Nayan Chanda

(honglonghi dch)

Anh em
th ch
Brother Enemy
(Chin tranh tip din)

Gii by ca ngi dch

D t nhiu, trc 30 thng 4 nm 1975, cc qu v phc

v trong Qun i VNCH, cng chc hoc cn b, c dp nghe
pht thanh hay c bo ch, v.v... nn bit t nhiu tnh hnh
thi s, chnh tr trong cng nh ngoi nc. D ch chnh
tr min Nam lc c kim duyt bo ch (c gi mt cch
vn hoa bng by l S Phi hp Ngh thut) nhng cng
khng n ni qu kht khe ai ny cng phi mang mt ci
dm vo mt nh con nga ko xe sau nm 1975.
Sau nm 1975 th v phng. Ngoi cc i pht thanh
v bo ch ca nh nc Cng Sn hay lm ci ui p rui
cho con b ko xe nh bo Tin Sng ca ng Ng Cng c th
ngoi d cm ngt. Khng thiu g ngi ln nghe i BBC hay
i VOA nn phi trnh din cng an, hoc ch phi lm kim
im hoc khng t ngi ln ng vo tri t ci to hc
nm by nm cho chn bi hc cch mng.
Vo tri t ci to ri th cng v phng, nh ch ngi
y ging. Thnh thong, thn nhn c ln thm bo cho vi tin
tc th tin cng tam sao tht bn, thin h xo i nu li,
thm bt qu nhiu tiu, hnh, ti, t thnh ra chng r nguyn
thy n l mn n g.
Ma h nm 1981, mt hm, khong chng vng, ti i
gnh nc m ti rau cho tri ci to, ngang qua nh thm
nui, cht nghe thong i BBC pht ra nho nh - gia nh ai
ln thm c li, thn nhn m i cho ngi ci to
nghe v lc ny cn b vo tri ht c ri. Khi ti ng ngoi
nghe ln l lc Phm Duy ang gii thiu Na th k m nhc
Vit Nam. Mt n ca s, ging quen lm nhng v m thanh
vn nh nn ti khng nhn ra c l ai, ang ht: Xun v
ri, mun a hoa o ti, ci trong nng... Trong i ti,
m nhc cng d lm, tng nhiu ln i nghe ht
Queenbee hay m Mu Hng, v.v... nhng cha bao gi ti
thy xc ng n ni mun chy nc mt nh hm . Hai
ci: i BBC v nhc vng thm su vo tim mu ti t
thu no ti khng chc, nhng n l mn n tinh thn ca ti
hng ngy, cng nh cm cho vy. Vy m t thng 5/1975
cho n gi ti khng c n. Thm bit chng no!
Ti nghe i BBC t nm 1951. Hi y cha c my thu
thanh transitor nn khi thnh ph Qung Tr c in tr li th
b m anh Phan vn Cn, bn ti, mua mt ci radio hiu

Phillips gia nh nghe chi. Thnh thong, ti qua nh ngi

bn nghe k i BBC.
T nm 1954, ti lm gia s kim cm n hc ti
nh mt ngi b con Hu. Ngi ny lm Nha Thng Tin
Trung Vit nn c c quan giao cho mt ci radio mi
ngy ly tin tc. Ti c nghe v dn dn ly tin gim ng
thnh ra t cho n ngy 30 thng 4/ 1975, nghe i VOA
mi ngy 2 ln, nghe i BBC mi ngy 3 ln l thi quen
khng nhng cn m cn thit, cng ging nh n cm vy,
bui no khng nghe th coi nh bui thiu n. Mn n
thng ngy do Xun K, Hu i, hai ngi lm i BBC
chng trnh ting Vit t thi thng c, sau ny c thm
Ngc Phch, Trn Minh, dn ra cho ti. Vn, Xun Hng,
Vnh Phc, L Tho, Lan i l hu du. Thnh thong,
nhn dp tt ta, gio s Honey chc tt, dn thm mn n na
Ty na ta, ging nh my ng cha Ty ging o trong nh
th. Hm nai la mua chai, cac con phai an cc kh. Judy
Stow thnh thong cng cho n vi mn, nhng vn d l n
b kho tay nu nng nn mn n ty m c thm mm ruc,
d nut hn.
Khng ring g ti, v tri ci to ri, d mun d
khng, ai ai cng coi tri bng vung. Th m trong tri ci to
th lm pht nhiu nh bnh lun chnh tr, trm hoa ua n,
chng c hoa no chu thua hoa no. Cc nh bnh lun ny,
khng bt chin c nhng vn khu chin lin min, c khi
trc tip, khi gin tip, ng no cng coi nh 30 thng T ca
Cng ti bn lng ri, mi ngi sp ln mt lon ti ni
ri. Ngi c thm nui c g gia nh bi xch cho, hng
ch mi cc nh bnh lun n d, chng my chc trn chin
bt da sch bch, y nh Cng Sn rt lui v Bc, chng cn
mng no dm li min Nam. C iu ng bun, tt c
kin ca cc nh bnh lun ny a ra, chng da vo ngun
thng tin no c c s ht.
Ngy 2 thng 7/ 1982, ti c tha ra khi tri ci
to nh lnh tha ghi, nhng tht ra th cng t trong ra t
ngoi nh chnh vi cng an, trong pht ni tht xc nhn.
V, c ngha l tip tc mt cuc sng a y khc, sut ngy
lo go, rau, y nh cnh nh th Trn T Xng chy n tng
ba tot m hi. Mn n vt cht cn cha c t
vo mm, ni chi ti mn n tinh thn. Ch Cng Sn l

mt ch gm c cy sng ca cng an cng vi si giy tht

bao t l ci h khu, ngi dn cn ngo ngoe ng no c
m ni l chng ch .
28 thng 5/1989, ti vt bin v thot ti Bidong. Ti
tri t nn ri, by gi vui chi tm git nghe i thoi mi.
Ti nh con cc b ln c trn ming ging. Sao m tri cao
t rng th!
Ging lch s t on t 30 thng T nay c tip
ni mt cch phong ph, trn y, vui th. Mn n tinh thn
by gi, tng nh lm ngi ta bi thc.
Ni chung nh trn l tnh cnh nhng ngi li sau
Thng t en.
Cn ai kp nhanh chn?
Ti Hoa K nm 1993, gp mt ngi bn qua y t
1975, hi anh ta theo di tnh hnh nh th no? Anh ta ci
tr. Mc d anh tt nghip Lut khoa thi ch c, tng lm
hiu trng mt trng Trung hc, tng tranh c dn biu h
vin, qua ti M th hc li, ly bng Master, nhng chuyn
nh, chuyn nc, chuyn bn b nm chu, ch yu l nh ci
TV. Anh ta ni u cn nghe c nhng bi bnh lun, nhng
k s ca nhng phng vin lng danh nh Alexender
Thompson, Bernard Fall ( cht), Nayan Chanda, v.v... Anh
bn th thit: V mt ny, ti chng may mn g hn anh bao
nhiu!
Khi ti ni ti cun sch Brother Enemy ca Nayan
Chanda v t mun dch ra ting Vit, anh bn khuyn khch:
Gng ln, dch i. Ti c c ting Anh nhng ti thch c
ting Vit. c ting m nh c t tri tim ch khng phi
t b no. Vn bit sch ny cn cho b no hn.
c tc l t m mun bit thm: Bit Ieng Say l
ngi Vit gc Min qu Tr Vinh; bit Pol Pot l anh sinh
vin k s in Saloth Sar thi hng bt c ch, i lm cch
mng nhng khng khc chi i lm vic nh t sanh gn cu
Thanh Long , Hu; bit ng cha chng ta c c cp t
ca ngi Min nh th no gy nn mi th truyn kip
gia hai dn tc Min Vit; bit Cp Youn m Youn l loi
ng k no m cc b m Min thng em ra da con nt ham
chi; bit Cng Sn Vit Nam ra bao nhiu anh Cng
Sn Min, k no th thy chung nh nht, k no th em con

dn ca thy cht lm nhiu khc, moi rut, ly gan; bit ti

nhip cho ng hong phong kin Sihanouk khi trn khi tay
Khmer c ri, khng mt ng xu dnh ti, khng c tin
tr tin bnh vin Nu c, trong khi cc ng tng thng,
ch tch cc quc gia t do, dn ch, cng ha, cng sn th
tin ca cc ng y trong nh bank Thy S ch c cc ng y
lm ch, ngi dn en khng ch c mt ng xu teng.
Tin ca my ng, my ng tiu mt mnh, khng ha cho
dn en cht xu no.
Thi i chng ta l thi i T in Tra Ngc, c
ngha rng, h ni:
- Dn ch th ta phi hiu rng l c ti,
- Hnh phc l chn cm n chan bng mu v nc
mt.
- T do c ngha l s phn ngi M da en thi lp
quc
- Bnh ng c ngha l ngi xe xch l hng hai nhng
vn phi tr tin hng nht
Ni sao cho ht!
Qu v hy b cht th gi c cun sch ny. Mua m
c hay mn m c cng chng sao. Ngi dch ch c mt
ao c: Nhng ngi Vit nh chng ta, d lu vong hay cn
trong nc nn c hiu thm tha thn phn ca mnh, thn
phn nhc tiu dn tc mnh v lm th no thot ra khi
nhng rng buc ca chnh mnh, dn tc mnh v th gii, tm
ti mt tng lai cha hn s hon ton tt p nhng t ra,
mnh t quyt nh s phn mnh, khng do ai p t c./
honglonghi/tuchng

Lch s
cc nc ng Dng
sau khi Saigon sp

Ngy 30 thng T 1975, khi chic trc thng cui cng

bc ln khi sn thng ta i s M l lc Saigon sp .
Ri mt s im lng bao trm c ng Dng. Qu tht ngi
Ty phng qun lng x ny. Mi n nm 1979, lc y,
qun i Vit Nam (CS) tin vo Kampuchia, Trung Hoa xm
lng Vit-Nam v mi ngn ngi t nn Vit Nam v
Kampuchia trn chy khi qu hng h. C th gii bt thn
git mnh v nhng ni kinh hong mi xy ra ng Dng.
Trong nhng nm Ty phng hu nh lng qun ng
Dng th Nayan Chanda, phi vin ng Dng ca tp ch
Kinh T Vin ng (FarEast Economic Review) tip tc cung
cp nhng tin tc c gi tr nht, nhng cm nhn cha r lm
v mt cuc chin sp xy ra v xung t trong vng Cng Sn
kim sot Vit Nam, Lo v Kampuchia. Khng c mt nh
bo no theo di nhng bin chuyn vng ny mt cch st
sao n th. Vi nhng kin thc c sn, ng tip cn mc
cao v su tm hiu s thc. Gi y, trong tc phm Anh
Em, Th ch (Brother Enemy), Chanda, vi y t cch,
v nn mt bc tranh v ng Dng, k t khi chin tranh ti
pht. Cu chuyn lch s ny bt u khi qun i Bc Vit trn
vo dinh c Lp Saigon v qua nhiu thp nin m mu
tip sau.
Tc phm ca Chanda l mt s hiu bit thc s. T
hng trm cuc phng vn vi nhng nhn vt hng u H
Ni, Bc Kinh, v Phnom Pnh, cng nh nhiu nhn vt khc
Washington, Moscow, Paris, Tokyo, v Canberra, v t
nhng quan st ca chnh ng qua hn mt thp nin. Chanda
sp xp mt cch ht sc kho lo trong vic trnh by nhng b
mt, khng nhng gia cc cu ng ch m c nhng mu m
tranh ginh quyn lc ti Washington. ng ta a ra mt nhn
quan hp dn u tin v nhng mi s hi, tham vng dn dt
Khmer i ti tai ha dit chng, cng nh ln u tin thi
t Norodom Sihanouk b gi ti Kampuchia v cuc o thot
khng thnh ca ng Hoa K. Chanda cho chng ta bit

nhng s kin bn trong k hoch b mt ca Vit Nam (CS)

xm lc Kampuchia. ng ta k li, ln u tin, hi ma thu
1978, Hoa K gn nh sp treo c M ln H Ni ri lm th
no m c vn An Ninh Quc Gia ca Tng Thng Jimmy
Carter, Zbigniew Brzezinski c gng dng l bi Trung Hoa
Hoa K tr thnh mt thnh vin bt nh ca Trung Hoa
trong cuc xung t cay ng c tnh cch lch s vi Vit Nam
(CS). Chanda gii thch lm th no chnh sch ny m ca
cho Lin X bnh trng qun s ng Nam .
y l mt tc phm lch s sng chi nht trong thp
nin qua. Anh Em, Th ch (Brother Enemy) c xem nh
l mt tc phm hay nht./

Dn nhp:
Con ng thot

m xung, en nh s phn Sigon ngy 29 thng

4/1975. Chiu hm , lc 6g30, mt quyn lc sp , thnh
ph u m. Tuy nhin, tung nh v chm m trong nim xu
h thua trn, m Saigon li c n trn ph h. Ti ng trn
sn thng khch sn Caravelle di cn ma phn nh nhn
Saigon m cui cng. Cc trc thng khng l ca M, n
nhp nhy, n chiu thnh thong ri xung, ln qua ln li
trc khi s xung cc sn thng n nhng ngi M cn
li v vi ngi Vit Nam lm vic cho M, a n ni an
ton trn Hm i 7 u ngoi khi hi phn Vit Nam. Mt
lc sau, trc thng bay ln, ting my gm tht, ic c tai, ri
bin mt trong bu tri bao ph gi ma. Trong khung tri ,
y c nhng vin n an cho nhau. Nhng chic trc
thng ging nh nhng con rng la khng l, hng h nhy
ma ma qui trn bu tri ca mt thnh ph ang cht dn.
Bn di, thnh ph ti en v yn lng, mt thnh ph
c mang c hai ci tn: Hn Ngc Vin ng v n Chi
Trc Tng ang ch k chim ng. Nhng ngi nh cao tng
in hnh ln bu tri, rc chiu nhng ngn la ha tin pha
xa v nh la m ca nhng vin i pho ang bn xung
phi trng Tn Sn Nht. i l L Li v T Do bng long
di cn ma nh, hon ton vng v, thnh thong cht sng
ln v nh n vi chic xe hi vi v a gia nh s quan v
nhng ngi giu c ti cc cc x lan ang ch trn sng
Saigon. Thong chc, pha cu tu c ting sng n do bn lnh
bn chn ng nhng k ang tuyt vng c leo ln thuyn.
l nhng hnh ng cui cng, trong ni kinh hong, gh
cht ly ngi Min Nam t khi Hu v Nng tht th hi
thng Ba. Vic dn chng trn chy t v qun Cng Sn
ang tin ti mt cch in cung n im tn cng. Hi
u hm, ti quan st hng trm ngi Vit Nam x y nhau
trc cnh cng st ta i s M. H hoa ln nhng mnh
giy, - th nhn dng - bo th, v ngay c nhng ni la
c vo sn bay trc thng trong ta i s. Nhng tt c h,
r rng chn nn, mt mi sau mt ngy bm vu v ti t trc
cnh cng ng kn, do cc Thy Qun Lc Chin M cm
sng canh gi. Hng trm ngi vn cn chen nhau trong cc
cu thang p trong cao c c qui nh l nhng con ng
di tn bng trc thng, nhng khi m xung, hy vng tt
nh ngn n cy.

D lch s bt thn tin nhanh hn, thi gian vn cn

v y l hi kt thc ang tin ti vi mt tc nght th.
Khi qun i min Bc, do tng Vn Tin Dng ch huy, tn
cng vo thnh ph trung tm cao nguyn Ban M Thut ngy
10 thng Ba, lm cho ch Nguyn Vn Thiu rng mnh.
Cha hn y l mt hnh ng to bo ca Cng Sn tip
sau khi h chim tnh Phc Bnh (tht ra l tnh Phc Long Phc Bnh l tnh l - ch thch ca ngi dch - nd) hi thng
Ging. Nhng chng cng cho thy nhng g ri s xy
ra - S bt u ca mt chng cui. i u vi nhng thch
mi, Thiu i ngc sch lc chin u c ginh tng tc
t mt. ng ra lnh rt lui chin thut khi Pleiku v Kontum
trung tm cao nguyn, chuyn mt n v tinh nhu nht t
Hu v, to ra s sp chin lc mau l. Vic ti phi tr lc
lng bin thnh mt cuc trn chy hon ton hn lon. Hu,
Nng, Nha Trang - v phn cn li ca pha Nam sp
nh mt bn c vo tay ngi Bc Vit Nam ch trong vng ba
tun.
Hi u thng T, Cng Sn kha cht thng lng
chung quanh Saigon. Ngi M gia tng c hai mt, khng vn
v kh v di tn ngi Vit Nam lm vic cho h v bn b.
Chin tranh cui cng vo ti Saigon ng ngay sau khi Thiu
chun khi t nc bng my bay C-118 ca Khng Lc Hoa
K. Sng sm ngy 27 thng T, ti cht git mnh thc dy v
mt ting n. Tri ha tin u tin ca Cng Sn bn vo
Saigon trng vo khch sn Majestic, cch ch ti mt l.
Mt gin ip Cng Sn trong Khng Lc Min Nam,
chnh ngi b bom dinh c Lp trc , ngy 28 thng T
quay tr li cng vi my bay M ch to tn cng phi trng
Tn Sn Nht. S tn ph gia tng vi ma n v ha tin,
cui cng chm dt cu khng vn do M thit lp.
Chin dch Vng Lai Phong (Frequent Wind) do hi
qun M m ra vo chiu ngy 29 thng T di tn ngi M
v ngui Vit bng trc thng chm dt hi sng ngy 30 thng
T. T trn sn thng khch sn Caravelle, ti thy xe tng
Cng Sn nh mt n kin b trn quc l 1 t Bin Ha tin
xung. T hng mt trn ny, ti quan st mt chic trc
thng n c hin ra trn bu tri xm ri p xung sn
thng ta i s M c hnh dng nh mt ci hp qut ln.
Ch trong vi pht, n li bc ln, mang theo nhng ngi lnh

Thy Qun Lc Chin cui cng. Mt ln khi hng bay ln t

mt tri lu n khi nhm xua ui nhng ngi Vit Nam c
chen ln my bay. Nghing st ngn thp truyn thanh ca
Tng Nha Bu in, chic trc thng vt ln, bay ngang sng
Saigon ri bin mt cui chn tri pha ng. Lc l 7gi
35 sng. Hai mi mt nm sau ngy i t tnh bo M
Edward Lansdale ti Saigon gim st vic hun luyn cho
i qun chng Cng ca Vit Nam Cng Ha. Cui cng bc
mn bung xung, kt thc cuc phiu lu ca ngi M
ng Dng.
Bn gi sau, ti ngi mt mnh trong vn phng thng
tn hng Reuters ca Anh, i din vi dinh Tng Thng, nh
i bn tin vic qun Cng Sn ang trn vo vng ngoi
Saigon th nghe ting my xe gm g v ting long xong xch
st xe tng. Qua ca s, ti thy chin xa ngy trang ca Cng
Sn cm c xanh v vng m m tin vo dinh tng thng.
Ti vi ngay my chp hnh v phng vi khi vn phng. Ti
bng qua cng vin gia vn phng hng thng tn v dinh
tng thng. Chic xe tng bn mt trng n ln khng v hc
cnh cng st xung t. Nhng ngi lnh i m st, lng
bng trong b qun o mu xanh l cy, v vi ngi cn mang
nn st thit gip nhy xung khi xe tng, phng vi ln cc
bc cp treo c Vit Cng. H i n im cui cng ca
ng mn H Chnh Minh. Chin tranh chm dt!
Ti ngc nhin v nhng bin c dn dp, kh tin rng
chin tranh Vit Nam, mt cuc chin m hu nh ti ln ln
cng vi n, chm dt. Nm trc, khi c php thng tr
Saigon, lm phi vin ng Dng ca tp ch Kinh T Vin
ng, ti bit rng hip nh Paris do Henry Kissinger v L
c Th, y vin b chnh tr ng CS Vit Nam ra thc s
cht. S ngng bn khng cn hiu qu trong cc khu vc
qun s a phng. Chng ai, ngay c nhng ngi vch k
hoch H Ni thy rng n tht bi. Tuy nhin, gia thng
T, c triu chng cho thy gi pht quyt nh gn k. Do
s yu cu ca gim c Hng Kng, ti thuyt phc v ti
ri Saigon, ring ti th chng li li ngh ca h biu ti
phi ra i. Gim c nhn tin cho ti: Khng c g qu bng
mng sng ca anh. Ri ngay nu c nguy him no. Trong
th gi i Hng Kng hm 25 thng T, ti tr li rng ti s
khng i Nu khng chng kin c nhng gi pht cui

10

cng ca tn thm kch. Ch nm ngy sau , bc mn bung

xung. Ti chng kin bao nhiu ngi bn Vit Nam ca ti
ra i m lng nng tru v gia nh ly tn. Cuc di c ginh git
xy ra. Ti thy hng ngn ngi khn kh trn chy ngn
triu Cng Sn t b bin min Trung ti ni tr n Saigon, ri
li sa vo by sp mt ln na. Cng cha c g ng ni lm
nu s kt thc khng tm mu nh nhiu ngi s. S chia
ct lu di gia hai min Nam Bc chm dt bng mt phng
cch k l v ngi Saigon chen chc quanh nhng chic xe
tng T-54 ca Bc Vit, chuyn tr vi nhng ch lnh thn
thng trong b qun o mu xanh l cy t phng Bc mi
vo. C nhiu lo lng v nhng g s xy ra trong tng lai;
nhng cng c nhng mi xc cm v Vit Nam cui cng ri
cng c ha bnh. Vi thi gian, mi vic s qua i.
C iu khng c vng tin lm bn nc
Kampuchia lng ging, ni tm mn bung xung mi ba
ngy trc. Trong chuyn i ca ti ti Phnom Penh hi thng
Ging nm 1975, ti thy Khmer buc sn thng lng chung
quanh th x ny. Dn s thnh ph, cng phng ln ti gn
hai triu ngi t nn. H chy vo thnh ph trnh bom
n, kinh hong v nhng trn tn cng bng ha tin. Khmer
ct t mi ng giao thng, v chng bao lu, s ti
phin con ng sng c nht ni vi th gii bn ngoi:
Sng Mkng (Cu Long). Nhng c gng tuyt vng ca M
nhm m mt ng khng vn theo kiu B Linh vn
chuyn lng thc v nhin liu nh b d v phi trng
Pochentong b tn cng. Tng thng Lon Nol, mt y nc
mt, ri b t nc, chng bao lu sau l nhng vin chc
ngi M. Ngy 17 thng T, Khmer tin vo th , d
sng ui dn ra khi thnh ph. Hai tun sau, nhng ngi
ngoi quc trc kia trn vo ta i s Php, khn gi ln
ng i Thi Lan bng xe vn ti. V Kampuchia, mt m
thanh vang vng ang chm xung chn tri - ri bt thn bin
mt.
Cuc chin tranh ng Dng th hai chm dt, v
mt cuc chin tranh mi gia nhng ng ch v anh em c
ang hnh thnh. Cng kh m k th quc t b tnh hung
ny: Nhng tranh ginh c v nghi ng tri dy. Nhng ng
ch ngy hm qua bt u i hi quyn li cho quc gia ca
mnh v chng li quyn li ca quc gia khc. Che du kn

11

o di chic o rng, ngy trang bng nhng li hoa m

on kt cch mng l mi th truyn kip to ln v v hnh.
Ti hiu mt cht rng ti tri qua mt thi k l th nht
trong mt thp nin tip theo cuc xung t c che du ri
li l ra khi ha bnh ng Dng tan v. Vi ti, ging nh
xem mt tm hnh, qua nhiu nm, mi s ln hn, gay gt hn
khi ti i t ng Dng qua Trung Hoa - t nhng cnh ng
cht Kampuchia n nhng trn a ri rc trn cc ngn i
vng bin gii Vit-Hoa, v tr chuyn vi khng bit bao
nhiu ngi, c hai bn chin tuyn. C gng rp ni nhng
phn mt mt li cng vi nhau, nh mt bc tranh c gp
nht t nhng ming nh tm hiu s xung t mi. Do ,
ti thc hin hng trm cuc phng vn cc nh son tho sch
lc v quan chc ca cc cng quc, cc ln bang ca ng
Dng c lin quan n tn thm kch ny. Cun sch ny l
kt qu ca cng vic iu tra khi s t mi hai nm trc.
Tip sau Saigon v Phnom Pnh sp l s xung t
m mu gia nhng ngi Cng Sn Vit Nam v Kampuchia
chin thng v tranh ginh kim sot cc hn o trong vnh
Thi Lan. Pol Pot, ngi lnh o Khmer , chng bao lu
sau khi nm quyn kim sot t nc m ra mt chng
trnh cng bch tin nhanh ti x hi ch ngha, vi mc
ch lm cho Kampuchia mau ln mnh c th i u vi
Vit Nam, k th truyn kip. Chng bao lu sau , c nhng
cuc thanh trng m mu tiu dit nhng phn t i
nghch, nhng k b nghi ng thn Vit Nam, v m ra nhng
cuc tn cng trc tip vo lng x Vit Nam, tn st dn lnh.
i vi Khmer , h cho rng l cuc chin tranh phng
ng sng cn nhm chng li k th lch s ang d nh
nut trn Kampuchia. Vi Vit Nam, s th ch ca
Kampuchia c Trung Hoa h tr pha sau l mt cuc ti u
ca lch s. Trung Hoa l k th ngn nm ca Vit Nam, c
xem nh ang c gng chinh phc Vit Nam bng hai gng
km t pha Bc v Ty Nam. Nh my ln trong ngn nm
chng li Thin triu, Vit Nam, mt ln na, sn sng i u
vi mi e da b tn cng, v n xy ra vo cui nm 1977.
S xung t du mt Kampuchia bng n cng khai vo ngy
u nm 1978, khi i pht thanh Phnom Penh loan bo cho th
gii hay rng h l nn nhn ca Vit Nam xm lng. Trong
vng 5 thng, ngn la bng ln pha Bc: Sc dn thiu s

12

Hoa kiu, nh ln sng, t ri Vit Nam, Bc Kinh vn bc

mn b mt ln v t gic H Ni ngc i Hoa Kiu, H Ni
nhm ti con ng b quyn (tiu b - ngi dch) ng
Dng. S pht trin mi lin minh ca Vit Nam (CS) vi
Lin X gi ln cho Trung Hoa cn c mng lch s - Mt s
e da cng lc t nhng k d man pha Bc cng nh
pha Nam. T ma h nm 1978, h c k hoch a ra mt
c m trng pht Vit Nam vong n, nc hng th s
vin tr ca Trung Hoa trong ba thp nin. V vy, ngay khi
mi lin minh vi Khmer b sp hon ton v cuc xm
lc ca qun i Vit Nam (CS) th Bc kinh thc hin s
trng pht ny.
Cuc xung t ng Dng lin h mt thit n vic
tranh chp gia Lin X v M, v lm lin minh M Hoa
thm pht trin. Trong khi , nc Kampuchia Dn Ch di
s cai tr ca Khmer ng ca bin gii, kn mt nh bng
v sng da vo Trung Hoa. T 1975, H Ni c gng pht
trin mt chnh sch ngoi giao c lp, t cn bn trn s cn
bng gia hai siu cng. Ma h nm 1977, H Ni gn nh
t c quan h ngoi giao vi Hoa K, sau khi h chu t b
li khng khng i vin tr ti thit. Mt nm sau, khi s xung
t vi Kampuchia v Trung Hoa gn nh bng n cng khai,
mi hy vng lp quan h ngoi giao vi Hoa K tr thnh tuyt
vng. H phi t b yu cu i vin tr M. T , c may
ca h khng cn na. Khng cn bit n Vit Nam (CS), Bc
Kinh quyt nh dy cho Vit Nam (CS) mt bi hc v c
gng thit lp quan h ngoi giao y vi Hoa K trc khi
c hnh ng trng pht H Ni. Bc Kinh hoch nh mt k
hoch n nhp hon ton vi tng thng M Jimmy Carter v
c vn An Ninh Quc Gia ca tng thng tm kim mt s
hp tc ton cu chng Lin X. Hoa K quyt nh b ri vic
bnh thng ha quan h ngoi giao vi Vit Nam (CS) v b
mt thc y vic thit lp quan h vi Bc Kinh. Qua ba thp
nin tham gia cuc chin Vit Nam chng li s bnh
trng ca Trung Hoa, Hoa K, cui cng, im lng tr thnh
ngi cng s trong cuc chin Trung Hoa chng li Vit Nam.
Hi thng 2 nm 1979, hn hoan trc thng li trong chuyn
ving thm Hoa K, Ph ch tch Trung Hoa ng Tiu Bnh
lin m ra cuc tn cng trng pht Vit Nam.

13

Vic Vit Nam (CS) chim ng Kampuchia v Trung

Hoa tn cng Vit Nam ch l s gia tng mi xung t ny
sinh mt cch lng l t nm 1975, m c mi pha u khng
c phng cch gii quyt. Ti u nm 1986, khong 180
ngn b i Vit Nam (CS) vn cn li Kampuchia nh
nhau vi qun du kch Khmer . i pho Trung Hoa vn cn
bn ph tan tnh vng bin gii pha Bc Vit Nam v b binh,
tng lc, vn cn tn cng Bc Vit. Mc d b nh ui ra
khi Phnom Pnh, chnh ph lin minh Khmer vn cn
c cng nhn l chnh ph ca nc Kampuchia Dn Ch.
Trong khi cuc chin tranh ng Dng ln th ba ang tip
din th ton b vn c tnh cch quc t ny thay i mt
cch bi thm. Nh chin tranh Hoa Vit, Moscow c hng
cc tin nghi qun s Vit Nam bnh trng sc mnh ca
h Thi Bnh Dng. Mi hy vng mt lin minh chng Lin
X do Washington ng u gip Trung Hoa chng li
Vit Nam (CS) li b b ri khi Trung Hoa tr li chnh sch
c lp v bt u bnh thng ha cc cuc thng thuyt vi
Lin X. Theo ng mt chu k, nc Vit Nam (CS) mnh v
qun s nhng n c v kinh t rch nt li bt u theo ui
mi quan h v cng phc tp vi Hoa K
Cu chuyn u tranh lch s ny ng Dng v
chnh sch ngoi giao ca cc cng quc bao trm ly n.
Nhng bin c ng Dng, t khi chic trc thng M ri
khi sn thng ta i s Hoa K Saigon chng t mt cch
r rng rng mt tin sai lm khi ngi M can thip vo
Vit Nam nh th no. Thay v chn ng s bnh trng ca
Trung Hoa chu nh cc nh vch k hoch M d liu,
Vit Nam chng t cho mi ngi thy rng h l k th v i
th cay ng nht ca Trung Hoa. Khmer , t lu c xem
nh mt con bi ca H Ni th h li t by t cho thy h l
k th sng cht ca Vit Nam. Lch s thp nin va qua c
xem nh mt bi hc: Lch s v ch ngha quc gia - khng
phi bng l thuyt - o gt tng lai ca vng t nhiu
i thay ny. Ri b mt n c ra th no i na, cng kh m
tm ra nhng ch b nhn tht s ng Dng.

14

K th c,
chin tranh mi

Sau mt thng no ng v chin cuc, thng 5/1975,

ng Dng tr li yn tnh. Nhng chic trc thng bay ln
trn tri a ngi di tn n ch an ton nay ht. Cuc
gii cu kinh hong ca Hm i 7 v hng trm thuyn t nn
ni nhau ra bin cng qua ri. t ra, ngi ta cng ngh vy.
Nhng bui sng ngy 15 thng 5, khi nh bnh minh lng l
nh ln cui chn tri mu ngc bch o Koh Tang trong
vnh Thi Lan th nhng m thanh lm lc ca chin tranh quay
tr li. Mi mt chic trc thng hin ra cui chn tri pha
ty cn ti, hng ti hn o ny ca Kampuchia. Mc ch
tn cng ca lc lng M (U.S. Air Force Jolly Green Giant
and Knife Helicopters) l Mayaguez, mt chic tu ch hng c
v h hng ca M b neo pha ngoi o Koh Tang. Ngy 12
thng 5, mt chin thuyn ca Kampuchia ch theo my ch
lnh Kampuchia qun o en, bt gi mt chic thuyn ngoi
khi o Wai, xa hn v pha Nam. Li ku gi ca chic tu
Mayday c p ng. Tng thng Gerald Ford ra lnh mt lc
lng Khng qun Trc thng thuc n v ng Utapao,
Thi Lan v Thy qun Lc chin thuc Hm i 7 ti cu
chic tu Mayaguez v thy th on gm 39 ngi. Vo lc
hng ng, khi cc lc lng M tn cng vo hn o ni

15

trn, h khng bit rng cc thy th c chuyn n cng

Kompong Som trn t lin. Nhng ngi lp k hoch cng
chng bit nhng ngi i cp cu phi i u vi nhng dn
qun trang b rt yu km. Ch c mt chic trc thng Knife h
xung trn b bin ct v Thy Qun Lc Chin M bung ra
tn cng. Hng cy pha trn cn chm trong bng m bng
bng ln la sng my v sng trng. Trng ging nh giy
n trn cy Ging Sinh - Mt phi cng trc thng kinh hong
k li. Ch trong vng mt gi, hai chic trc thng Knife b
bn h v rt trn b bin. D chng c ai trong thy th on
c cu, cc Thy Qun Lc Chin cng b cm chn v s
khng c mnh m t pha Kampuchia. Mi bn gi sau, my
bay v tu chin ca Hm i 7 lm cho khu vc ny tan nt,
kinh hong.
Chong vng trc sc mnh ca M, Khmer vi
vng tr li thy th on. Nhng cuc tn cng ca Thy
Qun Lc Chin M trn o Koh Tang vn cha chm dt.
Ford cho rng cn chng minh vic tn cng d di nghin
nt sc phng ng trn b bin Kampuchia. Vo cui ngy ca
cuc chin, 15 Thy Qun Lc Chin M t trn, pha Khmer
khng k xit ngi b cht. Ch c mt nh my lc du v
mt phi i nh ca Kampuchia b ph hy. i vi tng thng
Ford, s kin Mayaguez l mt c hi nng cao tinh thn
nc M b chng xung sau khi h nhc nh rt khi Phnom
Pnh v Saigon. S by t sc mnh ca M qua v tu
Mayaguez, theo tng thng Ford l tia sng rc r nng cao
ton b tinh thn ca nim t tn mi. Hoa K vt qua c
nhng thi im ht sc kh khn v by gi l lc quay hng
li v thay i mt tin trnh. Nh ng ni sau ny. By gi l
lc M ch tm vo vic hn gn vt thng, c th quay li
ng Dng ang chm trong bng ti.
Giai on Mayaguez bin mt t nhng trang trc, c
vi im cn lu : Bin c y ch l mt tr ph din khng
c qung co cho mt cuc xung t d di hn, mt cuc
u tranh c tr hon lu di ginh ch sinh tn gia hai
nc lng ging c. C nh cui cng ca nc M hng
cng ng Dng gip che du m mu thc hin mt
cuc chin tranh mi gia cc ng ch v anh em c, nhng
ngi mt thi tay trong tay chng li Hoa K. Vic bt gi
tu Mayaguez thc y Kampuchia tn cng vo cc hn o

16

do Vit Nam (CS) chim ng trong vnh Thi Lan. Nhng

ngi lnh Khmer non tr gin d khi bc ln tu
Mayaguez tay ch cm nhng cy sng AK-47 r rng mun
chng t quyn kim sot h mi ginh c vng hi phn
t nc.

Chin trn ginh hi o

Trong vi ngha, iu l t nhin, hu nh khng
th trnh c, l phn kt thc ca mt cuc chin u thnh
cng cho t quc, chng li ch thng tr ngoi bang. K chin
thng c gng cng c quyn kim sot ton lnh th c xem
nh di sn quc gia do t tin li. Tuy nhin trong trng
hp Kampuchia v Vit Nam, cng vic ny c ngha l m
li mi th hn v xung t t lu c che du sau b mt
ng ch v on kt.
Khi sp ton thng min Nam, mt trong nhng hnh
ng u tin ca H Ni l gii phng Trng Sa (Spratlys
Inslands) trong bin Nam Hi (ng Hi - nd) khi quyn kim
sot ca ch Thiu v i qun o Hong Sa (Paracel
Inslands) do Trung Hoa chim ng. Ch my tun sau khi
chim Phnom Pnh, cc n v Khmer m rng an ninh
bin thy, lnh a cng nh lnh hi. Qun i c phi ti
vnh Thi Lan kim sot cc hn o do ch c chim
ng hay i hi. Mnh lnh khng ch l lnh th m thi.
Thit lp quyn hn trn ton ci v ging cao chiu bi c
lp, i u vi nhng ngi bo h ng knh ca h trong
chin tranh. n lc cch mng Vit Nam (CS) v
Kampuchia i theo nhng con ng chnh tr d bit m trong
chin tranh h cng chung mt hng, xem nh thng
nht v hp tc. Chin tranh qua ri, Vit Nam (CS) khng cn
g ngn ngi chng li Trung Hoa ginh lnh th, v
Kampuchia cng chng c g ngi ngng by t s chng
i Vit Nam. Cuc u tranh lch s di lu gia Trung Hoa
v Vit Nam, gia Vit Nam v Kampuchia ngng li di
ch thng tr ca thc dn Php v can thip M, nay bng ln
v sng cn - ban u th che du, nhng ri cng gia tng.
Khi h sn sng cm bia i t, khng phi v cch mng, m

17

li l mun gia tng mc xung t. Nhu cu khn thit ca

h l cng c quyn lc trong nc v gii quyt v s vn
hu chin, ku gi bin php thch hp. Vi hai lnh t hng
u, Mao Trch ng v Chu n Lai ang trn ging bnh,
Trung Hoa - nhng nhn vt ch cht khc trong cuc tranh
ginh mi - cng qu bn rn vi cuc u sinh tn v l
thuyt li ko s ch hon ton i vi cc vn ang
ni ln bin gii pha Nam. S bn tm v cc cng vic ni
b ca nhng nhn vt chnh gy ra s lng l, nhng ni
s hi hn su, v tham vng chng i ln nhau, chnh sch
ngoi giao v ni b d bit su sc chng bao lu a
Kampuchia v Trung Hoa vo con ng lin minh chng Vit
Nam.
Ngy 12 thng T/ 1975, nm ngy trc khi qun
Khmer chin thng tin vo th Phnom Penh, mt trong
nhng lnh t Khmer , Ieng Sary, ang Qung Tr, Nam
Vit Nam. To con, mt nh, khun mt trn tra v lng, Sary
sinh trng trong mt gia nh Khmer Krom, thiu s ngi
Khmer trong vng ng bng sng Cu Long ca Vit Nam
(Ngi Vit gc Min, qu Tr Vinh -nd). Thp nin 1950,
du hc Php v theo ch ngha Mc, cng vi nhng sinh
vin Khmer khc nh Pol Pot, thnh lp mt chi b Cng Sn
Kampuchia. V sau, ng ta tr thnh ngi c quyn lc ng
th hai sau Pol Pot, c gi l ngi anh th hai ng s.
Trong mt cuc phng vn hi nm 1980, Sary k li vi ti
rng nm 1975, khi ang trn ng t Bc Kinh tr v vng
gii phng Kampuchia, ngang qua cc vng mi chim c
Nam Vit Nam th ng ta nhn c mt bc in t H Ni,
khuyn co ng ta v vic ngi M rt ra khi Kampuchia.
Chuyn i ca Sary dc theo ng mn H Ch Minh trc tr,
xuyn qua nhng con sui chy mnh trong tnh Rattanakiri
ca Kampuchia. ng ta sng H Ni mt s nm trong
thi k chin tranh v thc hin nhiu chuyn i i v v
Kampuchia rt nguy him. Tin ni v Phnom Pnh sp sa ri
vo tay Khmer l nh la rc sng, chm dt hon ton
cuc sng gian kh nhng hu ch ny cho cch mng
Kampuchia. Thay v ngi trn chic xe Jeep c tng m mn
dc theo nhng dy ni Trung phn Vit Nam xung
Kampuchia, Sary quay ngc ra H Ni ri i Bc Kinh. ng
ta n Phnom Pnh vo ngy 24 thng t, trn chic Boeing

18

707 ca Trung Hoa, chuyn bay u tin t ngoi quc h cnh

xung Kampuchia, chm dt giai on di chuyn theo ng
mn H Ch Minh.
iu ng ta khng ni vi ti trong cuc phng vn l
trong thi gian ngn khi li Bc Kinh, ng ta tho lun nhng
g vi cc nh lnh o Trung Hoa v vn xy dng lc
lng qun i Kampuchia. ng ta yu cu nc ch nh ng
chuyn vn v kh v cc trang b khc xuyn qua con ng
bnh thng trc kia na - qua ng Vit Nam. Vi tun sau,
tu bin Trung Hoa ch theo go, nhin liu, v hng ha
xung cng Kompong Som.
Tuy nhin, trc khi tu bin Trung Hoa cp bn, nh
mt biu tng chnh sch bit lp ca cch mng Kampuchia,
Khmer thch thc vic Vit Nam kim sot nhng hn
o trong vnh Thi Lan. Nhm nhc li vic i o Ph Quc
(ting Khmer l Koh Tral), Khmer tn cng hn o ny
hm 4 thng 5. Su ngy sau, Khmer a qun b ln
o Th Chu (Poulo Panjang - ting Min l Krachak Ses) v
bt i nm trm ngi dn Vit Nam c ng trn o, nhng
ngi ny v sau khng cn nghe tin tc g c. Nguyn Vn
Tt, mt qun nhn ch Nam Vit Nam c, ang Rch Gi
lc cuc chin xy ra, mt ht ton b gia nh tt c gm 12
ngi. Bn thng sau, ng ta tr li Th Chu th cn nh anh ta
h nt, cn trn o th ri rc y s ngi. Hai tun sau
khi Khmer tn cng, Vit Nam phn kch, git nhiu lnh
Khmer v bt gi khong 300 t binh.
Sary ni vi mt nhm ngi M thn hu rng vic
bt gi tu Mayaguez hm 12 thng 5 l hnh ng ca vin
ch huy a phng, khng phi lnh t Phnom Pnh. C th l
cc vin ch huy a phng qu cm tc, mun m ra tht xa
vic bo v lnh th Kampuchia v tn cng cc hn o do
Vit Nam chim ng. Tuy nhin, ng hn, l do ch o ca
cao cp. C l nhng lnh t Khmer ngh rng thc s
chim ng t ai l li tranh lun mnh m nht trong cc
cuc thng thuyt lnh th. Kampuchia chng bao gi iu
nh v vic h b mt cc hn o trn bin vi chnh quyn
Nam K thuc a thi thc dn Php cng nh chnh quyn
Vit Nam Cng Ha k tc. Nm 1960, lc cn l quc trng
Kampuchia, thi t Norodom Sihanouk tht bi trong vic
i li o Ph Quc bng ng li ngoi giao. ng ta cnh

19

co Vic chng ti b mt cc hn o trn bin s a ti

vic lm ngng tr hot ng ca hi cng Kompong Som,
chng bao lu chng ti cng chng gi c nn c lp.
Gi y, li dng ln xn lc Saigon tht th, Khmer
cho rng thi gian chn mi em qun chim ng cc
hn o tranh chp. Pol Pot, ngi sinh vin k s in thi
hng Paris, cung tn theo ch ngha Mc, tng b th ng
Cng Sn Kampuchia (CPK) t u thp nin 1960, l ngi
a ra nhng hnh ng nhm thc hin t tng cc oan v
th hn su sc i vi ngi Vit Nam, k th truyn kip.
Sau khi chim Phnom Pnh, Pol Pot tc khc a ra mt ng
li ch o gm 8 im, trong , c hai im chnh l trc xut
thiu s ngi Vit ra khi Kampuchia v phi qun i ti
bin gii, c bit l bin gii Vit Nam. Tuy nhin sau khi
thy phn ng quyt lit ca Vit Nam, ng ta phi xt li s
khn ngoan ca ng trong khi qu vi vng. Ngy 2 thng 6,
trong khi Nguyn Vn Linh, y vin b chnh tr ca ng
Cng Sn Vit Nam ti Phnom Pnh tho lun vn ny,
Pol Pot c xem l c li. By t s tic r vic lm, Pol
Pot tha nhn rng c hnh ng xm ln, tuy nhin s ng
chm m mu v au lng l do binh lnh khng bit r tnh
hnh a l a phng.

L Dun i Phnom Pnh

R rng Vit Nam (CS) khng th chp thun li gii
thch . Trong khi Pol Pot c Ieng Sary, ph b th ng,
Nuon Chea v mt s vin chc khc thp tng ti H Ni vo
ngy 12 thng Su, trong mt cuc ving thm anh em th
Vit Nam (CS) chim ng doanh tri qun i Kampuchia
trn o Wai v cm c trn o ny. Ngy 14 thng 6, t New
York Times trch dn mt ngun tin tnh bo M cho hay rng
Vit Nam (CS) chim o ny. Tuy nhin vic phi on
Kampuchia ti H Ni vo thi im tr tru y vn cn che
du mi n ba nm sau.
Vi nm sau, Ieng Sary ni vi ti rng trong sut cuc
ving thm, pha Kampuchia c gng mt cch v vng a
vn bin gii ra tho lun vi Vit Nam (CS). ng ta ni

20

rng ngi Kampuchia mun t ti nhng im cn bn trong

bn tuyn b nm 1967 ca nc Vit Nam Dn Ch Cng
Ha (DRV- Bc Vit - ngd) cng nhn bin gii hin ti ca
Kampuchia. Nhng Vit Nam (CS) t chi tho lun vn
ny. Sau ny, theo pha Vit Nam, d Kampuchia mun k mt
tha hip thn hu nhm bo v cc vn thng mi, ti
phn, phn nh ranh gii, h cng khng yu cu thc hin tc
khc vic tho lun bin gii. tng a ra mt tha c hu
ngh l t pha Kampuchia nhm dn ha vi Vit Nam, trn
hnh thc chp thun bin gii Kampuchia hin thi. Vn
ny chng bao gi c nu ra na.
Ngy 2 thng Tm, L Dun, tng b th ng CS Vit
Nam, y vin b chnh tr Phm Hng, Xun Thy, nhn vt
tham gia ha m Paris n Phnom Pnh trong mt chuyn
ving thm ngn. cho Kampuchia nm mi qun s, by
gi, cc nh lnh o Vit Nam t ra uyn chuyn hn. L
Dun, 67 tui, ngi cao ln, trng c v m m, thnh vin
nguyn thy ca ng CS ng Dng. Trc khi nm chc b
th ng CS Vit Nam, ng ta b t khong 10 nm v mt
s nm lnh o cch mng Min Nam VN. Tuy nhin, khng
ging Phm Hng, mt ngi min Nam trng c v oai v, c
mt thi gian di lnh o CS Min Nam VN v vn cn gi
mi quan h vi cc lnh t Khmer . y l ln u tin
Dun n Kampuchia. Mc ch ca chuyn i ny r rng
khng phi l du lch. Khch Vit Nam khng c mi ra
khi Phnom Pnh tr thnh mt thnh ph ma sau vic tn
bo xua ui dn chng hi thng T. Theo li yu cu ca
Khmer , cc bn tng trnh v cuc ving thm b ct gim
n mc ti thiu. Mc d s tip n khng c nng m,
Dun vn l ngi mun ha gii. ng ta tha nhn rng o
Wai qu tht l lnh th ca Kampuchia v ha tr li sm.
Mt bn thng co chung c k kt, cam kt gii quyt
nhng d bit trong ha bnh, khng dng s trng pht. Khng
c tic tng hay din vn. Ch c mt bn tng trnh ngn gn
c ph bin trn c hai i pht thanh H Ni v Phnom
Pnh vo ngy 3 thng Tm cho hay rng Nhng cuc thng
tho chn tht thc hin gia hai phi on Vit Nam v
Kampuchia trong bu khng kh thn hu v quyn li chung,
c quan im thng nht v mi vn a ra.

21

D thnh thc hay gi v, khng kh cng c ci thin

d dng khi o Wai c tr li cho Kampuchia. Ngy 10
thng Tm, Nguyn Vn Linh gp Nuon Chia, mt trong nhng
ngi lnh o hng u ca Khmer , bo cho ng ny bit
rng qun i Vit Nam (CS) rt lui khi o. Nuon Chia
cm n v quyt nh v ni rng tt c u do ng nhn v
ranh gii gia hai nc. Thc ra, h qu bit vn bin gii
v s cng thng gia hai pha to ra nhng cuc xung t
m mu sau khi h chin thng phe t bn. Chng bn no
mun c chin tranh. c bit, pha Vit Nam th lo lng khng
mun dn chng bit cuc xung t. Trong khi c gng gii
quyt vn bng v lc cng nh bng ngoi giao, H Ni
quyt nh duy tr mt b mt on kt chin u vi
Kampuchia. Hi thng By, sau khi ti thnh ph Saigon
gii phng c hai thng, bay ra H Ni trn ng ri Vit
Nam, trong cuc phng vn Hong Tng, bin tp t nht bo
Nhn Dn ca ng CSVN, ti c hi ng v tnh hnh quan
h vi Kampuchia, ng ta tr li mt cch nhanh nhu l bnh
thng. Ngng mt cht, ng ta ni thm Nhn chung l bnh
thng. ng ta ph nhn tin tc bo ch Ty phng cho rng
c xung t nhng hn o trong vnh Thi Lan. Vo lc ti
ni chuyn vi Tng trong vn phng nh in m m, trng
xung h Hon Kim H Ni th hng ngn ngi Vit Nam,
n ng, n b, tr con b ui ra khi lnh th Kampuchia,
a xung vng ng bng sng Cu Long ca Min Nam Vit
Nam. Sau khi qua bin gii, h c qun i Vit Nam (CS)
a vo cc tri t nn dng tm. Hng trm ngi Kampuchia
gc Vit Nam v Trung Hoa vo tr ti mt ngi cha Ch
Ln. Phi vin hng AP ca Php ti Saigon, Charles Antoine
De Nerciat ngh rng ng ta v c mt tin git gn nh
khi ng nhn ra nhng ngi t nn ny l t nc Kampuchia
cch mng anh em n tr n ti thnh ph Saigon gii
phng. Tuy nhin, nh vo s nghim nht ca cc tay kim
duyt Vit Nam (CS), bn tin ngy 12 thng Su ca ng chng
bao gi c chuyn i. Trong mt s trng hp kh bun
ci, ng ta vit cu chuyn ny vo ngy Pol Pot ti H Ni
thc hin chuyn ving thm khng c cng b. D rng cc
tay kim duyt c bit chuyn ving thm y hay khng, ngi
Vit Nam (CS) cng chng c li ch g khi cho mt nh bo
t sn nhc li cu chuyn th thm ca nhng ngi t nn v

22

nh th, lm cho mi quan h vi Kampuchia thm phc tp.

Mi n nm 1978, cu chuyn mi c r ra. Trong
chuyn ving thm cc tnh bin gii Vit Nam hi thng 3
nm 1978, ti c bit lm th no, trong sut 5 thng u sau
khi gii phng Phnom Pnh, hn 150 ngn ngi Vit Nam
khn kh l lt chy v ng Thp, An Giang v Ty Ninh.
Ngi Vit Nam th c php nh c ti ch, nhng ngi
Hoa, ngi gc Khmer th buc phi tr li Kampuchia.
Vit Nam (CS) mun Kampuchia bit rng h c mt
ngi bn c sc mnh. Sau H Ni, ni Pol Pot dng chn
k tip trong chuyn ving thm b mt ca ng ta l Bc Kinh.
Ngy 21 thng Tm, Pol Pot c v anh hng, ngi thy l
tng ca Pol Pot tip kin: Mao - Anh thc hin c mt
c nh tuyt hay cn chng ti th ng nh th ny m nh
thua. Mao ni vi ngi t sng lng ca ng. Khi Mao ni
cu ny th hng trm ngn ngi dn Kampuchia b ui ra
khi cc thnh ph v cc min hoang d thn qu sng cuc
i nng n.
Mao hon ton chp thun chng trnh cch mng ca
Pol Pot Kampuchia v sch lc ca Pol Pot c lp vi Vit
Nam. Cuc hp ny cng c du kn cho ti hai nm sau, khi
Pol Pot lt b ci o ngy trang v danh, cng khai tr thnh
tng b th ng Cng Sn Kampuchia. D nhin, pha Vit
Nam h hiu mt cch su sc nhng li ca ngi ca Mao i
vi Kampuchia. Nm 1975, Mao khuyn cc nh lnh o
(CS) Vit Nam phi hc tp Kampuchia cch lm th no
thc thi cch mng.
Tnh hu ngh gia Trung Hoa ca Mao v Kampuchia
t cn bn trn l thuyt v, quan trng hn, ng nht v
quyn li. Nhm Pol Pot khng nhng ch v cng ngng m
t tng Mao v u tranh giai cp v cch mng khng
ngng, h cn chia x vi Trung Hoa v mi s hi v gh tm
Lin X. Chng li Vit Nam m mu cai tr ton ci ng
Dng l mi quan tm hng u ca nhm Pol Pot, v vy,
mt cch t nhin, h quay v pha Trung Hoa, mt lin minh
chnh yu trong truyn thng chin lc, nhm ngn nga mt
sc mnh tri dy bin gii pha Nam.
Chng c g ngc nhin, thng Tm nm 1975, Chu n
Lai, lc y tnh hnh sc khe rt suy yu, khng cn sng bao
lu, gii thch vi L Thanh Ngh, ngi ng u ban K

23

Hoch ca H Ni, l Bc Kinh khng c kh nng gip

Vit Nam. Trong khi , Bc Kinh li nng nhit hoan h ph
th tng Kampuchia Khiu Samphan v Ieng Sary, ha vin
tr mt t ng cho mt chng trnh 5 nm. Khong 20 triu
trong s tin ny c tho khon.
Trong khi chuyn ving thm ca Khiu Samphan v
Ieng Sary thnh cng v vang, c vin tr kinh t, c by
t mt cch cng khai Trung Hoa hon ton ng h Kampuchia
th nhng cuc tho lun b mt v vin tr v kh bt u t
hi thng Su, khi Pol Pot lng l n Trung Hoa. Trong thng
Tm v thng Mi, cc nhm chuyn vin t b quc phng
Trung Hoa thc hin mt cuc thanh st Kampuchia tm
hiu nhu cu qun s, v, ngy 12 thng Mi, h trnh mt
bn son tho k hoch qun s cho Phnom Penh xin chp
thun.
Ngy 6 thng Hai nm 1976, ngy ta i s Trung Hoa
H Ni a ra li than phin chnh thc u tin vic bt
buc nhm thiu s ngi Hoa Nam Vit Nam nhp quc
tch, mt quan chc qun s hng u ca Trung Hoa thm
Phnom Pnh kt thc tha c vin tr qun s. Wang
Shangrong, ph Tng tham mu qun Gii phng Nhn dn
Trung Hoa (PLA), ni vi b trng quc phng Kampuchia
Son Sen, quyt nh ca Trung Hoa v vic cung cp b phn
ri cho pho binh, thuyn tun phng, v trang b phng khng,
trn cn bn u tin. Tng cng c 500 c vn Trung Hoa hun
luyn cho qun i Kampuchia x dng cc loi trang b ny.
Wang cng a ra mt danh sch v cc loi v kh s c
cung cp cho Kampuchia trong cc nm 1977, 1978. Ngy 2
thng Mi, mt tha c vin tr qun s cho Kampuchia
khng phi bi hon c k kt gia Wang v Son Sen.
Trong khi vic hp tc qun s c gi hon ton b
mt khi lm cho Thi Lan v Vit Nam lo ngi, hot ng
chnh ca Trung Hoa tung nh nhm gip c mun chnh
ng ca Kampuchia l chuyn ha qun i ca h t lc
lng du kch thnh mt i qun thng trc, trang b v kh
mi sc phng v t nc. Mc d Bc Kinh khng nghi
ng g v s mong mun ly li cn cn mt thng bng
nghim trng gia lc lng Kampuchia thiu thn v lc
lng qun s Vit Nam to ln, b my qun s trang b hon
ho, li tha hng mt s lng v kh tr gi 5 t la t qun

24

i Min Nam VN trc y, h cng chng c hay mong

mun y qun Khmer tin ln i u vi qun i Vit
Nam (CS). Trung Hoa ca Mao ch mun Kampuchia mnh
khng b Vit Nam bt nt m thi.
Vin tr v kh ca Trung Hoa cho Kampuchia c
du kn, tuy nhin tin tc v cc vin tr khc ca Trung Hoa
cho Kampuchia th qung b n o. Ngy 17 thng T/ 1976,
Bc Kinh t chc mt cch rm r l k nim mt nm gii
phng Kampuchia. Trong in vn gi Pol Pot nhn dp ny,
Mao, Chu c (Zhu De) v Hoa Quc Phong ca ngi Pol Pot
bo v hon ton nn c lp, quyn cai tr ti thng, ton
vn lnh th ca Kampuchia, to nn s thay i cch mng
su sc nht. Tuy khng ni r ra nn c lp v s ton vn
lnh th ang b e da, li cnh co cng khng b qun
vai tr H Ni. Cc nh lnh o Trung Hoa trn an Pol Pot
rng nhn dn Trung Hoa s cng vai k vai tin ln pha
trc vi nhn dn Kampuchia.
Hi ma Xun nm 1976, Kampuchia tr thnh yu t
chnh trong s cng thng gia Trung Hoa v Vit Nam, tuy
nhin mi quan h ang suy thoi dn bt u t nhng nm
trc. T khi H Ni chin thng Min Nam, s mu thun
c bit t hai pha gia tng v khc bit v chnh tr v
chin lc.

Dn qun ti Trng Sa
Ba tun l trc khi Cng sn BV cm c trn thnh
ph Saigon, sau ny c i tn l thnh ph H Ch Minh,
hi qun Vit Nam (CS) tin chim qun o Trng Sa, trc
kia do qun i Saigon tr ng. H Ni thy trc thi k ri
lon v chuyn tip khi chim min Nam v khng mun dnh
cho Trung Hoa c hi chim cc hn o ny, ni c hai pha
ang tranh chp. Ngy 5 thng Nm, i pht thanh H Ni a
tin rng khong thi gian sau ngy 11 thng T qun gii
phng v hi qun gii phng hon ton su hn o
trong qun o Trng Sa. Ngy 7 thng Nm, nht bo
Saigon gii phng cho pht hnh mt bn mu cho thy

25

rng lnh th Vit Nam khng nhng bao gm qun o

Trng Sa m c qun o Hong Sa hin do Trung Hoa chim
ng.
Bc Kinh vn cm nh v cc bin c ny. My
nm sau, ti bit Trung Hoa ngh g. Khi chng ti sp ri H
Ni thm ving min Nam va mi gii phng chng ti
nghe tin vic chim ng Trng Sa (Nansha). Ti nh ngm
phi tro. Ling Dequan mt phi vin ca Tn Hoa x (Xinhua)
ni vi ti. Ling lm vic vi nm ti vn phng Tn Hoa x
H Ni v tham gia nhm phng vin u tin c vn phng
y i thm min Nam VN hi thng 5/1975. ng ta ni rng
vic Vit Nam chim qun o ny l to ra mt phn ng c
t trc, khi Vit Nam cng nhn quyn cai tr ca Trung Hoa
qun o Hong Sa. Ling, d sao th cng cng iu ha
s kinh ngc ny. D cho ti lc , Vit Nam (CS) cha nhn
c phn khng no ca Trung Hoa i vi vic chim ng
cc hn o ny, H Ni cng a ra y chng c v ch
quyn. Hi thng Su nm 1974, Hong Tng ni vi mt phi
vin bo ch Thi Lan ng Nam thuc v cc dn tc
ng Nam ... Trung Hoa khng phi l mt quc gia thuc
vng ng Nam , v vy Trung Hoa khng c nhng vng
lnh hi rng ln nh h i hi.
Khi Tng ni ti vn ny, H Ni cha tin liu vic
chin thng mt cch mau l min Nam. Bi khi qun i ca
Thiu bt u tan tc, H Ni cng kh ng mt ch m
xem Trung Hoa chim ng Trng Sa trong cng mt cung
cch nh h chim Hong Sa nm trc.
Qun o Hong Sa v Trng Sa trong bin Nam
Hi bao gm 150 chm t, san h v ct, t my th k trc,
c ng dn Vit Nam, Trung Hoa v Philippines bit n
ly phn bn hi iu, thc phm cho ngi Trung Hoa snh
iu n ung -t chim yn (yn so- nd). Hi u thp nin
1970, nhng o nh ny li c mt gi tr mi khi vic tm
kim du ha bt u nhn nhp trong vng ng Nam . Vn
ch quyn cng thm phc tp khi Trung Hoa cho rng tt
c nhng hn o ny l thuc quyn ca h, ly chng c cn
bn trn vic h c lui ti nhng ni ny. Tuy nhin, chng c
ai, Trung Hoa, Vit Nam hay Philippines chim ng lu di
trn nhng hn o . Mi n cui thp nin 1950, chnh
quyn Nam Vit Nam khng chng li Trung Hoa i ch

26

quyn trn cc qun o. Bc Vit Nam, ng minh l thuyt

v l ngi nhn vin tr Trung Hoa, ngh rng khn ngoan th
nn mc cho Trung Hoa tranh ginh ch quyn trn cc o .
Nhng sau nm 1959, khi Saigon v Bc Kinh li tranh nhau
ch quyn cc hn o ny th H Ni tip tc trnh ng h
Trung Hoa bng cch im lng.

Hnh ng chin tranh u tin

Nm 1972, khi chnh ph Thiu bt u tha thun cho
cc cng ty ngoi quc tm du trn thm lc a Vit Nam, vn
cc qun o tr thnh mi quan tm ln ca Trung Hoa. H
m thm thit lp nhng ci nhm chng t s hin din ca h
trn chui o Amphitrite thuc qun o Hong Sa (Paracel)
trong khi Min Nam VN vn duy tr nhng n binh nh trn
chui o Li Lim. Thng T/ 1972, trong hnh ng nhm
ti xut hin - c M chp thun trong chuyn ving thm
lch s ca tng thng Nixon hai thng trc -, Bc kinh
phn khng cc chin hm M xm nhp chung quanh o
Hong Sa. Trong hi k, b trng ngoi giao Henry Kissinger
khng t thnh vn ch quyn ca Trung Hoa trn qun
o ny, mc du n chng li i hi ca Nam Vit Nam, lc
thc s ang chim mt phn qun o ny, Kissinger thng
bo cho Trung Hoa bit rng Khng c g thit thi cho v th
hp php ca chng ti trn vng bin, hi qun chng ti s
khng xm nhp v gi khong cch 12 dm k t cc hn o
y.
H Ni, v hu nh Saigon cng vy, khng bit n
cam kt ca Kissinger khng cho hm i M n gn qun
o. Ngy 26 thng Mi Hai/ 1973, H Ni thng bo cho
chnh ph Trung Hoa bit k hoch ca h bt u thng tho
vi cng ty du kh i Li tm kim du trong vnh Bc
Vit. Ngy 11 thng Ging, Bc Kinh a ra li tuyn b i
ch quyn tt c cc hn o trong bin Nam Hi (ng Hi
- ngd). Bn ngy sau, qun i Trung Hoa tp trung gn o
Li Lim. Nam VN yu cu Bc Kinh hy c trch nhim,
cn thn t b k hoch ca h. Ngy 18 thng Ging bng
khng v hi qun, Trung Hoa tn cng lc lng tng cng
Nam VN, nh bt h ra khi khu vc, v thit lp quyn kim

27

sot ca Trung Hoa trn ton b qun o. Chnh ph Thiu

yu cu M can thip nhng b t chi mt cch lch s. Ng
Gic i ni rng h khng bit g v li ku gi gip v
Hm i By vn ngoi khu vc xung t. Mt s quan M
c vn cho n v hi qun Nam VN b bt, my tun sau c
hi hng qua ng Hngkng. Mt ngy trc khi Trung Hoa
tn cng, Bc Kinh thng bo cho H Ni bit c th c thng
tho vi Vit Nam (CS) v vn hi phn, nhng ri ra chng
thc hin c gng no.
Vi nm sau, (thng Ging/1974), i s Vit Nam ti
Paris, Mai Vn B, ni vi ti cuc tn cng ca Trung Hoa
Hong Sa l hnh ng u tin tn cng VN. Tuy nhin, lc
y H Ni ch n gin ni rng nhng cuc thng thuyt v
lnh th gia cc nc lng ging cn phi xem xt ht sc
nghim chnh. Cc nc lin h phi ni chuyn vi nhau,
bng thng thuyt v trong tinh thn bnh ng, tn trng ln
nhau v lng ging tt.
i vi vic Trung Hoa chim Hong Sa, li pht biu
ny bao hm mt s ch trch. Tuy nhin v cn c vin tr kinh
t v qun s ca Trung Hoa cho chin trng min Nam, H
Ni chng c th lm g c hn. Mt nm sau, khi cuc ton
thng pha Nam r rng, l thi im cui cng Cng
Sn VN cng khai chng li Trung Hoa bng cch tuyn b
gii phng su hn o trong qun o Trng Sa (Spratly).
T gia thp nin 1950, c nhiu bt ng v lnh th trn
bin gii Hoa-Vit, nhng chng t thnh vn g. Sau
chuyn i ca Nixon n Trung Hoa nm 1972, v vi vic M
chm dt nm bom min Bc, k hip nh Paris, H Ni bt
u nu ln vn lnh th. Vi v ng chm xy ra trn bin
gii Hoa Vit nhng khng c th gii bit n. Theo tit l
ca Trung Hoa sau , hng trm cuc ng xy ra nm
1974 v sau khi H Ni chin thng min Nam, s lng y c
tng dn ln.

Ni s hi c cn c
Lch s c mt iu ht sc mai ma, cn hn c Hoa
K thua trn: Trung Hoa cng b nh bi Vit Nam. Vic
Hoa K rt ra khi Vit Nam nm 1975 tung nh em li cho

28

cc nh chin lc Trung Hoa mt cn c mng v Vit Nam.

Mt nc Vit Nam mnh v thng nht l mt s thch thc
pha Nam Trung Hoa, ng bn vi k th cay ng pha
Bc.
S sp quyn lc bi thm ca M Vit Nam - biu
tng bng hnh nh i s M Phnom Pnh, John Gunther
Dean du l c M trong bc nylon v nhng chic trc thng
b x xung bin rng bi p trn cc chin hm M sau
khi trit thoi khi Saigon, nay l lc Bc Kinh phi i u
vi Lin X quc x hi ch ngha ang m rng nh
hng chu . T sau chuyn ving thm Bc Kinh ca
Nixon, s hin din ca M trng c v n ha. Tuy nhin, i
Loan l mt ngoi l. By gi Trung Hoa lo lng v s rt lui
ht hong ca M khi vng ng Nam ch c li cho
Moscow, - k vin tr qun s chnh yu cho Vit Nam -, s
lp vo khong trng sau khi M rt i. Sau ngy 29 thng T,
sau chin dch Vng lai phong nhm a ht nhng ngi
M ra khi Vit Nam, mc chnh ca tin tc ngoi giao
trong bn tin th gii ca Tn Hoa X l s thao dt ca hi
qun Lin X. Sau khi ni rng hi qun Lin X hin din
nhiu ni khc nhau trn khp th gii, bao gm c vic hng
hi thm nhp vo eo bin Malacca pha nam Vit Nam.
Hng thng tn ny by t vic tp trn sau cng ca hi qun
Lin X t ti mc nghim trng nht chng li him
nguy do s xm lc v bnh trng ca quc x hi ch
ngha.
Ch tch Mao, Chu c v Chu n Lai d nhin gi li
chc mng H Ni v ngn triu vui sng ny nhng h
cng ch r rng chin thng ca nhn dn Vit Nam cng l
mt biu l khc ca cuc chin tranh nhn dn ang ngm
ngm, mt khi nim v s khi thy v thc hin Trung Hoa
trc kia. Bi bnh lun trn t Nhn Dn Nht Bo ngy 1
thng Nm cho thy r c gng bc b bt c vai tr no ca
Lin X trong chin thng ca Vit Nam. T bo vit: Chin
thng ca nhn dn Vit Nam thm mt ln na c chng t
rng yu t quyt nh cho s thng bi l nhn dn v s ng
h ca h, khng phi do v kh. Ni cch khc, khng phi
nh xe tng v ha tin Lin X c a vo Vit Nam m
thnh cng. l s ng h ca nhn dn.

29

Nhng li cnh co cng khai nh th rt cn thit v

Bc Kinh nghi ng nhng phn t xt li Vit Nam c th ang
b cm d bi nhng vin tr rt c hiu qu ca Lin X v
ngc li Vit Nam s dnh cho Lin X cc cn c qun s.
Trung Hoa ghi nhn v theo di i biu qun s Lin X n
H Ni ch mt tun sau khi Saigon sp v hng lot tu
Lin X n cc hi cng Vit Nam. Ch 3 tun sau khi Cng
Sn VN chim min Nam, Trung Hoa, ln u tin cnh co
bng cch ni vi on i biu Nht Bn l Lin X yu
cu Chnh ph Cch mng Lm thi min Nam VN cho h
x dng cc cn c c ca M min Nam.
Thng By nm 1975, ti hi Ng in, mt nh ngoi
giao ha nh gi nhim v bo ch trong B Ngoi Giao (Sau
ny l i s Kampuchia) qu tht Lin X c i x dng
nhng cn c ny hay khng. Tung nh ng ta ht sc bt
bnh. ng c ngh rng Lin X c th i nhng iu nh th
t nc chng ti hay khng? Ri ng ta khng cn cu tr
li, ni tip: Trc khi ng hi bn ng mt cu g, ng phi
hiu l bn ng s ngh nh th no v cu hi . Lm sao
Lin X c th i nhng cn c nh th c? - sc mi
quc. Tuy nhin, ng ta ni thm rng, qu tht tu b Lin
X c x dng nhng tin nghi vnh Cam Ranh, ging nh
tu b ca tt c cc nc anh em khc. My nm sau ti khm
ph rng, pht biu ca in ch l ci bng, mt tr chi ch.
Su nm sau 1975, cc nh ngoi giao Vit Nam c ni vi ti
rng qu tht thi k Lin X c gy sc p x dng cc
cn c qun s c nhng tht bi - thm bn nm na h mi
c nhng g yu cu khi Vit Nam ln su vo cuc chin
tranh vi Trung Hoa.
Ngay c vic nu nh khng c cn c qun s Lin X
nam Vit nam, Trung Hoa lo lng ci g s xy ra khi cn cn
quyn lc ng Nam khng cn cn bng v vi s lng
to ln chin li phm ly c Min Nam, H Ni c sc
mnh vt tri ln, theo ng ngn ng ca n, sn sng nm
ly vai tr cch mng tin phong khu vc ny. Hu nh mun
chc qu nhng li cnh co ca Trung Hoa v mi nguy him
do Lin X thay th khong trng M ng Nam , bo
Nhn Dn s ra ngy 21 thng Nm hn hoan vi s sp
tuyn phng ng ca M ng Nam . Bi bo vit: Mt
thi k lm nn thng li ca nhn dn Vit Nam, gp phn

30

em li s thay i quan trng trong cn cn quyn lc th

gii... Nhn dn trong vng ny c iu kin d dng loi b
ph thuc ca h vo quc t bn... Nhn t hng Bc
Kinh, iu cng ging nh H Ni i ginh ly vai tr lnh
o cch mng ng Nam . Ti ngi thy cung cch tha
mn ca H Ni trong chuyn ving thm y vo ma h
nm 1975. N l mt thnh ph khng phi lm chm y
nhng hng sng hay cc bch chng ku gi cch mng ton
th gii. H Ni vui mng mt cch thm lng. So vi s cng
thng, n o, v hn n ca Saigon m ti b li ng sau,
th pha Bc l mt s tm ti mu thun. H Ni thay i
cht t t khi Php ri ng Dng 21 nm trc. Thnh ph
c ci gi ci ng yu: Nhng i l c nhng hng cy bng
rp, v nhng mt h yn . Nhng con ng lng im ch b
khuy ng mt cht bi nhng m thanh nh nhng ca xe
p ang chy. H Ni c v tin tng trong khng kh lng
im. Ni chuyn vi ti trong ngi nh ca b ngoi giao xy
theo kiu Php, Ng in c cho ti nghe mt bi th lm hi
th k 15 sau khi qun nh Minh b nh ui ra khi Vit
Nam:
nh mt trn sch khng knh ngc,
nh hai trn tan tc chim mung
... ... ... ... ... ... ... ,
Giangsn t y m mt,
X tc t y vng bn
(Bnh Ng i co - ngi dch)
Ngi Vit Nam vn cn sng st vi chin cng ca
h. Trong sut nhng ngy chin tranh en ti, khi B-52 ri
thm pha Bc, hng ngn thanh nin ri b qu hng i
Nam chin u khng bao gi tr li, ch c mt t hy vng
sng st thy chin thng thnh ph H Ch Minh nh h
tin on. Sau khi vt qua c nhng th thch gh gm v
nh bi k th hng mnh nht th gii, vi h, mi vic
tung nh c th lm c. Gi y, Vit Nam sn sng gp
mt vi th gii, ng thng ln cng b bn v k th, by t
kin ca mnh.
Mt Trung Hoa lo lng, nm ly c hi k nim ba
mi nm ca Bc Vit by t quan tm v vai tr lnh o

31

ca Vit Nam. H gi mt thnh vin B Chnh tr, tng Chen

Xilian tham d bui l t chc ti H Ni. Chen, ngi to ln,
ang gi chc T lnh Qun khu Bc Kinh, nm 1969, ch huy
lc lng qun s Trung Hoa trong chin tranh vi Lin X
dc theo bin gii Nga Hoa v hin trong cng v c th
cnh co H Ni v nhng nguy him do Lin X to ra chu
. Pht biu trong mt bui l ti nh my thp Thi Nguyn
do Trung Hoa xy dng, b nh bom trong chin tranh, nay
cng do Trung Hoa gip ti to, ng ta ca ngi cuc u tranh
chng b quyn (mt danh t Trung Hoa thng dng m
ch chng Lin X). ng ta cnh co m mu ca siu cng
nhm mc tiu b quyn - c ngha l Lin X c lp ch
trng ca M, ang to ra nhiu iu gh gm v e da gia
tng chin tranh. Khi Chen n H Ni vo ngy 31 thng Tm,
th tng Phm Vn ng bc ln cu thang my bay m
hm thm thit - theo truyn thng nhng ngy on kt chin
u. Nhng gii bo ch H Ni n tip khng lch s nhm
by t tnh cch c lp ca h. H loi b nhng iu Chen
ni ti b quyn trong cc bi phng s. Khng b l c hi
ph bnh quan im ca Trung Hoa, i pht thanh Moscow
ph bnh Chen l khim nh v khiu khch chnh tr. Bn tin
ni rng Nhn dn Vit Nam bit phn bit bn v th, v
h thc c s gip v gi v v v li t Moscow.
S u cng khai gia Moscow v Bc Kinh v lng
trung thnh ca H Ni chng em li iu tt lnh no cho
chnh sch ca Vit Nam lo li cuc tranh chp ca cc bc
n anh trong khi H Ni ang mong h gip . Ngy 22
thng Chn, L Dun v L Thanh Ngh i Bc kinh cm n
v cu vin. R rng y l mt th thch v ti kho lo ca
Vit Nam. Hm trc lc ln ng, mt bn tng trnh t
Bc Kinh bo cho bit trc nhng g cc nh lnh o Bc
Kinh mun nghe L Dun trnh by. Sau khi hp vi Mao v
ng, cu th tng Anh Edward Heath ni vi bo ch rng
Moscow qu lm trong vic i hi x dng cc cn c
qun s Vit Nam. Nhng ng ta cng ni rng Trung Hoa
khng ngh rng Lin X s thnh cng trong vic vn dng
nh hng di lu vi Vit Nam, cng khng th tin ti vic
thit lp cn c qun s y. Qua ng Heath, Trung Hoa a
ra nhng du hiu r vi H Ni, khng phi cho ti by gi,
khi Dun trn an Trung Hoa th s lc quan mi thy r.

32

Chng c th gi tic tng

D vic n tip L Dun khng ho nhong nh ln
n Khiu Samphan v Ieng Sary n Bc Kinh mt thng
trc , nhng cng nng m. Sau khi ng Tiu Bnh v mt
s lnh t cao cp ra n ti cu thang my bay, Dun duyt
qua hng qun danh d qun Gii phng Nhn dn Trung Hoa,
cc em b nhy ma v tng hoa. ng, 71 tui, ngi mt thi
b Hng V Binh chi l tn u s i theo ch ngha t bn
v phi chu bn nm lm cng vic chi qut cc hi trng,
nm 1973 c Chu n Lai phc hi. n L Dun ln ny l
ln xut hin cng khai cui cng ca ng trc khi s nghip
chnh tr ca ng ta li chm xung mt ln na. Qung trng
Thin An Mn Bc Kinh treo y n vng , c v biu
ng hoan h tnh hu ngh. Tuy nhin, bu khng kh chng
xung khi ng, trong bui tic cho n, c mt bi din vn
thuyt ging v s xu xa ca ch ngha b quyn. Ni ti
tnh hu ngh ca Vit Nam v Lin X, ng trnh khng ni
trc tip Lin X, nhng gi chung l siu cng. Cc siu
cng l nhng tn n p bc lt quc t ln nht hin nay.
ng nhc nh phi on Dun nh th. Ri, hi kn o mt
cht, ng ku gi Vit Nam (CS) cng Trung Hoa chng li
Lin X. ng ni: Cng lc cng r, by gi nhn dn thy
rng trn chin chng siu cng b quyn l con ng sinh
t m nhn dn mi nc ang phi i u. ng ch ra rng
thi gian thay i, v khi ni ti Trung Hoa v Vit Nam,
ng khng dng thnh ng c - nh mi vi rng - nhng
li theo cung cch dch v l tnh lng ging x hi ch ngha
anh em, ng lu Dun rng bo tn v pht trin tnh hu
ngh l quyn li cn bn.
Dun tng tham d nhiu ba tic c trang hong
lng ly i Snh ng Nhn Dn Trung Hoa. Tuy nhin,
y l ln u tin Dun n Bc Kinh khng ch n gin
xin vin tr m cn xc quyt v tr on kt v c lp ca
Vit Nam. Dun khng ht li ca ngi s thnh cng ca Trung
Hoa trong cng cuc xy dng x hi ch ngha, tnh cm
nng nn v lng bit n su sc i vi s gip ca Trung
Hoa, nhng bng phng cch lch s, Dun gt b quan im

33

ca Trung Hoa i vi th gii. Dn ra rng chin thng ca

Vit Nam (CS) chng th c c nu khng c nhit tnh v
s gip to ln v gi tr ca cc nc x hi ch ngha anh
em - c ngha khi Lin X - Dun ni tip: Vi l do ,
thng li ny l thng li chung ca nhng lc lng x hi
ch ngha, c lp dn tc, dn ch v ha bnh trong cuc
chin u chung chng li ch ngha quc, chng li
quc M cng nh bn u s. Dun ni Vit Nam s khng
bt tay vi Trung Hoa trong phong tro chng Lin X. Tuy
nhin, mc d c s d bit v chnh tr ny, Dun cng yu cu
Trung Hoa vin tr. Dun nhc li cho ch nh hay rng Nhn
dn Vit Nam minh xc, trong giai on mi, cng nh trong
qu kh, h vui mng n nhn s gip nng nn v to ln
cng nh vin tr ca Trung Hoa. Ti H Ni, bn tin ca c
quan thng tn x Vit Nam ct b phn ni ti siu cng b
quyn trong bi din vn ca ng.
Vic Dun t chi, khng quan tm n ngh ca
Trung Hoa c ngha l to kh khn cho vic vin tr t pha
Bc Kinh. Nm tun l trc khi L Dun ln ng i Trung
Hoa, L Thanh Ngh, ngi c Trung Hoa gn cho bit danh
l tn n my v Ngh thng n Bc Kinh xin vin tr,
cng n Bc Kinh xin gip . Hi thng Su nm 1973,
Chu n Lai ngh Dun ngng chin min Nam trong vng
2 nm v ha vin tr cho Vit Nam (Bc Vit) thm nm nm
na. Nhng ngy 13 thng Tm nm 1975, khi Ngh n thm
Chu n Lai lc gn cht, Ngh nghe ging ni ca Chu
khc i. Theo t Peking Review s pht hnh sau , Chu
ni vi khch Vit Nam rng Trong chin tranh, khi bn ht
sc cn vin tr, chng ti phi ly nhiu th trong qun i
chng ti gip bn. Chng ti phi ht sc c gng gip
bn. S lng chng ti gip Vit Nam ng vo hng u
trong s chng ti vin tr cho cc nc khc. Bn hy cho
chng ti ngh ngi v ly li sc.
By gi, Dun thy nh lnh o Trung Hoa cng
quyt chm dt mi vin tr d c chun nhn, c vin
tr lng thc nh ha trc kia. H (TH) ni, by gi
chin tranh qua ri, Vit Nam phi t nui mnh. Trong sut
cuc hp vi Mao, Ngh c gng nhn nhng ni vi Mao
Khng c Trung Hoa l hu phng ln ca chng ti, khng
c s gip ca cc ng ch, khng c s gip ca Ch

34

tch, chng ti khng th thnh cng... Chng ti lun lun ni

rng chnh l Trung Hoa, khng phi Lin X, c th vin tr
cho chng ti nhng mn hng trc tip nht v hu ch nht,
nhng gi pht kh khn nht khi s mng chng ti treo bng
si tc... Nhng li nnh ht nh th cng chng em li li
ch g ngoi vi mn n khng li ti tr cho Vit Nam nhp
cng du v hng tiu dng. C iu r l Bc Kinh cha gch
s Vit Nam, ng sm ca li v vn Hong Sa v Trng
Sa. Trong khi ni chuyn vi L Dun ngy 24 thng Chn,
ng khng dng li tuyn truyn nh nhng hn o ny l
vng t thnh ca Trung Hoa v v vy, khng th thng
thuyt. ng ch ni rng vic gii quyt cc hn o ny phi
qua thng ngh.
Tuy nhin, s khc bit v chnh tr ca hai bn vn cn
qu ln v vic t khc ca Dun to kh khn cho ng ta
khi k bn thng co chung. Khng nhng Dun t khc k
thng co chung - nh trong chuyn ving thm chnh thc
nm 1973 - Dun cn hy b bui tip tn, theo nghi l, mi li
nc ch nh. l iu sau ny mt vin chc Trung Hoa cho
l Mt hnh ng khc thng ca ngi lnh o ng anh
em. Ngy 25 thng Chn Dun gh Thin Tn bng tu la ri
ln ng v Vit Nam. Sau chin tranh h c hnh ng s
nhc Bc Kinh.
Mt thng sau li c mt hnh ng s nhc khc khi
Dun i Moscow nhn vin tr theo nh ha hn l vin tr
lu di v k mt thng co chung tha nhn v tr chnh tr ca
Lin X ngoi quc. Sau , mt quan chc Trung Hoa ni
vi ti l thng co chung X Vit ngy 30 thng Mi l
Vit Nam u hng ch ngha b quyn.
S pht trin bn trong Vit Nam tung nh cng c
mi s hi ca Trung Hoa. Mc du Trung Hoa c ha ming
mc tiu ti thng nht Vit Nam, nhng nghi ngi v mt vin
tng thng nht chnh tr v cai tr ca hai min Vit Nam,
thay i mt cch c hiu qu s cn bng ng Dng.
Trong in vn chc mng Vit Nam chin thng, Bc Kinh
chua cht m ch mi quan tm ny: Chng ti chn thnh
mong mun nhn dn Min Nam VN s khng ngng gt hi
thng li to ln v mi m hn na trong cng cuc tip tc
u tranh thc hin cch mng dn tc v dn ch. Theo cch
thng ni th chin thng ca Min Nam VN chnh l do nhn

35

dn Min Nam ch khng do xe tng v binh lnh Bc Vit.

Trung Hoa ni r iu ny l c ly cch Min Nam ra khi
Bc Vit.
Trong vi thng u sau khi chim min Nam. Cc nh
lnh o CS gy ra mt n tng cho rng t ra cng phi 5
nm, min Nam s gi mt h thng kinh t v x hi khc bit
trc khi thng nht vi min Bc. Trong bi din vn mng
thng li ngy 19 thng Nm, L Dun tuyn b min Nam s
xy dng mt Ch nh nc dn ch - theo ngn ng
Mcxt, thn x hi ch ngha - Chnh ph Cch Mng Lm
thi Min Nam Vit Nam cng xin gia nhp - nh mt thnh
vin ring r - vo Lin Hp Quc. Nhng sau su thng iu
hnh cng vic Min Nam, nhng ngi lnh o ng CS
Vit Nam thy rng s tr hon thng nht l mt iu bt li.
Trong khi hy b mt cch mau l h thng t bn Min
Nam, c th to ra nhng bt n v i khng. Duy tr h thng
kinh t t do trong khi khng c cn b c kh nng c th
to ra tnh trng xo trn, v nghim trng hn, tng cng
khuynh hng tch ri min Nam. Cc nh lnh o CS Vit
Nam (H Ni) cng lo s Bc Kinh trc tip vi Cng Sn
Min Nam xuyn qua thiu s Hoa Kiu Ch Ln v mi
quan h cht ch ca Trung Hoa i Kampuchia. Tht ra,
Trung Hoa cng rt nhy bn trong vic min Nam tn ti ring
r vi Bc VN, to ra tranh lun trong vic thng nht Vit
Nam mau chng. iu ch lm ni bt mu mo ca Trung
Hoa.
Bng mt hnh ng ng kinh ngc, i pht thanh H
Ni v thnh ph H Ch Minh, hm 9 thng Mi Mt, cng
lc thng bo tr hon Hi ngh Hip thng Nam Bc chun
b ti thng nht, trong khi c quyt nh s hp trong vi
tun ti. Trung Hoa r rng vng mt th nay li a ra li
chc mng H Ni.
S tc gin ca Trung Hoa gia tng khi Vit Nam (CS)
tuyn b ngy 24 thng Mi Mt sau khi Hi ngh Hip
thng hp ba ngy thnh ph H Ch Minh, kt thc hi
ngh ny ca h. Trung Hoa ln ting v vn qun o
Trng Sa, do H Ni dng lc lng gii phng hi thng
T. Mt bi bnh lun di trn t Quang Minh nht bo
(Guangming daily) ca Trung Hoa xc nhn quyn s hu t
xa ca Trung Hoa. Khc vi thi ca ng hi thng Chn,

36

ni rng vn cc qun o c th thng thuyt, t bo ny

by gi li tuyn b l vng t thnh ca Trung Hoa. T
bo tuyn b mt cch ng ngi rng: Tt c nhng hn o
thuc v Trung Hoa phi c nm trong vng tay ca t m.
Khng nn lng trc e da gay gt ca Trung Hoa,
H Ni tin hnh vic cng c kim sot ton min Nam, bao
gm c mt triu ri Hoa Kiu. Thng Hai nm 1976, trong
khi chun b tng tuyn c, vic kim tra dn s c thc
hin, qua , ngi dn phi khai r quc tch ca mnh. Vic
khai l lch c th b tc mt quyn cng dn, bao gm c
khu phn lng thc, mt s rt ng ngi Trung Hoa
min Nam phi nhp Vit tch.
i vi Bc Kinh, y l s vi phm khng ch tha
c ming nm 1955 gia Trung Hoa v Bc Vit Nam cho
php tr dn Trung Hoa c tnh nguyn nhp Vit tch,
cng l mt chnh sch tng t ca Mt trn Gii phng Min
Nam VN. Trung Hoa phn khng ci gi l cng bc quc
tch i vi Hoa Kiu Vit Nam. C ba cuc hp tho
lun v vic ny hi thng Hai v thng T/ 1976 nhng khng
c kt qu. Ba nm sau, Nguyn Trng Vinh, i s Vit Nam
(CS) Bc Kinh gii thch cho ti: Khng c ci gi l tnh
nguyn trong tha hip 1955. Hai nm sau, s kin H Ni
i x vi Hoa Kiu nh trn chm ngi cho cuc ng Hoa
Vit.
Cng thi gian Vit Nam (CS) kim tra dn s v chun
b bu c thng nht t nc, H Ni cng c gng tng
cng v th ca h ng Dng bng cch li ko Lo vo
mt lin minh cht ch hn tho lun vi Kampuchia v vn
lnh th. Nhng ngi lnh o H Ni quyt nh thng
nht chnh quyn, thc hin cc k hoch ni b, tht cht hn
na mi giy lin kt vi cc nc lng ging. l nhng
iu kin chnh yu bt tay vo mt nhim v to ln l xy
dng t nc b tn ph v chin tranh v em li nhng ci
cch x hi x hi ch ngha. Tuy nhin, ma mai thay, chnh
sch ny lm cho Vit Nam cng mt lc i u vi hai k
th l Trung Hoa v Kampuchia trong mc tiu chung. Trong
khi c Trung Hoa v Kampuchia u c l l ring ca chnh
h tranh ci vi Vit Nam, h thng nht sc chng i
chng Vit Nam mi ni ln thnh mt sc mnh c th cai tr
ton ng Dng.

37

D ch hay tnh c, hai ngy sau khi tha c qun s

Trung Hoa v Kampuchia k Phnom Pnh, Vit Nam bc
u thc y thnh lp mt Lin minh ng Dng. Th tng
Cng ha Dn ch Nhn dn Lo v cng l tng b th ng
Nhn Dn Cch Mng Lo (LPRP) Kaysone Phomvihane, mt
lin minh lu nm vi Vit Nam ti H Ni thc hin cuc
ving thm chnh thc. Mt bn thng co chung c k gia
Kaysone v Dun hm 12 thng Hai/ 1976, tuyn b mi quan
h c bit tn ti gia hai nc nhm hp tc lu di v vin
tr h tng, cng nh phi hp hnh ng chng li ch
ngha quc v bn phn cch mng. Bn thng co chung
cng ha hn gia tng on kt gia Lo, Kampuchia v Vit
Nam. nh ca Vit Nam nhm bo m rng Lo trc
ht, s i theo hng Vit Nam. Mt quan st vin sau ny ni
vi ti nh vy. Vic x dng thnh ng quan h c bit
nhm cnh co Trung Hoa v Kampuchia l H Ni s khng
tha th Kampuchia lin minh vi Trung Hoa chng Vit
Nam.
V pha Bc Kinh, chng c phn ng tc khc no i
vi vic a ra cu quan h c bit. Vi tun sau, khi Vit
Nam tng bng t chc k nim mt nm gii phng min
Nam, Bc Kinh n tip dp ny vi mt v yn lng kh chu.
Chng c bi bnh lun no trn t Nhn Dn Nht Bo, chng
c in vn chc mng gi ti cho cc nh lnh o H Ni.
Phnom Pnh cng vy, h trnh nhng li bnh lun
cng khai trong dp ny. Tuy nhin, ngi ta c th c lng
c sc chng i ca Khmer v quan h c bit t
giai thoi c quc trng Kampuchia cng nh lnh o Mt
Trn on Kt Quc gia Kanpuchia, thi t Norodon Sihanouk
k li trong hi k ca ng La calice jusqu' la vie, rng sut
thng Chn/ 1975 khi thm ving H Ni, nhn dp k nim 30
Bc Vit Nam. Sihanouk v Khiu Samphan gp th tng
Phm Vn ng. ng mi n cm gia nh vi ngi Vit
Nam, thnh vin Chnh ph Cch mng Lm thi Min Nam
VN, (PRG) v cc nh lnh o Lo lc y cng c mt H
Ni. Trc s kinh ngc v hong hn ca Sihanouk, Samphan
lnh lng t chi, ni rng Kampuchia thch ba n ti t chc
gia hai ng. Sau ny, Samphan gii thch vi thi t: Chng
ta s khng bao gi ri vo ci by sp ca Vit Nam, nhng
ngi mun cai tr Kampuchia ca chng ta v nut trn ton

38

b Lin Bang ng Dng. Ci mt bui n ti nh th qu

tht l rt nguy him.
ng ngo p v mt Lin Bang ng Dng m ng
Cng Sn ng ng mun dng ln t thp nin 1930
m nh ngi Khmer. Ngy 17 thng T, k nim mt nm
gii phng Kampuchia, Ieng Sary, cng b m nh mi quan
h c bit nh th, ni rng Nhn dn chng ta kin quyt
khng cho nc ngoi chn vi nn c lp, quyn cai tr v
ton vn lnh th ca Kampuchia. m ch qun i Vit Nam
(CS) hin din Lo qua mi quan h c bit, Sary ni:
Vic phng v mt quc gia l bn phn ca chnh nhn dn
nc , v cch mng ch hon thnh do chnh nhn dn v
nn c lp ca t nc.
Mc d c nhng li ch trch nh vy, i s Vit Nam
ti Phnom Pnh, Phm Vn Ba, vn ng Kampuchia chp
thun ngh ca Vit Nam m mt cuc hp thng nh vo
thng Su. Trong khi ng vng trn mt chnh tr, nc
Kampuchia Dn Ch vn tm cch gii quyt vn bin gii.
Thc ra, v pha Phnom Pnh, thi ca Vit Nam v cuc
thng tho ch quyn lnh th l mt th nghim v lng tt
ca H Ni v v vy, phi c iu kin tin quyt chnh yu
cho hi ngh thng nh.
Th trng b ngoi giao Vit Nam Phan Hin, n
Phnom Pnh ngy 4 thng Nm, thng thuyt trong hai tun
v vn bin gii. Cuc thng tho tc thi gp kh khn
khi Vit Nam i x dng bn trc 1954 do Php n hnh
vch ranh gii, trong khi Kampuchia, d chp thun dng
bn ny lm cn bn cho vic tho lun, nhng i quyn
sa i ng bin gii. V sau, Ieng Sary gii thch: Bn
ca Php c li cho Vit Nam v khi bn y c v ra,
Nam K l thuc a Php. Nu chng ti chp thun theo bn
y v bin gii th Vit Nam s chp thun ng phn
ranh hi phn.
Vn khng phi l hi phn do Php v trong bn .
Nm 1939, ng ranh Brvi - c gi theo tn Jules Brvi,
ton quyn Php ng Dng - bao gm lun c nhng hn
o nm gia Nam K v Kampuchia. Con ng ny nhm
mt gc 140 k t b bin gia hai nc ra ti vnh Xim
La, nhng xc nh o Ph Quc 1 dm ri nm trong khu
vc cai tr ca Nam K l mc ch ca chnh quyn thc dn.

39

Tuy nhin, chnh Brvi c ni thm; vn ch quyn nhng

o ny vn cn phi ch.
Trong cuc thng thuyt gia Kampuchia v Mt Trn
Gii Phng nm 1966, lc y Mt Trn Gii Phng Min Nam
VN cn s ng h ca thi t Sihanouk, v ng khng phi l
ngi i lp, Vit Nam chp thun ng ranh Brvi. Trong
cuc phng vn Paris hi thng Su nm 1977, (Khi cuc hp
ca Phan Hin hi thng nm trc cn gi b mt), ti hi
Hin ti sao H Ni chp thun ng ranh Brvi th ng ta
tr li: Vng, bi v khi chng ti chp thun ng ranh
Brvi, chng ti khng r ln ranh hi phn, lc a, v.v...
nhng iu qui d mi. R rng l c s ng t khi c vic
khai thc du la ngoi thm lc a vo thp nin 1970, H
Ni phi nhn li hi phn ca h.

Thi gian kh khn cho mt ton quay phim

Trong thi gian thng tho Phnom Pnh, Phan Hin
ng t vn ch quyn cc hn o cn bn theo ng
ranh Brvi. Nhng o pha Bc ng ranh ny th thuc
Kampuchia v o no pha Nam th thuc Vit Nam, nhng
Hin li ngh v li ng ranh ny. V sau, Phnom Pnh t
co ngh ca Vit Nam l nhm ginh mt s ln phn bin
ca Kanpuchia. i vi ngi Khmer, r rng bn bnh
trng Vit Nam mun ginh t Kampuchia. Cuc tho lun
b hon, ri coi nh cht t , khng hp li. Cng chiu
hng , hi ngh thng nh cng cht lun. Tuy nhin, d
tht bi trn mt thng thuyt, cha bn no ng sm ca li.
Phan Hin quay v H Ni, em theo li mi ca Ieng Sary
mi bo ch Vit Nam n thm nc Kampuchia Dn Ch kn
mt nh bng.
Thng By nm 1976, mt on i biu bo ch v
truyn hnh Vit Nam do Trn Thanh Xun, ph gim c Vit
Nam Thng Tn x dn u l on bo ch ngoi quc u
tin n thm Kampuchia. Xun, 50 tui, lc lng, eo king,
c chn v Xun c du hc Php, bit r Pol Pot v Ieng
Sary v nhiu ngi khc sau khi Php v, tr thnh cc nh
lnh o Cng Sn Kampuchia. Pol Pot, con ngi b mt, l
lch tht vn cn l mt vn ngi ngoi ang tra cu, xut

40

hin t bng ti cho Xun phng vn v chp hnh. Bn

nm sau, khi hi tng cuc gp g ny, Xun ni rng Pol Pot
vn cn duyn dng, khng ch l mt ngi ch nh kh i,
m cn l ngi Xun phng vn u tin t trc ti gi. Pol
Pot t lng cm n ca Kampuchia i vi bn hu v anh em
Vit Nam v s gip trong qu kh v ni rng tnh hu
ngh v on kt gia hai pha l v vn chin lc v tnh
cm thing ling.
Mc tiu ca Kampuchia mi bo ch Vit Nam - nh
Xun gii thch trong cuc phng vn hi thng Ging nm
1981 ti thnh ph H Ch Minh - chnh v s ph hoi do cc
bn tng trnh sai lc to ra, s ch trch ca cc i s Ty
phng u tin n thm Kampuchia hi thng Ba. Pol Pot
ngh rng Vit Nam ng l nhng nh lm bo lm cng vic
ny. Pol Pot cng khng sai lm. D nhng ngi Vit Nam
ny hon ton xc ng trc bi cnh ca t nc
Kampuchia, Hong Tng, ngi c cp mt diu hu oan chc
rng khng mt n tng no m khng c cht lc trong
bn tng trnh ca h. on quay phim ca chng ti gp
phi nhiu kh khn trong vic tm cho ra nhng n ci ca
nng dn ang xy dng t nc. Trng h ht sc cau c v
bun b. Xun nh li nh th. Chnh Tng cng nhc li mt
cu trn t Nhn Dn v ni: Trong khi cc thnh ph th
trng khng, dn chng u lm vic ngoi ng. Tt hn l
nn tp trung vo vic hn gn vt thng chin tranh do Lon
Nol v M gy nn. Cuc ving thm y nhng biu tng
thm khc. Mt nm sau, Tng tit l rng Pol Pot c thi
him c vi ng ta bng cch gi biu Tng mt mn qu:
Mt con vt n tht ngi, con c su con. Tht ra, Pol Pot c
nhiu biu tng trong tr khi chn qu. Sau ny, trong vic
tuyn truyn ca Khmer , h thng gi Vit Nam l
nhng con c su vong n.
V s quan h gia Vit Nam vi Trung Hoa v
Kampuchia cng lc cng cng thng, H Ni gia tng thn hu
vi th gii khng Cng Sn. Trong nhng thng ngay sau ton
thng, Vit Nam (CS) hunh hoang tha m nhng nc chng
Cng trong Hip hi ng Nam (ASEAN) v trong qu kh,
h tn tr quc M, v yu cu tho b cc cn c qun
s M Thi Lan v Philippines. Cui nm 1975, Vit Nam
thy Trung Hoa ve vn cc nc ASEAN chng li Lin X

41

v Vit Nam, c bit l c gng ca Bc Kinh lm mi li cho

Thi Lan v Kampuchia. Ch mt thng sau khi Saigon sp ,
Trung Hoa bnh thng ha ngoi giao vi Thi Lan. Thng
Mi/ 1975, trong khi Vit Nam (CS) cha thit lp ngoi giao
vi Thi Lan, th Ieng Sary, nh Trung Hoa, thc hin chuyn
i Bangkok bng my bay ca Trung Hoa, ph v quan h
bng gi gia hai nc.
Trong khi Vit Nam t thy mnh l tin n x hi
ch ngha ng Nam v p mt vin tng tr thnh
trung tm cch mng cho phong tro Cng Sn khu vc ny,
cc nh lnh o Cng Sn H Ni c t ho thy rng
u tin ti thng ca h l xy dng li mt nn kinh t rch
nt. Cc phong tro u tranh cng cn trong thi k u tr, v
vy, H Ni phi ng u vi nhng ch mnh. Bnh
thng ha quan h vi cc nc lng ging l cn thit v c
hai mt chnh tr v kinh t. Vit Nam khng cn c hi
nhn vin tr Ty phng nu H Ni b coi nh k quy ri
trong vng.

S im lng kh chu Bc Kinh

Ngy By thng Nm, ba ngy sau khi thng nht chnh
quyn Nam Bc Vit Nam, tr thnh nc Cng Ha X Hi
Ch Ngha Vit Nam, H Ni thng bo chng trnh 4 im
thit lp v pht trin quan h hu ngh v hp tc trn
nhiu lnh vc vi cc nc ng Nam , t cn bn trn s
tn trng nn c lp ca nhau, khng nc no cho nc
ngoi lp cn c trc tip hay gin tip chng nhau, h theo
ui chnh sch lng ging tt, pht trin hp tc, nhm gi
cho mi quc gia nhng iu kin c bit v v nn c lp,
ha bnh v trung lp tht s ca ng Nam .
Mt tun sau, Phan Hin i thm Philippines, Malaysia,
Singapore, Indonesia v Min in. Trong chuyn i ny, Hin
gii thch rng trong qu kh bo ch H Ni tn cng cc
nc ng Nam bng mt lun iu kho lo. Hin ni Bo
ch vit v ci g h cm nhn, nhng khng phi l quan
im ca chnh ph. D chng c nc no ngh rng Vit
Nam (CS) t ph phn mnh, phn ng ca h cng ch l gt

42

u lch s. Mc d Singapore vn cn bi quan v mun ca

H Ni tr thnh mt nc lng ging tt, Hin cng gy
c n tng vi cc nc khc rng Vit Nam (CS) thnh
tht mong tm thn hu mc d c s khc bit v ch ngha.
C ngha l H Ni by gi mm ci hn l nt n cc nc
ASEAN v by t s khuy kha.
Mt nhn vt hng u ca b ngoi giao M Lai, sau
chuyn i ca Hin ti Kuala Lumpur ni vi ti: Chng ti
c n tng Vit Nam (CS) mun gi khong cch cn bng
gia Moscow v Bc Kinh. Hin ni vi cc vin chc M Lai
l Vit Nam (CS) chng li b quyn ca cc nc ln. V
khng ai c php dng cn c hi qun Cam Ranh. Mt
vin chc M Lai ni: R rng l li bng gi ni ti Lin
X. V cng chng hay ho g m ni vic y vi cc nc
khng Cng Sn. M lai cng tm c mt iu hay, chnh l
Lin X v cc nh ngoi giao ng u ht sc mong mun
tm ra nhng g m Hin ni v h. C iu khi hi l khi bay
ngang vng tri Trng Sa trn ng bay t Manila ti Kuala
Lumpur, Hin chng ni bng gi bt c vn g v Trung
Hoa c.
Tuy nhin, Trung Hoa quan st c gng ca Vit Nam
gt hi tnh bn cc nc ng Nam trong s im lng kh
chu. Tn Hoa x thng a tin nhng vn quan trng
trong ni b v ngoi giao ca Vit Nam, hon ton khng ni
g ti chuyn i ca Hin. Vi ngy sau khi Hin tr v H Ni,
i pht thanh Bc Kinh pht i mt bi bnh lun, lu cc
nc ASEAN chng Lin X xm nhp v bnh trng. Bi
bnh lun vit Bao lu nhn dn cc nc ng Nam on
kt nh mt, kin tr chin u, h khng ch nh ui con
cp m cn c th thnh cng trong vic bo v nn c lp v
cai tr ca h.
Bui pht thanh cho thy khng cn nghi ng g v iu
ni ti s xm nhp ca Lin X. D Bc Kinh lp i lp li
vic ln n Vit Nam (CS), vi ngi Vit Nam trc tnh khng
che du vic h ng v pha Lin X chng Trung Hoa. Trong
cuc phng vn ca nh bo Thy in Eric Pierre, hi thng
By, Hong Tng ni: Hin nhin l c li cho Lin X v
Vit Nam trong vic gim bt nh hng ca Trung Hoa ti
vng ny. y l mt du n m sau ny cc nh lnh o

43

Trung Hoa nhc H Ni nh rng Vit Nam (CS) lm au

nhc nhn dn Trung Hoa nh th no.
Ma h nm 1976, Trung Hoa cng qu u t v vic
tranh ginh quyn lc quc t chng li chnh sch ngoi giao
ca Vit Nam (CS) bng ng li tuyn truyn. T cui 1973,
b chnh tr ng Cng Sn Trung Hoa chia r su sc: Mt s
ng v phe thc tin ca Chu n Lai, tm cch loi b s e
da ca Lin X bng lin minh vi Hoa K. Chng li l
nhm cc oan do Trng Xun Kiu v Vng Hng Vn
lnh o. H chng li c hai siu cng v ku gi mt cuc
chin u v trang ton din chng ch ngha quc. C hai
nhm u tch cc ng h Khmer . Nhm cc oan dn dn
ginh u th nh nm c tay Mao v sc chng c ca nhm
Chu suy yu dn. Nm 1974-75, nhm cc oan thc hin mt
cuc tn cng th bo vo mi lin lc vi M v kch s
ha du Lin X - Hoa K l nh vo chnh sch ca Chu n
Lai.
Thng Ging 1976, Chu n Lai qua i. ng Tiu
Bnh, cnh tay mt ca Chu b thanh trng vo thng T nm
. Cn cn by gi t u th cho nhm cc oan. Hoa Quc
Phong, mt ngi H Nam lc lng, l thnh vin ca nhm
cc oan cng c c ngi v lnh o. Tuy nhin y khng
phi l chin thng quyt nh. Ri vo nhng gi u tin ca
ngy 9 thng Chn, nh trng ti v i, Mao, bin mt khi
chnh trng. Bt thn s phn Trung Hoa cn bng, cng nh
cnh ng ca Trung Hoa vi ton th gii. Cng vi 900 triu
ngi Trung Hoa, cc nh lnh o trn ton th gii, v c
bit Moscow, Washington, H Ni, v Phnom Pnh, ngi ta
hng mt v Bc Kinh v ch i.

44

Thi t Norodom Sihanouk:

K chin thng

Ti ngi nh sang trng trn ng Anti-Imperalism

Bc Kinh, thi t Norodom Sihanouk c tin Phnom Pnh
tht th. Mt bn tin in do mt vin chc Bc Kinh mang n
cho ng vo sng hm 17 thng T/1975. ng minh ca ng
nm nm nay ang tin vo th Kampuchia.
Tng Lon Nol, bnh bi lit, ngi cm u cuc o
chnh nm 1970 lt Sihanouk lu vong sang Hoa K.
Nhng tn phn bi hp tc vi Lon Nol, hoc trn chy,
hoc u hng Khmer . Chin tranh chm dt. Canh bc thi
t chi hi thng T/1970 vi k th lu nm Cng sn cng
tr xong ri. Danh d ca ng c bo tn. Nhng tng t v
chnh tr gia phn ng v tham lam tin bc tn ng
xung bn nh sau cuc o chnh, nay b qung vo thng rc
lch s. Ngi cha ca nn c lp Kampuchia khng mun
chm dt s nghip chnh tr ca mnh bng cuc i lu vong
ca ng qun vng. ng ta cng nhn bit rng chin
thng ca Khmer cng c ngha l chm dt vai tr ca
ng: Biu tng cho s thng nht v chnh thng cuc khng
chin ca nhn dn Khmer. Trong mt cuc phng vn nm
1973, khi Khmer khng cn dng ng ta na, thi t
Sihanouk ni: H c th nh pht ti nh nh pht ht anh
o. l s biu l ni s hi chnh ng nhm trc
nhng iu sau ny s pht trin thm. Khi l mng chin
thng Bc Kinh qua v nhiu tun l qua i, chng c tin
tc no gi Sihanouk tr v vng gii phng, Sihanouk bt u

45

lo lng t hi khi no th gi pht kinh hong ca i ng s

n.
ng ta thc dc i din Khmer Bc Kinh: Cho
ti tr v Phnom Pnh. Nu ng khng mun Sihanouk lm
quc trng th l quyn ng. Ti khng mun lm quc
trng nhng ti mun sng Kampuchia, khng mun lm
ngi lu vong. Ngi i din cho Khmer ni: Vng,
ng c th v, nhng khng phi lc ny, lc chng ti ang
i u vi nhiu kh khn. H ni vi ng ta: Ngi khng
lin h g n nhng kh khn ny. R rng Khmer khng
mun liu lnh a ng hong lm lnh ny v li Kampuchia
ng x dng mnh li ca ng trc nhn dn. Trong khi
ng hong lo lng ch i th Khmer tip tc xua ui v
phn tn dn ra khi ht mi thnh ph, nhng ngi dn m
h cho l b tim nhim quc v phn ng. Cuc cch
mng huy hong bt u.
T nm 1970, khi ng hong b trut ph ny lin minh
vi Khmer , cng lc ng cng tht vng v vai tr ca ng
ch l mt biu tng lnh o lu vong. Nhiu ln ng ta i
v thm khu du kch nhng b t khc v l do an ninh. iu
lm ng hong 53 tui, nguyn l vua pht lng nht l s gim
st lin tc ca mt ngi m ng phi min cng tip xc.
l Ieng Sary, ngi anh s 2 ca Khmer , i din
Bc Kinh. iu lm cho ng nh li nhng c vn ngi
Php, nhng ngi theo di tng bc chn ca ng trong
nhng nm ng lm vua b nhn cho thc dn Php
Kampuchia. Trong chuyn ving thm H Ni nm 1973,
Sihanouk sut gy ra mt s c ngoi giao khi ng ta t gic
Ieng Sary. i s Thy in H Ni, Jean-Christophe Oberg,
n thm ng ti nh khch. ng hong than phin bng ging
ni the th: Tha ng i s. Thng Ieng Sary kh lun lun
theo di ti. Khi i ra khi phng ny, nu nhn xung chn
mn, ng s thy cp chn ca n. Hn lun lun ng
nghe ln. ng i s lung cung bc ra khi phng, khng
dm nhn xung chn mn.
Thng Ba/1973, Khmer kim sot mt vng rng
ln Kampuchia. Sau khi hip nh Paris k xong, ngn
cm M nm bom Nam Vit Nam, ng mn H Ch Minh
tr nn an ton. Ln u tin, Sihanouk c php v thm
vng gii phng, trong ni a Kampuchia. Chuyn i y, d c

46

s nng tinh thn, ng ta thy ng khng cn thch hp vi

Khmer ang cng ngy cng m rng vng kim sot ca
h. Sut trong chuyn i, ng v v, b hong Monique, b cc
lnh t Khmer ngn chn. H kim sot mt cch cht ch,
khng cho ng v b hong tip xc trc tip vi dn chng.
Tt c nhng g ng ta thy ch l nhng khun mt d dn ca
ngi dn, ang nm tay a cao t r quyt tm, v h vang
khu hiu. Chng c c hi no nh ng thng lm trc kia,
nhy x vo m ng, nm vai, cm tay ngi dn ang h to
Samdec (cha gi dn tc)
Chu n Lai l ngi bn v cng l ngi bo v
Sihanouk, chia x vi ng nhng mi lo lng i vi bn
Khmer cc oan. Hi u thng Hai/1973, Chu n Lai ni
vi Kissinger: C kh nng Kampuchia b nhum hon
ton. Nu iu y xy ra, s to ra nhiu kh khn ln hn. (10)
Vi Chu, gii php hay nht l a Sihanouk v nm quyn
Kampuchia. Tuy nhin, nhng c gng ca Chu thuyt phc
Hoa K Hoa K ni vi ng hong nn tr v b tht bi.
Cui cng, hai nm sau, khi Hoa K trut ph Lon Nol v yu
cu thi t tr v nc th Khmer hu nh hon ton
chin thng. Trng nhim s lin lc ca Hoa K Bc Kinh,
George Bush, qua i s Php, yu cu Sihanouk tr v lnh
o chnh ph trung lp Kampuchia. Ngy 11 thng T, Hoa
K a ra li ngh chnh thc, Sihanouk tr v Phnom
Pnh trn mt chuyn bay ca Trung Hoa v nm quyn lnh
o t nc. An ninh cho c nhn Sihanouk c bo m.
Nhng khi th Khmer ngoi thnh ph Phnom
Pnh. Ngay c Chu n Lai cng khng ng k hoch ny.
Sng ngy 12 thng T, ngh ca Hoa K b bc b. Trong
my ting ng h, cuc hnh qun Phng hong vi chng
hai chc trc thng ca Hi qun Hoa K di tn cc vin chc
M vi nhng ngi hp tc vi h Phnom Pnh. Canh bc
qua. Nh li vic ny, Sihanouk ni vi ti: ng l qu
tr.
Khng ging nm 1953, khi ng ta ginh c lp cho
Kampuchia t tay ngi Php, Sihanouk khng cn v th
quyt nh thi gian v phng cch hot ng na.
Tt c s khn kho m ng ta hc c trong ba mi
bn nm trn ngai vng tung nh v dng. Nm 1941, Php
chn Sihanouk, 19 tui, hu du dng Norodom ca hong gia,

47

m khng chn ngi bn dng Sisowath i lp v Php tin

rng ng ta kho lo hn. B Decoux, v ton quyn Php
ng Dng gii thch khi nhn cu hc tr nh: V anh ta d
thng, cu nh y. Sihanouk c ng b Ton quyn mi
dng cm tra ti dinh Norodom Saigon.
Chng bao lu ng hong tay chi ny a thch chnh tr
v bt u vui hng ngi bu. ng ta kho lo lo li cc ng
phi chnh tr i Php tr quyn t do v ng t to cho mnh
v th ngi quc gia. T mt ng vua b nhn, ng tr thnh
ngi ng u i c lp cho Kampuchia. Trc mt tng
thng Php Vincent Auriol v ngoi trng M Foster Dulles,
ng ta ni rng c lp l v kh chng Cng sn, nhng
ngi ang ging cao ngn c chng thc dn. ng ta x
dng bo ch quc t v lm iu b rt kch nh l t nguyn
lu vong khi Kampuchia, gy kh khn cho Php, ginh c
s ng h ca Php cho ngi v mnh. Cui cng, thng 11 nm
1953, Php nhng quyn c lp tng cng sc mnh
chng H Ch Minh, lnh t Vit Minh.
Trong sut 17 nm lo li Kampuchia, ng hong cai
tr t nc ng vi y long tri nht. Nhm mc ch thc
hin ton b quyn hn ca mt ngi ng u t nc hn
l mt v quc vng theo nh ch, Sihanouk nhng ngi cho
vua cha nm 1960. T nhng bi vit trn bo cho ti nhng
chng trnh thy li hay thit lp nhng trung tm y t hng
thn, chng c vic no nm ngoi s chm ch ca ng. ng
t xng l hu phi hoc cng ha, i nghch vi Khmer
Xanh hay t phi Khmer , c hai u b ln n l nhng phn
t trung thnh vi nhng phn t c ca Kampuchia. ng
nhn tm nh ui Khmer nhng cng c gng h hp
tc trong chnh quyn ca ng. Hi u thp nin 1960, nhng
lnh t Khmer nh Khiu Samphan, Hou-Youn v Hu-Nim
l cc b trng trong chnh ph ng. Bn trong, ng c hng
ngn gi t phi qua pha Ch ngha X Hi Pht gio nhn
hiu t bn ngoi gn cho, c ting l c on v qu i bi
v thiu nhng phn t tt v nhiu bn theo ui. Bn ngoi,
c gng ca ng l nhm duy tr nn c lp v ton vn ca
Kampuchia bng hnh ng yu t gi cn bng gia cc th
lc quc t. Tuy nhin, khi chin tranh Vit Nam gia tng
cng v nhng kh khn ni b Kampuchia cng gia tng

48

th nhng vin chc cao cp ca Sihanouk b git giy lt

ng.
Nhm mc ch gip Bc Vit Nam, nhng ngi
theo Sihanouk thy trc rng cui cng H Ni s thng v s
l mt quc gia hng mnh ng Dng, ng i hng
trung lp, dnh cho H Ni mt vng t thnh dc theo bin
gii, v vn chuyn v kh qua nhng hi cng Kampuchia.
Nhng bin ng do thi nt, iu hnh sai lc, v thiu vin
tr M to nn nhiu bt mn chnh tr. Gin d v s hin din
ca ngi Vit lm bng thm ngn la ang chy, vi s ng
h ngm ngm ca M, tng Lon Nol lt Sihanouk khi ng
ny trn ng t Moscow v nc sau khi cha bnh Php.
Do Vit Nam (BV) v Trung Hoa thc y, ng danh ngha
ng cho khng chin qun Kampuchia v c tr ti Bc Kinh.
Ma h nm 1975, ng ngc nhin t hi khng bit
bao lu na th Bc Kinh s tr thnh ni c tr thng trc
ca ng. Khng c tin chuyn lu ra ngoi quc, khng ging
nh nhng nh cai tr b lt khc, Sihanouk khng c cch
no khc l nh phi nh vo s gip ca hai nc Trung
Hoa v Bc Triu Tin bn hu. Mao v Chu ni vi ng mun
y bao lu cng c. Ch tch Bc Triu Tin Kim Nht
Thnh ra lnh xy mt lu i v i nhn xung h Chhang
Sou On Bnh Nhng cho ng c ng. Thng 9/1975,
Sihanouk ang Bnh Nhng th ph Th tng Chnh ph
Lin hip Quc gia Kampuchia (chnh ph lu vong do
Sihanouk thnh lp c s hp tc ca Khmer , vit tt theo
thing Php l GRUNK -Royal Government National Union of
Kampuchia-) Khiu Samphan v B trng thng tin Ieng
Thirith (v ca Ieng Sary) n mi. Sihanouk nh li Khiu
Samphan ni vi ng: Nay chng ti ht sc sn sng n
cho Ngi. By gi chng ti to iu kin trm phn trm
Cng sn. Chng ti vt qua Trung Hoa anh em. Vi mt
bc nhy vt v i, chng ti c th t ti mc ch ca ch
ngha Cng sn m khng cn kinh qua giai on x hi ch
ngha. iu y lm ng ht sc bi ri nhng ng vn hi hp
v vic tr v nc.
H cng v Bc Kinh bng tu la. y, mt chic
Boeing 707 ca Trung Hoa a h v Phnom Pnh. Trc khi
ri Bc Kinh, Sihanouk v Monique c Khiu Samphan i
km, n co bit ch tch Mao v th tng Chu. Run ry v

49

bnh Parkinson, Mao, 82 tui, khng ni c nhiu. Tuy

nhin, mt trong nhng li ch dn ca ng sau y l r rng.
ng ta ni vi Khiu Samphan v Ieng Thirith Xin vui lng
ng a thi t Sihanouk v v ng vo hp tc x. Vi
Sihanouk, li ni ny chnh l li cu mng.
B bnh ung th ti thi k cht, Chu ch cn l ci
bng ca mnh. Vi ging ni yu t ch nghe, ng nn n
Khiu Samphan Vui lng tin ln Cng sn ch ngha chm
chm, tng bc mt. Bn khng th tin ngay ln Cng sn
Ch ngha, phi tng bc mt. Xin vui lng i tng bc nh,
chm v chc. Xc ng hn l li khuyn co tin liu ca
ng: ng i theo con ng Bc Nhy Vt v i tht
bi ca chng ti. ng ta nhc li nhng chin dch o tng
ca Trung Hoa nhm khn trng xy dng Cng sn ch
ngha hi cui thp nin 1950 li mt nn kinh t nh
trong l st sinh. Samphan v Thirith ci mt cch thng cm.
Nghe nhiu khoa trng vic ang xy dng mt ch Cng
Sn thun ty cho Kampuchia, Sihanouk hiu ngay nhng n
ci y ni ln c g.
Ngy 9 thng Chn li mt ln l ln. Thin An Mn
c trang hong c, n, hoa, chc mng Sihanouk iu m
ng Tiu Bnh ni v Sihanouk trc kia Tr v trong vinh
quang. Khi chic my bay Boeing ca Trung Hoa nhm hng
h cnh xung phi trng Pochentong ca Phnom Pnh,
Sihanouk nhn xung nhng mi ngi v ct thp vng ca
thnh ph nm di bn i. y l ln u tin k t thng
ging 1970 ng li a mt nhn xung th quay lng li
vi ng. Phnom Pnh trong l hn v khng c s sng di
hi nng mt tri gia bui sng mai. So vi mi ngn ngi
ng cht ng ph Bc Kinh cho t bit ng hong,
y ch c mt m ng hn tp phi o Pochentong. Mt
nhm cc ng si o vng ngh cng ng trong m ng cu
nguyn cho ng trc khi ng ln xe i vo thnh ph vng
tanh. l s nhng b cui cng m ng chng kin di
ch Khmer Kampuchia.
Sihanouk mun khc khi nhn thnh ph ma qui m
mt thi c coi l thnh ph p nht ca ng Dng thuc
Php. Nhng i l vi hai hng cy xanh, cng qun, nhng
bit th theo kiu nhit i Nam M, thp vng, lu i hong
gia v cha chin vn cn y, trong mu tang tc. Khmer

50

gii thch vi ng hong vic xua dn ra khi thnh ph l cn

thit v khng c lng thc nui dn v cng v vn an
ninh. H khng ni vi ng hong l bc i nhy vt tin
ln Cng sn Ch ngha. Trong vic xua ui hng lot dn
chng hi thng T, c ng ch gi ca Sihanouk, ng hong
Monireth v mt trong nhng b c ca ng cng b ui v
vng qu. Li yu cu ca ng c i thm nhng ngi y b
t khc. H tr li vi ng H c chm sc cn thn. Ngi
s c thm h khi Ngi t Nu c tr li. Tuy nhin,
khng bao gi ng gp li h. K hoch ca Khmer trong
chuyn i ba tun l Phnom Pnh l to nim tin i vi s
lnh o ca ng trc khi h gi ng i Nu c i chic
gh cho Kampuchia ti i Hi ng Lin Hp Quc.
Sihanouk v ty tng c a i thuyn trn sng Mkng,
tic tng sang trng, cc bui hi ti c tnh cch mng nhng
khng bao gi ng gp nhng ngi dn bin mt khi
Phnom Pnh.
Chng bao lu Sihanouk bit nhng g Khmer ngh
v nhng li khuyn co ca Chu n Lai l tng bc chm
chm tin ln X hi Ch ngha. Son Sen, t lnh Qun i, v
Khiu Samphan ni vi ng Kampuchia s chng t cho th
gii bit rng ch trong mt nht chi ln h tin ln Cng
sn Ch ngha hon ton. V vy tn tui t nc chng ta s
c vit bng ch vng trong lch s th gii nh l mt quc
gia u tin thnh cng trong vic cng sn ha m khng c
bc chn no l v ch.
Sau khi tr v Bc Kinh hi u thng Mi, ng ta
cho nhng ngi trong gia nh v nhng ngi theo ng ty
la chn. ng ta, v l ngi yu nc v ngi ng u quc
gia, s v li Kampuchia sau khi i din cho nc ng Lin
Hp Quc, cn h mun u th ty. Mt s ph t ca ng
v xc ng trc cnh Phnom Pnh nn khng dm tr v. H
i Php.
Trn ng i, Sihanouk gh qua Php. Mt s ng
ngi Kampuchia n cho mng ng ti phi trng Charles
De Gaulle. Sau , mt s trong bn h ti t dinh ca i s
Kampuchia Paris nghe ng hong ln u tin ni chuyn
v s sinh sng ca ngi dn di ch Khmer . H ngc
nhin v ng hong vn thng si ni th by gi li thn
trng. Mt ngi hi ng v nhng binh lnh ca Lon Nol by

51

gi ra sao! ng ta tr li l Angkar (t chc Cng sn rt quyn

lc) cho mi ngi mt chic chiu, mt ci mng v a h i
trng la. ng ta ni thm h c c nhng g h cn. Ngi
st cnh ng, Ieng Sary ch ci v nhng lnh t Khmer
khc gt u tn thng. Khng c mt ngi bn c no ca
Sihanouk c th vt qua c mng li an ninh gp ring
ng. Sihanouk c th thy trc iu g ang n. Nhng v
lng t cao, nhng tnh cm bt buc, c th ku gi ng b i
rt nhiu. Thng 12/1975, ng cng v, b Monique, m v, 22
a con v chu, ln ng tr v Kampuchia.

T tm
v chut

52

Vo mt thi im thch hp nht, H Ni l thnh ph

trng c v trm t. Vi ci lnh thu xng, nhng ngi dn
thiu mc thng trong nh. Qua nhng hng cy di, thnh
ph gi nua ny trng vng v v bun. Ngi i b chm
chm, cong lng trn xe p, chong khn quanh c chng gi
lnh, o chong ngoi bng vi si trn hay o c nt ko che
ly thn th. Ti lng tng khi tip cn vi s giao thng run
ry v lng l y ca ngi H Ni khi ti mc mt ci o
ngoi nhi bng tt v mang gng tay, ci chic xe p Raleigh
bng long mn ca mt nh ngoi giao. Nu ti ngi trong
xe hi, ngi ta khng th thy li n mc ni bt nh vy. Ti
khng cn n mt chic Volga mu xm thu mt vn
phng du lch H Ni, cn cho nhng cuc thm ving chnh
thc. Ti gi tr cho b Ngoi giao (VN) bn hng dn, ni
rng ti chng c hn vi ai chiu hm . Cuc hn kn o
ca ti l vo hm 23 thng Mi mt/1977 vi mt ngi m
b Ngoi giao chng my a.
Chiu hm y c gi, tri khng sng lm, ti ln ra
cng sau khch sn Thng Nht ri nhm ti ta i s
Kampuchia. Vit Nam v Kampuchia vn cn lch s chc
mng nhau vo cc dp l lc, nhng quan h th suy thoi
nhiu. Chuyn i Bc Kinh ca Pol Pt hi thng Mi v
nhng cuc tn cng chng Vit Nam (CS) c bt m cht t
l nhng xc nhn cng khai u tin v cuc khng hong.
Trong chuyn i c gh th Vn Tng ca Lo trn ng
i H Ni, ln u tin ti nghe mt nh ngoi giao Vit Nam
ni v nhng cuc tn cng tn bo vo Vit Nam ca Khmer
trong my thng va qua. Do , ti cng nghe long
thong pha Khmer ni ngc li v cuc xung t ny.
Mt nh ngoi giao ngi M Ty C thn vi Khmer
xp t cho ti c gp In Sivouth, c vn chnh tr ca
ta i s Kampuchia. T xa, ngi ta c th nhn thy ngn c
nh mu ca ta i s bay ln trong gi, phn chiu trn
mu en ca nh cng qun xy theo kiu thuc a. Tt c
cc ca s ng kn mt. Chng c du hiu no chng t c s
sng trong ngoi tr mt ngi cnh st Vit Nam o qun
mu rm, m xm ng gc cng ra vo. Anh ta thy ti khi
ti xung xe p i thng vo cng. Cng vic anh ta, ging
nh bt c ta i s no khc y, l ui ngi Vit

53

Nam xa ra. D i xe p, r rng ti l ngi ngoi quc, v

vy, chng b cng anh ta ch ti.
Sau khi ti bm chung mt lc, cnh ca g ta i s
cn thn h ra mt cht. Qua khong ca, mt cp mt l ra. C
ting ni gn nh thm th: ng Chanda? Cnh ca h ra cho
ti lt vo ri ng li ngay sau lng. Va quen mt vi
hnh lang ti, ti thy In Sivouth. Bn trong ta i s tri
ti ri, ngn n treo trn trn nh v ra mt khong nh sng
trong vn phng ng ta, tt c cc ca s u ng v bung
mn. Sivouth, nh ngi, hi cm vi ci tui trn bn mi
mt cht, ci nht nht. Bng mt th ting Php trn tru, ng
ta ni: y l tt c ci cn thit ngn Vit Nam khi nghe
ln c. Sivouth c v hi khng ging Khmer . ng ta
cha bao gi trong mt khu. Khi cn l sinh vin Paris, ng
theo Cng sn v gia nhp t chc Khmer . Trong nhng
nm di Paris, ng hc hi kh nhiu v CIA v kh nng ca
h. T xa, h c th nghe ln c cu chuyn bng nhng
dng c gn vo ca s. ng ta chc chn rng ngi Vit Nam
c c c kh nng nh th thung nhng dng c in t
y vo trong ta i s Kampuchia. Mc b en theo kiu
Mao, Sivouth ngi n trn ci ivng rng th tho vi ti cu
chuyn Vit Nam phn bi Kampuchia. Sivouth k li, vi
n ci chua cht: Hi nm 1973, khi Vit Nam (CS) k hip
nh Paris vi M, h c gng p chng ti thng thuyt vi
Lon Nol. Thi t chng li li khuyn co y... Vit Nam
tha thun vi M, trong thi gian 5 thng ri, nhng B-52
trc kia b bom Vit Nam nay c gi ti nghin nt
Kampuchia.
Trc khi c ch nh ti H Ni, Sivouth hot
ng vi nm Bc Kinh trong ta i s ca chnh ph Lin
hip Quc gia Kampuchia. Sau khi Khmer chin thng, ng
ta khng c c may tr v Phnom Pnh vi v con. ng ta
cng nhn nhn rng mt nm ri nay, khng c tin tc
ca v. iu ng ta bit nhng g ang xy ra Kampuchia
lm cho ng ta ni vi ti vi v lo lng, c bit l tin nghe t
i pht thanh Phnom Pnh. Tuy nhin, d thiu d kin ng ta
vn tin v ng c lng tin v b i vi cng l cch mng
Kampuchia. Bng vic ui dn ra khi thnh ph, bt mi
ngi phi lm vic ngoi rung, Angkar gp nhiu kh khn
nhng l con ng thun ty mnh t tin vo mnh. ng ta

54

ni vi ging ci mit th: Vit Nam khng cn khng ch

chng ti c na. Kampuchia khng phi l Lo. ng ta
cho rng tha c thn hu Lo-Vit Nam k hi thng By l
bc u tin ti thc dn ha Lo. ng ta hi ti: ng mun
thy chuyn g xy ra khng? Ri ng ta vi ly t nht bo
Lo kh nh gc bn. Bng c l hnh nh nhng nng dn
Lo trng li ging la. Ngi Vit Nam ly ht rung la
ca Lo. Sivouth va ni, va ch vo mt ngi trong bc
hnh ang i ci nn l kiu nng dn Vit Nam hay i. S
thc ci nn l ng lu nhng khng hn l li trang
phc c bit ca nng dn Vit Nam ng cho ng ta quan
tm. Cn hn iu ng quan tm na kia: d tnh ca Vit Nam
vi ng Dng l mt thc t t n r rng. Ch mt ci
nn l gia nhng nng dn Lo do ng ta thy trong bc hnh
ch l mt chng c cn thit dnh cho nhng ngi ngoi quc
bi quan m thi.
Sau mt lc tho lun ton b v a ra chng c v
Vit Nam tham lam v xo tr pha trn vo lng tin chc
chc tnh c c ca Vit Nam v nhng xung t khng
trnh khi trong cuc u tranh sinh tn, bc tranh Sivouth v
ra chiu hm y khi ng ta ngi trong cn phng ti l iu
nhc nh chc chn v nhng s kin nh nht thay i. Bn
trong ci v lch s v nhng bi thuyt ging hay ho v ch
ngha Mc, hin nguyn hnh tm hn mt ngi Khmer chm
m tromg hi c ng cay ca lch s v nhng nh kin v
chng tc.

T bo v t nc ti Lin bang
Ngun gc ca s knh ch gia ngi Khmer v
ngi Vit Nam nm trong khong thi gian mt ngn nm hai
bn tip xc vi nhau. Ba trm nm cui ca s tip xc l
nhng cuc chin khi nc Vit Nam bnh trng thm cn
pha Kampuchia th thu nh li.

Nam tin l con ng ngi Vit tin v phng Nam -l hng

pht trin chnh ca lch s Vit Nam sau khi h thot khi ch

55

 h ca ngi Tu vo th k th 10. Mt hc gi Php lu

rng Lch s Vit Nam pht trin ra ton ci ng Dng nh
mt ngn triu, xua ui cc dn tc khc khi h chim rung
nng vng t thp hay ni h c th trng la c.(1)
Ti chu th sng Hng H, vng t trung tm ca Vit Nam v p lc dn s cao, st Trung Hoa, v s bt n v chnh tr,
a ti cc cuc di dn tm vng t mi. (2) Con ng Nam
tin ny quyt nh do yu t quyn lc v a l: pha Bc l
Trung Hoa khng l, pha Ty l rng Trng Sn cao ngt, v
pha ng l Nam Hi (ng Hi -nd).
Con ng Nam tin ca ngi Vit Nam ko di hng
my th k, bao gm c vic chinh phc khng nhng ch vng
t xa m c nhng dn tc khc. Trc ht, Chim Thnh ri
vo tay Vit Nam. Dn tc ny trc theo n gio (sau theo
Hi gio), l mt dn tc nh, ging nh cc dn tc khc
ng Dng. Vng quc ca h, mt thi l th ch Vit
Nam. Qua nhiu trn chin, Vit Nam ton thng v thu nhn
t Chim vo Vit Nam. Bng nhng t di dn chm v
chc, Vit Nam qut sch vng quc ny trn bn vo hi
cui th k 17. a s ngi Chm b git, b xua ui hoc b
ng ha, n ni, th k 11 c khong 30 ngn gia nh
(khong 240 n 300 ngn dn) ch cn li khong 65 ngn dn
trong vng t Vit Nam hin nay.(3) Hng ngn ngi chy
trn qua Kampuchia v cui cng b Pol Pot tn st v tn gio.
Ngay trc khi quc Vit Nam tiu dit ton b
Chim Thnh, di dn ngi Vit bt u dng lng trong
vng i cao ca Kampuchia, by gi thuc vng Bin Ha, B
Ra. S kit qu ca nhn dn Khmer v cai tr sai lm v suy
thoi lu di ca ch Khmer, -mt thi m rng t bn o
M Lai ti min trung nc Lo-, cng vi s bnh trng ca
Vit Nam ang vn ln; s chng i b phi thng
xuyn trong ni b triu nh Khmer, cng vi nhng c gng
ca Xim La (Thi Lan, ln bang hng mnh v bnh trng
ca Kampuchia), thnh lp mt ch hu Kampuchia, to
nhng c hi l tng cho Vit Nam can thip vo nc ny.
Nhng can thip nh th, hoc bo v mt ngi cm quyn
yu th, hoc a mt ngi ln ngi vua, l to ra c hi
nhng thm t ai cho Vit Nam. Vo th k th 18, chin
thut c m t mt cch tng qut v vic dn dn chim t
ca Kampuchia di danh ngha bo v ngai vng l tm n

56

du. Vit Nam c tham vng to ln vi k hoch tm n du,

v trong tin trnh mt trm nm (1650-1750) ton b lu vc
sng Vm C v ng bng sng Cu Long, bao gm c ngi
lng nh c ca ngi Khmer Prey Nokor (sau ny l Saigon)
tr thnh lnh th Vit Nam.
Vic chim ht vng t mu m pha Nam, gi gn
phn t ny chng li Thi Lan, tr thnh mi quan tm chnh
ca cc hong Vit Nam Hu. Khi Kampuchia tr thnh
con ng cho qun Thi Lan tin ti Saigon, ngi Vit Nam
kho lo bin vng ny thnh mt nc bo h. Hong Minh
Mng vit nm 1831: Chn Lp (Kampuchia) l phin ly ca
chng ta, khng th n sp c.(5)
Nm 1833-34, tip sau nhng c gng khng thnh ca
Thi lan a Kampuchia tr li di quyn kim sot ca
h, Vit Nam khi u mt cuc tin cng v hn, c th dn
ti vic lm bin mt hon ton nc Kampuchia. Cc n binh
c xy dng khp nc v mt doanh tri ng ngay Phnom
Pnh. Nn c lp ca Kampuchia l trong Trn Ty Thnh
ca Vit Nam. Vua Minh Mng a ra nhiu chng trnh
mnh m a ngi Khmer cn mi r v vi th gii vn
minh. Cc thy gio c gi ti Kampuchia gio dc v
cch sng theo ng li Khng Mnh cho quan chc
Kampuchia. Hong Vit Nam cn p t li n mc, tc tai,
qun o theo kiu Vit Nam cho ngi Khmer, mt h thng
thu kha theo Vit Nam v ngay c vic bt nng dn trng
la nh Vit Nam. Ai khng tun s b trng pht nng. V
ut hn, mt s cuc ni dy xy ra. S cai tr h khc v lao
ng kh sai gy nn mt cuc ni lon hi u nm 1820 do
mt nh s tn Kai lnh o. H tn st nhng ngi Vit sinh
sng bin gii pha ng Kampuchia trc khi h b bp
bng mt lc lng mnh hn do Tng trn pha Nam (Gia
nh Thnh -nd) phi ti.(6) Cuc khi lon nghim trng nht
xy ra nm 1840 v vic bt gi cc quan chc hng u
Kampuchia v dn b hong ang cai tr qua Vit Nam.
Ngi Khmer s nn c lp ca h khng cn na. Nm
1840, mt vin quan ln ca Kampuchia tn l Prom vit:
Chng ti thy sung sng khi git ngi Vit, chng ti
khng cn s h na tuy h mnh hn. ng ta ni vi
h tm c ngi Vit Nam th git t vng pha bc cho ti
bin gii pha nam. Trong mt bc th gi cho quan chc

57

Thi, ng ta thng bo: Ti ngh tip tc git ngi Vit

Nam. (7) l bn tuyn ngn c truyn i t Prom cho
n ngi cai tr sau ny Kampuchia: Pol Pot.
K c v nhng cuc khi ngha ca ngi Khmer hi
u th k 19 v v s cuc n p tn bo vn cn ghi li
trong nin s v tp tc ca ngi Kampuchia. Nhng b m
Kampuchia thng da tr em bng cch: My i chi xa
trong bi, Yuon n bt my. (Yuon, ting Khmer vi c c
ngha l d man, tc l Vit Nam-nd). Kinh Vnh T, con kinh
di 25 dm ni lin vnh Thi Lan vi sng Vnh T c o
nm 1820, do Vit Nam x dng lao cng Khmer, vn cn l
mt vt thng sng ng trong k c ngi Kampuchia. Ti
nghe khng bit bao nhiu ln trc v sau thi Pol Pot ni
v vic ba ngi Khmer b trng pht v khng lm ch tiu
o kinh. Ngi Vit Nam chn nhng ngi Khmer xu s ti
c m thi, cn u th dng lm ng to nu nc si. Khi
nn nhn giy gia v au n v lc nc trong m th
ngi Vit Nam cnh co: Khng c lm nc tr ca
quan ln. Cu chuyn ny v sau tr thnh mt phn trong
chnh sch tuyn truyn ca Khmer m ngi k c lm gia
tng s th hn cch mng i vi k th Vit Nam.(8)
Nhng tnh cm th ch chng tc v nhng nh kin
ca ngi Khmer i vi ngi Vit khng c s tng phn.
Mt ngn nm Bc thuc li nhng n tng su sc
trong t duy ngi Vit Nam. Ngi Vit t thy mnh ging
nh mt Trung Hoa nh m nhng dn tc cn bn khai bao
quanh. V mt chnh thc tuy khng cn x dng na, ngi
Vit Nam vn thng gi theo cch Trung Hoa l Cao Min, hay dn mi r vng cao nguyn. N cng c ngha l ngi
Kampuchia. C l ngy nay nhiu ngi khng r ngun gc
Trung Hoa ca danh t ny, cho rng l cch gi ngi
Khmer theo cch pht m ting Vit. Di triu i nh
Nguyn, cc v hong Vit Nam thng nht v hng cng,
cho rng do mnh Tri, h phi em nh sng vn minh n
vng quc nh yu chu nh hng vn ha n . Coi
thng ngi Khmer khng kh nng ng ha vn ha
Hoa-Vit, mt hong Vit Nam m t ngi Khmer l kh
trong ro v chim trong lng. Nm 1840, vua Minh Mng lo
lng v nhng cuc ni dy ca ngi Khmer chng li cc
phi b vn ha Vit Nam. Xc ng v hnh vi ca ngi

58

Khmer, xem nh k phn phc, nh vua ra lnh cho ngi ch

huy ca ng Kampuchia Chng ta gip h khi h khn kh,
ko h ra khi bn nh... Nay h khi lon. Trm gin n
dng tc... Hy dng gm gio m trng tr chng, cht u
chng n i, tn pht chng n i. C ngi Vit Nam khc
cho rng cuc ni lon nm 1840 biu th s tht bi chin
thut nh v rt ca du kch Khmer, nhng k chy trn nh
chut v mo khi phi i u vi nhng lc lng Vit
Nam u th hn.(9)
Trong khi ngi Kampuchia tip tc nui dng t
tng truyn thng coi ngi Vit l k xo quyt, nhng k
nut mt t ai ca Khmer th ngi Vit Nam ngy nay
chng c tng mnh m no chng li ngi Khmer c.
iu y chng c g ngc nhin bi v chnh Khmer l quc gia
gnh chu nhiu gian kh nht trong sut thi gian di tip
xc vi Vit Nam. Cng c lc ngi Vit c ng
Kampuchia gnh chu nhiu au kh, nhng tung nh khng
nh hng trn ton b quan im ca ngi Vit Nam. Tuy
nhin, trong nhiu cuc ni chuyn vi nhng vin chc v dn
thng Vit Nam, thc u th ca h vi ngi Khmer trong
gio dc chnh tr, t chc v kh nng lnh o l mt nhn
thc r rng. V nhn o, ngi Vit c khuynh hng nhn
ngi Khmer nh tr con cn c ngi dn dt. Tuy nhin,
ngi Vit Nam vn thng tht bi trong vic che du s nng
gin ca h vi nhng ngi Khmer bt tr v gi di v nhng
rc ri do h to ra cho ngi Vit Nam.
Tnh cht l thuyt v tru tng ca k c qun chng
v nhng c cm truyn thng chng c ch g v mt chng
liu khoa hc trong vic phn tch x hi v lch s. Tuy nhin,
nhng cm nhn ny th li rt r rng cho bt c ai tri qua
mt thi gian no Kampuchia, li khng bit ti n
hiu r nhng bin c mi xy ra. Trong sut thi gian cai tr,
thi t Sihanouk nui dung k c qun chng ny mi tn ti
bng cch nhc i nhc li khng ngng rng trong lch s,
Vit Nam ln p Kampuchia. Mt phn th ln n Vit Nam
khng thay i tnh cht bnh trng, mt phn th v tnh cht
thi trang chnh tr, nhng nh lnh o nc Kampuchia Dn
ch chn phng cch gii thch s xung t gia hai nc
khng v tnh giai cp m li v chng tc. Trong cun Sch
en (Black Book) do ch Pol Pot xut bn hi thng

59

9/1978 -vi thng sau khi ti nghe li k l than phin ca In

Sivouth- ng t ni rng: Hnh ng xm ln v bnh
trng lnh th m Vit Nam vi phm trong qu kh cng nh
hin nay chng t r tnh cht tht s ca Vit Nam, v Vit
Nam c ngha l k xm lc, bnh trng ch ngha v nut
trn t ai ca ngi khc. Cun sch khng nh rng d
di ch phong kin, thc dn hay Cng sn, s cai tr cng
ch vy thi. V sau, nhm Pol Pot cn ni thng rng ng
Cng sn Kampuchia c thnh lp nm 1960 l nhm
chng li Vit Nam -Mt mc tiu khc vi mc tiu ca
nhng cha Ch ngha Cng sn.
S thnh lp ch bo h Php nm 1863 cu
Kampuchia khi b Vit Nam v Thi Lan tiu dit. Tuy nhin,
i vi x lng ging Nam K thuc a (Cochin-China) -Min
Nam Vit Nam-, thc dn Php hon ton thiu kinh nghim
trong vic cai tr em li cho Kampuchia nhiu bt li khi
chnh Php v ra ng bin gii hai nc. ng ranh ny t
cn bn trn a l v s tin li cho vic cai tr ca ngi Php
Nam K hn l bi cnh lch s, ngn ng hoc chng tc.
Hu qu vic v ng ranh ny khin vng Paks (hin thuc
Nam Lo), tnh Darlac, khu vc Sng B, Ty Ninh, G Du
H v H Tin -tt c hin nay u thuc Vit Nam- l ly t
phn t ca Kampuchia. Trong lun n tin s n hnh nm
1966, Sarin Chhak, sau ny l B trng b Ngoi giao ca
chnh ph Lin hip Quc gia Khmer nm 1970 nhn mnh
ti nhng vng t b mt ny v yu cu Vit Nam thng
thuyt v li cho ng bin gii. (11)
Nhng nh cai tr Kampuchia t vua Ang Duong (184860) cho ti Pol Pot khng bao gi ngng than phin v vic h
b mt t v Vit Nam. Trong mt bc th gi cho hong
Napoleon Tam nm 1856, vua Ang Duong thc y vua
Php ng chp thun cc vng t ai ca Kampuchia do Vit
Nam chim c lc y nu nh Vit Nam khng dng t y
cho Hong . Nm 1949, khi thc dn Php ng st nhp
Nam K thng nht Vit Nam, Phnom Pnh chnh thc
phn i. Ngay sau khi c c lp trong Lin bang ng
Dng hi nm 1954, trong my nm lin, Kampuchia lin tip
i chnh ph Quc Gia Vit Nam tr li phn t Kampuchia
Krom (vng ng bng sng C Long, mt thi l Kampuchia
h - Thy Chn Lp -nd) v cc hn o dc theo b bin nh

60

Koh Tral (Ph Quc). Tnh trng nhng ngi Khmer Krom
sng Vit Nam vn cn l mi quan tm v thnh thong
chnh ph Sihanouk li phn khng.
Vic ngi Vit Nam di dn n Kampuchia pht trin
nhanh di thi thc dn. Ngi Php cho rng ngi Vit
Nam l nhng cng nhn gii hn v nng ng hn ngi
Khmer, do tr thnh phng tin tt cho h khai thc kinh t
Kampuchia. Nm 1921, ngi Vit chim khong 7 phn trn
dn s Kampuchia. Trong khi , mt s ng ngi ngho
kh Bc Vit Nam n lm phu cho cc n in cao su Php
Kampuchia (ch mt s t ngi Khmer lm cng vic ny m
thi). Nhiu nng dn v ng dn Vit Nam cng ri Nam Vit
Nam cnh tranh vi ngi Kampuchia trong cc vng t tt
v cc khu vc nh c Kampuchia. c bit ngi Vit Nam
theo o Thin cha La M, c cc s b Php che ch, tc
ot cc vng t tt ca Kampuchia.(13) iu ny to nn
nhng bt n ng k.
Tuy nhin, vic ng chm n tnh cm ngi Khmer,
c bit nht chnh l phn ng cc vin chc cp thp trong
chnh quyn thuc a Php li l ngi Vit Nam. Trong cuc
ni lon chng Php Kampuchia vo cc nm 1885-86,
nhng ngi ni lon nhc li nhng c gng ca ngi Vit
trc kia nhm qut sch ngi Kampuchia v ln n ngi
Php dng ngi Vit Nam ph v vn ha v x hi
Kampuchia. Tuy nhin, iu ny khng c ngha l hai cng
ng dn tc ni trn bao gi cng n n. Nhiu ngi Vit
Nam tham gia nhng cuc lt Php ca ngi Kampuchia.
Mc d c s cng thng v khng a nhau, hai cng ng ny
cng tn ti an lc trong nhiu khong thi gian di. Tuy nhin,
nhng cuc bin ng hoc cc yu t bn ngoi bt di bt dch
lm cho nhng nh kin tim tng bng ny sinh thm.
Ngay c nhng s pht trin nh phong tro cng sn Quc t
Kampuchia cng khng min tr nh kin chng tc. Thc
ra, con ng phong tro Cng sn c hnh thnh v pht
trin Kampuchia gip nui dng ch ngha Chauvin
chng Vit Nam. (Danh t ny trch t tn mt ngi lnh
Php, Nicolas Chauvin, y thng ngi ca s thnh cng ca
Napoleon nht, ngay c sau khi Napolon b thua trn
Waterloo hi nm 1815. iu anh ta thng tn dng lm cho
anh ta tr thnh mt hin tng kch cm. Ch ngha Chauvin

61

(Chauvinism) c coi l mt qui thai ca thi i x hi ngy

nay, thng ng minh vi ch ngha quc hc ch ngha
qun phit cc oan -ngi dch ch thch).
c Lo v Kampuchia, di dn Vit Nam cung cp
nhiu tiu t c bn cho ng Cng sn ng Dng (ICP).
Ngay chnh ngi Khmer cng dn dn b li cun vo nn c
lp chnh tr v ti nm 1950, phong tro Khmer Issarak,
(Khmer c lp) l phong tro do ng Cng sn ng ng
ra. Tuy nhin, H Ch Minh bit rt r tnh cm chng Vit
Nam ca ngi Khmer v Lo. y l l do khin H, nm
1951, quyt nh chia ng Cng sn ng Dng ra lm ba
ng ca ba nc. Mt ti liu ni b ca ng Lao ng Vit
Nam (VWP) gii thch vic ny, ni rng cc ngi k nghip
ng Cng Sn ng Dng nhn xt: Cc phn t quc gia
Lo v Kampuchia nghi ng Vit Nam mun kim sot c hai
nc ny. quc v b nhn c th a ra nhng phng
cch tuyn truyn nhm tch ri Vit Nam khi Lo v
Kampuchia, to ri lon trong dn chng Kampuchia v
Lo.(14)
S phn chia ng Cng sn ng Dng thnh ba coi
nh dng mt mn cng cho cc phn t quc gia ang ra
sc chng li chnh sch chia tr ca thc dn Php. Vic
lnh o chnh tr ca phong tro Cng sn ng Dng vn
nm trong tay H Ni. Mt bn hng dn mt ca ng Cng
sn Vit Nam a ra hi thng Su/1952 ra lnh cho ngi Vit
Nam v ngi Trung Hoa c tr Kampuchia tham gia ng
Lao ng Vit Nam hn l ng Cch mng Nhn dn Khmer
(KPRP), v n khng phi l i tin phong ca nhn dn lao
ng, nhng l ng tin phong ca quc gia tp trung mi
phn t yu nc v tin b ca nhn dn Khmer(15). D vy,
y ban chp hnh lm thi ca ng Nhn dn Cch mng
Khmer c thnh lp hi thng Chn nm 1951 phn chnh
cng l ngi Vit Nam -1.800 ngi Vit sinh a phng
so vi 150 Khmer chnh gc.

Gia quc v ng hong

Hi thng Ging/1953, Saloth Sar tr v Phnom Pnh
sau ba nm Paris. Nh cch mng 25 tui, sau ny tr thnh

62

mt ngi ni ting tn c di ci Tn gy chin tranh (nom

de guerre): Pol Pot. n ca ng ta xin gia nhp ng Nhn
dn Cch mng Kampuchia lc y cn phi thai c mt cn
b Vit Nam xem xt v chp thun. Con ngi ln v mp xt
n y l Phm Vn Ba. Mt cn b lu nm ca ng Cng
sn ng Dng sng Phnom Pnh di nhiu v bc khc
nhau, ngay c ngy danh mt nh bo. Cui thp nin 1950,
ng ta bin mt khi Phnom Pnh ri li xut hin di danh
ngha mt nh ngoi giao ca Vit Cng. Sau khi gi vai tr
Trng on Chnh ph Cch mng Lm thi (Min Nam VN)
Paris ti nm 1975, Ba tr thnh i s u tin ca Vit
Nam ti Kampuchia thi Pol Pot.
By nm sau khi ti gp Ba ti vn phng Chnh ph
Cch mng Lm thi Paris, li thy ng ta ti thnh ph H
Ch Minh, thng Ging/1981. ng ta ni mt cch khoi tr
trc s ngc nhin ca ti, tit l nhng iu trc khi c s
gy vi Khmer : Hi y ti l b th (b mt) ca vn
phng ng Cng sn ng Dng Phnom Pnh. Pol Pot tip
xc vi ti, xin gia nhp ng. ng ta c ci th ng vin ng
Cng sn Php (PCF), c tham gia chi b Kampuchia ca ng
ny trong khi theo hc cole de Radio-lectricit Paris. Ti
gi in cho ban tham mu ng Bc B, yu cu h kim
chng vi ng Cng sn Php. Thi gian sau ti nhn c
mt bc in mt do Hong Vn Hoan gi t Bangkok, -ni
ng Hoan ang iu hnh phn b Vit Nam hi ngoi ca
ng,- xc nhn rng qu tht Pol Pot l ng vin Cng sn.
V vy ti cho ng ta gia nhp ng.
Tuy nhin, s gim st trc tip ca Vit Nam (CS) i
vi
ng Nhn dn Cch mng Kampuchia ngng li mt nm sau
khi chin tranh ng Dng ln th nht chm dt. Do p lc
ca i biu Nga v Trung Hoa trong hi ngh Genve nm
1954, Cng sn Vit Nam buc phi chp thun chia ct tm
thi Vit Nam v tha thun nhng phn t ca Khmer
Issrak gii phng cho chnh ph hong gia Kampuchia. Khng
ging nh khng chin Lo, h c hi ngh Genve chp
nhn v cho php tp trung ti hai tnh pha bc gip gii Vit
Nam v Trung Hoa (Vng an ton hu phng). Phong tro
Khmer Issarak bi buc phi gii tn. ng vua tr Sihanouk,
ngi a ra p lc c nhn ca ng nga trc phong tro

63

Issarak do Vit Nam (CS) h tr, ginh phn thng ti Hi

ngh Genve. Cng vi Hip nh ny, lc lng Vit minh
cng khong 2 ngn ngi khng chin Khmer, np trong qun
i Vit Minh phi rt v Bc Vit Nam ch mt ngy tt
p hn. Ba gii thch: Chng ti khng bao gi ngh rng
Php s thi hnh y Hip inh Genve, v vy chng ti
phi chun b. Qu tht l iu thy xa. D nm 1972-75
nhm Pol Pot loi tr phn ln nhng ngi Kampuchia do
H Ni hun luyn, mt s ngi sng st my nm sau
tham gia chnh quyn thn H Ni Kampuchia.
Trong khi mt s lnh t Khmer Issarak b buc phi rt
lui, nhng ngi tr, c hun luyn du kch ngoi quc th
cay ng hn. Nhng phn t Cng sn quc gia qu khch nh
Pol Pot, Ieng Sary v Son Sen, nhng ngi t Paris v t
co Vit Nam hy sinh nhng thnh qu do ngi Khmer t
c trong thi k khng chin chng Php. Tuy nhin, nhng
ngi khng chin v nhng khun mt lnh o rt khi
nhng phn t rng ln Kampuchia, nhng ngi hot ng
gn gi vi Vit Minh, nhng ngi o thot v c nhng
ngi b git, li cho nhm Pol Pot nhng vng t rng
ln h pht trin khu vc chnh tr ca chnh h.
Khi Sn Ngc Minh, mt nh lnh o Cng sn ca
phong tro Khmer Issarak chn li H Ni sau Hip nh
Genve, quyn lnh o ng Cng sn Kampuchia nm trong
tay Sieu Heng. Ngi ny phn bi. Sau vi nm hp tc b mt
vi cnh st, -a ti vic st hi hu ht cc chi b Cng snnm 1959, Heng o thot theo chnh quyn Sihanouk. Ti hi
ngh b mt ca ng Cng sn Kampuchia nh ga xe la
Phnom Pnh t 28 n 30 thng 8/1960, mt nh s theo cng
sn Tou Samouth (ngi ny c lin h gn gi vi Vit Nam)
c bu lm b th ng. (16)
Hi y Pol Pot l gio vin Phnom Pnh, nm 1961
c chn lm ph b th. Thng Su/1962, Samouth b mt
mt dng, Pol Pot nm quyn b th ng. Chng bao lu sau,
Pol Pot, em bn r l Ieng Sary v Son Sen cng nhng ngi
khc trn vo rng b mt t chc ng. T cho n nm
1970 mi nghe li tin tc h.
Trong sut thi gian y, nhng d bit v chng tc, ch
ngha quc gia cc oan cng lc cng pht trin su sc gia
nhm Pol Pot v nhmn n ha mun hp tc vi chnh ph

64

Sihanouk chng M v chng Vit Nam. Trong chuyn i

H Ni hi thng 3/1978, bt thn ti c mi ti n mt ba
cm ti gin d ti nh mt vin chc cao cp. Sau nhiu nm
ph nhn khng c g nghim trng xy ra vi Kampuchia, Th
trng Ngoi giao Vit Nam V ng Giang ni vi ti bui
ti hm v s xung t c t hai thp nin trc, s chia r
su sc gia ng Cng sn Vit Nam v nhm Pol Pot trong
ng Cng sn Kampuchia. Theo ng ta ngay t khi bt u,
Vit Nam (CS) ng v pha nhm ngi iu chnh trong
ng Cng sn Kampuchia chng li nhm Pol Pot. ng ta
ni ti h bng cch chm bim nh l bn Dn qun, nhng
ngi chng c cng trng g trong vic tham gia khng chin
chng Php. Giang ni chnh sch ca h em li mt th
cch mng, th cng sn chnh thng tr con bi v ngn c
chng M vn do Sihanouk ging cao, ting tm ca ng ta
trong dn chng khng ai bng c. Do , ngi Cng sn
bit lm cch no dng uy tn ca ng m chng li quc
M, ginh s ng h ca dn chng. Ting tm trong dn
chng Kampuchia thuc v Sihanouk, sau mi n nhng
ngi hot ng chnh tr (bn trong ng Cng sn
Kampuchia) on kt dn chng chng li k th, ch khng
phi Pol Pot. Chnh sch thng nht mi lc lng chng k
th chung v ku gi on kt gia nhn dn ba nc ng
Dng l ng li cch mng ca chng ti t trc cho ti
by gi. Tuy nhin, v Pol Pot lnh o ng Cng sn
Kampuchia theo ng li phn bit chng tc, nn cch mng
gp phi nhng kh khn hi nm 1967-69. Giang ni kho
n vic Sihanouk n p Cng sn.
Giang ni ng khi ng ta nhn mnh n vic
Sihanouk c qun chng ng h khi ng ny lnh o nhn
dn Kampuchia ginh c lp. Nhng Giang ni sai khi nhc
li khong thi gian trc 1954, khi Vit minh v Khmer
Issarak xem Sihanouk nh l tn y t ca Php. Nhm vo
chnh sch chng M ca Sihanouk trong thp nin 1960,
Giang cng trnh khng nu ln vn thi t Sihanouk n p
phi hu. Trong thp nin ny, Vit Nam (CS) cng khuyn
co ng cng sn Kampuchia gia tng ku gi t b u tranh
giai cp Kampuchia khi gy rc ri cho thi t v c hi
cho mi giao ho gia Sihanouk v H Ni.

65

iu Giang khng mun ni ra l H Ni gia tng

phng cch gn gi quan h ca h vi Sihanouk ang ngt
ngo. Vic gia tng cng chin tranh sau nm 1965, qun
Vit Cng v Bc Vit xm nhp cn hn bao gi ht nhng
vng t thnh Kampuchia v con ng tip t an ton. mt nhu cu m thi t Sihanouk ang mun chng t mt
cch cng khai di chiu bi trung lp. Mc d Sihanouk i
x vi Khmer bng bn tay st, ng ta cng t l cm tnh
vi Cng sn Vit nam. Trong khi ng ta loi tr nhng tn
Cng sn a phng, xem h nh l k lm tnh bo cho H
Ni v Bc Kinh, th ng ta coi chin tranh Vit Nam ng l
cuc chin u ca nhng ngi quc gia chng li s bt cng
do chnh sch can thip ca ngoi bang. Nh sau ny ng ta
vit trong hi k, ng ta nhm mt cho Vit Nam (CS) thit lp
cc cn c dng qun, bnh vin v trung tm tip liu trong
ni a Kampuchia. ng ta cng chp thun cho tu b Trung
Hoa, Lin x, Tip Khc, v cc nc X hi Ch ngha khc
c cp bn Sihanoukville, hng xung v t ni ny c
cng khai vn chuyn ti bin gii Vit Nam sau khi gi li
cho qun i Kampuchia mt phn. (17)
iu Sihanouk gip Cng sn Vit Nam t cn bn
trn tnh ton sng sut l nm trc nhng thi im tt p
vi nhng k chc chn s chin thng. Sau ny Sihanouk ni:
L do ti quyt nh hp tc vi Vit Nam (CS) l lm cho
Cng sn Vit Nam mc Kampuchia mt mn n, sau ny
h chng bao gi dm a tay, m mm chng li t nc v
dn tc chng ti l n nhn ca h. (18)
C l Sihanouk cng s Cng sn Bc Vit chng ng
ta nu ng ta chng li cuc chin u ca h. Sihanouk bit
trc rng Trung Hoa v Vit Nam l nhng nc s ch ng
Chu sau khi M rt qun v. Thng 8 nm 1963, Sihanouk
cn trng t mi quan h ngoi giao vi Nam Vit Nam v
mt nm sau ng ta t chi vin tr kinh t v qun s ca M
cho Kampuchia. Thng nm 1965, Sihnouk ct t quan h
ngoi giao vi Hoa Thnh n -mt hnh ng c H Ni v
Bc Kinh ca ngi. Cng nm ny, thng Su, Sihanouk h tr
cho Mt trn Gii Phng Min Nam Vit Nam bng vin tr y
t. Trong mt cuc phng vn hi thng Mi mt nm 1965,
ng ta tm tnh vi ngi phng vn ng rng Ngi M c
th git 10 hay 20 triu ngi Vit Nam, nhng khng chng

66

th chy h buc phi tr li Vit Nam cho nhng ngi cn

sng... Hoa K t h dn thn vo mt cuc phiu lu m hu
qu tht bi s khng trnh c.(19)
Vit Nam (CS) bit n s gip ca Sihanouk, v
cng chng ai l g hi ma h 1965, Pol Pot b mt thm H
Ni trn ng i Bc Kinh. H Ni khuyn Pol Pot ng h
chnh sch chng quc ca Sihanouk. Nu ng Cng sn
Kampuchia pht ng cuc u tranh v trang chng li chnh
quyn Sihanouk th s c hi cho chin lc ca Vit Nam
(CS). H Ni khng cho rng iu ny l ph thuc, m coi
cuc chin u ca nhn dn Kampuchia c tinh cch ch k,
hn l nhu cu ca Vit Nam (CS) v h tin rng tnh hnh
Kampuchia cha chn mi pht ng u tranh giai cp
v trang. Hn th na, H Ni cho rng chin thng Min
Nam Vit Nam cui cng s to ra nhng iu kin thnh cng
l tng cho cuc chin u chng li chnh quyn Sihanouk.

Cuc chin u v trang bt u

Tuy nhin, nhm Pol Pot khng tin nhng g Vit Nam
ch trng. Thi gian 5 thng khi Pol Pot li Bc Kinh hi
cui nm 1965 v u nm 1966 -thi gian c cuc cch mng
vn ha chng quc- chng bn xt li cc oan ang din
ra cao , hng dn Pol Pot i vo con ng u tranh v
trang chng li ch phong kin, k y lin minh. Ngay c
khi khng c vin tr cng khai ca Trung Hoa chng
Sihanouk -khi Trung Hoa cng lc cng quan tm ti lin minh
Vit-X- cng c th ng h Pol Pot theo mt phng cch
khc vi Vit Nam (CS).(20)
Sau ny, mt cun Sch en ni rng hi nm 1966
cho thy r l c s mu thun cn bn gia cch mng
Kampuchia v cch mng Vit Nam. Vit Nam mun t cch
mng Kampuchia di s ch huy ca h. C l mun ni l
cch mng Kampuchia t mc u tin thp hn mc
Vit Nam tm kim trong phong tro ca ngi Khmer. Tuy
nhin, thc ra H Ni khng mun hon ton lm mt lng
Khmer v cng c l mun a tay ngn cn h. Cui cng,
H Ni tha thun vin tr hun luyn v qun s cho nhm
Pol Pot. Mt vin chc cao cp Cng sn Vit Nam o thot

67

nm 1973 ni vi cc iu tra vin ca M rng hi nm 1966

Vit Nam (CS) t chc mt n v gi l P-36 gip
Cng sn Kampuchia. Ngay trc khi Sihanouk b lt nm
1970, P-36 bo co hun luyn cho ngi Khmer v nhm
thiu s ngi Vit sinh sng Kampuchia. (21)
Cng khng r l ng hay sai, b phn P-36 b mt ny
gi vai tr g trong thi gian u ca cuc ni dy
Kampuchia.
Tip sau cuc ni dy ca nng dn chng li vic
chim t -cuc ni dy ny c on thanh nin chnh thc
ng h- hi thng Ba v thng T nm 1967 Samlaut, Pol Pot
quyt nh thnh lp Qun i Cch mng bt u cuc
chin u v trang chng li ch Sihanouk. Ngy 17 thng
Ging/1968, du kch Khmer t chc cc cuc phc kch, bt
cc, m st ri rc lc lng v vin chc chnh ph. Mc d
ng Cng sn Vit Nam ht sc bi ri v mt mi v s pht
trin ny, Sihanouk, chng bit g v nhng rn nt c tnh
cch chin thut gia hai ng Cng sn, lin li cho H Ni
v Bc Kinh khuyn khch cuc xung t. Mt s gia hng u
ca Phong tro Cng sn Kampuchia vit ng Cng sn
Kampuchia cng thng li th cng bt li cho con ng tip
vn v vng t thnh ca Vit Nam (CS) trong lnh th
Kampuchia. D th no i na, Vit Nam (CS) cng c gng
lm suy gim cuc u tranh ca ng Cng sn Kampuchia v
chc chn lm gia tng cng thng v ng vc gia hai ng
ny. (22)
Sihanouk p ng cuc ni dy ca nng dn bng cch
tng cng n p phi T, kt qu l lm cho tnh hnh chnh
tr tr nn ph qut hn. Nhng nh kinh t tt nghip i
hc Sorbonne, Khieu Samphan v Hou Youn v nhng tr thc
Cng sn khc nh Hu Nim, -ng ny hot ng lu nm
trong h thng chnh quyn ca Sihanouk-, trn vo rng. Mt
khc, nhng nh chnh tr hu phi, cc tng lnh, nhng
ngi chng li chnh sch chng M ca Sihanouk, v trong
trng hp ring l, chng li vic khc t vin tr M ca
Sihanouk nm 1963, buc ng ta chu trch nhim v s hin
din cc vng t thnh ca Vit Cng Kampuchia v mi e
da ang gia tng ca ng Cng sn Kampuchia. Ti nm
1968, Sihanouk thm nghi ng c s gip ca Trung Hoa.
S qu ca cch mng Vn ho Trung Hoa to ra xo trn

68

c mc Kampuchia, lm Sihanouk giao ng. Nu Trung

Hoa khng cn tn trng ngi gi ngi v lnh o quc gia
ca h, Lu Thiu K, v l do l thuyt, th Sihanouk lo lng
hiu rng lm th no ng c th bo m c s phn ca
chnh ng. (23) Sihanouk cng lo lng vic Vit Cng gia tng
x dng lnh th ca Kampuchia. Qun s M gia tng Vit
Nam di thi k tng thng Lyndon Johnson khin ng phi
xt li quan im ca ng trc kia cho rng s chin thng ca
Cng sn l khng th no trnh c. Sihanouk khng nhng
thit lp li quan h ngoi giao vi Hoa Thnh n nm 1969
m cn vi vng bo cho Hoa k bit rng ng ta s nhm mt
li nu M nh bom cc vng t thnh ca Cng sn ti ni
khng c ng dn c Kampuchia.(24)
Vic Sihanouk by t s n trng trc sc mnh ca
M ch nhm gip cng c v th tng Lon Nol v ng hong
Sirik Matak, lnh t khi i lp Khng-Cng sn, thy rng
iu h ch trch Sihanouk l ng hon ton. Kinh t suy sp
nghim trng lm cho mi vic thm phc tp. Trong tnh hnh
cng thng hi ma xun nm 1970, nhng ngi thuc cnh
hu tm c c hi l tng chng li Sihanouk v sch
lc ca ng ny tm bo m t pha Vit Cng v Bc Vit
Nam. S lo lng ca nhng ngi thuc cnh hu trng hp
kht khao vi mi quan tm ca M v vic qut sch cc vng
t thnh trong lnh th Kampuchia t thng li Nam
Vit Nam. Mc d khng c chng c chc chn cho thy cc
vin chc cao cp M c lin h trc tip m mu chng li
Sihanouk, Hoa Thnh n cng bit trc m mu lt
Sihanouk v h chng lm g ngn chn. Trong khi Hoa K
hoan h vic Sihanouk kn o gip chng li Cng sn Vit
Nam, s xung khc vi ng qu sc mnh lit khin Hoa K
phi can thip vo Kampuchia. Cui cng, mt cch trung
thnh, nhm chng Vit Nam (CS) v thn M chng Sihanouk
ra tay. Mt cu nhn vin phn tch CIA, Frank Snepp vit
rng: Chng ti xoa tay v nm ly c hi. (25).
Ti Phnom Pnh, gia cc cuc biu tnh hn lon ca
sinh vin chng Vit Nam (CS) v lc ph ta i s Bc Vit,
quc hi do cnh hu chim a s trut ph Sihanouk (18
thng Ba/1970), trao quyn cho th tng kim b trng quc
phng Lon Nol. Lc ny, Sihanouk ang trn ng Moscow
v Bc Kinh. Ni ny tr thnh ngi nh th hai ca ng.

69

Cuc o chnh chng Sihanouk e da phe T

Kampuchia cng nh vng t thnh v ng tip t ca Vit
Cng. Bng mt hnh ng, nhm o chnh y Khmer v
Cng sn Vit Nam tr thnh mt th lin minh khp khnh
chng li k th chung: Chnh quyn Lon Nol do M h tr.
im then cht quan trng ca lin minh ny l vic trut ph
thi t Sihanouk. Trong khi Khmer cn n tn tui ng ta
khoc ci o chnh danh vi quc t v li ko s ng h ca
nng dn trong nc th pha Vit Nam (CS) thy ng ta khng
nhng ch l ci ct tr chng li Hoa K v Lon Nol m
cn l mt s bo m chng li vic cai tr ca nhm Pol Pot.
Ngc li, thi Trung Hoa m h hn. Sihanouk ph
nhn l l -do H Ni a ra mt cch mnh m, c thm phn
tch Ty Phng- ban u Trung Hoa lng l ng h ng ta.
Sihanouk ni: T ln gp g u tin (ngy 19 thng Ba) ti
ni ti c tr, Chu n Lai v ti tha thun s vic do bn
phn lon to ra khng bao gi c chp thun v tnh cht
hp php ca ch Khmer mi ny s b chng ti cng.
Tuy nhin, Chu khng c c gng no thc y Sihanouk
bt tay vi Khmer . Theo Sihanouk, ng ta c mang mt bc
th ca ch tch Mao, th ni r rng:
Bc Kinh cn thn xem xt bt c quyt nh no ca
thi t. Nu ng ta mun kt thc s nghip chnh tr ca ng
do cuc o chnh ngy hm qua, Trung Hoa s tn trng
quyt nh , nhng nu Sihanouk quyt nh lnh o phong
tro gii phng quc gia khng chin chng M ginh li
Kampuchia, Trung Hoa s ng h thi t Sihanouk v s dnh
cho ng ta tt c nhng g c th gip c. (26)
Sihanouk gii thch c v thin lch nh l ti sao Bc
Kinh vn cn mt thi gian duy tr lin h vi ch Lon Nol.
R rng Trung Hoa khng mun ct t quan h vi Phnom
Pnh m khng chc rng vic chng i bng v lc s c
thc hin. c bit, cuc o chnh xy ra vo lc, -do hu
qu xung t v trang vi Lin X-, Bc Kinh ang tm cch
ci thin bang giao vi Hoa Thnh n. Trung Hoa thy rng
dnh dng n cuc chin tranh chng Lon Nol ch lm cho mi
quan h vi M thm u m.
V sau, Vit Nam (CS) tuyn truyn rng Bc Kinh
thng ng vi Lon Nol ngn khng cho Vit Cng thng
li Min Nam. Tuy nhin, pht ngn vin chnh thc ca

70

ng CS Vit Nam, Hong Tng, vo hi thng Ba/1970 ni

vi ti, rng Trung Hoa khng a g Sihanouk v Sihanouk ph
bnh Mao trong cuc Cch mng Vn ha. Tng ni: V my
ng bn Cng sn ca chng ti Kampuchia nui dng lng
th ch Sihanouk v hnh ng tn st Cng sn ca ng ny.
Trong khong 1955 n 1965, Sihanouk git rt nhiu cn
b Cng sn... (27) Khi Sihanouk ang Bc Kinh (3/1970),
Chu n Lai cng nh Pol Pot chng c ai ngh Sihanouk
ng v phe khng chin. Chnh l chng ti, chng ti c sng
kin y. Phm Vn ng (ngi lnh o mt phi on Vit
Nam (CS) b mt thm Bc Kinh ba ngy sau khi c cuc o
chnh) thuyt phc Chu n Lai, trong khi Phm Hng, (mt
thnh vin b chnh tr i theo ng, ng ny trc 1970 vn
gi quan h mt thit vi Khmer ) th thuyt phc Pol Pot.
Sihanouk xc nhn rng ng ta c ng nng nhit
ng h. Ngy 23 thng Ba, -mt ngy sau khi Sihanouk hp rt
lu vi ng-, Sihanouk ku gi khng chin v trang. Trong
mt bc th
vit tay gi cho thi t vo ngy hm sau, khi ri Bc Kinh,
ng ni rng nhn dn Vit Nam c tnh hu ngh su xa vi
nhn dn Kampuchia, ngng m v knh trng Ngi, chnh
sch ca Ngi v cng cuc u tranh do Ngi lnh o trong
vai tr ngi ng u nhn dn Kampuchia anh hng (28).
Nm nm sau nhng cuc hp , cc nh lnh o H Ni v
Sihanouk c quan h mt thit vi nhau trong nng m v nhit
tnh.
Trong nhng ngy ng ngh gip Kampuchia,
cc n v qun Vit Cng tin v cc lng mc pha ng
Kampuchia, phn pht truyn n v pht thanh li ku gi ca
Sihanouk. Cm tnh vi Sihanouk ca nng dn lm cho
hng trm ngi tham gia cc n v do Vit Nam (CS) trang
b v hun luyn, bin h thnh mt lc lng qun s
Sihanouk, gi l Khmer Rumdo (Khmer gii phng). Cc hun
luyn vin Bc Vit Nam cng thit lp cc trng qun s ti
tnh Krati pha ng bc hun luyn cho nhng tn binh
ny. Di ci Sihanouk gi l hu qu hin nhin v mc chn
anh dng do Bc Vit Nam to ra, lc lng khng chin
Khmer pht trin t 4 ngn ngi hi thng Ba/1970 ln ti 30
ngn nm 1975. Pho binh Vit Nam (CS), xe tng v cc s
on b binh tn cng tiu hao cc chin dch qun s ca Lon

71

Nol nhm mc ch gim thiu cc thnh ph ang b Khmer

bao vy. Ti cui nm 1972, khi cc n v Khmer v
Khmer Rumdo bt u t hot ng ly, th qun i thng
trc Bc Vit Nam nh v hu tuyn qun i Lon Nol v mt
khu vc rng ln Kampuchia nm di quyn kim sot
ca qun khng chin.

Lin minh thuc c

Chnh s thnh cng ca cuc khng chin ni ln c
mi lin minh gia H Ni v ng Cng sn Kampuchia vo
thi k u. Mc du c s ci thin b ngoi, sau thng
Ba/1970, nhm Pol Pot vn d dt i vi Vit Nam. Trong hi
k ca Sihanouk, ng m t thi k 1970, 71 khi cc b trng
Chnh ph Khng chin Khmer ving thm H Ni, ni vi
nhau v Youn o c gi (Youn= bn d man # Vit Nam ch thch ca nd) v nhn dn Khmer cn phi coi chng tham
vng b ch ca Bc Vit Nam sau khi h chin thng xm
lc M v Lon Nol phn bi. Bi tai vch mch rng,
Sihanouk b chm bim chua cay, khi nhng li ny c bo
co cho tng V Nguyn Gip. Vo ngy hm sau, khi ni
chuyn vi Sihanouk, Gip ni gin. Gip ni vi Sihanouk
rng nhng ngi lnh o c du hiu chng Vit Nam (CS),
ngay ti H Ni ny, xc phm chng ti v cng, bi v
mi ngy chin s ca chng ti, ri xa qu hng thn yu, t
b gia nh thn yu, chin u v hy trn mnh t Kampuchia
anh ch em, st cnh chng k th chung, cu gip v gii
phng Kampuchia, t nc ca Ngi. Nhng li ni chi li
ca Gip bng n nh vy l nhm vo nhng li ni v hnh
ng xy ra trong nh khch H Ni, v cng do t tht vng
m Vit Nam (CS) qu kinh nghim vi Khmer . Trong
nhng cuc thng tho vi L Dun H Ni hi thng
T/1970, Pol Pot bc b ngh ca Vit Nam thnh lp mt
b ch huy qun s hn hp. Trong hai nm 1970-71, mt trn
Khmer mi hnh thnh ginh chnh quyn t tay Vit Cng
ti cc lng mc mi gii phng. Nm 1971, mi quan h gia
binh lnh Khmer v Vit Nam (CS) tr nn cng thng. Hi
nm 1978, Khmer t co -nhng khng trng bng chngrng Vit Nam (CS) m mu u c Pol Pot trong mt cuc

72

hp H Ni hi thng Mi mt/1970. Tuy nhin, li t co

m h y r rng phn nh s cng thng hin ang tn ti.
Theo mt bn bo co ca CIA hi thng Chn/1970, qun
Khmer n sng vo qun Cng sn Vit Nam t pha sau
trong khi lc lng ny ang tn cng qun i Lon Nol ti
Kompong Thom.(29)
Nguyn th C, mt ngi Vit Nam sng st sau khi
Khmer tn cng vo Ty Ninh l mt trong hng ngn
ngi Vit Nam sng Kampuchia chy trn khi vng Khmer
nm 1972. Gia nh b ta t Bc Vit vo lm phu n in
cao su Php Chup (Kampuchia). Chng v hai ngi em trai
theo Vit Cng hi cui thp nin 60 v sau khi Sihanouk b lt
th h tip xc vi Khmer . T cui nm 1971, -nh b ta
k vi ti hi nm 1978- Khmer bt u quy ri ngi
Vit Nam trong n in v khng bn go cho h na.
Qun gii phng Vit Nam c gng bo v chng ti, nhng
cng lc cng kh khn. V vy nm 1972, ngi em b i
ca gia nh ti gip chng ti trn khi Kampuchia.
S cng thng m gia Vit Nam (CS) v Khmer
to ra cuc khng hong hi cui nm 1972 khi - giai on
cui ca cuc thng thuyt ha bnh gia M v Vit Nam
(CS) ti Paris, - c c gng nhm a Khmer ni chuyn
vi Lon Nol. Henry Kissinger ni rng yu cu ny phi c
gi ti cho lnh t Khmer trong cc cuc hp b mt hi
cui 1972, v ln cui cng, t ngy 24 n 26 thng
Ging/1973 trong ln gp gia Phm Hng, y vin b Chnh
tr v Pol Pot. ngh ny b t chi mt cch khinh mit. Pol
Pot thy rng tnh hnh qun s c th a ti chin thng mau
l t khi ch Lon Nol b c lp v b mt tn nhim, ang th
hi cui cng. Vit Nam (CS) cnh co Khmer cho rng
vic t khc ca h s b Hoa K trng pht nng n nh
tng thy. Sau , trong cun Sch en ni rng Vit Nam
ti ng cng v mun tm ngng chin, nhng h khng
mun cuc khng chin ca ngi Kampuchia t ti thng li
bi v ri ra Kampuchia khng th no tr thnh mt v tinh
ca Vit Nam c.(30)
Nhng vic trng pht th Vit Nam ni ng. Khng
rng buc vo nhim v trong phn cn li ca chin trng
ng Dng, cc pho i bay M th 257 ngn tn bom

73

xung Kampuchia trong khong thi gian t thng Hai n

thng Tm/1973, hn mt na s bom M th xung Nht
bn trong Th chin th II. Mt s ln dn chng thng vong.
Bn nm sau, ngi trong ngi nh hnh dng nh ci pho i,
ta i s Kampuchia Dn ch H Ni, In-Sivouth cay ng
nhc li Vit Nam phn bi khi h k hip nh ha bnh
ring r vi k th, Hoa K trc tip cn thnh n xung
Kampuchia. Li t co ny l mt v d c in v nh kin
chng tc v tnh cm th ch c tnh lch s do nhm Pol Pot
dn u, nhm ti cho Vit Nam v tt c nhng iu bt
hnh ca h. R rng cc nh lnh o H Ni chng quan tm
g nhiu ti cuc chin u ca nhn dn Kampuchia khi cuc
chin u ny khng nm trong mc ch ca h. Bn cnh ,
nhng nh lnh o Khmer cng chng c nhit tnh gip
Vit Nam thng nht t nc. Cng kh mai ma nu nh
tha hip ha bnh vi Vit Nam (CS) lm cho M rnh tay
Kampuchia, mc nhin m cuc nm bom. Theo Kissinger,
Chu ni l ai cn hnh ng qun s ca chng ti
Kampuchia v hu qu chnh sch ca h th hu nh chng ti
lm ri. Vic M b bom, theo ng ta l mt cht tranh ci
c c lin minh Trung Hoa - Khmer chp thun ngi
li tho lun vi Sihanouk xem ng ny l ngi lnh o.(32)
By thng sau, khi Khmer t chi ni chuyn vi
Lon Nol v t c nhiu tin b qun s ng k, Chu vn
cn ch tm n vic thng tho vi Lon Nol. Tht bi trong
vic thuyt phc Khmer ti bn hi ngh, thng 2/1973,
Vit Nam (CS) ngh Kissinger ni chuyn vi Sihanouk.
Tm nm sau, khi vit v vic ny, Kissinger cho hay loi
b ngh ca Vit Nam (CS) nh l mt s t ngt nu so
vi quan tm ca Chu l a Sihanouk tr li cm quyn. (33)
Tuy nhin, c chng c y l Vit Nam (CS) nghim
ngh xem xt l bi Sihanouk, v trong bt c trng hp no
h cng rnh tay hn Chu i ph vi Khmer .
Tuy nhin, vi nh quan st nghi ng vic Chu tht s
mun thi t tr li cm quyn hoc Chu ch mun x dng uy
tn ca Sihanouk trong dn chng Kampuchia v trn trng
quc t bo m chin thng cho Khmer , ng minh l
tng ca Trung Hoa. Cng c th c kh nng v th tng
bnh hon gn qua i ny, ngi tng i u s chng i
mnh m ca nhm cc oan do Giang Thanh, v ca Mao -

74

lnh o. Nm 1973 s cng thng cng khch l Sihanouk

chng li Khmer . Vo cui nm 1974, khi Php thc hin
mt nhim v ngoi giao b mt hp tc vi Hoa Thnh n
nhm ginh li quyn hnh cho Sihanouk gi vai tr lnh o
mt lin minh rng ln, Trung Hoa quyt nh bng mt thi
nc i. (34)
D thi t vn t lng cm n tnh bn ca Chu v bo
v thi t chng li Khmer , trong nhng lc nghi ng nh
mt ln ng ta ni vi ti vi v bun b: Ti ngh Trung Hoa
bit r ngay t u Khmer mun loi tr ti. Trong sut
cuc ni chuyn trong ngi nh sang trng ca ng Bc Kinh
hi thng T/1980, ng ta hi tng nhng nm sau khi b lt
. u nm 1971, Sihanouk tip tc yu cu Chu buc Khmer
a ng ta v thm vng gii phng Kampuchia. Trong
cuc sng lu vong Bc Kinh, ng ta l lun l ng ta t c
quc t tin ng l ngi ng u chnh ph khng chin.
Nhng li yu cu ca ng ta v ch. Sihanouk ni: iu xc
phm ti cht t l ngay t u, Trung Hoa chng ng h cht
no c (trong c gng i thm Kampuchia). Chu t chi vic
Sihanouk mun thc hin chuyn i, ni rng nguy him. Con
ng c nht i vo vng gii phng Kampuchia l phi qua
ng mn H Ch Minh -mc tiu b nh bom thng xuynSau khi hip ngh Paris k kt, Sihanouk hi Ieng Sary (ng
ny sng Bc Kinh t thng Tm/1971 n thng T/75, gi
nhim v lin lc vi ng Cng sn Trung Hoa v cng l mt
tn ch sn theo di ng hong bt thng ny) l by gi ng
ta c th v thm qu hng c khng?! Cu tr li ct ngn
l Khng. Sihanouk c gng tm c may thm mt ln na
vi H Ni. T khi ng ta c ng Bc Kinh, mi nm, nhm
dp Tt m lch, ng ta thng i H Ni. y cng l cch ng
hong mun t tnh on kt vi Vit Nam. Trong dp Tt hi
thng Hai/ 1973, Sihanouk yu cu Phm Vn ng can thip
vi Khmer . ng ta ni: ng c cch gy p lc vi Khmer
. H khng th tip tc chin u nu ng khng vn chuyn
tip liu ca Trung Hoa cho h. ng ni vi Khmer rng
Sihanouk phi tr v Kampuchia, bng khng ng ta khng
th i din t nc ng, c danh d v t cch ti cuc
hp Alger. Sau , ng hp rt lu vi Ieng Sary, tho lun
vi ng ny v kh nng cho ng hong v thm vng gii
phng nhng Ieng Sary vn khng nhc nhch. Cui cng,

75

ng ni vi Trung Hoa. V thng cng. Sihanouk k li: Sau

khi ti tr v Trung Hoa, Ieng Sary ni vi ti rng ti c
php v ni a (i thm Kampuchia). l s thnh cng ca
ng. (35)
Chuyn tr v lch s ca Sihanouk xy ra ba nm sau
khi ng ta b lt . Do p lc ca H Ni, c th chuyn i y
tt p. Tuy nhin, chuyn i cng cho Sihanouk thy s
cng thng ang gia tng gia Khmer v ci gi l ng ch
Vit Nam. Thng Ba/1973, trn chuyn bay Antonov 26 ca
khng qun Vit Nam (CS), ng hong bay t H Ni ti ng
Hi cui Bc Vit Nam. Nguyn Thng, i s c nhim
thp tng Sihanouk ti Kampuchia, v d nhin c ci bng
ca ng ta: Ieng Sary, v b hong Monique, i dc theo ng
mn H Ch Minh bng xe command car. Trong mt thng
rng vng Khmer kim sot pha bc v ng bc
Kampuchia, ng ta nghe nhng li t co Vit Nam (CS) c
gng dit tr Khmer t trong trng nc. Son Sen ni vi
ng ta: Lnh Vit Nam n cp, hm hip ph n, thit lp cn
c bn trong ni a Kampuchia m khng c php, bt
ngi Khmer phc v nh l thnh phn tr b trong qun i
Vit Nam v cp hng tip liu ca Trung Hoa vin tr cho
Kampuchia. Khiu Samphan th ni vi ng ta Vit Nam ang
chun b a mt chnh ph ln cm quyn ngy danh chnh
ph Kampuchia nhng thc s l n l Vit Nam.
Trong khi Sihanouk nghe nhng tit l b mt v cc
ng ch Vit Nam, Pol Pot, ngi theo di ng hong trong
bng ti, v cc bn ca ng ta c th thy s nhn nhn ca
nh cai tr b trut ph ny. Mc d c sn mt bc tng an
ninh bao quanh Sihanouk, trong nhng cuc hp vi dn
chng, chng c sai lm no v lng trung thnh v tnh cm
m ng hong to nn trong dn chng. Va khi ng hong
kt thc chuyn thm ving, nhm Pol Pot a ra mt chin
dch ph bng Sihanouk, tng cng loi tr nh hng Vit
Nam (CS). Nhng phn t cn b Khmer theo Sihanouk,
hot ng lu nm trong dn chng, bt u by t mt thc
ca h bng cch tha m ng hong trong cc cuc hp cng
cng: Trc kia, tt c chng ti (Khmer ) ni rng Chng
tri mun Sihanouk, by gi th khng cn na. Nm 1973,
mt ngi t nn ni: Trc kia, ng c th ni bt c g v
Sihanouk, nhng by gi ng khng th a ra mt bc hnh

76

ca Sihanouk. Khng ai dm thc mc chnh sch ny, ngi

t nn y gii thch: Bi thc mc c ngha l cht.(36) H
chun b mt ngy cho ng, khng phi l ngy cho Sihanouk
ln cm quyn. Gia nm 1973, m rng phn lnh th v
kinh t do ng kim sot, t t hu v vic dng tin b bi
b, thnh lp hp tc x nng nghip. Cc thng gia, ng dn
Vit Nam b ui ra khi Kampuchia. Nhng c dn Vit Nam
vn cn li Kampuchia c tp trung vo cc hp tc x m
theo Sihanouk, mau l tr thnh cc tri tp trung.
Cc bn tng trnh hi cui nm 1973 ni v cc cuc
ng gia Khmer v Khmer Rumdo bt u x ra. Mt t
d l hi thng 11/1973, mt cuc chm sng xy ra tnh
Kandal sau khi Khmer Rumdo t chi li yu cu ca Khmer
biu ngng hp tc vi Vit Cng v Bc Vit Nam. Kem
Quinn, mt vin chc ta lnh s M Cn Th bo co v
Hoa Thnh n ngy 24 thng 2/1974 Khmer Rumdo c
Vit Cng v qun Cng sn Bc Vit ym tr git 42 tn KK
(Khmer Krom hay Khmer ) v nh ui s cn li. T
Khmer Rumdo v Khmer vt qua sng Mekong, xm nhp
lnh th ca nhau. (37)
Nm 1974, Khmer gia tng chnh sch kinh t trit
, -hp tc x nng nghip v th tiu thng nghip- bt u
thanh trng nhng phn t chng i tht s hay b nghi ng
chng chnh sch ny. Thng Tm/1974, by mi mt cn b
c H Ni hun luyn vng pha ng Kampuchia c
tp trung hc tp, qua , h b khin trch nghim khc nn
phi trn qua pha Vit Nam (CS). Mi ngi mt tch. S
cn li b bt, b cng bc lao ng c gim st. Mt ngi
trong bn h, Hem Samin, by gi c l l ngi sng st c
nht trong nhm h, trn qua c Vit Nam. Ti vng ty
nam Kampuchia, 91 cn b t H Ni v b hnh quyt hi
thng 9/1974.(38) Mt trong nhng ngi sng st, Yos Por,
trn thot v chy qua pha Vit Nam. C Samin ln Por sau
ny tr thnh nhng ngi lnh o c H Ni h tr chng
li Pol Pot.
Hip nh Paris nm 1973 cng nh du thi k
Khmer bt u tn cng cc v tr qun s Vit Nam, bnh
vin, v cc cn c bn trong ni a Kampuchia- Tn cng,
theo cch gii thch ca nhm Pol Pot, l do s hiu lm v v
k lut ca binh lnh cp di. Hai nhn vin ca c quan

77

Thng tn x Vit Nam b git v sai lm trong khi h thm

ving tnh Kompong Cham hi thng 10. Thng 2/1975, ton
b mt nhm cn b vn ha ca Mt trn Gii phng Min
Nam Vit Nam b phc kch cht trong khi h t M Tho
vng qua bin gii Kampuchia n vng gii phng thuc
tnh Ty Ninh. Khi nhng nh lnh o Vit Cng yu cu gii
thch, pha Kampuchia tr li l do binh lnh v k lut thc
hin. Nm 1973, Trn Thanh Xun, ph gim c Vit Nam
thng tn x, ni vi ti l cc vin chc khc, t ra l ngang
hng vi ng ta, chng ai ngh vic git chc ny l hnh ng
ca ng Cng sn Kampuchia. Chng ti cho vic l
thng vong khng th trnh c trong chin tranh. Tuy
nhin, cng kh m tin rng nhng ngi trong B chnh tr
hiu r nhng g xy ra. Khng mun tranh ci vi Pol Pot
trong khi vn cn cn nhng an ton khu trong ni a
Kampuchia, H Ni gi v chp thun li gii thch ca Khmer
. Vit Nam (CS) tin rng ng hng iu chnh s ni
ln t ni b Kampuchia, khc t ch ngha Chauvin ca Pol
Pot. Nhim v chnh yu ca H Ni l chim min Nam,
khng lm cho cuc xung t vi ng minh bng bnh ny
thm trm trng. V vy, mc d c s cng thng gia hai bn,
Vit Nam vn i ti. p li yu cu ca Khmer , h gi
cc n v cng binh v pho binh ti cui cng bp cht
Phnom Pnh.
Pol Pot cng vy, tip tc duy tr b ngoi tt p vi
Vit Nam (CS). Ngy 3 thng Mi/1974 ng ta vit mt bc
th cm n ng Cng sn Vit Nam, nhn mnh rng S
thng li chng ti t c l s thng li ca tnh on kt v
gip ln nhau gia ng v nhn dn hai nc. Nhng li
ni ny c vit xung sau khi hng ngn ngi Vit Nam b
ui ra khi Kampuchia, cc cn b do H Ni hun luyn b
hnh quyt, v cc cn c ca Vit Nam b tn cng. Nhng
ch vit kh hiu cng nh nhng vn th khc bao gm c
nhng li Pol Pot trn an L c Th: Tt c chn thnh t
y tri tim ca ti, rng ng ta vn lun lun trung thnh vi
con ng on kt v i, tnh hu ngh cch mng gia
Kampuchia v Vit Nam (39). V cn c s cn bng lc lng
bn trong ni b ng Cng sn Kampuchia v v tnh hnh a
phng hay quc t cha cho php m tra nhng cuc i u
vi Vit Nam, ba nm na tri qua

78

trc ci ngy phi n.

Bc Kinh:
Ra mt

i vi ph th tng Kampuchia dn ch Ieng Sary,

bn tin ngy 13 thng Mi/1976 ging nh trn tri xanh rt
xung. ng ta thy kh m trong ngi nh khch Belgrade
sau chuyn bay mt mi t Nu c n. Dusan Gaspari, gim
c chu s v ca b Ngoi giao Nam T v l ngi chnh
thc tip xc vi Ieng Sary Belgrade, mt my nghim ngh,
i vo phng khch. ng ta ni: Tha ngi, ti c sai n
thng bo cho ngi hay tnh hnh ang din ra Trung Hoa: B
Giang Thanh, cc ng Trng Xun Kiu, Diu vn Nguyn,
v Vng Hng Vn b bt v ti phn ng v phn quc.
V sau, Gaspari m t li mu sc hin ra trn khun mt
chong vng ca Ieng Sary lc y. Ieng Sary th tho trong
hng ch va nghe: Khng! Khng th c c! H l
nhng ngi tt. (1)
T ma thu nm 1971, khi Ieng Sary ti Bc Kinh, lm
i din cho ng Cng sn Kampuchia bn cnh ng Cng
sn Trung Hoa, y l bn ca nhng phn t cc oan ny.
Nhng ngi tr thng gy bt ha ny tr nn ni ting
trong nhng ngy xo trn ca cuc Cch mng Vn ha khi
Mao gi Hng V Binh oanh tc vo cc c quan u no
ca ng Cng Sn Trung Hoa v loi tr bn xt li. Mt
ngi c bit, Diu vn Nguyn, t trong bng ti tin ln, t
mt nh phn tch vn chng Thng Hi, t ti ngi v
trong b Chnh tr nm 1969, tr thnh mt ngi bn rt thn
ca Ieng Sary. Ngoi nhng quan im khc, h chia x vi

79

nhau lng ght b Sihanouk, coi ng ny nh l tn phn ng

hot u.(2) Tnh bn ny c bit c gi tr v Diu l ngi
iu hnh y ban Ngoi v c quan trung ng ng CS Trung
Hoa. Cc lnh t Khmer bit chc h c gip v ch
trng cc oan ca h bao lu Diu cn l ngi thi hnh
chnh sch ng.
Vic bt ngi bn thn nht ca Sary v ng bn, nh
sau ny Sary bit, xy ra hai ngy sau khi Sary ri Bc Kinh i
Nu c d i Hi ng Lin Hp Quc hp hng nm.
m 6 thng Mi, ba tun sau khi ch tch Mao qua i, n
v qun s c bit 2341, di quyn ch huy ca ngi cu
cn v ca Mao, Ung ng Hng, mau l bao vy ngi nh v
ga ca Mao v ba ngi ng s ca b. Tn ca h, chng
bao lu c tp hp li di ci tn chung l b l bn tn.
Quyn th tng Hoa Quc Phong v b trng Quc phng,
tng Dng Thng Cn, ngi m mu hnh ng vi Ung
ch huy cuc hnh qun vo lc chng trnh TV ang pht
hnh.
Tuy nhin, khong thi gian ba ngy khi Sary gh li
Bc Kinh v thi gian ng ta ni chuyn vi b trng Ngoi
giao Trung Hoa Kiu Qun Hoa, Sary chng bit g v m mu
Bc Kinh c. Ch hai ngy trc, trc khi ng ta ri Nu
c i Belgrade, Sary l khch danh d ca mt ba tic do
Kiu t chc. Mc d cng l mt ngi bn ca B l bn
tn, Kiu chng h l cht vo v bin c ny. By gi, bng
nhin, t di chn Sary tung nh sp .
Trong t ln thm ving va qua Bc Kinh, qua Giang
Thanh, Sary bit ci cht ca Mao gn k. i vi nhm cc
oan, mi s s khng sung s. Sau ci cht ca th tng
Chu hi thng Ging/1976, nhm cc oan c Mao h tr,
loi tr vic Mao bao che ng Tiu Bnh, con ngi thc
dng. Nhng r rng Mao khng mun Giang Thanh v phe
nhm ca b k tc ngi v. ng ta khng bit g vai tr ng
vin ca Trng Xun Kiu, ng u nhm l thuyt ca
nhng ngi ny. V ng chn Hoa Quc Phong, thuc
cnh t ca ng CS, ang m trch b Cng an lm quyn
th tng. (3) Sau khi Mao cht, Hoa cng nm chc v ch
tch ng CS. R rng nhng ngi trong ng CS Kampuchia
nh Pol Pot v Ieng Sary rt quan tm n ci cht ca Mao, s
ci cht s lm nghing cn cn v pha hu. Trc khi ri

80

Phnom Pnh ngy 30 thng Chn i Nu c, Sary gip

tho mt bc in cho mng quyn th tng Hoa nhn dp
Quc khnh Trung Hoa. Bc in ca ngi cuc Cch mng
Vn ha ca Trung hoa v thnh cng ca ng Cng sn
Trung Hoa p nt bn chng ch ngha x hi v b ch huy
phn cch mng Lu Thiu K v ng Tiu Bnh. Ci bao
hm ca bc in l ng CS Kampuchia hoan h Hoa ni di
con ng cch mng t phi m ng theo.
Cuc o chnh khng mu Bc Kinh c d kin
cn cn hng qua cnh hu, v c l quay li vi ng, ngi
b thanh trng hai ln. S quan tm ca Sary i vi bin
chuyn Trung Hoa thy c l do hnh vi bt thng ca
ng trong my tun l sau.(76) Sau khi dng chn mt thi gian
ngn Nam T v L M Ni, Sary c L M Ni v c quan
thng tn Trung Hoa bo cho bit phi ri Bucarest ngy 16
thng Mi. Ri Sary bin mt, hai mi lm ngy sau li xut
hin Phnom Pnh. Vic di chuyn bnh thng ca ng ta l
x dng hng khng L M Ni, Tarom, ti Bc Kinh, ri p
chuyn bay na thng mt k gia Bc Kinh v Phnom Pnh.
Trong nhng chuyn i trc, qu cnh Bc Kinh, ng ta
thng c th trng ngoi giao n ti phi trng, v nu
thi gian qu cnh lu hn mt ngy, ng ta s c mt thnh
vin b Chnh tr CS Trung Hoa mi d tic. Tt c nhng
hnh ng nim n ny c Tn Hoa x a tin. Ln ny, c
ngi Trung Hoa cng nh gii truyn thng Kampuchia
khng ni g ti Sary sau khi ng ta ri Bucarest. Ngy 12
thng Mi mt, i pht thanh Phnom Pnh a tin ng ta n
ba i s c y nhim ti Kampuchia. ng ta gi nhim v
ca ng Phnom Pnh cho n ngy 8 thng Mi mt th c
tin b trng Quc phng Son Sen gi chc quyn b trng
Ngoi giao. (4)
ng ta u? Nhiu nm sau, ti hi v ng ta l
Ieng Thirith. Sary gp b ta hi ng cn l sinh vin Paris.
Pol Pot yu b ch ca Thirith, Khieu Ponnary, b ny cng l
sinh vin Paris. Hai ch em v chng ca h tr thnh nhng
cp v chng c quyn lc nht Kampuchia, ni theo kiu
Sihanouk l B l bn tn. Thirith nh nhn tr li l khng
bit. B ta ni vi ti: ng bit, chng ti thng khng sng
gn nhau. Theo ngi ta cho bit th Sary sut ba tun l ti
Trung Hoa. Gii truyn thng Trung Hoa im lng l v tnh

81

cch ring ca cng vic ng ta , hoc c l v n ph hp

vi iu ng ta mun du mt bi v Trung Hoa ang tri qua
mt thi k hn lon, bt n nh. C l ng ta qua mt thi
gian nh th v nhng xo trn d di Trung Hoa v ng c
tm kim m bo ni cc nh lnh o mi ca Trung Hoa,
mun rng ci cht ca Mao v s thanh trng nhm cc oan
khng lm suy yu vin tr ca Trung Hoa dnh cho
Kampuchia.
Mi quan tm ca Ieng Sary v vin tr ca Trung Hoa
t cn bn trn tnh cm v thc h. l ni lo s chnh
ng. Trong gn mt thp nin, cuc Cch mng Vn ha din
ra cng thi vi cuc u tranh v trang Kampuchia v s
bnh trng ca Khmer , thc h l ng lc mnh m.
Gi y, nhng ngi cng thc h vi Sary b loi ra
khi trung tm quyn lc Bc Kinh, lm th no Kampuchia
c th da vo s vin tr ca phe hu Trung Hoa? Nhng
chng bao lu sau nhng ngi lnh o Kampuchia nhn ra
rng quyn li ca Trung Hoa l iu quan trng hn thc h.
Trung Hoa mun b cong sc mnh ca Vit Nam v chng li
Lin X mnh hn h, hn bt c mt th thc h bun nn
no; nhng nh lnh o mi ca Trung Hoa cn c Pol Pot
Kampuchia. Cha y mt nm, quan h Trung HoaKampuchia li c cng c, v Pol Pot xut hin t trong
bng ti v danh ra mt quc t Bc Kinh.

S quan tm Phnom Pnh

Bn ngoi nhng quan tm nh th, nhng ngi ng
s ca Ieng Sary tr v v vi vng gi cho Hoa Quc Phong
in vn chc mng sau khi Hoa c bu lm ch tch ng
CS Trung Hoa. Hu ht cc ng anh em khng ai mun can d
vo cc cuc u bn trong ng CS Trung Hoa. H cho
mng Hoa m chng lin can n vic nhm cc oan b ri
i. Nhng ngi Kampuchia th rt cn vin tr ca Trung
Hoa, qu n ni cc nh lnh o Bc Kinh khng cn g
ng vc lng trung thnh ca h c. in vn ca h cng by
t nhit tnh i vi chin thng ca Hoa p tan b l bn tn
phn cch mng. y l iu phn phc ng lu tm, v ch
mi hn mt thng trc, mt bc in t Phnom Pnh gi i

82

nng nhit ng h ngay chnh nhng ngi m by gi b gi l

bn phn cch mng.
D vi vng trn an Bc Kinh rng nhng nh lnh o
Phnom Pnh chu n b l bn tn, r rng Pol Pot quan
tm n tnh hnh Trung Hoa qu nguy him, ang lan rng
trong nc. N c th lm cho ni b ng Cng sn Trung
Hoa ngh rng ch ngha cp tin ca Pol Pot, Ieng Sary i qu
xa. in vn gi cho Hoa khng c pht trn i pht thanh
Phnom Pnh, -ngun thng tin c nht ca nhn dn
Kampuchia, ri rc khp cc tri lao ng n c -. Mi n
ngy 2 thng 12/1976, mt tun trc khi phi on bo ch
Trung Hoa n, i pht thanh Phnom Pnh mi tit l cho
thnh gi tin tc v vic Hoa c bu lm ch tch ng v
vic bt gi b l bn tn. Tin tc cng khng ni r thm
ai l b l v cng khng ni r ti trng ca h.
on i biu kinh t v thng mi Kampuchia xut
hin Trung Hoa ng lc tnh hnh xo trn ang xy ra. H
c pha ch nh bo m rng Bc Kinh lun lun l ngi
bn ng tin cy ca chnh ph v nhn dn Kampuchia (5).
C th vn cn nhng hu qu bt li trong s chng t phi
Trung Hoa c nh hng n vin tr cho Kampuchia v, hn
th na, v mt tinh thn ca ng Cng sn Kampuchia, r
rng lm Pol Pot lo lng. Do , mi c hi m ngi
Kampuchia c th nhc nh thnh qu cuc Cch mng Vn
ha. Trung Hoa (c ngha l tt c nhng bin php cc t
c thc hin trong thi k 1967-71) s c bo tn v pht
trin, v cuc u tranh giai cp l mi quan h ct li trong
vic xy dng t nc. Trong ba tic ngy 10 thng Chp
cho n i biu Tn Hoa X ti Phnom Pnh, b trng
thng tin Hu Nim ca ngi vic p tan b l bn tn nhng
cng ch ra rng nhn dn Trung Hoa s khng cho php ch
ngha xt li v giai cp t bn quay tr li -mt thnh ng
biu l quan tm hn l kt ti.

Nhng cn gi lnh t Bc Kinh thi ti

Thi ca cc nh lnh o Bc Kinh i vi Khmer
nh th no? Nhn xt ca cc vin chc Trung Hoa ving
Phnom Pnh hi thng Chp lm cho h bt nhit tnh trong

83

vic vin tr. H lch s lm nh khng bit ti nhng iu

ngi Kampuchia nhc nh h cn thit tip tc u tranh giai
cp. H cng khng vin tr nh thng l cho Kampuchia
trong cuc u tranh bo v nn c lp v ton vn lnh th.
-mt cch ni gin tip v vic Bc Kinh h tr cho Kampuchia
chng Vit Nam. Thi chn ch ca h khng mun lin
can n cc cuc tranh lun v thc h v ngay c vic che
du vin tr d phn vo vic lu Phnom Pnh nn ng
ngoi tnh hnh chnh tr ca Trung Hoa. Trong mt trng
hp, khi t Phnom Pnh tr v, Fang Yi, b trng quan h
kinh t vi ngoi quc ni vi i s L M Ni Bc Kinh
rng ng ta khng a nhng g ng thy Kampuchia. H
i qu xa trong vn t tc. Ni chuyn vi ng nghip
Ty phng trong sut thi k , i s Trung Hoa H Ni
khng che du ngc nhin i vi ch trng t
tc ca Khmer . ng ta ni vi cc i s phng Ty rng
ngi Kampuchia cng khng x dng ngay c hng ha
vin tr cho h -khong 20 triu -s lng Trung Hoa vin tr
nm 1975. (6)
Nhng li ph bnh c tnh cch ring t ca Khmer
ni rng hi ma xun nm 1977, cc nh ngoi giao v bo ch
nghe cc vin chc Trung Hoa phn nh s thay i din ra
Trung Hoa khi Trung Hoa loi tr nhng phn t cp tin.
Nm 1974, khi cc phn t cc t vn ln Trung Hoa th
mt ti liu lu hnh trong ni b ng m t Cng sn
Kampuchia nh l nhng phn t sng chi nht, thc hin t
tng Mao ngoi quc. Nhng k t 1975, nhng ngi t
nn Kampuchia trn chy ra ngoi quc t co vi th gii rng
Khmer rt c c. Cc chnh ph Ty phng phng chng
Khmer chu trch nhim v ci cht ca hn mt triu
ngi trong nc t khi h cm quyn. Ti cui nm 1976,
truyn thng Trung Hoa hng ngy tha m b l bn tn
lm v s ti c khi n p nhn dn. Cc vin chc Bc Kinh
cng c phn bi ri khi ngoi quc, h c xem nh l
qun s thc h cho Khmer . Mt nh bnh bt t nht bo
Cng sn Trung Hoa Hngkng ni vi ti hi u nm 1977
Chng ti khng th ch trch h (Khmer ) v chnh sch
ca Trung Hoa l khng can thip ni b cc nc khc.
Nhng chng ti cng cm thy h i qu xa trong vic thc
hin ch ngha bnh ng v t tc. c bit ng ta ph bnh

84

quyt nh ca Khmer hy b tin bc, ch ba v ti sn

ring. ng ta chng li vic Khmer t khc i theo ng
li Mcxt Lnint c in v cch mng x hi ch ngha tin
ln tng phn. Mt vin chc Trung Hoa khc ni ring vi ti
l Trung Hoa bi ri, nhm mt gi ic trc li t co ca
nhm ngi Hoa t nn chy khi Kampuchia, yu cu Bc
Kinh can thip ngng vic git chc ca Khmer . Tuy
nhin, ng ta ni rng Trung Hoa khng th xen vo cng vic
ni b ca Kampuchia. D vy, nhng bin c v sau, cng cho
thy rng khng phi do xung khc tinh thn hay bt ng v
thc h c nh hng n vin tr ca Trung Hoa cho
Kampuchia m cn bn l vn chnh tr vy.

Mt l chu nin v vic git ngi

Bng mt s trng hp k l, trong khi nhng cuc u
trong ni b ng chng li nhm cc oan t ti cao im
Trung Hoa sau khi Mao qua i v vic bt gi b l bn
tn th ngn triu cng i qua hng i nghch
Kampuchia. Cui thng Tm/1976, nhm lnh o ng CS
Kampuchia chung quanh Pol Pot tham d mt cuc hp ba
ngy, qua h quyt nh thc hin hp tc ton b nngcng nghip v t chc nh n cng ng trn ton quc. Pol
Pot tin rng vic xy dng ch ngha Cng sn phi tin nhanh
hn i u vi Vit Nam mnh hn. Mt bi bo thu hp
trn nht bo C Cch mng (Tung Padevat) xut bn hi
thng Su nm 1976 gii thch rng Chng ta mun mau l
xy dng x hi ch ngha, v chng ta mun mau l thay i
x hi. Chng ta mun nhn dn chng ta thnh cng huy
hong. iu ny c bit ngn chn k th lm hi chng
ta..(7) Con ng i ti vinh quang ny c qu nhiu mu
v nc mt ca mi ngn ngi buc lm vic nng n nh
sc vt m li thiu n trong nhng nh n cng cng v nhiu
khi b trng pht ti cht v than phin cng vic nng nhc.
Ch lm vic th khc nghit cho nhng ngi dn mi nhng ngi trc kia thnh th, nhng ngi b xem l tim
nhim t tng tiu t sn. H phi c thanh lc bng lao
ng chn tay. Nhng ai yu sc th coi nh khng ch li g
cho cch mng Kampuchia. C h (dn thnh ph) cng

85

chng c g, khng c h cng chng mt g. l cu

chm ngn lnh lng m cn b Khmer thng nhc i
nhc li trong cc bui ni chuyn ca h. Pol Pot cng tnh
rng nhit tnh cch mng gip p tan bn chng i trong ni
b ng. Theo mt ti liu ca ng cng b hi cui nm
1976. Vi trng c trong ni b ng s ni ln qut sch
tnh chn tht trong ng.(8) Theo Pol Pot, nhng ai chng li
hoc thc mc cng l tay sai quc hay gin ip Vit Nam
(CS), c ph hoi bc i nhy vt ca Kampuchia. S kin
l hi gia nm 1976 c nhiu m mu m st Pol Pot, c l l
do tnh hnh khn cp, tm ra bn chng i cn tim tng.
t ra cng c mt m mu git Pol Pot c nhc li
trong cun Sch en ca Kampuchia Dn ch c mt
ngi o thot khi Khmer xc nhn. Sau khi trn qua
Thi Lan, ngi ny ni vi cc vin chc M v m mu git
Pol Pot hi gia nm 1976 bng cch b thuc c vo thc n
ca ng ta. m mu ny b ph hng khi mt ngi cn v ca
Pol Pot v tnh n nhm mu thc n b thuc v cht tc
khc. Theo ngi o thot ny, nhng k m mu -mt ngi
ch huy qun i Khmer tn l Chan Krey v nhng ngi
ng s - nguyn do l v cng vic nng nhc v lao kh m
nhn dn ang gnh chu. (9) Cng chng c g ngc nhin nu
nhng ngi c d mu ny phn i chnh sch c c chng
Vit Nam ca Pol Pot. Tuy nhin, cng chng c chng c g
lm sng t thm li co buc ca cun Sch en ni rng
Vit Nam (CS) c d vo m mu .
Vic thanh trng c h thng cc thnh vin ca ng
CS Kampuchia hi thng Chn nm 1976 trc tip lin h n
quan h gia ng CS Kampuchia vi Vit Nam (CS). Cho ti
lc , ngy thnh lp ng CS Kampuchia c cng nhn l
ngy 30 thng Chn/1951 -mt ngy pht xut trc tip t ngy
thnh lp ng CS ng Dng do H Ch Minh thnh lp
nm 1930. Sut trong thi k khng chin chng Php (194654) ba phong tro Vit Nam, Kampuchia v Lo hp tc cht
ch v nhiu ngi Kampuchia hot ng hu hiu trong s
hp tc ny. Cu cn b CS Kampuchia Keo Meas l mt trong
nhng ngi lnh o nh th. ng ta mun xc nh li ngun
gc Vit Nam ca ng ng bng cch t chc k nim ln th
25. Chnh sch ni b ca Vit Nam (CS) cng mang tnh
chnh thng Mcxt hn l nhm cc oan Kampuchia. C l

86

Keo Meas cm thy cn hnh ng khn cp khi thy k hoch

ca nhm cc oan c tn thnh hi thng Tm v vic Pol
Pot cng khai tha nhn lng trung thnh vi ch ngha Mao
qua nhng li tn dng i vi ci cht ca Mao. Nh s hc
Kampuchia David Chandler l lun rng s quan h suy gim
vi Vit Nam hi gia nm 1976 v tnh hnh chnh tr bt n
Trung Hoa sau khi Mao qua i c l khuyn khch Keo
Meas vi v t chc l k nim v tin vo tnh cht quan trng
ca ng.
Mt khc, Pol Pot mun ct t quan nim lng lo cho
rng ng CS Kampuchia c ngun gc t Vit Nam hay ch v
li ch chung m c san s vi ng CS Vit Nam. ng ta ch
r rng ngy sinh nht ca ng CS Kampuchia l bt u t
i hi nm 1960, lc ng ta c chn lm ph b th ng,
ch khng phi t nm 1951. Lch s c vit li, ni rng
ng CS Kampuchia t ti s nghip vinh quang khi u t
thi Pol Pot ng ngi v hng u v xa b chn nm gn
gi - hay tng thuc- quan h hp tc vi Vit Nam. Thi k
ny Pol Pot chng c vai tr g ng k. T bo C Cch
mng (Tung Padevat) n hnh hi thng Chn v Mi gii
thch ti sao ngy sinh nht ca ng khng phi l nm 1951
m li l 1960. Chng ta phi iu chnh li lch s ng v
mt bi trong mt t nht bo, thng t tay Pol Pot vit, ni
rng r rng v hon ho, ph hp vi chnh sch ca ng
ta v c lp v t ch. (11)
Mi ngy trc khi l, Pol Pot ra lnh nh ch vic
chun b, bt gi Keo Meas v mt nh lnh o hng u
khc, Nay Sarang. H b gii vo Trung tm iu tra An ninh
Quc gia, trc kia l trng cp hai Tuol Sleng Phnom Pnh
nay bin thnh tri t v trung tm thm vn, b s S-21. Sau
mt thng b hnh h v vi mt lot bn t th, h b git. Hai
nm tip sau, gn hai chc ngn cn b ng v gia nh h b
hnh quyt sau khi b giam ti trung tm giam gi ni ting c
c ny.(12)
Sau khi chi b lin h lch s vi Vit Nam, Chandler
vit: Pol Pot chng bao lu khi u mt k hoch ch lc
m cuc chin tranh ton din chng Vit Nam cng nh hp
tc ha nng nghip bn trong Kampuchia m khng theo mt
khun mu hay khuyn co no t pha Vit Nam. (13)

87

Bi vit trn t C Cch mng cho thy r vic thanh

trng cng l s tip ni vic chng i chnh sch cc t ca
Pol Pot, ni rng mt s ngi trong ng coi vic ui dn ra
khi thnh ph v hy b vic x dng tin v ti sn ring l
t ch ngha. Bi bo ni thm: Chng ta c l do ca chng
ta. V phong tro xc quyt rng chng ta lm ng... T
hay khng t, chng ta phi i ng phong tro. Bi bo cng
kt ti vi ngi trong ng chng li phong tro v phn
cch mng (14)
Ngy 27 thng Chn nm 1976, i pht thanh Phnom
Pnh a tin mt tun trc (ngy Keo Meas b bt) y ban
Trung ng i hi i biu Nhn dn - Quc hi b nhn ca
Kampuchia- thun cho Pol Pot tm thi ngh vic v sc khe
trong vi thng v ch nh Nuon Chia lm quyn th tng.
Nhiu quan st vin vi cho rng Pol Pot b thanh trng, nhng
vic ri chc v v bnh ca Pol Pot ch l cho ng ta rnh
tay cha tr nhng ung thi do bt ng trong ng. Ken
Quinn tin rng Pol Pot quyt nh vic i ngh sau khi
sng st qua khi v u c hi gia nm 1976.
Vic tm hiu ca Quinn a ti kt lun l Pol Pot lui
vo mt khu b mt v c bo v k, khng th b tn cng
v c th trc tip a ra nhng c gng nhm loi tr tt c
nhng ai b nghi ng c dnh lu n m mu git ng ta.
Nhng ngi sng st v ngi t nn sau cuc thanh trng ti
Thi Lan trong nm 1977 cho bit c cuc tn st ln nhng
ngi c gi l Khmer c (C l l nhng ngi c
xem l c cm tnh vi Vit Nam v mun c chnh sch ni b
n ha, v nhng ngi c coi l chng li Pol Pot), nhng
ngi b nghi l phn ng. Cng lc , cc nh tnh bo
M Thi Lan cng c thu nhn tin ni r v vic Pol Pot t
tay trc tip ch huy vic thanh trng vng Ty Bc
Kampuchia. (15)
Cng chng c g phi ngc nhin v trong sut na
sau/1976, khi cuc thanh trng ln cao, Kampuchia tm cch
duy tr quan h bnh thng vi Vit Nam. Trong khi Pol Pot
ang lm trong sch ng v thc hin chng trnh ci cch
cp tin ca h, r rng h mun gi Vit Nam trong mi quan
h tt. Thng Tm, mt on i biu ph n ti thm H Ni.
Pol Pot cn n mng i s Phm Vn Ba trong dp k nim
ba mi nm nc Cng Ha X hi Ch ngha Vit Nam.

88

Ngy 21 thng Chn, mt bui l c t chc ti phi trng

Pochentong Phnom Pnh nh du ngy m u ng
bay t thnh ph H Ch Minh ti Phnom Pnh. C l hu nh
ngi Vit Nam khng bit rng ch mi ngy hm trc, mt
trong nhng ngi bn Khmer t i ca h b bt nht vo
Toul Sleng.
Trc Lin Hp Quc, hi thng Mi, Ieng Sary ln
ting kch Vit Nam d man nhng khng ni r tn. D
sao, ng ta cng ku gi c quan quc t ny cho Vit Nam
gia nhp. n xin gia nhp Lin Hp Quc ca Vit Nam b
Hoa K ph quyt. Ngy 28 thng Mi v Ieng Sary vng mt,
quyn b trng ngoi giao Son Sen tip i s Phm vn Ba
trong hai ting ng h. Cuc ni chuyn c gi b mt
nhng i pht thanh Phnom Pnh m t l thnh tht v thn
hu. (16)
ng CS Kampuchia cn lng l gi mt phi on
gm by nh bo Kampuchia tham gia i hi ln th t
ng CS Vit Nam hp ti H Ni gia thng Chp. Vic gi
phi on i tham d cng nh in vn chc mng t Angkor
Padovat (tn Khmer thng t dng gi T chc Cch
mng Kampuchia trc khi ng CS Kampuchia ra cng khai)
l mt phn c gng nhm duy tr b mt quan h bnh thng.
Li chc mng nng nhit ca Phnom Pnh gi cho Vit
Nam (CS) ni rng Kampuchia v Vit Nam ko di tnh on
kt chin u v tnh hu ngh anh em lm bng ln ngn la
u tranh cch mng.(17) in vn ny do H Ni cng b
nhng i pht thanh Phnom Pnh li chng thng bo g. Vo
lc nhng ngi c cm tnh vi Vit Nam ang b nhn vin
an ninh Pol Pot sn ui, vic pht i mt bn tin nh th s
gy xo trn trong hng ng CS Kampuchia.

Mi s hi v mt Lin bang
Vit Nam nghi ng c s gia tng n p trong ni b
Kampuchia nhng khng bit r. Trong bui ni chuyn ring
vi mt du khch Thi thuc cnh t hi cui nm 1976, th
tng Vit Nam (CS) Phm vn ng by t quan tm ca ng
ta v s an ton cho mt vi ngi bn Kampuchia. Mt s
nh cu ngoi giao thi Sihanouk lnh o chnh ph khng

89

chin vit th cho bn hu ca h H Ni trc khi h t Bc

Kinh bay v Phnom Pnh. Ri t , khng nghe tin tc g v
h c. (18)
C th H Ni khng bit r tnh hnh thanh trng
Kampuchia nhng c bit nhng th hn trong ni b nc
ny. u thng Ba nm 1977, mt nh ngoi giao Vit Nam ni
vi ti Vit Nam l c u tranh nghim trng bn trong
ni b ng CS Kampuchia, gia nhng ngi ng ta gi l
Mt trm phn trm thn Mao-Pol Pot v nhng ngi c
gi l theo ng li n ha. Nhng ngi theo ng li n
ha coi nh thn Vit Nam, v ng ta tin on rng cui cng
h s ginh c thng li. ng cng ng quan im vi
nhm ny khi ng ta ni vi du khch Thi y v hy vng
nhng cuc cch mng chn chnh s ni dy Kampuchia.
Hy vng ny buc H Ni gi tnh lng ging tt trong khi tm
phng cch i u vi thch thc ca Pol Pot. C l vic y
vt ra ngoi quan tm v nhng vn pht trin trong ni b
Kampuchia m Vit Nam sn sng ci mnh lm vui lng
Pol Pot. H khng mun to thm nhng bt li giao ho v
nhm bn hu ca H Ni ang b dn vo gc tng trong ni
b ng CS Kampuchia. u thng Hai nm 1977, mt on
i biu ph n c H Ni gi i Phnom Pnh cng c
tnh on kt. Ngy 15 thng Hai, th trng ngoi giao Vit
Nam Hong vn Li ti Phnom Pnh trong mt chuyn i thm
hai ngy khng c cng b. Nhim v chnh ca ng ta l
thuyt phc Kampuchia tham gia mt hi ngh cp cao v ng
Dng. H Ni mun trc xut v nc nhng ngi
Kampuchia trn qua Vit Nam trong my thng trc lm
du bu khng kh ngoi giao v to s hp tc ton vn gia
hai nc. (19) Nhiu lc, vic trc xut v nc bao gm c
nhng phn t xu trong khi thi hnh cc dch v. Trong hnh
ng nh vy, hi u nm 1977, Vit Nam dnh cho Khmer
quyn chn 49 ngi t nn ti mt tri Mc Ha em v
nc i li mt tn u c.(20)
Tuy nhin, Kampuchia t khc nh hp thng
nh. H thy rng ngh l mt bng chng xa hn na
vic Vit Nam khng ngng c gng t ng Dng di nh
hung ca Vit Nam. Thng Hai nm 1976, Phnom Pnh cnh
gic, phn ng vi danh t quan h c bit dng m t
quan h gia Vit Nam vi Lo. Hi thng Chp nm 1976, s

90

cnh gic ny c quan tm c bit khi H Ni thng bo

rng quan h thng trc c bit vi Kampuchia l mc tiu
lu di ca Cng sn VN. CS Vit Nam cng b quyt tm ca
h rng Vit Nam s duy tr v pht trin quan h c bit gia
nhn dn Vit Nam v nhn dn Lo, Kampuchia anh em, tng
cng on kt chin u, tin tng nhau, hp tc lu di v
vin tr h tng trn mi lnh vc... ba nc c th tr
thnh mt hip hi cng nhau u tranh gii phng t nc v
hp tc mi mi trong xy dng v bo v x s v nn c lp
v thnh vng ca mi nc.(21)
Hi cui thng 3/1977, sau cuc thanh trng bt u hi
thng Chn trc, loi b hng trm cn b v Pol Pot kim
sot ng cht ch hn, i khi Phnom Pnh gii thch gii
php cui cng i vi s e da ca Vit Nam. Tung nh Pol
Pot quyt nh loi b quan h bnh thng gi v vi Vit
Nam. n lc tin hnh chin dch trc xut tt c s ngi
Vit Nam cn li Kampuchia v thc hin cc cuc tn cng
vo Vit Nam.
Ros Saroeun, mt ngi th my xe hi sng st sau
thi k Khmer k li nhng ngy giao ng y. l hi
u thng T/1977 Oudong. Trong khi ch vin qun trng
Khmer ti ch th vic sa cha cc xe, Saroeun cng c ra
c l th trn bn anh ta c ng du Ban ch o 870, ngy
ghi l ngy 1 thng T/1977. Vo lc , anh ta khng bit b
s 870 l y ban Trung ng y quyn lc hoc l ci bng
ca Angkar (t chc). Nhng s ch o lnh lng trong bc
in ni r rng: Tt c nhng ngi Vit Nam trong qun v
tt c nhng ngi Khmer ni ting Vit hay c bn b Vit
Nam s b a ti c quan An ninh Quc gia. Saroeun cm thy
lnh mnh. Ngay t khi cn l tr m ci, Saroeun c ng
ch garage ngi Vit Phnom Pnh nui nng. Saroeun
khng nhng ni c ting Vit m cn ly v Vit Nam.
May mn l v anh ta trng khng ging ngi Vit v ngay c
nhng ngi trong hp tc x cng khng bit ch y l ngi
Vit hay bit ch y ni c ting Vit. Sau khi sa xong chic
xe Jeep cho y ban qun, Saroeun vi vng v nh bo cho v
hay. Ch y cng bit ri. Mt ngi n b Vit Nam trong
lng va b Khmer ly gy ln nh ti cht v chn pha
ngoi lng sau khi bt chng b ta l ngi Khmer i ph rng.
Vi ngy sau, ngi chng v thy nh trng khng. Hng xm

91

s hi, lng l quay i, khng ai dm nhn ng chng. Lang

thang trong lng, ri anh ta tm ra ch kinh hi y -mt bn tay
t trn nm m mi p. ng ta nhn ra bn tay ca v nhng
khng bit ni nh th no. T thng Ba, trong khi chun b v
trang nh nhau vi Vit Nam, cc n v qun i Kampuchia
khu pha ng khng cn gi nhim v sn xut chun b
chin u. Ti 30 thng T /1977, Khmer tn cng mt lot
cc lng mc v th trn dc theo bin gii tnh An Giang trong
lu vc sng Cu Long, git hi dn thng v t nh ca ca
h. Ch ring cuc tn cng vo Tnh Bin cng git mt
trm ngi dn thng. Mt nm sau, n thm th trn ma
qui ny, ti nghe nhiu ngi sng st nhc li m kinh hi
30 thng T/1977 y. S thc, d Kampuchia tn cng cc
tnh dc bin gii Vit Nam t thng Ging/1977 nhng h
chn ngy 30 thng T m ra cuc tn cng d di nht v
ngy c rt nhiu ngha. l ngy Vit Nam (CS) t
chc ln th hai k nim gii phng min Nam v chun b
ngy l Lao ng - l ngy on kt quc t ca cng nhn.

H Ni nh cuc vi ng
C s ngp ngng v phn khi H Ni qua ting
my teletype lch cch trong b Ngoi giao, bo tin v ci cht
ca Mao. Vi thng k t khi Chu n Lai cht hi thng
Ging/1976, cc bn bo co t Bc Kinh gi v ni r vic
tranh ginh quyn lc cng thng trong nhm cp tin tung
nh thng th, iu khng ai chi ci. C th no ci cht
ca Mao cng l hi chung bo t cho phe t? t ra, H Ni
cng hy vng nh th. Khng mt c hi ly li lng trung
thnh trong mi quan h bng gi, Vit Nam cho mt
chuyn bay c bit mang vng hoa tang n Bc Kinh. Hu
ht thnh vin b chnh tr ca ng CS Vit Nam tp trung ti
ta i s Trung Hoa hnh dng ging nh ci cha vit li
chia bun vo s tang.
Ngy 12 thng Mi khi nghe tin bt gi b l bn
tn, Vit Nam khng du gim ni vui mng. Mt vin chc
Vit Nam bng bt ni vi phng vin bo L'humanit ca
Php rng Nm ti anh ta c th i Bc Kinh a tin v s
pht trin tnh hnh . (23) ch l mt s tin on hon

92

ton cng iu khi nhng thnh vin chng Lin X ca ng

Cng Sn Php khng c n cho Trung Hoa. Qu tht
Vit Nam hy vng qu nhiu vo vic phe cc t b loi tr.
Trung Hoa s quay li quan im ca h, bt ch ngha
Chauvin hn v thi thc t hn trong khi i ph vi Vit
Nam. Nu ng li n ha hi cui thi Chu n Lai v ng
Tiu Bnh,-ngi tng b s nhc- li ni ln Trung Hoa,
c l H Ni c thng cm hn v v th c lp ca h.
i s Vit Nam ti Trung Hoa, Nguyn Trng Vnh
ni vi vi ng nghip rng nu ng tr li nm quyn th
mt gii php cho vn Trung Hoa v Vit Nam tranh ci ch
quyn cc hn o ngoi khi bin Trung Hoa (bin ng,
nd) s t c. Vnh ni rng khi tng b th L Dun gp
ng hi thng Chn/ 75, ng c ng sau ny phi hp
thng tho vn ny. Nhng ngay t khi bt u chin dch
chng ng hi cui nm 1975, Bc Kinh lm cho tnh hnh
thm kh khn bng cch tuyn b rng s kin cc hn o l
khng th thng thuyt v n l vng t thing qu m.
Vic ng phc hi quyn lc, theo Vit Nam hy vng, s em
li mt tnh hnh thc tin hn. (24)
Vit Nam ang gia thi k k hoch nm nm ln
th hai khi c tin t Bc Kinh a ti. Hn mt nm qua, cc
nh lnh o H Ni i vng cc nc khi x hi ch ngha,
c gng bo ton vin tr cho k hoch ca h. Ch c Trung
Hoa l nc x hi ch ngha ln t chi mi s cam kt c
tnh cch lu di. Vi vic loi tr nhm cp tin ra khi quyn
lnh o, H Ni mun xc nh khi no th Trung Hoa thay
i kin ca h. Ngy 15 thng Mi, ba ngy sau khi c bn
bo co v s sp ca nhm cc oan, H Ni gi mt bc
th cho Bc Kinh yu cu vin tr. Tuy nhin, cho mi ti
thng Chp, H Ni khng nhn c phc p. Lc Vit
Nam ang t chc i hi ng ti qung trng Ba nh.
Khng c i biu Trung Hoa trong s 29 i biu cc ng
anh em tham d i hi. Vic ny li n tng mt m mu
trong chnh sch ca Vit Nam. Chnh sch ngoi giao trng
yu ca ng l tp trung vo khi khng lin kt v Th gii
Th Ba, loi tr vn cn bn chia r Moscow v Bc Kinh.
Mc d ng Cng sn Vit Nam nhn nh khc vi Trung
Hoa v ch ngha quc M, nh l mi e da chnh cho
ha bnh th gii, Vit Nam ca ngi Trung Hoa ln Lin X v

93

nhng thnh qu ca cc nc ny. Tuy nhin, Vit Nam cng

ni r ra h khng tin tng bt c mt kiu mu cch mng
no: Mi quc gia t pht trin chin lc v chin thut thch
hp vi iu kin ring ca mi nc.
Vic Trung Hoa chm phn ng i vi lp trng Vit
Nam khng ng v phe no chm dt vo cui thng Hai
/1977. Cui cng Bc Kinh phc p th ca Vit Nam hi
thng mi nm trc -mt bc th gi c xin vin tr nhng
thc cht mun bit thi ca cc nh lnh o Bc Kinh thi
hu Mao- Th cng lch s. Trung Hoa khng th p ng
c yu cu ca Vit Nam xin gip . Bc Kinh ni vi mt
ph th tng Vit Nam ang ving thm rng chnh Trung
Hoa ang lo o thot ra khi s ph hoi do b l bn
tn to ra, ang b ng t nghim trng. (25)
y khng phi ch l mt s thoi thc v cng khng
l do gii thch vic t chi ca Trung Hoa. Sau gn mt
thp nin xo trn v u tranh ni b, s tn ph do ng t
ta tnh H Bc (7/1976) git cht gn 700 ngn ngi, hn mt
triu ngi khng nh , tnh hnh kinh t Trung Hoa rt bt
bt. Tuy nhin tnh hnh cng khng ngn vic phi ng
Fang Yi i Phnom Pnh vo thng Chp k tha c vin
tr cho Kampuchia, cung cp ton b trang thit b. L do
Trung Hoa tr hon tr li th xin vin tr mi ca Vit Nam
c l l do tnh hnh chnh tr bt n Bc Kinh. Tht ra, Trung
Hoa phi mt bn thng mi tr li th xin vin tr ca Vit
Nam l v nhng tranh lun trong ni b v vic ny. Ni dung
cuc tranh lun khng bao gi c cng b nhng pha Vit
Nam hy vng mt ng li n ha mi Bc kinh do ng
duyt li nhng sai st. Mi n cui nm 1978, khi ng tr
thnh mt nh lnh o v song, v do tnh hnh quc t thay
i, ng mi ht sc cng quyt vi k th Vit Nam. Vo
ma xun 1977, khng do nhm theo Mao tp trung quanh Hoa
Quc Phong, cng khng do nhm thc t quanh ng an
ton a ra mt chnh sch ngoi giao mi, c bit i
ngc vi chnh sch c t 1975. Trong ci nhn cay ng
do vic tranh chp lnh th to ra, H Ni o ngc chnh
sch i x vi nhm dn thiu s Trung Hoa Vit Nam v
hng v vic xy dng mt u th ng Dng, mt thc t
m Trung Hoa khng d g c c. Cc nh lnh o Trung
Hoa cn c quan im, s ngy bin, mt lot c gng chnh tr

94

 khuyn khch Vit Nam tm kim chnh sch c lp v

khng gii thch quan tm ca h v an ninh ca Vit Nam.
Thay v hoan h nhng c gng ca Vit Nam nhm ci thin
quan h vi Ty phng, to cn bng vi Moscow th cc nh
lnh o Trung Hoa li nhn my trc chuyn bin ny. Cui
cng, sc nng ca hng ngn nm lch s h v mi s hi
v lin minh Vit-X quyt nh con ng phi theo l i
u vi H Ni. N l cy gy hn l c c rt. Chn con
ng truyn thng v an ton chnh tr, Bc Kinh t mnh hy
b mt sc y vn cn hng v pha Vit Nam.
Trong khi Trung Hoa p ng nh git hy vng ca H
Ni mun xch li gn hn, h c mun nhng ngi lnh o
mi Trung Hoa s ri xa bn Khmer . Tung nh s xa
cch gia hai bn cng c phn gia tng. Sau 5 thng l l vng
ng Nam v Bc Kinh ang gp cn ri lon, cc nh lnh
o Trung Hoa mt ln na li ch tm vo vng ny. Trong
mt c gng r rng cho thy c nt rn Trung Hoa l v
chnh sch cp tin trong thi gian qua, tnh thc dng ca Chu
n Lai, b v ga ca ng ny, ng Dnh Chu, vi s mng
cao cp hng u ca Trung Hoa i thm Min in. Cuc
ving thm ny tip ni nhng cuc ving thm trc
Pakistan v Tch Lan. Sau nhiu thng vng bng Bc Kinh,
Ieng Sary li i Trung Hoa v c cc vin chc cao cp mi
tic. H Ni lu tm ti s c mt ca tng Wang Shangrong,
ph tham mu trng qun i Trung Hoa trong ba tic ngy
31 thng Ba do ph th tng L Tin Nim khon i Ieng
Sary. S hin din ca tng Wang c th cho thy Trung Hoa
ln lch trnh hp tc qun s vi Kampuchia.
Trung Hoa khuyn khch Kampuchia vt qua th ng
n c v ve vn cc nc khng Cng sn trong vng. Gii
truyn thng Trung Hoa vn lu s im lng ng ng ca th
trng Ngoi giao Phan Hin qua chuyn i thm cc nc
trong Hip Hi ng Nam (Asean) hi thng By/1976
(cuc ving thm u tin t khi chin tranh chm dt)
khuyn khch Ieng Sary i thm cc nc trong vng. trn
an, Ieng Sary mang ti cho cc nc M Lai, Singapore, v
Min in, mt in vn ni rng khng c s kt hp thnh
ng Dng di s kim sot ca H Ni. Ieng Sary
ni vi ph th tng Singapore Sinnathamby Rajaratnam rng
Ngi Kampuchia khng tin vo Lin bang ng Dng.

95

Sau , ng ta tip tc bo cho Singapore bit vic tranh chp

bin gii gia Kampuchia v Vit Nam. Ieng Sary ni -r rng
ngc vi s c lp hin ti ca Kampuchia- iu t nc ng
ta mun l mi quan h lng ging tt v bun bn vi
Singapore.
Ieng Sary tip tc chuyn thm cc nc ng Nam
sau nhiu thng im lng trc vic Trung Hoa cng khai i
nhng hn o vng bin Nam Trung Hoa. Mt bi trn t
nht bo Trung Hoa pht hnh hm 14 thng 3/1977 nhc Vit
Nam nh rng Trung Hoa tip tc i o Trng Sa (Spratly
Islands).(27) Nhng li tuyn b t Phnom Pnh v Bc Kinh
ngy 17 thng T/1977 trong l k nim chin thng ln th hai
ca Khmer cho thy khng cn g nghi ng vic Kampuchia
mun to thm cng thng vi Vit Nam cng nh giao c
ca Trung Hoa vi ch Pol Pot. Trong mt ba tic ti
Phnom Pnh, Ieng Sary xc nhn mt cch m h vic thanh
trng nhng phn t thn Vit Nam. Ti mt ba tic Bc
Kinh trong cng thi gian, b trng Ngoi giao Trung Hoa
Hong Hoa hoan h Kampuchia Dn Ch trit ph c
m mu ph hoi ca k th trong v ngoi nc. ng ta
bo m vi Kampuchia rng Trung Hoa s tip tc chnh sch
ngoi giao ca Mao bng cch lin minh vi nhng nc nh
chng li cc nc ln ang m mu lt , can thip ni b
hoc c hip. Hong Hoa ni Chng ta tin vo tng lai ca
hai dn tc Trung Hoa v Kampuchia cng i trn con ng
chin u chung. (28)
Ch hai tun sau khi nhng li khuyn khch nh vy
c a ra, Khmer m mt cuc tn cng ln vo Vit
Nam. Vit Nam tr a bng khng kch vi loi my bay A37
do M li. Tuy nhin, c hai pha u khng loan bo g v
s xung t xy ra bin gii c. Qua hnh thc mt vn th
ngoi giao, li cnh co u tin khng c cng b ca Vit
Nam gi cho Kampuchia, mi ti ngy 7 thng Su mi c
gi i, mt ngy trc khi Phm vn ng ti Bc Kinh. B
trng Ngoi giao Vit Nam trao th ny cho So Kheang, i
s Kampuchia Dn ch ti H Ni, ngh tho lun cp cao
xt li vn bin gii v chm dt nhng s kin m
mu - r rng ni ti vic Khmer tn cng vo Tnh Bin
v nhiu ni khc trong tnh An Giang. Ln u tin Vit Nam
ch tay t co cc nh lnh o Phnom Pnh. Bc cng hm

96

ni rng Vic x dng nhng lc lng v trang ng k tn

cng ng thi trn mt khu vc rng ln trong mt thi gian
lu di khng th l s manh ng ca chnh quyn a
phng. Cng hm hi c phi y l hnh vi phm ti ca
mt nhm ngi, ca nhng ngi c u c xu xa, c gng
ph hoi truyn thng on kt v hu ngh kt hp hai ng v
hai dn tc chng ta.(29)
Mt ngy sau, t Qun i Nhn Dn ln u tin
cng khai ni ti vn bin gii, ku gi sn sng chin u,
y li nhng cuc tn cng bt thn ca ch. Tuy nhin, mi
n 1978, dn chng Vit Nam mi c thng bo r rng k
th no v vng no trn bin gii b tn cng.
Ngy 18 thng Su Kampuchia phc p ngh ca
Vit Nam thng tho vn bin gii, ni rng c th xem xt
ti vn ny sau mt thi gian khi tnh hnh tr nn bnh
thng.(30) Mt tun sau khi Kampuchia ln u tin a ra
nhng li bng gi v nhng vic rc ri vi Vit Nam, h
khen ngi cn b v chin s thuc tnh Kampot, gip ranh vi
Vit Nam hy sinh bo v v gn gi mi mi lnh th,
bin v nc v cc hi o. (31)

Bc Kinh nhe rng

S suy sp nghim trong trong quan h vi Kampuchia
xy ra trong khi tng V Nguyn Gip, b trng Quc
phng ang ving thm Lin X v cc nc ng u. Cc
nh lnh o Vit Nam d dt v lo lng bo v tnh cch c
lp, khng mun Bc Kinh thy h cng khai lin minh vi
Moscow. Ngay khuynh hng chnh tr v nhu cu kinh t buc
h i gn hn vi Moscow, h cng thy rng Trung Hoa qu
quan trng v nguy him nu h chng li nc ny. Vo thng
Su, chng bao lu sau khi t Moscow tr v, tng Gip thc
hin cuc thm ving thn hu chnh thc Trung Hoa, dn
u mt s ng i biu qun s, ngoi giao tng t nh phi
on ng ta lnh o i Lin x trc vy. Tuy nhin, cuc
ving thm ny rt ti t. Pha Vit Nam tc gin v Gip
khng c tip n phi trng cng nh mi tic mng theo
nghi l ca tng Ye Jianying, i din pha ch nh. Tt c
nhng cuc tho lun ch din ra vi nhng nh lnh o hng

97

hai. Gip lm cho ngi Trung Hoa chong vng bng cch tit
l rng cc c vn Trung Hoa ca Khmer b bt cm t
hi thng Nm trong cuc tn cng ca Vit Nam. (32)
by t bt mn vic Trung Hoa x s t vi Gip, t
nht bo Qun i Nhn dn ca Vit Nam in ni trang u
cc bo co v cuc ving thm ca Gip Bc Kinh, cu
chuyn bo tng vin H Ni c trng by mt ngn nm Vit
Nam chng li Trung Hoa ginh c lp.
Ngy 8 thng Su, mt ngy sau khi Gip ri Bc Kinh,
th tng Phm vn ng dng chn Bc kinh trn ng t
Moscow v. Hi thng T, khi dng li th Trung Hoa
trn ng i Paris, ng tm cch tho lun nhiu vn
khc nhau. By gi li sp xp cuc hp. ng chn tht ngi
ni chuyn vi ph th tng L Tin Nim, cnh tay phi ph
trch kinh t ca th tng Chu n Lai trc y, tng c quan
h lu di ti vic vin tr cho Vit Nam. Nhng ln ny Vit
Nam khng a ra mt danh sch xin vin tr ca Bc Kinh.
L a cho ng mt gic th - li than trch chng li Vit
Nam. ng ta t co Vit Nam theo ui chnh sch chng
Trung Hoa trong li ni cng nh trong hnh ng. Nm 1975,
Trung Hoa c ngh hp tho lun vn bin gii. L ni
vi ng: Nhng chnh ng, trong khi gt b vic tho lun
vi chng ti, th li tip tc cho ngi ln lt vo Trung Hoa
mt cch bt hp php, i hi t ny t kia l ca Vit
Nam... ri nh nhau v c nhng hnh ng bo lc khc.
(33)
ng ta t co cc bin c xy ra bin gii gia tng t
100 v nm 1974 ln 900 nm 1976. L xc nhn lnh th ca
Trung Hoa vng bin Nam Hi nh o Hong Sa v Trng
Sa, Vit Nam tn cng v chim Trng Sa nm 1975, bin n
thnh mt vn ln tranh ci. L cng t co H Ni phn
bi li cam kt trc bng cch trn p tr dn Trung Hoa
Vit Nam. H Ni khng bao gi tit l phn ng ca ng khi
b L a ln gh b co. Theo ngi Trung Hoa, ng ta ni
vn cc hn o thay i t ngt l do tnh trng cp bch
ca chin tranh. ng p li rng trong khi bn rn vi chin
tranh chng M v cn Trung Hoa vin tr, Vit Nam khng
th t nhiu ch tm ti vn cc hn o. S i u chua
cht gia hai cu ng ch ti i Snh ng Nhn Dn Bc
Kinh din ra r rng. Nhng iu b gi v, nhng cu

98

chuyn bng gi, v vic kch cng khai a ti nhng li

chm bim v i u t hi. S ng th cha ti nhng
rng c th nhe ra.

Tnh hu ngh b xc phm

S rc ri trong chuyn i Trung Hoa ca tng Gip
v cuc i u gay gt gia Phm vn ng v L Tin Nim
hi thng Su, - mt thng sau khi Khmer tn cng d di
vo Vit Nam -, ch lm cho H Ni khn trng tm kim an
ton. V pha Vit Nam, nhng bin c t thng T n thng
Su lm cho h thm cng c lng tin lu rng chnh an ninh
ca Vit Nam ct cht vi an ninh Lo v Kampuchia. Nu mt
th lc th ch vi Vit Nam thit lp c lin h vi Lo
hay Kampuchia, nh cc nh chin lc Vit Nam suy tnh, s
hp tc s l mi e da nghim trng cho nn an ninh Vit
Nam. Ch mt thi gian ngn sau khi t Trung Hoa tr v,
ng li ra i. Ln ny, ng ta ti Lo k mt tha c hu
ngh -s cn tr u tin c th ngn Trung Hoa can thip vo
ng Dng.
Nhng bin php lm th no hai bn hp tc cht
ch vi nhau c giao cho mt s nhn vt cao cp trong phi
on Vit Nam ti Vn Tng vo sng ngy 15 thng Su.
Ngoi tng b th L Dun, th tng Phm vn ng, hai
thnh vin b Chnh tr, hai y vin trung ng ng, cn c
mt l cc quan chc hng u khc. y l ln u tin Lo
th n v H Ni th gi i mt phi on i biu cao cp nh
vy. Ton b chnh ph Lo -t ng hong c ru mp
(Ch tch Souphanouvong) v th tng Kaysone cho ti th,
b trng thp nht- u ra cho mng Vit Nam ti phi
trng. Ngy hm sau, mt cuc tp hp ng o c t
chc gn That Luang- cha ct vng cao ngt tri Vn Tng cho mng phi on Vit Nam. Mt s t ngi trong s
cng dn c ng CS Lo gi tp trung y bit rng
ngha vic lm ca Kaysone l p tan mu phn trc, xo
tr v nhng hnh ng cp bc ca bn quc v tay sai,
bn phn ng hay ngha li th ca Kaysone l lm tt c
nhng g chng ti c th lm c tng cng on kt
cht ch vi nc Vit Nam x hi ch ngha. (34)

99

Ch nhng bin c v sau cho thy r Kaysone gin tip

ni mu xo tr ca Trung Hoa v Khmer ph v mi
lin h c bit ca Vit Nam vi cc nc lng ging ng
Dng. Cu tr li ca Lo-Vit Nam ni ti nhng mu
c tit l vo bui sng ngy 18 thng By. Trc khi ln
ng v H Ni, Vit Nam k mt tha c hu ngh v hp
tc vi Lo n ni c hai nc s duy tr tnh on kt mi
mi trong vic xy dng v bo v t nc. mc 1 ca
tha c 25 nm l gio dc ng v nhn dn kin tr tn
trng, bo v v nui dng mi lin h c bit Vit Nam-Lo
c trong sng v mi mi bn vng. im ny nhm xa
tan tnh truyn thng chng i Vit Nam, ngn nga ch ngha
Chauvin v o gic th ch Vit Nam, theo kiu cung n hin
ti Kampuchia. mc 2 ni rng trong khi nn an ninh quc
gia cn l trch nhim ca mi nc hai bn yu cu h tr v
gip ln nhau ton tm ton v hp tc cht ch nhm gia
tng kh nng quc phng v gn gi c lp, t tr, s ton vn
lnh th (ca mi quc gia) v chng li mi mu v hnh
ng cp bc ca bn quc v cc th lc phn ng nc
ngoi. (35)
Hip ngh thn hu v nhng tha c khc t ra nn
tng hp php cho vic hp tc cht ch v vai tr an ninh ca
Vit Nam Lo -l iu kin sng cn t khi nc Cng Ha
Lo c khai sinh. Tuy nhin, tha c ch l hnh thc
ha s tht. N mun nhc cho Trung Hoa v Kampuchia bit
rng, bt k s chng i ca h, H Ni quyt nh duy tr s
lnh o ca h i vi ng Dng. Nu c chuyn
Kampuchia tn cng Vit Nam th iu ch lm cho H Ni
gia tng lin h c bit vi Lo v Kampuchia mc u
tin cao ch khng cn l iu xa vi na.
i vi Pol Pot, tha hip Lo - Vit Nam l s xc
nh cui cng i vi ni lo s ca ng ta. Vit Nam lm
ht sc xy dng mt k hoch lu di v Lin bang ng
Dng. ng ta chng cn nghi ng g v tham vng ca Vit
Nam l chim c ton b Kampuchia di hnh thc mt Lin
bang ng Dng bng cch mi nm gi hng ngn hoc
hng triu ngi Vit ti nh c Kampuchia. Nu Vit Nam
i theo con ng ny th ch trong vng 30 nm hay hn, nhn
dn Kampuchia s tr thnh thiu s. Pol Pot pht biu vi
mt nh bo Nam T nh vy vo hi thng Ba/1978.(36)

100

Quyt nh ca Vit Nam ct Lo bng mt tha c quan h

c bit, theo Pol Pot, l iu ch r cho thy l H Ni c
nh ni lin vi Kampuchia. S cm ght ca Pol Pot i vi
tha c ny khng by t cng khai. Trong mt bn tng
trnh ngn v chuyn i thm ca phi on H Ni Lo, i
pht thanh Phnom Pnh ni bng gi mt cch m m rng anh
chng k s Vit Nam khng quan tm ti quyn ti thng ca
Lo, ch ni ln tha c lnh s qua cc vin chc Vit
Nam v Lo qu cnh m khng cn thng hnh. (38)

S lo xc ca chin thng
Bng mt s trng hp k l, trong cng mt ngy -17
thng By/ 1977- nhng nh lnh o Vit Nam kt thc
chuyn i thm v k tha c vi Lo, cc cn b hng u
ca ng CS Kampuchia vng pha ng tp trung trong mt
khu vc b mt thc hin chin lc chng Vit Nam. Mt
thng sau, ngh quyt thng qua trong bui hp c a ra
nh sng v mt bn ngh quyt ny ri vo tay Vit Nam trong
mt cuc hnh qun cn qut ni a Kampuchia. Ngh quyt
ni rng Vit Nam c k hoch en ti chim ng lnh th
chng ta v tiu dit dn tc Khmer. V vy cuc xung t
khng bao gi gii quyt c bng chnh tr. Trong mt li
m ch vic thanh trng nhng cn b t chi i theo ng li
chng Vit Nam, ngh quyt kt kun Chng ta c ngh l s
gii quyt c vn y (Cuc xung t vi Vit Nam) ph
hp vi thnh phn y trong ng ta hay chng ta phi gii
quyt n ph hp vi s hn nht ca bn phn bi qu gi v
phc tng nh nhng tn y t ca bn Youn? Chng ta phi
xc nh rng khng bao gi tr thnh nhng tn y t ca
bn Youn.
Ngh quyt ku gi chin s tiu dit ngi Vit Nam
nu Vit Nam tn cng Kampuchia. Khng nhng chng ta
ch chn ng v tiu dit chng ngay trn lnh th chng ta
m chng ta cn phi vt qua bin gii chn ng v tiu
dit chng ngay trn lnh th ca chng. y l ch to
thm kh khn cho chng v lm cho chng cng thm s hi
chng ta. Ri, sau , chng khng bao gi dm xm ln lnh
th chng ta na. Chng ra sc chng li chng ta. (39)

101

Ngh quyt khng ni r nhng mc tiu ca Khmer khi

y Vit Nam vo th phng ng. Nhng trong khi c v binh
lnh chng li Vit Nam hi u nm 1977, mt vi ngi theo
Pol Pot by t c mun i li vng Kampuchia Krom (Nam
phn ngy nay) v Prey Nokor (tn Khmer, ch vng Saigon
by gi)
C phi Pol Pot thc s tin vo nhng ngi lnh tr,
trang b yu km c th nh bi Vit Nam. Ging nh Mao,
ng ta c lng tin vo quyn ti u ca con ngi vt qua
c my mc v v kh. iu ny lm gia tng nim t ho
dn tc ca Khmer dng mnh v kh nng ca quc gia
h. Hi thng Chn/1977, Pol Pot tuyn b: Nu nhn dn
chng ta xy dng c Thin Thch, h s c th
xy dng c mi th. ng ta t thuyt phc rng Khmer
nh bi hon ton quc M v gip ngi Vit Nam
chin thng.
Mi th ri c th xy ra sau mt chin thng kinh ngc
nh th. Pol Pot l lun, binh lnh ca Vit Nam bnh trng
chng bao gi c th i u vi ngi lnh Kampuchia v h
chin u cho chnh quc gia h. Pol Pot cho sc mnh ca
nc Kampuchia Dn ch l s trong sng ca qun i v t
chc cn bn ca n. Trong mt bui hp ng, ng ta ni rng
Nu chng ta t chc qun i tt, chc chn chng ta chin
thng An Nam (Vit Nam) bi v chng ta l mt x hi hp
lc trong khi x hi Vit Nam th yu km v ti sn ring t,
xo trn, v hn lon. (41)
S thnh cng do binh lnh Khmer thu c trong
vic tn ph cc lng mc Vit Nam v tn st dn lnh trong
nhng cuc tn cng bt thn k t thng T/1977 m Vit
Nam khng phn ng thc y mnh m lng tin ca Pol
Pot. iu H Ni ang phi i u nghim trng l khng
hong lng thc, s ri lon v cng Min Nam, s chng
i bng v lc ca nhiu nhm khc nhau, -t nht trong c
Fulro (the United Front for the Struggle of Oppressed Races Front de L'unit de Liberation des Races Oppresss) nhn c
vin tr vt cht t Khmer -ch c Khmer mi can
m thch Vit Nam.
Pol Pot cng kt lun rng vic thng tho v lnh th
vi Vit Nam l kh t c. Ch c vic biu dng lc
lng dc theo bin gii v s i hi cng khai vng bin c

102

th lm cho Kampuchia duy tr c lp v ton vn lnh th.

Trong cc cuc tho lun v bin gii hi thng Su/1976,
Phan Hin, i biu Vit Nam t chi, khng chp thun
ng ranh Brvi, ng phn ranh trn bin. Cuc thng
tho b nh ch v khng tr nh hp li. Tuy nhin, ngy 12
thng Nm/1977 H Ni tuyn b khu vc kinh t ca h (thm
lc a) ko di ti 200 dm k t b bin. (42)
D Vit Nam ni h sn sng hp hi ngh tho lun
vi bt c quc gia no quan tm ti mi vn lin h ti lnh
hi v lc a ca mi quc gia trn cn bn tn trng c lp
v quyn cai tr ca mi bn theo lut php quc t,
Kampuchia vn khng tin nhng g Vit Nam ha hn. Thng
8/1977 tp ch Kampuchia Dn Ch Tin phong mt tp ch
ph bin ra ngoi quc, n hnh mt bn Kampuchia, ch c
mt im c bit ng lu c phc tho l mt ng
chm (ng ranh Brvi) trong vnh Thi Lan biu th vng
bin ca Kampuchia. l cu tr li ca Phnom Pnh i vi
li tuyn b ca Vit Nam v ng ranh vng bin.
Ngy 30 thng By, mt bi bnh lun ca i pht
thanh Phnom Pnh ni rng trong qu kh, bn phn bi cm
quyn Kampuchia cho quc xm ln lnh hi ca nc
ny. Nhng chng khng cn c php na v tin trnh cch
mng hin nay bo v v xy dng t nc. Bi bnh lun
ny cng k ra mt l cc hn o di quyn kim sot ca
Kampuchia v tuyn b rng h cng quyt khng khoan th
bt c k th no xm lc hay chim ot lnh hi v hi
o. (43) S xung t gia Vit nam v Kampuchia t ti
nh cao khi ch Pol Pot thy cn a vn ny ra cnh
co H Ni.

Mt nhn vt b mt Bc Kinh
Ngy 28 thng Chn/1977, tung nh c hy vng mi
Bc Kinh. lu thnh ph ny khng thy l lc nh vy.
Nm 1976 bt u vi ci cht ca Chu n Lai. Tip theo l
cuc ri lon chnh tr Bc Kinh, ng t tn ph, ch tch
Mao Trch ng qua i, v s thay i trong ngnh v binh.
Nc Trung Hoa t lit by gi thy nh nhm v nhm cc
oan b loi tr. L k nim ln th 28 nc Cng ha

103

Nhm dn Trung Hoa ngy 1 thng 10 c c hnh ln u

tin thi hu Mao. C mt s t ngi ng rng, ln th nht
i vi th gii, nh lnh o du mt Kampuchia s xut hin
vo bui l tn phong tha c Trung Hoa - Khmer. ThinAn-Mn trng ging nh hnh ngi cha vi mt hnh lang
rng, lan can lt cm thch l cng vo cm thnh, nm sau
mt ci sn rng c trang hong c x. Vic trang hong
khng nhng ch dnh ring cho ngy quc khnh Trung Hoa
m cn c c vng nc Kampuchia Dn ch, bay ln trn
hnh lang. Dc theo i l Trng An, chy pha trc Thin An
Mn, cc ct n u gn trn u nhng ngn n ln hnh
hoa sen, treo c hai nc lin minh. Hng trm tr em hc sinh
tay cm bng mu ng dc theo hai bn hnh lang i vo
Thin An Mn. on cui c my em b cm bng a cao
ln khi u c hng ch g Cho Mng Quan Khch vit
bng ting Trung Hoa v Khmer. Hng trm ngn ngi dn
thnh ph Bc Kinh c gi ng hai bn ng t phi
trng vo ti i l Trng An cho n quc khch. Mt
t nhn vt Trung Hoa hng u ngang chc vi quc khch
ng n. Ngay t vic chun b n cho quc khch rc r
nh th ny, ngi ta bit rng y l khch c bit ca Trung
Hoa. Trong khng kh du mt ca bu tri ma thu, Bc Kinh
thc s lm sng li nc Kampuchia Dn ch.
Bc mn b mt nh tm khn tang che ph nhng lnh
t Khmer , sng hm y c u i vn ln khi h mt mi
ti ci, tc tai ct ngn, o en lnh t theo kiu Mao xut
hin ca chic my bay Boeing 707 ca Trung Hoa. Nhn vt
hng u cch mng Kampuchia, ngi chng bao gi xut
hin cng khai trc y l Pol Pot. K t ma Xun 1976, khi
i pht thanh Phnom Pnh loan bo Pol Pot c chn lm th
tng, ngi ta bn lun khng ngt v i tht ca nhn vt
hon ton khng c bit ny. S b mt cng lc cng su v
bn thng sau khi lm th tng, ngi ta li nghe loan bo Pol
Pot tm ngh chc v ny v l do sc khe. Trn mt nm
ngi ta khng nghe ti tn ng cho n ngy ng ta xut hin
trn tm thm tri ra phi trng Bc Kinh. Con ngi b
mt y, cui cng xut hin bng xng bng tht trc nh
sng chi la vi ton th gii. Tot ming ci, hai con mt h
hu nh b che khut di cc np nhn ca mt, Pol Pot nng
nhit bt tay th tng kim ch tch ng Hoa Quc Phong

104

ng trn ng ti thang my bay. Tm nhn vt lnh o

hng u, gn mt phn ba nhn vt y quyn lc trong B
chnh tr, gm c ph th tng mi c phc chc ng
Tiu Bnh, tp hp tt c ti phi trng by t tnh thn hu
bn cht ca Trung Hoa vi nc Kampuchia Dn ch. Cng
vi Hoa, Pol Pot ng trn xe mui trn chy t sn bay xung
ph Trng An trong khi m ng nh ching trng v hoa c
giy Kampuchia, th hng trm hng ngn bong bng ln
khng. Ting hoan h m ni ln mi khi on xe i qua.
Trong bui hp bo dnh cho bo ch Bc Kinh, Pol Pot
tit l mt t v cuc i cch mng ca ng, nhng li chng
bao gi ng ta ni tht v ng. So snh chi tit tiu s v hnh
nh ng, cc nh phn tch kt lun rng Pol Pot chnh l nh
lnh o Cng sn Saloth Sar, ngi bin mt khi Phnom
Pnh nm 1963. Ngoi tr cc bn hu Bc Triu Tin v
Trung Hoa v mt s t cc nh phn tch ngoi quc, t ai nhn
ra Pol Pot ni bt t trong bng ti ch sau mt nm thanh
trng m mu loi tr nhng ngi tht s hay b nghi ng
chng li ng trong ng. By gi, ng ta thy an ton
tuyn b vi th gii s hin hu ca ng Cng sn
Kampuchia, t lu che du di ci o khoc ca t chc
Angkar nc danh - v th hin trong chuyn i ngoi quc ln
u tin trong vai tr tng b th ng v th tng chnh ph.
Trong ngy l quc khnh, vo bui ti 1 thng Mi,
ngi khch danh d Pol Pot ng bn cnh ch tch Hoa Quc
Phong trn din n ti Thin An Mn xem t pho bng.
Gia cc khch ngoi quc c Hong Vn Hoan. Mc d b
trc xut khi y ban Trung ng ng, ng ta vn cn l ph
ch tch quc hi Vit Nam. Mt iu l lng l Hoan hp
kn vi Pol Pot nghe Kampuchia than phin hoc l y thc
ng kin v cc nh lnh o Vit Nam (CS). Ci ngh c
bit dn vt ng bi v hai nm sau Hoan lm cho th gii
kinh ngc khi ng ta l nh lnh o cao cp u tin trn qua
Trung Hoa v t gic chnh sch ca H Ni i vi
Kampuchia.
Trong nhng bi din vn c ti ba tic v bui hp
bo ti Bc Kinh, Pol Pot m ch vic mt t ca Kampuchia
v cc nc lng ging (Vit Nam v Thi Lan) trong qu kh,
v r rng vi Vit Nam trong tr, ng ta tuyn b: Chng ti
khng khoan th cho bt c mt cuc xm ln no, khiu

105

khch, can thip, lt , gin ip, do bt c ai chng li nc

Kampuchia Dn ch v nhn dn nc ny. V ch cch
mng Kampuchia, phi bo v bin gii hin hu v bin
gii khng bao gi mt.(44)
Tuy nhin, trong cc cuc tho lun rt tin tng vi cc nh
lnh o Trung Hoa, Pol Pot ni v vic tn cng, khng phi
l hnh ng phng v chng li Vit Nam (CS), ng ta ni vi
Hoa v nhng nh lnh o khc rng theo nhn xt ca ng,
tinh thn binh lnh Vit Nam (CS) l thp. H khng chp
thun s thiu thn nh c trong qu kh. Trong bi cnh
, nu phong tro cch mng ng Nam tng cng tn
cng Vit Nam th tnh hnh s ci thin v c kh nng gii
quyt vn . ng ta cng thng bo cho cc nh lnh o
Trung Hoa hay rng ng Cng sn Kampuchia trao i
quan im vi cc ng (CS) Thi Lan, Malaysia, Indonesia v
Min in v vn ny v tt c h u ng . Tuy nhin
vn cn vi vn v vic thi hnh chnh sch. ng ta ni:
phi Bc chng ti c s vin tr ca cc bn Trung Quc
v ng Nam , s ton trong cc bn b. Khc quanh
chin lc ny l mt s khch l ln lao i vi chng ti.
(45)
Theo mt ti liu mt nh cp t Bc Kinh c tit l
my nm sau, Pol Pot khng phng i s gia tng vin tr ca
Trung Hoa. Trong mt bn bo co ng tin v tnh hnh quc
t phn phi cho mt nhm ng phi vo ngy 30 thng
By/1977, Hong Hoa ni rng vic Pol Pot thanh trng nhng
tn xm nhp xt li Lin X l ng bi v n cn trong sch
ha qun i v tng cng kh nng tc chin. Nhng cuc
thanh trng ny gia tng gp i vi nhng ngi Kampuchia
t chi chp nhn Vit Nam nh l mt Ngi Anh Ln v s
i nghch thc h gia Vit Nam v Kampuchia chng ch
ngha xt li. ng ta ni rng ng ta khi ngi cuc chin.
Bn xm nhp xt li m Hong Hoa ni ti y l nhng
ngi chng li ch ngha cp tin ca Pol Pot v thn Vit
Nam. Mc du ng ta c ni ti s dnh dng ca bn xt li
Lin X, r rng trong tr ng ta l ni ti Vit Nam mt khi
ng ta nhc ti kh nng chin tranh gia Kampuchia v bn
xt li. i khi mt cuc chin tranh ln quyt nh mt trong
hai ai l k u th. V qua mt trn chin quyt nh, vn s
c gii quyt. D cho s mt mt c ln lao, vn s c

106

gii quyt ton b. ng ta ni Trung Hoa s khng h hng

ng ngoi v ng cho bn xt li Lin X can thip vo
quyn cai tr ca Kampuchia: Chng ti cng quyt ng h
quyt nh ca t nc v nhn dn Kampuchia chng li ch
ngha quc v cung cp cho h mi th vin tr trong kh
nng chng ti lm c. (46)
Tht kh m bit bao gi th ci mun ng ngc
nhin ny h tr cho cuc chin tranh ln i din cho s
nht tr ca Trung Hoa hay hn th na, phn nh t phi trong
vic tip tc cm quyn chng nhau gia phi Mao-t v nhm
thc tin trong cc nh lnh o Trung Hoa. S thc ti liu
ny ca Trung Hoa c gi im v vi thng sau, mt trong cc
nh lnh o n ha Bc Kinh c gng tr hon vic Khmer
mo him chng li Vit Nam. S ri rm trong ni b
chnh tr Trung Hoa v vn Kampuchia c du kn. i
vi th gii bn ngoi, thng ip ca Trung Hoa l r rng.
Bo ch phng ty khng ni g ti vic git ngi hng lot
Kampuchia. Trung Hoa ng v pha ng minh ca h. Trong
ba tic, Hoa c din vn Nhn dn Kampuchia anh hng
khng nhng ch ti gii trong vic ph x hi c m cng
ti gii khi xy dng x hi mi. Mt cch bng gi, ng ta
cng ni ti vic Trung Hoa ng h cc cuc thanh trng ca
Pol Pot v hnh ng chng Vit Nam. ng ta hoan nghnh s
thnh cng trong vic bo v ton vn lnh th Kampuchia -ni
mt cch khc, ang ng trn ranh gii chin tranh vi Vit
Nam- v trong vic p tan lt v ph hoi ca k th
trong nc cng nh ngoi nc. ng ta ni vi Pol Pot mt
mi ang ti ci: V l anh em v ng ch st cnh chin
u, nhn dn Trung Hoa rt vui mng vi chin thng sng
lng ca cc bn. (47)
Cuc thm ving thng li ca Pol Pot Trung Hoa
khng nhng ch xua tan mi nghi ng, khng tin chc vo
quan h Trung Hoa-Kampuchia k t hi ma thu/1976 m
cng cn gip cng c thm v tr ca Pol Pot trong ni b ng
CS Kampuchia. Cuc ving thm chng t r rng tnh thn
hu Trung Hoa dnh cho Kampuchia c bm r t nhng
quan im v lch s v tn-chin lc. Nhng d bit v thc
h khng th vt qua c quyn li ca Bc Kinh trong vic
vin tr cho Kampuchia, ng ln i u vi k th ch ln
nht ca Trung Hoa trong khu vc ny: Vit Nam.

107

Thi t Norodom Sihanouk:

nng thn

i vi Sihanouk, y l cch khuy kha trnh khi

thnh ph Bc Kinh lnh lo v sng m. Vo thng Chp,
th Phnom Pnh nng du, khng cn nhng ngy m t

108

nng n ca nhng thng h. Nhng tia sng bin mt khi mt

nc sng Mekng lng lnh nh tm gng soi, ngay c mt
vt nh trn khng trung. iu lm cho Sihanouk thy vui
khi c tr li c hng sau 5 nm sng lu vong. Nhng
ngy thng trng rng, nu so vi bc chn cung nhit m
ng thc hin trong sut cuc i - ngay c khi ng sng lu
vong Bc Kinh. ng tng mun tr thnh mt i s lu
ng ca nc Kampuchia mi, i vng quanh th gii
mong tm thin cm, gip v vin tr, xy dng li t nc
ng b tn ph v chin tranh. Nhng Khmer quay lng
li vi nhng iu ng mong c. H chng c th tin vo ng
hong phong kin li c th tr thnh ngi i din cho ch
cch mng c bn nht ca h, d ng c lng hng hi,
nhit tnh. Thc ra, i vi Khmer , iu cn thit ca h l
trnh n th gii bn ngoi v xy dng t nc ca h theo
kiu mt x hi lao ng v c lp. Bi v vn cn l mt
ngi, trn danh ngha, ng u nc Kampuchia, Sihanouk
c th trn an th gii rng Kampuchia mi iu ang xy ra
u tt p khi Khmer thc hin nhng chng trnh ci
cch bo tn ca h.
Hi u nm 1975, trong sut cuc ni chuyn vi ch
tch
Mao trc khi Phnom Pnh sp , Sihanouk ni rng ng ta
mun ngh hu sau khi Khmer chin thng. n gin, ng
ta khng th hp tc vi h. Mao chng li kin ng hong
mt cch mnh m: ng phi gip Khmer . S khc bit
gia ng vi h ch l mc 2 phn 10, cn li 8 phn 10
th rt thng cm nhau. Hy qun ci 2 phn 10 i.
Sihanouk ni: Tha ch tch, iu khng th c. Ri
thi, ng khng mun tranh lun vi Mao khi Mao gi
yu lm ri. Cui cng, Sihanouk tr v Kampuchia. Nhng
chng bao lu, ng ta li nhn ra rng s khc bit gia ng v
Khmer khng ch mc 20 phn trm nh Mao ni m
l mt s khc bit hon ton.
Mt trong nhng iu u tin c thy l s p bc,
tinh thn bi ngoi trong m Khmer tnh c xy ra trong
bui l tip tn ngy quc khnh Cuba ti nh quc khch.
Theo nghi l, Sihanouk bt u c li chc mng bng ting
Khmer ri ngng li ch mt ngi no thng dch.
Trong s nhng ngi lnh o Khmer , c ngi tng

109

du hc Php nhng chng ai dch c. Ngay c Khieu

Samphan, u bng tin s Sorbonne, d ng ta b Suong
Sikoeun thc y. Suong cng l mt ngi xut thn trng
Php, tng l gim c Khmer Thng Tn X. Sau khi ch mt
lc chng thy ai, Sihanouk t dch ra ting Php li chc
mng ca ng. Trong ch Pol Pot, kin thc ngoi ng c
xem l du hiu ca tinh thn n l hn l khoe khoang.
Vi ln ng ta ngi vi Khiu Samphan, b trng
Ngoi giao Ieng Sary, hay b trng Thng tin Hu Nim, h l
php gt b li ngh nh nht ca ng. ng ta hi: Ti sao
khng cho nhn dn trong cc hp tc x t nht cng c
ngh vic ngy ch nht? Cu tr l: Chng ti khng cn
c nhit tnh cch mng ca nhn dn mun vt qu ch
tiu. Tht vng, Sihanouk phi ly s chua cht v nho bng
xua i cm gic au n ca ng.
Vi tun sau khi v ti Phnom Pnh, ng ta mi i s
Vit
Nam Phm vn Ba mi t min Nam ti dng cm tra. Li
mi, t n l mt s mai ma. Trc kia, khi cn hot ng
Cng Sn b mt ti Phnom Pnh, c lc Phm Vn Ba, con
ngi nh nhn phi chy trn cnh st ca Sihanouk.
Sau , ng ta li xut hin Paris trong vai tr i din cho
chnh ph lm thi Cng Ha Min Nam VN. Ba cm c Hu
Nim, b trng thng tin ca chnh ph Kampuchia tham d.
Chnh ph ny cn mang tn chnh ph Hong Gia Lin Hip
Quc Gia - GRUNK (Royal Government of National Union of
Kampuchia). i s Ba trnh by vi Sihanouk nhng kh khn
ang gp phi sau khi gii phng Min Nam. Sihanouk ni
chen vo trc s kh chu thy r ca Hu-Nim. Kampuchia
cng vy, ang i trn con ng t hi. Sau ny Ba gii thch
vi ti, anh ta mun lm lch ngha cu ni ca Sihanouk.
ng ta ni: c ri, c Min Nam v Kampuchia l hai nc
yu km v quc M. By gi l lc phi hn gn. Khng
nn lng trc nhng li ni n ha ca Ba, ng hong tr a:
l s thc nhng cc nh lnh o y dng nhng
liu thuc qu mnh. Trong s im lng kh chu ang bao ph
, Ba lic nhn Hu-Nim. ng ny ang nhn chm chm
xung t. Mt nm sau, Hu-Nim b git v b kt ti lm tnh
bo cho CIA.

110

Thng Hai/ 1976, mt nhm 7 ngi t chu u,

Rp, chu Phi c c s Bc Kinh - c mi ti thm Phnom
Pnh. Khi chuyn vn trong ba tic cho mng khch,
Sihanouk li c c hi by t tnh cm ca ng qua nhng
li mai ma nng n. Mt ngi khch hi ng lm th no m
Kampuchia c th xy dng t nc khi tt c tr thc phi v
min qu. ng hong p li, a tay ch vng quanh bn:
y, chng ti khng thiu tr thc. y l Khieu Samphan, c
bng tin s kinh t. y l Thioun Thioenn, bc s y khoa. y
l Yeng Sary, mt tr thc hc Php... ng ta ni mt hi,
l lun mt cch nho bng trong khi quan khch ngi im lng
mt cch kh chu. Cc nh ngoi giao thy mt thnh h ma,
mt nn kinh t khng c giy bc lu hnh, ngn hng quc
gia ng ca v nhng chng phiu ri rc, bay theo gi trn
cc ng ph. H khng th qun c khung cnh kinh
hong ny nh th no.
Nhng ngy tham d nhng bui tic ngu nhin ny,
khi Sihanouk cn gp nhng du khch ngoi quc, chm dt
sm. Nhng bin php k tip dnh cho s phn Sihanouk xy
ra mt tun sau khi ng ta tr li Phnom Pnh. Ngy 5 thng
Ging, ng ta k bn hin php mi ca nc Kampuchia Dn
ch thay th cho hin php vng quc Kampuchia. iu
cho thy rng quc gia nhn dn ny chng ch li g nhiu
cho ng. Ngy 8 thng Ging nm 1976, ngi bn m cng l
ngi che ch cho ng, Chu n Lai t trn. Trong vng mt
tun l nhn dp m tang ny, mt chin dch bo ch Trung
Hoa bt u chng li ngi c chn k tc Chu: ng Tiu
Bnh. y l du hiu nhm cc oan Trung Hoa, ngi bn
linh hn ca Khmer ni ln li.
Chng c g ngc nhin khi Sihanouk yu cu c i
Bc Kinh ln cht by t lng tn knh ca ng vi Chu b
t chi thng thng. Khi Khmer cng b chnh ph mi,
Sihanouk ngh rng ti lc ng nn ri b chnh trng.
Khmer rt vui lng vic ng rt lui.
Nhng vic lng l cho ng ta rt lui c th to ra
nhng s ng vc ngoi quc. K t ngy u tr v, ng
hong c c hi pht biu trn i pht thanh. Bi din vn
t nhim ca ng c cn b hoan h, - do mt nhn vin n
tn nh ng ta thu bng - Trong ging ni cm ng,

111

Sihanouk c li t bit vi ton th quc dn, c pht thanh

vo ngy 2 thng T nm 1976.
Khi Lon Nol v ng bn o chnh Phnom Pnh
ngy 18 thng Ba nm 1970, ti t ha v th vi nhn dn
Kampuchia rng ti s cng vi nhn dn chng li quc
M v bn phn bi t ti thng li hon ton, v sau khi
m ra mt thi k cch mng mi, ti s hon ton v mi mi
rt lui khi chnh trng, vai tr ca ti s chm dt.
i vi qung i cn li, ti xin cm n nhn dn
Kampuchia, cc nam n anh hng v cn b cch mng lm
sng t hon ton tn ti trc th gii v lch s. Trc tnh
cm v lng tin tng nhn dn v cch mng thng cm ti l
mt chin hu ca h, ti xin c rt lui khi chnh trng
ngy hm nay.
Hai ngy sau, i pht thanh Phnom Pnh thng bo
chnh ph rt ly lm tic phi chp thun s t chc ca ng
v ban cho ng tc hiu Nh Yu Nc V i. Chnh ph
ngh xy dng mt i k nim vinh danh ng v tr cho
ng mt khon hu bng 8 ngn la mt nm. i k nim y
chng bao gi nghe ni ti. Nhiu nm sau, ti hi Sihanouk l
ng ta lm g vi s tin 8 ngn trong mt x s khng dng
tin. ng ta ni qua ting th di nho bng: ! Khng! Ti
khng thy c mt ng, d ch l ci bng ca n. Thc ra,
ng ta c vit mt bc th cho Cch Mng t khc s tin
. i pht thanh cng loan tin ng ta rt lui khi hot ng
chnh tr ch tm vo cnh sng gia nh sau 35 nm trong
chnh trng. Vic u tin Cch Mng gip gia nh
ng ta l a hai ngi con gi ca ng, cng vi chng ca h
v mi a chu i lao ng nng thn. Ngi chng ca c
con gi cng ca ng, Botum Bopha, mt phi cng Kampuchia,
ngi li chic T-28 th bom xung dinh ca Lon Nol hi
thng Ba/ 1972 trc khi bay vo vng Khmer kim sot.
Sihanouk chng bao gi gp li h. ng ta khng bit rng
cng vi vic ng ta t chc, ng b giam lng khng chnh
thc ti lu i ca ng Phnom Pnh.

112

Mt nt tng qut v lch s

D on i biu Pol Pot i bng my bay Jet v xe hi

Hng K hn l i xe nga, ti lng Mao thay v lu i Hong
t lng thnh knh, cuc ving thm ca phi on
Kampuchia ti Bc Kinh, theo nhiu phng cch, l s lp
li ca lch s. Mt quan chc cao cp b ngoi giao Trung
Hoa bay ti Phnom Pnh thp tng on quan khch n th
. Ngy xa, quan chc triu nh Trung Hoa phi ti bin
gii thp tng s b cc ch hu ti triu cng rt linh nh.
Tuy nhin, quan trng hn hnh thc l quan im v chin
lc v chnh tr xc nh mi lin h ca Trung Hoa vi cc
nc lng ging ng Nam .
T th k th ba sau Ty lch cho n cui th k 15,
vua cc vng quc khc (Ph Nam, Chn Lp, Chim Thnh
v Kampuchia - vng sau ny tr thnh Nam Vit Nam) u
chp nhn quyn lc ti thng ca Trung Hoa, t ra trn mt
biu tng, thnh thong phi triu cng cho thin t. Cc on
i s ny thc ra ch l hnh thc gi dng ca mt cng vic
m l do chnh thc khc l tm s che ch ca Trung Hoa.

113

Vua cc nc vng ng Nam hy vng mt li cnh co t

v hong y quyn lc Trung Hoa ngn cn cuc xm
lng ca nc lng ging.
Phng cch triu cng nh trn ch hu hiu khi
quc Trung Hoa vng mnh, sc bo tr li e da ca h
bng sc mnh qun s hoc khi Trung Hoa khng gp kh
khn ni b. Nm 1407, vua Thnh T (Yongle) nh Minh gi
mt o qun mnh 200 ngn ngi trng pht Vit Nam v
nhiu ti, lun c ti tn cng Chim Thnh. Vit Nam thua
trn phi tr li phn t m h ly ca Chim. Tuy nhin,
nm 1414, vua Kampuchia, km may mn hn khi ng ta gi
s b ti Bc Kinh khn cu Trung Hoa gip chng li
Chim Thnh xm lc. Minh Thnh T ang bn chng qun
Mng C phng Bc, c li oan chc rng Chim, mt ch
hu khc, s tun lnh hong . Hong cng gi mt s b
ti Chim, thc y vua nc ny rt qun khi Kampuchia
Kampuchia c ha bnh. Li hong chng km theo
s e da trng pht no, ging nh ri vo tai ngi ic. Cc
ton v trang ca Chm tip tc cp ph Kampuchia. Thc ra,
thi k tip sau , khi vng quc Kampuchia suy yu, tr
thnh ming mi ngon cho cc nc lng ging tham lam - Vit
Nam v Thi Lan - th Trung Hoa chng quan tm n s phn
ca n na. Quan im truyn thng xem Trung Hoa nh l tn
lnh kim a phng lm cho ngi Khmer ngh n vn
c tnh chin lc. Ngi cai tr u tin ca Kampuchia hin
i, thi t Norodom Sihanouk tm Trung Hoa Cng Sn tnh
hu ngh vi hy vng Trung Hoa ngn cn cc nc th ch
tim tng xm lc x s ng ta. Nm 1966, ng cn i xa hn,
ni r ra rng Trung Hoa l ng ngha vi s sng cn ca
nc Kampuchia c lp, ha bnh v ton vn lnh th. R
rng l vi Vit Nam v Thi Lan trong tr, ng ta cnh co
Nu chng ta tch ri Trung Hoa, chng ta s b nhng con
kn kn nut sng, nhng con kn kn ny mun i nut sng
t ai Kampuchia.
Nc Kampuchia trong thi cn i, thy Trung Hoa l
k bo v khoan ha v l mt nc cn c quan h trong khi
Vit Nam l mt phn t quan h rt khc bit. Trong khi bo
v cc ch hu, triu nh Trung Hoa khng ngng c gng
khut phc Vit Nam. V Vit Nam, trong khi chng li p lc
Trung Hoa, mai ma thay, li tm cch tr thnh mt t

114

ngoan ca Trung Hoa bng cch t bin thnh mt Trung Hoa

nh. T khi ginh c c lp, Cng Sn Vit Nam tip tc
theo ui cng vic ca triu i nh Nguyn c bng quan h
triu cng vi Lo v Kampuchia, thnh mt h thng lin
minh bo m an ninh v u th kinh t. Nh trong thi
trc, c gng ca Vit Nam gi quyn ti thng vng bin
gii pha Nam Trung Hoa gi y khng ngng khiu khch
chng li nhng nh Cng Sn cai tr.

Chm cu ngn chn

Ngun gc dn tc Vit Nam vn cn l mt ti tho
lun ca cc s gia. Theo mt gi thuyt th ngi Vit u tin
xut hin tnh Qung ng bn Trung Hoa v lu vc sng
Hng H. Vng quc Vit Nam u tin cn ghi li trong s
Trung Hoa l Nam Vit (Ting Trung Hoa l Nan Yueh) do
mt ngi ch huy qun s ni phn dng nn nm 208 trc
Ty lch. l Triu . ng ta c v Vit Nam, theo phong
tc Vit Nam v git tt c nhng ai cn trung thanh vi hong
Trung Hoa. Sau mt th k t tr, khi nh Hn ni ln, Nam
Vit li b st nhp vo Trung Hoa v tr thnh vng Panyu
(thuc tnh Qung ng) v Giao Ch (lu vc sng Hng H).
Trong sut thi gian mt ngn nm Bc thuc ngi Vit Nam
b Trung Hoa ng ha v mt x hi v t chc chnh tr. H
bt chc k thut canh tc nng nghip ca Trung Hoa tin b
hn v pht trin ngn t theo Trung Hoa. Thi k ny ngi ta
cng thy s xut hin vn ha Hn-Vit ly t trong vn ha
Trung Hoa v trit hc Khng gio. im su sc l s tn knh
ca ngi Vit i vi vn ha Trung Hoa, nh tr li mt cu
hi ca ngi Trung Hoa v phong tc trong ch An Nam (c
ngha l phng Nam thanh bnh) mt danh xng ngi Trung
Hoa ban cho ngi Vit nm 697 sau Ty Lch. th k 15,
mt nh cai tr Vit Nam vit:
An Nam t ho v l thi, phong tc
Vua quan ta theo lut nh Hn
o mo theo cch nh ng

115

Ngay c khi ngn gi dn ch Ty phng bng ln

mnh m hi u th k ny, k s Vit nam vn cn t ho v
ti kho lo ca h trong ngh thut vit ch Tu v kin thc
ca h v Trung Hoa c. Nhiu ngi trong s cc nh lnh
o Cng Sn Vit Nam, k t H Ch Minh u c hc vn
ha Trung Hoa.
Tuy nhin, mt cch nghch l, s ng ha vn minh
Trung Hoa cng em li cho ngi Vit Nam phng cch
t chc chnh tr v kinh t c th ng u vi thin triu.
Nh mt nh s hc lu , Trung Hoa v tnh dng nn
mt quc gia mi thnh cng trong vic m phng theo th ch
Trung Hoa v xy dng nn mt nn c lp cho chnh h.
Tinh thn quc gia ni ln sau chn trm nm di ch cai tr
ca Trung Hoa li c mi da qua hng ngn nm khng
chin chng li Trung Hoa.
Li dng thi k xo trn bn Trung Hoa, Ng Quyn
lt ch cai tr ca Trung Hoa Vit Nam vo nm 939
sau Ty Lch v dng nn triu i t ch. S tht bi cng
khng nh nhng g cho cc hong nh Tng hay Nguyn
Mng, nh Minh v nh Thanh k nghip sau . Bn mi
nm sau khi Vit Nam tch ri khi quc, khi trt t c
phc hi pha nam Trung Hoa, hong nh Tng gi qun
i ti thu hi x Giao Ch ni lon. Mt bc th ca hong
i Tng gi cho vua Vit Nam trc khi a qun sang
nh chng t thi ca Trung Hoa i vi Vit Nam.
Bc th vit rng: Quan h ca Trung Quc vi cc b
tc man r pha Nam, ging ngi ta c hai chn v hai tay
ging ra theo mun ca tri tim, nh th, tri tim l ch. Nu
c mch mu tay chn no khng hot ng v tinh thn bt
an th phi dng thuc m tr, nu khng thy kt qu th phi
dng kim m chm cho n khi sc khe phc hi. Sau khi
dng thuc v lm cho au n chn tay - c ngha l cc b
tc nh phng nam - by gi hong ch tm vo Vit
Nam ging nh mt ngn chn. C phi l khng khn ngoan
khi lm ng trc mt ngn chn au. Nu nh th th kt qu
c nht cho cc ngi thot khi vng ngu dt ti tm, n
s lm nhim s trong sng ca chng ta.
Bc th i Vit Nam phi tng phc triu nh nh
Tng cho thn th Trung Hoa c mnh khe. Nhng nu
nh chng n t chi. Ta ban lnh ct x thn th cc ngi

116

ra, cht xng cc ngi ra, cho c hoang mc trn t ai

ca cc ngi... D bin cc ngi c chu ngc, chng ta em
qung xung sng, d ni non cc ngi c vng bc, ta n
vo tro bi, ta chng thm nhng th c gi tr ca cc ngi.
Cc ngi bay nhy nh man r, ta c xe nga ko, cc ngi
ung qua mi, ta c la go v ru. Hy ta thay i phong
tc cc ngi. Cc ngi ct tc, ta i m. Trong khi cc
ngi ni nng nh chim, ta c sch v v thi c. Hy
cho ta dy cho cc ngi kin thc v lut php. Cc ngi c
mun thot khi vng man r nh ngi cc hi o xa m
nhn vo ngi nh vn hin. Cc ngi c mun b o qun cc
ngi lm bng c l v mc o thu ni thu rng? Cc ngi
bit cha? ng c b m i v lm iu sai tri ng ti cht.
Ta chun b xe nga v binh lnh...
Vua Vit Nam L Hon chng h nao nng trc nhng
li e da v nm 981, qun Tng tht bi nng n, cht hi
v s k. Mt ngn nm k tip, Vit Nam nh bi my ln
cc cuc xm lc t phng Bc.
Cc nh bc hc phn tch quan h truyn thng Trung
Hoa vi cc nc lng ging thng ng vi nhau rng
Trung Hoa cm thy t trong ci r, h c quyn ti thng
trong vic triu cng, nm trong bnh din vn ha hn l chnh
tr. Vic triu cng l ban cp cho mt v vua ch khng
phi cho mt nc. Mi v vua ch hu cn phi bit ti quyn
ti thng ca hong v phi cu xin Trung Quc thun
phong cho lm vua nc . Trn l thuyt, hong khng
lu tm ti b tc man khai c chp thun quyn ti thng
hay khng. iu , cui cng, t cn bn trn mt o c.
Tuy nhin, trong thc t, Trung Hoa tm cch chim ng v
trc tip kim sot khu vc ngoi vi ca Trung Hoa. Trong
trng hp Vit Nam, v a th him tr v v Vit Nam kin
quyt khng c, vic triu cng ch c khi h suy yu m thi.
Tuy nhin, vic triu cng ny t cn bn trn nhng nguyn
tc ca Khng T nhm m ng cho Trung Hoa can thip
khi no Vit Nam suy yu.
Mc d cc v vua Vit Nam tip tc chp nhn quyn
b ch ca Trung Hoa, cc hong Trung Hoa k nghip (khi
no h thy c sc mnh qun s) can thip vo Vit Nam
bo tn s vng vng v sp t mi vic ng vi trt t
Khng gio. Chng hn nh trc khi tn cng xm lc Vit

117

Nam, vua Thnh T nh Minh lit ra 20 ti ca vua Vit

Nam. Trong s ny c 8 ti thuc v lun l v vi phm thc
h, chng hn nh tim quyn v git hi tin c Trung
Hoa thun phong, tn hi dn lnh v la gt hong nh
Minh. Nm ti tip sau c lin h n s an ton ca Trung
Hoa, trong bao gm c vic quy ph cc b tc thiu s
bin gii v khuyn d h chng li hong Trung Hoa. Nm
ti khc l xm lc Chim Thnh. Hai ti cui cng l biu l
s bt knh vi hong . Nhng ti , nh nh s hc Wang
Gungwu ghi nhn: chng t mt lnh vc, qua , Trung Hoa
mun chng minh quyn b ch, khng thun tnh vi tinh thn
t do v c lp ca cc nc ch hu, c bit Vit Nam,
trong mt thi gian lu di l mt phn ca quc Trung Hoa.
Vit Nam khng hn l mt nc ch hu. N l mt tnh c
ca Trung Hoa chu nh hng vn ha Trung Hoa. iu
chnh yu khi vua Thnh T a ra trng pht Vit Nam
nm 1407 v Vit Nam l mt mi-mi (lin h ht sc gn gi).
Nn vn hin Vit Nam c c l t Trung Hoa, to thnh mi
hu ngh, nhng ti trng l ca cc nh vua, c bit l vic
xm phm ca h.

nh cho di tc
Sau cuc xm lc nm 1407, trong khong 20 nm,
cc ngi cai tr hng u Vit Nam l nhng ngi Tu. H
tiu hy ht sch ca Vit Nam hoc em v Trung Hoa v hu
ht b mt mt. l iu au n nht ca ngi Vit i vi
vn hc ca h sau ny. H p dng thu kha theo cch ca
nh Minh. Trng hc ch dy c vn Trung Hoa. Cc quan cai
tr buc ngi Vit phi theo phong tc, truyn thng v an vn
tc theo li Tu. Tc xm mnh, nhum rng v n tru - tc
truyn thng ca ngi Vit - b cm ch. Trong thi k u
ca cuc chim ng, quan li Trung Hoa bt ngi Vit i tm
vng, bc, ng v m st, sn voi ly ng, sng t gic v
xung bin m ngc trai.
L Li m cuc khng chin lu di v chm dt nn
h ca ngi Trung Hoa vo nm 1427. Trong vng 450 nm
sau , mi n khi Php xm chim Vit Nam, Vit Nam gi
c nn t ch. Mt e da ln xy n cho h nm 1788, khi

118

nh Thanh em qun sang xm lc, mun h Vit Nam tr

li. Cuc xm lc b i bi v mt nh chin lc sng
chi Vit Nam: vua Quang Trung v v tinh thn quc gia c
lp bng ln t my trm nm nay. Nguyn Hu (vua Quang
Trung - ngd) c mt bi hch cho binh lnh ng:
nh cho di tc,
nh cho trng rng
nh cho chch lun bt phn
nh cho khng cn manh gip
nh cho Nam quc tri hu ch
Cuc chin u chng li ch h Trung Hoa tr
thnh mt ng lc cho ch ngha quc gia Vit Nam c tn
gio nng cao.
Ngay trong cao im chin tranh chng M, khi vin tr
Trung Hoa c tnh cch quyt nh cho s sng cn ca Vit
Nam (CS) th tinh thn tn gio li m thm ng mt vai
tr thc tin. Trong thi gian thm ving Bc Vit Nam hi
thng 10/ 1972, hc gi M George Kahin t m khm ph ra
s t do tn gio c mc . Sau khi quan st mt m ng
ngi ngoan o nh th chnh ta H Ni, ngi ty tng
Vit Nam ca ng hi: ng c mun xem vi im v tn
gio ca chng ti khng? Kahin nhn li mi nn c a
i xem mt ngi n gia h Hon Kim. Ti n ny c ba
bn th: Mt th Pht, mt th Thy Thn v gia th th c
Trn Hng o, mt v tng nh bi (3 ln - nd) qun Mng
c hi th k th 13. Do yu cu, Kahin tm thy H Ni c
khong 6 ngi n ngi Vit Nam dng th ly cc v nam
n anh hng nh L Li, hai b Trng, nhng ngi chng
li Trung Hoa xm lc.
Trong khi chin u ginh c lp, ngi Vit Nam
pht trin mt kiu mu chnh tr pha trn gia hai tnh bn
vng v uyn chuyn. S bn vng bo tn tnh khc bit v
c lp, s uyn chuyn l tnh tha hip vi Trung Hoa. Tnh
c o ny cng phn nh quan im hai mt vi Trung Hoa,
nh du s yu mn v th ght, thua km v t ho, lng can
m anh dng v s t c. iu y li c cng c bi tinh
thn lm ch ca mnh, lun lun c ti bi bi thc v sc
mnh Trung Hoa v lng khm phc ca h i vi quc gia

119

ny. Cc nh lnh o Vit Nam hiu rt r rng ngay t khi

mi ginh c c lp, tinh thn anh dng ca dn tc h, t
ai thun li, v chin lc hay c th nh bi cc cuc xm
lc, nhng Trung Hoa l mt nc qu ng dn, v tim
nng ca h rt phong ph. Vit Nam phi i u vi Trung
Hoa bit ti bao gi mi thi. Chp thun b quyn ca Trung
Hoa, cc nh lnh o Vit Nam c th trnh c s can thip
ca quc gia ny. C nh vit s Vit Nam ni rng: Nhng
bt quyn hnh cho Trung Hoa c li hn cho cc v vua Vit
Nam, c th bo m an ton c trong khi lon lc c Trung
Hoa che ch cn trong thi bnh th khng b Trung Hoa chim
ng hoc cai tr trc tip. Thng thng, sau khi nh bi
qun Trung Hoa xm lc, vua Vit Nam thng phi s b
sang Tu xin li v em cng s qua cho Thin T. Thng
th vic y c vua Trung Hoa chun nhn.

By gi chin u, triu cng sau

Sau khi nh thng qun Minh nm 1427, mt s dn
chng v binh lnh yu cu vua L Li git tt c nhng binh
lnh nh Minh b bt tr th h git ht t binh h bt
c. Nguyn Tri, nh chin lc m cng l mt nh th,
mt v qun s rt gn gi vi L Li chng li kin y.
Nguyn Tri tu: Hin ti, vic tn cng k th v ung mu
chng cho kht l vic khng kh. Nhng thn e rng vic
y s gy lng th hn su xa i vi Minh triu. tr th v
gi uy danh mt nc ln, Minh triu li a qun sang.
Chin tranh tn hi ko di bao lu na. iu c li cho c hai
nc l nhn dp ny, k th ang th cng lc kit m gii ha
vi h. L Li nghe li Nguyn Tri, bn cho qun Minh nm
trm thuyn, vi ngn nga v lng thc h ko v nc.
Bit rt r tnh hiu i v th din ca hong Trung
Hoa, ngi Vit Nam p dng ngh thut vut ve rt kho v
gi v ngoan ngon thun lng hong , nhng iu hong
khng th dng v lc chim c. Hi u th k th
18, hong Trung Hoa gin mun in ln v Vit Nam i
mt vng t di 40 l (bng 13 miles) dc theo bin gii Hoa

120

Vit. Nhng khi vua Vit Nam by t lng n nn hi ci th

hong Trung Hoa nhn hu thun trao cho vng t tranh
chp c vnh vin thuc v Vit Nam. Sau khi nh bi cuc
xm lc nh Thanh nm 1789, anh hng Nguyn Hu gi mt
l th xin li hong Trung Hoa, vic ng ta chng li qun
i thin triu, theo ng ta khim tn gii thch, l mt tai nn.
xoa du lng t ph ca hong Trung Hoa,
Nguyn Hu ni ng ta s t thn mang cng phm qua Tu
nhn dp bt tun ca hong . Trong dp ny ng gi mt
ngi chu trng ging ng gi lm vua Vit Nam. Khng bit
hong Trung Hoa c bit tr hai mt ny ca Nguyn Hu
hay khng, ngi chu ng gi vai vua Quang Trung c
tip n mt cch huy hong, xng ng vi mt v khch ca
thin triu bit hi ci.
T th k th 10, mc d Vit Nam theo ui mt chnh
sch c lp vi cc nc lng ging nh Chim Thnh,
Kampuchia, Thi Lan v Lo, h vn thng co ln hong
l do hnh ng ti sao phi chinh pht cc ch hu Trung Hoa.
Nm 1044, vua L Thi Tng bin gii vic ng ta xm lc
Chim Thnh bng cch dn ra nhng li gio hun ca Khng
T ni rng Chim Thnh thiu lng tn knh - mt kiu gii
thch c th lm vui lng triu nh Trung Hoa. Nm 1446, Vit
Nam ku gi triu nh nh Minh chng li Chim Thnh cp
ph bin gii ca h. Kt qu, vua Minh buc Chim Thnh
chm dt hnh vi cp ph . Hai mi ba nm sau, trc khi
m mt cuc tn cng nghim trng vo Chim Thnh, hong
Thnh Tng nh L cho mt s b qua Trung Hoa gii thch
l do m cuc pht Chim trnh cn thnh n ca vua Tu.
Kt qu, trong khi Vit Nam tha nhn b quyn Trung
Hoa, h cng thit lp mt h thng ch hu cho h nh kiu
Trung Hoa vy. Cc vua Vit Nam t xng Vng (king) khi
tip xc vi Trung Hoa nhng li t xng mnh l (emperor)
khi tip xc vi nhng vua cha cai tr vng ng Nam .
Trong khi c gng bt chc Trung Hoa, cc v vua Vit Nam
cng t gi nc h l Trung Quc - Middle Kingdom v
xy dng mt hong thnh Hu theo kiu Cm thnh Bc
Kinh, cng cng vi ho ly, cc ca thnh ging nh Trung
Hoa vy. T u th k th 11, triu nh Hu (c l tc gi
nhm ln. Thi im ny thuc nh L, kinh cn ng
Thng Long - ngi dch) gi cho vua Kampuchia - c xem

121

l ch hu ca Vit Nam - mt ci n bng vng chm ni hnh

con lc - mt kiu m phng c nhn t Bc Kinh, coi
nh mt bng chng c tha nhn l vua. Ci hnh vt l
trn ci n gy nn s t m Phnom Pnh, h thng coi biu
tng Trung Hoa l con s t.
Trong khi vn gi lng trung thnh vi Trung Hoa v
mt t chc chnh tr, (Alexander Woodside ch r ra rng)
hong Vit Nam v triu thn ca ng b buc phi tin
Trung Hoa l kim ch nam vn ha ca mt x hi c cc b
tc man r bao quanh. K vng vn ha ca triu nh Vit
Nam cng v i nh Trung Hoa nhng h khc Trung Hoa
ch chung quanh Vit Nam cng l nhng dn tc c nn vn
ha tng ng. Yu t ny lm cho ngi Vit Nam khng
t tin nh ngi Trung Hoa. Kt qu l s cng thng v bt n
nh trong mt c gng tht bi ca hong Minh Mng nhm
Vit Nam ha ngi Kampuchia hi thp nin 1830.
Ngoi mt vn ha, Vit Nam bin gii vic h gim h
Kampuchia v Lo l v l do an ninh. Nguyn Tri Phng,
mt v quan li ca triu nh Hu, nm 1835 vit: Vit Nam
vo mt v tr ti nguy him, lin vi mt nc ln m dn s
ng hn ti my chc ln, hiu chin, lun lun mun bnh
trng, st nhp t ai x m h cho l man r hn. l
Trung Hoa. Pha ng v pha ty th ni lin vi cc dn tc
cng mun bnh trng v quy nhiu chng ta. H phi lun
lun chng li s xm lc ca cc dn tc v cc b lc gi
mnh v tn b... Kampuchia th yu v thng khn kh v
cc cuc ni lon, b qun Xim La xm ln m bn ny
thng tn st hng lot. Bi vy, nc ny nhiu ln yu
cu qun ta n vn hi an ninh trt t trong nc h. Di
danh ngha bo v Kampuchia khi b Xim La xm ln, triu
nh Hu kim sot ton b nc ny. Nm 1827, di danh
ngha gip Lo chng Xim La e da, Vit Nam chim ng
mt di t di pha Bc v Trung Lo, bao gm c Sm Na
(mt vng t 125 nm sau tr thnh pho i ca phong tro
Pathet Lo do Vit Nam h tr). Hi cui th k 19, khi Php
cai tr Lo, Kampuchia v Vit Nam, khng nhng h ch chm
dt hng ngn nm b quyn ca Trung Hoa ti nhng x ny
m cn lm cho cc nc ny tr thnh cc n v chnh tr v
chin lc -Lin bang ng Dng - m cc v hong nh
Nguyn tung nh thc hin gn xong cho Vit Nam.

122

S cai tr ca cc ng ch
Mt phn t th k sau khi ng Dng thuc Lin
Hip Php gii th tr c lp cho cc nc Lo, Kampuchia
v Vit Nam, ngh v mt Khi ng Dng on kt di
s lnh o ca H Ni by gi li ni ln. C phi Cng Sn
Vit Nam c gng tip tc km gi bin cng thuc a c v
nh th hon thnh mc tiu vn ha v chnh tr ca Vit
Nam? C phi khi nim Lin Bang ng Dng do Cng
Sn Vit Nam khi hi thp nin 1930 m nay l s din
dch v k vng ca triu i nh Nguyn ngy xa? Mt bn
nghin cu v s pht trin chnh sch Vit Nam vi ng
Dng trong vng nm chc nm qua cho thy s k tc ng
lu trong t tng chin lc ca h -c tng cng vi
nhng kinh nghim hin i - Nhng n cng chng t cho
thy s tn thng sc mnh ch ngha quc gia v s cn bng
a l chnh tr l hai lc song song, n gin gia chnh sch
ca H Ni v s yu th ca Vit Nam.
Khng nh huyn thoi trong dn chng v gic m ca
H Ch Minh xy dng mt Lin Bang ng Dng do H
Ni kim sot, iu a ng tin ti vic thnh lp ng Cng
Sn ng Dng, nim v trch nhim rng ri hn i vi
ton b khu vc ny khi nguyn t Quc T Cng Sn ti
Moscow hay Tam Quc T. Cc nh nghin cu mi y
cho thy hi thp nin 1930 nhm Cng Sn Vit Nam tp hp
ti Hng-Kng thnh lp ng Cng Sn ly tn l Vit Nam
Cng Sn ng (VCP). Quyt nh b Tam Quc T
khin trch v theo ui mt chnh sch quc gia hp hi v
khng lu tm ti ch ngha quc t v sn. Sau , lnh ca
Tam Quc t i tn thnh ng Dng Cng Sn ng
(ICP). Vic i tn ny c l lun rng thc dn Php
ng Dng l k th chung ca dn tc ba nc ng
Dng. Do , cn t chc chung mt lc lng chng li
n. Mt tp ch ca ng Cng Sn ng Dng gii thch hi
nm 1932: Mc d ba nc (Lo, Kampuchia v Vit Nam) l
ba dn tc khc nhau, ngn ng v truyn thng cng nh c

123

tnh khc nhau, h kt thnh mt x... Khng th thc hin cc

cuc cch mng ring r cho Vit Nam, Kampuchia v Lo.
chng li k th, cch mng thng nht lc lng ton ci
ng Dng, ng Cng Sn ng Dng cng phi tp trung
lc lng ca giai cp v sn ba nc ny thnh mt mt trn
chung di s lnh o ca giai cp v sn do ng Cng Sn
ng Dng di din.
Tuy nhin, d c s ch o nh th, nhng ngi Cng
Sn Vit Nam ch c mt phn c gng ng vin giai cp
v sn ng ng - mt thc th khng hin hu - hoc
chiu tp cc thnh vin Lo v Kampuchia vo trong ng.
Khng k ti vic Vit Nam nh gi thp tim nng cch
mng Lo v Kampuchia, h cng nh gi thp kh nng dn
tc hai nc ny. Nhn chung, trong ng Cng Sn ng
Dng ton b l Vit Nam ngoi tr danh xng, v ngay c
nhng ngi Vit Nam sinh sng ti hai nc ny l thnh
phn nng ct thnh lp cc chi b Cng Sn ti y. u th
trit l Cng Sn Quc T ca Tam (QT) v lng trung
thnh vi Lin X, d sao cng dn dt ng Cng Sn
ng Dng thng qua mt ngh quyt trong i hi ng ln
u tin hi thng 3/ 1935, khi dy kh nng ca ton lin
bang. Ngh quyt ni rng: Mi nc c quyn t tr, c th
tham gia vo Lin Bang ng Dng hoc ng ring r. T
do tham gia hay rt lui khi lin bang hoc c th theo ui bt
c phng hng no. Ti u thp nin 1940, ngi Vit
Nam thy c s phn khi v tinh thn quc gia trong cc
dn tc Lo v Kampuchia, c bit sc li cun cng ngy
cng tng trong phong tro Khmer Issarak. Mt ngh quyt ca
ng Cng Sn ng Dng nm 1941 nhn mnh nhu cu
iu chnh vic thc hin chnh sch quc gia t quyt sau khi
Php buc phi nh ng Dng. Cc dn tc sinh sng trn
bn o ng Dng c th tham gia Lin Bang Cng Ha
Dn Ch ng Dng hoc tr thnh mt nc ring bit.
Mi nm sau, khi nim m h v mt Lin Bang ng
Dng nh th b th ni. Quan ngi Php c th thc y lng
ganh ght Vit Nam trong s nhng ngi Lo v Kampuchia,
ng Cng Sn ng Dng gii th thnh ba ng ca ba
nc. nim v mt lin bang khng c nhc n na. Tuy
nhin, vai tr lnh o thc h ca Vit Nam trong cuc
chin tranh ng Dng c du n su sc. iu li c

124

nui dng thm v nhng kinh nghim trong cuc chin tranh
chng Php va qua.
Vit Nam t b khi nim lin bang do Tam Quc
T thc y, tuy nhin, trong thc t, kinh nghim qun s lo
li h vo mt hng khc: on kt ng Dng v mt chin
lc: H hin i truyn thng qun s, rt t trong truyn
thng anh hng chng Trung Hoa trong mt thi gian lu di
v ti luyn bng nhng khi nim v chin tranh nhn dn do
Mao pht trin. Tuy nhin, khng ging nh Cng Sn Trung
Hoa, ngi Vit Nam khng c nhng vng t rng ln rt
lui, hn gn vt thng, xy dng cn c a trc khi thch
thc vi k th c u th hn. H chng c thi gian. S yu
km l r khi Php x dng ton ci ng Dng. Nm
1947, Php m mt cuc tn cng ln vo cc c im Vit
Minh Lo v Kampuchia. Nh nh s hc qun s William
Turley ghi nhn: buc Vit Nam thy rng hiu nng cch
mng Lo v Kampuchia c ngha tn cng v nh sp
Php t pha sau.
Nm 1950, Vit Minh chun b cuc tng phn cng
nh Php. Tng Gip, ch huy qun s, vit trong mt cun
sch nh truyn b quan im chin lc ng Dng: ng
Dng n thun ch l mt n v chin lc, mt mt trn
m thi. V l do ny, v c bit v y l mt vng t chin
lc, chng ta khng th quan nim Vit Nam c c lp
trong khi Lo v Kampuchia cn di ch thng tr ca
quc. Bn thc dn dng Kampuchia tn cng Vit Nam,
Lo v Kampuchia, tm thi l hu cn an ton ca k th,
ng thi l khu vc trng yu ca ton b chin trng ng
Dng. V vy, chng ta cn m cc mt trn Lo v
Kampuchia mt cch cng quyt v mnh m.
Vit Minh lm nh th tht. Trc khi y Php vo
by sp in Bin Ph (mt thung lng trn bin gii Lo
Vit), lc lng Vit Minh thng li Bc, Trung v Nam Lo
v Trung phn Vit Nam trong khi mt lc lng nh Vit
Minh v ng minh Khmer Issarak ca h quy ri Php
Kampuchia. Khi qun Php c im in Bin ph ging
c trng u hng l lc c du hiu h phi ri b khng
nhng ch Vit Nam m ton ci ng Dng.
Mc d by gi Php b loi, khng cn l k th
chung ca cc phn t quc gia trn chnh trng ng Dng

125

na, hu qu cuc chin u ca Vit Nam ti thng nht tung

nh tng cng gi tr l thuyt ca tng Gip. Nhng ai
chng li s thng nht Vit Nam u cn ti lnh th Lo v
Kampuchia v lm sng t cng trng ca Cng Sn H Ni
phi c gng thnh cng. Nh William Turley ni ngay
trc khi chin tranh ng Dng ln th hai xy ra, Hoa K
v ng la Thi s nm c hi bt n Lo bo ton c a
trong cng mt vng bnh nguyn m Php tn cng Vit
Minh. Vic phn chia Vit Nam tm thi theo hip nh
Genve dc theo v tuyn 17, l buc ng Lao ng Vit Nam
ang cm quyn pha Bc dng lnh th Lo lm hnh lang
duy tr tip xc vi t chc ca h pha Nam. Vi chin
tranh du kch Nam Vit Nam trn i ti, mt h thng
ng mn xuyn qua vng rng rm trn vng ni hp tin
xung ng Bc Kampuchia, sau ny pht trin thnh ng
mn H Ch Minh ni ting - mt h thng ng mn phc
tp, xe hi c th x dng c, tnh chung di khong tm
ngn dm. Con ng mn ny tr thnh con ng sinh thi
i xung pha Nam. Hoa K gia tng cuc chin do h h tr
chng li Vit Nam Cng Sn bng cch trang b v kh cho
lc lng trung lp hong gia Lo v lc lng qun s ca cc
b lc Lo. i u vi him nguy ang gia tng pha Nam,
Vit Cng dng cc vng t thnh v cn c bn kia bin gii
Kampuchia trung lp.
Thng Ba nm 1970, mt cuc o chnh xy ra
Phnom Pnh lt thi t Sihanouk v sau qun M xm
lng Kampuchia, cui cng loi b tt c cc chng ngi.
Ton b ng Dng, mt ln na tr thnh mt v tr chin
lc u tranh ti thng nht bng nhng cuc chin u
trong vng rng ni Kampuchia v i ni Lo. Nh nh
thng M v qun i Min Nam Vit Nam trong cuc xm
lc ca Min Nam VN vo Nam Lo vi nh ct t ng
mn H Ch Minh hi thng Hai/ 1971 v bng vic nh bi
hai cuc hnh qun y tham vng ca Lon Nol Kampuchia
trong cng mt nm, Bc Vit Nam bo v c mt v tr
vng chc ng Dng. Nh s ng dn chng ng h, nh
hun luyn v vin tr, Pathet Lo v Khmer thm vng
mnh m nu nh h ch c mt mnh th khng bao gi c th
lm c. Tnh hnh thun li a ti cuc tn cng cui cng
vo ma xun 75. Hai mi lm nm sau khi Gip pht trin t

126

tng bn v tnh hnh ng Dng ch l mt mt trn thng

nht, nay s thc chng minh li tin on y. Trong mt
khong thi gian ch c 5 thng, chin thng cch mng
hon thnh trn c ba nc ng Dng.
Yu t chin lc t ti nh cao trong suy ngh ca
ngi Vit v ng Dng - trong thi k hu chin ti xy
dng, cng c thc h v chnh sch kinh t mang tnh cch
quan trng mi. By gi, nn ha bnh t c. Vit Nam
tm cch xy dng quan h c bit v mt cu trc lin minh
c th m bo c tnh hnh an ninh Vit Nam v c th thc
hin hp tc kinh t lu di gia nhng quc gia c cn bn
thc h chung. Nhn thc c ch ngha quc gia cc oan
trong s Khmer , gia tng th ch Vit Nam trong nhng
nm cui ca cuc chin v ch ngha cc oan ca h, H Ni
mun tin gn hn vi Kampuchia v xc tin lin h cht ch
hn. Nu Kampuchia lm gy lin h gia hai nc th k
th c ca h s xy dng cn c a ti y v mi e da m
Nguyn Tri Phng v V Nguyn Gip tng lo ngi s c
c sng li. Chin lc pht trin khc bit ca nhm
Kampuchia cc oan lm o ln k hoch ca Vit Nam v
hp tc kinh t v chia x cc ngun li thin nhin.
Gii thch v quan h c bit ny, khi thy Vit Nam
nhn mnh n tnh hu ngh c xy dng trong cuc
chin u chng k th chung hn l quan tm v kinh t v an
ninh. Ngh rng nhiu hy sinh trn chin trng ng
Dng, Vit Nam (CS) cho l mn n mu Lo v
Kampuchia gi quan h gn gi vi Vit Nam. V ng
Giang, th trng B Ngoi giao ni vi ti nm 1978: Chng
ti yu cu thit lp quan h c bit, v trong ton b lch s
th gii cha bao gi c quan h nh th ca ba dn tc, chia
nhau tng ht go, tng ht mui, tng vin n trong cuc
chin u chng qun th. Mi quan h gn gi phi c
tip tc trong tinh thn xy dng, bo v v tn trng ln
nhau.
Vit Nam chng bao gi ni mt cch cng khai kin
chia s ti nguyn gia ba nc ng Dng - ngoi vic hp
tc x dng sng Mkng. Tuy nhin, mt cch hp l hn,
ngi ta phi ngh rng cc nh lp k hoch H Ni nhn
ng Dng khng n thun trn mt chin lc sinh t m
cn v mt kinh t na. Vi khong 60 triu dn (thi im tc

127

gi vit sch ny - ngi dch) sng trn mt gii t hp c

nhiu ni non (tng cng ch c 6 triu hecta canh tc c) t
l t canh tc so vi dn s th Vit Nam mc thp nht
vng ng Nam . Ti nm 2000, Vit Nam c khong 90
triu dn. H Ni thy rng vic hp tc kinh t vi cc nc
lng ging c mt dn s thp nhng t ai giu c l cn
thit. C s k thut v k ngh Vit Nam ang pht trin tt
p, nng nghip v cc ngun li qung m Lo v
Kampuchia ba nc s b sung cho nhau.
Trong mt cuc hp mt lp k hoch v ng
Dng, mt vin chc cao cp ca Vit Nam, Ch Vit Tn hi
u thp nin 1980 vit rng Trong v tr chin lc vng
chc, ba nc Lo, Kampuchia v Vit Nam vo th lin lp.
l iu kin cn thit phi hp th chin lc ca ba
vng vi nhng khu vc kinh t, iu ha phn phi lc lng
lao ng v dn chng xy dng nn tng sn xut la go,
khu vc k ngh v h tng c s...
Ch sau khi mi cng thng Hoa Vit bng n cng khai
th H Ni mi cng b l thuyt chin lc quan h c bit
gia ba nc ng Dng. T Qun i Nhn Dn, hi thng
T/ 79 vit T hn mt th k nay, lch s bao gi cng ni
lin s phn ca ba nc Vit Nam, Lo v Kampuchia. Khi
mt trong ba nc b xm lng, b l thuc, nn c lp v an
ninh ca nhng nc cn li cng lm vo tnh th nguy him,
khng th sng trong ha bnh. V vy, k th ca mt nc
cng l k th ca ba nc. Phi duy tr tinh thn on kt gia
ba dn tc v on kt chin u v chin thng - y l mt
nh lut v s thnh cng ca cch mng ca ba nc. Chun
b k vn , Vit Nam cho rng kinh nghim lch s chng t
cho thy l mt nh lut - mt iu khng th trnh khi trong phng cch k th e da ng Dng. Chnh s on
kt bo v nn c lp ca ba nc. Sc mnh bn ngoi
mun kim sot c ba th u tin to ra s phn r gia ba
nc v chim ng dn dn tng nc mt. Mt tng lnh
Vit Nam (CS) tuyn b nm 1984: Trong m mu chim
ot ng Dng v bnh trng ra ton vng ng Nam ,
bn phn ng Bc Kinh chng c cch no ngoi vic tun
theo nh lut .

128

Gn gi ha bnh
gia nhng b tc man r pha Nam
Chun b nh lut ny li l phc v cho ngi Vit.
Lch s v a l chnh tr, d sao, cng ch cho thy mt iu
khng th trnh c v th ca Trung Hoa i vi Vit Nam
tr gi cho quyn b ch ng Dng. Mt c im ni
bt trong lch s quan h Trung Hoa vi ng Nam l t coi
mnh nh mt ngi bo h chnh trc i vi trt t v n
nh trong khu vc. l s thc nhng cuc xm lc ca
nh Minh vi Vit Nam hi nm 1407 l ngoi l. Trung Hoa
khng dng sc mnh qun s ng vai tr mt tn hin
binh. Tuy nhin, nhiu ln cc nc triu cng trong khu vc
ny ku gi Trung Hoa ngn chn cc nc lng ging hay
xm lc. Thin triu vn lun qu trch cc nc hay xm
lc ny.
Theo ng li Khng T, nh li ry la ca mt
ngi cha, vua Yongle trch c vua Xim (Thi lan - nd) c
hnh ng xm lc cc nc Chim Thnh, Malacca (mt
vng quc trn bn o M Lai), v Sumatra, v ra lnh T
nay, nh ngi phi theo lut l ca ta, gi phn b ti, gi gn
bin cng nh ngi, thnh tht vi cc nc ln bang, vy
ngi c th vui hng i i v an ton mi mi.
ng sau vai tr cng chnh ca vai b ch l tham
vng ca Trung Hoa mun c mt min Nam an bnh - mt s
cn bng quyn lc gia cc nc nh, khng to ra e da no
cho chnh s n nh ca h - Nhng li qu mng c bit ny
ca Thin triu chng ngn cn c Vit Nam ly y Chim
Thnh hay Thi xm lc Malacca. Tuy nhin, s bnh trng
t ai ca cc ch hu pha Nam Trung Hoa chng e da g
n nn an ninh ca Thin triu v cng chng hi g ti u th
ca Trung Hoa c. D cc nc ch hu c lm g vi nhau
chng na ri h cng lm du cn thnh n ca Thin triu
bng cch t ti v gi s b n triu cng.
L do quan trng ti sao Trung Hoa t can thip qun s
vo cc nc pha nam l v h phi tp trung vo vng Ty
Bc. T hng my th k, cc b tc du mc Trung - Mng
C v Khitans - sau ny l ngi Nga, thng e da Trung

129

Hoa mt cch nghim trng. Thc ra, Hongwu, v hong

sng lp nh Minh, sau khi nh bi nh Nguyn, cm ch cc
ngi k nghip ng khng c xm lng m khng c l do
chnh ng i vi cc b tc nh ngoi bin khi hay cc nc
trong vng ni non him tr. Nm 1371, ng ta vit: Nu
chng khng gy kh khn cho ta th nht quyt ng tn cng
chng. i vi cc b tc pha Ty-Bc, nhiu i nay chng
thng gy nguy him cho ta. Ta phi cn thn, sn sng chng
li.
Mt cuc th nghim v iu ny xy ra khi hong
Trung Hoa chn mt quyt nh gia nhng mi e da t
pha Bc v t pha Nam hi cui th k 19. Nm 1882, mt ti
liu ca Trung Hoa m t Vit Nam l phin ly ca Trung
Hoa c th bo v Hoa Nam. Mc d n (Vit Nam) ngoi
bin thy, chng ta cng khng th b ri (Vit Nam). Tuy
nhin, hai nm sau, khi i u vi p lc Php t pha Nam v
s e da gy ra do chin tranh Nga-Nht pha Bc, triu
nh Trung Hoa yu km nh t b trch nhim nh trong trt
t Khng T c t xa i vi vic bo v vua nc Vit
Nam ch hu. Nm 1884, mt quan chc nh Thanh vit: Vic
bo bc cho cc nc triu cng t xa l chuyn nh. Vic
cng c, bo v ton Trung Hoa ln hn nhiu. V chnh s an
ton ca h ang b lung lay, trong thi gian chin tranh Nga
Nht xy ra, nm 1885, Trung Hoa k ha c Thin Tn
vi Php v t b quyn b ch Vit Nam.
(Chin tranh Hoa Nht xy ra nm 1895 v chin tranh Nga
Nht xy ra nm 1905. C th tc gi nhm ln v nin i. ngi dch)
Khi nc Cng Ha Nhn Dn Trung Hoa (PRC) thnh
lp nm 1949, Trung Hoa khng nhng ch l k tin phong
bc vo thi i mi gi cc mi quan h bnh ng m,
nh mt nh Mcxt ni cng l mt s bt buc duy tr
quan im v ch ngha quc t v sn. Tuy nhin, trong tin
trnh thc hin chnh sch ngoi giao, sc nng lch s v
nhng quan im xa xa v an ton ca Trung Hoa to ra
nhng xung khc ln hn. ng sau s khoa trng cch mng
Trung Hoa hin ra r rng s ni tip tin tnh bo v an ninh
cho Trung Hoa, mt tin trnh mang tnh di sn t thi phong
kin c. S tng quan l thuyt gia Trung Hoa Cng sn v

130

Bc Vit Nam ch hu hiu trong mc ch bo v quyn li

ca mi nc qua tng thi k.
T khi bt u c phong tro Cng Sn Vit Nam, H
ch Minh v nhng ng ch ca ng duy tr quan h cht ch
vi ng Cng sn Trung Hoa. Mt s ln cn b Cng Sn
Vit Nam c hun luyn qun s v hc tp chnh tr
Trung Hoa v c thi gian sinh hot trong qun gii phng ca
Mao. Mt thi gian ngn sau khi ginh c chnh quyn
Hoa Lc, Bc Kinh tha nhn chnh ph H Ch Minh lc y
ang t cn c trong rng rng rm l chnh ph ca nc
Vit Nam Dn Ch Cng Ha. Ln th hai trong lch s (ln
th nht l khi qun c en qua gip Vit Nam chng Php hi
thp nin 1880) v kh v b i Trung Hoa vt qua bin gii
vo Vit Nam gip Vit Nam (CS) chng li k th. Ni r
ra l nhng v kh gip Gip gt hi chin thng lch s
in bin ph (1954). V sau, Bc Kinh ni rng nhng tng
lnh hng u ca Trung Hoa nh tng Trn Canh (Chen
Kang) c trch nhim trong vic vch k hoch cho trn nh
ny - ngi Vit Nam (CS) ci ngo ngh trc lun c ny -.
D vai tr thc ca Trung Hoa trong trn nh nh th no
i na, v sau, nhiu s vic cho ngi ta thy rng hp ng
ca Trung Hoa chnh l quan tm ca h (nu khng l nhiu
qu) v s an ton dc theo bin gii pha Nam ca nc h
vi Vit Minh t trn tnh cm v hu ngh gia hai bn vy.
Do s gii ta mt s ti kiu ng tin v hi ngh
Genve ng Dng 1954 - ln u tin nh u s xut hin
Trung Hoa ca Mao trn chnh trng quc t, ngi ta bit
tnh cht truyn thng ca Trung Hoa Cng sn trong tin trnh
quan h vi ng Dng nh th no ngay t lc bt u. Paul
Mus, mt hc gi v Vit Nam v nguyn l c vn ca cao y
Php ng Dng, nm 1965 ni rng Trung Hoa nhng b
Php hi ngh Genve ngn chn Vit Nam chim ton ci
ng Dng. Mi bn nm sau, Mus gii thch thm rng,
iu quan tm trc nht ca Trung Hoa trong hi ngh ny,
cn c trn h s lu tr l an ninh ca h - Nh s hc php
Francoise Joyaux cng ng quan im.

131

Mt mn Khng gio Genve

Mt trong nhng b tc u tin ca hi ngh c ph
v l khi Trung Hoa gy p lc vi Vit Nam buc nc ny
khng c h tr cho chnh ph khng chin Lo v Khmer
do Vit Nam dng nn. Cc chnh ph c Vit Nam gip
tham gia hi ngh. Khng ring g Chu n Lai, trng
on Trung Hoa, tht bi trong vic ng h quan im ca Vit
Nam, ch trng rng cc chnh ph khng chin ny mi thc
s i din cho dn tc h. Chu cng thuyt phc Cng Sn
VN ng m nhng cuc tn cng vo Kampuchia tng
cng v tr ca chnh ph khng chin Khmer. Quan tm chnh
ca Chu l ngn M can thip vo ng Dng. S can thip
ny c th li ko Trung Hoa vo mt cuc xung t rng ln
hn. Chu n Lai ni ring vi trng phi on Php l Trung
Hoa chp thun cc chnh ph ng Dng thn Ty phng
c tn ti. ng ta ni vi Php: Nu cc chnh ph vng
triu ny c nhn dn h ng h th ti thy chng c l do
g h khng c tn ti. ng ta ni Trung Hoa mun hai
vng quc ny tr thnh nhng quc gia ha bnh, dn ch
ging nh Nam Dng, Min in hay n . Ngay c ba
nc cng c th tham gia vo khi Lin Hip Php. Tuy
nhin, ng ta cnh co Nhng chng ti khng mun cc nc
ny tr thnh cn c ca M. iu ny e da an ninh ca
Trung Hoa. Chng ti t thy chng ch li g cho chng ti khi
vic y xy ra.
Tuy nhin, khng hn v mi e da ca M hin din
vng bin gii pha Nam Trung Hoa m Chu n Lai cng nhn
hai vng quc Lo v Kampuchia v thc y Vit Minh rt
qun ca h khi hai nc ny. D hip nh Genve khng
lm cho Vit Minh hon ton tha mn i hi c lp ton b
cho c nc v tm thi chia ct t nc ch tng tuyn c,
Chu ni vi Php trong cuc tho lun rng Trung Hoa mun
ko di s hin hu hai nc Vit Nam, v, mt cch tng qut,
nhiu quc gia lin h ti bin gii ca Trung Hoa. Trong mt
iu b bt thng, biu l s cng minh ca mt ngi cha
trong cung cch cai tr theo kiu Khng gio hn l vi tinh
thn quc t v sn, Chu mi th tng Phm Vn ng (thc
ra lc PV l b trng Ngoi giao - nd) ca chnh ph Vit
Nam Dn Ch Cng Ho (DRV) d tic ti vi cc nh ngoi

132

giao khc ca ng Dng, gm lun c i biu M v Php

ang h tr cho chnh ph Bo i. Trong ba tic, Chu
ngh i biu chnh ph Quc gia (Bo i - nd) thit lp mt
vn phng i din ti Bc Kinh. Thy s ngc nhin hin ra
trn mt ng v ngh ny, Chu gii thch, D nhin, v
thc h, Phm Vn ng gn gi vi chng ti hn. Tuy nhin
iu y khng th loi tr i din ca min Nam. Suy cho
cng th c hai pha Vit Nam ca cc ng v chng ta khng
phi l ngi chu c hay sao?
Hai thp nin sau hi ngh Genve ny, Bc Kinh vn
tip tc theo ui chnh sch bng mi cch duy tr mt ng
Dng manh mn khng c mt sc mnh no vt tri. m
mu hin hu trong chnh sch ngoi giao m thm, thuyt
phc v kinh t, v d nhin, c sc mnh qun s... Mi n
khi M bt u can thip trc tip vo Lo nm 1963, Bc Kinh
khng ch ngh vi cc ng ch Pathet Lo ca h m c
cc chnh ph lin minh trung lp c th to ra mt vng m
pha nam Trung Hoa. Trung Hoa, cng ging nh Lin X,
chng nhit tnh g lm vi vic x dng v trang nh l mt
phng cch ti thng nht Vit Nam.
Vic Bc Kinh h tr qun s cho nhng n lc ca H
Ni Lo v Nam Vit Nam vt qu mi quan tm ca h
y M ra khi ng Dng v tranh th vi Lin X nhm
thu phc ch v tnh cm ca nhng ngi Cng Sn ng
Dng, c bit vi Vit Nam (CS). T coi mnh l k chim
hng u trong cc cuc u tranh gii phng quc gia chng
quc M v tay sai, Trung Hoa t cho h c bn phn ng
h cuc chin u ca Vit Nam (CS). Khi M bt u oanh tc
Bc Vit hi nm 1964, vic thit lp hng lot cn c qun s
M v a 5 trm ngn qun M vo Min Nam VN trong
nhng nm tip sau, th mt trong nhng l do cn bn
Trung Hoa ng vai tr iu ha trong hi ngh Genve 1954
khng cn na. i u vi e da M c th a qun b
chin vo Bc Vit v vi nhng cuc oanh tc ca M st bin
gii Trung Hoa, Bc Kinh khng ch hy sinh mt cch v cng
to ln cho Vit Nam ng h nc ny, m cn mun H Ni
nm gi vai tr lnh o ng Dng.
Bi chin tranh gia tng cng Vit Nam, m Hoa
Thnh n cho rng l do ch ngha bnh trng ca
Trung Hoa vng ng Nam , lo lng Trung Hoa c th b

133

tn cng trc tip gia tng mt cch ng ngi. Vic Trung Hoa
vin tr cho cuc chin u ca Cng sn VN vt qu trch
nhim ca tnh ng ch. l s kin bt buc v chnh an
ton ca Trung Hoa. V Mao, Giang Thanh, ni vi phi vin
nhip nh ngi M ca b Nu Bc Vit Nam khng chin
u th k th s tn cng vo Trung Hoa.

Chnh sch bo h ca M i vi Bc Kinh

Bc Kinh gip H Ni trong cuc chin m mu v coi
l phng cch bo m lm cho k th quc suy yu.
H cn mun hn hoan n qun M xut hin gn bin gii
ca h, coi l mt s bo m s khng b tn cng bng
bom nguyn t. Th tng Chu n Lai ni vi tng thng Ai
Cp Gamal Abdel Nasser hi nm 1965 Cairo: Chng ti s
vi tay qun s M c th thc y mt cuc chin nguyn t
chng li Trung Hoa v chng ti ngh rng vic M dnh lu
vo ng Dng l mt chnh sch bo m chng li mt
cuc chin nguyn t nh th, bi v chng ti c mng tay bu
vo v s da tht ca h. M a nhiu qun i vo Vit Nam
th chng ti vui sng hn v chng ti c sc mnh nm
ly h, nm ly mu tht h.
Gia cc nm 1965-68, Trung Hoa gi 320 ngn ngi
gm binh lnh, cng nhn v nhn vin k thut ( m rng
ng xe la Trung Hoa-Vit Nam), cc n v phng khng
v cc c vn k thut ti Vit Nam. S hin din l mt
n tnh ton lm nn lng ngi M, khin h khng xm
lng Bc Vit Nam hoc e da pha Nam Trung Hoa. Bc
Kinh cng cung cp phng tin vn chuyn cn b Cng Sn
VN v c vn ca h sang Lo qua ng Trung Hoa, vin tr cho
Vit Nam vi tng s ln ti ba chc ngn xe vn ti chuyn
ch mi ngn tn v kh ca Trung Hoa xung pha Nam dc
theo ng mn H Ch Minh v dn xp vi Sihanouk
c vn chuyn v kh v lng thc cho Vit Cng qua ng
Kampuchia.
Thng T/ 1980, ti ti Bc Kinh phng vn Hn
Nim Long, th trng ngoi giao Trung Hoa, cnh tay mt
trong thi k cui cng ca th tng Chu, v mt trong nhng

134

nh cu trc chnh sch ca Trung Hoa v ng Dng. Ti

hi ng ta ti sao Trung Hoa, sau khi gip Vit Nam c mt
Lo v Kampuchia trong sut thi gian chin tranh, ti by
gi chng li vic y. Lc u mt cch rt r rng, Hn ni
rng tnh hnh lc y v by gi rt khc nhau. Lc y h (Vit
Nam) thc hin mt con ng chin u xuyn qua Lo v
Kampuchia nh l mt con ng thng nht nhm chng
quc M.
D nhin lc y chng ti ng h h... Mt iu chng
ti khng ng l nc y b th lc quc bt nt trong chin
tranh th nay h li bt u bc hip cc nc anh em khc khi
h ginh c thng li cui cng.
Hn a ra mt li tuyn b ng kinh ngc rng Trung
Hoa chng bao gi nghe H Ch Minh ni g v mt Lin
Bang ng Dng. H c v ra hnh nh nhng ngi lnh
o Vit Nam hin nay l phn bi chnh ng li Mc-xt
ca H, Bc Kinh m t Vit Nam xc tin b quyn ng
Dng l ch sau 1975. Nhng, trong ch ring t, cc vin
chc cao cp ca Trung Hoa, gm c ng Dnh Chu (Wang
Guangmei), v ga ca Lu Thiu K, ph bnh H v H m
mu thnh lp Lin Bang ng Dng.
Bn v tham vng ca Vit Nam ngy xa mun cai tr
c ng Dng, mt vin chc cao cp Tn Hoa x, hi thng
3/ 1982, dn cho ti thy mt on vn trch trong cng lnh
ca ng Lao ng Vit Nam (VWP) nm 1951, ni v Lin
Bang ng Dng. ng ta ni: Ngay c trong thi k chng
M, ngi Vit Nam (lc y H Ch Minh cn lnh o) khng
bao gi b ri ngh ny. H lun lun sn sng thnh lp Lin
Bang ng Dng... Di danh ngha bo v ng mn H
Ch Minh, h a qun i ti H Lo v Kampuchia. Nhng
sau khi chin tranh chm dt, thay v rt qun i ny v, h li
gi thm qun ti nhng vng khc, chng hn nh thng
Lo.
Nhn xt ny ca Bc Kinh v vai tr Vit Nam ng
Dng khng n gin ch l vit li lch s. C th Trung Hoa
khng tin liu, nh Hn tuyn b, Vit Nam khng che du c
gng ca h cai tr ton vng. C y chng c cho thy
trong khi tip tc vin tr to ln cho Vit Nam trong thi chin,
Bc Kinh lo lng v vai tr ca Vit Nam trong tng lai
ng Dng. T gia thp nn 1960, Trung Hoa bt u xy

135

dng mt con ng chin lc t Vn Nam ti Bc Lo. Cng

nhm mc ch ny, Trung Hoa ng Lo 20 ngn qun, gm
cc n v cng binh cng phng khng bo v ton qun
ny. Nhng n v qun i ny khng ch nhm mc ch
ngn nga cuc tn cng bt thn ca M m cn l mt c
gng cn bng vi lc lng qun i Vit Nam Cng Sn
hin din Lo. Sau khi tho lun tnh hnh con ng ny vi
Chu n Lai nm 1974, Henry Kissinger kt lun mt cch tha
mn rng vic Trung Hoa c mt Lo c xem nh l mt
s thay th cho khu vc cn trng v qun i Vit Nam CS
cha tin ti cai tr ton ng Dng.
Nhng c gng ca Trung Hoa hi cui thp nin 1960
v u 1970 tng thng cho mt s phn t Pathet Lao mun
trnh khi l thuc vo Vit Nam, a ti cc cuc tranh chp
v m st, t ra l s phn mt nhn vt Lo thn Bc Kinh.
Lnh t Pol Pot ca ng CS Kampuchia thm Trung Hoa hi
cui nm 1965 v nhn c s h tr ca Mao v chnh sch
c lp ca Pol Pot khng ph thuc vo H Ni. Tuy nhin
cuc o chnh xy ra hi thng 3/ 1970 to ra mt tnh trng
mi, qua , s hp tc gia ba ng CS ca ba nc tr thnh
khn thit.
Ngay khi thi t Sihanouk va mi b lt , mt hi
ngh cao cp v ng Dng c triu tp Qung ng vo
thng T/ 1970. Ti hi ngh ny, gm c Sihanouk, Phm Vn
ng, hong thn Souphanouvong ca Pathet Lo, Nguyn
Hu Th ca Mt trn Gii phng Min Nam VN, a ra
mt bn tuyn b khuyn co v vic chng li bt c mt ng
no m mu cai tr ton vng. t cn bn trn nguyn tc
gii phng v s bo v ca mi nc l nhim v ca nhn
dn nc , bn tuyn b cn ni rng Cc ng phi ring
r phi m nhn tt c nhng g h c th lm c v c th
c s gip h tng ty thuc vo yu cu ca ng lin h
v trn cn bn tn trng ln nhau. Bn tuyn b cng nhn
mnh n vic hp tc trong tng lai nhm xy dng cho mi
nc c th ty thuc vo phng hng ca nc . Mc
d c nhng li lu ny, s quan h gia Khmer v Trung
Hoa, nh v vic thit lp s hp tc ng ng coi nh
cht yu. Hi thng T/ 1979, ni vi ti trong mt cuc phng
vn, thi t Sihanouk cho rng cc nhn vt Khmer lm
vic vi ng v Trung Hoa b ri ngh ca ng i triu

136

tp mt cuc hp ti cao v ng Dng ti H Ni nm 1971

vi mc ch iu ha v tng cng lin minh. Mt l do
Trung Hoa khng thun l h khng mun gy tr ngi, lm
cng thng thm tnh hnh vi Hoa Thnh n. Thng By/
1971, Henry Kissinger b mt thm Bc Kinh, chun b cho
cuc thm ving lch s ca tng thng Nixon vo nm ti.
Nhng trn ht, Trung Hoa mun trnh bt c mt cuc hp
mt no c th hu thun cho v th qun s chnh yu ca H
Ni ng Dng.
Ni chuyn vi cu th tng Php Mands France
Bc Kinh hi thng 12/1971, Sihanouk cho rng sau khi chin
tranh ng Dng chm dt th ng Dng khng th ri
vo tay mt quyn lc c nht no c - c ngha l H Ni.
Hu qu thiu qun bnh khng th tr thnh mt c hi cho
bt c ai. Ti tho lun vn ny vi th tng Chu n
Lai v ng ta ng vi ti. Tnh trng c ca ng Dng c
th tn ti l hon ton c lp v Trung Hoa gip bo
m tnh trng . Sihanouk ni vi cu th tng Php nh
vy.
Cu th tng Php ni li vi Chu n Lai vic ny,
ngi i thoi vi ng trong hi ngh Genve trc kia, v cc
nh lnh o Trung Hoa khc. ng ta kt lun: R rng Trung
Hoa khng mun bt c mt quyn lc no, trong c c Bc
Vit Nam ch ng hay cai tr ton ci ng Dng. H ni ti
tnh c lp ca mi n v chnh tr, khng ring g Lo,
Kampuchia m c Nam VN na.
i vi Trung Hoa, hip nh ha bnh Paris thng
ging nm 1973 l mt s m bo chng li Vit Nam CS b
quyn. Ni chuyn vi i s Php Etienne Manach hi u
nm 1973, Chu nhn mnh n mt iu c tnh cch quan
trng lin h n Bc Kinh l iu khon 20 ca hip nh ny,
iu ni rng phi rt lui tt c qun i ngoi nhp khi
lnh th Kampuchia v Lo. Chu ni: Chng ti s khng n
(Kampuchia) nhng chng ti cng khng mun bt c ai
n .
Nm 1972, Hoa K c khuyn co rng Bc Kinh
mun thy mt ng Dng b Balkan ha. cng l
ng li Washington lm. Mt s thng cm lm cho cng
thng Hoa-M du i.

137

Theo mt cu chuyn ca ngi Vit Nam sau khi xung

t H Ni - Bc Kinh bng n cng khai: Mao khuyn ng
nn cho Min Nam tch ring ra. Mao ni ring vi ng
hi thng 11/1972, Ngi ta khng th qut qu xa nu ci cn
chi qu ngn. i Loan qu xa nn ci chi ca chng ti
khng vi ti c. ng ch! Thiu Min Nam cng qu xa
vi tm chi ca ng ch. Chng ta phi tr li vi chnh v tr
ca chng ta. ng bo m vi ch tch Mao rng ci cn
chi ca ng ta rt di. Khng chi b giai thoi , sau ny
Bc Kinh gii thch rng, theo s phn xt ca h, H ni phi
ch mt thi gian trc khi m cuc tn cng thng nht
Nam Bc bi v khi y, Hoa K khng th can thip vo Vit
Nam mt ln na.

Mun c hai hay ba Vit Nam

Mc d Trung Hoa c th ng mt vai tr no trong
cng cuc thng nht Vit Nam, Bc Kinh quyt nh xy dng
quan h vi Mt trn Gii phng Min Nam VN. Trung Hoa
sp t vic vin tr v kh, lng thc, ti chnh cho Mt Trn
Gii Phng Min Nam VN qua ng Kampuchia
(MTGPMNVN), khng nhng cn c trn l do an ton m cn
nhm mc ch duy tr mt ng giy quan h trc tip vi
cch mng Min Nam. Sau cch mng Vn ha Trung Hoa nm
1966-67, H Ni kim sot cht ch vic phn phi vn ha
phm Trung Hoa Min Bc VN. Tuy nhin, qua ng giy
b mt, Bc Kinh vn duy tr vin tr cho b phn Cng Sn
Min Nam.
Thc ra, theo s phn tch ca M, khi chin tranh tin
hnh theo phng cch lm cho H Ni toi v Hoa K bt
u rt qun tc chin theo hc thuyt Nixon, Trung Hoa c
gng gia tng lin h trc tip, khng nhng vi Lo,
Kampuchia m c Min Nam VN.
Trng Nh Tng, nguyn b trng T php chnh
ph Lm thi Cng ha Min Nam VN (CPLTCHMNVN), o
thot khi VN nm 1979, ni vi ti rng Trung Hoa duy tr

138

quan h ht sc thn hu vi CPLTCHMNVN. Theo ng ta

th Ngay t lc u Trung Hoa cho rng Min Bc p t
quan im ca h xung Min Nam. V vy nn h ng h
CPLTCHMNVN. Chnh Trung Hoa i hi quyn t tr cho
Min Nam ti hi ngh Paris.
a ra mt v d cho thy vic Trung Hoa tn trng
chnh quyn Min Nam, Tng ni rng trong sut thi gian
thm ving Bc Kinh thng 2/ 1975, khng ring g i biu
CPLTCHMNVN do ng ta dn u, sinh hot ring trong mt
nh quc khch tch bit hn vi phi on chnh ph Vit
Nam Dn ch Cng Ha (Min Bc) m Trung Hoa cn tip
i ring, trang trng vi CPLTCHMNVN na. Vic Tng
phn tch thi ca Trung Hoa (By gi ng ta rt tha mn)
em li vi iu ng tin cho bn bo co do Francois
Missoffe vit. ng ny l mt phi vin c bit ca b Ngoi
giao Php. Sau chuyn i Bc Kinh hi u nm 1976, qua
ng ta tham d nhng bui hp cp cao, Missoffe ni rng:
D c hai hay ba Vit Nam cng chng thy vn g. Trung
Hoa cho rng khng th ch c mt Vit Nam.
Bn nm sau, Vit Nam t co Bc Kinh thc y H
Ni ng m cuc tn cng cui cng vo Saigon. Li t co
y, cng ging nh bao nhiu li t co khc sau khi quan h
gia hai nc v, c xem nh nhng li tuyn truyn.
Tuy nhin, Philippe Richer, ngi gi vai tr i s Php H
Ni trong khong thi gian 1973-75, sau ny, ngy 20/4/ 1975,
chn ngy trc khi Saigon sp , ng ta xc nhn qu tht
Bc Kinh cnh co H Ni s nguy him nu a cn chi
i qu xa, h dng cu t d m Mao dng hi nm 1972.
D sao, khng c g nghi ng vic Trung Hoa kin tr
chng Vit Nam tr thnh mt tiu b ng Dng. Quan
tm lu di ca Trung Hoa l s cn bng quyn lc gia cc
nc nh ngoi vi ca h. Lo lng ca h, t 1954, l y
nhng th lc th ch ra khi ng Dng ri li phi i u
vi H Ni.
Thi ca ngi Vit Nam cng vy, thay i qua nhiu
nm.
Trong khi theo ui quyn li t nc, H Ch Minh
duy tr mt hnh thc quan h c tnh cch truyn thng. T tay
ng ta vit th cm n Mao v bng nhng li pht biu cng
khai ni rng Vit Nam ch thc knh trng Trung Hoa.

139

Ngi Vit Nam, thc r hn Trung Hoa, ti bi mt mi

quan h, xem Trung Hoa l ngi anh ln v lu di. Francois
Joyaux, ghi nhn rng hi u thp nin 1960, nhng nh lnh
o Vit Nam dng cng mt tiu cho Mao ging nh
cc v vua Vit Nam trc kia dng vi cc v hong
Trung Hoa. H ch th cho cc vin chc cao cp thp tng cc
phi on thng thng ca Trung Hoa khi h ving thm Vit
Nam l phi tip tc cung cch triu cng nh ngy xa. Joyaus
ni quan im xem Trung Hoa l cha t i vi VN l mt
hin tng l k, cn phc tp hn th na. Thc ra, ngi ta
c th nh li mt s trng hp cc nh lnh o Vit Nam t
xem h l ch hu ca Trung Hoa. Trong khi thch thc vi
Trung Hoa bo v quyn li t nc, ngi Vit Nam li
dng nhng phng cch c.
Tuy nhin, phng cch dn dn bin mt v s xung
khc ngy cng cng thng gia hai bn v c bit l sau
chuyn ving thm lch s ca tng thng Nixon n Trung
Hoa. Ngi Vit Nam coi l s phn bi. Nm 1972, Lin
X v H Ni cng b m khng ni r tn ai rng l mt s
tha hip ng thng ri vo con ng en ti v bn ly.
Sau chin thng v vang nm 1975, by gi mt nc
Vit Nam y t tn, qun i mnh m, khng nhng mun
tha hip nhng g c xem l quyn li quc gia lm vui
lng Trung Hoa m cng mun xc quyt li vic iu ha
quan h vi Trung Hoa bng cch t b nhng ng li, mc
d trng rng v v ngha, by t lng tn knh vi k khng l
pha Bc. n lc Vit Nam sn sng tr gi cho cng vic
lnh o cch mng vng ng Nam .
Tuy nhin, iu biu th bi thm nht cho nn c lp c
tnh cch thch thc ca Vit Nam xy ra hi thng 9/ 1975 khi
tng b th L Dun ca ng CSVN chm dt chuyn ving
thm Bc Kinh m khng c mt ba tic tin chn theo truyn
thng ngoi giao. C th ni thm rng cc nh lnh o Cng
sn Trung Hoa hy vng mt mi quan h ngoi giao c tnh
cch triu cng nh xa i vi Vit Nam, nhng cng thng
xy ra Trung Hoa v vic Vit Nam v n v lng d en
ti v s to u bng bnh ca h t khi bt u c cuc
xung t cng khai th khng cn l mi quan h ca th k
20 na. Nhng li gy xc ng y i vi vic b cng v ch
ca Trung Hoa mt nc lng ging nh bng bnh nh

140

Vit Nam l hnh ng sai lm. H Ni i li qun o Hong

Sa trong bin Nam Hi (Trung Hoa chim nm 1974), H Ni
sai lm trong vic i x vi nhm thiu s ngi Hoa sinh
sng Vit Nam, c gng ca H Ni nhm cai tr ton ng
Dng, c Bc Kinh xem nh Vit Nam ngo ngc. Bc
Kinh ht sc bi ri v Vit Nam ch nho nhng tnh cm v
quan im ca Trung Hoa v nh vua Yongle ghi nhn t nm
trm nm trc Vit Nam lin h qu gn gi vi Trung Hoa.
Mt l do quan trng Trung Hoa chng li vic Vit
Nam cai tr ton ci ng Dng - mt s chng i c tnh
cch quyt nh v xm ln hn bt c thi k no trong qu
kh - l H Ni t coi thng Trung Hoa, sp xp mt tin
trnh thn hu vi Lin X l k th ca Trung Hoa. Tht cht
quan h chnh tr, kinh t v qun s vi Moscow, Vit Nam
to ra mt e da mi m k t nm 1949, cha bao gi Trung
Hoa phi ng u. Hong Hongwu khuyn cc ngi k
nghip ng chng bao gi nn xm ln cc b tc man r pha
Nam nu khng c l do chnh ng v mi e da chnh ca
Trung Hoa thng t pha Bc xung. Tuy nhin, khi chin
tranh ng Dng ln th hai chm dt nm 1975, vi vic
ngi M ra i khng kn khng trng th Trung Hoa thy
mnh phi i u vi mt e da hon ton mi. Cng vi 50
s on b binh ca Lin X dn ra vi v s ha tin v
khng qun trin khai pha Bc, li c vin tng mt lin
minh X-Vit ngay ngng ca pha Nam. Nhiu nm sau, mt
vin chc cao cp Vit Nam gii thch rng lin minh Vit Nam
- Lin X ch chng li Trung Hoa. ng ta ni: Trong ton
b lch s, chng ti ch c an ton khng b Trung Hoa xm
ln l vi hai iu kin: Mt l khi Trung Hoa suy yu, ni b
phn ly. iu kin th hai l khi h b e da v nhng ging r
pha Bc ca h. Trong thi i ngy nay, ngi Nga l ging
r ca Trung Hoa y.
Lin X h tr Vit Nam thng tr ng Dng l mt
mi e da cho Trung Hoa m cng l mt thch thc i vi
th gii t nhin chu nh hng Trung Hoa ng Nam .
M ra mi quan h Hoa-M nm 1972 l cui cng ui con
si ch ngha quc M khi ngng ca Trung Hoa,
nhng nm 1978, con cp Lin x, con vt tng gm g
pha Bc Trung Hoa, by gi li xut hin trong tm mt ca
Bc Kinh, an ton ti ni tr n pha Nam Trung Hoa vy.

141

Trong chin lc sp xp nh th, mt s t nh cai tr Trung

Hoa c th no lm ng trc li ku cu t mt nc triu
cng ca h khi nc ang i u vI e da nh ca
Thin Triu? D c s xc nh l thuyt vi Mao ca Trung
Hoa, nc Kampuchia Dn ch ang b nh ph, d nhin
nc ny khng phi l mt ch hu. Tuy nhin, kinh nghim
qu kh ca Trung Hoa v ni s hi ngy nay cho thy Trung
Hoa vn tip tc coi Vit Nam v Kampuchia cng ch trong
ng hng m thi, nh cc hong ca h t nhng
th k trc vy.

Cnh ca
m ra vi phng Ty

142

Ngy 16 thng Ba/1977, khi chic my bay phn lc

ca Khng qun M nghing cnh bt u h thp cao trn
lu vc sng Hng mu xanh thm, i s M Leonard
Woodcock nhn nghing qua ca s. Pha di l cc cnh
ng la nc chng cht nhng con kinh v iu. i vi
Woodcock, mt lnh t chuyn nghip cng on, y l ln
u tin ng ta ti Vit Nam -min Nam cng nh min Bc.
Nhng khi ng thy nhng ci h trn ln ri rc trong khung
cnh , ng ta hiu ngay l nhng h bom. Nhng h bom
y b nhng trn ma ln lp y nc. Nhng cn nhiu
vt thng na cn phi hn gn, nhiu iu cn phi lm trc
khi mt chng sch ti t ca cuc chin M Vit Nam
ng li.
Ch tch Lin Hip Cng on Xe Hi M cng bn
nhn vt ni ting khc ca M trn chic my bay C-141 ch
mi bt u cng vic kt thc chng lch s ny. Tng
thng mi c bu Jimmy Carter c Woodcock lm trng
phi on ti H Ni v Vn Tng gii quyt vn ngi
M mt tch (MIA) trong chin tranh ng Dng. Khi chic
my bay h cnh trn mt vng t ngho nn ri rc nhng
mi nh rch nt v nhng hng tre dy p xung phi
trng Gia-Lm, ng ta t hi khng bit k th s tip n
ng nh th no th ca h. ng ta bit pha ch nh,
ngi thc hin nhng cuc thng tho trc tip vi ng l
mt trong nhng nh ngoi giao ni ting lch s: Th trng
Ngoi giao Phan Hin. Nhng ng ta t hi khng bit vin
chc cp thp no s c mt phi trng n ng.
Chng bao lu sau khi ng ta bc ra khi my bay
xung phi o, khng kh m v m t ph vo mt ng.
Ting ng c ngng hn, khng kh rt n o. ng ta ang
H Ni. Cha trn 5 nm trc, H Ni l a ngc. Hng ngn
thng dn b git. Nh thng ln nht H Ni tr thnh ng
gch trong cuc khng tp vo ma Ging sinh nm 1972, khi
Nixon cho hng lot my bay B-52 oanh tc ln cui vi n lc
t ti mc cc im. Cc n v phng khng Vit Nam
bn ba ln khng trong khi khng thy nhng my bay khng
l bay cao hng my dm trn khng. Tuy nhin, gi y,
trc mt ng ta l ta nh hnh khch nh, ngi ta ang t
hp ng c vi vng hoa, ng ch cui ng bng.

143

Cng vic ca ng ta l lm th no c c ht danh sch

nhng ngi M mt tch, bao gm c nhng phi i B-52 b
bn ri Vit Nam. V l ch tch ca Cng on Xe Hi Hoa
K, ng ta phi thng thuyt vi nhng ngi y thm
quyn nht bn hi ngh. Tuy nhin, nhng ngi ng ta s
ng u bo m cho mt tha hip hp tc v vn
MIA khc vi nhng ngi hng General Motors v
Chrysler. y l nhng ng s ca H Ch Minh, nhng
ngi chin u khng ngng trong 30 nm t cho c
mc ch ca h. Liu ng ta c th thnh cng c khng?
Liu ng ta c th gii quyt c nhng vn qu kh v
m ng quan h mi vi k cu ch c khng?
Khi ng ta bc ln ng bng, Woodcock nhn ra
ngi giang hai tay n ng khng phi l mt vin chc cp
thp ca b ngoi giao m chnh l Phan Hin ang mm ci.
Ngi ln, trng nh mt quan li lch s v t tn. Sau nghi l
cho n ngn ngi, Woodcock v cc ngi trong phi on Thng ngh s Mike Mansfield, i s Charles Yost, Dn biu
Sonny Montgomery v nh hot ng nhn quyn Marian
Edelman - cng mt mt m phng vin, ln on xe hi i
trn mt on ng ngn vo H Ni. D ch l mt on
ng ngn, on xe gp phi mt s ng xe c. Sau khi vt
qua dng ngi i b, on xe tin ti cu Long Bin ni ting.
Xe b, xe ti, hng trm ngi i xe p, kt li khi ln cu.
Tung nh v l do kh hiu, ng li xe bn phi b i, buc
xe qua tri trn mt cy cu trng nh lm t thi tin s. Hin
ni vi Woodcock cy cu c xy hi Php thuc - b nh
bom trong thi k chin tranh v cha sa xong. ng ta cng
chng bn lng yu cu gii thch hng giao thng thay i
trn cu l do hu qu chin tranh.
Vo cao im cuc chin, cng Hi Phng nm v pha
ng H Ni l con ng sng c nht ca t nc. Hng
ngn tn chin c v lng thc c bc d Hi Phng v
vn chuyn ln H Ni ri chuyn vo Min Nam qua chic
cu ny. Qua nhiu nm, pha cu dng cho xe ti i t pha
Hi Phng ln b nghing, rt nguy him. Trong khi cc k s
Lin X v Trung Hoa cha bit gii quyt nh th no
chng cy cu b nghing th ngi Vit Nam tm ra mt
phng cch gii quyt theo kiu nng dn. Khi dng n gnh
gnh rau, go, h i vai khi mt vai gnh lu b au. By

144

gi h ch cn n gin i hng xe. Nhng xe ch nng t

Hi Phng ln th chy pha bn tri - trc kia dng cho xe
khng chy vo H Ni. n gin vy thi.
Mc d gnh chu nhiu cht chc, tn ph v thng
au v chin tranh, nhng ngi Vit trn ng i khng t ra
mt cht th hn no i vi ngi M. Ngi Vit Nam bo
ng cho Woodcock v phi on ca ng nh khch chnh
ph bit rng, vic h ra ng l nguy him nu khng c
ngi h tng. H khng nh khch khng th ra ng mt
mnh. H ni rng nhn dn vn cn ht sc gin d ngi
M. Nhng khi cc vin chc Vit Nam ra v, mt vi ngi
trong phi on ln ra ngoi nh khch. i dc theo ng ph,
h ngc nhin v thy ngi dn thoi mi v thn thin vi h.
Sng hm sau, Woodcock v thng ngh s Mike Mansfield i
b dc theo b h Hon Kim (Restored Sword). H ny, nm
ngay pha sau nh khch. Cu chuyn thn thoi ca ngi Vit
Nam v ci h ny, thanh kim thn, cu chuyn v vua Arthur
(chuyn vua L Li - nd) lm Woodcock xc ng. Theo
truyn thuyt ca ngi Vit Nam, mt thanh kim ni ln t
y h l s y thc cho mt v anh hng ni ting nh bi
qun Trung Hoa xm lc. Sau khi chin thng, theo phng
cch biu l mt nng lc siu phm, thanh kim c tr v
tri ni ci h ra ny.
m trc tri ma. Cy hai bn h nh im sng.
Vi ngi Vit Nam ang tp th dc nhp iu (T'ai chi) trong
khi nhng ngi khc ngi trn bng gh nhn xung mt h.
Woodcock thy hai em b gi ngi xm trn mt t
nhn ci g trong vng nc c. Bng nhin, mt em thy
bng ngi ngoi quc, la ln bo ng. C hai ng thng
dy. Sau ny, ng ta nh li c mt em quay mt v pha ng.
ng ta thy khun mt em b p nhng c mt ci so ln
trn . ng ta ni vi v bun ru: Ti khng nhn ra ngay
lc , nhng v sau, chc chn ti nh khun mt c vt
so.
Woodcock k li khi ngi i bn vi Phan Hin, tm
cch chm dt mt trang s au bun. Bui ti hm trc, ng
ta ngc nhin khi gp b trng Ngoi giao Nguyn Duy Trinh.
ng b trng ti nh khch cho phi on. Vi tnh cch
ring, ng ta chc mng ngy sinh nht Thng ngh s Mike
Mansfield. Woodcock ni vi Trinh: Ti hy vng vi cuc

145

thm ving ny, chng ta s t c nn tng cho mi quan h

gn gi hn. Nhng ng b trng ngoi giao, c cp mi hp
trng ging nh cp mi c v cp mt d, l mt ngi cng
quyt. ng ta ni mt cch chc chn vi Woodcock khng c
tin th khng c g v vic ngi M mt tch ht. Ngi M
bng lng tr tin bi thng nh ni trong hip nh Paris
trc khi Vit Nam tham d vo vic tho lun tm kim ngi
M mt tch.
Woodcock cng cng quyt. ng ta ni Hip nh
Paris cht ri. Vn by gi l trn cn bn nhn o.
Woodcock ni vi Trinh: Khng phi chng ti i na vng
tri t tham gia vo mt cuc tranh lun v b nh th
ny. Cuc hp chm dt trong s bt ha.
Nhng cuc hp c tnh cch hnh thc vi Hin tung
nh chng c g tt p hn. Woodcock c mt bi pht biu
son sn, ku gi mt gii php nhn o v vn ngi
M mt tch. V Hin a ra li yu cu ti thit. Trong tic tr
gii lao, Woodcock ngh gp ring, mt i mt vi Hin v
vi mt thng dch vin ngi Vit m thi. Nu ph v c
s bng gi , nh Woodcock v Mansfield quyt nh trc
, c th tin ti trc tip hp ring. Cuc hp s khng c
ghi chp li. Woodcock gii thch vi thng dch vin Vit
Nam: Nu khng t c g, cuc hp coi nh khng xy
ra. Mt ln i din vi Hin, Woodcock ni thng rng on
i biu ny do chnh tng thng Jimmy Carter gi i, Vit
Nam c c may c nht lp quan h bnh thng.
Woodcock nh li ni vi Hin: ng chng bao gi gp
mt phi on no tt hn phi on ny. ng bit trong chin
tranh, ti ng v pha no, Thng ngh s Mansfield ng v
pha no, (Charles) Yost ng v pha no. ng r Marian
Edelman ng v pha no ch? Ch c mt ngi trong on
chng ti, ng v th khc l dn biu Sonny Montgomery.
Nhng ng bit ng y ri ra chc chn s ng v pha no.
Nu chng ti tr v m khng c kt qu g, th ng hy qun
chuyn lp li quan h bnh thng trong vng mi hay mi
hai nm. ng ta ni rng y l c hi bng vng xa i tn
thm kch ca thi gian trc. ng ta k li vi Hin ng xc
ng nh th no hi sng nay khi h thy vt so ln trn
khun mt em b gi. - Mt ci so c l do bom M to ra.
Bui sng ny c th quyt nh nu nh mt lot s kin nh

146

th xy ra na. Khi ni, ng ta thy nc mt chy xung trn

khun mt ca ngi thng dch vin. Hin ni mt cch n
gin: ng tht l ngi thng thn. Chng ta s lm g? Tr li
bn hi ngh? Woodcock tr li y hy vng: l iu
chng ti mun.
Tr li chic bn ph khn th mu xanh l cy, Hin
ch mt ci cp giy t b Ngoi giao ti. Sau , ng ta ly t
trong ci cp y ba xp giy v ni: OK. C ba vn : MIA,
bnh thng ha quan h ngoi giao, v vin tr kinh t. l
ba vn ring nhng lin h vi nhau rt cht ch. y l
iu m Woodcock, ngi rt hiu phi tri, sn sng chp
thun. Hin thng bo rng c th em v 12 b hi ct ngi
M mt tch do Vit Nam tm ra. ng ta cng thng bo cho
Woodcock mt vn phng c bit c thnh lp tm kim
tin tc v nhng ngi M mt tch hoc tm hi ct h, Vit
Nam s trao cho M cng sm cng tt tt c nhng tin tc c
c hoc hi ct ca h
khi tm thy. K t , c s hp tc ca ngi Vit Nam v
vn MIA, l vn nhn o, - Hin nhn mnh -, trong mt
hnh ng phi chng, M cng s v nhn o m ti thit
nhng ni b tn ph v chin tranh. T quan im h tng ,
Hoa Thnh n tin ln vi bc by t quan tm ca h i
vi ngi Vit Nam. ng ta ni: Gip , l iu buc phi
thc hin v lng tm v trch nhim ca qu v. s gip
c th thc hin c, Hin bo m vi Woodcock, pha
Vit nam rt uyn chuyn.
Woodcock tm ra mt phng cch hp l: Khng cn
vin tr ti thit theo hip nh Paris. Woodcock k li: Ti
mun h thc thi nhng iu ny v l do nhn o, cng cng
nhng l do m chng ti gip h, gip h xy dng t
nc.
My thng sau, Hin k cho ti, Woodcock bn v kh
nng Hoa K vin tr nhn o cho Vit Nam. Mc d c s
ngn cm vin tr trc tip, theo Woodcock ni vi Hin, tng
thng c quyn lc vin tr cho Vit Nam ri sau s
c quc hi thng qua. Vit Nam nn nng mun thit lp
quan h ngoi giao vi M. Hin ni rng iu ty thuc
vo thi ca M, - khi h t b nhng chnh sch sai lm
qu kh nh cm vn, v ph quyt vic Vit Nam xin gia
nhp Lin Hp Quc.

147

Vic lm ca on i biu Woodcock trc khi ri

Vit Nam l ti thm x giao th tng Phm Vn ng. Khi
on i biu vo dinh th tng th ng, mt nh cch
mng kh hnh, ng ch ngng ca. Trn rng, tc tiu
mui chi ngc ra sau, hai mi mm cht nh ci ti, v o di
mu xm thng to cho ng v ngi c nhn cch v bun.
Nhng sng hm nay, mt ng sng ln nh c v ci.
Sau ci bt tay nng nhit, ng mi khch vo phng
tip tn. Di ci nhn ca H Ch Minh trn tm hnh bn thn
treo trn tng, ngi ta c cm tng nh ci nhn y ch ng
c cn phng. Woodcock ngi trn gh bnh cnh ng, k
cu th. H ci khi my quay phim bt u chy. i vi
Vit Nam l gi chin thng cui cng. on i biu - ca
k th hng mnh nht b nh bi -, nay ti y kim
tm bang giao mi. C th no Hoa K, ging nh Php, k th
c trc kia b nh bi, nay tr thnh mt ngi hp tc u
tin? Phng cch ca H Ni l to nn thoi mi. ng ni
vi Woodcock: Ti bit tng thng Jimmy Carter gii quyt
nhng vn ca chng ta bng mt tinh thn mi. V nu nh
c th, ti thy chng c tr ngi g khi gii quyt n.
Woodcock cng vy. ng ta by t mt tinh thn mi bng
cch ca ngi nim t ho v can m ca nhn dn Vit
Nam. ng ta ni: Qu lu, nhng vn chin lc chia r
hai quc gia chng ta. Sau , ng ta tuyn b trong mt bui
hp bo ti H Ni rng nhng cuc thng tho vng chc v
xy dng bt u tin ti ci thin mt vin tng bnh
thng ha quan h M-Vit.
Trong khng kh thn hu trong hai ngy , Woodcock
cm thy thoi mi t do xin pha ch nh mt n hu khng
thch hp lm. Khi on i biu quan st 12 ci quan ti kim
loi ng hi ct ca qun nhn M a ln my bay,
Woodcock nm tay Phan Hin ang ng bn cnh nh
Hin mt vic.
Woodcock mun Hin gip mt thnh vin trong
phi on ng cho gia nh c sum hp: i t Paul Mather.
Ph t Ken Quinn bo cho Woodcock bit ngi v ha hn
Vit Nam ca Mather b kt li Saigon sau 1975. Hin ghi
nhn vic ny v ha ng ta s lm nhng g ng ta c th lm
c. Trong vng my thng sau, c gi ha hn ny c ri
Vit Nam qua M kt hn cng Mather. Tuy nhin d c to

148

thoi mi cho quan h mi vi Vit Nam, kt qu chuyn i t

c ch l vic sum hp vi v ca Mather v thu hi 12 b
hi ct.

Ch trn ma la
Chng bao lu sau ma xun nm 1975, khi truyn hnh
M chiu ln mn nh hnh nh cc chuyn bay di tn ngi t
nn v quan chc M trc khi Cng Sn vo Saigon, Hoa
Thnh n mun qun ng Dng i. H gi li s tin k
qu 150 triu ca Vit Nam (Cng Ha) trc kia Hoa K v
cm vn Vit Nam v Kampuchia. Sau nhng xc ng ngn
ngi v v tu Mayaguez hi thng nm, ng Dng chm
mt trong tm nhn ca ngi M.
Hoa K chn ngy v thy chng c li g ng
Dng na th hu nh ngc li, Vit Nam ht sc mong
mun lp li quan h vi i th c. Ngay trc khi chin tranh
chm dt, H Ni quyt nh cng c quan h vi Ty phng,
c bit vi Hoa K. l bc ch yu tin ti thi k xy
dng tip sau.
Vi ngy sau khi Cng sn chin thng Saigon, ti hi
mt anh lnh ng canh ti ta i s M c ti sao khng treo
c chnh ph Cng Ha/ MNVN trn ta nh ny trong khi
h li treo c gii phng trn cc ta i s phng Ty
khc. Anh lnh tr li: Ti chng ti khng c php. Trong
cch nhn, n khng n gin. H Ni hi h thng trn, nhng
iu quan tm hn l chin thng ha bnh. Thng By/ 1975,
ti hi Hong Tng, bin tp nht bo Nhn Dn ca ng khi
ng ta sp sa xut bn Saigon papers - mt s lng v i
v nhng ti liu b mt ly c Saigon. Gia nhng ti liu
ng tin cy y l cc bng t computer ni v hot ng ca
CIA Vit Nam li cho cc vin chc C Quan Tnh Bo
Vit Nam (CIO) ng s vi CIA. Hong Tng rt tin tung
khi tr li: Vit Nam khng mun trng nhng ti liu ny ra
v xt mui vo vt thng ca ngi M. ng ta nhc li
nhng iu H Ch Minh ni vi ng hi nm 1954. Sau khi
Php tht bi in Bin Ph. H H ra lnh cho Tng lc y
l bin tp t nht bo ng l ng qu say sa vi chin

149

thng ca mnh. H gii thch: Trong thi gian ti, chng ta

cn tnh thn hu v hp tc ca Php.
Vo lc , Tng khng ni vi ti l do quan trng
nht l Vit Nam ht sc mong mun ti lp quan h dn s vi
Hoa K, l ngun hy vng c th nhn c 4 t 7 la vin
tr kinh t m Richard Nixon b mt ha trong khi k hip nh
Paris. Trong khi ch i ngi M thc thi yu cu , Vit
Nam bt u ve vn cc ng ch ngn hng v thng gii M.
Ch hai thng sau khi Saigon sp , i din Bank of America
v First National City Bank c mi ti Vit Nam nghin
cu kh nng thng mi v ti chnh. Cng trong vng hai
thng sau khi Saigon sp , Vit Nam t du cho thy h n
mng cc cng ty khai thc du ngoi thm lc a Vit
Nam quay tr li.
Ng li trc Quc Hi ngy 3 thng Su, mt thng
sau khi Saigon sp , Phm vn ng a ra ngh Hoa K
bnh thng ha quan h ngoi giao vi Vit Nam v vinh danh
Hip nh Ha Bnh Paris bng vin tr ti thit Vit Nam. Li
ku gi b Hoa Thnh n t chi. Hi thng 11/ 1975,
Hong Tng ni vi mt nhm ngi M: Trong cc dp l
ngi Vit Nam chng ti thng chi vt. Cui cng
chng ti m hn nhau. Vit Nam th sn sng nhng Ford th
khng chu.
C mt s p ng, nng cao hy vng nht thi: Ngoi
trng Henry Kissinger hi thng 11/ 1975, p ng dp H
Ni phng thch 9 ngi M b bt hi thng Ba Nam Vit
Nam, cho php mt nhm hot ng tn gio v nhn o gi
cu tr cho Vit Nam. Ngy 24 thng 11, Kissinger tuyn
b quan h M Vit Nam s khng cn c vo qu kh.
Chng ti chun b p ng vi hng tt p. Nu chnh
ph cc nc ng Dng chng t s thng cm cho ngi
M v quan tm ca cc nc lng ging ca h, xy dng
trn vn 832 ngi M mt tch, trao tr hi ct ca h th
Hoa K sn sng p ng.
Bo New York Times ghi nhn: y l s bt u
ng ca ngi, c tnh cch uyn chuyn mi i vi cc ch
Cng Sn ng Dng, nhng cng cn mt con ng di
phi i. N gi rng Hoa K s khng dng quyn ph
quyt dng hi thng Tm, ngn Vit Nam gia nhp Lin
Hip Quc.

150

Tuy nhin, phng hng ca Hoa Thnh n l mun

qun Vit Nam ch khng phi l lm du i. Vi cuc bu c
sp ti, Gerald Ford ang i u vi thch thc ca hu phi:
Ronald Reagan. Ngay t u, vic vin tr cho Vit Nam, v
mt chnh tr, chng c c may g s c chp thun. R rng
trong v th kh khn ca M, Kissinger mi ni phn tr li
hi ct ngi M mt tch cn ton b nhng ngi ny th
cha tm ra, hon ton l iu kin tin quyt, nu khng c
iu y chng ti khng th xem xt vic bnh thng ha quan
h ngoi giao c. Ngay c Nixon cng ni ring vi y Ban
Quc Hi tm kim ngi M mt tch ng Nam l mi
quan tm, l tr ngi buc H Ni t b yu cu vin tr.
Kissinger ni: Nu khng v vn ngi M mt tch th h
lo li v pha chng ta. Chng ta th lo lng hn. H cng
quyt hn.
Tuy nhin, H Ni khng bao gi t b hy vng nhn
c la M v t c quan h ngoi giao bnh thng.
Trong khi tranh ci vn ngi M mt tch khng phi l
iu khon quan trng trong hip nh Paris, tr phi ngi M
hoan nghnh vin tr ti thit. D sao, hi thng Chp/ 1975,
Vit Nam cng trao tr hi ct ba ngui M. H cng trao
tr hi ct hai thy qun lc chin M cht cui cng Nam
Vit Nam v a ra mt danh sch gm 12 ngi M mt tch.
cng l mt s tnh ton y hy vng M s c hnh ng
tng xng bng vin tr, nhng cha thy g. Chin thut mi
cc hng M khai thc du ngoi thm lc a tr li cng
chng thnh cng. Trc khi Saigon sp , gn mt chc cng
ty du M u t khong mt trm triu la khai thc du
Nam Vit Nam. C hai hng Mobil v Shell cng khai thc
nhng s sp ca Nam VN xy ra trc khi h bit chc
chn tr lng du c tnh thng mi hay khng. T thng
By/ 1975, i din cc hng du M hp kn vi cc quan
chc Vit Nam Paris ni tip vic tm kim du. Thng
Hai/ 1976, mt vi ngi trong s c mi ti H Ni
nhn ngh. Nhng ri chng c g xy ra c, mc d c p
lc t nhng vn ng ca nhm khai thc du la. Chnh
quyn Ford t chi tho b cm vn nu Vit Nam khng p
ng hon ton y vn ngi M mt tch.
Ma thu nm 1976, trong khi Kampuchia thanh trng
m mu, v Trung Hoa ang vt qua mt giai on thay i

151

quan trng, cuc vn ng bu c tng thng M ang thi k

quyt lit, ng c vin tng thng Jimmy Carter ca ng Dn
Ch tn cng d di vo tng thng Gerald Ford, gi ng ny
l s tht bi rc ri nht v khng chu gi mt phi b i
tm d kin v ngi M mt tch ng Dng hay ni
chuyn thng vi H Ni. Vic ng Carter quan tm ti vn
ngi M mt tch khng ch l vn chnh tr (Hoa K ang
cn chu au n v vt thng chin tranh Vit Nam, n cn
l vn rt d gy xc ng v d kim phiu). N cng m
u cuc th nghim cho mt chnh sch mi nhm tin gn
Vit Nam hn.

Du hiu sai lm pha H Ni

Carter chn Cyrus Vance lm b trng ngoi giao v
Richard Holbrooke lm ph t c trch v ng v Thi
Bnh Dng. C hai u c tham gia vo nhng c gng tm
kim ha bnh. Do nhng kinh nghim v Vit Nam, Vance tin
rng vic bnh thng quan h vi H Ni s gip H Ni bt
ty thuc vo Moscow v Bc Kinh. Holbrooke cng tin rng
quan h Vit M s gp phn xy dng quan h tt p gia
Vit Nam v cc nc trong Hip Hi ng Nam (ASEAN).
Tho lun vi tng thng mi c bu Carter, ti sao Hoa K
c li chu , Holbrooke ni: Vin ng l ni M gp
phi nhiu vn ln trong vng 30 nm qua. Ba cuc chin
tranh va qua ca chng ta khi u t ni ny v chng ta
cng c mt trn nh ngay ti qu nh, ri mt Trung Hoa,
Korea, Vit Nam v Kampuchia. Ti ngh rng chnh quyn
ca tng thng c th vt qua mt khc quanh. Chng ta t b
chnh sch lin tc gy nn nhiu hu qu nh trn v xy dng
li mt v tr hp l hn chu .
Carter, nguyn l thng c Georgia, mt ngi chng
bao gi gi chc v g c lin h n chin tranh Vit Nam,
chng lin h g ti nhng hc thuyt chin lc ln v trt t
mi chu . Holbrooke ni vi ti: Ti khng ngh l Carter
c nhng cm nhn nh nht v vn ny. Carter ch thy li
Vit Nam v n l biu tng cho mt s kin quan trng, v
n l mt trong nhng l do khin ng y c chn lm tng
thng, v ng l ng c vin thi k sau Vit Nam. ng ta rt

152

mun bnh thng ha quan h vi Vit Nam v l mt biu

tng. ng ta cng rt mun bnh thng quan h vi Trung
Hoa v Cuba. ng ta mun bnh thng vi tt c mi ngi.
V l tng thng u tin sau chin tranh Vit Nam, cng vic
ng ta l hn gn phn ly trong nc v phc hi hnh nh
M b lu m ngoi quc. B vn Vit Nam li pha sau,
mt trong nhng hnh ng u tin ca ng khi lm tng
thng l a ra mt li xin li chung cho nhng ngi trn
qun dch. iu quan trng khc l mun qun i ni au kh
qu kh, c ti hai ngn nm trm ngi mt tch ng
Dng, trong c hn 800 ngi c ghi vo danh sch
nhng ngi hy sinh khi thi hnh nhim vu.
V i hi mt iu khng thc t l c nhng ngi
M mt tch trc khi bnh thng ha quan h ngoi giao,
chnh quyn Ford thc ra kt thc vn . Trong sut thi
gian vn ng bu c, Ford phi t che mnh v b tn cng, b
cho l k kh kh. Tuy nhin, cng vic ca Cater nh hn nh
bn tng trnh ca y Ban Quc Hi tm kim ngi M mt
tch ng Nam , ng u l dn biu Sonny Montgomery
ca ng Cng Ha. Bn tng trnh khng nhng kt lun
rng Khng ngi M no cn sng ang b t ng
Dng hoc ni no khc do hu qu chin cuc ng Dng
nhng bn tng trnh cng ni rng i vi ton b vn
ngi M mt tch th cc chnh ph ng Dng khng th
m cng khng mong c c.
Tt c ngh trnh v chnh sch ngoi giao ca chnh
ph mi, i vi chin cuc Vit Nam th coi nh ng li ri,
tr thnh mt vic n gin. T khi Hoa K khng trng mong
tm c y s ngi mt tch trong chin tranh na th h
mun c mt danh sch tng i y nht c th c c.
H Ni th mong mun hp tc, c bit c c c-rt vin tr
nhn o lng lng trc mt. Trong mt bn ghi nhn v chnh
sch ngoi giao do tng thng vch ra, hi thng Mi/ 1976,
Vance ngh tng thng gi mt phi on i ng Dng
tho lun vn ngi M mt tch. Trong sut chuyn i ,
phi on c trao quyn tho lun vi H Ni. Vance vit:
M phi chun b a ra Quc hi mt chng trnh vin tr
nhn o trong c nhng phn nh gia c, sc khe, lng
thc tng xng vi vn ngi M mt tch.

153

V l ch ngot trong chnh sch ngoi giao ca tng

thng Carter. Ba thng sau khi nhm chc, mt phi on do
tng thng c i, Woodcock hng dn, ti H Ni. Mt vin
chc b Ngoi giao ni ring: Ton b vn chuyn i ca
Woodcock l vic tuyn b vn ngi M mt tch coi nh
th l xong. khng phi l vn nhn o m l tin. Ng
gic i gi tn nhng ngi mt tch trong s xp loi theo
nh k cho n khi c cng b l cht ri.
Carter vui sng vi nhng kt qu . i vi vic
ngoi giao, l thnh cng u tin ca ng. ng ta gi s
p ng ca Vit Nam vi phi on Woodcock l ht sc
khch l v tha mn v nhng iu Vit Nam ng gp
cho vn ngi M mt tch. ng ta tuyn b: Ti ngh rng
l tt c nhng g chng ta c th lm c. Ti chng c
cch no ngoi vic ni rng h lm ht nhng g i vi
nhng ngi h thu nhn c tin tc. Ti ngh l ti xc
nhn h lm vic mt cch ng tin.
Vic ngi Vit Nam mun hp tc cho thy r iu y
tng phn vi nhng li kch Carter t pha Khmer . S
mng ca Woodcock chng t c p ng no t pha
Kampuchia khi ng ta yu cu n thm Phnom Pnh. Trong
khi Vn Tng, th Lo, c Vit Nam h tr, on i
biu Woodcock thc hin c gng cht: Mt vin chc ca b
Ngoi giao vi mt thnh vin trong on i biu ti ta i
s Kampuchia Dn ch xin n thm nc ny. Nhng cng
ging nh Kampuchia, ta i s ng kn ca. Sau na gi
g ca, b v ng i s, cng l nht b th ca c quan
ny m ca nhn mt th vit tay ca Woodcock a qua
cnh ca m h trc khi ng li: ng i s khng c y.
B v ng i s ni vy. i pht thanh Phnom Pnh loan tin:
Cn gin d ca nhn dn Kampuchia chng quc M v
bn ch sn vn cn si sc. V nhn dn Kampuchia mun
c lp, gi quyn t ch v t do. H khng th chp nhn
yu cu ca quc M gi phi on n thm nc
Kampuchia Dn ch v khng th tham gia bt c mt cuc
hp no bt c ni no.
Ngi ta khng ngc nhin khi thy Carter tha mn
vi nhng g m ng ta xem l s ha gii mi vi Vit Nam.
ng ta ghi nhn rng trong qu kh Vit Nam ni l khng
thng ngh cng nh khng a thm tin tc no v ngi M

154

mt tch cho n khi M chu bi thng chin tranh. Tuy

nhin, by gi Vit Nam ngh mt vng hi m mi Paris
m khng c iu kin tin quyt no. Theo Carter, Vit Nam
ni vi Hoa K Chng ti khng theo ui nhng tha hip
hay bt ng no trong qu kh. Chng ti nng lng i ti
tng lai. Hiu lm v v th Vit Nam, Carter gii thch rng
H Ni sn sng t b nhng yu cu trong qu kh v vic i
Hoa K vin tr ti thit. Tuy nhin, ngay chnh bn tng
trnh ca Woodcock ni r rng mc d khng a ra iu kin
tin quyt v vn bnh thng ha quan h hai bn, Vit
Nam khng nghi ng g vic mc ni hai bn li vi nhau.
H Ni mau l thch ngh ca Carter l vic vin
tr khng lu qu hn nhng iu kin tin liu vic bnh
thng ha . Ba ngy sau khi Carter a ra nhng du hiu
mi, trong mt bui phng vn ca Thng tn x Vit Nam,
Phan Hin gin tip bc b. Hin ni ng ta qu tht c ni vi
phi on Woodcock Vit Nam sn sng hng ti tng lai
trong quan h mi vi Hoa K nhng ngi ta khng th ct
ri tng lai vi qu kh. Phan Hin ni rng qu kh
li mt s chng ngi trn con ng bnh thng ha m
chng ta cn phi dp b.
Nu Carter hiu lm vic Vit Nam sn sng b qu
kh li ng sau, t ng ta a ra nhng li tuyn b b dch
lm ra ting Vit.
Mc d ph nhn Hoa K khng c rng buc no phi
gip Vit Nam, Carter cn a ra mt kh nng: ng tuyn
b: Trong vic bnh thng quan h hai bn, bao gm c
thng mi, vin tr bnh thng, ri ti s p ng tt p.
Tht ra tng thng Hoa K khng ni r vin tr nh
th no m ch ni l vin tr n sau khi quan h bnh thng,
khuyn cc nh lnh o H Ni mun thc y vin tr nh
l mt phn trong tin trnh bnh thng quan h ngoi giao.
Thng li bu c ca Carter v c tnh ha gii chin tranh ca
ng to hy vng H Ni. Vic ng ta gi phi on n H
Ni cng biu l c tnh ca ng. Carter tung nh ti xc
nhn quan im ca ngi Vit Nam l Hoa K phi chuc ti.
Trong mt li cng b khi phi on Woodcock tr v, Carter
t chi vic bt buc v lng tm. ng ta ni: Ti khng thy
l chng ta phi xin li hay t mnh trng pht. Ti khng thy
l chng ta c mang mt mn n no.

155

Tuy nhin, vic phi on c gi i v n tng v

Vit Nam thu t c g ti bn hi ngh vi Woodcock khng
ph tan c ngh cho rng Hoa K c s bt buc lng tm
hn gn vt thng chin tranh. Quyt nh ca Carter v
vic tng thng gi mt phi on i Vit Nam rt sm, sau l
nhm chc, cng lm tng cng ngh ca H Ni cho rng
Vit Nam vn cn nm trng tm chnh sch ngoi giao Hoa
K v Hoa Thnh n tr mt ci gi no bt u thc
hin quan h mi.
L nhng ngi Mcxt, nhng nh lnh o H Ni
thng hay kt hp nhng vn quan trng vi hot ng
kinh t sau khi quc M can thip vo nc ny. H c
khuyn co rng sc quyn r kh nng tim tng v kinh t
Vit Nam, ti nguyn thin nhin v kh nng lao ng s lm
cho t bn M tr li. C phi vin tr cho Vit Nam cng c
ngha l gip cng nghip M? y ban Lin hp Kinh t
Vit M t c bn s tho tha hip nm 1973 qua Vit
Nam s mua ca Hoa K 85 phn trm hng ha ti tr bng 1
t ri t chng trnh vin tr. Thm vo l li ch v vn,
H Ni cn hy vng vo lng cao thng ca ngi M v mc
cm ti li ca h i vi Vit Nam. Vit Nam hy vng vic
hng ngn ngi i b cho ha bnh, hng chc lnh t Quc
hi, nhng ngi chng chin tranh by gi s thc y bnh
thng ha quan h ngoi giao v vin tr ti thit.
Thc ra, cc vin chc chnh quyn Carter khng nm
c hon ton mun ca Vit Nam v vin tr to ln ca
M nh th no, khng hn l mt phn thng cho h i vi
vn ngi M mt tch (MIA) m chnh l mt hnh ng
bt buc v lng tm. Chc chn chng c ai ngh rng Vit
Nam trng ch lng ho hip ca ngi M - gip theo kiu
mt k hoch Marshall mi - xy dng li t nc b tn
ph. Mt vin chc Vit Nam cao cp xc nhn vi ti trong
khi phc tho chng trnh phc hng kinh t sau chin tranh
ngay sau khi Jimmy Carter thng c, thc t l Vit Nam trng
vo li ha vin tr 4t 7 ca M. Mt vin chc Vit Nam
khc ni vi ti p lc t nhng nh hoch nh kinh t nh
L Thanh Ngh yu cu chng ti phi cng quyt i hi
vin tr M, coi nh l iu kin tin quyt lp li quan
h bnh thng gia hai nc.

156

Nhiu nm sau, khi ti ni vi Richard Holbrooke v k

hoch ca ngi Vit c thit lp t cn bn trn li ha
ca tng thng Nixon, th Holbrooke rt ngc nhin. ng ta
ni: H phi b ra ngoi tr c h vic i.
Holbrooke, 36 tui, mt ngi tin rt nhanh trong vic
thit lp ng li ngoi giao Hoa K, l mt trong nhng
ngi b con rp Vit Nam cn cho mt pht. Cng vic u
tin ca ng l phc v Vit Nam ba nm. Kinh nghim
m nh ng.
Khi Carter v Cyrus Vance chn ng lm ph t ngoi
trng c trch v ng , Holbrooke thy c c hi thc
hin chnh sch ngoi giao ca M i vi chu . Lp quan h
ngoi giao bnh thng vi Vit Nam v Trung Hoa l nhng
bc u tin ca tnh hnh mi. Chnh n li quan h vi
Vit Nam l u tin hng u. Sau ny mt vin chc b Ngoi
giao nhn xt: Dick b m nh v vn Vit Nam. ng ta
mun lu danh trong lch s nh l mt ngi hn gn vi
Vit Nam v ng li mt chng sch au bun chnh sch
ngoi giao ca M
i vi chnh quyn Carter, tm kim quan h bnh
thng vi Vit Nam cng cn v nhng l do thc t. Bn v
Vit Nam, chnh tng thng Nixon cng ni ti ti nguyn
thin nhin. Vit Nam cn nhiu tim nng, bao gm c du la
m Vit Nam nm c. Cc ng ch nh bng v thng gia
Hoa K cng nh cc cng ty du la thc p bi b lnh cm
vn. H khng mun cc cng ty chu u v Nht ginh mt
c hi Vit Nam. Ngy 18/ 4/ 1977, H Ni ban hnh mt
o lut t do kinh doanh cho u t t nhn. (iu ny ng
ngc nhin). My thng trc , h a mt bn phc tho
v iu lut ny cho cc ng ch nh bng M.
Quan h kinh t ty thuc quan im rng ri hn v
ngoi giao. Vance v Holbrooke khng nghi ng g mt nc
Vit Nam c lp rt mong mun c quan h cn bng vi cc
siu cng hn l hon ton ty thuc vo Lin X. H thy
vic vng bng cc nh ngoi giao M Vit Nam l mt yu
t quan trng ngn nga kh nng M i u vi nh hng
Lin X ti ng Nam . Sau ny, Vance vit trong hi k:
Ti thy vic lp quan h ngoi giao bnh thung vi H Ni,
- c cc bn b chu h tr mnh m, c th lm gia tng
nh hng ca chng ta i vi Vit Nam v em li l thuc

157

h tng v chnh tr v qun s vi Lin X v Trung Hoa.

Ch c Zbigniew Brzezinski, c vn an ninh quc gia ca tng
thng, khng nhit tnh i vi nhng iu ng ta gi l
nhng vn ngoi vi nh Vit Nam. S khc bit v quan
im ny to ra nhiu hu qu nghim trng v sau.

T Paris, vi Chagrin
Mt thng sau khi Woodcock i Vit Nam v, Paris li
tr thnh ni hi ngh gia Vit Nam v M - ln ny tho lun
rng ri hn v nhng vn ca hai k cu th, bao gm c
vic bnh thng ha quan h hai bn. Thng Nm Paris tht
huy hong v triu chng thnh cng ang c khuyn khch.
Mc d c lnh cm vn, chnh quyn Carter chun chi 5
triu vin tr nhn o. Vic ny lm o ngc chnh sch ca
chnh quyn Ford v khng nghch li vi chng trnh pht
trin cho vay n ca Lin Hip Quc. Trong mt cuc phng
vn trc khi Holbrook ri Hoa Thnh n, ng ta by t kh
nng Hoa K vin tr gin tip cho Vit Nam. Chuyn ving
thm H Ni ln u tin ca phi on Qu Tin t Quc t
hi thng Chp/ 1976, v phi on Ngn Hng Th Gii hi
thng Ging/ 1977 nng cao hy vng Vit Nam nhn vin tr
M thng qua cc t chc ny. C hai t chc ny u b M
kim sot cht ch. Mt bn tng trnh mt ca Ngn hng
Th gii khen ngi Vit Nam sau khi chnh ph nc ny a
ra nhiu c gng x dng ti nguyn v pht trin tim nng
to ln ca h. iu thc y vin tr thc tin qua tng
thi gian. Bn tng trnh ni rng Vit Nam mong mun
c vin tr nhiu hn bi v s thc t nc ang trong thi
k ti thit, v cuc chin lu di, v nhu cu cn c mt
khong khng gian th, vic ti ch o kinh t cho thi
bnh.
Ngy 27 thng T, mt bo co ca i s M Thi
Lan gi v Hoa Thnh n ni ti hy vng ang dng cao H
Ni. Trch dn li i s B H Ni, ng ta bo co rng Vit
Nam hy vng nhn c vin tr M sau khi bnh thng ha
quan h v mong mun mt phi b ngoi giao M hin din
ti H Ni vo cui nm 1977. Trong mt bo co khc, i

158

s M dn ra mt ngun tin cho rng th tng Phm vn

ng ht sc nng nhit v vin tng quan h M-Vit.
Tuy nhin, sau hai ngy hi m (ngy 3 v 4 thng
Nm) phi on Cng Sn Vit Nam Paris lm lu m hy
vng . Phan Hin a ra l th ca tng thng Nixon vit hi
1973 gi cho Phm Vn ng, trong tng thng M ha
vin tr 3t 250 triu ti thit cng thm 1t ri vin tr hng
ha. Chnh ph Carter tr li khng th p ng khon cam kt
. Ch th ca ti l ngh vi VN hai bn cng nhn nhau
m khng c iu kin tin quyt no, v by t c mun ca
chng ta l thy Vit Nam d phn vo s n nh v ha bnh
ng Nam . Sau ny, Holbrooke ni vi ti ng ta by t
cm tnh vi Phan Hin v tnh trng Vit Nam b tn ph v
chin tranh nhng Holbrook t chi thc hin bt c li cam
kt vin tr no cho Vit Nam. ng ta ni vin tr ch c th c
sau khi lp quan h bnh thng, khng phi l trc khi thc
hin c iu . ng ta bo m Hoa K s khng ph quyt
khi Vit Nam xin gia nhp Lin Hp Quc. iu ny khng
lm cho nh thng thuyt VN phi hi hp v H Ni c
chp thun trc ri.
Ken Quinn, hi y l ph t c bit cho Holbrooke,
nhc li trong cuc ha m, c ln Holbrooke chm qua bn
v ni: ng b trng, gt ra ngoi vn lm chia r chng
ta. Chng ta hy ra ngoi v tuyn b vi bo ch chng ta
quyt nh lp li quan h ngoi giao. Hin ni khng. Hoa K
phi ng gp vo vic hn gn vt thng chin tranh. Quinn
thy Vit Nam gp tr ngi khi i vin tr m iu y nm
ngoi cm nhn v mt s chin thng o c. Chin thng
ca h nm 1975 bin minh cho vic iu chnh ng li ng
trong 40 nm qua v nhng quc gia khc nh Nht Bn, Php
chp thun vic bi thng ti thit. Quinn ni: Trong cuc
u tranh ca ngi Vit Nam, l iu chnh ng. iu ny
s khng c hon ton cng nhn nu Hoa K tr li m
khng c bi thng ti thit no cho Vit Nam c.
Nhng chuyn hng gay gt lm xu i vng m
phn u tin chm dt Paris. Pha Vit Nam i hi iu
tng thng Nixon b mt cam kt vin tr v nhng ngh
mi yu cu M vin tr gin tip lm cho quc hi M bc
mnh v lm sng li cm tng rng Vance v Holbrooke
khng nh liu trc. D tng thng Carter c tham kho vi

159

Quc hi trc khi gi Holbrooke i Paris, vn cn c s

chng i ca nhm bo th i vi bt c hnh ng no
nhm tin ti bnh thng ha quan h ngoi giao. H vin
ang gia chng tranh lun o lut v chnh sch vin tr cho
nc ngoi th nhn c bo co ni rng Phan Hin, trong
bui hp bo ngy 4 thng Nm Paris, buc M phi vin tr
cho Vit Nam - bo co gi qua my vin t ti y Ban Ngoi
Giao H Vin. Dn biu William Askbrook cm bn bo co
hoa ln ku gi quc hi chn ng bn tay ca b Ngoi
giao. Tu chnh ca ng nhm ngn cm chnh quyn M khng
c thng tho v vn ti thit hoc bt c mt hnh thc
tr tin no khc cho Vit Nam, c quc hi thng qua cng
mt ngy bng 266 phiu chng 131. Tht bi trc phng
cch chng Vit Nam ca Quc hi, Vance tuyn b Chng
ti ni r cho Vit Nam hay rng chng ti khng tr bt c
khon ti thit no.
Ngy 6 thng 2, khi Hin ti ta i s M trn i l
Gabriel Paris thng tho vng 2 vi Holbrooke th tnh
hnh thay i ng k. Tht ra, y l ln th nht mt vin
chc H Ni vo mt ta i s M khng mang theo mt cm
gic c bit no v thnh tch ca ngi Vit Nam. iu thy
r l H Ni cn nhng b nhiu hn na c th c c
vin tr to ln ca M. Ngy 19 thng Nm, H Ni cng b
bc th b mt ca Nixon. Chnh ph Hoa K s dng gp
vic ti xy dng thi hu chin Bc Vit Nam m khng cn
iu kin chnh tr no. l iu Nixon vit cho Phm
Vn ng ngy 1 thng Hai nm 1973. ng ta ni r rng s
ng gp ca M l vo khong 3t 250 triu trong thi gian 5
nm. H Ni coi iu ny l l bi n ginh c vin tr
M. Tuy nhin, nhng ngi trc kia tin vo Ng gic i
ku gi ha bnh th by gi h khng i hi phi gip
Vit Nam. iu quan trng hn ht, vic Bc Vit xua qun
chim min Nam, tip theo l nhng t sng ngi t nn
chy trn khi t nc h, v nhng bn bo co v vic tng
giam 10 ngn ngi chng i chnh tr lm cho nhng nh
lp php M chng Vit Nam. Mt li ha b mt ca mt tng
thng b bt tn nhim trc khi Saigon tht th chng c gi tr
g.
Trong khi Holbrooke ngi i din qua bn hi ngh vi
Phan Hin, mt bc mn v hnh mi bung xung v mt

160

cm gic chng tt p g nm sn trc mt hai ngi.

Frank Sieverts, mt vin chc ca b Ngoi giao chu trch
nhim vn ngi M mt tch, tham gia cc cuc hi m
hi thng Nm v thng Su, ngc nhin khi thy Holbrooke
ty thuc vo a s hn l chuyn tm lu n cuc tho lun
vi Vit Nam. Ti ngc nhin nu nh Dick hnh ng theo
mnh lnh khc, ch sau ny ti mi bit ti sao. Ngay trc
khi ri Hoa Thnh n i Paris, FBI cho Holbrooke bit c mt
ip vin nm trong chnh quyn M, - c th trong b Ngoi
giao - bo co cho Vit Nam. Ken Quinn k li: Ti khng
r bao nhiu ngi Vit Nam bit vic , nhng chng ti c
cm gic l rng nhng ngi thng ngh vi chng ti ngi
pha bn kia bn bit chng ti nhn nhng ch th g. Tuy
nhin, ti thy c iu g khc lm cho Holbrooke lu tm v b
mt hn. Vic gin ip khng cn tr ng ta i ti bi v pha
M kt lun rng nu Vit Nam bit c ni dung ngn gn
trong h s, chng ti cng chng th cho h g nhiu hn iu
Dick ni vi h trc kia.
V nhng g Holbrooke ngh - mt li ha m h v
vin tr gin tip sau khi c quan h bnh thng - khng phi
l iu Hin mun nghe. Vit Nam cung cp thm tin tc hai
mi ngi M mt tch, mong nhn c p ng t pha M.
Hin ni vi Holbrooke: Lm sao ti c th tr v H Ni vi
hai bn tay khng? C quan tm kim ngi M mt tch mi
a cho ti danh sch hai chc ngi s hi ti em v c
g? ng ta bc b li bin bch ca Holbrooke l nhng nh
lp php tri tay chnh ph ng. Hin hi: ng s lm g
nu nh ti ni rng Quc hi Vit Nam thng qua mt o
lut cm vic tm kim ngi M mt tch. Vit Nam sn sng
uyn chuyn v s lng v phng cch vin tr. Hin ni
vi Holbrooke: i vi chng ti mt la l mt la. Chng
ti khng cn bit tin t u ti. Holbrooke ni: Chng
ti s gip nc ng qua cc t chc quc t khc nhau.
Ti hu trng ca cuc tranh ci hi ngh Paris, Hin ni vi
ti vi v tht vng v cay ng, d b ngoi ng ta c v trm
t v ci mm: Nhng khi ti hi ng ta s tin vin tr l
bao nhiu th ng lm thinh. Hin ni Holbrooke trn an ng
ta rng ta Bch c v Quc Hi l hai thc th khc nhau v
ta Bch c s khng quyt nh c iu g khi Quc hi
biu quyt. Hin ni, iu ng nhng B Ngoi giao

161

khng can m bo co vi quc hi hay vi cng chng

nhng g h suy ngh v vic gip Vit Nam.
S tht bi vng hi m ln th hai v bnh thng
ha quan h ngoi giao v nhng xc cm trong s nhng
ngi bo th, c ngha l chm dt ng li ngoi giao u
tin ca chnh ph Carter. Nh Woodcock ni vi ti sau ny,
n gin l chnh ph khng to ra c nhng cm ngh
su sc trong s cc nh lnh o quc hi, ngay c nhng
ngi c khuynh hng phng khong chng li vin tr cho
Vit Nam. Thng Su, H Ngh Vin chp thun ti a mt o
lut vin tr cho ngoi quc do dn biu thuc ng Dn ch
Lester Wolf trnh, c nhc li, trn hnh thc, li ha ca
Nixon v 3t 250 triu cho Vit Nam. Ngay t u, Carter
vit mt bc th cho ch tch H Vin thc hi ng ta ng
chp thun bt c mt tu chnh n no c th hn ch kh nng
ca Ngn Hng Th Gii cho H Ni vay tin. Nhng bng a
s phiu, Quc hi khc t li yu cu ca tng thng v
thng qua o lut ngn cc ti khon M trc tip hay gin
tip chuyn cho Vit Nam (cng nh Lo, Kampuchia v
Uganda)
Mc d Holbrooke v Vance vn cn ch tm n vic
bnh thng ha quan h vi Vit Nam, h cng khng c
tin tng n in Capitol yu cu quc hi vin tr, ngay
c vin tr nhn o. Hn na, hi thng Tm, Carter k mt
tha c v kinh o Panama. ng ta khng c nh chng
li nhng ngi ng h tha hip ny trong quc hi bng cch
thc y vn Vit Nam l vn khng c lng dn
chng.
Vo lc Holbrooke gp Phan Hin mt ln na vo
ngy 19 thng 12/ 1977, mt ip vin Vit Nam to nn mt
bu khng kh u m cho vn bnh thng ha quan h. Mt
nhn vin FBI hot ng quan h vi Ken Quinn hi ma h,
pht hin mt vin chc M b mt a tin cho Vit Nam, v
theo di ngi ny. Thng Su, ln u tin ng ta chuyn cho
Holbrooke mt bn photocopy bn tin b n cp t b Ngoi
giao. Quinn nhn vai cho rng ngi lm vic ny c th l mt
ngi no c lin h gia nh hay tnh cm Vit Nam v
ang b H Ni tng th nc danh. ng ta ngh ti Ronald
Humphrey, mt nhn vin c ch nh lm vic ti trung tm
iu khin thng tin b ngoi giao (USIA). Hi thng Ba,

162

ngi ny c n gp ng ta xin gip a mt ngi bn

gi ra khi Vit Nam. Lc y Quinn ang chun b i H Ni
vi Woodcock. Khng nh Woodcock a vn ngi v
cha ci ca i t Paul Marther thng cho Vit Nam xin
gip , ng ny li n ta i s Thy in np n xin
di tr cho ngi bn gi ca Humphrey. FBI iu tra
Humphrey, tm ra s tht. Trong khi Humphrey ang cn b
FBI theo di, thnh thong, ng ta c n thm Quinn ni
chuyn v ngi bn gi ca ng v hi thm v vic bnh
thng ha quan h vi Vit Nam. Quinn k li: Ti rt kh
ni vi anh ta v chng c g hay ho xy ra c. Humphrey
khng nghi ng g, tip tc chuyn nhng bc in - c gi tr
thp ca b Ngoi giao khi nhng in vn ny c a qua
Trung tm iu hnh USIA - cho David Trng (Trng nh
Hng - nd). David Trng l thnh phn phn chin, v l con
trai ca lut s Trng nh Du, ngi ra ng c tng thng
Nam VN v b t. David Trng chuyn nhng tin tc ny cho
phi on Vit Nam Lin hp Quc v ta i s Vit Nam
Paris.
Ti thng 12/ 1977, Vit Nam hiu rng chng th c
c tin bc g trc khi bnh thng ha quan h ngoi giao.
Nhng h khng bit nhng c gng gin ip vng v ca h
ang b FBI gim st. Vit Nam vn cn thc p M vin tr.
Khi Hin ngi m phn vng ba vi Holbrooke vo u thng
12, ng ta a ra yu cu vin tr kinh t. Trong gi gii lao,
khi Hin ni chuyn thng vi Holbrooke bng ting Php,
khng cn thng ngn hay ngi ghi chp hin din, Hin hi
Holbrooke c nh nhng iu khon A v B c tho lun
gia cc ngi thng ngh Vit M nm 1966 hay khng.
iu khon A bao gm vic M ngng nm bom Vit Nam v
iu khon B bn vic hai bn chc chn thc hin nhng iu
m khng cn tuyn b chnh thc. Hin ngh trong phn A
mi, Vit Nam v Hoa K bnh thng quan h ngoi giao v
trong phn B mi, - c ngha l sau khi bnh thng ri Hoa K s t mnh tuyn b vi vin tr cho Vit Nam. iu
Vit Nam mong mun l mt li cam kt ring v phn B.
Holbrooke k li li Hin yu cu nh sau: ng va ni nh
bn tai ti v khon ng mun vin tr. V th l .
Holbrooke ni: Ti xin li. Ti khng c quyn lm vic y.
Holbrooke cng t khc li ngh ca Hin l Hoa K bi

163

b lnh cm vn nh l bc u tin ti quan h bnh

thng. H Ni a ra o lut u t hi thng 4, rt mun
cc cng ty Hoa K tham gia vo vic pht trin kinh t Vit
Nam. V sau, mt vin chc Hoa K c mt ti bui hp bo
co: Pha Vit Nam trng c v ngc nhin khi Holbrooke ni
vi h khng th c c iu y.
Li ngh c v mi m nht ca Holbrooke l hai bn
thnh lp cc phi b lin lc ti th ca mi nc ch
mt gii php cho cc vn khc v thit lp quan h ngoi
giao hon ton. Hin ni vi Holbrooke: Chng ti chng bao
gi lm nhng iu nh Trung Hoa lm. ng mun ni ti
vic thnh lp cc phi b ngoi giao Bc Kinh v Hoa Thnh
n hi thng Hai/ 1973. Tht ra vic quan h ngoi giao bnh
thng gia Hoa K v Trung Hoa vn cha hon ton sau 4
nm hai bn gi cc phi b ngoi giao n mi nc. iu
ny lm cho Vit Nam nn lng. Vic t chi ny m nh Vit
Nam trong khi ch mt nm sau c nhiu c gng gia tng
quan h bnh thng Hoa M.
R rng Vit Nam khng hiu c vt thng
Watergate, mt ln l n sng cho h th nay n li l tai
ng. l s xo trn chnh tr lm suy yu quyn lc tng
thng khi Nixon t chc, em li cho cc nh lnh a H Ni
c hi bng vng m cuc tn cng vo min Nam hi ma
xun nm 1975 m khng b M trng pht. Gi y, cng mt
s yu km quyn lc ca tng thng, cng nh quyn
quyt nh ca Quc hi l mt tr ngi to ln ngn cn vin
tr t Hoa Thnh n cho H Ni. Pha Vit Nam tht bi khi
nhn ra rng sau vt thng Watergate v tht bi qun s
ng Dng, h chng cn hy vng g phng cch hnh x
b mt ca Nixon-Kissinger. Nixon c th thch thc kin
cng chng bng vic gi B-52 ti H Ni v ng ta cng c
th a ra nhng ha hn b mt v vin tr.Vit Nam vn gi
hy vng Carter s hnh x nh Nixon cu ha. i vi iu
ng kinh ngc , h khm ph ra rng Vit Nam khng cn
chim ng v tr trung tm trong suy ngh ca ngi M na, v
nh th, i u vi mt quc hi chng i, Carter phi thu
hi nhng li cam kt trc kia ca ng ta, - chuyn li qua
Holbrooke -, iu gi l vin tr nhn o. Vit Nam ch cn
hai con ng chn la: Ngm v nut iu mong mun thit
lp quan h vi k th b nh bi v chnh thi ca pha

164

k th hoc t b hy vng kim c la v k thut M m

quay v vi Moscow.
Mt ng ch nh bng ving thm H Ni vo ma
xun nm 1977 ni vi ti rng ng ta kinh ngc v s uyn
chuyn v thc dng ca cc vin chc Vit Nam khi h tho
lun vi cc nh thng nghip Ty phng. Tuy nhin, chng
c g ng k v tnh thc dng v ci m trong o lut u
t. Khng c vic b i t tn ca cc nh u t ti H Ni.
Nhng ai ti y ri s phi nn lng v tnh quan liu ca
ngi Vit Nam, v v lo s cho nn an ninh, H Ni to ra
nhng bc tng chn nghi ng. Vit Nam hy vng thit lp
mau l thn hu v hp tc vi Ty phng vi mt na l
lng nhit thnh v mt na l s t chi.
Trong ci thm kch m ca ra vi Ty Phng, Vit
Nam lp k hoch cho chuyn i ngoi quc u tin ca th
tng sau i hi ng l n thm Php, v trong l trnh y,
thm cc cc nc Ty u. Tuy nhin, v nhng l do ni b v
n gin v khng mun c quan h no trc M, khi M
cha c quan h ngoi giao vi Vit Nam, hu ht cc nc
Ty u, ngoi tr an Mch, Na Uy, Phn Lan, t chi tip
ng sau khi ng thm Php. Ngay c nhng nc n
ng ta, h chng ha hn g nhiu. Cu tr li tiu biu c l l
cu ca hng Thng tn an Mch, ni rng vic y ch c th
mun hn ch s m rng ca Vit Nam.
Ngay chuyn i lch s ca ng ti Php cng ch c
tnh cch tng trng, on kt hn l cam kt vin tr. Tng
thng Valery Giscard d' Estaing ca ngi nh cch mng c
trong ba tic trng l in lyss, v hai tha c hp tc
nh v kinh t v vn ha c hai bn k kt. Nhng iu H
Ni mong mun lng ho hip ca Ty phng th chng tm
thy u c. Nh mt nh ngoi giao Php lm vic H Ni
vit sau ny rng Vit Nam cay ng. H thy chn nn v hy
vng bao nhiu th tht vng by nhiu.
Hy vng ca Vit Nam quan h vi Hoa K v hu qu
tht vng l im gp g quyt nh gia nhng l thuyt gia
v thc dng Vit Nam. Nm 1977 l thi im c y tt
c nhng d kin i vi tnh hnh trong nc tung nh xu i
nhiu. Hi thng Hai, ma mng pha Bc h hi v lnh gt,
tip sau nhiu thng hn hn nng n ri li l lt ln. Kt qu
l lng thc thiu ht trm trng. Thng Ba nm 1977, Vit

165

Nam ku gi Lin Hp Quc v cc nc bn b vin tr khn

cp lng thc. - chng c p ng no. V tnh trng thiu ht
nhin liu v cc c phn thay th, k ngh cng xung dc
theo.
Bn ngoi, ngi ta khng bit B Chnh tr tho lun
chnh sch i ni, i ngoi nh th no. Tuy nhin, cc quan
st vin H Ni thy c nhng du hiu lng l gia cc
nh son tho k hoch. Hai nhm chnh tr trong ng Cng
Sn VN tranh ci gay gt. Phi ha hon do Phm Vn ng
dn u mun hp tc gn gi vi cc nc k ngh Ty
phng v chuyn ha Min Nam dn dn, nh th c th x
dng vn v ngun nhn lc y. Nhm kia, ngi tranh lun
ni ting l l thuyt gia Trng Chinh, mun xy dng X hi
Ch ngha, ch trng l thuyt thun ty, bo v h thng x
hi ch ngha khng cho k th xm nhp v cp ot.
Nhm ny chng li chnh sch ni rng v m ca vi Ty
phng. H kch s chm lt trong vic chuyn ha Min
Nam - l ngun nhim c v s suy i ang lan trn ra pha
Bc. Trong khi ng i chu u vng, Trng Chinh m cuc
tn cng vo ng li quan liu nguy hi v ku gi trng
pht nhiu c quan trong chnh ph. S tht l Hoa K khng
khng t chi bt c mt trch nhim tinh thn no i vi vic
tn ph chin tranh Vit Nam, iu Nht v Php c tranh
lun cht t vi Vit Nam tr mn n c v bi thng
cht t. Vic ny ch gip cng c cc phn t cng rn sn c
quan im th ch vi Phng Ty. Ngun hy vng i vi
Trung Hoa ang trn ng thc tin ha lm cho Vit Nam
mun noi theo, vo hi u thng Su khi Phm Vn ng t
Bc Kinh tr v sau nhng cuc ng gay gt vi cc nh
thng tho Trung Hoa.
Mt quan st vin Php H Ni ghi nhn Gia nm
1977 mt ng hng tng qut mi c tha thun. Nh
thng thy Vit Nam, ngi ta im lng t ti mt phng
cch m khng cn bt c nhng li ku gi n o no hay s
buc ti gia cng chng i vi nhng ngi b tht bi, bao
hm c nhng s cng rn ca nhm Trng Chinh. Bn ngoi,
ng hng mi phn nh s khc bit ang gia tng vi
phng Ty v mt ng hng thu hp vi tt c lin h vi
khi X Hi Ch Ngha.

166

Cui thng 6/ 1977, hi ngh trung ng ng CS Vit

Nam thng qua chng trnh hp tc ha nng nghip v tng
cng cng tc t tng.
Theo k hoch ny, cng vic xy dng nng nghip x
hi ch ngha s hon tt vo u thp nin 1980. Bc tin
ny phi c thc hin sm, tip theo cc bc quyt nh
loi tr cng thng nghip min Nam. Cnh ca m ra n
ngn gi Ty tung nh ng li.

Gi Ty thng th

Nhng nm sau chin cuc -thc ra l ton b thi gian

sau khi Php rt i - H Ni ch c thm hai cng trnh kin
trc mi: Lng H Ch Minh mu xm chim ng qung
trng Ba nh -tng ng vi Cng trng Moscow v cng trnh th hai, khng ln bng, l mt khch sn nm
bn b h. Khi H Ch Minh cht nm 1969, Vit Nam t chi

167

li ngh ca Lin x l a xc ng ta qua Lin x p v

ct gi cho n khi M thi nm bom. H khng th chp
thun mt nc khc, d l bn b gn gi, lm ngi canh gi
thi hi lnh t ca h. Thay vo , cc o t ngi Nga
phi qua H Ni gip p xc. Xc ny sau c a
xung mt ci hm su di mt ngn i, mi n khi oanh
tc c M ri b bu tri Bc phn. Vi s gip ca ngi
Nga, lng h Ch Minh c hon thnh ng vo thi im
mng chin thng nm 1975. T , lng H Ch Minh l ni
du khch thng n thm.
Nu lng HCM nh du mt thi k th khch sn
Thng Li do Cuba gip xy dng l mt sc y ca k ngh
khch sn thi i mi. So snh vi khch sn hng u -khch
sn Metropole thi Php -nay t tn li l Thng Nht- th
Thng Li vi nhng phng c my iu ha khng kh trng
nh ci hp, bn gh kiu mi, c phng hi ln nhn xung h
l ni lng ly nht thnh ph. y l ni thch hp i s
Lin X tip tn, k nim hng nm cuc cch mng Bn-svt.
i vi nhng nh ngoi giao mun nghe chuyn kho
quanh bn tr, th nhng bui tip tn ca i s Trung Hoa
hay Lin x, khng bao gi thiu mt h.
Trung Hoa v Lin x thng tranh nhau ly cm
tnh thn hu v trung thnh, v Vit Nam kin tr gi mi ha
hp vi c hai bn, ch xem s ng v hng no. Trong bo
co hng ngy, cc nh ngoi giao theo di rt k lng trung
thnh ca ng Cng sn VN vi Lin x v Trung Hoa, xem
th ai t c u th hn. H c th so snh cc li bnh lun
t pha Lin X v Trung Hoa c dch ra v ng li trn bo
ch Vit Nam c lng nhng d bit l thuyt. Thng
9/1975, khi mt thnh vin b chnh tr ng Cng sn Trung
Hoa, tng Chen Xilian ti H Ni v ln n ch ngha b
quyn th bo ch Vit Nam gt b nhng li kch ny. Qua
cc nh ngoi giao c th tm ra kt lun v bo co v
nc.
Nhng bui tip tn ca Lin X v Trung Hoa th
H Ni cng em li c hi c gi tr o lng mc thay
i quan h nng m ca Vit Nam vi cc nc x hi ch
ngha anh em. Cc nh ngoi giao khng ch theo di cc ng
cp khch Vit Nam c mi nhng cng mt nhn v d

168

on bao lu th cc nh lnh o Vit Nam cn ngi li trong

ng. Cng vic ny cng nhm kim chng bao lu h s i
chch ng li ng v chc chn mt khong thi gian tng
t c mt ti cc bui tip tn ca Trung Hoa hay Lin X.
Ti hm 6 thng 11 nm 1976 vic theo di nh th tr
thnh v ch. i s Trung Hoa ti H Ni hy b k nim
ngy Quc khnh thng 10 va qua tng nim Mao qua
i. Do , khng c cch thc i chiu no tm hiu thm
cc nh lnh a Vit Nam trong bui tip tn ca ta i s
Lin x. Tuy nhin khi bui tip tn chm dt, cc nh quan st
ngoi giao cng khng phi tht vng. Th tng Phm vn
ng, ngi khch s mt ca bui tip tn, lm cho cc
nh ngoi giao c mt hm ngc nhin bi mt vic c tnh
cch lm mt mt Moscow. H cm thy nghn khi nng ru
mng cch mng Bn-s-vt thnh cng trc khi ng ri bn
tic. ng ta biu ngi ph t tm gp i s Php, Charles
Malo, mi ng ny qua phng k bn tn chuyn gu. Trong
khi ng ng ni chuyn ring vi Malo khong 20 pht, ch
tic, i s Lin X B.N. Chaplin thn nhin ngi nhn vo ly
ru sm banh ca ng. Sau ny Malo k li vi mt bn ng
nghip: ng th tng hi ti v vic lm th no ng c th
thc hin chuyn i thm nc Php. Theo ng i s, chng
c g nghim trng hay khn cp cn phi tho lun nh th.
Vic ng i thm Php c chun b t my thng trc
ri. R rng chng c l do g m ng ri khi bn tic lu
n nh th. Thc ra, Malo ni a rng, ng tung nh
chng c g gp gp chm dt cu chuyn v tr li bn tic.
Ni chuyn xong vi Malo, th tng cho t bit Chaplin v
ri khi phng.
Cc nh ngoi giao kt lun rng hnh ng bt thng
ny, khng nhng ch l mt s sp t ca b chnh tr nhm
bn ra mt tn hiu. Ci tn hiu n gin ti hm l Vit
Nam mun tht cht hn mi quan h vi Php, c l vi ton
b phng Ty hn l vi Moscow. Mt thi gian sau, tin tc
a ra t nhng ln tic tng ca cc nh ngoi giao, cho rng
hnh ng bt thng ca ng ti hm cng l mt cch
tr li i vi nhng p lc kho lo ca Lin X. Vit Nam l
bn ca Lin X nhng khng phi l th d b bt nt.
V tung ti khch sn Thng Li ti hm lm cho
ngi ta nh li qu trnh quan h vi Lin X k t thp nin

169

1950 thay i nh th no, khi Vit Nam nhn v Lin X ng

knh nh mt mc tiu tin ti trong khi X hi Ch ngha.
Khng nhng Vit Nam nh mt s ngy th ca h v ch
thuyt, mt i mt vi nhng ngi anh ln, tuy nhin vi
gic m thng nht t nc, h thy s thc v vi nhiu c
hi, h m ra mt chnh sch i ngoi t trn cn bn rng
ri hn. H cng sn sng hng ti Moscow. Tuy nhin vi
nhn thc mi v t do, chnh sch y ko di khng lu. V
nhng rc ri vi Trung Hoa v Kampuchia cng lc cng gia
tng, kinh t chm su trong nhng cuc khng hong, v hnh
ng qu qung m ca ra vi phng Ty, Vit Nam thy h
ang ng bn l, kh c c s vng vng, v ri n lc h
phi nghn m nut i nim t ho quay li vi Lin X.

Ngy h H khc vi ni vui mng

S ngng m ca Vit Nam vi Lin X phi nh
du tr li t hi u th k 20. Qua cnh ca m ra ca thc
dn Php, cc phn t quc gia Vit Nam hiu bit Cch mng
Bn-s-vt. Mi cho n khi ngi Php n Vit Nam, th gii
quan ca thnh phn tr thc Vit Nam khng vt ra ngoi
Trung Hoa. Cc nh bc hc Trung Hoa cung cp cho ngi
Vit Nam nhng nt cn bn kin thc, nhng t tng trit
hc, chnh tr v x hi. Cnh ca do ngi Php m ra khng
ch v phn nc Php m cho c ton th gii na. c L-nin
trong mt cn phng nh Paris nm 1920, ln u tin H
Chnh Minh thy phn khi v ch ngha Cng sn. Bn mi
nm sau, ng ta hi tng li: Ht sc cm ng, sung sng,
v tin tng, nhng t tng y thm vo lng ti. Ti
mng n ri nc mt. Ngi mt mnh trong phng, ti la to
ln nh ng gia m ng. Hi nhng ngi ang b a y
au kh, hi ng bo yu nc. y l ci chng ta cn n.
y l con ng gii phng dn tc chng ta. (2)
Bn nm sau, H - mt nh Cng sn quc t, c mt
Moscow. ng khng c dp gp anh hng L-Nin, qua i mt
thi gian ngn trc khi H n y. ng ta theo hc trng
i hc Phng ng ti Moscow, bit Joseph Stalin v nhng
phn t trung kin khc nh Radek, Zinovyev v Dimitrov. H
lin lc vi ng Cng sn Lin X v m nhim mt cng tc

170

c tnh cch quan trng, khng nhng vi ng Dng thuc

Php m cho c Lin X na. Cui nm 1924, H ri Moscow
i Qung ng qua vai tr cn b Cng sn Quc t Vin
ng dy ln ngn la cch mng. Su nm sau, ng ta
thnh lp ng Cng sn ng Dng. Phn cn li l ca lch
s. (3)
D c khong cch a l gia Lin X vi ng Cng
sn ng Dng ang hot ng b mt Hoa Nam v Vit
Nam, hai mi nm sau khi H n Moscow, Lin X l ngi
sao Bc u ch ng cho cc nh cch mng Vit Nam. H
vn cn ng h mnh m chnh sch i ngoi ca Lin X bi
v, nh mt ti liu ca ng Cng sn ng Dng ghi nhn
nm 1935, X vit l thnh quch v ho ly bo v cch
mng th gii ang b bn quc nh ph, y li cch
mng th gii hng chc nm.
Nm 1945, Cng sn Vit Nam bt c nhp cu vo
mt thi im quyt nh khi t bn th gii b y li. Thng
Tm/ 1945, li dng c hi sp ca thc dn Php v pht
xt Nht ng Dng, Cng sn Vit Nam nm quyn H
Ni v thnh lp nc Vit Nam Dn Ch Cng Ha. Tuy
nhin, cng ging nh tng thng M Harry Truman, ch tch
Lin X Stalin lm ng trc li ku gi cng nhn v gip
ca Vit Nam. Moscow tha mn vi thng li ca ng Cng
sn Php quc hi v chnh nh hng ca h chu u sau
khi chin tranh chm dt, hn l s thnh cng ca Cng sn
Vit Nam.(4) Ch sau khi khng cn hy vng g rng ng
Cng sn Php s cm quyn v ng ny ln n cuc chin
tranh quc ng Dng, Moscow thy rng cuc chin
u ca Cng sn VN hu ch v cn c gip . D vy,
Moscow cng khng vi vng tha nhn chnh ph nc Vit
Nam Dn Ch Cng Ha. Thng Ging nm 1950, theo chn
Cng Ha Nhn Dn Trung Hoa mi thnh lp, Lin X mi
tha nhn chnh ph H Ch Minh lc ang t cn c trong
rng rm.
Tuy nhin, d tha nhn nh th, Lin X v Trung
Hoa vn mun tha hip vi Php hn l ng h Vit Minh t
ti thng li hon ton. H cho rng h khng th bo m ng
h H Ch Minh trong trng hp M can thip vo ng
Dng. Thc ra, Stalin c phng cch ring i u vi Php.
Moscow mun c chin tranh ng ng - d c nguy hi

171

cho Cng sn Vit Nam- nhng ngc li n hn ch sc

chng i ca Php vi Cng sn Chu u. Di sc p ca
Lin X v Trung Hoa trong hi ngh Genve 1954, Vit Nam
phi nh nhng vng do qun Vit Minh chim c. ng
minh ca h Lo v Kampuchia phi chp nhn tnh cch hp
php ca cc chnh ph chng Cng hai nc ny. H cng
buc Cng sn VN chp nhn chia i t nc tm thi v
tuyn 17 - mt s chia ct ko di ti hai mi nm. Nm
1980, ti ngt li mt ng i s Vit Nam nhn khi ni v vai
tr ca Trung Hoa ti Genve hi ng ta c khi no Lin X
khng gnh chu trch nhim no ht hay khng? ng ta ch
vo ngn t ang ng v ni: Nhng iu y nm y.
Chng ti s em n ra ng lc. Th gii phi ch 25 nm
Vit Nam mi m ra h s t co vai tr ca Trung Hoa hi
ngh Genve nm 1954.
Nhng nm sau hi ngh Genve, khoa trng cch
mng khng che du c s tht l Moscow khng quan tm
n Vit Nam nhiu tr phi tnh hnh y pht trin c nh
hng n vai tr ca Lin X chu u hay quan h ca Lin
X vi Hoa K hoc Trung Hoa. Mc d Lin X vin tr
khng hn ch kinh t v qun s cho Bc Vit Nam, h tht
bi trong vic i hi tng tuyn c nm 1956, thng nht Vit
Nam theo iu khon d tr trong hi ngh Genve. H lm
nn lng nhng k ch trng u tranh v trang min Nam.
Nh lnh o S Vit Nikita Khrushshev thy rng mt cuc
phiu lu chng li ng minh ca M s lm cho c gng ca
ng ta nhm gim cng thng vi M gp ri lon. ng ta ni
vi Vit Nam, lm h ng ngng trc kin ca ng: Cuc
chin tranh du kch bng pht c th gy ra chin tranh th
gii.
Li ku gi ca Khrushshev v s tn cng ha bnh
i vi ch ngha x hi v ti thng nht quc gia cng lc
ngi Vit Nam cng khng quan tm ti. i u vi s n
p Cng Sn ang gia tng nghim trng ca chnh ph Ng
nh Dim, Cng sn Min Nam t pht cuc u tranh v
trang. Trc s thiu nhit tnh ca Moscow, cuc chin tranh
du kch Ton B (Vit Cng gi l ng Khi -nd) c m ra
nm 1960 c s ng h ca y ban trung ng ng Cng sn
H Ni. Vit Nam CS li bi ri v s cam kt n phng ca
Lin X trong hip nh Genve 1962: (Ghi ch ca ngi

172

dch: Nu c gi xem V R (R) ca Kim Nht, -mt cn

b Cng sn hi chnh, s thy rng chin tranh min Nam VN
l do H Ni ch o ngay t u. Mt Trn GPMNVN ch l
b nhn, khng c quyn lc g. C Ha Honh trong Tr thc
Min Nam theo Cng Sn cng cho thy r nh vy.) Khng
c x dng Lo lm con ng chuyn vn xung pha Nam
Vit Nam -ng vo thi gian H Ni gia tng x dng ng
mn H Ch Minh gip cuc u tranh Min Nam.
Tuy nhin vic leo thang chin tranh -cng vi vic Hoa
K b bom min Bc v qun vo min Nam nm 1965 v vic xung t vi Trung Hoa hu nh buc Moscow phi
gia tng vin tr cho H Ni. Vic Khrushchev b h b lm
vin tr cho Vit Nam thm d dng.
S kin Moscow chng li Bc Kinh v b Trung Hoa
gn cho l xt li v vic Moscow ng mu vi Hoa K chng
Trung Hoa buc cc nh lnh o Lin X phi thnh tht trong
vic gip Vit Nam. Vin tr ca h nhm gip min Bc
chng li Hoa K oanh tc hn l chin tranh du kch min
Nam. Trong sut cuc chin, Moscow lin tc c gng lm
gim thiu xung t v x dng vin tr lm gim cng
thng vi Hoa Thnh n v thng Trung Hoa trong mt s
vic. By mi lm phn trm chi tiu qun s ca Vit Nam l
do Moscow cung cp, nhng h khng gip H Ni phng
cch t ch to v kh Vit Nam c th m rng cuc xung
t. Mt tng lnh Bc Vit Nam b bt than phin rng trong
khi Lin X vin tr ha tin chng pho hm cho Nasser v
Ben Bella, h chng bao gi vin tr cho chng ti th v kh
chng li hi qun M hot ng ngoi khi Vit Nam.
Ti nghe nhiu ln cu chuyn v lng t ho ca ngi Vit
Nam, -nhng khng kim chng c -, l ngi Vit Nam
ci thin h thng hng dn ha tin phng khng do Lin X
vin tr c th bn h my bay B-52. Lin X khng mun
khiu khch Hoa K nn h vin tr cho Vit Nam loi ha tin
khng th h B-52 c v hong hn trc chin cng ca
Vit Nam. Cu chuyn ny c th l ngy to, nhng n cng
biu l cch n ni trng trn ca Cng sn Vit Nam v s
gip ca Lin X v lng t ho v s tinh xo ca h.
Mt hc gi hng u v chnh sch ngoi giao ca Lin
x, Donald Zagoria, m t tnh trng kh x ca Lin X i
vi Vit Nam hi gia thp nin 1960 nh sau: Lin X...

173

quan nim rng chin tranh khng phi l cuc tranh b

vng nhng l mt s xm nhp nguy hi tim tng, ch lm
cho chnh sch ngoi giao thm rc ri, to ra tnh trng tn thi
lng nan... Mc ch ca n khng nhng v tham vng ln
cao hn m cn v hai i th ca n na.-Trung Hoa v Hoa
K. Lin s chng mun ai trong hai nc ny chin thng
hoc lm nguy hi ti uy danh Lin X. Kt qu tt p nht
ngi Nga mun l mt s bt phn thng bi.
Trong khi Vit Nam y Lin X ti tnh trng bt i
u vi Hoa Thnh n bng vic li dng mun ca
Moscow mun nm gi vai tr hng u khi Cng sn, vic
u mi lc mt gia tng gia Trung Hoa v Lin X to ra
nhiu vn nghim trng cho H Ni. Mc d thnh thong
gp phi kh khn vi Moscow hoc Bc Kinh, nhng nh lnh
o Vit Nam tin tng mt cch chc chn rng v nhu cu
on kt trong cc tng lp khi x hi ch ngha, v lo s s
chia r trong khi Cng sn ch c li cho quc, c bit l
cho cuc chin u ca Vit Nam, H Ch Minh nhiu ln c
gng hn gn s nt rn gia hai ng anh ln, nhng ti nm
1966 th tung nh Vit Nam khng cn hy vng g s on
kt ny na. Thay vo c gng lm cho quan h Nga-Hoa tt
p hn, h gi v th trung lp v nhn vin tr c hai bn.

Moscow phng ch ngha c hi

H Ch Minh theo ch ngha Mc-Lnin v hng v
Lin X v tung nh diu ny ha hn c lp cho t nc
ng ta. Cng mt tng n gin nh th ti thng nht
t nc, di s ch o ca Cng Sn, thc y Vit Nam
tin gn hn cc nc anh em x hi ch ngha sau hi ngh
Genve 1954. Mc d c s khc bit v thc h, Vit Nam
khng bao gi thn Lin X hay thn Bc Kinh m ch kin tr
vi quyn li ca nc h. Vi trng hp ngoi l Hong
Minh Chnh nm 1967, khi Chnh l gim c trng ng, v
mt s ng vin khc b bt v b gn ti lm gin ip cho
Lin X. Ngi ta bit rng Vit Nam khng c trng hp
no thanh trng thng thng nhng ngi trung thnh vi ngoi
quc. Cuc thanh trng nhng phn t thn Trung Hoa ra khi
ng ch xy ra sau nm 1975 m thi.

174

Khng hn chnh sch ca H Ni khng ng vo v

th trung lp, nhng khi th nghing bn ny, khi th nghing
bn kia trn cn bn hiu qu mi quan h c lm cho h t
c mc tiu cao nht hay khng. Nm 1963, khi Khrushchev
kch chin tranh gii phng c hi cho ha bnh th gii th
Vit Nam nghing v pha Trung Hoa, tha m vic lm gim
cng thng th gii v hip c hn ch v kh nguyn t.
Nhng nm 1972, khi Richard Nixon thm Mosocw v Bc
Kinh trong khi Hoa K vn tip tc oanh tc Bc Vit, H Ni
ln n bn theo ui ch ngha c hi ca cc nc Cng sn
v quyn li ch k, hp hi m hy sinh quyn li ca giai cp
v sn th gii, trong trng hp Vit Nam th hy sinh n lc
thng nht khi Cng Sn.
Moscow, mun lm gim cng thng vi Hoa K v lo
ngi b li cun vo cuc chin tranh phiu lu ca Vit Nam
CS ngy cng m rng hn nn lnh nht trong quan h vi
Vit Nam CSsau ma xun nm 1968, sau cuc tng tn cng
ca Cng sn Min Nam Vit Nam. Moscow b kt gia c
hi Vit Nam thng nht v him ha do cc hot ng qun s
ca Vit Nam CS. Lin X khng mun M quay tr li Vit
Nam lm cho h phi i u vi nhng kh khn m h khng
th gii quyt c, phi hng phc hay leo thang xung t.
Khi Hoa Thnh n bt tay vi Moscow ngn chn H Ni,
Lin X khng nhit tnh lm khi cnh gic H Ni, nhng li
li dng c hi ny trn an M: Vit Nam khng c lm
hi uy danh Hoa K. l mt phn ni dung trong bc in
trn an tng thng Ford mt tun l trc khi Sigon sp .
Qu tht Vit Nam khng tn trng li ha ca h. Bng vic
tn cng vo phi trng Tn Sn Nht, h chm dt con
ng di tn bng phi c thng v buc Hoa K phi vi vng
thot ra khi Vit Nam bng phi c trc thng u trn sn
thng cc cao c l con ng khng v vang g cho lm.
Khng nhng Lin X khng thc p Bc Vit hot ng
qun s chng mc m cn gi in vn chc mng H Ni,
chng mng g ti Hoa K, iu cn c xem nh l xt
mui vo vt thng ca Hoa K.
Tuy nhin, Lin X cng lu tm ti s kin Vit Nam
xung t vi Trung Hoa qua hng ngn nm lch s v nay c
th chuyn hng qua pha Lin X. Vit Nam chng t l mt
ng minh v gi trong vic ngn chn Trung Hoa tin v pha

175

Nam, t tng bc vng chc c nh hng v c sc mnh

i vi vng ng Nam . Lin X cng c th x dng cc
hi cng Vit Nam v c c hi mi tng cng sc mnh
ca h vng ny. Ch my ngy sau khi Saigon sp , hng
lot i biu Lin X ti H Ni gip v chia x vinh
quang vi Cng sn Vit Nam. Sau nhiu nm chn ch v lu
tm ti vic h tr cho Vit Nam, gi y, Lin X sn sng
m hn k chin thng. Tuy nhin, h phi min cng tr mt
gi cn thit. Mt vin chc Lin X phn nn vi Ngoi
trng Lin X Andrei Gromyko hi thng 9/ 1975: Vn
l, chng ta khng thy lm th no m chng ta ni Khng.
Nhng thng con hoang ny bt u lm nh chng t lm ht
mi s v by gi chng ta n chng n mt trng. (13)
Ngy 4 thng 5, ch 4 ngy sau khi xe tng Lin X ch
to hc cng dinh c lp, tu ch hng Lin X Nina
Sagaida v tu du Komsomolets Primorya ti cng Nng
Nam Vit Nam. Hai tun sau, nhiu tu Lin X cp cng
Saigon em theo thc phm v du. Nhng hot ng nhn
o ny khng phi gt hi lng bit n ca Vit Nam. N
nhm to ra mt con ng thng xuyn hn v x dng cc
hi cng pha Nam VN. Nhiu nm sau, mt vin chc Vit
Nam ni vi ti l ch mt thi gian ngn sau khi chin thng
Min Nam, Lin X i x dng cc phng tin hi qun
pha Nam VN - v b t chi mt cch lch s. Mc d nhn
c vin tr kinh t v k thut c gi tr, H Ni vn mun t
mnh vch ra ng li ngoi giao cho chnh h. Cng vi yu
cu x dng cc hi cng, Vit Nam cng c khuynh hng k
mt tha c hu ngh vi Lin X. Mc d v mt thc h,
H Ni gn gi vi Moscow hn Bc Kinh, Vit Nam khng
mun t b v tr trung lp trong cuc xung t ca hai nc
ny. Tham gia vo mt lin minh cng khai vi Lin X m
khng tuyn b cng khai cho Lin X x dng cc hi cng,
c th l hnh ng khiu khch Trung Hoa, l iu H Ni
khng mun.
D Trung Hoa c bit vic t chi hay khng, h
vn cn ng vc nhng g cc nh cch mng Vit Nam c th
tha thun vi Lin X. Vi tun sau khi Saigon sp , ch
tch Mao c bo co cuc ving thm ca th tng Thi
Lan, Kukrit Pramoj, k hoch ca Vit Nam chim ng c khu

176

vc, ni h s hnh ng nh bin gii ca quc Lin X

chu.
Nu qu tht Mao c tuyn b nh th th cn mt iu
quan trng m Vit Nam hiu sai. Chin thng Saigon hon
tt gic m ca H Ch Minh v ng ch ng ta nhng gp
nhiu th nghim v nghch cnh. Hn bao gi ht, ng Cng
Sn VN gi y thy t do hn trong vic chn ung i cho
chnh h. Khng ai by t r rng nim t ho ca Vit Nam v
thy c tnh cch quan trng ca n nh Hong Tng, tng
bin tp bo Nhn Dn. L mt cng s vin ca H Ch Minh,
ng tri qua sut cuc chin u chng Php ginh c lp,
trn in Bin Ph v nhng nm di en ti trong cuc khng
chin chng M. Thng By/ 1975, ti n gp ng ta trong
vn phng nh ca ng ti mt ta nh c H Ni. T ca s,
ngi ta c th hng mt nhn xung nhng tng l cy xanh
bn h Hon Kim. H ny c huyn thoi v mt thanh kim
ca v anh hng lch s trong cuc chin u ginh c lp.
Gng mt phong sng ca Hong Tng hin ln nhng vt
nhn khi Hong Tng ci v ni: So vi bt c thi gian no
trong qu kh, chng ti by gi t do hn v mnh hn. Chin
tranh kt thc, cui cng loi tr c nhng tr ngi trong
vic vch ra ng li ca chng ti. Tng chng cn giu
gim s thc l cui cng chin thng cng ti, mc d c sc
p t Bc kinh v Moscow khng mun y Hoa K vo gc
tng. ng ta ni H Ni thng li v ang phi i u vi
nhng kh khn mi, khng nhng t pha k th m cn t
pha bn hu na. Trong ch ring t, vi vin chc chn tht
hn, t ho mt cch r rng hn, ni rng H Ni t vch
chin lc t thng li cui cng min Nam m khng
thng bo y cho cc ng minh trong khi x hi ch
ngha bit. Nhng ngy cui cng ca thng 4/75, H Ni
khng mng ti nhng li khuyn co ring t pha Bc Kinh
cng nh Moscow chng li vic chim ng Saigon bng v
lc m h ngi rng c th lm cho Washington m ra mt s
can thip mi vo ng Dng.
a ra v d v vic H Ni by gi t do by t kin
mnh, Tng ni: By gi chng ti c th cng khai ng h
n chng li m mu ca phe t bn, mc d iu lm
cho Bc Kinh khng vui. Chng ti ng h ng Cng Sn B
o Nha chng li vic Lin X mun ch o h, c th lm

177

cho cc ng Cng sn khc ph phn. ng ta ni ti vic

chng i ca Bc Kinh v n tuyn b tnh trng khn
trng hi thng Su v vic Bc Kinh kch ng Cng sn
B o Nha l tay sai ca Lin X. Nhng quan chc Vit
Nam khc ni vi ti rng h khng ng chnh sch ca
Lin X cam kt v nguyn tc vi Hoa K hay li ku gi ca
Lin X tp hp mt h thng an ninh Chu , chng c mc
ch g ngoi vic chng Trung Hoa. Mt nm sau, trong cuc
phng vn, ti li hi Hong Tng kin ca Lin X, - th ni
t 1969 n nay - v vic xy dng mt nn an ninh, c coi
nh l mt hnh ng tp hp cc nc chu tham gia mt
tha hip chng Trung Hoa. Lm th no c th tp hp h li
thnh mt nhm. Lm th no c th tp hp thnh mt tp th
vi Suharto (ca Indonesia) v Seni Pramoj (ca Thi Lan)
R rng H Ni khng sn sng t b vin tr cho cc
cuc u tranh cch mng ti cc nc chu gip Lin X
li ko cc nc phn ng vo k hoch bao vy Trung Hoa.
Hi thng T/1977, mt nh bo Vit Nam ni vi ti.: Lin
X mm mng kho lo. H mun gim cng thng vi Hoa
K sn xut thm nhiu xe hi v t lnh cho dn h. Ngoi
vic chng Trung Hoa, h chng c li g khi h tr cho cc
phong tro u tranh gii phng ti Th gii Th Ba.

Nn c lp t gi
Trong nim hn hoan chin thng n mt cch bt
thnh lnh, H Ni thy phn chn. Nu h thng c mt k
th hng mnh nht th chng c g m h khng lm c. Ti
sao h khng th c di do cng nhn c ti nng, nng
nghip phong ph, c cc loi m cn thit, c l bao gm
c du la, v bin nhiu tm c. Xy dng mt nn kinh t
mnh trn nhng iu kin chc chn l mt nhim v d
dng hn chin u chng li nc M khng l. t ra, y
cng l iu nhng nh lnh o ngh ti. Nhng iu phn
chn y bay vt mt khi h phi i u vi thc t ca mt
nn kinh t ln su dn. Nhu cu vin tr kinh t v k thut
xy dng mt t nc b tn ph v chin tranh cng vi gnh
nng do hu qu thng nht t nc to ra cho Vit Nam mi
ginh c c lp. Trong khi tho lun ring vi Moscow v

178

chnh sch tng lai, H Ni tha thun mi i hi ca Lin

X. Khng ging nh trong chuyn i Bc Kinh hi thng
Chn, trong chuyn i Moscow thng Mi, L Dun a ra
mt bn thng bo ni v vic hp tc lu di, trong , ng ta
ni rng Vit Nam ng h chnh sch ngoi giao ca Lin X
v ni ti khc quanh lm suy gim cng thng bc vo
tin trnh khng th o ngc c. Gim thiu cng thng
ch l mt danh t lm d bn tai ngi Trung Hoa. Hi thng
Mi/ 1974, Vit Nam cng t co m mu ca Hoa K nhm
chia r cc nc khi Cng sn v che du mc ch thc s
ca M l bp cc phong tro gii phng dn tc. Nhiu
thng sau, mt vin chc Vit Nam gii thch s thay i t
ngt ny cho mt du khch c cm tnh vi Vit Nam CS. ng
ny ni vi Peter Limqueco, gim c Nht bo Chu Ngy
Nay (Journal of Contemporary Asia): Ci gi ca c lp thc
mc m. Mi lc chng ti by t c lp l chng ti phi tht
lng buc bng. S lng vin tr t cc nc anh em hao
dn i cng vi ci th ng him ngho ca chng ti.
Sau khi Dun i Moscow v c mt thng, mt t
bo bim ha nhc cho c gi bit rng chin thng c ngha
l chm dt lng ho hip ca bng hu. Trong chin tranh,
chng ti nhn c s gip y n ngha t pha bn b.
Tuy nhin, t by gi tr i, mi quan h kinh t ca chng ti
vi cc nc anh em nm trong tin trnh nh sau: Mn g th
phi tr li, tnh li trn vn mua bn -tt c u trn nguyn
tc vin tr h tng v li ch cho c hai bn.
Nhn vo nhu cu khi lng vin tr s xy
dng Vit Nam thi hu chin, H Ni b cun ht vo vin tr
ca Ty phng nhiu hn. Vin tr ny cng c ngha l k
thut cao hn khi Cng sn. Tuy nhin, H Ni tr tnh gi
cn bng khi theo ui chnh sch ngoi giao khng lin kt.
Nh sau ny Vit Nam gii thch cho i s Php H Ni,
Philippe Richer, v mt l thuyt, h mun cng c nn c lp
chnh tr bng mt tha hip vin tr bn ng, khi Lin X
v Trung Hoa cung cp mt na vin tr v Ty u, Hoa K,
Nht Bn, Canada cung cp na cn li. Tuy nhin, h mun
c s quan h cn bng vi c Moscow v Bc Kinh. D vy,
khi h nghing quan im ca h v pha no c vin tr,
th H Ni cho thy h phi i ti mt kt lun: Nghing v
pha Moscow th tt hn. Lin X khng nhng giu mnh hn

179

Trung Hoa m cn mun Vit Nam tr thnh mt nc hng

cng. Ngi ta khng thy ngc nhin, v i nghch vi
Trung Hoa nn Trung Hoa t chi bt c mt li cam kt vin
tr lu di no cho Vit Nam, cn Moscow th ha vin tr cho
k hoch 5 nm ca Vit Nam (1976-1980) v s tn dng d
di. Thng Mi/ 1975, Moscow k tha c vin tr u tin
thi hu chin ha ng gp 60 phn trm -tnh khong 2 t
ri- cho k hoch kinh t 1976-1980 ca Vit Nam.
D nhin, s cao thng ca Moscow l phi c mt ci
gi. Vit Nam b i danh ting ca mnh v ng h chnh sch
ngoi giao ca Lin X. Vit Nam c yu cu phi ng h s
gim thiu cng thng X-M, nhng cc nh lnh o Lin x
khng hoan nghinh c gng no ca H Ni m rng v o
ngc quan h ca chnh h. iu ch c ngha l lm gim
thiu sc nng i vi ngh c lp. Trong sut nm 1976,
Lin X ch tm quan st nhng c gng ca H Ni nhm
pht trin giao ho kinh t v chnh tr vi Ty phng v t
ti v th khng lin kt. Nhit tnh ban u coi Vit Nam nh
l mt tin n ca khi x hi ch ngha bt u phai m
ngay trong nhng thng mi k tha hip vin tr Vit Nam.
V thc h th H Ni gn Moscow hn Bc Kinh
nhng h thy chng li lc g khi dnh lu vo cuc tranh ci
ca hai nc ln ny. Theo mt bn bo co ni b v hi ngh
thng nh X-Vit hi thng Mi/1976, ghi nhn l Vit
Nam chng quan tm n s thch ng no vi tnh trng hin
ti gi mt v th trc tip vi cc d bit gia Trung Hoa
v Lin x. Ni cch khc, nhng ngi lnh o Vit Nam lo
lng khng mun cho min Nam mi gii phng bin thnh
mt u trng cho hai k th ch Lin X v Trung Hoa.
Vit Nam CS mi mt s nc nh Php, Na Uy, n v
Nht Bn m nhn mt s chng trnh kinh t pha Nam,
nhng mt cch c h thng, gt Trung Hoa v Lin X ra
ngoi. Tht bi trong vic b Vit Nam t chi m ta lnh s
thnh ph H Ch Minh, Lin X e da khng cho tu b h
ti th min Nam. Nhng biu l s cng bng, Vit
Nam t chi c Lin x ln Trung Hoa m ta lnh s ti thnh
ph H Ch Minh v t chi c vic cho h hot ng pha
Nam. Tuy nhin, Php th c tip tc gi ta lnh s, cc nh
ngoi giao v bo ch phng Ty u c t do i li vng
ny.

180

Hi thng Nm/ 1975, mt thng tn vin ca hng

thng tn Tass Lin X H Ni i thm pha Nam cng vi
cc bn ng nghip trong khi Cng sn, than phin mt cch
chua cht v s bt cng trong vic cho cc hng thng
tn quc nh France-Presse, Associated-Press, Reuters, v
United Press International t tr s ti thnh ph H Ch Minh
trong khi ng ta th b t chi. Ma xun nm 1976, mt nh
ngoi giao n ni vi ti H Ni: Thit ng thng cho
cc nh ngoi giao Lin X b ngn cn, cc nh ngoi giao
khc th t Saigon v mang theo tin tc pha Nam.
Trong i hi ln th 25 ng Cng sn Lin X thng
Ba/1976, L Dun lm cho ngi Nga pht gin bng cch ng
ta nhn mnh n hai ch c lp. Mt ngy sau khi l thuyt
gia Lin X Mikhail Suslov t co tnh khng chnh thng ca
ng Cng sn Php, L Dun thng thng dng cm tra vi
nh lnh o Cng sn Php Georges Marchaise. Trong bi
din vn, Dun nhn mnh rng nhng ngi Cng sn c th
tm ra nhng phng cch o ngc, hnh thc v ng
hng cho cuc u tranh thch ng vi iu kin ca mi
nc.
Thng Tm nm 1976, Phm Vn ng i din cho
Vit Nam ti hi ngh thng nh cc nc khng lin kt
Colombo. Ln u tin gp s ng i biu cc nc trong
Khi Th Ba, Vit Nam rt c hoan h, nhng h cng phi
i u vi i biu Lin X khng c cc nc ny ngng
m lm. Sau khi t Colombo v, Ng in ni vi mt nh
lnh o Cng Sn : Lin X phi c gng nhiu lm ci
thin hnh nh ca h
Thng Chn/ 1976, H Ni c Qu Tin T Quc T
(International Monetary Fund) chun nhn, v thng Ging tip
, h c gip 36 triu la. Vit Nam l nc X Hi Ch
ngha u tin quan h vi t chc ny. Moscow coi IMF nh
l phng tin chnh ca quc nhm bc lt cc nc ang
pht trin.
Bc Kinh, Moscow, v cc nc cng sn khc khng
tham gia vo t chc IMF ny v mt l do khc: cc thnh
vin buc phi trnh by cn cn chi ph v ngun d tr ngoi
t, iu c khc chi em iu b mt quc gia ra m ni cho
k th.

181

Khng c g ngc nhin khi Lin X ph bnh Vit Nam

tham gia Qu Tin T Quc T v quan tm v phng hng
l thuyt khi Vit Nam m ca cho ngoi quc u t v ku
gi cc nh u t phng Ty n hp tc. Cc nh ngoi giao
Lin X H Ni khng che du s bt mn ca h. H cay
ng cho rng nhng c gng ca H Ni nhm li cun vn
Ty phng xy dng x hi ch ngha ri ra s tht bi.
Mt nhn vin ngoi giao Lin X H Ni ni vi mt ng
s ngi n: Ti thy Nam T thc hin nhiu vic vi
vn u t ca phng Ty.
Lin X bt mn Vit Nam v Vit Nam t chi tham
gia vo Hi ng Hp Tc Kinh T (CMEA), khi X Hi Ch
Ngha, thng gi l COMECON. Hi u nm 1977, mt nh
ngoi giao Vit Nam ni vi ti: Lin X nhn mnh rng tt
c cc nc X hi ch ngha phi tham gia vo Comecon.
Nhng ngoi tr Cuba, khng mt nc no chu u chu
lm vic y. Chc chn chng ti cng chng mun tham gia
vo y. Nu chng ti vo hip hi ny, Trung Hoa s khng
vui.
Hi ma h nm 1976, tung nh Lin X mun rt lui
mt ngh trc kia v vic xy dng mt nh my thp hon
chnh v mt x nghip qun nhu cho Vit Nam. Bt thnh lnh
h khm ph ra rng Vit Nam khng than cc v m st c
gi tr cao c th lm cho nh my hot ng. tip liu
qun s cng tha dn i. Cng tc thy in Bc Vit Nam
do Lin X m trch b ngng tr. H Ni tc gin cng b
mt mc trong chng trnh thy in sng m khng
tham kho kin vi Lin X. Vit Nam lng l bt u thm
d Ngn hng Pht trin Chu v cc nc Ty phng, kh
nng gip h t xy dng ly chng trnh thy in ny. Mt
phi on kinh t c n thm Vit Nam hi cui nm 1976
ngc nhin v cc vin chc H Ni hi h rt k v ph tn
vic xy dng mt nh my thy in nh c. Vit Nam
khng ni r h ang c chng trnh no trong tr nhng r
rng h ang tm mt ngun ti tr thay th cho chng trnh
sng . H cng cng khai tm kim mt ngun ti tr khc
thay th Lin X trong chng trnh nh my thp hon chnh.
Trong khi t km khng tuyn b cng khai v nhng iu
Lin X t chi, h yu cu nh my luyn kim Creusot-

182

Loire ca Php m nhn vic nghin cu xy dng mt nh

my nh vy.
Vit Nam cng ni vi Lin X h cn vin tr tc
khc trc khi hp tc ton vn vi khi X hi ch ngha v
thc hin y yu cu ca Lin X v vic gia tng xut
cng hng ha sang nc ny. Hu qu nhng cng vic thm
d nh th lm cho L Thanh Ngh, Ch tch y ban K
hoch Nh nc, hi thng By/ 1976 thc hin chuyn i lu
di Moscow v B Linh, nhng khng t c mt tha
hip vin tr mi no.
S bt mn ca Vit Nam vi Moscow thng thng
c cc vin chc cp thp by t bng cch chm chch vic
thiu lng thc v nguyn vt liu trong nuc, hu qu ca
vic xut cng m Lin X phi tr li bng hng nhp cng.
Thng Chn/1976, t bo Hc Tp, c quan l thuyt ca
ng Cng sn VN thc y nhn dn nhn chn c s
thay i trong vic hp tc quc t, v t cn bn , cn hiu
r hn na chnh sch ca chng ta l t lc, phi thc hin
nhiu c gng hn na sn xut hng xut khu vi s lng
ln Vit Nam tr a bng cc gim bt c vn qun s Lin
X t 60 xung cn 40 ngay sau i hi ng hi thng 12 v
ti thng T/ 1977 ch cn li c 25. Vin tr qun s hng
nm ca Lin X cho Vit Nam xung cn 20 triu. Quan h
Vit-X tt xung ti mc khin cc nh ngoi giao Lin X
H Ni cng khai than phin rng Vit Nam v n. Ma
xun nm 1977, mt nh ngoi giao chu c quan h rt gn
gi vi Lin X ngc nhin v mc quan tm ca nc ny
i vi vic Vit Nam cng lc cng i su vo th gii t bn.
Hn bt c nc no khc, Nht bn lo lng cho Vit Nam.
Mt nc Vit Nam tim tng nguyn liu v l mt th trng,
c th lm li ng k cho Nht Bn. i th chnh ca
Moscow l cc nc ng khng cng sn. Do , h thy
s quan h mt thit Nht bn v Vit Nam l mt mi nguy,
c th lm cho H Ni quay lng li vi khi X hi Ch ngha
v ri vo cm by: vn v k thut ca phng Ty.
Cui nm 1976, s bt mn ca Vit Nam i vi thi
ca Lin X gia tng v s hp dn do nhiu c hi hp tc
m Ty phng ngh. Vit Nam thng ngh b mt vi
Nht bn yu cu vin tr kinh t. Cc vin chc H Ni
v Paris chun b cho cuc thm ving ca Phm vn ng.

183

Th trng ngoi giao Phan Hin thnh cng trong chuyn i

thm cc nc khng Cng sn trong vng ng Nam hi
thng By/1976; thng Mi Hoa K ngh bt u tho lun
vi Vit Nam v cui cng l chin thng ca Jimmy Carter
trong cuc bu c tng thng em li tin tng v ngun hy
vng mi cho H Ni. Nhng iu ny chng minh thm vic
ng c hnh ng coi thng i s Lin X ti H Ni trong
bui tic chiu i hng nm ca Lin X.

Suslov vi vng tr v nc
S d bit vi Lin X cng r thm trong i hi ln
th t ca ng Lao ng Vit Nam hi thng 12/1976. i
hi ny i li tn ng Lao ng thnh ng Cng sn Vit
Nam, c triu tp sau mt thi gian di 16 nm, hoch
nh li tin trnh bnh thng sau khi ti thng nht. l gi
pht huy hong nht trong i sng chnh tr quc gia. l c
hi l tng cho Vit Nam biu th tinh thn c lp ca h.
Mc d Lin X gy p lc nng n, Vit Nam cng khng
chu mi i biu ng Cng sn n . ng ny ang b
phn ha. Thay vo , cnh c lp, tn gi l ng Cng sn
n Mcxt, ang b c Moscow v Bc Kinh kch, li
c mi d. ng cng sn Trung Hoa cng c mi, tuy
nhin theo chnh sch c trong thi k Cch mng Vn ha,
Trung Hoa khng tham d cc i hi ng ca ngoi quc. Do
, vic n i biu Lin X s khng gp kh khn. Tuy
nhin, on i biu Lin X do Maikhail Suslov, mt l thuyt
gia hng u ca ng Cng sn Nga hng dn, khng phi l
mc tiu cao nht ca i hi. Cng vi Lin X, hai on i
biu khc, cng c u tin c bit dnh cho hai bit th
ring. l on Cng sn Php v m X Vit gn cho
nhn hiu t gio theo ch ngha Cng sn Chu u
(Eurocommunism).
Ngay t lc bt u c s cng thng. Trong ba cuc
hp lin tip, Suslov tht bi trong vic thuyt phc L Dun
Vit Nam hon ton tr thnh thnh vin ca khi cng sn.
Suslov cng khai gy p lc. Trong bi din vn c trc i
hi, Suslov thc y Vit Nam tham gia khi Comecon, mc d
ng ta khng ni r danh xng t chc ny. ng ta ni: C rt

184

nhiu kh nng ln lao tng cng quan h kinh t gia cc

nc x hi ch ngha. i biu cc nc ng c, Ba Lan,
v Tip Khc th trc tip hn vi vic tham gia khi Comecon
v xy dng vng chc lin minh vi Lin X. H ni:
l s thnh cng cn bn xy dng ch ngha x hi.
Tuy nhin, cng khng gii quyt c d bit. by
t s tc gin ca mnh, Suslov rt ngn chng trnh thm
ving v dng my bay ring tr v Moscow trc khi i hi
ng Cng sn VN b mc.
Su thng tip , Vit Nam phi gnh thm nhiu ni
chua cht v cn gin d ca Lin X. Hng vin tr Lin X
ha cho Vit Nam bt u c tr ngi, phi mt thi gian di
bt thng mi ti c Vit Nam. Trong mt s trng hp
ng k khi Phm Vn ng sp sa ri Vit Nam thm ving
cc nc Ty u, th nhng mn hng vin tr thit yu ca
Lin X cho Vit Nam b ngng li. Thiu nhin liu, - mt
hng vin tr chnh ca Lin x, thiu c phn thay th my
mc, e da nn cng nghip s ng ca Vit Nam.
Mt nh ngoi giao S Vit bn lun mt cch thch th
vi bn ng nghip n : Ngi Vit Nam ht sc nhy
cm v nn c lp ca h, nhng cng khng ngn kinh t ca
h khi b sp c. Kinh t ca h ang gp kh khn ln.
H nn chnh n kinh t ca h hn l ni ti c lp.
cho h thm tha ci tinh ty ca ca h. Tung nh Lin X
lm cho kinh t Vit Nam thm khng hong v chnh sch
ngoi giao phc tp m Vit Nam phi i u.
Trong thi k chin tranh, vic thiu ht lng thc
Bc Vit Nam c Trung Hoa cung cp vi 250 ngn tn mi
nm. min Nam th c Hoa K b p vo cn cn chi ph
thiu ht. c lp ri, Vit Nam km may mn. Nm 1975,
Trung Hoa ngng cung cp, v khi Vit Nam yu cu Lin X
vin tr khn cp th Vit Nam c bo cho bit rng vic
lm gim mi cng thng lng thc nh th s d dng v
sn sng hn nu Vit Nam l thnh vin ca Comecon.
Vn an ninh cng lm cho Vit Nam lo lng hn. T
u nm 1977, quan h vi Kampuchia t hi i r rt. Trong
thng Hai, chuyn i thm b mt ca th trng ngoi giao
Hong vn Li n Phnom Pnh ngh mt cuc hp thng
nh v ng Dng b tht bi. Vic trc xut ngi Vit ra
khi Kampuchia v thanh trng nhng phn t thn Vit Nam

185

trong hng ng Khmer bt u hi thng T tin ti cc

im, Khmer tn cng cc lng mc gn bin gii
Kampuchia-Nam VN. Lo c nhng nhm chng Cng
m mu chng li ch cai tr ca Pathet Lao, ng minh ca
Vit Nam, trong khi Thi Lan vn duy tr thi cm vn th
ch, chng li cc nc ang ng cht cnh ca ngoi giao.
Vit Nam hy vng ci thin quan h vi Trung Hoa m hi ma
xun nm 1977, tung nh gim bt i. Thng Hai, Trung
Hoa t chi li yu cu vin tr ca Vit Nam v lm sng li
vic tranh chp ch quyn trn cc hn o vng bin Nam Hi
(bin ng - nd). H thng cng khai xc nhn ch quyn v
t chi thng ngh, cn thn chun b bin php qun s i
vi Vit Nam.
Vit Nam tha hng mt s ln v kh v qun dng
do qun i ca Thiu li nhng khng c c phn thay th
v kh nng bo tr, khng th dng trong bt c thi gian lu
di no. D H Ni c mun hay khng th cng ch cn c
Lin X c kh nng vin tr v hun luyn cho qun i
Vit Nam m thi.
Cng lu, H Ni cng nhn ra rng trong khi tm kim
quan h tt p vi phng Ty, h khng th quan h ca
h vi Lin X xu i. Tnh hnh hin ti trong khu vc cng
nh nhng kh khn v kinh t v nhu cu qun s cho thy h
cn mt ng li ha hon. Khng c ai H Ni so snh
chuyn i ca ng ti Lin X vi chuyn i ca hong La
M hi li ti Canossa xin c Khm mng tha th. Tuy
nhin, ngi ta cng thy c iu ng mai ma khi ng n
Moscow ha gii m ch 5 thng trc thi, ng ta c
hnh vi s nhc i s Lin x ti H Ni.
Di p lc ca Lin X, chuyn i Php ca ng d
tr 3 tun l rt ngn ch cn c 3 ngy. Thc ra, ng ta ngng
li trc Moscow 5 ngy, tip tc i Paris, ri quay tr li
mt thng Lin X -thi im chng t s chuyn hng
trong lch s Vit Nam hin i- Trn ng i Paris, ng
gp th tng X Vit Aleksey Kossygin tho lun v nhng
vn li ch chung. Bui tip tn ca ng ta khng c g
nng nn. Ci nhn ca Lin X i vi vic Vit Nam m ca
ra vi Ty phng tht u m, v s u m biu l kh r khi
Lin X ch cho nhng vin chc cp thp ra sn bay tin ng
i Paris hm 25 thng T.

186

Cuc tranh ci kh khn ma h

u thng Nm/1977, ng quay tr li Lin X, v
vic ng ta li y lu di c gi b mt. Mi ti ngy 6
thng Su, nh t trong bng ti, ng ta xut hin hp vi tng
b th ng Cng sn Lin X Leonid Brezhnev, s b mt
mi chm dt. Vit Nam v Lin X cn nhc tr li vic hp
tc hai bn. Lm th no Vit Nam c th t ti ha gii v
Lin X phi tr ci gi no cho Vit Nam, ch l cu tr li
y khi Lin X v Vit Nam sau ny trnh by li m thi.
Tuy nhin gp nht t mt t tin tc lt ra, ngi ta thy cuc
khng hong kinh t ca Vit Nam cng lc cng trm trng.
Chnh sch m ca ca h b tht bi buc h phi i vi
Moscow.
T Moscow, Phm vn ng theo di k v khng khi
hong ht v cuc thng tho gia Phan Hin v Richard
Holbrook Paris. Ngy 3 v 4 thng Nm, cuc hp v bnh
thng quan h M Vit b tht bi. Khng ch chnh quyn
Carter dp tt hy vng ca Vit Nam v vin tr ti thit m
ngay c quc hi Hoa K, ngy 5 thng Nm, thng qua mt
o lut ngn cm chnh ph tho lun bt c mt s vin tr
ti thit, gip hoc bt c mt hnh thc chi tr no cho
Vit Nam. H Ni nhn c nhng tin tc khng c g tt p
c: m 30 thng T, Khmer m mt cuc tn cng ln
vo cc lng Vit Nam dc theo bin gii Min. L c Th,
y vin b Chnh tr, mt chuyn gia v chnh sch i ngoi
ca ng cng sn VN, b mt bay qua Moscow cng vi
ng, m rng cuc thng tho vi cc nh lnh o Lin X
v quan h gia hai nc trong tng lai.
Tin tc chuyn i b mt ca Th sang Moscow v thc
hin nhng cuc hp lu vi Lin X, sau cng cng c cc
nh ngoi giao ng u H Ni r ra. Su nm sau, mt vin
chc cao cp ca S Vit xc nhn vi ti rng mt lot cc
cuc hp ng k din ra Moscow hi thng Nm v
Su/1977 a Vit Nam tin gn Lin X hn. Tuy nhin, ng
ta bc b kin cho rng Vit Nam nghing v Moscow l bi
h tht bi trong cc cuc hp vi Hoa K. Theo ng ta th
iu quan trng nht l h lo s Trung Hoa v s quy ri ca

187

Kampuchia. H bt u suy tnh mt vi bin php x l

Kampuchia. Ti hi: C phi v th nn cc nh lnh o
Vit Nam c kin tho lun v k tha hip vi Lo? ng ta
tr li mt cch b n: C th l mt iu t nhin khin
Vit Nam phi hi kin cc nh lnh o S Vit.
D ni dung cc cuc tho lun Moscow nh th no,
kt qu l Vit Nam tin ti gn khi Lin X hn. Cui thng
Nm, H Ni thc hin bc u tin tham gia khi
Comecon, tr thnh mt thnh vin Ngn Hng Th gii v
Hp tc Kinh t (IBEC), Ngn hng u t Quc T do Lin
X ym tr. Ngy 6 thng Su, bn ngy sau khi vng hi m
th hai Paris v bnh thng ha M-Vit tht bi, Phm Vn
ng chnh thc hp vi Brezhnev. Nh bo ch Lin X quan
st v tng thut C hai bn u tha thun v chnh sch
quc t ca hai ng Cng Sn, tng cng mnh m tnh thn
hu gia hai nc. Cc bn tng trnh ca Moscow t y
nhit tnh khi cho bit rng Vit Nam hp tc ton b v s
kin c ngha rt ln. Nh c php tng hnh, cc ng
dn du trc kia kha cht th nay li m ra. Ch trong vng
mt thng sau cc cuc hp ni trn, cui thng Su, L Thnh
Ngh li i Moscow v c ha hn nhiu iu rt ln lao v
thun li dnh cho bn chc cng trnh m Lin X ha
xy dng Vit Nam. Lin X cng cng b quyt nh ca h
v vic gia tng vn chuyn hng cng nghip. Nh L
Thanh Ngh bo co, cc cuc hp Moscow l thnh cng
vt bc, biu l tnh on kt sng chi, hu ngh v hp
tc gia hai nc.
Khng c g r hn trong vic xoay hng chin lc
do quyt nh ca Vit Nam mi cc nh qun s Lin X ti
thm min Nam Vit Nam. Trong vng mt nm ri, Vit
Nam c tuyt mt cch c h thng vic ngh ca Trung
Hoa v S Vit lp ta lnh s thnh ph H Ch Minh,
nhng c l do cc cuc tho lun hi thng Nm v Su
Moscow, ti cui thng By, mt on i biu qun s Lin
x gm 21 ngi b mt ti -Nng. gi kn, chic my
bay Lin X Ilyushin 62 khng gh H Ni, trnh cp mt t
m ca cc nh ngoi giao, m bay thng ti -Nng. Lin X
ht sc vui mng v Vit Nam thay i ng li. Chng bao
lu sau, cc nh ngoi giao H Ni nhn c nhng tin tc
biu l s vui mng . Cuc ving thm b mt nh du bc

188

u quan h mi, ch trong vng hai nm chn mi thit

lp lin minh qun s tuy mi nhng ton din. on i biu
qun s gm 3 qun chng n thm Nng, vnh Cam
Ranh v Nha Trang, vi v tr qun s khc min Nam. Mc
ch ca h l: Nghin cu nhu cu qun s ca Vit Nam cho
thp nin ti. Ln u tin h n quan st cc kho v kh qun
dng do M li -c l h tm kim mt th trng tim tng
no . D vic i chc gia Vit Nam v Lin X nh th
no i na, k t thng Mi, Vit Nam bt u lng l vn
chuyn cc xe bc st ti cho khch hng mi ca Lin X:
Ethiopia. Do kt qu tho lun trong cc cuc thm ving ny,
Lin X ng cung cp cho Vit Nam hai tu ngm c, mt
dit ng li hm, mt s tu tun duyn v bn phi i chin
u c Mig-21. Cng vi tha hip v kh, s c vn qun s
gim xung hi nm 1976 th nay li tng ln v Mosocw m
nhn vic hun luyn qun s cho Vit Nam, cch x dng v
kh v my bay mi. Cui nm 1978, tng s c vn qun s l
600 v vin tr qun s ca Lin x l 75 triu.
Chng bao lu sau H Ni b co cho dn chng v k
th ca h bit, vic Vit Nam tng cng thn hu vi Lin
X. Nhn dp 60 nm k nim cch mng Bolshevik, H Ni c
c hi l tng t chc Thng hu ngh Vit-X. Bo ch
v truyn hnh Vit Nam m ra mt chin dch cha tng c
bao gi ca ngi Lin X v lng ho hip gip Vit Nam.
Trong thng k nim , tm on i biu Lin X -t cc
tng lnh cho ti cc nh lm phim nh- n thm Vit Nam.
Mt thnh vin y ban Trung ng ng Cng sn Lin X i
thm th nhiu ni trong nc, c din vn ca ngi cuc cch
mng Bolshevik. Ngay c H Ni cng khng cn lu ti
vic mt i mt vi Bc Kinh, cng b cuc ving thm do
tng A. Yepishev, chnh y lc qun v hi qun Lin X dn
u. C mt iu h du kn l bn chuyn gia hi qun tch
khi on i biu, lng l n thanh st vnh Cam Ranh v
Nha Trang. Lin X mun quan st k nhng phng tin qun
s do M li. Vit Nam cha sn sng Lin X x dng
cc phng tin ny, nhng vn chp thun cuc ving thm.
H Ni mun nhm mt mc cho Lin X tin hnh cng vic,
nu nh Lin X ri ra s gip h hin i ha cc phng tin
qun s ny.

189

C mt iu hi c bit, hi ma xun 1977 khi gii

truyn thng Vit Nam ca ngi ba ba Lin X m khng lu
ti chng trnh vin tr ca h, L Dun ni: Ung nc
nh ngun. Ngun y l Lin X v h vin tr to ln v
c gi tr cho Vit Nam, ng ta nhn mnh n tnh cm su
sc v lng bit n chn thnh. Cui thng k nim , L
Dun v nhn vt l thuyt s 2, Trng Chinh bay qua
Moscow d l k nim cch mng thng 10. ng mt nm
sau bui tip tn ca i s Nga ti khch sn Thng Li, mi
quan h X Vit ton vn. Mt trong nhng cu ni hay ho
ca ch tch Mao Trch ng Gi ng thng gi Ty
nh l mt li tin tri th nay thnh s thc, nhng iu
khng lm cho Bc Kinh vui g.

Khng kh tnh lng

trc cn bo

Anh chng cao lu nghu v xng xu Sandor Gyori l

mt nh bo Hungary lm vic cho hng thng tn MTI ca
Hung. Ngy nay, d anh ta c bin dng nh th no, ti vn
nhn ra. Ln u tin ti gp l lc anh lm thnh vin trong
y ban Quc t Bn bn Kim sot v Gim st nh chin
(ICCS) thnh lp do hi ngh Paris iu hnh vic ngng
bn. S hin din ca nhng nh ngoi giao khi S Vit nh
Gyori gia trung tm th Saigon -trong cuc chin u mt
mt mt cn chng li Cng sn- tr thnh b dng k d
ca chin tranh. i biu Bc Vit v Vit Cng cng c mt

190

ti khu vc c ro km gai bn trong phi trng Tn Sn Nht.

H cng l thnh vin trong phi on Lin hp Qun s Bn
bn do hip nh Paris ra. Khng ging nh phi on Cng
sn Vit Nam trong tri lnh lp tn thic c qun i Saigon
canh gi, phi on Hungary v Balan sng trong nhng bit
th trong thnh ph. Gyori c ng ti khu vc sng ng nht
Saigon: khch sn Astor trn ng T Do, trung tm thnh
ph. Khi anh ta tip xc vi cc nh bo, anh ta cng l bn vi
i biu Vit Nam CS Tn Sn Nht. Mt trong nhng ngi
anh ta yu thch nht l mt ngi bo trn, mang king, thiu
t Phng Nam, mt quan chc bo ch ca on i biu
Chnh ph Lm thi (Min Nam VN - nd). L mt ngi qu
vng ng bng sng Cu Long, d tnh, Nam rt hay ci.
Nhiu khi anh ta phi xit nt qun li cho khi tut v cn ci
di.
Tuy nhin, vo mt ngy oi thng Chn/1977, Nam
cng thng v lo lng. Cng vic ca anh ta by gi khng khc
trc -vn l mt quan chc bo ch- nhng hin ti anh lm
vic cho chnh ph thng nht ti thnh ph H Ch Minh.
Trong thi chin anh ta sng H Ni nhiu nm v ght n.
V vy, khi ht chin tranh, anh ta chn cuc sng Saigon,
khng kh d chu hn. V l ngi c nhim v tip xc vi
gii bo ch ngoi quc, cng vic anh ta l chm sc cc
phi vin bo ch t H Ni vo thm (Saigon). Ban u, tung
nh anh ly lm vui khi i theo ngi bn c, Gyori, ung bia
vi nhau v ni chuyn c.
Bt thn, mi s thay i ht. Bui sng ngy 26 thng
Chn, tng Trn vn Tr, t lnh qun khu 7, -gm thnh ph
H Ch Minh v cc tnh chung quanh, v nhng tnh gip bin
gii Kampuchia-, gi Nam ti. ng tng ny, c huyn thoi
l mt anh hng pha Nam, ngi ch huy cuc tn cng vo
Saigon hi thng T/1975. ng ta gin nh in. Hai hm
trc, Khmer tn cng vo Ty Ninh, git hng trm dn
thng. y l ln th hai Khmer tn cng git ngi vo
mt m th by nh th, khi cc ch huy trng khng c mt
ti ch. Nhiu ngi v thm gia nh thnh ph H Ch
Minh. Tng Tr ra lnh cho mi ngi sn sng v tr, chun
b phn cng trng tr bn hiu st. ng ta t mnh n thm
cc lng b tn cng v xc ng v cnh git ngi d man.
ng ta ngh rng y l iu m th gii cn phi thy. Tng

191

Tr ra lnh cho Nam phi a ng nh bo Hungary n tn ni

coi cnh git chc.
Bui chiu th Hai hm , Gyori ti mt nh th
ngoi thnh ph phng vn mt linh mc cp tin, linh
mc Chn Tn, mt ngi quen bit c. Nam, mt nghim ngh,
bc vo phng v lm ngng cuc phng vn, yu cu Gyori
tr li khch sn. Gyori ang t cho linh mc Chn Tn, - v
ng ny nay i thi khc trc, ph bnh ch Cng Sn nhiu cu hi cng thng. Tr v li khch sn, Nam ni ring
vi Gyori mt cch b mt: ng phi chun b mt chuyn i
hai ngy.
Cuc ving thm bt thn , ngy hm sau Gyori c
bit l ti mt lng Ty Ninh. Trong s nghip ba mi nm
lm cch mng ca ng, Phng Nam thy nhiu cnh cht
chc v bo lc, cng ging Gyori khi lm nhim v ca ng ta
trong ICCS. Nhng chng bao gi chun b xem mt quang
cnh nh ngy hm y. T nh ny qua nh khc, nhng xc
n ng, n b b chy en, snh to v xc tr em ri rc y
. C xc th b cht u, c xc th b m bng, c xc th mt
chn tay, mc mt. Mt nm sau nhc li cnh , Nam cn
thy bun nn. My quay phim ca Gyori quay lia la. Anh ta
ht c phim d tr. Anh ta ngh rng nhng hnh nh ny s
lm th gii xc ng. Gyori l nh bo ngoi quc u tin
gp cc cn b Khmer c, khi nhng ngi ny chy trn
qua Vit Nam. Khng chun b sn gp nhng cn b
Khmer ny bin gii nhng anh ta cng bit cnh git
ngi hng lot ang xy Kampuchia. Sau ny Gyori ni r
thm: Cho ti lc by gi, ti vn cn ngn ngi khi cho rng
Kampuchia c th c nhng l st sinh, bi v ton b vn l
do H Ni cm on khng mun cho ai bit. Trn hnh thc,
quan h gia hai nc vn ti sng v thn thin. Nay th
nhng ngi Cng Sn Vit Nam i li thc y thng bo
cho c th gii bit sm chng no hay chng .
Tuy vy, li cn nhiu iu khc ngc nhin hn na.
Anh ta v li khch sn c, sau hai ngy bi, nng v hi thi.
Ri nhn vin an ninh Vit Nam n thm anh ta. Phim v cc
t ghi chp b tch thu. Anh ta c yu cu mt cch cng
quyt, khng c vit g ht v nhng iu thy, ngay c
vic k chuyn li vi nhng nh bo ng hng ng chung

192

khch sn. in thoi b ct. Hai ngy sau, xc ng v b b

mt gi ti nh, anh ta bay tr li H Ni. (1)
Phng Nam b khin trch v a mt nh bo
ngoi quc n thm mt khung cnh rt d gy xc ng m
khng c php ca b Ngoi giao. V sau, Gyori v Nam bit
rng b Chnh tr khng ng ngh ca tng Tr. Khng
nhng ngn chn tt c nhng tin tc v hnh nh v cuc tn
cng ca Khmer lt ra ngoi, tng Tr cn c lnh hy
b tt c mi s chun b tn cng tr th Kampuchia. Chin
tranh vi Kampuchia l mt vn ht sc nghim trng nm
ngoi tm tay ca mt tng lnh mn cm chin trng.
Kampuchia khng n c. ng sau Kampuchia m m hnh
nh ca Trung Hoa. Bt c hnh ng no ca Vit Nam chng
li Kampuchia phi cn nhc tht k v n c lin h n cc
vn qun s, kinh t v ngoi giao. Ch trong vng my tun
l sau, Tr c thng chc th trng b Quc Phng -ngi
chi xi nc l mt s ging chc-, y ng ta vo ngi trong
mt vn phng ti ta nh b Quc phng H Ni. Mt vin
chc H Ni gii thch: Vit Nam, ngi ta khng b ging
chc hay h nhc. Mt khi ngi ta lm khng ng nhim v
ca mnh, th c nng ln a v cao hn, n lng cao hn,
v nm mt chc v nghe c v ngon lnh. S phn xui xo,
mt nm sau, tng Tr ngh hu, ri b chc v.
Ngy 31 thng 12/ 1977, ngy Khmer t co cng
khai Vit Nam xm lc, Ng in gi Gyori ti vn phng
v tr li cho Gyori tt c nhhng phim, ct-xt v cc bn ghi
chp bi tch thu. Bng mt thi ha nh, in cho Gyori
thy phn ng u tin ca ngi Vit Nam v tnh hnh mi
pht trin. Lc , nhng tin tc Ty Ninh trc kia nay
thnh lch s. Qua nhng g xy ra trong cc cuc tn st Ty
Ninh, ngi ta cng thy r hnh ng in cung chng
phi n l. Cuc tn cng xy ra ngay trc ngy thm ving
chnh thc u tin ca Pol Pot Trung Hoa, r rng mun
nhn mnh cho Trung Hoa thy tnh cch nghim trng vic
Kampuchia quyt nh chng li Vit Nam. Stephen Heder,
mt hc gi ngi M, ngi phng vn cn b v binh lnh
Khmer nhiu hn bt c mt chuyn vin no ca
Kampuchia, tin rng cuc tn cng vo Ty Ninh ngy 24
thng Chn, do bn hay nm s on ca Khu Qun S pha
ng l mn qu c hai mt: trong nc th l cuc sn

193

ui rng ln nhng ngi b nghi ng theo Vit Nam; v cng

l nhit tm ca cc nh lnh o Khu ng by t vi Pol Pot,
bng cch git cht hng lot ngi Vit Nam. cng l mn
qu Pol Pot mang dng cho Bc Kinh. (2)

Cuc chin b mt
Hi ma thu nm 1977, dn chng thnh ph H Ch
Minh c nghe nhng ngi sng st k li nhiu cu chuyn
khng khip. Nhng ngi t nn ti c M Lai v Thi Lan
em theo h nhng cu chuyn chm git rng rn ca cc
cuc tn cng dc bin gii. Tuy nhin, th gii bn ngoi th
ch bit vn tt, m h v vn nn ny. Vic chnh ph kim
sot hon ton bo ch v ngay c bt ming nhng nh bo
thn hu nh trng hp Sandor Gyori, gip duy tr mt b
mt ngoi giao bn ngoi bnh thng. Bn trong, b Chnh tr
ng Cng sn Vit Nam m thm chun b tr a. Sau cuc
tn cng ca Kmer bn ngy, ngay i pht thanh H Ni
cng cn a tin mng nhn dp ng Cng sn Kampuchia
cng khai ra mt.
Sau nhiu thng vch k hoch, - c tng Gip tham
gia vic ny, thng Mi/ 1977, qun i Vit Nam m cuc
tn cng u tin, - quan trng v khng cng b -, vo lnh
th Kampuchia. Sau khi cho xe thit gip tin su vo tnh
Svay Rieng ca Kampuchia 15 dm, h gi v rt lui. Mt tiu
on b binh Khmer vi vng tin su vo ni a Vit
Nam truy kch. Mt n v xe thit gip khc bc hu, y
chng vo mt ci by nh by chut, vi trm b bt. Tuy
nhin, s thit hi khng lm cho Khmer ngng tay. (3)
C iu ng lu , trong nhng li t co Vit Nam
sau ny, - cun sch en ca ch Pol Pot n hnh hi
thng Chn/78, khng ni g ti cuc tn cng ca Vit Nam
hi thng Mi/77. C l h khng mun ni ti s bi trn
ng k . Trong khi Vit Nam b t co c nhng hnh ng
qun s chng Kampuchia trong nhng nm 1975-76, mt iu
ng ngc nhin l Kampuchia chng ni g n nhng hot
ng ny ca Vit Nam trong ton b nm 1977. Theo cun
sch ny, ch c mt im ng lu l gia nm 1977, Vit
Nam c quyt nh thit lp mt k hoch tn cng rng ln
vo Kampuchia.(4) Tuy nhin cun sch en khng a

194

ra mt chi tit no ca k hoch ni trn. V sau, mt quan

chc Vit Nam tit l vic chun b tn cng chng Pol Pot bt
u t thng 11 nm 1977. Nhng cn b bt mn Pol Pot
Khu ng bt u xy dng kho lng thc b mt trong
rng. Tuy nhin, cha nh c ngy lt Pol Pot. (5)
H Ni c can d g vo m mu lt khng? Vi
ngi Vit Nam, c l h rt mun lm vic . Tuy nhin, cc
nh phn tch tnh bo Ty phng v cc hc gi phng vn
hng trm cn b Khmer c v nhng ngi Vit Nam b
ng Cng sn, cng nh h nghin cu v s li khai ca
nhng ngi b Khmer bt giam ti nh t Tuol Sleng, nguyn l mt trng hc bin thnh nh t ni ting c c
Phnom Pnh-, th khng tm ra bt c mt chng c trc tip
no cho thy H Ni c lin h n nhng m mu chng Pol
Pot. Nu Vit Nam qu tht c trnh n c h thng tnh bo
ca Kampuchia v vt qua c tnh trng c lp ca
Kampuchia, tip xc c vi nhng k m mu bn trong
nc ny th cng vic vn cn c gi b mt. Tuy nhin,
c iu chc chn l t thng Mi/1977 H Ni bc u
thnh lp lc lng khng chin chng Pol Pot Vit Nam.
Trong nhiu cch, nhng cuc tn st Ty Ninh v
nhng k hoch a ra cho thy c s thay i su sc trong
mi quan h Vit Nam-Kampuchia v cng lao mt s cn b
Khmer , nhng ngi trn qua Vit Nam. Mt trong
nhng ngi l Hun-Sen, mt trung on trng tr ca
qun i Khmer , ng dc bin gii, t Krati ti
Kompong Cham. u nm 1977, ng ta c trung ng ra
lnh sn sng tn cng vo ni a Ty Ninh su 9 dm. Cuc
tn cng trn b do cc n v a phng thc hin, c d
tr m ra vo ngy 30 thng Nm, c S on 4 Pho binh ym
tr. Tuy nhin, c vi Trung on trng v i i trng
phn i vic h phi i tin phong. H b bt v b hnh quyt.
Hun Sen l ngi tr nht trong s ch huy, c trung ng tin
tng nht, chn lm ch huy cuc hnh qun. Sau ny Hun
Sen thut li vi Stephen Heder: Nhng ti thy ti khng th
lm c vic ny. Chng c cch no khc hn l rt qun lui
v ko vo rng. Hm l ngy 20 thng Su nm 1977.(6)
Chng bao lu sau ng ta theo Vit Nam.
K hoch tn cng c thi hnh hm 20 thng
Chn. Tuy nhin, c iu mai ma v mt cp ch huy Khmer

195

, sau ny c coi l ng minh chnh ca Vit Nam: Heng

Samrin, bn mi ba tui, ln, en, ngi trng c v m m.
Anh em ca Heng Samrin cng l cn b Khmer Khu
ng. Khng r vai tr ca Heng Samrin trong cuc tn cng
nhng sau ng ta c thng chc ch tch Mt trn ng
s 7 l khu vc dc theo bin gii Vit Min. Nh vy, ng
nhin ng ta l ph ch tch b tham mu qun s Khu ng.
Vi thng sau vic thng chc , ng ta tr thnh ct thu li,
n nhn cn gin d ca Pol Pot khi cc s on ca ng
khng chng c ni Vit Nam. V vy, ng ta phi trn qua
Vit Nam gi mng sng. (7)
Vn Kampuchia to ra hng lot cuc hp gia Vit
Nam v Lin X hi ma h 1977 ti Moscow. Lin x cng c
nhng tin tc v cc hot ng ca Vit Nam chng
Kampuchia. Thng 11/ 1977 mt nh ngoi giao Lin X H
Ni bo cho mt ng nghip n bit cuc khng chin
chng li Pol Pot ang c thc hin. Lc lng ny gm mt
nhm mi hay mi lm ngi cp lnh o trung ng, t
ra c 3 ngi thuc ng Cng sn Kampuchia do Vit Nam
lnh o trc kia.(8) Nh ngoi giao ny khng ni r lc
lng khng chin ny ang hot ng trong ni a
Kampuchia hay c t chc bn trong lnh th Vit Nam.
Ti ma thu 1977, mt s ngi Khmer o thot,
gm c: Hun Sen, Heng Samrin v Bou Thang (sau ny ng
vai tr chnh trong vic chng li Pol Pot) c tp trung
Vit Nam. Cuc tn cng tn bo ca Khmer vo Ty Ninh
hi thng Chn, cui cng, thc y H Ni chn la nhng
gii php khc hn l oanh tc v pho kch vo Kampuchia
nh thc hin t thng Nm/ 1977.
Sau nhiu thng iu tra v xem xt, Vit Nam kt lun
rng nhng ngi o thot khi Khmer ni trn khng
phi l gin ip.
Cuc tn cng ca Khmer vo Ty Ninh to ra
chng c khin c th tin c nhng ngi o thot ny, v
mt s trong nhm h, c bit l Hun Sen cung cp cho
Vit Nam nhng chi tit v cuc tn cng. (9) V nhng tin tc
ny khng c ngi Vit tin tng v khng th kim chng
c nn khng chuyn ln b ch huy qun s khu vc. Do
, khi cuc tn cng xy ra, nhiu dn thng khng c bo

196

v. Sau cuc tn cng t lu, mt cuc hp bao gm 8 ngi

va mi trn thot tho lun v tng lai Kampuchia. (10)
H Ni thy mun chng Pol Pot, cn b sung thm lc
lng qun s. Tuy nhin, trc khi a ra nhng n lc mi
lt chnh ph Kampuchia, -ln th ba h tham d vo
cng vic ny, hai ln trc l chng Php trong thp nin
1940-50, chng chnh quyn Lon Nol vo thp nin 1970,- Vit
Nam mun thc hin mt c gng cui cng y Trung Hoa
ra khi Kampuchia. Mt bc in gi cho Trung Hoa pha ln
nhng li yu cu vin tr v vn ln bc mn cnh co Trung
Hoa v hu qu nu h ng h Kampuchia.

Th nghim nc Bc Kinh
Nh cc quan chc Vit Nam ni vi ti sau ny, mi
n ma thu nm 1977, h khng chc Bc Kinh gia tng ng
h Pol Pot. Hong Tng tin on rng sau khi b l bn tn
b lt , quan h Trung Hoa v Kampuchia yu i. ng ta cho
rng v nh thc dng ng Tiu Bnh li ni ln nm quyn,
c th Trung Hoa ng xa bn cc oan Khmer . Nhng s
kin hi u nm 1977, khi Trung Hoa chnh thc gim vin
tr cho Vit Nam, lm Vit Nam dn dn xa ri vin tng ci
thin quan h vi Trung Hoa. Tuy nhin nhng nh lnh o
Vit Nam cng khng chc Trung Hoa vui g v thi ca
Vit Nam nn Trung Hoa gia tng ng h qun s cho Khmer
bn ny t chc nhng cuc tn cng Vit Nam. Vic
Pol Pot c n tip nng nhit Bc Kinh hi ma thu 1977
v nhng cuc tn cng ca Kampupchia vo Vit Nam khng
che du k lm cho H Ni thm lo lng. Ngy 3 thng
Mi/1977, trong khi Pol Pot tip tc cuc thm ving thng
li ca ng ta Trung Hoa th nh thng thuyt hng u Vit
Nam, Phan Hin c b mt phi i Bc Kinh. Hin yu cu
Trung Hoa xp t mt cuc hp vi Kampuchia nhm tm
hiu v th Trung Hoa trong cuc xung t mi ni ln gia
Vit Nam v Kampuchia. Trung Hoa buc lng phi lm vic
dn xp . Hai k hp gia Hin v i din Kampuchia
Bc Kinh din ra gay gt v v ch. Kampuchia t co d di
Vit Nam xm lc, lt v cp ph. c bit h ln n Vit
Nam thc hin vi v lt bt thnh chng li Kampuchia.

197

Ngc li Hin cng t co Kampuchia thc hin nhng cuc

tn cng tn bo, nhng Hin ngh thng tho lm gim
cng thng dc theo bin gii. Khmer tr li h khng
thng tho g ht trc khi Vit Nam chm dt nhng m
mu lt v cp ph. Tuy nhin, v pha Vit Nam, ngh
ca Kampuchia khng th chp thun c. N ch lm gia
tng thm ti c trc khi ngi xung thng ngh.
Hin cng chng gp may mn g hn khi thng ngh
v vn bin gii Hoa Vit vi Trung Hoa. Trong thng Mi
c hng lot cuc hp ring vi Trung Hoa v ng bin gii
di 797 dm vi Trung Hoa v i cng v vnh Bc Vit, ni
hai nc cng chia x quyn li vi nhau. Nhng cuc hp ny
bt u Bc Kinh t ngy 7 thng Mi, gin on ri tip
tc qua 10 thng trc khi nhiu hnh ng th ch xy ra.
Hi thng Mi, mt tun l trc khi Hin i Bc
Kinh, H Ni cnh co d dt, bng cch cng b cuc ving
thm ca on i biu qun s Lin X. H Ni tung nh
mun ni vi Trung Hoa nu h ng h Khmer th Vit
Nam s tin gn hn vi k th ca Bc Kinh: Lin X. (13)
Ngi ta cng thy, mt thi gian ngn trc cuc thm
ving phi on qun s Lin X, Trung Hoa thc hin mt
bc tin ng k bng cch gia tng vin tr qun s cho
Kampuchia. iu y cng cho thy Trung Hoa c nhng ngi
bn tt (nh Hong vn Hoan, cu y vin b Chnh tr, sau
ny o tu qua Trung Hoa), cung cp tin tc, cho bit Vit
Nam gia tng quan h vi Lin X. (14)
ng vo nhng giai on nghim trng ca lch s, d
Trung Hoa khng c tin tnh bo chnh xc, tung nh h cng
nghi ng ng. Ngy 5 thng Mi, ch hai ngy sau khi Hin
ri khi bn hi ngh Bc Kinh v 5 ngy trc khi tng
Yepishev ca Lin X ti HNi, ty vin qun s Trung Hoa
Phnom Pnh - i din cho b Tng tham mu b Quc
Phng Trung Hoa- k kt th tc trao thit b qun s cho
Kampuchia. l kt qu tha hip vin tr qun s khng
hon li ca Trung Hoa k hi thng Hai/ 1976. S kin ny
kt thc mt cch lng l vic cung cp mt s trang b qun s
hon chnh -t my b m, my truyn tin cho cc chin u
c -cn thit xy dng ba qun chng cho qun i
Kampuchia.

198

 by t r rng hn mi bt bnh vi Vit Nam,

Trung Hoa ct xn dch v hng khng thng trc cho H
Ni. C quan hng khng dn dng Trung Hoa (CAAC) dch
v gia H Ni v Qung ng ( y ni lin vi Hongkong
bng xe la) l con ng chnh ni vi th gii bn ngoi cho
ngi ngoi quc ang sinh hot th Vit Nam, thng
thng ghi tn t hng tun trc. R rng Trung Hoa mun
by t tc gin ca h hn l quan tm ti nhng hot ng
thng mi. Trc vin tng dch v b suy gim, Trung Hoa
ct gim cc chuyn bay mi hai tun ch cn li mt chuyn
m thi, v bt u c hiu lc t ngy 1.11.1997.
Trong khi gia tng kh khn cho Vit Nam, Trung Hoa
tng cng quan h vi Kampuchia. T thng Mi/1977, k
thut vin Trung Hoa thit lp trang b vin thng Phnom
Pnh. Khi h khai thng ng vin n t trc tip v pht
thanh ni lin vi Trung Hoa, l coi nh cng b hi kn v i
vo ngy 10.11.1977, i truyn tin ca ta i s Trung Hoa
ni vi Bc Kinh, l con ng c nht Phnom Pnh ni lin
vi th gii bn ngoi. (16)
Sau khi t Moscow v c 10 ngy, Tng b th ng
Cng sn Vit Nam li i ngoi quc, ln ny ti Bc Kinh.
iu hu nh bnh thng l lnh t ng Cng sn Vit Nam
mun gi th cn bng gia hai bn. Tuy nhin, chuyn i Bc
Kinh ngy 21 thng 11 khng phi l ly giy t tri mnh.
Sau chuyn i mt thi gian ngn, mt nh ngoi giao Vit
Nam gii thch vi ti: ng ch L Dun ging nh v anh
hng L Thng Kit ca chng ti. ng ti tn so huyt ca
k th i u vi h. (L Thng Kit, danh tng i
L, th k th 11. ng thc hin nhng cuc tn cng qua
Trung Hoa trc khi Trung Hoa xm lng Vit Nam).
Tuy nhin, nh lnh o Vit Nam m u cuc tho
lun mt cch khim tn bng nhng li ca ngi Trung Hoa.
ng ta ni vi Hoa Quc Phong: Chng ti l n em ca cc
ng ch, lun lun ng bn cnh cc anh, v chng ti khng
bao gi thay lng i d. (17)
D vy, Dun ch ra rng, d c nhiu quan im khc
bit vi Trung Hoa v nhng vn chin lc rng ln, Vit
Nam khng kch Trung Hoa mt cch cng khai hoc ng
v pha Lin X ph phn Trung Hoa. Tuy nhin, Trung Hoa
cng chng quan tm n vn ny. Dun mun cc nh lnh

199

o Trung Hoa nh rng iu Chu n Lai nhc nh l gip

Vit Nam xy dng x hi ch ngha v lngha v quc
t buc Trung Hoa phi lm. Dun by t lng thng tic ci
cht ca Mao Trch ng, Chu n Lai v Chu c, v ri,
trong mt li pht biu, ng ta ni nhng iu th bo hin nay
l phn nh ng li chnh tr ca Trung Hoa. Dun ni Vit
Nam tin tng Trung Hoa cng quyt khng cho bt c mt
giai cp bc lt no ngng u ln trong c gng lm Trung
Hoa thay i mu sc. (18)
Dun tht bi trong khi c gng thc p Trung Hoa
ngng h tr Kampuchia. Cc nh lnh o Trung Hoa ln n
Vit Nam hip p nc Kampuchia nh b, Vit Nam thc p
x ny tr thnh nc ph thuc bng mi lin h c bit.
Ngay c Hoa Quc Phong cng xc nh cng khai Trung Hoa
vin tr cho Kampuchia chng Vit Nam. Trong ba tic cho
Dun, ng ta ni rng Trung Hoa lin kt vi bt c nc no
b t bn hay x hi ch ngha xm lc, lt , can thip ni
b, kim sot hay c hip, to thnh mt mt trn on kt rng
ri nht chng li ch ngha b quyn ca siu cng.
Dun tr a s thch thc ca Trung Hoa bng cch
tuyn b Vit Nam cng quyt khng cho php bt c bn
quc hay th lc phn ng no, bng bt c cch no xm
phm nn c lp v t do ca chng ti.(19) Hoa th kch
b quyn, Dun th t co th lc phn ng. R rng hai
bn ang n dn vo nhau.
Trong nhng cuc thm ving va qua, Dun v nhng
nh lnh o Vit Nam khc lch s t khc c gng ca
Trung Hoa nhm li ko Vit Nam vo lin minh chng S
Vit. Trong khi ca ngi s gip ca Trung Hoa, h khng
qun cm n nhng nc anh em x hi ch ngha khc, c
ngha l khi Lin X (20). Nhng trong dp ny, Dun lm
cho nc ch nh thm kch ng khng t bng cch nu r
tn Lin X trong li ca ngi ca ng ta. B mt lch s t lu
che du cng thng Vit-Hoa nay l ra. Khi L Dun tr li
H Ni, ng hng xung t mi hin ra r rng.
Tuy nhin, cam kt ca Trung Hoa ng h Kampuchia
ch xy ra sau nhng cuc hp cng thng vi L Dun hi
thng 11/1977. Khi xem xt k li chnh sch ca Trung Hoa
i vi ng Dng, Geng Biao, tng b th qun y trung
ng ng Cng sn Trung Hoa ghi nhn rng trong cc cuc

200

thng tho vi Dun hi thng 11/1977 l s bt ng gia

Vit Nam v Kampuchia khng cn che du c na. Nhng
c gng ca chng ta nhm ngn nga s mu thun gia h
vi nhau tr thnh cng khai t khi Kampuchia gii phng
nm 1975, cui cng chng ta tht bi. Do , ti thng 12,
y ban trung ng ng quyt nh gip Kampuchia, tng
cng sc mnh ca h, lm th no h c th c c th
ng mi khi cc cuc thng ngh b tht bi, c th gii
quyt c vn . (21)
Nhng ghi nhn ca Geng Biao ni trn ch r cho thy
trong khi dnh cm tnh cho Kampuchia, cng nhn gi tr ca
nc ny nh mt phng cch chng li Vit Nam tiu b,
cc nh lnh o Trung Hoa vn cn lu tm ti gii php
thng ngh hn l i u bng v lc. Quan im ny, hi
thng Chn/ 1977, c thy r hn khi Trung Hoa bt khuyn
khch Pol Pot. C l iu ny phn nh nhng ri rm chnh tr
ngay trong ni b ng Cng sn Trung Hoa.
S kin cc nh lnh o c tnh thc dng li ni ln
chung quanh ng Tiu Bnh khng ch l ph chnh sch
qun s ha ca Khmer ; h min cng khi ng h chnh
sch khiu khch Vit Nam ca Kampuchia.

ti lc cm tay Pol Pot

Mt tun sau chuyn ving thm ca L Dun Bc
Kinh, ngi ta khng c g ngc nhin khi thy Trung Hoa ng
h Kampuchia tch cc hn. Ngi c chn m nhim cng
vic ny l ngi thuc nhm cc oan: Ph th tng kim y
vin b Chnh tr Chen Yonggui. ng l ngi lnh o ni
ting x Dazhai thuc tnh Sn Ty v p dng nhng
nguyn tc ca Mao trong nng nghip t tc a phng.
Trong nng nghip, cu chm ngn hc tp Dazhai l cu ni
ting ca Mao. Mc d khng sc nng chnh tr, r rng
Chen l ngi bn thc h ca Khmer v ngi Pol Pot
lng nghe.
Ngy 3 thng 12, Chen bay ti Phnom Pnh, thc hin
chuyn ving thm bt thng 10 ngy. Hm ng ta ti Phnom
Pnh, Tn Hoa x a ra mt bi bnh lun nhan Tnh thn
hu Trung Hoa-Kampuchia su sc v mnh m. Bi bo nhn

201

mnh n lin h lch s gia Trung Hoa v Kampuchia, tip

tc ng h Pol Pot. Vic ng ta i thm vng bin gii nng
bng c Kampuchia thng bo rng ri gy n tng cho
H Ni, nhng bi din thuyt ca v khch Trung Hoa ny
thng c nhc i nhc li mi kha cnh lin quan n
cuc xung t bin gii gia Kampuchia v Vit Nam. D ng
ta c thy chng c Vit Nam tn cng vng M Vt ca
Kampuchia hay khng, ngy 5 thng 12 ng ta cng tuyn b
Trung Hoa gip Kampuchia. (23) ng ta ni: Khng mt
th lc no c th ng vng trn tnh hu ngh Trung Hoa v
Kampuchia, mi mi l ng ch, (24)
C l Kampuchia khng hi lng lm v thi Trung
Hoa cn ngp ngng, khng chu cng khai chng Vit Nam.
Ph th tng Kampuchia Vorn Vet (ch my thng sau ng
ny l nn nhn trong cuc thanh trng ca Pol Pot) tuyn b
trong bui tip tn cho mng Chen: Kampuchia cng quyt
khng t bin thnh mt ch hu v cng khng ri vo
tnh trng b mt t ai v lnh hi. ng ta cng lu khch
rng Cc ng ch Trung Hoa ca chng ta thy tn mt
ch cng quyt ca qun i cch mng... nhn thc hon ton
v y tinh thn hy sinh ca h. i vi tt c nhng g m
Chen thy, ng ta tuyn b rng s tn ty v ch ngha
anh hng qun i.
Tuy nhin, Chen tuyn b ly lm vinh d ng h chnh
sch ca Pol Pot tin mnh trn con ng Cng sn Ch
ngha. Theo ng, cc hp tc x nng nghip ca Kampuchia
ang nm gi mt vai tr quan trng bp s ph hoi ca
k th v cng c chuyn chnh v sn. Chen mnh m chp
nhn rng chnh sch ni tr ca Pol pot l hon ton ng
n. (25)

Mt ng hong c gng u tranh cho ha Bnh

Ch hai ngy sau khi Chen Yonggui ri khi Phnom
Pnh, Pol Pot n mt v khch khc: Ch tch Lo, hong thn
Souphanouvong. y l thi im t by c gng cui cng,
lm trung gian gia Vit Nam v Kampuchia, trc khi H Ni
cho qun tn cng. Mc d Lo lin minh vi Vit Nam v tnh
hnh chnh tr thc t v quyn li chung ca hai bn, h cng

202

lo ngi khi nhn thy s cng thng gia tng gia Vit Nam v
Kampuchia. Khiu Samphan v Ieng Sary ving thm vng gii
phng Lo Sm Na vo nm 1974. V vy, hi thng 11/
1977, khi chnh ph Lo, qua ng ta i s Kampuchia Vn
Tng, dn xp cuc ving thm ca hong thn
Souphanouvong, Kampuchia khng th t chi mt cuc thm
ving cp cao nh vy c.
Ngy 17 thng 12 hong thn Souphanouvong n phi
trng Pochentong Phnom Pnh v c n tip nghim
trang. Cuc hp tc th ca ng hong vi Pol Pot cho thy r
h mun trnh mt s gy cng khai. Ngay c pha
Kampuchia, h cng khng mun thng bo vic Pol Pot tip
ng hong Lo. Sut trong cuc hp cng thng ti dinh quc
khch nhn xung sng Tonle Sap, Souphanouvong thc y
Pol Pot ng lm tan v on kt ba nuc ng Dng
c xy p qua nhiu nm chng k th chung. V sau, mt
quan chc Lo ni vi ti: Nhng Pol Pot chng mun nghe
iu . ng ta ch mun tip tc ni v nhng iu xu ca
Vit Nam. Pol Pot c gng thuyt phc Souphanouvong gn
gi c lp Lo, mt i mt vi Vit Nam. l cuc i
thoi vi ngi ic.
Nhng ng hong , ngi m s nghip cch mng
ca ng lin h mt cch ri rm vi H Ch Minh, -nh lnh
o ng Cng sn ng Dng-, khng mun ri Phnom
Pnh m khng cng b quan im ca ng. Pht biu trong
bui n tip, ng ta ni vi ch nhn rng ng Cng sn Lo
theo ui nhim v rc r ca ng Cng sn ng Dng v
vai k vai vi nhn dn cc nc Vit Nam v Kampuchia anh
em. Tr li s ph phn ca Kampuchia v quan h Lo-Vit
Nam, ng ta ni rng l mt v d v chnh sch thn hu
v lng ging tt m cng l mt v d v quan h quc t ca
chng ta. Mt quan chc Lo hin din trong bui tip tn cho
bit c mt s im lng kh chu bao trm hi trng khi hong
thn Soupha nou-vong c din t. Cc nh ngoi giao c mt
hm ai cng m hi trn v quan chc pha Kampuchia
th ngi yn trong sut bui sut chiu nng nc , ngoi ci
nng ca thng Chp. Trong phn p t ca Khiu Samphan,
ng ta kch xin xo vic Lo lin minh vi Vit Nam v
cho qun i Vit Nam tr ng trn t Lo. ng ta cnh co
rng mi lin h gia hai nc ch c th pht trin v hu ch

203

chung ca hai nc , khng th cho nc khc dng lnh

th ca mnh chng nc khc.
Mc d c s cng thng, ngoi mt, cn hp tc, Ieng
Sary ti tham d bui tip tn do hong thn Souphanouvong
t chc ti ta i s Lo. Theo k hoch, hong thn s p
my bay DC-3 (sn xut hi nh th chin) ti Siem-Rep
thm Thin Thch ni ting, ang b h nt. Mt nh
ngoi giao Lo thp tng chuyn i ca hong thn sau ny k
li, l chuyn i khng th qun c. Phi cng l nhng
thanh nin Khmer tr mi th hun xong Trung Hoa. Khi ct
cnh v h cnh thit l rn tc gy, cm thy khe v cng khi
xung ti t. (26)
Ngy 26 thng 12, bn ngy sau khi hong thn
Souphanouvong t Kampuchia tr v, b trng ngoi giao
Vit Nam Nguyn Duy Trinh dng li Vn Tng trn ng
i Indonesia. Souphanouvong k vn tt cho Trinh v nhng
iu trao i gay gt vi Pol Pot. Trinh lng nghe chm ch
nhng khng ni vi ng hong nhng g Vit Nam ang lm:
cc on xe tng Vit Nam ang tin vo lnh th Kampuchia.
Cuc chin tranh ng Dng ln th ba - m ng hong nc
Lo ht sc mun trnh - bt u. Th gii bn ngoi vn cha
hay bit g.
Mt lc lng ng k, gm b binh, pho binh, s
on b binh s 9 tinh nhu m cuc tn cng ln trn 6 ng
tin qun vo Kampuchia vi hai gng km nhm vo th
Phnom Pnh. Qun b, T-54 v thit vn xa tin dc theo
ng s 1 v ng s 7 hng ti Phnom Pnh. Sau ny
Hong Tng gii thch vi ti, mc ch ca Vit Nam trc
ht l ui chng (Khmer ) ra khi lnh th chng ti v sau
tn cng vo cc s on ca chng, lm cho chng thy
rng chng ti khng phi l nhng k th ng nh chng n
tng, v ni vi chng rng chng ti chn mt gii php
khc vi thng ngh. (27)
H t c nhng mc tiu u tin khng my kh
khn. Cc lc lng b binh Vit Nam c pho binh ym tr
tin vo Kampuchia nh lt dao ct vo ming b mm. Hng
trm lnh Khmer bi git, b thng trong cc cuc hnh
qun tm v dit ca Vit Nam. Ci may mn l nhng ngi b
thng c cng ti Phnom Pnh. Mc d h c a ti
bnh vin nhng h khng trnh khi ri ro. Mt chin dch

204

cho mu c vn ng trong s cn b t i v gia nh sng

vng ngoi th vng v. Tnh hnh khn trng cho
thy nhng di hi m Khmer o lm. Hng trm bc s
thuc giai cp tiu t sn b ui v min qu lm cng vic
lao ng, nhiu ngi b hnh quyt. Bnh vin by gi
c iu hnh bng nhng ngi phn y khoa -nhng cu b
nng dn tr thnh bc s cch mng. Nhng c gng chuyn
mu ca h tr thnh tai ha. (28)
Ch c s chng i yu km nhng khu vc b qun
i thit gip v ha lc Vit Nam bp. Mt gng km tn
cng tin ti gn Kompong Cham -mt thnh ph quan trng
trn b sng Mekong, c con ng i Phnom Pnh. Mt o
qun khc th ti bn ngoi thnh ph Svay Ring. Mt s cc
on qun thm d khc tin vo lnh th Kampuchia p tan
sc phng ng ri rc. Cc n v a phng, gm c s on
4 di quyn ch huy ca Heng Samrin tan tc trc sc tn
cng ca qun Vit Nam.
Cc nh lnh o Phnom Pnh sng s trc sc tn
cng ca Vit Nam v b kch ng trc s tan v lc lng
ca h Khu ng. Nhng h vn cha sn sng tin ti ha
bnh nh Vit Nam hy vng. Ngy 25 thng 12 mt bui hp
c bit c triu tp ti Phnom Penh gm nhng cn b lnh
o Khmer quyt nh gi lc lng ti tng cng Khu
ng, v quan trng hn na, by t phn ng v cuc tin
cng ca qun i Vit Nam bng ng li chnh tr. Vi s
kin qun i Vit Nam chim ng khu vc pha ng
Kampuchia l thi im tt t co H Ni xm lng
Kampuchia trc th gii. S t co cng khai cuc xung t
ny km theo quyt nh ct t quan h ngoi giao vi Vit
Nam. Khmer tung nh khng n vn rt lui cc
lc lng qun s Vit Nam v h thch x dng n ngoi
giao. Chng ti nm c h trc. Nghe tin ny, th gii s
nhy dng ln. l cch cc cn b Khmer ni v nhng
iu h t co Vit Nam.

Vn ln bc mn che du chin tranh

Kiu Minh, b th th nht ta i s Vit Nam ti
Phnom Pnh, c thi quen m u cng vic mi ngy bng

205

cch m i pht thanh Phnom Pnh bit tin tc ch Pol

Pot. Mt bn dch c in trn my rono gi ti cho ta i s
vo bui chiu. Minh, ni si ting Min, thch nghe tin tc
trn i hn l ch ti bui chiu c bn tin bng ting
Php. Bui sng ngy 31 thng 12/ 1977, c vic khc thng
xy ra. Thay v bt u bng nhc cch mng v tin tc th hi
6 gi i pht thanh a ra li thng bo c bit. Chng trnh
bt u bng tuyn truyn chng Vit Nam vi li l khng bao
gi thy trong tnh anh em cc nc x hi ch ngha.
Bi pht thanh ni: Nhn vo hnh ng c c v d
man ca Vit Nam xm lng nc Kampuchia Dn Ch v
nhn dn Kampuchia v ti; nhn vo thi bt thn hu v
xu xa ca chnh ph nc Cng ha X hi Ch ngha Vit
Nam... Chnh ph nc Kampuchia Dn ch quyt nh tm
thi ct t quan h ngoi giao vi nc Cng ha X hi Ch
ngha Vit Nam k t 31 thng 12 nm 1977 cho n khi lc
lng xm lc nc Cng ha X hi ch ngha Vit Nam rt
ra khi vng t thnh ca Kampuchia Dn ch, cho n khi
bu khng kh thn hu gia hai nc c vn hi. (30)
Bn gi sau, quan chc b Ngoi giao Kampuchia n
a co th trc xut, nhn vin v quan chc Vit Nam phi
ri khi Kampuchia trong vng mt tun l. Ngy 3 thng
Ging, Kiu Minh v cc nhn vin khc ri Kampuchia v
thnh ph H Ch Minh trn mt chuyn bay c bit. i vi
Minh, vic ra i y cho thy cn hn l mt bui tin a ngn
ngi. Mt nm sau, Minh li tr li thnh ph Phnom Pnh
gii phng, khi qun i Cng sn Vit Nam lt ch
Pol Pot. Nhn vin ta i s Kampuchia H Ni th gp s
phn khc. Trc khi ri khi phi trng H Ni i Bc Kinh
ngy 2 thng Ging, i s Kampuchia So Kheang m hn mt
quan chc ngoi giao Vit Nam. Hnh ng , do cc vin
chc ngoi giao Trung Hoa ti phi trng quan st thy, v
cng nh nhng ngi khc c xem l thn Vit Nam, ng
i s ny b hnh quyt sau khi tr v Phnom Pnh c ba
thng. (31)
Khmer ng. Th gii cm thy kinh hong trc
li t co ca i pht thanh Phnom Pnh. Cha c ba nm
sau khi chin tranh ng Dng ln th hai chm dt, mt
cuc chin tranh mi trong ni b cc nc Cng sn vi nhau
bng n cng khai, chm dt thi gian ni bng gi v suy

206

on v nhng vn rc ri gia hai th lc cu ng minh.

Bt thn cn cn quyn lc ng Nam i chiu.
Vic tnh ton thi c t co H Ni ca Khmer
qu tht lm cho chnh ph nc ny ht sc bi ri bi v
b trng Ngoi giao Vit Nam mi i thm cc nc ng
Nam , ngh thit lp ngoi giao tt p vi cc nc ny.
Trong khi gia tng cuc tn cng ngoi giao, r rng H Ni
khng tnh n nhng phn ng chung t pha Kampuchia.
Nhng cuc phn cng trc kia ca Vit Nam chng
Kampuchia, bao gm c khng kch, th Khmer m thm
chu ng. Nay ngn n chiu ri vo vic ny bt thn bng
sng ln, soi r cuc chin tranh b mt gia cc ng ch, Vit
Nam vi vng a ra li tuyn truyn, cc lc tn cng Khmer
. Vi mt th ngn ng thch ng vi s ln n gay gt ca
Khmer , H Ni trnh by chi tit v v s ti trng ca ch
Pol Pot v vic h tn cng rt nhiu ln vo Vit Nam,
trc kia c che du rt k trc con mt cng chng.
Khng bit khi no th Pol Pot tham kho kin vi
Bc Kinh hoc Bc Kinh chun b trc hnh ng chng Vit
Nam. Chen Yonggui, ngi t ni, nhn nh v cuc xung t
bin gii ch mi ngy trc , cho rng vic Kampuchia
tm thi ct t quan h ngoi giao vi Vit Nam c th c
xem nh thc y Trung Hoa thc hin thm mt iu g
i vi Vit Nam. (32)
Nhng nh lnh o Kampuchia khng ung cng khi
nhc nh Trung Hoa thc hin tt p li ha vin tr qun s.
Cng phi hn mt nm ri Bc Kinh mi thc hin mt cch
tch cc nhng g h ha hi thng Hai/1976. H cng
khng mt c hi d ng Tiu Bnh khng cam kt g v
cuc xung t Min-Vit. Thng Mi/1977, tr li cu hi ca
bo ch v cuc xung t ny, ng ni: H s gii quyt vi
nhau. iu chng ti mong mun l h thc hin nhng cuc
thng ngh c hiu qu tt. T pha chng ti, chng ti
khng phn xt ai ng ai sai. (33) S thc l ng, ngi m
mt nm trc b Phnom Pnh ln n l tn phn cch
mng, ang cng c v tr ca ng ta trong ni b ng Cng
sn Trung Quc, nh c th thm l do cho Pol Pot by t vi
Trung Hoa mt vic ri. (34)
Nhng nh ngoi giao Trung Hoa H Ni by t on
kt vi Kampuchia bng cch thp tng nhn vin ta i s

207

Kampuchia H Ni khi nhng ngi ny ln my bay Trung

Hoa v Phnom Pnh qua ng Trung Hoa. Tuy nhin, Bc
Kinh cng khng thoi mi khi thy cuc xung t leo thang
mt cch ng lo ngi v s on giao cng khai gia hai nc
ng Dng. Tn Hoa X a tin y nhng li kt n ca
Kampuchia i vi Vit Nam nhng h cng a tin Vit Nam
phn kch li Kampuchia, tuy ni ngn gn. Trong khi mc
nhin c thin cm vi Kampuchia, Trung Hoa mun gii quyt
vn bng ha m hn l leo thang xung t. Trung Hoa vn
cha sn sng cng khai gy p lc vi Vit Nam, bi v mt
iu thy r l ngy 10 thng Ging/1977, h cn k mt tha
c vin tr lng thc hng nm cho Vit Nam. Nh cc nh
phn tch M ghi nhn, vo lc Trung Hoa c th tr hon tha
c nu h cm thy khng bng lng H Ni (35) Trung Hoa
cng tha thun xp t mt cuc hp gia Vit Nam v
Kampuchia -cng chng c ch li g nh cuc hp trc, hi
thng Mi. (36)
Mt cuc thm ving Kampuchia khc c vi vng
xp t. Ln ny, kin ca Trung Hoa c mt lnh t c
ting l nh thng thuyt ha gii mang i, b ng Dnh
Chu. Trung Hoa khng nhng quan tm v s an ton ca
Kampuchia khi i u vi Vit Nam, c u th vt tri v
qun s v s nguy him c hu v chnh sch khiu khch ca
Kampuchia. Lo s chin tranh, thy quan h ca Vit Nam vi
Moscow pht trin ngy mt cch vng chc, Trung Hoa khng
th khng bit ti kh nng Lin X lin h vi Vit Nam
nhiu hn nu Lin X cng khai quan tm n cuc xung t
Vit-Min. R rng l v quyn li, Bc Kinh khng mun cuc
xung t ng Dng vut khi tay h. Tuy nhin, b ng
Dnh Chu, khuyn khch Phnom Pnh tin tng thm na vo
Trung Hoa. B khng ch l v ga ca th
tng Chu n Lai, m ci cht ca ng ta khng khi lm cho
Khmer cm thy vui, ng ta cng l ngi bn c ca ngi
lnh o Kampuchia, thi t Sihanouk, ang b giam lng ti
nh Phnom Pnh. (37)

Ci ui ch ve vy

208

Ngy 18 thng Ging, thp tng bng mt s ng

ngi, gm c th trng Ngoi giao Trung Hoa Hn Nim
Long v nhiu chuyn vin khc v ng Nam , b ng ti
Phnom Pnh. B nhn c nhng li khoa trng che du
nhiu tht bi nghim trng. T ma thu/1977, cc nh lnh
o Trung Hoa thc y Kampuchia m rng nn tng chnh tr
v a ng Sihanouk tr li sinh hot quc gia. By gi, h li
t chi li yu cu khng cho b gp thi t. Bc th ca con
gi thi t, mt v n biu din trong mt i h trng
Paris, Bopha Devi nh b trao cho thn ph, vn cha trao
c.(38) Li ngh ca b vi Kampuchia nn thng ngh
vi Vit Nam gii quyt s xung t cng b bc b. Trong
mt bi din vn c cng khai Phnom Pnh, b ng Dnh
Chu xc quyt mt ln na s h tr ca Trung Hoa i vi 5
nguyn tc sng chung ha bnh nh l nhng nguyn tc cn
bn, qua , tt c mi quc gia trn th gii, gm c nhng
nc x hi ch ngha, c th cn c vo , c gng thit lp
cc quan h gia cc quc gia vi nhau. (39)
Trong p t, ch tch quc hi nhn dn Kampuchia
Nuon Chea bo m vi b ng rng nhn dn Kampuchia
yu nc mt cch hp l v vng chc nht, khng bao gi
khiu khch hay c khiu khch bt c ai. Tuy nhin, mt
cch cng quyt, nhn dn Kampuchia s chin u chng li
nhng hnh ng cp ot v lt , c mc ch sp t
nhng cuc o chnh lt nc Kasmpuchia Dn ch,
chng li nhng hnh ng c mc ch chim dn vng bin
gii, v tt c nhng hnh ng xm lc v bnh trng t
bn ngoi. (40)
Coi nh vic bc b ngh ca Trung Hoa th vn
cha , Phnom Pnh thc hin thm mt bc khng cn
thit, h l s ph phn Trung Hoa trong khi b ng vn cn
Kampuchia. Vo chiu ngy 20 thng Ging, ngay sau khi b
ng ri th i Angkor trn ng tr v nc, i pht
thanh Phnom Pnh a ra mt bi bnh lun nhan Nhn dn
Kampuchia cng quyt gi vng nn c lp, T ch, T tin,
phn bit r Bn v Th trn ton th gii.
Kampuchia l mt nc nh v ngho, dn c tha
tht. Tuy nhin bi bnh lun xc quyt di s lnh o ca
ng Cng sn Kampuchia, nhn dn rt can m. Trc s
vin tr ng k ca Trung Hoa, nhn dn Kapuchia chin u

209

chnh l do c gng ca chnh h. i u vi s xm lng

v bnh trng ca Vit Nam, Kampuchia cn bn hu nhng
ch vi ai i x vi Kampuchia trn s bnh ng. Bi bnh
lun m ch sc p ca cc nc bn mnh hn: Chng ta
phn bit bn tt v bn xu. Chng ta tn trng v yu mn
nhng bn b tt, nhng ai tn trng c lp, quyn cai tr v
ton vn lnh th ca Kampuchia, nhng ai i x ngang chn
(bnh ng) vi chng ta. Tuy nhin, tiu chun bng hu
khng t trn cn bn gip vt cht. Tnh bn hu t
trn nguyn tc bnh ng, tn trng ln nhau, trn tnh cm
on kt ph hp vi nguyn tc tn trng v bo v quyn hn
mi nc, d ln hay nh, mi nc t iu hnh sinh hot ca
nc vy... (41)
Pol Pot xem thng quan im hp hi ca Bc Kinh.
Ma ng nm 1977, Trung Hoa quan tm n ci c gi l
chnh sch ha du ca chnh quyn Carter i vi Moscow.
Bc Kinh thy khng nn khiu khch Moscow bng cch cng
khai ng h Pol Pot chng li Vit Nam. Tuy nhin khi
Kampuchia by t phn ng, c th nguy hi n lin minh
quan trng nht ca h ng Nam , Bc Kinh quyt nh t
b thng li chin thut bo tr thun li chin lc. C th
nhng phn t t khuynh trong ng Cng sn Trung Hoa cng
min cng gy p lc vi ng minh cch mng v s khc
bit chin thut.
Nhng quan tm khc, chng hn nh s gia tng SVit hp tc, Lin X tn cng tuyn truyn vo Trung Hoa v
chnh sch ng h ca h cho Kampuchia, v vn thiu s
ngi Hoa ang c tr Vit Nam -phi tranh lun t b th
ng trung lp ca h, y vin b Chnh tr Grigory Romanov
thc hin chuyn i bt thn ti H Ni v thnh ph H Ch
Minh hi gia thng Hai. S vic ny tip ni li pht biu ca
Vit Nam ngy 21 thng Hai cng khai t co Trung Hoa. Mt
bi bnh lun ca i pht thanh H Ni t co c mt th lc
v danh dng Kampuchia chng VIt Nam. Vic x dng
nhng danh t ba t mi vi Trung Hoa, nh l bn phn
ng quc v quc t gip cho chng n (Kampuchia)
xy dng v tp hp mau chng hng chc s on trang b
pho binh hng nng v my bay m trc Kampuchia
khng c. (42)

210

V b Pol Pot lp mu hay v Vit Nam ti hoch nh

k hoch qun s, Bc Kinh vi vng t b c gng thng
tho vi H Ni. Trong khi tu ch hng ca Trung Hoa bt
u chuyn xung cng Kompong Som i pho 130ly tm xa,
sng chng chin xa, v xe li nc, Bc Kinh t ri b thi
trung lp. (44) Trong bi din vn c ngy 26 thng Hai, th
tng Hoa Quc Phong chnh thc khc t iu h khi
xng trc l Nm Nguyn tc Sng chung Ha bnh. ng
ta ni, r rng l vi Vit Nam trong tr Khng mt nc no
c th mun lm tiu b trong vng hoc t nh kin ca
mnh ln ngi khc. D i x ngang chn nhau (bnh ng)
hoc tm cch lm b ch l tiu chun hng u, qua chng
ti mun ni vi h rng khi no h c th sng theo nm
nguyn tc sng chung ha bnh. (44)
u thng Ging/1978, trong khi chin tranh tuyn
truyn l phng cch c Phnom Pnh v H Ni ht lng
theo ui, th cc b phn ca ba s on trung tm di quyn
ch huy ca ba ngi ch huy dng cm Khmer - B trng
Quc phng Son Sen, Ch huy trng khu Trung Tm Ke Pauk
v ch huy trng Khu Ty Nam Ta Mok bt u di chuyn v
pha ng. Tuy nhin trc khi cc s on ny ng vi
qun i Vit Nam th h li c lnh rt v v tr c.
che du s tht bi u tin, Khmer tng cng
cng tc tuyn truyn, cho rng vic qun Vit Nam rt lui l
mt thng li lch s v i ca Kampuchia. Ngy 6 thng
Ging c tuyn b l ngy lch s, ngy ghi m nt ch
khi qun i Vit Nam hng mnh b qun Khmer ct
lm nhiu mnh. k nim chin thng ny, cc nh n cng
ng phc v thm mt da cm cho cn b Phnom Pnh.
Nhiu cu chuyn c thut trong cc bui hp ng ngi
m t cc chin s anh hng dit hng chc xe tng Vit
Nam, p tan chng n nh p v da ng cm vy. (45)
Tuy nhin, chng bao lu sau l chin thng l mt t
git ngi mi. Lnh o trung ng l lun nu Vit Nam
thnh cng trong vic xm nhp su vo lnh th Kampuchia
25 dm v hng ngn ngi trn chy qua Vit Nam, l do
chnh quyn khu ng hon ton phn bi. Ch mt thi gian
ngn sau cuc xm lng ca Vit Nam th t lnh S on 4
ca Khmer b mt nhn vin an ninh a phong trung
thnh vi Pol Pot bn cht. (46)

211

Bng ging iu xuyn tc quen thuc, i pht thanh

Phnom Pnh tuyn b nhim v mi by gi l bo v vn
phng v cc b bng cch dit tr k th c ci li bn
trong cng nh k th xm lc bn ngoi. Nhn dn phi
bng mi gi, loi tr ra khi u c mnh tt c nhng tn d
do x hi quc, phn ng, phong kin, t bn li cng
nh tt c nhng giai cp p bc khc... t b nhng quan im
v trch nhim... t b mi th t hu, quan im chim hu
ca ch ngha c nhn... v xy dng t nc vi mt tc
v cng mau l... (47) Th hin chnh sch ny c ngha l lm
vic nhiu gi hn, n t i v gia tng pht gic nhng phn t
c t tng sai lm. Kh khn nht l ti nhng tnh b Vit
Nam xm nhp.
Mt t thanh trng mi v tn c - hu ht nn nhn l
nhng cn b Khmer v gia nh b nghi ng - bt u t
thng Ging 1978, t n cao im trong cuc chng i bt
thnh hi thng Nm v sau mt cuc tn st ln lao. Tn ao
ph ng du cuc thanh trng m mu ny l tn thn cn
c Pol Pot tin tng nht, cu lnh o Cng Sn Ta Mok,
mt tn nng dn cao lu nghu, hi u v mt sc. Tn ca y
tr thnh mi kinh hong ca ngi dn v binh lnh ca y l
nhng tn tn c nht. Di quyn ch huy ca y, qun i khu
Ty Nam tha thch git ngi pha ng Kampuchia, ri sau
lan trn ra c nc, tr thnh mt ch gia tng vy hm
dn lnh, tip tc sn tm nhng k th cn trn trnh. (48)
Trong khi ch Pol Pot thc hin cuc thanh trng
mi cp, xy dng v tp hp lc lng v trang li th cc nh
lnh o Vit Nam lo chun b chin u.

K hoch ca H Ni i vi Kampuchia
K t ngy thng nht t nc nm 1975, mi ma
ng cc nh lnh o Vit Nam thng ri H Ni lnh v
sng m vo min Nam nng m. H i thm cc nh my,
cc hp tc x, cc n v qun i, em li cho mng nhn
dp tt Nguyn n v ni mt cch t ho v nhim v huy
hong xy dng x hi ch ngha. Nhng cuc thm ving ny
cng dnh cho h nhng ngy ngh ngi ni vng c kh hu
tt. Tuy nhin, nm 1978 th khc hn. Min Nam khng ch l

212

ni lui v ngh ngi m cn l ni hot ng na. Cui

thng Ging 1978, cc y vin b Chnh tr ng Cng sn VN
hp ti thnh ph H Ch Minh kt thc mt lot cc bui
hp quan trng. Vic Khmer on giao lm cho h b kch
ng. Cuc xung t Vit Nam ht sc du kn th nay xut
hin trn nhng trang u bo ch th gii, v iu hon ton
bt ng l Vit Nam b t co m mu nut trn nc lng
ging nh b. Ngi anh hng ngy hm qua chin u chng
quc th ngy hm nay b gn cho vai tr l mt tiu
quc.
Cc lnh t trong b Chnh tr hp b mt, xem xt li
kt qu cuc tn cng Kampuchia hi thng 12/1977. H
lm cho bn Khmer tht in bt o, tuy nhin, khng c
chng c g rng chin thng ca h c th lm nguy hi ti vai
tr lnh o ca Pol Pot. Thnh qu qun s ca Vit Nam
khng to ra ng c o chnh Pol Pot cng khng c g thch
thc ti vai tr lnh o ca y. Nhng Vit Nam thnh cng
trong vic ko v vi h su chc ngn ngi t nn
Kampuchia. Sau nm 1975, ba trm ngn ngi t nn
Kampuchia, Vit Nam v Trung Hoa trn chy khi
Kampuchia ti Vit Nam. H Ni gi im lng vic ny. Nay
lot ngi t nn mi ny, theo chn qun i Vit Nam trn
chy khi Kampuchia, tr thnh mt chng c mi cho th gii
thy r thm ch Pol Pot Kampuchia. Cao y T nn Lin
Hp Quc c yu cu gip cho nhng ngi t nn ny.
Thng Ba nm 1978, ti i thm tri t nn Bn Sanh
tnh Ty Ninh, tri dnh cho nhng ngi t Kampuchia mi
trn sang. Tri l mt vng t bi kh cn vi nhng cm
nh vch tre lp l. Cuc gp g khng c sp t trc vi
ngi Kampuchia y cho ti thy r h thuc mt loi ngi
t nn khc bit. V pha Vit Nam, trong tr h khng c g
khc hn l v nhn o m h dnh cho nhng ngi t nn
ny mt ch nng thn. Ti hi mt c gio tr do pha Vit
Nam gii thiu ni chuyn vi bo ch v nhng iu c c
ang xy ra trong x Kampuchia: C c mun v li
Kampuchia khng? C ta tr li bng mt th ting Php
khng si lm: Vng, khi ton b t nc ti c gii
phng. Ai gii phng? Trc thi khng c thoi mi
ca quan chc Vit Nam, c ta tr li: Ti sao? Qun i Vit
Nam. C l c ta khng bit vic qun khng chin

213

Kampuchia ang c thnh lp ti Vit Nam. Tuy nhin,

nhng ngi Khmer khc trong tri ni ring vi ti vi ngn
ngi lnh mi, n ng v n b t tri Bn Sanh c a i
chin u chng li ch Pol Pot. Do , trong khi Cao y
T Nn LHQ bt u chng trnh nui n ngi dn trong tri
th qun i Vit Nam c gi lm ngi Khmer. R rng
Vit Nam ci tin ngay c t tng Mao v chin tranh nhn
dn, trong , du kch vi dn cng ging nh c trong nc,
c dn gip .
Trong cuc hp thng Ging, L c Th, mt ngi
trong B Chnh tr ca Kampuchia c, nm vai tr lnh o
cuc tho lun thc hin nhng bc mi trong vic i u
gia Vit Nam v Kampuchia.
Nhng cuc tho lun gay gt vi cc nh lnh o
Trung Hoa hi thng 11/1977 thuyt phc L Dun rng h nh b trng Ngoi giao Nguyn C Thch, c tham gia bui
hp, ni vi ti sau ny: - dng Pol Pot chng li chng ti.
Quyt nh ca Khmer ct t quan h vi Vit Nam ch
hai tun sau khi mt y vin b Chnh tr Trung Hoa thm
ving Kampuchia, thc y Vit Nam chun b can thip ln
hn. Thch ni: Trong khi Pol Pot ct t quan h ngoi giao
vi chng ti, chng ti bit Trung Hoa chun b chin
tranh. V vy, chng ti phi xem xt ht mi mt. Mi mt
l s chun b qun s v quan h ngoi giao rch nt vi
Hoa K v cc nc khng Cng sn ng Nam . n
lc Vit Nam phi hp p lc qun s v cng khai ku gi
nhn dn ni dy chng Kampuchia. Vic chun b bt u
bng cch thnh lp lc lng khng chin Khmer trong khi
Vit Nam c gng ti lp quan h ngoi giao vi Pol Pot.
Hai tun sau, Vit Nam ngh mt bn d tho hip
ngh. Ngy 5 thng Hai/1978, i pht thanh H Ni ngh ba
im vi Kampuchia, ku gi hai bn cng rt lui xa ng
bin gii khong ba dm, k mt tha c bt tng xm c
quc t gim st. Mt quan chc Vit Nam sau ny ni thm
vi ti: Chng ti bit Khmer chng bao gi chp thun
ngh , nhng t ra chng ti cng c th ti cho h l t
chi thng ngh. ngh ca Vit Nam c ph bin mt
cch rng ri v Lin X ln ting ng h ngh ny cho rng
l ngh hp l nht. Y nh Vit Nam mun, Phnom

214

Pnh t v khinh mit ngh ny, cho l c e da

Kampuchia v lm thay i sai lc nhn quan ca th gii.
Cui thng Ging/ 1978, tng Grigoriyevich
Pavlovsky, ch huy trng lc-lng lc qun Lin X n Lo
trn mt chuyn bay c bit thm ving thn hu. B
trng Quc phng V Nguyn Gip bay ti Vieng Say, pha
bc Lo, b mt hp vi Pavpovsky xem xt li tnh hnh
Kampuchia. Nhiu nm sau, mt quan chc Vit Nam k li
vi ti, li khuyn co ca tng Pavlovsky l lm nh Tip
khc. Trung Hoa khng sc ti Kampuchia gip
nc ny. Vit Nam c cho nhiu on chin xa nh thng
vo Phnom Pnh v lt ch Pol Pot, ging nh phng
cch trc y qun i Lin X lt Alexander Dubcek
Prague nm 1968. Gip trnh khng lm theo ngh . Quan
chc ni trn ni vi ti Vit Nam gii quyt vn theo
chnh phng cch thch hp ca h.

S hnh thnh Qun Gii Phng Khmer

B chnh tr hp mt ln na hi gia thng Hai vng
ngoi thnh ph H Ch Minh, ti mt vng bit lp trc kia
l Hc vin Cnh st ca ch Thiu. Cuc hp nhm nghin
cu nhng vn then cht trong k hoch thnh lp ng
Cng sn Kampuchia v t chc khng chin chng Pol Pot.
Mt thi gian ngn sau cuc hp, L Dun v L c Th hp
ring vi nhhng cn b ng Cng sn Kampuchia sng lu
vong Vit Nam t nm 1954 v nhng ngi mi trn khi
cc cuc thanh trng ca Pol Pot ang nng nu Vit Nam.
(49)
Theo Hip nh Genve, khong vi ngn ngi Khmer
tp hp ti H Ni. S ng tr li Kampuchia tham gia
cuc khng chin chng M. C mt chc ngi cn li Bc
Vit Nam. Mt s t sng st sau chin tranh v sau cc cuc
thanh trng. V th, s ng vin c nhm ng vai tr
lnh o hi thng Hai ch l mt nhm nh sng st. l cc
ng Pen Sovan, mt cn b 45 tui, nm 1954 n Bc Vit
Nam cng vi hng ngn ngi khc, theo hc trng ng v
qun s H Ni v ng lon thiu t trong qun i Vit Nam
CS. Chan Si v Khang Sarin, nhng thiu t trong qun i

215

Vit Nam CS; Tang Saroem, mt ngi Khmer lu vong, ang

lm gim th m than Hn Gay, Keo Chanda, pht ngn vin
chng trnh Khmer ca i pht thanh H Ni; Chea Soth,
bin tp vin Thng tn x Vit Nam. Cng vi h l nhng
ngi trn t Kampuchia sang, cc cn b chnh tr nh Heng
Samrin, Yos Por, Hun Sen v Bou Thang.
Li ra t nhng vn phng v danh v t trong tri t
nn, bt thn h c trnh din trc cc nh lnh o chp bu
Vit Nam, nhng ngi trc kia h ch thy trn tranh nh m
thi. Nh vn may, h tr thnh nhng nh lnh o ca nc
Kampuchia mi ang cn trong bo thai. L c Th ni vi
h rng n lc phc hi quan h v hp tc c gia hai
ng Cng sn Vit Nam v Kampuchia, pht trin cu trc
chnh tr v qun s ca phong tro khng chin mi cho
Kampuchia. (50)
Sut trong thng Ba/1978, thm tri t nn Khmer, ti
gp mt trong nhng ngi lnh o nh th m khng r vai
tr ca h trong chin lc ca Vit Nam. Khi on truyn
hnh ang quay phim mt ph n ni v i sng di ch
Pol Pot; hng trm ng bo ca b ta ang t tp chung quanh,
ti ln ra ngoi ni chuyn vi vi ngi Khmer m khng c
ngi Vit Nam i km ti. Thong Pak, mt quan chc ca ch
Lon Nol c, ni thm vo tai ti v mt kha hc chnh tr
bui ti chun b chin u chng li Pol Pot. ng ny ch
cho ti thy mt ngi ln, mp, i ci m ci qun i:
Chnh ng ta, ng c. ng ta l ging vin chnh tr.
Mc o trng ngn tay, qun kaki, dp nha, khun mt
trn. ng c hi c v e ngi mt cht khi ti ti gn
hi v cuc i ca ng. ng ta ngi ngng khi ni chuyn vi
ngi l. Mc d ng ta c v l ngi Vit v c b tch nh
cn b Cng sn Bc Vit Nam, nhng ng ta l ngi c dng
mu Khmer trm phn trm, mt cn b c ca ng Nhn dn
Cch mng Kampuchia. Ging nh hng ngn cn b ng
khc, ng ta ti H Ni nm 1954 theo Hip nh Genve. Nm
1971, ng ta tr li Kampuchia tham gia cuc khng chin
chng Lon Nol. Tuy nhin, ch trong vng 3 nm ng ta phi
chy tr li Vit Nam trn trnh cuc thanh trng ca Pol
Pot. Sau ba nm sng nh mt nng dn trong mt lng ng
bng sng Cu Long, c ni, ng ta quay tr li theo ting
gi ca Cch mng. Nhim v ca ng ta l hun luyn cc tn

216

binh v cn b trong s nhng ngi t nn chng li ch

Pol Pot. Ba nm sau na, Phnom Pnh, ti khm ph ra Yos
Por, ngi lnh o Mt trn on kt Cu nguy Quc gia
Kampuchia mi (Kampuchean National United Front for
Salvation- KNUFNS), ngi c n ci cng quyt, mc b
qun o mu sng, eo ci ng h vng to, chng ai khc hn
l ng c tri Bn Sanh; khc hn vi iu mong mun
tr thnh mt nng dn trong vng ng bng sng Cu Long,
ng ta tri qua ba nm H Ni trc khi nhn nhim v ny.
Ch bn thng sau khi ngoi giao vi Kampuchia b ct
t, mt lot cc tri b mt c dng ln min Nam Vit
Nam hun luyn cho du kch Khmer. Cc nh lnh o H
Ni thc hin nhng iu h cho l tt p nht. C iu mai
ma l trong khi chun b cuc gii phng th hai cho
Kampuchia, h lm y nhng iu m k cu th h
lm - Hoa K v ch Thiu li. Hc vin cnh st Th
c, cch ly bi nhng bc tng cao c ro km gai vng
ngoi thnh ph H Ch Minh, tr thnh cn c chnh v b
mt khi ng Cng sn Khmer cn s sinh. Nhng cn c qun
s c ca M Xun Lc v Long Giao gn thnh ph H Ch
Minh v cn c trc thng V Thanh ng bng sng Cu
Long, b mt tr thnh nhng cn c mi m ra cuc chin
b mt chng Pol Pot.(51). Ngy 22 thng T/1978, Binh on
th nht ca qun i khng chin c trao quyn trong mt
bui l b mt. (52) Ti cui nm 1978, vi binh on nh th
sn sng tham gia vi qun i Vit Nam trong cuc tin cng
chng li Kampuchia.
Cng vi s chun b b mt, H Ni cng gia tng b
my tuyn truyn. Trong khi bo ch v i pht thanh Vit
Nam a ra v s bn tng trnh v nhng hnh ng sai lm
ca Khmer , m rng ca cho bo ch ngoi quc. Trong
khong hai nm sau khi ti ri Saigon, ch c hai ln ti ti
Vit Nam v th mi v in tn ca nc ch nh. By gi th
mi c ba thng ti li c mi tr li y. Chng bao lu sau
khi ti ti H Ni, ngy 4 thng Ba/ 1978, cc quan chc Vit
Nam cho ti thy r mc ch ca chuyn i ny l bit ton
b vn Kampuchia. Ti khng mun tm thm cc quan
chc trong y ban K hoch Nh nc hoc thm ving cc
hp tc x lu vc sng Hng H. Phm vn Cng, mt
quan chc c nhim v hng dn cc on bo ch thm ving

217

Vit Nam ni vi ti: Anh phi hiu mt cch r rng ngun

gc vn ca chng ti vi Kampuchia.
Ngi c H Ni chn dng mu mo trong vic
x dng chin tranh tuyn truyn chng ai khc hn l th
trng b Ngoi giao. Ngy 5 thng Ba, ng ta mi ti v hai
nh bo chu u -Roland Pierre Paringaux ca bo Le Monde
v Karel Van Wolferen ca NBC Handelsblad ti n cm ring
v ni chuyn. Li mi ny lm ti nh li nhng k nim c
vo mt sng th by nm 1974-75, ti tm ng ln vo tri
David trong phi trng Tn Sn Nht Saigon c lnh gc
rt cht ch. Theo Hip nh Paris 1973, cc cuc hp bo c
t chc hng tun do mt i t Vit Cng mc b xanh l
cy ch ta. Mc d i din Vit Cng ca Chnh ph Cch
mng Lm thi Saigon kh khn trong vic duy tr cuc
ngng bn - mc tiu gi ca h - bo ch c mi n ung
tr, nc ngt, v i khi c ung ru hiu La Mi.
Ngi thng hp v ung ru vi bo ch l i t Giang,
ch nhn ba tic mi chng ti ti hm .
Hai g m su, mt nh nh ht nt v sng, Giang c
v hi m, mc o trng, trng gi dn. ng ta ni thng tho
c ba th ting Php, Anh v Ty Ban Nha - mt thi ng ta
phc v ti ta i s chnh ph Cch mng Lm thi Cuba.
ng ta c v du dng, che du c nt hc hc trong cuc i
cch mng gian kh. R rng y l c hi gp ngi bn c
ti nhng ngy Tn Sn Nht. Trong ba gi lin, mt mnh
ng ta ni ti nhng iu ng bun v cuc xung t huynh
tng tn v nhng li kch chua cay Pol Pot, v c nhng
ngi ngoi quc ng ng sau ng h ng ny. Giang tit l
mt s s vic xung t m trc kia cha ai ni ti.
Ti thnh ph H Ch Minh, mt ngi c nhim v
tip xc vi bo ch ngoi quc, Bi hu Nhn, a ra tm v
du lch trng:
ng c th i bt c ni u dc theo bin gii Min
Vit, n khi ng tha mn nhng iu ng bit v vn ny
th thi. Nhng li mi cng khai nh vy, r rng l mun
t kt qu ti mc ti a i vi nhng nh bo cn bi quan,
bit rng Vit Nam chng c g du h ht, cho h bit s
thc v nhng nn nhn ca cc cuc tn cng ca Khmer ,
v khng nh Pol Pot t co, khng c g gi l Vit Nam
mun bnh trng c.

218

Tnh Ty Ninh l ni ng nn nng ti hn ht.

Thnh ph ri rc vi nhng chi tm tr -st trn va h thnh
ph, k nhng cng th, v trn t t ca nh dn. Pha bc
thnh ph, cch bin gii Kampuchia vi dm l lng Tn Lp,
vi nhng dy nh tranh vch t b chy ri, nm dc hai bn
con ng t. y l chng c cuc tn cng ca Khmer
su thng trc. y l ci lng Sandor Gyori b tch thu
phim nh chp v cuc tn st ca Khmer . By gi chng
ti ni chuyn vi b Nguyn Thi C khng kh khn g, b l
mt trong s t ngi sng st trong lng. B ta khc nc n
khi k li cuc tn st. Ngoi tr ngi anh (em) b thng
trong cuc tn cng, by ngi trong gia nh b u b git. B
cng nh ngi anh (em) nm chui vo ng xc ngi v gi
v cht.
Dc theo bin gii, chng ti cn thy nhiu lng mc
hoang tn, nhng rung la b hoang, v hng trm ngi m.
Chng ti nghe nhng ngi sng st thut li nhng cu
chuyn dng di v nhng ti c nh thi trung c. Tr c ti
chng cn nghi ng g v s thc cuc xung t cay ng m
lu, Vit Nam mun du kn th gii. D c cho rng H
Ni sp t chng by cho bo gii th nhng chng c ny
cng qu r rng.
Tuy nhin, tt c nhng iu ti thy hm cng
khng cho ti bit mi y c nhng cuc tn cng ln bng
mc cuc tn cng nm ngoi. S thc, ti thm nghi ng
by gi ch ng l pha Vit Nam. Du sao, ai c th gii
thch c ti sao by gi chng ti c th thnh thi khi ng
st bin gii. Nhng du xch chin xa trn con ng t gn
bin gii tnh Ty Ninh vi Kampuchia v mt chic xe vn ti
nh binh ch y bp ci u st bin gii - r rng l ch
tip liu cho binh s- nhng th cho thy qun i Vit Nam
tin su vo ni a Kampuchia nhng ni c th tin
c, h y mt cordon sanitaire -hng ro y t - vo bn
trong lnh th Kampuchia. Tnh hnh ny to cho ngi ta lng
tin v an ninh, c th a gii bo ch quc t ra tn bin
gii xem xt chng c s cp bc ca Khmer .
iu nghi ng Vit Nam ngng chin tranh tuyn
truyn c chng minh trong chuyn thm lng An Ph
thuc tnh Chu c. R rng l lng va b Khmer pho
kch v tn cng hai ngy trc . Du hiu ca s tn ph

219

cn r. Dn lng ang kim tm c ca h trong nhng cn

nh b hoang sau khi c a n ni tm tr.
Tuy nhin, c ai quyt nh cho cc nh bo tiu t
sn a i tm cm gic, bit mt cht hnh ng ca h. Mt
vi ngi trong s chng ti hi bi quan v vic cc tri pho
ang rt trn u khi n t bn pha lnh th Kampuchia bn
sang. Mt lc sau, ngi thng dch vin ca ti - i theo t H
Ni, tn Hunh vn Tm - gi: Chng ta ti ba lng, c th
thy h ang nh nhau. Chng ti c cho mn ng nhm
v biu hy nhn vo hng cy bn kia cnh ng la. Ch l
bin gii vi Kampuchia. Mt ngi lnh Vit Nam i theo
chng ti ng bn bi tre, ni vo my truyn tin ng ta mang
trn lng. Bng nhin, ng ta la to ln: Xung hm ngay.
My giy sau c ting tri pho bn i t pha sau lng chng
ti, tip sau l ting n rt v c ting n pha hng cy
chng ti ang quan st. Ting ngi s quan cau c: Bn
Khmer ang tn cng. ng ta chng lu tm np n. Ri vi
lot n bn ti v ting sng n. Chng ti li c yu cu
np n. Mt tri n khc rt trn u chng ti v n pha
hng cy.
Chng ti ci v cho rng l c gng ca h mun
gy n tung cho chng ti. Mt quan chc i theo chng ti t
thnh ph H Ch Minh mt di ra. Tnh hnh thit l t hi v
Pol Pot chng phn ng g bn pha Vit Nam c c m mt
cuc tn cng khc trong khi cc nh bo ang c mt y.
Chng ti bit ra iu y th qu tr.
Cha ti mt trm dm pha trc, mt ch khc trn
bin gii, mt trn chin thc s ang xy ra nh ui qun
Khmer ang m cuc tn cng.
Ba ngy sau, ti khch sn thnh ph H Ch Minh,
ti li c Tm nh thc dy bt thng. Tm bo cho ti
bit trong vng mt gi na, cc nh bo phi c mt ti phi
trng Tn Sn Nht i thm mt ch cha c thng bo.
Mt s ng nh bo ang phi trng Tn Sn Nht,
c cc nh bo phng Ty, Cuba, mt ton quay phim ngi
Ba lan, mt s phng vin nhip nh v quay phim Vit Nam.
Tt c i H Tin. Tim ti mun ngt xu khi thy phng tin
di chuyn. N ging nh mt con qui vt thi tin s: Mt
chic trc thng Chinook x xc. Mu sn l cy bc. Ch
c ci nt v cn li trn chic my bay hng nng c k ny

220

ca qun i M li sau khi rt i l du hin ngi sao vng

ca khng qun Vit Nam trn thn my bay. Hai ci ca s
l hai ci l. My s giy in xon vo nhau treo lng l trong
thn my bay. D sao th ri my cng n, chng ti c nng
ln khi bi p. Ti nhn xung nhng hng my bay khc
nhau cn li, trng en i v ging nh loi th n tht. l
di sn ch Sam li cho nc Vit Nam X hi Ch ngha.
Chng bao lu chng ti bay trn cnh ng sy, l ch
nhng h bom v n pho, v mu xanh rp ca ng bng
sng Cu Long -chng cht nhng con kinh mu nu. Gi mt
t cc ca s h tt vo. Nhng ca s h ny gip chng ti
thy mt t bn di r hn l qua nhng ca king y vt
bi v du. Sau khi ngng ly thm du xng Cn Th, th
ph vng ng bng, chng ti bay i H Tin.
Ti nhn xung phi trng Cn Th hoang vng, mt
trong nhng phi trng ln nht do M xy dng Vit Nam.
Nhng chic A-37 do M ch to cha y bom, gm tht ri
khi phi o, chc chn l vi nhim v tn cng Kampuchia.
Ti li cm thy mai ma trc ton b nhng vic nh th. Ch
mi ba nm trc, Hoa K chin u chng Kampuchia i
in cho H Ni. Hi y b trng Ngoi giao Kissinger
chng tin L c Th khi Th ni rng ng ta khng kh
nng gy nh hng vi Khmer . (53) Ni cho cng, khng
phi l Cng Sn Kampuchia do Vit Nam ra hay sao?
Tm tt cuc hnh trnh ca chng ti, gm c trm
dng chn H Tin, c v trn tm bn d chin M bc
plastic. Nhng gi y th khng cn ngi s quan M ni
ging rn rn ca bang Texas hng dn cuc hnh trnh v v
tr ch qun c nh du bng bt ch khng phi l Vit
Cng hay Cng sn Khmer -ni theo kiu cc s quan M thi
- nhng li l qun Pol Pot ca nc Kampuchia Dn ch.
By gi l cuc chin mi nhng ngi ta cn x dnh phng
tin chin tranh c.
Phi trng H Tin vng ngt. Ct khi trng ca nh
my Xi mng bc cao trong bu tri xanh. cui ng bng,
nc ngt v bnh qui c by ra trn mt ci bn ph khn
trng mi bo ch. Ti nc Vit Nam Cng sn, chng c
vic g c thc hin m khng c s tip i ca a phng.
V di nh nng mt tri gay gt, nn my chai nc cam lt
lo cng c ngi ta hoan h lm.

221

Sau khi thiu t Hong Chu ni tm tt v cuc tn

cng ca Khmer , chng ti vo thnh ph H Tin. Trc
kia, th trn ny ng nght vi chng ba mi ngn dn, th
nay hon toan trng khng. Nh ca, tim qun u kha ca
ht. Mnh n cn nm ri rc chung quanh. Ti bn ph, mt
vi ngi ang ch ph. H mang gi, b bng, hp nha, treo
tn ten trn n gnh t trn vai, cht trn xe p hay xe y.
on xe but v xe thng ch bo ch v cn b dng cui
thnh ph, ni cc m rung la x M c ko di ti nhng
ngn i gn bin gii Kampuchia.
Chng ti i bng qua mt m rung kh, chn lm
tung ln nhng m bi trng. Khi chng ti ti gn cc tp lu
tranh th ngi thy mi thi, r rng l mi ngi cht. Khong
mt chc ngi ang im lng, tot m hi o huyt. Mi lm
xc ngi, n ng, n b, tr em nm gn bn cn nh trng
trn. Mt vi xc ngi b nh cho ti cht nm quanh qut.
Mt ci xc nm gia hai chn ngi n b cht nm giang
tay chn ra. Hai a con ca b ta th b cht khc. Vi xc
khng c u, vi xc b moi bng, rui xanh bu y. Ti thy
nn ma v phi ngi ngh mt cht di gc cy. Ri ti i
xuyn vo lng. Nh no cng cnh mu me nh vy. Ngay c
sc vt cng khng khi b git. Xc b, xc ch nm dc theo
con ng i bn cnh ng mng. Trn mt h t gn H
Tin m ngi ta o trong cuc tn cng, c hai xc Khmer
. Nhng tn trn chy li sng AK-47, B-40 v sng
khng git do Trung Hoa ch to.
Nguyn Vn Hoan, 25 tui, cng vi v thc gic vo
lc na khuya ngy 14 thng Ba v ting la Chone Chone (Vo i, vo i) ca bn Khmer , v ting la ht ca dn
lng. Trong m ti, h chy trn vo mt ngn i c rng
cy rm. H trn hai ngy. Sng hm sau, t ch trn trn
i, Hoan thy Khmer mang go v nhng dng ca dn
lng i. Nhn nhng cn nh tranh vch t ny, ti khng ngh
c g ng gi cp bc. iu ng ni ng sau v tn
cng git ngi ny l cu biu ng ting Khmer vit nguch
ngoc bng than trn ca: Ti nih srok yoong, (c ngha y l
t chng tao). Tht vy, ba trm nm trc, ton b vng ng
bng sng Cu Long, k c H Tin, l vng t ca ngi
Kampuchia. Mt s ng ngi x M c ny, v ngay s
ngi cht y, gc l ngi Kampuchia.

222

Kinh nghim t cng li. Ngi ta khng th no hiu

tm p s cho cuc tn st ny. Ging nh hu ht th gii
bn ngoi, ti khng th hiu nhng g xy ra khu pha
ng nc Kampuchia sau khi Vit Nam tn cng nm 1977.
Ti cng khng hiu c tnh khoa i sc mnh ca Khmer
sau ci gi l chin thng ngy 6 thng Ging 1978. My
thng sau, Ieng Sary gii thch cho phng vin ngoi quc rng
v Vit Nam xm nhp vo lnh th Kampuchia nn chng ti
phi tn cng h y h ra khi lnh th chng ti v y
chng su vo lnh th ca chng. (54)
Chng ti quay tr li thnh ph H Ch Minh, vi
nhiu chng c gh gm ca cc ng ch ng Dng trong
chin tranh. Chng bao lu sau, ti cng bit quyt nh gi cc
phng vin bo ch i H Tin bng trc thng trc khi cc
xc cht c chn ct l ca L c Th, ngi c nhim v
thc hin chnh sch ca H Ni i vi Kampuchia. Pol Pot
tuyn truyn chng Th, v Th cng chng mt c hi. Tuy
nhin, Kampuchia cng c chnh phng cch ca h ginh
s h tr ca ngoi quc. Ngy chng ti thm H Tin l ngy
Pol Pot tip n on bo ch Nam T ti nh khch bn b
sng Phnom Pnh - Ln u tin cc nh bo chuyn nghip
c php n Kampuchia k t khi Khmer chin thng.
ng ta ni vi cc nh bo Nam T l Kampuchia ang c
gng gii quyt vn vi Vit Nam, gi tnh trng cho
c vng chc. Nu Vit Nam qu tht thn thin vi chng
ti, th vn c gii quyt ngay, khng c kh khn g.
V ng Giang ni vn tt vi chng ti, trc tip hn,
l lm th no gn gi mi quan h thn hu . ng ta ni:
C hai cch kt thc cuc xung t ny: Hoc l Kampuchia
thay i chnh sch ca h hoc chnh nhn dn Kampuchia
thay i ch .

223

Thi t Norodom Sihanouk:

mc kt trong lng

Ln u tin trong i, thi t Sihanouk tr thnh ci

tn ring ca chnh ng, chung quanh l s trng rng hon
ton. Ni ng l lu i hong gia nm trong nhng bc

224

tng cao v c, tr thnh ci lng vng, vi nhng thanh nin

nng dn en a mc ng phc mu en v chng c mt n
ci, canh gi lu i ny. ng ta ni vi ti l nu khng c
php ca Angkar, ng khng th ri khi ni ng . Tuy nhin
ngi lnh o quc gia hu tr ny cng chng cn phi i
u, ngay c vic i mua rau rng. Mi sng, c mt anh lnh i
xe p mang c v rau ti. Cng i vi anh lnh l cu th
tng v ngi cng s c ca Sihanouk, Penn Nouth. ng ny
cng v hu, v th k ring ca ng ny, b Sao Saroth. H
sng ring trong nhng ngi nh no ti thnh ph Phnom
Pnh. T khi cc con gi ca Sihanouk v gia nh h ri khi
thnh ph ny, th gii ca ng ch cn li c b Monique v
hai con trai: Sihamoni v Narindrapong.
Ba nm sau, b Monique ni vi ti: T khi Ngi v
hu (thng T/ 76), chng ti chng thy mt bng ma no.
Ngay c ngi lm h cng bt i. Ln u tin trong i, b
phi nu nng cho c gia nh. Trong nm nm sng lu vong
Bc Kinh, h c c mt trong nhng u bp Php gii
nht Trung Hoa. Chu n Lai chn mt ngi u bp
hng u tha mt ngi snh iu n ung nh ng
hong. By gi th b Monique c cu con trai Sihamoni gip
mt tay lm mi vic nh: lau chi, nu nng v lm vn.
H trng c vi cy chui.
Trong nim im lng t ti , vi Sihanouk, thi gian l
k
ng hng u. Cha bc ng k bn lu i hong gia by
gi hoang vng. Thp vng v hi trng c nhng cy ct cao,
ni on v hong gia trnh din trc kia theo nhp trng
chm ri, by gi im lng mt cch k d. S sng cn li ni
cung in ny ch cn c ting v cnh ca nhng con chim b
cu. iu Sihanouk quyt nh cn gn gi l mt sc mnh
tinh thn. May mn ng cn gi c mt ci radio (my thu
thanh) to hiu Grundig do Khieu Samphan biu ng hi thng
Ging. l cnh ca s ng m ra vi th gii bn ngoi, l
phng cch tm hn ng thot ra khi cnh sng ni ny,
ngy m bun nn khn ngui. Mi sng, mi ti, ng tm ht
i ny ti i khc, nhng i pht thanh ln trn th gii m
ng c th bt c: BBC, VOA, c, Php quc t, NHK, H
Ni. Mang ng nghe vo tai, ng ngi hng gi lin, nghe tng
bn tng trnh v Kampuchia, v cc ni trn th gii.

225

ng nghe tin tc pht thanh bo ch ni v s phn ng

vi lng bit n v vi ni vui. Th gii chng qun ng. Mt
bn tng trnh th ni ng hong by gi kinh hi v nhng g
ng thy, n ni ng tnh khu. Mt bn tng trnh khc th
trch li Ieng Sary, trn an nh bo rng by gi Sihanouk sng
yn n trong lu i v ang bn bu vit hi k. Khi i thm
Malaysia hi ma Xun/1977, Ieng Sary ni vi mt nh bo
ngoi quc rng by gi thi t khng mun gp ai ht bi v,
ng ta ni gi cu ca Sihanouk: Nu ti gp ai, ti li s dnh
lu vo chnh tr. Sihanouk thn phc ti di tr ca Ieng Sary.
iu qu nht l nhng bn tng trnh ca cc phng
vin t bin gii Thi-Kampuchia gi v v t cc th khc
Chu . - cho ng bit v nhng s vic ang xy ra
Kampuchia, bn ngoi lu i b c lp ca ng. Nhng tin tc
ch lm cho ng bun v lo lng. Mt cch t nhin, theo
ng, nhng v hnh quyt, lao ng kh sai v nhng ni au
kh do cc ngi t nn k li l c thc. Tc phong nhng
ngi lnh gc cng ch cho ng thy nhng thanh nin ny
cung tn, c c v tn bo nh th no.
Sihanouk bit rng chng c ai lu tm v tnh trng
thi qu Kampuchia. Bui sng, ng ta m ht m nghe
i pht thanh Phnom Pnh tuyn truyn, m toang ca s cho
my tn lnh gc Khmer c th nghe c. Khi ci mn l
nghi qua ri, ng ta mang ng nghe vo nghe cc i
quc t. ng ta c thi quen thu bng li cc bi bnh lun vo
my ct-xt c th nghe thm mt ln na, phn tch tt c
nhng g c th bo trc cho s phn t nc bi thm ca
ng.
Vic thu bng cc bi bnh lun ca cc i ngoi quc
l may ri. Mt ngy cui nm 1976, ng c bo trc sng
hm sau Khiu Samphan s n a ng i thm mt vng
thnh ph. iu y c ngha l ng phi b ci my ct xt
nh v n c th t gic ti ca ng. Sau ny ng k li: Sut
m hm , ti, v ti, v hong t Sihamoni vi vng thu
nhc chng ln trn tt c nhng bng ct xt, xa mt
nhng bi ti thu bng trc kia.
Chuyn i thm thnh ph vi Khieu Samphan cho
Sihanouk thy bc nhy vt v i m Khmer ang c
cng thc hin. ng ta thy nhng cnh lm vic vi hng
ngn n ng n b, h lng l o nhng con kinh di, gnh

226

t trn vai p . Khung cnh trng ging nh bn c vi

nhng on ngi mc en nh kin. Ngi dn ng xa
nhn ng, h c nhn ra ng l Sihanouk khng? D c bit
ng, h cng s, khng dm n cho nh trc kia. Ch c
mt ln, ngi dn lm vic rt gn con ng chic xe
Mercedes ca Sihanouk dng li. Ngi ta thy mt ng qua
ca s xe, la ln: Sandech Euv ri h chy dn v pha chic
xe. Cm ng, Samdech ni vi b Monique: Vy l . Ti
s ni chuyn vi h. v ng bc ra khi xe. Samphan, ngi
bn cnh ti x, bt ra ngoi v ni vi thi t: Yu cu im
lng v tr li xe. Monique cng vy. B ni n thi t hy t
ch. Sau ny b ta ni vi ti Khiu Samphan lm ng. ng ta
khng mun Sihanouk by t tm lng ca ng v to ra mt
cuc ni lon ngm ngm. Sihanouk ng v ng ta tr li xe,
vi vng ri khi ni . B Monique thy ngi dn qu
xung a tay s vo ch t thi t va ng.
i vi thi t v hng triu ngi Khmer, sng cn l
iu m nh h. Vi Sihanouk, n c ngha l nut i nim t
ho v ci u xung. Sau ny ng ta ni vi ti c lc ng
chng li, nhng cng chng cng b n p, cng b Khmer
xit b loon. H thu hi ht ton b nhng ngi lm, c
vic tip xc vi ngi ngoi. Sut c nm 1977, Khiu
Samphan chng ti thm ti mt ln. V ri sau mt ln tranh
ci gay gt lu di vi Monique v vic c nn khn ngoan m
ng chng Khmer hay khng; v ri v gia nh, Sihanouk
t b ht. Theo chnh li ng, ng bt u cu nguyn cho bn
Khmer mau chu tri. ng ta ni: iu y c phn ci
thin c tnh hnh. Tuy nhin iu mnh t phnh mnh li l
mnh t kt ti mnh, mnh t h mnh t hi m ti cha tng
lm. iu ng tin chc nh vy l mt phng cch cu c
ng v gia nh.
Tuy nhin, cng lun ly Khmer th s xung t gia
tng vi Vit Nam li lm li cho ng. Khng lu tm ti ng,
Khmer bt u git dn, nhng ai c gc Vit Nam hoc
ngi Khmer c cm tnh vi Vit Nam. Thng T/ 1977,
Khmer bt u xm nhp cc lng Vit Nam dc theo bin
gii. Mt s nh lnh o Trung Hoa quan tm ti nhng cuc
phiu lu nh vy, khng hay g cho Kampuchia, c th b c
lp trc th gii. Trong chuyn thm Trung Hoa ca Pol Pot
thng Chn v Mi/ 1977, Trung Hoa thuyt phc Pol Pot a

227

Sihanouk v nc, dng uy danh ca Sihanouk cng c hnh

nh Kampuchia Dn ch vi th gii bn ngoi. nhn mnh
quan tm ca mnh vi ngi bn, ch tch Bc Triu Tin Kim
Nht Thnh nh Pol Pot mang v cho thi t Sihanouk mt gi
to.
Gi to gy ra iu kinh ngc thch th. Pol Pot
ngh Sihanouk ng dng ht. cng l cch by t lng
cm n Kim Nht Thnh lu tm, nhn mnh ti bnh bng
hu vi thi t bng cch nh tay Pol Pot gi ti cho thi t
mt mn qu. Sihanouk cng khng mun b mt c hi
ph v cnh c lp hon ton do Khmer p t cho ng k
t u nm 1977. ng gi th by t lng chn thnh cm n
Pol Pot mang qu v cho ng, mt thip khc th chc mng
Pol Pot vo dp k nim s thnh cng v cng huy hong ca
ng Cng sn Kampuchia v ci th ba th chc mng Pol
Pot v iu thnh cng v i v vinh d nht trong chuyn
ving thm Trung Hoa v Bc Triu Tin. Nhng thip ny
chng bao lu c loan bo trn i pht thanh Phnom Penh.
Sihanouk vui th khi nghe i pht thanh i ngc tm thip
ca ng thnh ra l mn qu cao qu do Pol Pot gi tng. Cc
tay kim duyt ca i pht thanh cng t vo mm Sihanouk
nhng cu ca ngi ng Cng sn Kampuchia tnh cm nng
nn v y v tnh hu ngh v lng yu mn. Sihanouk
ph ln ci khi ng ta k li chi tit . Tuy nhin ng cng
chng lu tm lm. S tht l sau 18 thng im lng, nay i
pht thanh Phnom Pnh li nhc ti tn ng. iu hnh phc
hn gi to do Kim Nht Thnh gi biu ng nhiu. ng thy
mt tia sng nh chiu xuyn qua bng ti ang bao ph quanh
ng.

228

Con ng i ti
chin tranh

Ngy 24 thng Ba/1978, bt u mt ngy tng nh

chng c g l trong cuc sng thnh ph H Ch Minh. Mt
tri l ln ng sau hng cy v bn tu trn sng Saigon ang
cn yn lng. Nhng ngi Vit Nam v Tu trung nin ang
tp th dc nhp iu bn b sng. Hng trm dn ng h vn
cn ang nm trn h ph ng Nguyn Hu, ch Bn Thnh,
cha tr mnh. Trc khi mt tri ln cao l thi gian cn mt
m nht trong ngy. Mt ngi chy xe m thng thnh p xe
xung ng kim khch, v mt ngi n b trn ng
L Thnh Tn ang nu m gi. t ai ti mt iu nhc
cch mng v hng lot khu hiu tuyn truyn ang tung ra
trn loa phng thanh cng trng Lam Sn ti trung tm
thnh ph. Trong nh sng du dng ca bui sm mai, thnh
ph vn cn m mng nh nhng ngy mang tn Saigon c.
Gic m bng dng tan bin ngay khi hng trm
cng an mc vng, binh lnh mc xanh l cy v sinh

229

vin hc sinh mang bng ta ra khp thnh ph trong mt

cuc hnh qun nh kiu qun i, k t khi chin tranh chm
dt. Chnh quyn va loan tin trn i mt thng gia thuc
giai cp t sn va b tuyn n t hnh. Trong khi cng an n
ng cc ca tim trung tm thnh ph, th ni tp trung ln
nht ca h l Ch Ln. Ng ngc thc gic trc chn ng
, hng ngn ngi Tu s hi nhn cng an c trang b v kh
v thanh nin xung phong bao quanh khu vc Ch Ln ny.
Nhiu ngi ngh rng cuc biu dng sc mnh ca chnh
quyn, c l bt giam thm mt s ngi c lin h n hot
ng chng i xy ra bn ngy trc.
Ngy 20 thng Ba, Ch Ln, - trung tm bun bn ln
nht ca thnh ph H Ch Minh chng kin mt khung cnh
bt thng. Khi mt chic xe Jeep ch binh lnh ti bt gi
thanh nin Trung Hoa khng chu i lnh (ngha v qun s nd) th c mt m ng t tp li. Chng bao lu cuc t tp
tr thnh mt cuc biu dng chnh tr chng i ch .
Vi ngi ging cao nh Mao Trch ng. Ri m ng ,
khong vi trm ngi, tha th xng ln, i diu trn ng
ph v h to khu hiu. Ho yu cu c tr v Trung Hoa, t
m, hn l y h vo ni thiu tnh thng: Vng Kinh T
Mi, hay con em h phi vo b i. H khng mun lm bia
n cho cuc leo thang chin tranh vi Kampuchia. Cng an
ti, gii tn m biu tnh bng di cui v bt i khong mt
chc ngi.
Nhng chng my chc ngi ta bit cuc ng binh
bui sng hm khng ch l bt mt vi ngi Trung Hoa
bt mn ch , nhng nh ngay vo trung tm im Ch
Ln. Sau khi nhng ngi v trang vo v tr trn ng ph
u ri, thanh nin xung phong, mt cch c h thng, lc
sot nh v ca tim tm vng chn du v kim sot hng
ha tch thu. Sau khi nhn vin chnh quyn mang vng v
la tm c trong cuc cn qut i th cc thng gia c
lnh cm bn bt c m th g b quc hu ha. D lun
trong gii bnh thng Vit Nam, nhng ngi chng thch g
lm khi thy quyn lc ca Ch Ln sp tan tnh, th chnh
quyn tch thu c 7 tn vng. Thnh ph H Ch Minh tr
thnh tan hoang. Mt t du khch ngoi quc c mt hi y k
li: Ngi dn v phng; bt thn nh b ri vo by chut,

230

chy quanh mt cch v vng. C bo co 18 ngi tuyt

vng t t.
Mc d chnh quyn khng du kn k hoch ca h
a min Nam vo X hi Ch ngha, s vic bt thnh lnh v
mc hnh ng cng quyt ca chnh quyn lm cho
ngi dn chong vng. Nm 1976, chnh quyn Cng sn
pha Nam i tin lm cho dn bt giu. Chnh quyn cng c
nhng c gng ri rc kim sot v thu thu. Tuy nhin,
hnh nh bao gi cng c nhng k h cho thng gia Tu
trnh b kim sot. Sng hm th h khng cn trnh c
na. Mi ngn thanh nin xung phong hun luyn trong cc
tri bit lp c a ti thnh ph gip cn b kim k mi
dch v thng mi. Nhng ni c cha l qun n. Bng
nhin ba mi ngn gia nh thng nhn -a s l ngi Tub tc ot mi ti sn v c phng tin sinh sng. Trong
mt hnh ng cng quyt khc, ngy 3 thng Nm, tin min
Nam b hy b. Nhng ngi giu ct tin mt coi nh trng
tay. Trn l thuyt, tin c c th i ra tin mi, nhng ch
c i mt s nh m thi. (1)
Vic ci cch tin ti X hi Ch ngha c thng bo
t lu, cui cng thc hin Nam Vit Nam. Ma mai thay,
cuc tn cng vo Ch ngha T bn cng l lot n ca Vit
Nam CS i u vi Trung Hoa X hi Ch ngha.
D cuc xung t Vit Nam CS v Kampuchia cng
khai ha, cho ti lc ny, Vit Nam v Trung Hoa cng ch
nh gi nhau m thi. Trong khi H Ni ln n bn phn
ng quc t l tn xi gic Khmer th Trung Hoa cng b
vin tr cho Kampuchia chng li bn b quyn du mt.
Nhng sau cuc tn cng vo Ch Ln, v hng lot tr dn
Trung Hoa trn khi Vit Nam th Bc Kinh cng khai t co
Vit Nam CS. Trong khi chin tranh bng mm Hoa-Vit leo
thang, mt m mu lt hi thng Nm ca nhm chng Pol
Pot b tht bi th Vit Nam khng trnh khi b t co can
thip. Vit Nam b kt trong cuc xung t vi Trung Hoa nn
h khng th tr hon hn na vic lin minh vi Lin X. Vic
sp t cho cuc chin ny, gi y vt ra ngoi bin thy
Vit Nam v Kampuchia.
Khi Vit Nam chun b cuc tn cng vo thnh tr ch
ngh t bn (nh t sn - nd), h tin rng bo ch ngoi quc
c php vo min Nam tng trnh v vic Kampuchia

231

khiu khch, s khng bit c vic nh t sn ca h. Ti

thnh ph H Ch Minh cho ti ngy 20 thng Ba v c vo
Ch Ln thm ba gia nh cc bn c ca ti, ti c n
nhng ba cm ngon tuyt ti nhng nh hng Ch Ln. Ch
Ln n o v ng c -u mi hng bun lu cng nh sn
phm a phng -ti ngc nhin thy n tng phn vi
nhng k hng trng khng H Ni, thy ng thng cho ci
ch ngho nn ngoi y. Nhng ngi lm vic ti b Ngoi
giao H Ni i theo chng ti, l mt qua ca knh, nhn
nhng mn hng chng trong t m trc kia h cha bao gi
thy. Nhng khi thy gi hng th h git mnh. Ti c nghe
nhng li than phin ca nhng tay chnh tr hot u t H
Ni vo, ly lm l rng cn bao lu na th nhng ngi khc
k pha Bc s tn cng vo khu Ch ln hp dn ny. L
quang Chnh (- trong nguyn tc l Le quang Chan - nd) ph
ch tch y ban Nhn dn Cch mng thnh ph H Ch Minh
ni vi ti: Nhim v ca chng ti l thay i t mt thnh
ph tiu th tr thnh mt thnh ph sn xut, xng ng
vi ci tn H Ch Minh. ng ta khng minh th lm th no
c th thay i nh vy c.
Theo chng trnh, ti phi tr li H Ni p my
bay ri Vit Nam ngy 24 thng Ba. Ngy hm sau, ti bit ti
sao h gi chng ti ti phng. Ti bui n ti do y ban Quan
h Vn ha vi nc ngoi khon i ti 23 thng Ba, ti tho
lun vi Hng H, bin tp vin kinh t bo Nhn Dn v vn
a min Nam vo X hi Ch ngha. Sau khi gii phng ba
nm, sau qua vi cuc i tin v ci cch chng t bn,
tin kinh t ca min Nam vn cn mnh. Hu ht k ngh v
thng mi min Nam, c bit vic bun bn la go c tnh
chin lc, u do t nhn ngi Tu kim sot. Ngi ta tnh
khong hn mt na s tin mt v hu ht s vng v la
min Nam nm Ch Ln. -trung tm i nghch kinh t. (2)
Ch Ln l tri tim T bn mnh khe p gia thn th Vit
Nam X hi Ch ngha. Hng H nhn xt nh trn trong khi
ng ta gii thch s khan him hng ha, lm pht v ch en
pht trin qu mc Min Nam. Ti hi ng ta: ng c k
hoch no gii quyt vn nn ny? ng ta ci nh, v ni:
Chng ti ang suy ngh v vn y. Nhng ngay khi
chng ti ang ni chuyn th hng ngn cn b v lc lng

232

an ninh ca thnh ph H Ch Minh sn sng cho cuc tn

cng t bn sng hm sau dnh cho s thay i tri tim.
Nh sau ny ti bit, vic chun b nh t sn v sc
mnh kinh t ca ngi Hoa min Nam bt u cng thi vi
vic h lp k hoch i ph vi Kampuchia. Trong cng
mt bui hp ca b Chnh tr hi thng Hai/1978, quyt
nh thnh lp lc lng khng chin chng Pol Pot, h cng
tho lun v vn an ninh lin h n ngi Hoa kim sot
kinh t min Nam Vit Nam. H cng chun b i u ln
hn vi Bc Kinh ang h tr cho Kampuchia. Tht ra, hi
thng Ging, Trung Hoa ra chnh sch mi i vi ngi
Hoa hi ngoi: Ku gi h tip tay vi cuc u tranh chng
b quyn. iu ny ch lm cho Vit Nam phi quan tm nhiu
hn ti cng ng ngi Hoa Vit Nam rt mnh. Gia thng
Ba, b Chnh tr li hp thnh ph H Chn Minh mt ln
na, hon ton b mt, vch k hoch cuc tn cng vo Ch
Ln. l pht sng lnh nghim trng to ra cuc trn chy
v i nht k t sau chin tranh v to thm mt cuc u
tranh mi v vn chng tc v quc gia ang pht trin
Chu .

Bc s Jekyll v ng Hyde ph Tu
S cng thng gia Trung Hoa v Vit Nam bng pht
t ma h nm 1978 th hin qua vi hnh thc, phi k li t
thu Vit Nam hnh thnh quc gia. Di dn Trung Hoa bt u
n Vit Nam t th k th ba trc Ty lch. T , trong
khong hai ngn nm (gm c chn trm nm b Tu h)
nhng ln sng ngi lin tc ny gm nhng o binh tan r,
vin chc chnh quyn, ti phm v nhng k ni lon, ti
Vit Nam. Thi vua cha ca mt nc Vit Nam c lp l
knh ch -H c th cng c ch cng nh c kh nng tim
tng. L nhm ngi cn mn v k lut, di dn Trung Hoa ci
ha t ai, thnh lp nhng khu dn c mi, pht trin thng
mi, v m rng vng cai tr ca Vit Nam. Hi th k 17, vi
ngn ngi theo nh Minh b ngi Mn chu nh ui, n
Saigon. Chnh quyn Khmer hu danh v thc khng bit i
ph vi nhng di dn ny ra lm sao, bn xin hong nh
Nguyn gip . Nh Nguyn mau chng a h vo vng trt

233

t v nh c h mt vng gn Saigon, sau ny l Ch Ln.

Ci gi ca s gip ny l Kampuchia chp thun quyn cai
tr ca Vit Nam khu vc Saigon. Mc Cu (trong nguyn tc
l Mc Cu - nd) lnh o mt nhm khc nh c H Tin.
Khu vc ny, hi th k 17 l lnh th ca Kampuchia. T t
mnh nh l vua ca H Tin theo kiu Trung Hoa, Mc Cu
lm thay i phn t ny thnh ni bun bn thnh vng, m
rng quyn cai tr ca ng ti cc tnh ln cn, v v trung thnh
vi hong Vit Nam, do m rng bin gii Vit Nam
ti ranh gii hin nay. (3)
Trong khi x dng ngi Trung Hoa ti nh c, cc
vua nh Nguyn khng bao gi thoi mi vi lng trung thnh
ca h. Tht ra v h ti t nc Tu rng ln, m nc ny
khng bao gi ngng c gng xm lc v cai tr Vit Nam, do
, nhng di dn ny tr thnh nhng i tng b ng vc.
Trong mi quan h ny, c mt ln t hi nht l khi Ty Sn
khi ngha chng li cha Nguyn hi th k 18, mi ngn
ngi Ch Ln bi tn st v tham gia vic khi lon. Cng
nhiu lc h c t do v phn thnh. Tuy nhin h lun lun
bit lp vi dn chng Vit Nam. Nm 1840, hong d Minh
Mng ca triu Nguyn ngc nhin v chnh sch phng khong
ca triu nh Xim La (Thi Lan) cho php ngi Hoa c
chung sng vi dn a phng. ng ta tin on khng c
chnh sch c lp ngi Hoa s dn ti vic Xim La sp .
(4)
Nh mt nh bc hc Nht Bn ghi nhn, Ngi Hoa
Vit Nam l bc s Jekyll v ng Hyde ca Vit Nam, mt na
c hi phi mt vo , v mt na th c ch ... Ngay c
trong trng hp nh Nguyn, c chnh sch u i h, nh
Nguyn vn lo lng v quan h vi Trung Hoa. H thng
dng ngi Hoa tm hiu tnh hnh thc t Trung Hoa v c
gng ci thin quan h vi nc ny. (5)
Mc d ng Cng Sn Vit Nam tha hng mt di
sn cng trn cn bn vi cng ng ngi Hoa, vic i x
ca h vi ngi Hoa t trn cn bn thc h gia Bc Kinh
v H Ni trong cc thp nin 1950-60, v nhu cu thc t vin
tr ca Trung Hoa cho Vit Nam chin u thng nht t
nc. Thc ra, ch c 15 phn trm ngi Hoa sinh sng
min Bc a s l cng nhn k ngh, th m, v ng dn, v
ng iu hnh h khng my kh khn. V h thuc v mt

234

nc anh em x hi ch ngha nn khng c vn tnh trng

lut php m ch cn mt s sp xp gia hai ng vi nhau.
Bng mt tha c k vo nm 1955 gia hai ng Cng sn
Trung hoa v Vit Nam, tr dn Trung Hoa Vit Nam c
t di s lnh o ca ng Lao ng (cng sn) Vit
Nam. Nh tha c c bit ny, ngi Hoa Vit Nam (thc
ra l Bc VN - nd) khng ging nh ng bo ca h cc
nc ng Nam va ginh c c lp, buc h phi thay
i quc tch ngay. H vn sng Vit Nam v gi quc tch
Trung Hoa mt thi gian tm cho n cui cng, tr thnh cng
dn Vit Nam.
Hai mi ba nm qua, k t khi c khu c, H Ni
khng c mt c gng cng khai no p t quc tch Vit
Nam trn s tr dn Trung Hoa ny. Nm 1961, Trung Hoa
tha thun mt ngh ca Vit Nam, trn cn bn, ngi Hoa
c tr min Bc phi nhp Vit tch. Bc Kinh ng ch cp
chiu khn cho ngi Vit gc Hoa c thn nhn Trung Hoa
m thi. (7)
Tuy nhin, dn dn tnh trng hai mt lm cho Hoa kiu
c nhiu u i. Ke Xuan, 71 tui, nguyn c tr H Ni, ni:
Chng ti c li c hai pha. Ngi Hoa (tht ra l sinh
VN, hu du ngi Hoa di dn -) min Bc c mi quyn
cng dn v u i, khng c g bt li c. Khong nm 1970,
Vit Nam c buc chng ti phi tr thnh cng dn Vit Nam.
Mt s t trong chng ti thy l c li nht. Chng ti c
th tham gia cc cuc bu c. Chng ti c mi iu ngoi
tr vic chng ti phi i lnh (ngha v qun s - nd) (8)
iu u i cui cng l iu rt c gi tr i vi mt
nc m hu ht gia nh no cng c ngi cht trong chin
tranh. Ging nh ng hng h Trung Hoa nhng ngi
lm ngh bun bn min Bc lo lng trc ng c ci cch
x hi ch ngha nhng li khng b k th. Thc ra c mt s
cn b ngi Hoa gi nhng nhim v mn cm trong ng v
trong chnh quyn. ng hng ca h di ch chng
Cng min Nam th giu c nhng b chnh quyn Ng nh
Dim buc nhp Vit tch. Bc Kinh phn khng hnh ng
ny. H Ni th mn ting ni ca Mt trn Dn tc Gii
phng Min Nam do h kim sot cng phn khng v ha hn
vi ngi Hoa min Nam s cho h quyn chn quc tch sau
khi gii phng xong.

235

Tuy nhin thi ca Cng sn Vit Nam bt u thay

i hi cui nm 1960 khi ngn triu Cch mng Vn ha bt
u c nh hng trn cng ng ngi Hoa pha Bc. Trong
khi Hng V binh kch H Ni v ngn cn vic chuyn vn
v kh cho Vit Nam th nhng ngi theo Mao trong cng
ng ngi Hoa Bc Vit Nam thc hin cuc Cch mng
Vn ha cho chnh h, t co ng Cng sn Vit Nam l bn
xt li. (9)

S quy nhiu ti sinh

Sau ny, mt quan chc Vit Nam ni vi ti, theo kinh
nghim cuc Cch mng Vn ha v c bit vic Nixon ti
thm Trung Hoa hi nm 1972, cc nhn vt chp bu trong
ng Cng sn Vit Nam nhn ra rng cn c hnh ng chm
sc i vi cn b gc Hoa. S cu trc thc h chung hai
ng vi nhau xem ra hao mn. Sau cuc ving thm ca
Nixon, nu khng cn tin Trung Hoa na, th cng chng th
tin cc cn b gc Hoa, d h thuc th h th hai Vit-Nam.
Vi tnh hnh quan h ang suy yu dn, s quy nhiu ca
ngi Vit, bt ngun t hai ngn nm trc trong lch s, li
bt u ni ln. Mt cch thn trng, cc cn b thuc con chu
ngi Hoa c giao cng vic mi, t c nguy him hn.
Nm 1975, cc nh lnh o Vit Nam cho rng Bc
Kinh chng a g mt nc Vit Nam thng nht v hng
mnh. iu thy r hn vo my nm sau, ngay trong chin
thng huy hong thng Nm/1975, h cng khng mun c s
him nguy tim n khi i din vi Trung Hoa. Ngay sau khi
ti phi trng Tn Sn Nht ca thnh ph Saigon, trong s
n tip cm ng, tng b th L Dun, nh ngi ta bo co,
c ni by gi t nc phi lo i ph vi nhiu him nguy
ln bi v chng ta chng li hai s e da: nn i v bn
phn ng Trung Hoa. ng ta khng ni r kh nng xm
lc ca Trung Hoa, nh sau ny mt y vin b Chnh tr c
nhc li v s kin y khng th tn ti na nhng ng ta c
ni phi cn ht sc lu tm n h.
Trong cc nm 1976-77 v vin tr ca Trung Hoa cho
Vit Nam ngy cng t i, v v tnh hnh quan h cng lc cng
ti t, H Ni cng lc cng thy t cn n cng ng ngi

236

Hoa Vit Nam. Nu c cn n h chng th, nh Vit Nam

ngh, cn xit cht hn na vic kim sot h. T ngy gii
phng, ng Cng sn Vit Nam nghi ng lng trung thnh ca
cng ng ngi Hoa c th lc min Nam Vit Nam. Cng
ng ny c n hng triu ngi. Kh c th c cm tnh vi
tr dn Trung Hoa Ch Ln, v nhng ngy u gii phng,
ngi Hoa treo c Trung cng v chng nh Mao Trch
ng. i vi s ngi Hoa t sn Ch Ln, -nhng ngi
coi i Loan chng Cng nh l k bo tr cho h, th hnh
ng c tnh cht thi c trn an nhng ngi cai tr mi l tri
tim h t ng ch, c l cng mun cho thy rng by gi h
c mt ngi bo v ht sc mnh, l Bc Kinh. Dn d h bit
rng hnh ng nh th l xc phm n cc nh lnh o H
Ni, v ci h chia cch gia Vit Nam v Trung Hoa, ng
sau nhng li tuyn b chnh thc v tnh hu ngh, su n
bc no!
Nh cm quyn by gi khng mun nhc li li ha
ca Mt trn Gii phng Dn tc trc kia, cho h t do chn
quc tch. Nhiu nm sau, khi ti hi mt i s Vit Nam
Bc Kinh v vic nc ng khng gi li ha ca Mt trn Gii
phng Dn tc, ng ta gt qua mt bn, ni: Thc t lch s
li cho chng ta l tt c nhng tr dn Trung Hoa Ch Ln
l ngi Vit Nam. Chng ti thy khng cn thit o ngc
tnh th. Xt cho cng, li tuyn b l mt chuyn m thc t l
mt chuyn khc. (11)
Lng t tn ca mt nc Vit Nam ti thng nht khc
vi nhng nm u Bc Vit Nam, h gn gi v ty thuc
vo Trung Hoa. H ni khng sn sng m li ci hp ca
Pandora v quc tch, cng khng trao cn cn kim sot pha
Nam bng cch thun cho Bc Kinh quyn bo v quc tch
ngi Hoa vng ny. u nm 1976, tt c nhng ngi gc
Hoa min Nam b buc nhp Vit tch. Bc Kinh khng by
t thi bt mn, nhng sau , ngy 10 thng Su nm 1977,
trong mt cuc hp vi th tng Phm vn ng, ph th
tng L Tin Nim ca Trung Hoa ln n Vit Nam khng
gi li ha v buc ngi Hoa phi nhp tch. (12) L khng
ch than phin v vn ngi Hoa min Nam. Ma xun
nm 1977, Vit Nam bt u lm sng t vn quc tch ca
nhng ngi dn sng dc theo bin gii vi Trung Hoa. Gia
nh nhng ngi dn trn vng ni cao ny c thn nhn

237

c hai bn bin gii v h t do. Nu b coi l c tr bt hp

php, h v bn ny hay bn kia, i qua i li bun bn hoc
thm ving gia nh. H Ni s nh hng ca Trung Hoa trn
s ngi ny v c bit v s li cun sc mnh kinh t ca
Bc Kinh nn lng l trc xut nhng ai c quc tch Trung
Hoa. (13)
Chng bao lu sau, vic quan tm ti sc mnh thng
mi ca Trung Hoa li gia tng bng mi lo c t lu v an
ninh. T ma h nm 1977, khi Cng Sn bt u p dng
chng trnh hp tc nng nghip min Nam, nhp ci
cch x hi ch ngha tin nhanh hn. Mt y ban c trch
cng thng nghip t nhn c thnh lp thi hnh k
hoch bp ngnh cng thng nghip t bn. Vic st gim
nghim trng sn xut la nm 1977 v ch en la go lm gia
tng tnh trng khn cp cn kim sot th trng cht ch hn.
Cng thi, nn an ninh Vit Nam li b e da v nhng cuc
tn cng cng lc cng gia tng ca Khmer , cng nh cuc
khng chin bn b ca FULRO (Front Unite pour la Lutte des
Races Oppresss) v cc nhm chng Cng khc, chnh quyn
khng th lm tan r b my kinh t to ra bt n x hi
min Nam.

H Ni quay trn theo ui rng

Khi b Chnh tr ng Cng sn Vit Nam hp ti thnh
ph H Ch Minh gia thng Hai nm 1978, h nghin cu
chnh sch mi ca Trung Hoa v vn ngi Hoa hi
ngoi. Trong thi gian c cuc Cch mng Vn ha, y ban
Quan h Hoa kiu Hi ngoi nh trong a ngc v chnh
sch ca h i vi Hoa Kiu rt ln xn. Tuy nhin, t u
nm 1977, cng mt thi gian khi Vit Nam thanh lc vng
bin gii st Trung Hoa ca h, Bc Kinh bt u chng t cho
thy h lu tm n ti nng v vn ling ca ngi Hoa hi
ngoi. Ngy 4 thng Ging/1978, mt bi bo ca Liao
Chengzhi trn t Nhn dn Nht bo ca Trung Hoa h l
cho thy chnh sch mi ca Bc Kinh, gi Hoa kiu l mt
phn ca t nc Trung Hoa.... m s phn kt lin gn gi
vi qu m. Ch tch y ban Quan h Hoa kiu Hi ngoi ban ny mi c cng c-, thc y Hoa kiu thnh lp Mt

238

trn on kt Yu nc Hi ngoi chng li b quyn. Hoa

kiu khng nhng c u i nh th m cn c gi l bn
hu ca quc gia hi ngoi, hu du ca ngi Hoa. Liao
cn tuyn b thm l s bo v quyn hn ca Hoa kiu, nhng
ai cn gi quc tch Trung Hoa. Trung Hoa cng hoan nghnh
v sp xp thch ng cho nhng ngi mun tr v gp
phn xy dng t nc hoc c ng. Nhng ai gi quc tch
nc ang nh c th c xem l quyn thuc v bn
hu. (15)
Cu ni ni bt ca Liao l d c quc tch no i na,
tt c nhng ngi c ngun gc Trung Hoa u c quyn tham
gia vic chng Moscow v b l, v c xem l bn hu ca
Bc Kinh. T u nm 1978, ta i s Trung Hoa H Ni
gii thch chnh sch mi cho cng ng ngi Hoa v bt u
lng l cp pht thng hnh cho Hoa kiu mt vi thnh ph
giu c, nhng ngi ny mun ng ca tim v nh hng
tr v Trung Hoa. i u vi hnh ng ny ca Bc Kinh
cng lc cng gia tng trong cng ng ngi Hoa Vit Nam
v vic h dnh lu cng lc cng su Kampuchia, H Ni kt
lun rng n lc c hnh ng cng quyt gii quyt c
hai vn kinh t v an ninh ti Ch Ln cng mt lc. (16)
Tuy nhin, mt cch l lng, hnh nh Vit Nam khng
ngh rng Trung Hoa s khng cng khai ln n hnh ng
chng Trung Hoa ca Vit Nam. Hi cui thng Ba, mt nh
ngoi giao Vit Nam tin on Trung Hoa khng lm thit hi
uy danh quc t ca h bng cch cng khai tn cng chng ti.
Chng ti tip tc m nhau di gm bn. Va ni ng va
a tay ln tri.
H Ni tnh ton rng Bc Kinh s khng gy nguy
him cho nhng c gng ca Vit Nam nhm ve vn cc nc
khng Cng sn ng Nam bng cch cng khai thit lp
quan h vi ngi Hoa hi ngoi v em li cho nhng nc
trong vng ni s hi ngi Hoa s tr thnh o qun th
nm. Vit Nam cng hy vng Trung Hoa s khng cng khai
chng li hnh ng ca chnh quyn H Ni Ch Ln v
l hnh ng u tin chng t bn. R rng vi quan im loi
tr bt c mt s ph phn no ca Trung Hoa, ngy 24 thng
Ba, Vit Nam tuyn b Chnh sch th tiu thng nghip t
sn s em li on kt ti thnh ph v tt c thnh th min
Nam, khng phn bit quc tch v tn gio. H cng cnh

239

co nhn dn: vn cn phi thn trng chng li m mu phn

ng (Bc Kinh) xuyn tc chnh sch ny v chia r nhn dn
lao ng. (18)
Vit Nam tnh sai rt ln. Bc Kinh coi hnh ng ca
Vit Nam Ch Ln nh l mt s thch thc cng khai i
vi chnh sch kiu dn ca Trung Hoa m tht ra, i vi Bc
Kinh, h cho l sc mnh ca h trong vng. Bc Kinh tht
bi khng lm c g bo v Hoa kiu Vit Nam, c bit
sau khi h tuyn b chnh sch mi v kiu dn ca h, ha hn
c phn ng nghim trng bo v uy danh ca h trc 15
triu Hoa kiu vng ng Nam . S kin Trung Hoa khng
c phn ng g tr thnh mt iu khch l cho nhng nh
chnh tr trong vng c khuynh hng chng Trung Hoa cng
nh c tinh thn quc gia cc oan. H s c nhng hnh ng
tng t nh Vit Nam vy.
Bn thng sau s kin Ch Ln, Bc Kinh vn im lng.
Tuy nhin ng sau s im lng l s cng thng trong hng
ngn ngi Hoa pha Bc, to thnh ln sng t nn dn
sang Trung Hoa v thm nhiu thng gia Hoa Kiu min
Nam i vng Kinh T Mi. Thi gian cng c iu mai ma.
Bc Kinh chn ngy k nim ln th ba chm dt chin tranh
Vit Nam bn pht sng u xuyn sut vo cy cung ca
Vit Nam, bo hiu khi u mt cuc chin tranh mi. Trong
mt tic tr tip i du khch Hoa kiu vo ngy 30 thng T/
1978, Liao Chengzhi tuyn b mt s ln Hoa kiu Vit Nam
bt thn tr v Trung Hoa. Chng c g kiu cch, ng ta
nhc nh rng Trung Hoa quan tm v theo di st sao tnh
hnh ny.
Mi hai ngy sau, Trung Hoa gia tng p lc vi H
Ni bng cch lng l ni vi nc ny l h nh hon 21
hng mc cng trnh do Trung Hoa gip , ni l nhm
chuyn ngn khon v vt liu ca cng trnh lo cho i
sng ca Hoa kiu va b xua ui khi Vit Nam. cng l
mt kch bn bun ci c lp li v hi nm 1960 Moscow
cng bt thn nh hon cc chng trnh vin tr ca h cho
Trung Hoa by t s gin d vi Bc Kinh. Trung Hoa t
co mnh m c th cui cng on tuyt vi H Ni. Tuy
nhin, Bc Kinh ch n khi con ngui chng Lin X n o
Zbigniew Brzezinsky, c vn an ninh quc gia ca tng thng
Hoa K ri khi Trung Hoa, h mi m cuc tn cng Vit

240

Nam u tin. Ngy 24 thng Nm, vn phng Kiu dn Trung

Hoa t co Vit Nam y i, ngc i Hoa kiu Vit Nam
v xua ui h v li Trung Hoa. Bn tuyn b ni rng
nhiu ngi b ngc i, cp bc v ngay c b nh p tn
nhn. H chng cn g ngoi b qun o mc trong mnh khi
h ti lnh th Trung Hoa. Bn tuyn b cng t co Vit
Nam bt gi hng lot kiu dn, lm b thng v git cht
nhiu ngi thnh ph H Ch Minh. Bc Kinh cnh co H
Ni phi chu trch nhim v hu qu ca nhng hnh ng
c on, tn bo v phi php ca h. (20)
Khi Trung Hoa u tin cng khai t co vn hng
lot ngi Hoa ri khi Vit Nam th c khong 17 ngn ngi
sn sng vt bin gii. Cuc di c ny bt u nh th no?
Ti sao Trung Hoa m rng ca bin gii. Ti sao h phi ch
n lu nh th mi cng khai ho? Chng bao gi c th bit
ton b cu chuyn nh th no. N c che du bng nhng
li t co mnh m v gay gt, bin bn thnh th. Trung Hoa
t co H Ni y a v ngc i Hoa Kiu; nghe ni l
cng bc h ti bin gii ri xua ui ra khi nc. H Ni t
co ngc li Trung Hoa xi dc Hoa Kiu ra i bng cch
ngy to nhng li n i c c ph v kinh t Vit Nam
v dng p lc cho mu chnh tr. Ti gia thng Su th s
ngi di c ny ln ti 133 ngn m chng c li gii thch y
no v mt cuc di c v i nh th. Cuc di c pha Bc,
mc d bt u t thng Ba -chng lin h trc tip g vic
nh t sn Ch Ln. N c lin h n mt s thng gia,
nhng phn ng l cng nhn, th m v ng dn. Tht ra,
cng Hi Phng, - cng ln pha Bc m ra vi th gii- cc
m than v hot ng nh c b ngng tr v Hoa Kiu b i,
m ch rng c bn tay H Ni ng sau cuc di c d. Tuy
nhin cng khng phi v mi ngn ng dn rch nt v cng
nhn Hoa kiu thiu tay ngh m Trung Hoa khuyn khch h
tr v t m gp phn vo Bn Hin i. C chng c
cho thy d c hai pha H Ni v Bc Kinh mt bn ko, bn
y kiu dn Trung Hoa, chng bao lu cuc di c bng ln l
do chnh ng lc ca n, t ti mt s lng chng ch cho ai
c. Nh chng ta thy, ban u Vit Nam kim tra dn s
vng bin gii, cho rng vn quc tch Trung Hoa l mt
phn trong bin php gn gi an ninh. Ri n khi vic nh t
sn Ch Ln xy ra, H Ni bt u gy kh khn cho mt

241

nhm nh thng gia v nh hng, t co rng h lm giu bt

chnh v trn thu. Thng Hai, H Ni t chc hai bui l k
nim bt thng: Chin thng ca hai v anh hng lch s, nh
bi Trung Hoa xm lc. l L Li v Trn Hng o.
Nhng bui l nh th khng lm cho Hoa kiu an tm.

Li n i chin tranh
u nm 1978, ta i s Trung Hoa ti H Ni bt u
cp chiu khn cho mt s Hoa kiu. Tuy nhin, ng lc chnh
pht xut t d lun cho rng s c chin tranh gia Trung Hoa
v Vit Nam. Ban m, nhiu truyn n th trc ca nh
Hoa Kiu, yu cu h tr v Trung Hoa xy dng t nc
hoc b e da trng pht nu cn tip tc Vit Nam. Ai
ng sau d lun ny? H Ni th ni rng l nhng phn
t xu trong s ngi Hoa. Bc Kinh th t co l hnh
ng ca Cng an Vit Nam. Mc tiu chin dch ny th
khng r. Charles Benoit, mt hc gi M ni c c ting
Hoa v ting Vit, phng vn nhiu ngi trn khi Bc Vit
Nam kt lun rng ng lc chnh khin Hoa kiu trn khi
BcVit Nam l v h s ri s c chin tranh gia Trung Hoa
v Vit Nam, vn ny lin h n quc tch ca h. H s
mt quc tch, kh nng ca h gip h gi c mt i sng
c bn, nhng u i b gim bt dn v h ngh rng h s
khng c th hng mi nh l mt thng tr nhn ngoi
quc. (21)
D l g ng sau nhng li n i y, chc chn
Vit Nam chng lm g mnh ngn chn ln sng ngi ra
i. Thiu phng tin vn chuyn, quan trng hn na, vic
hn ch ngi dn di chuyn v tnh hnh an ninh, v li xa
bin gii, vic ra i ca mt s ng ngi nh vy khng th
n bin gii c nu khng c s ng la ca chnh quyn.
D th no, H Ni gim bt thi ca h mt cch r rt
trong ba thng u khi Trung Hoa gia tng cng khai tn cng
Vit Nam. Ngy 30 thng Nm, Trung Hoa cng b chm dt
chng trnh vin tr ph tri 51 cho Vit Nam, nng tng s
chng trnh b hy ln ti 72, mt hnh ng khng nhng
chng li nguyn tc Trung Hoa tng tuyn b l khng
dng vin tr nh mt ng lc chng li bt c mt quc

242

gia no v cng cho thy trong vng mt thng, h dng ht

phng tin truyn thng, mt phng cch bt bo ng
gy sc p vi Vit Nam.
Vic chm dt vin tr gy hu qu nghim trng cho
kinh t rch nt Vit Nam. Tuy nhin, ngay tc th, H Ni
khng cn ngn ngi g na tham gia khi Comecon. Trong
cuc hp cao cp b mt Moscow hi ma Xun nm 1977,
Vit Nam tha thun trn nguyn tc s tham gia khi
Comecon vo thi gian thch hp. H Ni khng mun khiu
khch Trung Hoa bng cch tham gia vo mt t chc do Lin
X ng u bao lu Bc Kinh cn duy tr quan h bnh thng
vi Vit Nam. (23) Gi y, quyt dnh ca Trung Hoa lm cho
Vit Nam thy t do, chnh thc tham gia Comecon ngy 28
thng Su. Mai ma thay, bc u thng li trong cuc u
tranh Hoa-Vit l lm cho H Ni tin ti gn Moscow hn.
Ngy 26 thng Nm, Bc Kinh leo thang xung t bng
cch cng b gi hai chic tu thy ti Vit Nam n v
nc nhng ngi Hoa ang b ngc i. H Ni ln n
quyt nh n phng ca Trung Hoa l ngoi giao pho
hm. Mt nh bnh lun H ni ph bnh: l cao im
ca s lo xc. Bin Nam Hi khng phi l ci h ca Trung
Hoa, Hi phng v H Ch Minh khng phi l cc cng ca
Trung Hoa m tu b Trung Hoa mun ra vo lc no cng
c. (24)
H Ni cng khng b l c hi t co s mu thun
gia li yu cu ca Bc Kinh bo v kiu dn ca h v chnh
sch ca Trung Hoa i vi Kampuchia, ni hng ngn Hoa
Kiu ang chu kh nn di bn tay Khmer . Mt bi pht
thanh ca i H Ni mai ma, nu Trung Hoa mun hi hng
nhng nn nhn Trung Hoa th hy a tu ti n kiu dn
Trung Hoa Kampuchia nhanh bao nhiu tt by nhiu. (25)
S mng i cu Hoa kiu Vit Nam tht bi ngay t
u. Trung Hoa nhn mnh rng ch hi hng nhng nn
nhn Trung Hoa c ngha l Vit Nam khng nhng ch tha
nhn c ngc i m cn yu cu khng cn ngi Hoa no
Vit Nam, -ngi Hoa, c ngha l ngi Vit c gc gc
Trung Hoa. Vit Nam li dng ngay c hi ny a ra 22
a im n ngi Hoa. Trung Hoa ni rng h c th n ht
tt c Hoa kiu, nhng ai mun ri Vit Nam sau khi n xin
ca h c cu xt v Trung Hoa cp chiu khn cho h.

243

Thc ra, Bc Kinh khng bao gi c th n v mt triu hai

trm ngn ngi cng dn Vit Nam c xem c gc Trung
Hoa. Trung Hoa cng t by t cho thy h can thip vo
ni b Vit Nam.
C iu hon ton nghi ng l Trung Hoa mun Vit
Nam tha nhn c ngc i Hoa kiu bng cch cho php h
ln tu v nc. Tht ra, hai chic tu ny ch ch khong
2,200 ngi, ch l s tng trng cho hnh ng ca Trung
Hoa m thi. Hnh ng ch nhm gy kh khn cho H
Ni v chng t cho Hoa kiu thy mi quan tm su sc ca
h i vi s phn ngi Hoa.
Sau su tun u tr ngoi giao v phng php n
ngi v nc vi nhng chi tit vic bc ngi i, cng vi
chin dch tuyn truyn gay gt ca c hai bn, ti thng By,
mi vic u b b lng. Mt ton tin phong chun b thnh
lp ta lnh s thnh ph H Ch Minh b cm chn H Ni
ba thng, trc khi quay tr v Bc Kinh. H Ni cho rng v l
do an ninh, ton ny khng c php vo thnh ph H Ch
Minh. H Ni ni c th m ca ta lnh s vo qu Ba nm
1978, sau hn k trit thoi ht ngi Vit gc Hoa ra khi Vit
Nam. Sau khi ch ngoi khi bin Vit Nam su tun l, trong
lc gi ma thi d di, hai chic tu ca Trung Hoa lng l tr
v hi cng Hangpu vi nhiu thy th b bnh, chn bt b v.
Chng bao lu sau, i u vi tnh trng hng vn ngi n
Trung Hoa bng ng b, -r rng l do H Ni thc y t
hi thng Nm, Bc Kinh phi di cu cho mng kiu dn
tr v ti nhiu im trn bin gii.
Ton b tin trnh n ngi tr v bng tu cho thy
vic gy kh khn cho Bc Kinh v vn may tuyn truyn
cho H Ni. H Ni nhm hng tuyn truyn vo cc nc
ng Nam , ni rng S tro tr ca Trung Hoa i vi Vit
Nam khin chnh ph cc nc vng ng Nam c l do
lo lng. Nu h khng cao cnh gic, th h s mt ht an
ton vn ling ti sn. Qu tht Trung Hoa c quan tm n
iu . (26) i s cc nc trong Hip Hi ng Nam
u c thng bo c bit, trn an rng phn ng ca Trung
Hoa i vi s i x ca Vit Nam vi Hoa kiu l trng
hp c bit v hnh ng ca H Ni l mt phn trong m
mu ca Lin X.

244

Phn ng sai lc ca Trung Hoa gy cho kiu dn Trung

Hoa ti Vit Nam gp nhiu nguy c hn. Nhng li tuyn b
ny la ca h nh ng bo chng ta Vit Nam hy vng
ngy ny c n v qu m. (27) to ra nhiu hy vng
ho huyn, thc y hng ngn Hoa kiu pha Bc chy ln
bin gii Hoa-Vit v hng trm ngn ngi Ch Ln cng
khai xin v nc. Trong thng Su, vn phng cho ghi danh
ngi mun tr v Trung Hoa m ti thnh ph H Ch Minh
tng nh trn ngp vi ba chc ngn n trong vng mt tun
l.
Hu ht nhng Hoa kiu mun tr v Trung Hoa cng
tm cch di c ti mt nc khc. Nhng trong con mt Vit
Nam, h l ngi ng v pha k th. T mun tr v vi
Trung Hoa Cng sn, ni tnh trng bun bn t nhn khng tt
g hn Vit Nam, lm gia tng s quy ri Vit Nam nh
mt o qun th nm. Thay v buc cc thng nhn Ch Ln
lm nng nghip cc vng Kinh T Mi, nh h p buc
cc nhm chng tc khc khng c cng n vic lm, chnh
quyn quyt nh loi tr tt c ngi ny v cng l iu
li cho h. S kin ny l bc khi u ca mt trong nhng
cuc di dn v i v bi thm nht thi hu chin. Sau khi hai
chic tu thy quay mi v Trung Hoa v bin gii Hoa Vit
ng li, H Ni a ra mt chnh sch di dn bc lt trng
trn. Mt thng gia Ch Ln gii thch: V chng ti t chi
i v qu sn xut, chng bao lu chng ti cng phi trn i,
chnh quyn quyt nh gom vng ca chng ti li ri cho
chng ti i. (29)
Ma h nm 1978, Cng An Vit Nam thnh lp mt s
vn phng ti cc thnh ph gn b bin min Nam ng
tu v cho ngi Hoa (hay Vit Nam gi dng ngi Hoa) ri
Vit Nam sau khi h ng mt ph khon nng bng vng v
la. (30) Cc nh ngoi giao Ty phng H Ni gn cho s
vic ny ci tn l Cng Ty Du Lch ci b st (Rust Bucket
Tours Inc.), c trch nhim lm cho gn mt phn t triu
ngi, trong vng hai nm, chy trn khi Vit Nam. Khong
ba n bn chc ngn trong s thuyn nhn ny b mng
ngoi bin (41)

245

Phng ng
Trong khi th gii ch vo vic hai con rng, mt ln
mt nh chu gm g nhau, Kampuchia ang trong thi
k cc im ca bo lc, c th thc y Vit Nam can thip
vo nc ny sm hn. Ngay c mt nhm quan st vin
Kampuchia phng Ty, nhng ngi c nhim v iu hnh
chng trnh pht thanh ca i Phnom Pnh v phng vn
nhng ngi t nn va mi trn khi Kampuchia, cho bit
nhng iu chnh yu ang xy ra trong ni a nc Cng ha
du kn ny, cng khng th ng rng cc hnh ng bo lc
gh gm xy ra trn cc ng la v trong cc n in
cao su pha ng Kampuchia. Hm 24 thng Nm, mt ngy
sau khi Brzezinsky ri Bc Kinh sau chuyn i thnh cng tt
p, Trung Hoa cng khai gi li Vit Nam. Cng mt ngy
th T , trng hp mt cch mai ma, mt cuc tn cng loi
khc vo mt thnh ph nh Kampuchia, tn gi l Suong, xa
Bc Kinh hai ngn dm. Pol Pot gi cc s on trung ng ti
bao vy b ch huy ng Khu ng, bt gi nhng tn lnh
o ng phn bi nghi ng c quan h vi Vit Nam. Mt
s t b bt, b tra kho, v lm bn t th, ri sau b hnh
quyt. So Phim, b th Khu ng, mt thi l cnh tay mt ca
Pol Pot, t t. Mt s khc ni dy chng qun Pol Pot, ri
chy trn qua Vit Nam, lm cho s lng khng chin chng
Pol Pot gia tng. Cuc git chc cn b v binh lnh Khu ng
mt cch tn bo dp tt hy vng cui cng nhm lt Pol
Pot. Ha lc Vit Nam by gi l bn ph dc vng bin gii.
Ngy 25 thng Su, th gii ngc nhin v li t co ca
Phnom Pnh, khi h cho bit p tan mt m mu phn lon
do Vit Nam v CIA (Central Intelligence Agancy - C quan
Tnh bo Trung ng ca M) xi dc. Mt t ngi tin li t
co hnh ng hp ng m mui , cng lc vi vic Vit
Nam tuyn truyn cc cuc lt Kampuchia, cng c thm
nim tin hnh nh c g quan trng ang xy ra trong ni b
Kampuchia. Phi n hai nm sau, sau khi hnh ng git
ngi c trnh by chi tit, v cuc khi lon pha ng
ni ln, ton b cu chuyn mi c r. Cuc lt b ph v
v vic n p khu vc ny nm trong chui bin ng
ng Dng, ch l cu chuyn lm cho ngi ta ch thm
m thi.

246

Trong nhiu ngha, cc cuc thanh trng pha ng

t ti mc mu ti a bo v quyn lc ca Pol Pot i
vi tt c cc khu trong nc. Nc Kampuchia Dn ch phn
chia thnh 7 khu da trn a l. Khu Bc, khu ng Bc, khu
ng, khu Ty Nam, khu Ty, khu Ty Bc v khu Trung
ng, duy tr gn y nh tnh trng trong thi k hot ng b
mt v cng ging nh trong thi k khng chin (1970-75).
Vic thiu phng tin lin lc v v tnh hnh an ninh, a ti
tnh trng t tr gia cc n v ng trong nhng vng khc
nhau. Trong vng bn nm k t khi nm quyn, lnh o trung
ng ca Pol Pot phi tm cch p t quyn hn trc tip v
kim sot cht ch cc khu. Vi s h tr ca cc lc lng
Trung ng v Ty Nam, Pol Pot m ra cc cuc thanh trng
trong cc nm 1976-77 loi tr cp lnh o khu Bc v Ty
Bc. Quan im chnh yu khc nhau ca h l tin trnh thc
hin bin php cch mng khc nghit. i vi nhng ngi
thc mc v phng php cc oan ca Pol Pot nhm tin
nhanh ln ch ngha cng sn v s i x bt nhn vi dn
thnh ph b ui v nng thn, chnh sch phiu lu ca ng
ta vi Vit Nam, nhng ngi ny b nh gi l phn bi v
x t. Ma mai thay, phn nhiu cc nn nhn b thanh trng li
tin rng Vit Nam e da Kampuchia, tr phi s sai lm c
sa cha, khng th cch mng Kampuchia s tht bi hon
ton v quc gia s khng cn sc chng li Vit Nam -mt
s chn on chnh xc m nhng bin c sau ny chng
minh. Bi v Pol Pot v nhm nh trung thnh vi ng ta t co
nhng ngi bt ng kin l phn bi l bin php tin li
nht trnh tranh ci v ng li ca ng, qua , khng
nhng Pol Pot b nh bi m cn c th tho g c mi s
rc ri trong n b ng. Stephen Heder ch r cho thy nh
vy. (32)
Trong cc khu vc, khu ng l mi e da nghim
trng hn ht i vi quyn lnh o ca Pol Pot. T khi c
phong tro Issarak chng Php vo thp nin 1940, khu vc
ny thun tin cho vic hp tc vi Cng sn Vit Nam. S tip
cn a l vi Vit Nam v s c mt ca cng nhn Vit Nam
trong cc n in cao su lm cho vic tip xc d dng. Trong
thi k u chng Lon Nol, y l khu vc Vit Nam gip
hun luyn v t chc qun khng chin Kampuchia. Vic hp
tc lu di vi Vit Nam li nhng n tng su sc trn

247

hnh thi chnh tr ca ng cng sn Kampuchia trong khu vc

ny. Trong khi nhm do Pol Pot lnh o th chu nh hng
Mao rt ln v khi nim bnh ng v u tranh giai cp
khng ngng. Cc nh lnh o khu ng th khng tin b
bng, h theo ng hng Vit Nam tin ln ch ngha x hi.
ng hng ny ch yu nhm ti vic x dng cc ngun d
tr c sn - giai cp t sn v cc phng tin khc- gia tng
sn xut, loi b s khc bit v giai cp l mc tiu th hai.
(33)
Ngi ta khng bit khi no th nhng d bit ny c
tho lun cng khai hoc khi no th cc nh lnh o khu
ng thch thc quyn lc chnh tr ca Pol Pot. Hnh nh cc
nh lnh o khu ng khng nhit tnh trong vic p dng
mt vi chnh sch cc t v khc nghit do Trung ng ch
o. Trong sut ba nm u Khmer cai tr, khu ny c nhiu
lng thc, v trong vi trng hp c chiu c, i sng
ca ngi dn mi -dn thnh ph b xua ui- khc
nghit hn cc ni khc trong nc. (34)
Tuy nhin, iu ny khng c ngha l khu ng khng
c s git chc. Hn su chc ngn ngi Chm thiu s -hu
ht trong khu vc tnh Kompong Cham - b git cht v theo
o Hi. Mt trong nhng cch git chc ngi dn thng
Vit Nam tn c nht l do cc n v khu ng xm nhp vo
Vit Nam -D nhin c s ch o ca Trung ng. D sao, s
thc vn cho thy hoc l v hu qu bt bnh ca ng vin,
hoc v s quy nhiu ca Pol Pot i vi khu ng, khu vc
ny ca Kampuchia l ni sn sinh ra nhiu cn b nht, h l
nhng ngi ng ln chng Pol Pot hoc b Trung ng dp
tan trc khi h lm c g. (35)

Thn mnh Kampuchia, tr c Vit Nam

Tnh hnh khu ng lin quan phc tp n s phn ca
So Phim. ng ny l mt nng dn mp ln, mt trn, lnh o
phong tro Cng sn Kampuchia hn mt phn t th k.
Nm 1954, ng l mt trong hng ngn ngi Cng sn Khmer
tp kt H Ni. Trong vng hai nm, ng ta b mt tr li
Kampuchia t chc ng. Nm 1963, ng l thnh vin gc
nng dn c nht trong y ban nm ngi ca ng (tng

248

ng vi b chnh tr) do Pol Pot, mt tr thc chng Vit

Nam lnh o. Trong nhng nm du kch chng Lon Nol, ng
ta vn ln thnh ph t lnh lc lng Khmer . Trong sut
hai thp nin 1960-70, ng ta vn duy tr mi quan h gn gi
vi Vit Nam Cng sn, d c lc ng chm. nh hng ca
ng khu ng ln n ni sau nm 1975, ng l ngi c
nht trong b chnh tr vn cn nm gi khu vc ny. ng ta
c tin tng v to ra s thnh vng cho khu ng,
nhng cc hc gi Kampuchia phn tch vai tr ca ng
trong qu trnh sp cui cng y.
Chng ta thy s tht bi ca qun i khu ng, khng
ngn chn ni sc tin cng ca qun i Vit Nam hi thng
Chp nm 1977, a ti nhng cuc thanh trng mi. Trong s
hn lon sau khi qun i Vit Nam rt lui, cc n v a
phng tht tn trc khi Vit Nam tn cng, v sau li lin h
n cuc u vi qun i trung ng mi gi ti, to ra
nhiu mi nghi ng phc tp. Tng ngi mt, cc cn b qun
s cp gia ca lc lng khu ng cng nh cc n v trung
ng c gi v Phnom Pnh hp. H i khng bao gi
v. Ti liu nh t Toul Sleng cho bit k t 19 thng
T/1978 s cn b qun s khu ng b giam y l 409
ngi, gp mi ln s cn b Ty Bc cng chung s phn.
Con s ln th hai l khng c t khu no c. Ton b 28
ngi chuyn n ngy hm sau cng l t khu ng. Cp ch
huy ca hai s on trung ng ng ti pha ng cng b bt
hi thng T. Mt trong s h l anh (em) ca Heng Samrin,
Heng That, t lnh s on 290.
Ngy 10 thng Nm i pht thanh Phnom Pnh c
bit ku gi tiu dit dn Vit Nam v thanh lc hng ng
chnh h. Tnh theo s lng, mt ngi ca chng ta git ba
chc ngi Vit..... c ngha l chng ta mt mt, h mt ba
chc. Chng ta khng cn ti 8 triu dn (dn s phng chng
Kampuchia thi k ). Chng ta ch cn hai triu binh lnh
bp nm chc triu dn Vit Nam. Chng ta cng cn li 6
triu dn. Thc hin tham vng nh vy, h hon ton trong
cy vo qun i, ng v nhn dn. Bi pht thanh chm dt
vi li ku gi: Chng ta phi thanh lc hng ng qun s,
ng v s ng dn chng tip tc chng li k th, bo v
lnh th v dn tc Kampuchia. (37)

249

V l mt ch huy cao cp ca ng, c phi Phim ng

h chnh sch tn bo v cc cuc thanh trng ny? Ben
Kiernan, mt hc gi ngi c ni c ting Min, ng ny
tri qua mt thi gian di nghin cu lch s Kampuchia hin
i, tin rng lc So Phim ang b bnh, v khng bit vic
bt gi. Khi ng ta hay tin cc cp ch huy ca hai s on
trung ng 280 v 290 ng ti khu ng b bt bn ni gin.
ng ta yu cu mi ngi quan st bn ngoi v cn thn.
Theo Kiernan, So Phim au n v ng ta l mt ng vin, v
ng ta tin rng nhng vic bt gi, git ngi ny khng phn
nh tnh cht cch mng. Khi nhng cuc thanh trng m ra,
ng tr nn tr n v khng cn quyn lc chng li c.
Tuy nhin, Stephen Heder, tin rng l hu qu do vic Vit
Nam tn cng hi thng 12. So Phim chng li vic thanh trng
cn b ca Pol Pot. Kampuchia Dn ch, ch c mt con
ng lnh o tn ti l bng cch li s tht bi ca h
cho nhng ngi thn cn, gi h l phn bi. Heder ni: So
Phim lm ng nh th. Tuy nhin ng ta khng bit rng
chnh ng ta b nghi ng v lm cho khu ng pht t v
pht trin lc lng a phng. (38)
D Phim l ngi ho tm nhng li l mt lnh t ngy
th hoc l k tng phm git ngi ca Pol Pot, m thi gian
th khng cn. Nhng c gng chm tr ca ng ta thot
khi ci thng lng xit c ng ch l nh du s bt u mt
cuc ni chin t ti cao im khi Vit Nam can thip hon
hon vo ni tnh Kampuchia.
Cui thng Nm 1978, Ke Pauk, ch huy trng khu
Trung ng c Pol Pot phi ti khu ng t chc cuc
thanh trng. ng ny gi mt th mi Phim n hp. Phim
hiu rt r ngha ca bc th mi l g. ng ta gi ba tay
thn cn ca ng, trong gm c mt b th cao cp ca ng
i iu tra xem mc ch cuc hp l g. Ba ngi ny
khng bao gi tr v.
Ngy 24 thng Nm, mt l on thit gip t Phnom
Pnh ti tng cng qun i Trung ng, bao vy b ch huy
khu ng thnh ph Suong, cch bin gii Vit Nam hai
chc dm. Mt s vin chc ng b bt v b a i hnh
quyt. Nhng Phim vn cn ln xe Jeep cng v, con, v cn
v thot ra khi vng vy, hy vng ti Phnom Pnh. Theo
Kiernan, Phim ni vi cng s vin ca ng ta rng Pauk v b

250

trng Quc phng Son Sen l nhng tn phn bi, ng ta s

yu cu lnh o bt gi bn chng. Theo Heder th Phim cn
ngh n gin rng qun i Trung ng lm vic vt qu
quyn hn m thi. Do , ng ta ra lnh cho qun khu ng
chng li qun Trung ng cho n khi ng ta c th yu cu
Pol Pot ngn cn qun ca Pauk v Son Sen li. Dn dn, ng
ta hiu rng di con mt ca Pol Pot, ng ta tr thnh tn
phn bi hng u khu ng. T thng Nm 1978, Pol Pot
c bo co rng So Phim l tn hot ng b mt cho ng
Lao ng Kampuchia do Vit Nam v CIA dng nn cm
quyn Kampuchia. (39)
ng ta ngng xe li bn b sng Mekng ch tin tc
Pol Pot. (ng ta gi ngi ti gp Pol Pot trc khi ng ta
vo th ). Ngy 2 thng Su, hai chic ph ch y lnh n
n cho Phim. Phim vn cn t tin nn khng bit cch h
tng c ngha l th no. Cui cng, khi bit ra th ng ta
bn rt sng v t bn vo ngc.
Cuc thanh trng ngy 24 thng Nm bt u mt
chng m mu nht trong lch s m mu ca nc
Kampuchia Dn ch. Ri t v sau, nhng cuc thanh trng
cn b chnh tr c t chc mt cch b mt. Cc nn nhn
c gi i d cc bui t vn thng l, cc kha hc tp,
hi ngh bt thng hay mt nhim v mi ngoi phm vi
lng ri cui c chuyn giao cho Cng An Quc Gia. Trong
khong thi gian bn nm, hai mi ngn ngi c mi
nh th, b tra kho th nhn ti li ri b git ti nh t Toul
Sleng. Nhng vic ny lm cho ngi ta thy rng cng vic
ca ng ang cai tr v s c lp hon ton gia khu ny vi
khu khc, nhng bin php lm cho ngi ta thy ngm ngm
s hi v lng h khng n nh nhng cha phi kinh hong.
Kim sot ng b khu ti Suong bng cc n v thit gip,
trong tr Pol Pot khng c g nghi ng l cc cn b cn sng
chng c ch li g cho ng. Ngy hm sau, cn b cp tiu
on v trung on ca s on 4 v 5 c gi v hp. Khi ti
ni, h b tc v kh v b tri li. H c a ln xe ti v
a ra ngoi rung, b bn bng sng my. Ch c mt ngi,
thot cht mt cch l lng, sau trn qua Vit Nam v k li
cu chuyn ny. (41)
T lnh S on 4 Heng Samring, thy anh (em) ng ta
bin mt, nn khng ch ti phin mnh. Khong vi mt ngn

251

binh lnh trung thnh vi ng, h trn vo rng. Mt cn b

trung cp, Tea Sabun, hng dn mt ton dn qun a
phng, xm nhp kho v kh khu ng ly sng v v kh
chng chin xa. H giao chin vi qun i Trung ng gn ba
tun l trc khi ko vo rng. T lnh cc khu khc nh Chea
Sim, Mat Ly, Men Chhan, Ouch Bun Choeun, v Sim Kar cng
trn vo rng vi khong ba ngn tay sng v ba chc ngn dn
thng. Sau thng Nm, trong gn hai thng, ba thnh ph
khu ng gm Kompong Cham, Svay Ring v Prey Veng tr
thnh chin trng ca nhng trn nh v rt, tn cng vo
qun i khu Trung ng. Khi cc cn b Khmer chy trn,
nhiu dn lng ti ph tan cc nh bp cng ng ri chia
nhau tru b, sc vt v ti sn chung.
i u vi nhng v kh v xe thit gip do Trung Hoa
ch to, do qun Trung ng x dng, ti thng Su th c
thm i qun hung hn Nirdey do Ta Mok ch huy, cuc
khng chin t pht ca cc ton qun c t chc mt cch
vi vng, khng ko di c lu.
Trong thng By, sau cuc chin u sng cht, vic
git chc tr th bt u. Cuc tn st khng ging nh bt c
ln no trc m khu ng thy. Di con mt ca Pol Pot
v cc ng ch ca ng, ngi dn khu ng cho thy bn sc
ca h. H l nhng k thn hnh th Khmer m u c th
Vit Nam. V phi bp ht. (42)
Khng ch nhng ngi phn lon v gia nh h b
git, ton th dn lng no m nhng ngi khi lon ti n
nu, cng b git tut. H b ch ln xe ti, em ra ngoi rung,
ri git cht bng cuc, dao. Hai nm sau, ti n thm mt
trong nhng khu t git ngi Kompong Cham, ni c
tnh vo khong nm chc ngn ngi b git. Di nhng gc
xoi, s v xng ngi, gi tr by ra mt cch ht sc kinh
hi.
S ngi Khu ng b git trong cuc ni lon hi
thng Nm tnh vo khong trn mt trm ngn. Nhm dn
sch ht nhng g c th nghi ng, mt phn ba dn s c
chuyn t pha ng qua khu c st rt rng pha ty
Kampuchia. Ni ny, mt na trong s h li cht v i hay
bnh tt, nu h khng b hnh quyt.
Khi cuc n p tn bo ang din ra, dn chng khu
ng v nhng ngi lnh o cuc ni lon trn trong rng,

252

di nhng cn ma ma nc nh xi. Thiu lng thc,

qun o, thuc men v v kh, chng bao lu h tan r. Ti lc
ny h phi chn, hoc l u hng, -chc chn s cht hoc
tm kim c may vi Vit Nam. Nhiu ngi thuc cc s on
Trung ng khi nh nhau vi Vit Nam, khng chu ni s hi
cng tm cch trn. Nhng cn b thng tuyn truyn chng
Vit Nam cng kh khn khi chn la. Nhng cn b Issarak
trc kia mt thi c quan h gn gi vi Vit Nam, cn sng
st, nay c giao cho s mng vt qua vng bin gii y
c mn. T cui thng Su, H Ni bt u pht thanh chng
trnh ting Min, ku gi lt . Ting ni ca cc cn b
Khmer ni ting, nhng ngi tng cht ri, nay li nghe
ting trn i lm cho ngi ta yn tm. S tht l ngi anh
ca Heng Samrin, Heng Samkai, mt lnh t khc ca khu
ng, c Vit Nam gip . Nm 1981, Samkai ni vi ti:
Chng ti bit rng, t chng ti khng th lt Pol
Pot c. Chng ti phi tm Vit Nam gip . L ch tch
c quan vn chuyn th in khu ng, -nhng ngi mang
th in i li gia cc b phn ca ng, cng nh vi Vit
Nam, -ng ta bit ting Vit t lu. Thng Ging 1978, ng ta
ti bin gii, ri dt ln my bay trc thng ca Vit Nam bay
ti thnh ph H Ch Minh. ng v hai ngi Khmer o
tu khc tp trung ti trng cnh st ca ch c Th c.
Vit Nam CS bt u hun luyn nhng ngi khng
chin v tp hp thnh phong tro. S trit h ng b khu
ng, ni Vit Nam hy vng c th c c cm tnh, ng
li c hi c th qua thc hin s thay i t trong nc:
mt cuc o chnh chng Pol Pot. Nay th c rt t c may cho
nhng ngi Khmer c hun luyn bn Vit Nam, ln v
trong nc lin lc vi nhng phn t bt mn v t chc
ni lon.
c tip xc gia Vit Nam v cc nhm ni lon
khc nhau ang ln trn trong rng. u thng Chn, Vit
Nam m mt cuc tn cng khc c chin xa dn u vo ni
a Kampuchia. Mc tiu ln ny l tip xc vi Heng
Samrin v nhng ngi theo ng ang trn trong rng v h
tng h v Vit Nam. Vi Heng Samrin, Chea Sim, v nhng
cn b Khmer cn sng st khc, mt chnh ph tng lai
ca Kampuchia thn vi Vit Nam c thnh lp. (43)

253

L c Th t H Ni bay vo. Thp tng ng ta l

nhng chuyn vin Khmer khc trong ng. ng triu tp mt
cuc hp gm c nhng ngi Khmer o tu, v nhng
thng tr nhn Khmer c nh Pen Sovan, Chea Soth, ti Th
c trong hai ngy 21 v 22 thng Chn. H quyt nh bin
php qun s chng li Pol Pot s thc hin vo thng Chp,
khi ma mng gt xong v t ai kh ro. Ton nhm bt
u lm vic thnh lp Mt trn Cu Nc on kt Quc
gia Kampuchia v cuc chin u bt u. (44)

Trung Hoa thy c m mu

Mi hot ng sn sng t ma h nm 1978, mc
d c
nhiu iu m cc quan st vin bn ngoi khng thy c.
Vi nhng xo trn v tn st pha ng Kampuchia, vi
hng ngn Hoa kiu chen chn Lng Sn, thnh ph bin
gii, vi hy vng v Trung Hoa, v vi vic gia tng hot ng
qun s ca S Vit chung quanh Trung Hoa, c hi mt cuc
xung t rng ln n khp nhau. Nhn t pha Bc Kinh,
vic Vit Nam i x vi kiu dn Trung Hoa khng hn l
mt bc ci cch tin ln x hi ch ngha, m cng khng
n gin l vn k th chng tc. Nhng l mt phn ton
vn trong chnh sch ca Lin x nhm mc ch bao vy
Trung Hoa. Cuc xung t Vit Nam v Kampuchia ang gia
tng c xem l mt phn hot ng ca S Vit chng li vai
tr lnh o ca Bc Kinh trong vng, bng cch x dng vai
tr ca mt tiu b. Vit Nam CS th thy vic x dng bo
lc mt cch d di Kampuchia v vic Kampuchia tn cng
Vit Nam nh l mt phn k hoch do Bc Kinh khn kho
lo li bp Vit Nam. Moscow th mun hp tc lu di
vi Vit Nam v thy quan h Hoa-M cng lc cng ni bt
hn. Quan im ca ta Bch c (gia tng ch trng chng
Lin X Manichean ca Brzezinsky) thy cuc xung t Min
Vit l mt cuc chin tranh y nhim gia Moscow v Bc
Kinh, qua , Trung Hoa ng c M h tr v mt chin
lc.
Vi Moscow, l thi gian ca c hi m cng l thi
gian ca him nguy. S bt u ci v cng khai gia Trung

254

Hoa v Vit Nam l c hi c Lin X ch n t lu ko

Vit Nam vo vng tay ca h. Moscow li dng vn ngi
Hoa hi ngoi lt ty vic Trung Hoa dng Hoa kiu lm
o qun th nm v t c thng li tuyn truyn ng
Nam . H quay li dao v pha Trung Hoa v t co mnh
m Bc Kinh l b quyn nc ln v can thip vo ni b
Vit Nam.
Nhng chuyn i ca Brzezinsky qua Trung Hoa hi
thng Nm/1978 v cng vic khoa trng chng Lin X ca
ng ta Bc Kinh bo ng cho Moscow, c bit l bn bo
co ni ti vic ng ta tho lun b mt trao cho Trung Hoa k
thut qun s v v kh. Ngy 25 thng Su, tng b th ng
Cng sn Lin X Leonid Brezhnev tn cng kch lit nh cha
bao gi c v chnh sch ca M i vi Trung Hoa. ng ta ni
rng iu ny, Hoa K, nhng ai chi l bi Trung Hoa l
theo ui mt chnh sch thin cn v nguy him. ng ta
cnh co rng nhng ai dng n phi hi tic cay ng, (45)
Mt cch b mt, Lin X gia tng quan h vi H Ni.
B Chnh tr ng Cng sn Vit Nam hp hi gia thng Hai
a ra mt s quyt nh ln v Kampuchia v Trung Hoa, v
kt lun rng Vit Nam s can thip qun s vo Kampuchia
cng nh tr ming Trung Hoa. i u vi e da t Trung
Hoa, H Ni cn mt chnh sch bo m. Sau ny, mt quan
chc Vit Nam ni vi i s n ti H Ni: Chng ti rt
mt ngn l khi cun sch n . Lin X ngh k vi
n mt tha c thn hu v hp tc nhm bo m vic
h tr qun s nm 1969. n chp thun ngh trong
vng hai nm. n ng k tha c v chp nhn s bo
v qun s ca Lin X khi no h thy rng -trong trng hp
c chin tranh vi Pakistan v c kh nng Trung Hoa can
thip vo ni b ca h v mun bo v cho Pakistan. H cn
ti s bo v ca siu cng. Ba thng sau khi k tha c vi
Moscow, n nh bi Pakistan v em li c lp cho
Bangladesh.
H Ni nghin cu k lng ngh ca Lin X hi
nm 1975 v mt tha c hu ngh, ngay sau khi H Ni
chin thng min Nam. u thng Su, tng Gip b mt i
Moscow trnh by bn s tho v tha c ni trn v a ra
mt danh sch cc loi v kh mun mua. Trn ng i
Moscow, Gip khng cng b vic dng chn Tn Li. Ti

255

cuc hp vi b trng Quc phng v b trng Ngoi giao

n ti phi trng, Gip ngh n gip Vit Nam xy
dng mt nh my sn xut v kh nh. Cho rng cuc chin
tranh Vit Min ang hin ra cui chn tri, Vit Nam khng
mun ph thuc hon ton vo Lin X v v kh. Mt quan
chc c a v quan trng, ngi theo di rt st cuc hp ny,
hai nm sau, ni vi ti l ngh ca Gip b t chi hon
ton v thiu nguyn vt liu. ngh ny ca Gip c th c
kt qu khc i nu chnh ph thuc ng Quc i ca b
Indira Gandhi -ngi c xem l b m cho
Bangladesh- nm chnh quyn. Tuy nhin v chnh ph ca
Morarji Desai, chnh ph cnh hu u tin ca n e ngi
dnh lu vo mt cuc tranh chp m r rng l chng li Trung
Hoa v lin minh vi Lin X.
Lin x c v giao ng bi v Vit Nam mun tr li
tha c hu ngh. Cui thng Su, Nikolai Firuybin, th
trng ngoi giao Lin x i H Ni. Trong chuyn i b mt
, ng ta gt b mi khc bit ln trong bn d tho. Thi
gian khi no k tha c l do H Ni quyt nh. Trc khi
hon tt s khng c cng b, cng cnh co Bc Kinh.
Tuy nhin tha c s c cng b ng lc ngn nga
Bc Kinh tr liu bt c mt hnh ng qun s no chng Vit
Nam. B Chnh tr cng khng mun lm u m mi hy vng
quan h bnh thng vi Hoa K nu sm cng b bn tha
c qun s k vi Lin X. (46)
V bn tha c hu ngh Vit-X cn ch ch k, vic
chun b hp l cho cuc xung t trong tng lai vn tip tc.
Thng Tm, p ng li yu cu ca Vit Nam, Lin X thc
hin cc chuyn vn chuyn v kh bng hng khng v hng
hi cho Vit Nam m trc kia cha h c. My bay khng l
Antonov 12 thc hin khong mt chc chuyn bay ti
Nng xung cc loi i bc, ha tin, radar v n dc
gip Vit Nam cng c lc lng chng Trung Hoa. My bay
Mig 21 c ch ti Nng, lp rp thm y ri bay ra
pha Bc, st vi bin gii Trung Hoa.
Khi chin dch tuyn truyn ca Lin X gia tng n
inh tai nhc c, Trung Hoa cng p li nh th. Trong ba
tun l tn cng u tin ca Trung Hoa, t co Vit Nam y
i, ngc i v trc xut Hoa kiu, h bt u nh gi Vit
Nam l tay sai ca Lin x, l mt Cu-Ba chu ... Li

256

tha m m ch binh lnh Cu-Ba chin u Angola v quyn

li ca Lin X. Bc Kinh cho rng quc X hi Ch
ngha Lin X l k h tr v xi dc chnh Vit Nam
chng li Trung Hoa. (47)
Trong khi cuc tranh ci v tha hip Hoa kiu Vit
Nam leo thang gay gt, Trung Hoa hy b tt c chng trnh
vin tr, t co Vit Nam c hot ng chng Kampuchia. T
gia thng Su, Trung Hoa bt u lp li li Khmer t co
Vit Nam c chnh sch bnh trng lnh th vo Kampuchia.
T Nhn Dn Nht bo ca Trung Hoa pht hnh hi thng
By t co H Ni sau khi chin thng Hoa K cng nh cc
chnh ph ng Dng, th c mt s ln v kh lm
cho ci u ca Vit Nam th phnh to ln v tay chn th nga
ngy mun ginh git thm na. N lm cho Vit Nam m
tng tr thnh cha t vng ng Nam v bc
udng ln mt Lin bang ng Dng di s kim sot
ca Vit Nam.
Chng bao lu, nhng tay tuyn truyn Bc Kinh tng
cng t co Vit Nam, cho rng cuc xung t vi
Kampuchia thun ty ch l mi tng quan gia Vit Nam th
mun bnh trng; cn Lin X th c tham vng lm b ch.
H khng cn cho rng vn Kampuchia, vn ngi Hoa
hi ngoi v vic tranh lun gia hai nc x hi ch ngha, c
th gii quyt bng thng lng. Cc nh bnh lun cho rng
cuc xung t ny (Vit Nam v Kampuchia) cng vi hnh
ng Vit Nam chng Trung Hoa, gm c hnh vi ngc i v
trc xut kiu dn, x dng vn Hoa kiu nhm ph hoi
quan h ca Trung Hoa vi cc nc ng Nam , hnh thc
cu thnh ton b m mu. Trong m mu , siu cng Lin
X vi chnh ch ngha b quyn, gip v che ch Vit Nam
thc hin ch ngha b quyn trong vng, Vit Nam th phc v
cho ngi anh ln S Vit ca h. (48)

n lc phi dy cho mt bi hc
Trung Hoa cng khai tung ra nhng li gin d chng
Vit Nam, phn nh chnh sch Trung Hoa vo u ma h
nm 1978. Ch tch Mao tng tin tng mt cch chc chn
rng chin tranh gia Trung Hoa v quc l khng th trnh

257

c v c v dn chng gi vng t tng, chun b tch tr

la go v o hm n np. Tuy nhin, t khi Mao qua i v
b l bn tn b lt , cc nh lnh o mi Trung Hoa cn
thn hng ti ng li lc quan hn, thy rng s tr hon
chin tranh l iu c th c c nu Trung Hoa thnh tu
trong vic thnh lp mt phong tro on kt quc t chng
li s e da ca Moscow. V tham vng thc thi k hoch 10
nm hin i ha, k t thng Ba/ 1978, Trung Hoa cn c mt
thi gian n nh lu di chun b cho cuc chin tranh ton
cu khng th no trnh khi. Cc nh lnh o Trung Hoa cho
rng Trung Hoa c th mua thi gian ginh trc k hoch
ca k th ngay t bc u. Mt quan chc Trung Hoa ni vi
chuyn vin quc phng M, Michael Pillsbury hi thng Nm/
78: Phng Ty c th ph v thi biu chin lc ca Lin
X bng thch nh hng ca h ti cc quc gia thuc khi
th Ba c gi tr chin lc, bng cch t chi lin minh vi
Lin X, bng cch lun lun gi trong c nhn nh v s yu
km trong ni b Lin X. Cc yu km l cc vn x
hi, kinh t v s cn bng chng tc S Vit. (49) D
khng ch r quc gia th Ba no, nhng khi ni ti gi tr
chin lc th ngi ta chc chn rng l Vit Nam. Mt
cch th v, vo lc Trung Hoa pht trin chnh sch mi th
Brzezinsky ti thm Trung Hoa. Theo nh chuyn mn v
Trung Hoa trong Hi ng An ninh Quc gia, Michel
Iksenberg, ngi thp tng Brzezinsky ti Trung Hoa, th s
hng say trong vic Trung Hoa t co Vit Nam phn phc l
iu ht sc bt ng trong cuc tho lun vi Brzezensky. (50)
Nhng tit l v sau, theo bo co ca mt ngi Nht,
trong cuc hp hi thng Nm/1978, Trung Hoa quyt nh c
hnh ng p ng s khiu khch ca Vit Nam. v thch
thc biu dng qun s nu Vit Nam liu lnh tn cng l
iu hon ton c kh nng xy ra. (51) K hoch bt ng ,
nu nh hi c thc hin i na, th hai thng sau li c
cng c. Cc nh lnh o Trung Hoa xem xt mt cch cn
thn tnh hnh qun s Kampuchia v s sp ca Khmer
v p lc ca Vit Nam. Vi nh lnh o qun s ngh
gi ch nguyn qun Trung Hoa ti Kampuchia, l lun rng
nh th l t Kampuchia di nh hng Trung Hoa v cng
lm cho cc nc trong khu vc ny tin tng Trung Hoa. V
sau, mt vi ngun tin Trung Hoa cho ti bit, tng

258

b phn bc ngay tc khc v s khc bit v nn tng kinh t,

qun s v chnh tr. Mt quan chc gii thch Trung Hoa tin
ti Kampuchia bng cch by t quan im ca h: Mt khi
khng hy vng ngi ta ti th khng ai nu nng lm chi.
ng ta ni thm, Cui cng, nguyn tc ca ch tch Mao l
vic bo v c lp, quyn t tr ca mt nc l chnh cng
vic ca nhn dn nc . Mt quan im thc t hn l v
a l, Trung Hoa v Kampuchia xa cch nhau. Mt iu nguy
him khc l c th khiu khch Lin X can thip vo Vit
Nam. Vic can thip qun s trc tip ca Trung Hoa vo
Kampuchia s lm cho cc nc khng cng sn ng Nam
lo ngi, l i u vi Ty phng, l lm o ln k hoch
hin i ha ca Trung Hoa. Trung Hoa ng gia tng vin
tr qun s v gi c vn n Kampuchia, tuy nhin, h kt
lun rng chnh Kampuchia ca Pol Pot phi t lo liu ly.
Trong khi bc b vic can thip vo Kampuchia, Trung
Hoa cng khng chu Vit Nam e da nc ng minh duy
nht ca h ng Nam , bng cch min tr hay thch thc
Bc Kinh v vn trc xut Hoa kiu, hn hoan vi k th
ng nguyn ra ca Trung Hoa. Cc nh lnh o Trung Hoa,
ng u l ng Tiu Bnh, chn mt phng cch m cc
hong trc kia lm i vi nc Vit Nam ngo mn:
Trng pht n. Trong trt t th gii ca Khng t Trung Hoa
c, khng c g ng trch mng hn l thiu lng hiu tho vi
hong , ngi cha ca thin triu. Vi tt c nhng g vin
tr cho Vit Nam trong thi chin - Bc Kinh c tnh khong
hai chc t la - Vit Nam by gi t Trung Hoa. Thng
Tm/ 1978, mt quan chc Bc Kinh m t vi ti nh sau, khi
ni v s vong n ca Vit Nam: Bn chng c tri tim en
ti.
S xc cm chc chn d phn quan trng trong thi
th ch ca Trung Hoa i vi Vit Nam. Mai ma thay,
con ngi th ght Vit Nam nht, li c lc thng Vit Nam
nht li chnh l ng Tiu Bnh. Khi ng ta ti xut hin trn
chnh trng Trung Hoa th Vit Nam reo mng. C l l do
cm tnh ca ng ng h Vit Nam trong nhng nm chin
tranh. iu y lm cho ng cm thy cay ng hn khi ng ta
thy H Ni tr mt. Mt nh ngoi giao Thi c mt trong
nhiu cuc hp vi ng k li rng khi ni ti Vit Nam,
ngi ta thy c s thay i ni ng Tiu Bnh. Vic ng

259

ta ght Vit Nam l t trong tng ph. ng ta nh tot vo ng

nh ri gi Vit Nam l bn ch. Trong cuc hp bo hi
thng Mi mt/1978, ng ta tuyn b Vit Nam l bn v
li phng ng. Bn cnh ng l th tng Thi Lan
Kriangsak Chomanan ngi co li mt cch lng tng. Ti thng
Tm, khi nhng xc ng qua i, nh ca Trung Hoa
v Vit Nam li cng thiu r rng.
Ba nm sau, mt quan chc ca Bc Kinh tit l cho ti
bit, mt trong nhng bui hp hng tun u n hi u
thng By/1978, b Chnh tr ng Cng sn Trung Hoa quyt
nh dy cho Vit Nam mt bi hc v s vong n v xc lo
ca h. Quyt nh , thng qua mt cch b mt, khng c s
chng i. Nhng ng thuyt phc rng, hnh ng qun s
c hn ch chng Vit Nam cng l by t cho Lin X thy
rng Trung Hoa sn sng ng ln chng li tn cn ln,
chnh l Lin X.
Nu Lin X tht bi trong vic gip Vit Nam, nh
ng hy vng, th iu cho thy Moscow thiu trch nhim,
v th yu km ca Lin X trong khi th Ba. Theo mt vin
chc Trung Hoa, ng cho rng, c th c kt qu, hnh
ng ca Trung Hoa khng phi l mt cuc tranh chp gia
mt quc gia vi mt quc gia nhng chnh l mt phn ng
gp ca Trung Hoa vo chin lc quc t chng b quyn,
phc v cho quyn li bn ngoi. B Chnh tr tnh ton li thi
gian v kh nng hnh ng qun s, quyt nh tng cng
lin minh vi Hoa K, cc nc khng cng sn chu v
Ty phng. (52)
Cui thng By/1978, khi b trng Quc phng
Kampuchia Son Sen ti Bc Kinh mu tm cam kt vin tr
qun s chng li Vit Nam, ng ta nghe y tai v lng t tn.
c bit, nhng li chi tai trong din vn l ca ng Tiu
Bnh, ngi c ln b Khmer kch l tn phn cch
mng. ng ta ni thng vi Son Sen l vin tr ca Trung Hoa
s chng c ch li g nu Kampuchia khng chu t b chnh
sch cc oan v thnh lp mt trn on kt chng k th.
Trung Hoa thc y Khmer a thi t Norodom Sihanouk
ln ng u chnh ph, v c gng ci thin hnh nh
Kampuchia vi quc t. Cc nh lnh o Trung Hoa khuyn
co Son Sen nn chun b ko di chin tranh du kch bng
cch o hm, thnh lp cc ni chn du v kh v ng vin

260

qun chng. Nu Vit Nam xm lng tr li th nn p dng du

kch chin hn l i din chin u. Trung Hoa ha s gy sc
p vi Vit Nam nhng khng ni r h s lm nh th no.
(53)
D khuyn co nn c lng t tn, chng bao lu sau,
Trung Hoa thit lp cu khng vn v kh v n dc vin tr
cho Kampuchia m trc kia cha c bao gi. Ngoi nhng
chuyn bay hai tun mt ln qua khng phn Lo, li c thm 5
chic Boeing 707 bt thng qua li gia Qung ng v
Phnom Pnh bay trn khng phn bin Nam Hi. (ng Hi nd) Cng vi v kh v n c, hng trm c vn Trung Hoa
bay ti Kampuchia. Theo tnh bo M c on, ti cui nm
1978, tng s nhn vin Trung Hoa c mt Kampuchia ln ti
nm ngn ngi.
Tuy nhin, vic chun b chnh cho hnh ng qun s
ca Trung Hoa chng Vit Nam khi u bng ngoi giao. Nh
s thc y kn o ca Brzezinsky vi Tokyo, thng
Tm/1978, Nht k tha hip thn hu v ha bnh lu di vi
Trung Hoa. Mt iu khon trong tha c ni v vic
chng li ch ngha b quyn t bt c th lc no l c m
ngoi giao u tin ca Trung Hoa i vi S Vit. Vi s c
mt ca Leonard Woodcock Bc Kinh, v ca Chai Zemin
Hoa Thnh n, ng u phi b i din ca hai nc, mt
tin trnh mi bt u c gng bnh thng ha quan h ngoi
giao Hoa-M. V khi ngnh truyn thng Trung Hoa m chin
dch ve vn cc nc lng ging ng Nam , (t lu h
nghi ng Trung Hoa ch trng pht trin cch mng),
chun b chuyn i lch s v vu ngoi vi rch nt ca ng ti
cc nc khng-Cng sn vng ng Nam .
Khi ma h nm 1978 ti gn hn, Vit Nam v Trung
Hoa lng l vch k hoch chin u. Tuy nhin, trc khi
ting sng bng n, l thi gian ginh ly bn hu v c lp k
th. Mt trong nhng phn thng ln nht trong cuc chy
ua Hoa-Vit ny chnh l mt ngi m mi y h tm
cch ui ra khi chu : Ch Sam.

261

Ngi M:
hy v i

Ph t th trng Ngoi giao Hoa k Richard

Holbrooke thc hin mt nguyn tc: im lng l cch tt nht
ch ng ngi. Ngy 27 thng Chn/1978, ln th hai trong
mt tun l, nhm thng thuyt t ngi ca ng tp trung vi
phi b M Lin Hp Quc gia s sinh hot n o ca i
Hi ng LHQ. S lu thng vo bui chiu trn i l s 5

262

ht sc ng c vi c hng l xe a cc ng b trng, cc
ng i s chen chc nhau trong dng xe c thng nht cng
vi cc c xe ch du khch tin ti ta nh Lin Hp Quc.
Cc ng tng thng, th tng v b trng ngoi giao ca 140
quc gia i xung khu ph Manhattan. H gp cc pht ngn
vin, thng bo bui hp ca i hi ng v tham d hng
lot cuc tip tn, tic tng, hi hp no nhit. Holbrooke ngh
rng l tng nht l nn lng l ni chuyn vi Vit Nam
t li quan h bnh thng. Hi thng Hai, i s Vit Nam ti
Lin Hp Quc b trc xut v dnh lu vo mt v gin ip,
vic lin lc vi Vit Nam khng cn bnh thng na, nhng
hot ng cng khai gia hai bn cht yu, theo Holbrooke,
khng lm tng thng Carter vui lng.
Cc cuc dn xp b mt din tin theo ng k hoch.
Bo ch kh c th nh hi c cuc gp g u tin ca ng
vi th trng ngi giao Nguyn C Thch nm ngy trc .
Bui chiu 27 thng Chn, chng ai lu khi Holbrooke, Frank
Wisner, thnh vin b tham mu Hi ng An Ninh Quc gia
Michel Oksenberg, v hai ph t b Ngoi giao i taxi ti gp
i biu Vit Nam ln th hai. Phi b Vit Nam ch c my
ngi, trnh mt trong mt khu gia c building v danh 35
tng, xy bng gch v king Waterside Plaza, trng xung
Sng ng (East River) l mt ni chng c g huy hong
nhng li l ni c tnh cch lch s. Holbrooke tin chc
chuyn gp g vi Thch ln ny, cui cng s ng li mt
chng au bun ca lch s M v nhng nm M tham chin
Vit Nam v tin ti mt thi k lch s mi. Tun ri, sau
khi k kt thnh cng tha hip Camp David gia Menachem
Begin v Anwar Sadat, trong tr ca Carter, bnh thng ha
quan h vi H Ni s l bc th hai.
Trong bui hp vi Thch ngy 22 thng Chn,
Holbrooke ngc nhin v Vit Nam kin tr i hi phi c vin
tr M mi ti lp quan h ngoi giao. ng ta em theo mt tp
h s dy, trong c nhng li pht biu chung hay vi tnh
cch ring ca nhng ngi c trch nhim, tuyn b t hi
thng By l Vit Nam mun ti lp quan h vi Hoa K m
khng c iu kin tin quyt no. Nhng mi khi ngi vo bn
thng ngh th Thach li bt u ip khc v lng tm ca
ngi M i vi Vit Nam bng vin tr ti thit. nhng
ngh v ch lm cho cc cuc thng ngh nm 1977 tht

263

bi. ng ta bo co vi b trng Ngoi giao: Ti khng tin

iu y. Vit Nam vn c i tin.
Tuy nhin, bit chin thut thng ngh ca Vit Nam,
Holbrooke hy vng Thch s t b iu kin y trong cuc hp
ln 2. ng ta ngh, d sao, Thch khng i hi bui hp th
hai v hm 22 thnh Chn, Holbrooke ph v bui hp, ni
rng chng ch li g nu c tip tc cng vic theo phng
cch . Thc ra, Holbrooke chng tin Thch cui cng s tha
thun vic lp quan h ngoi giao v iu kin. V vy ng ta
mang Oksenberg theo ngi bn cnh. ng ta bit c vn an
ninh quc gia ca tng thng Carter l Zbigniew Brzezinsky
khng nhit tnh thit lp lin lc vi quc gia m ng ta cho l
t ca Lin X. Vit Nam, c bit ang c xung t vi
Trung Hoa, ng minh chin lc ca Hoa K. Holbrooke tnh
rng Vit Nam khi khc t, khng cn i c vin tr trc
mt ca Oksenberg, chuyn vin v chu ca Brezinsky s
gy kh khn cho Hi ng An ninh Quc gia, ni y thng
gy tr ngi cho k hoch bnh thng ha quan h ngoi giao
vi Vit Nam.
Cuc hp c v nh mt vic thng mi. Thch mc
b mu xanh bin, n cho h khi h vo khu Vit Nam.
Sau ci bt tay ngn ngi, on M ngi xung gh bn ci bn
mu rm trong gc cn phng c c tha tht, c l ni
dng tip tn ca phi on Vit Nam. i vi chuyn vin
v vn Trung Hoa Oksenberg, y l ln u tin ng ta
ng u vi quan chc Vit Nam. ng hi ngc nhin v trng
Thch, 53 tui, vn cn tr. Dng b ng ta tr trung v hay
ci. Tuy nhin, b iu khng che du c ba thp nin
kinh nghim ca Thch trong chin tranh v ngoi giao.
Chuyn tr khi ung tr trong gi ngh, Thch ni vi ngi
M rng ng ta l trung t trong qun i Vit Minh vo thi
k c cuc bao vy lch s qun i Php in Bin ph nm
1954. Hai nm sau, ng ta bt u s nghip ngoi giao khi lm
tng lnh s Tn Li. Lc ny, Thch ni c ting Php,
hc cch x giao theo u ty v hc thm ting Anh. C ln
ng ta hi mt ngi phng vn ng khi chc rng ng ta ch
mun mnh l ngi Vit Nam m thi: ng c nghe mi c-ri
trong ting Anh ca ti khng? Kin thc Anh ng v kinh
nghim ngoi giao c x dng hi thp nin 1970, khi ng ta
lm ph t cho L c Th trong cc cuc thng ngh dai

264

dng vi Henry Kissinger. By gi th ti phin ng ta. Thch

bt u xut hin, lm i din cho Vit Nam v nhanh chng
chng t rng con ngi ng chng g thay i. ng ta ni nu
ngi M ti H Ni c mang ci g trong tay th hay lm.
Holbrooke li lp li Hoa K khng th ha g c. Sau mt
ting ri ng h bn qua ci li chng c ch g, Holbrooke
thu gom giy t b vo kp ri ra du bui hp coi nh xong.
ng ta ni: ng Thch, chng ta i ti gn cui ng.
Nu y l tt c nhng g ng trnh by th chng cn g
tip tc tho lun na. Thch tr li: Chng ta ung cht tr.
H ri bn v i ti gc phng pha bn kia. , bnh
ca-ph, tr, bnh cc-ki v ch gi dn sn trn bn. M-Vit
nhp c-ph v nhm ch gi trong khi bu tri trn sng ng
chuyn qua mu tm. Sut c bui chiu hm , Oksenberg
ngi nn thinh, mt cau c. ng ta ht sc bi quan v vic bnh
thng ha quan h, thc s nghim trng i vi Vit Nam.
Vi ng, tung nh Holbrooke l ngi lm cho tnh hnh xu
i v c buc Thch phi t b yu cu vin tr. Thch bit
Oksenberg l ai v cm thy bt li. ng ta c lm cho cuc
ni chuyn nh nhng theo phong cch ca ng. Oksenberg lm
nh khng bit ti c gng , nhn chm chm vo chn tri
pha khu cng nghip Queens hin ln ngoi ca s. Sau ny,
Oksenberg k li: Ti khng th ni g vi ng ta. y l ln
u tin ti gp mt ngi Vit Nam. ph tan s im lng,
Holbrooke chm dt cuc tho lun.
Khi s cng thng qua, Holbrooke sp sa chia tay
vi Thch, Thch ni: Hy bn thm cht na. Khi h tr li
ci bn mu rm, bt thn Thch tr thnh con ngi khc.
kay! Ti s ni nhng g ng mun nghe. Chng ta li
nhng tr ngi v sau. Chng ta hy lp li quan h bnh
thng m khng c iu kin tin quyt. Sau ny Holbrooke
thut li: Xong. Nh Thch by t. Ri ng ta mun mt tha
c, hai nm cha bn xong, th by gi li hon tt trong
vng mi pht. Thch yu cu Holbrooke k mt cng hm
ngoi giao v quan h gia hai nc. ng ta ni: C my ch
ng kia. C hai nhm tham mu tho lun vit thnh vn
bn, trong khi chng ta ung tr. Holbrooke c v hn hoan.
ng ta ni: y l s pht trin c tnh cch xy dng. Mt
bc tin rt ng k. Nhng ng ta t chi k bt c mt vn
bn no vo lc ny nh Thch yu cu. ng ta ni: Ti s

265

trnh vic ny ln tng thng. Chng ti s xem xt rt cn thn

ngh ca ng. V s bo cho ng bit lc no chng ta c th
tin hnh. Thch ang nn nng v tha c , t ra s c
k vo lc b trng Ngoi giao Vit Nam Nguyn duy Trinh
ang Nu c vo tun u thng Mi. Tuy nhin,
Holbrooke ni l kh c th tr li trong khong thi gian .
c ri, Thch ni. ng ta s li Nu c cho ti 20
thng Mui. Ri nh mt tr o thut, bui hp bun t
chuyn mnh. Vin nh ta i s M c thit lp H Ni
hin ln cui chn tri. Thch ni vi Holbrooke ta nh thi
Php thuc l lnh s M H Ni sn sng cho ngi M
x dng. Ta i s c ca Cng Ha Min Nam Hoa Thnh
n ang b b trng l iu Holbrooke vui v ha vi Thch.
Thch chng th ch bn ti s lng nhn vin ngoi giao ca
mi ta i s, vic thit lp phng cch lin lc v cc bu
kin ngoi giao. Thi gian by gi l cng c cc vn then
cht ca bn tha hip.
Khi Holbrooke vui v ra v vi n ci rng r vi
Thch, tri Nu c ti. Nhng, tung nh l mt ngy
mi vy.
Vi vic loi b tr ngi cui cng v thit lp quan h
vi Vit Nam, chnh sch ngoi giao ca M nh ng phi
mt ng t ng. l lc cn phi quyt nh. S xung t
c tnh cch chin lc i vi Trung Hoa v ng Nam t
lu m Zbigniew Brzezensky v Cyrus Vance theo ui, khng
c im mu thun cng khai no th by gi li phi gii
quyt. Vit Nam v Trung Hoa, Kampuchia v Vit Nam r
rng l con ng ng u bng v lc cng lc cng gia tng
nguy him nu Lin X can d vo. C th no Washington
ng v pha Trung Hoa v ng minh ng gh ca h l
Khmer tr thnh mt lin minh chng Lin X -nh
Brzezinsky ch trng. Hay h s quan tm n cuc xung t
ang hnh thnh nh Vance v Holbrooke lm, tr thnh
cuc xung t gia cc quc gia c cn nguyn t trong lch s
m Hoa K s ng ngoi? Quyn li ca M chu v trn
th gii liu c tt p hn khi Hoa K c quan h ngoi giao
bnh thng vi c Trung Hoa ln Vit Nam? Hay Hoa K s
khng thm lu tm n H Ni t hu ngh vi Trung
Hoa? Hai nc Cng sn ln hng u Chu ang t du
mi Hoa K tr li vng ny ng mt vai tr chnh. By

266

gi l lc Jimmy Carter quyt nh quay tr li gi th cn

bng quyn lc hay ng v pha no?

G ca nh M
Cuc tip xc M-Vit cp cao hi ma Thu nm
1978 l
cuc gp g sau mi thng bng gi. Trong vng m phn
cui cng gia Holbrooke v th trng Ngoi giao Vit Nam
Phan Hin hi u thng 12/1977, Vit Nam ngng i vin
tr kinh t nh l iu kin tin quyt. Nhng d sao, Hin
cng c khng khng i Hoa K phi c cam kt ring v vin
tr kinh t sau khi quan h ngoi giao bnh thng thit lp
xong. Cuc hp hm chm dt v tht bi.
Hai thng sau, c mt lung khng kh mi. Ronald
Humphrey, mt cng nhn c quan Thng tin Hoa K v Daid
Trng (Trng nh Hng - nd), ngi cng s vi Ronald b
truy t v ti gin ip, v i s Vit Nam ti Lin Hp Quc,
inh B Thi, c xem l ngi ng mu nhng khng b
truy t. Thi b trc xut khi M.
V gin ip ny ch c tnh cch quan trng gii hn.
Nhng bc in b nh cp ch mc thp nht v c vi th
cng chng c xp loi g c. Mt trong nhng bc in
c ni ti quan im ca cc nh ngoi giao n v Nam T
H Ni. Mt bc in khc th ni ti quan im ca phi b
Woodcock trong vic ha gii vi Vit Nam. Nhng bc in
khc thuc loi ng tin l chi tit ca nhng chuyn bay ca
hng Air France n v i ti thnh ph H Ch Minh trong
khong thi gian mt thng. Chng phi l mt c ip bo ln
cho H Ni v cng chng nh hng g ti tnh hnh an ninh
M. Nhng tht mai ma v ng l n c ngha gii hn cho
ai n cp in tn, to nn mt trng hp hon ho FBI
nm u a ra ta. C vi ln FBI tht bi trong vic a vi
tay gin ip ra trc php lut. Truy t ip vin khng th
em ra cng l m khng tit l b mt iu ip vin n
cp. Trng hp ny c ngi Vit Nam dnh lu, ng l
trng hp l tng trng pht ngi phm ti m khng c
g nguy hi cho an ninh quc gia. t ra, vi quan chc b
Ngoi giao ngc nhin bi v c quyt nh nhanh chng t co

267

i s Vit Nam Lin Hp Quc, - nhn vt khng th bi truy

t, l k tng phm trong v gin ip ny. C phi ngi ta
mun vi vng tr th? t ra, pha Vit Nam cng t co nh
vy. Robert Oakley, ph t ca Holbrooke v ng Nam ni
rng pha Vit Nam chng bao gi hiu c ti sao Hoa K
lm nh vy. V lut php, v vn chnh tr ni b, v nhng
iu khc na, chng ti chng c cch no khc (trc xut
i s inh B Thi). (1)
V ny chng ng l mt ci cc ch trong mt cun
sch ni v qu trnh gin ip ng-Ty, nhng n cho chng
ta thy mt khc ngot trong lch s quan h M-Vit. Oakley
ni: ng l lm cho mi vic t cng li. Washington hon
ton chng bit g vic y. V trong s trng hp mai ma, n
a ti quyt nh trc xut i s Vit Nam ngay lc cc nh
lnh o Vit Nam ang gia tin trnh nh gi li chnh sch
ngoi giao ca h.
Thng Ging/ 1978, b Chnh tr hp, xem xt cng
vic chun b qun s chng Trung Hoa v Kampuchia, v
cng kt thc quan im cho rng by gi l lc cn xc tin
thng tho bnh thng ha quan h vi M v pht trin
quan h vi cc nc khng - Cng sn trn th gii, nu nh
phi t b vin tr M cng nh. (2)
Quyt nh ca Vit Nam t b iu kin tin quyt v
vin tr l mt s nhc nhi. Khng nhng n c ngha l t b
hy vng kim c tin, m cng l mt iu tht bi cho chnh
sch ngoi giao na. Mc d chin thng ca Vit Nam lm
cho ngi M chong vng, y cng l ln u tin mt th
lc b nh bi c ti lp quan h ngoi giao m chng phi
tr mt ng xu no cho vic bi thng. Nhng quyn li an
ninh ca Vit Nam l trn ht. Mt lot s kin xy ra hi cui
nm 1977 v u nm 1978 cho Vit Nam thy r rng h phi
tm vin tr qun s Lin X chun b cho cuc xung t
vi Trung Hoa v Kampuchia - mt ng hng c th lm
phng hi nghim trng n tham vng ca h tr thnh mt
sc mnh x hi ch ngha c lp ng Nam . Mt ta i
s M hin din H Ni khng nhng l s cn bng quyn
lc vi S Vit m cn c th ngn nga hot ng ca Trung
Hoa nhm c lp Vit Nam vng ng Nam .
K hoch ca Vit Nam gi y bng tr nn u m v
vic ng i s ca h b trc xut ra khi nc M. Vic xt

268

li ti trng sau v x-cng-an lm cho quan h M-Vit

tr nn bng gi. Sau vng hp th t gia Richard Holbrooke
v Phan Hin, chng trnh ngh s chun b cho thng Hai sp
ti b nh hon.

Chuyn i H Uy Di
Tuy nhin, y khng phi l lc H Ni gin hn
lu. Vit Nam ht sc quan tm chuyn i Trung Hoa ca
Brzezinsky v li tuyn b ca ng ta h tr nc ny chng
li b quyn a phng, ngi ta hiu ngay l m ch Vit
Nam. S cng thng Vit-Hoa gia tng, Bc Kinh vin tr v
kh cho Kampuchia, Vit Nam chun b can thip vo
Kampuchia hi ma h nm 1978, nn vic thit lp quan h
vi Hoa Thnh n l vn khn trng. Fred Brown, mt
quan chc b Ngoi giao k li: Vit Nam mun bnh thng
ha vo ngy L Lao ng, hoc t ra l Ngy L T n
(Thanksgiving). Ch i hp vi ngi M, d sao, H Ni
cng t thnh vn . Trong chuyn i thm Tokyo hi u
thng By, Phan Hin pht biu trong mt cuc hp bo, cho
bit ton b vn vin tr M vn cn c gii quyt. Vit
Nam khng cn thc y iu kin tin quyt bnh thng
ha. ng ta ni: V pha chng ti, chng ti gi thi mi,
nhn ti pha trc. ng ta cng ni Vit Nam chun b n
tip ngi M nu h n vi thi thn hu v hp tc. Tuy
nhin, khi h n m c cm ci g trong tay th chng ti
hoan h hn l h n vi hai bn tay khng. (3)
Sau Tokyo, Phan Hin i c. Trong bui hp vi th
tng c Malcolm Fraser, v b trng Ngoi giao Andrew
Peacock, Hin lp li li ng ta pht biu trc kia l lp li
quan h ngoi giao v iu kin. Andrew Peacock ni vi ti:
Trc khi Hin n, ti ni chuyn in thoi hai, ba ln
vi Dick (Holbrooke) v v th mi ca Vit Nam. Ti li gi
ng ta sau khi hp, ng ta hon ton lc quan v h (Vit Nam)
khng cn i hi iu kin tin quyt na. (4)
Holbrooke li cng lc quan nhiu hn khi Vit Nam
ni thng vi quan chc Hoa K. Mt cuc hp xy ra hi
thng By khi H Ni nhn li mi trc kia, gi mt phi
on n thm Trung tm Hn hp Gii l Thng vong

269

Honolulu xem xt k thut khm ph php y nhn dng bng

cc mu xng v tc do ngi M thc hin. Hoa K hy vng
phng tin ny s thc y Vit Nam gia tng tm kim ngi
M mt tch ng Dng. Theo mt ngi M tham d bui
hp k li, cuc hp ht sc nng m v thn thin. Mt quan
chc b Ngoi giao Vit Nam, V Hong, ln u tin n
thm Hoa K, rt nim n. ng ta ni vi Frank Sieverts, quan
chc b Ngoi giao ph trch vn MIA (Ngi M mt tch
trong chin tranh) rng: Trong i ti, cha bao gi ti ng
ngon nh vy. Sau khi thm ving trung tm ny (JCRC) v
tho lun vic hp tc, Fred Brown mi Hong i thm vin
Hi Sn (Marine Zoo). Trong khi nhn c heo, Hong ni nh
mt tin mi cho Brown. Vit Nam khng i vin tr bnh
thng ha quan h ngoi giao na. lu mi c mt li pht
biu trc tip t mt quan chc Vit Nam sau nhiu ln ni
bng gi khc nhau. Brown thch th gi in thoi bo cho
Holbrooke Hoa Thnh n. Holbrooke ni tin tt y, v
ni thm rng ng ta mun trc tip nghe thm t pha Vit
Nam.
Tuy nhin, Holbrooke vn lc quan. Trong khi cc nhn
vin phc v ti b Ngoi giao phn khi mt cch kn o v
kh nng quan h vi H Ni th nhng li tuyn b cng khai
ca b Ngoi giao cho bit tnh hnh khng c g thay i, v
Hoa K cha chnh thc ghi nhn c g t pha Vit Nam.
T khi khng cn lch trnh thng ngh, khng c dp no
Vit Nam chnh thc tuyn b vi Hoa K. Thc ra, Holbrooke
t chi li ngh ca H Ni thc hin mt vng hi m
mi Paris vo thng Tm. Sau ny, Holbrooke gii thch vi
ti l ng ta mun trnh ci nhn xoi mi ca cng lun Paris v
yu cu gp Vit Nam mt cch lng l vo thng Chn Nu
c, khi i Hi ng Lin Hp Quc hp, c bit l lc c
nguy c chin tranh xy ra gia Vit Nam v Trung Hoa.
khng phi l mt hot ng ngoi giao m li cc cuc tho
lun vi H Ni. Vit Nam cng vy, trong khi a ra nhng
li bng gi, v nhng bo m ring c s uyn chuyn mi
ca h, r rng l h khng mun t b vic tr gi trc khi c
mt cuc gp mt i mt khc vi cc nh thng thuyt Hoa
K. Khi dn biu John P. Murtha, ngi tham gia phi on
Dn biu H Vin n H Ni xem xt vn MIA, ng ta
c hi khi no th H Ni t b iu kin tin quyt, Phan Hin

270

ni c v b n: Chng ti bit l chng ti phi uyn chuyn

nh th no. Hi ti chi tit, ng ta a vi Murtha:
cho cc nh thng thuyt. ng lm cho Holbrooke xao lng
cng vic ca ng ta. (5)
D pha Vit Nam khng ly lm vui v s tr hon cuc
gp vi Holbrooke, h vn cn tin s c mt vng hi m na
Nu c, cng vic bnh thng ha s tin nhanh hn. Mt
lot cc cuc thm ving ca cc thnh vin quc hi ti H
Ni hi ma h cng c thm hy vng ca h. Phi on quc
hi do dn biu Sonny Montgomery dn u a ra li mi th
tng Phm vn ng v Phan Hin qua thm Hoa K. p
li, pha Vit Nam trao cho phi on ny 15 b hi ct ngi
M mt tch trong chin tranh.
Tr v Hoa Thnh n, Montgomary khuyn co chnh
quyn nn tc khc m li cc cuc thng ngh vi H Ni
thit lp hon ton quan h ngoi giao v thng mi vi Vit
Nam. Dn biu Murtha gii thch mt cch tch cc: H rt
nn nng mun hp li. H s Trung Hoa.(6) Mt ton ngui
do thng ngh s Edward Kennedy gi di, sau khi t H Ni
v, mnh m khuyn co nn thit lp ngoi giao vi H Ni v
gia tng vin tr nhn o. Bn tng trnh ca y ban T
php Thng vin c ni: Qu l chng ta t ti mt quyt
nh lch s trong chnh sch ngoi giao ca chng ta... by gi
chng ta ang gp c hi ha bnh c th t c iu
chng ta mu cu trong chin tranh: Bo v quyn li ca nc
M vng ng Nam bng cch bo v c lp cho Vit
Nam khi b th lc no bn ngoi thng tr.(7) Mt thnh
vin trong nhm ghi nhn ring mt cch tr tru rng chnh
Phm vn ng ni mt cu gn nh cu ca ngoi trng
Dean Rusk ni trc kia: Hoa K cn thit c mt y
gip gn gi ha bnh v s n nh ng Nam . (8)
Mc d Vit Nam lo lng theo di khuynh hng ca
Brzezinsky thin v Trung Hoa nhng h cng tin rng v
quyn li ca mnh, chng bao lu na Hoa Thnh n s ng
thit lp quan h ngoi giao vi Vit Nam. Ri vi tha hip
ngoi giao k vi Hoa K trong ti, H Ni c th tin hnh
k thm mt tha hip hu ngh vi Moscow. Tht cht vi
Hoa K v mt tha hip k vi Lin X gip Vit Nam c
c m bo t hai pha chng li p lc Trung Hoa v xc
tin cng vic chun b chin tranh vi ch Pol Pot. H Ni

271

khng bit rng khuynh hng Washington by gi l quay

tr li chng Vit Nam. Mt nhm ph t ca tng thng, cui
thng Su, son tho mt k hoch thit lp ngoi giao hon
ton vi Trung Hoa vo thng 12/1978. (9)
Trong bn ghi chp vit ngy 7/ thng 7/ 1978,
Brzezinsky lu Carter quyt nh chnh h phi thc thi l vi
Trung Hoa, ch khng phi Vit Nam. ng ta vit: S pht
trin quan h gia hai nc, chng ta (Hoa K v Trung Hoa)
s lm cho cn cn quc t thay i ln. ng ta cnh co rng
tin ti lp quan h ngoi giao vi Vit Nam ch l khiu khch
Trung Hoa.(10)
Ngy 5 thng By, su ngy trc khi Hin cng b
quan im mi ca Vit Nam Tokyo, cuc thng ngh bnh
thng ha quan h Hoa-Vit bt u Bc Kinh. V s tr
hon cc cuc hp vi H Ni, Holbrooke khng bit c hi
ca Vit Nam ang khp li v Trung Hoa c y vo cuc
chy ua cng vi Vit Nam trong tin trnh bnh thng ngoi
giao. Hot ng chng Trung Hoa trong n lc bnh thng
ha ca Vit Nam i vi mi ngi r rng, to ra vi s
chng i. B mt bao trm ton b nhng cuc tho lun bnh
thng ha Hoa-M c bo v k chng li bt c d xt
hoc i lp chnh tr no.

Thi gian lin minh

K t chuyn ving thm b mt ca Kissinger v
chuyn i lch s ca tng thng Richard Nixon hi thng Hai
nm 1972, quan h gia Trung Hoa v Hoa K vn cn bng
gi. Mao Trch ng bn chn mun cng c Trung Hoa
chng li Lin X th ch ang ngy cng gia tng, nn nn
nng mun thit lp quan h ngoi giao vi Hoa K. l mt
phn trong chin lc Mt trn on kt, bt tay vi mt k
th t nguy him hn chng li k th chnh l Lin X. u
nm 1973, cc phi b lin lc c thnh lp Hoa Thnh
n v Bc Kinh. Quan h thng mi v vn ha thit lp
xong. Tuy nhin, nhng v xo trn M do hu qu v x
cng an Watergate v cuc u tranh ginh quyn lc
Trung Hoa mau chng lm cho mi quan h mi m ny tr
nn lnh nht. Trung Hoa nh gi vic xy dng quan h vi

272

Hoa K nh l mt chin lc i u vi Lin X, l mt n

lc m M rt quan tm gim bt gay cn vi Lin X.
cng l iu lm cho ngi ta kinh ngc v s tht bi ca chnh
quyn Ford, khng xc tin c pht trin m Nixon
xy dng, tin ti bnh thng ha quan h ngoi giao hon
ton vi Trung Hoa, b ri i Loan.
Tuy nhin, k t u nm 1978, mt tnh trng hon
ton khc bit ny sinh Trung Hoa, hng ti Hoa K. T v
bt gi b l bn tn hi cui nm 1976, nhng nh lnh o
c tinh thn thc tin v n ha chung quanh ng Tiu Bnh
tn thnh mt ngh mi nhm mc tiu tng cng hin i
ha kinh t t nc. T thng By nm 1977, khi ng phc
hi quyn lc, khng nhng ng ta m mt chin dch trit h
chnh sch cc oan trong nc m cn ku gi thay i
chnh sch ca Trung Hoa i vi th gii. ng ta ln n chnh
sch ngoi giao ca Trung Hoa t cn bn trn u tranh giai
cp rt hp hi.(11)
Trong khi ng khi thanh trng nhm cc oan v
t t cng c s h tr cho chnh sch ca ng ta trong ng,
chnh quyn v qun i, th quan h Hoa-X v nhng rc ri
vi Vit Nam cng ngy cng gia tng, lm cho ng ta thm l
do cng c chnh sch ngoi giao thn Ty Phng. kin
thnh lp mt mt trn quc t chng Lin X v ng minh
Vit Nam l mt ngh mi, c cng c t Brzezinsky, c
vn an ninh quc gia ca tng thng Carter. S tc gin v gy
tr ngi ca Brzezinsky i vi hot ng ca Lin X chu
Phi, ca ng mun trng pht Vit Nam ko h li vi nhau
trong mt lin minh m vin nh b m nht i v s cn
bng quan h ca M vi cc nc Cng sn t th ng
Nam .
Mc d ti lp quan h ngoi giao bnh thng vi
Trung Hoa v Vit Nam l mt trong nhng mc tiu u tin
trong chnh sch ngoi giao ca Carter, mt nm sau khi ng ta
nhn chc, c hai nc chng t s bnh thng quan h cn xa
mi tr thnh hin thc c. So snh vic thit lp ngoi giao
vi Vit Nam v chnh thc vi Trung Hoa, qu tht c kh
khn v phc tp. Hoa K c th lp quan h vi H Ni ch
khi no H Ni bng lng gip tm kim ngi M mt tch v
t b iu kin tin quyt. Tuy nhin, vic chuyn t phi b
lin lc c t nm 1973 ln hng i s i hi s nhng

273

b ca Hoa K. Trung Hoa t chi thit lp ngoi giao bnh

thng nu Hoa K khng ct t ngoi giao vi i Loan v
th tiu hip c phng th vi nc ny. Trong cuc hp vi
tng thng Carter hi thng Hai/1977, trng phng lin lc
ca Trung Hoa Hoa Thnh n, i tng Huang Zhen thng
thng t chi li mi ca tng thng Carter, mi nh lnh o
Trung Hoa sang thm Hoa K, trong khi cn ta i s i
Loan Hoa Thnh n. Tng thng Carter cng gin. ng vit
trong hi k l ngi Tu vn cn t coi mnh l ngi ca
Trung Quc (Middle Kingdom) -trung tm nn vn minh th
gii, n gin h ch ngi ch ngi khc n tha nhn ngi
v ca mnh. (12)

K h ca ta Bch c
Mc d cu gin nh vy, ti gia nm 1977, Carter
cng i ti kt lun l ng ta s tha mn yu cu ca Bc
Kinh, - Vn nguyn tc, nu nhng phng cch y c th
duy tr c quan h khng chnh thc vi i Loan, v bo
m cc cuc thng ngh, nhm em li mt gii php ha
bnh gia Trung Hoa lc a v i Loan. ng ta cng quyt
nh xc tin cng vic mt cch chm ri, tng bc mt,
buc Trung Hoa chp thun nhng iu M quan tm. Thng
Tm/1977, mt thng sau khi Leonard Woodcock gi nhim v
trng phi b lin lc Hoa K Bc Kinh, b trng Ngoi
giao Cyrus Vance ti Bc Kinh c gng thu hp khong
cch d bit gia M v Trung Hoa. ng ta ngh cng nhn
nc Cng ha Nhn dn Trung Hoa l chnh ph hon ton
hp php v v hiu ha tha hip phng v M-i Loan,
coi nh khng cn cn thit na. Vance ni vi b trng
ngoi giao Trung Hoa Hong Hoa: i vi chnh ph Hoa K,
vn nhn vin cn li i Loan l mt hnh thc iu
nh. (13)
Mc d ngh ca Vance tung nh l mt s thoi b
i vi chnh sch ca Ford v Kissinger trc kia: Hai nc
Trung Hoa. Hoa K vn duy tr mt ta i s i Loan,
ngoi tr danh xng. Trung Hoa cng khng phn i. Vance
b m nh mnh m rng chnh sch khng hn l chnh sch
cui ca M nhng ng ta c th ngh vi Trung Hoa mt

274

chnh sch uyn chuyn hn m ng c mang theo. Tuy nhin,

ng ta khng vi vng v r rng Trung Hoa cng cha sn
sng lp quan h bnh thng. Trung Hoa cng khng mun
coi chuyn i ny ca Vance l mt s tht bi. William
Gleysteen, chuyn vin hng u ca b Ngoi giao v vn
Trung Hoa, thp tng Vance trong chuyn i ny, nh li rng
Trung Hoa quan tm n vic lm th no c th a ra mt
cng thc trc cuc gp g bo ch. T Washington c tin ni
Trung Hoa thay i bt ng trong cc cuc m phn, lm hng
tha c mng manh ny. ng ni nng tr a bng cch ni
vi mt nhm bnh bt bo ch M rng kt qu phi on
Vance em li l lm thoi b quan h M-Hoa. S t co cng
khai bt thng ny lm t lit cc n lc ngoi giao. C l,
quan trng hn, l giai on m u cuc u v chnh sch
Trung Hoa gia ngi ng u ngnh An ninh Quc gia,
Zbigniew Brzezinsky v b Ngoi giao - mt s xung t c
hu qu su xa i vi chu .
Tin x ra t ta Bch c c hu qu i vi phn ng
ca ng, lm cho Vance nghi ng rng c c gng no lm
hng cng vic ca ng. Con ngi ni nng du dng v bao
gi cng lch s, Cyrus Vance, t du dim tnh cm, khi ng ta
k nhiu iu v chuyn i tht bi ca ng Trung Hoa. Ba
nm sau ng ta ni vi ti: Chng ti ht sc thnh cng trong
cc cuc m phn. Nhng ri thay, c ai Hoa Thnh n
x tin ra. -Chnh l ai ta Bch c. Ti bi ri lm. Ti bit
nhng cuc ni chuyn vi ng ht sc nhy bn, nhng c g
b tit l ra, s lm hi cho cc cuc m phn. (14)
Brzezinsky t chi, khng cho rng Hi ng An ninh
Quc gia l ni tit l tin . Trung Hoa phn ng vi Vance.
ng ta gii thchh thy h chun b khng nhanh lp
quan h bnh thng v cng thy rng h khng cng rn
vi Lin X.(15)
Trong khi nhng tin tc x ra Hoa Thnh n a ti
nhng li t co cng khai, mt yu t khc na trong li ni
cng rn ca ng l Trung Hoa thy c Hoa Thnh n, ni ring l Vance, rt mun gim thiu cng thng vi Lin
X v t ti tha c hn ch chy ua v trang nh bnh
thng ha quan h vi Trung Hoa. Trong ni b, ng mi
phc hi quyn lc, v thy con ng ng ta tin hnh l phc
tp v chnh sch ca ng l phi i u vi nhng phn t

275

trung thnh vi Mao, chng hn nh ch tch ng Hoa Quc

Phong. Bng cch cng khai t co Hoa K gy sc p i hi
Trung Hoa phi uyn chuyn v vn i Loan, ng cng
to c s thnh tht ng n nh cc nh yu nc v cng
rn trc nhng ngi i lp t phi.
T cui nm 1977, Brzezinsky quan tm v Lin X
bnh trng Chu Phi, gia tng chng ph bnh thng quan
h vi Trung Hoa l k i u vi Moscow. ng ta cng bt
u bn ln vo c gng ca Vance v Holbrooke khi hai
ngi ny tin hnh bnh thng ha quan h vi Vit Nam,
nc m ng ta xem ch c tnh cch quan trng ngoi vi.(16)
Trong mt bn lu gi cho Carter hi gia thng 11,
Brzezinsky lu rng quan im chnh trong chnh sch ngoi
giao ca ng ta l mm mng vi Cu-Ba, Vit Nam, SALT
v Korea. (17)
Brzezinsky chng li vic Vance khng quan tm v
thc y nhanh bnh thng ha quan h vi Trung Hoa v n
c nh hng n vic hon tt tha hip SALT. ng ta cho
rng nu Lin X c x vng v mt ni no trn th gii,
th Lin X c th khng rng buc vo SALT. Ti sao Hoa K
qu n v Moscow khi Hoa K tin hnh bnh thng ha quan
h vi Trung Hoa. Thc ra, theo quan im ca ng ta, hp tc
M-Hoa c th lm cho Lin X hiu c tnh cch quan
trng ca s v n v h tng ca hai bn. C th l p
ng c tnh cch chin lc ca Hoa Thnh n i vi iu
Moscow gi l li dng s cng thng ci thin v tr chin
lc v a l chnh tr ca Lin X Trung ng v vng
Sng Chu Phi. ngh vic x dng l bi Trung Hoa ny
sinh.
Qua Michel Oksenberg, Brzezinsky bt u ni n
Trung Hoa gi giy mi cho chnh ng. Nh Oksenberg e ngi,
Trung Hoa quyt nh li dng ngay s cnh tranh gia ban
tham mu ca Hi ng An ninh Quc gia v b Ngoi giao
m Kissinger tp tnh thc y chnh sch ca M i
vi Trung Hoa tin ti. Trung Hoa quay li vi nhng quan
chc c quan im th gii gn gi vi quan im ca chnh
h. (18)
Trung Hoa gi li mi Brzezinsky hi u thng
11/1977. iu lm l r s cng thng gia ng ta v Vance.
Vance mnh m thc y Carter khng thun cho Brzezinsky

276

thc hin chuyn i ny, v nu Brzezinsky i Trung Hoa, s

ct t nhng c gng ca b Ngoi giao v vn quan h vi
Trung Hoa. Nhng Brzezinsky nh gn gi vi phng bu dc
ca tng thng nn c nhiu c hi phn ng mnh m vic
Carter ngn khng cho ng ta i Trung Hoa. ng ta cng nh
b trng Quc phng Harold Brown vn ng vi tng thng
gip ng. Cui cng, gia thng Ba, Carter ng v b qua
ngh ca Vance.
Carter cho Brzezinsky quyn tho lun mt chin lc
rng ri vi Trung Hoa v tm cch thit lp quan h ngoi giao
trn chiu hng . Tuy nhin, Hoa K c y thc thc
hin mt chin lc, m s cn bng ca n do Vance theo
ui b ph nhn: Vance l ngi u tin xng bnh
thng ha vi Trung Hoa, do chnh quyn li ca Trung Hoa
ch khng phi l mt phn trong chin lc chng Lin X.
Trong mt bn tng trnh gi ti tng thng ngy 5 thng
Mi/1978, Vance yu cu thit lp quan h bnh thng vi
Trung Hoa trc cui nm. ng ta cho rng cc cuc m phn
nhy bn v SALT lc ang din ra vi Lin X ang c
du kn. Trnh by tha hip bnh thng ha quan h ngoi
giao vi Trung Hoa trc Quc hi, trc khi t c tha
hip v hip c SALT, theo s tnh ton ca ng ta c th lm
tng th mnh ca chnh ph v vic ph chun hip c kim
sot v kh. iu cui cng Vance mun thy l s ph trng
ca M v vic x dng l bi Trung Quc trc mt Moscow.
ng ta ghi li trong hi k, Ti c thuyt phc l nu tht
bi trong cuc tho lun v vic x dng l bi Trung Hoa,
lun lun l tr nguy him, l mt s hn xui c bit, nht l
vo lc , khi chng ta vo thi im nhy bn trong cuc
tho lun v tha hip SALT. (19)
Tuy nhin, Vance khng bit Brzezinsky bt u ve vn
Trung Hoa Trung Hoa tr thnh mt thnh vin chin lc
chng Lin X. Thng Hai/1978, Brzezinsky bt u mt lot
nhng cuc hp vi Han Xu, quyn trng phi b lin lc ca
Trung Hoa Hoa thnh n, qua ng ta a ra nhiu quan
im v chnh sch i vi Moscow, trn cn bn, khc vi
quan im ca Vance. (20)
Trc khi ri Bc Kinh, Brzezinsky bo m tha c
bng cch ch r ch k ca Carter trn bn ch th ca tng
thng m ng ta v Oksenberg son tho.

277

Hu qu ng ca tnh hnh mi l quc t ha cuc

xung t Hoa-Vit v Hoa K ng v pha Trung Hoa. Mi
quan h vi Trung Hoa, nh bn ch dn ni, l mt b mt nh
b trong chnh sch ton cu ca M. M v Trung Hoa c
xem l hai quc gia song song, cng quan tm ti chin lc
trng k, v quan trng nht l cng chung v tr chng b
quyn khu vc v th gii t bt c mt th lc n l no.
Du ng sau cu ni b n l du hiu cho Bc Kinh hay
rng Hoa Thnh n rt thng cm nhng kh khn ca Bc
Kinh vi Lin X v Vit Nam, b Bc Kinh t co l 'b quyn
a phng. Bn ch dn cng bao gm nhng li ni vi
Trung Hoa rng Hoa K quan tm chnh sch ca Lin X
mun dng Vit Nam bao vy Trung Hoa (Mt ngy no
c th bao gm lun c i Loan).

Brzezinsky i thm Vn L Trng Thnh.

Ngy 19 thng Nm, hai tun l sau khi Trung Hoa
tuyn b quan tm vic Hoa Kiu x trn chy khi Vit
Nam, Brzezinsky, nhm thn cn ca ng trong Hi ng An
ninh Quc gia, quan chc b Ngoi giao, v Ng gic i ln
chic my bay Boeing 707 i Trung Hoa. Va khi my bay ct
cnh, Holbrooke, ngi ang thp tng c vn An ninh Quc
gia ca tng thng nhn ra rng chuyn bay ny l cuc trnh
din ch dnh cho mt ngi: Brzezinski. ng ta thy tc khi
bit rng Brzezinsky c k hoch loi ng ta ra khi v tr
cao nht trong cuc ni chuyn vi Bc Kinh. Chn nn, ng ta
nh in cho Woodcock ang l trng phi b lin lc ca
M Bc Kinh, ti ngay Tokyo, ni phi on tm dng chn.
Bc in b mt gi Woodcock i Tokyo ch c 24 gi trc
khi phi on ti Bc Kinh, ni ngi M suy cu gay go v
vn chnh trong chnh sch ca h. Nh sau ny h bit, y
cha hn l thi k th ch Vance-Brzezinsky. Holbrooke
mun Woodcok can thip vi Carter ng ta c mt trong cc
cuc m phn vi Bc Kinh, Woodcok nh nhn t chi. Mt
quan chc Hoa K sau ny k li: Holbrooke ti Bc Kinh,
trong b dng ba o, gin di ht ngy gi. Sau ny, mt
cng s vin ca Brzezinski ni thm rng quyt nh khng
cho Holbrooke tham gia m phn lm cho bu khng kh

278

gia hai ngi xu i. William Gleysteen, chnh ng ta cng

l nn nhn ca vic cn tr ny, sau ny li cho s t him
thng xuyn gia hai ngi. C Brzezinski ln Holbrooke l
nhng ngi hot ng tch cc trong cuc vn ng bu c
ca Carter v c hai cng l nhng nhn vt quan trng trong
b tham mu chnh cch i ngoi. C hai u nhm vo mc
ch cao, nhng Brzezinsky t ngi v cao hn Holbrooke.
Tuy nhin, khi lm vic vi ta Bch-c, ng ta l ngi tuyt
ho, rt gii, c vi iu thng lm mt lng Brzezinski. Nh
Gleysteen nhn xt, Brzezinski cho rng Holbrooke l ngi
mi ni, thng hay ln quyn., khng th cho ng ta chia
x ci ho quang t c Bc Kinh. D vi l do no chng
na, vic loi tr Holbrooke ra khi cuc thng ngh lm cho
ngi Trung Hoa thy rng Brzezinski khng tin tng ngi
ph t ca Vance. Chng bao lu, h hon ton li dng s
phn r c nhn trong chnh quyn Carter.
Brzezinski d tr nu cc nh lnh o Trung Hoa thy
c tnh cch nghim trng trong chnh sch chng Lin X
ca chnh quyn Carter, th Trung Hoa s uyn chuyn hn i
vi quan h khng chnh thc ca Hoa K vi i Loan. Ngay
Trung Hoa cng khng nhng b v vn i Loan, th vn
hp tc an ninh s y h tin ti gn Hoa K hn m khng
cn thit lp quan h ngoi giao hon ton. ng ta bo m vi
ng l Hoa K chp nhn iu kin ca Trung Hoa v vic ct
t quan h chnh thc vi i Loan - ng ra, y l phng
hng th hai ca Vance, hi thng Tm/1977, ng ta th
sn trong ti nhng khng by t cho Trung Hoa bit- ng ta
cng ni vi ng l tng thng Carter quan tm n nhng
vn ny. Nh l mt chng c by t s nghim chnh ca
Hoa K trong khi tm kim hp tc vi Trung Hoa, Brzezinski
mang ti cho ng mt mn qu m chc chn s gy nn n
tng su xa.
Samuel Huntington, mt thnh vin tham mu ca Hi
ng An Ninh Quc Gia, ngi c ln lm c vn cho chnh
quyn tng thng Johnson v vn nh dp bo lon Vit
Nam, tho lun vi Trung Hoa v vn ti mt Hiu nh
Gic Th Ngoi giao s 10 ca Tng Thng -mt bn nh
gi tnh hnh th gii, c bit quan tm n sc mnh ca Lin
X. Cng vic ny nhm thuyt phc Trung Hoa l Hoa Thnh
n coi Trung Hoa l thnh vin trong lin minh chng

279

Moscow. Brzezinski thng bo cho Trung Hoa hay rng t nay

tr i, Hoa K quan tm n vic bn k thut x dng song
phng cho Trung Hoa d di hn v Hoa K s khng chng
li cc nc
ng minh Hoa K bn v kh cho Trung Hoa. chng t s
nghim chnh, Hoa K sn sng trao k thut v pht trin quan
h gia hai nc, Brzezinski Benjamin Huberman, c vn
khoa hc v k thut ca tng thng v Morton Abramowitz,
ph t th trng Quc phng v an ninh ni b cng thp tng
phi on ng ta.
Abramowitz, mt quan chc b Quc phng, ngi c
thi gian lu di tham gia k hoch hp tc qun s Hoa-M.
ng ta l ngi ch o mt trong nhng chng trnh sm
nht ca Ng Gic i, nghin cu kh nng thit lp quan h
qun s v chin lc vi Trung Hoa.(22) By gi ng ta tr
thnh quan chc u tin ca b Quc Phng M ti thm
Trung Hoa. ng ta tch khi phi on hp mt vi mt
quan chc cao cp ca b Quc Phng Trung Hoa. Sau ny,
mt thnh vin ca nhm ng ta k li: Thc ra, khng
phi l nhng cuc tho lun, m l c thoi. Abramowitz ni
hn mt gi ng h, nh gi v vic qun i Lin X trin
khai dc bin gii Hoa-Nga. Trong ci gi l ln u tin chia
x tin tc tnh bo quc phng cp b trng, ng ta cung cp
cho Trung Hoa tin tc v kh chin lc Lin X. tha mn
quan chc Trung Hoa, ng ta li trong cp ra phng nh tnh
bo ti mt v vic Lin X trin khai qun i v chin xa dc
theo bin gii Nga-Hoa. Benjamin Huberman cng vy, ng ta
thc hin mt cuc hp ring vi Trung Hoa v kh nng HoaM hp tc trong lnh vc khoa hc k thut, c bit v k
thut tnh bo in t thu thp tin tc Lin X. kin c
nu ln trong sut cuc tho lun l nm ti Hoa K s thit lp
cc trm kim sot do M hun luyn dc theo bin gii NgaHoa, theo di cc cuc th nghim ha tin ca Lin X. (5)
Ngay c Vance, ngi ch trng mnh m k hoch
hp tc an ninh vi Trung Hoa cng khng chng li vic thit
lp h thng i quan st, bi v, nh mt nhn vt thn cn vi
ng ta sau ny gii thch, s thc y Lin X k tha hip
SALT (Tha c gii hn v kh chin lc -nd) v thc hin
tha hip c th bn v kh c quc hi thng qua.

280

D nhin, Brzezinski c mc tiu hon ton khc bit

trong khi thc y hp tc an ninh v tnh bo. Sau ny, mt
thnh vin trong ton ng ta gii thch: Brzezinski c gng
lm tnh lm ti Trung Hoa, ng cho h hy vng nhiu hn
nh chng ta ngh. Khi tr v Hoa Thnh n, William
Gleysteen vit mt bi kch chin thut ca Brzezinski trong
vic tnh ton nhm nng cao hy vng ca Trung Hoa nhn
c h tr t pha Hoa K nhng khng c chp thun hay
tho lun cp cao nht. Vance thi vui thch vi bi vit y cn
Brzezinski th khng quan tm ti n.
Trong chnh cuc tho lun ca ng ta vi Hong Hoa
v ng Tiu Bnh, ng cng thm n hu cho Trung Hoa bng
cch nhn mnh ti nhu cu hp tc cht ch hn trn nhng
vn d nh Afghanistan, vin tr cho Pakistan v h tr cho
nhng c gng vng ng Nam , xem li hot ng ca
Lin X gip Vit Nam bnh trng. (24) Li ni ny coi nh
l s hng ng i vi vic Trung Hoa h tr cho Khmer
bi v ch c mt quc gia ng Nam lc by gi chng
ch ngha bnh trng Vit Nam l nc Kampuchia Dn
ch ca Pol Pot m thi. V sau, mt cng s vin ca
Brzezinski nhc li: Brzezinski khng nhng nut trn mi e
da ca Lin X i vi Trung Hoa m cn c Vit Nam, b
nhn ca Lin X na. ng ta cn tha nhn lp lun ca Trung
Hoa rng phng cch tr b e da ca Lin X t pha Vit
Nam l thc y h hp tc cht ch vi nhau hn. iu ny,
cui cng to ra s c xt gia hai bn khin cho s hin din
ca Lin X phi chm dt. (25) Brzezinski cng cng khai
tuyn b Hoa K xch gn li Trung Hoa bng cch h tr
Trung Hoa chng b quyn th gii v khu vc trong ba tic
do Trung Hoa khon i. Vance bn khon khi nghe nhng li
tuyn b nh th, i vi ng l khng r rng lm. Vance
nhn mnh bng mt ci nhy mt tinh qui: Tht l ngu xun.
Li pht biu ca Brzezinski v nhng iu ng ta ni khi thm
Vn L Trng Thnh chc chn lm vui lng ngi Trung
Hoa. Nhng n chng t c g ht (26)
Trong khi thm Vn L Trng Thnh, Brzezinski
thch ngi thng dch vin Trung Hoa, Nancy Tang (Nancy
ng) Ai ln nh trng thnh trc nht th coi nh ngi
nh thng Lin X Ethiopia. ng ta ln ti nh trng
thnh trc s sng s ca ngi ng hnh. Trn ng i

281

xung, ng ta gp mt s sinh vin s quan hi qun ang ng

hp nhau li chp hnh. ng ta bc ngay vo gia m h
v chp hnh chung. Ngi ta cm thy g khi ng chung vi
nhng con mi ln nht ca Lin X trn th gii. l cu
ng ta hi mt sinh vin ang bi ri, ngi ny chng c mt
nim g v con ngi c ci mi di qu qui l ai.
Tuy nhin, s phin bc ci tr h ny c th c i vi
Vance. Chuyn i Trung Hoa ca Brzezinski to nn mt ng
lc mi cho tin trnh bnh thng ha quan h gia hai nc.
iu quan trng hn i vi Trung Hoa l s h tr ca ng ta
cng nh s thng cm cho v th ca ng, em li cho ng
mt s hp tc thc t trong bui hp quyt nh ca b Chnh
Tr hi thng By/ 1978, a ti vic dy cho Vit Nam mt
bi hc.
Mt thng sau khi Brzezinski t Trung Hoa v, mt
cuc hp triu tp tt cc c vn v chnh sch ca Carter.
Vance, Harols Brown, Brzezinski, v Hamilton Jordan cng
hp vi Carter quyt nh chn mt ngy gia thng 12 cho
vic bnh thng ha quan h hai nc. Hi u thng By,
mt cch b mt, Woodcock Bc Kinh thc hin mt bn
tng trnh chi tit gii quyt s d bit gia Trung Hoa v
i Loan. V sau, Vance vit: Ma mai thay, nh n cho thy,
ngh x dng bng tng ca Ta Bch c (mt danh
Voyager) lin lc vi Woodcock l chnh ca Woodcock v
ca ti. (27) H ngh rng t nguy c tit l hn c th to ra
s nguy him cho nhng cuc tho lun rt nhy cm ny. Cui
cng, c iu cho thy c mt s sp t sn c th lm cho
Brzezinski y b Ngoi giao ra khi tin trnh bnh thng
ha ny vo nhng gi pht quyt nh nht.

K hoch dng ta i s M H Ni
Sau cuc hp ngy 27 thng Chn Nu c, vn
phng c trch v Vit Nam ti b Ngoi giao thnh lp mt
nhm cng tc c bit nghin cu vic thit lp ta i s
M H Ni. Bit r nhng kh khn ca ngi c, Ty c
v cc ta i s khc gp phi trong khi vi v, Holbrooke
mun k mt tha hip chi tit vi Vit Nam trc khi Hoa K
trng c ln H Ni. Ph t th trng ngoi giao Robert

282

Oakly v nhn vin vn phng v Vit Nam, Lo v

Kampuchia, Steve Lyne thc hin my chuyn i Nu c
bn su vn vi ph t c bit ca Thch, Trn quang C,
nhng chi tit -t s nhn vin ngoi giao v phng cch gi
cc bu kin ngoi giao v vic phi c khng l C-5A Galaxy
p xung H Ni vn chuyn dng c.
Ti b Ngoi giao, ngi ta bt u tuyn chn nhn
vin cho ta i s M ti H Ni. Ph t c bit ca
Holbrooke, Ken Quinn, vit cho ng ta mt bn lu v l do
an ninh, khng ai c v Vit Nam c i H Ni c. Douglas
Pike, mt chuyn vin c bit c tham gia chin tranh Vit
Nam lm vic vi Phng Thng tin Hoa K nhiu nm
Saigon, phn tch cc bn tng tnh v ti liu b nh cp v
li khai trong cc cuc phng vn, nghe ni ti vic bnh
thng ha, khi ng ta ang tnh trng lng l v b bi vic
Ng Gic i, bn lm n xin lm vic H Ni. Tuy nhin,
vi mt vi ngoi l, cc nhn vin ngoi giao khng gp tr
ngi. Steve Lyne k li ln gp mt ng s hnh lang b
Ngoi giao. Ngui y ni:Ti nghe ng ang tm ngi i H
Ni, ng qun l ng c bit ti.
Vic chun b bnh thng ha quan h vi Vit Nam
bt u c ph bin cho cng chng v quc hi. S thm d
cho thy cng chng ng h. Ngy 29 thng Chn/1978 -hai
ngy sau khi Thch b iu kin tin quyt- ph t B trng
ngoi giao v Quan h Cng chng Hodding Carter phn tch
kt qu cuc thm d ca thng tn NBC v kt lunt ra c
th thu hoch c s ng h ng o vic cng nhn (Vit
Nam) nu nh vic vin tr ti chnh khng t ti mc ln
trong bnh thng ha nh th, v vic gii hn cn c gii
thch, cng chng thy rng Vit Nam thc hin nhng c
gng ng k lm r vn ngi M mt tch trong chin
tranh Vit Nam.
Trong vic chun b ng u vi cc nh lnh o
quc hi, Holbrook ch th cho b tham mu ca ng son sn
nhng l do chnh, ngn gn, ti sao by gi phi thit lp quan
h vi Vit Nam. Bn ghi nhn c tiu Quan h Ngoi giao
vi Vit Nam -hin nay ghi nhn rng Vit Nam tr thnh mt
v trng xung t gia Lin Bang X Vit v Trung Hoa v
Lin X gia tng s c mt y cng nh vin tr cho Vit
Nam trong cuc xung t vi Kampuchia. Bn ghi nhn ny

283

vit: S hin din ca M H Ni c th lm cho tnh hnh

tt p hn iu hng cuc cnh tranh ny, v c th a
ra nhng ng hng nhm iu chnh c hai nc Cng sn
mnh ny. Bn ghi nhn vit tip, nu khng c quan h vi
Vit Nam R rng hin gi Hoa K khng c nh hng g
cng nh khng hiu bit g v tnh hnh Vit Nam hoc nhng
hnh ng tng t nh vy. Mt ta i s M H Ni c
th lm cho vic tm kim ngi M mt tch trong chin tranh
c hiu qu hn l qua nhng cuc hp bt thng Paris v
Bngcc v nhng cuc hp khng chun b trc vi Vit
Nam v cc cuc thm ving ca quan chc chnh ph cng
nh ca cc nhn vt thuc khi lp php. S c mt ca ta
i s cng c th gip cc cng ty M trong vic lm n
vi cc cng ty tng ng cc nc khc.
Trong khi th nhm hnh ng c bit bn bu tm
kim nhng iu quan yu thit lp ta i s H Ni. C
ai nhm ti ta lnh s M c H Ni? Michael Eiland, mt
i t ni c ting Vit lm vic ti C quan Qun s Chnh
tr ca b Ngoi giao n c mang theo mt phim nh do ng
chp ta nh lnh s ny H Ni trong cuc ving thm ca
cc nhn vt quc hi hi hai thng trc. Eiland cng khng
kh khn khi chp hnh mt bit th trn ng Hai B Trng
trung tm thnh ph H Ni. ng ta k li: ch l ta nh
mu xanh l cy H Ni, ging mt la. Khi ng ta nng
my nh chp hnh ngi nh lch s , ngi nh pha Vit
Nam sn li mu sng vi hy vng ngi M s x dng n
th mt ngi lnh chy ti cn ng ta. Kt qu l tm phim
khng c r. Tuy nhin ch l ngi nh c nht trong k
hoch ca b Ngoi giao. Cui cng, nhm hnh ng c bit
tm trong vn kh bn in mt ta nh c th x dng c.
Michel Oksenberg k li: Trong mt ln n b Ngoi giao,
ti ngc nhin thy v s ti liu em ra x dng cho vin nh
cuc bnh thng ha ny -hng trm vn kh khn, vn
v tr ta i s, vn d lin lc -ton b cng vic. (28)
C quyt nh cho Dennis Harter, mt quan chc khc
ni c ting Vit i thm Vit Nam vo thng Chp, mang
theo k hoch tm kim a im ta i s.
T khi Vit Nam CS chim ta i s M c Saigon,
nay Harter i mt vng thanh st. Nh ng ta k li, l
chuyn hnh trnh xuyn lch s. Cc tm thm m mc, sn

284

tng trc l, ni cch khc th thi gian ngng li k t

thng Nm/1975 khi cc vin chc ngoi giao ht nhim v.
Cc s bo TIMES v NEWSWEEK m t li vt thng cui
cng i vi Min Nam Vit Nam cn li trn bn, nh nhng
chn bt cha ra ca ba n cui cng. Vn phng Xy dng
thuc b Ngoi giao t chi m nhn vic sa cha mc d
c bo m s c bi hon s ph sau ny. Vn phng ny
bi ri v h chi tr mua mt s xe hi nay vn cn nm
trong kho. By gi khng cn phi sn pht hay chi ra ta
nh. B ngoi giao khng bit rng mt k hoch khc ang
c chun b ta Bch c.

nh l bi Trung Hoa
Vo bui ti 27 thng Chn, khi mt ton ngi M
m trch vn Vit Nam ra v sau khi tho lun vi Thch
v vic m ta i s M H Ni, tng nh c kh nng tin
ti c. Vi ngi c v bi quan. Michel Oksenberg nh c
ni vi Holbrooke: Dick, Vit Nam h tru gho anh. H chc
qu anh. Oksenberg ngc nhin bi v Thch dai dng i vin
tr. Oksenberg ni: ng ta ch b iu kin tin quyt vo
pht cht m kt qu l do Holbrooke bn b t khc.
Xong ri, tc th ng ta i k mt tha c ngoi giao.
ng ta phi bit rng cung cch ngoi giao khng phi l lm
nh vy. ng ta c bit Vit Nam lm nh vy l ch mun
qung co cho h -h mun c xem l mt trong nhng
ngi thc hin c vic bnh thng ha quan h ngoi giao,
nhng h thiu nghim chnh v vic y. Bn nm sau, hi
tng giai on y, Oksenberg ngh rng hi ma thu nm
1978, c nhng ng lc li ko hai nc i v hai hng
khc nhau. Tay a ra nhng c s nhn thc rng h
khng th bt tay nhau c. (29)
Ngi ta bit nh vy l do nhn xt ca Oksenberg v
thi chng i bnh thng ha quan h ngoi giao vi Vit
Nam ca Brzezinski. Hoc ng ta ni ra l v ng ta bit th m
thi. Tri vi iu ng ta ngh, qu tht Vit Nam rt nn nng,
hu nh tuyt vng na, mun k mt tha c ngoi giao vi
Hoa K. Chin thut ca Thch, nh Holbrooke on ng, ch
l mt c gng cui cng bo m li ha vin tr ca M
trc khi h t b yu sch ca h. Vit Nam mun xc tin

285

cng vic ny chng qua h c thuyt phc rng mt khi h

t b iu kin tin quyt th h c th mau l k c mt
tha c vi Hoa K.
Holbrooke khng bi quan nh Oksenberg. ng ta bit
c tr ngi nhng khng phi l khng vt qua c.
Holbrooke cng bit quan im ca Brzezinski. ng ta cng
bit Vit Nam v Kampuchia ang trn b vc chin tranh v
s lin h ca h vi siu cng. Mt thi gian ngn trc khi
gp Thch, my bay thm thnh RC 135 ca Hoa K bay gn
b bin min Trung Vit Nam thu nhn c tn hiu cho bit
mt s on cng sn Vit Nam ang trin khai bin gii
Kampuchia. Cc tin tnh bo khc cng cho bit hot ng
qun s ang trin khai bin gii Kampuchia-Vit Nam v
ang hm nng chin tranh bin gii. Raphael Iungerich,
trng ban phn tch v ng Dng ca c quan tnh bo b
Ngoi giao, hi thng Tm vit mt bn nhn nh, tin on
Vit Nam tr nh k hoch lt Pol Pot trong vng 6 thng.
(30)
Hoa K cng quan tm v vic Vit Nam tht cht hn
na quan h vi Moscow bng cch tham gia khi Comecon.
Holbrooke ni r mi quan tm ny vi Thch. Thch trn an
ng ta: Ch ca chng ti i vi Kampuchia ch l phng
v. Cu tr li ca Thch c th chp nhn c v c lc
Hoa K bit bn Khmer tn c tn cng cc lng Vit Nam
dc theo bin gii. Iungerich ni vi ti: Thc ra, Holbrooke
v tt c chng ti ni chuyn vi pha Vit Nam l vo thi
im thng Chp 1978. Lc Vit Nam ang b phc kch
bn trong lnh th Vit Nam, iu cng nhm chng Thi
Lan vo ma h nm . V vy chng ti nhn con ch hoang
Pol Pot nh l k m c vng ai cng cm ght, coi nh l tn
khng b chnh yu. V vy chng ti rt thin v quan im
ca ngi Vit vo thi gian , (31)
Vance v Holbrooke cho rng s cng thng trong
khu vc l mt l do khc cng c s hin din ca Hoa K.
Quan h bnh thng vi c Trung Hoa v Vit Nam c th to
cho Hoa K n by gim cng thng trong vng. S xung
t trong ni b cng sn chu to ra e da cho vng ny
nhng cng l mt c hi thc y Hoa K tr li. B
trng b Ngoi giao c, Andrew Peacock, bn thn ca
Holbrooke hon ton chia x quan im ca Holbrooke v

286

Vance. Sau nu ng ta ni vi ti ng ta ht sc phn khi

nghe tin bnh thng ha ang tin ti vi Vit Nam v ng ta
cng c kin v hnh ng b sung. Peacock k li: Lc y
tng nh mi vic ti ni ri v ti ngh vi h (Vance
v Holbrooke) l kin hay, nu nhng nc nh c bt
u ni chuyn vi Kampuchia v mt vi hnh thc trao i
ngoi giao v tng bc chm ri tin chung con ng vi
Trung Hoa. Trung Hoa c th thy chng ta ang canh chng
h. Nhng nc nh Canada v Tn Ty Lan cng c th c
yu cu lm nh chng ta. Do , chng ta ng mt vai tr
km gi bt c mt s i nghch no trong vic bnh thng
ha quan h gia Vit Nam v M qua mi quan h M-Hoa
(31) Holbrooke sau ny cng khng nhc li nhng kin nh
vy c bn tho, nhng ng ta ni: Ti khng nh,
nhng nu Andrew cho rng vic y xy ra tht th ti chng
tranh ci g c. (33)
Ngy 27 thng Chn, mt ngy n gin trong chui
bin c th gii, cng nh mi bui ti khc, mt bn tm tt
v vic Holbrooke hp vi Thch c chuyn t b Ngoi
giao ti ta Bch c, c ghi thm li nhn xt ca b trng
ngoi giao Vance v vic thc hin nhng bc tin nhm bnh
thng ha quan h ngoi giao vi Vit Nam. iu ny ng
nh nhng g Carter suy ngh v hi u thng Chn, tng
thng ch th cho Brzezinski phi nhm vo mc ch cng
nhn ng thi vi c Trung Hoa ln Vit Nam. (34)
Brzezinski chng li nhng iu ng ta cho l c gng
ca Vance v Holbrooke a Vit Nam vo tin trnh bnh
thng ha quan h M-Hoa v Trung Hoa cho rng chng ta
cng bnh thng ha vi Vit Nam. Trong mc tiu chin
lc i u vi ngi Nga, nhng vn khu vc tr nn km
trng yu. ng ta cng chng lu tm nhiu ti mi hn th
gia ngi Trung Hoa v Vit Nam v ni s hi ca Trung
Hoa i vi cc nc chung quanh. ng ta loi tr mi s hi
ca cc nc trong khu vc i vi vic Trung Hoa c th bnh
trng xung phng Nam, bi v, nh ng ta ni vi ti
chng phi v l do lch s hay l do chin lc m lo s nh
th. Vi ng, Vit Nam ch l k c Lin X y nhim.
Vic Trung Hoa lo lng Vit Nam tr thnh mt cn c ca
Lin X chnh l iu Hoa K quan tm nht. ng ta ni:
Vance v Holbrooke thc y vic bnh thng ha quan h

287

vi Vit Nam, theo nhn nh ca ng, ch lm hng vic bnh

thng ha quan h M-Hoa, c kh nng pht trin quan h
chin lc vi Trung Hoa. ng ta cho rng chnh Holbrooke,
nn nng trong vic quan h vi Vit Nam, l ngi xi
Vit Nam t b yu cu vin tr. ng ta tuyn b mt cch t
ho: Ti cho rng Holbrooke n (gp phi on Vit Nam
ti Nu c hi thng Chn/ 1978) chng t rng h mun
lm cho vic quan h bnh thng thm c d dng, v ti t
chi vic y. (35)
ng ta cho bit tho lun v hot ng v ch , v
Carter ng nhng iu ng ta phn tch, quyt nh tr hon
vic bnh thng ha vi Vit Nam. Nm 1981, khi Brzezinski
ni vi ti vic ny th Vit Nam tr thnh mt quc gia b
nhiu ngi kinh tm v h chim ng Kampuchia v hng
vn ngi vt bin bng thuyn. Li ng ta pht biu ging
nh li t co ca mt chnh khch m ch mt mnh ng ta tn
cng vo vic bnh thng quan h vi H Ni. Mt ngi
khc, c th t co nh vy, nu khng c ngi ta tin
tng lm i vi vic cn tr quan h bnh thng nh trn
th mai ma thay, ngi li l Leonard Woodcock, ngi
hng dn phi on ca ta Bch c i H Ni hi ma xun
nm 1977 dn ng cho cng vic bnh thng ha quan
h vi Vit Nam.
L ngi gi nhim v trng phng lin lc ca M
Bc Kinh, v l ngi c giao nhim v thng thuyt bnh
thng ha M-Hoa, Woodcock by gi khc xa vi nhng
quyn hn u tin trong khi hng dn phi on thm ving
H Ni trc kia. Vic b mt thng ngh vi Trung Hoa v
quan h bnh thng gia hai nc bt u Bc Kinh hi
thng By, t ti mt mc nhy cm v cn phi thn trng
hn na. C nhiu iu ht sc nhy bn do b trng Ngoi
giao Hong Hoa ca Trung Hoa ngh hm 3 thng Mi m
ng em v theo. Cng vi Vance, Holbrooke v Oksenberg
gp phi on Trung Hoa tho lun trong ba n ti. Cng
ti hm , George Quintin ch huy mt m t pho bng
cng vin Central Park, cch ch phi on Trung Hoa ch c
my cn nh. Ting pho n di vo khung ca knh tng thm
v bi trng ca cuc i u nng bng. B trng Hong Hoa
vi v hiu chin, kch lit kch Vance v vic Hoa K
cng quyt duy tr quan h v bn v kh cho i Loan. Ti

288

mi gi m, khi h ngh ti ba n ti, th cc a thc n

ngon do Trung Hoa dn ra trn bn ngui lnh. Holbrook
tic r nh li ba n ti vi thc n lnh y. Chng ta y,
chng thy c pho bng, nhng ting n th nghe nh sng
ci, ging Saigon trong thi chin.
Woodcock chn nn ton b cng vic. Tuy nhin, ng
ta thy c mt cht hy vng khi mt ngi ph t ca Hong
Hoa len ln ti gn ni nh vi ng. ng ta tr li Bc Kinh
nh li mt vng thng thuyt mi. l du hiu b mt
ca ngi Trung Hoa: mc d tranh ci vi Vance, nhng li
uyn chuyn vi Woodcock v ng ny lm vic gn gi vi
Carter v Brzezinski hn.
Do , trong cuc hp vi Brzezinski phng Bu Dc
hm 11 thng Mi/1978, Carter hi Woodcock v quan im
ca ng i vi tin trnh bnh thng ha quan h vi Vit
Nam, ng ny tr li nhanh l Khng. ng trnh by vi
Carter ngh su sc ca ng l nu c quan h vi Vit Nam
ti thi im th n s l bng mi quan h vi Trung
Hoa xung nc. Woodcock sau ny k li, theo ng ta,
nhim v ca ng n thun c lin h ti lng mong mun kt
thc tha hip bnh thng quan h vi Trung Hoa. Tuy nhin,
c phi Trung Hoa mun ch cho ng ta thy rng h c nhn
xt khng chc lm v vic thit lp quan h M Vit?
Woodcock ni rng khng bao gi ng ta trc nghim ngi
Tu v vn ny. Nhng vn ny li ni ln khi mt ngi
no i thm Trung Hoa. Mt ln, trong khi ngi no c
th hi: ng ngh th no nu chng ti lp quan h ngoi giao
vi Vit Nam. Cu tr li c th l cng vic ca ng,
nhng chng ti ngh l chng khn ngoan khi ni v l do ny
hay v l do kia m khng ni r ra rng iu khng lm cho
chng ti vui. L do ng ta s phn ng tiu cc ca Trung
Hoa l khng phi h biu l s chng i nhng bi v vn
khng c em ra tho lun g c. Woodcock gii thch: T
thng By, ti ni chuyn vi h mt cch nghim chnh, v
lc by gi l thng Mi. Chng ti sn sng cho hnh
ng cht. Cha bao gi ni chuyn vi Trung Hoa v Vit
Nam trong khong thi gian , khng ni vi h vic quan h
bnh thng vi H Ni. Ti ngh rng c th t ra trong tr h
nim tin ni chng ti. (36)

289

Brzezinski v Woodcock c c phn ng ca Trung

Hoa bng s i nghch vi Holbrooke. Holbrooke ni: Ti
nh rt r, nm 1978, trong khi i hi ng Lin hp Quc
hp th ngi Trung Hoa ni vi chng ti: Nhng iu ng
lm bnh thng ha quan h vi Vit Nam l vic ca ng.
Chng ti khng chng li vic bnh thng ha quan h ca
Hoa K vi bt c mt nc x hi ch ngha no. Do , tt
c chng ti bit rng d h khng nhit tnh vi cng vic y
bi v h mun ti lp quan h vi chng ti, h khng chng
li vic quan h bnh thng gia chng ti v Vit Nam. (37)
Nhng Carter ng vi Brzezinski v Woodcock Quan h
i vi Trung Hoa l iu quan trng nht v quyt nh tr
hon quan h vi Vit Nam cho n khi vic quan h vi Trung
Hoa hon tt. (38)
Trong bu khng kh mu b mt bao quanh cc
cuc m phn quan h bnh thng vi Trung Hoa, quyt nh
ca tng thng a ra hm 11 thng Mi, mi ngi vn cha
c bit, ngai tr mt nhm nh b Ngoi giao, l ni c
ng c thc y cng vic thit lp ta i s H Ni.
Holbrooke v cc ph t chnh yu ca ng khng ni tht l
do ti sao vic bnh thng ha b nh ch, c l l trnh
mt s xung t khc na gia Vance v Brzezinski. Thay v
ni r ra vic thit lp quan h vi Trung Hoa quan trng hn
vi H Ni th h gi b ni rng vic k kt mt tha hip
thn hu vi Vit Nam c th to ra nhng s phc tp ni b,
c th c nh hng n cuc bu c quc hi vo u thng
Mi mt. Sau ny, mt ph t thn cn nht ca Holbrooke
ni thm: Sau ngy 27 thng Chn, ta Bch c ch th cho
chng ti: ng bnh thng ha, i n sau ngy bu c.
(39)

Nhng l r Bangkok
Vic bnh thng quan h vi H Ni ng phi mt
vi tr ngi chnh tr ti ta Bch c l do nhng li n i
khng tt p g ti Vn phng ng Nam S v ca b
Ngoi giao. Sau ny cc nhn vin tham mu nhc li iu ht
sc cng thng xy ra gia vn phng ph trch vn Vit
Nam v vn phng ph trch vn Trung Hoa v nhng li

290

ph bnh gay gt ngi Vit Nam cng nh nhng him nguy

quan trng trong vic quan h vi Trung Hoa nu Hoa K thit
lp ngoi giao vi H Ni. Tuy nhin, tin tc t Ta Bch c v
vic nh ch quan h vi H Ni vn cn c gi kn mi n
khi c sng gi nh bng ln v nhng nhn nh c dng ca
Holbrooke Bngkok. ng lu l s kin ny xy ra ng
mt ngy sau khi Vit Nam c kn o thng bo cc iu
kin tin quyt mi ca M i vi vic bnh thng ha quan
h gia hai bn.
Rebert Oakley thc hin hai chuyn i Nu c vo
hi thng Mi thng ngh vi Vit Nam. Nhm hnh
ng tm cch gii quyt nhng kh khn chnh yu thit lp
ta i s. Trong cuc hp vi Nguyn C Thch ngy 17
thng Mi, Oakley nhn thy ng ta thiu kin nhn. Oakley
k li Thch c lin tc ni nhanh ln, nhanh ln, nhanh ln.
Chng ti mun thc hin ngay. Oakley chng li yu cu ca
Thch, ni rng tt c chi tit phi thc hin trc.
Tuy nhin, ngy 30 thng Mi, Oakley n gp nh
ngoi giao Vit Nam Trn Quang C vi cung cch khc. Vic
bnh thng ha quan h phi ch. Oakley ni vi C, ch Vit
Nam tr li tha mn ba vn : Vit Nam th ch vi
Kampuchia, quan h Vit Nam vi Lin X, v s gia tng
thuyn nhn trn ra ngoi quc. Phm Bnh (hay Bnh? Nd),
mt vin chc ngoi giao hng u ca Vit Nam, hi m
khng cn tr li, khi, vi nm sau, ng ta nhc li cu chuyn
hi : Ti sao li phi c nhng iu kin mi? ng ta cng
tr li lun: Bi v t hi thng Nm/ 1978, (thi gian
Brzezinski thm Trung Hoa), Trung Hoa cng khai a ra
chnh sch th ch Vit Nam. By gi ngi M thng ng
vi Trung Hoa. (40)
Nhng iu Bnh khng mun ni l chnh Vit Nam
cng chun b lin minh vi Lin X. Ti H Ni, bui sng
ngy 30 thng Mi (bui ti 29 thng Mi, gi Hoa Thnh
n), chic my bay phn lc Lin X Ilyushin 62, gm tht
ri phi trng Ni Bi, ch theo nhng nhn vt hng u ca
Vit Nam i Lin X trong mt chuyn bay bt thng. (41)
Gn mt na thnh vin b Chnh tr, do tng b th L
Dun dn u, trn ng i Moscow k mt tha c thn
hu, hy vng bo m cho Vit Nam chng li cc cuc tn
cng ca Trung Hoa trong tnh hnh sp c xung t vi

291

Kampuchia. Sau khi ch i mt thng trn k mt tha c

quan h bnh thng vi M, Nguyn C Thch, tht bi ri
Nu c i Paris, ri ln ng i Moscow. y, ngy 3
thng Mi mt, ng ta chng kin l k kt tha hip thn hu
Lin X-Vit Nam. Hy vng ca Vit Nam th sn s cng
nhn ca Hoa K trc khi lin minh qun s vi Lin X
tht bi.
C phi quyt nh ca Hoa K a ra cho Vit Nam
nhng iu kin mi l do tnh bo bit c vic k kt gp
rt tha c Vit Nam-Lin X? Cuc thm ving ca mt
nhn vt cao cp Vit Nam b tit l. Ngy 27 thng Mi,
H Ni thng bo L Dun v th tng Phm vn ng s i
thm Lin X trong mt tng lai gn. Ngi ta ngh chng
ai bit Vit Nam sp sa k tha c vi Lin X. Cui cng
th ngi ta cho rng tt c l do tnh bo c.
V sau, b Ngoi giao Hoa K c gng chng minh
khi mt mt trong khi bnh thng ha quan h vi Vit Nam.
Tha hip k kt gia Vit Nam-Lin X, Vit Nam xm lc
Kampuchia v nhng t sng thuyn nhn lm cho cng
vic ngoi giao tht bi. Li gii thch c ghi li trong s
bin nin. Mt trong hai iu pht trin tt c thc hin sau
ngy 11 thng Mi do quyt nh ca tng thng Carter, v
ln sng thuyn nhn t ti mc cao nht ch l vo ma h
nm 1979. (42)
Trong mt lot phng vn, Holbrooke thng nhc li
rng khng bao gi c quyt nh r rng v vic nh ch
thng tho quan h ngoi giao vi Vit Nam. Tri vi nhng
li pht biu ca Brzezinsky v Woodcock v c Carter,
Holbrooke vn cho rng quyt nh nh ch tha hip ni trn
chng l g vi Trung Hoa c. Holbrooke ni: Rt nhiu ngi
ngh rng c quyt nh khng tin hnh vi Vit Nam nhng
tin hnh vi Trung Hoa. Trong khi s tht Vit Nam c to ra
nhiu iu kin cng vic c tin trin tt p.
Holbrooke c th a ra ba l do thc tin gii thch ti sao
vic quan h bnh thng vi Vit Nam khng th t c.
ng ta ni: Ti c th ni ra ba yu t, mt l vn thuyn
nhn, hai l tin tnh bo cho bit mt cuc xm lng sp xy ra
v cui cng l vic bu c quc hi. (43)
Chc chn ngi ta mun trnh nhng bin php i
nghch, chng hn nh vic bnh thng ha quan h vi Vit

292

Nam trc ngy bu c quc hi. Tuy nhin, nh ch ny

khng buc c hn nh thi gian. Gii thch vic nh ch ny,
Holbrooke ni rng chnh quyn quan tm vic lp ta i s
ti H Ni ng vo lc truyn hnh M chiu nhng hnh nh
thuyn nhn chy trn ti cc nc ng Nam . Vic ny c
th gy ra phn ng. S kin thuyn nhn v tin tc tnh bo
cho bit Vit Nam sp tn cng Kampuchia, ht sc tri ngc
vi nhng l do c gi tr v vic bnh thng ngoi giao. Tuy
nhin, vi Holbrooke v cc ng nghip ca ng trong b
Ngoi giao, vic ny khng phi l khng vt qua c, khi
ton b vic chun b thit lp ta i s H Ni coi nh gn
xong.
Thc ra, tt c nhng li gii thch phc tp v vic
nh ch quan h bnh thng vi Vit Nam l ht sc tri
ngc vi kin ca nhng ngi trong b tham mu ca
Holbrooke m hi ma thu h c lp mt bn tng trnh.
Oakley tha nhn rng, nhng tr ngi c a ra cho Vit
Nam vo ngy 30 thng Mi ch l nhm che y s thoi
thc ca M. Ba vn ng ta a cho Vit Nam hm
chng phi l iu mi khm ph ra. Holbrooke trnh by
vi Thch hi thng Chn ri, nhng d th no mc lng, h
vn c xc tin cc cuc hp bn v vic quan h bnh thng.
By gi ai bit c do u c lnh ni ra v ba tr ngi nh
trn vi Vit Nam? Oakley r rng va t bo v v va phn
khng: Khng phi ta Bch c a ra lnh y. Cng khng
phi l Oksenberg bt thn khm ph ra v cng khng phi
tng thng ra lnh cho Vance. ng ta ni rng chnh l
kin ca ng ta v Holbrooke. Chng ti mun ni r vi h,
ch ra u l trch nhim i vi nhng g chng ti thy
trc l s tht bi (44)
Holbrooke khng nh r -khi ti hi ng ta chnh xc
lc no th ng ta bit quyt nh ngy 11 thng Mi ca tng
thng Carter v vic nh ch xc tin lp quan h ngoi giao
vi Vit Nam. Tt c chng c cho thy ng ta thy vi hiu
lm trong khi ng ta i ng Nam , khi ng ta gin d ph
nhn rng vic bnh thng ha s c Washington quyt
nh sm. Holbrooke kch lit ph nhn ng ta khng bao gi
ni vi Thi Lan l quan h bnh thng Vit Nam-Hoa K s
xy ra trong vi thng na, nh hng thng tn UPI (United
Press International) v National Review t Bangkok a tin

293

hm 31 thng Mi. Thc ra, vic ny xy ra mt tun sau khi

ng ta gp th tng Thi Kriangsak Chomanan, cho ng ny
hay chuyn v lm ra v nh Holbrooke l ngi khi xng.
Bit Holbrooke hng hi i vi vic lp quan h bnh thng
vi Vit Nam, nhiu ngi ng s vi ng trong b Ngoi
giao mun tin rng ng cha bit cu chuyn ny.
Tuy nhin, nh sau ny ti phng vn cc quan chc
Thi v M c tham d bui hp, th h xc nhn qu tht
Holbrooke khng tin liu c bt c mt ngy gi no nh
vy. Thp tng Holbrooke l Abramowitz, by gi l i s M
ti Thi Lan, Holbrooke tm tt y cuc hp ca ng vi
Thch hi thng Chn, gm lun c vic Vit Nam quyt nh
thi khng i M vin tr na. T khi iu kin tin quyt ny
khng cn t ra trong quan h bnh thng, Thi Lan n gin
t 2 vi 2 v kt lun rng quan h M vi Vit Nam l cn
thit. Cc nc trong khi ASEAN, c bit l Thi Lan, s
Holbrooke trong khi qu nhit tnh trong vic lp quan h ngoi
giao vi H Ni m qun mt quyn li ca h. Hy vng vic
cng b sm s to ra iu nh, Thi Lan v vi thm nhn
nh ring ca Holbrooke v h ra cho bo ch thy. Bng hnh
ng kho lo bo ng cho Trung Hoa, mt bi bo trn t
Nation Review ni r ra vic Hoa K bnh thng ha quan h
vi Vit Nam chc chn s xy ra trc khi c quan h bnh
thng Hoa-M. Vic h l ny to kt qu nh h mun. My
gi sau khi tin ny c loan i, c Bch c cng nh b Ngoi
giao u ph nhn. Kho lo gii thch thm li tuyn b ca
Holbrooke, pht ngn vin b Ngoi giao Hodding Carter ni
rng Khng mt quan chc no ca chnh ph M tuyn b
nh vy. Ri ng ta tip tc ph nhn iu y nh c
phn tch v c th ph nhn. Chnh ph Hoa K cha c quyt
nh g cng nh lc no th c th thc hin c, cha c
tha hip hay s hiu bit no vi bt c g t c vi
Vit Nam. Chc chn l s thc, nhng bn tin c
loan i. Bc Kinh cng nh cc nc ng Nam c trn
an.

Holbrooke thc hin chuyn i v nhim v

294

Brzezinski bi ri v nhng tin tc t Bngkok a ti,

coi nh l vic khuyn khch ca Holbrooke nhm xc tin
quan h bnh thng vi VIt Nam v cn tr cng vic bnh
thng ha quan h vi Trung Hoa. Nu nhng tin tc ny t
Bngkok a ra cha , vn phng ni b CIA ph trch
ng Dng nhn c bo co ngy 31 thng Mi c th
gn nh lm tiu ma s nghip ca Holbrooke. Trong khi c
tin tc tnh bo hng ngy, Oksenberg thy mt bn tin -mt
bn vin k ni b ca phi vin Thng tn x Vit Nam Vn
Tng gi cho c quan trung ng ca hng H Ni. Bn
tng trnh ni rng mt Mt quan chc M cho bit, -theo
ng ta- th sau cuc bu c hoa K vo thng Mi mt
Chnh quyn Carter c kh nng thc hin hai vic cng mt
lc: bnh thng quan h Hoa K-Trung Hoa v Hoa K-Vit
Nam. Khng c kh nng tim n no trong quan h Hoa-M
lm tr ngi quan h M-Vit. Bn tng trnh cng ni ti
vic Brzezinski gy sc p vi cc nh thit lp chnh sch
ng Nam trong b Ngoi giao, tip tc ve vn Trung Hoa
v ngn chn Vit Nam. Phn cui bn tng trnh, phi vin
thng tn x Vit Nam c ni trong khi thm ving Vn Tng,
ti mt bui gp g chung, Holbrooke c mt i biu Vit
Nam nng nhit tip n. Holbrooke vui v ni rng ng ta
va ni chuyn vi th trng Ngoi giao Nguyn C Thch
v ng ta mt ph t ca ng ti Nu c duy tr s tip xc
thng trc gia hai bn. ng ta cn ni thm vi i biu
Vit Nam rng ng ta ht sc lc quan v vin tng bnh
thng ha gia hai nc. Phi vin Thng tn x Vit Nam
din dch ra rng y l mt thng ip v thi thn hu
ca Holbrooke i vi Vit Nam. Khi Oksenberg chuyn bn
tng trnh ny n vn phng Brzezinski th mt my
Brzezinski xm ngt. ng ta ti vn phng tng thng Carter
ri sau , Holbrook b bi chc.
Khi s rc ri ny xy ra, Holbrooke ang Lashio ti
Min in. y l nhng chuyn thm ving nh k ti mt
quc gia c phong cnh p nhng xa xi. i s M
Ngng Quang gi tip cho ng ta bc in ca b Ngoi giao,
bo cho ng ta bit vic ph nhn bn tin t Bngkok gi i.
Trong in ca Vance, ng ta ni mun bit chc Holbrooke
tuyn b g. Holbrooke nh in tr li, ph nhn tt c nhng
g trong cc bn tung trnh . Sau ny ng ta nhc li: Lc

295

 c nhiu iu cng thng gia b Ngoi giao v Ta Bch

c, v c c gng y ti dnh lu vo nhng rc ri . Th
nht l Abramowits ph nhn r v thng thng, v Vance
h tr cho ti, gi in cho tng thng Carter, v ri chng cn
vn g na ht. Vic th hai l CIA nghin cu v quyt
nh rng c th -cng c l l Lin X a tin sai lc. (45)
Thc ra, Holbrooke cng khai loi tr bi vit ca Rowland
Evans v Robert Novak, loi b bn tng trnh ni b ca phi
vin thng tn x Vit Nam, coi l ca Lin X, a tin
sai lc ph hoi quan h Hoa-M v to nn mu thun trong
ni b chnh quyn Carter. (46)
Holbrooke tin rng c hai bn tng trnh t Bngkok
v Vit Nam u l nhng m mu. ng ta ni, -v hi tng
thi k rc ri y: Hnh nh c ai mun hi ti. Nhng
nu nh qu tht y l hu qu ca nhng m mu th n
khng cng pht xut t mt ngi. Nhng iu r ra
Bngkok trc ngy bu c quc hi, ci m Holbrooke gi l
nhng con mui l nhm mc ch tn cng cc cuc hi
ngh Vit-M -c th coi nh phc v cho mc ch ca Thi
Lan v Trung Hoa. Nhng bn tng trnh ni b ca phi vin
Thng tn x Vit Nam Vn Tng, chng bao gi c
hng thng tn ph bin nh mt tin tc th li chng Trung
Hoa. Tin c truyn i nhm mc ch to ra cng thng
Hoa-M v s bt ha trong ni b chnh quyn Carter. iu
hay ca bn tng trnh thng tn x Vit Nam l lm ngng
tr nhng vn bit. Holbrooke qu c gp tham v ngoi
giao Vit Nam ti Vn Tng, ti nh tham v ngoi giao Hoa
K. Holbrooke k li: Ti cho ng ta, nhng ci cu ni ti
nng nhit cho ng ta l hon hon khng ng. Holbrooke
cng quyt ph nhn, khng cng nhn c ph bnh
Brzezinski iu g hoc l v chnh sch nh l bi Trung Hoa
m gin tip c s ng gp ca ng.
Qu tht kh m tin Holbrooke tuyn b nhng iu
nh th, d l vi cm tnh ring ca ng ta vi mt nh ngoi
giao Vit Nam. Tuy nhin, vic ni rng Mt quan chc Hoa
K nhn mnh nhng iu y vi Vit Nam, quan im ca
ng l ting ni trong sut thi k thng tho. Phi vin
Thng tn x Vit Nam ti Vn Tng, ng Kin, thng ni
chuyn vi cc i biu gio phi Quaker v Mennonites, cng
nh cc c phi vin Ty phng trong khi h thm ving Vn

296

Tng. Hon ton c kh nng l ng ta ly tin t nhng ngi

ny v mi th ch su sc gia Brzezinski v Holbrooke hay
l t ngun tin ngoi giao khng chnh thc. S kin mt nh
ngoi giao Vit Nam c mi ti ni c tr ca mt tham v
ngoi giao M cng cho ngi Vit Nam thy phn khi.
Trong cch nhn i vi mt bi cnh xc nh quan h bnh
thng M-Vit m Holbrooke by t Bangkok trc khi
ng ta ti Lo, l ng ta lc quan khi ni chuyn vi tham v
ngoi giao Vit Nam. Trong khi , v mt l thuyt, vic Lin
X a tin sai khng th ph nhn c, th bn tng trnh
ca Thng tn x Vit Nam c l hon ton l mt bn tng
trnh ni b ca mt phi vin vi cp ch huy. Theo th bn
tng trnh ny c gi i mt ngy sau khi Holbrooke ri
Vn Tng i Min in. D c hay khng c m mu chng
li Holbrooke, cc bn tng trnh ca bo ch Bangkok cng
nh bn tng trnh ca Thng tn x Vit Nam ch ra mt iu
- Holbrooke khng bit vic bnh thng ha quan h vi Vit
Nam b nh hon.
Holbrooke ph nhn, Vance h tr, v bn nghin cu
ca CIA trnh khng ni ti s khng hong ca c nhn ng
ta, n cng em li mt iu cay ng trong quan h ca ng
vi Brzezinski v Oksenberg m ng ta chng bao gi phc hi
c na. V ti khc quanh ny, chm dt mt thi k hai
nm c gng ca ng xy chic cu ni vi Vit Nam. u
thng Mi mt, khi ng ta tr li Hoa Thnh n, hy vng
quan h ngoi giao vi H Ni nm im, v vin tng vai tr
lnh o mi ca M chu cng cng chung s phn. M
nm tay Trung Hoa, c xem nh mt ci xit tay trong phm
vi khu vc i ph vi chin tranh.

Thi t Norodom Sihanouk:

Ngi sng st

297

Ngy 1 thng Ging nm 1978, mt bui sng mt m

Phnom Pnh. Nh thng l, Sihanouk m my thu thanh hiu
Grundig nghe tin tc qua i Phnom Pnh. V cng nh
thng l, ng m to cho cc tn lnh gc dinh th ng cng
nghe. Vic lm ny, nhm trn an bn lnh ny v lng yu
nc ca ng hn l cho chng cng nghe tin tc. Nhng
cng ngy hm , s vic li xy ra theo mt hng khc.
Thay v tuyn truyn v nhng anh hng lao ng, nng dn,
binh lnh ca nc Kampuchia Dn ch thu hoch ma mng v
i v xy dng nc Kampuchia sng lng th i pht thanh
loan ra mt tin ng ngc nhin: Nc Kampuchia Dn ch
quyt nh ct t quan h ngoi giao vi Vit Nam v Vit
Nam tn cng ln v khng tuyn b trc. Sihanouk cng bit
Vit Nam khng bit nhng g nguy him m Pol Pot lm.
Hi thng Ba/1973, khi i thm vng gii phng,
Sihanouk bit nhiu mu thun ngm ngm gia Khmer v
cc ng ch Vit Nam ca h. T , ng ta c nhiu chng
c cho thy s d bit cng lc cng gia tng. Trong chuyn i
thm Vit Nam hi thng Chn/ 1975, th tng Phm Vn
ng ca Vit Nam ni vi ng, ngay trc mt Khiu
Samphan l Vit Nam ch tin tng vo ng ta m thi. t tun
sau, tr li Phnom Pnh, Khiu Samphan v Son Sen cho ng
ta bit kin ca h i vi Vit Nam. H ni Vit Nam CS e
da ngay chnh s sng cn ca Kampuchia. Vic e da
ch c th loi tr nu ui ht thiu s ngi Vit Nam ra khi
Kampuchia, xy dng mt qun i Kampuchia hng mnh v
i u qun s, buc Vit Nam CS phi chp thun mt vng
t v b bin ng hn vi Kampuchia.
Nhiu tun tip sau, i pht thanh Phnom Pnh tuyn
b mt cch ng ngc nhin l h chin thng v i, nh
bi Vit Nam xm lc -li t co ny kh tin. Sihanouk lo
lng v s him nguy nu Kampuchia gy nn mt cuc t

298

chin vi ngi Vit Nam dy dn chin u. ng ta gi cho

Pol Pot mt bc th, t nguyn tham gia vic bo v t nc.
Sau ny ng ta thut li H t chi li ngh ca ti v, nh
h ni, h gt hi c mt chin thng ln hn c chin thng
17 thng T/1975 (Ngy Phnom Pnh ri vo tay Khmer ).
Khi ng ta nghe i Phnom Pnh a tin chuyn i thm
Kampuchia ca b v ga Chu n Lai, ng Dnh Chu, ng
ta hi c hy vng gp b. Nhng vic y khng xy ra. B ta
c bo cho bit l Sihanouk khng mun gp bt c ai. Thay
vo , b ta c mi d tic tr ph n do cc b v lnh t
Khmer t chc, v Pol Pot, Khieu Ponnary ch ta.
Tin tc v cuc chin khng cng b chng Vit Nam
CS v nhng li khoe khoang v Kampuchia anh dng pht ra
trn i Phnom Pnh khin Sihanouk bit rng Pol Pot vn
cha nhn thy s thc.
Sihanouk ngc nhin khi nghe Pol Pot ni ti gii php
cui cng i vi Vit Nam. Hi thng Nm, i pht thanh
Phnom Pnh a ra lun iu cho rng mt ngi dn
Kampuchia c kh nng git ba chc ngi Vit. V vy
Kampuchia khng cn ti 8 triu ngi Khmer tiu dit ht
ngi Vit Nam. Bi pht thanh kt lun mt cch d dng
Chng ta ch cn hai triu qun i bp 50 triu ngi
Vit Nam. Chng ta vn cn li 6 triu ngi. (1)
Trong khi nhng li ni khng in nh vy lm cho
ng ta bun ci th ng li khoi ch vi nhng tin tc ni
rng c mt s ngi Khmer bt u ku gi lt Pol Pot
c pht ra trn i pht thanh H Ni. t ra, ch en ti
ca Pol Pot bt u lung lay. Ti thng Chn, s lung lay
nh th no th r khi ng ta c yu cu: Khiu Samphan
ngh Sihanouk i thm mt s tnh. Khc vi ln trc, ln
i thm ny h c a Sihanouk li gn vi nhn dn hn
chng t cho dn chng thy rng ng ta hon ton ng sau
ch . cng Kompong-Som cng nh Battambang Sihanouk
ng vi cng nhn v c h hoan h nhit lit.
Nhng lc ny, ng c t lng bit n. Khi tr v
Phnom Pnh, ng ta c mi d mt ba tic m Khiu
Samphan m t l thn hu v vinh danh nhng ngi yu
nc. Sihanouk hy vng gp li ngi cng s vin c ca
ng Penn Nouth ti ba tic c bit ny nh quc khch.
Nhng ti ngc nhin thy thm hai cng s vin thn cn c

299

na: Cu b trng ngoi giao Sarin Chhak v cu b trng

binh kh Duong Sam O. H au lng, ch nhn ti m thi.
Sihanouk kh nhn ra khun mt xng xu ca Sarin Chhak,
mt lut gia sng chi khi nhn nh v vn bin gii Min
Vit, th mai ma thay nay tr thnh ngi vn chuyn n
dc cho cuc chin chng li Vit Nam. V by gi ng ta li
y, xanh mt nh mt ci xc cht, vn cn ht sc bi ri
sau nhiu nm lao ng cc nhc v i kht. Mn n dn ra
trn bn trng nh mt gic m. Ieng Sary v Ieng
Thirith, - ngi a nhiu ngi thuc phe Sihanouk ti ch
cht -, th rt duyn dng. Mt ngi nhip nh vin cng l
ngi lm cho cun phim tr thnh bt h: Vi tun sau, Ieng
Sary ti Nu c tham d i Hi ng Lin hp quc.
ng ta phn pht nhng tm hnh ca bui tic hm trc
Phnom Pnh cho cc nh ngoi giao v phng vin bo ch.
Nhng tm hnh ny khng c g di tr. Sary chng minh iu
y, mc d c d lun thm khc cho s phn Sihanouk. Trong
hnh, thi t Sihanouk vn cn sng v khe mnh, vn cn gp
g cc cng s vin c v ng ta vn c knh trng nh mt
chnh tr gia hng u ca nc Kampuchia on kt.
Sihanouk khng ch bt thn c n hu . Tung
nh Khmer rt quan tm ti s an ninh khng bnh thng
ca ng ta. Ngi nh ng trong khu lu i hong gia khng
c coi l an ton. Trc thng ca ch d p xung khu ny
m st. ng ta hiu ni lo lng thc s ca bn h l s Vit
Nam c th bt cc ng ta v tc mt l bi n c tnh cch
quc t ca Khmer . ng ta c chuyn vo trong mt
cn nh nh hn c tng gch v giy km gai bao quanh. S
tin liu ny ca Pol Pot rt d nhn ra. Nhiu nm sau,
Nguyn C Thch c ni vi ti l Vit Nam qu tht c
gii phng ng ta vo thi gian ngn sau khi ng ta di ch
c ng.
Cnh ch ng ta l hai ta buiding cao. Khmer t
hai ngn n chiu ri vo nh ng vo ban m. Nh th c
ngha l i ng v Monique khng c m. nh sng trn vo
phng ng ng qua khung ca knh m. Sihanouk thng ngc
nhin l ti khi no na th ng b lnh Khmer canh chng
bng ng nhm.
Ngoi nghe i pht thanh, Sihanouk thng tiu khin
th gi bng c sch v t hc ting Ty Ban Nha qua cun

300

sch t hc ca ng. Cng vic gii bun trong nhng ngy

bun thm v cng thng l nu n. ng thng thch nu
n, v ng khm ph nhng mn n kt hp gia khu v
Khmer v kin thc su xa ca ng v mn n Php. Bui
chiu 24 thng Chp khi ng ta ang trong bp th mt mn
n mi tm ra th Monique xc ng gi ng. B ta va nghe
i Hoa K. Malcom Caldwell, mt hc gi ngi Anh ang i
thm Kampuchia vi hai nh bo chu u, b git ti nh
quc khch Phnom Pnh. Chnh ph Kampuchia chnh thc
li cho Vit Nam. ng ta ngh l li tuyn b hoang
ng.
Theo kinh nghim, ng ta bit trong ch Pol Pot
Kampuchia, an ninh rt cht ch. Lm sao mt bit kch c th
vt qua v s hng ro binh lnh Khmer , canh gc cho
Caldwell v hai nh bo Ty phng. Lm sao h c th bit ai
trong ba ngi l Caldwell v lm sao bit ng ta ng
phng no? Nu ngi Vit Nam lm c iu , - theo ng
ta ngh -, th ngay chnh sinh mng ca Pol Pot cng khng an
ton. Sihanouk kt lun rng vic git ngi l do lnh ca Pol
Pot v mt vi vic no m v gio s ngi Anh ny, mt
ngi trung thnh ng h Khmer , lm. S vic ny nhc
cho thy tnh mng ca chnh ng ta nguy him n mc no.
Sihanouk c cm tng lch s ang tin nhanh hn.
Cc i pht thanh ngoi quc loan tin Vit Nam ang m cuc
tn cng ton b v nhiu trn nh ln ang xy ra. Bit Vit
Nam, bit huyn thoi v tng V Nguyn Gip, t lu, ng ta
cho rng l hu qu tt nhin khng trnh c. Nhng n
s kt thc nh th no y? Bui chiu ngy 2 thng Ging,
cn b Khmer ti thng bo cho bit trong vng 15 pht,
Sihanouk v gia nh phi di i mt ni no . Sihanouk ni
vi b Monique sau khi ng ta cu nguyn ln cht:
Thi gian ca chng ta ti, Qua cc i pht thanh
ngoi quc, nhng ngi trn chy khi Khmer khai rng
nhiu ngi b bt a i m khng bao gi tr li. Nay th ti
phin ng v gia nh. ng ta ngh ti vic t t, nhng vic
khng khc chi em tht ti cho ngi hng tht. Cn b Khmer
quay tr li ni cho ng ta r ch em theo thc n ng
hp ng ang c. iu ny xua i ni u m. Nu h mun
mang theo thc n, c ngha cha phi l b a i hnh hnh.
Sihanouk ngh vy.

301

Bui ti, Khiu Samphan ti tin chn thi t v gia

nh khi h ln ng i Battambang pha Bc Kampuchia.
Khiu Samphan gii thch: Qun xm lc Vit Nam ang tin
ti, bo m an ton, h phi di khi th ng lc. ng
ta hn s n thm Sihanouk Battambang. Khi on xe ri
th trong m bu m th nghe c ting n m pha ng.
Chin tranh ang ti.
Khiu Samphan khng ni cho ng ta hay rng hi sng
sm hm , mt ton bit kch Vit Nam CS tht bi khi c
gng xm nhp Phnom Pnh bt cc Sihanouk. Nhiu tun
sau, khi ng ta li c t do, Sihanouk c nghe ni n c
gng ca Vit Nam CS gii thot ng, a ng ln lnh
o lc lng chng Pol Pot.
Ngay nhng gi u ngy 2 thng Ging, hai ton c
cng Vit Nam dng xung vt sng Tonl-Sap n pha
b sng c lu i hong gia. Hu ht bn h u b ton
Khmer canh gi mt sng bn cht. Mt trong nhng ngi
sng st chy thot. Nhiu nm sau, ngi ny trn qua Thi
Lan v cung cp cho tnh bo Ty phng nhng chi tit u
tin v c gng bt thnh ny.
Sau chuyn i xc n au c xng trn con ng s
5 y g, Sihanouk ti Sisophon, mt th trn gn bin gii
Thi Lan. Hai ngy sau, Khiu Samphan ti v ni cho
Sihanouk hay rng qun ch b y ra khi Phnom Pnh.
H c th quay li th . Tuy nhin, cng thng v mt mi v
vic i li nh th, t ra cng cho thy ni s hi ca Sihanouk
cho chnh mng sng ng c sai lm. C l Khmer khng
bao gi mun ng ta cht, nhng ng ta ly lm l l lm th
no ng c th c an ton trong tay chng khi qun Vit
Nam ang tin ti. ng ta nhn ngay ra rng, tri vi nhng g
Khiu Samphan ni, qun Vit Nam khng b y lui. Ca s
ni nh ng thng rung chuyn mi khi pho binh bn,
dng nh ngy cng gn hn.
Bui ti ngy 5 thng Ging, Sihanouk c triu ti
nghe Anh s Mt Khmer ni chuyn. Ti hm , ng ta
c xe a ti mt ngi nh hai tng s trn b sng
Tonl-Sap, mt thi l ni c ng ca Khm S Php. Thi
Sihanouk th l nh quc khch. K t nm 1973, y l ln
u tin Sihanouk gp mt i mt vi Pol Pot. Hi thng
Ba/1973, trong khi i thm vng gii phng, Sihanouk gp

302

Saloth Sar. Lc , Sihanouk bit con ngi l thuyt rt r

Paris tr v, t du mnh, thng ng sau hu trng ni
chuyn vi Sihanouk.
Con ngi t du mnh v e l khc vi Pol Pot bui
ti 5 thng Ging. Trong bn gi ng h ni chuyn vi
Sihanouk, Pol Pot chnh l con ngi m trch nhim v
nhng ht sc du dng v lch s. Nhiu nm sau, Sihanouk k
li: Pol Pot l con ngi ht sc hung c, nhng xem ra anh ta
khng ght ti lm. Thc ra, anh ta c v ng yu. ng ta
c nghe li nhng ngn ng ca hong triu, -nhng ngn
ng c ph din bng ting Khmer khi dnh cho hong gia
v cc tu s Pht gio. Sihanouk nhn xt: Ieng Sary khng ni
vi ti bng th ngn ng . ng ta ni rng Sihanouk cng
ch l mt cng dn. Khiu Samphan th khc. Mc d d bit
l thuyt, ng ta vn tha chuyn vi Sihanouk bng nhng
ngn ng hong triu. Sihanouk k li: Bt thn hm , Pol
Pot ni vi ti cng theo cung cch nh Khiu Samphan. Tht
l k l, khng th tin c.
Pol pot ni: Tha hong thng. K h thn ny xin
li l ng ch Khiu Samphan thay mt cho h thn. ng
ta chp tay cho ti m khng dng ch Ti nhng li ni
K h thn ny -cng ging nh trong triu nh Anh ni K
h thn ngoan ngon, i khi l ging nh vy. Ti ht sc
ngc nhin,
Pol Pot ni vi ng ta l rt mong mun ng lm i
din cho Kampuchia ti Lin Hp Quc. Vi rt nhiu bn b
ngoi quc, ng ta c th nh h gip cho Kampuchia Dn ch.
Sihanouk ni vi Pol Pot l ng yu nc v nguyn
ra Vit Nam xm lng. ng ta ha s lm ht sc ginh
c s ng h ca Hi ng Bo an Lin Hp quc cho
Kampuchia. Ieng Sary ngn li, ni rng khng ch trn
my bay nn ch dnh cho Sihanouk v b hong Monique m
thi. Sihanouk ni vi Pol Pot: Ti khn cu ngi, cho php
nhng ngi trong gia nh ti cng cc cng s vin i theo
ti. Sihanouk nhn Ieng Sary ang ngi bn cnh thi t v
ni: Vng, sp t cng ln ht mt my bay. Bng nhin,
Sihanouk thy nh mnh. ng ta ht sc cm n Pol Pot v s
t t v quan tm ca ng ta. Tuy nhin, ng ta cng bit s t
t rt nguy him. Pol Pot cng dnh th gi v ra mt hnh
nh lc quan trong chin tranh chng li Vit Nam. ng ta ni:

303

Trong vng hai thng, chng ta s qut sch qun xm lc

Vit Nam. Sihanouk ni: Chc mng. Tha ch tch. Chc
mng. Vi ci gt u mnh m ng ca Ieng Sary, Pol Pot
ni: T nay v sau, nu ngi mun thng i Trung Hoa th c
i. Ngi c t do. Nu Ngi tr v, ngi s c nng nhit
n tip. Nu Ngi mun lu li cng chng ti vi ngy,
chng ti ht sc vui sng c ngi bn cnh. Sihanouk h
hc ming kinh ngc: Tht vy sao? Xin cm n.
Sng ngy 6 thng Su, ng c t do trn my bay.
So vi m hm trc, khi ni chuyn vi Pol Pot, pho binh
Vit Nam bn gn th hn. My bay Boeing 707 ca Trung
Hoa lm th no c th p xung phi trng Pochentong?
Trong cc ng bng, c ci no an ton khi my bay ct cnh
di ha lc Vit Nam. Ieng Sary ni nu my bay khng n
c, h c th ri th trn vo rng. Sihanouk k li vi
ti: Ti chun b hai ci bao ra phi trng. Mt ci ng o
qun i Nu c v mt ci ng n ng hp, o kaki,
pijama, krama (khn chong) v i dp H Ch Minh. (dp
H Ch Minh lm bng v xe hi, l dp thng dng ca du
kch ng Dng). C th no chng ti li i vo rng theo
bn Khmer ? Cu tr li vn cn n kn di bu tri cao,
qua nhng ngi khch Trung Hoa v Kampuchia ca chuyn
bay ny. Tai h cng ra ngng ting my bay Boeing 707
qua ting i bc n m. Mt hng my bay Mig-19 do
Trung Hoa ch to sn mu c Kampuchia Dn ch nm bt
ng cui phi o v thiu phi cng. V mt tri ln cao, si
m khng kh phi trng Pochentong. Sihanouk n ch con
chim st ca t do.

304

Mt ma
Ging sinh

Ngy 6 thng Ging/1979, i s Lo Khamphan

Vilachit tri qua mt m khng ng. Su thnh vin trong b
tham mu ca ng cng vy. Chin tranh tung nh ang n
gn, ht sc nguy him. S im lng cht chc thng b quy
ng v ting i bc v ting di m ca n trong th vng
lng. Cc khung ca s di ting n ku lch cch. Khamphan

305

ngh rng chin tranh ang ti, nhng cha bao gi ng ngh n
n nhanh nh vy.
ng ta biu nhn vin cu Pht. Xa gia nh v xa nh,
sng ni xa xi ny, ni h sng chung vi nhau, nhng ngi
tr ny hu nh tr thnh tr con. Tuy nhin, khng phi thuc
nhng ngi chnh thng Cng sn, v c cch sng ht sc t
nhin, chc chn ng ta c th xoay x c di mi hon
cnh. ng ta nh sng trong mt hn o hoang vy. T ngy 2
thng Ging, ch c ta i s Lo l nhm c nht cn li
trong thnh ph ma m, ch gi pht cui cng ca th . Ti
nhng gi pht nh th, chng c g ngc nhin khi h quay tr
li vi li dy ca Pht t v con ng i ti Nit bn thot
khi vng lun hi.
Khamphan cm thy khng thoi mi khi c gi i
lm i s nc X hi Ch ngha Lo ti quc gia cc oan
nht th gii ny. Khamphan l ngi to con, trn rng v c
n ci e l, c chn lm i s Lo Kampuchua Dn ch
khng phi v lng tin cch mng nhng v ng ni rnh ting
Khmer v c quan im tnh ti v cuc sng. S bnh tnh l
iu ht sc cn thit cho s sng cn ca thnh ph Phnom
Pnh di ch Pol Pot. Ngi tin nhim ca ng l mt cn
b cch mng tr. ng ny gn nh hon ton khng th chu
ng ni sau mt nm sng c lp Phnom Pnh. ng ta yu
cu c v gp -mt vic chng c ngha l g di ch
Khmer Kampuchia c. Mi thng ch c mt chuyn bay
i Vn Tng. Nh ngoi giao ny tr v Lo bng thuyn, i
ngc sng Mekng. Chuyn i ko di mt tun l.
Trc y bn mi nm, Khamphan Kampuchia,
khi ng l ch tiu tu Hc vin Pht gio Phnom Pnh. Sau
ny ln ln, c mt thi gian di ng lm nhn vin chnh
quyn v th trng th hong gia Luang Prabang. cng
l mt trung tm quan trng nht i vi vic tu hc o Pht
trong nc. ng ta khng bao gi ngh l s tr thnh mt nh
ngoi giao v chc chn khng phi l mt quc gia tuyn
chin vi tn gio. Nhng ng ta khng th t chi li yu cu
ca Chnh ph Cch mng Nhn dn Lo. iu chng t s
khoan dung qu mc ca o Pht.
Sau tm nm vng mt, ng li tr li Kampuchia.
Phong v ca mt thnh ph ng yu theo kiu Php khng
cn na. Ngoi tr mt ngi cha gn lu i hong gia, nhng

306

lu i khc, hoc b b hoang hoc tr thnh va thc hay

xng lm nc mm. Cc tu s u b bt hon tc, b git hay
i lao ng vng qu. Khmer t ho cho Khamphan xem
mt cun phim, qua , cc cu tu s lm vic lao ng cc
nhc nh sc vt hoc ko cy ngoi rung.
Kampuchia, gi tr con ngi ht sc thp. Sng ngy
Ch nht 7 thng Ging, i ngi khng hn g mt pht d
du, nh git nc trn l sen. ng ta nghe i ngoi quc ni
qun i Vit Nam ang m cuc xm lng Kampuchia. Ting
sng n rt gn khin ng ta ngh rng tnh hnh cn nghim
trng hn c tin tc trn i pht thanh. S nguy him cn r
hn v h l on ngoi giao c nht cn li Phnom Pnh.
ng giy lin lc mt m vi Vn Tng cng cht ngm
cch y su ngy. Tr li bc in mng nm mi ca ng, v
s bt an y, b trng Ngoi giao Lo Vn tng khuyn
co h ng s v nn li. iu h c th lm c t hm
nhn bc in y r rng l chng c cch no thot ra khi
Phnom Pnh. Sau ny ng ta bit l ngi hiu thnh vin b
Ngoi giao Lo b tiu chy ng vo tun l c cuc chin
cng nht Phnom Pnh.
m 2 thng Ging, mt nhn vin i s nh thc
ng dy. Ngi ny lo lng bo co cho ng hay: Khmer
ang di tn hu ht nhn vin ngoi giao. Tung nh h chng
hi han g chng ta. Tri lc y c trng. Qua ca s, ng ta
thy nhiu bin ng trn ng ph do vic di tn cc nhn
vin ngoi giao. Binh lnh Khmer bn rn cht hng ha
dng c ca nhn vin ngoi giao on ln xe ti, trong khi h
sn sng ngi trong xe hi ca h. Mt nhn vin ta i s
Lo hi ngi lnh gc Min: C chuyn g vy? ng ch!.
V l do an ninh, cc c quan ngoi giao c chuyn i
Battambang. Anh ta tr li, ri ni thm l ta i s Lo
khng c lnh i. R rng l Pol Pot mun bt gi ng minh
ca Vit Nam lm con tin ti th ngn nga vic tn
st.
Quyt nh trit thi ca Khmer r. Bui sng
ngy 2 thng Ging, i s Nam T Mihailo Lompar ti thm
Pol Pot v trao cho ng ta mt mn qu l thuc men ca hi
Hng Thp t Nam T gi tng. Pol Pot tin tng mnh m
rng cuc xm lng ca Vit Nam bt u hi cui thng Chp
s b nh bi. Nhng bui chiu hm , mt cn b Ngoi

307

giao ngn ngi bo co vi ng i s rng ng ta phi tm

thi di tn khi th . Lompar ngh rng y ch l s chun
b h m thi. Tuy nhin, khi ngi cn b ni: ng phi ri
ngay y trong khong mt ting ng . th Lompar thy v
kinh hi trong mt ngi cn b Khmer. C phi vy l chm
dt ch Kampuchia Dn ch? Trong vng my ting ng
h, mt on di gm xe ti v xe du lch ch tt c on ngoi
giao, ngoi tr Lo, hng v Battambang. i s Lompar gp
ng nghip Trung Hoa, ng Sun Hao, con ngi thng vui
v. ng ny ht sc kh chu. Vic trit thoi lm cho ng ta
kinh ngc.
Sau khi tri qua mt m Battambang, cc on a
s Nam T v Trung Hoa quay li Phnom Pnh bng ng
b. c sp xp a hai on ny ra khi Kampuchia bng
my bay i Bc Kinh. Ngy 6 thng Ging, sng n gn th
hn, vi trm ngi Khmer v Trung Hoa ch my bay phi
trng Pochentong. Vi ngoi l ng k do Pol Pot ch th, tt
c cc nh lnh o Khmer u c mt. Ai ny mt my
nghim ngh. Lompar bit ngay ti sao h c mt y: ng
nhn ra khun mt quen nhng lu khng gp ca ng
hong Sihanouk. Nhng ngi ch Khmer u c mt
y min cng tin ng Hong ra i. Nm ngoi, Lompar
yu cu c thm ng hong v ng l bn c ca Jozip Broz
(Thng ch Tito) nhng b t chi kho. Cui cng, vic giam
gi ng hong qua ri. Ieng Sary ti gn i s Nam T xin li
mt cch lch s. Cn rt nhiu ngi ch chuyn bay nhng
ta i s ca h ch c dnh cho c 4 ch. Sary ni vi ng
ta nh vy. C i s Trung Hoa v Nam T chn li dnh
ch cho cc ngi ang ch.
n tra, chic phi c sn mu xanh bc Boeing 707
ca hng Hng khng Trung Hoa h cnh. Sihanouk m a
nc mt - ng vui v by gi ng c t do tht s, nhng
bun v thm mt ln trn chy khi qu hng. ng ta m ly
i s Nam T v ni bng ging nghn ngo: Cho ti gi li
cho thng ch Tito v tha vi ng ta rng nhn dn chng ti
khng bao gi u hng. Sau khi my bay ct cnh, hai ng
i s li ln ng i Battambang.
T sng sm ngy 7 thng Ging, khu vc chung quanh
nh ga Phnom Pnh rt xo trn. Hng ngn n ng, n b v
tr em - cn b chnh quyn v gia nh h sng nhng tri

308

bn ngoi th , -chy ti y bng xe ti, xe gn my v xe

p. Nhng khng ch cho h: Hai toa tu trn sn ga y
nhc thng binh v nhng nhn vin dn s ang lo s kinh
hi. Ieng Sary, con ngi thng gy rc ri v cn b b
Ngoi giao ca ng ang c gng trn an m ng, dnh thm
ch cho thng binh. Di nh nng gay gt, phng c dn dn
tr thnh ci l. Sau 9 gi mt cht, tin in a ti bo cho
Ieng Sary bit mt o qun Vit Nam cch th c ba dm.
Ieng Sary ra lnh khi hnh. Hng trm ngi tuyt vng ngi
trn nc toa, eo vo thnh ca. Chuyn tu cui cng ht sc
hn n ri khi sn ga, hng v Battambang.
Ngi trn sn thng ta i s, Khamphan ly lm l
ti sao mi s chm dt. T bnh minh la chy m m cng
vi ting sng n. Khong mi gi sng, mt chic xe Jeep li
vo ta i s ang b canh gi n nhng ngi lnh cui
cng ang ng gc. Trc khi ri i, mt ngi trong bn h
bt thnh lnh bn mt lot n AK-47. Chng ai b thng. Mt nhn vin Lo ang ng nhn ni ca s bng ci u
xung nh vt. Nhng mt vin n trng vo chn dung th
tng Kaysone v hai khung ca king b ri xung t.
Thnh ph ma qui ngy trc by gi gn nh in
di. Thnh thong, nhng chic xe ti do Trung Hoa ch to
cht y ngi chy xung i l Monivong vi mt tc
khng khip. Ting i pho n u n b t i bi ting trc
thng m m, ting cnh qut , lm xo ng khng kh bui
sng sm. My bay vi vng bin mt chn tri pha ty. C
phi Pol Pot trn ? Khamphan t hi nh vy. ng trn
sn thng ta i s Lo, ng ta chng kin thi im chm
dt mt giai on. Khong tra, ng nhn ra nhng ting ng
mnh khc thng. ng nhn xung. cui ng, khong
nm gia nhng khu nh cao tng hai bn i l Monivong l
con ng chnh ca thnh ph Phnom Pnh: Nhiu chin xa
ni ui nhau, mang c vng bay pht phi, khi xe mu
xanh nht ta ln khng. Qun Vit Nam ang ti. ng gi to
nhn vin trong ta i s: Treo c ln! Treo c ln.
Mt gi sau, b th th hai ca ta i s bc ra
ng, nng nhit ra du cho mt ton nh qun tun tiu Vit
Nam ang i xung i l vng tanh. Ngc nhin v ting gi
ca ng, h a sng v pha . ng ta vi a tay ln qu
u. Khi h ti gn, ng ta gii thch vi mt ngi Khmer c

309

nht trong nhm bit rng ng ta l nh ngoi giao Lo, ri ch

vo ta i s. Ti y, khong mt chc binh lnh Vit Nam
n canh gi ta i s. Cn c mng qua. Khamphan phn
khi, ra lnh m tic vi cm v tht hp tht i nhng ngi
n gii phng h. (1)

Hip c hu ngh, chng c ai

Trong khi nhng nh ngoi giao Lo v nhng ngi
lnh mi n canh gi ta i s m tic mng th th gii ngc
nhin. Ch c hai tun l, Vit Nam bp nc X hi Ch
ngha lng ging, lt quyn lc ng minh c nht ca
Trung Hoa ng Nam . Thi im cui cng ti sau
nhiu thng ngoi giao cng thng v chun b qun s c hai
pha Vit Nam v Trung Hoa. Tha hip Vit-X xy ra tip
sau Hoa-M bnh thng quan h ngoi giao, s kin ny li
c tip ni bng vic Vit Nam xm lng Kampuchia v
Trung Hoa xm lng Vit Nam. Trong vng ba thng, bn
chnh tr chu v li bng nhng i thay bi thm.
Trong tin trnh trc xut Hoa kiu ra khi Vit Nam
hi ma h nm 1978, Vit Nam c gng v ra mt nc Trung
Hoa nh l mi e da cho ton vng ng Nam . ng thi,
h c gng mt cch tuyt vng cng c quan h vi cc
nc ng Nam , kim tm thng cm, ng h h chng li
Trung Hoa v Kampuchia. Trong vic ny, h thc hin mt
iu tr tri lm mt v h tng khinh mit cc nc trong
Hip hi ng Nam ,(ASEAN). Hi nm 1967, trong khi
Vit Nam CS ang chng li Hoa K, ng Cng sn Vit Nam
thng ngy gi cc nc ASEAN l sn phm ca chnh sch
quc M nhm can thip v xm lc. (2)
Nhng gia nm 1976, H Ni yu cu cc nc
ASEAN hy thit lp quan h bnh thng v hp tc vi H
Ni d cho vn cn mt khong cch.
Tuy nhin, ch trng ca H Ni i vi cc nc
ASEAN c khuynh hng thn Ty phng nh phi lng l
gc li khi xung t Hoa-Vit ln cao. Bc Kinh v H Ni bt
u tranh ginh gay gt tri tim v khi c ca cc nc
ASEAN. Thng Su/1978, khi Vit Nam bt u oanh tc hn
ch khu vc Kampuchia, khong ba chc phi v mt ngy, h

310

tuyn b sn sng hp tc vi khi ASEAN, -n by gi vn

cn khng khng t chi. Thng By/1978, Phan Hin i thm
M Lai v tuyn b ng h ha bnh v trung lp khu vc ny.
Thng Chn/1978, th tng Phm vn ng thc hin
chuyn i thm lch s, ve vn cc nc chng cng ng
Nam . Trong mt hnh ng c bit i vi M Lai chng
Cng, ng n t vng hoa ti i tng nim cc chin s
trn vong trong cuc tiu tr Cng sn ni lon. ng ta cn xin
li ring vi cc nh lnh o M Lai v H Ni vin tr cho
cuc ni lon ny, cuc ni lon b b ri v s thng cm
b st m. Bangkok, ng bo m vi th tng Thi Lan
l Vit Nam khng ng h ng Cng sn Thi Lan (CPT), xc
nhn l ng phi php. Thc ra, nh lnh o Vit Nam
khn khon mun k mt tha c thn hu v hp tc vi cc
nc trong khi ASEAN hp thc ha mt tin trnh mi,
xch li gn nhau hn. ngh b nhm ny t chi mt
cch lch s, h quyt nh khng k kt bt c mt tha c
chnh thc no vi Vit Nam. Thc ra, h c k mt bn thng
co chung t quan trng hn, giao kt tnh trng hu ngh gia
cc nc ny vi Vit Nam.
C gng ca Vit Nam nhm li ko Thi Lan vo lin
minh chng Trung hoa cng b tht bi. Trong khi Kriangsak v
ng k thng co chung ch trng khng thc hin nhng
cuc lt , trc tip hay gin tip, chng i ln nhau v x
dng lc lng e da hay chng i nhau th Thi Lan t
chi ngh ca Vit Nam gi thm danh t nc th ba x
dng lnh th ca mi bn nhm mc ch th ch. iu ny
l kch Trung Hoa hin ang x dng Kampuchia trong
mu chngVit Nam.
Vic cc nc ASEAN t chi k tha hip thn hu
lm cho H Ni phi o ln k hoch dng l chn ngoi giao
i vi hnh ng qun s mo him ca h Kampuchia. Vi
s ngy th ng ngc nhin, Vit Nam hy vng ngh k
tha c ca h s trit tiu ni s hi v ch ngha bnh
trng ca Vit Nam, v l mt bng chng lng thnh thc
ca h i vi quan h hu ngh vI cc nc ASEAN, d cho
h c nhng hnh ng qun s Kampuchia. Mt lot tha
c hu ngh vi cc nc lng ging v bnh thng ha quan
h vi Hoa K l iu cc nh lnh o H Ni tnh ton, gip

311

H Ni gii tr c lo ngi khi h tin ti k tha c vi

Moscow.
Qu trnh ngoi giao do Vit Nam thc hin mau l hi
ma thu c lin h cht ch vi thi biu tnh ton hot ng
qun s ca h. Cui ma h 1978, khi H Ni ngh chuyn
ving thm ca ng ti cc nc trong khi ASEAN, cc
nc ny ngc nhin v Vit Nam mun thc hin chuyn
ving thm khng tr hn thng Mi. Nhiu nh ngoi giao
khi ASEAN cho rng Vit Nam mun ginh trc chuyn i
thm ca ph ch tch ng Tiu Bnh ti Thi Lan v Tn Gia
Ba s din ra vo thng Mi mt. Chng phi ch l vn
thi biu ca cc cuc thm ving ny. H Ni cng gy p lc
ln vi mt vi nc ASEAN t c tha hip hu ngh.
Cc nh ngoi giao M Lai H Ni -t b th th hai ca i
s -c nhng ngi i thoi pha Vit Nam bo cho bit
nu chuyn i ca ng tht bi, Vit Nam s cu xt li chnh
sch ngoi giao ca h.(3) D vic thnh cng khng
c xc nh r, nh Vit Nam ni trong khi ngh k
tha hip thn hu, bn kia na a cu, ti Nu c, b
trng ngoi giao Vit Nam, thc y chnh ph Hoa K tin
nhanh hn trong vic k mt bn thng co chung v vic thit
lp quan h ngoi giao hai bn.
Nhn chung, cng vic ngoi giao ca Vit Nam c
xc tin nhanh c l l do quyt nh tin vo Kampuchia vo
ma kh bt u vo thng Chp. - t ai cng chin xa c
th di chuyn c v v ma thu hoch xong c sn lng
thc cho qun khng chin Kampuchia do H Ni hun luyn
t u nm 1978. Thi im xm lc khng th qu k cn
vi ngy k tha c vi Lin X v n c th to ra n tng
vai tr Lin X trc tip v ch o trong cuc phiu lu
Kampuchia hn l do H Ni mun cho mi ngi thy chnh
h mi l ch ng. iu ny cng lm cho H Ni mau l
thc hin tha uc k vi Moscow hi ma thu, vic bnh
thng quan h vi Hoa Thnh n v k hip c thn hu
vi cc nc ASEAN trc khi mi vic xy ra Kampuchia.
Trong khi tm ci d che Lin X, Vit Nam cng tm kim bo
m t cc ca ng khc ca Ty phng, khng ng sm li
v s xung t vi Trung Hoa v Kampuchia, khng th lm
cho Vit Nam b c lp. Vit Nam c l cng tnh ton vic

312

cng c v tr ngoi giao, tng cng th mnh ca h khi ni

chuyn vi Lin X.

Tm kim bo m t pha Lin X

Vo gia thng Mi, khi Phm Vn ng i thm cc
nc ng Nam tr v th k hoch ca Vit Nam tung nh
gp tr ngi. Cc nc trong hip hi ng Nam nghi ngi
nn t chi k tha c. Lc Vit Nam li gp phi nhiu
trn ma bt ng d di, l lt v ging bo khp khu vc sng
Hng, min Trung Vit Nam v ng bng sng Mkng trong
sut hai thng Tm v Chn. Gn mt triu rui tn la go b
h hi, 20 phn trm gia sc b dch cht. Theo d on, s
thiu ht lng thc trong nm t ti con s bi t: ba triu
tn. (4)
Lt gy nh hng khng nhng qun khu 9 ca Vit
Nam - qun khu c giao nhim v tn cng Kampuchia- m
cn c mt vng rng ln pha ng Kampuchia na. y l
vng sng Mkng chy v pha Nam. iu y cho thy mt
vng sng nc rng ln ang ch n chin xa Vit Nam mt
thi gian lu di sau khi ma dt. iu ng quan ngi l
chng thy tin tc g t pha Hoa K. Richard Holbrooke ri
M, thc hin chuyn i thm cc nc chu trong khi
Thch nn nng ch i Nu c k mt tha c bnh
thng quan h ngoi giao.
V thng Mi gn ht, b chnh tr ng Cng sn
Vit Nam tung nh quyt nh, d tnh hnh khng thun li
lm, h cng khng th tr hon k tha c vi Moscow v ra
lnh cho Thch i Lin X. (5)
Ti ngy th T, 1 thng Mi mt, tuyt nh bao ph
phi o phi trng Vnukovo ca th Moscow, khi chic phi
c phn lc c bit h cnh gia ting v tay cho mng.
Trong bu khng kh m p bt thng, nm thnh vin b
chnh tr ng Cng sn Lin X v chn thnh vin trung ng
ng, vi chc vin chc cao cp chnh quyn tp trung ti phi
trng. Tng b th ng Cng sn Lin x Leonid Brezhnev
n vn qun o m nng n bc ti ca my bay - di ng
knh truyn hnh - m hn thm thit tng b th ng Cng sn
Vit Nam L Dun. Sau cc bn quc thiu, v sau khi L

313

Dun cng Phm Vn ng duyt hng qun danh d, on i

biu ln xe v nh quc khch. Dc ng c treo c sao
vng ca nc Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam bn cnh
c ba lim ca Lin X. Biu ng chng ngang ng vi
hng ch Cho mng bn hu Vit Nam thn mn, Cho
nc Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam Tin n X hi
Ch ngha ng Nam .
Lin X c l do vui mng vi vai tr Vit Nam lm
tin n v t lu h m p gic m tri buc Vit Nam vo
mt lin minh qun s chng Trung Hoa, v by gi, iu y
thnh s thc. Ngy 3 thng Mi mt, cc nh lnh o Cng
sn Lin X v Vit Nam hp nhau i snh ng in Cm
linh k mt tha hip 25 nm hu ngh v hp tc. iu
khon th Su ca tha hip ny bo m cho Vit Nam c th
chng li Trung Hoa. iu khon y ni rng nu mt trong
hai nc b tn cng hoc b e da tn cng th hai bn s tho
lun vi nhau nhm gii tr mi e da , thc hin nhng
bin php thch ng v c hiu qu gn gi ha bnh v an
ninh ca c hai nc.(6)
Brezhnev, con ngi say sa vi chin thng khng
qun b mt c hi khoe khoang c nh ca Lin X v vn
ln bc mn mng cnh co Trung Hoa. ng ta tuyn b
tha hip s lm cho nhng ai khng vui lng v tnh hu ngh
X Vit v cho nhng ai vui lng v s phn r ca khi X hi
ch ngha, lm cho s cng thng thm nghim trng ... th t
nay tr i, tha hip ny l mt thc th chnh tr d ngi ta
c a hay khng, ngi ta cng phi quan tm n n. (7)
Thc th, nh n chng t mt cch r rng my
thng sau , l v mt qun s. Nhng hnh ng thch hp
nh ni iu Su, l bao gm nhng tin nghi dnh cho hi
qun v khng qun Lin X Vit Nam. l ci gi m Vit
Nam phi tr cho s bo m ca Lin X khi h chng li
Trung Hoa, nhn c hng tip liu, mi th v kh v
trang b cn n cng nh vin tr kinh t, bao gm c vin tr
lng thc khn cp mt triu ri tn la. Hi thng
Tm/1978, khi H Ni cn quan tm n bnh thng ha quan
h vi M, Phm Vn ng ni ti iu nguy him khi ch
lin h n mt cng quc m thi. ng ta ni: T lch s
bn ngn nm ca chng ti, Vit Nam ph thuc vo mt
ngi bn ln, v l tai ha.(8) Tuy nhin, ch ba thng

314

sau, Vit Nam dnh ti mt cuc phiu lu qun s mi. t

nc ny li b a vo ng v th l thuc tai hi v ch lin
h n mt ngi bn m thi.
Ti bui tic mng l k kt thng li, L Dun tuyn
b by gi Vit Nam cng thm khch l hon thnh mt
cch t ho nhim v quc gia cng nh nhim v quc t cao
c. Ni mt cch khc, c ngha l t bo v chng li Trung
Hoa v can thip vo Kampuchia. Vic by t lng bit n su
xa ca cc nh lnh o H Ni ti Moscow lm cho cc quan
st vin cm thy tung nh Vit Nam nhn c mt mn
qu sng. L Dun ci u cho hai ln trc khi ln my
bay phn lc tr v nc hm 9 thng Mi mt.

Vn chuyn sng n v pha Nam

Trong thi gian on i biu Vit Nam ang
Moscow, Trung Hoa b mt kt thc nhng hot ng k thut,
chun b cuc tn cng Vit Nam. Hi u thng Tm/1978,
tnh bo M thu nhn tin tc cho thy vic chun b hot ng
qun s bt thn ca qun khu Qung Chu st bin gii Vit
Nam. V tinh tnh bo M v du khch Hoa Nam thy nhiu
phi i my bay Mig-19 v Mig-21 ca khng lc Trung Hoa
c chuyn v nhng phi trng gn bin gii Vit Nam hn
nh Nam Ninh v Cn Minh. Chin xa v pho hng nng cng
dn dn c chuyn v phng Nam. Ti u thng Mi
mt, k hoch chi tit cho cuc chuyn qun rng ln bao gm
c thit gip, pho binh v nhin liu ti vng bin gii Vit
Nam hon tt. Li c tin n khc do tnh bo M thu nhn
c cho hay Trung Hoa thit lp i truyn tin lin lc
bng lung sng ngn trn mt ngn i thuc tnh Qung Ty.
Vic ny nhm b Tng tham mu Trung Hoa v Qun y
c th lin lc trc tip vi b ch huy chin trng ca qun
gii phng Trung Hoa (PLA). (9)
Mt trong nhng ngun tin hay nht v vic Trung Hoa
chun b chin tranh c tnh bo Ty phng ghi nhn l hi
u nm 1982, do mt ngi o thot tit l. Mt s quan
thuc mt i i qun gii phng nhn dn Trung Hoa t qun
khu Qung Ty chun qua Hng Kng lm di dn bt hp php
c cnh st Hng kng n nhn. Vin s quan ny khai vi

315

Anh M rng hi cui thng Mi mt vin ch huy n v anh

ta phn pht mt bn tuyn b ni ti kh nng c th c
chin tranh vi Vit Nam. Sau , ngy 11 thng Chp, tng
Wei Guoquing, Ch tch qun y trung ng qun Gii phng
Nhn dn Trung Hoa, pht biu trong mt bui hp Nam
Ninh, k nim ln th hai mi ngy thnh lp khu t tr
Qung Ty-Doang l Vit Nam c nhiu hnh ng th
ch chng Trung Hoa v Bc Kinh s dy cho Vit Nam mt
bi hc. Li pht biu y ca mt lnh t thiu s ngi
Doang 72 tui, -ngi ny cng l ng minh qun s chnh
ca mt ngi quyn lc mi ni ln cm quyn: ng Tiu
Bnh, nh du thi im cui cng vic Trung Hoa chun b
xm lng Vit Nam.
V l lnh t khu t tr Qung Ty-Doang nm dc
theo bin gii Vit Nam v v l thn thuc vi cc nhm dn
thiu s sng c hai bn vng bin gii Hoa Vit, Wei
tng tham gia trc tip vo vic vin tr qun s cho Cng sn
Vit Nam. Khi c cuc bao vy trn nh in Bin Ph nm
1954, Wei l mt trong nhng c vn Trung Hoa bn cnh b
ch huy qun s Vit Nam. Trong cao im cuc Cch mng
Vn ha, khi ng ta l mc tiu tn cng ca Hng V binh,
Wei c gng bo tr lin tc ng vin tr qun s xuyn qua
lnh th ng. By gi, hai mi nm sau, nhim v ca Wei l
thng bo cho Hng qun Trung Hoa nhim v ca h l chng
li Vit Nam v n. Ngay sau li pht biu , b t lnh
qun khu Qung Ty chuyn n gn bin gii Vit Nam hn,
v s on c lp s mt -ngi o thot thuc s on nychim ng mt v tr cch bin gii khong mt dm, v bt
u hun tp. (10) Gia thng Chp, mt cun sch b ti mu
c phn phi cho cc n v Hng qun Trung Hoa tr
ng dc theo bin gii. Cun sch ny gii thch v qun phc
v huy hiu ca cc ngnh khc nhau trong qun i Vit Nam.
Khi cc hot ng qun s b mt chng Vit Nam bc
vo tin trnh mi l lc ng Tiu Bnh quay li ve vn cc
nc khng cng sn ng Nam . trong chuyn i thm
chn ngy qua Thi lan, M Lai v Tn Gia Ba. Nhim v
ca ng l trn an cc nc ny v ho ca Trung Hoa, nh
l ngi gn gi an ninh khu vc v ng h cc nc ny i
u vi Vit Nam. Mc d Trung Hoa trnh by t th ch vi
cc nc khng-Cng sn ny t hi u thp nin 1970, v

316

mc d t nm 1975 thit lp quan h ngoi giao vi cc

nc ny, ngoi tr mt vi quc gia trong khi ASEAN, quan
h gia h vi nhau vn cn lnh nht. Thng mi v vn ha
c pht trin, nhng vic Trung Hoa ng h bn phin lon
Cng sn Thi Lam v M Lai li mt bu khng kh
nghi ng, treo lng l trn quan h vi cc nc ny. Bc Kinh
gii thch quan h hu ngh gia mt quc gia vi
mt quc gia khng lin can g n quan h anh em gia ng
v ng chng thuyt phc c ai. Mc d Trung Hoa ph
nhn, chnh ph cc nc trong hip hi ng Nam bit r
chng trnh pht thanh ca ng cng sn M Lai v Thi Lan
ku gi u tranh v trang chc chn pht i t i chuyn vn
Vn Nam, v v kh cng nh tin bc l do Bc Kinh ti tr.
Vic bo m cng khai ca th tng Phm Vm ng i
vi cc nc ASEAN vi tun trc khi ng ti, l Vit Nam
khng ng h cc cuc ni dy lm cho Trung Hoa lng tng.
Hoc l h theo chn Vit Nam v b ri nhng nguyn tc cn
bn m h theo ui t lu, hoc duy tr th ng lm cho H
Ni d tuyn truyn v mi e da ca Trung Hoa i vi khu
vc ng Nam .
ng gii quyt tnh trng tn thi lng nan bng cch
tn cng: Ti khng bt chc Phm Vn ng bng cch ni
lo. ng ta tuyn b nh vy trong mt bui hp bo ti
Bngkok khi c hi v quan h ca Trung Hoa vi Cng sn
Thi. Chn tht l iu kin u tin cho quan h tt p gia
cc quc gia. Trong khi duy tr v th cn bn ng h tinh thn
cho cc ng Cng sn anh em, ng ha ring vi th tng
Thi Kriangsak l Trung Hoa s chm dt vin tr cho ng
Cng sn Thi Lan. ng ta bin lun rng nu Trung Hoa cng
khai ngng ng h cho ng cng sn Thi th Lin x s nhy
vo, iu ny chng c li g cho c Trung Hoa ln ASEAN.

Thi gian chinh phc bn hu

v nh hng nhn dn
Tuy nhin, nu Vit Nam khng coi vic quy ri l
chnh sch lm mt uy tn Trung Hoa th vic k kt tha
hip hu ngh Vit X ch hai ngy trc khi ng ti Thi
Lan l mt s tuyn truyn tri cho. Vic cng b tha c mi

317

c k ny lm lung lay nghim trng lng tin ca cc nc

ng Nam i vi ch trng ca Vit Nam CS cho rng h
l mt quc gia c lp v khng lin kt, lm cho cc nc
ASEAN cng thm nhy cm v li tuyn b ca ng cho
rng Lin x l i b ang khuyn khch Vit Nam tiu b
Trong mt bui hp hn ch ngy 6 thng Mi mt,
trong ch c mt ph t, mt thng dch vin v mt ngi
ghi chp c tham d, ng lm cho th tng Thi Lan
Kriangsak kinh ngc v s chn tht v kh chi ca ng ta.
ng ni: C kh nng Phnom Pnh s sp . khng phi
l lc chm dt m chnh l lc khi u mt cuc chin. (12)
ng ta ni Trung Hoa khng cng quan im vi chnh
sch ca Pol Pot, nhng s khng bao gi cho php khu vc c
tnh cch chin lc ny ri vo tay Vit Nam. ng ta ni:
Trung Hoa s khng bao gi lm ng ng ngoi. Chng ti
s c bin php thch ng. ng ni bng gi nhng r rng
l Trung Hoa s trng pht Vit Nam bng qun s. My ngy
sau, ng cng ni nh vy vi cc nh lnh o Tn Gia Ba.
Ph th tng Tn Gia Ba Sinnathamby Rajaratnam, ngi
ngi hp vi ng ni rng Ngi Trung Hoa chng bao gi
a cm, nhng khi th tng L Quang Diu hi ng v
ngi Vit Nam th ln u tin ti thy mt ng ta long lanh.
Tht vy. Ti cho rng khng phi gi b. Nhng k v n
ny cn phi b trng pht. Chng ti vin tr cho h 20 t
bc. Trung Hoa i m hi, mu v chng kin nhng g
xy ra. L hi ng trng pht Vit Nam nh th no. Chng
ti c nhiu phng cch. ng ni mt cch b n. Hi thng
By/1978, mc d Trung Hoa quyt nh dy cho Vit Nam
mt bi hc c tr li bng chnh sch ca Vit Nam i
vi Hoa kiu th by gi ng li ni v an ninh v n nh ca
vng ng Nam , c bit vi Thi lan, Trung Hoa phi
chng li Vit Nam. ng v ra mt vin nh bng nhng li
tin on ng k, nh nhng bin c v sau chng minh, Vit
Nam tn cng t vo Kampuchia v cuc khng chin lu di
ca ngi Kampuchia. Trong cuc chin tranh chng Vit Nam
bnh trng, Trung Hoa v Thi Lan cn hp tc cht ch. Th
tng Thi Lan, ngi thc hin chnh sch cn bng theo
truyn thng Thi Lan, d dt khi b li cun vo mt cuc
chin ca cc nc Cng sn. ng ta ch ha c hnh ng khi
tnh hnh cho php. (13)

318

Tuy nhin, ng ta chp thun yu cu ca Trung Hoa

cho mt ng bay ti Phnom Pnh xuyn qua khng phn
Thi. S cng thng gia tng gia Bc Kinh v Lo, ng minh
ca H Ni khin Bc Kinh thy cn x dng mt ng hng
khng ti Phnom Pnh c bo m. By gi cng l lc
Trung Hoa cn gia tng khi lng vt liu v c vn ti
Kampuchia ang b vy hm.
Thc ra, trong khi ng thc hin chuyn i quanh cc
nc vng ng Nam th mt on i biu khc ca Trung
Hoa, do mt y vin b chnh tr lnh o, Ung ng Hng,
ti Kampuchia. Cuc ving thm ny nhm by t s ng h
ca Trung Hoa dnh cho Kampuchia trong khi nc ny ang
trong tnh trng cng lc cng c nhiu triu chng cho thy
Vit Nam ang chun b mt cuc tn cng rng ln. Ung
ng Hng, ngi cn v Mao trc kia v i th chnh tr
ca ng, ngi c chn truyn t mt bc din khng
vui g cho ngi bn t phi Phnom Pnh. D ng ta cng
khai xc nhn s ng h ca Trung Hoa i vi nhn dn
Kampuchia Chin u bo v nn c lp, cai tr v ton
vn lnh th nhng ng ta n o, trnh khng a ra mt
cam kt r rng no v s p ng qun s cho Kampuchia. S
thc, ng ta ni rng bn xm lc c th hng h mt lc
nhng cui cng s b tht bi. Tung nh ng ta ch trng
mt cuc khng chin du kch trng k hn l nh s ng h
qun s t bn ngoi. (14)
V sau, nhiu tit l cho thy Vit Nam trin khai lc
lng ca h t hi ma Thu/ 1978 lm cho Pol Pot giao ng
i vi lng tin ca y cho rng Vit Nam khng th thng ni
Kampuchia. Mt bng chng hay ho cho thy Khmer
ngc nhin v Trung Hoa t chi li yu cu ca Laurence Pisq,
mt cn b nhit tnh sinh Php, ng ny kt hn vi mt cn
b cao cp Khmer trong b ngoi giao v lm vic ti
Phnom Pnh trong vai tr thng dch v nh my. Picq dch
mt bi din vn ca nuc ch nh n cho Ung. Tuy nhin,
mt khong thi gian ngn trc bui tip tn, ngi chng
chy ht hi tr v yu cu b v b mt on v nh my li
bi din vn. on vn ni: Chnh ph nc Kampuchia
Dn ch v ng Cng Sn tin chc vo s gip ca qun
i nc Trung Hoa anh em khi cn thit. (15) Li ku gi
gip ca Kampuchia c Ung chng kin, v ch ngha

319

cp tin in r cng nh x hi ri lon cng c cc ng

minh chnh tr ca ng l H Diu Bang v Yu Qiuly quan st
thy,-H Diu Bang v Yu Qiuly l thnh vin trong phi on
ca Ung,- h cung cp ti liu u tin cn thit cho cuc tho
lun v chnh sch ch yu i vi vai tr ca Trung Hoa
ng Dng.

ng nhn lnh vai tr kim sot

Mt thi gian ngn sau cc chuyn vin du ca ng v
Ung, b chnh tr m cuc hp ln Bc Kinh. Chng trnh
ngh s gm nhng vn ni b, chnh sch quan h vi Hoa
K v ng Dng. Hi ngh ny ko di t 11/11 n 15
thng 12, cho thy y l giao im trong sinh hot chnh tr
ca Trung Hoa, nh du vic thit lp quyn kim sot ca
ng, iu nh nghin cu v Trung hoa, Jurgen Domes gi l
CC bng kim sot in -nhng n by quyn lc chnh ca
y ban trung ng ng. (16) ng kho lo iu khin mt
cuc vn ng, tp hp v qung b nhng ngi ng h ng
trong y ban trung ng thay i thnh phn b chnh tr.
Bn ngi ng h ng ta - gm c v ga Chu n Lai, b ng
Dnh Chu c bu vo b chnh tr, v ngi ng h ng ta
mnh lit nht, Zhao Zhiyang, c bu lm tng b th y ban
trung ng. Mt s lnh o khc, nhng ngi t a cao
trong cuc Cch mng Vn ha v chng li chnh sch kinh t
thc tin ca ng - Ch tch Hoa Quc Phong, th trng an
ninh Ung ng Hng v th trng Bc Kinh Wu De -buc
phi lm bn t kim v chp thun gim bt quyn lc. (17)
S cng c quyn lc ca ng bn trong ng gi y
c th lm cho ng ta xc tin chnh sch ngoi giao khng ai
c th tranh ci nh trc kia. S lu m ca cc nh lnh o t
khuynh -mt s trong bn h tng thm Kampuchia v ng
h mnh m Khmer -lm gia tng nh hng ng li ca
ng i vi khong cch thc h ca Trung Hoa v Khmer
, xy dng mt lin minh rng ri vi cc nc khng Cng
sn b gy sc tn cng ca Vit Nam. Nh s hc King C.
Chen tin rng vic tho lun v chnh sch ngoi giao trong

320

cuc hp tp trung vo vn can thip hay khng can thip

v mt vi thnh vin c khuynh hng diu hu. Ung ng
Hng thut li li cu xin ca Pol Pot l Trung Hoa nn gi
qun ti. Chnh y hi qun Su Zhenhua ngh Trung Hoa
nn phi hm i ng Hi ti Kampuchia gip nc
ny gi vng mt bin. Nguyn ch huy trng qun s Qun
khu Qung Ty Xu Shiyou mun ch huy qun ca ng ta tn
cng Vit Nam. (18)
Tuy nhin, ng v bn hu ng ta tranh ci mnh m,
chng li vic Trung Hoa can thip trc tip: iu ny phn li
nhng nguyn tc ca Trung Hoa m cng chng li vic hin
i ha Trung Hoa ang theo ui. Geng Biao y vin b chnh
tr cho rng Nu chng ta gi qun i Kampuchia th chng
ta s to ra nhng n tng g trong con mt ca cc nc
ng Nam v cc nc khc trn th gii? Hn na, i vi
s tht bi khi xy dng mt mt trn lin hip chng b quyn
bng cch on kt vi cc nc trong khi th gii th ba,
chng ta s tr thnh mt cng quc b quyn mi. ng ta
cho rng Moscow thc s hy vng Trung Hoa gi qun i ti
Kampuchia. Lc , Lin x s vn ng th gii chng li
Trung Hoa, v nh th s lm tr ngi cho cng vic hin i
ha. (19)
Mc d chng vic gi qun ti Kampuchia, ng vn
ng ng thc hin k hoch ca ng ta trng pht Vit Nam.
ng ta cho rng trc ht l t bo v khi b tn cng
i vi Vit Nam s khng li ko Lin X m cuc tn cng
ln vo Trung Hoa. Nhc li tin tnh bo qun s M cho bit
vic qun i Lin X trin khai dc theo bin gii Nga-Hoa,
ng ta cho rng qun i ny khng th tin nhanh vo Bc
Kinh. Trung Hoa c th cm chn cc cuc tn cng nh ca
h. Th hai na, vic Trung Hoa tn cng vo Vit Nam c th
coi nh t v thay v a qun vo Kampuchia, s khng to
ra phn ng quc t bt li cho Trung Hoa. Th ba, bin php
trng pht s khng nh hng n bn hin i ca Trung
hoa, thc t s ngn Vit Nam trnh khi nhng xo trn trong
tng lai. ng ta cho rng nu Trung Hoa t c 70% mc
tiu qun s th 30% tht bi c coi nh l s c xy cho
vic ci cch qun i. ng ta cho rng, iu quan trng nht,
vic xm lng ca Trung Hoa v vic rt lui khi Vit Nam s
cho Lin X v Vit Nam thy r quyt nh v kh nng ca

321

Trung Hoa c th b gy vng bao vy ca h. Chin lc ton

cu ca Lin X s suy thoi chu . ng kt lun nh vy.
(20)
Khng nhng hi ngh ng quyt nh ny ca ng
m cn h tr chnh sch lin minh vi Hoa K ca ng, ha
hn v th vng mnh ca Trung Hoa i vi vn i Loan.
Michel Oksenberg sau ny ghi nhn rng, hnh ng qun s
bt ng chng Vit Nam gia tng lu tm hon tt vic bnh
thng ha quan h vi Hoa K. N cng tng cng sc
mnh ca ng chng li s chng i cn tim tng, ha gii
mi s t ti tha thun. (21)
Vic vn ln ngi v vng chc trong ng ca ng
lin h trc tip vic chp nhn chng trnh kinh t thc tin,
k hoch ca ng ta trng pht Vit Nam l mun ca ng
thit lp quan h hon ton vi Hoa K. Trong s trng hp
lch s, c nhn ng v s tnh ton v chnh sch ng
Dng ca ng li n khp mt cch hon ho vi chnh sch
ca Carter. Nh sau ny Oksenberg ghi nhn, ngy 2 thng 11,
khi tng thng Carter gi cho ng ngh cui cng v quan
h bnh thng gia hai nc vo ngy d nh 1 thng
Ging/1979, ng ta bt u ngh ti ba s thnh t c bit
cng b cho nhn dn M trc ngy ngh l Ging Sinh, hon
tt tha hip Camp David, bnh thng quan h vi Trung
Hoa v SALT II. (22)

Thi gian ngi M ln tu

Mt ngy sau khi ngh ca tng thng Carter c
thng bo cho Bc Kinh, hip uc lin minh qun s Vit-X
cng hon thnh, v ba ngy sau , ng ving thm cc nc
ng Nam .. mt khc quanh mai ma ca lch s, cc th
lc chnh tr ni b Hoa Thnh n v Bc Kinh -ni mt
cch r rng l nhng vn ng ca Brzezinski chng Vance v
Holbrooke v nhng m mu chnh tr ca ng vi cnh t
ca ng CS Trung Hoa v tnh hnh chin lc, tung nh tp
trung vo vic thc y lin minh Hoa-M tin nhanh hn
trong khi bng en chin tranh hin ra chn tri. Mi n
thng Mi mt, thng Chp, trong hi ngh, Hoa Quc Phong
vn cng quyt chng li vic bnh thng ha vi Hoa K

322

nu nh hip c y bao gm lun c lin h ca Hoa K vi

i Loan. Hai nm sau, mt quan chc thut li vi ti nh
trn. Ch ra mi e da ca lin minh Vit-X ang cng lc
cng bnh trng i vi c Trung Hoa cng nh ng minh
ca n l Kampuchia, ng thuyt phc c rng uyn
chuyn v vn i Loan l mt ci gi i vi vic hp tc
nhiu mt ca Hoa Thnh n.
Nhn vt hng u ca Trung Hoa ni bng gi rng h
c th ha gii vi i Loan vo ngy 4 thng Chp nm 1978
- ng hai ngy sau khi H Ni thng bo vic thnh lp mt
trn khng chin (KNUFNS) chng Pol Pot Kampuchia.
Ngy hm , khi i s Woodcock tin hnh cuc hp vi
quyn ngoi trng Hn Nim Long tho lun ngh bnh
thng ha quan h ca M trc kia, ng ta ch ngay ti s
thay i nhn s. Hai ph t thuc t phi ni ting, nhng
ngi ny thng hin din trong cc bui hp tho lun v
vn quan h bnh thng trc kia, Vng Hi Dung, chu
gi ca Mao v Nancy ng, ngi mi c chn lm thng
dch vin, b thay th bng hai nh ngoi giao chuyn mn. Hn
Nim Long cng vy, cng c ging iu khc. Trung Hoa
khng cn i dng v lc vi i Loan nhng chng li bt
c mt li tuyn b n phng no ca Hoa K by t hy
vng mt tng lai ha bnh cho i Loan. Trung Hoa khng
cng khai chng li vn i loan. Chm dt bui hp,
Hn ni rng ph th tng ng s tip i s Woodcock
trong mt ngy gn .
Ngy 13 thng Chp, trong khi Woodcock bc vo
i Snh ng Nhn Dn Bc Kinh tham d bui hp u
tin vi ng Tiu Bnh, nh lnh o Trung Hoa, mt ngi
khng c Hoa K bit n nhiu, ginh c quyn lnh o
ti cao ng Cng sn Trung Hoa, ch trng tn cng trng
pht Vit Nam. Vic thit lp quan h ngoi giao hon ton vi
Hoa K v chuyn ving thm Hoa K ca ng (Hai ngy
trc tng thng Jimmy Carter chuyn li mi n ng ta)
theo ng tnh ton, s em li cho Trung Hoa mt c hi l
tng gt hi thm mt vi h tr chng li Moscow v
cng c kt qu lin minh vi Hoa K trc khi m cuc tn
cng Vit Nam. V sau, Woodcock ni vi ti rng t hi
thng Mi mt/1978, thnh thong ng ta c nhn c nhng
bn tin tnh bo v vic Trung Hoa chuyn qun ti gn bin

323

gii pha nam nhng ng ta hi bi quan v kh nng tn cng

ca Trung Hoa. (23)
Trong bt c trng hp no, mt s t nhng ngi lp
chnh sch c lin quan n cc bui hp ti mt vi Bc Kinh
hu nh hon ton c nhit tnh vi vic xy dng li qun i
Trung Hoa, v khng quan tm n vic chun b tn cng Vit
Nam CS. iu Hoa K mun l Trung Hoa s tr thnh ngi
hp tc vi h chng Moscow. Trung Hoa khng th dng
quan h vi Hoa Thnh n dng oai diu v trong khu
vc ny v cng khng xy ra hay lm iu g phin ti
ngi M. S tht bi ca Hoa K l cm thy tht vng khi
Trung Hoa mun dng quan h Hoa-M t ti mt mc
cao m i Loan d mun cng khng t ti c.
V khng bit m mu ca Trung Hoa, Woodcock ngc
nhin mt cch thch th khi thy ng mau l chp thun
nhng g do M ngh. ng ni, trc s ngc nhin ca
Woodcock: Chng ti chp thun nhng g Hoa K son tho
v chp thun li mi ca tng thng sang thm qu quc.
Tung nh ng vi v sang thm Hoa K. ng ta ni rng
ng mun trong vng mt thng vic quan h bnh thng s
xong -thng Ging/1979(24) S tha thun ca ng c bit
ngc nhin, k t khi Hoa K ngh v by gi ng ta chp
thun li chnh l iu trc kia ng ta t chi khi Vance a ra
hi thng Tm/1977. By gi Carter ngh Hoa K duy tr
tha hip phng th hon ton vi i Loan thm mt nm,
tip tc bn cc v kh chn cho i Loan sau khi tha hip
phng th ny ht hn k v Trung Hoa khng c mu thun g
vi Hoa K, v quan tm ca Hoa K i vi nhng hnh ng
ca Hoa K v vn i Loan.
Carter b giao ng v nhng p ng ca ng. Nhng
im chnh yu v tha hip quan h bnh thng cui cng
dt c nhng ng ta khng mun tin tc b tit l ra, to
nn s chng i ca pha bn hu ca i Loan Quc hi.
Thay v ch i cng b vo ngy 1 thng Ging nh chng
trnh d liu t u, ng ta quyt nh thng bo tin tc
tc th. Carter cho rng Ngc li, ti lm cho ng ngc
nhin. Theo ch th ca ng ta, Woodcock n thm ng vo
bui sng ngy 14 thng Chp v ngh tha hip s c
cng b vo ngy hm sau. Tha hip cui cng v thi gian
cng b cha bn xong. Carter cng cha c yu cu cng

324

b tha hip, bn thng bo v bnh thng ngoi giao cha kt

thc. ng ngc nhin nhng ng ta ng .
S thay i cnh sc ny cho thy c nh cui cng
dnh cho Vance trong cuc xung t gia ng ta vi Brzezinski
v vn Trung Hoa. Chnh sch ca Vance l cn bng quan
h vi c hai nc Vit Nam v Trung Hoa b tht bi khi
nhng khuyn co ca ng v bnh thng quan h vi Vit
Nam b xp li thit lp lin h vi Trung Hoa. Gi y, mi
quan tm ca ng l hu qu l bi Trung Hoa i vi quan h
M - Moscow, mt thi gian ngn ngi thi hnh, Vance
ng vo ngy 1 thng Ging, mt ngy c chn lp
quan h bnh thng vi Trung Hoa. Tuy nhin, ng ta khng
mun vic bnh thng y c cng b trc ngy ng ta,
theo lch trnh, s gp ngoi trng Lin X Andrey Gromyko
v n c th lm o ngc kt qu tha hip SALT thng
tho lu di mi c c. Tuy nhin, ngy 14 thng Chp,
Carter gi ng ta ang Jerusalem cho bit rng quan h bnh
thng vi Trung Hoa s tin hnh vo ngy 15 thng Chp, c
ngha l trc ngy Vance gp Gromyko. Vance vit trong hi
k: Tin l mt c sc. Vo gi pht nghim trng,
Brzezinsky kha tay (th trng ngoi giao Warren
Christopher v ph t ngoi trng Richard). Holbrooke b gt
ra ngoi quyt nh trong vng 6 gi ng h. H khng th
bo cho ti bit nhng g xy ra. (26)
Trong khi Vance ang trn ng tr v Hoa thnh n
trnh by vic cng b, Carter ang phn khi v Brzezinski
bng nhin cm thy lnh gi. Khng bit rng vic thc y
mau l quan h bnh thng vi Trung Hoa thch hp mt cch
ton ho vi k hoch qun s ca ngi Tu. H ngc nhin
khng hiu ti sao ng mau l ng , l hu qu vic hiu
lm v th ca Hoa K vi i Loan. Woodcock nhc li mt
bc in khn Carter gi cho ng ta vo bui sng ngy 15
thng Chp (bui ti ngy 14 Hoa Thnh n) ra lnh cho
ng ta tm gp ng bo m rng ng bit Hoa K s tip
tc bn v kh cho i Loan sau mt nm din k. Woodcock
xem li bn dch cuc ni chuyn ca ng ta vi ng vo
ngy hm trc. Chng c s hiu lm no c. Tuy nhin trong
mt bc in khc th Carter yu cu ng ta n gp ng mt
ln na. Bng mt s d di bt thng, ch trong vng mt gi
hn cuc gp. Woodcock cng vi ph t phi b M,

325

Stapleton Roy trn ng n i Snh ng Nhn dn

gp ng ln th ba ch trong vng 24 gi ng h.
ng chng c g khc trc. Khi Woodcock nhc li
vi ng ta vic Hoa K tip tc bn v kh cho i Loan, ng
ta ni a: Ti sao ng li em chuyn bn v kh ra ni ln
na? Woodcock khng nm chc ti sao li c cuc hp ny
nhng ng ta cng c gng gii thch Hoa K c quyn cung
cp v kh phng v cho i Loan l vic cn thit. Woodcock
k li, nh sng li vi kinh nghim: ng gnh nng ln
cho ti. ng ta nh qua u ti. ng ta cay ng. ng
cng quyt nhc li rng Trung Hoa xem i Loan l mt tnh
ca h, i Loan khng th c quan h v trang c lp vi
Hoa K sau khi c quan h ngoi giao hon ton. Cui cng
ng tuyn b: Chng ti khng bao gi tha thun nh th.
Woodcock ni rng ng ta khng tm kim tha thun ca
Trung Hoa v vn y, ng ta theo ui vic bnh thng ha
quan h. Mt khi vic ny t c, mi s s bt u thay
i. Woodcock ni: Quan h gia lc a v i Loan bt u
thay i, quan h ca chng ti vi i Loan cng thay i.
Mi vic tng nh khng gii quyt c th by gi n tr
thnh mt vn d gii quyt. (27)
ng trm tnh li mt cht. ng ta hi: Chng ta s
lm g y? Woodcock ni: Ti mong c c ngh,
tha ng Ph th tng, chng ta thi hnh tha c t
c. Vi li trn an ca Woodcock, ng ni Okay. Vn
bn v kh cho i Loan c xp li , v sau lm hi cho
quan h gia hai nc. Tuy nhin, vo lc ngi hng h
ng ca Trung Hoa ang mun t c thng li trong cuc
chy ua thm lng gia Trung Hoa v Vit Nam, c ginh git
cho c hu ngh ca Hoa K.

Sn sng hnh ng cui cng

Vic chun b qun s ca Bc Kinh bin gii pha
Nam khng lm ngi M ch . Vic Vit Nam chun b qun
s dc theo bin gii Kampuchia c thc hin. Ti ngy
12 thng Mi, nhiu s on qun i Vit Nam, bao gm c
vi n v tinh nhu (c cng- nd) c trin khai tnh c
Lc, Ty Ninh v An Giang dc theo bin gii Kampuchia. Hi

326

thng Su h dng my bay ly c min Nam do M ch

to nh oanh tc c A-37 v F.5 nh ph Khmer . Cui
cng, v khng c c phn thay th, h bt u dng my
bay do Lin X ch to nh Mig-19s v Mig-21s t min Bc
a vo nhng cn c pha Nam nh Chu Lai, Bin Ha v
Cn Th.
Cng vic chun b ca Vit Nam CS bao gm c bin
php chng li e da t pha Kampuchia. H rt lu tm n
kh nng c th Kampuchia tn cng thnh ph H Ch Minh
bng khng qun. -T Phnom Pnh ti cha y na gi bay.
Hi thng Mi mt, mt vin chc Lin Hip Quc thng
xuyn lui ti Nam Vit Nam v cng tc, ngc nhin khi thy
vng ngoi thnh ph H Ch Minh tm thi thit tr cc n
v phng khng cng ha tin hng v pha Ty. Hm trn
khng tc c o bn cnh nhng trung tm quan trng ca
thnh ph ny. Mt phn, vic chun b ny nhm li ko dn
chng ng sau lng chnh quyn chng li Kampuchia, tuy
nhin cc nh thit lp k hoch qun s Vit Nam cng thy
c e da ca hai gng km tn cng: Cuc tn cng ca
Khmer do Trung Hoa h tr dc theo bin gii ty nam v
cuc tn cng trc tip ca Trung Hoa pha bc. Mi lo s
cn c trn nhng tin tnh bo thu thp c t ma xun nm
1978, cho bit Trung Hoa khng ch gia tng vin tr chin xa,
xe thit gip, Mig-19s cho Kampuchia m cn gia tng cng
vic mt phi trng mi m rng tnh Kompong Chnang.
Pha Vit Nam cng tin rng khong vi chc ngn binh lnh
Trung Hoa, c vn v k thut vin, mau l tham gia vic xy
dng qun i Kampuchia thc hin cc cuc chin u
nam Vit Nam. (28)
Tnh hnh ngoi giao v chnh tr pht trin mau l cng
lm tng thm tnh trng khn trng mi cho k hoch qun
s ca Vit Nam. Nh v sau Vit Nam cho thy r, h quan
tm n nhng du hiu r rng cho thy n lc ha bnh ca
Khmer i vi th gii. Ma thu nm 1978, do Trung Hoa
thc y, Kampuchia thot khi tnh trng c lp, chnh sch
ng ca bi ngoi v bt u ci thin hnh nh m mu ca
h. Trong sut ma h v ma thu, Kampuchia n tip nhiu
phi on ngoi quc m thm thn hu -t nhng nhm nh
ngi M theo ch ngha Mc-L, nhm ngi B thn Mao v
Nht Bn thin x hi ch ngha. Vi du khch tr v ca ngi

327

nhngtin b t c Kampuchia v ln n nhng bi

tng thut ca gii bo ch v vic git ngi, coi l tr
tuyn truyn. Mt du khch M vit trn t New-York Times,
tr vi trng hp qu , Kampuchia, cng l ni cch
mng khng th trnh c, huyn thoi v dit chng ch l
sn phm c ngy to Bangkok do nhng phn t khch
ng, nhng ngi tr 50 la mt ln cho mt s ngi t
nn k nhng cu chuyn kinh hong cho ngi ngoi quc
nghe. (29)
Ph th tng Kampuchia Ieng Sary thc hin chuyn
i thm cc nc ng Nam , ku gi tht cht lin h, c
bit vi cc ngoi trng Thi Lan, M Lai v mi h n thm
Kampuchia. Trong mt cuc hp bo Nu c, chnh Ieng
Sary ngh nhng cuc thm ving Kampuchia: Chng ti
mun qu v t mnh n xem xt nhn quyn c b vi phm
hay khng. chng t Kampuchia khng quan tm n
nhng li ln n ca th gii, h a ra li mi Tng th k
Lin Hp Quc Kurt Waldheim n thm nc h v xem xt
cc h s lu tr v nhn quyn. ng ta d tr n thm
Kampuchia vo thng Hai/1979. Vo thng Mi mt,
Kampuchia cho php mt hng du lch Thi, - Ch nhn l
Chatchai Choohavan, cu b trng ngoi giao Thi Lan v
cng l mt bn thn ca Bc Kinh -, m nhng chuyn du lch
di mt ngy ti thm Thin Thch. Ch c cng dn ca
nhng nc nh Vit Nam, Do Thi, Nam Triu Tin, i
Loan v Nam Phi b cm tham gia cc chuyn du lch ny.
Theo d tr cng vic s bt u vo thng Ging. (30)
Chatchai ni vi ti: Ti khng quan tm ti li nhun. Ti
ch mun Kampuchia m ca. Trung Hoa h cng mun nh
vy. (31)

ng hong ca mi ma
V mt chnh tr, l mt vn ln hn nhng g
Vit Nam quan tm, cho thy Khmer cui cng tin ti vic
phc hng thi t Sihanouk. Hi thng Mi, khi n tr s
Lin Hp Quc, Ieng Sary phn pht nhng tm hnh thi t
chp trong mt bui d tic thn hu vinh danh nhng nh
i quc t chc Phnom Pnh hi thng Chn. (32)

328

Vit Nam CS khng nhng ch s vic phc hi ngi v

thi t Sihanouk, vic ny lm cho b mt Khmer km b
ght b; iu cn i nghch vi k hoch ca H Ni l
dng danh ngha ca ng hong ginh s h tr trong
nc cng nh ngoi quc cho cng cuc khng chin chng
Pol Pot. Hi u thng Mi nm 1978, mt i din Vit Nam
trong t chc UNESCO Paris b mt n mt thnh ph
vng French-Midi thm mt nhn vt sng gi nht trong cc
con ca Sihanouk -thi t Norodom Ranarith. ng ny ang
dy lut trng i hc Aix-en-Provence. Vi ci u trn,
i mt to trn v rt hay ci, ng hong ny chnh l hnh
nh ca thn ph ng ta. Theo ng ta k li, ngi khch n
mang theo mt bc th ca mt ngi bn chung Vit Nam v
t nhn mnh l mt phi vin c bit ca Vit Nam CS. ng
ta ca ngi vai tr ca Sihanouk trong vic xy dng mt nc
Kampuchia hin i v t rng Vit Nam mun gii thot
Sihanouk khi tay Khmer ng ta nm vai tr lnh o
cuc khng chin chng ch Pol Pot. Ngi Vit Nam ny
ni vi ng ta: Chng ti mun ng hp tc vi phong tro
khng chin mi ca Kampuchia, i din cho Samdech
Sihanouk. Ranarith ht li cm n v khch Vit Nam v
nhng quan tm ca Vit Nam i vi thn ph ng ta nhng
t chi khng tham gia bt c mt s hp tc no. V sau,
Ranarith ni vi ti, gii thch vic t khc ca ng: Ti
khng r tnh trng cha ti ang b giam gi nh th no v
thc s ti cng khng bit Vit Nam mun to dng ci g
y. ng ta c mt tng hay hn i vi vic ny khi
ngi khch n thm ng ta mt ln na, vo gia thng
Chp. ng ta k li: Khong mt tun hay mi ngy trc l
Ging sinh, v lc y ti ang dng cy Noel v kt n th ng
ta ti. Ln ny ngi khch Vit nam yu cu ti chp thun
gi vai tr i biu cho Mt trn Cu nguy Quc gia va mi
cng b. Ti li t chi mt ln na. (33)
S tht bi trong vic tm h tr trong m hu du ca
Sihanouk hay bt c mt khun mt Kampuchia no khng
phi l Cng sn, mn uy danh ca h cho Mt trn Khng
chin do H Ni h tr hoc nhng ngi c lin quan n vic
chng Phnom Pnh cho thy H Ni khng c nhiu c may.
Thi gian dnh cho Vit Nam can thip vo Kampuchia c th
c th gii hay k cng m mu h tr tri qua rt nhanh.

329

Mc d Waldheim (TTK/LHQ) khng nhn li mi n thm,

vic Kampuchia m rng ca v hnh nh gh tm ca h c
phai m i i cht, gi y vn cn e da cho k hoch ca
H Ni. Nu Vit Nam tin hnh vic thnh lp mt chnh ph
cho lc lng du kch, theo H Ni tnh ton, th phi thc hin
ngay by gi hoc khng bao gi c th lm vic c c.
Lin minh qun s v ngoi giao vi Moscow xong ri,
Vit Nam ch tm vo vic chun b ln cui tn cng
Kampuchia. Tnh hnh tin nhanh hn c nhng iu cc nh
lnh o H Ni tin liu. My trm cn b Khmer trc
kia nay ang c H Ni hun luyn Min Nam Vit Nam
quyt nh chng li ch Pol Pot, nhng h cha dn xp n
tha vi nhau v d bit chnh tr, c th dng nn mt ng
Cng sn Kampuchia mi lnh o cng cuc chin u.
Thi gian th thc p. Vit Nam th cha thun tin m cuc
hp m phi ch n khi c i hi ng c triu tp v mt
ban lnh o ng mi c thnh lp. Ngay c khi khng c
ng, Mt trn Gii phng Kampuchia cng c cng b
cho ton th gii bit trc khi qun i Vit Nam m cuc tn
cng.
Vn hc thuyt chnh tr v hun luyn qun s cho
ngi Khmer bt u nm 1978 v hin ti ang mc cng
thng. Mt khuynh hng th mun loi b mi tr ngi do tnh
trng ngn ng to ra, khuynh hng ny c s h tr ca
thiu s ngi Khmer Krom -tc l ngi Vit gc Min sng
vng ng bng sng Cu Long v ngi Min pha Nam
Kampuchia. Di con mt ca cc nh lnh o H Ni, nhng
ngi Vit gc Min ny thng b nghi ng v h c kh nng
ni c c hai th ting Vit v Min v rt hu ch trong vai
tr tr th mt khi qun i Vit Nam tin vo lnh th
Kampuchia. Thiu t Say Pak, mt ngi cng sn Min sng
H Ni t nm 1954, ti Bc Liu hi thng Mi mt nm
1978 tuyn m thanh nin Vit gc Min. Mi tun, ng ta
m nhng cuc hp vi thanh nin trong mt ngi cha thc
y h tham gia Mt trn Gii phng Kampuchia. ng ta ha
vi h l sau khi gii phng Kampuchia ri cc bn s c mt
a v quan trng trong chnh quyn Kampuchia. Sau khi lm
l qui np, nm trm thanh nin c gi ti C Mau c
hun luyn qun s. Thng Ging nm 1979, m ny i theo
qun i Vit Nam tin vo tnh T-Keo bn Kampuchia.

330

Cnh ca hu vo mt trn
Mt iu thch th ng sau vic Vit Nam m cuc
tn cng vo Kampuchia l do inh Cn (hay Cn- nd) k li.
ng ta l cu s quan cng binh ca qun i Min Nam Vit
Nam trc kia. Tnh ra, ng ta c xem l nh ti hn
nhng s quan ch c ang b H Ni giam gi trong cc tri
ci to. H Ni ang cn nhng chuyn vin do M hun
luyn b sung cho S on Cng binh 476 xy dng cu
ng ti tnh Darlac, Sng B v Ty Ninh l nhng tnh nm
dc theo bin gii Vit Min. ng ta chng Vit Nam ang
c k hoch g trong lnh th Kampuchia v cng vic ny
c bt u t ma h nm 1978, khi c lnh sa gp nhng
con ng dn ti Kampuchia. T thng Mi, qun i Vit
Nam CS chim ng mt di t chy dc theo bin gii hai
nc. Ti gia thng Mui mt th Vit Nam m cuc tn cng
ln vo tnh Kratie ca Kampuchia dc theo quc l 13. Mt
trn nh m mu xy ra, tiu dit mt s on Khmer v
chim mt vng c xem l khu gii phng. Tuy nhin, i
vi inh Cn (Cn), vic cha r rng lm. Mi n cui
thng , ng ta thy mt chic trc thng p xung gia m
bi quay trn ti b ch huy ca n v ng ta gn bin gii
hai nc. ng ta ngc nhin khi thy cc v khch khng ai
khc hn l L c Th v tng ng Vn Cng, ph t lnh
qun khu 7 ca Vit Nam CS. H ti gim st vic thnh lp
t chc khng chin Kampuchia v vic thnh lp b ch huy
tin phng ca qun i Vit Nam CS.
a im ny c chn cho th gii bit Mt trn
Gii phng Kampuchia mi c thnh lp (The Kampuchean
National United Front for National Salvation - Mt trn on
kt Quc gia Cu quc -vit tt l KNUFNS) nm su trong ni
a Kampuchia khong hai dm. Ni ny l mt khong t
trng gia mt n in cao su pha ng Kampuchia, gn th
trn Snoul. Cn li mt chic xe i t vo y i mt bng.
Cc binh lnh ca n v 476 dng khn i v h thng loa
truyn thanh. Bui sng ngy 2 thng Chp 1978, vi ngn
ngi Khmer tp trung y di nh mt tri chi chang
chng kin l ra mt Mt trn on kt Quc gia Cu Quc.

331

Hu ht n ng v n b tp trung v y l nhng ngi

ang sng trong cc tri t nn Vit Nam v c xe vn ti
ch ti. Vi trm binh s, gm c nhng ngi o ng khi
Khmer cng nh nhng ngi c hun luyn ti Vit
Nam cng c tp trung v y, hn hoan trong b qun o v
m mu xanh l cy. Mt bi quc ca mi c ht ln trong
khi mt chc l c mi mu v vng ca mt trn bay pht
phi trong cn gi nh.
Ht ngi ny n ngi khc, 14 thnh vin trong y
ban Trung ng c chong vng hoa khi h c gii thiu
gia ting hoan h vang dy. Ch tch Mt trn l Heng
Samring, c chng trnh ca Mt trn trong khi m ng
a nm tay ln hoan h. Sau cuc hp, Heng Samring ti cm
n L c Th ang ng xa xa nhn nh g m nhn n
g con. Samring ti ci ni vi Th: Ti khng ng Ngi t
chc vic ny hon ho n nh vy.
Sau cuc mt tin, cc n v qun khng chin v cc
nh lnh a Mt trn n thm cc lng dc bin gii, ni
nhng n v Khmer rt lui. H gii thch cho dn chng
chng trnh mi mt im ca Mt trn lt ch Pol
Pot v bo tn i sng gia nh, ch ba, tin bc v tn gio
v chm dt chin tranh bin gii vi Vit Nam.(35) Mt i
pht thanh t thnh ph H Ch Minh mnh danh l Ting
Ni Nhn Dn Kampuchia bt u pht thanh chng trnh
ca Mt trn v cc bi tng thut v cuc u tranh ca h.
Hng ngn truyn n c th xung cc tnh dc theo bin
gii Kampuchia, ku gi nhn dn ng ln lt ch hin
ti Phnom Pnh.
Vic xy dng Mt trn trng ging nh mt cun phim
c em chiu li. Hai mi tm nm sau khi Vit Nam gip
xy dng t chc u tin gii phng quc gia - Mt trn
Issarak on kt - chng li ch thc dn Php v tm
nm sau khi tay bt tay chng M, Mt trn on Kt Quc gia
Kampuchia do Vit Nam u khi dy mt cuc u tranh
gii phng quc gia khc mt nc lng ging. (36) Chnh
L c Th, nh lnh o Vit Nam chu trch nhim vic
hun luyn cn b khng chin Khmer, l ngi dng nn
Mt trn Issarak on kt v lnh trch nhim b Chnh tr c
bit cho Kampuchia t nm 1966. Tuy nhin, k th lc ny
khng phi l thc dn Php, cng khng phi l quc M

332

m chnh l nhng ngi mt thi h l lin minh ca Cng sn

H Ni.
Mt biu tng u tranh, tng trng cho truyn thng
lin minh Vit Nam-Kampuchia c, l ngn c mi: Nm ngn
thp mu vng trn nn . L c ny khi nguyn t Khmer
Issarak hi thp nin 1950 b nhm Pol Pot loi b nm
1975 khi nc Kampuchia Dn ch chn l c ba ngn thp
mu .
Tuy nhin, tnh biu tng b ngi dn Kampuchia
b mt v quan tm chnh ca h l s cn mt ca gia nh v
bn b h vn cn nm trong s kim sot ca Khmer .
l s th ght c tnh cch chung i vi ch Pol Pot, a
h ti t mnh di s ch dn ca Vit Nam CS, tp hp ri
rc nhng ngi sng st -nhng ngi t nn thuc giai cp
trung lu trn thot c, nhng ngi o thot khi Khmer
. Nhng ngi Khmer c tp hp li l nhng ngi b
tht tn gia nh v s ng h nghi ng v l do b mt ca
Vit Nam. Tuy nhin, h khng c s chn la no khc ngoi
tr gip ca Vit Nam CS chng li mt ch git ngi
ang e da c nc Kampuchia. Mi bn thnh vin y ban
Trung ng trnh din trong cuc mt tin l nhng ngi i
din cho mt s tp hp khng c g cht ch. Su ngi trong
s h, gm c ch tch Heng Samring l nhng cn b c ca
Khmer , bn ngi l ng vin ng Cng sn Kampuchia
thn H Ni (Khmer Issarak). Nhng ngi khc thuc thnh
phn tr thc thnh th v mt nh s. (38)
Trong khi cuc mt tin ang din tin, cc n v
qun i thng trc Vit Nam CS bc theo vng ngoi khu
vc v nhng tay sng phng khng mt hm sn v pha chn
tri. Sau khi l ra mt hon tt, inh Cn (Cn) v nhng ngi
trong nhm ng ta c lnh khai hoang mt khu rng g nm
xa hn mt dm trong lnh th Kampuchia, thuc tnh Krati
dng t b ch huy tin phng ca qun i Vit Nam CS.
Cc bn cha bng nhm, -ca qun i M trc kia x dng
Vit Nam-, ch ti. Cc ngi nh bng tranh c dng ln
v cc cng s chin u xy p. My in, my truyn tin t
di cc tng cy to. B ch huy, c gi l Tin Phong hay
Vanguard chng bao lu to nn bo tp trn lnh th
Kampuchia.

333

Chin dch bt u
Tuy nhin pht sng lnh ca chin dch qun s c
bn ra Ban M Thut, mt thnh ph nm trung tm Cao
nguyn. Vic chim c thnh ph ny l mt cuc tn
cng ngc nhin hi thng Ba/1975, nh du vic m u
chin dch H Ch Minh, chm dt bng vic chim ng
Saigon. Thnh ph c tnh chin lc ny, li mt ln na c
chn lm ni t ho cho lch s qun s Vit Nam. Na m
ngy 24 thng Chp, khi ting chung nh th ngn vang,
tng Chu Huy Mn, chnh y Qun y trung ng Qun i
Nhn dn Vit Nam (VPA) rt sng bn ln khng pht sng
lnh chnh thc m u chin dch. Tng Chu Huy Mn t
H Ni ti lm l xut qun cho o qun do tng Hong
Cm ch huy. V sau, mt quan chc Vit Nam ni vi ti:
Tng Hong Cm bit r vng pha ng Kampuchia nh
bit r lng bn tay ng ta v ng ta ch huy nhng chin
dch qun s chng Lon Nol hi thp nin 1970. Di bu tri
lnh v y sao, nhng on chin xa T-54 v nhng xe vn ti
ch y binh lnh bt u tin theo quc l 14, hng ti bin
gii Kampuchia. Trong vng 5 ngy, qun i Vit Nam nh
tan cc n binh Khmer v chim th ph tnh Kratie. (39)
Kratie l mt thnh ph m ngi Vit Nam bit rt r.
Sau khi gii phng thnh ph ny khi tay Lon Nol hi thp
nin 1970, Vit Nam CS thit lp mt trng qun s y
hun luyn hng trm cn b Khmer . Gi y, chn nm
sau, Vit Nam CS li chp ly thnh ph ny khi tay nhng
ngi hc tr c giao li cho ng minh Khmer mi.
Thng Ging/ 1979, t Lo, lc lng qun s Vit
Nam tin dc theo sng Mkng xung chim ng thnh ph
th hai, tnh l Stung Treng. Chim c hai thnh ph ln trn
sng Mkng, qun Vit Nam ct t lin lc bn tnh pha
ng bc vi cc tnh cn li ca Kampuchia. Mc d cc tnh
ny c dn c thng du tha tht, vi nhiu ngn i v rng
rm bao ph vng ng bc, hi thp nin 70 l cn c chng
Lon Nol, gi y tr thnh khu gii phng cho mt trn
Khmer mi.
Trong khi , cc s on qun Vit Nam thuc Qun
khu 7 v Qun khu 9, di quyn ch huy tng qut ca tng

334

L c Anh bt u m cuc tn cng ln theo quc l 1 v

quc l 7, c hai o qun ny u nhm ti sng Mkng. Gn
mt tun l trc khi m chin dch c xe tng dn u ny, lc
lng khng qun Vit Nam gia tng nh ph cc v tr Khmer
. V tp trung gn ba chc ngn binh s -mt na qun i
thng trc Khmer -, trong mt vng t c hnh vng cung
dc theo khu vc c tn gi l M Vt v Li Cu gn bin
gii Vit Nam, Pol Pot lm cho s qun ny b tiu dit d
dng. o qun ny b tn st v i pho v khng tp sau khi
b khng thm pht hin. ng ngc nhin l sc khng c ca
lc lng dn qun Pol Pot, nhng ngi c bit l git
ngi bng dao v m tu, khng c th gi c hun luyn
li my bay hay dng sng phng khng. Hu ht cc c vn
Trung Hoa v chuyn vin qun s vi vng rt ra pha bin,
li cc ton qun ca Pol Pot cha c hun luyn ny t bo
v ly h. Hng my dy my bay Mig-19 mi toanh sn mu
c Kampuchia Dn ch nm im phi trng Pochentong,
nhiu chic nm gh cn bc nylng khi qun Vit Nam tin
chim Phnom Pnh v ri Vit Nam tuyn b thng trn.
Mc d c khng tp, cuc tn cng trn b cng
khng d dng. i t Bi Tn, quan st t trn trc thng v
chp hnh, ni vi ti trn nh nng nht ca chin cuc ny
trc khi chim Phnom Pnh l trn khu vc Li Cu. Trn
nh ko di khc lit hai ngy khi qun i Vit Nam CS c
gng vt qua tuyn phng ng dc theo cc kinh o v cc
bi mn. Khi vt qua c tuyn phng ng ny ri, qun i
Vit Nam CS tin nhanh ti sng Mkng, i din vi tnh l
Kompong Cham. Hai trn nh ln khc l trn Neak Luong,
bn ph trn quc l 1 v trn Tani, (tnh Takeo) trn quc l 3
dn ra bin. (40) Mt lc lng bit kch Vit Nam CS c tin
ti b sng Tonle Sap, i din vi Phnom Penh. Bui sng
ngy 2 thng Ging h c gng vt qua sng gii thot
thi t Sihanouk khi ni ng c tr ang b canh gc cht ch.
Tuy nhin, h tht bi. Sihanouk ni vi ti trong ting th di
tic r: H c vt qua sng bt cc ti nhng h b git
ht. Vo lc ti chng bit ti sao bt thn bui ti (2/
thng Ging) Khiu Samphan n ni vi ti: Ngi c 15 pht
chun b ri khi ni ny. Sau h a ti i Battambang
ri Sisophon. (41)

335

n ngy 4 thng Ging, qun Vit Nam kim sot ton

b khu pha ng sng Mkng gm 7 tnh nhng vin tng
a ng hong Sihanouk ln lm lnh o Mt trn Cu nguy
kim sot vng gii phng ny coi nh tan bin.
Sau mt ngy tnh hnh lng du, lnh cui cng ca b
chnh tr ban ra ngy 4 thng Ging: Tin ti Phnom Pnh.
Ngy 6 thng Ging, cc n v qun i Vit Nam vt sng
Mkng bn ph Neak Luong v pha bc tnh Kompong
Cham. Cu ni do Lin x ch to v nhng chic ph ln do
M sn xut c a t Vit Nam ti a xe tng v qun
lnh vt sng. Chng bao lu, 9 trong s 12 s on qun Vit
Nam vi ba trung on i tin phong t pha ty nam v hng
bc tin vo Phnom Pnh. Bui sng ngy 7 thng Ging, pho
binh bt u bn vo ngoi Phnom Pnh. Hai con ng quan
trng tin ti th -quc l 1 v 7 b kha cht v cc on
qun Vit Nam ang tin vo th .

Tic tng chm dt

Quan st mi mt, khung cnh ngy cui cng ca
thnh ph Phnom Pnh trng ging nh trong mt cun phim
ca Fellini. c nht ch cn bnh vin hot ng y c
thng binh t mt trn chuyn v. Hng trm ngi nm trong
sn v trn nhng con ng chung quanh bnh vin, y mu
v rui. H ku la hp hi. Cc ni khc trong thnh ph lc
ny ngi ta tic tng k nim. Ma c truyn thng bt u t
cui thng Chp v u thng Ging khi cc ng li c t
trn sng Tonle Sap thu hng tn c. Bui sng ngy 6 thng
Ging hai chic xe ti y c c ch ti tri Bar 30, mt
khu tri ca cc cn b tr v gia nh h. i vi nhng ngi
dn gn cht i c thng nay, hnh nh nhng chic xe ch
y c nh th lm h phn khi. Tc th khng kh hi h din
ra. Mi ngi bn rn lo lm c ko s n. Cc ngi trong
tri lo n tra ri chun b c cho bui ti v dnh cho
nhng thng sp ti. Nhng bt thnh lnh tic tng chm dt.
Lnh ban ra l phi di tn tc khc. i ngay tc khc. Mt
ngi n b cha tin hi: Cn c ca chng ti th sao? Mt
ng c cao ti my ft ang nm trong nh bp cng ng

336

lp lnh di nh n du hi m m, nh ni kinh hong ca

nhng ngi trong tri. (42)
Mt bui tic khc cng b b d nh my dt khng
xa tri ny bao nhiu. Cng mt ngy Khmer cho php
cng nhn git heo v g t chc tic tng k nim nm u
tin chin thng lch s nh bi Vit Nam. (42)
R rng cuc tn cng ca Vit Nam du li k t m 3
thng Ging, to cho Phnom Pnh khng kh an ton gi to.
Ngay bui ti 5 thng Ging, Pol Pot ni vi Sihanouk mt
cch tin tng rng lc lng qun s ca y s qut sch qun
i Vit Nam ra khi Kampuchia. Mc d Bc kinh khuyn co
Khmer nn xy dng khu d tr trong vng ni Cardamon
khi phi b th v mc d trong cuc phng vn ca Tn
Hoa x hi 11 thng Chp, Pol Pot tuyn b chnh ph ng ta
sn sng i u khi qun i Vit Nam tn cng trong mt
cuc chin tranh trng k, n gin l h khng tin liu
c sc phng ng ca h b sp ht sc bt ng. Ti lc
Pol Pot thy khng th chin thng th qu tr. Trong vng
24 ting ng h th Phnom Pnh b b 180 ng, b li
nhng ba n cha xong v hng tn c n thi, c nhng
hng ni v kh n dc v h s lu tr cc bn t khai ca
nh t Toul Sleng. Ngay c vi mt nhn vt ang b ch
tm n, Deuch, ngi ng u tri t Toul Sleng, hu nh
cng b b li. ng ny chun ra khi Phnom Pnh d dng khi
qun Vit Nam tin vo. i s Trung Hoa v hng trm c
vn Trung Hoa cng ri Phnom Pnh ng lc, nhng h phi
b li mi th. Vi Vit Nam, iu h thch th nht l tm thy
trong ta i s Trung Hoa mt hm y ru c-nhc ca
Php.
Vic Phnom Pnh sp c lm cho Vit Nam ngc
nhin hay khng? Khng c cu tr li sn. Khng ging nh
chin dch H Ch Minh chim ng Saigon, chin thng
em li hai cun hi k ca hai tng Cng sn tham d chin
dch . (34) Chng c ai vit hi k v cuc mo him ca
Vit Nam trn lnh th Kampuchia.
Nhng hi k nh th v cuc chin nm 1975, tit l l
theo k hoch u tin ca b Chnh tr Cng sn Vit Nam
thng qua hi thng Chp nm 1974, qun i Nhn dn Vit
Nam thc hin tng bc u tranh chnh tr v qun s trong
cc nm 1975-76 lm th no to ra nhng iu kin tin

337

ti thc hin tng tn cng v ni dy... v gii phng min

Nam. (45)
Nhng sau cuc tn cng s khi min Cao nguyn
hi thng Ba/ 1975, ch min Nam sp mau l n ni b
Chnh tr quyt nh nm ly thi c v gii phng Saigon
trc ma ma. C phi vic chim ng Phnom Pnh l lp
li vic chim ng Saigon bn nm trc ? Hay Vit Nam
c k hoch chim ng ton b Kampuchia v thnh lp
mt ch l thuc? Quan st vic qun i Vit Nam tin
nhanh vo th Phnom Pnh v thnh lp chnh ph mi, hu
ht cc quan st vin kt kun rng qu tht y l mc tiu ca
h. Tuy nhin cng khng c g ni bt kt lun nh th.
Ging nh iu xy ra Saigon nm 1975, vic chim ng
Phnom Pnh cng vy, c th l c may c chin lc.
Chng c l th nht v gi thuyt l cuc phng
vn hai nhn vt lnh o Mt trn Cu nguy: Chea Soth, mt
trong nhng ngi xy dng Mt trn v l mt thnh vin b
Chnh tr ca ng Nhn dn Cch mng Kampuchia
(Kampuchea People's Revolutionary Party -vit tt l KPRP)
ni vi Stephen Heder nm 1981, thot tin h khng ngh c
th chim ly ton b t nc. ng ta ni: ng ra, chng ti
ngh phi c mt thi k chim ng mt na t nc, mt
na b sng M-kng v pha bn kia cho Pol Pot. K
hoch thay i sau khi qun i Vit Nam ginh c
chin thng qun s u tin: Chim Phnom Pnh v chin u
trng k. Chng ti khng ngh l chng ti chim c ton
b t nc cng mt lc. Nhng sau khi tn cng v khng
thy sc khng c ng k, h (lc lng Pol Pot) ch rt lui
m thi th chng ti c th m tin ti. Khi chng ti nm
c tnh hnh (Phnom Pnh b trng) th chng ti vo
ngay thnh ph ny. Chng c ni no cn li m khng b
chim.
Mt y vin khc ca y ban Trung ng ng Nhn
dn Cch mng Kampuchia, Hem Saming cng ni vi Heder
trong mt cuc phng vn khc l: K hoch nguyn thy ch
tn cng v chim ng mt na b sng M-kng. Nhng
khi tn cng v truy kch chng th chng ti thy d qu.
Chng ti c th m tin ti. (47)
Nhng iu ny h tr cho nhng chng c r rng vic
chun b gp rt ca Mt trn nm ly tnh hnh. Cuc tn

338

cng bt u hi cui thng Chp th cha ti ngy 6 thng

Ging Mt trn tc tc cng b chng trnh tm im
thi hnh trong vng gii phng Kampuchia. Chng trnh ny
c thng qua ngy 5 thng Ging sau nhiu ln tr hon cuc
hp c triu tp Mimot trong tnh Kompong Cham ti t
chc ng Cng sn. i hi ang tin hnh nhm bu lnh t
mi v cc thnh vin chnh th ngay tra ngy 7 thng Ging
tin in bo cho bit Phnom Pnh c gii phng. ng
va mi thnh lp tc th ku gi tinh thn trch nhim 66 i
biu ang hp hm .(48)
Ngy 8 thng Ging, trong khi nhng ngi lnh o
Mt trn ang ch c c tin tc r rng hn t pha qun i
Vit Nam a ti tin vo Phnom Pnh th i pht thanh
ca Mt trn loan tin sau khi lc lng qun i cch mng v
nhn dn Kampuchia gii phng Phnom Pnh, mt Hi ng
Cch mng gm 8 thnh vin c thnh lp do Heng Samring
lnh o. V cu t lnh s on Khmer , ngi o thot
qua Vit Nam ch bn thng trc y bt thn tr thnh quc
trng nc Kampuchia.
Vic vi vng ra lnh cho cc nhn vin dn s Vit
Nam -k thut vin v hnh chnh - lnh mi trch nhim
Kampuchia chng t c thiu st trong k hoch ca Vit Nam
d tr chim ng Kampuchia. Mt iu thch th khc cho
thy mc tiu u tin ca Vit Nam c th l cha kim sot
ton b Kampuchia l tht v theo s quan st ca tnh bo M,
xe tng Vit Nam ht xng na ng khi h tin v tnh
Kopmpong Thom trn quc l 6. Trong khi ch c tip t
nhin liu, vi chic b Khmer bn h khi bn ny rt lui.
Vic ch i nhin liu ko di c tun l trc khi on xe
tng ti c thnh ph Battambang.(49)
Mc d ti tun l th ba ca thng Ging, vic chim
ng ton b nhng khu chin lc ca Kampuchia -bao gm
nhng thnh ph ln v nhng con ng chin lc cng
cha xong, mi ti trc thng T/1979 cng vi chnh lc
lng tng phi, Vit Nam mi c th m ra cuc tn cng
chnh vo tuyn phng th Ta-Sanh do Khmer dng ln gn
bin gii Thi Lan khi h rt lui.
K t chuyn bay cui cng ct cnh phi trng
Pochentong hm 6 thng Ging v chuyn xe la cui cng,
trn c Ieng Sary ri Phnom Pnh vo sng ngy 7 thng

339

Ging, vi ngi Kampuchia, bin gii Thi Lan l con ng

c nht tip xc vi th gii bn ngoi. Cc nh ngoi giao
Trung Hoa, Nam T v cc nc khc na c tr s Phnom
Pnh cng nh hng my trm c vn v k thut vin Trung
Hoa lo lng v lch thch x qua bin gii tm ni an
ton trong lnh th Thi. Mt quan chc b ngoi giao Thi k
li: i vi Trung Hoa, l giy pht nhc nh. Trc kia
chng bao gi c s b ca Trung Hoa phi trn chy khi mt
nc ch hu mt cch nhc nh nh vy. D nhin Thi Lan
n tip h vi thi nh nhn nht. H kn o sp t
nhng chuyn bay Boeing 707 ca Trrung Hoa h cnh xung
Thi Lan, ng ma mai li l p xung chnh ngay cn c M
c Utapao n nhng ngi Trung Hoa di tn t
Kampuchia sang. Ch my nm trc thi, Trung Hoa ln li
tuyn b nhng cn c M Thi Lan l bn p cho cuc
xm lng ca quc M.
Ngy 11 thng Ging/1979, Ieng Sary chy ti bin gii
Thi Lan, va i va mt. Trong cuc tho chy hn lon ,
ng ta b mt dp. Cc nh ngoi giao Trung Hoa Bngkok
phi em qun o v giy mi ti cho ng. Mt chic my bay
trc thng ca qun i Thi b mt ch ng ta v cc cng s gm nhng ngi lm vic cho i pht thanh Phnom Pnh ti phi trng n-Mng ca Bangkok. y, h c a
ln mt chuyn bay quc t thng l ca hng hng khng
Thi i Trung Hoa qua ng Hngkng.

S mng b mt Utapao
Ti liu Vit Nam bt c Utapao, bao gm c
nhng bn phin dch cc cuc ni chuyn ca cc nh lnh
o Trung Hoa v Ieng Sary trong bn ln khc nhau. Trong
cuc hp ngy 13 thng Ging/1979, ng ry r Sary v
chin dch thanh trng do ng ch ch o l ht sc tha thi
v bao qut. i vi cuc thanh trng ca Khmer , ng
gin d ni vi Sary rng y to nhiu bt li cho Trung Hoa
v em li kt qu hon ton v ch. ng ta ch ra mt v d:
on kt vi k th t th ch hn, nh mt thi Cng sn
Trung Hoa lin minh vi Tng Gii Thch trong chin tranh
Hoa-Nht v ng ta thc y Sary phi li ko thi t Sihanouk

340

vo chung mt mt trn. ng ta ni Chng ta s mt mt nhiu

nu chng ta khng lin kt c vi thi t. nm ly c
may v trong tng lai gn, ti yu cu ng phi a thi t ln
ngi v nguyn th quc gia. ng ch Pol Pot s lm th tng
kim b trng quc phng v t lnh ti cao. Nu ng Cng
sn Kampuchia ng vi ngh th Trung Hoa s gip
mt tay. ng gay gt a ra mt ci gi. ng ta khuyn co
Sary phi thay i ging iu tuyn truyn. Lc ny khng
nn t vai tr ng ln hng u, nn nhn mnh ti ch ngha
yu nc, ch ngha quc gia v dn ch.
ng thng bo cho Sary bit Trung Hoa dnh mt s
tin 5 triu ng cho Kampuchia. Khi tin ny ht, s c b
sung thm. ng hi: Lm th no chuyn s tin ny i?
Qua ng Bangkok? Qua ng Kriengsak? Qua ngn hng Thi
lan? Y d dt ngh: Chng ti mun a vo trng mc
ca ta i s Trung Hoa Bangkok. (50)
Ngy 13 thng Ging, trong cuc hp my gi ng h
gia ng v Ieng Sary, hai nh chin lc hng u ca Trung
hoa - y vin b chnh tr Geng Biao v th trng ngoi giao
Hn Nim Long, vi vng ti phi trng Bc Kinh p my
bay Boeing 707 ca hng hng khng quc gia (CAAC) vi
mt s mng b mt. Chuyn bay c sp t vi vng ny
nhm a Geng v Hn cng vi thnh vin cao cp ca b
Tng tham mu qun i Nhn dn Trung Hoa i Utapao. Th
tng Thi lan Kriengsak ti phi trng ny n khch. Ngy
14 thng T c cuc hp lu di gia hai bn iu ha hp
tc Hoa-Thi v cuc chin Kampuchia. Bao nhiu nc trn
sng Mkng chy qua cu t khi ng a ra kin hp
tc ca Trung Hoa nng Khmer . Trong khi vn duy
tr th ng trung lp, Kriengsak by gi sn sng hp tc vi
Bc Kinh. V sau, theo mt vin chc cao cp ca Thi tit l,
trong cuc hp b mt gia Trung Hoa v cc nh lnh o
qun s Thi, nhng iu cn bn v hp tc Hoa-Thi c
sp t.(51) Sau mt ngy hp, quan chc Trung Hoa bay v li
Bc Kinh cng vi Sun Hao, i s Trung hoa ti Phnom Pnh
mi di tn ra khi Kampuchia v mt trong nhng tha c
quan trng nht c thng qua. Kriengsak ng cho x
dng lnh th Thi lan tip t cho Khmer , gip vn
chuyn v phng tin di chuyn cho ngi v hng tip liu
Khmer , gip cc lnh t Khmer dng ng Thi-Lan

341

 tip xc vi th gii bn ngoi. iu cho thy c bc

m u quan h chin lc ca Bc Kinh ng Nam thi
k hu-Vit Nam. Hai tu ch hng y v kh ti Kampuchia
khi Phnom Pnh tht th nay c lnh ti cng Thi Lan
gn Kampuchia. My bay Trung Hoa cng thc hin nhng
chuyn bay b mt ch tip liu khn cp ti cn c khng qun
c ca M Takhli. (Thi Lan)
Ngy 16 thng Ging, hai ngy sau khi c cuc hp
Thi-Hoa, i pht thanh Kamphuchia Dn ch ngng pht
thanh t ngy 7 thng Ging, by gi li ln ting cng vi
nhng ging ni c, i hi c v cuc u tranh khng khoan
nhng chng Vit Nam xm lc. Theo tnh bo Hoa K ghi
nhn, c iu khc l ln sng in i b m ny pht i qua
trm chuyn tip trong ni a Trung Hoa.
Trong khi nhng cng vic c bn c t Thi lan
h tr cho phong tro chin tranh du kch chng Vit Nam ng nh ng li ng vch ra trong chuyn i thm
Thi Lan ca ng hai thng trc -Trung Hoa bt u
chuyn i qun, thit gip v khng qun gn ti bin gii
Vit Nam hn. Trong chuyn i Thi Lan, c gng ca Geng
Biao thc ra l hoan nghnh Kriengsak trong vai tr mi, vai
tr lin kt vi Khmer trng pht Vit Nam trong tng
lai. ng ny ni vi nh lnh o Thi: Khng ch n gin l
e da m Trung Hoa gi qun ti Qung ng v Vn Nam,
chng ti d on mi phn ng. (53)

Brzexinski thng mt trn Hoa Thnh n

Cng b vic quan h bnh thng vi Hoa K v
kch quan h i Loan- Hoa Thnh n, gi y c th lm
cho Trung Hoa chuyn nhiu s on t cc tnh eo bin i
Loan ti bin gii Hoa-Vit hay Nga-Hoa. Cui thng Ging,
vi trong s 17 s on qun i thng trc, tc l vo
khong 225 ngn ngi c tp trung vng bin gii gn
Vit Nam. By trm my bay oanh kch v nm bom -n v
th nm ca khng qun Trung Hoa cng c chuyn xung
nhng phi trng gn Vit Nam. Ngy 19 thng Ging, tnh
bo M gi mt gic th khn cp cho cp lnh o ti cao
v cc hot ng qun s Trung Hoa. Mt vi vin chc, c

342

bit b Ngoi Giao, ht sc quan tm ti cc hot ng qun

s c tnh cch chun b ny thc hin mt cuc tn cng
ngay trc ngy ng Tiu Bnh sang thm Hoa K. Don
Oberdorfer, mt nh ngoi giao M c v giao ng v s kin
ny, ni vi phi vin c trch vn ngoi giao ca t
Washington Post: Ti khng r ng ta (ng) ang mun li
ko g y. ng ta mun t u vo cuc tn cng, t ra cng
mt cht hng thm ca cuc xung t.(54) Richard
Holbrooke, trc chuyn ving thm ca ng, trong vng mt
tun l, hai ln triu i s Trung Hoa, Chai Zemin, Hoa
Thnh n ti, lu ng ta rng vic tn cng Vit Nam trong
khi ng ang ving thm Hoa K s gy nhiu kh khn cho
chnh ph Hoa K. (55)
Trung Hoa bt buc, khng phi v h khng mun gy
phin phc cho Hoa Thnh n, nhng v h tnh ton thi
gian cho cuc tn cng Vit Nam vo lc nh sn ri. Hi
thng Ba/1979, mt vin chc Trung Hoa ni vi ti: Khi ph
Ch tch ng i Hoa thnh n, chng ti tnh ton thi
im cho cuc tn cng. Khng phi ph Ch tch i M M
ng , ch l mt s ng h v tinh thn thi. Cui cng,
Trung Hoa gt hi c nhiu hn th. Lch s c tnh cch
mai ma: Trung Hoa tn cng Vit Nam vi s ng h d dt
ca Hoa K. Nhiu ngi bn khon nh rng mt trong nhng
li bin minh vic Hoa K can thip vo Vit Nam l ngn
chn Trung Hoa bnh trng v ci biu hiu ca MACV
(U.S. Military Assistance Command in Vietnam) l thanh
gm M m thng Vn L Trng Thnh -biu tng ca
nc Tu.
ng trc tip a ra nhiu i hi trong chuyn i Hoa
K ca ng. ng ta mun uc ng h v thng cm v k
hoch tn cng Vit Nam CS, nh hng ti quyn li ca Mc
T Khoa v H Ni, v gy n tng cho nhng phn t cn
lng l trong ng Cng sn Trung Hoa. Ngy 28 thng
Ging, ngay m u tin khi ng ti Hoa Thnh n, ng ta
ni vi Brzezinski rng ng ta mun hp ring vi tng thng
Carter tho lun vn Vit Nam. Ngy hm sau, ti cuc
hi kin u tin ta Bch c, ng lu tng thng Carter
C hai nc Trung Hoa v Hoa K tip xc lu di v
khng a thch g Vit Nam CS. Bui ti, lc gn ti gi nhp
tic, ng ta li mun gp ring tng thng Carter tho lun

343

vn hai bn cng tin tng. Carter ri phng hp v tr v

phng Bu dc cng vi Mondale, Vance, Harold Brown v
Brzezinski nghe ng phc ha k hoch tn cng Vit
Nam. Ph ph iu thuc l hiu Panda, ng tuyn b rng
Trung Hoa phi ph v chin lc ca Lin X. Chng ta xem
vic y l cn thit ngn chn tham vng in cung ca h
i vi Vit Nam v cho h mt bi hc hn ch thch ng.
ng bo m rng cuc tn cng hn ch c v mt thi gian
v khng gian. iu ng ta yu cu l Hoa K ng h tinh
thn i vi quc t. (56)
Cng vi vic ng ngh mt tha hip chng
Moscow v tm c s h tr ca M i vi vic tn cng
Vit Nam ca ng, s u nhau gia Brzezinski v Vance
t ti mt nh cao mi. Ngay trc cuc ving thm ca
ng, Vance tuyn b chnh sch ca M i vi Mc t khoa
v Bc Kinh s c cn bng v khng thin lch bn no.
(57)
trnh ln ting cng vi Trung Hoa chng li chnh
sch bnh trng, b Ngoi giao c gng khng a ra mt
bn thng co chung no. Nhng Brzezinski li thng im
trc Vance thm mt ln na. Khng nhng Carter t khc
nhng c gng ny, m cn cn c trn li ngh ca
Brzezinski, bc b li pht biu chung v vic gi cn bng
gia hai nc v v hai bn cng b trc gia Trung Hoa v
Hoa K m mi quan h gia hai bn l khng lin h trc
tip g i vi nc khc Ngay trc cuc hp ca ng v
Carter, Brzezinski lm du s chng i ca Carter v nh
ca Trung Hoa trng pht Vit Nam. Sau ny ng ta vit: Ti
e ngi tng thng s b Vance thuyt phc nhm to p lc ti
a i vi Trung Hoa ng dng v lc, bi v vic ny khng
ch l mt s thuyt phc n gin v Hoa K c lc b
Trung Hoa cho l con cp giy. (58) Tuy nhin, iu cn thit
hn l phi chng t cho thy nc M l hng mnh (macho).
Trong chnh ngn ng ca Brzezinski, ng ta v vi ngi bn
ca ng, nhng ngi lin h mt cch kn o ti nhng cuc
tho lun din ra trc khi Trung Hoa c t c vic cho
Vit Nam mt bi hc... cm nhn c li ch na. (59)

344

S chi sng ca mt quyn lc cn non nt

i vi Carter v Brzezinski, c hai u b gy n tng
su sc do mt lnh t cng rn ca mt quc gia th ch c
ang kiu hnh v vic dy cho Vit Nam mt bi hc. (60)
i vi Brzezinski, li trnh by ca ng v k hach tn
cng Vit Nam chng t l iu xc ng nht v mt quyn
lc chnh tr cn non nt. m ng ta cha bao gi gp phi
trong bn nm lm vic ti ta Bch c. Sau ny ng ta vit:
Ti kn o mun vic ng thch th dng quyn lc s loi
tr c nhng quyt nh chnh ca nhng ngi hoch nh
chnh sch M. (61) C th ni r ra rng mt trong nhng
ngi hoch nh chnh sch, theo ng ta ngh l Vance. ng
ny khng chp nhn vic Trung Hoa cho Vit Nam mt bi
hc v ng l ngi ht sc quan tm n vic Hoa Thnh
n n tip ng s lm cho Mc T Khoa kt thc lin minh
Hoa-M. (62) Nhng Carter t chi nhng iu ng ta coi l s
tn dng ca Vance tin ti quan h vi Trung Hoa. (63)
iu ny c ngha l ng thu gt c ht iu ng ta
mun. ng cng khai t gic Lin x, cht vn v s hu ch
ca tha hip SALT II m Hoa K kin tr lu di t
c tha hip ny vi Lin X, v a ra nhng li e da
Vit Nam. Carter, l ngi ch, sung sng v lch s, chng
cn g lm ngc li hoc ngay c t ng ta t tm cch lnh xa
nhng li pht biu ca Trung Hoa. Trong bui hp hn ch
vi ng hm 29 thng Ging, Carter t ra khng nhit tnh
lm, lm cho nh lnh t Trung Hoa cm thy chn nn. Nhng
ng ta khng bao gi ni bng gi rng hnh ng tr liu ca
Trung Hoa s c nh hng n quan h Hoa-M. ng ta
chng hi ti phn kt thc m ch l hi ti phng cch m
thi. Carter cho rng Vit Nam cng ngy cng b c lp trn
trng quc t v xm lng Kampuchia v nu nh Trung Hoa
chng li Vit Nam th s c th gii ng h. Tuy nhin,
thy ng khng lay chuyn quyt nh trng pht Vit Nam,
Carter ngh hp thm mt ln na. Bui sng ngy 30 thng
Ging, h li hp vi nhau trong Phng Bu dc, ch c mt
thng dch vin c mt. Lc , Carter c mt hnh ng hi
l. ng ta c to ri trao cho ng mt bn vit tay mt l th
tm tt kin ca ng lm cho ng nht lng xm lng Vit
Nam. Mc ch tung nh l ni ht kin chng i ca ng

345

ta trong khi ng ta ngh rng ng chng ch tm g ti. Carter

vit: iu khch ng nht l quyt nh c ri. Vit Nam
s b trng pht. (64)
Ni dung ca bc th khng c tit l nhng v sau
Brzezinski c trnh by vic vit l th y l hnh ng ng
v, nh ng ta ni l ngay tht, chng ta khng th thng ng
mt cch chnh thc vi Trung Hoa bng cch h tr cho iu
m chng khc g l cng khai m ra mt cuc tn cng qun
s. ng thi, l th cng khng t Hoa K vo th kt v sau
khi c nhiu p lc ln n Trung Hoa ti din n Lin Hp
Quc.
D sao, s Trung Hoa s chp ly nhng phn khng
hnh thc ny mt cch nghim trng, trong cuc hp ring vi
ngoi trng Hong Hoa ca Trung Hoa cng ngy hm ,
Brzezinski ni ch c mt iu Hoa K lo u thc s l kh
nng phn ng ca Lin X i vi hnh ng qun s ca
Trung Hoa. ng ta c khuyn khch Trung Hoa tp trung vo
hnh ng qun s mau l v cng quyt v khng ko di. iu ny ng trnh by vi Carter. Trong hi k ca
Brzezinski, ng ta vit: Vi hnh ng thn hu c bit, ti
ti bi p trc thng gn i k nim Washington cho t
bit ring vi ng. Ti mun nhn mnh n s ng h ca
tng thng v ng t du hiu lm cho ti rt vui lng. Nu
Carter thc s mun lm nn lng Trung Hoa trong vic h
mun tn cng Vit Nam, th Brzezinski li khng lm theo
ch bng cch nhn mnh n tnh cch biu trng trong hnh
ng ca tng thng. Thc ra, phn vn gia xu hng ha
bnh ca ngi cng gio v s thi thc lm th no c
ting l mt tng thng c ch mnh m, Carter chn con
ng thot ra nh nhng -mt s chng i c tnh cch hnh
thc v mt ci nhy mt ra du. Trong khi nn nng ch i
cuc tn cng ca Trung Hoa xy ra 16 ngy sau ,
Washington hnh ng nh mt ci mc che Lin X tr th
bng cch thc p s tr hon ca Lin X, t quan h tt p
vi Lin X bng cch k tha hip SALT II. (65)
Nu Carter v Brzezinski b qua vi cm ngh chng
vic Trung Hoa xm lng Vit Nam th mt nh lnh t quc
hi li thng thn ng h ng. Trong bui hp in Capitol,
ch tch H vin Tip O'neil ni vi ng nu hnh ng phiu
lu ca Vit Nam khng b ngn chn th c th c th gii

346

chin tranh th ba. ng ta nhc li hi Nht tn cng Mn chu

nm 1931, c th gii chng lm g ht, ri c th gii thy
mnh ang gia cuc th gii chin tranh th hai. ng thc
hin mt bc li bng mt s cng thng tng t no
nhng ng ta ni vi Ch tch H vin tnh hnh Vit Nam hon
ton khng phi nh vy. Tuy nhin, cn thit phi dy cho
Vit Nam mt bi hc. (66)
Sau cc cuc hp vi cc lnh t hnh php v lp php,
ng hp bo Washington, tuyn b: Chng ti coi Vit
Nam nh mt Cu-ba phng ng. Nu qu v khng dy
cho chng mt bi hc cn thit th chng s gia tng khiu
khch... Nhng nu trng pht, chng ta cn phi ch xem. Ti
c th ni hai iu: mt l ngi Trung Hoa chng ti ni l
lm. Th hai, chng ti c hnh ng to bo.

Mt thng ip cho Mc t khoa

ng ht sc thnh tht, nn nng trong vic lp quan
h ngoi giao vi Hoa K, Nhng cuc hp ring v nhng li
pht biu cng khai c tnh ton tng bc ht sc cn
thn theo ng k hoch ca Trung Hoa tn cng Vit Nam.
Khng ging Vit Nam, -h tm cch che du yu t bt ng
bng cch chi rng h khng c nh tn cng Kampuchia-,
Trung Hoa th thuyt phc mt cch kho lo rng vic tn
cng ty thuc vo din tin tnh hnh. Bng nhng bc in c
tnh cch li ko s quan tm ca nhng nc khc, Trung Hoa
c to ra mt bu khng kh thng cm v ng lng, v mt
cuc chin tranh c tnh cch gio dc Vit Nam. Trn ng
t Hoa K v, ng ngng li ng Kinh. ng ta v ra
nhng nt khi qut cho cc nh lnh o Nht Bn v k
hoch tn cng Vit Nam cng nh s tnh ton ca Trung Hoa
v tnh cch gii hn kh nng phn ng ca Lin X. ng ta
cng ni cho h bit vic Trung Hoa thng bo cho tng thng
Jimmy Carter Trung Hoa c k hoch trng pht Vit Nam.
(68)
S tit l v thiu phn ng cng khai ca Hoa Thnh
n i vi nhng li e da ca Trung Hoa lm gia tng
ng vc ca ngi Nht v lin minh Hoa-M. Mc d trong t

347

tng, h chng i, nhng mt cch khc bit vi M, h ch

biu l s bt ng mt cch du dng m thi. (69)
Ngy 9 thng Hai, mt ngy sau khi ng t ng
Kinh v, y ban Trung ng ng Cng sn Trung Hoa hp ba
ngy, do ng ch ta, thc hin quyt nh cui cng.
ng ni vi y ban v thi thun li ca cc nc phng
Ty cng nh cc nc trong khi ASEAN. C iu cn xem
xt k lng l c th Lin X c phn ng.
Theo ng ta th c ba iu: Mc T Khoa s ln n bng
ming, hoc m ra cc cuc tn cng trng pht gii hn dc
theo bin gii Nga-Hoa, hoc m ra mt cuc tn cng ton b.
ng ta cho rng iu tin liu th ba ni trn kh c th xy ra
v c kh nng nht l iu tin liu th nht. ng ta ni Trung
Hoa chun b i u vi iu c th xy ra nh trong d on
s hai. (70)
Mai ma thay, iu ng tin Lin X khng c phn
ng l da trn vic Lin X b rng buc vo tha hip SALT
II -chnh ci tha hip m ng ta tng ln n. D on ca
ng (sau ny chng t l ng), l Lin X thy qu li ch
trong tha hip SALT II nn khng mun lin h vo cc vn
th ch khc. Hoa K cng hy vng gy p lc vi Mc T
Khoa khi gy ra nguy c v trang gii hn v tha hip
SALT bng cch thc hin mt hnh ng qun s chng li
Trung Hoa. ng ni vi c M ln Nht cuc xm lc c
gii hn v khng ko di qu 20 ngy, v c l ng ta hy vng
s c s trn an in Cm Linh. (71)
Tuy nhin, Bc Kinh khng ch da vo M v Nht.
Ngy 12 thng Hai, mt nh ngoi giao Php cn tr Manila
ngc nhin v c Xiao Fei gi ti. ng ny l mt ng s,
mi d mt tic ru vi ngi quen. ng ta vi tham d cuc
hp mt. Bui tic n gin chiu hm c t chc ngay
trong vn phng ta i s Php. Xiao hn hn tuyn b l do
cuc hop mt. ng ta nghim ngh ni rng Trung Hoa ti
cng k v s trng pht Vit Nam trong mt thi gian ngn ti
y. ng ta trn an: Ging nh cuc trng pht ca chng ti
vi n hi nm 1962, cuc tn cng cng gii hn trong c
hai mt khng gian v thi gian. Nh ngoi giao Php hi Lin
X c ng khng? Xiao tr li mt cch tin tng: H bo
m rng h s khng can thip. Nh ngoi giao Php ngc
nhin s tit l k d v cuc chin tranh sp xy ra v nh

348

in v cho Quai D'Osay. Do ln xn thng c trong cng

vic th li, bc in ngy 12 thng Hai ca nh ngoi giao tr
ngi Php thng bo v cuc xm lc ca Trung Hoa ch v
ti Paris sau khi cuc chin tranh xy ra c mt ngy.
(72)
Do , Paris khng c c hi thng bo cho H Ni
cng nh thm d phn ng ca Lin X i vi li tuyn b
ca Trung Hoa, nhng ngi ta thy an ton v bit c s hn
ch ca cuc chin ny v Lin x cng nm c iu
trc bui sng ngy 17 thng Hai, khi hng trm trng pho
bn nt vng bin gii Vit Nam.
Bui sng ngy 16 thng Hai, gi Hoa Thnh n,
ng 6 ting ng h trc khi trn chin n ra, i s Trung
Hoa ti Hoa K, Chai Zemin chuyn ti ta Bch c mt bc
in thng bo vic Trung Hoa bt u t bo v chng li
Vit Nam. Bc Kinh chn ng thi im. B trng ngoi
giao n Atal Behari Vajpayee ang ving thm Trung Hoa
sau mi nm quan h hai bn bng gi tip sau cuc chin
hi 1962. Mt t ngi, chc chn khng c Vit Nam trong
- ngh rng Trung Hoa lm hng quan h mi tr li ny
bng cch tn cng mt nc bn ca n trong khi
Vajpayee ang thm ving Trung Hoa. Thc ra, H Ni ht sc
tin tng, ngy 16 thng Hai, th tng Phm Vn ng c i
tng Vn Tin Dng, tham mu trng v cc nh lnh o
cao cp khc ri H Ni i Phnom Pnh trong cuc thm ving
bn ngy tht cht quan h vi mt quc gia mi thnh lp.
(73)

V kh mi, Chin tranh c

Trc bnh minh sng th by ngy 17 thng Hai, khi
mn sng dy cn bao ph nhng ngn i trn bin gii
Hoa-Vit, qun i Nhn dn Trung Hoa m u cn gin d
in cung. Mc tn cng lc by gi khc hn vi trn
nh nm 1788 trc kia, khi hong Mn Chu Ch' ien Lung
gi cc n v k v b binh vin chinh a mt ngi ng
ta chn ln lm vua H Ni. Hng trm i bc 130ly, i
bc tm xa 122ly, cc dn phng ha tin a nng la xung
bin gii Vit Nam vi mc mt giy mt qu. Sau ny, mt

349

nh bo M i thm vng bin gii thut li: Mc pho dy

c, ting n rn nh ting bom B-52. Ri ng ta ni thm: t
ra th cng nh ting p nc chy ko di trong 20 pht hn
l ch ko di mt pht hay t hn nh khi my bay M b
bom. (74)
Ri nh nc l trn qua p, 85 ngn binh lnh Trung
Hoa, c xe thit gip ym tr, trn qua Vit Nam ti 26 a
im dc theo bin gii. Trong khi sc tn cng chnh th thu
hp vo 5 ca i dn ti cc thnh ph ln, lc lng qun xm
lc m rng mng li tiu dit ht cc n bt Vit Nam.
Vi chin thut bin ngi qun Trung Hoa x dng trong
chin tranh Cao Ly, hng ngn binh s c gng nh bt qun
du kch v cnh bin trn nhng ngn i v vc su. Nh sau
ny Bc Kinh tha nhn, chin thut cho thy l mt tai ha.
Trung Hoa khng tin liu c ci by sp do Vit nam a ra
bng h thng hm h v cng s chng cht xy dng trn
vng bin gii. Ch trong vng ba ngy u, Trung Hoa chu
thit hi nng, s thng vong rt cao v h thng sng my
bn ra t cc cng s chin u v mn by.
Bc Kinh xc nhn s tht bi bng vic thay th tng
Xu Shiyou, ch huy cuc tn cng bng mt v tung tr hn,
Dng c Ch (Yang Dezhi), bit danh l tng lun lun
chin thng v nhng chin cng ca ng trong chin tranh
Cao Ly. ng ta b ngay chin thut bin ngi v ra lnh gia
tng cc cuc tn cng c pho binh v xe tng ym tr. Trong
mi ngy chin u, cc o qun c xe tng ym tr t t
tin su vo ni a khong 20 hay 30 dm, v sau nhiu trn
nh d di h chim c cc thnh ph ln nh Lai Chu,
Lao Cai, H Giang v Cao Bng. Vi chin thut tin pho, hu
xung (tn cng c xe tng ym tr), ngy 27 thng Hai, Trung
Hoa bt u tn cng Lng Sn -thnh ph ln c nht cn li
trn vng bin gii. y l trn nh gay go nht trong ton b
chin dch. Sau khi chim cc cao im chung quanh thnh ph
bun b do Php xy dng ny, qun Trung Hoa phi nh
chim tng cn nh mt, tng cng s mt nh bt qun
phng ng. Ti 2gi 40 chiu ngy 5 thng Ba, Trung Hoa
hon ton chim ng thnh ph Lng Sn v m ra con ng
tin xung ng bng sng Hng H. Thnh ph hon ton sp
, ri rc y xc ng ch m nay bin thnh k th. Trong
vng my ting ng h, Bc Kinh tuyn b qun tin o ca

350

h chim c cc mc tiu. Cng ngy hm , h bt u

rt qun khi vng h chim ng.
Cuc chin tranh gio ha ko di 16 ngy li mt
ng ct di bng s tn ph ca h dc theo bin gii HoaVit. Ma mai l vng ny, trc kia, trong chin tranh, cc
cuc nm bom ca Hoa K dnh ring, khng ng ti. V s
ng ti lnh th Trung Hoa m khng bo trc, Hoa K
khng oanh tc cc thnh ph bin gii, coi nh l vng ngoi
ca H Ni, ni c nhiu ta lu i bng gch c xy
dng. Ngy nay, trn ng tn cng ca Trung Hoa, mi th
thnh bnh a. Khng ging nh Lng Sn, ni b chin cuc
tn ph, cn cc thnh ph khc l nhng mc tiu b ph hy
mt cch c h thng. Vi thng sau chin cuc, trong mt
chuyn i Cao Bng, ti xc ng v cng binh Trung Hoa ph
sp tt c nhng g c th ng vng -t nhng to nh cng
cng cho n bu in, trng hc. Nhng ngn i thoai thoi
xanh ti, mt thi l ni H Ch Minh hp bn vi bn hu
Trung Hoa, ng lng cm trong cnh hoang tn. Mi b trc,
nhng thanh st a ln tri, ngi ch trung ng ng ch v
nh b xng di khung tri vng. Mt bn st cong queo,
cc ming bnh cxygen, v cc bnh ln nm hn n trn nn
ximng cho bit rng ni y trc kia l mt bnh vin. Cy
cu st ngoi thnh ph mt u da chnh vnh trn mng,
u kia sp xung nc. Chng c du hiu no c nh
nhau trong thnh ph. n tng xc minh thm li tuyn b
ca mt i t Vit Nam, cho bit vic ph hy xy ra hm 10
thng Ba -5 ngy sau khi Trung Hoa tuyn b rt qun. ng ta
ni Trung Hoa khng ph hy thnh ph vo lc u, sau khi
h chim thnh ph vi l do l Trung Hoa hy vng h s dng
vng t chim c mc c vi vic Vit Nam phi rt
qun khi Kampuchia.

Mt ci nhy mt ca Hoa Thnh n

Mc ch ca Trung Hoa l g? Mc ch ca Bc Kinh
tung nh c s thay i sau thng By/1978, khi ln u tin
B Chnh tr tr liu vic dy cho Vit Nam mt bi hc.
Trong khi nh trng pht Vit Nam v n v l mt anh
hc tr bt tr bng cch nh mnh vo Vit Nam v buc

351

h phi suy ngh li chnh sch ca h vn cn l mt mc tiu

chnh, tnh hnh th gii c lin h ti vn ny lm cho
Trung Hoa tng cng mc tiu. Vic Vit Nam lin minh vi
Lin X v xm lc Kampuchia loi tr cuc so gng vi mt
Trung Hoa vt tri trong khu vc chu . Mt mt v ch
Pol Pt sp , v b Mc T Khoa e da bao vy c th lm
suy yu quyn lc Trung Hoa. mt phn t triu ngi
chng Vit Nam, nh ci gi l huyn thoi Vit Nam l
mt nc v ch nh ng tng tuyn b, l nhm lm
m nht nim t ho v bo tn ting tm tin cy ni Trung
Hoa v cng l buc Vit Nam phi rt vi n v ra khi
Kampuchia. cng l mt bi hc cho ton th th gii Ty
phng m h tng coi Trung Hoa nh mt con bnh t lit khi
phi i u vi Lin X ang theo ui ch ngha phiu lu.
ng tuyn b vi mt nh bo trong khi cuc xm lng ca
Trung Hoa ang din ra: Chng ti khng tha th cho mt CuBa phch li mt cch hoang tng Phi chu, Trung ng
hay cc khu vc khc, chng ti cng khng th no tha th
cho mt Cu-Ba phng ng (tc Vit Nam) phch li
Lo, Kampuchia hay trn vng bin gii (Hoa-Vit). Hin
gi, mt vi ni trn th gii s khng dm ng n chng,
ngay c khi chng lm iu g kinh khng. Nhng nc ny
khng dm c hnh ng no chng li chng. (75)
Gii phng qun Nht bo ca Trung Hoa cn ni
mt cch gay gt hn: Cuc tn cng phng v ca chng ti
l mt phng thuc ngn nga cho nhng ai mc chng s hi
Lin X. Chin thng ca chng ti l mt khch l ln cho cc
nc ng Nam v cho c th gii i vi cuc u tranh
ton b chng li ch ngha b quyn. (76)
Tuy nhin, li bt pht ca ng chng li chnh sch
ha hon ca phng Ty li chnh l tha nhn gin tip v
tht bi ca Trung Hoa khi h mun ku gi ng h cho hnh
ng th bo ca h. Nh c s h tr ca Brzezinski i vi
hnh ng ny, Hoa K ch l mt quc gia n c Ty
phng chp thun cuc chin do Trung Hoa gy ra. Tri
ngc vi vic ln n trc y khi Vit Nam xm lng
Kampuchia l Mt s e da cho nn ha bnh v n nh
trong khu vc, c th to ra nhiu xung dt nguy him v rng
ln hn. Hoa K m thm ng vi vic Trung Hoa ln n
Vit Nam xm lc Kampuchia. Tng thng Carter tuyn b:

352

Trong vi tun qua, chng ta thy Vit Nam xm lc

Kampuchia v nh kt qu cho thy, qun Trung Hoa xm
nhp bin gii Vit Nam. Pht ngn nhn Hoa K ku gi
Vit Nam tc khc rt qun khi Kampuchia v Trung Hoa rt
qun khi Vit Nam, mt hnh thc can thip ng lc, m ch
Hoa K khng phi l mc tiu ca qun i Trung Hoa li
Vit Nam bao lu qun Vit Nam cn tr li Kampuchia. (77)
Brzezinski thnh cng khi chng li yu cu ca Vance
i tr hon chuyn i Trung Hoa ca b trng ngn kh
Michael Blumenthal by t s bt bnh ca Hoa K i vi
vic Trung Hoa tn cng Vit Nam. Brzezinski vit trong hi
k mt cch kn o: Nh s h tr ca Carter, mi quan h
mi Hoa-M t c thnh cng trong ln u ra trn. (78)
Chin tranh Hoa-Vit tung nh nh du mt bc
mi trong vic hp tc an ninh Hoa-M sau chuyn thm ca
Brzezinski hi thng Nm/1978. Nhng nm sau, vi vin chc
M i thm Trung Quc vi tnh cch ring, c ni vi ti
trong khi m my en bao trm bin gii Hoa-Vit trong tun
l u tin ca cuc chin, ngn v tinh gin ip M khng
khm ph ra c cc cuc trin khai nh ca qun i Vit
Nam. Hoa Thnh n kn o gip Trung Hoa bng cch dng
v tinh thm st vic trin khai qun i Lin X dc bin gii
Nga-Hoa v bo cho Trung Hoa bit qun i Lin X Ty
B Li c t trong tnh trng bo ng sau khi Trung
Hoa m u cuc chin Vit Nam. (79)

Mt bi hc cho tt c
Cuc tn cng t ca Trung Hoa, cht chc v tn ph
xy ra Vit Nam v s bt ng ca Lin x chc chn to
thm lng tin ca Trung Hoa. Tht ra, Lin X ch chuyn qun
dc bin gii Nga-Hoa e da v tng cng vin tr cho
Vit Nam, c Trung Hoa dng nh mt bng c tuyn
truyn Lin X ch l con gu Bc cc lm bng giy. Tuy
nhin, khi Trung Hoa tuyn b thng trn v rt qun th c bo
co khng my thun li rng c ba s on qun i thng
trc Vit Nam ang tin ti Lng Sn. S thc, Lin X
nghim khc yu cu Trung Hoa chm dt cuc xm lng
trc lc tnh hnh tr nn qu tr. Trc s vic Trung Hoa

353

rt qun, theo mt nh phn tch thn Trung Hoa th s thnh

cng chnh ca Trung Hoa l ch ph hoi ht h tng c s
qun s ca Vit Nam, cc ng giy lin lc v cc tin nghi
x hi cn bn pha Bc Vit Nam. (80)
Kinh t Vit Nam qu qut v yu km, hn th na, nay
phi gnh vc trch nhim bo v bin gii pha Bc chng
li nhng cuc xm lc sau ny ca Trung Hoa. Bc Kinh cn
cho rng l iu H Ni phi tr v mun chng li Trung
Hoa. Tuy nhin, i vi s hy sinh ca binh lnh v dn thng
-Trung Hoa tnh vo khong 2 chc ngn thng vong, (81) v
s lng ph ti nguyn, cuc xm lng ca Trung Hoa t t
thng li.
Nu Bc Kinh cho rng cht chc v tn ph l s trng
pht Vit Nam th n cng l iu ng ngc nhin v ngay
trc lc qun Trung Hoa rt lui, Vit Nam thng qua o lut
tng ng vin, ra lnh cho ton quc phi tr thnh nhng n
v chin u. H Ni thch thc tuyn b: Cng cuc khng
chin chng li s xm lc ca bn phn ng Trung Hoa bt
u.
R rng Vit Nam chng hc bi hc no v cng chng
nh hng g n cuc xm lc Kampuchia ca h. Phm vn
ng ving thm Kampuchia nh khng c g xy ra. ng ta
k mt tha hip thn hu v hp tc ko di 25 nm vi Heng
Samring, tha c ny c tnh cch hi t, xc nh li vic
hin din ca my s on qun Vit Nam Kampuchia.
Khng thm rt qun khi Kampuchia, cc nh lnh o Vit
Nam kiu cng, chng cn gi qun i chnh qui ti bin gii
m giao nhim v canh phng cho qun a phng v dn
qun. Vit Nam mt mt s ln binh lnh, c l khong mi
ngn c binh lnh v dn s. (82) Tuy nhin, bng cch khng
a qun chnh qui ra trn, chia thnh trng trn nh nh
nh nhau vi qun Trung hoa, H Ni ginh khi tay Bc
Kinh c hi t c chin thng quyt nh.
Bi hc quan trng nht cho cuc chin tranh ny c l
l dnh cho ngay chnh Trung Hoa. Mt bn tng trnh ng
tin kt lun rng Trung Hoa v Vit Nam tn tht tng
ng nhau, v qun Gii phng Nhn dn Trung Hoa khng
th m ng mt cuc chin tranh hin i. Nhng tn tht
nng n ca h trong cuc chin cng nh s tht bi v v kh

354

v chin thut lm cho Trung Hoa thy rng h phi tin hnh
gp vic hin i ha qun i. (83)
D Trung Hoa dy cho Vit Nam mt bi hc v Vit
Nam c hc bi hc hay khng th y cng mt mt cuc
chin tranh bt phn thng bi. i thm Cao Bng hi thng
By/1979, ti thy mt m dn thng ngho kh ang vt v
ti to cuc sng ca h gia cnh hoang tn bng nhng vin
gch lt ng cha b hng. Nhng ngi ch mt thi ng
c v hng ha Trung Hoa chuyn qua bin gii th by gi
hng h t i, lo to my ngi dn bn nhng mn hng ti
sinh l t. i xuyn qua tnh Qung Ty v Vn Nam vo
nhng thng sau chin tranh, ti ngc nhin thy rt ng binh
lnh qun i Nhn dn Trung Hoa tt nguyn, mc qun phc
mu xanh l cy, chng gy khp khing v s ng dn chng
u oi i xem trin lm v chin u t v thng li Cn
Minh. iu ng ni nht l cuc chin tranh gio ha ca
ngi Trung Hoa li xy ra vo lc c trnh din vn ha ti
Nam Ninh. C mt vin chc Trung Hoa i km, ti i nghe
ht v xem nhy ma ca cc b tc t ngi ti tnh Qung
Ty. Mi mt iu ma, mt bi ca u c khn gi ng
c trong hi trng c treo n v kt giy ng sc hoan h
nng lit. H biu din tung Qun i Nhn dn Trung Hoa
anh hng trng pht Vit Nam cn . Hai ngi gi lm lnh
Vit Nam mc b xanh rch ri, i ci nn st ngi ta
b i, ang ng trn sn khu chm n ri h nh nhau
v ginh mt ming n tm thy trn ng i. H thoi vo mi
nhau, chi tay vo qun -rt ging vi cch thc ca nhng v
kch cch mng trong nhng ngy Cch mng Vn ho m t
nhng anh lnh GI quc M. Bt thn, t trong sn khu,
nhy ra mt ngi lnh anh hng ca qun i Nhn dn Trung
Hoa n mc qun o trng p . Trong mt iu b pha trn
gia leo giy, v ba-l v nhu o, anh ta l lng nh gc hai
tn Vit Nam cn . Va khi mn ko xung, c mt s im
lng kh chu trong hi trng. Ngi Tu dn ti i nhn ln
trn nh. Ngi dn Nam Ninh bit r hn ai ht v h thy
hng ngn quan ti t Vit Nam ch v Trung Hoa.

355

ng dng:
chin tranh bao gi chm
dt?

Tt c bt u bng mt ci ngot tay b mt vi mt

nhn vin ca c quan Mt V Hoa K vo bui ti ngy th
By, 13 thng Ging nm 1979. Ti cui bui hp cht ca Hi
ng Bo an Lin Hp Quc, thi t Sihanouk c cc ng
s Khmer mc en i km v cc nhn vin mt v,
trn ng tr v ni c ng ca ng ta ti khch sn Waldorf-

356

Astoria Nu c. Vi ngi thy ng sau nhng n ci,

nhng ci ci u cho l php v sn n Sihanouk l mt s
cng thng. Trong cu thang my ng c khch sn,
Sihanouk lng l nm ly bn tay ca mt nhn vin mt v
ng bn cnh ng ta. Ngi ny hong hn, ngh rng ng
hong mun trao cho ng ta ci g , ging nh tin, vo lng
bn tay. Nhn vin ny tnh ln ting phn i, nhng khi nhn
vo i mt khn cu ca Sihanouk v ci lc u b mt, nhn
vin y b s tin vo ti. Nhng ngi Khmer i km
Sihanouk tng rng ng ta cho h tin thng. Sau ny h
khm ph ra vic khng phi nh h ngh.
K t khi Sihanouk n Nu c hm 9 thng Ging
n hm l bn ngy, ng ta bn bu v hp hnh, hp bo,
phng vn, v din vn nhng ng th rt t. Gii truyn thng,
vi rt t tin tc t trong Kampuchia chuyn ra, mun bit thm
chi tit v nhng l st sinh, cht vn Sihanouk l ngi
i din cho ch git ngi. Mt mi, xc ng gn nh
mun khng, Sihanouk bc bi v Vit Nam xm lc t nc
ng ta. Tuy nhin, Sihanouk phi bo v trc nhng li ln n
gay gt ch . ng ta ni vi bo ch: Pol Pot c th l ngi
yu nc. Tuy nhin, ng ta l anh hng tht. ng ta i x vi
nhn dn trong nc nh hng lao ng ging tru b v heo
trong l st sinh. (1)
Pht biu trong mt bui hp c bit ca Hi ng
Bo An Lin Hp Quc, Sihanouk a ra li ku gi gy xc
ng cho c quan quc t ny, i trc xut qun i Vit Nam
ra khi Kampuchia. Nhng li pht biu nn nng v c nhn
ni bt ca Sihanouk trong Th gii Th Ba li ko c s
ng lng v ng h, nhng khng th trnh b Lin X ph
quyt v bnh vc Vit Nam. Vn ng ta lm i din cho
ch Pol Pot l ci bng en bao trm ln lng yu nc, s
chn tht v can m ca ng. Ti Lin Hp Quc, Sihanouk
gp nhiu bn c v nhiu bn mi. ng ta tip i s M ti
Lin Hp Andrew Young l ngi c nhiu ngi yu mn,
mt ngi u tranh mnh m cho nhn quyn trn khp th
gii. S i x gia h vi nhau l h tng. Young ngh rng
Sihanouk l con ngi k l. ng ta ni: Mt ngi duy tr
c tnh ng nht v can m trc nhng kh khn tht s.
D sao, ng ta sng cn m tung nh t mnh ha gii cho
mnh.

357

C l Young khng nhn ra chng bao lu s ngng

m ng hong b th nghim. Hm Hi ng Bo An Lin
Hp Quc chm dt bui hp bng phiu ph quyt ca Lin
X, Sihanouk, du khng cho ai bit ngoi v ng, Monique,
a ra mt quyt nh nghim trng v vic lm a din
cao cp cho nc Kampuchia Dn Ch. R rng ng mt
con, mt b ch du v chng b khi Khmer ui dn ra
khi thnh ph. Ni chuyn vi cc nh ngoi giao, phng vin
bo ch, cc ngi Khmer yu nc, ng ta khng ngn ngi
ni ti nhng iu to ln xy ra Kampuchia. Vi ni phin
mun ring v vic ln n ch Khmer , m ng l i
din cho Pol Pot, lm gia tng thm s mt mt c nhn trm
trng ca ng trong bn tay st mu Khmer . Mc d i
din ca Trung Hoa Lin Hp Quc tng bc v ch n
ng ta -Xin vui lng ng ngh g v s tiu pha, ng i s
Trung Hoa ni vi ng sau khi trao cho ng mt phng sang
trng - Mc d ng ta c tip xc vi bo ch, Sihanouk vn l
mt ngi t. Ba cn b Khmer theo ng t Phnom Pnh,
khng nhng nh hnh vi bng trong nhng lc phi xut hin
gia m ng m cn chia x m ty tng cng i vi
Sihanouk v v ng ta. Nu iu h nhc mt bc
thin t v v cu nguyn th quc gia th ng ta cng bit
c vi tun na, khi Ieng Sary ti Nu c, Sihanuok s b
ging chc xung lm ph cho ngi i din nc Kampuchia
Dn ch Lin Hp Quc. Nh sau ny Sihanouk thut li,
l cng rm cui cng. ng ta quyt nh l c hi ng
nht ng trn tm t do.
Bui ti th by hm , Andrew Young chong vng
trc nhng li Sihanouk vit v trao ln cho nhn vin mt v.
Trong mnh giy nh ng hong nghch ngoc my ch:
ng thanh tra mn, ti yu cu nhm ng gip ti trn
khi s kim sot ca Khmer , h ang vi ti ti khch
sn Waldorft-Astoria. Ti nay, ng hai gi sng, ti s ln ri
khi phng ti, ch vi ci cp m thi. Xin vui lng em xe
n ti ti vn phng ng Andrew Young, i s thng trc
ca Hoa K ti Lin Hp Quc. Cm n nhiu. T giy c
mang ch k ca Sihanouk.
Young vi vng bo cho ngoi trng Vance v
Richard Holbrooke. ng ny triu tp mt bui hp khn cp
vi cc nhn vin tnh bo v an ninh. Theo Holbrooke k li:

358

Chng ti t chc ngay mt cuc hnh qun nh trong phim

cin vo lc na m. Nhn vin mt v ch pha ngoi phng
ca ng ta vo gi thi t chn. Holbrooke ln phng ch
huy tng lu th by ca b Ngoi giao iu hnh k
hoch, trong khi th Vance nh ch in thoi. Sau ny,
Holbrooke gii thch: Mi ngi ht sc quan tm v vic ny
ht sc nguy him. Chng ti s ng hong b git hoc sau
Khmer hon ton b t ng ta.
Trong phng , Sihanouk nn nng ch gi nh. Thng
thng bn Khmer i theo ng i ng vo lc na m,
nhng ti hm hnh nh bn chng khng bun ng. 12 gi
ri khuya ng ta cn nghe ting my ch ku lch cch trong
cn phng st bn. Ti hai gi sng th mi s u lng im.
ng ta cho t bit Monique ang mt my xanh mt ri lng
l ln ra khi phng, gp bn nhn vin an ninh M vm v
trng c v d dn. Trc khi ra i, ng ta ni vi Monique
bo cho Khmer v ngi Trung Hoa quyt nh ca ng ri
khi on v tr li cho Khmer hai chc ngn la tin mt
m h trao cho ng trc ngy ri Phnom Pnh. Cc nhn
vin an ninh ng bao quanh ng nh ci thp che. ng ta
bc l ti cu thang my v i qua nhng hnh lang ngon
ngoo ra ti ng, c sn xe a ng ta ti vn phng
ca Young. Ton b s vic, theo Sihanouk k li, ging nh
trong phim gin ip.
S vic bt ng ny lm o ln chng trnh ca
Young phi c mt ti Atlanta ngy 14 thng Ging, trong bui
l k nim sinh nht 50 ca Martin Luther King. Tng thng
Carter gii thch vi bo ch s vng mt ca Young l v b
Ngoi giao gi ng ta lc 2gi ri sng vi mt nhim v
c bit. Cui cng, bui chiu ngy hm , khi ti Atlanta,
ng ta gii thch vi bo ch ng ta phi ni chuyn vi cc i
biu Trung Hoa gii quyt vi kh khn ca ngi
Kampuchia. (3)
iu ng ta khng ni vi bo ch l ng d dng th
gi sng sm hm lo vic o thot ca Sihanouk ri sau
tho lun vic ny vi Trung Hoa. i s Trung Hoa ti
Lin Hp Quc c triu ti vn phng ca Young trc
tip nghe Sihanouk by t mun tm ni tm tr chnh tr ti
M. Thi t ni vi i din Trung hoa: Mt ngy kia ti s
tr li Trung Hoa v sng , nhng by gi th ti cm thy

359

kit sc v b thng tn. Ti mun ti ngay mt bnh vin

Nu c iu tr.
Sihanouk nh c khoai nng trong tay b ngoi giao
Hoa K. Trong khi c rt nhiu ngi mn chung ng hong
v nhng ni gian trun m ng gnh chu Kampuchia,
Vance v Holbrooke lo rng vic o thot ca ng ta s lm
cho khng kh chnh tr Kampuchia mt i thn tng lnh o
v on kt. Mt iu pha M quan tm l hu qu bng gi
khi thun cho Sihanouk t nn chnh tr ti M, c nh hng
ti quan h Hoa-M va mi gy dng xong. Chnh do ngh
ca ngi Tu v h gnh chu mi i th li ng hong ra
khi Phnom Pnh trc khi qun Vit Nam vo thnh ph ny
v a ng ta ti Nu c lm i din cho ch Pol Pot
khng c my ai tin tng. R rng Bc Kinh mun dng ci
dng vc quc t ca ng hong ku gi quc t chng Vit
Nam. Ph th tng ng Tiu Bnh i thm Hoa K hai tun
l v vic Hoa K cho Sihanouk quyn t nn chnh tr ngay
trc lc cuc ving thm ca ng bt u th iu c
coi nh l lng nhc Trung Hoa. Roger Sullivan, Holbrooke,
ph t ngoi trng v vn Trung Hoa c nh thc vo
lc na m ti b Ngoa giao theo di cng vic trong
Phng iu hnh. Cng vic ca h l bo cho pha Trung Hoa
bit. Vo 4 gi sng, Holbrooke gi Han Xu, trng vn phng
lin lc ca Trung Hoa Hoa Thnh n, bo cho ng ny bit
Sihanouk b kit sc v c a vo bnh vin. Sullivan
thut li: Hn Xu kinh ngc, nhng ng ta ly li bnh tnh, v
tr li mt cch hnh tin: c ri, nu ng ta mun th th
chng ti ng vy.
Khi pha chn tri sng ng (East river) hng sng,
ng hong c a vo bnh vin Lenox Hill trn a l Park.
Sng hm sau, v ng ta, b hong Monique cng c a
vo phng tng s 9 cng vi ng hong. y l hnh ng
tr hon ca b ngoi giao M. H kt lun nn ng hong
sng trong mt khung cnh cch bit ng c th gi suy ngh
li yu cu ca ng hn l vi vng chp thun cho ng t nn
chnh tr. Mt bn thng bo pht hnh ni rng v b chn
ng v kit sc thi t Sihanouk c a vo bnh vin.
Pht ngn nhn b ngoi giao ca Php, Frank Tatu, ngi ny
sng nhiu nm Kampuchia, c phi i thm ng
hong. Tatu trn an ng hong rng khng phi ng ta b giam.

360

Ngi ta bo v an ninh cho ng v dnh cho ng th gi

ng suy ngh. Sau , Young n thm ng hong. Ci chnh
ca pha M l: Nu ng mun i thot th ng c lm, nhng
ti sao ng khng dnh cht th gi suy ngh li? Mt khi
ngi ta o thot th ngi ta mt i chnh con ngi mnh,
mt i s hu dng ca mt nh lnh o chnh tr. Holbrooke
thut li: Chng ti cng hi ng ta: Ai s h tr ng? ng
o thot ra khi ci g? ng o thot ra khi Khmer phi
khng? Ai cng bit rng h loa tr ng. ng o thot ra
khi t nc ng m ng khng c cch tr li by gi c
phi khng? Ngy 18 thng Ging, Vance ch thn ti thm
ng ta ti bnh vin v ni vi ng hong rng ng l mt v
khch ca chnh ph Hoa K v ng ta c th li y bao lu
cng c, nhng ng ta phi trnh ni ti vic t nn chnh
tr. (5)
ng hong cm thy phn chn khi ng thot ra khi s
km ta ca Khmer v li tr thnh mt ngi t do, nhng
nhng kh khn ca ng khng ging nh nhng nh lnh o
trong Th gii th Ba v v cu vng ny chng c tin bc g
gi cc ngn hng ngoi quc. Bnh vin Lenox Hill thy e
ngi khi c Tatu bo cho bit bnh nhn ca h chng c bo
him sc kha no ht, c bn pha Khmer cng nh Trung
Hoa -c th yu cu chnh ph Hoa K tr bnh ph 15 ngn
la cho ng hong. Nhng sau chuyn thm Sihanouk ca
Vance, kt lun l Hoa K khng thun cho ng ta t nn chnh
tr. Sihanouk chn nn vi vng yu cu i s Php Lin
Hp Quc thun cho ng ta v v chiu khn qua Php sng
trong mt bit th nh Mougins do m ng ta lm s hu
ch. Do , Sihanouk vit mt bc th cho b Ngoa giao Hoa
K trn an h rng ng ta s qua sng Php. Tuy nhin, v
pha Php, thun cho ng t nn chnh tr vi iu kin
Sihanouk khng c hot ng chnh tr, ngay c nhng cuc
phng vn. Monique, cha l ngi Php, c th c chiu khn
nhng ng hong th khng. Tnh trng ng hong by gi rt
nan gii: khng c mt ng xu dnh ti, mt ngi b lu y
ra khi t nc hay sung sng lm i din cho mt ch
git ngi. Chng bao lu, thm mt iu chn la n vi ng
hong, nhng iu ny km hp dn: Qua mt i s, H Ni
gi cho ng hong bc th mi ng v li Phnom Pnh ng
u ch do h dng nn.

361

Cui cng, ng Tiu Bnh thc hin iu chn la cho

ng ta. ng ht sc quan ngi v nhng li Sihanouk pht
biu chng li Khmer v d tnh ca ng ta qua sng
phng Ty. Vi s hp tc ca ngi M, ng thc hin mt
cuc hp vi Sihanouk hm 31 thng Ging. C bn nhn vin
an ninh b ngoi giao i km, Sihanouk v v c a t Nu
c xung Blair House, mt nh khch ca M, ni ng
ang c tr - tham d mt ba n ti khng c cng b.
Trong ba n sang trng nu theo kiu Tu, ng
khuyn khch ng hong: Samdech Sihanouk, ng l nh yu
nc v i. ng khng th b qu cha t t, ng khng th b
nc Kampuchia Dn ch. Sihanouk p li ngay: Ch l
Cambodia, khng phi l Kampuchia Dn ch. Ti khng phi
chnh l ngi dn ch, ti l mt ng hong phong kin.
ng phn ng quyt lit, ni rng qu tht khng phi l mt
ng hong dn ch, v ni thm: Ngi Trung Hoa chng ti
th tht chng ti khng ng v mt vi vn trong chnh
sch ca Pol Pot. Anh ta l ngi ht sc bng bnh. ng ta
ni Trung Hoa c lm cho Pol Pot mm mng hn. ng
hong ng vc hi li vi ging ci nn nng: Tht khng?
ng ngh rng c th bin con cp thnh con mo con? ng
xc nhn rng Trung Hoa chng th lm c iu nhng c
y Pol Pot ra khi Khmer . Dng lng bit n ca ng
hong vi Trung Hoa, ng ni rng Trung Hoa l ngi bn
c v l qu hong th hai ca ng hong k t khi ng b lt
hi nm 1970. Nu ng hong khng tr v sinh sng Bc
Kinh, iu lm cho Bc Kinh mt mt. ng ta bo m
Trung Hoa khng buc ng hong cng tc vi Kmer v
khng gy p lc buc ng hong lin minh vi Khmer .
Trung Hoa cng khng buc ng ta phi i ti ni no tri
ng. ng cng biu vn phng ca ng thc y Khmer
tm kim cc con ci, chu cht v thn nhn ca ng hong b
mt tch. ng nng nhit mi ng hong v ha ng ta
hon ton t do. Hai tun l tn thi lng nan ca ng hong
coi nh c gii quyt. Bc Kinh li tr thnh ni ng c ng
cho n lc c nhng c hi chnh tr ch du cho ng ta hot
ng cho nn c lp ca Kampuchia.(6)
S lc quan ca Sihanouk i vi vic c tr Trung
Hoa d nhin l iu lm ln. ng ta ht sc mau l tr thnh
mt i tng chu sc p, d d v ve vn ca nhiu ng phi

362

lin kt vi nhau trong mt cuc u tranh mi cho nc

Kampuchia li bt u ng ln sau khi Vit Nam chim ng
nc ny. Khun mt quc t v uy tn v cng to ln ca ng
trong dn chng Kampuchia, mt ln na lm cho ng lin ly
ti vai tr chnh yu trong tn thm kch Kampuchia. So vi
nm 1970, khi ng b trut khi ngi v quc trng, y ng ta
i vi Khmer v nhng ngi trong bn h c Vit Nam
v Trung Hoa ng h, ngoi din cn cao hn nhiu. Vic Vit
Nam chim ng Kampuchia khng phi l mt thch thc i
vi Trung Hoa. N chnh l s phin ly ang pht trin i vi
cc nc ng Nam . Quan trng hn, n dp b mt tm
m c t lu nm gia hai nc Thi Lan v k cu th ca
Thi Lan l Vit Nam. S xung t ny sinh gia Vit Nam v
Trung hoa, v Kampuchia do Trung Hoa bo h, gi y mt
cuc xung t c tnh cch lch s li ni ln -Thi Lan v Vit
Nam v vic kim sot cc vng ng bng sng Cu Long.
Trong khi cuc chin tranh mi to ra nhiu c hi tt lnh
nhng khng d liu truc cho i qun tin phong Lin X
Thi Bnh Dng, cc nc lin minh vi Thi Lan trong khu
vc v cc nc bn hu Ty phng ca h cng b li ko
vo cuc xung t, lm cho Kampuchia tr thnh mt im
nng khc cho cuc i u Vin ng. Chnh v cuc xung
t lch s ny ang m chy m cc bn hu v ng minh
m k ch mu gt hi c li ch c tnh cch chin lc, s
phn ca nc Kampuchia trong v th cn bng.

Ba quc gia, mt dng tri

Khi qun i Vit Nam trn vo Phnom Pnh ri tin
ti bin gii Thi Lan truy kch Khmer th Bangkok kinh
hong ln. Qun Vit Nam s ngng li u? Liu nc Nga
chu ny truy kch tn qun Pol Pot vo trong lnh th
Thi Lan? Liu h c cho xe tng ln xch vo th Thi
Lan?
Trong hng trm lng Kampuchia, qun Vit Nam c
hoan h vui mng nhng thiu tin tng. Cn b v dn qun
Khmer b chy ri. Dn chng by gi c t do sng
theo tng gia nh, yn tm i ng m khng s ngy hm sau.
Ba trm ngn ngi cc tnh pha Ty v th Phnom Pnh

363

buc phi theo chn Khmer rt vo rng. S cn li coi nh

thot nn. Dn chng ly ht thc trong va v git heo g
lo cho ba n ngon lnh u tin sau nhiu nm i kht. Hng
trm ngn ngi ln ng tr v qu. n ng, n b n mc
rch ri mang theo t dng y trn xe ci tin, k i qua,
ngi i li ging nh n kin vy. Sau cuc xm lng ca
Vit Nam su thng, khi ti ti thm li Kampuchia, ngi dn
tm ng tr v vn cn lang thang trn ng. Mt nhoi v
i kh sau khi i b hng trm dm, h tm v ni chn cui
cng. Mt ip khc ti thng nghe ni ca ming nhng
ngi sng st l Nu qun Vit Nam khng ti th chng ti
cht ht. Tuy nhin, iu by t bit n y li km thm mt
ni lo lng khc v Vit Nam l k th truyn thng. - C th
Vit Nam st nhp Kampuchia vo nc h. Mt ngi nguyn
l thy gio ni nh vo tai ti khi ng ta ang trn con ng
di tr v lng c: Ti s h (Vit Nam) li y n ht la
go chng ti.
Chc chn Vit Nam chng cn nui dng nim tin.
Ba thng sau khi chim Phnom Pnh, h cp ph thnh ph
ny mt cch c h thng. Tng on xe ti ch t lnh, my
iu ha khng kh, dng c in, t bn, my mc v cc
tng iu khc qu gi hng v thnh ph H ch Minh.
Nhng loi hng ny dn chng phi b li sau cuc xua ui
tn bo dn chng ra khi thnh ph nm 1975 v bn Khmer
cng khng ng ti. H ght nhng th hng ca bn tiu
t sn i bi. Nhng chin li phm t Phnom Pnh c th
em li cho H Ni t tin nhng li mt vt hn su trong
tm khm ngi Khmer, n lm gia tng s thng tn v ting
Youn m ngi ta khng a. N cng li mt vt d ln cho
vai tr ngi cu mng ca nhn dn Kampuchia.
Thng By/ 1979, khi ti ti Phnom Pnh th l
thnh ph ma, hon ton tr tri, cng vic liu lnh nht ca
nhng ngi tr v l dng nhng cn chi s si ch bn
ngoi thnh ph. Nhng ngi ny h tm cch ln vo thnh
ph sn tm nhng g c th mang i c. i dc theo i l
Monivong, ti c th nghe ting di d thng bc chn ti i.
Khu dch v Trung Hoa mt thi nhn nhp Phnom Pnh
trng ging nh cnh trng sau cn bo ln. Nh ca, qun
tim u b lc sot, ch cn li t bn gy gng v dng c gia
nh mp mo qung ly lt trn ng. Nm b ct x v bao

364

gi nm gia t. R rng bn cp bc vo nh lc li tm
vng hay n trang ngi ta du li.
Nu Vit Nam khng ngh ti sc khng c Khmer
sp mau l th h cng khng chun b y cho nhng g
ang ch i trong nc cng nh nhng kh khn quc t
nghim trng. N khng hn ch l mt quc gia khng c tin
t, ch ba, bu in. Nhng ngi sng st mt tinh thn v
gy yu ang phi i u vi nn i. Thay v c hoan h
v nh ui c mt ch ng nguyn ra th h li phi
i u vi nhng li ph phn ca th gii.
Kampuchia do ng Nhn dn Cch mng Kampuchia
cai tr, ng ny c dng ln mt cch vi v khi qun Vit
Nam tin vo thnh ph Phnom Pnh. ng c hai trm ng
vin, gm m ngui chy lon v o thot khi hng ng
Khmer v khng c kinh nghim g c, hp thnh y ban
Cch mng cng khng phi nm gi nhim v phc hi t
nc v duy tr cuc sng bnh thng ca dn chng sau cn
c mng. iu quan trng nht l h khng th hy vng gn gi
ch mi chng li lc lng v trang Khmer . S git hi
nhng ngi thuc giai cp c ngh chuyn mn Kampuchia
v s min cng ca nhng ngi sng st phc v cho mt
ch Cng sn khc lm cho cng vic xy dng li t nc
thm phn kh khn.
Hng ngn chuyn vin v k thut vin Vit Nam c
lnh i Kampuchia bo tr ngun tip t nc v nh my
in ca thnh ph Phnom Pnh, cho xe la hot ng tr li,
m li cc bnh vin n s c cc bc s Vit Nam, iu
dng vin v nhm nh cc bc s Kampuchia. Chnh quyn
c thnh lp vi s iu hnh ca c vn Vit Nam np
ng sau. Hng trm ngi Kampuchia c a qua hc
nhng lp cp tc y t, gio dc, ngn hng, ngoi thng v
an ninh.
Sau mt thi gian khng c tin t, trong thi gian u
ch ba hi sinh trao i bng la go v vng, nm 1980, giy
bc c lu hnh. Nh s bun lu ln qua bin gii Thi
Lan, ch ba li di do hng ha. S vin tr to ln ca quc
t nh ui c nn i. Tr em li n trng. Thuc v
nhiu trong cc k bnh vin m trc kia trng rng.
Kampuchia hi sinh nh ti chng kin trong mt thi k
di hn su nm. l php l, nh con phng hong tri dy

365

t ng tro tn. D Vit Nam cung cp h tng c s ng k,

s vin tr quc t qu l cao thng, nhng trn tt c l s
ton thng nh sc chu ng v lng kin tr ca ngi dn
Kampuchia.
Tuy nhin, vic gii cu Kampuchia cn d hn gii
quyt nhng vn chnh tr tng lai. Nh nhng ngi dn
Kampuchia ang trn ng ti to cuc sng, nhng c gng
ln ca H Ni l tp trung on kt ton quc, to ra mt quc
gia Kmer mi, c chnh quyn v nh ch ng phi.

Nu Phnom Pnh sp ,
Saigon s sp theo.
Ma xun nm 1981, mt bn hin php mi c
thng qua sau khi c cuc tng tuyn c ton quc chn 117
ngi trong 148 ng c vin. ng c vin l nhng ngi
Khmer c, Khmer Issarak, v nhng tr thc cn sng st t
ch c m h on kt chng li Pol Pot. V cuc tuyn
c, b trng ngoi giao Hun Sen gii thch: Chng ti chn
nhng ngi c hay khng hot ng trong lnh vc chnh tr.
c bit, chng ti chn nhng ngi tng hot ng chnh tr
v c hy sinh xng mu.(17) Chng c g ngc nhin, tt
c nhng ngi cng quyt ca ch mi c chn vi s
phiu 99 phn trm.
Sau cuc tuyn c, i hi ng chnh thc tit l mt
ng c t chc li Mimot hi thng Ging/1979. ng
mi ny, c t tn li l ng Nhn dn Cch mng
Kampuchia (Kapuchean People's Revolutionary Party -KPRP)
c tm trm ng vin, lm sng li phe thn Vit Nam ca
ng Cng sn Kampuchia hu nh b Pol Pot tiu dit hon
ton. (8) Tng b th ca ng l Pen Sovan, mt ngi cng
rn, m hp thuc nhm Khmer Issarak trc lu vong H
Ni.
ng mi phc hi s on kt ng Dng trc kia
b Pol Pot ph v. Pol pot t khc Vit Nam nh l mt
ng n anh ca Cng sn Kampuchia. Pen Sovan tha nhn
ng Nhn dn Cch mng mang ci ho quang truyn thng
ca H Ch Minh - ngi sng lp ng Cng Sn ng
Dng. Mt trong nhng c gng chnh ca Vit Nam

366

Kampuchia l gio dc ng Nhn dn Cch mng, c bit vi

nhng thnh vin mi v s nguy him ca ch ngha quc gia
hp hi , ph v tnh on kt ng Dng. gi gn s
trong sng ca ng, cc c vn Vit Nam ( cp tnh) ph
quyt nhng ngi c th l ng vin v chn ng vin c
gi i Vit Nam hc tp chnh tr. (9)
V mt qun s, Kampuchia c t di trch nhim
ca Qun on 4 ca Vit Nam, Qun on ny m trch cc
tnh thuc ng bng sng Cu Long. Trong khi b Quc
phng Kampuchia ang c thnh lp, ti 1983, ba s on
qun i Khmer c nng ln (10) vai tr h tr th 180 ngn
qun Vit Nam ca Qun on 4 do tng L c Anh ch huy
to thnh mt ci mc che cho ch cn non yu.
Ba t chc, nh ci bng, kim sot nc Cng ha
Nhn dn Kamppuchia, tn ca ch . T chc cao nht l
mt b phn c tn gi l A- 40 gm mt s chuyn vin ly t
y ban Trung ng ng Cng sn Vit Nam. H duy tr quan
h gia hai ng Kampuchia v Vit Nam v a ra mi
khuyn co quan trng. Mt b phn khc gi l B-68 do Trn
xun Bch lnh o, mt thnh vin ban b th ng v gm
thm nhng chuyn vin cp trung ng lm vic vi cc c
quan cp b khc nhau, tham gia cc quyt inh hng ngy. B
phn th ba gm cc c vn gi l A-50, gm nhng ngi lm
vic cp tnh. (11)
Ti nng thn, cc c vn dn s t cc tnh kt ngha
(sister) Vit Nam qua lm vic trong cc vn phng tnh. Bn
di cp tnh cc l ton c bit do qun i Vit Nam phi
ti c mt i y ch huy. (12)
Nhng nm sau khi Vit Nam CS xm lc v chim
ng Kampuchia, Vit Nam CS mun chnh n li lin minh
ng Dng v nng ln mc lut php t nhin bt dch mt th lut php do trong qu trnh lch s v a l m c.
Tng L c Anh vit trong mt bi bo ln: Qua nhiu th
k, ba nc (Lo, Kampuchia v Vit Nam) chia x s phn
nn nhn do phong kin Trung Hoa, quc v nhng th lc
phn ng quc t xm lc. Chia ct nc ny khi nc kia,
dng nc ny nh mt bn p st nhp nc kia, ri st
nhp c ba nc lm mt tr thnh mt nh lut ca mi
cuc chin tranh xm lc t bn ngoi. Anh cho rng kt qu
xy dng mt lin minh chin u v chin lc gia ba nc

367

ng Dng s to nn sc sng cn v pht trin cho mi

quc gia cng nh cho c ng ng vy. (13)
Binh lnh Vit Nam phc v Kampuchia, cht v bnh
st rt, b tn tt hay b git trong cc cuc phc kch ca
Khmer , chnh l ng gp phn ca h vo ci lut
theo phng cch cn bn nht. Nu Phnom Pnh sp ,
Saigon sp theo. Nu chng ti chin u v cht th phi
cht y ch khng phi cht Vit Nam. l phng cch
cc s quan Vit Nam gii thch l do ti sao h phi c mt
Kampuchia.(14)

Hp tc th vng, lm nc m th khng.
Bc tin cng khai u tin tin ti hnh thc lin
minh ng Dng c thc hin hi thng Ging/1980, khi
cc b trng ngoi giao ca ba nc hp Phnom Pnh,
tuyn b tnh on kt ca h gii quyt vn Kampuchia
v nhng vn quc t khc. T v sau, c hai nm mt
ln h li hp vi nhau nh th cho th gii thy H Ni
ng vai tr lnh o cho ton th nhm cc nc ng
Dng. Vi vai tr hp tc ca Lo v Kampuchia, H Ni
khng nhng nm ly ngi v ch o i vi tng nc m
cn tm cch chnh thc ha ch Phnom Penh, to thnh mt
nim khng th lay chuyn c cho lin minh mi hnh
thnh ca h. T nm 1980, H Ni c pht trin mt nim
v hai khi ng Nam : Khi ng Dng v Hip hi cc
nc ng Nam (ASEAN) v thng thng bc b kin cho
rng Kampuchia nn tr thnh mt nc m gia hai khi. B
trng ngoi giao Nguyn C Thch ca Vit Nam ni vi b
trng ngoi giao Thi, Sitthi Sawetila hi thng Nm/1980:
Ti khng cho rng ng Nam cn c mt quc gia m.
Ti sao cc ng li mun c mt quc gia m bn trong cc
nc ng Dng. (15)
iu H Ni tm kim khng ch l mt khi an ninh
chnh tr m cn l mt khi hp tc kinh t ton din, qua
dn dn phn b b tc lao ng, bo m thnh qu lao ng
v kh nng tim tng t ai ca t quc.(16) Vi su triu
hcta t ai canh tc c v vi dn s 60 triu ngi (1985),
Vit Nam r rng thy Kampuchia t rng ngi tha (Dn s

368

7 triu), vi 1 triu ri hcta t ai canh tc c v ngun

li thy sn ln lao.(17)
Vic theo ui chnh sch ny bt u t tha hip LoVit k nm 1977, tt c cc tnh ca Lo v Kampuchia u
kt ngha vi cc tnh ca Vit Nam. C vn Vit Nam, chuyn
vin k thut, bc s t cc tnh kt ngha bn pha Vit Nam
c phi ti cc tnh kt ngha Lo v Kampuchia tham
gia cc d n nh v xy dng lin kt c bit ca ng
Dng.
Tip theo cuc hp cao cp ca ba nc ng Dng
ti Vit Nam hi thng Hai/1983, mt y ban hn hp Kinh T
Vit-Lo-Kampuchia c thnh lp. T , c quan ny, gm
b trng k hoch ca mi nc hp hai nm mt ln, gia
tng hp tc kinh t v iu ha k hoch hp tc quc
dn(18) Mc d y ban quc gia v hp tc vn ha v kinh
t c thnh lp trong mi nc, ban u ch gia tng v
mt t vn, chng bao lu sau H Ni lm sng t cho thy
l mc tiu lu di a ba nc gn li vi nhau v t
c thnh qu hp tc kinh t. (19)
S thc l trc cuc o chnh nm 1970 c nm
ngn ngi Vit sinh sng Kampuchia, tt c h u b git
trong chnh sch chng Vit nam ca Lon Nol v Pol Pot hoc
b trc xut v Vit Nam l tiu biu cho chnh sch quay tr
li ca h. Nhng ngi tr li ny cng nh ngi mi n
nh c c th tr thnh yu t quan trng cho s hp tc kinh
t ton din v lu di. Mt hi ng ch o ca cc b trng
Kampuchia ni rng nhng ngi Vit Nam n Kampuchia
t nm 1979 tham gia vic phc hi cng cuc nh c v
pht trin kinh t nh nng nghip, ng nghip, th cng
nghip v lm mui c th c xem xt cho li v tip tc
lm vic. (20)
Mc d Vit Nam quan tm ti ln sng ngi Vit
Nam t tin vo Kampuchia c th lm gia tng tnh th ch
ca ngi Khmer v to ra cng thng, h cng thy ngi Vit
Nam y kim c cng n vic lm v nm gi nhiu vai
tr then cht trong nn kinh t nc ny. D chnh sch ca H
Ni a ra c mc ch nh c ngi Vit Kampuchia, nh
i phng t co, th ch l tip ni sinh hot t nhin trong
qu kh ca ngi Vit Nam i vi nhng vng t c dn, hu
qu l gia tng s c mt ca ngi Vit Nam trn ton quc.

369

Theo cc nh nghin cu x hi, ti nm 1985, hn 175 ngn

ngi Vit, -gm dn s, cu c dn Kampuchia, nhng
ngi i tm t mi, thng nhn v binh lnh gii ng - nh
c Kampuchia. (21) Theo vi s liu d on khc th cao ln
ti su trm ngn ngi. (24)
Trong khi qun i Vit Nam v cc c vn dn s c
gng cng c ch Kampuchia mi th ton b n lc ca H
Ni l tm kim s cng nhn ca quc t vi ch Cng Ha
Nhn dn Kampuchia. S ln n ca th gii i vi vic Vit
Nam can thip v cm vn kinh t tip theo sau nhng c gng
ca Vit nam nhm hp thc ha ch Kampuchia mi l
quan tm ln nht ca chnh sch ngoi giao ca H Ni. Mc
ch ca n l cng c ch , xa b Kampuchia Dn ch ca
Pol Pot hn l ni ln tnh cng hiu ca ch do H Ni mi
dng nn.
Trn hnh thc, vic cng nhn nc Dn Ch Cng
ha Kampuchia l t cc nc trong khi Lin X v mi mt
nc thn Lin X cng nh 88 thnh vin ca khi Khng
Lin Kt. (NAM) Trong khi bn b ca H Ni trong t chc
ny cha trc xut Kampuchia Dn ch ra khi phong tro ny
th t ra, v mt ngoi giao H Ni cng thnh cng trong vic
kha ming Khmer trong cc bui hi ngh. Ti mt cuc
hp ca t chc khng lin kt ny Colombo hi thng
Su/1979, li ngh ca H Ni dnh cho Hunsen, i biu tr
ca Cng ha Nhn dn Kampuchia mt gh b bc b v
ng cho i biu th ch ca Hun Sen, Ieng Sary ca nuc
Kampuchia Dn ch ginh ly gh i biu ny vi mt iu
kin. ng ta hin din nhng khng c pht biu trn
din n. Thng Chn/1979, ti hi ngh ti cao cc nc khng
lin kt hp Havana (Cuba), tn ch tch ca phong tro l
ch tch Phidel Castro ca Cuba, c mt hnh ng n hu.
Mc d Khiu Sampan, ch tch ca ch mi b sp , nhn
c chiu khn cho vo Cuba, on i biu ca Khiu c tr
ti mt khch sn cch ni hi ngh hai mi dm, nhng h b
tc ot phng tin di chuyn v th nhn dng vo hi
ngh. Mc d i biu cc nc trong khi ASEAN phn khng
mnh m, gh i biu ca Kampuchia vn b b trng, v t
vn c b b trng nh vy.
Nhng th mu mo nh th v ngay c quyn ph
quyt ca cng quc Lin x khng thnh cng Lin

370

Hp Quc. Trong sut thi gian hp i Hi ng hi thng

9/1979, c gng ca Vit Nam trc xut Kampuchia Dn ch ra
khi t chc th gii ny b tht bi.
Trong mt cuc b phiu ca Hi ng Bo an, c 6
phiu (gm c Hoa K) chng 3, Kampuchia Dn ch tip tc
gi gh ca h. y l cuc b phiu c phn mai ma i vi
chnh quyn Carter m trc h co buc Kampuchia
Dn ch vi phm nhn quyn th bo nht. Vance rt phin
vi quyt nh ny v Hoa K b phiu cho ch Pol Pot. Tuy
nhin, nu b phiu chng li Kampuchia Dn ch cng c
ngha l chng li Trung Hoa v cc nc trong khi ASEAN,
l hp thc ha cuc xm lng ca Vit Nam. V sau, mt quan
chc M ni r thm: i vi chng ti, s la chn l gia
nhng nguyn tc lun l v lut php quc t. Chng ti
nghing cn cn v pha lut php v n cn cho an ninh v
quyn li ca chng ti. Tuy nhin, cuc b phiu c tnh
cch nh mnh y ni lin vi bn git ngi l nhng
ngi m quan chc Hoa K b cm bt tay. (23)
Ngy 21 thng 9/1979, i Hi ng Lin Hp Quc
thng qua bn tng trnh ca y ban y nhim bng mt cuc
b phiu 71 thun trn 35 chng v 34 phiu trng. Hnh ng
qun s ca Vit Nam chng li Kampuchia Dn ch bt u
hi Ging sinh/1978 v cui cng b chiu tng ti din n
Lin Hp Quc. Ch Pol Pot c th tr thnh mt nhm du
kch ln lt trn cc ngn i, nhng n li c b phiu cng
nhn l i biu hp php duy nht cho nhn dn Kampuchia.
T cuc b phiu , vi tun trong ma thu, cuc u tranh
cho Kampuchia di chuyn t nhng khu rng rm trn bin
gii Thi-Min ti phng hi to ln ca Lin Hp Quc khu
Manhattan ti thnh ph Nu c.
Ti Lin Hp Quc lm sng u tranh buc Vit Nam
rt qun khi Kampuchia v nhn dn Kampuchia quyn t
quyt to ra mt lin minh khc rt l lng ca hng trm quc
gia ng h Khmer m nhiu nc trong s ny tng b t
co v ln n. Vic Lin Hp quc tip tc cng nhn nc
Kampuchia Dn ch c ngha l c lp ngoi giao Vit Nam v
to cho Trung Hoa mt bu khng kh, qua , dng nn chin
dch trng pht Vit Nam v c gng lm o ngc thng li
qun s ca H Ni.

371

Din bin gia tng cho Vit Nam

Bi hc qun s ca Trung Hoa hi thng Hai/1979
chng c du tch g i vi quyt nh ca Vit Nam li
Kampuchia c. Tuy nhin, Bc Kinh c thuyt phc rng p
lc qun s hn hp (c bin gii Hoa Vit v ni a
Kampuchia) cng vi c lp ngoi giao, cm vn kinh t ca
cng ng th gii buc H Ni phi tm kim ha bnh. Mc
tiu ca Trung Hoa l duy tr Khmer d c th thch v ci
cch nm quyn Phnom Pnh. Ngay vic y kh c kh
nng thc hin c, tip tc chin u chng Vit Nam dng
nh l mt mc tiu va tm cho chnh sch ngoi giao
Trung Hoa. Lin X xm lc Afganistan thng 12/1979 to
thm sc nng cho cng cuc chng Lin x ca Trung Hoa.
Trung Hoa c th nm vai tr hng u i c lp v t tr ca
hai nc nh v l k chin u hng u chng li Lin X b
quyn v Vit Nam bnh trng, mt hnh ng c th em li
ha hn ca cc nc Ty phng h tr cho chng trnh hin
i ha ca Trung Hoa.
Tuy nhin, iu quan trng nht, khng ni ra l do l
ti sao Trung Hoa khng hng hi t b cuc xung t
Kampuchia, dng dng khng gii quyt l v h s nu vn
c gii quyt nhanh chng th c th ch c li cho H
Ni. Nu ch thn Vit Nam c hp thc ha
Kampuchia v mt khi ng Dng on kt di ch o
ca H Ni, th n s tr thnh mt sc mnh quan trng cho
quyn lc Trung Hoa trong khu vc ny. Gii php xung t
Kampuchia v bo ton tnh hu ngh gia H Ni v cc nc
ng Nam s kt thc lin minh khng my tha ng gia
Trung Hoa v cc nc trong khi ASEAN. i u vi quyn
lc Vit Nam ang c cng c ng Dng, Thi Lan s
nghing theo chiu gi v bt hp tc vi Trung Hoa. Nhng
nc ASEAN khc nh Indonsia v M Lai, nhng nc
thng nhn ngi Trung Hoa nc h vi lng ng vc v
s ch ngha bnh trng Bc Kinh cng t nghing v pha
Trung Hoa. Mt khc, mt cuc chin lu di Kampuchia c
th to ra i u gia Vit Nam-Lin X, chng li ton b
th gii cn li, lm hao mn ti nguyn ca Lin X v xng
mu ca Vit Nam. Trong khi Trung Hoa cng khai i Vit

372

Nam rt qun khi Kampuchia, trong mt s thnh tht t c,

ng Tiu Bnh thc y th tng Nht Bn Masayoshi Ohira
l Nht v cc nc Ty phng khc nhit tnh trong vic i
hi Vit Nam phi rt qun mau l ra khi Kampuchia. ng
ni vi th tng Nht: Buc Vit Nam li Kampuchia
chnh l s khn ngoan ca Trung Hoa, bi v bng cch ,
chng n phi chu ng tn tht nhiu hn v chng c th vi
tay ti Thi lan, M Lai v Tn gia ba(24)
Thng T/1980, khi ti phng vn, th trng ngoi
giao Hn Nim Long ca Trung Hoa, mt trong nhng nh kin
trc chin lc ca Trung Hoa vi ng Dng, a ra li
bin lun khc bit. Hi v vic qun i Vit Nam rt khi
Kampuchia, ng ta ni iu khng th p dng c. ng ta
ni: Ch khi no Lin x khng vin tr cho Vit Nam c
na th mt gii php chnh tr cho s khng hong ny mi
hnh thnh. i vi thi im cha lm g c th ch lm
nh i gnh nng ca Lin x. Chng ti s c gng, cng nh
dng quan im chung gy p lc vi h, lm cho h thy
rng h khng th tip tc con ng ang i... Chng ti bo
m Lin Bang X Vit ang b c lp hon ton. (25)
Cuc xung t Hoa-Vit tin ti kch thc mi vo
ma h nm 1979 khi Trung Hoa bt u t chc li nhng
ngi o thot v bt mn t ng Dng ti thnh mt
nhm khng chin chng VIt Nam. Trong khi hng chc cn
b trung cp t Vit Nam v Lo trn ti Bc Kinh v cc b
lc khng chin ngi t nn Lo ti Bc Kinh th Hong vn
Hoan, mt trong nhng ng ch thn cn ca H Ch Minh v
l mt thnh vin b chnh tr trn thot ti Trung Hoa. Vo
thng By, trong khi my bay gh li Karachi trn ng i
ng B-Linh tr bnh, Hoan, 76 tui, than phin au ngc,
c Pakistan a vo bnh vin khm xt. Khi my bay sp
ct cnh, nhng cn v v cc ngi ng hnh ca Hoan mi
hay rng vn phng nhn vin phi trng chng hay bit g
v trng hp ca Hoan c. Mt thng sau, ng ta xut hin
Bc Kinh v t co Dun v ng bn bn Vit Nam cho Mc
T Khoa. Trong khi Hoan a ra li ku gi mt cuc cch
mng th hai Vit Nam th Trung Hoa thit lp mt trng
hun luyn cho ngi Vit, Lo bt mn ch v cc ngi
thuc cc nhm b lc nh. Trung Hoa bt u ng h phong

373

tro du kch chng Cng, chng li chnh quyn cc nc ng

Dng.(26)
Nh mt chuyn vin b ngoi giao Trung Hoa ghi
nhn: Trung Hoa khng ch cho Vit Nam mt hay hai bi
hc. N p dng cho ton b vn . N bao gm c nhng p
lc mnh m cho Lo v Kampuchia, ngn cn nhng nc ny
vi Vit Nam ang vin tr cho h v buc Vit Nam phi
qun s ha nn kinh t ca h. Theo ng ta th phng cch y
c th ko di thm ba hay nm nm na. Ti khng bit
Trung Hoa tr nh hu qu nh th no sau khi tnh hnh ny
kt thc. (27)
Tnh hnh bn trong Kampuchia cn phi c lin minh
mi trong khu vc. Nhn t Bangkok, thm trng Vit Nam
chim ng Kampuchia tc ot mt phng tin phng
ng hin i ca h, l chi li vn bi bnh trng ca triu
i nh Nguyn hi u th k 19. Vic ngi Php n ng
Dng tm thi lm ngng s th ch gia Vit Nam v Thi
lan tranh ginh nhau vng t tt nht trong ni a ng Nam
. T th k 17, ngi ta thy s th ch c by t
qua nhng c gng ca c hai pha kim sot khu vc m
ny: Vng quc Lo v Kampuchia - v lm cho nhau km
th i. Thi k sau hip nh Genve 1954, Thi Lan c ngn
cn Vit Nam Cng sn bng cch hp tc vi CIA m ra cuc
chin tranh b mt Lo, vin tr cho phong tro chng
Cng Khmer Serei Kampuchia v gi qun i ti Nam VitNam. H Ni p ng bng hnh ng vin tr bn ni lon
Cng sn Thi. Tuy nhin, nhng c gng ca Thi u tht
bi. Nm 1975, Cng sn thng li Lo, ni c nm chc
ngn qun i Vit Nam trn ng v vic Vit Nam chim
ng Kampuchia sau c ngha l Thi Lan mt i mt
khu vc sng cn m h tm cch chim c t th k 17.
Cui cng Thi Lan khng sn sng nm ly vai tr ca h. Hi
trc, Thi Lan sn sng p ng bng cch gi qun ti nh
nhau vi Vit Nam trong lnh th Kampuchia. Vic y nay
khng th cn c c na. Trong cuc tranh lun c tnh
chin lc nng bng nht hi u nm 1979, Kriangsak b
cht vn v vic can thip vi cu hi: Vi danh ngha no
chng ta s tin vo Kampuchia? gip Khmer phi khng?
Tuy nhin, nh s khng chin lu bn ca Khmer v quyt
nh ca Trung Hoa lm gim bt sc mnh Vit Nam, Thi t

374

thy mnh cn sc i u vi Vit Nam ang th thng

phong. Theo cc nh chin lc Thi, khng lm nh vy, v
mt cn bn, s lm bin i s cn bng quyn lc trn vng
ni a ng Nam . N c th a Vit Nam ti tn ngng
ca Thi Lan v to ra con ng tin ti lt v cui cng
Vit Nam chim ng Thi Lan. Nh mt nh qun s Thi
pht biu: mt Kampuchia l mt nc m. iu tt nht Thi
c th lm c l nui dng mt cuc chin, t cuc chin
, n tr thnh mt vng m cho Thi Lan.

S khai sinh con ng mn ng Tiu Bnh

Trn bnh din chnh quyn, s lin minh gia Bc Kinh
v Bangkok m ra con ng mn ng Tiu Bnh xuyn
qua Thi Lan v bin Thi Lan thnh mt ci khoen chn chin
lc an ton ca Trung Hoa ti Kampuchia. Bng sp t b
mt, tu b Trung Hoa chuyn v kh v n dc ti cc cng
Sattahip v Klong Yai ca Thi Lan. T , qun i Thi ch
nhng th hng ny ti cc cn c Khmer (V sau cho c
nhng nhm khng chin khng Cng sn) nm dc theo bin
gii Thi Min. i s Trung Hoa Bngkok lm vic vi cc
thng nhn Hoa-Thi cng nh vi qun i Thi, chu trch
nhim tip t lng thc, thuc men v cc hng tip liu dn
s khc cho Khmer . Thay v tr tin vn chuyn cho qun
i Thi, Trung Hoa ng cho Thi gi li mt s v kh
c ch ti. Bng mt dn xp khc, Trung Hoa cung cp k
thut hai nc cng sn xut v kh chng chin xa trong
cc nh my Thi Lan vi iu kin mt phn v kh ny
c trao cho Khmer .
Tha hip v s chuyn vn ny khng nhng gip lm
sng li cng ty vn chuyn qun s Thi m t khi M ng
ca cc cn c qun s n b xung dc. N cng m ra c
hi tham nhng cho s quan Thi, h i phi c l ph i
vi vic vn chuyn v kh Trung Hoa.
Nh hng tip liu ca Trung Hoa bt u chuyn ti
hi cui nm 1979, lc lng Pol Pot tng b gim thiu v i
v st rt rng, tr thnh tng nhm rch ri nay c tr
trung ha tr li. Khi Vit Nam tn cng, khong mt chc s
on Khmer sng st b tan tc v khng tip xc c vi

375

nhau hoc ngay chnh vi cp ch huy ca h na. Trong khi

vin tr nhn o quc t lm sng li Khmer th hng tip
liu Trung Hoa lm cho h ly li sc mnh. Ti cui nm
1980, lc lng Khmer bnh trng ln khong t hai chc
n bn chc ngn.(30)
Trong khi b ch huy Khmer vn cn cch bin
gii Thi Lan vi dm th cc nhm nh du kch Khmer
khong mt chc ngi tin su vo ni a Kampuchia
phc kch lc lng qun s Vit Nam, t mn trn ng hay
ph sp cu cng. Ti cui nm 1981, chin tranh du kch
Kampuchia gia tng khng khip lm cho mt phn ln t
nc lm vo cnh bt an.
Tuy nhin, trn bnh din quc t, chng c g sng sa
cho lin minh chng H Ni ny. D c M hp tc vi
ASEAN v Trung Hoa gi cho ci gh ca Khmer ti
din n Lin Hp quc tn ti, s h tr ca th gii cng lc
cng b xoi mn. T nm 1980 Vit Nam m rng ca
Kampuchia cho bo ch Ty phng. Cc phng vin bo ch
v cc ton truyn hnh t o di chuyn trong x, quan st cc
ngi m tp th v i, ni chuyn vi khng bit bao nhiu
ngi cn sng st, ving thm tri t ni ting tn c Toul
Sleng th Phnom Pnh, ni hng ngn bn t khai vit ra
khi b tra tn, ni c nhng tm hnh khng khip ca cc nn
nhn ng trong im lng cung khai trc b my git ngi rt
hiu qu ca nc Kampuchia Dn ch. Cc bn tng trnh v
cc thc phim truyn hnh ca cc nh bo lm cho quan
im th gii thay i v lm cho Anh quc cng nh c
khng cn tha nhn nc Kampuchia Dn ch na.
Ma thu nm 1980, tn b trng ngoi giao M,
Edmund Muskie, hng hi nghe theo li khuyn ca b trng
t nhim Vance, d tnh khng tham d cuc b phiu cho Pol
Pot ti Lin Hp quc. Tuy nhin, cui cng, do p lc ca
Trung Hoa, p lc cc i s M ng Nam , v d nhin
c p lc ca Brzezinski, Muskie ng b phiu cho
Kampuchia Dn ch. Khmer vn gi gh ca mnh, v cuc
vn ng ca M-Trung Hoa v ASEAN thu hoch c 97
phiu ti din n Lin Hp Quc ku gi Vit Nam rt qun.
Tuy nhin d kt qu c nh th, nhiu nc ASEAN bit rng
vic gi gh cho Kampuchia Dn ch Lin Hp quc khng
nhng ci thin c khun mt ca Khmer m cn m

376

rng cn c khng chin chng Vit Nam. Ma thu nm 1980,

th tng Singapore L Quang Diu tuyn b mun tp trung
v duy tr s ng h ca th gii khng Cng sn th ti i
Hi ng Lin Hp quc nm 1981, Kampuchia Dn ch phi
c t di s lnh o quc t.
Cn phi ngh ti gii php cui cng m khng c
Khmer , ASEAN khng c th h tr cho ai? V sau, mt
quan chc cao cp ngoi giao Thi Lan gii thch: Kh c th
dn xp chnh tr trong khi ASEAN cha bit ng h ai?
ngh v mt Khmer chng Vit Nam do c hnh thnh
nhng ngi ng h th cch xa c ngn dm v c khng
bit bao nhiu cuc hp y sng gi vi nhiu ng Khmer
khc nhau v Trung Hoa trc khi ngh c hnh thnh.
Trung Hoa lnh nht trc nhng c gng ca ASEAN
trong vic tm kim mt gii php chnh tr bng cch t chc
cc cuc hi ngh quc t di s bo tr ca Lin Hp Quc.
i hi ca Trung Hoa l duy tr Kampuchia Dn ch nh hin
trng nhng hnh thc th l mt mt trn on kt rng ri hn
thc hin cuc u tranh v trang. Trung Hoa s ASEAN
ngh mt lin minh chnh quyn Khmer vi nhng nhn vt
nh thi t Sihanouk v cu th tng Son Sann s lm gim
bt quyn lc ca Khmer . T khi Sihanouk tr v Bc Kinh
hi thng 2 nm 1979, quan h ca ng ta vi Trung Hoa cng
ngy cng ti t. Trung Hoa xy cho ng mt lu i v i vi
mt h bi tm c th vn hi Olympic v mt phng xem cin
ring ngay trung tm Bc Kinh. Nhng tri vi nhng g
ng ha vi ng hong hi Hoa Thnh n, chng bao lu
Trung Hoa bt u gy sc p vi ng hong v vic lnh o
mt lin minh on kt. ng hong khng nhng lp li li t
chi yu cu ca Trung Hoa m li cn yu cu trc xut
Kampuchia Dn ch ra khi Lin Hp Quc, gi gh trng cho
n khi c i biu mi. (33) Tuy nhin vic Trung Hoa to
cho ng ta mt cuc sng thoi mi v danh d cng khng
ngn c ng ta tip tc gay gt ln n Khmer v ph bnh
chnh sch ca Trung Hoa v iu gi l chng Vit Nam cho
ti ngi Khmer cui cng. i vi ng, phng cch gii
quyt vn Kampuchia l thng qua mt hi ngh Genve
mi, bo m an ninh cho Vit Nam v bo m c lp ca
Kampuchia. ng ta ch nho v iu Trung Hoa ch trng
gy p lc lm cho Vit Nam b bp. Nhng nh lnh o

377

Trung Hoa ht sc gin d v nh ng li pht biu ca ng

hong Bc Kinh, c bit hi u nm 1980, ng ta by t
mun tr v sng Kampuchia nh mt cng dn thng, rng
thc ra h kim sot ng ta. Hi thng By/1980, khi ngoi
trng Thi khng c dn xp hp vi Sihanouk lm cho
ng ta gin d v tht vng v ng ta phi t Bnh Nhng n
tham d cuc hp ny. ng ta tuyn b vi bo ch l ng ta
ngh, khng tham gia chnh tr na. Qua kinh nghim hi thng
Tm/1979, khi Trung Hoa cng c cch thc nh trn cn
tr k hoch ca ng ta hp vi ph tng thng M, Walter
Mondale, Sihanouk cng cho nh th l .
Tuy nhin, cc nc ng Nam gy p lc vi Trung
Hoa. Trong cuc thm ving t c kt qu tt p Bc
Kinh hi ma thu/1980, th tng Thi Prem Tinsulanon v th
tng Singapore L Quang Diu c hai u thc y Trung
Hoa nn b ri ba tay Khmer -Pol Pot, Ieng Sary v Khieu
Samphan- ni ting tn c- khi quyn lnh o v chp thun
vai tr Sihanouk v Son Sann. ng Tiu Bnh thng thng ni
vi Prem rng nu loi tr ba tay lnh o ny s lm hng
ngay tinh thn chin u ca Khmer ang ng vai tr nc
m gia Thi Lan v Vit Nam. Tuy nhin ng chp thun
ngh a Sihanouk v Son Sann vo mt lin minh vi
Khmer -vi mt iu kin hai ng ny khng ph hoi
cuc chin u chng Vit Nam.(36)
Trung Hoa c nhiu l do lo ngi khng ch
Sihanouk m thi m c ngi cng s vi ng ta trc kia
trong vai tr th tng: Son Sann, con ngi n ni du dng,
khng c quyt, ang ch huy mt lc lng su ngn ngi
ca Mt trn Nhn dn gii phng Quc gia Khmer (People's
National Liberation Front -KPNLF) do tng Dien Del ch huy
ng trn bin gii Thi-Kampuchia. Son Sann l ngi kin
tr, ch chu lin minh vi Khmer khi no ba tay lnh t ni
ting tn c ni trn b loi tr m thi. ng ta cng i trang
b thm v kh cho binh lnh ca ng ta trc khi hp tc vi
Khmer . ng ta c ni i ni li hoi khng bit chn:
Trc khi vo hang cp ti cn c cy gy.
Tuy nhin, ng trn an L Quang Diu rng Trung
Hoa khng i hi Khmer nm li quyn lc Kampuchia.
Nu c mt cuc bu c sau khi Vit Nam rt qun th Khmer
s b tht bi. Trung Hoa chp thun iu y. ng hi L

378

v nhit tnh mi ca ng ta i vi nn dn ch t sn: ng

c chu Khmer cm quyn sau cuc bu c? L tr li D
nhin nhng ngi ta tin chc rng iu y chng bao gi c
c.(37) Sau chuyn ving thm, L thy tha mn vi
ngh triu tp mt hi ngh quc t gii quyt vn
Kampuchia v thit lp mt nn cai tr thng qua bu c t do.
Vn by gi l cc nc ASEAN mun hnh thnh
mt lin minh mi cho Kampuchia trc khi c cuc hp quc
t bn v Kampuchia. Thng Hai/1981, phi vin c bit
ca ASEAN, ng Anwar Sany, mt nh ngoi giao Indonsia
bay i Bnh Nhng gp Sihanouk thc y ng ny ng ra
lnh o mt chnh quyn lin minh mi ny. Vic ny xy ra
sau khi cc i s Trung Hoa v Kampuchia Dn ch Bnh
Nhng, c hai u nn n ng hong tham gia lin minh ca
h.
Sihanouk b nhng p lc. ng ta cm thy c th b
mt c hi. Hi ma thu nm 1979, ng ta tp hp nhng ngi
ng h ng ta trong mt Lin Minh nhng ngi Khmer Quc
Gia v ngh ni chuyn vi Vit Nam bo tn c-lp v
trung-lp ca Kampuchia. Nhng sau , ba l th ng vit
cho ngi bn c Phm vn ng u khng c tr li. Li
ngh cng khai ca ng c gi ti cho Heng Samring,
ngi cai tr Kampuchia nh mt dn thng cng b lnh
nht bc b. Hn th, cnh ca pha Vit Nam dnh cho ng
gi y ng li. ng ta c gng to ra mc tiu h tng vi
Kampuchia Dn ch thnh lp mt chnh ph lu vong ca
chnh ng ta nhng ch c phng Ty min cng chp
thun. Sihanouk khng vui nu phi rt lui khi sn khu chnh
tr, quay tr li vi nhng ngi cng tham gia chnh tr vi
ng trong qu kh. Khng nhng ng ta b mt s ngi yu
nc lu vong kch v iu h gi l lng ch k trong khi
min cng tham gia cuc u tranh cho c lp ca
Kampuchia, chnh hnh nh ca ng nh mt v cha gi ca
nc Kampuchia hin nay v qu trnh lch s ca ng khng
cho php ng rt lui khi sn khu chnh tr. ng gii quyt
tnh trng tn thi lng nan bng cch tuyn b sn sng bt
tay vi Khmer v a ra nhiu iu kin c th hnh
thnh lin minh mi.
Ch mt thi gian ngn sau khi ng hong lm cho th
gii ngc nhin bng vic ng ta tuyn b sn sng bt tay vi

379

Khmer , ng ta tr li ti trong mt cuc phng vn nh sau.

T nm 1970, khi ng ta lu vong ln u Bc Kinh, mi
nm ng ta ti sng Bnh Nhng -ti t dinh v i gm bn
chc phng bn ngoi th do ch tch Bc Cao Ly Kim
Nht Thnh, mt ngi bn c, ra lnh xy cho ng. C giy
chiu khn do ng hong bo m vi Kim Nht Thnh, ti bay
ti th bng gi Bc Triu Tin. gia cuc phng vn (ti
ngi lu i ng ta ang c nhiu ngn i chung quanh ang
b tuyt bao ph trng xa v mt h ang b ng bng), ng
hong ch vo mt ci bn v ni vi ging ci c v nn
nng nh thng thy: y l ci bn ti s ngi vi Khiu
Samphan thng tho. V ri s c chuyn bt ng. By
t lng trong trng l iu c sc ni ng, ng hong ni:
By gi hay ngy mai, ti cha sp sn tr li vng vi
Khmer hay phi ti thng Mi mt (ngy ng ta tuyn b
hp vng hai vi Khiu Samphan). Ti cn c thi gian thun
tin ni vi ngi Trung Hoa.
Nh Sihanouk tin on, cuc hp ln u vi Khiu
Samphan hi thng Ba b tht bi v nhng iu kin ng ta a
ra khi lin minh vi Khmer . Trong 9 iu kin , iu kin
ni v tng lai l kh khn nht. (39)
Khieu Samphan t khc iu Khmer s bung
sng cng vi cc lc lng khng chin khc khi c qun
i quc t n gi gn ha bnh thay th cho qun i Vit
Nam rt lui. Nhng bin c v sau cho thy Sihanouk ng ti
vn then cht c tnh cch ph hoi quyn li Khmer v
Trung Hoa, v mt khc, c nh hng n cc nc khng
Cng sn ng Nam .

V em ca ng
Cc nc ASEAN chng hiu Khmer thiu khn
ngoan nh th no khi t chi kin gii gii v t b quyn
lc nh l mt phn trong cng cuc n nh tnh hnh. Cc
nc ny tha mn v s khn ngoan ca Trung Hoa khi h
ng tham gia cuc hp quc t bn v vn Kampuchia.
Tuy nhin hy vng ko di khng lu khi Moscow v Vit
Nam ni r ra rng h khng khng tham gia mt cuc hp nh
th. Li na, cng vic ny li thm khch l v Trung Hoa cho

380

bit h khng tm cch bo v nh hng ca h qua vai tr

ca Khmer . ASEAN tip tc gy p lc hnh thnh mt
bui hp quc t. Mt k hoch ha bnh hp l nht c quan
tm n quyn li Vit Nam c cc siu cng h tr, gm
c Trung Hoa v Hoa K. Theo s tnh ton ca cc nc trong
Hip Hi ng Nam , h s li ko H Ni v H Ni s b
mt mt nu ng ngoi hi ngh. Cc nc ASEAN, c bit
l Singapore ngc nhin v bc dc v tnh hnh khng my
xung x.
Thng By nm 1981, mt bn tuyn b d tho triu
tp hi ngh quc t v vn Kampuchia (ICK) do ASEAN
ngh, - th tng L Quang Diu khi- c tnh cch ha gii
lm cho Vit Nam ngc nhin. Bn d tho ny phn nh tnh
cht tha hip chung ca nc trong Hip Hi ng Nam ,
qua cho thy chnh sch gy chin ca Trung Hoa khng
phc v cho quyn li ca h. Mt nc Vit Nam yu km v
vic ng h Khmer (thn Trung Hoa) s lm nghing lch
nghim trng cn cn quyn lc trong khu vc ny. Xy dng
mt chnh quyn c lp v khng lin kt Kampuchia bng
cch loi Khmer qua mt cuc bu c l mi quan tm ca
Vit Nam v Thi Lan, ngn khng cho Trung Hoa can thip
vo nhng vn ng Nam .
Cc nc ASEAN by t quan tm chnh ng i vi
cc nc lng ging ca Kampuchia (m ch Vit Nam) khng
tr thnh mt e da hoc b nc khc x dng lt hay
tn cng v trang chng li ASEAN. Bn tuyn b bao
hm mt n li cho Vit Nam can thip vo ch ngh
phiu lu ca Khmer v s hin din qun s ca Trung
Hoa Kampuchia. Bn tuyn b cng ngh vin tr quc t
cho Kampuchia xy dng li nhng g b tn ph trong cuc
chin tranh Vit Nam xm lc, sau khi cuc xung t
Kampuchia c gii quyt. Bn tuyn b cng yu cu
Vit Nam rt qun khi Kampuchia tip sau vic gii tr v
trang tt c lc lng Khmer, tm thi thnh lp mt chnh
quyn t chc bu c.
Sau cuc hp Lin Hp quc ngy 13 thng By, bn
tuyn b d tho ca ASEAN b Trung Hoa v Khmer bc
b. H chng li nh mi ng Nhn Dn Cch mng thn
Vit Nam tham gia hi ngh. Nhng li pht biu v mi quan
tm chnh i vi cc nc lng ging Kampuchia cng v p

381

lc m khng c ch ti na. Tuy nhin ASEAN t ra

vn gii tr v kh cc phe phi Kampuchia v thit lp mt
chnh quyn tm thi. Cc nh ngoi giao Singapore ngc nhin
nhn ra rng vic ng bo m vi L Quang Diu v mt
cuc tuyn c chng c ngha nh cp. Ti cuc hp
ngy 15 thng By, i s Singapore ti Lin Hp quc
Tommy Koh, i din cc nc ASEAN t thy phi i u
gay gt vi i s Trung Hoa ti Lin Hp quc, Lin Qing.
Trc s hin din ca 40 quan st vin, gm c cc nh ngoi
giao M, Lin Quing trch dn lut php quc t bo v
Khmer . Tuy nhin, i s Singapore l mt khoa trng ti
trng i hc Singapore, ng ny ln ting ni: Tha ng i
s, t ra ti cng bit nhng iu thuc v lut php quc t nh
ng ni, nhng lut php u c phi l khng p dng cho cc
nhm man r. Ri ng ta bt u thut li chi tit nhng ti
liu thu thp c Kampuchia trong khong bn nm khin
mi ngi mun dng tc gy. Vi ngi Kampuchia trong
phng hi bt u khc. (40)
Trong mt cuc hp khc vi cc ngoi trng
ASEAN, th trng ngoi giao Hn Nim Long ca Trung Hoa
m tay xung bn ni rng ng ta nghe nhng li ph
bnh Khmer . Nu hm nay y khng kin tr u tranh
cho Kampuchia Dn ch th chng ta tho lun ci g, khng
phi l vn Kampuchia m li l vn ca Thi Lan (41)
ng ta nhc cho h bit rng tc v kh Khmer , khng
nhng lm nn lng nhng ngi chin u, n cn l mt c
m vo mt nc Kampuchia Dn ch l chnh quyn hp
php. ng ta gay gt hi nhng nh ngoi giao trong khi
ASEAN: Qu v c th yu cu mt thnh vin hp php no
ca Lin Hp quc h v khi hay khng? Lm th no
chng ta a c th thit lp mt chnh quyn tm thi trong lnh
th ca mt quc gia thnh vin Lin Hp quc, khi quc gia
l nn nhn ca mt cuc xm lc? Theo con mt ca
Trung Hoa, sau khi Vit Nam rt qun, ch c chnh quyn ca
Khmer Dn ch c t cch m cuc tuyn c m thi.
Trong hi ngh quc t bn v Kampuchia ny, Trung
Hoa dng din n gy tc gin cho cc nh ngoi giao khi
ASEAN, vai tr ca Hoa K b va chm ngay. Nm 1980, tng
thng Ronald Reagan, trong cuc vn ng tranh c, ni vi
Trung Hoa l ng ta s thit lp ngoi giao vi i Loan. Nay

382

th ngoi trng ca ng ta, Alexander Haig, c khuynh hng

ngc li lm vui lng Trung Hoa. Haig ghi nhn, v quyn
l chin lc ca Hoa K, Trung Hoa l quc gia quan trng
nht trn th gii.
Cng trong hi ngh ny, vi tinh thn thn Trung Hoa,
Haig ng v pha Bc Kinh, chng li cc ng minh khng
Cng sn v cng l bn hu ca M. Mt nh ngoi giao hng
u ASEAN thut li mt cch cay ng: Haig v Holdridge,
ph t ca ng bc ra khi phng i hi ng khi IengSary
ng ln ni: C v g mt cht kch tnh xut hin trn trang
u ca t New York Times nhng pha sau th gy sc p vi
chng ti chp thun ngh ca Trung Hoa (43)
Holbridge v ph t th trng ngoi giao ph trch
vng ng Nam John Neproponte thc hin cc chuyn i
ng Nam , khuyn khch cc b trng ngoi giao nhng
nc ny ng thc y Trung Hoa phi nhng b v nh lnh
o thc tin ny ang chu p lc ca cnh T. Ngoi trng
Indonsia Mochtar Kusamaatmadja vn li: Nu ng khng
kim sot c ton b th l vic ca ng ta. Chng ti
khng phi l v em ca ng y. (44)
Tht bi trong vic thuyt phc ngoi trng Singapore
Suppiah Dhanabalan t b cc iu khon b Trung Hoa chng
i, Holbridge e da s em vn ra tho lun vi th tng
L Quang Diu, ngoi trng Dhanabalan trc khi gin d ra
khi phng hp, thch thc ni: Xin mi! C t nhin. L
khng bao gi tha th cho Haig v Holbridge v s s nhc ny.
(45)
Theo lnh ca Haig, i s M Manila
v Bngkok t vn vi tng thng Marcos v th tng
Prem, thc y h ch th cho i s ca h Nu c. Mc d
gin d v nhng iu c coi l M phn bi, cc nc
ASEAN chu p lc ca Hoa-M v chp thun tha hip bng
ming chu t b hai iu kin then cht.
Cui cng, tr ngi vt qua c khi cc nc
ASEAN chu t b iu khon m h c gi dai dng l
tc b v kh ca ngi Khmer bng mt s bo m m h
dosp xp thch ng l cc phe nhm v trang Kampuchia s
khng cn tr hay gy kh khn trong cuc bu c. Vic ku
gi thnh lp mt chnh quyn lm thi c thay th bng
nhng bin php thch ng duy tr lut php v trt t.
Vi nhng li ha hn c tnh cch chi ch nh vy cho

383

hi ngh khi b tan v th nhng s i u gay gt gia Trung

Hoa v cc nc ASEAN -iu i s Tommy Koh gi l iu
cay ng nht trong 13 nm ca ti Lin Hp quc- biu l
iu che du di b mt chung chng Vit Nam chim ng
Kampuchia v dy cho nhm ny mt bi hc v thi chnh
tr ca cc siu cng.(46)

Lin minh chin u

Mc d thi t Sihanouk t chi tham gia Hi ngh bn
v Kampuchia, v ku gi mt ta n chng Vit Nam
hn l triu tp hi ngh, hi ma h nm 1981, ng ta li c
khuynh hng hnh thnh mt lin minh. Thng Tm, ng ta
gp Son Sann ln u tin k t nm 1970 khi ng cu th
tng ny ri Phnom Pnh i Paris. Son Sann l mt gio s
kinh t hc, l thy dy ring cho Sihanouk khi ng ny cn tr,
sau ng ta lm ch nh bng, b trng ti chnh ri th
tng. Mc d h hp tc vi nhau gn gi v lu di cho n
cui thi k Sihanouk cai tr v h cng chng trao i g vi
nhau ti cuc hp hi thng Tm, p lc ha gii vi ch
phong kin c l t pha cc nc ASEAN. Trong mt cuc
hp kn ti ta i s Thi Paris, b trng ngoi giao Thi
Sitthi Sawetsila, mt vin chc cao cp Thi gp Sihanouk sau
15 nm, khuyn Sihanouk nn qun i chuyn qu kh
lnh o lin minh.
Vi mt ng minh nh Thi Lan, ng hong Sihanouk
thy r nhng quan h cay ng v bi thm trong qu trnh lch
s. Hi nm 1962, Sihanouk tha Thi Lan ra Ta n Quc t
buc Thi Lan phi nhng b Kampuchia v mt ngi cha
m Thi cng i hi. Trong sut 15 nm cm quyn, ng ta
cnh co dn chng Kampuchia v ch ngha bnh trng Thi
Lan cng nh nhng nh cm quyn qun s Thi. Nay th vn
an ninh ca Thi Lan vt qu nhng tnh cm lch s bnh
hon. Mt cuc tho lun trong ni b Thi Lan xem xt v
vic c ch hay khng khi lin minh vi Sihanouk c cng
c thm khi gii qun s Thi nhn uc kin t hong gia
Thi cho hay rng vic ha gii vi thi t Sihanouk gi y l
quyn li ca chnh Thi Lan. (47)

384

Sau khi c cc nc trong khi ASEAN v Hoa K

d ngon d ngt, c Sihanouk v Son Sann bay ti Singapore
hi thng Chn 1981 k mt vn bn tha thun thnh lp
mt chnh ph lin hip.
Khi c tha thun Kampuchia Dn ch l thnh
phn chnh thc c quc t ng h, kin khc nhau ca
nm thnh vin ASEAN l nhng iu lin minh ny phi thc
hin. M Lai v Indnsia coi lin minh ny nh l mt im
cn bn cn thit, trong lc lng th ba c th pht trin tr
thnh i din cho a s dn chng Kampuchia, thnh phn a
s ny khng ng h Vit Nam cng nh Khmer . i vi
h, vic thnh lp lin minh l mt mu mo ca nhng nh
lnh do khng Cng sn nhm vt tri ln trn thnh phn
Khmer Dn ch hp php ri cui cng s ni chuyn vi Vit
Nam sau khi y Khmer ra khi lin minh. B trng ngoi
giao M Lai Tan Sri Ghazali Shafie gii thch vi ti: Ti v
Trung Hoa khng mun gii gii Khmer nn chng ti phi
xy dng mt lc lng khng Cng sn c tng nhng ln
nhau. Vic thnh lp lin minh c th dn ng cho lc
lng v trang khng-Cng sn. ng ta cho rng lc lng v
trang th ba khng c nh chng li Vit Nam nhng nhm
ti mc ch tng ng gia cc lc lng tham gia lin minh
v to nim tin cho lc lng khng-Cng sn nh l mt
thnh phn thng thuyt vi Vit Nam.(48) Tuy nhin, quan
im thng phong ca Thi Lan li lin kt cht ch vi vic
tip tc gy p lc vi Vit Nam qua vai tr Khmer v lin
minh ch hu ch khi ginh c s ng h quc t. Quan im
ca Singapore rt gn gi vi Thi Lan nhng Singapore li
quan tm ti vic Khmer khng c thun li khi trong
lin minh . Sau khi t c tha thun cn bn hi thng
Chn, c ba thnh phn phi sa ly khi tho lun vn ai s
gi vai tr g, khi no th tp trung hay phn tn quyn ch huy.
Singapore can thip gip gii quyt vic tranh ci bng mt
k hoch ca Singapore l to mt lin minh lng lo cho
mi bn c th gi quyn t tr v t chi Khmer c c nm
quyn hnh. Sau tm thng tranh ci gay go, cng nh cc nc
ASEAN e da ct ng tip vn cho Mt trn on kt gii
phng Kampuchia v rt lui vic tha nhn chnh quyn
Kampuchia Dn ch, mt hnh thc lin minh c th chp
thun c hnh thnh.

385

Ti thng Nm/ 1982, tr ngi cui cng v vn ai

gi hai vai tr cao nht trong chnh quyn lin minh li vt
qua c khi ngoi trng Thi Sitthi bay ti Bc Kinh tho
lun vi Sihanouk (Lc ny tha hip ton b vi Trung Hoa).
Sihanouk nm gh ch tch, Son Sann l th tng, Khiu
Samphan nm gh ph th tng kim b trng ngoi giao.
V sau Sihanouk gii thch vi ti: Sau khi mn ting ca ti
m lm, cui cng chng ti phi u hng. ASEAN v Hoa
K cho ng ta v Son Sann thy r rng l h ch ng h cho
mt chnh quyn hp php ging nh Kampuchia Dn ch v
khng ng h cho phong tro du kch. Ngy 22 thng su nm
1982, c ba nh lnh t hp th Kuala Lumpure ca M
Lai k mt tha hip v chnh ph Lin minh Kampuchia
Dn ch -cha c danh xng Chnh ph Lin minh Kampuchia
Dn ch m rng cuc xung t Kampuchia. V mt cn
bng phe nhm, lin minh tung nh c li cho Khmer . Cc
thnh phn khng chu chp nhn iu khon th t - cu trc
ba ng, khng bn no thng th, t c tha hip chung,
chp thun l c Kampuchia Dn ch v quc ca -bo m cho
Khmer c quyn rt lui khi lin minh vi danh xng
Kampuchia Dn ch ca h. Trong khi c vi kin lo s
Khmer t rt lui, iu l cui cng d sao cng chm dt
mi hy vng rng cc phe phi khng - Cng Sn s c ngy
nm ly ci v khoc hp php ca Khmer . Khmer cng
chin u v c gi quyn lnh o chnh sch ngoi giao v tt
c cc thnh vin ngoi giao ngoi nc cng vn cn trong
tay h.

Hc cch sng vi vic t chc

Mc d tung nh Vit Nam khng b gy nh hng g
lm vi chnh ph lin minh Kampuchia Dn ch, hnh thc
chnh ph tng cng v tr quc t v em li hi th mi
cho phong tro khng chin. T nm 1982 uy tn ca
Kampuchia Dn ch khng cn b thch thc ti din n Lin
Hp quc na v s quc gia b phiu tn thnh gii php ca
ASEAN chng li Vit Nam tng t 91 nm 1979 ln ti k lc
114 nm 1985. ASEAN v Hoa K xc tin chng trnh gip
qun s v kinh t cng nh hun luyn cho cc thnh phn

386

khng-Cng sn trong lin minh Kampuchia Dn ch. Trung

Hoa v Bc Triu Tin cng vin tr cho cc thnh phn
khng-Cng sn trong lin minh ny nhng mt s vin tr rt
ln th dnh cho Khmer . Nh c lng thc v vin tr
nhn o ca cc t chc quc t gip cho cc tri nm dc
theo bin gii Min Thi v vin tr qun s ca ASEAN v
Trung Hoa, lc lng khng chin khng-Cng sn tng ln ti
con s ba chc ngn ngi.
Trong khi c gng xy dng nhng thnh phn khng Cng sn c th tn ti c i thoi vi Vit Nam,
ASEAN cng vn gi p lc ngoi giao vi H Ni ngh
hi ngh thng tho. C khong hn mt chc ngh khc
nhau -trong khc vi bn tuyn b v hi ngh quc t ca
ASEAN - cc nc khng-Cng sn thc y Vit Nam rt
qun khi Kampuchia v cho nhn dn Kampuchia thc
hin quyn t quyt di s gim st quc t. Tuy nhin, ng
sau b mt on kt ca ASEAN, Indnsia v M Lai, nhng
nc quan tm t lu ti mi e da ca Trung Hoa trong khu
vc ny thc y tin ha gii. Tng Benny Murdani,
sau ny l gim c c quan tnh bo Indnsia, thc hin hai
chuyn i kn ti H Ni nm 1980 v 1982, v mt hnh thc
l ha gii. Mt phn Jakarta khng tin tng Trung Hoa v
chnh vai tr ca h ng gp trong cuc ni dy bt thnh ca
Cng sn Indnsia hi nm 1965, cm tnh ca Indnsia i
vi cuc u tranh ginh c lp ca nhn dn Vit Nam cng
nh s khiu khch ca Bc Kinh, c bit Benny by t thng
cm i vi vic Vit Nam can thip vo Kampuchia nh l
mt hnh ng t v chnh ng. Tuy nhin, v s chng i
mnh m ca Thi Lan v Singapore, b ri vic coi nh
xy ra ri Kampuchia chp thun vic dn xp quc t.
Hi u nm 1983, c gng ca M Lai nhm to i thoi gia
ASEAN hai nc ng Dng -Vit Nam v Lo- b Thi
Lan v Trung Hoa t chi thng thng. Mt ngh khc ca
M Lai hi nm 1985 thc hin mt cuc i thoi trc tip
gia Heng Samrin v Lin minh Kampuchia Dn ch li cng
b Thi Lan v Trung Hoa cng nh Khmer t khc. H
cho rng lm th c khc chi Khmer b i ci th hp php.
Mt ngh khc ca Indnsia v vic bnh thng ha quan
h M-Vit c th ng gp phn ln, coi nh khuyn khch
Vit Nam rt qun khi Kampuchia li

387

cng b Thi Lan v Singapore lnh nht khc t.

Sau khi ginh c s tha nhn ca quc t, vai tr
on kt ca ASEAN tr thnh quan trng trong vic tm kim
gii php cho Kampuchia. Vai tr on kt ca ASEAN vn
c duy tr v s tr hon ca quc gia tin tuyn Thi Lan.
S chng i cng quyt ca Thi Lan to nn cm ngh chua
xt cho Indnsia. Nc ny bit rng mc d h l mt quc
gia ln nht v ng dn nht ng Nam , Bangkok vn
gi vai tr x mi dt i. Theo quan im ca Indnsia, cuc
xung t ko di Kampuchia khng nhng ch l mi e da
lm tan v lin minh cc nc trong khu vc m cn m ng
cho vic can thip ca cc siu cng cng lc cng gia tng.
iu Indnesia mun l Vit Nam hp tc vi cng ng ng
Nam v xy dng mt chin ho bo v chung quanh cc
nc ny trnh s can thip ca cc cng quc, ngay c
Trung Hoa. (49)
Di vi Kampuchia, duy tr s kt hp mt lin minh
gm nhiu thnh phn nh trong phng cch no to p
lc vi h hn l duy tr tnh on kt ca cc nc ASEAN.
Khng nhng khng c s iu ha gia cc thnh phn lin
minh m h li cn thng ln lt kch nhau. Khmer v
cc lc lng khng-Cng sn i khi ngu nhin chm sng
vi nhau. Vi nc thnh vin ASEAN c gng y bn Khmer
ng tm ra khi lin minh. m nh v s ng vc ln nhau
gia cc thnh phn lin minh v gia cc nc ASEAN vi
nhau vn cn ko di. Hi thng Chn nm 1983, trong mt ba
tic do ASEAN t chc ti khch sn Waldorf-Astoria Nu
c vinh danh thi t Sihanouk, ngoi trng M Lai
Ghazali kn o thm d vn vi Khieu Samphan: C th
ng vui lng yu cu cc ng Pol Pot, Ieng Sary v Ta-Mok
hy v Kampuchia m rt lui khi chnh quyn?
Sihanouk lin nhy vo ti vi li ngh. Nu
ngi ng knh Pol Pot trao quyn ch huy qun s cho
Samphan th Sihanouk rt vui lng nhng ta lu i ca ng
Bnh Nhng v ci bit th nh ca ng Mougins li cho
Pol Pot. Phn khi vi vic ny, ng hong ni thm rng ta
lu i Bnh Nhng c trang b h tm, phng chiu phim,
sn v cu v sn bng r. Sihanouk trn an: Qu v c th
bi bp nu n: Php, Khmer, Trung Hoa. Qu v tiu khin th
gi mt cch thch th. Khiu Samphan nhn mt tr li: Tt

388

c nhng ci khng quan trng. iu ng ni l on kt.

Chng ta lun lun on kt v chng ta cng s lun lun
on kt nh vy. Khng ai c th chia r chng ta. Sau vi
pht im lng kh chu, cc b trng tip tc ba tic. (50)
Bit trc cuc hp cp b trng vo thng By nm
1984 s li t vn rt lui ca mt vi khun mt ni ting
tn c Khmer , ng bo thng cho chnh ph lin hip
Khmer Dn ch bit. Tip Sihanouk, Son Sann v Khiu
Samphan cng hp mt ln ti Bc Kinh vo thng Mi/1984,
ng e da s ct ht vin tr cho mi thnh phn khng
chin nu mt thnh vin b trc xut khi lin minh. Sau ny
Sihanouk k li, ng rt gin d. ng ta hm h: Ti khng
hiu ti sao vi ngi mun trc xut Pol Pot. Qu thc ng ta
c lm vi iu sai lm trong qu kh nhng hin gi ng ta
lnh o cuc khng chin chng Vit Nam xm lc. (51)
S cng thng tim n bn trong chnh ph on kt
Kampuchia Dn ch khng phi l v Sihanouk lp li li e
da rt lui khi lin minh. Trc khi nc Kampuchia c
c lp, ti ch c mt ng ch - Nc Php - nhng sau khi
mt nn c lp mt ln na, ti phi i ph vi tm ng
ch. Sihanouk chn nn ni vi mt cng s. Tm ng ch
gm c su nc trong khi ASEAN, Trung Hoa v Hoa K.
Mt trong nhng li e da nghim trng nht i rt
lui khi lin minh xy ra hi thng Mi mt/1984 trong khi
ng ta ang thm Paris, li c li n ng ta s gp Hun Sen,
b trng ngoi giao ca Heng Samrin, lc ang i thm
Paris vi tnh cch ring. Ngy 22 thng Mi mt, i s Thi
Paris, Arun Phanupong ang tham d mt cuc hp ca
UNESCO, chun b ln din n pht biu th ng ta nhn c
mt bc in ca cp ch huy, Sitthi Sawetsila, yu cu ng ny
dn xp gp mt cuc gp g cho ng ta vi Sihanouk. Sitthi
ang trn chuyn bay ti Paris ngn chn Sihanouk. Arun
vi vng b i khng kp c din vn.
ng ta gp ng hong v hi ng ny c tht ng ta ni
vi Khieu Samphan mun t chc hay khng. Arun k li:
ng ta gay gt. Sihanouk ni Ti chn ngy. Ti chng lm
c g vi ci lin minh c. Li pht biu ca ng hong
l do nhng ngi biu tnh thn Son Sann khch ng
Minneapolis, nhng ngui ny kch d di ng hong trong
chuyn i thm ca ng mi hai ngy trc . Sau ng ta

389

bnh tnh v mi Sitthi cng n tra vi ng ti mt khch sn

ngoi Paris. Qua c quan thng tin quc t ca Thi, Arun
gi in cho Sitthi ang trn my bay v bo cho ng ny ti
thng phi trng Charles De Gaulle dng cm tra vi
Sihanouk. Qua ba n, Sitthi ln n hnh ng nhng ngi
ng h Son Sann v thuyt phc ng hong nn duy tr vai tr
lnh o lin minh. Bui ti v li Paris, Sitthi thy bun
nn. Mt chic xe Mercedes d bn l ci gi nh gi cho
lin hip chnh ph Kampuchia Dn ch sng cn.(52)
Bn thng sau, Sihanouk li de da t chc, ly l do l
km sc khe nhng r rng l ng ta phn khng vic Trung
Hoa t chi tm cch ni chuyn vi H Ni. Ngoi trng cc
nc ASEAN li vi v hp nhau Bangdung tho mt vn
th ku gi ng hong ng t chc. Sihanouk ng , nhng
ti thng 7 nm 1985, ng ta li cng khai t co Khmer ,
mt thnh vin ca lin minh git 38 binh s ca ng v cnh
co rng nu chuyn y cn xy ra na th quyt nh ca ti
rt ra khi lin minh s khng trnh khi.
Mc d lin minh vn tn ti khi vt qua c nhng
kh khn ni b, vic bt tn nhim li xy ra trong ma kh
1984-85. Trong vng 5 thng hng chu nhng cuc tn cng
ca Vit Nam vo cc tri dn s v qun s dc theo bin gii
Thi - Kampuchia bng pho binh v xe tng, chm dt ci o
tng v mt vng lnh th ca nc Kampuchia Dn ch.
Vit Nam chim ng vng ny, bao gm c mt vi cn c
tip liu quan trng ca Khmer v lun c ci h gi l th
ca h. Ngi lng tn l Phum Thmei, nm st bin gii
Thi Lan. Lng ny l th ph ca chnh ph lin minh
Kampuchia Dn ch, thi t Sihaouk n tip v cng ly
chc mng ngoi giao on. Khi cuc tn cng ny chm dt
v chng cn mt cht t no trn lnh th Kampuchia,
Khmer phi phn tn thnh tng n v nh, xm nhp vo
trong ni a Kampuchia v cho 45 ngn ngi dn s ca h
t nn trn t Thi Lan. Nhng ngi ng h Sihanouk v Son
Sann v 250 chc ngn ngui t nn ca h cng t trong ni
a rt v bn lnh th Thi Lan.
Vic rt lui qun s biu l yu km v ch, t chc
v hun luyn ca cc lc lng khng chin khng Cng sn,
c bit l vi Mt trn Gii phng Quc gia Nhn dn
Kampuchia (KPNLF). Khng ging nh m Khmer cung

390

tn, qun khng chin khng - Cng Sn min cng khi phi
b li gia nh trong tri t nn i su vo ni a
Kampuchia nh du kch. Trong khi binh lnh theo Sihanouk
phn tn tng nhm l t i su vo lnh th Kampuchia
tuyn truyn chnh tr th mi bn ngn qun ca phe Mt trn
Gii phng Nhn dn Khmer (KPNLF) bt ng v b mt cn
c. Mt vi cp ch huy qun s ca mt trn ny ht sc tc
gin mun chng li ng li c ti ca Son Sann. Vic ng
ta thng can thip vo cc vn qun s v t chi hp tc
vi Sihanouk cui cng bng n cng khai, tr thnh s phn
khng ca binh lnh vo thng Chp/1985. Cc nc ASEAN
phi can thip cuc ni dy ny. Cui cng quyn ch huy lc
lng qun s ca Mt trn Gii phng Quc gia Nhn dn
Khmer (KPNLP) ri vo tay cc nh lnh o qun s Thi.

Vnh Cam Ranh: Con gu min Nam

Trong khi cc nc ASEAN c gn gi cng cuc
khng chin v ci lin minh lm khi chao o ca Kampuchia
c tn ti, mt trong nhng mc ch lu di ca mt cng
quc l cng c v th ca mnh ng Nam .. Trong su
nm k t cuc xm lng Kampuchia, tip theo s hin din gia
tng ca M, s c mt qun s ca Lin x bnh trng
Thi bnh dng lm cho ngi ta lo ngi. Li dng vic Vit
Nam b c lp v yu km khi i mt vi Trung Hoa cng nh
tnh trng kinh t ti t, Moscow vt ln, ng vai tr ng ch
chnh ca H Ni. Ci gi ca mt ng ch nh th chnh l
nhng tin nghi qun s m trc y bn nm H Ni cng
quyt t chi khng chu dnh cho Lin X. Sau khi Trung Hoa
tn cng Vit Nam c hai nm, Moscow vin tr qun s
cho Vit Nam mt s lng v kh tnh ra c hai t ng, gp
mi ln nm 1978. Mc d trong my nm sau vin tr qun
s c yu i, hng nm vn t ti con s 750 triu. Tt c
nhng trang b qun s H Ni nhn c l thuc hng c th h th hai- do cc nc trong khi lin minh qun s
Varsvi v cc nc ng minh khc ca Lin X thi ra, Vit
Nam vn t lng bit n Moscow. H Ni m rng ca n
Lin X. C vn qun s Lin X c mt Vit Nam tnh vo
khng hai ngn ngi so vi 25 ngi hi u nm 1977. Thm

391

vo c khong ba ngn chuyn vin Lin X phc v trong

cc cng trnh do Lin X vin tr, bao gm c vic tm kim
du la ngoi thm lc a Vit Nam. Theo tin tnh bo M, t
nm 1979, vin tr ca Lin X cho Vit Nam tnh vo khong
mt t ng mt nm. (53) Lin X cng ng thi gia tng
vin tr kinh t v qun s cho Lo v Kampuchia v bnh
trng s c mt ca h.
Ci gi Vit Nam phi tr cho vin tr Lin X khng
c g ln. Mi mt ngy sau khi Trung Hoa bt u tn cng
Vit Nam, Phm vn ng b mt i Lin X. Ch mt thi
gian ngn sau khi ng t Lin X tr v hi u thng
Ba/1979, nhiu tu b trang b dng c tnh bo thuc lc
lng c bit Lin X b neo Nng.(54) l nhng
iu ng tha thun trong chuyn i Lin X ca ng ta. Cc
nh phn tch tnh hnh M cho rng cng vic xy dng qun
s ca Lin X bt u t nn tng Vit Nam, vic thu
mn cc tin nghi qun s m chnh l kt qu tha hip t
c chnh thc gia H Ni v Mascow. V iu khon th
su trong tha hip ni v nhng mi e da an ninh l phi
thc hin nhng bin php thch ng i khng.
Ngy 27 thng Ba/ 1979 cho thy r rng hn. Mt hm
i nh -gm mt tun dng hm, mt chin hm nh v mt
ng li hm -l nhng tu u tin ca Nga th neo vnh Cam
ranh hm 12 thng T/ 1905 - s tu trong hm i gm 42 tu
do c Zinovi Rozhdesventsky ca Nga hong ch huy - tin
vo hi cng ny. C iu khc l hi nm 1905 vnh Cam
Ranh ch l trm than ly than do Php lm ch - Lc
Php ui hm i Nga ra khi vnh v mun gi v th trung
lp trong cuc chin tranh Nga-Nht. By mi bn nm sau,
Cam Ranh tr thnh cn c qun s ln do M li. T ,
Cam Ranh l cn c hi qun ln nht v trm ngh chn ca
tu chin Lin X bn ngoi lnh th ca h, cng l mt tin
n trong k hoch ln ca Lin X trong vng bin Nam Hi
(ng Hi - nd) v n Dng.
Mc d Lin X n hi cng qun s ny, Lin X
khng xy dng cng trnh no ln trn b (ngoi tr mt i
kim sot tnh bo in t theo di hot ng tu M v Trung
Hoa), tuy chm nhng gia tng tng bc mt mt cch vng
chc s lng tu b v my bay hot ng hi cng. Mi
ngy khong 5 n 10 tu hot ng trong vnh ny hi nm

392

1979 tng ln 25 n 35 nm 1985. S lng my bay trin

khai y tng t 10 n 15 chic mi ngy ln 35 hoc 40 sau
cuc chin hi nm 1979 c 6 nm. t Vit Nam 16 tu
nh bom Badgers v mt phi i MiG-23 (loi hot ng
trong mi thi tit) cng thm vi loi my bay tnh bo v vn
chuyn ng di. Lin X c kh nng i u vi k ch
ng Nam , vt ra ngoi iu hi nm 1978 h ao c
c c. Ti u nm 1986, vi chng 20 n 25 tu thy,
gm c tu ngm, sc ph din cng vi cc tin nghi tip t
du, bn cng v sa cha, gia tng gp i kh nng ca h
n dng, Lin X tr thnh mt lc lng hi qun ln
chu .(55) iu ny ng mai ma so vi nhng c gng ca
Brzezinsky ng h Trung Hoa ngn chn s bnh trng ca
Lin X.

Tuyt tan Lin X, H Ni lnh lo

S c mt ca Lin x ng Dng v lc lng
qun s ca h c xy dng y tip tc ln mnh hu
trng cuc chin tranh nh Kampuchia. Chin lc bt buc
ng sau l bi Hoa K ca Trung Hoa, tuy nhin, hai nm
sau chuyn i M lch s ca ng, (1979 - nd) chin lc
bt u thay i. Lin minh chin lc Hoa-M do
Brzezinsky kh khn mi t c hi nm 1978 v s pht
trin ca n hi nm 1980, khi Lin X tn cng -ph-Hn
(Afghanistan) vi nhng bin php hp tc an ninh rng ln li
gp kh khn trong cuc tranh c vi Ronald Reagan. (56)
Trong khi vn ng bu c, Reagan yu cu ci thin quan h
vi i Loan. Vic ny xy ra ng lc v nhng kh khn
chnh tr ni b Trung Hoa bt u lm cho ngi ta phi suy
ngh li vic gia tng phi hp chin lc vi Hoa K. Ti Hoa
Thnh n, v vic tranh ci bn v kh cho i Loan -hai bn
vn cha gii quyt c, i mi n thng Chp/1978, khi
vi v ti lp quan h bnh thng- chnh sch ngoi giao ca
Trung Hoa do ng ch xng nhm thnh lp mt mt trn
chng Lin X -c trong cuc th chin th ba na -quan im
chnh l tm kim chnh sch hp tc hn i u. Chnh sch
hp tc thc hin ti mi quc gia -ngay c Lin X v
ng u -ngoi tr Vit Nam. Cui nm 1981, ph th tng

393

Trung Hoa L Tin Nim tuyn b Trung Hoa mun m li cc

cuc thng tho bnh thng vi Moscow. Cc cuc thng
tho ny b ngng t khi Lin X xm lng Ph Hn.
Tr li ngh mi ca Trung Hoa - v r rng c c
gng li dng s cng thng quan h Hoa-M-, ngy 24 thng
Ba/12982, Brezhnev cng khai ku gi ci thin quan h vi
Trung Hoa. ng ta khng nhng nhc cho Trung Hoa nh rng
Moscow khng bao gi ng h chnh sch hai nc Trung Hoa
v cng khng cn ni ti vic Trung Hoa trc kia tng b ph
phn phn bi ch ngha Mc-L. Brezhnev trn an Bc Kinh
Chng ti khng khc t v hin gi y cng khng khc
t s c mt ca h thng x hi ch ngha Trung Hoa.
Chng bao lu sau Trung Hoa p ng bng cch
ngh Moscow rt lui ba tr ngi trong vic bnh thng ha
quan h gia hai bn. Nhng tr ngi ny c xem l e da
an ninh Trung Hoa l: Lin X ng h Vit Nam chim ng
Kampuchia, Lin X chim ng -Ph Hn v trin khai mt
s ln qun i Lin X dc theo bin gii Nga-Hoa. Trong
vng by thng, vic thng tho ny c triu tp.
Mc d Brezhnev c bo m ci thin quan h bnh
thng vi Trung Hoa khng thit hi g quyn li nc
khc, H Ni vn lo ngi khi cc cuc tho lun ny bt u.
Vit Nam thy quyn li ca h thng b cc siu cng anh
em hy sinh gt hi quyn li chin lc cho siu cng. T
ma thu nm 1982, by vng hi m din ra m khng cho
thy c g lm gim thiu s ng h ca Lin X. R rng Lin
X khng mun mt quyn li qun s ca h Vit Nam
lm va lng Trung Hoa. Tuy nhin, chng c g r rng v
cc tr ngi ngoi tr kinh t, thng mi gia hai nc c
ci thin ng k. Nm 1985, hai bn trao i hn by chc
cuc ving thm. Sau chuyn ving thm ca mt vin chc
cao cp Lin X -ph th tng Ivan Arkhipov ti Trung Hoa
hi thng Chp nm 1984, v ph th tng Trung Hoa Yao
Yilin ti Moscow thng By/1985, Lin X tha thun hin i
ha 17 nh my k ngh Trung Hoa v xy dng thm by
nh my mi. Mt tha c k nm 1985 qui nh vic bn
bn ca h phi gia tng gp 12 ln trong vng 5 nm. Mc d
Bc Kinh ch trng quan h chnh tr s khng ci thin nu
Lin X khng t b nhng tr ngi, c bit l
Kampuchia, s m rng quan h thng mi v cc chuyn

394

thm ving dnh cho thanh nin c thc hin. B trng

ngoi giao ca hai nc thnh hnh lch trnh thm ving th
ca nhau nm 1986.
D nhin vn cn thiu tin tng Moscow v quan tm
ti s e da lu di do Lin X p t ln Trung Hoa. Trung
Hoa vn tnh ton quan h di lu vi Moscow khng nhng
ch v quyn li kinh t v p lc tm l ca Trung Hoa i vi
Vit Nam v Vit Nam tm kim tha thun vi Trung Hoa.
Trong mt hnh ng cho thy r mun gy h chia r gia
Moscow v H Ni, ng Tiu Bnh ni vi mt nh lnh o
chu u hi u nm 1985 l Trung Hoa khng chng Lin X
t cn c vnh Cam Ranh nu Vit Nam rt qun khi
Kampuchia. D li tuyn b ch l mt mu chin thut,
bun ci l n khc vi nhng g hi gia thp nin 1970, khi
Bc Kinh khng ngng t co Lin X theo ch ngha bnh
trng bng vic i cn c Cam Ranh. Tuy nhin, v Lin X
t khng quan tm g ti nhng li tuyn b ca Trung Hoa,
hi u nm 1986, Bc Kinh gia tng tuyn truyn tn cng
Lin X. trn an Thi Lan v Hoa K, v bo cho Lin X
bit vai tr Trung Hoa Kampuchia khng yu i, Khmer
tng cng bn ph v tn cng trn b vo cc lc lng qun
s Vit Nam.
Trong khi , di thi Mikhail Gorbachov cai tr, h
trn an Vit Nam, vin tr kinh t v qun s ca h vn tip
tc (trao i gia tng hng nng nghip xut khu ca Vit
Nam v nghim nht trong vic iu hnh vin tr). Vic cng
khai ng h vai tr ca Vit Nam Kampuchia c du hiu bt
nhit tnh i. Trong ln u tin trnh by vn ng Nam ,
th trng ngoi giao Lin x Mikhail Kapitsa gi tnh hnh
Kampuchia l khng o ngc c v tin on rngba
tr ngi Trung hoa a ra ri s phai m i. Tuy nhin, trong
ch ring t th h km lc quan. H cho rng c tip tc xung
t s lm cho Hoa K rnh tay ng Nam , lm cho
quan h Lin X-ng Nam thm phc tp v hn ch Lin
X tip cn vi mt trong nhng vng si ng nht trn th
gii. H cng ch ra cho thy ch ngha quc gia ca nhng
ngi Khmer mi ln cm quyn, tt hn l Vit Nam nn sm
rt qun khi Kampuchia. Thng Chp nm 1985, mt chuyn
vin hng u ca Lin X v vn chu ng t ni vi

395

ti: Vit Nam phi tm cch tha hip vi Trung Hoa. H

khng th cho tnh trng th ch trn bin gii ko di mi.

Vai tr ca ch Sam
Thng Ging nm 1985, lch s quay ng mt vng,
mt thp nin qua sau khi chic trc thng cui cng ri
khi Saigon, b trng ngoi giao cc nc ng Dng ku
gi Hoa K hy quay tr li vng ny ng vai tr xy dng
la x s h. S vic ny xy ra tip sau lin h Nga-Hoa nh
mm ha hon cng nh quan h M-Hoa thm tt p. Chnh
sch ca Reagan mun tho lun vi Trung Hoa v vn i
Loan cng c bit khuyn khch H Ni.
Sau khi George Schultz nm quyn ngoi trng thay
cho Alexander Haig nm 1982, Hoa K quan tm hn na v
vai tr ca Trung Hoa nh l thnh vin tham gia cng mt
chin lc. Vn xem Trung Hoa l phn t ng mt vai tr
quan trng trong vng, mt th trng tim tng to ln cho nn
thng nghip v u t ca M, l phn t i lp quyn lc
ca Lin X chu , khng cn chim ng trung tm t
tng chin lc Hoa K na. Mc d Hoa Thnh n ng
vi Trung Hoa gy p lc vi Vit Nam, r rng ngi ta thy
mc tiu ca h Kampuchia khng ging nhau. Trung Hoa
kh chu khi chnh quyn Reagan thng nhc i nhc li li
tuyn b chng Khmer tr li nm quyn Kampuchia,
Hoa K cng kch lit chng Vit Nam chim ng Kampuchia
nh Trung Hoa vy. Hoa K quan tm n s vng bn v lin
kt ca cc nc ASEAN, trn ht l nn an ninh ca Thi Lan,
hn l lm cho Trung Hoa vui lng. Chnh sch ca Hoa K
c t r nh vy. Hoa K t chi khng ng mt vai tr g
trc tin cho chnh h Kampuchia nhng ng sau ,
Hoa K ng h cc nc ASEAN a vn lin minh ca
ngi Kampuchia v m bo thnh cng din n Lin Hp
Quc. Nm 1982, Hoa K bt u mt chng trnh bo tr vi
tr gi 15 triu mt nm qua cc nc ASEAN cho nhng thnh
vin khng-Cng sn tham gia lin minh ny. Phn nh phng
hng vin tr mi ca Hoa K i vi nhng thnh phn
khng-Cng sn c coi l chin s ca t do trn khp th
gii hi nm 1985, Quc hi chp thun ngn khon 5 triu

396

ng vin tr cng khai v kinh t v qun s cho lc lng

khng chin Kampuchia.
Trong vin tng thay i d, Vit Nam khng phn
ng vic vin tr nh th -iu ngi M lin h trc tip k t
1975. Khc vi iu h quan tm n tnh cht biu tng v
hnh ng , H Ni thy tnh trng chin lc thay i
vng ng , Vit Nam on thy Hoa K nm 1985 cng
tng t nh hi nm 1978. Trc khi k tha hip vi
Moscow v chim ng Kampuchia, h thc hin nhng c
gng tuyt vng bnh thng ha quan h vi Hoa K. Sau
by nm cng c nh hng Kampuchia, Vit Nam li tm
kim c hi thit lp lin kt vi Hoa K v tht cht hn na
vi Lin X. H Ni tnh hnh thc t cho thy v khi Lin
X gip h loi tr s e da do bn Pol Pot gy nn. An
ninh lu di ca h ng Dng ch c th c c qua
nhng tha c v bo m quc t. Vai tr chnh trong ci tr
chi chnh tr ny vn l Hoa K, khng phi ch vic
Brzezinsky lp quan h chin lc vi Trung Hoa m cng cn
phi thy rng mc d quan h mt thit vi Moscow, Vit
Nam khng phi l mt ch b nhn. (Cuc hn nhn VitX khng phi xy ra thin ng Ph t b trng quc
phng Richard Armitage ni vi ti nh th. ng ta ngh rng
h s ng u vo khi quan h hai bn lng lo i v quyn
li ca mi bn). Tuy nhin, Hoa K cha sn sng p ng li
ku gi ca ng Dng yu cu Hoa K tr li ng mt
vai tr chnh. Tht ra, chnh quyn Reagan quan tm n vic
hai ngn nm trm ngi M mt tch ng Dng (ti sn
cao qu nht ca quc gia i vi Reagan) to cho Vit Nam
mt sc y mnh li ko Hoa K vo vng m phn mi.
Do nhng tn hiu v pha Vit Nam khuyn khch, Rixhard
Armitage n thm H Ni hi thng Hai/1982 tho lun v
vic ngi M b mt tch trong chin tranh Vit Nam (MIA).
Mc d khng t c kt qu no vng chc, chuyn ving
thm ca mt vin chc cao cp chnh ph Hoa K, k t nm
1977 n gi lm cho Vit Nam cm thy bt b bao vy, lm
cho Bc Kinh v cc nc ng Nam phi quan tm ti h.
Mc d mi quan tm v vn MIA thc y Hoa K xem
xt li chnh sch ca h hi gia nm 1982, v H Ni cng
chng nhc nhch cht no v vn Kampuchia. K t ,
mt vi cuc hp cao cp v thm ving c kt qu bng vic

397

hon tr mt trm b hi ct ngi M mt tch trong chin

tranh Vit Nam. Nm 1985, H Ni chp thun cho mt nhm
ngi M n Vit Nam tm kim nhng chuyn bay b ri
trn lnh th Vit Nam. C iu ha hn l h c c gng n
phng gii quyt vn MIA trong vng hai nm. u
nm 1986, Armitage v ph t b trng ngoi giao v vn
ng v Thi Bnh dng Paul Wolfowitz hng dn mt
phi on cao cp ca chnh ph M ti H Ni k t khi phi
on ca Leonard Woodcock tr v Hoa K hi chn nm trc
vi bo m hp tc hon ton m khng c iu kin tin
quyt no.
H Ni cng tm cch d hoc M bng cch mp m
cho bit s cho gim mc Lin X x dng vnh Cam Ranh.
Cui nm 1985, H Ni bng gi cho Hoa K hay l vnh Cam
Ranh vn cn nm trong tay h kim sot v nu nh c mt
tha hip v vn Kamupchia th mc hin din qun s
ca Lin X Cam Ranh s gim bt. Mc d nhng li bng
go nh th c ni i ni li mi, Hoa K vn cn ht sc nghi
ng v Vit Nam hay mu mo ngay c khi h chi mi ti
ngh . Hoa Thnh n khng mun dn xp cuc tho
lun m khng g ri cho cc nc ASEAN, c bit l tnh
hnh Thi Lan.
Trong khi hoan h s hp tc nhn o ca Vit Nam
nh mt hnh ng xc nh r rng cui cng tin ti bnh
thng ha quan h hai bn, Hoa K thng thng nhc li
rng vic bnh thng ha quan h s khng tin hnh cho
n khi no H Ni rt qun khi Kampuchia. V pha Vit
Nam th h cho rng vic hp tc trn vn MIA s lm cho
h gt hi c nhiu iu tt. H Ni hy vng trong bu
khng kh ci thin , Hoa Thnh n s mm mng hn v
vn Kampuchia, Trung Hoa s ha hon hn v nh hng
t pha Thi Lan cng vy. Ngay c khi khng c g uyn
chuyn hn, H Ni cng tnh rng vic tng cng hp tc vi
Hoa K s lm gim thiu tinh thn chng H Ni M, xuyn
qua vn t binh chin tranh M vn cn b giam gi Vit
Nam v s lm hon tr bt nh ca chnh quyn Reagan h
tr cho phong tro khng chin chng Vit Nam Kampuchia.

398

Tnh ton ng thi im

K t khi qun i Vit Nam tin vo Kampuchia, Vit
Nam cng nh pha chng li h u tin rng h v pha
Cng L. H Ni tin rng mi mt nm qua i, ch Heng
Samring t n c cng c, lm hi sinh t nc Kampuchia
v i th ca h mt mi v vin tr cho phong tro khng
chin m khng thu hoch c g, th gii nh phi chp
thun vic ri. V pha Bc Kinh th cho rng Vit Nam sa
ly trong cuc chin tranh du kch khng th thng c ny,
tnh hnh kinh t v an ninh cng lc cng ti t cng s cm
vn kinh t v p lc qun s, ri ra buc Vit Nam CS phi rt
qun. Tuy nhin, cuc chin Kampuchia ko di c 7
nm, tt c nhng tnh ton trn khng thnh hin thc.
Chin tranh ca Trung Hoa lm Vit Nam tiu mn ti
nguyn thin nhin. Vic Ty phng t chi vin tr v cho
vay y Vit Nam ln su vo nhng kh khn kinh t. K t
khi chin tranh chm dt, mt triu ngi b nc ra i -s
ng l t sau nm 1979,- Vit Nam, k anh hng ca Th gii
Th ba nh mt chng khng l git ngi tr thnh tn ngho
nn nht th gii -Hoa K c mt ln b phiu ti vin tr
cho H Ni. u nm 1986, Vit Nam n mgoi quc ln ti
6t7, v v h khng tr ng n, cc nc Ty phng u
ng ca. Mc d c ci cch kinh t t do, khi i t 1980,
lm gia tng lng thc v gip Vit Nam vt qua c cc
cn khng hong kinh t. Trong tng lai, kinh t Vit nam
thiu vn u t tht l th thm. Vin tng li cng u m
hn khi nn kinh t Vit Nam b tnh ton sai lm nghim
trng. Trong ng, vi phn t cng rn chng ci cch, c
bit l c lm gim mc tiu th bng vic i tin hi thng
Chn/1985, chng t vic i tin ny l mt tai ha. Sau
tin bc b lm pht ti mc 500 phn trm, v ngay c nhng
phn t trung kin pha Bc cng ku gi thay i lnh o.
Hi ma h nm 1986, vi c gng ly li lng tin cho ng, L
Dun gi c m yu b tc quyn lc v mt s phn t ci
cch c a vo chnh ph. i hi ng Cng sn Vit Nam
ln th su, d tnh triu tp vo cui nm 1986, hy vng s
thay mt s phn t gi c bng ngi tr hn, c u c tin
b hn. Tuy nhin, chng c du hiu g nhng phn t ci

399

cch cn tr tui ny c hnh ng g khc hn vi nhng

ngi gi trc .
Mc d c mt s thnh vin ASEAN thiu tinh thn,
chng c g cho thy r l Thi Lan v Trung Hoa -hai phn t
chnh yu- vn cn kin tr. Vit Nam tnh ton sai lm mt
cch nghim trng rng Khmer s b nh ui mau chng
hoc th gii s qun Kampuchia i. Mi nm Vit Nam nm
cht Kampuchia hn nhng trong khi th nhiu nc ti Lin
Hp quc b phiu chng Vit Nam chim ng Kampuchia.
Mc du b dn chng s v ght, nh vin tr ca Trung Hoa
v Thi Lan, Khmer c c tr li trong nc. Ma kh nm
1985, mc d chu nhiu thit hi, Khmer gia tng hot
ng chin tranh du kch trong ni a. Vi vic Vit Nam
chim ng c 7 nm, nhng phn t chng Vit Nam bt
u ni ln. C nhiu du hiu cho thy ngi dn bt mn
qun i Heng Samring v c triu chng coi thng H Ni
trong hng ng nc Cng ha Nhn Kampuchia.
u nm 1986, Vit Nam bt u nhn chn rng mc
d Kampuchia vn cn trong tay h, thi gian s khng cn
pha ca h na. Vit Nam c th chin thng Kampuchia
nhng l mt c hi xy dng an ninh v kin thit t nc
giu mnh. Trung Hoa th ang tin ti hin i ha, v hu ht
cc nc khng - Cng sn ng Nam cng ngy cng
thnh vng. ng Dng th m chm trong nn kinh t suy
thoi. D thy r thi gian l iu thit yu, H Ni chng thay
i cht no quan im ca h v vn Kampuchia, coi nh
l cha kha ca nn an ninh ca h. H c gng dp tt
phong tro khng chin Kampuchia v cng lc cng tm
kim thm gii php ngoi giao. -Mt chnh ph lin minh thn
hu do Sihanouk lnh o v c s bo tr quc t - cng
nm ly mc tiu an ninh. Nu nh nhng phn t i khng
bt mt con ng ny, th trong my nm na H Ni chc
phi chu thua. D vi cp lnh o mi, Vit Nam vn tip tc
con ng chin u d phi tr vi bt c gi no.

400

Chng cui

Cuc chin tranh ng Dng ln th ba c th no

trnh c khng? Theo vi nhn xt mun th cu tr li l
c. Vi nhng nh kin s hi qua qu trnh lch s, v
nhng ng vc su sc gia ngi Khmer v Vit Nam, gia
Vit Nam v Trung Hoa, h nhn nhau bng nhng cng thng
nht nh th cuc chin tranh ny khng th no trnh c.
Mt ch ngha i li t c va ni ln v s tranh ci v
ngun gc t ai, t lu v ch thc dn Php cai tr nn
nm yn v s can thip ca ngoi bang vt qu mc bnh
thng. Nhng nhng iu ny t n khng chc s em li
chin tranh.
Theo quan im ca ngi Vit th ng Dng l mt
sn khu chnh tr ng nht cho an ninh v sc sng cn kinh
t ca h trong tng lai, chc chn to nn va chm gia
Khmer theo ch ngha dn tc cc oan v H Ni. Nhng

401

n khi chin tranh chm dt th quan tm trc tin ca ngi

Vit CS l cng c ng Cng Sn ang nm quyn trn ton
b lnh th ng Dng v xy dng li kinh t, nhng khng
phi l dng ln mt quc ng Dng. Trong khi Vit
Nam CS quan tm ti s bt ng ca Khmer , h cng
khng vi vng g thc y Khmer thay i dng li.
Nhng Pol Pot v cc ng ch ca y th c lc b thc bch.
Chnh quyn cch mng ca ngi Kampuchia c xy dng
vi mt tc nguy him v quc gia ny thanh lc tt c
nhng ai lm b nhn cho Vit Nam cng nh nhng phn t
lm yu km cng cuc chun b u tranh mt mt mt cn
vi Vit Nam CS bnh trng. Do nhn thy kinh t Vit Nam
suy thoi v kh khn ni b, Khmer cho rng khng th
no Vit Nam khng tn cng Kampuchia nn h tn cng
trc. Vic Khmer tn cng khiu khch buc H Ni thay
i thi biu tp trung hon ton vo tnh hnh an ninh ng
Dng. Trong khi th t lu, Trung Hoa nghi ng tham vng
ca Vit Nam nn h dng quyn lc v ngoi giao ngn
chn H Ni mun lnh o ton ci ng Dng. Cng
vic ca h phi thay i v Khmer khi xng. Sau lc
chn ch ban u Trung Hoa trt gnh nng cho Kampuchia
trong cuc chin do chnh Khmer to ra cho h.
Mt im ni tip ri ro trong chui bin c quc t
cng lm cho tnh hnh ng Dng thm trm trng. Trong
gn ba nm, -ti cui 1978- Trung Hoa cng b lin ly ti
cuc u ni da nu tht chp nhn mt ng li mi,
sng to hay thc dng cho ng Dng. Thay v c mt chnh
sch, Trung Hoa li theo ui mt chiu hng tr tr bt ngun
t truyn thng min cng thi hnh t tng Mao. Ti Hoa
K, ng li khc bit nhau i vi chu thi k hu-Vit
Nam v nhng cm nhn mnh m ca nhng nh lp php i
nghch nhng g Vit Nam CS hy vng a ngi M tr li
gi v th bo m mi i vi vic cn bng quyn lc trong
khu vc. D Cyrus Vance v Richard Holkrooke hiu rng c
may ca cuc chin ng Dng to iu kin cho Hoa Thnh
n th h b thua cuc trong trn chin quan liu trc
Zbigniew Brzezinsky chng Cng v theo gio phi a nguyn
Mani (*)

402

Tng lai ng Dng s ra sao?

Cn c vo lch s hin i v nhng nm trc mt c
l phi thm nhiu au kh v mu. Trung Hoa quyt nh
dy Vit Nam v thit lp quyn lc u th ca h ng Nam
, mt mc ch ch c cc nc ASEAN v Ty phng h
tr. Vit Nam th c gi u th ginh c bng sc mnh
qun s v bc lt chnh nhn dn h. Tr phi H Ni v Bc
Kinh t r thin ch ca mnh cn khng th khng bao gi
ng Dng c c ha bnh.
Mc d c din tch to ln v giu nhn lc, Trung Hoa
t h thy khng kh nng buc Vit Nam i theo ng li
h mun. C Moscow h tr, Vit Nam c sc mnh qun s
ng gm. Tuy nhin, d Vit Nam ginh c u th qun s
ng Dng nhng qu qut v kinh t v xo trn x hi, v
tinh thn quc gia ca ngi Khmer v sc chng i bn b
truyn thng th ch ca ngi Thi Lan.
Nu lch s dy cho nhng ai ng vai chnh trong
chnh trng ny cn thn trng khi i u vi nhau th lch s
cng cho h thy rng ha bnh c th vn hi c. Ni cay
ng trong cuc i u Hoa-Vit cng ph hp vi nhn thc
su sc ca mi bn. Trong qu kh, gia nhng ln hai nc
sc chin u cng lm lc h c c ha bnh, cn bn
t trn s kin Trung Hoa thy c kh khn ca nc Vit
Nam l thuc thin triu v Vit Nam tn trng u th ca
Trung Quc. c c ha bnh, Trung Hoa cn tha nhn
quan tm ca Vit Nam i vi Kampuchia v tnh hnh an ninh
v cng trong chiu hng nh th, Vit Nam cng cn quan
tm n tnh hnh an ninh Trung Hoa. Nim t ho ca nhng
ngi lnh o Vit Nam ngy nay l khng sn sng i theo
con ng anh hng Nguyn Hu ngy xa i -ngi chin
thng qun s chng li Trung Hoa mang cng vt sang TuH khng th khng bit ti quyn lc ca Trung Hoa trong
vng. Nhng c gng ca Vit Nam kim sot Kampuchia hi
th k th 19 b tht bi v chnh kinh nghim ca h mi y
lm cho H Ni phi thm nhiu suy ngh.
Lch s quan h Thi Lan - Vit Nam cng cho thy
rng ch c mt thi gian ngn hi u th k 19 bai bn khng
u nhau v vn Kampuchia, khi Vit Nam c nh
hng mnh m i vi Kampuchia. Tuy nhin, triu nh Hu

403

cng tha nhn quyn li ca Thi khi gii quyt vn

Kampuchia. Tng trn Gia nh thnh L vn Duyt c ni
trong mt bui l rng Kampuchia l mt a b m Thi Lan
l cha, Vit Nam l m. Ngi Khmer c th ni gin v b coi
nh a b khng ni nng ta. Nhng v c nhng thp nin
chin tranh v m mu di thi Pol Pot, ngy nay, nc
Kampuchia qu hn yu c th tr thnh mt quc gia m
gia Vit Nam v Thi Lan. Kampuchia li c th bt u mt
cuc hnh trnh vi y tinh thn quc gia khng nm di
s qun l chung ca Thi-Vit m bng mt bo m quc t.
- Mt s bo m khng cho Khmer quay tr li vi chnh
sch git ngi hoc ngoi quc can thip. Ch c mt s bo
m to ln v c quyn hn nh th mi lm cho ngi
Kampuchia an lng, mt chic cu vt qua nhng nghi ng
ln nhau gia Vit Nam v Thi Lan v tt c ai ai cng an tm
v vn Kampuchia.
Tuy nhin, mt bo m quc t nh th ch c th c
c khi Moscow c thm nh hng chnh tr v giao thng
vng ng Nam , v h s t b mc ch duy nht l tm
kim c may x dng kh c qun s.
l mt trch nhin nng n -mt c may- tuy nhin,
phi do ngi M gnh vc. Ti mt khc quanh ng mai ma,
bnh xe lch s li t Washington vo v tr trng ti chu .
l v tr tt p nht bo m s cn bng quyn lc ng
Nam , bo m an ninh ca Thi i vi Vit Nam, trn an
H Ni khi chng li Trung Hoa v Trung Hoa mun ginh
quyn b ch, trong khi cng lm cho Trung Hoa du bt
quan tm i vi vai tr ca Moscow v gip H Ni c c
hon ton c lp khi quan h vi Lin X. Tuy nhin, mun
t c iu ny, Hoa Thnh n phi t b con ng n
c vi ng Dng -bao gm c cng vic kim tm ngi
M mt tch trong chin tranh- v ng mt vai tr nng ng
hn, sng to hn nh ngi ta mong i. Uy danh v nh
hng ca M mt thi b mt mt v cuc phiu lu qun s
ng Dng nay c th ginh li c khi M x dng sc
mnh kinh t v ngoi giao v trn ht l gip Kampuchia phc
hi sc sng./
honglonghi/tu chng

404

Dch xong ngy 14 thng 6 nm hai ngn.

Worcester, Massachusetts
(*) Manichaeism: cn vit l Manichaeanism, tn gio
do Mani dng nn trc Thin cha ging sinh. (216-76) ng
l mt nh thng thi ngi Ba-T, t cho l Paraclete (ha
gii) do Christ y thc. ng ny vay mn t tng ca nhng
tn gio khc nh Pht, Cha, Gnosticism v Zoroastrianism,
ng ta tin tng trit hc nh nguyn (dualism - gia thin v
c, linh hn tip ni i sng v hy vng cu ri. Nhng ngi
Magian chng li ng cng nh gio thuyt ca ng ng inh
ln thp gi. Thnh Augustine l mt ngi tng theo gio phai
Mani khi cn tr. Ty phng, gio phi ny tn ti n th
k th Su cn ng phng th ko di n th k 13.

Subj: BROTHER ENEMY

Date: 11/4/2002 11:52:42 AM Eastern Standard Time
From: awoods@wylieagency.com
To:

haihoang319@aol.com

Sent from the Internet (Details)

Dear Hai Long Hoang,

Thank you for your patience - we have been exceptionally busy
this fall. I am writing in response to your query regarding a
Vietnamese translation of Nayan Chanda's BROTHER
ENEMY. I have been in touch with Mr. Chanda - he is pleased
by the idea of a translation and would like to make
arrangements for a translation.
First, though, we need to know if you have found a
publisher. The permission is a moot point if you do not have a
publisher to publish the translation. There will also have to be a

405

spot-check on the translation (presumably the publisher would

do this anyhow).
Please let me know your publication plans, and we can
begin to arrange the permission.
I look forward to hearing from you.
Cheers,
Andrew
::::::::::::::::::::::::::::::::::
Andrew K. Woods
The Wylie Agency
250 West 57th St.
Suite 2114
NY, NY 10107
t: 212.246.0069
f: 212.586.8953
awoods@wylieagency.com
Xu Shiyou, tng lnh
Geng Biao: Thnh vin B Chnh tr. gi nhim v quan h
quc t.
Yao Yilin: ph th tng Trung Hoa
King C. Chen: S gia Trung Hoa
Chai Zemin: i din u tin ca TH ti Hoa Thnh n
Zhu De: (or Wu De) Nhn vt thn cn ca Hoa Quoc Phong,
th trng Bc kinh
Zhao Zhiyang: Tng b th ng (Giang trach Dan)
Ling Deacon: thng tn vin Tn Hoa x H Ni.
Chen Xilian: tng lnh, y vin b Chnh tr.
Chhang Sou On: H Bnh nhng, Bc Triu tin.
Yeh Jianyang: Tng, b trng Quc phng
Fang Yi: B trng quan h kinh t quc ngoi.
Wang Shangrong: Ph tng tham mu trng.
Wei Guoquing: T lnh qun i nhn dn TH, y vin b
Chnh tr
Ye Jianying: B trng Quc phng
Hangpu: Hi cng

406

Yongle: hong nh Minh

Taizong: Song emperor ( # 939 AD) hong nh Tng
Hongwu: hong u tin nh Minh
Wang Guangmei:Vng Quang M, v ga Lu Thiu K
Panyu: Mt khu vc thuc tnh Qung ng
Wang Gungwu: S gia Trung Hoa
Geng Biao: Tng b th qun y trung ng
Chen Yonggui: Ph th tng, y vin b Chnh tr (sau khi
Mao cht)
Dazhai Commune: Hp tc x.
Lin Qing: i s Trung Hoa ti Lin Hp quc.
Xiao Fei: nh ngoi giao ta i s Trung Hoa Manila
Liao Chengzhi: Bin tp vin bo Nhn Dn
Huang Zhen: Tng, ty vin lin lc qun s Hoa Thnh
n.
Han Xu: Quyn trng phng lin lc ti HTD
Sun Hao: i s TH Kampuchia Chinese 1978-79-80
Yu Qiuly: Thnh vin trong phi on ca Ung ng Hng
Ch'ien Lung: Hong Mn chu
Chen Yonggui. Ph th tng kim y vin b Chnh tr
Huang Zhen: i tng
Wei Guoquing: tng, Ch tch qun y trung ng qun Gii
phng Nhn dn Trung Hoa
Yu Qiuly ng minh chnh tr ca ng Tiu Bnh
Su Zhenhua: Chnh y hi qun
Xiao Fei
(Padora: Thn thoi Hy Lp, l ngi n b u tin do thn
Jupiter (thn ca cc thn v ngi) phi xung trn, mang theo
mt ci hp cha mi tai ha cho loi ngi)

407

408