Professional Documents
Culture Documents
Muc ch
. Sinh vien nam c noi dung cua phng phap phan t hu han
(PTHH).
. Sinh vien biet ap dung phng phap PTHH e giai so cac bai toan xuat
hien trong khoa hoc va ky thuat, ac biet, trong c hoc va vat ly.
. Sinh vien co the t oc cac sach, bai bao ve PTHH.
Noi dung
1. Gii thieu
2. Ly thuyet c ban
3. PTHH trong c hoc
Tai lieu oc them
T.A. Ngoc, Hoc Matlab bang th du, 2009.
Rao S.S., The finite element method in engineering, Pergamon Press, 1989.
Strang G., Fix G.J., An analysis of the finite element method, Prentice-Hall, Inc.,
Englewood Cliffs, N.J., 1973.
Cap nhat: 9/2011
ii
Toan hoc khong phai la Ba hoang,
Toan hoc la Nang hau, Ngi phuc vu cua cac khoa hoc
(Mathematics is a servant, but not a queen).
Nh tat ca chung ta eu biet, hau het cac ly thuyet toan eu co nguon
goc t c hoc va vat ly, ong lc phat trien cua no (cac ly thuyet toan) la ap
dung vao (phuc vu cho) cac nganh khoa hoc co the "rat xa" toan hoc. Viec
hoc toan, lam toan, v the, khong the tach ri cac nganh khoa hoc ma toan
hoc hng ti. Trong tai lieu nay hau het cac th du c trnh bay lay t
nguon cac bai toan xuat hien trong c hoc va vat ly. ieu nay ban au co
the lam "nan long" cac ban sinh vien chon cac hng giai tch, ai so, . . . ;
tuy nhien, vi viec tm hieu them cac ly thuyet c hoc, vat ly tng ng, viec
hoc toan se tr nen thuan li hn, va nhat la kien thc toan cua ngi hoc
se tr nen toan dien hn.
Trnh Anh Ngoc
Bang ky hieu
nn
ne
(e)
xi
xi
LA
COORD
(e)
(e)
[x1 , x2 ]
{ue } = {ue1, ue2}T
{u} = {u1 , u2, . . . , unn }T
[N e ]
[N]
[K e ]
[K]
[M e ]
[M]
{pe }
{p}
so nut
so phan t
nut th i (th t a phng) cua phan t e
nut th i (th t toan cuc)
ma tran lap ghep
ma tran toa o
phan t e
vect chuyen dch nut phan t e
vect chuyen dch nut toan cuc
ma tran ham dang cua phan t e
ma tran ham dang toan cuc
ma tran o cng cua phan t e
ma tran o cng toan cuc
ma tran khoi lng cua phan t e
ma tran khoi lng toan cuc
vect tai phan t e
vect tai toan cuc
iii
iv
Chng 1
Gii thieu
1.1 Dan nhap
. Phng phap PTHH la mot phng phap giai so tm nghiem xap x
cua cac phng trnh ao ham rieng xuat hien trong khoa hoc va ky
thuat. Khac vi phng phap sai phan hu han, xap x trc tiep phng
trnh ao ham rieng (xap x ao ham), phng phap phan t hu han
dung cong thc bien phan cua bai toan bien (dang tch phan cua bai
toan). Trong phng phap PTHH Mien cua bai toan (mien xac nh
cua phng trnh ao ham rieng) c phan hoach thanh cac mien con
goi la phan t hu han, va nghiem cua phng trnh ao ham rieng
c xap x bang cac a thc n gian tren moi phan t.
. Kien thc can biet: Toan hoc cao cap (giai tch, ai so tuyen tnh),
phng trnh vat ly toan, c hoc ket cau 1).
. Phng tien tnh toan: phan mem Matlab2) .
. Lch s cua PTHH
+ Cong thc PTHH au tien c phat trien nh la phng phap ma
tran cua c hoc ket cau.
+ Courant (1943) a ra he gom cac phan t tam giac (triangular elements) lap ghep vi nhau va cc tieu the nang (potential energy) e
1)
can.
Hai mon hoc cuoi khong bat buoc phai hoc trc, sinh vien co the tham khao them khi
2)
Sinh vien khong yeu cau phai biet ve Matlab, cach s dung Matlab se c gii thieu
dan trong giao trnh.
giai xap x bai toan xoan (cf. R. Courant, Variational methods for the
solution of problems of equilibrium and vibrations, Bulletin of American
Mathematical Society, 49, 1-23,(1943)).
+ Clough e ngh ten goi "phan t hu han" (cf. M.J. Turner, R.W.
Clough, H.C. Martin and L.J. Topp, Stiffness and deflection analysis of
complex stuctures, Journal of Aeronautical Sciences, 23, 805-824 (1956)).
+ Phat trien ban au cua phng phap c thc hien bi cac ky s
trong lanh vc c hoc ket cau; ve sau c s toan hoc c thiet lap cho
PTHH, t o m rong ap dung PTHH cho cac lanh vc khac.
V bien phan u triet tieu tai cac iem c cho trc, nhng lay gia tr tuy
y tai cac iem khac nen u con c goi la bien thien ao.
Tng t nh phep tnh vi phan cua ham nhieu bien, bien phan cap
mot cua phiem ham F tai u c nh ngha la
F (x, u + u, u0 + u0) F (x, u, u0)
.
0
F = lim
(1.1)
Dung cong thc vi phan toan phan cho F (x, u + v, u0 + v 0) tai (x, u, u0) vi
x co nh,
F (x, u + u, u0 + u0) F (x, u, u0)
F
F
u + 0 u0,
u
u
ta co
F =
F
F
u + 0 u0.
u
u
(1.2)
Chu y s tng t gia bien phan cap mot vi vi phan toan phan cua ham F
dF =
F
F
F
dx +
u + 0 u0.
x
u
u
Vi phep tnh bien phan x khong thay oi khi u bien thien thanh u + u
nen dx = 0 va s tng t gia F va dF tr nen ro rang. Ngha la, toan t
bien phan tac ong nh toan t vi phan oi vi cac bien phu thuoc.
Ta co cac cong thc sau:
1. (F G) = F G.
2. (F G) = F G + F G.
F
F G F G
3.
=
.
G
G2
4. (F )n = nF n1 F .
d
(u) =
5.
dx
6.
du
.
dx
u(x)dx =
u(x)dx.
a
4
S dung cac cong thc tren ta co
Z l 2
dw
d w d2 w
I(w) =
b 2
+
wf
dx
(l)M0.
dx dx2
dx
0
Nhan xet 1.1. Trong c hoc moi trng lien tuc, ta co hai khai niem quan
trong: chuyen dch kha d va chuyen dch ao. Bi nh ngha, chuyen dch kha d
la chuyen dch bat ky thoa ieu kien bien ong hoc, chuyen dch ao la hieu
cua hai chuyen dch kha d. Nh vay chuyen dch ao thoa ieu kien bien
ong hoc thuan nhat. Neu goi w la mot chuyen dch kha d, u la chuyen
dch thc (mot trng hp cua chuyen dch kha d) th chuyen dch ao la
u = w u. Noi khac i, chuyen dch ao chnh la bien phan cua chuyen dch
thc u, hay chuyen dch kha d la tong cua chuyen dch thc vi chuyen dch
ao, w = u + u.
Nhan xet 1.2. S tng t gia phep tnh bien phan vi phep tnh vi phan:
Phep tnh vi phan
Ham so f(x)
oi so - x (so thc)
So gia vo cung be dx
Vi phan cua ham so, df
ieu kien at cc tr cua ham so
df = 0 vi moi dx
1.3.1
Giai bai toan cc tieu hoa phiem ham I(v), v V (trong cac bai toan c hoc
th V la tap hp tat ca cac "chuyen dch" kha d).
uN =
N
X
cj j + 0 ,
(1.3)
j=1
(1.4)
(1.5)
Trong cac bai toan tuyen tnh, he (1.5) gom N phng trnh ai so tuyen tnh
vi N an c1, c2 , . . . , cN .
Tnh chat cua cac ham i (i = 0, 1, . . . , N)
. Ham 0 c chon thoa ieu kien bien cot yeu (ieu kien bien Dirichlet)
cua bai toan.
. Cac ham i , i = 1, 2, . . . , N, thoa ieu kien bien cot yeu thuan nhat.
. Hn na, cac i can thoa them cac ieu kien sau:
(i) I(uN ) c xac nh tot,
(ii) Vi N bat ky, tap hp {i } la oc lap tuyen tnh,
(iii) {i } la ay u.
Cac yeu cau (i) -- (iii) bao am, vi cac bai toan tuyen tnh, s hoi tu cua
nghiem Ritz ti nghiem chnh xac khi N tang. S hoi tu c hieu theo
ngha sau
I(uN ) I(uM ) khi N M.
1.3.2
(1.6)
Phng phap d so co trong la mot tong quat hoa cua phng phap Ritz.
Cho L la toan t ao ham, xet phng trnh toan t
Lu = f
trong ,
(1.7)
uN =
N
X
cj j + 0 ,
(1.8)
j=1
trong o 0 phai thoa moi ieu kien bien ch nh cua bai toan, va i phai
thoa dang thuan nhat cua cac ieu kien ch nh. Cung nh phng phap
Ritz, vi muc ch xap x, cac ham i cung phai co cac tnh chat (i) -- (iii).
Thay xap x (1.8) vao phng trnh toan t (1.7) ket qua la d so
E = LuN f 6= 0.
(1.9)
Ngay khi 0 va cac i a c chon, E la ham cua cac bien oc lap va cac
tham so cj . Trong phng phap d so co trong, cac tham so c xac nh
bang cach at tch phan cua tch d so co trong vi cac ham trong lng bang
0,
Z
(1.10)
trong o i la cac ham trong lng. Hien nhien {i} phai la tap oc lap
tuyen tnh.
Noi chung, cac ham trong lng i khong giong cac ham i . Tuy theo
cach chon i ta co cac phng phap khac nhau:
Phng phap Galerkin i = i . PTHH c thiet lap tren c s
phng phap nay. Khi toan t L la toan t ao ham tuyen tnh cap chan, th
phng phap Galerkin dan ve phng phap Ritz.
Phng phap Petrov - Galerkin i 6= i .
1.3.3
Phng phap bnh phng toi thieu (least-squares method) tm nghiem dang
(1.8) va xac nh cac tham so bang cach cc tieu hoa tch phan cua bnh
phng d so. ieu kien cc tieu:
ci
E 2 (x, y, cj )dxdy = 0
hay
Z
1.3.4
E
Edxdy = 0.
ci
(1.11)
Phng phap ong v (collocation) hay phng phap chon iem tm nghiem
xap x uN cua phng trnh (1.7) dang (1.8) bang cach oi hoi d so trong
phng trnh triet tieu tai N iem chon trc xi = (xi , y i ) (i = 1, 2, . . . , N)
trong mien :
E(xi, y i , cj ) = 0 i = 1, 2, . . . , N
(1.12)
S chon la cac iem x i la cot yeu e nhan c mot he phng trnh chnh
(well-conditional) va cho nghiem xap x tot. Phng phap ong v la mot
trng hp ac biet cua (1.10) vi i (x) = (x xi ), trong o la ham delta
Dirac
Z
f(x0)(x x0)dx0 = f(x).
Th du 1.2. Cho bai toan bien: tm ham u(x), 0 < x < 1, thoa phng trnh
vi phan
u00 + f = 0,
(1.13)
u(1) = g,
u0(0) = h,
(1.14)
(1.15)
(1.16)
(u00 + f)vdx = 0.
0
Dung cong thc tch phan tng phan, sau mot so bien oi, ta c
Z
1
0
u (x)v (x)dx =
0
f(x)v(x)dx + hv(0).
(1.17)
Goi 0 la ham thuoc S thoa ieu kien bien cot yeu 0 (1) = g th u = 0 + w,
w V , va phng trnh tren thanh
Z
1
0
w (x)v (x)dx =
0
f(x)v(x)dx + hv(0)
1
0
00 (x)v 0(x)dx.
(1.18)
w0 (x)v 0(x)dx
(1.19)
3)
f(x)v(x)dx + hv(0)
1
0
00 (x)v 0(x)dx,
(1.20)
bai toan bien (2.118)-(1.15) dan ve bai toan bien phan tuyen tnh: Tm w V
thoa phng trnh bien phan
(1.21)
a(w, v) = l(v)
vi moi v V .
? Phng phap Galerkin
Tm nghiem xap x di dang tong hu han (1.8). Ham 0 thoa ieu
kien (1.14), cac ham i thoa ieu kien thuan nhat, i V .
Neu dung phng phap Galerkin, i = i (i = 1, . . . , N), th ta co bai
toan xap x
N
X
i=1
ci
1
0
0i (x)0j (x)dx
1
0
vi j = 1, . . . , N.
? Phng phap Ritz
e y rang, ham v trong phng trnh (1.17) la bien phan cua u, nen co
the bien oi nh sau.
Z
1
0
u (x)(u) (x)dx
1
0
f(x)u(x)dx hu(0) = 0
Z 1
Z 1
1
0
2
(u (x)) dx
f(x)u(x)dx hu(0) = 0
2 0
0
I(u) = 0,
(1.23)
trong o
1
I(u) =
2
1
0
(u (x)) dx
1
0
f(x)u(x)dx hu(0)
(1.24)
la phiem ham nang lng (energy functional) lien ket vi bai toan.
T phng trnh (1.23) ta co the ket luan: nghiem u cua bai toan bien
(2.118)-(1.15) la iem cc tr cua phiem ham I. Phng phap Ritz c ap dung t
ay.
10
Nhan xet 1.3. Cach trnh bay cong thc bien phan trong th du 1.2 la theo
ly thuyet bien phan trong giai tch ham. Theo ly thuyet nay, bai toan bien
phan tuyen tnh tru tng c nh ngha nh sau.
Cho V la khong gian Hilber, cho a : V V R la dang song tuyen
tnh tren V , ` : V R la dang tuyen tnh tren V . Bai toan: Tm u V thoa
a(u, v) = `(v)
(1.25)
vi moi v V .
(ii) ` : V R la dang tuyen tnh lien tuc tren V .
Th bai toan bien phan (1.25) ton tai va duy nhat nghiem.
Chng minh nh ly Lax - Milgram da tren nh ly bieu dien Riesz.
nh ly 1.2 (Riesz). Cho V la khong gian Hilbert vi tch vo hng (, ). Neu
` : V R la dang tuyen tnh lien tuc tren V , th ton tai duy nhat vect w V sao
cho:
`(v) = (w, v), v V.
Chng minh nh ly Lax - Milgram. Do a(, ) la dang song tuyen tnh lien tuc
va khang t tren V nen co the xem no la tch vo hng (mi) xac nh tren
V vi chuan tng ng:
p
kvk = a(v, v).
V dang song tuyen tnh a(, ) lien tuc nen ton tai M > 0 sao cho vi moi
v V,
tuc tren V vi chuan mi. Ap dung nh ly Riesz, ton tai u V sao cho
`(v) = a(u, v),
v V ;
11
(1.26)
Tong quan
Qua trnh giai quyet mot bai toan trong khoa hoc va ky thuat bang phng
phap PTHH c the hien bang s o mo ta tren hnh 1.1 gom hai giai oan.
12
so thuat toan; (3) sai so lam tron (bieu dien so trong may tnh). Hieu chnh
(neu can).
Trong c hoc moi trng lien tuc phng phap PTHH co the c dung
cho nhieu loai phan tch:
-- Phan tch tuyen tnh, tnh.
-- Phan tch tuyen tnh, ong.
-- Phan tch tr rieng ve cong hng.
-- Phan tch bien dang ln.
-- Mo phong phuc vu thiet ke.
oi tng cua mon hoc: Ap dung phng phap PTHH cho cac bai toan
bien (phng trnh ao ham rieng), ac biet, cac bai toan xuat hien trong c
hoc, tap trung vao giai oan 1 -- mo hnh PTHH va giai so.
1.4.2
T
T
kA
+ qA
= c ,
x
x
t
0 < x < L,
(1.27)
trong o T = T (x, t) la nhiet o (tuyet oi), q toc o phat sinh nhiet tren
n v the tch (do nguon nhiet), c la nhiet dung, la mat o khoi.
Cac trng hp ac biet:
a) Neu q = 0 ta co phng trnh Fourier
T
T
kA
= c .
x
x
t
(1.28)
T
kA
+ qA
= 0.
x
x
(1.29)
13
kA
= 0.
x
x
(1.30)
d
(Au) = 0,
dx
(1.31)
trong o la mat o khoi, A la dien tch tiet dien ngang, u la van toc dong
chay.
Neu dong chay khong nht th ton tai ham (x), goi la the van toc, sao
cho
u=
d
dx
(1.32)
d
A
dx
= 0.
(1.33)
AE
u
= lc tac dung,
x
0 < x < L,
(1.34)
trong o E la moun Young, A la dien tch tiet dien ngang, u la chuyen dch
doc truc.
Neu lc tac dung la hang th phng trnh thanh
u
AE
= 0.
x
x
(1.35)
14
ieu kien bien cua cac bai toan tren thuoc mot trong cac loai: Dirichlet
(cho gia tr ham can tm), Neumann (cho gia tr ao ham cua ham can tm),
va Robin (to hp ca hai ieu kien Dirichlet va Neumann). Ngoai ra, vi cac
bai toan phu thuoc thi gian can phai cho ca ieu kien au.
d2u
=f
dx2
trong (0, 1)
(1.36)
u0(1) = 0.
(1.37)
u(0) = 0,
(1.38)
u0(x)v 0(x)dx,
(1.39)
f(x)v(x)dx.
(1.40)
(1.41)
trong o
a(u, v) :=
(f, v) :=
1
0
1
0
trong o H 1 (0, 1) la khong gian Sobolev cac ham cung vi ao ham cap 1
(ao ham suy rong) bnh phng kha tch (thuoc L2 (0, 1)). Th ta co the noi
15
sao cho
a(u, v) = (f, v) v V,
(1.42)
phat bieu nay c goi cong thc bien phan hay cong thc yeu cua bai toan
(1.36)-(1.37). Nghiem cua no goi la nghiem yeu (weak solution) cua bai toan cho.
S ton tai va duy nhat nghiem yeu cua bai toan ang xet c suy ra ngay
nh nh ly Lax-Milgram.
Mot van e quan trong thng c xet: nghiem cua (1.42) co la nghiem
cua bai toan (1.36)-(1.37) hay khong? Van e nay lien quan en tnh chnh quy
cua nghiem yeu. Vi bai toan ang xet ta co ket qua sau.
nh ly 1.3. Gia s f C 0([0, 1]) va u C 2([0, 1]) thoa (1.42). Th u thoa
(1.36)-(1.37).
Chng minh. Cho v V C 1 ([0, 1]). Th cong thc tch phan tng phan cho
(f, v) = a(u, v) =
(u00)vdx + u0(1)v(1).
(1.43)
sao cho
a(uS , v) = (f, v) v S.
(1.44)
nh ly 1.4. Cho trc f L2 (0, 1), bai toan (1.5) co nghiem duy nhat.
Chng P
minh. Viet (1.5) theo cac ham c s {i : 1 i n} cua S. Cho
n
uS =
j=1 Uj j , Kij = a(j , i ), Fi = (f, i) vi i, j = 1, 2, . . . , n. at
U = [Uj ], K = [Kij ] va F = [Fi ]. Th (1.5) tng ng vi phng trnh ma
tran
KU = F.
(1.45)
16
V cac ham c s i la oc lap tuyen tnh nen (1.45) duy nhat nghiem, suy ra
ton tai nghiem va nh ly c chng minh.
. anh gia sai so
Trc het ta xet he thc trc giao c ban gia u va u S . Tr (1.5) cho
(1.42) ta c
a(u uS , w) = 0 w S.
(1.46)
(1.47)
a(u uS , u uS )
a(u uS , u v) + a(u uS , v uS )
a(u uS , u v) (do w = v uS S va (1.46))
ku uS kE ku vkE .
V uS S nen ta cung co
ku uS kE inf ku vkE ku uS kE .
S
17
Muon anh gia ku uS k ta dung cach chng minh "oi ngau". Cho w la
nghiem cua
w00 = u uS
(u uS , u uS )
(u uS , w00)
a(u uS , w) (v (u uS )(0) = w0 (1) = 0)
a(u uS , w v) (do (1.46)
vi moi v S. T bat ang thc Schwarz cho chuan nang lng ta suy ra
ku uS k ku uS kE kw vkE /ku uS k
ku uS kE kw vkE /kw00 k.
Bay gi lay inf tren v S ta co
ku uS k ku uS kE inf kw vkE /kw00 k.
vV
Vay, ta thay chuan L2 (0, 1) cua sai so co the nho hn chuan nang lng rat
nhieu, mien la w co the xap x tot bi mot ham nao o trong S. Co ly e
gia s rang ta co the lay v S gan w, ngha la gia s
inf kw vkE kw00k
vV
(1.48)
(1.49)
18
1.6.1
Cho tap m Rd co bien trn tng manh. Theo ly thuyet tch phan
Lebesgue mot menh e phu thuoc x c goi la "ung hau het" (h.h.)
tren neu no ung vi moi x ngoai tr cac x thuoc mot tap co o o khong
(khong ang ke). Ta ong nhat hai ham bang nhau h.h.
Vi 1 q , ta nh ngha khong gian Lebesgue, Lq (), la tap hp
cac ham thc v xac nh tren sao cho kvk Lq () < , trong o kvkLq () c
nh bi
kvkLq () =
Z
|v(x)|dx
1/q
khi 1 q < ,
khi q = .
Anh xa v 7 kvkLq () thoa nh ngha ve chuan tren Lq (). Hn na,
khong gian Lq () vi chuan k kLq () la khong gian Banach.
Bat ang thc H
older
Vi 1 p, q sao cho 1/p + 1/q = 1,
kuvkL1() kukLp () kvkLq ()
u Lp (), v Lq ().
(1.50)
Khi p = q = 1, bat ang thc nay con c goi la bat ang thc Cauchy hay
bat ang thc Schwarz.
Bat ang thc tam giac ap dung cho Lq () c goi la bat ang thc
Minkowski:
ku + vkLq () kukLq () + kvkLq ()
1.6.2
u, v Lq ().
(1.51)
Cho v la ham lien tuc xac nh tren , gia (support) cua v la bao ong cua
tap {v : v(x) 6= 0, x }. Neu tap nay la compact (b chan), th v c goi la
co gia compact trong .
19
||v
,
x1 1 x2 2 xd d
u()(x)dx = (1)
||
v(x)D(x)dx D().
1.6.3
kvkW r,q () =
||r
1/q
kD vkqLq ()
1 q .
20
|v|W r,q () =
||=r
1/q
kD vkqLq ()
1q<
r = 1, 2, . . .
(1.52)
Neu b chan, 1 q q 0 , th
W k,q () W r,q ().
(1.53)
(1.54)
21
v Lq ().
Nh vay f Lp () co the xem nh phiem ham tuyen tnh lien tuc tren
Lq (). Do nh ly bieu dien Riesz Lp () la khong gian oi ngau cua Lq ().
Ch so p goi la ch so oi ngau cua q.
Vi 1 q va r la so nguyen dng, khong gian oi ngau cua
khong gian Sobolev W r,q () c ky hieu bi W r,p (), trong o p la ch so
oi ngau cua q. Chuan:
kLkW r,p () =
L(v)
,
06=vW r,q () kvkW r,q ()
sup
L W r,p ().
[(u0)2 + u2 + 2xu]dx.
0
1.2. Cho bai toan bien: tm ham u thoa phng trnh vi phan
u00 + u + x = 0,
0 < x < 1,
22
vi cac ieu kien bien
u(0) = u(1) = 0
[u0v 0 + uv + xv]dx = 0
0
vi moi v V .
a) e tm phiem ham nang lng lien ket vi bai toan, thay v bang ky
hieu bien phan u cua u.
b) Nghiem xap x dang:
u 3 = c1 1 + c2 2 + c3 3
= c1 sin(x) + c2 sin(2x) + c3 sin(3x).
Thay vao phng trnh bien phan ta c he:
= 0
c1 ( 3 ) 2
c2 (4 3 ) + 1
= 0
3
c3 (27 3) 2 = 0
Giai:
c1 =
2
1
2
, c2 =
, c3 =
.
2
1)
(4 1)
3(9 2 1)
( 2
Vay,
u3 =
2 sin(x)
sin(2x)
2 sin(3x)
+
.
2
2
( 1) (4 1) 3(9 2 1)
sin x
sin 1
x, hnh 1.2.
23
I(u) =
trong o u = u(x), x [a, b], cac ky hieu ux, uxx e ch ao ham cap mot va
hai cua u theo bien x.
a) Tnh I.
b) Tm ieu kien can e I at cc tr.
S:
a) I =
Z b
a
F
F
F
u +
ux +
uxx dx.
u
ux
uxx
b) I = 0. Bien oi I,
I =
Z b
a
F
d
u
dx
F
d
+
u
ux
dx
F
ux
F
uxx
d2
+ 2
dx
b
F
uxx
udx
F
uxx
ux
b
24
Do bien phan u tuy y, t ieu kien I = 0 suy ra
F
d
u
dx
F
ux
d2
+ 2
dx
F
d
u
ux
dx
F
uxx
F
uxx
= 0,
(1.55)
b
= 0,
(1.56)
b
= 0.
(1.57)
F
uxx
ux
Phng trnh (1.55) c goi la phng trnh Euler hay phng trnh EulerLagrange; cac phng trnh (1.56), (1.57) cho ieu kien bien.
1.4. Xet bai toan bien
du
d
p(x)
+ q(x)u = f(x), 0 < x < 1,
L[u] :=
dx
dx
(1.58)
u(0) = u(1) = 0.
(1.59)
(x) = 0, x 6= 0;
(x)dx = 1,
va
0 < x1 < x2 < . . . < xN < 1.
th ta c ket qua cua phng phap ong v; ngha la, nghiem thoa phng
trnh vi phan (1.58) tai cac iem xj .
25
EI
d4 w
p = 0,
dx4
(1.60)
EI
w(0) = w(L) = 0,
(1.61)
dw
dw
(0) = EI
(L) = 0.
dx
dx
(1.62)
26
Chng 2
Ly thuyet c ban
Luon luon co cach bieu dien tot hn!
Bat chc roi sang tao.
ay la chng dai nhat trnh bay: cac y tng c ban cua phng phap
PTHH, cach ap dung PTHH giai bai toan khoa hoc ky thuat, con goi la mo
hnh hoa PTHH. Vi nh hng ng dung PTHH giai cac bai toan khoa hoc
ky thuat, cach thc mo hnh hoa va ca lap trnh tnh toan PTHH c trnh
bay cho mot bai toan c hoc ket cau n gian - bai toan keo thanh doc truc.
Do cach trnh bay van e co ong, dung ngon ng ma tran, nen cong viec
cua ngi oc kha nang ne. Hay oc ky cho thau ao va kiem tra can than
cac bc bang giay but.
2.1.1
Xap x ham bat au bang s phan hoach thanh cac mien con (e) , goi la
phan t hu han (finite element), co hnh hoc n gian. Cac phan t hu han
27
28
c xac nh nh cac iem, goi la nut (node) hnh hoc. Noi chung, phep phan
hoach phai thoa hai ieu kien:
1) Hoi cac phan t tao thanh mien h xap x mien ,
h =
(e) ;
2.1.2
Tuy theo th nguyen d cua mien va so iem nut (cua phan t) ta co cac
loai phan t hu han khac nhau. Viec chon loai phan t gop phan ch nh
cach xap x ham trong phan t ay.
1) Phan t 1-chieu la cac oan thang hay cong (hnh 2.3)
29
2.1.3
Mot ac iem quan trong cua xap x phan t hu han la tnh a phng cua
phep xap x. Xap x cua ham tren moi phan t ch phu thuoc vao cac gia tr
cua ham tai cac nut, goi la nut noi suy, nam trong phan t ay. V vay ta co the
xay dng phep xap x tren mot phan t ac thu (cung loai, n gian) r goi
la phan t tham chieu. Xap x cua ham tren mot phan t thc (e) bat ky co
30
(e) (1 ) = xi,
(e) (2 ) = xj
a = xj xi ,
b = xi
(0 1).
(2.1)
Nhan xet 2.1. Trong hnh hoc affine, iem x nam tren oan thang noi hai
iem xi , xj c bieu dien di dang mot to hp tuyen tnh cua hai iem nay
x = 1 xi + 2 xj
31
2 = .
Nhan xet 2.2. Cac ham 1 , 2 la cac a thc bac nhat theo , trong o cac
he so c xac nh t ieu kien Kronecker i (k ) = ik .
Th du 2.2. Phan t tham chieu 2-chieu tam giac la tam giac r vi cac nh
1 = (0, 0), 2 = (1, 0), 3 = (0, 1) trong mat phang toa o . Phan t tam
giac bat ky (e) vi cac nut xi = (xi, yi ), xj = (xj , yj ), xk = (xk , yk ) trong mat
phang toa o xy c bien oi t phan t tham chieu nh phep bien oi
(2.2)
x = A + B,
trong o
A=
a11 a12
a21 a22
B=
b1
b2
(2.3)
32
xi = A 1 + B,
xj = A 2 + B,
xk = A 3 + B,
Giai ra, ta c
A=
xj xi xk xi
yj yi yk yi
B=
xi
yi
(2.4)
x
y
= (1 )
xi
yi
xj
yj
xk
yk
(2.5)
hay
x = (1 )xi + xj + xk .
(2.6)
1 = 1 , 2 = , 3 = .
(2.7)
Cac ham
33
Tong quat, trong Rd PTHH n gian nhat la d-n hnh - bao loi cua
d + 1 iem xi (i=1,2,. . . ,d+1) oc lap tuyen tnh trong Rd . d-n hnh tham
chieu co cac nh:
1 = (0, 0, . . . , 0),
2 = (1, 0, . . . , 0),
3 = (0, 1, . . . , 0),
x = A + B.
T ieu kien A i + B = xi ta co ngay
B = x1 =
x1,1
x1,2
..
.
x1,d
, A(:, i) = xi+1 x1 =
xi+1,1 x1,1
xi+1,2 x1,2
..
.
xi+1,d x1,d
, (i = 1, . . . , d).
x =
d
X
k=1
x1 + 1 x2 + 2 x3 + + d xd+1
= 1 x1 + 2 x2 + 3 x3 + + d+1 xd,
1 = 1
d
X
k=1
k , 2 = 1 , 3 = 2 , . . . , d+1 = d .
34
Th du 2.3. Phan t tham chieu 2-chieu t giac. Xet phan t t giac bat ky
(e) vi cac nut xi = (xi , yi ), xj = (xj , yj ), xk = (xk , yk ), xl = (xl , yl) trong
mat phang toa o xy, a vao he toa a phng co cac ng toa o , la
hai ho ng thang phan eu bon canh cua t giac (hnh 2.8a)). Lay iem
trung tam cua hai ho nay lam goc bang cach at = = 0, ve cac truc ,
theo hng tang cua ,, ong thi lay gia tr tren bon canh la 1, th ta thu
c hnh vuong r vi cac nh:
1 = (1, 1), 2 = (1, 1), 3 = (1, 1), 4 = (1, 1)
trong he toa o (hnh 2.8b)). Hnh vuong (e) la phan t tham chieu
2-chieu t giac.
(e)
e xay dng phep bien oi t phan t tham chieu r sang phan t thc
ta can en mot so khai niem cua ly thuyet noi suy sieu han.
nh ngha 2.1. Cho L la khong gian vect va L la khong gian con ong cua
no. Mot anh xa tuyen tnh P : L L co tnh chat luy ang (idempotent),
ngha la
P P = P,
1
+1
f(1, ) +
f(1, ).
2
2
(2.9)
35
Ta thay, P(f) gi nguyen gia tr cua ham f doc theo cac canh thang ng
= 1 cua phan t tham chieu, va noi suy tuyen tnh gia tr cua no gia
= 1 va = 1 doc theo cac canh nam ngang = const.
Tng t cho cac ng nam ngang = 1
P (f) =
+1
1
f(, 1) +
f(, 1).
2
2
(2.10)
(1 )(1 )
(1 + )(1 )
f(1, 1) +
f(1, 1)
4
4
+
(1 + )(1 + )
(1 )(1 + )
f(1, 1) +
f(1, 1)
4
4
(1 )(1 )
(1 + )(1 )
f( 1 ) +
f( 2 )
4
4
+
(1 )(1 + )
(1 + )(1 + )
f( 3 ) +
f( 4 ),
4
4
(2.11)
cung la mot phep chieu. Bang cach kiem trc tiep, dung (2.9) - (2.11), co the
ch ra rang
P (f) + P (f) P P (f) =
=
1
+1
f(1, ) +
f(1, )
2
2
+
1
+1
f(, 1) +
f(, 1)
2
2
(1 )(1 )
(1 + )(1 )
f( 1 )
f( 2)
4
4
(1 + )(1 + )
(1 )(1 + )
f( 3 )
f( 4 )
4
4
noi suy ham f chnh xac tren ca bon canh cua hnh vuong r .
(2.12)
36
Bay gi, ta xay dng phep bien oi phan t tham chieu r thanh phan
t thc (e) ,
x = x(, ),
y = y(, ).
e y rang cac iem (1, ), 1 1 (tren canh 2 3 ), tng ng vi cac
iem (x, y) tren canh x2x3; do o,
x(1, ) =
x2 + x3
x3 x2
+
.
2
2
(2.13)
x(1, ) =
x4 x1
x1 + x4
+
,
2
2
(2.14)
x(, 1) =
x4 + x3
x3 x4
+
,
2
2
(2.15)
x(, 1) =
x2 + x1
x2 x1
+
.
2
2
(2.16)
Dung cong thc (2.12) vi f thay bang x, sau mot so bien oi, ta thu c:
x = x1
(1 )(1 )
(1 + )(1 )
+ x2
4
4
+x3
(1 + )(1 + )
(1 )(1 + )
+ x4
.
4
4
(2.17)
Do tnh oi xng, bang cach thay x, x1, x2, x3, x4, tng ng, bang y, y1, y2, y3 , y4
trong cong thc tren ta thu c cong thc bien oi cho thanh phan tung
37
o. at:
N1 (, ) =
(1 )(1 )
,
4
(2.18)
N2 (, ) =
(1 + )(1 )
,
4
(2.19)
N3 (, ) =
(1 + )(1 + )
,
4
(2.20)
N4 (, ) =
(1 )(1 + )
.
4
(2.21)
x=
4
X
xi Ni ().
(2.22)
i=1
Nhan xet 2.3. Phep chieu (2.9) co the de dang c tong quat hoa thanh noi
suy ham f chnh xac doc theo m + 1 ng thang ng = i ,
1 = 0 < 1 < . . . < m = 1,
Pv (f) =
m
X
(2.23)
i=0
trong o
iv () =
Y j
,
i j
j6=i
38
mot so khong em c cac iem nen chung co ten goi la noi suy sieu han,
toan t tng ng c goi la toan t noi suy sieu han.
Cong thc tng t (2.23) cho cac ng nam ngang = j ,
1 = 0 < 1 < . . . < n = 1,
Ph (f) =
n
X
(2.24)
j=0
trong o
jh () =
Y i
, = 0, 1, . . . , n.
j i
j6=i
m X
n
X
(2.25)
i=0 j=0
Toan t tch Ph Pv cung la mot phep chieu, va Ph Pv (f) noi suy ham f
chnh xac tai (m + 1)(n + 1) iem (i , j ), i = 0, 1, . . . , m, j = 0, 1, . . . , n. Ham
Ph Pv (f) c goi la noi suy Lagrange lng a thc cua ham f tai cac iem
(i , j ).
Phep chieu Ph Pv khong la noi suy sieu han. Ta co mot cach to hp
hai toan t P v va P h e co c mot toan t noi suy sieu han ma tap chnh
xac cha toan bo cac ng = i , = j . o la tong Boolean
Pv Ph = Pv + Pv Pv Ph .
(2.26)
nh ly 2.1. Cho cac toan t Pv va Ph . Th (Pv Ph )(f) noi suy ham f chnh
xac doc theo cac ng = i , = j , i = 0, 1, . . . , m, j = 0, 1, . . . , n.
Ham (Pv Ph )(f) c goi la noi suy Lagrange hai chieu sieu han.
Nhan xet 2.4. Ta co the tm cong thc bien oi di dang mot a thc bac
nhat theo tng bien:
x = a0 + a1 + a2 + a3 .
39
Vi cach chon nay th khi = const (hay = const) a thc tr thanh bac
nhat theo y (hay x), tng ng vi ng thang.
2.1.4
Phep xap x ham bang phan t hu han s dung cac ham noi suy Lagrange.
Bac toi a cua a thc xap x qui nh loai phan t hu han va so nut noi suy 1)
can thiet.
Th du 2.4. Trng hp 1-chieu, a thc bac nhat. Cac a thc p1 (x) = 1,
p2 (x) = x lap thanh c s cua khong gian cac a thc bac 1. Ham xap x
cua u = u(x) co the bieu dien di dang
a1
a2
(2.27)
= [p(x)]{a}.
T yeu cau ham xap x va ham chnh xac co gia tr bang nhau tai cac nut
noi suy xi , xj , ta co:
[p(xi )]{a} = ui ,
[p(xj )]{a} = uj
1)
p1 (xi ) p2 (xi )
p1 (xj ) p2 (xj )
a1
a2
a1
a2
1 xi
1 xj
ui
uj
ui
uj
40
Giai ra ta c
a1 =
ui xj uj xi
,
xj xi
a2 =
uj ui
.
xj xi
Suy ra
uh (x) = ui
xj x
x xi
+ uj
.
xj xi
xj xi
xj x
,
xj xi
Nj (x) =
x xi
,
xj xi
1 () = 1 ,
N
2() = .
N
41
Cac ham dang trung vi cac ham toa o trong tam cua x. Nhng phan
t hu han vi phep xap x co tnh chat nay c goi la phan t hu han
ang tham so (isoparametric).
Tong quat -- xap x bang a thc bac N. Cac a thc c s cua khong
gian cac a thc bac N: p 1 (x) = 1, p2 (x) = x, . . . , pN +1 (x) = xN . e
xay dng xap x ta can N + 1 nut noi suy. Trong trng hp nay ngoai hai
nut bien (nut hnh hoc) ta can a vao N 1 nut nam ben trong phan
t. e n gian, ta ky hieu x1 , x2, . . . , xN +1 la cac nut noi suy cua phan t,
u1 , u2, . . . , uN +1 la gia tr cua ham u(x) tai cac nut tng ng. Da vao th du
2.4 ta thiet lap cac ham dang nh sau.
Ham xap x
a1
a2
uh (x) = [p1 (x) p2 (x) . . . pN +1 (x)]
..
N +1
trong o
(2.28)
= [p(x)]{a},
(2.29)
T ieu kien ham xap x va ham chnh xac co gia tr bang nhau tai cac
nut noi suy, ta co he phng trnh ai so tuyen tnh xac nh a1, . . . , aN +1
a1
a2
..
p2 (x1 )
p2 (x2 )
..
.
...
...
pN +1 (x1)
pN +1 (x2)
..
.
1 x1 . . . xN
1
1 x2 . . . xN
2
.. ..
..
. .
.
1 xN . . . xN
N
a1
a2
..
.
aN +1
u1
u2
..
.
u1
u2
..
.
N +1
u
N +1
P{a} = {u},
(2.30)
42
trong o
P=
1 x1 . . . xN
1
1 x2 . . . xN
2
.. ..
..
. .
.
1 xN . . . xN
N
{u} =
u1
u2
..
.
u
N +1
(2.31)
{a} = P1 {u},
roi thay vao (2.28) ta thu c cac ham dang
uh = ([p(x)]P1 ){u} = [N(x)]{u}
(2.32)
(2.33)
vi
(2.34)
(2.35)
43
trong o
1 x1 y1
a1
u1
a2 , {u} =
u2
P = 1 x2 y2 , {a} =
.
1 x3 y3
a3
u3
N1 (x, y) =
N2 (x, y) =
N3 (x, y) =
Nhan xet 2.7. Viec tm cac ham dang tuy n gian nhng rat de sai sot khi
tnh toan bang "tay chan". Ta co the dung Matlab e thc hien cac tnh
toan nay. Script file hd2D3N.m di ay tm cac ham dang trong th du tren
hd2D3N.m
% xay dung ham dang cho PTHH 2-D, 3 nut
clear all
syms x y x1 y1 x2 y2 x3 y3 a1 a2 a3
% da thuc co so
p=[1 x y];
% cac he so
a=[a1; a2; a3];
% da thuc xap xi
uh=p*a
syms u1 u2 u3
% ma tran gia tri da thuc co so tai cac nut
PP(1,:)=subs(p,x,y,x1,y1);
PP(2,:)=subs(p,x,y,x2,y2);
44
PP(3,:)=subs(p,x,y,x3,y3);
% gia tri nut
u=[u1;u2;u3];
% tinh cac he so
aa=inv(PP)*u;
% xac dinh cac ham dang
kq=simplify(subs(uh,a,aa))
N1=simple(maple(coeff,kq,u1))
N2=simple(maple(coeff,kq,u2))
N3=simple(maple(coeff,kq,u3))
Nhan xet 2.8. Phng phap xay dng ham dang trong cac th du tren co the
tong quat hoa cho trng hp ham can xap x xac nh trong R d . Goi M la
so chieu cua khong gian cac a thc tren Rd co bac N, PN (Rd ). e xay
dng cac ham dang "ay u" ta can M nut noi suy. Ky hieu:
x = (x1, x2 , . . . , xd ) la iem trong Rd ;
{p1 (x), p2 (x), . . . , pM (x)} la mot c s cua P N (Rd );
xi (i = 1, 2, . . . , M) la cac nut noi suy.
S o thiet lap cac ham dang
1. [p(x)] = [p1 (x) p2 (x) . . . pM (x)];
2. P =
p1 (x1)
p1 (x2)
..
.
p2 (x1 )
p2 (x2 )
..
.
...
...
pM (x1)
pM (x2)
..
.
2.1.5
Trong cac bai toan c hoc, vat ly, thng cac ham can tm va cac ao ham
cua no co mat trong phng trnh xac nh. Neu dung ham xap x tren cac
phan t thc (e) se rat phc tap (khong thuan tien). Bang cach a vao khai
niem phan t tham chieu r va anh xa (e), ham va cac ao ham cua no
c tnh toan tren phan t tham chieu. Di ay ta xet trng hp 2-chieu.
45
(2.36)
y = y(, )
x T
x
y
=J
(2.37)
x
J = y
x
.
y
x
=
hay
=J
(2.38)
va ta co cong thc tnh ao ham cua ham u trong he toa o thc bang cac
ao ham cua u trong he toa o tham chieu:
x
=
u
x
u
= JT
(2.39)
Cong thc oi bien (2.36) cho phep ta chuyen tch phan cua mot ham
u tren phan t thc (e) thanh tch phan tren phan t tham chieu r n
46
gian hn:
Z
u(x, y)dxdy =
(e)
u(, )|J|dd,
(2.40)
Th du 2.6. Cho phan t tam giac vi cac nh x1 = (1, 1), x2 = (3, 2),
x3 = (2, 3) (trong toa o xy). Cho u = x + y, v = xy la hai ham xac nh tren
.
1) Thiet lap cong thc oi toa o, bien phan t tham chieu r , tam giac
vi cac nh 1 = (0, 0), 2 = (1, 0), 3 = (0, 1) (toa o ), thanh tam giac .
Xac nh J va J1 .
2) Dung u va v kiem tra lai cong thc (2.39).
3) Tnh
u vd.
x = 1 + 2 + ,
y = 1 + + 2
2 1
1 2
det J = 3.
T ay suy ra
J
1
=
3
2 1
1
2
47
v
= y,
x
v
= x.
y
v
= 3 + 5 + 4,
v
= 3 + 5 + 4.
2 1
1
2
3
3
1
1
2 1
1
2
3 + 5 + 4
3 + 5 + 4
1 + + 2
1 + 2 +
48
u vd =
= 3
= 3
= 3
(2 + 3( + ))|3|dd
Z
Z
Z
d
0
(2 + 3( + ))d
1
0
1 !
3
(2 + 3) + 2
d
2
0
1
0
1
7
3 2
21
3 3
2
2 d =
3 = 6.
2
2
2
2 0
2.2.1
49
=
dq
.
dx
(2.41)
ng suat
= E = E
dq
,
dx
(2.42)
(2.43)
trong o
L
0
A(x)
Wp = pq(L).
1
(x)(x)dAdx,
2
(2.44)
(2.45)
Bai toan c giai da tren nguyen ly cong ao: chuyen dch thc la chuyen
dch lam cc tieu hoa the nang toan phan cua thanh.
Ky hieu:
L = l(1) + l(2) la chieu dai thanh;
S = {q|q H 1 (0, L), q(0) = 0} la tap hp cac chuyen dch kha d (ham
th);
50
V = {s|s H 1 (0, L), s(0) = 0} la khong gian cac chuyen dch ao (ham
trong lng). Do ieu kien bien cot yeu la thuan nhat nen V = S.
Dung cac cong thc (2.41), (2.42) cho bieu thc the nang (2.43)-(2.45) ng
vi chuyen dch kha d q, ta c
I(q) =
A(x)
E
2
dq
dx
2
(2.46)
dAdx pq(L).
Nhan xet 2.9. Ve phng dien toan hoc, bai toan phan tch ng suat cua
thanh nhieu nac ay la bai toan toi u: tm ham q(x), 0 x L, lam cc
tieu phiem ham I(q) xac nh bi (2.46).
Ap dung PTHH
Bc 1 - Phan hoach
Thanh c xem nh mot ket cau gom 2 phan t: phan t th nhat la
phan thanh gii han bi cac tiet dien x1 = 0, x2 = 10, phan t th hai la
phan thanh gii han bi cac tiet dien x2 = 10, x3 = 20 (ve phng dien toan
hoc, oan [0, L] c phan hoach thanh cac oan con [x 1, x2], [x2, x3 ]).
Hnh 2.10: Phan t thanh [xi, xi+1 ], lc tac dung len phan t.
Bc 2 - Xap x ham tren tng phan t
Chuyen dch (ham q(x)) tren moi phan t c xap x bi a thc bac
nhat (phan t e)
(e)
(e)
(e)
(2.47)
(e)
trong o [N](e) = [N1 (x) N2 (x)] la ma tran ham dang, [q] (e) = {q1 q2 }T
goi la chuyen dch nut phan t3) .
(e)
3)
(e)
(e)
(e)
Ky hieu u(e) ch nham muc ch "nhan manh" no la thu hep cua ham u tren phan t e.
51
Nhan xet 2.10. Do ieu kien ngam cua chuyen dch (ieu kien bien cua bai
toan), q1
(1)
= 0, nen ham N1 (x) khong co mat trong bieu thc xap x cua
(1)
q. Tuy nhien, e thuan tien, trong thc hanh ta van tnh en q1 trong qua
(1)
trnh thiet lap phng trnh xap x. Viec kh q1 khoi phng trnh se c
thc hien sau.
(1)
(e) =
d
[N](e){q}(e) = [B]e{q}(e),
dx
(2.48)
(2.49)
trong o [B]e = (d/dx)[N](e) (ao ham cua mot ma tran la ma tran vi cac
phan t la ao ham cua phan t tng ng trong ma tran au).
Bc 3 - Thiet lap phng trnh PTHH
Neu xet rieng tng phan t th the nang cua phan t c tnh theo
cong thc (tng t nh the nang toan phan)
(e)
(e) (e)
(q1 , q2 )
E (e) A(e)
=
2
xe+1
xe
dq (e)
dx
2
dx p2 q2 + p1 q1 , (2.50)
(e) (e)
(e) (e)
I=
2
X
e=1
(e)
I (e)
"
#
2
Z
2
X
E (e) A(e) xe+1 dq (e)
(e) (e)
(e) (e)
=
dx p2 q2 + p1 q1 .
2
dx
xe
e=1
a vao ky hieu {p}(e) = {pe1 pe2 }T , goi la vect tai phan t, va dung cong
52
thc (2.47) ta co
"
#
2
2
(e) (e) Z xe+1
(e)
X
E A
d[N]
I=
{q}(e) dx {q}(e)T {p}(e) .
2
dx
xe
e=1
(2.51)
e y rang,
d[N](e)
{q}(e) = [B](e){q}(e)
dx
la vo hng nen ta co the viet
d[N](e)
{q}(e)
dx
2
d[N](e)
{q}(e)
dx
2
ang thc cuoi nhan c t nhan xet: cac vo hng {q} (e)T [B](e)T [B](e){q}(e),
{q}(e)T [B](e)T [B](e){q}(e) la chuyen v cua nhau.
ieu kien cc tr cho phiem ham I:
I = 0
2
X
e=1
{q}
(e)T
Z
(e) (e)
E A
xe+1
[B]
(e)T
xe
2
X
e=1
(e)
[B] dx {q}
(e)
{p}
(e)
= 0
= 0, (2.52)
trong o ma tran
[k]
(e)
(e)
=E A
(e)
xe+1
xe
[B](e)T [B](e)dx,
(2.53)
53
{p} = {p1 p2 p3 }T ,
ta co the viet
2
X
e=1
{q}
(e)T
(e)
[k] {q}
(e)
= {q} [K]{q},
2
X
e=1
(2.54)
(2.55)
54
Trc khi tien hanh cac bc tiep theo ta cu the hoa cac bc 1-3 qua
o gii thieu s o tnh toan PTHH.
Trc het, trong thc hanh, viec phan hoach bc 1 c thc hien
bang cach a vao hai ma tran:
* Ma tran toa o cac nut COORD
COORD = [x1, x2, x3] = [0, 10, 20].
* Ma tran lap ghep LA mo ta s lien ket gia cac phan t. Ma tran nay
gom 2 dong (so phan t) va 2 cot (so nut hnh hoc cua phan t). Moi dong
cua LA ng vi mot phan t, LA(e, 1) va LA(e, 2) la th t cua nut 1 va 2
trong cach anh so toan cuc.
LA =
1 2
2 3
q1
{q} =
q2 .
q3
Trong khi o moi phan t ch co hai nut, nen vect chuyen dch phan t, th
du phan t e, co dang
(
)
(e)
q
1
{q}(e) =
.
(e)
q2
Nhan xet tng t vi vect tai toan cuc va vect tai phan t,
p1
,
p2
{p} =
p3
{p}(e) =
(e)
p1
(e)
p2
55
[N]
(e)
(e)
[B]
(e)
[k]
x xe
xe+1 x
,
,
xe+1 xe xe+1 xe
1
1
(e)T
(e)
=
[1, 1] [B]
[B] =
xe+1 xe
(xe+1 xe )2
E (e) A(e)
=
le
1 1
1
1
1 1
1
1
Nh a noi tren, e thiet lap phng trnh PTHH ta phai lay "tong"
hay lap ghep cac phan t ca biet lai vi nhau. Phep lap ghep ma tran o cng
va vect tai phan t c thc hien nh sau. Trc het khi tao ma tran o
cng va vect tai toan cuc
0 0 0
[K] = 0 0 0 ,
0 0 0
0
[p] = 0 .
0
1
1
2
2
(1)
k11 7 K11
(1)
k21 7 K21
(1)
k12
7 K12
(1)
k22
7 K22
(1)
p1 7 p1
(1)
p2 7 p2
(1)
(1)
k11 k12 0
(1)
(1)
[K] = k21
k22 0 ,
0
0 0
1
2
2
3
(2)
(1)
p1
(1)
{p} =
.
p
2
0
k11 7 K22
(2)
k21 7 K32
(2)
k12
7 K23
(2)
k22
7 K33
(2)
p1 7 p2
(2)
p2 7 p3
56
(1)
(1)
k11
k12
(1) (1)
(2)
[K] = k21 k22 + k11
(2)
0
k12
(1)
0
p1
(2)
(1)
(2)
.
k12 , [p] =
p2 p1
(2)
(2)
k22
p2
Cho en bay gi gia tr cua tai at tai cac nut van cha c ban ti.
That ra, theo d lieu cua bai toan, ta ch biet gia tr cua tai at tai nut th
ba, p2
(2)
p2 = p1 , ngha la
(1)
(2)
(1)
(1)
p1
[p] =
0
vi p1 la tai (cha biet) tac dung tai nut b ngam (nut cho ieu kien bien
cot yeu). Nh se thay trong bc ke tiep phng trnh co cha p1 se c
kh mat, con p se c gan gia tr lc cho trc. V vay, trong tnh toan thc
hanh, ta co the at
0
0 ,
{p} =
0
ngha la khong can lap ghep vect tai phan t (xem s o khoi, hnh 2.11).
Bc 4 - Kh ieu kien bien (ieu kien chuyen dch va lc)
ieu kien chuyen dch: do nut 1 c cho trc chuyen dch, q1 = 0,
phng trnh th nhat tng ng vi 0 = 0 nen e he phng trnh khong
suy bien ta phai kh an q1 va loai phng trnh tng ng khoi he phng
trnh.
Cach kh an a biet va loai phng trnh tng ng ma khong lam thay
oi kch thc cua cac ma tran tham gia trong he phng trnh (??). e lam
ro phng phap ta trnh bay cho trng hp tong quat, phng trnh PTHH
57
co dang
K11 q1 + K12 q2 + . . . + K1d qd + . . . + K1n qn
K21 q1 + K22 q2 + . . . + K2d qd + . . . + K2n qn
= p1
= p2
..
.
= pd
..
.
rieng phng trnh d c thay bang phng trnh 1qd = g; cuoi cung ta co:
K11 q1 + K12 q2 + . . . +
K21 q1 + K22 q2 + . . . +
0 q1 +
0 q2 + . . . +
Kn1 q1 + Kn2 q2 + . . . +
0 qd + . . . + K1n qn
0 qd + . . . + K2n qn
1 qd + . . . +
= p1 K1d g
= p2 K2d g
..
.
0 qn = g
..
.
0 qd + . . . + Knn qn = pn Knd g
Vi cach lam nay th ma tran o cng [K] chuyen thanh ma tran nhan
c t no bang cach cho cac phan t dong d va cot d bang khong, rieng
phan t dong d, cot d cho bang 1
K11 K12 . . . 0
K21 K22 . . . 0
..
0 0 ... 1
..
.
Kn1 Kn2 . . . 0
. . . K1n
. . . K2n
.
... 0
. . . Knn
Cac thanh phan cua vect tai c hieu chnh theo cong thc tren, rieng
phan t dong d c lay bang g.
58
ieu kien lc: do nut 3 cho trc lc keo p, ta "cong them" p(3) =
p(3) + p.
Bc 5 - Giai he phng trnh STT.
Bc 6 - Hau x ly
Tnh ng suat trong cac phan t nh cong thc (2.49).
Cac bc tnh toan PTHH co the tom lc bang s o tren hnh 2.11.
2.2.2
tong so nut
tong so phan t
vect toa o cac nut
ma tran lap ghep
ma tran cac tham so hnh hoc va vat lieu
ieu kien chuyen dch
ieu kien lc
ma tran o cng phan t
ma tran o cng toan cuc
vect tai toan cuc
vect chuyen dch nut toan cuc
vect ng suat cac phan t
Su lieu chng trnh la phan khong the thieu khi lap trnh, no cung cap nhng thong
tin can thiet e chuyen giao chng trnh cho ngi s dung. Thng bon muc au c
a vao trong phan au cua chng trnh.
59
60
61
62
end
for i=1:size(dcond,1)
for j=1:nn
gp(j)=gp(j)-gk(j,dcond(i))*dcond(i,2);
end
for j=1:nn
gk(dcond(i,1),j)=0.0;
gk(j,dcond(i,1))=0.0;
end
gk(dcond(i,1),dcond(i,1))=1.0;
gp(dcond(i,1))=dcond(i,2);
end
q=inv(gk)*gp;
% HAU XU LY
disp(sprintf(\n %s,KET QUA))
% xuat chuyen dich
disp(sprintf(\n %s,CHUYEN DICH CUA CAC NUT))
disp(sprintf(%s,nut))
for i=1:nn
disp(sprintf(%d\t\t %f,i,q(i)))
end
% xuat ung suat cua cac phan tu
disp(ung suat trong cac phan tu (kg/cm^2));
for e=1:ne
sigma(e)=para(e,3)*(q(la(e,2))-q(la(e,1)))/para(e,1);
end
disp(sprintf(\n %s,UNG SUAT CUA CAC PHAN TU))
disp(sprintf(%s,phan tu))
for e=1:ne
disp(sprintf(%d\t\t%f,e,sigma(e)))
end
Ket qua chay chng trnh:
KET QUA
CHUYEN DICH CUA CAC NUT
nut
1 0.000000
2 0.002500
3 0.007500
ung suat trong cac phan tu (kg/cm2)
UNG SUAT CUA CAC PHAN TU
63
phan tu
1 500.000000
2 1000.000000
2.2.3
Khi thiet lap mo hnh PTHH cua bai toan phan tch ng suat cua thanh
nhieu nac ta a dung cach at bai toan theo nguyen ly nang lng (nguyen
ly cong ao) cua c hoc ket cau phat bieu cho thanh chu keo nen. Cac phan
t hu han theo cach at nay la cac oan thanh cau thanh thanh nhieu nac,
chung co y ngha vat ly cu the. Bay gi ta xet bai toan theo cach at mi
cua ly thuyet cac bai toan bien.
Ap dung phng trnh vi phan mo ta bien dang cua thanh chu tai doc
truc, bo qua lc khoi tac dung len thanh, phng trnh (1.35), ta c cac
phng trnh vi phan xac nh chuyen dch cua thanh nhieu nac
d
dx
(1) dq
A E
= 0, 0 < x < l(1),
dx
(2.56)
d
dx
(2) dq
A E
= 0, l(1) < x < L.
dx
(2.57)
Theo gia thiet cua bai toan ieu kien bien cho nghiem:
q(0) = 0,
(2.58)
dq
p
(L) =
.
dx
A(2)
(2.59)
Ngoai ra, chuyen dch q con phai thoa ieu kien lien tuc va tng tac tai
iem phan cach x = l (1)
q(l(1)) = q(l(1)+),
A(1)E
dq (1)
dq
(l
) = A(2)E (l(1)+ ).
dx
dx
(2.60)
(2.61)
a vao khong gian ham V = {s|s H 1 (0, L), s(0) = 0}. Lay s V
tuy y, nhan hai ve phng trnh (2.56) (hay phng trnh (2.57)) vi s, lay tch
64
(1)
A E
l(1)
0
d2 q
sdx + A(2)E
dx2
L
l(1)
d2 q
sdx = 0.
dx2
(1)
A E
l(1)
0
dq ds
dx + A(2)E
dx dx
L
l(1)
dq ds
dx ps(L) = 0.
dx dx
(2.62)
1(x) =
x2 x
x2 x1
neu 0 = x1 x x2
neu x2 < x x3 = L
0
xx2
x3 x2
65
neu x1 x x2
neu x2 < x x3
Thay
q
3
X
q i i =
i=1
2
X
e=1
[N](e) {q}(e)
xe+1
[B]
xe
(e)T
(e)
[k]e{q}(e) {p} = 0
[K] {q} = {p},
66
2.3.1
(2.63)
x ,
u(1) = g,
(2.64)
du
(0) = h.
dx
(2.65)
u(x) = g + (1 x)h +
1
x
Z
f(z)dz dy.
0
(2.66)
Ky hieu:
S = {s|s H 1 (), s(1) = g} la tap hp cac ham th ;
V = {v|v H 1 (), v(1) = 0} la tap hp cac ham trong lng.
Bai toan bien phan:
Cho f, g, h nh trc. Tm u S sao cho vi moi w V
Z
1
0
dw du
dx =
dx dx
wfdx + w(0)h.
(2.67)
Di ay, e n gian ta goi bai toan bien (2.63) - (2.65) la bai toan (S), con
bai toan bien phan (2.67) la bai toan (W)5) . Ve phng dien toan hoc (tnh
chat che) ta can chng minh:
5)
S la ch au cua Strong, am ch phat bieu (hay dang) manh cua bai toan. W la ch au
cua Weak, am ch phat bieu (hay dang) yeu cua bai toan.
67
0=
d2 u
+f
dx2
dx
0=
dw du
dx
dx dx
1
0
1
du
wfdx w .
dx 0
dw du
dx =
dx dx
wfdx + w(0)h.
(2.68)
dw du
dx =
dx dx
wfdx + w(0)h
0
w
0
d2 u
+f
dx2
du
dx + w(0)
(0) + h .
dx
(2.69)
e chng minh u la nghiem cua (S) ch can chng minh rang (2.69) dan en:
68
(i)
(ii)
d2 u
dx2
+ f = 0 tren ; va
du
(0)
dx
+ h = 0.
d2 u
w=
+f
dx2
1
0
2
d2 u
+ f dx + 0.
dx2
|
{z
}
du
0=w
(0) + h .
dx
Ta co the chon w V sao cho w(0) 6= 0. Vay (ii) cung c chng minh
at:
a(w, u) =
(w, f) =
Z
Z
1
0
dw du
dx,
dx dx
(2.70)
wfdx
(2.71)
1
0
lan lt la dang song tuyen tnh oi xng lien tuc, dang tuyen tnh lien tuc
tren V . Phng trnh bien phan (W) co the viet lai:
a(w, u) = (w, f) + w(0)h.
(2.72)
69
Ap dung PTHH cho bai toan bien phan la xay dng cac xap x hu han
chieu cua S va V , ky hieu S h va V h tng ng. Ch so tren h lien he vi
li hay phep phan hoach mien xac nh cua bai toan thanh cac phan t
hu han. Thong thng ta muon S h S va V h V , xap x nh vay goi la
xap x trong. T ieu kien bien ta thay neu uh S h , wh V h th uh (1) = g,
wh (1) = 0. Cho trc ham g h S h . Moi ham u S h co the bieu dien di
dang uh = v h + g h , trong o v h V h . T phng trnh (2.72), ta co phng
trnh
(2.73)
(2.74)
Tom lai, ta co dang Galerkin cua bai toan (xap x), ky hieu (G), c
phat bieu nh sau: Cho trc f, g, h nh tren, tm uh = v h + g h , v h V h , sao
cho vi moi wh V h
a(wh , v h ) = (wh , f) + wh (0)h a(wh , g h ).
Cho en ay, ta co bai toan xap x cua bai toan bien ban au. Ap dung
PTHH cho bai toan, thc chat, la xay dng khong gian xap x V h bang PTHH
(xap x ham).
Xay dng khong gian xap x V h bang PTHH
Mien c chia thanh ne phan t hu han (oan con) bi nn = ne + 1
iem nut:
0 = x1 < x2 < . . . < xnn ,
phan t th e la oan [x e , xe+1 ], chieu dai he = xe+1 xe .
Ham w h V h (khong gian xap x) la a thc bac nhat tren tng phan
t
(e)
(e)
(e)
(e)
(2.75)
N1 (x) =
x2 x
h1
neu 0 = x1 x x2
neu x > x2
70
Ni (x) =
xxi1
hi1
xi+1 x
hi
neu xi1 x xi
neu xi < x xi+1
neu x < xi1 hay x > xi+1
Nnn (x) =
0
xxnn1
hnn1
Cac ham dang Ni la s "lap ghep" ham dang cua cac phan t co chung nut
nn1
X
i=1
ci Ni = [N]{c},
(2.76)
71
u =
nn1
X
(2.77)
i=1
ci a(Ni, Nj )qj =
i,j=1
nn1
X
ci (Ni , f) + h
i=1
nn1
X
i=1
ci Ni (0) g
nn1
X
ci a(Ni , Nnn ).
i=1
V phng trnh tren thoa vi moi wh V h nen no thoa vi cac ci tuy y, suy
ra:
nn1
X
j=1
(2.78)
vi moi i = 1, 2, . . . , nn.
Ky hieu: Kij = a(Ni , Nj ), pi = (Ni , f) + hNi (0) ga(Ni, Nnn ) th (2.78)
tr thanh:
nn1
X
Kij qj = pi .
(2.79)
j=1
72
Nhan xet 2.11. Loi trnh bay ay, theo quan iem toan cuc, neu bat y
tng c ban cua PTHH la xap x khong gian ham V bang khong gian hu
han chieu V h . Tuy nhien, trong thc hanh giai cac bai toan bien ngi ta
tien hanh theo quan iem a phng.
Thiet lap phng trnh PTHH (Galerkin) theo quan iem a phng
Sau khi a phan hoach mien (bc 1), chon a thc noi suy cho tng
phan t (bc 2). Bc 3, thiet lap phng trnh PTHH c thc hien bang
cach xet phng trnh (2.63) tren phan t hu han (e) = (xe , xe+1 ). Thc
hien tnh toan tng t nh khi thiet lap cong thc bien phan,
Z
xe+1
xe
d2 u
+f
dx2
wdx.
xe+1
xe
dw du
dx =
dx dx
xe+1
wfdx +
xe
du
du
(xe+1 )w(xe+1 ) (xe )w(xe ).
dx
dx
a (w, u) =
xe+1
xe
dw du
dx,
dx dx
(w, f)
(e)
xe+1
wfdx,
xe
du
du
(xe+1 )w(xe+1 ) (xe )w(xe ).
dx
dx
Theo cach xap x ham tren (e) , wh = [N](e) {c}(e) va uh = [N](e) {q}(e), th
2
X
(e)
(e)
(e)
(e)
c(e)
a (N , N )q =
,=1
2
X
=1
(e)
(e)
c(e)
(N , f)
2
X
=1
c(e)
du(e)
du(e)
(e)
(e)
(xe+1 )N (xe+1 )
(xe )N (xe ) .
dx
dx
73
(e)
(e)
(e)
a(e)(N(e) , N )q =
=1
(N(e) , f)(e)
du(e)
du(e)
(e)
(e)
+
(xe+1 )N (xe+1 )
(xe )N (xe ) .
dx
dx
Ky hieu:
(e)
(e)
k = a(e) (N(e) , N ),
p(e)
(N(e) , f)(e)
du(e)
du(e)
(e)
(e)
(xe+1 )N (xe+1 )
(xe )N (xe ) ,
+
dx
dx
{z
}
|
[k](e){q}(e) = {p}(e) ,
(e)
(e)
[k]
(e)
1
=
he
1 1
1
1
con vect tai phan t, xap x PTHH ham f cung kieu, c tnh nh sau.
p(e)
(N(e) , f)(e) )
xe+1
xe
N(e) fdx
2 Z
X
=1
xe+1
xe
(e)
N(e) N dx
suy ra
{p}
(e)
he
=
6
2f(xe ) + f(xe+1 )
f(xe ) + 2f(xe+1 )
(e)
f(x ),
74
du
(1)
(x1 )N1 (x1) = h,
dx
du
(1)
(x1)N2 (x1 ) = 0.
dx
75
for e=1:ne
la(e,1)=e;
la(e,2)=e+1;
end
fcond=[1 -2];
dcond=[nn -1];
% XU LY
gk=zeros(nn,nn);
gp=zeros(nn,1);
% tinh ma tran do cung va vecto tai toan cuc
for e=1:ne
i=la(e,1);
j=la(e,2);
x1=coord(i);
x2=coord(j);
% ma tran do cung phan tu
ke=1/abs(x2-x1)*[1 -1; -1 1];
% lap ghep
gk(i,i)=gk(i,i)+ke(1,1);
gk(i,j)=gk(i,j)+ke(1,2);
gk(j,i)=gk(j,i)+ke(2,1);
gk(j,j)=gk(j,j)+ke(2,2);
% vecto tai phan tu
pe=abs(x2-x1)/6*[2*ffunc(x1)+ffunc(x2); ffunc(x1)+2*ffunc(x2)];
% lap ghep
gp(i)=gp(i)+pe(1);
gp(j)=gp(j)+pe(2);
end;
% dua vao dieu kien nut
for i=1:size(fcond,1)
gp(fcond(i,1))=gp(fcond(i,1))+fcond(i,2);
end
for i=1:size(dcond,1)
for j=1:nn
gp(j)=gp(j)-gk(j,dcond(i,1))*dcond(i,2);
end
for j=1:nn
gk(dcond(i,1),j)=0.0;
gk(j,dcond(i,1))=0.0;
end
gk(dcond(i,1),dcond(i,1))=1.0;
76
gp(dcond(i,1))=dcond(i,2);
end
q=inv(gk)*gp;
% HAU XU LY
disp(sprintf(\n %s,
KET QUA SO VOI NGHIEM CX))
% nghiem chinh xac u=x^3+2*x-4
ucx=coord.^3+2*coord-4;
% xuat chuyen dich
disp(sprintf(%s,nut
uxx
ucx))
for i=1:nn
disp(sprintf(%d\t\t%f\t%f,i,q(i),ucx(i)))
end
disp(sprintf(%s%e,sai so cuc dai: , max(abs(q-transpose(ucx)))))
Ham c goi trong th du 2.8:
ffunc.m
function v=ffunc(x)
% ham duoc goi trong thi du 2.6
v=-6*x;
Ket qua chay chng trnh:
KET QUA SO VOI NGHIEM CX
nut
uxx
ucx
1
-4.000000
-4.000000
2
-3.592000
-3.592000
3
-3.136000
-3.136000
4
-2.584000
-2.584000
5
-1.888000
-1.888000
6
-1.000000
-1.000000
sai so cuc dai: 1.776357e-015
Chu thch ve lap trnh Matlab
(1) Mot vect X vi cac thanh phan nguyen dng c Matlab "xem
nh" anh xa t N vao N,
1 7 X(1), 2 7 X(2), . . . , n 7 X(n).
Matlab cho phep thc hien phep toan hp noi hai anh xa kieu G(X) mien
sao G la vect co chieu dai ln hn cac X(i). Th du:
>> X=[2 3]
77
X =
2
3
>> G=[0.1 0.2
G =
0.1000
0.2000
0.3000
>> G(1,X)
ans =
0.2000
>> G(X,1)
ans =
0.2000
0.3000
>> G(X,X)
ans =
0.3000
0.4000
0.3 0.4; 0.2 0.3 0.4 0.5; 0.3 0.4 0.5 0.6]
0.2000
0.3000
0.4000
0.3000
0.4000
0.5000
0.4000
0.5000
0.6000
0.3000
0.4000
0.5000
T nhan xet nay oan ma trong vong lap theo phan t cua chng trnh
tren co the viet:
i=la(e,:);
x=coord(i);
% ma tran do cung phan tu
ke=1/abs(x(2)-x(1))*[1 -1; -1 1];
% lap ghep
gk(i,i)=gk(i,i)+ke;
% vecto tai phan tu
pe=abs(x(2)-x(1))/6*[2*ffunc(x(1))+ffunc(x(2));
ffunc(x(1))+2*ffunc(x(2))];
% lap ghep
gp(i)=gp(i)+pe;
(2) Dung ky t gop ':' oan ma kh ieu kien bien Dirichlet co the viet:
for i=1:size(dcond,1)
gp(:)=gp(:)-gk(:,dcond(i,1))*dcond(i,2);
gk(dcond(i,1),:)=0.0;
gk(:,dcond(i,1))=0.0;
gk(dcond(i,1),dcond(i,1))=1.0;
gp(dcond(i,1))=dcond(i,2);
end
78
2.3.2
4 u = f(x), x ,
u = 0 tren ,
qi = ki (x)
5 q = f,
u
,
xi
(2.82)
(2.83)
ay q = (q1 , q2, q3), qi ky hieu dong nhiet theo hng xi , ki (x) la o dan nhiet
tai x theo hng xi , f(x) la mat o nguon nhiet tai x. Neu ki (x) 1, x ,
i = 1, 2, 3, kh qi trong (2.82) - (2.83) ta c 4 u = f trong .
. Phat bieu yeu
a vao khong gian ham H01 () = {v H 1 ()| v = 0 tren }. Lay
w H01 () tuy y, tch vo hng w vi hai ve phng trnh (2.80),
w 4 udx =
(2.84)
wfdx.
V
u
u
w u w u
w
+
w
,
w4u =
x
x
y
y
x x
y y
Z
u
w
x
+
y
u
w
y
dx =
u
d = 0,
n
(trong bien oi cuoi ta a dung cong thc Gauss vi n la vect phap tuyen
79
5w 5udx =
wfdx +
u
d.
n
(2.85)
Dung ieu kien w = 0 tren , cuoi cung, ta c cong thc bien phan cua
bai toan bien:
Z
5w 5udx =
wfdx.
(2.86)
a vao dang song tuyen tnh (oi xng) a(, ) va dang tuyen tnh `() tren
H01 () nh bi:
a(w, u) =
5w 5udx,
(2.87)
wfdx;
(2.88)
`(w) =
w H01 ().
(2.89)
i=1
(2.90)
80
Chng minh. V moi ham u H01 () la gii han trong H 1 () cua mot day
{um }
m=1 C0 (), nen ch can chng minh bat ang thc nay vi u
C0 ().
e n gian, ta trnh bay chng minh cho trng hp = (a, b)(c, d)
2
R . Chng minh cho tong quat la tng t.
Hien nhien,
u(x, y) = u(a, y) +
x
a
u
(, y)d =
x
x
a
u
(, y)d,
x
c < y < d.
Z bZ
Z bZ
2
u
(, y)d dxdy
x
(x a)
b
a
(x a)dx
1
(b a)2
2
Tng t,
Z
2 !
u
(, y) d dxdy
x
Z bZ
a
2
u
(, y) ddy
x
2
Z
u
(x, y) dxdy.
x
1
|u(x, y)| dxdy (d c)2
2
2
Z
u
(x, y) dxdy.
y
2
trong o c() = ( (ba)
2 +
2
)1 .
(dc)2
2
2!
u
u
(x, y) + (x, y) dxdy,
x
y
81
De dang kiem tra bai toan bien phan (2.89) thoa cac ieu kien cua nh
ly Lax - Milgram nen co nghiem (yeu) duy nhat (dung bat ang thc Poincare
-Fredrichs).
. Bai toan cc tieu hoa (toi u)
Do tnh oi xng cua dang song tuyen tnh a(, ) nen bai toan bien phan
(2.89) co the phat bieu lai nh la bai toan cc tieu hoa. e chnh xac hn,
ta nh ngha phiem ham toan phng (quadratic functional) J : H01 () R
bi
1
J (v) = a(v, v) `(v),
2
v H01 ().
(2.91)
Bo e 2.2. Cho u la nghiem yeu (duy nhat) cua (2.89) trong H01 () va gia s rang
a(, ) la dang song tuyen tnh oi xng tren H01 (); th u la cai cc tieu hoa duy
nhat cua J () tren H01 ().
Chng minh. Cho u la nghiem yeu duy nhat cua (2.89) trong H01 () va vi
v H01 (), xet J (v) J (u):
J (v) J (u) =
1
1
a(v, v) a(u, u) + `(v u)
2
2
1
1
a(v, v) a(u, u) a(u, v u)
2
2
1
[a(v, v) 2a(u, v) + a(u, u)]
2
1
[a(v, v) a(v, u) a(u, v) + a(u, u)] (do tnh oi xng)
2
1
a(v u, v u).
2
V (2.90) nen ton tai hang so dng c0 sao cho a(v u, v u) c0 kv ukH 1() .
Vay,
J (v) J (u) c0 kv ukH 1() 0 J (v) J (u) v H01 ();
ngha la u cc tieu hoa J () tren H01 ().
82
J 0 (u)v = lim
vi moi v H01 (). V
J (u + v) J (u)
2
ta ket luan rang neu u cc tieu hoa J () th
(2.92)
83
. Xap x PTHH
Bay gi ta ap dung PTHH e xap x bai toan bien phan (2.89), dung
phan t tam giac vi noi suy tuyen tnh.
Bc 1: phan hoach mien bi li cac tam giac e .
Bc 2: xap x ham bang a thc bac nhat tren tng phan t (phan t
tam giac 3 nut ), vi phan t e la tam giac vi cac nut c anh so th t
a phng ngc chieu kim ong ho6) xi = (xi, yi ), i = 1, 2, 3,
u(e) = [N](e) {q}(e)
(e)
(e)
(e)
N1 (x, y) =
(e)
N2 (x, y) =
(e)
N3 (x, y) =
(e)
(e)
x2 y3 y2 x3 + x(y3 + y2 ) y(x3 + x2 )
,
x2 y3 y2 x3 x1 y3 + y1 x3 + x1 y2 y1 x2
x1y3 + y1 x3 + x(y3 + y1 ) + y(x3 + x1 )
,
x2 y3 y2 x3 x1 y3 + y1 x3 + x1 y2 y1 x2
x1 y2 y1 x2 + x(y2 + y1 ) y(x2 + x1 )
.
x2 y3 y2 x3 x1 y3 + y1 x3 + x1 y2 y1 x2
(e)
(e)
x e
ta co cong thc bien phan cua bai toan phat bieu cho phan t e vi bien
e :
Z
5w 5udx =
wfdx +
e
w
e
u e
d .
n
(2.93)
a (w, u) =
5w 5udx,
(w, f)
(e)
wfdx,
e
6)
Cach anh so nay nham muc ch phep bien oi t phan t e sang phan t tham chieu
(xem th du 2.2) co Jacobian dng.
84
cong thc tren co the viet lai:
(e)
a (w, u) = (w, f)
(e)
u e
d .
n
= a
(e)
(e)
(N(e) , N )
(e)
, = 1, 2, 3.
Nhng e tnh tch phan tren e th, khac vi th du trc, ta can oi bien
e bien oi mien e thanh mien n gian hn giong nhau cho moi phan t.
Mot cach t nhien, mien n gian c chon la phan t tham chieu 2-chieu
(xem th du 2.2), tam giac r vi cac nh 1 = (0, 0), 2 = (1, 0), 3 = (0, 1)
trong mat phang toa o , lan lt tng ng vi cac nut x 1, x2, x3. Phep
bien oi tng ng gia iem = (, ) vi iem x = (x, y):
x = (1 )x1 + x2 + x3.
(2.94)
x
J = y
x
= x2 x1 x3 x1 .
y
y2 y1 y3 y1
(2.95)
(2.96)
e bien oi ham di dau tch phan, ta dung cong thc ao ham ham
=
+
,
x
x x
(2.97)
=
+
,
y
y y
(2.98)
85
trong o = (x, y), = (x(, ), y(, )). Di ay, dau "" at tren au
mot bieu thc e ch bieu thc c viet trong he toa o a phng . Dang
ma tran:
x
=
= x
x
y
x
y
y
= I3
y
y3 y1 (x3 x1)
y = J1 = 1
;
x2 x1
J (y2 y1)
y
(2.99)
t o suy ra:
T
x
= J
x
hay
(2.100)
5 = 5r J1 ,
86
Cho e la mien trong khong gian xyz va r la mien trong khong gian
. Goi : r e la song anh tng ng moi iem = (, , ) r vi
iem x = (x, y, z) e , x = () hay
x = x(, , )
y = y(, , )
z = z(, , )
(2.101)
J=
(2.102)
Gia s la ham xac nh tren e . Ap dung cong thc ao ham ham hp, ta
co
x
x
=
y
= JT
= J
1
0
87
mtdc2D.m
clear all
% tinh ma tran do cung phan tu
syms x y x_1 y_1 x_2 y_2 x_3 y_3
Jmat=[x_2-x_1 x_3-x_1; y_2-y_1 y_3-y_1]; % ma tran jacobi
J=abs(det(Jmat)); % jacobian
Jinv=inv(Jmat); % ma tran dao cua ma tran jacobi
syms xi eta
N=[1-xi-eta xi eta];
for i=1:3
for j=1:3
ke(i,j)=simplify(J*int(int([diff(N(i),xi) diff(N(i),eta)] ...
*Jinv*transpose(Jinv) ...
*transpose([diff(N(j),xi) diff(N(j),eta)]),eta,0,1-xi),xi,0,1));
end
end
88
Ket qua:
1 2
(y3 2y2 y3 2x2 x3 + x23 + y22 + x22 ),
2J
(e)
(e)
1 2
(y y3 y1 y2 y3 + y2 y1 x2 x3 + x2 x1 + x23 x3 x1),
2J 3
(e)
1
(y2y3 + y3 y1 + y22 y2 y1 + x22 x2x1 x2 x3 + x3 x1),
2J
(e)
1 2
(y y3 y1 y2 y3 + y2 y1 x2 x3 + x2 x1 + x23 x3 x1),
2J 3
(e)
1 2
(y3 2y3 y1 + y12 + x23 2x3 x1 + x21 ),
2J
(e)
1
(y2y3 + y3 y1 + y2 y1 y12 x2 x3 + x3 x1 + x2 x1 x21),
2J
(e)
(e)
1
(y2y3 + y3 y1 + y2 y1 y12 x2 x3 + x3 x1 + x2 x1 x21),
2J
(e)
1 2
(y2 2y2 y1 + y12 + x22 2x2 x1 + x21 ).
2J
k11
k12
k13
k21
k22
k23
k31
k32
k33
1
(y2y3 + y3 y1 + y22 y2 y1 + x22 x2x1 x2 x3 + x3 x1),
2J
N(e)
u e
d ,
n
p(e)
(N(e) , f)(e)
3
X
=1
(e)
(x )
(e)
N(e) N dx.
(2.103)
89
p(e)
3
X
=1
(e)
f
d
0
(e) N
(e) J d,
N
(2.104)
(e)
trong o ky hieu f = f(e) ( , ), = 1, 2, 3.
Thay bieu thc cua cac ham dang trong toa o tham chieu, cuoi cung
ta c:
{p}(e)
2f1 + f2 + f3
J
f1 + 2f2 + f3
.
=
24
f1 + f2 + 2f3
(2.105)
vttai2D.m
clear all
% tinh vecto tai phan tu
syms x y x_1 y_1 x_2 y_2 x_3 y_3
Jmat=[x_2-x_1 x_3-x_1; y_2-y_1 y_3-y_1]; % ma tran jacobi
J=abs(det(Jmat)); % jacobian
syms xi eta f_1 f_2 f_3
N=[1-xi-eta xi eta];
F=[f_1; f_2; f_3];
pe=simplify(J*int(int(N*F*transpose(N),eta,0,1-xi),xi,0,1));
Bc 4: v ieu kien bien cua bai toan la ieu kien Dirichlet nen cac
"so hang lien quan en bien cua phan t" (trong bieu thc tnh vect tai
a phng) c "ap at" bang 0 khi x , do o vect tai trong toan
cuc khong can hieu chnh7) (xem nhan xet 2.14). Viec kh ieu kien bien
Dirichlet tng t nh trong th du trc. Thong tin ve ieu kien Dirichlet
c cha ng trong mang 2 cot dcond co cau truc nh sau:
7)
(e)
90
Gia tr
gia tr 1
gia tr 2
..
.
So dong cua mang nay bang so iem nut nam tren bien.
Noi dung cua bc 4, 5 khong khac th du trc.
Chng trnh pthh29.m
Chng trnh c viet cho th du 2.9 vi = [0, 1] [0, 1], f(x, y) =
(6y 4)x2 (x 1) + 2y(1 y)2(3x 1). Nghiem chnh xac cua bai toan:
u = x2 (1 x)y(1 y)2.
Thu tuc anh so nut va phan t
Ve nguyen tac viec anh so th t phan t, th t nut toan cuc (tng
ng a phng) la tuy y, mien la hai phan t (tng ng nut) khac nhau c
anh so khac nhau. Thong thng, trong cac bai toan phc tap, sau khi chia
li PTHH ngi ta anh so phan t, nut bang "tay", roi nhap d lieu di
dang file d lieu. Trong cac bai toan minh hoa trong chng nay, do mien
xac nh cua bai toan co dang n gian nen ta co the a ra thu tuc anh
so phan t, nut, tham ch ca toa o cua chung. Di ay la thu tuc (t ong)
e ngh thc hien cong oan nay.
Hnh vuong [0, 1] [0, 1] c phan hoach bang li cac tam giac. Goi
ma va mb lan lt la so ng toa o x = const (doc) va y = const (ngang)
91
phan hoach mien. Viec anh so nut c thc hien tuan t t di len tren,
t trai qua phai. Theo cach nay th nut giao iem ng doc th i vi
ng ngang th j co th t la (j 1)m a + i. Tong so nut la nn = ma mb.
92
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
clear all
% TIEN XU LY
nx=20;
ny=20;
ne=2*(nx-1)*(ny-1);
nn=nx*ny;
for j=1:ny
for i=1:nx
nut=(j-1)*nx+i;
coord(nut,1)=(i-1)/(nx-1);
coord(nut,2)=(j-1)/(ny-1);
end
end
for j=1:ny-1
for i=1:nx-1
e1=2*(j-1)*(nx-1)+i;
e2=(2*j-1)*(nx-1)+i;
la(e1,1)=(j-1)*nx+i;
la(e1,2)=(j-1)*nx+i+1;
la(e1,3)=j*nx+i;
la(e2,1)=j*nx+i+1;
la(e2,2)=j*nx+i;
la(e2,3)=(j-1)*nx+i+1;
end
end
%
dn=0;
for n=1:nn
if coord(n,1)==0.0|coord(n,1)==1.0|coord(n,2)==0.0|coord(n,2)==1.0
dn=dn+1;
93
94
end
q=inv(gk)*gp;
% HAU XU LY
disp(sprintf(\n %s,
KET QUA SO VOI NGHIEM CX))
% nghiem chinh xac x^2(1-x)y(1-y)^2
ucx=coord(:,1).^2.*(1-coord(:,1)).*coord(:,2).*(1-coord(:,2)).^2;
% xuat chuyen dich
disp(sprintf(%s,nut
x
y
uxx
ucx))
for i=1:nn
disp(sprintf(%d\t\t %f\t\t %f\t\t %f\t\t %f,i,coord(i,1),
coord(i,2),q(i),ucx(i)))
end
disp(sprintf(%s%e,sai so cuc dai: , max(abs(q-ucx))))
% ve do thi chuyen dich
x=0:1/(nx-1):1;
y=0:1/(ny-1):1;
for j=1:nx
for i=1:ny
z(i,j)=q((i-1)*nx+j);
end
end
surf(x,y,z);
Nhan xet 2.13. Trong chng trnh pthh29.m oan ma tnh ma tran o cng
phan t, vect tai phan t c viet di dang function va c goi t chng
trnh chnh. ieu nay lam chng trnh de oc hn.
stiff29.m
function ke=stiff29(x_1,y_1,x_2,y_2,x_3,y_3)
% ham tra ve ma tran do cung phan tu (thi du 2.7)
Jmat=[x_2-x_1 x_3-x_1; y_2-y_1 y_3-y_1]; % ma tran jacobi
J=abs(det(Jmat)); % jacobian
ke = [1/2*(-2*y_2*y_3+y_3^2-2*x_2*x_3+x_3^2+y_2^2+x_2^2)/J, ...
95
96
Nhan xet 2.14. Trong bai toan bien cua th du 2.9, neu cua mien , =
D N gom hai phan tach biet D va N . ieu kien bien c cho ca
hai loai Dirichlet lan Neumann,
u = 0,
tren D ,
(2.106)
u
= g,
n
tren N ,
(2.107)
vi g : N R la ham cho trc. Khi o, ta phai "cong them" vao vect tai
"so hang lien quan en bien cua phan t".
Gia s xi xj la canh cua phan t e nam tren phan bien Neumann, "hng
doc theo" bien nay. Cac nut i, j (th t toan cuc) tng ng vi cac nut ,
(th t a phng) trong phan t e. Tham so hoa oan x ixj ,
x = xi + l(xj xi ),
l [0, 1].
(e) (l)
N
(e) (l), = , ,
vi moi l [0, 1]. Do tnh chat cua ham dang, hai ham N
trung vi hai ham dang (bac nhat) cua oan x i xj . Cu the la:
(e) (l) = 1 l,
N
(e) (l) = l.
N
"So hang lien quan en bien cua phan t" gom cac tch phan:
Z
N(e) gd xi xj ,
xi xj
{, }.
(2.108)
97
Neu tren oan nay ta xap x ham g bi a thc bac nhat th:
(e) (l) + g(xj )N
(e) (l)
g(l) g(xi )N
va
Z
N(e) gd
xi xj
xi xj g(xi )Lij
(e) N
(e) dl + g(xj )Lij
N
(e) N
(e) dl,
N
g(xi)Lij
1
0
1
0
(e) N
(e) dl = Lij [2g(xi ) + g(xj )];
N
TT nut cuoi
nut cuoi canh 1
nut cuoi canh 2
..
.
Gia tr nut au
gia tr nut au 1
gia tr nut au 2
..
.
98
tren N ,
(2.109)
(2.110)
(2.111)
g(x, y) =
2y cos(2y), x = 1
2x cos(2x), y = 1
5w 5udx =
wfdx +
wgdN .
99
`(w) =
Z
Z
5w 5udx,
wfdx +
wgdN .
N
v V.
Xap x PTHH (ngi oc nen thc hien chi tiet cac bc).
Chng trnh pthh210.m
Chng trnh di ay la mot sa oi cua chng trnh trong th du
2.9, pthh29.m. Hai oan ma c them vao gom: oan nhap ieu kien bien
Neuman, va oan kh ieu kien bien loai nay.
pthh210.m
% chuong trinh thi du 2.10, f=4pi^2(x^2+y^2)sin(2pi xy), g=2pi x cos(2p x)
% T.A. Ngoc
% update: 5/10/2009
% bien - mo ta
% nx ....... so nut tren truc x
% ny ....... so nut tren truc y
% nn ....... tong so nut
% ne ....... tong so phan tu
% coord .... vecto toa do cac nut
% la ....... ma tran lap ghep
% fcond .... dieu kien Neumann
% dcond .... dieu kien Dirichlet
% ke ....... ma tran do cung phan tu
% pe ....... vecto tai phan tu
% gk ....... ma tran do cung toan cuc
% gp ....... vecto tai toan cuc
% q ........ vecto chuyen dich nut toan cuc
% chuong trinh goi cac function: stiff29 (mtdc phan tu), load210
% (vtt phan tu), ffunc210 (ham f), gfunc210 (dk bien)
clear all
100
% TIEN XU LY
nx=20;
ny=20;
ne=2*(nx-1)*(ny-1);
nn=nx*ny;
for j=1:ny
for i=1:nx
nut=(j-1)*nx+i;
coord(nut,1)=(i-1)/(nx-1);
coord(nut,2)=(j-1)/(ny-1);
end
end
for j=1:ny-1
for i=1:nx-1
e1=2*(j-1)*(nx-1)+i;
e2=(2*j-1)*(nx-1)+i;
la(e1,1)=(j-1)*nx+i;
la(e1,2)=(j-1)*nx+i+1;
la(e1,3)=j*nx+i;
la(e2,1)=j*nx+i+1;
la(e2,2)=j*nx+i;
la(e2,3)=(j-1)*nx+i+1;
end
end
% dieu kien bien Neumann
% canh 1 (ben trai)
fn=0; % counter dem so canh cho dieu kien Neumann
for j=1:ny-1
fn=fn+1;
fcond(fn,1)=j*nx;
fcond(fn,2)=(j+1)*nx;
fcond(fn,3)=gfunc28(coord(fcond(fn,1),2));
fcond(fn,4)=gfunc28(coord(fcond(fn,2),2));
end
% canh 2 (ben tren)
for j=1:nx-1
fn=fn+1;
fcond(fn,1)=nn-j+1;
fcond(fn,2)=nn-j;
fcond(fn,3)=gfunc28(coord(fcond(fn,1),1));
fcond(fn,4)=gfunc28(coord(fcond(fn,2),1));
101
102
gp(k)=gp(k)+pe(3);
end;
% khu dieu kien bien Neumann
for nc=1:size(fcond,1)
i=fcond(nc,1);
j=fcond(nc,2);
x1=coord(i,1);
y1=coord(i,2);
x2=coord(j,1);
y2=coord(j,2);
lij=sqrt((x2-x1)^2+(y2-y1)^2);
gp(i)=gp(i)+lij*(2*fcond(nc,3)+fcond(nc,4))/6;
gp(j)=gp(j)+lij*(fcond(nc,3)+2*fcond(nc,4))/6;
end
% khu dieu kien bien Dirichlet
for i=1:size(dcond,1)
for j=1:nn
gp(j)=gp(j)-gk(j,dcond(i,1))*dcond(i,2);
end
for j=1:nn
gk(dcond(i,1),j)=0.0;
gk(j,dcond(i,1))=0.0;
end
gk(dcond(i,1),dcond(i,1))=1.0;
gp(dcond(i,1))=dcond(i,2);
end
q=inv(gk)*gp;
% HAU XU LY
% nghiem chinh xac sin(2pi xy)
ucx=sin(2*pi*coord(:,1).*coord(:,2));
disp(sprintf(%s%e,sai so cuc dai: , max(abs(q-ucx))));
% ve do thi chuyen dich
x=0:1/(nx-1):1;
y=0:1/(ny-1):1;
for j=1:nx
for i=1:ny
z(i,j)=q((i-1)*nx+j);
z1(i,j)=ucx((i-1)*nx+j);
end
end
subplot(1,2,1)
103
104
(2.112)
u(1, t) = h1 (t),
(2.113)
t>0
va ieu kien au
u(x, 0) = g(x),
(2.114)
0 < x < 1.
ay, a la hang so dng, f(x, t), h0 (t), h1 (t), g(x) la cac ham cho trc.
2.4.1
Xem t nh la tham so. a vao khong gian ham V = H01 (0, 1). Vi v V
bat ky, nhan hai ve phng trnh (2.112) vi v roi tch phan t 0 en 1. Dung
tch phan tng phan ta c:
d
dt
1
0
u(t)vdx =
ux vxdx +
0
fvdx.
(2.115)
2.4.2
(e)
(e)
(e)
(e)
(e)
(2.116)
105
(e)
(e)
(e)
Thay uh vao phng trnh bien phan phat bieu cho phan t [x1 , x2 ],
d
dt
(e)
x2
(e)
x1
(e)
(e)
(e)
(e)
(e)
x2
(e)
ux vxdx +
x1
fvdx,
(2.117)
Chu y, vi v = u,
Z
(e)
x2
(e) T
u(t)udx = {u }
(e)
x1
(e)
x2
(e)
x1
(e)
x2
(e)
x1
(e) T
uxuxdx = {u }
(e)
x2
d
d
[N (e) ]T [N (e) ]dx{u(e)}
dx
dx
(e)
x1
= {u(e) }T [K (e)]{u(e) },
Z
(e)
x2
(e)
x1
(e) T
fudx = {u }
(e)
x2
(e)
x1
f[N (e) ]T dx
= {u(e) }T {p(e) },
phng trnh (2.117) thanh
{u(e)}([M (e)]{u (e) } + [K (e)]{u(e)} {p(e) }) = [SHB].
ay, [M (e) ], [K (e)], {p(e) } lan lt la ma tran khoi lng, o cng va vect
tai phan t.
Bang thu tuc lap ghep ta c:
{u}([M]{u}
+ [K]{u} {p}) = 0,
[M], [K], {p} lan lt la ma tran khoi lng, o cng va vect tai toan cuc.
106
{u}
= [M]1 ([K]{u} + {p}).
Kh ieu kien bien
Cac ieu kien bien (2.113) cho:
u1 (t) = h1 (t),
(2.119)
at [A] = [M]1[K], {b} = [M]1 {p}, phng trnh vi phan (2.118) c viet
lai:
{u}
= [A]{u} + {b}
hay dang tng minh
h 1
u 2
..
.
u
nn1
h2
e khong lam thay oi cau truc, ta thay phng trnh au va phng trnh
cuoi bang
u 1 = h 1 , u nn = h 2,
ong thi nhom cac so hang a biet lai. He phng trnh vi phan tren thanh:
u 1
u 2
..
.
u nn1
u nn
+h 1
+b2
+A21h1 + A2,nn h2
107
Dang ma tran:
(2.120)
{u}
= [A]{u}
+ {b},
trong o:
0
0
..
.
0
A22
..
.
[A] =
0 Ann1,2
0
0
{b} =
0
b2
..
.
bnn1
0
A2,nn1
..
.
Ann1,nn1
0
0
0
..
.
0
0
h 1
A21h1 + A2,nn h2
..
.
Ann1,1 h1 + Ann1,nn h2
h 2
i = 1, 2, . . . , nn.
(2.121)
{u}
= [A]{u}
+ {b},
{u}(0) = {g}.
2.4.3
(2.122)
(2.123)
Bai toan Cauchy c giai bang thuat toan Euler. a vao li cac nut thi
gian cach eu h
0 = t1 < t2 < < tnt = T,
{u(1)} = {g},
(n)} + {b(n)}),
{u(n+1) } = {u(n)} + d([A]{u
(2.124)
(2.125)
108
{b(n) } =
2.4.4
0
b2 (tn )
..
.
bnn1 (tn )
h 1 (tn )
A21h1 (tn ) + A2,nn h2 (tn )
..
.
h 2 (tn )
109
110
b(nn)=0.0;
% thuat toan Euler
for i=1:nn
U(:,1)=transpose(coord-coord.^2);
end
for it=2:nt
U(:,it)=U(:,it-1)+d*(A*U(:,it-1)+exp(-t(it-1))*b);
end
% HAU XU LY
tt=t(1:20:nt);
UU=U(:,1:20:nt);
surf(coord,tt,UU);
xlabel(x);
ylabel(t);
zlabel(u_h);
title(Nghiem xap xi u_h)
Hnh 2.19 la o th nghiem xap x.
Chu thch: Viec chon li khong va thi gian can thoa eu kien on nh
t
C,
x
trong o C la hang so phu thuoc bai toan.
Trong phan "Hau x ly", cac lenh:
tt=t(1:20:nt);
UU=U(:,1:20:nt);
nham giam bt so iem ve tren truc t.
111
112
% tinh cac he so
aa=inv(PP)*u;
% xac dinh cac ham dang
kq=simplify(subs(uh,a,aa))
N1=simple(maple(coeff,kq,u1))
N2=simple(maple(coeff,kq,u2))
N3=simple(maple(coeff,kq,u3))
Ket qua:
N1 =
(x x3)(x x2)
,
(x1 x2)(x3 + x1 )
N2 =
(x x3)(x1 + x)
,
(x1 x2)(x3 + x2 )
N3 =
(x x2)(x1 + x)
.
(x3 + x2)(x3 + x1 )
2.3. Xay dng cac ham dang cho PTHH tam giac 2-chieu vi cac trng hp:
a) sau nut;
b) chn nut.
2.4. Xay dng cac ham dang cho PTHH t dien 3-chieu bon nut.
2.5. Tm ng suat phan bo trong thanh tru oi xng truc co tiet dien thay
oi nh hnh ve, b ngam chat mot au, au con lai b keo bi lc doc truc
p. Thanh dai 20cm. Tiet dien b ngam co ban knh r1 = 2.5cm, tiet dien
au con lai co ban knh r2 = 1cm. Cho E = 2 106 kg/cm2 , p = 1kg.
113
(2.126)
ay u bieu dien, chang han, o vong cua mot dam b ngam di tac dung
cua lc ngang mat o f (hnh 2.21).
(2.127)
(2.128)
(2.129)
(2.130)
< v, w >=
vwd +
XZ
||2
D vD wd,
114
c) Ap dung PTHH giai bai toan bien phan (2.130).
H.D. c) Dung noi suy Hermite. Ham dang:
syms x x1 x2
p=[1 x x^2 x^3];
pp=sym(zeros(4));
pp(1,:)=subs(p,x,x1);
pp(2,:)=subs(diff(p),x,x1);
pp(3,:)=subs(p,x,x2);
pp(4,:)=subs(diff(p),x,x2);
H=simplify(p*inv(pp));
H1 (x) =
H2 (x) =
H3 (x) =
H2 (x) =
[k](e)
12/h3
6/h2 12/h3 6/h2
6/h2
4/h
6/h2
2/h
=
3
2
3
12/h 6/h +12/h 6/h2 ,
6/h2
2/h
6/h2
4/h
trong o h = x2 x1.
Vect tai phan t (trng hp f(x) = f (const):
115
syms f
pe=simplify(f*int(transpose(H),x,x1,x2))
{p}(e)
h/2
h2 /12
=f
h/2
h2/12
Trong bai tap nay ta dung noi suy Hermite nen tai moi nut co 2 bac t
do: gia tr ham va gia tr ao ham tai nut. Moi dong cua ma tran lap ghep
(ng vi mot phan t) v the se co dang:
LA(e,:)=
cot 1
b.t.d.
th nhat
cua nut 1
cot 2
b.t.d.
th hai
cua nut 1
cot 3
b.t.d.
th nhat
cua nut 2
cot 4
b.t.d.
th hai
cua nut 2
e m rong pham vi ap dung chng trnh a vao bien ndof, dof (so
bac t do cua nut, so bac t do toan cuc).
1
Nghiem chnh xac u(x) = 24
fx2 (x 1)2 .
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
116
clear all
% TIEN XU LY
f=1;
ndof=2;
ne=10;
nn=ne+1;
dof=ndof*nn;
coord=0:1/ne:1;
% ma tran lap ghep
for e=1:ne
for k=1:ndof
la(e,k)=(e-1)*ndof+k; % nut thu nhat
la(e,k+ndof)=ndof*e+k; % nut thu hai
end
end
% dieu kien bien
dcond=[1 0; 2 0; 2*nn-1 0; 2*nn 0];
% XU LY
gk=zeros(dof);
gp=zeros(dof,1);
% tinh ma tran do cung va vecto tai toan cuc
for e=1:ne
x1=coord(e);
x2=coord(e+1);
gi=la(e,:); % bac tu do toan cuc cua phan tu e
% ma tran do cung phan tu
ke=mtdc_dam(x1,x2);
% vector tai phan tu
pe=vtt(x1,x2);
% lap ghep
gk(gi,gi)=gk(gi,gi)+ke;
gp(gi)=gp(gi)+f*pe;
end;
% khu dieu kien Dirichlet
for i=1:size(dcond,1)
gp=gp-dcond(i,2)*gk(:,dcond(i,1));
gk(dcond(i,1),:)=0.0;
gk(:,dcond(i,1))=0.0;
gk(dcond(i,1),dcond(i,1))=1.0;
gp(dcond(i,1))=dcond(i,2);
end
117
q=inv(gk)*gp;
% HAU XU LY
% rut trich chuyen dich tai cac nut
for i=1:nn
d(i)=q(2*(i-1)+1);
end
disp(sprintf(\n %s,
KET QUA SO VOI NGHIEM CX))
% nghiem chinh xac
ucx=f*coord.^2.*(1-coord).^2/24;
% xuat chuyen dich
disp(sprintf(%s,nut
uxx
ucx))
for i=1:nn
disp(sprintf(%d\t\t%f\t%f\t%f,i,d(i),ucx(i)))
end
disp(sprintf(%s%e,sai so cuc dai: , max(abs(d-ucx))))
plot(coord,d)
nut
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
sai so
uxx
ucx
0.000000
0.000000
0.000338
0.000338
0.001067
0.001067
0.001837
0.001838
0.002400
0.002400
0.002604
0.002604
0.002400
0.002400
0.001837
0.001838
0.001067
0.001067
0.000337
0.000337
0.000000
0.000000
cuc dai: 1.084202e-017
2.8. Cho la tap m b chan trong R2 vi bien . Xet bai toan bien:
4 u + 1
u
u
+ 2
+ u = f,
x
y
u = 0,
trong ,
(2.131)
tren ,
(2.132)
trong o > 0, i la cac hang so cho trc. ay la mot th du cua bai toan
oi lu - khuech tan (convection - diffusion problem); so hang Laplace tng
118
trong ,
u
= 0,
n
tren ,
(2.133)
(2.134)
ay la bai toan uon tam mong vi bien ngam di tac dung cua tai trong
ngang f.
a) Thiet lap bai toan bien phan.
b) Giai bai toan bien phan bang PTHH.
Chng 3
Phan t hu han trong ly thuyet
an hoi
PTHH ban au xuat hien nh la mot phng phap tnh trong c hoc ket cau
-- phng phap lc. Xet ket cau dan phang gom ba thanh lien ket khp vi
nhau tai cac nut 1, 2, 3 (hnh 3.1). Bang cach "ly tng hoa" ta xem cac thanh
ch chu keo nen doc truc cua chung, gia s cac lc va chuyen dch co lien
quan en ba nut va ke. Goi (u 1 , v1), (u2, v2), (u3, v3) la chuyen dch cua cac
nut 1, 2, 3 va (X1 , Y1 ), (X2 , Y2 ), (X3 , Y3 ) la cac lc at tai nut tng ng. e
tm moi lien he gia lc va chuyen dch tai cac nut, ta gia thiet cac thanh la
an hoi tuyen tnh, theo o, lc t le vi chuyen dch.
119
Di tac dung cua cac lc X1 , Y1 tai cac nut 2 va 3 se chu cac lc tng ng
e he can bang. Ta viet
xx
X2 = K21
u1 ,
xx
X3 = K31
u1 ,
yx
Y2 = K21
u1
yx
Y3 = K31 u1 .
Lap luan tng t vi cac nut ta cung co cac ket qua tng t. Tom lai, dch
chuyen ui (tai nut i) se "sinh" lc Xj vi he so t le Kjixx va lc Yj vi he so
t le Kjiyx (tai nut j). Ap dung ieu kien can bang lc (nguyen ly D'Alambert)
ta co he phng trnh
X1
X2
=
Y2
Y3
xx
K11
yx
K11
xx
K21
yx
K21
xx
K31
yx
K31
xy
K11
yy
K11
xy
K21
yy
K21
xy
K31
yy
K31
xx
K12
yx
K12
xx
K22
yx
K22
xx
K32
yx
K32
xy
K12
yy
K12
xy
K22
yy
K22
xy
K32
yy
K32
xx
K13
yx
K13
xx
K23
yx
K23
xx
K33
yx
K33
xy
K13
yy
K13
xy
K23
yy
K23
xy
K33
yy
K33
u1
v1
u2
v2
u3
v3
121
i = x, y, z.
(3.1)
Anh xa (x, y, z) 7 u goi la trng chuyen dch cua vat the. Trng chuyen
dch co the xem la ham vect theo cac bien Lagrange x, y, z, t hay bien Euler
x, y, z, t.
Trng bien dang. e mo ta bien dang trong lan can iem M, xet
iem vat chat N B vo cung gan M. Gia s trc bien dang M va N
co vect ban knh lan lt la r va r + dr. Sau bien dang
cac v tr P va Q
chung en v tr P va Q, chuyen dch tng ng cua chung bang u va u + du.
Chuyen dch N gom hai thanh phan: u va du (hnh 3.2). Thanh phan th
nhat bang ung chuyen dch cua M (chuyen ong tnh tien) nen khong the
hien s bien dang, ai lng ac trng cho bien dang cha ng trong thanh
phan th hai,
122
dux
ux,x ux,y ux,z
dx
duy = uy,x uy,y uy,z dy
duz
uz,x uz,y uz,z
dz
du = T dr.
Phan tch T thanh tong hai ma tran oi xng va phan oi xng. Do thanh
phan phan oi xng ac trng cho chuyen ong quay nen bien dang c
ac trng bi thanh phan con lai,
ux,x
1
1
(ux,y
2
+ uy,x )
uy,y
+ uy,z )
1
(uz,y
2
1
(ux,z
2
1
(uy,z
2
+ uz,x )
+ uz,y )
(3.2)
uz,z
Ma tran [ij ] goi la tenx bien dang. T tren ta co lien he gia cac thanh
phan tenx bien dang vi chuyen dch (phng trnh Cauchy)
1
ij = (ui,j + uj,i).
2
(3.3)
Neu cho trc sau thanh phan tenx bien dang, e xac dnh ba thanh phan
chuyen dch, th cac thanh phan tenx bien dang phai thoa cac phng trnh
tng thch bien dang:
mq,np + np,mq nq,mp mp,nq = 0,
(3.4)
xx xy xz
S = [ij ] = yx yy yz ,
zx zy zz
goi la tenx ng suat.
(3.5)
123
Tn = S n
(3.6)
ti = ij nj .
nh luat Hooke suy rong. Trong ly thuyet an hoi tuyen tnh (bien
dang nho), tenx ng suat va bien dang lien he vi nhau qua nh luat Hooke,
ij = Cijmn mn ,
(3.7)
trong o Cijmn la tenx cac he so an hoi hang bon. Neu vat the la ong
chat, ang hng th
ij = ij + 2ij ,
(3.8)
(3.9)
3.1.1
Xet vat the an hoi B, chiem mien vi bien , chu bien dang di tac
dung cua lc ngoai. Bo qua anh hng cua lc quan tnh
u i , phng trnh
ong lng la phng trnh can bang:
ji,j + fi = 0.
(3.10)
ui = ui .
Phan bien con lai t chu tai trong (lc mat), t i = ji nj :
(3.12)
ji nj = ti
Phng phap phan t hu han c xay dng t phat bieu yeu hoac
phat bieu bien phan cua bai toan.
3.1.2
(3.13)
(3.14)
Goi wi la trng chuyen dch ao bat ky, tch vo hng he phng trnh
can bang vi wi , lay tch phan tren , ta c:
Z
(3.15)
(ji,j + fi )wid = 0.
V ji,j wi = (ji wi ),j ji wi,j nen (ap dung cong thc Gauss-Ostrogradski)
Z
ji,j wi d =
(ji nj )wi d
ji wi,j d =
ti wi d
ji wi,j d.
Thay vao (3.15) ta thu c phat bieu yeu cua bai toan bien
Z
vi moi wi .
ji wi,j d =
fi wi d +
ti wi d,
t
(3.16)
125
Phng trnh (3.16) la noi dung cua nguyen ly cong ao cho vat the an
hoi trang thai can bang. Neu at bai toan theo chuyen dch, dung cac he
thc (3.8), phng trnh (3.16) thanh
Z
3.1.3
fi wi d +
tiwi d,
(3.17)
Ngoai dang yeu, phng phap phan t hu han con co the xay dng tren c
s dang bien phan cua mo hnh toan hoc.
a vao phiem ham
1
I=
2
ij ij d
fi ui d
tiui d
(3.18)
goi la the nang toan phan cua vat the. T phng trnh nguyen ly cong ao
ta co the chng minh:
nh ly 3.1 (The nang cc tieu). Trong tat ca cac chuyen dch kha d thoa man
ieu kien bien hnh hoc, th chuyen dch thc tng ng vi the nang cc tieu.
Phng phap phan t hu han c ap dung cho phng trnh Euler
(ieu kien cc tr) cua the nang toan phan.
3.2.1
Phan t thanh
Phan t tham chieu cua phan t thanh chieu dai ` la oan r = [0, `] tren
truc . Chuyen dch doc truc c xap x bi cac a thc bac nhat:
q = [1 ]
a1
a2
(3.19)
Hnh 3.4: Phan t dan tham chieu (trai), phan t dan trong khong gian (phai).
Goi q1, q2 la chuyen v tai hai nut au cuoi (dau gach ben tren bieu thc
ch th bieu thc c viet trong khong gian tham chieu), t gia thiet xap x
nut ta suy ra:
1() N
2 ()]
q = [N
q1
q2
[
= [N]
q],
(3.20)
trong o
[
q] =
q1
q2
(3.21)
(3.22)
q1
q2
= [B][
q],
(3.23)
127
trong o
1
[B] = [1 1].
`
Theo nh luat Hooke, ng suat ch co thanh phan
=
(3.24)
= E = [D][B][
q],
(e)
(e)
(e)
= (xi , yi , zi )
va xj = (xj , yj , zj ).
(e)
(e)
(e)
(e)
(e)
(e)
(xj xi )
(e)
(e)
x = () = xi +
L(e)
(e)
(e)
(yj yi )
(e)
(e)
y = () = yi +
L(e)
(e)
(e)
x = (e)() = xi +
(e)
(e)
(e)
(3.25)
(e)
(e)
(e)
(e)
(e)
(e)
(e)
(e)
(e)
(e)
128
trong o
(e)
xj
(e)
xi
L(e)
(e)
yj
(e)
yi
L(e)
(e)
zj
(e)
zi
L(e)
(e)
x(e) xi
(e)
(e)
y yi
(e)
z (e) zi
(3.26)
(e)
(e)
(e)
(e)
(e)
(e)
xj xi
yj yi
zj zi
ij =
,
=
,
=
.
ij
ij
L(e)
L(e)
L(e)
(3.27)
(xj xi ),
L(e)
(3.28)
(3.29)
= [ij ij ij ]xT ;
ngha la mot chuyen dch x trong he toa o khong gian xyz tng ng vi
chuyen dch trong he toa o tham chieu . Nh vay, cac chuyen dch nut
q1 va q2 tng ng vi cac chuyen dch (khong gian) tai nut i va j,
(e)
(e)
(e)
(e)
(e)
(e)
(e)
(e)
q1 = [ij ij ij ][qi ],
(3.30)
(e)
q2 = [ij ij ij ][qj ]
(chu y moi chuyen dch nut co ba thanh phan v vay bac t do tai moi nut
la 3).
Ta co the viet (3.30) di dang vect
q1
q2
ij ij ij 0
0 0
0
0 0 ij ij ij
[
q ] = [(e) ][q (e)],
"
(e)
[qi ]
(e)
[qj ]
#
(3.31)
129
trong o
[q (e)] =
"
(e)
[qi ]
(e)
[qj ]
h
iT
(e) (e) (e) (e) (e) (e)
= qi,1 qi,2 qi,3 qj,1 qj,2 qj,3
(3.32)
(e)
[ ] =
ij ij ij 0
0 0
0
0 0 ij ij ij
(3.33)
(3.34)
(3.35)
Ky hieu
h
iT
(e) (e) (e) (e) (e) (e)
[p(e) ] = pi,1 pi,2 pi,3 pj,1 pj,2 pj,3
(3.36)
la vect vi cac thanh phan la lc theo cac hng x, y, z at tai cac nut au
cuoi, goi la vect tai phan t.
Bieu thc the nang cua phan t (e) :
(e)
1
=
2
(e)
(3.37)
[k(e) ] =
A(e) E (e)
L(e)
2ij
ij ij
ij ij
2ij
2
ij ij
ij
ij ij ij ij
2
ij ij
ij ij
ij
ij ij
2
ij ij ij ij ij
2ij
2
ij ij
ij
ij ij
ij ij
2
ij ij ij ij
ij
ij ij
ij ij
2
ij
ij ij
ij ij
2
ij
ij ij
ij ij
ij ij
2
ij
ij ij
ij ij
2
ij
(3.38)
3.2.2
131
Ap dung
Xet ket cau dan phang nh hnh 3.6. So lieu cua bai toan c cho tren bang
sau:
Phan t Tiet dien
e
A(e) (cm2)
1
2, 0
2
2, 0
3
1, 0
4
1, 0
Chieu dai
Moun Y
(e)
(e)
L
(cm) E (kg/cm2 )
50 2
2 106
2 106
50 2
100 2, 5
2 106
100 2
2 106
[k (e)] =
A(e) E (e)
L(e)
2ij
ij ij
2ij ij ij
ij ij
ij2 ij ij
ij2
2ij ij ij
2ij
ij ij
ij ij
ij2
ij ij
ij2
va ma tran bien oi
(e)
[ ] =
ij ij 0
0
0
0 ij ij
(e)
(e)
(e)
xj xi
yj yi
ij =
, ij =
.
(e)
L
L(e)
Thong tin ve phep phan hoach c cho bi cac bien nhap nn -- so
nut, ne -- so phan t va cac mang:
COORD cha toa o cac nut, moi dong cho mot nut, cot 1 la hoanh o,
cot 2 la tung o. Th du, neu (xi,yi) la toa o nut th i th COORD(i,1)=xi,
COORD(i,2)=yi.
LA la ma tran lap ghep, cha th t toan cuc cua hai nut au cuoi trong
cac phan t, moi dong cho mot phan t, cot 1 la th t nut au, cot 2 la th
t nut cuoi. Th du, neu i, j lan lt la nut au va cuoi cua phan t th e th
LA(e,1)=i, LA(e,2)=j.
Cac tham so ve dien tch tiet dien, moun an hoi cua cac phan t c
lu tr trong mang PARA. Moi dong cua mang nay ng vi mot phan t, cot
1 la dien tch tiet dien, cot 2 chieu dai, cot 3 la moun Young cua phan t.
e tien a vao cac chuyen dch va lc cho trc ta dung mang DCOND
(chuyen dch), va FCOND (lc). Moi mang gom 3 cot, moi dong cua mang
ng vi mot nut cho trc chuyen dch (hay lc). Cot 1 la th t toan cuc cua
nut, cot 2 va 3 tng ng la thanh phan hoanh o va tung o cua chuyen dch
(hay lc) tai nut. Th du, neu nut au tien c cho trc lc co th t toan
cuc la k va cac thanh phan cua lc cho trc bang f1, f2 th FCOND(1,1)=k,
FCOND(1,2)=f1, FCOND(1,3)=f2.
Ngoai ra, do so bac t do tai moi nut la 2 nen so bac t do cua toan
he la 2*nn. Moi nut se lien he vi hai dong va hai cot cua ma tran o cng
toan cuc, cung vay vi hai dong cua vect tai toan cuc. Lien he gia nut th
i (th t toan cuc) vi hai bac t do nay la 2*i-1 va 2*i. Cach a vao cac
ieu kien co khac so vi cac bai toan trc ay (xem dan2d.m) do ac iem
nay. Moi ieu kien c a vao se lam thay oi hai dong, hai cot cua ma
tran o cng toan cuc cung nh vect tai toan cuc. Tham khao chi tiet thc
hien trong chng trnh dan2d.m (phu luc) phan tch ket cau dan phang.
Ket qua tnh toan
Tien x ly
D lieu
nn=4; ne=4; dof=8 (bac t do cua he).
COORD=[0 0; 100 0; 50 50; 200 100].
LA=[1 3; 3 2; 3 4; 2 4].
0
0
K=
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
,
0
0
0
0
P=
0 .
0
2.8284
2.8284 2.8284 2.8284
2.8284
2.8284 2.8284 2.8284
;
[k (1)] = 104
2.8284 2.8284
2.8284
2.8284
2.8284 2.8284
2.8284
2.8284
lap ghep
[K] = 104
2.8284
2.8284 0 0 2.8284 2.8284 0 0
2.8284
2.8284 0 0 2.8284 2.8284 0 0
0
0 0 0
0
0 0 0
0
0 0 0
0
0 0 0
.
2.8284 2.8284 0 0
2.8284
2.8284 0 0
2.8284 2.8284 0 0
2.8284
2.8284 0 0
0
0 0 0
0
0 0 0
0
0 0 0
0
0 0 0
Phan t 2
133
4
[K] = 10
2.8284
2.8284
0
0 2.8284 2.8284 0 0
2.8284
2.8284
0
0 2.8284 2.8284 0 0
0
0
2.8284 2.8284 2.8284
2.8284 0 0
0
0 2.8284
2.8284
2.8284 2.8284 0 0
.
2.8284 2.8284 2.8284
2.8284
5.6569
0 0 0
2.8284 2.8284
2.8284 2.8284
0
5.6569 0 0
0
0
0
0
0
0 0 0
0
0
0
0
0
0 0 0
Phan t 3
1.1384
0.3795 1.1384 0.3795
0.3795
0.1265 0.3795 0.1265
;
[k (3)] = 104
1.1384 0.3795
1.1384
0.3795
0.3795 0.1265
0.3795
0.1265
lap ghep
4
[K] = 10
2.8284
2.8284
0
0 2.8284 2.8284
0
0
2.8284
2.8284
0
0 2.8284 2.8284
0
0
0
0
2.8284 2.8284 2.8284
2.8284
0
0
0
0 2.8284
2.8284
2.8284 2.8284
0
0
.
2.8284 2.8284 2.8284
2.8284
6.7953
0.3795 1.1384 0.3795
2.8284 2.8284
2.8284 2.8284
0.3795
5.7833 0.3795 0.1265
0
0
0
0 1.1384 0.3795
1.1384
0.3795
0
0
0
0 0.3795 0.1265
0.3795
0.1265
Phan t 4
7.0711
7.0711 7.0711 7.0711
7.0711
7.0711 7.0711 7.0711
;
[k (4)] = 103
7.0711 7.0711
7.0711
7.0711
7.0711 7.0711
7.0711
7.0711
135
lap ghep
4
[K] = 10
2.8284
2.8284
0
0
2.8284
2.8284
0
0
0
0
3.5355 2.1213
0
0 2.1213
3.5355
2.8284 2.8284 2.8284
2.8284
2.8284 2.8284
2.8284 2.8284
0
0 0.7071 0.7071
0
0 0.7071 0.7071
2.8284
2.8284
2.8284
2.8284
6.7953
0.3795
1.1384
0.3795
2.8284
2.8284
2.8284
2.8284
0.3795
5.7833
0.3795
0.1265
0
0
0.7071
0.7071
1.1384
0.3795
1.8455
1.0866
0
0
0.7071
0.7071
0.3795
0.1265
1.0866
0.8336
Vect tai
[P ] = [0 0 0 0 0 0 0 1000]T .
Kh ieu kien cot yeu, ma tran o cng thanh
4
[K] = 10
0.0001
0
0
0
0
0
0
0
0 0.0001
0
0
0
0
0
0
0
0 0.0001
0
0
0
0
0
0
0
0 0.0001
0
0
0
0
;
0
0
0
0
6.7953
0.3795 1.1384 0.3795
0
0
0
0
0.3795
5.7833 0.3795 0.1265
0
0
0
0 1.1384 0.3795
1.8455
1.0866
0
0
0
0 0.3795 0.1265
1.0866
0.8336
=
=
=
=
0,
0,
0,
0.1
136
Tnh ng suat cua cac phan t
C=
C1111
C2211
C3311
C2311
C1311
C1211
C1122
C2222
C3322
C2322
C1322
C1222
C1133
C2233
C3333
C2333
C1333
C1233
C1123
C2223
C3323
C2323
C1323
C1223
C1113
C2213
C3313
C2313
C1313
C1213
C1112
C2212
C3312
C2312
C1312
C1212
hay
C =
C11
C21
C31
C41
C51
C61
C12
C22
C32
C42
C52
C62
C13
C23
C33
C43
C53
C63
C14
C24
C34
C44
C54
C64
C15
C25
C35
C45
C55
C65
C16
C26
C36
C46
C56
C66
137
EI
d4 w
=M
dx4
138
Phu luc A
Cau phng Gauss
A.1 Cau phng 1-chieu
T cong thc cau phng
Z
f()d =
n
X
wif(i ) + E,
(A.1)
i=1
Phep cau phng Gauss 1-chieu c thiet lap bang cach chon cac iem cau
phng i va cac trong lng w i tng ng sao cho sai so E = 0 khi f(x) = xd
vi bac d ln nhat co the. Th du, trng hp n = 2, cong thc (A.1) la
Z
f()d =
1
2
X
wif(i ) + E.
i=1
140
Thay f(x) = x2 (a thc bac 2):
1
2
1 3
= = w1 12 + w2 22 .
3
3 1
1
1 4
0 = = w1 13 + w2 23 .
4 1
1
1
ba
a+b
+
2
2
(A.2)
141
1
1
1
1
f(, )dd
n
X
wi f(i , )d =
1 i=1
n
X
wi
i=1
f(i , )d
1
Cuoi cung ta c:
Z
f(, )dd
n
X
wi wj f(i , j ).
i,j=1
(A.3)
142
weight(1)=2.0;
elseif n==2 % quy tac 2 diem
point(1)=0.577350269189626;
point(2)=-point1(1);
weight(1)=1.0;
weight(2)=weight1(1);
elseif n==3 % quy tac 3 diem
point(1)=-0.774596669241483;
point(2)=0.0
point(3)=-point1(1);
weight(1)=0.555555555555556;
weight(2)=0.888888888888889;
weight(3)=weight1(1);
elseif n==4 % quy tac 4 diem
point(1)=-0.861136311594053;
point(2)=-0.339981043584856;
point(3)=-point1(2);
point(4)=-point1(1);
weight(1)=0.347854845137454;
weight(2)=0.652145154862546;
weight(3)=weight1(2);
weight(4)=weight1(1);
elseif n==5 % quy tac 5 diem
point(1)=-0.906179845938664;
point(2)=-0.538469310105683;
point(3)=0.0;
point(4)=-point1(2);
point(5)=-point1(1);
weight(1)=0.236926885056189;
weight(2)=0.478628670499366;
weight(3)=0.568888888888889;
weight(4)=weight1(2);
weight(5)=weight1(1);
end
end
function [point,weight]=gaussqd2(nx,ny)
% Muc dich
% xac dinh diem cau phuong va trong luong
% cua quy tac cau phuong Gauss 2-chieu
% Cu phap:
% [point,weight]=gaussqd2(nx,ny)
143
144
Phu luc B
Bieu dien ang tham so
B.1
Gii thieu
Phan t tam giac tuyen tnh la phan t ang tham so. Cac phng trnh cha
khoa:
1 1 1 1
1
x
= x1 x2 x3 2
,
y
y1 y2 y3
3
(B.1)
ux
uy
(e)
N1
(e)
N2
(e)
N3
(B.2)
Ban luan: Toa o trong tam (toa o tam giac), ( 1 , 2 , 3), xac nh hnh hoc
phan t (B.1). Khai trien cua chuyen dch bi cac ham dang (B.2) tr thanh
khai trien theo toa o trong tam. Hien nhien hnh hoc va chuyen dch khong
c oi x nh nhau. Neu ta tien hanh phan t cap cao hn nhng van gi
cac canh thang, ch co khai trien cua chuyen dch c lam "mn" trong khi
nh ngha hnh hoc van gi nguyen. Cac phan t xay dng theo cach nay
goi la sieu tham so (superparametric).
145
146
B.2
y
=
uy
1
1
1
x1 x2 x3
y1 y2 y3
ux1 ux2 ux3
uy1 uy2 uy3
2
.
(B.3)
Dang nay nhan manh rang hnh hoc va chuyen dch c bieu dien tham so
bang cung mot cach.
Y tng cha khoa la phai dung cac ham dang e bieu dien ca hnh hoc
lan cac an ham cua bai toan (trong c hoc ket cau la chuyen dch). Phan t
hu han nh vay goi la phan t ang tham so (isoparametric element, viet tat
iso-P element). Tnh chat nay co the tong quat hoa cho cac phan t tuy y.
Di s tong quat hoa nay, toa o t nhien, xuat hien nh tham so xac nh
cac ham dang. Cac ham dang noi ket hnh hoc vi chuyen dch.
B.3
1=
n
X
Nie ,
i=1
x=
n
X
xiNie ,
y=
i=1
n
X
yi Nie .
(B.4)
i=1
ux =
n
X
i=1
uxiNie ,
uy =
n
X
i=1
uyi Nie .
(B.5)
147
x
y
=
ux
uy
1
1
x1 x2
y1 y2
ux1 ux2
uy1 uy2
ux
=
uy
1
1
x1 x2
y1 y2
ux1 ux2
uy1 uy2
h1 h2
T1 T2
... 1
. . . xn
. . . yn
. . . uxn
. . . uyn
N1e
N2e
..
.
(B.6)
e
Nn
Ba phng trnh au trong (B.6) bieu dien nh ngha hnh hoc, hai phng
trnh cuoi la khai trien chuyen dch. Chu y rang cac dong phu them c
them vao ma tran bieu dien neu co nhieu bien hn c noi suy bang cung
ham dang. Chang han, gia s rang ca o day h va trng nhiet o T c
noi suy t n gia tr nut:
... 1
. . . xn
. . . yn
. . . uxn
. . . uyn
. . . hn
. . . Tn
N1e
N2e
..
.
(B.7)
e
Nn
B.4
e minh hoa viec dung khai niem ang tham so, ta xet cac phan t ang
tham so ac biet 2D. Chung c tach thanh tam giac va t giac v toa o t
nhien c dung khac nhau.
148
B.4.1
x
y
=
uy
1
1
1
x1 x2 x3
y1 y2 y3
ux1 ux2 ux3
uy1 uy2 uy3
N1e
Ne
2e .
N3
(B.8)
N2e = 2 ,
N3e = 3 .
(B.9)
Tam giac tuyen tnh la phan t tam giac duy nhat sieu tham so va ang tham
so.
B.4.2
Hnh 2.2: Tam giac toan phng 6-nut: (a) sieu tham so, canh thang; (b) ang
tham so.
149
x
y
=
uy
1
1
1
1
1
x1 x2 x3 x4 x5
y1 y2 y3 y4 y5
ux1 ux2 ux3 ux4 ux5
uy1 uy2 uy3 uy4 uy5
x6
y6
ux6
uy6
N1e
N2e
N3e
N4e
N5e
N6e
(B.10)
(B.11)
B.5
B.5.1
Phan t t giac
Toa o t giac va anh xa ang tham so
150
B.5.2
x
y
=
uy
1
1
1
1
x1 x2 x3 x4
y1 y2 y3 y4
ux1 ux2 ux3 ux4
uy1 uy2 uy3 uy4
N1
Ne
2
Ne .
3e
N4
(B.12)
1
N1e = (1 )(1 ),
4
1
N2e = (1 + )(1 ),
4
1
N3e = (1 + )(1 + ),
4
1
N4e = (1 )(1 + ).
4
(B.13)
Cac ham nay thay oi tuyen tnh doc theo cac ng toa o = const va
= const, nhng khong la cac a thc tuyen tnh nh trong trng hp cua
tam giac 3-nut.
151
Hnh 2.5: T giac cap cao: (a) t giac song toan phng 9-nut; (b) t giac
8-nut.
B.5.3
x
y
=
uy
1
1
1
1
1
1
1
1
x1 x2 x3 x4 x5 x6 x7 x8
y1 y2 y3 y4 y5 y6 y7 y8
ux1 ux2 ux3 ux4 ux5 ux6 ux7 ux8
uy1 uy2 uy3 uy4 uy5 uy6 uy7 uy8
x9
y9
ux9
uy9
N1e
N2e
N3e
N4e
N5e
N6e
N7e
N8e
N9e
.(B.14)
1
N2e = (1 + )(1 ), . . .
4
1
N6e = (1 + )(1 2), . . .
2
N9e = (1 2 )(1 2 ).
(B.15)
Cac ham nay thay oi toan phng doc theo cac ng toa o = const va
= const. Ham dang lien ket vi nut tam goi la ham bot (bubble function).
152
Phu luc C
Cac nha toan hoc
Walter Ritz (1878-1909) sinh Switzerland, con trai cua hoa s Raphael Ritz.
Ong theo hoc tai Zurich, Switzerland, va Gottingen, Germany, o ong nhan
hoc v tien s vao nam 1902. Sau o, ong lam viec tai Leyden, Paris, va
T
ubingen. Nam 1908, ong tr lai Gottingen va mat ot ngot o.
Boris Grigorievich Galerkin (1871-1945) la ky s ngi Nga, tot nghiep Hoc
vien Ky thuat Petersburg. Ong giang day tai nhieu ai hoc vung St. Petersburg, gom ai hoc Tong hp Leningrad, o ong tr thanh trng khoa
khoa ky thuat ket cau. Ong ong gop vao nhieu van e kho, chang han o
cong cua tam mong. Li giai xap x cua ong cho cac phng trnh vi phan
ngay nay c dung e giai nhieu bai toan c hoc ap dung.
Georgii Ivanovich Petrov sinh nam 1912 tai Pinega (vung Arkkangel'sk), ni
cha me ong b lu ay. Ngay sau thang 10 nam 1917 gia nh ong tr ve que
cha tnh Ivanovo, tai ay, nam 16 tuoi ong i lam xng det. Nam 1930
ong thc hien c c m cua mnh la vao ai hoc Tong hp Moscow. Nam
1935 ong tot nghiep khoa c hoc thuy kh, ni ma sau nay ong lam trng
khoa thay the vien s V.V. Golubev qua i. Khi con la sinh vien nam th
t, Petrov a bat au hoat ong khoa hoc tai Vien nghien cu ong lc thuy
kh trung ng (TsAGI). S gap g, hoc tap, trao oi vi cac nha khoa hoc gia
(V.P. Vetchinkin, V.B. Golubev, L.S. Leibenzon, va A.I. Nekrasov), tre (nh
M.B. Keldysh, N.E. Kochin, M.A. Lavrentev, L.I. Sedov, L.N. Sretenskii, . . . )
vien nay giup ong nhanh chong tr thanh nha khoa hoc xuat sac. Thi gian
nay nganh hang khong Nga khuech trng manh me va Georgii Ivanovich b
cuon hut vao cac bai toan ly thuyet cung nh ng dung cua hoat ong nay.
Trong nhng nam trc chien tranh thanh tu khoa hoc xuat sac cua Petrov
la tong quat hoa va chnh xac hoa toan hoc kha nang ap dung phng phap
Bubnov-Galerkin vao cac he khong bao toan ma cac gia tr rieng cua chung
khong co cac tnh chat cc tr. Ong a i au ap dung phng phap nay e
153
154
nghien cu tnh on nh cua cac dong chay nht khong nen c. Phng
phap nay, goi la phng phap Galerkin-Petrov, la mot trong cac phng phap
hieu qua va ha hen trong ly thuyet on nh kh ong va cac bai toan quan
trong khac cua c hoc, vat ly, thien van.
Sergei Lvovich Sobolev (1908-1989) la nha toan hoc Lien xo chuyen ve giai
tch toan hoc va phng trnh ao ham rieng. Ong sinh tai St. Petersburg, va
chet Moscow.
Henri Leon Lebesgue (1875-1941) la nha toan hoc ngi Phap noi tieng vi ly
thuyet tch phan mang ten ong.
Stefan Banach (1892-1945) la nha toan hoc ngi Ba lan song tai vung at
b Lien xo chiem ong. Ong c xem la mot trong so cac nha toan hoc
co anh hng quan trong en s phat trien toan hoc trong the ky 20. Tuy
ch la mot ngi t hoc toan, nhng Banach a sang lap giai tch ham hien
ai. Cac khai niem toan hoc mang ten ong: nghch ly Banach-Tarski, nh
ly HahnBanach theorem, nh ly Banach-Steinhaus, tro chi Banach-Mazur,
va khong gian Banach.
Otto Ludwig Holder (1859-1937) la nha toan hoc ngi c. Ong tng theo
hoc vi Leopold Kronecker, Karl Weierstra, va Ernst Kummer. Cac khai
niem va ket qua mang ten ong: bat ang thc H
older, ieu kien H
older, nh
ly Jordan-H
older, va nh ly H
older.
Augustin-Louis Cauchy (1789-1857) sinh vao thi ky chnh bien trong lch s
nc Phap. Augustin-Louis Cauchy c danh e khi au mot cuoc cach
mang cua rieng ong - trong toan hoc. Vi nhieu ong gop nen tang, nhng
ac biet vi nhng no lc cua ong trong viec lam ro s kho hieu cua toan
hoc va khong ngng oi hoi cac nh ngha phu hp va chng minh chat
che cac nh ly, Cauchy thng c goi la "cha e cua giai tch hien ai".
Mot ngi viet nhieu, Cauchy viet khoang 800 bai bao ve thien van hoc,
vat ly hoc va toan hoc. Ong la ngi phat trien khai niem hoi tu cua chuoi
va ly thuyet ham mot bien phc. Cung mot tr tue luon luon rong m on
nhan va tm toi trong khoa hoc va toan hoc lai hep hoi va mu quang trong
cac lanh vc khac. Trc tnh va ngao man, Cauchy soi noi ve chnh tr va
cac van e ton giao. Ong gi nguyen cac quan iem ve cac van e nay lam
nhieu cong s ghet bo.
Karl Hermann Amandus Schwarz (1843-1921) la nha toan hoc ngi c noi
tieng nh cac cong trnh ve giai tch phc. Ong sinh ra Hermsdorf, Silesia
(thuoc Ba lan) va qua i tai Berlin. Ong ci Marie Kummer con gai cua nha
toan hoc Ernst Eduard Kummer. Ho co vi nhau 6 ngi con. Schwarz ban
au hoc hoa nhng Kummer and Weierstra thuyet phuc ong chuyen sang
hoc toan. Ong chuyen ve ly thuyet ham, hnh hoc vi phan va phep tnh bien
phan. Cac nha toan hoc noi tieng Lipot Fejer, Paul Koebe va Ernst Zermelo
155
la hoc tro ong.
Hermann Minkowski (1864-1909) la toan hoc c goc Litva. Ong la ngi
sang tao va phat trien hnh hoc cac so va a dung cac phng phap hnh hoc
e giai cac bai toan kho trong ly thuyet so, vat ly toan, va ly thuyet tng
oi.
Leonhard Euler (1707-1783) la ngi co tr nh phi thng va kha nang tap
trung ky la, Euler quan tam ve moi th; ong la nha than hoc, vat ly hoc,
thien van hoc, ngon ng hoc, sinh ly hoc, nghien cu kinh ien, va trc
het la nha toan hoc. Euler c xem la mot th du ve v than ch thc cua
thi ai. Ve toan hoc ong co nhng ong gop ton tai ben vng cho ai so,
lng giac, hnh hoc giai tch, phep tnh vi tch phan, phep tnh bien phan,
phng trnh vi phan, bien phc, ly thuyet so va topo (v tng hoc). Khoi
lng o so cac cong trnh ve toan cua ong hau nh khong b anh hng bi
s quay ray cua 13 a con hay viec ong b mu hoan toan trong 17 nam cuoi
i. Euler viet tren 700 bai ba
o va 32 cuon sach ve toan va la cha e cua
nhieu ky hie
Pu (nh e, va i = 1) va cac ky hieu van con dung hien nay
(nh f(x), , sin x va cos x). Euler sinh tai Basel, Switzerland, ngay 15 thang
T nam 1707, va chet ot ngot St. Petersburg ngay 18 thang Chn nam 1783,
khi ang chau n hoang Nga Catherine v ai.
Joseph-Louis Lagrange (1736-1813) la mot nha toan hoc va thien van hoc, sinh
ra tai Turin, Piedmont, mot phan i song Pho va mot phan Phap. Ong
co nhieu ong gop co y ngha cho tat ca cac lnh vc cua giai tch, ly thuyet
so, c hoc co ien va c hoc thien the. Ong c chon cat tai Pantheon va
ten ong c khac ghi tren thap Eiffel.
Paul Adrien Maurice Dirac (1902-1984) la mot nha vat ly ly thuyet ngi Anh
co nhng ong gop c ban cho s phat trien ban au cua c hoc lng t
va ien ong lc hoc lng t. Trong so nhng kham pha khac, ong a xay
dng phng trnh Dirac, trong o mo ta hanh vi cua cac fermion, va d
oan s ton tai cua phan vat chat. Nam 1933, cung vi Erwin Schrodinger,
ong nhan giai Nobel ve vat ly nh cac kham pha ve cac dang san sinh mi
cua ly thuyet nguyen t.
156
157
158
[12] Hughes T.J.R., The finite element method - Linear static and dynamic finite
element analysis, Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs, N.J., 1987.
[13] Oden, J.T., Finite Elements of Nonlinear Continua, New York: McGraw-Hill
(1972).
[14] Rao S.S., The finite element method in engineering, Pergamon Press, 1989.
v
[15] Pavel Soln, Karel Segeth, Ivo Dolezel, Higher-Order Finite Element Methods,
CHAPMAN & HALL/CRC, 2004.
v
[16] Strang G., Fix G.J., An analysis of the finite element method, Prentice-Hall,
Inc., Englewood Cliffs, N.J., 1973.
[17] Zhu, J.Z. and Zienkiewicz, O.C., Superconvergence Recovery Techniques and
AP osteriori Error Estimators, Int. J.N um. Meth. Eng., 30,p p. 1321-1339
(1990).
[18] Zienkiewicz O.C., Cheung Y.K., The finite element method in structural and
continuum mechanics, McGraw-Hill, London, 1967.
[19] Zienkiewicz, O.C. and Morgan, K., Finite Elements and Approximation,
Chichester: John Wiley (1983).
[20] Zienkiewicz, O.C. and Zhu, J.Z., Superconvergent Patch Recovery Techniques
and Adaptive Finite Element Refinement, Comp. Meth. Appl. Mech. Eng.,
101, pp. 207-224 (1992).
[21] Zienkiewicz, O.C. and Zhu, J.Z., The Superconvergent Patch Recovery and a
Posteriori Error Estimates. Part 2: Error Estimates and Adaptivity, Int. J.Num.
Meth. Eng., 33,p p. 1365-1382 (1992).
Muc luc
Bang ky hieu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1 Gii
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
Bai
thieu
Dan nhap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Phep tnh bien phan . . . . . . . . . . . . . .
Cac phng phap so . . . . . . . . . . . . . .
1.3.1
Phng phap Ritz . . . . . . . . . . .
1.3.2
Phng phap d so co trong . . . . .
1.3.3
Phng phap bnh phng toi thieu
1.3.4
Phng phap ong v . . . . . . . . .
Ap dung cua phng phap PTHH . . . . . .
1.4.1
Tong quan . . . . . . . . . . . . . . .
1.4.2
Mot so bai toan c hoc va vat ly . .
Cac van e toan hoc lien quan . . . . . . .
Khong gian Sobolev . . . . . . . . . . . . . .
1.6.1
Khong gian Lebesgue . . . . . . . . .
1.6.2
ao ham suy rong (ao ham yeu) .
1.6.3
Khong gian Sobolev . . . . . . . . . .
tap chng 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
2 Ly thuyet c ban
2.1 PTHH nh la phng phap xap x ham . . . . .
2.1.1
Phep phan hoach PTHH . . . . . . . . . .
2.1.2
Cac loai phan t hu han . . . . . . . . .
2.1.3
Phan t tham chieu . . . . . . . . . . . . .
2.1.4
Xap x ham tren phan t hu han . . . .
2.1.5
ao ham va tch phan theo toa o tham
159
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
chieu
.
.
.
.
.
.
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
iii
1
1
2
4
4
5
6
7
11
11
12
14
18
18
18
19
21
27
27
27
28
29
39
44
MUC LUC
160
2.2
. . . .
(dang
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. . . . .
manh)
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
48
48
58
63
65
66
78
104
104
104
107
108
110
.
.
.
.
.
.
.
.
119
120
123
124
125
125
125
131
136
A Cau
A.1
A.2
A.3
phng Gauss
139
Cau phng 1-chieu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Cau phng 2-chieu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
Lap trnh Matlab . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
B Bieu
B.1
B.2
B.3
B.4
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
145
145
146
146
147
148
MUC LUC
B.5
B.4.2
Phan
B.5.1
B.5.2
B.5.3
161
Tam giac toan phng . . . . . . . . . . . .
t t giac . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Toa o t giac va anh xa ang tham so .
T giac song tuyen tnh . . . . . . . . . . .
T giac song toan phng . . . . . . . . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . . 148
. . . . 149
. . . . 149
. . . . 150
. . . . 151