0

Li cm n
Trong thi gian qua, ngoi s n lc ca
bn thn, ti lun vn c hon thnh
vi s hng dn tn tnh, chu o ca T.S
Nguyn inh Hng.
Lun vn cn c s gip v ti liu
v nhng kin gp ca cc thy c
gio thuc chuyn ngnh L lun v Phng
php ging dy b mn Ton.
Xin trn trng gi ti cc thy c gio
li bit n chn thnh v su sc ca
tc gi.
Tc gi cng xin cm n cc thy c
gio trong Ban gim hiu, t Ton trng
Nghi Lc 1 to iu kin trong qu
trnh tc gi thc hin ti.
Gia nh, bn b, ng nghip lun l
ngun c v ng vin tc gi thm
ngh lc hon thnh Lun vn ny.

Tuy c nhiu c gng, tuy nhin

Lun vn ny chc chn khng trnh khi
nhng thiu st cn c gp , sa cha.
Tc gi rt mong nhn c nhng kin
ng gp ca cc thy c gio v bn
c.
Vinh, thng 11 nm 2007
Tc gi

Mc lc
M u
Chng 1. C s l lun v thc tin
1.1. T duy
1.2. T duy sng to
1.3. Mt s yu t c trng ca t duy sng to
1.4. Vn dng t duy bin chng pht trin t duy
sng to cho HS.
1.5. Tim nng ca hnh hc trong vic bi dng t
duy sng to cho hc sinh
1.6. Kt lun chng 1
Chng 2. Mt s vn dy hc gii bi tp
hnh hc theo nh hng bi dng t duy sng
to cho hc sinh
2.1. Vn 1: Rn luyn t duy sng to qua bi
ton dng hnh
2.2. Vn 2: Khuyn khch hc sinh tm ra

Trang
1
5
6
6
9
14
19
21
22
22

nhiu cch gii cho mt bi ton hnh hc khng

54

gian
2.3. Vn 3: Xy dng h thng bi ton gc

69

gip hc sinh quy l v quen

2.4. Vn 4: Chuyn vic tm ti li gii bi

78

ton hnh hc khng gian v bi ton hnh hc

phng
2.5. Kt lun chng 2
Chng 3. Thc nghim s phm
3.1. Mc ch thc nghim
3.2. Ni dung thc nghim
3.3. T chc thc nghim
3.4. Kt lun chung v thc nghim
kt lun
ti liu tham kho

85
86
86
86
86
89
91
92

M u
1. L do chn ti

Th gii ngy nay ang thay i theo mt tc lu

tha, nhm p ng c nhng thay i nhanh chng
trong khoa hc, cng ngh, truyn thng. Chng ta khng
nhng da trn cc gii php ca qu kh, m cn phi tin tng vo nhng qu trnh gii quyt cc vn mi.
iu ny khng ch hm ni n nhng k thut mi
m cn ni n mc tiu gio dc. Mc tiu ca gio dc phi
l pht trin mt x hi trong con ngi c th sng thoi
mi vi s thay i hn l s x cng. V th bt buc bn
thn cc nh gio dc phi va gi gn, lu truyn tri thc v
cc gi tr ca qu kh va chun b cho mt tng lai m ta
cha bit r.
Ton hc c lin quan cht ch vi thc t v c ng dng
rng ri trong nhiu lnh vc khc nhau ca khoa hc, cng
ngh, sn xut v i sng x hi hin i, n thc y
mnh m cc qu trnh t ng ho sn xut, tr thnh cng
c thit yu cho mi ngnh khoa hc v c coi l cha kho
ca s pht trin.
Xut pht t nhng yu cu x hi i vi s pht trin
nhn cch ca th h tr, t nhng c im ca ni dung
mi v t bn cht ca qu trnh hc tp buc chng ta phi
i mi phng php dy hc theo hng bi dng t duy sng to
cho hc sinh.
Vic hc tp t gic tch cc, ch ng v sng to i
hi hc sinh phi c thc v nhng mc tiu t ra v to

4
c ng lc trong thc y bn thn h t duy t c
mc tiu .
Trong vic rn luyn t duy sng to cho hc sinh trng
ph thng, mn Ton ng vai tr rt quan trng. Bi v,
Ton hc c mt vai tr to ln trong s pht trin ca cc
ngnh khoa hc v k thut; Ton hc c lin quan cht ch
v c ng dng rng ri trong rt nhiu lnh vc khc nhau
ca khoa hc, cng ngh, sn xut v i sng x hi hin
i; Ton hc cn l mt cng c hc tp v nghin cu
cc mn hc khc.
Vn bi dng t duy sng to cho hc sinh c
nhiu tc gi trong v ngoi nc quan tm nghin cu. Vi tc
phm "Sng to ton hc" ni ting, nh ton hc kim tm
l hc G.Polya nghin cu bn cht ca qu trnh gii
ton, qu trnh sng to ton hc. ng thi trong tc phm
"Tm l nng lc ton hc ca hc sinh", Krutecxiki nghin
cu cu trc nng lc ton hc ca hc sinh. nc ta, cc tc
gi Hong Chng, Nguyn Cnh Ton, Phm Vn Hon,
Nguyn B Kim, V Dng Thy, Tn Thn, Phm Gia c,
c nhiu cng trnh gii quyt nhng vn v l lun v
thc tin vic pht trin t duy sng to cho hc sinh. Hay nh
lun vn Thc s ca T Hu Sn - i hc Vinh nm 2004 vi
tiu : "Gp phn bi dng mt s yu t c trng ca t
duy sng to l thuyt th". Phm Xun Chung nm 2001:
"Khai thc sch gio khoa hnh hc 10 THPT hin hnh qua
mt s dng bi tp in hnh nhm pht trin nng lc t
duy sng to cho hc sinh". Tc gi Bi Th H - i hc Vinh
nm 2003, trong lun vn ca mnh vi ti: "Pht trin t

5
duy sng to cho hc sinh ph thng qua dy hc bi tp
nguyn hm, tch phn".
Nh vy, vic bi dng v pht trin t duy sng to trong
hot ng dy hc ton c rt nhiu nh nghin cu quan
tm. Tuy nhin, vic bi dng t duy sng to thng qua dy
gii cc bi tp hnh hc trng THPT th cc tc gi cha
khai thc v i su vo nghin cu c th. V vy, ti chn
ti nghin cu ca lun vn ny l: "Bi dng t duy sng
to cho hc sinh trung hc ph thng qua dy hc gii
bi tp hnh hc".
2. Mc ch nghin cu

Mc ch ca lun vn ny l nghin cu v xut

mt s vn nhm gp phn rn luyn yu t t duy sng
to cho hc sinh qua dy hc gii bi tp hnh hc.

6
3. Gi thuyt khoa hc

Nu dy hc hnh hc theo nh hng bi dng t duy

sng to cho hc sinh th c th gp phn i mi phng
php dy hc trong giai on hin nay v nng cao cht lng
dy hc ton trng ph thng trung hc.
4. Nhim v nghin cu

4.1- Lm sng t khi nim t duy, t duy sng to.

4.2- Xc nh cc vn xut nhm rn luyn
nng lc t duy sng to cho hc sinh.
4.3- Xy dng v khai thc h thng bi tp hnh hc
ph hp vi s pht trin t duy sng to cho hc sinh.
4.4- Tin hnh thc nghim s phm nhm nh gi tnh
kh thi, tnh hin thc, tnh hiu qu ca ti.
5. Phng php nghin cu

5.1- Nghin cu l lun

- Nghin cu cc ti liu v gio dc hc mn ton, tm
l hc, l lun dy hc mn ton.
- Cc sch bo, cc bi vit v khoa hc ton phc v
cho ti.
- Cc cng trnh nghin cu c cc vn lin quan
trc tip n ti.
5.2. Quan st
- D gi, quan st vic dy hc ca gio vin v vic hc
ca hc sinh trong qu trnh khai thc cc bi tp sch gio
khoa.
5.3. Thc nghim s phm

Tin hnh thc nghim s phm vi lp hc thc nghim

v lp hc i chng trn cng mt lp i tng.
6. Cu trc lun vn

A. Phn m u
- L do chn ti
- Mc ch nghin cu
- Nhim v nghin cu
- Gi thit khoa hc
- Phng php nghin cu
B. Phn ni dung
Chng 1. C s l lun v thc tin
1.1. T duy
1.2. T duy sng to
1.3. Mt s yu t c trng ca t duy sng to
1.4. Vn dng t duy bin chng pht trin t duy
sng to cho HS.
1.5. Tim nng ca ch hnh hc trong vic bi dng t duy sng to cho hc sinh.
1.6. Kt lun chng 1
Chng 2. Mt s vn dy hc gii bi tp hnh
hc theo nh hng bi dng t duy sng to cho hc
sinh
2.1. Vn 1: Rn luyn t duy sng to qua bi ton
dng hnh
2.2. Vn 2: Khuyn khch hc sinh tm ra nhiu
cch gii trong mt bi ton.
2.3. Vn 3: Xy dng h thng bi ton gc gip hc
sinh quy l v quen.

8
2.4. Vn 4: Chuyn vic tm ti li gii bi ton
hnh hc khng gian v bi ton hnh hc phng.
2.5. Kt lun chng 2
Chng 3. Thc nghim s phm
3.1. Mc ch thc nghim
3.2. Ni dung thc nghim
3.2.1. Lp thc nghim
3.2.2. Tin trnh thc nghim
3.3. Kt qu thc nghim
3.3.1. nh gi hot ng hc tp ca hc sinh lp hc
3.3.2. Kt lun v thc nghim s phm.
Chng 1

C s l lun v thc tin

1.1. T duy
Hin thc xung quanh c nhiu ci m con ngi cha
bit. Nhim v ca cuc sng v hot ng thc tin lun
i hi con ngi phi hiu bit ci cha bit ngy mt
su sc, ng n v chnh xc hn, phi vch ra nhng
ci bn cht v nhng quy lut tc ng ca chng. Qu
trnh nhn thc gi l t duy.
T duy l mt qu trnh tm l phn nh nhng thuc
tnh, bn cht mi lin h v quan h bn trong c tnh quy
lut ca s vt hin tng trong hin thc khch quan m trc
ta cha bit (theo tm l hc i cng - Nguyn Quang
Cn)
Theo t in trit hc: "T duy, sn phm cao nht ca
vt cht c t chc mt cch c bit l b no, l qu

9
trnh phn nh tch cc th gii khch quan trong cc khi
nim, phn on, l lun. T duy xut hin trong qu trnh
hot ng sn xut x hi ca con ngi v m bo phn nh
thc ti mt cch gin tip, pht hin nhng mi lin h hp
quy lut. T duy ch tn ti trong mi lin h khng th tch
ri khi hot ng lao ng v li ni, l hot ng ch tiu
biu cho x hi loi ngi cho nn t duy ca con ngi c thc
hin trong mi lin h cht ch vi li ni v nhng kt qu
ca t duy c ghi nhn trong ngn ng. Tiu biu cho t duy l
nhng qu trnh nh tru tng ho, phn tch v tng hp,
vic nu ln l nhng vn nht nh v tm cch gii
quyt chung, vic xut nhng gi thit, nhng nim.
Kt qu ca qu trnh t duy bao gi cng l mt ngh no
".
T ta c th rt ta nhng c im c bn ca t
duy.
- T duy l sn phm ca b no con ngi v l mt qu
trnh phn nh tch cc th gii khch quan.
- Kt qu ca qu trnh t duy bao gi cng l mt
ngh v c th hin qua ngn ng.
- Bn cht ca t duy l s phn bit, s tn ti c
lp ca i tng c phn nh vi hnh nh nhn thc c
qua kh nng hot ng ca con ngi nhm phn nh i tng.
- T duy l qu trnh pht trin nng ng v sng to.

10
- Khch th trong t duy c phn nh vi nhiu mc
khc nhau t thuc tnh ny n thuc tnh khc, n ph
thuc vo ch th l con ngi.
1.2. T duy sng to
Theo nh ngha trong t in th sng to l tm ra
ci mi, cch gii quyt vn mi khng b g b v ph
thuc vo ci c. Ni dung ca sng to gm hai chnh
c tnh mi (khc ci c, ci bit) v c li ch (gi tr hn
ci c). Nh vy s sng to cn thit cho bt k hot ng
no ca x hi loi ngi. Sng to thng c nghin cu trn
nhiu phng din nh l mt qu trnh pht sinh ci mi trn
nn tng ci c, nh mt kiu t duy, nh l mt nng lc ca
con ngi.
Cc nh nghin cu a ra nhiu quan im khc nhau
v t duy sng to. Theo Nguyn B Kim: "Tnh linh hot, tnh
dc lp v tnh ph phn l nhng iu kin cn thit ca t
duy sng to, l nhng c im v nhng mt khc nhau
ca t duy sng to. Tnh sng to ca t duy th hin r nt
kh nng to ra ci mi, pht hin vn mi, tm ra hng i
mi, to ra kt qu mi. Nhn mnh ci mi khng c ngha l
coi nh ci c" (Nguyn B Kim - Phng php dy hc b mn
Ton)
Theo Tn Thn quan nim: "T duy sng to l mt dng
t duy c lp to ra tng mi, c o, v c hiu qu gii
quyt vn cao". V theo tc gi "T duy sng to l t duy
c lp v n khng b g b ph thuc vo ci c. Tnh
c lp ca n bc l va trong vic t mc ch va

11
trong vic tm gii php. Mi sn phm ca t duy sng to
u mang rt m du n ca mi c nhn to ra n.
(Tn Thn - Xy dng h thng cu hi v bi tp nhm bi
dng mt s yu t ca t duy sng to cho hc sinh kh v gii
Ton trng THCS Vit Nam, lun n ph Tin s khoa hc s
phm - Tm l, Vin khoa hc gio dc H Ni)
Nh tm l hc ngi c Mehlhow cho rng "T duy sng
to l ht nhn ca s sng to c nhn, ng thi l mc
tiu c bn ca gio dc" Theo ng, t duy sng to c c
trng bi mc cao ca cht lng, hot ng tr tu nh tnh
mm do, tnh nhy cm, tnh

k hoch, tnh chnh xc.

Trong khi , J.DanTon li cho rng "T duy sng to l

nhng nng lc tm thy nhng ngha mi, tm thy
nhng mi quan h, l mt chc nng ca kin thc, tr tng
tng v s nh gi, l mt qu trnh, mt cch dy v hc
bao gm nhng chui phiu lu, cha ng nhng iu nh:
s khm ph, s pht sinh, s i mi, tr tng tng, s th
nghim, s thm him".
Trong cun: "Sng to Ton hc", G.Polya cho rng: "Mt
t duy gi l c hiu qu nu t duy dn n li gii mt
bi ton c th no . C th coi l sng to nu t duy
to ra nhng t liu, phng tin gii cc bi ton sau ny. Cc
bi ton vn dng nhng t liu phng tin ny c s lng
cng ln, c dng mun mu mun v, th mc sng to
ca t duy cng cao, th d: lc nhng c gng ca ngi gii
vch ra c cc phng thc gii p dng cho nhng bi ton
khc. Vic lm ca ngi gii c th l sng to mt cch gin
tip, chng hn lc ta li mt bi ton tuy khng gii c

12
nhng tt v gi ra cho ngi khc nhng suy ngh c hiu
qu".
Tc gi Trn Thc Trnh c th ha s sng to vi ngi
hc Ton: "i vi ngi hc Ton, c th quan nim s sng to
i vi h, nu h ng u vi nhng vn , t
mnh thu nhn c ci mi m h cha tng bit. Nh vy, mt
bi tp cng c xem nh l mang yu t sng to nu cc thao
tc gii n khng b nhng mnh lnh no chi phi (tng
phn hay hon ton), tc l nu ngi gii cha bit trc thut
ton gii v phi tin hnh tm hiu nhng bc i cha bit
trc. Nh trng ph thng c th chun b cho hc sinh sn
sng hot ng sng to theo ni dung va trnh by.
Theo nh ngha thng thng v ph bin nht ca t
duy sng to th l t duy sng to ra ci mi. Tht vy, t
duy sng to dn n nhng tri thc mi v th gii v cc
phng thc hot ng. Lene ch ra cc thuc tnh sau
y ca t duy sng to:
- C s t lc chuyn cc tri thc v k nng sang mt tnh
hung sng to.
- Nhn thy nhng vn mi trong iu kin quen bit
"ng quy cch"
- Nhn thy chc nng mi ca i tng quen bit.
- Nhn thy cu to ca i tng ang nghin cu.
- K nng nhn thy nhiu li gii, nhiu cch nhn i
vi vic tm hiu li gii (kh nng xem xt i tng
nhng phng thc bit thnh mt phng thc mi).

13
- K nng sng to mt phng php gii c o tuy
bit nhng phng thc khc (Lene - dy hc nn vn NXBGD - 1977)
T duy sng to l t duy tch cc v t duy c lp nhng
khng phi trong t duy tch cc u l t duy c lp v
khng phi trong t duy c lp u l t duy sng to v c
th biu hin mi quan h gia cc khi nim di dng vng
trong ng tm
T duy tch cc
T duy c lp
T duy sng to
C th ni n t duy sng to khi hc sinh t khm ph, t
tm cch chng minh m hc sinh cha bit n. Bt u
t tnh hung gi vn , t duy sng to gii quyt mu thun
tn to trong tnh hung vi hiu qu cao, th hin tnh
hp l, tit kim, tnh kh thi v c v p ca gii php.
Ni chung t duy sng to l mt dng t duy c lp, to
ra tng mi c o v c hiu qu gii quyt vn cao.
1.3. Mt s yu t c trng ca t duy sng to
Theo nghin cu ca cc nh tm l hc, gio dc hc,
v cu trc ca t duy sng to, c nm c trng c bn
sau:

14
- Tnh mm do
- Tnh nhun nhuyn
- Tnh c o
- Tnh hon thin
- Tnh nhy cm vn
1.3.1. Tnh mm do
Tnh mm do ca t duy l nng lc d dng i t hot
ng tr tu ny sang hot ng tr tu khc, t thao tc t
duy ny sang thao tc t duy khc, vn dng linh hot cc hot
ng phn tch, tng hp, so snh, tru tng ho, khi qut
ha, c th ho v cc phng php suy lun nh quy np, suy
din, tng t, d dng chuyn t gii php ny sang gii
php khc, iu chnh kp thi hng suy ngh khi gp tr
ngi.
Tnh mm do ca t duy cn l nng lc thay i d
dng, nhanh chng trt t ca h thng tri thc chuyn t
gc quan nim ny sang gc quan nim khc, nh
ngha li s vt, hin tng, gt b s t duy c sn v xy
dng phng php t duy mi, to ra s vt mi trong nhng
quan h mi, hoc chuyn i quan h v nhn ra bn cht
s vt v iu phn on. Suy ngh khng rp khun,
khng p dng mt cch my mc cc kin thc k nng
c sn vo hon cnh mi, iu kin mi, trong c
nhng yu t thay i, c kh nng thot khi nh hng
km hm ca nhng kinh nghim, nhng phng php,
nhng cch suy ngh c t trc. l nhn ra vn mi
trong iu kin quen thuc, nhn thy chc nng mi ca
i tng quen bit.

15
Nh vy, tnh mm do l mt trong nhng c im
c bn ca t duy sng to, do rn luyn t duy sng to
cho hc sinh ta c th cho cc em gii cc bi tp m thng
qua rn luyn c tnh mm do ca t duy.
1.3.2. Tnh nhun nhuyn
Tnh nhun nhuyn ca t duy th hin nng lc to ra
mt cch nhanh chng s t hp gia cc yu t ring l ca
cc hnh hung, hon cnh, a ra gi thuyt mi. Cc nh
tm l hc rt coi trng yu t cht lng ca tng sinh ra,
ly lm tiu ch nh gi sng to.
Tnh nhun nhuyn c c trng bi kh nng to ra
mt s lng nht nh cc tng. S tng ngh ra cng
nhiu th cng c nhiu kh nng xut hin tng c
o, trong trng hp ny s lng lm ny sinh ra cht lng.
Tnh nhun nhuyn cn th hin r nt 2 c trng sau:
- Mt l tnh a dng ca cc cch x l khi gii ton,
kh nng tm c nhiu gii php trn nhiu gc v tnh
hung khc nhau. ng trc mt vn phi gii quyt, ngi
c t duy nhun nhuyn nhanh chng tm v xut c
nhiu phng n khc nhau v t tm c phng n ti u.
V d : Cho t din OABC, trong OA, OB, OC i mt
vung gc v OA = OB = OC = a. Gi I l trung im ca BC.
Hy tnh khong cch gia hai ng thng cho nhau AI,
OC?
Cch 1: Xem khong cch gia 2 ng thng cho nhau AI
v OC l khong cch t 1 im thuc 1 ng thng

16
(chng hn O OC) n mt mt phng song song ng
thng v cha ng thng cn li mt phng (AIJ).
Qua I k IJ // OC (J OB)
Gi (P) l mt phng qua AI, IJ khi (P) // OC.
Vy d(AI, OC) = d(OC, (P)) = d(O, (P)).
IJ OB
IJ OA

K OH AJ (H AJ). V IJ // OC nn
IJ OH.
Do OH (AIJ) hay OH (P)

Suy ra d (AI, OC) = d ((P), OC) = d ((P), O) = OH =

a
.
5

- Hai l kh nng xem xt i tng di nhiu kha cnh

khc nhau, c mt ci nhn sinh ng t nhiu pha i vi
s vt v hin tng ch khng phi ci nhn bt bin, phin
din, cng nhc.
Tr li v d trn ta c:
Cch 2: Dng ng vung gc chung ca AI v OC.

- Qua I k ng thng IJ // OC (J OB)

- Qua O k ng thng OH // AJ (H AJ)
- Qua H k ng thng HE // IJ (I AI)

h
e

- Qua E k ng thng EF // OH (F OC)

Khi EF l on gc chung ca AI v OC.
Tht vy. V IJ // OC nn
IJ OB

IJ OA

IJ (AOB)
IJ OH

(1)

i
c

V OH AJ (theo cch dng) nn theo (1) ta c OH (AIJ)

OH AI m EF // OH nn EF AI

(2)

17
Ta li c: OC (AOB) OC OH.
Do EF OC (OH // EF)

(3)

T (2) v (3) ta c iu phi chng minh.

Khong cch gia ng thng AI v OC l:
d(AI, OC) = EF = OH.
1
1
1
1
1
5

2
OA 2 OJ 2 a 2 a 2 a 2
Trong : OH

2
OH =

a
a
. Vy d(AI, OC) =
.
5
5

Cch 3: Xt khong cch gia hai ng thng AI v OC l

khong cch gia hai mt phng ln lt cha hai ng
a

thng AI, OC v song song vi nhau.

T I k IJ // OC

(J OB)

Gi (P) l mp qua AI v

IJ, (Q) l mp qua DC v // (P)

Khi :

d(AC, AI) = d ((P) (Q)) = d (O, (P)) = OH =

a
.
5

i
c

Cch 4: Xem khong cch gia 2 ng thng AI v OC l

chiu cao hnh chp c nh l mt im nm trn mt ng thng (chng hn O OC) y nm trn mt phng //
ng thng v cha ng thng cn li (mp (AIJ)).
Hnh chp OAIJ
Ta c d(OC, AI) =
Trong :

3VOAIJ
SAIJ

18

VOAIJ =
SAIJ

1
1 a a
a3
OJ.AJ . . .a
6
6 2 2
24

2
1
1
a
a a 5
2
= AJ.IJ
a .
2
2
4 2
8

d(OC, AI)

= 3

a3 8
a
. 2

2a a 5
5
a
.
5

Vy d (OC, AI) =

Cch 5: Xem khong cch gia hai ng thng AI, OC l

chiu cao hnh hp c hai y cha 2 ng thng trn.
Dng hnh hp AMNPOCDI
Gi V l th tch ca hnh hp. Khi d (OC, AI) =
V
SMNCO
Trong V = AO . SOCDI = 2AO . SOCI
1
a a
a3
OI.IC

a.
.

V=2.a.
2
12 2 2

SMNCO = SAPDI = IA . ID . sin ( AID

)
)
= IA . OC . sin ( AIJ
SMNCO

AJ
= IA . OC .
= OC . AJ
AI

Trong OC = a
AJ =
SMNCO

a2
2
a
4

a 5 a2 5
= a.
.
2
2

n
d

19
a3

2 a
Vy d(OC, AI) = a 5
5.
2
2

1.3.3. Tnh c o
Tnh c o ca t duy c c trng bi cc kh nng.
- Kh nng tm ra nhng hin tng v nhng kt hp
mi.
- Kh nng nhn ra nhng mi lin h trong nhng s
kin m bn ngoi lin tng nh khng c lin h vi nhau.
- Kh nng tm ra nhng gii php l tuy bit nhng
gii php khc.
Cc yu t c bn trn khng tch ri nhau m tri li
chng c quan h mt thit vi nhau,

h tr b sung cho

nhau. Kh nng d dng chuyn t hot ng tr tu ny

sang hot ng tr tu khc (tnh mm do) to iu kin
cho vic tm c nhiu gii php trn nhiu gc v tnh
hung khc nhau (tnh nhun nhuyn) v nh xut
c nhiu phng n khc nhau m c th tm c gii php
l, c sc (tnh c o). Cc yu t ny c quan h
khng kht vi cc yu t khc nh: Tnh chnh xc, tnh hon
thin, tnh nhy cm vn . Tt c cc yu t c trng ni
trn cng gp phn to nn t duy sng to, nh cao nht
trong cc hot ng tr tu ca con ngi.
1.3.4. Tnh hon thin

20
Tnh hon thin l kh nng lp k hoch, phi hp cc
ngha v hnh ng, pht trin tng, kim tra v kim
chng tng.
1.3.5. Tnh nhy cm vn
Tnh nhy cm vn c cc c trng sau:
- Kh nng nhanh chng pht hin vn
- Kh nng pht hin ra mu thun, sai lm, thiu logic,
cha ti u t c nhu cu cu trc li, to ra ci mi.
Cc yu t c bn ca t duy sng to nu trn biu
hin kh r hc sinh ni chung v c bit r nt i vi
hc sinh kh gii. Trong hc tp Ton m c th l trong hot
ng gii ton, cc em bit di chuyn, thay i cc hot
ng tr tu, bit s dng xen k phn tch v tng hp,
dng phn tch trong khi tm ti li gii v dng tng hp
trnh by li gii. hc sinh kh v gii cng c s biu
hin cc yu t c trng ca t duy sng to. iu quan trng
l ngi gio vin phi c phng php dy hc thch hp c
th bi dng v pht trin tt hn nng lc sng to cc em.
1.4. Vn dng t duy bin chng pht trin t duy sng
to cho hc sinh.
T duy bin chng c th phn nh ng n th gii
xung quanh v nhim v ca ngi thy gio l rn luyn cho
hc sinh nng lc xem xt cc i tng v hin tng trong s
vn ng, trong nhng mi lin h, mi mu thun v trong
s pht trin.

21
T duy bin chng rt quan trng, n l ci gip ta pht
hin vn v nh hng tm ti cch gii quyt vn ,
n gip ta cng c lng tin khi trong vic tm ti tm thi gp
tht bi, nhng khi ta vn vng lng tin rng ri s c ngy
thnh cng v hng tm n thnh cng l c nhn cho c
mi khi nim ton hc theo nhiu cch khc nhau, cng
nhiu cng tt.
T duy sng to l loi hnh t duy c trng bi hot ng
v suy ngh nhn thc m nhng hot ng nhn thc y
lun theo mt phng din mi, gii quyt vn theo cch
mi, vn dng trong mt hon cnh hon ton mi, xem xt s
vt hin tng, v mi quan h theo mt cch mi c ngha,
c gi tr. Mun t c iu khi xem xt vn no
chng ta phi xem xt t chnh bn thn n, nhn n di
nhiu kha cnh khc nhau, t n vo nhng hon cnh
khc nhau, ... nh th mi gii quyt vn mt cch sng
to c. Mt khc t duy bin chng ch r l khi xem xt
s vt phi xem xt mt cch y vi tt c tnh phc tp
ca n, tc l phi xem xt s vt trong tt c cc mt, cc
mi quan h trong tng th nhng mi quan h phong ph,
phc tp v mun v ca n vi cc s vt khc. y l c s
hc sinh hc ton mt cch sng to, khng g b, a ra
c nhiu cch gii khc nhau.
iu c ngha l chng ta phi rn luyn t duy bin
chng cho hc sinh hay ni cch khc l rn luyn t duy bin
chng cho hc sinh t c th rn luyn c t duy sng
to cho hc sinh.

22
V d: Xt bi ton sau y: "Cho tam gic ABC, v pha
ngoi ca tam gic ta dng cc tam gic u ABC', ACB',
BCA'. Chng minh rng tam gic IJK to thnh t cc im l
tm ca cc tam gic u trn l mt tam gic u".
Trc ht ta cha nu ra li gii bi ton ngay m hy t bi
ton trong nhng mi lin h, xem xt n trong s vn ng,
nhn bi ton di nhiu gc khc nhau tm phng n
gii quyt ti u nht, sng to nht.
i vi bi ton chng minh mt tam gic l mt tam gic
u chng ta phi hng hc sinh nhn nhn tam gic u di
nhiu kha cnh khc nhau tm ra cc li gii cho bi
ton:
- Nu ta nhn tam gic u l mt tam gic c ba cnh
bng nhau chng ta s c hng chng minh ba cnh ca tam
gic bng nhau:

23

Cch gii 1:
Chng minh JI = JK = KI.
Trong tam gic AKJ ta c:

KJ2 = AK2+AJ2-2.AK.AJ. cosKAJ

Gi cc cnh ca tam gic ABC

B'

ln lt l a, b, c th

AK

c 3
3

, AJ

b 3
3

C'
I

Cn cosKAJ
cos(A 60o )
C

B
K

A'

Do
c2 b2 2
KJ bc.cos(A 60o )
3 3 3
c2 b2 1
3
bc.cosA bc.sinA
3 3 3
3

Ta tm cch bin i c biu thc ca KJ 2 i xng

i

vi

a,

b,

c.

Ch

rng

b 2 c 2 2bc.cosA a 2 . Ta c
b 2 c 2 2bc.cosA b 2 c 2 2 3

S
6
6 6
3
a 2 b2 c2 2 3
KJ 2

S
6
3
KJ 2

1
bc.sinA SABC
2

24
V biu thc KJ2 i xng i vi a, b, c nn mt cch tng t ta c: KJ 2 JI 2 KI 2 . Suy ra KJ JI KI hay tam gic IJK
u.
- Nu ta nhn tam gic u l mt tam gic c ba gc
bng nhau ta s c hng chng minh ba gc ca tam gic bng
nhau:
Ta yu cu hc sinh hy xt bi ton ny xem trong bn
thn n c nhng mi lin h no? Lc ny buc hc sinh
phi suy ngh, phi t bi ton trong nhng mi lin h
khc, ta c cch gii 2:
Cch gii 2: Chng minh ba gc I, J, K bng nhau:
A
C'

B'
K

J
O

A'

Ta v ng trn ACB' v CA'B ngoi tip hai tam gic ACB'

v CA'B, hai ng trn ct nhau ti C v O.

Ta c AOC
BOC
120o . Do ta c AOB
1200 v ng

trn ABC' cng i qua O.

Mt khc, IJ l ng ni tm, OC l dy cung ca hai ng trn BOC v AOC nn IJ OC.

25

Tng t, ta c IK OA . Do , v AOB
1200 , nn

IJK
600 .

Hon ton tng t ta c: JKI

KIJ
600 .

(Nu O nm ngoi tam gic ABC ta cng c cch chng

minh tng t nh trn).
Vy ta c tam gic IJK l tam gic u.
* Khi nu c hai cch gii ca bi ton v nu nhn
xt by gi gio vin yu cu hc sinh hy c bit ha cc
gi thit ca bi ton lm sng t hn bi ton v c th
tm ra cc bi ton tng t.
- Trc ht ta xt trng hp c bit l khi tam gic
ABC suy bin thnh on thng tc l ta nhn on thng
A1
l mt tam gic c hai nh trng nhau khi ta s c kt
qu nh th no?
O1
Gi s tam gic ABC c nh C trng vi nh A
Nhn vo hnh v ta thy: D

dng chng minh c rng tam gic

AO1O2 l tam gic u.

B
O
2

Vy ta cng c kt qu hon ton tng t.

- By gi ta xt trng hp nu cc

A2

tam gic u c dng v pha trong

ca tam gic ABC th s c iu g?
Nu ta nhn min trong v min ngoi ca tam gic
trong s thng nht th kt qu l ta cng thu c mt iu
tng t nh trn.

26
* Nu ta thay tam gic ABC bng hnh bnh hnh ABCD
tc l ta xem tam gic l hnh bnh hnh c hai nh trng
nhau th ta s c kt qu g?
Nu xem tam gic l hnh bnh hnh c hai nh trng
nhau th t cc cch dng tam gic u v pha ngoi ca
tam gic by gi trn cc cnh ca hnh bnh hnh ta dng
cc hnh vung v pha ngoi ca hnh bnh hnh.
Vy t gic to bi tm ca cc hnh vung c tnh cht g tng t trn khng?
- Hc sinh v hnh v d on rng nu ABCD l hnh
bnh hnh th IKLM l hnh vung.
T s a hc sinh n vic chng minh xem d on
c ng khng.
L

Tht vy, v ABCD l hnh bnh hnh nn ta c I v L, K

v M i xng nhau qua O (O l tm i xng ca hnh
bnh hnh ABCD), suy ra IKLM l hnh bnh hnh. Mt
khc, ta c hai tam gic IBK v IAM bng nhau (c.c.c) nn ta
suy ra gc KIM l gc vung. Vy IKLM l hnh vung.

27
1.5. Tim nng ca hnh hc trong vic bi dng t duy
sng to cho hc sinh.
Trong qu trnh hc Ton th k nng vn dng Ton hc
l quan trng nht, nh trng ph thng khng ch cung cp
cho hc sinh nhng kin thc Ton hc, m cn luyn cho
hc sinh k nng vn dng tnh c lp, s c o v kh
nng sng to.
Cc nh tm l hc cho rng: "Sng to bt u t thi
im m cc phng php logic gii quyt nhim v l
khng v gp tr ngi hoc kt qu khng p ng c
cc i hi t ra t u, hoc xut hin gii php mi tt
hn gii php c".
Chnh v vy iu quan trng l h thng bi tp cn
phi c khai thc v s dng hp l nhm rn luyn cho hc
sinh kh nng pht trin t duy sng to biu hin cc mt
nh: kh nng tm hng i mi (kh nng tm nhiu li gii
khc nhau cho mt bi ton), kh nng tm ra kt qu mi
(khai thc cc kt qu ca mt bi ton, xem xt cc kha
cnh khc nhau ca mt bi ton).
Ch hnh hc cha ng nhiu tim nng to ln
trong vic bi dng v pht huy nng lc sng to cho hc
sinh. Bn cnh vic gip hc sinh gii quyt cc bi tp sch
gio khoa, gio vin c th khai thc cc tim nng thng
qua vic xy dng h thng bi tp mi trn c s h thng
bi tp c bn, to c hi cho hc sinh pht trin nng lc sng
to ca mnh.

28
Trong qu trnh dy hc gio vin cn dn dt hc sinh
gii quyt h thng bi tp mi, to cho hc sinh pht hin
vn mi, l vn quan trng m ta cn quan tm
bi dng cho hc sinh.
C nhiu phng php khai thc khc cc bi tp c bn
trong sch gio khoa, to ra cc bi ton c tc dng rn
luyn tnh mm do, tnh nhun nhuyn, tnh c o ca
t duy.
Trn c s phn tch khi nim

t duy sng to cng

nhng yu t c trng ca n v da vo quan im: bi

dng tng yu t c th ca t duy sng to cho hc sinh l
mt trong nhng bin php pht trin nng lc t duy
sng to cho cc em. Cc bi tp ch yu nhm bi dng tnh
mm

do ca t duy sng to vi cc c trng: d dng

chuyn t hot ng tr tu ny sang hot ng tr tu

khc, suy ngh khng rp khun; kh nng nhn ra vn
mi trong iu kin quen thuc, kh nng nhn thy chc
nng mi ca i tng quen bit. Cc bi tp ch yu nhm
bi dng tnh nhun nhuyn ca t duy sng to vi cc c
trng: kh nng tm c nhiu gii php trn nhiu gc v
hon cnh khc nhau, kh nng xem xt i tng di nhng
kha cnh khc nhau. Cc bi tp ch yu nhm bi dng tnh
nhy cm vn ca t duy sng to vi cc c trng: nhanh
chng pht hin nhng vn tm ra kt qu mi, to c
bi ton mi, kh nng nhanh chng pht hin ra cc mu
thun, thiu logic.

29
Ngoi ra t duy hnh hc mang nhng nt c trng
quan trng v c bn ca t duy ton hc. Vic pht trin t
duy hnh hc lun gn vi kh nng pht trin tr tng tng
khng gian, pht trin t duy hnh hc lun gn lin vi vic
pht trin ca phng php suy lun; vic pht trin t duy
cp cao s ko theo s pht trin t duy i s. Nh vy
nng dn cp d t duy trong dy hc hnh hc, vic dy hc
phi c ch vo: pht trin tr tng tng khng gian bng
cch: gip hc sinh hnh thnh v tch lu cc biu tng
khng gian mt cch vng chc, bit nhn nhn cc i tng hnh hc cc khng gian khc nhau, bit on nhn s
thay i ca cc biu tng khng gian khi thay i mt s
s kin.
Nh vy tim nng ca ch hnh hc trong vic bi
dng t duy sng to cho hc sinh l rt ln.
1.6. Kt lun chng 1
Trong chng ny lun vn lm r cc khi nim t duy,
t duy sng to, nu c cc yu t c trng ca t duy sng
to, v vn dng c t duy bin chng pht trin t duy
sng to, ng thi nu c tim nng ca ch Hnh hc
trong vic bi dng t duy sng to cho hc sinh.
Vic bi dng t duy sng to cho hc sinh thng qua qu
trnh dy hc gii bi tp ton l rt cn thit bi qua
chng ta gip hc sinh hc tp tch cc hn v kch thch
c tnh sng to ca hc sinh trong hc tp v trong cuc
sng.

30
Vy cng vic ca mi gio vin trong qu trnh dy hc
l tm ra c cc phng php nhm pht trin v rn luyn t
duy sng to cho hc sinh.

31
Chng 2

Mt s vn dy hc gii bi tp hnh hc theo

nh hng bi dng t duy sng to cho hc sinh
2.1. Vn 1: Rn luyn t duy sng to qua bi ton
dng hnh.
Ton dng hnh l vn kh l th ca ton hc ph
thng. N gip pht trin t duy logic, c sng to v i hi
t to ra hnh v cn thit suy lun tm ra cch gii.
2.1.1. Vi nt v lch s hnh hc dng hnh.
Vo cc th k th t v th nm trc cng nguyn cc
nh ton hc HiLp ni ting quan tm n dng hnh
hnh hc nh Pitago, Hipcrat, clit, Aplniut.
Trng phi Pitago thnh cng trong mt s bi ton tng i phc tp nh dng hnh ng gic u. Vo th k
th 5 trc cng nguyn c ba bi ton ni ting. Chia ba mt
gc, gp i hnh lp phng v cu phng hnh trn
(khng gii c bng thc v compa).
n th k th 6 trc cng nguyn, clit ngi sng lp h
hnh hc u tin nu ln nhng tin quan trng nht
ca hnh hc chng t vai tr ca dng hnh trong ton hc
nh:
- C th vch mt ng thng t mt im ti 1 im
khc.
- C th lin tc ko di mt ng thng b gii hn.
- Vi mi mt tm v mi mt khong cch c th vch c
mt ng trn.

32
Cc nh hnh hc c HiLp gii c nhng bi ton
dng hnh kh bng thc v compa, chng hn Aplni
Pecxki gii c bi ton ni ting mang tn ng: "Dng
mt ng trn tip xc vi ba ng trn cho trc". H li gii
i s vi dng hnh nh: Gii phng trnh bc nht v phng trnh bc hai bng dng hnh.
Nhng ngi sng lp ra ton hc hin i quan tm
nhiu n cc bi ton dng hnh. cc v NewTn gii
bi ton chia ba mt gc bng cc thit din hnh nn, gii
c bi ton Aplni cng vi le.
Vic kho cu nhiu vn hnh hc c da vo
hnh hc dng hnh, c bit i vi cch chng minh s
tn ti, chng hn s tn ti tm ca mt ng trn ni tip
trong tam gic, s tn ti ca nhng tam gic ng dng, s
tn ti ca nhng ng thng song song, u c chng
minh bng php dng hnh.
2.1.2. Gii mt bi ton dng hnh l g?.
Gii mt bi ton dng hnh l tm c 1 hnh tho
mn nhng iu kin trong bi ton.
Ni nh th cha , v iu kin quan trng l dng
nhng dng c g dng hnh. Bi v trong thc tin
cuc sng i hi tnh hiu qu ca cng vic. Hiu qu
cng cao th cng vic c gi tr. Lm sao khi dng hnh, s
lng dng c s dng l t nht.
V d vi bi ton "dng mt gc bng 200, ly 1 tia cho
trc lm cnh", nu dng thc o gc th bi ton rt n
gin, nhng nu ch dng thc v compa th bi ton ny

33
khng gii c! (ngi ta chng minh rng ch dng thc v
compa th khng th dng c 1 gc = 200).
2.1.2.1. Ti sao ch dng thc v compa?
Cc nh ton hc c HiLp ch xem php dng dng thc
v compa l hp php, c tnh cht hnh hc chn chnh v
khng cng nhn vic s dng cc dng c khc dng
hnh.
Quan im vn tn ti cho n ngy nay. H cng
thnh cng trong vic gii nhng bi ton dng hnh rt
kh bng thc v compa. H coi thc k l v hn v ch c
mt cnh , coi compa c tnh cht dng v nhng ng
trn c bn knh tu .
C s l lun ca hnh hc dng hnh l nhng tin
sau y.
* Tin chung:
a) Tt c nhng d kin trong bi ton dng hnh
(im, ng thng, ng trn) u coi l dng c.
b) Nhng im ly tu trong mt phng ( b
sung cc d kin u coi nh l dng c).
c) Nu hai ng thng dng c m ct nhau th giao
im ca chng coi nh l dng c.
* Tin v ci thc:
d) Mt ng thng xc nh bi hai im dng c th
coi nh dng c.
* Tin v ci compa:

34
) Mt ng trn xc nh bi mt tm dng c, mt
bn knh dng c th coi nh dng c.
Hai tin d v biu th di hnh thc tru tng v
ci thc v compa. Theo hai tin ny th mun thc hin
mt php dng hnh bng thc v compa th phi c t nht
hai im. Nhng nhiu khi trong bi ch c mt im
hoc khng c im no c.
Chng hn:
+) Cho mt ng thng v mt im trn , dng ti
im ng vung gc vi ng thng. y ch c
mt im cho trc tc l dng c.
+) Cho hai ng thng giao nhau. Dng phn gic ca
gc to thnh. y ch c mt im dng c. (Theo tin
c).
+) Cho mt ng trn. Dng tm ca n. y khng
c im dng c no c.
2.1.2.2. Gii mt bi ton dng hnh bng thc v compa l
ch r th t p dng cc tin a, b, c, d, trn a
nhng tin cha bit v nhng yu t dng c.
V d bi ton dng hnh sau:
Qua mt im A ngoi mt ng thng d dng ng thng song song vi d.
Cch gii nh sau:
a) Chn mt im M tu trn d (tin b) v dng
ng trn tm M bn knh MA (php dng tng ng vi tin
).
b) Dng ng trn tm A bn knh AM (tin ).

35
c) Ly giao im B ca ng trn th nht vi ng
thng d (tin c).
d) Dng ng trn tm M bn knh BA (tin ).
e) K ng thng qua A v P (tin d).
Tm li gii bi ton dng hnh trn i hi phi ln lt
p dng cc tin b, , , , c, , c, d. (D nhin trc ht
bao gi cng l tin a).
Ch : Tuy nhin nhiu khi ngi ta khng nu hai tin
a v b m pht biu gn nh sau:
Gii mt bi ton dng hnh bng thc v compa l thc
hin 1 s c hn ba php dng c bn sau:
a) K ng thng i qua 2 im
bit (tin v ci thc).

b) Dng ng trn c tm bit

v bn knh bit (tin v ci
compa).

c) Ly giao im ca 2 ng
thng bit (tin c).
2.1.2.3. Dng hnh bng cc dng c khc.
Nu khng dng thc v compa m dng nhng dng c
khc dng nh: Thc thng c 2 bin, ke, th ta vn dng 3
tin a, b, c cn hai tin d, c thay bng nhng tin
phn nh tnh cht ca nhng dng c mi.
a) Dng hnh bng thc c hai bin:
- Tin v thc thng (dng 1 bin).

36
- Mt ng thng song song vi mt ng thng dng
c v cch n mt khong d th xem nh dng c (hng s
d ng vi b rng ca thc 2 bin).
- Nu c hai im dng c A v B v AB > d th hai cp
ng thng cch nhau mt khong d v theo th t i qua A
v B c xem nh dng c.

V d: Dng phn gic ca gc xOy

.
Cch dng:
- Dng x'//x v cch x mt khong d (tin ).

- Tng t dng y'//y (tin ).

- Ly giao im A ca x' v y' (tin c).
- V ng thng qua O v A (tin d).
b) Dng hnh bng ke.
- ng thng i qua 1 im

dng c to vi mt ng thng
dng c mt

x'

gc bng 900, 600,

y'
y

300 hoc 900 v 450, th xem nh

dng c (**).
- Mt im ca mt ng thng dng c m t ta
thy 2 im dng c di mt gc th xem nh dng c
(.).
Eke thng c ba gc 900, 600 v 300 hoc 900 v 450.
V d: Gp i mt on thng AB bng Eke.
- Qua B dng ng thng to vi AB mt gc 60 0 v qua
A dng ng vung gc vi AB (tin **).
- Ly giao im ca hai ng va dng (tin c).

37
- Trn BA ko di dng im C nhn BD di gc 600 (tin
(.) ) hoc qua D dng ng thng to vi BD mt gc
600.
2.1.2.4. Gi tr l lun v thc t ca cc dng c dng hnh.
Bn dng c; Compa, thc, thc hai bin v eke u quan
trng nh nhau v gi tr l lun cht ch, chnh xc v gi tr
thc t ca chng trong i sng v sn xut.
Nm 1787 nh khoa hc MaxkRni chng minh
rng:
Bt k bi ton no c th gii c bng thc v compa
u c th gii c bng mt mnh compa thi.
Nm 1890 Ale chng minh rng: Bt k bi ton
no gii c bng thc v compa u c th gii c bng
mt ci thc hai bin hoc bng eke.
Trong thc t kinh nghim cho thy rng ba dng c:
Compa, thc v eke l nhng dng c cn thit v tin li
nht cho ngi v.
2.1.3. Cc php dng hnh c bn.
C th sp xp v phn loi cc php dng hnh c
bn thnh 4 loi v ng thng, ng trn, t l v din
tch.
2.1.3.1. Loi ng thng
a) Dng mt on thng c di cho trc trn mt ng
thng xc nh.
b) Dng mt gc bng mt gc cho trc.
c) Dng phn gic ca mt gc cho trc.

38
d) Dng trung trc ca on thng cho trc.
) Tm trung im ca mt on thng cho trc.
e) Qua mt m cho trc dng mt ng thng vung
gc vi mt ng thng cho trc.
g) Chia mt on thng cho trc ra nhiu phn bng
nhau.
h) Dng bit ba cnh (c. c. c.), bit hai gc v cnh k
hai gc (g.c.g), bit hai cnh v gc xen gia (c.g.c).
i) Dng tam gic u hoc hnh vung khi bit mt
cnh ca n.
k) Dng hnh ch nht khi bit 2 cnh k nhau.
l) Ly mt ng thng bit lm mt cnh dng mt
gc bng 600 hoc 300.
2.1.3.2. Loi ng trn.
a) Dng ng trn ngoi tip ca mt tam gic cho trc.
b) Dng ng trn ni tip ca mt tam gic cho trc.
c) Ly mt on thng cho trc lm bn knh dng mt
ng trn.
d) Chia i mt cung cho trc.
) T mt im cho trc ngoi hoc trn ng trn
dng tip tuyn ca ng trn .
e) Dng cung cha gc.
2.1.3.3. Loi t l.
a) Cho trc 3 on thng dng on thng t l th t.
b) Chia 1 on thng cho trc thnh 2 phn sao cho t
s ca chng bng t s bit

m
.
n

39
c) Dng on trung bnh nhn ca hai on thng
cho trc.
2.1.3.4. Loi din tch.
a) Dng hnh vung c din tch bng tng din tch
ca hai hnh vung cho trc.
b) Dng hnh vung c din tch bng din tch ca hai
hnh vung cho trc.
2.1.4. Cc bc gii ca bi ton dng hnh.
Ngay t th k th t TCN, cc nh hnh hc c HiLp
tm ra ng li chung gii 1 bi ton dng hnh gm
bn bc; Phn tch, dng hnh, chng minh v bin lun.
2.1.4.1. Bc phn tch.
Phn tch l phn quan trng nht gip lp phng n
dng tm ra li gii ca mt bi ton lm c s xc
nh c mi quan h gia cc yu t phi tm (ging nh
khi gii bi ton i s ta chn n biu th bng ch x
chng hn ri lp mi lin h gia x vi cc i lng cho
ca bi ton t m lp c phng trnh).
Nh th trc ht phi v mt hnh tng ng vi hnh phi
dng (tc l gi s hnh v dng c tho mn iu kin
ca bi ton). Qua hnh v pht hin nhng yu t cho trc
v nhng yu t phi dng.
c'
b

b
s

40

V d bi ton sau y:
Dng tam gic ABC bit
cnh y AC = b; gc A =
k vi y v tng ca hai
cnh kia AB + BC = S".
Trc ht ta gi s ABC dng c (hnh v). Nh th
trn hnh v ta bit cnh y AC, gc A cn tng hai cnh
kia khng c. th hin tng S ta ko di cnh AB v t
trn ng ko di cnh BC' = BC, th l ta c AC' = S cho.
Nu ni C vi C' th AC'C c th dng c ngay (Dng
bit 2 cnh v gc xen gia).
Dng c AC'C ny ch cn phi dng im B trn
cnh AC' c c ABC cn dng.
Lu rng nu ta th hin tng S bng cch ko di
cnh CB trn t on BA' = BA c CA' = S th vic
dng AA"C khng d dng.
Vy bc phn tch lin quan ti hnh v ban u, do
hnh v phn tch phi c v cn thn v chnh xc.
2.1.4.2. Bc cch dng
Bc ny gm 2 phn:
a) K theo mt th t nht nh tt c cc php dng
c bn cn thc hin c suy ra t bc phn tch.
b) Thc hin cc php dng bng cc dng c thc
v compa, khng phi ch thc hin cch dng m cn phi
m t cch dng .

41
Vi bi ton trn, cch dng s nh sau:
- Trn ng thng bt k xy dng on AC = b
= .
- Ly AC lm cnh A
- Ko di AB, trn ng ko di dng on BC' = BC;
- Dng AC'C (bit gc A v hai cnh AC', AC).
- Dng trung trc ca CC'.
- Ly giao im B ca trung trc ny vi AC'.
Ta c ABC phi dng.
S d phi nu cch thc hin php dng v cng mt
php dng c th c nhng phng php khc nhau. Ta hy
xt v v sau:

"Dng hnh bnh hnh ABCD bit mt gc nhn BAD

=
v hai ng cho AC = d v BD = e".
Gi s dng c hnh bnh hnh. V cc ng
cho ct nhau ti trung im ca mi ng nn c th dng

c ngay ABD bit y BD=e, gc nh BAD

v trung
1
tuyn AO d .
2
Dng c ABD ny ta b sung n thnh hnh bnh
hnh ABCD. Suy ra cch dng sau:
b

- Trn ng thng bt k xy
dng on BD bng ng cho

nh e ng vi gc nhn cho trc .

- Dng cung cha gc v
trn on BD.

c
o

42

- Dng ng trn c tm l trung im ca BD v c

bn knh

d
.
2

- Ly giao im ca cung cha gc v ng trn (c 2

giao im).
- Ni cc giao im ny vi B v D, ta c BAD (v
BA'D).
C th b sung tam gic thnh hnh bnh hnh (Tc l
xc nh nh th t C ca hnh bnh hnh) bng nhiu
phng php, chng hn:
- Qua B dng BC // AD, qua D dng DC// AB.
Trn BD dng bit hai cnh BC = AD v CD v AB, ko
di AO v pha O v t OC = OA, ni C vi cc im B v
D,
2.1.4.3. Bc chng minh
Sau khi dng c hnh cn phi xc nhn xem n c
tho mn cc iu kin ca bi ton hay khng, tc l phi
chng minh bng hnh dng c tho mn tt c cc iu
kin ca bi, cch chng minh ny ph thuc vo cch
dng. Ni cch khc nu khng bit r hai bc phn tch v
cch dng th khng th ni rng chng minh ng hay sai,
v c th c nhng phng php gii bi ton khc nhau v
ngay c khi phn tch ging nhau th cng c nhng
cch khc nhau thc hin, tc l c cch dng khc nhau.
Cng cn ni thm rng nu cch dng r rng th
bc chng minh cng n gin.

43
Tr li bi ton dng tam gic (bc phn tch) cch chng
minh nh sau: ABC c gc A bng (theo cch dng), cnh
y, AC = b, tng

AB + BC' = AB + BC = S.

Vy tam gic ny tho mn cc iu kin ca bi ton

nn ABC l tam gic phi dng.
Hoc vi bi ton dng hnh bnh hnh, cch chng
minh ph thuc vo cch xc nh nh C. Nu xc nh
nh C bng cch dng BC // AD v qua D dng DC //AB th
bc chng minh s nh sau:
- T gic ABCD l hnh bnh hnh v c hai cp cnh
song song (AD//BC; AB//DC).

- N c gc nhn BAD
= , ng cho BD = e, ng
cho
AC = 2; AO = d (theo cch dng ABD).
Vy hnh bnh hnh ny tho mn cc iu kin ca
bi ton nn ABCD l hnh bnh hnh phi dng.
2.1.4.4. Bc bin lun
Khi gii bi ton i s c tham s thng t ra cu
hi: Vi nhng yu t cho trc nh th no th bi ton gii c, khng gii c. Trong gii ton dng hnh cng phi t
ra cu hi nh th, v mi bi ton l mt yu cu v dng
mt hnh tho mn cc iu kin xc nh, cc iu kin
ny thng c cho bi cc gi tr v v tr ca mt s yu t
ca hnh.
Vic gii mt bi ton dng hnh ch c coi l xong
nu c cc iu kin li gii tm c l p n ca bi

44
ton. Mt bi ton dng hnh c th c mt nghim hnh,
hai hoc hn 2 nghim hnh, c v s nghim hnh (v
nh) hoc khng c nghim hnh (v nghim).
Nu mt bi ton m cc gi thit i vi yu t cho trc
thu hp th phm vi cc gi tr thch hp ca cc yu t
s hp i v bc bin lun s n gin i. Hy xt v d sau
y:
"Dng ng trn tip xc vi hai ng thng cho trc
v mt ng trn cho trc".
V bi cho hai ng thng bt k nn chng c th
ct nhau, hoc song song vi nhau. Nu chng ct nhau th
phn bin lun s phc tp nhng nu chng song song th
n gin hn.
i vi v d sau: "Dng tam gic bit hai cnh v gc
i din vi mt trong hai cnh ", th gc cho c th l
nhn, vung hoc t, v th khi bin lun phi xt n cc
trng hp y. n gin bc bin lun c th gii hn ln
ca gc, chng hn cho gc nhn i din vi mt trong hai
cnh, hay c th h thp hn mc bng cch cho gc
nhn i din vi cnh nh.
2.1.5. Ton dng hnh bng cc phng php khc nhau
ng trc mt bi ton dng hnh mun xc nh xem
c th gii bng phng php no cn bit nhng du hiu
c trng nht ca bi ton gii c bng phng php ny
hay phng php khc.
Mi phng php u c gi tr ring ca n. Cc phng
php thng s dng l: phng php tnh tin, phng php

45
i xng trc, phng php quay, phng php qu tch, phng php ng dng, phng php i s.
2.1.5.1. Phng php tnh tin
V d: Dng hnh thang bit bn cnh: hai cnh y a v b
(a > b) v hai cnh bn c v d (c d)
- Phn tch:
b

Gi s ABCD l hnh
thang phi dng c AD l

y ln, BC l y nh, AB

v CD l hai cnh bn
T B k BD'//CD. Tam gic

a-b

d'

ABD' c th dng c ngay

v bit ba cnh. Ch cn xc
nh nh th t C ca hnh
thang.
- Cch dng:
Trc tin dng ABD' bit ba cnh AB = c; BD' = d v AD'
= a - b. Qua B k tia song song vi AD', trn tia ny dng im
C sao cho BC = b. Cui cng qua C k CD//BD' ct AD' ko di
ti D. ABCD l hnh thang phi dng.
- Chng minh:
Ta c AB =- c, BC = b theo cch dng, AD = AD' + D'D =
AD' + BC = a - b + b = a.
V CD = BD' v l on chn gia hai ng thng
song song. Vy ABCD l hnh thang tho mn iu kin ca
bi.

46
- Bin lun:iu kin dng c hnh thang l d - c
< a - b < d+ c vi iu kin ny bi ton c mt nghim
hnh (nu iu kin trn khng c tho mn th bi ton
v nghim).
2.1.5.2. Phng php i xng trc
V d: Cho ng thng d ct on thng AB. Tm trn d
mt im M sao cho ng thng d l phn gic ca gc
AMB.
Gi A' l im i xng ca A qua trc d,ta c: AM =

' NM 900 .
A'M v ANM
A
Do : MNA = MNA'

Suy ra: NMA

NMA
'

Vy im B phi nm trn

A'M, ni cch khc im M phi

nm trn A'B. Do ta dng -

a'

c giao im M ca ng
thng A'B vi ng thng d.

Bi ton c mt nghim hnh nu khong cch t A v

B n d khng bng nhau. Nu cc khong cch ny bng
nhau nhng hai im A v B khng i xng nhau qua d th
bi ton v nghim (v A'B // d). Cui cng nu A v B i
xng nhau qua d th bi ton v nh: Bt c
c im no trn
d u tho mn.
2.1.5.3. Phng php quay

b
a

V d: Dng bit hai cnh v trung tuyn

a
mc

d
b

c'

47

k ti cnh th ba.
Gi s ABC l phi dng c
cnh cho trc l a v b, c trung
tuyn

CD = mc.

Ta quay ton b hnh v xung quanh im D mt gc

1800 s c hnh bnh hnh ACBC'.
Trong bit cc cnh v mt ng cho CC' = 2mc.
Do cch dng nh sau:
Dng tam gic ACC' bit ba cnh b sung n thnh
hnh bh hnh ACBC'. Ni A vi B c tam gic ABC phi
dng.
iu kin dng c tam gic ACC' l a b < 2mc<
a+b. Bi ton c 1 nghim hnh.
2.1.5.4. Phng php qu tch.
V d: Dng ng trn tip xc vi hai ng thng song
song a v b v qua 1 im P cho trc.
- Phn tch: Gi khong cch gia hai ng thng
d
song song l d. Bn knh ng trn phi dng s l . Bi
2

ton quy v dng tm ca ng trn tho mn

p 2 iu kin:

d c

a) Cch u hai ng thng a v b.

d
b) Cch im P mt khong .
2
b
Suy ra cch dng sau:

o1

o2

a
c
b

48
- Cch dng: T im A tu trn ng thng a h AH
b. Dng trung im C ca on AB. Qu tch n im
cch u a v b l ng thng c i qua im C v song
song vi a,b cch a,b mt on bng

d
.
2

Qu tch tho mn iu kin th 2 l ng trn (P,

d
).
2

Ly giao im O1 ca ng trn ny vi ng thng C1

dng ng trn (O1; O1P) l ng trn phi tm.
- Chng minh: ng trn (O1; O1P) tip xc vi 2 ng
thng a v b v khong cch t tm O 1 n hai ng
thng ny bng nhau v bng

1
d. ng trn ny li qua
2

im P theo cch dng. Vy n tho mn bi ton.

Bin lun:
a) Nu P nm gia hai ng thng a v b th th b
ton ta c hai nghim hnh l hai ng trn (O1; O1P) v
(O2; O2P).
b) Nu P nm trn a hoc trn b th bi ton c 1
nghim hnh.
c) Nu P nm ngoi khong to bi a v b th bi ton
v nghim.
2.1.5.5. Phng php ng dng.
V d: Trong tam gic ba gc nhn ABC hy dng hnh vung
sao cho hai nh ca nnm trn y tam gic v hai nh
kia nm trn hai cnh bn.

49
Phn tch: Ta phi dng

mt hnh vung ng thi

tho mn cc iu kin sau:

n"
a) Hai nh ca n phi nm trn AB.
n'
m'
b) Mt nh nm trn AC.
a
k' k" l '
c) Mt nh nm trn BC.

m"

l"

Ta thy rng c th dng d dng hnh vung tho mn

hai iu kin ban u. Gi s l hnh vung K'L'M'N'.
R rng php ng dng tm A t s ng dng bt k s
bin i hnh vung K'L'M'N' thnh hnh vung K"L"M"N"
khi im M'' nm trn ng thng AM'.
gii bi ton phi chn trong s cc hnh vung
K"L"M"N"ng dng vi hnh vung K'L'M'N' hnh no m
im M'' nm trn BC. Trong trng hp ny im M'' s l
giao im ca hai ng thng AM' v BC. Suy ra cch dng
sau:
- Cch dng:
c

a) Dng hnh vung ng

K'L'M'N' tho mn hai iu
b) Dng ng thng AM'
v ly giao im M ca n vi
cnh BC.
c) Qua M k ng thng
song song vi M'N' ta ly giao
im M ca n vi cch BC.

kin ban u.

n'

m"

k' k

l'

50
d) T M v N h cc ng vung gc ML v NK xung AB.
Ta c KLMN l hnh vung phi dng.
Tht vy, KLMN l hnh vung theo cch dng, n ng
dng vi hnh vung K'L'M'N' v tho mn iu kin ca
bi l hai nh M v N nm trn 2 cnh BC v AC. Bi ton c
1 nghim hnh.
2.1.5.6. Phng php i s.
V d: Ly nh ca mt tam gic cho trc lm tm hy
dng ba ng trn tng i tip xc ngoi vi nhau.
- Gii: Gi s ABC l tam gic cho trc m ba cnh l a, b,
c, v x, y, z l bn knh cc ng trn phi dng.
Ta tnh di cc bn knh x, y, z theo ba cnh a, b, c
ta c: x + y = c; x + z = b; y + z = a.
Do

a cb
y
;
2

cba
;
2

a bc
z
. By gi
2

ta dng mt trong ba on
thng chng hn x theo cng
thc x =

b
y

z
c

cba
; ri v ng trn
2

(A, x). Sau v tip cc ng

trn tm B v C bn knh tng
ng c - x v b - x.
chng minh ch cn nhn xt rng hai ng trn
cui tip xc nhau v tng cc bn knh ca chng. (c- x) +

51
(b - x) = c + b - 2x = c + b - (c + b - a) = a = BC tc l
khong cch gia hai tm.
Bi ton lun c mt nghim hnh v trong ABC th b
+ c > a nn x c th dng c, ngoi ra c - x = cc b a a c b

0 .
2
2
V a + c > b nn c>x v b - x =

a b c 0
2

V a + b > c nn b > x.
2.1.6. Dng hnh ch dng thc (khng dng compa).
a
2.1.6.1. Xt hai bi ton sau:
a) "Cho tam gic ABC c E

l ng trung bnh . Hy dng

tam gic m ba cnh li l ba
trung tuyn AD, BF, CE ca tam

gic cho".

Ko di ng thng ng thng EF ri t C k ng
thng song song vi AB ct EF ko di ti K. Tam gic AKD l
tam gic phi dng.
Tht vy, do EK = BC nn FK = BD v FB = DK, t gic
AKCE l hnh bnh hnh. Vy AK = EC. Suy ra cc cnh ca
tam gic AKD bng cc trung tuyn ca tam gic ABC.
A

b) " Cho tam gic ABC c EF

l ng trung bnh. Hy tm
trn cnh y BC mt im M
E

1
sao cho BM = BC .".
3

P
G
N

52
Dng trung im D ca
cnh y BC v giao im N
ca 2 ng thng EB v DE, k
ng thng AN ct BD ti M v
EF ti P (hnh v).
Xt ABM c BM = 2EP. T hnh bnh hnh BEFD c EM
= ND. Xt hai tam gic bng nhau EPN v DMN suy ra EN =
MD. Nh th BM = 2MD, tc l 3MD = BD, do BM =

1
BC .
3

Vy M l im phi dng.
2.1.6.2. Dng ng vung gc vi ng knh.
m
a'
b'

b'

m'

a'

"T mt im M ngoi hoc trong mt ng trn

ng knh AB cho trc hy dng ng vung gc vi AB".
Ni M vi hai u A v B ca ng knh ct ng trn
ln lt ti B' v A'. Hai ng thng AA' v BB' ct nhau ti H
l trc tm ca MAB. ( V hai gc nitip A' v B' u
vung). Do MH phi l ng cao th ba, tc l MM' AB.

53
C th ng vung gc dng t M ti AB khng ct ng trn trc tm H nm ngoi MAB.
2.1.7. Dng hnh ch dng compa (khng dng thc).
2.1.7.1. Xt bi ton sau y.
"Cho bn im A, B, C, D. Hy dng giao im ca hai
ng thng AB v CD".

Gi s bi ton gii c
v M l giao im phi dng.

c'
m

Ta dng hai im C', D' i

xngca C, D qua ng thng

AB.

Giao

im

hai

d'

ng

thng AB v CD by gi l
giao

im

ca

hai

ng

thng CD v C'D'.Nu CDD'E l

hnh bnh hnh th ba im
C, C', v E nm trn mt ng
thng.
C th dng im E l giao im ca hai ng trn
( C, DD') v (D', DC). xt hai tam gic ng dng CLC' v
ED'C' ta c

C'E C'C

. Do c th dng on C'L l on
C'D' C'L

t l th t ca ba on C'E, C'D' v C C'. im M phi tm s

l giao im ca hai ng trn(C',C'L) v (C, C'L).
2.1.7.2. Xt mt bi ton khc
"Ch dng compa lm sao bit c mt t gic ABCD cho
trc c th ni tip trong ng trn".

54
b

Cch gii nh sau: Ly B lm

tm vi bn knh tu vch mt

cung ct cnh BA ti M v cnh

BC ti N. T nh D lm tm
vi cng bn knh vch mt

cung ct ct cnh DA ti E v

cnh DC ti F trong trng hp MN

D

= EF' th t gic ABCD c th

ni tip trong ng trn v

f'

, do ABC
=
EDF'
MBN
EFD
1800.

2.1.8. Dng tam gic.

Bi ton 1: Tm trong t gic ABCD mt im O sao cho
tng cc khong cch t O n cc nh l nh nht.
Phn tch: - Gi s O l

im tm tng cc khong

cch t O n cc nh l (OA
+ OC) + (OB + OD). Tng cc

khong cch t O n A v C l
ngn nht nu ba im A, O, C
thng hng. Tng t tng cc
khong cch t O n B v D l
ngn nht nu ba im B, O,
D thng hng. Suy ra Ophi l

55
giaoim hai ng cho ca t
gic ABCD.
- Cch dng: Ni hai ng cho AC v BD ct nhau ti
O. im O l im cn dng.
- Chng minh: Tht vy,do A, O, C thng hng nn
tng OA + OC l ngn nht. Tng t tng OB + OD l ngn
nht. Suy ra tng OA + OB + OC + OC l ngn nht.
- Bin lun: Bi ton lun c 1 nghim hnh.
Ch : Ta c th xt bi ton tng t sau y:
"Tm mt im O trong mt phng ca t gic
ABCD sao cho

AO + OB - OC -OD l nh nht v gi tr

tuyt i, bit rng OA = OD hoc OA = OC".

- Cch chng minh nh sau: Tng Oa + OB - OC - OD
l nh nht v gi t tuyt i khi tng ny =0.
a) Nu OA = OD v OB = OC (h a) th O l giao im
ca hai ng trung trc ca AD v BC .
d

a)

b)

56
b) Nu OA = OC v OB = OD (hnhb) th O l giao
im ca hai ng trungtrc ca hai ng cho AC v BD.
Bi ton 2: Dng hnh thang bit bn cnh.
Xem cch dng bng phng php tnh tin (2.1.5.1).
Ch : Sau khi dng xong tam gic ABD' ta phi b sung
n cho thnh hnh thang m cch dng trn ch l mt
b
b
cch.
c

c2

Ta cn c th dng theo cc cch sau:

- Coi cnh AD l dng c,
ta dng BC//AD v sau khi t
trn n y nh ta ni im C
tm c vi im D

c1
a

d'

Khi ta phi chng minh rng: CD = BD'

- Coi C l giao im ca hai cung tm D, bn knh DC
= d v tm B bn knh BC = b th trong hai giao im C v
C1 ch c C l im phi tm, v ta cn phi chng minh
BC // AD hoc CD // BD'.
- Nu dng ng thng qua B song song vi AD v t
BC2 v bn tri th im C 2 s khng thch hp v ch c
im C l im phi tm.
Bi ton 3: Dng hnh bnh hnh ABCD bit mt cnh AB =
a, tng hai ng cho AC + BD = d v gc to bi hai ng
cho bng .
- Phn tch: Gi s ABCD l
d

hnh bnh hnh dng c .

c
e
o

57
Trong O l giao im hai
ng cho v AOB
.
1
d
Ta c AO BO (AC BD)
2
2
.
AOB c th dng c ngay
v vit

mt gc xen gia hai

cnh. T xc nh tip cc
nh C v D cn li ca hnh
bnh hnh.
d
- Cch dng: Dng AEB bit hai cnh EA = , AB = a, v
2
gc i vi cnh a bng

+ Dng im O trn cnh AE bng cch dng tia Bx sao

, ct AE ti O.
cho EBx

+ Trn Ox dng im D sao cho OD = OB, ri trn AE

ko di ly im C sao cho OC = OA.
Ni AD, DC, CB ta c hnh bnh hnh ABCD cn dng.
- Chng minh:
+ V OE = OB nn OA + OB = OA +OE = AE =
m OC OD = OA + OB =

d
2

d
nn AC +BD = d.
2

T gic ABCD c hai ng cho ct nhau ti trung

im O ca mi ng nn l hnh bnh hnh m mt cnh

58

AB = a. Ngoi ra AOB
(gc ngoi ca OEB) bng .
2AEB
Vy hnh bnh hnh ABCD va dng tho mn iu kin
bi.
- Bin lun: Nu a

d
th bi ton khng c nghim
2

hnh
- Nu a

d
th sau khi dng c AE v gc AEB, cung
2

trn tm A bn knh a c th khng gp EB hoc c th

gp EB ti mt im hoc ct nhau ti hai im. Do
bi ton c khi v nghim, c khi c mt hoc hai nghim
hnh.
- Ch :
1) Nu vi bi ton trn ta
thy tng hai ng cho bng

hiu hai ng cho l AC - BD

o

= h th cch gii s nh sau:

- t trn on OA mt
on

OF = OB

e
a

- Dng AFB bit hai cnh

AB = a, AF

h
v gc i vi
a

900
cnh AB l AFB

F
O
180 )
(V AFB
FBO
O
1

59

-Ti B dng gc FBC bng gc F 1 tc bng 900

AOB. T b sung cho thnh hnh bnh hnh ABCD

bng nhiu cch khc nhau.
2) Ngoi ra c th gii thm bi ton sau:
"Dng

hnh

bnh

hnh

bit hai ng cho v mt gc"

Gi

phi

dng

hnh

bnh hnh ABCD bit hai ng

cho AC = p v

BD = q v gc

nhn ti A bng . Ta ch cn
dng ABD bit gc A bng ,
cnh BD = q v trung tuyn
AO

P
.
2
Dng c tam gic ny ch cn b sung n cho thnh

hnh bnh hnh ABCD. Nh vy, ta quy vic gii bi ton

ny v vic "dng mt tam gic bit y, trung tuyn v
gc nh"
Bi ton 4: Dng t gic ABCD bit hai cnh i AD = a, BC
B
v on EF ni trung im hai cnh
=b, cc gc A
i AD, BC.
- Phn tch: Gi s ABCD

l t gic dng c.
Nu di ch song song
AD n CG, AC n BH th
ba t

c
d

gic ACGD, ABHC v

b
f

e
a

60
DBHG

hnh.

hnh

Cc

bnh
gc

;HCB

. Nh vy
GCH
A
B
CGB dng c ngay (Bit hai
cnh v mt gc). T dng
c cx.
Ngoi ra c th xc nh c v tr trung im M ca
BG v tr ca H nm trn cx v F l trung im ca AH v
ca BC (giao im ca hai ng cho). EF =

1
DH = MH =
2

m.
Xc nh c v tr ca D th dng c ngay nh A.
- Cch dng: CGB bit hai cnh CG = a, CB = b, v

GCB
B .
- T trung im M ca BG ly lm tm dng cung trn
bn knh m ct cx ti H.
- Ni HM v ko di n D sao cho MD = m.
- T D dng DA song song v bng GC.
- T gic ABCD chnh l t gic cn dng.
-Bi ton c mt nghim hnh
+ Ch : C th gii thm bi ton sau y.
"Dng tam gic ABC bit hai cnh AB = a, BC = b v ba
gc A,B, gc M gia hai ng cho".
Cch dng nh sau:

61
- Dng ABC trong gc B bng gc cho, AB = a,
BC = b.
- Dng ti C mt gc ACx bng gc M cho v dng
By// (cx).
- Dng A lm nh v AB lm mt cnh dng mt gc
bng gc A cho, cnh kia ct By ti D.
T gic ABCD l t gic phi dng.
Bi ton c mt nghim hnh.
*) Bi tp t gii.
Bi 1: Cho hai ng thng a v b ct bi ng thng
th ba. Dng mt on thng AB = m sao cho AB//C v hai
u mt A v B ln lt nm trn hai ng thng a v b.
Bi 2: Cho mt ng thng P v hai im A, B cng
nm mt pha ca p. Hy tm trn P hai im P v Q sao cho
PQ = a cho trc v AP = BQ.
Bi 3: Dng t gic ABCD bit hai cnh i AD = a, BC

.
= ; B
= b v gc A
; D
2.1.9. Dng ng trn.
Bi ton 1: Dng ng trn ni tip trong mt tam gic cho
trc.
- Phn tch: Gi s ABC l

tam gic cho trc v O l tm ng trn ni tip tam gic ,

tip xc cnh AB ti M.

Ta c OM AB , v O cch

u ba cnh ca tam gic nn OA,

b

62
OB, OC l cc tia phn gic trong
ca cc gc ca ABC.
- Cch dng: - Trc ht dng
cc tia phn gic ca hai gc bt
k ca cho ri ly giao im
O ca chng.
- Qua O dng ng vung gc vi ng thng AB. c
im M l chn ng vung gc ny.
- Dng ng trn tm O bn knh OM.
Chng minh: ng thng AB tip xc vi ng trn (.)
v n vung gc bn knh OM. Tm O li cch u ba cnh
ca , (V O l giao im ca cc tam gic trong ca nn
OM = ON = OP). Do cc ng thng AC v BC theo th t
vung gc vi cc bn knh ca ON v OP ti u mt ca
chng; suy ra mi ng thng trn tip xc vi ng trn
(O).
Vy (O, OM) l ng trn phi dng.
- Bin lun; Bi ton c mt nghim hnh.
Ch : C th gii bi ton tng nh sau: "Dng ng
trn ngoi tip 1 tam gic cho trc".
Tm M ca

ng trn ngoi tip phi cch u 3

nh ca . nn M l giao im ba ng trung trc ca

cho.
Nu l : "Dng ng trn bng tip ca 1 tam gic cho
trc" th ta c th tm tm l giao im ca phn gic

63
trong 1gc v phn gic ngoi ca hai gc cn li. Ta dng c ba ng trn bng tip ca .
Bi ton 2: Dng mt ng trn tip xc vi mt ng trn
cho trc ti mt im cho trc thuc ng trn v tip xc
vi mt ng thng cho trc.
- Phn tch: Gi s ng trn
(O) dng c qua im M trn

ng trn (I) cho trc v ng thi

i

tip xc vi (I) v vi ng thng d

cho trc.

Tm O phi nm trn ng
thng IM. Hai ng trn tm (O)

v (I) phi c chung mt tip tuyn

MT qua M nn O li phi nm trn
phn gic i qua giao im P ca
d v Mt.
+ Cch dng: - Dng tia IM.
- Qua M dng tip tuyn MT ca (I) ct
ti P.
ct tia IM
- Dng phn gic ca gc dpt
ti O.
- Dng ng trn tm O bn knh OM.
chnh l ng trn phi dng.
+ Chng minh: - Ta c OQ d. V OQ = OM (O nm trn
) nn ng trn (O) tip xc vi d.
phn gic gc dpt

64
ng trn (O) li tip xc vi (I) v im M nm trn ng thng OI ni tm ca chng.
+ Bin lun: - V Phng trnh v d ct nhau to thnh
hai gc ca gc tpx ct MI ko di ti mt im O', ng
trn tm O' ny tip xc vi d ng thi tip xc trong vi (I).
Do bi ton c hai nghim hnh.
- Nu IM d th ch c mt nghim hnh.
Ch ; Ta c cc bi ton tng t sau y.
1) Dng ng trn tip
x

xc vi 1 cnh ca gc cho trc

v tip xc vi cnh kia ti mt
im cho trc.

Gi s ng trn (O)
dng c tip xc vi cnh Px
v vi cnh Py ti im M ca

gc xPy. Tia c cch dng nh

nhau.
- Dng phn gic ca
gc xPy.
- Dng ng vung gc vi Dy ti M.
Giao im O tia phn gic v ng vung gc chnh l
tm ng trn phi dng.
2) ng trn i qua mt im cho trc v tip xc vi 1
ng trn cho trc ti mt im cho trc.
Gi s ng trn (I) dng c tip xc vi 1 ng
trn (O) cho ti im A v i qua im B.

65
Ta thy rng tm I phi

nm trn.
- ng thng OA v tip
xc vi ng trn cho ti A.
- ng trung trc xy ca

AB v ng trn phi i qua A

v B.

Giao im ca OA v xy

l tm I ca ng trn phi
dng. Bi ton c mt nghim
hnh nu B khng nm trn
tip tuyn chung MN v v
nghim nu B nm trn MN.
Nu A trng vi B th mi ng trn c tm O trn OA
i qua A s tho mn bi ton; C v s nghim hnh.
o1

3) Dng ng trn tip xc

ngoi vi 3 ng trn bng nhau
cho trc.
Gi s ng trn (O)
dng c tip xc vi 3 ng

o2

trn bng nhau (O1), (O2), (O3).

Ta thy rng tm O phi cch
u tm ba ng trn cho
tc l OO1 = OO2 = OO3 = R +
r, trong R l bn knh ng
trn cn tm v r l bn knh

o3

66
cc ng trn bng nhau cho
trc.
Suy ra cch dng sau: Dng ng trung trc ca O1O2
v ng trung trc ca O2O3. Chng ct nhau ti O l tm
ng trn phi dng.
R rng nu ba im O1, O2, O3

thng hng th bi

ton v nghim.
Bi tp:
Bi 1: Cho trc ba im M,N,P, dng ABC sao cho chn ba
ng cao ca n theo th t l M,N,P.
Bi 2: Dng ABC bit y BC, gc A = v trung tuyn AM
= m.
Bi 3: Cho on thng AB = a. Dng trn on AB im M
sao cho AM2 = a (A - AM). (Bi ton v php phn chia
hong kim).
Gi :
Bi 1: Gi s ABC dng c v ba ng cao AM, BN, CP
ct nhau ti H. Vn dng tnh cht "chn ba ng cao ca
mt tam gic to thnh ba nh ca 1 tam gic mi m ba ng cao l phn gic ca ba gc ca tam gic mi".
Ta c cch dng sau:
- Ni ba im M,N,P c
MNP.
a

- Dng hai phn gic ca

MNP ct nhau ti H.

p
h

67
- Dng qua M,N,P cc ng
vung gc vi HM, HN, HP ct
nhau ti A, B, C.
Tam gic ABC l tam gic cn
dng.
Bi 2: Dng c y BC ta ch cn xc nh v tr nh
A, nh A phi nm trn cung cha gc dng trn BC
ng thi nm trn ng trn tm l trung im ca BC
bn knh bng m.
Ta c 4 tam gic bng nhau, nhng bi ton ch c 1
nghim hnh.
Bi 3: Lu : Biu thc x2 = a(a - x) c th vit

x x

.
a a x

Nh vy x l on trung bnh nhn gia a v a - x ta

cn ni rng y l php chia AB theo trung v ngoi t. Bi
ton dng hnh ni ting ny c gi l php chia hong
kim.
2.1.10. Dng thit din (mt ct)
* Phng php dng:
- Cho khi a din (K) v mt mt phng (P). Nu (P)
ct cc mt ca (K) mt s on thng th hnh phng
gii hn bi cc on thng y gi l thit din ca (K) vi (P).
- Dng thit din thc cht l dng giao im ca mt
phng vi ng thng hoc dng giao tuyn ca hai mt
phng.

68
- Lu n cc tnh cht song song trong qu trnh
dng giao tuyn:
d //(P)

d // d '
1. d (Q)
(P) (Q) d '

(P) //(Q)
(R) (Q) d '

(R) (P) d d // d '

2.

* Bi ton 1:
Cho t din ABCD; M l mt im trn cnh BC.
1) Mt mt phng (P) qua M v song song vi CD ct
cc cnh BD, AD v AC ti N, R, S. T gic MNRS l hnh g?
2) Nu (P) song song vi CD v c AB na th t gic
MNRS l hnh g?
Gii:
A

A
R

S
N

B
M

B
M

1) (P) // CD. Thit din l hnh g?

CD //(P)

MN // CD
CD (BCD)
(BCD) (P) MN

(1)

Tng t: (ACD) ct (P) theo RS nn:

RS // CD

(2)

69
2) (P) // CD v (P) // AB. Thit din l hnh g?
L gii nh trn cu 1) ta c thm MS // NR.
Vy thit din MNRS l hnh bnh hnh.
* Bi ton 2:
Cho hnh chp S. ABCD l mt t gic li. Gi I l giao
im ca AC v BD. V thit din ca hnh chp vi mt
phng qua I, song song vi AB v SC. Thit din l hnh g?
Gii:
* Dng thit din
- Gi () l mt phng qua I song song vi AB v SC.
() ct AD ti M v BC ti N th:
MN // AB
S

() ct SB ti P v SA ti Q th:
NP // SC v PQ // AB

* Cch dng
- Qua I dng MN // AB (M AD; N BC)A
- T N dng NP // SC (P SB)
- T P dng PQ // AB (Q SA)

B
M

I
D

Thit din ca hnh chp vi mt phng ()

qua I song song vi AB v SC l t gic MNPQ.
* Thit din l hnh g?
Nh trn thy:
MN // AB
MN // PQ

PQ // AB
* Bi ton 3:

N
C

70
Cho lng tr tam gic ABCA'B'C'. Gi M, N, P ln lt l
trung im cc cnh AB, AA' v A'C'. Hy dng thit din ca
lng tr vi mt phng (MNP).
Gii:

A'

ng thng MN ct cc ng

B'

thng BB', B'A' ln lt ti I v J (MN,

BB' v B'A' cng trong mt phng

(ABB'A')).

C'

C
M
B

Ni JP. ng thng ny ct BC
ti Q.
Ni IQ. ng thng ny ct BC

ti R.
Thit din ca lng tr vi mt
phng (MNP) l a gic MNPQR.
Ghi ch:
(i) Do (ABC) // (A'B'S') nn MR // PQ. Ngoi c im
ny ra th thit din khng c c im g khc.
(ii) Hai ng thng ch ct nhau khi chng cng mt
phng v khng song song.
* Bi ton 4:
Cho hnh chp SABCD, y l t gic li ABCD. Hy
dng thit din ca hnh chp vi mt phng (P) qua A v
song song vi BD.
Gii:
- Gi O l giao im ca hai ng cho AC v BD trong
mt y ABCD. Mt phng (P) ct SO ti O' v ct mt

71
phng (SBD) theo giao tuyn B'D' song song vi BD // (P). Do
cch dng:
* Cch dng:

Ni SO; ly mt im O' trn

on SO.

D' O'

Qua O' dng ng thng song

song vi BD, ng thng ny ct SB

v SD ti B' v D'.

C'
B'

O
A

AO' ct SC ti C'.
Thit din l t gic AB'C'D'.
2.2. Vn 2: Khuyn khch hc sinh tm ra nhiu
cch gii cho mt bi ton hnh hc khng gian.
Vn ny c xy dng da trn c s mt vn
Ton hc c nhiu cch nhn nhn theo cc gc khc
nhau. Vi mt bi ton c gii bng nhiu cch gii khc
nhau, hc sinh s c tip cn theo nhiu ng li, kin thc
rng hn, su sc hn. T cc phng thc tip cn c
th gii quyt c vn mt cch nhanh chng, linh hot.
Tuy nhin, khng phi bi ton no cng gii c theo nhiu
phng php, cch gii khc nhau, song i vi mt s bi ton
v hnh hc khng gian, c bit l cc bi ton v hnh
hp, t din vung, hnh chp ta c th gii c theo
nhiu cch khc nhau. C th, sau khi gii xong mt cch no
ca bi ton, gio vin cng nn hi hc sinh: "Bi ton ny
c cch gii no khc na hay khng?". Nu gio vin khng
t ra cu hi ny e c nhiu hc sinh s t ra bc xc v

72
bit u cc em cn c nhiu cch gii, phng php khc hay
hn nhiu cch gii va c trnh by. Mi hc sinh c kh
nng lin tng, huy ng kin thc khc nhau tu vo kh nng
t duy gii quyt vn ca cc em.
V d 1: Cho t din ABCD. Gi M, N ln lt l trung im
ca cc cnh AB, CD, v G l trung im ca on MN.
Chng minh rng ng thng AG i qua trng tm A' ca
BCD. Pht biu kt lun tng t i vi cc ng thng BG;
a

CG; DG.
Cch 1:

+ Chng minh AG i qua A'.

Chng minh A, G, A' thng hng.

Chng minh A, G, A' cng thuc hai mt phng.

Do G MN nn G mt phng (ABN)
Do A' l trng tm BCD nn A' BN

a'

d
n

A' mp (ABN)
A, G, A' mp (ABN)

(1)

Gi I, J ln lt l trung im BC, AD. Ta d dng chng

minh c t gic MIJ l hnh bnh hnh hay G IJ G mp
(ADI)
Mt khc A' DI A' mp (ADI)
A, G, A' mp (ADI)

(2)

T (1) v (2) A, G, A' thng hng hay AG i qua A'.

Cch 2:
1) Chng minh AG i qua A'.

73
Trong ABN gi A'' l giao ca BN v AG. p dng nh
lut Men e luyt cho ba im A, G, A'' ta c:
AM BA '' NG
.
.
1
AB A '' N GM
AM 1
AB 3 (V M l trung imca AB)
Trong :
MG =1(V G l trung imca MN)
GM
Thay vo ta c:

BA '' AB

2 hay BA'' = 2A'N

A '' N AM

(1)
A' BN
BA ' 2A ' N

Mt khc v A' l trng tm BCD nn

(2)
T (1) v (2) A'' A'. Vy AG i qua A'
Cch 3:
1) Chng minh A, G, A' thng hng.

Chng minh AA', GA' cng song song mt ng

thng.
Dng ng thng MH // AA' (H BN)

(1)
a

Khi MH l ng trung bnh ABA'.

H l trung im BA BH = HA'.
Mt khc: BA' = 2A'N hay 2HA' = 2A'N.m
A' l trung im HN
GA' // MH

(2)

T (1) v (2) A, G, A' thng hngb

hay AG i qua A' .
Cch 4:

a'

74
Do A' l trng tm BCD A' = BN DI (I l trung
im BC). Nn A, G, A' thng hng.
AG, BN, DI ng quy.
Gi J l trung im AD.
Khi ta c t gic MINJ l hnh bnh hnh.
G IJ, G MN AG l giao tuyn ca hai mt phng
(ABN) v (ADI).
DI l giao tuyn ca hai mt phng (ADI) v (BCD).
BN l giao tuyn ca hai mt phng (BCD) v (ABN)
M DI BN = A' (trng tm BCD).
Suy ra (theo nh lut v giao tuyn ca ba mt
phng) AG, BN, DI ng quy ti A' hay A, G, A' thng hng.
Vy AG i qua trng tm A' ca BCD. ()
V d 2: Cho hnh lp phng ABCD A1B1C1D1
Chng minh A, G, C1 thng hng (G l trng tm
A1BD).
Cch 1:
A, G, C1 thng hng A, G, C1 ng thi thuc hai mp
phn bit.
Gi O l tm hnh vung ABCD.
d

A1O (AA1C1C)

c
o

V G A1O G (AA1C1C)
Vy A, G, C1 (AA1C1C)

(1)
a
G
Gi O1 l tm ca hnh vung ABB1A1 D1
DO1 l trung tuyn ca A1B1D

A1

b
C1
O1
B1

75
G DO1 (ADC1B1)
G (AD C1B1)
Vy A; G; C1 (ADC1B1)

(2)

Do mt phng (ADC1B1) v mt phng (AA1C1C) l hai

mt phng phn bit nn t (1) v (2) suy ra A, G, C 1thng
hng.
Cch 2:
A, G, C1 thng hng AC1 cha G.
Gi O l tm hnh vung ABCD. Ta c A1O (AA1C1C)
Gi G l giao im AC1 v A1O.
Khi G l giao im ca AC1 v mt phng (A1BD).
Ta s chng minh G l trng tm A1BD Chng minh A1G =
2GO.
Xt AOG v C1GA1. C AO // A1C1

AO
OG 1

A1C1 A1G 2

Hay A1G = 2GO.

Vy G l trng tm A1BD.
Cch 3: V G l trng tm A1BD G = A1O DO1
Vy A1, G, C1 thng hng AC1, A1O, DO1 ng quy (O,
O1 ln lt l tm ca hnh vung ABCD, ABB1A1).
Ta c: AC1l giao tuyn ca hai mt phng (ADC1B1) v
(ACC1A1)
DO1l giao tuyn ca hai mt phng (ADC 1B1) v
(A1BD).
A1O l giao tuyn ca hai mt phng (A 1BD) v
(ACC1A1)
(V O1 A1B DO1 (A1BD); O = AC BD.

76
A1O (ACC1A1)
M DO1 A1O = G. Vy theo nh l v giao tuyn ca
ba mt phng ta c AC1, DO1, A1O ng quy ti G (G l trng
tm A1BD)
Hay A, G, C1thng hng.
Cch 4: Hai gc v tr i nh
Trong mt phng (ACC1A1). Xt AOG v C1OA1 c
AO
OG 1

A1C1 A1G 2

(V O l trung im AC, G l trng tm A1BD)g

A G (Gc so le trong)
AOG
C
1 1
Vy C1OA1

~ AOG hay

GC
OGA
A
1
1

( v tr i nh).

c'

a'

A, G, C1 thng hng.
V d 3: Cho hnh chp S ABCD c SA mt phng
(ABCD); SA = 2. y ABCD l hnh ch nht, AB = 1, BC = 3.
Tnh khong cch gia hai ng thng AC v SD.
Cch 1: Xem khong cch l di on gc chung.
T D dng Dx // AC.

T A dng AF Dx (F Dx)
v AH SF (H SF)
Qua H k ng thng HP // FD (P SD)
K PQ // AH (Q AC)

h
p

Khi PQ l on gc chung ca ACf v SD.

Tht vy:

q
c

77
FD AF
FD (SAF) FD AH.
FD SA
M AH SF AH (SFD) AH SD.
Do AH // PQ PQ SD

(1)

Mt khc AH FD AH AC PQ AC

(2)

T (1) v (20 PQ l on vung gc chung.

Xt AFD vung v CDA vung c

FDA
DAC

(Sole); FAD
ACD

Vy
AFD
~
AF AD
AD.CD AB.BC
3

AF

CD AC
AC
AC
10
1
1
1
1 10 49
6

AH .
2
2
2
AH
SA
AF
4 9 36
7
6
Vy d(AC, SD) = AH = .
7

CDA

Cch 2: Khong cch gia AD v SD l khong cch t ng

thng AC n mt phng (SFD).
T D dng Dx // AC.
Gi (P) l mp qua SD vn Dx. Khi (P) // AC.
Vy d (AC, SD) = d(AC, (P)) = d(A, (P)).

Dng AH Dx (F Dx)
AH SF (H F)

Sauy ra AH (SFD) hay AH (P)

6
Do : d(AC, SD) = d(A, P) = AH x
= .
7

78
Cch 3: Xem khong cch gia AC
v SD l khong cch ca hai mt
phng. T D dng Dx // AC.
Gi (P) l mp qua SD v Dx, (Q) l mp qua AC v (P) //
(Q).
Khi d(AC, SD) = d((Q), (P)) = d((A), (P)) = AH =

6
7

Cch 4: Xem khong cch AC v SD l chiu cao hnh chp

c nh A v y l SFD, hnh chp SAFD.
Ta c:

d(AC, SD)

1
3VASFD
= SSFD . Trong VASFD = 6 SA. AF. FD

Ta c: SA = 2, AF =
Suy ra VASFD =

3
9
9
FD AD 2 AF2 32

10
10
10

1
.2.
6

3
9
9
.

10 10 10

SD =

SA 2 AD 2 4 9 13

SF =

SD 2 FD2 13

Suy ra SSFD =

81
7

10
10

1
1 7
9
63
SF.FD .
.

2
2 10 10 20

Do d(AC, SD) =

p
q

6
.
7

Cch 5: Xem khong cch AC, SD l chiuscao hnh hp c 2

y ln lt cha hai cnh AC, SD.

Dng hnh hp ACEDPQRS.
Ta c: d(AC, SD) =

Vh 2

SDERS

c
f

79
Trong :
Th tch hnh hp
V = SA. SACDE
V = 2. SA . SACD = SA. AD. DC = 6.

Ta c: SDERS = DS. DE. sin ( SDE

)

= DS. DE . sin ( SDE

)
= DS. DE .

FS
DE.FS
SD

= AC. FS =

10.

Vy d(AC, SD) =

7
= 7.
10

6
.
7

V d 4: Cho t din OABC c OA, OB, OC i mt nhau v

OA = OB + OC. Chng minh rng tng ba gc phng ti
nh A bng 900.

Cch 1: t BAC
,OAB
, OAC
. Khi bi ton tr
thnh bi ton chng minh + + = 90 0 = 900 - (
+ )
cos = sin( + )

(*)

AB2 AC 2 BC 2
Ta c VT ca (*) cos =
(nh l h/s
2.AB.AC
cosin cho ABC)
OA 2 OB2 OC 2 (OB2 OC 2 )
OA 2
=

2AB.AC
AB.AC

(1)

V phi ca (*): sin ( + ) = sin . cos + cos .

sin

80

sin ( + ) =

OB OA OA OA
.

.
AB AC AB AC

OA
OA 2
=
(OB OC)
AB.AC
AB.AC
(V OA = OB + OC theo gi thit).
T (1) v (2) (*) ng.
Vy tng ba gc phng ti nh A bng 900.
Cch 2: Vi cch t trn
p dng nh l h/s cosin cho ABC.
AB2 AC2 BC2
cos =
2AB.AC
OA 2
CA OA
cos =

.
cos .cos .
AB.AC AB AC
Theo gi thit
OA = OB + OC 1 =

OB OC

tg tg
OA OA

cos . cos= sin . cos + sin . cos

cos = sin( + )

( )

Trong OAB c OA > OB nn < OBA

4
Tng t ta c < 4 . Vy + < 2 .
Nn = 2 - ( +

(2)

81
Vy + + = 2 hay tng ba gc phng ti nh
A bng 900.
Cch 3:
t OA = a; OB = b; OC = c.
Khi v OBC ti B.
Nn BC =

c'

a3

a2

OB2 OC2 B2 C2

Trong mp bt k i qua nh A, dng

b'

hnh vung cnh bng b + c.

Hnh vung AA1A2A3

Trn cnh A1A2 ly im B sao cho A1B' = b.

a

a1

Trn cnh A2A3 ly im C sao cho A3C' = c

B'C' =

(A 2C') 2 (A 2 B') 2 B2 C 2

Khi ta c AA3C' = AOC; AA1B' = OAB

AB'C' = ABC (C. C. C)
0
AC' L'AB'

A
hay + + =
BAA
3
1 A 3AA1 90

900.
Vy tng cc gc phng nh ca t din bng 900.
V d 5: Cho hnh lp phng ABCDA1B1C1D1 c cnh bng 1.
Gi M, N ln lt l cc im thuc cc cnh AD, BD 1 sao cho
AM = BN < 1. Gi I, J ln lt l trung im AB, C1D1.
CMR: Bn im M, I, N, J ng phng.a

Cch 1: chng minh M, I, N, J ng i phng ta s chng

b ch nht
minh MI ct NJ ta c t gic AIJD1 l hnh

A1

D1
J

b1

C1

82

(V AI // = JD1 =

v IAD
= 900).
1
2

IJ AB v IJ C1D1
(1)
Ta cng c: T gic DIB1J l
hnh thoi
IJ B1D1 ti trung im O
ca mi ng. Khi thc hin
php i xng trc IJ.
DIJ:

A B tho mn AD = BB1
D B1

AM = BM'

M M'
M BN = AM BN = BM' N M'.
Vy DIJ: M N.
Bn im M, I, N, J ng phng.
Cch 2: (p dng nh l Minebuyt trong khng gian)
Xt cc t gic ghnh ABB1D. C
IA BN B1O DM BN DM
.
.
.

.
1
IB NB1 OD MA NB1 MA
(V I, O l trung im ca AB, B 1D v BN = AM DM =
NB1)
4 im M, I, N, O ng phng.
Mt khc ta li c t gic DIB 1J l hnh thoi nn J OI.
Vy 4 im M, I, N, J ng phng.

83
Cch 3: chng minh bn im M, I, N, J ng phng ta
chng minh mt phng i qua ba trong bn im s i qua
im cn li.
Gi (P) l mp i qua ba im I, M, J. Trong mp (ABCD)
IAM

~ IBD

IA AM

1
IB BD

AM = BD

(1)

IA AM

IAM ~ QDM
DQ MD
PQ =

i
b

IA.MD
.
AM

A1

D1

Trong mp (CDD1C1): QDE ~ JD1E.

JD1 ED1
JD .ED

ED1 1
QD ED
QD

ED1

ID1.ED.AM EA.AM

IA.MD
MD

(IA = JD1 =

1
).
2

ID1E ~ JC1R
C1R + ED1 =
(E1D1 =

b1

C1

C1R ED1

C1J JD1

ED.AM
.
MD

(1 ED1 )AM
ED1 - ED1 . AM = AM - ED1 . AM
(1 AM)
ED1 = AM

C1R = AM

(2)

T (1) v (2) PCR vung cn (CP = CR)

PBN' cn hay BD = BM' = AM

84
N' = N hay N (P)
Vy M, I, N, J ng phng.
V d 6: CHo hnh ch nht ABCDA1B1C1D1 c cc kch thc
ln lt

AB = a, AD = b, AA 1 = C. Tnh khong cch gia

hai ng thng AD v BD1.

Cch 1:
T D k DH CD1 (H CD1)

T H k HE // BC (E BD1)

T E k EF // DH (F AD)
Khi

EF

ng

b
h

vung gc chung ca AD v
e

BD1.
Tht

vy:

Do

BC

c1

d1

(CDD1C1) nn BC DH m DH
CD1 suy ra DH (BCD1)

a1

b1

DH BD1.
EF BD1 (V EF // DH)

(1)

Mt khc: AD (CDD1C1)
AD DH
EF AD (V EF // DH)

(2)

T (1) v (2) EF l ng gc chung ca BD1 v AD.

Ta c d (AD, BD1) = EF = DH.
1
1
1
1
1 a 2 c2

Trong :
DH 2 DD12 DC2 C2 a 2
(ac) 2
ac
ac
DH =
.
Vy
d
(AD,
BD1)
=
a 2 c2
a 2 c2

85

Cch 2: Gi (P) l mp qua BD1 v BC.

Khi (P) // AD.
d (AD, BD1) = d(AD, (P)) = d(D, (P)).
T D k DH CD1
(H CD1)
V BC (CDD1C1) nn BC DH
DH (BCD1) hay DH (P)
ac

Suy ra d (AD, BD) = 10 = d(D, (P)) = DH =

a 2 c2

Cch 3: Gi (P) l mp i qua BD1 v BC.

(Q) l mp i qua AD v // (P)
Khi d (AD, BD1) = d((Q), P) = d(D1, (P))
(D (Q)). Qua D k DH CD1

(H CD1)

V BC (CDD1C1) nn BC DH, do
DH (BCD1) hay DH (P)
d (AD,BD1) = DH =

ac
a 2 c2

Cch 4: Khong cch gia AD v BD1 bng chiu cao hnh

chp DBD1C.
d(AD, BD1) =

3VDBCD1
SBCD1

Trong VDBCD1
SBCD1

1
1 a
DD1.DC.BC =
abc.
6
6
c

1
1
BC.CD1 b a 2 c 2
2
2

Vy d (AD, BD1) =

3bac
3b a 2 c 2

b
c1

d1
e

Cch 5: Dng hnh hp ADEFA1D1BP.

Gi V l th tch ca hnh hp

ac a 1
.
a 2 c2

b1 c

d
f

c1

d1
p

a1

b1

86

Khi d ( AD, BD1) =

V
SADD1A1

Trong V = AB . SADD1A1 = abc

SA1PBD1 2SA1BD1 AD1.A1B b a 2 c 2
Vy d(AD,BD1 )

abc
b b2 c2

ac
a 2 c2

V d 7: Cho hnh t din ABCD vi P, Q ln lt l trung

im AB, CD. Gi R l im nm trn cnh BC sao cho BR =
2RC. S l im nm trn cnh AD sao cho AS = 2SD. Chng
minh rng bn im P, Q, R, S cng nm trn mt mt
phng.
Cch 1: (S dng nh l Mendeleuyp trong khng gian)
Xt t gic ghnh ABCD c:
AD BR CQ DS BR DS
.
.
.

.
1
PB RC QD SA RC SA
(V P, Q ln lt l trung im AB, CD v

BR
DS 1
1,
)
RC
SA 2

Do : Bn im P, Q, R, S cng nm trn mt mp.

Cch 2: Bn im P, Q, R, S cng thuc 1 mp c 2 ng
thng (mi ng thng i qua 2 trong 4 im trn ct
nhau).
Gi I l giao im ca ng thng PR v AC.
Gi J l giao im ca ng thng SQ v AC.
T C k CE // AB, CF // AD.

Trong mt phng (ABC)

PBR ~ ECR

EC RC 1

BP BR 2
f

f
f

i =j

87

EC IC 1

C l trung im IA (1)
AS IA 2

Trong mt phng (ACD)

SPQ ~ FCQ
CE CQ

1
SD QD

CF JC 1

AS JA 2
C l trung im JA

(2)

T (1) v (2) I J hay PR ct SQ ti I.

Vy 4 im P, Q, R, S cng thuc mt phng.
Cch 3: Bn im P, Q, R, S cng thuc mt mt phng.
C mt mp i qua 3 trong 4 im cng s i qua
im cn li.
Gi (P) l mp i qua R, P, Q.
T gic PRQS l tit din ct bi (P) v hnh t din
ABCD. Ta s chng minh S' S (P).
Tht vy: T C k CE // AB, CF // AD.
Trong mt phng (ABC). Do PBR ~ ECR.
EC RC 1
EC 1

BP BR 2
PA 2
EC IC 1

Trong IAD ta c:
PA IA 2

(1)

Trong mp (ACD)
CF IC 1

theo (1)
Ta c
(2)
AS' IA 2
CF CQ

1 hay CF = SD.
V CFQ ~ DS'Q nn
S'D QD

88

Thay vo (2) ta c

S'D 1
AS' = 2S'D.
AS' 2

M gi thit AS = 2SD

(S, S' cnh AD).

Do S' S hay S (P)

Vy P, Q, R, S cng thuc mt mt phng.
2.3. Vn 3. Xy dng h thng bi ton gc gip
hc sinh quy l v quen
Quy l v quen l qu trnh quy vic gii mt bi ton
v gii cc bi ton quen thuc bit. Quy l v quen l
mt tri thc phng php gip hc sinh d dng thc hin mt
s hot ng quan trng c quy nh trong chng trnh.
ng thi vic thng bo nhng tri thc ny d hiu v t
tn thi gian.
Trong qu trnh ging dy, gio vin cng cn quan tm
cho hc sinh bit kin thc no c th hc sinh t hc
hoc t suy lun c trn c s kin thc c la chn,
truyn th cho hc sinh. Hoc gio vin cng c th hng dn
cho hc sinh xy dng cc bi ton gc cng c khi
nim, nh l. H thng bi tp gc ng vai tr ht sc
quan trng v ngoi chc nng cng c kin thc cho hc
sinh, h thng bi tp gc cn gp phn nh hng tm ti
li gii cho cc dng ton, nht l cc dng ton c quy trnh
gii. Vic thc hin quy trnh trong dy hc ton khng
nhng hng cho hc sinh ti t tng thut ton m cn to iu
kin cho hc sinh s dng mm mi, uyn chuyn cc phng
php dy hc khc nhau. Gio vin da vo nhng kin thc
truyn t dy hc sinh tng tng, pht trin trc gic,

89
gip hc sinh pht trin t duy tch cc, c lp sng to.
Chng ta hy xt cc v d sau.
V d 1: Cho tam din vung OABC c OA = a, OB = b,
o OC =
c.
Tnh khong cch t O n (ABC)
Gi H l hnh chiu ca O trn (ABC)
p dng tnh cht ca tam din vung ta c:
a

1
1
1
1
1
1 1

2 2 2
2
2
2
2
OH
OA
OB OC
a
b
c
OH =

abc

h
b

a 2 b 2 b 2 c 2 c 2a 2

Bi ton: Cho hnh lp phng ABCDA1B1C1D1 cnh bng 1.

Ly M trn cnh CC1 sao cho di MC = 3 5 . Trn cnh A1D1
ly N sao cho di

A 1N = 13 . O l tm hnh lp ph-

ng. Tnh khong cch t D n (MNO)?

Khi gp bi ton ny hc sinh s thy kh khn khi tm
hnh chiu ca D trn (MNO). Khi gio vin gi hc
sinh tm cch a v bi ton gc.
Nh vy: Lm th no a v bi ton gc?
Nu hc sinh cha tr li c, gio vin c th gi : Mt
phng () trong bi ton gc ct 3 cnh ca gc tam din A,
B, C v di OA, OB, OC bit.
Li gii:

Gi E = MO AA1
P = NE AD
Q = NE DD1 v R = MQ DC

90

Ta c AE = MC1 =

2
3
; EA1 = CM =
5
5

p a

d
o

2
2
PA A1N .
3
9

a1

Tng t ta tnh c DQ =
1

2
11

5

11
11
; DR =
5
8

11

8

m
c1

b1

11
.
9

1
1

2
2
Vy h
11

9

2
PA
AE 5 2

A1N EA1 3 3
5

DP =

d1

* Bi ton tng t: Cho hnh lp phng ABCDA1B1C1D1 cnh

bng 1. Trn AA1 ly E sao cho AE =

di BF =

1
. Trn BC ly F sao cho
3

1
.
4

Gi O l tm hnh lp phng. Tm khong cch t B 1

n (EFO).
V d 2: Cho hnh chp SABC c ABC C;
SA (ABC). Mt phng (P) qua A vung gc vi SB ct
SB, SC ti B', C'; B'C' BC = I. Chng minh
a) AC' (SBC)
b) AC'B' ti B'

91
c) AI (SAB). Ngc li nu B', C' l hnh chiu ca A trn
SB, SC th (AB'C') SB.
Gii:
BC AC
BC (SAC)
BC SA

a) Do

BC AC'
M SB AC' AC' (SBC)

b'

(1)

b) T (1) AC' C'B' hay AC'B' C'

c) Do AI (AB'C') nn AI SB.

b
c'

AI (ABC) AI SA.
AI (SAB).

Ngc li, nu AB' SB; AC' SC, ta c:

BC (SAC) BC AC'

SC AC'
AC' SB.
Kt hp vi SB AB', suy ra SB (AB'C')
Khi ta cng c cc tnh cht a, b, c.
Bi ton 1: Trong (P) cho na lc gic u ABCD vi AB = BC
= CD = a, AD = 2a. Trn na ng thng Ax vung gc (P)
ti A, ly im S. Mt phng qua A SD ct SB, SC, SD ln
lt ti B', C', D'.
a) Chng minh: A'B'C'D' l t gic ni tip.
b) Khi S chuyn ng trn Ax th ng thng B'C' i
qua 1 im c nh, ng thng C'D' cng i qua 1 im
c nh.

92
a) So snh gi thit ca bi ton 1 vi bi ton gc v
d 2 xem c g ging nhau khng?
* Ging: C mt phng qua A v SD, c SA y.
* Gio vin v ring y hc sinh thy c do ABCD l
na lc gic u nn n ni tip trong ng trn ng knh

AD ABD
= 1V.
ACD
* Xt cc b phn lin quan ti bi ton gc.
- Hc sinh s nhn ra cc hnh chp l SABD v
SACD.
Quay v chng minh bi ton gc i vi 2 hnh chp
ny, ta s c:
AB' B'D'

AC' C'D'
T gic AB'C'D' ni tip ng knh AD'.
b) Khi S thay i trn Ax, nhng yu t no c nh,
nhng yu t no thay i?
s

* V vo trng hp ca S
v d on im c nh m

B'C' i qua?

d'

Lin h vi bi ton gc
c'

hc sinh s ngh ti vic gi I =

BC B'C'.

b'

V chng minh I c nh:

Ta c I BC c nh
chng minh I c nh ta cn
chng minh thm iu g?
Lc ny a bi ton v
bi ton gc chng minh AI

93
(SAD) m (SAD) c nh nn
AI c nh.
Bi ton 2: Cho hnh chp SABC c cnh SA vung gc vi
y. Gi B', C' ln lt l hnh chiu vung gc ca A trn SB,
SC.

Gi I = BC B'C'. Chng minh rng: IAB

.
ICA
* Hc sinh d dng thy c bi ton 2 c nhiu gi
thit gn vi bi ton gc nh (SA (ABC), B', C' l hnh chiu
ca A trn SB, SC.
Nhng trong bi ton ny ABC khng phi l vung.

Tm nh hng chng minh IAB

?
ICA
Vi v tr 2 gc ny, hc
sinh s ngh ti vic chng

minh IA l tip tuyn ca -

c'

ng trn ngoi tip ABC. T

a v chng minh AI AD
(l ng knh ca ng trn).
SA AB' SA (ABC)

SD AC' SD (AC'B')

b'

d
b
i

AI SA
AI (SAD)
AI SD

AI SD.
Vic gii bi ton quy v gii bi ton gc i vi hai
hnh chp SABC v SACD.
Bi ton 3: Trn mt phng (P), cho ng trn (C), ng
knh AB, M l mt im trn ng trn (C). S l mt im

94
nm ngoi (P), SA (P). D l mt im trn on SA. T D k
DE SM.
a) Chng minh khi M di ng trn ng trn (C) th DE
khng nm trn mt mt phng () c nh.
b) Tm tp hp im E.
Ta phn tch bi ton: Trong bi ton ny ta c SA

(AMB). im M thuc ng trn (C), ng knh AB nn AMB

= 1V. Do c nhiu kh nng c th lin h bi ton 3 vi
bi ton gc. Tuy nhin, trong bi ton ta li khng c hnh
chiu ca A trn SM, SB m ch c hnh chiu ca im D
thuc SA ln SM.
Trc ht cho hc sinh gii bi ton sau: Vi gi thit nh
bi ton 3, gi M' l hnh chiu ca A trn SM. Tm qu tch
im M'.
Bi ton ny gn vi bi ton gc hn bi ton 3, hc
sinh s ngh ti vic gi B' l hnh chiu ca A trn SB. Vic
gii bi ton ny quy v gii bi ton gc.
Ta c:
+ (AM'B') SA nn (AM'B') c

nh.

b'

+ AB' c nh
+

'B' = 1V nn qu tch
AM

im M' l ng trn ng knh

m'
b

AB' trong mt phng (AM'B').

m

95
By gi hc sinh c th lin
h bi ton 3 vi bi ton trn
i n:
K DF SB, chng minh

() = (DEF) c nh v DEF
= 1V quy tch im E.
V d 3: Cho t din SABC c SA mt phng (ABC). Gi H,
K ln lt l trc tm ca cc tam gic ABC v SBC.
Chng minh:

1) SC (BHK)
2) HK (SBC)

Gii:
1) Do

SA BH
BH (SAC)
AC BH

BH SC

(1)

K l trc tm ca SBC nn BK SC

(2)

T (1) v (2) SC (BHK)

Gi I = AH BC th:

BC AI
BC (SAI)
BC SA

BC SI K SI. Do vy BC (SAI) BC HK
(3)
M SC (BHK) ( cu a) JC HK
(4)
T (3) v (4) HK (SBC).
Bi ton 1: Trong (P) cho ABC c nh, trn ng thng
Ax vi (P) ly im S. Hy l ng thng i qua trc tm
H ca tam gic ABC v (SBC). Chng minh rng khi S di

96
ng trn Ax, ng thng Hy lun i qua mt im c
nh.
+ So snh bi ton 1 v bi

ton gc. Trong bi ton gc ng thng no ng vai tr ca

h
c

Hy?.
+ Quy bi ton 1 v bi

ton gc?
+ Li gii: Gi K l trc

tm tam gic ABC K c nh.

Chng minh bi ton gc ta
HK (SBC) K

c
Hy.

Bi ton 2: Trong mt phng (P) cho mt on thng AB c

nh. Mt ng thng d c nh vung gc vi AB ti I AB. ng trn (C) thay i lun qua AB v ct d ti 2 im M,N. Qua A
dng na ng thng Ax (P). v trn Ax ly im chuyn
ng C. Chng minh rng khi (C) thay i, ng thng vi
mt phng (CMN) v i qua trc tm ca tam gic CMN lun i
qua 1 im c nh.
+ Cc yu t no l c nh, yu t no l thay i?
+ D ton im c nh cn tm? c
Nu hc sinh gii quyt bi ton 1 th bi ton 2 th s
d on l K vi K l trc tm tam gic MAN. Tuy nhin,
trong bi ton 1, tam gic ABC l c nh, cn trong bi ton
2 do (C) thay i nn MN thay i, dn n tam gic AMN
d

thay i?

mh
a

i
n

97
V ring mt phng (P) v

cc yu t trn (P). n y
hc sinh s nh li mt bi ton
quen thuc trong

hnh hc

phng: Tam gic AMN ni tip

k
i

( C).
K l trc tm tam gic AMN
th nh i xng vi K qua cnh
nm trn (C).

Bi ton 3: Trong mt phng (P) cho hnh ch nht ABCD,

gi I,J l trung im ca cnh AB, CD. Trong mt phng qua
I, J vi (P) dng na ng trn ng knh IJ. S l mt im
bt k trn na ng trn .
Gi H', K' ln lt l cc hnh

chiu trc tm H, K ca cc
tam gic SAB v SCD xung (P).

CMR tch HH'. KK' l i lng

khng i khi S chy trn na ng trn cho.

i h'
a

Trc ht hng dn hc sinh

bin itch HH'. KK' v 1 tch
d nh gi hn.
= 1V.
Do S ng trn ng knh IJ nn ISJ
IHH' : KJK'.

HH' IH'

HH'.KK' = JK' .IH'

JK ' KK '

+ Nu nh lng chng minh Jk'.JH' khng i?

k' j
d

98
+ Gi y' cho hc sinh: Vai tr ca H' v K' l nh nhau nn
nu H' c nh th K' cng c nh. Quy bi ton v chng
minh H', K' c nh.
i vi bi ton ny, hc sinh rt kh pht hin n c lin
h vi bi ton gc v nhng du hiu nhn bit khng
d thy. Tuy nhin, y ta vn c s xut hin ca trc
tm H, v HH' (ABCD). Do vy H' c th l trc tm ca
mt tam gic no v tam gic s ng vai tr nh tam
gic SBC trong bi ton gc.
D on H' l trc tm ca tam gic no?
Ch n

H' IJ v

IJAB, hc sinh s ngh ngay

ti ABJ.
Hy v li hnh chp
SABJ d lin h vi bi

B
S

H'
h
i

ton gc.
By gi cn li l chng

minh IJ (SAB) v quy v

bi ton gc gii.
2.4. Vn 4: Chuyn vic tm ti li gii bi ton
hnh hc khng gian v bi ton hnh hc phng.
Hnh hc khng gian i vi hc sinh lp 11 THPT l mn
hc c cu trc cht ch, c ni dung phong ph hn so vi
hnh hc phng. Trong qu trnh dy hc trng THPT,
chng ti nhn thy hot ng dy hc chuyn vic nhn

99
nhn mt vn hnh hc khng gian sang hnh hc
phng, hay vic gii bi ton hnh hc khng gian v vic
gii mt hoc nhiu bi ton phng l mt vic lm ng
n. V cng l mt trong nhng hot ng gp phn
rn luyn nng lc lp lun, s sng to, tnh linh hot v kh
nng lin tng t khng gian sang phng ni ring v trong
b mn hnh hc ni chung ca hc sinh.
Trong mi lin h gia hnh hc phng v hnh hc
khng gian, trn c s coi mt phng l mt b phn ca
khng gian chng ta cn c bit ch trng "tch" b phn
phng ra khi khng gian (v hnh, xt trn chi tit ca bi
ton). Cc b phn c tch y c th l mt (mt ca
khi a din), mt ct (thit din) hay ng giao tuyn.
Vn ch cc b phn c tch th hin gia cc yu t
cho v cc yu t cn tm, gip hc sinh t gii quyt c cc yu cu ca bi ton t ra.
Thng qua dy hc cc ch im kin thc v khong
cch, gc, mt cu hoc thng hng, vung gc, song song,
gio vin cn ch rn luyn cho hc sinh nng lc quy l v
quen, chuyn cc bi ton khng gian v bi ton phng
quen thuc, chng hn: xt tip tuyn ca mt cu quy v
xt tip tuyn ca ng trn ln, to bi mt phng qua
tip tuyn v tm mt cu. Tnh khong cch gia cc yu
t quy v tnh cnh gc vung ca tam gic vung hoc tnh
ng cao ca tam gic vung.
Khi gii cc bi ton hnh hc khng gian gio vin v
hc sinh thng gp kh khn do mt s nguyn nhn sau:

100
- Hc sinh phi c tr tng tng khng gian cao khi ng
trc cc bi ton hnh hc khng gian.
- V hnh hc khng gian c tnh tru tng cao nn vic
lnh hi v s dng cc tri thc hnh hc khng gian l mt
vn kh khn thng gp i vi hc sinh cng nh cc gio
vin.
- Hc sinh quen vi hnh hc phng nn khi chuyn
sang hnh hc khng gian th hc sinh kh tm thy cc
tnh cht phng ca hnh phng. V do s dng hnh hc
phng t trc nn khi chuyn sang nghin cu ca hnh hc
khng gian cha bit vn dng nhng tnh cht ring ca
hnh hc phng cho hnh hc khng gian.
Mt s bi ton khng gian s lin h gia cc yu t
cho v kt lun cn cha r rng nn hc sinh cha lm quen
dn vi cc nh hng c. Chnh v nhng l do trn, chng
ti a ra mt s bi ton hnh hc khng gian nhng c th
chuyn v bi ton phng gii.
V d 1: Cho hnh lp phng ABCDA1B1C1D1. Gi G l trng
tm A1BD. Chng minh rng A, G, G1 thng hng.
y l bi ton thuc dng chng minh ba im thng
hng. Nn ta c th dng php chiu song song gii bi
ton trn bng cch ch ra mt php chiu song song m 3
im l nh trng nhau hoc chng minh 3 im c
nh qua php chiu song song l cc b 3 im thng
hng.
+ Chn php chiu song song ((A1B1C1D1), AC1)

101
+ Xc nh cc hnh
d

chiu cn thit trn mt

phng chiu. Pht biu bi

ton phng tng ng.

Ta c php chiu song

b
G
D1

song (A1B1C1D1), AC1)

C1

bin
A,C1

(A1B1C1D1)

C1 .

A1

B1

A1C1//AO vi O l tm
ca ABCD. Do nu ly
im O1 trn A1C1 ko di
v pha C1 sao cho: C1O1 =
AO th OO1//AC1
T suy ra O

(A1B1C1D1)

O1 A1O A1O1

T gi thit G l trng tm BDA1

G A1O sao cho A1 G = 2GO
G G1 A1O1 sao cho G1A1 = 2G1O1
Khi bi ton cho chuyn v bi ton phng l
chng minh G1 C1 A1C1 = 2C1O1.
+ Gii bi ton phng ng thi chuyn kt qu v
kt lun ca bi ton ban u.
Tht vy ta c: C1O1 = AO =
C1O1 =

1
A1C1 G1 = C1
2

1
1
.AC = A1C1
2
2

102
Vy 3 im A, G, C1 thng hng.
V d 2: Cho hnh t din ABCD. Gi M, N ln lt l trung
im cc cnh AB, CD, v O l trung im on MN. Chng
minh rng ng cho AO i qua trng tm G ca BCD.
(o Tam (2005), Phng php dy hc hnh hc trng
THPT, NXB HSP Hu).
Vic chng minh G l trng tm O BCD quy v chng
1
minh GM GB (1).
2

a
m

g
b

a'

Vic chng minh G l trng tm BCD. Quy v chng

minh

GN =

1
GB
2

(1).

Vic chng minh h thc (1) c tin hnh nh tch b

phn phng (ABN) ra ngoi. T dn ti bi ton phng
sau:
"Cho tam gic ABN. Gi M l trung im ca cnh AB, O
l trung im on MN. ng thng AO ct BN ti G. Chng
1
minh rng GN GB
2

103
Vic gii bi ton ny thuc v kin thc cui cp II.
V MK//AG, s dng tnh cht ng trung bnh ca ABG v
MKN BK = KG = GM.
1
T GN GB .
2
V d trn c gii thng qua vic gio vin tch b phn
khng gian ra khi t din v a bi ton cn gii v bi
ton phng quen thuc m hc sinh bit.
V d 3: Cho hnh hp ABCDA1B1C1D1 c cc cnh bn l
AA1,BB1, CC1, DD1. Xc nh giao im G ca ng cho
AC1 v mt phng (A1BD).
Chng minh G l trng tm A1BD?
Gii:
Ta c: AC1 mp(ACC1 A1), A1O//AC1 nn gi G = AC1A1O
d

o
a
D1

b
C1
O1
A1

A1

C1

B1

Do A1O mp(A1BD) G mp(A1BD)

Vy G l giao im ca ng thng AC1 v mp (A1BD).
chng minh F l trng tm A1BD ta cn chng minh
A1G = 2GO (O l trung im BD). Khi chuyn bi ton
trong khng gian v bi ton phng sau:

104
"Cho hnh bnh hnh ACC1A1. Gi O l trung im AC,
G l gio im ca cnh AC1 v on thng A1O. Chng minh
A1G = 2GO"
Tht vy: Do AO//A1C1 p dng nh l Talet ta c:
AO
AO 1

(v 2AO = AC = A1C1) A1G = 2GO

A 1C1 A 1G 2
Vy G l trng tm A1BD.
Ch : Ta cng c th chng minh G l trng tm A1BD bng
cch sau:
Cch 2: Gi G l trng tm A1BD. chng minh AC1 i qua
G ta chng minh AC1, A1O, DO1 ng quy (Trong O1 l
trung im AB)
Ta c: AC1 lgiao tuyn ca mp(ACC1A1) v mp(ADC1B1)
A1O l giao tuyn ca mp(A1BD) v mp(ACC1A1)
DO1 l giao tuyn ca mp(A1BD) v mp(ADC1B1)
Mt khc: A1O DO1 = G
Vy AC1, A1O, DO1 ng quy ti G.
Hay giao im ca AC1 v mp(A1BD) l trng tm
A1BD.
V d 4: Cho t din ABCD.
a) Chng minh rng cc on thng ni trung im
cp cnh i ca t din ct nhau ti mt im.
b) Gi A1, B1, C1 ln lt l trng tm ca cc mt ca t
din tng ng i din vi cc im A, B, C, D. Chng t
rng AA1, BB1, CC1, DD1 ng quy ti G v

GA 1 GB1 GD1

AA 1 BB1 DD1 4

105

j
p
q

b
i

g
a1

d
n

a) Gi M, N, I, J, P, Q ln lt l trung im ca cc cnh
AB, CD, BC, AD, AC, BD.
1
BD
2
1
IN // = BD
2
Suy ra t gic MJNI l hnh bnh hnh
Ta c:

MJ // =

MN, IJ ct nhau ti trung im G ca chng

Chng minh tng t ta c: T gic MPNQ l hnh bnh
hnh.
Vy MN, IJ, PQ ng quy ti G.
b) ta c IJ mp(AID) G mp(AID)
Gi A1 l giao im AG

v ID
Ta cn chng minh: A1 l
GA 1 1
. ta
trng tm BCD v
AA 1 4
a v bi ton phng nh sau:

j
g
i

a1

106
"Cho AID. Gi J l trung
im AD, G l trung im IJ.
Gi A1 l giao im ca cnh ID v AG. Chng minh rng
A1D = 2A1I v

GA 1 1
"
AA 1 4

Tht vy: K IK // AA1 ( k ID)

Khi : JK l ng trung bnh DAA:

JK
KD 1

AA 1 A 1D 2

(1)
GA1 l ng trung bnh IJK:

GA 1 IA 1 1

JK
IK 2

(2)
A 1D 2KD
A 1D 2IA 1
IK

2IA

T (1) v (2) ta c:

AA 1 2JK
AA 1 4GA 1

JK

2GA

GA 1 1
.
AA 1 4

2.5. Kt lun chng 2.

Trong chng ny lun vn nu ra mt s vn
nhm bi dng t duy sng to cho hc sinh thng qua dy hc
gii bi tp Hnh hc. Qua y chng ti mun ni rng
chng ta hon ton c kh nng bi dng t duy sng to cho
hc sinh thng qua dy hc gii bi tp Ton.

107

108
Chng 3
Thc nghim s phm
3.1. Mc ch thc nghim
Thc nghim s phm c tin hnh nhm kim tra tnh
kh thi v tnh hiu qu ca cc vn c xut.
3.2. Ni dung thc nghim
Cho hc sinh tip cn vi nhng hnh thc dy hc bi
dng t duy sng to thng qua gii bi tp.
Nhng vn a ra tin hnh dy hc thc nghim
bao gm:
Dng 1: Rn luyn t duy sng to qua bi ton dng
hnh.
Dng 2: S dng bi ton gc
Dng 3: Gii bi ton hnh hc khng gian chuyn v bi
ton hnh hc phng.
Dng 4: Gii bi ton bng nhiu cch
3.3. T chc thc nghim
3.3.1. Chn lp thc nghim
Vic thc nghim s phm c thc hin ti trng THPT
Nghi Lc 1.
Lp thc nghim: Lp 11A3 c 47 hc sinh
Lp i chng: Lp 11A7 c 41 hc sinh
Gio vin dy hai lp ny l thy gio Nguyn Trng Ng.
Da vo kt qu kim tra cht lng u nm th cht lng ca hai lp tng i u nhau.
3.3.2. Hnh thc t chc thc nghim

109
t thc nghim c tin hnh t 20/10/2007 n
22/11/2007.
3.3.2.1. V ni dung
Vic bi dng t duy sng to cho hc sinh thng qua dy
hc gii bi tp hnh hc cho hc sinh khi 11 khng nhng
cung cp cho cc em nhng cch gii khc nhau i vi mt
bi ton m cn lm cho cc em nm vng kin thc hnh
hc hn. Hiu v vn dng mt cch sng to hn trong qu
trnh gii ton.
H thng cc v d, bi tp a ra ph hp vi trnh
nhn thc, kh nng tip thu ca hc sinh. Lm hc sinh hiu
c bn cht cc vn khi hc.
3.3.2.2. V hnh thc
Vic xut mt s vn bi dng t duy sng to
cho hc sinh thng qua dy hc gii bi tp to iu kin cho
hc sinh c thm nhng cch gii khc nhau cho mt s dng
ton. ng thi gip cho gio vin c nhng thun li trong
vic ging dy gip hc sinh tip thu v vn dng kin thc
mt cch linh hot, sng to.
Trc khi tin hnh thc nghim, ti trao i vi gio vin
dy thc nghim v mc ch, ni dung, k hoch c th
cho gio vin dy thc nghim i ti vic thng nht mc
ch, ni dung v phng php dy cc tit thc nghim.
i vi lp i chng vn dy nh nhng gi bnh thng.
Vic dy hc thc nghim v i chng c tin hnh song
song theo lch trnh dy ca nh trng.

110
Chng ti phi hp mt s phng php dy hc nh:
Phng php gii quyt vn , phng php m thoi
thc hin cc bin php xut.
Thng qua cc bi kim tra, thng xuyn theo quy nh
ca phn phi chng trnh v mt bi kim tra ht chng.
Chng ti theo di qu trnh hc tp ca hc sinh v iu
chnh phng php kin thc truyn th.
Kt thc chng trnh dy thc nghim chng ti cho
hc sinh lm bi kim tra cng bi vi lp i chng.

111
Bi kim tra s 1
Cho hnh chp SABCD y l hnh bnh hnh ABCD; O l
tm ca hnh bnh hnh y.
Hy dng thit din ca hnh chp vi mt phng (P)
qua im I trn SO song song SB v AC.
Kt qu bi kim tra s 1:
i
m

10

Lp
11A3
11A7

Tng
s
bi

1
4

4
8

6
8

10
9

11
6

9
4

6
2

0
0

47
41

- Lp thc nghim c 42/47 (89%) t trung bnh tr

ln.
Trong c 55% kh gii. C 6 em t im 9. Khng
c em no t im tuyt i.
- Lp i chng c 29/41 (70%) t trung bnh tr ln.
Trong c 29% kh gii. C 2 em t im 9. Khng c em
no t im tuyt i.
Bi kim tra s 2
Cho hnh hp ch nht ABCDA'B'C'D' c ng cho AC'
= 2a; v

AB = AA' = a.

1) Chng minh rng hai ng thng AC' v CD' vi

nhau.
2) Tnh khong cch t im D ti mt phng (ACD')
(bng 2 cch).
3) Xc nh ng vung gc chung ca AC' v CD'.
Tnh di ca ng vung gc chung .

112
Thang im:
Cu 1:

3 dim

Cu 2:

4 im

Cu 3:

2 im

V hnh ng, p: 1 im
Kt qu bi kim tra s 2:
i
m

10

Lp
11A3
11A7

1
2

1
4

4
7

4
6

7
10

11
8

10
3

8
1

1
0

T
ng
s
bi
47
41

- Lp thc nghim c 41/47 (87%) t trung bnh tr

ln.
Trong c 63% kh gii. C 8 em t im 9. C 1 em
t im tuyt i.
- Lp i chng c 28/41 (68%) t trung bnh tr ln.
Trong c 29% kh gii. C 1 em t im 9. Khng c em
no t im tuyt i.
3.4. Kt lun chung v thc nghim
3.4.1. nh gi nh tnh
Qua quan st hot ng dy, hc lp thc nghim v
lp i chng, ti thy:
- lp thc nghim, hc sinh tch cc hot ng, chu
kh suy ngh, tm ti v pht huy t duy c lp, sng to
hn lp i chng. Hn na, tm l hc sinh lp thc

113

nghim thoi mi, to mi quan h thn thit, ci m gia

thy v tr.
- Kh nng tip thu kin thc mi, gii cc bi tp ton
cao hn hn so vi bi i chng. Cc em c th vn dng
cc quy trnh hoc cc phng php gii cc dng ton c
bn ca hnh hc khng gian vo gii cc bi tp c th. Cc
em bit huy ng kin thc c bn, cc tri thc lin quan
gii cc bi tp ton, k nng la chn ca hc sinh cao
hn, trnh by li gii bi ton mt cch cht ch, ngn gn
v r rng hn.
3.4.2. nh gi nh lng
C hai bi kim tra u cho thy kt qu t c ca
lp thc nghim cao hn so vi lp i chng, c bit l lot
bi t kh, gii cao hn hn. Kt qu thu c trn bc u
cho php kt lun rng:
Nu gio vin c phng php dy hc thch hp v hc
sinh c kin thc c bn, vng chc, kh nng huy ng
kin thc c bn cao th thun li hn trong vic t chc
hot ng nhn thc cho hc sinh. Nh hc sinh nm
vng chc v hiu su cc kin thc c trnh by trong
sch gio khoa, ng thi pht trin t duy sng to, gp phn
nng cao hiu qu dy hc mn ton.

114

Kt lun
Qua qu trnh nghin cu ti "Bi dng t duy sng
to cho hc sinh THPT qua dy hc gii bi tp hnh
hc " chng ti thu c kt qu chnh sau:
1. Lm sng t mt s khi nim lin quan n t duy, t
duy sng to.
2. xut c mt s vn nhm bi dng t duy sng
to cho hc sinh.
3. Bc u khng nh tnh kh thi v tnh hiu qu
ca nhng vn xut thng qua vic kim nghim
bng thc nghim s phm.
4. Lun vn c th lm ti liu tham kho cho gio vin
Ton trng THPT.
Qua nhng nhn xt trn, chng ti nhn nh: Gi
thuyt khoa hc ca lun vn l chp nhn c, nhim v
nghin cu hon thnh.

115

Ti liu tham kho

[1] L Quang nh, Trn Thi Hng, Nguyn Hong Dng
(1993), Tuyn tp nhng bi ton kh v phng php gii
ton Hnh hc khng gian, NXB Tr - Thnh ph H Ch
Minh
[2] Phm Xun Chung (2001), Khai thc tim nng sch gio
khoa Hnh hc 10 THPT hin hnh qua mt s dng bi tp
in hnh nhm pht trin nng lc t duy sng to cho hc
sinh (Lun vn thc s Khoa hc s phm)
[3] Hong Chng (1969) Rn luyn kh nng sng to ton hc
trng ph thng. NXB Gio dc
[4] Crutexki V.A (1980) Nhng c s ca Tm l hc s phm,
NXB Gio dc.
[5] Crutexki V.A (1973) Tm l nng lc Ton hc ca hc
sinh, NXB Gio dc.
[6] G. Polya (1968) Ton hc v nhng suy lun c l, NXB
Gio dc
[7] G. Polya (1978) Sng to Ton hc, NXB Gio dc
[8] Phm Vn Hon, Nguyn Gia Cc, Trn Thc Trnh (1981),
Gio dc hc mn Ton, NXB Gio dc.
[9] Nguyn Thi Ho (2001), Rn luyn t duy qua vic gii bi
tp ton, NXB Gio dc.
[10] Phan Huy Khi (1998), Ton hc nng cao cho hc sinh
Hnh hc 11, NXB i hc Quc gia H Ni.
[11] Nguyn B Kim, V Dng Thu (1996), Phng php dy
hc mn Ton, NXB Gio dc.

116
[12] Lene (1977) Dy hc nu vn , NXB Gio dc
[13] Thi Vn Long (1999), Khi dy v pht huy nng lc t
hc, sng to ca ngi hc trong gio dc o to, Nghin
cu gio dc.
[14] Trn Lun (1995), Dy hc sng to mn ton trng
ph thng, Nghin cu gio dc.
[15] Trn Lun (1995), Pht trin t duy sng to cho hc sinh
thng qua h thng bi tp ton, Nghin cu gio dc.
[16] o Tam, Nguyn Vn Lc (1996), Gio trnh Hnh hc
s cp v phng php dy hc hnh hc trng ph
thng NXB Gio dc.
[17] o Tam (2005), Phng php dy hc Hnh hc trng
THPT, NXB i hc s phm H Ni.
[18] Tn Thn (1995), Xy dng h thng cu hi v bi
tp nhm bi dng mt s yu t ca t duy sng to cho
hc sinh kh v gii trng THCS Vit Nam, Vin Khoa
hc gio dc.
[19]

Nguyn Vn Thun (2004), Gp phn pht trin nng

lc t duy lgic v s dng chnh xc ngn ng Ton hc

cho hc sinh u cp THPT trong dy hc i s, Lun n
Tin s gio dc hc, Vinh.
[20] Nguyn Cnh Ton (1997), Phng php lun duy vt
bin chng vi vic hc, dy, nghin cu Ton hc, NXB i
hc Quc gia H Ni.
[21] V Dng Thu, V Quc Chung (1999), Pht trin t duy
sng to cho hc sinh Tiu hc trong qu trnh dy cc
yu t hnh hc, Nghin cu gio dc.

117
[22] Trn Trng Thy (2000), Sng to, mt chc nng quan
trng ca tr tu, Thng tin khoa hc
[23] Trn Thc Trnh (1998), T duy v hot ng Ton hc,
Vin Khoa hc gio dc
[24] c Uy, Tm l hc sng to, NXB Gio dc