Professional Documents
Culture Documents
com
Mc lc
Li ni u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
www.VNMATH.com
L Th Thanh Hng
Mt s dng ton lin quan n dy s c quy lut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Trng Vn im
Vn dng tnh n iu trong cc bi ton tm gii hn dy s v gii phng trnh, bt
phng trnh, h phng trnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
Hunh Tn Chu
ng dng mt s nh l c bn ca gii tch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
L Vn Thn
Mt s phng php gii h phng trnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
Hunh Kim Linh, T Hng Khanh
Mt s bi ton v a thc trong cc k thi hc sinh gii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Nguyn Vn Ngc
Mt s bi ton v chia ht i vi cc a thc i xng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Hunh Duy Thy
Nt p hm s tim n trong bi ton bt ng thc, bi ton tm gi tr ln nht v
gi tr nh nht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
Nguyn Ti Chung
Thm mt phng php mi chng minh bt ng thc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
T Nguyn
Mt s vn v php nghch o trong mt phng v ng dng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
Trn Vn Trung
S dng mt s tnh cht ca nh x gii bi ton phng trnh hm s . . . . . . . . . . . . 235
Nguyn Hu Tm - Hong T Quyn
T gic lng tip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
www.VNMATH.com
Li ni u
Ha nhp vi tui tr c nc hot ng si ni k nim ngy thnh lp on thanh nin
Cng sn H Ch Minh v thi ua lp thnh tch cho mng ngy sinh ca Bc H knh yu,
tin ti k nim 37 nm ngy gii phng Nha Trang v thc hin cc chng trnh i mi gio
dc ph thng, S Gio Dc v o to Khnh Ha phi hp vi Hi Ton hc H Ni ng
t chc Hi tho khoa hc Cc chuyn Ton hc bi dng hc sinh gii THPT khu vc
Duyn hi Nam Trung b v Ty nguyn.
y l hi tho ln th hai theo tinh thn cam kt ca cc tnh duyn hi Nam Trung b
v Ty Nguyn v vic hp tc pht trin kinh t - vn ha v x hi. S Gio dc v o
to Ph Yn tin hnh t chc Hi tho ln th nht vo ngy 18-19/4/2011 ti thnh ph
Tuy Ha v lin kt bi dng hc sinh gii v bi dng hc sinh gii mn ton trng Trung
hc ph thng Chuyn cc tnh duyn hi Nam Trung B v Ty Nguyn. Ti Hi tho ln th
nht thng nht giao cho S Gio dc v o to Khnh Ha t chc Hi tho ln th hai.
y l nt sinh hot truyn thng mi v sinh hot chuyn mn, v giao lu hp tc trong gio
dc, o to v cc sinh hot hc thut khc. V thc t, gi y, ti vng duyn hi Nam
Trung b v Ty Nguyn ny xut hin ngy cng nhiu nt thnh tch ni bt, c hc
sinh t gii ton Olympic quc t. Nm nay, nhiu i tuyn t gii cao trong k thi hc sinh
gii quc gia. Cc tnh k Lc, Ph Yn mnh dn c i tuyn tham d k thi Olympic
H Ni m rng bng ting Anh v t gii cao.
Khu vc Duyn hi Nam Trung b v Ty nguyn gi y thc s khi sc, to tin
vn ln tm cao mi, ch ng hi nhp, snh vai ngang bng vi cc khu vc khc trong
c nc.
Hi tho khoa hc ln ny c tin hnh t 14-15/4/2012 ti thnh ph Nha Trang, Khnh
Ha hn hnh c n tip nhiu nh khoa hc, nh gio lo thnh, cc nh qun l, cc chuyn
gia gio dc v cc nh ton hc bo co ti cc phin ton th v cc cn b ch o chuyn
mn t cc s Gio dc v o to, cc thy gio, c gio b mn Ton cc tnh, thnh khu
vc Duyn hi Nam Trung b v Ty nguyn ang trc tip bi dng hc sinh gii mn Ton
bo co ti cc phin chuyn ca hi tho.
3
www.VNMATH.com
www.VNMATH.com
NGUYN L CC HN
Trn Nam Dng, Trng i hc KHTN Tp HCM
Bi vit ny c pht trin t bi vit Cc phng php v k thut chng minh m
chng ti trnh by ti Hi ngh Cc chuyn Olympic Ton chn lc ti Ba V, H Ni,
thng 5-2010 v ging dy cho i tuyn Olympic Vit Nam d IMO 2010. Trong bi ny, chng
ti tp trung chi tit hn vo cc ng dng ca Nguyn l cc hn trong gii ton.
Mt tp hp hu hn cc s thc lun c phn t ln nht v phn t nh nht. Mt tp con
bt k ca N lun c phn t nh nht. Nguyn l n gin ny trong nhiu trng hp rt c
ch cho vic chng minh. Hy xt trng hp bin! l khu quyt ca nguyn l ny.
Mt s v d m u
Ta xem xt mt s v d s dng nguyn l cc hn
www.VNMATH.com
Trong vic chng minh mt s tnh cht bng phng php phn chng, ta c th c thm
mt s thng tin b sung quan trng nu s dng phn v d nh nht. tng l chng
minh mt tnh cht A cho mt cu hnh P, ta xt mt c trng f (P ) ca P l mt hm c
gi tr nguyn dng. By gi gi s tn ti mt cu hnh P khng c tnh cht A, khi s
tn ti mt cu hnh P0 khng c tnh cht A vi f (P0 ) nh nht. Ta s tm cch suy ra iu
mu thun. Lc ny, ngoi vic chng ta c cu hnh P0 khng c tnh cht A, ta cn c mi
cu hnh P vi f (P ) < f (P0 ) u c tnh cht A.
V d 3. Cho ng gic li ABCDE trn mt phng to c to cc nh u nguyn.
a) Chng minh rng tn ti t nht 1 im nm trong hoc nm trn cnh ca ng gic (khc
vi A, B, C, D, E) c to nguyn.
b) Chng minh rng tn ti t nht 1 im nm trong ng gic c to nguyn.
c) Cc ng cho ca ng gic li ct nhau to ra mt ng gic li nh A1 B1 C1 D1 E1 bn trong.
Chng minh rng tn ti t nht 1 im nm trong hoc trn bin ng gic li A1 B1 C1 D1 E1 .
Cu a) c th gii quyt d dng nh nguyn l Dirichlet: V c 5 im nn tn ti t nht
2 im X, Y m cp to (x, y) ca chng c cng tnh chn l (ta ch c 4 trng hp (chn,
chn), (chn, l), (l, chn) v (l, l)). Trung im Z ca XY chnh l im cn tm.
Sang cu b) l lun trn y cha , v nu XY khng phi l ng cho m l cnh th Z c
th s nm trn bin. Ta x l tnh hung ny nh sau. rng nu XY l mt cnh, chng
hn l cnh AB th ZBCDE cng l mt ng gic li c cc nh c to u nguyn v ta
c th lp li l lun nu trn i vi ng gic ZBCDE, . . . Ta c th dng n bin chng
minh qu trnh ny khng th ko di mi, v n mt lc no s c 1 ng gic c im
nguyn nm trong.
Tuy nhin, ta c th trnh by li l lun ny mt cch gn gng nh sau: Gi s tn ti mt
ng gic nguyn m bn trong khng cha mt im nguyn no (phn v d). Trong tt c
6
www.VNMATH.com
cc ng gic nh vy, chn ng gic ABCDE c din tch nh nht (phn v d nh nht). Nu
c nhiu ng gic nh vy th ta chn mt trong s chng. Theo l lun trnh by cu
a), tn ti hai nh X, Y c cp to cng tnh chn l. Trung im Z ca XY s c to
nguyn. V bn trong ng gic ABCDE khng c im nguyn no nn XY phi l mt cnh
no . Khng mt tnh tng qut, gi s l AB. Khi ng gic ZBCDE c to cc nh
u nguyn v c din tch nh hn din tch ng gic ABCDE. Do tnh nh nht ca ABCDE
(phn v d nh nht pht huy tc dng!) nn bn trong ng gic ZBCDE c 1 im nguyn
T. iu ny mu thun v T cng nm trong ng gic ABCDE.
Phn v d nh nht cng l cch rt tt trnh by mt chng minh quy np ( y thng
l quy np mnh), trnh nhng l lun di dng v thiu cht ch.
V d 4. Chng minh rng nu a, b l cc s nguyn dng nguyn t cng nhau th tn ti
cc s nguynx, y sao cho ax + by = 1.
Li gii. Gi s khng nh bi khng ng, tc l tn ti hai s nguyn dng a, b nguyn
t cng nhau sao cho khng tn ti x, y nguyn sao cho ax + by = 1. Gi a0 , b0 l mt cp s
nh vy vi a0 + b0 nh nht (phn v d nh nht).
V (a0 , b0 ) = 1 v (a0 , b0 ) 6= (1, 1) (do 1.0 + 1.1 = 1) nn a0 6= b0 . Khng mt tnh tng qut,
c th gi s a0 > b0 . D thy (a0 b0 , b0 ) = (a0 , b0 ) = 1. Do a0 b0 + b0 = a0 < a0 + b0 nn
do tnh nh nht ca phn v d, ta suy ra (a0 b0 , b0 ) khng l phn v d, tc l tn ti x, y
sao cho (a0 b0 )x + b0 y = 1. Nhng t y th a0 x + b0 (y x) = 1. Mu thun i vi iu gi
s. Vy iu gi s l sai v bi ton c chng minh.
Bi tp
5. Gii phn c) ca v d 3.
6. Trn mt phng nh du mt s im. Bit rng 4 im bt k trong chng l nh ca
mt t gic li. Chng minh rng tt c cc im c nh du l nh ca mt a gic li.
Nguyn l cc hn v bt ng thc
www.VNMATH.com
ai = 0,
n
X
a2i = 1.
i=1
i=1
n
X
a3i a + b + d + nabd.
i=1
n
P
ai = 0,
i=1
n
X
n
P
i=1
a2i = 1 ta c
a3i a + b + c + nabc.
i=1
www.VNMATH.com
Trong phn ny, ta trnh by chi tit ba v d p dng nguyn l cc hn trong phng
trnh Fermat, phng trnh Pell v phng trnh dng Markov.
V d 8. Chng minh rng phng trnh x4 + y 4 = z 2 (1) khng c nghim nguyn dng.
Li gii. Gi s ngc li, phng trnh (1) c nghim nguyn dng, v (x, y, z) l nghim
ca (1) vi z nh nht.
(1) D thy x2 , y 2 , z i mt nguyn t cng nhau
(2) T nghim ca phng trnh Pythagore, ta c tn ti p, q sao cho
x2 = 2pq
y 2 = p2 q 2
z = p2 + q 2
(3) T y, ta li c mt b ba Pythagore khc, v y 2 + q 2 = p2 .
(4) Nh vy, tn ti a, b sao cho
q = 2ab
y = a2 b2
p = a2 + b2
a, b nguyn t cng nhau
(5) Kt hp cc phng trnh ny, ta c:
x2 = 2pq = 2(a2 + b2 )(2ab) = 4(ab)(a2 + b2 )
9
www.VNMATH.com
x2 1)n (x
x2 1Qn (x))
x2
1Q(x))(x
x2
1) = P (x) +
x2 1Q (x) (4)
Th r rng
(P (x)
x2
1Q(x))(x +
x2
1) = P (x)
x2 1Q (x)
x2 1Q(x) = (P (x) +
= (x +
= (x +
x2 1Q (x))(x +
x2 1)n (x +
x2 1)n+1
x2 1)
x2 1)
www.VNMATH.com
www.VNMATH.com
xB
Nguyn l cc hn trong t hp
www.VNMATH.com
Hnh 1:
ti t nht hai im nm cng mt pha ca ng cao (mt im c th nm ngay chn
ng cao). Trong hai im ny, gi im gn chn ng cao hn l B, v im kia l C.
Xt ng thng m ni P v C. Khong cch t B ti m nh hn khong cch t P ti l, mu
thun vi gi thit v P v l. Mt cch thy iu ny l tam gic vung vi cnh huyn BC
ng dng v nm bn trong tam gic vung vi cnh huyn P C.
Do , khng th tn ti khong cch dng nh nht gia cc cp im-ng ni. Ni cch
khc, mi im u nm trn ng mt ng thng nu mi ng ni u cha t nht ba
im.
V d 13. V d 13. (Trn u ton hc Nga 2010) Mt quc gia c 210 thnh ph. Ban u
gia cc thnh ph cha c ng. Ngi ta mun xy dng mt s con ng mt chiu ni
gia cc thnh ph sao cho: Nu c ng i t A n B v t B n C th khng c ng i
t A n C.Hi c th xy dng c nhiu nht bao nhiu ng?
Li gii. Gi A l thnh ph c nhiu ng i nht (gm c ng i xut pht t A v
ng i n A). Ta chia cc thnh ph cn li thnh 3 loi. Loi I - C ng i xut pht t
A. Loi II - C ng i n A. Loi III: Khng c ng i n A hoc xut pht t A. t
m = |I|, n = |II|, p = |III|. Ta c m + n + p = 209.
D thy gia cc thnh ph loi I khng c ng i. Tng t, gia cc thnh ph loi 2 khng
c ng i.
13
www.VNMATH.com
www.VNMATH.com
15
www.VNMATH.com
(1)
(2)
(3)
(4)
www.VNMATH.com
Ty theo mc kin thc, PTHP c nhiu dng tng qut khc nhau. Di y l mt s
dng tng qut ca phng trnh (1) gn gi vi chng trnh ca h ph thng chuyn Ton.
Bi ton 2.1. Tm tt c cc hm s f , fi (i = 1, 2, ..., n) xc nh v lin tc trn R tha
mn iu kin
!
f
n
X
xi
n
X
fi (xi ), x, xi R.
(5)
i=1
i=1
Gii. y l dng quy np mt cch t nhin ca Bi ton 1.1. Nghim ca phng trnh
(5) l
f (t) = at +
n
X
ai , fi (t) = at + ai ; a, ai R.
i=1
n
X
!
ai x i
n
X
ai fi (xi ), x, xi R, ai R.
i=1
i=1
Bi ton sau y l mt dng tng qut kh c bn, m phng php quy np khng th
p dng trong li gii. Mt s phn chng minh c s dng mt s kin thc c bn, khng
qu kh, ca i s tuyn tnh v Phng trnh vi phn, thuc chng trnh c s ca Ton
cao cp.
Bi ton 2.2. Tm tt c cc hm s f , fi , gi (i = 1, 2, ..., n) xc nh v tn ti o hm
(theo mi bin s c lp x, y) trn R tha mn iu kin
f (x + y) =
n
X
fk (x) gk (y), x, y R, n 2.
(6)
k=1
(7)
(8)
www.VNMATH.com
Ngoi ra, v {g1 (x) , g2 (x)} l c lp tuyn tnh, nn tn ti cc hng s y1 , y2 sao cho
g1 (y1 )
g2 (y1 )
g1 (y2 )
6 0.
=
g2 (y2 )
Thay y1 , y2 vo (8), ta c
f10 (x) g1 (y1 ) + f20 (x) g2 (y1 ) = f1 (x) g10 (y1 ) + f2 (x) g20 (y1 ) ,
f10 (x) g1 (y2 ) + f20 (x) g2 (y2 ) = f1 (x) g10 (y2 ) + f2 (x) g20 (y2 ) .
V nh thc nu trn khc 0, nn h phng trnh ny c nghim duy nht f10 (x), f20 (x).
Do , ta c th biu din f10 (x) v f20 (x) qua f1 (x) v f2 (x) di dng
f10 (x) = a11 f1 (x) + a12 f2 (x) ,
(9)
c c
- Nu 11 12
c21 c22
thun nht
(10)
(11)
= 0, th t (10) v (11), ta thu c phng trnh vi phn tuyn tnh
a1 f 0 (x) + a2 f 00 (x) = 0,
trong a1 v a2 khng ng thi bng 0. Gii phng trnh vi phn ny, ta tm c f (x).
Tt c cc hm f (x) ny u tha mn (7) nn l nghim ca phng trnh.
c c
- Nu 11 12 6= 0, th t (10) v (11), ta c th biu din f1 (x) v f2 (x) bi mt t hp
c21 c22
tuyn tnh ca f 0 (x) v f 00 (x). Thay biu din ny vo (5), ta thu c phng trnh dng
f (x) + a1 f 0 (x) + a2 f 00 (x) = 0.
Gii phng trnh vi phn ny, ta tm c f (x) .
Tt c cc hm f (x) ny u tha mn (7) nn l nghim ca phng trnh. Bi ton
c gii quyt.
Di y l mt s trng hp c bit m phng trnh (7) tr thnh mt s phng trnh
hm c bn. Nhng phng trnh ny kh ni ting v c li gii hon ton s cp (c th
xem trong [1] hoc [2]).
- Vi f1 (x) = f (x), g1 (y) 1, f2 (x) 1, g2 (y) = f (y), phng trnh (7) tr thnh Phng
trnh hm Cauchy
f (x + y) = f (x) + f (y) , x, y R.
- Vi f1 (x) = g (x), g1 (y) 1, f2 (x) 1, g2 (y) = h (y), phng trnh (7) tr thnh Phng
trnh hm Pexider
f (x + y) = g (x) + h (y) , x, y R.
18
www.VNMATH.com
p dng
PTHP tng qut c nhiu p dng trong vic nghin cu mt s vn lin quan ca Ton
ph thng. Sau y l mt p dng lin quan n cc php chuyn i bo ton yu t gc ca
mt tam gic.
Bi ton 3.1. Tm tt c cc hm s f , g, h xc nh v lin tc trn R tha mn iu kin
sau: Nu A, B, C R, A+B +C = , th A1 +B1 +C1 = , trong A1 = f (A), B1 = f (B),
C1 = f (C).
Gii. Gi s cc hm s f , g, h xc nh v lin tc trn R tha mn iu kin trn. Ta c
A1 + B1 + C1 = f (A) + f (B) + f (C) =
f ( B C) = f (B) f (C) .
(12)
t F (x) = f ( x), G (x) = g (x), H (x) = h (x). Khi , phng trnh (12) c
2
2
dng
F (B + C) = G (B) + H (C) .
(13)
Phng trnh (13) chnh l Phng trnh Pexider bit. Nghim lin tc tng qut ca phng
trnh ny l
F (x) = ax + c1 + c2 , G (x) = ax + c1 , H (x) = ax + c2 ,
trong a, c1 , c2 R.
Do
f (x) = a ( x) + c1 + c2 , g (x) =
t a = k, c1 + c2 + a = ,
ax c1 , h (x) = ax c2 .
2
2
(14)
c1 = , c2 = . Th th k + + + = 1. Khi
2
2
, bi (14), ta thu c
f (x) = kx + , g (x) = kx + , h (x) = kx + ,
trong k + + + = 1.
R rng cc hm s f , g, h nu trn tha mn iu kin ca bi ton.
Bi ton 3.2. Tm tt c cc hm s f , g, h xc nh v lin tc trn R tha mn iu kin
sau: Nu A, B, C 0, A + B + C = , th A1 , B1 , C1 0, A1 + B1 + C1 = , trong
19
www.VNMATH.com
C +A
A+B
B+C
, B1 =
, C1 =
2
2
2
A
,
2
B2 =
B
,
2
C2 =
+C
2
A3 = A, B3 = B, C3 = C,
2
2
cng l ba gc ca mt tam gic t (hoc vung ti C3 ).
H qu 3.6. Nu tam gic ABC c gc C t (hoc vung), th A3 , B3 , C3 xc nh nh sau
A3 =
A,
2
B3 =
B,
2
C3 = C,
n
P
i=1
Ai = (n 2) , th
n
P
i=1
Gii. Tng t cch gii Bi ton 3.1, trong phng trnh hm cm sinh chnh l Phng
trnh hm Perxider tng qut. Cc hm s tm c l
fi (x) = k0 x + ki (n 2) (i = 1, ..., n, n 3) ,
20
www.VNMATH.com
trong
n
P
kj = 1.
j=0
mn iu kin sau: Nu 0 Ai 2,
i=1
Ai = (n 2) , th 0 A0i 2,
n
P
i=1
A0i = (n 2) ,
mn iu kin sau: Nu 0 Ai ,
i=1
Ai = (n 2) , th 0 A0i ,
n
P
i=1
A0i = (n 2) ,
3 3
sin A + sin B + sin C
,
(15)
2
1
cos A cos B cos C
(16)
8
3 3
0 < sin A sin B sin C
,
(17)
8
sin 2A + sin 2B + sin 2C = 4 sin A sin B sin C.
(18)
p dng H qu 3.1 vo (15), ta c
sin
A
2
+ sin
B
2
+ sin
A
B
C
3 3
Bt ng thc 1. cos + cos + cos
.
2
2
2
2
21
C
2
3 3
.
2
www.VNMATH.com
cos
A
2
cos
B
2
cos
C
2
1
.
8
sin 2
A
2
+ sin 2
B
2
+ sin 2
C
2
= 4 sin
A
B
C
sin
sin
.
2
2
2
hay
sin ( A) + sin ( B) + sin ( C) = 4 sin
B
C
A
sin
sin
.
2
2
2
ng thc 1.
8 sin
A
B
C
A
B
C
A
B
C
A
B
C
sin sin 1 32 sin sin sin .cos cos cos 4cos cos cos
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
A
A
4 2 sin cos
2
2
B
B
2 sin cos
2
2
C
C
2 sin cos
2
2
A
B
C
4cos cos cos
2
2
2
B
C
A
(19)
4 sin A sin B sin C 4cos cos cos .
2
2
2
Nh vy, ta to c bt ng thc sau
A
B
C
Bt ng thc 3. sin A sin B sin C cos cos cos .
2
2
2
Bi (18) v ng thc 1, t (19), ta c bt ng thc sau
Bt ng thc 4. sin 2A + sin 2B + sin 2C sin A + sin B + sin C.
Ta tip tc khai thc Bt ng thc 4. Nhn xt rng, nu tam gic ABC l tam gic nhn
th, p dng H qu 3.2 vo Bt ng thc 4, ta c
sin 2 ( 2A) + sin 2 ( 2B) + sin 2 ( 2C)
sin ( 2A) + sin ( 2B) + sin ( 2C)
sin 4A sin 4B sin 4C sin 2A + sin 2B + sin 2C.
Nh vy, ta tip tc to c bt ng thc sau
Bt ng thc 5. sin 2A + sin 2B + sin 2C + sin 4A + sin 4B + sin 4C 0.
By gi, p dng H qu 3.3 vo Bt ng thc 4, ta c
A
sin 2.
2
B
+ sin 2.
2
+C
+ sin 2.
2
22
sin
A
B
+C
+ sin + sin
.
2
2
2
www.VNMATH.com
Ta to c bt ng thc sau
B
C
A
+ sin + cos .
2
2
2
By gi, gi s tam gic ABC c gc C t. p dng H qu 3.4 vo Bt ng thc 1, ta c
2B
2C
3 3
2A
+ cos
+ cos
.
cos
2
2
2
2
Bt ng thc 6.
Ta to c bt ng thc sau
3 3
3 3
A sin
B sin ( C)
0 < sin
2
2
8
Ta c bt ng thc sau
3 3
3 3
0 < sin
A + sin
B + sin ( C)
2
2
2
Ta c bt ng thc sau
Bt ng thc 9.
3 3
0 < cos A + cos B + sin C
2
.
2
23
www.VNMATH.com
www.VNMATH.com
f (x + y) + f (x y) = 2f (x) f (y) , x, y R
f (0) = 1, x0 R : |f (x0 )| < 1
Li gii. V f (0) = 1 v f (x) lin tc trn R nn > 0 sao cho f (x) > 0, x (, )
Khi theo (2) vi n0 N ln th
x0
x0
f ( n0 ) > 0 f ( n0 ) < 1 (do phn chng )
2
2
Vy tn ti x1 6= 0, x1 =
x0
2n0
sao cho
0 < f (x1 ) < 1.f (x) > 0, x ( |x1 | , |x1 |) , f (x1 ) = cos , 0 < <
T (1) suy ra
f (2x1 ) = 2f 2 (x1 ) 1 = 2cos2 1 = cos 2
Gi s f (kx1 ) = cos k, k = 1, 2, ..., n N+ . Khi
f ((n + 1) x1 ) = f (nx1 + x1 )
= 2f (nx1 ) f (x1 ) f ((n 1) x1 )
= 2 cos n cos cos (n 1)
= cos (n + 1) .
T suy ra f (mx1 ) = cos m, m N+ v f (x) l hm chn trn R v nh vy
f (mx1 = cos m, m Z(3)
Do tnh tr mt trong R , f (x) v cos x l cc hm lin tc trn R nn f (x) = cos ax, a R
Th li ta thy f (x) = cos ax (a 6= 0) tha mn cc iu kin ca bi ton .
Nhn xt 1. Thay trong gi thit |f (x0 )| < 1 bi ton 1 bi |f (x0 )| > 1 ta c nghim ca
bi ton l f (x) = cosh(x), y l hm cosin hyprebol m ta khng kho st chng trnh
hc ph thng
Nhn xt 2. Khi f l hm kh vi, ly o hm theo y hai ln , ta c f 0 (0) = 0, f 00 (x) =
k.f (x), k hng Nu k = 0 th f (x) = ax + b;
Nu k > 0 th f (x) = c sin bx + d cos bx, c, d hng
T f (0) = 1, f 00 (0) = 0 suy ra d = 1, bc = 0, b = 0 th f hng; c = 0 th f (x) = cos x
Nu k < 0 th f (x) = c sinh bx + d cosh bx vi b2 = k, iu kin f (0) = 1, f 00 (0) = 0.
Vy nghim l f (x) = cos bx, b s thc.
nh l 1. (nh l nghim ca Phng trnh dAlembert)
Cho f : R R hm lin tc v tha mn iu kin
(C) f (x + y) + f (x y) = 2f (x)f (y), vi mi x, y
th f (x) = 0, f (x) = 1, f (x) = cos ax, hay f (x) = coshbx, a, b R.
25
www.VNMATH.com
f(x) + f(y)
1 f(x)f(y)
f (x) + f (y) = f
x+y
1 xy
, x, y : x + y > 0
f (x) = c
hay
g(x) = 1 c2
26
f (x) = cos kx
, k R
g(x) = sin kx
www.VNMATH.com
Bi ton 6. (Putnam1991)
Cho hai hm f : R R, g : R R, f (x), g(x) khc hng, kh vi v tha mn iu kin
f (x y) = f (x)g(y) f (y)g(x)
g(x y) = g(x)g(y) + f (x)f (y), x, y R
p
s. Nghim ca bi ton l f (x) = sin bx, g(x) = cos bx, b s thc hay f (x) = g(x) = 0
f (x + y) = f (x)g(y) + f (y)g(x)
b.
g(x + y) = g(x)g(y) f (x)f (y), x, y R
p s . Nghim l f (x) = ax/2 sin bx, g(x) = ax/2 cos bx, a > 0, b s thc hay f (x) =
g(x) = 0.
Bi ton 8. Tm cc cp hm f (x) v g(x) xc nh v lin tc trn R v tha mn
p s . Nghim ca bi ton l f (x) = sin bx, g(x) = cos bx, bs thc hay f (x) = g(x) = 0
www.VNMATH.com
www.VNMATH.com
Kt qu 10. Nghim (3.6 ) l f (x) = cos x ,nghim ca (3.7 ) l f (x) = cos x + d sin x, g(x) =
cos x b sin x , nghim ca(4.8) l f (x) = a cos x = g(x)
3.6. Dng tnh kt hp ca hm
Xt f (x + y)f (x y) = sin2 (x) sin2 (y), (3.9)
Kt qu 11. (4.9) c nghim l f (x) = k sin x, k 2 = 1
Bi ton 9. Nghim ca f (x + y)f (x y) = f 2 (x) sin2 (y), (3.10)
L f (x) = a sin x hay f (x) = b cos x + d sin x, a, b, d hng tha a2 = 1 = b2 + d2
Li gii. Cho x = y trong (4.10).Xt 2 trng hp f (0) = 0 hay khc khng
Trng hp khc khng ta a v dng f (u)f (v) = bf (u + v) + sin u sin v.
Sau xt bf (u + v + z) = f (u)(f (v)f (z) sin v sin z) sin u(sin v cos z + cos v sin z)
Tnh cht 1. Cho hm f (x)xc nh v lin tc trn R v tha mn iu kin
(S )f (x + y + 2d) + f (x y + 2d) = 2f (x)f (y), vi mi x, y, d hng khc khng
th f l hm s l
Tnh cht 2.
(i) Nu f (0) = 1 v f (d) = 1 th hm f c chu k l d
(ii) Nu f (0) = 1 v f (d) = 1 th hm f c chu k l 2d
(iii) Nu f (0) = 1 th f (d) = 0 hm f c chu k l d
Bi ton 10. Tm hm f (x) tha mn (S*)
Li gii. Trng hp (i) v (ii) th f tha phng trnh dAlembert ca hm (C)
Trng hp (iii) th g(x) = f (x + 2d) l nghim ca phng trnh (C)
g(x + y) + g(x y) = 2g(x)g(y), g(x) c chu k 4d
(2n+1)x
Kt qu. Nghim ca bi ton (S*) l f (x) = cos 2nx
.
d hayf (x) = cos
d
www.VNMATH.com
www.VNMATH.com
f1 (x) + f1 (y)
,
1 f1 (x)f1 (y)
f2 (x)f2 (y) 1
,
f2 (x) + f2 (y)
f3 (x) + f3 (y) 2f3 (x)f3 (y)
,
1 f3 (x)f3 (y)
f4 (x) + f4 (y) 1
,
2f4 (x) + 2f4 (y) 2f4 (x)f4 (y) 1
f5 (x) + f5 (y) 2f5 (x)f5 (y) cos a
,
1 f5 (x)f5 (y)
1 f 2 (x)
1 f 2 (y)
C cc nghim ln lt l
f1 (x) = tan kx, f2 (x) = cot kx, f3 (x)
1
1
=
, f4 (x) =
, f5
1 + cot kx
1 + tan kx
sin kx
(x) =
, f6 (x) = cos kx.
sin(kx + a)
31
www.VNMATH.com
Li gii. Ta c x = 1,
x = 21 tha mn 2x2 1 = x suy ra f (1) = f ( 21 ) = 0
Nn f cos 2
= 0.T f (cos 2a) = 0 ta suy ra f (cos a) = 0
3 + 2n
t x = cos a, Ta c f cos 2k 2
+
2n
= 0, n Z, k N
3
2
k
Hn na, tp cc s 2 ( 3 + 2n) tr mt trong R v f (cos x) lin tc suy ra f (cos r) = 0,mi
r
Bi ton 16. Tm hm f (x),chn, lin tc trong ln cn im O xc nh
f (x) > 0 khi 0 6 x 6 /2, f (x) 6 0 khi /2 6 x 6 ,
v tha (*) f (2x) = 1 2f2
- x ,x R, th f (x) = cos x, mi x.
p
1 y2 + y
f (x) + f (y) = f x
2
1 x2 , x, y [1, 1] (18)
, 2 Th x
g (u + v) = g (u) + g (v) , u, v
h i
2
1 y 2 + y 1 x2 = sin (u + v)
vi g(u) = f (sin u)
f xy
1 y2
1 x2
1 y2
1 x2 = cos (u + v) , u, v [0, ]
www.VNMATH.com
f (x) + f (y) = f
x+y
1 - xy
, x,y R : |xy| < 1(17)
x+y
Vy
2 < u + v < 2 Khi A(u + v) = A(u) + A(v) ,trong A (u) = f (tgu) , 2 < u, v < 2
Vy f (x) = aarctgx, a R, x R (ii) Th li ta thy hm f (x) xc nh theo (ii) tha mn
cc iu kin ca bi ton . Kt lun f (x) = aarctgx, a R, x R
f x
2
= sin x = cos x
2
33
www.VNMATH.com
f (2n x)
n
x 2
p s. g(x) = lim
34
www.VNMATH.com
(A)
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
www.VNMATH.com
1
1
1
k[ f (22 x) 2f (x)] [f (2x) 2f (x)]k = k f (22 x) f (2x)k
2
2
2
hay
k
nn
do
1
1
1
2
f
(2
x)
f
(x)k
k
f
(2x)
f
(x)k
,
22
2
22
1
k 2 f (22 x) f (x)k
2
1
k n f (2n x) f (x)k
2
1
1
+ 2
2 2
1
1
1
+ 2 + + n
2 2
2
,
1
= 1 n .
2
1
1
1
1
n
m
f
(2
x)
f
(2
x)k
=
k
f (2mn .2n x) f (2n x)k
2n
2m
2n 2mn
1
1
1
1
n 1 mn = n m .
2
2
2
2
kA(x)
1
1
f (2n x)k n .
n
2
2
1
1
1
1
n
n
n
f
(2
(x
+
y))
f
(2
x)
f
(2
y)k
2n
2n
2n
2n
vi n Z+ , x, y X. Cho n , ta c
kA(x + y) A(x) A(y)k .
Vi mi x X, ta c
1
1
n
f
(2
x)]
+
[
f (2n x) A(x)]k
n
n
2
2
1
1
n
kf (x) n f (2 x)k + k n f (2n x) A(x)]k
2
2
1
1
1 n + n = .
2
2
36
www.VNMATH.com
theo (3)
n
kA(x) A1 (x)k =
Vy A1 = A.
nh l 2. Vi mi dy s thc bt k an tha mn
|an+m an am | < 1, n, m Z+ ,
th tn ti gii hn hu hn
(6)
an
n n
A := lim
v
vi mi n Z+ v mi x X hay
|f (x) nA
x
n
| < .
V theo (1), vi mi x, y X ta c
f (nx + ny) f (nx) f (ny)
|A(x + y) A(x) A(y)| = lim
n
n
n
n
lim = 0,
n n
Do
|f (x) A(x)| < ,
37
x X.
www.VNMATH.com
(M)
1+
x, y S.
(1)
x S.
(2)
1 + 4
=: ,
2
Chng minh. Trong (2), ta c 1+ 21+4 =: hay 2 = v > 1. Gi s (2) khng xy ra,
tc l tn ti a S sao cho |f (a)| > , hay |f (a)| = + , vi > 0 no . Trong (1), chn
x = y = a, ta c
|f (a2 ) f (a)2 |
(3)
Khi
|f (a2 )| = |f (a)2 (f (a)2 f (a2 ))|
|f (a)2 | |f (a)2 f (a2 )|
|f (a)|2
= ( + )2
theo (3)
= ( + ) + (2 1) + 2
> + 2
(do 2 = )
(do > 1)
n = 1, 2, . . . .
Vi mi x, y, z S,
|f (xyz) f (xy)f (z)| ,
Ta c
|f (xy)f (z) f (x)f (yz)| |f (xyz) f (xy)f (z)| + |f (xyz) f (x)f (yz)|
2
38
www.VNMATH.com
v
|f (xy)f (z) f (x)f (y)f (z)| |f (xy)f (z) f (x)f (yz)|
+ |f (x)f (yz) f (x)f (y)f (z)|
2 + |f (x)|
Suy ra
|f (xy) f (x)f (y)|.|f (z)| 2 + |f (x)|.
2n
Chn z = a , ta c
|f (xy) f (x)f (y)|
2 + |f (x)|
.
|f (a2n )|
Cc v d p dng
(1)
Thay y = 0 vo (1), ta c
f
x
2
f (x) + f (0)
2
x R
(2)
x+y
2
=
f (x + y) + f (0)
2
hay
f (x) + f (y) = f (x + y) + f (0), x, y R.
t A(x) = f (x) f (0). Ta c A(x) + A(y) = A(x + y), x, y R. Vy A l mt hm cng
tnh trn R nn f (x) = A(x) + , trong = f (0).
Ch . Nu bi ton c thm gi thit: hm f lin tc th nghim tm c s l f (x) = ax+,
vi a, l cc hng s ty .
Tip theo ta xt tnh n nh nghim ca phng trnh (1).
Mnh 1. Gi s hm f tha mn
x
+
y
f
(x)
+
f
(y)
f
2
2
(3)
www.VNMATH.com
x R.
x
+
y
f
(x
+
y)
+
f
(0)
f
2
2
x, y R.
Ta c
f (x) + f (y) f (x + y) + f (0) f (x) + f (y) f (x + y)
2
2
2
2
f (x + y) f (x + y) + f (0)
+
2
2
2
hay
|f (x + y) + f (0) f (x) f (y)| 4.
(4)
x, y R
(5)
Thay y = 0 vo (5), ta c
f (x) = g(x) + g(0)
x R,
(6)
www.VNMATH.com
hay
A(x + y) = A(x) + A(y)
x, y R.
(7)
x R,
(8)
suy ra
|f (0) 2g(0)| .
(9)
S dng (8), ta c
|f (x + y) g(x + y) g(0)| ,
x, y R.
(10)
Ta c
|f (x + y) g(x + y) g(0)| = |f (x + y) g(x) g(y) g(x + y) + g(x) + g(y) g(0)|
nn kt hp (7) v (10) thu c
|g(x + y) g(x) g(y) + g(0)| |f (x + y) g(x + y) g(0)| + |f (x + y) g(x) g(y)|
2
hay
|[g(x + y) g(0)] [g(x) g(0)] [g(y) g(0)]| 2,
41
(11)
www.VNMATH.com
vi mi x, y R. t
G(x) = g(x) g(0),
(12)
vi mi x, y R. Th vo (11) ta c
|G(x + y) G(x) G(y)| 2,
x, y R.
x R.
(14)
x, y R
(15)
Thay y = 0 vo (15), ta c
f (x) = g(x) + h(0)
x R,
x, y R.
x, y R.
f (x) = A(x) + +
g(x) = A(x) +
h(x) = A(x) +
42
(16)
www.VNMATH.com
f (x) = ax + +
g(x) = ax +
h(x) = ax +
vi a, , l cc hng s ty .
Tip theo ta xt tnh n nh nghim ca phng trnh (15).
Mnh 3. Gi s hm f, g, h : R R tha mn
|f (x + y) g(x) h(y)|
(17)
x R,
(18)
suy ra
|f (0) g(0) h(0)| .
(19)
Thay y = 0 vo (17), ta c
|f (y) h(y) g(0)| ,
y R,
(20)
T (18) v (20)
|h(x) g(x) h(0) + g(0)| = |f (x) g(x) h(0) + h(x) + g(0) f (x)|
|f (x) g(x) h(0)| + |f (x) h(x) h(0)|
hay
|h(x) g(x) h(0) + g(0)| 2,
x R.
(21)
x, y R.
(22)
S dng (18), ta c
|f (x + y) g(x + y) h(0)| ,
Ta c
|f (x + y) g(x + y) h(0)| = |f (x + y) g(x) h(y) g(x + y) + g(x) + h(y) h(0)|
43
www.VNMATH.com
(23)
vi mi x, y R. t
G(x) = g(x) g(0),
(24)
vi mi x, y R. Th vo (23) ta c
|G(x + y) G(x) G(y)| 4,
x, y R.
x R.
(26)
p
x+y
) = f (x)f (y),
2
44
x, y R
(27)
www.VNMATH.com
x+y
ln f (x) + ln f (y)
)=
, x, y R
2
2
t g(x) = ln f (x) ta c
g(
g(x) + g(y)
x+y
)=
, x, y R
2
2
p
x+y
) f (x)f (y)|
2
(28)
vi mi x, y R v
|f (x) f (x)|
(29)
1
|f (x) (E(x) E(x))| ,
2
x R
(31)
vi , l cc hng s no .
p
Chng minh. t m = sup f (x)f (a). T iu kin (29) th m l hu hn. Khi , ta c
xR
p
p
p
p
f (x)f (a) f (x)f (a) + | f (x)f (a) f (x)f (a)|
p
p
xa
x + a
m + |f (
) f (x)f (a)| + |f (
) f (x)f (a)|
2
2
xa
x + a
+ |f (
) f(
)|
2
2
m + 2 +
t h : R R+ tha
h(x) =
p
f (x)f (x),
45
x R.
www.VNMATH.com
Khi h l mt hm chn v
|h(x) f (x)| =
p
p
p
m2
f (x)| f (x) f (x)| 2
, x R,
f (a)
t E : R R+ tha mn
E(x) = h(x) +
p
|h(x) f (a)| m.
(32)
p
f (a) x R
p dng (32) ta c
p
p
f (a) h(x)h(y) (h(x) + h(y)) f (a) f (a)|
p
|h(x + y)| + |h(x)h(y)| + |(h(x) + h(y)) f (a)| + |f (a)|
46
www.VNMATH.com
(
g(x) = 0
h(x) lin tc ty trn R
hoc
47
(
h(x) = 0
g(x) lin tc ty trn R
(1)
www.VNMATH.com
h f (x) = 0 vi x 0
g(x) 0
h(x) l hm lin tc ty
hoc
h f (x) = 0 vi x 0
h(x) 0
Xt trng hp h(0) = 0
Cho y = x, phng trnh cho tr thnh
f (2x2 ) = 0, x R
Suy ra
f (x) = 0, x 0.
Th f (x) vo cho ta c
g(x + y).h(x y) = 0, x, y R
g(u).h(v) = 0, u, v R.
Do
(
g(x) = 0
h(x) lin tc ty trn R; h(0) = 0
hoc
(
h(x) = 0
g(x) lin tc ty trn R.
h f (x) = 0 vi x 0
h(x) 0
hoc
h f (x) = 0 vi x 0
g(x) 0
www.VNMATH.com
(x + y)2
2
t
(x
y)2
v =
2
(x + y)2
(x y)2
1
].f [
].
, x, y R.
2
2
g(0)h(0)
u=
.Khi ta c
f (u + v) = f (u).f (v).
1
, u, v 0.
g(0)h(0)
1
, u, v 0
g(0)h(0)
F (u + v) = F (u)F (v), u, v 0.
Ta c
F (u) = au
f (u) = b.a
u 0; a > 0
u
vi b = g(0)h(0); a > 0
(2)
www.VNMATH.com
2 , x R
g(x)
=
m.a
2
x
h(x) = n.a 2 , x R
Tm li nghim ca bi ton l
h f (x) = 0 vi x 0
g(x) 0
h(x) l hm lin tc ty
hoc
h f (x) = 0 vi x 0
h(x) 0
hoc
h f (x) = 0 vi x 0
g(x) l hm lin tc ty
h(x) 0
hoc
h f (x) = 0 vi x 0
g(x) 0
hoc
h
f (x) = b.ax vi x 0; a > 0; b 6= 0
x2
g(x) = m.a 2 , x R
x2
h(x) = n.a 2 , x R
50
www.VNMATH.com
(3)
h f (x) = ax + b + c vi x 0
x2
h(x) = a + c, x R
2
vi b = g(0); c = h(0)
Bi ton 3. Tm cc hm s f, g, h xc nh v lin tc trn R tha mn iu kin
f (x2 + y 2 ) = g(x2 ) h(y 2 ), x, y R.
(4)
h f (x) = ax + b vi x 0
g(x) = ax + c, x R
h(x) = ax d, x R
(5)
(6)
www.VNMATH.com
t h(x) =
f (x)
vi x 6= 0. Khi , ta c
x
h(x2 y 2 ) = h[(x y)2 ].
Cho x = y + 1 , ta c
h(2y + 1) = h(1), y R
h(x) = a, x 6= 0.
Do
f (x) = ax vi x 6= 0.
(7)
Kt hp (10) v (7) ta c
f (x) = ax, x R.
Suy ra
ax2
= ax, x 6= 0.
g(x) =
x
Vy nghim ca bi ton l
(
f (x) = ax
g(x) = ax
f (x) = a, x R
Gii. Nghim ca bi ton l g(x) = b, x R
trong a, b, c R; a = b + c.
h(x) = c, x R
(8)
52
(9)
www.VNMATH.com
mx + a b,
f (x) =
g(x) = mx2 + a
h(x) = mx2 + b
mx + a b,
f (x) =
hoc g(x) = mx2 + a
h(x) = mx2 + b
+ a b,
f (x) = mx
h(x) = mx2 + b
+ a b,
f (x) = mx
h(x) = mx2 + b
x R; a, b, m 0
x R; a, b, m 0
x R; a, b, m 0
x R; a, b, m 0
, x, y R
y x
y
x
a h(x) a h(y)
=
, x, y R.
x
a
y
y
53
(10)
www.VNMATH.com
Suy ra
a h(x)
= C vi C l hng s
x
x
h(x) = Cx + a
h(x) = cx + a vi c = C.
Th li phng trnh ta thy f, g,(h tha mn.
f (x) = g(x) = ax + b
Vy nghim ca phng trnh l
h(x) = cx + a
Bi ton 8. Tm tt c cc hm s f, g xc nh v lin tc trn R tha mn iu kin
f (x) f (y) = (x + y)g(x y), x, y R.
(
f (x) = ax2 + b
vi mi a, b R.
Gii. Nghim ca bi ton l
g(x) = ax
(11)
(12)
.
54
(13)
www.VNMATH.com
mx2
f (x) =
+ b, x R
4
mx2
Gii. Nghim ca bi ton l
g(x) =
+ a, x R
h(x) = mx + a + b, x R.
(14)
ln f (x) = F (x)
t ln g(x) = G(x) . Khi ta c F (x + y) + G(x y) = H(xy), x, y R.
ln h(x) = H(x)
mx2
+ b, x R
F
(x)
=
4
mx2
Ta c
. Suy ra
G(x)
=
+ a, x R
H(x) = mx + a + b, x R.
mx2
+b
4
, x R
f
(x)
=
e
mx2
g(x) = e 4 +a , x R
h(x) = emx+a+b , x R.
Th li ta thy cc hm f, g,h tha mn iu kin bi ton.
mx2
+b
4
, x R
f
(x)
=
e
mx2
+a
Vy nghim ca bi ton l g(x) = e 4
, x R
h(x) = emx+a+b , x R.
Bi ton 13. Tm tt c cc hm s f, g xc nh v lin tc trn R tha mn iu kin
f (x) + g(x) + f (y) g(y) = sin x cos y, x, y R.
(16)
www.VNMATH.com
56
www.VNMATH.com
z
z2 z3
zn
+
+
+ .... +
+ ...
1! 2!
3!
n!
Trng hp c bit, vi mt gc x, ta c
eix = 1 + i
x2
x3 x4
x
i +
+ ....
1!
2!
3!
4!
x
x3 x5 x7
x2 x4 x6
+
+ , Im(eix ) =
+
2!
4!
6
1!
3!
5!
7!
www.VNMATH.com
cos 2 2
cos n n
cos
x+
x + +
x +
1!
2!
n!
1
cos 60
1
sin 240
1
sin 480
1
sin 120
s=0
j=1
58
j=0
www.VNMATH.com
cos j
V 1 + Cj = 2cos j
+ i sin j
k
k
k
Nn p dng cng thc Moivre
k
X
k
X
nj
nj
2 cos
(1 + Cj ) =
cos
+ i sin
k
k
k
j=1
j=1
n
n j
+ ... = 2 cos
2
4
6
4
4
Li gii. Dng cng thc Moivre, ta c:
h
n
n
in
n
+ i sin
(1 + i)n =
2 cos + i sin
= 2 2 cos
4
4
4
4
Khai trin (1 + i)n v cho hai v bng nhau bi phn thc,ta c c iu phi chng minh
ban u.
z 7 1
z1
=0
2
4
6
8
, 2 cos , 2 cos , 2 cos
9
9
9
9
www.VNMATH.com
sin 2
sin 3
sin (n1)
Bi ton 9. Tnh tch sin 2n
2n
2n
2n
k=1
2 cos k
, xk xk = 1
n
Chia 2 v cho x2 1 , ta c
x
2n2
+x
2n4
+ x + x + 1 =
n1
Y
k=1
Ly x = 1, ta c n = 2n1
n1
Q
k=1
n
1
k
+1 .
x 2x cos
n
2
n1
n1
Q
Q
2 k
n1
1 cos k
2sin
sin k
=2
,
suy
ra
=
n
2n
2n
k=1
cos x +
n
2
k=1
cos 2x + ... +
n
n
n
2n1
cos nx
60
www.VNMATH.com
Bi ton 11. (USAMO 1999) Tnh (cos )(cos 2)(cos 3) . . . (cos 999)
2
vi = 1999
Li gii. Xt bi ton tng qut, vi n l s nguyn l, hy tnh:
S = (cos )(cos 2)(cos 3) . . . (cos n) vi =
Chng ta c th cho = ei...? v S = 2n
n
Q
2
2n + 1
k + k .
k=1
k
Khi +
S 2 = 22x
k
2n
Q
2n+1k
k=1
(1+2+...+2n)
k=1
M
= 1. Bi v (1 + 2 + . . . + 2n) = n(2n + 1) l bi ca 2n + 1.
2n
2n
Q
Q
1 + k , t khi s 2k c hn (2n + 1) nghim.
1 + 2k , ch rng ta c th vit l
Xt
k=1
k=1
n+1
1 = (z 1)
2n
Y
z k
k=1
Cho z = 1 v chia c 2 v bi -2 v th
2n
Q
1 + k = 1. Nn S 2 = 22n , v v th S = 2n
k=1
Ta c kt qu l 2999 .
Bi ton 12. Gii phng trnh cos x + cos 2x + cos 3x = sin x + sin 2x + sin 3x
Li gii. t z = cos x + i sin x
2 1
4
4
z 6 1
z 2 +1
z 6 +1
+ z2iz1
+ z2z+1
Phng trnh thnh z2iz
2 + 2iz 3 =
2 + 2z 3
2z
Thu gn ta c (z 4 i) (z 2 + z + 1) = 0
1 i 3
2
2
2
2
z + z + 1 = 0 suy ra z =
= cos
+ isin
,x =
+ 2k, k Z
2
3
3
3
61
www.VNMATH.com
)=2
3x(1 +
x+y
p
)=4 2
7y(1
x+y
Li gii. Bi ny c nhiu cc gii, y vn dng phng php s phc
Th x = u, y = v, ta c h
1
2
u(1 + u2 + v 2 ) = 3
1
4 2
v(1
)=
u2 + v 2
7
t z = u + iv, do u2 + v 2 l bnh phng ca modun s phc
z, nn nhn phng trnh sau
4
2
2
2
cho i, ri cng v ta c 1 phng trnh phc z ( 3 + i 7 )z + 1 = 0 c nghim ln lt l
1 2 + i( 2 2
2), du cng, tr tng ng
3
21
7
i (x yi)
x yi
2
= 3 (3)
2
2
x +y
x + y2
1
3i
n y ta t z = x + yi khi xxyi
= 3.
2 +y 2 = 2 v do (3) tr thnh : z + z
Gii phng trnh s phc ny ta c 2 nghim :z = 1 i v z = 2 + i.
T ta suy ra h phng trnh ban u c 2 cp nghim l : x = 1, y = 1 v x = 2, y = 1.
Nh vy da vo vic sp xp cc n s thch hp a v mt phng trnh s phc ta c
th d dng tm c nghim ca h ban u thng qua nghim phc ny.
Bi ton tng t
Gii h phng trnh :
(
x + xx+2y
2 +y 2 = 2 (1)
2x3y
x + x2 +y2 = 0 (2)
H ni 2007 :
(
x
x+
3x+10y
x2 +y 2
10x3y
x2 +y 2
62
= 1 (1)
= 2 (2)
www.VNMATH.com
2x 1 + 2 1 2 = 3 (1)
x +y
2y 1 + 2 1 2 = 1 (2)
x +y
Li gii. Tng t nh bi ton 1 ta cng nhn (2) vi v cng vi (1) ta c :
2(x + yi) +
x yi
= 3 + i (3).
x2 + y 2
x+y+4=
yx+3=
12x+11y
x2 +y 2
11x12y
x2 +y 2
(1)
(2)
x yi
y + xi
+ 11 2
(3)
2
2
x +y
x + y2
x yi
3 5
= + i (3)
2
2
x +y
2 2
1
3 5
= + i.
z
2 2
www.VNMATH.com
1
1
3
+ z + = i.
2
z
z
2
1+ 3
cos x
=
cos 2x + cos 2y + 2+cos4 2xcos
2y
2
y
31
cos x. sin y 2+cossin
=
2xcos 2y
2
Li gii. Hng dn : t z = cos x + i sin y, h phng trnh s dn n phng trnh s
phc :
1
+
1
3
31
+
z2 + =
z
2
2
Cc dng khc
Bi ton 20. (Indian TST 2005) Cho a, b, c, d cc s thc khng ng thi bng 0. Cho f :
R R.
f (x) = a + b cos 2x + c sin 5x + d cos 8x.
Gi s rng c s thc t sao cho f (t) = 4a. Chng minh rng tn ti s thc s sao cho f (s) < 0.
Li gii. Cho g(x) = be2ix ice5ix + de8ix . Khi f (x) = a + Reg(x).
rng
2i
4i
4
2
s
s
=0
g(x) + g x +
+g x+
= g(x) 1 + e + e
3
3
Do f (x) + f x + 2
+ f x + 4
= 3a
3
3
Nu a < 0, th ly s = t, nu a = 0 th trong 3 s hng trn c1 s m, nu a > 0, thay x = t
trong ng thc
trn v f (t)= 4a, ta c f t + 2
+ f t + 4
= a < 0.
3
3
2
4
Vy f t + 3 hay f t + 3 . Bi ton chng minh xong.
Bi ton 21. Cho z1 , z2 , z3 l cc s phc phn bit c modun bng nhau, khng phi l s thc
. Chng minh rng, nu: z1 + z2 z3 , z2 + z2 + z3 z1 , z3 + z1 z2 l nhng s thc, th z1 z2 z3 = 1.
64
www.VNMATH.com
a1 +a2 +...an
a1 a2 ...an
(1 2x )
.
in (1+ 2x )
n1
= n.i
= n(1)
(n1)
2
. pcm
www.VNMATH.com
66
www.VNMATH.com
T rt lu i, khi m cha c cch gii phng trnh Pell, trong ton hc c rt nhiu
nhng cu hi t nhin t ra. tr li c cc vn nhiu khi li dn n yu cu tm
tt c nhng s nguyn dng tha mn phng trnh bc 2 c hai bin. C rt nhiu nhng
bi ton m nhiu khi chng ta khng thy c s lin quan n phng trnh Pell, nhng bng
nhng php bin i i s li dn n mt yu cu chung, l i tm cc nghim nguyn
dng ca phng trnh x2 dy 2 = n, trong d khng phi l s chnh phng, n l mt s
nguyn. Chng hn ta c kt qu rt n gin l 1 + 2 + 3 + + 14 = 15 + 16 + 17 + 18 + 19 + 20
hoc 3 + 4 + 5 + 6 = 3.6. Nh vy mt vn t nhin t ra l liu rng cn nhng cp s
nguyn dng (m, n) no c tnh cht nh trn hay khng? Chng ti xt 2 v d sau y:
V d 1. Xc nh cc s nguyn dng m v n sao cho
m + (m + 1) + + n = mn
67
(1)
www.VNMATH.com
Ta c
(m + n)(n m + 1)
= mn
2
n2 + n m2 + m = 2mn
(1)
(n m)2 2m2 + n + m = 0
t u = n m, ta c
u2 2m2 + u + 2m = 0 u2 u 2(k 2 k) = 0
#
"
2
2
1
1
1
1
u+
=0
2 m
2
4
2
2
(2u + 1)2 2(2m 1)2 = 1
t x = 2u + 1 = 2(n m) + 1;
y = 2m 1, ta c phng trnh
x2 2y 2 = 1
(2)
(3)
Ta c
(3) 2(1 + 2 + + k) = 1 + 2 + + k + (k + 1) + (k + 2) + + m
m(m + 1)
k(k + 1) =
2
2
2
2k + 2k = m + m
8k 2 + 8k = 4m2 + 4m
2(2k + 1)2 1 = (2m + 1)2 .
t x = 2m + 1;
(4)
68
www.VNMATH.com
1 3
(m + m2 )(m2 1)(m3 m2 )
4
1
= m2 (m2 1)
2
1 3
m (m 1)(m + 1)(m3 m)
4
1
= m2 (m2 1)
2
cc tam gic vi s o cc cnh cho nh trn c din tch l mt s chnh phng th
1 2
(m 1) l mt s chnh phng, tc l
2
1 2
(m 1) = n2 m2 1 = 2n2 m2 2n2 = 1
2
Chng ta thy iu kin tam gic c cnh cho trc nh trn c din tch l mt s chnh
phng ph thuc vo vic i tm cc nghim nguyn dng ca phng trnh
m2 2n2 = 1
V d 4. Chng minh 2 l s v t
69
www.VNMATH.com
Chng minh.
Ta cn chng minh 2 c biu din thnh lin phn s v hn.
r1 = 1
1
Xt dy s
, n = 2, 3, 4, . . . Ta d dng nhn thy vi mi gi tr n, rn
rn = 1 +
1 + rn1
pn
, vi (pn , qn ) = 1 v khi n cng tng th rn cng tng khi n l v
c biu din di dng
qn
rn cng gim khi n chn
Ta s chng minh:
1 r1 r3 r2k+1 r2l r4 r2
|rn+1 rn |
3
2
1
|rn rn1 |
4
(5)
(6)
1. Chng minh(5)
Trc ht ta chng minh
1 r1 r3 r2n+1
(7)
1
3
1= >0
1
2
Gi s (7) ng vi mt s t nhin n = k bt k, tc l ta c r2k+1 r2k1 > 0. Ta cn chng
minh r2(k+1)+1 r2(k+1)1 > 0
1
1
r2k r2k+2
r2k+3 + r2k+1 = 1 +
1
=
1 + r2k+2
1 + r2k
(1 + r2k+2 )(1 + r2k )
1
1
1+
1
1 + r2k1
1 + r2k+1
=
(1 + r2k+2 )(1 + r2k )
Ta c r3 r1 =
r2k+1 r2k1
>0
(1 + r2k+2 )(1 + r2k )(1 + r2k1 )(1 + r2k+1 )
70
3
2
www.VNMATH.com
Ta c
1
1
|rn+1 rn | = 1 +
1
1 + rn
1 + rn1
|rn rn1 |
=
(1 + rn )(1 + rn1 )
1
|rn rn1 |
|rn rn1 | .
4 rn rn1
4
Gi l cn trn nh nht ca tp hp cc phn t {r1 , r3 , , r2k+1 , },
khi r2m1 r2m
Ta c
| r2m1 | < |r2m r2m1 |
| r2m | < |r2m r2m1 |
1
42(m1)
1
42(m1)
|r2 r1 | =
|r2 r1 | =
1
24m3
1
24m3
1
suy ra lim rn = lim rn1 = suy ra = 1 +
hay 2 = 2
n
n
1
+
www.VNMATH.com
1
(n 1)(n + 2) = m2
2
(n 1)(n + 2) = 2m2
(2n + 1)2 8m2 = 9, m Z
t x = 2n + 1;
y = m, ta c phng trnh
x2 8y 2 = 9
(8)
(9)
www.VNMATH.com
(10)
H qu 1. Vi k = 1, m = y, n = z th b ba
(y 2 z 2 , 2yz, y 2 + z 2 )
(11)
l b ba s Pitago.
V d 10. Ta bit rng 22 + 42 + 62 + 82 + 102 = 4.5 + 5.6 + 6.7 + 7.8 + 8.9.
Vn t ra l tm nhng v d khc, tng t, ngha l: "Tm nhng ng thc m mt v
l tng cc bnh phng ca n s chn u tin v mt v l tng ca n cp s nguyn lin k".
Qua mt s v d c trnh by trn, chng ta nhn thy c rt nhiu vn n gin,
nhng li c tng qut ho thnh nhng bi ton kh v rt th v. Vic gii quyt mt s
v d trn ph thuc vo vic gii phng trnh dng:
x2 dy 2 = 1
(12)
x2 dy 2 = 1
(13)
x2 dy 2 = n,
(14)
hoc
hoc
y d l s nguyn dng, khng phi l s chnh phng; n l mt s nguyn.
(15)
Nghim nguyn dng nh nht ca phng trnh (15) l (a; b) = (3; 1) nn nghim ca phng
trnh (15) cho bi dy sau:
u0 = 1; u1 = 3; un+2 = 6un+1 un
, n = 0, 1, 2,
y0 = 0; y1 = 1; yn+2 = 6yn+1 yn
73
www.VNMATH.com
(16)
Phng trnh (16) l phng trnh Pell loi I, c nghim nguyn dng nh nht l (a; b) =
(3; 2).Vy theo nh l (??) ta c nghim ca phng trnh (16) cng nh phng trnh cho l:
x0 = 0; x1 = 2; xn+2 = 6xn+1 xn
, n = 0, 1, 2,
y0 = 1; y1 = 3; yn+2 = 6yn+1 yn
Bi ton 3. Tm cc s nguyn dng (x, y, z, w) tha mn x2 + y 2 + z 2 = w2 sao cho x =
y; z = x 1.
74
(17)
www.VNMATH.com
Ta c:
(17)) 2(1 + 2 + + k) = 1 + 2 + + k + (k + 1) + (k + 2) + + m
m(m + 1)
k(k + 1) =
2
2
2
2k + 2k = m + m
8k 2 + 8k = 4m2 + 4m
2(2k + 1)2 1 = (2m + 1)2 .
t x = 2m + 1; y = 2k + 1, khi ta c phng trnh Pell loi II:
x2 2y 2 = 1.
(18)
(19)
(20)
D thy (u, v) = (1, 1) l nghim nguyn dng b nht ca h (20). Theo l thuyt xy dng
dy th phng trnh Pell loi II c nghim l
x0 = 1; x1 = 7; xn+2 = 6xn+1 xn
, n = 0, 1, 2,
y0 = 1; y1 = 5; yn+2 = 6yn+1 yn
Ta thy xk 1 (mod 2); yk 1 (mod 2), vi mi k = 0, 1, .T suy ra dy nghim
yi 1
xi 1
; ki =
c cho bi cng thc:
mi =
2
2
m0 = 0; m1 = 3; mi+2 = 6mi+1 mi + 2
k0 = 0; k1 = 2; ki+2 = 6ki+1 ki + 2,
vi i = 0, 1, 2, Bn p s u tin l:
(m, k) = (3, 2); (20, 14); (119, 84); (696, 492).
Bi ton 5. Xc nh cc s nguyn dng m v n sao cho
m + (m + 1) + + n = mn
(21)
www.VNMATH.com
1
Bi ton 7. Tm cc s nguyn dng n sao cho s tam gic n(n + 1) l mt s chnh phng.
2
Gii.
Ta c
n(n + 1)
= y 2 n(n + 1) = 2y 2
2
4n2 + 4n + 1 = 8y 2 + 1
(2t + 1)2 8y 2 = 1.
(22)
x1
tha mn
2
bi.
Nghim nh nht ca phng trnh (22) l (3; 1) nn phng trnh c nghim l dy
x0 = 1; x1 = 3; xi+2 = 6xi+1 xi
, i = 0, 1, 2,
y0 = 0; y1 = 1; yi+2 = 6yi+1 yi
Khi vi xi = 2ni + 1 th 2ni+2 + 1 = 6(2ni+1 + 1) (2ni + 1). Dy (ni ) cn tm xc nh
bi n0 = 0; n1 = 1; ni+2 = 6ni+1 ni + 2.
l cc s 1; 8; 49; 288;
Bi ton 8. Tm cc b ba s tam gic lin tip sao cho tch ca chng l mt s chnh phng.
Bi ton 9. Tm cc b ba s tam gic lin tip sao cho tng ca 3 s l mt s chnh
phng.
Bi ton 10. Xc nh s nguyn dng b sao cho s (111 1)b , gm k ch s 1, vi b l c
s, l s tam gic vi bt k gi tr no ca k.
Tm s chnh phng
Mt p dng cng rt quan trng na l trong ton hc c rt nhiu bi ton lin quan
n s chnh phng. Vic gii phng trnh Pell s gip chng ta tm c cc s chnh phng
tho mn yu cu cho trc no .
Bi ton 11. Tm tt c cc s nguyn dng t sao cho tng ca t s nguyn dng u tin
l mt s chnh phng.
Cng tng t nh bi ton trn ta bit tng ca n s chnh phng u tin. Do ta
cng c bi ton tip theo
76
www.VNMATH.com
Bi ton 12. Tm tt c cc s nguyn dng n sao cho trung bnh cng ca n s chnh phng
u tin cng l mt s chnh phng.
Bi ton 13. Tm cc s nguyn dng m tam gic vi 3 cnh :
1 3
1
1
1
(m + m2 ) 1; (m3 m2 ) + 1; m2 hoc m3 (m 1); m3 (m + 1); m c din tch l s
2
2
2
2
chnh phng.
Bi ton 14. Tm tt c cc s nguyn dng n c tnh cht n2 + (n + 1)2
l s chnh phng.
Bi ton 15. Chng minh rng tn ti v hn nhng s nguyn dng n sao cho n! chia ht
cho n2 + 1.
Gii.
Xt phng trnh Pell loi II :
x2 5y 2 = 1
(23)
(24)
Phng trnh (24)c nghim nguyn dng nh nht l (9; 4). Xt h phng trnh
2
u + 5v 2 = 9
2uv = 4
H ny c nghim nguyn dng nh nht l (u, v) = (2, 1). V th phng trnh (23) c dy
nghim l:
x0 = 2 ; x1 = 38 ; xn+2 = 18xn+1 xn ; n = 0, 1, 2,
y0 = 2 ; y1 = 17 ; yn+2 = 18yn+1 yn ; n = 0, 1, 2,
Cc dy nghim c tnh cht 5 < yk < 2yk < xk ,vi mi k = 1, 2,
Tht vy, ta c 5 < yk < 2yk . Do yk > 5 nn 4yk2 < 5yk2 1 = x2k suy ra 2yk < xk .
Do vy 5 < yk < 3yk < xk , k N .
V th (xk )! = 1.2.3.4.5 yk (2yk ) (xk ).
.
.
T suy ra (xk )!..5yk (2yk ) = 2(x2 + 1) nn xk ..(x2 + 1), k N .
k
{un }
n=0
q
n2 + (n + 1)
. Chng minh rng tn ti v hn
n=0
www.VNMATH.com
78
www.VNMATH.com
=
+
+
.
3a2 1 3b2 1 3c2 1
3a2 1 3b2 1 3c2 1
Li gii. t a = tan x; b = tan y; c = tan z vi x, y, z 0; 2 . T ng thc
tan(x + y + z) =
79
www.VNMATH.com
n
k=0
k
31 cos3
3
4
n+1
13
cos3 3n
3
4
3
3
k=0
k=0
Cho a = 3n ta c kt qu ca bi ton.
Bi ton 4. Chng minh rng
27 sin3 90 + 9 sin2 270 + 3 sin3 810 + sin3 2430 = 20 sin 90 .
Li gii. T sin3 x = 41 (3 sin x sin 3x) ta c
27
Dng ng thc sin a cos a = 2 sin a 450 ta a v
2 sin 10 450
2 sin 20 450 ... 2 sin 440 450
sin 10 sin 20 ... sin 440
44
2 (1)44 sin 440 sin 430 ...... sin 20 sin 10
=
= 222 .
sin 440 sin 430 ... sin 20 sin 10
Bi ton 6. Chng
1 minh 3
1
a) 2 cos 7 2 cos 7
1
b) 12 + cos 20
+ cos 3
2
20
1
cos 9
= 18 .
2
7
1
9
1
27
+
cos
+
cos
2
20
2
20
80
1
= 16
.
www.VNMATH.com
Li gii.
cos 3x
a) rng 1 2 cos 2x 1 2(2 cos2 x 1) = 3 4 cos2 x = cos
x
Tch trn c bin i li thnh
3
cos 27
cos 9
1 cos 3
1 cos 27
1
7
7
7
7
= .
3
9
2
cos 7 cos 7 cos 7
8 cos 7
8
b) Ta cng c 1 + 2 cos 2x = 1 + 2(1 2 sin2 x) = 3 4 sin2 x =
Tch trn c vit li thnh
sin 3x
sin x
sin 9
sin 27
sin 81
1 sin 3
1 sin 81
1
20
20
20
20
20
=
.
=
3
9
27
4
2 sin 20 sin 20 sin 20 sin 20
16 sin 20
16
Bi ton 7. Chng minh rng
24
1
n 0
n=1 cos (2 )
a)
Li gii.
a) Ta c cos1 x =
= 224 . tan 20
25
b)
2 cos (2n )0
n=2
2 sin x
2 sin x cos x
1
cos (2n )0
= 1.
sin x
= 2 sin
2x
p dng ta c
0
24
sin (2n )0
1
24
24 sin 2
=
2
=
2
0
0
n=1 sin (2n+1 )
n=1 cos (2n )
sin (225 )0
24
81
www.VNMATH.com
2
S 6 2 + 2c 2 + c2 = c + 2
Du = xy ra khi = = 5
4
2
Vy max S = (c + 2) khi x1 = x2 = y1 = y2 =
2
.c.
2
6
+
.
1 + a2 1 + b 2
1 + a2 1 + c 2
1 + b2 1 + c 2
Li gii. t a = tan ; b = tan ; c = tan ; , , 2 ; 2
Khi a2 + 1 = cos12 ; b2 + 1 = cos12 ; c2 + 1 = cos12
Bt ng thc tr nn n gin hn
www.VNMATH.com
b2 + 1
c2 + 1 .
z
x
y
3 3
+
+p
6
2
1 + x2
1 + z2
1 + y2
Vi x + y + z = xyz v x, y, z R.
Li gii. t x = tan A, y = tan B, z = tan C vi A, B, C l 3 gc ca 1 .
Bi ton c a v sin A + sin B + sin C 6 3 2 3 .
Bi ton c gii quyt d dng bng BT Jensen vi f (x) = sin x, x 0; 2 .
Bi ton 13. Chng minh rng
y
z
3 3
x
+
+
>
1 x2 1 y 2 1 z 2
2
Vi 0 < x, y, z < 1 v xy + yz + xz = 1.
Li gii. Nhn 2 cho hai v, BT tr thnh
2x
2y
2z
3
+
+
>
3
1x2 1 y 2 1 z 2
T iu kin bi ton xy + yz + yz = 1 v 0 < x, y, z < 1, ta ngh n vic t x = tan A2 ; y =
tan B2 ; z = tan C2 vi A, B, C l 3 gc ca mt tam gic nhn. Bi ton c a v dng
83
1 x2 > a x.
www.VNMATH.com
Vy a khng vt qu 2
Bi ton 15. Cho 4 s phn bit trong khong (0; 1). Chng minh rng tn ti 2 s x, y tha
mn
p
1
0 < x 1 y 2 y 1 x2 < .
2
Li gii. Cho 4 s ai = sin bi , gc bi trong phn t th nht
Bi ton ch ra 2 ch s k, m sao cho 0 < sin bk cos bm sin bm cos bk < 12
Vy ch cn chng minh tn ti 2 ch s k, m sao cho bk > bm v bk bm < 6
iu ny c c do nguyn l Dirichlet s c 2 s trong 4 s nm trong 1 khong (0, 6 ], ( 6 , 6 ],( 6 ,
Bi ton 16. Gii phng trnh x3 3x =
x + 2 trn tp s thc.
3
Li gii. H s ca x3 l 1, biu thc x3 3x
lm ta lin tng 4 cos x 3 cos x
3
Ta thy x > 2 th x 3x > 4x 3x = x > x + 2
Vy 2 6 x 6 2. Ta t x = 2 cos vi [0; ]
Phng trnh tr thnh
p
72
52
sin
=0
2(1 + cos ) = 2 cos 2 sin
2
4
4
p
Suy ra = 0; 4
; 4
. Vy x = 2, 2 cos 4
; 21 (1 + 5).
7
5
7
2 cos 3 =
a ,
yz
y1 =
b ,
zx
z1 =
c ,
xy
ta c
4 = x21 + y12 + z12 + x1 y1 z1
].
6
www.VNMATH.com
T gi thit x + y + z = a + b + c ta c :
2
2
x cos v y cos u +
x sin v y sin u z = 0
x 3x = y
y 3 3y = z
3
z 3z = x
Li gii. t x = 2 cos u, y = 2 cos v, z = 2 cos w; u, v, w [0, ]
H phng trnh cho ta cos 27u = cos u c nghim
, k = 0, 1, , 14, u = k
, k = 1, , 12 nn
u = k
14
13
k
3k
x = 2 cos 14 , y = 2 cos 14 , z = 2 cos 9k
, k = 0, 1, , 14
14
k
3k
V x = 2 cos 13 , y = 2 cos 13 , z = 2 cos 9k
, k = 1, , 12
13
V h phng trnh cho ch c ti a 27 nghim, nn 27 nghim trn l nghim ca h.
Bi ton 19. Gii h phng trnh
2x + x y = y
2y + y 2 z = z
2z + z 2 x = x
Li gii. Xt x = 1, x = 1,
Xt x 6= 1. t x = tan a, a n phng trnh tan 8a = tan a, a (/2, /2)
, tan 2k
, tan 4k
), k = 3, 2, 1, 0, 1, 2, 3.
Kt qu nghim ca h l (tan k
7
7
7
Bi ton 20. Gii h phng trnh
x1 1/x1
x 1/x
2
2
x3 1/x3
x4 1/x4
85
= 2x2
= 2x3
= 2x4
= 2x1
www.VNMATH.com
3x y
= x2
3y
3y z
Bi ton 21. Gii h phng trnh
= y2
y 3z
3z
x
= z2
z 3x
Li gii. Nu x = 0 x = y = z = 0 (loi)
3xx3
y = 13x33
Vy x, y, z 6= 0. H phng trnh c vit li thnh
z = 3vy
13y 2
x = 3zz3
13z 2
t x = tan u(u 2 ; 2
.Vi 2 < k
< 2 hay k = 1; 2; .....; 12
Suy ra x = tan u = tan 27u, suy ra u = k
26
26
Vy h phng trnh c nghim
x = tan
k
3k
9k
; y = tan
; z = tan
26
26
26
Vi k = 1; 2; .....; 12.
Lng gic v dy s
3xn 1
, n > 1.
=
xn + 3
www.VNMATH.com
Bi ton
25.
Cho
a
=
2; b0 = 2 v
0
q
p
2bn
an+1 = 2 4 a2n ; bn+1 =
;n>0
2
2+
4+bn
q
p
tn
= 2 4 4 sin t2n = 2 2 cos tn = 2 sin
2
v n0 = 4 , t
2
vi n > 0.
2n+2
4+4tan un
cos un
n > 0.
Suy ra un+1 =
c un = 2n+2
Vy bn = 2 tan
Tr li bi ton ta thy 2 dy(an )n v (bn )n u gim v liman = limbn = 0.
b) Ta c hm sinx x tng v tanx x gim trn khong xt
Do 2n an = 2 .
2n+2
2n+2
sin
tng v 2n bn = 2 .
Ta cng c lim 2n an =
n>
lim .
2 n>
Tng t lim 2n bn = 2 .
sin n+2
2
2n+2
2n+2
2n+2
tan
gim.
lim sin x
2 n>0 x
n>
Bi ton 26.
Cho 2 dy (xn )pv (yn )
(x1 ) = y1 = 3; xn+1 = 2n + 1 + x2n ; yn+1 =
yn
1+
2
1+yn
; n > 1.
1
cos an
vi
=
n
n
n1
2n1
2n1
2 tan n
Tng t ta cng c yn = tan 2n = 1tan
2
n
z
Suy ra xn yn = 1tan
2
n
V 00 < n < 450 nn 0 < tan2 n < 1 v xn yn > 2
Vi n > 1, ta c n < 300 nn tan2 n < 31 suy ra xn yn < 3. Vy 2 < xn yn < 3.
n+1 n
.
Bi ton 27. Vi n > 0, cho Un = arcsin n+2
n+1
Chng minh rng tng S = u0 + u1 + u2 + . . . + un c gii hn xc nh khi n tin n v cng.
87
www.VNMATH.com
p
p
n+1 n
1
, ta c sin un = n+2
= bn 1 b2 n+1 bn+1 1 b2n
Li gii. t bn = n+1
n+1
N
1
1
arcsin n+2
= arcsin 1 lim arcsin N1+2 = 2 .
Vy S = lim arcsin n+1
n
n n=0
Bi ton 28. (MOSP 1996) Cho dy an khng gim trong [-1, 1]. Chng minh
r
n1
q
X
2
xi+1 xi
xn x1
sin
2
6 (n 1) 2 sin
6 2(n 1) sin
, do xn x1 (0; )
2
2(n
1)
2(n
1)
i=1
minh
< 2 .
k=1
k=1
X 2 sin
sin ak sin ak1
=
1 + sin ak1 1 sin ak1
k=1
ak ak1
cos ak +a2 k1
2
cos ak1
<
n=0
Li gii. Ta c tan 2x =
N
Suy ra
V
n=0
lim tanx x
x0
1
1tan2 2n
= 1 nn
n=0
2N
tan 2N
1
1tan2 2n
= tan 1.
2 tan x
1tan2 x
= tan 1.
tan 2
2 tan 2n
2N
tan 2N
tan 1
> 1 pcm.
88
www.VNMATH.com
1
1.1
nh ngha 1. Mt vnh l mt tp hp cng vi hai php ton hai ngi, php cng v php
nhn tha: a) (R; +) l mt nhm Abel; b) (R; .) l mt v nhm; c) (a + b) c = ac+bc, a, b, c
K. Vnh R c gi l vnh giao hon nu php nhn c tnh chn giao hon.
nh ngha 2. Mt trng F l mt vnh giao hon trong mi phn t khc khng u c
phn t kh nghch, tc l vi mi x F, x 6= 0, tn ti x1 F sao cho:
x.x1 = 1.
nh ngha 3. Cho vnh R. Phn t a R, a 6= 0 c gi l c ca khng nu tn ti
a R, a 6= 0 sao cho: ab = 0 hoc ba = 0. Vnh giao hon R c gi l mt min nguyn nu
n khng c c ca khng. T y ta c khi nim chia ht trn mt min nguyn R:
.
nh ngha 4. Cho a, b R (b 6= 0) . Ta ni a chia ht cho b, k hiu a .. b (hoc b|a)) nu tn
ti q R sao cho: a = b.q . Hai phn t a 6= 0, b 6= 0 c gi l lin kt, k hiu a b , nu
v ch nu a|b v b|a.
nh ngha 5. Mt phn t p 6= 0 ca R c gi l bt kh qui nu n khc c ca n
v v khng c c thc s trong R, tc l nu p = ab vi a, b R th hoc a p, b 1 hoc
a 1, b p.
nh ngha 6. Mt phn t p 6= 0 ca R c gi l nguyn t nu n khc c ca n v
v p|ab p|a p|b.
89
www.VNMATH.com
1.2
Vnh Z[i]
www.VNMATH.com
1.3
h i
Vnh cc s nguyn ca trng Q d
h i
z1 , z2 Q
h i
b) z1 z2 = z1 .z2 , z1 , z2 Q d .
h i
d
2
2.1
Mt s bi ton s hc
S dng vnh Z [i]
91
www.VNMATH.com
p1
2
Cpp1 abp1 .
p1
2
Cpp1 bp1 .
p1
Suy ra, 3p1 1 = Cp2 3p3 b2 Cp4 3p5 b4 + ... (1) 2 Cpp1 bp1 . (*)
Do p = 4k + 3 , nn t (*) suy ra b2 chn. Ta li c 3p1 1 chia ht cho 23 v khng chia ht
cho 24 v l. Do , phng trnh v nghim.
Bi ton 3. Cho a, b, c l cc s nguyn tha: a = b2 c v c khng chia ht cho bt k s nguyn
t p 3 (mod 4) . Chng minh rng a l tng ca hai s chnh phng.
Li gii. Xt s nguyn t p trong Z v gi = a + ib l s nguyn t trong Z[i] sao cho |p.
Khi , N () |N (p) = p2 . Suy ra, N () = p hoc N () = p2 V do ,
a2 + b2 = p hoc a2 + b2 = p2
Trng hp p 1 (mod 4) , gi s p = 4k + 1, th s dng nh l Wilson ta chng minh c
p| (n2 + 1) , vi n = (2k)! . Do , | (n + i) (n i) . Suy ra:
|n + i hoc |n i.
92
www.VNMATH.com
2.2
h i
S dng vnh cc s nguyn ca Q d
3 , gi s c s nguyn t p Z 3 sao cho
p| y 3 , p| y + 3 ,
suy ra:
2
N (p) |N y + 3 = y 3 = 13x
Mt khc, p|2 3 nn N (p) |N 2 3 = 12. T , N (p) | (12, 13x ) = 1. Suy ra:N (p) = 1 : v
l. V vy, y 3, y + 3 = 1 , v do y + 3 l s bc x.
Ngoi ra, 4 3, 4 + 3 = 1 nn
y+
x
k
x X
3= 4+ 3 =
Cxk 4xk 3
k=0
1=
Cx2k+1 3k 4x(2k+1) x = 1 y = 4.
k6=0
7 2x + 1 +
2
93
= y3
www.VNMATH.com
2x+1 7 2x+1+ 7
,
2
2
=
7 nn c a, b Z sao cho:
3
a + b 7
Ch : Do 7 1 (mod 4) nn vnh cc s nguyn ca Q 7 l Z 1+2 7
Bi ton 6. (VMO, 2010) Chng minh rng vi mi s nguyn dng n, phng trnh: x2 +
15y 2 = 4n c t nht n nghim t nhin (x, y) .
Li gii. Ta chng minh bi ton bng phng php quy np: Vi n = 1 phng trnh c
nghim (2, 0)
Vi n = 2 phng trnh c nghim (4, 0), (1, 1)
Ch rng, nu (x0 , y0 ) l nghim ca phng trnh x2 + 15y 2 = 4n th (2x0 , 2y0 ) l nghim ca
phng trnh x2 + 15y 2 = 4n+1 . Do , ta ch cn chng minh phng trnh c nghim t nhin
l vi nh 2. Gii s vi n 2, c cp s nguyn dng l (xn , yn ) sao cho: x2n + 15yn2 = 4n . Xt
vnh Z 1+ 215 , ta c:
N xn + 15yn = N xn 15yn = x2n + 15yn2 = 4n .
Mt khc, N 1+ 215 = 4
1+15
1+15
N xn + 15yn
= N xn 15yn
= 4n+1
2
2
xn +15yn 2
xn +yn 2
xn yn 2
n 2
xn 15y
=
= 4n+1
15
15
2
2
2
2
n
n
n
n
, xn y
phi l. Nu xn +y
l th xny
chn
Do xn , yn cng l nn mt trong 2 s xn +y
2
2
2
2
v
do
xn 15yn
x
n
15yn , xn +yn
l,
tng
t
cho
trng
hp
cn
li.
Vy
trong
cc
trng
hp,
hoc
2
2
2
n xn yn
l nghim t nhin l ca phng trnh:
hoc xn +15y
, 2
2
x2 + 15y 2 = 4n+1 .
Vy phng trnh cho c t nht n nghim t nhin.
Mt s bi ton khc
a)x5 1 = y 2
b)x2 + 2 = y 3
www.VNMATH.com
Bi ton 9. Chng minh rng phng trnh x2 +y 2 = p c nghim khi v ch khi p 1 (mod 4)
Bi ton 10. Gi s rng x, y, z l cc s t nhin tha mn xy = z 2 + 1. Chng minh rng
tn ti cc s nguyn dng a, b, c, d sao cho x = a2 + b2 , y = c2 + d2 v z = ac + bd.
Bi ton 11. Tm tt c cc nghim nguyn dng ca phng trnh x2 + y 2 = z 2 .
Bi ton 12. (American Mathematical Monthly) Cho p = 4m 1 l mt s nguyn t v x, y
l cc s nguyn t cng nhau sao cho
x2 + y 2 = z 2m .
vi s nguyn z no . Chng minh rng p|xy.
Bi ton 13. (Romanian Mathematical Olympiad) Cho S l tp cc s nguyn dng c dng
a2 + 2b2 , vi a, b l cc s nguyn v b 6= 0 . Chng minh rng nu l mt s nguyn t v
p2 S th p S
Bi ton 14. Cho p 1 (mod 6) , chng minh rng tn ti a, b Z sao cho
p = a2 ab + b2 .
Bi ton 15. (IMO, 2001) Cho a > b > c > d l cc s nguyn dng v gi s rng:
ac + bd = (b + d + a c) (b + d a + c) .
Chng minh rng ab + cd khng l s nguyn t.
Bi ton 16. Xt dy s (un ) cho bi: u1 = 2 v un+1 = 2u2n 1, n 1. Chng minh rng
nu c mt s l p sao cho p|an , th p 1 (mod 2n+2 ) .
95
www.VNMATH.com
1
1.1
Cc bi ton ni suy c in
Ni suy Lagrange
(x x1 )(x x3 ) . . . (x xm )
(x2 x1 )(x2 x3 ) . . . (x2 xm )
+ + f (xm )
1.2
(x x2 )(x x3 ) . . . (x xm )
+
(x1 x2 )(x1 x3 ) . . . (x1 xm )
(x x1 )(x x2 ) . . . (x xm1 )
(xm x1 )(xm x2 ) . . . (xm xm1 )
(1)
Bi ton 1 (Bi ton ni suy Lagrange). Cho x0i , a0i R, vi x0i 6= x0j i 6= j, (i, j =
1, 2, . . . , N ). Hy xc nh a thc L(x) c bc khng qu N 1 (deg L(x) 6 N 1) tha mn
iu kin
L(x0i ) = a0i , i = 1, 2 . . . , N.
(2)
96
www.VNMATH.com
1.3
Ni suy Taylor
(3)
1.4
Ni suy Newton
1.5
(5)
Ni suy Hermite
(6)
www.VNMATH.com
2.1
trong
an = a
an1 = (1)a(x1 + x2 + + xn )
..
..
a0 = (1)n ax1 x2 . . . xn .
Suy ra
n
X 1
xn+1
x2
+ C1 =
ak xk+1 + C1 , C1 : hng s.
P (x) = a0 x + a1 + + an
2
n+1
k
+
1
k=0
98
www.VNMATH.com
= a 0 + a 1 x + + aN x =
N
X
ak x k ,
k=0
trong
t1 = t2 = = t21 +1 = x1
t2 +2 = t2 +3 = = t2( + )+2 = x2
1
1
1
2
.
..
vi
2.2
a0 = (1)N at1 . . . t1 . . . tN
a1 = (1)N 1 a(t1 t2 . . . tN 1 + t1 t2 . . . tN 2 tN + + t2 t3 . . . tN )
..
a = (1)N k a(t t . . . t
k
1 2
N k + t1 t2 . . . tN k1 tN k+1 + + t2 t3 . . . tN )
.
..
aN 1 = (1)a(t1 + t2 + + t1 + + tN 1 + tN ) =
= (1)a(1 x1 + 2 x2 + + n xn )
a = 1
N
p dng
www.VNMATH.com
Bi ton 10. Xc nh a thc P (x) bc nh nht vi h s bc cao nht bng 1 sao cho
th hm s y = P (x) nhn x = 1, x = 2, x = 3, x = 4 l cc im cc tr v i qua im A(0, 1).
Bi ton 11. Xc nh a thc P (x) bc nh nht sao cho th hm s y = P (x) c cc
im cc i, cc tiu ln lt ti A(0, 1) v B(1, 0).
Bi ton 12. Xc nh a thc bc ba P (x) tha mn iu kin nhn im M (1; 1) lm tm
i xng v A(0, 1) l im cc tiu.
Bi ton 13. Xc nh a thc P (x) bc nh nht sao cho th hm s y = P (x) c h s
cao nht bng 1 v cc im cc tiu ln lt ti A(0, 1) v B(1, 1).
Bi ton 14. Xc nh a thc P (x) bc nh nht sao cho th hm s y = P (x) ln lt
t cc i, cc tiu ti A(2, 1) v B(1, 3).
Bi ton 15. Xc nh a thc P (x) bc nh nht sao cho th hm s y = P (x) c h s
cao nht bng 1 v cc im cc tiu ln lt ti A(0, 1) v B(1, 1).
Bi ton 16. Xc nh a thc P (x) bc nh nht sao cho th hm s y = P (x) c cc
im cc i ln lt ti A(1, 0) v B(2, 0).
Bi ton 17. Xc nh a thc P (x) bc nh nht sao cho th hm s y = P (x) c h s
cao nht bng 1, i qua im A(2, 0) v c cc im cc i ln lt ti B(0, 0) v C(1, 0).
Bi ton 18. Xc nh a thc P (x) bc nh nht sao cho th hm s y = P (x), i qua
im A(2, 0) v c cc im cc i ln lt ti B(1, 0) C(0, 0) v D(1, 0).
100
www.VNMATH.com
trong
a0 = (1)n ax1 x2 . . . xn
..
.
ak = (1)nk a(x1 x2 . . . xnk + x1 x2 . . . xnk1 xn + + x2 x3 . . . xn )
..
an1 = (a)(x1 + x2 + + xn )
an = a
Suy ra
n
X 1
x2
xn+1
P (x) = a0 x + a1 + + an
+ C1 =
ak xk+1 + C1 ,
2
n+1
k+1
k=0
0
hay
P (x) =
n
X
k=0
ak
1
1
xk+2 + C1 x + C2
k+1k+2
TH2. im dng bi
P 00 (x) = a(x x1 )21 (x x2 )22 . . . (x xn )2n .
Gii. t 21 + 22 + + 2n = 2(1 + + n ) = N .
Ta vit
P 0 (x) = a(x x1 )21 (x x2 )22 . . . (x xn )2n
= a(x t1 ) (x t21 ) (x t21 +1 ) (x t2(1 +2 ) )
(x t2(1 +2 )+1) ) (x t2(1 +2 +3 ) )
(x t2(1 +n1 )+1 ) (x tN )
= a 0 + a 1 x + + aN x N =
N
X
ak x k ,
k=0
trong
t1 = t2 = = t21 = x1
t2 +1 = t2 +2 = = t2( + ) = x2
1
1
1
2
.
..
101
www.VNMATH.com
hay
P (x) =
N
X
k=0
ak
1
1
xk+2 + C1 x + C2 ,
k+1k+2
a0 = (1)N at1 . . . t1 . . . tN
a1 = (1)N 1 a(t1 t2 . . . tN 1 + t1 t2 . . . tN 2 tN + + t2 t3 . . . tN )
..
a = (1)N k a(t t . . . t
k
1 2
N k + t1 t2 . . . tN k1 tN k+1 + + t2 t3 . . . tN )
vi .
..
aN 1 = (1)a(t1 + t2 + + t1 + + tN 1 + tN ) =
= (1)a(1 x1 + 2 x2 + + n xn )
a = 1
N
www.VNMATH.com
th hm s c im un v cc tiu ln lt ti A, B th a > 0.
Vy a thc bc nm c dng
P (x) = ax3 (x 1)2 , a > 0.
Th li, ta thy cc iu kin m bo th hm s y = P (x) c im un v im cc
tiu ln lt ti A(0, 0) v B(1, 0) l tha mn. Vy a thc P (x) bc nh nht sao cho th
hm s y = P (x) c im un v im cc tiu ln lt ti A(0, 0) v B(1, 0) l a thc
P (x) = ax3 (x 1)2 , a > 0.
Bi ton 25. Xc nh a thc P (x) bc nh nht sao cho th hm s y = P (x) c cc
im un v im cc i ln lt ti A(0, 0) v B(1, 0).
Gii. V th hm s y = P (x) c cc im un v im cc i ln lt ti x = 0, x = 1 v
t gi thit P (0) = P (1) = 0 nn theo nh l Rolle, ta tm c trong khong (0, 1) im x0 sao
cho P 0 (x0 ) = 0. Do vy phng trnh P 0 (x) = 0 phi c t nht 4 nghim. Suy ra deg P 0 (x) 4.
Nu deg P 0 (x) = 4, th phng trnh P (x) = 0 c 5 nghim. Khi , theo gi thit th
(
P (0) = P 00 (0) = 0
P (1) = P 0 (1) = 0
Khi theo bi ton ni suy Hermite
P (x) = ax3 (x 1)2 , a 6= 0.
th hm s c im un v cc tiu ln lt ti A, B th a < 0.
Vy a thc bc nm c dng
P (x) = ax3 (x 1)2 , a < 0.
Th li, ta thy cc iu kin m bo th hm s y = P (x) c cc im un v im
cc tiu ln lt ti A(0, 0) v B(1, 0) l tha mn. Vy a thc P (x) bc nh nht sao cho
th hm s y = P (x) cc im un v im cc tiu ln lt ti A(0, 0) v B(1, 0) l a thc
P (x) = ax3 (x 1)2 , a < 0.
Bi ton 26. Xc nh a thc P (x) bc nh nht sao cho th hm s y = P (x) c cc
im un ti A(2, 0), B(1, 0) v t cc i ti C(0, 0).
Bi ton 27. Xc nh a thc P (x) bc nh nht sao cho th hm s y = P (x) c cc
im un ti A(2, 0), B(1, 0) v t cc tiu ti cc im C(1, 0), D(0, 0).
103
www.VNMATH.com
Bi ton 28. Cho hm s f (x) lin tc trn [a, b], kh vi trn (a, b) v f (a) = f (b) = 0. Chng
minh rng vi mi k R , phng trnh
f (x) + kf 0 (x) = 0
(7)
g(x) = e k f (x).
Ta c g(x) lin tc trn [a, b], kh vi trn (a, b) v g(a) = g(b) = 0. Theo nh l Rolle, phng
trnh g 0 (x) = 0 lun c t nht mt nghim x (a, b). M
g 0 (x) =
1
V e xk 6= 0, x R nn
k
x
1 x
1 x
e k f (x) + e k f 0 (x) = e k [f (x) + kf 0 (x)].
k
k
Vy phng trnh (3.1) lun c t nht mt nghim x (a, b). y l iu cn chng minh.
Bi ton 29. Chng minh rng nu lim f (x) = 0 th f 0 (x) c s lng cc khng im trong
x
x+
www.VNMATH.com
Bi ton 33. Cho hm s f (x) c o hm lin tc trn on [a, b], tha mn iu kin
f (a) = f (b) = 0, f (x) 6= 0, x (a, b).
Chng minh rng tn ti dy {xn } vi xn (a, b) sao cho
f 0 (xn )
= 2011
n+ ( e 1)(f (xn )
lim
(8)
Chng minh. Xt hm s
gn (x) = e
2011x
n
R rng hm s gn (x) xc nh v lin tc trn on [a, b], kh vi trong khong (a, b). Hn
na, ta c gn (a) = gn (b) nn theo nh l Rolle, tn ti xn (a, b) sao cho gn0 (xn ) = 0.
Vi mi n, tn ti mt xn nh th. iu c ngha l ta xy dng mt dy {xn }. Ta s
chng minh rng dy ny tha mn ng thc (3.3).
Tht vy, ta c
gn0 (xn ) =
2011xn
2011 2011xn
e n f (xn ) + e n f 0 (xn ) = 0.
n
V th
2011
f 0 (xn )
=
.
f (xn )
n
Suy ra
2011
f 0 (xn )
= lim 1
= 2011 (pcm).
n+ e n 1
n+ ( e 1)f (xn )
lim
Bi ton 34. Gi s
f (x) = (x x1 )(x x2 )(x x3 ),
vi x1 < x2 < x3 . Chng minh rng
f 00 (x1 ) f 00 (x2 ) f 00 (x3 )
+ 0
+ 0
= 0.
f 0 (x1 )
f (x2 )
f (x3 )
Bi ton 35. Cho c0 , c1 , . . . , cn l cc s thc tha mn iu kin
c0 +
c1 c2
cn
c2 .22 c3 .23
cn .2n
+ + +
= c0 + c1 +
+
+ +
=0
2
3
n+1
3
4
n+1
www.VNMATH.com
5
1
= a.e3x + b.e2x + c.ex .ex .
6
4
(b a)n
max f (n) (x)
[a,b]
n!
Bi ton 39 (Olympic sinh vin ton quc- 1993 vng 1). Cho hm s f (x) xc nh v c
o hm bc hai lin tc v khng ng nht bng 0 trn bt k on no ca R. Bit rng
th ca hm s y = f (x) ct ng thng ax + by + c = 0 ti ba im phn bit. Chng minh
rng tn ti x0 R sao cho f 00 (x0 ) = 0 v f 00 (x) i du qua x = x0 .
Bi ton 40 (Olympic sinh vin ton quc- 1994). Cho n l s nguyn dng, ak , bk R(k =
0, 1, . . . , n). Chng minh rng phng trnh
n
X
x+
(ak sin kx + bk cos kx) = 0
k=1
106
www.VNMATH.com
Bi ton 43 (Olympic sinh vin ton quc - 2003). Cho a thc vi h s thc P (x) bc
n(n 1) c m nghim thc. Chng minh rng a thc
f (x) = (x2 + 1)P (x) + P 0 (x)
c t nht m nghim thc.
Bi ton 44 (Olympic - 2006). Tm tt c cc dy s thc a1 , a2 , . . . , an , vi n 1, an 6= 0,
tha mn tnh cht sau:
Nu f : R R l hm s kh vi cp n v x0 < x1 < < xn l cc s thc tha mn
f (x0 ) = f (x1 ) = = f (xn ) = 0
th tn ti (x0 , xn ) sao cho
a0 f () + a1 f 0 () + + an f (n) () = 0.
Bi ton 45. K hiu T l tp hp tt c cc a thc bc 2011 c ng 11 nghim thc k c
nghim bi. Vi mi P (x) T, t
QP (x) = (x20 + 1)P (x) P 0 (x)
v gi SP l s nghim thc ca a thc QP (x). Tm min SP .
P T
107
www.VNMATH.com
Phng php ng d:
Mc ch ca tnh cht bt bin trong cc dng ton ny l nghin cu tnh chn l hoc
ng d vi 2, 3, 4 ca cc trng thi bi ton khi thay i theo yu cu
Bi ton 1. Trn mt hn o c ba ging thn ln: 133 con mu xm, 155 con mu v 177
con mu xanh. Nu hai con thn ln khc mu gp nhau th chng s ng thi chuyn sang
mu th ba (v d con mu xanh gp con mu xm th c hai con s cng chuyn sang mu )
cn nu hai con cng mu gp nhau th khng chuyn mu. Liu c khi no xy ra tnh hung
tt c cc con thn ln trn o cng mt mu khng?
Li gii. Nh vy bt bin y chnh l s d khi chia cho 3 ca s thn ln mi mu l
0-1-2. Tng s thn ln l 133 + 155 + 177 = 465 chia ht cho 3 do nu xy ra tnh hung
tt c con thn ln u cng mu th s d khi chia cho 3 ca ba loi thn ln l 0-0-0 tri vi
tnh bt bin 0-1-2. Nh vy khng th xy ra tnh hung .
Phng php ng d chnh l s pht hin ra i lng bt bin gn vi s d khi chia
cho mt s m ch yu l modul 2 v modul 3. Bi ton thn lntrn y chnh l modulo 3,
cn sau y l mt s bi ton s dng phng php ng d:
Bi ton 2. Trn bng c 2011 du cng v 2012 du tr . Mt hc sinh thc hin tr chi nh
sau : thay hai du bt k trn bng du cng nu hai s b xa i cng du v thay bng du tr
nu chng tri du. Hi sau 4022 ln thc hin nh vy du cn li l du cng hay du tr ?
Li gii. Nu thay :
(-) v (-) (+)
(+) v (+) (+)
108
www.VNMATH.com
www.VNMATH.com
1997
P
i=1
i=1
www.VNMATH.com
Bng biu :
Bi ton 11. Trn bn c 8 8 c 32 qun trng v 32 qun en, mi qun chim mt vung.
Ti mi bc i ngi chi thay tt c cc qun trng thnh qun en v tt c cc qun en
thnh qun trng trn mt hng hoc mt ct no . Hi sau hu hn bc c th cn li
chnh xc mt qun trng trn bn c khng?
Li gii. Nu trc khi chuyn c chnh xc k qun trng trn hng(ct) nh chuyn th s
qun en trn hng(ct)y l 8 k. Sau khi chuyn, 8 k qun en ny s tr thnh 8 k
qun trng v k qun trng li tr thnh k qun en. Nh vy s qun trng trn bn c sau
khi chuyn s thm vo 8 k v mt i k qun, tc l s qun trng thay i trn bn c l (8
k) k = 8 2k . S ny l mt s chn ,m s qun trng trn bn c lc u l 32 qun do
s qun trng trn bn c lun l s chn. Vy khng th cn li duy nht trn bn c mt
qun trng.
Bi ton 12. (IMO 2004) Ta nh ngha vin gch hnh mc cu l hnh gm 6 vung n v
nh hnh v di y, hoc hnh nhn c do lt hnh (sang tri, sang phi, ln trn, xung
di) hnh nhn c do xoay hnh i mt gc:
111
www.VNMATH.com
www.VNMATH.com
www.VNMATH.com
u =2
1
u2 = 8
Bi ton 18. Cho dy s {un } :
n
P
arccot(u2i )
un = 4un1 un2 > 0, n 3, Sn =
i=1
Tm lim Sn .
n
un+1
. u un +1
un
n2
u
un
n+1
un1
un
= arc cot
un+1
un
n
(
un1
0 < un < 1
n
Li c
lim uun+1
un1
un
>
n
un+1
un
n
arc cot uun2
Sn = arc cot uun+1
n
un2 un1
.
un1 un
Do lim uun+1
3
lim
S
=
arc
cot(2
+
3) =
=
2
+
n
n
n
Vy lim Sn =
n
12
12
Bi ton 19. Chng minh rng phng trnh sau c v hn nghim nguyn dng
x2 +y 2
xy1
= 5.
u2n +u2n1
un un1 1
= 5.
www.VNMATH.com
x+2
+ 3y+4
y
x
Bi ton 26. ( Bulgari MO) Chng minh rng vi mi n 3 phng trnh sau c t nht mt
nghim nguyn dng (x, y) tha mn x, y u l v 7x2 + y 2 = 2n
Bi ton 27. (VMO 2010) Chng minh rng vi mi s nguyn dng n phng trnh x2 +
15y 2 = 4n c t nht n nghim t nhin.
115
www.VNMATH.com
Bi ton 28. Chng minh rng vi mi s nguyn dng n phng trnh sau c t nht mt
nghim nguyn dng tha mn (x, y, z) = 1:
n
x2 + y 2 + z 2 = 72 .
Bi ton 29. Trn bng
p ln xa i 2 s x, y bt k trong 4 s v thay
pcho 4 s 3,4,5,6. Mi
vo bng hai s x + y + x2 + y 2 v x + y x2 + y 2 . Hi sau mt s ln thc hin trn bng
c th xut hin mt s nh hn 1 c khng?
Cc bi ton khc :
Bi ton 30. ( Rusian MO 1995 ) Cho ba ng si khc nhau. Sisyphus thc hin di chuyn
1 vin si t 1 trong ba ng si sang 1 trong 2 ng si cn li. Mi ln chuyn si, Sisyphus
nhn c t Zeus mt s tin bng hiu s gia s si ca ng si ly i v ng si nhn
thm trc khi di chuyn. Nu s chnh lch ny m th Sisyphus cng phi tr cho Zeus s
tin chnh lch . Sau mt s bc thc hin th s si mi ng s tr v nh ban u. Hi
khi s tin ti a m Sisyphus nhn c l bao nhiu?
+ b(b1)
+ c(c1)
+s
Li gii. Ta chng minh tng sau l bt bin a(a1)
2
2
2
Vi a, b, c l s si mi ng ban u v s l s tin Sisyphus nhn c ti mt thi im
no . Tht vy ta chuyn 1 vin si t ng si c a vin si sang ng si c b vin si. Khi
s tin Sisyphus nhn c ( hoc mt i ) l a b. Ta c :
(a1)(a2)
+ b(b+1)
+ c(c1)
+s+ab
2
2
2
b(b1)
c(c1)
a(a1)
= 2 + 2 + 2 +s
Do n khi s si tr v nh ban u th s tin Sisyphus nhn c bng s tin ban
u. M ban u Sisyphus khng c tin d n thi im ny Sisyphus cng khng c tin.
Bi ton 31. ( IMO Shortlisted 1994, Thy in ) C 1994 c gi ngi quanh mt bn trn,
h chi chung mt c bi gm n l. Ban u, mt c gi tt c cc l bi. C mi nc i, nu
c t nht mt c gi gi ti thiu 2 l bi, th mt trong cc c gi ny phi chuyn 1 l cho
mt trong hai c gi bn cnh c y. Tr chi kt thc khi v ch khi mi c gi ch gi nhiu
nht 1 l bi. a) Chng minh rng nu n 1994 th tr chi khng th no kt thc c. b)
Chng minh rng nu n < 1994 th tr chi bt buc phi kt thc.
Li gii. a) Nu n > 1994 theo nguyn tc irichlet c t nht 1 c gi gi 2 l bi, v th tr
chi khng th no kt thc c. Gi s n = 1994 . Gi cc c gi l G1 , G2 , ..., G1994 v gi
s ban u G1 gia tt c cc l bi. Ta nh ngha gi tr tm thi ca mt l bi l i nu Gi
ang gi n, 1 n 1994. Gi S l tng cc gi tr tm thi ca l bi. Ban u S = 1994.
Nu mt c gi khc vi G1 hoc G1994 chuyn l bi th S khng thay i. Nu G1 hoc G1994
chuyn l bi th S s tng ln hoc gim i 1994. Suy ra S = 1994h, vi h l s nguyn no .
Khi tr chi kt thc mi c gi s gi ng mt l bi, do lc ny S = 997.1995. Nhng
nh th th phi c 2h = 1995, iu ny l khng th. Tm li nu n 1994 th tr chi khng
th no kt thc c .
116
www.VNMATH.com
117
www.VNMATH.com
Li gii. Ngi chi th nht thng khi v ch khi n = 3 hoc n chn. Ngi chi th hai
thng vi mi n l v n > 3. Ta c th kim tra kt lun trn n n = 6 v sau chng minh
bng quy np.
1) Nu n > 6 l chn, ngi th nht to ra ct c 1 ( c 1 ng xu ) v ct c n 1 ( c n
1 ng xu ). V n 1 l l nn ngi th nht s thng theo gi thit quy np ( v ngi chi
th nht tr thnh ngi chi th hai v v tr xut pht c s l ng xu ).
2) Nu l s l, ngi chi th nht to ra mt ct c s chn ng xu v mt ct c s l
ng xu. Ngi th hai li chia ct c s chn ng xu thnh hai ct c s l ng xu. Tip tc
nh vy, ngi chi th hai lun lun p li cc bc i ca ngi chi th nht v a ngi
th nht vo tnh th ch c s ct vi s l ng xu. Khi cc ct tin ti c 1 ( ch cn 1 ng
xu ), chng khng cn lin quan n bc chi. Vn nguy kch cho ngi chi l c c 3
mt ct tin: ch c mt cch duy nht ngi th hai c th thua l nu ngi chi th hai
to cho ngi chi th nht mt ct duy nht c 3 v rt nhiu ct c 1. Nhng trong trng
hp nh vy ngi chi th nht phi to ra hoc l mt ct duy nht hai ng xu v mt ct
3 ng xu, hoc l mt ct duy nht 4 ng xu. D trong trng hp no, ngi chi th hai
thng ngay bc i tip theo bng cch lm gim i: trong trng hp th nht, ct 3 ng
xu c chia ra thnh ct 1 ng xu v ct 2 ng xu v trong trng hp th hai, ngi th
hai chia ct 4 ng xu thnh hai ct mi ct 2 ng xu. Tm li chin thut thng ca ngi
th hai l lun lun to ra ton l nhng ct tin l tr khi dn n tnh th tt c cc ct
ch mt ng xu v mt ct duy nht c 3 ng xu, trong trng hp nh vy th chin thut
thng c thc hin nh m t t trn y.
Bi ton 34. ( Tp ch Kvant ) Cho dy s 1, 0, 1, 0, 1,. . . T s hng th 7 mi s bng ch
s tn cng ca tng 6 s hng trc . Chng minh rng dy s khng cha 6 s hng lin
tip 0, 1, 0, 1, 0, 1.
Li gii. Ta pht biu li bi ton nh sau :
Mt b 6 s (x1 , x2 , x3 , x4 , x5 , x6 ) c bin i thnh b (x2 , x3 , x4 , x5 , x6 , x7 ) vi x7 l ch
s tn cng ca tng x1 + x2 + x3 + x4 + x5 + x6 . Hi c th nhn c b ( 0, 1, 0, 1, 0, 1 ) t
b ( 1, 0, 1, 0, 1, 0 ) bng cch p dng php bin i trn qua hu hn bc thc hin khng?
Ta s chng minh rng iu l khng th bng cch thit lp mt bt bin khng
i qua php bin i trn. Tht vy gi s (x1 , x2 , x3 , x4 , x5 , x6 ) l ch s tn cng ca tng
2x1 + 4x2 + 6x3 + 8x4 + 10x5 + 12x6 .
V s(x2 , x3 , x4 , x5 , x6 , x7 ) - s (x1 , x2 , x3 , x4 , x5 , x6 )
= 2x2 + 4x3 + ... + 10x6 + 12 (x1 + x2 + x3 + x4 + x5 + x6 ) 2x1 4x2 ... 12x6
10 (x1 + x2 + x3 + x4 + x5 + x6 ) 0(mod10)
T cho thy s (x1 , x2 , x3 , x4 , x5 , x6 ) bt bin. V s(1, 0, 1, 0, 1, 0 ) = 18 v s(0, 1, 0, 1, 0,
1 ) = 24 nn khng th xut hin b ( 0, 1, 0, 1, 0, 1 ) trong dy s.
www.VNMATH.com
Bi ton 36. ( IMO Shortlist 1998, Iran ) Cho mt bng kch thc m x n. Mt b bi gm mn
qun bi, mi qun c hai mt trng v en. Ta thc hin nh sau : t tt c cc qun bi vo
bng, mt trng nga ln tt c cc ngoi tr duy nht mt gc bng nga mt
en. Mi bc i ta ly mt qun c mt en ra khi bng ng thi i mt tt c cc qun
nm trong cc chung nh vi va b loi b. Hy xc nh tt c cc cp ( m, n ) tt c
cc qun bi u b loi b khi bng.
Bi ton 37. ( IMO 1993 ) Trn mt bn c c v hn ngi ta quy c mt tr chi nh
sau : u tin, mnh c sp xp thnh mt khi n x n cc hnh vung k nhau, mi mnh t
trn mt hnh vung. Mt ln di chuyn ( mt nc i ) tc l mt ln nhy theo chiu ngang
hoc chiu ng bng qua hnh vung chim ch k n n mt hnh vung khng b chim
ch tip lin theo sau. Mnh no b nhy qua cng coi nh di ch. Tr chi kt thc khi
ch cn mt mnh duy nht trn bn c. Tm nhng gi tr n tr chi kt thc.
Bi ton 38. ( Anh 2000 ) Alice chi mt tr chi mt mnh trn mt bn c 20 X 20. Khi
u Alice tri trn bn c trong mi mt ng xu gm cc dng sau y: 100 penny, 100
nickel, 100 dime v 100 quarter. Alice chn 59 ng xu bt k v ly ra khi bn c. Sau mi
ln Alice ly mt ng xu theo nguyn tc sau y:
Mt ng penny c th ly i c nu c 4 hnh vung ( trn, di , phi , tri ) b trng.
Nhng ngoi bn c khng c tnh l 4 trng theo nguyn tc ny. V d nhng gc
bn c hoc bn cnh bn c, nhng ny thm ch c 3 bn cnh trng th ng xu ti
ny cng khng c tnh theo quy tc.
Mt ng Nikel c th ly i nu tn ti t nht 3 trng bn cnh ( nhng ngoi bn
c khng c tnh l trng ).
Mt ng Dime c th ly i nu nh c t nht 2 bn cnh trng ( nhng ngoi bn
c cng khng tnh l trng ).
Mt ng Quarter c th ly i ch khi c t nht 1 trng bn cnh ( nhng ngoi bn
c cng khng tnh l trng ). Alice thng nu nh Alice ly c tt c ng xu trn bn c.
Chng minh rng khng c kh nng thng ca Alice.
119
www.VNMATH.com
b1
b2
bn1
; a2 = ; . . . ; an =
b2
b3
bn
b 1 b2
bn1
b1
. ...
=
b2 b3
bn
bn
Di y l mt s dng ton v dy phn s c quy lut ng thi cng nu mt s cc
dy s c quy lut vi cch tnh s hng tng qut.
Pn = a1 .a2 , a3 . . . . an =
120
www.VNMATH.com
1
1
1
1
1
+
+
+ +
+
1.3 2.4 3.5
(2n 1).(2n + 1) 2n(2n + 2)
1
1
2
=
vi k = 1; n
k(k + 2)
k k+2
2
2
2
2
2
2
+
+ +
+
+ +
+
1.3 3.5
(2n 1).(2n + 1)
2.4 4.6
2n(2n + 2)
1 1 1 1
1
1
1
1
1 1 1
+ + +
2A = 1 + + +
+
3 3 5
2n 1 2n + 1
2 4 4 6
2n 2n + 2
1 3 1
1
1 1
+
2A = 1
+
=
2n + 1
2 2n + 2
2 2n + 1 2n + 2
3 1
1 14651
14651
+
=
A=
19800
2
2n + 1 2n + 2
19800
1
1
199
+
=
2n + 1 2n + 2
9900
4n + 3
199
=
.
(2n + 1)(2n + 2)
9900
2A =
Do
(4n + 3; 2(2n + 1)) = (4n + 3; 4n + 2) = 1
v
(4n + 3; 2(2n + 2)) = (4n + 3; 4n + 4) = 1
4n + 3
(2n + 1)(2n + 2)
n = 49.
www.VNMATH.com
hay
1.2 + 2.22 + 3.22 + 4.24 + 5.25 + + n.2n = 2n+10 + 2.
V tri c th bin i nh sau :
2 + 22 + 23 + 24 + + 2n = 2n+1 2
22 + 23 + 24 + + 2n = 2n+1 22
23 + 24 + + 2n = 2n+1 23
...
2n = 2n+1 2n
nn
1.2 + 2.22 + 3.23 + 4.24 + 5.25 + + n.2n = n.2n+1 (2n+1 2)
= 2n+1 (n 1) + 2
2n+1 (n 1) + 2 = 2n+10 + 2
n 1 =
2n+10
= 29 n = 29 + 1 = 513
2n+1
Bi tp p dng
Bi ton 3. Cho
1
1
1
1
p
+
+ (1)n
Q=
b2 b1
b 3 b2
b4 b3
bn bn1
Trong b1 ; b2 ; b3 ; b4 ; . . . ; bn1 ; bn ; l cc s hng ca mt cp s cng (dy s cch u).
a) Tnh Q.
b) Bit cng sai (khong cch gia hai s hng lin tip nhau) l 17, s hng th nht l
bi ca 17 trong khong t 200 n 500, hy tnh n sao cho Q = 1 hoc Q = 1.
Gii.
a) Ta c
1
1
1
1
+
+ (1)n
p
Q=
b2 b1
b3 b2
b4 b3
bn bn1
p
b
+
bn1
b2 + b1
b3 + b2
b4 + b3
n
Q=
+
+ (1)n
b2 b1
b3 b2
b4 b3
bn bn1
p
n
b2 + b1 b3 b2 + b4 + b3 + (1) ( bn + bn1 )
Q=
d
vi d = bk bk1
p
p
bn1 + b1
b1 bn1
Q=
hoc Q =
d
d
122
www.VNMATH.com
(1 + 79).79
= 40.79 = 3160
2
50
l s hng th
31
1+
1
1
1
1
1
1 + 2 1 + 3 . . . 1 + 22009 = 2 1 2n .
2
2
2
2
2
Tm n?
Bi ton 6. So snh
A=
1
1
1
1
+ 2 + 2 + + 2 vi 1 (n 2)
2
2
3
4
n
123
www.VNMATH.com
Gii. Da vo
1
1
< 2
vi (n 2)
2
n
n 1
A<B=
1
1
1
+
+
+
22 1 32 1
n2 1
Do
2
2
2
1 2
+
+
+ +
2 1.3 2.4 3.5
(n 1)(n + 1)
1
1 1 1 1 1
1
1
B=
1 + + + +
2
3 2 4 3 5
n1 n+1
B=
1
1 1
1 11 1 1
1
1
1
1 + + + +
+ + + +
+ +
2
2 3
n1
2 3 4 5
n1 n n+1
1 1
1 1 3
3
B = 1+
< . = <1B<1
2 n n+1
2 2
4
B=
1
1
1
1
1
+
+
+
+
vi
.
22 42 62
(2n)2
2
Gii. Ta c
P =
1
1
1
1
1
1
1
1
+ 2 + 2 + +
<Q= 2
+ 2
+ 2
+ +
2
2
2
4
6
(2n)
2 1 4 1 6 1
(2n)2 1
Do
1
1
2
=
2n 1 2n + 1
(2n 1)(2n + 1)
2
2
2
2
2Q =
+
+
+ +
1.3 3.5 5.7
(2n 1).(2n + 1)
1 1 1 1 1
1
1
2Q = 1 + + + +
+
3 3 5 5 7
2n 1 2n + 1
1
1
2Q = 1
<1Q< .
2n + 1
2
Do P < Q P <
1
(pcm).
2
Bi ton 8. So snh
1 3 5 7
999999
1
. . . ...
v
.
2 4 6 8
1000000 1000
124
www.VNMATH.com
Gii. Ta c
1 3 5 7
999997 999999
2 4 6 8
999998 1000000
A = . . . ...
.
< A = . . . . . .
2 4 6 8
999998 1000000
3 5 7 9
999999 1000000
1
2
3
5
6
7
8
999997
999998
999999
1000000
A2 < A.A = . . . . . . . . .
.
2 3 4 6 7 8 9
999998 999999 1000000 1000000
1
1
A<
A2 =
10002
1000
T bi tp ny ta c th chng minh BT cht ch hn :
2n 1
1
1 3 5 7
. . . ...
<
vi n 1
2 4 6 8
2n
3n + 1
Bi ton 9. Chng minh rng vi mi s t nhin n 1 ta c :
A=1+
1
1
1
n
1
+
+
+
+
>
.
22 32 42
n2
n+1
1
1
1
1
+ 2 + 3 + + 7 < 1
2 2
2
2
1
2
3
101
3
+ 2 + 3 + + 101 < .
3 3
3
3
4
Gii. Ta c
4
100 101 1
3
101
2
3
2
2A = 3A A = 1 + + 2 + 3 + + 99 + 100
+ 2 + 3 + + 101
3 3
3
3
3
3 3
3
3
1
1
1
3
1
1
1
1
2A < 1 + + 2 + 3 + + 100 = 1 +
1 100 < 1 + =
3 3
3
3
2
3
2
2
3
A<
4
Tng qut :
1
2
3
n
3
+ 2 + 3 + + n <
3 3
3
3
4
vi mi s t nhin n 1.
Bi ton 13. Chng minh rng
S=
1
2
3
100
1
+ 3 + 4 + + 101 <
2
3
3
3
3
4
125
www.VNMATH.com
Gii. Ta c
2
3
4
100 1
2
3
100
+
+
+
+
+
+
+
3 32 33 34
3100
32 33 34
3101
1
1
1
1
100
1
2S = + 2 + 3 + 4 + + 100 101
3 3
3
3
3
3
1 1
1
1
1
1
1
1
1 100 <
2S < + 2 + 3 + 4 + + 100 =
3 3
3
3
3
2
3
2
2
3
100
1
1
S = 2 + 3 + 4 + + 101 <
3
3
3
3
4
2S = 3S S =
1
Tng qut : Vi mi n
mathbbN , a
mathbbN ; a 6= 1 ta c th chng minh c :
1
1
1
1
1
1
a) S1 = + 2 + 3 + 4 + + n <
a a
a
a
a
a1
3
4
n
a
1
2
b) S2 = + 2 + 3 + 4 + + n <
a a
a
a
a
(a 1)2
2
3
4
n
a
1
c) S3 = 2 + 3 + 4 + 5 + + n+1 <
a
a
a
a
a
(a 1)2
Bi ton 14. Cho
1
S1 = 1 + ;
5
1
S2 = 1 + +
5
1
S3 = 1 + +
5
1
;
52
1
1
+ 3;...;
2
5
5
1
Sn = Sn1 + n
5
Chng minh rng : .
1
1
35
1
1
+ 2 2 + 3 2 + + n 2 <
2
5S1
5 S2
5 S3
5 Sn
36
Bi ton 15. Bit rng
a21 + a22 + a23 + a24 + a25 = 1.
Chng minh rng : gi tr nh nht ca (ai aj )2 (1 i 6= j 5) khng th vt qu
Bi ton 16. Chng minh rng
1
vi n mathbbN
n+1 n>
2 n+1
T chng minh
1
1
1
1
1 + + + + + +
< 2 1994
2
3
4
1994
126
1
.
10
www.VNMATH.com
Gii. Ta c
1
1
1
( n + 1 n)
=
<
=
2 n+1
n+1+ n+1
n+1+ n
( n + 1 + n)( n + 1 n)
hay
< n + 1 n ( pcm)
2 n+1
9999
3 8 15
+ +
+ +
.
4 9 16
10000
3 8 15
n2 1
< n 1 vi n 2.
+ +
+ +
4 9 16
n2
1
1
1
+
+ +
.
1+2 1+2+3
1 + 2 + 3 + + n
Tm s hu t s nh nht Sn < a vi mi n
mathbbN .
Bi ton 21. Cho
A=
1
1
1
1
+
+ + 2
+
+
14 29
n + (n + 1)2 + (n + 1)2
1877
< 2
+ 2
+ + 2
2
2
2
2
6 3(k + 2)
1 +2 +3
2 +3 +4
k + (k + 1)2 + (k + 2)2
1
1
<
4 2(k + 2)
127
www.VNMATH.com
Bi ton 22. Tm
A
bit
B
1
1
1
1
+
+ +
+ +
2.32 3.33
n(n + 30)
1973.2003
1
1
1
1
B=
+
+ +
+ +
.
2.1974 3.1975
n(n + 1972)
31.2003
A=
p dng (??) vi k = 30 ta c
30
30
30
+
+ +
2(2 + 30) 3(3 + 30)
1973(1973 + 30)
1
1
1
1
1
1
+
+ +
+
30A =
2 32 3 33
1973 2003
1 1
1
1
1
1
+ + +
+
+ +
30A =
2 3
31
1974 1975
2003
30A =
(1)
2 1974
3 1975
31 2003
1 1
1 1
1
1
1972B =
+ + +
+
+ +
2 3
31
1974 1975
2003
T (1) v (2) ta c :
A
1972
986
30A = 1972B
=
=
.
B
30
15
1972B =
(2)
1
1
1
1
1
1
4 + 6 + 4n+2 4n + 100 < 0, 1
2
3
3
3
3
3
3
Bi tp vn dng
Bi ton 24. Chng t rng tng ca 100 s hng u tin ca dy sau nh hn
1 1 1
1
1
; ;
;
;
;...
5 45 117 221 357
Bi ton 25. Chng minh rng
A=
3 8 15
2499
+ +
+ +
> 48.
4 9 16
2500
128
1
.
4
www.VNMATH.com
1 bn1
(b 6= 1)
1b
1
1
1
+ + +
< 3.
1! 2!
n!
+
+
+ +
+
+
+ +
a1 a2 a1 a3 a1 a4
a1 an a2 a3 a2 a4
an1 an
4
1
1
1
1
1
1
1
+
+
+ +
+
+
+ +
a1 + a2 a1 + a3 a1 + a4
a1 + an a2 + a3 a2 + a4
an1 + an
Tm iu kin ca ak (k = 1; 2; 3; 4; . . . ; n) c ng thc.
Bi ton 28. Cho cc s t nhin a1 < a2 < < an . Chng minh rng tng A:
a2 a1
a 3 a2
an an1
1 1
1
+
+ +
< 1 + + + + 2
A=
a2
a3
an
2 3
n
Bi ton 29. Chng minh rng
1
1
1
1
1
+
+
+ +
> vi n mathbbN ; n > 1
n+1 n+2 n+3
2n
2
Bi ton 30. Chng minh rng
1
1
1
1
+ + + + > n vi n mathbbN ; n > 1
n
1
2
3
Bi ton 31. Chng minh rng
1
1
1
2( n + 1 1) < 1 + + + + > 2 n 1 vi n mathbbN
n
2
3
Bi ton 32. Chng minh rng
1
1
1
1
+
+ +
< vi n mathbbN ; n 1
2
9 25
(2n + 1)
4
Bi ton 33. Chng minh rng
1
1
1
1
1
1
+
+
+
+ + 2
<
2
5 13 25 41
n + (n + 1)
2
129
www.VNMATH.com
3
5
7
2n + 1
n2
+
+
+
+
+
12 .22 22 .32 32 .42
n2 .(n + 1)2 4(13 + 23 + + n3 )
l mt hng s
Bi ton 37. Chng minh rng
1 1 1
1
1
1
1
+
+
<
2 4 8 16 32 64
3
3
4
99
100
3
1
2
b)
2 + 3 4 + + 99 100 <
3 3
3
3
3
3
16
2
3
4
99
100
1
1
c) 2 3 + 4 5 + + 100 101 <
5
5
5
5
5
5
36
1
Bi ton 38. So snh tng A gm 11 s hng sau vi
16
2
3
n
11
1
A = 2 + 3 + 4 + + n+1 + + 12
5
5
5
5
5
a)
2
3
n
1
1
+
+
+
+
<
.
a 2 a3 a4
an+1
(a 1)2
+
+ .
2
2
2
2
3
2
4
2
n
1+a
(1 + a )
(1 + a )
(1 + a )
(1 + a )
4
Cc bi ton tng hp
1. Ton chia ht
Bi ton 40. Cho
A = 1.2.3.4. . . . 1001;
B = 1002.1003.1004 . . . 2002.
Hi (A + B) c chia ht cho 2003 khng ?
130
www.VNMATH.com
Gii. Ta c
B = (2003 1001)(2003 1000)(2003 999) . . . (2003 1)
B = BS(2003) 1.2.3.4 . . . 1001 = BS(2003) A
A + B = BS(2003)
Vy (A + B) chia ht cho 2003.
Bi ton 41. Vit tng
2 22 23
2n
+
+
+ +
1
2
3
n
P
.
S
.
Chng minh rng p..8 vi n > 3.
v dng phn s
2. Ton tm x
Bi ton 43. Tm x bit
2
2
2
+
+
.561 [3, 6 : (x 9, 52) : 1, 2] = 10
11.13 13.15 15.17
Gii.
2
2
2
+
+
.561 [3, 6 : (x 9, 52) : 1, 2] = 10
11.13 13.15 15.17
1
1
1
1
1
1
.561 10 =
: (x 9, 52) :
11 17
5
5
6
18 5
.561 10 =
. : (x 9, 52)
187
5 6
18 10 = [3 : (x 9, 52)] 8 = 3 : (x 9, 52) (x 9, 52) = 3 : 8
x 9, 52 = 0, 375 x = 9, 895
131
www.VNMATH.com
+
+
+
+
13
2 52
44
1.4 4.7 7.10 10.13
1
1
1
101
1
+
+
+ +
=
c)
5.8 8.11 11.14
x(x + 3)
1540
1 1
1
1
1991
d) 1 + + +
+ +
=1
3 6 10
x(x + 1) : 2
1993
1
1
1
e)
.140 + 1, 08 : [0, 3.(x 1)] = 11
+
+ +
21.22 22.23
29.30
2
2
1
f)
.2542 [2, 04.(x + 1, 05)] : 0, 12 = 19
+
+ +
31.33 33.35
39.41
Bi ton 45. Tm t s ca hai s A v B bit :
A=
1
1
1
1
1
+
+
+ +
+ +
1.1981 2.1982 3.1983
n(1980 + n)
25.2005
B=
1
1
1
1
1
+
+
+ +
+ +
1.26 2.27 3.28
m(25 + m)
1980.2005
www.VNMATH.com
133
www.VNMATH.com
L thuyt c bn
www.VNMATH.com
2
2.1
Mt s bi ton minh ha
Cc bi ton v dy s
xn
2
0
= q < 1.
|f (x)|
3 2
f 0 (x) =
www.VNMATH.com
Bi ton 3. ( thi chn HSG Ngh An 2007) Chng minh rng vi mi s n nguyn dng
1
xn + n = 0. Xt dy s (xn ), tm
, lun tn ti duy nht mt s thc xn sao cho
2008xn
lim(xn+1 xn ).
1
Li gii. Vi n N , xt f (x) = 2008
x x + n; x R.
ln
2008
0
f (x) =( 2008x 1 x R. f (x) nghch bin trn R. (1).
1
f (n) = 2008
n > 0
Ta c
f (xn+1 ) = 20081n+1 1 < 0
f (x) = 0 c nghim xn (n, n + 1) (2).
T (1) v (2) suy ra pcm.
1
Ta c xn n = 20081 xn > 0 xn > n 0 < xn n < 2008
n.
1
Mt khc lim 2008n = 0 lim(xn n) = 0. Khi lim(xn+1 xn ) = lim{[xn+1 (n + 1)]
(xn n) + 1} = 1.
x3
sin x x,
6
x 0 (Du = xy ra khi x = 0)
3
t lim xn = 0 = 6 6 sin = 0
+) Trng hp 3: Xt a < 0. t
( b = a > 0.
y1 = b
Xt dy (yn ) xc nh nh sau:
136
1
.
1+xn1
Tnh
www.VNMATH.com
1+ 5
2
1+x2n
1+ 5
<
x
x
>
.
2n
2n
2+x2n
2
1+ 5
1
= x1 < ... < x2n1 < 2
2
x2n >
v
Suy cc dy (x2n ) v (x2n+1 ) n iu, b chn. Theo du hiu Vaistrat, cc dy ny c gii
hn. Khi gi A = lim x2n , B = lim x2n+1 .
n
Ta c h: A =
1
1+B
v B =
1
.
1+A
Gii h ta c :A = B =
1+ 5
2
1+ 5
2
1
1
a = a4 + a3 a 2 (a 2)(a + 2)3 = 0 a = 2
8
2
Hon ton tng t ta chng minh c dy {x2n+1 } tng v b chn trn bi 2 v lim x2n =
n
www.VNMATH.com
f 00 (x)
f 0 (x)
+
2
5
x0
0
1%
& 53
T bng bin thin suy ra f 0 (x) = 0 c nghim duy nht x1 x0 ; 2 v f 0 (x) > 0 vi x (0; x1 )
,f 0 (x) < 0 vi x x1 ; 2
Khi ta c bng bin thin ca hm f(x):
x
f 0 (x)
f (x)
0
+
0%
138
x1
0
&0
www.VNMATH.com
T suy ra f (x) > 0, x 0; 2 v f (x) = 0 ti x = 0; x = 2 . Vy dy {xn } l dy b chn
(1)
Mt khc t cng thc xc nh dy v bng quy np, ta d dng chng minh c dy l
khng gim. T suy ra dy c gii hn.
Gi a = lim xn 1 a 2 v a tha mn f (a) = 0 suy ra a = 2 . Vy lim xn = 2 .
n
+) Gii phng trnh (*). V x 3 suy ra 0 < x1 < 1 nn c th t x = sin1 ; 0; 2 . Khi
1
(*) tr thnh sin1 = 3 + cos
sin cos + 3 sin cos = 0. Gii phng
trnh lng
3
3
gic
ny ta tm c sin = 6 5 1 v do sin > 0 nn chn sin = 6
51
5 +1
x = 23
5 + 1 ta chng minh x2k < a < x2k1 vi mi s t nhin k = 1, 2, 3, . . .
+) Ly a = 23
bng quy np
Hm f lin tc v c o hm trn
3; + ; f 0 (x) = (x2 1)1x2 1 < 0 ; x 3, suy ra
3; + . Ta c:
hm f nghch bin trn
Vi k = 1 th x1 = 2, 9. Khi a = 23
5 + 1 < 2, 9 = x1 v x2 = f (x1 ) = 3 + 2,92 <
2,9 1
3
a= 2
5 + 1 l gi tr cn tm.
Bi ton 10. ( chnh thc - Olympic 30 4 nm 2002 )
Cho phng trnh xn + xn1 + ... + x 1 = 0. Chng t rng vi mi n nguyn dng th
phng trnh c duy nht mt nghim dng xn v tm lim xn .
n
www.VNMATH.com
Nu 0 < x2 < x1 th fn (x1 ) fn (x2 ) > 0 hay fn (x1 ) > fn (x2 ) Do hm s fn (x) l hm ng
bin trn (0; +) (c th dng o hm chng minh)
Hn na fn (0) = 1 < 0, fn (1) = n 1 > 0 vi n 2 nn phng trnh fn (x) = 0 c nghim
dng duy nht xn . V 1 = xn + x2n + ... + xnn nn khi n tng th xn gim, tc l dy {xn } gim
v b chn di. Do tn ti x0 = lim xn
Mt khc, 1 =
lim xn = 12 .
1xn
n
x
1xn n
x0
1x0
= 1 hay x0 = 12 . Vy
f (x) %
5
9
0 +
275
243
+
+
&1%
140
www.VNMATH.com
(7)
n 1.
4
3
nu a = 43 .
lim xn = 1 nu a (0; 43 )
2.2
1> Nu hm s y=f(x) lun lun tng( hoc gim) trn D th phng trnh f(x)=0 c nhiu
nht mt nhim trn D
2>Nu f(x)=0 c i du mt ln th phng trnh f(x)=0 c nhiu nht hai nghim trn
D.
1
x
(t 6= 0).
10
x
17
x2
8
x3
www.VNMATH.com
f (2t 1) = f
( 3 5t2 1)
2t 1 = 3 5t2 1.
8t3 12t2 + 6t 1 = 5t2 1.
t = 0 (loi)
t = 1716 97
Vy nghim ca phng trnh x =
17 97
.
12
1 2
x
+2 x+2
1
1
1
2 2+
+ 2+
log2 x + 2 2 x + 2 + x + 2 = log2 2 +
x
x
x
t f (t) = log2 t + t2 2t (t > 0)
Ta c
f 0 (t) = t ln1 2 + 2t 2
f 00 (t) = 2 t2 1ln 2
f 00 (t) > 0 2 > t2 1ln 2 t >
t
1
ln 4
f 0 (x)
f (x)
&
1
2
ln 2
2 = ln 4+2lnln2.22
Vi f ln
= lnln24 + ln
4
4
ln 4
ln 4(2 ln 4)
2 ln 4ln
4
0 1
f
= ln 2.ln 4 = ln 2.ln 4 > 0
ln 4
1
ln 4
+
+
%
ln 4
Theobi ra f
x + 2 = f 2 + x1 x + 2 = 2 + x1 ()
t t = x + 2 (t > 0) x = t2 2. Phng trnh (*) tr thnh
t=2+
Vy nghim ca phng trnh:
1
t3 2t2 2t + 3 = 0
t2 2
t=1
13
t = 1+
2
t = 12 13 (loi)
x = 1
x = 3+2 13
142
www.VNMATH.com
2 1
+ (x2 1)ex ()
Li gii.
2
g 0 (t)
0 +
+
g(t)
+
&0%
x
f 0 (x)
0
+
+
+
1
f (x) 0 %
+
1%
1 5
2
3
2x3 + 10x2 17x + 8 = 2x2 5x x3
Li gii. D thy x = 0 khng phi l nghim ca phng trnh. Chia hai v ca phng trnh
cho x3 , ta c
r
8
5
10 17
3
3
3
2
2 + 3 =2
8t
17t
+
10t
2
=
2
5t2 1 (1)
2 +
2
x
x
x
x
143
www.VNMATH.com
vi t = 1/x (t 6= 0)
Ta bin i phng trnh (1) tip tc nh sau
3
(1) (2t 1)3 + 2(2t 1) = 5t2 1 + 2 5t2 1
Xt hm s f (x) = x3 + 2x th f 0 = 3x2 + 2 > 0 nn f l mt hm s tng trn R. Phng
trnh cui cng c th vit li thnh
3
f (2t 1) = f ( 5t2 1)
Do f l hm s tng nn phng trnh ny tng ng vi
3
2t 1 = 5t2 1 8t3 12t2 + 6t 1 = 5t2 1
Gii ra ta c t = 0 (loi), t =
17 97
.
16
Tng ng ta tm c x =
17 97
12
Bi ton 5. (Vnh Phc xut Olympic ng bng Bc b 2010) Gii phng trnh
(6x 3x )(19x 5x )(10x 7x ) + (15x 8x )(9x 4x )(5x 2x ) = 231x
(
ax bx nu x 0
Li gii. Nhn xt1: Vi a > b > c > 1 th
ax bx nu x 0
Nhn xt 2: Hm s f (x) = ax bx xc nh ng bin v lin tc trn tp D = [0; +) do
f 0 (x) = ax ln a bx ln b > 0 a 0 vi a > b > 0 cho trc.
Nhn xt 3: Tch hai hm s ng bin, nhn gi tr dng trn tp D l hm ng bin tng
hai hm s ng bin trn D l hm s ng bin.
p dng
(+) nu x 0: V T = (6x 3x )(19x 5x )(10x 7x ) + (15x 8x )(9x 4x )(5x 2x ) 0;
V P = 231x > 0. Suy ra phng trnh khng c nghim dng.
(+) Vi x > 0 chia 2 v phng trnh cho 231x = (3.7.11)x ta c
(2x 1)
19
11
x
5
11
x
10
7
x
x x x x x x
15
8
9
4
5
2
1 +
=1
11
11
7
7
3
3
g(x) = (2 1)
19
11
x
5
11
x
10
7
x
x x x x x x
15
8
9
4
5
2
1 +
11
11
7
7
3
3
www.VNMATH.com
(1 + 42xy ) 512x+y = 1 + 22xy+1 (1)
Li gii. t t = 2x y. Khi h (I) :
3
2
(2)
h y + 4x+i 1 + ln(y + 2x) = 0
4 t
1 t
t
t
t+1
t+1
= 1 + 2.2
Ta c (1) (1 + 4 ) 5
=1+2 5 5 + 5
h
i
t
t
t f (t) = 5 51 + 45 ; g(t) = 1 + 2.2t
Ta c: f (t) l hm s gim, g(t) l hm s tng v f (1) = g(1).
Do (3) t= 1 2x y = 1
2x = y + 1
Vy h (I)
3
y + 2y + 3 + ln(y 2 + y + 1) = 0
t h(y) = y 3 + 2y + 3 + ln(y2 + y + 1)
2
2 +4y+3
+1
= 3y 2 + 2yy2 +y+1
= 3y 2 + 2(y+1)
>0
Ta c h0 (y) = 3y 2 + 2 + y22y+1
2 +y+1
+y+1
y
2x = y + 1
x=0
0
h (y) > 0 h(y) l hm s tng v h(1) = 0. Vy (I)
y = 1
y = 1
Bi ton 7. (ng Nai) Gii h phng trnh
5
x + xy 4 = p
y 10 + y 6 (1)
4x + 5 + y 2 + 8 = 6 (2)
Li gii. . Nu y = 0 th t phng trnh (1) suy ra x = 0, v phng trnh (2) khng c
5
5
tho mn. Vy y 6= 0. Chia hai v ca phng trnh (1) cho y , ta c xy + xy = y 5 + y (3).
Xt hm s f (x) = x5 + x, ta c f 0 (x) = 5x4 + 1 > 0, suy ra f l hm s tng trn R. Phng
trnh (3) c th vit li thnh f (x/y) = f (y) v do f l
nn tng ng vi x/y = y,
hm tng
2
suy ra x = y . Thay vo phng trnh (2), ta c 4x + 5 + x + 8 = 6 (4).). Gii ra ta
c x = 1 l nghim duy nht ca phng trnh (4). T h ban u c nghim duy nht
(x; y) = (1; 1) v (1; 1).
Bi ton 8. (Nguyn Tri- Hi Dng xut Olympic ng bng Bc b 2010) Gii h
phng trnh:
(
(x + y)4 + 3 = 4 (x + y)
9(x2 y 2 )
7(xy)
x4 y 4
x3
=0
+
+
+
3
ln
64
32
8
y3
q
4
Li gii. Theo bt Cauchy ta c (x + y) +1+1+1 4 4 (x + y)4 .1.1.1 = 4 |x + y| 4 (x + y)
Du bng xy ra x + y = 1()
T kt hp vi k x3
> 0 2 < x, y < 3
y3
4
Pt th hai ca h x64 + 9x
+ 7x
+ 3 ln (3 x) = y64 + 9y
+ 7y
+ 3 ln (3 y)
32
8
32
8
x4
9x2
7x
Xt hm s f (x) = 64 + 32 + 8 + 3 ln (3 x)
(vi x < 3)
f 0 (x) =
4
x3
16
+
2
9x
16
+ 78 +
+9x 13x+6
=
= x 3x16(x3)
f (y) x = y ( **).
T (*), (**) c x = y = 12
(x +9x+14)(x3)+48
3
=
x3
16(x3)
(x1)2 (x2 x+6)
0 Suy hm
16(x3)
3
145
www.VNMATH.com
y+ y 2 +9
2
2
(x y) (x + xy + y 2) = 6 ln x+x2 +9
5
x y 3xy 1 = 0
y+ y 2 +9
2
2
Li gii. T (x y) (x + xy + y 2) = 6 ln x+x2 +9
p
3
2
2
x 2x + 6 ln x + x + 9 = y 2y + 6 ln y + y + 9
Xt f (t) = t3 2t + 6 ln t +
t2 + 9
(1)
tR
6
2
2
2
f (t) = 3t 2 +
=3 t +
t2 + 9
t2 + 9 3
0
Ta c
t2 +
2
t2 +9
2
3
+9
= t2 + 9 + t22+9 29
= t 27
+ t21+9 + t21+9 +
3
1 + 26
(t2 + 9) 29
1 + 26
= 29
29
=0
27
3
3
3
3
26
27
(t2 + 9)
29
3
t u = 2 cos vi 0; 2
p
(3) tr thnh cos3= 12 = 9 x = 2 cos 9
p
p
p
p
Vy h c nghim
2 cos 9 ; 2 cos 9 ; 2 cos 9 ; 2 cos 9
Bi ton 10. ( do Hi phng xut Olympic ng bng Bc b 2010)
Gii h phng trnh:
y
x
=
cos
3 3
y = cos 3
z
3
z = cos
x
3 3
Li gii. Xt hm s
f (x) = cos
x
3 3
f (x) = sin
3 3
0
x
3 3
|f 0 (x)| < 1
www.VNMATH.com
Tng t ta c |x y| |y z| |z x| |y x| |x y| = |y z| = |z x|
Gi s x = max {x, y, z} x = y = z
T c f (x) = x. Xt hm s:
0
g (x) = x cos x g (x) = 1 sin x > 0
3 3
3 3
3 3
Vy g(x) ng bin m g 23 = 0 nn h phng trnh cho c nghim duy nht x = y =
z=
3
.
2
2x 2y + 2x + y + 2xy + 1 = 1
3
3y + 1 = 8x3 2y 1
Li gii.
2x 2y + 2x + y + 2xy + 1 = 1 (1)
3
3y + 1 = 8x3 2y 1 (2)
p
(1) (2x + 1) 2 (y + 1) + (2x + 1) (y + 1) = 0
K: (2x + 1)(y + 1) 0. M x 0 nn
2x + 1 > 0
y+10
p
p
2x + 1 y + 1
2x + 1 + 2 y + 1 = 0
(1)
p
2x + 1 y + 1 = 0
Thay vo (2):
y = 2x
6x + 1 = 8x3 4x 1
(6x + 1) +
6x + 1 = (2x)3 + 2x
6x + 1 = 2x
1
2
Nhn xt: x > 1 khng l nghim ca phng trnh Xt 0 x 1. t x = cos vi 0
4x3 3x =
cos 3 =
= 9 + k 2
3
= 9 + k 2
3
Do 0 2 = 9
Vy h c nghim cos 9 ; 2 cos 9
147
1
2
(k Z)
www.VNMATH.com
(I)
x
= log3 (6 y)
x2 2x+6
y
= log3 (6 z)
y 2 2y+6
z
= log3 (6 x)
z 2 2z+6
Xt cc hm s f (u) =
u
u2 2u+6
1
6u
u2 2u + 6 > 0, vi u (; 6) v g 0 (u) = (6u
Ta c: f 0 (u) = (u2 2u+6)
) ln 3 < 0, vi
u (; 6).
Suy ra f (u) ng bin v g(u) nghch bin trn (; 6). (1)
Gi s (x, y, z) l mt nghim ca h (I). Do tnh i xng vng quanh ca h (I) i vi
x, y, z, khng mt tng qut c th gi s x = max x, y, z. Khi , t (I) v (1) ta c
g(y) = f (x) = maxf (x), f (y), f (z) = maxg(x), g(y), g(z)
y = minx, y, z g(z) = f (y) = minf (x), f (y), f (z) = ming(x), g(y), g(z)
z = maxx, y, z z = x f (z) = f (x) g(x) = g(y) x = y x = y = z.
Nh vy, h (I) ch c th c nghim dng x = y = z.
Vi x = y = z, t h (I) ta c h
f (x) = g (x)
f (y) = g (y)
(II)
f (z) = g (z)
Xt phng trnh f (u) = g(u). (2)
Do (1) nn phng trnh (2) ch c ti a mt nghim trn (; 6). Hn na, bng cch th
trc tip d thy u = 3 l nghim ca (2). Suy ra pt (2) c nghim duy nht u = 3. Do h
(II) c duy nht nghim x = y = z = 3. Vy, h cho c duy nht nghim x = y = z = 3.
Bi ton 13. Cho h
3
2
4 + 3 x2 + 1) = yx
x
m(x
+
3
3
3
3
m( x8 + x2 + x2 + 1) + (m 1) x4 = 2y x4
Tm m h c nghim
148
www.VNMATH.com
yx
=0
m(t6 + t4 + t2 + 1) = yt3
m 6= 0 t t = 3 x ta c h
m(t8 + t6 + t4 + t2 + 1) = (2y + 1)t4
Nhn xt t=0 khng phi l nghim ca h t u = t + 1t (|u| 2)
m(t3 + t + 1t + t13 ) = y
1
1
4
2
m(t
+ t3 + 1 + t2 + t4 ) = 2y + 1
m(u 2u) = y
4
2
m(u3 3u + 1) = 2y + 1
m(u 2u) = y
1
m
(|u| 2)
Xt hm s
ex = ey x + 1
ex = ex y + 1
(I)
Li gii.
(I)
ex = ey x + 1
ex ey = e(y x) + (y x)
ex = ey x + 1
(1)
ex ey = (y x)(e + 1) (2)
ln(e 1)
f 0 (x)
f (x)
&
CT
149
www.VNMATH.com
Do phng trnh f (x) = 0 c nhiu nht hai nghim, ngoi ra f (0) = 0 , f (1) = 0.
x=0
x=1
Vy h c ng hai nghim
y=0
y=1
2.3
x(3 y 2 ) > m
y(3 z 2 ) > m
z(3 x2 ) > m
Li gii. Xt hm s f (t) = 3t t3 vi t 0 f 0 (t) = 3 3t2
x
f 0 (x)
f (x)
+ 0
0
2
0 % &
2
2
2
suy ra : 3 a > 0; 3 b > 0; 3 c > 0. Nn: 0 < a; b; c < 3
Nhn v theo v cc bt ng thc dng cng chiu ca (1) Ta c : a(3a2 )b(3b2 )c(3c2 ) >
m3
(2)
x0
0 0
C
0%
&0
+
150
www.VNMATH.com
()
3
2
3
3
3
2
Ta c : x x = (x x)(x + x x + x ).
Khi x
/ {0;1; 1} th x 6= 3 x. Theo nh l Lagrange th tn ti s c nm gia x v 3 x sao
3
cho: ex e x = (x 3 x)ec
Vy
3
() (x 3 x)[ec + (x2 + x 3 x + x2 )] ln(x2 + 1) 0
3
x 3 x 0 (V [ec + (x2 + x 3 x + x2 )] ln(x2 + 1) > 0)
x3 x 0
Nghim ca bt phng trnh cho l :x (; 1] [0; 1]
Bi ton 4. Cho 1 6= a > 0, chng minh rng :
ln a
a1
1+ 3 a
a+ 3 a
1+ a
ln a
Li gii. a1
a+
(1) vi 1 6= a > 0
3a
Trng hp 1: a > 1
(2)
t x = 3 a x > 1
(1) (a + 3 a) ln a (1 + 3 a)(a 1)
(2) 3(x3 + x) ln x (1 + x)(x3 1)
x > 1
4
3
3
x + x x 1 3(x + x) ln x 0 (3)
x > 1
4
3
3
t f (x) = x + x x 1 3(x + x) ln x x [1; +)
Ta c f 0 (x) = 4x3 + 3x2 1 3[(3x2 + 1) ln x + (x3 + x) x1 ] = 4x3 4 3(3x2 + 1) ln x
f 00 (x) = 3(4x2 3x 6x ln x x1 ); f (3) (x) = 3(8x + x12 6 ln x 9)
3
6(x1)(4x2 +4x+1)
f (4) (x) = 3(8 x6 x23 ) = 6(4x 3x1)
=
0, x 1
3
x
x3
Suy ra f (3) (x) ng bin trn [1; +)
f (3) (x) f (3) (1) = 0 . . . tng t f 0 (x) 0 x 1
f (x) > f (1) = 0 x > 1 suy ra (3) ng.
Trng hp 2: 0 < a < 1, t a = a11 , a1 > 1 quay v trng hp 1.
www.VNMATH.com
Li gii.
k n > 2nk n ln k > ln 2 + k ln n
n ln k k ln n > ln 2()
Xt f (x) = n ln x x ln n
Trn [1;
+)
n
n
0
0
f (x) = x ln n; f (x) > 0 x < ln n
x
n
ln n
f 0 (x)
f (x) %
&
Do k 2 k
n 1 nn khi f (x) xt [2; n 1] th gi tr nh nht t ti f (2) hay f (n 1).
f (2) > ln 2
Ta chng minh
f (n 1) > ln 2
f (2) > ln 2 n ln 2 2 ln n > ln 2 (n 1) ln 2 > 2 ln n
2n1 > n2 (bng quy np vi n 7 lun ng)
Bi tp ngh
x2n 1
2
vi mi n = 1, 2, 3, . . .
1
2(x2n +1)
2008.
www.VNMATH.com
2x+1
(x_1)2
x
2
2x
3
1=0
1=0
x3
+ x1+ x3 x x+4=0
a
x
Bi ton 15. Gii h
2x + ln(x2 + x + 1) = y
2y + ln(y 2 + y + 1) = z
2z + ln(z 2 + z + 1) = x
Bi ton 17. Gii h
2
x + 3x + 2 + ln(x2 + x + 1) = y
y 2 + 3y + 2 + ln(y 2 + y + 1) = z
2
z + 3z + 2 + ln(z 2 + z + 1) = x
153
www.VNMATH.com
154
www.VNMATH.com
NG DNG MT S NH L C BN CA GII
TCH
Hunh Tn Chu, Trng THPT Chuyn Lng Vn Chnh - Ph Yn
Trong chng trnh ton hc bc THPT cc nh l c bn ca gii tch v lp hm s lin tc
v kh vi c nhiu ng dng kh th v, nhng cha c cp nhiu trong cc sch tham
kho cho hc sinh chuyn ton. Trong mt s trng hp dng cc nh l trn gii quyt v
h tr cho cc bi ton v phng trnh, chng minh bt ng thc, cc bi ton lin quan n
dy s, . . . t ra kh hiu qu v th v so vi cc cch gii khc. Cn nhiu ng dng khc
ca cc nh l trn, mong c trao i t pha cc Thy c gio v cc em hc sinh yu thch
mn ton.
Mt s nh l v tnh lin tc ca hm s
www.VNMATH.com
Mt s bi ton p dng
3.1
1
[f (x1 ) + f (x2 ) + ... + f (xn )]
n
Bi ton 2. Cho hm s f (x) lin tc trn on [0; 1] tho mn iu kin f (0) = f (1) Chng
1
c nghim thuc on [0; 1].
minh rng phng trnh : f (x) = f x + 2012
1
Li gii. Xt hm s g (x) = f x + 2012
f (x)
2011
Hm s ny xc nh v lin tc trn 0; 2012
1
f (0)
Ta c g (0) = f 2012
1
2
1
2011
2011
g
=f
f
; ;g
= f (1) f
2012
2012
2012
2012
2012
1
+ ... + g 2011
= f (1) f (0) =0
Vy g (0) + g 2012
2012
j
i
Suy ra tn ti i, j N v i, j 2011 sao
cho
g
0
v
g
0
2012
2012
2011
,
nn
theo
nh
l
Bolzano
c
b
c
b
12
1
2
1
2
+ 0
c
b
=0
www.VNMATH.com
- Nu b = c = 0 ta c : f
= 0, a R
- Nu b 6= 0 v 12 cb < 12 , ta c bf 4 = b2 12 + cb 0 (2)
Vi
x
0;
ta
c :
2
b f (x) + f 2 x = 2b2 cb + 12 (sinx + cos x) 2b2 cb + 12 khi x 0, do tn x0 0; 2
m bf (x0 ) < 0 (3) .
T (2) v (3), theo nh l Bolzano Cauchy i vi hm s lin tc ta suy ra tn ti nghim
x 0; 2 m f (x) = 0.
Vy cc cp s (b, c) tha mn (1) l cc cp s cn tm.
p
Bi ton 4. (VMO 2006) Cho hm s f (x) = x + (x + a) (x + b), trong a, b l hai s
thc dng cho trc. Chng minh rng vi mi s thc s thuc khong (0; 1) u tn ti duy
s
s 1
s
nht mt s thc dng sao cho : f () = a +b
.
2
Li gii. Ta c f (x) l hm s lin tc trn [0; +) . Ta s chng minh cc khng nh sau :
1. f (x) tng thc s trn [0; +)
2
( x+a x+b)
=
>0
Vi a 6= b v 0x ta c : f 0 (x) = 1 + 2x+a+b
2
(x+a)(x+b)
(x+a)(x+b)
x2 +(x+a)(x+b)
x+ x+
(x+a)(x+b)
a+b+ ab
x
q
a
x+ 1+ ( x
+1)( xb +1)
= lim
a+b
2
s
s 1
s
3. Vi mi 0 < s < 1, ta c : ab < a +b
a+b
2
2
BT bn tri l ng theo BT AM GM.
s
s 1
a
s
t m = a +b
,x = m
, y = mb th x5 + y 5 = 1.
2
Theo BT Bernoulli ta c :
1
x = (1 + xs 1) s 1 +
1
xs 1
ys 1
; y = (1 + y s 1) s 1 +
;
s
s
trong khong (; ) .
Li gii. Xt hm F (x) =
x2
2
n
P
k=1
akk cos kx +
bk
k
sin kx , x mathbbR.
www.VNMATH.com
Xt F 0 (x) = x +
n
P
k=1
Khi F () =
2
2
2
2
n
P
k=1
akk (1)k
an
a2 .22 a3 .23
an .2n
a1 a2
+
+ ... +
= a0 + a1 +
+
+ ... +
=0
2
3
n+1
3
4
n+1
Chng minh rng phng trnh : a1 + 2a2 x + 3a3 x2 + ... + nan xn1 = 0 c t nht mt nghim
thuc khong (0; 2)
Li gii. Xt hm s f (x) = a0 x + 12 a1 x2 + 13 a2 x3 + ... +
an
Ta c f (1) = a0 + a21 + a32 + ... + n+1
a2 .22
a3 .23
an .2n
f (2) = 2 a0 + a1 + 3 + 4 + ... + n+1
1
a xn+1
n+1 n
www.VNMATH.com
www.VNMATH.com
Ta c : f 0 (x) = 3 ax ln a bx ln b, f (0) = 2
Hm (x) = tx ln t c 0 (x) = tx (ln t)2 < 0 nn (x) gim (0; +)
f 0 (x) tng trn [0, +)
- Nu f 0 (0) < 0, do f (x) lin tc nn > 0 sao cho f 0 (x) < 0, x [0, )
Suy ra f (x) gim trn [0, )
Lun n N 4n1 2 [0, ) nn f 4n1 2 < f (0) = 2 v khng nh (*) khng tha mn.
- Xt f 0 (0) 0. Khi f 0 (0) 0, x [0; +) . Suy ra f (x) tng trn [0; +). Do
f 4n1 2 f (0) = 2 v (*) tha mn.
Vy f 0 (0) 0 l iu kin cn v ta c (*).
Do 3 ln a + ln b = ln ab ab e3
3.2
3a < a + b + c a2 + b2 + c2 ab bc ca < a + b + c + a2 + b2 + c2 ab bc ca
Li gii. Xt hm s f (x) = (x a) (x b) (x c)
Hm s ny tha mn mi iu kin ca nh l Lagrange trn on [a; c]
Ta c f (a) = f (b) = f (c) = 0. Theo nh l Lagrange tn ti x1 ; x2 : a < x1 < b < x2 < c sao
cho : f (b) f (a) = (b a) f 0 (x1 ) v f (c) f (b) = (c b) f 0 (x2 )
f 0 (x1 ) = f 0 (x2 ) = 0
Mt khc f 0 (x) = 3x2 2 (a + b + c) x + ab + bc + ca
V f 0 (x1 ) = f 0 (x2 ) = 0 nn suy ra x1 , x2 (x1 < x2 ) l hai nghim ca phng trnh f 0 (x) = 0
a + b + c + a2 + b2 + c2 ab bc ca
a + b + c a2 + b2 + c2 ab bc ca
x1 =
; x2 =
3
3
T a < x1 < b < x2 < c suy ra pcm.
Bi ton 2. Chng minh rng vi mi s thc dng a, b, c, d ta u c :
r
r
ab + ac + ad + bc + bd + cd
3 abc + abd + acd + bcd
4
6
Li gii. Do a, b, c, d c vai tr nh nhau, khng mt tnh tng qut gi s a b c d.
Xt hm s f (x) = (x a) (x b) (x c) (x d)
Hm s ny tha mn mi iu kin ca nh l Lagrange trn [a; b] , [b, c] , [c, d]
Ta c f (a) = f (b) = f (c) = f (d) = 0. Theo nh l Lagrange tn ti x1 , x2 , x3 :
a x1 b x2 c x3 d sao cho f 0 (x1 ) = f 0 (x2 ) = f 0 (x3 ) = 0
Do f 0 (x) = 4 (x x1 ) (x x2 ) (x x3 )
S hng khng cha x ca f 0 (x) l 4x1 x2 x3
H s ca s hng cha x ca f (x) l : (abc + abd + acd + bcd)
Suy ra : 4x1 x2 x3 = (abc + abd + acd + bcd) x1 x2 x3 = abc+abd+acd+bcd
4
H s ca s hng cha x ca f 0 (x) l : 4 (x1 x2 + x2 x3 + x3 x1 )
160
www.VNMATH.com
6
4
q
q
Hay 3 abc+abd+acd+bcd
ab+ac+ad+bc+bd+cd
(pcm).
4
6
ng thc xy ra khi v ch khi a = b = c = d.
t
1 t+1
Bi ton 3. Cho t > 0. Chng minh : 1 + t+1
> 1 + 1t
Li gii. Xt hm s f (x) = x ln 1 + x1 = x [ln (x + 1) ln x]vi x > 0.
1
1
Ta c f 0 (x) = ln (x + 1) ln x + x x+1
x1 = ln (x + 1) ln x x+1
(1)
Xt hm s g (y) = ln y trn on [x; x + 1]. Theo nh l Lagrange tn ti c : x < c < x + 1 sao
cho :
1
g (x + 1) g (x) = (x + 1 x) g 0 (c) ln (x + 1) ln x = 1c > x+1
1
ln (x + 1) ln x x+1
> 0 (2)
0
T (1) v (2) suy ra f (x) > 0, x > 0.
Vy f (x) l hm s ng bin trn (0; +) .
1
Nh vy vi t > 0 ta c f (t + 1) > f (t) (t + 1) ln 1 + t+1
> t ln 1 + 1t
t
t
1 t+1
1 t+1
> ln 1 + 1t 1 + t+1
> 1 + 1t (pcm)
ln 1 + t+1
Bi ton 4. Gi s S1 =
4n
P2
k=1
v S2 =
1
k2
n
P
1
1
k=1 k 3
n 2 > 2 (n + 1) 2 n 2
Xt hm s g (x) = x 3 (x 1).
Theo nh l Lagrange trn on : [n; n + 1] tn ti s c (n; n + 1) ta c :
1
1
g (n + 1) g (n) =hg 0 (c) = 32 c 3 >i 23 (n + 1) 3
1
2(n + 1) 3 < 3 (n + 1) 3 n 3
www.VNMATH.com
3.3
Cc bi ton dy s
Tht vy t xn 1 = yn .
n
= lim (1 + yn )yn = ln e = 1 (do lim yn = 0)
Ta lim xlnnx1
n
1
1
1
1
+ 4x1
+ ... + k2 x1
+ ... + n2 x1
= 21 ] (1)
Bi ton 2. (VMO 2002) Xt phng trnh : x1
trong n l tham s nguyn dng
1. Chng minh rng vi mi s nguyn dng n, phng trnh nu trn c duy nht nghim
ln hn 1. K hiu nghim l xn . 2. Chng minh rng dy s {xn } c gii hn bng 4 khi
n +
1
1
1
+ 4x1
+ ... + n2 x1
= 0 (2)
Li gii. 1. (1) 12 + x1
1
1
1
1
t fn (x) = 2 + x1 + 4x1 + ... + n2 x1
Vi mi n N , hm s fn (x) lin tc v nghch bin trn khong (1; +) v lim+ fn (x) = +,
x1
x+
=
< 0 = fn (xn )
2
3 3 5
2n 1 2n + 1
2(2n + 1)
162
www.VNMATH.com
Li gii. Vi mi n N ta t fn (x) = ln (1 + x2 ) + nx 1, x R.
(x+1)2
2x
Ta c fn 0 (x) = 1+x
2 + n = 1+x2 + n 1 0
fn 0 (x) = 0 n = 1, x = 1].Do hm s
fn (x)] l hm s tng thc s.
Ch fn (0) = 1 < 0; fn n1 = ln 1 + n12 > 0, nn theo nh l Bolzano Cauchy, suy ra c
duy nht mt s xn R tha mn fn (xn ) = 0 v 0 < xn < n1 . Bi vy
1
n (1 nxn )
n ln (1 + x2n )
= lim
= lim nxn . ln 1 + x2n x2n = 1
n+
n+
n+
xn
xn
lim
v xn 0 khi n +. Ch
n)
Kt lun : lim n(1nx
=1
xn
n(1+nxn )
xn
n
xn
+ n2 + khi n +
n+
Bi tp p dng
Bi ton 6. Chng minh rng phng trnh : x5 5x4 + 15x3 x2 + 3x 7 = 0 c nghim duy
nht.
163
www.VNMATH.com
ab
cos2 b
1
Bi ton 18. Chng minh rng vi x (0; 1) ; n N , ta c xn 1 x < 2ne
th ta c
ab
cos2 a
2
(ab + ac + ad + bc + bd + cd)
3
. Hi du bng xy ra khi no ?
164
www.VNMATH.com
Bi ton 20. (OLYMPIC 30 4 2002) Cho phng trnh : xn + xn1 + ... + x 1 = 0 Chng
minh rng vi mi n nguyn dng th phng trnh trn c duy nht mt nghim dng xn .
Chng minh rng dy s (xn ) c gii hn hu hn khi n +. Tm lim xn
n
Bi ton 21. Cho phng trnh vi tham s n nguyn dng : x + 2x2 + ... + nxn = 43 .
1. Chng minh rng phng trnh trn c nghim dng duy nht vi mi n nguyn dng, k
hiu l xn . 2. Chng minh rng dy s (xn ) c gii hn hu hn khi n +. Tnh gii hn
.
1
Bi ton 22. Cho phng trnh x1 + x1
+ x211 + ... + xn11 = 0(n N )
1. Chng minh rng vi mi n N , phng trnh trn lun c nghim duy nht xn (0; 1)
2. Chng minh dy s (xn ) , vi xn xc nh cu 1 c gii hn. Tm gii hn .
Bi ton 23. Tm lim 1 + 12 + 13 + ... + 1n
n+
Bi ton 24. (OLYMPIC SINH VIN VIT NAM 2002) Cho dy s thc {un } c xc
nh nh sau : u1 = a , un+1 = 12 ln (1 + u2n ) 2002, n 1. Chng minh rng dy {un } l mt
dy hi t.
Bi ton 25. Cho dy s thc (xn ) , n = 1, 2, 3, ... c xc nh nh sau :
x1 = b
2
2
ln
x
+
2006
20062 , n = 1, 2, 3, ...
xn+1 = 2006
n
3
Chng minh rng dy (xn ) c gii hn hu hn khi n +.
165
www.VNMATH.com
Phng php th
53y
2
th vo (2) ta c 3
53y 2
2
y 2 + 2y 4 = 0
59
23
59
Vy tp nghim ca h phng trnh l (1; 1) ; 31
;
23 23
V d 2. Gii h phng trnh
x4 + 2x3 y + x2 y 2 = 2x + 9
x2 + 2xy = 6x + 6 (2)
(1)
x + 2x
6x + 6 x2
2x
+x
166
6x + 6 x2
2x
2
= 2x + 9
www.VNMATH.com
2
(6x + 6 x2 )
x + x (6x + 6 x ) +
= 2x + 9 x(x + 4)3 = 0
4
Do x 6= 0 nn h phng trnh c nghim duy nht 4; 17
.
4
4
x=0
x = 4
Ch .
+ H phng trnh ny c th th(theo
2 php sau:
2 phng
2
2
x +6x+6
(x + xy) = 2x + 9
= 2x + 9
2
H
x2 +6x+6
2
2
x + xy =
x2 + xy = x +6x+6
2
2
+ Phng php th thng l cng on cui cng khi ta s dng cc phng php khc.
- C s phng php. Kt hp 2 phng trnh trong h bng cc php ton: cng, tr,
nhn, chia ta thu c phng trnh h qu m vic gii phng trnh ny l kh thi hoc c
li cho cc bc sau.
- Nhn dng. Phng php ny thng dng cho cc h i xng loi II, h phng trnh
c v tri ng cp bc k.
(
2
3y = y x+2
2
V d 3. Gii h phng trnh
2
3x = x y+2
2
Chng minh.
6= 0
2 K:xy
3x y = y 2 + 2 (1)
Tr v hai phng trnh ta c
H
3y 2 x = x2 + 2 (2)
2
xy =0
3xy + x + y = 0
TH 1. x y = 0 y = x th vo (1) ta c 3x3 x2 2 = 0 x = 1
2
2
y > 0, 3x = x y+2
x > 0.
TH 2. 3xy + x + y = 0 T 3y = y x+2
2
2
3xy + x + y > 0 Do TH 2 khng xy ra.
Vy h phng trnh c nghim duy nht (1; 1).
Chng minh. K: x 12 , y
1
x
1
y
1
2
q
+ 2 y1 = 2 (1)
q
+ 2 x1 = 2 (2)
Tr v hai pt ta c
1
x
1
y
1
y
q
2
1
x
=0
2 y1 2 x1
y x
yx
yx
q
q
+q
=0
q
=0
+
xy
1
1
1
1
xy
x
+
y
2 y + 2 x
xy
2 y + 2 x
167
www.VNMATH.com
TH 1.y x = 0 y = x th vo (1) ta c
1
x
q
+ 2
1
x
=2
1 ,
x
t > 0 ta c
t t =
t2
2t0
2
t = 1 x = 1 v y = 1
2 t = 2t
2
2
t2 2t + 1 = 0
2 t = 4 4t + t
TH 2. xy 1x+y + q 11 1 = 0. TH ny v nghim do K
(
) xy 2 y + 2 x
Vy h c nghim duy nht (1; 1).
V d 5. Gii h phng trnh
3x2 + 5xy 4y 2 = 38
5x2 9xy 3y 2 = 15
2
3y = m + 17
y 2 = m+17
3
Vy h c nghim x = 0 m+17
=
11
m
=
16
3
3x2 + 2tx2 + t2 x2 = 11
TH 2. x 6= 0. t y = tx. H
x2 + 2tx2 + 3t2 x2 = 17 + m
2
11
x = 3+2t+t
(3 + 2t + t2 )x2 = 11
2
11
(1 + 2t + 3t2 ). 3+2t+t
(1 + 2t + 3t2 )x2 = 17 + m
2 = 17 + m
2
11
x = 3+2t+t
2
2
(m 16)t + 2(m + 6)t + 3m + 40 = 0 ()
11
Ta c 3+2t+t
2 > 0, t nn h c nghim pt (*) c nghim. iu ny xy ra khi v ch khi
m = 16 hoc m 6= 16, 0 = (m + 6)2 (m 16)(3m + 40) 0
5 363 m 5 + 363
168
www.VNMATH.com
V d 7. Tm m
5x2 + 2xy y 2 3
c nghim
m
2x2 + 2xy + y 2 m1
5x2 + 2xy y 2 3
6x2 6xy 3y 2 3
1
1
(x + 2y)2 m1
Cng v hai bpt cng chiu ta c x2 4xy 4y 2 m1
1
>0m>1
iu kin cn h bpt c nghim l m1
2
5x + 2xy y 2 = 3
iu kin . Vi m > 1. Xt h pt
(II)
2x2 + 2xy + y 2 = 1
Gi s (x0 ; y0 ) l nghim ca h (II). Khi
2
2
5x0 + 2x0 y0 y02 3
5x0 + 2x0 y0 y02 = 3
m
2x20 + 2x0 y0 + y02 m1
2x20 + 2x0 y0 + y02 = 1
1
m1
3x 1 + 1 = 2
x+y
V d 8. Gii h phng trnh
7y 1 1 = 4 2
x+y
Phn
tch.Cc biu thc trong ngoc c dng a + b v ab nn ta chia hai v pt th nht
1
2
4 2
2 2
1
2
1+
+
+
2
=
= 1 (1)
x+y
3x
7y
7y
3x
3x
4
2
2
2
2
1
1
2
4 2
1 1 =
7y = x+y
= 3x 7y
x+y
3x
x+y
7y
2 2
2 2
1
1
Nhn theo v hai pt trong h ta c 13x +
= x+y
7y
7y
3x
1
8
1
=
7y 2 38xy 24x2 = 0
3x 7y
x+y
y = 6x
y = 74 x
TH 1. y = 6x th vo pt (1) ta c
1
2
11 + 4 7
22 + 8 7
+
=1x=
y=
21
7
3x
21x
169
www.VNMATH.com
7 22+8 7
;
.
Vy h pt c nghim duy nht (x; y) = 11+4
21
7
a+b=m
m + n = 2a
Ch . H phng trnh c dng
ab=n
m n = 2b
Trong trng hp ny, dng th nht c v phi cha cn thc nn ta chuyn v dng th
hai sau nhn v mt cn (
thc.
n
a = m +
px+qy
bx
Tng qut ta c h sau:
n
c = m +
px+qy
dy
2
x (y + z)2 = (3x2 + x + 1)y 2 z 2
V d 9. Gii h phng trnh
y 2 (z + x)2 = (4y 2 + y + 1)z 2 x2
2
z (x + y)2 = (5z 2 + z + 1)x2 y 2
Phn tch. Nu chia hai v ca mi phng trnh cho x2 y 2 z 2 th ta c h mi n gin
hn.
y=0
2 2
hoc
Chng minh. TH 1. xyz = 0. Nu x = 0 th h y z = 0
z = t, t R
z=0
y = t, t R
TH 2. xyz 6= 0. Chia hai v ca mi pt trong h cho x2 y 2 z 2 ta c
2
1
1
1
1
z y = 3 + x + x2 (1)
2
1
+ z1 = 4 + y1 + y12 (2)
x
2
1 + 1 = 5 + 1 + 12 (3)
y
x
z
z
Cng v 3 phng trnh ca h ta c
2
2
2
1
1
1 1 1
1
1 1
1 1
1 1
+
+
= 12 + + + + 2 + 2 + 2
+
+
+
z y
x z
y x
x y z x
y
z
"
2
1
+ 1 + 1 = 4(4)
1 1 1
1 1 1
+ +
+ +
12 = 0 x1 y1 z1
+ y + z = 3(5)
x y z
x y z
x
2
9
T (4) v (1) ta c 4 x1 = 3 + x1 + x12 x9 = 13 x = 13
.
3
9
T (4) v (2) ta c y = 4 . T (4) v (3) ta c z = 11
Tng t, t (5), (1), (2), (3) ta c x = 56 , y = 1, z = 54
Vy h c tp nghim l
5
5
9 3 9
S = (t; 0; 0); (0; t; 0); (0; 0; t);
; ;
; ; 1;
, tR
13 4 11
6
4
170
www.VNMATH.com
Nhn xt. Qua v d trn ta thy: t mt h phng trnh n gin, bng cch i bin
s ( trn l php thay nghch o) ta thu c mt h phc tp. Vy i vi mt h phc tp
ta s ngh n php t n ph h tr nn n gin.
Phng php t n ph
x + y + xy = 1
x2 + y 2 xy = 7
Chng minh.
y l h i xng loi I n gin nn ta gii theo cch ph bin.
(x + y) + xy = 1
H
(x + y)2 3xy = 7
S
+
P
=
1
x+y =S
S = 1, P = 2
(x, y S 2 4P ) ta c
t
2
S 3P = 7
xy = P
S = 4, P = 3
S=1
x = 1, y = 2
x+y =1
TH 1.
P = 2
x = 2, y = 1
xy = 2
S = 4
x = 1, y = 3
x + y = 4
TH 2.
P =3
x = 3, y = 1
xy = 3
Vy tp nghim ca h l
S = {(1; 2); (2; 1); (1; 3); (3; 1)}
Ch . - Nu h pt c nghim l x; y th do tnh i xng, h cng c nghim l y, x . Do vy,
h c nghim duy nht th iu kin cn l x = y .
- Khng phi lc no h i xng loi I cng gii theo cch trn. i khi vic thay i cch
nhn nhn s pht hin ra cch gii tt hn.
2
x + y 2 + x + y = 18
V d 11. Gii h phng trnh
xy(x + 1)(y + 1) = 72
Phn tch. y l h i xng loi I
Hng 1. Biu din tng pt theo tng x + y v tch xy
Hng 2. Biu dintng pt theo x2 + x v y 2 + y. R
hng ny tt hn.
rng
x2 + x = a, a 14
(x2 + x) + (y 2 + y) = 18
ta c
t
Chng minh. H
y 2 + y = b, b 14
(x2 + x)(y 2 + y) = 72
a = 6, b = 12
a + b = 18
a = 12, b = 6
ab = 72
2
x = 2, x = 3
x +x=6
a=6
TH 1.
y = 3, y = 4
y 2 + y = 12
b = 12
x = 3, x = 4
TH 2.i vai tr ca a v b ta c
Vy tp nghim ca h l
y = 2, y = 3
171
www.VNMATH.com
S = {(2; 3); (2; 4); (3; 3); (3; 4); (3; 2); (4; 2); (3; 3); (4; 3)}
1
y
vo h (I) ta c h
(x + y)xy + x + y = 18xy
(4)
(x2 + 1)(y 2 + 1) = 72xy
1
y
vo h (II) ta c h
(
(7)
8. Thay a = x + y1 , b =
x
y
x + y + x1 + y1 = 7
x2 y 2 + x12 y12 = 21
vo h (II) ta c h
(8)
xy + x + 1 = 7y
(xy + 1)2 + x2 = 21y 2
172
www.VNMATH.com
9. Thay a = x + y, b =
1
y
vo h (II) ta c h
(x + y)y + 1 = 9y
(9)
(x + y 2)2 y 2 21y 2 = 1
d)
c)
x+1+ y+1=4
y(y 2x) 2x = 10
x + y + 1 3. x1 = 0
2
Chng minh. a) K. x 6= 0 H
(x + y)2 5. x1 + 1 = 0
t x + y = a, x1 = b ta c h
a + 1 3b = 0
x=y=1
a = 2, b = 1
a = 3b 1
1
1
2
2
2
2
a 5b + 1 = 0
x = 2, y = 32
a = 2, b = 2
(3b 1) 5b + 1 = 0
2
(x + y) + xy(x2 + y + 1) = 54
b) H
t x2 + y = a, xy = b ta c
(x2 + y)2 + xy = 54
2
a + b(a + 1) = 45
a a ab = 0
a = 0, b = 54
a2 + b = 54
a = 12 , b = 32
b = 54 a2
q
2
x= 3 5
a=0
x +y =0
4
q
TH1.
5
b = 4
xy = 54
y = 3 25
16
2
2
1
1
3
x + y = 2
x 2x = 12
x=1
a = 2
TH2.
3
3
3
b = 2
xy = 2
y = 2x
y = 23
q
q
n
o
Vy tp nghim ca h pt l S = 1; 23 ; 3 54 ; 3 25
16
c) K:x 1, y 1, xy 0
x + y xy p
=3
x + y xy = 3
x + y + 2 x + y + xy + 1 = 14
x + y + 2 + 2 (x + 1)(y + 1) = 16
t x + y = a, xy = b a 2, b 0, a2 4b2 ta c h pt
a b
=3
a
=3+b
a=3+b
2
2
3b2 + 26b 105 = 0
a + 2 a + b + 1 = 14
2 b + b + 4 = 11 b
173
www.VNMATH.com
b=3
x=3
(tha iu kin)
a=6
y=3
(x + 1)2 + (y + 1)2 = 9
d) H
(y x)2 (x + 1)2 = 9
a2 + b 2 = 9
(b a)2 a2 = 9
a2 + b2 = (b a)2 a2 a2 = 2ab a = 0 hoca = 2b
a = 0 b = 3 x = 1, y = 2 hoc x = 1, y = 4
a = 2b 5b2 = 9 b = 35 a = 65
x = 1 65 , y = 1 + 35 hoc x = 1 + 65 , y = 1 35
Vy h c 4 nghim nh trn.
t a = x + 1, b = y + 1 b a = y x ta c h
- C s phng php. Phn tch mt trong hai phng trnh ca h thnh tch cc nhn
t. i khi cn t hp hai phng trnh
thnh phng trnh h qu ri mi a v dng tch.
(ax + by + c)f (x; y) = 0
trong f (x, y) c chn
- Cch thnh lp h dng ny
g(x; y) = 0
f (x; y) = 0
f (x; y) = 0
sao cho
gii c; g(x, y) c chn sao cho
v nghim hoc
g(x; y) = 0
g(x; y) = 0
ax + by + c = 0
gii c v tha mn kt hp c vi f (x, y)
g(x; y) = 0
xy + x + y= x2 2y 2 (1)
(2y+ 1) 2y y 2y
= 4y + 2 2y (y + 1) 2y = 2(y + 1)
y+1=0
y = 1
Do y 0 y = 2 Vy h c nghim (x; y) = (5; 2)
y=2
2y = 2
Ch . Do c th phn tch c thnh tch ca hai nhn t bc nht i y (hay x) nn c
th gii pt (1) bng cch coi (1) l pt bc hai n y (hoc x).
x x1 = y y1 (1)
V d 14. Gii h phng trnh sau
2y = x3 + 1 (2)
174
www.VNMATH.com
1+ 5 1+ 5
;
2
2
V d 15. Gii h phng trnh sau
1
xy
=0
(TM)
1 5 1 5
;
2
2
Chng minh.
"
x=y
= 1
x = 6
TH1. x = y th vo (2) ta c x2 + 4x 12 = 0
x=2
y 2 +xy+x2
TH2. x3 y3 = 1 xy < 0
th vo pt (2) ta c
(2) 2x2 + 4y 2 9xy + 4x 16y = 36 2(x + 1)2 + 4(y 2)2 9xy = 18
Trng hp ny khng xy ra do xy < 0 2(x + 1)2 + 4(y 2)2 9xy > 0
Vy h c nghim S = {(2; 2); (6; 6)}
1
x3
=y
1
y3
(x y) =
(yx)(y 2 +xy+x2 )
x3 y 3
V d 16. Gii h phng trnh sau
y 2 +xy+x2
x3 y 3
8xy
= 16 (1)
x2 + y 2 + x+y
2
x + y = x y (2)
Phn tch. R rng, vic gii phng trnh (2) hay kt hp (1) vi (2) khng thu c kt
qu kh quan nn chng ta tp trung gii (1)
Chng minh. K: x + y > 0 (1) (x2 + y 2 )(x + y) + 8xy = 16(x + y)
(x + y)2 2xy (x + y) + 8xy = 16(x + y)
(x + y) (x + y)2 16 2xy(x + y 4) = 0
(x + y 4) [(x + y)(x + y + 4) 2xy] = 0
x = 3 y = 7
2
TH1. x + y 4 = 0 th vo (2) ta c x + x 6 = 0
x=2y=2
2
2
TH2.(x + y)(x + y + 4) 2xy = 0 x + y + 4(x + y) = 0 Pt ny v nghim do iu kin.
Vy h c nghim S = {(3; 7); (2; 2)}
www.VNMATH.com
Chng minh. K:
y 25
5 2y 0
0
(1) (4x2 + 1)2x + (2y
6) 5 2y =
i
h
2
3
2
(2x) + 1 (2x) =
5 2y + 1 5 2y (2x)3 + 2x =
5 2y + 5 2y
2
, x 0.
R. Vy f (2x) = f ( 5 2y) 2x = 5 2y y = 54x
2
2
2
Th vo phng trnh th hai ta c 4x2 + 54x
+ 2 3 4x 7 = 0 g(x) = 0
2
2
2
+ 2 3 4x 7, x 0; 34
Vi g(x) = 4x2 + 54x
2
V d 19. Gii h phng trnh sau
x3 3x = y 3 3y (1)
x2 + y 2 = 1 (2)
Phn tch. Ta c th gii h trn bng phng php a v dng tch. Tuy nhin ta mun
gii h ny bng phng php s dng tnh n iu ca hm s. Hm s f (t) = t3 3t khng
n iu trn ton trc s, nhng nh c (2) ta gii hn c x v y trn on [1; 1]
Chng minh. T (2) ta c x2 1, y 2 1 x, y [1; 1]
Hm s f (t) = t3 3t c f 0 (t) = 3t2 3 < 0, t (1; 1) f (t) ng bin trn on
2
[1; 1] .x, y [1; 1] nn (1)
f
(x)
=
f
(y)
x
=
y
th
vo
pt
(2)
ta
c
x
=
y
=
.
2
o
n
2
2
;
2
2
Vy tp nghim ca h l S =
2
2
;
2
2
www.VNMATH.com
V
d 20. Tm cc gi tr ca m h phng trnh sau c nghim
x3
y 3 + 3y 2 3x
p 2 = 0
2
2
x + 1 x 3 2y y 2 + m = 0
Chng minh. K: 1 x 1, 0 y 2
(1) x3 3x = (y 1)3 3(y 1)
Hm s f (t) = t3 3t nghch bin trn on [1; 1].
x, y 1 [1; 1] nn f (x) =
f (y 1) x = y 1 y = x + 1
2
Th vo pt(2) ta c x 2 1 x2 = m (3)
H c nghim Pt (3) c nghim x [1; 1]
1
Xt g(x) = x2 2 1 x2 , x [1; 1] , g 0 (x) = 2x 1 + 1x
2
g 0 (x) = 0 x = 0.g(0) = 2, g(1) = 1. g(0) = 2, g(1) = 1
Pt (3) c nghim x [1; 1] 2 m 1 1 m 2
V d 21. Gii h phng trnh
x + px2 + 1 = 3y
y + y 2 + 1 = 3x
Chng minh. Tr
pt ta c
v hai
p
p
x + x2 + 1 y + y 2 + 1 = 3y 3x x + x2 + 1 + 3x = y + y 2 + 1 + 3y
Vi g(x) = 3x
x2 + 1 x .g 0 (x) = 3x ln 3 x2 + 1 x + 3x xx2 +1 1
1
x
2
=3
x + 1 x ln 3 x2 +1 > 0, x R. do x2 + 1 x > 0 v x2 + 1 1
Suy ra g(x) ng bin trn R. Bi vy g(x) = g(0) x = 0
Vy h phng trnh c nghim duy nht x = y = 0.
(
ex = 2007 y2
y 1
c ng 2 nghim x > 0, y > 0
ey = 2007 xx2 1
2
x>1
x>0
x (; 1) (1; +)
x 1>0
nn
Do
Chng minh. K:
2
y>1
y>0
y (; 1) (1; +)
y 1>0
y
y
x
x
x
y
y
x
Tr v hai pt ta c e e = x2 1
e x2 1 = e
2
2
y 1
y 1
t
,t
t2 1
1
;
(x2 1) x2 1
g 00 (x) = ex +
3x(x2 1)
(x2 1)3 x2 1
177
> 0, x (1; +)
www.VNMATH.com
Suy ra g 0 (x) ng bin trn (1; +). g 0 (x) lin tc trn (1; +). v c
lim g 0 (x) = ,
x1+
lim g 0 (x) = +
x+
178
www.VNMATH.com
Cc bi ton c li gii
(a + b + c) = a
ng nht cc h s ta c : ab + bc + ca = b
abc = c
Vi c = 0, ta c
2 nghim a = b = c = 0
v a = 1, b = 2, c = 0.
(a + b + c) = a
a = 1b
Vi c 6= 0 ta c
ab + bc + ca = b
c = 2b b
4
b + b3 2b2 + 2 = 0
abc = c
b4 + b3 2b2 + 2 = 0 (b + 1)(b3 2b + 2) = 0 b = 1 hoc b3 2b
q+ 2 = 0.
Vi b = 1 th a = 1, c = 1 Vi b3 2b + 2 = 0, bng cch t b = 2 23 x ta a phng trnh
v dng 4x3 3x +
33
2 2
r
3
x=
3232
r
27
8
1+
2332
27
8
1
=
19
3
27
19 + 27
2 2
3
3
3
3
19 27
19+ 27
19 27
19+ 27
=
.
T suy ra b = 2 23
2 2
3
3
3
19 27
19+ 27
t b0 =
ta suy ra a0 , c0 tng ng.
3
Vy c tt c 4 a thc tha mn
f1 (x) = x3
; f2 (x) = x3 2x; f3 (x) = x3 + x2 x
bi l
3
3
19 27
19+ 27
b0 =
3
1
1; f4 (x) = x3 + a0 x2 + b0 x + c0 vi
a
=
0
b0
c0 = b20 b0
Bi ton 2. Cc a thc P (x) = x5 x 1 v Q(x) = x2 + ax + b vi a, b Q c th c
nghim phc chung khng ?
179
www.VNMATH.com
a3 b 2ab2 = 1
(2)
5
1
(ab)3
+ ab
1
ab
+1=0
1
.Tht vy P (a) = P (b) = 0
V abcd = 1 hay ab = cd
a3 =
1
1
1
(1 + c)(1 + d)
, b3 =
(ab)3 =
=
a+1
b+1
(a + 1)(b + 1)
P (1)
www.VNMATH.com
Bi ton 5. Tm s nguyn a sao cho a thc f (x) = x13 + x + 90 chia ht cho a thc
g (x) = x2 x + a.
Gii. Gi s : f (x) = g(x).Q(x) x13 + x + 90 = (x2 x + a) .Q(x)
V a Z nn ta xt :
a 0 khi f (x) = x13 + x
+ 90 v g (x) = x2 x + a c nghim khng m. V l a > 0, cho
(a + 2) .Q(1) = 88
..
a=1
a.Q(0) = 90
2.a
x = 1, x = 0, x = 1 ta c
a=2
a.Q(1) = 92
.
Nu a = 1 th t (1) suy ra 88..3 v l
Nu a = 2 th ta c
f (x) = x2 x + a . x11 + x10 x9 3x8 x7 + 5x6 + 7x5 3x4 7x3 + 11x2 + 23x + 45
Vy a = 2 th f (x) chia ht cho g(x)
1
x1
1
x21
1
x41
+
+
+
1
x2
1
x22
1
x42
+
+
+
1
x3
1
x23
1
x43
= 2 (1)
=1
(2)
=1
(3)
3
2
Gii. Gi s a thc
cn tm c dng P (x) = x + ax + bx + c.
x1 + x2 + x3 = a
Theo nh l VIET : x1 x2 + x2 x3 + x3 x1 = b
x1 x2 x3 = c
x1 x2 + x2 x3 + x3 x1
b
(1) 2 =
= b = 2c
x1 x2 x3
c
(2) 1 =
b = 2c
a = 83
b = 32
b2 2ac =c2
Vy a, b, c tha
9
2
2
2 2
4
c = 16
(b 2ac) 2c (a 2b) = c
9
Bi ton 7. Tm tt c cc gi tr ca tham s m cc nghim x1 , x2 , x3 , x4 ca a thc :
P (x) = x4 + 3x3 + 6x2 + mx + 4 tha x1 = x12 + x13 + x14 .
181
www.VNMATH.com
x1 + x2 + x3 + x4 = 3
x1 x2 + x1 x3 + x1 x4 + x2 x 3 + x2 x4 + x3 x4 = 6
x1 x2 x3 + x1 x2 x4 + x1 x3 x4 + x2 x3 x4 = m
Gii. Ta c
x x x x =4
1 2 3 4
x2 x3 + x2 x4 + x3 x 4 = x1 x2 x3 x4
Suy ra 4 = x1 x2 x3 x4 = x2 x3 +x2 x4 +x3 x4 = 6x1 (x2 + x3 + x4 ) = 6x1 (3 x1 ) = 6+3x1 +x21
Hay x21 = 3x1 2(*)
x31 = x1 x21 = x1 (3x1 2) = 3x21 2x1 = 3 (3x1 2) 2x1 = 7x1 + 6
x41 = x1 x31 = 7x21 + 6x1 = 7 (3x1 2) + 6x1 = 15x1 14
4
(m 6= 12) .
Hay (m 12) x1 4 = 0 x1 = m12
4
16
4
Thay x1 = m12 vo (*) ta c : (m12)2 + 3 m12
+ 2 = 0(**)
Gii phng trnh (**) tm c m = 8 hoc m = 10.
Bi ton 8. Cho a, b R. Tm a thc P (x) tho : xP (x a) = (x b)P (x), x R
Gii.
Xt a = b = 0 P (x) tu .
a = 0, b 6= 0 th P (x) = 0, x R.
a 6= 0, b = 0 th P (x) = const
/ N v ab N.
a 6= 0 v b 6= 0 th xt 2 trng hp ab
/ N khi thay x = b th x = b a l nghim
Nu ab
Tng t khi thay x = b a th x = b 2a l nghim, . . .
Do P (x) = x, x R.
Nu ab N th P (x) c x = a, x = 2a, . . . , x = (n 1)a l nghim
Do P (x) = (x a)(x 2a) . . . (x (n 1)a).Q(x)
Th vo iu kin bi ra ta c Q(x a) = Q(x), x R hay Q(x) = const
Vy P (x) = (x a)(x 2a) . . . (x (n 1)a).
Bi ton 9. Hi c tn ti hay khng a thc f (x) bc 2012 sao cho f (x2 2011) chia ht
cho f (x).
Gii. Xt a thc f (x) = (x + a)2012
2012
2012
Ta f (x2 2011) = (x2 2011 + a)
= (x + a)2
2a (x + a) + a2 + a 2011
2012
=
Nu ta chn a sao cho a2 + a 2011 = 0 a = 1 2 8045 . th f (x2 2011) = (x2 a2 )
2012
2012
(x a) (x + a)
chia ht cho f (x).
2012
Ta c : f (x2 2011) =
2012
Q
(x2 2011 ak )
k=1
2012
Q
k=1
2012
Q
k=1
182
www.VNMATH.com
Vy a thc f (x) = x
2012
1 8045
2
Bi ton 10. Cho 0 1. Chng minh rng : vi mi s phc a phng trnh : z 3 az+a = 0
c t nht 1 nghim z tha : |z | 2 .
Gii.
Gi z1 , z2 , z3 l 3 nghim ca pt : z 3 az + a = 0.
z1 + z2 + z3 = 0
z1 z2 + z2 z3 + z3 z1 = a
Ta c :
z1 z2 z3 = a
Suy ra 1 = 1 (z1 + z2 + z3 ) + (z1 z2 + z2 z3 + z3 z1 ) z1 z2 z3 = (1 z1 ) (1 z2 ) (1 z3 )
Hay |1 z1 | |1 z2 | |1 z3 | = 1 zi : |zi 1| 1
Khi 2 = 1 + 1 |zi 1| + |1 | |zi |
Tc l c t nht 1 nghim z ca phng trnh tho : |z | 2 .
Bi ton 11. Cho a, b, c, d, e R. Chng minh rng nu phng trnh ax2 + (b + c)x + d + e = 0
c nghim x0 [1; +) th phng trnh ax4 + bx3 + cx2 + dx + e = 0 cng c nghim thc.
Gii. Ta c ax20 + cx0 + e = (bx0 + d)
Xt f(x) = ax4 + bx3 + cx2 + dx + e suy ra
x0 =
(ax20 + cx0 + e) + x0 (bx0 + d);
f
Bi ton 12. Cho a thc P (x) vi h s thc bc n (n 1) c m nghim thc. Chng minh
rng : a thc Q(x) = (x2 + 1) P (x) + P , (x) c t nht m nghim thc
x3
Theo nh l Rolle th phng trnh f , (x) = e 3 +x [P , (x) + (x2 + 1)P (x)] = 0 c t nht m 1
nghim thc.
Nu m chn, n l th P (x) c t nht m + 1 nghim thc, v l !
Do n chn. Khi P , (x) + (x2 + 1)P (x) c bc l n + 2 l s chn v c m 1 s l nghim
thc
Suy ra a thc Q(x) = (x2 + 1) P (x) + P , (x) c t nht m nghim thc.
f (0) = 0, f (1) = 1
Bi ton 13. Cho f (x) kh vi trn on [0; 1] v tho iu kin :
0 f (x) 1, x R
0
0
Chng minh rng tn ti a, b (0; 1) : f (a).f (b) = 1
183
www.VNMATH.com
184
www.VNMATH.com
MT S BI TP T LUYN
www.VNMATH.com
Hng dn. Nu f(x) l a thc khng hng th tn ti n sao cho |f (n)| > 1. Gi p
l c s nguyn t ca f(n). Ta c p|f (n)|2n 1. Mt khc p|f (n + p)|2n+p 1. Suy ra
p|2n+p 2n = 2n (2p 1). Do (2n 1, 2n ) = 1 nn t y suy ra p|2p 1. Nhng theo nh l
Fermat th p|2p 2. Nh vy t y suy ra p|1. Mu thun. Vy f(x) phi l a thc hng. p
s f (x) 1, f (x) 1.
Bi 2. Chng minh rng a thc P (x) = xn + 29xn1 + 2009 vi n l s nguyn dng ln
hn hay bng 2 khng th phn tch thnh tch ca 2 a thc vi h s nguyn c bc ln hn
hay bng 1.
Hng dn. S dng tiu chun Eisenstein m rng nh sau
Cho a thc P (x) = an xn + an1 xn1 + ... + a1 x + a0 Z[x].Gi s tn ti s nguyn t p v
s nguyn dng k tho mn ng thi cc iu kin sau
1) an khng chia ht cho p
2) a0 chia ht cho p nhng khng chia ht cho p2
3) a1 , a2 , . . . , ank chia ht cho p
Khi , nu P(x) = Q(x).S(x) vi Q(x), S(x) l cc a thc vi h s nguyn th mt trong hai
a thc Q(x), S(x) c bc nh hn k.
Bi 3. Tm tt c cc a thc P(x) tho mn iu kin P 2 (x) P (x2 ) = 2x4 .
Hng dn. t P (x) = an xn + R(x) vi R(x) l a thc bc r < n. Khi
P 2 (x) P (x2 ) = (a2n an )x2n + 2an xn R(x) + R2 (x) R(x2 ). T y suy ra P 2 (x) P (x2 ) c
bc l 2n nu an 6= 1 v c bc n+r nu an = 1. T suy ra 2 n 4. Hn na, nu
n = 4 th an = 1 v r = 0
n = 3 th an = 1 v r = 1
T y, dng phng php h s bt nh, d dng tm c cc nghim l: x4 + 1, x3 + x, 2x2
v x2 .
Bi 4. Tm tt c cc a thc P(x) vi h s thc tho mn iu kin P 2 (x) = P (x2 )2P (x).
Hng dn. t Q(x) = P (x) + 1 th Q2 (x) = Q(x2 ). Chng minh Q(x) = xn l a thc bc
n duy nht tho mn phng trnh ny. T suy ra nghim ca bi ton l xn 1 cng cc
a thc ng nht hng s P (x) 0 v P (x) 1.
www.VNMATH.com
MT S BI TON V CHIA HT I VI CC
A THC I XNG
Nguyn Vn Ngc, Vin Ton hc
Trong ti liu ny gii thiu mt s bi ton v tnh chia ht ca cc a thc i xng v phn
i xng. Mt a thc c gi l i xng, nu gi tr ca n khng thay i khi ta i ch
hai bin bt k v c gi l phn i xng, nu n i du khi ta i ch hai bin bt k.
gii cc bi ton v tnh chia ht gia cc a thc ta thng s dng nh l Bzout, h qu
di y v cc k nng phn tch thnh nhn t.
nh l Bzout. S d trong php chia a thc f (x) cho x a bng f (a).
H qu. a thc f (x) chia ht cho x a khi v ch khi f (a) = 0, tc l, x = a l nghim ca
f (x).
Xt mt s bi ton sau y.
Bi ton 1. Chng minh rng x2n + xn y n + y 2n chia ht cho x2 + xy + y 2 khi v ch khi n khng
phi l bi ca 3.
Li gii. S dng cc cng thc
x3 y 3 = (x y)(x2 + xy + y 2 ),
xk y k = (x y)(xk1 + xk2 y + ... + xy k2 + y k1 )
d dng thy rng x3k y 3k chia ht cho x2 + xy + y 2 . Xt cc trng hp sau
1) n = 3k. Ta c
x2n + xn y n + y 2n = x6k + x3k y 3k + y 6k = (x6k y 6k ) + (x3k y 3k ) + 3y 6k .
T suy ra x2n + xn y n + y 2n khng chia ht cho x2 + xy + y 2 .
2) n = 3k + 1. Ta c
x2n + xn y n + y 2n = x6k+2 + x3k+1 y 3k+1 + y 6k+2 =
= x2 (x6k y 6k ) + xy 3k+1 (x3k y 3k ) + y 6k (x2 + xy + y 2 ).
Suy ra trong trng hp ny x2n + xn y n + y 2n chia ht cho x2 + xy + y 2 .
3) n = 3k + 2. Ta c
x2n + xn y n + y 2n = x6k+4 + x3k+2 y 3k+2 + y 6k+4 = x4 (x6k y 6k )+
+x2 y 3k+2 (x3k y 3k ) + y 6k (x4 + x2 y 2 + y 4 ) =
= x4 (x6k y 6k ) + x2 y 3k+2 (x3k y 3k ) + y 6k (x2 + x2 y 2 y 4 )(x2 xy + y 2 ).
Suy ra x2n + xn y n + y 2n chia ht cho x2 + xy + y 2 . Vy iu kin cn v x2n + xn y n + y 2n
chia ht cho x2 + xy + y 2 l n khng phi l bi ca 3.
187
www.VNMATH.com
(1)
(2)
www.VNMATH.com
(3)
(4)
(5)
Tip theo ta c
(x2 + y 2 )n + x2n + y 2n = [(x2 + y 2 )n (xy)n ] + (x2n + xn y n + y 2n ).
(6)
T (5) v (6) suy ra (x2 +y 2 )n +x2n +y 2n chia ht cho x2 xy +y 2 khi v ch khi x2n +xn y n +y 2n
chia ht cho x2 xy + y 2 . Theo Bi ton 3 iu ny c c khi v ch khi n = 6k + 2 hoc
n = 6k + 4 vi k Z, n Z+ .
Ngc li, gi thit rng n = 2m, vi m = 3k + 1 hoc m = 3k + 2. Th th
(x + y)n + xn + y n = (x + y)2m + x2m + y 2m =
[(x + y)2m (xy)m ] + (x2m + xm y m + y 2m ).
rng
(x + y)2m (xy)m = [(x + y)2 ]m (xy)m ] =
[(x + y)2 xy]p(x, y) = (x2 + xy + y 2 )p(x, y),
trong p(x, y) l a thc i xng vi h s nguyn. Do (x + y)2m (xy)m chia ht cho
x2 + xy + y 2 .
Mt khc, v m = 3k + 1, m = 3k + 2 nn theo Bi ton 1, a thc x2m + xm y m + y 2m chia
ht cho x2 + xy + y 2 .
Kt lun: a thc (x + y)n + xn + y n chia ht cho x2 + xy + y 2 khi v ch khi n = 6k + 2
hoc n = 6k + 4, vi k Z, n Z+ .
Bi ton 6. Chng minh rng x2n + xn y n + y 2n chia ht cho x2 + xy + y 2 khi v ch khi m
khng phi l bi ca 3.
189
www.VNMATH.com
190
(7)
www.VNMATH.com
(8)
(9)
(10)
www.VNMATH.com
(11)
Tip theo ta c
(x2 + y 2 )n + x2n + y 2n = [(x2 + y 2 )n (xy)n ] + (x2n + xn y n + y 2n ).
(12)
T (11) v (12) suy ra (x2 +y 2 )n +x2n +y 2n chia ht cho x2 xy+y 2 khi v ch khi x2n +xn y n +y 2n
chia ht cho x2 xy + y 2 . Theo Bi ton 3 iu ny c c khi v ch khi n = 6k + 2 hoc
n = 6k + 4 vi k Z, n Z+ .
Ngc li, gi thit rng n = 2m, vi m = 3k + 1 hoc m = 3k + 2. Th th
(x + y)n + xn + y n = (x + y)2m + x2m + y 2m = [(x + y)2m (xy)m ]+
+(x2m + xm y m + y 2m ).
rng
(x + y)2m (xy)m = [(x + y)2 ]m (xy)m ] = [(x + y)2 xy]p(x, y) =
= (x2 + xy + y 2 )p(x, y),
trong p(x, y) l a thc i xng vi h s nguyn. Do (x + y)2m (xy)m chia ht cho
x2 + xy + y 2 .
Mt khc, v m = 3k + 1, m = 3k + 2 nn theo v d 1, a thc x2m + xm y m + y 2m chia ht
cho x2 + xy + y 2 .
Kt lun: a thc (x + y)n + xn + y n chia ht cho x2 + xy + y 2 khi v ch khi n = 6k + 2
hoc n = 6k + 4, vi k Z, n Z+ .
Bi ton 11. Chng minh rng vi mi s nguyn dng n, a thc
f (x, y, z) = (x + y + z)2n+1 x2n+1 y 2n+1 z 2n+1
chia ht cho a thc
g(x, y, z) = (x + y + z)3 x3 y 3 z 3 .
Li gii. Trc ht ta phn tch g(x, y, z) thnh nhn t. V khi x = y, x = z, y = z th
g = 0, nn theo nh l Bezout a thc g(x, y, z) chia ht cho (x + y)(x + z)(y + z). Mt khc,
v bc ca g bng 3, nn n c dng
g(x, y, z) = a(x + y)(x + z)(y + z)
Cho x = y = z = 1 ta tm c a = 3. Vy ta c
g(x, y, z) = (x + y + z)3 x3 y 3 z 3 = 3(x + y)(x + z)(y + z).
Bng cch tng t ta thy f (x, y, z) chia ht cho (x + y)(x + z)(y + z) vi mi n nguyn
dng, tc l f (x, y, z) chia ht cho g(x, y, z).
192
www.VNMATH.com
2 = xy + yz + zx,
3 = xyz,
sk = xk + y k + z k .
Khi ta c:
g(x, y, z) = 4 (14 412 2 + 222 + 41 3 )
4(1 22 1 3 222 ) 6(22 21 3 ) = 121 3 = 12(x + y + z)xyz.
Tip theo chng ta bin i f (x, y, z) nh sau
f (x, y, z) = (x + y + z)4 + [x2n (y + z)2n ] + [y 2n (x + z)2n ] + [z 2n (x + y)2n ]
Ta c x2n (y + z)2n chia ht cho x2 (y + z)2 = (x + y + z)(x y z), do x2n (y + z)2n
chia ht cho x + y + z. Tng t, y 2n (x + z)2n v z 2n (x + y)2n chia ht cho x + y + z.
Mt khc
f (0, y, z) = f (x, 0, z) = f (x, y, 0) = 0.
Do theo nh l Bezout, f (x, y, z) chia ht cho xyz. Do , f (x, y, z) chia ht cho (x + y +
z)xyz, suy ra f (x, y, z) chia ht cho g(x, y, z).
Bi ton 13. Chng minh rng, nu a thc i xng f (x, y, z) chia ht cho x y, th n chia
ht cho (x y)2 (x z)2 (y z)2 .
Li gii. Gi s rng
f (x, y, z) = (x y)g(x, y, z).
V
f (x, y, z) = f (y, x, z) = (y x)g(y, x, z) = (x y)g(y, x, z),
nn
g(y, x, z) = g(x, y, z),
suy ra g(x, y, z) l a thc phn i xng theo hai bin x, y. Vy g(x, y, z) chia ht cho x y.
Do f (x, y, z) chia ht cho (x y)2 . V f (x, y, z) l a thc i xng, nn vai tr ca x, y, z
l nh nhau, cho nn f (x, y, z) cng chia ht cho (x z)2 v (y z)2 . Vy f (x, y, z) chia ht
cho (x y)2 (x z)2 (y z)2 .
Bi ton 14. Tm iu kin cn v , a thc x3 + y 3 + z 3 + kxyz chia ht cho x + y + z.
193
www.VNMATH.com
www.VNMATH.com
2b
(c+a+1)3
2c
(a+b+1)3
0, a [0; 1]
Do n
o f (a) f (1) = b+c+1
=
1
b+c+1
1+b+c
=1
1+b+c
195
b
c+b+1
c
c+b+1
www.VNMATH.com
=1
1 + b + c + bc
1 + b + c + bc
f (a) f (0) =
(a+b)
(a+b)2 +3(ab)2
c =
3
f (c) = 0 3c 2(a + b)c (a b) = 0 1
(a+b)+ (a+b)2 +3(ab)2
c2 =
3
Nhn xt c1 0, b < c2 < a + b
Bng bin thin
V 0 < a b nn f (b) = a2 (a 2b) < 0. Suy ra f (c) < 0, c [b; a + b).
0
1
3
www.VNMATH.com
- Xt hm s f (z) = 12 z 3 + 14 z 2 + 14 , z 0; 13
f 0 (z) = 32 z 2 + 12 z = z2 (3z 1), f 0 (z) = 0 z = 31 (v 0 < z 13 )
7
Lp bng bin thin, ta nhn c P f (z) f ( 13 ) = 27
7
1
Kt lun: max P = 27 t c khi x = y = z = 3 .
Bi ton 4. a, b, c l di 3 cnh ca tam gic c chu vi bng 3. Tm gi tr nh nht ca
biu thc:
T = 3(a2 + b2 + c2 ) + 4abc
Li gii. Khng mt tnh tng qut, ta gi s: 0 < a b c
Mt khc a + b + c = 3 v c < a + b nn 1 c < 32
Ta bin i:
T = 3(a + b)2 6ab + 3c2 + 4abc = 3(3 c)2 + 3c2 + 2ab(2c 3)
2
3c
2
2
2
2
= 3(3 c) + 3c 2(3 2c)ab 3(3 c) + 3c 2(3 2c)
2
27
3
T c3 c2 +
2
2
Xt hm s: f (c) = c3 23 c2 + 27
vi 1 c < 23 , f 0 (c) = 3c2 3c
2
f 0 (c) = 0 3c(c 1) = 0 c = 1 (V 1 c < 32 .)
Lp bng bin thin, ta nhn c: T f (c) f (1) = 13
Kt lun: min T = 13 t ti a = b = c = 1.
- Theo gi thit, ta c: x2 + y 2 = x 1 y 2 + y 1 x2
p dng bt ng thc csi, ta c:
p
1
1
x 1 y 2 + y 1 x2 (x2 + 1 y 2 ) + (y 2 + 1 x2 ) = 1
2
2
T , ta c 0 < x2 + y 2 1
Khi , ta c: P t + 4t , t = x2 + y 2 , 0 < t 1.
Xt hm s: f (t) = t + 4t , trn tp (0; 1]
f 0 (t) = 1
4
< 0, t (0; 1]
t2
197
www.VNMATH.com
2
a ca 0
a2 ca + c2 c2
T ta nhn c:
P b2 c2 b2 bc + c2 = b2 c2 (b + c)2 3bc
Ta c: b + c 3 2 bc b + c 3 0 bc 9/4
Do : P b2 c2 (9 3bc) =
9b2c2 3b3 c3 t t = bc, 0 t 49 . Khi : P 9t2 3t3 Xt hm
s: f (t) = 9t2 3t3 , t 0, 94
f 0 (t) = 18t 9t2
f 0 (t) = 0 t1 = 0, t2 = 2
Lp bng bin thin , ta nhn c P f (t) 12
Kt lun: max P = 12 t ti a = 0, b = 1, c = 2 v cc hon v ca (a, b, c).
t+3
t2 +1
10, t R t + 3
www.VNMATH.com
10 t2 + 1, t R(1)
- S dng kt qu (1), ta c.
x + 3 10px2 + 1
y + 3 10 y 2 + 1
z + 3 10 z 2 + 1
Do
p
10
x2 + 1 + y 2 + 1 + z 2 + 1
p
2
2
2
1 + 9 10
x +1+ y +1+ z +1
p
10 x2 + 1 + y 2 + 1 + z 2 + 1
(x + y + z) + 9
ng thc xy ra khi x = y = z = 31 .
Bi ton 9. (Darij Grinberg Old and new lnequalityl) Cho cc s thc dng a, b, c. Chng
minh :
b
c
9
a
2 +
2 +
2
4 (a + b + c)
(b + c)
(c + a)
(a + b)
Li gii. Do tnh ng cp, nn ta gi s a + b + c = 3 suy ra a, b, c (0; 3).
b
c
3
a
+ (3c)
Khi bt ng thc cn chng minh tr thnh (3a)
2 +
2 4
(3b)2
Xt hm s f (x) =
ta c
x
(3x)2
x
1
1
1
() , x (0; 3)
f (x) , x (0; 3)
2 x
4
2
4
(3 x)
a
(3a)2
b
(3b)2
c
(3c)2
3
4
www.VNMATH.com
x +6x+9
4
0
Xt hm s f (x) = 3x
2 6x+9 3 x, x (0; 3), f (x) = 0 x = 1 (0, 3)
4
4
x2 +6x+9
Lp bng bin thin , ta c 3x
2 6x+9 3 x 3 , x (0; 3) ()
Vn dng bt ng thc (*) ta nhn c.
a2 + 6a + 9
b2 + 6b + 9
c2 + 6c + 9
4
+
+
(a + b + c) + 4 = 8
2
2
2
3a 6a + 9 3b 6b + 9 3c 6c + 9
3
Bt ng c chng minh, du ng thc xy ra khi a = b = c = 1.
Bi ton 11. Cho cc s thc x, y, z thuc on [0; 3]. Tm gi tr nh nht ca biu thc.
P =
1
1
1
+
+
4 + 2 ln(1 + x) y 4 + 2 ln(1 + y) z 4 + 2 ln(1 + z) x
9
12 + [2 ln(1 + x) x] + [2 ln(1 + y) y] + [2 ln(1 + z) z]
4 + 2 ln(1 + z) x > 0
S dng bt ng thc c si, ta c:
[4 + 2 ln(1 + x) y] + [4 + 2 ln(1 + y) z] + [4 + 2 ln(1 + z) x]
p
3 3 [4 + 2 ln(1 + x) y] [4 + 2 ln(1 + y) z] [4 + 2 ln(1 + z) x]
- Li p dng bt ng thc c si, ta c.
s
P 33
1
[4 + 2 ln(1 + x) y] [4 + 2 ln(1 + y) z] [4 + 2 ln(1 + z) x]
9
12 + [2 ln(1 + x) x] + [2 ln(1 + y) y] + [2 ln(1 + z) z]
Xt hm s:
f (t) = 2 ln(1 + t)t, t [0; 3], f 0 (t) =
200
2
1t 0
1=
f (t) = 0 t = 1
1+t
1+t
www.VNMATH.com
1
1
1
+
+
A
B
tan 2
tan 2
tan C2
Xt hm s: f (t) = t + 1t vi t 3 3
1
A
. cot B2 . cot C2
2
cot
q
3 3 cot A2 . cot B2 . cot C2 .
1
t2 1
3,
=
>
0,
t
3
t2
t2
, t 3 3
Lp bng bin thin , ta nhn c: T f (t) 328
3
t c khi A = B = C = .
Kt lun: min T = 328
3
3
f 0 (t) = 1
Bi ton 13. Cho x, y, z l cc s thc thuc on [0; 1]. Chng minh rng: 2 (x3 + y 3 + z 3 )
(x2 y + y 2 z + z 2 x) 3 (1)
201
www.VNMATH.com
x[0,1]
3
g 0 (y) = 6y 2 2zy1, g 0 (y) = 0 y = 16 z z 2 + 6
Kho st hm s g(y) trn on [0; 1], ta nhn c. M ax g(y) = M ax {g(0), g(1)}
y[0,1]
Ta li c
g(0) = 2z 3 z 2 + 2 2z 3 z 2 + 2 + (1 z) = g(1)
= z (z 1) (2z + 1) + 3 3, z [0; 1]
Bt ng thc (1) c chng minh.
Bi ton 14. Cho a, b, c l cc s thc thuc on [0; 1]. Tm gi tr ln nht ca biu thc.
P = b3 +ca3 +6 + c3 +ab3 +6 + a3 +bc3 +6 .
Li gii. Xt hm s [f (c) = b3 +ca3 +6 + c3 +ab3 +6 + a3 +bc3 +6 trn on [0; 1].
2
3bc2
1
f 0 (c) = (6+b3ac
3 +c3 )2 (c3 +a3 +6)2 + a3 +b3 +6
6ca(6+b3 2c3 )
6bc(6+a3 2c3 )
f 00 (c) = (6+b3 +c3 )3 (6+c3 +a3 )3 0, c [0; 1]
Suy ra hm s f 0 (c) nghch bin trn on [0; 1].
3a
3b
Do f 0 (c) f 0 (1) = 6+a13 +b3 (7+b
3 )2 (7+a3 )2
1
8
3
2. 49
>0
2
b3 +7
b
8
Mt s bi tp
www.VNMATH.com
sin x
Bi ton 21. Tm gi tr ln nht v gi tr nh nht ca hm s: y = 3+2
+
1 cos x
1+cos x
trn on 2 ; 2
4
sin
A
. sin B2 . sin C2
2
203
www.VNMATH.com
Chng ta u bit rng th gii Bt ng thc v cng rng ln v phong ph, l lnh vc pht
trin nht ca Ton s cp. Do vy cc phng php v k thut chng minh bt ng thc
ngy cng nhiu, v c nhiu phng php mi. Theo di cc ti liu trn Internet ta thy trong
thi gian gn y Bt ng thc c quan tm, trao i, tho lun v pht trin rt nhiu,
xut hin nhiu cao th v bt ng thc l cc Hc sinh, Sinh vin ngi Vit Nam, theo
c mt s phng php mi tn cng cc bi ton v Bt ng thc. Trong qu trnh
ging dy Bt ng thc cho cc em hc sinh gii, ti thy c mt phng php mi l v rt
c o l s dng Dy s chng minh Bt ng thc. Vn ny cng kh rng ln,
phi k n nh dng Gii hn dy s ch ra hng s tt nht lm cho Bt ng thc ng,
tm tt c cc gi tr ca tham s Bt ng thc ng, Bt ng thc trong Dy s, dng
Gii hn dy s chng minh Bt ng thc ba bin i xng. Bi vit ny cp n k
thut dng Gii hn dy s chng minh mt s Bt ng thc kh dng ba bin i xng,
y l vn mi m nn cc v d m ti su tm c cn t. Hy vng rng sau khi c bi
vit, bn c s pht trin thm k thut ny v su tm, sng to thm nhiu bi ton gii
c bng k thut ny.
1. Mt s lu v phng php. Tt c cc bt ng thc i xng ba bin s u c th
quy v cc hm i xng c bn ca
p = x + y + z, q = xy + yz + zx, r = xyz.
Sau khi vit bt ng thc cn chng minh theo p, q, r ta ch cn kho st bt ng thc
ny theo ba bin mi p, q, r.
C th thy ngay li ch ca phng php ny l mi rng buc gia cc bin p, q, r m cc
bin dng x, y, z ban u khng c nh
p2 3r, p3 27r, q 2 3pr, pq 9r...
204
www.VNMATH.com
(1)
www.VNMATH.com
Chng minh. Khng mt tnh tng qut, gi s x y z > 0. Gi P l v tri ca (1). Khi
P xt (x y) (x z) + y t (y z) (y x)
= (x y) xt (x z) y t (y z)
(x y) y t (x z) y t (y z) = (x y)2 y t 0.
Du bng xy ra khi v ch khi x = y = z hoc x = y v z = 0 cng cc hon v ca n.
Lu . Nu t l s nguyn dng, chng hn t = 1, t = 2 th ch cn iu kin ca x, y, z khng
m l bt ng (1) ng. Bt ng thc (1) cng ng khi t < 0, tht vy, nu t < 0 th vi
gi s x y z > 0, ta c z t y t , suy ra
P y t (y z) (y x) + z t (z y) (z x)
= (y z) y t (y x) z t (z x)
(y z) z t (y x) z t (z x) = (y z)2 z t 0.
Hai trng hp quen thuc c s dng nhiu l t = 1 v t = 2. Vi x 0, y 0, z 0 ta
c
x (x y) (x z) + y (y z) (y x) + z (z y) (z x) 0.
2
x (x y) (x z) + y (y z) (y x) + z (z y) (z x) 0.
(2)
(3)
x + y + z + xyz (x + y + z) x (y + z) + y (z + x) + z (x + y) .
Cn nu vit theo p, q, r th t (4) v (5) ta c
p3 4pq + 9r 0, p4 5p2 q + 4q 2 + 6pr 0.
Tht vy, ta c
(4) p3 3pq + 3r + 3r xy (p z) + yz (p x) + zx (p y)
p3 3pq + 6r p (xy + yz + zx) 3xyz p3 4pq + 9r 0
v
(5) p4 4p2 q + 2q 2 + 4pr + pr x3 (p x) + y 3 (p y) + z 3 (p z)
p4 4p2 q + 2q 2 + 5pr x3 + y 3 + z 3 p x4 + y 4 + z 4
p4 4p2 q + 2q 2 + 5pr p3 3pq + 3r p p4 4p2 q + 2q 2 + 4pr
p4 5p2 q + 4q 2 + 6pr 0.
206
(4)
(5)
www.VNMATH.com
Mt s bi ton.
1
1
1
(a + b + c)2 = . Khi 0 < q , ta c
3
3
4
3 (1 27r)
.
4
3
42 1
1
2
6 (1 + 3q) q 3r 6 1 +
3r =
3r .
4
16
4 16
(1 q) (1 27r)
42
3 (1 27r)
4
4
(1)
(2)
(3)
42
3
126r 45r (ng)
16
8
1
1
nn t (2) v (3) suy ra (1) ng. Tip theo ta xt q . Xt dy s (an ) nh sau
4
3
1
3r
16
a1 =
3 81r
1 + an
1
; an+1 =
, n = 1, 2, . . .
4
5 3an
(4)
1
1
x+1
Ta c a1 . Gi s ak . Xt hm s f (x) =
, khi hm f ng bin v
3
3
3x + 5
f 0 (x) =
Vy ak+1
8
> 0.
(5 3x)2
1
1
= f (ak ) f
= . Theo nguyn l quy np, suy ra
3
3
1
0 an , n = 1, 2, . . .
3
Do
an+1 an =
1 + an
3a2 4an + 1
an = n
> 0.
5 3an
5 3an
n +, ta c
L=
do L 31
1+L
1
3L2 4L + 1 = 0 L = .
5 3L
3
207
www.VNMATH.com
1
1 1
V dy s (an ) tng v v q ; , suy ra tn ti k N sao cho
3
4 3
1 + ak
5q 3qak 1 + ak
5 3ak
1
3q 3qak + 1 ak 2 2q (1 ak ) (3q + 1) 1 q.
2
ak q ak+1 q
1
T ak q , ta c
3
1
1
ak
q
ak
2
2
(q ak ) q
q q
+ ak .
0 q + qak
3
3
3
3
3
Theo bt ng thc Schur, ta c p3 4pq + 9r 0, m p = 1 nn 4q 1 9r. Do
1 + 9r 1
(9r + 1) (3ak + 1) 4ak
ak
2
q
+ ak
q2
4
3
3
12
27ra
+
9r
+
3a
+
1
4a
27ra
k
k
k
k 27r + 1 ak
q 2
q 2 3r
12
12
(1 ak ) (1 27r)
q 2 3r
.
12
Vy ta chng minh c
1
(1 ak ) (3q + 1) 1 q.
2
(1 ak ) (1 27r)
q 2 3r
.
12
(5)
(6)
12 (q 2 3r)
1 27r
Thay vo (5) ta c
1 12 (q 2 3r)
1q .
(3q + 1) 6 q 2 3r (3q + 1) (1 q) (1 27r) .
2 1 27r
Php chng minh hon thnh.
Lu . Dy s (an ) c tm ra nh sau : Ta cn xy dng dy s (an ) tho mn iu kin
1
a1 = v dy (an ) tng v 13 . V 41 q 13 nn tn ti k N sao cho ak q ak+1 . Ch
4
rng iu kin ak q tng ng vi
q
ak
1
ak
1
2
2
0 q + qak
q q
+ ak .
(q ak ) q
3
3
3
3
3
208
www.VNMATH.com
V 4q 9r + 1 nn
1 + 9r 1
(9r + 1) (3ak + 1) 4ak
ak
q
+ ak
q2
4
3
3
12
27rak + 9r + 3ak + 1 4ak
27rak 27r + 1 ak
q 2
q 2 3r
12
12
(1
a
)
(1
27r)
k
q 2 3r
.
12
2
1 + ak
v xt dy s (an ) nh trn.
5 3ak
1
4
(1)
(2)
(3)
q 31 . Xt dy s (an ) nh sau
2
1
; an+1 =
, n = 1, 2, . . .
4
9(1 an )
(4)
2
Ta c a1 13 . Gi s ak 31 . Xt hm s f (x) = 9(1x)
, khi hm f ng bin v f 0 (x) > 0.
Vy ak+1 = f (ak ) f 13 = 13 . Theo nguyn l quy np, suy ra
1
0 an , n = 1, 2, . . .
3
209
www.VNMATH.com
Do
an+1 an =
2
9a2 9an + 2
an = n
0.
9 (1 an )
9 (1 an )
n +, ta c
do L 31
2
1
9L2 9L + 2 = 0 L = .
9(1 L)
3
1 1
v q 4 ; 3 , suy ra tn ti k N sao cho
L=
V dy s (an ) tng v
1
3
ak q ak+1 q
2
2
0 1 ak .
9 (1 ak )
9q
T ak q 13 , ta c
q
ak
1
1
ak
2
2
0 q + qak
q q
+ ak .
(q ak ) q
3
3
3
3
3
Theo bt ng thc Schur, ta c p3 4pq + 9r 0, m p = 1 nn 4q 1 9r. Do
(9r + 1) (3ak + 1) 4ak
ak
1 + 9r 1
2
+ ak
q2
q
4
3
3
12
27ra
+
9r
+
3a
+
1
4a
27ra
k
k
k
k 27r + 1 ak
q 2
q 2 3r
12
12
(1
a
)
(1
27r)
k
q 2 3r
.
12
Vy ta chng minh c
2
.
9q
(1 ak ) (1 27r)
.
q 2 3r
12
1 ak
2 1 27r
.
54q q 2 3r 1 27r.
9q
12
210
(5)
(6)
www.VNMATH.com
(1)
1
7an 3
; an+1 =
, n = 1, 2, . . .
4
27an 11
(4)
7x3
, khi hm f ng bin v f 0 (x) > 0.
Ta c a1 13 . Gi s ak 13 . Xt hm s f (x) = 27x11
Vy ak+1 = f (ak ) f 31 = 13 . Theo nguyn l quy np, suy ra
1
0 an , n = 1, 2, . . .
3
Do
an+1 an =
7an 3
(27a2n 18an + 3)
3 (3an 1)2
an =
=
0.
27an 11
27an 11
27an 11
n +, ta c
7L 3
1
3(3L 1)2 = 0 L = .
27L 11
3
1 1
v q ; , suy ra tn ti k N sao cho
4 3
L=
V dy s (an ) tng v
1
3
3 7ak
11q 27qak 3 7ak
11 27ak
ak (27q 7) 11q 3.
ak q ak+1 q
Nu
1
4
7
27
7
27
< q 13 . T (5) ta c
11q 3
16q 4
11q 3
1 ak 1
1 ak
.
27q 7
27q 7
27q 7
T ak q 31 , ta c
q
ak
1
ak
1
2
2
(q ak ) q
0 q + qak
q q
+ ak .
3
3
3
3
3
211
(5)
www.VNMATH.com
a
)
(1
27r)
k
q 2 3r
.
12
Vy ta chng minh c
16q 4
.
27q 7
(1 ak ) (1 27r)
q 2 3r
.
12
1 ak
(6)
(7)
T (6) v (7) ta c
(1 ak ) (1 27r)
(27q 7) q 2 3r (27q 7) .
12
(16q 4) (1 27r)
(4q 1) (1 27r)
=
12
3
3r (1 27r) (do 4q 1 9r) .
Php chng minh hon thnh.
Lu . Cc bi ton trn cn c gii bng cch vn dng "Phng php ABC" (mt phng
php mi, c a ra bi Nguyn Anh Cng), tuy nhin khi i thi Hc sinh gii Quc gia,
nu lm theo cch ny th phi chng minh nhiu nh l, H qu phc tp, iu khng
thch hp do thi gian hn hp trong phng thi. Cn nu gii theo phng php dng gii hn
dy s nh trn th ta ch cn chng minh kt qu p3 4pq + 9r 0, iu ny rt ngn gn,
n gin, ch vi dng l xong.
212
www.VNMATH.com
nh ngha
213
www.VNMATH.com
Hnh 2:
Hnh 3:
Li gii. t k = R2 . Dng php nghch o N (O, k):
ng trn (O,R) bin thnh chnh n. 2 tip tuyn ti A v B bin thnh 2 ng trn ng
knh OA,OB.
\ = OKB
\ = 900
Vy M l giao ca 2 tip tuyn bin thnh K l giao ca 2 ng trn , nn OKA
K AB. V : O,I c nh, suy ra K l ng trn ng knh knh OI. M l ng thng
vung gc ng knh OI ti H c nh l nh ca I qua php nghch o N(O,k) . (pcm)
Bi tp tng t vi bi trn. Chng minh rng trong mt lc gic khng c cp cnh i no
214
www.VNMATH.com
Hnh 4:
Hnh 5:
ng trn ng knh IA . M bin thnh K l giao ca: (ACIB) v ng trn ng knh
IA M,K I thng hng.
[ = IKA
\0 = 900 A,K, A thng hng.
Mt khc do:IKA
Vy M IAA0 . (pcm)
V d 3. Cho ng trn (O,r) v mt ng thng d c nh nm ngoi (O).Hy ch ra cch
dng ng trn () tip xc ng thng d ti A c nh cho trc ng thi tip xc (O,r)
215
www.VNMATH.com
Hnh 6:
2.1
Li gii. Gi s php nghch o N(I,k) bin (C) thnh (C). A thnh A: IA.IA0 = k (1)
Gi p l phng tch ca I i vi (O) khi ta c: IA.IB = p (2)
k
T (1) v (2) IA0 = kp IB A0 = VIp (B) Khi B vch nn (C) th A cng vch nn (C).
Vy qua php N(I,k) th (C) bin thnh (C) l nh ca (C) qua php v t tm I t s kp , cng
l nh ca (C) qua php nghch o N(I,k) . (pcm)
216
www.VNMATH.com
Hnh 7:
Hnh 8:
2.2
di on thng nh
AB
a. Nu AB l nh ca AB qua N (O, R2 ) th: AB = R2 . OA.OB
b. Nu ng trn bn knh
r l nh ca ng trn bn knh r tm I th:
217
www.VNMATH.com
Chng minh. a/ p dng tam gic ng dng bn c d dng chng minh c iu ny.
b/ Gi s AB l ng knh ca vng (I,r) nm trn ng thng OI. D l khng cch OI. Theo
bi trn th:
AB
2r
r
2r = R2
r = R2 2
AB = R2 .
OA.OB
|d r| .(d + r)
|d r2 |
V d 5. Cho t gic ABCD. Chng minh rng: AB.CD + BC.DA AC.BD. Du bng xy
ra khi no?
Li gii. Xt php nghch o N(A,k) , k > 0 th 3 im B,C,D bin thnh 3 im B, C, D
Hnh 9:
p dng bt ng thc gia 3 cnh ca tam gic BCD:
BC
BD
CD
B 0 C 0 = k. AB.AC
, B 0 D0 = k. AB.AD
, C 0 D0 = k. AC.AD
218
www.VNMATH.com
Hnh 10:
ca vng trn ni tip vi BC,CA,AB. Thc hin php nghch o qua ng trn ni tip th
A, B, C bin thnh A, B, C l trung im cc dy cung EF, FD,DE. ng trn qua A,B,C
c bn knh r/2
R
Mt khc theo tnh cht 4 th nh ca vng trn ngoi tip c bn knh r = r2 . |d2 R
2|
R
r
2
2
2
T ta c:r . |d2 R2 | = 2 d = R 2Rr
2.3
www.VNMATH.com
B 2. Cho php nghch o N (O, k) bin ng cong (C) thnh ng cong (C). Nu
A (C), A0 (C 0 ) l nh ca A qua php N (O, k) v ti y chng c cc tip tuyn th cc
tip tuyn ny i xng nhau qua trung trc AA.
MA
Tht vy: Ta c : M 0 A0 . |k| IA.IM
.
0
0
Khi M A th M A ct tuyn tr thnh tip tuyn, ng trn qua 4 im AMMA tr
thnh ng trn () tip xc vi 2 ng cong trn. 2 tip tuyn ny l 2 tip tuyn ca ng
trn (). V vy giao 2 tip tuyn ny nm trn trung trc AA. T ta suy ra nh l sau
nh l 1. Php nghch o l php bo ton gc.
V d 7. Cho t gic ABCD c 2 gc A v C ph nhau. Chng minh rng: AB 2 .CD2 +
BC 2 .DA2 = AC 2 .BD2
Li gii. Xt php nghch o N(B,k) , k > 0 th 3 im A,C,D bin thnh 3 im A, C, D
Hnh 11:
p dng bt ng thc gia 3 cnh ca tam gic BCD:
A0 C 0 = k.
AC
AD
CD
, A0 D0 = k.
, C 0 D0 = k.
BA.BC
BA.BD
BC.BD
V 2 gc A v C ph nhau nn tm ca 2 vng trn ngoi tip 2 tam gic ABD v CBD cng
vi B v D to thnh t gic ni tip.
220
www.VNMATH.com
0
\
T suy ra: O\
1 BO2 = O1 DO2 = 90 . Vy cho nn 2 vng trn (ABD) v (CBD) trc giao
vi nhau suy ra nh ca chng cng vung gc nhau.
Do : A0 D02 + C 0 D02 = A0 C 02 AD2 BC 2 + CD2 BA2 = AC 2 BD2 (pcm)
V d 8. Cho 2 ng trn khng bng nhau v khng ng tm. Chng minh lun tn ti mt
php nghch o bin chng thnh 2 vng trn ng tm.
Li gii. Gi s l 2 vng trn (C1 ) v (C2 ).
Hnh 12:
Trc ht gi d l trc ng phng ca 2 vng (C1 ) v (C2 ). D vung gc vi O1 O2 ti I.
Dng tip tuyn IT1 vi (C1 ). ng trn (C) tm I bn knh IT1 ct O1 O2 ti 2 im O v J.
Gi P l phng tch ca I i vi 2 vng trn , khi : (C) trc giao vi (C1 ) v (C2 ).
Qua php nghch o cc O, phng tch P th (C) bin thnh ng thng d vung gc vi
C1 v C2 .
V (C) vung gc vi (C1 ) v (C2 ). nn d vung gc vi (C1 ) v (C2 ) v vy d phi qua tm
ca (C1 ) v (C2 ). Do 2 tm ca (C1 ) v (C2 ) nm trn O1 O2 nn 2 tm ny phi trng nhau.
Vy lun tn ti mt php nghch o bin chng thnh 2 vng trn ng tm. (pcm) Chng
hn qua bi trn ta cht nhn ra tng cch dng cc ng trn ni ui tip xc nhau v
cng tip xc vi 2 ng trn cho trc nh hnh v trn.
221
www.VNMATH.com
Hnh 13:
3.1
Nu 2 ng trn (C) v (C) khng bng nhau khng tip xc nhau v khng ng tm.
R0
Vo R
R0
Vo R
Khi c 2 php v t :
v
bin ng trn (C) thnh ng trn (C). Cc tm
v t khng nm trn 2 ng trn nn cng c 2 php nghch o bin ng trn (C) thnh
ng trn (C).
0
a/ Php nghch o cc O phng tch k = RR .p vi p l phng tch ca O i vi (C).
0
b/ Php nghch o cc O phng tch k = RR .p0 vi p l phng tch ca O i vi (C)
3.2
Trng hp c bit
222
www.VNMATH.com
Hnh 14:
D. ng trn bng tip gc A tip xc BC, AB ti E v H. M, N, P l trung im 3 cnh
BC, CA, AB. Gi BC = a, AC = b, AB = c . t p l na chu vi tam gicABC. Ta u bit
rng:AH = p, BF = CE = pb.
Suy ra: M E = M F . Do vy m M thuc trc ng phng ca 2 vng ni tip v bng tip
223
www.VNMATH.com
(bc)
4
(bc)2
4
(2)
2
www.VNMATH.com
Hnh 15:
225
www.VNMATH.com
Hnh 16:
Hnh 17:
226
www.VNMATH.com
Hnh 18:
Mt khc:
x + p ha ax + ap 2S ax + 2S1 2S ax qb + rc
Gi O l im i xng ca O qua phn gic trong gc A ax rb + qc x ab r + ac q ,
x ab r + ac q
y cb p + ab r
tng t nh th ta c: (*)
z ac q + cb p
x + y + z ( ab + ab )r + ( ac + ac )q + ( cb + cb )p 2(p + q + r) Trong tam gic DEF, h OH vung
gc EF th ng cao ny c vai tr tng t nh OP trong tam gic ABC. Ta c :
OH.EF = OE.OF sin A = qr sin A = qr = 2S(OEF ).
227
www.VNMATH.com
Hnh 19:
, t OH = qr
, V vy tng t vi bt (III)
x
qr rp pq
p+q+r 2
+
+
x
y
z
ax
2R
1
1
1
1
Hay: pq
+ qr1 + rp
2( px
+ qy
+ rz1 ) (VI)
T bt: ax bq + cr , ax br + cq 2ax (b + c)(q + r)
www.VNMATH.com
Hnh 20:
1
T bt (IV) ta c: pqr
2( x1 + y1 )( y1 + z1 )( z1 + x1 ) (IX)
C th thy s tng ng cc yu t ca 3 tam gic trong bng sau y:
Hnh 21:
229
www.VNMATH.com
V d 12. Cho ng trn (S2 ) nm trong ng trn (S1 ). Gi d l khong cch 2 tm, R1
v R2 l 2 bn knh ca vng (S1 ) v (S2 ). Chng minh rng: a/ Nu tn ti t gic ni tip
trong (S1 ) v ngoi tip quanh (S2 ) th cc on thng ni cc tip im ca cc cnh i nhau
vi (S2 ) lun vung gc vi nhau.
b/ C v s t gic cng tnh cht nh vy.
1
1
= R12
c/ (R +d)
2 +
(R d)2
1
Hnh 22:
l tip im ca AB, BC, CD, DA vi vng (S2 ).Thc hin php nghch o theo ng trn
(S2 ) khi A, B, C, D bin thnh trung im A,B,C,D ca cc dy MQ, MN, NP, PQ. V
chnh cc im ny ang nm trn vng trn (S1 ) l nh ca (S1 ) qua php nghch o trn.
Ta bit rng trung im cc cnh ca t gic l nh ca hnh bnh hnh c cc cnh song song
vi 2 ng cho, nn ABCD l hnh bnh hnh ni tip ng trn. Suy ra ABCD l hnh
ch nht .
Vy MP vung gc NQ. (pcm)
230
www.VNMATH.com
Hnh 23:
b/ Mi im N1 ty trn (S2 ) ta dng dy B1 C1 ca (S1 ) tip xc vi (S2 ) ti N1 . Sau ta
dng dy B1 A1 v C1 D1 tip xc (S2 ) ti M1 v P1 . Qua N1 dng dy N1 Q1 vung gc P1 P1 .
Th th do A1 , Q1 , D1 u c nh l cc im ca vng trn ng knh O2 Q1 nn chng phi
thuc ng thng vung gc vi O2 Q1 ti Q1 . Tc l A1 D1 tip xc (S2 ) ti Q1 . (pcm).
1
1
c/ chng t: (R +d)
= R12 ta nhn xt rng khi lm thay i hnh dng t gic ni
2 +
(R d)2
1
tip trong (S1 ) v ngai tip (S2 ) th ng thc cn chng minh khng h thay i. Vy ta nn
chn t gic c bit nh hnh thang cn ABCD
(AB //CD) chng hn gii quyt bi ton n gin hn.
i vi hnh thang cn ABCD th ng thng O1 O2 l trung trc 2 y AB v CD.
t AB = 2a, CD = 2b v O1 O2 = d. M, N l trung im AB v CD. H O2 H vung gc BC.
Do nh l: 2 tip tuyn xut pht t mt im ngoi ng trn ta d dng suy ra tam gic
BO2 C vung ti O2 . V vy bn knh O2 H = R2 .
Nn ta c: BH.CH = O2 H 2 = R22 a.b = R22 .
Mt khc: T 2 tam gic vung AO1 B v DO1 N , ta c: R12 = a2 +(R2 + d)2 , R12 = b2 +(R2 d)2
T :
a2 b2 = [R12 (R2 + d)2 ].[R12 (R2 d)2 ] R24 = [R12 (R2 + d)2 ].[R12 (R2 d)2 ]
231
www.VNMATH.com
1
(R1 +d)2
1
(R1 d)2
1
R22
Cc bi tp ngh
1. Cho 4 ng trn S1 , S2 , S3 , S4 . Gi s S1 ct S2 ti A1 v A2 , S2 ct S3 ti B1 v B2 , S3
ct S4 ti C1 v C2 , S4 ct S1 ti D1 v D2 , CM: nu cc im A1 , B1 , C1 , D1 nm trn mt
ng trn S(hoc ng thng) th cc im A2 , B2 , C2 , D2 cng nm trn mt ng trn
S(hoc ng thng).
2. Cho 2 ng trn (O1 ) v (O2 ) trc giao ti A v B. C (O1 ), D (O2 ). CM:(ACD) trc
giao vi (BCD).
3. Trong mt phng cho ng trn (O,R) v ng thng () khng ct n cch O mt khang
bng d. 2 im M,N di ng trn () sao cho ng trn ng knh MN tip xc (ngoi hoc
trong) vi ng trn cho. CM: trn mt phng c 1 im P c nh lun nhn MN di gc
khng i.
4. T mt im M nm trong tam gic ABC dng cc ng trn i xng ca cc ng trn
ngoi tip cc tam gic : MAB,MBC,MCA ln lt qua AB, BC, CA. CM: cc ng trn ny
giao nhau ti mt im.
5. Dng ng trn tip xc vi ng trn (O) cho trc v tip xc ng thng () cho
trc ti A cho trc. CM: ng ni cc tip im ca cc ng trn vi ng trn (O)
lun qua im c nh khi () quay quanh A.
6. Trn tip tuyn ti T ca mt ng trn ly 2 on TM v TN bin thin sao cho T M .T N =
const . Gi T l im xuyn tm i ca T trn ng trn .
a/ CM: on ni giao im ca cc ng thng TM v TN vi ng trn cho i qua
im c nh.
b/ Gii bi ny cho ng thng ni cc tip im ca cc tip tuyn vi ng trn cho v
qua MN.
c/ Tm tp hp giao im ca 2 tip tuyn ny.
7. Cho 2 ng trn (O,R) v (O,4R) tip xc trong nhau ti A.
a/ Hy nu cch dng ng trn (I,r) tip xc ngoi vi (O) v tip xc trong vi (O).
b/ Tm tp hp tm cc ng trn nh vy.
8. Cho 2 ng trn ng knh AB v AC tip xc ngoi nhau ti A. k 2 tip tuyn ti B v
C vi 2 ng trn. Hy nu cch dng cc ng trn tip xc vi 2 ng trn v tip
xc vi 2 tip tuyn trn.
9. Cho 3 im A, B, C thng hng. P nm ngoi ng thng AC. CM: cc tm ca cc ng
trn (ABP), (BCP), (CAP) v P cng thuc mt ng trn.
10. Dng ng trn qua 2 im cho tip xc vi mt ng trn (ng thng) cho.
11. Qua mt im cho trc dng ng trn tip xc vi 2 ng trn (hoc ng thng vi
ng trn) cho trc.
12. Dng ng trn tip xc vi 3 ng trn cho trc.(Apoloniut)
13. ng trn S tip xc ngoi vi ng trn (S1 ) v (S2 ) ti cc im A v B. CM: ng
thng AB i qua tm ca php v t bin (S1 ) thnh (S2 ).
14. Cho 3 im A, C, B thng hng theo th t. ly 3 on ny dng 3 na ng trn cng
232
www.VNMATH.com
pha so vi AB.
a/ ng trn S tip xc vi 3 na ng trn . CM: ng knh ca S bng khong cch t
tm ca S n ng thng AB.
b/ Qua C dng na ng thng vung gc AB. Trong cc tam gic cong ACD v BCD ni
tip cc ng trn (S1 ) v (S2 ). CM: (S1 ) v (S2 ) bng nhau.
c/ CM: tip tuyn chung ca na ng trn ng knh AC v (S1 ) lun qua im c nh
khi C di ng trn AB.
15. Cho 2 ng trn tip xc trong nhau (O1 ) v(O2 ). Mt chui cc ng trn S0 , S1 , . . . Sn
ni ui nhau lin tip v tip xc nhau v cng tip xc vi 2 ng trn trn m tm ca
S0 , O1 , O2 thng hng. Cc ng trn ny cng nm mt pha so vi OO. Gi dn l khong
cch t tm Sn n OO. CM: dn = 2nrn .
16. Chng minh: t s kp ca 4 im A, B, C, D khng thay i qua php nghch o.
17. Qua 2 im A v B ca ng trn S k 2 tip tuyn ct nhau ti C. D l trung im AB.
CM: C v D l nh ca nhau qua php nghch o qua ng trn S.
18. Ly 4 im A, B, C, D cng thuc mt ng trn. CM: nu cc tip tuyn ca ng trn
ti A v C ct nhau trn BD th cc tip tuyn ca ng trn ti B v D ct nhau trn AC.
19. Hai ng trn di ng (S1 ) v (S2 ) tip xc ngoi nhau v cng tip xc vi dy v cung
ca hnh vin phn. Chng minh rng:
a/ Tip im gia (S1 ) v (S2 ) chy trn ng c nh v ng ni tm tip xc ng cong
c nh.
b/ Tip tuyn chung trong gia (S1 ) v (S2 ) i qua im c nh.
20. Hy ch ra cch dng 2 ng trn (S1 ) v (S2 ) nh trn.
21. Cho a gic u A1 A2 . . . An . M l im ty trn cung A1 An , di = M Ai . CM rng:
n1
P 1
= d11dn b/ Nu n l th: d1 + d3 + d5 . . . + dn = d2 + d4 + d6 + . . . dn1 .
a/
di di+1
i=1
2. Cho 3 im A, B, C thng hng vi d l trung trc AB. Mt ng trn (O) thay i i qua
A, B ct d D v E. Cc ng CD, CE ct (O) D v E. Tm tp hp cc im D v E
23. Hai ng trn tip xc nhau ti A. Mt tip tuyn ti M ca ng trn th nht ct
ng trn th hai B v C. CM: ng thng AM l phn gic ca gc to bi 2 ng AB
v AC.
24. a gic 2n cnh A1 A2 . . . A2n ngoi tip ng trn (O). Gi s p1 , p2 , . . . p2n l khong cch
t M trn ng trn n cc cnh A1 A2 , A2 A3 , . . . A2n A1 . CM : p1 p3 p5 . . . p2n1 = p2 p4 p6 ...p2n .
25. A l im ty thuc na ng trn (C) ng knh BC (khng trng trung im cung
(BC)). Gi O l tm ca (C).H AH vung gc BC. Tip tuyn vi na ng trn ng knh
BC ti A ct BC ti H. (C1 ), (C2 ) v (C3 ) l 3 na ng trn ng knh HB, HC, HO cng
pha vi na ng trn (C).
a/ Nu cch dng ng trn ( 1 ) tip xc (C), (C1 ), (C3 ) v ( 2 ) tip xc vi (C), (C2 ) v
(C3 ).
b/ Chng t rng 2 vng ( 1 ) v ( 2 ) bng nhau.
233
www.VNMATH.com
234
www.VNMATH.com
(1)
(1)
www.VNMATH.com
n1 + f (m + 2012) = n2 + f (m + 2012) n1 = n2
Trong (1) thay m = f (1) ta c :
f (f (n) + f (1)) = n + f ((f (1) + 2012)
f (f (n) + f (1)) = n + 1 + f (2012 + 2012)
f (f (n) + f (1)) = f ((f (n + 1) + 2012)
V f n nh nn : f (n) + f (1) = f (n + 1) + 2012,
hay f (n + 1) = f (n) + f (1) 2012 f (n + 1) f (n) = f (1) 2012. suy ra f (n) l cp s cng
c cng sai d = f (1) 2012 v s hng u n1 = f (1), vy nn
f (n) = f (1) + (n 1)[f (1) 2012]
f (n) = f (1) + nf (1) f (1) 2012n + 2012
f (n) = [f (1) 2012]n + 2012
tc l f (n) = an + b.
Thay vo quan h hm ta c : f (n) = n + 2012; n Z+
Bi ton 3. (IMO 2002) Tm tt c cc hm s f : R R tha mn iu kin
f (f (x) + y) = 2x + f (f (y) x) ; x, y R (1)
Bi gii.
Ta chng minh: f l ton nh. Tht vy thay y = f (x) vo (1) ta c :
f (f (f (x)) x) = f (0) 2x; x R
Do v phi l hm bc nht vi x nn tp gi tr ca f l R f ton nh.
V f l ton nh nn a R sao cho : f (a) = 0
Thay x = a vo (1) ta c
f (f (a) + y) = 2a + f (f (y) a)
f (y) = 2a + f (f (y) a)
f (y) a = f (f (y a) + a
V f ton nh nn : f (x) = x a
Th li, ta thy f (x) = x a tha mn.
Bi ton 4. Tm tt c cc hm s lin tc f : R R tha mn iu kin :
f (x + f (y)) = 2y + f (x); x, y R (1)
Bi gii.
a/ Chng minhf l n nh(tht vy nu f (x1 ) = f (x2 ) th :
f (x + f (x1 )) = 2x1 + f (x)
f (x + f (x2 )) = 2x2 + f (x)
2x1 + f (x) = 2x2 + f (x) x1 = x2
b/ T k (1) f l ton nh (v tp gi tr ca f l R)
Do f l ton nh nn a R f (a) = 0. Ta chng minh a = 0
Th y = a vo (1)
f (x + f (a)) = 2a + f (x) f (x) = 2a + f (x)
a = 0 f (0) = 0
T (1) thay x = 0 ta c : f (f (y)) = 2y + f (0) = 2y
236
www.VNMATH.com
Thay vo (1) k = 2
237
www.VNMATH.com
t fn 1 (x) = f 1 f 1 ...f 1 (x) ;
{z
}
|
n ln
1
l tng
nn fn (0) = 0
a0 = f (x)
Xt dy s (an ) vi a1 = x
an = f 1 (an1 ); n 2
Thay x bi f 1 (an1 ) vo f (f (x)) = f (x) + 12x ta c an2 = an1 + 12an
Gii phng trnh ta tm c
fn 1 (x) = an+1 = 4xf7 (x) (3)n + 3x+f7 (x) 4n
Xt x > 0 c nh, khi fn 1 (x) > 0; n (do fn 1 tng) 3x + f (x) > 0. Cho n = 2k, 2k + 1
ta c :
4xf (x)
f x4x
4 2k
4 2k1
;
>
> 3x+f
3
3x+f (x)
3
(x)
Cho k + ta c 4x f (x) 4x f (x) = 4x
Khi x < 0 fn 1 (x) < 0; n, 3x + f (x) < 0.
Hon ton tng t ta cng c f (x) = 4x vi x < 0.
Vy f (x) = 4x; x
Ta cng c fn
B. ng dng im bt ng
Cho nh x f : X Y a Xm f (a) = a ta gi a l im bt ng ca f . Vic nghin
cu im bt ng cho ta mt s k thut tm hm s .
Bi ton 7. Tm tt c cc hm s f : R R sao cho :
f (f (x)) = x2 2; x R
Bi gii.
t: g(x) = f (f (x)) = x2 2; g(x) c 2 im bt ng l - 1, 2
2
1+ 5
go g(x) =g (g(x)) = (x2 2) 2 c 4 im
c bt ng 1, 2, 2 ,
Ta c: g
1+ 5
2
1 5
2
v g
1 5
2
1+ 5
2
1 5
2
Gi s tn ti f : R R sao cho fo f = g th fo g = fo fo f = go f
Khi f (1) = f (g(1)) = fo g(1) = go f (1) = g [f (1)] f (1) l im bt ng ca g.
Tng t f (2) l im bt ng ca g.
Vy {f (1),
n f (2)} = {1;2}
n
o
o
1+ 5
1+ 5
1+ 5
1 5
Nu f
=
1
f
(1)
=
f
f
=
g
=
2
2
2
2
iu ny mu thun v f (1) {1, 2}.
Tng
t :
1+ 5
1+ 5
1+ 5
f
=
6
2,
mt
khc
f
=
6
2
2
2
238
www.VNMATH.com
1+ 5
2
khng phi l im
ng ca g.
bt
Do vy ch c kh nng f 1+2 5 = 12 5 .
v
Nhng
khi th
h
i
1+ 5
1 5
1 5
1 5
=
f
f
=
g
=
f
2
2
2
2
1+ 5
1 5
iu ny mu thun vi g
= 2 {a, b}
2
Vy khng th tn ti mt hm f tha mn cc iu kin ni trn.
www.VNMATH.com
Bi gii.
a) Tnh f (1).
Cho x = y = 1, ta c f (f (1)) = f (1). Li cho y = f (1) ta c
f (xf (f (1))) = f (1)f (x) f (xf (1)) = f (1)f (x).
Mt khc f (xf (1)) = f (x) nn ta c
f (x) = f (x)f (1) f (1) = 1 (do f (x) > 0)
b) im c nh ca hm s
Cho x = y vo quan h hm ta c
f (xf (x)) = xf (x), x R+ .
Suy ra xf (x) l im bt ng ca hm s f.
c) Mt s c im ca tp im c nh.
Nu x v y l hai im c nh ca hm s, th
f (xy) = f (xf (y)) = yf (x) = xy
Chng t xy cng l im bt ng ca hm s. Nh vy tp cc im bt ng ng i vi
php nhn. Hn na nu x l im bt ng th
I = f (1) = f x1 f (x) = xf ( x1 ) f x1 = x1
Ngha l x1 cng l im bt ng ca hm s. Nh vy tp cc im bt ng ng vi php
nghch o.
Nh vy ngoi 1 l im bt ng ra, nu c im bt ng no khc th hoc im bt ng
ny ln hn 1, hoc nghch o ca n ln hn 1.
Do ly tha nhiu ln ca im ny ln hn 1 cng s l im bt ng. iu ny tri vi
iu kin th 2 trong quan h hm.
d) Vy 1 l im bt ng duy nht ca hm s, do xf (x) l im bt ng ca hm s vi
mi x > 0 nn t tnh duy nht ta suy ra f (x) = x1 .
D thy hm s ny tha mn yu cu bi ton.
BI TP
Bi 1 Tm tt c cc hm s f : R R tha mn iu kin
f (xf (x) + f (y)) = (f (x))2 + y; x, y R
240
www.VNMATH.com
Bi 2 Tm tt c cc hm s f : R R tha mn iu kin
f (x2 + f (y)) = (f (x))2 + y; x, y R
Bi 3 ( ngh IMO 2002) Tm tt c cc hm s f : R R tha
f (f (x) + y) = 2x + f (f (y) x) ; x, y R
Bi 4 (THPT T8/360) Tm tt c cc hm s f : R+ R+ tha
f (x).f (y) = f (x + y(f (x)) ; x, y R
Bi 5 Tm tt c cc hm s f : Z+ Z+ tha mn
f (f (n) + m) = m + f (m + 2012); m, n Z+
Bi 6 (APMO 1989) Xc nh tt c cc hm s f : R R tha mn 3 iu kin sau y :
1/ f c tp gi tr R
2/ f tng nghim ngt
3/ f (x) + f 0 (x) = 2x; x R
Bi 7 (IMO 1996) Tm tt c cc hm s f : N N sao cho
f (m + f (n)) = f (f (m) + f (n)) ; m, n N
241
www.VNMATH.com
M u
Hnh 24:
tip vi mt ng trn ni tip v mt ng trn ngoi tip. Euler a ra biu thc th
hin mi quan h gia bn knh ni tip r, bn knh ngoi tip R v di ng ni tm d
nh sau :
d2 = R2 2Rr
M rng ra vi t gic lng tip, ta c nh l sau:
242
www.VNMATH.com
(1)
(2)
Vi bt gic, ta c
r2 (p2 + q 2 ) p2 q 2
4
(3)
Trong , p = R + d, q = R d.
Vic xy dng cc cng thc (2), (3) kh phc tp, y ta ch xy dng cng thc (1) cho
trng hp t gic.
Trc ht ta chng minh b sau :
B 3. Trong t gic lng tip, hai ng
thng ni cc cp tip im i nhau th vung
gc vi nhau.
Tht vy, gi s c t gic ABCD lng tip, v l gc ti nh A v C; K, L, M , N l
cc gc c k hiu nh hnh v. Gi gc to bi hai dy ni tip im l . Ta c
+ K + N + = 3600
+ M + L + = 3600 .
Suy ra + + K + N + M + L + 2 = 7200
T suy ra = 900 .
Nhn xt: T tnh cht trn ta c cch dng t
gic lng tip nh sau: Trong mt ng trn v hai
dy cung vung gc vi nhau. T cc u mt ca hai
dy cung v cc tip tuyn vi ng trn. Phn gii hn
bi bn tip tuyn l mt t gic lng tip.
Quan st hnh v, ta c cc nhn xt: ng thng KM v LN
chia
Hnh
25 t gic lng tip
ABCD thnh bn t gic AKON, BLOK, CM OL v DN OM c tnh cht ging nhau. Ta s
nghin cu dng t gic ny bng cch kho st qu tch ca mt im P c xy dng nh
sau.
Cho ng trn (C), v im O nm trong ng trn; X, Y l cc im trn ng trn
\ = 900 vung, P l giao im ca hai tip tuyn ca (C) ti X v Y . Cu hi t
sao cho XOY
ra l, qu tch ca P khi X, Y chuyn ng trn ng trn l g?
Cu tr li l, qu tch im P l mt ng trn. Vic chng minh kt qu ny s dn n
vic xy dng cng thc (1) Chng minh.
243
www.VNMATH.com
V M P , gi N l giao im ca M P vi XY . Ta c M P XY , v OF XY, F XY .
\
t OM
P = , OM = e, M P = p v r l bn knh ng trn (C).
Xt tam gic vung OXY ta c OF 2 = F X.F Y (). V M P l trung trc ca XY , nn N X =
\
N Y v M
N Y = 900 . T ta c N F = e sin .
Do OF = M N e cos , F X = N X e sin ,
F Y = N X + e sin . Th cc ng thc trn vo (*) ta c
(M N e cos )2 = (N X e sin )(N X + e sin )
M N 2 2.M N.e cos + e2 = N X 2
Hnh 26
M M X = r, M X 2 = M X 2 M N 2 , M X 2 = M P.M N = p.M N , nn t y ta c
2r2 e
2r4
=
.p cos + p2
r 2 e2
r2 e2
(4)
(5)
r2 e
.
r 2 e2
Do vy qu tch im P l ng trn tm S, bn knh R. Tr li vi t gic lng tip
\ quay
ABCD th ng trn ngoi tip t gic chnh l qu tch im P ni trn. Khi gc XOY
n v tr m OX hoc OY trng vi ng knh, ta thu c mt t gic lng tip trong
trng hp c bit, c mt ng cho l ng knh chung ca hai ng trn, khi ta tnh
c e theo d, R, r v t thu c cng thc (1).
Cng thc (1) cng c th c chng minh cch khc nh sau: Gi I, O ln lt l tm ng
trn ni tip v ngoi tip t gic ABCD v gi E, F ln lt l giao im th hai ca cc tia
AI v CI vi ng trn tm O. Ta thy E v F l cc im chnh gia cua hai cung BD nn
EF i qua tm O.
IE 2 + IF 2 EF 2
2
Ta c IO =
. Suy ra 2(d2 + R2 ) = IE 2 + IF 2 .
2
4
Mt khc, IA.IC = IE.IF = R2 d2 . Do vy ta c
So snh (4) v (5) ta thy R l hng s khi d =
2(d + R )
IE + IF
1
1
=
=
+
=
2
2
2
2
2
2
2
(R d )
(R d )
IA
IC 2
sin2
C
A
+ sin2
2
2 = 1
2
Hnh
27 r 2
r
244
www.VNMATH.com
nh l Poncelet
Vic chng minh cng thc lin h hon tt. Song hn bn c s quan tm n tnh
ng n ca mnh o: Ta c nh l sau y:
nh l 3. Cho hai ng trn (C) v (C 0 ) c bn knh ln lt l R v r, (C 0 ) nm trong
(C), d l khong cch gia hai tm ng trn sao cho tha mn biu thc
(R2 d2 )2 = 2r2 (R2 + d2 )
Khi tn ti mt t gic va ni tip (C) va ngoi tip (C 0 ). C v s t gic nh vy.
Chng minh. Gi O v I ln lt l tm ca (C) v (C 0 ). Ly mt im A bt k thuc ng
trn tm O, cc dy cung AB, BC, CD cng tip xc vi ng trn tm I. Ta cn chng minh
AD cng tip xc vi (I).
Ko di CI ct (O) ti F , v ng knh F E, ko di EI ct (O) ti A0 . T ng thc
trn ta c
A
C
sin2 + sin2
1
IE 2 + IF 2
2(d2 + R2 )
2
2
= 2
=
(R2 d2 )2
r
IC 2 .IF 2
r2
Do
A
A
sin2
sin
1
1
IE
IE 2
2 +
2
+
=
=
IC 2 .IF 2 IC 2
r2
IC 2
IC.IF
r
M IC.IF = IE.IA0 nn suy ra
r = IA0 . sin
\
A
BAD
0 I = d(I, A0 B)
[
= r. sin
= r. sin BA
2
2
www.VNMATH.com
Bi ton 1. Cho t gic ABCD ni tip ng trn (O; R) v ngoi tip ng trn (I; r) c
khong cch gia hai tm l d. Gi s M, N, P, Q theo th t l tip im ca ng trn ni
tip vi cc cnh AB, BC, CD, DA. Chng minh rng
1) M P vung gc vi N Q;
r2
.IO;
2) I v O thng hng vi trng tm G ca t gic M N P Q, hn na IG = 2
2
d R
Hnh 28:
Li gii. 1) Gi s A0 , B 0 , C 0 , D0 ln lt l trung im ca QM, M N, N P, P Q. Khi cc
ng thng AA0 , BB 0 , CC 0 , DD0 cng i qua I. V IA.IA0 = IB.IB 0 = IC.IC 0 = r2 nn php
nghch o cc I phng tch r2 bin A thnh A0 , B thnh B 0 , C thnh C 0 , D thnh D0 ; do
php nghch o ny bin ng trn ngoi tip t gic ABCD thnh ng trn ngoi tip
246
www.VNMATH.com
r2
PI/(O)
.IO =
r2
.IO
2
2
d R
IG =
r2
.
IO
d2 R2
IZ =
2r2
.IO.
d2 R 2
Bi ton 2. Cho t gic ABCD ni tip ng trn (O; R) v ngoi tip ng trn (I; r) c
khong cch gia hai tm l d. Chng minh cc ng thc sau:
AB
CD
AD
BC
1)
=
,
=
.
IA.IB
IC.ID IA.ID
IB.IC
AC
BD
2R
.
2)
=
= 2
IA.IC
IB.ID
R d2
1
1
1
1
+
=
+
.
3)
2
2
2
IA
IC
IB
ID2
2
2
AC
BD
4)
=
.
IA2 + IC 2
IB 2 + ID2
1
1
+
5) 8Rr
= AB + BC + CD + DA.
AC BD
Li gii. Ly A0 B 0 C 0 D0 theo th t l giao im th hai ca cc ng thng AI, BI, CI, DI
vi ng trn tm O. Ta thy A0 v C 0 l im chnh gia ca hai cung trng bi dy BD,
B 0 v D0 l im chnh gia ca hai cung trng bi dy AC; do vy A0 B 0 C 0 D0 l hnh ch nht
v A0 C 0 = B 0 D0 = 2R.
A0 B 0
IA0
k
t IA.IA0 = IB.IB 0 = IC.IC 0 = ID.ID0 = k. Ta c
=
=
. Suy ra
AB
IB
IA.IB
0 0
0 0
AB
AB
CD
CD
=
. Tng t,
=
. M A0 B 0 C 0 D0 l hnh ch nht nn A0 B 0 = C 0 D0 .
IA.IB
k
IC.ID
k
AB
CD
T
=
.
IA.IB
IC.ID
247
www.VNMATH.com
Hnh 29:
AD
BC
=
.
IA.ID
IB.IC
BD
AC
A0 C 0
2R
B 0 D0
2R
v
. T y ta nhn c ng
Ta c
=
= 2
=
= 2
2
IA.IC
k
R d
IB.ID
k
R d2
thc (2).
k2
k2
0 0 0 0
02
02
02
02
By gi, v A B C D l hnh ch nht nn IA + IC = IB + ID
+
=
IA2
IC 2
2
2
k
k
+
. T y ta nhn c ng thc (3).
2
IB
ID2
ng thc (4) c suy ra t (2) v (3). Ta chng minh ng thc cui cng nh sau:
Qua I v ng thng song song vi AB, ct AD v BC ti M v N . Gi P v Q theo th
t l hnh chiu vung gc ca I trn AD v BC. Ta c,
Chng minh tng t ta cng c
IP
IQ
r
r
+
=
+
sin A sin B
[
[
sin IM
P
sin IN
Q
1
1
M BD = 2R sin A, AC = 2r sin B nn M N = 2Rr
+
.
AC BD
K mt tip tuyn song song vi AB ca ng trn tm I, ct AD, BC, CD ln lc ti
E, F, G. Ta c 2M N = AB + EF ().
D thy tam gic GCF v tam gic GED ng dng, hn na chng u nhn (I) l ng
trn bng tip ca hai gc tng ng ti nh E v nhC, do vy hai tam gic ny bng nhau.
Vy ta c CG = EG, DG = F G, suy ra CD = EF ().
T (*) v (**) ta nhn c
M N = IM + IN =
1
1
M N = (AB + CD) = (AB + BC + CD + DA)
2
4
Do
2Rr
1
1 1
+
= (AB + BC + CD + DA) = M N
AC BD
4
248
www.VNMATH.com
Hnh 30:
Li gii. 1) V I l tm ng trn ni tip t gic ABCD nn A0 l im chnh gia cung
BCD, C 0 l im chnh gia cung BAD; do vy A0 C 0 l ng knh ca ng trn (O) v
vung gc vi AC. Nh vy A0 B 0 C 0 D0 l mt hnh ch nht.
t k = IA.IA0 = IB.IB 0 = IC.IC 0 = ID.ID0 = R2 d2 , ta c
IO1 =
A0 B 0
A0 B 0
=
0 IB 0
\
[
2 sin A
2 sin AIB
249
www.VNMATH.com
A0 B 0
IA0
k
=
=
nn
AB
IB
IA.IB
R 2 d2
k
=
=
IO1 =
2IE
2r
[
2IA.IB. sin AIB
kAB
R2 d2
. tng t th O2 , O3 , O4 cng nm
2r
Hnh 31:
Bi ton 4. Cho A1 A2 A3 A4 l t gic ni tip ng trn (O, R) v ngoi tip ng trn (I, R).
Cc tip im trn A1 A2 , A2 A3 , A3 A4 , A4 A1 ln lt l M, N, P, Q. t M A1 = t1 , M A2 =
250
www.VNMATH.com
Hnh 32:
Li gii. Xt ng trn (C) c ng knh AB = tm + tM . Gi P thuc AB sao cho
AP = tM , P B = tm . Khi , vi mi ti , i = 1, 2, 3, 4; v tm ti tM , nn lun c hai im Q v
R thuc (C) sao cho: ti = P Q, ti+2 = P R, vi P Q+P R = QR. Ta c P Q.P R = tm .tM = PP/(C) .
Hin nhin ti + ti+2 tm + tM v tm + tM l ng knh. Mt khc, r rng ti + ti+2 2r
v r2 = tm tM . Vy, hai bt ng thc u c chng minh.
chng minh bt ng thc tip theo, ta rng
tm =
(R d)2 r2 = r.
p
Rd
R+d
, tM = (R + d)2 r2 = r.
.
R+d
Rd
T ta c
4r t21 + t22 + t23 + t4 2(tm + tM ) = 4r.
R 2 + d2
R 2 d2
www.VNMATH.com
Ta li c
t1 + t3 tm + tM , t2 + t4 tm + tM , t1 t3 = t2 t4 = tm tM
Do
t21 + t22 + t23 + t24 2(t2m + t2M ) = 4(R2 + d2 r2 )
Bi ton 5. Cho t gic lng tip A1 A2 A3 A4 v cc di ti , i = 1, 2, 3, 4 nh gi thit bi
ton trn. Chng minh:
1
1
1
1
4(R2 + d2 )
4
+ + +
r
t1 t2 t3 t4
r(R2 d2 )
Li gii. Ta c t1 + t3 2r v t1 t2 = r2 nn
2
1
1
t1 + t3
+ =
2
t1 t3
r
r
Tng t,
2
1
1
t2 + t4
+ =
2
t2 t4
r
r
T
1
1
1
4
1
+ + +
t1 t2 t3 t4
r
1
1
1
1
Mt khc do t1 + t3 tm + tM , t1 t3 = tm tM nn ta c +
+
. T
t1 t3
tm tM
1
1
1
1 4(R2 + d2 )
1
1
=
+ + +
+
.
t1 t2 t3 t4
tm tM
r(R2 d2 )
Bt ng thc c chng minh.
Li kt
252
www.VNMATH.com
Bi ton 7. T gic li ABCD c ng trn ni tip (I; r) v ng trn ngoi tip (O; R).
t OI = d. Chng minh rng:
8R2 r2
R2 d2 =
.
AC.BD
Bi ton 8. Xt lp cc t gic li ABCD va ni tip (O; R), va ngoi tip (I; r) c nh.
Chng minh cc tnh cht sau:
1) AB.CD = const ;
2) IA.IB.IC.ID = const ;
3) sin A. sin B. sin C. sin D = const ;
AB + BC + CD + DA
= const ;
4)
AC + BD
5) Giao im ca hai ng cho AC v BD l mt im c nh nm trn ng thng
OI;
6) Tn ti mt t gic A0 B0 C0 D0 c din tch v chu vi ln nht, cng tn ti mt t gic
A1 B1 C1 D1 c chu vi v din tch nh nht.
Bi ton 9. Cho ABCD l mt t gic lng tip, (O; R), (I; r) ln lt l ng trn ngoi
tip v ni tip t gic. Chng minh rng:
R2 d2
1) 8r AB + BC + CD + DA 8r. 2
;
R + d2
2) 4(R2 d2 + 2r2 ) AB 2 + BC 2 + CD2 + DA2 4(3R2 2r2 ).
TI LIU THAM KHO.
[1] Trn Vn Tn, Bi tp nng cao v mt s chuyn Hnh hc 11, NXB Gio dc 2008.
[2] Fuss problem of the Chord-Tangent quadrilateral, Mgr. Barbora Stastna, Masaryk University, Faculty of Science.
[3] Some relations concerning triangles and bicentric quadrilaterals in connection with Poncelets closure theorem, Mirko Radic, Math. Maced Vol1 (2003), 35-58.
[4] http://mathworld.wolfram.com; www.mathlinks.ro.
253