NAUNO ISTRAIVANJE

U ANALIZI FI
priroda, vrste, funkcije i
struktura
Prof. dr Jovica Lazi

OSNOVE STICANJA SAZNANJA

a)uenje koje se uglavnom zasniva na pamenju
/ U programe osnovnog i srednjeg obrazovanja ulaze i pedagoki se oblikuju nastavni
sadraji ija se istinitost ne dovodi u pitanje, pa se od uenika i ne trai kritiki odnos
prema takvim sadrajima. /;

b)studiranje koje zasniva na razmiljanju na kritikom odnosu.

/ Programi fakulteta pribliavaju studente granicama ljudskog saznanja, upuuju na
otvorena pitanja u nauci, upoznavaju studente sa razliitim odgovorima na ta pitanja...
U tako nedovoljno definisanim situacijama uenjem se ne moe doi do
zadovoljavajuih odgovora na pitanja koja se postavljaju. Memorija ovde nije dovoljna,
ve se trai aktivan i kritiki odnos prema onome to se prouava - analizira. To znai
da se procenjuju odgovori tamo gde ih je vie, da se trae tamo gde istih nema i da se
postavljaju pitanja koja jo nisu postavljena. Zbog toga se na fakultetu proces sticanja
saznanja i ne zove uenje ve studiranje, a subjekt tog procesa ne zove se uenik ve
student./

Napomena: Svako razmiljanje nije isto to i nauno miljenje. Nauno miljenje je samo jedan
specifini nain razmiljanja, a cilj mu je da bude istinito. Da bi mogli stvarno studirati studenti
moraju da ovladaju principima naunog miljenja.

OBLICI LJUDSKOG SAZNANJA

Nauno miljenje, odnosno nauna analiza jeste sloena aktivnost koja mora da bude zasnovana
na principima logike. To znai da se ono mora da temelji na naunoj teoriji i da ukljui postupke
empirijske verifikacije provjere. Zbog toga, nauno miljenje mora da ukljui i povee tri nivoa
naunog miljenja:
1. Najoptiji nivo naunog miljenja. Svaka nauka jeste traenje logike unutar predmeta koji
istrauje na ta nas upozorava i sam naziv nauke. Sociologija traga za logikom drutvenih
procesa, ekonomija za logikom unutar ekonomskih procesa i td. Zbog toga njihove spoznaje
izraene pojmovima, zakonima i teorijama moraju da budu logiki sreene. Pojmovi treba da su
pravilno definisani, zakoni pravilno klasifikovani, obrazloeni, neprotivureni i dokazani. Ovi
principi vrijede za svaku nauku;
2. Nivo teorijske orijentacije. Ovaj nivo jeste nivo opte teorijske orijentacije teorijske
paradigme. Na ovom nivou se razrauju osnovne naune teorije i njihova upotreba u
objanjavanju predmeta neke nauke. Nauno miljenje treba da se zasniva na celokupnoj teoriji
neke nauke, a ne samo na optim teorijama, jer je nauna teorija od izuzetnog znaaja u procesu
dolaenja do novih saznanja. Nauna teorija je i cilj i sredstvo u naunom istraivanju. Teorija ima
presudnu ulogu u procesu otkria. Meutim, nauna misao ne ostaje samo na ideji otkria, ve
ona smijera i njenoj verifikaciji. Nauna teorija je specifina za svaku nauku, pa se ovaj nivo
naunog miljenja razlikuje od nauke do nauke;

3.Nivo empirijsko-metodolokih postupaka. Izbor i razrada metoda, tehnika i postupaka za

prikupljanje podataka direktno zavisi od obiljeja pojava, procesa i odnosa koji se istrauju. Zbog
toga se nauna misao na ovom nivou zasniva na teorijskom poznavanju predmeta koji se
istrauje kao i na poznavanju empirijskih metoda i postupaka.

1.1. O znaenju izraza nauno

istraivanje

Ni do danas nije data zadovoljavajua definicija izraza

nauno istraivanje:

ona bi trebalo da obuhvata i teorijska nauna istraivanja

ne bi trebalo da svodi istraivanje na ispitivanje hipotetikih stavova
(kontekst opravdavanja) a da se ne ispituju traganja za tim stavovima
(kontekst otkria)
hipotetiki stavovi ne moraju da se tiu samo pretpostavljenih odnosa
izmeu fenomena, ve da to mogu biti i egzistencijalne hipoteze o
samim fenomenima

Istraivanje shvati kao sistematski, kritiki,

kontrolisani i ponovljivi proces sticanja novih znanja,
neophodnih (a ponekad i dovoljnih) za
identifikovanje, odreivanje i rjeavanje naunih
(teorijskih i empirijskih) problema.

1.2. Osnovne vrste naunih

istraivanja
Podele istraivanja:

teorijska i empirijska (prema prirodi)

fundamentalna i primenjena (prema cilju)
eksplorativna (izviajna) i usmjerena provjeravanju
hipoteza (prema funkciji)

Izviajno istraivanje je poetno istraivanje kojem je svrha razjasniti i

definisati prirodu problema istraivanja

1.3. KADA SE ISTRAIVANJA (NE) RADE

Kada unaprijed znate odgovor

Kada je odgovor irelevantan (nauno ili praktino)
Kada niste sigurni ta alite da znate
Kada ne raspolaete svim neophodnim resursima
(finansijskim, kadrovskim, tehnikim ...)

Proces istraivanja

Plan istraivanja

1.3. Struktura empirijskog

istraivanja
Faze procesa istraivanja preduzetog radi proveravanja hipoteze:
a) identifikovanje i odreivanje problema
b) odreivanje ciljeva istraivanja
c) postavljanje hipoteze
d) definisanje kljunih pojmova
e) izvoenje logikih posledica iz hipoteze
f) izbor istraivake strategije i nacrta istraivanja
g) razvijanje mjernih i drugih sredstava istraivanja
h) odreivanje osnovnog skupa i odabiranje uzorka istraivanja
i) sprovodenje istraivanja i prikupljanje znaajnih podataka
j) obradivanje i analizovanje podataka dobivenih istraivanjem
k) tumaenje rezultata istraivanja i izvoenje zakljuka
l) pisanje izvetaja o obavljenom istraivanju

(A) IDENTIFIKOVANJE I
ODREIVANJE PROBLEMA

Nauno istraivanje otpoinje zapaanjem, postavljanjem i

definisanjem problema.
Problem svijest o neznanju pitanje na koje, u sistemu
raspoloivog naunog znanja, nema odgovora.
Formulisati problem tako da se nedvosmisleno vidi ta je pitanje
i koju pretpostavku (hipotezu) treba proveriti.
Vidovi ispoljavanja problema su razliiti, a mogu i da se
preklapaju kada:

postoji praznina u sistemu naunog znanja

su pokuaji da rjeimo neki problem meusobno nesaglasni
postoji injenica koju na osnovu raspoloivog naunog znanja ne
moemo da objasnimo
otkrijemo logiku protivrenost u nekoj naunoj teoriji
o nekoj oblasti stvarnosti ima dvije ili vie meusobno nesaglasnih
teorija
postoji nesaglasnost izmeu starih teorijskih predstava i novih naunih
injenica itd.

(A) IDENTIFIKOVANJE I
ODREIVANJE PROBLEMA

Problemi mogu biti:

preteno empirijski (tiu se neposredno predmeta, procesa i

svojstava objektivne stvarnosti)
preteno teorijski (tiu se zasnivanja, razrade i razvoja samih
teorija izgraenih da daju odgovore na pitanja kojima se
izraavaju empirijski problemi)

Prvi korak u istraivanju ini postavljanje, definisanje i

obrazlaganje problema.
Jeziki oblik izraavanja problema jeste upitna reenica, tj.
pitanje.
Pitanje je izraz nastojanja da se: otkloni ili umanji:
nepotpunost, neodreenost, netanost, neizvesnost u
znanju; dobije novo, potpunije, odreenije, tanije, dublje
znanje.
Vano je izabirati prava, vrijedna pitanja.

(A) IDENTIFIKOVANJE I
ODREIVANJE PROBLEMA

Izbor problema istraivanja odreen je u velikoj mjeri

stanovitem istraivaa:

optim pogledom na svijet

teorijskim stanovitem
vrijednosnim orijentacijama
moralnom takom gledita

Ispravno postavljanje i obrazlaganje problema istraivanja

podrazumeva prouavanje odgovarajue literature.

Problem mora biti obrazloen odgovarajuim teorijskim

znanjima, jer svaki nauni problem pripada nekom
teorijskom kontekstu.
Literatura se ita da bi se:

shvatilo ta ona o nekom predmetu prouavanja kazuje

dobili odgovori na unapred postavljena pitanja
provjerili iskazi koji su u neskladu sa itaoevim uvjerenjima i
nalazima istraivanja

UPUSTVO ZA ITANJE LITERATURE (1)

1. Kod itanja stalno misliti na ono to se ita.
2. Ne itati samo ono to je usko povezano s podrujem.
3. Posmatrati s razliitih uglova.
4. Prihvaati objektivne injenice, ali ne ostati samo na
njima, ve ih dopuniti, promijeniti.
5. Ne konformizam tj. nekritiko prilagoavanje vlastitim
uvjerenjima i stavovima.
6. Ne vjerovati potpuno samo jednoj tezi ve sumnjati.
7. Ne odbijati i druge ideje.
8. Izbjegavati blokade u vlastitom miljenju.
9. Odlijepiti se od samo jednog rjeenja, traiti i druga.
10. Nastaviti s traenjem i drugih (boljih) ideja.

UPUSTVO ZA ITANJE LITERATURE (2)

11. Biti svjestan da postoje i jalova razdoblja kad nema rjeenja, ali iza
takvih dolaze i kreativna.
12. Dobra priprema je pola rjeenja.
13. ivjeti s problemom, jer ideje dolaze u svakoj prilici.
14. Ideju odmah zapisati, jer veliki dio ideja se gubi zaboravom.
injenica je da ideje naviru u glavu brzo, a esto nakon dueg
razdoblja neuspjeha. Zanimljivo je da nadahnuta ideja ne ostavlja
snane tragove u memoriji. Brzo se pojavi i brzo nestaje. Mnogi
mislioci se ale da su im ideje propale zato to ih nisu odmah
zapisali.
15. Ne odbacujte ideje prebrzo.
16. Traiti analogiju s drugim podrujima.
17. Izbjegavati paualne, jednostrane vrijednosne sudove.
18. Raspravljati to vie o problemima i rjeenjima s drugim
strunjacima.
19. Samoanaliza koristi stvaranju. Ocijeniti svoju kreativnost.
20. Upotrebljavati tehnike stvaralakog miljenja.

(A) IDENTIFIKOVANJE I
ODREIVANJE PROBLEMA

Istraiva mora da:

razumije pitanje kojim je izraen problem istraivanja
postavi kriterijum za praenje adekvatnog odgovora
potrai svjedoanstvo o postojanju moguih probnih
odgovora na postavljena pitanja
razumije tekst na lingvistikom, semantikom i teorijskom
nivou
ita, povezuje proitano sa osnovnim pitanjem, uporeuje
proitano sa predanjim pokuajima rjeavanja tog
problema, kritiki zapaa, vodi zabiljeke

Dijagram uzroka i posledica

(Ishikawa dijagram, dijagram riblje kosti)

kategorija 2

kategorija 1

uzrok 1
uzrok 2

kategorija 3

problem

kategorija 4

Dijagram uzroka i posledica

Metoda statistike kontrole procesa koja daje cjelovitu sliku
veza dviju pojava i uzroka tih veza te predstavlja odnos
izmeu problema i njegovih uzroka, uzroci problema odnose
se na nekoliko kategorija:
6 Ms:
Maine (Machine),
Metode (Method),
Materijali (Materials),
Mjerenja (Measurement),
Ljudi (Man) i
Okruenje (Environment):
Organizacija kategorija preporuljiva za industrijski sektor

Dijagram uzroka i posledica

Savremena kategorizacija uzroka
problema:
(1) oprema
(2) procesi
(3) ljudi
(4) materijali
(5) okruenje
(6) upravljanje

Dijagram uzroka i posledica

The 4 S's:
Okruenje (Surroundings)
Dobavljai (Suppliers)
Sistemi (Systems)
Vjetine (Skills)
Kategorizacija preporuljiva za usluni sektor

Dijagram uzroka i posledica

The 8 P's:
Cijena (Price),
Promocija (Promotion)
Ljudi (People)
Procesi (Processes)
Prostor/Oprema (Place/ Plant)
Politika (Policies)
Procedure (Procedures)
Proizvod ili Usluga (Product or Service)
Organizacija kategorija preporuljiva za usluni sektor

oblast
primarnog
uzroka

oblast
primarnog
uzroka

uzrok
poduzrok

oblast
sekundarnog
uzroka

poduzrok
pod-poduzrok

uzrok
poduzrok

kljuni efekat
ili simpton
problema

okruenje

suvie vrue

radnici

obuka
Nezadovoljni
radnici

stare
menadment

maine

ISHIKAWA DIAGRAM
Materijal
Toner

Rukovanje
Suenje

Papir

Rok
upotrebe

Starost

Nivo

Metod
uvanja

Setovanje

Kvalitet
papira

Neistoa

Lo kvalitet
fotokopija

Jaina

Prljav sto

Kvalitet
Prljava
papira
glava
Transparentnost

Jaina
olovke

Prljava
lampa

Brzina

Otrina

Sredina

Original

asovi
rada
Pritisak pri
Maina
pisanju

Stanje
valjka

Ishikawa dijagram
Politika
Previe papirologije

Osoblje
Imaju drugi posao

Nemotivirani
Nedovoljno sredstava
Ne ganjaju karijeru
Komplicirane procedure

Kasne na posao

Kanjenje
pregleda
pacijenata
Ne dolaze na zakazane preglede

Zaborave osobne dokumente

Nedostatak suradnje

Korisnici

Kanjenje u predaji nalaza lijeniku

Dugo se eka rezultat obrade

Zastarjela tehnologija

Metode/procedure

(B) ODREIVANJE CILJEVA

ISTRAIVANJA

Ciljevi istraivanja se izraavaju jasnim normativnim iskazima (treba da).

Jasno odreenje cilja istraivanja neophodno je za njegovu svrsishodnost.
Potrebno je prethodno odrediti prirodu odnosa izmeu ciljeva radi:
uobliavanja usklaenih grupa i nizova ciljeva istraivanja
odreivanja prvenstva ciljeva
Postoji nekoliko vidova odnosa meu ciljevima:
nezavisni (postizanje jednog cilja ne utie na postizanje drugoga cilja) i
zavisni (postizanje jednog zavisi od postizanja drugog cilja)
uzajamno iskljuujui i uzajamno neiskljuivi ciljevi
genealoki (mogue je razlikovati osnovne ciljeve i iz njih izvedene ciljeve)
uporedni (mogu postizati samo istovremeno) i
sekvencijalni (mogu se postizati samo u slijedu: neposredni, posredni i
konani)
kompozicioni (odnos celine i dijelova; mogu se predstaviti putem stabla
ciljeva)

(B) ODREIVANJE CILJEVA

ISTRAIVANJA
Nauni
Opisivanje
Klasifikacija
Povezanost i uzrono-posljedina zavisnost
Predvianje
Pragmatini ili korisniki ciljevi

Nuno opisivanje (deskripcija)

Nauni opis je nezaobilazni prvi nivo
kojim zapoinje nauna spoznaja i na
kojoj se temelje sve ostale.
Formalno reeno nauno opisivanje je
prevoenje osjetilnih doivljaja nekog
fenomena u simboliki jezik nauke
(pojmove) iji je sadraj precizno
definiran.

Nauno razvrstavanje (klasifikacija)

Pri klasifikaciji se traga za eksplicitnim i

implicitnim obiljejima prouavanih
fenomena na temelju kojih se mogu
grupisati ili razlikovati i koja e biti od
najvee koristi za daljnju spoznaju.
Odabrana obiljeja slue kao kriteriji
klasifikacije koji moraju udovoljavati
kriterijima:

dosljednosti
logike konzistentnosti (neproturjenost)
iscrpnosti (potpunosti)

Nauno objanjenje (eksplanacija)

Nauno objanjenje (eksplanacija) je glavni cilj

nauke.
Objasniti neki fenomen znai utvrditi prirodu njene
povezanosti s drugim fenomenima, utvrditi uzroke
njena nastanka, mijenjanja i nestanka.
Da bi se moglo zakljuiti o uzrono-posljedinim
odnosima nuno je ostvariti tri pretpostavke:

1. utvrditi postojanje meusobne povezanosti izmeu

fenomena;
2. utvrditi vremenski tok u kojem uzrok uvijek prethodi
posljedici;
3. logiki i eksperimentalno moi odbaciti sve druge
mogunosti povezanosti i uzronosti.

Nauno predvianje (prognoza)

Predvianje i kontrola fenomena je konana
svrha nauke mada to eksplicite uvijek nije
priznavano. Preduslovi predvianja jesu
realizovani prethodni nivoi spoznaje:
deskripcija i objanjenje.
Ukoliko su poznati uzroci mogue je
uticajem na uzroke kontrolisati fenomen.

(C) POSTAVLJANJE HIPOTEZE

Kada se odabere i postavi problem istraivanja, traga se za njegovim

reenjem.
Hipoteza je zamiljeno, znaajno, probno, logiki i iskustveno
dopustivo i proverljivo rjeenje problema.
Hipoteza je iskaz posredstvom kojeg je izraen postavljeni problem
istraivanja, a koji je:

izriit
jasan
znaajan
informativan
teorijski dobro obrazloen
iskustveno proverljiv.

Kada se problem istraivanja tie odnosa izmeu dviju ili veeg broja
promenljivih, hipoteza predstavlja iskaz o pretpostavljenom odnosu
izmeu tih promenljivih.
Hipoteza se esto formulie u vidu implikacije.
Nerijetko se, kao probna rjeenja problema, postavljaju dvije ili vie
meusobno suprotstavljenih hipoteza.

(C) POSTAVLJANJE HIPOTEZE

1. Hipoteza je dedukcija
U slaganju pokusa istraiva razmilja deduktivno, od
opteg prema pojedinanome, tj. ne testira teoriju
direktno, nego njezine dijelove ili posljedice. U tom se
asu stvara hipoteza: ona je dedukcija iz neke opte
teorije o podruju kojim se istraiva bavi.
2. Istraivanje se ne moe planirati bez hipoteze!
Samo iz hipoteze moe istraiva razviti odreeno
eksperimentalnu stukturu kojim e tu hipotezu testirati.
Samo se tako mogu postaviti tana i jednoznana
pitanja.
3. Hipoteza omoguuje definiranje eksperimenta (testiranja)

Mjerila vrijednosti naune hipoteze

Postoji pet optih zahtjeva koje nauna hipoteza mora ispuniti.
1. Hipoteza mora biti svrhovita, tj. rjeavati problem koji nas
zanima, a ne neki drugi.
2. Hipoteza mora biti provjerljiva, tj. postupci koje bi zahtijevala
provjera te hipoteze, ili provjera njezinih posljedica, moraju se
moi izvesti.
3. Hipoteza mora biti plodna, tj. iz nje moraju proistei
odreene posljedice ili zakljuci.
4. Hipoteza mora biti u saglasnosti s provjerenim i prihvaenim
znanjem.
5. Peti kriterij vrijednosti hipoteze jest njezina jednostavnost:
bolja je jednostavnija hipoteza od sloenije.

(D) DEFINISANJE KLJUNIH POJMOVA

DEFINICIJA
Svaki novi pojam uvodi se u nauno razmatranje svojom odredbom (ili
definicijom),
definicijom a svaki novi zakon svojom formulacijom.
Definisati pojam znai konstatovati mu itav sadraj. Poto je ovakav nain
definisanja obino glomazan a nekad praktino i neizvodljiv, u nauci se
najee koristi analitiko definisanje pojma.
Analitiko definisanje pojma predstavlja odreivanje pojma njegovim, po
mogunosti najbliim rodnim pojmom i specifinom razlikom.

(E) IZVOENJE LOGIKIH

POSLJEDICA IZ HIPOTEZE

Hipoteza se iskustveno provjerava tako to se:

dedukuje logika posljedica injeniki iskaz iz nje i
pomonih iskaza
postavlja pitanje da li je ta logika posljedica istinita ili
lana
utvruje se istinitosna vrijednost empirijskim
istraivanjem
zakljuuje o istinitosnoj vrijednosti same hipoteze.
Treba izabrati one logike posljedice izvedene iz hipoteze koje
su znaajne za iskustveno provjeravanje te hipoteze.

(F) IZBOR ISTRAIVAKE STRATEGIJE I

NACRTA ISTRAIVANJA

Izbor istraivake strategije zavisi od:

prirode postavljenog problema istraivanja

izabranih ciljeva istraivanja
metodolokih pretpostavki.

Za rjeavanje nekih problema prikladno je strogo

eksperimentalno istraivanje, za rjeavanje drugih podesno je
akciono istraivanje, ima problema za ije rjeavanje je
pogodna studija sluaja itd.
Istraivake strategije razlikuju se meu sobom po stepenu
kontrolisanja uslova u istraivanju: od eksperimentalnog
istraivanja u laboratorijskim uslovima do posmatranja (sa
uestvovanjem) u prirodnim ivotnim uslovima i studije sluaja.

(H) ODREIVANJE OSNOVNOG SKUPA I

ODABIRANJE UZORKA ISTRAIVANJA

Poto se svako empirijsko istraivanje

sprovodi na nekom uzorku, neophodno je
odrediti osnovni skup na koji bi trebalo da budu
uopteni nalazi dobijeni datim istraivanjem.
Tano odreenje osnovnog skupa je potrebno
za tumaenje i uoptavanje nalaza dobivenih
istraivanjem.
Potom je potrebno odrediti nain uzimanja
uzorka tog osnovnog skupa, koji bi omoguio
uoptavanje nalaza dobijenog na uzorku, na
osnovni skup.

Prikupljanje podataka o obiljejima svih jednica statistikog

skupa esto je preskupo ili zahtijeva previe vremena, a
katkad nije ni mogue, ako je on npr. beskonaan u
takvim sluajevima vri se reprezentativno promatranje
kojim se obuhvaa samo dio jedinica statistikog skupa.

Pojava koja se eli upoznati ili istraiti tom metodom zove

se populacija ili osnovni skup, a njezin dio koji se u tu
svrhu ispituje zove se uzorak.

Uzorak je reprezentativan ako po svojim osnovnim

karakteristikama nalikuje na osnovni skup (umanjena slika
osnovnog skupa).

(I) SPROVOENJE ISTRAIVANJA I

PRIKUPLJANJE PODATAKA

Istraivanje se prema izabranom istraivakom pristupu i

nacrtu, kao o prema zamiljenoj istraivakoj proceduri,
sprovodi na izabranim uzorcima uz upotrebu
odgovarajuih sredstava istraivanja.
Opis istraivake procedure bi trebalo potanko da
razjasni kako e opti plan istraivanja da bude
primenjen, ta e, kada, kojim redosledom, kako i ime
biti uinjeno tokom istraivanja, poev od izbora i
razvijanja nacrta istraivanja, preko prikupljanja podataka,
sve do obrade i analize prikupljenih podataka.
Taj podrobni opis trebalo bi da bude toliko jasan, taan i
iscrpan (ali, pri tom, jednostavan i jezgrovit) da
omoguava replikovanje toga istraivanja.

Metode prikupljanja podataka

Kvalitativni pristup
Deskriptivne studije:
Istorijske studije:
Posmatranje
Eksterna i interna evidencija
Razgovori
Koncept istorijskog vremena
Intervjui
Koncept istorijskog prostora
Okrugli stolovi
Sistematsko koritenje istorijskih injenica
Case studije
Kvantitativni pristup
Desk (statistiki podaci prikupljeni u druge svrhe)
Anketni upitnici,
Testovi
Analiza sadraja
Sociometrija

Posmatranje
Nita nije stalno osim promjena. Heraklit

Posmatranje za razliku od istog gledanja je

struktuirana aktivnost
Posmatra se odabrani uzorak
Posmatra se prema planu posmatranja
Vodi se evidencija o uoenom

Razgovor ili nestrukturirani intervju

Intervjuirati nije nita drugo do toga da nekog neta

pitate. Ali to ne znai pitati bilo koje pitanje na bilo
koji nain. Intervju mora biti paljivo isplaniran i
vjeto voen.
U razgovoru ili nestrukturiranom intervjuu planira se
tema razgovora, a pitanja se formuliu tokom
razgovora.
U strukturiranom intervjuu pitanja i sam tok
razgovora se paljivo planiraju.

Intervju
1.

Vrijeme intervjua treba unaprijed dogovoriti.

2. Pitanja koja planiramo postaviti treba unaprijed pripremiti.
3. Treba zatraiti dozvolu biljeenja ili snimanja razgovora.
4. Dobro je ispitanika par dana prije intervjua podsjetiti na
predstojei razgovor i dati mu listu s pripremljenim pitanjima.
5. Treba biti taan, drati se plana pitanja i imati svoju kopiju plana
pitanja u sluaju da je ispitanik svoju zametnuo.
6. Tokom razgovora treba odmah pitati ako nam izlaganje ispitanika
nije jasno.
7. Nakon intervjua kada sredite materijal u oblik koji je podoban za
va istraivaki izvjetaj treba materijal pokazati ispitaniku i traiti
njegovu pismenu dozvolu za njegovo koritenje kao podataka u
vaem izvjetaju.

Okrugli stolovi
Delfi metoda
1. Serija intervju ili upitnika s ekspertima.
2. Sreivanje podataka i pronalaenje generalnih
nepodudarnosti u izjavama. Odreivanje strana.
3. Organizacija okruglog stola kako bi strane izloile
jedna drugoj svoje argumente, te kako bi se ako je to
mogue usuglasile.
4. Izrada liste argumenta kojima su obuhvaene sve
razlike u pristupu predmetu istraivanja.

Case studije
Case studija je metoda u kojoj se izuavanju drutvenih
fenomena pristupa kroz analize individualnih
sluajeva. Case (sluaj) moe biti osoba, grupa,
dogaaj, proces, zajednica, drutvo ili bilo koja druga
jedinica drutvenog ivota. Ovaj se pristup zasniva
na pretpostavci da je izuavani sluaj tipian sluaj
za izvjestan tip drutvene grupe ili aktivnosti. Analiza
tipinog sluaja omoguuje generalizaciju znanja te
se ova znanja mogu primjenjivati za razumijevanje
svih sluajeva iste vrste.

Prikupljanje podataka Upitnik

Upitnik

paljivo planiranje pitanja (varijabli)

kratkoa
razumljivost
pitanja za ocijenu prikladnosti
ispitivanje na prethodnom uzorku
dva tipa pitanja:
otvorena (bez ponuenih odgovora)
zatvorena (s ponuenim odgovorima)

Pitanja otvorenog tipa

1.Godinaroenja:_________________
2.Spol:____________
3.Kojustekoluzavrili:____________
4.Zaposlenje:_________________
5.Branistatus:_________________
6.Kolikodugoimatepromjenenakoizbogkojihstedanas
dolidermatologu?________________

Pitanja zatvorenog tipa

Godina roenja: _____________
Spol:
M

Koju ste kolu zavrili:

a) osnovnu kolu i manje
b) srednju kolu
c) viu kolu
d) visoku kolu
Zaposlenje:
a) nezaposlen
b) zaposlen
c) penzioner
d) poljoprivrednik/domaica
Brani status:
a) udata/oenjen
b) neudata/neoenjen
c) rastavljen/a
d) udovac/udovica
Koliko dugo imate promjene na koi zbog kojih ste danas doli dermatologu?
a) manje od 1 mjesec
b) 1-6 mjeseci
c) 6 mjeseci do 2 god
d) vie od 2 godine

Pitanja zatvorenog tipa

izraavanje stavova, Likertova ljestvica

Psiholoka strategija pitanja:

a. Interes mora rasti postepeno u toku anketiranja, tako
da uee ispitanika bude sve jae i neposrednije;
b. Pitanja moraju ii od lakih prema teima;
c. Ne smije se postavljati preuranjena ili iznenaujua
pitanja;
d. Treba izbjegavati pitanja koja bi mogla zbuniti
ispitanika;
e. Izbjegavati skokovite prelaze i polagano i oprezno
prelaziti s jedne skupine problema na drugu.

(J) OBRADA I ANALIZA PODATAKA

DOBIVENIH ISTRAIVANJEM
Testiranje hipoteze i metode istraivanja

Iz podataka prikupljenih istraivanjem potrebno je

odgovarajuim postupcima obrade izdvojiti
informacije radi kojih je istraivanje preduzeto.

U istraivanjima koja se preduzimaju radi

provjeravanja hipoteze plan obrade i analize
podataka je unapred odreen i predstavlja sastavni
dio opteg plana istraivanja.

Metode istraivanja

Postupak u prouavanju pojava kojim se

nastoje utvrditi naune injenice i otkriti
nauna istina
teorije

istraivanja

hipoteze

Metode naunog istraivanja

Najee primijenjene metode naunog istraivanja, kao dijela

naune metode, su: induktivna i deduktivna metoda, metoda
analize i sinteze, metoda apstrakcije i konkretizacije, metoda
generalizacije i specijalizacije,metoda dokazivanja i
opovrgavanja, metoda klasifikacije, metoda deskripcije, metoda
kompilacije, komparativna metoda, statistika metoda,
matematika metoda, metoda modeliranja, kibernetika metoda,
eksperimentalna metoda, dijalektika metoda, istorijska metoda,
genetika metoda, teorija sistema kao metoda, aksiomatska
metoda, metoda idealnih tipova, empirijska metoda, metoda
studija sluaja, metoda anketiranja, metoda intervjuiranja,
metoda opaanja, metoda brojenja, metoda mjerenja, Delfi
metoda, metoda "mozaika" i ostale naune metode.

Induktivna metoda
Induktivna metoda je sistemska primjena induktivnog naina
zakljuivanja kojim se na osnovu analize pojedinanih injenica
dolazi do zakljuka o optem sudu, od zapaanja konkretnih
pojedinanih sluajeva dolazi do optih zakljuaka.
Pouzdanost induktivnog zakljuka direktno ovisi o: broju istraenih
injenica i sluajeva, reprezentativnosti analiziranih injenica za
odreenu pojavu i stepen pouzdanosti znaenja injenica. Analiza
induktivne metode mora ukljuiti fundamentalni element svakog
induktivnog zakljuivanja, a to je relacija posebnog - opteg.

Deduktivna metoda
Deduktivna metoda je sistemska primjena deduktivnog naina
zakljuivanja u kojemu se iz optih sudova izvode posebni i
pojedinani zakljuci.
Dedukcija uvijek pretpostavlja poznavanje optih znanja na osnovu
kojih se saznaje ono posebno ili pojedinano.
Najvaniji elementi deduktivne metode su postupci metoda analize,
sinteze, apstrakcije, generalizacije i specijalizacije.
Deduktivna metoda u nauci slui za: objanjenje injenica i zakona,
za predvianje buduih dogaaja, za otkrivanje novih injenica i
zakona, za dokazivanje postavljenih teza, za provjeravanje
hipoteza i za nauno izlaganje.

Indukcija i dedukcija
Indukcija i dedukcija imaju zajedniki opti predmet: to je
spoznaja jedne pojave kao dijalektikoga jedinstva opteg
i posebnog.
Indukcijom i dedukcijom saznaje se veza, odnos, jedinstvo
posebnog i opteg, i tim svojim obiljejima one su izrazito
dijalektike metode spoznaja.
Indukcija je poetni, a dedukcija zavrni proces u naunim
spoznajama, jer spoznaja poinje pojedinanom
spoznajom posebnog, a zavrava deduktivnom
sistematskom spoznajom posebnog na osnovu opteg.

Metoda analize
Metoda analize je postupak naunog istraivanja ralanjivanjem
sloenih pojmova, sudova i zakljuaka na njihove jednostavnije
sastavne dijelove i elemente.
Analiza je postupak miljenja u kretanju od posebnoga k opem ili
izvoenje teorema iz aksioma po utvrenim pravilima.
Postoje dvije vrste analize: deskriptivna, kada se opisuju elementi
neke cjeline i eksplikativna, kada se pokuava objasniti
odreena cjelina na osnovu njenih dijelova.

Metoda sinteze
Metoda sinteze je postupak naunog istraivanja i objanjavanja
stvarnosti putem sinteze jednostavnih sudova u sloenije.
Sinteza je proces uoptavanja u kojemu nastaju sve apstraktniji
pojmovi u usporeivanju s prethodnim pojmovima.
Sinteza je nain sistematiziranja znanja po zakonitostima formalne
logike, kao proces izgradnje teorijskog znanja u pravcu od
posebnog ka opem.
Postoje dvije vrste sinteze: deskriptivna i eksplikativna sinteza.
Prema sloenosti razlikuju se: elementarna, kauzalna i funkcionalna
sinteza.
Prema cilju, odnosno usmjerenosti spoznaja, sinteze mogu biti:
genetika i strukturalna.

Metoda apstrakcije
Apstrakcija je misaoni postupak bilo kakvog odvajanja, bilo
odvajanje opteg i eliminisanje posebnog, bilo misaoni
postupak odvajanja posebnog i individualnog,
zanemarivanje opteg.
Apstrakcija ima dvostruki smisao: apstrakcija opteg ili
apstrakcija posebnog. Apstrakcijom se odvajaju nebitni od
bitnih elemenata pojave ili predmeta istraivanja.
Apstrakcija poiva na analizi, ali analiza kao postupak
rastavljanja, predstavlja i odvajanje, apstrakciju dijelova iz
cjeline pojave.

Metoda konkretizacije
Konkretizacija je postupak suprotan apstrakciji.
Konkretizacija moe biti: shvatanje jedinstva
apstraktno-opteg u posebnom i individualnom,
shvatanje jedinstva apstraktno-posebnog s optim
u svakom predmetu ili pojavi.
Bilo da se odreuje apstraktno-opte u posebnom ili
apstraktno-posebno u optem, s pomou opteg vri
se konkretizacija, jer se predmet istraivanja
konkretno shvata kao realno jedinstvo opteg i
posebnog.

Metoda generalizacije
Metoda generalizacije je misaoni postupak
uoptavanja kojim se od jednog posebnog pojma
dolazi do uoptenijeg koji je po stepenu vii od
ostalih pojedinanih. Od pojedinanih opaanja
izvode se uopteni zakljuci, koji su realni samo ako
imaju oslonac u stvarnosti.

Metoda specijalizacije
Metoda specijalizacije je postupak kojim se od opteg pojma
dolazi do novog pojma, manjeg obima a veeg sadraja.
Specijalizacija se temelji na analitiko-sintetikoj metodi i
apstraktno-konkretiziranoj metodi.
Da bi se tom metodom dolo od opteg do posebnog, potrebno je
izvriti: konkretizaciju opteg u posebno, ili sintezu, apstrakciju
posebnog iz opteg i analizu stvarnog opteg.

Metoda dokazivanja
Dokazivanje je jedna od najvanijih naunih metoda u
kojoj su inkorporirane skoro sve metode i svi posebni
metodiki postupci: analiza i sinteza, generalizacije i
specijalizacija, indukcija i dedukcija, apstrakcija i
konkretizacija.
Svrha metode je utvrditi tanost neke spoznaje.

Metoda osporavanja
Suprotan postupak u odnosu na postupak dokazivanja
je osporavanje.
To je zapravo metodiki postupak kojim se umjesto
dokazivanja teze, ona odbacuje i pobija. Ono se
sastoji u dokazivanju pogrenosti teze.

Metoda klasifikacije
Metoda klasifikacije najstarija je i najjednostavnija nauna
metoda.
Klasifikacija je sistematska i potpuna podjela optega pojma na
posebne, u okviru obima pojma.
Nauka zapravo poinje klasifikacijom. Na osnovu spoznaja o
prirodi stvari, klasifikacija predstavlja sistemske grupe
predmeta, ili raspodjele niza srodnih pojava.
Tako se, na primjer, pojam nauke klasifikuje na pojedinane i
univerzalne nauke.

Metoda deskripcije
Metoda deskripcije je postupak jednostavnog opisivanja ili
oitavanja injenica, procesa i predmeta u prirodi i drutvu te
njihovih empirijskih potvrivanja odnosa i veza, ali bez naunog
tumaenja i objanjavanja.
Ova se metoda primjenjuje u poetnoj fazi naunog istraivanja, a
ima veu vrijednost ako je jednostavno opisivanje povezano s
objanjenjima o uoenim vanijim obiljejima opisivanih
injenica, predmeta i procesa, njihovih zakonitosti i uzronih
veza i odnosa.

Metoda kompilacije
Metoda kompilacije je postupak preuzimanja tuih rezultata
naunoistraivakog rada, odnosno tuih opaanja, stavova,
zakljuaka i spoznaja.
Metoda kompilacije moe se upotrijebiti u kombinaciji s drugim
metodama u naunoistraivakom radu, tako da djelo nosi u
to veoj mjeri lini peat autora kompilatora, koji e, uz lini
pristup pisanju naunog ili strunog djela korektno i na
uobiajen nain citirati sve ono to je od drugih preuzeo.

Komparativna metoda
Komparativna metoda je postupak usporeivanja istih
ih srodnih pojava ili utvrivanja njihove slinosti u
ponaanju i intenzitetu i razlika meu njima.
Ova metoda omoguuje istraivaima da dou do
raznih uoptavanja, novih zakljuaka koji obogauju
spoznaju.

Statistika metoda
Statistika metoda moe se nazvati i opta nauna metoda; u
novije vrijeme postala jedna od najvanijih naunih metoda;
esto se koristi u naunoistraivakom radu u svim naunim
podrujima. Istraivanja u naunim podrujima drutvenih
nauka nezamisliva su bez primjene statistike metode.
Statistika je nauka o metodama pomou kojih analiziramo pojave
koje nas okruuju, tako da pomou grafikona i izraunatih
pokazatelja otkrivamo njihove strukture, karakteristike i
zakonitosti u pojedinim vremenskim intervalima te uzronoposljedine veze izmeu tih pojava.

Metoda uzoraka
Ispitivanje dijela skupa na osnovu sluajnog izbora
jedinica naziva se metoda uzoraka. Vrlo se esto
primjenjuje u naunoistraivakom radu.
Bit metode uzoraka je stav da se relevantne statistike
informacije o masovnoj pojavi mogu odrediti na
osnovu malog uzorka.
Problemi pouzdanosti metode uzoraka svode se na
odreivanju veliine uzorka i reprezentativnosti
odabranih jedinica.

METODAUZORAKA

PROCJENA
PARAMETARA
POPULACIJE
POMOUUZORKA

projektiranje veliine uzorka

interval procjene AS populacije
interval procjene totala populacije
interval procjene proporcije populacije

AS aritimetika sredina

TESTIRANJEHIPOTEZA
ONEKIM
KARAKTERISTIKAMA

testiranje hipoteze o nepoznatoj AS

ispitivanje jednakosti AS dvaju populacija
testiranje hipoteza o nepoznatoj proporciji
testiranje hipoteze o jednakosti dvaju ili
vie populacija s pomou 2 - testa

Matematika metoda
Matematika metoda je nauni sistemski postupak koji se sastoji u
primjeni matematike logike, matematikih relacija, matematikih
simbola i matematikih operacija u naunoistraivakom radu.
Ta se metoda moe primjenjivati u svim naunim podrujima i
naunim disciplinama. S pomou matematike metode na
egzaktan nain prikazuju se i objanjavaju zakonitosti pojava, pod
uslovom da je odabran pouzdan i adekvatan matematiki model
predmeta istraivanja.
Najee matematike metode su matematiki modeli i metode
simulacije.
Metode simulacije omoguavaju, uz upotrebu raunara, teorijsko
simuliranje stvarnih pojava i procesa.

Metoda modeliranja
Metoda modeliranja je istraivaki postupak s pomou
kojega se generie model koji moe: zamijeniti
stvarnu pojavu i kojeg eksperimentalno ili
simulacijom moemo istraivati te prenositi dobivene
podatke sa modela na realnu pojavu.

Metoda mjerenja
Brojenje i mjerenje osnova su za sva mjerljiva istraivanja, a
susreu se u svim podrujima znanosti.
Lord Kelvin je rekao: "Ako se ono o emu govorite moe izmjeriti,
onda neto o tome i znate. Meutim ako to ne moete izmjeriti
niti izraziti u brojkama, onda je vae znanje mravo i
nezadovoljavajue: to moe biti tek poetak znanja, ali vi po
nainu miljenja niste jo doprli do naune faze, ma o emu da
se radi."

Eksperimentalno istraivanje

CILJ SVAKOG ISTRAIVANJA

(kako eksperimentalnog, tako i neeksperimentalnog)

UTVRIVANJE POVEZANOSTI I
OTKRIVANJE UZRONIH ODNOSA MEU
VARIJABLAMA (PROMENLJIVIM
POJAVAMA)

Promenljive (varijable)

Ako se neka karakteristika moe menjati, bilo u

koliini ili kvalitetu, ona se moe posmatrati kao
promjenljiva (varijabla)

Promjenljiva podrazumeva neko empirijsko

svojstvo objekta, pojave, procesa, stanja,
dogaaja, osobe i sl., koje moe uzeti razliite
vrijednosti

Problem istraivanja = se esto tie (nepoznatog)

odnosa izmeu dviju ili veeg broja promjenljivih

Postoje zavisne i nezavisne

promjenljive

Varijabla koju istraiva eli da objasni jeste

zavisna varijabla (kriterijska)

Varijabla za koju istraiva oekuje da e

objasniti promenu u zavisnoj varijabli (i kojom
manipulie) oznaena je kao nezavisna
varijabla (eksplanatorna, prediktorska)
Y = f (X)

Karakteristike eksperimenta :

Namijerno izazivanje pojava

Ponavljanje javljanja pojave
Kontrola uslova pod kojima se javlja posmatrana pojava
Kvantifikacija ili brojno izraavanje nalaza (mjerenje)
Sistematsko mijenjenje uslova pod kojima se neka pojava javlja
(pojedini uslovi se mijenjaju dok se ostali zadravaju kao
konstantni da bi se videlo da li e se ponaanje promijeniti sa
promenom nekih od uslova)

Uslovi kojima se manipulie NV (nezavisna varijabla)

Promena na pojavi ZV (zavisna varijabla)
Ukoliko eksperiment potvrdi hipotezu, ona moe da se posmatra
kao teorija ili prirodni zakon. Ukoliko eksperiment ne podri
hipotezu, ona se odbacuje ili modifikuje.

KONTINUUM KONTROLE USLOVA

Jaka kontrola

Laboratorijski eksperiment

Terenski eksperiment

Prirodni eksperiment

Istraivanje na uzorku

Kontrolisano posmatranje

Posmatranje sa
uestvovanjem
Slaba kontrola

(K) SPROVODENJE ISTRAIVANJA

Zakljuivanje o hipotezi na osnovu nalaza da je logika

posledica izvedena iz hipoteze lana, odvija se prema logikom
argumentu:

Ako h (istinita hipoteza), onda p (istinito predvianje).

Ne p (predvianje je lano).
Ne h (hipoteza je opovrgnuta).

Ako h i u (istinita h i istiniti iskazi o poetnim uslovima u), onda p

(istinito predvidanje).
u (istiniti iskazi o poetnim uslovima)
Ne p (predvidanje je lano)
Ne h (hipoteza je opovrgnuta).

Kada se predvianje iz hipoteze ne moe izvesti neposredno,

nego uz ukljuivanje iskaza o poetnim uslovima, onda na
osnovu nalaza istraivanja kojim je ustanovljeno da je
predvianje izvedeno iz hipoteze lano, moemo zakljuiti da je
hipoteza opovrgnuta tek pod uslovom da su iskazi o poetnim
uslovima istiniti.

(K) SPROVODENJE ISTRAIVANJA

Hipoteze se ocenjuju radi:

njihovog opovrgavanja ili potvrivanja
odredivanja oblasti njenog vaenja
njihovog preinaenja, tj. poboljanja

(L) PISANJE IZVETAJA O OBAVLJENOM

ISTRAIVANJU

Istraiva ima moralnu obavezu da naunu

javnost ili druge mogue korisnike rezultata
istraivanja obavesti o:

problemu istraivanja
postavljenim ciljevima istraivanja
hipotezi
nainu istraivanja
rezultatima istraivanja
zakljucima izvedenim iz njih.

DESET UPUSTVA ZA PISANJE IZVJETAJA

1. Neka vae reenice budu kratke
2. Dajte prednost jednostavnim izrazima
3. Upotrebljavajte opte poznate rijei
4. Izbjegavajte nepotrebne rijei
5. Upotrebljavajte prvenstveno aktivni oblik glagola
6. Primijenite isti stil kao da govorite
7. Upotrebljavajte rijei koje izazivaju neku predodbu
8. Stavite se na mjesto svojih itaoca
9. Mijenjajte svoje postupke
10. Piite tako da neto izrazite, a ne da biste nekoga
impresionirali.

REZULTATI
Prikaz kljunih rezultata istraivanja, koji slijedi logiku
sadranu u hipotezama, pomou teksta i ilustracija
(tabela i slika: grafikoni, fotografije, sheme, itd).
Tekst je sumaran i kritiki prikaz nalaza koji prati
ilustracije i poziva se na njih.
I tekst i ilustracije moraju sadravati dovoljno podataka
da se razumiju nezavisno jedna od drugih.
Treba prikazati i negativne rezultate.

Rezultati najee greke

Ilustracije nisu praene tekstom

Prikazivanje istih rezultata u tabeli i grafikonu
Tabela koja sadri iskljuivo statistike podatke
Prikazivanje pojedinanih, neobraenih podataka
Previe podataka u tabeli

Diskusija
Izuzetno znaajno poglavlje,najtee za pisanje.
Poslije saimanja rezultata uporediti ih sa nalazima
drugih i raspraviti posljedice vaih istraivanja i
njihova ogranienja; prikaite ta je novo i vano, i
kako se vai rezultati uklapaju u iru oblast; izvedite
zakljuke; predloite novo istraivanje.

Diskusija najee greke

Zakljuivanje koje nije zasnovano na rezultatima

Neumjerenost u isticanju znaaja rezultata
Ignorisanje ili obezvreivanje suprotnih rezultata
Uvoenje novih rezultata
Pretjerana opirnost

Izvoenje zakljuaka

Zakljuci moraju biti:

Jasni i precizni
Logiki opravdani i konzistentni
Empirijski potkrepljeni
Teorijski relevantni
Prezentacija podataka mora da na to bolji nain da prikae
rezultate istraivanja
Pisati ih na kraju diskusije
Ne prenaglaavati ih i ne davati im znaaj koji oni stvarno
nemaju.