Professional Documents
Culture Documents
DI GC NHN NGN NG V VN HA
Trn Vn Sng
(Trng i hc Ph Xun - Hu
Nghin cu sinh Vin Ngn ng hc)
1. Dn nhp
1.1. Vit Nam, vn a danh t lu c rt nhiu nh ngn ng hc, dn tc
hc, a l hc quan tm. Nhiu cng trnh nghin cu v a danh t nhng gc khc
nhau ca cc tc gi tiu biu nh Hong Th Chu, Trn Tr Di, inh Xun Vnh,
Nguyn Vn u, L Trung Hoa, c nhng ng gp nht nh trong vic h thng tri
thc a danh hc Vit Nam. c bit, c mt s lun n tin s ngn ng hc nghin
cu v a danh1. y l nhng cng trnh nghin cu c nhng ng gp ng trn trng
khi tip cn a danh hc di nh sng ca ngn ng hc. Tuy nhin, nghin cu a
danh dn tc t gc nhn ngn ng hc vn l mt khong trng trong cc cng trnh a
danh hc. Ngoi cc bi vit chng ti cng b trong [10], [11], [12], [13], [14], cho
n nay, chng ti cha tm thy mt cng trnh no cp n cc a danh c ngun gc
ngn ng dn tc thiu s Tha Thin Hu mt cch h thng.
1.2. Nghin cu a danh Tha Thin Hu ni chung, a danh c ngun gc ngn
ng dn tc thiu s ni ring, l mt hng tip cn lin ngnh ngn ng v vn ho v
mt vng a l hi t nhiu lp, nhiu tng vn ha c s giao thoa, tip bin gia cc
dn tc chung sng trn a bn c tr (Kinh, Chm, Ctu, Tai). Trong qu trnh hnh
thnh v chuyn bin, a danh khng ch chu tc ng bi cc yu t ngn ng m cn
c cc yu t ngoi ngn ng. Cc yu t ny lm cho a danh tr thnh nhng trm tch
sng bng ngn ng, k thc nhiu thng tin t liu qu gi i vi cc ngnh khoa hc
hu quan: ngn ng hc, dn tc hc, vn ho hc, lch s v kho c hc.
1.3. Tip cn h thng a danh c ngun gc ting Ctu Tha Thin Hu t gc
nhn ngn ng hc, chng ta c th xem xt trn cc phng din: 1) Xem xt cc a
danh v mt ng m (ch ra qui lut phin chuyn cc a danh ting dn tc ra ch quc
ng); 2) Xem xt v mt cu to cc a danh ting dn tc; 3) Xem xt v mt ng ngha
cc a danh ting dn tc trn a bn kho st, qua ch ra cc c trng vn ho tc
ngi c k thc qua mi a danh. Do khun kh ca mt bi bo, chng ti ch cp
n c im cu to, c im ngha v c im vn ho ca cc a danh c ngun
gc ting Ctu Tha Thin Hu. Vn phin chuyn a danh t ting Ctu sang ting
Vit s c chng ti cp trong mt bi vit khc.
Tha Thin Hu, cc tc ngi thiu s ch yu c tr huyn Nam ng v A
Li, ngoi ra cn c mt s nh sinh sng cc huyn Ph Lc, Hng Tr v Phong
in. Pac-Tai, Ctu, Bru-Vn Kiu l ba tc ngi thiu s sng ta vo sn h Trng
Sn, to thnh mt b phn gn kt lu i trong bc tranh dn c Tha Thin Hu.
Nghin cu bnh din ngn ng-vn ho ca a danh c ngun gc ting Ctu trn a
bn l mt cnh ca rng m cho vic tip cn bc u bc tranh vn ho tc ngi y
sinh ng v giu mu sc trong i sng ca cc dn tc thiu s nh c trn di Trng
Sn Bc ny.
2.c im cu to ca a danh ting Ctu
1
2.1. Kho st, thng k 2.248 a danh Tha Thin Hu, chng ti xc nh c
X a danh gc Cowtu trong tng s Y a danh c ngun gc ngn ng dn tc thiu s,
chim T%.
a danh ting Ctu Tha Thin Hu ch yu c phn b huyn Nam ng
v mt s x ca huyn A Li c dn tc Ctu sinh sng nh Hng Lm, Hng
Nguyn, Hng H.
Tha Thin Hu l mt vng t c b dy lch s vn ho v giu bn sc. Bc
tranh ngn ng vn ho tc ngi giu bn sc y, trc ht, c th hin qua h thng
a danh. Mi a danh l mt vt dn vn ho v vng t m n cho i.
2.2. Cc a danh ting Ctu c cu to n
Kiu cu to n trong a danh l kiu cu to ch c mt t n (n tit hoc a
tit). Do vy, cc a danh n c ngun gc ting dn tc thiu s Ctu c cu to t
hai nhm chnh:
2.2.1.Cc a danh c cu to bng t n n tit:
a danh c ngun gc ting Ctu mang mt m tit chim mt t l khim tn
trong h thng a danh dn tc trn a bn. V d: Cc a danh Ctu trn a bn huyn
A Li: kakoong Ong(ni - tn ngi anh hng Ong), karung Jong(sng- nai rng),
tm Yong(khe - mt loi chim so), vil Ngeaq(thn-tn mt nhn vt trong lng),
kakoong Chh(ni - cm mc). Cc a danh Ctu trn a bn huyn Nam ng:
kakoong Guy(ni - ci gi mang i ry), kakoong Lp (ni - n ht ri), gp p(ng thp), kakoong Mang(ni-ci trn), bl Sap(i- hng trm),
S lng cc a danh c cu to bng mt m tit chim mt t l khim tn
trong h thng a danh. iu ny phn nh r nt s khc bit v nt c trng ca cc
a danh gc Ctu so vi cc a danh n tit thun Vit cng mt a bn nghin cu.
Trong a danh ting Vit, loi cu to n tit thun Vit c ngha, ng thi l mt t
n thng chim u th nh : lng Snh, lng Sam, th trn Sa, thn ng, ni Trui,
xm Thng, xm H, cu Trui, lng Chun, ch N, ch Dinh,...(Tha Thin Hu).
2.2.2. Cc a danh c cu to bng t n a tit:
Phn ln cc a danh c ngun gc ngn ng dn tc Ctu c cu to bng t n
a tit, trong , nhm a danh cu to bng t n song tit chim a s. V d: Cc a
danh Ctu thuc huyn A Li: kakoong Parleech(ni - im cui ), tm Patang(khebng phng), tr-ot Talang(o- lm v i, cong keo), kakoong Ahq(ni- h ming),
kakoong Ala(ni-chic l), karungTaham(sng- lm cho mu chy), karung Panng(sngci cu bc qua), Cc a danh Ctu phn b Nam ng c cu to bng t n song
tit: kakoong Ating(ni- l dong gi bnh), kakoong Kanm(ni- bng ti), kakoong
Chitang(ni- mt loi na mc tng), vil Rirang(thn- cy tm vng), vil Aprung(thnci by, tn dng h king vt t l ci by cung), vil Tivac(thn- cy T vt, tc cy
oc), vil Aroong(thn- mt loi c tr),
Kho st cc a danh c ngun gc ting Ctu c c im cu to n (tng
ng vi mt t n), chng ta c th suy lun n nhng khc bit ca a danh c
ngun gc ngn ng dn tc thiu s thuc nhm Katuic(Tai, Bru-Vn Kiu, Ctu)
Tha Tha Thin Hu so vi a danh ting Vit(thun Vit, Hn Vit) qua my c im
sau:
1) a danh c ngun gc ting dn tc thiu s thuc nhm Katuic, nhng ngn
ng thuc ng h Mn-Khme, c loi hnh n lp n m tit tnh khng trit nn t
n a tit chim u th trong cu to cc a danh. iu ny phn nh ng c im
cu to t trong ngn ng ny(Tai, Ctu): Trong v ng m ca t (t ng m-m v hc)
cn tn ti nhiu cu trc a tit, trong m tit cui t (cn gi l m tit chnh) l m
2
V a danh Ty Nguyn, xem thm: Nguyn T Uyn, Hong Th Chu, Kho st a danh ting dn tc thiu s
trn bn vng Ty Nguyn, trong "Tin ti chun ha cch vit tn ring ting dn tc thiu s trong vn bn ting
Vit", ti ca Lin hip cc hi khoa hc k thut Vit Nam, 2001; Trn Vn Dng, c im v cu to ca a
danh Dak Lk, Tp ch Ngn ng s 03, 2005, tr. 71-79; L Trung Hoa, a danh hc Vit Nam, Nxb KHXH, TP.
H Ch Minh, 2006.
nc- Ty, Nng, Thi), ... trong a danh Ty - Nng 3. Trong khi, a danh c ngun gc
ting dn tc Tai A Li, theo kho st bc u ca chng ti, ch c my trng hp
sau c cu to theo phng thc chuyn ha ni trn. l: dak Dak Krng (dak: sng,
nc- Ctu, Tai; krong: sng, t chung ca cc ngn ng ng Nam ), tom Toom Rn
(tom: sui-Tai), ahar Tu Tm (tom: sui), koh C Ca Va t (koh: ni- Tai), koh
C Ta Koong (koh: ni- Tai). Cc a danh c ngun gc ting Ctu c thnh t chung
A chuyn ho thnh thnh t tn ring B(tc a danh) cng khng phi l hin tng ph
bin nh dn trn: kakoong Bol Drui, kakoong Bol Dol, kakoong Bol Prion (bl c
ngha l i trong ting Ctu).
a danh c ngun gc ting Ctu Tha Thin Hu, kiu cu to chuyn ha
thnh t chung (A)nh karung, kakoong, vil, tm, daq tr thnh tn ring (B) vi
ngha ging nhau nh a danh vng Ty Nguyn hay vng Ty Nng chim mt t l
khim tn. V vy, vic kho st a danh dn tc Tha Thin Hu ch tp trung vo yu
t tn ring (B), tc cc a danh, cn thnh t chung (A) u c gi theo ting Vit
hoc Hn Vit: sng, sui, ao, h, khe, lng, x, thn, bn khi c phin chuyn sang
ting Vit. Vic cc a danh c ngun gc ting Ctu c cu trc gm thnh t chung A
c ngun gc thun Vit hoc hoc Hn Vit (sng, sui, lng, thn, x, khe, ng,..) kt
hp vi thnh t tn ring B (tc cc a danh ch thc) c ngun gc ting dn tc phn
nh s an xen, giao thoa vn ho-ngn ng gia cc dn tc qua vic gi tn cc a danh
trn a bn c tr.
3. Phng thc nh danh ca a danh ting Ctu
3.1. a danh l mt b phn trong t vng. N c xut pht t vn t chung v
mang theo chc nng nh danh. Chc nng nh danh ca a danh l mt dng ca chc
nng biu vt m mi t mang trong n. V bn cht, a danh l nhng t ng ly trong
vn t vng ca ngn ng, n hot ng v chu tc ng ca qui lut ng m, t vng v
ng php ca ngn ng . Nghin cu cc yu t cu to a danh cng l nghin cu
mt ngha ca n v t. V th, khi tm hiu nhng c im v ngha ca cc yu t
cu to nn a danh phi bm chc vo ngha ca tng yu t, tng t ng ny v phi t
chng trong ng cnh, hon cnh m a danh xut hin[T Thu Mai, 2004, tr.98]. i
vi cc a danh ni chung, ngha ca a danh chnh l ngha ca tng yu t cu to a
danh . Mi tn ring to nn trong tr c ta s lin h n mt thc th. l chc
nng ngha ca tn ring"[Nguyn Kin Trng, 1996, tr.90].
Nh vy, nghin cu c im ngha cc a danh chnh l ch ra cc phng
thc nh danh v gi tr phn nh hin thc ca cc a danh. Bi l, phng thc nh
danh l cch thc t tn cho i tng a l; cn c im phn nh hin thc chnh l
ni ti ngha ca cc thnh t, ca tng a danh v h thng cc a danh.
3.2. c im nh danh ca a danh ting Ctu
3.2.1. a danh c t theo tn cc loi thc vt c trn a bn:
Chng hn, tm Taraq(khe- b kt); vil Kire(thn- cy my); gp Km(ngmn ta); tm Aroq(khe- mn ); kakoong Aviq(ni- thc, cm); kakoong Chitang(nicy na), vil Rirang(thn- cy tm vng), vil Tivac(thn- cy oc), vil Kadng(thn- tn
mt loi cy n ng, cha au bng), vil Axt(thn- cy my lp nh Rng), vil
Kaoong(thn- mt loi tre lm giy), vil Aroong(thn- cu lau cy lch),
3.2.2. a danh c t theo tn cc loi ng vt c trn a bn:
3
V a danh vng Ty Nng, xem thm: L Trung Hoa, a danh hc Vit Nam, Nxb KHXH, TP. H Ch Minh,
2006; Hong Vn Ma, V a danh vng Ty Nng, trong "Nhng vn ngn ng hc", H Ni, Vin Ngn ng
hc, 2002, tr. 202-213.
Dn theo: L Trung Hoa(2006), a danh hc Vit Nam, Nxb Khoa hc x hi, H Ni, tr.52.
ngi Vit t Tha Thin Hu tr ra. Xem thm: L Trung Hoa(2006), a danh hc Vit Nam, Nxb Khoa hc x hi,
10
14.
11