Trong qu trnh ging dy v lm ton, ti h thng c mt s phng php gii phng
trnh nghim nguyn, hi vng s gip cc em hc sinh bit la chn phng php thch hp khi gii bi ton loi ny. Phng php 1 : a v dng tch Bin i phng trnh v dng : v tri l tch ca cc a thc cha n, v phi l tch ca cc s nguyn. Th d 1 : Tm nghim nguyn ca phng trnh : y3 - x3 = 91 (1) Li gii : (1) tng ng vi (y - x)(x2 + xy + y2) = 91 (*) V x2 + xy + y2 > 0 vi mi x, y nn t (*) => y - x > 0. Mt khc, 91 = 1 x 91 = 7 x 13 v y - x ; x2 + xy + y2 u nguyn dng nn ta c bn kh nng sau : y - x = 91 v x2 + xy + y2 = 1 ; (I) y - x = 1 v x2 + xy + y2 = 91 ; (II) y - x = 3 v x2 + xy + y2 = 7 ; (III) y - x = 7 v x2 + xy + y2 = 13 ; (IV) n y, bi ton coi nh c gii quyt. Phng php 2 : Sp th t cc n Nu cc n x, y, z, ... c vai tr bnh ng, ta c th gi s x y z ... tm cc nghim tha mn iu kin ny. T , dng php hon v => cc nghim ca phng trnh cho. Th d 2 : Tm nghim nguyn dng ca phng trnh : x + y + z = xyz (2). Li gii : Do vai tr bnh ng ca x, y, z trong phng trnh, trc ht ta xt x y z. V x, y, z nguyn dng nn xyz 0, do x y z => xyz = x + y + z 3z => xy 3 => xy thuc {1 ; 2 ; 3}. Nu xy = 1 => x = y = 1, thay vo (2) ta c : 2 + z = z, v l. Nu xy = 2, do x y nn x = 1 v y = 2, thay vo (2), => z = 3. Nu xy = 3, do x y nn x = 1 v y = 3, thay vo (2), => z = 2. Vy nghim nguyn dng ca phng trnh (2) l cc hon v ca (1 ; 2 ; 3). Th d 3 : Tm nghim nguyn dng ca phng trnh : 1/x + 1/y + 1/z = 2 (3) Li gii : Do vai tr bnh ng ca x, y, z, trc ht ta xt x y z. Ta c : 2 = 1/x + 1/y + 1/z 3.1/x => x 3/2 => x = 1. Thay x = 1 vo (3) ta c : 1/y + 1/z + 1 = 2 => 1 = 1/y + 1/z 2/y => y 2 => y = 1 => 1/z = 0 (v l) hoc y = 2 => 1/z = 2 => z = 2. Vy nghim nguyn dng ca phng trnh (3) l cc hon v ca (1 ; 2 ; 2). Phng php 3 : S dng tnh cht chia ht Phng php ny s dng tnh cht chia ht chng minh phng trnh v nghim hoc tm nghim ca phng trnh. Th d 4 : Tm nghim nguyn ca phng trnh : x2 - 2y2 = 5 (4) Li gii : T phng trnh (4) ta => x phi l s l. Thay x = 2k + 1 (k thuc Z) vo (4), ta c : 4k2 +4k + 1 - 2y2 = 5 tng ng 2(k2 + k - 1) = y2
=> y2 l s chn => y l s chn.
t y = 2t (t thuc Z), ta c : 2(k2 + k - 1) = 4t2 tng ng k(k + 1) = 2t2 + 1 (**) Nhn xt : k(k + 1) l s chn, 2t2 + 1 l s l => phng trnh (**) v nghim. Vy phng trnh (4) khng c nghim nguyn. Th d 5 : Chng minh rng khng tn ti cc s nguyn x, y, z tha mn : x3 + y3 + z3 = x + y + z + 2000 (5) Li gii : Ta c x3 - x = (x - 1).x.(x + 1) l tch ca 3 s nguyn lin tip (vi x l s nguyn). Do : x3 - x chia ht cho 3. Tng t y3 - y v z3 - z cng chia ht cho 3. T ta c : x3 + y3 + z3 - x - y - z chia ht cho 3. V 2000 khng chia ht cho 3 nn x3 + y3 + z3 - x - y - z 2000 vi mi s nguyn x, y, z tc l phng trnh (5) khng c nghim nguyn. Th d 6 : Tm nghim nguyn ca phng trnh : xy + x - 2y = 3 (6) Li gii : Ta c (6) tng ng y(x - 2) = - x + 3. V x = 2 khng tha mn phng trnh nn (6) tng ng vi: y = (-x + 3)/(x - 2) tng ng y = -1 + 1/(x - 2). Ta thy : y l s nguyn tng ng vi x - 2 l c ca 1 hay x - 2 = 1 hoc x - 2 = -1 tng ng vi x = 1 hoc x = 3. T ta c nghim (x ; y) l (1 ; -2) v (3 ; 0). Ch : C th dng phng php 1 gii bi ton ny, nh a phng trnh (6) v dng : x(y + 1) - 2(y + 1) = 1 tng ng (x - 2)(y + 1) = 1. Phng php 4 : S dng bt ng thc Dng bt ng thc nh gi mt n no v t s nh gi ny => cc gi tr nguyn ca n ny. Th d 7 : Tm nghim nguyn ca phng trnh : x2 - xy + y2 = 3 (7) Li gii : (7) tng ng vi (x - y/2)2 = 3 - 3y2/4 V (x - y/2)2 0 => 3 - 4y2/4 0 => -2 y 2 . Ln lt thay y = -2 ; 2 ; -1 ; 1 ; 0 vo phng trnh tnh x. Ta c cc nghim nguyn ca phng trnh l : (x ; y) thuc {(-1 ; -2) ; (1 ; 2) ; (-2 ; -1) ; (2 ; 1) ; (-1 ; 1) ; (1 ; -1)}. Chc chn cn nhiu phng php gii phng trnh nghim nguyn v cn nhiu th d hp dn khc. Mong cc bn tip tc trao i v vn ny. Cc bn cng th gii mt s phng trnh nghim nguyn sau y : Bi 1 : Gii cc phng trnh nghim nguyn : a) x2 - 4 xy = 23 ; b) 3x - 3y + 2 = 0 ; c) 19x2 + 28y2 =729 ; d) 3x2 + 10xy + 8y2 = 96. Bi 2 : Tm x, y nguyn dng tha mn : a) 4xy - 3(x + y) = 59 ; b) 5(xy + yz + zx) = 4xyz ; c) xy/z + yz/x + zx/y = 3 ; d) 1/x + 1/y + 1/z = 1/1995. Nhn xt