Professional Documents
Culture Documents
EPSILON
Ch bin: TRN NAM DNG
Bin tp vin: V QUC B CN
Bin tp vin: L PHC L
LI NG
Ban bin tp Epsilon
MC LC
Li ng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
S phc v a thc
Trn Nam Dng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Cc vn c in v hin i
Trn Nam Dng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
S PHC V A THC
Trn Nam Dng (HKHTN, HQG Tp HCM)
Tm tt
Trong k thi chn hc sinh gii Ton Quc gia nm hc
2014-2015 va qua, c 2 bi ton c th gii rt hiu qu
v ngn gn nu dng n s phc. Th nhng, s hc
sinh nm vng s phc s dng mt cch hiu qu li
khng nhiu, v cc bn rt vt v gii cc bi ton
cho bng cc phng php khc.
Trong bi vit nh ny, chng ti mun gii thiu trc ht
l cc ng dng ca s phc trong bi ton v a thc,
sau l ng dng ca s phc v a thc trong cc bi
ton t hp m.
(1)
Do (1 )2 = 1 nn 2 cos = 1. T y suy ra cos = 12 , ta tnh
. Gi s = 3 .
c = 3 hoc 5
3
2
2
Xt 2 cng l nghim ca
2 P(x)2 = 0. Nh vy2( 1) cng l
nghim ca P(x) = 0 v ( 1) = 2 2 cos 3 = 3. Mu thun
v mi nghim ca P(x) = 0 c m-un bng 0 hoc 1. Tng t
.
vi trng hp = 5
3
i = 1, 2, . . . , n.
(1)
S(x) = (x xk+1 ) (x xn ).
k = 1, 2, . . . , n.
2n
Ta c (xi 1)(xi 6)
= 13. T y suy ra
1
(xi 1)(xi 6) = 13 2n
.
()
(1x1 ) (1xk )
Mt khc, (1x1 ) (1xk ) = Q(1) nguyn nn
cng nguyn.
Tng t |(6 x1 ) (6 xk ) nguyn. T y suy
ra m = (x1 1)(x1 6)(x2 1)(x2 6) (xk 1)(xk 6) nguyn.
k
Nhng theo () th m = 13 2n . Suy ra k = 2n. Vy Q(x), S(x) u
phi c bc l 2n.
Ch t kt qu bi ton ny d dng suy ra kt qu bi 2 ca
thi hc sinh gii Ton Quc gia nm hc 2013-2014:
Bi ton 6 (VMO, 2014). Cho a thc P(x) = (x2 7x + 6)2n + 13
vi n l s nguyn dng. Chng minh rng a thc P(x) khng
th biu din c di dng tch ca n + 1 a thc khc hng s
vi h s nguyn.
13
Li gii. Ta c = 21 + i 23 = cos 2
+ i sin 2
l nghim ca a
3
3
2
2
thc Q(x) = x + x + 1. V a thc x + x + 1 l bt kh quy nn a
thc P(x) = x2n + xn + 1 chia ht cho Q(x) khi v ch khi P() = 0.
iu ny tng ng vi
cos
hay
4n
2n
2n
4n
+ i sin
+ cos
+ i sin
+ 1 = 0,
3
3
3
3
2n
2n
cos 3 2 cos 3 + 1 = 0
2n
2n
sin
2 cos
+1 =0
3
3
(1)
n
n
3+i n
+ in = 0. Chuyn cc s
ii) 3+i2 3 + i 3 = 0, tc
2
phc sang dng lng gic v dng cng thc ly tha, ta
c cos n
+ i sin n
+ cos n
+ i sin n
= 0, tc n phi l
6
6
2
2
s chia ht cho 3.
Kt hp hai iu kin i) v ii), ta suy ra iu kin cn v
fn (x) chia ht cho Q(x) l n = 6m+3 vi m nguyn khng m.
15
P(1) + P() + P( ) =
6n
X
ak (1 + + ) = 3
k=0
2n
X
a3k .
k=0
2n
X
a3k =
k=0
4n + 2
.
3
P(x) = (x2 + x + 1 + x5 )k =
2K
4K
)
Suy ra S = P(1)+P()+P(
= 4 + 3 + . Cui cng, li p dng
3
K
tnh cht (), ta suy ra S = 4 31 nu K khng chia ht cho 3 v
K
S = 4 3+2 nu K chia ht cho 3.
17
1 + x + x2 + + x18 = 0.
Suy ra a thc P(0) + P(1)x + P(2) 1 x2 + + P(18)x18 t
l vi a thc 1 + x + + x18 v v th:
P(0) = P(1) = P(2) 1 = = P(18).
Nh vy, tt c cc P(i), i 6= 2, bng nhau v bng
C7 1
|P(2)| ln hn ng 1 n v! Vy p s l 1919 .
18
C719 1
.
19
Ring
xA
p1
X
ni i ,
i=0
ni i = 2.
i=0
()
P
i
Xt a thc R(x) = p1
i=1 ni x + n0 2. T ng thc () suy ra
l mt nghim ca R(x). V degP = degR v l mt nghim bt
k ca P(x) nn P(x) v R(x) ch sai khc nhau hng s nhn.
T np1 = np2 = = n1 = n0 2, suy ra
n0 2 =
Cp2p 2
np1 + np2 + + n1 + n0 2
=
.
p
p
Vy p s ca bi ton l n0 = 2 +
19
Cp
2p 2
.
p
3. Bi tp
Bi ton 1. Tm tt c cc a thc P(x) tha mn iu kin:
P(x) P(x + 1) = P(x2 + 1).
Bi ton 2. Cho n l s nguyn dng. Chng minh rng a
thc xn + 4 kh quy khi v ch khi n chia ht cho 4.
Bi ton 3. Chng minh rng a thc (x2 7x + 6)2n + 13 bt
kh quy vi mi n nguyn dng. (Ch rng bi ny mi ch
l gi thit, bn c c th ph nh bi ton nu kt qu sai.)
Bi ton 4. Vi gi tr no ca n th a thc (x + 1)n + xn + 1
chia ht cho a thc x2 + x + 1?
Bi ton 5. C bao nhiu tp con ca X = {1, 2, . . . , 2015} c
tng cc phn t chia ht cho 3?
Bi ton 6 (IMO 2014 Training Camp). C bao nhiu s t
nhin c 9 ch s khng cha ch s 0 v chia ht cho 11?
Bi ton 7. Cho ba s nguyn dng m, n, p, trong m > 1
v n + 2 0 (mod m). Tm s b (x1 , x2 , . . . , xp ) gm p s nguyn
dng sao cho tng (x1 + x2 + + xp ) chia ht cho m, trong
mi s x1 , x2 , . . . , xp u khng ln hn m.
20
THUT TON
PHC HI S HU T
Nguyn Hng Sn (University of Warsaw)
1. M u
Cch y khng lu ti c cc bn tr mt bi ton nh,
nhng mang tnh thc t, nh sau:
Mt v gio s ton-tin rt cn thn nhng ng tr. Cch y
vi hm ngn hng gi ng mt bc th thng bo mt khu
ca th tn dng. Mt khu l mt s c 6 ch s: abcdef. ng
khng mun gi li bc th v s n c th lt vo tay k gian.
V vy ng dng 1 chic my tnh xch tay n gin (gm 4
php tnh +., , v 10 ch s) tnh t s abc def. ng
nhn c kt qu gn ng l 0, 195323246 v ghi nh li
ln mt t giy.
Lm th no v gio s c th tm li c mt khu trong
thi gian ngn nht nu ng ch c trong tay chic my tnh
xch tay n gin v mt khu l g?
Thc ra bi ton ny lin quan n mt s ng dng ca thut
ton Euclid v l thuyt v phn s chui trong s hc. Sau y
chng ta s ln lt tm hiu cc l thuyt lin quan, li gii
ca bi ton trn, v th lm cc bi tp tng t.
21
a
b ba/bc r = a mod b
d
324 918
0
576
918 324
2
270
324 270
1
54
270 54
5
0
54
0
54
Nhp 2 s t nhin a, b
Kim tra
b 6= 0?
b=0
b 6= 0
r := a mod b
a := b
b := r
d := a
Xut d
STOP;
22
3. Lin phn s
Lin phn s hu hn l mt biu thc c dng:
1
a0 +
a1 +
a2 +
1
+
1
an
1517
c th chuyn thnh lin phn s nh sau:
1073
1517
444
=1+
=1+
1073
1073
1
1
=1+
185
1
2+
2+
74
444
2 + 185
=1+
2+
Nh vy ta chuyn
1
2+
1517
1073
=1+
1
37
2+ 74
2+
1
2 + 2+1 1
2
23
Nhp
a0 := bxc;
r := x a0 ;
n := 0;
n := 0;
b 6= 0?
xR
b=0
Xut an ;
n := n + 1;
b 6= 0
k := ba/bc
r := a kb
a := b
b := r
r 6= 0?
r=0
r 6= 0
Xut an = k ;
n := n + 1;
STOP
an := b1/rc;
r := 1/r an ;
STOP
a
b
1
1
1
=1+
=1+
2=1+ 21=1+
1
2 + 2+1
2+1
2+ 21
=1+
1
2+
1
2+ 21
= = 1 +
1
2+
1
1
2+ 2+
51
hai). V d t l vng = 2 c th biu din dng lin phn
s gm ton s 1 (xem bi tp 2).
Hoc nu x = [2 : 2, 2, 2, . . .] = [2 : 2], th ta c x = 2 + x1 t
4. Phc hi s hu t
4.1. V d minh ha
Chng ta hy quay li bi ton ban u. V gio s c th kim
tra tt c cc phn s dng abcdef cho n khi tm c phn
s c gi tr nh yu cu. Tuy nhin phng php ny khng
hiu qu v mt qu nhiu thi gian.
Trc ht chng ta c th ch rng nu qp v sr l hai phn
s c t s v mu s u l cc s c ba ch s v hai phn
s
p r ging6nhau t nht l n ch s th 6 sau du phy th
< 10 . T suy ra
q
s
|ps qr| 6 qs 106 < 103 103 106 = 1.
8
1
1 =
41
5+ 8
1
17
a3 = 2 r = 0, 833338458 x3 =
1 =
87
5 + 8+ 1
2
1
25
a4 = 1 r = 0, 199992620 x4 =
=
1
128
5 + 8+ 1
a2 = 8 r = 0, 352940538 x2 =
2+ 1
1
a5 = 5 r = 0, 000184506 x5 =
142
727
1
5+
1
8+
2+
1
1
1+ 1
5
142
727
= 0.195323246 . . . Vy m s v gio
0 6 u, v < N
u
K6 1
v M M
(1)
(2)
t suy ra
2v1 v2
2N2
|u1 v2 u2 v1 | 6
<
.
M
M
q
Trong trng hp N = M
, ta c |u1 v2 u2 v1 | < 1. Ngoi ra, do
2
Nhp 2 s t nhin K, M
r1 := M ;
r2 := K;
O(r1, r2);
O(v1, v2);
v2
v1 := 0;
v2 := 1;
p
M/2?
NG
SAI
Q := br1 /r2 c;
r1 := r1 Qr2 ;
v1 := v1 Qv2 ;
SAI
p
r2 < M/2?
NG
Xut
!
v2
r2 , |v2 | ;
|v2 |
STOP;
5. Mt s bi tp tham kho
Bi ton 1. Chng minh rng mi s hu t u c th biu
din bng ng hai cch khc nhau di dng lin phn s
hu hn.
Bi ton 2. Chng minh rng [1 : 1] =
51
.
2
p
x hu t q ca s 2 ' 1, 414213562373 sao cho qp 2 < 0, 001.
29
30
Lt
Q
r1
r2
v1
v2
r = 158 v = 727 u =
Kv r
= 142
M
1
2
3
4
5
6
5
8
2
1
5
195323246 23383770 8253086 6877598 1375488
Xut
23383770 8253086 6877598 1375488
158 (158, 727);
1
5
41
87
128
5
41
87
128
727
STOP;
p
M/2 = 22360, 7
1000000000
195323246
0
1
Bt u
M = 1000000000 K = 195323246
TON HC GII TR V
CC BI TON I NN
ng Nguyn c Tin (Trento, Italy)
1. Ton hc gii tr
Ton hc gii tr (Recreational Mathematics) l mt thut ng
chung cho nhng vn ton hc m mc ch ch yu dng
gii tr. i khi nhng bi ton gii tr ny c xut hin
di dng giai thoi hay nhng ch c lin quan n ngh
thut v ton, nhng ph bin nht l di dng nhng cu
m li gii a phn ch cn nhng kin thc ton hc s cp.
Tuy khng phi l mt ngnh nghin cu nghim tc, nhng
xuyn sut chiu di pht trin ca ton hc, ta lun thy s
song hnh ca nhng bi ton gii tr i cng vi nhng pht
minh ca ton hc, i khi mt bi ton cng c th l
bi m u cho c mt lnh vc nghin cu.
Nhng v d tiu biu c th k n bi ton on tui ca i-phng (Diophantus, nh ton hc Hi Lp, th k th 3 sau
cng nguyn) v s ra i ca phng trnh nghim nguyn;
hay bi ton m th ca Leonardo Bonacci cng mi lin h
vi dy s mang tn ng: Fibonacci; ri mt trng hp khc l
bi ton by cy cu Konigsberg (hay cn c gi l by cy
cu Euler) vi l thuyt th; v rt nhiu v d khc.
Ngun gc tuy t xa xa nh th, nhng ton hc gii tr ch
tht s c h thng v ph bin vo khong cui th k 19
nh cng ca nhng ngi tin phong nh Charles Lutwidge
Dodgson (1832-1898), nh vn, nh ton hc, nh thn hc,
nhip nh gia ngi Anh c rt nhiu ngi bit n vi bt
danh Lewis Carroll, tc gi ca Alice lc vo x thn tin; ri
tip theo l Yakov Perelman (1882-1942), nh ton hc X-Vit,
tc gi ca cc b sch Ton hc vui hay Vt l vui rt quen
31
2. Cc bi ton i nn
Ton hc gii tr xut hin rng khp cc nhnh ca ton hc,
v c trong cc ngnh khoa hc khc. Trong chuyn mc m
u ny, chng ti gii thiu vi c gi mt nhm bi ton
kinh in, thng c gi l nhm Bi ton i nn.
Dng thc chung ca cc bi ton i nn nh sau: mt s
ngi s c i mt hoc mt s nn. Cc nn ny c mu
trong mt tp hp cc mu cho trc. C nhn mi ngi khng
bit mu nn ca mnh, nhng c th thy c nn ca cc
ngi khc. Nhim v ca h l phi on c mu nn ca
mnh, v khng c trao i thng tin sau khi nn c i.
Bi ton i khi xut hin di dng tr chi trn truyn hnh
32
2.3. Bi ton i nn s 3: Mt n ci ca qu
Trong rng su c mt con qu d nm no cng bt v mi
linh hn sng. N gom ht m linh hn li vi nhau, eo cho
mi linh hn mt chic mt n ci mu sc rc r. Lun c
mi mu, nhng s lng cc mu th thay i theo tng nm.
C nm mi ci mt n c mi mu, c nm li xen k, c
nm li hon ton ging nhau. l nhng chic mt n dnh
cho tr chi ca qu.
Tr chi quy nh k eo mt n chng th nhn thy mu mt
n ca mnh m ch c th nhn thy mu mt n ca nhng
linh hn xung quanh. V th l tt c cng bt u tr phng
on. Cng mt lc cc linh hn phi ni ln mu mt n ca
mnh. Ch cn duy nht mt k on ng th tt c c tha,
bng khng tt c nhng linh hn mi mi phi tr thnh
n l cho qu d.
Mt nm n, c mt nhm linh hn thng minh, trc khi tr
chi bt u, h ni vi nhau. . .
V ri nhng linh hn thng.
Chin thut ca h l g? Bn on c khng?
36
38
39
3. Li kt
Bi ton i nn th 15 trn cng kt thc chuyn mc
k ny. Chng ti hi vng rng sau cuc du ngon xuyn sut
hn na th k pht trin ca nhng bi ton i nn, tp ch
ca chng ti c th gii thiu c vi c gi v p v s
hp dn ca nhm bi ton ny. Bn thn mi bi ton i nn
thng l nhng th thch ton hc hng tun, nn trnh
lm mt i cm xc ca nhng c gi mong mun th sc,
chng ti ch chn ng gi hoc p n vn tt ca mi bi
v s trnh by li gii chi tit vo nhng s tip theo.
Chng ti tin rng vi phn li gii, c gi s c tip tc
chuyn hnh trnh k th cng nhng ng dng thc t t
nhm bi ton gii tr ny. Chng ti cng rt hoan nghnh
mi ng gp ca qu v c gi v li gii cng nh nhng
phin bn khc ca nhm bi ton i nn.
thm phn th v cho mt s bi ton, chng ti t li
phn ln tnh tit bi nhng vn gi nguyn bn cht ton
hc. tin tra cu v tham kho, c gi c th truy tm li
ngun gc ca tng bi thng qua nhng ti liu sau:
1) A Dozen Hat Problems: Cho cc bi 1, 2, 3, 4, 5, 8, 10, 11.
2) Colored Hats and Logic Puzzles: Cho cc bi 1, 2, 3, 4, 5,
6, 8, 10 v 11.
3) A Line of Sages: Cho cc bi 7 v 9.
4) An introduction to infinite hat problems: Cho bi 12, 13.
5) Problem of the week 1179: Cho bi 13.
6) The Three-Hat Problem: Cho bi 14.
7) Another black and white hats puzzle: Cho bi 15.
43
4. Gi li gii
Bi 1. Ngi 1 chn mu ngc li vi mu nn ca ngi 2;
Ngi 2 chn mu ca ngi 1.
Bi 2. Ghp thnh tng cp v p dng bi 1.
Bi 3. Gn s cc mu t 0 n 9 v tng linh hn t 0 n 9.
Khi linh hn th k s on mu sao cho mu v tng 9
mu khc bng k (mod 10).
Bi 4. p n pht biu t bi 6.
Bi 5. Da trn t tng t bi 3, lin kt vi m Hamming.
Bi 6. C 8 trng hp cho 3 ngi vi 2 mu nn, khi chin
thut hin ti s tht bi 2 trng hp cc nn cng mu - hoc Xanh-Xanh-Xanh v thnh cng 6 trng hp
cn li. Liu c chin thut lun tht bi cp trng hp
Xanh-- v -Xanh-Xanh nhng thnh cng 6 trng
hp cn li? Vi 2 cp cn li (Xanh--Xanh, -Xanh-) v
(Xanh-Xanh-, --Xanh), liu c chin thut tng ng?
Khi , nu ta ngu nhin chn chin thut xut pht th vic
chn gi tr ban u khng ngu nhin s gp tht bi. Xc
sut thnh cng c bo ton l 75%.
Bi 7. Cho trng hp 2 mu: ngi cui s ni mu en nu
s nn en anh ta thy l s l v ni trng nu s nn en l
chn. Nhng ngi khc, cn c vo s on c.
Vi trng hp M < N mu, ngi cui s chn mu l tng
(mod N) nhng mu anh ta quan st c.
Bi 8. Vi la chn b qua, kh nng thng ln n
khi tt c nn u cng mu trng (hoc en).
1023
.
1024
Ch sai
45
46
Tm tt
Bi vit s xoay quanh khai thc bi hnh hc thi quc gia
Vit Nam ngy u tin.
L
O
Q
P
S
T
C
N
48
Z
L
O
P
S
R
49
G
E
M
A
K
H
F
B
Q
N
T
E
M
N
H
F
B
T
=
.
=
2
TC
CE CM
CE AM
CE AF
DC
Ta c iu phi chng minh.
A
H
K
51
= 2.
TC
DC
CG
CG CB
CT .CS
CT CS
T d c iu phi chng minh.
Nhn xt. Li gii th nht mang nhiu tnh hnh hc v s
cp. Tuy vy khi bi ton nhn qua cch ca hng iu ha kh
d hiu, tt c hon ton l bin i t s trn ng thng.
C th gii m khng dng im S tuy vy vic dng thm hng
iu ha (BC, ST ) s dng cc h thc bit trn hng iu
ha lm ta gii quyt bi ton nhanh hn. Bi ton hon ton
cha dng li vic tng qut. Nu ta k bi ton gc,
khi dng ra cc tip im tng t trn CA, AB s dn n mt
bi ton ng quy rt th v nh sau:
Bi ton 6. Cho tam gic ABC nhn, ng cao AD, BE, CF.
ng trn qua E, F tip xc on BC ti X. Tng t c Y, Z.
Chng minh rng AX, BY, CZ ng quy.
tng tng t khi tip im ngoi cnh:
Bi ton 7. Cho tam gic ABC nhn, ng cao AD, BE, CF.
ng trn qua E, F tip xc BC ti X ngoi on BC. Tng
t c Y, Z. Chng minh rng X, Y, Z thng hng.
Kt hp c hai ca bi ton trn ta c mt bi ton rt th v
nh sau (tham kho [2]):
Bi ton 8. Cho tam gic ABC nhn, ng cao AD, BE, CF ng
quy ti H. Hai ng trn ng trn qua E, F tip xc BC ti
X1 , X2 sao cho X1 nm gia B, C. Tng t c Y1 , Y2 , Z1 , Z2 . Chng
minh rng:
a) AX1 , BY1 , CZ1 ng quy ti P.
b) X2 , Y2 , Z2 thng hng trn ng thng d.
c) PH v d vung gc.
52
E
Z1
F
P
H
K
X2
X1
B
Z2
.
2
TC
DC
EC FA
FA AN EC AM
EC AM
(1)
E
M
N
H
F
B
T
Mt khc, ta li c
BN
CM
T B2
BF BN
=
.
T C2
CE CM
AN
= AM
. Vy MN k BC. T :
(2)
E
S
H
L
K
55
Bi ton 12. Cho tam gic ABC nhn c ng cao AD, BE, CF
ng quy ti H. Cc im X, Y, Z thuc on BC, CA, AB sao cho
AX, BY, CZ ng quy. ng trn ngoi tip tam gic XEF ct BC
ti U khc X. Tng t c cc im V, W. Chng minh rng:
a) AU, BV, CW ng quy ti P.
b) YZ, ZX, XY ln lt ct BC, CA, AB theo ba im thuc mt
ng thng vung gc vi PH.
56
V BI BT NG THC
TRONG THI VMO 2015
V Quc B Cn (H Ni)
Tm tt
Trong k thi chn hc sinh gii Quc gia mn Ton nm
2015, thi ngy th nht c bi ton bt ng thc sau:
Bi ton 1. Cho a, b, c > 0. Chng minh rng
3(a2 + b2 + c2 ) > P > (a + b + c)2 ,
vi P = (a+b+c) ab+ bc+ ca +(ab)2 +(bc)2 +(ca)2 .
1. Nhn xt chung
Vi kin ch quan ca mnh, chng ti cho rng y l mt
bi ton kh hp l tng xng vi v tr ca n trong thi.
Trong thi gian 180 pht, cc th sinh phi lm 4 bi ton vi
cc th loi: Gii tch, i s, T hp v Hnh hc.
S lng cu hi kh nhiu nhng thi gian lm bi li hn
ch, th nn cc bi ton u tin khng th ra qu kh v nh
th s to p lc cho th sinh.
Bi ton ny mc trung bnh, khng d cng khng kh.
Hnh thc pht biu cng gn gng, n gin ch khng cng
57
i=1
i=1
16i<j6n
(a + b + c)2 > (a + b + c) ab + bc + ca .
thc quen
x = a, y = b v z = c) hon tt php chng minh.
y, ta s dnh s quan tm nhiu hn cho bt ng thc
v phi. Nhn xt ban u cho thy y l mt bt ng thc
tng i cht v du bng xy ra ti hai trng hp a = b = c
v a = b, c = 0 (cng cc hon v tng ng). Do , ta cn phi
rt cn trng trong cc nh gi ca mnh.
58
(2)
Li gii. t a = y + z, b = z + x v c = x + y. Khi , ta d
thy a, b, c l ba cnh ca mt tam gic v:
x=
b2 + c2 a2
,
2
y=
c2 + a2 b2
,
2
z=
a2 + b2 c2
.
2
hay
X
X
p
2
ab
a2 > 3(a + b + c)(b + c a)(c + a b)(a + b c).
60
+ 2
+ 2
> 1.
2
a + 8bc
b + 8ca
c + 8ab
c
Li gii. t x = a2a+8bc , y = b2b+8ca v z = c2 +8ab
. Khi ,
bng cc bin i n gin, ta d thy 0 < x, y, z < 1 v:
8bc
1 x2
=
,
a2
x2
8ca
1 y2
=
,
b2
y2
8ab
1 z2
=
.
c2
z2
T suy ra
512x2 y2 z2 = (1 x2 )(1 y2 )(1 z2 ).
Theo yu cu ca bi ton, ta cn chng minh x + y + z > 1. Nu
iu ny khng ng, tc x + y + z < 1, th ta c
1 x2 > (x + y + z)2 x2 = (y + z)(2x + y + z).
nh gi tng t cho cc biu thc cn li, ta thu c
hY
ihY
i
512x2 y2 z2 >
(y + z)
(2x + y + z) .
Bng cch s dng bt ng thc quen thuc:
(m + n)(n + p)(p + m) > 8mnp,
m, n, p > 0
61
a
,
b+c
y=
b
,
c+a
z=
c
.
a+b
a
b
a
c
4a
b+c
a(bc)2
bc(b+c)
b(c a)2
c(a b)2
(2c a b)2
a(c b)2
+
+
>
.
bc(b + c) ca(c + a) ab(a + b)
c(2c + a + b)
V ta s chng minh bt ng thc mnh hn l:
a(c b)2
b(c a)2
(2c a b)2
+
>
,
bc(b + c) ca(c + a)
c(2c + a + b)
62
hay
(2c a b)2
a(c b)2 b(c a)2
+
>
.
b(b + c)
a(c + a)
2c + a + b
S dng bt ng thc Cauchy-Schwarz dng cng mu, ta c
q
hp
i2
a
b
(c b) + a (c a)
b
VT >
.
2c + a + b
T , bi ton c a v chng minh
r
r
a
b
(c b) +
(c a) > 2c a b,
b
a
hay
r
a
+
b
b
2 c + a + b 2 ab > 0.
a
7a, y = 27 b, z = 2 7 7 c, ta c a + b + c = abc v:
7
P=
(14a + 7b + 4c).
14
Do a, b, c > 0 v a + b + c = abc nn tn ti A, B, C 0, 2 tha
mn A + B + C = v a = tanA, b = tanB, c = tanC, suy ra
7
P=
(14 tanA + 7 tanB + 4 tanC).
14
Li gii. t x =
nn theo
Trong bt ng
thc trn, ln
lt thay cps (x, y) bi cc cp
A, arctan 37 , B, arctan 57 v C, arctan 7 , ta thu c
3
16
3
tanA > +
A arctan ,
7
7
7
5
32
5
tanB > +
B arctan ,
7
7
7
tanC > 7 + 8 C arctan 7 .
7
3
5
P>
15 7 + 32
A arctan arctan arctan 7
14
7
7
h
i
7
15
=
15 7 + 32(A + B + C ) = .
14
2
ng thc xy ra khi v ch khi x = 3, y = 52 , z = 2.
Nhn xt. Bt ng thc tip tuyn l mt trong nhng kt qu
quan trng ca hm li. N l mu cht xy dng nn bt
ng thc Karamata, mt cng c rt mnh x l cc bt
ng thc dng tng hm. Bn c c th tm c thm v hai
kt qu th v ny trong bi vit chuyn ca chng ti Ti
liu Chuyn Ton, Gii tch 12 (Nh xut bn Gio Dc, 2011).
0 < x, y, z < , x + y + z =
2
14(tan2 x + 1) = 7(tan2 y + 1) = 4(tan2 z + 1)
64
i=k+1
(3)
1 6 k 6 n 1.
(4)
65
x 3 x + 1 = 3 y + 2 y.
4b
8c
a + 3c
+
.
a + 2b + c a + b + 2c a + b + 3c
2
27
(x + y)(y + z)(z + x) >
x + y + y + z + z + x > 6 3.
4
Bi ton 11. Cho a, b, c l cc s thc dng. Chng minh rng
a
b
c
1
+
+
6 .
4a + 4b + c 4b + 4c + a 4c + 4a + b
3
Bi ton 12 (IMO, 1983). Cho a, b, c l di ba cnh ca mt
tam gic. Chng minh rng
a2 b(a b) + b2 c(b c) + c2 a(c a) > 0.
Bi ton 13 (Chn i tuyn Moldova, 2006). Cho a, b, c l
di ba cnh ca mt tam gic. Gi p l na chu vi ca tam gic
, chng minh bt ng thc sau:
r
r
r
(p b)(p c)
(p c)(p a)
(p a)(p b)
+b
+c
> p.
a
bc
ca
ab
Bi ton 14 (IMO, 2008). Cho x, y, z 6= 1 l cc s thc tha mn
iu kin xyz = 1. Chng minh rng
x 2 y 2 z 2
+
+
> 1.
x1
y1
z1
66
1
1
1
+
+
6 1.
1 + 3a + 1 1 + 3b + 1 1 + 3c + 1
1
1
x1 + x2 + + xn > (n 1) + + +
.
x1
x2
xn
Bi ton 18. Cho x1 , x2 , . . . , xn l cc s thc dng tha mn:
1
1
1
n
+
+ +
= .
1 + x1 1 + x2
1 + xn
2
Tm gi tr nh nht ca biu thc:
P=
n X
n
X
i=1 j=1
1
.
xi + xj
67
3
6 x2 + y2 + z2 .
4
d) xy + yz + zx 6
1
+ 2xyz.
2
3
x+ y+ z6
xyz.
2
68
n
X
i=1
xi
< .
2
1 + x0 + x1 + + xi1 xi + + xn
Bi ton 26 (Trung
Cho a1 , a2 , . . . , a2n l cc s
P2n1 Quc, 2003).
2
thc tha mn i=1 (ai ai+1 ) = 1. Tm gi tr ln nht ca:
P = (an+1 + an+2 + + a2n ) (a1 + a2 + + an ).
Bi ton 27 (IMO, 2006). Tm s M nh nht bt ng thc:
ab(a2 b2 ) + bc(b2 c2 ) + ca(c2 a2 ) 6 M(a2 + b2 + c2 )2
ng vi mi s thc a, b, c.
x2 (x y)(x z) =
1X
(x y)2 (x + y z)2 > 0.
2
69
1
1
8
1
+ 2
+ 2
>
.
+ bc 2b + ca 2c + ab
(a + b + c)2
x2
xy =
(x2 y2 )2 bn v tri v
1X
(x y)2
2
Sz = x2 + y2 + 4xy z2 > 0
v
Sx + Sy = 2z2 + 4zx + 4yz > 0.
Do x z > y z > 0 nn (z x)2 > (y z)2 . T suy ra
Sx (y z)2 + Sy (z x)2 + Sz (x y)2 > (Sx + Sy )(y z)2 > 0.
Li bnh. Mt iu cn ch l khi s dng phng php SOS,
cc bn cn phi chng minh li cc tiu chun ca n. Nhiu
bn cu th ch ghi gn l Sx + Sy > 0, Sy + Sz > 0 ri suy ra iu
phi chng minh. Nh th l cha c.
72
X
(x y)2 (x + y z)2 + 4xy > 0.
n y, ta c rng:
9 8ab = (a + b + c)2 8ab
= (a + b)2 8ab + 2c(a + b) + c2
= (a + b)2 6c(a + b) + 9c2 8(a c)(b c)
= (a + b 3c)2 8(a c)(b c).
T , ta c th vit li bt ng thc nh sau:
X
X
c(a b)2 (a + b 3c)2 8
c(a b)2 (a c)(b c) > 0.
P
P
V
c(a b)2 (a c)(b c) = 0 v
c(a b)2 (a + b 3c)2 > 0 nn
bt ng thc cui hin nhin ng.
Bi ton 36 (Iran, 1996). Cho a, b, c l cc s thc khng m
tha mn khng c hai s no ng thi bng 0. Chng minh rng
1
1
9
1
(ab + bc + ca)
+
+
> .
2
2
2
(a + b)
(b + c)
(c + a)
4
74
(a + b)2
X (c a)(3a + b) (b c)(a + 3b)
=
(a + b)2
X (c a)(3a + b) X (b c)(a + 3b)
=
(a + b)2
(a + b)2
X
3b + c
3a + c
=
(a b)
(b + c)2 (a + c)2
X (a b)2 (3ab + ac + bc c2 )
.
=
(a + c)2 (b + c)2
bc
ca
3
ab
+ 2
+ 2
6 .
2
2
2
2
2
2
+ b + 3c
b + c + 3a
c + a + 3b
5
5ab
> 0.
a2 + b2 + 3c2
VT >
76
1
1
1
3
+
+
6
.
a2 + b2 + k b2 + c2 + k c2 + a2 + k
2+k
(Trng hp k = 2 km thm iu kin a, b, c > 0 chnh l bi bt
ng thc trong chn i tuyn Iran nm 2009).
Bi ton 43 (Tng qut Olympic Ton Ba Lan 1996). Cho
a, b, c l cc s thc c tng bng 1. Chng minh rng vi mi s
thc k tha mn 9k2 26k + 1 6 0, ta u c
a
b
c
9
+ 2
+ 2
6
.
2
a +k b +k c +k
1 + 9k
(Trng hp k = 1 km thm iu kin a, b, c > 34 chnh l bi
bt ng thc trong thi Olympic Ton Ba Lan nm 1996).
Bi ton 44. Cho p > 0 v cc s thc a, b, c. t:
X p(3 p)a2 + 2(1 p)bc 3(1 + p)(2 p)
F(a, b, c) =
.
pa2 + b2 + c2
2+p
Chng minh rng (p 1) F(a, b, c) > 0.
77
2.3. Hng 3: nh gi kh cn
Mt hng i khc thay cho t n ph l tm cch nh gi
ph
C th, ta s tm cc nh gi thch hp cho
thc.
cn
a+b
ab 6
,
2
b+c
bc 6
,
2
c+a
ca 6
2
2ab
ab >
.
a+b
(4)
V a + b + c c th tch ra cc i lng aP
+ b, b + c, c + a lin
ab
nn ta c th
quan n mu ca cc s hng ca tng
a+b
x l rt gn v tri theo cch sau:
VT = 2
=2
X ab(a + b + c)
X
a+b
ab + 2abc
=2
1
.
a+b
ab 1 +
c
a+b
X
a a2 + 2bc > 2 3
a +2 31
ab.
Li gii. D thy bt ng thc hin nhin ng nu trong
a, b, c c hai s cng bng 0, do ta ch cn xt trng hp
(a + b)(b + c)(c + a) > 0. Khi , bt ng thc cn chng minh
c th c vit li di dng:
X
X
X
a a2 + 2bc a >
31 2
ab
a2
X
X
X
1
>
3
1
2
ab
a2 .
2abc
2
a + 2bc + a
> P 2
2
a + 2bc + a
a + 2bc + a + b + c
9
>p P
2
3 (a + 2bc) + a + b + c
9 31
=
2(a + b + c)
ta a c bi ton v chng minh:
9abc
> 2(ab + bc + ca) a2 b2 c2 .
a+b+c
y chnh l bt ng thc Schur bc ba quen thuc.
(x + y + z)2 = a + b + c + 2 ab + 2 bc + 2 ca
4ab
4bc
4ca
>a+b+c+
+
+
.
a+b b+c c+a
Do , ta ch cn chng minh:
X
(a+b+c)(a+b)(b+c)(c+a)+4
ab(a+c)(b+c) > 8(ab+bc+ca)2 .
81
VT 6
ng vi mi x1 , . . . , xn > 0. Vi hng s tm c, hy xc nh
xem ng thc xy ra khi no?
82
P
Li gii. t A = 16i<j6n xi xj (x2i + x2j ). Khi , bng cch s
dng bt ng thc AM-GM, ta c
A6
X
16i<j6n
X
X
2
2
2
xk =
xi xj xi + xj +
k6=i, k6=j
16i<j6n
xi xj
X
n
x2i
i=1
!2
P
Pn
X
n
X
1
1 2 16i<j6n xi xj + i=1 x2i
2
=
xi 6
xi xj
2
2 16i<j6n
2
2
i=1
2 2
Pn
n 4
x
i=1 i
1
1 X
=
xi .
=
2
2
8 i=1
(bc)n
(ca)n
(ab)n
+
+
.
1 ab 1 bc 1 ca
3
a b2 + 4c2 + b c2 + 4a2 + c a2 + 4b2 6 .
4
a + b = a + b + 2 ab = S + 2 P
v (a b)2 + (b c)2 + (c a)2 (a + b + c)2 = h(P), trong h(P)
l mt biu thc bc nht ca P. Do :
q
f(a, b, c) = (S + c)
P + S + 2 P + h(P) = g(P).
85
1
g 0 (P) = (S + c) + p P
2 P 2 S+2 P
+k
S2
g(P) > min g(0), g
4
S2
P 0,
.
4
S2
g
2
S S
=f , ,c .
2 2
4a ac + 2c ac + c2 > 7ac.
4 2
7
2
4a ac + 2c ac + c > 7 a ac c ac c2 = 7ac.
86
Li bnh. Bng cch s dng hm li v bt ng thc Karamata1 , ta s c thm cch nhn nhn tng quan hn cho nhiu
vn , nm bt c bn cht tt hn.
Bi ton 59. Cho a, b, c [1, 2]. Chng minh rng
1 1
1
+ +
6 10.
(a + b + c)
a b c
Li gii. C nh b, c. t f(a) = (a + b + c)
f 0 (a) =
1 1 b+c
+
,
b c
a2
f 00 (a) =
1
a
1
b
1
c
2(b + c)
> 0.
a3
, ta c
a1 > b1
a1 + a2 > b1 + b2
.........
a1 + a2 + + an1 + an = b1 + b2 + + bn1 + bn
Lc ny, nu f(x) l mt hm kh vi bc hai v li trn I th:
f(a1 ) + f(a2 ) + + f(an ) > f(b1 ) + f(b2 ) + + f(bn ).
87
xk+1 = xk+2 = = xn = 0,
0 6 k 6 n.
p
(x + y)2 + z2 + t2 + 2 xyzt > 3xy + (x + y)(z + t) + zt.
88
C nh z, t, x + y = S v t xy = P th ta c 0 6 P 6 S4 . Bt
ng thc trn c th vit li di dng:
1 > x1
1 + 1 > x1 + x2
1 + 1 + + 1 > x1 + x2 + + xn2
1 + 1 + + 1 + 0 + (1) = x + x + + x
1
2
n2 + xn1 + xn
89
(5)
2
x21 + (n 2)x22 + x1 + (n 2)x2 > n(n 1).
(6)
2
n(n 1)
(x1 + x2 )2 > x21 + (n 2)x22 + x1 + (n 2)x2 .
4
(7)
x1
th nn t gi thit ta suy ra n1
6 x2 6 x1 . V g(x2 ) l hm lm
x1
nn gi tr nh nht ca n s l gi tr nh nht ca g n1
v g(x1 ). Kim tra trc tip, ta c
x1 n2 (n 4)x21
> 0.
g
=
n1
4(n 1)
x1
Do g(x2 ) > 0, x2 n1
, x1 . nh gi (7) c chng minh.
g(x1 ) = 0,
6 .
c+d a+b b+d
2
Bi ton 67. Cho a, b, c l cc s thc khng m tha mn iu
kin a + b + c = 3. Chng minh rng
2(a2 + b2 + c2 ) + 3abc > 9.
Bi ton 68. Cho a, b, c l cc s thc khng m tha mn khng
c hai s no ng thi bng 0 v a + b + c = 1. Chng minh rng
bc +
b
c 1
a
ca +
ab +
6 .
b+c
c+a
a+b
4
92
>
.
1 x1 1 x2
1 xn
n1
Bi ton 73 (Trung Quc, 2005). Cho a, b, c l cc s thc
dng c tng bng 1. Chng minh rng
10(a3 + b3 + c3 ) 9(a5 + b5 + c5 ) > 1.
Bi ton 74. Cho x1 , x2 , . . . , xn l cc s thc khng m tha
mn iu kin x1 + x2 + + xn = n. Chng minh rng
2(x31 + x32 + + x3n ) + n2 6 (2n + 1)(x21 + x22 + + x2n ).
Bi ton 75 (Trung Quc, 2013). Cho s t nhin n > 2. Xt hai
b s thc khng m bt k (a1 , a2 , . . . , an ) v (b1 , b2 , . . . , bn ).
Chng minh rng
v
u n
n
n
2
n
X
X
uY
n
2
2t
n
a
+
b
>
n
(a2i + b2i ).
i
i
(n 1)n1 i=1
i=1
i=1
93
3. Xut x ca bi ton
Qua tm hiu v nghin cu ti liu, chng ti suy on rng
bi ton ny c xut x t bi ton sau y:
Bi ton 79. Cho a, b, c l cc s thc khng m tha mn iu
kin a + b + c = 1. Chng minh rng
p
p
p
X
X 2
X X
2
a
ab +
(a b) >
a .
m2a =
3
kin a + b + c = 1. Chng minh rng vi mi 0 6 k 6 1 2 , ta c
p
p
p
xi xj + (n 2)
x2i > 4
xi
xi xj .
n 1 i=1
16i<j6n
i=1
16i<j6n
(1)
n 1 + (n 1)t (1 t ) + n
n
X
i=1
2
a4i > 2n2 1 + (n 1)t2 ,
hay
a41 + a42 + + a4n > n 1 + (n 1)t2 1 + (2n 1)t2 .
(a2 + + an )2
(n a1 )2
= a21 +
.
n1
n1
B 2. Gi s a1 , a2 , . . . , an l cc s thc tha mn cc iu
kin ca b 1. Khi , ta c bt ng thc sau:
3
a31 + a32 + + a3n > (n 1)(1 + t)3 + 1 (n 1)t .
97
a3i
i=1
n
X
i=1
n
X
i=1
a2i
n
X
ai + (n 1)t 1 + 1 (n 1)t
a2i
i=1
a2i ai + (n 1)t 1 + n 1 (n 1)t 1 + (n 1)t2 .
>
X
n
i=1
Do
Pn
i=1
n
X
i=1
i=1
ai ai + (n 1)t 1
ai + (n 1)t 1 = n(n 1)t v:
n
n
X
X
ai ai + (n 1)t 1 =
a2i + (n 1)t 1
ai
i=1
i=1
= n + n(n 1)t + n (n 1)t 1
= n(n 1)t(1 + t)
2
nn t nh gi trn, ta suy ra
n
X
i=1
a2i ai + (n 1)t 1 > n(n 1)t(1 + t)2 .
V nh th, ta c
n
X
i=1
a3i > n(n 1)t(1 + t)2 + n 1 (n 1)t 1 + (n 1)t2
3
= (n 1)(1 + t)3 + 1 (n 1)t .
a4i
n
X
i=1
a3i
i=1
n
X
ai + (n 1)t 1 + 1 (n 1)t
a3i .
(2)
i=1
>
X
n
i=1
i=1
ai ai + (n 1)t 1
a3i ai + (n 1)t 1 > n(n 1)t(1 + t)3 .
Bt ng thc ny tng ng vi
nt2 1 (n 1)t 3n 4 (n 1)(n 4)t > 0,
hin nhin ng do 0 6 t 6
Vi
1
n1
1
.
n1
a4i
X
i=1
ai
2
>
X
n
i=1
a2i
3
t ta suy ra
3
a41 + a42 + + a4n > n 1 + (n 1)t2 .
Bt ng thc ny tng ng vi
t2 (n 1)t 1 (n 1)t + 1 > 0,
hin nhin ng do t >
1
.
n1
100
Tm tt
Nh chng ta u bit, cc bi ton t hp i hi t duy
nhiu, nht l t duy tru tng, sng to khng theo
li mn. Trong phng thi c thi gian t, p lc cao, t c
th sinh no dm mo him lm t hp khi cc cu i
s, gii tch (thng c m hnh sn) vn cha xong. Tuy
nhin, ni i th cng phi ni li, t hp cng nh hnh
hc v s hc, bn cnh cc ni dung nh tnh th vn c
cc cu nh lng. Chng hn nh xt ring trong ch
hnh phng, nu bn no hc hnh cha tt nhng li s
dng tt cc cng c ph tr nh i s, lng gic, ta
, . . . vo bi ton th ch cn mt t c gng no
a bi ton nh tnh thun ty v nh lng l coi nh
c th t tin x l c rt nhiu bi kh. Tuy nhin,
li l mt cu chuyn di khc.
i vo vn chnh, chng ta c th thy rng t hp
cng th, bn cnh cc bi chng minh i hi s dng
cc lp lun logic, cc nguyn l t hp mt cch bi bn
th vn c cc bi nh lng nh th.
2n
3
n+1
2
103
n
2
s 1.
Nu n l th xp 1 s 7 u tin v
n3
2
s 1.
n y, ta thy ngay c im ca cc s cn tm l gm 1 ch
s 1 hng cao nht, tip theo l mt lot s 0, s cui cng l
0 v cc s hng chc, hng trm s thay i ph hp c
s chia ht cho 7. n f(10), ta thy quy lut quy v ging
.
f(4). L do n gin l v 10k+6 10k = 10k (106 1) .. 7 vi mi k
nguyn dng, theo nh l Fermat nh.
Nh vy, bng vic xy dng nh trn v tnh tun hon ca
cng thc, ta c th d dng hon tt bi ton.
Ta xt v d tip theo, cng thc phc tp hn nhiu:
Bi ton 4. C mt con th n n c c rt trong mt s ngy theo
quy lut sau:
1) Ngy u tin v ngy cui cng, n phi n 1 c ci.
2) Hai ngy lin tip nhau, con th phi n s c ci chnh lch
khng qu 1.
Hi s ngy t nht m con th n ht s c ci l bao nhiu?
Li gii. M t ca bi ton kh r rng v vic xy dng tng
i n gin, thm ch l trong trng hp n kh ln. Gi f(n)
l s ngy t nht cn tm, ta c dy sau:
f(1) = 1, f(2) = 2, f(3) = 3, f(4) = 3, f(5) = 4, f(6) = 4, f(7) = 5,
f(8) = 5, f(9) = 5, f(10) = 6, f(11) = 6, f(12) = 6, f(13) = 7,
f(14) = 7, f(15) = 7, f(16) = 7, f(17) = 8, f(18) = 8.
Quan st quy lut ca dy s, ta thy rng:
Gi tr ca f thay i ti cc s c dng k2 + 1.
Trong khong t (k 1)2 + 1 n k2 , gi tr ca f thay i
mt ln na ti im chnh gia.
T suy ra:
Vi (k 1)2 + (k 1) + 1 6 n 6 k2 th gi tr f(n) = 2k 1.
Vi k2 + 1 6 n 6 k2 + k th gi tr f(n) = 2k.
105
Khi ta c th cho:
T mi nh tp X sang mi nh tp Y, cnh ni vi nhau
nh s 0.
T nh A sang tp Y v t nh B sang tp X, cnh ni vi
nhau nh s 1.
Cn li trong X v Y, ta cn s dng max f |X| , f |Y| . Tuy
nhin, do cn chn nh nht nn
f(n) = 2 + min max f |X| , f |Y|
.
n 1i
.
min max f |X| , f |Y|
=f
2
T i n kt lun:
h
n 1i
f(n) = 2 + f
.
2
110
113
|T
\(A B C)| = 1
Suy ra |A B C| = 45 1 = 44. Ta cng c
|A\(B C)| = |A| |A (B C)| = |A| (|A| + |B C| |A B C|)
= |A B C| |B C| = |A B C| |B| |C| + |B C|
v
|(B C)\A| = |B C| |(B C) A| = |B C| |A B C| .
Do :
|A\(B C)|+|(B C)\A| = |A B C||A B C||B||C|+2 |B C| .
Tng t, ta cng c
|B\(C A)|+|(C A)\B| = |A B C||A B C||C||A|+2 |C A| ,
|C\(A B)|+|(A B)\C| = |A B C||A B C||A||B|+2 |A B| .
114
T kt qu ny, ta suy ra |A B C| = 44 43 = 1. Vy c ng 1
hc sinh gii c 3 mn.
Cch khc. R rng vic lp lun trn khng sng sa lm v
i hi bin i cc php tnh trn tp hp kh phc tp. Ta s
dng biu Venn gii quyt bi ton ny nhanh gn hn.
K hiu tp hp cc hc sinh gii nh cc vng trong m hnh
trn. Theo gi thit, ta c
a + b + c = 8
f = 17, d = 6, e = 12
a + b + c + d + e + f + g = 45 1 = 44
Suy ra
g = 44 (8 + 17 + 6 + 12) = 1.
Vy c ng 1 hc sinh gii c 3 mn.
Bi ton 15. Trong mt k thi Ton, ngi ta cho 3 bi 1, 2, 3 v
c 100 th sinh gii c t nht mt bi. Trong cc th sinh gii
c bi 2 th s th sinh gii c bi 1 nhiu gp i s th sinh
gii c bi 3, cn s th ch gii c bi 2 th nhiu gp ba ln
s th sinh cn li. S th sinh gii c t nht mt bi nhng
khng gii c bi 2 l 40. Hi c t nht bao nhiu th sinh gii
c c bi 2 ln bi 3?
115
1
1
(3d + 3g) > (3d + 2g) = 5.
3
3
116
,
khi a + b .. 2
f
2
2
h i
f(a, b) =
a
b
.
1 + f
,
khi (a + b 1) .. 2
2
2
a) C bao nhiu s t nhin m sao cho f(2011, m) = 5?
b) Cho s l p v s n N sao cho 1 < p < 2n v A l tp hp
gm p s t nhin khng vt qu 2n 1. Chng minh rng
2
X
p 1
.
f(a, b) 6 n
4
{a, b}A
117
Q
a(2002, 1) = 2001
a
+ a(2001, 1) , . . . ,
i=1
Q2002(2001, i)
a(2002, 2002) = i=1 a(2001, i) + a(2001, 2002) .
Bng ny c tt c 2002 ct v 2002 hng; trong , mi s hng
hng th 2 tr i bng tch ca tt c s hng hng lin trc
n cng vi s hng cng ct vi n. R rng, trong mi hng,
c t nht mt s hng thuc dy cho. T theo nguyn l
Dirichlet, ta c iu phi chng minh.
Bi ton 20. Petya v Vasya chi tr chi nh sau: Ban u trn
bn c 11 ng si, mi ng c 10 vin si. Hai ngi thay phin
nhau i, bt u t Petya. Mi mt nc i, ngi chi bc 1, 2
hoc 3 vin si, nhng Petya mi ln bc tt c cc vin si t
mt ng si bt k, cn Vasya lun bc cc vin si t cc ng
khc nhau (nu nh Vasya bc nhiu hn mt vin). Ngi no
n lt mnh khng i c na s thua. Hi ai l ngi lun
m bo c thng li, khng ph thuc vo cch i ngi kia?
119
0
1
0
0
0
1
0
1
1
1
0
0
0
1
1
1
0
0
1
1
v
C=
122
n
Ta bit rng (1 + x)n = C0n +C1n x+C2n x2 + +Cn
n x nn vi x = 1,
ta c ngay L = C + 1. Ch l tnh chn l ca s cc s 1 thuc
dng X s quyt nh n tnh chn l ca bng cn li nn ta
c cng thc truy hi sau:
f(m, n) = h(m, n) + L g(m 1, n) + C f(m 1, n)
g(m, n) = h(m, n) + L f(m 1, n) + C g(m 1, n)
Do :
f(m, n) g(m, n) = (L C) g(m 1, n) f(m 1, n)
= g(m 1, n) f(m 1, n).
Lp li qu trnh ny n khi s hng v s ct nh nht c th,
tc l m = n = 2, ta c
f(m, n) g(m, n) = (1)m+n4 f(2, 2) g(2, 2) .
m trc tip, ta thy c f(2, 2) = 3, g(2, 2) = 4 nn suy ra
f(m, n) g(m, n) = (1)m+n3 .
T ta thy rng s lng ca hai loi bng khng vt qu
1 v c th sp xp cc bng theo th t chn, l an xen
c iu kin bi. Ta cng c iu phi chng minh.
tin hnh x l bi ton, ta cn phi tm cch m hnh ha
n thnh dng thch hp, trong , mi rng buc u c th
biu din c. y, vic lp thnh bng nh phn cho mt
chng trnh c th nh trn c l l la chn sng sa, n
gin nht. Cch ny cng quen thuc vi hu ht cc hc sinh
v bi ton v t mu bng, in s trn bng cng tng i
quen thuc (t nht l trong kim tra ca Vin Ton trong
thng 12 va qua cng c mt bi nh th).
Bn cnh , ta cng c th dng cc cch tip cn khc nh:
Dng bipartite graph hay cn gi l th lng phn,
th 2 phe ri thao tc trn cc nh v cnh.
Dng cch chia thnh cc b (nam, n, chng trnh) ri
m bng 2 cch v tnh tng, hoc cch ni khc l xt
hm s f(a, b, c) : (A B C) {0, 1} vi A, B, C ln lt l
tp hp n, nam v cc chng trnh.
123
n
X
k=1
m
Ckn (1)k 2nk 1 .
Do , ta c s bng tt cn tm l:
n
(2 1)
n
X
nk
Cn (1) (2
1)
n
X
k=0
k=1
nk
Cn (1) (2
1)
m
X
k=0
k=0
n
Ckm (1)k 2mk 1 .
Di y l mt s bi tp p dng:
Bi ton 22. Cho cc s thc dng phn bit x1 , x2 , x3 , . . . , xn .
Chng minh rng tn ti s thc a sao cho cc tng sau a + x1 ,
a + x2 , a + x3 , . . . , a + xn u l cc s v t.
Bi ton 23 (Russia, 1996). Duma, c 1600 i biu tham
gia vo 16000 y ban v mi y ban c ng 80 ngi tham gia.
Chng minh rng, trong cc y ban trn, c 2 y ban no m
c t nht 4 i biu tham gia chung.
Bi ton 24 (CMO, 1996). C 8 ca s tham gia vn ngh vi tng
cng m bui ha nhc. Mi bui c 4 ca s tham gia v s ln tham
gia ca mi cp ca s l nh nhau. Tnh gi tr nh nht ca m.
1
2
3
...
2011 2012 2013 . . .
4021 4022 4023 . . .
...
...
... ...
...
...
... ...
2009 2010
4019 4020
6029 6030
...
...
. . . 20102
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
131
Cn li l hai bi tp t luyn:
9) C bao nhiu cch in s vo bn c 4 4 bi s 1 v 1
sao cho tng cc s mi hng v mi ct u bng 0?
10) (AIME, 2007) C bao nhiu cch t mu 12 ca bng 6 4
sao cho mi hng c hai v mi ct c ba c t?
Bi ton 29 (V tp con v hon v). d
1) Cho tp hp S = {1, 2, 3, . . . , 2n}. Hi c bao nhiu tp con T
ca S sao cho T khng cha hai phn t a, b m |a b| = n?
Ta chia cc s vo bng nh bn di:
1
2
3
...
n+1 n+2 n+3 ...
n
2n
Nu n = 2m l s chn th tng t 1, p s l 3m .
Cn nu n = 2m + 1 l s l th r rng cc s trong
b (1, m + 1, 2m + 1) s c lin h vi nhau; ta thy c 5
cch chn cho cc s trong b ny: chn tng s hoc
khng chn s no hoc chn s 1 v 2m + 1; cc s
cn li vn nh c. p s l 5 3m1 .
132
4) Cu hi tng t 2) nu thay 2n bi n ty .
Trong trng hp chn, p s vn nh c; nu n = 2m + 1
l, ta thy s m + 1 c c chn vo tp con hay khng
cng khng nh hng nn p s l 2 3m .
5) Gii li cu u tin bng cch s dng nguyn l b tr.
Ta thy rng tng chia bng nh trn l mt dng xy
dng m hnh kh tt. Tuy nhin, ta hon ton c th s
dng mt cch m t nhin l dng nguyn l b tr
thc hin cng vic ny.
Gi A l tp hp cc tp con cha t nht mt cp s (a, b)
m |a b| = n. Gi Ai l tp con c cha cp (i, i + n) vi
1 6 i 6 n. Khi , ta c
A = A1 A2 A3 An .
Theo nguyn l b tr th:
X
X
X
|A| =
|Ai |
|Ai Aj | +
|Ai Aj Ak |
1 set
2 sets
3 sets
1
(2n!).
2
n1
X
i=0
Sni = S1 + S2 + S3 + + Sn1 .
Vi mi x m 1 6 x 6 n+1
, tng t cch tnh s hon v
2
tha mn iu kin bi 7) trn, ta thy s hon v tha
mn l 22(x2) nu x > 2 v bng 1 nu x = 1. Khi , s
hon v tha mn iu kin T l:
1+
n+1
[X
2 ]
2(x2)
n+1
[X
2 ]
=1+
i=2
x2
i=2
n+1
n+1
4[ 2 ] + 2
4[ 2 ] 1
=1+
=
.
3
3
Vy s hon v cn tm chnh l:
n1
n+1
4[ 2 ]1 + 2
.
3
n(n + 2)(2n + 1)
S(n) =
,
n 0 (mod 2)
8
137
138
CC VN
C IN V HIN I
Trn Nam Dng (HKHTN, HQG Tp HCM)
(1)
(2)
(1)
(2)
(3)
c v s nghim nguyn.
Bi ton 4. C nh s nguyn t l p. Chng minh rng phng
trnh x2 py2 = 1 c nghim nguyn khi v ch khi p c s d
l 1 khi chia cho 4.
Bi ton 5. Chng minh rng vi mi m, s nghim ca cc
phng trnh sau l nh nhau:
x2 xy + y2 = m,
3x2 + 9xy + 7y2 = m.
(1)
(2)
3. S hc m rng: s p-adic
nh l 2 (Legendre). Mi s nguyn dng u c th biu din
di dng tng bnh phng ca 4 s nguyn.
Bi ton 14. Cho m v n l cc s nguyn khng chnh phng.
Nu phng trnh:
z2 mx2 ny2 = 0
(1)
c nghim hu t khc 0 th cc iu kin sau c tha mn:
1) t nht mt trong hai s m, n dng.
2) m l thng d bnh phng theo modulo n.
3) n l thng d bnh phng theo modulo m.
141
(2)
(k l s nguyn bt k, ai Z) c gi l s p-adic. Nu k 6 0,
th ta gi (2) l s nguyn p-adic.
Bi ton 16. Chng minh rng phng trnh vi h s nguyn
f = 0 c nghim trong Zp nu v ch nu n c nghim trong h
thng d modulo pn vi mi n Z>0 .
Bi ton 17. Khi no s p-adic dng (2) bng 0?
Bi ton 18. Chng minh rng tch ca hai s p-adic khc 0
khng bng 0.
Bi ton 19. Chng minh rng Q Qp vi mi s nguyn t p
(chng minh rng vi mi cp s nguyn (m, n) khc 0, tn ti
s p-adic x sao cho nx = m).
Bi ton 20. Chng minh rng 1 l s chnh phng trong
tp hp cc s p-adic khi v ch khi p ng d 1 theo modulo 4.
Bi ton 21. Hy m t cc s p-adic l s chnh phng.
Bi ton 22. Chng minh rng mi s 3-adic khc 0 c dng
x2 , hay 2x2 , hay 3x2 , hay 6x2 vi s 3-adic x no .
Bi ton 23. Cho p l s nguyn t l, cn x1 , . . . , x5 l cc s
p-adic khc 0. Chng minh rng xxij l s chnh phng trong
tp cc s p-adic vi i, j no (1 6 i < j 6 5).
Bi ton 24. Chng minh rng vi mi s nguyn t l p tn
ti cc s p-adic khc 0 l x1 , x2 , x3 , . . . , xp1 sao cho:
x21 + x22 + + x2p1 + 1 = 0.
Bi ton 25. Chng minh rng phng trnh x2 + x + 1 = 0 c
ng hai nghim trong tp cc s nguyn 7-adic.
Bi ton 26. Chng minh rng phng trnh x2 + y2 = 1 c
nghim trong cc s p-adic vi mi s nguyn t l p.
142
Bi ton 32. Chng minh rng (a, b)p (a, b0 )p = (a, bb0 )p vi
mi s nguyn a, b, b0 .
Bi ton 33. Chng minh rng phng trnh ax2 + by2 = c
(a, b, c l cc tham s, cn x, y l cc n s) c nghim trong
tp hp cc s p-adic nu v ch nu (c, ab)p = (a, b)p .
Bi ton 34. C nh a thc thun nht:
f = a1 x21 + a2 x22 + + an x2n (n > 2),
trong a1 , . . . , an 6= 0. t d = a1 a2 an v
Y
(ai , aj )p .
=
(3)
i<j
a
d
2) n = 2 v (a, d)p = ;
3) n = 3 v ad khng chnh phng trong Qp hoc l ad chnh
phng v = (1, d)p ;
144
145
146
1. M u
Xe but l mt trong nhng phng tin giao thng huyt mch
ca thnh ph, xp x ln n 33 nghn chuyn mi ngy. V vy,
lp tuyn xe but mi v ti u tuyn xe but c l mt trong
nhng u tin hng u ca thnh ph.
Mi tuyn xe but thng c biu din bi mt on thng c
di c nh v mt s trm xe but nm gia hai u mt.
Ngi dn mun cc trm nm sao ti u thi gian di
chuyn ca h. V vy, i tng cn c ti u l thi gian di
chuyn trung bnh ca tt c ngi dn.
2. M hnh
Chng ta xt m hnh sau:
Gi s c mt con ng di L km. Dn s c phn b u
nhau trn sut con ng ny. Chng ta cn tm s trm xe
but v v tr ti u ca chng gim thiu thi gian di chuyn
trung bnh m mt hnh khch phi b ra, i t mt im
bt k trn ng n mt im bt k khc.
i t P n Q, mt hnh khch phi i b n trm xe but
gn P nht, sau ln xe v dng li trm xe but gn Q nht,
ri i b n Q. Nu c hai trm xe but cch P mt khong nh
nhau, hnh khch s chn trm gim thiu s trm phi i
(tng t nu c hai trm cch Q mt khong nh nhau).
Tc i b l W km/h, tc ca xe but l B km/h, v mt
chic xe but phi dnh khong S gi nhn thm hoc b ra
147
1
14
1
2
14
+
+ 2S +
=
+
+ 2S.
W
B
W
W
B
1
3
14
=
+
+ 2S.
W
W
B
0
2
3
1
+ + 0S +
=
.
W B
W
W
3. Cu hi
Bi ton 1. d
1) C nh n v b qua thi gian n v th hnh khch
mi trm. Chng minh rng b sp xp ti u xy ra khi
cc trm xe but cch u nhau. Ngha l E(A) t gi tr
ti thiu khi d1 = d2 = . . . = dn1 = dn .
2) Xt trng hp L = 20, W = 5, B = 20, S = 0.05. Tm gi tr
ca n ti u ha E(A), bit A c n + 1 trm xe but cch
u nhau. (Do S khc 0 nn khng m bo y l cch
sp xp ti u nht vi mt gi tr n bt k.)
Bi ton 2. M hnh ca chng ta cn nhiu khuyt im:
1) Hnh khch hon ton c th i b trc tip nu 2 im
i v n gn nhau.
2) Hnh khch thng xuyn n mt s ni nh siu th, c
quan, nh ring, .v.v. hn mt s im trung gian khc.
3) Dn s phn b cha hn ng u trn ton tuyn.
Da trn cu 1.1) v 1.2), hy a ra mt m hnh c th gii
quyt ba vn trn. n gin, bn vn c th gi s tuyn
xe but l mt ng thng.
149
150
2. V kt qu
Cng tc chm thi c trin khai 1 tun sau k thi. Kt qu
cho thy d bi ngy 1 kh c bn nhng cc th sinh vn
gp rt nhiu kh khn. Vi ngy 2, bi s 7 hu nh b b
trng. Mt s th sinh c tip cn nhng khng c tin trin g
ng k trong li gii. iu ny mt mt ni ln im yu c
hu ca hc sinh Vit Nam v t hp nhng cng gi ln mt
suy ngh rng vic a bi ton mc tru tng cao nh
bi 7 mc thi HSG quc gia l cha cn thit.
Thc t chm thi cho thy bi ton ny hon ton khng c
ngha trong vic phn loi hc sinh, k cc cc hc sinh tp
trn. Ni cch khc, c th b bi ny m khng nh hng
n th bc. Vi tnh hung l thc t ch cn 34 im nh vy,
im trung v ri vo 12-13 im, chnh l im m BGK chn
ly xt gii.
Kt qu c tng cng 222 gii, trong c 1 gii nht (dnh cho
cc th sinh c im t 30.0 tr ln), 47 gii nh (dnh cho cc
th sinh c im t 21.5 n 29.5) 80 gii ba (dnh cho cc th
153
154