Professional Documents
Culture Documents
TRNG I HC NNG LM
GIO TRNH
K THUT NUI ONG MT
LI NI U
p ng yu cu ca thc tin sn xut ti cc tnh min ni pha Bc,
Trng i hc Nng Lm Thi Nguyn chnh thc a mn hc "K thut
nui ong mt" vo chng trnh ging dy cho sinh vin cc ngnh: Chn nui,
Chn nui - Th y v t nm 2002 a vo ging dy cho ngnh Lm nghip v
S phm k thut Nng nghip.
Sau 5 nm t chc ging dy cho sinh vin, tp th ging vin ca B mn
Ong v ng vt qu him nhiu ln b sung, chnh sa tng bc hon
thin tp bi ging. n nay tp bi ging: "K thut nui ong mt" tng
i hon chnh, c cc chuyn gia v cc th h sinh vin nh gi tt.
gip cho sinh vin c c b ti liu chun v mn hc, chng ti mnh dn
xy dng gio trnh: "K thut nui ong mt" vi s ng gp ca cc tc gi
sau: PGS. TS Nguyn Duy Hoan ch bin v trc tip vit cc chng: Bi m
u, chng 1, chng 5 v chng 7.
Thc s Phng c Hon vit cc chng: Chng 2, chng 3, v
chng 4.
Tin s Ng Nht Thng vit chng 6.
Tp th tc gi xin chn thnh cm n cc ging vin khoa Chn nui Th
y Trng i hc Nng Lm Thi Nguyn, cc chuyn gia ca Vin nghin cu
Ong thuc Cng ty Ong Trung ng b nhiu cng sc, ng gp nhng
kin qu bu gip chng ti hon thin cun gio trnh ny.
Do kinh nghim cn hn ch, mt khc l ln u tin xut bn nn cun
gio trnh khng trnh khi nhng thiu st. Tp th tc gi rt mong nhn
c kin ng gp ca cc ng nghip v cc th h sinh vin ln xut
bn sau c hon thin hn.
Chng ti xin chn thnh cm n!
Tp th tc gi
LI NI U ........................................................................................................................... 1
Bi m u CON ONG V LI CH CA NGH NUI ONG............................................. 6
Chng 1: NGUN GC, PHN LOI V HNH THI CU TO C TH CA ONG
MT ........................................................................................................................................... 9
1. NGUN GC CA ONG ..................................................................................................... 9
2. V TR PHN LOI.............................................................................................................. 9
3. CC LOI ONG MT CH YU: .................................................................................... 10
3.1. Ong hoa (Apisfzorea) .................................................................................................... 10
3.2. Ong Khoi hay ong gc ko (Apis dorsata)................................................................... 11
3.3. Ong ni a hay ong Chu (Apis cerana) ..................................................................13
3.4. Ong chu u hay ong ngoi (Apis mellifer) ................................................................. 14
3.5. Ong khng ngi t (Apidac; Meliponiac) ................................................................... 15
4. HNH THI CU TO C TH....................................................................................... 16
4.1. Hnh thi cu to ngoi.................................................................................................. 16
4.1.1. Phn u ong.......................................................................................................... 16
4.1.2. Phn ngc............................................................................................................... 17
4.1.3. Phn bng ong........................................................................................................ 17
4.2. Cu to trong ................................................................................................................. 18
4.2.1. H tiu ho ............................................................................................................. 18
4.2.2. C quan h hp ...................................................................................................... 18
4.2.3. C quan tun hon ................................................................................................. 18
4.2.4. H thn kinh ........................................................................................................... 19
4.2.5. C quan sinh dc ca ong ...................................................................................... 19
Chng 2: SINH HC ONG MT ........................................................................................ 21
1. CU TRC T ONG ..........................................................................................................21
1.1. Cu trc t v s sp xp bnh t.................................................................................. 21
1.2. S gi ho ca bnh t v hot ng xy bnh t mi .................................................. 23
1.3. S iu ho nhit , m trong n ong ................................................................... 24
2. T CHC X HI CA N ONG MT ....................................................................... 25
2.1. n ong l mt "n v x hi" .....................................................................................25
2.2. Cc thnh vin ca n ong........................................................................................... 26
2.2.1. Ong cha ................................................................................................................ 26
2.2.2. Ong c .................................................................................................................. 30
2.2.3. Ong th ................................................................................................................... 31
Chng 3: NGUN MT PHN V CNG TC CHM SC QUN L N ONG .... 36
1. NGUN MT PHN .......................................................................................................... 36
1.1. Vai tr ca cy ngun mt phn i vi ngh nui ong............................................... 36
1.2. S tit mt v cc yu t nh hng n s tit mt ca hoa........................................ 37
1 .2.1. S tit mt hoa....................................................................................................... 37
1. 2.2. Nhng yu t nh hng n s tit mt............................................................... 37
1.3. Lch n hoa ca cy ngun mt phn ............................................................................ 38
2. MT S DNG C NUI ONG ....................................................................................... 39
2.1. Thng ong...................................................................................................................... 39
2.1.1. Cc loi thng ong truyn thng () .................................................................... 39
2.1.2. Thng ong ci tin .................................................................................................. 41
2.1.3. Mt s dng thng ong chuyn dng khc ............................................................. 43
2.2. Cc dng c nui ong khc ........................................................................................... 44
2.2.1. Dng c to cha.................................................................................................... 44
2.2.2. Dng c qun l ong............................................................................................... 44
2
Bi m u
CON ONG V LI CH CA NGH NUI ONG
T xa xa, con ong v con ngi l nhng ngi bn thn thit ca
nhau. Con ong mt c mt khp mi ni trn tri t, nhng ni c thm thc
vt phong ph v a dng, trm hoa ua n. C th ni ni no c mt ca con
ong th . biu hin ca s tr ph, lm n pht t. Nu khng c nhng con
ong nh b, cn c lm vic t sng sm tinh m n ti, th lm sao chng ta c
th c thng thc hng v ca nhng git mt thm tho, ngt ngo:
Ong mt cho chng ta nhiu sn phm qu nh mt ong; phn hoa, sa
cha, sp ong, keo ong:.. y l nhng sn phm sinh hc c o, c gi tr
dinh dng rt cao dng bi dng sc kho cho con ngi, c bit tt cho
cc c gi v cc chu nh. Bn cnh dng lm thc phm dinh dng th cc
sn phm trn cn c mt trong cc bi thuc y hc c truyn c gi tr cha
bnh cao, l cc nguyn liu ch bin cc m phm cao cp v nhiu sn
phm ca cc ngnh cng nghip khc. Thc t t mt n ong ni a (Apis
cerana) trong mt nm, tu theo cch nui, c th cho t 2 n 40kg mt ong,
0,2 - 0,3 kg sa cha v cc sn phm khc. Hin nay trn th gii ang c xu
hng s dng cc thc phm t nhin thay th cho cc sn phm cng nghip,
chnh v vy nhu cu ca con ngi v cc sn phm ong cng c tng ln
ng k.
Ngoi vic cung cp cc sn phm qu k trn th con ong cn c vai tr
ht sc quan trng l gp phn lm tng nng sut cho nhiu loi cy trng. Do
trong qu trnh i thu lm mt - phn, con ong trc tip th phn cho hoa.
Theo s tnh ton ca cc nh khoa hc , Niu- di- ln v M th nng sut v
phm cht ca cy trng ti cc vng nui ong mt tng 10 - 15 ln so vi cc
vng khng nui ong mt.
Ngh nui ong i hi k thut ch khng i hi v sc lc, lao ng nui
ong nh nhng ph hp cho nhiu la tui v gii. Do vy ph n, ngi gi, tr
em, ngi tn tt u c th tham gia nui ong c. Nh vy ngh nui ong
cng gp phn gii quyt thm c nhiu vic lm cho ngi gi, tr em, ngi
ngh hu, mt sc hoc sinh vin mi ra trng cha c vic lm.
Nui ong khng i hi phi c in tch t ai ring, n khng bc lt ti
nguyn thin nhin, khng i hi nhiu din tch t nh cc ngnh ngh khc
m ngi nui ong c th tn dng c cc din tch nh nh gc h, mi hin,
ban cng nh hoc ngay di gc cy n qu trong vn nh... t cc ,
thng ong.
6
Cc sn phm t ong
Chng 1
NGUN GC, PHN LOI V
HNH THI CU TO C TH CA ONG MT
1. NGUN GC CA ONG
Ong c ngun gc t ngnh ng vt chn t, tn khoa hc l
Arthropoda, chn t c ngun gc t giun t (Annelides} xut pht t lp giun
nhiu t (Polychaeta).
Trong lch s pht trin ca sinh gii th ng vt c hai hng
tin ho l ng vt khng xng sng v ng vt c xng sng. Trong
ng vt khng c xng sng th pht trin nht l ngnh chn t, trong c
loi ong. Ong bt ngun t ngnh chn t, chn t bt ngun t lp giun nhiu
t. Qu trnh chuyn ho t giun nhiu t sang ngnh chn t l mt qu trnh
phc tp ho v mt cu to.
Tng Cuticul
=>V kitin (b xng ngoi)
Biu b m c
=> b c.
Chi bn
=> Chi phn t
Mch mu lng
=> Tim
C quan th gic pht trin phc tp. Cc t trc tp hp
thnh u, t gia thnh ngc, t phn sau chuyn thnh phn bng. Bn cnh
xut hin thm mt s c quan mi: ng kh, ng Malpighi...
2. V TR PHN LOI
Trong th gii ng vt, ong mt thuc ngnh chn t
(Arthropoda) hay lp 6 chn (Hecxapoda); phn ngnh c ng kh (Tracheata).
Lp cn trng (Insecta)
B cnh mng (Hymenoptera)
H ong mt (Aptsdae)
Ging ong mt (Apis)
Trn th gii hin nay c 7 loi ong cho mt, trong Vit
Nam c 4 loi chnh.
+ Ong chu u (ong ngoi): Apis mellifera. (A. mellifera)
+ Ong Ni a (ong chu ): Apis cerana. (A. cerana)
+ Ong Khoi (ong gc ko): Apis dorsata. (A. dorsata)
+ Ong Hoa (ong mui): Apisflorea. (A.florea)
9
bc bay khi gp thi tit khng thun li thc n thiu v k th tn cng mnh.
Lng mt d tr ca loi ong ny t hn cc loi ong khc, khong t 0,7 l,2kg mt nn t c gi tr kinh t. Trn thc t, mt s vng ngi ta khai thc
mt ong A. jiorea bng cch ct ring phn mt ly, cn phn nhng v u
trng buc tr li n ong. Do vy c th thu hoch mt 2 - 3 ln t 1 t. Ong A.
jiorea c nhiu cc tnh trung du v min ni pha Bc nh H Giang, Cao
Bng, Bc Kn, Sn La... v cc tnh min Nam nh Long An, ng Thp, Kin
Giang... - Ong hoa en (Apis andreniformis): Ong ny c c im hnh thi, tp
tnh sinh hc v phn b tng t ong hoa , nhng chng c kch thc c th
nh hn mt ht, phn lng bng c mu en, cn ong A. florea c mu hung
, ong hoa en c c tnh d hn so vi ong hoa .
13
14
15
4. HNH THI CU TO C TH
4.1. Hnh thi cu to ngoi
- C th ong chia lm 3 phn r rt: u, ngc v phn bng, cc phn ny
c ni vi nhau bng cc khp ng.
- C 1 i ru.
- C 3 i chn v 2 i cnh.
- Bn ngoi c lp v kinh gm nhiu tm ni vi nhau to ln b xng
ngoi.
- Trong mt t c 3 cp ong: Ong cha kch thc ln nht, cnh ngn, bng
di, c mu nu en; ong th c mu nu nht hoc vng, c mt khoanh vng;
ong c c mu en, cnh di, bng ngn.
4.1.1. Phn u ong
u ong c cu to hnh hp c bao bc bi lp v kitin, u c tch
bit vi phn ngc. Pha trc hnh tam gic c mt kp to mu en, u c
ph bi 1 lp lng mn, mt kp ong c ln, gia 2 mt kp l trn, di trn
gi l hc mi, gia trn c 3 mt n l 3 chm en xp hnh tam gic,
gia i mt kp l 1 i ru (anten), y l mt c quan cm gic rt nhy bn,
ong dng ru phn bit mi v trong - ngoi t v xc nh dao ng sng
16
4.2. Cu to trong
4.2.1. H tiu ho
Ong mt thuc vo cc cn .trng dinh dng chuyn ho, c quan tiu ho
ca ong cn l ni d tr tm thi mt hoa khi thu nhn v vn chuyn v t. C
quan tiu ho bao gm: Ming, hu, thc qun, diu, rut trc v rut sau.
Tuyn tiu ho gm c 4 i:
- i tuyn tit sa.
- i tuyn tit cht lm t li.
- i tuyn tit men tiu ho.
- i tuyn tit cht luyn mt.
Phn diu mt c dng hnh qu l, l ni d tr mt, c tnh co gin, diu c
th cha c 0,7 gam mt.
Rut l b phn rt quan trng, mi qu trnh tiu ho v hp thu cht inh
dng u din ra y. Thc n c a vo c th qua ming, qu trnh tiu
ho hp thu xy ra rut, cc cht cn b c tp trung phn rut sau v
c thi ra ngoi qua hu mn.
4.2.2. C quan h hp
C quan h hp ca ong gm cc l th, h thng ng kh phn nhiu nhnh,
cc ti kh v h thng mao qun trao i kh vi cc t bo, cc m trong c
th. Cc l th nm hai bn c th, c 3 i l th nm phn ngc v 6 i l
th nm phn bng. Ring bng ong c c 8 i l th. Trn b mt l th c
cc lng nh c tc dng ngn cn bi bn i vo c quan h hp.
Tip lin l th l ti kh, khng kh c gi li y ri theo cc ng kh
qun i khp c th qua cc mao mch n cc t bo. Kh ra qua cc l th nh
s co bp ca xoang bng. Khc vi nhiu ng vt khc, khi lng CO2 trong
mi trng tng th ong vn hot ng bnh thng. Khi ong hot ng mnh
hoc nhit mi trng cao th n ong iu ho bng cch thot hi nc ra
ngoi qua cc ng kh qun, lc ny ong khng h hp c th dn ti cht ngt
do cc ng kh qun tch y hi nc.
4.2.3. C quan tun hon
H thng tun hon ca ong l h thng tun hon h. Tim gm 5 ngn, 2
bn sn ca mi ngn tim c cc ca mu t ngoi vo. C ca ngn tim
pht trin mnh, khi co bp mu c dn v pha trc i khp c th. Mu
ca ong gm 2 phn: Mu v bch tuyt. Mu ong khng c mu.
Trong vng tun hon, mu bt u i t phn bng theo cc ng tun hon
18
qua tim ln u v li chy ngc li. C nh vy vng tun hon ca ong din
ra lin tc. Trn ng i, mu vn chuyn cc cht dinh dng n cc c quan
v cc t bo. Mu ong khng lm nhim v vn chuyn oxy. Mu i c l
nh s co bp ca tim. bnh thng tim ong co bp 60 - 70 ln/pht, khi bay t
140 ln/pht.
4.2.4. H thn kinh
C quan thn kinh ca ong mt pht trin rt cao, n m bo mi lin h
thng xuyn hot ng ca n ong vi mi trng bn ngoi, ng thi iu
khin mi hot ng thng nht trong c th ong. C quan thn kinh c chia
lm 3 phn: Thn kinh trung ng, thn kinh ngoi bin v thn kinh thc vt
tnh.
+ Thn kinh trung ng gm cc hch thn kinh u, ngc v phn bng.
+ Thn kinh ngoi bin gm cc dy thn kinh xut pht t cc hch thn
kinh ti cc t bo cm gic v cc u mt thn kinh vn ng trong c.
+ Thn kinh thc vt tnh: i ti cc c quan iu khin mi hot sinh l
bnh thng ca c quan , cc hot ng ca ong thc hin c l nh cc
phn x: Phn x ca ong bao gm: Phn x n gin v phn x phc tp.
+ Phn x n gin: L nhng phn ng din ra trong c th khng c s
tham gia ca thn kinh trung ng.
+ Phn x phc tp, gm 2 loi:
Phn x khng iu kin: C sn trong c th v di truyn qua cc th h.
Tp hp nhiu phn x khng iu kin thnh bn nng ca ong.
- Phn x c iu kin: c tip thu trong qu trnh sng, nhng phn x
ny c th thnh lp v mt i nu khng c duy tr.
4.2.5. C quan sinh dc ca ong
Cng nh nhiu ng vt khc th con ong cng thuc nhm phn tnh ngha
l c con c v con ci ring bit.
C quan sinh dc ong cha: Gm 2 bung trng, hnh qu l, mi bung
trng c nhiu ng trng nm song song vi nhau, c khong t 110 - 230 ng.
Mi bung trng c 1 ng dn trng ring vo 1 ng dn chung, pha trn
ng dn trng chung l ti d tr tinh hnh cu, tip theo l m o v cn
trng.
C quan sinh dc ong th cng nh ca ong cha v mt cu to, nhng
bung trng ong th pht trin khng ng u, c dng di. S lng ng trng
t khong 1 - 12 ng. Mc d c quan sinh dc hot ng bnh thng song
khng bao gi ong th tr trng hp mt cha lu di.
19
20
Chng 2
SINH HC ONG MT
c im sinh vt hc ca ong mt t lu thu ht c s ch ca nhiu
nh khoa hc, nh nghin cu v hot ng thc tin. Trong qu trnh nghin
cu v con ong th nhiu vn l th v mt sinh hc ca ong mt dn dn
c pht hin. Nhng kin thc v sinh hc ca ong mt to c s cho vic
hon thin cc quy trnh v bin php k thut ca ngh nui ong, gp phn lm
tng nng sut - cht lng v hiu qu kinh t ca ngh nui ong.
1. CU TRC T ONG
1.1. Cu trc t v s sp xp bnh t
T ong l ni bo v n ong khi k th v cc iu kin t nhin bt li
nh ma, nng, gi... Trong t nhin ong mt thng lm t trong cc hc cy,
hc hoc trong t mi di t.
Cng ging nh ong A.mellifera, t ca ong A.cerana gm c vi bnh t
xp song song vi nhau theo hng i vo ca ca t v vung gc vi mt t,
thng thng c khong 5 - 8 bnh t nh vy. Trn mt bnh t c phn chia
lm cc vng khc nhau r rt: vng mt, vng phn, vng u trng ong th,
vng u trng ong c v v tr m cha (hnh bn).
21
26
nhng chuyn bay giao phi thnh cng, ong cha v t mang theo du hiu
giao phi l cui bng c mu trng nu hnh si. Tinh trng c d tr
trong ti tr tinh v dng dn cho n khi ong cha cht. Sau giao phi thnh
cng ong cha bt u , vic ra trng th tinh hay khng th tinh ph thuc
vo kch thc l t. Cc nghin cu ch ra rng kch thc l t c vai tr
trong vic iu tit ong cha ra trng th tinh (n ra ong th) hoc trng
khng th tinh (n ra ong c). Ong cha dng chn trc o ming l t.
Nu ming l t rng ong cha trng vo nhng khng c phn x m van
ti tinh, cn ming l t hp th phn x m van ti tinh c thc hin v trng
c th tinh.
Mt con ong cha ni a tt trong mt n ong mnh (6 - 7 cu v thc n
d tha) th ong cha t 300 - 400 trng trong 24 gi, cn nu cng l con
ong cha nhng c gii thiu vo 1 n 3 - 4 cu, thc n thiu th ong
cha ch 200 - 300 trng/24 gi.
Do vy vic thng xuyn nui nhng n ong mnh th tc tng n
cng nhanh.
Bn cnh nhim v duy tr ni ging th ong cha cn c nhim v duy tr s
n nh v pht trin ca c n ong do ong cha tit ra mt cht c bit gi l
"cht cha" m khoa hc gi l feromol. Mt con ong cha c th tit ra 30 loi
feromol khc nhau ph hp vi tng mc ch khc nhau.
V d nh:
- Feromol km hm s pht trin bung trng ong th.
- Feromol hp dn ong c n im "hi t giao phi.
- Feromol kch thch ong th tch lu thc n.
- Feromol ngn cn bn nng xy m cha ca ong th.
Trong thng ong, cht feromol tc ng theo 2 con ng:
+ Tc ng ln cc th quan chuyn ho nh khu gic, v gic.v.v...
+ Mt s xm nhp qua da, b mt ngoi c th, b mt c quan h hp hoc
thnh ng tiu ho v.v...
Khi ong cha cn sung sc, feromol tit ra nhiu, ong th khi chi chut cho
cha, mm cho cha n ng thi feromol c truyn t ong cha sang ong th
v ong th i li c st nhau, mi cha c to ra khp thng. chnh l tn
hiu bo cho c n nhn ra s c mt ca ong cha.
Ong cha cng gi th feromol cng gim
n ong mt cha th feromol khng cn na lc ny ong th s xy m
cha cp to.
Feromol hnh thnh ngay c khi u trng cha nm trong m cha v vy
28
+ Cha thay th. Trong trng hp ong cha b d tt, b qu hoc ong cha
qu gi yu, khng duy tr v m nhim tt c cng vic ca mnh na th
ong th s tin hnh xy t 1 - 3 m cha thay th t nhin cha c. Trong
trng hp ny cht lng ong cha cng tt v n ong ch ng bi dc ong
cha. Khi thay th, th cha c vn song song tn ti vi cha mi, ong cha
mi trng thnh (giao phi v trng) th ong th s loi thi ong cha c.
+ Cha cp to: Khi n ong mt cha t ngt, trong t vn cn trng v u
trng, ong th s khn cp chn nhng u trng ong th di 3 ngy tui
nui dng thnh cha, chng s ci ni rng nhng l t ra v bn y sa
cha vo bi dc thnh cha gi l cha cp to. Cha ra i trong hon cnh
29
Ong c
Ong c c kch thc c th ln hn ong cha nhng bng ngn hn, c
th mu en, c nhiu lng di, cnh di, t bng cui bng v khng c ngi
t. Ong c khng c rng.
Thi gian pht dc ca ong c A. cerana t trng n trng thnh l 23
ngy, ong A. mellifera l 24 ngy, giai on trng: 3 ngy; giai on u trng: 6
ngy (3 ngy u u trng c ong th cho n "sa ong cha"; 3 ngy sau u
trng n hn hp mt v phn hoa)
Giai on nhng vt np l 14 ngy, ong A. mellifera l 24 ngy.
Khi mi n ra, c th ong c cn non yu, khng t ly c thc n m
30
32
on
Trng
u trng
Nhng
Tng thi
O
O
O
O
O
Ong
O
O
Ging ng ni ng ng ni ng ng ni ng ng ni
Ong cha
3
3
5
5
8
8
16
16
Ong c
3
3
6
6
14
15
23
24
Ong th
3
3
5
5
11
13
19
21
* Trc y ngi ta quan nim rng x hi loi ong c "s phn cng lao
ng" theo cng vic chuyn trch ring, ngha l mi con ong ch lm mt cng
vic duy nht nhng thc t khng phi nh vy. Cc nh khoa hc nghin
cu thc nghim v khm ph ra rng trong c cuc i mi con ong th u
phi nm tri cc cng vic trong n v nhng vic trong n m chng m
nhim trong mi giai on ph thuc vo mc thnh thc sinh l (ngha l c
s phn cng lao ng theo la tui).
Mc thnh thc
ca c th
C th ong th non yu
33
Tuy nhin trong thc t khng phi lc no ong cng c s phn cng cht
ch nh vy n ch mang tnh tng i v cn ph thuc vo iu kin t nhin
thay i. V d: Vo thi v hoa n r n ong huy ng c nhng ong non cha
n tui hoc ong gi i thu hoch. Hoc n ong bc bay n ni khc th
chng phi huy ng c ong gi tit sp bng cch cho n tng khu phn, c
bit l phn hoa.
* Mt s hot ng ch yu ca n ong
+ Hot ng thu mt - phn:
V tr ca t c ong th nh hng t trc, khi n tui thu hoch (19
ngy tui tr i) ong th thc hin cc chuyn bay xa kim thc n (mt phn hoa). Vic thu hoch ny thc hin c nh s ch dn ca ong trinh st.
Ong trinh st bay i tm kim ngun thc n cn c vo mi thm, mu sc rc
r ca cc bng hoa. Khi pht hin ra ngun hoa, ong trinh st s bay v t
thng bo cho cc ong th khc thng qua cc iu ma ca ong trinh st.
Theo Lindauer (1957) v Atwat + Goyal (1971) th ong Apis cerana c cc
iu ma nh sau:
- Ma vng trn th ngun thc n cch t t 0,5 - 7m.
- Ma hnh li lim th ngun thc n cch t trn 8m.
- Ma hnh s 8 v chuyn ng lc l th ngun thc n xa trn 50m.
Nu ngun hoa xa th ong trinh st ma chm v lc l cng ln. Bnh
thng ong A.cerana bay kim thc n trong vng bn knh 1 - l,5m.
- Thu hoch mt: Theo s ch dn ca ong trinh st, ong th bay ti ngun
hoa dng vi ht mt vo diu cha mt. Khi mang mt v ong khng trc
tip mt vo l t m phi chuyn cho 2 - 3 ong th khc ri bay i chuyn
tip. Theo Park (1982) th i vi ong A.cerana, nu thi tit tt chng i trung
bnh 5 - 7 chuyn, mi chuyn 30 - 45 pht v thu c 30mg mt hoa. Nu
nhiu hoa n cng lc th ong thch ly mt loi hoa n tp trung c t l ng
cao hn. Ong A.cerana c khu gic thnh hn ong A.mellifera, do vy ngun
34
35
Chng 3
NGUN MT PHN V CNG TC CHM SC
QUN L N ONG
1. NGUN MT PHN
1.1. Vai tr ca cy ngun mt phn i vi ngh nui ong
Thc n ch yu ca ong l mt hoa v phn hoa trong t nhin. Mt hoa
cung cp tt c cc nng lng cn thit cho ong, trong thnh phn ca mt hoa
c nhiu loi ng nh ng glucoza, fructoza, saccaroza... l ngun nng
lng c bn cn thit cho u trng v cho c n ong. Ong thng s dng v
nui u trng bng mt hoa mi ly v ng thi ch bin mt phn cn li
thnh mt ong. Phn hoa l ngun cung cp protein, cht bo, vitamin, mui
khong... cho u trng v ong non. Khi thiu phn, n ong khng nui u trng
v ngng xy t. Nu ni no c ngun hoa phong ph, cung cp mt - phn
quanh nm th ni n ong pht trin rt tt v cho nng sut cao. Ngc li,
nu ni no ngun hoa t, khng cung cp thc n cho ong th vic nui ong
s gp rt nhiu kh khn, nng sut mt thp. Bi vy, trong ngh nui ong cn
thit phi tm ra cc ngun hoa phong ph v nm c lch n hoa ca tng
vng c th di chuyn cc n ong ca mnh n ni th mi thu c hiu
qu kinh t cao. Tuy nhin tt c cc loi thc vt n hoa u cho mt hoc
phn. Cy n hoa cung cp mt v phn cng khng phi l c gi tr i vi
con ong nh nhau: c nhng cy n hoa ch cung cp mt, c cy li ch cho
phn hoc c cy cho c phn v mt. Do vy trong ngh nui ong, ngi ta
thng phn ra thnh tng nhm gi l cy ngun mt, cy ngun phn...
Cy ngun mt: l nhng cy m trn cc bng hoa ca n con ong ch ly
c mt. Trong nhm ny c nhng cy c nhiu hoa, hoa n cng mt t v
cho nhiu mt, c trng vi din tch ln, tp trung. Khi n ma hoa n, ong
ly mt v c nhiu mt d tr ngi nui ong khai thc c th c gi l
cy ngun mt chnh. V d: cy vi, nhn, cao su, bch n... cho rt nhiu mt
v tp trung. Bn cnh nhng cy cho mt nhiu v tp trung th c mt s
thc vt n hoa ch cung cp va mt cho ong pht trin ch khng c mt
d tr th c gi l cy ngun mt duy tr. V d: cam, chanh, mn, bi, b...
Cy ngun mt duy tr c vai tr quan trng n ong pht trin ng qun
trc v mt.
36
38
Kiu nm
* Kiu ng
39
Kiu ng c thanh x
1 . X
ngang
2. Gi
x
3.
Khu
vc bnh t
4 L
Kiu c thanh x
Kiu ny np thng t lt vo trong cch mt x t 20 - 30mm. X
ngang lm bng tre hoc g ong bm vo xay t.
Chiu cao t 35 - 50cm.
40
* Yu cu ca thng ong
- Thng phi ph hp vi c im sinh vt hc ca loi ong ni: Thng ph
hp vi tnh t n, l cch t n theo hnh cu vi th n khng ln. V
41
42
Chiu di
Ong
Ong
i
chiu rng
Ong
Ong ni
Chiu
dy
Ghi ch
1 . Khung cu
- X trn
- X di
- Hi cu
48,3
44
22
42
36
22
3,0
1
2.8
2,8
1
2,8
1
1
1
2. Thnh thng
- Thnh bn
- Hi trc
- Hi sau
49
58-68
58-68
42,5
30-40
30-40
60
23
26
26
23
26
>2
>2
>2
54
54
58
47,0
47
34
60
5
5
38
5
5
2
2
2
44
48,3
48,3
38
42
42
22
2,5
1
22
2,5
1
1
1
0,7
58-68
58-68
5
58-68
ph b
30-40
30-40
5
30-40
ph b
5
5
2
2
3
5
5
1
2
3
>2
1
1
1
>2
3. Np thng
- Nc
- 2 thnh bn
- 2 u
4. Vn ngn
- Vn
- X trn
5. Thc ong
6. Cc chi tit
khc
- Sn ong
- Chn ca
- Ca t
- Gi cu
ai thng
Hai tai
cu di
1.7cm Di 3
l lun dy
thp
C ca
s
10x10
43
Thng quay mt
Phn rut thng: C trc quay gn vi cc khung trn bng thp khng g
khung cu khi quay. Thng thng c thng quay 2 cu v thng quay 3 cu.
Phn chuyn ng (quay): Gm c 2 vng bi gn vi trc quay, 2 bnh rng
dng mi kh n khp vi nhau v b phn tay quay.
Dao ct vt np: c lm bng thp mng dng ct vt np trn phn mt
ca bnh t khi quay mt.
Chi qut ong: Dng qut ong non khi quay mt, chi lm bng cht liu
mm qut
Dng c lc mt: Dng vi mn tuyn v go lc lc sp v u trng trong
khi quay mt.
Dng c cha mt: Sau khi quay xong mt ong c bo qun trong cc can
nha, chai, l thu tinh c y nt kn bo qun mt ong c lu di.
- Thng ong phi c k cao chng cc, nhi n ong v phi c h thng
chng kin. Ma h t cao, ma ng t thp trnh gi thi. Di mi t
phi quang ng sch s.
3.3. Xc nh mt n ong trong 1 vng
Trc khi la chn mt im t tri ong cn phi kho st s lng v din
tch cy ngun mt - phn. Thng thng ong A. cerana i lm trong bn knh
ti a l l,5km (ong A.meuifera l 2 km). Nh vy theo tnh ton cn phi kho
st khong 452 ha cho ong ni. D nui c nh hay di chuyn th tri ong cn
phi t gia vng kho st. Nu trong vng kho st c nhiu ngi nui th
rt kh trong vic chn v tnh ton, tt nht t xa nhau lkm.
C s ca vic tnh ton mt n ong c cc c quan nghin cu ong
tin hnh bng cch tnh lng mt trn 1 bng hoa, tnh hoa trn mt cy v
tnh s cy trn 1 ha. V d: nh vng to (Hng Yn) c th t 5.000 - 6.000
n ong vo v to n.
min Bc Vit Nam, do ngun hoa ri rc v vic m bo an ninh cha
cht ch (d mt cp) do vy vic hnh thnh 1 tri ong ln l rt kh, ch nn
t s lng n ong va phi th mi c hiu qu kinh t cao v d qun l.
Theo cc tc gi: Nguyn nh Chi, L Triu Tho v V nh Ngh (1978)
th i vi tng loi cy ta c th t s lng thng ong khc nhau:
Nhn to: mt 1 thng/2 cy, Bch n: mt 10 thng/1 ha, ay: mt
9 thng/1 ha.
4. K THUT QUN L N ONG THEO THI V
4.1. ngha ca cng tc qun l n ong theo thi v
nc ta do c kh hu nhit i vi 4 ma r rt, nhit m ca cc
ma khc nhau rt ln iu nh hng ng k n s pht trin v nng sut
sn phm ca ong mt. Mt khc cc loi hoa, ngun mt, phn cng rt a
dng, phong ph v mang tnh ma v. pht trin n ong c v s lng
cng nh cht lng i hi ngi nui ong phi c kin thc y v cc yu
t thi v tc ng nh th no i vi cc n
Cy ngun mt n hoa, tit mt v tung phn chu nh hng ca thi tit v
a hnh ca mi vng, ong mt li chu nh hng bi ngun thc n ng thi
chu nh hng trc tip ca nhng bin i v thi tit. Ni cch khc thi tit,
ngun hoa c tc ng ng thi v quyt nh s pht trin ca n ong.
Nc ta c cu to a hnh phc tp. Min Bc v min Nam c iu kin
kh hu khc nhau nn chng loi v s n hoa, tit mt ca cy ngun mt hai
47
min cng khc nhau. Ngay trong mt vng cng hnh thnh nhng khu vc tiu
kh hu c ngun hoa c trng, n ong sinh sng lu i c s thch
nghi hnh thnh nhng dng sinh thi.
Mc ch ca nui ong l thu sn phm v dng ong th phn cy trng.
Mun c hiu qu nui ong cao th phi tng nng sut sn phm v gim chi ph
trong chi ph ln nht l thc n nui ong. Mun vy ngi nui ong phi da
vo lch n hoa ca cy ngun mt v nhng thay i v kh hu, thi tit trong
mi nm xy dng quy trnh k thut qun l n ong cho mi vng cc thi
k khc nhau nhm t c mc ch cui cng l nng cao hiu qu chn nui.
Qun l ong theo thi v cn kt hp mt cch hi ho vic qun l n ong
trong nhng iu kin ngun hoa v thi tit c th nhng c s tc ng tch
cc ca ngi nui ong. Cn ch ng iu khin n ong trc khi c iu
kin thun li hoc kh khn, lc thun li th pht trin n ong, khi kh khn
th tp trung gi nhng n ong c cht lng v thc hin tt c nhng bin
php k thut mt cch an ton khi c iu kin thun li li nhn n ln.
Do iu kin ngun hoa, thi tit a hnh cc vng khc nhau nn min
Bc c th chia ra theo thi v qun l n ong.
4.2. Cng tc qun l n ong theo thi v cc tnh pha Bc
Min Bc nc ta chu nh hng ca kh hu gi ma nn chia thnh bn
ma r rt trong mt nm, cc ma do iu kin thi tit ngun hoa thay i nn
cng tc qun l n ong c th chia ra cc v nh sau:
Thi v
V xun h
V h thu
V thu - ng
V ng
Thi gian
vng ng bng v trung du
Min ni
T u thng 3 n u
Gia thng 3 - cui
u thng 7 n u thng 9
u thng 7 - cui thng
u thng 9 n gia thng
Cui thng 9 - cui
Gia thng 12 n cui
u thng 12 - gia
51
Chng 4
K THUT NUI ONG
52
T ong trong hc cy
V du: Mt n ong c 6 bnh t th ta ch khai thc 3 - 4 bnh t v li 2 3 bnh. Lu li cc bnh t c nhiu nhng v u trng.
- Khi ct bnh t nn ct phn mt ring, phn nhng v u trng buc tr li
n ong.
1.1.4. Nui ong trong , thng c thanh x
y l hnh thc nui ong tin b nht trong phng php nui ong c
truyn, n c coi l "nn mng" ca phng php nui ong hin i.
Ngi nui ong s dng cc , thng ri t cc thanh x gc ngang t
mi thanh x ong s xy mt bnh t dc theo x (x rng t 2 - 2,5cm; di
tu theo chiu di ca thng, ).
* u im
- C th kim tra, theo di n ong mt cch bnh thng do c th nhc
c tng bnh t ra.
- Ch ng to cha v chia n c.
- Khng lm hng bnh t nn th n khng b gim do khi khai thc ta ct
ring phn mt ra c v phn nhng, u trng buc tr li d dng nn ong
khng bc bay.
- Nng sut mt bnh qun cao (3 - 5 kg/n/nm)
56
khi kim tra xong mt th nht ta nh nhng dng ng cu ong ri xoay sang
mt th 2 t t h xung kim tra mt bnh t cn li, khi kim tra xong cu
th nht cn t st vo vn ngn ri tch cu th 2 ra kim tra. Kim tra n
u n nh ngay n (xc sut b ong t t). Lm ln lt nh vy cho n
cu cui cng ri dng tay t vo vn ngn y cc cu v v tr ban u.
Cc ch khi kim tra.
+ Kim tra vo thi tit thun li, nng m.
+ Thao tc nh nhng, khng gy chn ng mnh cho n ong.
+ Kim tra n kho trc, bnh sau, kim tra n hin trc, d sau.
+ Khi kim tra kt hp v sinh t.
* Ghi chp theo di n ong
Khi m kim tra cn c 2 ngi: Mt ngi kim tra v mt ngi ghi chp,
gip vic Mi n ong c ghi chp k theo di s pht trin ca n qua
cc v, cc nm t c th chn lc nhng n ong tt lm ging.
Mu ghi chp tnh hnh n ong
S
hiu
n
2
1
2
3
4
A1
A2
B1
B2
S
TT
Tng
s cu
ong
3
4
4
3
4
S
cu
qun
4
S
cu
con
5
5
3
3
3
4
1
2
2
Mt
Phn
Bnh
3+
2+
1+
2+
2+
1+
1+
1+
Ghi ch: l+: Lng mt phn t; 2+: Trung bnh; 3+: Nhiu;
Bin
Ong
php
x
cha
l
9
10
Tt
Cho
BT BT xy thm
Xu
Loi
Nh
bt cu
Cho
tui
li mo, ni tng .
t chn tng vo gia 2 cu chun (khng mo, khng lch) rt b thc
chn ri n kht vi 2 cu . Bui ti phi cho ong n kch thch xy. Nu
cn thit c th rt bt cu cho ong ng qun xy. Hai ngy sau kim tra nu
ong xy lch hoc xy mt bn th ta xoay i, sau 24 gi l c th xy hon
thin mt bnh t mi, ngi nui ong nn tn dng nhng n ny (n ch
cng) xy bnh t thay cho cc n khc.
2.4. Cho ong n b sung v ung nc
2.4.1. S cn thit phi cho ong n thm
Thc n chnh ca ong l mt v phn trong t nhin, do thc vt tit ra khi
n hoa.
Cy ngun mt tit mt v phn theo thi v, c lc ngun mt - phn d
tha, c lc li thiu nghim trng hoc v hoa n nhng ma ko di ong
khng ly c thc n. n ong vn c bn nng ly thc n d tr nhng
lng d tr cng c hn hoc b ngi nui khai thc. Do vy vo cc thi
im thiu thc n ngi nui ong phi cho ong n thm.
Bn cnh vic thiu hoa th trong qu trnh nui cng phi cho n, theo mc
v cht lng thc n tu cc bin php k thut nh to cha, xy t, iu
tr bnh hoc cho n kch thch i lm.
2.4.2. Cc phng php cho n
- Cho n b sung nc ng (xir) lc thiu hoa: Ch yu vo thi v qua
H (thng 7 - 9) v v qua ng (cui thng 12, u thng l), y l 2 thi im
kh khn nht i vi ngh nui ong v ngun hoa thiu trm trng. Cho n
trong thi im nhm gip ong vt qua lc thiu thc n ny. Nu khng
cho n ong s b t bc bay hoc b cht i.
Cch cho n: Dng ng un vi nc theo t l 1 ng: 1 nc (l:l) hoc
cho n vi nng c hn l 2 ng: 1 nc (2:l). Cho n tp trung 2 - 3 ti
lin tc, mi ti cho n 300 - 400ml tu theo th n v lng thc n cn trong
t. Cho n n khi vt np.
- Cho ong n b sung phn hoa: phn hoa l ngun cung cp m v vitamin
cho n ong, thi im thiu phn l v h (thng 7- 9) cn phi cho n bng
phn hoa nguyn cht c cht lng tt (mua ngoi th trng) trn vi mt ong
dng nho ri vin thnh tng cc trn mt x cu (b ht thc chn) hoc
c th pha sn st ri rt ln mt x cu, c th trn thm vitamin C v B1.
Nu khng c phn hoa th c th dng bt u tng, mt ong, lng
trng g, ng ... trn u, cho n nh trn.
62
- Ngoi vic cho n b sung khi thiu thc n th khi to cha, iu tr bnh,
xy bnh t hoc kch thch i lm th cng cho ong n xir theo cch cho n
nh trn, t l tu theo mc ch cho n.
+ Cho n to cha: t l 1:1 (ng: nc)
+ Cho n xy t: t l 1:1
+ Cho n iu tr bnh: t l 1:1,5 + khng sinh.
+ Cho n kch thch: t l 1:1,5
* Ch khi cho ong n:
+ Cho n vo lc gn ti ong khi cp mt, ngay ngy hm sau phi rt
ra sch mng n v khng ri vi s kch thch ong n cp thc n, xy ra
nh nhau.
+ Nu nhit thp di 120C khng nn cho ong n, ong s b kch thch
bay i lm v cht rt.
2.4.3. Cho ong ung nc
Vo nhng ngy kh hanh, nng nc, nhng ni khng c ngun nc cn
phi ch cung cp nc cho ong bng cch cho vo mng n trc tip trong
thng (nh cho n b sung) hoc t thng nc cho chy nh git qua mng
g, kim loi, nn b tng cho ong bay n ly nc lm mt t, to m
hoc nho trn thc n thnh "lng ong". Lng ong l hn hp mt + phn +
nc v nc di ca ong th.
Khi cho ong ung nc c th pha thm mt t mui n vi t l rt t
trnh ng c cho u trng hoc ong th.
2.5. Ong chia n t nhin v cch phng chng
Chia n t nhin l s ra i khi t ca mt b phn ong th trng thnh
trong n cng vi ong cha c. Ong chia n t nhin l bn nng ca loi ong
nhm bo ton v pht trin ni ging, trong iu kin thun li ong s chia n,
vic chia n t nhin ca loi ong gy nhiu kh khn cho ngi nui trong
cng tc chm sc - qun l. Nu n ong nh m chia t nhin th th n nh,
nng sut mt gim v khng kinh t. Tuy nhin nu mt n ong mnh m chia
t nhin th li l mt thun li cho vic pht trin thm s lng n ong vi
cht lng tt.
Hng nm c n v hoa n, ngun thc n phong ph, thi tit tt, n ong
pht trin nhanh c nhiu ong non, cha tt th n ong s bi dc ong c
trc, sau mt thi gian chng s xy m cha chia n t nhin. Thng
thng min Bc Vit Nam th c 3 thi im ong hay chia n t nhin l.
+ V hoa vi nhn: thng 3 - 4
63
67
Ong bc bay
3
4
5
6
cha .
n ong c ong th trng, lng ong th gim i nhanh, ong th gi ci,
t i lm v rt kh tip thu ong cha khc, khi gii thiu ong cha vo n, ong
th vn tip tc cho n khi ong cha ln t ong th v l t trng
khng cn, ong th non ra i v ong c cht dn th ong th mi ngng v
n ong pht trin bnh thng tr
Tc hi do ong th trc ht l lm th n gim st, bnh t en, l t
nh phn ln phi loi b, ong th lm cho n ong suy yu d mc bnh,
nu duy tr tnh trng ong th th khong mt vi thng sau n ong b tiu
dit.
2.8.2. Nguyn nhn
Bn cht ong th l ong ci, trong iu kin n ong c ong cha do feromol
ca ong cha khng ch, bung trng ong th khng pht trin th ong th
khng trng. Khi mt ong cha trong n ong khng cn u trng cp to
ong cha mi, khng b feromol ca ong cha khng ch bung trng ca ong
th pht trin, mt khc khi khng c ong cha n ong khng c u trng, ong
th nhn ri, chng mm sa cha cho nhau lm cho bung trng ong th pht
trin, khi ong th trng li sinh ra mt loi feromol kch thch ong th khc
trng nn lng ong th tng ln vi s lng ln
Sau khi mt cha, ong th sm hay mun ty thuc vo lng u trng
cn li trong t, tu thuc vo tui ong th trong n, trong trng hp ong th
gi th trng rt sm. Ong th sm hoc mun cn do ging ong. Ong
A.cerana c bung trng ln hn nhiu so vi ong A.mellifera nn ong th
A.cerana sm hn ong A.mellifera. Bnh thng sau khi mt cha nu ch c
u trng ln th 7 - 10 ngy ong th trng, ong th gi v ngun hoa khan
him th c th sm hn, c trng hp ch vi ngy ong th .
2.8.3. phng v x l ong th trng
- Lun lun gi n ong c cha, cn nng cao cht lng ong cha.
- n ong c cha tr v khng b d tt, nu ong cha km phi thay ngay.
- Khi pht hin mt ong cha th lp tc gii thiu ong cha mi. Nu trong
tri ong khng c cha th tm mt cu c u trng nh (l ngy tui) n khc
i vo cho ong xy m cha cp to v chn m cha tt li - nu ong cha
to thnh km th thay trong v hoa ti.
- Khng sn xut "sa cha" lu trong mt n, khng to ong cha nhiu
t trong cng mt n, n ong mt cha cn gii thiu ong cha khc hoc
nhp n sm. Khi ong th th x l nh sau:
72
giy bo b cn. Cng c th thay giy bo bng li rui t trn ming thng
ngn cch 2 n cho chng quen mi dn.
- Phng php nhp n trc tip:
Phng php nhp ong trc tip c p dng trong lc ngun hoa phong
ph, ong th non nhiu, n ong t cnh gic v p dng ch yu nhp thm
cu trong v mt hoc b sung ong non cho n nui cha. Cch lm c th l
a b phn ong n (A) t cnh n (B), b thc ra phun khi v rt vn
ngn cho 2 b phn ong nhp vo nhau.
Ch : Khi nhp ong xong, trong tt c cc phng php nhp u phi kim
tra ong cha xem c b vy khng - khi quan st thy ng th nh nhau trong
thng, ong n o th phi phun khi can thip.
- Nhp ong b sung th nu ti ch ong s bay v n c, cho nn sau khi
nhp phi chuyn i ni khc hoc ly ong ni khc v nhp, nu khng phi
nhp nhiu ong non v nhng gi ong i lm vic bay v t c th n c nhp
vn cn lng ong non v nhng sp n.
Ngoi ra nhiu ngi cn dng cc ho cht lm ng mi hn nhng
ngi ta thy ong khng n nh nn hin nay rt t dng.
2.11. Di chuyn n ong
Di chuyn n ong l ri n ong t ni ny n ni khc cch nhau t nht 2
km ong khng v ch c.
2.11.1. Mc ch di chuyn n ong
nc ta tuy ngun mt nui ong rt phong ph, nhng cy ngun mt
chnh, nht l cy ngun mt c. sn nh nhn, vi, chm chm... th ch c
mt s ni. Mt khc nhiu vng nui ong cy ngun mt h tr v ngun phn
cha khp kn quanh nm, nhng v thiu hoa khng th duy tr c n ong
ti ch vi s lng n ong ln - hoc khng th cung cp thc n nui
nhn to. Ngoi ra trong tri ong c s c nh dch bnh, phun thuc su - cng
cn chuyn ong i ni khc. Nh vy chuyn ong nhm mc ch:
- Tranh th u th v ngun hoa vi thi tit vng ong n pht trin
n ong.
- Tng thm sn lng mt nht l loi mt qu him, tiu th mt ong ti
ni khai thc mt. .
- Trnh nhng bin c xy ra trong tri ong: phng bnh x l ong cp mt.
- Di chuyn thun li cho chia n v giao phi cch ly.
77
v dc ng.
n ong khi vn chuyn xa nn b thc dng nm th ong thong hn, nu
t thc khi chn cu ch vic n thc xung, y ngoi vn ngn cho thc
v cu tht xt nhau ri dng inh ng c nh ngoi 2 u vn ngn, .nu vn
chuyn gn dng 2 thanh tre c di va bng khong trng gi 2 u vn
ngn, sau dng mt thanh tre b cong ci vo gia vn ngn v thnh thng
gi cho vn ngn khng b tch ra ngoi khi cu.
Cch ng gi nhanh chng v an ton hin nay l dng mt ci thc tre
di ng bng thc ong, 2 u thc buc dy thp, thnh thng pha cu
ong ng 2 ci inh 2cm, khi ng gi t 2 u thc tre xung di, y vn
ngn v cu p st vo thnh thng ri qun y thp vo inh buc c nh, lm
nh vy cu c gi cht v c dy thp nn cu v thc khng b ny ln
trn.
Trc khi ng gi th cn b mng, thc v vt chng rt ra ngoi. Khung
cu v vn ngn chn cht vi nhau.
Nu ti di chuyn th bui chiu lt ngc ca knh ln ti ng ca ch
vic y xung, lm nh vy cng sa lun nhng ca b kch khng ng
c, cng c th ng lun ca knh np chnh pha trc cho ong bay
vo,n ti ch vic y np thng, nhng n ong qu ng khng chu chui
vo hoc ma h tri nng th dng nc phun vo ca t ong vo sm, khi
ng cht ca th cn m ngay ca s.
Cc phng tin vn chuyn ong i gn v t nn dng xe p, xe my,
thuyn hoc gnh b (khng nn dng cc xe do gia sc ko). i xa th dng
t, tu ho, tu thu. Cc phng tin ch ong khng ch cc cht c ho hc
trc . Ni xp ong phi thng thong.
Xp ong trn cc phng tin nn xp dc cu ong song song vi thnh xe,
ca s quay ra pha trc gi thi vo ca s, n ong mnh v nhng thng
km thng thong th t ln trn v t ra ngoi, khi xp dng thng nh, chn,
cc thng chn cc thng ong cho tht cht.
+ Qun l n ong trn ng vn chuyn. Nn vn chuyn ong vo ban
m v ban m tri mt v ong khng tm cch chui ra khi thng. Nu i ban
ngy th cho xe chy lin tc v khi chy ong b rung nn bm gi bnh t khi
dng li ong c th tm ch trng chui ra. Nu i xa v tri nng nn ti cho
ong mt, nu cn dng xe phi tm ni mt.
Trn ng i xe cn trnh cc g chy cng m th cng an ton. Nu phi
chuyn ong trn ng mt 4 - 5 ngy th nn dng v bc ong xung 1 ln, m
ca cho ong bi tit, ly nc v ngi nui ong x l cc s c ri ti mi i
79
tip.
Khi ti ni cn chuyn ong ngay vo vn, t ri ong ra ong c mt,
nu c th t ong ngay vo v tr trong m cng tt.
Khi t ong xong th m ca, cn ch m xen k ch khng m ca cc
n t lin nhau cng mt lc. Nhng thng ong nghi b sp cu, mt chy ra
th nn kim tra sp xp li bnh t - sau khi t ong th k chn cho bng
phng, ti hm sau cho n ong nhanh n nh.
80
Chng 5
CNG TC GING ONG
* Chun b u trng
Ong ni a A. cerana thng trng ri rc cc cu ch khng tp
chung nh ong A. melltfera v th vic chn cu c nhiu u trng di 3 ngy
tui ph hp cho vic di trng rt kh, i khi di trng mt cu cha phi ly
u trng t 2 - 3 bnh t. vic di trng nhanh, m bo n ng u cn
chun b u trng trc. Chn bnh t nhng gi c mu vng nht ( c vi
th h ong ra i) t ra ngoi vn ngn ong n ht, t cu vo n m
t li ngn cha hai bn bnh t, chuyn cha vo cha ch cu ,
n ngy th 4 ly cu ra di trng. Trng hp khng c li cch ly th a
cha vo cu chun b ri t ngoi vn ngn. Cha s vo cu ny ngy
hm sau chuyn cha v cu vo gia n. Ngy th 4 ta s c u trng
tui di trng thch hp.
* Di trng
Nn chn lc m v khng c gi trong ngy di trng, ni di trng cn
kn v mt, trnh ong bay vo.
Di trng l thao tc chuyn u trng nh (di 3 ngy tui) t l t vo chn
sp nhn to. Kim di trng c th ch to bng kim loi bc, nhm hoc bng
88
89
c tt.
Vic chia n cn linh hot ng theo tnh hnh c th v th n ong, ngun
mt, ma v, a hnh tri ong m p dng cc bin php chia n cho thch hp.
Vo ma rt cc n tch phi ng qun, nhiu cu. Vo ma m mt c th
chia mng, qun tha mt cht cng c. c bit vo lc ma v kh khn,
xut hin ong n cp, cn cho n n no trc khi tch n chia. Khng
nhng n ong chia mng yu cng ch vi cc n mnh, ong s sang n
cp gy mt n nh trong tri ong, lm cht cha, t l giao phi ca ong cha
thp, lng ph ong, cu ong.
Khng phi l v mt khi chia n cn cho n y v nn cho n no trc
khi chia.
5.2. S ng cc n chia t nhin
D p dng cc bin php chng chia n t nhin th trong tri vn c
mt s n chia bay ra. Ngi nui ong cn dng nn bt ong chuyn dng bt
li hnh thnh thm n mi.
Mt s ngi nui ong vt m cha ca n c i, ri r ong bt c vo.
Khng nn lm nh vy v n s vn trng thi chia n, i lm km v li
xy m cha mi tip tc chia n.
Tt hn l t chc mt n mi, ly n gc ra 1,2 cu c u trng v cho
thm mt tng chn vo, c khong 1 kg ong cho 3 cu cng 1 tng chn. Nn
r ong vo chiu ti. n ong do d tr nng lng trc khi chia nn i lm rt
kho v xy cu nhanh, 1 - 2 m c th xy hon chnh 1 cu mi. Tuy vy
khng nn cho qu nhiu tng chn vo mt lc ong s bc bay. i ong xy
xong cu th nht cho xy tip cu th hai.
Chm sc n ong b chia: sau khi n chia bay ra trong n c cn li mt
vi m cha vt np, nu c nh vy c th cn 1 - 2 n na chia bay ra lm
gim th n. V nhng n chia sau thng nh, t qun. Cn chn mt m
cha to nht, thng li cn vt b nhng m khc i. Nu n ny mnh v
tt c th s dng cc m cha chia n mi hoc thay cha cho nhng
n c cha km.
96
Chng 6
SU BNH V CH HI CA ONG MT
Ging nh cc ng vt khc ong mt cng d dng mc mt s bnh v b
nhiu ch hi, ng vt khc tn cng. Bnh tt, ch hi mc nh lm cho
n ong suy yu, gim s qun, gim nng sut mt. mc nng th lm cho
n ong b cht hoc b t bc bay gy thit hi kinh t rt ln.
Trc y, i vi ong A.cerana th ch hi nh ong b v, kin, chim, su
n sp... l k th ch yu gy thit hi cho ong. Nhng trong nhng thp k gn
y do vic du nhp loi ong chu u (A.mellifera) vo chu nhiu loi bnh
nh thi u trng chu u u trng ti, bnh a chy Nosema... xut hin. c
bit l do nui ong di chuyn ng di, bnh cng ly lan nhanh chng. nc
ta hin nay cc bnh u trng ti, thi u trng chu u l nhng bnh gy thit
hi rt ln cho ngh nui ong, cn cc bnh thi u trng Chu M, u trng
vi, u trng ho cha thy c. Pht hin v phng tr kp thi nhng bnh
trn l mt trong cc yu t quyt nh hiu qu kinh t ca ngnh nui ong.
1. BNH THI U TRNG CHU U (Europeanfoulbrood)
Bnh thi u trng chu u do White tm ra ln u chu u vo nm
1912. Hin nay bnh c mt khc ni, c nhng vng nui ong chu u
A.mellifera v nhng vng nui ong Apis cerana. Ngi ta cn gi bnh thi u
trng chu u l bnh thi u trng m np hay thi u trng tui nh v bnh
thng gy cht cc u trng tui 3 - 4 ngy. Trong mt s trng hp u
trng cht b chua nn cn gi l thi u trng chua hay thi u trng dm.
cc n ong b bnh, nng sut mt gim t 20 - 80%. Ong ni hay b t
bc bay sau khi quay mt, kim tra, hoc o thay i thi tit t ma lnh
chuyn sang nng m. Theo bc s th y Mai Anh (1983) bnh thi u trng
chu u c Vit Nam t nm 1969 do nhp ong t ngoi vo khng qua kim
dch, v t nm 1969 n nay bnh thi u trng chu u xut hin tt c cc
ni nui ong ni.
* Tc nhn gy bnh
Theo Poltrep (1977), Bailey (l981) tc nhn chnh gy bnh thi u trng
chu u l do mt loi lin cu khun c tn l Melissococcus pluton trc kia
gi l Streptococcus pluton, cn cc vi khun nh Bacillus alvei, Streptococcus
apis... u l cc vi khun th pht.
Vi khun M.pluton hnh cu, hai u ko di thnh hnh ngn gio, kch
97
c th b t bc bay.
2. BNH THI U TRNG TI (Sacbrood)
Bnh u trng ti do vi rt gy nn.
i vi ong chu Apis cerana, bnh xut hin thnh dch ln u tin
Trung Quc vo nm 1972 v tiu dit rt nhiu n ong. Thi Lan bnh xut
hin vo nm 1976, 60 n ong ca tri thc nghim Doipeu b cht ton b.
Nm 1981 Bailey phn lp c chng virut gy bnh trong ong Apis cerana
Thi Lan c cc c tnh sinh ho, sinh l khc vi chng virut sacbrood gy
bnh trn ong A.mellifera nn ng t tn l virut Thi (Thi - sacbrood).
Nm 1974, dch bnh sacbrood bng n nc ta do nhp mt s n
ong cao sn ca Vin ong Bc Kinh vo a bn H Ni.
* Tc nhn gy bnh
Nm 1917, nh bc hc M White xc nh c tc nhn gy bnh u
trng ti l mt loi virut v ng t tn l Morator aetatulae Holmes.
Kh nng gy nhim ca virut gy bnh u trng ti rt ln. Theo Borchert
(1966) mt u trng cht c th ly nhim cho 3000 u trng lnh, nhng theo
Bailey ( 1981 ) cht lng trong u trng cht bi bnh u trng ti c cha lmgr
virut c th gy nhim cho ton b u trng ong th ca 1000 n kho.
Sc chng chu ca virut khng cao, n mt kh nng gy bnh khi un
nhit 590C trong 10 pht. nhit trong phng, virut c kh nng tn ti 3
tun. cc vy u trng bnh cht kh, virut gim v mt kh nng gy bnh.
Trong n ong, bnh lan truyn l do ong th khi dn v sinh t chng n
hoc gp b cc u trng bnh vt ra khi t, hm v chn, lng dnh virut, n
khi cho cc u trng kho n, bnh s ly lan. Bnh truyn t n ny sang n
khc l do ong n cp mt, vo nhm t, ly chung ngun thc n, c bit l
chung ngun phn hoa, do ngi nui ong nhp ong bnh vo ong kho, s
dng chung cc dng c qun l ong v.v...
* Triu chng bnh u trng ti
Trn bnh t b bnh, mt s vt np hi lm xung c l nh nh chm kim,
mt s l b cn nham nh, c nhiu u trng nhn u nh ln ming l t.
Phn ln u trng ong th b hi, nhng khi b nng c u trng ong c cng b
cht. Phn ln u trng cht giai on mi vt np v tin nhng. Khi b bnh
nng, c cc u trng ln tui chun b vt np cng b cht. Mu sc u trng
bnh t trng ng chuyn sang trng bch, vch phn t khng r. Triu chng
in hnh nht ca bnh u trng ti l khi gp u trng ln pha ui u trng
hnh thnh ti nh c dch trong sut hoc vng nht. Thn u trng chuyn sang
100
u trng b bnh
u trng mi cht khng mi, khi kh thnh vy cng nhn ging hnh
chic thuyn, d ly ra khi l t. Trng hp b bnh nng, c n 90% u
trng tui ln cht v n ong s b t bc bay.
n ong b bnh nh d bc bay hn so vi cc n mc bnh thi u trng
chu u, nhng qun tha dn do u trng b cht, s qun non ra i khng
ng bng s qun gi b cht i, nn n li dn, nng sut mt rt thp.
Vic thay cha bng cha t, m cha hoc nht cha 7 - 8 ngy, to
ra trong n ong 7 - 8 ngy khng c u trng nh tui, nht l u trng 2 ngy
tui, v u trng tui ny. rt mn cm nht vi virut gy bnh u trng ti.
Hn na, trong khong thi gian ny, ong th li c n thm, qun ng tng
cng kh nng dn v sinh, lm gim hn ngun bnh, cc vy kh nu cn li
cng khng cn kh nng ly bnh na. Cc l t c dn v sinh v y
mt hoa hoc xir ng vo, 7 - 10 ngy sau cha mi hoc cha gi li,
n ong s sch bnh.
Tu theo ma v, thi tit, tnh hnh c th ca tri ong v p dng bin
php thay cha bng cha t, m cha hay nht cha. Vo ma thun li
nht, phn , d to cha hoc c sn m cha chia n t nhin (t cc n
khng b bnh), s dng bin php thay cha bng m cha hoc cha t s
cho kt qu tt hn. Vo nhng lc ngun mt - phn t, thi tit khng thun
li, ma nhiu, khng c nng th nn p dng bin php nht cha, v lc ny
nu to cha s rt kh khn, cha khng t cht lng hoc khng i giao
phi c. Tuy nhin khi s dng bin php nht cha, mt s n s b mc
bnh li. V th bin php nht cha ch l tm thi cn phi thay nhng con
cha ca cc n mc bnh li.
V th cc tri ong c quy m trn 40 n, cn thng xuyn to cha
thay th cc cha gi km v cc n b mc bnh thi u trng chu u v
bnh u trng ti. Nu vic thay th cha cc n bnh c lm thng xuyn
th tri ong s h thp ng k c t l bnh ca tri mnh.
3. BNH A CHY (Nosema)
Bnh do mt loi nguyn sinh ng vt c tn l Nosema apis gy ra. Bnh
thng xut hin vo v ng - xun sau nhng ngy ma rt ko di, ong
khng bay ra ngoi c
Triu trng: C nhiu ong b lt di t trc ca thng ong i khi ong
tp trung thnh m nh cc ch trng, bng ong trng to. Trc ca t,
trong vch thng ong c nhiu du vt phn mu vng hoc mu en. n ong
yu i do tui th gim, ong nui u trng km, mt s n li i trong khi cc
n kho pht trin bnh thng. n bnh thu rt t mt.
chn on chnh xc phi nghin nt bng cc con ong nghi l b bnh,
thu ly cht lng soi di knh hin vi nu thy cc bo t dng trc khun cc
mp c pht hunh quang l bo t ca Nosema apis.
Khi cc ong bnh i bi tit phn c bo t ri vo cy c, ao h, rnh nc
ong kho i ly nc, hoc mt phn hoa n vo b nhim bnh v ly lan ra c
102
t.
Cha bnh: thay cha bnh bng cha mi. Cho n ong n thuc Fumagilin
ho trong nc ng vi liu lng 25 mg thuc nguyn cht trong 1 lt
xirng cho 40 cu ong n, n lin tc trong 10 ngy; Cn dng cho n trc
v mt 3 tun. Cn kt hp thay thng r bt cu bnh, m cho n ong. Nu
khng c Fumagilin c th thay bng thuc Penicilin 1.000.000 n v/ lt xir
ng s ngi nui ong c kinh nghim dng gng ti gi nh (l0 gam) ho
trong 1 lt xir cho 10 cu ong n cng thy c tc dng.
4. HI CHNG NG C
4.1. Ng c thuc ho hc
phng tr su, bnh hi cho cc cy trng nng nghip, lm nghip... con
ngi ta s dng mt lng thuc ho hc khng l 212.000 tn/nm FAO (
1981).Nhvic s dng cc thuc trn nng sut ma mng tng ln ng k
nhng ng thi n cng mang li tc hi rt to ln l lm cht rt nhiu cc cn
trng c ch trong c ong mt. Vic s dng cc loi thuc ho hc lm
gim nng sut mt thu c ca ngi nui ong.
* Nguyn nhn
- Do ngi s dng dng thuc su khng thng bo cho ngi nui ong v
thi gian, a im, loi thuc s dng.
- Phun thuc tr su, tr c vo lc ban ngy, vo thi k cy trng n hoa.
- S dng cc loi thuc tr cn trng nh rui, mui ngay cnh thng ong,
cc rnh nc, cy c ong n ly nc, mt v phn.
- Do ngi nui ong khng bit v tc hi ca cc loi thuc v khng p
dng ng cc bin php phng nga.
* Triu chng ng c v tc hi
Triu trng: Khi thy ong cht t ngt vi s lng ln trc ca t, trong
thng ong v khu vc t ong. S ong i lm gim mnh, n cng mnh th
ong cht cng nhiu (do s lng ong i lm nhiu). Mt s ong b lt di t,
mt s con va b va nhy va xoay trn, nhiu con cn ang mang c gi
phn. a s ong cht c vi dui di.
- Khi ong ly mt c phun thuc su c c tnh cao ong s cht ngay, hoc
cht trn ng bay v t. Trng hp ny s qun i lm gim mnh nhng
ong v u trng t khng b nh hng trc tip ca cht c.
Nu ong ly mt c phun thuc su tc ng chm (hoc phn b nhim c)
khi bay v t n chuyn cho cc ong khc v huy ng thm ong n ly th s
gy cht hng lot cc la tui. Ong bm trn cu rt tha tht, u trng nhng
103
v cht...
Phng tr: Nu ong th khng cht nhiu c th cho n xir ng c t l
1:1 hoc 2:1... Nu ong cht nhiu, nhiu n b th nhp cc n yu li vi
nhau hoc chuyn ong n vng khc. Nu ng c phn cn t gt phn trc
ca t, cho n xao pha nc chanh khong 1qu/lt.
5. CC K SINH CA ONG
5.1. Ve k sinh hay ch ln (Varroajcobsoni)
Thuc h Varroidac c ngun gc t ong chu Apis cerana, nhng gy
tc hi rt t cho ong ny. Ve ch k sinh trn nhng ong c rt t khi thy k
sinh trn nhng ong th. Do vng i ong th ngn, u trng ong th ch nm
trong l t vt np 11 ngy mt khc ong th c tp tnh t dn v sinh cho nhau,
cn v tiu dit ve. Khi nhng ong c b ve k sinh nhiu th n ong A.cerana
b t bc bay li cc u trng c k sinh nn ngun bnh cn rt t.
5.2. Ve k sinh hay ch nh (Tropilaelaps clareae)
Loi ve ny c ngun gc t ong khoi Apis dorsata, khi du nhp ong chu
u A.mellifera vo chu th loi ve ny chuyn sang k sinh trn ong chu u
gy thit hi ln hn c ve Varroa. Ve Varroa k sinh trn c u trng v ong
trng thnh.
Nhng ve Tropilaelaps ch k sinh trn u trng. V vy cc nc n i
thi gian ong qua ng ko di 5 - 6 thng, n ong khng nui u trng nn ve
Tropilaelaps khng tn ti c.
5.3. Ve Neocypholaelaps indica Evans
Khi quan st cc n ong ni A.cerana i khi thy c mt loi ve nh mu
vng nht bm vo phn lng ngc ong. C khi thy rt nhiu ve (30 - 60 con)
trn mt con ong, ong rt nga ngy, c rung lng lc cnh thot khi cc
con ve. y l ve Neocypholaelaps, l mt loi ve n phn. N thng u sn
trn mt s bng hoa nh bch n, kiu mch... khi ong n th chng bm vo
ong chuyn n bng hoa khc. Ve ny khng gy hi g cho ong v u trng
nhng do bm s lng nhiu trn mt con ong lm cho ong tng trng lng v
nga ngy kh chu.
6. CC CN TRNG HI ONG
6.1. Su n sp (su ph bnh t)
Su n sp c hai loi.
- Loi ln Galleria mellonenlla.
105
Bnh t b su n sp
Phng tr:
106
trn gia u v ngc ong Sau 10 - 20 pht di chui vo c ngc v ht mu 2 4 ngy sau ong b cht, di chui ra xung t ho nhng, ri thnh rui trng
thnh sau 7 - 12 ngy.
Mt con rui c th nhiu trng nn dit nhiu ong i lm, lm th n
gim st.
Triu chng: Gn thng ong c mt s ong b v nhy, bng chng to,
khu ra thy c u trng (di). C ong A.mellifera v A.cerana u b hi.
Phng tr: X l np thng ong bng dch nc tinh bt 1% cha 0,5%
clorofooc, t nhng ong b cht.
7. MT S CH HI KHC
7.1. Chim n ong
C mt s loi chim n ong nh chim xanh (Merops apiaster), chim n
(Cypselus spp), chim cho lo (Dicirunus spp). Chng thng bt ong khi ong
bay i lm, i khi n bt gn ca t. Cc tri ong b thit hi nng khi t gn
khu vc chim lm t. i khi trn ng di c chng pht hin ra tri ong dng
li vi ngy bt ong lm thc n. Khi ch c vi con th tc hi khng ng k v
chim cn bt c cc cn trng c hi khc nh ong b v, chun chun. Khi c
nhiu chim th tc hi rt r, s lng ong i lm b gim st nhiu, t l cha
giao phi thnh cng rt thp.
Phng tr Ngoi ong ra chim cn n nhiu su hi khc nn ngi ta khng
coi chng l loi c hi. V vy cn thn trng khi dng cc bin php tiu dit
chng bng sng hi hay li, by. Khi chim qu nhiu th bin php tt nht l
di chuyn tri ong n a im mi, cch xa vng .
7.2. Cc, nhi
Mt s loi lng th nh cc, nhi, cho chuc cng gy thit hi ng k
cho ong trong nhng ma v nht nh.
Vo ma ma ro cc (Bufor virudus), nhi thng xut hin trc ca t
ong.
Chng n ong u ngoi ca t nht l vo nhng m tri nng ong b ra
ngoi nhiu u di y thng. Mt m mt con cc c th n ti 100 con ong
lm gim s lng ong i r rt. Chng thng n ong vo ban m v sng
sm nn nhiu khi ngi nui ong khng pht hin c. C th thy v xc
ong cht thnh cc mu en do cc bi tit phn ra trc ca t.
Bin php phng tr.
110
ong v ph hu cc men).
Thnh phn v t l cc cht trong mt ong:
Fructoza:
38,2%
Glucoza :
31,3 %
Saccaroza:
1,3%
Maltoza:
5,3%
ng khc: 1,5%
22%
H2O:
Cc cht m, axit hu c, men, vitamin v khong chim khong 0,4%.
Trong thnh phn mt ong cn c mt s enzim quan trng nh: Invertaza,
Gluco- ocidaza, Amylaza, Fosfaraza, Catalaza. Tt c cc enzim ny u d b
ph hu khi nhit vt qu 520C.
m trong mt ong tn ti di dng axit quan, vi hm lng 30: 300mg%
(trung bnh 80mg%). Hm lng m ph thuc vo ging ong v ngun hoa.
112
115
ong.
121
Ph lc 1:
DANH MC CC CY NGUN MT - PHN VIT NAM
S
Tn khoa hc
Tn Vit Nam
TT
Mt Phn
Thi gian
hoa n
1.
Day tigon
++
T5-10
2.
Bac ha dai
++
T10-12
3.
++
++
T12
4.
++
++
T8-9
5.
+++
++
T5-6
6.
Bach dan do
Eucalyptus camadulensis
++
++
T4
7.
Bang
Terminalia catappa
T4
8.
Bido
Cueurbita pero
++
T2-5
9.
B( xanh
++
T2-4
10.
Bong
Gossipium arboreum
T7-9
11.
Bong bac
Orthosiphon stamineus
++
T6-10
12.
Bong gon
++
++
T1-3
13.
Bo cong anh
Taraxacum officinale
++
++
T3-8
14.
Bode
T5
15.
Boket
Gleditschia australic
T6-9
16.
Bo hon
Sapindus mucorossi
T5-6
17.
Bdi Idi
T5
18.
Birdi
++
T2-3
19.
Ca
Solanum melongena
T3-4
20.
Ca phe che
Coffea arabica
++
++
T11-3
21.
Ca phe mit
++
++
T9-10
22.
Ca phe voi
++
++
T11-2
23.
Cai be
Brassca sp
++
++
T11-12
24.
Cai cu
Raphanus sativus
T10-11
122
Vng trng
H Giang
S
TT
Tn Vit Nam
Tn khoa hc
Mt Phn
Thi gian
hoa n
Vng trng
25.
Cam
Citrus sinensis
++
26.
Cau
Areca catechu
27.
Cao su
+++
T2-4
ng Nai
28.
Cy chn chim
Schefflera octorphylla
+++
T4-5
Khu IV c
29.
Cy ng
Artemisa sp
++
T11-12
Min: Bc,
Trung, Nam
30.
Cy iu nhum
(cary)
Bixa orellana
++
T9-10
Min: Trung,
31.
Cy m dy
Deria fatida
T8-9
32.
Cy sn
Rhus suceendania
++
T5
Min Bc
33.
Chanh
++
T1-2
Min: Bc,
Trung, Nam
34.
Ch
++
T9-12
Min: Bc,
++
T2-3
Nam
Nam
35.
Ch nc
++
T2-3
36.
Chm chm
Nephelium lappaceum
+++
T3-5
37.
Chui
Musa paradisiaca
Ca nam
38.
C cc o (cng
cua)
Bidens pilosa
39.
C lo
Eupatorium odoratium
40.
C l tre
41.
Ca nam
+++
T10-2
Min Nam
Min: Bc,
Trung
++
T12-1
Min: Bc,
Trung, Nam
++
T11-12
Min Bc
Ct kh
Tephrosia Candida
++
T10-11
42.
C phn
+++
T3-4
43.
Cc di
Dendranthema indicum
++
T11-12
44.
Ct ln
Ageratum conyzoides
++
T7-1
45.
Du da xoan
++
T5-8
46.
Dy bm bm
Ipomoea hederaced
T7-8
47.
Dy chc chu
++
T8-9
48.
D gai
Catanepsis indica
T1-3
49.
D Yn Th
++
T11-12
Min Bc
123
Tn Vit Nam
TT
50.
Tn khoa hc
Mt Phn
Thi gian
hoa n
Da chuot
Cucumis sativus
++
T3.10
Da gang
Cucumis melo
T3-4
Da hu
++
++
T4-5
Da
++
++
T4.10
Da
Cocus nucifera
++
C nm
Min: Bc,
Trung, Nam
Da nc
C nm
Min Nam
Dung
T3-4
Min Bc
Pyrus persica
T12-1
Min Bc
ay cch
++
T4-7
Min: Bc,
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
Vng trng
Min: Bc,
Trung, Nam
Nam
in thanh
Sesbania cannabina
T7-8
Min: Bc,
Trung, Nam
tng
++
T6-7
Min: Bc,
Trung, Nam
61.
Carica papaya
C nm
62.
m m
T7-9
63.
Phizophora mangle
T5
Min Nam
Go
Anthocephalus indicus
TK5.1
Min: Bc,
Trung, Nam
Go
Bombax ceiba
++
++
T2-3
Gioi (mn)
Eugenia jambos
++
T12-3
59.
60.
64.
65.
66.
T4-6
Gu
Sindora cochinchinensis
++
T8-9
Min Bc
Hnh ty
Allium cepa
++
T6
Min: Bc,
Trung, Nam
69.
Hng qu
Diospyros kaki
T3
70.
Hng
Mentha aquatica
T7-10
71.
Hng nhu
Ocinium sanctum
T6-8
72.
Hng dng
Helianthus annous
T7-8
Hng dng di
++
T10-11
67.
68.
73.
124
Tn khoa hc
Tn Vit Nam
TT
Mt Phn
Thi gian
hoa n
Vng trng
(Cc qu)
74.
ch mu
Leonurus heteophyllus
++
T6-10
75.
K vng
Sidarhombi folia
T9-10
76.
Vitex pubenscens
++
T6-9
77.
Acasia mangium
++
T4-7
78.
Kh
Averrhoa carambola
T6-9
79.
Khoai lang
++
T12-1
80.
Kiu mch
Fagopyrum satittatum
++
++
T4-5
81.
Kinh gii
82.
Lc tin
Passiflora foetidae
T10-12
83.
Lim
Erythrophloeum fordii
T5
84.
Long no
Cinnamonum camphora
T6-7
85.
La
Oryza sativa
++
T4,9
86.
Lu
Eugenia malaciensis
T4,5
87.
Mng tang
T12-1
88.
Mm xi
T9-11
89.
Mm
T7-8
90.
Mn
T1-2
91.
Mn tru
T10-11
92.
Me
Tamarindus indica
T3-5
93.
T12
94.
Mi
Coriandrum sativum
++
T12-1
95.
Mui
Rhus semialata
++
T8-9
96.
Mp
T4-8
97.
Mp ng
Momordica chorantia
T12-2
98.
M (st)
Lysidice rhodostigia
++
T6-8
99.
Ngi cu
Artemisia vulgaeic
++
T11-12
++
T3-4
++
T4-12
Cratoxylon prunifolium
101. Ng
lea mays
Mt l
125
Tn Vit Nam
TT
Tn khoa hc
Mt
Phn
+++
Thi gian
hoa n
Vng trng
102. Nhn
103. Nht
Elaeagnus latifolia
T12-1
104.
Psidium guajava
++
T5
105. Phn n
Phyllanthus reticulars
T8-9
106. Qut qu
Cytrus japonica
T7-9,3
T3
108. Qu
Cinamomum loureirii
T6-7
++
T3-6
Amarantus gandeticus
++
T12
111. Re
Lindera tonkinensis
T2
Liquidambas orientalis
++
T10-11
Hoa
113. Sn
Manihot esculenta
T5-8
114. Sn dy di
++
T11-1
115. Su
Sandorium indicum
T4
116. Su ring
Durio zibenthinus
T1-3
117. Sen
++
T5-8
118. Si
++
T4-5
119. Si t
+++
T4-5
120. Su su
Selium edule
T7-10
121. S
Carapa obovata
++
T4-5
122. Sng
++
T3-6
123. X c
T5-6
124. Xoan o
++
T4-5
125. Xoi
Manghifera indica
T12-3
126. To ta
+++
T9-10
TTKTTHHN-5
T4-6.10
Min: Bc,
Trung, Nam
Min Bc
Tectora grandis
++
T10
Hlocereusundatus Britta
T6
126
Min:
S
TT
Tn khoa hc
Tn Vit Nam
Mt Phn
Thi gian
hoa n
Vng trng
Nam, Trung
129. Thch
++
++
T5-6
130. Thin l
T5-10
131. Th l
Anethum graveolens
++
T12-1
132. Thuc l
Nicotiana tabacum
T6-8
133. Trm
Melaleuca leucadendron
+++
++
T1-4
Min Nam
T6-8
134. Trm trng
Canarium copaliferum
++
T4
135. Tru
T4.8
Mimosa pudica
++
T10-11
137. Trinh n ln
Mimosa invisa
T7-9
138. Trng
++
T7
139. Vi chua
Litchi.sp
++
T2
140. Vi nh
Litch.sp
+++
T2-3
141. Vi thiu
+++
T3-4
142. Vt
Bruguiera gymnorhiza
+++
++
T6-7
143. Vi
Eugenia opeculata
++
T5
144. Vi rmg
++
++
T4-5
145. Vng
Sesamum indicum
++
T5-8
127
30. Ng c Thng (1996), K thut nui ong th, NXB Nng nghip.
31. Ng c Thng (2000), Kinh t - K thut nui ong ni, NXB Thanh
Ho.
32. Ng c Thng (2002), K thut nui ong ni, NXB Nng nghip.
33. Nguyn Vn Thin, Nguyn Khnh Quc, Nguyn Duy Hoan
(2002), Phng php nghin cu trong chn nui, NXB Nng nghip.
34. L Quang Trung (1999), K thut nui ong ni cho ngi nui ong,
Bi ging ti trng i hc Nng Lm Thi Nguyn.
35. Trn Minh T (1981 ), "Bnh thi u trng chu u ca ong ni Vit
Nam", Tp ch Khoa hc k thut Nng nghip, (2).
36. Phm Ngc Vin (1984), Bc u tm hiu mt s bnh ca u trng
ong mt min Bc Vit Nam v bin php iu tr, Lun n tin s khoa hc
nng nghip.
II. Ti liu ting Anh
37. Bailey. L; Capenter. J.M; Wood. R. D (1982), A strain of sacbrood
virus from Apis cerana, Joumal of Invenebrate Pathology.
38. Crane. E; Graham. A. J (1985), Bee heavier ofthe Ancient world, Bee
world.
39. Eaton. C.V (1994), Beekeeping country report of Newzealand, Paper
presented at the second AAA conf.held in Yogyakarta, lndonesia.
40. Levin. M.D (1983), Value of bee pollination to U.S agriculture,
Bull.ent.Soc, Am.
41. Mulder.V (1989), Needs for National programme of applied
beekeeping research. Proceeding of National seminar on... Cooperation in R &
D on bee an Beekeeping..., held in Ha Noi.
42. Mulder. V (1992), Traditional beekeeping using Apis cerana on Viet
Nam NECTAR.
43. Ono. M; Okada. I; Sasaki. M (1987), Heat production by ballng in
the Japanese Honeybee, Apis cerana iaponica as a defensive behavior against the
honet, vespa similima xanthrotera (Hymenoptera: Vespidac), Expenrientia.
44. Reddy. C (1994), Beekeeping country report ofindia, Paper presented
at the second AAA conf. held in Yogyakarta, Indonesia.
45. Ruttner. F (1998), Biographi and taxonomy ofhoneybee, Spriger verlag 284pp. A. Morse Inthaca, N.Y, USD: Comell University press.
46. Wong Siri. S (1986), Apis cerana and beekeeping in Thailand,
Problems and researchs needs.
130
131
133