Professional Documents
Culture Documents
30
PHN I:
TNG QUAN TI LIU
I. Tng quan v Zeolt
I.1. S lc lch s v s pht trin ca Zeolt .
Zeolt bt u c pht hin vo nm 1756 n nay hn 3 th k. Nm 1756, Le Bron
Bronstedt [13] l mt nh khong hc ngi Thy in pht hin ra mt loi khong mi vi tn
gi l Zeolt, theo ting Hy Lp Zeo: si, Lithot: , v vy Zeolt cn c ngha l si.
ng pht hin c Zeolt nh hi nc thot ra khi nung khong ny. Tuy nhin mi n th
k sau Zeolt mi bt u c nghin cu k phng th nghim.
Vo nm 1932, Mac Bai [14] lm r hiu ng Ry phn t, sau vo nm 1944, Barrer
v Ibbitson ch ra rng hiu ng ny cho php tch cc n v iso parafin.
Bt u t thi im cc loi Zeolt c phc v cho cng nghip. n nm 1956 ngi ta
mi tng hp c cc loi Zeolit u tin.
Vo nhng nm cui th k XX ny s hiu r v Zeolt tng i su rng. n nay c hn
35 loi Zeolt t nhin c tm thy v rt nhiu Zeolt tng hp c ra i [5].
Vic nghin cu cc mt Zeolt ngy cng tng. Hin nay c khong hn 15.000 cng trnh
cng b v hn 10.000 pht minh sng kin v tng hp Zeolt c v cu trc v ng dng n.
c bit ring trong nm 2000 n nay c hn 1060 loi Zeolt tng hp mi ra i.
Nh vy, Zeolt c tm quan trng ln lao trong khoa hc v k thut. Trong tt c cc loi
Zeolt hin c, ngi ta bit r thnh phn, tnh cht ng dng, cu trc mng tinh th ca nhiu
loi Zeolt t nhin v Zeolt tng hp nh: Zeolt A, Zeolt Y, Zeolt X, Zeolt ZSM-5, Zeolt ZSM11,
I.2. Gii thiu v Zeolt
I.2.1. Khi nim v phn loi.
I.2.1.1. Khi nim.
Zeolt l hp cht v c dng aluminosilicat tinh th c cu trc khng gian ba chiu, l xp
c bit v trt t cho php chng phn chia (Ry) phn t theo hnh dng v kch thc. V vy,
Zeolt cn c gi l hp cht ry phn t.
Thnh phn ch yu ca Zeolt l Si, Al, Oxi v mt s kim loi kim, kim th khc.
Cng thc chung ca Zeolt l:
M2/nO . Al2O3 . x SiO2 . y H2O
Trong :
30
Ry phn t Silic.
30
Theo quy lut Lowenstein xc nh rng: Trong cu trc Zeolt hai nguyn t Al khng th tn
ti ln cn nhau. Ngha l trong cu trc Zeolt khng th tn ti cc lin kt Al-O-Al, m ch tn ti
cc lin kt -Si-O-Si- v -Si-O-Al-. Do vy, t s SiO 2/Al2O3 l gii hn di khng c t s
SiO2/Al2O3 < 2 [4]. Khi t s ny gn 2 th Zeolt c coi l giu nhm.
Ry phn t Silic.
L loi vt liu c cu trc tinh th hoc tng ng nh aluminosilicat tinh th nhng hon ton
khng cha nhm. Vt liu ny k nc v khng cha cc cation b tr in tch (hon ton khng
c tnh cht trao i ion).
L Zeolt sau khi tng hp c ngi ta c th dng cc phng php bin tnh bin i
thnh phn ho hc ca Zeolt. V d nh phng php tch nhm ra khi mng li tinh th v
thay th vo l Silic hoc nguyn t c ho tr 3 hoc ho tr 4 gi l phng php tch nhm.
Theo tc gi [17] s phn loi Zeolt tng hp theo thnh phn ho hc c thng k trong
bng 1.
Vic phn chia Zeolt theo t s SiO2/Al2O3 c coi l mt c trng quan trng nh hng n
cu trc, tnh cht l ho hc ca Zeolt.
30
n v
cu
Cc
Unit) v cc khi a
T din AlO4
Hnh
O-2
-1
SiO4
T din
1:
trc
c bn ca Zeolt.
SBU
(Secondary Building
by cc hnh 2 v 3.
S4R
S6 R
D4R
D6R
30
(4-1)
(5-1)
(4-1-1)
30
n v cu trc s cp (SBU)
Vng 4 cnh n, S4R
Vng 6 cnh n, S6R
Vng 4 cnh kp, D4R
Vng 6 cnh kp, D6R
T hp 4-1, n v T5O10
T hp 5-1, n v T8O16
T hp 4-4-1, n v T10O20
Phng php phn loi ny cho php d dng m t cu trc Zeolt bng cc n v cu trc a
din.
I.3.3. Cu trc knh trong Zeolt .
Cc sodalit ghp ni vi nhau to thnh mt khoang rng cc ca s to, nh khc nhau, nh
m Zeolt c cu trc xp. Tp hp khng gian rng tun theo mt quy lut nht nh s cu to
cu trc knh ca Zeolt. Bn cht ca h mao qun trong Zeolt dehydrat ho l rt quan trng, n
xc nh tnh cht vt l v ho hc ca Zeolt Trong cc Zeolt c 3 loi h thng mao qun nh
sau:
* H thng mao qun mt chiu: Cc mao qun khng giao nhau thuc loi ny c h Analeim
(hnh 5).
Hnh 5: H thng mao qun 1 chiu khng giao nhau trong Zeolit.
o
o
o
30
* H thng mao qun 3 chiu, c cc mao qun cng chiu, ng knh ca cc mao qun bng
nhau v khng ph thuc vo hngV d faujasit (X,Y,A) (hnh 7,8).
Hnh 7 :H thng mao qun 3 chiu trong khung zeolt X(a) v Y(b)..
30
Trong cu trc zeolt X, zeolt Y,cc lng sodalit c dng bc din ct c sp xp theo kiu
kim cng Hnh 8 .Mi nt mng ca zeolt X, zeolt Y u l cc bt din ct v mi bt din ct
lin kit mt bc din ct khc 6 cnh thng qua lin kt cu oxy s mt 6 cnh ca bc din
ct l 10 .Do vy, tn ti 4 mt 6 cnh cn trng ca mi bt din ct trong zeolit X, Zeolt Y.
Zeolit Y :
Nh vy, zeolt X giu nhm hn zeoltY mt d tng cc cation Si 4+ v Al3+ u bng 192 v
bng s nh ca mt mng c s ( mi nh ca mt bt dn ct l Si hoc Al ).
V t s SiO2/Al2O3 zeolt Y ln hn zeolt X nn d bn c nhit ca zeolt Y cao hn zeolt
X ,do s to thnh lin kt gia cc mt zeolt X v zeolt Y khc vi zeolt A nn cu trc cng
khc .ng knh ca zeolt X v zeolt Y khong 12,7 A0 .
Do lin kt cc mt 6 cnh nn tng ti ba dng ca s tng ng vi cc mt thng nhau vi
cc hc . Khi hai hc thng nhau ca s trong trng hp ny l ln nht vi vng 12 oxy kch
thc 7,8 A0. Khi cc hc thng vi nhau qua ca s , trong trng hp ny c vng 6 oxy v kch
thc 2,2A0 [1]
I.3.2 cu trc zeolt P .
Zeolt P l loi zeolt c kch thc mao qun b c kh nng hp ph kh . Xc tc zeolt P c
cng thc ho hc l .
Na20.Al203.2,5.Si02.5H20 .
30
Thng s
T l = Si02 / Al203
n v
[9].
Gi tr
1,1 2,5
S4R (Vng 4 cnh song song)
Theo hai hng a v b l :
(3,4 4,4)A0 v (2,8 4,9)A0
H20
30
Nguyn liu
Qu
trnh
gel
ha
H2O
Tinh thZeolit
T,C
50 - 300
Gel v nh
hnh
Ha
tan gel
Cht khong ho
Qu trnh
Tc nhn to
to mm
cu trc
l n ln
ca tinh
th
Na, K
TMA,TPA
N c
30
Na20
3,6
8,0
6,3
Si02
3,0
20
27
H20
144
320
61
T ,0C
100
100
100
T(h)
7
7
168
Si02/Al203
2,5
5,0
12
Al4(Si4010).(0H)8 .
: Si02 = 46,54 .
Al203 = 39,5%.
v H20 = 13,96% .
Tuy nhin trong thin thnh phn l tng ny rt him [ 4 ].trong cao lanh ngoi 3 thnh phn
chnh k trn thng xuyn c mt Fe203 , Ti02 , Mg0 , v Ca0 ,ngoi ra cn c K20 , Na20 vi hm
lng nh v cc khong khc nhau : feldspar , limonit , quartz , anatase .
So vi cc khong khc , lng Al203 trong caolinite thng ln hn t
(36,83 40,32),% cn lng nc hp ph trn b mt , lng K 203v Mg0 thng rt nh ,
tng ng khng vt qu 2% ,1% v 1,2% [4] .
Thnh phn ho hc ca kaolinit c nh hng ti cu trc tnh cht v kh nng s dng chng
. Do , vic xc ng chnh xc thnh phn ho hc ca kaolinit l rt cn thit, nhm nh hng
bin tnh chng theo cc mc ch s dng khc nhau sao cho em n hiu qu nht .
Phng php tng hp zeolt i t khong st .
Qua nhiu cng trnh nghin cu th khong st t nhin c s dng lm nguyn liu ban
u c ngun ngc xut s v thnh phn ho hc rt khc nhau . Quy trnh tng hp t mi loi c
khc bit ng k . Tuy nhin, u ng ch ca phng php ny l cc khong st u c
nung nhit cao ( 650 700)0C nhm loi nc cu trc trc khi to thnh cc aluminosilicat
tinh th .
I.5 Tnh cht xc tc ca zeolt .
30
30
- Cc nhm ( OH) tn ti trong cu trc zeolite l do sau khi trao i cation v phn hu
nhit hoc do phn ly cc phn t H2O bi trng tnh in ca cc cation trao i a ho tr [ 7 ] .
30
+
O
R NH 3
Al
Si
O
O
Al
O
Si
R -N H 2
n+
M (H 2 O)m
O
Al
O
O
Si
..
O
Al
O
O
-
Si
O
H 2O
Al
O
M (H 2 O)
m -1
..
O
O
-
Si
O
-1 +
Al
O
O
Si
30
3+
2+
La (H 2 O)
x
O
(a) La (OH )
Al
O
O
Si
Al
O
Al
Si
O
H
O
Si
Si
O
Al
OH /A l = 1/3
H
+
(b ) La (OH )2
O
Si
Si
O
Al
O
(c) La
O
Si
O
5
2
Al
O
La
O
-
Al
O
H
O
Si
Al
O
O
Si
O
Tm Bronsted
Tm
H+
O
Si
Al
Si
Al
Si
Al
OO
OO
OO
H2O
vi loi tm axit Lewis th ch xut hin sau khi x l nhit. i vi mt s loi zeolite, mng
cu trc khng phi hon ton cha tm axit Lewis sau khi x l nhit. Bi v, sau khi tch H 2O
hon ton khi mng cu trc, mng cu trc s b sp hon ton, c bit cng d sp mng i vi
cc zeolite c t s SiO2/Al2O3 cng thp.
I.5.12 S chn lc hnh dng ca Zeolt.
30
V nguyn tc, mt phn t mun phn ng trong cc Zeolt X,Y,P)cn phi tri qua cc
giai on sau .[21]
-
Hp ph trn b mt xc tc.
Phn ng
nng khuch tn phn t c nh hng rt ln n ton b tin trnh phn ng. M kh nng khuch
tn va ph thuc vo bn cht phn t li va ph thuc vo kch thc ca h mao qun trong
Zeolt, do tnh chn lc hnh hc ca Zeolt quyt nh. Vi cu trc cc mao qun c bit v rt
ng u, Zeolt ch cho php cc phn t c kch thc nh hn ca s vo v thot ra khi cc
mao qun ca n. Chnh v vy cc hin ng chn lc hnh dng trong mao qun ng vai tr quan
trng hn b mt ngoi ht. Ngui ta phn bit ba loI chn lc hnh dng khc nhau.
1. Chn lc hnh dng i vi cc cht tham gia phn ng.
2. Chn lc cc trng thi trung gian.
3. Chn lc cc sn phm to thnh .
*Chn lc cc cht phn ng.
Cc tm xc tc nm trong cc khoang hoc mao qun c ng vo b gii hn bi kch
thc ca s. Nh vy ch c cc cht phn ng c kch thc nh hn hoc gn bng ng knh
cc ca s ny mi c th khuych tn trong cc mao qun n cc tm hot ng v tham gia
phn ng.
30
30
Hnh 14 V tr cation: S1, SI, SII, SII , SIII trong Zeolt X, Zeolt Y.
V tr SI nm ti tm ca lng tr 6 cnh bi 6 cu ni oxy, c 6 mng c s.
V tr SI nm trong Sodalt trn mt bn khc ca mt 6 cnh so vi v tr SI
V tr SII c b tr khng nm trn mt 6 cnh trong lng Sodalt m nm bn ngoi mt 6
cation tt c v tr ny u l Na +.
SII , SIII
H 2O
H 2O
SI, SII
+ H2O
SI
+ H2O
Loi chn lc ny rt thch hp cho nhng phn ng cn chn sn phm mong mun trong s
ng phn ca n.V d chn lc dng Para trong phn ng alxyly ho toluen. S to thnh ba ng
phn octo,meta, para do kh nng khuch tn ra ngoi mao qun quyt nh. Trong s 3 ng phn
ny dng para khuch tn gn 1000 ln so vi hai dng kia. Do s hnh thnh dng para trong
mao qun cng ln hn octo v meta nhiu ln.
I.5.3.Trao i ion trong Zeolt.
I.5.3.1 Tnh cht trao i ion trong Zeolt.
Zeolt c kh nng trao i ion. Nh tnh cht ny m ngi ta c th da vo cu trc ca
Zeolt cc Cation c tnh cht xc tc nh Cation kim loi kim, kim loi chuyn tip Nguyn tc
l da trn hin tng trao i ion thun nghch hp thc gia cc Cation trong dung dch vi cc
30
Cation trong thnh phn ca Zeolt. S trao i tng ng 1-1 theo ho tr, Trong Zeolt
Cation trao i l Cation b tr in tch h.
Khi cho Zeolt tip xc vi dung dch cht in ly. V d CaCl2 th xy ra chu trnh trao i
l:
2Z Na + Ca2+(dd)
2Z Ca + 2Na+
c im cu trc ca zeolt.
30
Bng 5 Trnh by dung lng trao i cation ca mt s Zeolt ph thuc vo kch thc mao
qun v t s mo SiO2/Al2O3.
Tn zeolt
T l s mol
Mldl
Na+/1gmu
7,0
4A
4,2 v 2,2
SiO2Al2O3
2
7,4
2,5
6,4
7,4
4,4
Chabazit
3,7 x 4,2
4,9
Kromit
3,6 x 5,2
3,8
Mordent
6,7 x 7,0
10
2,6
Bn cnh dung lng trao i vn tc trao i cation cng ph thuc vo ng knh mao
qun v kch thc ca cc Cation. Vn tc trao i l khi kch thc Cation b v v ng knh
mao qun ln. Khi Cation c kch thc ln hn ng knh mao qun th s trao i c th din ra
chm trn b mt zeolt.
Qu trnh trao i Cation ca zeolt c th c din theo phng trnh sau[17].
Trong :
ZA, ZB ln lt l din tch ca Cation trao i A,B
(Z), (S) l ch s ca Cation trong zeolt v dung lng tng ng
S trao i Cation dn n s thay i bn , tnh cht hp th chn lc hot tnh xc tc v
cc tnh cht quan trng khc.
I.5.3.2.Kh nng trao i ca Cation trong zeolt .
hiu r qu trnh trao i ion cn xt c th cc chi tit trong mt s trng hp sau y.
trng thi tinh th ca zeolt th cc cation dng nm trong tinh th zeolt c n b bi
nhng in tch m d tha ca cc ion m [SiO4]4 hoc ion m [AlO4]5 gy ra.
Do kh nng ny nn zeolt c kh nng trao i ion mt cch d dng khi zeolt tip xc
vi mt cht trao i ion c th no .
i vi mt s zeolt tng hp thng d dng trao i mt s lng ln cc cation khc
nhau nh Li+; K+; Te+; Ca2+; Sr2+; Ba2+; Mg2+; Zn2+; Pb2+; Ni2+;Co2+ CH3NH3+; C2H5NH+3;
nC3H2NH3+; n-C4H9NH3+; n- C6H13NH3+; CH3(C2H4)4 CH(CH3) NH3+; (C2H5)4N+..
Nhng zeolt cng xp cu trc cng h cng d trao i ion hn . Chng hn nh fozazit,
Chabazit, mordenit, trao i ion d dng hn . Loi c cu trc st hoc c kh trao i ion hn
nh Anacim.
30
Sau y l mt s kt qu nghin cu v kh nng trao i ion gim theo chiu dy Zn > Ba >
Sr > Ca > Co > Ni > Cd >Hg > Mg
Khi trao i ion vi nhng cation kch thc ln hiu ng sng lc phn t ca zeolt rt r qua
vn tc trao i ion ca cc cation. Vn tc trao i ion ca cc cation c kch thc ln hn b
gim ng k so vi ion c kch thc b. Vi cc ion cht hu c tng i cng knh , linh
trong ion rt b nn mc trao i ion gim t 92% v 23% ng vi kh nng trao i ca ion
NH+4 v (CH3)4N+.
Trong qu trnh trao i ion, cu trc ca zeolt b thay i t dng zeolt Na sang dng
zeolt H khng c trng hp no gi nguyn vn. V d vic trao i ion Na + loi zeolt A bng
cc cation NH+4 , Ba2+, Zn2+, Co2+ ,c th dn n vic ph v hon ton cu trc tinh th ca zeolt.
Khi trao i ion hu c, mc trao i gim r rt khi chiu di ca mt xch ca cation
hu c tng ln ngay c s phn nhnh ca cc cation hp cht hu c cng lm gim mc trao
i ion.
Ring zeolt X kh nng trao i cation c kch thc nh cng nh ln hon ton xy ra trong
vi pht v chng c cu trc rt m. Kh nng trao i cation ca cc mng li aluminosilicat
trong cc zeolt tng theo dy.
Anacim < Mordenit < Sabazit < Fozazit.
Tnh ton so snh kch thc ca l v ca cation trao i trong cu trc c th ch ra mc
trao i ca tng loi zeolt. Nhng thc t ca gi tr ny thng nh hn gi tr tnh ton v chng
cn chu nh hng nng lng b mt ca zeolt.
Da trn c s ca cu trc v kh nng tnh ton cho thy khi thay i ion Na + trong zeolt A
bng ion Ca2+ trong dung dch l khng th xy ra s trao i hon ton . V vic trao i khng
nhng lm thay i dung lng hp ph m cn thay i kh nng chui vo cc rnh khoang trong
zeolt ca cc phn t khc nhau. S thay i ion khng thay i cu trc tinh th zeolt nhng
trong nhiu trng hp lm kch thc hiu dng ca l b thay i. V d khi hay th Na + bng
Ca2+ trong zelt th ng knh hiu dng ca l b gim .
S thay i v tr cation trong cu trc tinh th zeolt c ngha c bit l khi thay i cation
ho tr 2. V vy v tr cation ho tr 1 v ho tr 2 l khng ging nhau.
Vic tch cc cation ra khi mng li tinh th thng tin hnh bng cch trao i ion [6]
V d: Vic tch Na+ ra khi zeolt ta lm nh sau:
Cho zeolt c cha Na+ trong tinh th tip xc vi dung dch NH +4 ri to iu kin thch hp
Na + ra khi tinh th zeolt v NH+4 vo tinh th thay th ion Na+.
30
Bc tip theo l thu li zeolt c cha NH+4 thay th cho ion Na+ trn bng cch nung nng
trong iu kin thch hp c xy ra s phn hu ca NH+4.
Phn ng phn hu NH+4 l:
NH4+
NH3 + H+ ( li zeolt)
Khi ion H+ c trong zeolt nhit cao chng kt hp vi oxy v tch khi b mt ca zeolt
di dng phn t nc. Do vy cc tm axt lewis trn b mt zeolt c hnh thnh to nn hot
tnh c bit cho zeolt . Loi zeolt Zeolt sau khi s l cation n nh ngi ta ch nhn c t
zeoltY vi t s SiO2/Al2O3 cao cn zeoltX ngho SiO2 hn khi kh cation mc cao khng n
nh.
Nhn chung s trao i ion gia cation Na + v ion Men+ xy ra mc khc nhau khi Me n+ l
khc nhau ng thi nng dung dch khc nhau, nhit khc nhau, mc trao i cng khc
nhau .
I.5.3.3 Tnh cht chn la v sng lc ion.
Tinh th zeolt c nhiu rnh, khoang nn din tch b mt zeolt rt ln so vi cht khc nhau
cng th tch, b mt zeolt khong 800-1000m2/g [23]
Din tch b mt ca bt c mt n v th tch no ca zeolt u bao gm din tch b mt
bn ngoi v din tch tng th cc b mt trong cc rnh khoang. B mt rnh khoang rt ln li c
tnh cht c bit do cu to tinh th zeolt to nn do vy chim vai tr ch yu trong kh nng trao
i ion v hp th .Nhng cc cht mun tip xc vi b mt bn trong phi i qua cc ca s
ca zeolt. Cc ca s to vng bi oxy kch thc b tp trung nhiu, nguyn nhn t oxy gy nn
tnh cht sng lc ion phn t cho zeolt.
trong zeoltX: bn knh ion ca N(CH 3)+4 cn nh hn bn knh ca s nn xy ra s trao i
ion qua l zeolt X, cn N(C2H5)4+ bn knh nh ln hn bn knh l ca s th khng trao i c
qua l ca zeolt X.
Nhiu cng trnh nghin cu cho bit cc ion khc nhau i vi mt zeolt cng c s chn
lc khc nhau hoc cng mt s ion th s la chn trn cc zeolt khc nhau l khc nhau. Ngi ta
chn kim loi kim vi zeolt X v zeolt Y minh ho iu ny
Zeolt X th t u tin la chn, sng lc gim theo dy sau
Na+ > K+ >Rb+ > C+S > Li+ [23]
Zeolt Y s la chn sng lc cc ion kim loi kim gim theo th t u tin sau:
C+S > Rb+ > K+ > Na+ > Li+ [23]
Tm li s sng lc ion ca zeolt ph thuc vo nhiu yu t nh bn cht ion bn cht
zeolt nhit dung mi. Do , khi nghin cu kh nng trao i ion kh nng hp th ca zeolt
no cn phi bit r tnh cht ca zeolt dung dch ca cht tan v cc yu t lin quan khc.
30
nh hng gy
_ CH CH3
R
Zeolt c s dng l : zeolt Y, X, Mordent, Omega, Zeolt ZSM-5, Zeolt ZSM-8 p sut
kh quyn nhit 2000C, hiu sut t c 26,5%.
30
2C6H5- CH3
C6H6 + C6H4CH3
CnH2n + 2 + CmH2m
t0
Cm+nH2(m+n)+2
Xt
6C4H9OH + 3NH3
t0
C4H9NH2 + (C4H9)2NH + (C4H9)3N + 6 H2O.
Xt
t CH3CHO
Xc tc Zeolt c tm H+ [9].
+ Trng hp Vinyl ste .
0
nH2C = CHOR t
[- CH2-CHCOR-]n
t0
Xt C6H5 + 3H2
30
CmH2m+2 t
CnH2n
CmH2m+2 + CpH2p
t0
CmH2m + CpH2p
Xt
t0
C6H5C2H5
C6H6 + C2H6 + C2H6
Xt
t0
Xycloprafin CuH2n
CmH2m + CpH2P
Xt
Xc tc thng l Zeolt Y siu bn nhit (USY) kch thc l xp ln cc phn t chui
qua v xy ra phn ng ngoi ra cn c th dng cc xc tc ZeoltX, ZSM-5, ZSM-11, Xc tc trn
c s Zeolt c u im l gi thnh thp d ti sinh v cc ch bm trn b mt ch khng bm vo
trong cc mao qun.
Xc tc thng s dng l xc tc cha Zeolt loi CaNiY, LaHY nht l ZeoltY cha Canxi v
nguyn t t him
Vi u im l sn phm tinh khit cao chn lc ln. Ngoi ra cn c th dng HZSM-5 bin
tnh, ZSM 12.
30
t0
R1H + R2H
Xt
R-
t0
Xt
+H2
R H
X l kh thi:
( Vi n<m, m, n l cc s cation).
Ngi ta s dng Zeolt tng hp Na, Zeolt t nhin Moredenit Clenoptilonit
Chng II
Gii thiu v phn ng Crackinh xc tc.
II.1 S lc v khi nim phn ng Cracking xc tc.
II.1.1 S lc v qa trnh Cracking.
30
Chun b
L phn ng
x l
Xc tc
lm
Xc tc
ti sinh
vic
Qu trnh Cracking xc tc l mt qu trnh khng th thiu c trong bt k nh my ch bin
du no trn th gii v qu trnh ny l mt trong nhng qu trnh chnh sn xut xng c tr s
octan cao.
II.1.2 Khi nim v qu trnh Cracking:
Cracking l mt qu trnh phn ct lin kt C-C ca hydrocacbon c khi lng phn t (KLPT)
cao to ra cc phn t c KLPT thp hn so vi gi tr ng dng tt hn. Cracking l mt qu trnh
thu nhit , v vy xy ra thun li nhit cao.
Phn ng Cracking c chia ra lm hai loi: Cracking nhit xy ra theo c ch t do di
tc dng ca nhit v Cracking xc tc xy ra theo c ch cacboncation nh tc dng ca cht xc
tc.
Phn ng Cracking mt s hydrocacbon thng gp v cc sn phm tng ng c th c
vit di dng tng qut nh sau:
Parafin Olefin + paratin nh hn
n=m+p
(2.1)
n=m+p
(2.2)
Olefin Cc olefin nh hn
cc olefin nh hn.
_
deolefin
ArCnH2n+1 ArH + CnH2n
Ar l gc thm
(2.4)
30
gm ion cacbeni (nguyn t cc bon mang in tch dng c s phi tr ba trng thi lai ho Sp 2,
V d : CH+3;, CH3-CH3+ - CH3) v ion cacboni (nguyn t ccbon mang in tch dng c s phi
tr nm trong c mt lin kt ba, tm hai electron, v d :
CH+5, CH3-CH3+ - CH3 ) . Tu theo dng tn ti ca ion trung gian l cacbeni hay cacboni v c
ch ion cacboni [2].
II.2.1 C ch ion cacbeni.
C ch ion cacbeni c Greensteleder v cng s ra ln u tin ngay t nm 1949 [23] ,
da trn c s ho hc ion cacbeni v Whitimore v Church. C ch ny c xc nhn v pht
trin cho n nay. C ch ion cacbenibao gm ion trung gian l cacbeni c xem nh xy ra theo
kiu dy chuynbao gm cc giai on sau:
a)
Giai on khi mo: ion cacbeni cto thnh hoc t qu trnh proton ho mt olefin
(2.5)
(2,6)
(2,7)
Ion cacbeni c to ra c th tham gia vo cc qu trnh chuyn dch hydrua hoc cracking
trong giai on mch tip theo.
b)
_Chuyn dch hydrua (ti sp xp): to cc ion cacbeni bn hn so vi ion cacbeni ban u bao
gm chuyn dch hydrua lin phn t
R1-CH2-CH+-R2+R3-CH2- CH2- CH2- R4
R1-CH2- CH2-R2+R3-CH2- CH2-CH+-R4
(2.8)
hoc chuyn dch hydruani phn t qua s to thnh phn ng trung gian Cyclopropan proton
ho, V d
C-C+-C-C-C-C
C-C--------- C-C-C
C-C+-C-C-C (2.9)
Phc trung gian dng Cyclopropan proton ha do Brower ngh nm 1980 [24] v c xc
nhn sau .
- Cracking: ion cacbeni to ra t giai on (b) hoc t qu trnh chuyn dich hydrua b phn ct
lin kt C-C theo quy tc (t lin kt C-C v tr so vi nguyn t cacbon mang in tch
dng) to ra mt olefin v mt ion cacbeni mi :
R3 - CH2 - CH2 - CH+ - R4 Ct R3 - CH2+ + CH2 = CH - R4 (2.10)
30
olefin
R - CH2- CH+- CH3 +Z-
(2.12)
hay c ch Haag-
Dessau) [25]
C ch ion cacboni do Haag- Dessau ra vo nm 1984 da trn c s ho hc cacboncation
trong supeaxit ca olah. C ch ny bao gm ion trung gian l cacbonni c to ra t phn ng
proton ho mt paratin
CnH2n+2 + HZ [CnH2n+S]+ + Z-
(2,13)
[CnH2n+1]+ + H2
(2.14)
[CmH2m+1]+ +CPH2P+2
n = m +p (2.15)
30
30
thng l cc phn
30
Nhiu phn ng th cp trn bao gm s chuyn dch hydrua ni hoc lin phn t. V th,
chuyn dch hydrua l mt trong nhng phn ng rt quan trng trong ton b qu trnh cracking.
i vi phn ng cracking du m, mc chuyn dch hydrua s dn m gim thnh phn sn
phm olefin; tng hiu sut to cc; to xng nhiu hn v to kh t hn; Tuy nhin xng c ch s
octan gim [26]. Mc tham gia ca phn ng chuyn dch hydrua thng c nh gi da vo
t s mol Paratin/sletin sn phm (p/o) hoc gi tr nghch o ca chng (o/p).
Cracking du m nh l mt qu trnh rt phc tp. V th, nghin cu cc vt l
thuyt cracking v kho st hot tnh ca mt s xc tc, ngi ta thng n gin ha bng cch
s dng cc phn ng m hnh l cracking mt hydrocacbon ring r. Cc hydrocacbon thng
dng cho mc ch ny l cumen, n-decan ;iso octan; n-heptan; n-hexan,n-pentan. V ngay c cc
hydro cc bon nh nh n-butan, isobutan, propan. Trong s n-hecxan va c ng knh ti hn
nh ( 4,3A0) khng b khng ch hnh dng bi hu ht mao qun ca cc loi Zeolt, li va c
kh nng phn ng cracking tng i d. Tc phn ng cracking ph thuc vo kh nng to
cacbocation ca hydrocacbon. Theo , tc cracking gim theo th t: olefin > paratin >
cycloparatin. Cc vng thm l h lin hp bn nn rt kh b cracking ( thng ch xy ra nhm
th). i vi cc hydro cacbon mch h, ca mch cacbon. Tc to cc tng theo th t nguyn
liu: Parafin < naphten < olefin < hydrocacbon thm; v ph thuc nhiu vo cu trc tnh cht axt
ca xc tc, bn cht ca nguyn liu ca nguyn liu v qu trnh crackinh .
30
Trong my thp k qua ,cng ngh v thit b crcking xc ci tin v pht trin khng
ngng.t thit b crcking tng c nh n tng di ng v sau n cracking xc tc tng si
(FCC ) mt qu trnh gn lin vi s ci tin v pht trin ca thit b cracking xc tc l mt tin
trnh nghin cu pht trin v p dng rt mnh m ca cht xc tc cracking.
II.6. Cc yu t nh hng n qu trnh
II.6.1 Yu t v xc tc Zeolt.
Qu trnh trao i Ion H+ ca NaZ khng phi hon ton. Do , lng Na phi cn mt lng
rt nh trong xc tc. Hm lng d ny c nh hng ti hiu qu qu trnh. Nh vy, tnh axt
ca zeolt quyt nh hot tnh cracking c c l do kt qu trao i ion H + vi Na+ hoc Mnn+vi
Na. Vic gim t 0,27% xung 0,02% Na2O trong mu th nhit phn ng c th gim 500C m
vn
chuyn
ho
30%[27]
cho
cc
phn
ng
chuyn
ho
hydrocacbon
trn
xc
tc
lng
chc.
30
Tc np liu ring l t l gia lng nguyn liu c np trong mt n v thi gian trn
lng xc tc c trong vng phn ng. Tc np liu ph thuc vo nguyn liu v xc tc
dng trong qu trnh.
Khi tc np liu gim, su chuyn ho qa trnh tng ln, dn n hiu sut xng, kh ,
cc tng. Nh vy, khi gim tc np liu th thi gian lu li cc hydrocacbon ca nguyn liu
trong vng phn ng tng ngha l thi gian tip xc tham gia phn ng v xc tc tng. Khi tng
tc np liu nu ta tng nhit phn ng s tng tr s octan ca xng v tng hiu sut olefin
trong kh.Nh vy vic chn tc np liu thch hp s cho php hn ch lng cc to ra trong
qa
trnh,
em
li
hiu
sut
cao
[3]
30
nc ct H2O.
A3 ,A4, nguyn liu c pha trn theo t l nht nh. Vi thnh phn s liu ban u cho qu trnh
tng hp c tnh theo t l mol nh sau:
K hiu mu
SiO2/A
l203 2,14
10
4
A1
A2
A3
Na2/
Si020,6
0,6
0,6
H0/
Me01
1
1
NaCl/A
l2O31
1
1
iu kin tng
hp24hgh,24hkt
48hgh,48kt
48hgh,48kt
A4
10
0,6
1
1
96hgh,48kt
Cc phn ng c gi ho v thc hin trong iu kin thu nhit nhit 90 0C c khuy.
Sau phn ng, cht rn c lc ra bng nc ct nhiu ln n khi nc ra ln cui ht cc mui
tan ri c a sy 1050C trong 3 gi, tip c nghin mn v ry ly c ht li 0,15 mm.
Cc mu c ly mt lng nh xc nh bng cc phng php hp th hng ngoi, nhit x
phn tch nhit, chp knh hin vi qut
II
2.2.
iu
ch
Zeolt
dng
X,Y,
30
Cch tin hnh : Cc Zeolt (X,Y,P) c iu ch dng NaZeolt trc tin cn tin hnh trao
i vi ion Na+ t dung dch La(NO3)3 nng 0,5N theo t l rn /lng: 1/10, a hn hp v dng
PH
=9
bng
cch
thm
dung
dch
NaOH.
Hn hp c khuy trn nhit phng, trong thi gian 8 gi. Sau lc v ra loi ion
NO-3 ra khi xc tc v ra sch bng nc ct qua nhiu ln, xc tc sau khi ra c sy s b
1050-C trong thi gian 2h ri em nghin ry ht di 0,25mm. Qu trnh c thc hin 3 ln.
Sau c nung nhit 300 0C trong 3h ,5000c trong 2h v 6000c trong 2h chuyn ht Na
zeolt v dng LaZeolt .
Phng php ny c u im l lm tng tnh axt ca xc tc rn nhng vn gi nguyn c
dng cu trc khi x l nhit ng thi lm cho xc tc c n nh cao.
II.3
Cc
phng
php
thc
nghim
nghin
cu
cu
trc.
Trong lnh vc khoa hc thc nghim c rt nhiu phng php khc nhau c s dng nghin
cu c tnh v cu trc tinh th ca vt liu. Vic la chn cc phng php ny ph thuc vo
tng loi cu trc v mc ch nghin cu. p ng yu cu t ra trong khun kh n ny
chng ti s dng nhng phng php nghin cu cu trc v nhn dng cc sn phm Zeolt
c iu ch sau:
-
Phng
php
th
hot
tnh
xc
tc
trn
phn
ng
cracking
n-
hexan.
tch
trong
khung
cu
trc
(lin
quan
Si/Al).
Dung lng trao i cation c tnh bng miling lng gam ca cation trao i trong 100gam
nguyn liu (mldl/100g)
Qu trnh trao i c thc hin nhit thng, cation trao i l Ba 2+, qu trnh c m
t
Me
Vi
bng
Zeo
phn
tng
Ba2+
+n
n
ng
in
tch
qut
sau:
nB-zeo
+2Mmn+
cation
Me.
Cc tin hnh nh sau:Cn 0,5 gam sn phm cho vo bnh tam gic 250ml, b sung thm 25 ml
dung
dch
BaCl2
0,05N.
iu chnh pH= 9(s dng dung dch NaOH nu PH<9 hoc dung dch CH 3COOH long nu
30
PH>9). Tin hnh lc trong vng 2 gi trn my lc c kh, tin hnh lc ra sn phm bng dung
dch BaCl2 v nc ct (ra sch ht Cl - )bng cch th dung dch AgNO 3 1% . Tin hnh sy kh
trn giy lc, sau chuyn vo bnh tam gic, b sung thm chnh xc 60ml dung dch H 2SO4
0,05N, lc lin tc trong 30 pht trn my lc em lc qua giy lc, thu c phn dch lc. ong
chnh xc 25ml dung dch lc, thm 23 git ch th phenophtalein, tin hnh chun bng dung
dch NaOH 0,05N cho ti kh xut hin mu hng nht, c v ghi th tch NaOH 0,05N chun
ht.
Qu trnh xc nh c tin hnh nhiu ln, mi ln c sai s khng qu 2% ly qu dng lng
c
tnh
nh
D
Trong
sau:
V1 V 2 .N .100.100
(mldl / 100 g )
V .C
v1- th tch dung dch NaOH 0,05Nchun vi mu (ml)(mu trng dung dch H 2SO4)
V2- Th tch dung dch NaOH 0,05N chun vi 25ml dung dch lc, ml;
N;
Nng
thc
ca
dung
dch
NaOH.
30
I0
k .d .c
I
Trong
I0.I;
:D
cng
nh
;
sng
trc
mt
v
sau
khi
ra
khi
quang.
cht
phn
ng.
gc
gia
chm
tia
mt
phng
phn
x.
sin
=n.
y l h thc Vulf Bragg, l phng trnh c bn trong nghin cu cu to mng tinh th. Cc c
30
Knh
hin
vi
in
qut
(SEM)[11]
nh
khi
mn
hunh
quang
th
phng
yu
cu.
vo
trong
mu,
cho
php
nghin
cu
phn
bn
trong
ca
vt
cht.
kch
thc
hnh
dng
tinh
th
vt
cht.
Nguyn
-Chun
ho
do
Vi
sai:
trong
phn
tch
nhit.
Phn tch nhit theo trng lng ( TGA) mc ch l kho st s thay i trng lng theo nhit .
Phn tch nhit vi sai (DTA) l kho st s thay i theo nhit khi thc hin chng trnh nhit
. T hai kt qu ny c th d on s thay i vt liu khi tng nhit . Qua cc mu phn tch
chng
ti
thc
hin
phng
php
phn
tch
nhit
vi
sai
(DTA).
vi
ng
dng
ca
xc
tc
ti
ca
cc
mu
nghin
cu.
Mt khc s tng quan gia tnh cht axt ca xc tc rn v hot tnh xc tc ca chng trong
phn ng hydrocacbon l kh phc tp. Do , hot tnh xc tc l mt c trng quan trng ca
tng loi xc tc. Ngi ta s dng cc phn ng mu nh cracking (n-Hexan), ng phn ho nButen, alkyl ho benzen c trng cht xc tc. Qua y chng ti dng phn ng cracking
n-Hexan
xc
nh
hot
tnh
cc
xc
tc
zeolt
(X,Y,P).
30
phn
ng
thay
2200C
4000C
nghin
cu
hot
tnh
cc
xc
tc
theo
hai
hng
chnh.
* Thc hin phn ng cc xc tc thay i theo nhit khc nhau t (220 0C 3000C,3500C,4000C)
Mc ch phng php ny l tm ra nhit ti u cho tng loi xc tc hay tm ra hot tnh cao
nht ca tng loi xc tc theo mt nhit nht nh.
*Nghin cu cc xc tc thay i theo thi gian ti nhit ti u, nhm mc ch cng xc
nh hot tnh cc xc tc v tm ra n nh v thi gian lm vic ca tng loi xc tc.
Trc khi thc hin cc xc tc c p thnh vin sy kh, to ht c kch thc > 0,25
nhng < 0,6. Trc khi phn ng xc tc c hot ho 2 gi nhit 400 0 C trong khng kh
kh.
a. S thit b phn ng
b. Nguyn l lm vic ca s
*Cc thng s c trng cho xc tc .
chuyn ha chung ca n-Hexan nghin cu c xc nh theo cng thc sau :
m 0 m1
x100%
m0
Trong
lng
sn
hot
tnh
phm(
chuyn
xc
tc
Hexan)
ho
c
xc
sau
phn
chung,
nh
theo
ng,
%
cng
mol.
mol
thc
sau:
m 0 m1
(mol / gxth)
m xt
Trong : m0 : lng nguyn liu (n-Hexan) trc phn ng
30
m1:
lng
sn
phn
(n-hexan
sau
phn
ng,
mol.
chn
lc
sn
phm
tnh
theo
cng
thc
sau:
0
x100%
1
30
Phn III
Kt qu v tho lun.
III.1. Cc phng php c trng cu trc.
III.1.1. phng php trao i cation..
Xc nh tng dung lng trao i cation (TDLT) CEC nhm mc ch nh gi kh nng ph
v cu trc cao lanh ca cht to phc cng nh chuyn ho cu trc cao lanh thnh cu trc Zeolt
chng ti tin hnh xc nh theo cc mu iu ch A1, ,A2 ,A3 ,A4 ,A5 kt qu c xc nh
bng 12 thy rng cc mu iu ch A1, ,A2 ,A3 ,A4 ro vi mu chun A5 ta thy tng dunglng
cc mu iu ch rt cao. c bit l mu A4 gn tng ng mu A5. iu ny c th gii thch
rng nn nh dung lng trao i cation m cao th chng t cu trc cao lanh ban u dn bin
iqua cc pha khc.Tc l s thay i rt ln v cu trc cao lanh ban u. S tng TDLTDC cc
mu l A1 n A4 chng t cao lanh bin i cn trc sang pha Zeolt.
php
ph
nc
Benzen.
30
Atlas
(cc vch thng ng lng trong vch ph) hnh theo s cc mu.
Ngoi ra cc phng php nhim x Rnghen ( XNO) cn cho ta xc nh c hiu sut v tng
loi zeolt c th theo bng sau.
Bng
Thnh phn %
III.1.5.
phng
php
phn
tch
nhit
vi
sai
(DTA).
xc nh r v s bin i cn trc cc loi zeolt nhit chng ti thc hiu php nhn tch
nhit vi sai cc mu iu ch. iu kin phn tch nhit 700 0C trong thi gian 10 pht vi
kh phn tch khng kh qua kt qu phn tch nhn thy cc pc cu mu iu ch gn ging nh
mu chun chng t c s thay i nhit theo cu trc. S phn tch nhit vi sai Hnh (.0
III.1.6.
phng
php
knh
hin
vi
in
qut
(SEM)
Ngoi cc phng php trn chng ti cn phn tch cu trc ca Zeolt bng knh hin vi in t
(SEM) nhm mc ch xc nh c b mt, kch thc, hnh dng vi tinh th. Qua cc mu
phn tch cho thy c b mt, kch thc, hnh dng cc mu A1 A2 A3 A4 c dng gn ging nh
mu chun A5. iu ny chng t rng mu iu ch cao lanh Vit Nam cng tt ngang mu iu
ch
Si
Al
ring
l.
30
3000C. Chng t rng ti nhit ny xc tc Zeolt LaY cho chn lc, kh nng khuch tn v
ph thuc trn tm hot tnh xy ra phn ng cracking l ln sau mt hot tnh v gim dn.
c bit ti nhit 4000C th LaP li cho chuyn ho v hot tnh xc tc cao nht
chng t hp ph trn cc tm hot tnh ca zeolt LaP ti nhit ny khng km so vi LaY
chun.
Mt iu ng ch l trng thi ban u ca cc loi xc tc nhit thp cho chuyn
ho v hot tnh hu nh thp hn hn khi tng nhit cho qu trnh. Nh vy qu trnh cracking
cn chn mt nhit thch hp v hp vi tng loi xc tc th khi chn lc sn phm cng
nh hiu xut chuyn ho l cao nht .
tm c thi gian lm vic v mc n nh ca tng loi xc tc, chng ti nghin cu
chuyn ho v hot tnh cc xc tc Zeolt(LaX, LaY, LaP) theo thi gian trn phn ng
Cracking n- Hexan
III.2.2 Nghin cu s thay i chuyn ho v xc tc theo thi gian (pht)
Vic nghin cu ny cng trn s phn ng vi dng ti phng th nghim hu c ho du
.Kt qu v th bng v hnh Qua kt qu chng ti xc nh c thi gian lm vic c th
ca tng loi zeolt. Da vo th xc nh c thi gian lm vic
Ca cc xc tc n nh khong 10-15 pht c bit l xc tc Zeolt LaX c chuyn ho v
hot tnh v thi gian lm vic gn tng ng vi xc tc Zeolt LaY chun , cn zeolt LaP tuy
c chuyn ho v hot tnh thp hn nhng thi gian lm vic hu nh tng i di v n nh
nht so vi Zeolt LaX v Zeolt LaY chun. Nh vy, cng chng t c rng xc tc zeolt LaX
v LaP c iu ch t cao lanh Vit Nam cng c hot tnh cao v thi gian lm vic n nh rt
tt khng km g xc tc c iu ch t ngun Si v Al ring l.
Mt khc, theo s liu v th cng cho thy c chuyn ho v hot tnh xc tc cc
xc tc zeolt lc u gi mc n nh sau gim dn .Mc n nh xc tc hu nh bng
nhau . Mt d chuyn ho v hot tnh c khc nhau, nhng vi mc n nh nh vy cng c
th gii thch c rng mc lin kt Si- 0H-Al v Si-0H- Si trong cc xc tc hu nh tng
ng nhau . Nh vy khng nh rng cc xc tc iu ch c hot tnh v n nh tt .
III.2.3 Nghin cu s thay i sn phm .
Sn phm l mt trong nhng yu t quan trng trong qu trnh crckinh xc tc. c dc sn
phm mong mun th cn phi chn ch cng ngh , xc tc ,nhit thch hp nhm mc ch
em li
30
T cc s liu bn cho thy thnh phn phn trm theo sn phm c trng trong qa trnh
crackinh (n-Hexan) tng i cao cc sn phm nh propan,propen.c bit hai xc tc Zeolt
LaX v Zeolt LaY s phn b sn phm gn nh nhau.Nh vy c th gii thch l do lc axt v tr
tm t din T04, cng nh hot tnh Zeolt LaY v Zeolt LaX gn nh nhau, trong Zeolt LaX
c phn nh hn Zeolt LaY nh khng ng k . Nh vy, chng t xc tc iu ch t cao lanh
Vit Nam tng ng xc tc iu ch t ngun Si v Al ring l. iu ny thun li cho vic iu
ch
Zeolt
Cao
lanh
Vit
Nam.
2.
Nguyn Phi Hng Crckinh huydrocacbon trn cc xc tc cha Zeolt ZSM-5. Lun
4.
5.
6.
7.
KHKT .H Ni 1998.
8.
xc tc .Lun n
tin s ha hc ,H Ni 1999-2000.
9.
10.
11.
12.
,H Ni 2000.
14.
30
15.
16. Scherzer
19.
20.
21.
22.
23.
24.
sijhoff and Noordhoff , Alphen aan den Rijn ,the Netherlands ,P .137.
25.
De kroes B., Groenenboom C.J., O Connor P. (1986). New Zeolite in FCC, Ketjen
technology( 1984)
28.
29.
30
30