Professional Documents
Culture Documents
SUMMARY
A PICTURE OF ETHNIC MINORITIES LANGUAGE IN THE PROVINCES
OF THA THIN HU
This text gives the linguistic typological characteristics and a brief description of the
language situation of ethnic minorities language spoken primarily in the central highlands of
Vietnam in the provinces of Tha Thin Hu. These ethnic minorities language belongs to the
Katuic subbranch (in central Vietnam, southern Laos, and parts of northeastern Thailand) of
the Mon-Khmer language group, which is in turn part of the Austroasiatic language family.
The Taih, Pacoh, Katu belongs to the nothern Katuic subbranch, Bru belongs to the western
Katuic subbranch. Other aims of This text are to use an analytical approach to deal with the
linguistic qualities (phonological and morphosyntactic) typical of a Mon-Khmer language
with a Vietnamese comparative-typological perspective.
Trng i hc Ph Xun
Pa-c, Pa-hi), C-tu, Bru-Vn Kiu u ni ngn ng nhm Katuic, chi MnKhmer, ng h Nam , chim t l thiu s.
Tt c cc ngn ng Vit Nam ni chung, cc ngn ng DTTS Tha
Thin Hu ni ring, u thuc loi hnh ngn ng n lp, tuy mc n lp
tnh biu hin cc ngn ng khc nhau l khc nhau.
y chng ti ch trnh by nhng nt chnh hnh thi ngn ng v ch
vit cc ngn ng DTTS nhm Katuic, nhng ngn ng chnh thc ca cc
DTTS bn a, ch th vn ha khu vc Ty Tha Thin Hu. Vn x hi
ngn ng hc v s tip xc gia ting Vit vi ngn ng DTTS trn a bn s
l mt ch c chng ti trnh by trong mt bi vit ring.
2.1. c im loi hnh
Cc ngn ng DTTS ca c dn bn a Ty Tha Thin Hu u c
xp vo nhm Katuic, chi Mn-Khmer, ng h Nam (Austroasiatic).
Nhm Katuic gm nhiu ngn ng phn b Vit Nam, Lo v ng bc
Thi Lan, chng c phn thnh 2 nhm: nhm Katuic ng v nhm Katuic
Ty. Cc ngn ng T-i, Pa-c, C-tu u thuc nhm Katuic ng; cn ting
Bru-Vn Kiu thuc nhm Katuic Ty.
T gc loi hnh hc, cc nh ngn ng hc nh Nguyn Quang Hng,
N.V.Xtankvich u cho rng, cc ngn ng DTTS tiu chi Katuic u l nhng
ngn ng n lp, thuc tiu loi hnh c, cn m tit tnh (sesquisyllabic). Cn
c vo c im m tit, Nguyn Quang Hng xp cc ngn ng cn m tit
tnh vo loi hnh III, l nhng ngn ng khng chp nhn hin tng x
dch ranh gii m tit, song tha nhn cc t hp ph m trong cu trc m tit
bn ng. Cc ngn ng ny ni chung khng quan tm n s lng m tit2.
Ngoi nhng c im chung ca loi hnh ngn ng n lp, cc ngn
ng thuc tiu loi hnh c cn mang nhng c im ni bt sau:
- Nu cc ngn ng m tit tnh trit nh cc ngn ng Tai-Kaai, HmngMin, Vit-Mng l nhng ngn ng c thanh iu th cc ngn ng nhm
2
Nguyn Quang Hng, 2012 , m tit v loi hnh ngn ng, in ln th ba, Nxb i hc Quc gia Thnh ph H
Ch Minh, tr.232.
Xem thm: Nguyn Th Su, 2009, Cu to t ting Ta i (trong s so snh vi ting Vit), Lun n Tin s
Ngn ng hc, Vin Ngn ng hc.
5
6
nhm Katuic, chng hn, mbang (nhanh), nghang (xng), trong ting C-tu;
mpiq (m), ntri (ci chy), nhch (chy), trong ting Bru-Vn Kiu.
- m nhn chc nng m u ca m tit chnh c th l ph m n
hoc t hp ph m. Chng hn, l cc ph m [p, t, tr, ch, k, q, ph, th, b, d,
m, n, nh, ng, s, sh, h, l, r, g], bn nguyn m [v, y] v cc hp ph m [pr, pl, br,
bl, kr, kl, khl, khr, phl] trong ting Bru-Vn Kiu 8. V d: kl (thm), tru (c
su), klh (ci),
- S lng nguyn m trong cc ngn ng nhm Katuic thuc vo loi
phong ph. Cc nguyn m n c s i lp u n v trng , khu bit v
m vc. H thng nguyn m ting Bru-Vn Kiu ln n 42 nguyn m. V d:
ping (m m) - png (ci hng), m (bi) - m (thuc sng),
- H thng m cui trong m tit chnh kh phc tp, chng c th l mt
ph m hoc t hp ph m. Ngoi cc ph m tc, v thanh [-p, -t, -c, -k] v
cc m mi tng ng [-m, -n, -, -], cc bn nguyn m [-j, -w], cc ph m
nc, lng [-l, -r] c chc nng m cui ging nhiu ngn ng DTTS thuc chi
Mn-Khmer khc, trong h thng m cui cc ngn ng Katuic cn c cc ph
m thanh hu [-h, -], t hp bn nguyn m + ph m thanh hu [-i, -jh, -w]
trong ting T-i [v d: achoiq (gi nh), koiq (b), mooih (ho non),], hay
cc t hp [uq, iq, ih] trong ting Bru-Vn Kiu [v d: lauq (ma v), ruaiq
(rut), achoaih (ng),], cc t hp [-w, - i, -ih] trong ting C-tu [v d:
puih (nng), tapuih (lm nng), manih (ngi),].
V cu trc m tit trong cc ngn ng ni trn, ni chung cn phc tp
v khng cht cng do s c mt ca cc ph m kp u m tit v c cc
ph m xt hoc rung cui m tit. cha phi l iu kin cn thit v tin
li cho vic thc hin nhng din bin phc tp v m iu trong ni b mt m
tit, do cha th hnh thnh ngay mt h thng thanh iu phc tp v hon
chnh nh trong nhiu ngn ng thuc tiu chi Vit - Mng hay cc ngn ng
thuc ng h Ty - Thi, hoc ng h Hn - Tng9.
2.3. c im cu to t
V hnh thi hc, cc ngn ng tiu chi Katuic va th hin nhng c
im chung ca cc ngn ng n lp, va th hin nhng nt ring, bo lu
nhng c im c ca cc ngn ng Nam , c th hin qua cc kha cnh
c bn sau:
- Qu trnh bin i theo xu hng n tit ha ca cc ngn ng Katuic din ra
mt cch chm ri, do vy, t a tit vn cn chim mt s lng ln [v d:
kakoong (ni), karung (sng) trong ting C-tu; pakoh (v pha ni) trong ting
Pa-c)]. iu ny cho thy qu trnh n lp ha cha trit ca cc ngn ng
ny khi m cc ph t cu to t c bo lu v ngy cng pht trin, c kh
nng phi sinh t mi mnh, ngay c i vi cc t vay mn. Chng hn trong
ting C-tu: hk (hc) - pahk (lm cho hc, dy), hk (hc) - rahk (vic hc,
bi hc).
- Mt trong nhng c trng ni bt ca phng thc ph t trong cc ngn ng
Katuic l c tin t v trung t. Theo Nguyn Hu Honh v Nguyn Vn Li 10,
trong ting C-tu hin c 11 tin t (trong c 4 tin t ng m ta-, 3 tin t
ng m pa-, v cc tin t ha-, ma-, ka-, N-) [v d: cht (cht) - kacht (git)]
v 2 trung t: trung t cu to danh t -an- (- rn) v trung t tng h -r- (trung
t ny v tin t tng h ta- thc ra l hai bin th ca cng 1 ph t) [v d:
cha (n) - chana (thc n)]. Cn theo Nguyn Th Su11, trong ting T-i c 18
tin t (trong c 3 tin t ng m a-, 2 tin t ng m pa-, 2 tin t ng
m ta-, 2 tin t ng m par-, 2 tin t ng m u-, 2 tin t ng m ng-, v
cc tin t: i-, tar-, si-) [v d: kooh - pakooh (pha ni)], v 2 trung t -an(trung t ch cng c, phng tin thc hin hnh ng do cn t biu th) v
9
10
11
12
13
10
U ban Nhn dn Bnh Tr Thin,1986, Sch hc ting Pach- Taih, Nxb Thun Ha, Hu, tr.7.
on Vn Phc, 2009, V tr ca ting T i trong nhm ngn ng C tu Vit Nam, trong Tm hiu cc
ngn ng dn tc Vit Nam, Nxb Khoa hc x hi, H Ni, tr. 305.
16
on Vn Phc, 2009, Sd, 314.
15
11
12
V vn ny, chng ti xut gii php trong: Trn Vn Sng (2013), Cch phin chuyn a danh gc
dn tc thiu s Tha Thin Hu sang ting Vit, Tp ch Ngn ng v i sng, (s 1+2/2013), tr.85-93
13
14
6. on Vn Phc (2009), V tr ca ting T i trong nhm ngn ng C tu Vit
Nam, trong Tm hiu cc ngn ng dn tc Vit Nam, Nxb Khoa hc x hi,
H Ni, tr. 294-318.
7. Trn Vn Sng (2013), Cch phin chuyn a danh gc dn tc thiu s Tha
Thin Hu sang ting Vit, Tp ch Ngn ng v i sng, (s 1+2/2013), tr.8593.
8. Nguyn Th Su (2009), Cu to t ting Ta i (trong s so snh vi ting Vit),
Lun n Tin s Ngn ng hc, H Ni.
9. U ban Nhn dn Bnh Tr Thin (1986), Sch hc ting Bru-Vn Kiu, Nxb
Thun Ha, Hu.
10. U ban Nhn dn Bnh Tr Thin (1986), Sch hc ting Pach- Taih, Nxb Thun
Ha, Hu.
11. Xtankvich, N.V. (1982), Loi hnh cc ngn ng, Nxb i hc v Trung hc
chuyn nghip, H Ni.
Ting Anh
12. Bernard Comrie (2009), The Worlds Major Languages, Second Edition,
Routledge, London and New York.
13. Cliff Goddard (2005), The languages of East and Southeast, Oxford University
Press.
14. Paul Sidwell (2006), A Mon - Khmer comparative dictionary, Pacific Linguistics,
Research School of Pacific and Asian Studies, The Australian National
University.