NGND TRNH TRC LM

GS TS KH NGUYN VN H

NG X S PHM

NH XUT BN I HC QUC GIA H NI

LI NI U
nng cao nng lc s phm cho gio vin, vic i su tm hiu nhng tri thc
s phm l rt cn thit, c bit l h thng nhng tri thc v k nng giao tip s
phm trong hot ng thng nht ca ngi gio vin. nc ta khng t cc tc
gi cp ti vn ny, t cc sch gio khoa ging dy cc bc hc(1) cho n
sch chuyn kho v c nhng cun sch mang tnh ng dng trong cc lnh vc hot
ng ngh nghip khc nhau(2).
Tuy nhin, do tnh cht c bit a dng v t nh trong hot ng giao tip, mi
cun sch vn ch bao gm mt phn nh trong tri thc v cc k nng c lin quan
ti vn . Cho d nh vy, song trong thc t, mi cun sch b sung thm kh
nng t1duy s phm, to ra nhiu c s khoa hc cho cc hot ng thc tin ca
ngi lm cng tc gio dc. Vi ngha ca s tm kim, chng ti cng c gng
a ra mt h thng kin thc s phm v mt b phn ca hot ng giao tip gia
ch th (gio vin) vi mt ch th khc (hc sinh) trong qu trnh gii quyt cc tnh
hung s phm, l hot ng ng x. Nhng vn m chng ti cp ti trong
cun sch s khng i su tm hiu cc c s trit hc, tm l hc hot ng ng x
m ch yu s tp trung lm sng t bn cht ca ng x trong giao tip gia thy v
tr theo quan im hot ng v gio dc, ng thi cng ch ra mt s kh khn m
gio vin thng gp phi khi gii quyt cc tnh hung s phm trong hot ng ng
x. Do gii hn v kinh nghim, chng ti ch cp ti ng x s phm trong nh
trng PTTH, gia thy v tr trong hot ng gio dc v gio dng trng hc.
Chc chn trong qu trnh bin son cun sch, chng ti khng trnh khi nhng
khim khuyt v ni dung v hnh th tp th tc gi chng ti mong c cc bn c
v ng nghip gp chng ti xin chn thnh cm n.
PGS - TSKH Nguyn Vn H
NGND PGS - TSKH Trnh Trc Lm

(1) Giao tip s phm. PGS.PTS Ng Cng Hon - PGS. PTS Hong Anh (Gio trnh o
to gio vin THCS H CSP). NXB GD - 1998.
(2) Giao tip v ng x s phm. Ng Cng Hon (dng cho GV mm non). HSP HQG H Ni - 1997; Tm l hc ng x L Th Bng - Hi Vang, NXB GD - 1997.
2

Phn I:
GIAO TIP V NG X

I. KHI NIM V GIAO TIP

Trong cuc sng, con ngi c nhiu nhu cu hot ng tn ti v pht trin.
C nhng nhu cu mang tnh sinh tn nh n, , sinh n.v.v... song c nhng nhu cu
vt ra khi tnh bn nng ca ng vt l nhu cu giao tip. nh rng ng vt
cao cp, hnh ng giao tip vn tn ti (nhu cu sng vi cha m, by n), song cht
lng giao tip v phm vi giao tip th khng mt loi ng vt no c th so snh
vi con ngi. c c s khc bit ny trong giao tip ngi khi so snh vi ng
vt l nh vo kt qu ca s pht trin x hi. Con ngi trong qu trnh hon thin
mnh, mt mt phi thch ng dn vi tnh a dng, phong ph v phc tp ca t
nhin, mt khc c th tn ti v pht trin, phi c s lin kt gia cc c th theo
nhng chun mc nht nh, chnh trong qu trnh lin kt ny to nn tnh x hi
ca con ngi. Do c th ni, cng vi lao ng, hot ng giao tip c coi l
mt trong nhng c trng ni bt, c bn to nn tnh ngi, phn nh bn cht ca
con ngi, va nh l phng thc lin kt gia con ngi vi con ngi, gia con
ngi vi t nhin, va nh l kt qu ca s pht trin th gii vt cht v ca cc
mi quan h x hi. Vi ngha nh vy, hot ng giao tip l nhu cu tt yu ca
mi ngi v ton th x hi. Thng qua hot ng giao tip mi c nhn biu hin
mnh nh mt ch th, bc l tnh cch, kinh nghim sng v rng hn l c nhn cch
ca mt ch th.
Hot ng giao tip mang tnh x hi - lch s. Nu con ngi l mt sn phm ca
s pht trin lch s - x hi th theo , hot ng giao tip ca mi c nhn cng
mang tnh lch s c th. Mi giai on pht trin lch s c c trng bi cc
phng thc sn xut nht nh, trong tn ti nhng quan h sn xut (mi quan h
gia con ngi vi con ngi i vi s chim ot, s hu, phn phi v s dng
nhng c s vt cht v t nhin v sn phm hot ng) bn cnh lc lng sn xut.
Mi c nhn, ty thuc vo v tr ca mnh trong x hi, chu s rng buc v t
tng, iu kin kinh t, v th chnh tr, hc vn.v.v... s hnh thnh mt h thng
giao tip khc bit so vi ngi khc. Mi cng ng ngi, di nh hng ca
cng mt h t tng, mt hon cnh kinh t, mt truyn thng vn ha thng c
nhng im chung trong hot ng giao tip. Vi cch hiu nh vy, hot ng giao
tip trong bt c iu kin x hi, lch s no cng mang du n ca giai cp, tng lp
truyn thng vn ha nht nh. Mi c nhn hot ng trong nhng lnh vc hot
ng khc nhau iu kin hot ng v nhng yu cu ca ngh nghip t ra cho mi
c nhn l c s hnh thnh nhng c im giao tip mang tnh ngh nghip.
Hot ng giao tip cn mang m sc thi tm l ca ch th. Nhng yu t v
kh cht, vn sng, thi quen la tui, gii tnh v nhng nt tnh cch ca mi ngi
to nn s phong ph ring bit trong giao tip gia ngi ny vi ngi khc.
ni ti giao tip l ni ti mt hot ng xy ra gia ngi ny vi ngi khc
trong mt quan h x hi nht nh. Chng ta c th k ti mt s mi quan h x hi
4

thng thy, trong din ra cc hot ng giao tip, l: Mi quan h huyt thng
gia nhng ngi trong mt dng h, mt gia nh; Mi quan h th bc gia cp trn
v cp di, gia ngi iu khin v ngi b iu khin; Mi quan h cng dn, y
l mi quan h rng nht biu hin s bnh ng v trch nhim v quyn li ca mi
c nhn trong cng ng trc nhng chun mc o c, php lut. Mi quan h
huyt thng cha ng nhng yu t trn di ca quan h th bc v bn thn mi
quan h th bc cng cha ng nhng yu t ca quan h cng dn v huyt thng.
Hot ng giao tip ngi din ra trong s vn ng ca nhng mi quan h nu trn
bn cnh cc mi quan h v giai cp, truyn thng, vn ha v c nhng quan h
gia ngi v t nhin. Ty thuc vo s c mt ca ch th mt trong cc mi
quan h nu trn m c im ca hot ng giao tip s nhum mu sc ca mi
quan h .
Hot ng giao tip c thc hin trong nhng khng gian v thi gian xc nh.
Ty thuc vo mc ch, tnh cht hot ng, c tnh v nhu cu ca mi c nhn m
khong khng gian v thi gian tiu ph cho giao tip c th rng hp, di ngn khc
nhau. Hot ng giao tip din ra hng ngy, trong nhng iu kin bnh thng ca
i sng (cho hi, trao i cng vic, giao nhn nhim v, v.v) song cng rt
thng gp nhng trng hp cc mi quan h giao tip din ra trong nhng tnh
hung c vn , i hi tnh nhy cm v kh nng nh hng khi gii quyt cc mi
quan h ca ch th. Trong nhng hon cnh nh vy, tnh cht ca quan h giao
tip c biu hin thng qua nng lc ng x ca mi c nhn. iu m chng ti s
cp mt cch c h thng nhng phn tip theo.
Hot ng giao tip din ra di bt k dng no u bao gm trong c s tham
gia ca cc ch th giao tip trn cc mt: Sinh hc (tm vc, dng ngi, khun mt,
kh cht, .v.v...); Tm l (tnh cch, ngn ng, hnh v hot ng, v.v.. X hi (kinh
nghim sng, vn tri thc, kh nng biu cm, nng lc nhn bit i tng v d
on kt qu v v).
C th ni hot ng giao tip biu hin quan h trc tip gia ngi - ngi, l s
th hin trc din gia cc nhn cch, n l s c th ha cc quan h x hi (trong
cc mi quan h x hi c hiu l cc quan h bn ngoi, gia ngi vi ngi
thng qua th ch, lut nh,...), l qu trnh chuyn cc quan h x hi vo cc ch th
giao tip hot ng. Giao tip khng n thun l s tha mn cc nhu cu c nhn m
cn l qu trnh gip cho mi ch th giao tip nhn bit mnh, kim nghim c
kinh nghim ca bn thn thay i, hoc b sung trong nhng iu kin tng t.
Ni mt cch khc, giao tip to ra nhng nh hng v tc ng qua li gia cc ch
th giao tip c v mt tm l v v mt gio dc vi s hnh thnh, bin i cc phm
cht nhn cch ca c nhn. c trng gio dc ca hot ng giao tip c mt thng
xuyn trong qu trnh giao tip v nhng g ch th rt ra c sau giao tip s gip
mi ch th tch ly c tri thc, k nng tn ti trong cng ng thng qua nhn bit
i tng v t nhn bit mnh, thng qua hiu qu t ti ca qu trnh giao tip.
5

II. KHI NIM V NG X

Con ngi mun tn ti, trc ht phi da vo bn cht t nhin nh s tin ha
ca th gii vt cht, v th n chu s chi phi ca t nhin v cng ng thi tc
ng li t nhin nh nhng phn ng ca c th. K. Marx ni: "Gii t nhin l thn
th v c ca con ngi... con ngi sng da vo t nhin. Nh th ngha l, t nhin
l thn th ca con ngi, khi cht, con ngi phi trong qu trnh giao dch
thng xuyn vi thn th "(l). Nhng phn ng p li i vi t nhin (theo ngha
l th gii vt cht bao quanh mi ngi v theo ngha l nhng con ngi khc,
nhng mi quan h khc, k c nhng sn phm do con ngi to ra) theo cch ny
hay cch khc c th coi l ng x.
ng x c th hiu theo ngha hp i vi gii ng vt, bao gm tt c nhng
phn ng thch nghi ca mt c th c h thng thn kinh thc hin nhm p tr li
nhng kch thch ngoi gii trong ang tn ti c ch sng. Nhng phn ng ca
ch th (c ch sng) v nhng kch thch ngoi gii l c th quan st c1
ng x ca mt sinh vt bao gm phn ng ca c ging v cho mi c th v
nhng phn ng y din ra tng i n nh. Theo tnh cht y, Edclaparide - nh tm
l hc Thu S cn gi ng x l x s (conduite).
ng x trong x hi c hiu l cch hnh ng ca cc vai tr x hi no
trc mt ch th x hi khc cng c mt v tr x hi. Nh vy ng x x hi trc
tin l cch hnh ng ca cc vai tr x hi vi nhau v sau na l cch hnh ng
ca ch th i vi chnh bn thn mnh, vi vt, vi mi trng t nhin. Quan h
x hi, nh ta thy, phn nh s rng buc gia cc c nhn vi nhau, gia c nhn vi
cc nhm ngi v gia cc cng ng trong x hi. Khi nim quan h x hi trn
thc t l mt khi nim tru tng, song n li lun lun l mt hin tng vt cht
hu hnh, bi ni ti quan h x hi l ni ti cc hot ng c th (k bn - ngi
mua trong thng trng; chm sc, thng yu nhau trong gia nh; chm git nhau
trong chin cuc; chm sc cy con trong tn to cnh quan mi trng; trang im n
mc trong sinh hot c nhn,.v.v...).
ng x ngi tn ti mt s yu t gn b vi nhau th nht, ch th ng x
lun lun c thc v vic mnh lm trn c s ca nhng kinh nghim c. Ni
mt cch khc, ch th cm thy, nhn thy, hiu mnh ang ng trc tnh hung
no t chc hot ng p li tnh hung . Th hai l tnh xut ngoi ca ch th,
ngha l trong ng x, nhng suy ngh ca ch th lun c biu th ra bn ngoi
(hnh ng, c ch, ngn ng, sc thi tnh cm.v.v....) i tc v nhng ngi xung
quanh c th quan st, nhn bit c. Th ba l ng x c din ra trong nhng
khng gian v thi gian xc nh, mi trng ng x rt a dng, phong ph, trong
1 K.Marx. Bn tho kinh t trit hc nm 1844. NXB S tht. H Ni - 1962. tr.92.
6

tn ti nhng con ngi, nhng vt th, cnh quan gn gi vi ch th. Trong i sng
c nhn, mt hot ng ng x no c c nhn thc hin thng xuyn i vi
nhng tnh hung cng loi, khi ta ni c nhn y c mt tp qun c nhn.
Tng t nh vy v cch to lp, nu nhiu c nhn trong mt x hi thng xuyn
lp li ng x mt cch tng i nh nhau v din ra trong mt thi gian di ca lch
s, khi ta c mt tp qun x hi. V cng nh vy, nu ti nhiu thi im ca lch
s, nhiu x hi khc nhau, mt tp qun x hi c lp i lp li tng i nh
nhau, ta c mt phong tc x hi.
D cho hon cnh v cc mi quan h l rt khc bit, song ng x ca mi ngi
khng din ra mt cch ty tin m thng tun theo mt cch no . ng x theo
cch ny hay cch khc b chi phi bi iu kin sinh hc ca mi c nhn, ca gia
nh v ca nhng nhm ngi trong x hi. Cng cn phi nhn bit rng, mi gia
nh, mi cng ng ngi, tn ti v thch ng vi x hi u c nhng quy nh
ring v ng x. Vic thc hin nhng chun mc c gii hn ny din ra nhiu ln
tr thnh np ng x. Ch khi no vic thi hnh nhng np ng x ny tr nn quen
thuc i vi c nhn khi tp qun ng x mi xut hin.
Trong hin thc ca x hi, di nh hng ca iu kin vt cht (mc s hu
t liu, ca ci; kh nng tip nhn v phn chia thnh phm lao ng,.v.v...) v i
sng tinh thn (truyn thng, vn ha, t tng, tp tc, tn gio,v.v....) chng ta u
c mt cm nhn chung rng s phn chia ng cp, giai cp v nhng nhm sc tc
sn sinh ra nhng con ngi c mt s nt tng ng v suy ngh, hnh ng theo
nhng mc thc c c x hi coi l gi tr v c tha nhn. Nhng mc thc
gip mi c nhn c c mt nh hng ring trong ng x ph hp vi cng
ng, dn tc m mnh ang tn ti v c gi l khun mu ng x.
Mt ng x c th tr thnh khun mu khi n c lp li thng xuyn bi
nhiu c nhn trong mt cng ng bi nhng l do sau y: Trc ht, cho d mi c
nhn c nhu cu v tinh thn vt cht khc nhau, c nhng cch thc tha mn nhu cu
ca bn thn theo bn nng ca ring mnh, song gia h vn c nhng mi lin kt
hoc t gic, hoc t pht nhm bo tn v tr x hi ca mi c nhn. Chng hn, ng
x gia con ci vi cha m, mc d ngn t c th din t khc nhau mi cng
ng: b, m, thy, u, cu, m, song ci chung nht trong ngn ng ng x gia con
ci vi b m mi thi i vn n giu sau n l s tn knh v thng yu. Mt
khc, nh c h thng di sn trong s pht trin ca c nhn, nhng th h sau lun
lun c tha hng nhng khun mu ng x vn c do cc th h i trc truyn
li, l nhng ng x c tng qut ha, tiu chun ha v hp thc ha dng
lm chun mc phn bit nhng g c th chp nhn c v nhng g khng th
chp nhn c(1). Nh vy, mt khi khun mu ng x v mt phm vi no trong
(1) Joseph H.Fichter. X hi hc (Trn Vn nh dch). NXB Hin i th x, Si Gn 1973, tr.105)
7

i sng x hi c hnh thnh, n khng cn l ci ring, ci c th trong mi c

nhn m c khch th ha v c coi nh mt h thng tiu ch gip mi ngi
ly lm thc o cho cc mi quan h x hi ca bn thn mnh. Chnh v l , i
khi ngi ta cn gi khun mu ng x l nhng khun mu vn ha bi tnh khch
th ha nhng tri thc tim n trong khun mu ng x.
Trong x hi c bao nhiu mi quan h th c by nhiu ng x v thm ch s
lng ng x cn ln hn nhiu ln s lng cc mi quan h x hi, song mt ng
x ch tr thnh khun mu vn ha (theo on Vn Chc, tc gi cun X hi ha
vn ho) khi n tha mn 4 yu t sau y: "a/ ng x thng xuyn c lp i lp
li, tc l tnh thi gian ca ng x; b ng x c lp li tng i theo cng mt
cch bi nhiu ngi, tc l tnh khng gian ca ng x; c/ ng x y c tc dng ch
nam, mu mc, hay quy tc cho cc thnh vin ca mt nhm hay ca mt x hi; d
ng x y cha ng mt ngha x hi no , tc l n biu th kin thc t tng
hoc tnh cm m ch th t c ni mt cch khc, n l ci mang vc mt gi
tr (kinh t, chnh tr, lun l hay thm m) (1).
C th ni, h thng khun mu ng x vi tnh cch l mt khun mu vn ha
chnh l nhng quy chun m bo cho cc mi quan h x hi c bn vng trong
nhng nhm x hi khc nhau, l c s x hi cho vic xem xt cc th loi v hot
ng ng x. Khun mu ng x s d c c kh nng thu phc s chp nhn ca
s ng ngi trong cc nhm x hi chnh bi n c tng qut ha t cc ng
x ca mi c nhn ri thng qua tuyn chn iu chnh, b sung, to nn nhng
quy chun v cng vi n l tng bc hp thc ha nhng quy chun trong mi
khun mu ng x bng cc bin php cng bc (lut nh, quy ch, ni quy trong c
quan nh nc, hng c, gia phong trong lng bn v gia nh), hoc khuyn khch
c v s t thc ca mi c nhn khi h thc hin cc quan h ng x.
C s u tin ca s tuyn chn, b sung to lp cc h thng ng x x hi
c bt ngun t nhng ng x thng nht ca mi c nhn, song nhng ng x
ny li c xut hin vi s chi phi ca trnh sn xut vt cht v nhng mi
quan h s hu vt cht (cn c gi chung l phng thc sn xut x hi); K.Marx
ch ra cho chng ta thy r iu , ng vit: "S sn xut nhng t tng, biu
tng v thc trc ht l gn lin trc tip v mt thit vi vt cht v trao i vt
cht ca ngi ta, n l ting ni ca cuc sng thc t. C y na, ngi ta cng
thy r rng biu tng, t tng, s trao i tinh thn ca ngi ta u l sn vt trc
tip ca quan h vt cht ca h"(2). phng thc sn xut khng t nhin m c, n
xut hin trong qu trnh con ngi tn ti v pht trin, c t chc v ch o ca
nhm ngi nm quyn thng tr x hi. Nhm ngi ny trong mi thi im ca lch
s trong mt chng mc nht nh l i din cho ton x hi, c kh nng p ng
mt s nhu cu c bn ca s ng trong x hi (ch t l trong nhng giai on u v
(1) X hi ha vn ha. on Vn Chc. NXB Vn ha Thng tin, H Ni - 1997. tr.66
(2) K. Marx. H t tng c (Bn dch ting Vit). NXB S tht, H Ni 1968, tr. 17.
8

thi k hng thnh ca mi cuc cch mng x hi), v th, mi ng x ca c nhn

mt mt mang m nh c th, mt khc di nh hng ca h thng t tng do giai
cp iu hnh x hi chi phi, nhng ng x ny trn thc t vn chu s iu phi ca
nhng khun mu ng x i din cho giai cp nm quyn ch o phng thc sn
xut. K.Marx cng tng nhn xt: "Nhng t tng ca giai cp thng tr l nhng
t tng thng tr trong mi thi i, ni cch khc, giai cp no ang l lc lng vt
cht chim a v thng tr trong x hi th cng l lc lng tinh thn chim a v
thng tr. Giai cp no chi phi nhng t liu sn xut vt cht th ng thi cng chi
phi lun c lc lng sn xut, tinh thn ni chung b giai cp thng tr chi phi(1).
Hiu theo t tng ca K.Marx, iu c ngha l, ng x ca mi c nhn lun lun
l s an xen gia ch th vi ng cp, giai cp m mnh ang tn ti v cng ng
thi l s tun th nhng khun mu ng x c chn lc c hiu ng chung i
vi ton x hi, chu s chi phi ca giai cp nm quyn thng tr x hi.
Logic ca s l gii a chng ta ti mt nhn nh rng, khun mu ng x
khng phi l bt bin, n thay i theo dng chy ca lch s, rng mi thi i k
tip nhau lun lun tn ti mt h thng khun mu ng x va l s k tha nhng di
sn ng x ca thi i trc , va l s ny sinh, b sung, hon thin nhng khun
mu ng x tng ng vi nhng phng thc sn xut mi, quan im t tng
chnh tr mi. Nu nh trong mt nhm x hi (mt ngnh ngh, mt giai cp, v.v)
cng vi s thay i v c cu v iu kin vt cht, tinh thn lun ko theo n s thay
i v cc chun mc ng x th trong mt x hi, vi t cch l ngi i din cho
mt cng ng, giai cp thng tr cng da trn m hnh x hi m bo cho n tn ti
thit k v ch o thc hin nhng khun mu ng x tng ng.
III. KHI NIM V NG X S PHM
ng x s phm (XSP) l mt dng hot ng giao tip gia nhng ngi lm
cng tc gio dc v c gio dc trong nh trng nhm gii quyt cc tnh hung
ny sinh trong hot ng gio dc v gio dng.
Nh vy XSP c thc hin bi nhng nhn cch (nhn cch gio vin v nhn
cch hc sinh). Thy v tr l nhng con ngi c th, nhng v tr x hi khc
nhau, c trch nhim quyn hn v li ch xc nh, ng thi mi ngi trong h c
mt hon cnh v gia nh, i sng tm l v nhng mi quan h ring bit. Tuy vy,
gia nhng c nhn ny c mt im chung trong hot ng l u nhm t ti mc
ch gio dc tng th trong vic hnh thnh nhn cch con ngi mi XHCN Vit
Nam, cc hot ng ca h u din ra trong mi trng s phm vi nhng c trng
vn c ca n nh quan h thy tr, cnh quan trng lp, thi gian hc tp, vui
chi,.v.v
Cc ng x s phm c thc hin ch yu trong cc quan h qua li gia ngi
(1) K.Marx, sch dn, tr.47
9

lm cng tc gio dc v hc sinh hoc tp th hc sinh, chu s quy nh v iu tit

ca nhng chun mc x hi, quy ch, ni quy ca cc th ch v c quan gio dc n
nh cho mi v tr x hi m gio vin hoc hc sinh c trch nhim thi hnh; Trnh
nhn thc, kinh nghim v h thng tri thc, k nng cn cho mc ch v ni dung
ng x; Thi gia ch th v i tng ng x.
Hot ng ng x c c l nh s xut hin nhng tnh hung trong hot ng
gio dc. Giao tip s phm v XSP u nhm t ti mc ch no v gio dc,
song ci khc trong XSP chnh l thi mang mu sc c nhn v cc th thut
biu hin thi qua tng c ch, li ni, sc mt,.v.v... ca cc ch th tham gia
ng x. Tc gi Ng Cng Hon nhn nh rt hp l rng: "khi s dng khi nim
giao tip, l mun nh hng vo mc tiu cng vic (nhm vo ch t trc), cn
ng x mun nh hng chnh no ni dung tm l, ci "bn cht x hi" ca c nhn
ca hnh vi giao tip"(1).
1. Chc nng ca ng x s phm
Ni ti chc nng ca ng x s phm l ni ti vai tr c trng ca n trong s
hnh thnh nhn cch cho hc sinh thng qua cc hot ng gio dc. Chc nng ca
XSP c xc nh trn mc ch gio dc tng th v mc tiu cp hc. Nhng
nh hng ln ny bao trm ln tt c hot ng gio dc, chi phi vic xc nh
nhng chc nng ca nhng hot ng gio dc v gio dng khc. Hot ng ng
x c mt trong tt c cc hot ng gio dc, v th chc nng ca ng x cn c c
s t tnh cht ring bit ca hot ng ny. Di y chng ta s xem xt mt s
chc nng c bn ca hot ng XSP.
1.1. Chc nng thng tin ca ng x s phm
Hot ng ng x v bn cht l mt hot ng giao tip x hi thng qua cc
phng tin giao tip vt cht v phi vt cht v nh c nhng phng tin ny (ngn
ng, vt th, nhn cch ca cc c nhn tham gia giao tip) m con ngi c c
nhng mi quan h mang tnh x hi S hiu bit ln nhau gia cc c nhn c thc
hin nh cc knh thng tin cha ng trong cc phng tin giao tip. ng x s
phm l mt dng giao tip x hi din ra gia 2 nhm x hi: Gio vin v hc sinh.
Thy v tr c th hiu bit thu o nhau hn nh cc thng tin pht ra trong qu
trnh ng x (trc, trong v sau qu trnh ng x). Nhng thng tin c trong ng x
gip cho gio vin nhn bit c tnh cch, nhu cu, s thch nng lc ch mnh, ch
yu ca hc sinh, ca nhng nhm x hi m hc sinh tham gia, ng thi cng t
nhn bit nng lc v ngh thut s phm ca bn thn mnh. V pha hc sinh, cng
chnh trong qu trnh ng x cc em tip nhn c nhiu hn h thng tri thc v
cuc sng, cung cch i nhn x th, hiu r v th ca mnh trong tp th quyn li
v trch nhim ca bn thn trc cng ng, bit c tnh cch ca thy nh s biu
(1) Ng Cng Hon. Giao tip v ng x s phm. NXB HQG, HN 1997, tr.12.
10

t ca thy trong ng x. Thng tin c c trong ng x khng ch do ch th ng

x v i tng to ra m cn nh tp th v cng ng ni xy ra ng x (tin tc
cp nht xung quanh tnh hung, d lun v truyn thng ca tp th...). Nh c mi
quan h din ra trong cc ng x, nhng thng tin c tip nhn v x l tr nn r
rng hn v b mt nhn cch ca c ch th v i tng ng x bi c nhiu nt
tnh cch ca con ngi ch c bc l qua nhng tnh hung no .
Lng thng tin c trong ng x qua nhiu ln x l ca ch th v i tng s
tr thnh vn kinh nghim ng x cho mi c nhn, gip cho mi c nhn ha nhp tt
hn vo cng ng, vo tp th, lm cho nhng ci vn l chung nht ca mi ngi
(o c li sng...), tr thnh ti sn ring ca bn thn, c sc thi ring tng ng
vi c im tm l ca mi ngi. Mi ng x c th i ti nhng hiu qu khc bit
v mt gio dc nhng chc nng thng tin lun lun tn ti trong sut qu trnh ng
x.
1.2. Chc nng iu chnh ca ng x s phm
Hot ng gio dc ni chung l mt hot ng iu chnh. iu chnh nhn thc,
iu chnh hnh vi iu chnh hot ng ca hc sinh. Ngi gio vin khng th thay
th nhng g vn c trong hc sinh nh trnh nhn thc, kinh nghim sng, cc
c im sinh hc ca cc em. Hot ng gio dc i hi ngi gio vin phi nm
bt c cc quy lut hnh thnh, pht trin nhn cch ca hc sinh nh ra c
ni dung, phng thc, phng tin gio dc cho ph hp. ng x s phm vi t
cch l mt qu trnh gio dc cng c thc hin theo nh hng . Mi XSP
gii quyt mt nhim v gio dc nhm t ti nhng kt qu c th: c th l un
nn mt hnh vi sai lm, khuyn khch ng vin mt nhn t tt, ph bnh nghim
khc trc khuyt im ca hc sinh.v.v v iu c ngha l lin tc iu chnh
qu trnh hnh thnh nhn cch ca hc sinh theo mt hng no c li cho s pht
trin ca c nhn v tp th. S iu chnh ny ca XSP din ra hng ngy, tc thi
v lun lun c tnh hiu nghim thng qua nhng du hiu c th thy c bng trc
gic (nim vui hay ni bun, n ha hay tc gin, ng cm hay phn ng quyt lit
ca hc sinh). T kt qu ca mi ng x, ch th ng x t thy mnh cn phi lm
g v lm nh th no nhng ng x tip theo c c hiu qu cao hn. Nh vy
chc nng iu chnh c xt v c hai pha: iu chnh nhn cch ca i tng
ng x trong gii quyt tnh hung ca ch th v t iu chnh phng php, th
thut ng x ca gio vin trong v sau mi ng x.
1.3. Chc nng nh hng ca ng x s phm
nh hng trong ng x s phm c xt ti nh l mt chc nng bao trm ln
cc chc nng khc ca XSP bi tnh mc ch chin lc ca cc XSP. Mi
XSP gii quyt mt tnh hung c th v t ti mt hiu qu nht nh v gio dc
v gio dng, song ci ch cui cng ca mi ng x v ca mt h thng cc ng
x l hng ti vic hnh thnh mt nhn cch tt p hn, thit lp c mi quan h
11

tt p bn cht gia thy v tr, gia s ch dn iu chnh ca ngi gio vin bng
tm lng nhn i cao c v kinh nghim ngh thut s phm ca mnh vi s tip
nhn, t iu chnh ca hc sinh: Mi quan h gia c nhn gio vin vi tp th hc
sinh v gia cc tp th hc sinh vi nhau. Chc nng nh hng va c tnh tng
quan chung cho cc thnh phn tham gia ng x, ng thi cn l s nh hng hot
ng cho mi thnh phn ring l ty thuc vo v tr ca n trong XSP: nh hng
ch yu i vi ch th ng x l s cn thit phi c c h thng cc tri thc, k
nng x l cc tnh hung s phm, l s kho lo i vi s phm v thc ch o
dn dt cho ton b qu trnh ng x t ti mc ch gio dc. nh hng i vi
i tng ng x chnh l gip h t nhn r mnh, bit c ng sai, thy quyn li
v trch nhim i vi tp th, vi x hi. C th ni tch lu kinh nghim sng, bit
t iu chnh thc, hnh vi theo l phi trong hc tp v rn luyn l ci ch cui
cng m mi XSP cn phi hng ti.
S nh hng trong XSP khng nn hiu nh mt con ng duy nht ca mi
XSP phi nht nht tun theo, m phi c hiu l c s cho mi iu chnh, mi
thng tin trong ng x ly lm ct li vn ng, t ti, cn vic s dng
nhng kiu loi ng x no, th thut ra sao li phi cn c vo tnh hung c th ca
mi ng x.
2. Nhng thnh phn tham gia vo hot ng ng x s phm
2.1. ng x s phm c th hin trong mt nhm x hi c bit bao gm hai
ch th chnh l thy v tr , mi ch th gi mt v tr xc nh trong qu trnh ng
x. Ni ti XSP, trc tin l ni ti vai tr ca ngi gio vin - ch th chu
nhng kch thch ca tnh hung do pha i tc (c nhn hc sinh hoc tp th hc
sinh) gy ra, h v tr ca ngi tip nhn thng tin (tnh hung), x l thng tin v
p li i tng to ra tnh hung.
Ngi gio vin c hot ng chnh l dy hc v gio dc. Nhng hot ng ngh
nghip gp cn to nn nhn cch ca gio vin - mt trong nhng yu t tc ng
ln nht ti kt qu gio dc trong c hot ng ng x. Di y chng ta s xem
xt nhng nt c bn trong ngh dy nghip v nhn cch ca ngi thy lm c s
cho vic xc nh vai tr ch th ca h trong XSP.
* Nhng c im c bn ca ngh dy hc
a/ Mc ch ca ngh dy hc
Mc ch ca ngh dy hc l gio dc th h tr mt cch ton din v hi ha,
chun b cho h nhng phm cht v nng lc cn thit p ng nhu cu ca x hi
trong nhng iu kin lch s c th. Nh vy ngh dy hc, lao ng s phm c gi
tr nh l mt nhn t x hi quan trng gp phn "sng to ra con ngi", gp phn
ti sn xut sc lao ng x hi.
b/ i tng ca ngh dy hc
12

ng vi mc ch nu trn, ngh dy hc c i tng tc ng l con ngi (ch

yu l th h tr) mang trong mnh nhng nhn cch xc nh tn ti v pht trin nh
l mt thc th x hi, c thc ch ng tip thu s gio dc. Vi mt i tng nh
vy, kt qu lao ng ngh nghip ca ngi gio vin khng ch ph thuc vo nng
lc, ti nng s phm ca bn thn h, m cn ph thuc vo c im nhn cch ca
hc sinh vo thi ca h trong vic tip thu s gio dc v quan h ca h vi gio
vin. Vic nm bt i tng gio dc ca mnh mt cch c th, ton din lm c s
cho s thnh cng trong qu trnh lao ng s phm ca ngi gio vin K.. Usin
khng nh: mun gio dc con ngi v mi phng din th trc ht phi hiu con
ngi v mi phng din".
c/ Cng c lao ng ca ngh dy hc
Vi i tng lao ng c bit l nhng con ngi, cng c lao ng ca ngi
gio vin cng cn thit phi c tng ng mt cch c bit, l:
- H thng tri thc m gio vin s truyn t cho hc sinh.
- H thng cc dng hot ng c t chc theo nhng mc ch s phm nht
nh.
- Nhn cch ca chnh bn thn ngi gio vin.
- Nhng phng tin v dng dy hc.
C th ni rng: Nu trong lnh vc sn xut vt cht, cng c lao ng l nhng
vt c th m ngi lao ng dng chng tc ng ln i tng lao ng ca
mnh, th trong ngh dy hc, phn ln cng c lao ng ca ngi gio vin li
chnh l b phn hu c gn b vi bn thn h.
d/ Sn phm ca ngh dy hc
Sn phm chnh ca ngh dy hc l nhng con ngi c trang b mt cch ton
din i vo cuc sng theo nhng chun mc nh. l nhng con ngi c s
bin i v cht so vi thi im xut x ca h xt v mt nhn cch. Vi sn phm
qu bu ny, vi quan im kinh t, n ng hng th hai sau hot ng khoa hc, n
l mt dng lao ng sn xut c th - lao ng sn xut phi vt cht.
e / Thi gian v khng gian lao ng s phm
- V thi gian lao ng ca ngi gio vin c chia thnh hai b phn: B phn
theo quy ch gn lin vi thi gian lm vic hnh chnh v b phn ngoi quy ch gn
lin vi thi gian ngoi gi hnh chnh .
- V khng gian, lao ng s phm c tin hnh trong hai phm vi khng gian
c bn l trng ng vi thi gian theo quy ch, v nh ng vi thi gian ngoi
quy ch. Ngoi ra, hot ng lao ng ca ngi gio vin cn c th din ra mi
trng x hi, ngoi thin nhin, ti cc xng my, c quan khc,.v.v...
13

f/ H thng nhng k nng m bo cho hot ng gio dc ca ngi gio vin

t hiu qu:
+ Nhm k nng thit k, nhm k nng ny gip cho gio vin nhn thy trc v
thit k cc k hoch, ni dung, hnh thc, phng php tin hnh cc dng hot ng
ca mnh cng nh ca hc sinh, d on nhng g s xy ra trong qu trnh gio dc
v cc hot ng khc phc nhng khuyt tt .
- Nhm k nng t chc: Gip ngi gio vin thc hin ni dung "thit k"
vch ra.
- Nhm k nng giao tip: Gip gio vin bit cch giao tip vi i tng gio
dc ca mnh v nhng lc lng x hi c lin quan ti qu trnh gio dc.
- Nhm k nng nhn thc: Gip gio vin bit t nh gi c tin trnh v kt
qu hot ng gio dc ca mnh v ng nghip, c bit l ca hc sinh v ca ng
nghip khng ngng hon thin, iu chnh tc ng s phm cho ph hp vi quy
lut gio dc.
+ H thng nhng k nng chuyn bit.
H thng ny bao gm nhng nhm k nng sau y:
- Nhm k nng ging dy: Bao gm nhng k nng la chn ni dung dy hc,
la chn v vn dng phng php, hnh thc t chc dy hc, k nng xc nh cc
bc l lun dy hc c th (mc ch, nhim v dy hc....), k nng son bi ln lp
k nng t chc cc dng hot ng hc tp tp th v c lp ca hc sinh, k nng
pht hin v bi dng hc sinh gii, cng nh hc sinh c bit, k nng s dng v
ch to cc phng tin v dng dy hc, k nng phn tch, nh gi, rt kinh
nghim cc dng hot ng dy hc, k nng kim tra, nh gi tri thc, k nng, k
xo ca hc sinh...
- Nhng k nng gio dc: Bao gm nhng k nng nh: Xc nh mc ch,
nhim v gio dc hc sinh, xy dng tp th hc sinh do mnh ph trch, phi hp v
vn ng cc lc lng x hi tham gia gio dc, gio dc lao ng, hng nghip,
gio dc hc sinh c bit, phn tch nh gi, rt kinh nghim cc hot ng gio dc,
kim tra, nh gi kt qu rn luyn, tu dng ca hc sinh... Nhm k nng nghin
cu khoa hc ni chung v khoa hc gio dc ni ring, bao gm nhng k nng: Xc
nh cc bc nghin cu, vn dng nhng phng php v t chc nghin cu, phn
tch v x l cc ti liu thu thp c, trnh by v bo v ti nghin cu.
- Nhm k nng hot ng x hi: Bao gm k nng tham gia cc hot ng x hi
c lin quan ti cng tc gio dc hc sinh, t chc cho hc sinh tham gia cc hot
ng x hi...
- Nhm k nng t hc: K nng lp k hoch v t chc t bi dng v chuyn
mn, vn dng cc phng php v phng tin t hc, thch ng mau chng vi
14

nhng thnh tu khoa hc c quan h vi chng trnh dy, t nh gi t iu chnh

hot ng, t o to ca mnh...
2.2. c im nhn cch ca ngi gio vin
Khi bc chn vo bt c mt ngh nghip no, bn thn nhng iu kin ca hot
ng trong mi trng t mi c nhn trc nhng yu cu tng ng. Kh nng
thch ng ca mi c nhn vi nhng yu cu ny ca ngh nghip l khc nhau v b
chi phi bi c ch sinh hc - tm l ring bit ca mi c nhn, bi nhng iu kin
khch quan c tnh x hi, ca mi trng ngh. Nhn cch ngh nghip c hnh
thnh v pht trin chnh trong qu trnh thch ng ny, l c im mang tnh x hi
ca ton b qu trnh hot ng ngh nghip. V th, trc khi cp ti nhng ni
dung hot ng c th ca ngi gio vin, chng ta cn thit phi xt ti nhng vn
c lin quan ti cu trc nhn cch ca gio vin.
Nhn cch ca mi c nhn bao gm nhng phm cht chung, phm cht ring v
n nht, th hin di dng hnh chp m y ca n l nhng phm cht mang du
n sinh hc v nh l phn mang du n x hi.
Nhng phm cht chung ca nhn cch bao hm song n t tng, chnh tr, o
c, thm m,v.v... Phm cht ring ca nhn cch bao gm: Kinh nghim thc tin
trong hot ng ngh nghip nng lc, hng th, k nng, k xo, v.v...). Nhng phm
cht ring li biu hin nhng nng lc ngh nghip nh k nng nhn thc, thit k,
giao tip, chuyn ti thng tin v t chc. H thng cc phm cht ring bit trong
nhn cch ca ngi gio vin cn bao hm c nhng c im ca cc qu trnh tm
l c nhn v c im ca cc kiu thn kinh cao cp cng nh kh cht.
Trn thc t, s khc bit gia ngi ny v ngi khc chnh l do s khc bit
ca nhng phm cht nhn cch nu trn, mt khc, tnh a dng v nhng yu cu
nhiu v ca ngh lm xut hin s khc nhau ca nhn cch.
i vi nhn cch ca gio vin, c th nu ra 4 tiu cu trc tng ng, l:
- Tiu cu trc o c x hi v o c ngh nghip ca gio vin. Ni dung ca
tiu cu trc ny cha ng cc phm cht giao tip vi tr, vng ham mun gio
dc tr.
Tiu cu trc th hai c xc nh bi nhiu phm cht chuyn ngnh nh kh
nng nhy cm trc cc hnh vi ca tr, s am hiu su sc din bin tm - sinh l
ca tr trong qu trnh gio dc. Tiu cu trc th ba gm mt t hp cc phm cht
tm l nh xc cm, ch,v.v...
Tiu cu trc th t bao gm cc mc biu hin kh cht, thang bc hng phn
v c ch, v.v... Ngoi nhng phm cht nu trn, trong nhn cch ca gio vin
khng th khng cp ti khi nim hc vn ngh nghip. Hc vn ngh ni chung
khng tch khi nhng g c trong vn ha ca nhn loi, nhng n cn bao gm c
nhng c im c nhn biu hin trong hc vn qua mt con ngi c th.
15

i vi phm cht s phm, c th nu di y nhng du hiu thnh phn nh:

S vng vng v hng th v nhu cu gio dc, s pht trin hi ha v tr tu o c
v thm m tay ngh s phm, nhng c im ca lng nhn i i vi tr, cc phm
cht t hon thin, mc biu hin cc kiu kh cht, tm hiu bit rng ri v khoa
hc, ngh thut thm m, nng lc sng to trong cng tc gio dc, kh nng iu tit
cc qu trnh xc cm, ch,v.v... ca bn thn.
Tt nhin, vn ha s phm khng phi l kt qu ca php cng c hc cc thnh
phn nu trn, m l s kt hp hi ha gia chng trong nhng iu kin, tnh hung
s phm c th. C s ca hc vn s phm l cc thnh phn hc vn chung nh th
gii quan, o c, thm m, tr tu ca ngi gio vin. Thiu lm vic lin tc v s
n lc ca bn thn, ngi gio vin khng th lm cho nhn cch ca mnh t ti
nh cao ca hc vn s phm. Ni mt cch khc, hc vn s phm l sn phm chn
mui ca mt qu trnh dy cng t rn luyn y sng to v t tin ca mi ngi
gio vin. C s hiu bit su rng v khoa hc, l ci cn thit cho mnh, nhng
ngh dy hc bao gi cng gn cht vi s truyn th nhng hiu bit cho ngi
khc. Ngi gio vin cn phi bit cch chuyn ti s hiu bit ca bn thn mnh
cho hc sinh. M.I.Calnin nhn xt: "Ti bit nhiu ngi nm vng mn hc rt
su sc nhng hn cha phi l nhng ngi gio vin nu nh anh ta khng bit trnh
by s hiu bit ca mnh. iu cn thit l phi bit thu nhn kin thc v bit cch
trnh by n nh th no cho ngi nghe c th tip nhn c". i hi ny i
vi ngi gio vin lin quan ti nhng yu t to nn tay ngh v ngh thut s phm
ca h. Tht may mn nu nh mt ngi no bc chn vo ngh s phm c
c mt ging ni hay, sc truyn cm ln cng vi nhng nng khiu khc to ra
cho h nhng c s ban u ca mt ti nng s phm. Song nh bt .. c mt lnh
vc khoa hc no khc, ti nng s phm thng rt t c thy mt cch hin nhin.
iu c ngha l: Mun tr thnh mt gio vin gii th khng nht thit phi
c ti nng s phm, nhng r rng con ngi phi c ch hng, quyt tm v
ngh lc, chnh l tin dn chng ta ti ti nng s phm.
A.X. Macarenco tin tng mt cch su sc rng: "Ngh thut l ci m ngi
ta c th t ti c v nu con ngi c th tr thnh ngi th tin lo luyn ni
ting, mt thy thuc giu kinh nghim, th ngi ta cng c th tr thnh mt nh
gio tht gii v mi cc bn, nhng nh gio tr tui nht nh s tr thnh gio vin
gii trong ngh dy hc nu khng b d s nghip ca mnh, cn nh cc bn tr
thnh ngi lo luyn n mc no, iu ph thuc vo s c gng ca bn thn".
Nhng c s l thuyt lm nn tng cho s hnh thnh ngh thut s phm ca gio
vin l qu trnh nghin cu mt cch c h thng cc b mn khoa hc gio dc nh
gio dc hc i cng, tm l hc, phng php ging dy b mn Nhng hon
thin tay ngh s phm, nht thit phi tri qua nhng kinh nghim gio dc thc tin
ca bn thn v c s gip ca ng nghip. Mi kinh nghim cn c thng
xuyn phn tch tng kt, vn dng mt cch linh hot trong nhng hot ng v hon
16

cnh gio dc c th.

Mt b phn to nn tay ngh ca gio vin l k thut s phm. K thut s phm
n c biu hin bi mt t hp nhng k nng v k xo cn thit ng dng mt
cch c hiu qu h thng cc phng php v nhng nh hng s phm trong qu
trnh gio dc hc sinh.
K thut s phm bao gm trong n k thut chn ng iu v t ng khi giao tip
vi hc sinh, k thut iu chnh s ch ca mnh cng nh ca tr, nhp iu cm
xc v tnh cm trong nhng hnh ng v quyt nh s phm, nhng k xo iu
khin v biu hin thi ca mnh trc nhng sai st ca hc sinh.
Nh ta bit, hot ng hng ngy ca mi gio vin gn lin vi vic giao tip
cng i tng gio dc ca mnh. Trong quan h giao tip , ngi gio vin phi
tp dn cho mnh bit iu tit nhng biu cm ca mnh thng qua hnh vi v li ni.
K.D.Usinxki tng vit: "Trong nh trng cn thit phi c s nghim khc v
vui v nhng khng nn bin tt c mi vic thnh tr a. Mm mng phi nghim
tc, danh d cn c s theo di, lng nhn t khng dc yu ui, s quy c khng
c cu k. iu c bn l hot ng ca l tr phi thng xuyn". cng chnh l
s kho lo i vi s phm, mt trong nhng phm cht s phm qu bu nht ca
ngi gio vin, n i hi ngi gio vin phi t bit mnh v bit ngi mt cch
ht sc t nh v su sc. Mt biu hin ca nt mt, mt m iu ca li ni, mt s
km mnh khi cn thit c nh hng trc tip ti kt qu gio dc. Tt c ci phi
xut pht t nhng tnh cm chn thc ca ngi gio vin, phi nhum mu sc ca
ngh thut i vo lng ngi v mang nhng k vng tt p ca hiu qu gio dc,
mt gio vin lun lun cau c, chm bim mt cch th thin, hay li qu u t hoc
sung s, kht khe qu mc, biu l nhng xc cm ca mnh mt cch bc trc, l
liu, thng nhng ngi nh vy s gp khng t nhng tht bi trong cng tc, i
khi hy hoi c uy tn ca mnh trong nhng iu kin khng cn thit.
Ngh thut ca ngi gio vin cn c biu hin thng qua phong cch sng v
s biu t thm m ca mi gio vin trc hc sinh. Cc em coi thy gio, c gio
nh mu mc v o c v phong cch sng. Tc ng c cu: "Thy no tr y"
chnh l mt li rn dy gio vin chng ta v tt c cc mt: i ng, u tc.
A.X.Macarenco coi b mt bn ngoi ca gio vin c mt ngha to ln, ng vit:
"Ti ch trc tin ti b ngoi, v b ngoi c mt ngha to ln trong cuc sng
ca con ngi. Kh m hnh dung c mt con ngi bn thu, cu th m anh ta li
c th ch gi gn hnh vi ca mnh". V th trong bt c trng hp no, khi tip
xc vi con ngi hay tp th hc sinh, mi gio vin phi n mc nghim chnh, sch
s, u tc gn gng... chng ta khng nn cho l mt s phin h v b.
Ni tm li, ngh dy hc i hi s kt hp nhun nhuyn gia tnh khoa hc v
tnh ngh thut, ngh thut ca gio vin da trn mt lp trng t tng vng chc,
mt tnh yu tr ht sc t nh v chn thnh, mt trnh hiu bit su sc v phng
17

php. Ngi gio vin c ngh thut l ngi c kh nng i vo ni tm ca hc sinh,

c sc li cun, cm ha, c kh nng t chc gii, c s kho lo s phm, c c
tng tng phong ph.
Ngi thy gio phi c nng lc tuyn truyn, t chc
Gio dc v dy hc thc cht l s truyn th nhng kinh nghim m loi ngi
tch ly cho th h tr. Nhng qu trnh truyn th khng n thun l mt qu
trnh truyn t kin thc m cn l qu trnh hng dn, t chc th h tr i theo
nhng phng hng xc nh, duy tr hot ng ca mt tp th, d cho l mt tp
th nh a lp hc, ngi gio vin cn phi c nng lc t hc. Chnh nng lc ny
s chp thm sc mnh ho gio vin, hp nht l tr v tnh cm kin thc v ti nng
ca mi c nhn vo mt qu o khoa hc. khng phi l nhng b mt bn ngoi
ca tp th m cn l si dy rng buc mi thnh vin vo nhng khun php a dng
phc v cho mt mc ch ca nh gio dc. Ngi gio vin gii s l nhng ngi
bit sp xp cng vic ca mnh v i tng gio dc ca mnh mt cch khoa hc,
hp l, bit phn nh thi gian cho ph hp vi tnh cht cng vic, bit sp xp, iu
hnh nhng cng vic ni kha v ngoi kha ca hc sinh sao cho n tin trin khng
phi nh mt m hn n m l mt bn ch dn chi tit, y .
Nng lc t chc, l phm cht ng qu m ngi gio vin cn c. V. I.L
nin nhn mnh y ngha ca nng lc , ng vit: "Ngi cn b chuyn
mn d c gii n u chng na m nu khng c nng lc t chc th cng ch l
mt cn b chuyn mn. Ti t chc l mt trong nhng c tnh qu nht ca con
ngi".
Hot ng ca gio vin khng ch gii hn trong khun kh ca nh trng ph
thng m n cn c m rng ra phm vi ngoi x hi. Nu nh gio dc l s
nghip ca qun chng v nh hng ca mi trng x hi l v cng trng yu ti
s pht trin ca mi c nhn th ng nhin ngi gio vin phi bit ngn cht
cng vic ca mnh vi nhng hot ng ca x hc bit vn ng cc t chc ngoi
x hi cng gp phn vo xy dng s nghip gio dc. Trong qu trnh vn ng
qun chng, mi gio vin c dp i su vo thc tin ca i sng x hi, to ra
nhng bin i v t tng cho chnh bn thn h. V.I.L nin tng ni: Chng ta
c th chng t nim tin vo vic hc tp, gio dc v gio dng nu nh n ch gii
hn trong trng hc v tch ri cuc sng ang si ng". Sau khi xem xt nhng
c im v yu cu i vi gio vin, mt trong nhng ch th ca hot ng ng x,
phn tip theo chng ta s tm hiu v mt ch th th hai ca hot ng l hc
sinh. Trong phm vi nghin cu ca mnh, chng ti ch gii hn trn i tng l hc
sinh ph thng trung hc (PTTH) .
2.3. Hot ng v nhn cch ca hc sinh
c tnh chung trong hot ng ca hc sinh. La tui hc sinh PTTH thng dao
ng trong khong t 14 n 18 tui, l giai on u ca la tui thanh xun. Tui
18

thanh xun ni chung v tui ca hc sinh PTTH ni ring l la tui phc tp c v

s pht trin sinh hc cng nh qu trnh x hi c nhn. Giai on PTTH, ngi hc
sinh bc vo giai on cui ca qu trnh chun b nn tng cho s tham gia ca h
vo hot ng ngh nghip v cc dng lao ng x hi khc. C th ni, hc sinh
PTTH l mt nhm ngi x hi c bit, c chun b bc vo cc lnh vc hc
tp ngh nghip hoc trc tip tham gia lao ng x hi, l nhm ngi thuc mt
tui xc nh v l mt nhn cch.
Ngi hc sinh PTTH c nhng c im sau y:
l nhm ngi chun b bc qua la tui v thnh nin tr thnh mt cng
dn trong cng ng x hi.
L nhm ngi c s pht trin mnh v mt tm l, nhu cu, hng th dn ti
bc n nh, c s nh hng, tnh cm phong ph, c s tham gia ngy cng nhiu
ca hot ng ch, hnh thnh th gii quan, l tng sng,v.v... L nhm ngi
chun b b sung cho ngun nhn lc c tri thc ca x hi. la tui hc sinh PTTH,
hot ng ca cc em rt a dng v loi hnh v tnh cht, y l la tui m cc hot
ng giao lu, hot ng vn ha, vn ngh, th dc th thao tr thnh nhu cu thng
trc. Tuy nhin hot ng hc tp vn l hot ng mang tnh ch o, s can thip
ca t thc i vi mc ch hc tp ca cc em ngy mt r rng, thi , ng c
la chn i vi cc mn hc nhm tha mn khuynh hng ngh l nt khc bit so
vi tui thiu nin. Vi c im ny, hot ng hc tp ca hc sinh PTTH mang
tnh nng ng, c lp, ch ng hn.
i tng hot ng ca hc sinh PTTH c m rng, n khng ch ng khung
trong khun kh hc ng m ngy cng c tip cn vi nhng hot ng phong
ph ngoi x hi thng qua cc ni dung hot ng chnh kha, ngoi kha v s m
rng giao lu x hi ca cc em.
Hot ng ca hc sinh PTTH din ra trong mi trng v nhng iu kin
c k hoch ha nghim ngt chun b cho h kt thc giai on hc tp ph
thng chuyn sang giai on hc ngh, lp nghip. Tnh chun mc v nghim tc ca
cc k thi vo cc c s o to chuyn nghip l nhng iu kin khch quan rng
buc hc sinh PTTH vo cc hot ng ch yu, chnh din l hc tp. Ngoi hc
trng, hc sinh cn tham gia nhiu lp n luyn chun b cho thi c. Phng tin
hot ng ca hc sinh PTTH ch yu vn l sch v gio khoa, song s lng v cht
lng ti liu tham kho b sung cho kin thc hc nhiu hn, su hn.
Nhng c im hot ng nu trn ca hc sinh PTTH tc ng trc tip n
qu trnh tm l v cc phm cht tm l khc. V c bn, hot ng ca hc sinh
PTTH l qu trnh nhm t ti mc ch hon thin kin thc ph thng, chun b
cho vic tip thu kin thc v k nng ngh nghip, v th n i hi anh t lp, ch
ng v hot ng l tr ca bn thn, c cch nhn ng n hn v nhng gi tr x
hi v nhng g vn c ca c nhn mnh.
19

2.4. c tnh chung v nhn cch ca hc sinh PTTH

Nhn cch ca hc sinh PTTH l nhn cch ca con ngi tr tui ang c
chun b thc hin chc nng ca mt cng dn c hc vn c quyn tham gia
vo cc hot ng lao ng, hc tp v cc mi quan h giao lu x hi. Nhn cch
ca h c hnh thnh trong cc qu trnh x hi ha v gii quyt cc mu thun:
Mu thun gia s pht trin mnh m v th lc v tr lc cng nhng m c nhiu
chiu vi kh nng thc hin theo mt nh hng xc nh ph hp vi nng lc v
iu kin vn c ca bn thn v gia nh, mu thun gia lng thng tin ln v kinh
t, chnh tr, x hi.v.v... trong iu kin ca cuc cch mng khoa hc - k thut cng ngh hin nay vi tim nng x l, chn lc thng tin , mu thun gia khi
lng hc tp ln giai on cui ca cc trng ph thng vi nhu cu giao tip v
nhng nhu cu hot ng khc ca tui tr, mu thun gia tnh a dng, phong ph
ca ngh nghip x hi bn cnh nhng yu cu ngy mt cao v tr thc vi vn thi
gian v iu kin hc tp c hn ca hc sinh.v.v... C th ni, thi k cui ca mi c
nhn trn gh nh trng ph thng l thi k pht trin mnh m v cc mt, nht l
v tnh cm o c, thm m, nhu cu v xu hng ngh nghip, nhu cu giao tip
v.v... y l thi k ca hnh thnh, va n nh v tnh cch chun b cho tui tr
dn tin ti v tr x hi ca mt ngi cng dn ch thc trong giai on tip theo
(khong t 18 n 25 tui). Trong s pht trin nhn cch ca la tui ny, ni bt hn
c l s pht trin ca t thc, l s t khng nh ca mnh v mt sinh hc, bit
nhn nhn nhng suy ngh v hnh vi ca mnh so vi chun mc ca tp th, thy
c ci ti ca mnh i vi gia nh v x hi, cc em khng ch c kh nng t
nh gi mnh m cn nhn bit c ci ng, ci sai trong hnh vi ca nhng c
nhn khc. S t nh gi mnh v nh gi ngi khc i khi b thin lch hoc l
v pha bn thn ( cao nhn cch v tnh hon m ca n so vi ngi khc) hoc l
cao qu mc, i khi n l tng ha nhn cch ca ngi khc dn ti t ti vi
chnh mnh, rt r, li v co cm li vi bn thn. Tnh ch quan trong khi t nh
gi l mt phm cht nhn cch rt ng c quan tm trong qu trnh gio dc. Nui
dng phm cht ny hon thin, gip cho tui tr bit ngi bit ta mt cch
khch quan l c mt qu trnh i hi ngh thut gio dc ca i ng gio vin.
Mt trong nhng c im quan trng trong b mt nhn cch ca hc sinh PTTH
c biu hin thng qua hot ng giao tip v i sng tnh cm Khc vi tui thiu
nin, do kinh nghim sng c tch ly nhiu hn, kh nng phn bit nhu cu s
thch, nng lc ca mnh v ca ngi khc mang tnh khch quan hn, s ng cm
khng ch bao gm nhng yu t bn ngoi m m mu sc ca l tnh (cng
hng th mt hot ng, mt mn hc, cng chung mt mc ch hot ng gip
cc bn ngho vt kh,v.v...), nhu cu c sng trong mt tp th mnh, c uy
tn, c d lun tt, v.v to ra cho hot ng giao tip ca hc sinh PTTH nhng gi
tr mang tnh x hi r nt. Sng trong nhng tp th, nhng nhm x hi khc nhau,
hc sinh la tui ny c tnh t lp cao hn, bit c li ch ca vic mnh lm cho
20

mnh v tp th, bit t iu chnh khi xy ra nhng sung khc trong giao tip. Do
phm vi hot ng c m rng cng theo m quan h giao tip ca hc sinh
PTTH khng ch dng li trong cc nhm x hi mang tnh bn a thn xm m c
"nng cp" c v s lng v cht lng. S phong ph, a dng ca phong tc tp
qun, trnh nhn thc, mc giu ngho, .v.v... t trc hc sinh PTTH s la
chn cho mnh nhng nhm b bn mang li li ch gi tr i vi hot ng ca bn
thn. Tnh nh hng trong hot ng giao tip l mt c im nhn cch rt quan
trng m ngi gio vin khi thc hin cng tc gio dc cn thit phi lu tm c
th hoc l gip cho s nh hng t ti kt qu, hoc l b sung, iu chnh cho
s khim khuyt ca nh hng.
Giao tip x hi ca con ngi ni chung v hc sinh ni ring lun c din ra
di nhng sc thi tnh cm no , v vy vic xem xt i sng tnh cm ca hc
sinh PTTH l iu cn thit nhng nh s phm c c mt s ng cm vi i
tng gio dc ca mnh.
Cng vi s gia tng cc hc sinh giao tip, i sng tnh cm ca hc sinh PTTH
cng ngy mt phong ph. Quan h b bn cng gii c hnh thnh mt cch c
thc hn. Nhu cu tnh cm gia cc c nhn khng ch dng li nhng s thch
trong sinh hot thng nht m cn c xy dng da trn nhng mc ch lu di
nh phn u trong tu dng, vt kh trong hc tp, thc y cc phong tro ca tp
th.v.v... c bit trong la tui ny, tnh cm b bn nam n bt u c nhng biu
hin thin v cht so vi tnh cm theo la tui trc y. Tnh cm nam n c ny
sinh da trn thc ca c nhn v ni dung nhn cch ca i tc nhiu hn v hnh
thc. Mc ch hn nhn trong quan h nam n cha c t ra r nt la tui ny,
song gia h c s quan tm ti nhau nhiu hn, tn trng nhau v khi mi quan h
b xc phm thng dn n nhng xc cm v tnh cm bt pht kh lng. Do
trong qu trnh gio dc, s tn trng, hng dn, iu chnh, un nn nhng sai phm
trong quan h nam n ca hc sinh PTTH phi ht sc thn trng v phi cn c vo
tng quan h c th m x l.
Trong giao tip vi ngi ln tui nh cha m, thy c gio, b con li xm, biu
hin tnh cm ca la tui hc sinh PTTH mang tnh t tin, su sc hn. Hc sinh
khng ch nhn nhn thin lch v quyn li c chm sc, u i ca c nhn do
nhng ngi ln phi thc hin m cc em cn thy c trch nhim ca bn thn
trc gia nh, dng h, lng bn a phng, trc thy c gio. Tnh cm trch
nhim ny chuyn dn t nhng biu hin mang tnh hnh thc trc tip sang cc hot
ng c th (hc tt cha m, thy c vui lng, tu dng tt xy dng danh d v
gi gn truyn thng cho lp, cho trng.v.v...). Nhng biu hin tnh cm ca hc
sinh PTTH mc d c s tham gia iu tit mc nht nh ca l tr, song do
thiu nhng kinh nghim sng thc t, thiu s n nh v ngh nghip, ti chnh.v.v...
trong nhiu trng hp li vt qu nhng g c nhn c th c c, c th gii quyt
c.
21

i sng tnh cm ca con ngi ni chung v la tui ni ring l lnh vc cc k

phc tp v mn cm. Mi nhn cch l mt th gii y b n v tnh cm, do vic
nhn bit, bi dng hoc khc phc nhng biu hin sai lch trong tnh cm ca hc
sinh l cng vic ht sc t m, Cn mn v tm lng nhn i cao c ca nh gio trong
mi tnh hung gio dc.
3. Mt trong nhng yu t chi phi hiu qu ng x l tnh cch ca ch th
v i tng tham gia ng x
Tnh cch theo cch hiu ca tm l hc l nhng thuc tnh tm l c trng ca
c nhn, phn nh mi quan h ca c nhn vi hin thc v biu hin hnh vi, c
ch, ni nng ca c nhn . Tnh cch c hnh thnh dn trong hot ng ca c
nhn di nh hng ca mi trng x hi, ca kinh nghim sng v o c. Ch
tch H Ch Minh dy: "Hin d u phi l tnh sn, phn nhiu do gio dc m
nn".
Mi c nhn c cch phn nh ring di tc ng ca hin thc, c biu hin ra
ngoi nh nhng thi v hnh vi c th. Mt khi nhng thi v hnh vi ny tr
nn n nh v bn vng trong nhng hon cnh khc nhau, c kt hp vi nhau
theo mt kiu ring bit no , lc ny mi c nhn xut hin nhng thuc tnh tm
l c nhn v c b mt tnh cch ca nhn cch , ( l nhng tnh cch nh chm
ch hay li bing, dng cm hay n hn, c k lut hay t do bung th, khim tn
hay kiu ngo, hn nht hay dng cm, di tr hay tht th, nhn hu hay hung c,
quy kt tnh cch ca mt c nhn, chng ta phi da trn t l nhng nt tnh cch
tt v xu thng qua tc ng ca n ti x hi v con ngi trong nhng hon cnh
v tnh hung xc nh. Tnh cch ca c nhn c tnh c o, linh hot v tng i
n nh, song chng vn c nhng c im chung v lch s, thi i, dn tc v gio
dc. Ni ti tnh cch l ni ti ch. Thng thng, ngi c ch cao l ngi c
nhng nt tnh cch mnh m v ngc li. Do mi quan h mt thit ny, cc nt tnh
cch ca c nhn c chia thnh 2 nhm c bn: Nhm th nht bao gm cc nt tnh
cch biu hin xu hng ca nhn cch gm nhng nt tnh cch biu hin quan h
ca c nhn i vi x hi, tp th v ngi khc, nhng nt tnh cch biu hin thi
con ngi i vi hnh ng lao ng; nhng nt tnh cch th hin thi i vi
bn thn. Nhm th hai l nhm cc nt tnh cch th hin ch ca con ngi trong
k nng v thi quen qua iu chnh hnh vi ca bn thn, tnh c lp, cng quyt,
bn b, t kim ch, s dng cm v c nguyn tc trong hot ng.v.v...
Tnh cch vi cch hiu nh l mt h thng thi v hnh vi, c ch , v.v... ca
c nhn s c biu hin qua 4 kiu c bn l: Ni dung v s biu hin ca tnh cch
tt, ng mc (tnh cch ton din); Ni dung xu, hnh thc biu hin cng khng
ph hp (ngi chm tin, c bn cht v hnh vi xu, khng ph hp); Ni dung xu,
hnh thc biu hin c v tt (ngi gi di, thiu trung thc, th on v nham him);
Ni dung tt, hnh thc th hin vng v, cha ph hp (ngi cha tng tri, thiu
22

kinh nghim sng, bn cht tt nhng cha c gio dc y ).

Quan tm xem xt tnh cch ca c nhn trong ng x s phm l iu cc k
quan trng bi ng x s phm din ra gia nhn cch c tnh cch khc nhau. S
nhn bit tnh cch ca mi thnh phn tham gia ng x nh hng thc y hoc km
hm s pht trin ca qu trnh ng x theo chiu thun hay ngc li. Nhn bit tnh
cch ca nhau trong ng x s phm l tm kim cht liu gii m nhng xung khc.
rt c th xy ra khi gii quyt tnh hng s phm. C nhn dy: Bit ch bit ta,
trm trn trm thng.
4. Mt thuc tnh tm l c quan tm nhiu trong ng x, l kh cht
Nu nh tnh cch th hin h thng thi , ch ca nhn cch, ni ln ni dung
o c ca hnh vi th kh cht ni ln sc thi biu hin i sng tm l ca nhn
cch ra bn ngoi v cng , tc , nhp (nhanh, chm, mnh, yu, bt thng
v.v...). Kh cht to cho tnh cch c c mu sc ring bit gia ngi ny vi ngi
khc, l t cht vn c ca mi ngi, song n vn c ci bin nh qu trnh rn
luyn trong hot ng thc tin ca mi c nhn.
Trong ng x ni ring, giao tip x hi ni chung, tt c nhng kiu kh cht
c bit u c th xut hin di dng ny hay dng khc (kh cht hot bt, hng
hi - .kiu ngi linh hot; kh cht trm, bnh thn - kiu ngi im tnh; kh cht
nng ny - kiu ngi nng vi, si ni; kh cht u t - kiu ngi trm ut, nng
n). Mi loi kh cht u c mt u im v mt nhc im, khng th cho kiu kh
cht no l tt, kiu no l xu m vn l ch trong cng tc gio dc, cn pht
huy mt u im, hn ch, khc phc nhc im ca nhng t cht bm sinh ny
c cch c x thch hp trong ng x.
5. Mt thnh phn cha ng ni dung ca ng x s phm cn phi ni ti
l tnh hung s phm.
ng x s phm l mt biu hin ca hot ng giao tip nhm gii quyt nhng
tnh hung s phm xut hin trong cng tc gio dc. iu c ngha l hin tng
ng x s phm thng ch tn ti cc tnh hung s phm.
Tnh hung s phm (THSP) c hiu l nhng hin tng xut hin trong qu
trnh dy hc v gio dc cha ng trong n nhng mu thun, c vn cn c
gii quyt. Nh vy, THSP ch xut hin khi c mt ni dung, mt nhim v no
trong QTGD cn c gii quyt hoc tho g. THSP l mt dng c bit ca mi
quan h giao tip gia ngi gio dc v ngi c gio dc. Trong , gii quyt
tnh hung, nh gio dc phi cn n tri thc mi, cch thc mi cha h bit trc
, cn i tng gio dc l nhu cu nhn thc hoc hnh ng trong tnh hung
tng ng. Kt qu vic gii quyt nhng tnh hung s phm s l s tha mn (hoc
cha tha mn) nhng mu thun ny sinh do vn gio dc t ra, ng thi
cng vi n l s gia tng nhng tri thc mi, nhng phng thc hnh ng mi vi
23

ch th gio dc v i tng gio dc.

Tnh hung s phm c nhng c trng: Th nht l s thiu ht (hoc cha xut
hin kp) nhng tri thc v phng thc hnh ng gii quyt vn .
Khi THSP xut hin, ch th gio dc thng din ra trng thi tm l lng tng,
i hi s cng thng ca qu trnh t duy nhm tm kim con ng gii quyt.
c trng th hai l vic gii quyt cc THSP mc d phi i theo nhng cch
thc ring bit ng vi tng hin tng c th, song gia chng c nhng nt chung:
S xut hin vn to ra nhng kch thch ban u i hi ch th phi gii quyt;
ch th nhn thc v chp nhn vn nh mt tnh hung cn c li gii; ch th tm
kim cch thc tri thc vn c gip i tng gio dc tha mn nhu cu trong
hot ng giao tip. QTGD c thc hin theo nh hng ca ch th gio dc
nhm t ti li gii cho THSP c hiu qu cao nht; nh gi ca ch th gio dc
trc kt qu ca qu trnh gii quyt THSP, rt ra c bi hc kinh nghim cho bn
thn.
Tnh a dng, phong ph ca THSP c to nn bi cc yu t. Kh nng nhn
thc v mc kinh nghim ca i tng gio dc; kh nng c gii hn v gii
php gio dc ca tp th hc sinh; tnh cht phc tp v iu kin sng ca mi c
nhn v s rng buc ca cc mi quan h giao lu trong tp th; kh nng nhy bn,
sng to v bn lnh ca ch th gio dc l khc nhau. Chnh bi nhng c im ny
ca THSP i hi ch th gio dc phi c s hiu bit su sc, c th i tng
gio dc, nm bt c im mnh, im yu ca i tng gio dc (c nhn hc
sinh v tp th ca cc em), ng thi nhn thc r nhng u im v hn ch v nng
lc gio dc, ngh thut s phm ca bn thn t mnh bit iu tit, s dng cc
phng php v hnh thc x l THSP cho ph hp.
C th ni, mi THSP l mt bi ton trong s hnh thnh nhn cch cho i tng
gio dc. Ni dung ca mi "bi ton" ny l rt khc nhau, khng c cch gii chung,
cho d khoa hc s phm xut mt h thng cc nguyn tc v phng php
gio dc nhm nh hng cho cng tc gio dc. iu cn thit cho mi ch th gio
dc l thm nhun nhng nguyn tc, phng php (s tch t tri thc gio dc) v
khi a vo thc tin gio dc thng qua cc THSP c th, cn ht sc linh hot, mm
do, c s phn on v kh nng din bin v kt qu do vic x l tnh hung mang
li.
Tnh hung s phm xt trong mi quan h giao lu gia ch th (nh gio dc)
vi khch th (i tng gio dc). Tnh hung s phm c th phn thnh 2 loi:
Loi th nht, THSP ny sinh ngay trong qu trnh giao lu trc tip gia ch th
gio dc vi hc sinh (hoc tp th hc sinh/ Hot ng gio dc lun lun c thc
hin bi thy v tr gia h thng xuyn c s tip xc "trc din" thng qua qu
trnh dy hc, qu trnh gio dc trong trng v ngoi x hi. Mc d cc hot ng
24

ny vi tnh ch o ca mnh, nh gio dc c s nh hng c bn t ti kt

qu mong mun, song khi vn ng v pht trin, QTGD c nhng lc khng tun
theo nhng g c sn, lng trc m i khi li xut hin nhng t bin bt
thng, nhng t bin ny c th l mt cu hi, mt hnh vi, mt quan h gia cc
i tng gio dc, t trc ch th gio dc nhng vn phi gii quyt bng kinh
nghim c sn cng nh s ng xut sng to tc thi ca h.
Loi th hai, THSP c sp t theo mt ni dung xc nh, k c cch thc gii
quyt v nhng kt qu thu c theo nhng phng n khc nhau. Trong trng hp
ny, c th tn ti 2 kh nng: Kh nng th nht, THSP do chnh ch th gio dc t
ra v lm vic trc tip vi i tng gio dc. Kh nng th hai, THSP c nh ra
bi mt ch th gio dc khc, nh gio dc em nguyn mu cua tnh hung ny p
dng vo trong iu kin thc t gio dc ca mnh nhm tm hiu trnh nhn thc,
kinh nghim sng ca i tng gio dc.
Tt nhin, c th trong khi gio dc nhng tnh hung s phm loi th hai vn
c th ny sinh trong THSP loi th nht. S xen k gia 2 loi THSP trong giao
tip s phm l iu d hiu bi tnh bin chng v phc tp khi xy ra quan h gia
cc nhn cch (thy - tr; thy - tp th hc sinh). Tnh hung s phm nu xt trn
bnh din cc chc nng gio dc v gio dng, chng ta c th phn chia chng
thnh cc THSP trong dy hc v THSP trong gio dc t tng chnh tr, o c
v.v
mi chc nng ny, ty thuc vo nhng nhim v chuyn bit c th, THSP li
c phn chia thnh nhng kiu khc nhau (chng hn trong dy hc, ngi ta
thng gp nhng tnh hung nh: Tnh hung quen bit, tnh hung bt ng, tnh
hung tri ngc,...)
tt c nhng kiu, loi tnh hung nu trn, cho d chng c th khc nhau v
khng gian xy ra tnh hung, ngun gc dn n tnh hung, mc gay cn, kh
khn ca tnh hung,v.v.... Song, khi gii quyt chng, mt nhn t lun lun tn ti
bn cnh yu t k thut khi chuyn ti nhng mnh lnh, nhng thng tin ti i
tng gio dc, nh hng ln ti kt qu x l tnh hung l ng x s phm. Suy
cho cng mi hot ng gio dc u cn ti ng x s phm, bi quan h thy tr
c hiu nh l quan h gia hai nhn cch khc bit c chung mt mc ch l s
hon thin nhn cch v c hai pha (thy trng thnh v ngh thut v vn tri thc,
tr pht trin v kh nng nhn thc v tch ly kinh nghim sng) v th bt c gii
quyt mt nhim v gio dc, gio dng no cng cn thit phi c s kho ng x.
K.D.Usinxki - nh s phm Nga tng khng nh: S kho lo ng x v s phm
nu khng c n th cc nh gio dc hc gii n mc no cng khng bao gi tr
thnh nh thc hnh gio dc ti v bn cht khng phi ci g khc l s kho lo i
x"(1) ng x s phm v bn cht l s gn b gia hai hot ng mang tnh x hi:
(1) K.D.Usinxki. Tuyn tp, tp I. NXB Quc gia, SGK - 1953, tr.191.
25

Hot ng ng x, s ng p, ng bin, ng ph v x s, x th, x l,v.v.... trong

giao tip x hi v hot ng s phm (hnh thnh v pht trin nhn cch). Nu nh
trong ng x ni chung phn nh s thch ng tch cc ca ch th i vi nhng tc
ng ca i tng trn c s ch ng tm kim phng thc p ng kp thi, tha
ng nhu cu ca i tng thng qua nhng biu cm, hnh vi, ngn ng, ca bn
thn th ng x s phm c gii hn phm vi xc nh v ch th mc ch, i
tng, khng gian v thi gian.
Tnh hung s phm c coi l khu trung gian ni kt gia hai ch th tham gia
vo hot ng ng x s phm. Tnh hung s phm ch cha ng nhng thng tin
i hi phi c x l nh nhng lc lng vt cht c bit (gio vin) v nhng
phng tin h tr. Trong tnh hung s phm khng cha ng li gii, song n l c
s gip cho ch th ca vic x l tm kim li gii mt cch tha ng.
Ngun xut pht ca nhng THSP l hc sinh. Nhng thng tin trong nhng tnh
hung do h gy ra c th l c hoc ngu nhin, song cho d trng hp no th
nhng lng thng tin y cng i hi ngi gio vin phi p ng.
Trong thc t gio dc hc sinh, ty thuc vo i tng ng x, chng ta thng
gp mt s THSP dn ti qu trnh ng x s phm gia gio vin v hc sinh nh
sau:
Nu i tng ng x l mt c nhn hc sinh th nhng tnh hung ng x c th
l: Nhng xung t gia i tng vi c nhn khc hoc tp th l: Nhng hnh vi
tha ha v phm cht o c i vi nh trng, gia nh v x hi.
thc thiu tn trng nhng quy nh, n np sinh hot hc tp ca tp th v t
chc.
Thi kiu ngo, thch trc tp th.
Thi v hnh vi lo xc thiu tn trng thy c gio v cn b nh trng,
thc li bing, li trong sinh hot c nhn v tp th.
Nhng hnh vi gian di trong hc tp, thi c v quan h x hi.
Thi , hnh vi i vi bn khc gii, ngi ln v tr em.
Khi i tng ng x l mt tp th, mt nhm hc sinh c th c nhng ng x
khi: Nhm c thc b phi, vy cnh, chng i mt c nhn no hoc tp th
khc; nhm to ra nhng d lun xu hoc ph hoi uy tn ca tp th.
Nhm thiu thc tun th s gio dc ca thy c gio n np sinh hot, hc tp
ca tp th. Nhm tham gia nhng tiu cc ngoi x hi. Cn c th k ra nhng tnh
hung s phm khc nhau t trc ngi gio vin nhng ng x s phm trong
cng tc gio dc. hc sinh v tp th lp song vi mi tnh hung nu trn, i ch
th ng x phi c c cch thc ng x thch hp vi tng i tng, c ngh thut
ng x t ti hiu qu gio dc mong mun. S xut hin nhng tnh hung ng
26

x do mt s c nhn v nhm kiu loi nu trn s to ra nhng xung t tm l tng

tp th, kt qu ca nhng xung t ny s lm bin dng s cn bng, chung hp tm
l trc ca tp th. Xung t tm l trong tp th c nguyn nhn t nhng mu
thun biu th c tnh phn khng gia nhng thnh vin trong tp th (gia c nhn
v c nhn, gia c nhn v tp th) do tp th cha hoc khng xy dng c k
lut sinh hot, hc tp r rng, t do c nhn honh hnh, trong tp th c nhng
nhm phn t chy li, cc oan, kch ng v cng c th l s phn cng trch
nhim thiu bnh ng, cng bng, thi mt dn ch, xa cch mi ngi ca cn b
lp.v.v...
6. gii quyt nhng tnh hung nu trn, trong ng x s phm cn c cch
thc, bin php, th thut, x l tnh hung, i khi c gi l k thut x l. Mi
tnh hung c cch x l ring, hay ni cch khc, ni dung ca hot ng ng x s
phm quyt nh k thut, song xut c v s dng cc k thut x l mt cch
c hiu qu ti mc no li ph thuc vo ch th x l - gio vin.
Gii quyt cc tnh hung ng x c thc hin bi cc ch th ng x vi
nhng kinh nghim tnh cch v vn sng khc nhau, song c th k ti mt s loi
gii quyt tnh hung tng ng vi tnh cch ca ch th ng x sau y:
Ch th ng x quan tm ht ti cng vic m t lu tm ti i sng ring t v
hot ng c th ca i tng ng x. Trong trng hp ny, ch th ng x thng
s dng uy quyn ca c nhn p t quan im ca mnh, xem thng nhng kin
ca i tng v dng khun php ca nh trng t ti mc ch ng x. H
thng t trc i tng ng x nhng mnh lnh (phi nh th ny, khng c
nh th kia) ch t khi t ra nhng cu hi nhn bit tnh hung (ti so li nh
vy? l no em li l mt ngi nh th) theo em nn nh th no?.v.v...) Ch th ng
x loi ny hay quy t cc tnh hung bt n trong tp th hc sinh nh l s quy ph
ch ca mt vi c nhn m h c nh kin trc. Cch gii quyt tnh hung nh vy
ca ch th kh c kh nng gii quyt c cc mu thun m thng dn ti tnh
trng tun th ca i tng mt cch hnh thc (cho qua chuyn) khng lm bc l
nhng thng tin thm kn rt b ch cho vic nhn bit bn cht ca tnh hung ng x,
khin cho tp th v c nhn hc sinh t c c hi hiu bit ln nhau, khng kin to
c nim tin vo kh nng v sc mnh ca tp th, ca cng l, s thin lch mt
chiu v l m qun tnh ch c t c kt qu trong mt giai on nht thi, trong
mt khonh khc ca ton b qu trnh ng x ch khng phi l nh hng chi phi
ton b qu trnh kt hp mt cch hi ha bn tnh bn l l ngn gi lnh trong cn
nng nc ca mi ng x s phm.
Vi nhng ch th ng x c s tn trng nhn cch ca hc sinh, quan tm ti
con ngi v mi phng din, bn cnh nhng i hi v tinh thn trch nhim v
thc v hnh vi ca mnh trc tp th, hiu qu ca ng x lun lun pht trin theo
chiu hng thun, nhng xung khc nhng hin tng tiu cc xy ra trong tp th
27

d c gii quyt mt cch n tha.

Phn ln nhng tnh hung s phm c ni dung bao gm cc xung khc gia c
nhn vi nhau hay gia c nhn vi tp th thng bt ngun t s thiu ht thng tin,
hoc hiu sai lch cc thng tin ca i tc t dn ti s quy kt vi vng, ph
nhn ng c ng n. Xung t cng c th xy ra khi gia cc c nhn khng
thc c nhu cu v mc ch hot ng ca nhau, hoc cao li ch ca c nhn
hoc tp th ca mnh trc i tc. Nhng tnh hung nh vy c nhng ch th
ng x bit tn trng nhn cch ca i tng to ra nhng iu kin hai bn hiu
ln nhau, iu chnh nhng thng tin sai lch v i tc, thy r nhng nhu cu chnh
ng ca mi bn i ti s ha gii, nhng b, to ra bu khng kh tin tng,
on kt trong tp th.
Trong ng x s phm cn tn ti mt loi ng x ca ch th theo kiu d ha vi
qu. y l nhng ch th thin v n trnh cc tnh hung xung t bng cc th
thut dn dt cc bt ng v mt cc no m khng i su vo vic gii quyt
nhng mu thun bn cht ca tnh hung. Biu hin ca ch th ng x loi ny trong
tnh hung gay cn, trc nhng i tng bt tr thng l xoa du cho m chuyn
hoc l a y cho mt ch th khc phi gii quyt, cn i vi nhng i tng
nhu m th buc h phi chp nhn nhng kin gii do mnh t ra. Hu qu ca vic
gii quyt nhng tnh hung ng x nh vy s lm cho i tng ng x hoc tr nn
knh kiu hn (h c dm lm g mnh u, c ng chn ln ng u); hoc bin
thnh k hng chu (im lng v phc tng l thng sch!).
Nhng ch th ng x loi ny lm mt i v tr ca bn thn trong ng x,
khng cn gi c chc nng nh hng v iu chnh trong hot ng ng x.
Trong qu trnh gio dc, hot ng ng x xut hin mi ni, mi lc, nu xt v
mt trng thi x l cc tnh hung trong ng x, gio vin c th gi vai tr ch ng
hoc b ng v tng ng vi n, tn ti hai trng thi ng x: ng x ch ng v
ng x b ng.
ng x ch ng c hiu l nhng ng x m trong ch th ng x nm
c ni dung tnh hng c bn hoc chi tit cng nh i tng ng x Nh c s
ch ng trc tnh hung, c thi gian chun b v nh hnh k hoch trin khai nn
ch th ng x c th trnh c nhng kh khn do i tng v tnh hung ng x
gy ra. Vi mi tnh hung, nh bit trc, ch th ng x thng t trc mnh
nhng phng n x l chnh hoc ph, nhng phng n ny c th p ng c s
bin i ca tnh hung trong qu trnh thc hin ng x.
V mt tm l, do gi c th ch ng trong ng x, ch th ng x c c
nim tin, bnh tnh, vng vng v gi c vai tr ch o ca ch th, sng sut v
tnh to trc nhng t bin c th xy ra xoay chuyn tnh th nh vo nhng
phng n x l c d kin trc.
28

ng x b ng l th loi ng x trong tnh hng s phm xut hin mt cch

bt thng ngoi d kin ca ch th. Do tnh bt thng ca tnh hung, c th dn
ti cc chiu hng x l ca ch th hoc nm bt kp thi nhanh nhy, do c kinh
nghim gii quyt nhng tnh hung cng loi trc y, hoc l ng ngng do nhng
tnh hung xut hin l hon ton mi l trong kinh nghim x l ca ch th ng x.
Chiu hng th hai thng to ra nhng biu hin tiu cc v mt tm l nh th
ng, lng tng, nhiu khi lm mt i s bnh n cn c ca ch th ng x. Nhng
gio vin c bn lnh trong cng tc gio dc thng rt ngn nhanh chng khong
thi gian bt n ny mau chng nh hnh c phng n p ng tnh hung. Mt
s khc, ng trc nhng tnh hung t bin thng lng trnh theo hng ly uy
quyn, mnh lnh "ln t" i tng, hoc tm cch a y vic gii quyt tnh
hung cho mt ch th khc (tp th lp, t chc on, ban gim hiu.v.v...). Kinh
nghim thng thy trong khi bt gp nhng ng x b ng l s ly li trng thi
tm l ch ng cho bn thn ca ch th ng x qua mt bc m v thi gian hoc
khng gian c iu kin tm ra phng n gii quyt thch hp. Bc m ny to
ra thi c ch th ng x nm thm thng tin ( , ch kin, thi ca i tng
trc tnh hung, lc lng no ng v pha i tng, h l ai,v.v...), to ra cho i
tng c s suy xt thm v hnh vi ca mnh, v c bit l gip ch th ng x trnh
c nhng cch thc x l th bo lm thui cht bn lnh ca hc sinh hoc rt du
vo la" i vi mt s tnh cch mnh ca hc sinh.
Thc t ng x s phm thng khng c mt kiu loi ng x thun khit ch bao
gm ng x ch ng hoc ng x b ng, m chng thng xen k vo nhau ty
tng thi im. Nhiu khi mt ng x c coi l b ng i vi ch th ng x ny,
song l ch ng i vi ch th ng x khc. Chnh kinh nghim gio dc v ngh
thut ng x ca ch th ng x l c s nh gi l kiu loi ng x no i
vi bn thn h.
Phn tch mt vi kiu loi ng x nh vy ca ch th trong vic gii quyt cc
tnh hung cho chng ta thy rng mt ng p ca ch th c th mang ti hiu qu
tch cc v xy ng hoc cng c th dn ti s tr tr, ri lon hay ph hoi s pht
trin nhn cch ca i tng ng x. Mt gio vin bit ch ng i mt vi nhng
tnh hung s phm, to cho i tng thc c mnh v i tc gip cho cc em
hiu bit ln nhau tn trng nhau hn cng chnh l c s to nn uy tn nhn cch
ca chnh bn thn gio vin , v ngc li nhng gio vin thiu kinh nghim v
khng c ngh thut x l cc tnh hung s phm, thm ch cn n trnh hoc gii
quyt theo cch xoa du, hnh thc h s mt i s tn trng dnh cho mnh, i khi
cn gy nn s on gin v chng i ca i tng ng x.
7. Thnh phn khng th thiu trong hot ng ng x s phm l mc ch
gio dc Mi hot ng trong cng tc gio dc u nhm
ti mt mc ch tng ng, v th ng x s phm l mt hot ng nhm gii
29

quyt nhng nhu cu tc thi sut qu trnh hnh thnh nhn cch cho hc sinh cng
gp phn vo qu trnh , song do tnh a dng ca ni dung ng x, mc ch ca
mi ng x l khc nhau v th mc ch t ti ca mi ng x mang nhng sc thi
ring. Tuy nhin, cho d c s khc bit tc thi trong mi hot ng ng x, nhng
mc ch no cng u quy t vo vic gii quyt tt cc mi quan h giao tip gia
thy v tr va m bo s hon thin nhn cch ca i tng gio dc, va tha
mn nhng nhu cu hot ng ca cc em mt cch hp l.
Mc ch ng x l yu t cc k quan trng, n chi phi thi v hnh vi c x
ca ch th gio dc i vi hc sinh, n li nhng du n tch cc hoc tiu cc
cho cc em. Trong qu trnh x l tnh hung ngi gio vin khng phi lc no cng
lun lun l k chin thng, cng c th t c iu tc thi nhng cng c th
phi sau mt s ln th nghim, min l gi c v tr ch o ca mnh khi x l
trong tm khm ca c nhn v tp th hc sinh, mt i sc mnh ny trong ng x s
phm, khng bao gi ch th ca qu trnh gio dc t ti mc ch mong mun.
8. Trong giao tip ni chung v ng x s phm ni ring
Ngn ng c coi l phng tin chnh yu tc ng ti i tng ng x nhm
gii thch, minh chng, l gii hoc thuyt phc, quy r trch nhim v nh gi hnh
vi ca hc sinh, vi chng y mc ch, vic s dng ngn ng trong hot ng ng
x s phm cn c xt ti nh l mt nguyn nhn dn ti s thnh cng hay tht
bi trong ng x s phm.
Do tnh a dng trong tnh cch, phm hnh v trnh nhn thc ca i tng
ng x, chng ta khng nh rng khng c mt ngn ng chung p vi mi ngi
khc nhau. iu cng ng nh trong chin tranh, khng th ch dng mt khu
sng trng i ph vi xe tng v my bay chin lc ca k ch, cng nh
khng th dng xe tng i chi vi tu chin ngoi bin khi. V th, khi dng
ngn ng trong ng x s phm, iu u tin phi quan tm ti l tnh ph hp ca
ngn ng vi tnh cch ca i tng ng x. Cng mt tnh hung xy ra, song
gii quyt c i vi hc sinh A, gio vin phi t tn, du dng, li ni ca gio vin
nh l mt s gi m, dn dt, khuyn nh, nhng i vi hc sinh B cn phi nghim
khc v dt khot, li ni nh mt mnh lnh bt i tng phi phc tng. Ci kh
trong vic s dng ngn ng y chnh l vic nhn bit i tng ng x v bn
cht ca tnh hung t ch th ng x c th xc nh c cho mnh loi ngn
ng ng p ph hp vi i tng.
Xut pht t bn cht gio dc ca ng x s phm nn mc d mi tnh hung
gio dc c th c nhng loi ngn ng ng x khc nhau, song mc ch chung nht
t ti ca ng x l hon thin nhn cch cho hc sinh s chi phi nhng nh hng
c bn ca vic s dng ngn ng ng x Nhng nh hng l:
Ni dung ngn ng ng x phi cha ng trong n s ng cm v v tha i vi
i tng ng x. S nh hng ny gip cho ch th ng x gn gi hn vi hc
30

sinh, c kh nng gi m c nhng g tim n trong tnh hung s phm m trong

nhiu trng hp hc sinh khng dm v khng mun bc l. Ch khi no cc em t
c nim tin vo ch th ng x, cm nhn c s bao dung ca h v thy c li
thot danh d trong tnh hung th khi hot ng ng x mi c c tnh cht ca
mt qu trnh gio dc.
Ni dung ngn ng ng x phi hm cha cc uy quyn ca o c truyn thng,
n np quy nh ca th ch v tp th. Nu nh nh hng th nht to ra cho i
tng cm nhn v s t do v bnh ng trong ng x th nh hng th hai nhc
nh cho i tng ng x thy c v tr ca mnh trong cng ng v tnh cht ca
mi quan h gia bn thn v ch th ng x. Ngn ng ng x trong nh hng ny
cn tot ln ting ni ca cng ng giao cho ch th, sc mnh ca cng ng c
ch th i din trong qu trnh ng x. Hot ng ng x s phm trong nhiu trng
hp, hc sinh thng ch thy mt bn ngoi ca mi quan h giao tip: Ti v c nhn
gio vin, m t khi thy c mi quan h: Ti v ngi i din cho cng ng, cho
tp th; s t do c nhn v ngi i din cho sc mnh uy quyn n np, k cng
ca th ch. S km hiu bit v ln ln ny trong hc sinh nhiu khi dn ti nhng
cuc ci v tay i trong ng x s phm. Tt nhin mt mnh lnh, mt quy ch i
vo lng ngi khng phi lc no cng i bng con ng trc din, song d cch
no i chng na th ch th ng x cng phi gip cho i tng nhn ra iu .
nh hng ny i hi ch th ng x phi c ngh thut trong vic s dng ngn
ng bin ci bt buc thnh ci t nguyn, bin hng ro chn thnh li i ca cng
l.
Ni dung ngn ng ng x phi cha ng s tn trng nng lc v phm gi ca
i tng ng x. Mi c nhn trong s pht trin ca mnh lun t khng nh bng
s gn gi uy tn ca mnh trc tp th v trc ngi khc. Hot ng ng x s
phm vi t cch l mt giao tip x hi, lun t i tng ng x trc hng lot
cc cu hi v uy tn ca bn thn: Mnh s c nh gi nh th no? Hnh vi ca
mnh l tt hay xu? Mnh s l ngi nh th no sau kt cc ca vic gii quyt tnh
hung?.v. v... Cu tr li nm ngay trong vic s dng ngn ng ca ch th ng x
(hoc sc bn, ng iu quyt lit, hoc i su tng bc mt cch c trt t, cng c
th l nhng li ni n ha nh mt cuc bn bc v i khi gay gt, dn hi lin tc
nh mt cuc ly cung). Ngn ng ng x trong nh hng ny l mt du hiu r
nt gip hc sinh thy c mnh ang l ai (mt k ti t, b i hay ch l mt k lm
l do di dt, mt con ngi tt v trung thc nhng cn vi v v bng bt v.v...).
Chnh nhn thc ny gip cc em hoc l bnh tnh tr li (nh c s tn trng) hoc
lm cho ng x tr nn gay gt (do mt uy tn trc b bn v tp th - ch cn g
m mt?).
C mt th ngn ng na cng c tc dng khng nh trong ng x s phm,
l ngn ng hnh vi, c ch, iu b ca ch th nh sc mt, mt nhn, iu b i
ng.v.v... Tt c nhng biu hin hnh vi ca ch th thng c s ph hp tng
31

ng vi ngn ng ni (khi gin d th hay ni to, bn tay hay ch tr, i khi m bn

tay vt gt mt th g ; khi ly tnh m khuyn gii th cng vi li l n tn, nh
nh l s hin t ca i mt, s tnh ti ca i tay; khi c nhng kh x trong tnh
hung th cng vi s im lng ca ting ni l s m chiu ca i mt, i li ca i
chn,v.v...). Tt c nhng ng thi nu trn mc d phn nh hnh thc bn ngoi
song n li l s phn nh trng thi tm l bn trong ca ch th trong ng x s
phm. Nhng phn nh ny tc ng ngay ti hc sinh, c tc dng nh mt tc nhn
kch thch, thc y, hoc km hm nhng phn ng ca i tng ng x trong qu
trnh gii quyt tnh hung ca ch th. Chng hn mt nh mt nhn tru mn ca gio
vin c th khin hc sinh t tin hn trnh by thng thn nhng g cn un khc
trong lng h v cng vi hin tng , ngc li vi mt nh mt gin d s lm
mt i s thnh thc ca hc sinh. Mt s bnh tnh, nn mnh ngi nghe hc sinh trnh
by s vic c th em li hiu qu ng x nhiu hn l mt cn thnh n p bn, ko
gh, e nt cc em. Tt nhin khng phi lc no s bnh lng trong ng x cng
mang li kt qu, song cho d tnh hung c i hi phi gii quyt theo con ng
gay gt, thm ch phi i hi nhng c sc bng n thc tnh lng tm con ngi th
phng thc dn dt ng x vn cn thit phi c s bao dung v lng. Hc sinh
trc con mt ca gio vin cha v khng th l mt phm nhn m h l nhng
nhn cch cha trng thnh, v v th mi hnh vi c x, cn thit phi t h thng
bng vi mi i tng, ly chun mc o c v l phi ca x hi, ca tp th cng
nh b mt nhn cch ca chnh ngi gio vin gio dc h. S nghim tc, thn
tnh nhng dt khot ca gio vin trong mi c ch, hnh vi l nhng git nc mt
thm su vo mi t bo nhn cch trong cn kht v nhu cu nhn bit chn thin m
ca hc sinh.
Phn tch ngn ng ni v ngn ng c ch trong ng x s phm cho chng ta
thy chng gn b vi nhau cht ch, ci ny l hu thun cho ci kia, hoc nhn mnh
s trm trng ca tnh hung hoc gim bt cng cng thng trong hot ng ng
x. Li ni, c ch ca ngi gio vin trong giao tip x hi ni chung v ng x s
phm ni ring khng ch phn nh v mt hnh thc thi , tnh cm ca h i vi
cng ng m cn l du hiu th hin gi t nhn cch ca h trc i tng ng
x.
Bn cnh nhng yu t nu trn trong hot ng ng x s phm cn c s tham
gia ca hng lot nhng yu t khc nh trnh c gio dc ca tp th, iu kin
sng ca c nhn v gia nh hc sinh, a im din ra hot ng ng x, thi gian
cn thit thc hin,.v.v... i khi nhng yu t tng nh rt bnh thng ny li
gip cho hot ng ng x tr nn c hiu qu hn. Chng hn i vi mt khuyt
im ca hc sinh c th xem xt nn gii quyt ngay trc tp th trn lp hay cn
gp ring vo mt thi im khc, hoc vi cng mt khuyt im i vi hc sinh
gii v hc sinh km nh s phm nn c mc c x nh th no,v.v...
32

IV. NG X S PHM VI T CCH L MT HOT NG

ng x l mt hin tng x hi c ny sinh trong cc mi quan h gia con
ngi vi con ngi, cn ng x s phm c gii hn trong phm vi giao tip gia
mt s nhm x hi m ch yu l nhng ngi lm cng tc gio dc vi th h tr.
Mi quan h giao tip trong ng x gia thy v tr phn nh mt qu trnh hot ng
tm l phc tp v mang nhng c im sau y: Trong ng x tn ti hai ch th:
Ngi gio vin l ch th x l thng tin v hc sinh l ngun pht thng tin, tip
nhn h thng k thut x l. C hai ch th ny song song tn ti trong sut hot
ng ng x, trong mi trng gio dc.
i tng ca hot ng ng x trong trng hp ny khng n thun l tnh
hung s phm cn gii quyt m cn bao gm c mt nhn cch - ch th hc sinh.
Ta coi y l mt i tng kp bao gm h thng cc thng tin cn x l (phi vt
cht) v con ngi vi tt c nhng g phc tp ca hot ng tm l. Khi gio vin
tc ng ti i tng th cng l lc h thc hin cch thc, bin php, th thut tc
ng ti tnh hung s phm - sn phm t nhn cch ca hc sinh. Mc ch chim
lnh i tng ca ch th x l chnh l un nn, iu chnh nhng biu hin nhn
cch ca hc sinh, gip cc em c nhn thc ng n hn v mnh v v cc mi
quan h x hi. ng c thc y hot ng ng x ca ngi gio vin chnh l s
tin tng vo kh nng t iu chnh ca mi nhn cch hc sinh, l lng yu thng
i vi th h tr.
Trong mi tnh hung ng x s phm, kt qu thu c ca ch th x l l kinh
nghim v ngh thut gio dc, cn v pha i tng x l chnh l mc t c
v nhn thc v hnh vi trong s pht trin nhn cch ca mi c nhn.
V. NG X S PHM L MT QU TRNH
ng x s phm din ra thng xuyn trong qu trnh gio dc, trong hc
ng, trong chnh kha v cc hot ng ngoi kha. Song, gii quyt mt tnh
hung s phm, hot ng ng x s phm lun c thc hin trong mt qu trnh
vi nhng c im sau y:
1. Hot ng ng x s phm l mt qu trnh c to bi cc giai on k
tip nhau.
Mi ng x s phm u c s khi u v s khi u ny bt ngun t nhng
vn do tnh hung gio dc t ra: c th l vic nhn bit ch th gy ra tnh
hung hoc ni dung chnh yu m ch th c nhu cu (hc sinh) i hi gii quyt.
Thi im khi u ca qu trnh ng x c coi l giai on thm d i tc.
Tip theo giai on khi u s l giai on vn ng, pht trin, trong c s
tham gia ca tt c cc yu t to nn hot ng ng x cng nh cc mi quan h
gia chng. S vn ng v pht trin ca mi ng x c th i theo nhng chiu
hng khc nhau, song chng ta c th nhn nh thnh 3 bc c bn l: Tin ng
33

x, trong ng x v sau ng x. Mi bc li bao gm cc thnh phn v ng vi mi

thnh phn l nhng yu cu c th t ra cho ch th x l tnh hung s phm thng
qua cc cch thc, th thut ng x. Ty thuc vo ngh thut x l tnh hung trong
mi quan h giao tip gia hai ch th ca qu trnh ng x s phm m chng ta c
c kt qu vn ng tng ng.
Kt qu ca ng x s phm thng c th thy c mt cch trc gic (nim
vui, ni bun ca thy tr). Song cng c khi cn phi c thi gian suy ngm mi thy
ht c nhng g cn cho s hon thin kinh nghim gio dc ca gio vin hoc
nhn cch ca hc sinh.
2. ng x s phm l mt qu trnh gio dc
ng x s phm xt trn bnh din gio dc l qu trnh giao tip gia 2 nhn
cch: Nhn cch gio vin v nhn cch ca hc sinh. Do nhng la tui v trnh
nhn thc khc nhau, chu nh hng ca nhng iu kin vn ha, t tng, lch s
nht nh, gia hai nhn cch lun tn ti mt khong cch. S ni kt khong trng
ny thng qua hot ng ng x s phm l mt trong nhng con ng hu hiu v
vic trn thc tin gio dc, chng ta khng nh rng, chng ta c th lm
c. Hc sinh khng ch l i tng ca s gio dc trong ng x m cn l mt
ch th vi nhng nt tm l v phm cht nhn cch ring khng ging ai, c nhu
cu vt cht v tinh thn tn ti v pht trin. L mt con ngi ang trng
thnh, mi c nhn hc sinh l mt sinh linh sng, thch ci p, c bit l p trc
mt ngi khc thch lm cho mt th xung quanh ca mnh p thm, h khng ch
sng bng hin thc vi nhu cu n, mc m cn sng bng biu tng, yu thch k
nim v lun t nim tin, hy vng vo mt ci g trong tng lai. L mt con
ngi, hc sinh khao kht s hiu bit, t m, thch n vi ci khc l thch nhng g
m mnh khng c. Song, mi con ngi cng dng nh lun t mu thun vi chnh
mnh, mu thun gia gi tr thc c gii hn ca h vi s t khng nh mnh, gia
nhng iu kin vi c m, gia vn sng v ngha v. L con ngi, sng gia
cng ng, h thch c tn thng v ca ngi. Tt c nhng nhu cu cng xut
hin nhiu hn tui tr khi cuc i ang cn ch i h. Thu hiu c nhng
mt mnh v mt yu trong nhn cch ca tui tr hc ng l trch nhim ca ngi
lm cng tc gio dc. Ci bin t nhin v ci bin con ngi u l nhng cng vic
i hi s gian trun, Tt yu gia chng c s ging nhau v s khc bit. im
ging nhau y chnh l vic nm c nhng quy lut vn ng, pht trin ca i
tng (t nhin v con ngi), cn s khc bit l ch con ngi l mt thc th
sng lun lun tc ng tr li ch th theo cch ring ca h, v th nu ch hiu
nhng quy lut vn ng chung ca nhn cch thi l cha , m iu ch yu l
phi c s ng cm vi h, lm cho nhu cu ca ch th dn tr thnh nhu cu ca
bn thn i tng c tha mn nhu cu giao tip trn c s h cm nhn c v
tr ca mnh ang gnh vc, s hu ch ca h i vi ch th tc ng v i vi
cng ng. Alferd Adler tng ni: "K no khng quan tm n ngi khc, chng
34

nhng s gp nhiu kh khn nht trong i m cn l ngi c hi nht cho x hi.

Ht thy nhng ngi tht bi u thuc hng ngi "(1).
Quan tm ti ngi khc trong ng x s phm l quan tm ti hc sinh, nhng s
quan tm khng c ngha l t h thp mnh, li bc trc nhng biu hin tiu cc
trong nhn cch ca hc sinh. Quan tm trn c s tn trng quyn bnh ng gia
thy v tr thng qua ng x bc l uy quyn bn thn l nn tng cho quan h thy
tr t ti mc ch gio dc. Trong ng x s phm l mt s ph nhn quyn li ca
hc sinh cng c ngha l cng lc ph nhn quyn li ca ch th ng x. ng x s
phm vi t cch l mt qu trnh gio dc lun lun tun th nhng quy lut chung
nht ca s hnh thnh nhn cch (h thng cc nguyn tc gio dc), c cu trc v
quy trnh hot ng t ti mc ch gio dc tng ng vi mi tnh hung s
phm c th.
Cc phng tin thng c ch th ng x s phm s dng l: H thng tri
thc c ch th tch ly, chn lc tng ng vi mi tnh hung (tri thc giao
tip x hi, giao tip la tui, tri thc tm l cc quan im gio dc ca ng v Nh
nc, tri thc v t chc, qun l qu trnh gio dc,.v.v...).
H thng cc k nng s phm trong giao tip: Ngn ng, hnh vi, c ch, iu b,
trang phc, s biu cm v iu tit trng thi tm l ca bn thn, v.v...
H thng cc thang bc gi tr ca gia nh v bn thn i tc ng x.
H thng cc d lun v sc mnh ca nhng nhm x hi m i tc ng x tham
gia.
H thng cc quy nh, quy ch ca nh trng, php lut ca Nh nc, uy quyn
do v tr x hi ca ngi gio vin c x hi v tp th hc sinh tha nhn.
Nh vy cc phng tin c ch th ng x s phm s dng va c s tham
gia ca bn thn ch th nh uy tn, tri thc, k nng, ngn ng v k c nhng gi tr
vn c ca i tng ng x v ca x hi. y l im rt khc bit trong cng tc
gio dc ni chung v trong ng x s phm ni ring so vi cc hot ng x hi
khc.

(1) Chn ngha cuc i trong "ngh thut ng x v s thnh cng mi ngi")
NXB TN - 1998, tr.24
35

Phn II
QUY TRNH NG X S PHM

36

Quy trnh ng x s phm l trnh t k tip nhau ca cc bc trong s vn ng

ca ng x s phm, s lng cc bc v th t ca chng c th l khc nhau, song
nhn mt cch tng th, mi ng x s phm thng pht trin theo nhng bc c
bn sau y:
1. NHN BIT I TNG NG X
i tng ca ng x s phm l hc sinh, mt con ngi c th. Trong nh
trng, s lng hc sinh ng, bn thn gio vin khng ch dy mt lp m dy
nhiu lp hoc nhiu khi lp (lp 10 - 11 - 12), cho nn trong a s cc trng hp,
tr bit thy nhiu hn l thy bit tr v thm ch khi nh mt, nh tn cng cha
ni rng ta nhn bit c h. Ni dung nhn bit i tng bao gm cc cng vic
nh: Tn tui, lp hc, thy, c gio ch nhim, nhm hot ng v mt i tng
trong nhm, a im gia nh sinh sng v s b v ngh nghip ca cha m, mt vi
nt v nng lc hc tp, hon cnh sng ca gia nh. Nhng ni dung ny c ch
th ng x tm hiu c th l tt c, ngay mt lc v cng c th ch l mt s trong
ton b ni dung , hoc l tri dn trong ton b qu trnh ng x. S quen bit gia
ch th v i tng ng x l c s xc nh s lng ni dung cn tm hiu. Bu
khng kh ban u trong khi nhn bit i tng l rt quan trng. Ch th ng x cn
to ra nhng n tng tt, d chu, gn gi khi mi gp nhau, iu gp phn m ra
mt hnh lang giao tip nhng giai on sau. Vi l do nh vy, thi gian nhn bit
i tng cng l thi gian ch th ng x t bc l mnh, t gii thiu v mnh
trc i tng. ng v c hai pha trong quan h ng x, bc nhn bit c coi l
thi gian thm d s b mt s nt v s thch, thi quen c tnh Nh nhng thng tin
do s thm d em li ch th ng x c th nh gi tng quan v i tng, kt hp
vi hon cnh khng gian v thi gian cho php, ni dung ng x (tnh hung c vn
) la chn phng n ng x (phng n s dng uy quyn hp l bt i
tng tun th; phng n gi m, khuyn nh i tng t nhn bit m phc
tng; phng n dng sc mnh gio dc ca tp th, phng n giao nhim v
gio dc, phng n dng php ch theo quy nh ca trng v t chc,.v.v...).
X l tnh hung ng x s phm
Xt v mt thi gian, tnh hung ng x s phm thng xut hin hoc l trc
tip khi gio vin c mt, i hi h phi x l ngay, hoc l tnh hung c thng
bo qua mt trung gian khc. Trong c hai trng hp, mc d cng vic t chc ng
x l khc nhau, nhng thng vn phi tri qua mt s ni dung c bn sau y:
Tm hiu nguyn c dn ti tnh hung (do bn thn i tng ng x gy ra hay
do mt c nhn, mt tp th khc to lp; hon cnh dn ti tnh hung v mt tm l
c nhn, cuc sng gia nh, mu thun trong ni b tp th,.v.v...); din bin ca tnh
hung.v.v... hu qu do tnh hung mang li (mc , nh hng i vi c nhn v
tp th).
37

II. QUYT NH S DNG PHNG N D KIN X L

Ni dung ny c coi l nhn li ca ng x s phm, chi phi nhiu nht ti kt
qu ca ng x s phm. Mt khi ch th xc nh cn phi chn phng n no
ng x vi hc sinh th km theo n l vic s dng cc phng tin ng x tng
ng. Ch c iu, vi bt c phng n no, ngi gio vin cng cn gi c v tr
ch o ca mnh thng qua ngn ng giao tip (mm mng nhng dt khot, r rng
nhng xc tch, vui v nhng khng a ct hnh vi giao tip (nghim tc nhng c s
quan tm, bnh ng lng nghe nhng c th bc, .v.v...), ng thi gip i tng
ng x bnh tnh ch ng tip thu hoc cng bn bc gii quyt tnh hung. Nu hot
ng ng x t ti kt qu mong mun, p ng c mc ch gio dc v tha mn
nhu cu ca i tng ng x th cn khuyn khch, ng vin trao thm nhim v v
trch nhim cho i tng, cn nu cha t ti kt qu th ch th ng x ht sc
bnh tnh, cn nhc v mt thi gian trnh tnh trng y i tng ti mc cng
thng (gi no t dy) hoc nhm chn trc cch x l ca ch th (nc u vt)
ri cng thng nht vi i tng ng x v mt khng gian, thi gian ph hp cho
mt cuc gp li tip theo. S nng vi v hiu thng trong ng x s phm l khuyt
tt thng thy trong khi gii quyt cc tnh hung s phm, c bit i vi nhng
gio vin tr, hoc nhng gio vin c c tnh mnh. Ngc li, ta cng thng thy
c nhng gio vin ch trng ch vo tp th, tr hon cc cuc tip xc tay i, ngi
va chm, rt t u t suy ngh tm kim trong thc tin gio dc nhng kinh nghim
tht bi hay thnh cng ca mnh v ng nghip nng cao tay ngh v ngh thut
s phm, khng phi l s "hin t" trong gio dc m l s ngi kh, ngi kh,
a y tinh thn trch nhim ca mnh cho ngi khc.
III. BC CUI TRONG NG X S PHM
L s nh gi ci c v ci cha c qua mi ng x s phm t t ra
cho mnh nhng g cn b sung v hon thin, nhng g cn gn gi v pht huy. Kinh
nghim ng x s phm khng t dng m c, s phc tp v nhn cch ca i
tng gio dc ko theo s cn thit cu th trong hot ng thc tin ca gio vin m
trong ng x s phm l cng vic thng nht ca h. Phng ngn c cu:
"Ming n th n, ming n th i" ch thch hp vi ngi xu thi nnh th, cn i
vi ngi gio vin cn phi n vi hc sinh khng ch nhng lc cc em c c
nhn cch ng n m k c nhng lc nhn cch ca h c s t bin, tha ha
nng h. S vp ng trong cng tc gio dc l khng trnh khi nhng vp ri
m trnh, m tm ra con ng bng phng hn nhm t ti ch lun lun l nim
vui trong ngh nghip ca ngi gio vin.
IV. NHNG NGUYN NHN DN TI KH KHN HOC THT BI
TRONG NG X
1. S thiu kinh nghim gio dc
Ngi ng x tt phi l ngi c bn lnh t tin trn c s vn sng kinh nghim
38

phong ph v ngh thut gio dc. V th mt trong nhng nguyn nhn dn ti kh

khn khi ng x l s thiu vn sng v kinh nghim gio dc. Thc t va chm trong
cng tc gio dc l nhng bi hc rt phong ph v sinh ng nhn bit i tng
gio dc. Tm tnh hc sinh mi em mi khc, iu kin sinh hot vt cht v tinh thn
ca mi em trong nhng hon cnh ring bit ca gia nh, ca a phng khng
ging nhau, do hiu c i tng gio dc ca mnh, ngi gio vin phi
thng qua cc mi quan h nhiu chiu, trc tip hoc gin tip, bit nhn xt cc mi
quan h ca cc em vi b bn, vi ngi ln tui, cch n ni, i ng v s nh gi
ca tp th i vi hc sinh , thy c mnh s thc hin cc tnh hung s
phm nh th no trong mi ln ng x, v t kinh nghim gio dc, khng t gio vin
khi x l tnh hung thng t i tng vo v tr ca mnh, i hi qu nhiu hoc
ch nhng b cho m . Nhng gio vin thiu kinh nghim ng x thng khng
xut pht t mt ng ln t hoc bnh dn m ch yu l lng tng trc mi tnh
hung bt cht cha quen bit, cha tm ra c li thot trong cch c x tha mn
nhu cu ca i tng, mc d s tha mn ch c xt ti nh l s chp nhn c
thc ca i tng ng x trc yu cu ca gio vin.
2. S lm dng uy quyn ca ch th ng x
Nguyn nhn th hai phi k ti l vn s dng uy quyn ca mnh do ngh
nghip em li mt cch thi qu. Trong giao tip s phm ni chung v ng x s
phm ni ring, uy quyn ca gio vin l c s vng chc to cho h c c v tr
ch o. Uy quyn ca gio vin do nhiu yu t to nn nh quy nh, n np hc
ng, truyn thng o c x hi.v.v... nhng iu ch yu li chnh do mi quan
h thy tr v nhn cch ca gio vin. Gn gi v to lp uy quyn ca mi gio vin
phi lun c bn thn coi l thc thng trc trong cng tc gio dc, c bit l
trong ng x s phm. Trong s pht trin ca mnh mi c nhn chu s chi phi ca
nhiu uy quyn: Th ch, php lut nh nc, tp th trng lp v on th, uy quyn
ca vn ha, truyn thng o c, song trc tip l uy quyn ca cha m v ca thy
c gio Nu nh tr nh, uy quyn ca cha m v nh gio dc l tuyt i th cng
ln ln, khi nhn thc x hi ca hc sinh c m rng, cc mi quan h x hi c
thit lp trn c s gia tnh cm v l tr tr nn mnh m hn th khng phi lc no
sc mnh uy quyn ca thy c, gio cng l tuyt i. S so snh gia chun mc
o c x hi vi lng nhn i v nng lc thc s ca ngi gio vin to nn sc
mnh uy quyn ca ngi gio vin trong suy cm ca hc sinh. Do , mt s thi
qu, bt chp nhng c im tm l ca i tng ng x, khng nhn ra hoc lng
qun nhng g mnh c th to nn uy quyn s dn ti nguy c tht bi trong ng x.
C th ni uy quyn ca ngi thy gio i vi hc sinh chnh l s t nguyn chp
nhn ci chn, thin, m trong mi quan h vi h v vi x hi thng qua nhng hnh
ng thng nht ca ngi gio vin. Lm dng uy quyn ca ngi gio vin trong
ng x s phm dn ti nhng biu hin trong hnh vi thiu chun mc ng x ca h
i vi hc sinh nh qut nt, sng s, thm ch c nhng hnh ng xc phm nhn
39

phm ca hc sinh; khng kim ch c tnh cm, xc cm ca mnh trc nhng

t bin do i tng gy ra, i khi ko theo s hn lo tiu cc ng ra khng th
c hc sinh, lm cho tnh hung ng x thm gay cn.
Bt c ai cn trong tui hc tr, mt trong nhng iu nh hng su sc ti
tm hn h l o c v nhn cch ca thy c gio. Truyn thng o l dn tc
Vit Nam rt coi trng quan h thy tr, gio vin khng ch l ngi em n cho hc
sinh ngun tri thc m cn l tm gng sng v t cch, phm hnh c hc sinh
quan tm theo di v noi theo.
3. Tnh mc cm ca hc sinh v nh kin ca gio vin
Mt trong nhng kh khn m gio vin thng gt Phi trong ng x s phm l
tnh mc cm ca hc sinh v nh kin ca gio vin. Sng trong tp th, chng ta c
th phn bit c trong c nhng hc sinh c nng lc v phm cht o c tt
song ng thi lun tn ti mt b phn hc sinh chm tin. Biu hin trong mi ng
x ca nhng b phn hc sinh ny l khc nhau.
b phn nhng hc sinh chm tin, trc mt tnh hung do h gy ra, thi
v hnh vi ng x ca h thng mang tnh th ng, h ch i cn gin d ca gio
vin trt ln u h nhiu hn l s khuyn nh v thuyt phc. Trong suy ngh ca s
hc sinh ny lun c s mc cm vi chnh mnh rng ng hay sai th phn thua thit
vn l mnh t dn ti phn ng ca h bng vic im lng hoc c gng ln trnh
trc cu hi ca gio vin, cn mau chng thot c s truy cu trch nhim ca
gio vin hoc s ch ca tp th, thm ch c nhng hc sinh hn lo, biu hin
nhng hnh vi v gio dc vi thy c v tp th, ch v h cho rng ng no th cng
b tr trit v ph bnh, rng mun i ti u cng c.
Nguyn nhn th nht theo chng ti, dn ti kh khn ny, mt phn quan
trng l gio vin.
Trong ng x, nhng hc sinh km ci thng t c gio vin to ra c hi
h trnh by c ngn ngnh nhng g xy ra, hoc lng nghe nhng g h mun.
Trong nhiu trng hp mt s hc sinh xut pht t mt ng c ng n, nhng
thiu suy ngh chn chn dn ti nhng hnh vi sai (nh ngi cu bn, cho bn
chp bi trong gi kim tra,v.v...) nhng vi nh kin v s h n ca hc sinh ,
gio vin thng khng gi c bnh tnh, quy chp mt cch vi vng, ph bnh
nhiu hn l phn tch ng sai.
Do phi lp i lp li s trng pht trong ng x, giao tip vi khng t ch th x
l tnh hung khc nhau, hc sinh dn to lp c cho mnh con ng th ng: tr
, ph quy, hoc liu lnh.
V pha ngi gio vin, nh kin i km vi n l s bo th trong khi nhn nhn
nhn cch ca hc sinh. Di cch nhn nh kin, hu nh mi hnh vi ca nhng hc
sinh km u b quy t v chiu hng tiu cc, cn nhng hc sinh ngoan th ngc
40

li. Cch nhn thiu bin chng, tnh ti ny thng dn ti s bt n trong ng x vi

hc sinh. T nh kin trong suy ngh dn ti nh kin trong cch s s, cc tnh
hung khng c gio vin xem xt k cng, nhng liu php rn trong ng x
thng c p dng, nhng nhn t tch cc trong tnh hung d b b qua. Tnh bt
bin trong quan nim v s pht trin nhn cch ca hc sinh l mt sai lm trong gio
dc, hiu qu ca n em li l s mt mt nim tin trong hc sinh i vi l phi, i
vi b bn, tp th v gio vin. nh kin khng bao gi mang li hiu qu trong ng
x s phm, n lun to ra s quay lng li ca hc sinh i vi cc tc ng gio
dc, nhng dng nc ngm bao gm s th , chng i v mc cm c bt ngun
t nh kin ca gio vin. ng x s phm i hi ngi gio vin cn c ch kin
ch khng phi l nh kin. Ch kin trong ng x s phm to ra v tr v uy quyn,
song n phi c iu chnh cho ph hp vi s pht trin bin chng ca tnh hung
s phm, chnh l s khc bit gia uy quyn s phm ch thc vi uy quyn s
phm cng nhc c sinh ra t nh kin.1
Mi hc sinh l mt nhn cch, mt c tnh, mt s phn cha ng bit bao c
m, k vng, kh nng, thnh bi, xu tt, i sng c nhn, quan h b bn, gia nh,
sc khe. Hc sinh lun c nhu cu v mt cuc i c ngha, mun c x hi, tp
th v c bit l thy c gio nh gi mnh nh mt thnh vin xng ng ca tp
th. Hc sinh khng ai khng mun c gng gi gn s nh gi trc mt bn b
v nhng ngi thn quen cng nh trng thc ca mnh. Phen Dzecginski nhn
xt: "Mi ngi c mt lng t tn, mt tnh ham cng danh nht nh, mi ngi u
c mt ci tn v mt khun mt(1).
Hc sinh mong mun c c nhng hnh vi, c ch, vic lm tot ln nng lc
ca mnh c mi ngi i x cng bng, c sng trong mt tp th lp on kt,
thn i, c nhng hot ng cun ht tui tr.
4. S yu km ca tp th lp
Nguyn nhn th ba to nn kh khn trong ng x l s thiu ng cm ca tp
th i vi cch x l ca gio vin v iu cng c ngha l gio vin thiu mt
ch da cho ton b qu trnh ng x. Tp th c coi l ch da v d lun v sc
mnh gio dc. Nu mt tp th yu cng c ngha l mt i kh nng ch ng nhng
hin tng tiu cc ca hc sinh. Mt tp th yu lun tn ti trong n nhng cn b
lp non km, t c s u tranh vi nhng biu hin tiu cc, lun tm cch bao che
khuyt im cho nhau. Vi nhng yu im ny, uy tn ca tp th khng cng hng
vi uy quyn ca gio vin trong ng x s phm. Hin tng n c trong ng x
s phm ca gio vin i vi nhiu tnh hung to ra nhng kh khn v nm bt
tnh hnh i tng, ng x mt cch ton din v su sc khng c c mi trng
tt rn e, thuyt phc nhng hc sinh hay quy ph trong tp th. Trong ng x s
phm, khng c g thun li bng khi x l tnh hung, ngi gio vin c c s
(1) Ngi lnh o v tp th. NXB S tht, H Ni - 1978, tr.54
41

gip v ng h ca tp th lp hc, on thanh nin cng sn v nhng nhm b

bn ca i tng ng x. Nhng tp th ny ngoi tc dng nh l ch da cho ch
th ng x, h cn l nhng vc t gio dc thun chiu, cng hng ti mc ch
hon thin nhn cch cho mi c nhn trong tp th.

42

Phn III
I. NHNG MU CHUYN V
TNH HUNG GIO DC
II. NHNG MU CHUYN V
NG X NHANH TNH
HUNG S PHM

43

I. NHNG MU CHUYN V
TNH HUNG GIO DC

Trc mt tnh hung

C nhiu nhn xt khc nhau v vic lm va qua ca ti v mt cuc tranh lun
n ra gia cc gio vin trong trng xung quanh s vic y. Nhiu gio vin tn
thnh cch gii quyt ca ti nhng cng c nhng ngi cho ti l a s.
V pha mnh, ti thy nhng kin ca cc gio vin, ai cng c ci l ca h.
Ti rt bn khon v do vy ti xin tng thut li s vic xy ra hm bn c
xem xt v tham gia kin vi anh ch em chng ti.
Chiu hm , sau hi trng tan hc, hc sinh cc lp nh "chim s lng" a ra
khi cc phng hc. Quang cnh nh trng n o, nhn nho hn ln vi nhng ting
ci a, ting tranh ci si ni, ting la gi nhau om sm ha vi ting chung xe p
"leng... leng" m , chi tai lm no ng c sn trng.
Bng t pha khu nh xe p, mt bng o "phng" ang ngi trn xe phng
ra, lch gia nhng m ng ang i cht sn ri c tm cch vt ln, x dt c
nhng ngi bn cnh lao ra pha cng trng.
ng trc hin vn phng, ti kp nhn ra ci "bng o " chnh l em Hu (Hu
ni ting ca lp 11C, c mnh danh l "Hu Ty"... mt n sinh nghch ngm v
mt trt t chng km g con trai). Ti bc tc gi git li:
- Hu! Xung xe?
Nghe ting qut gi, Hu git mnh, phanh xe chng li ri nhy vi xung, long
chong x chi vo my hc sinh ang i cnh .
- Dt xe vo y! - Ti ln ting qut gi. Hu ti mt, t ra hong ht, lng tng.
- C nghe thy g khng? - Ti li gay gt. Mt Hu lc ny ln, mi mp my
nhng cha ni thnh li, ch t t quay xe dt li v pha ti. m hc sinh thy th
cng x n vy quanh Hu v ko theo n ch ti.
i Hu n trc mt, ti ht hm hi lun: - Hu? Em c bit mnh va phng
xe trn sn? Tha... c .
- Em bit nh th l vi phm ni quy ch? - Hu ni l nh khng thnh li.
- Em c bit nu hc sinh i xe trong sn trng th phi pht nh th no ri ch?
Hai nm hc trng, c nhiu em vi phm v b pht em cha tnh ra sao?
Tha thy ...
- Cn tha gi g na! Tt nht l em hy t gic thi hnh ngay hnh pht quy
nh.
44

Ti lin ch tay v pha phng thng trc ri tip:

- Hy dt xe vo phng thng trc bc bo v lp bin bn v pht gi xe li
mt ngy.
Trc thi y kin quyt v dt khot ca ti Hu khng dm ni g na, ch
c i mt m to, hoe chp chp nh cu xin...
Khng nao nng, ti vn gay gt ra lnh: Em c thi hnh khng?
Ht hy vng, Hu nh lm li dt xe v pha phng thng trc.
m hc sinh ng nhn theo v x xo, bn tn.
Ti c "gio dc" lun cc em ng : Cc em thy r "hu qu" ca vic vi
phm ni quy cha? Bao nhiu ngi b pht ri m em y cng khng cha.
- Nhng... em tha thy - Mt hc sinh ng cnh ti rt r ln ting.
Em ni g? - Ti hi em v nhn ra l hc sinh cng lp vi Hu.
- Tha thy, m bn Hu...
- sao?
- Bn Hu sng nay i hc c ni chuyn vi chng em l m bn y b cm nng
cn i bnh vin m b bn y li i cng tc vng. Em chc bn y vi v qu...
Tin t ngt bt ng y lm ti sng ngi li.
Ti nhn vi v pha phng thng trc, Hu dt xe vo trong ri. Tnh
hung tht bt ng v kh x. ng l Hu vi phm ni quy nhng Hu li vi v
v m ang ch - pht hay tha cho Hu? Sao Hu khng th dt xe ra cng ri hy i?
Lm sao gio dc c thc tn trng ni quy?...
Ti c bi ri, loay hoay vi nhng ngh trn m cha bit x l ra sao th thy
Hu cng i t phng thng trc bc ra, i vi v pha ti. Hu cng n gn, ti
cng bi ri, th ri trong giy pht cng thng ti ny ra nh...
Hu n ch ti v vi v ni lun:
- Tha thy, bc bo v ghi tn v gi xe li ri . Thy cho em v.
- Khoan ! Em thy thy pht nh th c ng vi ni quy nh trng ta quy nh
khng? - C .
Ti lin h ging v ni chm hn:
- Em chp hnh k lut nh th l c ri, cn by gi, em hy vo phng
thy, ly chic xe p ca thy i v nh ngay? Thy va c bit m em ang b
mt nng... Thi, vo ly xe m v i.
Hu v cc em hc sinh b bt ng v sng st trc kin ca ti. Cc em v c
Hu u t v lng l hn l mng r. Thy thi , ti li gic: - Chn ch g
45

na, c ly xe ca thy, i v nhanh ln Hu?

- Tha thy ...
Mi ni c hai ting trn, i mt hoe ca Hu chp chp dm nc mt.
Tha thy, nhng m nh thy xa?
- Khng sao, em c ly m i i, Hu!
Hc sinh ng vy quanh chng kin vic trn cng lng ngi, ht nhn Hu li
nhn ti. Th ri t trong m ng cht c ting mt hc sinh: - Tha thy, hay... thy
em o bn y v nh. Cu ni va dt, c m hc sinh reo h hng ng:
- "Phi y " - "hay y" . "Hu i i" - "i i" Th ri ngi ni, ngi li,
ngi y Hu i m khng ch ti c kin g, cn Hu th ch kp cho ti mt cu
ri b cc bn ko vi i.
Ti bng hong ng lng trn hin, nhn ra pha cng trng phn vn trc s
vic va din ra, ngh v Hu v cc em hc sinh ca mnh...
TRC LM

46

Nhng dng nht k

Tit Cho C u tun vo th hai c t chc kh trang nghim. Hc sinh cc
lp nhanh chng tp hp v lp lp thng hng. Cc thy, cc c gio c mt
ng trc l i.
Sau phn nghi thc cho c, thy gio trc tun ln c bn tng kt tnh hnh cc
lp tun qua, sau thy trnh trng gii thiu:
- Tip theo chng trnh, ti xin knh mi thy hiu trng ln tuyn dng v ph
bnh hc sinh hng tun.
Ti ng ln, chm ri bc ti bc ni chuyn.
Hc sinh cc lp im lng hn, nhiu con mt m to ngc nhn ln. Ti a mt
quan st mt lt ri dng dc:
Tha cc thy c cng cc em thn mn? Trong tun l va qua, chng ta vui
mng thy mt s lp vn ln t t l "gi hc tt" kh cao: trn 80%, nh cc
lp 12A, 12C, 11A, 10A ri 10B. nhng lp trn y, thy phn khi thy s u
bi c nhiu ngy ghi ton gi tt, th mi gii ch?
C trng bng ci r ln trc li ni vui v trn. Ti v tay khen ngi, thy tr
c trng cng v tay ni tip y phn chn.
i cho t v tay ngt, ti "chuyn gam" (nh anh em gio vin vn ni a)
ging nghim khc hn ln:
- Tuy vy, thy cng rt khng hi lng trc mt s em cn i hc mun, mt s
vn cn mt trt t. Cc em , trong bui sinh hot lp c cc thy c ch
nhim nhc nh, ph bnh ti lp ri. Ngng mt giy ( to khng kh quan trng)
ti tip tc dn ging:
- Hm nay, trc tt c cc thy c gio trc ton th cc em hc sinh ton
trng (ti nhn mnh t "ton) ti nghim khc ph bnh vic vi phm ni quy ca
mt hc sinh...
Ti lin ci xung, cm quyn s ln eo cp knh trng ri c:
- Em l: Phm Thu Hng lp 11C". Th l hng trm con mt dn v pha
lp 11C. Ti cng chm chm nhn v pha ny, ri tip tc nhn mnh:
- "Hc sinh Hng tun qua vi phm lin hai khuyt im.
Mt l: Trong gi vt l, Hng ng gt khng ghi chp g ci Thy gio b mn
ghi nhn xt trn vo s u bi. Khuyt im th hai, trm trng hn, l: Ngay
ngy hm sau Hng cu rch lun ng ch ghi v mnh s u bn.
Ni n y, ti ngng li, quyn s xung, ging ra lnh:
- "Ti yu cu em Hng ng ln nhn li trc ton trng".
47

Khng kh xao ng hn ln, hc sinh quay ngang quay nga bn tn.

- Yu cu em Hng ng ln! - Ti nghim ging.
T cui hng lp 11C , Hng t t nh min cng ng ln. Em khng ng
thng m nghing nghing v mt bn, mt ci gm.
Thy t th ng (cha nghim chnh) v v mt (cha t ra hi li) ca Hng,
ti cng bc bi ni: - "Ti yu cu em ng nghim nhn li". Hng t t bung
thng hai tay xung nhng vn ng vi t th nghing nghing v lch ngi nh c.
- "Em c nghe thy ti ni g khng?" - Hng khng tr li, vn ng nh th,
mt ngng ln v nng n.
Bc tc n in ngi. "Hc sinh m dm phn ng thch thc vi c thy hiu
trng th cn k cng g na, ta chu thua hc sinh sao? Phi k lut tht nghim".
Ti i n quyt nh v tuyn - Trc thi hc sinh Hng, khng nghim chnh
nhn li, ti quyt nh: Khin trch Nguyn Thu Hng trc ton trng. Ti yu
cu lp 11C tip tc kim im thi trn ca Hng. Ti ngh c gio ch nhim
gii b m em ti trng thng bo tnh hnh trn.
Sau khi tuyn b quyt nh, ti khng mun ko di thm tit "tp trung" na lin
ni gn ln: Xin mi cc thy c v cc em v lp.
Hc sinh th pho nh nhm, li n o ci ni ta v cc lp.
Ti ci u, chm bc tr v phng lm vic vi tm trng khng vui. Ti ngi
vo bn lm vic, vi tay ly quyn s nht k cng tc hiu trng" ri cm bt nh
ghi li s vic va ri.
Bng c ting g ca nh nh:
- Xin mi vo.
C Hng, gio vin ch nhim lp 11C m ca bc vo.
Mang sn ngh c Hng l mt gio vin ch nhim tuy c nhit tnh gn gi,
thn thit vi hc sinh nhng li hay "bnh" hc sinh lp mnh ph trch nn khi va
thy c bc vo, ti ni lun mt thi:
- Hnh ng ca em Hng, c thy r ch? Ti khng th chu ni loi hc
sinh bng hn n nh th. Ti yu cu c cho lp hc ngay vo cui bui hc hm
nay tip tc kim im Hng. Nhn y, ti cng thy c cn rt kinh nghim
trong vic gio dc hc sinh c bit.
Va nghe ti ni, c Hng va vi tay rt hai chn nc nng. Vn ging nh
nhng c ni: - Mi thy xi nc, em xin trnh by...
Mi nghe c Hng ni, ti ngh ngay l c mun bao che cho hc sinh, lin
bung thng: - c c ni.
48

- Tha thy, tun qua em Hng c li ln. Lp v trng ph bnh nh vy l rt

ng. Cn... hin tng sng nay, Hng khng ng nghim, mong thy thng cm
cho...
Ti trn xoe mt, cp li:
Tri, sao c li c th bo ti thng cm c c ch? Mt hc sinh khng chu
ng thng nghim ly mt giy nhn li m cng chp nhn c sao?
- Vng, ng th thy ... Em Hng khng ng thng nhn li v ... i chn em
y khng th ng thng c ... ? Em y b thng vo chn t nh. Ti b bt ng,
git mnh sng st:
- C ni c th ti nghe.
- ng nh vy y thy . Em Hng b thng trong trn bom B52 di xung
thnh ph ta nm xa...
Trong mt bui thm gia nh Hng, b em k li:
- "C gio m ti ang trong nh my in lm ca ba. Ci bo ng va
dt thy bom n "onh... onh" trn u ri. m y nh ch cn c ba m con.
Anh chu Hng chy kp ra hm. Nh ti lung cung, m chu Hng lc mi
ln ba. Hai m con chu mi chy ra n sn th b trng bom? Khi mi ngi chy
n cu th m chu cht ri. Cn chu th mu me y ngi nhng vn thoi thp
th. Mi ngi vi chuyn chu i bnh vin cp cu. Tuy chu Hng qua khi
nhng chn tri b co gn.
T n nay nh ch cn li ba b con. Chu Hng l t, chu cng ln cng
ging m, ti thng v chiu chu, c l v th nn chu cng c tnh hay hn di, t
i v sinh ra ng bng na. Ngy m ti mong sao chu hc hnh khn ln khi
n hn vi m chu , c ... "
K li cu chuyn thng tm trn, mt c Hng cng hoe nhn ti.
Tha thy, chc thy hiu v thng cm v sao em Hng li khng ng thng
c.
- Ti hiu, c Hng , cm n c (Ti ni giu ni xc ng trong lng). Gi
cho c tun ti ti s minh oan cho em Hng.
C Hng i khi, ti cm thy khng th khng ghi vo quyn s "Nht k cng
tc hiu trng" ca mnh nhng dng ngn ngi y n hn: "Ngy 10 thng 3 nm
1985"
Chuyn v em Hng sng nay l mt sai phm trong cng tc lnh o ca mnh
TRC LM

49

K c v mt hc tr
Lc y, ti ang dy lp 10A2.
Vo tit 4 mi c 25 pht. Bng ca lp xut hin mt hc sinh, ri hai hc
sinh, t u bc vo. Mt em thn nhin cao ging, rnh rt:
- Thy Chuyn xung vn phng, thy hiu trng cn gp ngay!
Em rt mt hi thuc l, ri khnh khng quay gt. Chic knh trng ng ng,
qup ly ci sng mi thng gia i mt ca em, sut ri.
Ngt 30 nm trong ngh ti cha gp cnh ny. Ti sao mt hc sinh li c tc
phong t do, n ni xc xc nh vy. Chc l hiu trng khng th c x vi gio
vin nh th. Mun gp ti ngay v vic cn kp, thy s ln tn lp hoc s vit
giy mi, theo li cng vn "khn". Ti thong ngh: C th y l mt cch "a" lo.
Ngt v, trng c n trn 40 lp. Khng hiu l hc sinh lp no. Ti vi hng
dn dn d cc em lm bi tp ri xin php lp ra ngoi, gi em hc sinh y li v mi
cng xung vn phng.
Em ht hm v lnh lng:
- Thy c xung mt mnh. Vn phng chng c ai. Hiu trng "ln" t tit 3
ri.
Ti t r thi v nghim nt mt:
- Em hiu li tru ct di dt ca em ri ch. Thi, khng n vn phng na. Ci
chnh l ti mun hiu v l g em li pht sinh ra kiu a ny. Chng ta s gp nhau
phng i gio vin, tng 1. Ni ri, ti i trc, xung cu thang, mt nng bng
bng. Tuy vy ti t nh: Phi im tnh ni chuyn vi thi n ha, thn mt
hiu nguyn c vic lm v tm cch thuyt phc em.
Khi cng ngi trong phng, chng ti ni chuyn vi nhau.
Ti du dng, v em vn ni t nhin mt cch k quc:
- Em chn hc. Em hc yu nn b gi i chi.
Qua y, thy thy ni ting Nga "x x" nn ny ra nh la thy xem sao. Ni
ri, em rt bao du lch trong ti, mi ti. Ti hiu mnh gp mt "cao th". Ti
khng ht thuc. Im lng mt pht. Lt nhn ton thn em trong b b "mc" ng
mt, mn tc b lim c nh thch thc trc trn. Ti ni nh nhng:
Em t gic theo ti vo y. C phi l em tin ti, khng s ti hnh ti? Em
dm tr li mi cu hi ca ti. Phi vy khng?
Vng? V em chn hc v sn sng khng i hc.
Ging em lnh lng v trn chy nh cu ni na ming quen thuc.
50

Ti nhn thng vo mt em, ni tng li dt khot:

- Thy hiu v ngh rng em khng nn i hc na. Hc lm g! Hc c kt qu g,
khi ngi ta chn hc? M chn hc th do li bing, hoc do bnh tt, hoc do qu
thiu thn... C bao gi mt a con h li qu cng b, m, mt hc sinh li hc li
coi trng thy, c. Tht tic cng! i hc ch m i th hc lm g cho kh.
Em trn mt nhn ti, vt nhanh mu thuc d, c v nh mun ni: "A, ng bo
ti c b hc i ? Khng ging cc v khc, c mt ging khuyn ti phi i hc, n
nh vn ng bng c. Ri b ".
Nhn ngn chn em i trn nn nh, ti bit em suy ngh. Ti ni tip, ging im
nhin:
- Mt ngy, em mt bao nhiu tin ht thuc l? Tin y do em lm ra hay xin ca
b m? Nu b hc nh em s lm g kim sng?
Em khng xc xc tr li ngay nh trc, m ci u nghe. Mt lt em chm ri
ni:
B em cht ri. M em lm y t. Em cha bit s lm g gip m.
Trng ra chi. Cc thy, c ang lc tc v phng i. Ti phi v lp.
V vai em, ti ni nh, tru mn: t thi gian qu. Thy khng c iu kin ni
chuyn tm s vi em nhiu. Nu em thy mnh sai, thy cn i hc, th ngay by gi
v lp v ngy mai, ta li gp nhau. M em hc lp no nh? - 11A8 .
- Em thy th no?
Em xin li thy. Em v lp .
Hi c gio ch nhim ti bit em l Ma Vn Thnh.
Em l con lit s. B em hy sinh ng Trng Sn, khi em 3 tui. M em ch c
mnh em nn va thng, va chiu. M m thm lng l nui con. C ln, m em m
nng, em nh sn sc m n ngt thng tri. Bi hc, c bn b chp h u n
Cn tm tr u m hc. M , em n lp, chm ch nghe ging, nhng no c hiu
g. C nh ong th no y. My bn tu to trong lp cng chng ghi, chng chp
bi. Chng bo: Vic g phi hc, m hc lm qui g? Thnh phn vn. Ri Thnh
li ngh: "Con lit s lm g chng c u tin". C th. C th.
M tin vo a con trai, ngy mt ln. Sng sng cp sch n trng ng gi
ng bui. Ai ng! Thnh n trng long qung, ct im danh, t ngi lp,
nht l nhng tit hc khng vo.
"Nhn c vi bt thin". Thnh sinh ra quy ph, tai qui. Hin nh c Lan dy vn,
cn pht bc. C gio va quay lng ln bng long mt ng mc vo lng. C
ghi tit km. C lp ph bnh gay gt v Thnh cng vui v nhn li.
Ti tm n nh Thnh. Thy tr nh, to tm s.
51

Em cng m bng nh ti. C l sn bi l mi trng to nim sng khoi, v

t i vi nhng ai yu th thao. Ti gii thiu em vo i tuyn bng ca trng
v em lm nn chuyn. Thnh c cun ht dn vo phong tro tp th, pht huy
c s trng vn ngh - TDTT ca mnh. Em gn b vi trng, vi lp, vi bn
b. Hc tp c hng th v tin b dn ... Qua lp 11 , ri lp 12 ... Hin nay, em ang
hc ngh nm th hai nc bn. Thng xuyn em th v cho ti. M Thnh va
cho ti xem l th em mi gi v: "Con ngh, thy gio v thy thuc cao qu trc
ht lng thng ngi, m . Thy gio con chng may phi i bnh vin, m hy v
con m chm sc thy tht chu o gip con, m nh".
V QUANG LIN
(Theo NGUYN TRNG CHUYN)

52

Gia nh th hai
Hm qua khi kt thc cuc hp vi ph huynh hc sinh, ti ngi nn li cng
vi cc em cn b lp thu dn phng hp v kim tra s giy mi m cha m cc em
gi li. C thy c 40 t, nh th, lp ch vng c mt gia nh. i chiu vi danh
sch, chng ti tm ra vng phu huynh ca em Ngc.
Ti bn khon - sao b m em Ngc li vng mt? - Ngc vn l hc sinh chm
ch v hc kh, tnh tnh th hin lnh, t ni, ch u phi l hc sinh yu km hay ng
ngo m s bo cho gia nh i hp.
Ti nh li, trc my hm, khi t chc cho cc em vit giy mi hp, ti
cn dn k cng: y l cuc hp ph huynh hc sinh cui hc k I nh trng yu
cu ton b ph huynh hc sinh phi c mt nhn kt qu hc tp ca con em mnh
v bn bin php phi hp gio dc trong hc k II.
m bo cho lp t c yu cu trn ca nh trng, ti tuyn b dt khot
vi cc em l: Nu b m em no khng n hp th ti buc phi nh ch hc tp ca
em cho ti khi ph huynh ca em n lp.
Mi ni n , mt s hc sinh nhao nhao ln:
Em tha thy, th b m em m khng i c th sao ?
C em li ni na a na tht:
- Tha thy, anh ch em n hp c ch ? Ti ngh ngay n tnh trng c mt
s hc sinh hc km, hoc nghch ngm thng rt ngi mi b m i hp v tm cch
ba ra l do g bo co nh trng, nn ti chn ngang:
Cc em ch ny, nu b m em no bn hoc m th thy yu cu k vo giy
mi v ghi hn s ti gp thy vo ngy gi no trong tun. Trng hp nu c b m
th b hoc m i hp ch khng th l anh hay ch. Cc em nh cha?
Vic dn d hay quy nh dt khot nh vy m vn cn gia nh vng mt.
Chc c l do, un khc g y? Ti phn vn v trao i vi my em cn b lp:
- Nga ny, em gn nh Ngc, em c bit l do g m b m em Ngc li vng
mt?
Tha thy em khng thy Ngc nhn g c.
Th em c thy Ngc tm s g v hon cnh gia nh? - Ti n o, d hi.
"Tha thy... hm pht giy mi, em thy Ngc c v bun v ni vi em: "Mnh
khng c b m i hp nh cc cu u.
- B m cu bn lm :
Em hi lun v thy Ngc ch ni:
53

- B m mnh khc ri...

Nghe Nga k, ti on chc l Ngc ang gp cnh ng o le th no y v t nh
phi thn trng cha th p dng bin php "k lut ngng hc" i vi Ngc c.
Sng hm sau ti nh n lp s cng b vic gia hn n hp i vi gia nh em
Ngc nhng khi vo lp th trng lp ng ln bo co.
- Em tha thy, s s 41, vng bn Ngc, c mt 40 .
Ti c cm gic nh b ht hng trc s vic li din ra khng nh d nh, nn
vi hi:
- Ngc c gi giy php qua em no trong lp khng?
Khng c mt ting tr li, ti cng tr nn bi ri. Quay v pha Nga ti lin hi:
Em Nga c bit l do v sao hm nay Ngc li khng i hc?
Nga ng ln mt lt ri mi rt r ni: Tha thy, em khng thy bn y nh xin
php ngh hc. Hay l... bn y s thy mnh ch hc tp" v b m khng i hp, nn
khng dm n lp, ... Cu ni ca Nga cng trng vi suy on ca ti. Tim ti nhi
au. C phi mnh qu nghim ngt n ni a Ngc n tnh cnh phi b hc? Va
lng tng, va n hn ti nhc lun Nga.
- Em Nga, hm nay thy nh em nhn ngay cho Ngc l: Thy cho gia hn mt
tun, lc no b m Ngc rnh vic th n hp vi thy cng c. Cn Ngc thy
cho php i hc bnh thng.
c lp hiu c cch gii quyt nhn nhng" ny, ti gii thch thm vi
cc em: - Vi trng hp em Ngc, thy cho rng khng phi l em khng gi giy
bo mi hp m chc l gia nh c chuyn g thi. Mong cc em thng cm.
Gii thch xong, ti chuyn sang ging bi mi.
Gi hc tuy din ra bnh thng nhng qu tht ti thy n ri rc hn i. Trong
u ti c gn ln ngh v Ngc, bn khon v iu mnh cha r v nhng din
bin c th xy ra...
Tri ti. t gi ma ng Bc c d on ko n x ng nghing, xo
xc cy l ngoi vn. Gi lnh dn, nh phn pht nh mun ht tung tm phn na
che u hi v ma o n lp bp ri trn mi l ...
Ti lng l, ngi ung thm chn nc ri bt dy khoc tm ngng dt xe i.
c em Nga cho bit a ch, ti lin p xe tm n nh b Ngc, ng mi m
qun bn tht ch ng t khu vn hoa. Va dng xe trc qun ti thy mt
ngi n ng to bo ang t trong qun bc ra. ng ta i xiu xiu, tay ln vn theo
cnh ca, u nh c v pha trc mt cch nng nhc.
- Cho bc, bc cho ti hi, y c phi l nh bc...
54

- - ng ta .
Ti li ct ting hi to hn:
- Bc c phi l bc Ngc.
- Phi... nhng ht ri, ht tt c ri ch .
Ti lng l cha hiu bc, lin ni tip: Ti n ni chuyn vi bc v...
- Chuyn tr lai rai g c? Ru cn nhng tht ht c ri, ch l hm nay mt
tri m ch...
Th ra, ng ngh ti l khch hng! Ti nh bnh tnh ch ng ta i ra hin h tm
phn che ca hng xung. Sau , ti mnh dn theo chn ng vo trong qun.
Ti li gn ng v gh tai ni r tng ting mt: - Ti l gio vin, thy dy ca
em Ngc. Ti n gp bc hi v tnh hnh Ngc.
Nghe ti t gii thiu, ng nhn ti, i mt m to c ngu vn ln nhng tia mu
. ng ni lun nh trt nhng gin d cn ang cha cht trong lng:
Ti bo n, ln ri, theo ai th theo, dt khot, c vy thi.
Thc tnh ti cha r ng nh ni iu g nn c ng ngy ra nhn ng. Ngng
mt lt, ng ni tip lun mt mch:
- Ti, ti bo ri, theo m my th bo, theo tao th bo. M n... con m y vi
ti... cn g na u? Ra ta ri? Chm ht! ... Ti bo ci thng Ngc rng: My
theo tao c ra qun ny... hc hnh m lm ci... ci g? ngy ngy c kim cho tao...
mt con ch. Mt con ch cho tao thi l ri... Nhng n khng nghe ... n theo m
n ... n tit cho cht. M n, cng nhn ngh ht vic, c khi y m i n hc...
Ht tt c ri ch... thy gio . Ni n y, u ng ngot xung. Nhng ng li
ngng ln c v nh "bc" theo hi men ngm trong c th, ng li vui v ngay:
m qun, thy ung vi ti mt chn cho vui v
ng a tay vi lun c chai ru trng trn bn. Ti vi nm ly tay ng ngn
li.
- y xin php bc, bc cho khi khc.
Lc ny ti hiu ra rng l "ht tt c ri".
ng chng quan tm g n hc hnh ca Ngc na.
Ti ngao ngn v cho ng, ra v.
Ti g ngi, nng n p xe. Gi ng Bc thi ngc li lm lnh rt c mt.
Ma lt pht lm nhe nhot nhng ngn n ng. Trc mt ti, vn thy nh c
bng ngi cha y long chong trong cn say... Cnh ng ca gia nh Ngc lm ti
bn khon. Ti cht ngh n mt phng n: C l t nay c lp ti s phi l mt gia
nh th hai ca Ngc ... nh y c xoy su mi trong u, thi thc ti. V ti
55

quyt nh tm ngay n nh Nga hi ng tip tc i ti nh m ca Ngc. Ti g

ngi p xe i trong gi ngc v ma ri...
TRC LM
(Theo TRN VIT THNG)

56

Mt hc sinh c bit
D lun ni nhiu v i. y l a tr b hc, ch chi bi lu lng n cp g vt
v hoa qu ca dn lng. Thm ch i cn chi m, nh b, nh t nh ri b i. T
hn na, va qua i cn ly phn tru v by ln cc bn tin... Nghe ni x nh a i
vo mt tri ci to no ... T ngy v y ti hiu s s v i nh th. Nu qu tht
nh vy th i l a tr kh c th gio dc c.
Sau khi gp ng ch b th chi b x, ti bit nhng "ti" ca i va nu trn l
u c c. ng ch b th cho bit thm, mt ln i cm dao ui con gi i
ng... ? Sau mt thi gian tm hiu, ti bit i sng trong mt gia nh hon cnh rt
o le. B mt t khi em 4 tui, m i ly chng khc. Nhng ri ch c my nm,
gia nh kh khn khng nui ni. i li v vi b dng b em cho m. M
thng i nhng chng dy c con. B dng th coi i cn t hn ngi . Ngoi
nhng lc i hc, i phi lm vic sut ngy: B em, nu cm, chn tru, ly ci,...
khng km g ngi ln. Mi 12 tui m trng i nh mt thanh nin hom hem gy
cm. Hon cnh y khin i sinh ra cu knh, h hn. Cn vic b hc l do nm , i
ang hc lp 4, c lng b thiu i, gia nh khng cho i i hc na , ...
Bit vy, ti rt thng i. L con em vng dn tc t ngi, nu khng tm cch
gio dc, a i v vi cuc sng, th bn ngi xu c th tm n d d, li ko i
i theo chng. Ngh vy, ti n trnh by vi chi u v chnh quyn a phng,
ngh cho ti kt ngha u i, gio dc em. c lnh o a phng ng ,
ti nh my em hc sinh trc kia cng hc vi i, r em n trng chi. Hm y ti
ni chuyn vi i rt khuya. Em t ra hi hn v ha s sa cha. My ngy sau ,
c gia nh nht tr hoan nghnh, ti nhn i vo hc lp ti ph trch. Ti gip em
mt s giy bt, sch v v cho em mt chic chn chin ti vn dng em p. Ti
a i n gp c Hin, gio vin ch nhim lp v nh c gip em hc tp, rn
luyn. Hin cng l c gio m ci cha m t nh nn c rt thng cm v thng em.
C gip em chng khc g nh ch em trong nh Th ri i c gng dn dn, theo
kp cc bn b trong lp. Cui nm hc, em c mt s mn t im kh v tr
thnh mt hc sinh ngoan.
Mt ln, xem v i, ti ngc nhin thy tt c nhn v, em u cha h tn thnh
"Phan nh i " ch khng phi l "Hong nh i ". i lng tng, v s st. Ti
ng vin v nh nhng khu gi sau em bnh tnh li, tr li:
- Tha thy, em mun ly theo h khc ! Ti ni: "H ca em trong giy khai
sinh, hc b c u nh th. Em ly h khc lm g? Vic thay i h, tn khng th t
ty tin c u, em ?" i thnh tht, khn khon:
- Tha thy, khi hc, em thy anh Phan nh Git ly thn mnh lp l chu mai...
ln ln em cng i b i...
- ra em mun noi gng anh hng nn mi ly theo h ca ngi anh hng ?
57

- Ti li ni mt cu l lng:
- Thi c, chuyn i h, tn sau ny ln hy hay. By gi em c c gng hc
tp tht tt, tht ngoan i !
Sau khi hc ht cp 2 , i nh tham gia sn xut trong hp tc x. Lc ny ti
cng chuyn i ni khc, nhng thnh thong vn gi th v cho trng, cho i.
Nm 1966, i xung phong i b i c vo Nam chin u. u nm 1973, ti nhn
c tin ca Pht, ngi cng hc v cng chin u vi i chin trng, hin nay
Pht tr v cng tc a phng. Pht vit:
"Thy , thy cn nh i khng? "Phan nh i , y ? Cch y hn mt thng,
x nhn c tin v i, i t danh hiu "dng s" cp u t. Nhng thy , khi
chin dch sp kt thc, trong mt trn chin u c lit chng tr xe tng ch i
cng ng i bn chy 3 chic, bn b thng 2 chic khc, chng may mt qu pho
ch ri trng hm ca i... X t chc l truy iu rt trng th cho i ri, thy
... !"
c n y, ti bt gic tht ln: " ra th Phan nh Git, Phan nh i... cng
mt dng mu anh hng ca mt dn tc anh hng? Hong Vn i, em tht s
thnh ngi c ch cho T quc. Em khng phi l "ca b i" v khng bao gi h
thn vi qu hng v ng bo dn tc ca em.
NGUYN HU KHNH

58

C hc tr ngi cui lp
Hi y C gio Hng c c i cng tc trong Chin trng B, phng gio dc
chuyn ti n ph trch lp thay c. l mt c gi c vc ngi m, khun mt
trn, ngi v tnh rt d qun trong ln gp ban u. my bui chiu ti n
bn giao nhng Hng lun kht ln. Ti pht bc:
- Vic g thuc v ring t th c hy t gc li lo cng vic chung ci . No,
c c xp tt c nhng th c cn giao li n y. m xong, th ti k s. C vi
quyn sch, mu phn m c c lm nh l...
Chng ti ln lt k nhn vo s bn giao. Ti ngc nhin nhn nhng ngn tay
thon nh run ln ca Hng khi c trao cho ti quyn hc b cui cng. l hc b
ca em hc sinh Nguyn Th M. Ngp ngng mt lt Hng ni vi ti, ging trm
hn xung:
- C c quyn hc b ny n ngy hm nay l em v cc em hc sinh trong lp
phi mt nhiu cng sc lm anh . Nh M ngho, m mt sm phi vi m k. Sau
vi nm b M cng cht. B m k vn khc nghit li tr nn cng c c
khng lc no l b khng tm cch bt M b hc phc dch vic ch ba. M cn
n lp c l bi c tnh thng yu m bc ca cc thy c gio v bn b anh .
Ngy mai ln lp anh bn cui cng c mt c b mt to en hi ng ngc th
chnh l M y. Con b trng b ngoi l x t ni nhng rt d thng anh . M vn
thng tm s vi em l sau ny s hc tr thnh bc s cha bnh ung th. Ch l
m M cht v ung th m. Em cho n bit l n nay ngnh y vn cn ang b tay
trc cn bnh ny. Thy M c v bun, em phi vi ni ngay: "Nhng con ngi th
khng bao gi u hng trc mt kh khn no. M hy c hc tr thnh bc s
Bit u sau ny li tm c cch tr bnh ung th". M ci bn ln, ni vi em
ging vui hn ln. c c gng gip em hc gii c nh".
Hng ngng li, nhn ti nh do xt iu g, ri c ni ht sc khn thit:
- Anh? Anh c gng gip M vt qua nhng kh khn trong cuc i anh nh?
Qua nh mt ca Hng ti nhn thy hnh nh c khng yn tm lm khi ni vi
ti iu y. Ti hi pht , lnh lng bo rng:
- C khng phi nhc. l trch nhim chung ca mi ngi gio vin. Hng ci
xung lng l ung tng ngi nc v kh th di sng hm sau, ti thng bo cho
hc sinh vic c Hng ra i. Cc em u bit trc nhng khng kh lp hc vn
trm hn xung.
Ti bt u ging bi. L tit hc u tin trng mi, ti ginh nhiu cng
son bi nn ging ht sc tri chy. Cui gi, theo thng l ti ra nhng cu hi
cng c bi m ti tin rng cc em s tr li mt cch d ng. Th nhng... chng c
mt hc sinh no gi tay pht biu. n khi ti ch nh tr li, cc em vn p a p
59

ng. Ti bung ri vin phn th di:

Th no? Khng nhn thc c bi ... ng ngh nh vy?
C lp lm lt im lng.
Nhng ngy sau , s vic vn c lp i lp li nh vy. Trong mt tm trng cay
ng, ch trong mt thng, ti cho mt lot im vo s trng tr nhng hc sinh
khng gii p c bi. D nhin l hc sinh s ti ra mt.
Trong gi ging bi, c lp ngi im nh thc.
Mt bui hc, trong khi ang ging bi, ti ch thy hin tng my hc sinh
pha cui lp, hnh nh ang giu gim chuyn cho nhau mt vt g. Bng kinh
nghim ngh nghip, ti ln ting ra mt ci lnh m c th gi nguyn c "hin
trng".
- Tt c ngi im! Khng ai c nhc nhch? Ti tin xung cui lp thu c mt
quyn s.
Ni gin d ca ti c a, cng tr ln nghit ng.
- Lm vic vng trm, gian di trong gi hc m khng bit xu h ? Bc ra
ngoi? Ra ngoi!
M - em hc sinh phm li - lic nhn ti bng i mt en thng tht na nh on
trch, na nh bit li, ri ci u bc gia hai hng bn gh, ra khi lp. Phng hc
lng xung, khng mt ting ng.
Ti lt kh tng trang quyn s va thu c. l quyn lu nim m bn b
ang chuyn tay nhau ghi nhng dng t bit trong nhng ngy M sp phi b hc
(Chuyn M phi thi hc ti hon ton khng c bit. Khng mt em hc sinh no
cho thy ch nhim bit iu ny). Nhng dng ch nghing ng, xiu vo do cc em
vit vng trong gi hc ln lt hin ln trc mt ti:
Th l phi xa M ri. T bit l M phi b hc th M s kh lm. Nhng
cnh t cng khng vui g u M , t nay khng c nhn thy M nhy dy sn
trng na. Thi M v nh ng qun cnh t nh".
Bn gi ca M
Trn Th Nga
c g mnh c php tin bin tt c nhng m d gh c c thnh ra con qu
khoang, M li c i hc. Nhng chn qu, lm g c php tin c ch.
M i!
Chia tay chng bit ni g
Gi dng lu nim mi khi nh mnh
"ng bun M nh"
60

Hong Thu Ngn

Bn chn ca M
"Do trc t c tng M mt qu vo lng l v lc y t cu qu t khng kp
suy ngh g c, t khng bit l tnh M hay a, hay tru t thi. Sp phi xa M, t
xin li M, M ng gin t nh. T l thng bn ngi cng bn vi M y!.
Hng
"... Gi nh c Hng cn lm ch nhim chc l c s tm cch M c i
hc. Ch nh chng t vo nh M hm n ti toe xin cho M th b d M ui nh
n ch y. Chng t thng M lm..."
Bn ca M
Hong Th Ngha
V cn bit bao nhiu dng khc na nhng mt ti c hoa ln khng sao c
c. Khng c mt li no on trch ti. Tt c ch l nhng tnh cm chn thnh c
phn ngy th ca cc em i vi M, nhng sao ti cm thy mt mnh c dn
ln. Ti lng tng thu dp sch trn bn, ni vi cu chng ch vi hc sinh ri vi
vng ng dy. Bui hc hm y phi b d chng.
Hm sau, ti ln trnh by ton b s vic vi Ban gim hiu v yu cu c s
gip ca nh trng. Nhng mi vic dng nh qu mun ri. B d gh ca
M a ra l l "chnh ng" bt M ngh hc. V iu quan trng hn l
chnh M cng khng mun tr li lp na.
Nm thng qua i. K t ngy bc chn ti trng nhn bn giao vi c gio
Hng cho n nay ti dy qua hng chc kha hc khc. Hay ni vui theo ngh
nghip l ti ch sang sng hng chc nhng chuyn ngang. Qua mi "chuyn
" bit bao nhiu hc tr ti cn nh v bit bao nhiu hc tr ti lng qun.
ch l iu thng tnh ca ngi thy gio. Nguyn Th M, c hc tr ngi cui
lp nm no cng ln dn i vi nhng khun mt khc.
Mt bui tra h, sau khi dy xong tit hc cui cng, ti cp gio n lng thng
v nh. n u ng ba, ti nhn thy mt on phm nhn vc cuc xng i trn
ng ph. Nhng ti phm ci u bc i. Ti dng li bn mt gc cy, t m
nhn nhng khun mt m hi nh nhi. Bng ti trong on ti phm c mt ph
n khong ba mi tui, nt mt anh , phng pht bun. Trn vng trn xm nng
ca ch ta c mt vt so di. n gn ch ti ng, ngi ph n v tnh ngc nhn
ln. Mt i mt en! Mt i mt to en thng tht? Ti sn gai c khi nhn ra mnh
gp u i mt nh th. Ngi ph n ti phm cng m cng mt nhn ti.
Hnh nh ch ta cng ang c lc li trong t nh tm kim iu g. Cht khun mt
bng v nng ca ch ta ra ri ti mt i. Ch mun trn khi ti rt nhanh, chy
o ln ui theo ngi hng pha trc. ng lc ti cng nhn ra ngi ph n
61

ti phm y. M! Tri i, M? Nh mt ci my ti lao theo on phm nhn. nh

gi M mt cu nhng c hng ti c tc li Ti ng sng, nhn theo i vai hi nh
ln ca M trong on ngi. Chao i? Ch l cuc sng li c nhng bc ngot
khng khip n nh vy sao? Khong cch t mt c hc sinh lm l n mt ti
phm l bao nhiu? Liu c thc no o c? V ngi gio vin s phi chu bao
nhiu phn trm trch nhim v ci khong cch ng s y? D nhin khng ai ngh
rng phm nhn l nhng ngi hon ton h hng, ht phng cu cha. S thc h
ang chu mt hnh thc gio dc cng rn v kin quyt hn tm thy ngha ca
cuc i Nhng gi nh, gi nh... nhng nm sau M vn c hc trng...
Ti rng mnh a tay gt nhng git m hi chy vo trong khe mt.
on ngi i khut hn sau bc tng gp khc cui dy ph di nhng ti
vn thy ngay trc mt mnh mt i mt to en nhn trng trng khng chp.
H THY GIANG

62

Gia nh ti c li vi thy
Gia nh ti v hoang, trng c mt i sn. Do t tt nn thu hoch hng nm
cng kh. n v thu hoch, my gia nh gn c nhn ti, cn sm vo d,
khi b o trm.
Th l ch nht hm y, c nh ti vui v ko nhau i o sn. Mi n chn i,
nhn ln ti bng bt gp mt bng ngi ang li hiu o bi. Ti vi vng chy ln.
Ti tin st tn ni, tn trm git mnh nhn ln. Ti sng ngi, ha ra khng phi ai
xa l m chnh l H, hc sinh lp ti ch nhim.
H ti nt mt, mi run lp cp. Ti nhn H m khng dm ngh li chnh l
hc tr ca mnh... S tht th no? Ti va tc li va thng.
- H! Sao em li phi i o trm sn?
H ci u, tay c vut ci cn cuc, khng ni c mt li. Di chn H, chic
bao ti cn ln lc my gc sn mi nh ln ng rp xung. L vn cn ti v
ng sn lm t vn cn vt ngn ngang...
H sao th, cn tin h?
H vn ci u, khng ni.
Thi em v i.
H lm li xung i, chng dm ngc mt cho thy?
Hm sau, i ht tit hc, ti bo H li lp phn tch cho em thy r vic sai
tri hm qua. Ti nghim ging ni:
- H? Ti yu cu em phi vit bn kim im ri a qua b em c (ti bit b
em l mt ngi rt nng tnh, thng hay x xt vi hng xm v cng hay nh chi
v con). Ngy mai em n np li ti bn kim im .
- Tha thy kim im g ? - Ging em ro honh?
Ti ngc nhin ht sc:
- Em qun vic o sn hm qua?
Em bit g u?
Tht l tr tro ht ch ni. H chi pht vic sai tri hai nm r mi. H dm
phn li c ti sao? Ti gin v tc in ngi. Khng km c ti qut to:
- Ct cho khut mt.
H lng thng bc ra khi lp.
Chiu hm , b H n nh ti, ng ta xng xc vo thng nh gp ti v sn
sn ni ln:
63

Thy gio! Ti nghe thng H con ti n mch, thy b mt sn li vu cho n o

bi. Thy l ngi ln, dy n, sao li n ni qung xin nh vy c. Tuy b xc
phm nhng ti phi c nn gin. i co vi ng lc ny khng nn. ng i ti phi
c chng c, bin bn. iu ny ti c lm u.
Ti du ging:
Xin ng c li nh. Vic em H ti xin n nh ng lm cho r.
ng ta khng cn iu g ni na nn b ra ca, va i va ni li:
Hc th hc, chng hc th thi?
Ai ng cu chuyn li din bin phc tp nh vy. Ti thy lng tng nn vi i
n trng tm gp thy hiu trng bo co v xin kin v cch gii quyt.
Chng ti phn tch vi nhau nhiu tnh tit, kha cnh v bin php gii quyt. Tin
ti ra v, thy cn ti ci nhn ti ng vin: C th nh, ta ly "c tr ngi m".
Bui hc hm sau, ri tip theo ba bui na H khng n lp hc. Khng gi giy
xin php? Th l ti quyt nh phi tm n nh H tm hiu tnh hnh v gii quyt
chuyn c.
Vn ng b H tip ti. ng khng c v nng ny nh hm n. Nhng qua nt
mt ti thy ng khng h t ra c thin cm g vi ti. Ch c b m, b chy t bp
ln cho v mi ti ung nc. Hm nay, ti n thm hi xem em H m yu th
no m ba hm nay khng n trng i hc.
ng b giy ny ln:
Cht, hm no n chng i, sao thy li bo..
B m vi cp li chng:
Tha thy, chu n khng m au g. Cn chu khng n trng th ti hi li
chu. Thy gio tn tnh n tn nh th ny tht qu ha qu.
- ng b hiu cho, ti n nh ch ng vin cho em i hc m thi. Cn vic
hm n, nu ti c li ti s chu trch nhim vi gia nh.
Thy ti chuyn cu chuyn nh vy, b m ni vi nh ti ng gin:
Thy , ti s hi li chu. Kh qu, ng y nh ti c nh "Trng Phi", n s
ng y nh, c dm ni g u...
- Trc ht l gia nh c ng vin cho chu i hc. Cn vic kia c chu suy
ngh k vi li ti khng mong g vic k lut hay ui hc m ch mun cc chu bit
ngh iu hay l phi.
ng b khng ni g. B m H lc t ra n hn. Ti vui v cho ng b ra v.
Mi t m sng hm sau. B m H dn H n tn nh ti. Em cho ti, v khp
np. M H ti ci:
64

- Tha thy, theo li thy, ti dn chu xin thy cho chu vo hc.
Tt lm, em phi i hc i, bi no thiu thy s ging li cho.
H nhn ti, mt trn xoe, nc mt bt u rm rm. Ri em bt ln ting:
Tha thy, em c li ly trm sn ca thy.
Em s b em nh nn khng dm ni tht. Em s thy nn khng dm vo lp.
H, sao con t th!
M H va mng con va nhn ti v mt nh mun cu xin.
Kh qu by gi ti mi bit s th th ny. Gia nh ti tht c li vi thy qu ...
TRC LM
(Theo BI VN SN)

65

iu mng ca ti
Nh ti Cch Ch Chu ch mt qung ng. Hm y, vo ngy phin ch, ti
ang ng cng n mua go th thy em Thng hc sinh ca lp ti ch nhim
eo mt ti ni i qua.
Em cho c .
Thng i ch y ?
- Vng em mang t go i bn ly tin mua chic o phng trng.
Tin th, ti ni lun:
Thi, c mua cho, em phi ra ch.
- Vng , c mua gip em .
Ti vo nh ly ra ci cn ri mc vo ti ni, cn go.
Go ca em c mi k, c tr em 25.000 nh (ti tr theo gi cao nht
ch).
Thng nhn ti lng l nh cha mun nhn bn cho c gio vi gi cao y. Thy
vy, ti ni lun vi em:
C mua ngoi ch cng phi tr tng y tin.
Em c cm cho c Thng
Thng nh bn ln a c hai tay n ly s tin ti a cho em, mm ci cho
ti v ri i tip ra ch.
Chuyn mua bn trn tht l n gin nu nh khng c s vic sau y xy ra vi
ti hai tun sau .
Hm y, cng vo ngy phin ch. Ti ang ngi chm tp bi ca hc sinh th c
mt b bc vo cho ti ri nhanh nhu trnh by lun:
- C gio ti l m chu Thng hc lp c. Hm nay ti i ch phin qua thm
c gio v tin th vo xin c cho chu tin go ba trc chu li cho c.
Nghe b ni n y ti git ny mnh, sng ngi. Sao li c chuyn nh th
c? Mt ti ln, nng bng bng. Ti sao Thng li c th trng trn n nh th
vi c gio ca n? Tht ng h thn. Nhng ni thng ra vi m Thng lc ny cng
kh v khng li... Bao nhiu ngh dn dp lm ti ri tr cha bit i p ra sao,
cui cng nh ni:
- Xin bc thng cm, ti nay, ti ti nh tha chuyn vi bc.
C th vic "kht n" ca ti lm b cha thc vui lng, v b cn tin i ch, nhng
chc n c gio ca con nn b nh cho ti tt ti i ra ch. Ti hm , vi tm trng
va bc bi va bn khon, ti n qua qut my bt cm ri thu xp i n nh Thng,
66

mang sn trong ti 25.000 ng. Vo nh Thng, b m ra n ti rt nim n

Sau khi pha nc mi ti b ni chuyn v tnh hnh hc tp v lao ng ca
Thng nh. Ti hi st rut nn "vo chuyn" lun.
- Tha b, ti nay em Thng i vng
- Khng c , chc chu ang hc nh di, ti gi chu ln.
Ni xong b bc xung bp gi to:
- Thng i, c gio con n thm.
Khi thy Thng bc vo cho, ti lin rt tp tin t trong ti ra, t nh ln mt
bn ri chm ri ni. Mt ti hng v pha Thng:
- Ti nay ti n xin thanh ton s tin go hm n mua ca em.
Va ni n y, ti thy Thng git mnh ht hong:
- y tha c, hm n c tr em y c ri c m.
Ti nhn v pha b m. Lc ny n lt b lng tng. B vi phn trn:
Cht, kh qu! Ti c ng chu cha nhn tin.
V hm chu i bn go v ch thy khoe l bn c go cho c gio ch nhim nhng
khng thy chu mua o mang v nn ti c ngh l chu cha cm tin ca c gio.
B ci ngng ngp:
- Kh th! Ti ong tnh ong nt qu nn mi gy ra chuyn hiu lm. Vi li
cng tin qua nh nn sng nay ti mi hi c.
Nghe m ni, Thng hiu ra s vic, vi li:
- Tha c, y l li ti em. Hm bn go cho c, em mang tin ra ch khng may
b k cp ly mt.
V nh, em ngi khng dm ni tht vi m em.
Hm qua, em tranh th vo rng ly mng bn tin mua o ri.
Nghe Thng trnh by, ti th pho nh nhm.
Th l iu ti lo nht l c mt hc tr "la thy"... khng xy ra.
M Thng vui v cm tp tin a cho ti, ti ci v bit li:
- Xin c gio th li v cm li cho. C c x th ny, chng ti cm phc lm.
Ring ti l mt gio vin, trong vic ny ti cm thy c th rt ra mt bi hc
qu gi: Bt c mt trng hp no cng phi bit bnh tnh suy ngh v tm-hiu cn
k trnh nhng sai lm ng tic.
TRC LM
(Theo NGUYN TH HIN)
67

Thua - Thng
T S 5 - 2. Hoan h 10A! Hoan h 10A!
Sn bi no nhit. Cc gio vin v cc bn si ni ng h ng vin nng nhit
cc em n 10A.
Ting ci gn, anh ca trng ti Lc va dt. Bng trong nhm u th lui, mt
ging lanh lnh, cht cha vang ln hn hc:
- Thy Lc "thch" i n lp 10A. Trng ti thin v.
My ting "sut", "sut". Xung quanh im bt. Thy Lc ti mt.
*
*

Nhn Ngy 20 thng 11, trng t chc trn chung kt gii bng chuyn. Vn l
mt cu th bng chuyn, vc ngi cao to, lanh li, li nhit tnh, nn d ang ch
nhim lp 11B, nh trng vn c thy Lc lm trng ti.
Vo trn mi 5 pht, 10A thua 2-0. Trn tnh li, g 2-1. Th ri t s c ln vn
vt: 2-2; 3-2; 4-2; 5- 2! 11B b "nc ao". Chng kin lp mnh ph trch thua tng
pht, thy Lc bt rt. Kt thc trn u thy va bun, va tng tc m cu th bi
trn.
Chng n cn hn vi mnh na. No l ai cho cam, chnh ci Huyn, hin lnh,
chm ch. Thy Lc chua cht, mong cho Ngy 20 thng 11 tri qua m .
*
*

Huyn l hc sinh nhanh nhn v nh. Tr nhng lc ho hc pht biu xy dng

bi, cn th Huyn t ni. Trong lp Huyn ngi thu mnh li, c nhn chm chm vo
thy nh trut tng li vng ngc ca ngi i trc. Khng hiu v sao mt li xc
xc th tc nh th li tht ra ca ming mt hc sinh m thy hng qu mn. Thy
phi km lng li khi bt ra li mng nhic thm t cho h d. Tht nng n.
Thy Lc t hi li, hay l mnh nghe nhm. Khng? ng l Huyn. Cn bao
ngi chng kin kia m. Hay l s bt pht khng km c trong mt trng thi cay
c n thua? Hin thng i lin vi cc, c iu, sau Huyn li im nh hn, tnh
khng ni mt li.
*
*

Ba hm sau vo tit sinh hot, thy Lc nghim mt, lng l bc vo lp. C lp

im phang phc. Huyn ci xung mt nng ran. Ting thy Lc ct ln nh nhng:
68

- Tun qua, cc em thi ua t kt qu tt trong hc tp v rn luyn. Nhiu gi

tt xut hin. im gii n vi nhiu em nh Bch, Thy, Huyn, Lng, ... Tinh
thn xy dng lp ca cc em lm thy v cng t ho, yn tm. Cc em hc tp
ht mnh, chi bng ht mnh. Rt tic, lp ta b thua trong trn u va qua.
Thy Lc ni rnh rt, nh tru mn:
- T s 2-5, lm trng ti cng ng. C iu lp ta thua l phi. Thi kho tay k
thut, cc em t im cao l c l do. nh bng thua, cng c nguyn c.
- Cng ni, thy Lc cng khoan thai t tn: Thi u cn c 3 iu: k nng vng
vng, tm l n nh v sc khe bn do. Chng ta cn thiu hai yu t sau. Nh
ngi mun ni to li ht hi. Chim mun bay cao, cha lng cnh. Ny nh cn
chy nhanh chp ly c hi tn cng, li c chi u v pha trc, lm sao nhn
thy bn m nm bng. Va chy va th dc, nm bng khng chun, bt bng
khng dnh. Mun bt ln, di chuyn vo ch trng nhn bng hoc tin nhanh vo
trung tm dt im cng khng c sc. V tnh thua tht c. V l, khng thua mi l
l.
Lp hc bng tnh. Nim ut c v chuyn thua thng ang nng, pht chc tan
bin. Thy Lc nhc thy Huyn bi ri, lo u.
Tc v khng thng 10A nn Huyn bt ra mt li nanh nc, chua ngoa khng ng
ti, cho d c mt hai ng i cm thng. Xung quanh, Huyn bt gp nh mt
nghim khc n lnh lng ca cc bn, cc thy. Huyn vn knh mn, gn gi thy
Lc. Thy dy gii, li ch nhim lp, sng rt tnh cm vi hc sinh, chuyn xy ra
lm Huyn n hn lm. My ln Huyn nh xin li thy nhng c ln la, ngi ngn
cha dm. Hm nay... thy li cn khen Huyn t im gii trong tun qua. Huyn
ci mt xung. Tri lnh m nh c rm t. i t trn bc ging xung gia lp,
ting thy Lc n tn:
- Cho mng Ngy 20 thng 11 , thy tr ta c thnh tch hc tt. Lp gp
vui, u bng. l tnh cm cao p ca cc em p ng li cng n ca cc thy,
cc c. Cn thy cng lm vic ht lng. Chc rng cng cha p ng c yu
cu ca nhim v v mong mun ca cc em. Thy thy t xu h. Khi lp ta thua,
sut na thy cng trt bc tc vo cc cu th. Lc y, thy t nh: Lm trng ti
cng l do nhit tnh, v ngy 20 thng 11. Cn chnh xc v v t. Trong thy, nh c
hai con ngi: Mt con ngi nhng mong t s so bn thng nghing v lp ta m
thy lm ch nhim, mt con ngi trng ti li khng cho php. Thy v cc em cng
phi chu ng ni kh 2-5. Nhng cho mng Ngy Hin chng cc nh gio,
giao hu ni b, thua c l bnh thng u ng trn trng.
Trong lp, mt ting nc nghn ngo bng bt ln:
- Tha thy. Em c li vi thy! em c li vi lp. Sau cu ni Huyn gc xung
bn nc n. C lp bt ng im lng.
69

Thy Lc ng lng ngi. Sau mt pht, thy lng l n gn Huyn, nh nh:

- Thi, Huyn . Em xt xa v tp th m trt but ming ni nhng t khng p
v thy. Nhng thy bit em khng c lng no. Em nhn li l rt tt. Thy Lc nhn
ton lp, ging lc i v cm ng:
- Hin nay, hc sinh ni tc, c x thiu vn ha khng t. C m ming l ni li
th tc. Thi quen d tim nhim vo cc em. Thy mong sao, em no cng c
nh Huyn, t thy iu y l xu. Ging thy Lc tru mn, m vang. Thy nhn thng
vo Huyn y v t ho. Khun mt th ngy cn nhe nc mt bng sng, t
tin...
Huyn ngng ln nhn thy Lc nh nhn li, nh cm n tm lng lng ca
thy.
V QUANG LIN
(Theo H C LC)

70

Thy gio ti
Tui hc Sinh c bao nhiu chuyn ng nh, nh v hay cng c m nh v d
cng nhiu. D nm thng tri qua nhng vi chng ti nhng hc sinh ngy y th khng th no qun c cu chuyn y cng hnh nh nhng ngi thy ng knh
ca mnh.
Hm , gi ton ca thy Thanh, nh thng l thy gi s im gi hc sinh ln
cha bi tp. Bn Dng ln bng, sau mt lc loay hoay, bn cng lm xong. Thy
bo bn v ch. Khng nh mi khi, ln ny bn c dng i tht l. Hai tay vung vy
nh hai mi cho, bc i khnh khng, th mt li vnh vnh ln ra chiu t c
lm. C lp bt ci . Thy Thanh nghim mt yu cu bn i li. Dng vn gi
nguyn dng iu y i ln bng ri li i v ch ngi. Ln th ba thy yu cu bn i
li. C lp khng cn ai ci na, mt di theo bn. Dng ng vo ch bn hc ca
mnh mc cho thy yu cu, bn khng i li na. Bt thnh lnh Dng cm ci bng
con nm vt ln ch thy gio. Qu bt ng, c lp nh nn th, tht may thy trnh
c. Ci bng ln trn tng b st mt ming. C lp ngi im, nghe c c nhp
th ca tng bn, chun b tinh thn nghe thy chnh cho mt trn ng i. Nhng
cng tht bt ng, sau nhng pht giy cng thng nng n, thy ct ting n tn: "Cc
em m v ra chng ta hc bi mi". Chng ti lic nhn nhau, lng lng gi sch v ra,
lic thy Dng cng ang ghi chp bi. Ht gi, thy cho c lp ri i ngay. C mt
tit hc nng n tri qua, by gi nh pho c g ngi, c lp bn tn xn xao. Bn
con trai bo Dng: "Hm nay cu lm sao th Tht l ti ty nh". Dng ngi im
khng ni g. Bn con gi th tho: "By gi n gi ca thy ch nhim mi "cht"
y". Trung vo lp Thy Hin ch nhim bc vo. Thy cho c lp v bt u bi
ging ngay nh chng c chuyn g xy ra. ng hm chng ti li hc bi ng
gio gi" Ti nh thy c c i c li l th ca Oc lp anh phi cng trc lc hy
sinh nh ch y t vit h l th: "Thy Ivanvch knh mn con bit gi y con
khng th sng c na nhng con lun lun nh n thy. Chnh thy dy cho
chng con lng dng cm, chnh thy dy chng con yu T quc... " Chng ti c
cm tng nh chnh thy l ng gio gi Ivanvch ang ni vi chng ti: "Cc em
c bit khng, nim vui ca thy c gio chnh l tng lai ca cc em sau ny. Cc
em thnh t, y l nim c v ln lao, l phn thng v cng ln lao, l phn
thng v gi i vi cc thy c, cc em b tht bi trong cuc sng, cc thy c cng
bun nh chnh cc thy c b tht bi. Bi vy, ngay t khi cn ngi trn gh nh
trng cc thy c lun un nn, rn dy cc em tng cu ni, tng dng i, tng iu
b nh nht nht cng chnh l sau ny cc em nn ngi. V anh phi cng
khng ph lng thy trc lc hy sinh anh nh ti ngi thy gio ca mnh, l
iu lm cho thy cm ng nht, trn trng nht...". i tay thy run run lau cp knh,
ht nh ng gio gi. C lp lng i, nh nht ly tng li, bng t pha cui lp c
ting nghn nghn nh c nn mt ting nc n. Khng ai bo ai, chng ti bit l
71

ting nghn ngo ca bn Dng...

Trng tan trng, c lp a ra bn tn si ni v bi ging vn ca thy Hin,
chuyn ca bn Dng khng ai nhc ti na. Hm sau li ti gi ton ca thy
Thanh. Thi ca thy vn im m nh mi khi. Thy ni: "Ai xung phong ln
cha bi tp?" C lp nhao nhao gi tay. Bt ng bn Dng ng thng ln i n
trc mt thy, bn ct ting: nha thy, hm qua em tht c li vi thy, em xin li
thy, mong thy tha th...". Cha ni ht cu, Dng bt khc rng rc. Thy mm
ci v vai bn v ni: "Thy rt mng v bit em nhn ra l phi. Thy cng phi rt
kinh nghim cho bn thn thy hn...!', ri thy m bn vo lng. C lp khng ai bo
ai v tay ro ro. Bn con trai ci h h, cn bn con gi ming ci m mt vn
long lanh n t...
Cu chuyn qua bao nhiu nm ri, mi ln gp nhau chng ti vn vui v hn
nhin nh ngy no nhc li bao k nim xa. Trong chng ti vn in m hnh nh
nhng thy c gio nm xa, im m, v tha ht lng v hc sinh thn yu. Cng
nm thng, nhng thy c y vn sng mi trong lng chng ti.
V TH L DUNG

72

V qu.. qu c
- Xin php c, em v. Ngy mai em i H Ni. C li mnh khe.
Tin Nam ra cng, Nam i xa m mi tc en, i mt sng ca em vn cn
hin r trc mt ti. Mi ln Nam n, ti rt vui v cm thy yu ngh thm ln.
Nam tt nghip ph thng. Bn nm qua, em hc Trng i hc Kinh t - k
hoch. C c dp v qua nh, l Nam li n thm ti.
Tuy l sinh vin sp ra trng nhng trng dng iu Nam lc no cng nh nh,
d thng nh con gi.
Cng dng v ny, cch y 5 nm, ti cn nh nh in. C mt ln ti ging xong
mt bi tp hnh hc bng mt phng php kh c o. Nhiu hc sinh tm tc: Hay
qu? Hay qu? Bng "tch". Mt mu giy thp hnh ch V bay v trng c tay ti.
My hc sinh bn u nhn ngay l n bt mc m tr em thng dng bn chun
chun, hoc nghch a. Ti quay nhn li. C lp vn chm ch nghe ging. Xc nh
hng i ca n, ti bc nhanh xung bn cui, ni cng va c ting to nh, r
rm. Ba em Long, H, Qu tay vn cm bt. Nt mc cn ti nguyn. Nam ngi ngay
u bn, v mt ng ng ngc ngc nh thng ngy.
Ti hi nh:
- Trong s cc em ngi y? Ai lm vic th nhn ngay.
Bit ti ang gin, cc em ch long nhn ti, ri gi tng nhn i ch khc. Gi
hc ang hng th, t dng tr nn nng n. Km lng li, ti ni trc lp, tng li
anh, gn:
- Em no trt nh tay, cui bui hc, n tm c.
Ti bnh thn ging tip bi mi coi nh khng c chuyn g.
Trng tan trng . T phng ring, ti quan st lp. Nhiu em hc sinh dng
dng cha mun v. C ai mun n phng ti nhn li? C ai c nn li nhn din
k bn ln chng. Ht tra, vn khng mt bng hc sinh xut hin trong phng hay
thp th trc ca. Ti ngi bn bn cun sch m ra trc mt m khng c ni mt
trang. u c ti nng tru, va bun va bc. Sng ht lng m hc sinh li t
th...
Trc mt ti, mu dy thp to bng que tm, di bng t ngn tay, nh mt ci
gai va dm phi, ngp vo bn chn, khng cn du vt. Nhng bt u mng m,
nhc nhi. Ti trn trc my m lin. B qua l bt lc, l v trch nhim. Nht qu
nh ma... phi kin tr mi c
Bng i mt tun, ti khng ng n chuyn c.
Vo lp ti khng ci ni nh xa, ging km ho hng. Ti hay nhn ton b
73

lp thm d. Nhiu em hiu , bn khon hin ra nt mt.

Ti ng lng. Mt em hn lo, sao mnh li pht c lp, bng thi lnh nht,
nng n. Nhn cc em tru mn, ti ni nh tm s:
B vt n bt vo c tay. Tay khng au nhng nhi tri tim. Ti bun.
Ti ni chm ri v lng dn, ct cc em suy ngh v c li thot:
- Dm nhn mnh bn trong gi hc, li y khng ln, ng trch l c gan lm m
khng c gan nhn.
Nhn xa xi, ti ni ging t tin:
C c th dng nhiu cch tm ra ngi bn nhng c khng lm th, c rt tin
cc em. T gic v dng cm nhn chng c g ng ngng.
Ti nh ni tip khi dy, hng cc em theo tnh cm p, th mt em cui
lp ng ln, ni nhanh:
Tha c, em bn ? Em v tnh? Em... c li. Mt em ta, bn thn, mt m
m nhn vo cun sch trn bn nh ang suy ngh iu g su sc lm.
C lp bng hong. Cn ti, ti khng tin vo mt mnh na. Nam? Nam bn bt
vo ti ? Ti ch quan ? Con ngi c th thot th ny, thot th n hay sao?
Nhng ka, s tht vn l s tht. Ti im tnh:
- Em Nam ngi xung. Bn Nam dng cm nhn li, th l tt. C lp ngh.
Sau mt pht lng l, lp li xn xao. Nhiu em cm thy cch gii quyt t ngt
ca c gio, ng ngc nhn nhau v lc tc ra v. Ti ngh nhiu. Trc mt sai lm
ca cc em, ngi gio vin ng c chp, mt chiu. Cn tm l do ca n v phi
nhn vo tng mt mnh ca tng con ngi ng vin, hng dn gio dc. l
phng php t tng ng n. Vic ny, nn bnh tnh xem xt c l c tnh. Vi
Nam, cng khng th p t ty tin, Nam l mt hc sinh hm hnh, hay nghch ngm
nhng vn chn thnh. Chc Nam s th l. Hi thm lp khng c li.
Qu nhin, Nam c nn li gp ti:
Ti n ngi gn em, du ging:
Sao Nam li th
Mt t m, Nam nhn ti:
C tha th cho em. Em khng mun th.
Ti v vai em, an i:
Em nhn li l tt. Lm sao li bn bt trong lp?
Nam nhn ti ni lun, lin mch:
- C gii bi ton hay. ng nh ti hm qua em ngh ti m cha dm tin
74

mnh. Em thch qu! Ngi c lng lng. Tay chn rm ran nh mun hot ng, tin
ci bt ca Qu "voi" mi tc ca a tr chn tru em vo trng, em bn ci hnh
trn c v trn bng. Khng may cho em... Em sai. Em s. Em xu h. C khuyn bo,
em t thy sai lm. Em khng c c g, chng qua l... Nam nghn ngo: ... Em qu
qu c!
V QUANG LIN
(Theo NGUYN MAI N)

75

Phn thng cui nm

Cu chuyn v em H Th Lan, hc sinh ca trng chng ti kha 1991-1994 v
phn thng cui nm m thy hiu trng ginh cho em lm cho gio vin v hc
sinh chng ti cn nh mi. H Th Lan c hon cnh kh c bit, l mt hc sinh
xinh xn vi khun mt tri xoan thanh t v i mt lun m rng thng minh nhng
kh ni em li phi mang mt bn chn gi khp khing, ct kt n trng v hn 10
nm trc , lc Lan ch mi 7 tui, em b mt tai nn kh thng tm.
Hi y, m Lan lm cng nhn ng st gc "ro chn" ti mt ng giao thng
pha Nam thnh ph. Hm , vo ngy th nm, c ngh hc, m cho em theo
n trm gc tin trng coi con, b Lan i cng tc vng. Vo tm tra c mt on
tu ch hng i qua, m Lan cm c ra h v gi ro chn. Lan ra ng gn chi gc
nhn xem, cc toa tu en en, xam xm c lt qua, lt qua lm em dn dn
chng mt, hoa c mt, em nh b on tu li ko theo, em lo o ng ln ra vo
pha toa tu ang chy v th l bnh st ca toa cui cng nghin t lun bn
chn phi b bng ti nghip. Em c a ngay i cp cu bnh vin tnh gn ,
cc thy thuc kp thi cu thot khi cn him ngho do mt mu qu nhiu v
hn m su nhng cng phi tho ngay khp c chn v bn chn phi ca em b dp
nt ht... Lan phi nm iu tr mt my thng lin v phi ngh hc lun nm .
Nm hc sau H Th Lan li tip tc n trng vi i nng g. Cc thy c gio
v bn b u rt thng Lan v cng gn gi vi em hn. T Lan cng mi nm
mi ln v hc cng gii hn, nhng em vn t ni v hnh nh lun c mc cm v
thn phn tn tt ca mnh. Tuy vy tnh cm ca bn b, thy c cng lm em ngui
ngoai dn, nht l t khi gia nh a em n trung tm chnh hnh lm cho em mt
bn chn gi thay cho i nng g em vn mang. T Lan bt u tp i bng chn
gi lc u rt gng go, bc khp khing, nng n kh nhc nhng ri i mi cng
quen dn v li trng cp I v cp II cng gn nh nn cng vt v.
Hc xong cp II, Lan thi vo trng cp III chng ti vi s im kh cao,
nhng rt kh khn mi li n vi em v trng cch xa nh trn 10 kilmt. Th l
em li phi tp i xe p v p xe vi mt bn chn gi, kh khn l vy nhng em
vn gng gng i xe mt cch kh nhc chm chp, chng qun ngy nng ngy
ma, khng bao gi Lan n trng mun gi.
Hnh nh H Th Lan vt kh i hc lm cho tt c thy c gio v hi ng
nh trng chng ti mn phc. C gio ch nhim ch ng bn vi hi ph
huynh hc sinh v gia nh tm c cho em mt ch gn trng tr, l nh
ca b c Ng, nh ch c b v hai chu gi (b m cc chu ang phi i cng tc
xa).
Lan tr mi t ngy m c c Ng rt qu v khen vi c gio v nt n, nt
ca Lan. Hai em nh cng rt qu v lun qun qut bn ch Lan; song, c vi
76

thng, do nh nh, nh m, nhiu lc Lan c thn th c ngi khng sao m tp trung

t tng hc tp c, nht l vo nhng bui chiu t, Lan ch nh mun khc.
Th ri Lan trnh by v xin li m cng c gio cho em v nh , em ha s c
gng p xe p i hc u n.
Th l t c trng li thy Lan tip tc p xe n trng, li lm li, u n
v ng gi... Kt thc nm hc u tin l Lan t kt qu hc tp gii v tr
thnh hc sinh xut sc ca trng. Mi ngi u h hi v mng v kt qu hc tp
cng ph ch vt kh vn ln ca Lan.
Bui l b ging nm hc c t chc trng th. Sau khi thy hiu trng c bo
co tng kt nm hc l n phn l tuyn dng v trao phn thng cho hc sinh
tin tin v hc sinh gii xut sc ton trng.
Ban t chc ln lt cng b tn tng em hc sinh c khen v mi ln nhn
phn thng, l nhng tp sch, v c bc trong nhng t giy hoa trang nh.
Khi thy gio thay mt ban t chc mi ni c mt cu.
- Em H Th Lan lp 10C...
Th l c hi trng nh th ch i sn dy ln nhng trng pho tay hoan h
vui mng. Cho n khi thy gio ni tip:
- n y, chng ti mi em H Th Lan ln nhn phn thng v xin trn trng
knh mi thy hiu trng ln trao phn thng cho em Lan, mt hc sinh vt kh
t thnh tch xut sc.
Lc ny c hi trng bng im lng hn, tt c nh u xc ng v nhn theo em
Lan ang bc i khp khing v nng n ln tng bc gch. Khi Lan bc n
gia sn khu th khng ai bo ai li ni ln nhng ting v tay khng ngt... nhng
ri mi ngi vi ngng li, c hi trng mt ln na li im bt khi thy thy hiu
trng t pha sau (cnh g) bc ra. Mi ngi lc tht bt ng khi thy hai tay
thy cm theo mt i lp xe p mi, thy bc n bn Lan kh mm ci nhn Lan
ri n cn to "i lp - phn thng" cho em gia ting v tay vang dy c hi
trng. Ti thy em Lan mm ci sung sng nhng nc mt lng trng...
TRC LM

77

II. NHNG MU CHUYN V:

NG X NHANH TNH HUNG S PHM

Vic khng ghi trong gio n

Hm , ti ln lp dy gi ging vn, l gi ging v mt bi th ni ting, bi
"Dng ng Vit Nam" ca nh th L Anh Xun.
Trong lc c lp ang chm ch nghe ti c din cm bi th th t nhin t cui
lp c mt ting ht ct ln khe kh.
"Anh tn g hi anh yu qu... "
Th l c lp bng rn ln cng ngoi nhn v pha cui lp.
Trc tnh hung bt ng y, khng hiu sao ti li bt ra c mt cch x l,
bn vui v ni: Ti tht vui v thy cc em ang c cm hng cao vi bi th, chnh v
th m c em bt pht ct ln ting ht, l tnh cm tro dng khng km nn
c phi khng no.
Ni xong ti li ti ci vi v chan ha, mn nguyn ri ni tip:
- Th ny nh, by gi ta tp trung vo vic phn tch , khi hiu k chc cm
hng ca cc em v bi th v bi ht s su sc hn.
Ti tip tc ging gii, phn tch ni dung v ngh thut ca bi th. Sau phn tng
kt "cng c" bi ging ti ngng li v nhn xung cui lp vi ging h hi v ni:
- By gi, ti mi em (ti lm nh mnh bit em hc sinh ht lc u gi) ht
li ton bi cho thy tr ta nghe mt ln na thng thc bi th c ph nhc.
Hc sinh c lp dn mt hng v cui lp my hc sinh ngi bn cui nhao nhao:
- Hng ht i, ht i mau ln? Hng t t ng thng ln v ni:
Tha thy em c li ht khng ng lc, by gi em xin ht. Hng ct ting ht,
ging ht tuy cha hay nhng sao lc c lp im lng n th, khng kh lp tht
trang nghim v khi ting ht va dt th c lp rn ln trng v tay ng vo lc
trng ht gi vang ln nh ha cng nim hng phn ca c lp.
TRC LM
(Theo HONG VN KHOA)

78

Li ti ai
Thy gio ti ang ln ting mng lp 12B.
Mt thy ln, ri li ti i, trn lm tm m hi...
Thy cao ging?
- Cc em c bit ni thm hoc ci trc mt ngi khc l t thi ma mai
ngi khng? V nh vy, chnh l xc phm ti h.
Ting ci t cc lp hc cng nhiu hn khin thy cng thm bc dc. Thy i
i li li t u lp xung cui lp, ri li t tri sang phi, c v tp trung suy ngh,
cng thng lm.
Thy dn ging, dng nh mun trt gin vo tng ch:
- Ti cha tng gp mt lp no t t trng, li v l nh lp ta.
Nhn ln trn nh, thy nh ni mt mnh: Thy gio ang ging bi m lp c
ci vi nhau. Cng nhc li cng ci nhiu hn. Tht l thiu vn ha? Lc ny,
thy khng cn nhc nh, bo ban na, thy ch mt Quang, thi bc dc:
Lp trng, anh cho ti bit, lp c nh hc gi ton ca ti na khng?
Quang ng ln, hai vai vn cn rung rung v ang nn ting ci, Quang c ly
ngh lc gi v nghim tc, tr li thy tht to:
Tha thy, c !
Thy c th, p tay xung bn, nhn tng ting:
- Vy cc anh, cc ch ci ci g? c ch iu g m c cu vo nhau ri ci
th?
Ting ci trong lp bng r ln nh va bt nt, ph ra: khng khc, ch ch, ha
h, sng sc, ... khng Bc mnh no km li c. Thy ng ngy ngi, ri bung
mt ting, nh nh ri: - Ht ch ni!
Thy i thng ln bc, ngi phch xung gh nh mt ngi ht hng.
Lp trng ang ci ngng bt, nt mt nghim trang. Ngm li mnh mt lt.
Quang i thng ln gn bn thy gio v ng nghim, ni r tng ting:
Tha thy, em xin php ra ngoi .
Thy ng pht ln nh in git:
- Li ra ngoi na!
Thy tin n gn Quang, tng nh nhn dng k hn ngi lp trng, m
hm nay c ci g l l khc thng.
Lp trng i cho thy i st ti mnh, ni nh, ch hai ngi nghe:
79

Tha thy, cc qun thy qun...

Thy gio sng li nh ngi b trng n. Mt thy ti dn i, mi mp my, bt
ra my ting rt nh:
Vng, em ra ngoi.
C ra v t nhin, t t quay vo bng, thy nh ngi khng hn. Chao i! Sm
nay v vi qu, v t tin tnh cn thn v hon thin, cho nn thy chng t ngm
mnh trc khi ln lp. Thy trt chic gii rt trng th ra ch ca qun ng
cc Thy i n cng lc l i, thy cau c cng khng yn. N run ry theo tng c ch
ca ch. Nhn ci sao c la tui hc tr. Thy ngh bng: Nu cn i hc, c l
mnh cn ci nhiu hn th. Vy m, mnh ln ting nt n, st pht cc em.
Thy ang bi ri, bng c trng ht gi.
Ting trng hm nay sao m ng yu. N va nhn hu va lng lm sao. N
chng kht khe, nh hm thy thao ging.
L KIM HNG

80

Mt bi ging nh i... !
Sau khi n nh lp, ti t t gi tm bn chun b cho vic ging bi mi.
Khi tm bn ang cun trn c gi ra, ti bng git mnh sng c ngi nhn ra
l mnh vi vng nn mang nhm tm bn v "Phn vng nng nghip Vit
Nam" (Bn ny c dng ging dy bi trc). Lc ny ti tr nn lng
tng qu, bn gi ra ri, li cun li hay treo ln? Ly g ging bi mi by
gi? Tht l may, trong lc ang loay hoay, ti cht ny ra mt ngh v th l vi v
mt bnh tnh nh khng c g xy ra, ti tip tc treo tm bn ln tng ri quay
xung lp nhn hc sinh mt lt ri ni:
- By gi thy tin hnh kim tra bi c nh, no mi em Hng ln bng.
i Hng ln bng, ti a cho em ci "que ch bn " v ra cu hi;
Em Hng hy ch trn bn cc vng chuyn canh cy lng thc, thc phm v
cc vng chuyn canh cy cng nghip nc ta.
Hng mnh dn va ch trn bn va tr li mt cch kh tri chy. Ti mm
ci t v rt vui lng, sau nhn xt v tuyn b cho em Hng 9 im. Hc sinh
di lp, sung sng vui v "" c ln, nhiu cnh tay gi ln xin thy cho c kim
tra. Ti phn khi ra hiu cho cc em yn lng tr li, ri vui v ni:
Cc em c gng hc v nm vng bi nh vy l tt lm, by gi ta ginh thi gian
hc bi mi. Ti quay vo tng "ng hong" h v cun tm bn chuyn
sang ging bi mi. Sau khi trnh by my li "vo bi" ti quay vo bng nn nt ghi
tiu bi hc mi:
Nhng vn pht trin cng nghip Vit Nam ".
Qu tht cng vit ti cng thy thm lng tng, by gi tnh sao y? Lm g c
bn dy by gi? nh "dy chay hay sao? ... nhng cng chnh trong giy pht
lng tng, bn khon ti li ny ra mt "phng n x l s c" v th l tip tc
bnh tnh ging bi. Khi ging n phn "c cu cng nghip phn theo vng lnh th"
ti lin ngng li v hng dn hc sinh:
- Cc em ch ny, phn ny cc em hc bng cch quan st v phn tch lc
in trong sch gio khoa, no cc em cng gi trang 44 - gi c cha no?
Gi c ri !
Ti hng dn tip.
By gi, thy nu tng cu hi gi , cn cc em s quan st trn lc xung
phong tr li nh.
Thy lu cc em cn nm vng k hiu v khong sn v k hiu tng ngnh
cng nghip.
81

Gi hc tip tc din ra tht si ng, ti a ra cu hi, cc em cm ci trn lc

trong sch ri gi tay xin tr li u vo y. Sau khi ging xong tiu mc, ti
ngng li v cn dn cc em:
- Gi hc ti phn kim tra bi c thy s s dng bn treo tng v "cng
nghip Vit Nam" yu cu cc em quan st, ch trn bn v tr li cc vn m
hm nay chng ta hc, c khng?
D c .
- c
Th l ti tin hnh "thnh cng" mt bi ging nhng cng tht l "mt bi
ging nh i"
TRC LM

82

Ht n
Gi thao ging ti lp 10B1 hm nay, do t ch nh, ti khng khi hi hp, lo
lng. Lp 10B1 ny c ti 6 cu hc tr lu ban m chng ti vn gi a, nhc nhau
l "nhng tay cao th" ca khi B (h B). Cc em y vn n trng nhng hay trn
cc tit hc v thng xuyn gy g nh nhau, tru thy, c. c bit l hay quy ph
cc gi thao ging, c ng ngi d. Nhiu bn ng nghip ca ti b b bng
trc ci li quy ri thnh k so ca cc hc sinh ny.
Bc vo lp, ti nhn nhanh mt lt xung tn bn cui v nhn c nhng
nh mt khc nhau ca hc tr. Em th vui v, hn nhin. Em th lo lng, bn khon.
Ni ny ch i. Ni kia hnh nh nh s lm g ...
Ht mt hi di ly li bnh tnh, ti ni vi li lp ch trng v i vo tit hc:
- C dn cc em son bi mi v hc thuc lng bi "Sng" ca Xun Qunh.
Ti t cu hi kim tra bi c:
- "Em hy c thuc v pht biu ch ca bi th"
C lp im lng. Hc sinh ra chiu ngh lung lm.
Ti ln tn hc sinh trn trang s im v a mt nhn ton lp ng vin, khch
l.
Vn tnh khng mt ting ng. Ch mt cht lng nghe c c tng hi th.
Ti hi lo. Hay hc tr khng thuc bi? Bt u lng tng, ti hi tip - nh mt li
m cho sinh hot:
- Sao lp im phng phc th. C dn d bi cha nh?
Vi em rt r, ni nh (v c ng ngi d):
- Ri... ?
Bng t bn cui, c my li ng thanh, ni to v r nht l ting Cng,
Nguyn... ging ko di:
- Ch... ... ?
Hnh nh cc em bt mch tm trng bi ri ca ti y, ti ly li c bnh
tnh v gi ngay em Cng ln bng.
Cng khng thuc bi. Song, quen ling thong, Cng tr li ngay, gn ln:
Tha c, em khng hc !
- V sao em khng hc bi?
Cng lp l:
- Tha c em khng bit!
83

Cn thit phi xoy vo iu phn r trng, en. Ti quay xung lp thm d

ly d lun tt t nhng biu hin xu. Ti ni rnh rt:
Hm trc, c c dn cc em hc bi v chun b bi khng?
Ti gi lin hai em hc kh, ngoan ngon pht biu:
- Tha c, c ?
Ting p to, r rng, lm nn cho nim tin ca c lp.
Vn cu hi , ti hi lun Nguyn, khng th nh trng lng, Nguyn ng im.
on, em lic sang Cng, ri p ng:
Tha... c ?
Bc xung bc, tin n bn Cng, nhn thng vo mt em, ti ni nh:
Cng thy th no?
Cng min cng ng dy, chm ri:
Tha c, c... . Hm qua, em mt nn khng hc c.
Ti ci. Mt i vi pht nhng nh c ngi. Ti nhn mnh:
- Cng khng hc c v mt. th c cho nh th, song khng c ni sai s
tht. C th em ni a? Nhng trong gi hc, khng c ni a ba bi nh vy,
lm nh hng chung cho cc bn. Hn na, Cng cn khuyt im l cha thuc
bi. ng nh d on ca ti, c gi khng ai quy ph na. Tit hc tri i tt p.
Khng c ngi n th "su qu bom" u nh nm im.
L KIM HNG

84

C mt gi hc nh th
Trong gi ging vn ti lp 12H, thy Ton ang say sa tp trung phn tch v
ngh thut dng t ca tc gi bi th. m rng bi ging, thy tip tc "lin h" v
a ra mt s cu th hay mt s tc gi khc minh ha, b sung cho cch s dng
nhng t gi cm . Gi hc im phng phc, hc sinh ang b cun ht theo li ging
v phong cch si ni nhit tnh ca thy. Bng t nhin thy Ton ngng li, v mt
thay i hn, thy m to i mt, trng trng nhn xung cui lp ri git ging:
- Hng? Ngi thng ln! ... Tnh cha?
B mt bn gi ngi bn huch cho mt ci, Hng git mnh tnh dy trc con
mt x nhn vo ca c lp, cc em ci c ln cn Hng th lng tng, mt nh
ng ngc ri t t ngi thng ln v di nhn ln bng.
Thy Ton ra hiu cho cc em tr li trt t v ni nh tm s:
y cc em xem, tht ng bun, trong khi ti c gng, nhit tnh, say sa ging
bi th em Hng li nh th! Ti hi. cc em, nu a v ti th em cm thy th no?
Th l c dp nhiu hc sinh di lp "ni " theo:
- Bc mnh !
- Cu lm !
- Mt hng ?
Nhn cc em mt lt, thy Ton li hi tip:
- Theo cc em, trng hp khi thy gio ang c gng ging dy m trong lp li
c mt hc sinh khng cn nghe, gc xung bn ng th thy phi x l ra sao?
- Bt ng ln !
- ui c ra khi lp!
- Ghi s u bi, th hai ph bnh di c ? Thy Ton mm ci ri ni vi hc
sinh nhng mt thy hng v pha Hng:
- Cc em c nhiu kin bn Hng suy ngm ri phi khng. i vi Hng
thy s x l k lut sao y?
Ni n y, thy Ton ngng li, c lp bng im phng phc ch s phn
quyt ca thy m cc em bit l thy ang gin lm. Thy Ton n tn ni tip:
- Thy s khng bt Hng ng ln, v Hng cng tnh ng.
- Thy cng khng ui ra khi lp, v thy tic cho Hng phi b mt gi ging
v mt bi th hay.. Cn a ra bui cho c ph bnh , thy ngh y mi l ln
u Hng ng trong gi hc
85

V (ni n y thy Ton ngng li mt cht v ni nh ni vi mnh). Cc em

? Thy ngh rng c th thy ging dy cha tht hp dn, thu ht c tt c cc em,
do vy t pht ny tr i thy s c gng ging dy v t chc cho cc em tham gia
pht biu, tho lun khng ai cn ng gt c... Nghe n y, trong s hc sinh
c em vui v mm ci, c em m m im lng nhn ln, v y mn phc ngi thy
lng... Gi hc li tip tc, thy ging nh say sa hn, tr cng tch cc pht
biu, cm ci ghi chp. Mt gi hc tht t gic nghim tc m cc em cm thy cha
c bao gi nh th...
TRC LM

86

Ti mi b hnh h
Trong lc ti ang ging bi mt cch say sa th cui lp c hai hc sinh ang
ging nhau mt vt g . Mt em tht vng ln cu chi tc.
Bc mnh qu, ti bt hai hc sinh ng ln (vi nh duy tr trt t v
trnh cho hai em khi x xt). Sau khi hai hc sinh ng ln, ti nhn thng vo cc
em, cau my, khng ni g thm, ri tip tc ging. Nhng ti khng sao ging dy
bnh thng c na v mt cm hng, li ni tr nn gng go:
c vi pht, nhn xung lp, ti thy hai hc sinh t ng ngi xung t lc
no. Gin qu ti qut lun: Ai cho cc em ngi xung
Th l chng li t t, min cng ng ln, mt em vi ging c v phn ut:
- Thy hnh h chng em!
Cu ni ch nh thm u vo la, ti cng bc dc hn v ngh phi tr li
"ch ng" trc cu ni trn.
Hai em phi ng ln, th mi ngn nga c s x xt ang xy ra. Trc bin
php ngn chn em no cm thy l b hnh h th ti cho ngi xung.
Ni n y ging ti trm hn xung, ti ni mt mch:
- Cc em , chnh ti mi l ngi va b hai em hnh h y? Ti xin hi rng:
Khi ti ang tp trung t tng mang ht nhit tnh ca mnh ra ging bi th b cc
em ct ngang ngun cm hng, ti b "hng ht" khng sao ging dy bnh thng
c na ... nh th c phi tinh thn ca ti, nhit tnh ca ti b hnh h khng.
C lp im phng phc, hai hc sinh trn vn ng nguyn ci u khng ni g.
TRC LM
(Theo PHM QUC VIT)

87

Chuyn ti nh mi
Ti thc khng ng hm y chnh mnh li bnh tnh gii quyt c mt tnh hung
xy ra t kt qu n nh th. "Thng li" y lm ti c nh mi sut 15 nm qua.
Hm y, sau tit 2, hc sinh lp ti nhanh nhn ta ra sn tham gia tp th dc
ton trng. Ti ng trn hin, phn khi ngm nhn nhng ng tc u n, nhp
nhng chuyn ng theo nhp trong. Nhn lt theo tng hng hc sinh lp mnh ti
pht hin thy thiu mt em hng nm. Ti vi quay v pha phng hc. Qu ng
nh vy, ti nhn ra em hc sinh ang thp th trong lp. Vo tit 3. Ti cp cp vui
v bc vo lp mnh. Tit ny ti dy bi: "Gio dc cng dn".
Ti va ging c my cu, bng cui lp c mt ging n vng ra mt cu tc
tu. Ti ngng li nhn trng trng v pha cui lp. C lp cng nhn nho, dn mt
v pha cui phng, trong khi ti cha kp c thi g th em Nm ng ln:
- Tha thy, gi th dc va ri bn y b mt bt, bn y c cho em nn em rt
c. Thanh - mt hc sinh n, ni ting l anh ca lp, ng ln "p" li lun.
- Tha thy, bn y li m em vo lng, em mi... v em vng tc
- Ti ct li v ni.
- Vng .
Bit chuyn xy ra nh th, ti chm ri ni: Thanh mt bt, thy cho mn bt
thy ghi bi. Cc em nh bn v chi bn u c li c. Thi chm dt, ta hc ci .
Ni xong, ti i xung cui lp a bt cho Thanh ri tr li tip tc ging. C
iu rt ngu nhin bi hc hm y li l bi o c v: Tnh tht th. Ti thy y l
dp thun li gio dc hin tng hc sinh ly cp ca nhau nn va ging ti va
ch theo di theo din bin ca cc em hc sinh. c bit l ch thm d phn ng
ca em Tin (cu hc tr khng ra tp th dc).
n cui gi dy, ti t mt cu hi:
- Em hy nu ln hiu bit ca mnh gii thch th no l tnh tht th?
Nhn khp lp mt lt ri ti dng li nhn Tin v ch nh em pht biu.
Tin ng ln, lng l ri li ci u xung, mt dn, nc mt rm rm. Em
khng tr li vo cu hi m bt ng ni:
Tha thy, nh l em khng tht th v ly bt ca bn Thanh.
C lp trn mt ngc nhin. Cn ti khng khi xc ng v phn chn trc kt
qu rt bt ng...
TRC LM
(Theo NNG KHNH LINH)
88

Chng ch
Ngy 20 thng 11. Cn phng ti nh ngp trong hoa v hng thm ngo ngt.
Lp lp hc sinh hn h n chc mng thy, nhn Ngy Hin chng cc nh gio.
Nhm ny ang chuyn tr rm r vi thy, nhm khc ru rt ko nhau n cho
mng. Ti lun b xc ng trc nhng biu l tnh cm ca cc em...
Trong lc ti ang tip nhm hc sinh nh lp 10 th mt tp anh ch thanh nin
xut hin. Cc anh ch n mc rt "mt". Ch no cng mi son m phn, mt long
lanh trng rt p v lch s. Mi vo n sn ti ci:
- Chng em cho thy . Nhn Ngy Hin chng...
Ti mng qu, vi ra ca n cc em vo v ni lun:
- Nhn Ngy Hin chng cc nh gio, c gp li cc em, thy chc cc em
mnh khe ny, tin b nhanh ny v... rt hnh phc na.
Cc em nhn nhau ci vui v. Mt em nhanh nhu:
Tha thy, chng em l hc sinh c lp 12B kha 1984. Thy cn nh tn em
khng ?
Th mi gay cho ti. c hng trm em hc qua v trng thnh, qu thc ti
khng sao nh ht c. Ch l lc ny tr li l "thy qun" th tht l d...
B qu ti lin tm cch "ci xa" vy. Ti nhn tng em ri h hi ci ni:
- Cc em . Ci hi cc em hc lp 12B th mi ch l nhng n hoa chm chm
thi cn hm nay... Hm nay tt c cc em tr thnh nhng bng hoa n r, p rc
r nh th ny th... c tri cng chng nhn ra c?
Th l mi ngi ph ln ci tm c. M xem ra cc em li c v khoi vi cch
"chng ch" ca ti
TRC LM

89

Uy tn v chn l
Trong gi ton, sau khi gi mt hc sinh ln bng cha hai bi tp d, cn mt bi
kh, c lp cha thy c em no lm c, ti nh phi gii trn bng.
Sau khi ghi c kt qu bi ton bng ch v thay s vo th di lp ni ln
nhiu ting x xo, ti ngng vit, quay li:
- Cc em c kin g?
Khng c em no ni g nhng xem ra khng kh lp c iu khng bnh thng.
Ti cht git mnh. Hay mnh gii sai? Sot li phn gii thy ng l c mt ch gii
sai. Nhng chnh lc ti cm thy mnh phi bnh tnh. Ti chn thnh ni:
- Cc em c kin, c mnh dn pht biu. Lp vn im lng, nhng ri t cui
lp, Phng mnh dn ng ln:
- Tha thy, trn bng em thy c mt ch... cha ng .
Khng kh lp c v sng ng ln. Em nhn ln bng, em nhn thy, mt s em
ngoi c nhn Phng. bn u c my em ch tay ln bng, tranh ci nhau. Ti ln
ting:
Em Phng, em c mnh dn ch r ch sai ca thy cho cc bn bit i.
c li ng vin, Phng ch ra im nhm ln ca ti. Hi lng qu, ti
ci v cng nhn: Bn y ng y cc em . Phng pht hin ra ch thy nhm
ln, ng thi li mnh dn, t tin ng ln c kin nh th l rt tt.
Hc sinh ci, lp vui v hn. Khng mt hc sinh no ch trch ch gii sai ca
ti lc ny. Ti cht rt ra mt bi hc cho mnh:
Bt k trong trng hp no ngi thy cng cn thnh tht vi hc sinh. Vic xy
ra ri nu ti quanh co che y, th khng nhng ti cng mt uy tn thm trc cc em
m v tnh cc em nhim mt tnh xu v nhn cch.
TRC LM
(Theo L NH YN)

90

Pht
Hc Sinh lp ti lm ch nhim c nhiu em hay ht thuc l. Nh trng cng
nhiu ln nhc nh v ph bnh mt s hc sinh lp ti. L gio vin ch nhim, ti
va ngng li va bc. V th, trong bui sinh hot lp, ti bn nu ra mt "l lp"
pht (nhm rn e) l:
- T nay, nu c hc sinh no vi phm "ti" ht thuc l th phi pht 2.000 ng.
Ti c ch trc bin php "nh vo kinh t" y v c mt nhm cn b theo di.
Kt qu l tun s hc sinh ht thuc l ti lp gim hn nhng vn cn hai em
vi phm.
Vo gi sinh hot, ti nghim khc "t thi ":
- Tun qua, hai em Huy v Dng vn cn ht thuc. Ti yu cu hai em nhc li
ni quy v bin php "pht" m lp ra.
Dng v Huy ng ln khng ni g c.
Ti dn ging:
- Sao li ng im th"
Huy lng tng tha:
Tha, khng c ht thuc ! Phi pht hai nghn !
Ni xong Huy v Dng lng l lch qua hai bn ngi u bn, i ln bng. Mi em
u rt ti ra mt t giy bc hai nghn t ln bn.
Th l ti b ri vo tnh trng kh x. Tng nu hnh pht rn e (ni quy
trng khng nu bin php pht nh th ny...) "Ci kh n b ci khn" t nhin
trong c ti ny ra cch gii quyt "tnh hung" kh x ny. Nhn xung lp ti ni:
Cc em , cc chnh l cc em phi thy ni quy ra l c ch cho cc em, ngn c
nhiu tc hi do vic nghin thuc l gy nn.
Ngng mt giy, ti cm hai t giy bc ri gi ln v ni tip:
- Cc em nghim chnh np pht. Cn s tin pht ny, c s cho vo phong b
v.... gi v gia nh tng em, tin ca b m cc em khng cn c dng vo
vic mua thuc na...
Th l c lp hiu ra vn cng ci ln vui v: Dng v Huy cng khng cn
lm l na v tm tm ci theo.
TRC LM
(Theo NGUYN TH TON)

91

C cng nh khng
Trong gi hc lp 11. Ti thng khng hi lng vi tr Dng v em ny va
hc km va hay ni chuyn. Tr Dng cng bit thy chng a g mnh nn cng t
ra "bt cn".
Hm , khi kim tra bi c, Dng khng thuc bi, thy cho im km. L ra
Dng phi bun ru, nhng ngc li em li t v tnh b. Bn b "chc" em vn ci
ni h h t nhin! Cho rng Dng coi thng mnh, ti lin mng:
- Dng, khng c mt trt t!
Dng ci lin, ging ro honh:
- Tha thy, em c mt trt t u.
Thy th, ti mng tip, Dng li ci. Ti cng tc thm, cui cng ti h lnh:
- Ti mi cu ra ngoi lp ti dy hc.
Tng rng vi thi gay gt th th Dng chp hnh, no ng em khng ra, c
ngi y. C lp dn mt nhn thy ang tc gin.
Giy pht ch i nng n, cng thng... n y ti nhn thng vo Dng dng
dc:
- Em khng mun ra c ngha l cn mun li hc. Yu cu em hc tht
nghim chnh, em c ha nh vy trc lp khng? - Dng, em ng ln cho bit
kin.
Dng t t ng ln.
- Vng, em ha ...
Th l c lp v ti vui hn ln tip tc gi hc.
TRC LM
(Theo L DANH)

92

Li ni ln th hai
Ti Cp Cp ln lp 12C. Lp ang n o ln xn, bng c ting ht hong ht
ln:
- Chng my, hn n?
Ti sng st v tc gin, dng li trn tnh mt lt ri bc vo lp. Sau khi
cho hc sinh, ti c nn gin gi thi bnh thng (nh ti cha nghe thy g)
v tin hnh ging bi.
Cui gi dy, khi kt thc bi ging, ti mi t vn :
- Lc ny, khi chun b bc vo lp, thy c nghe thy mt ting ht to ku "hn
n". Lc thy nhn khp hnh lang, thy khng c ai ngoi thy. Thy on
chc l c ai v cung qu m hong ht ku ln nh th. Mc du thy rt bc
nhng... nh cc em thy y, thy vn c vui v dy mt gi cho tt. Thy ngh,
khng phi v hnh ng bt pht, thiu suy ngh ca mt em m c lp phi thit
thi chu hc mt gi m thy ging dy trong tm trng bc bi, cu gt...
Ni n y th trng im ht gi, ti vui v cho cc em.
Ra khi ca my bc, ti nghe thy ting gi pha sau:
Tha thy.
Ti quay li, mt hc sinh i n trc mt ti.
- Tha thy, em but ming v quen mm nh ni li v l xin thy tha cho.
Nhn thi hi li v nghe cu ni "thnh khn" ca em, t nhin ti thy ngui
gin v ni:
- Cng ng ch ny, by gi thy li c nghe nhng li ni rt ng qu ca
em. Thi c, em vo lp...
TRC LM
(Theo NGUYN HOI NAM)

93

Bi hc xin php
Gi hc tin hnh c 5 pht th hc sinh Nguyn Vn A (mt hc sinh c bit
b lu ban) xin vo lp.
- Thy, em vo lp.
Nhn A, qun cn ng cao ng thp, tay cn cm giu iu thuc l ang chy d,
ti nhc nh em ri cho vo lp.
Kt hp vi ni dung bi hc Nga vn hm , hc v hnh ng v li ni "xin
php" v "cho php", ti ly ngay s vic trn cho hc sinh t cu. Ti ni:
- u gi hc, do vo mun, bn A mun vo, phi ni cu "xin php" nh th
no? Em no hy t h bn A cu ni .
Ti ch nh mt em (cng l mt hc sinh c bit).
Tha thy (Em ni bng ting Nga), em xin li v xin php thy c vo lp .
- Cm n em, cu t rt ng.
Ti li t tip cu hi v nhn vo hc sinh A.
- Khi hc sinh A xin php c vo lp th thy gio tr li "cho php" nh th
no? Em no hy thay thy ni cu ting Nga ?
Ti ch nh chnh em A. C lp nhn A ci v khch l, A ng ln (v ni bng
ting Nga): Thy "cho php" em vo lp.
A ni xong, ti gt u t v hi lng ghi im kh cho hai em, A ngi xung hi
ci u, v ngh ngi.
TRC LM
(Theo H NHN PHONG)

94

Cn
Sau khi tin hnh "bc t chc" lp, ti gi hc sinh ln bng kim tra bi c.
- Mi em Nam ln bng.
Nam l mt hc sinh vo loi ln nht nh lp, li hc nhng li hay "s" v
thng hay "sng " lm ra cc tr ci cho c lp.
Ti va mi hi dt li, Nam p gn ln vi thi t v "tnh b":
- Em khng thuc !
- V sao em khng thuc bi? - Ti hi gt.
- Tha... dt.
C lp ci ln. Ti ngc nhin v thy Nam ang nhn li cc bn t v tha
mn vi cu tr li ca mnh...
Sau khi yu cu lp tr li trt t, ti quay sang nhn thng vo Nam, ni:
- Sao? Em va ni rng em dt phi khng? Vng - Nam vn p li vi ging c
thng cn mt th "m" thng vo mt ti.
- Vy th... em hy chng minh cho ti v c lp bit rng em dt i... - Ti thch
thc.
Nam lng tng, ci mt. C lp dn nhn Nam. Lc ny ti mi i ging:
- Mt ngi bit ni rng: "em dt" th ngi khng n ni "dt" u Thi
em v ch. Ti cho em "chu". Gi sau ti s kim tra.
My hm sau, Nam n gp ti "gi tai" nhn li. T ti khng cn thy em
"din" li ci kiu "cn" nh th na.
TRC LM
(theo NGUYN TUN LONG)

95

Qun Tnh
Tit thao ging c cc thy c trong ban gim hiu v t b mn n d.
Ti dy bi: "Qun tnh".
Ti c gng truyn t kh lu lot ni dung kin thc, t chc cho hc sinh
tham gia xy dng bi. Gi ging din ra kh tri chy.
Sau khi dy ht bi, ti lin thc hin bc "cng c kin thc" v "lin h thc
t. Tm c vi chun b trong gio n, ti t cu hi trc lp:
- Trng Ph Bnh ta nm cnh con sng Cu, nhiu em phi qua ngang
sang trng hc. Em no cho bit, ta ng mi thuyn, khi con cp bn th ta b
chi ng nh th no?
- Tha thy ng sp v pha trc theo qun tnh - C nhiu em nhao nhao p
li.
Ti phn khi thy cc em tr li ng " " mong mun ca mnh, lin ni:
Cc em nu hin tng rt ng, nhng sao li th nh?
Va ni n , th cui lp mt hc sinh ng ln, chng cn gi tay v ch
ti cho php, ni: - Tha thy ring em li ng nga chng chn ln tri . C lp ci
m ln. Ngoi nhn li ngi ni, cc thy c ngi d gi cng ci theo. Ti nhn vi
hc sinh va ni, l em Tin hc sinh ni ting trong lp v a nghch, hay ph
quy gy ci. Va cho em ngi xung, ti va ngh ngay (Tin pha tr ci hay nu
hin tng m em gp phi? Thi ng ri vn l hng...) Ti ly li c bnh
tnh, tip tc vui v ni:
Hay lm, Tin ng nga chng chn ln tri cng ng y cc em .
Ti a ngang mt thm d "phn ng" thy nhiu thy c ci, gt g v tn
thng nhng nhiu em hc sinh th ang ng ngc.
Th ny nh, Tin i , ng mi , nhng li ng quay mt v pha nh,
pha li thuyn (ti ci vui), do khi thuyn dng li v chm bn, Tin ta mi ng
nga l phi, qun tnh m ... Lc ny c lp mi v l, vui v nhn Tin. Cn ti th
cng thy "hng phn" hn v lm ch c mt tnh hung bt ng. Ti va nhn
Tin mm ci th trng cng va im ht gi.
TRC LM
(theo NGUYN VN C)

96

Dn chng
Tit dy ting Nga ca ti hm y lp 10K l bi dy v ngha ca cc ng t
ting Nga: "Yu", "Thch", "Thch lm g"...
Ti ang ging v ngha ca ng t "Yu" th thy mt s hc sinh di lp
dng t "Yu" t cu gn ghp nhau v rc rch ci.
Ti ngh: Cc em mi ch ch n ngha tnh yu nam n. Thy cn phi un nn
s lch lc ny nn sau khi lm xong phn nh ngha ti chuyn sang cho hc sinh tp
t cu c t "Yu".
Ti lin gi mt s em pht biu bng ting Nga theo cu ti t:
Ti yu m.
Ti yu b.
Em yu ng b.
Vi dng "gio dc" s hc sinh va ci tru chc nhau, ti ch nh lun:
C mi em Khi (hc sinh va ci to nht) t mt cu ting Nga c ng t
"Yu".
Khi ng ln nhanh chng ni lun:
Tha ... , em yu ... c em .
Th l c ti v cc em trong lp ph ln ci. Ti gt u cho em ngi xung v
ni r.
- C cho Khi 7 im.
Ti ly bt ghi im trong khi di lp ting ci vn cha dt...
TRC LM
(theo NGUYN TH KHIM)

97

Nguyn nhn
lp 10H, Hng l mt hc sinh ln nhng thc hc tp rt km. Hng mi
chi, hay b gi v trong lp rt hay tru chc bn. C gio ch nhim lp nhiu
ln ph bnh, cnh co nhng em vn chng no tt ny.
Trong gi hc b mn ti, Hng cng lun t ra l mt hc sinh ngang ngnh. Em
khng ghi bi, li cn quay ngang quay nga. vy, khi ti ang ging bi, Hng
li ngang nhin thm nhng t bun ci, khng lch s, lm mt s em ci r.
Nhiu em im lng nhn ti...
Ti nh nhng i xung bn em, hi:
- Sao em khng ghi bi? Em nghe thy c nhc cha?
- Bt em b thng... ci rut g!
C lp ci ln. Ti phi c nn khi bt ci ri rt bt ca mnh a cho
em:
- Em cm bt ca c m ghi cho kp.
Ti tr li bc ging v tip tc ging bi. Cn Hng, tuy cm bt, thnh thong
cng ghi ghi g nhng xem ra c chiu min cng, i ph.
Tun l tri qua. Vo gi dy tun sau, ti gi Hng ln kim tra ming. Em khng
tr li vo cu
hi ca ti m ni lun:
- Em khng thuc.
Ti nhn xt lun:
Hng ch vit p, v hnh p nhng bi ghi ca em cn thiu. Em ch ghi y
hn. Hm nay c cho Hng n nh. Gi sau c kim tra tip y.
Ti cho Hng v ch. Em khng i vi dng v khunh khunh ta y m lng l
ci u, v ch ngi.
t hm sau trong mt ln gp ti, c hi ti sao em cha nghim tc hc tp, em
khng tr li thng vo cu hi m ni:
Nu c tnh cm v nh nhng nh c th khc, ng ny c ch nhim ng mt
t x v. M c thy y, em th ln nht lp...
Qua chuyn tr vi Hng, ti c nh cn phi gp v trao i vi c gio ch
nhim ca em...
TRC LM
(theo NGUYN TH THANH)
98

Thy cho em!

Cu chuyn ca ti khng di dng, cng chng c tnh hung g phc tp, nhng
mi ln ngh li ti vn thy th v.
Nm , ti dy mt trng min ni. Cc em hc sinh dn tc thng hin lnh,
t ni, c khi gp thy gio cng khng bit cho, ch nhn ri ci? Thong hoc, c
i ba em mnh dn hn th khi gp thy cng ch ni c: "Thy i u y?" Ti
ny ra nh gip cho cc em bit cho hi. Th l c sng ra, vo gi i hc. Ti li
ra cng trng. Gp em no ti cng vn v cho hi trc. - Cho em?
- Cho cc em! Em trc nht y ?
- Cho em, hm nay qua sui, nc c to khng?
- Cho em n, xe hng ?
- Cho cc em, c g m vui th?
C nh vy, ti "cho trc" cc em vi thi vn v, h hi.
Nhng ngy u, trc thi cho hi ci m ca ti nhiu em cng ch bit ci
p li... ri bc i.
Ti vn kin tr thc hin vic cho hc sinh t lu sau, khi gp ti ng gia
cng trng ( chm trn vi hc sinh) c mt s em mm ci bn ln ming ni
nh:
- Cho thy gio .
- Em cho thy gio.
Tht bt ng l c mt em bit ng ci m ci nm bch ra cho ti (Theo
nh kiu vn minh lch s m ti c dp ni chuyn cho cc em nghe trong mt gi
sinh hot lp.
TRC LM
(theo NGUYN DUY TRNG)

99

Mt bi ton "hc ba"

Bi dy Ca ti hm l phn v tam thc bc 2, sau khi ti hng dn cho hc
sinh cha xong hai bi th Ngc ng dy xin pht biu:
Tha thy, em gp bi ton ny cng thuc v tam thc bc 2 m em khng lm
c.
Nghe em ngh, lc u ti ngh y cng l mt bi tp bnh thng. Ti yu
cu em c ln. Khi em c, ti ghi vo s tay, va ghi va ngh cch ging.
Nhng khi ghi xong ti lnh c ngi v thy y l mt bi ton "hc ba". Ging
ngay ? Cha chc n (lng tng trc hc tr l iu ti k).
- Em su tm bi ton ny u?
- Tha thy, mt bn cho em .
- Em thy bi ton ny c ging dng bi no trong sch gio khoa?
- Tha thy y khng phi l bi ging trong sch, cng khng phi nh nhng
bi tp thy hng dn cho chng em.
n y ti vui v ni vi c lp:
- Cc em , y l mt bi ton c bit, bi su tm cho hc sinh gii, thy s gp
ring em gii p. Cn c lp cc em vui lng lm cng thy mt bi tp ph hp
vi trnh chung ca c lp. Ta s gii bi s 32 trong sch gio khoa nh.
Hm v nh, n cm xong ti li ngay bi ton trn gii nhng sut c bui
ti cng ch gii c mt phn. Hm sau ti a ra t. Tt c chng ti chm nhau li
mi gii c.
Ti gi em Ngc n gii. Khi gii xong Ngc ni vui v bo cho ti bit:
l bi thi hc sinh gii ton Lin X nm 1982, em xin c ca mt thy dy
Trng i hc S phm.
TRC LM
(theo HONG VN THNG)

100

Con "Nu c la"

Ti dy mn sinh vt mt trng min ni: Trng PTTH huyn Ch n. Mn
hc ti dy thng gn gi vi thc t cuc sng, sn xut, gn b vi mi trng sinh
thi chung quanh. V th, khi hc cc em hc sinh hay thc mc v i hi c gio lin
h v gii thch c th.
Hc sinh ca trng phn ng thuc dn tc Ty, do vy nu gio vin khng c
vn ting Ty th lm khi cng b. Cho nn ti ch hc bit ni ting Ty...
Mt ln, trong khi ging bi: Loi gm nhm", ti c nu ln mt s loi chut
nh "chut ng, chut nht" ... Khi ti ni n "chut ch mt s em ng ra cha
hnh dung c. C em ng ln hi: - Tha c, em khng bit con chut ch n ra
sao. Con y ta gi l con g vy?
May cho ti chun b trc nn p lin: l, Nu c la" y m.
Lp ln mt ting v khng kh bng vui v thoi mi.
Cn ti "c " ging si ni hn ln...
TRC LM
(theo L TH THY)

101

Chic v xe ca
Nhng nm trc y, vic i li bng xe t ca huyn ti khng d dng nh
by gi.
Hm , x chiu, ti vi v xch ti i ra bn xe. Chuyn xe cui cng trong
ngy ang xp khch. Ti lch m ng vo phng mua v nhng n lt mnh th
ht v? Th l bao d nh v mt ngy ch nht gia nh b tiu tan ...
Ti ng ngy ngi, nhn m ng ang chen chc ln xe vi nhng bao ti
cng knh no mng, no go. ang chn ngn, tht vng th nghe thy ting ai
pha sau:
- C
Ti quay li v nhn ra ngi cho l mt em hc sinh c.
- C v nh ?
- Cho em Dung, c nh tranh th v ch nht nhng chn qu, ht v ri?
Khng ti than th tip, Dung ni nh reo ln: - Th th may qu, em cn mt
v! Em mua nhng hai v cho hai anh em cng i Thi nhng anh trai em c vic
t xut nn khng i na. C dng v ny, thch qu, th l em c i cng c mt
chuyn xe.
Gp may bt ng, ti mng ht ch ni. Ti cha kp ra xe th thy mt thanh nin
ht hi x n ca v nn n vi ngi bn v:
Bc thng cm. Ti c in ca bnh vin gi v gp gii quyt mt ca m. Ti
l bc s bnh vin A, hm trc tranh th v nh.
- bo ht v l ht v?
Nhn v nghe li "van ni" ca anh bc s v thi khng khng ca quyn ca
ngi bn v ti lin quay sang Dung:
- Em nhng v cho anh bc s kp v bnh vin, ch nht sau c v cng
c.
Anh bc s tr cha hiu u ui th no, thy c ngi a cho chic v, mng
qunh ln:
- Cm n hai ch em qu.
- C gio em y, c nhng anh i y.
- Cm n c gio, c thng cm.
Ti mm ci ni vi:
- Thi hai anh em ln xe i mau ln.
102

Xe khut sau dy ni . Mc d l chuyn i nhng trn ng t g gh tr

li trng ti thy lng mnh nh nhm.
TRC LM
(theo NNG TH THY CHUNG)

103

Mt bi lm "xut sc "
Ti hm ti ngi chm tp bi kim tra ca lp 12A, khi n bi lm ca
N.V.Hng, ti hi ngc nhin v qu thc cng c phn nghi hoc: Hng vn ch l
mt hc sinh trung bnh nhng sao bi kim tra ln ny li "t xut" lm gii n nh
vy? Bi lm ca Hng khng nhng cp y , chi tit nhng ni dung m ti
ging, thm vo cn a ra nhiu s liu t m m ngay sch gio khoa cng
khng c.
Ti nh li gi lm bi tp ti lp hm , vi ch tm yu cu hc sinh lm bi
nghim tc, ti buc tt c cc em ton b v ghi v sch gio khoa ra u bn,
cc em cng nghim chnh thc hin. Ti inh ninh rng kt qu bi kim tra s
phn nh c ng thc cht trnh tng em. Gi kim tra hm "tht l tng",
khng em no b bt v quay cp, th m... ti sao li c hin tng khng bnh thng
ny? Nhn t giy lm bi trc mt, ti m ra bn khon, nu kt lun l bi quay
cp th chng c chng c g m cng bit u y ln ny Hng c gng hc tp
quyt vn ln... nhng nu cho im ti a (theo kt qu bi lm) th qu tht ti
cng ngn ngi c cn c, phn vn nh vy nn ti nh li bi cha cho im
v chuyn sang chm cc bi khc.
n gi hc tun sau, ti tin hnh tr bi kim tra cho hc sinh. u tin ti tin
hnh tng hp u im v nhc im trong bi lm, cn dn li nhng li m nhiu
em lm ln, sau ti vui v ni:
- Thy rt mng v thy trong lp ta c mt bi lm rt xut sc, bi khng ch y
m cn a ra nhiu dn chng vi nhiu s liu chi tit t m, l bi ca em
N.V.Hng. Hm nay thy ginh thi gian tr bi em Hng ln bng pht biu p
n ca mnh cc em nghe.
C lp xn xao, nhiu nh mt n ci khch l "mt nhn vt mi" xut hin
trong lp.
- No thy mi Hng!
Hng ng ln v t t bc ln bng, dng v lng tng v thiu t nhin.
Em c bnh tnh trnh by nh em vit.
Hng vn lng tng, ngc ng mt lc ri nhn ti ni lng tng:
- Tha thy em khng ni c, bi lm v con s, em chp sch luyn thi i
hc !
Th l c lp ln, nhiu em ci hn nhin v nhn ti (nh th ni rng thy b
mt "qu la"). Thm mi vic r, ti im m ni: - Thy vn ngh rng Hng l
mt hc sinh tng i kh, chc em mun c im cao hn nn khi lm bi mi chp
t ti liu n thi i hoc nh th l khng nn. Tuy vy Hng t gic nhn li, do
104

vy bi ny thy khng cho im v cho Hng n, thy s tip tc kim tra b sung,
Hng lu hc nh.
Vng .
C lp c em ln, c em ci, cn Hng th e thn v ch ngi.
TRC LM

105

Phn IV
LA CHN CCH X L NHANH
TNH HUNG S PHM

106

Trong qu trnh dy hc trn lp cng nh trong cng tc ch nhim lp, cc thy,

c gio thng gp khng t nhng tnh hung s phm i hi phi x l mt cch
nhanh tr, linh hot, bit vn dng kin thc tm l - gio dc v ph hp vi tng i
tng hc sinh, tng hon cnh c th t n hiu qu cao nht.
Chng ti xin gii thiu trong tp sch ny mt s tnh hung s phm thng hay
xy ra trong nh trng gia gio vin vi cc em hc sinh bc ph thng trung hc,
cng vi s gi v cc cch x l cc tnh hung .
Rt mong cc bn c tham gia la chn cc cch x l tnh hung c nu ln
hoc a ra cch x l khc hay hn.
I. CC TNH HUNG S PHM
1. Tnh hung s phm xy ra i vi gio vin trn lp
Tnh hung 1: Bc vo lp, bn nhn thy t trc nht cha lm v sinh, lp rt
bn, bn gh khng ngay ngn. Bn x l th no?
Tnh hung 2: Trong gi ging bi vt l, c mt hc sinh gi tay xin pht biu v
ngh thy gii thch mt vn c lin quan n bi ging, pht hin ra l mt
vn c ng dng trong thc tin m bn cha nm vng. Nu l gio vin ,
bn x l th no?
Tnh hung 3: Trong gi tr bi kim tra vit, mt hc sinh thc mc cho rng
thy gio chm nhm cho em. Nu l thy gio th ngay lc y bn x l th
no?
Tnh hung 4: Trong gi lm bi kim tra mn ton. Mi ht na thi gian, trong
khi c lp cn ang lm bi th thy em A (mt hc sinh gii ton ca lp) lm
xong. Nu l gio vin b mn ton , bn s x l th no?
Tnh hung 5: Bc vo gi dy, bn thy lp vng n na s hc sinh, hi
nguyn nhn th cc em cho bit l cc bn b i a m m ca mt bn trong lp b
mt. Trc tnh hung bn s x l th no?
Tnh hung 6: Trong lp, hc sinh phi ngi theo ch quy nh, nhng vo gi
dy ca bn, c mt hc sinh li t ng o ch, ngi ln bn u.
Khi bn hi l do, hc sinh ni rng:
Tha thy, em thch hc mn ca thy v em thch xem th nghim ca thy lm.
Trc tnh hung bn x l th no?
Tnh hung 7: Bn c tt ni ngng, ln gia l v n. Khi ging bi hc sinh trong
lp ci, nghe thy ting ci , bn x l th no?
Tnh hung 8: Khi tr bi kim tra a s cc em u b im km, cc em u
nht lot ku l bi kh, cc em khng lm c v ngh thy khng ly im. Nu
l thy gio n bn x l th no?
107

Tnh hung 9: Trong khi quay mt vo bng, thy gio thy hc sinh di lp
li n o v ci khc khch. Khi thy ngng vit bng v quay li th c lp li im
lng v nhn ln bng. Nu l thy gio bn x l th no?
Tnh hung 10: Trong khi ging dy, c gio Lan pht hin thy mt hc sinh
cui lp ang mi lm vic ring, khng ch nhn ln nghe ging. Nu l c gio
Lan, bn s x l th no?
Tnh hung 11: Trong khi ang ging bi, thy gio nhn thy c mt n sinh
trong lp khng nhn ln bng m mt c m mng nhn ra pha ngoi ca s lp. Nu
l thy gio , bn s x l th no trc tnh hung ?
Tnh hung 12: Trong gi dy, thy T pht hin ra mt hc sinh cui lp hay
ngp vt, mt l . Thy T nghi vn em mc nghin ma ty. Nu l thy gio T,
bn s x l th no?
Tnh hung 13: Trong khi ging dy, thy gio pht hin ra mt hc sinh n ang
c truyn. Khi thy n v thu sch truyn th thy y l mt tiu thuyt i tnh c
xut bn Si Gn t trc nm 1975. Nu vo trng hp thy gio , bn s x l
th no?
Tnh hung 14: Trong khi ging bi, thy gio thy c mt hc sinh gc u
xung bn khng ghi bi. Nu l gio vin , bn s x l th no?
Tnh hung 15: Khi bc vo lp, c lp u ng ln cho c gio, nhng duy
nht c mt em vn ngi. Trc hin tng bn s x l th no
2. Cc tnh hung s phm xy ra i vi gio vin ch nhim lp
Tnh hung 16: Nu lp bn ch nhim, c mt hc sinh vi phm k lut, bn yu
cu hc sinh v mi ph huynh n gp bn nhng hc sinh t b hc. Bn s
x l nh th no?
Tnh hung 17: Trong lp 10B do thy Tun lm ch nhim c em Hng hay ngh
hc khng php. Tun qua em cng c 2 bui ngh hc khng php. Nu l thy Tun,
bn s x l th no?
Tnh hung 18: Khi tip xc vi ph huynh ca mt hc sinh c bit, ph huynh
nn n bn vi cu "trm s nh thy". Nu l gio vin ch nhim, lc bn phi
ng x th no?
Tnh hung 19: Mt hc sinh sp b a ra xt Hi ng k lut. Ph huynh l
ngi c chc v ch cht a phng n ngh bn vi t cch l gio vin ch
nhim xin vi Hi ng chiu c v "cho qua". Nu l gio vin ch nhim, bn s
ng x vi v ph huynh ra sao?
Tnh hung 20: n thm mt gia nh hc sinh vi mc ch phi hp gio dc
em A mt hc sinh hc km, cha m em ng nh xin cho con thi hc. Bn x l
th no?
108

Tnh hung 21: Mt hc sinh kh trong lp v hon cnh gia nh qu kh khn,

ph huynh n trnh by vi gio vin ch nhim xin cho con ngh hc. Nu l gio
vin ch nhim, bn s ng x ra sao?
Tnh hung 22: L gio vin ch nhim, mt ln n thm gia nh hc sinh gp
ng lc b m em ang la mng em . Nu l gio vin ch Rhim , bn s x s
th no?
Tnh hung 23: Mt n sinh lp bn lm ch nhim va trn 17 tui b cha m
bt ngh hc ly chng. N sinh n nh bn l gio vin ch nhim che ch.
Nu l gio vin ch nhim , bn x l th no?
Tnh hung 24: L gio vin ch nhim lp, mt hm c anh cng an n trng
gp v thng bo rng mt hc sinh ca lp ang c nghi vn l tham gia vo
mt v trm cp. l mt hc sinh thng c bn nh gi l mt hc sinh ngoan.
Trc tnh hung bn s x l th no?
Tnh hung 25: Hai xe m ch hc sinh lp bn i tham quan. Xe no cc em
cng ngh bn i cng. Bn s x l th no?
Tnh hung 26: Gi vt l lp 10C c mt s hc sinh b ghi vo s u bi,
nhng 2 ngy sau khng bit ai ty xa. Thy hin tng trn, nu l gio vin ch
nhim lp 10C, bn x l th no?
Tnh hung 27: Khi mi nhn lp ch nhim, hc sinh ngh bn ht mt bi
nhng bn li khng c kh nng ca ht. Bn x l th no?
Tnh hung 28: Mc du nh trng cm nhng hc sinh lp bn ch nhim
vn mang bng n trong trng. Cc hc sinh bng lm v mt ca knh,
nhng ngay lc cc em mua mt tm knh v lp vo. ng trc s vic l
mt gio vin ch nhim, bn s x l th no trong gi sinh hot lp cui tun ?
Tnh hung 29: Trong bui lao ng, gio vin ch nhim pht hin thy c hai
hc sinh t b v gia gi. Nu l gio vin ch nhim , bn s x l th no?
Tnh hung 30: Do c s xch mch, mt s thanh nin ngoi trng n ch lc
tan hc s n nh mt hc sinh lp bn ch nhim. Bit c s vic trn, bn s x
l th no?
II. CC CCH X L TNH HUNG
1. X l tnh hung s phm ca gio vin trn lp
Cch x l tnh hung 1:
a/ Gio vin ph bnh t trc nht, sau tin hnh ging dy bnh thng.
b/ Gio vin yu cu hc sinh ra ngoi v yu cu t trc nht vo lm v sinh lp
sch s ri mi cho hc sinh vo hc.
c/ Gio vin yu cu cc em tng bn t xp bn gh cho ngay ngn, sau tin
109

hnh ging dy, ht gi dy yu cu t trc nht lm ngay vic v sinh lp trong gi ra

chi gi sau c lp hc gn gng, sch s.
Cch "c" l hay nht.
Cch x l tnh hung 2:
a/ Gio vin cho hc sinh ngi xung v tuyn b vn ny khng c trong
ni dung sch gio khoa nn khng cp gi dy. .
b/ Gio vin dng bi ging v tm cch gii thch vn m hc sinh nu ra
(nhng do cha ch ng v nm vng nn gii thch lng tng, mt thi gian).
c/ Khen hc sinh c s tm ti lin h bi ging vi thc t v hn hc sinh: "Ti s
tm hiu thm gii thch hin tng em nu ra vo u gi sau.
Cch "c" l hay nht.
Cch x l tnh hung 3.
a/ Thy tr li l chm chnh xc, yu cu hc sinh phi xem k li bi lm
ca mnh.
b/ Thy hc sinh trnh by lun ti lp, ch em cho l thy chm nhm.
c/ Thy yu cu em hc sinh xem li bi lm mt ln na v cui gi n gp
thy thy tr cng trao i xem li bi chm cho tha ng.
Cch "c" l hay nht.
Cch x l tnh hung 4.
a/ Cho hc sinh np bi v yu cu hc sinh ra ngoi lp.
b/ Yu cu hc sinh cn xem li bi cho k v ngi nghim chnh ti ch n
ht gi.
c/ Gio vin xung lp xem kt qu bi lm ca hc sinh , nu thy bi lm
hon ho, c th khen v tuyn b vi lp: "Ti cho bn A lm thm mt khc
bn c dp th hin c kh nng ca mnh".
Cch "c" l hay nht.
Cch x l tnh hung 5.
a/ V thy hc sinh ngh nhiu, gio vin b mn cho hc sinh ngh lun khng
tin hnh dy gi ( gi trng) .
b/ Gio vin vn tin hnh ging dy bnh thng.
c/ Gio vin ghi danh sch hc sinh vng mt, tuyn b s li vic ging bi mi
sang bui sau, sau t chc cho hc sinh lm bi tp ti lp, trnh vic trng gi.
Cch "c" l hay nht.
110

Cch x l tnh hung 6.

a/ Kin quyt buc hc sinh ngi v ch theo quy nh.
b/ Vui v cho hc sinh ngi bn u lun.
c/ Hoan nghnh hc sinh c tinh thn ham hc hi v yu cu hc sinh vn tr v
v tr ch ngi m gio vin ch nhim quy nh. Khuyn khch em c gng hc tp
v quan st nhng th nghim chng minh c lm ti lp.
Cch "c" l hay nht.
Cch x l tnh hung 7.
a/ Gio vin tng l nh khng bit.
b/ Gio vin nghim khc yu cu cc em trt t, nghim chnh hc tp.
b/ Gio vin by t vi hc sinh nh sau: - "Ti bit tt ni ngng ca ti chc
chn s lm cc em ci. Ti bit iu v hng ngy ang luyn ni nhanh
chng khc phc c tt ni ngng ny, mong cc em thng cm cho ti".
Cch "c" l hay nht.
Cch x l tnh hung 8.
a/ Gio vin khng chp nhn ngh ca hc sinh, tip tc ly im ghi vo s
im.
b/ Gio vin vui v bng lng khng ly im bi kim tra .
c/ Gio vin hi hc sinh bit cc em vng mc im no, bi ging c im
no cha r. Sau cha bi tp trn bng. Vi kt qu bi kim tra c qu na hc
sinh ch t im km cho nn gio vin quyt nh s t chc cho cc em lm bi
kim tra khc v khng ly im bi kim tra ny.
Cch "c" l hay nht.
Cch x l tnh hung 9.
a/ Thy cau my qut mng v thi n o ci ct ca hc sinh.
b/ Thy gi lp trng yu cu cho bit v sao lp li ci mi khi thy quay vo
bng.
c/ Thy hc sinh vn ci, nn thy tm dng tit hc, i sang phng gio vin soi
gng xem li mt v trang phc sa sang li. Sau tip tc ging dy.
Cch "c" l hay nht.
Cch x l tnh hung 10:
a/ Xung ngay ch hc sinh , pht hin xem em hc sinh ang lm vic g v
sau ph bnh lun trc lp .
111

b/ Nhc nh lun hc sinh v yu cu em ng ln nhc li cu c gio va

ging. Nu hc sinh khng ni c, c ph bnh lun v cho im km.
c/ Xung tn ni xem hc sinh ang lm vic g v nhc nh em phi tp trung
vo nghe ging, sau c gio tr li bc ging v tip tc ging bi.
Cch "c" l hay nht.
Cch x l tnh hung 11:
a/ Ngng ging v ph bnh em hc sinh phn tn t tng khng ch vo bi
ging.
b/ Ch nh ngay hc sinh tr li mt cu hi m gio vin a ra.
c/ Gio vin ra mt cu hi phc vn chung, cc em tham gia pht biu, nhn
gio vin hi em hc sinh c kin g tham gia b sung v nhn em vi con mt
"nhc nh".
Cch "c" l hay nht.
Cch x l tnh hung 12:
a/ Gio vin ph bnh gay gt thi l l hc tp ca hc sinh.
b/ B qua khng x l.
c/ Gio vin xung lp, nh nhng hi hc sinh v sao c v mt mi v ng
vin em ch hn n vic nghe ging. Sau gi hc gio vin tm gp ngay gio vin
ch nhim trao i v hin tng trn c bin php phi hp vi gia nh a em i
kim tra v cha tr.
Cch "c" l hay nht.
Cch x l tnh hung 13.
a/ Gio vin xung thu sch v ph bnh ngay trc lp v vic hc sinh c
truyn cm "trong gi"
b/ Thu ngay truyn v ui hc sinh ra khi lp v vi phm ni quy.
c/ Yu cu hc sinh a truyn cho gio vin, nhc nh em ch nghe ging. Cui
gi hc tip tc gp em hc Bnh gp , ng thi cng gp v phn nh vi
gio vin ch nhim lu tip tc un nn.
Cch "c" l hay nht.
Cch x l tnh hung 14.
a/ Gio vin gi hc sinh ng dy v ph bnh lun trc lp, khng cn bit
nguyn nhn.
b/ Gio vin dng li, ph bnh hin tng hc sinh gc u xung bn sau
"ging gii" cho c lp v thc hc tp cn phi th no...
112

c/ Xung ch hc sinh , hi han xem v sao em c v mt mi? C m au

khng? C th tip tc c gng ngi nghe ging? Sau ng vin em ch hc tp.
Cch "C" l hay nht.
Cch x l tnh hung 15.
a/ C gio nhn thng v gi hc sinh ng ln cho gio vin khi vo lp.
b C l i coi nh khng bit v c lp ngi xung ri c tip tc ging bi.
c/ C gio cho c lp ngi xung, sau c i xung lp hi hc sinh c l do
g m khng th ng ln cho c nh cc bn, nu khng thy hc sinh bo co c
l do g, c gio yu cu ln sau hc sinh phi c thi ng cho nghim chnh khi
cc thy c vo lp.
Cch "c" l hay nht.
2. Cch x l tnh hung ca gio vin ch nhim
Cch x l tnh hung 16.
a/ Khng x l g, cho hc sinh t b hc.
b/ Tip tc gi giy mi ph huynh hc sinh n trng gp gio vin ch nhim.
c/ Gio vin ch nhim n ngay gia nh gp ph huynh hc sinh thng bo
tnh hnh, tm hiu nguyn nhn v bn vi ph huynh ng vin hc sinh tip tc i
hc cng nh tm bin php thch hp gio dc em.
Cch "c" l hay nht.
Cch x l tnh hung 1 7.
a/ Tuyn b tm nh ch hc tp ca hc sinh lm kim im v ngh ln
Hi ng k lut nh trng thi hnh k lut.
b/ Yu cu cn b lp n gia nh thng bo tnh hnh v chuyn giy mi ph
huynh hc sinh n gp nh trng.
c/ Gio vin ch nhim gp ring hc sinh tm hiu l do, sau n thm v
bo vi ph huynh hc sinh bit tnh hnh v tm hiu nguyn nhn. Ty theo nguyn
nhn c th, gio vin bn vi ph huynh hc sinh cch gip thch hp.
Cch "c" l hay nht.
Cch x l tnh hung 18.
a/ Ch ci xa khng ni g.
b/ p li bng li l x giao: "Xin cm n, chng ti khng dm".
c/ Gio vin ch nhim pht biu cm n s tn nhim ca ph huynh hc sinh i
vi bn thn sau nh nhng ni v vai tr v trch nhim ca nh trng - gia nh
v x hi trong vic gio dc con em. Gio vin ch nhim khng qun cam kt s
113

phi hp cht ch vi gia nh gip hc sinh khng ngng tin b.

Cch "C" l hay nht.
Cch x l tnh hung 19.
a/ Gio vin ch nhim ngh ng ph huynh gp thng hiu trng t
kin trn.
b/ Nhn l s trnh by ngh trn ca gia nh trc cuc hp Hi ng k lut.
c/ Tm tt li khuyt im trm trng m hc sinh vi phm. ngh gia nh cng
thng nht vi gio vin ch nhim nh gi mc vi phm v bin php k lut cn
thit, coi l bin php gio dc em hc sinh c dp "tnh ng" rt kinh nghim v
sa cha khuyt im.
Cch "C" l hay nht.
Cch x l tnh hung 20.
a/ t vn cho con em i hc hay khng l ty thuc vo gia nh.
b/ Yu cu gia nh tip tc cho em i hc v cha n tui i lao ng, ngh hc
th d sinh h hng.
c/ Trao i vi gia nh v tm hiu nguyn nhn, v pha nh trng gio vin ch
nhim nhn s c gng v quan tm gip em hc tp tin b hn. ngh vi gia
nh to iu kin v ng vin em chm ch hc hnh.
Cch "c" l hay nht
Cch x l tnh hung 21:
a/ Khng c kin g trc ngh ca gia nh.
b/ t vn nu gia nh qu kh khn th c th cho em va i lm gip
b m va i hc b tc vn ha cng c.
c/ Phn nh vi gia nh: Em l mt hc sinh kh trong lp ang c nhiu trin
vng, v em cn cha n tui lao ng nn nh trng rt tic nu em phi ngh hc.
Gio vin ch nhim cng mong gia nh cho bit nhng kh khn c th gio vin
ch nhim s bn bc vi tp th lp, Hi ph huynh hc sinh, Hi khuyn hc ca a
phng c bin php gip c th.
Cch "C" l hay nht.
Cch x l tnh hung 22:
a/ B v, khng vo thm.
b/ C vo thng trong nh gp ph huynh hc sinh, coi nh khng c g xy ra.
c/ G ca ch b m hc sinh ra m ca mi vo.
- Gio vin ch nhim t vn mt cch thng thn, kho lo.
114

- "Hm nay ti n thm gia nh trao i vi cc bc v nhng tin b cng

nh mt vi im cn gp thm vi em. ng thi cng mong hai bc cho nhn xt
v tnh hnh em nh ra sao?... " Sau khi gia nh gii by tnh hnh, gio vin ch
nhim tip tc gp v bn bin php phi hp gio dc gia nh trng v gia nh.
Cch "C" l hay nht.
Cch x l tnh hung 23.
a/ Gio vin ch nhim ni vi hc sinh : "y l vic ca gia nh, nh trng
khng th tham gia c"
b/ Khuyn em kin quyt "u tranh", "khc t" kin ca b m.
c/ ng vin em gi vng tinh thn, tip tc hc tp tt Gio vin ch nhim ha
s trao i vi Hi ph huynh hc sinh, on thanh nin v chnh quyn a phng
cng gii thch vn ng gia nh thc hin ng lut hn nhn. Gio vin ch
nhim cng khuyn em cn by t nguyn vng vi b m c tip tc i hc n
ni n chn v em cn ham hc tp v li tui 17 cha mun sm c gia nh.
Cch "C" l hay nht
Cch x l tnh hung 24.
a/ Khng nh vi cng an y l hc sinh ngoan.
b/ Coi y l vic xy ra ngoi nh trng, ngh cng an c iu tra v x l
theo lut.
c/ Bnh tnh nghe cng an phn nh nhng vic nghi vn, nhn l tm hiu vn
trn qua cc em hc sinh v s phn nh tr li trong thi gian sm nht. Gio vin
ch nhim cng khng qun trnh by nhn xt nh gi ca mnh v hc sinh vi
cng an.
Cch "c" l hay nht.
Cch x l tnh hung 26.
a/ Gio vin ch nhim tuyn b khng th mt lc ngi c hai xe theo yu cu cc
em c.
b/ Gio vin ch nhim tuyn b s ngi vi xe A.
c/ Gio vin ch nhim vui v ni to vi hc sinh c hai xe:
c/ C phn khi khi thy xe no cng mun c c i cng, c s thu xp nh sau:
Lt i c ngi vi cc em xe A, lt v c s ngi vi cc em xe B".
Cch "c" l hay nht.
Cch x l tnh hung 27:
a/ C gio ni: "C khng bit ht, ngh mt em ht thay c".
115

b/ C gio ni: "C ht khng hay, c xin c mt bi th vy".

c/ C gio ni vi cc em: "C ht khng hay, nhng vi nhit tnh ngh ca cc
em, c s ht v ngh tt c cc em ht cng c" sau c gio ht mt ca khc
quen thuc, ph bin ri c v tay lm iu cho cc em v tay v ht cng c.
Cch "c" l hay nht.
Cch x l tnh hung 28.
a/ B qua s vic trn, khng ph bnh v tuyn dng g trong bui sinh hot lp.
b/ Nghim khc ph bnh v hnh ng vi phm ni quy ca nhm tham gia bng.
c/ Yu cu cc em tham gia bng hm ng ln. Gio vin nghim khc ph
bnh khuyt im vi phm ni quy. Sau cng t li khen ngi cc em bit t gic
mua v lp ngay knh b v. Cui cng yu cu cc em ha trc lp s khng ti
din hin tng vi phm ni quy na.
Cch "c" l hay nht.
Cch x l tnh hung 29.
a/ mc cho hc sinh b v, s kim im v ph bnh trong bui sinh hot lp
i vi hai hc sinh trn.
b/ C t trng gi hai bn tip tc lao ng.
c/ C lp trng i gi hai bn tr li gp thy gio ch nhim, khi cc em tr
li, gio vin nghim khc nhc nh hc sinh v yu cu cc em phi tip tc tham
gia lao ng cng cc bn, trong qu trnh gio vin lun quan st thi lao
ng ca cc em trn.
Cui bui lao ng gio vin ch nhim hp lp kim im rt kinh nghim nh
gi kt qu bui lao ng. Gio vin ch nhim a ra hin tng hai hc sinh nh b v
kp thi c gp v sau sa cha khuyt im c gng lao ng.
Cch "c" l hay nht.
Cch x l tnh hung 30.
a/ Coi chuyn xch mch ngoi phm vi nh trng, khng c trch nhim gii
quyt.
b/ Nhc nh hc sinh, cn ha gii mu thun vi bn v khng c gy chuyn
nh nhau ti cng trng.
c/ Yu cu hc sinh lu li trng C lp trng v ngay bo vi gia nh n n
con v Bo vi bo v trng gii ta thanh nin trn Nu thy c du hiu cn c kh
nng s ngi trn tm cch n nh th gi in cho cng an a phng bo co
tnh hnh v mong c s can thip cn thit
Cch "c" l hay nht.
116

TI LIU THAM KHO

1. K.Marx. Bn tho kinh t trit hc nm 1844. NXB S tht, H Ni - 1962.

2. K.Marx. H t tng c. NXB S tht, H Ni - 1968.
3. L Th Bng - Hi Vang. Tm l hc ng x. NXB Gio dc - 1997.
4. on Vn Chc. X hi ha vn ha. NXB Vn ha Thng tin, H Ni - 1997.
5. Ng Cng Hon - Hong Anh. Giao tip s phm (Gio trnh o to gio vin
trung hc c s h Cao ng S phm). NXB Gio dc - 1998.
6. Ng Cng Hon. Giao tip v ng x s phm (dng cho gio vin mm non).
HSP - HQG, H Ni - 7. Joseph H.Fichter. X hi hc (Trn Vn nh dch). NXB
Hin i th x, Si Gn - 1973.
8. K.D.Usinxki. Tuyn tp, tp I. NXB Quc gia - 1953.
9. Pa.E.D.Dzecginski. Ngi lnh o v tp th. Bn dch NXB S tht, H Ni 1978.
10. A.X.Macarenco. Mc ch gio dc. Tuyn tp, tp 7. Bn dch ting Nga.
11. M.I.Calnin. Tuyn chn cc bi bo v pht biu. Matscva - 1957, bn ting
Nga.

117