Professional Documents
Culture Documents
HO HC
Phn t l phn t nh b nht ca cht, n c to nn t nhng nguyn t cng
loi hoc khc loi. V vy nghin cu cu to phn t thc cht l nghin cu cc mi
lin kt gia cc nguyn t trong phn t.
3.1. Mt s khi nim
3.1.1. Khi nim v phn t
"Phn t l phn t nh nht ca mt cht c kh nng tn ti c lp m vn gi
nguyn tnh cht ca cht ".
Theo quan im hin i th "phn t bao gm mt s gii hn ca ht nhn v cc
electron tng tc vi nhau v c phn b mt cch xc nh trong khng gian to
thnh mt cu trc khng gian bn vng".
Phn t khng ch l cc phn t trung ho nh H 2, Cl2, CO2 m cn bao gm cc
ion phn t nh H2+, NO3-
3.1.2. m in
m in ca mt nguyn t l i lng c trng cho kh nng ca nguyn t
ca nguyn t trong phn t ht cp electron dng chung v pha mnh.
m in ca nguyn t cng ln th kh nng ht cp electron cng mnh, tnh
phi kim ca nguyn t cng mnh.
V d:
Trong phn t HCl: gia hydro v Clo c mt cp electron dng chung, chng b
lch v pha nguyn t Clo v Clo c m in ln hn hydro nn trong phn t HCl th
hydro mang in dng v Clo mang in tch m.
H+
Cl-
IA
IIA
IIIA
IVA
VA
VIA
VII
A
VIIIA
H
2,1
Li
1,0
Be
1,6
B
2,0
C
2,6
N
3,0
O
3,4
F
4,0
Na
0,9
Mg
1,3
Al
1,6
Si
2,0
P
2,2
S
2,6
Cl
3,0
K
0,8
Ca
0,9
Ga
1,8
Ge
2,0
As
2,4
Se
2,1
Br
2,7
Sr
0,9
In
1,8
Sn
2,0
Sb
2,4
Te
2,1
I
2,7
Ba
0,8
Tl
2,0
Pb
2,3
Bi
2,0
Po
2,0
At
2,2
5
Rb
0,8
5
Cs
0,7
ca qu trnh.
H2 (k) H (k) + H (k) H = 104,2 kcal/mol
Nng lng lin kt c trng cho bn ca lin kt, nng lng lin kt cng
ln th lin kt cng bn.
b. di lin kt
di lin kt c xc nh bi khong cch gia 2 ht nhn ca hai nguyn
t tham gia lin kt, nu cc nguyn t tham gia lin kt nh nhau, th lin kt cng
bn khi di lin kt cng b.
V d: phn t
F2
Cl2
Br2
1,99
2,28
2,68
c. Gc lin kt
Gc lin kt l gc to bi 2 na ng thng xut pht t ht nhn ca mt
nguyn t v i qua ht nhn ca 2 nguyn t khc lin kt trc tip vi nguyn t trn.
V d:
Trong phn t nc, gc lin kt HOH =
104030'. 3.5. Mmen lng cc ca phn t
Trong nguyn t, cc electron bao quanh ht nhn c phn b ton ton i
xng khp mi pha nn trng tm ca cc in tch trng vi tm ca ht nhn (trng
tm ca in tch dng).
Trong phn t, trng tm ca cc in tch m v dng c th trng nhau hoc
khng trng nhau.
- Nu trng tm in tch m v trng tm in tch m trong phn t trng nhau ta
c phn t khng phn cc.
V d: Phn t H2, N2, F2
- Nu trng tm in tch m v dng khng trng nhau th ta c phn t phn
cc. Lc ny phn t c mt mmen lng cc, k hiu l , c n v o l Debye (D).
V d: Phn t H-Cl
+
l
l: di lng cc
: c tnh theo cng thc = .l
Nu = e = 4.8.10-10 vtd CGS v l = 1A0 (108
cm). Th = 4,8.10-18 vt d.cm
Thng thng c gi tr t 0 n 10.10 -18 vtd cm nn ngi ta chn 1.10 -18
vtd.cm lm n v ca , v c gi l Debye. Mmen lng cc ca phn t c
xc nh bng thc nghim, Mmen lng cc ca phn t cng ho tr nm trong
khong 0 - 4D v ca cc phn t ion nm trong khong 4 - 11D.
HCl
1,07
HBr
0,79
HI
0,38
H + .H
H
hay H - H
+ Cl H Cl
hay H-Cl
Mi cp electron dng chung c k hiu bng mt vch ngang gi l vch ho
tr.
- Nu m in ca 2 nguyn t to lin kt bng nhau, cp electron dng chung
c phn b u gia 2 nguyn t ta c lin kt cng ho tr khng phn cc (H2, Cl2
).
- Nu m in ca hai nguyn t to lin kt hi khc nhau, cp electron dng
chung s b lch v pha nguyn t c m in ln hn ta c lin kt cng ho tr phn
cc (HCl).
* Ho tr ca mt nguyn t trong lin kt cng ho tr: l s lin kt hnh thnh
gia mt mt nguyn t ca nguyn t vi cc nguyn t khc trong phn t.
V d: Trong CO2
NH3
HCl
Clo v hydr c ho tr 1, xi c ho tr 2, nit c ho tr 3 v cacbon c ho tr 4.
Thuyt Lewis gii thch kh n gin, d hiu v s to thnh lin kt gia cc
nguyn t trong phn t, gii thch c cc trng thi ho tr ca nguyn t trong cc
hp cht. Tuy nhin thuyt ny cng gp mt s hn ch v khng gii thch c t tnh
ca mt s cht.
3.3.1. Quan im ca c hc lng t v lin kt cng ho tr
Hai thuyt gn ng ca c hc lng t c s dng rng ri gii thch bn
cht ca lin kt cng ho tr l thuyt lin kt ho tr vit tt l VB (Valence Bond) v
thuyt orbital phn t vit tt l MO (Molecular orbital).
a.Thuyt lin kt ho tr (VB)
Lin kt , lin kt , lin kt
Thuyt VB dng s xen ph ca cc orbital nguyn t (AO) m t s to thnh
cc lin kt. Tuy theo tnh i xng ca vng xen ph gia cc AO tham gia lin kt i
vi trc lin kt(trc vi tm 2 ht nhn), ngi ta phn bit lin kt xch ma (), lin kt
() v lin kt ().
+ Lin kt : nu s xen ph cc AO xy ra trn trc lin kt th lin kt ny gi l
lin kt khi phn xen ph trong lin kt s nhn trc ni gia 2 ht nhn lm trc
lin kt.
H H (s-s
H Cl (s-p
Cl - Cl (p-p )
+ Lin kt :
Nu gia 2 nguyn t xut hin lin kt i hoc lin kt 3, th cc lin kt
th 2, 3 do cc m my p cn li nh hng theo phng vung gc vi trc ni gia 2
ht nhn nguyn
t, cc m my xen ph 2 bn trc lin kt gi l lin kt .
V d: phn t nit (N2) c mt mi lin kt v 2 mi lin kt .
Vy lin kt c to thnh do s xen ph cc AO ho tr 2 pha trc lin kt.
N
N
N
p-p
p-p
H (1Sa)
H (1Sb)
hydro c lp v mc nng lng ca hai phn t thp nht khi khong cch gia 2 tm
ca hai nguyn t hydro l 0,74A0.
Khi hnh thnh lin kt mt my electron khu vc khng gian gia hai ht
nhn tng ln ging nh hai m my xen ph ln nhau, do mt in tch m ca
khu vc tng ln, nn ht hai ht nhn li vi nhau v lin kt chng li tc l xut
hin lin kt gia 2 nguyn t hydro to thnh phn t hydro (H2).
T cc kt qu ny rt ra c lun im c bn ca thuyt VB
nh sau: Trong phn t cc electron vn chuyn ng trn cc AO.
Mi lin kt cng ho tr c to thnh do s ghp i 2 electron c thn c
spin tri du ca 2 nguyn t khc nhau tng tc vi nhau, cp electron ny c xem
nh chung cho c 2 nguyn t.
Khi xy ra s xen ph gia 2 m my electron lin kt, s xen ph cng mnh
th lin kt cng bn.
Lin kt c phn b theo phng m ti s xen ph ln nhau gia cc AO
tham gia lin kt l ln nht, v nh vy s c nhng phng c u tin trong khng
gian ph hp vi cu hnh khng gian ca phn t v vy lin kt cng ho tr c tnh
nh hng.
Lin kt cng ho tr c tnh bo ho ngha l mi lin kt ch m bo bi 2
electron v mt nguyn t tham gia lin kt ch c mt s gii hn cc lin kt ho tr.
V d: N kt hp vi H to NH3, khng to ra phn t NH4 , NH5, S lin kt vi H
to H2S khng to ra cc phn t H3S, H4S.
b. Cc thuyt trong khun kh thuyt VB:
Ha tr ca cc nguyn t theo VB. Thuyt spin v ha tr. Ni dung:
Ho tr cng ho tr ca mt nguyn t c xc nh bng s electron c thn
ca nguyn t ca nguyn t trng thi ang xt.
V d: Na (Z = 11) c cu hnh electron: 1s2 2s2 2p6
3s1 c 1 electron c thn phn lp 3s c ho
tr 1.
O (Z = 8) c cu hnh
electron: 1s2 2s2 2p4
V d: C (Z = 6)
- Trng thi c bn:
- Tuy
Trng
thitrong
kch thch:
nhin
iu kin thng ca cc phn ng ho hc thng khng
Ha tr 4
nng lng cho cc electron cc lp bn trong nhy ra cc lp c mc nng lng
cao hn, do s kch thch ch c thc hin gia cc phn lp c mc nng lng
bng nhau (trong cng mt lp).
Nhn xt:
Thuyt ho tr spin gip ta gii thch c ho tr ca nhiu nguyn t. Tuy vy n
cng gp hn ch nhng khng gii thch c s hnh thnh lin kt trong cc ion phn
t v t tnh ca mt s cht, khng gii thch c bn ca cc phn t
* Thuyt lai ho orbital
Khi nim lai ho c Pauling a ra trong khun kh thuyt VB gii thch s
hnh thnh lin kt trong phn t CH4, BeF2 v cc hp cht tng t.
Theo Pauling khi tham gia lin kt cc AO ho tr ca cc nguyn t khng tham
gia ng thi bng cch trn ln vi nhau trc khi i vo lin kt. Hay ni cch khc l
cc AO t hp vi nhau thnh cc t hp tt nht to lin kt bn nht. Cc t hp
l cc hm sng tng ng nhau, c nng lng v hnh dng ging nhau v c nh
hng r rt trong khng gian.
Vy "S lai ho orbital l s t hp cc AO nguyn t trong mt nguyn t to
thnh cc AO lai ho ging nhau v nng lng, hnh dng v nh hng r rt trong
khng gian".
iu kin cc AO lai ho bn l:
- Nng lng ca cc AO tham gia lai ho phi xp x nhau
- Nng lng ca cc AO tham gia lai ho thp
- xen ph cc AO lai ho vi cc AO ca cc nguyn t khc tham gia lin kt
phi ln. Cc kiu lai ho gia cc AO ns v np
sp
sp
Be
2py
2py
sp
(F)
sp
(F)
V d:
http://hhud.tvu.edu.vn
32
Xt s to thnh lin kt trong phn t C2H4
C (Z = 6)
Trng thi c bn
p-p)
(sp2-s)
H
hay l
C C
(sp2-sp2)
H
(sp -s)
2
(sp2-s)
sp3
sp3
sp3
s + 3AOp
V d:
xt s to thnh lin kt trong phn t CH4
C (Z = 6)
Trng thi c bn
(sp3
s)
H
H
http://hhud.tvu.edu.vn
33
2
electron khong gia 2 ht nhn nh).
http://hhud.tvu.edu.vn
34
1
+ MO
2
nguyn t (c s tp trung mt e khong gia 2 ht nhn cao).
S t hp cc AO to thnh cc MO thng c biu din ln gin gi l gin
nng lng cc MO.
s l MO lin kt, s* l MO phn lin kt, ch ngha l lin kt H - H + l
lin kt , ch s ngha l lin kt c to thnh t cc AOs. Ta c gin mc nng
lng theo thuyt MO ca ion phn t H2+ nh sau:
E
1SA
1SB
s
H
H+2
H+
(2 2) 0 2
Do khng tn ti phn t He (nn cc phn t kh him l phn t n nguyn
t).
http://hhud.tvu.edu.vn
35
N = 1 0 1 (phn t H2+ c tn ti)
2
2
Bc lin kt cng ln th lin kt cng bn
2.2.3. Thuyt MO v phn t hai nguyn t thuc chu k 2 (phn t hai nguyn t
ng hch dng A2). i vi nguyn t chu k 2, c cc AO ho tr l ns v np.
- Lp cc MO:
Cc MO c xy dng bng s t hp cc AO ho tr, cc MO c chia thnh
dng v tu theo tnh i xng ca chng.
Ta ch cn xt cc AO ho tr 2s, 2px, 2py v mi AO u c s nh hng r rt
trong khng gian, nn ta chn mt h to thng nht cho cc phn t loi A2 vi trc z
trng vi trc ca phn t.
x
(a)
y
(b)
T hp 2 AO 2s ca 2 nguyn t to 2 MO s v s*.
T hp 2AO 2pz to 2 MO z v z* (c i xng trc trng vi trc
ca phn t). T hp 2AO 2px v 2px' to cc MO x v x*.
T hp 2AO 2py v 2p'y to cc MO y v y*
(c trc i xng song song vi nhau v vung gc vi trc ni gia 2 ht nhn).
Cc MO x v y, x* v y* tng i mt ch khc nhau v hng trong
khng gian nn tng i mt chng c cng mc nng lng (x = y v x* =
y*).
- Gin cc MO:
T 8 AO (2s', 2px', 2py', 2pz') v (2s, 2px, 2py, 2pz) ca 2 nguyn t ngi ta
xy dng c 8 MO gm 4MO lin kt v 4MO phn lin kt. Ta c 2 gin .
Gin 1:
Th t mc nng lng ca phn t A2 cc nguyn t cui chu k 2 (O2, F2,
Ne2) nh sau: s < s* < z < (x = y) < (x* = y*) < z* tng
ng vi gin 1:
http://hhud.tvu.edu.vn
36
Gin 1:
A
A2
E
x
2p
x y
z
s*
2s
Gin 2:
2p
H
2s
T ta c gin 2 ca cc phn t ny
http://hhud.tvu.edu.vn
37
Gin 2
A
A2
A
z
*
E
x
2p
2p
z
x
y
H
s*
2s
2s
http://hhud.tvu.edu.vn
38
s2 s*2 z (2x = 2y)(x*1 y*1)
N=8422
Phn t c 2e- c thn nn c tnh
thun t V d 3:
Phn t Ne2 cho Ne (Z =10)
Mi nguyn t Ne c 10 electron, 2 nguyn t Ne c 20 electron, vy c 16
electron sp xp nh sau:
s2 s*2 z (2x = 2y)(x*2 y*2)
N=8802
V vy phn t Ne2 khng tn ti
3. Lin kt phi tr
L lin kt cng ho tr m cp electron dng chung ch do mt nguyn t a ra,
nguyn t ny gi l nguyn t cho. y c s chuyn cp electron t do ca nguyn t
cho v orbital trng ca nguyn t nhn. Lin kt phi tr c k hiu bng mt mi tn
hng t nguyn t cho sang nguyn t nhn.
V d: H3N + H+ = [H3N
H]+ 1s
hay [H3N H]+ hay NH4+
Trong thc t, khng th phn bit lin kt phi tr v lin kt cng ho tr thng
thng. V d: trong NH4+, bn lin kt ca N vi H hon ton ging nhau v di lin
kt v nng lng lin kt. Lin kt phi tr thng gp trong cc phc cht.
IV. Tng tc gia cc phn t
Ngoi cc lin kt chnh xt nh lin kt ion, lin kt cng ho tr cn c cc
tng tc gia cc phn t nh lin kt hydr, lc Vanderwaals.
1. Lin kt hydro
Nguyn t hydro ngoi kh nng tham gia lin kt cng ho tr thng thng, cn
c kh nng to mt mi lin kt th hai vi mt nguyn t khc c m in ln v
kch thc nh. Mi lie kt th hai ny km bn hn nhiu so vi lin kt cng ho tr
thng thng v c gi l lin kt hydro, k hiu bng du ba chm ()
V d:
- Lin kt hydro lin phn t
F
H
F
F
H
R
H
H
O
F
Ru v nc H
(HF)n
http://hhud.tvu.edu.vn
39
Trong phn t HF, nguyn t H sau khi lin kt vi nguyn t F bng mt lin kt
cng ho tr cn hnh thnh mi lin kt th hai (lin kt hydr) vi nguyn t F ca phn
t HF khc to nn phn t lin hp (HF)n.
- Lin kt hydro ni phn t
H
O
N
C
O
O H
ortho nitrophenol
O H
andehyt salicilic
M
20
T0nc (0C)
-83
T0s (0C)
19,5
HCl
36,5
-112
-84,9
http://hhud.tvu.edu.vn
40
* Lin kt hydro mi phn t lm thu gn cc phn t li ng thi lm gim kh
nng to lin kt hydro gia cht vi dung mi do lm gim nhit nng chy, nhit
si v tan ca cc cht, lin kt ny cn lm gim tnh axit ca cc cht.
2. Lc Vanderwaals
L lc tng tc gia cc phn t, n c bn cht tnh in. Lc Vanderwaals cng
ln th mmen lng cc ca phn t, kch thc v khi lng ca phn t cng ln.
Lc vanderwaals b hn vi nng lng ca lin kt ion v lin kt cng ho tr nn n
ch c nh hng ch yu n mt s tnh cht l hc ca cc cht.
V d: Theo dy F 2, Cl2, Br2, I2 th kch thc v khi lng tng t u n
cui dy nn lc vaderwaals tng dn do nhit si v nhit nng chy ca cc
cht ny tng dn.
Lc Vardenwaals bao gm cc thnh phn sau:
* Lc nh hng: khi cc phn t phn cc gn nhau chng tng tc vi nhau
bng lc tnh in lm cho cc phn t xoay hng sp xp mt cch c trt t nhm
lm gim nng lng ca h.
Lc Vanderwaals gm E = E1 + E2 + E3
http://hhud.tvu.edu.vn
41
Lc Vanderwaals tuy nh nhng cng lm cho cc phn t ny buc nhau nn
thng nh hng n tnh cht vt l ca cc cht nh nhau, nhit nng chy, nhit
si