JAARBOEK VOOR

MUNT- EN PENNINGKUNDE

KON. NED. GENOOTSCHAP VOOR MUNT- EN

A M S T E R D A M 1957

PENNINGKUNDE

In zijn artikel voor dit onderwerp in het Jaarboek 33/34 (1946/47), p.

9 7 1 1 0 heeft dr. H. Enno van Gelder een uitvoerig expos gegeven over
de verschillende aspecten van deze muntsoort, over de achtergronden van
ontstaan en verdwijning. Het onderzoek, dat ik bezig ben in te stellen
naar het bestand van de Nederlandse munten gaf mij gelegenheid tot het
vaststellen van stempelvarianten en tot het tellen der aangetroffen exem
plaren. In ons land werden alle openbare collecties bezocht, alsmede een
90-tal particuliere verzamelingen, voorts enkele Belgische collecties en
de handelsvoorraad van een 12-tal buitenlandse handelaren. Het onder
zoek omvatte 630 hele en 648 halve Gouden rijders. E r bevinden zich
echter waarschijnlijk nog een vrij groot, niet te achterhalen aantal exem
plaren bij verspreide bezitters, waaronder zich mogelijk onbekende varian
ten en wellicht de tot op heden onbekende jaren bevinden: Utrecht hele
G.R. 1762; Gelderland hele G.R. 1749, 1761 en halve G.R. 1749; Overijsel G.R. 1762. Het resultaat van dit onderzoek is vastgelegd in de
tabellen II en III.
T a b e l III geeft de beschrijving der typen en varianten met opgave van
de belangrijkste openbare en particuliere verzamelingen, waarin deze
werden aangetroffen. V o o r de vaststelling van de zeldzaamheidsgraad
is hierin gebruik gemaakt van het volgende schema:
R4 = 1 ex.
R3 = 23 ex.
R2 = 4 6 ex.

R
S

= 710 ex.
= 1115 ex.

Het zou evenwel niet juist zijn de zeldzaamheidsgraad als beslissend

voor de prijsvorming aan te merken: de G.R. Groningen 1761 (enig
jaar) met 22 stuks zal zeker een hogere prijs bedingen dan de G.R.
Gelderland 1760 (enig jaar voor type I I ) met.23 exemplaren, en wel
omdat het aantal soort-verzamelaars groter is dan het aantal type
verzamelaars en er van de soort ,,G.R.-Groningen" in totaal 22 ex.
zijn geteld en van de soort ,,G.R.-Gelderland" 69 stuks. Hetzelfde geldt
mutatis mutandis van de waardebepaling met gelijke zeldzaamheids-

35

GOUDEN RIJDERS UIT DE 18E EEUW

graad bij type en jaar, daar er meer verzamelaars zijn op type dan op
jaar, welke laatste ook de verschillende typen per jaar verzamelen.
D e zeldzaamheid van varianten speelt om de zelfde reden weer een
geringere rol.
Uit tabel II blijken tevens de totalen der gespecialiseerde collecties
R(ijnbende), V ( o t e ) en B ( e u t h ) . De totalen der collecties R. en V .
genoemd in het artikel van dr. v. Gelder zijn enigszins gewijzigd in
verband met het feit dat indertijd bij gebreke van systematische vergelijking en indeling elke, zij het nog zo geringe, stempelafwijking als
variant werd aangemerkt, waar op grond van de huidige indeling deze
als doubletten moeten worden aangemerkt. Uit de volgende tabel blijkt,
dat wanneer we de typen tellen er in totaal (varianten dus niet meegeteld) 35 hele en 39 halve G.R. bestaan. V o o r de hele brengt R. het
tot .32; V . tot 28 en B . 35; voor de halve: R: 35; V : 29; B : 3 5 . Als zeldzaamste G.R. zijn aan te merken die van West-Friesland 1749 en Overijsel 1761, elk in 2 exemplaren bekend; voor de halve G.R. zijn dit de
drie unica, t.w. West-Friesland 1749; Gelderland 1751 en 1761, alle
in Teyler's Museum te Haarlem.
In tabel II wordt een overzicht gegeven van de totalen der aangetroffen exemplaren, onderverdeeld naar provincie, jaar en type, echter
zonder onderscheid te maken in varianten.
Tabel I geeft een uittreksel uit Besier's opgave van de totaalgeslagen
aantallen omgerekend in Mark (1 Mark = 2 4 /
G . R . ) . D e waarde
van 1 Mark was te stellen op iets meer dan 3 4 5 . , zodat de in
totaal voor 106.182 mark geslagen hele en /i G.R. een waarde representeren van rond 36.630.000,.
W a a r blijkens ons onderzoek de totalen over de gehele periode
174964 van hele en halve G.R. elkaar niet ver ontlopen, mogen we
aannemen dat er globaal genomen. evenveel hele als halve G.R. zijn
geslagen, al geldt dit zeker niet voor alle jaren afzonderlijk noch voor
alle provincin. W a a r een hele plus een halve G.R. 2 1 , golden,
kunnen wij dus het aantal totaal geslagen exemplaren schatten op ruim
1.740.000 stuks voor de hele zowel als voor de halve G.R.'s. Door deling
door 630 komen wij vervolgens tot de conclusie, dat omstreeks op elke
2750 geslagen exemplaren een exemplaar bewaard is gebleven. Deze
conclusie is echter onjuist als wij de beide perioden 174951 en
176064 vergelijken. Immers uit tabel I blijkt dat in de I e periode
voor 41173 mark is geslagen, d.w.z. voor 14,2 millioen, waarvan over zijn 207 hele en 133 halve G.R. W a n n e e r wij uit deze verhouding mogen concluderen dat er in de Ie periode 1J/2 maal zoveel
8

1 3

36

LOD. S. BEUTH

hele als halve geslagen zijn, dan zijn er in deze periode (van de 14.2
millioen) voor 10.650.000 aan hele en voor 3.550.000 aan halve G.R.
geslagen, d.w.z. 760.000 hele en 510.000 aan halve G.R. zodat
er uit de Ie periode 1 op de 3750 geslagen ex. over is.
In de 2e periode is voor 65009 mark geslagen, d.i. voor 22,4
millioen, waarvan over zijn 423 hele en 515 halve, d.w.z. 1,2 maal
zoveel halve als hele. E r zijn dan van de 22,4 millioen voor
14.000.000, hele d.w.z. 1 millioen stuks hele en voor 8,4 millioen
halve, d.i. 1.200.000 stuks halve G.R.'s geslagen. Uit de 2e periode
zijn er naar verhouding meer ex. bewaard gebleven dan uit de Ie periode
n.1. 1 op de 2380 geslagen ex.
E r zou voor dit verschijnsel een plausibele verklaring zijn geweest,
wanneer de goudprijs in de jaren 17521759 dusdanig zou zijn geste
gen, dat de rijders meer waard werden dan de normale waarde. In dat
geval kon men aannemen dat van de Ie periode door omsmelting reeds
een aantal voor 1760 verloren zou zijn gegaan. Daar echter in die jaren
de zilverprijs stijgt en 't goud niet apprecieert, (het is juist het gebrek
aan zilver dat aanleiding gaf tot de hernieuwde aanmunting van rijders
in de jaren 176064!) tasten wij in het duister omtrent de oorzaak van
het naar verhouding geringer aantal bewaarde exemplaren der I e
periode.
Tabel I: Aantal hele en halve Gouden rijders tezamen geslagen volgens
de rekeningen.

Holland

Ie periode 174951

2e periode 1 7 6 0 6 3 ( 4 )

19875 Mark

8035 Mark
1714 Mark
5519 Mark
11116 Mark

Utrecht
(incl. Friesland en
Overijsel 176263)

14793 Mark

15778 Mark

4791 Mark

18786 Mark

Gelderland
(incl. Groningen 1761)

4061 Mark

Overijsel ( 1 7 6 0 6 1 )
41173 Mark

65009 Mark

37

GOUDEN RIJDERS UIT DE 18E EEUW

T a b e l II: Aantallen hele en halve Gouden rijders, aangetroffen bij het

onderzoek.
Hele rijders

1749 1750 1751 1760 1761 1762 1763 1764 Totalen

Holland
W e s t Friesland
T. I
T . II
T . III
Zeeland
T. I
T . II
Utrecht
Gelderland
T . I/III
T . II
Overijsel
T. I
T . II
Gron. en Ommel.

17

36

28

11

12

37

147

11

21
4

29

2
44
40

29

44

31
22
47

19
31

9
35

31
59
190

10

20

23

.17

47
23

10

2 2

13

12
13
22

Jaartotalen

23

86

98

150

123

Halve rijders

1749 1750 1751 1760 1761 1762 1763 1764 Totalen

Holland
W e s t Friesland
T. I
T . II
T . III
Zeeland
T. I
T . II
Utrecht
Gelderland
T . I/III
T . II
Overijsel
T. I
T . II
Gron. en Ommel.

20

30

Jaartotalen

16

111

35

630

49

15

142

16

14
3

14

40
19

29

29
3
57

17
14

2
7

3
19

29
33
136

10

49

45

57
49

25

25

75

50
11
75

24

78

31

228

164

65

50

648 '

38

LOD. S. BEUTH

T a b e l III: Typen en varianten van de Gouden rijders.

Holland Gouden rijder
V z . roos M O : A U R : P R O : C O N F O E D : B E L G : H O L L A N D
Kz. C O N C O R D I A . R E S . P A R V A E . C R E S C U N T .
Geen. typen te onderscheiden

1749
K M N

S
1750

a 1750 over 1749

b normaal
K M
R3
c vz. en kz. \ i
N

K M N
1751
1760
S
S
M N
1761
S
S
M N
R2
1762
R2
1763

K M N

R V

B
B
B

R V
V
R V B
R V B
R V B
R V B
R V B

Holland Halve gouden rijder

Dezelfde omschriften
1749
1750
1751
1760
1761
1762
1763

" a
b

K M N R V

V
V
V
V

B
B
B
B
B
B

R3

1750 over 1749

normaal

S
R2
R

S
R2
R

N
K
K
N
K M N
K M N
K
K

R
R
R
R
R
R

West-Friesland Gouden rijder

V z . M O A U R : P R O : C O N F O E D : B E L G : W E S T F . haan
Kz. C O N C O R D I A . R E S . P A R V A E . C R E S C U N T . (soms R E S : )
Type
I V z . onversierd prov.-wapen; C O N F O E : Kz. gespikkelde kroon; G
II V z . versierd prov.-wapen; C O N F O E : ; Kz. blanke kroon; G_k
Als type II, doch muntmeesterteken: schip
III
R
R3
I
1749
R3
a
I
(niet bekend)
1750

S
K M N R V
R4
b
II
R2
N R
II
R2
1751
R3
V
II kz. 1760 over 1 7 ? 9 ; G L
R2
a
1760
R3
N R
II normaal
b
N R V
II
a
1761

K
R2
b III kz. 1 lint aan pijlbundel
R4
R
1762
a III kz. 1762 over 1761 "
R2
N R
K
b III kz. 1 lint aan pijlbundel
R2
N
a III
1763

R
b III kz. geen lus en linten aan pijlbundel

R
K M
V
c III kz. id.; bovendien geen interpunctie
L

B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B

W e s t - F r i e s l a n d Halve Gouden rijder

Dezelfde omschriften en typen

1751

R3

I
I
II
II
II
II
II
III
III

CO

1749
1750

in

R4
R
R2

b
b
a
b

1761
1762
1763

a
b

kz. grotere G in G
kz. G L .
kz. interpunctie met :
kz. 1 lint aan pijlbundel
kz. 1 lint aan pijlbundel

R4
R2
R3
R2
R3
S
S
R3
R3
S .

R
V
R
R V
K
V
N
R V
K M
K M N R V
N

B
B
B
B

B
B
R
B
N R V B

GOUDEN RIJDERS UIT DE 1 8 E EEUW

39

Zeeland Gouden rijder

Type

Type
1760

II

Vz.
Kz
Vz.
Kz.

M O . A U R . P R O . C O N F O E D . B E L G . Z E L A N D . Burcht
CONCORDIA. RES. PARVAE. C R E S C U N T
schuinaflopende grond onder paard met krulstaart;
blanke kroon met 7 juwelen in kroonband; 2 linten aan pijlbundel;
Romeinse I in jaartal; G
L

1761

1762
1763

R2
R

1764

R2

Vz.
a
b
c
d
e
f
g

rechte grond onder paard; kz. als I,

I grotere letters; vz. interpunctie:; kz.G_k
I grotere letters; kz. G i
I
I kz. geen punten naast kroonband
I kz. dubbele lus aan pijlbundel
II kz. gevoerde kroon; open kroonband
II vz. muntteken liggend; kz. gevoerde
kroon; gesloten kroonband
II
h
II kz. Arabische 1 in jaartal
i
II 1761 over 1760; kz. Arabische 1
a
II
b
II kz. geen punten naast kroonband
c
II kz. 9 juwelen in kroonband
d
II kz. 9 juwelen in open kroonband
e
II kz. 9 juwelen in open kroonband
II kz. 1 lint aan pijlbundel
a
II vz. geen afhangend leidsel; kz. id.
b
a" II vz. geen afhangend leidsel
II vz. id.; kz. geen grond onder paard
b

Zeeland Halve Gouden

Dezelfde
I

Vz.
Kz.

Type

II

Vz.
Kz.

1760

R3

1763
1764

R3
R

B
V B
N
N R V B
B
N
B
B
N

R3
R2
R2

R4
S
R4
R3
R4
R2
R3
R
R2
R2
R3
R4
R3

B
V
V B
N
B
B
N
B
M
R
B
B
N
N R
B
N
B
N
K
N R V B

rijder

omschriften

Type

1761.
1762

R4
R3

schuinaflopende grond onder paard met krulstaart;

blanke kroon met 9 juwelen in kroonband; 1 lint aan pijlbundel;
Arabische 1 in jaartal; G \
rechte grond onder paard, met dunne staart;
als type I.

a
b
c
d
e

I
I
I
I
I

f
g
h

I
I
I

II

II

II
II
II
II
II
II

a
b

vz. interp.:; kz. 2 linten; G_k

R3
kz. geen lus aan pijlbundel; GL.
R2
kz. 2 linten aan pijlbundel
R2
K
kz. geen lus; 7 juwelen
R4
vz. interp.:; kz. punten tussen fleurons;
Romeinse I; geen lus
R4
vz. dunne staart; kz. geen lus; 7 juw. R2
vz. dunne staart
R
M
vz. dunne staart; muntteken zonder
punten
R3
vz. geen interpunctie; kz. punten tussen
fleurons; geen lus; Gk.
R4 .
kz. punten tussen fleurons; Romeinse
I; G i
kz. punten tussen fleurons
R4

K
R4
kz. Romeinse I; punt onder lint
R4
kz. geen lus aan pijlbundel; Romeinse I R3
K
kz. id.
R
M

B
B
R
B

N
N

B
B
B
B
B
B

N R V B
V
N R
N R
B
N R V B

40

LOD. S. BEUTH

Utrecht Gouden rijder

Vz.
Kz.
Vz.

II

Vz.

Type

1749
1750
1751
1760
1761
1762
1763

stadswapen M O : A U R : P R O : C O N F O E D : B E L G : T R A I E C T .
CONCORDIA. RES. P A R V A E . C R E S C U N T
paard met krulstaart; kz. gespikkelde kroon;
Romeinse I in jaartal; recht stadswapen
paard met dunne staart; kroon als voren; Arabische 1 in jaartal;
ingebogen stadswapen

R2

I
I
I
II
II

R2

niet bekend
II

K
K
K
K

M
M
M
M

N
N
N
N
N

R
R
R
R
R

V
V
V
V

B
B
B
B
B

K M N R V B

Utrecht Halve Gouden rijder

Omschrift als boven
Type
1749
1750
1751
1760
1761
1762
1763

I
II
R3

als boven, doch blanke kroon

als boven
I
I
I
II
II
II
II

.
R

'

S
R

..

R3

R
S
R

K
K
K
K
K
K
K

N
N
N
N
N
N
M N

M
M
M
M

R
R
R
R
R
R
R

V B
V B
V B
V B
V B
V B
B

Gelderland Gouden rijder

Vz.
Kz.
Type

Vz.

II

Kz.
Vz.

M O : A U R : P R O : C O N F O E D : B E L G : D: G: X : C: Z . ;
C O N C O R D I A . R E S . P A R V A E : C R E S C U N T (dikwijls minder
punten)
hertogskroon boven provinciewapen; roos voor omschrift; valke
nier onderaan
jaartal meelopend in omschrift; G_L 1 lint aan pijlbundel
gravenkroon boven provinciewapen; boompje voor omschrift;
G E L D R I A i.p.v. D G C Z ; kz. jaartal horizontaal; G
2 linten
aan pijlbundel
hertogskroon boven provinciewapen: boompje voor omschrift
jaartal horizontaal; G i i 1 lint aan pijlbundel
niet bekend

I kz. gesloten 5 in jaartal

N R V
R
K
I
R3
I kz.
R4
K
I geen punten tussen fleurons; G_L
R3
I GL
R V
R2
M
I kz. G.L
R4
N
I vz. zonder roosje; interpunctie
kz. G J r ; geen punten tussen fleurons R2
I vz. zonder roosje; kz. G
geen
V
punten tussen fleurons
R2
M
II vz. smal provinciewapen; C O N F O E D .
M N R
R2
II vz. breed prov.wapen; C O N F O E D :
V
K
niet bekend

R V
III
S
K
III kz. zonder interpunctie
R2
N
L

III
1749
1750

1751

Vz.
Kz.
a
b
a
b
c
d
e
f

1760

1761
1762

a
b
a
b

41

GOUDEN RIJDERS UIT DE 18E EEUW

Gelderland Halve Gouden rijder
Omschriften en typen als boven
1749
1750

1751
1760
1761
1762

a
b
c

niet
kz.
kz.
kz.
vz.

I
I

R4

a
b

R4

a
b

II
II
III
III
III

bekend
GL
gesloten 5 in jaartal
Gi
interpunctie;

R4
R3
R
R4

kz. G L

R
R4

kz. G L

K
V
N R V
R
K M N R V
R

B
B
B
B

K M N R V
V

B
B

Overijsel Gouden rijder

Vz.
Kz.
Type

Type

II

1760
1761
1762
1763

R
R3

boompje M: A U R : P R O : C O N F O E D : B E L G : T R A N S I S A L :
CONCORDIA. RES. P A R V A E . C R E S C U N T
(geslagen te Harderwijk): vz. paard met krulstaart;
boompje voor omschrift; leeuw in provinciewapen naar links;
Romeinse I in jaartal
(geslagen te Utrecht): vz. paard met dunne staart; ster voor
omschrift; leeuw naar rechts (foutief); kz. zonder interpunctie;
Arabische 1 in jaartal
I
I

R K M N R V B
R3
V B

S
K M N R V B

niet bekend
II

Overijsel Halve Gouden rijder

Omschriften en typen als boven
1760
1761
1762
1763

R2
R

I
I
II kz. 1 lint aan pijlbundel
II kz. 1 lint aan pijlbundel

R2
R

K M N R V
K
N R V
R
K
N R V

B
B
B
B

Groningen en Ommelanden Gouden rijder

Vz.
Kz.

boompje MO: A U R : P R O : C O N F O E D : B E L G : G R O N : 6 : O M L .
C O N C O R D I A . R E S . P A R V A E . C R E S C U N T . (soms minder

punten)
Geen typen te onderscheiden (geslagen in Harderwijk)
1761

Groningen en Ommelanden Halve Gouden rijder

Dezelfde omschriften
1761

a
kz. G L
b
kz. G L zonder interpunctie
c
kz. G L
d
kz. G
zonder interpunctie
L

Verzamelingen: K =
N.V.; R

Kon. Penningkabinet; M =

R
R2
R2

Rijksmunt; N =

K M N R V B

M N R V
R V
M

B
B
B
V B

Nederlandsche Bank

Cat.auctie Rijnbende 1890; V = Cat.auctie Voute 1947; B = collectie Beuth.

SUMMARY
18th century gold riders T h e author has visited all public collections
in the Netherlands and about 90 private collections, several Belgian col
lections and about 12 foreign coin-dealers. In this way he has examined

42

LOD. S. BEUTH

630 gold riders and 648 half riders of the 18th century. T h e results o f
this examination are listed in three tables.
Table I shows the number of coins which has been struck according
to the accounts, calculated in marks (1 mark = 2 4 / i 3 G.R., about
Fl. 3 4 5 ) .
Tabie II gives a survey of all specimens subdivided as to province,
date and type.
Table III lists all types and variations, their rarity and the main col
lections where they are present.
8