Professional Documents
Culture Documents
Dn nhp
1.1. Vit Nam, vn a danh t lu c rt nhiu nh ngn ng hc, dn tc
hc, a l hc quan tm. Nhiu cng trnh nghin cu v a danh t nhng gc khc
nhau ca cc tc gi tiu biu nh Hong Th Chu, Trn Tr Di, inh Xun Vnh,
Nguyn Vn u, L Trung Hoa,... c nhng ng gp nht nh trong vic h thng tri
thc a danh hc Vit Nam. c bit, c mt s lun n tin s ngn ng hc nghin
cu v a danh1. y l nhng cng trnh nghin cu c nhng ng gp ng trn trng
khi tip cn a danh hc di nh sng ca ngn ng hc. Tuy nhin, nghin cu a
danh dn tc t gc nhn ngn ng hc vn l mt khong trng trong cc cng trnh a
danh hc. Cho n nay, ngoi cc bi vit gn y ca chng ti 2, cha c mt cng trnh
no cp n cc a danh c ngun gc ngn ng dn tc thiu s Tha Thin Hu
mt cch h thng.
1.2. Nghin cu a danh Tha Thin Hu ni chung, a danh c ngun gc
ngn ng dn tc thiu s ni ring, l mt hng tip cn lin ngnh ngn ng-vn ho
v mt vng a l hi t nhiu lp, nhiu tng vn ha c s giao thoa, tip bin gia
cc dn tc chung sng trn a bn c tr (Kinh, Chm, Ctu, Pac-Tai). Trong qu
trnh hnh thnh v chuyn bin, a danh khng ch chu tc ng bi cc yu t ngn
ng m cn c cc yu t ngoi ngn ng. Cc yu t ny lm cho a danh tr thnh
nhng trm tch sng bng ngn ng, k thc nhiu thng tin t liu qu gi i vi
cc ngnh khoa hc hu quan: ngn ng hc, dn tc hc, vn ho hc, lch s v kho
c hc.
1.3. Tip cn h thng a danh c ngun gc ting Ctu Tha Thin Hu t gc
nhn ngn ng hc, chng ta c th xem xt trn cc phng din: 1) Xem xt cc a
danh v mt ng m (ch ra qui lut phin chuyn cc a danh ting dn tc ra ch quc
ng); 2) Xem xt v mt cu to cc a danh ting dn tc; 3) Xem xt v mt ng ngha
cc a danh ting dn tc trn a bn kho st, qua ch ra cc c trng vn ho tc
ngi c k thc qua mi a danh. Do khun kh ca mt bi bo, chng ti ch
cp n c im cu to, c im ngha v c im vn ho ca cc a danh c
ngun gc ting Ctu Tha Thin Hu. Vn phin chuyn a danh t ting Ctu
sang ting Vit s c chng ti cp trong mt bi vit khc.
1
n thng chim u th nh : lng Snh, lng Sam, th trn Sa, thn ng, ni Trui,
xm Thng, xm H, cu Trui, lng Chun, ch N, ch Dinh,...(Tha Thin Hu).
b)
Cc a danh c cu to bng t n a tit:
Phn ln cc a danh c ngun gc ngn ng dn tc Ctu c cu to bng t
n a tit, trong , nhm a danh cu to bng t n song tit chim a s. V d:
Cc a danh Ctu thuc huyn A Li: ni B Lch(parleech: im cui ), khe Ba
Tang(patang: bng phng), o T Lng(talang: lm v i, ni cong keo), ni A
H(ahq: h ming), ni A La(ala: chic l), sng T Hm(taham: lm cho mu chy),
sng Pa Nn(panng: ci cu), Cc a danh Ctu phn b Nam ng c cu to
bng t n song tit: ni Atine(atin: l dong gi bnh), ni Ca Nng(kanm: bng ti),
ni Ch Tng(chitang: mt loi na mc tng), thn Ra Rang(rirang; cy tm vng),
thn Ap Rung(aprung: ci by, tn dng h king vt t l ci by cung), thn Ta
Vc(tivac: cy T vt, tc cy oc), thn A Rng(aroong: mt loi c tr),
Kho st cc a danh c ngun gc ting Ctu c c im cu to n(tng
ng vi mt t n), chng ta c th suy lun n nhng khc bit ca a danh c
ngun gc ngn ng dn tc thiu s thuc nhm Katuic(Pac-Tai, Bru-Vn Kiu,
Ctu) Tha Tha Thin Hu so vi a danh ting Vit(thun Vit, Hn Vit) qua my
c im sau:
1) a danh c ngun gc ting dn tc thiu s thuc nhm Katuic, nhng ngn
ng thuc ng h Mn-Khme, c loi hnh n lp khng trit nn t n a tit
chim u th trong cu to cc a danh. iu ny phn nh ng c im cu to t
trong ngn ng ny( Pac-Tai, Ctu): Trong v ng m ca t (t ng m-m v hc)
cn tn ti nhiu cu trc a tit, trong m tit cui t (cn gi l m tit chnh) l m
tit mang trng m t. V d: ni A H(ahq: h ming, a l mt tin m tit, hq l
m tit chnh), ni A La(ala: chic l, a l mt tin m tit, la l m tit chnh), ni A
Vi(aviq: cm, go, la, trong a l tin m tit, viq l m tit chnh),
2) a danh c ngun gc ngn ng dn tc thiu s nhm Katuic (ting PacTai, Ctu) trn a bn Tha Thin Hu hu ht c Vit ha, Hn Vit ho theo
phin m quc ng nn hin tng nhng m tit tn ti c lp, v ngha trong a danh
tr nn ph bin. Qu trnh quc ng ho cc a danh ting dn tc y ch yu l
song tit ho, ng ch hn c l qu trnh m tit ho cc t hp ph m u trong cc
a danh. Qua kho st chng ti nhn thy hu ht cc t hp ph m c trong a danh
Ctu u c song tit ho bng cc m thun Vit hoc Hn Vit. Chng hn, thn Ga
Hinh(grahing: tn dng h), thn Ap Rung(aprung: ci by cung, tn dng h), khe Vi
Linh(vleenh: tru chc, a gin), ni A Pi Lt(aplat: hnh dng lp khng bnh thng),
a danh c ngun gc ting Ctu cng khng phi l trng hp ngoi l. Qua
kho st, chng ti ch xc nh c mt s trng hp, chng hn, thn B Tang do
ghp thn Chi Tang(chitang: cy na bp bp) vi thn La Pa(lapar: l tru); thn Ra
ng do ghp thn A Ra(ara: mt loi c) vi thn Ba ang(bhadang: cy l lt), thn
Rung Gnh do ghp thn Tu Karung(ngn sng) vi thn Gng(tn dng h), thn Ga
Hinh c cu trc bng cch ghp thn Grhing(tn dng h) vi thn Yahin(tn dng h).
So vi cc a danh c ngun gc ngn ng dn tc, nhm cc a danh lng x
Hn Vit c cu to theo kiu ghp ng lp ny li l hin tng ph bin trong li nh
danh ca a danh Vit Nam ni chng, Tha Thin Hu ni ring: Phc Ph =
Phc Tch+ Ph Xun; Bnh in = Bnh li + Thun in; Li Lc = Vnh Li +
Vnh Lc, Bnh Tr Thin= Qung Bnh+ Qung Tr- Tha Thin Hu,
2.2.2. im ng lu i vi cc a danh c ngun gc ting dn tc Tha
Thin Hu so vi a danh dn tc vng Ty Nguyn hoc cng Ty Nng l c s
khc bit c bn trong cu to a danh. Trong a danh vng Ty Nguyn v vng Ty
Nng, cc thnh t chung A(thnh t chung) thng c s chuyn ha thnh tn ring
B(a danh), to nn nhng cu trc a danh trng ngha nhau trong cch gi. Chng
hn, sui a Tam (a:sui - Chm, , Gia Rai), sng Krng N (Krng:sng - Pa Na),
lng Bn ung, Bn T (Bn: lng- C Ho), lng B p (B: lng - Xting), ... a
danh vng Ty Nguyn3; hay Bn Bo, Bn Chang, Bn Na... (Bn: lng- Ty, Nng,
Thi), B y, B Li, B Thy (B: ngun nc - Ty, Nng), Nm Ngan, Nm Chy
(Nm, nm: nc- Ty, Nng, Thi),... trong a danh Ty - Nng 4. Trong khi, a danh
c ngun gc ting dn tc Pac-Tai A Li, theo kho st bc u ca chng ti,
ch c my trng hp sau c cu to theo phng thc chuyn ha ni trn. l: sng
Dak Krng (dak: sng, nc- Ctu, Tai; krong: sng, t chung ca cc ngn ng ng
Nam ), sui Toom Rn (tom: sui- Pac-Tai), khe Tu Tm (tom: sui), ni C Ca Va
t (koh: ni- Pac-Tai), ni C Ta Koong (koh: ni- Pa c-Tai). Cc a danh c
ngun gc ting Ctu c thnh t chung A chuyn ho thnh thnh t tn ring B(tc a
danh) cng khng phi l hin tng ph bin nh dn trn: ni Bol Drui, ni Bol
Dol, ni Bol Prion (bol c ngha l nh ni trong ting Ctu).
a danh c ngun gc ting dn tc Tha Thin Hu, kiu cu to chuyn ha
thnh t chung (A) tr thnh tn ring (B) vi ngha ging nhau nh a danh vng Ty
Nguyn hay vng Ty Nng hu nh b trit tiu. V vy, vic kho st a danh dn tc
Tha Thin Hu ch tp trung vo yu t tn ring (B), tc cc a danh, cn thnh t
chung (A) u c gi theo ting Vit hoc Hn Vit: sng, sui, ao, h, khe, lng, x,
thn, bn. Vic cc a danh c ngun gc ting Ctu c cu trc gm thnh t chung A
c ngun gc thun Vit hoc hoc Hn Vit(sng, sui, lng, thn, x, khe, ng,..) kt
hp vi thnh t tn ring B(tc cc a danh ch thc) c ngun gc ting dn tc cho
thy c s an xen, giao thoa vn ho-ngn ng gia cc dn tc qua vic gi tn cc a
danh trn a bn c tr.
2.3.c im ngha cc a danh c ngun gc ting Ctu
3
V a danh Ty Nguyn, xem thm: Nguyn T Uyn, Hong Th Chu, Kho st a danh ting dn tc thiu s
trn bn vng Ty Nguyn, trong "Tin ti chun ha cch vit tn ring ting dn tc thiu s trong vn bn
ting Vit", ti ca Lin hip cc hi khoa hc k thut Vit Nam, 2001; Trn Vn Dng, c im v cu to
ca a danh Dak Lk, Tp ch Ngn ng s 03, 2005, tr. 71-79; L Trung Hoa, a danh hc Vit Nam, Nxb
KHXH, TP. H Ch Minh, 2006.
4
V a danh vng Ty Nng, xem thm: L Trung Hoa, a danh hc Vit Nam, Nxb KHXH, TP. H Ch Minh,
2006; Hong Vn Ma, V a danh vng Ty Nng, trong "Nhng vn ngn ng hc", H Ni, Vin Ngn ng
hc, 2002, tr. 202-213.
Dn theo: L Trung Hoa(2006), a danh hc Vit Nam, Nxb Khoa hc x hi, H Ni, tr.52.
ngi Vit t Tha Thin Hu tr ra. Xem thm: L Trung Hoa(2006), a danh hc Vit Nam, Nxb Khoa hc x
hi, H Ni;
ngi anh hng lng Hng Nguyn-A Li), sng A Po (Apaoq: tn nhn vt anh
hng trong lng ng Sn- A Li), thn Ngha(Nghiaq: tn nhn vt ni ting trong
lng Hng Nguyn- A Li) thn La Hia(lahir: tn ngi n ng hin hu ni ting
trong lng Hng Sn- Nam ng) m cn ly tn nhng ngi b coi l xu lu gi
nhng s kin xy ra trong i sng vn ho ca mnh, chng hn nh: thn A
Chiu(tn ngi n ng hay i m ngi, gan d, khng s cht Thng Long- Nam
ng),), thn A Lt(aloch: tn ngi n ng hung d lng Hng Sn- Nam
ng, chuyn cp v ngi khc). Mi a danh l nhng bi hc ngn gn vit nn
nhng trang s v vang ca dn tc mnh. c bit, a danh gn vi danh nhn l nhng
ngi c sinh ra trn mnh t Tha Thin Hu s mi l tm gng, i tng
nim cho th h con chu a phng noi theo.
4.Kt lun
4.1. Cc a danh c ngun gc ngn ng dn tc thiu s Ctu Tha Thin Hu
phn ln c th gii thch c ngun gc v ngha nu chng ta cn c ngun gc ng
nguyn ca cc a danh. Tuy nhin, vn cc a danh mang ngha g phi c l gii
trong mi lin h vi chc nng phn nh hin thc ca mi a danh. Bi l, a danh
khng ch l nhng khi ngn ng k sinh m cn l nhng tm bia v lch s, vn
ha dn tc. Thng qua a danh, chng ta c th bit c lch s, vn ha, c im
tc ngi, hnh thi kinh t x hi, tm l ca mt hay nhiu cng ng dn c v ang
sng ti vng t c cha a danh. Kho st a danh c ngun gc ngn ng Ctu
Tha Thin Hu, chng ta c th bit thm nhiu iu th v v ngun gc v ngha ca
cc a danh, cng nh c im vn ho ca cc dn tc sng trn a bn c tr.
4.2. c im cu to a danh c ngun gc ngn ng Ctu Tha Thin Hu c
nhng im khc bit, c trng so vi a danh thun Vit, a danh Hn Vit ni chung
v a danh ngn ng dn tc thiu s vng Ty Nguyn hay a danh Ty Nng pha
Bc. Cng ging vi a danh c ngun gc ting Pac-Tai, a danh c ngun gc ting
Ctu rt t dng phng thc chuyn ha thnh t chung, danh t chung(A) thnh tn
ring(B), tc a danh, nh thng xy ra trong cc a danh dn tc thiu s cc vng
khc. Mi tn ni, tn sng, tn lng,... l nhng cch nh danh khng lp li cc yu
t, cc loi hnh a danh khc nhau. Chnh c im ch nh ngn ng to a danh
cng nh cc lp t ng c dng t tn lm nn tnh c trng trong vn ho
a danh ting Ctu.
4.3.Vic tm hiu ngha v gi tr phn nh hin thc ca cc a danh c ngun
gc ngn ng dn tc thiu s i lin vi vic ch ra cc phng thc nh danh ca a
danh; ng thi ch ra c nhng c im vn ho tc ngi th hin qua mi n v
a danh. ngha cc a danh dn tc ni y khng chuyn ti nhiu c vng cao
xa, l tng, kht vng, nhng m t tng trng c l nh trong cc a danh Hn Vit
hay thun Vit m qua , th hin mt li t duy dn d, li sng ho hp vi thin
nhin, cy c, gn lin vi i sng lao ng cng ng bn cht, thing ling nhm khc
ho nhng c trng vn ho tc ngi Ctu, c dn Mn-Kh Me bn a ca vng cao
nguyn Trng Sn Tha Thin Hu.
TI LIU THAM KHO
A. Ting Vit
1.
Dng Vn An (2001), chu cn lc, (Trn i Vinh, Hong Vn Phc hiu
nh v dch ch), Nxb Thun Ho, Hu.
2.
Nguyn Ti Cn (2001), Gio trnh lch s ng m ting Vit (s tho), ti bn,
Nxb Gio dc, H Ni.
10
3.
11
3.
4.
5.
6.
7.
12
To study the characteristics of the language-culture place-names derived from the katu language
in Thua Thien Hue province, based on fieldwork resources in the area, we initially showed the following
characteristics: 1)Consider the location in terms of pronunciation (only the local laws of the session
moved into the nation's reputation script); 2) See terms of local structural units in the nation's reputation;
3)Considering semantic units address national reputation in the area surveyed and 4) Point out the ways
that each culture places on deposit. In the framework of scientific reports, we just mentioned structural
features and characteristics of meaning, which points out the cultural characteristics of ethnic groups
through the identification of language sites originating The languages of ethnic minorities from the
province of Thua Thien Hue.
Information about author
Tran Van Sang, MA, Lecturer in Phu Xuan University, Hue city.
Postgraduate Research Institute of Linguistics courses in 2008.
Email: sangloandhpx@gmail.com
Mobil: 0914 051576
13