Phn I: QUAN H QUC T

BI 1:
NHN THC CHUNG V MN HC QUAN H QUC T
1. Khi nim quan h quc t
Trong qu trnh tham gia ca cc ch th vo i sng quc t v mc tiu
quc gia, khu vc v quc t, nhng quan h quc t (QHQT) tng bc c
xc lp v pht trin. Quan h quc t c c s t quan h quc gia, nhng quan
h c thit lp trc ht do vic hin thc ho chnh sch i ni ca cc nh
nc. Khi m rng vic thc hin cc chnh sch i ni ra phm vi quc t,
chnh sch i ngoi c xc lp v tng bc c hin thc, theo nhng
QHQT cng c xc lp. Vic hoch nh v thc hin chnh sch i ni v
chnh sch i ngoi phn nh s chn mui v mt chnh tr ca mi nh nc.
Hai loi chnh sch ny c quan h tc ng qua li, b sung cho nhau.
Cc ch th QHQT, m quan trng nht l nh nc ca cc quc gia c
ch quyn, tham gia vo cng vic quc t ch yu thng qua vic hoch nh
v thc thi h thng chnh sch i ni v i ngoi. Bi vy, c th coi QHQT
l s tip tc hoch nh v thc thi chnh sch i ni ca cc quc gia trn
phm vi quc t; quan h quc t l kt qu ca vic hoch nh v thc hin
chnh sch i ni v i ngoi ca quc gia.
Quan h quc t l phm tr lch s, l sn phm ca qu trnh pht trin x
hi loi ngi. Khi giai cp, dn tc xut hin, chnh tr (m biu hin tp trung
l nh nc) hnh thnh v tng bc khng nh vai tr to ln ca mnh trong
tin trnh pht trin ca lch s nhn loi. Trong x hi c giai cp, giai cp
thng tr, thng qua chc nng i ni v i ngoi ca nh nc khng nh vai
tr ca mnh, ng thi m rng s nh hng vt khi phm vi quc gia. Qua
QHQT tng bc c xc lp, pht trin v bin i. mi thi k lch s
nht nh, QHQT c nhng c trng khc nhau.
Trong x hi ng i, QHQT phn nh v l biu hin tp trung ca
quan h kinh t quc t v ca i sng chnh tr quc t. Mc d trong i sng
quc t khng tn ti mt chnh ph th gii, song QHQT li b chi phi bi
mt t chc c quy m ln nht hnh tinh l Lin hp quc. Tuy nhin, quan
trng nht vn l c ch tc ng ca cc quc gia.
Tm li: Quan h quc t l quan h c ny sinh, hnh thnh v pht
trin do s tc ng qua li gia cc ch th quan h quc t, trc ht v quan
trng nht l cc quc gia v cc t chc quc t, trong qu trnh tham gia vo
i sng quc t v mc ch, li ch quc gia, khu vc v quc t.
1

V c th, QHQT biu hin qua cc giao tip, giao dch, cc tng tc (cc
hot ng c nh hng qua li) trn phm vi xuyn quc gia, th hin qua s
hp tc v u tranh trn mi lnh vc chnh tr, qun s, kinh t, vn ho, x
hi gia cc quc gia, nhm thc hin cc li ch v kinh t, an ninh, chnh tr,
vn ho - x hi. X hi quc t cng pht trin qua vic gia tng s lng ch
th, s thay i so snh lc lng, s gia tng cc vn v lnh vc tng tc
th phng php x l QHQT cng a dng, phc tp trn mi lnh vc.
QHQT c th biu hin trn cc lnh vc trao i hoc cnh tranh, hp tc
hoc xung t trong mi lnh vc, trn quy m song phng hoc a phng,
khu vc hoc quc t, lin chnh ph hoc phi chnh ph. QHQT l mt hnh
thi quan h x hi c bit, c nhng nt chung ca quan h x hi song cng
c nhiu kha cnh c th, khc vi quan h gia cc c nhn hoc nhm ngi
trong tng quc gia. Phn tch mt hnh thi QHQT cn nhn thc c cc
hnh thi biu hin, quy m, tnh cht v tc ng ca mi quan h vi bn
ngoi, vi nc mnh, c tc ng tch cc v tiu cc, c c hi v thch thc.
V mt tnh cht, QHQT th hin s hp tc hoc u tranh nhm t c
li ch - li ch dn tc, li ch giai cp, li ch ca cc nhm li ch khc nhau
trong cc x hi trn th gii. Tnh cht giai cp ca mt hot ng quc t th
hin vic xc nh li ch, mc ch c th, cch tip cn v phng php x
l mi quan h .
2. i tng, nhim v nghin cu ca mn quan h quc t
Trn c s ly quan h quc t lm khch th nghin cu, mn hc QHQT
xc nh mi quan h bn cht, n nh ca nhng quan h ny sinh, hnh thnh
v pht trin trong qu trnh tham gia vo i sng quc t ca cc ch th l
i tng nghin cu ca mnh. Ni cch khc, i tng nghin cu ca mn
hc QHQT l cc mi quan h ca cc ch th QHQT, cc quy lut v vn c
tnh quy lut trong qu trnh vn ng, pht trin cc mi quan h quc t ca
cc ch th trn cc lnh vc c bn ca i sng quc t.
Vic nghin cu QHQT ca cc ch th trc ht cn c xc nh trong
bi cnh khng gian, thi gian v phm vi cc mi quan h nht nh, ngha l
cn c cch nhn bin chng, ton din, h thng v lch s c th i vi cc s
kin, cc mi quan h v ca i sng x hi ni chung. T mi thy ht
c cc nhn t, cc iu kin tc ng, chi phi, cc c im v ni dung
ca cc mi QHQT, nhn thy thc trng tnh hnh, xu hng vn ng ca cc
ch th v s kin mt cch ng n.
Trong mi giai on, thi k lch s nht nh, s vn ng, bin i ca
i sng quc t quy nh s hnh thnh, tn ti v bin i ca cc nhn t c
bn cu thnh i sng quc t, l cc ch th QHQT, cng nh ni dung v
tnh cht ca cc mi QHQT. Trong giai on hin nay ni ln cc ch th
2

QHQT ch yu l cc quc gia c ch quyn, cc t chc quc t, t chc phi

chnh ph, cng ty xuyn quc gia, cc phong tro chnh tr - x hi
Ph hp vi i tng nghin cu, QHQT c nhng nhim v sau:
- Lm r s hnh thnh, vn ng, bin i ca cc ch th trong i sng
quc t.
- Nghin cu cc mi quan h quc t ca ch th trong cc giai on lch
s v xu th ca cc quan h trong tng lai.
- Nghin cu lm r cc quan im, chnh sch i ngoi ca cc ch th
QHQT
- Trn c s phn nh quy lut hnh thnh, bn cht, c trng ca QHQT,
c bit l c im ca QHQT ng i v nhng vn c tnh nguyn tc
ca vic hoch nh ng li i ngoi ca mi quc gia, QHQT lm r c s
khoa hc, bn cht, quan im, ni dung ca ng li, chnh sch i ngoi
ca ng v Nh nc Vit Nam trong thi k i mi.
3. Phng php nghin cu
Nghin cu QHQT l cng vic phc tp do s a dng, an xen v tnh
thng xuyn bin i trong cc hot ng, cc mi quan h gia cc ch th
QHQT. nghin cu cc mi quan h phc tp, a chiu, lun bin i ny
i hi, trc ht phi xut pht t th gii quan, phng php lun Mc Lnin v nhng quan im c ngha v phng php lun trong ng li,
chnh sch i ngoi ca ng v Nh nc Vit Nam. C th l phi ly php
bin chng duy vt ca ch ngha Mc - Lnin lm c s l lun v phng
php lun. Cc quan im bin chng, lch s c th, xut pht t thc tin, xem
xt ton din, phn tch v tng hp... phi c th hin trong qu trnh nghin
cu, hc tp. Ch c nh vy mi c th tip cn su sc ni dung khoa hc ca
mn QHQT, trnh c t duy ch quan, phin din, dp khun v kinh nghim
ch ngha trong nghin cu.
Do , c im ca h thng kin thc mn QHQT lin quan ti nhiu s
kin trong i sng quc t hin i, li din ra trong thi i bng n thng tin,
nn cn c t duy c lp v sng to, kt hp cht ch gia phng php lch
s v lgch tm ra bn cht cc s kin . Phng php tp hp t liu qua
cc knh thng tin cng c vai tr quan trng. Phng php phn tch, so snh
phi da trn c s tp hp t liu. Ba phng php ny quan h mt thit vi
nhau. Mi phng php c quy trnh khc nhau, nhng l nhng khu h tr k
tip nhau theo nhng nc thang pht trin ca nhn thc, qua rt ra cc kt
lun chnh xc v cc hin tng ny sinh trong quan h quc t. Ngoi ra, trong
qu trnh nghin cu, hc tp mn QHQT cn phi bit s dng phng php
phn on, d bo khoa hc thy c trin vng, xu hng ca nhng mi
quan h hay s pht trin ca mt chin lc, ng li, chnh sch i ngoi...
3

V vy, trong qu trnh nghin cu v hc tp phi nm chc quan im v

phng php lun mcxt, cng c kinh nghim th cng c nhng d bo chun
xc.
Quan h quc t l lnh vc ht sc nhy cm v sinh ng, tc ng trc
tip n i sng chnh tr - x hi, s pht trin kinh t, vn ha, x hi ca
mi quc gia v cng ng th gii. V vy, vic nghin cu, hc tp QHQT i
hi phi kt hp cht ch gia l lun v thc tin, thng xuyn bm st hin
thc i sng quc t. Trn c s iu chnh, b sung nhng ni dung mi
cho ph hp vi xu th pht trin ca thi i ngy nay.

Bi 2:
L LUN QUAN H QUC T
1. Nhn thc chung v l lun quan h quc t
Quan h quc t l i tng l i tng nghin cu ca nhiu b mn
khoa hc c th nh Chnh tr quc t, Kinh t quc t, Lut quc t Trong
Chnh tr quc t c ba b mn khoa hc cng nghin cu cc hot ng chnh
tr quc t, l: Lch s quan h quc t (khoa hc lch s), Lch s ngoi giao
(khoa hc thc hnh v L lun quan h quc t (khoa hc l lun). Vi t cch
l mt khoa hc l lun, mn hc l lun quan h quc t c v tr ht sc quan
trng, l c s phng php lun cho khoa hc lch s v khoa hc ng dng.
L lun quan h quc t tp trung nghin cu h thng cc khi nim v
QHQT, h thng cc trng phi t duy, cc l thuyt QHQT, nhng quy lut
v tnh quy lut trong QHQT.
2. Mt s trng phi, quan im trong nghin cu quan h quc t
3. Ch th quan h quc t
3.1. Khi nim
Ch th QHQT l mt khi nim c ngha rng, trong nhng iu kin xc
nh, mt i tng no c th tr thnh ch th QHQT vi nhng du hiu
v tiu chun nht nh:
- c cng nhn v mt php l quc t
- C chnh sch i ngoi c lp, t ch trong QHQT
- C quyn hn v v ngha v ring bit i vi cc ch th khc
- C kh nng tham gia v gnh vc nhng trch nhim php l quc t do
nhng hnh vi m n gy ra.
- C nhng nh hng quan trng nht nh trong QHQT
Nh vy, ch th QHQT l nhng thc th tham gia QHQT mt cch c
lp, c mc tiu, trch nhim v quyn hn xc nh v c vai tr nht nh i
vi i sng quc t.
Ch th quan h quc t c hnh thnh v pht trin cng vi s vn
ng v bin i cc hnh thi kinh t - x hi. X hi cng pht trin, s lng
ch th cng tng v cng a dng.
3.2. Cc dng ch th v vai tr trong quan h quc t
3.2.1. Quc gia
3.2.1.1. Khi nim quc gia

Trong khoa hc chnh tr, t quc gia dng ch mt cng ng ng

o dn c sinh sng ti mt lnh th ring bit c t chc thnh nh
nc, c ch quyn, tun th mt quyn lc php l v chnh tr chung. Quc
gia trc ht c xc nh bi ng bin gii - lnh th (a phn, khng
phn, thu phn), v sinh hot chnh tr - x hi, trong quc gia cha ng nhiu
yu t hp thnh: dn c, dn tc, tn gio - tn ngng; ngn ng, ch vit, nn
vn ho; nh nc, ng phi, cc t chc chnh tr- x hi... Trong ba yu t
quan trng nht hnh thnh quc gia l: lnh th, cng ng dn c, nh nc c
ch quyn c tha nhn rng ri trong cng ng quc t.
3.2.1.2. Phn loi quc gia
- V v tr a l: Thi c i, ngi ta gi nhng nc pha ng a
Trung Hi l phng ng, cn nhng nc pha ty l phng Ty. Tuy
nhin, theo thi gian, cch gi ny ngy cng mang tnh c l. Thi k Chin
tranh lnh, ngi ta dng t phng Ty ch cc nc t bn ch ngha
Ty u, cn phng ng ch cc nc x hi ch ngha ni chung. V vy,
Nht Bn d v tr a l phng ng, nhng li thuc v khi phng Ty.
Hin nay, t phng Nam ch cc nc ngho ang pht trin, phng Bc
ch cc nc giu, t bn pht trin.
- V ch chnh tr: Phn bit cc nc cng ho hay c ti chuyn ch,
dn ch hay qun ch, x hi ch ngha hay t bn ch ngha...
- V trnh pht trin kinh t - x hi: Phn bit cc nc t bn pht
trin v cc nc ang pht trin, cc nc km pht trin; cc nc cng
nghip v cc nc cng nghip ho mi
- V tn gio: a s dn c theo hay ly mt tn gio lm quc gio, c th
phn bit cc nc Hi gio, Thin Cha gio, Pht gio...
- Theo thu nhp quc dn tnh theo u ngi: so snh mc sng, sc
mua hng ho v dch v ca dn chng trong mi nc ngi ta thng dng
ch tiu GDP trn mt u ngi c iu chnh theo sc mua ngang gi.
Theo tiu ch ny c th chia thnh cc nc c thu nhp thp (nu GNP u
ngi nh hn hay bng 675 USD), cc nc c thu nhp trung bnh, trung bnh
kh v thu nhp cao.
- V quy m, sc mnh: Do cc quc gia khc nhau v dn s, din tch
lnh th, c trng h thng chnh tr, h t tng, kinh t, ti nguyn, qun s,
nn c th xp hng thnh cc loi: siu cng, nc ln, cng quc, cc nc
tm trung, cc nc va v nh.
Bn cnh , c cc quc gia nh b c v kch thc lnh th, dn s v
ti nguyn, nh Qun o Maniv, Guyana, Tg, Samoa... Ngoi ra, cn c
nhng thc th chnh tr c quy ch c cng nhn, nh cc x bo h:
Mnac, Lichtenxtn, San Marin,... l nhng cng quc cn st li t ngy
6

xa gia nhng nc ln v chnh sch i ngoi thng do nc bo h hng

dn. i vi nhng nc nh b, yu t c trng nht tr thnh mt thc
th chnh tr c lp l ch quyn quc gia.
- Hnh thc t chc: C nhiu quc gia c t chc theo hnh thc t
nguyn lin hp hnh thnh nh nc lin bang (Lin X (c), Lin bang
Nga, Hp chng quc Hoa K, Cng ho Lin bang c...). Phn ln cc quc
gia trn th gii c t chc theo hnh thc n nht, quyn lc nh nc tp
trung vo trung ng.
3.2.1.3. Vai tr ca quc gia trong quan h quc t
Quc gia l ch th ch yu trong QHQT bi v mi hot ng quc t c
bn vn bt ngun t cc nhu cu quc gia; t vic xc nh li ch quc gia
trong tng thi k, tng v vic c th, t cc bin php thc hin li ch quc
gia thng qua chnh sch i ngoi. Trong quc gia, nh nc l ch th trung
tm, chi phi. Cc ch th khc nh ng phi, cc t chc chnh tr, x
hiphi da vo nh nc hot ng v chu s tc ng ca nh nc,
thng qua h thng thu, lut php. Trong th gii hin i, vai tr ca cc t
chc ny ngy cng tng song khng th tch ri chnh sch i ngoi ca nh
nc v v c bn l cng c phc v li ch quc gia.
Khi xc nh quc gia l ch th ch yu trong QHQT, cn thy r kh
nng hoch nh v thc hin chnh sch i ni v i ngoi, kh nng tc
ng ra bn ngoi v phn ng vi nhng bin ng quc t theo ng li
chnh tr ca quc gia.
3.2.2. T chc quc t
3.2.2.1. Khi nim, c im
Hin nay, c rt nhiu quan im v t chc quc t, tuy nhin, c th hiu
mt cch chung nht: T chc quc t l t chc c thnh lp trn c s
nhng tha thun quc t gia cc quc gia c lp, c ch quyn, cc ng
phi, cc t chc chnh tr, x hi v mc tiu v li ch chung. l mt cu
trc n nh ca QHQT a phng, c mc tiu, quyn hn, quy nh v cu
trc t chc khc nhau (nh iu l, tiu chun thnh vin...) do cc thnh vin
ca t chc tha thun. Ngy nay, cc t chc quc t hot ng tun theo
nhng quy tc, thng l, lut quc t, trc ht l Hin chng Lin hp quc.
i a s cc t chc quc t hin nay u c thnh lp t sau Chin
tranh th gii th hai. Hnh thc, mc ch, c cu, quy m ca t chc quc t
rt phong ph v ngy cng da dng. l cc t chc chnh tr c quy m ton
th gii nh Lin hp quc; cc t chc kinh t - thng mi, cc nh ch ti
chnh quc t nh T chc Thng mi th gii (WTO), Ngn hng Th gii
(WB), Qu Tin t quc t (IMF); cc t chc, lin minh chnh tr, qun s nh
Hip c Bc i Ty Dng (NATO), Lin minh chu u (EU), T chc cc
7

quc gia chu M (OAS), Lin minh chu Phi (AU), Hip hi cc quc gia
ng Nam (ASEAN), Lin on Arp (AL)...
- Cc t chc quc t u c nhng c im chung nh sau:
+ c thnh lp trn c s tha thun gia cc ch th (chnh tr, kinh t,
x hi...) quc t. Cc thnh vin tham gia t nguyn v c quyn rt khi t
chc; bnh ng vi nhau trong bn bc v quyt nh nhng vn thuc
quyn hn t chc.
+ Khng c c dn v lnh th c nh, hot ng khng hn ch bi
nhng bin gii truyn thng (quc gia). Nhn vin ca t chc quc t l
ngi lm cng v quc t. Tr s ca cc t chc quc t khng c ngha
lnh th (thng tp trung Niu Oc, Ginev, Vin, Pari).
+ L t chc c hnh thnh bi cc quc gia c ch quyn. Tt c mi
quyn lc ca t chc quc t u do cc quc gia thnh vin thng nht quyt
nh di hnh thc cc hip nh, iu l, tho thun...
+ Cc quyt nh ca t chc quc t thng mang tnh cht khuyn ngh,
khng c tnh p buc m ch yu da vo tnh t gic ca cc thnh vin hoc
sc p ca d lun quc t.
+ C quyn hng u i, min tr ngoi giao (i vi t chc v cc vin
chc thc thi cng v ca t chc quc t); c quyn k cc iu c quc t,
trao i i din vi cc quc gia v cc t chc quc t khc; c nhng ngha
v quc t nht nh...
3.2.2.2. Vai tr ca t chc quc t trong quan h quc t
- Gp phn duy tr ha bnh, an ninh quc t, thc y pht trin kinh
t, vn ho, x hi. Cc t chc quc t l trung gian t c cc tha
thun v vn chin tranh v ha bnh, x l cc tranh chp trn nhiu lnh
vc bng bin php ha bnh; ngn chn v gii quyt cc xung t quc t.
- Pht trin hp tc trn cc lnh vc chnh tr, kinh t, vn ho, x
hi, ngh nghip v ha gii quc t rng ln; nghin cu a ra nhng
khuyn ngh, quyt nh thc y hp tc v pht trin.
- Tham gia qun l nhng vn ton cu, nh vn dn di c quc
t, mi trng, phng chng ma ty, x l dch bnh lan trn, khng b quc
t,...
- Tng bc xy dng c ch dn ch ha trong quan h quc t, to
iu kin cc nc ln, nh u c th by t chnh kin, bo v li ch,
tham gia gii quyt cc vn quc t vi mc khc nhau, theo kh nng
ca mnh.
- Bo v quyn t nhin ca con ngi, nh quyn t do dn ch, t do
ngn lun, khng phn bit chng tc, tn gio, ngn ng,... l u mi phi
8

hp thc hin cc nhim v, mc ch ra trong iu l thnh lp t chc.

Trong giai on hin nay ca thi i, cng vi qu trnh ton cu ha, cc
t chc quc t ra i, tn ti v pht trin mt cch khch quan phc v cho
nhu cu hp tc v pht trin ca cc quc gia. Cc quc gia tham gia ngy
cng nhiu vo cc t chc quc t nhm thc hin mc tiu v an ninh quc
phng, pht trin kinh t - x hi, thng qua cc din n quc t by t quan
im ca mnh, tp hp lc lng, tranh th d lun, tc ng n hnh vi ng
x ca cc quc gia khc. Cc nc u c gng gii quyt cc mu thun quc
t bng con ng m phn, ha bnh thng qua cc t chc quc t.
3.2.3. T chc phi chnh ph (NGO)
3.2.3.1. Khi nim
Hin nay c kh nhiu khi nim, nh ngha khc nhau v cc t chc phi
chnh ph. S khc nhau ny ch yu do cch tip cn, tiu ch, mc ch phn
loi, nh gi khc nhau. Lin hp quc a ra khi nim: T chc phi chnh
ph l thut ng dng ch mt t chc, hip hi, y hi vn ha x hi,
y hi t thin, tp on phi li nhun hoc cc php nhn khc m theo
php lut khng thuc khu vc nh nc v khng hot ng v li nhun,
ngha l, khon li nhun nu c, khng th phn chia theo kiu chia li
nhun. T chc ny khng bao gm cc nghip on, ng phi chnh tr, hp
tc x phn chia li nhun hay nh th hoc cha.
V c bn c th hiu t chc phi chnh ph l cc t chc x hi dn s
hp php t nguyn hnh ng xuyn quc gia v nhng li ch cng khng v
mc ch li nhun, phi ng phi chnh tr v phi bo lc. c im c bn v
ni bt nht ca cc t chc phi chnh ph l cc thuc tnh phi chnh ph (tn
ti c lp vi nh nc trn c s t nguyn ca ngi dn), khng v mc
ch li nhun, phi bo lc v phi ng phi chnh tr.
Cc t chc phi chnh ph c lch s pht trin kh lu i. Cc t chc phi
chnh ph u tin l cc t chc chng ch n l quc t c thnh lp t
nm 1839. Hin nay, c tnh c khong hn 60.000 t chc phi chnh ph hot
ng trn ton th gii trong cc lnh vc khc nhau nh bo v mi trng,
nhn o, t thin, dn ch, nhn quyn...
3.2.3.2. Vai tr ca t chc phi chnh ph trong quan h quc t
Hin nay, t chc phi chnh ph c vai tr to ln tc ng n nn kinh t
v chnh tr th gii, khi qut ba xu hng ch yu sau:
- H tr pht trin kinh t - x hi, gp phn xa i, gim ngho cc
nc ang pht trin v thc y thc hin cc mc tiu thin nin k ca Lin
hp quc. Tiu biu trong lnh vc ny l cc t chc phi chnh ph nh Qu
Ford, Qu Bill v Melinda Gates, T chc tm nhn th gii (WV), T chc
9

Ha bnh xanh (Greenpeace), Qu quc t bo v thin nhin (WWF)...

- Thc y tin trnh dn ch, nhn quyn trn ton cu nh hot ng ca
cc t chc phi chnh ph (Lin on quc t v nhn quyn, Qu Soros, Ngi
nh t do (Freedom House), T chc n x quc t (Amnesty International),
Qu quc gia v dn ch (NFPD), C quan vin tr pht trin quc t
(USAID...).
- Tc ng n chnh sch v qu trnh qun tr ton cu ca Lin hp quc
v cc th ch quc t, gp phn to ra nhng c s ban u hnh thnh v
gim st thc hin nhng hip nh quc t mi, nhng chun mc v cc cng
c quc t mi.
Cc t chc phi chnh ph tham gia vo nhng cng vic quc t thng qua
quy ch t vn ti Lin hp quc, qua pht huy tnh tch cc x hi qun chng
v phi hp hot ng vi cc t chc chnh tr - x hi, c nhn trong cc quc
gia, nhng phi ph hp vi chnh sch ca quc gia, khng tri vi li ch ca
quc gia.
3.2.4. Cc phong tro chnh tr - x hi
3.2.4.1. Nhn thc chung v cc phong tro chnh tr - x hi
Cc phong tro chnh tr - x hi gm cc ng cnh t v phong tro cnh
t. Cc ng cnh t ln trn th gii bao gm cc ng cng sn, cc ng dn
ch x hi, cc ng sinh thi, mt s cc ng tiu t sn ca sinh vin, tr
thc, tiu th, tiu thng,...
Phong tro cnh t gm cc phong tro tin b nh: Phong tro Khng lin
kt, phong tro cng nhn, phong tro ph n, phong tro x hi mi, phong
tro sinh vin, phong tro sinh thi, phong tro ho bnh chng chin tranh v
chng chy ua v kh ht nhn, v kh git ngi hng lot,... v hng ngn t
chc phi chnh ph tin b.
Trong bi cnh chnh tr hin nay, cc ng cnh t v phong tro cnh t
l cc t chc bnh vc, u tranh cho cng bng, bnh ng x hi, cc yu
sch dn sinh, dn ch ca cc tng lp nhn dn lao ng.
3.2.4.2. Vai tr ca cc phong tro chnh tr - x hi trong quan h quc t
Ngy nay, c nhiu phong tro chnh tr - x hi c tc ng to ln n i
sng quan h quc t v s pht trin ca x hi loi ngi. Cc phong tro
chnh tr - x hi thiu mt h thng c ch, thit ch cht ch, nhng ngy cng
khng nh l mt ch th quan trng trong nn chnh tr th gii, tiu biu l
phong tro cng sn v cng nhn quc t, Phong tro Khng lin kt, phong
tro dn ch - x hi, phong tro u tranh v ho bnh, phong tro u tranh
chng v kh ht nhn,... Tt c cc phong tro cch mng tin b u c tnh
dn ch, bo v li ch ca a s nhn dn, thu ht s tham gia rng ri ca
10

qun chng nhn dn.

Cc phong tro chnh tr - x hi gp phn thc y qu trnh dn ch ho
trong mi mt i sng x hi: Tng cng on kt, hp tc, m rng nh
hng ca mnh trong nhn dn lao ng, thanh nin, cng on, ph n; tch
cc tham gia phong tro nhn dn u tranh v ho bnh, cng l, c lp dn
tc, dn ch, pht trin bn vng v tin b x hi; phn i trt t th gii n
cc, ku gi tng cng vai tr ca Lin hp quc, tng cng s hp tc bnh
ng gia cc quc gia theo tinh thn Hin chng Lin hp quc, ln n cc
cuc chin tranh xm lc, chnh sch cng quyn, hiu chin, ch p th
bo lut php quc t; phn i chnh sch can thip vo cng vic ni b cc
nc khc di chiu bi dn ch, nhn quyn, t do tn gio, chng ch ngha
khng b; chng sn xut, tng tr v s dng cc loi v kh git ngi hng
lot,...
3.2.5. Cc cng ty xuyn quc gia (TNC)
3.2.5.1. Khi nim cng ty xuyn quc gia
Trong kinh t, thng c s phn bit gia cng ty quc t (International
Corporation), cng ty xuyn quc gia (Transnational Corporation) v cng ty a
quc gia (Multinational Corporation). Trong , cng ty quc t l cng ty c
s quc t ho th trng, tc l hot ng c th trng ni a ln th trng
nc ngoi. Cng ty a quc gia l cng ty c s quc t ho ngun vn, tc l
c ch u t thuc cc quc tch khc nhau. Cng ty xuyn quc gia l cng ty
c s quc t ho hot ng kinh doanh nhng ch u t thng thuc mt
quc tch. Tuy nhin, xut pht t gc c nh hng xuyn quc gia trong
QHQT, thut ng cng ty xuyn quc gia c s dng chung ch tt c cc
cng ty hot ng trn quy m quc t, tc l bao gm c ba loi ni trn. T
quan nim nu, cng ty xuyn quc gia c nhng du hiu chnh sau y:
- V t chc kinh doanh: C th l loi hnh doanh nghip no nh cng
ty c phn hay trch nhim hu hn, hay cng ty hn hp... Chc nng ca n
l thc hin kinh doanh v mc ch bao trm l li nhun.
- C quyn s hu a quc gia. Quyn s hu th hin vn thuc ch u
t t nhiu nc khc nhau. Tnh cht a quc gia ca ngun vn c th trong
ngun vn ban u vi cc c ng sng lp c quc tch khc nhau, c th t
ngun vn b sung t nc khc thng qua hot ng mua bn c phiu hoc
gp vn lin doanh.
- S quc t ho hot ng kinh doanh, theo qu trnh sn xut c th
din ra trn nhiu quc gia, hnh thnh nn s phn cng lao ng quc t;
mng li phn phi sn phm c thit lp trn th trng nhiu nc, hot
ng qun l c tnh xuyn quc gia t tr s nc ny ti cc chi nhnh hay
i l cc nc khc.
11

Cng ty xuyn quc gia bao gi cng c du hiu th nht v c th c

mt trong hai du hiu sau hoc gm c hai. Trn c s cc du hiu c trng
ny, c th a ra khi nim cng ty xuyn quc gia l nhng t chc kinh
doanh c quyn s hu hoc hot ng kinh doanh din ra trn a bn nhiu
quc gia.
3.2.5.2. Vai tr ca cng ty xuyn quc gia trong quan h quc t
S tng trng mnh m c v lng ln cht, vai tr to ln i vi s
pht trin kinh t cng vi nhng tc ng ngy cng tng trong quan h quc
t ang lm cho cc cng ty xuyn quc gia (TNC) tr thnh mt ch th ca
quan h quc t - ch th phi quc gia.
Cc TNC c c v tr nh hng kh ln trong QHQT xut pht t thc
lc, kh nng kin to cc quan h xuyn quc gia v nhu cu pht trin ngy
cng tng ca mi quc gia trn th gii. Nhu cu pht trin ny em li v
th quan trng cho TNC trong chnh sch i ngoi ca cc quc gia. Hn na,
cc TNC ch yu xut pht t cc trung tm chnh tri v kinh t ln ca th gii
nh Bc M, Ty u v Nht Bn. Nh s hu thun ca cc th lc ny, nh
hng kinh t v ting ni chnh tr ca TNC trong QHQT c tng ln ng
k. ng ch , sau Chin tranh lnh, nh hng ca TNC trong QHQT c
chiu hng tng ln. Nu s ni ln ca yu t kinh t trong QHQT em li v
th quc t cao hn cho TNC, th xu th thng nht ca th trng th gii em
li nh hng ton cu cho chng. Trong khi , do kh nng chi phi chnh tr
ca kinh t ngy mt ln nn kh nng tc ng ti quc gia v QHQT ca
TNC cng rt ng k. Nhn chung, TNC l th lc khng nh trong QHQT v
c kh nng tc ng ln quc gia v ch th khc, buc chng phi thay i
hay iu chnh hnh vi i ni v i ngoi.
3.2.6. Cc dng ch th khc
Hin nay, c nhiu quan im b sung thm loi ch th di quc gia
(substate actor). y l loi ch th c hot ng ph thuc kh nhiu vo quc
gia nhng cng c s c lp tng i v ng vai tr nht nh trong QHQT.
Loi ny c th bao gm chnh quyn a phng, c nhn... C quan im xp
loi ny cng vo ch th phi quc gia. Tuy nhin, nhiu quan im cha thng
nht coi loi hnh ny cng l ch th QHQT v vai tr ca chng trong QHQT
kh m nht. So vi cc ch th phi quc gia, chng km c lp hn v c quy
m hot ng hn hp hn nhiu. Thc t hot ng ca chng ph thuc kh
nhiu vo quc gia. Hn na, chng l ch th ca lut php quc gia hn l
ca lut php quc t.
4. Quc gia - dn tc vi t cch l ch th quan trng nht ca quan
h quc t
4.1. Li ch quc gia
12

4.1.1. Khi nim

Mi quc gia u c nhu cu c sng trong ho bnh, n nh chnh tr,
ton vn lnh th, thnh vng v kinh t, m rng nh hng v nng cao v
th quc t. Nhng nhu cu l tin xc nh li ch quc gia v hoch
nh chnh sch i ngoi. Li ch quc gia l ton b nhng nhu cu sng cn
v pht trin ca quc gia, c lnh o quc gia nhn thc di dng mc
tiu chin lc an ninh i ngoi, chin lc i ngoi ca quc gia trong mt
thi k lch s nht nh, l cng c cc k quan trng khi phn tch chnh sch
i ngoi1. kin khc cho rng, li ch quc gia l ton b nhng nhu cu tn
vong v pht trin ca quc gia c nhn thc v bin thnh mc tiu ca
chnh sch i ngoi trong quan h vi th gii mi thi k nht nh2. Vic
xc nh li ch quc gia l vn mu cht trong hoch nh v thc hin
chnh sch i ngoi, cng l im trng tm nh gi bn cht giai cp v
kh nng nh hng ca mt chnh quyn. Li ch quc gia th hin nhu cu,
mc tiu m mt quc gia theo ui thc hin trong nc cng nh trong
quan h vi cc nc v cc t chc quc t3.
Trn c s nhng quan im trn, c th hiu: Li ch quc gia l tng th
cc li ch kinh t, chnh tr, vn ho - x hi, an ninh, ch quyn, ton vn lnh
th... ca mt quc gia t trong mi quan h vi cc quc gia v ch th quan
h quc t khc; li ch quc gia phn nh nhu cu v mc tiu tn ti v pht
trin quc gia trong quan h quc t.
Xc nh li ch quc gia l vn then cht trong hoch nh v thc hin
chnh sch i ngoi. Li ch quc gia th hin cc nhu cu, mc tiu m mt
quc gia theo ui thc hin trong nc cng nh trong QHQT. C nhiu
nhn t tc ng n vic xc nh li ch quc gia nh: trnh pht trin kinh
t - x hi, cc yu t lch s, vn ho dn tc, cc yu t a chnh tr, v tr v
vai tr ca quc gia trn trng quc t
4.1.2. c im
- Vic xc nh li ch quc gia tu thuc vo bn cht ca giai cp cm
quyn v sc mnh ca quc gia. C th coi li ch quc gia l mc tiu v sc
mnh quc gia l cng c trong QHQT. Tuy nhin, sc mnh quc gia tr thnh
cng c hay khng cn ph thuc vic vn dng chnh sch. Cc nc ln xc
nh li ch quc gia khc vi cc nc nh; cng c, bin php thc hin li
ch quc gia cng khc nhau gia cc nc.
- Li ch quc gia v chnh sch i ngoi lun thng nht vi nhau. Chnh
sch i ngoi l nhng mc tiu v bin php m mt quc gia thc hin trong
1

V Dng Hun: Bn v li ch quc gia trong quan h quc t, Tp ch Nghin cu quc t s 69, tr.78.
Nguyn nh Lun: Li ch quc gia trong quan h quc t, ti nghin cu khoa hc cp c s, Hc
vin Quan h quc t, 2004, tr.77.
3
on Vn Thng: Quan h quc t - cc phng php tip cn, Nxb. Thng k, H Ni, 2003, tr.75-76.
2

13

lnh vc QHQT nhm bo v v m rng li ch quc gia ca mnh. t

c iu ny, cc quc gia u c xu hng vn ti quyn lc. Quyn lc
va l mc tiu, va l ng lc thc y cc quc gia tham gia vo QHQT.
- Trong xc nh li ch quc gia, cc nhn t kinh t, chnh tr, an ninh,
vn ho, x hi, nhn t nh nc v cng dn, cc nhm li ch, cc tp on,
tng lp x hi lun tc ng qua li, c khi b sung, c khi kim ch ln nhau,
tu thuc tng ch chnh tr - x hi. cc nc c nhiu tp on, nhm
li ch khc nhau, bn cnh nhng im tng ng, thng tn ti nhiu mu
thun trong cc lnh vc hoc s vic c th, do vy kh c s thng nht trong
xc nh li ch quc gia.
- Li ch quc gia l im c bn trong hoch nh v thc hin chin lc
pht trin, chnh sch i ni, i ngoi ca mi quc gia; l nhng mc tiu,
bin php m mt quc gia theo ui thc hin trong nc cng nh trong
QHQT. Vic xc nh li ch quc gia ph thuc vo nhiu yu t, c yu t ch
quan, c yu t khch quan, c yu t trong nc, c yu t ngoi nc, c yu
t mang tnh tiu cc, c yu t tch cc, c yu t lin quan n qun chng
nhn dn, c yu t lin quan n kh nng ca gii lnh o... Phn tch cc
yu t tc ng, nh hng l mt phn ht sc c bn trong vic xc nh
li ch quc gia.
- Li ch quc gia lin quan v c th hin trong tt c cc lnh vc ca
i sng x hi, nhng li ch c u tin nht l cng c, bo v v pht trin
an ninh, ch quyn quc gia. c lp dn tc, ton vn lnh th, ch quyn v
an ninh quc gia bao gm c an ninh v chnh tr, qun s, kinh t, vn ha, mi
trng... l nhng gi tr gn vi s tn ti v pht trin ca tt c cc quc gia,
do vy lun c xc nh l nhng mc tiu v nguyn tc c bn cn theo
ui thc hin trong quan h chnh tr quc t.
4.2. Phn loi li ch quc gia
C nhiu cch tip cn v phn loi li ch quc gia, c th:
- Theo ni dung/lnh vc c cc loi: (1) Li ch chnh tr an ninh, bao
gm: c lp dn tc v ch quyn quc gia; s ton vn lnh th; s an ton
ca th ch hp hin; (2) Li ch kinh t hay li ch pht trin, bao gm: ch
quyn v ti nguyn, thng mi, thu quan, ti chnh; mc v s lng, cht
lng c th ca s pht trin lc lng sn xut v nng sut lao ng; GDP
ca quc gia v GDP tnh theo u ngi so vi khu vc v th gii; (3) Li ch
vn ho - x hi, bao gm: bn sc vn ho dn tc; mc bnh ng gia cc
dn tc, nhm x hi; cht lng cuc sng, mc t do, dn ch ca cng
dn.
- Theo tm quan trng c cc loi: (1) Li ch sng cn l nhng li ch
lin quan n s tn vong ca quc gia; (2) Li ch thit yu l li ch nh
14

hng n s phn vinh quc gia; (3) Li ch thng thng l li ch gp phn

vo s thnh vng kinh t v nhng vn nhn o.
- Theo thi gian, li ch quc gia th hin nhim v i ngoi trong mt
khong thi gian: c bn, lu di v trung hn. Nhim v c bn lin quan n
s sng cn ca quc gia, ch quyn, ton vn lnh th v s phn vinh ca
nhn dn. Nhim v trung hn l pht trin quan h quc t v tin b kinh t.
Nhim v lu di lin quan n lut l h thng t chc quc t v lut l,
nguyn tc quan h gia cc quc gia.
Li ch quc gia cn c phn thnh cc loi nh sau: (1) Li ch c th l
thc hin li ch quc gia thng qua nhng hot ng c th nh kinh t (qua
u t, thng mi, bun bn t do), qua cc hot ng m phn (m phn v
bin gii, bin o), qua hp tc quc t, s dng lut php quc t, qua cc
hot ng vn ho - x hi...; (2) Li ch c th ph thuc vo c im t
nhin ca tng nc, c bit l nhn t a - chnh tr; (3) Li ch h tr, b
sung cho nhau l li ch khng hon ton ging nhau song do cc iu kin c
th, vic thc hin li ch ca nc ny c th h tr cho vic thc hin li ch
ca nc khc; (4) Cc li ch mu thun nhau xut hin khi cc bn theo ui
cc mc tiu i lp nhau, dn n xung t, cnh tranh, ti a ho li ch ca
mnh, loi b hoc hn ch li ch bn kia; (5) Li ch trong tng thi k lch s
nht nh l li ch m cc quc gia theo ui thc hin trong tng thi k pht
trin, c th hin trong k hoch di hn hoc trung hn (20 nm, 15 nm
hoc 5 nm).
4.3. Sc mnh quc gia (SMQG)
4.3.1. Khi nim
Sc mnh quc gia l ton b thc lc bo m s tn ti v pht trin ca
mt quc gia, bao gm cc nhn t vt cht (phn cng: nh ti nguyn, dn s,
kinh t, qun s), cc nhn t tinh thn (phn mm: nh cht lng chnh ph,
th ch chnh tr) v sc mnh nh hng trong quan h quc t (chnh sch i
ngoi, v tr trong cc t chc quc t, v tr trong khu vc v ton cu).
Sc mnh l thuc tnh ca quc gia v l tng cng cc kh nng ca quc
gia, bt k c xem xt mt cch bit lp hay trong tng quan vi cc quc
gia khc. Trong quan h chnh tr quc t, cn phn bit quyn lc quc gia v
sc mnh quc gia. Quyn lc quc gia l kh nng chi phi, kim sot t duy
v hnh ng ca ngi khc, tu thuc vo vic xc nh mc tiu trong hot
ng i ngoi. Mi x hi c quan im v quyn lc khc nhau. Cn sc
mnh quc gia l cc kh nng, cng c thc hin li ch quc gia.
4.3.2. Cc yu t cu thnh sc mnh quc gia
4.3.2.1. Cc yu t t nhin
15

- iu kin t nhin, th hin v tr a l, din tch lnh th, a hnh ca

quc gia. V tr a l l yu t ny c bit quan trng i vi an ninh quc gia
v pht trin kinh t. Chnh sch an ninh, kinh t ca nhiu quc gia ph thuc
vo yu t a l. Nm v tr a - chnh tr chin lc c th lm tng sc
mnh quc gia, tng s la chn trong chnh sch i ngoi ca quc gia. Din
tch lnh th cng rng, sc mnh quc gia cng ln, to iu kin thun li cho
an ninh quc phng v pht trin kinh t. Tuy nhin, gi tr lnh th cn ph
thuc vo iu kin kh hu, a hnh. Quc gia c nhiu sng ngi, rng ni,
hi o thun tin cho vic phng th, gy tr ngi cho vic di chuyn, i li
cho cc lc lng vin chinh xm lc, gim bt c chi ph quc phng, cn
quc gia c nhiu ng bng s gp kh khn trong phng th.
- Ti nguyn thin nhin: Ti nguyn thin nhin bao gm t ai, khong
sn, in nng, rng, bin..., quan trng nht l ngun in nng, du la, kh
t, kim loi, nc. Ti nguyn l c s cho pht trin kinh t, cng nghip ha
- hin i ha v ng li chnh tr c lp, t ch. Tuy nhin, khng phi c
c ti nguyn thin nhin l c sc mnh quc gia, m cn tu thuc vic khai
thc v s dng ngun ti nguyn . Tranh ot ti nguyn l mt trong nhng
nguyn nhn ch yu ca cc cuc chin tranh, Trong nhiu trng hp, s giu
c v ti nguyn l yu t bt li v chnh tr i vi nhng nc nh, yu (cc
nc Trung ng, chu Phi).
4.3.2.2. Cc yu t x hi
- Dn s: Sc mnh quc gia c th hin s lng dn c, tc tng
dn s, c cu tui, gii tnh, mt dn c, trnh dn tr, tm l x hi,
tnh cm dn tc, tn gio... Nhn lc lun c vai tr quan trng trong chin
tranh v trong xy dng t nc, v vy nhng yu t v dn s ca mt quc
gia l nhng mc tiu u tin trong hoch nh chnh sch ca nh nc. Tuy
nhin, vic pht trin dn s cn gn vi pht trin kinh t, vn ho, x hi. Dn
s ng m khng c bo m i sng kinh t, mc chnh lch giu ngho cao, trnh dn tr thp li l nhn t gy bt n nh x hi, lm suy
yu sc mnh quc gia t bn trong. Mt quc gia a dn tc, a tn gio d
gy bt li cho sc mnh quc gia v trong ni b nhn dn khng ng nht v
vn ho, ngn ng, tn ngng, v thang gi tr cuc sng. Hin nay, cht lng
dn s gi vai tr quan trng, l trnh vn ho, tnh trng sc kho, nn
tng o c, phong tc tp qun, truyn thng vn ho, truyn thng qun s
v tinh thn dn tc
- Yu t kinh t: Sc mnh kinh t l nhn t cu thnh c bn nht ca sc
mnh quc gia, c th hin tng thu nhp quc dn, t trng ngoi thng,
t trng u t trong khu vc v quc t, ngun d tr vng v ngoi t, kh
nng s dng cng ngh trong sn xut, vai tr trong qu trnh hi nhp kinh t
quc t. Sc mnh kinh t cn ph thuc vo chnh sch kinh t, c cu kinh t,
16

mc hi nhp ca nn kinh t, nng lc cnh tranh quc t... Mt quc gia

giu c s c iu kin xy dng mt nn quc phng hin i, hng mnh. Sc
mnh kinh t quyt nh ng cp quyn lc ca quc gia trong QHQT.
- Yu t qun s: Th hin kh nng phng th, bo v c lp, ch
quyn, thng nht, ton vn lnh th quc gia; vic sn xut, mua sm v kh,
kh nng s dng v kh hin i, t chc qun i, kinh nghim chin u v
tinh thn chin u... i vi nc ln, n cn th hin hiu qu cc hot
ng qun s bn ngoi, kh nng pht huy nh hng qun s trong QHQT.
Sc mnh qun s c nh lng bng s lng qun i thng trc, lc
lng ht nhn chin lc, c cu cc qun binh chng (hi - lc - khng
qun), kh nng di chuyn, chuyn ch (my bay, tu ngm, sn bay, trnh
cng ngh iu khin...).
- Trnh khoa hc v cng ngh: l tim nng khoa hc v cng ngh,
c s h tng thng tin quc gia, s lng v cht lng i ng cn b khoa
hc, ngn sch cho nghin cu khoa hc, chin lc v chnh sch pht trin
khoa hc v cng ngh, trnh t chc, phi hp nghin cu khoa hc v kh
nng hp tc quc t ca cc quc gia. Trong thi i kinh t tri thc hin nay,
khoa hc v cng ngh tr thnh lc lng sn xut trc tip, tc ng mnh m
vo qu trnh pht trin kinh t - x hi v bo v an ninh quc gia. Lnh vc
c u tin pht trin trong khoa hc - cng ngh l cng ngh thng tin (h
thng mng thng tin my tnh ca quc gia, h thng v tinh nhn to, cc trm
qu o trong khng gian v tr).
- Truyn thng v bn sc vn ho dn tc: Truyn thng l nhng thi
quen trong suy ngh, t duy v hnh vi, cch lm ca con ngi c hnh thnh
lu i trong cng ng ngi, gn vi nhng mi trng t nhin v x hi
nht nh. Yu t truyn thng dn tc thng c cp nh l nhng yu t
tch cc, ci ring c thuc v bn sc ca dn tc nh l tinh thn on kt ca
cng ng cc dn tc trong quc gia; l ch t lc t cng, tinh thn yu
nc, chng ngoi xm, c cc th h k tha v pht huy, nng ln thnh
ch ngha yu nc trong thi i ngy nay. Bn sc vn ho dn tc th hin
qua nhng gi tr c trng ca vn ho dn tc mang tnh bn vng, trng tn,
tru tng v tim n lun nh hng ti sc mnh quc gia. y l mt ngun
sc mnh ht sc quan trng, c vai tr nh hng cho hi nhp v pht trin.
- Nng lc ca h thng chnh tr: Tnh hiu lc, hiu qu ca h thng
chnh tr th hin sc mnh quc gia. iu ph thuc vo m hnh t chc;
nng lc v hiu qu lnh o, t chc v qun l ca h thng chnh tr; tnh
hiu qu ca nh nc, hiu lc ca php lut; kh nng ca gii lnh o (v
nhn thc ng tnh hnh trong nc, khu vc v th gii, kh nng d bo s
pht trin ca t nc, kh nng c rt kinh nghim hoch nh v thc
hin chnh sch ph hp, kh nng tp hp lc lng trong nc v quc t
17

thc hin cc mc tiu trc mt v lu di). Nng lc ca h thng chnh tr

ph thuc vo bn cht ca nh nc: Nh nc i din cho giai cp, tng lp
no trong x hi, c bo v li ch ca i a s dn chng hay khng? chnh
sch i ni, i ngoi c ph hp vi lng dn hay khng?... S ng tm nht
tr ca nhn dn i vi ng li, chnh sch ca gii lnh o quc gia l mt
trong nhng yu t cn bn hnh thnh sc mnh quc gia.
Trong quan nim v sc mnh quc gia, cn phn bit sc mnh cng v
sc mnh mm, sc mnh hin ti v sc mnh tim nng. Nhn chung, sc
mnh cng th hin sc mnh vt cht, sc mnh mm theo quan nim ca
gii hc gi phng Ty l tc ng ca din bin ha bnh, ca i sng vt
cht, ca nn dn ch, vn ha phng Ty nhm lm bin i cc x hi khc
t bn trong. y cng l biu hin ca mu thun gia cc thc h, gia vn
ha phng Ty v vn ha truyn thng, gi tr truyn thng ca cc dn tc.
Sc mnh tim nng cng cn c ch , nht l trong bi cnh ton cu ha
hin nay, khi cc trung tm ca th gii xch li gn nhau, to ra cc chun mc
ng x mi trong QHQT, tc ng n chnh sch i ngoi ca cc quc gia.
4.4. Chnh sch i ngoi ca quc gia
4.4.1. Khi nim chnh sch i ngoi
Chnh sch i ngoi l tng th nhng chin lc, sch lc, ch trng,
quyt nh v nhng bin php do nh nc hoch nh v thc thi trong QHQT
trong tng thi k lch s, v li ch quc gia, dn tc. Chnh sch i ngoi l
s tip tc ca chnh sch i ni, xut pht t ch kinh t, chnh tr, x hi
ca mt quc gia, phc v hot ng ngoi giao ca quc gia. Tt nhin, chnh
sch i ngoi ch c thc thi mt khi c c s tha nhn ca cng ng
quc t.
Chnh sch i ngoi c xc nh bi nhiu nhn t, trong c trnh
pht trin kinh t - x hi, chnh tr - x hi, v tr a - chnh tr, truyn thng
lch s dn tc, mc tiu v yu cu m bo ch quyn v an ninh. Chnh sch
i ngoi c thc hin thng qua cc hot ng ngoi giao ca nh nc. y
l mt dng hot ng c bit bn ngoi lnh th quc gia.
4.4.2. C s hoch nh chnh sch i ngoi
- Mc tiu pht trin kinh t, chnh tr v kh nng thc hin
Tu thuc vo mc tiu pht trin kinh t, chnh tr m gii cm quyn cc
nc hoch nh chnh sch i ngoi. i vi cc nc t bn pht trin, vi
mc tiu bo v v pht trin li ch ca giai cp t sn cm quyn, chnh ph
cc nc ny tng cng hp tc quc t, m rng th trng tiu th hng ho
ca mnh v sn sng can thip vo cng vic ni b hoc khi cn thit xm
lc cc nc khc. i vi cc nc x hi ch ngha, vi mc tiu y mnh
hp tc kinh t trn c s bnh ng, cng c li, cc nc x hi ch ngha thi
18

hnh chnh sch i ngoi ho bnh, hu ngh, on kt quc t, tn trng c

lp, ch quyn quc gia. Cc nc ang pht trin, do nhu cu rt ln v vn v
khoa hc - cng ngh nn va tng cng hp tc vi cc nc cng nghip
pht trin va tm mi bin php u tranh bo v ch quyn quc gia, hn ch
s ph thuc v chnh tr.
Tu thuc vo sc mnh kinh t, chnh tr, qun s ca mnh, cc nc
ra chnh sch i ngoi ph hp. Cc nc ln thng thi hnh chnh sch bnh
trng, p t trong khu vc hoc trn ton th gii. Cc nc va v nh
thng tp trung vo pht trin kinh t - x hi, quan h tt vi cc nc ln,
trn c s bo v vng chc c lp dn tc v ch quyn quc gia.
- Quan im i ngoi: Mi nc c quan im i ngoi khc nhau. Quan
im i ngoi do giai cp cm quyn xc nh, n l c s trc tip xy
dng chnh sch i ngoi. Hin nay, phn ln cc nc thi hnh chnh sch i
ngoi rng m, a phng ho, a dng ho nhng mt s nc vn thi hnh
chnh sch i ngoi hn ch, b quan, to cng. C nc u tin cho quan h
vi cc nc lng ging, cc nc trong khu vc; c nc u tin cho quan h
vi cc nc cng h t tng; c nc u tin cho quan h vi cc nc cng
nghip pht trin; c nc u tin cho quan h vi cc nc c cng tn gio,
hoc cng ngn ng...
- Bi cnh trong nc:
Nhn t trong nc th hin qua vic thc hin chnh sch i ngoi phi
xut pht t nhng nhu cu trong nc, t mc tiu quc gia trong tng thi k
nht nh.
Trong qu trnh hi nhp quc t, khi hoch nh chnh sch i ngoi cn
tnh n tnh hnh an ninh chnh tr - x hi trong nc. Do vy cn c s cn
nhc, tnh ton l trnh hp l, khng th ch ch trng pht trin kinh t m lm
mt bn sc dn tc, lm nh hng n an ninh chnh tr, n nh x hi; cn
cn i trn mi lnh vc, trong , khng nn xem nh nhn t t tng, vn
ho, quan nim v li sng. Trong cc nhn t bn trong cn ch mi dng li
ch, mi vn trong x hi.
Nhn t trong nc cng bao hm c truyn thng ngoi giao v c im
lch s vn ha ca mi nc. Xut pht t v tr a l, c im vn ha dn
tc, mi nc u c truyn thng bang giao quc t, c bit l quan h vi cc
nc lng ging v khu vc. Trong lch s th gii, mt s dn tc (ch yu
cc nc ln) cho rng, dn tc mnh l thng ng, pht trin nht th gii,
nn c quyn v ngha v khai ph vn minh, ph bin cc gi tr dn ch
cho cc dn tc khc. V vy, mi khi c iu kin h li cho qun i xm lc
cc nc lng ging v c cc nc chu lc khc. Bn cnh , hu ht cc
nc va v nh ch trng chnh sch tng cng quan h ngoi giao vi cc
19

nc, nhm gi vng v bo v ch quyn quc gia, bo m n nh chnh tr

trong khu vc, hnh thnh nn truyn thng ha hiu, hu ngh trong QHQT, to
iu kin thc y hp tc kinh t - chnh tr, to mi trng quc t thun li
cho pht trin t nc.
- Bi cnh quc t:
nh hng, tc ng ca nhn t quc t ty thuc vo kh nng t ch,
kh nng tranh th v mc hi nhp quc t ca tng quc gia. Hi nhp
quc t cng su rng th tt yu tc ng ca nhn t quc t cng ln, k c
tch cc ln tiu cc.
Khi xem xt nhn t quc t, cn nhn r nhng nhn t c tc ng lin
tc, lu di v nhng nhn t mi ny sinh, ang trong qu trnh bin i. Vic
nm bt cc xu th pht trin ca tnh hnh th gii c vai tr then cht cho vic
hoch nh v thc hin chnh sch i ngoi v li ch quc gia v phc v cho
x l cc mi QHQT c th.
Mt im cn nhn mnh khi xem xt cc nhn t quc t l phi d bo xu
hng pht trin tnh hnh th gii v QHQT. Trn c s nghin cu, nh gi
sc mnh tng hp, mi quan h tng tc gia cc ch th QHQT, cc yu t
a - chnh tr, a - kinh t, a - chin lc phi so snh lc lng, tm ra
nhng xu hng pht trin ca tnh hnh th gii, QHQT, d bo din bin tip
theo v t ra cc chnh sch i ngoi ph hp.
4.4.5. Vai tr ca cc ch th trong hoch nh v thc thi chnh sch i
ngoi
- Vai tr ca ng cm quyn:
Cc ng cm quyn thnh lp chnh ph, ra ch trng, ng li lnh
o hot ng ca nh nc v i ni v i ngoi. cc nc x hi ch
ngha, ng cng sn ra ch trng, ng li i ngoi, lnh o ton din
cng tc i ngoi; cc nc t bn ch ngha, trong chng trnh tranh c
tng thng, th tng, cc ng c vin do ng gii thiu u cp n quan
im i ngoi ca ng mnh. ng li i ngoi ca cc ng thng c
xc nhn trong cc vn kin chnh tr ca ng, c th hin trong quan h i
ngoi ca ng, trong khun kh chnh sch ngoi giao ca nh nc v trong
cc chuyn thm ving ca lnh o ng ra nc ngoi.
Quan im chnh tr, ng li i ngoi ca ng cm quyn l c s u
tin hnh thnh chnh sch i ngoi v nh hng cho nh nc xy dng
chnh sch i ngoi. Vai tr ca ng cn c th hin thng qua cc ng
vin nm gi nhng chc v ch cht trong b my nh nc, nh , quan
im, ng li i ngoi v c bn c bo m. Trong qu trnh thc hin
chnh sch i ngoi, cc ng chnh tr th hin quan im ca mnh, ng h
hay phn i, gy p lc i vi nh nc.
20

- Vai tr ca nh nc:
Trong c cu b my nh nc, c quan lp php v hnh php c vai tr
quan trng trong hoch nh v thc thi chnh sch i ngoi.
Quc hi l c quan duy nht c quyn ban hnh cc o lut, trong c
cc o lut v i ngoi; iu chnh v ngn sch, quy m, mc , phm vi
hiu lc ca cc chnh sch i ngoi ca nh nc (quyt nh chi ph cho cc
cuc chin tranh, vin tr pht trin cc nc ngho...); ban hnh hoc quyt
nh cc vn v nhn s ngnh ngoi giao (b trng, i s). Chnh ph
phi gii trnh, iu trn trc Quc hi v hot ng i ngoi.
C quan hnh php khng ch l c quan thi hnh m cn tham gia vo qu
trnh xy dng, hnh thnh chnh sch i ngoi mt cch trc tip, hiu qu
nht. Chnh ph cc nc c quyn d tho (xy dng) lut, hoch nh chnh
sch i ngoi. Nhng bn bo co, iu trn ca Chnh ph l cn c hnh
thnh cc o lut v i ngoi. Chnh ph l c quan thc hin, c th ho cc
chnh sch i ngoi thng qua cc hot ng ngoi giao. N nh c my vn
hnh cc chnh sch i ngoi ca quc gia vo QHQT. Ngi ng u Chnh
ph v B Ngoi giao l nhng ngi thc thi chnh sch i ngoi ca nh
nc thng qua cc hot ng a dng: hi ngh, m phn, ving thm...
- D lun x hi:
D lun x hi l kin ca a s, l p lc x hi i vi chnh quyn v
chnh sch i ngoi. D lun x hi c th thng qua cc cuc trng cu dn .
C th d lun x hi th hin cc khuynh hng khc nhau: ng h hoc phn
i v mt chnh sch hay o lut v i ngoi. Thng qua cc cuc trng cu
dn , xtrylia vn chp nhn nm trong Khi lin hip Anh, 10 nc ng v
Nam u nht tr cao trong vic gia nhp EU, nhiu nc Ty u phn i
Hin php EU... Nh nc phi cn c vo nhng phn ng khc nhau ca d
lun m xut chnh sch c th, c gng t mc tiu va nng cao v th
quc gia, m rng hi nhp quc t, va duy tr s ng thun, n nh trong
nc.
4.4.6. Cc bin php v cng c thc hin chnh sch i ngoi
+ Cng c kinh t: Cc hot ng thng mi v cc cng c phc v
thng mi nh chnh sch thu quan, kim sot nh nc i vi cc hot ng
thng mi, tham gia vo cc hip nh thng mi quc t v khu vc; tr gip
kinh t di cc hnh thc nh vin tr khng hon li, cho vay u i (ODA),
u t trc tip (FDI); bao vy, cm vn kinh t
+ Hot ng tuyn truyn: L hot ng nhm vo cc yu t tm l, tnh
cm ca cc ch th QHQT nhm cng c a v quc t ca quc gia. Tuyn
truyn c thc hin bng nhiu hnh thc v phng php khc nhau: tuyn
truyn c tnh ph thng i chng, tuyn truyn trc tip (nh trao i vn ho,
21

ngh thut, ti liu), tuyn truyn theo phng php tc ng trc tip... Thng
qua cc phng tin thng tin i chng, cc nc tuyn truyn v ch trng,
ng li, chnh sch i ngoi i vi nhn dn trong nc v i vi nc
ngoi (bo ch, pht thanh, truyn hnh bng nhiu ngn ng) nhm mong mun
nhn c s ng h, gip .
+ Hot ng ngoi giao: L cng c c th trong QHQT, l phng tin
da trn cc nguyn tc c bn ca chnh sch i ngoi, c thc hin bng
phng php ho bnh, trn c s thng lng, m phn gia cc bn c li
ch lin quan. Hot ng ngoi giao c nhiu cp bc khc nhau: ngoi giao cp
cao, thng qua cc hi ngh thng nh; ngoi giao cp chnh khch ngoi
giao; ngoi giao cp chuyn gia ca ngnh (gii quyt nhng vn c tnh
cht khai thng lp trng, cc vng mc k thut ca vn ). Trong giai
on hin nay, bn cnh ngoi giao truyn thng ca nh nc, xut hin
nhiu knh ngoi giao khc: ngoi giao ng phi, ngoi giao nhn dn.
Trong hot ng ngoi giao, yu t con ngi gi vai tr quyt nh, c
bit yu cu v tnh nhy cm, ngh thut, tm l, cc yu t mang tnh cht k
thut nghip v ngoi giao (k thut thng thuyt, k thut gy p lc, e
da) v bit vn dng thi c trong m phn, thng lng.
+ Cng c bo lc: Bo lc l bin php c s dng ph bin trong lch
s QHQT. N l gii php cui cng khi cc bin php khc khng gii quyt
c mu thun gia cc ch th. Vi nhng tnh ton, chin lc v sch lc
khc nhau, vic s dng v lc c mc , quy m khc nhau: e do s dng
v lc hay trc tip s dng v lc, hoch nh chin lc qun s v thnh lp
cc khi lin minh qun s...
+ Lut quc t: L cng c php l trong QHQT, l tng hp cc quy
phm to lp nn nhng quy tc quy nh cc quan h lin quan n li ch hay
trch nhim gia cc quc gia tham gia v tha nhn. Lut quc t l nhng
phng tin, iu kin ca mt quc gia trong qu trnh tham gia vo QHQT.
Cc quc gia vn dng nhng quy nh trong lut quc t m mnh k kt
hoc cha k kt lm c s gii quyt cc cng vic, cc tranh chp hay bt
ng. Hnh thc p dng lut quc t l th thc trng ti - trung gian do cc
bn la chn hay cng nhn gii quyt cc tranh chp, hoc l th thc ti
phn, ngha l, a vn ra trc mt to n quc t phn quyt.
5. Trt t th gii
5.1. Khi nim: Khi nim trt t th gii dng ch trng thi n nh
tng i ca kt cu h thng quan h quc t do tng quan so snh lc lng
gia cc ch th cu thnh h thng to nn, quy nh v tr, vai tr ca cc
ch th; ng thi ch nh cc chun mc, nguyn tc quan h quc t v cc
22

hnh vi ca cc ch th trong i sng quan h quc t mt giai on lch s

nht nh.
Trong lch s quan h quc t qua cc giai on v khu vc c th, tn
ti mt s dng trt t c th. l trt t b quyn ca Rm (pax Romania),
Anh (pax Britanica), Trung Quc (pax Sinica), M (pax Americana). Ngoi ra
cn c mt s trt t trong h thng thuc a v xa xa hn l ch triu cng
di thi phong kin.
5.2. Thuc tnh v cc loi hnh trt t th gii:
- Trt t th gii c tnh n nh tng i: Bi v khi tt c cc nc u
tun theo mt s nguyn tc t chc quan h quc t (d mun hay khng
mun) v cng nhn mt s thit ch c lp ra qun l quan h quc t,
hnh vi ca cc quc gia u tr nn r rng, c th on trc theo mt s
khun mu c th. Mt khc, lut chi trong trt t do cc nc ln t ra v t
gic chp nhn, ng v nhng phm vi khng th vt qua trong mc tiu v
bin php chnh sch i ngoi ca mnh. Do , mt trt t chnh ng l mt
trt t n nh. S n nh ch b ph v khi cc nguyn tc iu chnh quan h
b thch thc, khng c cng nhn. Lc trt t mi s ra i.
- Trt t cn to ra th t v cc nc ln l nc ra lut l v bt cc
nc khc theo lut l ; ng thi cc nc ln tc ng n vic hnh thnh
cu trc v trt t quc t v th cc nc ln gy nh hng hoc to ra hnh vi
ca cc nc nh. Ni cch khc, quan h quc t l lnh vc trong cc nc
ln c vai tr ln trong vic chi phi trt t quc t.
Kt hp ca hai "sn phm" chnh ca trt t - s n nh v th t ng
cp - l nhng hnh mu c th v trt t th gii, l: (1) Trt t b quyn
trong c mt nc mnh hn hn cc nc khc, v cc nc nh hn c
hnh vi "ph thnh"; (2) Trt t hai cc trong c hai nc mnh hn hn cc
nc khc, ng u hai khi c tnh cht loi tr ln nhau; trong ni b khi
th cc nc ph thnh vi nc mnh nht v ngoi khi th cc nc p dng
chnh sch cn bng lc lng; (3) Trt t a cc trong cc nc ln vi sc
mnh gn nh tng ng nhau p dng chnh sch ho hp quyn lc, cng
nhau phn chia, cai qun th gii v tn trng li ch ca nhau.
6. Cc din th gii
6.1. Khi nim:
Cc din th gii c m t l bc tranh ton cnh phn nh tng quan
lc lng v quan h gia cc ch th chnh4 ca quan h quc t, trc ht l
cc cng quc, cc trung tm quyn lc ln5 trong mt phm vi khng gian v
mt khung thi gian nht nh. V ni hm, cc din bao qut tt c cc lnh
4
5

Hai loi ch th chnh ca quan h quc t l quc gia v cc t chc quc t.

Cc trung tm quyn lc ln l cc nc, cc t chc c sc mnh v nh hng ln ti quan h quc t.

23

vc t kinh t, chnh tr, qun s n vn ha, tn gio.... Trong QHQT ngy

nay, ranh gii gia cc lnh vc ny cng km r rng. Tuy nhin, nghin cu
v QHQT vn tp trung vo lnh vc chnh tr - an ninh vi cc yu t khc nh
vn ha, kinh t l bi cnh chung. V khung thi gian, c th l mt thi im
hay mt khong thi gian c th (mt vi nm). Theo , cc din c th hiu l
bc tranh tng i tnh ca din mo khu vc hoc th gii trn mt nht
ct thi gian c th.
Tuy cc din l bc tranh ton cnh nhng trong phn tch d bo, cc din
thng c m t qua cc thnh t chnh: (1) Cu trc da trn so snh quyn
lc gia cc nc ln, cc trung tm quyn lc ln (th d: cc din hai cc, a
cc, nht siu a cng...); (2) cc xu th v c im ln ca QHQT v (3) Cc
c im ca h thng th gii phn ln c quy nh bi cu trc quyn lc
gia cc nc ln6. y l nhng mng ln nht, ni tri nht trong bc tranh
ton cnh th gii v khu vc, phn nh tng quan lc lng v quan h gia
cc nc ln, cc trung tm quyn lc ln trn mi bnh din, song phng, a
phng, khu vc, lin khu vc v ton cu.
Vi cch hiu nh vy, vic nghin cu v cc din tp trung vo trng thi
tnh ca tnh hnh th gii cng khng mu thun vi bn cht ng ca
tnh hnh v quan h quc t vn lun lun bin i do tc ng ca cc nhn t
ch quan (chin lc, chnh sch ca cc ch th) v khch quan, nht l cc xu
th ln ca th gii. Cc nhn t ny lm thay i tng quan lc lng v quan
h gia cc ch th v do lm thay i cc din - iu c th quan st c
qua nh gi v phn tch trong mt hoc nhiu nht ct.
Cc din th gii khc vi trt t th gii. Trt t th gii gn vi t duy
quyn lc, th hin v tr ca nc c nh hng ln nht trong qu trnh xy
dng v thc hnh lut chi- nguyn tc x s gia cc ch th ca quan h
quc t. V d, trt t Anh (Pax-Britanica) l trt t trong Anh l nc c nh
hng ln nht ti vic xy dng v thc hnh lut php v tp qun quc t.
Tng t nh vy, trt t M (Pax-Americana), bt u t u th k XX, th
hin M l nc c nh hng ln nht ti vic xy dng v thc hnh lut
chi. Trt t M tip din cho n khi c mt cng quc khc vt tri M
v nh hng mi mt ti QHQT.
Nh vy, trt t thin v th bc trong mt giai on di. Trt t thay i
khi c s o ln v th bc gia cc cng quc, l kt qu ca qu trnh bin
chuyn cc din hoc mt cuc i khng hong (chin tranh, khng hong kinh
t, thin tai...). Theo cng th ni, cc din l mt lt ct ca trt t th
gii ti mt thi im, mt khong thi gian xc nh.
6

H thng th gii c hiu theo ngha l h thng cc th ch, c ch hp tc ton cu, lin khu vc v
khu vc.

24

Cc din khu vc l mt phn ca cc din th gii, vi phm vi khng

gian gii hn trong mt khu vc a l nht nh. Tuy mang mang mu sc
chung ca cc din th gii, nhng cc din khu vc cng c nhng nt ring
bit do c th tng quan lc lng v cc quan h gia cc ch th ca
QHQT khu vc .
6.2. Cc nhn t chnh tc ng n s hnh thnh cc din th gii
Mi s vn ng ca QHQT u l biu hin v tc nhn ca s hnh thnh
v thay i cc din th gii. Tuy nhin, v c bn, c th khi qut nhng nhn
t ch yu tc ng n cc din th gii nh sau:
- c im, xu th th gii v QHQT: Cch mng khoa hc - cng ngh,
ton cu ha v kinh t tri thc, xu th ha bnh, hp tc v pht trin, c im
khu vc chu - Thi Bnh Dng
- Thay i tng quan lc lng gia cc nc ln: Di tc ng ca quy
lut pht trin khng ng u gia cc quc gia, tng quan lc lng kinh t
gia cc nc lin tc thay i. Tng quan sc mnh kinh t thay i s a
n nhng thay i v tng quan sc mnh tng hp ca quc gia, bao hm c
chnh tr v qun s. Nu tng quan lc lng thay i theo hng tng cng
sc mnh tng i ca mt nc hoc mt nhm nc ang gi vai tr chi
phi trt t th gii th cc din th gii vn thay i nhng t xy ra thay i
trong trt t th gii. Tuy nhin, nu s thay i tng quan lc lng theo
chiu hng ngc li, tc l cc nc hoc nhm nc va v nh trong cc
din ngy cng mnh ln, th cc din th gii s vn ng theo hng u tranh
v tha hip gia cc nc trong vic sp xp li trt t th gii cho ph hp
hn vi li ch ca cc trung tm quyn lc mi.
Nh vy, quan h tng tc, u tranh gia cc nc, c quy nh bi
tng quan lc lng gia cc nc, nht l cc nc ln trn cc lnh vc kinh
t, chnh tr, an ninh, vn ha... l biu hin c th nht ca vn ng cc din
th gii.
- Nhng nhn t chnh tr c th: V c bn, li ch quc gia (gm c li
ch kinh t, an ninh - chnh tr, vn ha) l yu t quan trng nht quyt nh
thi v quan h gia cc quc gia trong bi cnh ton cu ho ca thi k
hu Chin tranh lnh. Tuy nhin, c nhiu nhn t chnh tr khc nh thc h,
ch ngha dn tc, vn ha chnh tr v tnh cch c nhn ca lnh o cc nc
cng nh nhng bin chuyn trong h thng chnh tr ca tng nc c th chi
phi nhn thc v quan im chnh tr ca cc quc gia v li ch v phng
php bo v li ch trong quan h i ngoi. Nhng nhn t chnh tr ny v
s gp phn nh hnh quan h, hnh vi, thi ng x ca cc quc gia cng
nh s hnh thnh, tp hp lc lng gia cc quc gia khi cc quc gia - di
nhng hon cnh kinh t, chnh tr, x hi c th - c nhng nhn thc khc
25

nhau v c hi v thch thc v t c nhng chnh sch, chin lc i ngoi

c th m vic thc thi chng a ti nhiu chuyn bin to ln v bt ng
trong i sng quc t.
7. Hp tc v xung t - Trng thi, qu trnh ch o ca quan h
quc t
7.1. Hp tc trong quan h quc t
7.1.1. Khi nim hp tc quc t
Hp tc quc t l vic phi hp hot ng gia hai hay nhiu ch th
QHQT nhm thc hin cc li ch nht nh.
- Hp tc din ra trn c s t nguyn ca cc bn khi nhn thy vic thc
hin hoc iu chnh chnh sch ca quc gia ny to iu kin thc hin li ch
ca quc gia khc.
- Hp tc th hin qua hnh vi, ng x, hot ng c tc ng qua li gia
cc quc gia hoc ch th khc; qua vic xy dng cc th ch, quy tc ng x,
lut l, th tc phi hp chnh sch cc quy m khc nhau; qua cc cuc
m phn trn mi lnh vc (kinh t, chnh tr, an ninh, vn ha, x hi, mi
trng, cc vn ton cu); qua vic xy dng, tham gia cc c ch x l quc
t trn tng lnh vc hoc mi lnh vc; qua bin php x l cc vn quc t
(nh tham gia cu nn, tham gia chng khng b, tham gia mt hot ng qun
s no , tp trn, gn gi ho bnh, cc chin dch qun s chng cc quc gia
khc); hp tc c biu hin tp trung s hi nhp quc t.
- Hp tc c th din ra trn nhiu lnh vc, nhiu quy m, nhiu mc tiu
v bin php khc nhau: C hp tc l lin minh, c hp tc mang tnh ch ti,
c hp tc ch l cc phong tro mang tnh din n, ch mang tnh cht ng
thun v t nguyn, cha t n mc c ch ti; c hp tc song phng, a
phng, hp tc khu vc, hp tc quc t, hp tc lin chnh ph hoc phi chnh
ph.
- Cng c chnh ca hp tc l hot ng ngoi giao: Ngoi giao nh nc,

ngoi giao nhn dn, ngoi giao ngh vin, quc hi... th hin nhiu cp v
lnh vc khc nhau.
- Hp tc thng gn vi cc chnh sch quc gia, li ch c th ca ch
th, h tr tng th vic thc hin li ch quc gia. Hp tc c khi v li ch
chung, xong c khi v li ch ca mt nhm nc v lm thit hi li ch ca
nc khc, (cc nc thc dn phi hp vi nhau bc lt thuc a, cc
nc ln dn xp vi nhau, hy sinh li ch cc nc nh, hp tc chia nh
hng). Do vy, xt tnh cht ca hp tc, cn xt mc ch ca hp tc, xt li
ch trc mt v lu di, v kh nng khai thc s hp tc phc v li ch
quc gia.
26

- Hp tc c tnh lch s v pht trin, l h qu tt yu ca s pht trin

quan h quc t, c tnh lin tc v b sung, iu chnh, ph hp vi s pht
trin kinh t, an ninh chnh tr, khoa hc. C nhng mi hp tc c t hng trm
nm nay, hoc nhiu thp k qua (nh cc lin minh qun s chng li nc
th ba), c nhng hp tc mi ny sinh do tnh hnh so snh lc lng thay i,
hoc s pht trin kinh t, x hi, khoa hc k thut lm ny sinh cc vn
mi trong quan h quc t (50 nm trc y, khng ny sinh vn i li hoc
khai thc bin, n nhng nm 1970 mi c vn khai thc bin v n nm
1982 mi c lut bin). Hin nay, c nhiu vn ton cu, i hi cc quc gia
phi hp tc gii quyt.
7.1.2. C s ca hp tc quc t
Hp tc quc t da trn hai c s chung nht:
Mt l, vic xc nh li ch ca cc ch th nh li ch ph thuc ln
nhau, li ch b sung ln nhau, li ch qua khai thc mu thun ca cc bn.
Hai l, do so snh lc lng tng hp, cc bn khng th ti a ha li ch
ca mnh m khng tnh n li ch ca ch th khc. Hp tc trnh xung t
v cc ch th u phi nhn nhng ln nhau, iu ho li ch bo m s
vn hnh ca mt h thng kinh t, chnh tr, hoc an ninh. Hp tc cn l bin
php u tranh.
Nhn chung, hp tc th hin chnh sch c nhn nhng, gim xu hng
i u; hp tc gii quyt, i ph vi xung t, gii quyt mu thun, l
bin php x l mu thun; hp tc l bin php tp hp lc lng, cn bng
sc mnh i ph vi thch thc, nguy c xung t. Hp tc hay xung t
ph thuc vo tnh cht, quy m ca s ph thuc ln nhau trong kinh t, ca
mi quan h chnh tr, ca cc nhn t c th v a - chnh tr, a - kinh t, a
- chin lc trong tng thi k nht nh. Xung t v hp tc mang tnh cht
khch quan khng ph thuc vo mun ch quan v l s pht trin tt yu.
Tuy nhin, vn dng nh th no l mang yu t ch quan.
7.1.3. Vai tr, tc ng ca hp tc quc t
Hp tc quc t va c mt tch cc, va c mt tiu cc. Tch cc ch
to iu kin thc hin li ch quc gia. Tiu cc ch b tc ng t cc
nhn t bt li bn ngoi trn mi lnh vc chnh tr, kinh t, an ninh, vn ho x hi. Mc ca nh hng, c tch cc hoc tiu cc tu thuc vo sc
mnh v chnh sch ca mi quc gia. Cc mt tch cc l:
- Hp tc l bin php, cng c thc hin li ch quc gia trong QHQT, th
hin c th qua lnh vc kinh t v an ninh.
- Hp tc hn ch, hoc trnh thch thc t bn ngoi. gim cng
thng, to mi trng ho bnh, n nh cho pht trin kinh t.
27

- Hp tc iu ho li ch, phi hp x l cc vn chung

- Hp tc tm hiu quc t, hc hi quc t nhm vn dng phc v t
nc mnh, to giao lu quc t, tng cng hiu bit ln nhau.
- Hp tc tp hp lc lng, thm bn bt th, u tranh cho ho
bnh, c lp dn tc, dn ch v tin b x hi.
8.2. Xung t trong quan h quc t
8.2.1. Khi nim v phn loi xung t
- Xung t quan h quc t th hin qua cc mu thun, bt ng v li
ch, v quan im.
Xung t l tt yu trong mt x hi cn c mu thun giai cp, dn tc v
cc hnh thi mu thun khc. S p bc giai cp, dn tc, vic tranh ginh
quyn li ca giai cp phong kin, t bn, ch ngha quc, ch ngha dn tc
cc oan l cc ngun gc chnh dn n xung t trong QHQT.
- C nhiu cch tip cn v xung t:
+ Theo loi v lnh vc xung t: Xung t nng, xung t lnh; xung t
giai cp, sc tc, tn gio; xung t gia cc loi quan im, cc nhn thc v
gi tr; xung t gia lnh o v cc nhm li ch, gia cc nhm li ch vi
nhau; xung t gia cc tro lu t tng, ng phi ti mi quc gia hoc
xuyn quc gia; xung t ni quc gia, xung t khu vc, xung t quc t;
xung t trn cc lnh vc nh chnh tr, an ninh, qun s, kinh t, vn ho x
hi. Trong :
Xung t nng: Th hin cc cuc chin tranh vi quy m khc nhau nh
chin tranh th gii, chin tranh cc b, chin tranh bin gii, cc loi xung t
v trang gy thng vong hoc ph hoi ca ci vt cht (nh bom ca bn
khng b, cc loi cp c v trang...).
Xung t lnh: L tnh trng cng thng trong quan h, ln n ln nhau, ct
t quan h, rt nhn vin ngoi giao cc mc khc nhau. Xung t lnh
cn th hin qua xung t v kinh t, nh chin tranh thng mi, cc bin
php hn ch i phng trong quan h thng mi nh (bn ph gi, hn
ngch, thu quan, p dng trng pht kinh t, bao vy cm vn, cc bin php
cnh tranh th trng, cnh tranh ngun u t).
Xung t trong chin tranh lnh th hin nhiu lnh vc: (1) V qun s
(cc bn chy ua v trang, lp cn c qun s, lin minh qun s rn e ln
nhau, h tr hoc gy chin tranh ti th gii th ba, thc hin cc hot ng
gin ip, ph hoi ti nhiu nc XHCN...). (2) V kinh t, cc bn lp cc
khi kinh t ring v thc hin cc c ch kinh t khc nhau (M tin hnh cm
vn, bao vy kinh t cc nc x hi ch ngha). (3)V chnh tr, cc bn tuyn
truyn chnh tr, vn ho, tuyn truyn th ch, ph nhn cc gi tr t tng
28

vn ho ca nhau v khng thc hin giao lu vn ho.

+ Theo cp v quy m xung t: Xung t c nhiu quy m khc nhau
(quy m trong mt quc gia, khu vc hoc th gii), theo s lng ch th dnh
lu v phng tin s dng, theo mc nh hng, hu qu mi mt ti cc
quc gia v QHQT ni chung.
8.2.2. Ngun gc ca xung t
Nhn chung, ngun gc ca cc xung t u do mu thun v li ch v
quan im gy ra.
- Bn trong quc gia: C mu thun ni ti gia cc giai cp, cc tp on
li ch, cc quan im khc nhau v cc vn kinh t, chnh tr, an ninh, vn
ha, x hi, tn gio tn ngng; v mi trng v pht trin; v c hi v thch
thc, v ton cu ha v phn ton cu ha...
- bn ngoi, ngoi cc mu thun c bn ca thi i, cn c cc mu
thun sc tc - tn gio; mu thun v li ch quc gia; mu thun giu ngho;
mu thun v cc vn , tranh chp c th, trn cc lnh vc an ninh, chnh tr,
lnh th, ch quyn quc gia, kinh t, vn ha - x hi...
8.2.3. Hu qu ca xung t
Xung t c nhiu loi, nhiu cp , nhiu lnh vc khc nhau. Xt hu
qu ca xung t, cn xt hu qu tng th trn mi lnh vc, hu qu trc mt
v lu di. Hu qu v vt cht - v t tng, v quan h x hi, v s pht trin
hay tht li ca quan h sn xut, ca vn minh nhn loi. Trong tng vn c
th, cn nhn tnh cht ca tng loi xung t rt ra hu qu ca xung t,
bi nu ch nhn vo hnh thc ca xung t, th kh phn bit u l hu qu
tch cc, u l hu qu tiu cc.
Xt theo gc an ninh v pht trin, xung t lun e do an ninh v n
nh v xung t kim ch pht trin kinh t do phi tng chi ph quc phng,
nh hng n sn xut v i sng nhn dn, gy mt n nh x hi.
Xt theo quan h con ngi, quan h gia cc quc gia, xung t gy th
hn dn tc, giai cp, cn tr s hp tc v tin b nhn loi, cn tr s pht
trin ca vn minh nhn loi. Xung t khuyn khch mt tiu cc trong cc
mi QHQT, gy cng thng trong QHQT.

29

BI 5:
QUAN H QUC T SAU CHIN TRANH LNH N NAY
1. Chuyn bin v c im tnh hnh th gii sau khi cc nc x hi
ch ngha ng u v Lin X sp , chin tranh lnh kt thc
1.1. Tc ng quc t ca qu trnh khng hong, tan r h thng x hi
ch ngha ng u v Lin X
Ch ngha x hi ng u v Lin X sp vo cui thp k 80, u
thp k 90 ca th k XX sau gn 3/4 th k tn ti ( cc nc ng u gn
1/2 th k), l s kin c bit quan trng trong i sng chnh tr th gii hin
i, c tc ng trc tip v su xa n ton b cc din th gii hin nay. Vi
t cch l mt lc lng c bn, mt phe, mt cc ca trt t th gii hai cc
c hnh thnh sau Chin tranh th gii th hai, s sp ca cc nc x hi
ch ngha ng u v Lin X cng c ngha l s kt thc ca trt t th gii
ny. Song, nu nh trong lch s, cc trt t th gii c thng c kt thc
bng cc cuc chin tranh, th trt t th gii hai cc X - M chm dt s tn
ti trong iu kin ho bnh, khi Lin X - mt cc ca trt t th gii hai cc
"t rt lui" khi v i chnh tr quc t.
Vy nguyn nhn sp ca Lin X - ch th ca trt t th gii hai cc
v cc ng minh (cc nc x hi ch ngha ng u) vi ch x hi tin
b v trong mt thi gian di to lp c nhng thnh tu to ln trn mi
phng din, ng gp tch cc vo cuc u tranh ca nhn loi v mc tiu
chung: ho bnh, c lp dn tc, dn ch v tin b x hi l g? C th quy v
hai nhm: nguyn nhn su xa v nguyn nhn trc tip.
Nguyn nhn su xa:
Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi Lin X v cc nc ng
u, bn cnh nhng thnh tu to ln c ngha lch s v quc t, c nhng
nhc im, sai lm chm pht hin v khc phc, dn n tnh trng tr tr ko
di, cui cng y ch ngha x hi hng lot nc vo cuc khng hong su
sc v ton din, th hin mt s lnh vc ch yu sau:
- Trn lnh vc nhn thc l lun v ch ngha x hi trong mt thi gian
di, Lin X v cc nc x hi ch ngha ng u b lm vo tnh trng tr
tr, c bit l sai lm trong nhn thc v m hnh v con ng i ln ch
ngha x hi. Nhiu quan im l lun c bn b nhn thc mt cch ct xn,
lm cho n gin ho thnh nhng khun mu x cng v gio iu. Mt khc,
t duy l lun do khng c thng xuyn b sung, lm giu bng nhng
nhn thc mi tng kt t thc tin, tr nn lc hu, khng c c vai tr soi
sng v nh hng cho thc tin xy dng ch ngha x hi. Thm vo l t
tng nng vi, ch quan, t chy giai on trong xy dng ch ngha x
hi khng tnh n mt cch y nhng iu kin v quy lut khch quan.
30

S tr tr trong t duy l lun ko di, nhng khi nhn thy cn thit phi i
mi t duy l lun th li nhanh chng b ri vo thi cc c khuynh hng ph
nhn nhng quan im l lun mang tnh nguyn tc, nn tng v ch ngha x
hi; thm ch mt trn l lun ca ng cng sn b b ng cho khuynh hng
c hi ch ngha thu tm.
- C ch qun l kinh t - x hi tp trung, mnh lnh v bao cp c vn
dng Lin X v cc nc x hi ch ngha ng u tuy cn thit trong
nhng iu kin lch s nht nh, song do duy tr qu lu, nn khng to iu
kin pht huy c ng lc v tnh sng to ca c nhn ngi lao ng, km
hm s pht trin ca lc lng sn xut. Trong iu kin nn kinh t th gii
c nhng bin i su sc nh ng dng rng ri v c hiu qu nhng thnh
tu ca cuc cch mng khoa hc - k thut hin i th vi c ch qun l ny,
Lin X v cc nc x hi ch ngha ng u vn tip tc thc hin chin
lc pht trin kinh t ch yu theo chiu rng. V do vy Lin X v cc nc
x hi ch ngha ng u ngy cng tt hu xa hn v lc lng sn xut so
vi cc nc t bn pht trin, lm cho tc tng trng kinh t b chm li,
sn xut b ngng tr, hng lot vn x hi nng bng ni ln... Nhng yu
t trn tch t li trong mt thi gian di dn n cuc khng hong su sc v
ton din cui thp k 70, u thp k 80 vi nhng biu hin nh: nng sut
lao ng gim st ng k, trong nng nghip ch bng 1/4, trong cng nghip
l 1/2 so vi cc nc t bn pht trin, mc sng ca nhn dn Lin X t v
tr th 5 th gii tt xung v tr th 55.
- S lnh o ca cc ng cng sn cm quyn - nhn t quyt nh thng
li ca cng cuc xy dng ch ngha x hi - mc phi nhng sai lm
nghim trng. T duy gio iu v my mc v b quyn lnh o cch mng
dn n s bin dng ca b my ng, bin ng thnh c quan siu quyn
lc, ng ngoi s kim sot ca php lut. Trong khi , h thng cn b ca
ng c o to phin din, khng c bn, thiu nng lc t chc tp hp
qun chng tin hnh ci to v xy dng ch ngha x hi nhng li c on,
chuyn qun, thiu dn ch, xa ri thc tin... Nhng vic lm trn cng lm
gim st nim tin ca nhn dn i vi ng, lm tn thng nghim trng bn
cht nhn o, dn ch v vn minh ca ch ngha x hi.
- Tc ng tiu cc ca trt t th gii hai cc i vi h thng x hi ch
ngha.
Lch s tng ghi nhn nhng ng gp to ln c ngha quyt nh ca
Lin X v h thng x hi ch ngha i vi phong tro cch mng th gii.
Tuy nhin, chnh trt t th gii hai cc vi s i u cng thng gia hai phe,
hai siu cng X - M tc ng khng nh n s tn ti v pht trin ca
h thng x hi ch ngha. bo v nhng thnh qu cch mng t c
v i ph c hiu qu cuc chy ua v trang quyt lit do M v cc nc
31

phng Ty pht ng trong sut cuc chin tranh lnh, Lin X v cc nc

x hi ch ngha ng u buc phi tp trung mi ngun lc vt cht - k thut
phc v cho pht trin quc phng. Do , kh nng m rng u t pht
trin sn xut, nng cao i sng nhn dn cc nc x hi ch ngha khng
th c tho mn do tim lc ti chnh c hn trong khi khng th nhn c
ngun vn u t t nc ngoi.
Thm vo , s i u ng - Ty, s chi phi ca thc h gia hai
phe, hai cc hn ch cc nc x hi ch ngha m rng quan h hp tc
kinh t quc t c hiu qu vi cc nc ngoi khi SEV. ng khung cc quan
h kinh t trong ni b khi, cc nc x hi ch ngha khng c kh nng pht
huy cc li th so snh ca mnh trong phn cng lao ng quc t. Vai tr
ng u ca Lin X trong phe x hi ch ngha to iu kin n n
c nhng chnh sch c on, mt dn ch trong quan h vi cc ng cng
sn v nh nc x hi ch ngha, p t m hnh xvit trong mi lnh vc i
vi cc nc x hi ch ngha anh em, b qua mi s khc bit v xut pht
im v iu kin kinh t, vn ho, a l, lch s, x hi..., th tiu tnh nng
ng v sng to ca mi nc.
Nguyn nhn trc tip:
- ng Cng sn Lin X v cc ng cm quyn cc nc x hi ch
ngha ng u mc phi nhng sai lm nghim trng v ng li chnh tr,
t tng v t chc cn b trong qu trnh ci t, ci cch. Cc ng cng sn
Lin X v ng u - ngi khi xng v lnh o qu trnh ci t, ci cch ngay t u khng xc nh ng phng chm, bin php, bc i thch
hp v ng b, lm cho ng lun lun b ng, lng tng. Nghim trng hn,
mt s ngi lnh o cao nht ca cc ng Cng sn Lin X v ng u
tng bc khng ch ban lnh o ng, thc hin ng li xt li, phn bi
ch ngha Mc - Lnin, ph nhn quan im v giai cp v u tranh giai cp
ca ch ngha Mc - Lnin, ph nhn chuyn chnh v sn, ph nhn nguyn
tc tp trung dn ch, t b ch ngha quc t v sn... Chnh nhng sai lm
trn l nguyn nhn trc tip lm bng n cc mu thun trong x hi vn
m t lu, lm tan r ng cng sn.
- Tc ng ca chin lc "din bin ho bnh" ca ch ngha quc. m
mu tiu dit Lin X v cc nc x hi ch ngha ca ch ngha quc
xut hin k t khi ch ngha x hi hin thc ra i. Qu trnh ci t, ci cch
Lin X v cc nc x hi ch ngha ng u lm cho "din bin ho bnh"
c iu kin pht trin hn trc. S dao ng, thm ch phn bi ca mt s
ngi lnh o, nhng sai lm ca ng trong ng li v sch lc c
ch ngha quc khai thc trit . Mt mt, chng ca ngi nhng ci cch phi
x hi ch ngha, xuyn tc lch s ca Lin X v bn cht ca ch ngha x
hi nhm lm gim lng tin ca nhn dn i vi ng, vi ch ; mt khc,
32

chng tin hnh bi dng, c v, xy dng nhng lc lng i lp chng ch

ngha x hi ngay trong ng Cng sn Lin X v x hi x vit; va ha hn,
va gy sc p khuyn khch cng cuc ci t theo qu o t bn ch
ngha: a nguyn chnh tr, kinh t th trng t bn ch ngha... Nhng hnh
ng trn ca ch ngha quc cng lm phn ho su sc trong ni b ng
Cng sn Lin X, tc ng trc tip n x hi x vit vn ang khng hong
su sc v ton din, thc y nhanh qu trnh sp ca cc nc x hi ch
ngha ng u v Lin X.
Vi s tan r ca ch ngha x hi ng u v Lin X, dng nh
nc M ng trc c hi thc hin tham vng b ch th gii ca mnh.
Nhng thc t nhng thay i tng quan lc lng trong i sng chnh tr th
gii v thc lc ca M thi k hu Chin tranh lnh lm ny sinh nhng
yu t v iu kin cn tr M thc thi tham vng . M hin ang gi v tr
siu cng s mt th gii v sc mnh qun s, sc mnh kinh t, v tm nh
hng ca mnh ti nhng vn chnh tr, vn ho, t tng trn ton cu.
Tuy nhin, nc M b suy yu tng i khi bc ra khi Chin tranh lnh.
Ngy nay nc M ang phi ng u vi nhng nguy c, nhng thch thc
ngn cn M vn ln v tr b ch ton cu. Cc cng quc khu vc v cc
trung tm kinh t quc t nh Nht Bn, Ty u, Trung Quc, Nga... u ang
gng sc vn ln to cho mnh mt v th c li hn chia s quyn lc chi
phi i sng chnh tr quc t. H khng mun v khng chu cho M t do
lnh o v khng ch th gii.
Nh vy, a v v tham vng ca M trong th gii thi k hu chin
tranh lnh b thch thc ln v mang y nghch l. Xt v ton th, th gii
ang trong qu trnh hnh thnh trt t th gii mi v M ang mun gi vai
tr chi phi trt t . Tuy nhin, trn th gii hin ang xut hin nhng trung
tm kinh t ngy cng c kh nng cnh tranh vi M. Do , trong nhiu
trng hp M buc phi chp nhn tho hip v dung ho li ch vi cc nc
ln, cc trung tm kinh t - chnh tr mi tri dy gii quyt cc vn khu
vc v ton cu c lin quan.
Lin X sp , Chin tranh lnh kt thc lm o ln cc quan h lin
minh kinh t, chnh tr v qun s ca trt t th gii hai cc X - M vn
tn ti trong sut 45 nm v h qu su rng ca n ang tc ng su sc n
i sng chnh tr th gii hm nay. Trt t th gii hai cc kt thc lm thay
i so snh lc lng trn th gii v cc chun mc trong QHQT. Mu thun
thi i gia ch ngha x hi v ch ngha t bn vn tip tc tn ti, song
khng cn l nhn t duy nht chi phi vic tp hp lc lng gia cc nc
trn th gii.
Tuy nhin, trong thi k qu hnh thnh trt t th gii mi, tt c cc
nc cng ang ng trc nhng thch thc mi. i b phn cc nc trn
33

th gii ang vp phi nhiu vn mi ny sinh v nhng vn m trc y

b che ph bi trt t th gii hai cc: xung t khu vc, mu thun quc gia,
dn tc, sc tc, tn gio; h ngn cch Bc - Nam; s bt bnh ng trong quan
h gia cc nc, nhu cu pht trin kinh t v n nh chnh tr ca cc nc...
Ring i vi cc nc ln, cc trung tm kinh t mi tri dy cn din ra cuc
u tranh tranh ginh vai tr ch o trong trt t th gii mi.
Hin nay, cc quc gia trn th gii ang tp trung u tin nhm gii quyt
nhng vn kinh t - x hi trong nc, ng thi y mnh u tranh
ginh ly nhng iu kin pht trin thun li nht. Trong xu th hp tc quc
t ngy cng su rng, s ph thuc ln nhau gia cc quc gia ngy cng tng,
vic gi gn s c lp dn tc, t ch, t lc t cng ca mi quc gia dn
tc c ngha rt quan trng v mang trong mnh nhng kh nng v ngha
mi. Do , s tri dy mnh m ca thc c lp t ch, t lc t cng ca
mi quc gia dn tc sau chin tranh lnh ni ln nh mt xu hng khch
quan.
Tuy nhin, quan im v thc c lp t ch, t lc, t cng ca mi
quc gia dn tc ngy nay c khc i nhiu so vi thi k trt t th gii hai
cc. Nu nh trc y c lp t ch, t lc t cng dn tc thng c
hiu nh s ng ngha vi ng ca, vi t thn vn ng, c bit l trong
lnh vc kinh t th ngy nay n bao hm mt ngha rng hn. Th gii hm
nay ang trong qu trnh quc t ho su sc mi mt ca i sng x hi v
cuc chy ua kinh t gia cc nc din ra gay gt v quyt lit th c lp t
ch, t lc t cng c ngha l mi quc gia dn tc phi gi vng ch quyn,
xc nh ng v tr, th mnh ca mnh trong nn kinh t th gii, c ch
trng, chnh sch thch hp c th ho nhp vo i sng kinh t ca khu
vc v th gii, tr thnh mt khu, mt mt xch vn hnh nhp nhng trong h
thng cc hot ng quc t v QHQT.
t c nhng mc tiu trn, mi quc gia dn tc, c bit l cc
nc va v nh, ngoi vic tp trung pht trin kinh t trong nc, cn cn
tin hnh u tranh tin ti thit lp mt h thng QHQT trong mi nc
u c vai tr v ting ni cng vi nhng ng gp cn thit trong vic gii
quyt cc cng vic ca th gii v khu vc, ph hp vi kh nng ca mnh.
iu ny c th hin qua cc hot ng ni bt sau:
- Cuc u tranh ca cc nc nhm thc hin dn ch ho c ch t chc
cng nh trong hot ng ca Lin hp quc, ph hp vi mc tiu, tn ch ca
t chc ny, chng li s khng ch ca cc nc ln i vi hot ng ca
Lin hp quc. Trong nhng nm gn y, cc nc ln - thnh vin thng
trc ca Hi ng bo an Lin hp quc thng sn sng tho hip vi nhau
mu li ch cho mnh, p t v can thip vo cng vic ni b ca cc nc
khc, vi phm li ch chnh ng ca nhiu nc trong cng ng th gii.
34

- Trong nhng nm gn y cc nc c lp tr tui thi k sau Chin

tranh lnh y mnh s hp tc Nam - Nam h tr nhau bo v c lp dn
tc trc m mu p t, can thip ca cc nc ln. Thnh cng to ln ca cc
Hi ngh cp cao Phong tro Khng lin kt ln th X Jakarta (Innxia) vo
thng 9-1992 v ln th XI Columbia vo thng 10-1995 khng nh sc sng
v s cn thit ca phong tro ny i vi cc nc c lp tr tui thi k sau
Chin tranh lnh. Thng qua t chc ny, cc nc c lp dn tc v Khng
lin kt to ra cho mnh c th ln lc cng c c lp chnh tr, pht trin
kinh t, y mnh hp tc, u tranh v s bnh ng trong quan h Bc - Nam,
tin ti mt trt t th gii mi cng bng v hp l trn hnh tinh ny.
- Bn cnh cc hot ng trn, cc nc trn th gii cn xc tin thnh
lp cc t chc quy m khu vc, tiu khu vc va pht huy li th ca mi
nc, va tp hp lc lng gia cc nc c li ch tng ng lm i trng
trong QHQT.
Nh vy, s sp ca ch x hi ch ngha ng u v Lin X
ng thi lm cho cuc i u ng - Ty gay gt v khc lit cng vi Chin
tranh lnh ko di hn bn thp k kt thc. Bin c bc ngot ny dn n s
tan v ca trt t th gii hai cc c hnh thnh t sau Chin tranh th gii
th hai v m u cho qu trnh tm kim - kin to mt trt t mi. Sau Chin
tranh lnh, th gii chuyn bin mnh m v rt cn bn, cha ng trong n
nhng xu hng vn ng an xen nhau mt cch phc tp. S v ca h
thng QHQT "hai cc", "hai siu cng" lm cho so snh lc lng th gii
nghing v pha c li cho M v ch ngha t bn. Tuy nhin, s mt i ca
"i trng Lin X" cng ng thi lm cho cuc cnh tranh gia M vi cc
cng quc t bn ch ngha hng u tr nn quyt lit hn. Sau s tan r ca
Lin X, mc d M tr thnh siu cng duy nht, song M vn khng th
thc hin c tham vng b ch ton cu. M b t trc s thch thc - cnh
tranh to ln ca cc trung tm kinh t - chnh tr Ty u v Nht Bn. Trong
bi cnh trt t th gii hai cc b v, thc c lp t ch ca cc dn tc
khc nhau trn th gii ngy cng tng ln mnh m, c bit l ca cc nc
ang pht trin. Cuc u tranh ca h i bnh ng trong QHQT v dn ch
ho trong hot ng ca cc t chc quc t gp phi khng t kh khn, tr
ngi t pha mt s nc ln mun khng ch v p t quan im ca mnh
trong vic gii quyt cc vn ca i sng sinh hot quc t. Qu trnh hnh
thnh trt t th gii mi sau Chin tranh lnh, di tc ng ca nhng yu t
ni trn, chc chn s l mt qu trnh kh khn, phc tp v khng th nhanh
chng nh s ra i ca cc trt t th gii trc y.
1.2. Nhng biu hin mi ca cc mu thun thi i
Cc mu thun c bn ca thi i vn tn ti, song s vn ng ca chng
c nhng biu hin mi khc trc c v hnh thc, quy m v mc .
35

Vi s kt thc Chin tranh lnh v trt t hai cc, mu thun c bn gia

ch ngha x hi v ch ngha t bn vi t cch l cc hnh thi kinh t - chnh
tr, t tng i khng tuy vn tn ti, nhng do tnh hnh quc t thay i nn
biu hin di nhng hnh thc khc trc. Cc nc XHCN ng u v Lin
X v sp lm cho ch ngha x hi lm vo thoi tro. Trung Quc l mt
nc XHCN ln nhng theo ui nhng mc tiu, tnh ton ring xut pht t
li ch quc gia. Cc nc XHCN cn li khng nhiu, li khng lin kt cht
ch nh trc; mt s ng cnh t ng u c th tr li cm quyn, trong
c mt s ng l k tha cc ng cng sn c, nhng h thay i ng
li: V i ni, chp nhn nn kinh t th trng, ch a ng, dn ch i
ngh; v i ngoi, ch trng lin kt vi EU, gia nhp NATO. Trong tnh
hnh , mu thun gia cc nc XHCN cn li vi M v cc nc t bn
khc vn l i khng v thc h song s i khng khng phi l nhn t
ch o chi phi QHQT nh trc y. Trong bi cnh mi, mu thun v
thc h gia ch ngha x hi v ch ngha t bn c th hin ch yu thng
qua din bin ho bnh v chng din bin ho bnh. Tnh cht ca cuc
u tranh ny rt gay gt, th hin trn nhiu phng din, nhng l mt qu
trnh u tranh lu di v hnh thc th hin ca n khng ging nh thi k
Chin tranh lnh.
Trong iu kin mi, khi cc nc XHCN ng u v Lin X sp d,
nguy c t pha Lin X khng cn th nhu cu v an ninh truyn thng gia
cc nc quc t bn ch ngha cng khng cn nh trc. iu lm mt
i cht keo dnh kt cc nc quc vi nhau, trong khi mu thun vn c v
li ch gia h vi nhau ngy cng tng. Ty u v Nht Bn c iu kin c
lp hn, v tr, vai tr tng ln trong QHQT, ting ni c th c trng lng
hn. H c khuynh hng chng li siu cng duy nht xng hng
xng b ca M. Bn thn M trc nhng thch thc v kinh t cng phi li
dng mi c hi gim gnh nng chy ua v trang, dnh sc cho pht trin
kinh t. Mu thun gia cc nc quc vi nhau, nht l s cnh tranh kinh
t tr thnh mu thun ln tc ng trn quy m ton cu. Tuy nhin do tnh
ph thuc ln nhau ngy cng gia tng, cc nc ny u tm cch tho hip v
iu tit cc mu thun, trnh n ra xung t lm v quan h.
Mu thun gia cc nc ang pht trin vi cc nc quc ch ngha
tip tc din ra gay gt, khong cch gia cc nc giu v cc nc ngho
cng ngy cng ln. thc c lp dn tc ca cc quc gia ngy cng tng,
tuy nhin kh nng lin kt gia cc nc ang pht trin to ra sc mnh
u tranh s c phn yu i do bn thn hng ng cc nc ny cng c s phn
ho v mt i hu thun ng k t cc nc XHCN do Lin X ng u.
Phong tro Khng lin kt l tp hp lc lng chnh tr quan trng ca cc
nc ang pht trin trong tnh hnh mi nhm chng li cc hnh thc thng tr
36

v can thip, bo v c lp, bnh ng gia cc quc gia. Song vai tr ca

Phong tro cng b hn ch do cc nc thnh vin mang mu sc chnh tr ht
sc khc nhau, thm ch li ch cn i lp nhau v bn thn Phong tro ch
mang tnh chnh tr trong khi cc vn kinh t ang ni ln hng u trong
QHQT. Bn thn Phong tro khng c kh nng x l nhng cuc xung t
ngay gia cc nc Khng lin kt vi nhau. Do nhng hn ch , cc nc
c lp dn tc v ang pht trin cha tp hp c thnh lc lng ng k
chng chi li cc nc t bn pht trin.
Mu thun trong lng cc nc t bn ch ngha tip tc din bin di
nhiu hnh thc mi. Bn cht ca x hi t bn khng th gii quyt c
nhng mu thun vn c trong lng n. Cuc u tranh i dn ch, nng cao
cht lng cuc sng, chng tht nghip, t nn x hi, chng ti phm, khng
b cc nc t bn vn din ra ngy cng mnh m. Mt khc, cng cn nhn
thy rng do kt qu u tranh ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng,
ch ngha t bn hin i buc phi c nhng iu chnh v kinh t - x hi
thch nghi vi tnh hnh mi, trnh nhng bng n ln. ng thi li dng
nhng thnh qu ca cch mng khoa hc - cng ngh, ch ngha t bn
thch ng c vi tnh hnh v vn cn kh nng pht trin.
Bn cnh nhng mu thun c bn ca thi i nu trn, trong bi cnh
hin nay, th gii ang ni ln mt s mu thun khc rt ng ch :
- Mu thun v li ch dn tc. Th gii hin nay c khong hn 200 quc
gia ln nh khc nhau vi li ch dn tc rt a dng v khc nhau. Trong
QHQT hin nay, cc nc u t li ch dn tc ln hng u. Do , vic ny
sinh mu thun gia cc nc l iu khng th trnh khi. S pht trin ca
loi mu thun ny lm cho QHQT tr nn nng ng v phc tp hn.
- Mu thun gia n phng v a phng; mu thun gia cc th lc
hiu chin, b quyn vi cc dn tc, cc lc lng tin b, yu chung ha
bnh v cng l trn th gii.
- Mu thun trong ni b tng nc v gia cc nc vi nhau, gy ra cc
cuc xung t, ly khai, khng b, phn r quc gia, ph hoi s n nh ca
nhiu nc.
- Mu thun gia con ngi vi thin nhin.
S chuyn ha v pht trin cc mu thun v ang tc ng mnh n
cc din th gii v s tp hp lc lng quc t, to ra s tp hp lc lng
quc t rt a dng, linh hot, ty theo tng vn , tng thi im c th, theo
s trng hp li ch ca tng nc hoc nhm nc.
1.3. Nhn thc v t duy mi ca cc quc gia
H thng XNCN ng u v Lin X sp , ko theo n l s tan v
ca trt t hai cc Yalta, ng thi lm ny sinh mt lot vn mi m cc
37

quc gia phi tnh n trong qu trnh iu chnh chnh sch.

- Vn li ch quc gia - dn tc: Trong tnh hnh mi, thc h khng
cn l chun mc cao nht cho ngn c tp hp lc lng trn th gii m c
thay th bng li ch dn tc. S tp hp lc lng tr nn c ng, linh hot,
tu theo tng vn , tng thi im c th, khng phn bit ch chnh tr x hi khc nhau, khng cu n i tng, trn c s phc v tt nht cho li
ch dn tc mnh.
- Vn pht trin: Trong bi cnh mi, y lun l mt trong nhng u
tin hng u ca bt k quc gia no. Tt c cc nc, d l pht trin hay
ang pht trin, u ginh u tin cho pht trin kinh t, coi kinh t c ngha
quyt nh i vi vic tng cng sc mnh tng hp ca quc gia. Trong bi
cnh hai cc, vn ny thng c gii quyt bng s tr gip ca mt trong
hai siu cng. Cc vn kinh t thng c gn lin vi cc quyt nh ca
phe, khi trong tnh trng i u vi nhng ngha v chnh tr nhiu hn l
v dn sinh trong ni b mi quc gia. Gi y nhng tr gip kiu khng
cn tn ti na, phn ln cc nc phi t i mt vi cc vn pht trin ca
chnh h v t nht c hai yu t c bn m cc quc gia phi tnh n l:
(1) M rng quan h thng mi nh mt i hi tt yu. Hng ro ngn
cch ng - Ty khng cn na, ngun vn u t v th trng gi y c th
nhn c t nhiu pha. Song cng c th khng nhn c g nu chnh sch
ni ti ca quc gia khng p ng c iu kin ca cc nh u t;
(2) Khong cch giu ngho, chnh lch trnh pht trin gi y l r l
mt thch thc khng d dng g khc phc c. Nguy c tt hu v pht trin
s mi mi khng gii to c nu nh cc quc gia ang pht trin c lp li
theo ng l trnh m cc nc pht trin i qua. Cc nc phi tm kim cho
mnh con ng i trong bi cnh ton cu ho v cch mng khoa hc - cng
ngh ang ngy cng pht trin.
- Vn an ninh: Chin tranh lnh chm dt khng c ngha nhn loi s
c hng mt nn ho bnh c m bo chc chn. Ngc li, gi y cc
quc gia li phi i mt vi cc nguy c an ninh mi, l nhng nguy c ny
sinh t cc vn chnh tr - x hi ngay trong lng quc gia (xu hng ly
khai, xung t tn gio, sc tc, s bt bnh ng, i ngho,.. ang e do n
s an ton ca nhiu nc (Lin X v Nam T trc y l nhng v d in
hnh)); cc vn bn ngoi nh cc vn an ninh phi truyn thng (bun lu,
ph bin v kh, khng b,..). Khi nim an ninh gi y khng ch cn b hp
trong ch quyn, ton vn lnh th ca bt c quc gia no. An ninh ca mt
quc gia by gi phi gn lin vi an ninh ca cc quc gia khc, ca ton khu
vc. Vic hp tc trong lnh vc an ninh khng phn bit ch chnh tr - x
hi ang l i hi bc xc.
38

- Nhng vn ton cu: Bc vo thp k 90 mt lot vn nh i

ngho, nhim mi trng, bnh tt,.. vt ra khi phm vi mi quc gia v
tr thnh mi e do ti ton th x hi loi ngi. Bn thn nc M lc ny
vi t cch l siu cng duy nht cng kh c kh nng t gii quyt cc
vn ton cu trn. Tuy thi k Chin tranh lnh c l duy nht c vn
chin tranh du dit mi c th kim ch s xung t gia hai khi, ko h ngi
vo bn m phn. Th gii hin nay c qu nhiu vn , m gii quyt n
ch cn con ng tng cng hp tc.
- Nhng hn ch ca cc c ch quc t hin hnh: Tuy Chin tranh lnh
kt thc song cn khng t cc c ch ca trt t hai cc vn tip tc tn ti
(Lin hp quc, NATO, GATT,..). ng trc nhng nhu cu mi ca x hi
loi ngi, hu ht cc c ch ny t ra khng nng lc. Ci cch b my
cng nh cc nguyn tc vn hnh tr thnh nhng i hi cp bch i vi cc
c ch nu trn, ng thi, tnh hnh mi cng i hi phi c nhng c ch mi
tng xng, trc ht trong lnh vc hp tc kinh t v an ninh.
- Vn thc h: Sau khi cc nc x hi ch ngha ng u v Lin
X sp , CNXH lm vo thoi tro, trn thc t, th gii ang ri vo giai
on khng hong t tng. Tuy thng th sau Chin tranh lnh song khng c
ngha h t tng ca cc nc t bn pht trin, trc ht l M, chim u th
tuyt i khin cc nc phi noi theo. Vic cc nhm tn gio pht trin mnh
ngay chnh cc nc ny cho thy nhng mt hn ch ca m hnh vn ho x hi kiu TBCN. Tm ti cc m hnh hp l, ph hp vi cc gi tr tinh thn
ch thc ca tng quc gia cng ang l mt trong nhng nhim v cp bch.
ng trc s thay i v so snh lc lng cng nh cc nhim v cp
bch ra sau khi trt t hai cc tan r, hu ht mi quc gia c nhng s
thay i nht nh trong c chnh sch i ni v i ngoi ca mnh. C hai
khuynh hng iu chnh ch yu, c tnh cht tri ngc nhau:
- Khuynh hng m ca, tng cng hp tc nhm a phng ho, a
dng ho QHQT: C th thy y l hng iu chnh ca phn ln cc quc
gia trn phm vi ton cu. Nhm ny thng xut pht t nhng c s: (1) Nhu
cu v bo m cc li ch v an ninh v pht trin ch c th thc hin c tt
trong iu kin giao lu m ca. (2) Tnh hnh th gii c nhiu iu kin thun
li c th tranh th thc y hp tc, gim bt cng thng. (3) Nhn thc v
cch gii quyt nhng vn chung ca x hi loi ngi, trc ht l nhng
vn ton cu, thng qua con ng hp tc.
Khuynh hng ny th hin qua nhng thay i c trong chnh sch i ni
v i ngoi: Nhng ci cch su rng nhm thu ht u t, tng cng hi
nhp kinh t th gii v khu vc thng chim u tin hng u cho qu trnh
m rng hp tc. Tuy nhin trong chnh sch ca nhm nc ny khng phi
39

loi tr hon ton cc yu t u tranh. Cn qu nhiu nhng bt ng, khc

bit gia cc nc, in hnh nh nhn thc ca mi quc gia v ng hng,
ni dung hi nhp quc t. Cnh tranh gay gt cng l c im ni bt ca
khuynh hng iu chnh ny.
- Khuynh hng bo lc, i u: Kh c th ni nhm nc theo khuynh
hng ny vn tip tc t duy nh trong Chin tranh lnh, khng nhn thc
c l trt t hai cc, tnh trng i u ng - Ty chm dt, thm ch h
nhn thc rt r v nhng thay i trn th gii. Khuynh hng ny ang e do
n s n nh, ho bnh ca nhiu quc gia khc. S d cc nc ny vn tip
tc chnh sch bo lc, i u l do:
+ Cc nh lnh o vn cho rng y l bin php ti u t c cc
mc ch v an ninh v pht trin ca quc gia mnh. S sp ca Trt t
Yalta c h nhn thc nh mt c hi tt cn tn dng.
+ Chnh sch ny chu nhiu sc p t c bn trong v bn ngoi, c bit
l cc quc gia thi hnh chnh sch hai mt: mt mt thc y hp tc khu vc
no , mt khc li thc y cho tnh hnh thm phc tp, kh c hng gii
quyt mt khu vc khc.
+ Tnh trng i u, thm ch chin tranh thng ri vo nhng khu vc
c li ch chng cho, c bit l nhng tranh chp c tnh cht lch s lu i,
tnh cht tn gio, hoc ang tn ti tnh trng khng hong v kinh t - x hi.
Nh vy, c hai khuynh hng nu trn u ang tn ti song song, thm
ch c nhng lc an ci rt kh xc nh (nh i vi M chng hn). S phc
tp ny lm nn cc din th gii trong giai on chuyn tip, qu t mt h
thng c sang mt h thng mi.
2. Nhng c im v xu th chnh trong quan h quc t
2.1. c im:
+ Ch x hi ch ngha Lin X v ng u sp khin ch ngha
x hi tm thi lm vo thoi tro nhng iu ny khng lm thay i tnh cht
ca thi i; loi ngi vn ang trong thi i qu t ch ngha t bn ln
ch ngha x hi. Cc mu thun c bn trn th gii vn tn ti v pht trin,
c mt su sc hn, ni dung v hnh thc biu hin c nhiu nt mi. u tranh
dn tc v u tranh giai cp tip tc din ra di nhiu hnh thc.
+ Nguy c chin tranh th gii hy dit b y li, nhng xung t v
trang, chin tranh cc b, xung t v dn tc, sc tc v tn gio, chy ua v
trang, hot ng can thip, lt , khng b vn xy ra nhiu ni.
+ Cch mng khoa hc v cng ngh tip tc pht trin vi trnh ngy
cng cao, tng nhanh lc lng sn xut, ng thi thc y qu trnh chuyn
dch c cu kinh t th gii, quc t ha nn kinh t v i sng x hi.
40

+ Cng ng th gii ng trc nhiu vn c tnh ton cu, khng mt

quc gia ring l no c th t gii quyt, m cn phi c s hp tc a phng.
+ Khu vc chu - Thi Bnh Dng ang pht trin nng ng v tip
tc pht trin vi tc cao; ng thi khu vc ny cng tim n mt s nhn
t c th gy mt n nh.
2.2. Xu th:
+ Ha bnh, n nh v hp tc pht trin ngy cng tr thnh i hi
bc xc ca cc dn tc v cc quc gia trn th gii. Cc nc dnh u tiu
cho pht trin kinh t, coi pht trin kinh t c ngha quyt nh i vi vic
tng cng sc mnh tng hp ca quc gia.
+ Cc quc gia tham gia ngy cng nhiu vo qu trnh hp tc v lin kt
khu vc, lin kt quc t v kinh t, thng mi v nhiu lnh vc hot ng
khc. Hp tc ngy cng tng nhng cnh tranh cng rt gay gt.
+ Cc dn tc nng cao thc c lp t ch, t lc, t cng, u tranh
chng li s p t v can thip ca nc ngoi, bo v c lp ch quyn v
nn vn ha dn tc.
+ Cc nc x hi ch ngha, cc ng cng sn v cng nhn, cc lc
lng cch mng, tin b trn th gii kin tr u tranh v ha bnh, c lp dn
tc, dn ch v tin b x hi.
+ Cc nc c ch chnh tr - x hi khc nhau va hp tc, va u
tranh trong cng tn ti ha bnh.
3. Quan h gia cc nc ln
3.1. Khi qut v chnh sch i ngoi ca cc nc ln sau Chin tranh
lnh n nay
3.1.1. Chnh sch i ngoi ca M
3.1.1.1. Nhng nhn t chi phi chnh sch i ngoi ca M
- V th siu cng th gii duy nht: T khi Chin tranh lnh kt thc n
nay, M vn duy tr c u th vt tri hu nh tt c cc lnh vc lm nn
sc mnh ca mt quc gia. V qun s, M vt xa tt c cc nc khc v s
lng qun thng trc, v kh ht nhn chin lc, ngn sch quc phng v
cn c qun s nc ngoi. V kinh t, M chim v tr ng u th gii
trong mi ch s th hin tim lc kinh t ca mt quc gia. M cng l nc
ng vai tr ch o trong cc thit ch kinh t, ti chnh, thng mi ch cht
ca th gii nh IMF, WB, WTO... V khoa hc - cng ngh, M i u trong
hu ht cc lnh vc khoa hc - cng ngh mi nhn ca th gii, c bit l
cng ngh thng tin. V chnh tr - x hi, M ang l ht nhn ng vai tr chi
phi nn chnh tr th gii. Tnh hnh chnh tr - x hi M nhn chung n nh
vi s thay nhau cm quyn, iu hnh t nc ca hai ng t sn ln - ng
41

Dn ch v ng Cng ha. Dn s M ch chim khong 4,7% dn s th gii

nhng c cht lng dn s cao nn c nhng li th ln pht trin kinh t x
hi. Ting Anh cng l th ting thng dng nht trn th gii, ng vai tr
quan trng trong i sng quc t. V th siu cng th gii duy nht chnh l
nhn t ng vai tr chi phi chin lc v chnh sch i ngoi sau Chin tranh
lnh ca M.
- Nhng bin ng ca mi trng an ninh th gii sau Chin tranh lnh:
Vi t cch l siu cng th gii duy nht, trc mt M khng gp phi,
thch thc qun s - an ninh t bt c nc ln no, nhng M li ang ng
trc nhng e da an ninh mi, c coi l phi truyn thng, khng cn
xng, l vic khng ngn chn c s ph bin v kh git ngi hng
lot, s gia tng ch ngha khng b quc t, ti phm c t chc, xung t sc
tc, tn gio, an ninh mng; nhng e da an ninh lin quan n cc vn pht
trin, ngho i, di c, s hy dit mi trng sinh thi... Gii cm quyn M
cn cho rng cc nh nc ngoan c, cng u th gii ang pht trin
ang tim n nhng mi e da an ninh i vi M.
- Nhng xu hng vn ng khch quan ca cc mi quan h quc t hin
i: Sau Chin tranh lnh, cc ch th QHQT cng nh h thng cc QHQT c
nhng thay i, bin chuyn rt ln. Cc quc gia c lp, c ch quyn ang
khng nh v th l nhng ch th c vai tr ngy cng tng trong h thng
QHQT hin i. thc c lp, t ch, t lc, t cng ca cc nc va v
nh, cc nc ang pht trin tri dy mnh m. H lin kt vi nhau trong cc
t chc khu vc nh ASEAN, MERCOSUR, AU, Phong tro khng lin kt
nhm chng li mu toan chn p, p t ca cc nc pht trin trong QHQT.
ng thi, cng vi s pht trin su rng ca xu th ton cu ha l s gia tng
tnh tu thuc ln nhau gia cc quc gia dn tc trong cng ng quc t.
Chin tranh lnh kt thc lm xut hin xu hng phi t tng ha cc
QHQT, ngha l cc QHQT c thit lp khng da trn yu t thc h l
chnh, m da trn li ch quc gia l chnh.
Tt c nhng nhn t k trn tc ng, nh hng hoc chi phi vic
hoch nh, thc thi v iu chnh chnh sch i ngoi ca M thi k sau
Chin tranh lnh.
3.1.1.2. Mc tiu v ni dung chnh sch i ngoi ca M sau Chin tranh
lnh
Mc tiu chin lc xuyn sut nht qun, khng thay i mang tnh cht
lu di l duy tr v cng c v tr b quyn th gii ca M. Tuy nhin, quan
nim, ni dung v cch thc thc hin b quyn c s thay i, iu chnh t
G.Bush (cha), B.Clintn, G.Bush (con) v B.bama. Chnh quyn ca ng

42

Cng ha mang m tnh cht cng rn v n phng hn so vi chnh quyn

ca ng Dn ch.
thc hin mc tiu chin lc bao trm trn, chnh quyn M tp trung
vo cc mc tiu c gi l tr ct, l cn c, c s trong tng th chin lc
i ni v i ngoi ca M: (1) Cng c v tng cng an ninh cho M v
ng minh ca M; (2) Bo m s thnh vng kinh t cho nc M; (3) Thc
y dn ch v nhn quyn nc ngoi.
Cc mc tiu ny u gn lin vi mc tiu trn ht v khng thay i l
phc v cc li ch quc gia ca M ba cp : (1) Cc li ch quc gia quan
trng sng cn; (2) Cc li ch quc gia quan trng; (3) Cc li ch ngoi vi hay
cc li ch nhn o v cc li ch khc.
Trn thc t M lun tun th nguyn tc cn c vo li ch c bin
php, hnh ng tng ng. bo m cc li ch quc gia, t tng ch o
chnh sch i ngoi M l t tng thc hin hnh ng ngoi giao trn c s
sc mnh, trc ht l sc mnh qun s. Tuy nhin qua cc i Tng thng
thi k sau Chin tranh lnh c mt s iu chnh nht nh.
3.1.1.3. Mt s iu chnh chnh sch i ngoi ca M sau Chin tranh
lnh
* Thi Tng thng G.Bush (cha) (1989 - 1992):
G.Bush (cha) ln lm Tng thng M t u nm 1989 trong bi cnh th
gii ang c nhng thay i nhanh chng, nht l khu vc Trung - ng u
v Lin X. Nm bt c thi c thun li, G.Bush (cha) iu chnh chin
lc i ngoi M t Ngn chn sang Vt trn ngn chn. Thc cht ca
chin lc mi ny l li dng cc cuc khng hong trm trng Trung ng u v Lin X y nhanh hn na chin lc din bin ha bnh
khu vc, hng li cc nc ny i vo qu o ca ch ngha t bn v vng
kim sot ca M. Sau khi Lin X tan r, Chin tranh lnh kt thc, chnh
quyn G.Bush (cha) cng ra sc ph trng thanh th v chuyn mc tiu sang
xy dng mt trt t th gii mi vi quyn thng soi ca M.
xy dng c mt trt t th gii mang tnh n cc nh vy, chnh
quyn Bush thc hin cc bin php: (1) T ch xc nh chu u l trng
im trong chin lc ton cu, chnh quyn Bush a ra hc thuyt ch ngha
i Ty Dng mi, trong M v cc ng minh chu u trin khai xy
dng mt c cu hon chnh x l cc cng vic ca hai b i Ty Dng,
ly EU v NATO lm hai tr ct; (2) Tm mi cch xy dng khu vc mu dch
t do ton chu M, bin khu vc ny thnh mt lin kt kinh t khu vc hng
mnh do M lm ht nhn, c th ch ng c Ty u v Nht Bn trong cnh
tranh kinh t quc t, cng nh c th xc lp vai tr iu tit ca M i vi
nn kinh t th gii; (3) Tng cng cc mi quan h ng minh vi Nht Bn
43

v cc nc khc khu vc chu - Thi Bnh Dng; (4) S dng nhiu bin
php khc nhau, c cy gy ln c c rt ngn chn bt c nc no m
M cho l ang to ra nguy c e da trt t th gii v cc gi tr dn ch, t
do, kinh t th trng, ph v th cn bng vn ang c cng c bng sc
mnh v nh hng ca M.
Tuy nhin, chin lc xy dng trt t th gii n cc ca Tng thng
G.Bush (cha) vp phi s phn i mnh m ca cc nc trong cng ng
quc t v a s c tri M. y cng l mt trong nhng nguyn nhn ch yu
dn n tht bi ca G.Bush (cha) trong ln tranh c nhim k hai trc
B.Clinton thuc ng Dn ch.
* Thi Tng thng B. Clinton (1993 - 2000):
Vi vic xc nh mc tiu chin lc bao trm l lnh o th gii,
Tng thng B.Clintn tng bc iu chnh t chin lc Vt trn ngn
chn sang Chin lc an ninh quc gia cam kt v m rng. Nu nh mc
tiu chin lc khng thay i, th chnh quyn B.Clintn c s iu chnh r
rt trong cch thc trin khai chin lc ton cu ca M.
Chnh quyn Clintn cam kt v vai tr lnh o th gii, tip tc can
d vo cc cng vic v th ch quc t, tip tc dn dt nn kinh t th gii
theo hng t do ha v ton cu ha. Cn m rng c hiu l M s
khuch trng, m rng cc cng ng t do, cc nn dn ch, thc cht l
khuch trng, m rng dn ch M, gi tr M, m hnh M ra ton th gii.
thc hin chin lc ny, chnh quyn Clinton ra ba mc tiu c bn cho
Chin lc cam kt v m rng: (1) Tng cng v cng c an ninh cho nc
M, bao gm c an ninh kinh t; (2) m bo s thnh vng v phc hng nn
kinh t M, ginh li v th lnh o ca M trong nn kinh t th gii; (3) Thc
y dn ch v nhn quyn nc ngoi, pht huy u th chnh tr ca M trn
th gii.
C th thy vi Chin lc an ninh quc gia cam kt v m rng, M
chuyn t vai tr sen m quc t sang lnh o th gii, nhng thc cht
ca chin lc ny l xc lp h t tng t sn, cc gi tr phng Ty, ch
chnh tr t bn ch ngha, m hnh kinh t - x hi t do mi v sc mnh p
o ca M trn phm vi ton cu nhm ginh chin thng hon ton i vi
ch ngha cng sn.
* Thi Tng thng G. Bush (con) (t 2001 - 2008):
V c bn, khung chin lc ngoi giao ca M thi Clinton vn c
chnh quyn Bush (con) tn trng v tip tc thc hin. l ch trng can
d vo cng vic th gii trn c s nhng nguyn tc do M t ra nh t do
thng mi, kinh t th trng, dn ch nhn quyn... thc hin mc tiu
chin lc duy tr a v lnh o th gii ca M. Tuy nhin, sau s kin 1144