Je Deceee&efole Deens Demes
ceeveues. les keesCeleener MeJemletmeejKes Jee JeemeejKes vemetve Deceee&efole DeLee&le
DeveblemJeHe Demeues Heeefnpes. De@ve@eqkePeefceefvepeves ee efJeeees GHeeoeve keejCe met#ce, DeMe
Je ceee&oejnerle Demetve, les peue vemetve, Jeeet (Air) nese Demee efve<ke<e& kee{uee. ee
peieeee GHeeoeve keejCeemebyebOeereer leebeer Gejs Deepe keeueyeee, Deeesie Je DeeceeCeYetle
Jeele Demeueer lejer leebveer Heeeele peieeleerue eerke leJe%eeveele yeewefke leJeeEeleveeme
megJeele kesueer, ner leeerves cenJeeeer yeeye Deens.
Heeeele eerke leJe%eeveele HeefjJele&veeee mecemesefJe<eeeres efJeeej Heecexveeeef[pe
Je nsj@eqkeueme ee leJeeEelekeebveer ceeb[ues. ns oesIesner leJe%e yegef eeceeCeJeeoer nesles.
Heecexveeeef[peves Debeflece mele ns DeHeefjJele&veee Deens. efvele Deens. Kejs Henelee keenere
yeouele veener. pes yeoue efomeleele. les kesJeU Yece Deensle. lees Fbefepeve %eeve Yeceelceke
ceevelees. Debeflece meodJemletee meboYee&le ieefleMeeruelee yeoue Jee HeefjJele&veMeeruelee ee
mebkeuHevee Deeesie Jee Devegefele nesle. Heeexveeeef[peves ceeb[uesuee efJeeejeee efJejesOeer
efJeeej nsj@eqkeuemeve ceeb[ues. ee peieele efmLej Demes keeefne vemetve kesJeU SkemeejKee
yeoue efometve eslees. efJeeeee cegUeMeer efvele, Meeele keenerner veener. Debeflece meee ner
eefeee mJeHeeeer Deens ns meebieCeemeeer leeves veoeree eJeenees Heke JeeHejues Deens.

91

leees leJe%eeve ieewleceyegeee leJe%eeveepeJeU peeles. ee efJeeeee efJekeeme eefeesee

cegUeMeer Deiveer (Fire) Jee lespe leJe ceevelees. ns DeiveerleJener ieleerceeve Je eJeener Deens.
HeefjJele&veeeer mecemee mees[efJeCeees Heecexveeeef[pe Je nsj@eqkeueme eebes ceeie& efveHeeesieer
Deens. lejerner HeefjJele&veemebyebOeeres leebes Yeewefleke mJeHeees leJeeEeleve mee@esefmeHetJe&
keeUele cenJeees nesles. Jeefjue meJe& leJeeEelekeebveer DeeefoowefJeke Meeqkeleee meneje ve Ieslee
Jew%eeefvekeerves efJeeej kesuee.

8.5 efJeeeHeerere oerIeexejer eMve

1.
2.
3.
4.
5.
6.

mee@esefmeHetJe& keeUeleerue efvemeie&Jeeoer Jee efJeeeslHeeerJeeoer leJe%eebes efJeeej

Lees[keeele mHe keje.
efvemeie&Jeeoer leJe%e cnCetve Lesueerme Je De@ve@eqkePeceB[j eebes efJeeej mHe keje.
ceeeuesefMeeve mebeoeeeee leJe%e De@ve@eqkePeefceefvepees efJeeeee keejCeeefJe<eeer
meefJemlej efJeJeseve keje.
HeefjJele&veeeer ecegKe mecemee keesCeleer Deens? Heecexveeeef[pees yeoueeefJe<eeeres Jee
HeefjJele&veeefJe<eeeres efJeeej mHe keje.
HeefjJele&veeee mecemesefJe<eeer nsj@eqkeuemees efJeeej meebietve lees ee mecemeses
efvejekejCe kemes kejlees? les meefJemlej mHe keje.
Lees[keeele erHee efuene
De) Lesueerme
ye) De@ve@eqkePecBe[j
ke) De@ve@eqkePeefceefvepe
[) Heecexveeeef[pe
F) nsj@eqkeueme
He) Deeeesefveeve leJe%e
ie) HeefjJele&veeeer mecemee

*****

92

9
meesefHemebeer %eeveceerceebmee DeeefCe veerefleceerceebmee
Heeeeer Hejs<ee
9.0
9.1
9.2
9.3
9.4
9.5
9.6

Gefes
emleeJevee
meesefHem
meesefHemebeer %eeveceerceebmee /eceeCeceerceebmee
meesefHemebeer veerefleceerceebmee
meejebMe
efJeeeHeerere efoIeexejer eMve

9.0 Gefes
1)
2)

3)

4)

mee@esefmeHetJe& keeUele `meesefHem' ee veeJeeves efJeeejJebleeee Jeie& efvecee&Ce nesTve

`ceeveJekeWer' leJe%eeveees leebveer efouesues eesieoeve DeYeemelee esF&ue.
ees@ieesjme, Le@efmece@keme, iee@jefpeDeme, ee@ef[keme ee meesefHem leJe%eebee veeJeebee
Lees[keeele Heefjee nesTve leebveer %eeveoeveeeer keuee keMeer peesHeemeueer ns mecepetve
Ieslee esF&ue.
``ceeveJe nee meJe& ieeseRee ceeHeob[ Deens'' ner eJe=eer meesefHemebveer efvecee&Ce kesueer.
meJe&meeceeveebvee peerJeve peieCeeme GHeegkele %eeve efceUJetve osCes ns meesefHemebes
Gef nesles. ns Gef JeeJeneefjke mJeHeees nesles ns DeYeemelee esF&ue.
efvemeie& leJeJeses Je meesefHem eebee efJeeejebceOeerue celeYesoees Deekeueve nesCeeme
ceole nesF&ue.

9.1 emleeJevee
leJe%eeve ns %eevemeeOeveses ceneve meeOeve Deens. leeee DeYeemeeuee HetCe&lee
esCeemeeer Yeejleere leJe%eeveeyejesyeje Heeeele leJe%eeveeeer DeesUKe nesCes
DeleeJeMeke Deens. Heeeele leJe%eeveeeer megJeele ner mee@esefmeHetJe& keeUeleerue Deveske
eerke leJeeEelekeebee efJeeejebceOetve Peeuesueer Deens. Lesefueme De@ve@eqkePeefceefvepe meejKes
Deeeesefveeve leJe%e ns efJeeceerceebmeeJeeoer Je efvemeie& leJe%e nesles. HeeeLee@ieesjme ne
leJeefebleke Demetve lees ieefCele%e Je Yetefceleerle%e cnCetve eefme HeeJeuee. leeveblej
Heecexveeeef[pe, nsj@eqkeueme ee SefueDeeefke leJeeEelekeebveer HeefjJele&veeee mecemesJej
DeeHeues efJeeej ceeb[ues. ns oesIesner yegefeeceeCeJeeoer leJeeEeleke nesles. Heecexveeeef[pees oesve

93

Devegeeeer Pesvees Je cesefuemmeme eebveer SkeleJeJeeoeee Je MeeeleJeeoeee Hegjmkeej kesuee.

leeveblej SefcHe[e@eqkeueme, De@veskePe@ieesjme, [scee@efeme DeeefCe meesefHem leJe%e Peeues.
F.me. HetJe& 5 Jee Melekeele DeLesvme ns eermemeeer %eevekeW yeveues nesles. ee
keeUele keener efJeeve ueeskeefMe#eCeeeer Yetefcekee IesTve Menjeleerue leCeebvee keeueesHeeesieer
JeJenej%eeve osT ueeieues leebvee meesefHem Demes cnCeleele.meesefHem ne Meyo meesefHeee
Sophia ee HeoeJeve leeej Peeuee Demetve leeee DeLe& %eeve, MeneCeHeCe Demee neslees.
meesefHem cnCepes %eeveer, Hebef[le JeJenej%eeveer, lej meesefHem ee Meyoeee ogmeje DeLe&
%eeveoelee, ueeskeefMe#eke, JeJenej%eeve efMekeefJeCeejs efMe#eke Demee neslees. ee meesefHemebveer
ceeveJelesee DeefOeke meKeesue DeYeeme keve leeuee DeefOeke cenJe efoues. megJeeleeres
eeeerve eerke leJe%e efvemeie& leJe%e cnCetve efJeeeeer GlHeeer, leeeer keee&eJe=eer Je leees
efveece MeesOetve kee{Ceele iegbleues nesles. leebveer efJeeeslHeeerMeeeeuee DeefOeke cenJe
efoueecegUs ceeveJeeee DeYeemeeeer leebeeke[tve GHes#ee Peeueer. keejCe les eecegKeeves
efvemeie&Jeeoer nesles. DeMee keeUele ele#e ceeveJeeuee meeceeefpeke Je jepekeere peerJeve
peieCeeme GHeegkele Demes JeJenee& efMe#eCe osCeemeeer pes JeJenejkegMeue efJeeejJeble Heg{s
Deeues leebvee meesefHem Demes cnCeleele. ee meesefHem leJe%eebvee efvemeie&Jeeoer leJe%eeveeee
ceee&oe ue#eele Deeuee. leebveer efvemeiee&es Debeflece mele Je leees jnme ceeveJeer yegeree
mecepeCee Heefueke[es Deens. cnCetve meesefHemebveer ceeveJeer mecemesJej Je ceeveJeer keWer
leJe%eeveeJej DeefOeke ue#e keWefle kesues. ceeveJe nee meJe& Jemletbee eceeCe Jee ceeHeob[ Deens,
Demes meesefHemebveer eefleHeeove kesues. ee meesefHem efJeeejJebleeceOes ees@ieesjme, iee@efpe&Deme,
Le@efmece@keme, ee@ef[keme ns ecegKe meesefHem nesle. ee meesefHemebveer %eeveceerceebmee Je
veerefleceerceebmee eeJej efJeeej keWefle kejCeees keee& eLece kesues les Heg{s Heent.

9.2 meesefHem
eerke veiejjepeeleerue keener Hebef[leeveer pegveer HejbHeje Je pegvee leJe%eeveeee
efJeeejebJej mebMee eke kesuee. leebee efkeesve ne JeeJeneefjke neslee. ceveg<eeves
efJeeemebyebOeeree eEeleveeuee mees[efeer osTve ceeveJeer JeJenej DeeefCe meceepe eeyeeyeleerle
efJeeej kejeeuee nJee. ee efJeeeee Jee me=eree cegUeMeer keenerner Demesue DeeefCe pejer les
mecepeues lejer leeee JeeJeneefjke eMve mees[efJeCeemeeer keee GHeeesie? DeMeeekeejs
GHeeesefielesee Jee JeeJeneefjke efkeesve Oeeveele sTve ceveg<eefJe<eeke JeeJeneefjke
eMveebJej DeefOeke peesj efouee Demes meesefHem (Sophist) nesles. eee Hebef[leebvee `meesefHem'
Demes cnues peeles. Philosophy ee Meyoele Philo DeeefCe Sophia Demes oesve Meyo
esleele Sophia cnCepes %eeve. cnCetve meesefHem Sophist cnCepes %eeveoelee, Hebef[le,
efJeJeskeer, yegefceeve efke peeves efJeefMe #es$eele eieuYe eMe mebHeeove kesuesues Deens, Demee
ceveg<e nese. DeLee&le ns meesefHem leekeeUes efJeeejJeble ueeskeefMe#eCekeej Je yegefpeerJeer
ueeske nesles. meesefHem ee veeJeeeer keesCeleer Ske leJe%eeveeeer eCeeueer veener. Hejbleg ee
meesefHemebceOes keener ieeser meceeve efomeleele. leJe%eeveeuee les `ceveg<ekeWer' kejerle nesles.
JeeJenejerke %eeve meceepeele HemejefJeCeemeeer Ftke nesles. cnCetve leebvee meeJe&peefveke
efMe#eCe le%e, meceepeefMe#eke, ueeskeefMe#eCekeej ee veeJeeves mebyeesefOele kesues peeles. ns

94

meesefHem pes JeeJeneefjke %eeve leCeebvee osle Demele leeee ceesyeouee cnCetve leebeeke[tve
Hewmes IesT ueeieues, les HewMeemeeer efMe#eCe osT ueeieues. efJeee ner HeefJe$e Jemlet Deens Je leer
efJekeeeeer vemeles DeMeer eeeerve eerkeebeer OeejCee nesleer. meesefHemebeer %eeveoeleeeer Yetefcekee
ner DeeefLe&ke Je jepekeere mecemeebveer yeebOeuesueer Je ceee&efole nesleer. cnCetve meesefHem ee
Meyoeee DeLe& eebieuee Demetvener leeuee nUtnUt efnvekeme Jee JeeF& DeLe& eeHle Peeuee.
jepekeejCe ne Ske cenJeeee efJe<ee DemeueecegUs ee efJe<eeeee #es$eele Heg{s peeCeemeeer
Meyoue kemee kejeJee? keesCelee egkelee ue{eJeele? ueeskeebJej eYeeJe Hee[Ceejer Yee<ee
keMeer yeesueeJeer? DeMee ekeejes JeeJeneefjke %eeve osTve meesefHemebveer pes %eeveeee Je
veerleeree #es$eele yeewefke ceeveob[ Demeleele leebeer GHes#ee kesueer. leecegUs meesefHem ee
Meyoeuee DeLee&pe&veemeeer yeger Je efJeesee GHeeesie kejCeejs Demee efnvekeme, keuegef<ele Jee
JeeF& DeLe& eeHle Peeuee. keener meesefHem celmeveeeeee eeej kejerle lej keener
efvejeMeeJeeoeee Jee MetveJeeoeee eeej kejerle.
meesefHem ns Deleble kegMeee yegeres, efve<Ceele, JeekeHet, mebYee<eCe elegj Je Gece
egeqkeleJeeo kejCeejs nesles. leebeeefJe<eeer ueeskeebeer celes keuegef<ele Peeueer. eees keejCe les
DeeHeuee yegefceesee ogHeeesie keve leebveer JeJenej%eeveeeer ogkeeves ceeb[ueer. KeNeees
Keess kejCes, Meyoue kejCes, JeeoefJeJeeoele eefleHe#eeuee kemes njJeeJes eees efMe#eCener
keener meesefHem osT ueeieues. leecegUs meesefHem ne Meyo yeoveece Peeuee. Hewmes IesTve
JeJenejele keesCeleener ekeejes eMemJeer kemes JneJes eees efMe#eCe osCeejs Je DeLee&peve
kejCeejs ueeYeeLeea mJeeLeea ueeske cnCetve ueeske leebeeke[s yeIet ueeieues. mele Je Demele
eebieues Je JeeF& ee bevee Jemlegefve DeeOeej veener. eYeeJeer ceeCetme pes jJeerue lese mele
Demes meceerkejCe nesT ueeieues. yeUer lees keeve efHeUer ne pebieueeee veee meceepeele efJeMes<ele:
leCeebceOes { nesT ueeieuee. JeeF&eeer veerleer meceepeele yeUeJet ueeieueer. meleemele Je
MegYeeMegYe eebeeleerue js<ee Oetmej nesT ueeieueer. eeueee yeewe
f ke Je vewefleke Dejepekelee
Intellectual & Ethical Anarchy) cnCeleele ns mecepetve
IesCeemeeer Heg{erue
meesefHemebes efJeeej keee Deensle les Heent.
1) Le@efmece@keme :
ne meesefHem neslee. leeee celes veee cnCepes yeueJeeve ueeskeebes efnle meebYeeUCes
cnCepes veee nese. pes JeJenejele meeeefOeMe Je Yeeweflekeee meJee&le DeefOeke yeueMeener
Demeleele. leebvee efJejesOe nesle veener. leebee Yeeieeee efJeeej kejCeele Je leevegmeej
DeeejCe kejCeele veee Deens nee lees pebieueeleerue veee nese. Might is right ne leeee
efJeeej neslee.
2) iee@efpe&Deme
ne Ske eefme meesefHem neslee. leeee celes %eeveoeve Je %eeveesHeemevee eebvee
keener Ske DeLe& veener. keejCe DeyeeefOele Demes %eeve veener meodJemlet ee efJeeele cegUere
veener. lej %eeve keMeees nesCeej? leeee celes meodJemletes %eeve Je les ogmeNeeuee meebieCes ee

95

ieeser DeMekee Deensle. leeeer Yetefcekee ner vekeejelceke Je efJeOJebmeke nesleer. leees
leJe%eeve DeYeeJeJeeo Deens.
3) ees@ieesjme :
ner Ske eefme meesefHem keeeoe Yee<ee Je Jekele=lJe eele lejyespe neslee. lees Gece
efMe#ekener neslee. `eeTb[me Dee@He jsHeegsMeve' ne leeee eefme ebLe neslee. ee eefme
meesefHemeves ceeveJeer mecemeebvee DeefOeke cenJe efoues. leeves `ceeveJeJeeoees' cetueYetle met$e
efoues. les met$e Demes `ceeveJe nee meJe& Jemletbee ceeveob[ nese'. (Man is the
measure of all things) ee leeee efJeeejecegUs leJeeEeleve ceevekeWer yeveues. ceeveJe
ne meJe& yeeyeeRee veerleer, keeeoe, jepekeejCe {er, meeceeefpeke mebmLee eebee ceeHeob[
yeveuee. ne Ske ekeejee GHeegkeleleeJeeo nese. ceeveJeees efnle nee meJeeee efveke<e nese.
HeefjCeeceer Deeflejskeer JeeqkeleJeeoeuee eeslmeenve efceUeues.
DeMee ekeejs meesefHemebee (Sophists) cnCepes efJeeejJebleeee Jeie& efvecee&Ce
Peeuee. meesefHemebveer JeeJeneefjke %eeveoeveeeer keuee peesHeemeueer. Je ceeveJekeWer
leJe%eeveeke[s ueeskeebeer eJe=eer efvecee&Ce kesueer. meesHeermebeer Heleer ner DevegYeJeefve nesleer.
leebes Oese %eeve ns GHeegkeleleses meeOeve cnCetve leeke[s Heenle. Heg{s ueeYeeLeea
meesefHemebefJe<eeer iewjmecepe Je keuegef<ele celes ueeskeebceOes efvecee&Ce Peeueer, lejerner meesefHemebeer
%eeveceerceebmee Je veerefleceerceebmee ee efJe<eeer leebes efJeeej keee nesles? meesefHemebveer leele
keesCeleer cenJeeeer Yej Ieeleueer les Heent.

9.3 meesefHemebeer %eeveceerceebmee /eceeCeceerceebmee

leJe%eeveeee Deveske MeeKeebHewkeer meeeMeee, %eeveceerceebmee, leke&Meee, Oecee&es
leJe%eeve Je veerefleMeee DeMee ecegKe Heee MeeKee nesle. %eeveceerceebmesee ee MeeKesle %eeve
cnCepes keee ? %eeveeeer eceeCes efkeleer Je keesCeleer Deensle ? eLeeLe& %eeve cnCepes keee ?
leees efveke<e keesCeles ? %eeveeee Giece kemee neslees Je leeee ceee&oe keesCelee ? ee
efJeefJeOe %eeveefJe<eke Yetefcekesletve peieeke[s HeenCeeee efkeesCe leJe%eeveeee ee MeeKesle
DeYeemeuee peelees.
eerke leJe%e ees@ieesjme eees Ske efJeOeeve eefme Deens. ``ceeveJe meJe& Jemletbes
eceeCe Jee ceeHeob[ Deens.'' Man is the measures of all things) ee Skeee
efJeOeeveeceOes leees leJe%eeve DeefYeesle Deens. efvemeie&Jeeoer leJekeskeleebceOes HejmHejeefJejesOeer
efJeeej Dee{Utve esleele. ns Heentve meesefHem leJeJesles efJeefMe ekeejee
%eeveceerceebmesefJe<eeer efJeeej kejleele. leeeer HeefjCeleer cnCepes Jejerue efJeOeeve Jee met$e Deens.
mebJesove Jee ele#e nse %eeveees SkecesJe eceeCe Deens, Demes meesefHemebes cele Deens. %eeve ns
JekeleermeeHes#e Deens ee efJeeejmejCeerJej leebee leJe%eeveeeer GYeejCeer Peeueer. Pesvees ee
Sefueeve leJeeEelekeeves Demes cnues keer keesCelesner %eeve nesCes DeMekee Deens. pej les Mekee
Peeues lej leeee efJeefvecee nesCes Mekee veener. lees mJeceleees ceb[Ce kejCeeHes#ee Hejceleees

96

Keb[Ce kejCeele eJeerCe neslee. ee meJe& leJe%eeveeee HeefjCeece cnCepes ees@ieesjmees

leJe%eeve nese. pej %eeve ns JeeqkeleJej DeJeuebyetve Demesue lej DeMee %eeveeuee %eeve ve
cnCelee les cele Deens Demes cnues Heeefnpes. celes Deveske Demeleele. leer mLeue keeueeeceeCes
yeouele Demeleele. ``ceeveJe meJe& Jemletbes eceeCe Deens.'' eEkeJee ``ceveg<e nee meieee
ieeseRee ceeHeob[ nese.'' ns leees eefme Jeekee nese. Hejbleg meesefHemebee efJeeejebee
leCeeJej pees eYeeJe He[uee lees efJeveeMekeejer Je Ieeleke neslee. keejCe leebveer leCeebvee
meeJe&peefveke Demes yegeres Je vewefleke cetueebes efveke<e efoues veener. HeefjCeecele: ees@ieesjme Ske
eYeeJeer Jekelee Demetvener leeves ueeskeebvee Demes meebefieleues keer, %eeveele Jemletefve<lee DeMeer
keenerner veener. les Jeeqkeleee mebJesoveeJej DeJeuebyetve Demeles. meesefHemebveer Jemletefveleseer
efeefkelmeke ceerceebmee keve, efJeeejebvee Jeeqkele efveleses DeefOeeve efoues. MesJeer efJeeej
kejCeeNee Jeeqkelees ceve, Fe, Deekeeb#ee, keue eebvee eeOeeve osTve efJeeejebeer egkelelee
meebefieleueer. leeJej DeeOeejerle ceeveJeer eEeleveeuee Je Jeeqkeleefvelesuee JesieUs JeUCe osTve
mele nes Jeeqkeleefve Je meeHes#e Demeles, Demee mebkegefele DeLe& efouee.
meesefHemebveer mele cnCepes keee? ne %eeveMeeeere eMve GHeefmLele keve %eeve
cnCepes ele#e eEkeJee FbefemebJesove nese. %eeve ns MeJemletbes Demeles. Hejbleg Jemletee
eLeeLe& mJeHeees les %eeve vemeles. mebJesove ns JeeqkelemeeHes#e Demeles. meeceeve Jemlegefvelesee
leele DeYeeJe Demelees. leecegUs leees eeceeCe eEkeJee melelee JeeqkeleHegjleer ceee&efole Demeles.
leebeer %eeveeee melelesefJe<eeke GHeHeeer ner DevegYeJeJeeoer Je ceeveJekeWer nesleer. eleske
ceveg<e ne leeee mecepegleeRee melelesyeue eceeCe Deens. keejCe leebes DevegYeJe#es$e
mJele:ee mebJesovee Hegjlese ceee&efole Demeles. eleske ceeCetme ne leeuee eebieuee JeeCeeNee
JeeieCegkeeree ceeveob[ Deens. keejCe leees ese ns leees mJeefnle jJeerle Demeles. ceveg<e ne
meJe& ieeseRes HeefjceeCe Deens.
meesefHemebveer DeefOeke meeJe&osefMekelee DeMekee Deens. mele ns Jeeqkeleefve meeHes#e
Je efJeefMe mJeHeees Demeles. DeMeer Yetefcekee IesTve Jewefeke eEkeJee meeJe&osefMeke %eeveeee Je
meleeee Heeeee GKe[tve ekeuee. leebveer Jemlegefve< %eeveeeer kesuesueer GHes#ee ner etkeereer
nesleer. Goe. mele, meeQoe&, veee ee mebkeuHevee DeeHeCe efJeMes<e ieeseRvee ueeJet Heenelees.
leebeer kemeeser keee eeefJe<eeer keesCeeueee ceeefnleer vemeles. SKeeeeuee peer iees megboj Jee
mele Jeesue leer ogmeNeeuee Jeesuee Demes veener. ee Decetle& keuHevee yejesyej Deensle ns
JemlegefmLeleerpeve HeefjefmLeleeree yeeyeleerle cnCeeJes ueeiesue. keejCe JemletefmLeleeres mebJesove
eleske Jeeqkeleuee efYeVe nesles. leelHee& meJe& Jemletbes mJeHe keee DemeeJes leebee DeLe& keee
Deens eeefJe<eeer efveCe&e IesCeejer Jekeleer cenJeeeer Deens. eeyeeyele JeeqkeleHejlJes Deveske celes
Demet Mekeleele. cnCetvee ceeveJeeuee meesefHemebveer meJe& Jemletbes eceeCe ceeveues Deens.
meesefHemebveer leJe%eeve, eer[eMeee, keeJe, ieefCele, mebieerle keuee, Keieesue,
Fefleneme F. efJe<eeebes %eeve meJe&meeceeveebvee efceUCeemeeer %eeveeeer ejs GIe[er kesueer.
leebveer %eeveeuee eYeeJeer kejCeemeeer meceepeele esjCee efvecee&Ce kesueer. pegvee %eeveees Je
HeejbHeeefjke Jee {erefve veerleeres peesKe[ otj keve ueeskeebvee mJele:ee yegerves efJeeej
kejeJeeeme ueeJeues. eebieues JeeF&, eesie Je Deeesie, megboj Je kegHe, efmLej Je efJekeejer
eebee met#ceYeso keve efJeJeskeer yeveefJeues. leCeebvee Je Menjeleerue veeieefjkeebvee Gece

97

Jekele=lJekeuee, JeeoefJeJeeo, mebYee<eCe, Yeeef<eke Deuebkeej, JeekejCe Fleeefoeer DeeJeMekelee

DeesUKetve meesefHemebveer leebvee efMekeefJeues. leemeeer les Hewmesner Iesle. lejerner ns meesefHem
leebvee leekeeUer DeeojCeere Jeele Demele. Hejbleg meesefHemebee ee %eeveoeveeee keeee&le
oes<e o[uesuee neslee. leebvee Kejs Je efkeeT mJeHeees mele keee Deens ns jefJeCeele
Heejmee jme veJnlee. leebes les Gefner veJnles. leebes Kejs Gef nesles les cnCepes
ueeskeebJej eYeeJe Hee[tve DeeHeues efJeeej HeJetve osCes. DeeHeCeeme pesJe{s efnleees Deens lesJe{se
ueeskeebee ieUer GlejefJeCes.
meesefHemebee ee leJe%eeveeee Heejmee HegjeJee GHeueyOe veener. cnCepese Hueses Je
De@efjme@ueves ceeb[uesuee efueKeeCeeJej DeJeuebyetve jenJes ueeieles. ees@ieesjmeee celes
mebJesoveeves efceUCeejs %eeve Je yegerves efceUCeejs %eeve eele Hejke Deens. yegerves efceUCeejs %eeve
ns meeJe&osefMeke Jee yeewefke Demeles lej mebJesoveeves efceUCeejs %eeve ns efJeefMeees Demeles.
yegerves nesCeeNee %eeveees mebes<eCe Jee efJeefvecee nesT Mekeles. Hejbleg mebJesoveees mebes<eCe kejlee
esle veener. mebJesove ns eleskeeHegjles Je JeeqkeleefJeefMe jenles. leeeer peeCeerJe ner efJeefMe
JeeqkeleHegjleere ceee&efole jenles Hejbleg efJeeej ogmeNeeuee meebielee eslees. SketCee
JeeqkeleHegjlese DevegYeJe, mebJesove Je %eeve ns ceee&efole jenles. les ogmeNeeuee meebielee esle
veener. ele#eeves Jee mebJesoveeves pes %eeve nesles, les leeee efvese mele Demeles DeMeer
Jeeqkeleefve Yetefcekee ees@ieesjmeeer Deens.
ees@ieesjmeee efJeOeeveele ``ceeCetme ner meJe& Jemletbee ceeHeob[ Deens.'' ee
ceOes leeuee efJeefMe Jekeleer cnCepese ceeCetme DeefYeesle Deens. mebHetCe& ceeveJepeele DeefYeesle
veener DeeefCe `ceeHe' eeee DeLe& mele ceespeCeees eceeCe (Standard) Demee DeLe& DeefYeesle
Deens. DeLee&le ees@ieesjmeee efJeOeeveele `ceeveJe' ne Meyo leeuee JeeqkelelJeeee DeLee&ves
IeeJeeeee veJnlee cee$e lees JeeqkelelJeeee DeLee&ves JeeHejuee. leecegUs ees@ieesjmeuee pes
cnCeeJeeees nesles les ueeskeebvee mecepeues veener. ceeveJe ns meeceeve veece Demetve les peeleer
Jeeeke Deens. ees@ieesjme `ceeveJe' ne Meyo meJe& ceeveJe' ee DeLee&ves JeeHejlees. ee
efkeesveeletve efJeeej kesueeme yegef eEkeJee efJeJeske eebvee cenJeees mLeeve eeHle nesles.
yegeree GHeeesie keve pes cetueceeHeve kesues peeles lese eceeCe ceeveeJes Demee leeee
efJeOeeveees DeLe& neslees. ees@ieesjmeee ee efJeOeeveeee HeefjCeece PesuejJej Peeuee. leeee celes
ceeveJe ne Meyo ees@ieesjmeves meecetefnke DeLee&ves JeeHejuee Deens. ees@ieesjme ne JeeqkeleJeeoeee
Hegjmkeej kejCeeje veJnlee. eemeboYee&le iee@cHePe& cnCelees keer ees@ieesjmeuee Demes cnCeeJeeees
Deens keer, pes kesJeU mele Deens leeese mebJesove DeeHeCeeme nesles. eeGue pes Demele
Demeles leees mebJesove DeeHeCeeme nesCes Mekee veener. leeves DeeHeuee %eeveceerceebmesle
FbefeevegYeJeeuee (Empirical Method) cenJe efoues. leeeer Yetefcekee DevegYeJeefve<
Demeueeves Fbefeebvee pes eeflele nesF&ue leeee mJeerkeej kejCes Je pes Fbefeiece veener leeee
mJeerkeej kejCeeeer leeeer eJe=eer veener. ee DeLee&ves leeeer leeeqJeke Yetefcekee ner
DevegYeJeJeeoer nesleer. ogmeje meesefHem iee@efpe&eemeee celes Fbefe mebJesoveeves DeeHeCeeuee nesCeejs
%eeve ns Deetke Jee Kejs Demelese Demes veener. les efJeemeveere Demet Mekele veener. cnCetve
leeves %eeve nesCeeee ogmeje ceeie& meebefieleuee lees efJeeejebee Jee mebkeuHeveebee nese. leeves
MetveJeeoeee Hegjmkeej keve meJe& %eeveeee Heeeee GKe[tve ekeuesuee neslee. iee@efpe&eemeves

98

%eeveeee meeHes#elesee DeeOeej IesTve Jemlegefve %eeve Mekee veener ns lees DeeHeuee eYeeJeer
Jekele=lJeeves ueeskeebvee meebiele Demes.
leeeqJeke erve Heenlee meJe& meesefHem ns DevegYeJe eeceeCeJeeoer nesles.
FbefeevegYeJe Jee mebJesove nse %eeveees eceeCe nese. eeGue Huesesee FbefemebJese peieleeuee
efJejesOe neslee. lemese Fbefe mebyebOe peie nse mele Je Flej Deeflevewmeefie&ke Jemlet efceLee nesle
ner meesefHemebeer Yetefcekee Huesesee efJeeejmejCeerMeer ve pegUCeejer Deens. Huesesves
meesefHemebJej erkee kesuesueer Deens. Lees[keeele meesefHem ns DevegYeJeJeeoer nesles.
FbefeevegYeJeeves mele cnCetve pes DevegYeJeeme esles les mele Je yeeyeeres Demele Demee leebee
%eeveceerceebmesefJe<eeeree efkeesve Deens. DeleeRefe Jemletbee les mJeerkeej kejeJeeeme leeej
veJnles. SketCee meesefHemebee efJeeejebee otjieeceer HeefjCeece mebHetCe& meceepeeJej Peeuee. lees
HeefjCeecekeejke efJeveeMekeejer Je Ieeleke neslee. leeveer meeJe&ef$eke veerleereer cetues DeeefCe yegeres
efveke<e ve efoueeves %eeveeee #es$eele Dejepekelee Je yespeyeeyeoejereer Je=eer HeesHeeJeueer.
Deeflejskeer JeeqkeleJeeo yeUeJeuee. eee keeUele Skee oeMe&efvekeeee pevce DeLesvme veiejerle
Peeuee lees yegerJeeoer leJe%e cnCepes mee@esefme nese. leeves efJeJeskeJeeoeeer efveefce&leer keve
meesefHemebee efJeeejebvee eesie efoMee osCeees Je meceepe HeefjJele&ve Ie[Jetve DeeCeCeees
ceneve keee& kesues.

9.4 meesefHemebeer veerefleceerceebmee (Sophists Ethics)

efemleHetJe& eewLee DeeefCe HeeeJee Melekeele %eeve Je Deeeej eEkeJee veerleer ee
mebyebOeeres leeeqJeke eMve GHeefmLele kejCeejs meesefHem veeJeeee Ske efJeeejJebleeee Jeie&
neslee. ees@ieesjme, Le@efmece@keme, iee@efpe&Deme ns megeefme meesefHem nesle. veerefleMeee Je
%eeveMeee eeJej leeveer DeeHeues efJeeej keWefle kejCeees eLece keee& kesues. meesefHemebveer
eerke veiejjepeebceOeerue efvejefvejeee meeceeefpeke DeeefCe jepekeere mebIeveeceOeerue Deveske
{er Je HejbHeje mHe kejCeemeeer eesie DeeefCe Deeesie eebes DeefOe<eve efJeeejele IesTve
leebveer ese ns efnleees ogmejs veeJe Demetve, pee DeLeea efYeVe efYeVe efnleebeer Hetle&lee kejCeeNee
efJeefJeOe jepekeere Je meeceeefpeke HeefjefmLeleer ee DeefmlelJeele Demeleele. lee DeLeea keesCelee
Deeeej veerleer eesie Je keesCelee Deeeej jerleer Deeesie ns jefJeCeeee mecepegleer DemeCes
mJeeYeeefJeke Deens. eeefves Henelee meesefHemebveer veweflekelee veekeejueer veener. leebveer Jej
efouesuee eseebee JeeKesle eeke=efleke Yeebleeree oes<e esle Demeuee lejer leebveer efouesueer
eseeeer JeeKee ner cenJeeeer Deens.
meesefHemebveer cenJeeee cege GHeefmLele kesuee keer meeceeefpeke peerJeveeleerue Oeses
Je veerleeres DeeoMe& ns DeHeefjJele&veere Je cetueYetle efJeejeveses Yeeie Deensle keer, ceeveJeeves
DeeHeuee DeeJe[ereceeCes efnle, eJe=eer, keue ee eceeCes leeeer efveefce&leer kesueer Deens ?
cnCepese vewefleke efveece DeveguebIeveere Deens keer les meeHes#e, ke=ef$ece Je HeefjJele&veere Deensle ne
cege meesefHemebveer GHeefmLele kesuee. eeefuele meeceeefpeke mebmLee, veerleer, DeeoMe&, Oese ner
es Deensle. leebeele megOeejCee kejlee esleele. lemese veerleeres DeeoMe& ns MeeMJele veenerle
ner Yetefcekee ceeve kesueer cnCepes leebvee efJejesOe kejlee eslees. leebeele yeoue Jee megOeejCee

99

kejlee esleele. iejpe He[ueeme leebee Deblener kejlee eslees. vewefleke DeeoMe& yeoueeves leele
keesCelesner JeeF& Ie[le veener DeMeer ele#eeLe&Jeeoeeer (Positivistic) Je meeHes#eJeeoeeer
(Relativistic) Yetefcekee meesefHemebveer Iesleueer. SketCee meeceeefpeke DeeoMee&efJe<eeer Je
OeseeefJe<eeer ueeskeebceOes pees Deeoj neslee leeee DeJeceeve kejCeeeer leebvee Yeerleer Jeele
nesleer. ner Yeerleer meesefHemebveer IeeueJeueer. HeefjCeeceer vewefleke DeeoMee&eer peveceevemeeJejerue
eYeeJe keceer Peeuee. meceepeefJeesn, efJeveeMeke eJe=eer meceepeele Jee{ueer. meceepeeee
SskeeeJej Je menkeeee&Jej leeee Deefve HeefjCeece Peeuee. eees cegKe keejCe meesefHemebeer
JeeqkelekeWer, mJeeLeea, mebkegefele Je DeefJeJeskeer eJe=eer nese.
veerefleMeeeele iee@efpe&Deme, Lj@efmece@keme DeeefCe ee@ef[keme ee meesefHemebveer keener
cenJeeee efJeeejebeer Yej Ieeleueer. iee@efpe&Deme ne leeeqJeke MegveJeeoeee Hegjmkeej
kejCeeje neslee. leeves MetveJeeoeee vewefleke HeefjHeeke ne eesie Je Deeesie eele pees vewmeefie&ke
Hejke Demelees lees veekeejCeeee neslee. Le@efmece@keme ne yeueJeeve ueeskeebes efnle meebYeeUCes
cnCepese veee nese. yeueJeeveebee Yeeieeee efJeeej Je leevegmeej DeeejCe kejCeelee
veee nese Demee efJeeej leeves ceeb[uee. cnCepese yeUer lees keeve efHeUer (Might is right)
ee veeeeuee Devegmeve peeeepeJeU Meejerefjke meeceLe& Demeles leese eesie Demelees.
DeLee&le ns leJe vewefleke #es$eelener yejesyej Deens. Huesesee efjHeeqyueke ebLeelener Le@efmece@keme
ne yeueJeeveees efnle cnCepese veee nese ner Yetefcekee eslees. ns DeeHeCe eeHetJeeae Heeefnues Deens.
ee@ef[keme eeves vewefleke leJe%eeveele Skee cenJeeee keuHeveseer Yej Ieeleueer. ceeCemeeves
DeeHeuee yegeruee eceeCe ceevetve efJeJeskeeves Jemletee eesie GHeeesie kesueeme lee eebieuee Je
eesie jleele. DeefJeJeskeeves GHeeesie kesueeme lee JeeF& jleele. cnCepese Jemletbvee leebes
cetue vemeles. Jemlet ee mJele: cetueefJejefnle Demeleele. leebvee ( Jemletbvee) meeOeve cetue
Demeles. ne efJeeej eLecee ee@ef[kemeves ceeb[uee. ee@ef[kemeeer ner Yetefcekee mee@esefmeee
efJeeejepeJeU esles.
`meoiegCe efMekeefJeueeves esleele' Demee meesefHemebee efmeeble Deens. meodiegCe
ns DeefYepeele kegUeJej, pevceeJej, Jeiee&Jej Je JebMeeJej DeJeuebyetve jenele veenerle. eesie Je
Deeesie, eebieues Je JeeF& eebes eLeeLe& %eeve keve osCeeves ceeCemeees DeeejCe meodiegCeer
yeveefJelee esles. DeMeer meesefHemebeer OeejCee nesleer. cnCetve leebveer efMekeJeCee keve Je eerke
veeieefjkeebke[tve Hewmes IesTve leebvee meodiegCeer yeveefJeCeeeer leebeer Fe nesleer.
meesefHem ns DevegYeJe-eeceeCeJeeoer nesles. les efve<Ceele JeekedHet nesles. les vewmeefie&ke
Je ceeveJeefveefce&le efveeceebceOes Hejke kejerle. ceeveJemeceepeees pes vewefleke, Oeeefce&ke,
jepekeere, meeceeefpeke, efveece mJeebiegCeecegUs Deensle les eesie eEkeJee eebieues veenerle lej ns
meJe& efveece ceeCemeebveer DeeHeuee Fsvegmeej DeeJe[ervegmeej Je meeseervegmeej yeveefJeuesues Deensle.
ns efveece ceeveJeefveefce&le Demeueeves les HeefjJele&veere (yeoueCeejs) Demeleele. lemese efveece ns
efejkeeue Je eebieues vemeleele. cnCetve pegves, veeekeejke keeueyeee Demes meeceeefpeke,
jepekeere Je vewefleke efveece ns ceeveJeeuee DeHeeekeejke jleele. cnCetvee meesefHemebveer
keeUevegmeej Je DeeJeMekelesvegmeej vewefleke efveece yeoueCeele keenere JeeJeies veener. les efveece
keeUevegmeej yeoueCes eesie nese, DeMeer Yetefcekee meesefHemebveer Iesleueer. pes ceeveJeeuee
efnlekeejke Demesue les eesie nese. meeceeefpekemebmLee, veerleerefveece ns osMekeeueHee$elesvegmeej

100

yeoueleele. meeceeefpeke veerefleefveece ns meowJe eieleerMeerue JeCes nse ceeveJeees kele&Je Deens.
ner vewefleke efMekeJeCe mesefHemebveer efoueer. ceeveJeer mebmke=leeruee leeveer efouesues eesieoeve
cenJeees Deens. leebveer `ceeveJekeWer' <erves ceeb[uesuee efmeeble ne %eeveMeee, veerefleMeee
Je cetueMeeeele cetueieeceer Je eebleerkeejke jeefnuesuee HeneJeeeme efceUlees. leebveer veereflees
%eeve Je Deeeej ee #es$eele lej eesieoeve efouese eeefMeJeee meodmeodefJeJeske yegeruee DeeJneve
keve veefJeve er meceepeeuee efoueer. HetJeeaee {er eOeeve veerleeres DeeejCe kejCes ns
Deeesie Deens Demes jJetve veerleerme efeefkelmekeHeCeees Je Jeweeqkeleke efveJe[eres DeefOeeve
meesefHemebveer efceUJetve efoues. DeLee&le leebee JeeqkelemJeeleb$eeJejerue Je mJeeLeeaHeCeeleerue
eJe=eercegUs Heg{s leebeeJej erkee Peeueer. efJeeej Je veerleeree #es$eele meesefHemebee
efJeeejecegUs meceepeele eebieueee ieesbOeU ceepeuee. eesie Je Deeesie, eebieues Je JeeF&
jefJeCeemeeer meJee&vee ceeve nesCeeje keesCeleener efveke<e ueeskeebvee meeHe[le veJnlee. Heg{s
veerleeree #es$eele Deveerleer, mJeeLe&, {eWie eebee megUmegUe Peeuee. DeMee HeefjefmLeleerle
vewefleke ee leebvee ceeie&oMe&ve kejCeemeeer %eeve Je veerleeres eesie Je mHe efJeeej
osCeemeeer mee@esefme ne Ske leJe%e eermeosMeele DeJelejuee. ee Heee&YetefceJeje
mee@efeefmeee pevce Peeuee Je leeves vewefleke efMekeJeCeermeeer Deeeg<eYej keee& kesues.
meoeejCe nse leeee peerJeveees Oese nesles. leeves mebYee<eCe Heleeree DeJeuebye keve
mele, eeceeefCekeHeCee, Meewe& Yetleoee, esce, veee ee mebkeuHeveebes Je meodiegCeebes %eeve
DemeCes DeeJeMeke Demetve leeves `%eeve cnCepese meodiegCe' ner vewefleke efMekeJeCe meceepeeuee
efoueer. Deveske meodiegCe Demeues lejer cegueYetle Skee meodiegCe nese lees cnCepes %eeve nese.
leeves meodiegCe efMekeefJelee esleele cnCetve mee@esefmeeer efMekeJeCetke ner vewefleke nesleer Demes
cnCeeJes ueeieles.
DeeHeueer eieleer leHeemee
1. meesefHem ee Meyoeee DeLe& meebiee.
2. mee@esefmeHetJe& keeUeleerue meesefHem leJeeEelekeebeer veeJes efuene.
3. ``ceeveJe nee meJe& Jemletbee ceeHeob[ Deens'' ns efJeOeeve keesCeer eefleHeeove kesues ?
4. meesefHemebes %eeveefJe<eeke Je veerefleefJe<eeke efJeeej Lees[keeele meebiee.

9.5 meejebMe
mee@esefme HetJe& keeUele meesefHemebee Ske Jeie& efvecee&Ce Peeuee. leele ees@ieesjme,
Le@efmece@keme, iee@jefpeDeeme eemeejKes keener meesefHem nesles. leebveer efvemeie&Jeeoer leJe%eebHes#ee
leJe%eeveeee #es$eele pes eesieoeve efoues les, ceeveJekeWer leJe%eeve kejCeeee nese.

101

``ceeveJe nee meJe& Jemletbee ceeHeob[ Deens.'' Demes leebveer eefleHeeove kesues. leekeeUer
meesefHem ns leemeceepeees ueeskeefMe#eke cnCetve yegerpeerJeer, efJeeejJeble Jee Hebef[le cnCetve
mebyeesefOeues peele. les JeeJeneefjke %eeve meceepeele HemejefJele nesles. DeLee&le leebes Gef
DeLee&pe&ve kejCes SJe{ee Hegjlese ceee&efole nesles. leebeer %eeveoeleeeer Yetefcekee ner DeeefLe&ke
Je jepekeere mecemeebveer yeebOeuesueer Je ceee&efole nesleer. Heg{s meesefHemebefJe<eeer peveceevemeele
Deveeojner efvecee&Ce Peeuee.
meesefHemebveer %eeveceerceebmesle Je veerleerceerceebmesle peer ceesueeeer Yej ekeueer leer
cenJeeeer Deens. %eeve ns JeeqkelemeeHes#e ee efJeeejmejCeerJej leebee leJe%eeveeeer GYeejCeer
Peeueer. FbefeevegYeJeeJej DeeOeeefjle mebJesove nse %eeveees leebveer eceeCe ceeveues. mebJesove
DevegYeJe Je %eeve ns JeeqkeleHegjlese ceee&efole jenles. ogmeNeeuee les meebielee esle veener. ele#e
Jee mebJesoveeves pes %eeve nesles les leeeerves mele Demeles, DeMeer %eeveefJe<eeke Yetefcekee
meesefHemebveer Iesleueer. leebveer meceepeele veerleer, {er, HejbHeje, veee, Oece&, F&ej
MeemevemebmLee, keggbyee efJe<eeer DeeHeueer mJeleb$e celes Jekele kesueer. meodiegCe efMekeJeueeves
esleele. Demee meesefHemebee efmeeble Deens. meodiegCe ns pevceeJej, keggbye Je Jeie& eebee
mJeHeeJej DeJeuebyetve ve jenelee eesie Je Deeesie, eebieues Je JeeF& eees eLeeLe& %eeve
keve osCeeves ceeCemeees DeeejCe meodiegCeer yeveefJelee esles DeMeer meesefHemebeer OeejCee nesleer.
leebveer efMekeJeCeekeve eerke veeieefjkeebvee meodiegCeer yeveefJeCeeeer Deekeeb#ee yeeUieueer nesleer.
Lees[keeele meesefHemebveer veerleeree #es$eelener cenJeeeer keeceefiejer kesueer. Heg{s mee@esefme
ee yegefJeeoer leJe%eeves meceepeefJe<eeke Je veerefleefJe<eeke efJeeejebvee eesie efoMee Je
meceepeHeefjJele&ve Ie[Jetve DeeCeCeees ceneve keee& kesues.

9.6 efJeeeHeerere efoIeexejer eMve

1.

meesefHem cnCepes keee les meebietve leebes %eeveceerceebmesefJe<eeeres efJeeej meefJemlej

mHe keje.

2.

``ceeveJe meJe& Jemletbes eceeCe Jee ceeHeob[ Deens.'' ee meesefHemebee efJeeejebes

efeefkelmeke Hejer#eCe keje.

3.

meesefHemebes veerleerMeee efJe<eeke efJeeejebee HejeceMe& Iee.

4.

meesefHemebeer %eeveceerceebmee Je veerefleceerceebmee eeefJe<eeeres Lees[keeele efJeJeseve keje.

5.

Lees[keeele erHee efuene

1) ees@ieesjme
2) meesefHemebes veerleerMeee
3) meesefHemebeer %eeveceerceebmee.

*****

102

10
Hueses

(efe. Het. 427- efe. Het.399)

Heeeeer Hejs<ee
10.0
10.1
10.2
10.3
10.4
10.5
10.6
10.7

Gefes
emleeJevee
mee@efHemebee efJeeejebes Keb[ve
Hueseseer %eeveceerceebmee
Huesesee Deeeef[eepeee efmeevle
meceer#ee
meejebMe
oerIeexejer eMve

10.0 Gefes
1)
2)
3)
4)

Huesesee leJe%eeveees cenJe mecepetve IesCes.

Huesesee %eeveefJe<eeke efmeevle peeCetve IesCes.
Huesesee Deeeef[eepeee efmeevleees cenJe peeCetve IesCes.
Huesesee Hekeebee DeLe& Je cenJe mecepetve IesCes.

10.1 emleeJevee
F.me.HetJe& 427 ceOes DeLesvme ee Menjeleerue Skee GeYet keggbyeeceOes Huesesee
pevce Peeuee. leekeeUer GHeueyOe Demeuesues meJeexece Demes efMe#eCe Huesesuee efceUeues.
Hueseses cetU veeJe De@efjmeskeueerme Demes nesles. Hejbleg leeee bo yeebOeecegUs leeee
efMe#ekeebveer Hueses Demes veebJe sJeues.
HuesesJej mee@esermees JeeqkeleceJe peerJeve Je leJe%eeve eeee Heej ceese eYeeJe
He[uee neslee. Hueseses leJe%eeve mebJeeoebee Heele Deens. ee mebJeeoeceOeerue ecegKe
JeeqkelejsKee mee@eserme Deens. Huesesves leees leJe%eeve mee@esermeee cegKeeves JeoJetve
iegyeueee HetpeYeeJe oMe&efJeuee Deens.

103

10.2 mee@efHemebee efJeeejebes Keb[ve

hueseseer Jemlegceerceebmee Je %eeveceerceebmee eele Yeso kejCes keerCe Deens. Huesesee
celes ceveg<eeuee Jemlegefve Je eLeeLe& %eeveeee yeesOe nesT Mekelees. eLeeLe& %eeve cnCepes keee
Je %eeveees ecegKe ue#e keee Deens eeee MeesOe Huesesves Iesleuee. eLeeLe& %eeve cnCepes keee
ns meebieCeemeeer Huesesves %eele cnCepes keee veener eees efJeJeseve kesues. mee@efHem
leJe%eebveer Demes eefleHeeove kesues nesles keer %eeve cnCepes Fbefe mebJesove nese. ogmeje
mee@efHem efJeeej Demee neslee keer %eeve cnCepes cele nese. Huesesves leeJesUer eeefuele lee
oesve efmeebleees Keb[ve keve leeee %eeve efmeevle efJeMeo kesuee.
10.2.1 `%eeve cnCepes FbefemebJesove veJns':
eefme mee@efHem leJe%e ees@ieesjmeee celes ceeveJe ne peieeleerue meJe& ieeseRee
ceeHeke Deens. mele Jemlegefve< vemetve Jeeqkeleefve< Demeles. peeuee pes pemes efomeles les
leeee erves Je leeeeHegjles mele Demeles. %eeve Je Fbefe mebJesove eele leeoelce Deens.
Jemlegefve eEkeJee meJeemeeer mele Demes keener vemeles. %eeve kesJeU eleske Jekeleeres
mJele:es FbefemebJesove Demeles.
Huesesves ees@ieesjmeee lee efmeevleees Heg{erue eceeCes Keb[ve kesues
1) pej Fbefe mebJesove cnCepes %eeve Deens Demes ceeveues lej eeCeebvee mege mebJesovee nesleele.
lej ceie eeCeebveener %eeve nesles Je eeCeermege meJe& ieeseRes ceeveke jleele kee ?
2) ees@ieesjmeee celes eleske Jekeleeruee pes Kejs Jeeles les lee Jekeleermeeer Kejs Demeles.
pej ees@ieesjmeee efmeevle ceuee (Huesesuee) Keese Jeele Demeuee lej ne efmeevle Keese
jlees kee? ees@ieesjme ns ceeve kejerue kee?
3) ceveg<eees YeefJe<ekeeueeefJe<eeer efveCe&e Deveskeoe egkeleele. cnCepes Jekeleeruee pes Jeeles
les eleske JesUer Kejs vemeles.
4) ees@ieesjmeee celes meJe& Fbefe mebJesoves meejKeere mele Demeleele. Fbefe mebJesoves
Deveskeoe efJejesOeelceke Demeleele. SKeeoer Jemlet pesJne peJeU Demeles lesJne ceeser efomeles.
pesJne leer Jemlet otj Demeles lesJne leer Jemlet ueneve efomeles. SKeeoe keeieoeee legke[e
JesieJesieee keesveeceOetve JesieJesieee Deekeejeee efomelees DeMee JeeJele&ke Fbefe mebJesovee
ceOeerue keesCeles FbefemebJesove %eeve cnCetve eee Oejeees?
5) ees@ieesjmeee celes meJe& Fbefe mebJesoves Ske meejKeer mele Demeleele. cnCepes SKeeee
ueneve cegueeeer mebJesoves leeee efMe#ekeebee Fbefeebee mebJesoveeFlekeere Kejer DemeeJeeeme
nJeer. ee efmeevleevegmeej meJe& efMe#eCe, eee& Jeeo-eefleJeeo DeMekee jleele.

104

6) eleskeees FbefeevegYeJe mele Deensle Demes pej mJeerkeejues lej DeeHeCe kee egkelees eees
mHeerkejCe efceUle veener. efJeefMe JesUsuee SKeeee ieeseres pes %eeve DeeHeCeeme nesles les
lemes Jesieee JesUsme vemeueees Dee{Ules. ee ekeejeer %eeveeleerue efYeVelee DeLeJee egkeebvee
ees@ieesjmeee efmeevleevegmeej keenere DeeOeej efceUle veener.
7) ees@ieesjmeee efmeevle `mele' ee mebkeuHeveseer Jemlegefvelee ve keve mele Je
Demele eeleerue Yeso DeLe&nerve kejlees. pes ceuee efomeles les ceePee meeer Kejs Deens ns cnCeCes
DeeHeuee Fbefe mebJesoveevee kesJeU ogmejs veebJe osCes Deens.
8) kesJeU Skee FbefemebJesoveecegUs %eeve nesle veener. efJeefYeVe FbefeevegYeJeebes Ske$eerkejCe,
mebIeve, leguevee ner Fbefeebeer keeex vemetve Ske ceeveefmeke eefeee Deens. leecegUs %eeve ns
kesJeU FbefemebJesove vemetve yegefes keee& Deens.
10.2.2 %eeve ns cele veener:
mee@efHem leJe%eebveer eleske efJe<eeeJej Deveske celes Mekee Demeleele Demes
eefleHeeove kejerle nesles. leecegUs %eeve cnCepes cele Demeener efmeeble ceeb[Ceele Deeuee.
Huesesves %eeveeeer cele cnCetve JeeqkelemeeHes#elee Deceeve kesueer. %eeve keesCeeeener DeefYeeee
Demet Mekele veener eemeeer Huesesves Heg{erue egeqkeleJeeo kesues.
1) cele DeLeJee DeefYeeee Kejs eEkeJee Keess Demet Mekeles. Keess cele %eeve Mekele veener.
lemese Kejs cele mege %eeve veener. DeefYeeee Deble:e%esletve eEkeJee menpeeJe=eerceOetve eslees.
HeCe leemeeer keesCeleerner keejCe ceerceebmee oslee esle veener. Kejs cele SKeeoer iees efJeefMe
ekeejeer Deens Demes meebieles HeCe leer efJeefMe ekeejeer kee Deens eees mHeerkejCe osT
Mekele veener.
2) keesCelesner cele eEkeJee DeefYeeee DeefmLej Demelees. keesCelesner cele, Kejs Demeues lejer
Jekele=lJe keewMeueeves Kees[tve kee{lee esles. cele mebYeeJeelceke Demeles lej %eeve efveefele
mJeHeees Demeles.
3) %eeve efJeeemeeJej eEkeJee keesCeleener DeefYeeeeeJej DeJeuebyetve vemeles. %eeve ns yegefves Je
lekee&ves eeHle nesCeejs mebHetCe& Deekeueve Demeles.
DeeHeueer eieleer leHeemee
1) Huesesves %eeve ns Fbefe mebJesove Deens ee efmeevleees Keb[ve kemes kesues Deens ?
2) Huesesves %eeve ns cele Deens ee efmeevleees kemes Keb[ve kesues Deens ?

105

10.3 Hueseseer %eeveceerceebmee

mee@efHem leJe%eeveeee efmeevleees Keb[ve kesueeveblej Huesesves Heer[es,
efjHeeqyueke Je mee@efHem ee mebJeeoebceOetve %eeve cnCepes vescekes keee? ee eMveebes
mekeejelceke Gej efoues. Huesesee celes %eeve keesCeleener Jekeleeree FbefemebJesoveeJej
DeJeuebyetve vemeles. %eeve FbefemebJesoveeee Heueerke[erue DeekeejHe Deeeef[eepe es yeger
eje nesCeejs yeesOeve nese.
Hueses elceke efJeeejebee eCeslee neslee. pes Deens Je pes DemeeJes eeleerue b
meveeleve Deens. Huesesee JemlegceerceebmesceOes meeeMeem$eele, %eeveceerceebmesceOes lemese
veerefleMeee Je jepeMeee eeceOes belceke efJeeej Dee{Uleele. Hueses JemlegefmLeleer Je
DeeoMe& eeleerue Deblej leeee leJe%eeveeceOes DeOeesjsefKele kejlees.
10.3.1 %eeve cnCepes efejbleve Deee[ef[eepe es yeesOeve
Huesesee celes Fbefeebejs ceveg<eeuee kesJeU efJekeejer melele yeoueCeejer veeMeJeble,
%eele=meeHes#e Je DeefmLej DeMee FbefemebyebOe me=eres %eeve nesles. yeouele peeCeeNee Jemlet
kesJeU He[eee Demeleele. mele ee He[eeebee Heueerke[s efejblej DeHeefjJele&veere Je
meeJe&osefMeke Demeles. mele %eeve cnCepes yeouele peeCeeNee efJeefMe< Jemletbke[tve Meeele Je
DeHeefjJele&veere, meeJe&osefMeke meeceeve mebkeuHeveebes %eeve nese. Hueses Demes %eeve efvele Je
efejblej DeHeefjJele&veere Je meeJe&osefMeke Demeles. mele %eeve cnCepes yeouele peeCeeNee
efJeefMe Jemletbke[tve Meeele Je DeHeefjJele&veere meeJe&osefMeke meeceeve mebkeuHeveebes %eeve nese.
Hueses DeMee efvele Je efejbleve meeceeveebmeeer Deekeej DeLeJee Deeeef[ee DeMeer meb%ee
JeeHejlees.
mee@esermeee celes mele kesJeU mebkeuHeveebeje mecepet Mekeles. Kejs %eeve
mebkeuHeveebveer yeveles. Huesesee celes DeekeejHe Deeeef[ee (meejleJes) yegefiece me=erle
Demeleele. ceveg<eeee Debleo&=efeOeeve efJeceMe&yegerves Fbefe mebyebOe me=eree Heueerke[s
DemeCeeNee efJeeej me=eres %eeve nesles. efJeeej me=er eecegKeeves Jemletbee Je keuHeveebee
HetCe&lJeebee efJekeejebveer yeveuesueer Deens. efleeeleerue meJe& Deekeej (meejleJes/Deeeef[ee)
efmLej Meeele DeefJekeejer, DeHeefjJele&veMeerue Je HetCe& Demeleele. ee efejbleve Deeeef[eebes
yeesOeve cnCepes %eeve nese.
10.3.2 %eeve kesJeU DevegmcejCe Demeles
Huesesee celes ceeveJeer Deelcee Decej Je DeefJeveeMeer Deens. Deelceees cetU mLeeve
Deeeef[eebes efJee Deens. ceeveJeer Mejerj OeejCe kesueeJej Deelceeuee leeee cetU %eeveees

106

cnCepese Deeeef[eebes efJemcejCe nesles. Yeewefleke efJeeeceOes Deveske Jemletbes DevegYeJe esleele.
leeceOetve yegefiece meejleJeebes kesJeU mebkesle efceUleele. ee mebkesleeejs lemese eEeleve Je
ceveve eebee meneeeves efJemce=leerle iesuesuee meejleJeebes Hegvne mcejCe nesles. %eeve cnCepes
DevegeEeleve DeLeJee efJemce=le meejleJeebes peeie=leerkejCe Deens.
Hueses %eeveeceOes DevegYeJeHetJe& Ieke ceevelees. efMe#eCe cnCepes ceveeceOeerue GHepele
Je megHleeJemLesleerue HetJe&mce=leer Peeuesuee %eeveees Hegve:mcejCe kejCes cnCepes efMe#eCe IesCes nese.
10.3.3 %eeveeee Heeleee
efjHeeqyueke ee ebLeeceOes Huesesves ceeveJeer ceveeee De%eeveeke[tve %eeveeke[s nesCeeje
eJeeme mHe kesuee Deens. Skee efJeYeeefpele js<esee meneeeves Hueses ee eJeemeeleerue Deeiele
Je eiele DeJemLee cnCepes %eeveeee Heeleee oMe&efJelees.
eiele DeJemLee

%eeve

efJeJeske yeger
efJeue#eCe yeger

Deeiele DeJemLee

cele

JeeJeneefjke
eeefleYeeefmeke

meejleJes
(Deeeef[ee)
efJeefYeVe Meem$es
OeejCee, efJeeeme
keuHevee, efJeueeme,
ece

Huesesves Deeiele DeJemLesleerue yeesOeveeuee cele Je eiele DeJemLesleerue yeesOeveeuee

%eeve Demes mebyeesefOeues Deens. cele ner Deeiele DeJemLee JeeJeneefjke %eeve Je eeefleYeeefmeke
%eeve eeceOes efJeYeeefpele nesles. eeefleYeeefmeke %eeve keuHeveeefJeueemeees Yeeceke Demeles.
JeeJeneefjke %eeve Fbefeieesej efJeeees Je peieCeemeeer Hegjsmes Demeles cee$e JeeJeneefjke
%eeveeuee mele %eeve cnCelee esCeej veener.
%eeve ner eiele DeJemLee efJeJeskeelceke %eeve Je efJeue#eCe yegerves eeHle %eeve eele
efJeYeeefpele nesles. efJeue#eCe yeger Jew%eeefveke eEeleve Je ieefCeleer %eeve eeHle keve osles. Demes
%eeve meleeee peJeU peeles. Hejbleg mebHetCe& meleees oMe&ve efJeue#eCe yegerves nesle veener.
efJeJeskeelceke %eeve mebHetCe& meleees cnCepes ``Deeeef[eebes'' %eeve keve osles.
ceeveJeer ceveeee De%eeveeke[tve %eeveeke[s Demee eJeeme meesHee veener. leemeeer
Jeweeefjke efMemle Je ceeveefmeke yeU ueeieles Eros ns leJe ceeveJeer ceveeee efJekeeme Ie[Jetve
DeeCeles. Eros ns DeMejerjer esce nese. Fbefeeleerue DeekeejHe Deeeef[eees mebHetCe& Deekeueve
nesCes ns ceeveJeer ceveeee efJekeemeees Gef Deens. kesJeU efJeJeskeelceke yeger Goee Je
jceCeere meejleJeebee (Deeeef[ee) leeeqJeke meeQoee&ee DeLeebie meeiejeke[s yeIeCeeeer
#ecelee eeHle keve osles.

107

10.3.4 iegnses Heke :

efjHeeqyueke ee ebLeeceOes Huesesves iegnsee Hekeeejs ceeveJeer Deelceeee
De%eeveeee DebOeeNee peieleeceOetve %eeveeee lespeescee peieleeke[s eJeeme mHe kesuee Deens.
%eeveeee lespeescee me=erceOes eJesMe kejCeejer Jekeleere jepe keejYeej ke Mekeles. Demee
%eevemete& HeenCeeje ceeveJe leJe%eeveer jepee yevet Mekelees. iegnse Heke ceeveJeer Deelceees
DeeYeemeer He[eeebee efvecvemlejere yeesOeeke[tve efejbleve efJeJeskeelceke Je PeiePeieerle
meleeee meJeexe %eeveeke[s GlLeeve oMe&efJeles.
iegnses eJesMeej

Huesesves ekeeMeeke[s leeW[ Demeuesuee Skee Keesueie iegnses Heke meebefieleues

Deens. ee iegnsle yeeueHeCeeHeemetve meeKeUob[eves peKe[uesueer ceeCemes jenleele. leebes leeW[s
keeece iegnsee Deeleerue eEYeleerke[s Demetve leebeer Hee iegnsee eJesMeejeke[s Demeles.
iegnsleerue peKe[uesuee keweebveer mete&ekeeMe keOeerner Heeefnuesuee veener. iegnsee eJesMeejeMeer
OeieOeielee Deiveer Deens. kewoer Je Deiveer eeceOes Ske Gbe GYe jmlee Je lemese WieCeer eEYele
DeLeJee He[oe Deens. GYe jmleeJeve peeCeeNee-peeCeeNee Jekeleeree neleeleerue HegleUs,
peveeJejebee Deeke=leer eEkeJee Deve Jemletbee meeJeuee iegnsee Deeleerue eEYeleerJej He[leele.
meeKeUob[eves yeebOeues iesuesues kewoer kesJeU Deeleerle eEYeleerJejerue eeeekeeMeeee KesU Heent
Mekeleele Je kesJeU eefleOJeveer Ssket esleele.
DeMee Deveske keweebceOetve SKeeoe kewoer cegkele nesTve iegnsee yeensj Deeuee lej
megjJeeleeruee KeNeeKegNee mete&ekeeMeecegUs leees [esUs efoHetve peeleerue. veJeerve mebJesoveebMeer
lemese Jemletbee DeefmlelJeeMeer leeuee pegUJetve IeeJes ueeiesue. mete&ekeeMe Heeefnuesuee, veJeerve
er eeHle Peeuesuee ceeCetme Hejle iegnsle, Deeuee lej DebOeejecegUs lees De[KeUt ueeiesue Je
Deve keweebee GHenemeeee efJe<ee yevesue.
iegnsee Deeleerue Yeeie ceeveJeer ceveeeer cele ner Deeiele DeJemLee oMe&efJelees iegnsleerue
ceeCemeebvee kesJeU He[eeebes %eeve nesles. HeCe les mele%eeve vemeles. iegnsee yeensjerue Yeeie

108

ceeveJeer ceveeeer %eeve ner eiele DeJemLee oMe&efJelees. iegnsee yeensj DeeueeJej Jemletbee KeNee
Heees oMe&ve nesles. cegkele nesTve efeled mete&'' Heent MekeCeeje ceeCetme %eeveer efJeeejJeble Je
leJeeEeleke Demelees.
mete& Heeefnuesuee ceeCetme' ee cejeer veekeeceOes Hueseses iegnses Heke DeefleMee
vescekesHeCeeves Je keueelcekelesves eke Peeues Deens.
DeeHeueer eieleer leHeemee
1. Huesesee celes %eeve cnCepes keee Deens ?
2. ceeveJeer ceveeeer %eeveeke[s eieleer keesCelee HHeebceOetve nesles ?
3. hueseses iegnses Heke mHe keje.

10.4 Huesesee Deeeef[eepe ee efmeevle

Huesesee leJe%eeveeceOes `Deeeef[eebee' efmeevleeuee ceOeJeleea mLeeve Deens.
`Deeeef[eebes %eeve ns meJe&es %eeve Deens. `Deeeef[eeeer DevegYeJeeleerle Je yegefiece DeMeer
mJeleb$e me=er Deens. Yeewefleke Jemlegbes FbefemebJesoveebveer %eeve nesles. melele HeefjJele&ve nesle
Demeuesuee Yeewefleke JemletbceOeerue efmLej Je efvele Yeeieeuee Hueses Deeeef[ee DeLeJee Deekeej
Demes veebJe oslees. Deeeef[ee cnCepes meejleJe nese. Goe. Iees[e keeUe Heeb{je eEkeJee Deve
jbieeee Demelees. cee$e meJe& Iees[eebceOes Dee{UCeeNee meceeve DeLeJee meeceeF&ke iegCeOeceevee
Hueses Deekeej DeLeJee Deeeef[ee cnCelees. Iees[eeee jbieees %eeve Fbefe mebJesoveebcegUs
nesles. cee$e Iees[eeee meejlelJeees (Deeeef[eees %eeve efJeJeskeyegefves eeHle nesles.)
Deeeef[eeee efmeevle ceeveJeer ceveeeer veej, DeefmLej Je Deveske DeMee cetle& Jemletbke[tve
Meeele efmLej Je Ske DeMee Decetle& mebkeuHeveebee %eeveeke[s eieleer oMe&efJelees.
Huesesee Deeeef[eeee efmeevleeceOes efnj@eqkeueme, Heecexveeeef[pe Je
mee@esefmeee efJeeejebes mebefceeCe meeHe[les. Huesesves Fbefeieesej Jemletbee DeefJejle
HeefjJele&veeeer keuHevee efnj@eqkeueme ke[tve Iesleueer. Deeeef[eebee efejbleve DeefmlelJeeeer
keuHevee Heecexveeeef[pe ke[tve Iesleueer mee@esefmeee mebkeuHeveebvee efejbleve DeefmlelJe osTve
Huesesee DeekeejHe meejleJeebee efmeebvleeee Giece Peeuee.
Huesesee celes Deeeef[eebeer DeLeJee meejleJeebeer JewefMees Heg{erue eceeCes Deensle.

109

1. Huesesee `Deeeef[ee' Jes (Substances) Deensle. lee mJeebefveefce&le Je

mJeebefveebef$ele Deensle. Deeeef[ee mJele:e Debeflece meee Demetve leebes DeefmlelJe Deve
keMeeJejner DeJeuebyetve veener.
2. Deeeef[ee meeJe&osefMeke Deensle. lee efJeJeef#ele Jemlet vemetve meeceeve
Deensle.

(Universals)

3. Deeeef[ee Yeewefleke vemetve efJeeejHe (Thought) Deensle. Hejbleg lee keesCeeeener

ceveeleerue efJeeej vemetve Deeeef[eebvee leebes mJeleb$e DeefmlelJe Deens.
4. Deeeef[ee SskeeHe (Unity) Demeleele. Deeeef[ee DeveskeeceOes Ske Demeles.
me=erceOes Deveske Pee[s Demeleele. Hejbleg Pee[ ner Deeeef[ee Skee Demeles.
5. Deeeef[ee Fbefeieesej Jemletbee DeeOeej (Ground) Demeleele. DemebKe, efJeefJeOe
Jemletbee efJeJeef#ele DeefmlelJeees mHeerkejCe Deeeef[eecegUs efceUles.
6. Deeeef[ee DeHeefjJele&veMeerue DeefJekeejer Je DeefJeveeMeer (Eternal) Demeleele. megboj Jemleg
keeueeblejeves veeMe HeeJeleele. Hejbleg meewoe& ner Deeeef[ee keOeere ve nesle veener.
YetleueeJejerue meJe& ceveg<e veenermes Peeues lejer ceveg<e ner mebkeuHevee efvele Je DeefJeveeMeer Deens.
7. Deeeef[ee (meejleJes) HetCe&lJe (Perfection) Jekele kejerle Demeleele. Fbefeieesej
me=erceOeerue JemletbceOes keener vee keener vetvelJe DeLeJee DeHetCe&lJe Dee{Ules. Hejblet meejleJes
meJe& oes<eebHeemetve cegkele Demetve leer HeefjHetCe& Demeleele.
8. Deeeef[ee JemletceOes Devleefn&le DeLeJee Debleee&ceer (Immanent) Demeleele leee eceeCes
Jemletbee Deleerle (Transcendental) mege Demeleele. meeQoe& peeeceeCes HegueebceOes
meeceeJeuesues Demeles.
9. Deeeef[ee efoked DeeefCe keeue (Space & Time) eebee ceee&oebHeemetve cegkele Je Deleerle
Demeleele.
10. Deeeef[eebes Deekeueve kesJeU efJeJeskeyegeruee nesles. DemebKe lemese efJeefYeVe
JemletbceOeerue meceevelee MeesOetve leeleerue meej leJeees Deekeueve kesJeU efJeeejcebLeveeves Mekee
nesles.
11. Deeeef[ee Deveske ekeejee Demeleele. Iees[e, ceveg<e, Pee[, veoer leeje eemeejKee
Yeewefleke Jemletbee Deeeef[ee Demeleele. MegYelJe, ieglJe, ceeOege& eemeejKee iegCeOecee&ee
Deeeef[ee Demeleele. veee, meeQoe&, mele, efMeJelJe eemeejKee vewefleke Deeeef[ee mege
Demeleele. vewmeefie&ke lemese ceeveJeefveefce&le Jemletbee ner Deeeef[ee Demeleele.

110

12. Huesesee celes efJeefJeOe meejleJeeeer jevee SKeeee efHej@efce[ meejKeer Demeles.
Deeeef[eebee jevesceOeerue meJe&es Je meJe&JeeHeer Deeeef[eeuee Hueses efMeJeleJe (Idea of
Good) cnCelees. efMeJeleJe nere Debeflece meee Demetve leer meJeexece, meJe&JeeHeke Je
meJe&meceeJesMeke Deens. meejleJeebceOeerue HejmHejmebyebOeeee Meeeeuee bveee (Dialectic)
cnCeleele. leJe%eeveees Gef Debeflece meee Demeuesuee efMeJeleJeees Je bveeeees eLeeLe&
Deekeueve keve IesCes Deens.
13. Deeeef[ee HeefjHetCe& Demeleele. cee$e Fbefeieesej efJee meoes<e Je DeHetCe& Deens.
DevegYeJepeve efJeeeleerue Jemletbee oes<eebes DeHetCe&lJeees keejCe pe[ Je Deens. Huesesee
celes F&ej (Demiurge) meejleJeevegmeej Yeewefleke Jemlet Ie[efJelees. F&ej efJeeeee efvecee&lee
vemetve lees efJeeeee jeveekeej Deens.
DeeHeueer eieleer leHeemee
1. Huesesee Deeeef[eebeer JewefMees meebiee.

10.5 meceer#ee
1) hueseses leJe%eeve Deleble efJemle=le, JeeHeke, yengjbieer Je mece= Deens. Huesesee
efJeeejebceOes leebee DeeOeeree leJeeEelekeebee efJeeejebes Oeeies Deleble meHeeF&oej
Heleerves efcemeUues Deensle DeeefCe lejerner Hueseses efJeeej meJeeHes#ee Deleble JesieUs jleele.
HuesesceOes Goee DeeoMe& Je met#ce efJeeej, iee{ efJeee DeeefCe eefleYee, %eeve ueeuemee Je
meewoee&vJes<eCe ner JewefMes Dee{Uleele. HuesesceOes met#ce lejue, Je Yesoke efeefkelmee Je
efJeMues<eCe kejCeeje leJeeEeleke DeeefCe Gebgie Je jesceebekeejer keuHeveeefJeueemeeceOes jceCeeje
keJeer DeMee oesve JeeqkeleceJeebes yesceeuetve SkeerkejCe HeneJeeeme efceUles. Huesesee
efJeeejebeer ceesefnveer efYeVe celes DemeCeeNee meJe&e efJeeejJebleebee ceveeJej Deepener Deens.
2) Hueses wleJeeoeee Hegjmkeej kejlees. FbefemebJesove me=er DeeefCe meejleJeeeer yegeriece
me=er eebvee lees HetCe&HeCes mJeleb$e ceevelees.
3) De@efjme@ueves Huesesee Deeeef[eebee efmeevleeJej Deveske Dee#esHe Iesleues Deensle.
De@efjme@ueee celes DevegYeJeeleerue Je Decetle& meejleJes (Deeeef[ee) DevegYeJeeme esCeeNee
Ieveebes mHeerkejCe ke Mekele veenerle.

111

4) De@efjme@ueee celes HeefjHetCe& Je DeeoMe& Deeeef[eebes cetle& HeeceOes ekeerkejCe

keesCelee MeeqkelecegUs Je keesCelee eefeescegUs nesT Mekeles eees mHeerkejCe Huesesves efouesues
veener.
5) Fbefe mebJese Jemlet Je meejleJe pej Ske$e vemeleerue lej les meej lee Jemletes kemes
nesT Mekesue? lemese leer efJeJeef#ele Jemlet lee meejleJeees (Deeeef[eees) cetle& Je Jekele
He kemes nesT Mekesue ner leeeqJeke De[eCe efvecee&Ce nesles.
6) Hueseses leJe%eeve leeefke&ke egeqkeleJeeoebSsJepeer HekeebceOetve Je keeJeelcekelesceOetve
Jekele nesles. DevegYeJeeme esCeeNee Jemletbvee Hueses He[eee eeflecee eEkeJee DevegkejCe Demes
mebyeesOeve JeeHejlees. iegnses Heke keeJeelceke meeojerkejCeees Gece GoenjCe Deens.
7) FefemebJese Jemlet Je Deeeef[ee eebeeceOeerue mebyebOeees meceeOeevekeejke mHeerkejCe
Hueses osle veener. Hueses DevegYeJeiece me=erleerue Jemlet Deeeef[eeceOes menYeeieer
(Participate) nesleele, lemese Deeeef[ee Yeewefleke JemletbceOes eefleeEyeefyele nesleele Demes
eefleHeeove kejlees.
8) Huesesee Deeeef[eebvee leerve ekeejes cenJe Deens. meeeMeeeere ee Deeeef[ee
ee meodJemleg Deensle. leeefke&ke <ee Ske Deeeef[ee Deveske JemlegbceOeerue meece-Hejke
DeesUKetve leebes %eeve megJeJeefmLele yeveefJeles. eeespeveJeeoer erves Deeeef[ee ns Oese Je
Jemletbes Debeflece keejCe Deens.

10.6 meejebMe
leJe%eeveeee FeflenemeeceOes Huesesvese meJe&eLece meJe&meceeJesMeke leJeeEeleveeeer
efJeeejeCeeueer efvecee&Ce kesueer. mee@esefmeee efMekeJeCegkeeree Heej ceese eYeeJe HuesesJej
Peeuee neslee. Huesesee efueKeeCeeceOes leees leJe%eeve mee@esefme ee JeeqkelejsKesee
leeW[tve esles. DeMeeekeejs Huesesves DeeHeuee iegyeueee HetpeYeeJe eke kesuee Deens.
%eeve cnCepes keee ee eMveees Gej osleevee Huesesves mee@efHem leJeeEelekeebee
efJeeejebes Keb[ve kesues. %eeve cnCepes FbefemebJesove Je %eeve cnCepes cele ee efmeevleeceOeerue
HeesueHeCee Hueses efme kejlees.
huesesee celes %eeve cnCepes efvele, efejbleve Je efvejHes#e DeMee meejleJeebes
(Deeeef[eebes) %eeve nese. ceveg<eees %eeve veJeerve yeesOe vemetve HetJeea eeHle Peeuesuee %eeveees
Hegve:mcejCe Demeles. Hueses ceeveJeer yeesOeeee cele Je %eeve DeMee oesve Heeleee ceevelees cele ner
keefve yeesOeeJemLee, JeeJeneefjke Je eeefleYeeefmeke DeJemLeeceOes efJeYeeefpele nesles. %eeve ner
Ge yeesOeeJemLee, efJeefJeke yeger Je efJeue#eCe yeger ee oesve mlejebJej efJeYeeefpele nesles.

112

iegnsee Hekeeee ceeOeceeletve Hueses ceeveJeer ceveeee De%eeveeke[tve %eeveeke[s

eJeeme mHe kejlees.
Huesesee Deeeef[eeee efmeevle FbefemebJese me=er Je efJeeej me=er Demes wle
oMe&efJelees. Deeeef[ee efmLej, Meeele DeefJekeejer Je HeefjHetCe& Deekeej Demetve leebes mJeleb$e
efJee Demeles. Debeflece meee meejleJeebeer yeveuesueer Deens. meJe& Deeeef[ee, meesHeeveeefceke
Demetve efMeJeleJeeeer Deeeef[ee meJeexe Deens. meejleJeees %eeve bveeeeejs nesles.
%eeveees keee& efJeMes<eeke[tve meeceeveeke[s, meerefceleeke[tve Demeerceeke[s lemese JeJenejeletve
meejJeebke[s vesCes ns Deens.

10.7 oerIeexejer eMve

1.
2.
3.
4.

Huesesves mee@efHem leJe%eebee efmeevleees Keb[ve keMee ekeejs kesues Deens.

Huesesee %eeve efmeebvle mHe keje.
Huesesee Deeeef[eebee efmeevle mHe keje.
erHee efuene
1. iegnses Heke
2. Huesesee celes %eeveeee Heeleee / DeJemLee

meboYe&
1)
2)

A Critical History of Greek Philosophy"

W. T. Stace
A History of Philosphys
Volume I, Greece and Rome
Frederick copleston SJ

*****

113

11
De@efjme@ue

(efe. Het. 384- efe. Het.322)

Heeeeer Hejs<ee
11.0 Gefes
11.1 emleeJevee
11.2 keejCe efmeeble
11.3 Je DeeefCe Deekeej
11.4 meejebMe
11.5 efJeeeHeerere efoIeexejer eMve

11.0 Gefes
1) De@efjme@ueee leJe%eeveeee DeYeeme kejlee esF&ue.
2) De@efjme@ueee keejCe efmeeble mecepeeJetve Ieslee esF&ue.
3) De@efjme@ueee Je DeeefCe Deekeej ee mebkeuHeveebee efJeeej kejlee esF&ue.

11.1 emleeJevee
De@efjme@ueee pevce efe. Het. 384 ceOes LesjmeceOeerue m@ieerjeceOes Peeuee.
leeee efHelee efvekeesce@keme ne ce@efme[esefveeve jepee ogmeje De@efceveme eeee Jewe neslee.
megJeeleerme leeee efHeleeves JewekeMeeeees Je DevegYeJe efJe%eeveees Oe[s leeuee efoues.
Jeeeee 17 Jee Je<eea Heg{erue efMe#eCeemeeer DeLesvmeuee iesuee. De@efjme@ue
JeemleJeJeeoer,mee#esHeer Je efeefkelmeke Je=eeree neslee Je leeves nUtnUt DeeHeues mJelees leJe
leJe%eeve Ie[efJeues eele Devegefele Demes keener veener. Gue leeves mJeleeer leeeqJeke er
Je Yetefcekee Ie[efJeueer ns mJeeYeeefJeke Je eesie Demese Peeues. efe. Het. 322 ceOes Heeseee
Deepeejeves De@efjme@uees eeCeesleceCe Peeues Je leeves Fnueeskeereer ee$ee mebHeefJeueer.

11.2 keejCeefmeeble (Causation)

keejCe Je nslet eele Hejke Deens. nslet efkebJee eeespeve pee eb$eCesee meeneeeves
HeefjCeece Ie[Jetve DeeCeles les keejCe nese. Goe. ce=let ne jesieecegUs efkebJee DeHeIeeleeves esT
Mekelees; HeCe ner keejCes peieele ce=let ne `kee' DemeeJee eeefJe<eeer cee$e keener meebiet Mekele

114

veenerle. De@efjme@ueee keejCe keuHevesle cee$e keejCe Je nslet efkebJee eeespeve ee

oesIeebeener meceeJesMe Deens. SKeeee Jemleteer GHeHeeer efkebJee eflees DeefmlelJe eLeeLe&HeCes
mecepeCeemeeer pes pes cnCetve DeeJeMeke Deens, ceie les keejCe Demees keer eeespeve Demees,
leeee meceeJesMe De@efjme@ueee keejCe efmeebleeceOes Peeuesuee Deens.
De@efjme@ue eej ekeejeer keejCes meebielees, leer cnCepes Je-GHeeoeve
(Matter), efveefcee (Efficient), Deekeeefjke (Form) Je Debeflece Gef efkebJee
eeespeve (Final cause) ner keejCes HejmHej efJekeuHe (Alternative) veenerle. lej
eleske Ievesle ner eejner keejCes GHeefmLele Demeleele.
1) GHeeoeve keejCe (Material Cause):
pee JeeHeemetve Jemlet leeej kesueer peeles efkebJee efleee pees keee ceeue Demelees
lee Jeeuee efkebJee ceeueeuee `GHeeoeve'keejCe cnCeleele. Goe. SKeeee mebiecejJejer
oie[eee pej HegleUe leeej kesuee Demeuee lej lees `mebiecejJejer oie[' ne lee Hegleeees
GHeeoeve keejCe Demeles. cnCepes leebyes, efHeleU, ueesKeb[, Oeelet, ceeleer, ueeket[, oie[ DeMee
meejKee pee HeoeLeevee DeeHeCe Yeewefleke HeoeLe& efkebJee Je cnCet les meJe& De@efjme@ueee
keuHeveseceeCes `GHeeoeve keejCe' nesle.
2) efveefcee keejCe (Efficient Cause):
De@efjme@ueee keuHeveseceeCes pes ogmejs keejCe Demeles les efveefcee keejCe Demeles.
eele Hekele mLeueeblejeeee DebleYee&Je nese. pes ieleer, neueeeue Ie[efJeCeeme peyeeyeoej
Demeles les efveefcee keejCe Demeles. eele Hekele mLeueeblejeeee DebleYee&Je vemelees, lej leele
Heeblejner meceeefJe Demeles. Goe. oie[ Keeueer He[Ceele efkebJee Skee efkeeCeentve ogmeNee
efkeeCeer peeCeele peMeer ieleer, efnjJes Heeve efHeJeUs nesCeelener Deens. cnCepes yeoue Ie[Jetve
esCeeme pes peyeeyeoej jles, pes Mekeleer efkebJee meeceLe& HegjefJeles leeme lees efveefcee keejCe
cnCelees.
3) Deekeeefjke keejCe (Formal cause):
eflemejs keejCe ns Deekeejerke keejCe De@efjme@ueves meebefieleues Deens. keejCeees
keeee&le HeefjJele&ve nesleevee efkebJee PeeueeJej leeuee pees `Deekeej' efkebJee `He' efceUles les
leees Deekeejerke keejCe jles. leeuee De@efjme@ue `Je' efkebJee `meej'
(substance, Essence) cnCelees. Goe. cetleea yeveJele Demeleevee, efMeuHekeejeee
ceveele lee cegleeamebyebOeer pees Deekeej Jee pee cetleeaes mJeHe Demeles. leeuee `Deekeejerke
keejCe' cnCeleele.
4) Debeflece keejCe (eeespeve keejCe) (Final cause):
Debeflece keejCe cnCepes keesCelee nsletves, keesCelee keejCeeves HeoeLe& kejleele, les
keejCe. DeMee ekeejs keesCeleerner Jemlet efkebJee keee& kejCeemeeer DeMeer eej keejCes DemeeJeer

115

ueeieleele. Debeflece keejCe ke=leeres Oese Jee meeOe Demeles. Goe. Jeeeeceeee nslet Je Oese
cnCepes efvekeesHe eke=leer.
keesCeleerner Jemlet efkebJee keee& Ie[Ceeemeeer Jejerue eej ekeejeer keejCes DemeeJeer
ueeieleele Demes De@efjme@uees cele Deens. SKeeoe mebiecejJejer oie[ IesTve leeeer cetleea
efkebJee eeflecee Ie[efJeueer peeles, lee eefeesle mebiecejJejer oie[ ne `Yeewefleke keejCe'
Demelees. cegleea Ie[efJeCeeje efMeuHekeej ne `efveefcee keejCe' Demelees Je leeuee lees Deekeej
eeHle neslees lees leees Deekeeefjke keejCe Demelees. mebiecejJejer oie[euee ne efkebJee lees Demee
keesCelee lejer Deekeej efouee peelees lees Deekeej lee oie[eee mJeYeeJeele Devegmegle
Demeleese Demes veener. lees oie[ Hekele DeekeejenCe#ece Demelees, Deekeej IesCeeeer#ecelee
leeee efkeeCeer Demeles Flekese, HeCe Decegkee Ske Deekeej leeuee efceUsuee efkebJee
efceUeueee Heeefnpes Demes leeee DebieYetle jevesle efkebJee mJeHeele efkebJee mJeYeeJeele keener
vemeles. cnCepes leeuee ueeYeCeeje Deekeej efkebJee He ns leees `Deeveg<ebefieke' He Demeles.
HeCe eleske yeeyeleerle Demese nesF&ue Demes veener. lee oie[eves Decegkee Ske Deekeej enCe
kejCeele DeHeefjnee&lee (Necessity) vemeles. HeCe Flej keener yeeyeeleerle DeHeefjnee&lee
Demet Mekeles Demes efometve esles. HeCe pesJne SKeeoer ieee ieJele Keeles lesJne les HeeefJeues peeles
Je leees jkeleele Heevlej nesles lesJne leeuee veJeerve Jeeee Deekeej eeHle neslees. Kejs
Heenlee Demes efomeles keer MesJeer keMeees keMeelener Heeblej nesT Mekeles. cnCetve Debeflece Je
(DeeOeejJe Subtratum) Demes Demeles keer peeuee mJelees Demes keesCelesner iegCeOece&
vemeleele. HeCe leeee efkeeCeer keener `DeJekele #ecelee' (Potentiality) cee$e Demeles.
HeefjCeece efkebJee keee& Mekeleer keesCelee lejer Hee<eeCeeJej keece keve efleeeletve cetleea leeej
kejlees efkebJee ieJeleees Heeblej jkeleele nesles cnCepes vegmeles kesJeU Deekeej Je iegCe jefnle
Demes Debeflece Je cegueYetle Je Demes keOeer DeefmlelJeelee vemeles.
Debeflece cetueJe ns keesCelee lejer DeekeejeMeer mebueive Demeles Je lees Deekeej
leeuee keener Ske mecepeCeemeejKee Deekeej, iegCeOece& Je mJeHe osles cnCepes
DeekeejeefMeJeee Je DeekeejeJeefleefjkele kesJeU mJeleee yeUeJej Debeflece Je cegueJe Demete
Mekele veener. les kesJeU leke&o=ee DeekeejeHeemetve JesieUs Demes keuHevesle DeesUKelee esles.
leeee les DeeOeej Demeles Je Yeewefleke JemlegceOes les Kejs Je Demeles Je Deekeej leeeentve
JesieUe Demelees Demes cnCeCes DeLe&HetCe& jles ns ner Kejs. HeCe leeeyejesyej Debeflece cetueJe ns
Yeewefleke efJeeele DeefJeYeepe Jemlet efkebJee HeoeLe& (Body) Demeles Demes cee$e DeeHeCeeme
cnCelee esCeej veener. keejCe les Jemlet (Body) Demes vemelese; DeefJeYeepe Jemletlener les
lee Jemletesner Ske Jee jeneles. De@efjme@ue Demesner cnCelees keer met#ce Yeewefleke
efJeeeceOes pee DeefJeYeepe Jemlet Demeleele efkebJee He=LJeer, DeeHe, lespe Je Jeeet ner cegueJes
Deensle leeeelener DebleefJe&jesOe Demeleele Je leees Skeceskeele Heeblej nesT Mekeles lees pej
lemee yeoue ke Mekele Demeleerue lej leeeeble `DeJekele#ecelee' Je ke=leer eebes mebeespeve
nesles ns ie=nerle Oejuesues Demeues Heeefnpes. cnCepes ceie Goe. Jeeet ne Deiveer nesT Mekelees. ceie
leeuee Jeeegee Deekeej ne ele#emJeHe JeemleefJekelee efkebJee `ekelee' (Actuallty)
Demelees. Deiveer nesCeeeer DeJekele#ecelee, (Potentiality) Demeles. HeCe JeemleefJekelee
ceeve kejCeeHetJeea keesCeleer lejer DeJekelelee ie=nerlee OejeJes ueeiesue Je DeMeer #ecelee ner
`kesJeU #ecelee' (Bare potentiality) Demet Mekesue.

116

De@efjme@ueves pejer eej ekeejeer keejCes ceeb[ueer lejer MesJeer leeves leebee
mebkeese keve leebes oesIeeblee Heelebj kesues. Debeflece, Deekeejerke Je efveefcele keejCes ner
oesve keejCes Kejs Heenlee SkeHee Deensle Demes leees keejCe Demeles ns ogmejs keener vemetve
lee Jemleges pes meej efkebJee meejleJe Demeles les cetle& Heele meekeej Je Jekele nesCes ns eflees
pes eeespeve Demeles les Demeles. Jemleges Debeflece Gef efkebJee eeespeve ns eflees
`DeekeejkeejCe' Demeles. Jemleges Debleerce eeespeve efkebJee Gef ns eflees meej HetCeeMeeves Je
HegCe&Heeves ele#eele meekeej Je Jekele kejCes ns Demeles. ee DeLee&ves Deekeeefjke Je Debeflece
keejCe ner SkeHe jleele. leeeceeCes efveefcelekeejCe (Efficient cause) ns mege
Debeflece keejCee Demeles. keejCe ns HeefjJele&ve Ie[Ceees efkebJee mebYeJeveees (Becoming)
keejCe Demeles, DeeefCe ee HeefjJele&veees efkebJee mebYeJeveees eeespeve efkebJee Gef ns Debeflece
keejCe Demeles leer Jemlet MesJeer pes yeveles les Debleerce keejCe Demeles.
De@efjme@ueves Je Je Deekeej eebee meeneeeves meJe& GHeHeeove kejCeeee
eelve kesuee. Je (Matter) Je Deekeej (Form) ns DeefJeeespe Demeleele. kesJeU
mecepeCeemeeer ceveele Je keuHevesle DeeHeCe leebeele Hejke kejerle Demelees. leebes iegCe
HejmHejefJejesOeer Demeues lejer ele#eele cee$e leebeer SkeceskeebHeemetve Heejkele kejlee esle
veener. peieeleerue eleske eeeeJele Jemleg ner Je Je Deekeej eebes mebegie Demeles Demes
veener. DeLee&le Deeke=leer efMeJeee Jemlet vemeles Je JemlegefMeJeee Deeke=leer efkebJee Deekeej Demet
Mekele veener, Heej lej keener Deekeej efkebJee Deeke=leer Jes[eeJeeke[ee Demet Mekeleele. Je
Je Deekeej ner HejmHejebefMeJeee Demete Mekele veenerle. Skeeee ogmeNeeefMeJeee efJeeej kejCes
ns kesJeU keuHevesee KesUe Demet Mekesue. kesJeU Deekeej Je kesJeU Je eebvee JeemleJe
DeefmlelJee Demet Mekele veener Demes De@efjme@ue mecepelees.
De@efjme@ueee HetJeer&ee leJe%eeveebveer GHeeoeve keejCe Je efveefcele keejCe eevee
ele#e Jee Deele#e jerleerves ceevelee efouesueer nesleer. Hejbleg Deekeeefjke (formal) Je Debeflece
(final) keejCes ner De@efjme@ueves eLecee ceeb[ueer Je ee leeee keuHevesle Ske ekeejeer
ceewefuekelee Dee{Ules.
DeeHeueer eieleer leHeemee
1. De@efjme@ueee keejCe efmeeble efJeMeo keje.

117

11.3 Je DeeefCe Deekeej

JeeefJe<eeer meeceeveHeCes DeMeer keuHevee Demeles keer Je ns meoemeJe&keeU Jee
jenles. Skee erkeesveeletve les Yeewefleke Je pe[ Demeles. Je ogmeNee erkeesveeletve les
DeYeewleerke efkebJee efevcee Demeles. Demes leeee efJe<eeer nesle veener les meJe& DeJemLesle Jee
jenles Je keeueeee eJeenele leees JeHeCe ve nesle veener. Goe. efHeleU ns keefOener
JeeJeefleefjkele (OeelegJeeflejerkele) Flej keener nesle veener. keener JesUe Skee ekeejee
Jeees ogmeNeele Heeblej nesles. Goe. js[erece ns nsefueececeOes Heeblejerle nesles HeCe
De@efjme@ueeer JeefJe<eeke mebkeuHevee ner meeHes#e Deens. leeee Je Je Deekeej
eeefJe<eeeree mebkeuHevee eskeUsyeepe vemegve keenerMee lejue Je ueJeefeke Deensle. meJe&
ekeejee HeefjJele&veele pes yeveles efkebJee Ie[les efkebJee pes HeefjJele&efvee Demeles les cnCepes Je.
peeeeJej efkebJee peeeeceOes yeoue Ie[tve eslees les Je Demeles Je peeee efoMesves yeoue
Ie[lees les Deekeej Demeles. pes yeveles les Je pes Deekeej efkebJee He Iesles les cnCepes Deekeej
Demeles DeMee DeLee&ves Heenerues Demelee Heuebieeee meboYee&le ueeke[eee efJeeej kesueeme
ueeket[ ns Je Demeles. keejCe pes Heuebie yeveles les ueeket[ Demeles. HeCe SKeeee Jee{lee
jesHeeee meboYee&le efJeeej kesuee lej lese ueeket[ Deekeej jles. keejCe jesHeeveblej pes yeveles
efkebJee pes He OeejCe kejles les ueeket[ Demeles. cnCepes jesHeeee les Deekeej Demeles.
eeefMeJeee Deekeej cnCepes kesJeue SKeeoer Deeke=leer nese. Demesner mecepetve eeuele veener.
keejCe pes Skee erves Deekeej Demeles. les ogmeNee Skee erves Je Demeles. HeCe Deeke=leer
ner Deeke=leer Jeefleefjkele Flej keenerner Demet Mekele veener. Deeke=leer ner Deekeejeee Ske Yeeme
DeJeMe Demeles. keejCe DeekeejeceOes Jemletee meJe& iegCeOecee&ee meceeJesMe Demelees.
DeekeejeceOes Deeke=leer iegCeOece& ns lej Demeleelee HeCe leeefMeJeee lee Jemleteer
jevee efleee Yeeieees HejmHejeleerue mebyebOe DeeefCe meJe& Yeeieees efleee HetCe& mJeHeeele
DemeCeejs ieewCelJe eeeener leele DebleYee&Je neslees. keee& ns keejCeele DeeOeere Deeke,
DeJekele Je megHle Heele DeefmlelJeele Demeles les veJeeves DeefmlelJeele esle veener. efMeJeee pees
yeoue neslees lees keesCeleelejer Oeseeele efkebJee Gefeele nesle Demelees. les Oese efkebJee
Gefe pej pes yeoueles leeJej eYeeJe Hee[tve leeeele ieefleceevelee efvecee&Ce ke Mekele
vemesue lej les eYeeJeer Gef efkebJee eeespeve jenCeej veener. cnCetve JemletceOes nesCeeje yeoue
efleuee pes MesJeer He eeHle JneJeeees Demeles leeeele eYeeJeecegUs nesle Demelees. Debeflece
Oese efkebJee Gefe keer ievleJe ns pejer MesJeer Me mJeHeele Jekele nesleevee efomele
Demeues lejer les efleee ieYee&le megHle Je Deeke Heeves Demeuese Heenerpes Je leeueee
De@efjme@ue Je cnCelees.
yeoue ne yeee keejCeeveer ve neslee, leeuee ceeietve {keueCeeeer ieleer ve efceUlee
leer Jemlet pee Heele efJekemeerle nesTve HegCe&lJeeele HeeseeJeeeeer Demeles lee efleee DeeoMe&
DeeOeejeves esjerle Je eYeeefJele nesTve efleeeleerue DebleYeg&le Oeseeele Keseueer peele Demeles.
DeMee erves Heenlee Demes cnCelee esF&ue keer, Jemleteer DeeoMe& Ie[Ce kejeJeeeme pes pes
yeee Je Deebleefjke mebyebOe keejCeerYetle Demeleele, lee meJee&ee mecegee Je leeeer
iegbleeiegbleereer megboj iegbHeCe cnCepes efleee Deekeej Demelees. Jemlegee DeekeejeceOes efleee

118

keeee&eener DebleYee&Je nesle Demelees keejCe leele eflees Debeflece keejCe meeceeJeuesues Demeles.
Jemletes keejCe cnCepes lejer keee Demeles? leer Jemlet pee (nslet) kejerlee Demeles les eflees
keee& Demeles DeeefCe peeee kejerlee leer Demeles lese eflees Gefe, Oese eeespeve efkebJee
Debeflece keejCe Demeles. cnCetve Jemletes keee& ns efleee Deekeejele DebleYeg&le Demeles. neleeee
Hebpeees keee& Heke[Ceeeer leeeer Mekeleer ner leeee Deekeejeee Yeeie Demeles. Hebpee pej
neleeHeemetve lees[tve Deueie kesuee lej leees keee& mebHeles. leeeyejesyej leeee Deekeejner
mebHeg<ele eslees. ce=le osneee neleeee Hebpee ne efpeJeble osneee neleemeer leguevee kejlee leees
keee& mebHeues Demeueeves Ge ekeejee Deekeej jent Mekele veener. keejCe Jemlet
Heke[Ceees leees cenlJeees keee& kejCeees meeceLe& leele jeneruesues vemeles. ce=le osneee
neleeee Hebpee ne leeeer ne[s, ceebme eeee erves Heeefnueeme leeee lees Deekeej Demelees.
HeCe KeNee DeLee&ves leeee DeHesef#ele keeee&ee erves Heeefnueeme leees neleHeee efkebJee
Deekeej ve Peeuesuee Demelees. ce=le osneee neleeee Hebpeeeer Deeke=leer Je efpeJeble osneee
neleeeer Deeke=leer meejKeee Demeleele. HeCe leees keee& Je HegCe& DeekeejlJe ue#eele Ieslee lee
oesIeeee Deekeej Skee jeneruesuee vemelees.
DeekeejeceOes Jemlegee meJe& iegCeOecee&ee DebleYee&Je nesle Demelees. peeuee iegCeOece&
Demeleele les Je Demeles. meJe& ekeejes iegCeOece& ns meeceeves Demeleele. Goe. meesveeee
HeoeLee&ee jbie efHeJeUe Demelees. eeee DeLe& Flej meesveeee HeoeLee&ceOes pemee efHeJeUsHeCee
Demelees Je Flejner efHeJeee HeoeLee&ee efkeeCeer pees efHeJeUsHeCee Demelees lees meJe& Skee
meeceeve Oece& Demelees. SKeeee Jemletuee SKeeoe iegCeOece& Deens, Demes cnCeCes cnCepes efleee
Skee Jeiee&le meceeJesMe kejCes DeeefCe lee Jeiee&ee (peeleeree) IekeeceOes pes meeceeve iegCe
Demeleele les meeceeves Demeleele. ns HejmHejeJeefleefjkele jente Mekele veenerle.
DeMee ekeejs Heeefnueeme pes HegCe&HeCes DeekeejefJejnerle Demeles les Je Demeles. Je
ns meJe& Jemlegeer DeeOeejYegceer, DeefOeeve Demeles. leeuee mJeleee Demee keesCeleener iegCeOece&
efkebJee ue#eCe vemeles. cegueJe ns HegCe&le ue#eCe Je iegCeefJejnerle, Deefveefele, Oece&efJejnerle
Demes keenerlejer Demeles. Jemleguee pes pes cnCetve keener efveefele He iegCeOece& ue#eCe osles DeeefCe
les les leeuee Decegke Ske (Heees) yeveefJeles les leeee Deekeej Demeles. cnCepes JeeceOes
keesCeleener Hejke Demet Mekele veener. Hekele JesieJesieUs iegCeOece& Demeueeves Jemleg
SkeceskeerHeemetve Jesieee jleele. Jeeuee iegCeOece&e vemeueeves leeeeceOes Yeso vemeleele
eeJeve De@efjme@uee DeefYeesle Demeuesueer Jeeeer keuHevee ner DeeHeCe meJe&meeOeejCeHeCes pes
Yeewefleke Je cnCetve mecepelees efleeentve JesieUer Deens. efHeleUentve ueesKeb[ efYeVe Demeles
Demes DeeHeCe cnCelees HeCe De@efjme@ueee celes eele Jeeee Yeso vemetve lees kesJeU
Deekeejeleerue Yeso Deens. cnCepese JeeJej pee ekeejee mee Gcesue lee ekeejeer
Jemleg les yeveles. cnCepese Je cnCepes keenerner yeveCeeeer Mekeelee Demeles Je ele#eele
efkebJee JeemleefJekeHeCes les Decegke Ske Demes efveefele keenerner vemeles leeuee Deekeejeeer eeHleer
nesTve les keenerlejer yeveles. ee leeee YesoeJevee leeves pes odJeodJe efvecee&Ce kesues Deens. les
odJeodJe DeJekele#ecelee DeeefCe JeemleefJekelee ns nese. megHle Jee DeJekele#ecelee cnCepese Je
DeeefCe JeemleefJekelee efkebJee JekelelJe efkebJee ekelee cnCepese Deekeej nese. keejCeJe ns
DeJekele Heeves keesCelesner He yeveCeeeer Mekeelee Demeles. les keenerner yeveg Mekeles. les
ele#e Decegke Ske Jemleg vemeues lejer les keesCelesner He OeejCe ke Mekeles DeeefCe keenerner

119

yeveg Mekeles. Je ns kesJeue Mekeelee efkebJee DeJekele#ecelee Demeles leeuee ns efkebJee les Demes
efJeefMe Je efveefele He pes osles Je leeuee cegle& He osTve ele#e Je meekeej kejles les
leeee Deekeej Demeles. cnCepes Jemleges ele#e ce=le&lJe efkebJee JekelelJe ns efleee Deekeej
Demeles. YeeJe Je mebYeJeve eebes Hegjeleve odJeodJe DeMee efjleerves mees[efJeCeeee De@efjme@ueves
eelve kesuesuee Deens. peieeleerue efmLejlee, DeHeefjJele&efveelee, meveeleveleJe Meeelelee DeeefCe
HeefjJele&veefMeuelee eebee mebyebOe mHe kemee kejeJeeeee ns Ske ve Gueie[Ceejs kees[s
leJe%eeveevee Heej eeefeve keeUeHeemetve nesTve jeneruesues Deens. leeee Gueie[e
De@efjme@ueves eMeeqmJeHeCes kejCeeee eelve kesuee Keje HeCe leele HegCe&HeCes eMemJeer Peeuee
Demes cnCeCes Oeeee&es jsue.
YeeJe Je efJeYeJeve eeeeleerue HejmHej mebyebOe kemee Deens ns efve meebieCes Heej
DeJeIe[ yeveues nesles. F&efueee efkemeves ne eMve GHeefmLele kesuee neslee. keejCe YeeJeees
YeeJeeceOes ieceve nesCes cnCepes mebYeJeve vemeles, keejCe leele yeoue efkebJee HeefjJele&ve nesle
vemeles. DeeefCe DeYeeJeees YeeJeeceOes ieceve nesCes ns DeMekeee Demeles keejCe Megveeletve ieceve
nesCes ns DeMekeee Demeles. keejCe Megveeletve keenere efvecee&Ce nesT Mekele veener. HeCe
De@efjme@ueee celeevegmeej DeYeeJe DeeefCe eYeeJe eeeele JeeJele&ve kejCeejer Je leeeele
Yeso oMe&efJeCeejer efJeYeepeke js<ee kee{lee esle veener. ee HejmHej JeeJele&ke MeyoeSsJepeer lees
DeJekele#ecelee Je Jekele JeemleefJekelee DeMeer meeHes#e Heos JeeHejlees. leer Skeceskeele mebefcee
nesT Mekeleele. De@efjme@ue ee HegJeeaee eCeeueerceOes pes DeYeeJeelceke efkebJee MegveHe
Demes leees JeCe&ve DeJekele#ecelee. ee Heoeves ceeb[ues leeeer ner DeJekele #eceleseer keuHevee
kesJeU efkebJee efveYexU DeYeeJe efkebJee Megveeee keuHevesmeejKeer Skee veener leer DeYeeJeelceke
Deens. keejCe les JeemleefJeke Je Jekele Demes keener vemeles HeCe leer YeeJeelceke Deens keejCe
YeeJeHe IesCeeeer megHle#ecelee efleee efkeeCeer Demeles. cnCetve mebYeJeve efkebJee HeefjJele&veeee
eefeesle Megveeletve keener lejer yeveCeeke[s peer DeMekeeeee PesHe Demeles leer DebleYet&le
Demeles. efleeele Heej lej DeJekeleeke[tve Jekeleeke[s JneJeeees mebeceCe Demeles. cnCepes
ceie meJe& yeoue efkebJee HeefjJele&ve ns Jeeke[tve Deekeejeke[s efkebJee DeJekeleeke[tve
Jekeleeke[s nesCeejs mebeceCe efkebJee ieceve Demeles.
DeeHeueer eieleer leHeemee
1. De@efjme@uees Je Je Deekeej ee mebkeuHevee mHe keje.

120

11.4 meejebMe
De@efjme@ueves keejCeees eej ekeej kesues Deensle. 1) Je GHeeove 2) Deekeej
3) efveefcee Je 4) Debeflece Gef efkebJee eeespeve nese. ner keejCes HejmHej efJekeuHe veenerle.
lej eleske Ievesle ner eejner keejCes GHeefmLele Demeleele. Goe. keejCe keuHevesle
keMeeHeemetve keenerlejer veJeerve Je JesieUs Ie[les efkebJee leeej nesle Demeles. keejCe HeefjJele&veele
efkebJee yeoueele keenerlejer yeouele Demeles efkebJee keMeele lejer yeoue nesle Demelees. keejCeeee
eefeesle eejner Ieke SkeeeJesUer keee& kejerle Demeleele Demes De@efjme@ue ceevelees.
De@efjme@ueeer JeefJe<eeke mebkeuHelee ner meeHes#e Deens. leeee Je Je
Deekeej ee efJe<eeeree mebkeuHevee eskeUsyeepe vemetve keenerMee ueJeefeke Deensle meJe&
ekeejee HeefjJele&veele pes Ie[les efkebJee leeej nesles pes HeefjJele&efvee yeoueCeejs Demeles les
cnCepes Je. peeee efoMesves yeoue Ie[lees les Deekeej Demeles. pes yeveles les Je Je Je pes
Deekeej efkebJee He Iesles les cnCepes Deekeej Demeles.

11.5 efJeeeHeerere efoIeexejer eMve

1) De@efjme@ueeer keejCe keuHevee mHe keje.
2) De@efjme@ueee keejCe efmeeble meefJemlej efJeMeo keje.
3) Je DeeefCe Deekeej ee De@efjme@ueee mebkeuHevee efJeMeo keje.
4) De@efjme@ueee Je DeeefCe Deekeej ee mebkeuHeveeyeuees legcees efJeeej mHe keje.
5) erHee efuene
1) De@efjme@ueeer keejCe keuHevee.
2) De@efjme@ueeer Je mebkeuHevee.
3) De@efjme@ueeer Deekeej mebkeuHevee.

*****

121

12
De@efjme@uees DeelceleJe
Heeeeer Hejs<ee
12.0 Gefes
12.1 emleeJevee
12.2 De@efjme@uees DeelceleJe
12.2.1 Debeflece keejCe - Deelcee
12.3 meejebMe
12.4 efJeeeHeerere efoIeexejer eMve

12.0 Gefes
1) De@efjme@ueee efJeeejebee DeYeeme kejlee esF&ue.
2) De@efjme@uees DeelceeefJe<eeer efJeeej mecepeeJetve Ieslee esleerue.

12.1 emleeJevee
De@efjme@ueee pevce efe. Het. 384 ceOes Peeuee Je ce=let efe. Het. 322 ceOes
Peeuee. De@efjme@ueves Huesesee efJeeeueeele 20 Je<ex IeeueJeueer. De@efjme@ueeer Dees{,
DevegYeJeeefOeefle Je JeemleefJeke efvejer#eCeeJej DeeOeejuesuee meleeke[s nesleer. lees mJeleb$e
e%esee efJeeejJeble neslee. De@efjme@ueee celeevegmeej Deelcee ne MejerjeMeer efve<e Demelees Je
MejerjefJejnerle Demee Deelcee keefuHeCes ns nemeemHeo Deens. leeeeceles Mejerj Je Deelcee ns
Je Je Deekeej ee veeleeves pees[uesues Demeleele. leeeeceles Deelcee Deekeejerke keejCe
Demelees. leese esjCee, ieleer, eslevee, ewleve HegjefJele Demelees Je leese Debeflece keejCe Demelees.
De@efjme@ueee DeelceleJeees meej mecepeCeemeeer ns ekejCe DeYeemeCes DeeHeueeuee
DeeJeMeke Deens.

12.2 DeelceleJe
De@efjme@ueee celeevegmeej Deelcee ne MejerjeMeer efveye Demelees Je MejerjefJejnerle
Demee Deens. Deelcee keefuHeCes ns nemeemHeo Deens. leeee celes Mejerj Je Deelcee ns Je Je
Deekeej ee veeleeves pees[uesues Demeleele. Deelcee ne megHle Heeves pe[Jeele (Mejerjele)
Debleefn&le Demelees Je lees Heg{s efJekeemeeeeeceele meekeej Je ele#e Demelees. Deelcee ne
Mejerjees ele#eerkejCe nese. Mejerjeee efJekeeme ne Deelceees DeefJe<kejCe kejCeeee

122

efoMesves nesle Demelees Je DeelceefJe<kejCeele leeeer HeefjCeleer nesles Je leeves Mejerjeme HegCe&lee
ueeYeles.
De@efjme@ue ne Deelcee Je ceve eelener Hejke kejleevee efomelees. leeee celes
ceve ns Deelceengve JesieUs Demeles Je les DeelceeceOes Debleefve&nerle Demeles. ceve ns DeefJeveeMeer
Demeles. ceveeuee efJeeej kejCeeeer Mekeleer Je #ecelee Demeles. ceve yeesOeerMekeleeregkele Demeles Je
les ieefCele DeeefCe leJe%eeve mecepeg Mekeles. ceveees %eeveefJe<ee ns keeUeleerle Je DeefJeveeMeer
Demeueeves cevener keeUeleerle mecepeues peeles. Gue Deelcee ne Mejerjees eeueve Je efveeceve
kejerle Demelees. leeuee mebJese efJe<eeees mebJesove nesle Demeles. Deelceeuee mebJesove, YeeJeve,
eueve DeelceHees<eCe ns iegCe Demeleele. ceveeee efkeeCeer cee$e efJeeejeee Ge#ecelee
Demeleele Je leeee Mejerj Je %eeveWefes eeeeMeer keener mebyebOe vemelees. cnCepes Deelceeee
pees ceveHeer Yeeie efkebJee Debie Demeles les DeefJeveeMeer efkebJee Decej jenles.
Deelcee ne Mejerjeee Deekeej Demelees eeee DeLe& lees Mejerjeeer Skelee Ie[efJelees Je
efkeefJelees. Mejerjeee JesieJesieee DeJeeJeeeer JesieJesieUer keee& Demeleele. Goe. ves$eees
keee& HeenCes, keeveees eJeCe kejCes, veekeees emeve kejCes Fleeoer HeCe les DeJeeJe
HejmHejengve Deueie jentve keee& ke Mekele veener. Hejbleg lee meJee&eer HejmHejeme meneeke
Je GHeeesieer keeex Ske$eerle DeeCetve leeHeemetve Ske meefee efpeJeble Je keee& eJeCe Mejerj
Ie[efJeCes Je les eeueefJeCes ns Deelceees keece Demeles. Deelcee Mejerjeee JesieJesieee
DeJeeJeees JeJemLeeHeve Je mebIeve kejerle Demelees. leeuee efpeJebleHeCee eoeve kejerle
Demelees. pes JevemHeleer efkebJee eeCeer eebvee efpeJebleHeCee osle Demeles leeuee De@efjme@ue Deelcee
cnCelees. HeCe ceve cee$e Deelceengve efYeVe Demeles Je MejerjeMeer leeee mebyebOe keceer Demelees.
keoeefele ceve ns Deelceeee Ske DebMe efkebJee Yeeie Demelees Demes cnCeCes mebegkeleerke
Mekesue. ceve ns meJe&e efpeJeble Jemletee efkeeCeer Demeles Demes cnCeCes yejesyej jCeej veener.
ceve ns ieeflees keejCe Demeles Demes ner cnCeCes egkele jCeej veener. keejCe JeJenee& keee
Demeles eeee ceve efJeeej kejerle vemeles. keee kejeJess DeeefCe keee ke vees eeeener les
efJeeej kejerle veener DeeHeuee efvekeesce@efkeeve SefLekeme ee ebLeele De@efjme@ue Jesieee
Yee<else Demes cnCelees keer, DeelceeceOes Ske efJeJeskeer Je efJeceMe&Meerue Yeeie Demelees. lees meJe&
efpeJeble JemlegceOes JevemHeleerceOes ner meeHe[lees. lees #egOeelceke Demelees Je meJe& eeCeebceOes
Jemele Demelees. efJeJeskeefMeue Deelceees keee& ns efebleveees Je Oeeveees Demeles. leele
ceeveJeeuee HejcemegKeeee ueeYe nesle Demelees. ceeCemeeceOes ne pees efJeeejMeeruelesee efkebJee
efJeJeskeMeeruelesee Yeeie Demelees lees leeee ceeveCeeHes#ee leeeeleerue efoJelJeeee eesleke
Demelees. ceeveJeeeer efeeener leeee efkeeCeee Flej Keeueee HeeleUerJejerue emeve,
Heeve, eueve, epeeslHeeove F. meejKee efeeebHes#ee es< Demeles. lees pesJe{e cnCetve
efJeeejeee, efelebveeee Je Oeeveeee HeeleUerJej DeefOeke jenerue eflelekee leeuee Ge owJeer
Deevebo efceUsue, eflelekee leer DecejleJeeke[s DeefOeke eieleer ke Mekesue Demes
De@efjme@uees cnCeCes Deens. cnCepes ceeveJeeme leeee Meejerjerke megKeesHeYeesieecegUs veJns HeCe
efJeeej, efebleve, ceveve, Oeeve eemeejKee Ge ekeejee efeeebcegUs efpeJeveeee Ge
ekeejee Deevebo efceUsue. les kejCeelee leeuee peerJeveeeer Oevelee Je ke=leeLe&lee eeee ueeYe
nesT Mekesue Demes De@efjme@ue ceevelees.

123

DeeHeueer eieleer leHeemee

1. De@efjme@uees DeelceleJe mHe keje.

12.2.1 Debeflece keejCe (Deelcee):

De@efjme@ueee keuHeveseceeCes Deelcee Deekeejerke keejCe Demelees. leese esjCee,
ieleer, eslevee, ewleve HegjefJele Demelees. leese Debeflece keejCe Demelees. Jee{CeeNee Je=#eeee
yeeyeleerle leeuee pes Debeflece He eeJeeees Demeles efkebJee pee Heele Je HeUele leeeer
HeefjCeleer JneJeeees Demeles leeeer peeefCeJe efkebJee %eeve leeuee vemeles. HeCe DeyeesOeHeCes efkebJee
DepeeCelesHeCes lee Je=#eeee meJe& ke=leer Je neueeeueer, leeee efJekeemeele Ie[CeeNee eceMe
efeee DeMee efjleerves mebyebOe Je mebIeerle nesle Demeleele. leeee efkeeCeer Ske megmeg$e eespevee
uee, yeebOeCeer, Ie[Ce nesle Demeles. leer MesJeer Skee efJeefMe ekeejee keueOeejCesle efkebJee
Deekeejele HeefjCelee nesTve cegleeaceble nesles. eeHle nesCeeNee Debeflece DeJemLeses Deekeejees Je
Hegueees HegJe&%eeve Je peeefCeJe pejer lee Yeewefleke Jemletuee vemeueer lejer efleeeleerue ieleer Je
efJekeeme lee efoMesves nesle Demelees. leer efoMee efleee Deeletve juesueer Je efveebef$ele Peeuesueer
Demeles. DeLee&le keejCeeeer mebkeuHevee Deleble mebefkeCe&, efJeefJeOeebieer Je iegbleeiegbleereer Deens.
meJe&e Ieveebee yeeyeleerle keee& Je keejCe eeble DeYeso oeKeefJelee esCeej veener. Goe. Iej
yeebOeCeeee Ievesle pej, les yeebOeCeeje ieJeb[er, Iejees eeespeve ee meJe& ieeser HejmHejengve
efYeVe Demeleele. cnCegve keejCe cnCepes kesJeU DeJekelelee Je keee& cnCepes Jekelelee Demes ee
efkeeCeer cnCeCes yejesyej jCeej veener. keejCe keener keejCe Ieveee kelee& efkebJee
efveefceekeejCe ns keeee&ngve HegCe&HeCes JesieUse Demeles. Goe. ceesej efkebJee jsuJees Fbefpeve
eeueefJeCeeje eeueke ne ceesej efkebJee Fbefpeveentve JesieUee Demelees Je leees JesieUsHeCe
DemeCes Heej cenlJeees Demeles. De@efjme@ue keejCe Je keee& eele DeJekele Je JekeleHe
eemebyeOeeves pes pees[lees les eLeeLe& efjleerves meWefe efJeeeleerue Ieveebvee ueeiet He[les. HeCe
pesLes pe[ HeoeLee&Heemetve ceeveJe Jemlegeer efkebJee Ieveeeer ke=$eerce efjleerves efveefce&leer kejlees lesLes
De@efjme@ueeer ner keejCeefJe<eeke GHeHeeer eLeeLe&HeCes ueeieg He[t Mekele veener. efleuee
ceee&oe He[leele. efvemeiee&leerue mesefe HeoeLee&vee peerJeve Demeles. leevee pevce, efJekeeme, #ee
Je veeMe DeMee DeJemLee eceeves esle Demeleele. De@efjme@ue cnCelees keer, efvemeiee&ceOes
efvejLe&ke Demes keener Ie[le veener Je DeveeJeMeke, efveHeeesieer Demes keener efvecee&Ce nesle
veener. DeLee&le leees ns cnCeCes Deefueke[erue peerJeMeee%eebvee efkeleHele ceeve nesF&ue ns
meebielee esle veener. Gue efvemeiee&le DeMee DemebKe Jemleg efvecee&Ce nesleele keer, leebvee
peieCeees meeceLe& Je Hee$elee vemeles. lee eleer#eCeer veeMener HeeJele Demeleele. DemebKe Jemleg
efvecee&Ce nesleele HeCe leeleerue Heeje Lees[ee peieCeeee ueeeefkeee jleele. leecegUs
GHeeesieer Je peerJeve #ee JemlegHes#ee peerJeve DeHee$e Je efveHeeesieer DeMee Jemlegeer mebKee

124

efkeleske Heerveer peemle jles. DeMee Jemleg keeueeee DeesIeele veenerMeener nesle Demeleele. ns
ue#eCe ue#eele Iesleueeme efvemeiee&ceOes veemee[er, DeHeJee YejHegj Demelees Demes DeeOegefveke
peerJeMeee%e ceeveleele. eeee ieefYe&le DeLe& Demee Deens keer, vewmeefie&ke efJekeeme IeveeceOes
meJee&vee Ske$e yeebOeCeejs Demes nsleg-meg$e vemeles. efvemeiee&le Ie[CeeNee Ievee mJewj,
eespeveeefJejnerle, DemebkeefuHele, DeeekeefveOee&jerle, Yekeee, uenjer DeLe&efJenervee Demeleele.
efvemeiee&ee efJekeeme eceele keesCelesner nsletmeg$e cegUere vemeles Demes DeeOegefveke eWe
peerJeMeee%e peeke ceesvees eees cele Deens. (leees Hegmleke - Change and
Necessity) eeTue De@efjme@ue Je eer DejefJebo eebes Demes cele Deens keer, efvemeie&efJekeeme-eceele Ske meveeleve nslet Devegmegle Je Debleefn&le Demelees. efvemeiee&leerue efJekeemeeee
DeJemLee megmeg$e Je efveeesefpele Deensle Je efvemeie&efJekeemeeee Deveske Jee efJeefJeOe DeJemLeeletve
Ske meveeleve Je Deveble nslet efkebJee eeespeve eceeeceeves Jekele nesle Deens. les eeHeg{sner
DeefOekeeefOeke es HeeleeebJej Jekele nesle jentve mebHegCe& Jewefeke peerJeveeletve efoJe DeLe&
YeefJe<eelener Jekele kejerle jenCeej Deens. De@efjme@ue Je eer DejefJeboee celeevegmeej
leLeekeLeerle pe[elener es meeqeoevebo leJe DeJekele Je megHle Heele Devegmegle Je
Debleefn&le neslese. peerJeMeee%e peerJeleJe pe[Je, peerJeve, (eeCecee HeoeLe&) ceve yeger F.
DeJemLeeletve eceMe GVele nesle eeueues Deens. DeefleceeCemeeee efoMesves leeeer Jeeeeue
pejer Heej meeJekeeMe kebeUJeeCeer DeHeJeeeves Yejuesueer Jeele Demeueer lejer leer efveefele Je
HegJe&efveOee&efjle Deens DeeefCe leer DeHeefjnee& DeMeere Deens. cnCetve ee efJekeemeesCeerle GefMeje kee
nesF&vee HeCe Ge HeeleUerJej Deefleceeve meeee DeefJe<keej nesCes DeU Deens Je DeefveJeee&
Deens. cnCetve efJeeeleerue efpeJeveele pes mebIe<e& keuen Je efJeen efomeleele. leecegUs efvejeMe
nesCeees keejCe veener. Ske ekeejes belceke efJejesOe efJekeememeg$e ee efJeeele keee& kejerle
Deens. pes DeeHeCeeme JeeF& JeLe& mJeHe efveHeeesieer, DeLe&efJenerve Je Deefve Jeeles lesner
leeee efJejesOe keeee&letve leeee efJe Demes pes efMeJe, MegYe Je mele Deens, leeeer cenleer
Je cegue DeeefOeke lespemJeer, meeceLe& mebHeVe, eYeeJeer Je mele yeveCeeme ceolee kejerle
Demeles. Skeoe Jewefeke peerJeveele nsletmeg$e Deens Demes ceeve kesues cnCepes leeee DevegjesOeeves
efJeeeleerue meJe& ekeejee Ieveebee DeLe& ueeJeCes megueYe nesles. De@efjme@ueee yeeyeleerle
Demes cnCelee esF&ue keer keener keejCe Ievee DeMee Demeleele keer leele DeblemLe efkebJee
Debleefn&le eeespeve efMeuelee oeKeefJeCes Mekee nesle veener. keener pe[ HeoeLee&ee
efveefce&leeree keejCe-Ievee ee eeb$eerke Je pe[ mJeHeeee Demeleele. DeMee Ieveeee
yeeyeleerle keejkeMekeleer ner peele HeefjJele&ve HeeJeles lee pe[ ceeOeceeHeemetve efYeVe Je leeee
yeensj Demeles Demes cele De@efjme@ueener ceeve Deens. cnCepes De@efjme@ue ne keejCe
mebkeuHevesle eeb$eerkelee Je nslegHegJe&kelee ee oesvner eefeee ceeve kejlees.
DeeHeueer eieleer leHeemee
1. De@efjme@ue Deelceeuee Debeflece keejCe kee cnCelees?

125

12.3 meejebMe
De@efjme@ue cnCeleess Mejerj Je Deelcee ns Je Je Deekeej ee veeleeves pees[uesues
Demeleele. lemese Deelcee Je ceve eelener Hejke kejlees lees cnCelees ceve ns Deelceentve JesieUs
Demeles Je les DeelceeceOes Debleefve&nerle Demeles. keejCe ceve ns DeefJeveeMeer Demeles.
De@efjme@ueee celeevegmeej efJeJeskeMeerue Deelceees keee& ns efebleveees Je Oeeveees Demeles.
leele ceeveJeeuee HejcemegKeeee ueeYe nesle Demelees.

12.4 efJeeeHeerere efoIeexejer eMve

1) De@efjme@uees DeelceeefJe<eeeres efJeeej meefJemlej mHe keje.
2) De@efjme@ue Deelceeuee Debeflece keejCe Demes kee mebyeesOelees? eee& keje.
3) De@efjme@uees DeelceleJe meefJemlej mHe keje.

*****

126

13
meW e@ceme De@keJeeeveme (De@keJeerveme)
(St.Thomas Acquinas) (1224/1225 to 1274))

Heeeeer Hejs<ee
13.0 Gefes
13.1 emleeJevee
13.2 leJe%eeve DeeefCe F&ejMeee
13.3 F&ejees DeefmlelJe efme kejCeemeeer ceeb[uesuee egeqkeleJeeo
13.4 veerefleMeee
13.5 meejebMe
13.6 efJeeeHeerere efoIees&ejer eMve

13.0 Gefes
1) meW e@ceme De@keJeeevemees efJeeej mecepeleerue.
2) meW e@cemeves leJe%eeve DeeefCe F&ejMeee eele kesuesuee Yeso DeYeemelee esF&ue.
3) De@keJeeevemees veerefleMeee efJe<eeke efJeeej mecepetve Ieslee esF&ue.
4) F&ejees DeefmlelJe efme kejCeemeeer keMeeekeejs egeqkeleJeeo ceeb[uee iesuee les mecepesue.

13.1 emleeJevee
ceOeegieerve keeUeleerue Ske ceneve efJeeejJeble Demes e@ceme De@keJeeevemees JeCe&ve
kejlee esF&ue. les efeeve Oecee&leerue meble DeeefCe F&ejMeee efMekeefJeCeejs nesles. les Fvpeueerke
[e@kej ee veeJeeves osKeerue DeesUKeues peele. leeveer %eeveees oesve ecegKe eesle ceeveues.
Heefnuee HeefJe$e yeeeyeue efeeve Oece& HejbHeje DeeefCe ogmeje ceeveJeer yeger, ee DeeefCe
yegerceOes keesCeleener mebIe<e& vemelees. les Skeceskeebvee Hetjke Demeleele. leebveer F&ejees
DeefmlelJe efme kejCeemeeer ee Yeewefleke peieeleerue DevegYeJeeee DeeOeej Iesleuee. ee ner
F&ejeke[tve peieeke[s peeles lej yeger peieeHeemetve F&ejeke[s peeles.
meW e@ceme De@keJeeeveme (St.Thomas Acquinas):
meW e@ceme De@keJeeeveme ne Svpeefueke [e@kej (Angelic Doctor) cnCetve
DeesUKeuee peelees. vesHeumepeJeU Demeuesuee jeske@meskeeee efkeuueele meve 1224 ee

127

MesJeer efkebJee 1225 ee megJeeleerme leeee pevce Skee kegueerve IejeCeele Peeuee. leees
Je[erue De@keJeerveeses keeTb nesles. Jeeeee 5 Jee Je<eea leeuee efMe#eCeemeeer ceeB
ke@efmeveesee yesvesef[keMeve Debyes esLes efMe#eCeekeefjlee sJeues. 1230les 1239 Heele eejbYeeres
efMe#eCe ke@efmeveesee ceele Peeues. 14 Je<ee&ee Demeleevee vesHeumeee efJeeeHeerele leeves
eJesMe Iesleuee. 1245 les 1248 Heele lees He@jermeuee neslee. Deuye& efo es ee
efJeeejJebleeee leeee efJeeejebJej KetHee eYeeJe He[uee neslee. les leees ieg nesles. Oece&leJes
DeeefCe leJe%eeve eebeer megmebiele ceeb[Ceer leeuee kejeJeeeeer nesleer. meW e@ceme
De@keJeeevemeveer efeeve Oece&leJeebeer ceeb[Ceer De@efjme@ueee Heleerves leke&Meg Je
leeeqJeke efjleerves kesueer. 1256 ceOes leeuee F&ejMeee efMekeJeCeeeer HejJeeveieer efceUeueer
Je yejere Je<ex leeves efMekeJeCeees keece kesues. 7 ceee& 1274 jespeer leeuee ce=let Deeuee.
meW e@ceme ne mebleeJe=eeree neslee, leees peerJeve DeeOeeeqlceke esjCesves Yeejuesues
nesles. leeves leJe%eeve DeeefCe Oece&MeeeeJej YejHetj efueKeeCe kesues nesles. Summa
Theologica ne leeee ebLe eefme Deens. eees leerve cenlJeees Yeeie Deensle. Heefnuee
Yeeie ne F&ejeefJe<eeer Deens. F&ejees DeefmlelJe efme kejCeemeeer leeves egkeleerJeeo efouee
Deens. F&ejees JeCe&ve Unmoved mover Demes kejlees. ogmeje Yeeie veerefleMeeeefJe<eeer
Deens. eflemeje Yeeie efemleeJej Deens, leeee ce=letmeceeer lees Yeeie DeHetCe& jeefnuee neslee.

13.2 leJe%eeve DeeefCe F&ejMeee (Philosophy and Theology)

meW e@ceme ne Oece&ieg neslee, Oecee&es Jee&mJe efkeJetve sJeeees ns leees Oese
nesles. efeeve Oece& DeeefCe De@efjme@uees leJe%eeve leeuee Ske$e DeeCeeees nesles. e@ceme
De@keJeeevemeuee megJeJemLee DeeCeeJeeeeer nesleer. leeves peerJeveees JeeHeke oMe&ve Ie[efJeues.
Skebojerle me=eres JeCe&ve kejleevee lees oesve ekeejee me=er Deensle Demes lees ceevelees Je lee
cnCepes eseer me=er Je efvemeiee&eer me=er. eseer me=er ner efvemeie&me=eres Heg{s
DeKeb[erleHeCes Jee{uesues He Deens. F&ejer ke=Heseer me=er DeeefCe efvemeie&me=er ee JesieJesieUee
vemetve lee Skeee mebHetCe& DeefmlelJeeee oesve Heeleee Deensle. efvemeie&me=er ner Keeueee
HeeleUerJej Deens, lej F&ejer ke=Heseer me=er Jejee HeeleUerJej Deens. Oece& DeeefCe leJe%eeve ns
Skeceskeebme efJejesOeke veener, lee oesneWeener erkeesve JesieJesieUe Deens. Oeeefce&ke eJe=eeree
ceeCetme DeeefCe leJe%e peerJeebke[s JesieJesieee erkeesveeletve Heenelees. leJe%e ne peerJeebes
mJeHe keee Deens ns peeCeCeeee eelve kejlees lej Oeeefce&ke eJe=eeree ceeCetme peerJeebee
F&ejeMeer DemeCeeNee mebyebOeeyeue efJeeej kejlees. peerJe ns F&ejeeer efveefce&leer Deens.
F&ejMeee DeeefCe leJe%eeve ee oesneWee peieeke[s yeIeCeeee erkeesveele Hejke Deens.
F&ejMeee meleeke[s F&ejer ekeveeee ekeeMeele Heenles lej leJe%eeve leebeeke[s
efJeceMe&yegeree ekeeMeele Heeneles. F&ejMeeeele F&ejees DeefmlelJe, Deelceees DecejlJe,
F&ej DeeefCe peieeee mebyebOe eebeeMeer mebyebOeerle eMveebeer eee& kesueer peeles. leJe%eeve eee
esjCeebke[s efJeceMe&yegeRee meeneeeves Heeneles. De@keJeeevemeee celes F&ejMeeeeleerue
eMveebeer ceeb[Ceer leeeqJeke yegervesner kejlee esles. F&ejMeeeeleerue keener eMve ns leeeqJeke
yegeree DeeJeekeeeHeueerke[es Deens. e@cemeee celeevegmeej F&ejMeee DeeefCe leJe%eeve ns
pejer efYeVe Demeues lejer leebeele megmebJeeo Demelees. les Skeceskeebee efJejesOeele vemeleelee.

128

leJe%eeveeleerue efJeOeeveebvee F&ejMeee Heg<er oslees. lej leJe%eeveeeer efJeeejmejCeer

F&ejerMeeeeuee Het{erue efjleerves meeneeke jles
1) leJe%eeve eejbYeeres nslet (Assumptions) ceeb[le Demeles.
2) leJe%eeve DeeefCe F&ejerMeeeele keener meecelee Dee{Uleele.
3) F&ejerMeeeeleerue efJeOeeveebJej Iesleuee iesuesuee Dee#esHeeuee leeeqJeke Heleeree JeeHej
keve Gejs oslee esleele.
leJe%eeve DeeefCe F&ejMeee eebeeleerue Ske cenlJeeee Hejke cnCepes
leJe%eeveeleerue ie=nerlekes efkebJee ie=nerle leJes (Presuppositions) peeee DeeOeejeJej
efJeOeeves efve<ke<eeale kesueer peeleele leer ie=nerlekes, efJeOeeves ner efebleveeejs efkebJee leke&yegerejs
mecepet Mekeleele. DeLee&lee leebes leekeeake efJeMues<eCe kejlee esles. F&ejMeeeeleerue
ie=nerlekes ner esJej DeeOeeefjle Demeleele. ee ner Oece&Meeeele DeefleMee cenlJeeeer
Demeles.lej leJe%eeveele efJeJeskeyeger cenlJeeeer Yetefcekee yepeeJeles. efJeJeskeyeger ner esee
yeeyeleerle keener cnCele veener. Oece&Meeeeleerue ie=nerlekes efkebJee cegKe leJes ner e=le
(Revealed) Deensle Demes ceeveues peeles. leer ele#e F&ejeke[tve eeHle Peeueer Deens Demes
ceeveues peeles. Oeeefce&ke Je=eeree ceeCetme peeuee Oeeefce&ke efJeOeeves e=le (Revealed) Deens
Demes ceevelees leeuee leeee melelesyeue keesCeleerner Mebkee esle veener lej leer efJeOeeves
melee Deens Demes lees ceevelees. efkebyengvee DeeHeuee esJej yegeres DeeeceCe nesT vees
Demese leeuee Jeeles. ee { jeneJeer Demes leeuee ceveeHeemetve Jeele Demeles. Oecee&ee
eeleeble yegefves keesCeleener ekeejee nmle#esHe ke vees Demes Oeeefce&ke ceeCemeeuee Jeele
Demeles. efJeJeske yegeruee mJeeleb$e DemeeJeeeme nJes. esves pej efJeJeske yegeruee De[Jeues lej
leeree (efJeJeske yegeree) efJekeeme Kegblees. Deepeee keeUelener efJe%eeveeee #es$eele yegeruee
meeJe&Yeewce ceeveues peeles. efJe%eeveeee #es$eele pej Oecee&ves nmle#esHe kesuee, yegeruee mJeeleb$e
efoues veener lej efJe%eeveeeer eieleer Leebyesue. les efJe%eeveeee Jee{ermeeer eesie jCeej veener.
yegerejs Yeewefleke efJeeeeer ceeefnleer efceUles, lees efJe%eeveeee efJe<ee jlees, lej ee ner
Oecee&ee #es$eele Dee{Ules. ner oesvener #es$es efJeefYeVe Demeueer lejer leer Skeceskeebee efJejesOeele
veener. lee oesneWeer keeex Je Heleer ee JesieJesieee Deensle. %eeve efceUJeCeeee efJeefJeOe
Heleer DeeHeCeebme efJeefJeOe ekeejes efJe%eeve osleele.
meW Lee@ceme DekeJeeevemeeeceles F&ejMeee DeeefCe leJe%eeve eeleerue ecegKe
Hejke cnCepes F&ejMeee ns F&ejeves mJeleyeue e=le keee meebieerleues Deens, leeee ke=leer
yeue DeeefCe efJeeeyeue keee e=le Deens leeHeemetve megJeele kejles. efJeeeueener leee
Deveg<ebieeves mecepeCeeee eelve kesuee peelees. lej leJe%eeve ns efJeeeee %eeveeHeemetve
megJeele kejles, yegerejs les %eeve efceUefJeCeeee eelve kejles.
yegeree keener ceee&oe Demeleele. peerJeveeeer meJe&e leJes efkebJee mele yegeruee
mecepet Mekele veener. keener mele ner yegeree Deekeueveeee Heueerke[s Demeleele. e@ceme
De@keJeeeveme yeger Je ee ee oesneWvee mele mecepelees. ee oesneWes keee&#es$e JesieJesieUs Deens,
cnCetve Skeeruee ogmeNeeHes#ee keefve efkebJee efnve mecepet vees. ee DeeefCe yeger DeeHeDeeHeuee

129

#es$eele cenlJeees keee& kejerle Demeleele. e@cemeee celeevegmeej JeeHeke derves Heeefnueeme
leebeer keeex HejmHejebme Hees<eke Je Hetjke Demeleele.
ee Je yeger eebeer keeex#es$es efveefele kesueecegUs leeee HeefjCeece Demee Peeuee
keer yegeres keee&#es$e ns efvemeie& me=er peeCeCeeFleHelee ceee&efole jenerues. ner efvemeie&me=er
kesJeU Fbefeiece Deens, cnCepese Fbefeebvee leees %eeve nesT Mekeles. pee ieeseruee
yegeree DeeOeej veener lee ieeser efkebJee leer meles Heej keeU efket Mekele veener. [e@. ie.
vee. peesMeeRee Meyoele, ner iees DeefleMee cenlJeeeer Demeles keer peeee yeepetuee yeger
Demeles, peeuee yegerefvelesee DeeOeej Demelees, peeuee MesJeer ueeYe PeeueeefMeJeee jenele
veener, peeuee yegeree Heeee Je DeeOeej Demelees leele ueeskeebvee jme Jeelees Je DeemLeener
Jeeles.
meW e@ceme De@keJeeevemeves F&ejMeee Je leJe%eeve, ee Je yeger eebeer
keee&#es$es mHe kesueer. leJe%eeve, yeger eebes keee&#es$e Yeewefleke peieeHetjles ceee&efole jenles,
lej F&ejMeee eebes #es$e Deeflebefe peie, YeeJevee, ee eeHegjles ceee&efole jenles.
meW e@ceme De@keJeeevemeves Oece&Meee Je leJe%eeve eebes keee&#es$e ceee&efole
kesueeves Skee leNnsves efJe%eeveeee mJeleb$e keee&#es$eeuee ceevelee efceUeueer DeeefCe leecegUs
leebee eieleeruee JeeJe efceUeuee. leJe%eeve, efJe%eeveees keee& Yeewleerke me=erHetjlese ceee&efole
kejCeele Deeues. leJe%eevener Oece&MeeeeHeemetve JesieUs Peeues DeeefCe leJe%eeveele yegerefve
efJeeejebvee eeOeeve efoues.
meW e@ceme De@keJeeeveme yeger DeeefCe ee, F&ej DeeefCe leJe%eeve ee oesneWceOes
Hejke keve Oece& Je F&ejMeee ns leJe%eeveeHes#ee es Demeles, Demes ceeveues.
lemese,Oece&, ee& Je Oece&ebLe eebes eslJe efkeJetve OejCeemeeer e@cemeves yeger
Yeeweflekepeie Je efJe%eeve eebeer HeeleUer Keeueee opee&eer Demeles Demes oeKeefJeues. DeLee&lee
eecegUs efJe%eeveees #es$e Yeewefleke peieeHetjles ceee&efole jeefnues, leees mJeleb$e keee&#es$e
jueeves leeee efJekeemeeme DeeefCe eieleerme JeeJe efceUeuee.

13.3 meW e@cemeves F&ejees DeefmlelJe efme kejCeemeeer ceeb[uesuee

egeqkeleJeeo
meW e@ceme De@keJeeevemeee celes F&ejeeer keuHevee ner GHepele vemeles. F&ejeeer
peer keener keuHevee Demeles leer HeCe mebefoiOe efkebJee DemHe Demeles. eleske Jekeleeruee megKe
efceUefJeCeeeer vewmeefie&ke Fe Demeles. Kejs megKe ns kesJeU F&ejelee efceUt Mekeles. HeCe
Jekeleer Hewmee, mebHeeer, efJe<eemegKeele megKe MeesOele Demeles. cnCetve megKeeee MeesOe IesCeeeer
peer vewmeefie&ke Fe Deens lese F&ejeee DeefmlelJeeee efmeeree DeeOeej Deens. F&ejees
DeefmlelJe efme kejCeekejerlee meW e@ceme Keeueerue egkeleerJeeo kejleele.

130

1) meW e@cemeveer meebefieleuesuee Heefnuee egkeleerJeeo ne ieleerJej DeeOeejerle Deens. ele#eeejs

DeeHeuee DevegYeJeeme esles keer peieeleerue Deveske Jemletbvee ieleer Demeles efkebJee lee nuele
Demeleele. ee Jemletbvee Flej Jemlet ieleer osle Demeleele, leebvee DeeCeKeer Flej Jemlet ieleer
osleele, Demes kejlee kejlee keesslejer LeebyeCes DeeJeMeke Deens, veenerlej DeveJemLee emebie
efvecee&Ce nesF&ue. meJee&le MesJeer DeeHeCe Deieefleceeve, DeefJeeueerle, Deeeesjke leJeeHeele
Heesneselees. peieeee eejbYeer DemeCeejs Demes Deeoer esjke leJe cnCepese F&ej nese.
2) peieeleerue HeoeLee&ke[s HeeefnueeJej Demes Dee{Ules keer keesCeleerner Jemlet mJelees keejCe
Demet Mekele veener. keejCe lemes DemeCeemeeer les mJeleee DeeefOe DeefmlelJeele DemeeJes
ueeiesue. cnCetve Heefnues efveefcee keejCe DemeCes DeeJeMeke Deens ns cetU efveefcee keejCe
cnCepes F&ej.
3) peieele keener peerJe DeefmlelJeele esleele Je ve< nesleele. leebes DeefmlelJe kesJeU keener
keeUeHetjles Demeles, cnCepese leevee vewefceeerke (Contingent) DeefmlelJe Demeles, Hejbleg
leeeeceeies keenerlejer DeeJeMeke efkebJee DeefveJeee& (Necessary) DeefmlelJe
DemeueeefMeJeee vewefceeerke DeefmlelJe DemeCeej veener efkebJee keenere DeefmlelJeele DemeCeej
veener. ns DeefJeveeMeer DeefmlelJe cnCepes F&MJej nese.
4) ee peieeleerue efJeefJeOe JemletbceOes DeeHeCeeme keceer DeefOeke HetCe&lee Dee{Ules. keener Jemlet
FlejebHes#ee DeefOeke eebieuee efkebJee keceer HetCe&, mele Demeleele. DeeHeCe legueveelceke efJeOeeves
kejlees ner Jemlet ogmeNeeHes#ee DeefOeke megboj Deens. ee ekeejee efJeOeeveebvee Jemletefve
DeeOeej DemeCes DeeJeMeke Deens. peieele lejleceYeeJeeves meJee&le ceess, es< efkebJee
DeefOekeeefOeke eceeCeele HeefjHetCe& efkebJee HetCe&lece Demes keener DeefmlelJeele Demeues Heeefnpes Je les
cnCepes meJees&e DeefmlelJe (Maximens) cnCepese F&MJej Demeuee Heeefnpes.
5) peieeleerue pe[ Jemletbee JeeHej keesCeerlejer kejerle Demelees. leees Ger meeOe
kejCeemeeer leebee JeeHej kesuee peelees. leebvee mJelees Demes Gef, eeespeve vemeles.
leebvee OeseeHeele nslet meeOe kejCeemeeer ceeie&oMe&keeeer DeeJeMekelee ueeieles. Goe. yeeCe
DeeHeesDeeHe eeueJeuee peele veener. vesceyeepe (Archer) efoMee oMe&efJelees leeeceeCes yeeCe
ceeie&eceCe kejlees. ee peieele JeJemLee, meeOeves Je meeOe eebeele cesU Je Sskee
DemeCeemeeer Debeflece yegefegkele keejCe cnCepese F&ej Demeuee Heeefnpes. ns Sskee
DemeCeemeeer HejmHejefJejesOeer iegCe DemeCeeNee Jemletle menkeee& Dee{Ules. ns kesJeU
yegerceeve F&ejecegUse Mekee Deens. ee peieeee efveeblee, efMeuHekeej Deeeespeke efkebJee
DeefYekeuHeke Demeuee Heeefnpes DeeefCe lees cnCepes F&ej.
ceeveJeer yegeruee F&MJejeee mJeHeees %eeve nesle veener. F&ejes mJeHe Deveble
DeeefCe DeefleMee JeeHeke Je YeJe Demeles. F&ej ne Jeebee Deveble, DeHeefjcese, DeieeOe,
Demeerce Je DeefveOee&jCeere DemeueecegUs ceeveJeeee ceee&efole efJeeejebee Je Yee<esee
keesCeleener meeeele lees keOeere yemet Mekele veener.

131

DeeHeueer eieleer leHeemee

1) e@ceme De@keJeeevemeee celeevegmeej keesCelee oesve Heeleee Deensle?
2) ee DeeefCe yeger eele e@ceme De@keJeeevemeee celes keesCelee Yeso Deens?
3) F&ejMeee DeeefCe leJe%eeve eebleerue mebyebOe mHe keje.

13.4 veerefleMeee
meW e@cemeee veerefleefJe<eeke efJeeejebJej De@jerme@ueee efJeeejebee eYeeJe
efometve eslees. lemese efeeve Oecee&leerue vewefleke efJeeejebee osKeerue eYeeJe e@cemeee
veerefleefJe<eeke efJeeejebJej efometve eslees. De@efjme@ue Human Good ceeveJeemeeer F
Jee eebieues keee? eemeeer keee& efJeOeeveeee DeeOeej Ieslees. megleej ne vescekee keee kejlees,
leees keee& keee Demeles ns SKeeeeuee ceeefnle Peeues lej lees eebieuee metleej keesCe ns
DeesUKet Mekelees. metleej, ueesnej, kegbYeej eebeer efJeefMe< keee& Demeleele. kegbYeej eebieuee
Deens keer veener ns jefJeCeemeeer lees metleejees keece ke Mekelees keer veener leeJeve
jefJeCes eesie veener. Jekeleer ner eebieueer Deens keer veener ns leeee keeee&Jeve jefJelee
esles. Jekeleeree ke=leer ee FlejebHeemetve Jesieee jleele eees keejCe leeeeke[s yeger
Deens. Jekeleer peeCeerJeHetJe&ke ke=leer kejle Demelees, nse pej Jekeleeres keee& Demesue lej pees
Jekeleer les JeJemLeerleHeCes kejsue leer Jekeleer eebieueer Demeles.
Summa Theologiae ceOes De@keJeeeveme ee Deeeg<eeleerue DeHetCe&/

DeHeefjHetCe&, keueeCe DeeefCe Het{ee Deeeg<eeleerue keueeCe efkebJee F&MJeje meesyelees

(Union) Sskee eeleerue Hejke kejlees. De@efjme@ue peeuee keueeCe (happiness)
cnCelees. leeuee e@ceme DeHetCe& keueeCe (Imperfect happiness) cnCelees. ns
Yeewefleke peerJeve efkebJee ee peerJeveeMeere efveie[erle Deens lej HejcemegKe efkebJee es megKe YeeJeer
peerJeveelee efceUle Demeles. ns megKe F&ejeMeer mebyebOeerle Deens. leeee oMe&veeves (Vision)
les eeHle nesles. F&ejeee %eeveeves ceeCemeeuee meJeexe Deevebo efkebJee megKe eeHle nesle Demeles.
F&ejees %eeve leke&Meg efJeeejeves, esves efkebJee Deble%ee&veeves eeHle nesT Mekeles. meJeeveee
leke&Meg efJeeejeves %eeve efceUt Mekele veener DeeefCe les efveefelener vemeles. esves efceUCeejs
%eeve mJeebefme vemeles. Deble%ee&veeves efceUCeejs %eeve meJe&es Demeles, les efvele Demeles,
Hejbleg les ee pevceele efceUle vemetve YeeJeer pevceele efceUles. ns %eeve ceeCemeeuee meJeexe
Deevebo (megKe) osle Demeles. DeeefCe leeee meJe& ke=leeres lese Oese Demeles. e@cemeee
celeevegmeej F&ejees %eeve eeHle keve IesCeele ceeveJeeuee KeNee Deelceeee mee#eelkeej
nesle Demelees. ceeCemeees meJe& es ese ns F&ejeMeer meeMe efceUefJeCeelee Demeles. Demes
osJelJe eeHle Peeueeves leeuee Hejceeveboeeer Je Oeveleseer (Blessedness) eeHleer nesT

132

Mekeles. ceeveJeees Debeflece keueeCe Je ese Deeflevewmeefie&ke mJeHeees Demeles Je les F&ejer
ke=Hesvese ueeYele Demeles.
meW e@cemeee vewefleke leJe%eeveele DeelceHetCe&leeJeeo (Eudaemological)
Je eeespeve (Teleological) eebes mebceereCe Dee{Ules.
meW e@cemeee vewefleke efJeeejele vewefleke Jele&veees efJeMues<eCe kesuesuesner Dee{Ules.
vewefleke ke=leer ner vesnceer meeOeke yeeOeke efJeeejebeer efveJe[ kesuesueer Demeles. ee ke=leer efJeJeskeer
Jekeleeree Demeleele, cnCepese efJeJeskeyeger ner vewefleke ke=leerle cenlJeeeer Yetefcekee yepeeJeles.
SKeeee ke=leeres eebieues Je JeeF& mJeHe, eflees Ger kelee&ee nslet Je pee HeefjefmLeleerle
leer ke=leer kesueer peeles leer HeefjefmLeleer ee efleIeebJej DeJeuebyetve Demeles. ceeveJeees Jele&ve ns vesnceer
efJeJeskeyegeree efveeceevegmeej DemeeJes. efJeJeskeyeger (Reason) mewebefleke Je vewefleke
leJeebveer egkele Demeles. vewefleke leJeebeer ceveMekeleer ee veeleeves efJeJeskeyegerme
(Syntersis) cnCeleele. efmevsjmeerme (meodmeodefJeJeskeyeger) Je Syncidesis
meervmes[ermeerme eele Hejke Deens, Ske pes< efJeOeeve HetjJeerles lej ogmejer ejs efve<ke<e&
kee{uee peelees.
mebkeuHeMekeleer:
meW e@cemeee celeevegmeej ke=leereer veweflekelee efkebJee Deveweflekelee ner
mebkeuHeMekeleerJej DeeOeeefjle Demeles. SKeeoer ke=leer pejer ke=leer cnCetve eebieueer Demeueer Hejbleg
efleee JeeHej pej JeeF& neslet ves kesuee lej leer ke=leer Deveweflekee jles. ke=leer eebieuee nsletves
kejCes veweflekelesee <erkeesveeletve DeeJeMekee Deens. Deelceees pes efJekeej Deens les
efJeJeskeyegeree efveeceevegmeej efveebef$ele nesle Demeues lej ke=leer Devewefleke jCeej veener. yeee
ke=leer pej JeeF& Demesue lej mebkeuHeMekeleer leeruee keOeere eebieueer ke MekeCeej veener.
meodiegCe :
meW e@ceme De@keJeeeveme De@jerme@ueee vewefleke meodiegCeebes JeieeakejCe
mJeerkeejlees. leeee celeevegmeej meodiegCe ns pevcepeele efkebJee menpe (NATURAL),
vemeleele lej leebes mebHeeove cnCepese les eeHle kejeJes ueeieleele. eelveHetJe&ke meodiegCeebeer
peesHeemevee kejeeuee nJeer. e@ceme oesve ekeejes megKe ceevelees - 1) Ssnerke megKe 2)
Meeele efvele megKe efke pes YeeJeer Deeeg<eele eeHle nesles. Ssefnke megKeemeeer mebHeeefole
kesuesuee meodiegCeebes DeeejCe Hetjsmes Deens. Hejbleg Meeele efvele megKeemeeer Deeflevewmeieeake
owJeer ke=Heseer DeeJeMekelee Demeles. ee owJeer ke=Hesves ceeveJeeme keener Deeflevewmeefie&ke meodiegCe
eeHle nesle Demeleele. eele eecegKeeves Het{erue leerve owJeer meodiegCe Demeleele.
1) ee (Faith) 2) DeeMee (Hope) DeeefCe 3) oeve (charity) ns meodiegCe
Deeflevewmeieeake Oese eeHle kejCeemeeer DeeJeMeke Deensle. ceeveJeer eelveebvee F&ejer ke=Heseer
pees[ Je DeeJeMekelee Demeles. ceeveJeeee eelveeves eeHle Peeuesues meodiegCe leeuee es
Oeseeele vesT Mekele veener, leele lees eMemJeer nesT Mekele veener, leekeefjlee F&ejer

133

ke=Heseer ceole DeeJeMekee Demeles. ee ke=HescegUs leees Jele&ve Deevebocee nesles. peerJeveeleerue
ke=ef$ecelee efveIetve menpelee esles. meJe& vewefleke meodiegCeebee HetCe& Deekeej esce (Love)
Demelees, leeuee meJeexe cenlJe Demeles. meJee&le peemle Deevebo pej keMeele efceUle Demesue
lej les Oeevecee peerJeveelee. ee peieele jentve Oeeveeeer DeJemLee DevegYeJelee esles. lej
YeeJeer Deeeg<eele Deelcee ne F&ejerke=Hesee ceoleerves Fbefeeee yebOeveeletve cetkele neslees Je
Oeeveeeer DeJemLee eeHle ke Mekelees, leele leeme Hejceevebo eeHle neslees. JeeJeneefjke
peerJeveeHes#ee Oeevecee peerJeve es Deens. JeeJeneefjke peerJeve ceeveJeer esceeJej DeeOeejuesues
lej Oeevecee peerJeve F&ejer esceeJej DeeOeejuesues Demeles.
meW e@ceme, meW Dee@iemerve Je Flej keener Oece&iegbee celes mebvemle Jewjeieer
peerJeve ns DeeoMe& peerJeve Demeles Hejblet les meJeevee Mekee vemeles. cnCetve pevemeeceeveebmeeer
DeeejCeeme meesHes peerJeve meebefieleues Deeens. meW e@cemeee celes DeeoMe& ceveg<e ne HeefJe$e
(Holy) Demelees. lees F&ejeJejerue esceeves Yejuesuee Demelees. ner HeeefJe$eeeer DeJemLee eeHle
nesCeemeeer leeuee JeeJeneefjke iegbleeiegbleerHeemetve otj jeneeuee nJes DeeefCe Jewjeieeeer Je=eer
yeeUieeeuee nJeer.
meW e@cemeee celeevegmeej ceeCemes peer JeeF& Jele&ve kejleele leees keejCe leebvee
Jeeles keer les egkeeres Jele&vee meoeejCe Deens. cnCepese ogJe&le&veees keejCe De%eeve efkebJee
iewjmecepe Deens, efkebJee lee Jekeleeres egkeeres efJeeej nesle. meW e@cemees ns efJeeej
mee@esefmeeceeCes Deens. vewefleke Deefjebes keejCe meW e@cemeee celeevegmeej
mebkeuHeMekeleerle efvecee&Ce Peeuesuee oes<e Deens.
meW e@ceme DeeHeuee vewefleke efJeeejebceOes F&ejer ke=Hesuee cenlJe osleevee efomelees.
F&ejer ke=Hesejse Jekeleer DeeHeuee Gelece eseeHeele peeT Mekeles. ee&ee Oeeefce&ke
mebmkeejebee ceeHe&le F&ejer ke=Hee ceeveJeeJej Je<e&le Demeles. peebvee F&ej JeeeJet Feqlees Je
peebee lees Gej ke Heenlees leebeeJej F&ej DeeHeuee ke=Heseer HeeKej Ieeuelees. pejer
meW e@ceme De@keJeeevemeves F&ejer ke=Hesuee cenlJe efoues lejer lees ceeveJeeee mebkeuHeMekeleeres
mJeeleb$e veekeejerle veener. ceeveJe ne leeee mJeeleb$eeee JeeHej keve F&ejer ke=Hee eeHle
ke Mekelees efkebJee mJeeleb$eeee ogHeeesie keve Deefve ieeserosKeerue ke Mekelees,
DeLee&lee leemeeer leeuee efMe#ee YeesieeJeer ueeieles.

13.5 meejebMe
meW e@cemeee efJeeejebJej efeeve Oecee&leerue leJes, HeefJe$e yeeeyeue DeeefCe
De@efjme@ueee leJe%eeveeee ceese eYeeJe neslee. Oece&leJes DeeefCe leJe%eeveeeer leeuee
meebie[ Ieeueeeeer nesleer, leele megmeg$elee DeeCeeJeeeeer nesleer. Oece&leJes ceeb[Ceemeeer
leeeqJeke Heleeree DeeOeej leeves Iesleuee. Oecee&es eslJe efme keve leees Jee&mJe
efkeJetve sJeeees ns leees Oese nesles. me=eres JeCe&ve kejleevee lees oesve ekeejee me=er
ceevelees. 1) eseer me=er Je 2) efvemeiee&eer me=er. ee oesvner me=er cnCepese
DeefmlelJeeee oesve Heeleee Deensle, efvemeiee&eer me=er ner Keeueee HeeleUerJej lej eseer

134

me=er ner Jejee HeeleUerJejeer Deens. F&ejMeee ns esee me=erMeer efveie[erle Deens, lej
leJe%eeve ns efvemeiee&ee me=erMeer mebyebOeerle Deens, F&ejMeeeele ee Deleble cenlJeeeer
ceeveueer peeles, lej leJe%eeveele yegeruee cenlJe efouesues Dee{Ules. F&dMJejMeee DeeefCe
leJe%eeve ns pejer SkeceskeebHeemetve efYeVe Demeues lejer leebeeceOes megmebJeeo Dee{Ulees.
oesneWes keee& JesieJesieUs Deens. F&ejees DeefmlelJe efme kejCeemeeer De@keJeeevemeves
egeqkeleJeeo ceeb[uee Deens. meW e@cemeee veerefleMeee efJeeejebJej De@efjme@ueee
leJe%eeveeee eYeeJe efometve eslees. leeves vewefleke Jele&veees efJeMues<eCe kesuesues Dee{Ules.
vewefleke ke=leer ner vesnceer meeOeke yeeOeke efJeeejebveer efveJe[uesueer Demeles. vewefleke ke=leerle
efJeJeskeyeger ner cenlJeeeer Yetefcekee yepeeJeles.

13.6 efJeeeHeerere efoIeexejer eMve

1)

meW e@ceme De@keJeeevemeee celeevegmeej leJe%eeve DeeefCe F&ejMeee eele keee

Hejke Deens les meebietve leeves F&ejees DeefmlelJe efme kejCeemeeer efouesues
egeqkeleJeeo mHe keje.

2)

meW e@ceme De@keJeeevemeee leJe%eeve DeeefCe F&ejMeee efJe<eeke efJeeejebee

Dee{eJee Iee.

3)

meW e@cemeee celeevegmeej ee DeeefCe yeger eeleerue mebyebOe mHe keje.

4)

meW e@ceme De@keJeeevemeee veerefleefJe<eeke erkeesveeeer ceeefnleer ee.

*****

135

14
mee@esefmeeer DeYeeme Heleer Je veerefleMeee
(Socrates: Methods and Ethics)

Heeeeer Hejs<ee
14.0
14.1
14.2
14.3
14.4
14.5
14.6

Gefes
emleeJevee
mee@esefmeeer DeYeeme Heleer
mee@esefmeeer eMveesej mebYee<eCe Heleer
mee@esefmeee veerefleefJe<eeke efkeesve
meejebMe
efJeeeHeerere efoIeexejer eMve

14.0 Gefes
1) mee@esefmeee DeYeeme Heleeree Hejeree nesF&ue.
2) mee@esefmeeer eMveesej (mebYee<eCe) Heleer DeYeemelee esF&ue.
3) mee@esefmeee veerefleefJe<eeke efkeesve meceepeeJetve Ieslee esF&ue.

14.2 emleeJevee
mee@esefmeee leJe%eeveeee efJeeej kejleebvee lee Deieesojeer Heee&Yetceer HeenCes
iejpeses Deens. Heeeele leJe%eeveeeer megJeele eerke leJe%eeveeves nesles. F.me. HetJe& meneJee
Melekeele eerke veiejjepeebceOes eLece leJe%eeveeeer megJeele Peeueer. leJe%eeve meJe&
Meeeebeer peveveer Deens. leJe%eeveeceOes ceeveJeeryeger eEkeJee efpe%eemee cenJeeeer Deens. cnCetve
Hueses cnCelees, `leJe%eeve ns DeeMee&YeeJeveses DeHele Deens.'
2500 Je<ee&HetJeea eerke veiejjepeebceOes Mew#eefCeke mebmLee veJnlee. meJe&
eerkeebmeeer meJeevee meceeve DeMeer Oece&mebmLee HeCe veJnleer. nescejmeejKee cenekeJeerves pes
keener efJeeej keeJeelceke Yee<esle ceeb[ues nesles, leebeee eYeeJe eerkeebJej neslee. F.me. HetJe&
meneJee Melekeele Lesueerme veeJeeee efJeeejJebleeves mJele:ee yegerves efJeeeee GlHeeerefJe<eeer
Je efJeeeee cetueYetle JeeefJe<eeer eMve GYes kesues. ee eMveebes Gej MeesOeCeemeeer
efvejer#eCe DeeefCe Devegceeve eebee GHeeesie kesuee. leeee eEeleveeves me=erceerceebmeseer megJeele
Peeueer.
leeeee mecekeeueerve leJeeEeleke HeeeLe@ieesjme neslee. ee meeOegHeg<eeves efJeeeee
GlHeeeryejesyeje peerJeelceeeener efJeeej kesuee. ieefCele, mebieerle, efveebef$ele Deenej, efJenej,

136

melmebie DeMee ieeseRJej HeeeLe@ieesjmeves DeeHeuee efebleveeJej Yej efouee Deens. Hejbleg leeee
Devegeeeebveer DeelceefJe<eeke efJeeejebJej DeefOeke Yej efouee Deens. leebveer Hekele ieefCele Je
efJe%eeve ee efJe<eeeJej peesj efouee. nsj@eqkeuedme meejKee efJeeejJebleeves efJeeele nesCeejs yeoue
DeLeJee HeefjJele&veeeer ceerceebmee kejleebvee efJeeeee cegUeMeer Demeuesues Debeflece leJe
MeesOeCeeee eelve kesuee.
nsj@eqkeuemeee leJeeEeleveele DeMeeelesJej eEkeJee Debeflece leJe eJeener Deens.
DeMee efJeeejebJej cegKele: Yej Deens. leeee Deieoer efJe efJeeej Heecexveeeef[meveer
eerkeebmeceesj sJeues Deensle. leebeeceles Debeflece leJe ns Meeelee Demeues Heeefnpes. leeble
HeefjJele&ve nesT Mekele veener. ee oesvner leJe%eebveer Fbefeeejs efceUCeejs %eeve yesYejJeMeees
ceeveues Deens. oesIesner DeeHeeHeuee erves yegefJeeoer nesles. Heeexveeeef[meee Devegeeeer Pesvees
eeves Ske HejceleKeb[veeeer efvejeUere Hele efJekeefmele kesueer. DeMee ekeejs leJe%eeveeee
eJeeme pees LesueermeHeemetve meg Peeuee lees DeepeHeele egjesHeele eeuet Deens.
ScHeer[eseqkeuememeejKee keener eEelekeebveer mecevJeeeee efkeesve eqmJekeejuee Deens.
efJeeceerceebmesle kesJeU eebef$eke eEkeJee GHeeoeve keee&keejCe YeeJe DeHetCe& Demetve leeyejesyej
eeespevecetueke keee&keejCe YeeJemege mJeerkeejuee Heeefnpes. Demee efJeeej ceeb[uee.
F.me. HeeeJee Meleeyoerle eerke veiejjepeeleerue keener Hebef[leebveer pegveer HejbHeje Je
pegvee leJe%eeveeee efJeeejebJej mebMee eke kesuee. leebee efkeesve, JeeJeneefjke
neslee. ceveg<eeves efJeeemebyebOeeree eEeleveeuee mees[efeer osTve ceeveJeer JeJenej DeeefCe
meceepe ee yeeyeleerle efJeeej kejeeuee nJee. me=eree cegUeMeer keenerner Demesue DeeefCe pejer
les mecepeues lejer leeee JeeJeneefjke eMve mees[efJeCeemeeer keee GHeeesie Deens? DeMee
ekeejs GHeeesefielesee eEkeJee JeeJeneefjke efkeesve Oeeveele IesTve leebveer ceveg<eefJe<eeke
JeeJeneefjke eMveebJej peesj efouee.
eee Hebef[leebvee meesefHem cnues peeles. Philosophy ee Meyoele Philo DeeefCe
Sophia Demes oesve Meyo esleele. Sophia cnCepes %eeve, cnCetve Sophist cnCepes Hebef[le
eEkeJee %eeveer, %eelee nese. meesefHem ee veeJeeeer keesCeleer Ske leJe%eeveeeer eCeeueer veener.
Hejbleg ee meesefHemebceOes keener ieeser meceeve efomeleele. leJe%eeveeuee les ceveg<ekeWer kejerle
nesles. JeeJeneefjke %eeve meceepeele HemejJeCeemeeer les Ftke nesles. cnCetve leebvee
meeJe&peefveke efMe#eCe le%e eEkeJee meceepeefMe#eke ee veeJeeves, Meyoeeesieebves mege mebyeesefOele
kesues peeles. ns meesefHem pes JeeJeneefjke %eeve leCeebvee osle Demele leebee ceesyeoueele
Hewmes HeCe Iesle Demele.
leebeer %eeveoeleeeer Yetefcekee DeeefLe&ke DeeefCe jepekeere mecemeebveer yeebOeuesueer
eEkeJee ceee&efole nesleer cnCetve meesefHem ee Meyoeee DeLe& eebieuee Demetvener nUtnUt ee
Meyoeuee, JeeF& DeLe& eeHle Peeuee. jepekeejCe ne Ske cenJeeee efJe<ee DemeueecegUs ee
efJe<eeeee #es$eele Heg{s peeCeemeeer Meyoue kemee kejeJee? keesCelee egkelee
ue{JeeJeele? ueeskeebJej eYetlJe Hee[Ceejer Yee<ee keMeer yeesueeJeer? F. DeMee ekeejes
JeeJeneefjke %eeve osTve meesefHemebveer pes veerleer Je %eeveeee #es$eele yeewefke ceeveob[
Demeleele leebeer GHes#ee kesueer. leecegUs DeLee&pe&veemeeer, yeger Je efJeesee GHeeesie kejCeejs

137

Demee DeLe&, meesefHem ee Meyoeuee eeHle Peeuee. les MetveJeeo eEkeJee efvejeMeeJeeoeee eeej
kejerle. ees@ieesjmemeejKes meesefHem SJe{se ke Feqle nesles keer %eeve, efJe%eeve eEkeJee
leJe%eeve ceveg<eeuee keWmLeeveer sTve efJekeefmele kesues Heeefnpes. ``ceveg<e nee meieee
ieeseRee ceeHeob[ Deens.'' ``(Man is the Measure of all things)'' ns leees
eefme Jeekee nese. Hejbleg meesefHemebee efJeeejebee leCeebJej pees eYeeJe He[uee, lees
HeefjCeecekeejke Je efJeveeMekeejer lemeee Ieeleke neslee. keejCe leebveer leCeebvee meeJe&peefveke
DeMeer vewefleke cetues DeeefCe yegeres efveke<e efoues veenerle. HeefjCeecele: veerefle DeeefCe %eeveeee
#es$eele Dejepekelee Je yespeyeeyeoejereer Je=eer HewueeJeueer. jepekeejCeele JeeJeotkeHeCee
(Demagogy) Jee{uee.
eee keeUele DeLesvmeee Skee meeceeve keggbyeele mee@esefmeee pevce Peeuee.
leeee efHeleees veeJe meeseesefvekeme lej DeeF&es veeJe efHeveejsd nesles. veerefle DeeefCe
efJeeejebee #es$eele Dejepekelee efvecee&Ce Peeueer keer meceepeelener Dejepekelee Je DemJemLelee
efvecee&Ce nesles. eerke veiejjepeebceOes vewefleke Je Jeweeefjke #es$eele peer Dejepekelee HewueeJeueer
nesleer, eflees DeeJneve mJeerkeejCeeje ceneHeg<e mee@esefmeee Heeves pevceeuee Deeuee. Kejs
lej mee@esefmeee pevce ner Ske Ssefleneefmeke DeeJeMekelee nesleer. efJeeejebee Feflenemeelener
meeceevele: leerve HeeeNee Demeleele. 1) neener efJeeej 2) ee neeneuee DeeJneve
osCeeje mebMeeJeeo 3) jeveelceke leJe%eeve.
leJe%eeveeee #es$eele mee@esefmees keece Deefleere Deens. leeves efvemJeeLe&HeCes,
Ske owJeer keece mecepetve efJeeejebeer mesJee kesueer DeeefCe eerke leJe%eeveeuee jeveelceke Hejbleg
meceer#eelceke JeUCe efoues.

14.2 mee@esefmeeer DeYeeme Heleer

mee@esefmeee pevce meeceeve HeefjJeejele Peeuee. leees Je[erue cetefle&keej nesles.
leeeer DeeF& mesJeeYeeJeer oeF&es keece kejerle Demes. mee@esefme ceesee ieewjJeeves meebieeeee keer
ceer ceePee DeeF&ee Jeejmee Geueuee Deens. peeeceeCes ceePeer DeeF& meceepeele GHeegkele DeMee
oeF&es keece kejles leeeceeCes ceer mege kesJeU yeewefke oeF&ee Heele meceepeele keece
kejlees. nse ceePes peerefJele keee& Deens. peeJesUer oeF& ner ceefnueebee emetleeree JesUer
GHeegkele Demeles. lemeee ceer eleskeeee ceveele Demeuesues %eeve yeensj kee{Ceemeeer
yeewefke oeF&ee Heele GHeegkele Deens. mee@esefmeves keOeerner %eeveoeleeeer Yetefcekee
mJeerkeejuesueer veener. mee@efHemebmeejKes leeves %eeveees ogkeevener GIe[ues veener.
`Deelce%eeve' ns leees yeeroJeekee Demetvener lee Deelce%eeveees eoMe&ve leeves keOeerner kesues
veener.
eleske ceveg<e yegefeOeeve DemeueecegUs leeves DeeHeues peerJeve DeLee&le peerJeveHeleer
Je efJeeej kejCeeeer Heleer leHeemetve Iesleueer Heeefnpes. lees cnCele Demes. `Unexamined
life is not worth living' Heg<keUJesUe yegefJeeoer ueeske vekeejelceke Yetefcekee
mJeerkeejleele. Flekeeb veener lej keener yegefJeeoer efJeeveebceOes kesJeU HejceledKeb[veeee

138

DeeJesMe efometve eslees. mee@esefmeuee meeMeesOeveele eer nesleer Je meleMeesOeveemeeer

eleskeeeer yeger meceLe& Deens Demes leees cele nesles. eMve Heleerves ceveg<e ne mJele:ee
yegeree meneeeves Deebleefjke %eeve Jekele ke Mekelees. leeJej mee@esefmeee efJeeeme
neslee. leeeeceeCes yeewefke MekeleeRee JeeHej keve kegCeeee efJeeejebes Keb[Ce kejCes eele
leeuee eer veJnleer. DeMeeekeejs leeee peerJeveele meodYeeJe DeeefCe meleefvee efometve esle
Demes. cnCetvee leeuee `yegefJeeoeee meble' (Saint of Rationalism) Demes cnues
peele Demes. cnCetvee leees JeeqkeleceJe $eef<elegue nesles. Flekese veener lej leeee
efkeesvener jeveelceke neslee Demes cnues peeles. mee@esefme efomeCeeme pesJe{e kegHe
neslee lesJe{ee Deebleefjke meewoee&ves Yejuesuee neslee. cnCetvee leeves leeee efJejesOekeebvee vee
efMeJee efouee vee MeeHe efoues. leJe%eeveeee #es$eele mee@esefmeves ceeveJeer eMveebvee
DeefOekeeefOeke cenJe efoues Deens. vewefleke, meeceeefpeke, jepekeere, Deelce%eeveemebyebOeer
eMveebvee mee@esefmeee eEeleveele DeefOeke cenJe Je eeOeeve Deens. pes mee@efHemebes %eeve,
leJe%eeve ceveg<ekeWer nesles. lemese leeesner leJeeEeleve ceveg<ekeWer nesles. Hejbleg
mee@efHemmed JeJenejJeeoer nesles. Je mee@esefme DeeoMe&Jeeoer neslee. DeLee&le yegefefvesves peer
leJes leeves mJeerkeejueer lee leJeebmeeer nmele nmele cejCeeeer leeejer mee@esefmeceOes
efometve esles.
mee@esefmeves peer Heleer DeJeuebefyeueer nesleer, efleee HeefjCeece ueeskeebvee DeeefCe
efJeMes<ele: leCeebvee yegefJeeoer DeeefCe yegefefve yeveJeCeele Peeuesuee efomelees. nee leeee
cegKe nslet neslee. jespe mekeeUer yeepejHessle peeTve lees ceeveJeer eMveebyeue Skee DeveesKee
Heleerves eee& kejerle Demes. ceeveJeer eMveebeer eee& kejCes ne ceeveJeer mJeYeeJe Deens. leele
jepekeejCe, veerefleceee, meceepekeejCe, MeemeveJeJemLee Fleeoer ieeser eexee efJe<ee
Demele. mee@esefmeeer Yetefcekee Skee meleMeesOeke eMvekeleeeer nesleer. GoenjCeeLe& SKeeee
efkeeCeer jepekeejCeeeer eee& eeuet Demesue lej leeefJe<eeer mee@esefme Deleble cetueieeceer
eMve efJeeejer. lee eMveees Gej yeesueCeeNeeuee eeJes ueeies. pes Gej efceUs leeJej lees Hegvne
eMve efJeeejer DeMee leNnsves Gejesej eMve efJeeeve Gej osCeeje keefLele efJeeve efveej
nesTve peeF&. leCeebvee yeewefkeee DemJemLe keve leebeele yegefHetJe&ke efveCe&e
IesCeeeer Je=eer GlHeVe kejCeeee leeves eelve kesuee. cnCetve leeuee `DeLesvmeeer yeewefke
ieesceeMeer' `(Intellectual Gadfy of Athens)' cnCele. leeee nslet Meg
DemeueecegUs leeuee ``yegerJeeoeee meble'' (Saint of Rationalism) cnCeleele. ne
GHeece DeHeJeeoelceke vemetve ojjespe mee@esefme nse DeeHeues peerefJelekeee& mecepetve
ceekexceOes peeTve DeMeee mebJeeo Heleerves meleMeesOeve kejerle Demes. ee HeleerceOes pee
ueeskeebes De%eeve eke Peeues, ceveg<e mJeYeeJeeuee Devegmeve les mee@esefmees efJejesOeke
yeveues. leebveer mee@esefme efJe eeej meg kesuee. keener ueeskeebveer leeuee mee@efHem
jJeueb. lemese HejbHejeJeeoer ueeske leees efJejesOeke yeveues. leeee efnleeEelekeele Je leeuee
ceese mecepeCeeNeebceOes leCeebeer mebKee ceeser nesleer. lee keeUele jepekeejCe ne Ske
cenJeeee efJe<ee neslee. pej mee@esefmemeejKee Heg<e leCeebmeeer DeeoMe& yeveuee Je leebvee
lees DeeoMe& Jeet ueeieuee lej jepekeere #es$eele mege leCe ueeske ceewefueke, cetueieeceer eMve
efJeee ueeieleerue. cnCetve keener jepekeejCeer mee@esefmeuee efYeT ueeieues DeeefCe leebee
efJe iesues. DeMee meieee ueeskeebveer Ske <e[deb$e jeues DeeefCe mee@esefme meceepeees Yeues
kejerle veener eEkeyengvee lees meceepeeuee Ieeleke Deens, Demee DeejesHe leeJej sJeuee. eele

139

cegKele: oesve DeejesHe nesles. 1) mee@esefme ne HeejbHeeefjke osJeosJeleebvee ceevele veener DeeefCe
2) mee@esefme leCeebvee efyeIe[Jelees. ee DeejesHeHe$eebJej leebee ueeskemeYesle leebee
Heleervegmeej eee& Peeueer. celeoeve Peeues DeeefCe keener celes mee@esefmeee efJe iesueer.
mee@esefmeuee cetletob[eeer efMe#ee Peeueer.
Huesesves De@Heesuee@peer (Apologys) veeceke DeeHeuee eefme mebJeeo ebLeele
mee@esefmeee Debeflece efoJemeees JeCe&ve kesues Deens. mee@esefme peeeceeCes eleske ceveg<eeme
yegereOeeve mecepele Demes leeeceeCes lees ceeCemeeuee Heew<eeOeevener ceevele Demes.
(Maniliness is man) cnCetvee leeee peerJeveeble yegefJeeo, yegefefve<e, Heew<e DeeefCe
Heg<eeLee&ee DeveesKee efceueeHe efometve eslees. osnevleeeer mepee nesCeeHeemetve JeeeCeemeeer
pes eeefuele ceeie& nesles. (oeseer eeevee kejCes, ceeHeer ceeieCes, osnleeie kejCes, osnoC[ees
Heeblej DeeefLe&ke mepesle kejCes Fleeoer) leebee leeves DeeHeues vewefleke Oewe& eke keve
Oee[meer Je=eerves DemJeerkeej kesuee DeeefCe DeeHeuee leJe%eeveemeeer ce=letuee nmele nmele
DeeeEueieve efoues. cnCetvee leeee ce=let ne ieewjJeMeeueer Je esjCeeoeeer Deens. pesJne meceepe
efJe Jekeleer Demee mebIe<e& SKeeee Jekeleeree peerJeveele efvecee&Ce neslees. lesJne meceepeeMeer
meecevee kejCes keener Jekeleerveebe Mekee nesles. leeHewkeer mee@esefme ne Ske Deens. leeee
DeelceefJeeeme Flekee eyeU Deens keer meceepeeee eYeeJeecegUs lees DeefmLej Peeuee veener.
leeves DeeHeuee efJeeejebvee mees[ues veener. JeeJeneefjke le[pees[ kesueer veener, Flekese veener
lej efMe#esee GejeoeKeue pes JekeleJe leeves efoues Deens leele leeee JebMepeebveer leebes
DeHetCe& keece Hegjs kejeJes Demes OJeefvele kesues Deens. keener efJeeejJeble pesJne HeMetbee HeeleUerJej
peieCeeNee ceeveJe meceepeeuee Jej GbeeJeCeemeeer esleele lesJne leebes Heefnues keece ns Demeles
keer lee ueeskeebvee Deeeqlceke Je yeewefke erves Demebleg eEkeJee DemJemLe yeveJeCes.
mee@esefmeves mJele:ee keewgbefyeke DeeefLe&ke ogJemLesuee mJeerkeevener DeeHeues owJeer keee&
osnoC[eHeele mees[ues veener. cnCetvee mee@esefmees peerJeve ns Skee leJeefve, meleefve
leHemJeees peerJeve Deens. Skee oeMe&efveke newleelceees peerJeve Deens.

14.3 mee@esefmeeer eMveesej mebYee<eCe Heleer

mee@esefmees peerefJelekeee& ueeskeebvee DeeefCe efJeMes<ele: leCeebvee efJeeejeJeCe kejCes,
efJeJeske efve yeveefJeCes ns nesles. yegefefve yeveefJeCeeee mebmkeej kesJeU vewefleke GHeosMeHej
Yee<eCe osTve nesle veener. cnCetve mee@esefmeves yegefefvee keee Deens, leele keesCeleer leJes
esleele, yegef efvesves ceveg<e Debeflece kegHeele Heesnet Mekelees DeMee eMveebJej Yej efouesuee
veener. jespe yeepeejele peeTve meleMeesOeveemeeer efJeefMe Heleeree JeeHej mee@esefmeves
kesuee Deens. ee mebJeeoebceOes eMveesej Deens. mebJeeoeble mee@esefmeeer Yetefcekee meleMeesOeke
eMvekeleeeer Deens. ceeveJeer mecemeebmebyebOeees Deecees efJeeej DeHetCe&, efJeHejerle, DemHe Je
JejJejes Demeleele ns leeletve mHe nesle Demes. DeMee mebJeeoele Deiej SKeeee Jekeleerves
%eeveoeleeeer Yetefcekee IesTve eMveees Gej osCeeee eelve DeLeJee eeeme kesuee lej
mee@esefme lee meboYee&le peer cenJeeeer keuHevee Deens efleeer JeeKee osCeeee Deeen kejerle
Demes. Gej cnCetve peer JeeKee efceUs leer efkeleer DeHetCe& Deens. ns mHe kejCeemeeer
mee@esefme JeeJeneefjke GoenjCes osF& DeeefCe leecegUs ns mHe nesF& keer efJeefMe

140

mebkeuHeveseer emlegle JeeKee yeoueueer Heeefnpes. DeMee ekeejs mee@esefmeeer Hele

efJeieceveelceke (Inductive) leLee efveieceveelceke (Deductive) mege nesleer.
mee@esefmeee Heleerle eMveebvee cenJeees mLeeve Deens. Flekese veener lej mebMee DeLeJee
mebosneueener leele cenJe Deens. Hejbleg mee@esefme mebMeeJeeoer (Sceptic) veJnlee.
mee@esefmeee ceeveJeer yegerJej Je Debeflece meleeJej efJeeeme neslee. mebMee JeeeebceOes Demee
efJeeeme vemelees. cnCetve leeeer Heleer mebJeeoelceke nesleer. ``Jeeos Jeeos peeeles
leJeyeesOe'' eeJej leeee efJeeeme efomelees.
mee@esmeee leJeeEeleveele yeewefke mJeeJeuebyeveeJej DeefOeke YejJemee efometve
eslees. eleskeepeJeU yeger Deens DeeefCe ee yegeree GHeeesie keve vewefleke peerJeveeeer
leeeqJeke yewke Je mJe mebyebOeer %eeve eleske peCe efceUJet Mekelees, eeJej leeee efJeeeme
neslee. lees vesnceer cnCele Demes keer %eeve Fbefeeejs yeensve esle veener. lemese
ogmeNeebke[gvener efceUle veener. ogmeje ceveg<e ceese Demesue lej lees yeewefke oeF&es keece
eebieuee Heleerves ke Mekelees. yegeres %eeveeee #es$eele cenJe Deens. ns mecepeeJeleevee
mee@esefme cnCelees keer `%eeve ns mebkeuHeveelceke Demeles'. keesCeleener efJe<eeeee
yeeyeleerle peer mebkeuHevee Deens, eflees efJeMues<eCe yegerves nesF&ue. Demes efJeMues<eCe kejleevee
efJeefJeOe DevegYeJeebee GHeeesie pej nesF&ue, Hejbleg cegKe keece yegeres DemeueecegUs
mebkeuHeveees efJeMues<eCe kejleevee mebkeuHevesleerue DeHetCe&lee DeLeJee Deleeefke&kelee eebes %eeve
yegefueee nesF&ue. Deecees %eeve DeLee&le mebkeuHeveebes %eeve ns DeefOekeeefOeke mHe nesle
peeF&ue ner mebkeuHevee efpelekeer DeefOeke mHe nesF&ue efleekeee ceveg<e efJeHejerle %eeve DeeefCe
DemHe efJeeej eebHeemetve otj jent Mekelees. Hejbleg ee yeewefke eJeemeeeer megJeele
eeceeefCekelesletve Peeueer Heeefnpes, DeeefCe ner eeceeefCekelee cnCepes mJele:es De%eeve ceeve kejCes
cnCetve mee@esefme cnCelees keer mJele:ee De%eeveeee %eeveeHeemetve %eeveeeer megJeele nesles.
ne efJejesOeeYeeme vemetve meleefmLeleer Deens. ceuee ceePee De%eeveeeer peeCeerJe nesCes Deieleees
Deens.
DeeHeueer eieleer leHeemee
1. mee@esefmeeer DeYeeme Heleer mHe keje.
2. mee@esefmeeer eMveesej (mebYee<eCe) Heleer mHe keje.

141

14.4 mee@esefmeee veerefleefJe<eeke efkeesve

mee@esefmeuee %eeveees eeb[ Deeke<e&Ce Je esce Demetvener kesJeU %eeveekeefjlee %eeve
efceUJeCes ns leees Oese veJnles. kesJeU keuHeveebee KesU kejCeele jcetve peeCes,
mJewjkeuHeveebee efJenejele Je meeceepeele mJeboeves lejbiele jenCes ns mee@esefmees Oese
veJnles. Gue %eeveeves DeeHeues vewefleke DeeejCe Je peerJeve mJe, HeefJe$e Je Ge HeeleUeres
JneJes Demeee leeee Deeen neslee. cnCepes kesJeU meweefvleke %eeve efceUJeCes, yegeree
efJeueeme Flejebvee oeKeefJeCes ns leees Oese veJnles, lej JeJenejele Je ele#e peerJeveele
%eeveeves ceeCemeebvee meoeejCeer Je meerue yeveJeeJes DeMeere leeeer KeNee %eeveeHeemetve
DeHes#ee Deens. ``keesCeerner ceveg<e mJessves etke kejerle veener.'' ns uenevemes Skee Jeekee
Deens. HeCe les mee@esefmees leJe%eeve Deleble DeLe&HetCe& jerleerves Jekele kejles. ee Jeekeeees
jnme Je iet{eLe& Demee Deens keer eleske vewefleke JewiegCeees cetU yegerle Demeles Je les
Deekeueveeee efJeYeceele Demeles. Lees[keeele leeee DeLe& Demee keer peeuee eebieues (efMeJe)
keee Deens les mecepeles. leese eebieues DeeejCe kejlees. Devle&er eEkeJee cece&eree DeYeeJe
ns Devewefleke DeeeejCeees Kejs keejCe Deens. eeJeve mee@esefmeee celes mebkeuHeveses mHe
Je efve:mebefoiOe %eeve ns vewefleke DeeejCeeme kemes meeneeke, GHeegkele Je DeeJeMe Deens ns
mHe nesles. `meodiegCe cnCepes %eeve' ner mee@esefmeeer Gkeleer Ske DeefJeveeMeer, efJeemele
cnCetve DeesUKeueer peeles. leeee celes DeelceeceOes DeefJeJeskeeee Demee keesCeleener Yeeie peCet
vemeleese. ceeCemeeeer eleske ke=leer ner yegerves efveOee&efjle nesle Demeles. ceeCemeeeer yegere meJe&
keener jJeerle Je efveebef$ele kejerle Demeles. cnCepes SKeeoer iees eesie Je eebieueer Deens
DeeefCe lejerner leer ve kejCes Je ke=leerle ve DeeCeCes eEkeJee SKeeoer iees JeeF& Deens Demes
ceenerle Demetvener leer kejeJeeeme Yeeie Hee[CeeNee eJe=eerme yeUer He[Ces ner iees<
mee@esefmeee celes kesJeU Meeskepeveke Je Ieelekee veener. HeCe leer Ie[Ces kesJeU
DeMekeeeee Deens Demes mee@kesefmees cele Deens. Fsee Deenejer peeCeeNee ceveeee
eJe=eeree efJe mee@esefme vegmelee efve<esOe keve Leebyele veener, HeCe Fsves ceeveJeer ceve
HetCe&HeCes efieUbke=le nesCes, ceeveJeer keeceJeemevesee mebHetCe& Deenejer peeCes ner iees lees DeMekeee
mecepelees.
mee@esefmeee cegKe mebosMe yegefefvee Je veerefleefvee ne Deens. leeee vewefleke
eEeleveelener yegefefve<see DeefJe<keej mHeHeCes efomelees. vewefleke eEeleveele DeeefCe lemese
vewefleke peerJeveele peer {erefvee DeeefCe ieleevegieeflekelee esles. leecegUs meceepeele
veweflekelesyeeyele eEeleve kejCeeeer Goemeervelee efometve esles. peer ke=leer {erceeve Deens
efleueee veerefle mecepeues peeles. peer ke=leer yengmebKe ueeskeebveer ceeve, mJeerke=le kesueer Deens,
DeLeJee efpeuee yengmebKe ueeskeebveer mJeerke=leer efoueer Deens, efleuee vewefleke mecepeues peeles.
Hejbleg mee@esefmeee celeevegmeej {ereer Je keeeeeeer mege veweflekelee leHeemetve Iesleueer
Heeefnpes. GoenjCeeLe& mebYeJe Deens keer iegueeceefiejereer Heleer Ske peceeveele efJeefMe
ekeejeer {er ueeskeesHeeesieer nesleer. Hejbleg yeoueuesuee peceeveele eEkeJee yeoueuesuee
keeeeecegUs leer {er neefvekeejke nesT Mekeles.
cnCetve yegefeOeeve vewefleke eEeleve eEkeJee efJeJeske efve veerefleceee DeeJeMeke Deens.
meewesefmeee ne efJeeej Jej GuuesKe kesueeeceeCes leeee eefme meg$eelceke Jeekeeele eie

142

Peeuee Deens DeeefCe lees efJeeej Deens `Virtue is knowledge' `meodiegCe %eeve
Deens.' meodiegCe eEkeJee meoeeej ele#e ke=leermebyebOeer Deens DeeefCe %eeve ns yegefefve Deens.
cnCetve mee@esefmeee ee efJeeejeuee KetHe cenJe Deens.
meeceevele: ceveg<eeuee Jeeles keer SKeeoe vewefleke meodiegCe eebieuee Demetvener leees
%eeve Demetvener ele#e JeJenejele ne meodiegCe meekeej nesT Mekele veener. ceer veerefleceee
eebieueer peeCelees. Hejbleg ceePes DeeejCe veerefleceesHeemetve otj Deens. DeMeer Jeekees ueeskeebee
mebJeeoele Sskeeeuee esleele. mee@esefmeuee DeMee leNnseer Yetefcekee Deceeve Deens. Jej
GuuesKeuee eceeCes leees cnCeCes Deens. pej Deecneuee veereflees cece& efveefele DeeefCe mHe
Heeves %eele Demesue lej Deecner Deveerefleceeve jente Mekele veener. mee@esefmeeer
%eeveemebyebOeereer Yetefcekee FLes cenJeeeer Deens. mee@esefmees %eeve cnCepes Deble:e%esHeemetve
efceUeuesueer kece& er Deens. ns %eeve kesJeU Hegmlekeer eEkeJee Yeeef<eke veener. veerefleceesle meled
Demeled, eebieues-JeeF& eeleerue efJeJeske pesJne mHe nesF&ue, eebieues ns eebieues kee Deens ?
DeeefCe JeeF& ns JeeF& kee Deens ? eees ceveg<e yegeruee Deleble efveefele DeeefCe mHe %eeve
pej Peeues lej ceveg<e JeeF& kejCeeje veener. pesJne ceveg<e JeeF& ieeseRes DeJeuebyeve
kejlees, lesJne leeee ceeies mege ceveg<eeeer DeMeer mecepetle Demeles keer ner JeeF& iees mege
keesCelee vee keesCelee Heele eebieueer Deens. JeeF&eueener JeeF& mecepetve mJeerkeejues peele
veener, lej eebieues mecepetve Geueues peeles eele yeger ner efJekeejeee DeeOeerve jenles.
mee@esefmeee ne efJeeej Heg<keU ueeskeebvee DeJeeJeneefjke Jeelees. Hejbleg leeeer
ogmejer yeepet HeCe DeeHeCe yeIet Mekelees DeeefCe leer cnCepes %eeveeee HeefjCeece JeJenejele
Jneeuee nJee. ke=leerle Jneeuee nJee. Deepekeeue %eeve DeeefCe JeJenej, efJeeej DeeefCe
DeeejCe eele KetHee ceeser leHeeJele efomet esles. DeeHeueeke[sner cnCeleele, ``e:
efeeeJeeved me: HeefC[le:', mee@esefme yegefefve Je leJeefve DemeueecegUs leeuee %eeve
Je ke=leer eeleerue leHeeJele ceeve veener. ner leHeeJele nesCeees keejCe Deecner yeewefke ee
eeceeefCeke yegefefve veener ns Deens. Deecner Deeceee yegeree efveCe&eeMeer eeceeefCeke veener.
Heg<keU JesUe Deecner ee yegeruee cetueieeceer eMveebeje SKeeee efJe<eeeee cetUeHeele vesle
veener. Heg<keUmes meoeeejer ns kesJeU HeejbHeeefjke erve meoeeejer Demeleele. meoeeejees
cenJe cece& leebvee ceenerle vemeles. eerceodYeieJeodieerlesceOesner lesjeJee DeOeeeeceOes keener
ceneve meodiegCeebvee %eeve cnues Deens. `DeceeefveleJeced.... Fefle %eeveced' Demee meodiegCe
mee@esefmeee eMve Heleervegmeej efMekeJeuee peeT Mekelees. leeJej JeeKeeves osTve veJns.
ee DeLee&veer `Virtue is teachable' `meodiegCe efMekeefJelee esleele.' DeMee
Heleerves mee@esefmees vewefleke eEeleve Heeeele leJe%eeveeee Feflenemeele Heej cenJeees
DeLe&HetCe& Je esjke ceeveues peeles. Deepener mebkeuHeveebes yeewefke efJeMues<eCe Je lee mHe kejCes
(Analysis of Concepts) ns leJe%eeveees cenJeees keee& ceeveues peeles.
DeeHeueer eieleer leHeemee
1. mee@esefmeee veerefleefJe<eeke efkeesve mHe keje.

143

14.5 meejebMe
Heeeele leJe%eeveeeer megJeele eerke leJe%eeveeves nesles. Fme.HetJe& meneJee
Melekeele Lesueerme veeJeeee efJeeejJebleeves mJele:ee yegerves efJeeeee GlHeeer efJe<eeer Je
cetueJeeefJe<eeer eMve GYes kesues. eeveblej yeNeee leJeeEelekeebveer eelve kesues. leeveblej
meesefHem eebveer efJeeejebeer efoMee yeouetve ceeveJekeWer efJeeej ceeb[Ceeme megJeele kesueer.
nUtnUt meesefHem DeefleMee JeJenejJeeoer yeveueeves ceeveJeer peerJeveeee DeOe:Heleveebme
megJeele Peeueer. DeMee JesUer mee@esefmeee pevce meeceeve kegbgyeele Peeuee. mee@esefmeuee
mele MeesOeveele eer nesleer Je mele MeesOeveemeeer eleskeeeer yeger meceLe& Deens Demes leees
cele nesles. mee@kesefmeeer eMveesejer cnCepese mebYee<eCe Heleer nesleer. ee mebYee<eCe eEkeJee
eMve Heleerves ceveg<e ne mJele:ee yegeree meneeeves Deebleefjke %eeve Jekele ke
Mekelees. eeJej mee@esefmeee efJeeeme neslee. vewefleke, meeceeefpeke, jepekeere,
Deelce%eeveemebyebOeer eMveebee mee@esefmeee eEeleveele DeefOeke cenJe Je eeOeeve Deens.
mee@esefmeuee %eeveees eeb[ Deeke<e&Ce Je esce Demetvener kesJeU %eeveekeefjlee %eeve
efceUJeCes ns leebes Oese veJnles. %eeveevegmeej ceeCemeebee Deeeej Demeeeuee Heeefnpes. ner
mee@esefmeeer cegKe veweflekeefJeeej Oeeje Deens mee@esefmeee vewefleke efJeeejOeejs vegmeej
keesCeerner ceveg<e mJesves etke kejerle veener. eeee Lees[keeele DeLe& Demee peeuee eebieues,
efMeJe keee Deens les mecepeles, leese eebieues DeeejCe kejlees. mee@esefmeee cegKe mebosMe
yegefefvee Je veerefleefvee ne Deens. leebee vewefleke eEeleveelener yegefefvesee DeeefJe<keej
mHeHeCes efomelees. keesCeleerner {er neefvekeejke nesT vees eemeeer vewefleke eEeleve eEkeJee
efJeJeskeeOeeve veerefleceee DeeJeMeke Deens. mee@esefmeee ne efJeeej leeee eefme
met$eelceke Jeekeeele eie Peeuee Deens. les Jeekee cnCepes `Virtue is knowledge
`meodiegCe ns %eeve nese' Demes Deens.

14.6 efJeeeHeerere efoIeexejer eMve

1. mee@esefmeeer DeYeeme Heleer meefJemlej mHe keje.
2. mee@esefmeeer eMveesej Heleer eEkeJee mebYee<eCe Heleer meefJemlej mHe keje.
3. mee@esefmeee veerefleefJe<eeke erkeesve meefJemlej mHe keje.
4. erHee efuene.
1 mee@esefmeeer DeYeeme Heleer. 2. mee@esefmeeer eMveesej (mebYee<eCe) Heleer.
3. mee@esefmeee veerefleefJe<eeke erkeesve.

*****

144

15
De) Hueseseer Deelceeeer ef$eefJeYeepeve mebkeuHeveseer
GHeHeeer
(Plato: Theory of Tripartite soul)

ye) meW Dee@iemerve eebeer %eeveeeer GHeHeeer

(St. Augustine: Theory of knowledge)

Heeeeer Hejs<ee
15.0 Gefs
De) Hueseseer Deelceeeer ef$eefJeYeepeve mebkeuHeveseer GHeHeeer
15.1 emleeJevee
15.2 Hueseseer Deelceeeer ef$eefJeOe mebkeuHeveseer GHeHeeer
ye) meW Dee@iemerve eebeer %eeveeeer GHeHeeer
15.3 emleeJevee
15.4 meW Dee@iemerve eebeer %eeveeeer GHeHeeer
15.5 F&ejees DeefmlelJe
15.6 meejebMe
15.7 efJeeeHeerere efoIeexejer eMve

15.0 Gefes
1) Hueseseer Deelceeeer ef$eefJeOe mebkeuHevee mecepeeJetve Ieslee esF&ue.
2) meW Dee@iemerve eebeer %eeveeeer GHeHeeer peeCetve Ieslee esF&ue.
De) Hueseseer Deelceeeer ef$eefJeYeepeve mebkeuHeveseer GHeHeeer (Plato: Theory of
tripartite soul)

15.1 emleeJevee
hueses ee ceneve eerke leJeJeseeee pevce Skee GcejeJe IejeCeele Peeuesuee
neslee. ns IejeCes lemes jepekeejCeer nesles. Hueses Mejerjeves Oe[Oeeke Je efomeeJeeeme megboj
neslee. leees cetU veeJe De@efjme@eqkeueme nesles. leeeer bo eleer Je efHeUoej mveeegbcegUs
leeuee Hueses ns esHeve veeJe He[ues. mebieerle, keeJe, efe$ekeuee eebee DeOeeveeves

145

Huesesves DeeHeuee DeYeemeeeer megJeele kesueer. F.me. Het. 407 meeueer Jeeeee efJemeeJee
Je<eea lees mee@esefmeee mebHekee&le Deeuee. mee@esefmees eeefj$e yegefceee, meeOetlJe,
leJeeEeleveeeer Hele eebee eeb[ eYeeJe HuesesJej He[uee Je Hueses mee@esefmeee Keje
Devegeeeer yeveuee. F.me.Het. 399 meeueer mee@esefmeuee osnevleeeer efMe#ee eseJeCeele
Deeueer. mee@esefmeee ce=letves Hueses eEeleeemle Peeuee. ee JeLesletve lees ceeveJeer ceveees Je
meceepejeveses eEeleve ke ueeieuee. mee@esefmemeejKee meeOetuee DeMeer efMe#ee kee osCeele
Deeueer? mee@esefme meleefve Je yegefefve neslee. efvejHes#eHeCes lees Flejebvee yegerefvee
efMekeefJele neslee. DeMee meppeve yegefOeefve melHeg<eees vesle=lJe meceepe kee ceeve kejerle
veener? ceveg<e KejesKej yegefceeve eeCeer Deens keee? efJeJeske kejCeeNee yegeryejesyej
ceeveJeer ceveele Deveske efJekeejner Demeleele. ns Jeemeveelceke ceve Je efJekeej ceeCemeeuee
yegefefve Je meleefve nesJet osle veenerle. cnCetve efMe#eCeeeer DeeJeMekelee Deens. DeMee
ekeejs Hueseses ceveg<e efJe<eeke eEeleve meg Peeues.
meesefHemebveer ceeveJeeuee keWeEyeot mecepetve DeeHeues ceeveJekeWer leJe%eeve efvecee&Ce
kesues. mee@esefmevesner ceeveJeeuee cnCepes leeee Deelceeuee ceOeJeleea cenJe osTve DeeHeues
vewefleke leJe%eeve meebefieleues. ceeveJeeee Deelceees mebj#eCe Je leeee efJekeeme eebvee meJee&le
DeefOeke cenJe efoues Heeefnpes, ee mee@esefmeee celeeMeer Huesesner mencele neslee.
Huesesee ceevemeMeeeeee efJeeej kejlee Demes efomeles keer lees leeee HetJeeaee
efJeeJeeoer efJeeej mejCeeree Demebmke=le keuHeveebvee yeUer He[uee veener Je peerJeelcee ne Jeeet,
Deiveer eEkeJee HejceeCet eebee yeveuee Deens, Demes nemeemHeo cele leeves ceeb[ues veener.
Hueseseer er YeeweflekeJeeoer veJnleer, lees DeOeelceJeeoer neslee. lees peerJeelcee Je Mejerj
eebeele mHe Yeso Deens Demes ceevelees Je ceeveJeeee Deelcee leees Deleble ceewueJeeve Oeve
Deens. ceeveJeees eecegKeeves DeeHeuee Deelceeeer peesHeemevee Je efJekeeme kesuee Heeefnpes Demes
leees cele Deens. Deelcee Je Mejerj eebes wle Deens Je les Kejs Demetve Deelceees MejerjeJej
eYeglJe Demeues Heeefnpes Demes Hueseses cele Deens. Deelcee ne efJeeejMeerue Je DeeoMeeee Deeeej
kejCeeje DemeueecegUs lees ceeveJeebleerue efoJelee eie kejlees Je lees ceeveJeeuee leeeer
eeflee, ieewjJe Je eslJe eeHle keve oslees. ceeveJeeee Deelcee leeeeleerue DecejlJeeee
efveoMe&ke Deens.

15.2 Hueseseer Deelceeeer ef$eefJeYeepeve mebkeuHeveseer GHeHeeer

Deelcee Je Mejerj eele pes wle Hueses ceevelees leees leeee meeeMeeeere wleeMeer
DevegmebOeeve Deens. `uee@pe' ee DeeHeuee mebJeeoele Hueses Deelceeeer JeeKee kejleebvee Deelcee
ns `mJeefveefce&le `ieleer' es leJe Je ieleeres GiecemLeeve DeMeer JeeKee kejlees. cnCepes
Deelceeme MejerjHetJe& DeefmlelJe Demeles Je lees Mejerjele es Demelees. DeeHeuee `efefceDeme'
ee mebJeeoele lees cnCelees, peeuee KeNee DeLee&ves yeger Demeles Demee Hekele Deelceee Demelees.
Deelcee ne DeMe Demelees, Gue Deiveer, peue, He=LJeer, Jeeet ner meJe& Me nesle. lemese
Deelcee ne Mejerjees megmebJeeefolJe (meecebpeme) Demelees, Demes cnues Deens. HeCe Deelcee ne
Mejerjees efveeb$eCe kejerle Demesue Je leeeeJej eYetlJe eeueJeerle Demesue lej lees kesJeU

146

Mejerjees megmebJeeefolJe DeLeJee meecebpeme nesT MekeCeej veener. leeeeceeCes Deelcee Je Mejerj
eebeeceOes Hueses Yeso ceeveerle Demeuee lejer leebeele Deeblejefeee nesle Demeles. ner iees
lees veekeejle veener. `efjHeeqyueke' ee ebLeele lees Mejerjeee DeelceeJej HeefjCeece nesle Demelees.
cnCetve cegueebvee Demes efMe#eCe efoues Heeefnpes keer leecegUs Deelceees Hees<eCe nesF&ue Je leeuee
Ge HeeleUeres peerJeve peielee esF&ue, Demes Hueses Deeeneves meebielees. Huesesee celeeeceeCes
Deelcee ne Deeeef[eebee Je FbefemebJese Jemletbee Yeewefleke me=erMeer efveie[erle Demelees.
Deelcee ne efJekeejer peieleeMeer efveie[erle Demelees DeeefCe Fbefe mebJesove, keeceJeemevee Je
megKeeee Fe eebee ceeHe&le lees Yeewefleke Je FbefemebJese me=erle menYeeieer nesle Demelees.
ee efvecveme=erle lees eeCe Je ieleeres leJe cnCetve jenlees, lees mJeeb ieefleceeve Demelees, Je
FlejebceOes ieleer efvecee&Ce kejlees. GueHe#eer %eeve Je Debleo&=ereOeeve efJeceMe&yeger
eebeeceeHe&le lees efvele Meeele Je DeefJekeejer DeMee Deekeejebee Je Deee[ereebee Ge
me=erlener menYeeieer nesle Demelees. ceeveefmeke me=erle pes eefle#eCeer yeoue nesle Demeleele
leebee DeefmLejlesle, ebeuelesle, Deefveefelelesle lees Yeeie Ieslees, leeeceeCes Debeflece meeseer
DeefJekeeefjlee, efvelelee Je Meeelelee ner leeuee Demeles. DeeHeuee mebJesoveeeeejs lees efvele
yeoueCeeNee efJeeeefJe<eeer celes, yeveefJele Demelees Je Devegceeve kee{erle Demelees DeeefCe efJeceMe&ke
yegeree meeneeeves lees efvele, Meeele DeMee DeekeejHe Deeeef[eebes %eevener efceUJele
Demelees. cnCetve Deefvele Je efvele, efJekeejer Je DeefJekeejer DeMee GYee me=eres iegCeOece&
leeee efkeeCeer Demeues Heeefnpesle. cnCetve Deelceeee efkeeCeer efJeJeskeer Je DeefJeJeskeer Demes
oesvner Yeeie Demeleele Demes Hueses ceevelees. ceeCemeeee DeefJeJeskeer Yeeieees lees oesve Yeeie
keefuHelees, Ske Goee (Noble) DeefJeJeskeer Yeeie Je ogmeje Devegoe DeefJeJeskeer Yeeie Demelees.
ceeCemeeee efJeJeskeer Yeeie e%ee, efJeceMe&ke yeger Je efJeJeskeer yeger Demelees lej DeefJeJeskeer
Yeeieeleerue Goee DeefJeJeskeer ne Yeeie mebkeuHe Mekeleer Demelees. DeefJeJeskeer Yeeieeleerue Devegoee
Yeeie ne keeceJeemeveebee le=<Cee Demeleele. Lees[keeele lekeleebee Heebves Hueseseer
Deelceeee ef$eefJeOe mebkeuHevee Heg{erue eceeCes oeKeJeleele esF&ue.
Hueseseer ceeveJeer Deelceeeer ef$eefJeOe GHeHeeer

efJeJeskeer Yeeie
(e%ee, efJeceMe&ke Je efJeJeskeyeger

DeefJeJeskeer Yeeie
Goee (mebkeuHeMekeleer)

Devegoee
(keeceJeemeveebee le=<Cee)

ns pes leerve Yeeie Deensle nse ceeveJeefJe<eeereer Hueseseer ef$eefJeOe GHeHeeer cnCetve
DeesUKeueer peeles. ns pes Jej leerve Yeeie oeKeefJeues Deensle les ceeveJeeee JeeqkelecelJeees
KejesKeje HejmHejentve efYeVe Demes Yeeie cnCetve DeesUKelee esleerue kee ne eMve GHeefmLele
neslees. HeCe eeefJe<eeer Hueseseer GHeHeeer mHe Je efve:mebefoiOe veener. ee leerve Yeeieebvee lees
keener JesUe HejmHejentve mebHetCe&le: efYeVe mecepelees. e%esme Decej mecepelees Je Flej oesve
Yeeieebvee cele& Je efJeveeMeer mecepelees. Gue keener JesUe Deelceeme lees SkeerYetle mecepetve
Deelcee ner eflevner keeex Heg{ee pevceeele IesTve peele Demelees Demesner cnCelees. cnCepes

147

Deelceees ns leerve Yeeie Skeee SkeerYetle Deelceeeer leerve efYeVe mJeHeeeer keeex nesle Demesner
lees cnCelees.
Lees[keeele Hueses Deelceees leerve ekeej keefuHelees les Heg{erue eceeCes Deensle.
1) efJeJeskeer Je efJeceMe&, yegefMeerue (e%eeveer Rational)
2) DeespemJeer, efJeeceer, meenmeer (Spirited Courageous)
3) JeemeveeefJekeejer, #egefOele (Appetitive)
Huesesves ee ef$eefJeOe Deelceeeer keuHeveses efJeJeseve `erefceeme' ee leeee
mebJeeoele meeHe[les. Hueses ee efleIeebvee Deelceees Yeeie Deensle Demes pejer cnCele Demeuee
lejer les uee#eefCeke DeLee&ves IeeJeeeme Heeefnpes. Deelceeuee Yeeie Deens Demes cnCeCeele Deelcee
Yeewefleke Demetve leeuee efJemleej Deens Demes cee$e mecepelee keecee vees. Deelceeee pees
efJeeejer efJeJeskeer, efJeceMe&Meerue Yeeie Deens leees JewefMee cnCepes leeuee yeesOeveMekeleer Je
meejemeej Je leewueefveke efJeeej kejCeees meeceLe& Deens. Deelceeee ne Yeeie ceeCemeeee
ceWotle Jemele Demelees. ogmeje pees DeespemJeer, meenmeer Je efJeeceer Yeeie Deens leees mLeeve
ceeCemeees oe Je HegHeHegmes ns Demeles. `Hes[^me' ee mebJeeoele Hueses Demes cnCelees keer
yegeruee pes meeceLe& ueeieles les Deelceeee DeespemJeer Yeeie HegjJeerle Demelees. lees meebKeebee
jpeesiegCeemeejKee Deens. `Hes[^me' ee mebJeeoele Huesesves efJeceMe& Je efJeJeskeer e%ee oesve Iees[s
nekeerle Demelees Demee Ske eble JeeHejuesuee Deens. ee oesve Iees[eebHewkeer Ske Iees[e
DeekeejHe Deeeef[eebke[s GeHeeleUerke[s ceveeuee Kesele Demelees, lej ogmeje Iees[e
leeuee Yeewefleke peieeleerue megKeesHeeesie Je keeceJeemevee eebee GHeeesieeke[s Keeueee efoMesves
Dees{le Demelees. efJeJeskeer Deelceeme Fe Demeleele HeCe lee meleeee mee#eelkeej keve
IesCeele Demeleele. DeeefCe eflemeje Jeemevee, efJekeej, #egOeeegkele Demee pees Deelceeee Yeeie
Demelees leees DeefOeeve pej, Hees Demeles Je lesLetve leees keee& eeuet jenles. Kejs
cnCepes Deelceees Demes leerve efYeVe ekeej Je Yeeie kejCes Je leeeer mLeeves efveefele kejCes ns
Heejmes eesie Jeele veener. Huesesves ceevemeMeeeeee HeleMeerjHeCes DeYeeme kesuee neslee Je
ceiee leeves ner efJeYeeieCeer Je mLeeve efveefeleer kesueer nesleer, Demes cnCeCes Heejmes yejesyej
jCeej veener.
ee leerve YeeieeHewkeer pees efJeJeskeer Je efJeceMe&Meerue Yeeie Deens Hekele leese Decej Je
DeefJeveeMeer Deens Je Flej Yeeie efJeveeMeer Deensle Demesner Hueseses cele Deens. efJeJeskeer Deelceeuee
Deeoer Je Deble vemelees, cnCepese lees efvele, Meeele, meveeleve Demelees. lespemJeer Je
JeemeveeefJekeejegkele Demes Deelceees pes oesve JesieJesieUs Yeeie Deensle Je pes Devegeces oe Je
pej esLes Jeeme kejleele les Deefvele Je efJeJeskenerve Deensle. Hueses efJeJeskeer Je efJeceMe&Meerue
Deelceeme Mejerjentve JesieUe mecepelees. keejCe lesJe{ee Yeeie ce=letveblej efMeuueke jenlees Je
lees Hegvepe&vce Iesle Demelees. Deelceees DeespemJeer Je JeemeveeefJekeejer Yeeie cele& Je efJeveeMeer
ceeveues lejer leebee mebmkeejebeer efvecee&Ce nesCeejer mce=leer cee$e pevceevlejCeeee eefeesle
efMeuueke jenles Je efleuee Devegmeve Deelceeme Heg{ee veJeerve pevce ueeYele Demelees Demesner
cnCelees. Huesesves Demes Deelceees JesieUs Yeeie keefuHeues Demeues Je les efJeeespe mecepeues iesues
Demeues lejer HetJeeaee DevegYeJeebes mebmkeej mce=leerHeeves YeeJeer peerJeveele efJeJeskeer Deelcee Jeentve

148

veslees. lee DeLeea ee efleIeebee pees Deelcee Demelees lees SkeerYetJe Demelees, Demesner Hueses
ceevelees Demes efomeles.
Huesesves Deelceees leerve Yeeie kee keefuHeues Demeues Heeefnpesle? ne Ske efJeeej
kejCeemeejKee eMve Deens. eees keejCe ceeveJeer Deelceeeer leerve efYeVe ekeejeer keeex
(Functions) efometve esleele. `Hes[^me' ee mebJeeoele Hueses Deelceeee mJeHeeee efJeeej
kejerle Demeleebvee jLeeee eble JeeHejlees. leele lees Demes cnCelees keer ceeCemeebceOeerue
Deelceeee efJeJeskeer Je efJeceMe&Meerue Yeeie jLeele yemeCeeNee meejLeemeejKee Demelees DeeefCe
jLeees pes oesve Iees[s Deensle les Deelceeee Devegeces DeespemJeer Je JeemeveeefJekeejer (#egefOele)
YeeieemeejKes Deensle. lee oesve Iees[eebHewkeer pees Ske Iees[e Demelees lees efJeJeskeeme Devegketue
Demelees Je lees cnCepes DeespemJeer Deelcee. lees efJeJeskeyegerme meeneeke Demelees keejCe leeuee
Deelceeee eefle<s efJe<eeer Deeoj Demelees. cnCetve lees mebeceer efJevece Je Meeueerve Demelees Je
lees efJeJeskeer Deelceees eYeglJe ceeve kejerle Demelees DeeefCe leeee leb$eeves eeueCeeme leeej
Demelees. cee$e pees ogmeje Iees[e Demelees lees Deelceeee JeemeveeefJekeej Je #egOeeegkele Yeeie
Demelees. lees JeeF& Demelees. lees ceeCemeebee keece Jeemevee Je Yeesieueeuemee eebes meceeOeeve
kejCeeke[s Pegkeuesuee Demelees. leees efveeb$eCe ceeve kejerle Demelees Je leebee keueeves
Jeeiele Demelees. leecegUs leees mJeHe efJeJeskeeee efJe Demeles Je keenermee Gvee[, Jeeb[,
yest, G Demee Demeueeves leees efveeb$eCe kejCeemeeer yeUeee, eeyegkeeee JeeHej
efJeJeskeer Deelceeme kejeJee ueeielees. cnCepes ceeveJeebleerue efJeefYeVe keeee&me efYeVe esjCee
peyeeyeoej Demeleele Demes Hueses cnCelees. HeCe leeeer efYeVelee SkeerYetle DeelceeceOes keMeer
meceeqvJele kejeJeeeeer ns lees meebiele veener. ns mecevJeeees keee& Huesesme eMemJeerHeCe kejlee
Deeues veener Demes cnCeeJes ueeiesue. Skeee SkeYetle Deelceeeer leerve keee&Heer leJes keMeer
GlHeVe nesleele ns Huesesuee eLeeLe&HeCes meebielee Deeuesues veener. cnCepes Deelceees SkelJe Je
leeee leerve Yeeieebes He=LekelJe Je efJeeespelee eebee Huesesuee cesU meeOelee Deeuee veener Demes
cnCelee esF&ue.
Lees[keeele Huesesves ceveg<e efJe<eeke eEeleve kejleevee Deelceeeer ef$eefJeYeepeve
GHeHeeer ceeb[ueer. ceeCetme ne yegefceeve eeCeer Deens. leeee Devleee&ceer peerJeelcee ne leerve
HeeleUerJej keee&jle Demelees eEkeJee Jekele neslees. eleske ceeCemeele oeMe&efveke Ieke
(Philosophical element) efpe%eemeseje Jekele neslees. nere Kejer yeger nese.
yegefeOeeve ceeveJeees ee efpe%eemesletve efJe%eeve Je leJe%eeve efvecee&Ce kesues ne Ske Ieke
ceeveJeeuee %eeveesHeemeke, mebMeesOeke Je efeefkelmeke yeveefJelees. ceeveJeer JeeqkeleceJeeleerue ogmeje
Ieke ne ogo&ce Fe Mekeleer (Spirited element) nese. eele Fe, efpe,
Deekeeb#ee, eesOe ee YeeJeveebee meceeJesMe neslees. eflemeje Ieke ne efJekeej-Jeemeveelceke
(Appetitive or passionate element) nese. ee IekeebcegUs Deveske ekeejee
Fe Je Jeemevee ceeveJeer ceveele GJeleele.
%eeveesHeemeevesle yeewefke Deevebo efceUlees. keerleea, eeflee, veeJeueewefkeke eecegUsner
Deevebo efceUlees. Deekeeb#eeHetleeaee Deevebo ne efkeleeaMeer mebyebOe Demelees. efJekeej Je Jeemeveebee
HetleeacegUs Yeewefleke megKe efceUles. FeMekeleerves Jeemeveebvee meeLe efoueeme nUtnUt ceeCetme
Yeeeejer yevelees. yeger Jeemeveebeer iegueece yeveles. %eeveesHeemeke, efJeJeskeer, efJeeejMeerue,

149

yegeruee FeMekeleereer pees[ efceUeueeme efJekeejebJej efveeb$eCe sJelee esles. Demee ceeCetme
DeeoMe&peerJeve peieCeeee eelve kejlees. cnCetve mebmkeejelceke efMe#eCeeejs ceeCemeeuee
yegeres cenJe HeefJeues Heeefnpes. mebeceeves cenJe keUues Heeefnpes. DeMee ekeejs Deelceeee
ee ef$eefJeOe GHeHeeerJej Hueseses veerefleMeee, jepeMeee Je meeQoe&Meee leeves GYeejuesues
Deens.
DeeHeueer eieleer leHeemee
1. Hueseseer Deelceeeer ef$eefJeOe GHeHeeer mHe keje.

ye) meW Dee@iemerve eebeer %eeveeeer GHeHeeer (St. Augustine : Theory of

knowledge)

15.3 emleeJevee
meW Dee@iemerve eebes cetU veeJe Aurelius Augustinus Demes Demetve lees
efeeve Oecee&ee Hueses ee veeJeeves DeesUKeuee peelees. leeee pevce F.me. 353 ceOes Gej
Deeefekesle eieemles vegcegef[ee (Tagaste Numudia) esLes Peeuee. leeee efHelee
He@ef^efmeDeme (Patricius) ne He@ieve neslee Je leeeer ceelee ceesefvekee (Monica) ner efeeve
nesleer. leeee eeefj$eeee Ie[CeerJej leeee ceelesee KetHee HeefjCeece Peeuesuee neslee. lees
Ske Deleble yegefceeve cegueiee neslee Je leees efMe#eCe ceoesje (Madaura) DeeefCe keeLexpe
esLeerue efJeeeueeele Peeues nesles. leeee efJeeeLeea oMesle lees ewveerke[s Pegkeuesuee neslee.
leeee lee JesUee peerJeveees JeCe&ve leeves DeeHeuee `kevHesMeve' ee ebLeele kesues Deens.
leeee lee JesUee meJe& Jew%eeefveke Je Oeeefce&ke eMveebJej leeves efJeeej kesuee neslee.
DeeefMeeeceeevej DeeefCe Fueerle Deveske efkeeCeer leeves Yee<eeuebkeej Meeeees DeOeeHeve
kesues nesles. les mees[tve leeves F&ejMeeeeee (Theology) DeYeeme meg kesuee. Oeeefce&ke
Mebkeeveer leees ceve Gefive Peeues nesles. eLece leeves ce@efveefkePeceOes (Manichanism)
meceeOeeve ueeYeles keer keee ns MeesOeCeeee eelve kesuee. leeveblej lees Dekeeoceeree
mebMeeJeeoeke[s JeUuee Je veblej leeves veJeHuesesJeeoeee Deeee Iesleuee. leeves Huesesee
kesuesuee DeYeemeeves, meW De@cyeespeee (St. Ambrose) Jekele=Jeeves Je leeee
ceelesee eYeeJeeves leeves efeefeve Oecee&eer oer#ee Iesleueer. lees DeeOeer Hegpeejer (Priest) Je
veblej efyeMeHe (Bishop) yeveuee. leeves ee&ee JeeJeneefjke mebIevesle Je Oece&leJeebeer
jevee kejCeele DeefJeeeble ece kesues. leeves HetJeea pee Hesue@efieeve Je ce@efveefkeece
efkeesveeee Hegjmkeej kesuee neslee leebee Yetefcekeebes peesjoejHeCes Keb[ve kesues. leeves
DeeHeuee ce=letHeele ke@Lee@efueke mebeoeeeee emeej kesuee. Huesesee DeeoMe&Jeeoeee

150

leeeeJej peyejomle HeefjCeece Peeueeves F&ejeeer veiejer (City of God) ee veeJeeee

leJe%eeveeee leeves Fefleneme efueefnuee. leele leeves F&ejees ieeJe He=LJeerJej vemetve mJeiee&le
Demeles Demes cnues Deens.

15.4 meW Dee@iemerve eebeer %eeveeeer GHeHeeer

Dee@iemerveee ceveeJej Je efJeeejeJej Huesesee efJeeejebee efJeMes<ele: veerefleMeem$e
efJeeejebee eiee{ HeefjCeece Peeuesuee neslee. leeves Hueesefvemeee veJeHuesesJeeoeee
keeUpeerHetJe&ke DeYeeme kesuee neslee. leeee efJeeejele oesve ecegKe eJeen efomeleele.
F&ejMeee ee veeleeves lees ee&ee DeefOekeejeeer keuHevee meJe&es mecepelees. HeCe
leeeyejesyej Ske leJe%e ee veeleeves Jekeleeruee esCeeNee ele#e %eeveeee efveefeleereener
lees Hegjmkeej kejlees. leeee erves meleees oesve efveke<e Demeleele. yeee
DeefOekeejeHeemetve (eeceeCe) efceUCeejs mele ns ee&ee es DeefOekeejeHeemetve efceUles Je
ogmejs Deebleefjke %eeveeHeemetve efceUCeejs mele ns Jekeleeree ele#e DevegYeJeeHeemetve efceUles.
JekeleerJej ee&ee DeefOekeej eeueeJee Je ee&uee meJee&le DeefOeke cenJe efoues peeJes Demes
leees cele nesles. leeeyejesyej Jekeleeruee mJele:uee DeeHeuee Deblejbieele efveefele %eeveeee pees
DevegYeJe eslees leeueener lees keceer cenJe osle veener.
Dee@iemerveee leJe%eeveeee keWeEyeot F&ej Deens. leees meeeMeee, veerefleMeee
DeeefCe ceevemeMeee ner meJe& F&ejeee DeYeemeele Ske$e efcemeUtve peeleele. leebee celes
F&ejeee DeYeemeele yegefJeeo DeeefCe iet{Jeeo eebes yesceeuetce mebceerueve nesles. `mele ns
DeeHeCe kesJeU peeCeCeekeefjlee MeesOelee keecee vees lej leeeeJej DeeHeCeeme Deelceerelee,
efpeJneUe meeOeCeeme les MeesOeues Heeefnpes Demes Dee@iemerve cnCelees. leJe%eeve ns
MeneCeHeCeees cnCepese F&ejees esce Deens Je ne F&ej cnCepes `HeefJe$e ef$elJe' ` (Holy
Trinity)' Deens Demes lees cnCelees.
leJe%eeveeeer megJeele peeefCeJesee Deebleefjke efveefelelesHeemetve kejCeeceOes
Dee@iemerve efJeMes<e mJeleb$e keuHekelee oeKeefJelees Demes ceeveCeees keejCe veener. keejCe lees
leeee keeUeee erkeesve neslee DeeefCe efeeve Oece& Je veJeHuesesJeeo eebeerner eJe=eer
Deebleefjke peeefCeJesJej ue#e keWefle kejCeeeer nesleer. lees yeee peieeefJe<eeer DemeceeOeeveer
neslee. cnCetve leeeeke[s Hee efHejJetve mele MeesOeCeemeeer Debleee&ceer JeUuee neslee. HeCe
ner eJe=eer Huesesee keeUeHeemetve eeuele Je Jee{le Deeueer nesleer. Dee@iemerveeer mJeleb$e
keuHekelee pej keMeele Demesue lej leer ee efveefeleleseer ceevemeMeeeere JeCe&ve kejCeele
leeves oeKeefJeuesuee keewMeueele Deens. lees Deelceefvejer#eCeele Je Debleefve&jer#eCeele efve<Ceele
neslee. lees Deebleefjke DevegYeJeebes JeCe&ve Je efJeMues<eCe GeceHeCes ke Mekelees. peeefCeJesee
efveeqMlelelesle ceevemeMeee leeej keve lees leJe%eeveeuee { ceeveJeJew%eeefveke HeeeeJej GYes
kejlees, Demes kejCeele lees Deebleefjke DevegYeJeebvee keWmLeeveer sJelees. Deebleefjkelesee
(Internality) pee megeesie Je megefveefee Yetefcekesmeeer mesFkeme, SefHekeegefjDevme,
veJeHuesesJeeoer Je DeeOeeres efeeve F&ejMeee%e eeeHe[le nesles ee Yetefcekesme Dee@iemerve
peeTve Heesneuee neslee. DeMee efjleerves lees oskeele&HetJeea Je DeJee&eerve leJe%eeveeee DeeOeere

151

Deebleefjkelesee Yetefcekesme peeTve efYe[uee neslee. peerJeveele Deveske og:Kes Je JeeF& ieeser
Demetvener ceeveJe leeuee efeketve jenleese. eeJeve Deelceeeer melelee Demeles ns mHe
nesles. Yeewefleke me=er veeMeeele peeT Mekesue, HeCe DeelcepeerJeveeeer melelee efveefele Demeles.
ceeveJeees Deebleefjke peerJeve melele DeefmlelJeele Demeles. cnCetve les keeuHeefveke Demet Mekele
veener. ceePes mebJesove, YeeJevee eemeejKee ceePee Deebleefjke DeJemLeebee efJe<eeer Mebkee Ieslee
esCeej veener DeeefCe peeJesUer ceuee ceePee ceveeee DeJemLeebee DevegYeJe eslees leeJesUer ceuee
ceePee peeefCeJeseer HetCe& Kee$eer Demeles. cnCepes ceie ceePee DeefmlelJeeefJe<eeer Mebkee IesCes nse
ceePee DeefmlelJeeefJe<eeer efveefele efJeOeeve kejCes jles. Mebkee IesCes eeee DeLe& ue#eele sJeCes
Demee neslees. keejCe Mebkee ee DeeOeeree keuHeveebJej DeeOeejuesuee Demeleele. Yeewefleke
peieees DemLeeeer mJeHe ns Deebleefjke peieleeee meeslesmeeer yeUkeer DeeCeles. Yeewefleke
me=eree DeefmlelJeeves efve<Heeove keve oeKeefJelee esle veener DeeefCe cnCetve leeee
melelesmeeer Heeee MeesOeCeekeefjlee ceeCemeeuee Deblejbieele [eskeeJeCes Yeeie He[les. eeeceeCes
leke&Meg efJeeejeee ceoleerefMeJeee HeCe eiee{ Debleo&=eree meeneeeves Dee@iemerve
De@efjme@ueeener Heueerke[s peelees DeeefCe DeKebef[le JeeqkeleceJeele melelee MeesOeCeele Je
eflees DeefmlelJe Deebleefjke efveefelesle emLeeefHele kejCeele lees DeJee&eerve efJeeejeee DeeOeere
eMemJeer neslees.
Lees[keeele %eeveeeer DeeJeMeke HeefjefmLeleer ceveeee efkeeCeer Demeles. eflees
GiecemLeeve ele#e F&ej Demeles. F&ej ne DeefJekeejer, meJe& keeueele efMeJe, mele, megboj Je
efvejHes#e mJeHeeee Demelees. lees ee meJeeee HeefjHetCe& Je eceeCeYetle DeeoMe& Demelees. lee
ekeeMeele DeeHeCeebme peieees Deekeueve nesle Demeles. DeeHeueeuee leke&Meg efJeeej kejCeele,
Oeeveele, Deelce%eeveees efJeMues<eCe kejCeele DeeefCe yeesOeveele pes mele DeeHeCeebme eleerle nesles
Je pes F&ejeeer LeesjJeer DeeHeCeeme oeKeJeles lee meJeees keejCe Je GiecemLeeveer F&eje
Demelees.
meJeexe %eeve ns Skee erves menkeejees HeU Demeles. keejCe pes DeJekele
Demeles Je JekeleHeeves keUCeemeeer F&ej ceeveJeer ceveeme ceole kejerle Demelees. Demes %eeve
ns F&ejees %eeve Demeles. ee HeeefLe&Je peerJeveele F&ejees mebHetCe& %eeve ceeveJeeme nesle vemeles
DeeefCe DeYeewefleke, Decetle& Je DeHeefjJele&veMeerue meejeee Heeves F&ej ceeveJeeee meJe&
mebyebOeeefOeefle meeHes#e efJeeejeves mecepeCeeee Heueerke[s Demelees. Dee@iemerveee celes meJe&
%eeveees keejCe Demeuesueer Je leJe%eeveeme DeefYeesle Demeuesueer F&ejefJe<eeke keuHevee DeeefCe
Oecee&le pees Hetpesee efJe<ee Demelees lees F&ej ns oesvner Skee nesle. F&ejer ekeveeJej ee
sJeCes ns mege %eeveees Ske meeOeve jles. g&ueerve cnCele Demes keer, ``les DeMekee Deens
cnCetve ceer leeJej ee sJelees.'' yejesyej leeeeefJe Dee@iemerve cnCelees, ``legPee
efJeeeme yemeeJee cnCetve let mecepe DeeefCe leguee mecepeeJes cnCetve let efJeeeme sJe. ''
ceveeee pee Deveske #ecelee (Capabilities) Demeleele lee leebee HeefjHetCe&
DeJemLesHeele keee&#ece nesCeemeeer, ceve peeJej efJeeeme sJeles leees eLeeLe& Deekeueve
nesCeemeeer eseer iejpe Demeles Demesner Dee@iemerve cnCelees. pes DeeHeCe DeeHeuee
oewye&ueecegUs mecepet Mekele vemesue les ee&ee DeefOekeejeeceeCeeJej efJemebyetve DeeHeCe ceeve
ke Mekelees. Huesesee Deeeef[eebvee pemes JeemleJe DeefmlelJe Demeles lemese owJeer meleeme
JeemleJe Je efveefele DeefmlelJe Demeles.

152

15.5 F&ejees DeefmlelJe

F&ejees DeefmlelJe efme kejCeemeeer Dee@iemerve veJeHuesesJeeeeee Heleeree
GHeeesie kejlees. ee peieeleerue meJe& Jemlet DeeHeeefleke Je eeeqke (Contingent)
Demeleele. HeCe F&ej cee$e DeefveJeee& Demeuee Heeefnpes. ee peieele JeJemLee Deens Je leer
keesCeleelejer Leesj yegerves Ie[efJeueer Demeueer Heeefnpes. ceeveJeeeer meodmeodefJeJeske yeger leeuee
F&ej Deens Demes meebieles Je ceeveJeebvee F&ej Deens ns ceeve Deens. cnCetve F&ej Demeueee
Heeefnpes Demee Dee@iemerveee egeqkeleJeeo Deens. F&ej ne meJe& owJeer efvejHes#eleses,
(Absoluteness), Sskeeees, DeleerleJeees, JewYeJeees efJeOeeve Demeues Heeefnpes DeeefCe
DeeHeuee meJe& %eeveees DeHeefjJele&veere GiecemLeeve Je Heeee Demeuee Heeefnpes Demes leees
cnCeCes Deens. leeeeceeCes eeespeveeee egeqkeleJeeo JeeHevener lees F&ejees DeefmlelJe efme
kejlees. ceeveJe mele Je efMeJelJe eebee eeHleermeeer eelve kejerle Demelees. pej DeeHeuee
vewefleke Je yeewefke peerJeveeee DeeJeMeke DeeOeej cnCetve F&ej vemesue lej meleeeer Je
efMeJeeeer eeHleer nesCes DeMekeee jsue. Kejs cnCepes ceeveJeeeer Yee<ee DeHegjer Je oefjer Deens.
efleeer efJeOeseeeer, JeieeakejCe kejCeeNee HeoeLeeeer Heleer Deleble meoes<e Deens. lee F&ejeee
keee oes<e Deens? DeeHeueeuee Yee<esee meeneeeves F&ejees mJeHe ns Meyoele veer ceeb[lee
Je mHe kejlee esle veener. cnCetve F&ejeme DeefmlelJee veener Demes mecepeCes yegefefJejesOeer
DeefJeJeskeer Je nemeemHeo Deens. cnCetve F&ejeme DeeHeCe DeeHeCeeHeemetve JesieUe Je ogj
keesslejer Deens Demes mecepeeJeeees. DeeHeuee %eeveeefJe<eeer mebMee IeeJeeeee? Kejs cnCepes
DeeHeuee efJeeejebes meees Je Heleer, Yee<esle Jekele kejCeeme He[CeeNee ceee&oe ee meJeecetUs
F&ejeee %eeveeme pee ceee&oe He[leele, lee lee ue#eele IesTve ceeveJeeee efkeeCeer
veceleseer Je DeeHeuee DeHetCe&leseer Kejer peeCeerJe JneJeeeme Heeefnpes. ceeveJeer %eeveeeer meeOeves
efkeleer leeske[er, DeHetCe& Je DeHeee&Hle Deensle eeeer ceeCemeeuee Kee$eer Heeeuee Heeefnpes. Demee
Dee@iemerveee F&ejefJe<eeke efkeesve Deens.
DeeHeueer eieleer mHe keje.
1. meW Dee@iemerveeer %eeveefJe<eeke GHeHeeer mHe keje.

15.6 meejebMe
Deelcee Je Mejerj eele pes wle Hueses ceevelees, leees leeee meeeMeeeere wleeMeer
DevegmebOeeve Deens. `uee@pe' ee DeeHeuee mebJeeoele Hueses Deelceeeer JeeKee kejleebvee Deelcee
mJeefveefce&le ieleeres leJe Je `ieleeres GiecemLeeve' DeMeer JeeKee kejlees. ceeveJeefJe<eeke

153

eEeleve kejleebvee Huesesves ceeveJeer Deelceeeer ef$eefJeOe GHeHeeer ceeb[ueer Deens, les leerve Yeeie
cnCepes
1) efJeJeskeer Je efJeceMe& yegerMeerue e%eeveer (Rational)
2) DeespemJeer, efJeeceer, meenmeer (Spirited courageous)
3) Jeemevee efJekeejer #egefOele (Appetitive)
ee ef$eefJeOe GHeHeeer ejs ceeveJeer peerJeveeble %eeveesHeemevesle yeewefke Deevebo efceUlees.
efJekeej Je Jeemeveebee HetleeacegUs Yeewefleke megKe efceUles. Fe Mekeleeres Jeemeveevee meeLe
efoueeme nUtnUt ceeCetme Yeeeejer yevelees. yeger Jeemeveebeer iegueece yeveles. %eeveesHeemeke,
efJeJeskeer, efJeeejMeerue, yegeruee FeMekeleereer pees[ efceUeueeme efJekeejebJej efveeb$eCe sJelee
esles. Demee ceeCetme DeeoMe& peerJeve peieCeeee eelve kejlees. cnCetve mebmkeejelceke
efMe#eCeeejs ceeCemeeuee yegeres cenJe HeJeues Heeefnpes. mebeceees cenJe keUues Heeefnpes.
DeMee ekeejs Deelceeee ef$eefJeOe GHeHeeerJej Hueseses veerefleMeee, jepeMeee Je
meeQoe&Meee GYeejues Deens.
Dee@iemerveee leJe%eeveeee keWeEyeot `F&ej' Deens. leeee efJeeejevegmeej
leJe%eeve ns MeneCeHeCeees cnCepese F&ejees esce Deens. ne F&ej cnCepes `HeefJe$eef$elJe'
(Holy Trinity) Deens. %eeveeeer DeeJeMeke HeefjefmLeleer ceveeee efkeeCeer Demeles Je eflees
GiecemLeeve ele#e F&ej Demeles. F&ej ne DeefJekeejer, meJe& keeueeled efMeJe, mele, mebgboj Je
efvejHes#e mJeHeeee Demelees. meJeexe %eeve ns Skee erves menkeejees HeU Demeles. keejCe
pes DeJekele Demeles les Jekele Heeves keUCeemeeer F&ej ceeveJeer ceveeme ceole kejerle
Demelees. Demes %eeve ns F&ejees %eeve Demeles.

15.7 efJeeeHeerere efoIeexejer eMve

1. Hueseseer Deelceeeer ef$eefJeOe GHeHeeer meefJemlej mHe keje.
2. meW Dee@iemerve eebeer %eeveeeer GHeHeeer efJeMeo keje.
3. erHee efuene
De) Hueseseer Deelceeeer ef$eefJeOe GHeHeeer.
ye) meW Dee@iemerve eebeer %eeveeeer GHeHeeer.

*****