BI GING

TM L HC S PHM

TRANG 1

MC TIU MN HC
Sau khi hc xong mn hc ny, sinh vin c kh nng:
1. Hiu c im tm sinh l la tui hc sinh hc ngh, c s tm l hc ca
vic t chc hot ng dy v hc, phm cht v nng lc c bn ca ngi
gio vin.
2. Hiu c c s tm l hc ca vic t chc qu trnh lao ng hp l v
nhng vn c bn ca hot ng dy ngh.
3. Bc u vn dng nhng hiu bit trn vo hot ng ging dy ti cc
trng dy ngh.

TRANG 2

MC LC
PHN I. TM L HC LA TUI.................................................................................................4
CHNG I. NHP MN TM L HC LA TUI V..........................................................4
TM L HC S PHM.............................................................................................................4
1. VI NT V LCH S HNH THNH V PHT TRIN CA TM L HC LA
TUI V TM L HC S PHM........................................................................................4
2. I TNG, NHIM V V PHNG PHP NGHIN CU CA TM L HC
LA TUI V TM L HC S PHM..............................................................................6
3. MI QUAN H GIA TM L HC LA TUI, TM LHC..................................13
4. NGHA CA TM L HC LA TUI V TM L HC S PHM..........................14
5. L LUN V S PHT TRIN TM L THEO LA TUI.........................................15
CU HI N TP...........................................................................................................................31
CHNG II. TM L HC LA TUI HC SINH...............................................................32
TRUNG HC PH THNG.......................................................................................................32
1. NHNG YU T NH HNG TI S PHT TRIN TM L LA TUI HC
SINH TRUNG HC PH THNG.........................................................................................32
2. S PHT TRIN TR TU CA HC SINH TRUNG HC PH THNG....................35
3. NHNG C IM NHN CCH CH YU CA LA TUI HC SINH TRUNG
HC PH THNG..................................................................................................................38
CU HI N TP...........................................................................................................................43
CHNG III. TM L HC LA TUI SINH VIN.............................................................44
1. NHNG IU KIN HH HNG TI S PHT TRIN TM L CA LA TUI
SINH VIN...............................................................................................................................44
2. C IM TM L C BN CA LA TUI SINH VIN.........................................48
3. NHNG C IM NHN CCH CH YU CA LA TUI SINH VIN....................52
CU HI N TP...........................................................................................................................60
PHN II. TM L HC S PHM...............................................................................................61
CHNG I. TM L HC DY HC.....................................................................................61
1. BN CHT CA HOT NG DY V HC...............................................................62
2. HNH THNH HOT NG HC...................................................................................65
3. C S TM L HC CA VIC LNH HI TRI THC, CC PHNG THC
HNH NG V PHNG THC T DUY.....................................................................68
CU HI N TP...........................................................................................................................73
CHNG II. TM L HC NHN CCH NGI GIO VIN...........................................74
1. C IM LAO NG CA NGH DY HC.............................................................74
2. CU TRC NHN CCH CA NGI GIO VIN.....................................................77
3. MT S PHM CHT NHN CCH CA NGI GIO VIN..................................78
4. NNG LC CA NGI GIO VIN.............................................................................81
5. UY TN CA NGI GIO VIN....................................................................................92
6. CON NG HNH THNH PHM CHT V NNG LC CA NGI GIO
VIN.........................................................................................................................................93
CU HI N TP...........................................................................................................................95
TI LIU THAM KHO................................................................................................................96

TRANG 3

PHN I. TM L HC LA TUI
CHNG I. NHP MN TM L HC LA TUI V
TM L HC S PHM
Trong h thng cc khoa hc s phm, cng vi Tm l hc i cng, Tm
l hc la tui v Tm l hc s phm l hai chuyn ngnh tm l hc trc tip gp
phn hnh thnh quan im s phm v bi dng trnh k nng nghip v s
phm cho sinh vin cc trng s phm cng nh cc trng c khoa s phm. Hai
chuyn ngnh tm l hc ny gn b mt thit vi nhau, trong Tm l hc la
tui (nay cn gi l Tm l hc pht trin) l c s khng th thiu c ca Tm l
hc s phm. Chnh v vy, nh gio dc Nga K.D.Usinxki vit: Cc bn hy
nghin cu nhng quy lut ca cc hin tng tm l m cc bn mun iu khin,
cc bn hy hnh ng cn c trn nhng quy lut ny v nhng hon cnh m cc
bn mun vn dng nhng quy lut ny vo 1.
1. VI NT V LCH S HNH THNH V PHT TRIN CA TM L
HC LA TUI V TM L HC S PHM
Trong lch s cc khoa hc v con ngi, Tm l hc tr thnh mt khoa hc c
lp, tch ra khi Trit hc t nm 1879. Cng t , Tm l hc la tui v Tm l
hc s phm ra i gn lin vi s thm nhp ca cc t tng di truyn hc. Cng
vi hc thuyt tin ha, nhng thnh tu trong vic nghin cu hot ng phn x
ca con ngi do I.M.Xtrnp tin hnh khng nh mi lin h qua li gia cc
hin tng tm l v sinh l, ch ra s pht trin tm l gn lin vi c s sinh l
thn kinh v no b con ngi. C th ni, t tng ca S.Darwin, I.M.Xtrnp
gp phn lm r vn v ngun gc pht trin tm l con ngi; cc con ng,
quy lut, iu kin v ng lc ca s pht trin tm l; vai tr ca dy hc, gio
dc i vi s hnh thnh v pht trin tm l con ngi, qua gp phn thc y
1 K.D.Usinxki. Tuyn tp. tp 8. Nh xut bn vin khoa hc gio dc nc cng ha lin bang Nga. 1950. trang 55 (ting
Nga).

TRANG 4

hai chuyn ngnh Tm l hc la tui v Tm l hc s phm ti thi im lc

pht trin mnh m hn.
Cng vi nhng thnh tu trn, cc cng trnh nghin cu da trn s tch ly
v tng kt kinh nghim ca nhng quan st v s pht trin tm l tr em v tm l
hc gio dc tr t nn mng c s thc tin cho Tm l hc la tui v Tm l
hc s phm lc by gi. Nhng kt qu nghin cu trong Tm l hc i cng
nh Quy lut tm l ca Weber v Feisner, nghin cu Tr nh ca Ebbinhauz,
nghin cu cm gic v vn ng trong tm l hc ca W.Wundt.... bt u thm
nhp vo Tm l hc la tui v Tm l hc s phm. Ngoi ra, nhng tc phm u
tin v Tm l hc s phm nh Tm l hc s phm ca nh gio dc, nh tm l
hc Nga P.P.Karterev, Ni chuyn vi cc gio vin v Tm l hc ca nh tm l
hc M W.James.... m ra trin vng cho s pht trin ca chuyn ngnh ny.
Nm 1906, Nga t chc Hi ngh Tm l hc s phm ln th nht ti
Peterburg. Ti hi ngh ny, ngi ta kch lit ph phn tnh l lun so rng trong
Tm l hc s phm v khng nh phi c nghin cu thc nghim v Tm l hc
la tui v Tm l hc s phm. Cc nh tm l hc v gio dc hc cng cho rng,
cn phi ch ra ngun gc pht trin tm l trong quan h ca n vi qu trnh dy
hc.
Trong lch s hnh thnh v pht trin ca Tm l hc s phm v Tm l hc
la tui phi k n s ra i ca trng phi Nhi ng hc vo cui th k XIX u
th k XX. Trng phi ny l s kt hp my mc nhng quan im Tm l hc,
Sinh l hc, Sinh vt hc v s pht trin tm l ca tr em. Lin X vo nhng
nm 20-30 ca th k XX, trng phi Nhi ng hc c tham vng gi vai tr ca
khoa hc duy nht macxit v tr em, coi s tc ng ca hai nhn t l mi trng
v di truyn quyt nh trc tip s pht trin tm l tr em. H coi Tm l hc l
khoa hc v cc yu t ch quan, cn Gio dc hc l kinh nghim ch ngha.
Nhng quan im trn ca trng phi Nhi ng hc c nh hng khng tt ti
Tm l hc, Gio dc hc v hot ng ging dy trong nh trng ni chung. iu
ny c nu ln trong cc ph phn c tnh nguyn tc nhiu lun im ca
trng phi Nhi ng hc.

TRANG 5

Quan im ng n ca N.K.Crupxcaia, A.X.Macarenc t c s cho

vic nghin cu cc vn hnh thnh, pht trin nhn cch tr em trong gio dc v
hot ng tp th. A.X.Macarenc khng nh: Nh gio dc hiu bit hc sinh
khng phi trong qu trnh nghin cu hc sinh mt cch th m trong chnh qu
trnh cng lm vic vi hc sinh v trong chnh s gip hc sinh mt cch tch
cc. Nh gio dc phi xem xt hc sinh khng phi nh l i tng nghin cu,
m l i tng gio dc1.
L lun v s pht trin cc chc nng tm l bc cao ca L.X.Vgtxki c ngha
cc k quan trng i vi s pht trin ca Tm l hc la tui v Tm l hc s
phm. ng cho rng: Mi chc nng trong s pht trin vn ha ca tr c b l
hai ln, trong hai phng din: ln u tin trong phng din x hi, sau l
phng din tm l, u tin gia ngi ny vi ngi kia nh l mt phm tr tm
giao, ri n bn trong tr nh mt phm tr tm l2. Lun im ny ca
L.X.Vgtxki c cc nh tm l hc tha nhn v c th ha trong cc cng
trnh nghin cu l lun v thc nghim, gp phn xy dng v pht trin Tm l
hc la tui, Tm l hc s phm c kt qu.
S trng thnh ca Tm l hc la tui v Tm l hc s phm gn lin vi tn
tui ca nhiu nh tm l hc nhiu nc, c bit l cc nh tm l hc nh
A.N.Lnchiev, .B.Encnhin, A.A.Liublinxcaia, J.Bruner, J.Piaget, H.Wallon,
P.Janet... Ngy nay, Tm l hc la tui c nghin cu vi nhng quan im mi
v tm l hc pht trin, nghin cu s hnh thnh con ngi t trong bo thai cho
n sut cuc i, gn lin vi nn vn ha x hi lch s v cc tin b x hi ca
nn vn minh nhn loi, ca gio dc hin i.
2. I TNG, NHIM V V PHNG PHP NGHIN CU CA TM
L HC LA TUI V TM L HC S PHM
2.1. i tng nghin cu ca Tm l hc la tui v Tm l hc s phm

1 A.X.Macarenc. Ton tp. Tp V. Trang 91 (Ting Nga)

2 L.X.Vgtxki. S pht trin chc nng tm l bc cao. Ting Nga. M. 1960. Trang 197-198

TRANG 6

Tm l hc la tui v Tm l hc s phm l hai lnh vc tm l hc gn b

cht ch vi nhau trong hot ng s phm, hot ng gio dc. y l hai chuyn
ngnh c bn, pht trin sm nht ca khoa hc tm l. Chng c i tng nghin
cu xc nh mc d chng c chung khch th l con ngi trong s pht trin tm
l cc giai on pht trin ca n.
2.1.1. i tng nghin cu ca Tm l hc la tui
Tm l hc la tui l khoa hc nghin cu nhng c im tm l, cc quy
lut, cc iu kin, ng lc pht trin tm l theo la tui, nhng bin i ca cc
qu trnh tm l, cc phm cht tm l trong s hnh thnh, pht trin nhn cch
con ngi.
Tm l hc la tui khng ch ch nghin cu c im tm l ca c nhn
cc la tui khc nhau, cc c im khc bit v tm l con ngi trong phm vi
cng mt la tui m cn nghin cu kh nng la tui trong vic lnh hi tri thc,
phng thc hnh ng, cc dng hot ng khc nhau ca c nhn ang c pht
trin. Cc du hiu c trng cho s pht trin tm l con ngi t vic ny sinh ci
mi, s chuyn bin t nhng phn ng n gin n nhng hnh ng phc tp, t
vic nm ngn ng n s hnh thnh thc, t thc nhn cch ca con ngi l
nhng c liu t rt ra nhng c im tm l theo cc giai on la tui khc
nhau v rt ra nhng quy lut c bn v s pht trin tm l con ngi.
Tm l hc la tui bao gm nhiu lnh vc nghin cu c th vi t cch l
phn ngnh ca Tm l hc pht trin. C th:
- Tm l hc v i sng thai nhi trng bng m.
- Tm l hc tui hi nhi.
- Tm l hc tui mm non.
- Tm l hc la tui hc sinh tiu hc.
- Tm l hc la tui hc sinh trung hc c s.
- Tm l hc la tui hc sinh trung hc ph thng.
- Tm l hc la tui sinh vin.
- Tm l hc ngi trng thnh.
- Tm l hc ngi gi.

TRANG 7

- Tm l hc tr em pht trin khng bnh thng (pht trin sm hoc chm

pht trin .... ).
2.1.2. i tng nghin cu ca Tm l hc s phm
Tm l hc s phm nghin cu cc c im tm l, cc quy lut tm l ca
vic dy hc v gio dc, nghin cu c s tm l ca qu trnh lnh hi tri thc, k
nng, k xo, cc phm cht tr tu v nhn cch ngi hc. ng thi, tm l hc
s phm cng nghin cu cc yu t tm l v pha ngi lm cng tc gio dc,
nhng vn tm l ca mi quan h gia gio vin v hc sinh cng nh quan h
qua li gia hc sinh vi nhau.
Ngoi ra, vic vch ra ni dung tm l, c s tm l ca qu trnh dy hc v
gio dc ca Tm l hc la tui v s phm cn to ra c s khoa hc cho vic xc
nh nguyn tc, h thng phng php, bin php tin hnh iu khin qu trnh
dy hc, gio dc nhm hnh thnh v pht trin tr tu, nhn cch ngi hc ti mc
cao nht, em li hiu qu trong dy hc v gio dc.
2.2. Nhim v nghin cu ca Tm l hc la tui v Tm l hc s phm
2.2.1. Nhim v nghin cu ca Tm l hc la tui
- Tm l hc la tui ch ra cc c im tm l ca con ngi c hnh thnh
v pht trin trong tng giai on la tui v trong sut cuc i, nhng quy
lut hnh thnh v biu hin tm l ca con ngi trong mi giai on pht
trin tm l, ch ra cc iu kin, ng lc ca s pht trin tm l.
- Tm l hc la tui cung cp c s tm l la tui ca vic vn dng cc
nguyn tc, phng php, bin php dy hc v gio dc ph hp vi c
im v quy lut tm l la tui, t chc hp l qu trnh s phm nhm mc
ch nng cao hiu qu ca hot ng dy hc v gio dc.
- Tm l hc la tui khng nhng cung cp c s tm l cho gio vin trong
hot ng s phm m cn gip gio vin, cc nh gio dc c phng php
i x kho lo vi ng nghip, hc sinh v t rn luyn, t hon thin bn
thn.
2.2.2. Nhim v nghin cu ca Tm l hc s phm
Nhim v chung ca Tm l hc s phm l da trn nhng thnh tu ca
Tm l hc i cng, Tm l hc la tui vch ra c s tm l hc s phm cho
TRANG 8

hot ng dy hc, hot ng gio dc v vic rn luyn cc phm cht, nng lc

cn thit ca ngi gio vin. C th l:
- Ch ra cc quy lut tm l ca vic dy hc v gio dc.
- Nghin cu nhng vn tm l hc ca vic hnh thnh tri thc khoa hc,
hnh thnh v pht trin k nng, k xo v cc phm cht o c, nhn cch
ca hc sinh.
- Ch ra c s tm l ca vic iu khin qu trnh dy hc v gio dc, t chc
hat ng cho hc sinh trn lp v ngoi gi hc cng nh xy dng mi
quan h gia gio vin vi hc sinh, gia cc hc sinh vi nhau, gia nh
trng vi gia nh v cc lc lng gio dc khc.
- Tm l hc s phm nghin cu c trng lao ng s phm ca gio vin, h
thng phm cht, nng lc ca ngi gio vin, vic t rn luyn v hon
thin nhn cch, nng lc ngh nghip ca ngi gio vin.
2.3. Phng php nghin cu ca Tm l hc la tui v Tm l hc s phm
nghin cu cc c im tm l v s pht trin tm l ca con ngi
trong cuc sng, trong dy hc v gio dc cn phi s dng ng b nhiu phng
php nghin cu khc nhau ca khoa hc tm l. Cc phng php nghin cu ca
Tm l hc la tui v Tm l hc s phm khng nm ngoi cc phng php
nghin cu ni chung ca Tm l hc, trong c cc phng php nghin cu c
bn sau:
- Phng php quan st.
- Phng php nghin cu sn phm hot ng.
- Phng php trc nghim.
- Phng php thc nghim.
- Cc phng php iu tra vit.
- Phng php tr chuyn.
- ......
Trong cc phng php trn, phng php nghin cu c bn ca Tm l hc
la tui v Tm l hc s phm l phng php quan st v phng php thc
nghim.
2.3.1. Phng php quan st.
TRANG 9

Xut pht t vic nhng biu hin tm l ca con ngi thng c th hin
qua li ni, c ch, hnh vi v hot ng nn trong Tm l hc la tui v Tm l
hc s phm quan st c coi l phng php nghin cu c bn, u tin.
Quan st l qu trnh tri gic, theo di c mc ch, c k hoch s ny sinh,
din bin v th hin tm l ca tr qua hnh vi bn ngoi trong iu kin t nhin.
Nh nghin cu cn ghi li mt cch nghim tc, khch quan nhng s kin thu
c. Kt qu quan st ty thuc vo vic xc nh r rng mc ch, ni dung quan
st v chun b chu o v mi mt cho s quan st.
Cn t chc vic quan st p ng c cc yu cu v cc nguyn tc c bn
sau y:
- Quan st nhng biu hin tm l ca hc sinh trong iu kin t nhin ca
cuc sng, nht l trong hot ng vui chi, hc tp, lao ng v quan h giao
tip. Vic s dng kt qu ca phng php quan st khng ch gio dc
hc sinh m quan trng hn l chnh trong qu trnh dy hc v gio dc hc
sinh, gio vin va gio dc, va nghin cu, va nghin cu va gio dc,
hng hc sinh vo vng pht trin gn nht.
- Cn quan st mt cch c h thng xut pht t nguyn tc v tnh ton vn
ca nhn cch. Xem xt nhng biu hin tm l c th ca hc sinh trong
nhng hon cnh c th, ring bit ca nhn cch ang pht trin cng nh
nhng biu hin tm l c th trong mi quan h vi cc mt khc ca nhn
cch.
- Quan st phi m bo tnh khch quan. Vic ghi chp v rt ra nhng nhn
xt thu c t nhng s kin quan st c cn m bo tnh khch quan v
thn trng, cn xc nh nhng nguyn nhn gy ra nhng s kin quan st
c, d on xu th bin i ca chng. Chng hn, nh tm l hc ngi
c V.Stern dng nht k quan st v tr em xy dng gi thuyt ca
mnh v nhng nguyn nhn nh hng n s pht trin tm l ca tr. Hay
nh tm l hc Thy S J.Piaget da trn nhng ti liu quan st tr em, trong
c ba ngi con ca ng nu ln s phn chia cc giai on pht trin tr
tu ca tr ...

TRANG 10

Phng php quan st c cc u im sau:Tin hnh nhanh; Khu chun b

khng mt nhiu thi gian; Ti liu thu c trc quan, a dng v tm l con
ngi... song phng php ny ch cho bit nhn biu hin tm l ra hnh vi bn
ngoi, nh nghin cu kh hiu chng mt cch chnh xc, cc ti liu quan st ch
c ghi li di hnh thc miu t. V vy, khi s dng phng php quan st, nh
nghin cu phi phi hp nhiu phng php nghin cu khc nghin cu tm l
con ngi. C nh vy, phng php quan st mi c hiu qu cao.
2.3.2. Phng php thc nghim
Trong Tm l hc la tui v Tm l hc s phm, phng php thc nghim
c vai tr c bit quan trng.
Thc nghim l qu trnh tc ng vo con ngi mt cch ch ng trong
nhng iu kin c khng ch gy ra i tng nhng biu hin cn
nghin cu mt cch khch quan.
Trong Tm l hc la tui v Tm l hc s phm, ngi ta thng s dng
cc hnh thc thc nghim t nhin v thc nghim trong phng th nghim.
Thc nghim t nhin l loi thc nghim c din ra trong iu kin bnh
thng ca cuc sng, trong nh nghin cu c th ch ng gy ra cc nhn t
tc ng thc nghim gip cho vic khai thc, tm hiu cc ni dung cn thc
nghim. Ty theo mc ch v nhim v nghin cu, ngi ta chia thc nghim t
nhin thnh thc nghim t nhin nhn nh (nu ln thc trng ca vn nghin
cu mt thi im c th) v thc nghim t nhin hnh thnh cn gi l thc
nghim gio dc (nh nghin cu ch ng tin hnh cc tc ng gio dc nhm
hnh thnh mt s phm cht tm l no ngi c thc nghim).
Thc nghim trong phng th nghim l loi thc nghim c tin hnh di
iu kin khng ch mt cch nghim khc cc nh hng bn ngoi. Ngi lm th
nghim t to ra cc iu kin lm ny sinh hay pht trin mt ni dung tm l cn
nghin cu. V th c th tin hnh nghin cu tng i ch ng hn so vi quan
st v thc nghim t nhin.
Tuy nhin, d thc nghim c tin hnh trong phng th nghim hay trong
iu kin t nhin cng kh c th khng ch hon ton nh hng ca cc yu t

TRANG 11

ch quan ca ngi b thc nghim, v th phi tin hnh thc nghim mt s ln v

phi kt hp ng b vi nhiu phng php nghin cu khc.
2.3.3. Phng php trc nghim tm l (test)
Trong Tm l hc la tui v Tm l hc s phm, ngi ta thng dng test
o nghim cc mc , trnh pht trin tm l ca con ngi.
Test l mt php o lung tm l c chun ha trn mt s lng ngi
l i din tiu biu.
Khoa hc tm l s dng mt s test v tr tu, nng lc, nhn cch ... nh:
- Test o kh nng tm vn ng (Test Denver).
- Cc test v tr tu: Gille, Binet-Simon, Wechsler, Raven ...
- Test v nhn cch: Eysenck, Murray, Rorschach ....
Test tm l c u im l o trc tip cc biu hin tm l qua vic gii cc
bi test, tin hnh nhanh, m bo lng ha, chun ha vic o c. Song test tm
l ch cho bit kt qu, t bc l qu trnh suy ngh ca nghim th i n kt qu.
Test i hi phi chun b cng phu, m bo cc yu cu k thut ca mt b test.
V vy, cn s dng test nh l mt trong nhng phng php chn on tm l con
ngi mt thi im nht nh.
2.3.4. Phng php iu tra
L phng php dng mt s cu hi nht lot t ra cho mt s ln i tng
nghin cu nhm thu thp kin ch quan ca h v mt vn no , c th tr
li vit (thng l nh vy), nhng cng c th tr li ming v c ngi ghi li.
Cu hi dng d iu tra c th l cu hi ng (c nhiu p nh sn i
tng la chn) hay cu hi m h t tr li iu tra thm d chung hau iu
tra chuyn i su vo mt kha cnh.
Dng phng php quan st c th trong mt thi gian ngn thu thp c
mt s kin ln nhng l kin ch quan. c ti liu tng i chnh xc, cn
son k bn hng dn iu tra vin (ngi s ph bin bn cu hi cho cc i
tng). C nh vy, kt qu thu c s c gi tr khoa hc cao.
2.3.5. Phng php nghin cu sn phm hot ng
y l phng php da vo cc kt qu, sn phm (vt cht hay tinh thn)
ca hot ng do con ngi lm ra nghin cu cc chc nng tm l ca con
TRANG 12

ngi, bi v trong sn phm do con ngi lm ra c cha ng du vt tm l,

thc, nhn cch ca con ngi.
Tuy nhin, khi s dng phng php ny cn ch ti cc kt qu hot ng
v cc kt qu hot ng ny phi c xem xt trong mi lin h vi nhng iu
kin tin hnh hot ng.
2.3.6. Phng php m thoi ( tr chuyn)
y l phng php t ra cc cu hi cho i tng v da vo tr li ca h
trao i, hi thm nhm thu thp thng tin v vn cn nghin cu.
Phng php m thoi c th tin hnh trc tip hay gin tip ty s lin
quan ca i tng vi iu ta cn bit. C th t cu hi thng hay hi ng
vng.
Mun phng php m thoi c kt qu tt, nh nghin cu nn:
1. Xc nh r mc ch, yu cu (vn cn tm hiu).
2. Tm hiu trc mt s c im v i tng m thoi.
3. C k hoch trc iu chnh cu chuyn theo mc ch d nh.
4. Nn linh hot trong vic iu chnh cu chuyn vn gi c lgic, va
p ng c yu cu ca ngi nghin cu.
Trn y l mt s phng php c bn thng c dng trong nghin cu
ca Tm l hc la tui v Tm l hc s phm. Mi phng php nghin cu u
c u im v hn ch ca n, v vy mun nghin cu chc nng tm l no mt
cch khch quan v khoa hc i hi nh nghin cu phi:
- S dng phng php nghin cu ph hp vi vn nghin cu.
- S dng phi hp, ng b cc phng php nghin cu c c kt
qu ton din, khch quan.
3. MI QUAN H GIA TM L HC LA TUI, TM LHC S
PHM VI CC KHOA HC KHC
Khi nghin cu Tm l hc la tui v Tm l hc s phm, cn s dng cc
thnh tu ca nhiu khoa hc khc v n lt mnh Tm l hc la tui v Tm l
hc s phm li cung cp nhng ti liu c ngha quan trng cho nhiu khoa hc
khc.
TRANG 13

 Vi Trit hc: Cc lun im ca Trit hc duy vt bin chng v Duy vt

lch s cung cp c s l lun v phng php lun cho vic nghin cu s
pht trin tm l, thc, nhn cch ca con ngi trong hot ng, giao tip
v trong cc mi quan h x hi. Ngc li, cc thnh tu trong vic nghin
cu tm l con ngi ng gp khng nh cho trit hc. Cc nh trit hc
khng nh: Lch s pht trin tr tu ca tr em l mt trong nhng lnh vc
tri thc hp thnh l lun nhn thc chung v php bin chng.
Vi sinh l hc ngi: Tm l hc la tui v Tm l hc s phm thng s
dng cc kt qu nghin cu v gii phu sinh l ngi v hot ng thn
kinh cp cao vi t cch l c s khoa hc t nhin ca tm l hc.
Vi Tm l hc i cng: Tm l hc i cng cung cp cc khi nim c
bn, cc quy lut c bn ca vic hnh thnh v pht trin tm l con ngi
cho vic nghin cu Tm l hc la tui v Tm l hc s phm. Ngc li,
nh nhng thnh tu ca hai chuyn ngnh tm l hc ny m nhng khi
nim ca Tm l hc i cng tr nn phong ph, su sc hn.
Tm l hc la tui v Tm l hc s phm gn b cht ch vi nhau, quy
nh ln nhau, b sung cho nhau mt cch bin chng. Hai chuyn ngnh Tm
l hc ny to thnh mt th thng nht, kh tch bch. Vic phn ranh gii
gia hai chuyn ngnh ny c tnh tng i. C Tm l hc la tui v Tm
l hc s phm u nghin cu s hnh thnh v pht trin tm l hc trong
hot ng sng, trong qu trnh dy hc v gio dc, cng phc v c lc
cho s pht trin ca con ngi.
Tm l hc la tui v Tm l hc s phm cung cp c s l lun cho cc
khoa hc gio dc, c bit l cho hot ng dy hc v gio dc hc sinh.

4. NGHA CA TM L HC LA TUI V TM L HC S PHM

Tm l hc la tui v Tm l hc s phm c ngha c bit quan trng v
mt l lun, gp phn tch cc vo vic u tranh chng li nhng quan im duy
tm, phn khoa hc v s ny sinh, pht trin tm l con ngi, v ngun gc, ng

TRANG 14

lc, cc iu kin hnh thnh v pht trin tm l, khng nh quan im duy vt

bin chng v duy vt lch s v s pht trin tm l con ngi.
Tm l hc la tui cung cp c s khoa hc cho Tm l hc s phm cng
nh cc ngnh Tm l hc khc trong vic t chc qu trnh dy hc, gio dc, qu
trnh hot ng ph hp vi cc c im tm l la tui, tun theo cc quy lut hnh
thnh, biu hin tm l, pht huy vai tr ca cc yu t tm l cho ph hp vi mc
ch, ni dung, phng php t chc hot ng, em li hiu qu v mt cng vic
v v quan h con ngi. Trong lnh vc gio dc con ngi, Tm l hc la tui v
Tm l hc s phm c vai tr c bit quan trng.
Nhng hiu bit v c im tm l la tui, v quy lut hnh thnh, pht trin
tm l trong dy hc v gio dc gip hc sinh, gio vin v mi ngi mi la
tui khc nhau c c s trong vic kho lo ng x, t rn luyn, t hon thin nhn
cch, xy dng tt cc mi quan h giao lu, quan h lin nhn cch, quan h x hi.
Ngoi ra, Tm l hc la tui v Tm l hc s phm cn c nhiu ngha thc tin
i vi cc mt hot ng khc ca i sng x hi nh qun s, an ninh, th thao, y
t, sn xut, kinh doanh ...

5. L LUN V S PHT TRIN TM L THEO LA TUI

5.1. Vn pht trin tm l
Trong tm l hc, vn pht trin tm l c xem xt theo nhiu phng
din khc nhau. C th khi qut vn pht trin tm l theo ba phng din c
bn sau:
- S pht trin tm l trong gii ng vt.
- S pht trin tm l trong lch s loi ngi v trong s pht sinh c th
con ngi (t trong bo thai cho n khi tui gi, trc khi cht).
- S pht trin tm l th h tr (t tui s sinh n tui thanh nin).
Trong ba phng din trn, phng din th ba c nghin cu rng ri hn.
Vy th no l s pht trin tm l ?
5.1.1. Pht trin l g?

TRANG 15

Pht trin l qu trnh bin i ca s vt, hin tng t thp n cao, t n

gin ti phc tp. Pht trin l qu trnh tch ly dn v s lng dn n s thay i
v cht lng, l qu trnh ny sinh ci mi trn c s ci c, do s u tranh gia
cc mt i lp nm ngay trong bn thn s vt, hin tng. Ni n s pht trin l
ni n s thay i chuyn ha v cht, to nn mt trnh , mt mc mi cao
hn v cht so vi ci c.
Khi nim pht trin lin quan v c s phn bit vi cc khi nim tng trng,
chn mui. C th:
- Tng trng ch yu l s gia tng v mt s lng ca s vt, hin tng
nh chiu cao, cn nng....
- Chn mui c dng ch s tng trng t ti mt nht nh.
Chng hn, trc y, khi ni ti s chn mui v mt sinh hc ca nam v
n, cha ng ta thng ni n thp tam, nam thp lc (tui dy th n
thng l 13 tr i, nam thng k 16 tr i). Tuy nhin, ngy nay
chn mui sinh dc n v nam c th sm hn do iu kin sng v s
pht trin v mt c th thiu nin din ra sm hn.
Mi quan h gia tng trng, chn mui v trng thnh l mi quan h bin
chng c tnh nhn qu: S tng trng, chn mui dn n s bin i v cht (pht
trin), cht lng mi li to tin cho s tng trng v chn mui mc cao
hn.
5.1.2. Quan im duy vt bin chng v s pht trin tm l
Da trn quan im trit hc duy vt bin chng v duy vt lch s, cc nh tm
l hc khoa hc coi s pht trin tm l gn lin vi s xut hin nhng c im
tm l mi v cht, nhng cu to tm l mi nhng giai on la tui khc nhau.
Bt c mc no ca trnh pht trin tm l i trc cng l s chun b v
chuyn ha cho trnh sau cao hn. S pht trin tm l din ra t thp ti cao,
theo tng giai on nh mt qu trnh, trong c nhng bc nhy, nhng khng
hong v nhng t bin. S pht trin tm l trong tng giai on la tui ph
thuc vo hot ng ch o ca la tui .
Khi cp ti s pht trin tm l, nh tm l hc Nga A.N.Lnchiev nu
ln ba nguyn tc c bn sau:
TRANG 16

- S pht trin tm l l qu trnh lnh hi kinh nghim ca loi ngi.

- S pht trin tm l l qu trnh hnh thnh h thng cc chc nng ca
no.
- S pht trin tm l trc tin l s pht trin tr tu, thc cht l s hnh
thnh cc hnh ng tr tu.
C th ha ba nguyn tc v s pht trin tm l trn y, A.N.Lnchiev
xem xt s pht trin tm l ca con ngi nh l:
- Qu trnh con ngi lnh hi kinh nghim x hi lch s, th hin qua vic
tip thu tri thc cng nh phng thc hot ng. y l mt c bn, ch
yu c tnh cht quyt nh i vi s pht trin tm l.
- Qu trnh pht trin cc c ch tm l ca vic vn dng cc phng thc
hot ng v vn tri thc tip thu c vo cc hot ng c th trong
cuc sng.
- S pht trin nhng thuc tnh chung ca nhn cch, trong c cc thuc
tnh chung c tc dng quyt nh nht, l:
o Nhng thuc tnh chung ca xu hng nhn cch.
o Nhng c im, cu trc tm l trong hot ng.
o S pht trin cc c ch ca thc.
Cc ch s c bn ca s pht trin tm l: Theo quan im truyn thng, s
pht trin tm l con ngi c nh gi qua ba ch s c bn th hin ba mt
ca i sng tm l con ngi. l:
- S pht trin nhn thc: Chuyn t s phn nh b mt ca s vt, hin
tng ring l ti nhn thc bn cht ca chng, vch ra mi lin h, quan
h c tnh quy lut, ti nhng tri thc c h thng.
- S pht trin tnh cm: Tnh cm ngy cng m rng phm vi, phn ha
phc tp, c ni dung x hi cao hn, c c s l tnh y hn.
- Nm vng h thng nhng hnh ng, hot ng: S pht trin tm l con
ngi biu hin trong nhng bin i v cht lng ca hnh ng, hot
ng, t khng ch nh ln ch nh, t khng c thc ln c thc.

TRANG 17

Cc dng hot ng ngy cng phong ph v ni dung, trnh , cu trc

v phng hng.
Ngy nay, theo quan im hin i, ngi ta c cch nhn mi m v s pht
trin tm l ca tr, xem xt hnh vi, hot ng ca tr xut hin nh th no, c th
d on c chiu hng bin i v s hnh thnh pht trin cc hnh vi, hot
ng c tnh quy lut theo s bin i ca thi gian. l s bin i v cht con
ngi. Lin quan cht ch vi khi nim bin i v cht l vic t chc li hnh vi,
hot ng trong s phi hp cht ch gia s t chc v s dng kh nng pht trin
ca tr. Qu trnh pht trin bao gm nhng bin i v cht v s t chc li hnh
vi theo tui, din ra theo trnh t, mang tnh cht tch ly v c s nh hng. C
th:
- C trnh t tc l cc bin i din ra theo mt trnh t lgc.
- C tch ly tc l mt phn no bao gm tt c nhng g c trc ,
cng thm vi mc cao hn.
- C nh hng tc l s pht trin lun hng ti mt trnh mi, cao
hn.
S pht trin tm l tr em khng mang tnh ngu nhin m din ra c quy lut.
Trong qu trnh pht trin tm l ca tng a tr c nhng im khc bit, song bao
gi cng c nt chung, thng nht cho mi tr em. Tt c tr em u tri qua nhng
bc hoc nhng giai on pht trin nht nh. Trong mt s trng hp c bit,
tr em c th pht trin sm, pht trin mun hoc pht trin khng bnh thng,
l nhng trng hp c nhng sai lch trong s pht trin tm l. V nhiu phng
din, tr em ngy nay pht trin nhanh hn so vi trc y. iu ny l do s tin
b ca cc phng tin thng tin i chng, cc phng tin k thut hin i, ngi
ln ch nhiu hn ti vic dy d v to iu kin cho tr em tip xc vi cuc
sng mi.
5.1.3. Mt s quan nim cha ng v s pht trin tm l
Quan im duy tm ni chung xem s pht trin tm l ch l s chn mui,
trng thnh ca cc yu t sinh vt nh sn t trc trong gen di truyn. S pht
trin tm l ch l s tng ln hay gim i v mt cht lng ca cc hin tng tm
l nh s lng t ng, kh nng nh, ch , tc hnh thnh k xo ... ch khng
TRANG 18

phi l s chuyn bin v cht lng. S pht trin tm l din ra mt cch t pht,
khng tun theo quy lut v cng khng th iu khin c. Quan im cha ng
ny c th hin c th mt s hc thuyt sau:
Thuyt tin nh:
Nhng ngi theo thuyt tin nh xem s pht trin tm l l do cc tim
nng sinh vt gy ra v con ngi c tim nng ngay t khi mi ra i. Mi c
im tm l chung v c tnh cht c th u l tin nh (c quyt nh trc),
u c sn trong cc cu trc sinh vt v s pht trin ch l qu trnh trng thnh,
chn mui ca nhng thuc tnh c sn ngay t u v c quyt nh trc
bng con ng di truyn ny. Chng hn, S.Freud coi ng lc ca s pht trin
tm l l cc bn nng; J. iUy xem nhu cu v cc thuc tnh tm l c sp t
sn trong gen.
Hc thuyt ny cng cho rng, cc yu t di truyn quyt nh gii hn ca
gio dc. Mi trng ch l yu t iu chnh, yu t th hin, mt nhn t bt bin
no tr. Nh Tm l hc ngi M E.Thorndike cho rng: T nhin bn cho
mi ngi mt vn nht nh, gio dc cn phi lm bc l vn l vn g v phi
s dng n bng phng tin tt nht v vn t nhin t ra gii hn cho s
pht trin, cho nn mt b phn hc sinh t ra khng t c kt qu no d
c ging dy tt, s khc li to ra c thnh tch d ging dy ti1.
Nh vy, vi quan nim nh trn, vai tr ca yu t gio dc b h thp.
Gio dc ch l nhn t bn ngoi c kh nng tng nhanh hoc km hm qu trnh
bc l nhng phm cht t nhin, b ch c bi tnh di truyn. V vy, thuyt tin
nh c kt lun s phm sai lm khi xem mi s can thip vo qu trnh t nhin
ca tr u l s tu tin khng th tha th c.
Khoa hc hin i chng minh rng nhng quan im ca thuyt tin nh
v ngun gc ca s pht trin tm l cn c nhiu hn ch. Kt qu nghin cu
thc nghim trn tr sinh i t mt trng do cc nh tm l hc Lin X (trc
y) nh V.V.Cnbannpxki, A.R.Luria, A.N.Mirnva v nh tm l hc ngi
Php R.Razj ch ra rng vi c s bm sinh ging nhau, tu thuc vo phng
1 Theo V.A. Cruchetxki, Nhng c s tm l hc s phm. Nxb gio dc H Ni. T1. Tr31. 1980

TRANG 19

php dy hc, cc tr sinh i t mt trng th hin nhng kh nng khc nhau v

nng lc.
Trn thc t, yu t bm sinh c vai tr quan trng, c xem nh tin vt
cht ca s pht trin tm l con ngi, chng khng hon ton nh sn t trc
mi kh nng pht trin tm l. Trong cng tin vt cht nh nhau, nhng do s
tc ng ca gio dc, s rn luyn v mc tch cc hot ng khc nhau, con
ngi khc nhau v s pht trin tm l.
Thuyt mi trng
i lp vi thuyt tin nh, nhng ngi theo thuyt mi trng gii thch s pht
trin tm l bng tc ng ca mi trng t nhin, hon cnh sng xung quan con
ngi. H xem mi trng l nhn t quyt nh s pht trin tm l con ngi.
Thuyt mi trng bt ngun t nc Anh, h coi tr em sinh ra nh t giy
trng, nh tm g mc hoc tm bng sch s, s pht trin tm l hon ton ph
thuc vo tc ng bn ngoi, do vy ngi ln mun v ln t giy ci g th n nn
th
Ch ngha Mac-Lnin khng nh vai tr tch cc, ch ng, sng to ca
con ngi vi t cch l ch th hot ng, coi hon cnh, mi trng c vai tr
nht inh i vi s pht trin tm l con ngi v con ngi khng hon ton l
thuc vo hon cnh. C.Mc ni: Hon cnh c tc dng ci to con ngi trong
chng mc, con ngi tc ng n hon cnh. Hot ng ca con ngi m c
bn l hot ng lao ng ci to th gii, sng to ra th gii v ci to chnh
bn thn con ngi.
Thuyt hi t hai yu t
Khi nghin cu s pht trin tm l tr em, cc nh tm l hc theo thuyt hi
t hai yu t tnh ti tc ng ca c hai yu t mi trng v di truyn. V d nh
nh di truyn hc ngi Anh S.Auerbac cho rng: Trnh pht trin tr tu, nhng
nng lc chuyn bit, nhng phm cht c nhn, tt c nhng ci l kt qu ca
s tc ng qua li gia yu t di truyn v yu t mi trng. Nh tm l hc
ngi c V.Stecn v nh tm l hc ngi M Anataxi coi c hai yu t di truyn
v mi trng cng quyt nh s pht trin tm l con ngi. H quan nim rng,
c hai yu t ny hi t li cng quyt nh mt cch my mc s pht trin tm l,
TRANG 20

trong yu t di truyn gi vai tr quyt nh, mi trng ch l iu kin bin

nhng c im tm l c nh sn trong gen di truyn thnh hin thc.
Thuyt hi t hai yu t cng sai lm khng km thuyt tin nh v thuyt
mi trng. Tnh cht my mc v siu hnh ca cc quan im trn u b ph
phn.
Tm li, mc d quan nim ca nhng ngi i din cho cc thuyt trn c
v khc nhau nhng thc cht quan im ca cc tc gi u c nhng sai lm
ging nhau. C th:
- Cc quan im trn u tha nhn c im tm l ca con ngi hoc l bt
bin, hoc l tin nh, hoc l do tim nng sinh vt di truyn quyt nh,
hoc l do nh hng ca mi trng bt bin. Vi quan nim nh vy th
trong trng hp no con em ca tng lp c c quyn c li u c trnh
ph trin tm l hn hn con em giai cp b bc lt. Do vy, s bt bnh
ng trong x hi l tt nhin v hp l.
- Cc tc gi ny nh gi khng ng vai tr ca yu t gio dc. H xem xt
s pht trin ca tr em mt cch tc ri v khng ph thuc vo nhng iu
kin c th m trong qu trnh y din ra. Do vy, h u nh gi thp vai
tr ca yu t gio dc, xem nh nhn t x hi lch s.
- C ba trng phi trn u ph nhn tnh tch cc hot ng ca tng c nhn,
coi thng nhng mu thun bin chng c hnh thnh trong qu trnh pht
trin ca c nhn. H coi tr em nh l mt thc th th ng, t nhin, cam
chu nh hng c tnh cht quyt nh ca nhn t di truyn v mi trng.
H khng thy c, con ngi l mt thc th x hi tch cc, ch ng
trc t nhin, c th ci to t nhin, x hi v bn thn pht trin nhn
cch. V ph nhn tnh tch cc hot ng ca con ngi nn h khng th
gii thch ti sao trong nhng iu kin ca cng mt mi trng x hi li
hnh thnh nn nhng nhn cch khc nhau v nhiu ch s, hoc v sao nhng
ngi ging nhau v ngoi hnh nhng th gii ni tm, ni dung v hnh thc
hnh vi li c hnh thnh trong nhng mi trng x hi khc nhau.
Khoa hc hin i chng minh rng, yu t bm sinh di truyn l nhng yu t
th cht - tin vt cht ca tm l, khng nh sn tm l. Hon cnh sng c vai
TRANG 21

tr quan trng, nhng hon cnh x hi, nn vn ho x hi quyt nh tm l con

ngi, trong gio dc l yu t ch o, hot ng ca c nhn mi ngi l yu
t trc tip quyt nh s pht trin tm l con ngi.
5.2. iu kin, quy lut v ng lc ca pht trin tm l
5.2.1. iu kin pht trin tm l
5.2.1.1. iu kin th cht
c im c th, c im ca cc gic quan ca h thn kinh c xem l
tin vt cht, iu kin thun li hoc gy kh khn cho vic hnh thnh mt hot
ng no . Song cc c im th cht ca con ngi khng phi l nhn t quyt
nh, khng phi l ng lc ca s pht trin tm l.
5.2.1.2. Cc iu kin sng
Cc iu kin sng c nh hng n s pht trin tm l ca con ngi,
nhng chng khng quyt nh trc tip n s pht trin tm l m chng tc ng
thng qua mi quan h qua li gia con ngi vi hon cnh. Cc nh hng bn
ngoi tc ng gin tip n s pht trin tm l c nhn thng qua nhng iu kin
bn trong ca con ngi, trong c kinh nghim ring v vai tr ch th ca c
nhn.
Trong cc nhn t ca cuc sng, trc ht phi ni ti vai tr ca vn kinh
nghim x hi, nn vn ho x hi, cc mi quan h x hi. C.Mc ch r: Bn
cht ca con ngi l s tng ho cc mi quan h x hi. iu c ngha l
nhng c im tm l ca c nhn c quyt nh bi c im cc mi quan h
x hi m c nhn con ngi gia nhp vo vi t cch l thnh vin ca x hi.
Qu trnh pht trin tm l l qu trnh con ngi lnh hi nn vn ha x hi, vn
kinh nghim x hi, qu trnh con ngi tip nhn nn vn ho theo con ng t
pht v t gic. Con ng t gic c th hin qua gio dc, l s tc ng c
mc ch, c k hoch, c phng php nhm hnh thnh con ngi nhng phm
cht nhn cch, p ng cc yu cu ca x hi. V vy, gio dc l nhn t ch o,
quyt nh s pht trin tm l ca con ngi.
5.2.1.3. Tnh tch cc hot ng ca con ngi
Tnh tch cc hot ng ca con ngi l nhn t quyt nh trc tip s pht
trin tm l. Qu trnh tc ng qua li gia con ngi v mi trng c tin hnh
TRANG 22

thng qua chnh hot ng ca con ngi trong mi trng . Hot ng ca con
ngi c tnh mc ch, tnh x hi c xem l iu kin quyt nh s pht trin
tm l.
5.2.2. Quy lut chung ca s pht trin tm l
5.2.2.1. Tnh khng ng u ca s pht trin tm l
Trong nhng iu kin, thm ch ngay trong nhng iu kin thun li nht
ca vic gio dc th nhng biu hin tm l, nhng chc nng tm l khc nhau
cng khng th pht trin mc nh nhau. C nhng thi k ti u i vi s
pht trin mt hnh thc hot ng tm l no . Chng hn, giai on thun li
cho s pht trin ngn ng l thi k t 1 n 5 tui, cho s hnh thnh nhiu k xo
vn ng l khong t 6 n 11 tui, cho s hnh thnh t duy ton hc l giai on
t 15 - 20 tui.
Ngay trong s pht trin c th tr cng th hin tnh khng ng u. V d,
chiu cao v trng lng ca tr tng nhanh trong 2 nm u sau khi sinh v trong
thi k pht dc.
Tnh khng ng u ca s pht trin tm l cn th hin ch c s khc
bit v s pht trin tm l gia cc c nhn ngay trong cng mt tui. Cc chc
nng tm l v ngay c cc nt tm l c nhn ca tr em khc nhau cng khng t
mt mc nh nhau (d chng cng mt tui).
5.2.2.2. Tnh ton vn ca tm l
Cng vi s pht trin, tm l con ngi c tnh ton vn, thng nht v bn
vng. S pht trin tm l l s chuyn bin dn cc trng thi tm l thnh cc c
im tm l c nhn. Tm l tr nh phn ln l mt t hp thiu h thng, nhng
tm trng ri rc khc nhau. S pht trin th hin ch nhng tm trng dn
chuyn thnh cc nt nhn cch. Chng hn, tm trng vui v, thoi mi ny sinh
trong qu trnh lao ng chung, ph hp vi la tui nu c lp li thng xuyn
s chuyn thnh lng yu lao ng.
Tnh ton vn ca tm l ph thuc kh nhiu vo ng c ch o hnh vi
ca tr. Cng vi gio dc, cng vi s m rng kinh nghim sng, nhng ng c
hnh vi ca tr ngy cng tr nn t gic, c ngha x hi v ngy cng b l r
trong nhn cch ca tr. Tr mu gio thng hnh ng v mun tho mn mt iu
TRANG 23

g v ng c thay i lun trong mt ngy. Nhng thiu nin v thanh nin

thng hnh ng do ng c x hi, do tinh thn ngha v, do s pht trin ton
din ca bn thn thc y.
5.2.2.3. Tnh mm do v kh nng b tr
H thn kinh ca tr em rt mm do. V th, da trn tnh mm do ca h
thn kinh m tc ng ca gio dc c th lm thay i tm l tr em.
Tnh mm do cng to ra kh nng b tr. Khi mi chc nng tm l hoc
sinh l no yu hoc thiu th nhng chc nng tm l khc c tng cng
pht trin mnh hn b p hot ng khng y ca chc nng b yu hoc b
hng . V d, khuyt tt th gic c b p bng s pht trin mnh m hot
ng thnh gic, khu gic; tr nh km c th c b tr bng tnh t chc cao,
tnh chnh xc trong hot ng.
Trn y l mt s quy lut c bn ca s pht trin tm l tr em. Nhng quy
lut ny ch m mt xu th m s pht trin tm l ca tr c th xy ra v chng c
sau so vi nh hng ca mi trng (trong c gio dc). S pht trin v ngay
c tnh c o ca nhng xu th cng ph thuc vo iu kin sng ca tr
(trc ht l gio dc). S pht trin tm l ca tr khng tun theo quy lut sinh
hc, m tun theo quy lut x hi. D b c c tinh vi n u i chng na nhng
khng sng trong x hi loi ngi, khng c hng s gio dc v dy d ca
th h trc th tr cng khng th tr thnh nhn cch. Do vy, nm c cc quy
lut ni trn, ngi ln v cc nh gio dc cn to iu kin tt nht cho s pht
trin tm l ca tr.
5.2.3. ng lc ca s pht trin tm l
S pht trin l s u tranh gia cc mt i lp, gia cc mu thun bn
trong. V vy, ng lc ca s pht trin l s ny sinh mu thun v gii quyt cc
mu thun .
Trong s pht trin tm l tr em th l cc mu thun bin chng gia ci
mi v ci c; gia ci ang c ny sinh, ang c khc phc trong qu trnh
dy hc v gio dc; mu thun gia nhu cu mi ny sinh do hot ng v kh
nng tho mn chng; mu thun gia kh nng ca tr ang c pht trin trong
nhng hnh thc ca cc mi quan h c hnh thnh v cc hnh thc hot ng
TRANG 24

c; mu thun gia nhng yu cu ngy cng tng ca x hi, ca tp th, ca ngi

ln vi trnh pht trin tm l hin ti ca tr .
Vic ny sinh cc mu thun v vic tr em tch cc gii quyt cc mu thun
di s hng dn ca ngi ln lm cho tm l ca tr c hnh thnh v pht
trin. Tt nhin,s pht trin tm l ca tr khng phng lng m y bin ng
trong c nhng cuc khng hong v t bin to ra s nhy vt v cht trong
qu trnh pht trin tm l ca tr (khng hong la tui ln ba, tui thiu nin
14-15 tui ).
5.3. Dy hc v s pht trin tm l
Quan nim cho rng dy hc c tc dng pht trin hc sinh c th hin
nhiu nh gio dc kit xut nh J.J.Rutx, I.G.Pextalzi, A. ixtecvec, K. .
Usinxki Chng hn, K.D. Usinxki cho rng c hai cch tc ng n s pht trin
tr tu hc sinh, l:
- Qua qu trnh thu nhn tri thc m tr tu c rn luyn.
- Hng nhiu hn vo chnh bn thn s pht trin, hc sinh phi lnh hi mt
ti liu hc tp nht nh. Con ng ny dn n hnh thnh t duy lgic.
Trong cc quan im v mi quan h gia dy hc v s pht trin tr tu, c
nhiu quan im khc nhau, nh tu chung li c ba loi quan im c bn sau:
- Pht trin tr tu l qu trnh c lp, c nhng quy lut ring, khng ph
thuc vo dy hc (Jmx, J.Piaget ).
- S pht trin tr tu l kt qu tc ng ca nhiu yu t. Dy hc c vai tr
iu chnh mi lin h gia cc chc nng tm l (B.G.Ananhiev)
- Dy hc l hnh thc tt yu bn trong v chung nht quyt nh s pht trin
tr tu. S pht trin tr tu l qa trnh c bn cht x hi lch s. Cc giai
on pht trin v cc c im tm l c nhn b quy nh bi h thng t
chc v cch thc truyn t cho c nhn kinh nghim x hi (L.X.Vgtxki,
A.N.Lnchiev).
Quan im c bn ca L.X.Vgtxki l:
- S pht trin tm l ca con ngi mang bn cht x hi. S pht trin khng
ch quy vo vic nm tri thc, k nng v s pht trin din ra trong qu trnh

TRANG 25

dy hc m cn em li nhng c im mi v cu to li cc chc nng tm

l.
- c im ni bt ca tui i hc l xut hin v pht trin tnh c thc, tnh
c ch nh ca cc qu trnh tm l ang xut hin v pht trin.
- Dy hc v gio dc i trc s pht trin; pht trin va l kt qu, va l
chc nng ca dy hc v gio dc. Dy hc phi hng vo vng pht trin
gn nht, hng vo s hnh thnh nhng cu to tm l mi s c ngi
hc.
Mt mt, L.X.Vgtxki ch r gia dy hc v pht trin tr tu c mi quan
h cht ch, mt khc ng cng khng b qua quy lut ni ti ca bn thn s pht
trin tm l tr em. Cc qu trnh ni ti ca s pht trin do dy hc sn sinh ra l
lgic ca chng.
Sau L.X.Vgtxki, nhiu nh tm l hc Lin X (trc y) c bit ch
n mi quan h gia dy hc v s pht trin tm l. Cc nh khoa hc ch r
vai tr ch o ca dy hc v gio dc i vi s pht trin tm l. Tuy nhin, h
cng nhn mnh vai tr ch ng, tch cc ca bn thn tr. mt mc nht
nh, con ngi c kh nng t gio dc di s ch o ca, hng dn ca nh
gio dc v nhng ngi xung quanh. gi c vai tr ch o, gio dc v dy
hc phi kch thch, dn dt s pht trin ch khng ch i s pht trin. Gio dc
phi i trc mt bc, n trc s pht trin, to iu kin cho tr tch cc, ch
ng gii quyt mi mu thun, thc y s pht trin ca tr ti mc cao hn.
5.4. S phn chia cc giai on pht trin tm l
5.4.1. Quan nim v s phn chia cc giai on pht trin tm l
S phn chia cc giai on pht trin tm l l mt trong nhng vn quan
trng ca Tm l hc la tui.
Trong thc t, khi xem xt s pht trin ca con ngi di kha cnh ngun
gc pht sinh c th, cc nh tm l hc pht trin cho rng, s ny sinh, hnh thnh
nhng mm mng tm l ca con ngi c t trong thi k bo thai. T ny sinh
vn thai gio, tip cn thai nhi t trong bng m. Tuy nhin, vic nghin cu vn
ny cn nhiu tranh lun, vn cha c th khi qut nhng c im tm l thai

TRANG 26

nhi. V vy, trong bi ging ny ch bn n s phn chia giai on pht trin tm l

t khi con ngi sinh ra cho n tui gi.
Tun theo nguyn l chung ca mi s pht trin, s pht trin tm l ca con
ngi t khi sinh ra cho n khi qua i tri qua nhiu giai on (cn gi l giai
on la tui). Vic xc nh chnh xc cc giai on pht trin tm l, tm ra cc
quy lut c th ca s pht trin tm l trong tng giai on cng nh quy lut v
c ch chuyn t giai on la tui ny sang giai on la tui khc c ngha to
ln v mt l lun v thc tin. S pht trin tm l ca con ngi v phng din
c th l mt qu trnh chuyn i lin tc t cp , mc ny sang cp , mc
khc. mi cp la tui, s pht trin tm l t ti cht lng mi v din ra
theo cc quy lut c th.
Xung quanh vic phn chia giai on pht trin tm l c nhiu quan im
khc nhau nh:
Quan im sinh vt ho coi s pht trin tm l tun theo cc quy lut t
nhin ca sinh vt, mang tnh bt bin v c chia ra mt cch tuyt i v
cc giai on la tui.
Ch ngha hnh vi khng tha nhn khi nim la tui. H coi s pht trin
tm l ch l tnh k xo hnh vi, v vy khng c s phn chia pht trin tm
l theo giai on la tui.
Tri li, cc nh tm l hc Macxit c quan nim ng n v la tui v s
pht trin tm l theo giai on la tui.
Chng hn: L.X.Vgtxki coi la tui nh l mt thi k, mt mc pht
trin nht nh, c ngha i vi s pht trin chung ca con ngi. L.X.Vgtxki
cn c vo nhng thi im m s pht trin tm l c nhng t bin xc nh
thi k pht trin tm l theo quan im x hi lch s. c im tm l mi giai
on la tui c quyt nh bi mt t hp nhiu yu t nh cc c im ca
hon cnh sng, cc c im c th, c im ca cc yu cu ra cho tr giai
on , do mi quan h ca tr vi th gii xung quanh, trnh tm l m tr
t c giai on trc

TRANG 27

Cc nh tm l hc Macxit cng ch r mi lin h gia trnh pht trin ca

quan h quan h vi th gii xung quanh, trnh pht trin ca cc tri thc, cc
phng thc, cc nng lc quyt nh thi k la tui.
S bin i cc iu kin sng ca tr, s bin i cc hnh thc dy hc v
gio dc l nhn t c bn quyt nh c im la tui.
Nh tm l hc A.N.Lnchiev ch ra rng, s pht trin tm l ca con ngi
gn lin vi s pht trin hot ng, trong hot ng ch o mi giai on la
tui c tnh quyt nh.
La tui ch c ngha nh l yu t thi gian trong qu trnh pht trin ca
tr. Tui khng quyt nh trc tip s pht trin nhn cch. Nhng c im la
tui l c im chung, c trng, in hnh cho la tui , ni ln xu hng pht
trin chung. La tui khng phi l phm tr tuyt i, bt bin. Giai on la tui
ch c ngha tng i. Tui c th ph hp vi trnh pht trin ca tr, c th
i trc hoc chm hn s pht trin. Dy hc v gio dc phi hng tr vo vng
pht trin gn nht ca tr. Gip tr t mc pht trin cao hn.
5.4.2. Cc gia on pht trin tm l theo la tui
C nhiu cch phn chia giai on pht trin tm l theo la tui.
5.4.2.1. Cn c theo s pht trin t duy ca tr t lc sinh ra n tui thiu nin
Theo cch phn chia ny, J.Piaget chia s pht trin ca tr em thnh 4 giai
on:
- Giai on cm gic vn ng (gic ng): t s sinh n 2 tui
- Giai on t duy tin thao tc: t 2 tui n 7 tui
- Giai on thao tc c th: t 7,8 tui n 11,12 tui
- Giai on thao tc hnh thc: t 11,12 tui n 14,15 tui
5.4.2.2. Cn c vo nhng thay i trong cu trc tm l ca con ngi, s trng
thnh v c th, nhng thay i c bn trong iu kin sng v hot ng ca con
ngi. Theo cch phn chia ny th s pht trin tm l ca con ngi theo cc giai
on la tui sau:
Giai on s sinh v hi nhi (t 0-1 tui): Hot ng giao lu cm xc trc
tip vi ngi ln, trc ht l ngi m chim v tr hng u, quyt nh s
hnh thnh v pht trin tm l ca tr. Giai on ny gm hai thi k:
TRANG 28

- Thi k s sinh: 2 thng u tin sau khi sinh

- Thi k tui hi nhi: t 2 thng n 1 nm
Giai on trc tui hc (1 tui n 6 tui), gm tui vn tr v tui mu
gio
- Tui vn tr (t 1 tui n 3 tui): hot ng vi vt gi vai tr ch
o, s pht trin ngn ng ca tr em la tui ny l thnh tu ni bt,
xut hin nhng tin ca s hnh thnh nhn cch.
- Tui mu gio (t 3 tui n 6 tui): vui chi tr thnh hot ng ch
o la tui ny, tr c s pht trin mnh v tr lc, nhn cch.
Giai on tui i hc, c th chia thnh 4 thi k sau:
- Thi k u tui hc (t 6 tui n 11 tui - nhi ng hoc hc sinh tiu
hc): Hot ng hc tp l hot ng ch o ca hc sinh nh. Thi k
ny tr pht trin mnh v nhn thc, tnh cm, ch, thc v nhn
cch.
- Thi k gia tui hc (t 12 tui n 15 tui - thiu nin hoc hc sinh
trung hc c s): y l qung i din ra nhng bin c rt c bit,
xut hin nhng khng hong, xu hng vn ln lm ngi ln. la
tui ny, hot ng ch o l hc tp v quan h giao tip vi bn. La
tui ny c s pht trin mnh v nhn thc tr tu, tnh cm, ch v
cc phm cht nhn cch.
- Thi k cui tui hc sinh (t 15 tui n 17,18 tui - u tui thanh
nin hoc hc sinh trung hc ph thng): S pht trin th cht ang
hon chnh, c s trng thnh v gii tnh, vai tr x hi ca tr thay
i r rt; hot ng hc tp gn lin vi xu hng hc ln, xu hng
chn ngh, vo i; s pht trin tr tu mc cao, c s pht trin
mnh v t thc, t nh gi, th hin r thc ngh nghip v s
chun b cho cuc sng tng lai; th hin r tnh tch cc x hi, hnh
thnh mnh m th gii quan; i sng tnh cm phong ph, a dng,
tnh bn c c s l tr v kh bn vng, ny sinh tnh yu nam n.
- Thi k sinh vin (t 18,19 tui n 24,25 tui): S pht trin th cht
mc hon thin, vai tr x hi ca sinh vin th hin r nt, hot
TRANG 29

ng ca sinh vin mang tnh ngh nghip, chnh tr x hi, vn ho,

ngh thut, th dc th thao th hin r nng lc t nh gi, t
thc, t gio dc, pht trin nh hng gi tr nhn cch v nh hng
gi tr x hi.
Giai on tui trng thnh (t 24,25 tui n 45,50 tui)
Cuc sng lao ng ngh nghip v cuc sng gia nh, ngha v gia nh v
ngha v x hi nng n hn.
Giai on ngi c tui (t 50-55 tui tr i)
L tui con ngi giu kinh nghim sng v cng hin nhiu nht cho x hi,
bt u xut hin du hiu khng hong gia i, th hin s chm chp. T 60 tui
tr i xut hin s thoi ho dn cc c quan ni tng nh h thn kinh. Xut hin
mt s bnh tui gi nh gim tr nh, phn ng chm chp, c hi chng v hu
Nh vy, mi thi k, mi giai on la tui ni trn c nhng c im tm
l c trng. S chuyn t thi k ny, giai on ny sang thi k khc, giai on
khc gn lin vi s xut hin nhng cu to tm l mi ca nhn cch.

TRANG 30

CU HI N TP
1. Phn tch quan im ca thuyt tin nh v s pht trin tm l. Thuyt tin nh
c im g cn ph phn ?
2. Nhng ngi theo thuyt mi trng quan nim nh th no v s pht trin tm
l ? H c sai lm im no trong hc thuyt ca mnh ?
3. T vic phn tch quan im ca thuyt hi t hai yu t v s pht trin tm l,
hy rt ra nhng kt lun s phm phn thit cho hot ng dy hc v gio dc.
4. Phn tch nhng sai lm c bn ca thuyt tin nh, thuyt mi trng v thuyt
hi t hai yu t v s pht trin tm l, t rt ra nhng kt lun s phm cn
thit cho hot ng dy hc v gio dc.
5. Phn tch lun im c bn ca tm l hc duy vt bin chng v s pht trin
tm l con ngi, t hy rt ra nhng kt lun s phm cn thit cho hot ng
dy hc v gio dc.
6. Phn tch vai tr ca yu t bm sinh di truyn, gio dc, hot ng ca c nhn
i vi s pht trin tm l theo quan im ca tm l hc duy vt bin chng, t
hy rt ra nhng kt lun s phm cn thit cho hot ng dy hc v gio dc.
7. Trnh by quy lut chung ca s pht trin tm l tr em.
8. Phn tch mi quan h gia dy hc v s pht trin tm l.
9. Trnh by s phn chia cc giai on pht trin tm l tr em v cc hot ng ch
o ng vi cc giai on pht trin .
10. Ti sao ni giai on pht trin tm l ch c ngha tng i? Cho v d minh
ho.

TRANG 31

CHNG II. TM L HC LA TUI HC SINH

TRUNG HC PH THNG
1. NHNG YU T NH HNG TI S PHT TRIN TM L LA
TUI HC SINH TRUNG HC PH THNG
La tui hc sinh trung hc ph thng (14,15 tui n 17,18 tui) thuc thi
k u ca tui thanh nin. Hc sinh trung hc ph thng cn c gi l tui thanh
xun, thanh nin mi ln hay thanh nin hc sinh. Trong qu trnh sng, c nhiu
yu t nh hng ti s pht trin tm l ca la tui ny. Di y, chng ta cng
nghin cu cc yu t nh hng ti s pht trin tm l la tui hc sinh trung hc
ph thng.
1.1. S pht trin th cht
Thanh nin mi ln l thi k t c s trng thnh v mt c th. S khc
bit gia c th ca cc em v ngi ln khng ng k. y l thi k m s pht
trin th cht ca con ngi ang i vo giai on hon chnh. C th:
- S pht trin ca h xng c hon thin, c bp tip tc pht trin. Lc c
ca em trai 16 tui vt ln gp 2 ln so vi lc c ca chnh em lc 12 tui.
- Nhp tng trng v chiu cao v cn nng chm li. Cc em gi t c
s tng trng y ca mnh trung bnh vo khong 16-17 tui ( 13 thng),
cc em trai vo khong 17-18 tui ( 10 thng). Chiu cao, trng lng ca cc
em trai ui kp cc em gi v cn tip tc vt ln.
- Cc t cht th lc nh sc mnh, sc bn, s do dai c tng cng.
- Hot ng ca cc tuyn ni tit tr nn bnh thng. S khng cn i gia
trng thi ca cc mch mu vi hot ng ca tim cng mt dn. tui ny, cc
em cc em vn cn tnh d b kch thch v s th hin ca n ni chung ging
nh tui thiu nin. Tuy nhin, tnh d b kch thch tui ny khng phi ch
do nguyn nhn sinh l m cn do cch sng ca cc em nh khng gi iu
trong hc tp, vui chi, lao ng, s dng cc cht kch thch

TRANG 32

- y l thi k trng thnh v mt gii tnh. a s cc em qua thi k pht

dc v chm dt s khng hong ca thi k pht dc chuyn sang thi k n
nh hn.
- S pht trin ca h thn kinh c nhng thay i quan trng do cu trc bn trong
ca no phc tp v cc chc nng ca no pht trin. Cu trc ca t bo bn
cu i no c nhng c im nh trong cu trc t bo no ca ngi ln. S
lng dy thn kinh lin hp, lin kt cc phn khc nhau ca v no tng ln.
iu ny to tin cn thit cho s phc tp ho hot ng phn tch, tng hp
ca v bn cu i no trong qu trnh lao ng v hc tp.
Nhng c im nu ra trn y to iu kin cho cc em c mt c th cn
i, kho mnh.
1.2. iu kin x hi ca s pht trin
Bn cnh s trng thnh v th cht, iu kin x hi l ni dung c ngha
quan trng i vi s pht trin ca thanh nin mi ln. Di y l nhng yu t x
hi c th nh hng ti s pht trin tm l la tui hc sinh trung hc ph thng:
- Hot ng ca thanh nin mi ln ngy cng phong ph, phc tp nn vai tr
v hng th x hi ca thanh nin khng ch m rng v phm vi m cn bin
i v cht lng. Trong thanh nin mi ln ngy cng xut hin nhiu vai tr
ca ngi ln v cc em thc hin vai tr c tnh c lp, tinh thn trch
nhim hn. Nhim v x hi ch yu ca la tui ny l chn ngh.
- Trong gia nh, thanh nin mi ln c nhiu quyn li v trch nhim ca
ngi ln. Cha m bt u trao i vi cc em v mt s vn quan trng
trong gia nh. V pha mnh, cc em bit quan tm mt cch thc s ti nhiu
mt sinh hot trong gia nh.
- Quyn li x hi ca thanh nin mi ln c hin php quy nh nh quyn
bu c, quyn cng dn, c trch nhim thc s trc x hi nh vic thc
hin ngha c qun s, ngha v lao ng.
Thanh nin mi ln c hnh dng ngi ln, c nhng nt ca ngi ln, nhng
cha phi l ngi ln. Hu ht thanh nin mi ln vn cn i hc. Cc em cn ph
thuc vo ngi ln, ngi ln quyt nh ni dung v xu hng chnh hot ng
ca h. C ngi ln v thanh nin mi ln u thy rng, cc vai tr m thanh nin
TRANG 33

mi ln thc hin khc v cht so vi vai tr ca ngi ln. Cc em vn n trng

hc tp di s lnh o ca ngi ln, vn ph thuc vo cha m v vt cht.
trng v ngoi x hi, thi ca ngi ln i vi cc em thng th hin tnh
cht hai mt: mt mt nhc nh cc em l ngi ln v i hi cc em tnh c
lp, thc trch nhim v thi hp l, mt khc li i hi cc em phi thch ng
vi cha m, gio vin, phc tng cha m, gio vin .
Trong x hi hin i, do hot ng lao ng ngy cng i hi s phc tp v
c tnh k thut nn thi gian o to ko di ng k. iu ny dn n tnh trng
ko di giai on trng thnh nn vai tr x hi ca thanh nin cn ph thuc vo
nhng yu t khc. Bi vy, tnh khng xc nh v a v x hi ca thanh nin
thng xy ra: trong hon cnh ny thanh nin c coi nh mt ngi ln, trong
hon cnh khc h vn b coi l tr con. iu ny lm cho s nh gi v thanh nin
mi ln c s phc tp v thiu ng nht. Do vy, ngi ln nn tm cch to iu
kin cho vic xy dng phng thc sng ph hp vi mc pht trin chung ca
thanh nin, khuyn khch cc hnh ng c thc, trch nhim ring ca thanh nin
v s t gio dc ln nhau trong tp th thanh nin mi ln.
Nh vy, iu kin x hi ca s pht trin la tui hc sinh trung hc ph thng
c s thay i v cht. Vai tr trch nhim v quyn hn x hi ca cc em c x
hi tha nhn mt cch chnh thc lm tng cng cc hot ng x hi, chi phi
v quyt nh s pht trin ca cc em v mi mt. Do vy, nh tm l hc Erik
Erikxn cho rng, y l giai on ngi thanh nin tr ang hnh thnh, tm kim
ci bn sc ring c mc ch x hi ca mnh.
1.3. Cc hot ng ca la tui hc sinh trung hc ph thng
Hot ng hc tp
- Ni dung v tnh cht hot ng hc tp ca hc sinh trung hc ph thng
khc rt nhiu so vi hot ng hc tp ca la tui trc . Hot ng hc
tp ca cc em i hi cao v tnh nng ng, tnh c lp gn lin vi xu
hng hc ln cao hay chn ngh, vo i Hot ng hc tp i hi s
pht trin kh nng nhn thc cao, t duy l lun, s suy on lgic, kh nng
tru tng v khi qut pht trin.

TRANG 34

- Hc sinh trung hc ph thng ngy cng trng thnh, kinh nghim sng
phong ph, cc em ngy cng c thc mnh ang ng trc ngng ca
cuc i. Do , thi c thc ca cc em i vi hot ng hc tp ngy
cng pht trin.
- Tnh phn ho trong hot ng hc tp cc em th hin r hn, cao hn so
vi thiu nin do xu hng chn ngh, vo i chi phi. Thi ca cc em
i vi cc mn hc tr nn c la chn hn. iu ny thc y s pht trin
tnh c ch nh ca cc qu trnh nhn thc v nng lc iu khin bn thn
ca cc em trong hot ng hc tp.
Hot ng lin quan ti vic chn ngh
Bn cnh hot ng hc tp, thanh nin mi ln xut hin nhu cu, nguyn
vng v nhng i hi trc tip i vi hot ng lin quan ti vic chn ngh. Cc
em ang ng trc mt s thc bch i vi vic chn cho mnh mt ngh c th,
mt chuyn ngnh nht nh cho tng lai gn sau khi tt nghip trung hc ph
thng. iu ny nh hng khng nh ti i sng tm l ca cc em.
Hot ng x hi
Tu thuc vo hng th, s trng v iu kin ca c nhn, la tui ny cc
em cng tham gia vo cc hot ng x hi nht nh. Vic tham gia vo cc hot
ng x hi nh hng tch cc ti s pht trin tm l, nhn cch ca hc sinh, gip
cc em c i sng ni tm phong ph v thu lm c nhiu kinh nghim x hi
hn.
2. S PHT TRIN TR TU CA HC SINH TRUNG HC PH THNG
La tui hc sinh trung hc ph thng l giai on quan trng trong vic pht
trin cc nng lc tr tu. hc sinh trung hc ph thng, tnh ch nh c pht
trin mnh tt c cc qa trnh nhn thc.
Tri gic
thi k ny con ngi c nhy cm cao nht v nhn v nghe, c s phi
hp nhp nhng nht gia cc c quan vn ng. Tri gic c mc ch t ti mc
rt cao. Quan st tr nn c mc ch, c h thng v ton din hn. Qu trnh quan
st chu s iu khin ca h thng tn hiu th hai nhiu hn v khng tch di
TRANG 35

khi t duy ngn ng. Cc em c th iu khin c hot ng ca mnh theo k

hoch chung v ch n tt c mi khu. Tuy vy, quan st ca cc em kh c hiu
qu nu thiu s ch o ca gio vin. Gio vin cn quan tm hng quan st
ca cc em vo mt nhim v nht nh, khng vi vng kt lun khi cha tch lu
y cc s kin cn quan st.
Tr nh
Ghi nh c ch nh gi vai tr ch o trong hot ng tr tu ca hc sinh
trung hc ph thng. Loi tr nh ny c hon thin dn trong qu trnh rn luyn
c th thng ca c nhn: cng hc tp v rn luyn tch cc, tr nh cng tt v cng
d nh nhng kin thc mi. ng thi, vai tr ca ghi nh lgic tru tng, ghi
nh ngha ngy mt tng r rt. c bit, cc em to c tm th phn ho
trong ghi nh. Cc em bit ti liu no cn ghi ghi nh mt cch my mc, ti
liu no cn hiu m khng cn nh. Song mt s em cn ghi nh i khi, chung
chung, cng c em cn nh gi thp vic n tp ti liu.
Ch
Ch ca hc sinh trung hc ph thng cng c nhng thay i nh tr nh
ca cc em. Thi c la chn ca hc sinh i vi cc mn hc quyt nh tnh
la chn ca ch . Khi tip thu ti liu hc tp, bao gi cc em cng c nh gi
ngha ca n, tip thu n thng qua kin ch quan v ngha thc tin ca ti liu.
Ti liu no c cho l quan trng th hc sinh s tch cc tip thu v t ch n
phn ti liu b xem l khng quan trng. Thi c la chn i vi cc mn hc
cng lm thay i vai tr ca ch khng ch nh. Do c hng th n nh i vi
mn hc v lnh vc hot ng no nn ch khng ch nh ca cc em c th
tr thnh thng xuyn hn. Bn cnh , ch c ch nh ca cc em cng c
tng ln. Cc em vn c th tp trung ch vo c nhng ti liu cc em khng
hng th v hiu c ngha quan trng ca n.
Nng lc di chuyn v phn phi ch cng c pht trin v hon thin mt
cch r rt. Cc em c k nng va nghe ging, va ghi chp bi, va theo di
cu tr li ca bn C th thy tnh c la chn ca ch v tnh n nh c tui
ny pht trin cao hn hn so vi la tui khc.

TRANG 36

 T duy
Do cu trc no phc tp v chc nng ca no pht trin, do s pht trin ca
cc qu trnh nhn thc ni chung, do nh hng ca hot ng hc tp m hot
ng t duy ca hc sinh trung hc ph thng c thay i quan trng v cht.
Hot ng t duy ca cc em tch cc, c lp hn. Cc em c kh nng t
duy l lun, t duy tru tng mt cch c lp, sng to trong nhng i tng
quen bit c hc trng hoc cha c hc trng. Cc em thch khi
qut ho, thch tm hiu nhng quy lut, nguyn tc chung ca cc hin tng hng
ngy, ca nhng tri thc phi tip thu.
T duy ca cc em cht ch hn, c cn c v nht qun hn. ng thi tnh
ph phn ca t duy cng pht trin. Nhng c im trn to iu kin cho cc em
thc hin cc thao tc t duy lgic, t duy ton hc phc tp, phn tch ni dung c
bn cakhi nim tru tng v nm c mi quan h nhn qu trong t nhin, x
hi
Cu trc tr tu ca cc em c tnh phc tp v phn ho r rt so vi la tui
trc. Cc kt qu nghin cu cho thy qu trnh phn ho cc nng lc tr tu ca
cc em trai
Cu trc tr tu ca cc em c tnh phc tp v phn ho r rt so vi la tui
trc. Cc kt qu nghin cu cho thy qu trnh phn ho cc nng lc tr tu ca
cc em trai c bt u sm hn, b l r hn so vi cc em gi. Cc em trai
thng hc gii cc mn khoa hc t nhin hn cc em gi, cn cc em gi hc tt
cc mn khoa hc x hi v nhn vn, ngn ng hn cc em trai. Hc sinh la tui
ny c k nng suy ngh c lp v bc u hnh thnh kh nng t hc. y l
bc pht trin hn so vi cc la tui trc.
Tm li, s pht trin tr tu ca hc sinh trung hc ph thng t mc
cao v ang c hon thin dn trong qu trnh hc tp. Cng ln cc lp cui
cp, nng lc tr tu ngy cng pht trin. iu ny to c hi cho kh nng t duy
c lp, t duy khi qut ho, t duy sng to, chun b cho vic hc ln cao, hc
ngh v vo i ca cc em.

TRANG 37

3. NHNG C IM NHN CCH CH YU CA LA TUI HC

SINH TRUNG HC PH THNG
Do s pht trin th lc, s hon thin v tr tu cng nh tnh x hi ho
ngy cng cao, nhn cch ca la tui hc sinh trung hc ph thng c nhng nt
pht trin mi, khc v cht so vi trc. Sau y l nhng c im nhn cch ni
bt ca la tui ny.
3.1. S pht trin ca t thc
S pht trin t thc l mt c im ni bt trong s pht trin nhn cch
ca thanh nin mi ln, n c ngha to ln i vi s pht trin tm l ca la tui
thanh nin. S pht trin t thc ca thanh nin mi ln c nhng c im c bn
sau:
- Hnh nh v thn th l mt thnh t quan trng ca s t thc thanh nin
mi ln. T tui thiu nin, cc em bt u tri gic nhng c im c th
bn thn, nhng sang tui u thanh nin cc em nh gi v nhng c im
mt cch t m v nghim khc. Cc em thng khng hi lng v chiu
cao (qu cao hay qu thp) v vc dng c th (qu gy hay qu bo). Cc em
thng m c c c hnh nh bn ngoi ging nh nhng thn tng ca
mnh. iu ny khin khng t thanh nin mi ln gp nhng bi kch v tiu
chun hnh thc m ngi ln xung quanh t quan tm.
- S pht trin t thc ca thanh nin mi ln din ra mnh m, si ni v c
c th ring. Cc em c nhu cu tm hiu v nh gi nhng c im tm l
ca mnh theo quan im v mc ch cuc sng v hoi bo ca mnh. iu
ny khin cc em quan tm su sc ti i sng tm l, phm cht nhn cch
v nng lc ring.
- S t thc ca thanh nin mi ln xut pht t yu cu cuc sng v hot
ng hng ngy. Chnh a v mi m trong tp th v nhng quan h mi vi
th gii xung quanh buc thanh nin mi ln phi thc c nhng c
im nhn cch ca mnh.
- Ni dung t thc ca la tui ny cng kh phc tp. Cc em khng ch
nhn thc v ci ti hin ti ca mnh nh thiu nin m cn nhn thc v v

TRANG 38

tr ca mnh trong x hi v tng lai. Phm vi ca t thc cng c m

rng, cc phm cht bn trong c nhn thc chm hn nhng c im bn
ngoi v cc em coi trng nhng phm cht bn trong.
- La tui ny thc r rng hn v c tnh ca mnh, v nhng khc bit ca
mnh so vi ngi khc. Cc em c th hiu r nhng phm cht phc tp
biu hin mi quan h nhiu mt ca nhn cch nh lng t trng, tnh cm
ngha v, tinh thn trch nhim
- Thanh nin mi ln khng ch c khuynh hng c lp khi nh gi nhng
c ch, hnh vi ring l, phm cht nhn cch ca c nhn m cn ca ngi
khc.
- Tuy nhin, thanh nin mi ln thng cng iu khi t nh gi. Hoc cc
em nh gi thp ci tch cc, tp trung ph phn ci tiu cc; hoc nh gi
qu cao nhn cch ca mnh, t cao, t i coi thng nhn cch ca ngi
khc.
- thanh nin mi ln, nhu cu t gio dc cng c pht trin. T gio dc
cc em khng ch hng vo vic khc phc mt s thiu st trong hnh vi
hay pht huy ht nhng nt tt p no , m cn hng vo vic hnh thnh
nhn cch ni chung ph hp vi quan im khi qut ang c hnh thnh
cc em. T gio dc l thc s cn thit i vi thanh nin mi ln, n lm
cho v tr ca cc em thay i: cc en t ch l i tng ca gio dc dn tr
thnh va l i tng, va l ch th ca gio dc.
Nhng c im trn y cho thy la tui thanh nin mi ln c s pht trin
manh v s t thc. Biu hin c trng l thanh nin nhn thc c nhng c
im v nhng phm cht ca mnh trong x hi, trong cng ng. mc cao hn,
l kh nng t nh gi, t gio dc bn thn theo nhng chun mc ca x hi
trn bnh din th cht, tm l v o c.
3.2. S hnh thnh th gii quan
Th gii quan l h thng quan im v t nhin, x hi, cc nguyn tc quy
tc c x v nh hng gi tr ca con ngi. N c ngha ch o i vi hot
ng, hnh ng, cch ng x ca c nhn trong nhng hon cnh v iu kin c
th.
TRANG 39

 la tui ny, do c s tch lu mt h thng kin thc, k nng, li sng,

hnh vi , do c s pht trin tng i cao v mt tr tu nn cc em hiu c
v h thng ho nhng khi nim tru tng, nhng quy lut trong t nhin, x hi.
Ngoi ra, cc em cn c nhu cu a nhng tiu chun, nhng nguyn tc hnh vi
vo mt h thng hon chnh t hnh thnh h thng quan im ring. Trn c
s h thng quan im ring ny, thanh nin mi ln khng ch hiu v th gii
khch quan m cn nh gi c n, xc nh c thi ca mnh i vi th
gii.
S hnh thnh th gii quan la tui hc sinh trung hc ph thng c th
hin tnh tch cc nhn thc. Hc sinh trung hc c s pht trin hng th nhn
thc i vi nhng vn thuc nguyn tc chung nht ca v tr, nhng quy lut
ph bin ca t nhin, x hi v s tn ti x hi loi ngi Cc em cng xy
dng cho mnh quan im ring i vi vn x hi, chnh tr, t tng, khoa hc.
Bn cnh , la tui ny cng quan tm ti mi quan h gia con ngi vi con
ngi, vai tr ca con ngi trong lch s, quan h gia ngha v v tnh cm
Vn ngha ca cuc sng chim v tr trung tm trong suy ngh ca cc em.
Nhn chung, cc em c khuynh hng sng mt cuc sng tch cc v x hi, mun
mang li li ch cho ngi khc. y, cc mn hc trong trng ph thng gip
cc em xy dng c th gii quan tch cc v t nhin, x hi.
Mt vn quan trng cn bn ti trong th gii quan ca hc sinh trung hc
ph thng l vic chn v tr x hi tng lai cho bn thn v phng thc t n v
tr x hi y. Cc em c nhim v quan trng l xc nh ng i, m trc ht l
vic la chn ngh mt cch c thc. Vic la chn ngh bao gm hai thnh t ch
yu l la chn mt ngh c th v xc nh trnh chuyn mn ca lao ng
tng lai.
Cch nhn nhn v t nhin, x hi, con ngi ca thanh nin mi ln gip
cc em c nhng l gii i vi cc hin tng trong cuc sng cng nh bn thn
mnh. Song c kh nhiu cu hi trong thc t vt qu kh nng thm ch i ngc
li nhng hiu bit hin c ca cc em. Gp nhng trng hp nh vy, cc em
thng lng tng, hoang mang, tht vng khi tm li gii p. Vi la tui ny, cha
m v gio vin ging dy b mn nn l nhng ngi bn ln tui gip cc em
TRANG 40

c c h thng quan im ng n v bn lnh vng vng vt qua nhng tr

ngi kh khn m cc em gp phi trn con ng hon thin nhn cch ca mnh.
3.3. Giao tip v i sng tnh cm
i sng tnh cm ca thanh nin mi ln rt phong ph v a dng. iu ny
c quy nh bi cc mi quan h giao tip ca thanh nin ngy cng c m
rng v phm vi v c bit c pht trin v mt cht lng. Trong ni bt nht
l mc ngy cng bnh ng, c lp trong giao tip vi ngi ln v bn b cng
tui. y l mt trong nhng yu t rt quan trng to nn s pht trin nhn
cch ca thanh nin mi ln.
3.3.1. Giao tip trong nhm bn
Tui hc sinh trung hc ph thng l la tui mang tnh cht tp th nht.
iu quan trng i vi cc em l c sinh hot vi cc bn cng tui, l cm thy
mnh cn cho nhm, c uy tn, c v tr nht nh trong nhm.
la tui ny, quan h vi bn cng tui chim v tr hn hn so vi quan h
vi ngi ln tui hn hoc t tui hn. iu ny l do cc em mong mun c c
v tr bnh ng hn trong cuc sng ch phi. Cng vi s trng thnh v nhiu
mt, quan h da dm, ph thuc vo cha m dn dn c thay th bng quan h
bnh ng, t lp. Trong quan h giao tip vi bn b v cha m, la tui ny hng
vo bn b nhiu hn l vo cha m. Song, khi bn ti vic chn ngh, th gii quan,
gi tr o c th nh hng ca cha m i vi cc em li mnh hn r rt.
Do m rng cc mi quan h, la tui ny cng tham gia vo nhiu nhm bn
khc nhau. Trong qu trnh tham gia cc nhm bn , cc em s hnh thnh cho
mnh h thng quan im, nh hng gi tr, vai tr ca bn thn trong x hi khc
nhau. V vy, gia nh v nh trng cn lu ti cc mi quan h ny kp thi
c s nh hng ng n i vi s pht trin ca cc em.
3.3.2. i sng tnh cm
i sng tnh cm ca hc sinh trung hc ph thng rt phong ph v a
dng, c thi xc cm i vi cc mt khc nhau ca i sng. c im ny
c th hin r nht trong tnh bn ca cc em.
Vi hc sinh trung hc ph thng nhu cu tnh bn tm tnh c nhn c tng
ln r rt. Cc em c yu cu cao hn i vi bn (c s chn tht, lng v tha, s tin
TRANG 41

tng, sn sng gip nhau ). La tui ny xem tnh bn l mi quan h quan

trng nht ca con ngi. Tnh bn ca cc em mang mu sc xc cm nhiu hn v
cc em nhy cm hn trong quan h vi bn. Vic chn bn ca cc em thng
khng dng li mc cm tnh, b ngoi m c cn c v hng th, s ng cm,
li sng, iu kin, hon cnh Tnh bn la tui ny rt bn vng v c khi ko
di n sut cuc i.
la tui thanh nin mi ln cc em cng bt u bc l r nhng tnh cm
o c nh khm phc, knh trng nhng con ngi dng cm, kin cng, coi
trng gii tr o c cng nh lng tm. Cc em c mong mun lm c nhng
iu c ch cho bn b, gia nh v thy c gio. Nhng tnh cm cao p khc v tr
tu, thm m cng c hnh thnh mt cch kh su sc.
Mt loi tnh cm rt c trng cng xut hin tui ny l tnh yu nam
n. Rt d quan st thy nhng biu hin ca s phi lng, thm ch xut hin nhng
mi tnh u lng mng. Nhng biu hin ca loi tnh cm ny nhn chung rt phc
tp v khng ng u. Nhng nghin cu v gii tnh cho thy, cc em gi bc l
tnh cm ny sm hn, t lng hn, t gp xung t hn so vi cc em trai. S khng
ng u cn th hin ch trong khi mt s em bc l mnh m nhu cu i vi
ngi khc gii th nhiu em vn t ra th . iu ny khng ch ph thuc vo yu
t pht dc, trng thnh m cn ph thuc vo k hoch ng i ca mi c
nhn, ph thuc vo iu kin gio dc ca gia nh, nh trng v x hi. Cc
nghin cu khoa hc ch ra rng, s pht trin y v mt sinh l, tnh dc
la tui ny i trc mt bc so vi s trng thnh v tm l, x hi v kinh
nghim sng. Do , nhng iu kin cn v cho vic i vo cuc sng tnh yu
nam n tui ny cha c hi t. iu ny cng gii thch ti sao nhiu mi
tnh u giai on ny d b tan v.
Trc nhng tnh cm ny ca cc em, cha m v thy c gio nn thy rng
y l hin tng ph hp vi quy lut pht trin tm l la tui. Trong bt c
trng hp no ngi ln cng khng nn can thip th bo m nn c thi t
nh, trn trng vi tnh cm ny, ng thi hng ngh lc, s ch ca cc em ti
hot ng hc tp v cc hot ng tp th khc.

TRANG 42

CU HI N TP
1. T vic phn tch nhng c im c bn v s pht trin th cht ca la tui hc
sinh trung hc ph thng, hy nu ln s nh hng ca n i vi s pht trin tm
l ca la tui ny.
2. V tr ca thanh nin mi ln trong gia nh v x hi c thay i nh th no so
vi cc la tui trc ?
3. Trnh by nhng c im ni bt trong s pht trin tr tu ca hc sinh trung hc
ph thng.
4. Phn tch nhng c im ni bt ca s pht trin t thc la tui hc sinh
trung hc ph thng .
5. S hnh thnh th gii quan ca la tui hc sinh trung hc ph thng din ra nh
th no?
6. Ti sao ni tui u thanh nin l la tui mang tnh cht tp th nht ?
7. Bn b c vai tr nh th no i vi la tui hc sinh trung hc ph thng?
8. Trnh by nhng c im ni bt trong i sng tnh cm ca la tui hc sinh
trung hc ph thng ?
9. Mi tnh u ca la tui u thanh nin c c im g ? Cha m vi gio vin
cn c thi nh th no khi tnh yu xut hin la tui ny ?
10. S la chn ngh nghip ca hc sinh trung hc ph thng c nhng c im
g? Cha m v gio vin c vai tr nhng th no i vi vic nh hng chn ngh
cho la tui ny ?

TRANG 43

CHNG III. TM L HC LA TUI SINH VIN

Theo tn gi v cch phn chia giai on pht trin la tui th tui thanh nin
gm 2 thi k:
- T 14,15 tui n 16,17tui: Tui thanh xun. tui thanh nin mi ln, tui
u thanh nin, tui hc sinh trung hc ph thng ( trnh by chng 2).
- T 17,18 tui n 24,25 tui: Tui thanh nin
V vy, theo s pht trin la tui th chng III s cp ti c im pht trin
tm l ca ton b la tui thanh nin. Song do nhng thnh tu nghin cu v i
tng ny khng tp trung, tn mn nn cha th khi qut c nhng c im
chung i vi ton b la tui ny. Do vy, trong chng III s trnh ba nhng c
im pht trin tm l la tui ca nhng thanh nin ang ngi trn gh nh trng
i hc, cao ng, dy ngh . nhm cung cp nhng hiu bit ban u i vi vic
dy v hc h thng o to ny.
1. NHNG IU KIN HH HNG TI S PHT TRIN TM L CA
LA TUI SINH VIN
1.1. S pht trin th cht
S pht trin v th cht ca thanh nin sinh vin trong thi k ny hon
thnh v n nh sau nhng bin ng su sc ca tui dy th. n tui 25 th s
pht trin v th cht ca con ngi t n mc hon thin. iu ny c th
hin nhng im c bn sau:
V mt hnh th, cc em la tui ny t c s hon chnh v cu trc v
s phi hp gia cc chc nng ca c th. C th nh sau:
- Sinh vin t c 9/10 chiu cao v 2/3 trng lng c th ca ngi
trng thnh.
- L giai on pht trin n nh, ng u v h xng v c bp. iu
ny gp phn to nn nt p hon m ngi thanh nin sinh vin.

TRANG 44

- Cc t cht v th lc nh sc nhanh, sc bn b, do dai, linh hot

u pht trin mnh nh s pht trin ca cc tuyn ni tit cng nh s
tng trng ca cc hoocmn nam v n.
- Giai on ny c s hon chnh v mt gii tnh do hoocmn sinh
trng ca nam v n tng ln 10-15 ln v s tng ny s gip cho
hoocmn sinh trng ca nam p o tc dng mt phn hoocmn sinh
trng n cn st li trong c th v hoocmn sinh trng ca n s p
o li tc dng mt phn hoocmn sinh trng nam cn st li trong
c th. V vy, gii tnh la tui ny c phn bit r v pht
trin y mi gii, c v biu hin ngoi hnh ln biu hin ni tit
t.
Hot ng thn kinh cp cao t n mc trng thnh.
- Trng lng no t mc ti a (trung bnh no c trng lng l
1400gram), s lng nron thn kinh t mc cao nht vi cht lng
hon ho nh qu trnh mylin ho cao . thi k ny, cc t bo
thn kinh khng c kh nng sn sinh thm m ch mt dn i m thi.
- S lng xi np ca cc t bo thn kinh m bo cho mt s lin lc
rng khp, chi tit, tinh t v linh hot gia v s cc knh lm cho hot
ng ca no b tr nn nhanh, nhy, chnh xc c bit so vi cc la
tui khc. Nh sinh l hc thn kinh S-ly-ben nghin cu v tnh
ton c rng nhiu t bo thn kinh la tui sinh vin c th nhn
tin t 1200 n-ron trc v gi i t 1200 n-ron sau. Vi s pht trin
hon ho ca h thn kinh sinh vin nh trn th theo GS. L Quang
Long c tnh c ti 2/3 kin thch ca cuc i c tch lu trong
thi gian 6-7 nm hc i hc.
Nh vy, s pht trin hon thin v mt th cht ca la tui thanh nin sinh
vin to iu kin cho cc em c s thnh cng trong hc tp, ngh thut v th thao.
1.2. Vai tr x hi ca sinh vin
Sinh vin l mt tng lp x hi, mt t chc x hi quan trng i vi mi
th ch chnh tr. H l nhm ngi c v tr chuyn tip, chun b cho mt i ng
tri thc c trnh v ngh nghip tng i cao trong x hi. H s l ngun d tr
TRANG 45

ch yu cho i ng nhng chuyn gia theo cc ngh nghip khc nhau trong cu
trc tng lp tri thc x hi. Cc t chc chnh tr, x hi, gia nh u t nhiu k
vng vo sinh vin. iu ny lm cho thanh nin sinh vin c vai tr x hi r rt.
Sinh vin l cng dn thc th ca mt t nc vi y quyn hn v
ngha v trc php lut. H c quyn bu c, ng c, phi chu trch nhim v mi
hnh vi v vic lm trc B lut hnh s, Lut ngha v qun s, Lut hn nhn gia
nh Vi ngha trn th x hi coi sinh vin l mt thnh vin chnh thc, mt
ngi trng thnh. Tuy nhin, do ang ngi trn gh nh trng, cha tham gia
trc tip sn xut ra ca ci vt cht nn cc em cha hon ton l ngi t lp v
mi mt so vi nhng thanh nin cng tui khng hc i hc, phi tham gia lao
ng kim sng sm. V vy, tnh cht trng thnh ca thanh nin sinh vin c
nhng nt c trng ring. Nh tm l hc ngi Php Bianka Zazzo nghin cu
tui trng thnh ca thanh nin sinh vin v i n kt lun: trnh hc vn v v
tr x hi ca con ngi c nh hng n s trng thnh ca h. Nhng nghin
cu ca ng cho thy, thanh nin nng thn trng thnh v mt x hi sm hn
thanh nin cng nhn; thanh nin sinh vin trng thnh v mt x hi mun nht.
iu ny l do cng tham gia lao ng sn xut sm th tnh cm trch nhim, tnh
cm ngha v cng hnh thnh sm, h nhanh chng sng c lp v tch khi s
ph thuc vo cha m.
1.3. Cc hot ng c bn ca thanh nin sinh vin
Hot ng hc tp
C th thy rng, hot ng hc tp ca sinh vin c tnh cht v sc thi khc
vi hot ng hc tp trng ph thng. Hot ng hc tp trng i hc mang
tnh cht chuyn ngnh, phm vi hp hn, su sc hn v gn lin vi mt ngh nht
nh. Do , cch dy v hc trng i hc cng khc so vi trng ph thng.
hc tp c kt qu sinh vin phi c s thch ng vi phng php dy v hc
trng i hc. S thnh cng ch n vi nhng sinh vin khi h tip tc coi vic
hc l quan trng nht trong qung i sinh vin ca mnh.
Bn cht hot ng hc tp ca sinh vin l i su tm hiu nhng mn hc,
nhng chuyn ngnh khoa hc c th mt cch chuyn su nm c i tng,
nhim v, phng php, quy lut ca cc khoa hc . Hot ng hc tp ca cc
TRANG 46

em mt mt phi k tha c h thng nhng thnh tu c, mt khc phi tim cn

vi nhng thnh tu ca khoa hc ng i v c tnh cp nht, thi s. V vy, nt
c trng cho hot ng hc tp ca sinh vin l s cng thng v tr tu, s phi
hp nhiu thao tc t duy nh phn tch, so snh, tng hp, tru tng ho, khi
qut ho. Di y l nhng c im c th trong hot ng hc tp ca sinh vin:
- Sinh vin hc tp nhm lnh hi cc tri thc, h thng khi nim khoa hc, k
nng, k xo ngh nghip, pht trin phm cht nhn cch ngh nghip tng
lai. Hot ng nhn thc ca sinh vin va gn kt cht ch vi nghin cu
khoa hc, va khng tch khi hot ng ngh nghip.
- Hot ng hc tp ca sinh vin din ra mt cch c k hoch, c mc ch,
ni dung, chng trnh, phng thc, phng php o to theo thi gian mt
cch cht ch, ng thi khng qu b khp kn, qu cu n m li c tnh cht
m rng kh nng theo nng lc, s trng sinh vin pht huy c ti a
nng lc nhn thc ca cc em trong nhiu lnh vc.
- Phng tin hot ng nhn thc ca sinh vin c m rng v phong ph
vi cc th vin, phng c, phng thc nghim, phng b mn vi cc thit
b khoa hc cn thit cho tng ngnh o to. Do , phm vi hot ng nhn
thc ca sinh vin a dng: va rn luyn k nng, k xo ngh nghip, va
pht huy vic hc ngh mt cch r rt.
- Hot ng hc tp ca sinh vin mang tnh c lp, t ch, sng to cao. Hot
ng t duy ca sinh vin trong qu trnh hc tp ch yu l theo hng phn
tch, din gii, chng minh cc nh khoa hc.
t kt qu cao trong hot ng hc tp, sinh vin phi c cch hc ph hp
vi chuyn ngnh khoa hc m h theo ui. C nh vy, sinh vin mi c th lnh
hi c khi lng ln kin thc chuyn ngnh v hnh thnh c k nng, k
xo ngh nghip tng lai.
Hot ng nghin cu khoa hc
y l hot ng rt c trng ca la tui sinh vin . Hot ng ny lm pht
trin ti u t duy sng to v kh nng lm vic nhm, hnh thnh tnh c lp ngh
nghip v kh nng gii quyt mt cch sng to nhng nhim v thc tin khi bt

TRANG 47

u lao ng. Nghin cu khoa hc gip sinh vin t th hin v khng nh c

bn thn mnh qua rn luyn c nhng phm cht ngh nghip tng lai.
Hot ng chnh tr - x hi
Sinh vin l mt t chc x hi quan trng ca t nc. H l nhng ngi
c tr tu nhy bn, mn cm vi tnh hnh kinh t chnh tr ca t nc v quc t.
H c chnh kin i vi ch trng, ng li, chnh sch ca ng chnh tr v t
chc cm quyn. Do vy, hot ng chnh tr - x hi l nhu cu v nguyn vng ca
thanh nin sinh vin. Vic tham gia vo cc t chc chnh tr v on th x hi nh
Hi sinh vin, on thanh nin c ngha quan trng i vi s pht trin nhn
cch la tui ny.
Hot ng x hi v giao lu bn b
Hot ng x hi v giao lu bn b l mt phn khng th thiu c trong
i sng ca sinh vin. Chnh thng qua cc hot ng ny, sinh vin hc hi c
t bn b nhng kinh nghim trong hc tp, giao tip v lm vic cng nhau thch
ng vi cuc sng mi ang m rng trc cc em. ng thi cc hot ng trn
cn lm tho mn nhu cu giao tip bn b ca la tui ny.
Nh vy, s pht trin hon chnh v th cht v vai tr x hi c tng
cng c ngha to ln i vi s pht trin tm l ca la tui ny.
2. C IM TM L C BN CA LA TUI SINH VIN
Nhng c im tm l ca thanh nin sinh vin b chi phi bi nhng c
im v th cht, mi trng, vai tr x hi c th m trong h sng v hot
ng. y l mt nhm x hi c bit ang chun b trc tip cho vic tham gia vo
cuc sng tinh thn ca x hi. La tui ny c c im tm l rt phong ph v a
dng. Di y l mt s c im c bn v s pht trin tm l la tui thanh nin
sinh vin.
2.1. S thch nghi ca sinh vin vi cuc sng v hot ng mi
Bc chn vo trng i hc, mt cuc sng hc tp v x hi mi ngy
cng m rng ra trc mt sinh vin. Trong mi trng mi ny, hot ng hc
tp c kt qu i hi cc em phi c s thch nghi vi cc hot ng din ra trong
trng i hc. Qu trnh thch nghi ny ch yu tp trung cc mt:
TRANG 48

Ni dung hc tp mang tnh chuyn ngnh.

Phng php hc tp mi mang tnh nghin cu khoa hc.
Mi trng sinh hot m rng.
Ni dung v cch thc giao tip phong ph v a dng.
.
Cc cng trnh nghin cu ch ra rng, sinh vin cn c thi gian nht nh
thch ng vi tt c nhng vn trn. S thch ng ny mi sinh vin khng
hon ton nh nhau, tu thuc vo c im tm l c nhn v mi trng sng c
th ca cc em quy nh. C nhng sinh vin d dng v nhanh chng ho nhp vi
mi trng x hi mi, nhng li gp kh khn trong vic thch ng vi phng
php v cch thc hc mi. C ngi cm thy t kh khn trong vic tip thu tri
thc, d vt qua cch hc chuyn su i hc nhng li lng tng, thiu t tin
trong vic ho nhp vi bn b v cc nhm hot ng trong lp, trong trng. Mt
s sinh vin ho ng, ci m cn mt s khc li thn trng, khp kn.
Kt qu nghin cu khoa hc cng cho thy, sau mt thi gian hc tp
trng i hc a s sinh vin thch ng kh nhanh chng vi mi trng x hi
mi. Kh khn c tnh cht bao trm hn c l vic thch nghi c vi ni dung,
phng php hc tp mi c tnh cht nghin cu khoa hc v hc ngh i vi
nhng chuyn gia tng lai. Mc thch nghi ny c nh hng trc tip ti thnh
cng trong hc tp ca sinh vin. y, bn thn ngi sinh vin gp phi mt lot
cc mu thun cn gii quyt nh:
- Mu thun gia c m, mong mun ca sinh sinh vi kh nng thc hin
c m .
- Mu thun gia mong mun hc tp, nghin cu su mn hc m mnh yu
thch vi yu cu phi thc hin ton b chng trnh hc theo thi gian biu
nht nh.
- Mu thun gia lng thng tin nhiu trong x hi vi kh nng v thi gian
c hn.
Vic gii quyt cc mu thun trn mt cch hp l to iu kin thun li cho
s pht trin ca thanh nin sinh vin.
2.2. S pht trin hot ng nhn thc ca sinh vin
TRANG 49

Mt trong nhng qu trnh tm l cao cp din ra trong hot ng hc tp ca

sinh vin v ni ln c trng cng thng, mnh m ca hot ng tr c l qu trnh
nhn thc. Trong hot ng hc tp ca sinh vin cc qu trnh nhn thc lun din
ra t mc n gin n phc tp. iu ny th hin s pht trin, tnh c chn lc
cao v c lp sng to trong nhn thc ca cc em.
Hot ng nhn thc ca sinh vin thc s l loi hot ng tr tu ch thc,
cng cao v c tnh la chn r rt. Hot ng tr tu ny ly nhng s kin ca
qu trnh nhn thc cm tnh lm c s, song cc thao tc tr tu pht trin trnh
cao v c bit c s phi hp nhp nhng, tinh t, uyn chuyn v linh hot theo
tng tnh hung c vn . Do vy, a s sinh vin lnh hi nhanh nhy, sc bn
nhng vn m gio vin trnh by. H thng t tho mn vi nhng g bit,
lun mong mun o su suy ngh nm vng vn hn.
Trong qu trnh tin hnh hot ng hc tp, tnh cht chn lc ca tri gic
sinh vin rt cao. Sinh vin thng tri gic nhng ti liu hc tp lin quan ti hng
th nhn thc v c ch cho hot ng ngh nghip.
Bn cnh , cc qu trnh tr nh thng din ra trong sut qu trnh hc tp
ca sinh vin. Nh c tr nh, sinh vin tch lu c tri thc, kinh nghim, k nng
k xo ngh nghip tng lai.
Qu trnh t duy din ra rt cng thng trong sut qu trnh hc tp ca sinh
vin. T duy sinh vin gn lin vi cc phm cht nhn cch c lp. Qu trnh t
duy ca sinh vin khc v cht so vi cc la tui trc. Cc em bit t t ra vn
, t tm cch gii quyt vn theo nhiu phng hng khc nhau, c ch theo
ui mc ch n cng v c kh nng t nh gi kt qu tm c. Phm cht t
duy sng to cng c bc l trong hot ng hc tp ca sinh vin. Cc em bit
vt ra khi gii hn nhng ti liu c bn, tm thy mi lin h mi gia cc i
tng. Sinh vin bit huy ng hp l, rng ri cc tri thc v kinh nghim gii
quyt vn .
Nhng c im nu cho thy s pht trin v cht trong hot ng nhn thc
ca sinh vin. iu ny gp phn quan trng trong vic lnh hi kin thc, k nng,
k xo ngh nghip tng lai v gip sinh vin thch ng vi mi trng x hi mi
ang rng r trc mt.
TRANG 50

2.3. S pht trin ng c hc tp ca sinh vin

ng c hc tp l ni dung tm l ca hot ng hc tp. ng c hc tp b
chi phi bi nhiu yu t khc nhau. C th l nhng yu t tm l ca chnh bn
thn mnh nh hng th, l tng, nim tin hay l nhng yu t nm bn ngoi
bn thn ch th nh ni dung, phng php dy hc, bn b
Lnh vc ng c hc tp ca sinh vin i hc rt phong ph, a dng v
thng bc l r tnh h thng. Trong , vic hc tp ca h khng ch b chi phi
bi mt ng c m thng l mt s ng c no . Da vo mc ch hc tp,
ngi ta chia ng c hc tp ca sinh vin thnh 5 loi: ng c x hi, ng c
nhn thc khoa hc, ng c ngh nghip, ng c t khng nh mnh v ng c
v li. Ngoi ra cn c nhng ng c mang tnh cht ng nht x hi do nh
hng trc tip ca b m hay bn b. C th l:
- ng c x hi th hin thc v nhu cu, cc li ch x hi, cc chun
mc v mc ch x hi. V d, sinh vin tin vo s cn thit c hc vn cao
tham gia vo i sng x hi ca t nc, mong mun tham gia tch cc
v c kt qu t vo s pht trin ca khoa hc k thut
- ng c nhn thc khoa hc biu hin thi i vi chnh qu trnh nhn
thc, vi ni dung cc vn c nghin cu. V d, sinh vin hng th vi
cc vn l lun khoa hc, hng th vi qu trnh nhn thc, khao kht tip
nhn tri thc mi
- ng c ngh nghip th hin trnh hc vn cao l c s chun b cho
ngh nghip. V d, sinh vin mun nm vng ngh chn, hng th vi
ngh nghip v c kh nng sng to ngh nghip
- ng c t khng nh mnh l thc v nhng nng lc v mong mun c
th hin cc nng lc .
- ng c v li hay nhng ng c tri v ci li cho c nhn.
Cc nhm ng c trn c tc dng thc y hot ng hc tp ca sinh vin
nhng khng phi ng u m s gy nn tnh trng th bc cc ng c u th.
Nhng nghin cu v ng c hc tp ca sinh vin cho thy trong cu trc th bc
ng c, sinh vin thng biu hin nh sau:
- ng c nhn thc khoa hc xp v tr th 1.
TRANG 51

ng c ngh nghip xp v tr th 2.
ng c x hi xp v tr th 3.
ng c t khng nh xp v tr th 4.
ng c v li (c tnh c nhn) xp v tr th 5.
Th bc cc ng c ny thng khng phi c nh m cng bin i trong
qu trnh hc tp i hc. Th bc ny cng khng ging nhau nhng sinh vin
c hc lc v trnh nghin cu khoa hc khc nhau.
Nghin cu ca tc gi A.N.Ghebx cho thy, vic hnh thnh ng c hc
tp ca sinh vin ph thuc vo mt s cc yu t sau:
- thc v mc ch gn v mc ch xa ca hot ng hc tp.
- Nm vng ngha l lun v ngha thc tin ca cc tri thc do sinh vin
lnh hi.
- Ni dung mi ca nhng ti liu v thng tin khoa hc c trnh by.
- Tnh cht hp dn, s xc cm ca thng tin.
- Tnh cht ngh nghip c th hin r trong ti liu hc tp.
- La chn c nhng bi tp ph hp, to ra c nhng tnh hung c vn
v cc mu thun trong dy hc.
- Thng xuyn duy tr c khng kh tm l nhn thc trong hot ng hc
tp.
Nh vy, vic hnh thnh ng c hc tp sinh vin b nh hng kh ln
bi vai tr ca gio vin. Vic t chc vic dy hc theo hng pht huy tnh tch
cc, ch ng trong hc tp ca sinh vin s gp phn hnh thnh v pht trin h
ng c nhn thc v hn ch ng c tiu cc trong hc tp sinh vin.
3. NHNG C IM NHN CCH CH YU CA LA TUI SINH VIN
3.1. Xu hng pht trin nhn cch sinh vin
Mi con ngi l thnh vin ca mt cng ng, mt x hi c th, tn ti
trong khng gian v thi gian nht nh. Khi xem xt con ngi vi t cch l mt
thnh vin ca x hi, l ch th ca cc mi quan h v hot ng th ta ni n
nhn cch ca h.

TRANG 52

Nhn cch sinh vin l nhn cch ca con ngi tr ang c chun b
thc hin chc nng ngi lao ng c trnh nghip v cao trong mt lnh vc
hot ng no ca x hi. S pht trin nhn cch ngi sinh vin c din ra
theo cc hng c bn sau:
- Nim tin, xu hng ngh nghip v cc nng lc cn thit c cng c v
pht trin.
- Cc qu trnh tm l, c bit l qu trnh nhn thc c ngh nghip ho.
- Tnh cm ngha v, tinh thn trch nhim, tnh c lp c nng cao, c tnh
v lp trng sng ca cc thnh vin c bc l r rt.
- Mong c i vi ngh nghip tng lai c pht trin.
- S trng thnh v mt x hi, cc phm cht ngh nghip v s n nh
chung v nhn cch c pht trin.
- Kh nng t gio dc ca sinh vin c nng cao.
- Tnh c lp v tinh thn sn sng hot ng ngh nghip tng lai c cng
c.
Ta c th hnh dung qu trnh pht trin nhn cch sinh vin trong qu trnh
hc tp trng i hc, cao ng v dy ngh nh sau:
Nm th nht
Sinh vin cha c c nhng phm cht ngh nghip thuc mt ngnh nht
nh. H l con em thuc cc dn tc, cc tng lp x hi khc nhau nng thn v
thnh th. Do , cc yu t bm sinh di truyn c bin i di nh hng ca
gio dc gia nh, ca trng ph thng, cc phong tc tp qun a phng, cc
iu kin sng Khi vo trng i hc sinh vin c mt s phm cht tng
i n nh i biu cho li sng ca tng lp, giai cp v ca a phng mnh. Cho
nn, trong tp th sinh vin nm th nht thng c s va chm mnh do tnh c
lp ca nhn cch con ngi tr. Trong qu trnh lm quen vi cuc sng tp th u
tin trng i hc, sinh vin thng c hnh vi bt chc ln nhau th hin bc
u s ng nht x hi. y sinh vin cha c quan im phn ho i vi vai tr
ca mnh.
Nm th hai

TRANG 53

Sinh vin quen vi hu ht cc hnh thc ging dy v gio dc trng

i hc. Qu trnh thch ng vi hot ng hc tp c bn hon thnh. Do tch lu
c tri thc chung m cc nhu cu vn ho rng ri c hnh thnh.
Nm th ba
Hng th vi hot ng khoa hc v hc tp chuyn mn c pht trin theo
chiu hp v su ca ngh nghip chn. Nhng phm cht c lin quan v ph
hp vi ngh nghip tng lai c pht trin mnh.
Nm cui cng ( nm hc th IV -VI)
Sinh vin thc s tp lm cng vic ca ngi lao ng tng lai khi i thc
tp cc c s thuc lnh vc ngh nghip ca mnh. Khi i thc tp, sinh vin c
th nghim mnh trong i sng, i chiu, nh gi li cc gi tr c lin quan ti
ngh nghip ca mnh, tch cc tm ti cc thng tin lin quan ti ngh nghip va rn
luyn cc k nng cn thit.
Nh vy, qua vic tm hiu xu hng pht trin nhn cch ca ngi sinh vin
chng ta thy, nhn cch sinh vin c bc l, hnh thnh v pht trin trong hot
ng v thng qua hot ng.
3.2. c im kiu nhn cch sinh vin
Da trn c s o cc nh hng gi tr, hng th, mc ch hc tp ca sinh
vin, cc nh nghin cu nu ra cch phn loi kiu nhn cch sinh vin khc
nhau.
Cn c vo thi ca sinh vin i vi hot ng hc tp ngi ta chia nhn
cch sinh vin thnh 4 loi nh sau:
Kiu W: Sinh vin thuc kiu ny hc tp chun b cho ngh nghip tng lai,
h khng quan tm ti lnh vc tri thc v x hi trng i hc cho d thnh
thong c tham gia vo cc hot ng ca trng. Sinh vin ch thc hin nhng bi
tp theo yu cu, ch cn t im trung bnh sao cho khng b lu ban. Ngoi nhng
ti liu bt buc, h ch c sch theo hng th v s thch ch khng lin quan ti
vic hc. Sinh vin kiu X hc v ngh nghip.
Kiu X: Vi kiu sinh vin ny, h thch tm ti nhng mn hc lin quan ti tri
thc cuc sng ni chung da trn c s la chn ring ca c nhn. H rt quan

TRANG 54

tm ti th gii t tng v sch, thng c mt th vin. Ngoi gi hc bt buc,

sinh vin t nguyn tham gia vo cc kho hc chuyn t chn, nhng gi hc
phc o, vn ho, th thao Sinh vin thng c ti liu ngoi chng trnh m
h cho rng nhng ti liu l cn thit v c th b xung cho vic hc.
Sinh vin kiu X khng tham gia vo cc t chc sinh vin, tp th, cu lc b
v cc cng vic x hi khng lin quan trc tip ti vic hc. Vi h, vic hc i
hc l tho mn lng khao kht tri thc v kinh nghim sng.
Kiu Y: Sinh vin kiu Y gn ging vi kiu X song h khng tch di khi
cc hnh thc khc ca i sng tp th. H c gng t im cao nht trong cc k
thi. H xem tp th c nh hng chung ti s pht trin ca c nhn mnh.
Kiu Z: Sinh vin kiu Z ch ti cc hnh thc x hi ca trng i hc hn
l bn thn cc khoa hc. H gn b vi trng v c gng trong cc hot ng th
dc, th thao. H cng mun nhn c tm bng i hc nhng t khi vt ra khi
yu cu ti thiu ca chng trnh hc.
Cn c vo 4 tiu chun di y, cc nh nghin cu nu ra 6 kiu nhn
cch sinh vin:
- Thi ca sinh vin i vi hot ng hc tp.
- Tnh tch cc chnh tr x hi v khoa hc.
- Trnh vn ho chung.
- Tinh thn tp th.
Kiu 1: Sinh vin hc xut sc c v chuyn mn ring ln nhng mn l lun
chung v cc mn x hi, c nim tin chnh tr r rng, tham gia nghin cu khoa
hc, c vn ho chung cao, tham gia tch cc vo cng tc x hi, gn b vi tp th
bng nhng hng th a dng.
Kiu 2: Sinh vin hc kh, coi vic thu nhn ly mt chuyn mn no l
mc ch suy nht ca vic hc tp trng i hc, quan tm ti khoa hc trong
khun kh chng trnh, nhit tnh tham gia cng tc x hi v quan h tt vi bn
b, gn b vi tp th bng cc hng th hc tp v ngh nghip.
Kiu 3: Sinh vin hc xut sc, xem khoa hc l phm vi ch yu ca hng
th v hot ng. Sinh vin kiu ny th hin s hng th vi khoa hc x hi nh l
phng tin gii thch hin thc v hnh vi. H c vn ho chung cao, tch cc
TRANG 55

tham gia vo cc hot ng vn ho x hi v gn b vi tp th bng cc hng th

khoa hc. H khng t nguyn tham gia cc hot ng qun chng nh hi, hp.
Kiu 4: Sinh vin hc trung bnh v kh, quan tm tch cc ti khoa hc x
hi ngoi chng trnh. H thng khng t nguyn tham gia nghin cu khoa hc,
vn ho chung c hn ch cc hng th ngh nghip. c bit, h tch cc tham
gia cng tc x hi v coi hng th ca tp th l hng th ca c nhn.
Kiu 5: Sinh vin hc trung bnh v kh, khng tham gia nghin cu khoa
hc. H xem chuyn mn v vn ho l lnh vc ch yu ca hng th v hot ng
ca mnh. H c tham gia vo cc hot ng x hi song khng tch cc. H gn b
vi tp th bi cc hng th c tnh cht gii tr v vn ho. Sinh vin kiu ny c
kh nng sng to trong lnh vc vn ho ngh thut.
Kiu 6: Sinh vin hc yu, khng tham gia nghin cu khoa hc. H hc v
mt, khng yu ngh. H tham gia cng tc x hi mt cch th ng. H coi ngh
ngi v gii tr l lnh vc ch yu ca hng th v hot ng. H gn b vi tp th
bi hng th cng c ngh ngi l ch yu (tham quan, cm tri ).
Vic nghin cu nhng kiu loi nhn cch sinh vin c ngha thc tin to
ln, gp phn gip cc nh gio dc tm ra cc bin php c th vic dy v hc
trng i hc t kt qu cao hn.
3.3. c im nhn cch la tui sinh vin
3.3.1. S pht trin t nh gi, t thc v t gio dc ca sinh vin
T nh gi l mt trong nhng phm cht quan trng, mt trnh pht trin
cao ca nhn cch. T nh gi c ngha nh hng, iu chnh hot ng, hnh
vi ca ch th nhm t mc ch, l tng sng mt cch t gic. N gip con
ngi khng ch bit ngi m cn bit mnh.
T nh gi ny sinh rt sm con ngi, t khong 3 tui, khi ci ti s
gin c hnh thnh. N tip tc c pht trin v n tui thiu nin th kh nng
t nh gi pht trin n mc c tnh t bin vi biu hin ca ci ti x hi
khc v cht so vi ci ti s gin. tui thanh nin, nht l thi k sinh vin, t
nh gi pht trin mnh vi nhng biu hin phong ph v su sc.
T nh gi tui sinh vin l mt dng hot ng nhn thc, trong i
tng nhn thc chnh l bn thn ch th, l qu trnh ch th thu thp, x l thng
TRANG 56

tin v chnh mnh, ch ra c mc nhn cch tn ti bn thn, t c thi ,

hnh vi, hot ng ph hp nhm t iu chnh, t gio dc hon thin v pht
trin.
c im t nh gi sinh vin mang tnh cht ton din v su sc. Biu
hin c th ca n l sinh vin khng ch nh gi hnh nh bn thn mnh c tnh
cht bn ngoi, hnh thc m cn i su vo c phm cht, cc gi tr nhn cch. T
nh gi ca sinh vin khng ch tr li cu hi Ti l ai? m cn Ti l ngi nh
th no? Ti c nhng phm cht g?. La tui ny cn c kh nng l gii cu hi
Ti sao ti l ngi nh th?
Nhng cp nh gi tn mang yu t ph phn, phn tnh r rt. V vy,
t nh gi sinh vin cn mang ngha t thc, t gio dc.
T thc l mt trnh pht trin cao ca thc, n gip sinh vin c hiu
bit v thi , hnh vi, c ch ca mnh ch ng hng hot ng ca mnh
theo nhng yu cu i hi ca tp th, ca cng ng x hi.
Cc cng trnh nghin cu v t thc, t nh gi sinh vin cho thy, mc
pht trin ca nhng phm cht nhn cch ny c lin quan ti hc lc cng nh
k hoch sng tng lai ca sinh vin. Nhng sinh vin c kt qu hc tp cao
thng ch ng, tch cc trong vic t nhn nhn, t nh gi, t kim tra hnh
ng, thi c x, c ch giao tip hng ti nhng thnh tu khoc hc, lp k
hoch hc tp, nghin cu khoa hc mt cch c th nhm t hon thin bn thn.
Nhng sinh vin c kt qu hc tp thp d t nh gi bn thn khng ph hp. C
nhng sinh vin t nh gi bn thn mnh qu cao, thng b ng trong hc tp,
nhu cu giao tip mnh hn nhu cu nhn thc v hot ng ca h hng ch yu
vo cc mi quan h. Ngc li, c mt s sinh vin li nh gi mnh qu thp,
thng bi quan trc kt qu hot ng, th ng trong quan h giao tip vi bn b,
h t phn u vn ln trong hc tp nn vic t gio dc, t hon thin t mc
thp.
T nh gi v mc tr tu l thnh phn quan trng trong t thc, t
gio dc sinh vin. Nhng sinh vin t nh gi mnh qu thp v mt ny thng
gy kh khn cho h trong qu trnh hc tp. V vy, cn gip nhng sinh vin ny
thay i s t nh gi mc lc quan, t tin hn. iu ny s lm thay i thi
TRANG 57

chung i vi bn thn ngi sinh vin, nh s t tin, tnh t trng ca sinh vin
pht trin theo chiu hng tt, to iu kin cho s vn ln trong hc tp, phn
u, rn luyn nhn cch.
Tm li, nhng phm cht nhn cch nh t nh gi, s t thc pht trin
mnh m la tui sinh vin. Nhng phm cht nhn cch ny c ngha rt ln
i vi vic t gio dc, t hon thin bn thn theo hng tch cc ca sinh vin.
3.3.2. S pht trin v nh hng gi tr sinh vin
nh hng gi tr l mt trong nhng lnh vc rt c bn, quan trng i vi
i sng tm l ca sinh vin. N l nhng gi tr c ch th nhn thc, thc v
nh gi cao, c ngha nh hng, iu chnh thi , hnh vi, li sng ca ch
th nhm vn ti nhng gi tr . nh hng gi tr l mt khi nim ng, c
tnh bn vng tng i v c th thay i tu theo hon cnh, iu kin kinh t,
chnh tr, x hi.
V nhng nh hng gi tr i vi nhn cch a s sinh vin chn v nhn
mnh cc phm cht sau ngoi nhng gi tr chung khc:
- C t duy kinh t, bit tnh ton hiu qu.
- Nng ng, thch nghi nhanh vi hon cnh.
- S dng thnh tho ngoi ng.
- Dm ngh, dm lm, chp nhn mo him.
Nhng nh hng gi tr ngh nghip c sinh vin la chn l:
- Bit xy dng cuc sng gia nh ho thun.
- Ngh c thu nhp cao.
- Ngh ph hp vi sc kho v trnh .
- Ngh ph hp vi s thch, hng th.
- Ngh c iu kin chm lo gia nh.
- Ngh c iu kin pht trin nng lc.
- Ngh c x hi coi trng.
- Ngh m bo yn tm sut i.
- Ngh lm vic bng tr c.
- Ngh c th gip ch cho nhiu ngi.
- Ngh c iu kin tip tc hc ln cao.
TRANG 58

nh hng gi tr ca sinh vin lin quan mt thit vi xu hng nhn cch

v k hoch ng i. Vi sinh vin, c m, hoi bo, l tng ca tui thanh
xun dn dn c hin thc, c iu chnh trong qu trnh hc tp trng i
hc. Tnh vin vng, huyn tng nhng ch cho k hoch ng i c th do
vic hc tr thnh ngi c ngh nghip c xc nh r rng. Sinh vin
khng ch t ra k hoch ng i cho mnh m cn tm cch thc hin k
hoch theo nhng giai on nht nh.
Sinh vin l nhng ngi giu ngh lc, giu c m v hoi bo. Tuy nhin,
do quy lut pht trin khng ng u v tm l, do iu kin, hon cnh sng v
gio dc khc nhau nn khng pht bt c sinh vin no cng c pht trin mc
ti u. iu ny ph thuc rt nhiu vo nh hng ng n cng nh tnh tch
cc hot ng ca bn thn mi sinh vin. giai on ny, s chi phi ca th gii
quan v nhn sinh quan i vi hot ng ca sinh vin th hin r rt. Nhng
sinh vin c s nhn nhn ng n, khoa hc v s pht trin ca th gii t nhin,
x hi v con ngi s c nhng k hoch ng i ph hp, c mc tiu phn u
r rng v thng tr thnh nhng ngi c ch cho bn thn, gia nh v x hi.
3.3.3. i sng xc cm tnh cm ca sinh vin
Theo B.G.Ananhep v cc nh tm l hc khc, tui sinh vin l thi k pht
trin tch cc nht ca nhng loi tnh cm cao cp nh tnh cm tr tu, tnh cm
o c, tnh cm thm m. Nhng tnh cm ny biu hin rt phong ph trong hot
ng v trong i sng sinh vin. c im ca n l tnh c h thng v bn vng
so vi thi k trc . Hu ht sinh vin biu l s chm ch, say m ca mnh vi
chuyn ngnh v ngh nghip chn. tho mn tnh cm tr tu, h hc tp
khng ch ging ng v th vin trng i hc m cn t hc thm, tham gia
cc kho hc khc Chnh tnh cm tr tu ny lm cho lng tri thc m sinh vin
tch lu c thng rt ln, vt xa nhng nhng vin khng c loi tnh cm ny
v mi mt.
Hn ai ht sinh vin l ngi yu v p th hin hnh vi, phong thi, o
c cng nh v p thm m cc s vt, hin tng ca thin nhin do con ngi
to ra. Khc vi nhng la tui trc, tnh cm o c, tnh cm thm m la
tui sinh vin biu l mt chiu su r rt.
TRANG 59

Tnh bn cng gii v khc gii tui sinh vin tip tc pht trin theo chiu
su. Nhng bn b thi trung hc ph thng tip tc chim v tr quan trng trong
i sng sinh vin. Bn cnh , vic hnh thnh nhng tnh bn mi trng i
hc cng khng km phn bn vng. Tnh bn tui sinh vin lm phong ph thm
tm hn, nhn cch ca sinh vin.
Bn cnh tnh bn, tnh yu nam n tui sinh vin l mt lnh vc rt c
trng. Loi tnh cm ny c mm mng giai on dy th, c s th nghim giai
on u tui thanh nin v n thi k ny th pht trin vi mt sc thi mi.
Nhn chung, tnh yu nam n la tui sinh vin rt p v lng mng. Song loi
tnh cm ny cng khng th hin ng u sinh vin do hon cnh, iu kin v
k hoch ng i ca mi ngi khc nhau.
Trong tnh yu, sinh vin gp phi nhng mu thun ni ti nh mu thun
gia nhng i hi ca tnh yu vi mi trng sng ca tp th kh biu hin iu
, mu thun gia khi lng tri thc nhiu, a dng vi thi gian c hn trong
hc tp, mu thun gia vic cn ph thuc kinh t gia nh vi mt tnh yu say
m, mun thnh v chng v sng c lp Trong khi gii quyt nhng mu
thun ny, sinh vin gp khng t kh khn v cng khng t tnh yu dn ti b tc.
Do vy, nhiu sinh vin chn cho mnh con ng tp trung hc tp, hc ngh
trong thi gian hc i hc. Cch ny mang li hiu qu trong hc tp i vi sinh
vin v gip cc em vng vng v chn chn hn trong cuc sng.

TRANG 60

CU HI N TP
1. Yu t th cht, vai tr x hi v hot ng x hi c nh hng n s pht trin
tm l la tui sinh vin nh th no?
2. Hot ng hc tp ca sinh vin c im g khc so vi hot ng hc tp ca la
tui trc?
3. Phn tch nhng mu thun ni ti ca sinh vin trong qu trnh thch ng vi hot
ng trng i hc. Vic gii quyt nhng mu thun c ngha nh th no
i vi s pht trin tm l la tui sinh vin?
4. Trnh by nhng nt c bn trong s pht trin ng c hc tp ca sinh vin.
5. Phn tch xu hng nhn cch c bn ca la tui sinh vin.
6. Nhng c im nhn cch c nh hng nh th no ti kt qu hc tp v
nghin cu khoa hc ca sinh vin ?

TRANG 61

PHN II. TM L HC S PHM

CHNG I. TM L HC DY HC
1. BN CHT CA HOT NG DY V HC
1.1. Hot ng dy
Hot ng dy l hot ng ca ngi c o to ngh dy hc (gio vin)
t chc v iu khin hot ng ca ngi hc nhm gip h lnh hi nn vn ho
x hi, to ra s pht trin tm l, hnh thnh nhn cch .
Xt v bn cht ca hot ng dy hc, L.X.Vgtxki cho rng c hai kiu
dy hc ng vi hai kiu nh hng khc nhau:
- Dy hc hng vo mc hin c ca ngi hc. l vng pht trin hin
c, ngi hc c tri thc, k nng v phng php nht nh. Dy hc
hng vo vng pht trin hin c l dy hc hng vo tri thc, phng
php hc m hc sinh bit, nm vng. Kiu dy hc ny khng em li
ci mi cho ngi hc, m ch nhm cng c nhng ci c cc em, ngha
l khng to c s pht trin.
- Dy hc hng vo vng pht trin gn nht. l vng ca nhng iu m
hc sinh cha bit, nhng cc em c th t c nh s gip ca gio
vin v c th bng con ng khc (do ngi khc gip , t hc, t tm
hiu). Dy hc theo kiu ny l cung cp cho ngi hc tri thc, hnh thnh k
nng v phng php mi, l dy hc pht trin, hay l dy hc dn dt v
ko theo s pht trin ca ngi hc. Theo quan nim ny th dy hc l t
chc qu trnh pht trin ca ngi hc, dn dt h t ti vng pht trin gn
nht, ng thi li hnh thnh vng pht trin gn nht k tip, v c th hc
sinh ln ln, tip tc c s pht trin. cng chnh l mc ch ca dy hc,
l tnh quy lut ca hot ng dy ca gio vin v hot ng ca hc sinh.
Nhn mt cch khi qut th hot ng dy ca gio vin c cu thnh bi
ba yu t chnh l ni dung, phng php v t chc. Ba yu t ny chi phi hot
ng dy ca gio vin, trong ni dung chng trnh l yu t c tnh php quy,

TRANG 62

khng c php thay i, cn gio vin c th ch ng iu khin phng php

v hnh thc t chc dy hc sao cho hot ng dy t hiu qu cao nht.
tin hnh hot ng dy, gio vin thc hin nhng cng vic c th sau:
- a ra mc ch, yu cu, ngha l xc nh sn phm hc tp v tiu chun
(mu) ca sn phm (thng gi l yu cu c th v kin thc, k nng,
thi ) i vi mi tit hc, bi hc (nay cn gi l mc tiu ca tit hc, bi
hc. Mi tit hc l mt n v thi gian s phm, thng c quy nh
khong 40 hoc 45 pht, cn bi hc l mt n v kin thc tgn i hon
chnh v c th thc hin trong mt tit hoc vi ba tit hc).
- Cung cp phng tin, iu kin ngi hc thc hin hot ng hc.
chnh l hc liu bao gm sch v, giy bt, dng hc tp, thit b th
nghim, thc hnh ph hp vi ni dung hc tp.
- Vch ra trnh t thc hin cc hnh ng, cc thao tc v nhng quy nh cht
ch phi tun theo khi thc hin cc hnh ng, cc thao tc theo quy trnh .
- Ch dn ngi hc lm theo quy trnh, quy phm ng thi trong qu trnh ,
gio vin theo di, gip ngi hc trong trng hp h gp kh khn.
- nh gi v hng dn hc sinh t nh gi kt qu hc tp.
l 5 vic chnh trong qu trnh thc hin hot ng dy c th ca gio
vin. Song trn thc t, khng phi mn hc no, tit hc no cng u din ra nh
vy, m tu thuc vo ni dung v phng tin c th, gio vin s s dng nhng
phng php dy hc khc nhau.
1.2. Hot ng hc
Hc theo ngha nguyn thu l bn tnh ca con ngi (c c con vt) hng
vo vic tip thu kinh nghim, s hiu bit v k nng ca ging loi gip cho c th
tn ti trong cuc sng. Hc i vi con ngi ni chung l thu thp kin thc, rn
luyn k nng bng nhng cch thc, nhng phng php khc nhau.
lnh hi kin thc, k nng, k xo (kinh nghim x hi) nht nh, con
ngi c cc cch hc khc nhau. C th:
- Hc nh tri nghim trong cuc sng, qua con ngi tch lu c kinh
nghim v nhng hiu bit nht nh. Cch hc ny ch gip con ngi lnh
hi c nhng kinh nghim khng trng hp vi nhng mc ch trc tip
TRANG 63

ca hot ng hay hnh vi; lin quan trc tip ti nhu cu, hng th c nh,
cc nhim v trc mt, cn nhng ci khc th b qua; ch a li nhng tri
thc tin khoa hc, c tnh cht ngu nhin, ri rc, khng h thng; ch hnh
thnh nhng nng lc thc tin do kinh nghim hng ngy trc tip mang li.
Hc theo phng php nh trng, c t chc t gic t nh nc v x
hi, c thchin trong trng hc. Phng php nh trng y c
dng hm cha trong ni dung, phng php dy - hc, c phng thc t
chc dy - hc. y l mt dng hot ng c th ca con ngi. N ch c
th thc hin mt trnh khi m con ngi c c kh nng iu chnh
nhng hnh ng ca mnh bi mc ch c thc. Kh nng ny ch
c hnh thnh vo lc 5-6 tui. Ch c thng qua hot ng hc theo
phng thc nh trng mi hnh thnh c nhn nhng tri thc khoa hc
cng nh nhng cu trc tng ng ca hot ng tm l v s pht trin ton
din nhn cch ngi hc.
Hc theo phng php t hc c nhiu ngi quan tm, song hc theo
phng php ny i hi tnh c lp v tnh kin tr rt cao ngi hc.
Trong iu kin hin nay th vic t hc kt hp vi phng php nh trng
l phng thc hc tp em li hiu qu cao.
Bn cht ca hot ng hc c th hin qua cc c im sau:
Hot ng hc l hot ng chim lnh, hay ni cc khc l hot ng lnh hi
tri thc, k nng, k xo tng ng vi tri thc . iu ny c ngha tri thc,
k nng, k xo l i tng ca hot ng hc. Nh vy, hc sinh thc hin
hot ng hc cng chnh l lnh hi tri thc, k nng, k xo mi. Khi
mt hc sinh thc hin hot ng hc th chnh hc sinh tr thnh ch
th chim lnh ni dung hc tp mi, ch th hnh ng tch cc c tr c v
tay chn. Trong qu trnh ny cc chc nng tm l ca hc sinh c vn
hnh tch cc.
Hot ng hc lm thay i chnh ch th. Bng hot ng hc, mi ch th
(ngi hc) lnh hi c tri thc, k nng, k xo mi, nh vy m to c
s pht trin v tm l ca ngi hc (s pht trin v nhn thc l tnh, v
cc phm cht nhn cch). Nh hot ng hc v cc hot ng gio dc
TRANG 64

khc m hc sinh c s phong ph v tm hn, hnh thnh nhn cch. C th

ni rng, hot ng hc to ra s bin i chnh ngi hc, hnh thnh nhn
cch hc sinh.
- Hot ng hc l hot ng khng ch hng vo vic lnh hi tri thc, k
nng, k xo m cn hng vo vic tip thu c nhng tri thc ca chnh bn
thn hot ng, hay ni cch khc l lnh hi c cch hc.
Mun cho hot ng hc din ra c kt qu cao, ngi hc phi bit cch hc,
ngha l phi c tri thc v bn thn hot ng hc. S tip thuc tri thc ny khng
din ra mt cch c lp vi vic tip thu tri thc, k nng, k xo. Do , trong khi
t chc hot ng cho ngi hc, gio vin va phi thc c nhng tri thc, k
nng, k xo no cn c hnh thnh ngi hc, va phi c mt quan nim r
rng l thng qua t chc s tip thu tri thc, k nng, k xo th ngi hc s
lnh hi c cch hc g? con ng ginh tri thc, k nng, k xo nh
th no?
2. HNH THNH HOT NG HC
T khi nim v bn cht ca hot ng hc, ta thy rng vic hnh thnh hot
ng hc l mc tiu quan trng ca hot ng dy. Hot ng dy phi c t
chc sao cho thng qua , hc sinh t chc c hot ng hc mt cch tt nht,
gip cc em tip thu kin thc mt cch ch ng v c hiu qu.
2.1. Hnh thnh ng c hc tp
ng c hc tp ca hc sinh chnh l nhu cu c mi hc sinh nhn thc,
tr thnh ng lc thi thc cc em hc, hay ni cch khc ng c hc tp l ci
m v n hc sinh thc hin hot ng hc.
Hc sinh trong cng mt lp hc c cng i tng hc tp, nhng trn thc
t, mi thi im khc nhau v nhng hc sinh khc nhau c th c ng c
khc nhau, hoc mt hc sinh c th c vi ba ng c khc nhau, hoc c s
chuyn ho gia cc ng c.
Trong thc t, c nhng hc sinh chm ch hc tp, hc mt cch t gic l do
mong mun lnh hi ni dung hc tp, v h qu ca hot ng chm ch l kt qu
hc tp cao; song c nhng hc sinh chm hc l do sc p ca gia nh v nh

TRANG 65

trng v nhng em ny thng cng t kt qu cao; c nhng em c gng hc tp

l do mun nhn phn thng ca gia nh hoc nh trng cho thnh tch hc tp
ca mnh
Nhn chung, mi hc sinh ng thi c vi ba ng c hc tp khc nhau,
nhng ch c mt ng c hc tp chim u th, ng c ch thc, ng c chn
chnh l ng c xut pht t chnh i tng ca hot ng hc, t chnh vic lnh
hi ni dung hc tp, v l ng c ng n.
Trong qu trnh dy hc, gio vin nn ch hnh thnh cho hc sinh ng c
hc tp ng n bi chnh l ng lc gip cc em thc hin hot ng hc tp
mt cch hng th v c hiu qu.
2.2. Hnh thnh nhim v hc tp
Nhim v hc tp l hnh thc c th ho ni dung hc tp thnh vic hc c
th m mi hc sinh phi thc hin c c sn phm nht nh. chnh l cc
n v kin thc v k nng c th (mc tiu) cng vi phng tin cn thit tng
ng hc sinh c th thc hin cc hnh ng hc bng h thng thao tc tng
ng t sn phm hc tp theo quy nh.
Nh vy, mi tit hc, mi bi hc c th c mt hay nhiu nhim v hc tp
c th. Nhim v hc tp khc vi nhim v trong cc loi hnh hot ng khc (v
d nhim v trong lao ng sn xut). S khc bit l ch, nhim v trong lao
ng sn xut cng lm ra sn phm nhng khng to ra nng lc mi, nhim v
hc tp hng vo vic to ra nng lc mi th hin kt qu hc tp.
Nhim v hc tp l nhn t quan trng ca hot ng hc v khng c nhim
v hc tp th hot ng hc khng th thc hin cc hnh ng, cc thao tc hc, v
nh vy s khng th t ti kt qu .
2.3. Hnh thnh hnh ng hc
Hnh ng hc l cch din ra hot ng hc (cch thc hin nhim v hc
tp), gm cc hnh ng: hnh ng phn tch, hnh ng m hnh ho, hnh ng
c th ho, hnh ng kim tra nh gi.
Hnh ng phn tch
y l hnh ng tin quyt trong hot ng lnh hi tri thc, k nng, k
xo. l cch tip cn ti liu hc tp v qua y ngi hc pht hin c i
TRANG 66

tng cn chim lnh trong cc mi quan h ni ti ca n. S tm kim, pht hin

lgic, mi quan h chung to nn ni dung hot ng t duy v l im xut pht
trong qu trnh hnh thnh tri thc, khi nim ca hc sinh.
Hnh ng m hnh ho
y l cch thc ngi hc ghi li qu trnh v kt qu thc hin hnh ng
phn tch trn di dng m hnh v k hiu. M hnh l s din t lgic khi
nim mt cch trc qua, nh m khi nim c chuyn t bn ngoi vo bn
trong u ngi hc. Qu trnh din ra theo tin trnh sau:
i tng (khi nim bn ngoi)
M hnh
Khi nim (trong u)
Trong qu trnh hc tp, ngi hc thng s dng hai loi m hnh:
- M hnh vt cht gm m hnh tnh v m hnh ng.
- M hnh t tng gm m hnh hnh nh, m hnh k hiu v m hnh t
duy.
Gia m hnh v i tng c quan h vi nhau theo hai tnh cht sau:
- M hnh ging i tng ch n thay th i tng v mt s thuc tnh
v mt s mt no , nn c gi l tnh cht nhn thc ca m hnh.
- M hnh khc i tng ch n ch cha ng nhng thuc tnh ca i
tng m ngi hc cn xem xt, lnh hi, cn nhng thuc tnh khc ca
i tng m ngi hc khng cn xem xt, khng cn lnh hi th khng
a vo m hnh.
Trn thc t, hot ng dy ca gio vin v hot ng hc ca hc sinh
thng t c iu kin tip cn vi i tng tht (vt tht), m thng tip cn vi
i tng thay th (vt thay th hay m hnh). Do vy, m hnh l sn phm ca mt
cng on trong qu trnh hc tp ca ngi hc, nhng m hnh cng c th l
phng tin, l vt thay th qua ngi hc tip cn, nghin cu v i tng.
Hnh ng c th ho
Qua hnh ng phn tch v hnh ng m hnh, ngi hc bc u lnh hi
c tri thc l lun v phng php khi qut tng ng c nh trc trong
nhim v hc c tnh cht nh mu mi, v nh vy cng to ra c ci mi
ngi hc. Nhng nhim v thc tin c th v nhim v cng loi phong ph, a
dng nn ngi hc phi dng phng php chung c hnh thnh qua cc hnh
TRANG 67

ng trn gii quyt nhng nhim v ti nht inh th mi c c kin

thc v k nng tng ng mt cch chc chn. Hnh ng c th ho chnh l khu
hnh trong hc - hnh, hay khu luyn tp trong hc - tp.
Hnh ng kim tra v nh gi
Qu trnh ngi hc thc hin cc hnh ng hc tp nu trn l qu trnh
ngi hc t lm ra sn phm hc tp ca mnh. Sn phm ny mt mt th hin qu
trnh thc hin cc hnh ng hc (cch hc) v kt qu tng ng cng nh snr
phm cui cng, mt khc l ci ng li trong mi ngi hc nh l nhn t gp
phn to nn nng lc mi ca cc em. V vy, vic kim tra, nh gi v trn c s
iu chnh, khc phc kp thi nhng sai st trong qu trnh thc hin cc
hnh ng hc nhm gii quyt nhim v c th t ra cng c coi nh thnh t
quan trng khng th thiu c trong cu trc hot ng hc.
Hnh ng kim tra v nh gi c chc nng nh hng v iu chnh hot
ng hc ca hc sinh. Hnh ng ny i km cc hnh ng khc trong qu trnh
hc tp ca ngi hc t khi khi u n khi t kt qu cui cng. Do vy, vic
nh gi kt qu ca ngi hc theo ng quy lut v t hiu qu phi kt hp c
nh gi qu trnh v nh gi kt qu cui cng, kt hp cch nh gi t lun v
nh gi kiu tc nghim, tu thuc vo mc ch v iu kin kim tra nh gi xc
nh. ng thi hnh ng kim tra nh gi ny cng c th to nn ng lc hc
tp cho ngi hc.
Nh vy, hnh thnh hot ng hc cho ngi hc chnh l thc hin hot
ng dy ca gio vin vi mc tiu v nhng vic lm c th c xc nh trc.
Trong qu trnh dy hc, vic gio vin hnh thnh hot ng hc cho ngi hc l
rt quan trng, c tnh quyt nh cht lng v hiu qu dy v hc.
3. C S TM L HC CA VIC LNH HI TRI THC, CC PHNG
THC HNH NG V PHNG THC T DUY
Lnh hi (thng hiu, nm vng) l s ho nhp kinh nghim mi vi kinh
nghim c trc y, ho nhp thng tin mi vi thng tin bit. N l s

TRANG 68

chuyn ho kinh nghim x hi tch lu c thnh ti sn ca c nhn, ngha l

thnh thuc tch ca c nhn.
Lnh hi c th l t pht hay t gic. S lnh hi t gic c th do t hc hay
do qu trnh dy hc c mc ch em li.
Ngi ta phn bit cc loi lnh hi tu theo ni dung c lnh hi. Trong
Tm l hc s phm, lnh hi thng c phn chia thnh s lnh hi tri thc, s
lnh hi cc phng thc hnh ng (k nng, k xo) v phng thc t duy. Mi
loi hot ng i hi nhng phng thc lnh hi c trng ring bit.
3.1. Lnh hi khi nim
Khi nim l ton b nhng hiu bit ca con ngi c khi qut v mt
loi s vt, hin tng no .
S lnh hi khi nim l s phn nh vo trong thc ca mi ngi ton b
nhng hiu bit m loi ngi xc nh c v mt khi nim no . S lnh
hi khi nim ca cc mn hc khc nhau c cc c trng khc nhau.
Qu trnh xy dng khi nim ca loi ngi l qu trnh sng to ra khi
nim cn qu trnh lnh hi khi nim l qu trnh mi c nhn tip thu nhng
khi nim di dng c sn c xc nh. Song nh th khng c ngha lnh
hi l qu trnh chuyn ti gin n, th ng t gio vin sang ngi hc m thc
s n l mt qu trnh t duy tch cc v ngi hc lnh hi kinh nghim ca loi
bng kinh nghim ca mnh.
Qu trnh lnh hi khi nim c biu hin hai thnh phn sau:
Hiu khi nim: L qu trnh ho nhp khi nim vo h thng khi nim
c ca bn thn theo mt lgic nht nh.
Vn dng c khi nim: Qu trnh lnh hi khi nim ca mi c nhn din ra
theo 4 mc sau:
- Lnh hi khi nim thng qua vic hiu c nhng du hiu khng bn
cht, nhng kinh nghim ring l ca bn thn.
- Lnh hi khi nim thng qua du hin bn cht nhng khng ng vi khi
nim c lnh hi.

TRANG 69

- Lnh hi khi nim thng qua vic phn nh c du hin bn cht ca

khi nim nhng khng da trn nhng kinh nghim cm tnh, phong ph
ca c nhn.
- Lnh hi khi nim thng qua vic va nm c du hin bn cht ca
khi nim, va vn dng c chng vo trong thc tin.
3.2. Lnh hi cc phng thc hnh ng
S lnh hi cc phng thc hnh ng l mt lnh vc c bit ca hot ng
hc. Cc phng thc hot ng c ngi hc lnh hi s tr thnh knng, k
xo ca h.
Hc thuyt hnh thnh hnh ng tr tu theo giai on ca P.Ia.Ganpri c gi
tr v mt nghin cu s lnh hi cc phng thc hnh ng. Theo thuyt ny,
mun hnh thnh mt hnh ng tr tu hon ho, nht nhit phi tin hnh cc giai
on xc nh sau y:
- Giai on lm quen s b vi mc ch ca hnh ng, to ra ng c cn
thit ngi hc.
- Giai on thit lp s ca c s nh hng hnh ng. C s nh hng
hnh ng l mt h thng cc vt nh hng v li ch dn gip con ngi
thc hin hnh ng . H thng cc li ch dn v vt nh hng ny c
th c cung cp cho ngi hc vi nhng tnh cht khc nhau v di
nhng dng khc nhau, hoc do bn thn hc sinh t thit lp ly, nhng
vn ch l mt biu tng v hnh ng sp ti, v phng thc thc hin n,
ch cha phi l bn thn hnh ng.
- Giai on thc hin hnh ng di dng vt cht hay vt cht ho. giai
on ny, hnh ng cn lnh hi c thc hin nh l mt hnh ng thc
t, bn ngoi, vi cc vt tht (hnh ng vt cht) hay vi cc m hnh
nh s , bn v (hnh ng vt cht ha).
- Giai on hnh thnh hnh ng ngn ng bn ngoi (ni hoc vit) m
khng da vo cc phng tin vt cht hay vt cht ho. giai on ny,
hc sinh phi ni bng t ca mnh (thnh ting hay vit) tt c cc thao tc
m n thc hin theo ng c s nh hng hnh ng.

TRANG 70

- Giai on hnh thnh hnh ng ni thm bn ngoi. Hnh ng khng din

ra cng vi s ni to hay ch vit, m ni thm cho mnh v cc thao tc c
tin hnh.
- Giai on thc hin hnh ng trong c, ngha l hnh ng tr tu c
hnh thnh.
Quan nim v s lnh hi theo giai on vch ra c c ch pht sinh cc
hnh ng tr tu nh l s phn nh cc hnh ng vt cht. C th ngh rng, mi
hnh ng mi v nguyn tc i vi ch th u bt u c lnh hi ng nh
quan nim ny. Nhng tu theo mc tch lu kinh nghim, vn tri thc v k
nng m s lnh hi cc phng thc hot ng mi, cc hnh ng mi c th din
ra m b qua mt s giai on, c bit l hnh ng vt cht hay hnh ng ni
thm bn ngoi v bn trong. Hn na, hot ng tm l bn trong sau c th
c th hin ra bn ngoi - mt cch vt cht. iu ny cn c th c gy nn
bi ch, cc yu t hnh ng mi c gi gn trong ngi hc v mi giai on
u tri qua trc y ri. Cho nn, khng phi bt c ai v bt c trng hp
no cng u phi tri qua 6 giai on hnh thnh hnh ng tr tu trn y.
3.3. S lnh hi phng thc t duy
T duy c vai tr quan trng trog vic vn dng cc tri thc nh l mt iu
kin, mt thnh phn tt yu ca hot ng. V vy, vic lnh hi cc phng thc t
duy cng l mt lnh vc quan trng trong hot ng hc.
Cc kt qu nghin cu tm l hc khng nh s cn thit phi lnh hi
cc hnh ng tr tu (t duy) khi qut v c trng vi tng mn hc ring l. S
lnh hi cc hnh ng ny din ra theo 3 cch:
- Hc thuc lng cc phng thc hnh ng c th v nguyn tc ca chng
do gio vin vch ra.
- Da vo kinh nghim ca nhiu v d c th v vic thc hin cc hnh ng
.
- Lnh hi cc vt nh hng c a ra v nh chng m ngi hc nhn
thc c cu trc ca hnh ng.
C ba cch trn u c hiu lc trong nhng iu kin nht nh, nhng vi
mc pht trin y ca ngi hc th cch lnh hi th 3 l c hiu qu nht.
TRANG 71

S lnh hi cc hnh ng tr tu i hi phi c s thu nhn thng tn v mt

trong cc phng thc nu trn, luyn tp v di chuyn sang cc tnh hung khc.
Nh vy, s lnh hi cc phng thc t duy i hi ngi hc phi tham gia
thc hin cc cu trc thao tc, thc hin cc hnh ng tr tu hay t duy nhng
mc phc tp v c lp khc nhau. Vic lnh hi cc phng thc t duy c lin
quan cht ch vi cc tri thc c xy dng trn c s cc phng thc . Cho
nn s khng ng nu cho rng cc phng thc t n s dy cch t duy mc
cn thit v trong nhng th hin cn thit.

TRANG 72

CU HI N TP
1. Phn tch bn cht ca hot ng dy v hot ng hc.
2. C bao nhiu cch hc trong thc tin cuc sng? Phn tch u im v hn
ch ca cc cch hc .
3. Qu trnh hnh thnh hot ng hc din ra nh th no?
4. Qu trnh lnh hi khi nim din ra nh th no?
5. Trnh by hc thuyt hnh thnh hnh ng tr tu ca P.Ia.Ganprin. Hc
thuyt ny c ngha nh th no i vi hot ng dy hc?

TRANG 73

CHNG II. TM L HC NHN CCH NGI GIO VIN

1. C IM LAO NG CA NGH DY HC
1.1. Vai tr v v tr ca ngi gio vin trong x hi hin i
- Trong x hi phong kin, ngi gio vin c xp vo v tr cao trong x hi,
ch ng sau nh Vua (Qun, S, Ph). Cng t thi xa, nhn dn ta vn
quan nim Khng thy my lm nn. T khi thnh lp Nh nc Vit Nam
mi, vi nn gio dc Cch mng ca nc ta, ngi lm cng tc dy hc li
cng c x hi coi trng v tn vinh l ngi lm ngh cao qu trong
nhng ngh cao qu.
- Trong x hi hin i, ngi gio vin cng l ngi lao ng, m loi hnh
lao ng ny c c th ring so vi nhiu loi hnh lao ng khc. Gio dc
o to c chc nng to ngun nhn lc v o to nhn lc p ng nhu cu
ca x hi. Ngi gio vin tham gia, gi v tr then cht v quyt nh cht
lng ca qu trnh to ra ngun nhn lc cho x hi.
1.2. c im lao ng s phm ca ngh dy hc
Nh gio dc K.D. Usinxki ni: Trong vic gio dc, tt c phi da vo
nhn cch ngi gio dc. iu ny ni ln c im lao ng ca ngh dy hc.
1.2.1. Ngh m i tng quan h trc tip l con ngi
Ngh no cng c i tng quan h trc tip ring ca mnh. Chng hn:
- Ngh quan h vi k thut nh th ch to v lp rp cc loi my, sa cha
cc loi my
- Ngh quan h vi ng vt v thin nhin nh ngh chn nui, th
- Ngh quan h trc tip vi con ngi nh nhn vin bn hng, bc s, gio
vin
-
Nhng ngh c i tng quan h trc tip l con ngi u i hi ngi
hot ng trong ngh phi c nhng phm cht nht nh khi thc hin mi quan
h gia con ngi vi con ngi nh s tn trng v lng tin con ngi, tnh
thng, s i x cng bng, thi n cn, lch s, t nh.
TRANG 74

Cng c i tng quan h trc tip l con ngi nhng con ngi vi t
cch l i tng ca ngh dy hc khng hon ton ging con ngi trong quan h
vi ngh y hay ngh kinh doanh. l nhng con ngi ang trong thi k chun b
tr thnh nhng cng dn tng lai c phm cht v nng lc p ng nhu cu
i hi ca x hi. to ra nhng cng dn tng lai c phm cht v nng lc
ph hp vi s pht trin ca x hi th ngi gio vin phi l ngi t chc v
iu khin qu trnh lnh hi kin thc, hnh thnh k nng, k xo tng ng
ngi hc. Qua , ngi hc dn dn bin c kinh nghim ca loi thnh kinh
nghim ca c nhn v nhn cch dn c pht trin.
c im ny ca ngh dy hc c th hin r trong qu trnh hnh ngh
ca mi gio vin v c Nh nc quy nh thnh nhim v ca nh gio. iu 63
Lut Gio dc quy nh nh gio c nhim v nh sau:
1. Gio dc, ging dy theo mc tiu, nguyn l, chng trnh gio dc;
2. Gng mu thc hin ngha v cng dn, cc quy nh ca php lut v iu
l nh trng.
3. Gi gn phm cht, uy tn, danh d ca nh gio, tn trng nhn cch ngi
hc, i x cng bng vi ngi hc, bo v cc quyn v li ch chnh ng
ca ngi hc;
4. Khng ngng hc tp, rn luyn nng cao phm cht o c, trnh
chuyn mn, nghip v, nu gng tt cho ngi hc;
5. Cc nhim v khc theo quy nh ca php lut.
T nm nhim v ca ngi gio vin nh trn, Nh nc v nhn dn i hi
cao ngi lm ngh dy hc v phm cht v nng lc.
1.2.2. Ngh c cng c ch yu l nhn cch ca chnh ngi gio vin
Trong dy hc v gio dc, ngi gio vin phi dng nhn cch ca mnh
tc ng ti ngi hc. l phm cht chnh tr, li sng, trnh hc vn, k
nng giao tip y cng chnh l l do m K.D. Usinxki khng nh dng nhn
cch gio dc nhn cch.
Hn na, ngh dy hc l ngh lao ng nghim tc, khng c php to ra
th phm ch cha ni ti ph phm nh mt s ngh khc. C ngi tng ni
lm hng mt vng ta c th nu li, mt vin ngc qu ta c th b i nhng
TRANG 75

lm hng mt con ngi l mt ti ln, mt li lm khng th chuc li c. Vng,

ngc, kim cng u qu nhng khng th so snh chng vi tm hn, nhn cch
mt tr th, mt con ngi.
Nh gio tc ng n ngi hc bng nhn cch ca mnh nn nh gio cn
sng m phm. Nhng nh gio cng l con ngi bnh thng nn h cng cn c
cuc sng bnh thng. Thc t i hi ngi lm ngh dy hc phi cng phu
rn luyn mi c th p ng c nhng yu cu, i hi ngy cng cao ca x hi.
1.2.3. Ngh o to ngun nhn lc (hay ni cch l l ngh ti sn xut, m rng
sc lao ng x hi)
Gio dc c chc nng l to ngun nhn lc cho x hi. Ngun nhn lc
chnh l ton b sc mnh vt cht v tinh thn trong c nhn mi hc sinh, trong
th h tr ca chng ta ngy hm nay.
Trong thin nin k trc, ngun nhn lc nng nghip c o to n gin
bng con ng truyn khu (truyn kinh nghim qua ngn ng ni) v truyn tay
ngh. Hin nay, t nc ta ang thc hin qu trnh cng nghip ho, hin i ho
v hi nhp kinh t quc t th ngun nhn lc cn c o to t trnh quc
t. Gio dc v dy hc v ang tham gia mt cch c hiu qu vo qu trnh to
ra ngun nhn lc c cht lng cho x hi. Ngun nhn lc ny va c trnh
chuyn mn, va c nhng phm cht ca ngi lao ng thi k mi nh c t
chc, c k lut, tnh sng to cao trong cng vic
Gio vin cc bc hc l ngi tham gia trc tip v quyt nh cht lng
ca ngun nhn lc tng lai. V vy, hn ai ht chnh ngi gio vin phi l ngun
nhn lc c o to chun c th thc hin tt vai tr to ngun nhn lc c
cht lng cho x hi.
1.2.4. Ngh i hi tnh khoa hc, tnh ngh thut v tnh sng to cao
Nh s phm hc ngi c vit: Ngi thy gio ti l ngi mang
chn l n sn, cn ngi thy gio gii l ngi bit dy hc sinh i tm chn l.
thc hin cng vic dy hc theo tinh thn th gio vin phi da trn nhng
nn tng khoa hc xc nh, khoa hc b mn cng nh khoa hc gio dc, c k
nng s dng chng vo tng tnh hung s phm c th, sinh ng, thch ng vi
tng c nhn. Cho nn cng vic ca ngi gio vin tuy phi da trn nn tng
TRANG 76

khoa hc nhng i hi tnh sng to cao. V thc hin c chc nng ca mnh
theo yu cu ca x hi th gio vin cn phi c tnh khoa hc v tnh sng to cao
ti mc nh l mt ngi th c lnh ngh, mt ngh s ca qu trnh s phm.
1.2.5. Ngh lao ng tr c chuyn nghip
Lao ng ca ngi gio vin l loi lao ng tr c chuyn nghip. Loi lao
ng ny c 2 c im ni bt sau:
- C mt thi k khi ng (l thi k lao ng i vo n np). thi k
ny, hiu qu lao ng thp hoc cha c hiu qu nht l khi phi gii quyt
nhng tnh hung s phm phc tp v c tnh cht quyt nh.
- C qun tnh tr tu. Nhng din bin trong gi hc, nhng vn hc tp
cha c gii quyt u khng mt i khi gi hc kt thc.
Vi hai c im ni bt trn nn cng vic ca ngi gio vin khng ng
khung trong khng gian lp hc v thi gian xc nh m n th hin khi lng,
cht lng v tnh sng to trong cng vic.
2. CU TRC NHN CCH CA NGI GIO VIN
Nhn cch l tng th nhng phm cht v nng lc to nn bn sc v gi tr
tinh thn ca mi ngi. Ngy nay, vic nh gi con ngi cng cn c vo phm
cht v nng lc (hay cn gi l c v ti) ca h.
Phm cht v nng lc to thnh th thng nht trong nhn cch con ngi c
th. Hai yu t ny thng nht v tc ng qua li vi nhau, nhng cng c th phn
bit tng i xem xt, nh gi. Con ngi vi loi hnh hot ng chuyn bit
khc nhau, ngh nghip khc nhau th phm cht v nng lc ca h c ni dung,
tnh cht v yu cu khc nhau.
Ngi gio vin c mt s phm cht nhn cch chnh sau:
- Th gii quan khoa hc.
- L tng ngh nghip.
- Lng tin v yu mn ngi hc.
- Lng yu ngh.
- o c - li sng.
Nng lc s phm ca gio vin gm:

TRANG 77

Nng lc hiu hc sinh.

Nng lc khoa hc (tm hiu bit).
Nng lc t chc.
Nng lc ngn ng.
Nng lc giao tip.
Nng lc x l cc tnh hung s phm.

3. MT S PHM CHT NHN CCH CA NGI GIO VIN

3.1. Th gii quan khoa hc
Trong phm cht nhn cch ca ngi gio vin, yu t trc tin l th gii
quan khoa hc. y l yu t quan trng trong cu trc nhn cch, n khng nhng
quyt nh nim tin chnh tr, m cn quyt nh ton b hnh vi cng nh nh
hng ca gio vin ti ngi hc.
Th gii quan ca ngi gio vin l th gii quan duy vt bin chng bao
hm nhng quan im duy vt bin chng v cc quy lut pht trin ca t nhin, x
hi v t duy. N chi phi thi v cch thc hot ng ca gio vin i vi vic
la chn ni dung v phng php dy hc - gio dc, vic kt hp gio dc v
nhim v chnh tr x hi, gn ni dung ging dy vi thc tin cuc sng cng nh
cch nhn nhn v nh gi mi biu hin tm l ca ngi.
Th gii quan khoa hc khng phi l bn tnh t nhin ca nh gio, n c
hnh thnh trong qu trnh hc tp ca h v di nhiu nh hng khc nhau. l
qu trnh hc tp trong trng ph thng, trng s phm v t hc sut i; hc
trong trng hc v hc trong trng i; trong qu trnh hc cc mn khoa hc
thuc lnh vc khoa hc t nhin v cng ngh, khoa hc x hi v nhn vn, c
bit l Trit hc. C th ni, th gii quan khoa hc l kim ch nan gip nh gio i
ng hng, l si ch xuyn sut mi hot ng ging dy v gio dc ca
ngi gio vin. iu ny c th thy r trong iu 16, Lut Gio dc: Khng
truyn b tn gio, tin hnh cc nghi thc tn gio trong cc trng, c s gio
dc khc ca h thng gio dc quc dn, ca c quan hnh chnh nh nc, t
chc chnh tr-x hi, ca lc lng v trang nhn dn.
3.2. L tng ngh nghip

TRANG 78

Gio vin khng phi l th dy m phi l nh gio thc th. Nu ch l th

dy th trong chng mc no c th dng my mc, cc phng tin k thut hin
i thay th, nhng nh gio thc th th ch c th thay th bng nh gio khc
v h u t chun nh gio cp hc, bc hc c th. Nh gio c nhng tiu
chun chung, trc ht h u l nhng ngi c l tng ngh nghip.
L tng nh gio l l tng v s nghip quc sch hnh u, l l tng
v s nghip trng ngi, l ht nhn trong nhn cch ngi gio vin. L tng
ngh nghip ca gio vin ni chung l em li hnh phc cho ngi i hc. N l
ci hn, l ht nhn trong cu trc nhn cch ca ngi gio vin.
L tng ngh nghip biu hin nim say m ngh nghip, tn tu hy sinh
v cng vic, cn c, c trch nhim, c li sng gin d v thn tnh. L tng ngh
nghip khng c sn m c hnh thnh v pht trin trong qu trnh hot ng tch
cc ca ngi gio vin. Chnh trong qu trnh , nhn thc v ngh ngy cng
c nng cao, tnh cm ngh nghip ngy cng c su sc.
V tc dng to ln ca l tng ngh nghip cho nn mi vic lm trong
trng s phm phi nhm xy dng l tng ngh nghip cho gio sinh. Nu
trng s phm khng gio dc l tng ngh nghip cho gio sinh th cng nh
A.X.Makarenc nh gi l khng gio dc g ht.
3.3. Lng tin yu hc sinh v lng yu ngh
Yu qu v tin yu con ngi l mt trong nhng phm cht o c cao qu
ca con ngi, ring i vi ngi gio vin th y l phm cht c trng trong
nhn cch ca h. C phm cht c trng ny, ngi gio vin s nhn ra ng
nhng u im v hn ch ca ngi hc t c nhng bin php dy hc v
gio dc ph hp vi cc em.
Lng tin yu hc sinh v lng yu ngh gn b vi nhau v to thnh ng lc
hot ng ca ngi gio vin. Phm cht ny mt khi hnh thnh ngi gio
vin s thi thc h hnh ng v mc tiu gio dc hc sinh. H u t sc lc v
thi gian trau di chuyn mn, nng lc s phm nhm p ng c nhng yu
cu, i hi ca x hi.
Lng tin yu hc sinh v lng yu ngh to nim vui hnh phc ngh nghip
cho ngi gio vin. Lao ng s phm ca ngi gio vin khng em li li
TRANG 79

nhun cho bn thn ngi gio vin nhng li c li ch ln hn nhiu v l loi

hnh lao ng lun hng ti cht lng - hiu qu gio dc v s pht trin nhn
cch ngi hc. Chnh v vy, cng tin yu hc sinh th ngi gio vin cng c lng
yu ngh v cng yu mn hc sinh, cng yu ngh th chnh ngi gio vin cng
c hng nim vui, hnh phc t cng vic, t ngh nghip ca mnh.
Lng tin yu hc sinh v lng yu ngh ca ngi gio vin c biu hin
nhng im c bn sau:
- Say sa, lm vic ht mnh, khi cn sn sng hy sinh c li ch c nhn cho
cng vic dy hc v gio dc.
- C nhng bin php c th khc phc kh khn, quyt tm thc hin bng
c k hoch gio dc ca trng, ca lp mnh ph trch.
- Gn gi, yu thng hc sinh, c s quan tm, chm sc c th i vi nhng
hc sinh c hon cnh kh khn, nhng hc sinh tt nguyn v tin tng vo
kh nng v s tin b ca hc sinh.
- Sng v lm vic theo tinh thn Tt c v hc sinh thn yu. V hc sinh, v
ngh dy hc, ngi gio vin lun hc tp tu dng nng cao trnh ngh
gio ca mnh, ng thi quan tm gip , hp tc vi ng nghip trong vic
thc hin mc tiu gio dc.
3.4. o c - li sng
Khc vi cc ngnh ngh khc, ngh dy hc c cng c hnh ngh l nhn
cch ca ngi gio vin, l phm cht v nng lc, hay l o c - li sng v
nng lc ca ngi gio vin.
Gio vin tc ng n ngi hc khng nhng bng nhng hnh ng trc
tip ca mnh m cn bng s mu mc, bng thi v hnh vi ca chnh mnh i
vi th gii xung quanh. lm c iu , gio vin phi bit ly cc quy lut
khch quan lm chun mc cho mi tc ng s phm ca mnh, mt khc phi c
nhng phm cht o c v phm cht ch cn thit. Nhng phm cht o c
v phm cht ch l tinh thn ngha v; tinh thn mnh v mi ngi; tinh thn
nhn o; lng tn trng con ngi; thi cng bng; tnh ngay thng, gin d,
khim tn; tnh mc ch, tnh nguyn tc, tnh kin nhn, tnh t kim ch, bit

TRANG 80

chin thng thi h tt xu; k nng iu khin tnh cm, tm trng ca bn thn cho
ph hp vi tnh hung s phm.
Trong thi i mi, mt s phm cht nhn cch di y khng nhng cn
thit i vi gio vin m cn cn c hnh thnh ngi hc:
- L tng ngh nghip.
- Tnh trung thc trong cuc sng v trong hot ng ngh nghip.
- Lng tin, trc ht l tin vo o hc v tin vo chnh mnh.
4. NNG LC CA NGI GIO VIN
Nng lc l t hp nhng thuc tnh tm l c o ca c nhn, ph hp vi
nhng yu cu c trng ca mt hot ng nht nh nhm m bo hon thnh c
kt qu hot ng y. Vy nng lc ca ngi gio vin l t hp (tng hp) nhng
thuc tnh c o ca c nhn ph hp vi yu cu c trng ca ngh dy hc,
nhm m bo cho gio vin thc hin c kt qu nhim v ging dy v gio dc
hc sinh.
Khi bn v nng lc ca ngi gio vin, cn ch mt s im c bn sau:
- Nng lc ca ngi gio vin khng phi l mt thuc tnh ring l hoc
nhng thuc tnh ri rc ca c nhn, m l t hp nhng thuc tnh c
o ca c nhn. Nhng thuc tnh c quan h qua li, b tr cho nhau,
kt hp cht ch vi nhau.
- Ni ti nng lc ca ngi gio vin khng phi l cch ni chung chung,
m bao gi cng xem xt, nhn nhn n qua hot ng c th no (nng
lc v mt loi hnh ging dy v gio dc c th no ). Khng phi bt
c mt thuc tnh no ca c nhn cng ph hp vi yu cu ca bt k
loi hnh hot ng c th c xc nh, cho nn khi ni ti ngi gio
vin c nng lc hay khng c nng lc v mt hot ng c th l phi
xem xt gia mt bn l yu cu ca hot ng v mt bn l cc thuc
tnh c nhn.
- Nhng thuc tnh c nhn to nn nng lc ca ngi gio vin bao gm
c nhng c im tm l (nh cc phm cht t duy, cc c im tr nh,
s ch, tng tng ...) v nhng c im gii phu sinh l (nhng c
TRANG 81

im ca h thn kinh). Tng hp cc thuc tnh ca c nhn c cu

trc nht nh v trong qu trnh pht trin ca nng lc, cu trc ny ngy
cng pht trin v hon thin hn.
- Nng lc ca ngi gio vin c th phn chia thnh ba mc :
- Nng lc bnh thng.
- Nng lc kh.
- Nng lc tt (ti nng)\
(Khng cp ti nng lc yu v l gio vin th khng th c gio vin
yu km v nng lc.)
Cn c vo chc nng c trng ca ngh dy hc, ngi ta phn nng lc
ca ngui gio vin thnh cc nhm c bn l nhm nng lc dy hc, nhm nng
lc gio dc v nhm nng lc t chc cc hot ng s phm.
4.1. Nhm nng lc dy hc
4.1.1. Nng lc hiu hc sinh trong qu trnh dy hc
Dy hc l mt qu trnh thun nghch (t gio vin ti hc sinh v ngi li),
thng nht gia hai hot ng dy (ca gio vin) v hc (ca hc sinh). Trong qu
trnh , chc nng ca ngi gio vin l t chc v iu khin hot ng ca hc
sinh, chc nng ca ngi hc l chim lnh nn vn h x hi. Dy hc ch c hiu
qu cao khi qu trnh thc s l qu trnh iu khin c. Kt qu ca s iu
khin ph thuc rt nhiu vo vic gio vin hiu hc sinh. V vy, nng lc hiu
hc sinh trong qu trnh dy hc v gio dc c xem l ch s c bn ca nng lc
s phm.
Nng lc hiu hc sinh l nng lc thm nhp vo th gii bn trong ca
ngi hc, c th hiu bit tng tn v nhn cch v bit quan st tinh t nhng
biu hin tm l ca cc em trong qu trnh dy hc v gio dc.
Nng lc hiu hc sinh c biu hin:
- Khi ch bin v trnh by ti liu hc tp, gio vin bit t mnh vo a v
ngi hc, xc nh c khi lng, ni dung bi hc, mc kh khn v
hnh thc trnh by sao cho thun li nht i vi hc sinh.

TRANG 82

- Cn c vo mt lot du hiu quan st c trong gi hc, gio vin c th

hiu c nhng bin i nh nht trong tm hn hc sinh, d on c mc
hiu bi v pht hin c mc hiu sai lch ca chng.
- Gio vin c th d on c nhng thun li v kh khn thi thc hin cc
nhim v nhn thc.
Nng lc hiu hc sinh trong qu trnh dy hc l kt qu ca mt qu trnh
lao ng y trch nhim, thng yu v i su tm hiu hc sinh, nm vng mn
hc mnh dy, am hiu tm l hc sinh, tm l hc s phm, c cc phm cht tm l
cn thit nh s tinh s phm (quan st), c tng tng, kh nng phn tch tng hp
4.1.2. Tri thc v tm hiu bit ca ngi gio vin
Nhim v c bn ca gio vin l pht trin nhn cch ngi hc nh mt
phng tin c bit l tri thcm li ngi tch lu c, nht l nhng tri thc
khoa hc thuc lnh vc ging dy ca mnh. Gio vin phi nm vng ni dung,
bn cht cng nh con ng nghin cu khoa hc m loi ngi i qua. Ch c
trong iu kin y, gio vin mi c th t chc cho ngi hc ti to v ly li
nhng g cn thit cho s pht trin tm l v nhn cch ca mnh, to ra nhng c
s trng yu hnh thnh phm cht v nng lc ca con ngi mi.
V cng vic ca ngi gio vin ng thi cng l cng vic nh nh gio
dc nn l mt dng lao ng phong ph v a dng. H va dy mt mn hc,
li va bi dng cho th h tr mt nhn quan rng ri, nhng hng th v thin
hng thch hp. Do , gio vin cn c mt tm hiu bit rng, cha ng vn
tinh hoa vn ho ca dn tc, ca cuc sng v ca khoa hc.
Tri thc v tm hiu bit ca ngi gio vin c th hin :
- Nm vng v hiu bit mn hc mnh ging dy.
- Thng xuyn theo di nhng xu hng, nhng pht minh trong khoa hc
lin quan ti mn dy, bit tin hnh nghin cu khoa hc v c nhng hng
th ln lao i vi hot ng ny.
- C nng lc t hc, t bi dng b tc v hon thin tri thc ca mnh.
c tri thc v tm hiu bit, ngi gio vin cn c hai yu t c bn:

TRANG 83

- C nhu cu v s m rng tri thc v tm hiu bit (y l ngun gc ca tnh

tch cc v l ng lc ca vic t hc).
- C nhng k nng lm tho mn nhu cu (phng php t hc).
Tri thc v tm hiu bit c tc dng mnh m to ra uy tn cho ngi gio
vin. V vy, y l yu t ht sc quan trng ngi thy gio thc hin vai tr
ca nh gio dc.
4.1.3. Nng lc ch bin ti liu hc tp
Nng lc ch bin ti liu hc tp l nng lc gia cng v mt s phm ca
gio vin i vi ti liu hc tp nhm lm cho n ph hp ti a vi c im la
tui, c im c nhn hc sinh, trnh kinh nghim ca cc em v m bo lgic
s phm.
Nng lc ch bin ti liu hc tp c th hin:
- Gio vin bit nh gi ng ti liu hc tp. Vic nh gi ng ny s gip
gio vin xc lp c mi quan h gia yu cu kin thc ca chng trnh
vi trnh nhn thc ca hc sinh va m bo yu cu chung v kin
thc ca chng trnh, va lm cho ti liu hc tp tr nn va sc vi s tip
thc ca ngi hc.
- Gio vin bit ch bin ti liu hc tp nhm lm cho n va m bo lgic
ca s pht trin khoa hc, va ph hp vi lgic s phm v thch hp vi
trnh nhn thc ca ngi hc.
c c nng lc ny, gio vin phi:
- C tri thc v tm hiu bit tt.
- C kh nng phn tch - tng hp, h thng ho kin thc.
- C c sng to. C th:
o Gio vin bit trnh by ti liu theo suy ngh v lp lun ca mnh,
cung cp cho hc sinh nhng kin thc c ng, chnh xc, lin h
c nhiu mt gia kin thc c v kin thc mi, kin thc b mn
ny vi kin thc b mn khc, bit lin h vn dng vo thc tin cuc
sng.
o Tm ra nhng phng php mi, hiu nghim lm cho bi ging c
sc li cun v giu cm xc tch cc.
TRANG 84

o Nhy cm vi ci mi v giu cm hng sng to cng l yu t gp

phn thc y nng lc ch bin ti liu hc tp.
4.1.4. Nm vng k thut dy hc
Kt qa ca s lnh hi tri thc v chim lnh i tng hc tp ph thuc vo
ca yu t:
- Trnh nhn thc ca hc sinh.
- Ni dung bi ging.
- Phng php v cch thc t chc hot ng dy hc.
iu ny cho thy, ngi gio vin khi tin hnh hot ng dy hc phi bit
cch dy v nng dn trnh ging dy ln mc nng lc.
Nm vng k thut dy hc l nm vng cch t chc v iu khin hot
ng nhn thc ca ngi hc qua bi ging. iu ny c th hin nhng im
c bn sau:
- Nm vng k thut dy hc mi, to cho ngi hc c v tr l ngi pht
minh trong qu trnh dy hc.
- Truyn t ti liu r rng, d hiu, lm cho n tr nn va sc i vi ngi
hc.
- Gy hng th, kch thch ngi hc t tm ti, suy ngh mt cch tch cc v
c lp.
- To ra tm th c li cho vic hc tp lnh hi kin thc.
Trong qu trnh dy hc, vic hnh thnh nng lc ny khng d dng, n l
kt qu ca mt qu trnh hc tp nghim tc (c l lun c bn v l lun nghip
v) v rn luyn tay ngh cng phu.
4.1.5. Nng lc ngn ng
C th khng nh rng, gio vin khng th c nng lc dy hc nu khng
c nng lc s dng ngn ng. Trong dy hc v gio dc, ngn ng ca gio vin
thng hng vo vic gii quyt mt nhim v nht nh no nh truyn t
kin thc mi, kim tra kin thc c, biu th s ng tnh hay khng ng tnh
Nng lc ngn ng l nng lc biu t r rng v mch lc ngh v tnh
cm ca mnh bng li ni cng nh bng hnh vi c ch, nt mt v iu b.

TRANG 85

Nng lc ngn ng ca ngi gio vin c biu hin c ni dung v hnh

thc, do ngn ng ca gio vin phi su sc v ni dung, gin d v hnh thc.
V ni dung
- T mi n v biu t n ton bi ging, ngn ng phi cha ng
mt thng tin ln.
- Li ni phn nh c tnh k tc v tnh lun chng m bo thng
tin c lin tc, lgic.
- Ni dung v hnh thc ngn ng phi thch hp vi cc nhim v nhn
thc khc nhau.
- Nhn cch ca ngi gio vin l hu thun vng chc v duy nht cho
li ni ca mnh.
V hnh thc
Ngn ng ca ngi gio vin c nng lc thng gin d, sinh ng, giu
hnh nh, c ng iu, sng sa, biu cm vi cch pht m mch lc, trong
khng c nhng sai phm vmt tu t hc, v ng php, v ng m. V th gio vin
nn trnh by d hiu, c chiu su v t tng, c sc lay ng tm hn ngi hc.
Nhng li ni cu k thng khng gy c n tng tt vi ngi hc.
M.I.Calinin vit: Ci tm trng bn trong ca con ngi bn, bn hy c gng
dng li l thng thng din t. Bng li l gin d, khng dng cng thc c
sn th li ni ca b s i thng vo tm hn tr em .
Nng lc ngn ng ca ngi gio vin cn th hin ch n thc y mt
cch ti a s suy ngh v hng s ch ca ngi hc vo bi ging. V th, gio
vin nn trnh nhng cu di, c cu trc phc tp, nhng thut ng v cch trnh
by kh hiu. Ngc li, gio vin cng nn cn nhc khng ni nhng li qu ngn,
qu vn tt lm cho hc sinh kh hiu. Ngoi ra, ngi ta cn thy rng s khi hi
ng ch, s pha tr nh nhng, s chm bim d dm, c thin s c tc dng
gip hc sinh tch cc suy ngh, hc tp si ni v tip thu tt.
Nhp ngn ng ca gio vin cng c mt ngha nht nh. Nu ngn ng
ca gio vin u u, n iu s gy mt mi rt nhanh chng, lm cho hc sinh
chn chng, u oi, th . Nhp qu gp cng gy kh khn cho cc em trong
vic lnh hi kin thc, cng thng thn kinh. Ngc li, nhp qu chm cng gy
TRANG 86

ra nhm chn, t nht. Ngoi ra, chng ta cn thy, ni qu to, qu mnh hoc ngc
li qu yu cng gy nh hng khng tt. Cho nn, nhp ti u i vi s lnh
hi ca hc sinh l nhp trung bnh, hot bt.
4.2. Nhm nng lc gio dc
4.2.1. Nng lc vch d n pht trin nhn cch hc sinh
Hnh thnh nhn cch cho hc sinh l mc ch ch yu ca gio dc, m
nhn cch l t hp nhng phm cht v nng lc theo mt cu trc nht nh, do
mi hot ng s phm phi nhm hnh thnh nn nhng yu t .
Nng lc vch d n pht trin nhn cch hc sinh l nng lc bit da vo
mc ch gio dc v yu cu o to hnh dung trc cn phi gio dc cho
tng hc sinh nhng phm cht nhn cch no v hng hot ng ca mnh ti
u t c hnh mu trn vn ca con ngi mi.
Nng lc ny thng c biu hin ch:
- Gio vin phi va c k nng tin on s pht trin ca nhng thuc tnh
ny hay thuc tnh khc tng hc sinh, va phi nm c nguyn nhn
sinh ra cng nh mc pht trin ca tng thuc tnh .
- C hnh mu r rng v biu tng nhn cch ca nhng hc sinh khc nhau
s thu c trong tng lai di nh hng ca nhng d n pht trin nhn
cch do mnh xy dng.
- Hnh dung c hiu qu ca cc tc ng gio dc nhm hnh thnh nhn
cch theo d n.
Nng lc vch d n pht trin nhn cch hc sinh c to nn bi nhiu yu
t tm l nh c tng tng s phm, tnh lc quan s phm, c quan st s phm,
nim tin vo sc mnh gio dc v nim tin vo con ngi. Nh c nng lc ny m
cng vic ca ngi gio vin tr nn c k hoch, ch ng v sng to.

4.2.2. Nng lc giao tip s phm

Giao tip l thnh phn c bn ca hot ng s phm. Nhng hnh thc ch
yu ca cng tc gio dc v hc tp u din ra trong nhng iu kin ca giao

TRANG 87

tip. Khng c giao tip th hot ng ca gio vin v hc sinh khng th din ra.
V vy, ngi gio vin phi c nng lc giao tip s phm.
Nng lc giao tip s phm l nng lc nhn thc nhanh chng nhng biu
hin bn ngoi v nhng din bin tm l bn trong ca hc sinh v bn thn, bit
s dng hp l cc phng tin ngn ng v phi ngn ng, ng thi bit cch t
chc, iu khin v iu chnh qu trnh giao tip nhm t mc ch giao tip.
Nng lc giao tip s phm thng c biu hin cc k nng chnh nh:
K nng nh hng giao tip: K nng ny c biu hin kh nng da
vo s biu l bn ngoi no nh sc thi biu cm, ng iu, thanh iu
ca ngn ng, c ch, ng tc, thi gian v khng gian giao tip m phn
on chnh xc v nhn cch cng nh mi quan h gia ch th giao tip v
i tng giao tip.
K nng nh v: Mt iu kin quan trng hiu bit ln nhau trong qu
trnh giao tip l s ng cm gia ch th v i tng giao tip. K nng
nh v m bo cho vic c c s ng cm ny v y l kh nng bit
xc nh v tr trong giao tip, bit t v tr ca mnh vo v tr ca i tng
to ra iu kin cho i tng ch ng, thoi mi giao tip vi mnh.
K nng iu khin qu trnh giao tip: K nng ny th hin ch bit thu
ht i tng, tm ra ti giao tip ph hp duy tr n v xc nh c
hng th, nguyn vng ca i tng. K nng ny cn th hin cc kh
nng bit lm ch trng thi cm xc ca bn thn v bit s dng ton b cc
phng tin giao tip. C th l:
- K nng lm ch trng thi cm xc ca bn thn: K nng ny biu
hin ch bit kim ch trng thi cm xc mnh, khc phc nhng
tm trng c hi, khi cn thit ch bc l nhng tnh cm c li cho vic
gio dc hc sinh, ni cch khc l bit iu khin v iu chnh cc
din bin tm l ca mnh cho ph hp vi hon cnh giao tip.
A.X.Macarenc nhn xt: Mt s bc cha m v nh gio thng
khng bit kim ch, h cho ging ni ca h phn nh tm trng
ca bn thn. iu hon ton khng c php Mi nh gio dc

TRANG 88

trc khi ni chuyn vi tr cn phi un li vi ln cho mi tm

trng ca mnh lng xung.
- K nng s dng phng tin giao tip: Phng tin giao tip c trng
ca con ngi l li ni (ngn ng). Cc cng trnh nghin cu khoa
hc ch ra rng: nu ni dung ca li ni tc ng vo thc th ng
iu ca n tc ng mnh m ti tnh cm ca con ngi.V iu ny,
V.A.Xukhmlinxki vit: T l s tc ng mnh m nht n tri tim,
n c th tr nn mm mi nh bng hoa ang n chuyn t nim tin
v s n hu Mt t thng minh v hin ho to ra nim vui, mt t
ngu xun hay tn c, khng suy ngh v khng lch s em li iu tai
ho, t c th git cht nim tin v l gim sc mnh ca tm hn.
Do , vic la chn cc t ng mt cch c vn ho, c gio dc ht
sc quan trng trong giao tip. Mt khc, ng iu pht ra t cc t
cng c ngha khng km thm ch n c th lm tng hay gim tnh
su sc ca t. C th ni vi ging ni du dng hay nghim khc, ra
mnh lnh hay biu l s phn n nhng phi ph hp vi nhng
tnh hung giao tip nht nh.
Ngoi ngn ng din t, cc phng tin phi ngn ng nh c ch, iu b,
nt mt, n ci, nh mt c th b sung, h tr cho thi ca ngi gio vin
trong quan h tip xc vi hc sinh.
Nng lc giao tip s phm cn c th hin trong giao tip vi ng
nghip, vi ph huynh hc sinh, vi cc t chc x hi. Thng qua s giao tip ny,
gio vin ng gp cng sc ca mnh vo vic gn gio dc nh trng vi gio
dc gia nh v x hi, lm cho gio dc x hi tin trin cng chiu vi gio dc
nh trng, to nn sc mnh tng hp trong s nghip o to th h tr.
4.2.3. Nng lc cm ho hc sinh
Mun hiu c i tng gio dc v lm cho hot ng s phm c ngha
i vi s hnh thnh nhn cch ngi hc, gio vin cn c nng lc cm ho hc
sinh.

TRANG 89

Nng lc cm ho hc sinh l nng lc gy c nh hng trc tip ca

mnh i vi hc sinh v mt tnh cm v ch. Ni cch khc, l kh nng lm
cho hc sinh nghe, tin v lm theo mnh bng tnh cm, bng nim tin.
Nng lc cm ho hc sinh ph thuc vo mt t hp cc phm cht nhn
cch ca ngi gio vin nh tinh thn trch nhim i vi cng vic, nim tin vo
s chnh ngha, kh nng truyn t nim tin, s tn trng hc sinh, s chu o v
i x kho lo s phm, lng v tha v cc phm cht ca ch.
c nng lc ny, ngi gio vin phi phn u v tu dng c vn vn
ha chung cao, mt phong cch mu mc nhm to ra uy tn chn chnh. Ngoi ra,
ngi gio vin cn xy dng mi quan h thy tr tt p: va nghim tc, va
thn mt; c thi yu thng v tin tng vo ngi hc; bit i x dn ch v
cng bng, chn thnh v gin d; bit pht huy tnh tch cc, ch ng v sng to
ca ngi hc. Gio vin phi c t th, tc phong gng mu, n ni lch s, nh
nhn, tn trng mi ngi, lun c c ch p, phong thi ng hong.
Tm li, sc ht ca s cm ho hon ton bt ngun v hin thn t chnh
phm cht chnh tr o c v ngh thut s phm ca ngi gio vin.
4.2.3. Nng lc kho lo i x s phm
Trong qu trnh gio dc, gio vin thng gp nhiu tnh hung s phm
khc nhau. iu , mt mt i hi gio vin phi c s hiu bit tm l ngi hc,
mt khc phi bit gii quyt linh hot v sng to cc tnh hung s phm . Do vy,
mun ng x tt cn c ti ng x s phm.
I.V.Xtrakhp cho rng: Ci ch yu trong s kho lo i x s phm l k
nng tm ra phng thc tc ng n hc sinh mt cch hiu qu nht, l s cn
nhc ng n nhng nhim v s phm c th ph hp vi nhng c im v kh
nng ca c nhn cng nh tp th hc sinh trong tng tnh hung s phm c th.
Ni cch khc, s kho lo i x s phm l k nng trong bt k trng hp no
cng tm ra c nhng tc ng s phm ng n nht.
Theo I.V.Xtrakhp, cc yu t tm l ca kho lo i x s phm l:
- S thng nht gia tnh yu thng hp l ca gio vin i vi hc sinh v
nhng hnh thc i x hon thin v mt s phm.

TRANG 90

- S thng nht gia tn trng nhn cch hc sinh v tnh yu cu cao (trn c
s xc ng) v mt s phm.
- S thng nht gia nim tin v vic kim tra s phm.
- S cn bng gia ch khi giao tip vi tnh gin d, t nhin, chn tht v c
thin ca nhng hnh thc i x.
Trong thc tin hot ng s phm, nng lc kho lo i x s phm c
biu hin nh sau:
- S nhy bn v mc s dng bt c mt tc ng s phm nh khuyn
khch, trch pht hay ra lnh Nhng tc ng ny nu qu mc u c th
dn n tc ng phn s phm.
- Nhanh chng xc nh c vn xy ra v kp thi p dng nhng bin
php thch hp.
- Bit pht hin kp thi v gii quyt kho lo nhng vn xy ra bt ng,
khng nng vi, khng th bo.
- Bit bin ci b ng thnh ci ch ng, gii quyt mt cch mau l nhng
vn phc tp trong cng tc dy hc v gio dc.
- Hiu y v cc c im tm l ca hc sinh.
Tm li, nng lc kho lo ng x s pham l mt thnh phn ca ngh thut s
phm. hnh thnh nng lc ny cn c lng tm ngh nghip, nim tin yu v s
tn trng nhn cch ngi hc.
4.3. Nhm nng lc t chc hot ng s phm
Gio vin va l ngi t chc lao ng cho c nhn v tp th hc sinh trong
nhng iu kin s phm khc nhau, va l ht nhn gn kt hc sinh thnh mt tp
th, va l ngi tuyn truyn v lin kt, phi hp vi cc lc lng gio dc khc.
V vy, gio vin cn c nng lc t chc hot ng s phm.
Nng lc t chc hot ng s phm c cc biu hin c th sau:
- Bit t chc v c v hc sinh thc hin cc nhim v khc nhau ca cng tc
dy hc v gio dc.
- Bit on kt hc sinh thnh mt tp th thng nht, lnh mnh, c k lut, c
n np, m bo cho mi hot ng ca lp din ra mt cch thun li, to
dng tp th hc sinh thnh mt thy gio thng trc (thy gio th hai).
TRANG 91

 c nng lc trn, gio vin cn phi c cc yu t tm l sau:

- Bit vch k hoch: Gio vin bit vch k hoch thng suy ngh mt cch
chn chn, su sc v cc tnh hung gio dc v c im ca i tng gio
dc nn trong k hoch vch ra bit kt hp yu cu trc mt v lu di, m
bo tnh nguyn tc v tnh linh hot ca k hoch, bit vch k hoch i i
vi kim tra k hoch nh gi hiu qu ca vic thc hin k hoch v sn
sng b sung cc hot ng h tr khi cn thit.
- Bit s dng ng n cc hnh thc v phng php dy hc v gio dc
khc nhau nhm t chc tt vic hc tp v c tc ng su sc n t tng
v tnh cm ca hc sinh.
- Bit xc nh mc v gii hn ca nhng bin php dy hc v gio dc
khc nhau.
- C ngh lc, dng cm tin vo s ng n ca k hoch v bin php gio
dc.
Tm li, chng ta va phn tch xong ton b cu trc nhn cch ca ngi
gio vin, trong c hai thnh phn c bn l cc phm cht v nng lc cn thit.
T hp cc phm cht v nng lc nu trn s gip ngi gio vin hon thnh cng
tc trng ngi nhiu ngha ny.
5. UY TN CA NGI GIO VIN
Trong gio dc, uy tn ca ngi gio vin c tc dng gio dc c bit. Uy
tn ca ngi gio vin l nhng phm cht nhn cch, l nhng nt ring bit c
kt tinh dn trong qu trnh tin hnh hot ng dy hc v gio dc. Uy tn ca
ngi gio vin c hc sinh, ng nghip cm nhn v tin tng, n tr thnh sc
mnh, thnh cng c gio dc v hnh gip gio vin t c hiu qu gio dc v
dy hc. Gio vin c uy tn thng c nh hng mnh m ti t tng, tnh cm
ca ngi hc, c cc em knh trng, yu mn, sn sng nghe theo v lm theo.
C s hnh thnh uy tn ca ngi gio vin l phm cht v nng lc ca h
hay ni cch khc l tm lng v ti nng.V c tm lng nn gio vin mi c tnh
yu thng ngi hc, tn ty vi cng vic, c o c - li sng trong sng,

TRANG 92

chun mc. V c ti nng nn gio vin t c hiu qu cao trong hot ng dy

hc v gio dc. l uy tn chn chnh.
Khc vi uy tn chn chnh l uy tn gi, l quyn uy. l trng hp gio
vin dng th thut to lp uy tn cho mnh bng nhng nhn t nm ngoi nhn
cch ca mnh nh dng quyn ca gio vin trn p lm cho ngi hc phi
phc tng mnh, hoc bng li sng gi to, ng kch. Gio vin no da vo ci
mnh khng c trong nhn cch to quyn uy i vi ngi hc nh quyn
thng pht, cho im, nh gi ngi hc s khng th c c uy tn ch thc.
Uy tn ca ngi gio vin khng t nhin xut hin m n c hnh thnh
trong qu trnh hc tp, tu dng v hot ng ngh nghip cng phu, nghim tc.
Di y l nhng yu t gp phn to uy tn cho ngi gio vin:
- Thng yu ngi hc, tn ty vi ngh.
- Cng bng trong i x vi ngi hc, khng thin v, khng thnh kin,
khng cm tnh trong ng x kiu yu nn tt, ght nn xu.
- T hc, t tu dng hon thin nhn cch, nng cao trnh tay ngh.
- Nm vng v s dng thch hp cc phng php dy hc v gio dc.
- Mu mc trong cc hot ng dy hc v gio dc cng nh trong cuc
sng, nhng vn m bo c s gin d i thng.
6. CON NG HNH THNH PHM CHT V NNG LC CA NGI
GIO VIN
6.1. Hnh thnh trong trng s phm
C nhng quan im khc nhau v vic o to gio vin song tu ching li
c 2 quan im chnh:
- o to trng s phm theo phng thc truyn thng, ngha l o to
vi h thng cc mn hc, cc chuyn thuc:
o Nhng mn hc c s.
o Nhng mn hc c bn.
o Nhng mn hc chuyn ngnh.
- o to chuyn su v mn hc m gio vin s ging dy, khng cn o to
kiu nh trng s phm hin nay. Nhng ngi theo quan nim ny cho
TRANG 93

rng, dy hc mn hc no th ch cn gii v mn hc hc m thi.

H cho rng, c gio vin gii th mi c tr gii.
Cho d theo quan im no i chng na th khi cn trong trng s phm
gio sinh cn tn dung c hi tu dng, lnh hi ton b chng trnh hc v khoa
hc cng ngh, chuyn mn nghip v, hnh thnh v pht trin nhn cch nh gio
tng lai. V y l nhng c s quan trng cho s pht trin trnh ngh sau ny.
6.2. Hnh thnh trong qu trnh hnh ngh
6.2.1. T hc, t bi dng trong qu trnh hnh ngh
T hc, t bi dng thng xuyn l con ng thun li v c hiu qu
nht nng cao trnh tay ngh v hon thin nhn cch. Ngoi ra, hot ng ny
cn gip gio vin lun p ng c nhng yu cu, nhim v ca x hi.
6.2.2. o to tip (o to nng cao trnh )
Trong xu th chun ha v hin i ha ca nn gio dc th ngi gio vin
l nhn t c quan tm c bit v h c v tr quan trong v l ngi quyt nh
cht lng gio dc. Theo quy lut , Nh nc ta c ch trng, chnh sch v
o to v bi dng i ng gio vin. Ch trng ny c c th ha v c
quy nh r trong iu 70 Lut Gio dc: Nh nc c chnh sch bi dng nh
gio v chuyn mn, nghip v nng cao trnh v chun ha nh gio. Nh
gio c c i hc nng cao trnh , bi dng chuyn mn, nghip v, c
hng lng v ph cp theo quy nh ca Chnh ph.
Ch trng ny c ngnh gio dc trin khai thc hin t nhiu nm nay
bng cch to iu kin gio vin c hc tp nng cao trnh , p ng yu
cu ngy cng cao v trnh o to i vi gio vin. Ngnh gio dc m ra
nhiu phng thc o to ci m, linh hat dnh cho nhng gio vin c nhu cu,
c iu kin nht nh hc tp t trnh cao hn. Hin nay c cc loi hnh o
to nh:
- Theo hc cc kha o to chnh quy ti cc trng i hc hoc cao ng.
- Hc chnh quy ti chc hoc hc ti chc, hc t xa, to iu kin gio
vin c th theo hc c thun li v phng thc ny kt hp mt phn
chnh quy vi mt phn t hc.

TRANG 94

CU HI N TP
1 Trnh by vai tr v v tr ca ngi gio vin trong x hi hin i.
2 Phn tch nhng c im lao ng s phm ca ngh dy hc.
3 Phm cht th gii quan c ngha nh th no i vi ngi gio vin trong qu
trnh dy hc v gio dc?
4 Phn tch vai tr ca lng tin yu hc sinh v lng yu ngh trong lao ng s
phm ca ngi gio vin.
5 Th no l nng lc hiu hc sinh trong qu trnh dy hc v gio dc? Theo bn,
cn rn luyn nh th no c c nng lc trn?
6 Tri thc v tm hiu bit ca ngi gio vin c vai tr nh th no trong hot
ng dy hc v gio dc ? Nu cc cch thc hnh thnh tri thc v tm hiu
bit ca ngi gio vin.
7 Nng lc nm vng k thut dy hc c ngha nh th no i vi hot ng
dy hc?
8 Nng lc ngn ng c vai tr nh th no trong hot ng s phm ca ngi
gio vin?
9 Phn tch nhng biu hin c th ca nng lc ngn ng.
10 Phn tch vai tr ca nng lc giao tip s phm trong hot ng dy hc v gio
dc.
11 Th no l nng lc cm ho hc sinh?
12 Trong dy hc v gio dc, nng lc kho lo i x s phm c th hin nh
th no ? Trnh by vai tr ca nng lc kho lo i x s phm i vi hot
ng dy hc v gio dc.
13 Trnh by nhng biu hin ca nhm nng lc t chc cc hot ng s phm.
Nu cc bin php hnh thnh nng lc t chc cc hot ng s phm.
14 Uy tn ca ngi gio vin c vai tr nh th no trong hot ng dy hc v
gio dc? Nu cc bin php hnh thnh uy tn thc ca ngi gio vin.
15 Phn tch cc con ng hnh thnh phm cht v nng lc ca ngi gio vin.

TRANG 95

TI LIU THAM KHO

1. V.A.Cruchetxki. Nhng c s ca tm l hc s phm. Tp 1. Ti liu dch t
ting Nga. Nh xut bn gio dc. 1980
2. A.V.Ptrvxki (Ch bin). Tm l hc la tui v tm l hc s phm. Ti liu
dch t ting Nga. Nh xut bn gio dc. 1982
3. L Vn Hng, L Ngc Lan, Nguyn Vn Thng. Tm l hc la tui v tm
l hc s phm. Nxb i hc quc gia H Ni. 1997
4. V Th Nho. Tm l hc pht trin. Nxb i hc quc gia H Ni. 1998
5. Phan Trng Ngc (Ch bin). Cc l thuyt pht trin tm l ngi. Nxb
HSP H Ni. 2003
6. Ng Cng Hon. Mt s vn giao tip s phm. Nxb i hc quc gia H
Ni. 1996
7. Trn Trng Thu. Tm l hc lao ng. Ti liu dng cho hc vin cao hc.
Vin KHGD. 1997
8. o Th Oanh. Tm l hc lao ng. Nxb i hc quc gia H Ni. 1999

TRANG 96