NGUN CHN

L THT

NGUN CHN L THT

Tc gi: Nguyn Minh
Pht hnh theo tha thun gia Cng ty Vn ha Hng Trang v tc
gi. Nghim cm mi s sao chp, trch dch hoc in li m khng
c s cho php bng vn bn ca chng ti.
GKKHXB s _______
QXB s ____

In n v pht hnh ti Nh sch Quang Bnh

416 Nguyn Th Minh Khai, P5, Q3, TP HCM
Vit Nam

Published by arrangement between Huong Trang Cultural

Company Ltd. and the author.
All rights reserved. No part of this book may be reproduced
by any means without prior written permission from the
publisher.

NGUYN MINH

T SCH RNG M TM HN

Ngun chn
l tht
NH XUT BN TN GIO

Li ni u

uyn khi ca tp sch ny c phn

no hi khc thng v i vi ti
dng nh li cn l mt iu ht sc th v.
Trong mt thi gian kh lu, vi nhiu cng
vic d dang nn ti gn nh khng t bt
vit thm c quyn sch no trong T sch
Rng m tm hn, cho d ti chun b kh
nhiu tng chia s cng bn c qua mt
s ch c d tnh t nhiu nm trc.
Tuy nhin, thi gian v cng vic tht ra cng
ch l mt yu t, vn cn mt yu t khc
quan trng hn na l ti thc s cha tm
c ngun hng khi a nhng tng
sn c ca mnh ln trang giy.
Th ri, tht tnh c ti nhn c mt bi
th rt c bit, t mt ngi quen gi n.
5

Ngun chn l tht

Ti gi l bi th v vi ti n gn nh gi
ln c trn vn c mt ti m t lu ti
hng p , nhng tht ra c l vi a s ngi
c khc th khng hn xem l mt bi
th, bi n ch gm hai cu ngn ngi c t
trang trng bn di mt ch - rt c th
chnh l ton b tng m ngi vit mun
din t.
Ch c nu ln l: Chn-l i v u
v hai cu lc bt ngn ngi y nh sau:
Chn-l i, chn-l v,
Chng cn, hay c; cng hu mt tm.
Ti c ghi chp li chnh xc nh nhng
g ti c c thy, bi mi chi tit trong hai
cu th ny u mang nhng ngha nht
nh i vi ti.
Trc ht, qu c gi c th d dng
nhn ra nhng ch chn l u c vit c
gch ni. y l du n cho thy ngi vit
thuc mt th h kh ln tui, t nht cng
theo hc bc trung hc t trc nm 1975,
bi hin nay khng ai cn gi cch vit ny.
6

Thay li ta

Nhng du gch ni thi y lm nhim v lin

kt mt cm t ng khi ngi vit mun ngi
c phi tip nhn nguyn vn m khng tch
ri chng ra.
im c bit th hai l cch dng ch hu,
mt dng trc y ca ch ha. Ngy nay t
thy ai dng ch hu na, mc d theo quy
lut chung ca ngn ng, n vn cn c lu
du trong nhng cm t c nh nh hu vn,
hu c lng v.v... Nhng khi dng ring r, ta
ch ni x ha ch khng ni x hu, cng nh
ni ha thun ch khng ai ni hu thun v.v...
Ngoi ra, ti cng ch n cch dng cc du
ngoc kp trong cu vi mc ch nhn mnh
vo hai ch hu v tm.
i vi ti, cc c im nhn dng qua
hnh thc nh va nu l nhng ch du ti
tip cn ngha hai cu th theo mt hng
c bit, trong chng mc no c v gn
ging nh l mt cuc i thoi trc giao gia
hai th h - mt ngy xa c knh thm trm
vi ni tm su lng v mt hin ti nng ng
t duy vi ngp trn tri thc.
7

Ngun chn l tht

Chn l vn l mt khi nim ht sc m

h, cha tng v cng s khng bao gi c th
c c th ha thnh mt khun mu duy
nht. Mc d khng t ngi vn tin chc rng
chn l ch c mt, nhng h thng qun
rng iu ch ng khi xt trong trng hp
ca ring mt ngi hay mt nhm ngi hon
ton c cng quan im. V v th, cho d mi
ngi hay mt nhm ngi c th t n chn
l duy nht no , th trn thc t vn lun
tn ti y v s nhng chn l khc hn
i vi nhng ngi khc hay nhm khc.
Tnh cht m h ca khi nim ny dng
nh li cng c y xa hn na khi ngi
vit c t chng km theo nhng ng t
i, v:
Chn-l i, chn-l v ... ...
Chn l y c m t nh ang dch
chuyn theo dng bin ng ca nhng tm
thc cha tng lng ng, ang ngy m
quay qut vi nhng ng-sai, phi-tri,
c-thua, hn-thit... V trong cuc xoay vn
8

Thay li ta

khng ch n nh th, nhng chuyn i v

tt yu cng khng bao gi tm c mt im
dng c nh. y chnh l bi kch mun i
ca nhng con ngi kht khao chn l nhng
khng phc duyn gp c mt bc
minh s soi ng ch li.
V im ny, chc hn s c khng t c
gi khi ln s hoi nghi: L no mi chng
ta khng th t mnh tm ra con ng i n
chn l tuyt i hay sao?
Vng, tt nhin l iu hon ton c kh
nng xy ra, nhng ch l trong suy din v l
thuyt m thi. Hai mi lm th k tri
qua k t khi bc i Gic Th Tn ra i v
ch by con ng i n tn ngun chn l
tht, trong thc t c v s ngi ni tip
nhau t c s an lc gii thot nh i theo
con ng do Ngi m li, nhng cha mt
ngi no nhn rng chnh mnh t khai
sng con ng y hoc m ra c mt hng
i no khc hn nhng g c Pht Thch-ca
Mu-ni tng thuyt ging.
9

Ngun chn l tht

Tri thc gii hn ca hu ht chng ta

dng nh lun vp phi bc tng b tc khi
n lc soi ri n tn cng ngha hin hu ca
i sng. V trong n lc v vng vt qua
s b tc y, c nhng iu hm nay ta tng
chng l chn l tuyt i th c th ngy mai
tr thnh mt m tri thc hn n v ngha;
c nhng thnh tu tng chng nh ang
lm thay i c cuc i ta, th c th trong
pht chc bng y ta vo ch hoang mang lc
lng... Tt c nhng thc tin y, nhng ai dn
thn vo con ng tm kim chn l u rt
c th tng tri qua. V chnh v vy m gi
tr khai m ca nhng li dy sng sut t mt
bc thy chn chnh l v cng qu gi.
Khng ring g mi chng ta hm nay, nhiu
th h nhn loi ni tip nhau trong lch s
cng tng loanh quanh trn nhng li mn
i tm chn l m tht ra khng a ngi ta
n bt c ni no c. Nhn danh chn l, ngi
ta tng chm git, tn hi ln nhau, nhng
thc t li cho thy c k thng ln ngi thua
u chng ai c c trong tay mnh chn l!
10

Thay li ta

Cng nhn danh chn l, c nhng ngi,

nhng nhm ngi tng hy sinh tui thanh
xun cho n c cuc i mnh lao vo cuc
kim tm khng mt mi, nhng ri khi n
cui i mi au n nhn ra mnh thm ch
cn cha bit c chn l l g!
V khng ch trong nhng vn ln lao
trng i, chng ta cn lun gp phi nhng
bin lun, tranh chp v ci gi l chn l
di mi hnh thc ngay trong cuc sng hng
ngy. Khng ai c th d dng chp nhn mnh
l ngi sai lm, d ch l trong tng.
Mi ngi u c gng ht sc ginh v
mnh phn l phi, phn ng n nht
hay chn l trong phm vi ang c s tranh
ci. Chng ta tranh ginh chn l vi mi
ngi quanh ta, t thu u th cho n tui
gi, ri mt hm no bng bn khon nhn
li v cht nhn ra mnh vn cha thc s hiu
c th no l chn l!
Hiu mt cch n thun v mt ngn ng
th chn c ngha l chn tht, khng sai lm,
khng gi di, v l c ngha l ng n, thch
11

Ngun chn l tht

hp vi s suy lun, nhn hiu theo t duy

ca l tr. Nh vy, chn l l l l ng tht,
khng sai lm v hon ton ph hp vi kh
nng suy lun nhn hiu ca chng ta.
Th nhng, ng tht khng phi l mt
chun mc bt bin, v kh nng suy lun
nhn hiu ca mi chng ta cng khng hon
ton ging nhau. Ngay c khi ch xt ring kh
nng suy lun nhn hiu ca chnh bn thn
mnh, ta cng c th d dng nhn ra rng iu
lun bin i theo thi gian, gn nh ph
thuc hon ton vo s tch ly kinh nghim
cng nh tri thc ca chng ta trong mi giai
on ca cuc sng. V chnh v vy m hin
tng sng ng, chiu sai, n mai li ng
nu c xy ra cng khng c g l kh hiu.
Mt khi chng ta vn dng nhng tri thc,
kinh nghim khng thng hng v thng
xuyn bin i nh th lm cng c, phng tin
truy tm mt chn l thng hng bt bin
th tnh cht bt kh thi ca vn dng nh
t n bc l ngay t khi im. Mu thun
y l, chng ta thng khng mun tha nhn
12

Thay li ta

s bt kh thi , v cho rng n ng ngha vi

vic ta nhn thua i phng, nhng ngi
ang i theo mt hng khc vi ta.
hai u chin tuyn, mi ngi lnh u
t nh rng h ang bo v, ang theo ui
chn l ca mnh, v tin chc rng nhng k
i nghch vi h l sai lm, l cn phi nh
bi... S tht bi t ny tn ti gn nh
trong sut dng lch s nhn loi. Tr ra mt
s t ngi tnh to nhn bit, cn li phn
ng hu nh u chp nhn s tht ny m
khng thy c tnh cht v l ngay t mt
nhn thc ca mnh.
o Pht bc b hon ton cuc chy ua
tranh ginh ci gi l chn l nh trn bng
mt nim rt r rng xut pht t tr tu
qun chiu su vo thc tnh hay bn cht ca
tt c s vic:

Th phi v tht tng,
Cu cnh tng thnh khng.
13

Ngun chn l tht

ng, sai vn khng tng tht,

Xt cng ht thy u khng.
Tnh cht ng-sai ca mi l l, lp lun
u khng phi l mt gi tr tuyt i bt
bin. Chng c hnh thnh v ph thuc,
bin i ty theo bi cnh nhn duyn tng
quan. Nhng g c xem l ng ca hm nay
cha hn ng trong tng lai, cng nh
nhng g tng c xem l ng trong qu kh
th hin ti c th khng cn ng na. Nhng
g c xem l ng n a phng ny li
c th l sai lm mt a phng khc. V
th, nu chng ta c chp vo mt gi tr ng
sai no th vic xy ra mu thun xung t
vi ngi khc s l iu khng th trnh khi.
V nhng nhn thc khc bit qua thi gian
hay khng gian tht ra u xut pht t mt
ci ngun duy nht l tm thc con ngi. Mt
tm thc sng sut cho chng ta nhng nhn
thc ng n v bn cht s vt, nhng mt
tm thc m mui, nhiu che chng s dn
n nhn thc m h hoc sai lch v bn cht
s vt, v do cng khin ta c nhng hnh
14

Thay li ta

vi ng x sai lch, gy tc hi cho chnh bn

thn cng nh mi ngi quanh ta.
Tnh cht quyt nh ca tm thc c m
t trong cu th th hai, cng l v cui ca
bi th trn:
Chng cn, hay c; cng hu mt tm.
Tn ti hay khng tn ti - To be or not
to be... Vn li quay v nguyn y ca n,
chnh l tm thc. Trong bn th sng sut
t nhin ca tm thc y khng c nhng cp
phm tr tng i nh sinh-dit, d-sch,
thm-bt, v do tt nhin cng khng c
c nhng khi nim nh ng-sai, phi-tri,
hn-thua... Nh trong Tm kinh Bt-nh
dy: ...bt sinh, bt dit, bt cu, bt tnh, bt
tng, bt gim...
Tt c u ha nhp v bnh ng nh nhau
trong dng tm thc, v xt cho cng th chng
u c cng mt bn th rt ro, siu vit mi
khi nim tng i.
Tuy nhin, vic ph nhn tnh cht duy
nht v bt bin ca bt k chn l no trong
phm tr t duy khi nim ca chng ta hon
15

Ngun chn l tht

ton khng c ngha l mi khi nim u v

ngha v chng ta c th chp nhn mt kiu
nhn thc m h khng xc nh, hoc ni
nm na l mt kiu quan nim ba phi, th
no cng ng, cng c. Bi cho d khi xt
n cng th tt c u rng khng trong
ngha chng khng t c mt t th c lp
thng hng, nhng trong phm tr ca thc
ti tng i m ta ang hin hu th vn rt
cn phi c mt s phn bit tht sng sut, r
rng nhng tnh cht khc bit ca mi s vt.
Nh vy, c th mang li ngha tt p
v tch cc cho cuc sng ca chnh mnh th
vic chn la nhng phng cch t duy, ni
nng hoc ng x sao cho thch hp vi hon
cnh, mang li li lc cho bn thn ta cng nh
mi ngi quanh ta vn l mt yu cu kh
khn m tt c chng ta u phi c gng thc
hin tt. Ch khi hiu c iu ny ta mi c
th sng tt trong cuc i m vn khng b li
cun vo vng xoy th phi v tht tng ca
nhng cuc tranh chp v l khng ng c.
Bi v mi t duy, lp lun hay nhn thc
ca chng ta u xut pht t ngun tm,
16

Thay li ta

nn tm thc lun quyt nh tt c nhng g

chng ta suy ngh, ni nng hay hnh ng.
Mt tm thc trong sng, hin thin s lu
xut nhng t tng, li ni v vic lm mang
li li ch cho bn thn v ngi khc, km
theo l mt cuc sng an vui, hnh phc n
t ni tm. Ngc li, mt tm thc si m, xu
c s lun thc y nhng t tng, li ni v
vic lm gy tn hi n chnh mnh v ngi
khc, km theo l mt cuc sng bt an, kh
au lun dn vt trong tm hn.
Nh mt ngun nc chy ra mun dng
nc, nu ngun nc y b nhim bn, mi
dng nc cng u nhim khng dng c.
Nu ngun nc c gi cho trong sch, thanh
khit, th mi dng nc t chy ra u s
l nhng dng nc trong tro, mt lnh. Cng
vy, vic gn gi mt tm thc trong sng, hin
thin chnh l ci ngun chn tht t
khi sinh ht thy mi vic lnh, v ngc li
th tm nhim s l ci ngun khi sinh mun
vic xu c.
Xut pht t nhng nhn xt nh trn, c
th thy rng mi t duy lp lun trong phm
17

Ngun chn l tht

vi khi nim ca chng ta u l tng i,

khng h tn ti bt k mt gi tr tuyt i
duy nht bt bin no. V th, khi ta c s tu
dng vun bi gn gi mt ci ngun bn
tm chn tht th mi l l cng theo m
tr nn thun hp, ng tht. Ngc li, khi
xut pht t mt tm thc xu c, nhim th
mi l l d c vn hoa uyn bc n u chc
chn cng ch l nhng lp lun ngy bin,
c dng lp lim che y cho nhng
vn khi sinh t tham lam, sn hn v si m.
Ngun chn l tht c vit ra t tm
nguyn chia s mt vi kinh nghim nhn thc
nh nhoi trong vic p dng nhng li dy ca
c Pht vo s tu tm dng tnh, v xem
nh l ci ngun chn tht nht khi
sinh mi thin hnh. Trong ngha , chng
ta s khng i su vo s bin gii ng-sai,
phi-tri... m s soi ri vo tn ci ngun khi
sinh ca tt c mi quan im, nhn thc bng
nh sng ca nhng li Pht dy thy c
nhng g bn thn ta cn phi nhn hiu v
thc hnh. T , ta s nhn ra mt s tht rt
18

Thay li ta

thng gp l, ngay c khi ta vn dng nhng

li Pht dy nhng vi mt tm thc khng
chn chnh, khng trong sng, th chnh
nhng li dy s rt d c nguy c b nhn
hiu v vn dng hon ton sai lch, tr thnh
l l ngy bin cho nhng hnh vi, t tng v
li ni sai lm ca chng ta.
Ngun chn l tht s bn n mt s
nhng nhn thc c bn v quen thuc nht vi
mi ngi Pht t, nhng cng chnh l nhng
vn thng d b nhn hiu sai lch nht.
Hy vng nhng chia s chn thnh ny s c
th mang li c t nhiu li lc cho nhng ai
ang n lc hon thin bn thn mnh.
Trn trng!
Nguyn Minh

19

i l b kh...

gay sau khi thnh o v quyt nh

hong truyn gio php, c Pht
i n Lc Uyn v thuyt php ln u tin
cho 5 anh em ng Kiu-trn-nh, nhng ngi
trc y tng cng ngi tu kh hnh nhng
khng t c s gii thot nh mong mun.
Trong ln Chuyn php lun u tin ny,
c Pht thuyt ging v T diu , nhng
s tht m bt c ai cng c th nhn bit
c bng cch qun xt bn cht i sng ca
chnh mnh, trong vic nhn bit bn cht
kh au ca i sng c xem l s tht th
nht: Kh .
iu th v y l, tuy nhng g c Pht
thuyt dy l s tht ht sc hin nhin, khng
th ph nhn, nhng tt c cc bc thy tm
linh ng thi vi ngi cng nh trc li
20

i l b kh...

cha tng c ai cp n. V th, gio php

T diu tr thnh mt nt c th trong
Pht gio k t khi y, v v sau tr thnh
im ct li, nn tng trong mi gio php do
c Th Tn truyn dy.
Ngy nay, khi ni n nhng ni kh trong
cuc i, chng ta ch thy nh mt s tht
hin nhin m bt c ai cng c th nhn bit.
Cch gi tn nhng ni kh nh sinh, lo,
bnh, t tr thnh qu quen thuc vi i
a s qun chng, n ni khng t ngi qun
hn rng chng c xut pht t bi thuyt
php u tin ca c Pht. Tht kh c th
ni chc c rng, nu nh khng c c Pht
tng ch ra bn cht kh au ca i sng mt
cch c h thng trong gio php ca ngi, th
liu chng ta c th t mnh nhn bit cng
nhng s tht nh th hay chng?
Dng nh n nay ti vn cha thy c
ai cp n tnh t ph trong bi php u
tin ca c Pht. Tht ra, cho d kh au vn
l mt s tht hin nhin t bao i, nhng
trc c Pht th cha tng c ai xem nh
21

Ngun chn l tht

mt bn cht cn bn ca i sng. Con ngi

cm nhn c kh au nhng cng ng thi
c tri nghim nhiu nim vui thch, khoi
lc v hnh phc. V th, nu khng c nhng
phn tch ch by rt ro ca c Pht th c
l hu ht chng ta cng ch xem kh au nh
mt phn trong cuc sng thay v nhn din n
nh mt bn cht tt yu khng th n trnh.
Vic ch r bn cht kh au ca i sng chnh
l mt bc t ph v i nht trong lch s
nhn loi, bi n t nn mng cn bn cho
mi php mn tu tp hng thng, bi v xt
cho cng th tt c u khng th i ngoi mc
ch chm dt kh au.
Ln u tin bit n gio php T diu
v tnh cht hin nhin ca kh au c c
Pht ch r, ti bng c s lin tng n vic
Kha Lun B tm ra chu M. Chuyn k rng,
trong mt ba tic c rt ng ngi chc
mng thnh cng ca ng khi tr v, Kha Lun
B nghe c nhng li bn tn cho rng vic
ng tm ra vng t mi l chng c g kh
khn, v nu nh khng c ng th ri cng s
c ngi khc tm ra thi...
22

i l b kh...

Lng yn khng tranh ci, Kha Lun B yu

cu mang n cho ng mt qu trng luc v
trc s ngc nhin ca mi ngi, ng thch
thc bt c ai trong s quan khch c th t
qu trng ng yn gia mt ci a. ng ni
r, c th dng mi phng cch nhng khng
c dng thm bt k vt h tr no khc. Rt
nhiu ngi tin ln th v h loay hoay rt
lu nhng khng cch no gi cho qu trng
ng yn c. Ch cn bung tay ra l n s
ng xung a.
Sau khi mi ngi u tha nhn l yu
cu ca Kha Lun B khng th thc hin
c, ng lng l n bn chic a, cm ly
qu trng p nh mt u xung bn cho v
mp i v sau t n ng yn mt cch
d dng gia chic a. Mi ngi ln th v
nhng phi tha nhn cch lm ca ng khng
h phm quy, bi trc ng ni r l c
th dng bt k phng cch no...
Mt vic lm ht sc d dng, nhng trc
khi Kha Lun B thc hin n th trong c m
ng khng mt ai ngh ra c c!
23

Ngun chn l tht

Cng vy, ngy nay chng ta c th d dng

ni v bn cht kh au ca i sng, l bi
trc ta c bc o s ch r ra nhng iu
y. Bi php u tin ca c Pht khai
ph con ng gip chng ta ngy nay d dng
nhn ra c s tht hin nhin y.
Qu tht, kh au hin din trong i sng
nh mt s tht ht sc hin nhin! Chng c
mt trong cuc sng ca bt k ai, k c nhng
ngi c xem l may mn, hnh phc nht.
Tuy nhin, vic nhn hiu mt cch su xa v
trn vn v thc trng hin nhin ny cng
khng hn l vic d dng. Khi m t v bn
cht kh au ca i sng, cc kinh vn Phn
ng dng ch dukkha, vn mang mt phm
tr ngha rng hn nhiu so vi ngha thng
c nhn hiu trong hai ch kh au.
Trong ting Vit, chng ta hiu v kh
au nh l mt trng thi lm ta kh chu v
th cht hoc tinh thn, nh khi ta c bnh, b
thng tch, hoc ri vo mt hon cnh thiu
thn v vt cht, hay kh chu v b xc phm,
tn thng v tinh thn... V trong ngha
24

i l b kh...

th khng phi lc no chng ta cng au

kh. C nhng lc cuc sng ta trn ngp nim
vui, hnh phc hay s tha mn, v khi y ta
khng thy cuc i c g l kh c. Do , cm
nhn t nhin ca chng ta v cuc sng chng
qua l c lc ny, lc khc... th thi. V vic
nhn thc v kh au nh mt tnh cht c
bn nht ca i sng, trong mt chng mc
no th i vi phn ln chng ta li c v
nh qu bi quan.
Kinh in Pht gio c nhiu on m t
nhn thc sai lm nh th ca hu ht chng
ta qua hnh nh so snh rt sinh ng. Mt
ngi t t va trn thot v b ui bt rt
gp. Trong lc ang c ht sc trn chy, anh
ta ri xung mt vc su nhng may mn bm
c mt si dy leo ven b vc v treo l lng
. Tht khng may, anh ta cht nhn ra l
c hai con chut, mt en v mt trng, ang
thay nhau c gm t si dy. Trn b vc,
qun lnh ui ti vy quanh ch bt anh,
v nhn xung bn di vc su thm thm, c
mt con rn c ang ngc u ch...
25

Ngun chn l tht

Vi nhng yu t cc k nguy cp nh th,

ngi t t ri vo hon cnh hu nh khng
th tm u ra con ng sng. Ri anh ngc
nhn ln mt nhnh cy gie ra trn b vc v
cht thy mt t ong, t ri xung ng vo
ming anh my git mt ngt. Bng nhin, anh
nh qun hn i hon cnh hin ti ca mnh,
ch cn cm nhn v ngt lm ca my git mt
ang tan dn trong ming...
Thc trng ca tt c chng ta cng khng
khc g ngi t t trong hon cnh nguy khn
kia! Cuc sng chng ta t lc sinh ra ngp
chm trong s mong manh bin i v thng
ca i sng, trong tin trnh hoi dit khng
ngng ca tng t bo c th cho n lc nhm
mt xui tay, cng nh trong nhng ri ro bt
trc c th xy n cho bt k ai vi bt k mc
no. Chng ta khng th da vo u
m bo rng cuc sng ta s lun c an n,
hnh phc, m ngc li th kh nng xy ra
bt n li gn nh c th n vi ta bt c lc
no. Hai con chut, mt trng mt en, tng
trng cho ngy v m ang tri qua, rt ngn
26

i l b kh...

dn thi gian cn c sng ca mi chng ta.

Ta khng th lm c g thay i iu .
Ci cht s n l iu tt yu cho tt c mi
ngi, ging nh si dy leo kia ri s t bi
s gm nhm ca hai con chut.
Th nhng, trong mt thc trng nh vy
m ch cn c c vi git mt ca nhng
nim vui thch gi tm l ta lp tc qun i tt
c v ch nhn thy mt mu hng ti sng
bao ph khp quanh ta.
S lc quan nh th t n khng phi sai
lm m ch l mt kiu phn ng rt t nhin.
Chnh ci nhn thc lm khi sinh s lc
quan y mi sai lm. Bi nhn thc sai lm,
khng ng tht v khng ton din nn mi
lm khi sinh s lc quan nh th, v do
ta khng th da vo u m bo s duy
tr c s lc quan vn l gi tm . Ri khi
nh sng ti hng kia bt ng tan bin tr
thnh m m, mc kh au ca i sng
cng tng thm gp bi. V tai hi hn na l
do nh hng ca s lc quan gi tm , ta
khng th nhn bit c mt cch ng tht
27

Ngun chn l tht

nhng nguyn nhn lm sinh khi kh au,

cng nh khng th dn bc vo con ng
hng n s dt tr au kh.
l l do ti sao c Pht ging dy
Kh trc tin. Nu khng nhn hiu mt
cch ng tht v y v bn cht kh au
ca i sng th khng th c nhng bc i
ng n tip theo sau.
Nh ni, Kinh in bng Phn ng dng
ch dukkha m t v bn cht kh au ca
i sng. Dukkha khng ch n thun mang
ngha l kh au trong phm vi nh ta thng
hiu, n hm mt thc trng gy ra s khng
tha mn, khng hi lng v phi c chu ng.
l tm trng lun cm thy khng hi lng
vi nhng g ang xy ra, lun dn vt vi
tng rng l ra mi th c th xy ra vi ta
mt cch tt p hn... Trong mt s bn lun
c xa, trng thi ny c v nh ngi nh
xe ngi trn chic xe vi bnh xe bng g c mt
ch khuyt. Bnh xe ln u v c mi ln ch
khuyt y chm xung mt ng th xe li b
28

i l b kh...

xc ln, gy ra mt s kh chu thng xuyn v

tt yu khng sao trnh khi.
Khi hiu ngha ca dukkha theo cch nh
th, ta s thy n khng nhng bao gm ton
b cc trng thi kh au m chng ta v
ang tri qua, nhng ng thi cng bao gm
c nhng trng thi m thng thng ta vn
tng chng nh l vng mt kh au. Nh
vy, c th thy kh au qu tht l mt tnh
cht c bn v ph qut nht ca i sng, cho
d tnh cht y c i khi bc l r rng v
cng c nhng lc n tng su trong tm thc.
l mt thc trng m chng ta tht ra cha
bao gi thot ra khi c. Ngay c khi c
trn nh cao danh vng, ta vn cm thy nh
cn c iu g tt hn m ta cha t c.
Nhng khi c hng mt nim vui, mt s
tha mn nht thi, th tht ra trong su thm
lng ta vn lun tim tng s khao kht, thi
thc mong mi mt iu hn th na... Mt
khc, i km theo vi nhng cm gic vui thch
gi tm lun l mt ni lo lng m v bit
rng s vui thch y s khng c lu di nh
ta mong mun.
29

Ngun chn l tht

Tht ra, trong nhng phn gio php ging

rng v sau, c Pht cn phn bit r ba loi,
hay ba mc ca kh au. l: kh kh,
hoi kh v hnh kh.
Kh kh l mc kh au (hay dukkha) r
rt, d nhn bit nht. l nhng trng thi
kh chu v th xc hoc tinh thn, t s au
nhi nh khi ta b mt vt t ngn tay cho
n nhng cn au d di khin ta ln ln trn
ging bnh; hoc tm trng bun b nh khi
nh nhung mt ai cho n ni n au khn
cng khi mt ngi thn qua i... Dng kh
au ny cng bao gm c nhng ni kh v i,
kht, rt, nng v.v...m mi chng ta u thnh
thong phi gnh chu. Tt c nhng trng
thi kh chu nh th u c gi chung l
kh kh, hiu mt cch n gin l ta ang kh
v phi chu ng nhng ni kh.
Hoi kh l mc kh au tinh t hn v
nghing nhiu hn v phn tinh thn. Nhng
kh au thuc loi ny lin quan trc tip n
tnh cht gi tm v hoi dit ca mi s vt. T
30

i l b kh...

su thm trong tm thc, chng ta khng hi

lng vi s hoi dit ny, v v th m ta au
kh. Nhng vt s hu yu thch ca ta ngy
mt c k i ri h hoi, k c nhng con ngi
m ta yu thng gn b ri cng phi h hoi,
mt i nh th.
S d nhng kh au ny gn cht vi tinh
thn l v chng khi sinh t s tham i, luyn
mn ca ta i vi nhng ngi v vt m ta
yu thch, s hu. Ta ngm ngm khao kht
chng li hoc mun o ngc tin trnh hoi
dit; ta cng khao kht duy tr mi mi nhng
trng thi hi lng thch khi c c nhng g
ta mun, nhng hnh phc ngp trn khi c
sng vi ngi ta thng yu v.v... Nhng tt
c nhng kht khao k vng u khng th
t c, bi chng xut pht t nhn thc sai
lm, hon ton khng hiu ng v bn cht
ca s vt. Khi chng ta mong mun nhng
iu i ngc vi bn cht s vt, nhng mong
mun tt nhin s khng bao gi t c,
v v th m ta au kh.
Mc tinh t v kh nhn bit nht ca
kh au c gi l hnh kh. y l mc
31

Ngun chn l tht

kh au c bn nht. Chnh n to thnh

bn cht kh au ngay t nn tng ca cuc
sng. Nu nh mc kh kh ta lun cm
nhn kh au mt cch c th vi nhng cm
gic, cm xc r rt, cn mc hoi kh
ta au kh v s h hoi ca s vt, khng
thng hng theo mun ca ta, th mc
hnh kh, ta li chu ng mt ni kh au
m v s chuyn dch v thng ca ht thy
mi s vt. V s chuyn dch v thng li
rt thng, trong ngha l n chng bao gi
dng li hay thay i c. S v thng ny lin
tc din ra trong dng thi gian, t khi ta sinh
ra cho n lc la i, mi mt pht giy tri
qua ta u chng kin nhng chuyn bin v
thng quanh ta.
V th, chng ta thng ch chu ng mc
kh kh vo nhng qung thi gian no
trong i, khng phi thng xuyn lc no cng
c. Nu l ngi may mn vi cuc sng hnh
phc, cng c th ta s rt him khi phi chu
ng nhng kh au loi ny. Vi hoi kh th
tnh cht thng xuyn tng thm rt nhiu.
Phn ln thi gian trong cuc sng, chng ta
32

i l b kh...

lun c nhng mi lo toan nht nh c c

mn ny, mn khc, hoc nhng bun bc kh
chu v mt i mn n, mn kia... a phn ch v
ta khng mong mun nhng iu y xy ra. V
ta kh au v phi chp nhn nhng iu khng
mong mun . Tuy vy, cho d phi i mt
kh thng xuyn, hoi kh cng khng phi l
ni kh ng tr lin tc trong sut cuc i ca
mi chng ta.
Nhng hnh kh th khc. N m ngm
ngm nhng li khng mt pht giy no dng
li. Nu khng c s tu tp tnh thc thng
xuyn trong i sng, rt nhiu khi ta khng
h nhn bit c n, nhng khng phi v th
m n khng hin hu. Hnh kh m thm chi
phi trn cuc i ta, lm ht nhn thc y
mi hnh vi to nghip ca ta, v cng ng
thi bt ta phi chu ng mt trng thi tri
buc, bt toi nguyn gn nh trong sut c
cuc i. V th, chnh n l mc kh au
cn bn nht m khng ai trnh khi.
Vi c ba mc kh au (hay dukkha) nh
va k, r rng bn cht ca i sng ny l
33

Ngun chn l tht

kh au, cho d nhng kh au y dng tim

n hay hin l, m hay bc pht. V th, trong
kinh Php hoa c Pht tng dy rng: Ba
ci u nh cn nh ang chy. (Tam gii nh
ha trch.)
Ba ci c ni n y bao gm c nhng
cnh gii ca ch thin, nhng ci tri y
khoi lc m trong hnh dung ca con ngi
trn th lun l nhng thin ng mong c.
Th nhng, c Pht dy rng mi khoi lc
ca ch thin u hu hn v s c lc chm
dt, cng nh cc v y tht ra cha h thot
khi s chi phi ca dukkha. Tuy hin trng
ca h c khc bit tt p hn so vi con ngi
trn th, nhng tm thc h vn cn cha gii
thot, vn ang b che m bi vi git mt, v
l nguyn nhn khin h cha th chm dt
hon ton au kh.
Bng cch nhn thc ng tht, khch
quan v ton din v bn cht ca kh au,
c Pht ch ra c nhng nguyn nhn
lm sinh khi chng. Trong mt quan h nhn
qu tt yu, kh au lun khi sinh t nhng
34

i l b kh...

nguyn nhn. V cng trong quan h nhn

qu tt yu nh th, khi dt tr c nhng
nguyn nhn gy kh au th mi kh au t
chng s khng cn tn ti. Nhng iu ny
c trnh by r rng trong hai phm tr tip
theo ca T diu l Tp kh (nguyn
nhn sinh khi kh au) v Dit kh (s
chm dt hon ton mi kh au).
Vic nhn bit nguyn nhn kh au tt
nhin l iu kin tin quyt dt tr au
kh. Tuy nhin, nu khng c s soi sng ca
Pht php, chng ta qu tht cng rt kh c
th nhn bit n tn ci ngun ca nhng
nguyn nhn y. Trong khi nhng nguyn
nhn r rt v gn gi c v nh trc tip
gy kh au cho ta, th tht ra chng li ch
l mt mt xch trong chui dy chuyn vn
c khi ng t trc . Chng hn, khi ta
au kh v mt mt mt ti sn ln, c v nh
ch cn thu hi li c ti sn y th ni kh
kia s khng cn na. Tuy nhin, nu xt n
ngun ci ca vn th khng phi th. Kh
au c th lng du khi ta c tha mn nht
35

Ngun chn l tht

thi, nhng ci r ca n vn cn nguyn ,

v vic mt mt mn ny hay mn khc trong
s nhng ti sn s hu ca ta l iu c th
xy ra bt c lc no, hay ni khc i l ni
kh au v mt mt vn cn nguyn , ch i
dp sinh khi m thi.
Bng s qun chiu su xa hn theo li
Pht dy, ta s thy rng ni kh ca ta khng
khi sinh t s mt mt m chnh t s tham
luyn, khao kht s hu nhng ti sn mt
mt y. Khng c tham luyn s khng c au
kh v tham luyn, bi ta khng c s quan
tm hay tic nui v s mt mt.
Nhng tham luyn vn cha phi l ci
ngun su xa nht, bi n li c khi sinh t
mt nguyn nhn su xa hn na. chnh l
s si m, khng c tr tu nhn bit ng tht v
bn cht ca s vt. Chng hn, bn cht ca s
vt l v thng, nhng ta li khao kht, mong
mun nhng vt s hu ca ta c thng tn.
Bn cht ca s vt l lun thay i, bin dch,
nhng ta li khao kht mong mun nhng g ta
s hu s lun bn chc, mi nguyn...
36

i l b kh...

Xut pht t nhng khao kht, mong mun

sai lm do khng nhn bit ng tht v bn
cht ca s vt nh th, chng ta khng th
khng ri vo tm trng bt toi nguyn, ngha
l khng cm thy hi lng.
Li c nhng kh au tng nh xut pht
t s hn th, lng cm ght... nhng khi qun
xt k th cng ch l nguyn nhn gn, bi
su xa hn vn chnh l do nhng nhn thc
sai lm v con ngi hay s vic mi lm ta khi
sinh sn hn. Khi tu tp nhn nhc v nhn s
vic vi mt tm thc an nhin sng sut, ta s
thy nhng g khin ta gin d khng cn nh
hng n ta theo cch nh trc . V th,
xt n cng th s si m hay nhn thc sai
lm vn l nguyn nhn su xa nht.
Khi qun xt hu ht cc nguyn nhn kh
au khc na, ta lun thy rng, rt cng th
nhng nhn thc sai lm lun ng mt vai tr
quyt nh v su xa nht.
V nhng nhn thc sai lm cng c ngun
gc, nguyn nhn ca n. Ngun gc ca nhng
nhn thc sai lm v bn cht hin tng nh
th c c Pht gi l v minh - khng c s
37

Ngun chn l tht

sng sut, ngha l si m, thiu tr tu chn

chnh nh tht. Thut ng ny thng dng
ch n s si m cn bn nht l khng nhn
hiu c bn cht hin tng ng tht nh
chng ang tn ti. S ngu si, ti tm hoc km
kh nng phn on trong nhng phm tr
ng x hoc tri thc thng thng khng c
gi l v minh - hay ni ng hn y ch l
mt phn rt nh ca v minh - v cng khng
phi l nguyn nhn chnh ca nhn thc sai
lm. V th, nu chng ta pht trin nhng tri
thc th tc th d ta c tr thnh mt hc gi
uyn thm vi kin thc thng kim bc c, ta
vn khng ng c n thnh tr cn bn
ca v minh, do cng khng th thay i
nhn thc sai lm v bn cht ca thc ti.
Chnh v th m chng ta d dng nhn thy
c rt nhiu ngi hc thc su rng, uyn bc
nhng vn m lm tin theo t kin sai lch
hoc hnh x xu c. chnh l biu hin r
nt nht ca s v minh ni h.
T ni v minh l nguyn nhn cn bn m
khi sinh v s nhng phin no khc nhau,
chnh l nhng nguyn nhn trc tip lm ta
38

i l b kh...

au kh. Khi lp v bc v minh b ph v dn,

nhng cm xc phin no cng s dn dn
gim thiu v ta c th bt u nm tri c
mi v ca mt cuc sng an vui chn tht.
Khi ch ra tin trnh sinh khi v dit mt
ca kh au, c Pht cng ng thi ch dy
nhng phng cch gip ta thc hin tin
trnh . Nhng phng cch ny c ngi
trnh by mt cch y v h thng trong
phn gio php c gi l Bt chnh o, l
nhng phng thc tu dng ton din cc
kha cnh ca thn, khu v , to iu kin
hng n mt cuc sng an lc, gii thot. Bt
chnh o cng l ni dung chnh ca chn l
th t trong T diu , c gi l o .
Vi gio php T diu , c Pht trao
cho chng ta mt bn hon chnh nhn
dng kh au v tng bc tu tp i n s dt
tr hon ton mi kh au, t c s an lc,
gii thot.
Chng ta tng c dp cp n T
diu ni chung v Bt chnh o ni ring
39

Ngun chn l tht

trong mt tp sch trc y.1 V th, trong

sch ny chng ta s khng bn su vo chi
tit ca phn gio php ny m ch cp mt
cch khi qut ch ra tm quan trng ca
vic ph tr v minh nh yu cu tt yu v
c bn nht trong tin trnh tu tp hng n
gii thot. Khi nhn thc sai lm th ngay c
hnh vi cao qu nht nh vic xut gia tu tp
cng c th b nhn hiu mt cch lch lc.
tng c khng t ngi xem vic xut gia
nh mt phng cch trn chy nhng kh
au tuyt vng, nhng hon cnh khng toi
nguyn, thay v l s dng cm i mt, i tr
v dt tr. Chnh t nhng nhn thc sai lch
ny m chng ta thng nghe c nhng l gii
rt ci lng nh kiu tu l ci phc, tnh l
dy oan...
Nhng din t theo kiu nh th cng
khng sai, nhng chng d gi ln s hiu lm
v con ng tu tp nh mt gii php y m,
trn trnh si dy tnh i. Trong khi vic
1

Xem trong sch V sao ti kh - tc gi Nguyn Minh,

NXB Tng hp TP HCM, 2006.

40

i l b kh...

xut gia cu tm chn l c m t trong vn

cnh sch ca ngi Quy Sn nh l ct bc
vt ln cao xa; tm tnh, ct cch khc ngi
th tc... nhip phc ht thy nhng thi h
tt xu... bo p bn n, bt kh cu nguy
khp trong ba ci... th nhng cch hiu nh
trn ch dn n hnh nh ngi xut gia nh
k trn chy i tnh, tm kim mt ch dung
thn khi tuyt vng...
Pht php v bin, phng tin nhim mu
khng gii hn, nn cho d c nhng k ban
u tm n vic xut gia vi ng lc sai lch
nh th, cui cng th h cng s c chuyn
ha trn con ng tu tp v nhn c li lc
an vui trong cuc sng. Nhng h qu tt nhin
l khi nhn thc ca h v vic xut gia
cng s hon ton thay i theo hng ng
n hn. V th, d c i theo ng vng hay
ng thng, cui cng th mc tiu nhm n
vn l phi t c mt nhn thc chn tht,
ng n v thc ti.
V nhn thc y ch c th t n mt
cch trn vn khi ta ph tr c lp v bc v
41

Ngun chn l tht

minh, nguyn nhn cn bn nht ca mi vn

nh ni.
Ph tr v minh cng chnh l t n
chn l tuyt i, v phng php tu tp
ph tr khng g khc hn l lm an nh tm
thc (hay thin ch) - v qun chiu soi xt
ngay chnh tm thc y, hay (thin qun). Hai
phng php ch v qun khi c vn dng
song hnh s mang n cho hnh gi nh v
tu, chnh l i cnh nhim mu bay cao
ln khung tri gii thot. C c nh v tu
ri th ngi tu tp mi c kh nng thc
hin ng theo li Pht dy: Khng lm cc
vic c, nguyn lm mi vic lnh. (Ch c
mc tc, chng thin phng hnh.) Bi khng
c nh th khng th c s chuyn tm
thnh tu vic lm lnh lnh d, v khng c
tu th khng th phn bit r rng gia thin
v c, tt v xu, nn khng th b c lm lnh
mt cch tht chn chnh.
V th, trong thc t chng ta khng th
truy tm chn l bt k ni no khc hn l
quay v lm an nh t tm v qun chiu,
42

i l b kh...

tu dng tm thc ca chnh mnh. y cng

chnh l im quan trng nht trong gio php
ca c Pht: Mi bt n ca chng ta u khi
sinh t tm thc, v vic gii quyt trit cc
bt n ny ch c th bt u t tm thc, da
vo nng lc ca tm thc.
Mt tm thc si m che lp bi v minh s
khng ngng to ra au kh. l mt tin
trnh hon ton t nhin ca n, trong quan
h nhn qu tt yu ly v minh lm ci gc.
Ngc li, mt tm thc sng sut ph tr
v minh s khng c s hin din ca kh au,
cng trong quan h nhn qu tt yu, bi ci
gc dt tr th khng cn da vo u
cc nguyn nhn gy au kh c th khi sinh.
Khi chng ta chm ngp trong nhng tm
trng phin no nh tham lam, sn hn, ganh
ght, k... nhng th y khng phi t bn
ngoi c a vo trong ta. Chnh nng lc
v hn tim n trong tm thc ta to nn
nhng tm thi y. Do v minh lm khi sinh
cc nhn thc sai lm v i tng nn ta lun
cm thy nhng tm trng phin no nh th
l iu ng nhin, hp l v cn thit. Lm
sao ti c th khng tc gin... lm sao ti c
43

Ngun chn l tht

th khng bc dc... trong nhng hon cnh

nh th, nh th... Chng ta nhn mi th qua
lp sng m che lp ca v minh nn khng
thy c bn cht thc s ca chng.
Tuy nhin, im th v y l, nhng trng
thi tm thc tham lam, sn hn... nh th li
chnh l biu hin rt r rt cho thy tm thc
ta c nng lc to thnh cc tm thi y. V
chnh v tm thc c kh nng khi sinh phin
no nn cng chnh tm thc y mi c kh
nng t n s gii thot, gic ng. Do , suy
cho cng th tin trnh tu tp khng phi l s
ph nhn, cng li nhng tm thi phin no
ang hin hnh, m l s n lc chuyn ha
tm thc sao cho chnh ngun nng lc khi
sinh mi phin no s tr thnh ng lc gip
ta t n cuc sng an vui, hnh phc.
Trong kinh in c ni: Phin no tc
B-. chnh l mun ch r mi quan h
tng tc gia hai khi nim ny. Tht ra,
chng ch l hai mt khc nhau ca cng mt
thc th. Nu khng c nhng phin no nh
tham lam, sn hn, si m, ganh ght, k...
th cng khng th c gii thot an vui nh l
44

i l b kh...

kt qu ca con ng tu tp. V th, nhng g

khin cho chng ta gin d, cm tc, bc
dc, tham luyn... li cng chnh l nhng ht
nhn gip mc ln hoa qu B-. V ngun
nng lng mnh m thiu t cuc sng an
lnh ca chng ta trong nhng lc khi sinh
phin no li cng chnh l ngun lc bt tn
c th a ta n bn b gii thot.
Hiu c iu ta mi c th l gii c
nhng hin tng ht sc thng thng nhng
li c v nh nghch l. Chnh nhng ngi ta
thng yu nht li thng l nhng ngi
gnh chu nhiu nht v nng n nht nhng
cn gin d, nhng ln bc tc ca ta. Hay ni
mt cch nm na theo ngn ng dn gian l
thng nhau lm, cn nhau au.
Ti sao vy? V chnh ngun nng lng
thng yu ta dnh cho ai cng s bin
thnh s thi thc gin d, ght b vi sc
mnh tng ng mt khi nhn thc hay
ci nhn ca ta dnh cho ngi y thay i
theo hng xu i. y l mt tin trnh hon
ton t nhin v dng nh cng tng t vi
45

Ngun chn l tht

nh lut bo ton nng lng m chng ta

c hc t khi ngi trn gh nh trng.
Ngun nng lng ca tm thc khng bao
gi mt i, n cn c mt hnh thc no
hin l. Khi tm thc b v minh che lp, nng
lng y hin l thnh tham lam, sn hn, si
m... v v s phin no khc. Khi chng ta
hng v con ng tu tp, nng lc y hin l
thnh tm t i, bi mn, tinh tn tu tp... V
khi chng ta ph tr c lp v bc v minh,
nng lc y hin l thnh tu gic B- hay
tr tu gic ng vin mn.
Khi xt t gc ny, chng ta s thy rng
bn cht kh au ca i sng khng hn l
mt thc trng hon ton bi quan. Bi nhng
biu hin khc nhau ca kh au tuy c th
vy ph lm cho cuc sng ca ta tr nn u m
ti tm, nhng ng thi chng cng l nhng
ngun lc bt tn thc y ta tin ln trn con
ng tu tp. Chng ta c nghe k v rt
nhiu trng hp c nhng ngi t n s
chng ng su xa ngay trong nhng hon cnh
bi t, au thng nht, nh khi c ngi thn
46

i l b kh...

qua i hoc bn thn hnh gi ri vo hon

cnh hon ton tuyt vng...
i s Tng Bn trong sch Quy nguyn
trc ch k li nguyn nhn xut gia cu o
ca ngi l ci cht ca mt ngi anh. Thin
s Hng Nghim Tr Nhn cu o T Quy
Sn Linh Hu, b T s ct vn mt cu mt m
tm tr khng p c, khn cu T s khai
th. T s ni: Nu ta ni ra s l vic ca ta,
u lin h g n ng? Ngi qu tuyt vng,
lin t ht sch v quyt khng cu hc na,
t bit T Quy Sn i v Nam Dng tm ch
hoang vng n. Bng mt hm trong lc cuc
c trn ni lm vng hn si chm vo thn
cy trc vang ln ting ku, ngi nghe qua lin
bng tnh, chng ng. Vic T s y ngi vo
tm trng tuyt vng ha ra chnh l khi
dy kh nng gic ng cho ngi.
V th, vic chp nhn bn cht kh au
hay nhng b tc ca i sng l mt bc khi
u thit yu, khng phi m chm trong
tm trng bi quan, m chnh l khi dy
47

Ngun chn l tht

ngun lc bt tn ca tm thc hng n s

gii thot.
Nhn bit bn cht kh au ca i sng
cng nh tnh cht gi tm v thng ca
vn php, chng ta s khng cn chy ui
theo nhng mong cu kht khao khng hp
l, khng t huyn hoc mnh bng nhng c
vng tng lai m tht ra c th s khng bao
gi t c, v cng khng ri vo kh au
tuyt vng khi mi s vic din ra khng nh
ta mong mun. Ta chp nhn mi s vt ng
tht nh chng ang hin hu trong thc ti
v n lc qun chiu c th nhn bit r rng
v nhng nguyn nhn lm khi sinh mi mt
phin no trong tm ta. chnh l bc khi
u quan trng nht trn con ng hng n
ngun chn l tht.

48

i tm ngha Khng...

m kinh Bt-nh c th xem l bn

kinh vn ngn nht trong kinh h Btnh v cp n tinh yu ca t tng Btnh ch vi cha y mt trang kinh. Trong
i Chnh tng, bn Hn dch kinh ny ca
ngi Huyn Trang c a vo Tp 8, kinh s
251, duy nht mt trang 848, t c, bt u t
dng th 7 v chm dt dng th 24, vn vn
ch c 18 dng.
Tht ra, nhng ngha tinh yu ny xut
hin ri rc trong cc kinh vn khc, nht
l trong b kinh i Bt-nh Ba-la-mt-a
gm n 600 quyn cng do chnh ngi Huyn
Trang dch sang Hn ng. V th, Tm kinh c
th xem l mt kiu trch yu gip hnh
gi d dng hn trong vic nm c nhng
im tinh yu, nhng tht s khng nn xem
Tm kinh nh mt bn vn tm tt, bi khi
mun tm hiu v Kinh vn Bt-nh th hon
ton khng th da vo ch ring mt bn Tm
49

Ngun chn l tht

kinh ny. y l mt trng hp ti ngn

ngoi, ch nhng bc chng ng mi c th t
ni ging mi ca Tm kinh m thu sut c
ht mi ngha l uyn o thm su khc.
Tm kinh Bt-nh dy rng nm un u
khng (ng un giai khng). Nm un chnh l
ton b cc yu t hp thnh thn tm ca tt
c chng sinh, bao gm sc, th, tng, hnh
v thc.1 ngha ny c nu ln ngay trong
cu m u, khng nh rng nm un u
khng qua s qun chiu bng tr tu Bt-nh
ca B Tt Qun T Ti - Avalokitevara, tc
B Tt Qun Th m - v kt qu l sau khi
thnh tu php qun chiu su xa nhn bit
c bn cht ca nm un u l khng, ngi
vt qua tt c kh no, ch nn. Nguyn
bn cu kinh ny c ngi Huyn Trang dch
t Phn ng sang Hn ng nh sau:
1

Nm un khi hiu theo mc n gin nht th sc l

hnh sc, th cht, hay thn th v cc gic quan; th
l cm th, cm gic, tm l; tng l cc n tng, t
tng, lin tng; hnh l tt c s bin dch, vn hnh
to tc; v thc l kh nng nhn bit, phn bit.

50

i tm ngha khng...

Qun T Ti B Tt hnh thm Bt-nh

ba-la-mt-a thi, chiu kin ng un giai
khng, nht thit kh ch. (
)
C th tm dch sang ting Vit l:
B Tt Qun T Ti khi hnh tr php
Bt-nh ba-la-mt-a su xa, thy r nm
un u l khng, nh vt qua ht thy
mi kh no, ch nn.
Trong chng trc, chng ta thy rng
mun dt tr tn gc r ca kh au th nht
thit phi ph tan lp v bc v minh che lp
tm thc, v l nguyn nhn cn bn nht
lm khi sinh mi nguyn nhn khc. on
kinh vn ny gip ta xc tn thm iu .
Bng cch s dng tr tu qun chiu su xa,
B Tt Qun T Ti ph tan c v minh,
thy bit bn cht thc s ca tt c cc php,
m trc ht l bn cht ca nm un, vn u
gi tm, khng tht c.
V s thy bit su xa, ng tht gip
ngi vt qua mi kh au trong i sng. Dt
tr ht thy kh au tc l gii thot, l n
51

Ngun chn l tht

c bn b gic ng bn kia (o b ngn -

), khng cn m m b bn ny, tc l
chn sinh t lun hi. V th, cu kinh m u
ny c th xem nh mt tuyn b chng ng,
trong nu r php mn tu tp v kt qu tu
chng. Vic hiu ng nhng im c bn nu
trong tuyn b ngn gn ny l iu kin tin
quyt gip ta hiu ng c nhng phn tip
theo ca Tm kinh.
Khi chuyn dch Kinh in ni chung v
Tm kinh Bt-nh ni ring, ngi Huyn
Trang tun theo 5 nguyn tc do chnh ngi
rt ra t kinh nghim dch thut, thng c
bit vi tn gi l ng chng bt phin, tc l
5 trng hp khng nn phin dch ngha m
ch phin m cchc.1
Cc trng hp ny bao gm: 1. Mt ngha: v nguyn
ng khng nhm chuyn ti cc ngha thng thng
m c tc dng hon ton b mt nn khng dch,
chng hn cc cu thn ch. 2. a ngha: v nguyn
ng hm cha nhiu ngha khc nhau c ng thi
cp nn nu mun dch cng khng c t ng tng
ng. 3. S vt khng c a phng nn khng c
danh t tng ng dch. 4. Cch phin m ca
ngi i trc tr thnh quen thuc nn khng dch.
5. V mun gi hm tn knh nn khng dch.

52

i tm ngha khng...

Trong cu kinh va dn, chng ta thy c

mt tn gi gm 2 yu t khng c chuyn
dch l bt-nh (praj) v ba-la-mt-a
(pramit). Hai yu t ny ri vo trng hp
hm cha nhiu ngha nn ngi Huyn Trang
khng chuyn dch.
Tuy c khi ch bt-nh vn c dch l
tr tu, nhng tht ra hm ngha ca btnh rng hn rt nhiu. Ngoi ngha tr tu
nh vn thng c hiu, bt-nh cn ch
n mt nng lc sng sut t nhin v vt
ngoi phm tr ca nhng tri thc th tc, v
th hon ton khng do s hc hi tch ly m
c c. Bt-nh l nng lc chiu soi sn c
ni mi ngi, nhng phi qua s tu tp thanh
lc thn tm, t n trng thi nht nh an
tnh th nng lc ny mi c th t n hin l
soi chiu thc ti, gip hnh gi thy ng,
hiu ng v bn cht ca thc ti. Thin ng
c cu: Tm a nhc khng, tu nht t
chiu. (Ci tm nu c sut thng khng g
ngn ngi th mt tri tr tu t nhin chiu
sng.) y chnh l ni ln ngha mi chng
sinh u lun sn c tr tu Bt-nh, c kh
53

Ngun chn l tht

nng t hin l chiu soi khi tm thc c an

tnh, trong sng. Chnh tr tu Bt-nh ny s
t n soi sng, gip hnh gi c th nhn hiu
ng v bn cht rt ro ca tt c cc php.
Do nng lc nhn hiu ny siu vit mi tri
thc th tc nn iu tt nhin l nhng g mt
hnh gi chng nghim c bng tr Bt-nh
tht ra khng th m t bng ngn ng, vn
l mt phng tin lun b gii hn bi nhng
khi nim do chnh con ngi t ra v tch ly
thnh khun mu cng nhc trong tri thc.
V th, trong tuyn b chng ng m u
Tm kinh, B Tt Qun T Ti nu r
nguyn nhn chng ng ca ngi, khng phi
nh vo s ln li cu hc hay tri qua nhiu
nm tch ly tri thc, m chnh l nh vo s
hnh tr php mn Bt-nh ba-la-mt-a su
xa mi c th khi m, lm hin l nng lc tr
tu siu vit, thy bit c tnh tht ca nm
un, v thng qua cng chnh l tnh tht
ca vn php. Nh vy, hiu c nguyn
nhn chng ng ca B Tt, chng ta nht
thit phi ch n s khc bit gia tr tu
54

i tm ngha khng...

th gian m tiu biu l s tch ly tri thc

khi nim, vi tr tu Bt-nh m c trng l
nng lc soi chiu thu sut bn cht s vt.
Yu t th hai khng c chuyn dch l
ba-la-mt-a (pramit), cng l mt yu t a
ngha. ngha thng c chuyn dch sang
Hn ng l o b ngn (), ngha l
n b bn kia. Trong ngha biu trng ny,
chng ta phi mc nhin nhn hiu v hm
b bn kia l ch b gic ng, l trng
thi gii thot sau khi vt qua khi sinh
t lun hi.
Tuy nhin, trong cch dng thng dng,
ba-la-mt-a hay ba-la-mt cn c hiu
nh l phng tin, php mn tu tp c th
gip a hnh gi n b bn kia. V th, su
php mn tu tp ca hng B Tt c gi l
su ba-la-mt. V chnh theo ngha ny m
su ba-la-mt cng c gi l su (Lc
- ), vi ch () c ngha l a ngi
sang sng, hay cu thot, thot.
Ngoi ra, trong Phn ng th ba-la-mt-a
cn mang thm nhng hm ngha rng hn
55

Ngun chn l tht

na. Ba-la-mt-a ch n mt trng thi

hon tt, thnh tu, v v th khi hnh gi
t n trng thi ny th khng cn vic g
khc lm thm na, khng cn ch khim
khuyt no phi hon thin. Chnh v vy
m trong Anh ng c mt s ngi chn dch bala-mt-a l completeness hay perfection
(hon tt, hon ho, hon thin).
Mt s bn Vit dch da theo ngha ny
dch su ba-la-mt l su ci hon thin,
nhng theo chng ti th vic chn ring ngha
ny dch l qu thiu st, khng hn c
nhng cch chn la ca ngi i trc nh
ni trn. V quyt nh khng chuyn dch
ngha nh ngi Huyn Trang l hp l nht.
Cng cn ni thm l trong cc bn dch
Anh ng, c rt nhiu ngi chn cch gi
nguyn t pramit khng chuyn dch.
Nh vy, ch ba-la-mt-a c dng
trong Bt-nh ba-la-mt-a l ch n
php mn tu tp, n phng tin nhim mu
gip B Tt Qun T Ti - cng nh bt
c ai c s tu tp hnh tr php mn ny - t
56

i tm ngha khng...

n s gii thot, vt qua c n b bn

kia, c th tip tc thnh tu vin mn qu v
gii thot n mc khng cn g khc phi lm
thm na. Chnh v vy m phn sau ca Tm
kinh s khng nh rng ht thy ch Pht
trong ba i cng u y theo php mn ny m
thnh tu qu Pht.
Nh vy, cu m u Tm kinh cho chng
ta thy c phng php m B Tt Qun T
Ti thc hnh thnh tu gic ng, ph
v lp v bc v minh che lp tm thc v nhn
thy bn cht tht s ca thc ti. H qu tt
nhin ca s chng ng ny l ngi vt thot
ht thy mi kh au.
Trong cu kinh vn ngn gn v sc tch
ny, ngha uyn o nht c t vo duy
nht mt ch khng. V sao vy? V tt c
nhng t ng khc trong cu u mang
ngha c th nhn hiu c v cu trc cu
vn cng khng qu phc tp, khng a ngha,
ch cn c qua mt ln l chng ta c th nm
hiu c ngha c bn. Nhng ch duy nht
mt ch khng trong l thch thc mi s
bin gii, suy lun v nhn hiu.
57

Ngun chn l tht

B Tt Qun T Ti thc hnh php Btnh ba-la-mt-a v thy r nm un u l

khng nn vt qua ht thy mi kh ch. Tt
c nhng chng sinh phm tc nh ta cng
u thy r nm un, ch c iu l chng ta
thy nm un nh nhng i tng tn ti c
th, l tht c ch khng phi u l khng.
Sc un to nn thn th ny ang tn ti
c th, v ta c th nhn thy, c th xc chm...
v qua phn bit c gia tay vi chn, tai
vi mt... i vi cc un khc nh th, tng,
hnh v thc, tuy khng c hnh sc nhng ta
vn c th nhn bit phn bit nhng chuyn
bin khc nhau ang din ra trong t tng,
cm xc... R rng chng ta khng h thy
nm un u l khng.
Do s khc bit cn bn ny, trong khi B
Tt Qun T Ti vt qua ht thy mi kh
ch th chng sinh phm phu nh ta vn ang
phi nhn lnh, gnh chu tt c. V t nhn
xt nh th, chng ta c th quy chiu im
quan trng nht trong cu kinh ny v mt
ch khng duy nht, chnh l im lm nn
s khc bit gia nhn thc ca tt c chng
58

i tm ngha khng...

sinh ang m mui vi nhn thc ca v B Tt

chng ng.
Vy th no l khng trong nm un u
khng? Nu ta hiu ch khng y theo
ngha khng c, khng tn ti th s nhn
hiu s i ngc li vi t duy logic thng
thng, bi qua s nhn bit ca mi gic
quan th nm un u l tht c, khng th
l khng c. V th, ch khng y nht
thit phi c nhim v chuyn ti mt hm
ngha no khc hn, su rng hn.
Tm v nguyn bn Phn ng, ta bit ch
khng () trong Hn ng y c dch
t ch nyat. Khi chuyn dch kinh in
sang ting Ty Tng, ngi Ty Tng dch ch
nyat thnh ch tongpa-nyi. C 2 t ng trong
ting Phn v ting Tng u gm 2 thnh t,
trong ting Phn l nya v -t, cn trong ting
Tng l tongpa v -nyi. Theo s ging gii ca
mt v i s Ty Tng l ngi Yongey Mingyur
Rinpoche1 th trong c ting Phn v ting
1

Xem trong sch Tr tu hoan h (Joyful Wisdom) - Yongey

Mingyur Rinpoche, Nguyn Minh Tin v Diu Hnh
Giao Trinh Vit dch, NXB Thi i, 2014 - trang 196.
59

Ngun chn l tht

Tng, thnh t th nht (nya v tongpa) u

mang ngha l khng c g, trng khng. Do
ngha ny nn trong Anh ng thng chuyn
dch thnh emptyness. Nhng dch nh th ch
chuyn ti c ngha ca thnh t th nht
m thi. im c bit chnh l nm thnh
t th hai (-t v nyi), v t chng khng mang
ngha g c, nhng khi c ghp vo sau mt
danh t hay tnh t, chng li b sung cho
danh t hay tnh t mt ngha l c kh
nng hay s v hn.
S ging nhau v cu trc t ng cng nh
ngha gia hai ch nyat v tongpa-nyi cho
thy cc dch gi Ty Tng thnh cng
trong vic tm ra mt t ng kh tng ng
trong ting Tng chuyn dch. Tht khng
may l do cu trc ngn ng khc nhau, iu
ny khng th c c trong Hn ng cng
nh Vit ng.
V th, hiu c ngha ch khng
(hay nyat) chng ta khng c cch no khc
hn l quay li tm hiu t Phn ng. Nh vy,
cn c vo ngha cu trc t ng th nyat
khng mang ngha n thun l khng c
60

i tm ngha khng...

hoc trng khng, m v c tip v ng t c

thm vo sau nn n hm ngha l mt trng
thi khng nhng c kh nng to ra s hin
hu, lm sinh khi mi th, mt trng thi
khng khng c gii hn.
Ni mt cch khc, ch khng y khng
nhm a ra mt khi nim ngc li vi c,
m n ch n mt trng thi nn tng, lm
iu kin cho nm un c th hin hu nh
trong s nhn bit thng thng ca tt c
chng ta. Gi l khng, v trong nhng iu
kin thng thng, vi tri thc v s nhn
hiu thng thng, th chng ta khng nhn
bit c trng thi khng ny. V tuy phi
tm gi l khng nh th, nhng khng
phi s rng khng, khng c, m li chnh
l iu kin nn tng t khi sinh vn
php, khi sinh mi ci c m ta c th nhn
bit c th bng gic quan.
C s Chnh Tr Mai Th Truyn1 trc y
khi ging gii v Tm kinh trong sch Bt-nh
C s Chnh Tr Mai Th Truyn (1905 - 1973) l ngi
vn ng sng lp Hi Pht hc Nam Vit vo nm
1950 v l Hi trng ca Hi ny t nm 1955.

61

Ngun chn l tht

Tm kinh Vit gii din ngha ch khng

thnh chn khng, vi ngha l mt ci
khng chn tht. iu cho thy ng
nhn r ngha c bit ca ch khng trong
cu kinh ny. Tuy vy, cch din gii nh th
tuy c ch ra s khc bit nhng cha gip ta
hiu c s khc bit l nh th no.
Trng thi chn khng ny lm nn tng
cho vn php sinh khi, nn t n vn lun
hin hu cha tng vng mt. Nhng vi cch
nhn thc v thc ti thng qua nhng khi
nim sn c cng nh b gii hn bi chng,
ta khng th nhn bit c trng thi chn
khng nn tng ny. Trong i sng thng
thng, ta lun cho rng cc php ni chung
hay nm un ni ring u l tht c, vi
nhng c im nhn dng, phn bit rt r
rng: trng, en, di, ngn, cao, thp... u l
nhng tnh cht hon ton c th, nhn bit
c t mi s vt khc nhau. Khi tip xc
vi thc ti theo cch nh th, ta khng th
c cch nhn bit no khc hn l tha nhn
rng mi th u tht c.
62

i tm ngha khng...

Vn ch c th thay i, chuyn bin khi

ta bit tu tp qun chiu thc ti da vo tr
tu Bt-nh. Ni nh th khng c ngha l
ta ph nhn hoc i ngc li nhng logic suy
lun, phn on thng thng, m tht ra y
l mt s pht trin nhn thc n mc su
xa hn, ton din hn, vt qua nhng gii
hn v sai lm ca logic suy lun phn on
thng thng.
V mt khng gian, khi ta nhn thy mt s
vt ang tn ti, ta lin kt lun vt y ang hin
hu. Kt lun tc th v n gin ny khng sai,
nhng n rt gii hn. Nu tip tc nhn thc
mc su xa v ton din hn, ta s nhn bit
thm rng i tng nhn bit ca ta tuy ng
l ang hin hu , nhng n khng th t tn
ti mt cch hon ton c lp trong thc ti,
m bao gi cng ph thuc vo rt nhiu nhng
s vt, nhng yu t khc c lin quan trc tip
hoc gin tip n s tn ti ca n.
Tnh cht khng th t tn ti v mi tng
quan chng cht gia tt c cc php l tht c
v lun hin hu trong mi trng hp, nhng
63

Ngun chn l tht

khi quan st s vt theo cch thng thng, ta

khng h lu nhn bit. Vi tr tu Bt-nh,
chng ta s khng dng li vic nhn bit
nhng c im b mt ca s vt, m s tin
xa hn, qun chiu su sc hn c th nhn
bit c bn cht tht s, cn bn nht ca n,
hay ni theo mt cch khc l tnh tht ca n.
Hy ly v d, khi nhm ln mt bp la, ta
nhn thy v cm nhn r rng s c mt ca
ngn la, ta ni ngn la c. Khi ta thm ci
vo, ngn la bc cao hn, ta hi nng nhiu
hn. Ta bt ci ra, ngn la h thp dn, t
nng hn. Nu ly ht ci, la tt, ta ni ngn
la by gi khng c. Xt k th ngn la y
c hay khng c u ty thuc hon ton
vo cc iu kin do ta cung cp. Cho nn,
tnh tht ca ngn la chng phi l c,
cng chng phi khng c.
Ngn la y t ni nhn duyn m khi
sinh (khi ta gom ci, mi la...), ri tn ti (la
bt ci chy ln...), chuyn bin (lc bc ln
cao, lc h xung thp...) v cui cng dit mt
i (khi rt ht ci ra...) khng cn nhn thy,
64

i tm ngha khng...

nhn bit c na, v th nn tnh tht ca

n chng phi l c. Nu tnh tht ca n l
c, th phi lun lun c, v sao ly ht ci ra
li tr thnh khng?
Nhng r rng l khi nhn duyn hi (ci
kh, la mi, khng kh kh ro...) th ngn la
hin ra vi tt c nhng tnh cht, mu sc...
c trng ca n, ta c th nhn thy, nhn
bit r rng, v th nn tnh tht ca n cng
chng phi l khng. Nu tnh tht ca n l
khng th lc no cng khng, v sao khi gom
ci mi la th lp tc khi sinh thnh c?
Tin trnh sinh, tr, d, dit nh trn
khng ch c ring trong trng hp ca mt
ngn la, m l im tng ng i vi tt
c cc php. Bt k mt hin tng no c
chng ta nhn bit u khng ra ngoi tin
trnh . Khi qun st su xa s khi sinh, tn
ti, chuyn bin v hoi dit ca tt c cc hin
tng, chng ta u thy c s vn hnh
tng t nh th. Ton b tnh cht b n, uyn
o ca nhng tng tc i thay c c khng
khng ca vn php u nm ch l: Trong
65

Ngun chn l tht

ci khng hm cha ci c v trong ci c

hm cha ci khng.
C hai trng thi c v khng thay nhau
hin hu u cn phi c mt nn tng cn
bn, mt phng nn khng tn tui hnh dng,
t chng hin khi. V khi qun xt su
xa bng tr tu Bt-nh, ta s trc nhn c
ci nn tng thng hng bt bin , khng
phi qua nhng khi nim c m t bng
ngn ng, m bng vo s soi chiu n tn ci
ngun su xa nht ca s vt v trc tip nhn
bit qua kinh nghim t thn. Chnh ci nn
tng khng tn tui hnh dng ny l iu
kin cho mi s sinh khi, tn ti, chuyn bin
v hoi dit ca vn php. V th, ng Mai Th
Truyn gi n l chn khng hay ci khng
chn tht.
Kinh vn o Pht thng ch n trng
thi nn tng ny nh l tnh Khng - vi
ch Khng vit hoa, cng nhm mc ch to
ra s khc bit vi ch khng c hiu theo
ngha thng thng. V trong bi cnh c
trnh by y, chng ta tm gi l tnh
66

i tm ngha khng...

tht ca vn php, phn bit vi tnh gi

tm l c hai phm tr c v khng m ta
va phn tch nh trn.
Khi di dng vn t v tnh Khng hay tnh
tht ca thc ti, tht ra chng ta ang c gng
thc hin mt vic hon ton khng th c.
Dng ngn ng gii hn m t v mt trng
thi kh tnh v hn nh tnh Khng l iu
khng th c. Dng cht tri thc m mui
ca ngi cha chng ng, ang d dm tm li
i trong m ti lun hi bin lun, so snh,
m t v tnh Khng - cnh gii ca bc gic
ng - cng l iu khng th c. V m t
nh vy mong cho nhng ai cha tng thy
bit v tnh Khng c th hiu c i cht v
n li cng khng th c. Bi cch duy nht
nhn hiu rt ro v tnh Khng l phi thc
hnh theo nh Kinh vn dy, ngha l phi
hnh tr php mn Bt-nh ba-la-mt-a su
xa. S hnh tr khng th da vo tri thc
l lun, cng khng th da vo nhng khi
nim c tch ly t s m t ca ngi khc.
Nh th, v sao chng ta phi b cng bin
bit, l gii, phi c lm mt vic m ngay t
67

Ngun chn l tht

u t bit l khng th c? l v trong

thc trng ca chng ta hin nay, nhng n lc
nh th vn l cn thit v tt hn so vi khng
lm g c. Tm kinh Bt-nh khng ch l bn
kinh vn c tng c hng ngy ca ngi
xut gia, m ngay c vi cc Pht t ti gia th
y cng l bn kinh c rt nhiu ngi thuc
lng v tng c mi ngy. Trong khi mi ngi
vn phi t mnh n lc trong cng phu tu tp
c th t n s chng nghim rng nm
un u l khng, th vic chia s i iu vi
nhng ai cn ang hoang mang trc ng ba
ng vn l iu ht sc cn thit.
V nh c ngi quyt lng mun n c
qu thanh tr nn chun b ra ch tm mua.
Ngi bn ca anh ta tuy cng cha bao gi
nhn thy qu thanh tr, nhng tng c
nghe nhiu ngi khc m t cng nh tm
c trong sch v ni v qu thanh tr. Ngi
ny lin ch dn cho bn nhng im cn ch
phn bit xc nh ng l qu thanh tr.
Nhng ch dn ca ngi y tuy khng th
gip ngi kia thc s bit c qu thanh
tr c hnh dng, mi v nh th no, nhng
68

i tm ngha khng...

t nht n c th gip anh ta khng mua nhm

mt qu bi, qu cam hay qu chanh...
Cng vy, thc trng ca chng ta hin nay
l mi ngi Pht t u v ang tip xc
vi Tm kinh, tng c thuc lng bn kinh
ny mi ngy, v Tm kinh c a vo thi
kha cng phu. Nh vy, nu khng c sc tm
hiu trong phm vi tri thc hn hp ca mnh
- d bit l gii hn - c th nhn hiu i
nt c bn nht, th h qu tt nhin phi xy
n l s hiu sai ngha Tm kinh, cng nh
ngi kia mun n thanh tr, nhng nu anh
ta hon ton khng bit g th rt c kh nng
s mua nhm v mt qu bi...
Khi chng ta tng c Tm kinh mi ngy
m nhn hiu sai lm nhng nt c bn nht
trong Tm kinh, th e rng ci kh nng chng
nghim c nm un u l khng rt
kh t c, m cn c th dn n nhiu s
suy din lch lc khc, bi ta sai lm ngay
t khi ct bc th chng ng di tip theo
lm sao c th a ta n ch? chnh l l
do cn phi bin gii tht r rng ngay t cu
69

Ngun chn l tht

m u ca Tm kinh - t nht l v mt ng
ngha - d vn bit rng nhng bin gii nh
th hon ton khng th gip chng ta t n
s gii thot v gic ng.
Qu tht, nhng bin gii nh trn khng
th gip ngi c hiu c th no l khng
trong nm un u l khng, nhng t nht
n cng a ra mt li cnh bo: ng tng
rng khng l khng c, khng tn ti.
Nu nhn hiu sai lm ngay t cu khi
u nh th, chc chn chng ta s tip tc
nhn hiu sai lm ton b Tm kinh, bi phn
tip theo ca Tm kinh chnh l ging rng
ngha nu bt ngay t cu m u.
Gn y chng ti tnh c c c mt
nhn xt v Tm kinh trong bi vit ca thy
Nht Hnh ng ti trn trang Lng Mai, xin
trch li mt on di y:
... ... Vn bt u t cu kinh: Ny
riputra, v th m trong ci khng, khng c
hnh hi, cm th, tri gic, tm hnh v nhn
thc (ting Phn: Tasmc riputra nyatay
na rpa na vedan na saj na saskr na
70

i tm ngha khng...

vijnam). hay! Va ni trn l ci khng

chnh l hnh hi, v hnh hi chnh l ci
khng, m by gi li ni ngc li: Ch c ci
khng, khng c hnh hi. Cu kinh ny c th
a ti nhng hiu lm tai hi: N bc tt c
cc php ra khi phm tr hu v t chng
vo trong phm tr v (v sc, v th, tng,
hnh, thc)... ... (Ht trch)1
Tht kh c th cho rng thy Nht Hnh
li l ngi hiu cu kinh trn khng theo
ngha ch Khng (vit hoa) m nghing v
ngha khng c, khng tn ti. Nhng c l
v lng t bi nn thy ang t mnh vo v tr
ca nhng k phm ngu thng nhn hiu sai
lm v kinh vn nh th, t mi c th
a ra s bin lun nhm gip h gii nghi
chng? y c l l l do thuyt phc duy nht
cho vic nhn hiu ch khng trong cu kinh
trn theo ngha khng tn ti. Chnh v
din t theo ngha khng tn ti nn mi
cho rng ch c ci khng, khng c hnh hi,
1

Mi xem nguyn bn ti y: http://langmai.org/tangkinh-cac/kinh-van/kinh-moi-dich/tam-kinh-tue-giacqua-bo (D liu truy cp ngy 29 thng 12 nm 2014)

71

Ngun chn l tht

v tip theo l da vo kt lun rng cu

kinh ny bc tt c cc php ra khi phm
tr hu v t chng vo trong phm tr v.
V t tt c cc php vo phm tr v nn
xem nh y ni ngc li vi ngha
chn khng hay tnh tht nu ra trc
trong cu m u. V nh vy tc l t mu
thun v ngha, khng c s nht qun, hay
cng c th ni l din t sai lch.
V do s din t sai lch nh th nn tt
nhin l cu kinh ny c th a ti nhng
hiu lm tai hi. Nu hiu Tm kinh theo cch
dn n nhn xt ny th gi nh ngi Huyn
Trang sng li vo thi nay v mang bn dch
Tm kinh i in n lu hnh, chc chn s
khng c nh xut bn no dm nhn in mt
vn bn nguy him c th a ti nhng hiu
lm tai hi nh th!
May thay, bn dch Tm kinh ca ngi
c xut bn t cch nay hn 14 th k. Ngi
sinh nm 602 v mt nm 664 nn bn dch
Tm kinh phi ra i trong khong thi gian
. Trc ngi c 2 v dch Tm kinh sang
72

i tm ngha khng...

ch Hn l c s Chi Khim v ngi Cu-mala-thp, nhng bn dch ca c s Chi Khim

mt. Sau ngi li c n 5 ngi khc cng
dch Tm kinh v cc bn dch ny u cn
c lu gi trong i Chnh tng. Tuy nhin,
trong c thy 7 bn Hn dch hin cn, vi s
chn lc ca ngi c tri qua hn 1.400 nm,
ch ring bn dch ca ngi Huyn Trang
vt hn ln tr thnh bn Tm kinh thng
dng nht, c hu ht Pht t ngy nay ghi
nh v tng c.
Trong s cc bn dch Tm kinh va
cp, ng ch l c mt s bn din t phn
qun st v nm un c khc hn so vi bn
dch ca ngi Huyn Trang. Bn dch ca ngi
Php Thnh (bn n Hong), c xp vo
i Chnh tng, Tp 8, kinh s 255, trang 850,
t b, dng th 27 chp nh sau:
...qun st chiu kin ng un th tnh tt
giai th khng. ( )
Bn dch ca ngi Tr Hu Lun, c xp
vo i Chnh tng thuc Tp 8, kinh s 254,
trang 850, t a, dng th 14 chp nh sau:
73

Ngun chn l tht

... chiu kin ng un t tnh giai khng.

( )

y, r rng cc bn dch ny u c
mun nhn mnh cho r hn tnh cht khng
c cp trong cu kinh chnh l th tnh,
l t tnh ca nm un, c nhn bit di
s chiu soi ca tr tu Bt-nh, ch khng
hm ni rng nm un l khng c, khng
tn ti.
Tuy nhin, trong trng hp ny th vic ni
r hn, gii thch rng hn c v nh khng
phi l gii php thch hp. Vic ni r hn
trong cc bn dch ny v hnh trung to ra
mt khi nim mi gn ghp ngha khng
vo . Nh vy khin cho ngi c rt d
ri vo ch hi lng vi khi nim mi ny v
v th hon ton khng hiu ng c ngha
khng vi tt c nhng thuc tnh nhim
mu v hn ca n - vn l mt phm tr
ngha ch c th thc chng y qua cng
phu tu tp hnh tr ch khng th din t
trn vn v chnh xc bng ngn ng.
Quyt nh chn la ca ngi Huyn Trang
khi dch cu kinh ny l mt s t ph sng
74

i tm ngha khng...

to, chnh xc v hiu qu hn. Thay v gii

thch hoc ni r hn v ngha khng, ngi
vn gi nguyn ch khng nhng ngay sau
l mt mnh gy gn, dt khot, ht sc
r ngha nhng li hon ton tri ngc vi t
duy logic thng thng:
Sc bt d khng, khng bt d sc; sc tc
th khng, khng tc th sc. (
)
Tm dch l: Sc [un] chng khc vi
Khng, Khng cng chng khc vi sc [un].
Sc [un] chnh l Khng, Khng cng chnh
l sc [un].
y, s tri ngc hon ton vi t duy
logic thng thng c tc dng nh mt go
nc lnh di vo ngi c kinh, lm thc tnh
mi hot ng t duy nhm n lc kim chng
li ci mnh tri ngc . iu ny cng
gi nn mt s cun ht v thi thc ngi
c phi tc thi i chiu thng tin va nhn
c vi tt c nhng khi nim c trong k
c, nhm l gii tnh cht tri ngc ca n.
75

Ngun chn l tht

Hn th na, tnh cht tri ngc li c

gia tng n mc cc i trong mnh i sau:
Sc tc th khng, khng tc th sc.
n y th mi n lc bin gii ca ngi c
kinh hn phi tan thnh my khi, bi khng
th c bt k mt nn tng khi nim hay lp
lun no l gii cho mt kt qu hon ton
v l nh th. Trong phm tr nhn thc ang
tn ti ca tt c chng ta th sc v khng
l hai khi nim ph nh ln nhau, khng th
ng thi cng hin hu, hn na li cn c
ng nht vi nhau! Tnh cht v l ny c gi
tr nh mt liu thuc nga hiu qu gip
cho ngi c kinh phi git mnh tnh gic v
khng ri vo cch nhn hiu ngha khng
theo t duy logic thng thng, v iu b
ph nhn hon ton: Nu khng mang ngha
l khng c, khng tn ti th lm sao sc
li c th chnh l khng v khng li c th
chnh l sc? Ngi c do c t vo
mt thch thc phi i tm ngha khng sao
cho c th vt qua c bc tng chn sc
tc th khng ny. V khi nhn ra s bt lc
76

i tm ngha khng...

ca ngn t ng ngha, hnh gi s tin c

mt bc xa hn hng n vic trc nghim,
thn chng tnh Khng hay tnh tht ca
vn php thay v suy lun din gii v n.
Bi vy, khng phi ngu nhin m trong
ton bn Tm kinh, ch ring cu Sc tc th
khng, khng tc th sc ni bt ln nh
mt tiu im chnh, tr thnh tinh ty su xa
nht m bt c ai c qua Tm kinh cng u
nhn c n tng ht sc mnh m t .
Cho d cha thc chng c tnh Khng rt
ro, ngi c vn b cun ht mnh m ngay
vo cu kinh ny.
V th, iu hin nhin l nhng hiu lm
tai hi khi c Tm kinh chc chn khng
th quy li do ngi Huyn Trang chuyn dch
khng kho lo hay vng v, sai lch, m
ch c th l do ngi c kinh hiu ch
khng trong cu m u ca Tm kinh theo
mt ngha khng chun xc. Trong trng
hp , chng ta ch c th t trch mnh cha
c cng phu hnh thm Bt-nh ba-lamt-a ch khng th quay sang trch ngi
77

Ngun chn l tht

dch kinh khng kho lo, bi s kh khn

v hn ch trong vic din t mt iu khng
th din t l iu m ta phi chp nhn.
Bng php th ca thi gian, chng ta
khng th ph nhn mt thc t l k t ngi
Huyn Trang n nay, tri qua hn 14 th k,
c bit bao v cao tng thc c tu tp thnh
tu o qu, v hu ht cc v u tng c
thuc lng bn Tm kinh ny t lc mi bc
chn vo ca cha, nhng qu tht cha nghe
c v no trong s mc phi nhng hiu lm
tai hi do tng c bn dch Tm kinh ny!
Trong quyn 17 ca sch Pht t lch i
thng ti ( - i Chnh tng, tp
49, kinh s 2036, trang 644, t a), phn truyn
v thin s Cnh Sm () c ghi li on vn
p gia thin s vi mt v tng nh sau:
C v tng tha hi: Sc chnh l khng,
khng chnh l sc, l l y l th no?
S ni k p rng:
Ch chng ngi chng phi tng vch.
Ch sut thng ng tng h khng.
78

i tm ngha khng...

Nu ai hiu thu c nh th,

Xa nay tm, sc vn cng ng.
(Tng vn: Sc tc th khng, khng tc th
sc, th l nh h? S k vn: Ngi x phi
tng bch. Thng x vt h khng. Nhc
nhn nh th gii, tm sc bn lai ng. -

)

y, thin s mun ch ra rng ngha

khng trong cu hi chng phi l rng khng,
khng c g. Nu hiu ng nh th mi thy
c ch chng ngi chng phi l nhng vt
th nh tng cao ho su, m ch thng sut
khng ngn ngi cng ng tng l h
khng trng tri. Khi vt qua gii hn ca t
duy logic thng thng nhn thu bn cht
c, khng ca vn php th mi bit c tm
v hnh sc vn ng mt th tnh.
Tr li vi cu kinh tng chng nh hm
cha mt sai lm nh va ni trn, trong
nguyn bn Hn vn c chp nh sau:

79

Ngun chn l tht

X-li t! Th ch php khng tng bt

sanh bt dit, bt cu bt tnh bt tng bt
gim. Th c khng trung v sc, th, tng,
hnh, thc. (
,,, )

Do vic hiu sai ngha ch khng ngay

t cu kinh u tin nn khi c n cu ny
tt yu phi ny sinh nghi vn. Trong on
vn va trch trn, thy Nht Hnh vit:
hay! Va ni trn l ci khng chnh l hnh
hi, v hnh hi chnh l ci khng, m by gi
li ni ngc li: Ch c ci khng, khng c
hnh hi.
Nhng ngha ca ci khng y r
rng ch c th xem l ni ngc li khi n
c nhn hiu theo ngha khng c, khng
tn ti. V khng l khng tn ti, nn
ni hnh hi chnh l ci khng th sau
khng th ni ngc li rng ch c ci
khng, khng c hnh hi. T duy logic hon
ton b li, b tc im ny v khng th chp
nhn mt s ni ngc li nh th.
V s nhn hiu nh trn cng tt yu phi
80

i tm ngha khng...

dn n kt lun l: Cu kinh ny c th a
ti nhng hiu lm tai hi: N bc tt c cc
php ra khi phm tr hu v t chng vo
trong phm tr v... Qu tht, nu khng
y l khng c, khng tn ti th tt nhin
l tt c cc php u b bc nm vo mt
ci gi khng to tng!
Nhng nu hiu ngha ci khng nh
l tnh Khng, tnh tht ca tt c cc
php, th cu kinh va trch khng h ri vo
chp khng, cng khng bc tt c cc php
ra khi phm tr hu v t chng vo trong
phm tr v. Vo i Thanh, T Tha M khi
son sch Bt-nh tm kinh d gii c gii
thch v cu kinh ny nh sau:
Ph chn khng tht tng chi trung, k
v sinh, dit, cu, tnh, tc v ng un kh tri
h. (
)

C th tm dch l: Trong ch chn khng

tht tng vn khng c nhng vic nh
sinh, dit, d, sch... tt nhin cng khng c
nm un c th nhn bit.
81

Ngun chn l tht

Nh vy, T Tha M ging gii ngha cu

kinh ny hon ton ph hp vi cu m u
nm un u l khng. ng khng nhn
hiu ch khng l khng c, khng tn ti,
m din t l chn khng tht tng.
V th, ng khng h c nhng hiu lm tai
hi khi c hiu cu kinh ny. C l khi cn
cha thc s thn chng c cnh gii nm
un u khng nh B Tt Qun T Ti th
t nht chng ta cng nn nhn hiu ngha
khng theo cch nh T Tha M, thay v cho
l rng khng, khng c g ri i n s
hoi nghi, ph phn kinh vn.
y c th xem l bi hc quan trng cho
tt c nhng ai mun tm hiu, hc hi ngha
Tm kinh: Trc khi mun hiu ng Tm
kinh, nht thit phi nhn hiu ng c
ngha ch khng ngay t cu kinh m u.
Mt cu hi c th c nu ln y l: V
sao kinh vn khng dng mt t ng no khc r
ngha hn m s dng ch khng ri ngi
c phi hiu khc hn ngha thng thng
ca n l khng c, khng tn ti? Cu tr li
82

i tm ngha khng...

y l, tnh Khng hay kh tnh v hn m

chng ta di dng din gii nh trn vn l
mt trng thi ch c th c chng nghim
bng vo kinh nghim tu tp c nhn, c th l
hnh thm Bt-nh ba-la-mt-a nh trong
kinh ni. Khi m t trng thi ny cho mt
ngi cha chng ng, kinh vn khng th gii
hn kinh nghim chng ng thc ti ny vo
mt khi nim sn c, n gin ch v khng c
bt k khi nim no c th tng ng vi phm
tr v hn cn din t.
Mt khc, din t thc ti siu vit ny,
cng khng th t ra thm nhng khi nim
mi, v iu s cng dn ngi c i xa hn
m khng thc s n c vi thc ti. V th,
la chn duy nht l ch c th tm dng mt
ngha c xem nh gn nht vi tnh cht
ca thc ti kh tnh v hn ny - l ngha
khng. V ting Phn thm mt tip v
ng theo sau ngha khng din t hm
c kh nng v hn nh chng ta tm hiu
phn trn.
Khi nhn hiu c rng nm un u
khng l mun ni n th tnh, t tnh
83

Ngun chn l tht

hay tnh tht ca nm un ch khng h

ph nhn s tn ti ca chng, ta s c th tip
tc c phn cn li ca Tm kinh m khng
s ri vo nhng hiu lm tai hi.
Cng nn nh rng sc un ch l mt phn
c cp n trc tin ph nhn trong
chn khng tht tng. Trn cu vn ny
ca Tm kinh cn ni rng thm, nhm c th
ha ngha c nm un u khng trong cu
kinh m u:
X-li t! Sc bt d khng, khng bt d
sc; sc tc th khng, khng tc th sc; th,
tng, hnh, thc dic phc nh th. (

Tm dch l: Ny X-li t! Sc [un] chng

khc vi Khng, Khng cng chng khc vi sc
[un]. Sc [un] chnh l Khng, Khng cng
chnh l sc [un]. i vi [cc un khc nh]
th, tng, hnh v thc cng u nh th.
V nh vy, khng ch l sc tc th khng
m cho n th, tng, hnh v thc cng u
84

i tm ngha khng...

l khng. y chnh l ngha ging gii ca

thin s Cnh Sm khi ngi ni: Ch chng
ngi chng phi tng vch. ( Ngi x phi tng bch.) Nu hnh gi vng
kt ni th, tng hnh hoc thc, th ch vng
kt r rng khng lin quan n tng cao
ho su hay bt k hnh sc no. Hiu c
nh vy, s tu tp ca hnh gi s khng cn
ch ch trng ring vic thot khi hnh sc,
ng thi cng c th nhn ra rng ci khng
trong s qun chiu tu tp t n tht chng
phi l rng khng, khng c g.
chnh l dng ca thin s khi a
ra mt m t trng hung ngc li. Khi
hnh gi qun chiu thy c nm un u
khng, ch nhn bit c sut thng khng
ngn ngi, th cng chng phi l h khng
rng rang khng c g. Thin s ni: Ch sut
thng ng tng h khng. ( Thng x vt h khng.)
Khng vng ni hnh sc, chng kt vo
h khng, chnh l ch m thin s m t
nh l mt ci nhn: Xa nay tm, sc vn cng
ng. ( - Tm sc bn lai ng.)
85

Ngun chn l tht

Da vo nhng g tm hiu c t cu
m u Tm kinh, n y chng ta cng c
th chuyn dch cu kinh ny theo nhng hm
nhn hiu c nh sau:
Ny X-li t!1 Tnh tht ca sc un
khng khc vi tnh Khng nh va ni trn,
v tnh Khng cng khng khc vi tnh tht
ca sc un. Tnh tht ca sc un chnh l
tnh Khng, tnh Khng cng chnh l tnh
tht ca sc un. i vi th un, tng un,
hnh un v thc un cng u nh vy.
Tuy nhin, cho d mt cch din t y
nh th qu tht c gip chng ta d dng
hn i cht trong vic nhn hiu ngha cu
kinh thm diu ny, th ng thi n cng to
ra mt nguy c hnh thnh nhng khi nim
mi ri s lp tc ng khung vo ci
thc ti v hn cn c chng nghim qua s
hnh thm Bt-nh ba-la-mt-a v c
tm m t nh tnh Khng hay tnh tht
ca cc php. Khi y, chng nhng ta s khng
1

Tn gi khc ca ngi X-li-pht, v t c c

Pht ngi khen l Tr tu nht trong hng Thanh vn.

86

i tm ngha khng...

th no hiu c mt cch ng tht v tnh

Khng hay tnh tht ca nm un, m tri
li cn b ngn cch, b mt i kh nng t
chng nghim thc ti y, n gin ch v ta c
nguy c bm cht mt cch sai lm vo nhng
khi nim mi va c c.
Chng ta c th s dng mt v d kh quen
thuc vi nhiu ngi hc Pht lm r hn
iu ny, theo th t tnh, th tnh hay tnh
tht ca nm un c th v nh nc bin, v
s hin khi ca nm un c cc gic quan
nhn bit c th v nh nhng con sng lin
tc nhp nh ni ln t mt bin. V mt hin
tng, chng ta lun quan st thy nhng con
sng c khi sinh, vn cao, chuyn ng ri
mt i. Tuy nhin, v mt bn th th tt c
nhng con sng y u khi sinh t nc, cng
mt th tnh vi nc. Cho nn, cu kinh va
dn trn c th dng din t trng hp
ny nh sau:
[Bn cht ca] nc khng khc vi sng,
[bn cht ca] sng khng khc vi nc. [Tnh
tht ca] nc chnh l sng v [tnh tht ca]
sng cng chnh l nc.
87

Ngun chn l tht

Nh vy, khi dng tr tu Bt-nh qun

chiu su xa n ci ngun bn th ca thc
ti, v B Tt s t mnh chng nghim s tht
l nm un u khng. V cng khng ch
ring nm un, m tnh tht ca tt c cc
php cng u l khng trong ngha ny chng ch l nhng con sng nhp nh khi
sinh t mt nc tnh Khng.
Nhng cho d tnh tht ca cc php u
l khng, v B Tt cng khng v th m ph
nhn th gii hin tng vn ang thc s
hin hu trong vng sinh dit. Cng nh bn
th ca sng tuy ng vi nc, nhng mt
mt bin m vn hon ton khc vi nhng
lc gi to sng ln. Ta c th bi li tha thch
khi tri yn bin lng, nhng khi bin ng vi
nhng ct sng cao ph u th ta khng th
xem thng, bi n c th dm cht ta trong !
Tuy ng mt bn th, sng v nc vn hon
ton khc nhau trong th gii hin tng.
Cng vy, tuy qun st thy c tnh tht
ca cc php u l khng, nhng v B Tt
khng v th m ph nhn nhng con sng
nhn qu, nghip lc, vn lun hin hnh
88

i tm ngha khng...

trong th gii hin tng tng i. Tuy qun

st thy tt c cc ci thin gii cho n nhn
gian, a ngc... ht thy u l khng, nhng
v B Tt vn khi tm i t i bi sn sng
vo a ngc chu ng mi cc hnh cu
chng sinh. Tuy qun st thy ht thy nghip
lnh, nghip d u l khng, nhng v B Tt
vn tinh tn tu tp mi vic lnh d nh nht
nht, lun thn trng gi gn khng phm vo
ngay c nhng iu xu c nh nht nht.
Tnh cht song hnh ca c hai nhn thc
c v tri ngc nhau nh trn c o Pht
din t nh l chn l tng i (hay Tc )
v chn l tuyt i (hay Chn ). Nhng g
c chng ta nhn bit qua cc gic quan tuy
vn hin hu khng th ph nhn, nhng s
tn ti ca chng l gi tm, ph thuc hon
ton vo cc nhn duyn khi sinh cng nh
cc iu kin tng quan. V th, bn cht ca
tt c cc php y l v thng, khng ngng
thay i v tt yu s i n hoi dit. Nhng
cho d bn cht ca chng l nh th th s hin
hu ca chng vn l c tht, cng nh trong
thi gian hin hu chng lun tc ng qua li
89

Ngun chn l tht

vi nhau theo nhng quy lut nht nh. Tt c

nhng iu y to thnh mt hin thc din ra
quanh ta, c ghi nhn v phn bit bi cc gic
quan. l mt thc ti tng i, c vn hnh
theo nhng quy lut cng tng i. V s nhn
bit ng tht v tt c nhng iu s a ta
n mt chn l tng i.
Mt khc, s nhn bit thu sut v bn
cht ca thc ti tng i cho ta thy c
nn tng cn bn m t thc ti ny
khi sinh, thy c nguyn l c bn nht m
ton b thc ti lun vn hnh theo . Thc
ti c nhn bit mt cch thu trit v ton
din n tn ci ngun khi sinh ca vn php
c tm gi l thc ti tuyt i. Tn gi ny
cng ch mang tnh gi m v hon ton khng
phi mt khi nim y din t thc
ti tuyt i, vn ch c th v cn phi c
chng nghim trc tip bng s tu tp tr tu
Bt-nh, tc l hnh thm Bt-nh ba-lamt-a nh trong kinh dy.
Ni mt cch d hiu hn, s tht tt yu
c nhn ra trong i sng thc tin quanh ta
90

i tm ngha khng...

c gi l chn l tng i hay Tc , ngha

l nhng s tht gii hn trong phm vi i
sng th tc. S tht y bao gm nhng iu
hin nhin m ai trong chng ta cng phi tri
qua nh sinh, lo, bnh, t... N cng bao gm
c s vn hnh theo lut nhn qu, chng hn
nh nhng nghip c to ra nh th no s
dn n nhng kt qu nh th no...
Tuy nhin, chn l tng i hay Tc ch
ng v mt hin tng, thng qua s nhn
bit v phn on ca chng ta, nn khng
phi l bn cht rt ro hay tnh tht ca thc
ti. Khi qun chiu thc ti tng i bng tr
tu Bt-nh thng qua s tu tp php mn
Bt-nh ba-la-mt-a, hnh gi s t mnh
chng nghim c bn cht rt ro hay tnh
tht ca tt c cc php v t c chn l
tuyt i hay nht ngha , cng gi l
Chn , tc l nhng s tht vt ngoi phm
tr i sng th gian, thuc phm tr xut th
gian. Chn l tuyt i hay nht ngha
cng c m t trong Tm kinh nh l tng
Khng ca cc php trong cu kinh tip theo
nh sau:
91

Ngun chn l tht

X li t! Th ch php khng tng bt

sanh bt dit, bt cu bt tnh, bt tng bt
gim. (
)
Tm dch: Ny X-li t! V th nn tng
Khng ca cc php vn khng sanh khng dit,
khng d khng sch, khng thm khng bt.
Cu kinh ny qut sch mi gi tr nhn
thc phn bit m chng ta tch ly t cc
gic quan thng thng. V s ph nhn ny l
kt qu tt yu phi c c t cng phu hnh
thm Bt-nh ba-la-mt-a va c nu r
trong cu m u. Khi c soi chiu di nh
sng ca tr tu Bt-nh, nhng gi tr m ta
vn tng chng nh chc tht, thng hng
bng tr thnh h huyn, gi tm v xt n
cng u l rng khng, khng tht. Vic qut
sch i nhng gi tr khng tht ny trong
nhn thc chnh l s dn ng cho tnh
tht ca vn php hin by, cng nh khi nhn
xuyn qua nhng con sng nhp nh, ta mi
thy c bn cht thc s ca chng chnh l
mt nc mnh mng tri rng.
92

i tm ngha khng...

V kt qu ca tin trnh nhn ra bn cht

thc ti c ging gii su hn vo chi tit
trong cu kinh tip theo vi nhng h qu ph
nhn tt yu:
Th c khng trung v sc, v th, tng,
hnh, thc; v nhn, nh, t, thit, thn, ; v
sc, thanh, hng, v, xc, php; v nhn gii,
ni ch v thc gii; v v minh dic v v
minh tn; ni ch v lo t dic v lo t tn;
v kh, tp, dit, o; v tr dic v c. (

Tm dch: V th, trong tnh Khng chng

c sc [un], chng c th [un], tng [un],
hnh [un], thc [un]; chng c [cc gic quan
nh] mt, tai, mi, li, thn, ; chng c [cc
i tng gic quan nhn bit nh] hnh sc,
m thanh, mi hng, v nm, s xc chm, cc
php; chng c cc phm tr [tip xc gia] mt
[vi hnh sc] cho n phm tr [tip xc gia]
93

Ngun chn l tht

thc [vi cc php]; chng c [c Mi hai nhn

duyn nh t] v minh v s chm dt ca v
minh cho n gi cht v s chm dt ca gi
cht; chng c [c Bn chn nh] kh au,
nguyn nhn ca kh au, s chm dt kh au
v con ng a n s chm dt kh au;
chng c tr tu cng chng c s chng c.
i tng ph nhn trong on kinh vn
ny l ton b th gii hin tng c chng
ta nhn bit trong tng giy pht qua s tip
xc gia cn vi trn, qua hnh thnh tt
c mi s nhn bit, phn bit... Khi tr tu
Bt-nh soi ri gip ta thy c nhng gi
tr nhn bit phn bit u l h huyn,
khng phi tnh tht ca thc ti, th cho n
c Mi hai nhn duyn cng ch l nhng gi
tr c tm thi dng ln trong b khung h
huyn khng tht y, nn t chng cng khng
cn tn ti di s qun chiu su xa n tn
ngun ci l tnh Khng. V th, tuy kinh vn
ph nhn ton b th gii hin tng, nhng
ch l s ph nhn trong tnh Khng, ngha
l di ci nhn ca v hnh gi chng ng
c tnh tht ca tt c cc php. V di ci
94

i tm ngha khng...

nhn thu trit th ngay c nhng iu nh

kh, tp, dit o cho n tr tu hay s chng
c cng u khng tn ti.
V nh ni, s ph nhn cc gi tr nhn
thc phn bit sai lm v th gii hin tng
chnh l s dn ng cho hnh gi bc vo
cnh gii gic ng, nn cu kinh tip theo m
t vic t n gic ng nh sau:
D v s c c, B--tt-a y Bt-nh
ba-la-mt-a c, tm v qui ngi; v qui
ngi c, v hu khng b, vin ly in o
mng tng, cu cnh Nit-bn. (

Tm dch: Do nhn thc c rng khng

c s chng c nn B Tt y theo php mn
Bt-nh ba-la-mt-a v t n tm thc
thng sut khng cn chng ngi; nh tm
thc khng chng ngi nn khng c s s st
hong ht, xa la nhng mng o suy tng tri
ngc vi s tht, rt ro t n Nit-bn.
Nit-bn l cnh gii tch tnh, chm dt
hon ton mi kh au ca sinh t lun hi.
95

Ngun chn l tht

y chnh l mc tiu ti hu ca con ng

tu tp, l b bn kia ngi tu tp hng
n trong sut tin trnh tu tp. Tm kinh
nu ln ngay t u rng phng thc t
n mc tiu ny chnh l vic thc hnh php
mn Bt-nh ba-la-mt-a. Ni dung on
kinh vn ny ch nhc li khng nh v gii
thch r hn iu ni. V th, chng ta c th
xc tn rng vic nhn hiu ng cu kinh m
u - vi im ct yu l ngha khng trong
- chnh l yu t quyt nh u tin tip
nhn ngha Tm kinh. Vic nhn hiu sai v
ngha khng tt yu cng s dn n nhn
hiu sai lch ton b bn kinh ny.
Phn yu ngha tip theo trong cu m u
ca Tm kinh chnh l mi tng quan gia s
nhn bit nm un u khng vi vic vt
qua ht thy mi kh ch. V sao nhn bit
nm un u khng c th gip ta vt qua
kh ch? Di y chng ta th tm hiu xem
liu mi tng quan ny s c biu hin c th
nh th no trong cuc sng hay ch l nhng
kt qu nhn thc gii hn trong thin nh?
96

i tm ngha khng...

Trong khi cnh gii chng ng vin mn

ch c th c trc tip th nghim nh vo
s hnh thm Bt-nh ba-la-mt-a th s
nhn hiu mt phn ngha tnh Khng ca nm un ni ring v vn php ni chung
- vn thc s gip ta gim nh rt nhiu kh
au trong cuc sng. V th, trong tin trnh
tu tp hng n vt qua ht thy mi kh
ch th trc ht chng ta cng s tc thi
nhn c nhng kt qu u tin l gim nh
kh au. Kt qu tch cc ny c c trc
ht chnh l nh vo s thay i nhn thc i
vi s vt, t lm thay i cung cch ng x
cng nh cm nhn ca chng ta.
Chuyn bin u tin trong tin trnh ny l
s nhn bit v chp nhn tnh cht song hnh
ca c Tc v Chn . Thay v tuyt i
ha nhng nh kin, khi nim v s vt nh
nhng khun mu bt bin, ta s nhn ra tnh
cht tng i v duyn hp ca chng trong
phm tr Tc . Thay v say m tham m
i vi nhng g khin ta hi lng thch v
chn ght n trnh i vi nhng g tri phin
lng, ta c th bnh tm nhn li v truy vn
97

Ngun chn l tht

n nhng gi tr thc s ca chng, n nhng

nguyn nhn khin ta hi lng hay pht .
Mt iu ht sc th v y l, nhng
tm nim khng ngng sinh khi ca ta li rt
ging vi nhng bong bng x phng thu nh
ta vn hay chy ui theo sau khi thi ra, tuy
c v ngoi tht sc s v to ln, nhng khi ta
va ui kp v chm vo th chng lp tc v
tan khng cn li g c. Cng vy, khi ta mi
mit chy ui theo nhng tm nim tham
mun, vui bun, thng ght... khng ngng
sinh khi trong tng giy pht, th chng lun
c v nh ht sc chc tht v y ngha.
Nhng khi ta c th dng li tnh tm su
lng v qun st chng mt cch khch quan,
chng lp tc tan bin thnh nhng nim
tng ri rc, mong manh v v ngha. Khi
c th gi tm an nh sng sut d ch trong
mt thi gian ngn, ta s bt u thy khi ln
trong ta nhng nghi vn mi thay v mi mit
chy ui theo nhng tm hnh phin no: V
sao ta li tham mun, vui bun, thng ght...
i vi nhng iu nh th khi bn cht thc
s ca chng ch l v thng, gi tm?
98

i tm ngha khng...

Khi nhn bit tnh cht v thng v gi

tm do duyn hp, ta s c kh nng tip cn
nhng vn nghim trng vi mt tm thi
bnh thn hn, bi pha sau lp v nghim
trng tng nh v cng kin c ca s vic,
ta thy c tnh cht gi tm, mong manh v
khng ngng chuyn bin ph thuc vo nhn
duyn ca bt k s vt no.
Mt khc, khi nhn ra s thi thc khi
sinh t nhng tm nim tham lam hay sn
hn, ganh ght, k... ta cng lun c c
kh nng ng x sng sut hn. Ta thy c
nguyn do dn n nhng s thi thc y v
cng nhn ra c tnh cht v l, gi tm ca
chng. Nh , sc mnh thi thc ca tham
lam hay sn hn... khng th khng ch, sai
x hon ton khuynh hng ng x ca ta nh
trc. Thay v vy, ta c nhiu kh nng hn
trong vic kim sot chng v cn nhc mi
hnh vi ng x ca bn thn mt cch bnh
tnh, sng sut hn.
Nhn ra s tn ti song hnh ca Tc
v Chn , chng ta hiu c tnh cht v
99

Ngun chn l tht

thng, mong manh v gi tm ca s vt

nhng khng ph nhn s hin hu ca chng
trong th gii hin tng; ta nhn hiu bn
cht rt ro ca tt c cc php u l khng
nhng khng ph nhn cc gi tr tng i
nh ng-sai, thin-c, tt-xu... cng khng
ph nhn nguyn l nhn qu, v tt c nhng
iu y vn ang vn hnh khng sai lch trong
th gii hin tng; ta qun chiu rng trong
cnh gii chng ng rt ro hon ton khng c
nhng iu nh T , Thp nh nhn duyn...
cho n khng c c tr tu hay s chng c,
nhng vn pht tm B-, nguyn thnh qu
Pht, tinh tn tu tp su ba-la-mt, thc hnh
ht thy mi vic lnh, trnh xa ht thy mi
vic c, khi tm i t i bi i vi tt c
chng sinh, v ta bit rng nu khng c tin
trnh y th s khng do u c th t n s
chng ng rt ro...
Nh vy, tuy mi vic dng nh vn bnh
thng khng h thay i sau khi ta nhn bit
c tnh Khng ca cc php, nhng thay
i thc s din ra t trong nhn thc ca
100

i tm ngha khng...

ta v mi s vt. Nhng nguyn nhn lm khi

sinh cc tm hnh phin no b ta nhn
r v soi chiu nh sng tr tu vo lm tan
bin i sc mnh ca chng. T nhng cm
d thng thng nh n ngon, mc p... cho
n nhng iu to tt hn nh cng danh, s
nghip, quyn lc... khi nhn bit r bn cht
rt ro ca chng u l gi tm v ph thuc
vo nhn duyn, th nhng gi tr b mt ca
chng s khng cn li cun, hp dn ta mt
cch qu mnh m nh trc.
Do nhn hiu c tnh tng i ca tt
c nhng gi tr ny nn tuy vn s dng n
chng trong i sng nhng ta s khng qu
vng mc, tham m. S bung x ny gip
ta c c mt tm thc nh nhng v t do
hn rt nhiu. y chnh l nguyn nhn gip
ta ngn chn c ngay t u s sinh khi
ca ht thy mi tm hnh phin no nh
tham mun, ght gin, bun ru, lo lng...
V khi cc phin no khng cn lin tc
sinh khi mt cch mnh m do s thi thc,
cun ht t ngoi duyn, ni tm ta s ngy
cng c an tnh hn, sng sut hn. Nh
101

Ngun chn l tht

, nhng ni kh m ta thng xuyn phi

gnh chu trong i sng s gim nh i rt
nhiu, ng thi cng to iu kin cho s tu
tp hnh tr ca chng ta ngy cng d dng
hn hng n mc tiu thy c nm
un u khng v t vt qua ht thy
mi kh ch.
n y, chng ta c th thy rng tnh
Khng tht ra hon ton khng phi mt khi
nim siu hnh hay m h kh nm bt. Trong
phm vi gii hn ca tri thc khi nim th
gian v nhng quy c ca ngn ng, chng
ta phi chp nhn mt s tht l ta ch c th
thc chng hay trc nghim c tnh Khng
mt cch rt ro vin mn thng qua s tu tp
t n gic ng. V trc thi im gic ng
th mi s bin gii hay lp lun, cho d c
da theo Kinh vn, cng u ch l nhng m
phng mang tnh cht gi m tng i nh
ngn tay ch v mt trng, tuy c th gip ta
nhn bit hng i nhng li hon ton khng
phi l bn thn cnh gii gic ng. Nu da
vo nhng nhn thc, tri kin nh trn t
102

i tm ngha khng...

cho l mnh hiu c tnh Khng th s

l mt sai lm rt ln. Ging nh ngi cha
nm qu thanh tr th cho d c hiu bit cn
k v bao nhiu c im ca loi tri cy ny,
cng vn cha th bit c mi v thc s ca
n l th no. Cng vy, tnh Khng ch l
mt tn gi tm dng ch n mt trng thi
chng ng vt ngoi phm tr t duy ngn
ng, v mt khi hnh gi cn cha t mnh t
n cnh gii y qua cng phu tu tp hnh
thm Bt-nh ba-la-mt-a nh Kinh vn
dy, th bt k mt s m t no cng u nm
trong phm tr c l m thi, khng th gip
ta thc s thu hiu c tnh Khng.
Cch duy nht bit c mi v qu
thanh tr l phi tm c mt qu v t mnh
nm th. Cng vy, cch duy nht nhn
hiu y v tnh Khng l phi tu tp tr
tu Bt-nh t n s chng nghim t thn.
Tuy nhin, cho d mi s bin gii nh trn
u khng th gip ta chng nghim c tnh
Khng nhng t ra n cng gip ta c c li
lc t vic tng c Tm kinh mi ngy m
103

Ngun chn l tht

khng mc phi nhng hiu lm tai hi, nht

l khng ri vo ch hoi nghi v cho rng kinh
vn c s mu thun hay sai lm.
Khi cn cha thn chng c cnh gii
gic ng, cha t mnh thy c nm un
u khng qua cng phu hnh thm Bt-nh
ba-la-mt-a, th vic tng c Tm kinh mi
ngy vi s hoi nghi ngha kinh vn nh
th s v cng tai hi. Ngc li, nu c th
nhn hiu c phn no ngha Khng theo
hng khng h ph nhn s tn ti ca th
gii hin tng, chng ta s d dng hn trong
vic hng n s hon thin bn thn mnh
v mang li li lc nhiu hn cho mi ngi
quanh ta, cng nh gim nh c rt nhiu
kh au khi sinh t nhng kin chp sai lm
v thc ti.

104

Thng v v thng

ngi bo ti rng: c Pht dy tt

c cc php th gian u v thng,
nhng nu tt c u v thng th chnh ci
v thng phi chng l mt yu t rt
thng? Nghe qua c v nh cng hp l, v
nh vy th ngay trong pht biu tt c u v
thng dng nh hm cha mt ni hm
mu thun vi chnh n?
Tht ra, vn nm ch l chng ta ang
qun xt i tng theo cch no v nhn hiu
nh th no l thng. Chng hn, cng mt
thc mc nh trn cng c th c p dng
cho nhng yu t nh kh au, phin no... T
v thy n nay, chng sinh vn lun au kh,
vn lun m chm trong phin no, vy chng
phi kh au v phin no cng l nhng yu
t rt thng sao? Nhng chc chn khi
thuyt dy v tnh cht v thng ca vn
php, c Pht khng h c mun ph
105

Ngun chn l tht

nhn vic kh au hay phin no l thng

theo ngha ny.
Thng hay v thng khng phi l kt
qu phn bin t cu ch. l mt tnh cht,
mt trng thi c tht trong i sng v mi
chng ta phi t mnh cm nhn, tip xc vi
n th mi c kh nng nhn hiu c. Trong
phm vi ca s bin gii ngn t, chng ta
thng da vo cc yu t thi gian v s bn
b ni ln tnh cht thng ca mt i
tng. Nhng yu t c th cn ong o m
hay c lng, nhng chng ch l nhng gi
tr tng i. V th, s nhn bit ca chng ta
v mt tnh cht thng nh th lun nm
trong phm tr tng i.
Chng hn, mi ngy i qua con ta vn
thng nhn thy rung la xanh tt, nhng
tht ra th rung la y ch tn ti khng qu
mt chu k sinh trng xp x ba thng. Trong
ba thng ngn ngi y, n vn lun thay i,
chuyn bin trong tng ngy, tng gi, nhng
ta khng lu nhn bit c...

106

Thng v v thng

Khi qung thi gian tn ti ca mt i tng

cng ko di, ta cng kh nhn bit tnh cht
v thng ca n hn. Nhn mt qu ni, mt
dng sng... ta khng h ngh rng ri chng s
thay i hay thm ch l mt i. Nhng trong
thc t, khoa hc ghi nhn khng t nhng
trng hp th gian bin ci vng nn i,
nhng con sng i dng chy, nhng ngn ni
chm su trong lng bin... V nhng thay i
y din ra trong mt qung thi gian qu di
so vi i sng ca ta nn hu nh ta khng c
kh nng trc nhn c chng.
Tuy nhin, cho d kh nhn bit n u
th nhng thay i, chuyn bin thuc loi
ny vn ch l mt kha cnh trong ngha v
thng do Pht thuyt dy, hn na cn c
xem l thuc loi v thng th, ngha l th
kch, d nhn bit, bi chng din ra trong
phm vi m ta c th quan st, o lng c.
Cn c mt s v thng tinh t, kh nhn bit
hn rt nhiu. l s v thng nm ngay
trong nhng tm nim ca ta. Chng lin tc
sinh khi v mt i trong tng giy ngn ngi.
107

Ngun chn l tht

Nhng cng ging nh nhng hnh nh tip

ni khi ta xem phim hot hnh, s thay i qu
nhanh chng khin ta c cm gic nh l
mt hnh nh ang chuyn ng ch khng
phi nhiu hnh nh ri rc tip ni nhau.
Cc nim tng hay cm xc ca ta cng
vy. Chng khi sinh v mt i trong tng stna ht sc ngn ngi, nhng s tip ni khng
gin on ca chng lm cho ta c cm gic
nh l mt chui suy t hay cm gic lin
tc v bn chc. iu khin ta lun nhn
thc mt cch sai lm v chng nh l nhng
yu t bn chc, kin nh.
Ch khi no ta c s dng li, ngha l dnh
mt thi gian tnh tm qun chiu chnh
ni tm mnh, ta mi c kh nng nhn ra
tnh cht ri rc, mong manh, lin tc sinh
khi ri mt i ca tng nim tng hay cm
xc. Ging nh vic quay chm li tng hnh
nh ring l ca mt on phim c th gip ta
nhn bit chi tit ca mi mt hnh nh, thay
v ch nhn bit v chng nh mt hnh nh
duy nht ang chuyn ng trn mn hnh,
108

Thng v v thng

s tnh tm qun chiu cng s gip ta nhn

din c tng nim tng, cm xc, thy r
c nguyn nhn khi sinh v dit mt ca
chng. V nhng nhn thc ng tht ny c
kh nng thay th, ph tan i nhn thc sai
lm trc y rng nim tng, cm xc ca ta
l nhng yu t bn chc, kin nh.
Nhng nhn thc ng tht nh vy s c
ngha g? Trc ht, chng gip ta thy c
tnh cht mong manh, khng bn chc v lin
tc thay i, hoi dit ca mi s vt cng nh
ngay c nhng nim nhn bit v cc s vt
trong tm thc ta. Tnh cht mong manh
v lin tc thay i ny l ngha thc s ca
v thng. V khi hiu c nh th, ta s
khng cn nghi ngi rng s v thng chnh
l mt yu t rt thng. Hon ton khng
phi vy, n gin ch v chng ta c th thy
r rng bn thn s v thng cng mong
manh v lin tc thay i trong tng st-na,
nn chng khng c g bn chc, kin nh
c th c xem l thng. Tng t, kh au
v phin no m tt c chng sinh ang m
109

Ngun chn l tht

chm trong t v thy n nay cng khng

phi l thng, v chng cng mong manh
v lin tc thay i, khng c g bn chc, kin
nh. iu tt nhin l s ni tip ca nhng
yu t mang tnh cht v thng th khng th
to nn mt yu t thng.
Trong cuc sng, iu chng ta phi thng
xuyn i mt nhiu nht chnh l sc mnh
ca nhng tnh cm, cm xc. Chng thng
xuyn khng ch, sai s ta theo cch ny hay
cch khc, khin cho mi suy ngh, li ni v
hnh vi ca ta tr thnh s phn nh ca chng
thay v thc s l nhng suy ngh, li ni v
hnh vi do chnh ta quyt nh da vo s suy
xt sng sut. Chng hn, khi mt cn gin
bng ln trong ta th mi suy ngh, li ni v
hnh vi ca chng ta s ch cn l s th hin
cn gin y ra bn ngoi m thi. Tng t, khi
mt ngi ri vo cm xc luyn i mnh m
vi mt ngi khc phi, tt c nhng g ngi
y lm dng nh ch l tha mn s luyn
i . V cng c khng t nhng trng
hp ngi ta phi u hng trc nhng cm
110

Thng v v thng

xc mnh m n ni hon ton tuyt vng

v thm ch i n t kt liu cuc i mnh.
Nhng ngi t vn v tht tnh, v tht bi
trong s nghip, hoc v phn ut, au kh...
u l v khng cn sc khng c vi
nhng cm xc phin no trn ngp trong tm
thc h. mc nh hn, ngi ta c th
phi m chm trong mt cuc sng kh au
ko di ch v h khng bit lm sao i tr vi
nhng phin no tng chng nh hin hu
thng trc trong lng h.
Nhng cm xc phin no tht ra khng
bn chc v mnh m n mc nh th. S
mnh m v bn chc ca cm xc l do chnh
ta to ra bng nhn thc sai lm ca mnh.
Khi ta nhn thc v chng nh nhng thc
th kin nh, bn chc, chng s khng ch
mi suy ngh, li ni v hnh vi ca ta bng
chnh sc mnh ta trao cho chng. y l l
do v sao ta lun b cm xc khng ch, bi ta
khng th no ch ng c mt i th ang
s dng sc mnh ca chnh ta. Ch c mt
cch duy nht lm o ngc tnh th,
111

Ngun chn l tht

l thay i t nhn thc ca chnh mnh. Khi

nhn ra c bn cht thc s ca mi cm
xc u l v thng, lin tc sinh khi v dit
mt i trong tng st-na, ta s tc b i tnh
cht bn chc gi to v sc mnh m chnh ta
trao cho chng. Mi mt cm xc hay nim
tng u s hin nguyn hnh ch nh mt gn
sng trn mt h mnh mng, ht sc mong
manh v ngn ngi, bi chng lin tc sinh ra
v dit i m khng cn n bt k tc ng no
t bn ngoi. Khi ta nhn r c tng cm xc
ngn ngi, th mt chui di ca nhng cm xc
y hp li cng khng cn l bn chc v mnh
m i vi ta. V th, chng khng cn kh nng
khng ch, sai s ta nh trc.
Khng ch l trong nhng tm nim ca ta,
m s v thng vi t cng c mt c trong mi
vt th. Bt k mt s vt no sau khi sinh ra
cng u bt u tri qua tin trnh i dn
n hoi dit. S hoi dit y khng phi i
n mt thi im no mi xut hin, m n
lun din ra lin tc trong tng st-na. Ngay
c nhng phn tch khoa hc khch quan cng
112

Thng v v thng

c th cho chng ta thy r iu . Cc phn

t vt cht khng tc thi mt i, m chng
lin tc tri qua mt tin trnh hng n s
tan r ngay trong lc chng ang tn ti. l
mt s tht. Ngay c nhng t bo trong thn
th ny ca ta cng ang thay i trong tng
giy pht: nhng t bo gi ci cht dn i v
nhng t bo mi lin tc sinh ra. Tin trnh
din ra khng gin on nhng chng ta
hon ton khng nhn bit c. Khi ta thy
mt ngi cht i th l ci cht ton din,
cui cng, nhng i vi ci cht tng phn,
lin tc ca con ngi y trong tng giy pht
ngay khi ang sng th ta hon ton khng
nhn bit.
V th, khi ta ni rng tt c s vt c sinh
u c dit, th iu khng ch c ngha rng
n mt lc no , cui cng ri chng s hoi
dit, m tht ra l chng ang hoi dit trong
tng giy pht.
Nhn bit tnh cht v thng ca s vt
cng gip ta gii thot khi nhiu tri buc
trong i sng theo mt ngha khc. Chng
113

Ngun chn l tht

ta tham m, bm chp vo mt hay nhiu i

tng trong i sng ch v ta nhn thy chng
nh nhng thc th bn chc, c gi tr lu
di. Cho d l mt ngi nh ln, mt chic xe
hi i mi hay danh vng ca mt ngi c
tn knh... tt c nhng th u c ta nhn
thc nh nhng i tng ang v s tn ti vi
gi tr lu di, do ta ngh rng chng s c kh
nng mang li cho ta s tha mn, hnh phc.
Liu nhng th y c thc s mang li hnh
phc cho ta hay khng, iu hy khoan bn
n, nhng tin trnh n lc c c chng
hoc duy tr chng sau khi c c bao gi
cng l mt tin trnh v vng. V sao? l v
tnh cht mong manh, gi hp ca nhng th
y khng phi l iu ta mong mun, nhng
thc t li lun din ra nh th. Bt k thnh
qu vt cht no ta c c sau nhiu n lc,
cui cng ri cng u i thay, hoi dit. Do
nhn thc sai lm khng thy c tnh cht
v thng bao trm ln chng, nn ta tt yu
phi ri vo s kh au, bt toi nguyn v
thc ti lun i ngc vi mong mun ca ta.
114

Thng v v thng

Khi nhn bit c ng tht v tnh v

thng ca mi s vt, ta s c mt thi ,
khuynh hng ng x ng n hn. S tham
luyn s khng th khi ln mnh m nh
trc, cng nh s tic nui, kh au v mt
mt cng khng cn ng lc sinh khi. Ta
c th chp nhn nhng thc t xy n vi
ta ng tht nh tnh cht ca chng l v
thng, mong manh, khng bn chc.
Tuy nhin, trong thc t th s nhn bit
v v thng s c rt t tc dng nu nh ta
ch dng li trn bnh din tri thc, ngha l
mt s nhn hiu qua ngn t bin gii. Nh
ni, v thng l mt tnh cht rt tht,
v nu qu tht ta c s tu tp hnh tr qun
chiu v n, th n mt lc no ta s trc
nhn c tnh cht v thng khng phi qua
nhng nhng l lun phn tch na, m l mt
s trc nhn ging nh khi ta cm nhn sc
nng ca mt tri ban tra hay cm nhn s
mt m trong mt ln gi nh. Mi s m t s
khng cn ngha, bi chng u c gii hn
v khng bao gi ni ht c v thc ti. Ch
115

Ngun chn l tht

vi s trc nhn khng cn thng qua ngn t

m t, ta mi thc s hiu c tnh cht ca
v thng. Ngay khi y, ta cng khng c kh
nng m t li r rng hn vi ngi khc, m
ch c th bit l nh th, nh th...
S trc nhn ngha v thng cng c th
n vi mt ngi vo thi im m mi ngn
t din t u khng cn tc dng, v t duy
phn tch bin gii b y vo tn cng ca s
b tc. Chng hn, khi ng bn xc cht ca
mt ngi thn va mt i, s au n cng
cc trong lng ta khng th no by t, din
t, v mi ngha v v thng m trc
ta tng qun chiu bng tr thnh v ngha.
Ngay khi y, ta rt c th s bng hiu ra v
thng l nh th, nh th...
V vic t n mt trng thi nhn thc v
thc ti nh th, nh th..., vt ngoi mi
kh nng m t, din t bng ngn t, mi
chnh l mc ch cao nht ca s tu tp Pht
php.

116

Ta l ai?

u hi nhc nhi ny hn phi c

nu ra t thu hng hoang, khi con
ngi ln u tin thc c s hin hu ca
mnh trong cuc sng. V trong phm vi i
sng ca mi chng ta, dng nh n khi
sinh t mt lc no rt sm m t khi ta cn
nh c, ri vn tip tc eo ui ta mt
cch dai dng cho n tn cui i. Ta l ai
m n v i trong cuc i ny nhng khng
t bit c nguyn nhn v mc ch? Ta l
ai m t ch khng c g bng nhin hin hu
nh mt sinh th y kht vng? Ta l ai m
cui cng ri phi t b cuc i ny nh mt
iu tt yu trong khi vn cn tha thit thng
yu luyn mn? Ti sao ta c sinh ra? Ti
sao ta phi cht i? Ti sao v ti sao...
Nu khng tr li nhng cu hi i loi nh
trn, chng ta s khng th hiu c ngha
117

Ngun chn l tht

s hin hu ca chnh mnh trong cuc sng,

cng khng th hiu c ngha ca nhng
vic mnh lm, ca nhng n lc d l hng
n mt i sng cao thng hay ch bon
chen tranh ginh mt cuc sng tt hn...
Tuy nhin, c nhiu cch khc nhau tr
li cho mt cu hi. Chng hn, cu tr li c
th l a ra ni dung ngi hi mun bit.
Nhng ngi n lc tr li theo cch ny t
dng ln mt hnh tng no to ra con
ngi, chng hn nh cho rng con ngi do
Thng sinh ra, c to ra t quyn nng
ca Thng ... Nu chp nhn iu , c
ngha l ta c cu tr li cho nhng cu hi
nu trn, v nu cn nu thm nhng cu hi
lin quan khc na, c th ta phi i n lc
no... gp c Thng .
Nhng dng nh vn minh nhn loi
vo th k 21 ny khng cn chp nhn c
nhng cu tr li giu tng tng n nh
th. Chng ta cn mt cch nhn thc no
hp l hn khng b tc v thy mnh ang
sng mt i v ngha, ch i n lc ra i
118

Ta l ai?

m khng hiu c nguyn nhn v sao, cng

chng bit c ri mnh s i v u...
Nh vy, xem nh n lc tr li theo cch
a ra ni dung ngi hi mun bit tht
bi. Cch tr li khc hn l quay sang phn
tch chnh ni dung cu hi. Nu ngi hi c
th nhn ra tnh bt hp l trong cu hi, h
s khng cn mun bit cu tr li, v nh vy
cng xem nh ngi hi c tha mn.
c Pht chn cch tr li ny khi ngi
phn tch ni hm ca ch ta trong cu hi
v ch ra rng khng h tht c mt ci ta
nh th. Khi khng c ci ta th cu hi
Ta l ai tr nn khng cn hp l, n gin
ch l v khng th a ra bt k hnh tng,
khi nim no m t v mt iu khng tht
c, v do ta khng th l ai c khi t ta vn
khng tht c.
V mt lot cu hi lin quan cng xem nh
ng lot c gii p. Ta khng cn phi thc
mc v s n v i ca mt ci ta vn khng
tht c. Thay v vy, nhng cu hi ng n
hn gi y s quay sang mt phm tr khc:
119

Ngun chn l tht

Lm th no m mt ci ta khng tht nh
th li c th tn ti trong nhn thc ca ta
nh l rt tht? V lm th no mt th gii
vi nhng ci ta khng tht nh th li c
th vn hnh theo nhng nguyn l rt tht,
to thnh nhng duyn nghip trng trng
ca tt c chng sinh trong cnh gii ny? Vic
tr li nhng cu hi ny s l mt tin trnh
tu tp tch cc, qun chiu n tn ngun ci
khi sinh vn php v nhng nguyn l nhn
duyn, nhn qu chi phi mi hin tng.
Trong Kinh in, c Pht nhiu ln ch r
rng ci ta ca mi chng sinh l mt hp th
ca nhng hp th, c th l c cu thnh
bi nm un, m mi un ( - skandha) t n
cng l mt hp th bao gm nhiu yu t.
Nm un c k ra l sc un, th un,
tng un, hnh un v thc un. Trong s
ny, sc un l mt hp th ca nhng m
thanh, hnh sc, mi hng, v nm... kt hp
vi cc gic quan ca chng ta nh mt, tai,
mi, li... Mi mt yu t trong u l iu
kin cn thit to thnh ci gi l sc un.
120

Ta l ai?

Sc un cng bao gm c bn thn cc gic

quan nh mt, tai, mi, li... v i tng ca
chng, v tt c u do vt cht cu thnh. y
l nhng g m ta c th quan st c.
Th un ch cc cm th sinh khi khi thn
tm ta tip xc vi cc i tng bn ngoi,
nh lc th (cm xc vui thch), kh th (cm
xc kh chu, khng a thch), x th (cm xc
khng kh, khng vui)...
Tng un ch s nhn bit phn bit i vi
cc i tng sau khi tip xc, nh phn bit
c l s vt di ngn, ln nh, xanh vng
trng ... cho n phn bit l thin c, t
chnh... C ch hot ng ca tng chnh l
da vo s truy tm trong k c nhng hnh
nh, thng tin... ca qu kh c lin quan n
i tng, ri qua xc nh v khi ln s
phn bit.
Hnh un ch chung tt c mi hot ng
tm l hay phn ng ca tm thc, c sinh
khi sau khi tip xc v phn bit i tng,
nh a thch, chn ght, ngi khen, ch bai...
Hnh l yu t phc tp v c phm vi cp
rt rng v c kh nng lm nhn cho cc hot
121

Ngun chn l tht

ng khc ca thn v tm, trong khi cc un

nh sc, th v tng ch l nhng hin tng
hin hu m khng to nhn. Chnh v th,
hnh un c hai vai tr phn bit nh sau:
1. Hnh un c vai tr l qu, khi nhng
phn ng ca tm thc l kt qu c
to thnh do nhng iu kin, nhng
yu t khc;
2. Hnh un c vai tr l nhn, khi nhng
phn ng ca tm thc tr thnh iu
kin dn n cc hnh vi, hot ng ca
thn, khu, . Trong ngha ny, cc
hot ng ca thn, khu v chnh l
s biu hin ca hnh un, l kt qu s
tc ng ca hnh un.
Thnh phn cui cng trong 5 un l thc
un, ch chung cng nng ca thc (s nhn
bit) c biu hin tt c cc gic quan, nh
mt c nhn thc, tai c nh thc... cho n
thc.
Nhng phn tch chi ly nh trn cho ta mt
cch nhn nhn ng tht v ci gi l ta
ang hin hu trong i sng. Mi mt yu t
122

Ta l ai?

c phn tch trn u hin hu rt tht trong

nhn thc thng thng ca ta, nhng s bc
l tnh cht mong manh, gi hp do duyn sinh
ca chng khi c qun chiu di nh sng
ca tr tu Bt-nh. iu ny c chng
ta tm hiu k trong chng sch i tm ngha
khng. Qua c th thy rng, chnh nhng
kt qu tu tp tu gic tnh Khng cng s
gip ta nhn ra c tnh cht gi hp ca mt
ci ta m t lu ta vn lun xem nh mt
thc th n nht, chc tht v bn b. o
Pht gi nhn thc ng tht ny l s thy
bit v ng, trong ngha l khng h c mt
bn ng, mt ci ta tn ti chc tht v c
lp trong thc ti m ta ang nhn bit.
Nhn bit c tnh cht mong manh, gi
hp v khng tht ca ci ta c hp thnh
t nm un khng c ngha l ph nhn s
hin hu ca n trong th gii hin tng.
Ngc li, chnh nhn thc ng tht ny s
gip cho ci ta tr nn tt p v c ngha
hn trong sut thi gian tn ti ca n. Thay v
b cun ht v thi thc bi nhng tham mun
123

Ngun chn l tht

bi p, nui dng v bo v cho mt ci ta

khng tht ri khng ngng gy bao tn
hi cho chnh mnh v ngi khc, ta s c th
nhn li vn mt cch sng sut hn v thy
r nhng g nn lm mang li hnh phc
ch tht trong i sng.
Nh thy r ci ta gi hp v ang
tn ti trong mt th gii tng i vn hnh
theo nhng nguyn l duyn sinh, nhn qu
m mi cm xc, t tng... ca chng ta
khng ngng khi sinh v dit mt trong dng
lu chuyn y, nn ta bit c mt cch khch
quan rng chnh nhng hnh vi, li ni hay t
tng ca ta s quyt nh vic ci ta c
tn ti trong an lc hnh phc hay phi ngp
chm trong kh au phin no. Ni cch khc,
ta c s la chn quyt nh s tn ti ca
mnh trong th gii hin tng theo cch nh
th no, m khng chp nhn l s an by
ca bt k mt th lc huyn b siu nhin hay
nh mnh. Tt c u do chnh ta quyt nh.
Nhn qu l mt bi ton phc tp vi rt
nhiu yu t tham gia to thnh kt qu, nhng
124

Ta l ai?

yu t quyt nh nht vn lun l nhn thc,

t tng ca chnh bn thn ta, nh trong kinh
Php C c dy:
dn u cc php,
lm ch, to;
Nu vi nhim,
Ni ln hay hnh ng,
Kh no bc theo sau,
Nh xe, chn vt ko.
dn u cc php,
lm ch, to,
Nu vi thanh tnh,
Ni ln hay hnh ng,
An lc bc theo sau,
Nh bng, khng ri hnh.
(Kinh Php C, Phm Song Yu,
k s 1 v 2 Ha thng Thch Minh Chu
Vit dch t ting Pali.)
Hai bi k ny l nhng li dy n gin, d
hiu nhng v cng su sc, c th l kim ch
nam cho sut cuc i ta. Vi nim tin v nhn
125

Ngun chn l tht

thc ng n v nguyn l c nu trong

bi k, chng ta khng cn hoang mang trc
nhng sng gi cuc i, v c th nhn bit r
rng nhng vic nn lm hay khng nn lm,
xt t gc ta mun c c mt i sng
hnh phc hay kh au.
Khi t b nhn thc sai lm v mt ci ta
chc tht v tn ti tch bit vi mi i tng
bn ngoi n - nh mt ch th to tc v nhn
lnh kt qu to tc - chng ta s thot ra khi
s tri buc vo nhng tham mun, mong cu
xoay quanh mt ci ta khng tht. Ta s khng
thy mnh thc s c nhu cu cn bo v ci ta,
bi p cho ci ta c c hnh phc nh ta
vn tng. Ngay c khi ta tm mi cch tha
mn nhng nhu cu, i hi ca ci ta y, ta
vn khng c c hnh phc, v hnh phc thc
s ch n khi ta bit ni ln hay hnh ng vi
mt tm thanh tnh, hin thin.
C nhng cu hi s c nu ln y.
Liu ti vn c th c gng hnh x vi tm
thanh tnh m khng cn phi nhn thc khc
i v ci ta? i vi ti, l mt thc th
126

Ta l ai?

rt tht, hon ton khc bit vi mi thc th,

i tng khc. Khng c ci ta, ti bit da
vo u tu tp? V khng c ci ta th cho
d ti c to dng c hnh phc, ai s th
hng hnh phc y?
Nhng cu hi ny nghe chng hp l v
thm ch l rt thng gp bt c ai, bi n
xut pht t ci gc ca mt ci ta c
tha nhn t lu nh mt l ng nhin. S
tht l, nu khng c nhng phn tch, ch
dn cn k v r rng ca c Pht, c l t
thn chng ta cng rt kh c kh nng qun
chiu su xa nhn bit tnh cht gi hp
v tm b ca ci ta. Hn th na, ngay khi
qun chiu thy c tnh cht gi hp v
khng tht c ca mt ci ta nh th, th vic
n lc dt b hon ton s c chp, bm vu
vo ci ta vn cn l mt tin trnh di lu
v ht sc kh khn, i hi s kin tr v sng
sut mi c th dn dn thnh tu.
Thut ng Pht hc gi s bm vu, c chp
vo ci ta gi hp, khng tht c l chp
ng, v tu tp l tin trnh ph tr s chp
ng y t n mt nhn thc ng tht gi
127

Ngun chn l tht

l v ng: Nhn thu sut v ng tht tnh

cht gi tm, mong manh ca hp th thn
tm ny, do c c kh nng t b mi s
tham luyn, bm vu vo n.
Tr li vi cu hi th nht: Liu c th tu
tp tm thanh tnh m khng cn bung b ci
ta? Hay ni khc i, s chp nhn ci ta nh
mt thc th t tn, bn chc th c tr ngi g
n vic hnh x vi tm thanh tnh? y l
mt nghi vn rt thit thc, nhng tht ra n
c tr li ngay trong nhng tri nghim
thc t. V vic tr li cu hi ny cng ng
thi gii ta c nghi vn trong nhng cu
hi cn li. Trong thc t, nu qu tht chng
ta c th tm c hnh phc ch tht - bng
cch hnh x vi tm thanh tnh, hin thin
- m khng cn t b chp ng, th vic tu tp
v ng hn s l iu khng cn thit.
Nhng s tht khng phi vy. S chp ng
s lm vn c tm ta ngay t lc khi sinh
bt k t tng no, d l mt t tng hin
thin. Chng hn, khi bn khi tm b th, gip
ngi khc, s chp ng s ng thi lm
128

Ta l ai?

khi sinh nim ngn tr bng cch so snh

gia bn thn vi i tng c gip, lm khi
sinh cm gic thit thi cho bn thn khi cho i
nhng th ang l ca ta; v khi thc s
lm vic b th, bn s khi sinh nim mong
i mt s n p trong tng lai cho ci ta
ny v lm c mt vic phc thin...
Nhng nim tng tinh t ny pht sinh
mt cch hon ton t nhin trn nn tng ca
s chp ng, thm ch ta t khi lu tm nhn
bit. V vy, nhng hnh vi tt p ca chng
ta rt kh khi sinh, v nu nh ta c c gng
thc hin c, th hiu qu tch cc cng s b
hn ch i rt nhiu. Kinh Kim Cang gi y
l tr tng b th. Chng ta c s phn bit
rch ri gia ngi cho, ngi nhn - v chnh
s phn bit y lm khi sinh nhng nim
nh va ni trn.
Khi qun chiu thy r tnh cht gi hp
ca nm un u khng, ta cng ng thi
thy c tt c cc php u do duyn sinh,
khng c s thng tn, chc tht, t ta c
th bung b c s bm chp, tham luyn
129

Ngun chn l tht

vo mt ci ta vn l khng tht. Nh , khi

tu tp cc tm nguyn nh t, bi, h, x hoc
cc php ba-la-mt nh b th, tr gii, nhn
nhc... ta s khng cn b chng ngi bi s
bm chp vo bn ng.
Bng vo kinh nghim thc chng, c
Pht ch r trong nhiu Kinh in rng s
bm chp vo bn ng chnh l ci gc ca v
s tm hnh phin no. Mi chng ta u c
th t mnh th nghim s tht ny bng cch
qun chiu t tm thy r tin trnh sinh
khi ca cc tm hnh phin no nh tham
i, sn hn, ganh ght, k v.v... Nu khng
c s chp ng lm nn tng, nhng tm nim
y s khng th da vo u sinh khi. Hn
th na, ngay c khi nhng tm nim y v
ang sinh khi, nu ta bit tu tp qun chiu
v ng, ta s thy r ngay s gim thiu sc
mnh tc ng ca chng i vi t tng,
hnh vi v li ni. Ta s c nhiu kh nng la
chn v t quyt nh hn, thay v lun b thi
thc, sai s mt cch v iu kin bi s tham
i, sn hn hay ganh ght, k...

130

Tri thc v trc nhn

hng hiu bit, bin gii trong phm

tr t duy ngn ng bao gi cng l
iu kin ny sinh nhng nghi vn, thc
mc. Cng hiu bit su rng v mt vn , ta
cng c nhiu kh nng ny sinh nhng nghi
vn, thc mc phc tp hoc tinh t hn v
vn y. Trong rt nhiu trng hp, s pht
trin nh th cui cng ri s chm n mt
gii hn nht nh, khi ta khng cn kh nng
s dng t duy ngn ng bin bit, gii p
nhng nghi vn ca chnh mnh.
Nhng kh nng nhn bit ca chng ta
tht ra l v hn. S gii hn trong phm tr
t duy ngn ng l do chnh ta t ra theo mt
vng xoay lun qun tng chng nh khng
li thot. Khi nhn hiu v mt i tng, ta
lp tc t ra tn gi v khi nim i km
m t v i tng . iu ny gip ta d
131

Ngun chn l tht

dng hn trong vic h thng v truyn t

kin thc, kinh nghim, nhng ng thi n
cng ng khung i tng vo tn gi v khi
nim, khin ta khng cn kh nng trc nhn
i tng mt cch ton vn v nh tht. Tn
gi v khi nim do chnh ta t ra tr thnh
mt gii hn, v ngay khi gii hn ny c
hnh thnh th ta s mt i kh nng vt qua
n trc tip nhn hiu v i tng.
l v chng ta lun c khuynh hng
nhn hiu v mt i tng thng qua nhng
tn gi v khi nim sn c, thay v trc tip
tip cn bng kh nng nhn bit khch quan
ca chnh mnh.
Mt khc, nhng thng tin m ta nhn c
qua ngn ng lun c bc gi trong lp v
ngn ng y, v do lun c mt khong cch
khc bit nht nh vi bn cht thc s ca
vn . Chng hn, nhng m t bng ngn
ng, d rt chi tit v sinh ng, v mt cnh
quan k v, cng khng bao gi mang li cho
ta nhng cm gic nh khi thc s ng trc
cnh quan k v y.
132

Tri thc v trc nhn

V th, o Pht xem mi l thuyt din

t v s tu tp, ngay c nhng g trnh by
trong Kinh in, ch nh ngn tay ch trng,
v mc ch thc s ca vic tu tp l lm sao
c th trc nhn c mt trng ch khng
phi l nhng ngn tay ch v n. Mc d
vy, tin trnh vt qua khong cch gia tri
thc v s trc nhn khng phi bao gi cng
d dng. Thm ch chng ta rt thng khng
nhn bit c khong cch ny v do s ri
vo s nhm ln gia nhng hnh chiu ca s
vt, hin tng qua tn gi v khi nim vi
bn thn s vt, hin tng mt cch ton
vn v ng tht nh n ang hin hu.
Tin trnh tu tp theo o Pht chnh l
gip chng ta xa b dn khong cch gia tri
thc v s trc nhn v thc ti. Trong khi
tri thc cht ng ngn ngang trong ta nhng
ngn t, khi nim nhng khng bao gi
din t, m t hay gip ta nhn hiu trn vn
v thc ti, th tr tu trc gic ging nh mt
khong khng n s nhng bao la, m trn
mi hin tng khi sinh trong thc ti, nh
133

Ngun chn l tht

mt tm gng sng t n khng mang mu

sc, nhng khi t bt k i tng no trc
gng th lp tc xut hin mt i nh ca
vt ngay trong . Tuy nhin, nhng so snh
nh th l khp khnh v ch mang tnh gi
m hn l m t, bi h khng tuy hm cha
s vt nhng l mt s hm cha v tri gic,
cn nh nh chiu trong gng tuy l ging
ht nh tht nhng vn khng phi l bn
thn vt c phn chiu. Tr tu trc gic th
khc, n gip ta trc nhn mi i tng hon
ton ng tht v trn vn nh chng ang
hin hu trong thc ti, nh ta c th xa
b mi o gic, nhn thc sai lm v hin thc.
S am hiu v uyn bc khng gip ta t
n kh nng trc nhn bng tr tu trc gic.
V th, trong Tm kinh nhn mnh t cu
u tin v phng php gip B Tt Qun
T Ti t n s thy bit nh tht chnh
l hnh thm Bt-nh ba-la-mt-a. Tuy
nhin, php tu tinh yu ny c th xem nh
tuyt k rt ro m khng phi bt k ai khi
bc chn vo o Pht cng c th ngay lp
134

Tri thc v trc nhn

tc tip cn. Hu ht chng ta cn c nhng

chun b nn tng mc cn bn hn, tun
t hn, trc khi c th thc s bc chn vo
cnh gii hnh thm Bt-nh. S chun b
y c c Pht ch dn cn k qua trnh t
tin tu theo quy trnh Gii - nh - Tu.
Theo quy trnh c m t ht sc n gin
ny, im khi u chung cho tt c chng ta
s l s tu tp Gii hnh. Ni n vic tr gii,
chng ta khng nn lin tng ngay n hnh
nh nhng nh tu khc kh mi ngy ch n
mt ba v thc dy t 3 - 4 gi sng... Cng
c th n mt giai on no , nhng iu
ny s tr nn thch hp vi ta, nhng bc
khi u thng n gin hn nhiu. Ni mt
cch d hiu nht, tu tp gii hnh hay tr gii
l t nguyn chp nhn v tun theo mt s
nhng nguyn tc sng c ra theo gii
lut, trnh i nhng t tng, hnh vi v li
ni m gii lut khng cho php.
Chng hn, ngi c s khi th gii s c 5
nguyn tc tun theo. Th nht, khng gy
tn hi n s sng ca mun loi; th hai,
135

Ngun chn l tht

khng trm cp nhng ti sn thuc v ngi

khc; th ba, khng sng chung nh v chng
vi ngi khng phi v hoc chng mnh; th
t, khng ni di, ch ni nhng iu ng
tht; th nm, khng s dng cc cht gy say,
gy nghin nh ru bia, thuc l, ma ty...
Nm nguyn tc c bn ny c gi l
Nm gii, khi thc hnh s gip chng ta
trnh c rt nhiu hnh vi gy tn hi cho
chnh mnh v ngi khc. S tu tp nh th
gip thn tm ta c an n hn, v do lm
khi sinh mt mc an nh cho c thn v
tm. H qu tt nhin ny c Kinh in m
t l nhn gii sanh nh, ngha l nh vng
gi theo gii lut m lm sinh khi s an nh.
S an nh thn tm li c cng nng gip ta
tr nn sng sut hn, tnh gic hn trong mi
t tng, hnh vi v li ni. S sng sut ny
sinh khi nh vo s an nh ca thn tm,
nn gi l nhn nh pht tu.
Khi tm tr c sng sut hn, nhn thc
ca chng ta v gii lut v s p dng, hnh
tr gii lut trong cuc sng cng s tr nn
136

Tri thc v trc nhn

su sc, ton din v ng n, thch hp hn.

iu gip cho hiu qu tu tp gii c
nng ln mc cao hn, nh ta li c mt
s an nh vng chi hn, n nh hn trc
. V mc an nh vng chi hn li l
iu kin gip ta cng tr nn sng sut, tnh
gic hn na. C nh vy, vng xoay ny s
tip tc nh mt chic cu thang xon c a
ta ngy cng i ln cao hn, cao hn... Gii lm
sinh khi nh, nh gip pht trin tu, ri
tu li gip cho gii cng thm hon thin, nh
nh cng thm vng chi, v tu li pht
trin hn na...
Cng vi tng quan nh th, nu ta bung
th, phng tng trong vic tr gii, iu
s nh hng ngay n mc an nh ca
thn tm; thn tm cng lon ng th tr tu
cng gim st; v tr tu gim st th vic gi
gii cng km hiu qu, do khng th c c
nhng cch hnh x thch hp, ng php...
Nh vy, vn ging nh mt chic cu thang
xon c, nhng hng i lc ny s l i xung,
ngy cng thp hn...
137

Ngun chn l tht

Vi cch hnh dung ny trong s tu tp,

chng ta c th thy r vic tin b i ln hay
sa st i xung u hon ton do chnh ta
quyt nh theo quy trnh Gii - nh - Tu.
Kinh Duy-ma-ct dy rng: T ch khi
lm t c lng tin su vng. T lng tin su
vng t tm c iu phc. Do tm c
iu phc t c th lm ng theo nh li c
thuyt dy.
Khi lm y chnh l bt tay vo s tu
tp hnh tr, vi im xut pht l Gii lut
nh ni trn. Nm gii ca ngi Pht t
ti gia l im khi u tt nht v l kh thi
cho bt k ai c quyt tm thay i, hon thin
cuc i mnh. V iu k diu y l, tuy ni
dung nm gii khng c g qu su xa, phc
tp, nhng cng nng ca n li v cng mnh
m v mu nhim, c th lm chuyn ha thn
tm chng ta trong bt k hon cnh no. Ch
cn c s quyt tm nghim cn th tr nm
gii th hiu qu tt p s t c l iu
chc chn. Chnh trong ngha khi u t
138

Tri thc v trc nhn

vic nghim tr gii lut m c Pht tng

c li dy chng ta phi ly gii lut lm thy.
Khi hiu c rng tri thc cha thc s
l mc ch ca s tu tp, chng ta cng thy
r hn tm quan trng ca vic khi s thc
hnh xa i khong cch gia tri thc v
trc nhn. S hiu bit uyn bc nhng thiu
thc hnh s khng thc s mang n nhiu
li lc cho bn thn ta v ngi khc, trong khi
s thc hnh c cng nng gip ta hiu bit
ngy cng su sc hn nhng g bit.
V th, nhng nhn thc c c thng qua
s hc hi suy lun cn c s dng nh nn
tng chun b khi s thc hnh tu tp.
Chng hn, nu ta ch dng li mc nhn
hiu v bn cht kh au ca i sng hay
tnh Khng ca vn php, cho n bn cht v
thng ca mi hin tng hay tnh cht khng
tht c ca mt ci ta gi hp, th nhng tri
thc y s hon ton cha mang li li
lc cho i sng ca ta. Ch khi thc s bt tay
vo tu tp hnh tr theo li Pht dy ta mi c
c mt tr tu sng sut i vo qun
139

Ngun chn l tht

chiu su xa cc ngha nh th, v t tin

dn n vic trc nhn c nhng tnh cht
kh, khng, v thng, v ng bng tr tu
trc gic, khng cn thng qua nhng din t
ngn t, khi nim.
Khi mt s vt c trc nhn bng tr tu
trc gic, ta nhn bit v s vt y ng tht
nh n ang tn ti, khng c s lch lc v
gii hn do nhng nh kin v khi nim
c. Ta bit c s vt y l nh th, nh th...
m khng cn n nhng t ng, khi nim
m t. Nhng ngay khi ta khi tm dng n
t ng, khi nim m t, truyn t nhng
g mnh bit, lp tc nhng t ng, khi nim
y s tr thnh lp v bc gii hn v chia tch
s nhn bit ca ta vi thc ti ton vn, v s
nhn bit nh th s khng cn ng tht na.
Cc tnh cht kh, khng, v thng, v
ng cng cn c trc nhn theo cch nh
th. Khi ta hiu v bn cht kh au ca i
sng qua tri thc, iu khng gip ta bung
b c tp kh tham i hay sn hn vn c
ngun gc khi sinh t lu i v ht sc kin
140

Tri thc v trc nhn

c trong tm ta. Nhng khi ta trc nhn c

tnh cht kh au qua nhng tri nghim thc
tin trong i sng, tp kh tham i trong ta
s gim mnh v tr nn yu t hn trc.
Thm vo , vi s trc nhn v cc tnh cht
Khng, v thng, v ng th sc hp dn, li
cun ca nhng i tng tham mun i vi
ta s khng cn mnh m nh trc. Tt c
u hin ra di nh sng soi chiu ca tr tu
Bt-nh, hin l r tnh cht gi hp v mong
manh khng tht. iu tt yu s dn n
s bung b mt cch t nhin nhng tham
luyn i vi chng.

141

Nim tin vo Kinh in

n tng ca o Pht l nhng li

Pht dy c ghi chp trong Kinh
in. Ngi Pht t t nguyn t nim tin
vo Kinh in vi s suy xt sng sut v tri
nghim ca chnh bn thn mnh, hon ton
khng do bt k p lc no t bn ngoi. Th
nhng, tin trnh xc lp nim tin vo Kinh
in tht khng n gin v d dng. Th
nht, lm sao chng ta c th t mnh xc
nh c nhng bn vn thc s l Kinh in
m khng s mc phi sai lm? Th hai, khi
hc hi v nghin cu Kinh in p dng
vo s tu tp, chc chn s c nhng im m
chng ta khng sc nhn hiu tc thi hoc
thm ch qua nhiu nm tu tp. Nhng iu
khng hiu tt yu s l nguyn nhn lm
khi sinh nhng mi nghi trong lng ta. Vy
phi gii quyt nhng mi nghi ny theo cch
nh th no?
142

Nim tin vo Kinh in

1. Nhng nghi ngi v ngun gc Kinh in

Tam tng Kinh in hay Gio php gi vai

tr cc k quan trng trong o Pht. Trong
Tam bo (Pht, Php v Tng), Tng-gi vn
phi t sau Gio php, bi l do c mt ca
Tng-gi chnh l thc hnh Gio php v
dn dt Pht t thc hnh theo . Nu khng
c Gio php th cng s khng c l do
Tng-gi tn ti.
i vi ngi hc Pht, vic c hiu, nghin
cu Kinh in p dng vo s tu tp l iu
thit yu, bt k chng ta c ang tu tp di
s dn dt ca mt v thy hay khng. Cho
d mt bc thy chn chnh c th dn dt,
gip chng ta tu tp nhanh chng, hiu qu
hn nhiu ln, nhng iu tin quyt vn l
v thy y phi da theo Kinh in. Bt k v
thy no, nu a ra nhng ch dn lch lc,
tri ngc vi Kinh in, chng ta u phi
c s thn trng xem xt li. S d nh vy l
v Kinh in do chnh c Pht ni ra hoc n
chng, do c tin cy cao hn hn so vi
bt k pht minh, sng kin no ca mt ngi
cha hon ton gic ng.
143

Ngun chn l tht

Th nhng, vic xc nh mt vn bn no
c ng tht l Kinh in hay khng li
khng phi chuyn d dng cht no, nht
l trong thi i chng ta, cch xa c Pht
hn 25 th k. Trong thc t, c khng
t nhng tranh bin xoay quanh vn ny,
thm ch c ngi khng ngn ngi dng
c t ngy to ch n ton b Kinh in
i tha. y l mt thi cc oan rt nguy
him cho cc th h tng lai, bi n c nguy c
v a c nm v hy hoi tt c nhng tinh
ty Pht hc c tch ly v trao truyn t
nhiu th k qua.
Tuy nhin, vn tng chng nh ht sc
kh khn ny tht ra li sn c gii php
c c Pht ch by trong Kinh in. C bn
yu t ct li trong Kinh in c tt c cc
truyn thng Pht gio cng tha nhn,
c cp n trong c kinh in Nguyn
thy cng nh i tha, thng c bit vi
tn gi T php n ( ), vi ngha l bn
du n xc thc Chnh php, hoc mt tn
gi t ngi bit n hn l T php bn mt (
144

Nim tin vo Kinh in

), vi ngha l bn ci gc cn bn, bao

qut nht. Ni mt cch d hiu hn th y l

bn tnh cht m ngi tu tp c th da vo
nhn bit v xc tn ni dung Kinh in.

Nhng g l bn tnh cht c cp

y? Theo kinh Tng Nht A-hm, phm 26,
kinh s 8 th chnh l cc tnh cht kh, v
thng, v v ng ca tt c hin tng, nh
chng ta va cp trong cc chng sch
trc, cng vi tnh cht tch tnh ca Nitbn, kt qu thnh tu ca s tu tp.
Theo li Pht dy th bt k bn vn no,
d c gi l Kinh in, nhng nu trnh by
nhng iu i ngc vi bn php n ny th
ngi Pht t c th bit c rng khng
phi l Kinh in do Pht thuyt dy.
Nhng gii php ny cng c s gii hn, v
n gip chng ta loi b nhng g tri ngc vi
Kinh in, khng ng li Pht dy, nhng nu
c - v s tht l c rt nhiu - nhng bn
vn tuy khng tri ngc li Pht dy, nhng
khng th chc chn c l do c Pht trc
145

Ngun chn l tht

tip ni ra, m c kh nng l do nhng ngi

i sau cn c vo li Pht dy vit ra th
sao? V cn c vo li Pht dy vit ra, nn
iu tt nhin l s ph hp vi li Pht dy,
v do khng th dng T php n phn
bit loi tr c na. Nhng v c kh nng
l khng phi do chnh c Pht trc tip ni
ra, nn cng cn c s tip cn khc hn so vi
nhng bn vn c xc thc cao.
Mt s ngi bi quan thng cho rng hin
nay l thi k Mt php, nhng bn thn ti
lun tin rng chng ta vn cn rt may mn
v hnh phc bit bao khi c sinh ra vo
mt thi k tuy khng c Pht ra i nhng
vn c tip cn vi Kinh in, Gio php ca
c Pht vi mt s phong ph, a dng v
kh ton vn. Mc d c nhng hn ch nht
nh v mt s liu, nhng nhn chung th vi
nhng d kin bit v c hu ht mi
ngi cng nhn, ton b kinh tng Nikya qua
bn ln kt tp, n nay hin vn cn nguyn
vn ngi Pht t c th da vo m hc
hi, hnh tr. V c bn, chng ta cha tng
thy c ngi Pht t no hoi nghi v tnh xc
146

Nim tin vo Kinh in

thc ca Tam tng Kinh in Nikya, cho d l

ngi y tu tp theo bt k truyn thng no
trong Pht gio. S ng thun ny c th xem
l im chung vng chc gia tt c Pht t
hin nay c th cng nhau i n mt cch
nhn nhn ph hp vi Chnh kin v vn
tip cn, hc hi v nghin cu Kinh in.
Nh vy, khi tip cn vi Kinh in ca o
Pht, ch xt ring v tnh xc thc ca vn
bn th chng ta thng s gp phi hai trng
hp trnh by di y.
a. Trng hp vn bn c tnh xc thc cao

y l trng hp ca nhng Kinh in m

chng ta may mn gi c ton vn qua cc
ln kt tp, nh 34 kinh trong Kinh Trng b
(Dgha Nikya), 152 kinh trong Kinh Trung b
(Majjhima Nikya), cho n tt c cc Kinh trong
Tam tng Nikya hin cn...
i vi nhng Kinh in thuc loi ny,
chng ta nn tip cn v xc lp nim tin theo
ng tinh thn li dy ca c Pht trong
kinh Kalama, ngha l thng qua s suy xt
147

Ngun chn l tht

sng sut v th nghim ca chnh bn thn

mnh, khng phi v da vo s tin tng i
vi ngi khc hay ch v iu c ghi chp
trong Kinh in.1
V sao nh th? V cho d v mt vn bn,
ngn t, chng ta tin chc l li Pht dy,
nhng nu chng ta cha c s suy xt, th
nghim ca chnh bn thn, ta s khng c kh
nng nhn hiu ng tht v y v nhng
li dy y. Nh chng ta bit, khong cch
gia tri thc v s trc nhn hay thc chng
lun cn c s th nghim, hnh tr mi c th
xa b. Nu chng ta ch tip cn Kinh in
thng qua ngn t, l lun, ta s d dng ri
vo ch nhn hiu v thc hnh khng ng
nh li Pht dy, hoc thm ch nguy him hn
Kinh Kalama (Tng chi b kinh - Anguttara Nikaya, III,
65): Ny cc ngi Kalama, ch tin v nghe bo co,
ch tin v nghe truyn thuyt; ch tin v theo truyn
thng; ch tin v c Kinh in truyn tng; ch tin v
l lun suy din; ch tin v din gii tng t; ch tin v
nh gi hi ht nhng d kin; ch tin v ph hp vi
nh kin; ch tin v pht xut t ni c uy quyn, ch
tin v v Sa-mn l bc o s ca mnh.

148

Nim tin vo Kinh in

na l din gii Kinh in sai lch theo nhng

tri thc, nh kin m ta ang c.
V vy, cn thy r l ngay c i vi nhng
li Pht dy th cng cn phi c s suy xt,
nhn hiu v thc hnh mt cch sng sut
mi c th mang li li lc cho bn thn v
ngi khc. Nhng ngi thuc lng Kinh in
hoc thm ch c kh nng thuyt ging Kinh
in nhng khng c s tu tp p dng thc s
vo i sng, chc chn s khng t mnh th
nghim c nhng li Pht dy, v do m
vic i sai ng l chuyn rt d xy ra.
b. Nhng vn bn khng c tnh xc thc cao

y l trng hp ca nhng Kinh in

i tha m chng ta khng th bit c mt
cch chc chn v ngun gc, xut x. Trong
nhiu th k qua, tuyt i a s Pht t u
tin chc rng y l nhng Kinh in do chnh
c Pht thuyt dy, nh kinh Php Hoa, kinh
i Bt-nh, kinh Lng Nghim... Khong
na th k trc y, khng mt ngi Pht
t no hoi nghi v tnh xc thc ca nhng
Kinh in ny. Tuy nhin, trong nhng nm
149

Ngun chn l tht

gn y, cc ngnh khoa hc phng Ty nh

vn bn hc, kho c hc, s hc v.v... da
vo nhng kt qu nghin cu cho rng vn
bn ca cc Kinh in i tha xut hin kh
mun so vi kinh in Nguyn thy. iu ny
lm cho mt s ngi bt u nghi ngi v
ngun gc ca Kinh in i tha.
Khi c s phn vn v ngun gc Kinh in
nh th, s tip cn tt nhin cn c nhng
yu cu khc hn, nhng yu cu trc ht l
chng ta phi chp nhn s khng bit chc
ca mnh. S chp nhn ny rt quan trng, v
nu khng ta s ri vo sai lm l kin quyt
bc b tt c khi cho rng l nhng kinh
ngy to, khng phi do c Pht thuyt
ging. Trong trng hp ny, ta mc phi sai
lm trc tin l a ra phn quyt v mt
iu ta hon ton khng bit chc. V nh vy,
nu c kh nng thc s l li dy ca c
Pht th ta t mnh ng li cnh ca tip
cn vi Gio php.
Cch ng x sai lm nh th l cc oan,
khng ng vi tinh thn nhng li dy sng
sut ca c Pht.
150

Nim tin vo Kinh in

Tt hn, chng ta nn chp nhn s khng

bit chc ca mnh c th tip cn vi nhng
Kinh in thuc loi ny trn tinh thn ca T
php n, sn sng loi b nhng g khng ph
hp vi li Pht dy. V mun s dng c T
php n, iu tt nhin l trc ht chng ta
phi t mnh c s tu tp qun chiu cc yu
t kh, v thng, v ng nh bn n trong
cc chng sch trc. Nhng ni dung ny
cng c ch dy trong rt nhiu Kinh in,
nn vic thc hnh tu tp c th ni l kh thi
i vi bt c ai. iu cn lu y l mc
nhn hiu v cc yu t v thng, kh v
v ng s lun t l thun vi cng phu tu tp
hnh tr ca mi ngi, hon ton khng ch
gii hn trong lp v ngn ng.
Sau khi p dng T php n, t nht chng
ta c th xc nh c nhng g l ph hp
vi li Pht dy. Vn tip theo l nn nhn
thc nh th no v tnh xc thc ca nhng
Kinh in ny khi ta khng th bit chc l c
phi do c Pht trc tip ni ra hay khng.
Hin nay, c th quan st thy mt s khuynh
hng ni bt nh sau:
151

Ngun chn l tht

Khuynh hng th nht l ca mt s ngi

ri vo cc oan khi khng ch ra c bt k
iu g tri vi li Pht dy trong nhng b
kinh mnh tm hiu (hoc thm ch h cha
tng tm hiu) nhng vn nht quyt bc b
cho l ngy to, li cn tm mi cch bi
bc, cng kch, xem nh nhng t thuyt gy
hi cho mi ngi. S pht trin qu trn ca
khuynh hng ny hin nay cn i n ch
mun ph nhn ton b nhng g lin quan
n i tha, chng hn nh truyn thng tu
tp t nhiu ngn nm qua. Ngi Pht t nn
thn trng trnh ri vo khuynh hng sai
lm ny. Bn thn ti tng nhn c hng
chc th in t c xy cho khuynh hng ny
v c v nh nhng ngi cc oan nh vy li
t cho l mnh ang dp b t thuyt h
tr Chnh php.
Khuynh hng th hai c phn n ha hn
l khng tin vo Kinh in i tha nhng
khng bi bc, cng kch, v thc s khng
thy c g tri vi li Pht dy. Nh ni,
Kinh tng Nikya vi s nguyn vn v xc tn
152

Nim tin vo Kinh in

vn l mt gia ti Php bo v gi lun sn c

cho mi ngi Pht t hc hi v tu tp. Chng
ta c th t chi nhng kinh in khng thuc
Kinh tng Nikya, nhng khng th bc b, v
s tht l ta khng bit chc c v ngun
gc ca cc Kinh in . Nhng ngi theo
khuynh hng ny do vic khng bit chc
c v ngun gc ca Kinh in i tha nn
t chi khng hc hi v ch tha nhn Kinh
tng Nikya m thi.
Khuynh hng th ba rng m hn, chp
nhn vic tham kho vo ni dung cc b kinh
i tha tm kim nhng gi tr tch cc
c th p dng trong s tu tp. Tri qua mt
truyn thng tip ni nhiu ngn nm, nhng
Kinh in, lun gii i tha c thu thp
trong Kinh tng l mt khi lng s, hm
cha nhiu t tng, trit l phong ph, a
dng v thm su. Khi chn nhng b kinh
thch hp vi php mn tu tp m mnh ang
p dng hc hi, ngi Pht t s c nhiu
kh nng m rng v o su hn nhn thc,
hiu bit v phng php tu tp ca mnh.
153

Ngun chn l tht

iu ch c li m khng c hi. Hn th
na, n gip chng ta th nghim c nhng
li Pht dy mt gc bao qut, rng m
hn. Nhng ngi theo khuynh hng ny tuy
khng tin chc rng nhng Kinh in y l do
c Pht trc tip ni ra, nhng h tha nhn
vic nhng Kinh in y trnh by gio l do
Pht thuyt dy v thm ch l trnh by vi
nhng phng php v cng uyn o, su sc.
Khuynh hng th t l t mnh xc tn
v ngun gc Kinh in i tha theo ng
tinh thn nhng g c Pht dy. Nhng
ngi theo khuynh hng ny tin chc rng
nhng Kinh in i tha ng tht vi tinh
thn T php n l do chnh c Pht thuyt
dy, chng hn nh cc kinh Bt-nh, Hoa
Nghim, Php Hoa, A-di- v.v... v rt nhiu
Kinh in khc. Ngi Pht t theo khuynh
hng ny c li ch ln l c th tip cn vi
ton b Gio php ca c Pht, bao gm c
Kinh tng Nikya v Kinh in i tha. Khi
kt hp vic hc hi Kinh in v tu tp theo
tinh thn khng phn bit b phi, ngi Pht
154

Nim tin vo Kinh in

t thot khi nhiu s tri buc ca nhng

quan im, nh kin hp hi v c th chuyn
tm hnh tr php mn mnh chn.
Nh vy, da vo u ngi Pht t
c th t xc tn v ngun gc Kinh in i
tha? Chng ta c th lc k ra mt vi lun
c nh sau:
Th nht, nu ngi Pht t t nim tin
vo li Pht dy sau khi c s hnh tr th
nghim th nim tin y vng chc v mnh m
hn nhiu so vi nim tin vo cc nh khoa hc,
m c th y l vn bn hc, kho c hc, s
hc... Cc nh khoa hc ny ni rng vn bn
Kinh in i tha ch xut hin sm nht vo
khong th k th nht trc Cng nguyn,
nhng h khng th tr li c cu hi: Kinh
in i tha xut hin t lc no? V ngay
c nu nh h c th a ra cu tr li, th gi
tr ca tri thc khoa hc cng ch l tng i
khi so vi gi tr chn l trong li Pht dy.
Mt thi gian di, vt l hc Newton thng
tr hon ton trong khoa hc vt l, nhng
sau nhng khm ph ca Albert Einstein th
mi s bt u thay i. Thuyt tin ha ca
155

Ngun chn l tht

Darwin cng c nhn thc khc i khi c

nhng kt qu nghin cu mi ca khoa hc
hin i. V r rt nht l thuyt a tm (xem
tri t l trung tm v tr) c xem nh
tuyt i chnh xc cho n th k 16. Nhng
t th k 17, khoa hc chng minh l n sai
lm hon ton v b thay th bng thuyt
nht tm... Trong khi , nhng g c Pht
thuyt dy d tri qua hn 25 th k vn lun
chng t c tnh chnh xc, hp l v mang
li li ch an vui cho mun ngi.
Ngay c i vi s ra i ca c Pht, t
th k 18 tr v trc, ngi Pht t ch c th
t nim tin thng qua nhng ghi chp trong
Kinh in m khng h c bt k mt chng
c khoa hc no. Ch n u th k 19, khi
cc nh kho c ln lt pht hin cc di ch
quan trng ti Thnh tch Lumbini nh tr
do vua A-dc dng ln ghi du ni n sinh
c Pht v nhiu cng trnh kin trc c ti
y... th khoa hc mi bt u xc tn v vic
c Pht tng sng v thuyt ging trn
hnh tinh ny.
Nhng pht hin ca khoa hc l khng th
156

Nim tin vo Kinh in

d on trc. Chng ta hon ton c th ngh

n kh nng l mt ngy no , vi nhng
kt qu nghin cu mi, khoa hc s thay i
cch nhn nhn v Kinh in i tha.
Tuy nhin, vn l chuyn ca cc nh
khoa hc. Ngi Pht t n vi o Pht nh
nhng con ngi i tm li thot cho nhng
vn nn ca chnh thn phn con ngi, khng
phi v nhng kin thc khoa hc. Th hnh
dung mt ngy no , cc nh khoa hc ni
ting tm n v ni vi chng ta: Nm gii
m cc ng ang gi theo hon ton khng
phi do c Pht ch nh. Ti c y
bng chng v iu . Chng ta s phn ng
th no vi iu ? Ring ti, chc chn ti
s p li: Vng, xin cc ng hy ni iu
vi gii khoa hc ca cc ng. Cn ti, ti t
mnh th nghim c v vn li ch t Nm
gii, nn d ng c chng minh rng n do ai
ni ra ch khng phi c Pht, th i vi
ti cng s khng c g thay i c. Ti vn s
tip tc gi theo Nm gii ny.
R rng, l ngi Pht t, chng ta phi
c thm quyn xc tn v Kinh in ca c
157

Ngun chn l tht

Pht cao hn cc nh khoa hc. i vi h,

yu t quyt nh s tht ch l nhng vn
bn, nhng di ch kho c v hn, nhng i
vi chng ta th nhng gi tr tm linh, nhng
ngha nhim mu trong cc nn tng gio l
Bt-nh, Hoa Nghim, Php Hoa... l nhng
gi tr rt sng ng, rt tht v c th gip
ta gii quyt c nhng vn nn kh au, b
tc trong i sng. Nhng ai n vi Bt-nh,
Php Hoa... nh nhng vn bn khng hn,
chc chn h s cn tip tc truy tm ngun gc
qua chng c khoa hc. Nhng nhng ai
thc s vt qua nhiu giai on b tc trong
i sng nh vo t tng Bt-nh, Php Hoa...
th s hon ton khng cn n iu . Bng
s th nghim t thn, chng ta c th xc tn
c chnh l nhng li c thuyt dy bi
mt ng Gic ng vin mn, bi n thc s
mang li li lc v bin cho ngi tu tp.
Th hai, lch s pht trin ca Pht gio
qua 25 th k vi mt khng gian ang m
rng n khp th gii chng minh vai tr
tch cc ca Kinh in i tha. Nhng gi
158

Nim tin vo Kinh in

tr tch cc cng c chng minh ngay ti

Vit Nam chng ta, qua hai triu i L - Trn
m s cai tr t nc chu nh hng r rt t
Pht gio i tha. t nc trong thi k ny
pht trin ht sc n nh v tt p, ngay
c gic ngoi xm phng bc cng lin tc b
nh tan nhiu ln. Pht gio i tha o
to cho dn tc ta nhiu v vua anh minh trong
c hai triu L, Trn... Nhiu ngi trong s
h chng nhng ng gp ht sc ln lao
cho t nc, m cn sn sng t b c vng
quyn sng i thot tc sau khi hon thnh
s mnh lch s ca mnh. l nhng biu
hin ht sc cao qu ca tinh thn bung x
ng theo li Pht dy.
Khi nhn li lch s nh th, chng ta cng
thy r khng c l do g phi hoi nghi hoc
bc b Kinh in i tha. Trong hin ti, nu
c nhng du hiu khng tch cc no ca
nhng c nhn t nhn l tu tp theo Pht
gio i tha, chng ta cn nhn r s lch lc
ca mi c nhn , khng th v th m quy
li cho Kinh in i tha. Hn ai ht, ngi
159

Ngun chn l tht

Pht t phi tip cn Kinh in theo ng tinh

thn nhng li Pht dy, ngha l phi ly s
th nghim ca t thn lm yu t xc quyt
quan trng nht.
Th ba, s soi chiu di nh sng ca T
php n chng t rng cc Kinh in i
tha hin ang lu hnh khng c g i ngc
vi nhng li dy ca c Pht. iu ny cho
thy c hai kh nng: hoc l nhng kinh y
do chnh c Pht thuyt dy, hoc l c
nhng v uyn thm v Pht php vit ra da
theo li Pht dy. Tuy nhin, kh nng th hai
s b loi tr, bi tt c Kinh in i tha
u c xc tn bng cu Nh th ng vn
(Ti nghe nh th ny). y l mt li tuyn
th ni ln s tht trc khi ghi chp, thut li
Kinh vn. V th, ch c th tin chc y l li
dy ca Pht, nu khng th cc v chp kinh
u phm ti ni di (vng ng), v h khng
c ng c lm nh vy, d l tham danh
hay tham li, v c hai iu y u khng c.
Ti sao chng ta li khng t nim tin vo
nhng v uyn thm Pht php ghi chp
160

Nim tin vo Kinh in

Kinh in i tha? Vi t cch o c v

tm linh ca nhng hnh gi Pht gio, h
khng th am hiu v hnh tr Pht php
ri ngay t lc m u kinh vn ghi vo mt
cu ni di! V th, chng ta c th tin chc
rng h ch ghi chp li nhng iu m chnh
h xc quyt l do c Pht thuyt dy.
Kh nng Kinh in i tha c
truyn khu qua nhiu th k, i n lc thch
hp mi xut hin di dng vn bn l iu
hon ton c th. Trong thc t, dng Kagyu
ca Pht gio Ty Tng c hnh thnh t
khong u th k 12 v vn duy tr truyn
thng khu truyn cho n ngy nay, tuy h c
iu kin ghi chp Gio php. Nh vy,
vic Kinh in i tha c truyn khu cho
n th k th nht trc Cng nguyn vn c
kh nng l ng tht.
Mt thc t khc na l chnh Kinh tng
Nikya cng tri qua giai on truyn khu
nhiu th k trc khi c ghi chp thnh
vn bn vo ln kt tp th t. Trong sch The
Buddha and His Teachings, ngi Venerable
161

Ngun chn l tht

Narada Mahathera vit v ln kt tp Kinh

in ny nh sau:
About 83 B.C., during the reign of the pious
Simhala King Vatta Gmani Abhaya, a Council
of Arahants was held, and the Tipitaka was,
for the first time in the history of Buddhism,
committed to writing at Aluvihra in Ceylon.1
(Vo khong nm 83 trc Cng nguyn,
vo thi i ca v vua Simhala sng tn l
Vatta Gmani Abhaya, mt Hi ng gm cc v
A-la-hn hp li, v ln u tin trong lch
s Pht gio, Tam tng Kinh in c ghi
chp thnh vn bn ti Aluvihra Ceylon Tch Lan.)
Nhiu ngun c liu ng tin cy khc cng
cp tng t. Hn th na, theo cc nh
nghin cu th ngn ng m c Pht thc s
s dng thuyt ging Kinh in khng
phi ting Pali. Cc bn Kinh vn Pali thc s
ch l nhng vn bn c chuyn dch t mt
ngn ng ban u no m hin vn cha
1

The Buddha and His Teachings - Buddhist Publication

Society, Sri Lanka - 1980 - chng 15, trang 202.

162

Nim tin vo Kinh in

th xc nh r. Nh vy, danh t Nguyn

thy m chng ta ang dng cng c nhng
gii hn nht nh v xc tn. Trong sch A
Short History of Buddhism, hc gi ngi c
Edward Conze vit v thi k 500 nm trc
Cng nguyn ca Pht gio nh sau:
Sut trong thi k u ny, kinh in ch
c truyn ming, v phi cho n khong
gn cui thi k mi bt u c s ghi chp.
Nhng g c Pht tht s ni ra, hu nh
khng c g c ghi chp li ngay. C th l
vo lc y c Pht ging dy bng ngn
ng Ardhamagadhi, nhng khng c Pht
ngn no c ghi li bng ngn ng ny. V
nhng kinh in c ghi chp sm nht, ngay
c ngn ng c s dng vn cn l mt vn
gy tranh ci. Nhng g chng ta c ch l
bn dch ca nhng kinh in u tin y sang
cc th ting n khc, ch yu l ting Pali,
v mt hnh thc c bit ca ting Sanskrit
dng ring cho Pht gio.1
Bn Vit dch ca Nguyn Minh Tin - Lc s Pht
gio, NXB Tn gio - 2005, Chng I, trang 26.

163

Ngun chn l tht

Nh vy, nu ngi Pht t chng ta khng

c kh nng t mnh xc tn vn ngun gc
Kinh in thng qua chnh s th nghim hnh
tr m lun ph thuc qu nhiu vo nhng
ngun thng tin khc, th n mt lc no ,
s khng trnh khi vic c ngi nghi ng
ngay c tnh xc thc ca Kinh tng Nikya.
V nhng l do hm nay c a ra bc b
Kinh in i tha th n mt ngy no s
c lp li bc b Kinh tng Nikya.
Tm li, trong bn khuynh hng k trn
khi tip cn vi Kinh in i tha, ngi Pht
t c th ty theo s nhn thc ring ca mi
ngi la chn, nhng hon ton khng nn
ri vo khuynh hng th nht, bi l mt
sai lm cc oan nguy hi nht cho Gio php.
2. Nhng mi nghi khi c Kinh in

Phn ln chng ta ln u tin tm n vi

o Pht u thng l vi mt tch tr y
p v mt d dy rng tuch. Tch tr y p
l v s nhng tri thc, kin gii, khi nim
v nh kin m ta tch ly qua nhiu nm
trong cuc sng th tc. V ci d dy rng
164

Nim tin vo Kinh in

tuch l ch cho s i thiu chn l v cha

tng c tip cn vi nhng li Pht dy.
V th, nu may mn c tip cn vi kho
tng Kinh in, gio l, chng ta s nh ngi
i kht ng trc mt bn tic y p nhng
mn ngon vt l. Mi mt mn n u c th
gip ta qua cn i, nhng ng thi mi mn
ngon trn bn tic linh nh y cng u c
nhng mu sc, hng v ring, v trong s
c khng t nhng mn xa l m ta cha tng
bit. iu tt nhin l sau khi tha mn cn
i bng nhng mn quen thuc, ta s bt u
mun th qua nhng mn l hn, ngon hn.
Cng vy, gio l ca o Pht ht sc
phong ph, a dng v c mi tng bc. Vi
ngi mi bc vo o Pht, ch cn nghim
cn gi theo Nm gii l chng ta bt u
thy ngay v vn li ch trong cuc sng gia
nh cng nh trong quan h x hi. Tip theo,
chng ta c nhiu php mn chn la cho
vic hnh tr nhm an nh tm thc, dng
lng nhng t tng lng xng cng nh bt
u i tr vi nhng tm hnh phin no nh
tham lam, sn hn, si m...
165

Ngun chn l tht

Phc chung ca bc u tu tp th ch
n gin th, nhng i vo thc t th mun
ngi mun v, nn kinh nghim tu tp ca mi
ngi tri qua cng u khc bit. V ngay khi
c c cht thnh qu trong tu tp, chng hn
nh c an n hn, nhn thc sng sut hn
so vi trc y, th cn i chn l s tm lng
xung v tch tr y p pht huy tc dng.
Ta s bt u phn tch nhng g gp c trong
Kinh in v so snh vi khi tri thc s m
ta tng tch ly. Trong giai on ny, khng
t ngi ri vo con ng truy tm kin thc,
nghin tm thin kinh vn quyn m qun i
tm quan trng ca thc t hnh tr.
Nhng ai c th xc lp c nim tin hon
ton vo Kinh in thng qua thc t hnh tr,
ngi y c nhiu c may lm trng tch tr
tri thc1 trc nhn d dng hn nhng li
Mt gio s i hc tm n tham vn thin s Nan-in
v thin. Thin s rt tr mi khch. Ngi rt y tch
tr ca khch ri nhng vn tip tc rt. V gio s ngi
nhn nc trong tch tr trn ra mi, cho n khi khng
dn lng c na phi ku ln: y qu ri, khng
th rt thm vo c na!Thin s ngng tay rt tr,
nhn ng ni: Cng ging nh tch tr ny, trong lng

166

Nim tin vo Kinh in

dy t Kinh in. Ngc li, ngi hc Pht

thng phi tri qua mt cuc u tranh dai
dng gia mt bn l nhng tri thc, nh kin
th tc v mt bn l nhng chn l hng n
gii thot.
Tuy vy, chng ta cn bit rng, s dung
hp hi ha l iu kh thi v thm ch cn
l h qu tt nhin khi ta nm hiu c yu
ch trong Kinh in. Nhng i vi ngi mi
ban u hc Pht th nhng bc loanh quanh
gii quyt vn nn xung khc ny thng
khng khi ko di qua mt thi gian nht
nh. Nu may mn c c mt bc minh
s hoc thin tri thc dn dt, ta c th rt
ngn c qung ng ny. Bng khng, ta
vn phi t mnh n lc vt qua. Ngi
hc Pht nu hiu c iu ny th d trong
nhng giai on c hoang mang, nghi ngi
cng khng nh mt nim tin vo Tam bo.
Mt khc, d tham mun ho hc n u
trc mt bn tic linh nh, ta cng khng
ng ang cha y nhng quan im v nh kin.
Lm sao ti c th trnh by vi ng v thin nu nh
trc tin ng khng lm trng ci tch ca ng i?
167

Ngun chn l tht

th thng thc ht tt c cc mn ngon. V

th ta cn khn ngoan khi chn la. c n
ngon, n no l tha mn nhu cu, nhng
nu mun n cho tht nhiu, chng nhng vn
khng sao n ht m cn c nguy c bi thc.
c Pht dy rt nhiu php mn trong
Kinh in, thm ch cng hc ta cng nhn
ra con s nhiu hn na. Nhng c Pht
khng h mun lm kh chng ta khi truyn
dy qu nhiu php mn nh th, m s tht
l v cn phi c nh th mi p ng c
nhu cu a dng ca tt c chng sinh. Trong
Kinh in tng dy rng: V chng sinh c v
s phin no nn cn c v s php mn i
tr. Cc php mn trong o Pht ging nh
dc liu cha trong mt kho thuc ln, tuy
rt nhiu nhng ch phn phi n mi ngi
bnh mt s liu cn thit m thi.
Mi chng ta u l ngi ang mang bnh
phin no. Hy n vi Kinh in trn tinh
thn ty bnh chn thuc, ng tham mun
qu nhiu nh nhng mn n trn bn tic
kia, bi ta s khng tiu ha c m cn c
168

Nim tin vo Kinh in

th cht v bi thc. Mt bc minh s cng s

khng lm g khc hn l ty bnh cho thuc,
bi khi c thuc ri th vic ung thuc s l
vic ring ca mi ngi. Chnh c Pht cng
tng ni rng: Ta nh lng y ty bnh cho
thuc, nu ngi bnh khng chu ung thuc,
khng phi li ni ta.
Vi nhng nhn thc ti thiu nh trn,
chng ta c th gim nh c rt nhiu kh
khn khi tip cn vi Kinh in. Th nht, khi
hiu c nh th, chng ta s c s ch tm
lm trng tch tr tri thc khi n vi Kinh
in, v iu gip ta c c mt s trc
nhn khch quan i vi nhng ngha su
xa, mi m. Th hai, khi n vi Kinh in trn
tinh thn ty bnh chn thuc, ta s khng
mt thi gian lang thang gia khu rng Kinh
in mnh mng ri phi cm thy hoang
mang lc lng. Thay v vy, ta s sm bit ch
tm tm kim cho mnh mt ni dung thch hp
chuyn tm nghin ngm v tu tp hnh
tr, khng ch trng qu nhiu n nhng iu
khng thc s ch li cho s tu tp ca chnh
mnh. Ta bit r bnh mnh ang cn thc s
169

Ngun chn l tht

ung thuc ch khng phi ch lo vic su tp

thuc.
Vic hc hi Kinh in p dng vo i
sng tu tp l mt tin trnh lu di v chc
chn khng th d dng. Trong tin trnh y,
chng ta khng trnh khi c nhng lc sanh
khi tm nghi v cha hiu r c mt iu
no ghi chp trong Kinh in. Chng ta
khng nn t trch mnh khi c nhng lc khi
nghi nh th. Tri li, vic khi tm nghi cn
c th l du hiu cho thy mt nhn thc tch
cc, bi nu ch bit lp li nhng iu ghi chp
trong Kinh in m khng t nhn thc c
thu o, ta s khng c kh nng p dng
mt cch ng n li dy ca c Pht vo
cuc sng. Mc d vy, nu ta khng nhn hiu
ng th trong rt nhiu trng hp, nhng
mi nghi ny s gy chng ngi cho s tu tp.
Nhng vn lm ta khi nghi tuy rt
a dng, nhng c th lc phn ra hai loi
thng gp nht. Th nht l nghi v nhng
t ng kh hiu, v th hai l nghi v nhng
ngha qu su xa, uyn o.
170

Nim tin vo Kinh in

a. Khi nghi v nhng t ng kh hiu

C nhiu nguyn nhn khin cho t ng

trong Kinh in kh hiu i vi chng ta.
Nu l ln u tin ta tm hiu v mt phn
gio l no , th s cha quen thuc vi lnh
vc y s l mt nguyn do. V th, vic kt
hp c Kinh in vi tra cu cc thut ng
Pht hc gn nh l iu bt buc. Phn ng
chng ta c Kinh in qua cc bn dch, v
nu dch gi c s quan tm n kh khn ny
ca ngi c, v y s a vo bn dch nhiu
ch gii cho cc thut ng, nh ngi c s
c d dng hn. Tuy nhin, d sao th kh
khn loi ny vn l mt thch thc tt yu
m chng ta phi n lc vt qua, bi khi din
t nhng phm tr gio l su xa, ngi dch
c rt nhiu lc buc phi s dng cc thut
ng m khng c la chn no khc.
Mt nguyn nhn khc c th l do nh
kin. Khi ln u tin tip xc vi mt khi
nim trong gio l, nu chng ta c s nhn
hiu khng ng hoc phin din, th khi gp
li cng nhng khi nim y trong Kinh in,
171

Ngun chn l tht

ta thng c khuynh hng p t cch nhn

hiu sn c ca mnh, v do lm cho ngha
cu kinh tr nn sai lch khin ta sinh nghi.
V th, s thn trng trong tra cu cng nh
tham hc vi cc bc thy, cc v thin tri thc
l iu cn thit gim thiu nhng mi nghi
loi ny.
Nguyn nhn th ba l do nhng sai st
trong ghi chp, in n. Kinh in c truyn
li qua nhiu th k, kh nng xy ra sai st
l iu khng th trnh khi. V th, i khi
chng ta c th thy mt t ng no qu
kh hiu hoc khng thch hp vi ngha cu
kinh. Vic tra cu hoc tham hc gii quyt
nghi vn loi ny phc tp hn nhiu, v nht
thit phi da vo nhng ngun c liu chc
chn cng nh c mt kh nng chuyn mn
trong thm nh. Nu khng sc lm vic
ny, chng ta c th nu vn ln v tm gc
li ch nhng ngi c kh nng s thc
hin vic kho nh, tuyt i khng nn ch
quan da vo s nhn hiu ca ring mnh m
t chnh sa Kinh in.
172

Nim tin vo Kinh in

Nguyn nhn th t c th lm khi sinh

nghi ngi l do ngi dch kinh khng hiu
ng kinh. Chng hn, trong bn Vit dch
Kinh i Bt Nit-bn ca c s Tu Khai (Ha
thng Thch ng Minh chng ngha), qu v
s tm thy cu kinh ny quyn 2:
Chng con cha thot khi nm mi by
phin no tri buc m sao c Nh Lai lin
mun bung b, vo vi Nit Bn?
Cu kinh ny khi dy s nghi ngi im
l ta cha tng nghe trong bt c kinh in,
lun gii no khc c ni n 57 loi phin
no! Vi mi nghi ny, chng ti i chiu
nguyn bn Hn vn v c thy 5 bn dch
khc nhau, bao gm 3 bn Vit dch v 2 bn
dch t Hn ng sang Anh ng. Bn Hn vn
chp l:
(Ng v nh th thot ng thp
tht phin no h phc, vn h Nh Lai tin
dc phng x nhp Nit-bn?)
Nh vy, ng thp tht c dch l 57 th
dng nh khng c g sai. Trong s cc bn
173

Ngun chn l tht

dch th Ha thng Thch Tr Tnh b hn cu

ny khng dch, cn li 4 v kia u dch nh
nhau - hai bn Anh ng u ghi l fifty-seven
illusions. Mc d vy, chng ti vn khng
th gii ta mi nghi ny, v nu khng k ra
c 57 loi phin no th cu kinh ny c
th xem nh hon ton v ngha.
Kin tr tip tc m rng tin trnh tra cu,
tm kim thng tin, cui cng chng ti c
thy trong mt bn s gii cch gii thch nh
sau: , (Ng thp tht
phin no gi, tam chng phin no d. - Nm
mi by phin no, l ch cho 3 loi phin
no.) V mt bn khc ni r hn: ,
, , (Ng, ng ci d; thp,
thp trin d; tht, tht lu d. - Nm l ch
cho nm che chng; mi l ch cho mi trin
phc; by l ch cho by lu hoc.)
Nh vy, r rng y khng th hiu l 57
phin no, m l 3 nhm phin no bao gm
ng ci, thp trin v tht lu. Nhng kinh
vn ngy xa khng s dng cc du ngt cu,
nn thay v ng, thp, tht phin no (cc
174

Nim tin vo Kinh in

nhm gm nm, mi v by loi phin no),

cc dch gi tin bi u nhn hiu nhm l
ng thp tht phin no (57 loi phin no).
Nhng trng hp tinh t nh vy, chng ta
cng kh trch ngi dch kinh, nn tt nht
vn l nn c Kinh vn vi mt s thm xt
sng sut c th nhn ra ngay nhng ch
cha hon ton hp l.
Tuy nhin, nhng v d trn cng cho thy
qu trnh nhn hiu, gii ta nhng mi nghi
khi c Kinh in khng h n gin. Chng
ta khng th ch da vo mt vi ngun c
liu hoc ngha c din gii u
xc nh v iu chnh ngha Kinh vn. Qu
trnh ny chng nhng cn c m rng ti
a n cc bn vn lin quan, m cn phi ht
sc khch quan, thn trng, cht lc cc ngun
thng tin tm c trc khi i n quyt nh
iu chnh mt cch hiu t ng no trong
Kinh in. Nu t thy nhng n lc ca mnh
cha th gii quyt rt ro c vn , chng
ta nn tham vn cc v tn tc, thin tri thc
v ch i mt ai c kh nng lm r,
175

Ngun chn l tht

thay v nng vi v t mnh chnh sa theo

nhng hiu bit, suy din ch quan. Ngoi ra,
cng khng nn da vo thng tin trong cc
t in, ngay c cc t in Pht hc, iu
chnh Kinh vn. Nhng ngi bin son t
in cng c gii hn nht nh v sai st l
chuyn khng th trnh khi.
b. Khi nghi v nhng ngha uyn o

Nhng nghi vn loi ny thng lin quan

nhiu n tch tr tri thc lun y p ca
chng ta. Thng th ta rt t khi thc c
vic cn phi lm trng n trc khi tip
nhn nhng t tng mi t Kinh in. Nhng
tri thc th tc qua mt thi gian di chim
ch trong tm tr ta v khng nh gi tr nht
nh ca chng. Nu tip tc chp nhn nhng
gi tr y th ta khng cn thit phi thay i
g c. Nhng vn y l, khi cm thy
cn thit phi tm n vi o Pht th iu
cng ng ngha vi vic ta nhn ra nhng
b tc hay bt n no trong cuc sng. Ni
cch khc, nu khng bt u nhn dng c
176

Nim tin vo Kinh in

kh au trong i sng th chng ta s cha

cm thy cn n gio l ca o Pht.
V th, khi n vi o Pht, n vi Kinh
in, chng ta cng ng thi c nhu cu
chuyn hng tm thc tm mt gii php
cho nhng kh au trong i sng. Nu ta vn
loay hoay theo ng hng c, th vic c
Kinh in chng qua cng ch tch ly thm
cho ta mt kha cnh tri thc l lun mi,
nhng li khng phi l mc ch ca Kinh
in. Nhng ngi c Kinh in suy din,
l lun, tranh ci v phng din ny hay
phng din khc, hu ht u ri vo cch
tip cn sai lm ny.
Khi xc nh mc ch hc hi Kinh in l
c c nhng gii php tu tp p dng vo
i sng nhm chuyn ha kh au, mang li
li lc cho chnh mnh v ngi khc, chng ta
nht thit phi lm trng i tch tr tri thc
y p ca mnh. C nh vy, ta mi c th d
dng trc nhn c nhng gi tr li lc v
song t Kinh in.

177

Ngun chn l tht

Cng trn tinh thn , ngi hc Kinh

in s trnh c tnh trng sa vo s
nghin tm l lun qu nhiu m khng ch
trng ng mc vo cng phu hnh tr, tu tp.
Chnh trong ngha ny m kinh Duy-ma-ct
c dy rng:
(Ty k pht hnh tc
c thm tm. Ty k thm tm tc iu
phc. Ty k iu phc tc nh thuyt hnh.T ch khi lm t c lng tin su vng. T
lng tin su vng t tm c iu phc. Do
tm c iu phc t c th lm ng theo
nh li c thuyt dy.)
Nu nhn hiu trnh t tu tp nh trong
cu kinh ny, chng ta s thy c tm quan
trng ca vic khi s tu tp thay v ch loanh
quanh trong vng l lun.
D vy, vic khi tm nghi khi gp nhng
cu kinh mang ngha thm o cng l iu
kh trnh khi. Trong trng hp , chng ta
cn bit phn bit gia s nghi v cha hiu
c huyn ngha l khc vi s ng vc v
cho rng nhng iu trong kinh c kh nng
178

Nim tin vo Kinh in

sai lm hoc khng hp l, khng th t nim

tin. Tm nghi ng n s m ra cho chng ta
mt kh nng tin xa hn khi gii c mi
nghi, trong khi s ng vc li l mt trong
nhng nguyn nhn che chng, lm tr ngi
con ng tu tp ca chng ta.
V th, khi gp nhng ngha uyn o trong
Kinh in khin ta khng sc nhn hiu
ngay v khi sinh tm nghi, chng ta cn lu
mt s vn sau:
Th nht, vic khi tm nghi khng c g sai
tri, thm ch cn l yu t cn thit gip
ta tin ti trn ng hc o. Nhng ch nn
nghi m khng nn ng vc. T vn c
nghi vn, chng ta nn n lc tm kim thng
tin lin quan bng mi phng tin c th c,
thng qua lm r hn vn ang nghi.
Th hai, tuy tm kim thng tin nhng vn
ch nn xem nh nhng ngun tham kho,
khng nn vi tin vo ch ring mt ngun
thng tin no vi v a ra nhng chnh
sa i vi Kinh in.
179

Ngun chn l tht

Th ba, nn tham kho kin nhiu ngi,

cc bc tn tc, cc v thin tri thc... cng
nhau suy xt tm cu gii p. Bn thn ngi
c nghi tnh tuy c th xut cu tr li
nhng khng nn c chp xem l gii php
cui cng, m ch nn nu ra rng ng
tho lun.
Vi nhng ngha , khi tip cn Kinh
in chng ta nn lun ghi nh rng, Gio
php ca c Th Tn nh mt kho cha mun
ngn loi dc liu khc nhau. Mi chng ta
nn ty bnh chn thuc v ung thuc
sm c khi bnh, an vui trong i sng,
ng mt qu nhiu thi gian ch su tp
cho mnh mt kho thuc s m khng thc
s s dng c bt c liu thuc no. l
s ph phm thi gian qu bu ca kip ngi
ngn ngi.

180

Ngun chn l tht

hi cn b, hu ht chng ta u rt
thng t ra nhiu cu hi cho ngi
ln v cho chnh mnh. Nhng cu hi nhiu
khi tng chng nh rt vu v i vi ngi
ln, nhng vi tui th li v cng quan trng,
v chng ang gip h m dn cnh ca giao
tip gia ta vi th gii bn ngoi. Mi cu hi
c gii p l mt nc thang a ta ln cao
hn c th phng tm nhn ra xa hn, rng
hn v th gii quanh ta.
Theo thi gian khi ta ln ln, phm vi
nhng cu hi thu hp dn v s lng v m
rng dn v ni hm. S lng t dn i, cho
n lc ch cn li nhng vn ct yu nht
s dai dng bm theo ta cho n tn cui i,
v ni hm m rng thm, cho n lc nhng
nghi vn ca ta tr nn bao trm ht thy mi
phm tr ca cuc sng, n ni dng nh
ngoi nhng vn y ra th chng cn g khc
181

Ngun chn l tht

ng ta phi quan tm suy ngm. V nh

nhng ng thng ng quy, c v nh cui
cng ri phn ln trong chng ta u s hng
v mt nghi vn ging nhau: ngha thc s
ca kip ngi l g?
D mun hay khng th mi chng ta u s
cht i v thn xc r tan thnh ct bi. Nu
kip ngi ngn ngi ny thc s chng mang
mt ngha chn tht no , th ta bit da
vo u c c nim tin trong cuc sng?
ng sai, thin c, tt xu... hay mun ngn
cp gi tr khc na m mi chng ta lun theo
ui, phn bit trong sut cuc i mnh, liu
cn c ngha g chng khi tt c u s chn
vi trong h su qu kh?
V th, t ngn nm qua vic i tm mt
ngha chn tht cho i sng dng nh vn
l nhim v kh khn nht m mi con ngi
phi i mt. T nhng bc vng nm
quyn sinh st mt thi cho n bao k h tin
ngho hn sng ly lt di y cng x hi,
phi chng vn c mt im chung no
ta suy ngm? Tt c nhng hng ngi khc
182

Ngun chn l tht

nhau y u i vo qu kh, khng mang

theo c nhng g h kh cng tch cp mt
i. Quyn lc, a v, sn nghip, i tnh... tt
c ri cng s chm trong qun lng khi thi
gian tri qua. Vy th rt cng s hin hu
ca mi chng ta liu c ngha g? Liu ta c
th t nim tin vo u vui sng vi tt c
nhng g cuc i mang n?
Rt nhiu ngi i tm ngha i sng
bng cch chn cho mnh mt l tng sng.
Chng ta c th c c nim vui sng khi thc
hin l tng sng m mnh chn, cho d
l tng y c da trn nn tng vn ha gio
dc, o c lun l, trit hc, tn ngng, tn
gio... hay s tng ha ca tt c cc yu t y.
C nhng l tng rt bnh thng i vi tt
c mi ngi, nh nui dy con ci, xy dng
hnh phc gia nh... C nhng l tng ln
lao hn, nh phng s tha nhn, xy dng
cng ng, gy dng s nghip... Li c nhng
l tng ht sc cao c nh ha qun sinh,
cu kh mun loi. Con ng tu tp theo Pht
gio chnh l hng theo l tng cao qu ny.
183

Ngun chn l tht

Cho d ta c chn cho mnh l tng sng

nh th no th iu quan trng nht vn l
phi thc hin l tng y trong cuc sng ch
khng th ch l nhng tng sung. Nhng
tin trnh sng theo mt l tng li hon ton
khng n gin. Theo mt khuynh hng hon
ton t nhin ca tm thc, khi t nim tin
vo mt l tng sng no th chng ta vn
khng ngng ny sinh nhng nghi vn v phn
bin v l tng sng m mnh chn. Chnh
iu ny gip ta trnh c nhng chn la
sai lm, lun tnh gic c th kp thi dng
li v quay sang mt con ng ng n hn.
ng thi khuynh hng ny cng buc chng
ta lun phi tnh to nhn bit v nhng kt
qu m mnh t c trn con ng chn
cng nh tnh cht ng n ca nhng g
mnh t nim tin.
Do , vic tm c mt con ng thc s
ng n nht i theo khng phi chuyn
nht thi hoc d dng, v vic xc tn vo con
ng y li cng kh khn, phc tp hn.
Trong thc t, c th ni l c mt qu trnh
184

Ngun chn l tht

din ra trong sut cuc i ca mi chng ta.

Ngay c khi ta quyt tm dn bc theo
mt con ng, th iu cng khng c
ngha l nhng nghi vn v phn bin trong ta
v con ng y khng cn na. Rt nhiu
ngi cho n qu na hoc n cui cuc i
mi nhn ra l tng sng m mnh chn l
khng ng n, v nu h c nng lc cng
nh quyt tm thay i th tht ra vn c
th c xem l may mn hn nhng k chm
trong sai lm m mui cho n pht cui i.
V th, vic xc lp nim tin v l tng
sng thng i hi ni ta nhng quyt nh
la chn tip ni nhau. Trn mt con ng
chn, ta thng phi i din vi nhng ng
r khc nhau trong tng thi im. Chng ta
chn la bng s tri nghim ca chnh mnh
trong cuc sng, nhng ng thi cng phi bit
t b sai lm bng vo chnh nhng tri nghim
. Hn th na, thnh qu khng nm cui
con ng ta i, m chnh l tng bc chn
vng chi v tin cy m ta c th t ln trn
mt con ng c c s an vui trong i
185

Ngun chn l tht

sng. Tuy nhin, vi nhng tri nghim v nhn

hiu khc nhau mi ngi, iu tt nhin l
s khng c mt con ng hnh tr hon ton
ging nhau cho tt c chng ta. Ni cch khc,
vi cng mt s hng dn nhng s nhn hiu
v vn dng ca ring mi ngi vn thng
lun c s khc bit, do c th dn n nhng
khuynh hng tu tp hnh tr khc nhau.
Nhng vn m chng ta i mt hm nay
vn tng hin hu t ngn nm trc. C
l hu ht chng ta u c th d dng ng
rng vo thi c Pht ti th, Ngi ch thuyt
ging mt con ng duy nht hng n s
gii thot m thi. Tuy nhin, cc nh nghin
cu ngy nay ghi nhn rng khong 200 nm
sau khi c Pht nhp dit th Tng on c
s phn chia thnh t nht l 18 b phi khc
nhau. Mi b phi trong s y u tin tng
rng mnh ang i ng theo con ng Pht
dy, tuy rng h c nhng din gii v hnh tr
khc bit nhau.
Mc d vy, nh c nhng bc i s chng
ng nhn hiu c Gio php chn tht ca
186

Ngun chn l tht

c Th Tn nn s phn chia trong Tng on

nh trn khng a n s tan r o Pht,
m ngc li hnh thnh mt o Pht a
dng vi nhiu sc thi nhng vn duy tr c
ngha cao qu nht m c Pht thuyt
dy: hng n s gii thot, chm dt kh au.
Con ng gii thot do c Pht khai sng vn
lun c nhiu th h Pht t ni nhau tip
bc. V thng ip v ngha cuc i do c
Pht a ra vn c chuyn ti n vi nhn
loi thng qua tm gng hnh tr v i sng
an lc ca nhng ngi con Pht.
Trong bc tranh a dng ca cc tng phi
khc nhau trong Pht gio th ni bt ln nht
l s khc bit gia hai khuynh hng Tiu tha
v i tha. Trong thc t, i vi hai khuynh
hng ny c khng t nhng cch nhn hiu
sai lm, i khi ht sc tai hi. V th, c
th thu sut c ngun chn l tht trong o
Pht, chng ta khng th khng cp n vic
nhn hiu ng v hai khuynh hng ny.
im khc bit trc tin v quan trng nht
cn lu chnh l s pht tm ban u. Khi
187

Ngun chn l tht

c Pht ra i, iu quan trng trc tin ngi

mun ch r cho chng ta chnh l bn cht kh
au ca i sng. Xut pht t bn cht kh
au ny, ngi khuyn khch cc v t tu tp
theo nhng php mn chn chnh c th dt
tr mi nguyn nhn kh au, hng n s
gii thot an lc. V c th dn bc vo con
ng tu tp nh th, mi hnh gi u nht
thit cn phi c mt s pht tm ban u.
Tuy hng v cng mt mc ch l t c
gii thot an lc, nhng s pht tm ban u
khng h ging nhau tt c mi ngi. Mt
cch khi qut, chng ta c th nhn ra hai
khuynh hng pht tm khc bit nhau.
Khuynh hng th nht l sau khi nhn r
c bn cht kh au ca i sng th hnh gi
khi tm chn ngn, mun xa la mt cch mnh
m. Thut ng Pht gio gi l tm ym ly.
Do tm ym ly mnh m, hnh gi khng cn
b cun ht bi nhng tham dc nh trc y
m ch mt lng mong cu c gii thot, xa
la mi kh au trong i sng. T s pht tm
nh th, hnh gi quyt lng tu tp theo nhng
188

Ngun chn l tht

php mn Pht dy c th t n mc ch
gii thot. V tt nhin, con ng tu tp m
hnh gi phi tri qua trc ht chnh l Bt
chnh o m c Pht dy. S pht tm v
i vo tu tp theo trnh t ny l hon ton ph
hp vi li Pht dy.
Khuynh hng th hai l sau khi thy bit
bn cht kh au ca i sng, nhn r c
nhng kh au m bn thn mnh ang phi
gnh chu trong lun hi th hnh gi cng
ng thi cm nhn c nhng kh au tng
t m nhng chng sinh khc ang phi chu
ng khng khc vi bn thn mnh. T ,
hnh gi khi sinh mt s ng cm su sc vi
tt c chng sinh ang kh no v khi ln s
mong mun mnh lit l c th lm bt c iu
g gim nh hoc dt tr i tt c nhng
ni kh y cho mi chng sinh khc. Xut pht
t tm nguyn ny, h quyt tm tu tp theo
nhng php mn Pht dy c th t n s
gii thot, nhm c c nng lc nht thit tr
nh ch Pht v s dng nng lc y vo vic
cu kh cho mun loi. i vi nhng ngi ny,
189

Ngun chn l tht

ngoi vic tu tp theo Bt chnh o nh Pht

dy, h cn ch nhiu hn n vic thc hnh
su ba-la-mt, v s tu tp cc php ba-la-mt
ny lun c tng quan mt thit n tt c
chng sinh khc. Khuynh hng pht tm v
tu tp nh th cng hon ton ng theo li
Pht dy.
Nhng hnh gi pht tm theo khuynh
hng th nht cm nhn su sc nhng kh
au ca i sng v mong mun thot kh nh
ng lc chnh pht tm tinh tn tu tp
hng n s gii thot. Tuy rng trong tin
trnh tu tp theo li Pht dy, h cng s nui
dng tm t bi i vi tt c chng sinh, nhng
khng phi l yu t chnh yu v mnh m
nht trong tm nguyn ca h.
i vi nhng hnh gi pht tm theo
khuynh hng th hai th lng bi mn, s cm
thng su sc vi ni au kh ca tt c chng
sinh l ng lc chnh yu thc y h trn
ng tu tp. Mi php mn tu tp u c
xem nh phng tin s dng vo mc ch
cu kh cho chng sinh. Do , mi trng tu
190

Ngun chn l tht

tp ca nhng hnh gi ny chnh l nhng

phin no, kh au ca chng sinh, bi v chnh
nhng nhn t ny s lun nui dng ng lc
tu tp ca hnh gi. Vi tm i t bi, hnh gi
lun hng v mc ch cu kh ban vui cho tt
c chng sinh hn l ngh n s gii thot ca
chnh bn thn mnh.
S pht tm khc nhau s c nh hng n
tin trnh tu tp v to thnh nhng khuynh
hng tu tp cng c phn khc bit nhau.
Nhng khc bit ny c th xem nh i ng
tiu d, bi v cn bn tng th th tt c u
khng i ra ngoi nhng li Pht dy, nhng v
s hnh tr i vo chi tit th s c nhng thay
i khc bit ty theo khuynh hng pht tm
ca hnh gi. V th, nu lu n s khc bit
gia hai khuynh hng pht tm nh va trnh
by trn, chng ta s c th l gii c phn
no nhng khc bit trong s pht trin v sau
ca cc tng phi trong o Pht.
S pht tm tu tp theo khuynh hng th
nht thng a n kt qu trc tin l ly gia
ct i, ngha l quyt nh sng i xut gia,
191

Ngun chn l tht

ct t mi quan h th tc. Hnh gi quyt

tm t c gii thot, chm dt kh au, nn
dnh trn thi gian v tm lc cho vic hnh
tr cc php mn Pht dy. Tng on vo thi
c Pht trong nhng nm u tin sau khi
ngi thnh o bao gm hu ht l nhng v c
quyt tm tu tp nh th. H sng cuc sng
khng nh, ng di gc cy, mi ngy m bnh
bt i kht thc trong xm nh ch mt ln duy
nht nui sng v dnh trn thi gian cn li
trong ngy nhng ni tch tnh, thch hp cho
s tu tp hnh tr.
V sau, trnh s gim p cn trng khi
ch tng i kht thc trong ma ma, nn c
Pht ch nh vic an c trong ba thng ma
ma, ngha l ch tng tp trung yn mt ni
trong sut ba thng . Vic m thc cng nh
mi nhu cu thit yu cho sinh hot ca ch
tng s do mt hoc nhiu th ch pht tm
cng dng chu cp. Tuy nhin, sau ba thng
an c th ch tng li tip tc cuc sng kht
thc hng ngy v du ha khp ni thay v nh
c mt ni nht nh. N np tu tp nh th
192

Ngun chn l tht

c hnh thnh v duy tr trong sut thi c

Pht ti th cng nh nhiu th k sau khi ngi
nhp dit.
Ngy nay khi c Kinh tng Nikaya,1 chng
ta d dng nhn ra trong bng bc nhng
li dy cho cc v t-kheo tu tp theo khuynh
hng ny. Cho d ngha tt p v cao qu
trong nhng li dy ny vn c th c vn
dng cho nhiu i tng, nhng bi cnh ra
i v i tng hng n ca kinh vn a
phn chnh l cc v t-kheo trong tng on
thi y, hoc nhng s kin xy ra v lin quan
Kinh tng Nikaya cng c gi l Kinh in Nam
truyn, c chuyn dch t kinh vn ting Pali (Nam
Phn). Thut ng ny c dng phn bit vi Kinh
in Bc truyn, c chuyn dch t kinh vn ting
Sanskrit (Bc Phn). Ti Vit Nam, Kinh in Nam
truyn c Ha thng Thch Minh Chu v mt s v
khc chuyn dch sang ting Vit. Kinh in Bc truyn
th ch yu c tip thu gin tip thng qua cc bn
dch t ting Sanskrit sang Hn ng, c gi chung l
Hn tng. Hn tng v ang c chuyn dch sang
ting Vit bi rt nhiu dch gi khc nhau. c gi c
th xem v ti cc bn kinh trong Vit tng hon ton
min ph ti website: http://rongmotamhon.net/

193

Ngun chn l tht

n s tu tp ca cc v. Vi s bo lu kh ton
vn ca kinh vn Pali, chng ta khng kh
nhn ra c im ni bt ny.
iu ny cho chng ta mt nhn xt l trong
thi gian sau khi c Pht thnh o v truyn
b Chnh php khp ni, khuynh hng pht
tm th nht nh va m t trn chim u
th gn nh tuyt i, vi mt tng on ng
o v tuyt i a s qun chng t lng knh
tn ni tng on . Thm ch nhiu th k
sau khi c Pht nhp dit, khuynh hng tu
tp ny vn chim a s, v iu th hin r
nt qua ni dung cc ln kt tp Kinh in vi
Ng b kinh: Trng b, Trung b, Tng chi b,
Tng ng b v Tiu b.
Mt c im ni bt ca khuynh hng tu
tp ny l quan im cho rng vic xut gia
sng i tu s l iu kin tin quyt c th tu
tp t n gii thot. Hay ni cch khc, theo
quan im ny th hng c s ti gia ch c th
cng dng ch tng, ng h Tam bo, tu tp
Mi php lnh c c phc bo ti sinh
vo hai ci tri, ngi v c c mt i sng
194

Ngun chn l tht

tt p, sung tc. H khng th tu tp hng

n cc qu v gii thot. Mun tu tp cu gii
thot th trc ht phi la b i sng th tc,
tr thnh mt v tu s khng nh, ch sng bng
php kht thc v dnh trn thi gian cho vic
tu tp hnh tr. Quan im ny n nay vn cn
tn ti trong mt s ngi tu tp theo Pht gio
Nam truyn, cho d np sng kht thc khng
nh v n ngy mt ba nh thi c Pht hu
nh khng cn na. Vi nhng ngi theo quan
im ny th ngy nay cho d sng trong nhng
t vin kin c vi mi tin nghi khng khc
ngi c s, nhng ngi xut gia vn c nhng
iu kin c th tu tp t n gii thot m
ngi c s khng th c c, chng hn nh
s dt b hon ton i dc.
Khuynh hng pht tm th hai dng nh
ch c ghi nhn r nt vo th k th nht trc
Cng nguyn, ngha l khong 500 nm sau khi
c Pht nhp dit. Tuy nhin, s xut hin ca
i chng b (Mahsnghika) vi quan im khc
bit so vi Thng ta b (Sthavirvda) c ghi
nhn ch khong 140 nm sau Pht nhp dit
195

Ngun chn l tht

c th xem l mt trong nhng biu hin rt

sm ca khuynh hng ny, vi s quan tm
nhiu hn n s tu tp ca hng c s ti gia.1
Nh ni, khuynh hng pht tm th
hai ch trng nhiu hn n vic lm vi i ni
kh ca tha nhn. Hnh gi cm nhn su sc
nhng ni kh au ca t thn mnh trong i
sng lun hi v thng qua c s ng cm
su xa vi nhng kh au ca ngi khc, hay
ni rng ra l tt c chng sinh. Xut pht t
tm nim ny, hnh gi pht nguyn tu tp tinh
tn c th t n qu Pht, nhng khng
ch v s gii thot cho ring mnh, m trc ht
v trn ht l c c nng lc cu kh cho
tt c chng sinh. Thut ng o Pht gi s
pht tm nh th l pht tm B-.
ng lc tu tp ca hnh gi trong trng
hp ny chnh l lng bi mn i vi mi chng
sinh kh au, v do hnh gi chp nhn mi
iu kin tu tp min sao c th lm li lc cho
Lc s Pht gio ca Edward Conze, Nguyn Minh
Tin Vit dch v ch gii - NXB Tng hp TPHCM,
2005, trang 72.

196

Ngun chn l tht

chng sinh, c th gip lm gim nh mi kh

au cho ngi khc. Khuynh hng tu tp ny
ch trng vn dng nhng li dy ca c
Pht vo ngay trong i sng th tc ch khng
ch ring trong mi trng xut gia. V nh vy,
khi c Pht dy rng: Gio php ca ta ch
c mt v chung l v gii thot th ngi c s
cng hon ton c kh nng c nm tri v
gii thot trong li Pht dy, min l h c s
quyt tm hnh tr.
Theo khuynh hng ny, phm tr ngha
ca s gii thot c m rng thnh nhiu
tng bc ch khng ch ring vic chng c cc
thnh qu t Tu--hon n A-la-hn1 mi
c xem l gii thot. Theo s m rng ngha
ny th bt k mt s gim nh kh au no
nh vo vic tu tp Pht php cng u c
xem l mt biu hin ca gii thot, nhng ch
Theo Kinh in Nam truyn th hnh gi tu tp theo
Pht php s chng c ln lt 4 Thnh qu l Tu-hon, T--hm, A-na-hm v A-la-hn. A-la-hn l
Thnh qu cao nht, dt tr hon ton mi lu hoc,
nghip chng v t n cnh gii v sinh, thot khi
vng sinh t lun hi.

197

Ngun chn l tht

c qu v Pht mi c xem l cnh gii gii

thot hon ton, rt ro v vin mn. V th,
hnh gi khi bc chn ln con ng tu tp
xc nh cho mnh mc tiu cui cng l qu v
Pht, nhng trong sut tin trnh tu tp hng
n qu v Pht th hnh gi vn lun c nm
tri mi v ca gii thot nhng mc khc
nhau, nh vo nhng n lc ch ng, dt tr cc
tm hnh phin no a n s gim nh kh
au cho bn thn v ngi khc.
Gio l Duyn khi c cc hnh gi theo
khuynh hng ny vn dng vo s tu tp ngay
trong i sng thng ngy, v thng qua h
thy r c l khng th c hnh phc ring l
cho tng c nhn nu nh mi chng sinh vn
cn chm trong au kh. Mi tng quan gia
c nhn v ton th c qun chiu mc
su sc gip hnh gi thy c rng ch c th
t c hnh phc chn tht v bn lu thng
qua vic cu kh ban vui cho mi chng sinh
khc. mc thng nht, hnh gi cm nhn
c nhng nim vui chn tht khi c th chn
thnh gip , phng s ngi khc m khng
198

Ngun chn l tht

km theo bt k iu kin i hi no. Hn th

na, tm nguyn v tha thng gip hnh gi
d dng cm thy sn lng chp nhn mi hon
cnh xy n cho mnh, bi h quan tm nhiu
hn n nhng kh au v thiu thn ca ngi
khc thay v ch quan tm ring n nhng bt
ton hay khim khuyt ca bn thn.
Khuynh hng pht tm th hai ny c
m t trong nhiu kinh in i tha, chng
hn nh hnh tng B Tt Qun Th m trong
kinh Php Hoa (phm Ph Mn), hoc B Tt
a Tng trong kinh a Tng... Cc v B Tt
ny c tm lc i t i bi, lun n lc khng
mt mi v khng ngng ngh trong vic cu
kh cu nn cho tt c chng sinh, khng phn
bit ging loi. B Tt a Tng cn c i
nguyn chp nhn vo tn cnh gii a ngc
cu vt nhng chng sinh kh au trong .
Mt s ngi c th hoi nghi v tnh xc
thc ca cc v B Tt trong kinh in i tha
nh nhng con ngi tht, nhng v nhng
phm tnh v cng hnh ca cc ngi th tht ra
chng ta c th d dng nhn thy ngay trong
199

Ngun chn l tht

cuc sng hng ngy. Sau mt trn bo lt, hng

ngn ngi khng quen bit nhau vn sn lng
chia s vt cht vi cc nn nhn m khng h
ngh n bt k mt s n p no, chng
phi l phm tnh cu kh ca B Tt Qun Th
m sao? Gp mt tai nn trn ng ph,
khng t ngi trong chng ta s sn lng a
ngi b nn i cp cu, chng phi l tm
nguyn cu kh lun sn c trong mi ngi
sao? V rt nhiu hnh vi cao thng khc m
chng ta vn thng gp trong i sng, mi
mi u cho thy rng phm tnh hin thin, v
tha vn lun l ht ging tt p sn c ni mi
con ngi, thm ch l mi chng sinh, ch c
iu l chng ta c khi dy v nui dng c
nhng ht ging qu bu hay khng m thi.
Nhng ngi pht tm v tu tp theo khuynh
hng th nht hnh thnh cc tng phi m
t nhiu th k trc y vn c gi l Tiu
tha. Trong khi , nhng ngi pht tm v
tu tp theo khuynh hng th hai th hnh
thnh cc tng phi c gi l i tha. T
khi thy, cc tn gi ny hon ton khng c
200

Ngun chn l tht

phn bit cao thp hay tt xu nh nhiu ngi

vn thng hiu sai. Thm ch c ngi cho
rng danh xng Tiu tha hm h lit, thp
hn. Nhng din gii nh vy l hon ton ch
quan v sai lch vi tm ca ngi xa khi s
dng cc danh xng ny. Danh xng Tiu tha
vn chnh thc tn ti cho n gn y, chng
hn nh nm 1969 Ha thng Thch Qung
cho xut bn mt dch phm mang tn Tiu
tha Pht gio t tng lun. Chc chn khi
s dng tn gi ny, Ha thng khng h c
hm ch bai Pht gio Tiu tha l h lit hay
thp hn nh nhng din gii va nu trn.
Ch tha () trong cc danh xng i tha
() v Tiu tha () c Hn dch t Phn
ng yna trong cc t Mahyna v Hnayna. Cc
nh Hn dch dng ch tha () chuyn
ti hai ngha: mt l phng tin tu tp (
gii thot bn thn) v hai l phng tin cu
( gii thot cho ngi khc). y l hai
ngha vn khng th tch ri nhau. Hnh
gi nu khng t gii thot c bn thn th
khng th c kh nng gii thot cho ngi
201

Ngun chn l tht

khc. Cch chuyn dch ny ni ln c

ngha cng nh s khc bit v tng ng gia
hai khuynh hng pht tm tu tp m chng ta
va cp. Bi v cho d l i tha hay Tiu
tha th s tu tp ca hnh gi Pht gio vn
phi lun bao gm hai yu t: gii thot chnh
mnh v gii thot cho mi chng sinh khc.
Khi hnh gi pht tm theo khuynh hng
th nht, trng tm tu tp c nhn mnh
vo s gii thot chnh mnh khi mi kh au,
chm dt vng sinh t lun hi, bng cch t
n qu v A-la-hn, chm dt c mi nghip
lc v khng cn phi th thn ti sinh. Mc
d vy, trong tin trnh tu tp Bt chnh o,
hnh gi tt nhin s nui dng tm t bi v
thc hnh mi vic lnh lm li lc cho chng
sinh. Do m s tu tp ca hnh gi vn c
ngha cu chng sinh, nhng trong trng
hp ny khng c nhn mnh bng mc tiu
t gii thot. S pht tm v tu tp nh vy
c gi l Tiu tha khng h hm ch bai
hay xem nh, m ch ni ln ngha l hnh gi
dc lng tm n s gii thot kh au trc khi
ngh n vic cu chng sinh, ging nh mt
202

Ngun chn l tht

chic xe nh c cng nng chnh l a ngi li

xe nhanh chng v ch, nhng vic ch thm
nhiu ngi khc t phi c phn hn ch.
Khi hnh gi pht tm theo khuynh hng
th hai, trng tm tu tp c nhn mnh vo
mc ch cu kh, lm gim nh kh au cho
ngi khc. Hnh gi hng n mc tiu thnh
tu qu Pht nhng xem nh mt phng
tin tt yu c th c c kh nng cu
chng sinh, thay v xem nh con ng
gii thot t thn. C th m t mt cch hnh
tng v hnh gi pht tm tu tp theo khuynh
hng ny ging nh ngi ti x xe but, vi
mc ch chnh l a nhiu hnh khch v bn
ch khng phi ch ring bn thn mnh. Trong
mt thnh ph ng c dn c, thi gian n
ch ca xe but c th chm hn nhiu so vi
ngi i xe gn my, nhng s ngi c a
v ch l rt nhiu.
Hy ly mt v d, nu trong nh chng ta
c c xe gn my v xe hi, th mi khi cn
i u , trc ht ta phi chn la ty theo
nhu cu ca chuyn i. Nu cn nhanh chng i
n s lm gii quyt cng vic v ch i mt
203

Ngun chn l tht

mnh, chc chn ta s chn dng xe gn my.

Nhng nu cn a c gia nh i thm ving
h hng chng hn, tt nhin ta buc phi s
dng xe hi. Vic s dng xe hi hay xe gn my
r rng khng c ngha hn km nhau, ch ty
theo mc ch ca chuyn i m thi.
Cng vy, ta khng th ni rng vic tu tp
theo Tiu tha l km hn i tha hay ngc
li, m ch l nhng s la chn ty theo
khuynh hng pht tm ca hnh gi m thi.
C hai khuynh hng tu tp u gip ta t
n s gii thot kh au, cng ging nh c
xe hi v xe gn my u c th gip ta i n
ch. Mi chng ta u sn c kh nng chn
la tu tp theo khuynh hng no thch hp
nht vi mnh, v iu hon ton khng c
ngha rng iu ta khng chn la s l km
hn. Trong hng ngn nm qua, cc tng phi
Tiu tha cng nh i tha u c nhng
ng gp ln lao trong vic lm gim nh kh
au cho nhn loi, v chnh l l do tn ti
ca nhng tng phi ny. D ng t gc nhn
Tiu tha ph phn i tha hay ngc li
cng u l nhng sai lm ht sc ng bun,
204

Ngun chn l tht

bi tt c nhng s ph phn nh th u l
xut pht t mt cch nhn hp hi, nng cn
v khng nhn hiu ng nhng li Pht dy.
Nh ni, cc danh xng Tiu tha hay
i tha u c ngi i trc s dng
chuyn ti hai chnh: th nht l phng
tin tu tp v th hai l phng tin cu .
S nhn mnh vo mc ch tu tp hay cu
chnh l im to nn khc bit, nhng d nhn
mnh vo mc ch no th mt hnh gi Pht
gio vn phi bao gm trong s tu tp ca mnh
c hai mc ch t gic v gic tha. V th,
s ht sc sai lm nu cho rng Pht gio Tiu
tha ch cu gii thot cho ring mnh, v cng
sai lm khng km nu mt hnh gi tu tp
theo i tha mun cu ngi khc nhng
li khng t mnh tinh tn cu gii thot.
Vic nhn hiu sai lm v ngha cc danh
xng Tiu tha v i tha khin cho khng
t ngi c nhn thc sai lch c v khuynh
hng tu tp ca cc tng phi khc nhau trong
Pht gio. Gn y, ngi ta c khuynh hng
chuyn sang dng danh xng Pht gio Nguyn
205

Ngun chn l tht

thy thay cho Pht gio Tiu tha, ch v cho

rng hai ch Tiu tha c hm thp km, h
lit. Li c ngi cng khai bi bc Pht gio
i tha v gi l Pht gio T s hay
Pht gio Php mn. Tt c nhng nim sai
lm ny u xut pht t nhn thc sai lch v
cc danh xng cng nh cch hiu hn ch v
phin din v cc php mn trong Pht gio.
Cho d danh xng t n khng th lm thay
i bn cht thc s ca mi hin tng, nhng
chnh cch chn la danh xng cho thy mt
s xa ri ngun chn l tht.
Cch ng x ng n nht ca ngi Pht
t trong trng hp ny l hy t mnh tri
nghim v xc tn con ng tu tp m bn
thn mnh thy l thch hp, v tuyt i khng
bao gi cng kch, bi bc s chn la tu tp
ca ngi khc. Nu t mnh c th thu sut
c ngun chn l tht qua kinh nghim tu
tp, chng ta s th nghim c mt cch su
sc li dy ca c Pht: Tt c cc php u
l php Pht.

206

MC LC

Li ni u....................................................5
i l b kh..............................................20
i tm ngha Khng.....................................49
Thng v v thng.................................105
Ta l ai?....................................................117
Tri thc v trc nhn.................................131
Nim tin vo Kinh in.............................142
Ngun chn l tht....................................181

207