MC LC

--1---2---3---4---5--

M u
Thi tc di truyn
Tnh li
T tng gia n
i sng hng ngy h bi tm thng

--6-- M mui hng lc

--7-- Li nhc, m yu
--8-- y ry t nn
--9-- Soi gng
--10-- C nn vit v khuyt tt ca ngi mnh
khng?
--11-- Bc xc nhc nhi
--12-- L hng
--13-- Hi chng nh ng
--14-- Ci ng ng sau lut php
--15-- Ln ln v ng nhn
--16-- Kh khn trong giao tip gia ng bo: tm
l vng ngoi
--17-- Vt cn i vi s tin b: km v k lut v
tnh t gic
--18-- Vt cn i vi s tin b: mc cm t ti.
--19-- Bnh kh cha tr: hoang tng v phm
cht tr tu v nng lc
--20-- Tnh t phn ca ngi mnh
--21-- Nn ch cp trn
--22-- Kch bn hi ngh, tng kt: lnh o l nht
--23-- T mt l thng tnh
--24-- Ca tng s khn kho thay v tr tu
--25-- Mt Vit Nam cn xa l
--26-- Tip th hai ting "Vit Nam"
--27-- i mt ngy ng hc mt sng h
--28-- Xin li thi thnh ngi t t
--29-- Gp Ty ! Ta ng x nh th no
--30-- Ch tn khng quan trng
--31-- Nhng tnh cch tr nu dn tc Vit
M u

Trong con mt cc nh tr thc na u th k 20

Gn y nhiu nh nghin cu nc ta gp nhau mt
tng ng thi vi vic ca ngi nhng truyn thng tt
p, chng ta phi sm bt tay vo vic miu t v nh
gi nhng thi h tt xu tng hnh thnh trong lch s v
n su trong mi con ngi, l nhng nhn t khin
x hi tr tr, bo th.
y l mt hng suy ngh ng, ang c s c v v
ng tnh ca d lun.
Vng Tr Nhn
Thi tc di truyn
(Hunh Thc Khng, Bo Ting dn, nm 1929)
Mt l, hc lm quan: Ngi sinh ra i c hc m
khng khn mi lm ht c bn phn lm ngi. Lm
quan chng qua l mt vic trong s lm ngi m
thi. Th m ngi mnh c ci tnh di truyn "i hc ct
lm quan", cha truyn con ni, trc by nay lm, du
cho ngy nay php hc php thi i ra cch mi, m
ngi i hc vn m ci hy vng lm quan ch cht.
Hai l, lm quan n lt: Lm quan... ct l mn ci a v
th lc m lm ci li ring, thi n ca dn cho l ci
quyn li t nhin mnh c hng, tp d tnh thnh(1)
khng ai cho l iu qui l h thn:
Ba l, a dua ngi quyn qu. Ngu dt m cng tn rng
thng minh, bo ngc m cng tn rng nhn c.
.. bt c vic g ngi ra th no, l quyn qu th c
nhm mt tn dng.
Bn l, trng xc tht-(2): Ngoi s n sung mc sng
yn ra, gn nh khng c t tng g na. i vi k khc
cng ly ci mc ch m xem xt Ngha l khng hi
nhn cch th no, m ch thy n mc xa hoa, lu cao
nh ln th sinh lng hm m, du c hi ni nt ging,
m t c mc ch th cng khng t.

(1) lm quen mi ri thnh ra mt thuc tnh t nhin.

(2) tc l trng vt cht.
li nh mt cn bnh
(Lu Trng L, Mt nn vn chng Vit Nam, nm 1939)
Ti khng nh v Gio s Php no, lu nm bn ta,
ni: "Nhng thanh nin Vit Nam o to trng hc
mi, khng c mt tinh thn sng to chc chn". Li
bnh phm c v vi vng gt gao, nhng khng phi l
khng c mt phn s thc. V ci bnh li n su
vo trong xng tu ngi nc ta, c h khng gt ra
c na.
Khng phi by gi m t bao gi, khp cc a ht,
ngi Vit Nam t ra mnh l mt ging ngi sng
mt cch li bing v cu th (...) trong s n, s mc,
s , nht l trong s ph din t tng. T t khng h
c gng v to tc ra mt ci g hon ton ca ta, ta ch
mun hng th nhng ca sn v cam tm lm kip con
ve ca th ng ngn(1). Ta vay mn ca ngi hng
xm t mt iu th nh nht n mt o l cao xa. Hi
xa kia chng ta l nhng ngi Tu, gn y chng ta l
nhng ngi Ty, cha c mt lc no chng ta l nhng
ngi Vit Nam c.
(1) ni vui chi ca ht, khng bit tnh xa, v sn sng
vay mn sng qua ngy Ly tch t bi th ng ngn
con ve v con kin ca La Fontaine, bn dch ca Nguyn
Vn Vnh.
Tnh li
Tc ng c cu rng Thp c Ng xy - Vic g v
ga lo ngy lo m. Thp l thp ca ta, ta khng xy
c hay sao? Nghnh u nghnh c trng ngng, nu
Ng khng sang th vn tu thin thu chc khng bao gi
c thp. Thp mc thp, khoanh tay ng dm,

nghim nhin mt ng b nhn ri hn. Hi v cn c lm

sao? Th ch v li.
Cu tc ng y tht v ng tm tnh ngi nc ta.
Nu ai cng lo gnh vc mt phn trch nhim ca mnh
th c gnh g khng ct ni. Nhng ti tnh thay, anh no
ch no trong c cng cht y mt khi li. Anh Ct
trng mong vo ch Ko, c Hng trng mong vo thm
Lc, m ch Ko, thm Lc li c anh Ct, c Hng ri.
Ry ln mai la, kt cc khng mt ngi lm m cng
khng mt ngi ph trch nhim.
Qu tin nhng iu vin vng (Phan Bi Chu - Cao
ng quc dn 1928)
M tn sinh ra nhng vic nc ci. Ngy gi no cng l
tri by nh m bo rng c ngy d ngy lnh; ni sng
no cng l t t nhin m bo rng c t tt t xu;
v nu n mi c bp m bo rng c ng thn to; v che
ma gi m c nh m bo rng c ng thn nh; cho
n thn ca thn ng, thn cu ti, thn cu t, trm
vic g cng trng mong vo thn; kt qu thn chng
thy u, ch thy nhng ca nt nh tan, ca mn ngi
ht, tin thn bao nhiu th tai ha by nhiu...
T tng gia n
Xem lch s nc ta t xa n nay hn ba nghn nm, ch
c gia n m khng c quc dn. Quyn vua c nng,
nng khng bit chng no; gia d (1) quyn quan li
hng quyn vua m tng tng p ch. T cu phm k
ln cho n nht phm, chng cng cao, p cng nng,
n dn l v phng thn gi (2) li cn g.
Thng ny l con nga thng n l con tru buc cng
vo th cm c c i, gc ch vo th ci u c li .
Gp inh th lm n vi inh, gp Trn th lm n vi
Trn, gp L L th lm n vi L L.

Phn con hu thng , c i ming cm tha, canh

thi, ly lm hn h vnh vang; ti nm (3) ng u
rung mi c bt cm n, sut m ngi bn bn
khung ci mi c tm o mc, m m ming ra th
"cm vua o cha"; ng in ny, sng ni n m hi
ln nc mt cy cy m mang, nhng m "chn p t
vua", li gi cht mt hot k v l (4). Ci t tng gia
n! Ci tr thc gia n! Bnh gia truyn lm n khng
bit t bao gi li, bt ta phi gng u kho ming,
xing tay xing chn, chu gnh gia n cho gi i mn
kip.
(1) thm vo
(2) gi tr con ngi
(3) quanh nm
(4) i : T mnh lm ra m li bo l do n ngi khc,
tht l cu chuyn bun ci
i sng hng ngy h bi tm thng
(Nguyn Vn Vnh, Chuyn mc Nh nho, ng dng
Tp ch, nm 1914)
Cc tt ca nh nho i khi nh sau:
1- Tnh li nhc, lm vic g khng my ng chu chm
cht sing nng. i u th lng khang r rng. Sng
khng dy c sm, m ng dy th lm th no cng
phi ngi ngp mt lc, ri no ht thuc, no ung nc,
no n tru, no ra mt sau mi nhc mnh ln c m
ra ngoi.
2 - Tnh nht nht, ng lm vic g th lo trc ngh sau,
khng dm qu quyt lm ngay. Th d nh cha i bun
lo l vn, cha lm rung s mt ma. Quanh nm
ch ngi mt x khng c mt tr g.
3 - Hay ngh vin vng m khng lo vic trc mt. Tin
s ti khng mt xu m vn gt g nh chn, snh mnh
vi L Bch, Lu Linh. Go trong nh khng cn mt ht,

m vn li nhi ngm th, t(1) mnh vi o Tim,

Ph. Hc th chng c mt iu g thc dng m vn t
c l tai thnh mt hin(2). Ni khoc th mt tc n
tri m rt li mi voi khng c bt nc so.
4 - Ngoi gi cc tnh y, li cn mt tnh lm cho hi vic
l tnh cu th. Xem iu g hoc lm vic g, ch cu cho
xong vic, ch khng chu bit cho n ni n chn hoc
lm cho thc kinh ch(3) vng vng. Li mt tnh t mn
t tc, hc cha ra g ly lm khn, ti mt mu
con cho l gii. V cc tnh y m lm cho ngn tr s
tin ha.
(1) so snh.
(2) ngi c ti c c.
(3) tm hiu: t ti chun mc.
Ci g cng gi
(Ng Tt T, Bo Thi v, nm 1938)
c bo hng ngy, thnh thong li thy x hi Vt Nam
sn ra nhng bn ngi gi. Gi mt thm, gi lnh oan,
gi lm ngi ca S n, S kia. Hng ngi no cng c
k gi, tr ra mt bn n cp.
C l trong cc thc n ca th gii, khng u c nhiu
mn gi bng nc An Nam. Cng th mt ming tht,
ngi ta by ra tr: nu vi tit gi l gi tru, nu vi
ring m gi l gi cy, nu vi hnh rm gi l gi chim,
nu vi u ngh gi l gi ba ba, t i ri bp vi thnh
tng th li bo l gi d.
n l th s n vo ming, h qua hm rng th n l
ln hay tru, hay g g na, ci li s bit tc th, th m
chng ta c lm gi, th c khc chi xi gic nhau rng:
trn i khng c ci g m khng gi c? Ci nn
nhiu hng ngi gi t y m ra.
Nhng cuc khao vong nng n v ngha
(Phan K Bnh, Vit Nam phong tc, nm 1915)

Ngi thi , ngi c b lm quan, ngi c phm

hm... u phi khao vng. Nh vua cng t l gin
tin cho ngi ta d theo. i nh t ti th khao
mt con g, mt a xi v ba quan tin, c nhn th
khao mt con ln, mt mm xi v nm quan tin. Nhng
ngt v tc dn quen, chiu l ra m lm th h cung
phi chu, nhng tnh khng tha hip th h sinh ra lm
s ngn tr. H c cu rng "Php vua thua l lng" thc
l mt li ni ng khinh b.
Li ngn ni cho hng k mc, ng ai c vic g mi mc
n n ung no say ri th gi ra cch chi bi, thuc
phin ht khi um nh, bi bc a ci rm r, y th l
tha thu, y th l h h. Gi m no km th thy
lm k hm h hm hc, ting l ting kia, lm cho ngi
ta kh chu.
Than i! Ngoi chn hng thn khng cn bit tri t l
u, ngi s n ung khng cn c s nghip g, nh th
th trch lm sao m dn chng hn, nc chng nhc?
Ch bit theo ui nhng gi tr tm thng
(Dng B Trc, Ting gi n, nm 1925)
Danh d l c ti c c c cng nghip(1) c kh tit
tht, cn k chy theo h vinh ch lo m u m ui
chy xui chy ngc cu cnh chen chc, lm sao
cho c c ci m ngoi y th tt l ln sng v ci
chn gi tr.
No trong x hi my ai l ngi bit cn nhc so snh,
m vn thng lm ci h vinh l ci danh d thc! Hi
trng g, t l vng lng cn ai, hi qu ai, tt l ng c
b ln, hi ci g l sang, tt l xe nga lu i ngc ng
gm vc, hi ci g l sng , tt l n trn ngi trc,
nhn l thu tin. Ri xu ph kho lun lt bm cu
vinh, y l ngi gii, git ngi tn tng cng khe
cu vinh, y l ngi ti, lm quan thy tt, thn th lo g
cng xong xin g cng c, y l anh hng, nt con em

c hip hng xm, anh lm ng n, em lm ng kia, y l

nh c phc, khao phm hm, vng(2) ngi th, y l v
vang, c kim khnh, ngc m ay y l danh gi. Mt
ngi nh th, trm ngi u nh th, i trc nh th
m i sau cng nh th ni!
(1) cng tc l s nghip.
(2) np tin hay l vt cho lng c ngi th.
Thit thc nhng li ph phim
(o Duy Anh, Vit Nam vn ha s cng, nm 1938)
V tnh cht tinh thn th ngi Vit Nam i khi thng
minh, nhng xa nay thy t ngi c tr tu li lc phi
thng. Sc k c th pht t lm, m giu tr ngh thut
hn tr khoa hc, giu trc gic hn lun l(1). Phn nhiu
ngi c tnh ham hc, song thch vn chng ph hoa
hn l thc hc, thch thnh so(2) v hnh thc hn l t
tng hot ng. No tng tng thng b no thc
tin ho hon bt, cho nn dn tc Vit Nam t ngi
mng tng m phn on thng c v thit thc.
Tnh kh cng hi nng ni, khng bn ch, hay tht vng,
hay khoe khoang trang hong b ngoi, a h danh v
thch chi c bc. No sng tc(3) th t, nhng m bt
chc, thch ng , dung ho th rt ti. Ngi Vit Nam li
rt trng l gio, song cng c no tinh vt, hay bi bc
ch nho.
(1) t nhin cm thy hn l do suy lun m bit.
(2) nhng g qu quen.
(3) ni theo cch ni hin thi, tc "sc sng to" ni
chung.
Hay t i v hiu danh
(Nguyn Vn Huyn, Vn minh Vit Nam, nm 1944)
Ngi Vit rt hay t i. Khng my khi h th tht ni
cc nhc tng phi chu. Nhng tnh t i thng i i
vi tnh khoe khoang. H d kiu cng. nng thn vn
th din c mt tm quan trng x hi hng u.

Ngi nng dn rt thch ni bt trc mt k khc v

thch nn danh nn gi. chim c mt v tr tt gia
nhng ngi trong cng cng ng, ni chung l tha
mn tnh hiu danh, h chng li bc trc mt iu g.
H sn sng nhn hn tht c v cc mn n ngon lnh
trong c nm, hay mc nhng b qun o v chng v
p, ch ct c tin t chc nhng ba khao vng linh
nh nhn c th phong mt loi bng sc no .
Quan cao chc ln cng sng nh k h lu
(Tn , ng Php thi bo, nm 1927)
Ngh nh nhng ngi quan cao chc ln, ca rng nh
to, m o ai cn, my ay kim khnh m gian tham
xim nnh, bt ngha v lng ht mu ht m ca dn
th nui bo v con, nh th c phi l hng ngi h
lu khng, tng cng chng cng u cng nhn. Li
ngh nh nhng ngi ty hc nho hc, hc rng ti cao
duyt lch giang h, giao du quyn qu m qu quyt gi
tr, bi nh ra h, ly vn hc(1) gt x hi mua ci
h danh, ph x hi thn ngi ngoi(2) kim b t li
, nh th c phi l h lu khng, tng cng chng cng
u cng nhn.
(1) vn hc y tc l hc vn ni chung.
(2) ngi ngoi: ch ngi Php cng nh ngi Tu l cc
th lc lc y ang c nhiu nh hng.
T o tng ti thoi ha
(Phan Khi, Bo Thn chung, nm 1929)
My trm nm nay, thuyt minh c tn dn(1) lm hi
cho s phu nhiu lm, nht l trong thi i khoa c thnh
hnh. Bui cn ang i hc th ngi no cng nhm vo
hai ch tn dn m m nhng hy vng ho huyn, c
tng rng mnh ngy sau s lm ng n b kia, s kinh
bang t th, ri mnh s thng tr quan, h trch dn,
lm nn cng nghip(2) ghi vo thanh s(3) n i i,
khng ng thi khng u hay u m khng lm ra tr

chi, th tr nn tht vng, thiu iu ng nga ngi ra,

tay chn xui l v bn rn. Cn ngi khc c thi, thi
u ra lm quan th li rng by lu mnh c ci cng
phu minh c, ngha l mnh hc gii ri, th by gi c
vic thi s hc s hnh, ch c lo chi. Bi vy nn c
nhng ng thng th b h m lm chng chy bn
php ton, thng th b binh m c i chng bit n
ci lng con nga ra sao ci c khu sng l g. M ri
ng quan no cng nh thng c, ngha l ton tr,
ton nng(!).
(1) trch t cu u tin ca sch i hc, c ngha lm
sng c v khin dn lun lun i mi.
(2) cng tc l s nghip.
(3) thanh st thi c Trung Quc dng th tre chp
s, nn lch s thng c gi l thanh s.
Tr tr v bt lc
(Lng c Thip, Vit Nam tin ha s, nm 1944)
B thc h nho gio bo th lung lc, b ngu thuyt ca
bn Tng nho a lc no, b ch thi c chi phi, ng
cp nho s Vit Nam khng cn mt cht hot lc(1) no,
khng cn c mt tnh cch cp tin no na. Bi vy
h chng tin ho chng ci cch. Ph ho vi triu
nh, h ly ci hc b gi(2) ca Tng nho dng mt
bc trng thnh ngn cc tro lu trit hc khc khng
cho trn ti a ht tri thc do h gi c quyn.
..."Thiu c lp v t tng, hon ton phc tng c
nhn Trung Hoa v c mt tnh cm, qu cu n v hnh
thc th Tu, ng cp Nho s Vt Nam ch sn xut ra
c nhng li th ngho nn. Nhiu tp th mi gia
cng phu nhng khng cht sinh kh.
Qua ngay hnh thc ca th, ta cng thy r tinh thn bo
th ca ng cp Nho s v s bt lc ca ng cp ny
trong mi cng cuc sng to x hi c tnh cht cp tin.
(1) sc sng.

(2) thng ni b ch, vi ngha ci phn d tha sau khi

ly ht tnh cht v nt ngu nho nhot.
S suy i ton din
(Phan Chu Trinh, Th gi Chnh ph Php, nm 1905)
Trong khong vi mi nm nay, cc bc i thn n dm
nm da chn triu nh, ch bit chiu l cho xong vic,
quan li cc tnh th ch lo cho vng thn th m h hip
bp nn chn hng thn, m s phu th ganh nhau
vo con ng lun ci ht nnh, khng bit lim s l g,
bn cng dn b nn bp mi m mu m ngy mt kh,
khng cn ng sinh k na. n by gi th th s h
hng, nhn dn la tan, phong tc suy i, l ngha bt
hoi, mt khu t bn mi vn dm vung, mt dn tc
hn hai mi triu ngi li sp vo ci a v bn khai
m quay v ci a v d man.
(... ) Nc Nam lu nay hc thuyt sai lm, phong tc
h hng, khng c lim s, khng c kin thc... Trong
mt lng mt p cng cu x ln nhau, cng ni cng
ging vn coi nhau nh th hn, c du ai c mun lo
toan vic ln, cha k rng khng c ch m nng thn,
khng c kh gii m dng, khng c tin ca m tiu, gi
phng Chnh ph(1) cho mn trm nghn khu sng, cp
t vi tnh cho , khng thm hi n, tha h mun lm
g th lm, chng qua vi nm nu khng bo th ln
nhau th cng tranh ginh a v vi nhau, nu khng
cp ot tin ti th cng ginh git tcv, t chm git
nhau n cht ht mi thi, quyt khng th sng ni
trong th gii ny, li cn chng c ai c na.
(1)y l Chnh ph thc dn Php
Hay nghi ng v lm hi nhau trong cng vic
(Phan Bi Chu, Vit Nam quc s kho, nm 1908)
Ngi Chu u, ngi Nht Bn lm vic g cng hp
on m lm. Ti thng thy ngi Nht Bn lc bn
tnh cng vic quan trng h tin cy nhau hn rut tht.

Cn nh nc ta th khng phi khng mun lm nn

vic, nhng cng lm vic th nghi ng nhau, khng phi
khng mun thnh cng, nhng cng lp cng(1) th ght
b nhau. Nu chu ngh k th ti sao ta li khng bit dn
lng m theo nhau, khng bit em lng thnh tht m
i i vi nhau, li c nghi ng ght b nhau, tht l ngu
qu khng th hiu c.
(1)ngy nay lp cng c ngha lp c chin cng chin
tch , hi u th k XX c hiu n gin l lm mt
cng vic no ...
Cch chng i tiu cc
(Lng c Thip, Vit Nam tin ha s, nm 1944)
Ngi Vit t khi chu cht v tn ngng hay v mt v
nhn no ch trng tri quyn li ca h. Gp lc
phi dn vo th yu, h chng li ngay bng phng
php tiu cc: ch trch v chm chc.
Lun lun b p bc v kinh t v chnh tr, cuc sinh hot
tinh thn thng ln c vo trong tm tng nn sc
phn ng ca tnh cm v t tng khng mau l. Tnh a
h danh l mt tt ph thng ca nhng ngi hng c
gng tm vt ln trn a v hin ti ca mnh. Tt c
bc, do cuc sng cht hp gy nn, cng l mt tt ph
thng khc.
M mui hng lc
C nhng ngi np mt quan tin thu m ta h b ct
mt mt ming tht, rn sit than vn, th m n sng
bc th cm nh bn ca khng tic. C nhng hng giu
c phong lu, n my chu chc trc nh khng xin ni
mt ng iu, ngi lng thiu thu khng vay li c
mt quan, th m n ch n chi th ngn vng mua
mt trn ci, trong cn st pht, trm vn ch t mt
ting.
Hng ngi ny nhiu lm, khng xe no ch ht...

Cng c nhiu ngi mi hc kha kh truy hoan, ngy

no cng mi mit trong cuc en, thng lui ti cc
ch n ha vi ngi ta rng "i ti d mt ting trc
cng trng(1) th mi vic s u vo y". Rp tm
hnh ng nh th, r rng l quan trm cp ca cng
ch cn g?
(1) tc l thi , ri ra lm quan tha h kim chc.
Li nhc, m yu
(Phan Bi Chu, B din thuyt ti trng Quc hc Hu,
1926)
Ngi nc ta qu trng cc ng thy lng di tn o
n no li nm thnh ra mt ci bnh gn cht khng
c thuc cha. n lc sng u Chu p vo, ngi ta coi
chng tnh dy, nhng m cng phu v ng th dc
cn cha nghin cu n ni. Ci cn tnh li nhc
quen nt lu ngy, li nhiu iu thi ng tnh dm
d(1) cho hi n sinh mnh, ngi ta ly th lm s
thng, khng lo ng ci cch no l cng kha2) v
ng th thao, no l li ch v cch vn ng.
Trong mt ngy c 12 gi na ngi cht trc cuc ti
bn(3), na nm cht bn n thuc phin. Vn ng
khng c cng phu th huyt mch ly g lm lu thng,
huyt mch nh tr th thn th phi hn m cho ri, dn
mi ha ra dn n l, nc mi ha ra nc bc nhc.
(1) thi ng l cch sng bung th, ring dm d l g,
chng ti cha tra cu c, khng r c phi l dm d
hay khng?
(2) nhng cng vic khi vo hc phi lm l cng, nhng
hc tr phi hc l kha, gi chung l cng kha (Theo
o Duy Anh , Hn Vit t in).
(3) mt loi t tm, nhng ch c ba ngi, v nh
khng c chng mc no c (theo cch gii thch ca
Phan K Bnh trong Vit Nam phong tc).

y ry t nn
( c Dc, vn t chc nhng th gi nhn ri ca
ngi bnh dn x ta, Thanh Ngh, 1945)
Th nhn vo m dn qu d dt xem h c vic g, ta
thy ngoi cng cuc lm n, h ch cn qun bi l bc
thuc phin hay c u. m dn ngho cng vy, khng
phi l h khng bit c bc, ngc li cng ngho h
cng ln vo cuc en, hng kim thm t tin m m
hi nc mt khng mang li cho h. Thnh ra, t trn
xung di, giu cng nh ngho, khng to th nh, c
bc tr nn mt tp qun n su vo u c dn
chng, thc l mt mi tai ng cho dn tc ta vy.
Ngoi ra nu khng c bc th ngi ta li ua nhau ng
bng, l bi nhm nh, t sinh ra bit bao nhiu mi t
oan khc.
Trng m tn v xem nh trch nhim vi x hi (Nguyn
Trng T(*), Tm vic cn lm gp 1867)
Trong dn gian, phn nhiu h c cng sai n thc gic
thu kha th c hng ho l dch cng lnh mt. Th
m ngy cng thn th khng thiu mt no c. C nhng
gia nh khng c kh gi, qua mt k cng thn mang
n sut i. C ngi cn phi b x i phiu tn. Th m
h khng h on trch chuyn thn thnh phin phc, li
i on trch su cao thu nng.
(*) Nguyn Trng T thuc th k XIX, nhng v t tng
gn vi cc tr thc th k XX, nn xin php c a vo
y.
Kh v hi h (Phan K Bnh, Vit Nam phong tc, 1915)
Xt ci tc hi h ca ta, rc xch rt phin ph, n ung
rt li thi, chi bi rt chn ch, tiu pha rt tn km,
thc l hi ca m li mua ly ci kh nhc vo mnh.
nh m hi trc l trng vic s thn(1), sau l cu vui

cho dn, nhng trong m rc xch t bi lm ha ra kh.

Hi n hng thng, chu lm sao cho c?
V li gi l hi, tr ra vic ng gp, vic n mc
cng tn km nhiu ri, cn ngn no chi bi, ngn
no c bc, con em b cng b vic nh i hi,
chng nhng v ch m li hi thm cho lng na.
...Xa nay ch my ngi ho trng(2) trong lng snh
m hi v h c nhiu mn li ring, nh m t tm im,
bi phu im(3), hoc g bc ly h(4)... H mn
ting s thn, k thc l cu t li. M khn nn cho dn
n em li phn nhiu l ngu xun, ni n vic s thn
khng ai dm gn tr g na, du kh cc th no cng
phi nhm mt chu. Nu ai gn tr th s thn qut cht
ti. M thn chng qut, bn ho trng cng qut, ti
nghip!
(1) s y l th phng.
(2) ngi c th lc trong lng.
(3) nhng a im n chi, bi phu cng l mt loi bi
l nh bi bt bi co...
(4) tin ngi nh bc np cho ch sng gi l h.
Nn "thn mn"
(Ng Tt T, Phi hi ngi n y th ng thn no bo Thi v 1938)
An Nam vn l mt nc nhiu thn nht th gii. Ci v
thn mn(1) ko di my trm my ngn nm nay lm
hi bao nhiu tru b g ln... ca chng ta. nh rng
cng c nhiu ng thn c cng vi dn, ng cho dn
k nim, song cng v s thn cc k bn thu d dy, th
d nh ng thn Cng Bo i vng chng hn, nu
cn sng chc phi y i Cn Ln. Th m chng ta c
th ba i, l ba i, h chng oan cho ci u ci c.
(1) qu nhiu thn, tha thn,cng nh nn nhn mn l
qu nhiu ngi, tha ngi.
Co mnh trong h lu (Vn minh tn hc sch, 1904)

Ka nhng k ham m n so, u h(1), bi l, c

tng, th, nh ch, s tng, a l, ph thy ngy
ngy dc c tr khn vo nhng th v dng, sng say
cht mng, ch k lm g. Nhng hng cao hn, t
ln mt t c ci ting qun vi khng khnh ta y
k c, t xng l bc gi gn th o(2), ngy ngy khoe
cu vn hay, kh kh ngi gi nhng thuyt h lu, khinh
b ht thy hc mi vn minh. Hng km hn na thi ch
nghe c vn thng quan ln my bc ct nhc my
ngi, ch khng h bit n vn no khc. C mt
ng no ni vi cc bn hu tin(3): "Cc thy mun
ra lm quan, th phi cn thn, ng c sch mi, xem
bo mi", nu khng bit n sch bo mi th thi, ch
bit n m li bng bt che lp i khin cho khng
nghe khng thy chuyn g, t mnh li cng c mt
cn tnh n l, nhn cch nh th thit nn ly lm au
n!
(1) u h: mt tr chi ca ngi xa, nm mt ci th
xung mt ming trng ri tnh im, c "i Nam
quc m t v" miu t l "mt cuc chi lch s".
(2) th o: o l i.
(3) hu tin: y ch c ngha lp ngi thuc th h sau,
ch khng phi ngi km ci.
Vn chng nng v chi bi a gin (Phan Khi, Khi
lun v vn hc ch Hn nc ta, 1939)
nc ta, k hc khi cha th chm v vn khoa c,
khi ri th chm v vn th ng(1). C nhng ngi ni
ting m nhan nhn nhng bi ht t tng ngi ny li
dng ngi khc, t ra tri ph cho ng y ci vn ti li
lc l i th phng thin h. Vy nu ti ni mt ngn
nm nay ngi An Nam lm vn ch Hn ch chuyn c
hai li khoa c v th ng v trong vn hc ch s trng
mt cch "jeu de mots"(2) m thi, th cng chng qu
no!

(1) th vn th lm khi giao tip khon i nhau.

(2) chi ch.
Li bing v hay ni ho (Xun Diu, Sinh vin vi quc
vn, 1945)
Tt u s l tt li, tt lm bing. Li suy ngh thch
nhn nh, thch ngi khng. Nu mu chng ta chy
mnh th tt chng ta phi xung xng lm ci n ci kia
ch v vi th chu sao ni. Vy th trong vn hc thi ta
ng dng ci khu kh ht c u na m phi th ny:
cc cung tn tu.
Th hai l tt "mt tc n gii". Ngi m thanh tnh v vi
th d hiu v tr lm: Ta cho v tr l th no th v tr
s th y ch chi. Nhng s tht l ta phi i nghin cu
tm ti mi hiu v tr c. Mt tt na l no(1) huyn
hoc, no chung thn quyn. Gn y trong th vn c
ci mt ni chuyn Liu Trai. C nhng thi s nht nh ly
h ly lm v v nu bung c B Tng Linh ra th h
khng bit ni g.
(1) no y l mt li suy ngh, nay hay thay bng "c"
Tng ni tht m ha ra ni di (Hoi Thanh, Thnh thc
v t do trong vn chng, 1936)
Vn chng ta t trc t nay v b buc qu i nn lun
lun i bn cnh s gi di, s ba t. Nh vn ch lo vit
th no cho ng vi l phi ca x hi m khng cn
ng vi s tht t nhin(1). Vn chng thnh ra mt
cch di mnh v di ngi.
(1) trong x hi hc c s phn bit gia ci tng l s
tht, ang c mt ngi trong x hi cng nhn v cc
s tht ng nh n c, song cha c pht hin v
nhn thc thu o, y ni nh vn ta ch bit loi s
tht th nht.
Hm hnh qu ng (Phan Khi, Khi lun v vn hc ch
Hn nc ta, 1939)

Mt vi ng vua nc Nam lm cho thn dn ca cc

ngi tng lm rng vn hc nc mnh cng ngang hng
vi Trung Quc. S thc gic(1) y lm hi cho quc dn
t lu nay, ci hi chng phi nh.
L Thnh Tng ph bnh hai cu th ca Thn Nhn Trung
quan i hc s ti triu mnh "Qunh o mng tn xun
vn cnh - Hn giang thi lc d tam canh" hm hnh cho
rng d L Bch, Ph, u Dng Tu, T Thc(2)... cng
v tt ngh c ra.
Gn ny ngi ta cn truyn tng hai cu th ph bnh thi
vn bn triu(3): "Vn nh Siu Qut v Tin Hn - Thi
o Tng Tuy tht Thnh ng".
Vn hc ch Hn n triu Nguyn ng gi l thnh hn
cc triu khc, nhng nu bo vt qua c Hn ng th
qu l!
Nhng li t khoe y cn phi ci chnh.
(1) Thc gic: lm tng.
(2) Cc thi ho ni ting trong lch s vn hc Trung quc.
(3) tc triu Nguyn.
Tinh thn voi nan (Xun Diu, sinh vin vi quc vn, u
nm 1945)
Cn nhng tt xu ring ca ngi Vit ta l g? Ch cn
k ra y mt ci tt i biu, ci tt to ln nht, r rt
nht, c hi nht l ci tinh thn m ti gi l: tinh thn
voi nan. Phi, nhng con voi to ln lm, c chn
vi, nhng n trong bng nan ngoi bng giy. Trong
kinh t nhng ci "imprimene" hay "boulangene
universelle"(1) chng hn l nhng ci nh c dm mi
th lm, nhng i thng cc(2) l nhng hiu bn mt
t khn qung bt tt, th trong vn chng nhiu quyn
sch l nhng s bi pht qua loa chng ti liu m
cng chng ni ra c iu g mi l. My nm nay, cc
bn chc cng b ci m kho cu n nh la, mua
quyn sch v c ci ba l c ngha.

Mt bn dch "Ly tao" m em iu S t dch qua loa ra

lc bt l voi nan. Mt tp sch ni nhm dng di m gi
l tiu thuyt, mt quyn sch gi l "Ht dm Ngh
Tnh" m ch gp nht nhng bi ht dm vi huyn Nghi
Xun Can Lc ti H Tnh, ch chng thy tnh Ngh An
u: u l voi nan c. Voi nan la c gi, voi nan
lm tin, k lm sao xit voi nan!
(1) Ting Php ch cc nh in, cc ca hng bnh m ln.
(2) ging nh cc trung tm n trung tm kia thi nay.
Khng c can m l mnh
(Nguyn Duy Thanh, Mun cho ting An Nam giu, bo
Ph n tn vn, 1929)
ng Dorgels trong quyn Con ng ci quan c ni n
thi hay bt chc ca ngi mnh. i khi ng ni rng:
"Ngy xa ngi Tu sang cai tr An Nam, ngi An Nam
u nht nht theo Tu c. Nay ngi Php sang bo h
mi c gn mt trm nm, m nh ca theo Ty
thi rt d dng, ni n ting An Nam thi kh khan,
hnh nh phi dch ting mnh ra ting nc ngoi... Khoa
hc c ni rng ging thn ln h bm vo cy no th lu
dn s ging da cy y. bn An Nam ny thi khng
th, thn ln khng i mu da m chnh cy i mu da
ly mu da thn ln".
Cu ni au n thay m xt ngi ta ni cng phi.
...Ngi vit vn phi c can m m dch nhng ch
nc ngoi ra. M u c hi ngang tai, sau dn ri cng
nghe c. C Nguyn Du khng can m sao dch ni
ch tang thng ra ch b du, ch thit din ra ch mt
st(1)... M cng l thay cho ngi mnh khng suy xt
k: Ngi Tu ni ch vn cu tang thng c khc g ch
my ch ch b du khng. y th m gi mnh ni "Bc
tranh my ch v ngi b du"(2) tt phn nhiu ngi
cho l mch qu!

Ngi Tu trc kia lm g c nhng ting cng ha, cch

mng, c nhn, vt l hc, k h hc(3)... V lng st sng
lm cho ting nc nh giu thm ln, nn h khng ngi
kh, ri mi t ra c ci ting y. Ngi mnh th
khng th. Mun dch mt ch Php hay ch Anh ra ting
nc nh m khng dch ni, th c vic m ngay t v(4)
Tu ra, trong y sn sng c ri. D ngi Tu c dch
sai chng na cng mc c cm u cm c m chp, ai
bit n m lo.
(1) hai cu nguyn vn trong Truyn Kiu: "Tri qua mt
cuc b du" v "L cho mt st cng ngy vi tnh".
(2) mt cu trong "Cung on ngm khc". "Bc tranh vn
cu v ngi tang thng"
(3) tc hnh hc.
(4) tc t in.
Chm hc nhng cha thot khi t cch hc tr
(Phm Qunh, Bn v quc hc, Nam phong, 1931)
Nc ta vn c ting l ham hc, nhng c nc v nh
mt ci trng hc ln, c nm thy tr ch n li my
quyn sch gio khoa c, ht nm ny n nm khc, gi
i vn khng khi ci t cch lm hc tr! y ci tnh
trng nc ta, s hc t xa n nay v hin ngay by
gi cng vn th... Xa khi hc sch Tu th lm hc tr
Tu, ngy nay hc sch Ty ch lm hc tr Ty m thi...
cha my ai l r rt c ci t cch - ng ni n t cch
na, hy ni c ci hy vng m thi - mun c lp trong
ci t tng c. Nh vy th ra ging ta chung kip(1) ch
lm n l v ng tinh thn hay sao? Hay l ti thn tr
ca ta n bc nhc qu khng cho ta ci c t lp.
(1) sut i.
Ty tin, cu th trong giao lu, tip xc
(Phan Chu Trinh, nc Vit Nam mi sau khi Php Vit lin
hip, 1912)

"Xt nc ta i th phong Trung Quc ch l chnh sch

ngoi giao cho nn coi l tr chi, khng coi l v vang.
K ly Trung Quc lm li, t l vo thi cui(1): vua
nhc, ti nnh, binh b khng sa sang, coi h nh cha m
qun iu nanh c. Thi cui cc i Trn, L u c, m
triu ta(2) li cng nhiu. S thn ngy xa lm nhc
c ngi Trung Quc coi nh vinh d. Nhng k i vic
s i sau ly vic c mt bi th, bi vn, mt li than
, ting ci ca s phu Trung Quc tr v khoe khoang
vi bn b lm v vang. Mt ny li l mt iu suy st
ca s phu nc ta.
(1) tc giai on suy tn ca mt triu i.
(2) triu ta y tc l nh Nguyn.
Tho s ngi hn s mnh
(Hong Cao Khi, Vit s yu, 1914)
S t khp nc ta lu thng kinh sch m khng bit t
ai ca nc ta v ni ging dn ta nh th no. H ch
bit Hn Cao. T, ng Thi Tng m khng bit inh
Tin Hong, L Thi T ra lm sao. H ch bit Khng
Minh, ch Nhn Kit m khng bit cc b ti T Hin
Thnh, Trn Quc Tun th vua gip nc nh th no. H
ch bit ni Thi Sn cao cht vt, sng Hong H su
thm thm, nhng khng h hay bit ni Tn Vin t u
ti, sng Cu Long Nam K - pht nguyn t ni no.
a chung phong tc nc ngoi cho nn bao nhiu nghi
l v quan hn tang t (1), chng ta u bt chc ngi
Trung Hoa c. Li cn ly k ngh nc ngoi lm a
thch. khng chu hc hi cch bin ch, c sng kin
ca h, m ti i tiu th hng ha gip cho h. a s
nhng vt liu nh s, hng t, la, hng thu, hng
on(2)... chng ta u i mua sm t bn Trung Quc v
dng. Ri dn lu ngy, linh hn ca dn t nhin b
i di, tr no ca dn ta t nhin b bng bt m ta

khng h bit, ch v ci c chng ta c chuyn trng Bc

s(3) m thi.
(1) cc vic thuc v nh m, ma chay, ci xin...
(2) hng dt bng t, mt bng mn
(3) tc lch s Trung Hoa.
Ai cng hc m chng hc ai c
(Ng c K, Nn quc vn - Tp ch Hu Thanh, 1924)
Ngi nc mnh t xa n nay, ci tm l i vi vic
hc l hc m i thi, i hc cng nh i bun bn hay lm
ngh, ci mc ch ch l cu li m thi. Ting rng nc
mnh tn sng o Khng, song l v hc i thi m tn
sng, ch khng phi v tn sng m phi hc. Cho nn
ngy trc triu nh th Hn t th ngi mnh lo hc Hn
t ly ng c, ng ngh. Ngy nay Chnh ph bo h
thi Php vn th ngi mnh lo hc Php vn ly ng
tham ng phn...
D hc ci d hn ci hay (Lng D Thc, Nng c mn
m, 1904)
Ngi bn quc chng ta lc ny cng c nhiu ngi
thnh th lch lm v s dinh dy (1), cch n sch s,
v l lut php tc thng tho nhiu; ti ch khng hiu
cho r lm sao m thng thi mau ht mc v vic xa x,
v l t bo (2), m khng thng thi v cch tnh ton,
v php thng c (3); khng c thy by ra hng bun
no cho ln lm ngh no cho to; v li (4) th khng lm,
cn v hi th thch lm. Trong nm mi nm ti na m
c khng bun ln v khng hc ngh chi cho gii, th k
ngho kh cn thng (5) trn s ngn na.
(1) ch li sng sang trng
(2) ch tham vng mun tr nn ng kia b n.
(3) bun bn.
(4) vic sinh li
(5) d ra

Xu lm tt dt lm thng (Ng c K, tp ch Hu
Thanh, 1923)
Chng ta tha th ci c nghip ca tin nhn, sinh n
phn thc t nc ny my nghn nm n nay li
gp lc ngn triu tin ho trn khp mi ni, th m
khng lm sao bc ti
theo ngi. M ch m mn ti tm, ngu hn dt nt i
ngho khn kh, khng dm l u ra vi mi ngi. Nht
ght l xu lm tt dt lm thng, mn ci vn minh
ca ngi m trang sc b ngoi, k thc trm vic
chng ra g, m nhn cch mt ngy mt h, phong tc
mt ngy mt nt; ngc vng b mt, thi nt b trong,
vn minh chng thy u m cng ngy cng thm man
r.
Ngh thy T quc mnh nh th, thi th khng c vic
m bn khng c chuyn m chp, m cng khng bn
lm g khng chp lm g.
Bt chc vi v thm gy hi (Trn Trng Kim, Nho gio,
1930)
Tnh bt chc vn l tnh t nhin ca loi ngi, du
nc no cng th c. Nhng gi ta c sn ci tinh thn
tt ri ch bt chc ly nhng iu c b ch thm cho
tinh thn y th tht l hay lm. Ch him v mnh ci
tinh thn ca mnh h hng i, m li mong bt chc s
hnh ng ca ngi ta th s bt chc y li lm cho
mnh d hn na. V gi bt chc l ch bt chc
c ci hnh hi b ngoi m thi cn ci tinh thn
trong, phi (1) lu ngy nhim (2) ly c m ha (3) i,
th kh lng m bt chc c. Thnh th bao nhiu
nhng s bt chc ch l lm lon c tnh tnh t tng
v phong tc ca mnh. C lm ngi vng tng (4) rng
mnh c bt chc c ngi ngoi l mnh lm iu c
ch cho s tin ha ca ni ging. Khng ng rng s bt
chc vi vng qu li thnh ci c gy ra cc th bnh

cho x hi. M s lm li y ch mt ngy mt thm ra

ch khng bt i c.
(1) khng phi.
(2) thm nhp.
(3) thay i. T in Hn Vit ca Thiu Chu ghi: phm
vt ny mt i m vt kia sinh ra gi l ho.
(4) vng tng: ngh lm
Th hiu tm thng
(Nguyn Vn Vnh, Nhi n b, ng c tng bo, 1907)
Ci l th ca nc Nam ta nh mn lm. Kia ci ng h
t tm mi i th qun vi ty iu, kt qu gng. N
ni non b kho chp t m trong trng cy un con
phng. Cu qun con con, thuyn b l t. Cu i v
tranh ht t thi phong cnh li n thin l giang sn
(1). Thi ha nh nhen, thi chng ra thi, ha chng ra ha.
Giang sn treo ca s, sn thy u ging. Honh phi
cu i th ch ngha p phy mc hn p tnh (2).
chm cn th t m con di gi qu mp non,
ngi ngoi quc mua cho cng l thng cng hn trng
kho. Gh ging bn t dng dp nng n. Ni tm li
th ngi Nam mnh cha ci g l ci kho. M cng bt
chc Ty bt chc Tu bao nhiu cng xu by nhiu.
Ngi mi ngy mt hay, vi xo (3) l thng ngn ng to
ho. Ta mi ngy mt (4), vi xo l cn hng ch in
cung. Hc chng phi m bt chc cng chng phi.
Xo ngh mun noi theo ngoi quc, l phi noi l tng
(5) ch khng nn bt chc ph hoa. Ko m kho thm
ra chng thy u, li ang ngh nguyn
lnh ha ngh lang l (6) .
(1) cnh sc bn ma v ni sng. ngn dm, cc m-tlp
tr thnh so mn.
(2) "phy mc" l tn gi hai nt dng trng ch Hn, y
ni ch c ci p b ngoi.
(3) trnh k thut.

(4) km i hng i.
(5) y hiu l quan nim.
(6) ngha nh nh nhng.
Thi gian ph phm
(Phan Khi, Ci ng h ca ngi Vit Nam, Ph n tn
vn, 1931)
Trong ting ta c mt li m ngi ta hay dng l cm
vua ngy tri, t ra n ht chng no th n, lm c
chng no th lm, khng b hn ch v thi thc chi ht.
Li c thnh ng "lm vic quan" l lm vic ri (1)...
Phi, phm k lm vic quan khng b hn ch thi thc
th ti g lm ng n lm kp thi v lm chi! Bi vy
cho nn ngy xa chng ta khng c ng h.
Chng nhng v khoa hc khng a nn khng lm c
ng h, m chnh v ci quan nim "cm vua ngy tri"
v "lm vic quan" y n chon sn trong u ri, khng
c s cn nn khng lm ng h c.
C ngi eo ci ng h khng chy, my trong h
ht, nhng v n p nn cng eo cho c vi ngi ta.
Ta cha nhn r ci gi tr tht ca thi gian l th no.
(1) lm qua loa cho xong. "Ri" y nh ch "ri" trong
"n khng ngi ri".
Khng lo xa, d tha mn
(Lng D Thc, Bo Nng c mm m, 1902)
Ti lun rng ngi nc Nam ta khi tng thiu th lo lng
th than , trong lc i lo mt hi m thi, ch no khng
lo n.
(...) Ngi nc ca chng ta, bi khng tng tri t thy
rng t nghe xa (...) h va mi ng n ni ra mt th(1)
th l i tnh i nt, lm b lm th(2), mun ngh m
n chi. Bi lm sao vy? Bi trong trm ngi mi c
mt, th l trong mt xm chng mt trm, ngi y
ng trn my bm(3) khc. C bc chc bc trm, cho
v cho ra, c ngi thiu n mnh ri, cho nn ht

mun rng sc na. V vy nhiu khi ngho nn kh s

li... n lc ngho ri li than th trch tri sinh mnh
sao m vn xu, mi cho kh ri li lm cho ngho, ti
tri khng thng.
(1) kh gi mt t.
(2) lm dng, khoe m.
(3) bm y khng c ngha xu m ch ngha bn khc,
k khc.
Tm nhn hn hp
(Phan Bi Chu, Vit quc s kho, 1908)
Tc ng c cu rng "cp cht da, ngi cht
ting". Xem cu ni thi danh vn nn qu. Nhng ti
tnh thay! c ti ti nh c di, mt ti ti nh mt mui,
ngoi bung the, bp nc, vn khng bit g l nc non,
tr s b u heo, vn khng bit g l rng rn. Hung
chi vt xu gia nh, thi h x hi, gn su buc cht
tri my nghn nm, on thanh nin cho n phng tn
tin(1), ua tranh danh gi, chng cu-li thng ng thi
n l qu u, ming cha ro sa lc lm nhng th
bc bi ng, c(2) cha ri ni m ao c nhng m ay
kim khnh. i! Th l vinh danh hay sao? Qy ha hay
sao??
(1) on thanh nin y ch th h tr, cn phng tn
tin trong x hi Vit Nam u th k XX l tp ngi i
theo xu th u ha.
(2) ngc.
Khng bit gi ch tn
(Trn Chnh Chiu, Lc tnh tn vn, 1908)
Khng gi ch tn th anh la ti, ti la anh, trm chuyn
s nt, tinh thn x hi tan r (...). Bt tn ln nht: mt l
di tr.
Nhiu ngi nc ta vng trong ng mu sinh(1) nhng
li gii di tr gi mo. Hai l bi c cc quy ch,
chng trnh, m li lm ra v tun hnh: Ni mi khng

gi c hai ba; Ngay khi k quy c khng c thc

hin, c k ba, bt k sau ny ra sao. Cho nn quy c
cha ro mc m nh b i: Cn nh c ming(1) th
ch l "ni lo m chi nghe lo chi" (. ..). Nhng thi
xu y y ry m c im nhin khng cho l qui g.
(1) kim sng
(2) tha thun ming
n xi th, cha lo lm lo ph
(Trn Chnh Chiu, Lc tnh tn vn, 1908)
Nc no cng c gian gio, Ty, Nam, Cht, Ch (1) u
c k tt ngi xu. Song nc ngoi ngi ta gian kho
xo ln, cn nc mnh gian vn xo vt. Ni gic th (2)
nh mt ngui Cht kia lnh ca ngi ta i bun, lnh ri
th lo lm ra t li cho nhiu, c gian ln th ly trong ci
tin li y, ch khng khi no ng toi vn bao gi. H
tnh nh 100 (*) m lm li ra 0,30 (*), du c gian, ch
c hay cng gim m cho gian. Cn ngi nc Nam
khng phi vy, c guc o hoi. Ch ra vn cho 10 (*)
ph tn cho l l, ri c ci vn ly hoi, c ci mch
chm hoi. ng 0,50 (*) cng gian, 0,30 (*) cng gian,
lm sao m khng hp tim (3)
Chuyn g hi lnh coi cng vic bn hn n mm mui,
v rch con i, chng lnh vic ri, v eo vng con eo
vng,chng giy v dp ln xe xung nga, v ly bc
gp chng ly bc gp, chng trai gi o , sm ging
sm mn ring, v tng ip (4) em c king h (5) n
tim m n ph. i tnh hay n xi, xi gp git gp, nc
mnh nay ra i bun th khng khc g my a con nt
tp i tp chy !
(1) Cht (c khi vit Chic): ngi tu, Ch: ngi M Lai
hoc n , cn Ty v Nam, tc ngi phng Ty v
ngi Vit.
(2) V d
(3) Cng nh sp tim

(4) Lin tc, dn dp

(5) Chi h, dng h
(*) Cc con s ny ln lt l: 1 ng, 3 ho, 10 ng, 5
ho
Nhn u cng thy s tm thng v tr tu
(Ng c K, Cm tng trong lc bin tp, bo Hu
thanh, 1923)
n vi cc bc tn nhn vt (1) nghe nng mt i
iu v ng hc vn th phn nhiu ch nghe bn n
vn lng t, lng nhiu, khng th m, giy, ng h
xe p, mt no kho, mt no mi, my mua hiu no
tao gi bn Ty, khng th con b n, con b kia, mn ny
my, mn kia tao, th thi.
n cc nh bun bn, th ra nhng Cng ty to nh thp
hiu (2) ln, vn hng ch ha, k vo ngi ra chen vai
k cnh, chng hiu ch khch th hng ng Ty, cn
hng An Nam th ch l bun ln bn quanh, mnh cnh
tranh vi mnh, khng nhng khng cnh tranh li c
vi k ngoi phng (3), m li cn ni di bn la, cha
khi thi mua hnh bn ti.
Th n cc nh ch to (4) th chng thy khi ln
khng nghe my ng, cc th ngh cng c tin b,
song cc nguyn liu phi nh vo ngi cung cp m vt
ch to khng ch c ra ngoi dng (5), sn xut
m c ng tiu th khng, ngi lm cng nhiu th
ngh cng khng, ht m hi nc mt ch "tay v
ming lm" (6).
(1) tc cc nhn vt o to theo kiu phng Ty
(2) cha r ngha
(3) ngi nc ngoi
(4) cc nh sn xut
(5) tc xut khu
(6) tng t tay lm hm nhai.

1. Nhm mt bt chc iu khng hay ca c nhn v

ngi thay i
(Dng D Thc, bo Nng c mn m, 1902)
Ngi nc chng ta s tnh li hi xt hn thua khng r,
c ngi sau th lm theo nhng iu ngi trc hay
lm. Bi vy cho nn c nc giu khng ng giu
nhiu, ngho th ngho n i khng o khng qun m
thay, ri mi mi c li cho tri cho s, cho ngy sinh
thng . C o (1) l nhng l phi; c vua ti, c cha
con, c anh em, c v chng, c bn hu; nu ngi nay
m tri nhng iu mi mang tai(2). Ch v nh i tc
gian ra ngay, tc lm bing ra sing, i di ra thit, tc
nghch ra thun, tc ngu ra tr, tc hn ra sang, tc d ra
sch, tc vng ra kho, tc trc(3) ra thanh, i nh vy
th l phi lm.
Xin hy coi gng ngi d quc (4), hoc phng ng
phng Ty, phng Nam cng phng Bc, ngi ta
thng hay i hay sa, t bc chc nhng iu t ca
ngi trc; bi vy nay ngi ta thanh lch lm. Nu m
c theo tc sai khng i th qu l kh v b thit hi.
(1) o l c truyn
(2) chu nhng iu khn kh, c hi
(3) trc tc l trc, c ngha l c, khng trong sch
(4) ngi cc nc khc
2. Tr tc v Hiu c
(Quc dn c bn - ti liu do ng Kinh Ngha Thc
son, 1907)
Dn ta i bo th m khng bit tin th. S d bo
th mt l do tr tc, hai l do hiu c (1). Thng thng
cho rng qu ma cht phc l hay, lng l rt lui l cao
thng, khng bit rng nh vy l ch mun n chi li
bing. l tri tc lm tr ngi cho ch tin th. Khng
bit rng th o (2) ngy mt suy, m li than th

phong tc xa khng c phc hi. Lng hiu c y tr

ngi cho ch tin th.
(1) Tr tc: bit th no l ; hiu c; a thch nhng g
c t xa.
(2) o sng i
3. Ci g cng ti tri
(Quc dn c bn, 1907)
Thuyt mnh tri lm cho dn ta b tr ngi. Nc yu
khng quy trch nhim cho chnh s ti t, quc dn bt
ti, m li ni vn s khng phi do ngi quyt nh. Lt
li hn hn khng trch c l khng c k hoch tiu
nc kp thi, khng phng nga i km m li ni thin
tai khng phi do ngi gy nn. Dch bnh lan trn th
ni con ngi sng cht c s, phng cng v ch.
Cng lm mt ngh, k thnh ngi bi, cng li ni h
gp may, ta gp ri. Than i! sao li c cch ni t hi
mnh n th?
THAM GIU CHO MAU NN SINH C GIAN BC LN
(Lng D Thc, bo Nng c mn m, 1902)
Cng bi ngi mnh tc quy(1) nhiu, cho nn mi sinh
bi bc nhiu. Bi bc ham ngha chi? Ngha l tham cho
mau c tin, ng khoe khoang nh cao ca ln, ng
cho khi b ngi giu c khinh khi b bc. Ti bi quy, t
thng nhau cho nn sinh ra tranh ua v l ti (2). L ti
gp th c mn chi mau hn c gian bc ln? R l tc
quy lm cho ngi tr lng tham lam.
(1) thi quen xu.
(2) ct sao kim li.
CH BIT CNH TRANH TRONG NHNG VIC TM
THNG, LT VT
(Dng B Trc, Ting gi n, 1925)
Cnh tranh l mt ci tnh ph thng ca nhn loi,
nhng bc danh nhn kit s ua ti chi sc, chng l v
ci danh thc m cnh tranh y ? Nhng bc ph ho

bn cc nc u M lm nn cho dn c thnh nc
c giu , chng l v mt ci li to m cnh tranh y
?
Nay hi n cch cnh tranh ca ngi mnh th no? i
hc th cnh tranh nhau cu c hc bng nhiu, m tr
thc rng hp phm hnh thp cao li khng h cnh
tranh n.
Lm quan th cnh tranh nhau cu cho c tin nhiu
chc ln, m o c tt xu, chnh tch hay hn (1) li
khng h cnh tranh n.
trong lng th cnh tranh nhau ch n ch ngi, ngi
trn ngi di, ngoi ci khng h so snh hn thua, ai
thin ai c, ai hin ai ngu (2).
Ra ngoi ng th cnh tranh nhau k kh ngi giu,
manh qun tm o, ngoi ci khng h phn bit ng
hay l thng , b hay l con na.
Lm rung th cnh tranh nhau tc rung thc vn,
mu b t nc, m n.nhng ng bi mnh mng, k
hng ngn hng mun mu th c ai nhn.
Bun bn th cnh tranh nhau lun li mua cho c,
mnh khe bn cho tri, m n nhng i tn giao dch
(3) k trm th ngn th hng th c ai bit.
Lm th th cnh tranh nhau bn r ph gi lm iu (4),
cng m cha tng c c mt ci on th ng
nghip cho hn hoi, khong trng (5) li ch. y s
cnh tranh ca ngi mnh ton c mt ci mc ch nh
nhen hn h nh th c. Th m cnh tranh hng hi d
tn, cng chng khc g ngi cc nc h cnh tranh v
ci danh thc, ci li to.
(1) vic lm ca cc quan chc trong khi thi hnh cng
v, k hay ngi d. ..
(2) "hin" y c nghra ngi c c hnh ch khng
phi l hin lnh, d di, v ngu c ngha ngc li.

(3) nguyn ngha "i tn" l dng h ln, y ch nhng

ngi c vai v v ni ting trong ngh.
(4) gian di, man tr.
(5) tng t nh "khuch trng".
Dn kh bc nhc (Phan Chu Trinh - Th gi Chnh ph
Php, 1906)
Nc Nam bn mi nm nay, vn nc ngy mt suy,
sut t trn n di ch bit chuyn li bing vui chi.
Php ch lut khng cn c ci g ra tr, nhn ti cng
tiu dit i mt c. Ngi trn th lu lu c thng
trt(1), chng qua nh sng lu ln lo lng; ngi di
th em ca mua quan , tht l tin bc ph l lut. (...).
Sut c thnh th cho n hng thn, a gian gio th
nh ma nh qu, la gt bc lt, ci g m chng dm
lm; a hn yu th nh ln nh b, gim c u,
cng khng dm ho he mt ting.
(1) trt: cp bc phm hm.
Php lut n s (Quc dn c bn, ti liu ca ng
Kinh ngha thc, 1907)
Dn tr cng m mang th php lut cng phi tinh t.
Lut l nc ta s si ht sc. Nhng iu r rng th
hoc l phin toi v dng, hoc l khe kht qu kh lng
gi ng (...) Nhng iu ta ni ta lm hng ngy m
theo lut quy ti, th sng b ti , ti lu, chiu b ti
pht trng. n nhng iu ng phi theo cng khng
th theo c. Trn cng nh di u m m mng
mng, c h thnh mt nc khng c php lut. Dn
khng gi ch tn, trong dn gian ngi ta lm kh c
vi nhau, thng mc cha kh bi c. Quy tc ca
trng hc, k hoch ca cng s phn ln nm trn giy,
treo ln cho vui mt, c ln cho vui tai m thi. Trn di
khng tin nhau, m mong gi ng php lut th tht l
kh thay! khng gi c th thay i i l hn.

Lm ra v yu nc mu li ring (Phan Bi Chu Cao ng quc dn, 1928)

Chng bnh hay gi di l chng bnh chung ca ngi
nc ta m trong li c mt chng c bit l chng i
quc gi... No m truy iu, no tic hoan nghnh, no
l k nim anh hng, no l sng bi ch s, chung dn
trng gic, Nam ht Bc h, xem trong mt m lc
nhc lao nhao, cng c my phn ngi bit quyn
nc mt th tnh mng khng cn, hn nc c v th
giang sn mi sng. Nu nhng tm lng i quc m
tht th chc chn th ging Tin Rng chng hnh phc
lm sao? Nhng ti tnh thay, khn kh thay, ngi u
thi mn th chng bao nhiu m ngi rao danh th y
ng y ng.
Git nc mt khc nc vn ngy m chan cha m
xem cho k th rt nc mt gng; ting chung trng
ku hn vn trong ngoi ging gi m nghe cho ti ni th
rt l chung tr trng hi; ngoi ming th i quc m
trong bng vn l kim khnh m ay; trc mt ngi th
i quc m n lc m khuya thanh vng th tnh ton
nhng chuyn ch sn chim mi. Cha i! Tri i! i quc
g, i quc th ? eo mt n i quc phnh chng la
i, mt mt thi mua chuc ly ting ch s chn nhn,
mt mt th m cht ly lt ng tham b c.
Hc i lm dng mt cch sng sng (Nguyn Vn
Vnh, ng c tng bo, 1907)
C chiu n, su by gi, ng gc h Hon Kim,
trng k i qua ngi i li, thy nga mt qu. Nhng
trng my ng n mc qun o Ty. Gm, sao m kho
bt chc, gi s s hc hnh, s bun bn m cng bt
chc c kho th th hay qu! ng c cn trng, c
nt xanh, nt , u th m c, tay th ba toong, giy th
bng nhong, hai ngn tay th kho gy gy ci nch o
gi-l. ng ngi xe thc kho ly dng. Ngy xa ci lc

son , ci iu thuc l bt. Nay nhng ci y cho l

c ri. Ci xe Nht Bn by gi cng b. By gi c xe
cao su, m hn m ngi n ra b v hn nhiu. Tay cn
quyn sch hay l ci nht trnh (1), mt gi l trng th
li ra tung (2) na.
Em (3) thc l ngi hiu s duy tn. Cch n mc An
Nam i ci khn bng ci r, bi tc nh qu bu , o
lt tha lt t t, giy lp c lp kp, mng tay gi u
nh ngi r chiu th cng bn lm thc. Em cng mun
rng ngi An Nam n mc cho gn gng sch s din
mo tinh nhanh, nhng m thy nhng tr si sn (4) ca
cc ng cng nga mt lm.
(1) bo ra hng ngy
(2) trng c v phng tung.
(3) Bi ny k tn o Th Loan l mt trong nhng bt
hiu ca Nguyn Vn Vnh. Bi in trong mc Nhi n b,
nn xng "em"
(4) n din.
Ci hay ca ngi khng bit hc (Nguyn Trng Thut iu nh ci n quc hc, Nam Phong, 1931)
T L Hng c bt u gieo ci mm cu th , ri Mc
Trnh li cng ti bi cho thnh ci rng cu th. Cu th
nn ton m phng, m phng th khng cn bit bin
ha na. Nh ngi hc v tranh m lm cch lng phng
hay l can-ke th th no cng khng ng. K cch mi
cng khng ng, by gi khoanh tay li lc u l li
m rng "Bc v mu l thin ti tri nh, m mnh l
bt ti tri nh"... By gi du c ai hon anh cho bit
cng khng tin, c ai bit sng bit lp (1) ci g cng
khng thm ng ti.
(1) sng to.
c sng ngoi li qu nng (Nguyn Trng Thut - iu
nh ci n quc hc, Nam Phong, 1931)

Anh th v cm ly ci bt l v ngay phpng cnh C T

thnh ngoi Hn Sn t; thy tm n ci bt l t
ngay lch s Hn Cao T Trng Lng Hn Tn; anh
phng tung ra tr l din ngay tn Lu B, Quan V,
Trng Phi. Th sn th ho m h ci g ti th cho mt
ting "nam" vo giu, nh ci o ti gi l o cu nam
st sot, anh chng d ngi m hay bn thi th h gi
l Gia Ct nam. Ci g tt th cho mt ting "tu" vo
khen, nh mng kh gi l mng tu. y cng v t tng
thin di nh th, nhng nh ch to ni ha rt khn
kh, tt khng bn c phi tht nghit, m nhng
th b tm thng th may cn ngoi ngp sng kim
n vi nhng ngi qu ma ngho kh.
Soi gng
Socrates - trit gia ngi Hy Lp l ngi u tin trn th
gii khuyn con ngi phi lun "soi gng": Hy t bit
mnh! Socrates cn i xa hn na khi cho rng: Hnh
phc ln nht ca con ngi l hng ngy ngm mnh v
ngm ngi; nu khng lm c nh th, cuc sng s
khng phi l cuc sng.
Lc sinh thi, GS Trn Quc Vng c ni l hc lch s
soi li hin ti; hc lch s th gii bit Vit Nam chng
ta km nhng g, nn thay i nh th no... Chn l
dung d lc no cng vy.
Tht bi Vit Nam l tht bi u tin v cho n nay l
duy nht ca Hoa K sau 230 nm thnh lp nc, th
nhng h vn dm xy i k nim "bit" v cuc
chin tranh bi thm v au n y ngay gia th ! L
Tn l ngi dm ni n nhng thi xu ca ngi
Trung Quc.
Vy, chng ta hy nhn thng vo s tht: Ngi Vit Nam
c nhng c tnh tht tuyt vi, nhng cng c nhng
yu km phi gt b. Nhn thng vo s tht mt cch

ton din v su sc, bt u chnh t ch chng ta bit

cch soi gng.
Chng ta v ang to ra (cha bao gi nhiu n th)
cc loi bng cp tht, cht lng rm. Nhn cc tin s
xung quanh, hng ngy m chng ta gp khng th
khng c t ngi lm chng ta au u. Nhn nhng cp
sch nng n, to ng m con em chng ta ngy ngy
phi tha lc l trn vai cho n mc x cnh, chng ta
bit r nn gio dc hin nay sai ngay t trit l ca n:
Hc "bit", thi ch khng phi l hc hiu(!).
Ngi Vit Nam s "ln" mi nu nhng ci cp sch
nng nhc v sai lm kia vn tip tc nu ko v tr m
sc lc ca tui th ngay c khi cha kp bc vo i. V
ri, chng ta c c mt b my cng quyn nh vy,
nhng trn bo ch thng xuyn ng chuyn bt ng
tham nhng tnh A, sai phm tnh B, hnh dn tnh
C, khut tt tnh D, mp m v bt hp l tnh E...
Bi vy, ngi dn cn cc v quan chc "soi gng". Vic
lm ca tn Th tng Nguyn Tn Dng yu cu cho
thi chc mt thiu tng cng an, chp nhn n t
chc ca mt ph ch nhim Vn phng Chnh ph l mt
tn hiu cho thy thi dt khot: Mi cng chc phi
"soi gng", ngay by gi!
C th "soi gng" trong thong chc hnh nh ca mnh
sau mi ngy. C th khi soi mnh vo , ta bng cht
nhn ra nhng ngi v cuc sng chung quanh ta. Mt
dn tc bit cch "soi gng" mt cch nghim tc v
thng xuyn, chc hn dn tc c th t ho v nh
c bc i v pha trc.
C nn vit v khuyt tt ca ngi mnh khng?
Phng vn Gio s Cao Xun Ho
- Cch y nhiu nm, nhiu bn c c c mt n
tng kh mnh sau khi c bi ca ng ng trn Tui

Tr Ci. Trc khi vit bi ny, ng c c cun "Ngi

Trung Quc xu x"... khng?
- Rt tic l mi my nm sau ti mi c c. Ti rt
thch cun . Ti ngh rng nhng cun sch nh th rt
c ch cho ngi c, nht l nhng ngi thc s c
quan tm n dn tc, v nht l trong thi k hin nay.
- ng c ni "Nhng cun sch nh th rt c ch cho
ngi c, nht l trong thi k hin nay". Phn cui cu
ny nn hiu nh th no?
- By lu cc tc gi vit v tnh dn tc v "bn sc" ca
dn tc ta, d l nhng chuyn gia v dn tc hc hay l
nhng tc gi nghip d, khng tr mt tc gi no, u
ht li ca ngi nhng ci hay ci p ca dn tc ta.
Nhng cun sch v nhng bi v t ca ngi nh th rt
cn cho chng ta, t nht l nng cao nim t ho dn
tc v khc phc tm l t ti vn thng thy nhng
dn tc nh yu tng l thuc ngoi bang trong nhng
thi gian di. T ca ngi l vic rt cn lm trong nhng
thi k m ta phi ng u vi nhng k th mnh hn
ta gp bi. Nhng c mt iu quan trng khng th
qun: ngi Vit Nam cng l ngi ch khng phi l
thn thnh. "Con rng chu tin" chng qua l mt huyn
thoi, ch tht ra chng ta cng ch l con chu ca cha
ng ta, vn l nhng con Ngi, khng hn khng km,
d ci danh hiu ny c vit hoa hay vit ch thng.
Trong khi say sa t ca ngi, kh nhiu tc gi qun mt
mt s tht quan trng: mnh khng phi l ngi theo
ch ngha quc hay ch ngha v chng. Ch c ngi
theo ch ngha v chng mi cho rng dn tc mnh l "u
t nht", l sinh ra du dt cc dn tc khc, khai
ha cho h tr thnh vn minh v u t nh mnh, v cc
dn tc khc cn man r v km ci, khng th thiu s
hng dn v ban n ca mnh, mt dn tc thng ng

c quyn v c s mnh du dt h thot khi tnh trng

mng mui.
Ta bit r ci tm l t ho dn tc kiu a n
nhng cuc chin tranh tn khc nh th no, v lm
cho nhng dn tc "thng ng" thm bi mt cch
nhc nh ra sao.
Mt nh hin trit c i c ni rng, mt trong nhng
nhn t quan trng nht khin cho mt dn tc, mt triu
i, mt nh vua, mt tng lnh sa a nhanh nht chnh
l mt trn i thng ly lng khin cho ngi ta c o
gic l mnh bt kh chin bi, mnh l tinh hoa ca nhn
loi, mnh l tuyt i hon ho. chnh l du hiu
chc chn nht ca s suy n v i bi. Cho nn, sau
mt thng li ln, nguy c suy vong ca mt dn tc
khng nhng khng mt i, m cn tng gp bi.
- Vy lm th no gii quyt mu thun gia nim t
ho dn tc v ch ngha v chng?
- C l cch t vn nh th khng tht n, v y
vn khng phi l mt s la chn gia hai cc. Nu
c khc nhau chng th l khc nhau gia t ho v t
mn mi ng. D nhin ta c quyn t ho ng mc v
nhng thng li v vang m ta ginh c trong d
vng v ang ginh c trong hin ti. Ti ni "t ho
ng mc" l v nu vt qu mt mc no ta rt
d tr thnh l bch. C nhng dn tc khng c thnh
tch v vang bng ta trong lch s chng xm lc ch v
trong lch s h cha tng b xm lc ch v trong lch s
h cha tng b xm lc k t khi lp quc. V s d nh
vy cng c th v h qu hng cng, v d nhin h
cng c quyn t ho v s hng cng y.
T ho qu mc rt d a n t mn. M t mn th
bao gi cng c ci hi. iu xa nay khng c ai
khng tha nhn. Sng c ngha l tin ln, l ci thin, l
pht trin, l khc phc, l sa cha. Vy nu thy mnh

khng cn tin ln, khng cn ci thin, khng cn sa

cha g ht, th kt qu chc chn mi phn l tin
thng n ci cht. Mun sng tip, khng th no t
mn c. M mun khng ri vo t mn, phi bit rt
r bn thn c nhng nhc im g. iu cng cn
thit nh nim t ho dn tc.
Khng nhng phi nu r nhng nhc im, m cn phi
lm cho mi ngi Vit thy xu h nhng nhc im y
mt cch su xa. Cho nn vit v ci xu cn c mt ngi
bt tht sc bn thin ch v ti hoa. chnh l vn
kh khn nht c t ra trc nhng ngi c nh
vit v nhng thi h tt xu ca dn tc. V nhng ngi
c vai tr cm cn ny mc cho cc tc gi phi phng
tay pht ng lng dng cm ca h ln, dp lng t i
dn tc n ti a. H tc gi no nu ln c mt s
tht ng bun n u chng na, bng mt ging iu
giu ct cay c n u chng na, th cng khng gp
phi bt c s phn ng no. V d nhng li ch bai ca
h ch ng vi mt thiu s "khng ng k" chng na,
th vic h lm vn ht sc c ch khng nhng cho
nhng ngi "ng s", m c cho nhng ngi cn li
na.
Cho nn ti c th hoan nghnh nhng cun sch v
nhng bi bo vit v nhng nhc im tiu biu nht
v c tc dng cn tr ln nht cho s pht trin v i
mi ca dn tc.
- ng l ngi tm huyt vi gio dc, vy tha ng, gio
dc thi nay - nht l trong ci cch c nhng "sai lm"
v ch vit, sch gio khoa... Nhng ci cch ny c nh
hng g...?
- Tht ra khi cc tc gi thc hin cun sch Gio khoa
Ting Vit tp 1, ti v mt s ng nghip c gp .
Nhng dng nh cc tc gi khng chu tip nhn v
nh anh thy, hu qu ca n m bo ch d lun

ang ph bnh. Nhng c l vic l nn... vy thi.

Theo chng ti th chng t khng nn a con ngi ra
"th nghim", nht l li em gio dc "th" th tht l
nguy hi.
Ring cun sch "Ting Vit s tho ng php chc nng"
NXB Khoa hc x hi v Cng ty vn ha Phng Nam
(qu II-2006) xut hin ln u vo nm 1991, quyn
sch ny c cc nh ngn ng hc xem l "nh du
mt bc ngot trong lch s nghin cu ting Vit" v
y l ln ti bn th 3.
Sch gm c 2 phn: Phn Dn lun ch yu cung cp
nhng t liu v tnh hnh chung ca cc tro lu ng
php chc nng hin nay. Phn th 2 ni v cu trc v
ngha ca Cu trong ting Vit. Theo tc gi th y l s
"c gng miu t trung thnh nhng c trng ng php
ca ting Vit ng nh n c ngi Vit hiu v s
dng hng ngy". Gio s cho bit thm vic ra i cng
trnh ny l nhm "b cu cho nhng thiu st ny l
cng vic ca tng lai".
- Xin cm n Gio s v cuc tr chuyn ny v knh chc
Thy hon thnh tm nguyn.
Bc xc nhc nhi
i mi a ra c mt khu hiu p, l "nhn
thng vo s tht". Trong mt thi gian di trc y, mi
ngi vn rn rn nh i trn thm, lun s vy bn mt
thnh tch, nay bt u ni n chuyn nhn thng vo s
tht...
Vy l t ch ch "vch l tm hoa thm" hay tng tng
ra hoa thm, ngi ta bt u phi i u v mt vic v
vn kh khn v n nu nhiu h lu (c th cht ngi),
l tm kim s tht. V khng t m t mi bt u xut
hin. Nh bo vit "nhc nhi, bc xc", lnh o cng

ni "nhc nhi, bc xc", k c dn thng cng lun

than "nhc nhi, bc xc"...
Khng phi trn bo m c trn din n Quc Hi, ta
cng thng nghe nhiu v i biu ni "nhc nhi, bc
xc".
Ni c l mnh ang "nhc nhi", ang "bc xc" chc
l vn tt hn khng ni. iu cho thy ngi ni
nhn ra vn cp bch ca t nc, ca nhn qun v
ang au u mun nhng vn c gii quyt
theo chiu hng tt p.
Nhng con ng t "ni ln bc xc" n ch "gii quyt
nhng bc xc" vn cn xa. Tham nhng vn mi ngy
mt to, mt ln. Gio dc, qu l nhc nhi, qu l bc
xc v n ng n tt c mi ngi, tng lai ca t
nc. Gio dc m ti t th cn nguy hi hn tham
nhng. C th thu li tin ca bn tham nhng hay b t
chng. Nhng l o to ra nhng th h con em km
cht lng tr tu, c vn nhn cch o c th nh
nc xung ct, khng cn g vt vt c na.
Mong rng i biu Quc Hi trong nhiu k hp khc
nhau khng phi cht vn li nhng cu hi ging nhau
lin quan ti vn no "cha c gii quyt" v
ngi ta quan tm nhiu hn n chuyn gii quyt dt
im nhng bc xc hn l ni bc xc ri , i ng
ngon lnh trong chn m, nm m.
L hng
Do ny, thnh thong, ti nghe thy trn ti vi t l hng,
l hng trong qun l (t ny xut hin vi tn s cao
nht), ri ti l hng trong kin thc, khi ni v gio dc,
l hng trong nhn thc, khi ni v php lut... Ni
chung, nhiu lnh vc c l hng!
Nhng l hng nho nh, u tin l nho nh, ri nt dn
ra, ln dn ln v trng hoc n pht s, kiu nh nhng

vt nt trn cu Vn Thnh... y l v d thi. u tin

ngi ta khng quan tm lm n vt nt, cho n khi
vt nt tr nn trng hoc. An nguy ca nhiu ngi b e
da, lc y nhng hi chung bo ng mi ging ln
khn cp.
ng s, cu cng, nh ca, xy bng b tng, gch
ngi, xi mng st thp, nhng l hng l d nhn
thy nht, nhng l hng hu hnh. Nhng l hng v
hnh, bit l hng m hng bit to hay b, x l th no,
mi l nhng l hng ng s. C khi ch rt b thi cng
ng s, v n mang tnh bo hiu, n ly lan ri n ko
sp c mt cng trnh. Th y, bao nhiu chuyn xy
ra, mt vi cu th nghi bn , ri n mt ng dy
bn , ri PMU, ri na... l hng nh thnh li ca h
thng, cc c ngy xa gi nh th l "ci sy ny ci
ung", cha nhng ci ung nhiu khi au n lm".
Hai trang s im b x, mt ct im trng t nm
ngoi, c pht hin trong ngy xt im thi tuyn vo
lp 10 cho mt lp cui cp trng THCS n l mt l
hng nh, mt vt nt c th che y v lp lim, nu
khng c mt c gio cng quyt khng chp nhn vt
nt y v nu bo ch khng coi y l chuyn nh. Sa
im th sao ch? Cc gio vin u c ngc nhin
chuyn y. u him g chuyn gio vin gi in thoi
n nh cho cha m hc sinh, bo rng mn y, im
y... thp y khng c gii u, khng c tin tin
u, thm ch khng c thi u? Cha m nh th no?
Th l cung ln, con di ci mang, trm s nh c...
im s cn n u sa n y, min l cha m bit
iu. L hng trong mt cun s im khng phi chuyn
l nhng n c tnh d bo, trong mt thi im m nhiu
l hng c pht hin v b x l kin quyt. S c nhiu
s im na ln ting. C ch m xem!

Hi chng nh ng
"Hi chng nh ng" c rt nhiu lnh vc, nhiu loi
ngi. No l tim phong, tim xng. No l to dng
mt bng gi, uy tn gi. K mc bnh "nh ng" ging
nh chic thng rng ku to. Lm khi li nh qu bng
bay nu c thm ngi ngoi tip hi.
Mt ln, trong mt cuc hp ln ca thnh ph, ngi gii
thiu chng trnh gii thiu mt tin s thuc vin nghin
cu... ln ni chuyn. i tng nghe l cc nh nghin
cu, cc vn ngh s. Ngi ni chuyn hm y cng tht
hm hnh khi vui v ni:
- Tha cc anh, cc ch... Ti l... l... th ny... C chuyn
khng thc nhng cng l chuyn thc l sau mt m
ng dy mnh c chuyn i t Ph tin s sang Tin s.
C hi trng ci thoi mi. Ci hm hnh ca ngi ni
xua i ci mc cm v hc v anh ang mang.
Cng l chuyn v hc hm, hc v. Mt ph gio s, tin
s ni vi bn cng la vi mnh, cng l ngi cng
ngnh na nhng cha c bng n cp kia v anh mi ch
c "v rut" mt tm bng i hc rng:
- Ti th ng l g. So trnh c khi ng cn hn ti v
khon ngoi ng. Ti phi c chy ch n ch kia mi lt
y. Vin ti ai cng phi tm cch lo cho c c ci y
vo din quy hoch. By gi th yn tm ri.
Ngi tm s vi bn l ngi chn thnh khng bit giu
ci ng giu ca mnh. M c giu cng chng giu c
bi by gi nhng chuyn hc gi bng tht cng ang l
iu kh ph bin...
Nc mnh hm nay nhiu ngi thc hc, thc ti. Cng
khng thiu ngi hc o, ti o. Ngi thc hc, thc ti
thng lm nhiu ni t. Ngi hc o, ti o thng lm
t ni nhiu.
K i ngn, ngoa ngn khng b ai ng thu, khng
phm vo lut trt t x hi nn nhiu khi hnh tung,

hnh tc ngn ng nh mt th nhiu tinh thn. Vic

khng nguy him n tnh mng ai nhng li gy kh chu
cho ngi c chng kin. Bnh ny, cc nh chuyn
mn ang tm tn gi nhng dn gian hin i th ch
danh t lu: l "hi chng nh ng".
"Hi chng nh ng" ny c rt nhiu lnh vc, nhiu
loi ngi. No l tim phong, tim xng. No l to dng
mt bng gi, uy tn gi. K mc bnh "nh ng" ging
nh chic thng rng ku to. Lm khi li nh qu bng
bay nu c thm ngi ngoi tip hi. H "nh ng"
mnh bng mi cch. n by tt nht ca cch y l
tin. C i ca ti Nm Cam tng ni: "Ci g khng
mua c bng tin s mua bng nhiu tin". V trong
trng hp ny tin cng lun lun l cch th nht
thc thi hiu nghim nht ca k "nh ng".
Mt bui biu din ca nhc vo loi nhng nhng vy m
nhng M.C c coi l xinh gi p trai, duyn dng v
hot ngn nht s dng rt nhiu, rt nhiu nhng t
bng by: "Tht l tuyt vi, rt thch, kh c bit, tht
l xut sc, ht rt hay... Ri th qu hon ho, xng ng
ci n ci kia...". Qu tnh khng c t no hay hn cc t
ny na. Ch tic l ngi ht mi thanh sc bc
thng thng nhng ngi gii thiu "nh ng" h
ln mc siu ny siu n. Trong nha nha ca mu sc
m nhc h tng ca nhau ht li m khng mt ln thy
ngng. Ch c ngi nghe v ngi xem lm lc ch
mun bt tai li v c qu nhiu nhng cu xng tng
nhau nh th.
Mt s cy bt trong mt i nm n o in ht tp n,
tp kia vi giy p cng ba la, ba cng. u quyn
sch thng c li gii thiu rt chung chung ca mt vi
tn tui. Cui quyn sch thng l cc li nhn xt ny
n ca cnh hu. Ai cng bit, c nhng cun sch loi
ny, trc l nhng cuc gp g, nhng ba nhu,

nhng phong b ng kim ngn lt tay. T y "hi chng

nh ng" xut hin. Ru vo li ra. No h s l nhng
tc gi ny kia ca t nc. No l h snh vi ng y,
b y ca nhn loi. Cm tng nh quanh bn bia hi
hi t ton nhng v nhn. Tin nhp ti ch ln giy.
Ngn ng lc y c cnh.
Li khen nhau c choang choang. No l iu ngh, giu
xc cm. No l ti hoa trong tu t. Ri th thnh tho
trong ngn ng dn tc nhng cng rt hin i v nhiu
v su xa tm nhn loi. H xung phong tnh nguyn t
chc cc cuc giao lu, i li. Bn b quen mt th nhiu,
quen vn chng th t. Ri chm ch mt ngy no ,
ngi y thnh mt nh... c chng ch. V sau nhiu
ngi k, i u cng vy, anh ta hay mc mt ci o
trng, c ti ngc, trong ti lp l "tm th nh" ca
mnh. Dng ny thuc din mua danh. Anh ta t "nh
ng" mnh. Tht bun l li c nhng "nh ng" ng
i ha theo, tng ln thnh mt nhm "nh ng"
siu hng.
Xa, ta c ni thi ni pht, ni khoc. C hn nhng lng
ci hn hoi. Tc ny l tc dn gian nhm gii tr th
gin ca ngi nng dn sau lc vt v rung ng. Ni
pht, ni khoc cho vui m chng cht ai. Lm g c
chuyn qu b to bng ci nh, vy m vn c ngi h
h nghe. Lm g c con c qu chn ngang ng lng
khin ci xe ct kt chy qua b , vy m vn c ngi
khc khch ci...
By gi, mt s ngi c v nh hn hn ng b. Ni pht
c mc ch. Ni khoc c cng hng. Mi ci u bi
bn hn hoi ch khng dn d ci cho vui nh cc c
ngy xa. c nhng tin s giy ra ta, v vn. C
nhng siu sao sp tim v l chn tng. Ci thc dng
ca khng thc ti b thc t phi trng bng nh
yu trn sn vt.

Tri ma ro, trn cc ao bo, rung mung thng vang

ting nh ng, ch nhi. Mi con u ku. Mi nh ng
l ku to nht. Nhng cng chnh n l con vt xng
xu, t tht v km cht nht.
Ci ng ng sau lut php
... ci ch lut php dng li, ngi ta vn lun lun c
th suy ngh di gc o c hoc vn ha trc
tin l hiu hin tng, sau na l tm cch khc phc
n...
Lut php thng c nh ngha trong cc t in nh
l nhng quy nh mi ngi nht thit phi tn trng
trong khi o l suy cho cng ch c ngha l nhng c l
hp vi lng tm cho con ngi li c x hi tha
nhn v khuyn khch nn theo, ai theo c c ngha
y l ngi tt. Mt hnh ng b coi l phm php, khi
n xm phm n quyn li hoc ca c cng ng hoc
ca cc thnh vin trong cng ng, do , phi b trng
pht. Cn mt hnh vi b coi l thiu o c tc l b
cng ng ln n. C th bo s ln n ny ch dng li
phm vi mt d lun, song i vi ngi c lng tm
trong sng, l mt ci g rt nng n. L t nhin l
trong vic phn bit mt hnh vi o c v mt hnh vi
phi o c, mt cng ng t ni v mnh rt nhiu.
Sau ht, cng nn ghi nhn rng mc d nhng tiu
chun o c thng c tnh nhn bn, ngha l chung
cho mi dn tc, nhng i vo c th mi dn tc n li
mang nhng sc thi ring. n y, bt u thy xut
hin vai tr ca vn ha, n l li sng, li ngh, cc quan
h gia con ngi vi thin nhin v con ngi vi con
ngi, tt c tr thnh nn np tng dn tc v lm
nn s khc bit gia dn tc ny vi dn tc khc.
... Thnh thong, ti c phi gi sch ra n li nhng
tng trn, nht l gn y, c bo ch, nghe i, c

bit thm nhiu hnh ng m chng ta quen gi l hin

tng tiu cc. Nhiu ngi nng dn hm li, mang bn
th rau qu phun thuc tr su, sn vo gy ra c hi.
Cc l m b m ln thng l km ci v mt v sinh
ngha l sn bnh tt hi ngi. Nh my, bnh vin
hng ngy tng ra th cht thi lm nhim mi
trng. Ri hng ha th lm u, ct bn r cnh tranh
gi k ngi mua mang v c khng dng c, th cng
khng qun ngi.
Cho n gn y li xy ra nhng v tham nhng gh
gm, tham nhng n mc ngi ta tin rng cc ng
s phi mt ht lng tm th mi bo nhau vt sch tin
ca nh nc n nh vy! C bit bao hnh ng ngang
tai tri mt ang xy ra chung quanh, v c c ngy mt
pht trin. M ly lut php tr nhau th khng phi d.
Ti li y nh ci cy, gieo mm hm nay, hm sau
mi "kt qu", lc by gi ngi c li cao chy xa
bay, ai lm g ni! V chng, trong tnh trng x hi hn
ho, mi ngi chen chc nhau sng, mun ln ra u
mi ca ci c s gp mun vn rc ri, d g bt tn tay
day tn trn lun ti? Nhng ci ch lut php dng
li, ngi ta vn lun lun c th suy ngh di gc
o c hoc vn ha trc tin l hiu hin tng,
sau na l tm cch khc phc n.
Chc chn l khng c g khin cng khi gn mt s hin
tng tiu cc ni trn v cc hnh ng tng t vi li
lm n (km theo l li sng np ngh) c t ngy xa, khi
ngi ta sng theo kiu khn vt (n c i trc li nc
i sau) v v trch nhim (sng cht mc bay, tin thy
b ti) ch bit n quyn li ca gia nh mnh (n nh
ai nh ny rng), ch bit n ci lng ca mnh l cng
(trng lng no th lng y nh, thnh lng no th lng
y th), ngoi ra, b qua mi chuyn, bi "c cht th c
lng cng cht". Tm li, ng thi vi vic truy cu v

mt php lut, cn xem xt ngay ci r ca cc hin

tng ni trn v mt o c - vn ha, bt mch
cho trng. n lt n, mi ti li, v phn ng trc ti
li - k c nhng ti li nh, hoc qu tinh t, php lut
khng kt lun ni - li cng ni ln mt iu g v
tnh trng tm l x hi ni chung. Nu nh y c s
dng dng, tc th , mc k k c ti v khng sao hnh
thnh ni d lun cng nh khng ct ngha c nguyn
nhn su xa dn n ti li, th chnh l mt bng
chng cho thy sc kha tinh thn ni chung ca x hi
ang c vn , v s cha chy cho mi c nhn khng
th kt qu, nu khng c s cha chy cho c cng
ng ni chung.
ang ngh vn vi nh vy th gn y, qua bo Nng thn
ngy nay, s ra 12.6.99, ti li c bit thm v mt
hin tng phi ni l k cc gia cng ty X v cng ty Y
c s tranh chp. tr th, bn Y lin tip gi ti bn X
nhng chic quan ti v cc vng hoa tang, trong
r tn tui k th ca mnh. Nh mt phng vin Nng
thn ngy nay nhn xt, y qu l kiu khng b cha
tng c Vit Nam. S vic "c o" n mc cc nh
chc trch ang phi theo di tm cch lun ti cho
chnh xc. Tuy nhin, theo ti ngh, nhiu bn dc ca
chng ta, khi nghe chuyn, hn khng khi nh ti nhng
cch tr th vn c t xa, v cn lu truyn li qua li
n i ca dn gian; cm gin ai th i d hi m m
ng cha ngi ta ri o ln h nhc. Hoc lm hnh
nhn th mng, vit tn k th ca mnh ln m ri ly
kim chm vo ch him v thu thy a l v ym vo
t c. Hoc nh trong truyn Tm Cm, ci u ca
Cm sau khi cht c Tm mang ra lm mm gi v
cho ngi m Tm vn gi l m gh (cng tc l m
ca Cm). Th ra, ci hnh ng kia khng hn n
c nh chng ta tng tng. Trong khi ln n n v

ng tnh vi mi s trng tr ch ng, ng thi phi

thy n thuc v mt ci g di truyn trong tm l x hi,
do , c khi hot ng ngoi mun tng con ngi c
th. Ni cch khc, trong ci hnh ng k cc kia thy
c c nhng cn nguyn vn ha su xa (vn ha y
khng ch bao gm tinh hoa m nh cc nh nghin cu
khoa hc xc nh, cn bao gm c nhng cn b cn vt
b). V nh vy l trn ng suy ngh v hin tng tiu
cc, chng ta c th phn no yn tm v ln n u
mi cuic ng, cn nh vic lo cha chy th sao, y li
l chuyn khc.
Chc chn, mi khi ng trc mt hin trng tiu cc,
li cn lo ln ra cn nguyn o l vn ha ca n, cng
vic phi lm s tr nn v cng b bn. Chng phi l
lu nay nhiu ngi chng ta c thi quen suy ngh mt
cch n gin "truyn thng cn bn l tt", "o l nhn
chung l lnh mnh", xu xoa mi chuyn. Nhng
chnh bi th, nay li chnh l lc x hi phi lo nhn thc
cho thu o hn. B bn my th b bn, gii quyt
n cng mi chuyn tiu cc, khng th c cch no
khc. Bi cc vn o l vn ha khng ch lin quan
n php lut m cn lin quan n mi mt xch khc
trong gun my x hi. Ni nh mt vin s ngi Nga,
ng D. Likhachev: Khng c vn ha, x hi khng th tr
thnh x hi c o l.
V nu khng c c vn ha ln o l, th mi ci cch
trong cc lnh vc kinh t, khoa hc u tr nn v ngha,
tc khng th thc hin.
Ln ln v ng nhn
Ti v nc c 8 nm. iu th ni, t y lng,
l ti cha bao gi cm thy hi tic v quyt nh tr v
ca mnh d ti khng th thc hin ng mong mun
cc d n, k hoch m ti p vi nhiu tm huyt

trong thi gian hc tp nc ngoi v d nhng kh

khn, tr ngi phi ng u phc tp hn ti tng ngh.
Ti qu trng nhng nim vui v c nhng ni bun trong
cuc sng.
Tr v nc: s la chn sng phng ch khng phi s
hy sinh.
Trong hu ht trng hp, ngi tt nghip nc ngoi,
d vi th hng cao, khng c ngi ta tri thm
mi li.
Mt s ngi thc s gii, nu c nguyn vng li, s
c nh chc trch nc s ti to iu kin thun li
nh c, nhng h cng phi thnh cu, phi xp hng,
phi trng cy vo cc c hi, nh bao nhiu ngi. li
nc ngoi, h cng phi ng u vi s ghen t, k
ca cc ng nghip v cng phi n lc vn ln
trong kh khn, cha k nhng kh khn ring dnh cho
mt cng dn c ngun gc nhp c.
Khng phi khng c trng hp mt ngi d c mi
ch danh, t b cuc sng n nh, sung tc nc
ngoi tr v phc v t nc v chp nhn cuc sng
vt cht thiu thn. Nhung i a s ngi quyt nh tr
v l do thc s c nhu cu lm vic kim sng v xy
dng s nghip qu nh. Nu mt ngi c kh nng
nh c nc ngoi quyt nh tr v, th l v h c
nhu cu lm vic qu nh, cng nh h c nhu cu lm
vic x ngi v, thay v chn x ngi, h chn qu
nh. Ni nh th khng phi tm thng ho vic tr
v phc v t nc ca ngi Vit Nam hc tp nc
ngoi hoc ngi nc ngoi gc Vit. n gin, h la
chn gia cc con ng c nhng kh khn v thun li
khng khc nhau v phi t chu trch nhim v s la
chn ca mnh.

Kh khn trong giao tip gia ng bo: tm l

vng ngoi
Mt t bo k rng c mt Vit kiu kh thnh t nc
ngoi, tr v nc tm kim c hi u t, ch nhn
c s n tip lnh nht ln thi ng vc ca ngi
trong nc. Anh tr ra nc ngoi, thnh lp mt Cng ty,
gi chc Ch tch hi ng qun tr v thu mt ngi
nc S ti lm gim c, ri cng vi ngi ny tr li
Vit Nam. Ln ny, on i biu ca Cng ty c n
tip rt trng th.
Nu ng l c mt v phn bit i x nh m t trong
bi bo, th ti khng h ngc nhin.
Ti chng kin vic nhiu ni: trn my bay, trong
nh hng, khch sn, ti cc khu du lch... Ni chung,
trong nhiu trng hp m mt ngi Vit v mt ngi
nc ngoi cng thc hin mt giao dch, th ngi nc
ngoi thng c pha i tc Vit dnh cho s chm
sc tn tnh, chu o hn. Thi coi thng ca ngi
Vit i vi ngi Vit l mt trong nhng nguyn nhn
chnh khin cho ngi Vit, khi giao tip vi nhau trong
iu kin khng quen bit trc, thng khng c thi
chinh phc, chan ho, ci m, m ch c thi phng
ng, i ph, d chng.
Nhng c va p: hu qu ca s nng cn.
Trong giao tip, ng x hng ngy, ngi tr v c ch
th hin cc quy tc, l thi ca cuc sng vn minh
trc mt ngi trong nc, t cch i ng, n mc, ni
chuyn... Mi khi thy iu g khng hi lng, ngi tr v
ph phn bng cch tin hnh so snh gia cuc sng
nc ngoi v cuc sng trong nc, tt nhin, trong s
so snh y, cuc sng trong nc gi vai tr mt phn
din. Vi thi y, ngi tr v d b coi l k lai cng,
hm hnh.

Trong cng vic, ngi tr v nc mong mun thay i

nhng ci ang c trong nc bng cch gii thiu v p
dng nhng iu mnh bit c, hc c nc ngoi,
xy ng ci mi. Ngi tr v s b coi l k cp tin
v v n mt khi t thi coi thng nhng ci ang c
v th hin ni khao kht i mi mt cch qu mc cn
thit.
Vt cn i vi s tin b: km v k lut v tnh t
gic
Chng ta cha c thi quen sng theo cc chun mc ca
x hi cng dn. Trong mt x hi c t chc tt, cc
quan h giao tip, x s gia ngi v ngi u da trn
thc v quyn ch th. Trong cuc sng dn s tn tai
nhiu loi li ch vt cht v phi vt cht, khi mt li ch
no thuc v mt ngi, th n khng th thuc v
mt ngi khc. X hi ch c trt t, nu trong iu kin
mt li ch thuc v mt ngi, tt c nhng ngi khc
phi tn trng vic ngi th hng li ch thuc v
mnh.
Vic mt ngi"c" trong khi nhng ngi khc "khng
c" to ra mt tnh trng m thot trng c v khng
cng bng. Song, tnh cng bng ca gii php th hin
ch ngi c li ch, n lt mnh, phi tn trng vic
mt ngi khc th hng mt li ch khc thuc v
ngi . Mt ngi c quyn u tin vt ng t khi n
xanh, bi v chnh ngi ny phi dng li ngay ng t
khi n , nhng quyn u tin vt ng t cho
ngi khc. Khi c nhiu ngi cng xp hng mua v
xem bng, th ngi n sau phi nhng quyn u
tin mua v cho ngi n trc bng cch xp hng ch
n lt mnh, nu chnh ngi ny n trc th quyn
u tin thuc v h. Xut pht t suy ngh y, ngi ta
ni rng ngi vt n coi nh c hnh vi n cp

quyn s dng n xanh ca ngi khc, ngi khng

chu xp hng m chen ln ginh mua trc l ngi c
hnh vi n cp lt u tin ca ngi n trc.
Vit Nam, nh trng v gia nh thng khng dy
nh th. iu gii thch s ph bin ca cc hnh vi
ng x rt km vn minh din ra cng khai v v t: iu
khin xe vt n hoc chy ngc chiu quy nh,
chen ln, ginh lt cc quy v, x rc, tiu tin, khc
nh ni cng cng.
Vt cn i vi s tin b: mc cm t ti.
Ngi vit thng ni v mnh nh mt ging ngi rt
thng minh, nhng li c x, hnh ng di s iu
khin ca nhng suy ngh ni tm y mc cm t ti. Mc
cm y lun khin cho ngi Vit, khi giao tip vi ngi
nc ngoi, khng c c s t tin, nh c cn thit v
thng nhanh chng n nh v tr ca mt k thua thit.
Sau mt trn u bng vi Hn Quc trong khun kh
vng loi World Cup 2006, trn u m Vit Nam thua 1-2
trn sn nh, mt t bo chy tt "H d!" khi ng mt
bi bnh lun y hoa v trn u ny.
Ti cm thy xt xa khi c dng tip v bi bnh lun
km theo. Chng ta c th bt bun khi thy ngi Vit
khng cn b hnh h trong nhng trn u th thao i
khng, nhung h hi, h d vi mt trn thua th ng l
qu nhc tiu.
nc ngoi, i a s ngi Vit ch c nhng m c
nho nh, ch khng c tham vng ln. Ngi Vit nc
ngoi thng d dng t bng lng vi v tr ca mt
ngi lm cng n lng hoc ca mt tiu ch, ni
chung l ca mt ngi thuc tng lp trung lu hoc
trung lu cp thp trong x hi ca nc s ti. Mc cm
t ti cng vi s thiu gn b gia cc thnh vin ca
cng ng ngi Vit xa x v nhiu yu t khc khin

a s ngi Vit ch t c thnh cng trung bnh cc

nc khc, bn cnh nhng ngi Vit khng thnh cng.
Cho n nay, cha c cng ng ngi Vit no to c
nh hng c bit i vi s pht trin kinh t, vn ho,
x hi ca nc s ti, nh cc cng ng ngi Hoa.
Bnh kh cha tr: hoang tng v phm cht tr
tu v nng lc
Tr thng minh ca ngi Vit khng n ni no, nhng
khng hn vt tri so vi cc dn tc khc. Vn l,
nh ni, ngi Vit thng t ni v mnh nh mt
ging ngi c phm cht tr tu vt tri. C thi gian ,
mt t bo n m mt chin dch ng vin th h tr
hng hi lao ng, sng to xy dng, pht trin t
nc. Phn khch vi tng y tm huyt ca nh bo,
ti theo di rt st chin dch . Trong sut mt thi gian
di, ti thy bo lin tc ng nhng bi vit c v cho
vic pht huy tinh thn i Vit. Thm ch, c bi vit cn
ku gi lp tr phi bit h thn v vic cha pht huy
c tinh thn i Vit v gi l ni h thn cao c.
Ti cm thy rt i ngi khi c nhng bi vit nh th,
c bit i ngi v tc dng to ra s ng nhn nguy
him ca n.
ng l lp tr phi bit h thn v vic t nc cho n
by gi vn nm trong nhm cc nc ngho v phi tch
cc hc tp, lm vic gp phn a t nc ra khi
cnh ngho i. Th cn pht huy tinh thn "i Vit"?
Suy cho cng, tinh thn ch l sn phm ca tr tng
tng, cng nh s tng tng v cc ngun lc t
nhin di do ca t nc. Chng ta khng c nhng
pht minh khoa hc c tc dng nh du nh cc im
mc pht trin trong lch s vn minh nhn loi, cng
khng c nhng siu tc phm vn ho, ngh thut c

nh hng su rng i vi s pht trin vn ho, ngh

thut ca th gii.
ng l ra, ngi Vit ch nn ku gi ln nhau cng nhau
on kt chung tay xy dng t nc, lao ng theo kh
nng v tr tu v sc vc ca mnh. Ngi Vit (v ni
chung mt dn tc khng c nhng u im vt tri v
tr lc, th lc) c quyn t ho v nhng thnh tch trung
bnh ca mnh, nu thc s l iu h c th lm
c bng tt c sc lc, tr tu v bng thi lao ng
nghim tc, c k lut. Con ngi vn c th tr nn v
i t vic chp nhn nhng iu bnh thng, lm nhng
vic bnh thng thu c nhng kt qu bnh thng.
Nhng chc chn ngi ta khng bao gi tr nn v i t
s hoang tng v nht l t vic gn cho mnh nhng
tnh cch v i hoc phm cht u vit khng c tht,
nu khng mun ni l ch c th tr nn l bch vi
nhng th .
Tnh t phn ca ngi mnh
Gn y, chng kin nhng bc tin mnh m ca Trung
Hoa trn trng quc t, li thy d lun hm nng mt
cun sch c xut bn cch y hai thp k. l
cun Ngi Trung Hoa xu x ca B Dng.
Dng nh c s lin tng gia s dng cm nhn ra
nhng yu km s mang li sc vn ln mnh m cho
mt dn tc. Trc cun sch ca Trung Hoa, th nc
Php, nc M, nc Nht Bn u tng c nhng cun
sch tng t, nhn mnh l xu x... Cn ngi Vit, mt
"Ngi Vit xu x"- ti sao chng ta khng bn n?
Chng ti mi nh s hc Dng Trung Quc, nh ph
bnh Vng Tr Nhn v tin s Nguyn S Dng cng bn
v vn ny.

Phng vin: V sao chng ta c mt "Ngi Vit cao

qu" m mi gn y mi cp n kha cnh ngc
li?
- ng Dng Trung Quc: Mt cng b gn y ca nh
ph bnh vn hc Vng Tr Nhn lc tm trong sch bo
c cho thy, ngi Vit Nam ta u phi khng bit t
phn. Ngay trong thi cn i cng tng c hai nh chnh
tr, cng ng l hai nhn vt lch s quan trng t tay
vit sch t ph bnh ng li chnh tr ca mnh. Tc gi
T phn l nh i quc ni ting Phan Bi Chu, cn T
ch trch l Tng B th ng Cng sn ng Dng
Nguyn Vn C...
Nhng t phn v t tro tnh cch ca dn tc th phi
ni n mt nhn vt ni danh trn trng vn hc v
bo ch l Nguyn Vn Vnh (1882-1936) u th k 20
m nm nay chng ta s k nim 70 nm ngy mt ca
ng. Nh vy l vic dm nhn vo gng t soi mnh,
vch ra nhng thi h tt xu ph phn v khc phc
u phi l cha tng c ta. T ph phn tng c
coi l mt v kh tu thn... Vn hnh nh ch
khc!
Khc ch no, tha nh s hc Dng Trung Quc?
- Ti nh n mt cch qung co ca mt b ch ca
hng tin phong trong vic m m vin ti H Ni:
"Khng c ngi n b xu, ch c ngi n b cha
bit cch lm p". Mt con ngi vy, vi mt dn
tc c vy khng?
Khi ni v biu tng "con c g" gn vi mt x s ni
ting ngho nhng cng ni ting c hc min Trung,
ci biu tng y c th gn vi tnh bn xn, keo kit
ngi ny nhng li l tnh hiu hc, ch phn u vt
kh ngi khc...
V vy khi ni v mt s khc bit trong tnh cch ca mi
dn tc, mi cng ng, ta c th ni v mt s tnh tri

hay nhng tim nng mang cc khuynh hng khc nhau

ch khng nn hiu nh nhng hng s phn nh mt
tnh cch tuyt i, bt di bt dch.
Trong sch du k Hnh trnh X ng Trong nm 1621 ca
c o Alexandre de Rhodes c thut li tri nghim ca
mt thng nhn B o Nha. ng ta n ng Trong
(vng Hi An) v c nhiu ngi nc ngoi khc cnh
bo v mt thi xu ca ngi bn a l hay xin x.
Rng ngi ng Trong rt chung ca l, thy ai c ci
g cng ng li "Xin mt ci", do vy ai c g th ch l
ra ko h li xin. S vic din ra ng nh vy. Nhng
mt ln, ng thng gia ny quyt nh th xem c ng
hon ton nh vy khng, bn n mt gia nh thuyn
chi ngho v tay ln ci r y c ri ni bng ting
bn a "Xin mt ci!". iu bt ng l ngi thuyn chi
chng ni chng rng a lun c ci r c cho ngi ng
li xin mc dc th l c ba n ca gia nh mnh.
Th l ng thng gia ngi B li pht hin mt tnh
cch i lp vi nhng thin kin v ngi ng Trong...
Cn hin nay th sao?
- ng Vng Tr Nhn: V chuyn ngi ngng th khng
phi ni nhiu. S thc l khi bt tay vo cng vic tm
hiu ngi Vit xu x, bn ti nhn chung quanh thy
nn lng. C ngi bo thiu g vic cn lm sao li i
vo bi lng tm vt th ny. C c nhng ngi rt tt
cng ni rng khng nn lm. Ni chung mi ngi nhn
mnh hnh nh khng c thin cm lm. i lc chng
ti cm thy hnh nh mnh c li.
Tuy nhin, gn y tnh hnh c kh hn, dn tnh thng
cm hn v ti cng ngy cng c mi ngi cho l
cn thit. Ti ngh y l mnh lm mt vic khng ngi
ny lm th ngi khc phi lm.
Ti sao li ny sinh ci tm l ngi ngng ny v n bt
r su vo lng ngi nh vy?

- ng Vng Tr Nhn: C th c nhiu l do. Trc tin

phi thng cm vi nhau, y k ra cng l mt nt tm
l thng thng ca con ngi. Nh vn Triu Bn c ln
k vi ti: Nguyn Minh Chu vit mt truyn hi yu,
Triu Bn vit bi ch v nhn ra ngay l ng Chu gin,
khng mun nhn mt ngi ph mnh na. Ti bui hai
ngi gp nhau trong nh tm (trc nm 1975, ta son
Vn Ngh Qun i ch c mt cn phng tm chung, t
bn cnh ci b to). Triu Bn bo: "Chng nh ti ni th
khng ng sao?". Nguyn Minh Chu mi thng thng
tr li: "ng, nhng ngi b n au b m, ai m chu
ni!".
y, vi mt c nhn l th, vi c x hi li cng nh
th. Tn tng c kt: "Dn hm lm triu ai ngi ln
- Nc bn ngn nm vn tr con".
- ng Dng Trung Quc: T nhng cu chuyn v b ch
thm m vin v thng nhn B o Nha, suy cho rng
ra th phi tr v ci nguyn l "nhn chi s, tnh bn
thin". Nhng ci xu,nhng ci i ngc li vi thin tnh
ca con ngi khng thuc v tnh cch ca mt dn tc
m ch yu ch l biu hin ca nhng con ngi trong
nhng hon cnh c th mt ci thin cn ca
mnh. Bit nhn thc ci xu, bit t ph phn l thi
khn ngoan khng ch vi mt c nhn, mt cng ng
hay mt dn tc. V cng l nim ct li ca hai ch
"gio dc" nh bi th Na m (D bn) ca C H:
"Ng thi ai cng hin lng
Tnh ra mi rch hai phng d lnh
D lnh b tnh tri sanh
Thng do gio dc m thnh thi quen"
(Bn dch ca Quch Tn)
u l thi xu ng s nht?

- ng Vng Tr Nhn: Xt trong lch s, s ngn ngi ni

trn l mt tm l hnh thnh t lu. Dn gian ai cng
thuc ci cu: Tt p ph ra xu xa y li.
Trong thm tm ta tha bit mnh khng thiu g thi xu.
Song ta nht, khng mun nhn thng vo bn thn. Ci
g b bi ch tnh chuyn giu nhm ch khng mun gii
quyt. Bi bn bu, mt mi. Bi quen d di vi mnh,
khng c nhu cu hng thng, khng cn t ti trnh
hon ho. Sau ht bi cm thy hnh nh khng bao
gi gii quyt ni. Tc l c phn t ti nm rt su trong
ta m ta khng bit. T ti trong lng, t tn ngoi ming,
c hai u thm cn c !
- ng Nguyn S Dng: C ai trong s nhng ngi
ngoi quc tng nhn xt: "Mt ngi Vit th hn mt
ngi Nht. Hai ngi Vit th kh lng hn hai ngi
Nht. Ba ngi Vit th chc chn thua ba ngi Nht".
y c l l mt li khen ch cho d. Bi v rng c
bao gi ngi Vit chng ta sng ring r tng ngi mt
nh Rbinxn Cruz trn hoang o u. Hn th na,
chng ta li rt chung tinh thn tp th. M tp th th
ba ngi ch l con s ti thiu. V ngha l, chng ta
chng c my c hi cnh tranh vi ngi Nht c.
Vic mt ngi Vit c hn mt ngi Nht hay khng l
chuyn cn phi bn. Th nhng, vic "tam nhn bt
ng hnh" gia ba ngi Vit th khng kho l chuyn
c tht. iu ny xy ra do nhiu nguyn nhn, trong
c c nhng c tnh nm trong "gien" di truyn vn ha
ca ngi Vit chng ta.
Tuy nhin, "t ti trong lng, t tn ngoi ming" cng
tng pht huy tc dng trong qu kh?
- ng Vng Tr Nhn: V chng, i vi mt dn tc, kh
nng bit ni v mnh mt cch chnh xc ph thuc rt
nhiu vo khu tip xc vi nc ngoi. M ta th lch s
i ngoi qu nng n. Sng vi nhng ngi hng xm

mnh, vic gi nc t ra ci nhu cu tm l phi khng

nh mnh, phi khng nh ci s c quyn tn ti ca
mnh. Ni qu nhiu n ci d ca mnh c khi khng
cn sc m nh gic.
Ngay c sau chin tranh, bc vo lm n kinh t v thc
th mun lm bn vi mi nc trn th gii, nh nhng
ngy ny, th cng khng d sng phng ngay c.
Ta vo th xut pht qu km. Thm ch c ngi ngh
mnh khng bao gi ui kp ngi. Vy phi ng vin
nhau, nhn mnh ci phn thun li vn c cng nhau.
S lng trnh khuyt tt ging nh mt nhu cu t v.
- ng Nguyn S Dng: Trc ht, l ci tm l "Trc
xinh trc mc u nh. Em xinh em ng mt mnh cng
xinh". Kiu g th kiu, c ng mt mnh mi xinh. Nh
nhng cy "trc" ring r, ngi Vit chng ta tht s c
nhng phm cht tr tu kh cao siu. C nhn vo nhng
gii thng quc t m ngi Vit ginh c trong cc
k thi olympic quc t v ton, l, ha... th chng ta s
r. Th nhng c gom nhng cy "trc xinh" ny li vi
nhau th chng ta s c c mt khm trc mt mng, ri
rm: Mi l l,mi c gng u b v hiu ha trong s
bng nhng ca cc mi quan h.
Cha ng ta tng dy "Xu u hn tt li". Kh ni
khng hp tc c vi nhau th "xu" cng rt kh m
u. Thc ra, ni ngi Vit chng ta khng hp tc c
vi nhau l cha tht hon ton chnh xc. Chng ta
tng hp tc c vi nhau rt cht ch trong chin
tranh. Cng bom ri, n n, ngi Vit cng c kt cht
ch vi nhau hn. Rt tic, s hp tc nh vy cha
chuyn giao c cho s nghip xy dng ha bnh.
Thi xu ng s nht vn l s khng dm nhn thng
vo nhng thi xu c thc ca mnh. N l thi xu m
c kh nng v nui dng mi thi xu kinh khng
khc?

- ng Vng Tr Nhn: Ngi Trung Quc xu x c ni

nhiu ni ch khng ch trong sch B Dng. C ln qua
ting Nga ti thy ni mt nh xut bn London c ch
trng c mt x-ri sch ngi mi dn tc t vit v thi
xu ca mnh, ring hai bn ting Anh v ting Nga cun
Nhng ngi Nga k cc cng lc c pht hnh
London v Moskva. Sch ngi Anh ngi M t ni v tt
xu ca mnh cng nhiu. Vy th ti sao ta khng tm
dch?
Ngh k th thy chnh nhu cu chung sng vi mi ngi,
bn b vi mi dn tc trn th gii li ang i hi
chng ta tnh to nhn li mnh. Xa cc c c th theo
chnh sch "ni ngoi vng", a vua gi i triu
cng. Thi i hin nay khng th tnh chuyn khn vt
nh trc c na. Lm n mun lu di phi sng
phng. Ngay i vi qu kh cng phi sng phng. Do
km nn phi hc, khng c g l ngng nu ham hc
hi. Ch khng chu hc khng bit hc v cha hc
ln mt thnh tho mi ng xu h.
- ng Dng Trung Quc: Khi cn bnh bt cho t bo
quc ng ra i sm nht Bc K ng c tng bo,
Nguyn Vn Vnh di bt danh gi n l o Th Loan,
ng vit nhng bi ph phn v tc t vng m, thi
h danh, nn c bc... n khi tr thnh ch bt t ng
Dng Tp ch trong 2 nm 1913 v 1914, ng m mt
chuyn mc ly tn l "Xt tt mnh" ly cm hng t
mt cu ca vn ho Php Emile Zola: "Ni ht, bit
ht, cha ht" (Tout dire pour tout connaitre, pour tout
gurir) v gii thch thm rng: "Cc nt xu, cc h tc
ca ngi Vit Nam ta, cn ni ht ra, ng c giu gim,
ai cng bit th mi sa c. Lun l l phi dy ngi ta
bit gc r iu c t nguyn trnh, mm mng iu
thin t gic lm iu thin".
Ngi Vit c "vn ho c" ?

Unesco ly ngy 23/4 hng nm lm ngy sch v bn

quyn th gii khuyn khch s c sch. Nhn li tnh
hnh sch in qu khim tn ca chng ta hin nay, ngi
th cho l li ca x hi th vi sch, ngi th gn ti
cho ngi vit khng th sng to ra nhng a con tinh
thn xinh p ngi c phi x i tm, ngi th
li cho s bnh trng ca bo tr, truyn hnh, Internet...
D Nho gio khng con na nhng "nh hng ca Nho
gio phng din t duy, phng php t tng th
cn lu mi gt ht c, khng ch bi Nho gio khng
c cng sinh vi ch phong kin nn khng cng
cht vi n m kiu t duy Nho gio i vo v thc"
ngi Vit.
Qu tht vi dn s hn 80 triu c xo nn m
ch, ang tin ti ph cp PTTH m mi u sch ch in
t 1.000 - 1.500 cun m bn lt t mi khng ht th
chng ta phi t cu hi. Nhng ni rng ti sch khng
hay nn bn khng chy th e rng khng tho ng, v
thc t trong nhng nm qua c nhng cun sch vit
tng i c, hay nhng truyn dch tng ni ting
nc ngoi m bn vn xo th u phi ti tc gi hay
ti sch, ni rng do truyn hnh, Intemet... th ti sao cc
nc pht trin nhng th h c trc ta ti th k
m s lng sch trung bnh xut bn vn hng vn.
Theo ti tr li mt cch thu o th c nhiu nguyn
nhn, trong c nguyn nhn t qu kh, t lch s
hng nghn nm ca dn tc.
1. Ngi Vit tri qua hn ngn nm sng di ch
qun ch, ni m tt c quyn lc u tp trung vo tay
nh vua, nh vua ch trao quyn cai tr dn chng cho
mt s t quan li hay s ngi thi u t i qua cc k thi
hng, thi hi, thi nh vn l nhng k thi nm th mi
ho hay vi ba nm mi din ra mt ln. V s c sch
thnh hin thi ca tng lp hc tr, s t khng ch

trng vo vic m mang tr thc, m ct thi u lm

quan bi quan nim "mt ngi lm quan c h c
nh". Bi vy, hc tr ch hc ci thi c cn. Dy cng ch
dy ci cn cho thi c. Ngi hc ch c nhng sch tm
tt gi l i cng hoc tt yu ch cha bao gi c
chnh vn hoc ton vn, hc tr hc thi theo cc "b "
thi (cng c son thnh sch) theo ni dung ti thiu l
thi thin, ph bch, vn sch nm mi (nghn bi th,
trm bi ph v 50 bi vn sch). Bi vy ngi hc tr
Nho gio nh nhiu m nghe t, khng c sng kin,
khng c c sng tc (thut nhi bt tc), h sng l thuc
vo cc khun mu t tng, khun mu l tng ca
ngi xa. Chnh t "trit l gio dc" m d Nho gio
tn ti hn nghn nm m lp lp cc s t ngi Vit
khng th sn sinh nhng nh t tng, nhng nh bc
hc hay cc trng phi hc thut - bi tt c ci cn
s sng to, ph cch, thot ra khi ci khun mu nh
ci vng kim c chp ln ci u hc tr, s t ngi Vit.
Mt khc, tng lp hc tr trong x hi Vit c truyn
khng nhiu, hn na vi ba nm mi c mt k thi v
vic thi u lm quan l rt kh khn.
Hng nghn s t lu chng ln kinh ch vi ba ngi trong
s chim c bng vng, nn vic gi con n
trng, mong c ngy con thi u lm quan trong nhiu
trng hp tr nn thiu thc t gia lc nhu cu n
mc thc bch hng ngy. V th c mt k s c sch
trong nh nhiu khi khng phi l mt vinh d m l gnh
nng, h l k "di lng tn vi, n no li nm" hoc b
mang ra giu ct: "nht s nh nng, ht go chy rng,
nht nng nh s".
C th ni "trit l gio dc" Nho gio c nh hng rt
ln ti "vn ho c" ca ngi Vit ngy nay. V ni nh
Ts. Lai Thy th d Nho gio khng cn na nhng
"nh hng ca Nho giao phng din t duy, phng

php t tng th cn lu mi gt ht c, khng ch bi

Nho gio khng cng sinh vi ch phong kin nn
khng cng cht vi n, m kiu t duy Nho gio i
vo v thc, ngi Vit.
2. Khng ai c th ph nhn tc ng to ln ca ngh in
i vi s pht trin ca nhn loi. Trung Quc vo thi
c i, s xut hin ca ngh lm giy, ngh in c coi
l bn pht minh ln. Chu u vo th k XV, vi pht
minh ra my in (1434) v mt th mc cho php in c hai
mt giy (1441), c bit s ci tin ca Gutenberg (1400
- 1468) t con ch in bng g sang con ch in bng kim
loi to ra mt cuc cch mng: xut hin ngnh cng
nghip in. V khng phi ngu nhin khi th gii tn vinh,
coi Gutenberg l mt trong mi nhn vt v i nht ca
nhn loi t xa n nay, cn pht minh ca ng cng l
mt trong nhng pht minh v i nht trong s pht trin
ca nhn loi. Ti ni dng di t sang u thy vai
tr v tc ng ca ngh in n ti s pht trin ca x hi
ni chung v s c ca con ngi ni ring nh th no.
Vit Nam, s chp: vo khong th k I n th k III
khc in kinh Pht. Nh vy ngh in ca ta c t kh
sm.
Trong thi k phong kin, cc c s n lot ca Nh nc
phong kin ch yu in sch gio dc (T th, Ng kinh),
kinh Pht. Cc sch v y hc, cc khoa hc khc khng
c in nhiu nu khng mun ni l rt t Sang th k
XVII, vi s hng khi ca th Vit Nam, kinh t hng
ho manh nha hnh thnh th ngh in cng xut hin
nhng c s t nhn, ban u l mt s quan li, tr thc
b tin ra khc vn in sch nh L Qu n, Nguyn Vn
Siu, Bi Huy Bch, Cao Xun Dc... song tiu biu nht l
phng in Liu Chng (Hi Dng c tui th 211 tui
(1683 - 1904). Phng in ny cho khc in nhiu b
sch quan trng v c gi tr: nm 1967 khc in i Vit

s k ton th, nm 1972 khc in Truyn k mn lc, nm

1714 khc in Nam c thn hiu ca Tu Tnh... khng
nghi ng g na, chnh s ra i ca ngh khc mc bn
in sch (tng truyn ng t l Lng Nh Hc) v s
pht trin ca cc c s in t nhn gp phn quan
trng vo vic truyn b tri thc v thc y "vn ha
c" ca dn tc. n nay tt c nhng sch Hn Nm
chng ta c c u c in vo giai on ny. Tuy
nhin,do vic in n phc tp, hn na triu nh li phong
to nghim ngt (v d, nm 1718 Trnh Cng cm nhn
dn cha cc vn in sch v sch in) nn ngh in ca
nc ta km pht trin. Do vy m lng sch Hn Nm
c lu hnh cha y 30% m ch yu tng lp quan
li, hc tr, thy - mt b phn rt nh trong x hi
Vit truyn thng. Cn 70% s sch cn li l chp tay
ca ai ngi ny gi. S liu trn khng ni ai cng r, t
l ngi bit ch trong x hi phong kin rt t v trong
s t ca t ai c iu kin c c 30% s sch lu
hnh kia?
Cng vi s xm lc ca thc dn Php, Ngnh in Chu
u cng c du nhp vo Vit Nam, khai t ngh in,
ngh lm giy c truyn. V cai tr c bn vng,
thc dn Php ra sc p dng chnh sch ngu dn. Trng
hc ch dnh cho mt s nh con ci Php kiu v nhng
ngi trung thnh vi ch . Vit ng b gii hn, Php
ng c dng lm ngn ng chnh thng trong chng
trnh ging dy. Ngi i hc thi k ny thng nhm
vo mc ch lm vic cho Php vinh thn ph gia.
i vi ngi Php, chng ta khng th ph nhn mt
phn cng lao quan trng ca h trong vic to dng ch
quc ng, nhng phi hiu s to dng ny khng phi
nhm vo vic nng cao dn tr m vi mc ch truyn
gio, thm c hn l nng cao ch quc ng ch nho
mai mt dn, gim bt s chng i ca ngi Vit vi

chnh quyn thc dn. Bi sch ch nho dy con ngi ta

bit trung, hiu, tit, ngha, trong ch trng gi ln
lng yu nc. V l nm 1900 thc dn Php sa
chng trnh thi c, bn cnh ch Php, tng ch quc
ng, b bt ch nho khin nh th Trn T Xng phi
than trong bi "Than o hc":
o hc ngy nay hng ri
Mi ngi i hc, chn ngi thi
C hng bn sch lim dim ng
Thy kha t lng nhp nhm ngi...
Sn phm ca ch thc dn, phong kin l n nm
1945 dn ta hn 95% m ch, vy vn ho c ly t
u pht trin.
Sau hai cuc khng chin trng k ca dn tc, t nc
ta bc vo thi k i mi, vi sut i ca mt h
thng ngnh xut bn, nhng vn ho c ca ngi Vit
c thay i hay khng? Ti ngh cu tr li khng kh. C
nhn vo tng lp sinh vin, hc sinh hin nay th c cu
tr li kh chun xc: H c khng g ngoi my cun
gio trnh t nhng nm 60 - 70 ca th k trc, rt t
ngi chu kh c thm sch tham kho, m rng kin
thc. H vn ch hc nhng g h thi v ngi dy vn
dy nhng g c trong gio trnh.
Dng di, lang thang trong lch s ti ch mun nhn thy
ci nguyn nhn bt r t truyn thng hiu hc ch
khng hiu c ca nhn dn chng ta, c mt gii
php mang tnh chiu su gy dng nhu cu c, nng
cao dn tr ca ngi Vit.
Nn ch cp trn
Bn bao gi n d nhng cuc hp, hi tho, tng
kt, mt tinh... m nhn thy Ban t chc y v cng
thng, lo u? Khng phi h lo v ngi n d t m lo v
ch mi m cp trn cha thy l mt. Hu ht cc "cuc,

cuc" nh vy u khin nhng ngi t chc au u:

Nu "Sp" khng n th coi nh cng toi.
Thc t th vic ch cp trn n d hi tho, tng kt
ang tr thnh mt vn nn khng nh hin nay, bi v
"sp" th c t m hi tho, hi ngh, mt tinh, tng kt li
qu nhiu, m cuc no cng phi mi cho k c "sp"
ti d.
Ch VIP (nhn vt quan trng c bit)
Cch y mt thi gian (gia thng 11/2005) ti khch
sn Sofitel Plaza H Ni, Hng xe my Sufat, t chc gii
thiu mt mu xe my mi. Tt nhin l h t chc rt
rm r. Nhng BTC th c chy nh n c, m hi m k
chy di trn m, ch v mi mt vic: Khng bit v th
trng B X. c n d khng. M l quan chc VIP
c coi l khng th thiu v ng ny phi ln pht biu.
Kh nhiu khch t v rt bc bi v nn phi ngi ch v
quan chc kia v h b v kh nhiu d bui l cha
khai mc.
Sau hn na ting ng h th v th trng kia cng xut
hin. BTC th pho nh nhm. Pht biu ca ng th
trng cng chng c g to tt, quanh i qun li cng ch
l nhng li so rng, chung chung "chc mng, s to
iu kin..." ny n.
Mt cng ty chuyn v may mc kh ni ting cng ri
vo tnh trng tng t: BTC c ht ng li ngi, ri li
chy ra ngoi cng, gi in thoi c lon ln nghe
ngng thng tin xem v lnh o kia c n c khng?.
8 gi, ri 8h30 pht, BTC tot m hi ht v lo lng th
bng nhin on xe ca lnh o xut hin. BTC mng
cn hn bt c vng. V lnh o cng ch pht biu t
pht ri li phi bn v ri khi cuc tng kt ngay,
nhng vi BTC th l qu thnh cng bi ch cn c mt
ca lnh o l .

Ti Khch sn Mlia H Ni, trong mt hi tho v o to

ngun nhn lc cng va mi t chc gn y, nhiu v
khch cng trong tnh trng khng bit nn nm hay nn
ngi v c hi ngh u di c ch mt lnh o trn B
xung. Tr n hn na gi th c hi ngh chng hng v
v ny do bn nn khng th xung c. Cui cng th
hi ngh din ra nh cm ngui, t ngt v... khng c cp
trn xung d.
Hng trm v khch mi trong mt cuc hi tho ca bc
tiu hc thuc B GD&T, din ra ti khch sn Bo Sn
phi tri qua mt cuc ch i dai dng. Theo lch
c n nh, cuc hi tho s bt u vo 8h nhng n
8h15 vn cha thy ai chu ng vo cy micro bn
iu khin hi tho.
Khi ting ca ngi d hi tho lm rm ran c hi
trng, i din ca ban t chc mi chu ng ln l gii
rng, phi ch i Th trng ca B n pht biu khai
mc. Khng h c mt tit mc ca nhc, khng h c mt
hnh thc tiu khin no "cu gi", BTC ch cn bit
khch di c ngng i.
Phi n 9h, v lnh o mi xut hin. Thc ra, v lnh
o ny phi chy s hi ngh, trc b phi
khai mc mt hi ngh khc cng ca ngnh gio dc, c
ni dung v gio vin, din ra ti khch sn Kim Lin.
Thc t, li xin li nh nhng ca v lnh o khng
lm cho khng kh hi tho tr nn hng khi sau qung
thi gian gin on qu lu. Nu lm mt php tnh,
nhng ngi d hi tho b tc i hng trm ting
ng h, cho d c khng bit bao vic ang ch h c
quan.
Trn y ch l mt trong hng trm v d v cc cuc
hp, hi tho m phng vin KH&DT chng kin.
Kch bn hi ngh, tng kt: lnh o l nht

Trong bt c giy mi no m bn nhn c u c mt

"m- tp" rt ging nhau: "n khch, tuyn b l do, gii
thiu i biu, gii thiu lnh o cp trn, din ra hi
ngh, tng kt... ri sau bao gi cng c phn: Lnh
o cp trn pht biu (hoc ch o)".
Khi n hi ngh, khch n d u nhn thy l dy bn
u tin bao gi cng c ph khn trng, trang trng,
trn c cm hoa, nc rt, l bn dnh cho khch VIP.
i khi chng c my khch cp trn d nn dy bn ny
c khi gn nh trng trn. BTC cui cng nh "knh
tha" my v be b th vo. Hu ht khch d u
ngi ng gt, thnh thong v tay chiu l v lic ng h
ch cho ht gi.
Ngay c phng, x... cng c kch bn nh vy
Nn ch cp trn n d hi ngh, tng kt tr thnh
mt ni m nh hin nay vi rt nhiu ngi. Ngay c
cp phng, x, huyn, th... th cc cuc hp, tng kt
cng ri vo ci nn ch cp trn.
Mt phng ca Qun Thanh Xun, H Ni c mt hi
ngh v vn minh khi ph, nhng cng phi ch n gn
na ting ng h i mt v ph phng ph trch vn
x ca qun xung d v pht biu.
Ti cuc gp g mi y pht ng qu hc bng gio
dc do Cty TH (H Ni) t chc nhn ngy 20/11 ti mt
phng ca qun Ba nh, khong hn hai chc khch
mi c lang thang ht gc ny sang gc khc ca hi
trng v BTC ang c gng ch khch VIP.
Cui cng th khch VIP khng n (do bn t xut), th
l BTC tip tc mi "qu khch" ch thm t pht na (t
pht ny cng khong na ting). Cui cng th l pht
ng din ra trong khng kh bun t v khng c VIP no
ngi d.
Khu ph, thn, lng, t chc ci g bao gi cng c mi
c lnh o x, phng, ti d. Phng th c gng lm

sao lnh o qun ti d. Cn qun th ch lnh o

tnh, thnh ph. Cc cuc ca B, ngnh cng u nh
vy. C nh th dt dy nhau.
Thc ra nhiu v lnh o cp trn cng khng h mun
t ra quan trng khi khng n hoc n tr cc cuc hi
hp, tng kt, nhng lnh o th t m hi hp, tng kt
th qu nhiu lm sao m i cho xu c.
Vt n
Ti ln mn phng vn nhng ngi i nc ngoi m
ti bit vi mt cu hi duy nht trong vng mt nm
nay: "ng (b) bao gi thy ngi nc ngoi vt n
cha ?". Cho n by gi, tt c nhng ngi c hi
u tr li: "Cha thy bao gi". Nhng ngay sau c
nhng ngi gh tai ti hi: "ng c hm khng m hi
th?". Tt nhin l ti khng hm. Ti hi th khng
nh mt nhn nh m ti khng c c s nhng bng
nhng g hiu bit ti rt tin ngi nc ngoi khng vt
n tr nhng k cp nh hng hay mt loi ti
phm no trn ng chy trn s truy ui ca c
quan php lut. Ti hi th c gng l gii v sao ngi
Vit Nam li thng xuyn vt n .
Chng ta th i mt ngy qua cc ng ba, ng t ca mt
trong nhng ni "vn minh vn ha nht" ca t nc.
Ni c t l c nhn, thc s, tin s cng sinh vin v
cng chc cao nht. Ni y l H Ni. Nhng chnh ni
"vn minh, vn ha nht" y, s ngi vt n li
nhiu hn c. Ti thng xuyn nhn thy nhng thanh
nin vt qua m ng ang dng xe khi c n v
phng nh bay qua ng ba, ng t. Lc u, ti ngh ch
c nhng thanh nin lu lng, ngang tng, khng chu
hc hnh g mi vt n nh vy. Ngha l ch nhng
ngi y mi sng mt cch khng c thc trong cng
ng ca mnh. Nhng khng phi th m c nhng cng
chc o c cn, giy daen bng. Nhng cha ht m c

c nhng ngi tc hoa dm. Nhng cha ht m c

nhng c gi n mc rt mt n nhng b y phong
cch ca mt b ch.
Tt c u vt n . Cng li lc u ti ngh h ch
vt n bui sng v vi n trng, n cng s cho
ng gi, kp a con ti lp, kp tu kp xe i cng tc.
Nhng khng! By gi sng h vt n . Mi gi
sng h vn vt n . Gia tra h vn vt. Ba gi
chiu vn th. By gi ti vn khng c chiu hng
gim. Na m vn c vt n . Ngha l lc no c
th vt n l h vt v khng ch ngi tr m
ngi gi cng vt. Khng ch n ng m n b cng
vt. Vt n tr thnh mt bnh dch ca ngi
Vit Nam mt ri.
Nu chng ta nhn t trn cao xung ton b thnh ph,
chng ta s thy mt s no lon trn cc tuyn giao
thng. Chng ta thng xuyn b tc ng. Tt nhin
ng chng ta qu hp m lu tng ngi v xe c i
li qu ng. Nhng mt phn chng km quan trng t
no l thc ca ngi dn. Mt ngi thy n c
thn nhin vt ln. Th l gp ngi chiu ng ang
n xanh. Khng ai chu nhng ai. Th l n tc. n
tc ri nhng ai cng tm cch chen ln pha trc. Tt c
khng ai bo ai c thy k h l nhch ln. c t no
hay t y. c t no l tha mn t y.
Ci thi ch k ny hin hin mi ni. Trong vic xy
dng ti thy rt r. Mt tin nh mnh 3m nhng c
mun nhch sang t nh khc cha xy d ch 3cm n
5cm. Nh hng xm xy nn nh cao 60cm th mnh phi
xy 65cm. Phi cao hn n ch! Tng nh hng xm
3,1m th nh mnh phi 3,2m. Sao mnh li thp hn n?
Trn ng i sao mnh li chm lm n? Th l vt
nhau khng c mt trt t no c. Mt my phng
phng. Chen vai hch cnh. Ci c chi bi nhau. Rt

nhiu khi ch v mt ci xe p ngang tng, v li m tc

ng n c ting ng h. Rt l l, khi h thng thng
p xe p vt n th chng thy gng mt no t
mt cht ngng ngng hay lm lt nhn xem c cng an
khng? H c i nh ang i trong sn nh h vy. H c
ngh ng i xe p th ng cn ci qui g. ng c i nh
th y lm g c ng. Lc ny ti hiu thm mt l do
v sao m ci anh Ch Pho ca ng Nam Cao li sng lu
nh th trong i sng x hi Vit Nam.
Nhiu on ng hnh nh khng c l do g n tc
m vn b n tc lm ti c phi hi mi: V sao li c th
n tc c nh? Xin tha ngi: ch v ngi ny mun
nhanh hn ngi kia c vi ba giy ng h m thi. C
khi ch v hai ci xe kh chm nhau mt t thi th l dng
ngay xe gia ng, ri ci rp xung nhn xem ci xe c
b xc mt t g khng, ri sng sng s s, hn th dng
cao. Th l ngi ny dng li ng mt t, ngi kia ng
mt t. Vui qu nh. nh nhau th xem no. C th v c
th, ch trong vi pht ng ba hay ng t y ng
nght ngi v khng ti no c th gii ta c. Nhng
lc nh th, cng an c "ba u su tay" cng chu. Cho
n by gi ti vn thng t hi: Ti sao ngi ta lun
lun mun nhanh hn ngi khc ch mt vi giy hay
mt gang tay ng. Mc d c nhanh hn c ting ng
h th rt nhiu ngi c dng mt ting ng h nhanh
hn y lm vic u. Tranh ginh nhanh hn nhau
vi ba giy ri ngi qun hai ba ting tn gu nhng
chuyn khng u. Thc ra, nu ngi ny nhng ngi
kia mt gang tay ng hay mt vi giy ng h th m
ng c qunh mi khi xe v m hi ngi s nhanh
chng c gii ta.
Bn ti ni rng ng nhn thy mt ng t ph nh
Singapore khi n ch ng c mt ngi i b. Nhng
ngi dng li mt cch t gic. Vic dng li l

 thc sng y trch nhim v tn trng cng ng.

Ngi Singapore c tranh ginh nhanh hn nhau vi
ba giy ng h nh ngi Vit Nam u. Th m s pht
trin ca h li nhanh hn chng ta c mt th k. Chc
nhiu ngi cn nh cch y dm su nm g y, c
mt cn b ca chng ta i cng tc nc ngoi, m hnh
nh l Singapore, vt qua ng cao tc v b xe cn
cht. Theo lut php ca nc , th ngi cn b Vit
Nam kia phi n b thit hi cho nc h v tai nn giao
thng ngi cn b Vit Nam kia gy nn. nc
ngoi lun lun c nhng li i ring an ton cho ngi i
b khi qua ng c bit l qua ng cao tc. ng cn
b ca chng ta mang ci li n si th bc vo mt
x hi lut php nghim minh v khoa hc. ng nhin
li sng nh th trong thi i vn minh s b bt ra v
i khi cn b nghin nt.
Ti c c mt bi bo vit v s i b ca ngi Vit
Nam trn ng ph. H i t do v khng coi lut l l g
c. H thng thng bng mt bt ph t bn ny ng
sang bn kia ng bt chp mi lut l giao thng. C
ngi cn qun i o lt va i qua ng va xa rng
v t ging hnh nh lo Ngh Qu ngy xa xc ming
ng c ri nh tot ra nn nh. Chng l tng y nm
thc v mt li sng vn minh ca ngi Vit mnh khng
nhch thm c mt cht no ?
Mt cu hi c t ra m ti tin tt c u phi ng
vi ti l v sao chng ta li sng lum thum v v k
lut n nh th. Hy nhn cc qun n l lt va h. Hy
nhn cc qun bia hi ngp trn xng xu, cung rau,
giy n, mu thuc ph quanh nhng i giy da t tin.
Hy nhn ch ba bn thu vi tht c v rui xanh by ra
mi ni bn l ng c th. Hy nhn nhng ngi v t
n kinh hi dng xe bn h Thin Quang hay mt cng
vin hay mt h ph no v bc n mt gc cy

ung dung "t". Hy nhn cc c cc cu thanh thiu nin

da tht bo tt, qun o sang trng n kem v thoi mi
vt bc giy v que kem ra h ph. C ngi ngi trong
nhng chic xe p m ca vt ra ngoi v bnh ko
hoc v tri cy. C ngi cn nm c ci ti nilon ng
nhng th m h va nn trong xe ra ngoi. C ngi
ngi trn xe my thoi mi khc vung ra khi xe ang chy
lm nc bt bay t tung vo mt ngi i sau. Ti ni
vy s c ngi bc bi ku ln "kh lm bit ri ni mi".
Vng ng th. Chng ta ni mi ri nhng chng thay
i l bao. Vy th chng ta phi ni na, ni mi, ni n
khi khng cn kh nng ni na th mi thi.
Chng ta phi bt u li t vic i nh th no cho ng.
Mt i qun mnh v thin chin lc no cng bt u
bng bi tp i cho ng i ng. Nu chng ta c sng
mt cch "t do ch ngha" nh ang sng th lm sao
chng ta xy dng c mt x hi vn minh. Mt x hi
vn minh u c tht nhiu xe my v xe hi t tin. X
hi vn minh xut hin trn th gii t khi cha c
Boeing v Computer c m. i sng vt cht ca chng
ta c ci thin rt nhiu. Nhng chng ta ang sng vi
li sng ca nhng anh trc ph. Chng l nhng con mi
v nhng con ong c k lut cn chng ta mang danh con
ngi li khng?
C th c nhng ngi khi c xong bi ny th bu mi:
"Ni g khng ni li i ni ton chuyn vt vnh". Xin
tha cc qu b v cc qu ng ca ti, nhng chuyn vt
vnh ang lm cho cc thnh ph ca chng ta ln
xn trong giao thng (v gy ra cht ngi khng t), bn
thu trong mi trng v v nguyn tc trong li sng.
Nhng t hi v cng l n sinh ra mt x hi t tnh lut
php. N cn tr chng ta xy dng mt cuc sng hin
i v vn minh. Nu by gi. chng ta th t cuc sng
hin i vn minh thun tu vi ngha ch thc ca n

nh ca Singapore hay Nht Bn vo x hi ta th c nguy

c chng ta s chi t chnh ci mc ch m chng ta
ang phn u. V nh th, chng ta u c thoi mi
vt qua ng ba, ng t ang c n . Chng ta khng
c thoi mi va xa rng va khnh khng qua ng
khng thm n ai. Chng ta u cn va c n
va c nm rc ra ng... Tt c nhng hnh ng
trn chnh l thi ch k v li sng thiu thc ca
chng ta. Chng ta nn xem li lng yu nc ca mnh.
c xong bi bo ny cng s hay trong qun c ph,
cc qu b qu ng s ln xe v nh. Ti tin 100% l cc
qu b, qu ng s thy nhng g "vt vnh" ti va ni
trn ang din ra quanh mnh. Chc chn lc cc qu
ng, qu b s ku ln y bc bi: Ny, sao h li i
ng nh th nh!
Bun da l cng s
Thi quen thch ngao du, t tp, tn gu... trong dn gian,
u cng c s thch ngy xa thng hay xut hin
cc lng qu, lc nng nhn, hay dn bun bn. By
gi, nht l ni cng s, trong gi "Nh nc" li c rt
nhiu vin chc sut ngy m mi vi chuyn "bun da
l" m sao nhng vic cn lm.
Cc nh lm t in ting Vit khng ngn ngi b
sung t bun da l vo kho t mi ang kho st ca
mnh. Ging nh cm bi, qun cc, cht ho, g tc
nu... th bun da l cng l mt t hp t mang tnh
khu ng, ni v mt hin tng thng thy hin nay.
T mt l thng tnh
l chuyn ai c s thch gp g, t tp nghe
ngng, ri tr chuyn, bn tn cho tha tnh t m.
Chuyn ngi ny qua tai ngi khc mt bin thnh hai,
b x ra to. Li ni nm i th nh, nm li th nng.
Chuyn thin h "bn Ty Trc" n chuyn "uch nhau"

va xy ra ngay ng nh mnh. Nhng tht l v th v l

sao dn "snh iu" li gi hin tng l "bun da l"
t bao gi y nh?
y c l l cch ghp t mc mc theo li t nguyn hc
dn gian. Bun, tc bun chuyn (em chuyn ngi ny
ni vi ngi khc ct ch mua vui) cn l vn l mt
thnh t trong t hp ngi l i mch (l la, tiu ph thi
gian tn gu nhng chuyn ring t ca ai m
tiu, tiu khin). Ch da t gia nghe chng v l,
nhng li c l ch n va kt hp c vi bun (bun
da) va kt hp c vi l (da l). Hay hn na l c
ba thnh t ny lm nn mt "i hnh" t qu p: bun
da l. N cng c vai tr ha kt ng ngha ca c hai t
(bun chuyn + ngi l i mch) hnh thnh nn mt
t hp t ngn gn, nghe va l tai, va d dm, va hm
m t mt thi quen ang kh ph bin hin nay.
Nh mt iu hin nhin, ch em nh ta lun c coi l
nhng ngi ng vai chnh trong cc phi v c bit ny.
Ngi ta thng ni, mt ngi ph n vi mt con vt
c th lm thnh ci ch "rm r". Vy, hai ngi ph n
ngi vi nhau c khi lm nn mt "hng thng tn"
tm c, sn sng nhn v a tin bt c lc no, 24/24
gi trong ngy.
M tin khng ch theo mt "knh" u nh! Ngi di
t, chuyn trn tri. K ra mt ngy c 24 gi, ch l0 x
24 gi vi h vn cha .
n "bun da l" thi hin i
L mt ni, hi chng bun da l gi y trn vo cc c
quan, cng s vi phm vi v mc a dng "tn k"
hn nhiu. My anh, my nh n ri vic ko nhau ra
qun bun bia chai, bun c ph v bun chuyn
nh. y ng ng l cc nam thanh, n t s mi
ng phc, nom rt nghim chnh cng sn sng ly qy
thi gian ca cng "tn phu". 8 gi vo bi gi xe, 9

gi vn thy ngi l ung tr. Nhiu ngi chp hnh vic

n c quan rt ng gi. H bt n, bt my lnh, bt
my vi tnh v... i im tm. Na ting sau, vi chic
tm trn ming, h kh kh un nc, pha tr. Nhn vin
cp di lc tc n. Th l, c hi "bun da" vo cuc.
T khng b Irc n xe la lt sng nay. Chuyn gi
t ln, gi vng xung. Chuyn ci o phng bn li
sinh "Th Mt", n lo Trung "mc" ph kia nh v th
no m b c tivi. Ca s H chp nh nude, din vin in
nh n khch Y ng phim sex... Tin my bn cnh, c
hi vo mng xem, gi cho nhau, "lt" (download) v a
CD lm ca ring...
By gi, chng ring tiu th, m nam nhi trai trng cng
tr ti "bun bn" chng km. Thm ch, cn cao th hn
v cc chng c nhiu "v" b kha siu hng. C trang
web no cc chng khng tm c "mt lnh" vo tn
"thm cung b s". Bun ti ch cha , cc anh ch "ni
mng" khp ni bun ng di.
H dng Internet, in thoi di ng i mi... bm cho
bn b. Ly t bn Ty v cung cp cho bn ta, li t bn
ta pht tn sang bn Ty. Ngi ny gi cho ngi kia,
rm r lm. Kh ni, c phng c mt my in thoi c
nh m nng c ngi n non mi khng chu ri. M vic
c ngi ch ai u. C nhng chuyn cn gii quyt ngay.
nh rt m-bai ra xi vy. Va xt ca m li khng ni
ht c, tn lm. Quanh i qun li 8 gi vng ngc
tri qua t lc no. nhiu c quan hin nay, rt nhiu
cng chc ton lm cng vic c nhn trong gi hnh
chnh. H dng thi gian c mt c bo, gi in
thoi, vo mng v bun da "hi ng". Vic khng
chy, lng vn chi. Lng ph ny ai chu?
Nhng, vn khng ch l lng ph thi gian v tin bc.
iu ng ni l thi thiu nghim tc trong vic thc
thi cng vic m mt cn b, cng chc phi tun th. N

cng hnh thnh mt thi quen xu v chuyn ngi l, tn

gu mt thi gian v b ch v nhng chuyn khng u.
C khi ch l tr a chuyn r tin, ganh ght nhau (Sao
ci con Bch do ny lm tin sm xe th? M Hng gi
"kh" cn lm m), hoc khch bc "m b thc, chc b
go" (Ci Lan ch c gii "ht" m sp cho ln lng.
Mnh c c ra lm n hng ?).
c khng t nhng mu thun, x xt, xung t n
tan n x ngh cc gia nh t cc phi v tm pho
nh th. Dp chuyn c nhn, lm trn bn phn cng
chc, va l ngha v, va l o c ngh nghip cn
c vi mi cn b khi n cng s, lm cng n lng.
Tiu chun ca mi cng chc ngy xa th, thi bui
vn minh hin di by gi li cng phi hn th. n
cng s khng phi nh mnh m mun lm g cng
c.
Ca tng s khn kho thay v tr tu
Gia cc dn tc, chng ta khng th t ho l nn vn
ho ca ta s, c nhng cng hin ln lao cho nhn
loi, hay c nhng c sc ni bt. mt s dn tc hoc
l mt tn gio, hoc l mt trng phi trit hc, mt
ngnh khoa hc, mt nn m nhc, hi ho... pht trin
rt cao nh hng ph bin v lu di n ton b vn
ho thnh c sc vn ho ca dn tc .
ta thn thoi khng phong ph - hay l c nhng mt
thi gian no mt hng th lu truyn? Tn gio
hay trit hc cng u khng pht trin. Ngi Vit Nam
khng c tm l kin thnh, cung tn tn gio, m cng
khng say m tranh bin trit hc. Cc tn gio u c
mt, nhng thng l bin thnh mt li th cng, t ai
quan tm n gio l. Khng c mt ngnh khoa hc, k
thut, gi khoa hc no pht trin n thnh c truyn
thng. m nhc, hi ho, kin trc u khng pht trin

tuyn k. Trong cc ngnh ngh thut, ci pht trin nht

l th ca. Hu nh ngi no cng c th, cng c dp
lm dm ba cu th. Nhng s nh th li nhiu tc
phm th li khng c. X hi c trng vn chng, nhng
cng cha bao gi tn ai l thi b, v bn thn cc nh
th cng khng ai ngh cuc i, s nghip ca mnh l
thi ca. Cha bao gi trong lch s dn tc, mt ngnh vn
ho no tr thnh i danh d, thu ht, quy t c nn
vn ho.
Ngi Vit Nam c th coi l t tinh thn tn gio. H coi
trng hin th trn tc hn th gii bn kia. Khng phi
ngi Vit Nam khng m tn, h tin c linh hn, c ma
qu, Thn Pht. Nhiu ngi thc hnh cu cng. Nhng
v tng lai, h lo cho con chu hn l cho linh hn ca
mnh. Tuy l coi trng hin th nhng cng khng bm
ly hin th, khng qu s hi ci cht (sng gi thc v).
Trong cuc sng, thc v c nhn v s hu khng pht
trin cao. Ca ci vn c quan nim l ca chung, giu
sang ch l tm thi, tham lam ginh git cho nhiu cng
khng gi mi m hng c.
Ngi ta mong c thi bnh, an c lc nghip lm n
no , sng thanh nhn, thong th, c ng con nhiu
chu, c mong v hnh phc ni chung l thit thc, yu
phn th thng khng mong g cao xa, khc thng hn
ngi. Con ngi c a chung l con ngi hin lnh,
tnh ngha. Khng chung tr m cng khng chung
dng.
Dn tc chng ngoi xm lin tc nhng khng thng
v. u u cng c n th nhng ngi c cng c ch yu l c cng chng ngoi xm - nhng khng mt
anh hng xut chng, mt v s cao cng no c lu
danh. Trong tm tr nhn dn thng c Thn v Bt m
khng c Tin Thn uy linh bo quc h dn v Bt hay

cu gip mi ngi; cn Tin nhiu php l. ngao du

ngoi th gii th xa l.
Khng ca tng tr tu m ca tng s khn kho. Khn
kho l n i trc, li nc theo sau, bit th th, gi
mnh, g tnh th kh khn. i vi ci d k, ci mi,
khng d ho hp nhng cng khng c tuyt n cng,
chp nhn ci g va phi, hp vi mnh nhng cng chn
ch, d dt, gi mnh.
Hy t xt mnh
My nm gn y ngi ta hay nhc n cun sch
"Ngi Trung Quc xu x" ca B Dng (bn dch
Nguyn Hi Th), ni vic ngi lng ging phng Bc t
soi gng nhn din "ci xu x" ca mnh, "t s"
mong sa cha vn ln. B Dng cng nu tm
gng ca nhng ngi M v Nht i trc ng, vit
sch t ph phn "ci xu x" ca mnh.
nc ta, trc ng B Dng 60 nm, trc c c L
Tn, c ng Nguyn Vn Vnh tng lm vic , trong
chuyn mc "Xt tt mnh" (ng Dng Tp ch), theo
tinh thn ca Emile Zola: "Ni ht, bit ht, cha
ht".
Chng ti li nh n tc phm ni ting "Trai nc Nam
lm g" ca nh vn ho ni ting Hong o Thu (NXB
Thi i-1943, NXB Lao ng ti bn 1995). (Cn trc
c ng, o Duy Anh dnh mt s dng trong "Vit
Nam Vn ho S cng" (1938) nhn xt v ci tt ca
ngi Vit). Trong tc phm ny, sau khi nhc n nhng
tm gng ca t tin nh Triu Vua B, L Phn Quan, L
Thi T, Vua ti nh Trn, Phm Ng Lo, Chu Vn An,
Nguyn Tri, Mc nh Chi, V Tnh, L Trc, Ron Chi,
Phm T Nghi, L Nh Hc, Nguyn Tri Phng, Hong
Diu, Nguyn Cng Tr..., Hong o Thu vit:

"Xem qua t nay v trc ta c th t ho l ngi Nam,

nhng tnh hung lc ny ta nn t ngm ngh m t s
"Bit xu h l gn bc mnh".
"Mnh ta
Ta hy xt mnh ta.
Bit mnh, bit ngi mi lm c vic.
Mnh c ci hay g?
Tr tu th sng nhanh.
Hc ti lm, sng d ham hc, trng hc thc.
Kho tay chn.
Bt chc kho.
Nh lu.
L php.
Trng o c.
Gi c lim s khu vc mnh.
Kh dn mnh.
Yu gia nh.
Qun qut lng mc.
Dm lm.
Hay nh n.
Bit thng ngi.
a ho bnh.
Trn chin trng c can m, k lut.
C ging ni mt ting ni (mt ch - HT).
n b m ang, tit ngha, cn kim.
Bn ch.
"Nhng,
Cng nhiu thi xu lm:
Trn trnh trch nhim.
Hay qun nc (qun vic chung - HT).
Ra ngoi khu vc mnh th hay qun lim s.
Khoe khoang.
Di tr qu quyt.
C bc.

Khng ng gi, ng phn tc.

Khng r rng.
n u hay , xong th thi.
Lm vic th ham m, t v ch mun.
Bng m khng qu quyt.
Khng lng tm.
Hay ghen ght, khng ng lng.
Ru.
Thuc phin.
Khng gi mnh.
Bi bc ch nho.
Xa hoa.
Thanh sc.
Tham.
"Phn hng c h ln phn c. Xem k hai tm s trn
ny, th c - cng c nhiu, c - t c t, khi thng th
tnh thng thng, khi bin th nhng tnh mnh m di
truyn vn pht ra c. Ci ct vn c, nu chu cha
chy b nhng ci ham mun mt lc th c th mong
mi (trng mong - HT) c".
l nhng nhn xt vo thi im 1941-1943, nhng
nhiu im n by gi vn cn ngha.
, ta t ng ca ngm mnh !
"Vit Nam khng bit t qung b, khng bit t dn
nhn hiu cho mnh" - i s Canada ti Vit Nam
Richard Lecoq ni. T trc n nay, chng ta lun t
khen Vit Nam rng vng bin bc, t khen... chnh chng
ta thn thin. Nhng ti sao khch du lch vn n n
v Thi Lan, Malaysia, Indonesia... m khng ho hng
gh thm quc gia Vit Nam nm cn k ngay - ni
vn c ngi Vit t ho l "hn ngc Vin ng"?
Mt Vit Nam cn xa l

1. C ln, mt ch phng vin ngi Singapore gp nc

ngoi, bt ng hi: ", th Vit Nam c ting ni v ch
vit ring ? Ti tng cc bn ni ting Anh hoc ting
Php?", v ch ngh ti ni th vi cu ting Vit ch
hnh dung nh th no.
Ti ng lng. Khng ng, mt nh bo, li ch cch Vit
Namc vi gi bay, li trong thi i thng tin ny, m hi
mt cu nh vy.
2. Mt nghin cu sinh ang lm tin s kinh t Italia k:
"Hn 2 nm nay, t khi ti sang Italia, hu nh gp ai h
cng ch bit Vit Naml t nc ca chin tranh. Nhc
n Vit Nam, bao gi h cng hi: Anh Bc hay Nam?
Dng nh trong tm tr h, Vit Namvn l mt t nc
b chia ct. Nhng ngi ny phn ln u ln tui v
nhng g h bit c v Vit Naml kin thc lch s hc
t hi ph thng".
ch l mt vi trong v vn nhng th d c th dn ra
bit ngi nc ngoi ngh g v Vit Nam.
Cng t cu hi ny, cng nhn c nhiu cu tr li
tng t: "Gn nh l s khng" - nh li mt tin s ho
hc tng lai ang lm vic o. Thm ch ngay c ti
c, Ba Lan, nhng ni c cng ng ngi Vit kh ln
cng vy. Ngi Vit Namra ng, h ngh l ngi
Trung Quc.
Tt nhin c rt nhiu ngi yu mn Vit Nam.
Bo ch vn ng nhng pht biu ca h ca ngi Vit
Nam. ng v vy m ngh rng tt c ngi nc ngoi
u bit v mt Vit Namang c gng to mi trng n
nh cho u t kinh doanh v ngi Vit Namtht thn
thin d mn.
Chng ta ngm hnh nh mi ca mnh trong gng v
tng rng ngi khc cng nhn chng ta nh th.
Nhng nu chng ta khng ln ting, khng t tip th
mnh, th ho ra ch l chng ta ng ca t ngm mnh.

Khi phi ni iu s thit thi cho Vit Namth no.

Xt ring trong du lch, 2,3 triu du khch n Vit
Namnm nay, nhng Thi Lan ngay cnh, n 9,7 triu
du khch. Nc mm, go, bnh a nem... rt nhiu sn
phm th mnh ca Vit Nam b tng lm l ca Trung
Quc, Thi Lan. Cha ni n nhng nhn nhn sai lch,
nh kin ca ngi nc ngoi v ngi Vit Nam nc
ngoi v nhng vn nh dn ch, nhn quyn, tn
gio...
Li phn no chnh chng ta
Xem CNN - knh truyn hnh tin tc ln nht ca M v
ph bin nht trn th gii, c th thy cc nc lng
ging ca Vit Nam si ng trong vic t qung b n
th no.
Trong vng 2 ting bui ti gi Vit Nam, t nht 3 ln cc
on phim ngn gii thiu v Malaysia c pht trong
thi gian qung co gia cc chng trnh tin tc. on
nhc phim y cht ng v khu hiu "Malaysia - Truly
Asia" (Malaysia - Chu ch thc) tr thnh mt ip
khc trong u khn gi.
Tng t l Thi Lan vi khu hiu "A beautiful reason to
smile" (Mt l do p mm ci), l Indonesiavi "The
colour of life" (Sc mu cuc sng). Kt thc on phim
ca Indonesia ghi r: "B Vn ho" - vng, chnh B Vn
ho Indonesia l c quan ng ra qung co t nc ca
mnh.
Xem nhng on phim , ngi ta c th qun mt hnh
nh ca xung t chnh tr, tn gio, ca s ngho i cn
tng i ph bin, m ch mun khm ph.
Cha ni n nhng nn vn ho ln, nhng khu du lch
ni ting ca Ai Cp, Trung Quc, n , Maldives, Hng
Kng, Hawaii... cng t qung co trn CNN. Ti sao h c
ting, h c lng khch du lch khng l, hl nhng nn
kinh t nng ng, m h vn t "dn nhn" cho mnh

nh vy? Cu tr li ch c th l: H khng mun dng

li!
Ph Th tng V Khoan, sau chuyn i M u thng 12
va qua, ni: Ngi M i du lch rt nhiu nhng n
nc ta t. Khch du lch vo Vit Namphn ln l t Php,
Nht, Trung Quc. V ch quan, c l cng tc qung b
ca ta cha c g, mi qung b c phn no cc
nc xung quanh. Tim nng cn rt ln m ta cha khai
thc ht".
Ph Th tng nhn mnh mt buc chng ta phi suy
ngh: "Ti sao ngi Php i thm VitNamnhiu nh vy?
Trong tm l ca ngi Php, hoi nim Vit Namcn
trong tm tr h. Nhng b phim nh "ng Dng" to
cho ngi ta mi quan tm. Cn nhng phim v Vit
Namchiu M,rt nhiu phim a ra nhng hnh nh
Vit Namrt t hi".
Ngi M hn cng c mt k c v Vit Nam. Chc chn
khng ch l th h ngi M ln ln trong thi gian chin
tranh Vit Nammun tr li t nc ny, m c th h
tr cng mun tm hiuVit Nam- mt t nc c quan
h rt c bit vi M.
Tip th hai ting "Vit Nam"
C mt cng ty ln lm c vic qung b hnh nh
Vit Namv t qung b hnh nh ca mnh nc ngoi
- l Vietnam Airlines vi cch lm m ng i s
Canadati Vit Nam Richard Lecoq c bit khen ngi.
Nhng on phim ca Vietnam Airlines pht trn CNN c
th ni l mt cu chuyn c tch bng hnh v Vit
Namc quay rt p. "a vn ho Vit Nam n vi
th gii" - l mt trit l kinh doanh rt ngha v
khn ngoan ca Vietnam Airlines.

"Hiu qu ca vic qung b ny rt tt. Ngi nc

ngoi h mng tng Vit Naml nc ngho nn lc
hu, nhng khi xem phim, h thy mt Vit Nam tm c
khc hn. Chng ti nhn c rt nhiu li khen, nht l
trong nhng chuyn i lm vic nc ngoi" - mt quan
chc ca Vietnam Airlines, cho bit.
Vietnam Airlines lm gn 10 phim qung co t
khong nhng nm 1994, 1995 n nay v pht ht
trn nhng knh truyn hnh ln ca th gii v ca nhiu
nc nh M, Php, Nht: Discovery, CNN, LCI, ODYSEE,
CNBC Nickee... "Mi ngi tng rng chng ti phi
tin vo vic ny. Thc ra chi ph khng t nhng khng
phi l qu ln"- ngun tin t Vietnam Airlines ni.
Mi b phim lm ht chng 20 nghn USD v hon ton
c th do cc cng ty qung co ca Vit Namthc hin
da trn mt trit l kinh doanh mch lc nh Vietnam
Airlines lm. Chi ph ng qung co cng khng h
t: 30 giy qung co trong chng trnh "Chic nn k
diu" VTV3 ht khong 26 n 30 triu ng, trong khi
30 giy trn CNN ht 300 - 500 USD (tt nhin y l gi
dnh cho khch hng trung thnh), m vo nhng gi
pht rt thun li.
Mt s nc, ngay cp chnh ph, lm rt tt vic
qung b hnh nh, m Indonesia nhc n l mt v
d. Hay Thi Lan vi chin dch "Amazing Thailand" rt
quy m, khi u t thi k khng hong ti chnh Chu
cui thp k 1990 v tip ni lin tc mt cch sng to
cho n by gi.
C th thy nhng cam kt cp cao l rt cn thit.
i s R. Lecoq gi : "Vit Namcn c mt website ca
Chnh ph, bng ting Anh, gii thiu Vit Namra nc
ngoi". Cc nc khc u c nhng website chnh thc
gii thiu t nc h.

Th lm mt trc nghim nh: Vo website tm kim

Google v g keyword Vietnam. Kt qu l hng nghn
trang web, ph bin nht l website ca cc t chc cu
chin binh M t chin tranh Vit Nam, website du lch
Vit Namdo cc hng nc ngoi thc hin.
Trong khi , website ca chnh Vit Namlm mi l con
s rt t.Bo ch Vit Namgn y nhc ti "cn st Vit
Nam" Nht khi lng khch du lch Nht vo Vit
Namngy cng ng.
Nhng nh li i s Nht Nori Hattori nhn xt: "Bo ch
Nht mi l ngi to ra cn st ny ch khng phi Vit
Nam. i s qun Vit Nam Nht cha c gng ht mc
truyn b rng ri hn na hnh nh ca Vit Namthn
thin".
Vit Nam thi chin tranh - l nh en trng. Vit Nam
i mi - l nh mu. i s Lecoq ni mt cch hnh
nh. Vn l mt chuyn gia v truyn thng, ng Lecoq
cho rng vic vn dng nhng cng ngh mi qung
b hnh nh Vit Nam l rt cn thit: Thay v nh en
trng, hy dng nh mu. Thay v chp nh, hy dng
phim ng - ng ni, vi c ngha en v ngha bng.
Khng ai c th ph nhn l v th ca Vit Nam c
nng ln ng k trong nm qua.Hy lm th no hnh
nh Vit Nam trong mt cc chnh tr gia, cc doanh nhn
hng u th gii tr thnh Vit Nam ca tt c mi
ngi.
Ph Th tng V Khoan k mt cu chuyn nh: "Ti
Houston, ti c gp cu Tng thng Bush (Bush cha). Cu
u tin ng y ni vi ti l "Ti rt n tng vi Vit
Nam. Nm 1995, ti n thm VitNamv khng ngh
ngi dn Vit Namli thn thin n th".
Nm qua, khng ai l khng ca tng Vit Nampht trin
nhanh, xo i gim ngho nhanh, thnh cng chng
SARS, duy tr n nh x hi v v tr ca Vit Namtrong

khu vc tng dn. chnh l hnh nh Vit Nam" - hnh

nh m chng ta mun tt c mi ngi u bit.
Du" nhiu "hc" t
Thi gian gn y vn du hc ang si ng, y bc
xc. Nhng thng tin tuyn sinh hi tho, nhng sut hc,
nhng sut hc bng hp dn trn ngp trn cc bo, tp
ch Tuy nhin, liu c phi sinh vin nc ta i du hc ch
v mc ch nng cao trnh , m mang tr thc, hiu
bit bng vic tip xc vi cc nn gio dc pht trin
hay cn c nhng nguyn nhn khc
Bng ngoi vn hn
nc ta, dng nh mi ngi lun cm thy rng hng
ngoi bao gi cng xn hn hng ni. t, xe my,
dng sinh hotdng ca ngoi v by gi c nhng tm
bng dn mc Hoa K, Php, c, c... cng rt c a
chung. Nhiu ng gim c c quan ny, x nghip kia
khi tuyn dng nhn vin h c thy bng ngoi l u
tin, dnh cho nhng v tr p m chng cn bit trnh
thc s ra sao, chuyn mn ph hp vi cng vic g.
V vy, mt s gia nh d cha thc s giu c cng cn
rng cho con i hc nc ngoi sau ny c tng lai
ti sng.
Mong c l nh th, nhng t mong c n thc t l
c mt khong thi gian di v khng phi bao gi cng
sun s. ng b Thanh Ngc Khnh, nm nay gn 60
tui bn c cn nh mt ph ln sng trn tng 5
ca mt khu chung c ch dnh tin cho cu con t i
hc. Cu t ln ng xut ngoi mang theo nim tin ca
b m ri gn mt nm sau, cu tr v trong t th
mt k tht trn, bi chng trnh hc bn qu cao
so vi kh nng ca cu. Vy l tin mt m bng ngoi
cng chng thy u.
Vn bit rng, sau khi tt nghip nhng kho hoc cc
nc c nn gio dc pht trin th c hi vic lm s m

rng hn. Thi i ca nn kinh t ton cu v bng n

thng tin, nhng kinh nghim du hc nc ngoi s lm
tng sc nng cho l n xin vic ca bn. Hn na, hc
nhng trng Quc t danh ting s cung cp cho bn
bng cp c gi tr ton cu tuy vy cn phi tu thuc
vo trnh v iu kin kinh t ca mi ngi.
i mt ngy ng hc mt sng h
Xu hng ca th gii l ton cu ho quc t ho. Cc t
chc d hot ng trn lnh vc no cng u pht trin
theo chun mc ny v vi t cch l mt c th bn
khng nn tch ri khi s pht trin . Du hc c th s
mang n cho bn tm nhn v s hiu bit, t duy s c
bc t ph. Hn na, sng trn mt t nc khc s
gip bn c ci nhn phong ph, a dng v nn vn ho
th gii gp phn gip bn hiu su hn v nn vn ho
Vit Nam. Tuy nhin c quyn, c tin, tr thnh
nhng ngi "snh iu".
Mt anh bn ca ti va c v tm s: "Nhiu sinh
vin ca ta sang hc m mt ch ting c b i cng
khng bit, trong khi nhng bi ging ton bng ting
c. Chng hiu h s hc nh th no". C l l sinh
vin ca ta sang hc kiu ny l la c trong nhng hp
m nhng qun bar, tip xc vi mi th nhum
nhom, mp m. Vi h l tip thu ci mi ci tin
tin. Cuc sng vi nhng ngi "snh iu" ny ch thc
s c trong nhng sn nhy, v trng cp k ht ngi
ny n ngi khc. Nhng gi tr cao qu ca vn ho
dn tc trong mt h tr nn lc hu, c h. Bn th
tng tng xem tng lai ca t nc ta liu c th
trng i vo nhng con ngi nh vy?
Phi chng ch "vnh vo vi i"?
Hin nay c hai hnh thc du hoc ph bin nc ta l du
hc c hc bng v du hc t tc.

 du hc c hc bng phi dnh c xut hoc bng t

chnh ph Vit Nam. Mun i theo con ng ny rt kh
bi n ch dnh cho mt s sinh vin xut sc, th khoa
trong cc k thi i hc v phi vt qua k kim tra Anh
ng quc t TOEFL hay IELTS vi s im t yu cu.
Bn cng c th du hc t tc nhng vn ti chnh li
rt nan gii (tin hc ph 1 nm hc M khong 15.0000
USD, c l t 7.500 n 10.000 USD... ngoi ra cn mt
dy di cc chi ph sinh hot phng , bo him sc kho,
sch v, chi tiu c nhn vi s tin cng xp x tin hoc
ph).
y vy m vn cn c khng t ng b b m sn sng b
ra khon tin ln khng cht n o vi mong mun
con ci thnh t nhng khng t trng hp ch chng
t kh nng ti chnh ca gia nh mnh khng thua km
thin h hoc n gin ch t ho vi ng nghip vi
cp di. ng N va nhn chc Gim c cng ty X
nhng ng vn canh cnh trong lng ni bun kh c
chia s. Mi ln nghe tay trng phng vt t k chuyn
con hn ang hc M l ng li tc pht in ln. ng
ch mong a con ln ang hc lp 8 ca ng chng ln
n tui i du hc. Tht bun ci khi nhiu ngi c suy
ngh l lng n vy. H coi chuyn a con ci i hc
nc ngoi ch l to ra vng ho quang gi to cho
chic gh h ang ngi, cho gia inh h ang sng. Phi
chng ch l vnh vo vi i?
Du hc cai nghin
By lu nay mi ngi ch quen vi vic a con vo tri
hay trung tm cai nghin ch t ai nghe n vic cho con
i du hc cai nghin. Phng php ny d nghe c v
khng hp l cho lm nhng hin nay c nhiu gia nh
v ang lm nh vy. Theo h, khi xa nc ngoi con
ci h s xa c l bn xu v s khng bit ch m

mua ci th cht cht ngi y. Thm ch bit u sau

ny tr v n li chng mang theo ci bng ngoi.
Trn thc t c khng t trng hp cai nghin bng
phng php ny mang li hiu qu nh , nhng
cng c khi li nghin nng hn hoc do tng qun cn
dn ti nhiu hu qu nghim trng khcnh trm cp,
cp git . Nhiu gia nh con cho cai nghin theo kiu
ny ri sau nhn v mt bnh tro v tri, v gic,
thm ch ch l mt ci tin bo t. Con ci xa ng, nghin
ngp th vic b m tm cch lo cho con cng l l thng
nhng iu ct yu vn l ch, ngh lc ca chnh con
ci h ch u hon ton do cai ta hay ty.
t nc ang cn nhng ngi c trnh , c kh nng
tip thu ci mi ci tin tin. vy vic a sinh vin i
du hc l iu nn khuyn khch nhng phi l du hc
ng ngha ch khng phi l v nhng l do khng chnh
ng. Khng nn lng ph thi gian, ngoi t mt cch
v ch lm nh hng ti c x hi Vit Nam trong tng
lai.
Xin li thi thnh ngi t t
ni c cu "Xin li", tp mi cng thnh quen.
Nhng tr thnh ngi t t th cu xin li y vn cha
. "Cn cn g na?" Ho ra, "Xin li, cm n" cha
sc mnh "lng x" mt con ngi ln ho quang vn
ha.
Ra n tn ngoi ch ri m ngi vn ng nh nm,
nn ti dt xe thm mt on na v cn thn hn, ti i
st vo pha bn phi ng. Bng ti thy chn mnh
nh b mt bnh xe ln qua v ngay lc y bn tai ti
vng cu: "Xin li".
Theo phn x, ti ngoi nhn th thy mt c b xinh xo,
mt nhn thng v pha trc, mt lnh tanh nh khng

c chuyn g xy ra, ri c cng chic xe ca mnh lao

thng.
c mt on, ti li thy c gi phanh kt xe km theo
cu: "Xin li". Ging vn v cm nh lc c xin li ti
(chc lc ny mt c cng vn nhn thng v mt vn
lnh tanh nh khng c chuyn g xy ra). Nhng tip
ngay sau l ging mt b c y v kh chu: "C
ng li , c tng c xin li xong l thi hn?". Va ni
b c va nu xe c gi li... Ting c gi y v t tin:
"Th b cn mun g?".
V y khng phi l ln u tin ti "c" nghe nhng
cu "xin li" kiu nh vy.
Trc y, bn b ti thng than th vi nhau rng
nhiu ln h b nc vo ngi (lc th t trn gc
xung, lc th t trong nh ai ht ra...) m khng h c
cu xin li no v rng hnh nh cng ngy cng c nhiu
ngi lm mt i nhng khi nim nh: S xu h, lng t
trng, ni bn khon...
Cn by gi, khng bit cc bn ti s ni g khi nghe ti
k cu chuyn "xin li" ny? Hay c gi xinh p kia cho
rng khi ni cu "xin li", c nghim nhin l ngi lch
s, ri sau c c quyn bnh thn, nh nhm tip
tc lm nhng vic li phi i km vi mt cu "xin li"
khc ("cn mun g na"?).
Th mi bit c c ci v khng kh, nhng thnh
ngi t t tht, hnh nh cha bao gi l d...
Gp Ty ! Ta ng x nh th no
Trong mt cuc hp ln, mt n tin s lut ca ta cn rt
tr, n mun v khng c ch. Mt chuyn gia nc
ngoi ng ln nhng ch cho c ngi cnh nam
ng nghip ngi an Mch. Thay v cm n, n tin s
li ng nh ci: "Thi khng ngi cnh ty u, hi
lm. Sng ty mi ri cn l g!"...

Vn ho v ng x lun lun c v tr ht sc c bit

trong i sng, khng ch gia ngi mnh vi nhau m
cn gia ngi Vit vi ngi nc ngoi khi t nc
ngy cng m rng ca hi nhp vi th gii..
1. Ti cuc hp c quan ln n, n chuyn gia ngi H
Lan, t vn ca mt t chc pht trin th gii c mi
ti gip c quan ny ci cch b my v tng cng
cht lng nhn s. Cc quan chc ch nh ngn ngi ra
mt lc nh lc li tr nh nhng kin thc ca mnh
v t nc ca khch. Ri v lnh o cao nht ca c
quan tht ln nh tm ra pht minh mi bng mt trng
ting Anh ngng nghu nhng nhn trng m ca cu rt
ng ch: "A, H Lan h? Ti rt thch ung "sa" c gi
H Lan!" Cc v ch nh khc ha theo: "Chng ti y
vn lun nhau tm xem c gi no m li c "sa"
y!". Th ri tt c cng r ln ci.
Xa hn na, mt v cn mnh dn hn khen c xinh p
v ho bng mt cu ca dao: "Em gin ci tnh tnh tinh
cng gin...", ri nht quyt mun ngi phin dch
chuyn li cu pha tr , c bit l ngha m ch ca
cm t "ci tnh tnh tinh", cho khch mc d ngi phin
dch c t chi bng cch im lng.
2. Vn mt phi on ca t chc pht trin n, nhng
ln ny gm nhng thnh vin khc v ti lm vic vi
on gm cc cn b t nhiu c quan khc nhau. l
mt bui H Ni tri nng gt, li mt in, hai bn phi
ra ngoi sn ngi chen chc mt cht c th vn tip
tc lm vic theo lch trnh. Mt n tin s lut ca ta cn
rt tr, n mun v khng c ch. Mt chuyn gia nc
ngoi ng ln nhng ch cho c ngi cnh nam
ng nghip ngi an Mch. Thay v cm n, n tin s
li ng nh ci: "Thi khng ngi cnh ty u, hi
lm. Sng ty mi ri cn l g!".

Chng bit c nh khoe vi mi ngi xung quanh v lai

lch tng hc tp Lin X trc y hay c a vy
trnh khi phi ngi cnh ngi l, kh b tm s vt
trong thi gian hp. Ch bun cho c l anh chuyn gia
an Mch n vn dnh tun hai bui hc thm ting Vit
trong hn hai nm qua nn c bit ting m ca c!
3. Vn li l mt c quan pht trin, nhng ln ny l ca
mt nc hng u trong chu lc, chuyn ti tr pht
trin c s h tng cho VN. i din ca c quan ny t
chc bui tic chc mng quan chc ca mt b trong
lnh vc nhn vn nc ngoi.
Vy m, sau khi c nghe gii thiu tn ca v quan
khch nc bn, mt quan chc ca ta khng ngi
ngn: " ci tn ng ging tn ci xe my ca ti qu...".
V th l mt trng ci hng ng t phi on ta, km
theo nhng li tn thng rt rm r...
Mt s trng hp th v, trong bui hp v ci cch nhn
s cu chuyn th nht, ti hc c t chuyn gia t
vn rng mt trong ba phm cht cn thit ca nh lnh
o l tnh hi hc bit cch gim bt cng thng
trong cng vic.
Song hi hc nh cc v quan chc, cc v tin s ca ta
trong nhng mu chuyn k trn y th tht ng xu
h! Nu tt c ngi Vit u ng x nh th ny th...
Thiu tnh hp tc
Nhiu ngi ln t lu vn a chi vi mt php tnh nh
th ny: ba ngi Nga th bng mt ngi Do Thi, ba
ngi Do Thi th bng mt ngi Vit Nam, nhng ba
ngi Vit Nam th... ci php tnh cui cng ny mi
ngi tnh mt cch, ch c ch "nhng" l vn gi
nguyn ngha cho php ngi tip nhn d khng th
cn o vn hiu c thm ca php so snh. Li cn
mt hnh nh v von khc, cng chng bit l t u ra:
mt ngi Vit Nam rt xung h th t leo ln c,

nhng ba ngi th khng, v ngi ny ln th ngi kia

ko xung...
...Nhng cu chuyn truyn ming c tnh phng i, ai
cng bit th nhng gii thch nguyn nhn th tht kh
khn v tht kh hiu ni v sao.
Ci tnh thiu hp tc v manh mn, nhiu ngi cn ni
nng li l tnh k nhau, r rng l mu thun vi
tinh thn on kt, nht l tnh on kt chng ngoi
xm m dn tc Vit Nam c truyn thng t bao i.
Hay l sng cho ho bnh, trong xy dng v n nh,
mnh sng c kh khn hn?
on kt l mt truyn thng ca dn tc Vit Nam,
truyn thng tt p y khng bao gi mt. Nn ci bn
khon m cu hi va nu ra ti gii hn cu tr li ca
mnh trong suy ngh v ngi tr thc, khng nn suy din
ra xa hn na.
Ti xin bt u bng mt k nim. Nm 1970, ti mt hi
ngh quc t v gio dc Tokyo, mt ng nghip Nht
Bn ni vi ti trong mt cuc tr chuyn thn mt:
"Cc ng tr thc Vit Nam ging nh nhng vin kim
cng, cn chng ti l mt bi ct...". L mt ngi Vit
Nam, ti nhy cm vi mi li nhn xt ca ngi nc
ngoi v nc mnh, nhng lc ti ch ngh l mt
li ni khim tn c trng ca ngi Nht Bn, v sau
khng ngng nhc li cu ni y vi cc ng nghip
trong nc cng nhau hi lng hi d. Chng mnh l
kim cng c m!
Nhng ri khi lng mnh lng li, dn dn cng vi thc
t, ngh thm v c thm, ti mi nhn ra ht c
ngha thm thu ca cu ni y. Th ra ng bn Nht Bn
mun nhc mt cu ni ca Tn Dt Tin, tng v dn tc
Trung Hoa trc cch mng l "mt bi ct lng lo",
nhng cch mng bin h thnh "mt tng cng
c hnh thnh bng ct trn vi xi mng". T ti

lun t cu hi tr thc Vit Nam c tht, v c nn ngh

rng mnh l nhng vin kim cng hay khng?
Kim cng th qu, v him nn qu ch khng hn do
cng dng thc tin ca n. Nhng kim cng th kh o
gt, li kh c th g nh xi mng c th kt hp
chng li thnh "mt tng cng". M ai cng bit t
cho mnh l vin kim cng c nn mun dng nh sng
ca ring mnh t pht sng, hay t ph trng...
Nguyn nhn ca s "kh ngi vi nhau" cn , nn khi
cha c s dng ng vi vai tr ca mnh nn hiu khi
kim cng li b coi l ct. Thi bnh cn tr thc nhiu
hn v mt trong nhng iu kin bt buc l h cng
"ngi vi nhau", l phi cng hng n li ch chung,
phi qun bt bn thn mnh i.
Nhiu khi tr thc Nht Bn m ti thy, khi ng ring l
ai cng l ngi gii nht, nhng khi h bit cch lm
vic cng nhau, h lm c nhng cng trnh tht s
ln lao. Qu trnh hin i ha cng pht trin li cng i
hi ni mi c nhn mt s hp tc cht ch v l mt
i hi tt yu.
Li ca dn tr
X rc, phng u ba bi ni cng cng, i li ln xn
trn ng ph, eo bm quy nhiu du khch, m nhc
to ht c lm no ng c xm trong m... L gii nhng
thi xu nhiu ngi cho l ti dn tr cn thp, cn
nhc nh gio dc. Nhng y, c tht l do dn tr
thp?
X rc, phng u ba bi ni cng cng, i li ln xn
trn ng ph, eo bm quy nhiu du khch, m nhc
to ht c lm no ng c xm trong m... L gii nhng
thi xu nhiu ngi cho l ti dn tr cn thp, cn
nhc nh gio dc. Nhng y, c tht l do dn tr
thp?

Mt ngi t hc, thm ch m ch, nhng tm tr bnh

thng liu c x rc, phng u ba bi trong nh ca h
khng? Mt cu thiu nin hc lp 5 chng hn, khng
th khng bit rng ra ng phi i l bn phi, thy
n ng t phi dng xe v rng m khuya ngi ta
cng cn... i ng.
l nhng php tc rt s ng m h hon ton bit r
- ni ch ngha mt cht, h hon ton nhn thc c s
ng-sai, c php hay khng c php v hu qu tt
hay xu ca hnh vi .
Th nhng h vn c lm nhng vic gy nh hng xu
cho ngi khc, cho x hi. Nu hiu dn tr l trnh
nhn thc v hnh vi, cch ng x i vi ngi chung
quanh, rng ra l x hi ca ngi bnh thng th nhng
vi phm php tc s ng hon ton khng do trnh
dn tr thp.
Mt v n hnh s trn a bn H Ni gy xn xao d
lun gn y cng cho thy rng dn tr khng phi l
nguyn nhn ca nhiu hnh vi phm php. Nhng ng
tin s (ch mu v tt axit hng xm), thc s (ch mu
v thu cn chm ngi ginh bn gi) hon ton c
d kin thc chuyn mn, v c s hiu bit v lut php
ni chung dy d nhng ngi dn bnh thng.
Thm ch trong c c mt quan chc c c ca ngnh
thanh tra - mt ngnh bo v php lut. Th nhng h
vn hnh x nh th Nh nc khng c php lut, gii
quyt cc tranh chp, mu thun ring theo kim m
chm "giang h". R rng khng th li cho "dn tr".
Hn nhin, khch quan m ni, v nhiu phng din,
chng hn kin thc khoa hc, lch s, a l, kinh t..., s
hiu bit v t chc x hi v ni dung chnh ca cc b
lut..., trnh ngi dn bnh thng ni chung cn
thp. Nhng chuyn x rc ba bi ni cng cng nh

thu cn hnh hung, tt axit ngi khc... th dt

khot khng dnh dng g n dn tr.
Vy, nguyn nhn su xa no khin nhng ngi c hiu
bit nht nh, thm ch c hc v cao, li hnh ng nh
vy? Cu tr li xin dnh cho cc c quan iu tra v cc
nh x hi hc, lut hc, tm l hc, ti phm hc...
y ch xin ghi nhn i iu: tnh trng phm php
nghim trng, tnh rn e ca lut php qu yu t,
b "ln".
Th n, cn quan nim ng hn, y hn v dn tr:
xc nh r u l ci cn nhc nh, cn trang b v nng
cao i vi cng dn ni chung v u l ci cn p dng
nghim lut l, chn chnh cng rn. Khng nn ngh
rng, gio dc lut php ch l cng vic ph bin, tuyn
truyn v php lut m chnh vic thc thi php lut ng
n, nghim minh - t php lnh v x l hnh chnh (lu
nay him khi nghe ni n vic pht vi cnh), lut dn s,
lut kinh t cho n lut hnh s - l mt cch gio dc
tt nht, hiu qu nht. Khng l do g c i "nhc nh,
gio dc" nhng ngi bit sai m vn c lm.
Qua cc v n ny, mt ln na, d lut li bo ng v
tnh trng "xung cp" o c trong x hi hin nay.
Phi chng, trong nhiu th m ta gi l gio dc o c
t nh trng, gia nh v x hi lu nay, cn thiu hoc
l xem nh ni dung gio dc con ngi bit cch x s
kim ch, tn trng v thn thin vi ngi khc, k c
thn thin vi loi vt v thin nhin, sng sao cho khi
thn vi lng tm, cho "c c" nh ng b dy?
B trp theo thy" v lm "khoa hc rm"!
Xa nay, chuyn hc tr t ho v c theo hc thy
gii, thy t ho v o to c hc tr ti cao cng l
chuyn thng tnh. Nhng du sao th khng phi hc
tr yu no cng c thy trao cho "n tn" c th ni
nghip.

Nhng trng hp nh th thng xy ra vi nhng ng

thy vn l ngi c thc ti, l ngi khi xng mt
trng phi hc thut, l ngi nung nu mt (nhiu)
tng khoa hc nhng qu thi gian ngn ngi ca cuc
i khng cho php h hon thnh, hoc t ra cng l mt
hc gi uyn thm... Tng t nh vy, hc tr phi l
ngi c t cht tr thc, yu ngh, hiu thy, dm x
thn cho s nghip thy hng theo ui...
Hn na th k qua Vit Nam, hc tr ca GS Cao Xun
Huy nh Nguyn Ti Cn, Nguyn Hng Phong; hc tr
ca GS Trn nh Hu nh Trn Ngc Vng, Nguyn
Kim Sn, ri hc tr ca GS ng Thai Mai, GS Nguyn T
Chi... qu khng lm h danh nhng ngi thy ca
h. T s tin cy gi gm ca thy, t s n lc ca chnh
bn thn mnh, h t c khng t thnh tu ng
ng nghip n trng. Khng c iu kin quan st
thi h theo thy hc hnh, song ti tin h khng phi l
nhng t "b trp theo thy" kim cht thm ly, cu
danh cu li, nh khng t v "tin s, thc s tng lai" m
ti gp.
Thi cn cm ci hc hnh mong kim c chic bng
c nhn, ti tht s ngng m nhng anh chng c
thy u i cng chiu, c thy cho xch cp thp tng
i y i . Lin tng ti nhng hc tr ti danh ca
Khng T, Platon..., ti cng ngng m. Mi ln thy h
khoa chn ma tay tr chuyn bnh ng vi thy, ti
khng khi chnh lng ti thn v s km ci ca mnh
khng sc lm cho thy mt.
Mt ln, ti d bui thuyt trnh ca mt gio s ni ting
t chc ti Vin Vn ho - Ngh thut Vit Nam, ti may
mn c ngi cnh mt anh m trc gi ln lp v gio
s gii thiu l mt "nghin cu sinh nhiu trin vng".
Thy anh chm ch nghe nh nut ly tng li, thi thong
li m hoc m tht ln i ba h t hm cha tinh

thn thn phc ri h hi ghi chp, ti m ngi khng

dm th tho bt chuyn lm quen. Ri do mun hc hi
phng php hc tp, ti gh mt nhn sang th thy
trang v ca anh long ngong nhng nt dc nt ngang
ging hnh mt m l. Ti c on xem l ci g m
khng on ra, nh t gii thch: ngi ti nng c cch
thc ghi chp ring, ngi bnh thng khng th theo
c. Ti gi gii lao, anh mi dnh cho ti cht t thi
gian, khng phi lm quen m ging gii cho ti i
iu su sc. Ti ch bit trn mt "knh nhi vin chi", lng
cng cng c nim tin v tr tu hn ngi ca nhng ti
nng ln.
Nm thng qua i, ti cn vinh d c nghe v gio s
ny ging bi thm vi ln na. Khng k mi ln ging l
mt ln "bn c son li", ch k ti nhng "ti nng tr"
c ng gii thiu, ti cng c tip xc vi nm
by v. Song tic thay, theo di vi chc nm nay, ti vn
cha thy h "pht tit tinh hoa" nh ng thy ca h
qung b!
Nh mt s trng hp, nhng anh chng xng xi "b
trp theo thy" bao gi cng o qun bnh bao, tc ru
nhn nhi, v lun sn sng n my m t, mc in
thoi di ng gi taxi cng thy vi vu. Sn n bn
thy, h lun c gng chng t mnh l ngi gn gi,
thn thit.
M k cng l, nhiu ng thy coi ci s quan tm chm
sc ny nh mt trch nhim hin nhin. Ngha l ng
thy khng n lng t chi tm lng hiu tho ca cc
hc tr. Sau my nm si kinh nu s, nghin ngm t
duy, lun n hon thnh, phn ln cc tin s, thc s tn
khoa lin ca bi goodbye, chuyn giao s mng chm sc
ng thy cho mt hc tr khc ng gip cho qu trnh
bo dng khi b t on.

Tuy nhin, khi thy ng thy b ngi ta ph phn th c v

cng mun chng t lng thnh hng hi ra tr. Nm
2002, chng minh cun sch ca thy l mt cng
hin cho khoa hc nc nh, ng thc s HM a ra mt
tuyn b xanh rn rng c th c "n" - cun sch, bng
nhiu cch khc nhau. Than i! a ra tuyn b ny ng
HM bc l mt s non km khng xng ng vi tm
c mt thc s, l: ngi ta ch c th c mt tc
phm vn hc vi nhiu cch khc nhau, ch vi mt
cng trnh khoa hc th ch c mt cch c v cng l
mt trong nhng s khc nhau c bn gia nh gi mt
tc phm vn chng vi nh gi mt cng trnh khoa
hc!
i vi nhng tin s, thc s kiu ny, thng th s
nghip khoa hc ca h ch dng li chnh ci lun n
m ch c cao th v "ton tp m" may ra mi c kh
nng phn nh u l kt qu nghin cu ca tc gi,
u l kt qu nghin cu ca... ngi ta. Chng th m
my nm trc c lun n v vn ho ca ng HXL, ti
ng ngi v thy tc gi "thung" nguyn vn my trang
t mt bi tiu lun ti ng. Nghe ti phn nn, ng
bn ca v thc s khng tin, lin hi: "Ti sao ng li bo
ngi ta ly ca ng?", ti tr li: "Vn ti mi thum
thm, ngi l thy ngay"!
Trong vn chng, cu chuyn cng khng km phn l
th nu xem xt tnh "a hiu qu" ca mt s tc phm
l lun - ph bnh. Nhn t gc vn hc, mt cng trnh
l lun - ph bnh khi c in thnh sch l c t cch
tc phm v ngi ta c th nui kht vng hng n ti
mt gii thng vn chng. Nhn t gc khoa hc,
vn cng trnh y li c t cch xp vo chng loi sn
phm thuc khoa hc x hi v nhn vn. Nn mi c
chuyn khi hi l ch mt cng trnh nhng li c th
nhn hai gii thng thuc hai lnh vc khc nhau!

Nn khi mt vi ng thy vi mt vi cun sch cng c

th xi lin hai gii thng c quc gia, th i ba hc tr
cng nhanh chng tn dng u th tr thnh nh l
lun - ph bnh, bng cch: b lun n ra in thnh mt
cun sch v nghim nhin tiu chun np n xin
vo Hi Nh vn. Li c i ng. Th l bn lun n cn
c kh nng bin mt v mi hm no cn "b trp theo
thy" bng tr thnh mt "hc gi" va c hc v cao, va
l nh l lun - ph bnh chuyn lm sch su tm, tuyn
chn, hoc xun thu nh k vit mt bi c sch!
Hn th na, bn hin tng s lun n vn hc tht s
c cht lng ch m c trn u ngn tay, cn li l
kh nhiu lun n xp loi xut sc nhng khng mt
ting vang, ti cn thy mt t l khng nh s lun n
tp trung nghin cu vn hc Vit Nam giai on 1930 1945 (ch yu l cc tc gi Th mi, cng cc c Thch
Lam, Nguyn Hng, Nam Cao...) v hu nh khng a ra
c kin gii g mi m. C v nh khng thot khi ci
bng ca Hoi Thanh, c nghin cu Nguyn Bnh l ch
mc vo hai ch "chn qu", c nghin cu Xun Diu l
tn tng "say m, tha thit, nng nn"...
Dng nh ngi ta tm thy hng th trong khi c gng
cy thm mt ng cy trn ci cnh ng c cy
ba tan nt! Phi chng y l cch thc khng phi
tn cng khm ph, pht hin v cng l cch thc d
b "huy ng" kt qu nghin cu ca cc bn ngh?
Phi chng y cng l l do to ra nghch l: "khoa bng
vn chng" th nhiu nhng thnh tu khoa hc th t?
Xt cho cng, ngun cn ca tnh trng lm khoa hc
"na ma" khng hon ton l li ca nghin cu sinh.
Cc ng thy (khng r l "cy i th" hay "cy lu
nin"?) cng c li phn no nu khng ni l li ln nht.
Thy c thc ti v lm vic nghim cn th lm sao hc
tr c th qua mt "m ba la".

Nh cu chuyn gio s QV cng my " t" cho ra mt

cun gio trnh v vn ho Vit Nam ging dy trong
cc trng i hc chng hn. Sau khi ng gio s cho ra
mt gio trnh ri rm r tp hun ngoi Bc trong Nam
th ngi ta pht hin ra mt hai " t" ca v gio s
vit lch linh tinh v "o vn" v ti v. M cc v ny li
ton l nhng tin s, thc s mi qu l gay go. Cc
chng , thy tr bo nhau tu b li cun gio trnh, sa
sang nhng ch trt "cm nhm", thm vi li cm n
nhng ngi ph phn v nhanh chng ti bn. Bng
ng thi ny, thy tr v gio s lm c hai vic:
mt l l tt s phn tri ni ca 1.000 cun gio trnh
"o vn" ng l phi b thu hi, hai l hc hm hc v
khng b st m cht no li c thm ting thm l
ngi cu th. Khn tht!
T s kin ny ti t ra cu hi: vit c my chng gio
trnh cn phi i "o vn" th liu ci lun n tin s, thc
s ca my " t" c cng chung cnh ng hay khng?
Nhng hi th hi vy thi, ch cu tr li c l ch ng
tri mi bit!
c cng trnh, tip xc vi lun im, nghe bi ging
ca mt s ng thy, i lc ti thch lm kh mnh bng
cu t vn "nhng thnh tu liu c kh nng sng
c vi thi gian?", ch v l tnh pht hin ca chng
qu m nht. l cha ni vic ti cn c thng
thc nhng pht kin c kh nng bin khoa hc thnh
sn din "i ci".
Khng bit cc ng gio s, tin s m ti dn li di y
tham gia o to nghin cu sinh no cha, nu c th
tht lng ti rt nghi ng kt qu o to ca cc ng.
Chng l vi nm trc, ng tin s Trit hc VT - Ch
nhim Khoa Trit ca mt trng i hc vit trn mt
tp ch: "u Cng nguyn, tng lp thng lu, quan li
Vit Nam chu nh hng su m ca trit l Nho gia vi

vic tu thn t gia, tr quc, bnh thin h, nu tin th

vi quan, cn thoi th vi s". Tin s VT qu l c mt
nhn nh ng tri: vo thi B Trng, B Triu cha ct
ting khc cho i m nc Nam ta c "tng lp
thng lu, quan li", khng nhng th, h cn "chu nh
hng su m ca trit l Nho gia"! Ch ring vi pht
hin ny, theo ti ch t ng tin s VT cng xng ng
c trao gii "Mm xi Vng".
Nghin cu th nh th, cn tri thc th ra sao, xin k cu
chuyn v PGS TS Trit hc HQ - ngi c hc tr chi
ch gi l "PGS tht hc" v ng ging dy hn by b
mn khoa hc khc nhau! Ln lp cho nghin cu sinh v
Kit gio, thy ng nhiu ln nhc ti tn iu "tam v
nht th", hc tr hi b l tai lin ngh ng cho bit
"tam v nht th" l ci mn g. ng tnh queo gii thch:
"Tam v l ba ngi gm c cha cha, c cha con v
Thnh thn, nht th l ch b Maria. Tam v nht th tc
l ba ng ly chung mt v". Ngi hc khip qu, nhng
cng ch bit nhn chm trn ci vo trong bao t. D
sao th cng phi ngh ti k thi ht mn na ch!
Nghe ti bn lun v tnh trng lm khoa hc "na ma"
ca mt s ng thy v mt s tin s, thc s ng thi,
sau khi ng cm chia s mt anh bn ti li du dng
khuyn nh: "Thi no m chng c hc tht hc gi, ng
lm g!". Nghe anh ni ti cng thy xui xui.
Nhng vn c bn khon: trong s hng vn ng b c
hc v trn i hc kia liu c bao nhiu ngi tht s c
ti nng, c tm huyt, v liu c bao nhiu ngi ang
tn ti mt cch "hu danh v thc" trn chnh ci mnh
t khoa hc khai sinh ra h.
Ngy nay, khi tri thc ang tr thnh mt b phn ca lc
lng sn xut x hi th n cn ti s hc hnh v o
to nghim chnh. N khng dung np nhng tr thc
"na ma" m s tn ti ch gn lin vi bng cp, khng

gn lin vi nng lc. Chnh v th, l no mt x hi

mun pht trin li khng cn nghim khc vi vn ni
trn?
Tt huyn h l tng
Xt trong vn chng nc Nam, iu g cng ton huyn
h gi di ht c, khng c ci g l thc tnh. Ngi lm
th th ngm nhng cnh ni Thi Sn, sng Hong H,
gii cao, b rng. Ni Tn Vin, sng Nh H s s trc
mt, th cnh khng ng bao gi. C cao hng m vnh
n th cng phi vin n ci g u xa, cha bit,
cha trng thy.
Thi tit nc mnh th khng bit mt cht chi chi, t n
t thi th xun phi phng tho a, h phi lc h tr,
thu phi hong hoa tu, ng phi bch tuyt thi.
Ha may c iu g cnh mnh hp vi cnh Tu th c ra
hay, nhng thnh thong a nhng ng ng vi bch
tuyt, l rng, hoa ri, u l ho huyn c. Ch ma thu
ta no thy l rng, ma ng ta no thy tuyt sa.
Thnh ra cu ht cng ht cho ngi, cnh nh mnh th
nh m mt ic tai. Mn ch ngi, mn n c
phong cnh, tnh tnh, ch khng bit dng ci vt liu
mn y m gy dng ly vn chng ring, cho n c
ci l tng c bit.
Anh th v kia, th sao kho bi xoa "Tiu phu L Vng",
"tng lc", "lin p", "trc tc", "mai iu" quanh qun
ch c th, m nay li mai , khng bit chn ngn bt.
Con c n ln li b sng, con tru n ko cy di rung,
l nhng cnh ngy no cng trng thy, th ra ch khch
khng cho kiu, cho nn chu khng sao ngm c,
khng sao v c.
Bc th chm kho c "dy nho con sc" m chng bit
cy nho u, con sc ni no. Th ra xa nay c thy
lm sao bo hao lm vy. Xem tranh v chim, v cy,
chng hiu ngi ta ng g m v nn tranh, thy n

cng , cng xanh xanh, th tu c ngi rung i m

th cho ly c.
Cn v o cng thng, c ni rng ta thm nhim ca
Tu nhiu lm ri, nhng xt ra th ngi An Nam cha c
iu g gi l thm nhim. Trong ht c s ngi theo Nho
hc, th ha c my ng vo bc hc gii, hiu bit c
o Khng Mnh. Cn nhng bc lng nhng th thng
c thy ngi ta hc cng hc, hc cho thuc sch m
thi, ch khng c nh bng rng theo nhng iu no,
trong o Nho ct t trn, khp o y vo tnh tnh
ring ngi nc mnh n ra lm sao, chc hi nhng cu
y khng c my thy ct cho gy gn c.
Tn gio th ni ri, xem ra cng mt cch huyn h
nh vy m thi.
n nh vic chnh tr, th vua Gia Long b lut Hng c
i m lm c mt pho lut mi, chp tut c ca Tu, c
t iu nc mnh c cho n nhng iu mnh khng c,
cng bt chc. Thnh ra lut php cng h c thi
hnh c ng no hay ng y.
Xt ra th cng thng o l, phong tc chnh tr, ton
l gi di ht c, khng c iu g l c kinh c in.
Th m ngy nay c ci lng ci g, s rng tri o l
c ca mnh. o l c ca mnh l th no, c ai bit
u?
Con khc cha m cng phi tm trong "Th mai gia l"
hay l "Vn cng gia l", xem ngy xa bn Tu cc ng
y khc cha m ra lm sao, th c th m khc. Gin hoc
trong hai cch c iu g khc nhau, th cng bit vy, lc
tng vic th v quyn no theo quyn y. Gi cho n
theo mt l no , th l nh vn php.
Xt ra trong cc tr chi, nh ht tung, ht cho, cng
hay bt chc nhng cch v l, t ra rng ngi An Nam
khng c l tng nht nh v chuyn g, c gp sao nn
vy.

Tn tung th hay ly s tch ca Tu m lc ra ht th

qun c dn thi n x. C nhn c ch no c dp
ht my cu nam, th nam cho my cu. Ch no c dp
khi hi th khi hi. Thy ngi xem c my ngi d
ci th lm mi. Chng c kinh in no c.
n nh ci l tng p th ngi An Nam l hi iu
p cng c mt cch l.
Sch Tu t ngi p, mi son, mt phng, my ngi.
Khun ging minh liu, th bao gi t ngi p c th m
t.
C ngi ni thy ci xe, ngi ln th nhanh m mi,
khng s ma nng, i u ba bn ngi r nhau i thu
mt ci, xp hng h, r r, gng gnh ln , ri hai
ngi ngi trn, c khi ba ngi ngi chng ln nhau, au
lng, mi c, si chn, mo xng sn, nng chiu chiu
xin khoai vo mt, lch lch ch, i bc mt, gi i
chn nhanh bng hai. Nhng m thy ni rng i xe
nhanh m tin, th ngi xe du c cc n th no cng
cho l nhanh lm, tin lm.
l nhng vic thng, mi trng ra th tng nhm,
nhng xt cho k th l nhng tt ca tr khn ngi An
Nam ta, lm cho kh bo, kh khin c cho vo ng
vn minh, cho chu nghe nhng ngha l phi.
Ly ho lm qu
Mt ngi Vit Nam ln ln vn khng quen vi rt nhiu
li rn dy v cch sng, cch c x i... thi th chu
chn b lm mi, mt s nhn chn s lnh, thi th ng
ca bo nhau, thi th d ho vi qu... tt thy u mang
mt tm lng khoan nhng. Nhng nhng tnh tt y c
phi lc no cng l mt cch sng tch cc?
Nu nhn vn gc lch s, nhng ci ang tr
thnh nhc im ca ngi Vit Nam hin nay ch yu
c hnh thnh trong th k 20.

Mt th k y bin ng, chng ta k tha mt th ch

ngha phong kin chng ch ngha thc dn v
quc, v quy lut chin tranh bp, ln t mi quy lut
kinh t x hi. min Bc hnh thnh c ch bao cp khng c c ch chng ta khng thng M c.
Nhng bao cp, nht l bao cp ko di sau nm 1975 li
lm ny sinh hai a con t hi l thi o c gi v thi
v trch nhim. Bo "Ong t" ca Bungari nhn li thi k
ny ca chnh h, tng kt nn 6 nghch l m ta c
th tham kho :
- Ai cng c vic lm nhng khng ai lm vic.
- Ai cng khng lm vic nhng ai cng c lng.
- Ai cng c lng nhng khng ai sng.
- Ai cng khng sng nhng ai cng sng.
- Ai cng sng nhng khng ai hi lng.
- Ai cng khng hi lng nhng ai cng gi tay "ng ".
By gi c ch th trng li sinh ra hai a con l nng
rut kim tin v cm u hng th. Mi nhc im ch
pht huy tc dng trong mi trng ca bn thi xu ny.
Mt cu nhn, tt qu. Nhng nu ti v trch nhim,
l s bin h cho thi v trch nhim ca ti.
Ch tn khng quan trng
Ngi Vit Nam mnh v ngha m yu v tn. Li y d
khin ngi nghe git mnh v s nng li. Ai cng cm
thy mnh nh l b "sc", mc d vn l m hiu rng
iu khng phi l khng c l.
Nh nghin cu Cao T Thanh: tr li trc ht cn
t thm mt cu hi, ch tn cn cho ai?
Kinh t nng nghip khng cn. Trong nng nghip, lao
ng khng phi sn xut, lao ng ch tc ng ln qu
trnh sinh hc ca vt nui v cy trng. Ngi lao ng
trong nng nghip khng lm ch c kt qu lao ng,

nhiu khi cng sc b ra rt nhiu nhng thin tai mt ci

l trng tay...
Cn trong cng nghip, ti b tng ny st, tng ny thi
gian, nhit , ti bit sn phm ca ti thu c s nh
th no. ch l mt v d.
Do tnh cht khng ng b ca lao ng v sn xut
trong lnh vc nng nghip nn t duy co dn, tnh ton
co dn hnh thnh. T ra mt tp qun du di, mi
cng nh chn, xu mt cht cng c, hm nay cng
c m mai cng c, hm nay khng lm c th mai
s lm... Ch tn khng quan trng. Mt nn kinh t
hng ha tht s th hon ton khc. Yu cu ca kinh t
thng nghip l s chnh xc v s lng, cht lng v
thi gian.
Trong bi cnh m quan h gia cc c nhn i hi ch
tn ti ci mc ch tn c nh hng rt ln ti hot ng
kinh t hay li ch vt cht ca h, th ch tn c bit s
ni ln nh mt chun mc. Ngi Vit Nam trong chin
tranh rt "tn" - ch tn c quy nh bi k lut qun
i. Nhng k lut qun s t n cng l mt chun mc
xut pht t mt thc t l hot ng ca nhiu ngi vi
nhau, i hi mt s phi hp nhp nhng, n khp gia
cc c nhn, cc nhm ngi v iu nh hng ti s
thnh bi, sng cht...
Nh vn Sn Nam: V sao ngi ta tht tn, v tham ci
vn vt, ch thy c hi trc mt, khng thy c hi lu
di. Ti tng thy nhiu ngi, tr khng lo hc hi,
ng chc ng quyn khng lo lm ht trch nhim,
n lc v gi ht quyn ht chc mi ni n trch
nhim, mi lo n dn n nc th cn li ch cho ai, m
bit l v ai. Ni c m khng lm c khi c th lm
cng l mt s bi tn.
S chp git, l lun mi lc mt khc, thiu mt chnh
sch mt cch lu di (ngay t nhng vic nh nh

chuyn t tn ng, chuyn gii to...) cng l mt

cch i x khng ng vi ch tn.
Ai dm nhn mnh xu x
Nu coi mi dn tc gn nh c tnh mt con ngi: anh
Php ho hoa lm th hay, anh Trung Quc bun bn gii
v mu lc, anh Lo hin lnh... th nu ch nhn vo
chuyn gi gn vn c khng thi, ti vn ngh, anh Vit
Nam l ngi hay ni di. Di mnh v di ngi. H
quyt tm gi gn bn sc dn tc cho m bng ci
cch cho php xy nh hp trn lan v ni n gin l
"th im"? Bng nhp xe my Trung Quc t? Bng cho
php p bit th xa xy nh knh? Bng xa s ci
nhm di tch vn rt mng mnh ca nc ta vi l do
thun tin cho hin i ha? V vn khng qun ku
gi gi gn bn sc vn ho dn tc.
1. Bn i Lt cha? n Si Gn cha? v
nhng lng Bc b cha?
Nu cha, th bn nn i.
Bn nn i sm.
i trc khi nhng bit th b b hoang n tn li.
i trc khi ru trn tng cha b co v tng b sn
son thp vng.
i trc khi thnh ph ln mun to nhng du chn hin
i khng l, dm ln chnh nhng khu hiu bo tn vn
c m mnh h ho trc .
2. Cch y mi ba nm thi, thnh ph H Ch Minh ca
ti linh nh t chc k nim Si Gn 300 nm. Nhng
nh c c em ra, mn n khn hoang nu li, nh nh
nghe tn ng Nguyn Hu Cnh, ngi ngi nghe li
nhng a danh xa: G Cy Mai, nh Thng Ty Hi,
kinh Tu H vi bn Bnh ng...
Bn Bnh ng, th nm nay, ngi ta sp dp n, m
lm i l ng Ty. C Nguyn nh u phi ku ln

trn bo Tui Tr: "Xin gi ly cnh quan ca Si Gn

sng nc trn bn di thuyn".
Bn phi i qua khu vc ny, thy c v p (b b ph
ca n) bn mi hiu c ting ku ca c. Tht chng
khc no li ku cu v khn ni; khng bit v th ny c
qu khng, nhng nh ting ku ca c b Si Gn, sau
l thng th phi ni xin con chu ng nm i ci tru
c vi di nh c ng...
Bn Bnh ng, vi hai bn b l nh c, xng xay la,
l nhng th m ci ti "vn c" ca chng ta chng c
nhiu, nht y li l ci th hu hnh, bng nc, bng
gch, bng kiu nh, cch sinh sng; ch khng phi
nhng th l m truyn thng, phc hi li mi ni mt
mu c phn v mt kiu ui nheo.
Th nhng, nu i l ng Ty i qua, s phn cnh trn
bn di thuyn rt Nam B xa ca bn Bnh ng s
chng khc g s phn ru trm tui ca thp Ra. Gii
tn mt khu vc tht chng kh, cng nh vic dn ru
thi, nhng ci ni m nh rng mnh ph tan ch tr
ng ca hng trm nm lch s c eo ui c nhng
ngi k quyt nh khng?
V nhng ngi l ai? H ngh g trong u nh? H
quyt tm gi gn bn sc dn tc cho m bng ci
cch g y? Bng cho php xy nh hp trn lan v ni
n gin l "th im"? Bng nhp xe my Trung Quc
t? Bng cho php p bit th xa xy nh knh?
Bng xa s ci nhm di tch vn rt mng mnh ca
nc ta vi l do thun tin cho hin i ha?
Th tng tng hai mi nm sau thi, nhng khu nh
c (cha b p) ngy hm nay ln bu nh. V s c
nhng ngi ch cho con ci mnh m ni: "Ch ny ngy
xa b (m) c i qua, p lm." V c nhng ngi s
khng dm ch tay vo nh m ni: "Ci khu ny chnh b
k quyt nh p i."

3. Ti li c bo Tia Sng, c bi ca tc gi V Khnh v

tip th mt hnh nh Vit Nam. Vy y, c rnh mch
lit k ci vn t i ca mnh ra ri khai thc trit th
kho li thnh giu c. Tc gi k ra, chng ta c o di,
c nn, c ph, c nem. Nghe d chu nh nghe mt
ngi ni n gin: "Ti l th may. Lng ti sng. Ti
thch mc o xanh." Mt ngi nh vy cng hp dn lm
ch! Ci mc mc ca h, ci ngh ca h, s thch ca
h khng ging anh, khng ging ti. Vic g c phi thi
phng ln nhng g mnh khng c, ri ph b nhng
ci (tuy t m) qu gi ca mnh?
Nu coi mi dn tc gn nh c tnh mt con ngi: anh
Php ho hoa lm th hay, anh Trung Quc bun bn gii
v mu lc, anh Lo hin lnh... th nu ch nhn vo
chuyn gi gn vn c khng thi, ti vn ngh, anh Vit
Nam l ngi hay ni di.
Di mnh v di ngi.
Chng ta ni di nhiu qu. Di ch c nhiu vic chng
ta ni mt ng v lm mt no. Chng ta ni, ti l
ngi c vn ha v thch chi c, nhng c con chut
chy qua l chng ta (quyt) nm chut n v c bnh
qu. Chng ta cung knh o t cho mt l hi 300 nm Si
Gn, ri sau th sn sng thc thi mt d n c ph b
nhng phn c knh ca Si Gn 303 tui. Chng ta
khng tic c kho tnh t m miu cho ci Cha Mt Ct,
nhng li tic mt ci ct bng g cho n, khin bao
nhiu khch phng xa phi chng hng. Chng ta bit
mnh ngho m c hunh hoang l mnh giu.
M trong khi , c a con no dm trch m ngho! ,
nc ca ti l th y, nhng m chng ti t ho, ti
cho anh thy: Cha ng li c mt cht ca (cn thn
m gi ra), chng ti gn gi cn c th ny y (thy
vn cn nguyn), v chng ti s gi cho con chu (cn
thn gi li). Anh ci th mc anh!

4. ng B Dng, tc gi ngi Trung Quc, c vit mt

on th ny: " nhiu nm nay, ti mun vit mt
quyn sch di tn gi: 'Ngi Trung Quc Xu X'. Ti
nh quyn sch 'Ngi M Xu X' sau khi vit xong
c Quc v vin M dng lm ti liu tham kho cho
sch lc ca mnh. Ngi Nht cng c mt quyn sch
'Ngi Nht Xu X". Tc gi l i s Nht ti c-hen-tina. Ngi i s ny (sau khi vit cun sch ) lin b
cch chc. y c l l ci khc nhau gia ng phng
v Ty phng..."
Nhng Trung Quc, ngi ta in "Ngi Trung Quc
Xu X" ca ng B Dng. V khng phi v th m ngi
Trung Quc b nhn l xu hn. Tri li.
S" nhng vt l
Nu bng nht c vt th l, ngi Vit ta s v gi
mi ngi cng ra xem, sau ci nhau nh m b mi
ngi mt , tip mi anh t v bt chc lm mt ci
vt na n vi ci vt l m h cha bit gi tn kia. Cn
ci tn gi tht, bn cht tht ca ci vt , l vic cn
bit nht th vn khng ai bit...
Khu Vn: " tm hiu tnh cch ca cc quc gia trn
tri t, ngi v tr m ton th ngi trn tri t cha
bao gi nhn thy, th mt vt th xung gia ng ri
ngi trn a bay ch xem phn ng ca ngi tri t ra
sao nu ngi nht vt th y ln.
Sau khi nht vt ln, nu chm ch nhn vt t mi
gc c l l ngi Php. Ngc li, nu ngi
nht ln ri gh vo tai lc lc th l ngi c. Ngi
Php l dn tc c nng khiu hi ho nn h s c gng
l gii vt di gc th gic, cn ngi c li c
nng khiu m nhc, dn tc sn sinh ra Beethoven s
c gng nhn thc vt bng thnh gic.
Th nhng, nu l ngi Ty Ban Nha, t nc ca tr
u b tt, khi nht vt ln, tho tr t m h s

p v n ngay ch khng xem xt bng tai hay bng

mt g c.
Ngi Anh khng ging vi ngi Ty Ban Nha l hnh
ng trc ri mi suy ngh. L ngi Anh, h s nht vt
ln, kin tr s dng n vo vic ny hay vic khc v
sau khi rt ra kinh nghim mi ngi s tp trung li rt
ra kt lun l vt g.
Cn Ngi Trung quc, mt dn tc gi dn v kin nhn
hn ngi Anh rt nhiu, nn trc khi nht vt ln
ngi ta s nhn xung quanh rt k, sau khi xc nh l
khng c ai nhn thy th "ngi qun t" nht n ln
thn trng t vo tay o. Vi anh ta, vn khng phi
l ci g m l vic vt tn ti mi quan trng, bi
v ri cng c lc anh ta bit l vt g.
Vi ngi Hn Quc, mt dn tc tng b i kh trong
trong thi k Nht thng tr trc kia, phn ng trc tin
l phi th bng li.
Trong cuc th nghim ny tt nhin khng th thiu
c ngi M v ngi Nga, hai i din ca pha Ty v
ng, c l tri vi s ch i ca chng ta, h khng c
phn ng g c bit, khng phi au u suy ngh!
Vy thi ca ngi Nht s nh th no? Vi ngi
Nht, h khng cm ln ngm ngha hay lc th, cng
khng p v hay lng l cho vo tay o. H khng nh
s tr gip ca my tnh hay ng phi no bi v l
nhng con ngi rt hiu k. Qu l nh vy, sau khi nht
ln, ngi Nht s lm th mt ci ging nh th v chc
chn khng ch ch to ra mt vt hon ton ng
kch thc ca vt tht m cn thu nh li mt cch tinh
xo, gn ti mc c th cho vo lng bn tay. Sau , h
s ngm ngha mt cch k cng v ni: "Nasudoho!" (,
ra th!) v v i sung sng.
Bn th ngh xem, nu ngi Vit chng ta nht c vt
, thi s th no?"

Ti cm thy nng gy. Tt nhin khng ch tm ra cu

tr li v phn ng ca ngi Vit chng ta. Trong cc lit
k y khng c ngi Vit, c ngha l chng ta vn b
xem nh mt x nhc tiu.
Tnh cch dn tc ca chng ta khng mnh cng nh
tm vc ca chng ta cha ln c th lit k vi
cc dn tc khc trn th gii. Song, d th no chng ta
cng phi c mt phn ng trc vt th l kia nu chng
may trn ng i chng ta bt gp ch! Vy th ngi
Vit s lm g? y l suy on ca ti:
Khi nhn thy vt , ngi Vit s chy i tm nhiu
ngi khc cng n xem. Sau khi phng on xem vt
l g, mt cuc tranh ci khng khip din ra, ch v
khng ai chu cng nhn tuyn b ca k khc. Ai cng
cho rng mnh ng. Ri mt mi, bt phn thng bi,
mi ngi v t lm mt vt ging vi vt m h trng
thy theo tr tng tng ca ring mnh. Kt qu l c
rt nhiu vt trng c v ging vi vt l m h thy
nhng vt kia l g th h vn khng th bit c. i vi
ngi Vit th "vt kia l g?" c v khng quan trng
bng vic ai on ng.
Nu vt kia l vt cht, trn th trng s c rt nhiu
hng gi, ging nh tht nhng khng dng c. Nu
vt kia l siu hnh, mt hc thuyt hoc mt t tng,
mt ch trng n s c p dng rt th bo v sai
lch bi v iu quan trng nht: "N l ci g?" th ngi
Vit Nam thng t ra km nng khiu khi gii thch bn
cht s vt. Chng ta c bao nhiu bi hc v s sai
lch ny?
V iu m chng ti vn mun quan tm l: theo bn,
ngi Vit Nam chng ta s lm g?
Tho Ho: nc ta, bn thn vic nht c vt l cha
phi l tt hay xu, m phi i cho c kt lun ca c
quan chc nng sau khi xem xt mi bit l ri hay may.

Chnh iu ny nhiu khi lm ta lng l khi bt cht thy

mt vt l trn ng.
"C nn mang v khng? C nn ht ln cho mi ngi
bit l n "l" khng?" Ta t hi.
Bi v ta bit b m chng ta hnh nh hi s nhng
ci g l "l", h cho rng h tiu ha ca chng ta cn
non nt. Nu chng ta ht ln, h giu bng vo t, v
chng ta cng mt lun c ci c hi gi bn b n m
tho lun v bn cht cng nh tn gi ca ci vt l kia.
Nu bn thng xuyn sng trong tm trng "khng-b-bit-mnh-nht-c-vt-l", th lu dn, bn s mt
thi quen ngm ngha vt l ngay c khi n nm hn
trong lng bn tay. Trong khi con ci nh ngi ta, c
b m khuyn khch i tm ci l, s bng rng, vo ni,
mang v nhng th lng lnh m t ho. Cng c khi
mang v, b m n s cho n bit, vt ny thng lm,
chng l u con, khin n tht vng vt i, th t nht ci
cuc hnh trnh i tm ci l ca n cng l mt phn
thng.
Th y, ngi Vit Nam ta l con nh lnh, b m cn
thn (c l do). Cn thn dy con trnh vt l ngay t khi
ngi trn gh nh trng, vi nhng bi vn khng c
i chch li, sch c tham kho th ch nn c tc gi
ny (tc l thy) m ng c tc gi kia, khng th im
km. Cn thn trnh ngm nhng trin lm nhn-mikhng-hiu-; trnh cho nhau c nhng t ng mnh
bo, tnh tnh dc g - nhng ci c th cp n tn
y su con ngi; tng nng, lng l thi, v y su
l y l, khng ai xung tn ni thm tra c.
Chng ta c gio dc trnh xa ci l, n mc
gn cho ci l n 70% l nguy him. Trc nhng vt th
l, chng ta khng di m cm ln ngay, d st vo mt
tm tng quan th gic nh ngi Php, cng khng mo
him lc lc bn tai tm ting nhc nh ngi c, cng

quyt khng p v xem ci bn cht, ci tn cng ca

n l g, nh ch Ty Ban Nha...(nhng ci ny ti ly
an trch trong bi ca Khu Vn, ch "l" th, t ti
khng ngh ra.)
Khng, chng ta khng liu mng th. Vic trc nht, ta
phi ghi nh: l l nhiu phn nguy him. Nn nu
thy vt l, chng ta cn r vi ngi cng n xem cho
c nhiu k cng phm ti. Ta ng t xa, v quyt khng
a ra kin r rng. Bi v, nu kin ca ta hay, anh
bn cnh s n cp mt (v ng trn bo khc), nu
kin ca ta nh u khng ng, th th mt mt ta. M
tht ra, ta khng pht biu bi v ta cng khng chc
c li ta ni ra l ng hay l sai, l hay hay l d. V
vt l, ta cn c mt c quan thm nh, vi nhng nhn
vt ta bit thm nh cn d hn ta, h hn 2h nhng 6h
vn cha thy ti. Nhng ta phi i h n, v khng th
ai l ngi chu trch nhim trc ci vt l khn kip t
nhin ri xung cuc i u n v an nhn ny.
Th ri ta on vt l... L lm g khng bit c ch!
C quan thm nh ri cng ti, khi tt c u mn
mi. V v h cng l ngi Vit Nam, cho nn h cng s
im lng, v h cng hoang mang nh ta...
Tt c s i nh th. Trng s ln. Trong nh trng bng
bc m c c y, vt th l trn mt ng tan dn, tan
dn. N teo tp li, l r v v hi, bt bt dn i, mang
theo c ci b mt trong lng, tri i mt c xut x.
V chng ta ra v, hi ng gim nh v trc v c xe
con. Chng ta ra v sau, lng hi bun bun, v mi vn
khng c ai s c n vt l , ngi ti n, thm ch
vo n mt ci. V nht l, trong lng ta li tic r, nu
bit n khng hi nh th ny, th lc ny mnh liu
khen mt cu, ri mang v, bn.
Lng ganh t ca cc nh khoa hc

Lng ganh t ca mt nh khoa hc c i vi mt bn

ng nghip c th hin bng cch b ra 5 nm hc
ht l thuyt ca ngi y v b thm 5 nm na
nng ln thnh mt l thuyt cao hn. Lng ganh t ca
mt nh khoa hc Vit Nam i vi bn ng nghip c
th hin bng vic tm cch chuyn sang ngch hnh
chnh t chc ngn chn vic cng b v ng dng l
thuyt ca hn ta.
S d nh vy l v trong phn ln cc c quan ca ta, k
c c quan khoa hc, dn chuyn mn thng lp v mt
cch tuyt i nu ng thi khng phi l cn b hnh
chnh hay t chc.
Ngay c v phng din chuyn mn, cn b hnh chnh
hay t chc, d khng phi l dn chuyn mn, cng c
quyn quyt nh khi xt duyt cc cng trnh chuyn
mn (quyt nh a vo k hoch, quyt nh cho php
cng b hay thi cng, quyt nh cch nh gi khi xt
"lao ng tin tin" hay "chin s thi ua"). iu ny hon
ton hp l, v mi cng trnh khoa hc hay ngh thut
u l mt ng gp vo s nghip cch mng ca ng
v ca nhn dn.
Hn na, ta thy c nhng ngi nhng quyn tc gi
cng trnh nu liu chng cng trnh s kh c khen
thng do tc gi c sai phm g v o c hay thuc
mt thnh phn c vn , "dn" thnh tch li cho
mt ngi khc c nhng u th khin cho h d c
chp nhn thnh tch hn.
V vy, cc chuyn gia ln lt thi lm khoa hc k thut
v chuyn sang ngch hnh chnh t chc c thc
quyn v khoa hc k thut.
G cng ci
Dn tc no cng c nhng thi xu ring. Ngi Vit ta
c nhiu phm cht p nhng cng khng t tt d. Mi
cc bn cng xem nhng bi kho lun ca cc hc gi

Vit Nam t u th k 20 v nhng tt xu ca dn tc

mnh. Ch c iu, ngi Vit tr ngy nay hn s khc vi
b con lng xm ca anh Ch ngy xa: "Ni vy chc n
tr mnh ra!"
An Nam ta c mt thi l l th no cng ci. Ngi ta
khen cng ci, ngi ta ch cng ci. Hay cng h, m
d cng h; quy cng h. Nhn rng h mt ting, mi
vic ht nghim trang.
C k bo ci ht c, cng l mt cch ca ngi hin.
Cuc i mun vic chng qua l tr phng cho ht
thy khng c chi l nghim n ni ngi hin phi nhn
my m ngh ngi.
V d c y nh vy, th ra nc An Nam ta c dn l
ngi hin. Nu th ti u dm em li phng cho m
nh ngi nhch mp b tnh t nhin m lm b ng
n li, nghim nhn nhng cuc tr chi.
Nhng m xt ra ci ci ca ta nhiu khi c ci v tnh
c c; c ci lo xc khinh ngi; c cu chi ngi ta;
c ngha yn tr khng phi nghe ht li ngi ta m gim
trc tng ngi ta; khng phi nhn k vic ngi ta
lm m ch sn cng cuc ngi ta.
Thc khng c tc g bng ci tc phi i p vi nhng
k nghe mnh ni ch ly ting ci h h m p. Phn i
khng tc, k bt tai chng thm nghe cng khng tc
n th...
, m g bc mnh bng rt c bng hng, mi li, t
mi, m hi mt ngi, m ngi y ch p bng
mt ting th khen chng n, mng chng ci, hi chng
tha, trc sau ch c ming ci h h, th ai khng phi
pht tc.
Ta phi bit rng, khi ngi ta ni vi ta, l hi tnh
ta th no. Ai ni vi mnh th mnh phi p. Tu mnh
mun t tnh cho ngi ta bit th ni thc; khng hiu
th hi li; m khng mun ni tnh cho ngi ta bit, th

kho ly li lch s m t cho ngi ta hiu rng cu hi

khi phm n mt iu kn ca mnh. Hoc l c khn th
la li m t cho ngi ta bit nhng iu mnh mun cho
bit m thi, v khin cu chuyn cho ngi ta khng
khi cn vn c mnh na.
Nhng phm ngi ta hi, mnh lng tai nghe, l mnh
n ngi ta cu p.
Thch buc mnh vo mnh t... tri Ty
Ngi Do Thi b Tri y lu lc nc ngoi c tch lu
ly mt ti sn ln ri tm ht cch tr v Ci t Ha
kh cn ca mnh. Ngi Vit Nam c Tri i mt ci
rng vng b bc m vn c pht mi ti sn i tm
ht cch ra sng nc ngoi.
S gn b ca ngi dn Vit Nam vi mnh t qu
hng t rt lu tr thnh huyn thoi. Ngi Php
thng ni rng: "i ngi nng dn Vit Nam b buc
cht vo mnh t". Nhng ngy nay, ci truyn thng
khng cn nh c na.
Mt xu hng mi ang thay th dn cho tinh thn bm
gc bm r qu hng ca ngi nng dn Vit Nam.
l xu hng tha phng cu thc kh mnh, c th l ch
v mun kim mt s vn xy mt to "vin-na"
khang trang c th b vi cc "vin-na" khc trong lng.
Nhng mun th, trong nh nht thit phi c ngi i
lm n nc ngoi.
Trc y, nghe mt thanh nin Thu in ni rng anh
ta "ch c sao mt bui sng tnh dy bng thy mnh l
ngi Vit Nam" qu cng rt sng tai, nhng thit
tng cng chng b ch l bao.
B ch hn nhiu l bit nhn ra rng bn cnh nhng ci
tuyt vi, v hn na, phi tr kh i mi mong nhch gn
n ch tuyt vi. Ngi c c tin xa l ngi bit nghe
ngi khc ch giu mnh m khng gin, v nht l bit

t ch giu mnh, v khi t thy mnh l lng th kh

lng c th tip tc l lng mi.
Nhng tnh cch tr nu dn tc Vit
Chng ta hay thc mc v dn tc mnh. Tnh cch no
mang li cho dn tc Vit Nam mt sc sng mnh lit
n th, vn tn ti, vn chin u v chin thng mi
cuc xm lng bo tn? mnh vn l mnh - Mt dn
tc bit cch sng cn bn mt dn tc ln, ngay c
trong 1000 nm Bc thuc...Nhng sau nhng chin cng
hin hch y, nhng tnh cch no c "trong ta", tr
thnh mt lc cn, mt s nu ko, lm ta bc kh khn
hn trn con ng mi?
Cu hi y ang l cu hi thi thc hm nay. C ly bn
b v cuc sng xung quanh cng bao cu chuyn k
truyn ming lm v d. V th t ra vi cu hi th s
m hi nhiu ngi. Trang tri ni nim ca ring mnh v
khng ch ca ring mnh, m ca c mt lp tr cn c
mt chng ng di pha trc i ln, nn rt mong
nhn li mt s by t y thin , d l nghim khc hay
kht khe.
Nhc im th nht: s thiu ht o c. Ngi Vit
Nam tha tr tu. Ngi Vit Nam cng rt kho tay.
Nhng nhiu ngi Vit Nam ngy nay khng coi o c
l iu kin tin quyt ca cuc sng.
Chng ta c nhiu v d nh v vic ny... Nn ti ch lo
rng nu thiu o c, ngi no cng ch ngh n
quyn li vt cht trc mt ca mnh, khng ngh ti
ngi khc, khng ngh ti gia nh, khng ngh ti x hi,
khng hiu ni rng i c nhng gi tr cao hn tin
bc v quyn li ca mnh nm trong quyn li x hi.
Tham nhng bt ngun t , v k tham nhng khng
hiu ni rng: "mnh khng th hnh phc khi, tr mnh,
mi ngi u kh s" (Jean Paul Satre).

Nhc im th hai: trong kinh doanh ngi Vit Nam hay

bt chc nhng thiu sng to. Thy ngi khc bn ph
thnh cng ta cng m hng ph ngay bn cnh, t
hnh thnh mt ph "ph" cnh tranh ln nhau ri lm
suy yu ln nhau.
nhiu khu vc kinh doanh n ung ca ngi Hoa, bn
cnh xe h tiu l xe m, ri bt chin, cho g, ri sm
b lng. Ngi Nht tng bt chc cng ngh nc
ngoi, nhng khng sao chp my mc. Nm c b
quyt, h lin sng to, thm tnh nng, tc dng, tin
nghi; ci tin khng ngng bin ci c thnh ci mi,
bin cng ngh nc ngoi thnh cng ngh Nht.
Nhc im th ba: ngi Vit Nam thiu s tr ch trong
s nghip lm giu. Ta tng nghe nhng nh t sn ngi
Hoa khi mi sang Vit Nam ch c chic qun "x ln" v
gnh ve chai. Vy m ba chc nm sau, nh tr ch v cn
kim, h lp nn c nghip ln.
Ta kh tm thy tm gng tng t Vit Nam. Tri li,
c nhng in ch giu "nt vch" nhng ch bit
tiu xi phung ph t i cha n i con, dn n tiu
tan sn nghip. Hoc c nhng k mun lm giu tht
nhanh bng phng cnh bt chnh, ri "bo qut, bo
tn". H khng bit rng gy dng mt sn nghip cng
ging nh trng mt vn cy lu nm, khng th "n xi
th".