Phật Học Tinh Hoa

C THU GIANG
Nguyn Duy Cn
PHT HC
TINH HOA
Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn
LI NH XUT BN
====================================
Pht hc tinh hoa ca Thu Giang Nguyn

Duy Cn l cun sch ni v lch s o Pht
theo mt s tin trin bao qut, c h thng,
c trnh by khc chit, r rng, gip c gi
v cc nh nghin cu Pht hc, cc ch tng,
pht t c dp hiu bit khi qut v tng tn v
ngun gc ra i, cc thuyt l chn phi ca
Tiu Tha, i Tha. Trong tt c gio l
ca nh Pht u tp trung vo s gii thot cu
ri con ngi i ti i Hng, i Lc, i Bi - tc l s gii thot loi ngi khi mi ni au
ca nhn th.
C nhng im trong trit thuyt Pht hc
v thuyt Nhn Qu, theo vng bin thin v
cng, v tn vi s nh hng ln nhau gia ni
tm v ngoi cnh, gia vt cht v tinh thn
theo mi lin quan tng h, tc dng qua li v
nh hng ln nhau.
Ngi c cng suy nghim c qua sch
ny nhng l l thm m cho vic tu thn v
php dng tm -Tm bnh ng - tc s ha
nhp gia Ta Ngi Vt xa b nhng b
li danh, dm t, di tr, vng ng i ti! i
t bi, Nng h x tc l bit thng cm vi ni
au kh ca ngi khc, v ngi khc m bit
3
qun mnh, em tnh thng bao dung, chn

chnh cm ha con ngi, vt qua ci m i ti
ch thin.
ng thi tham kho sch ny ta cng hc
c php Tri v Hnh ca Pht hc, phn bit
Gi, Chn, Thin, c bit lnh d, bit nhn
nhc, nhn nhng tm Thin nghip m lnh
c o, i ti Chn Nh, Ch Thin... khng ch
v Pht o, m cn cho c chng sinh, b tnh.
gip vic tip thu c gn lc nhng tinh

hoa vn ha ca cc dn tc, bi b v pht huy
kho tng vn ha Vit Nam, Nh xut bn Thnh
ph H Ch Minh trn trng cung cp cho bn
c nhng t liu lch s Pht hc cn thit.
Nh xut bn Thnh ph H Ch Minh
Thnh knh
Dng tng hng hn thn ph

C Nguyn Duy Cn
THAY LI TA
========================================
Nhng ai nghin cu Pht hc ti Vit Nam thng

gp nhiu kh khn ln, l v:
1. Nhng im thu nhp trong cc sch, cc bo
u tn mc, nn ngi hc Pht khng c c
ci nhn bao qut, khng nm c ton b h
thng t tng ca Pht hc.
2. Cc b Kinh sch tuy nhiu, nhng cao qu;
ngi c khng th hiu ni v khng c nhng
cha kha m ca m vo trong;
3. Nhng sch ph thng c nhiu, nhng li vit
theo mc n gin v qu thp, i khi li km
theo nhng iu khng nh khng chng minh,
cho nn khng hp dn c nhng tng lp
thanh nin c hc hin nay-h c th ngh rng
Pht hc qu b him v nh vy l khng hp l
khoa hc, hoc l Pht hc qu thp.
C nhin o Pht nu qu b him, th khng
c lan trn rng ri, v nu qu thp th khng hp
dn c nhng tr c khoa hc ca ngi Ty Phng.
Tt c ch l vn bit trnh by h thng t tng Pht
6
hc cho chnh xc, y hay khng m thi. T lu,

chng ti vn c mong c thy mt cun Pht hc
Tinh hoa, tha mn cho cc iu kin sau y:
1. C tnh cch tng hp v cho ngi c mt ci
nhn bao qut thy r h thng Pht hc v
nhng im t tng tin trin t phi Tiu tha
n cc phi i tha.
2. Dn gii cho r rng v y .
3. Nng s nghin cu ln n cao, cho hp vi
phong tro tm hiu ca nhng lp ngi c hc.
im ny rt cn thit, v phi hiu o Pht
mt cao, mi c th t nghin cu v tm hiu
c cc kinh sch. Phi hiu o Pht mt
cao, mi c cc cha kha tht s bc vo
Pht hc.
ng Thu Giang khng phi gn y mi nghin
cu Pht hc, m ng nghin cu t lu, t my chc
nm v trc, vi nhng ti liu sc tch rt nhiu:
nhng sch u M, nhng sch Hn Vn, nhng b
kinh Lun Khng phi ng ch tm hiu trong sch,
ng li cn i hc hi nhng v cao tng, khng ngn
ngi bt m hay nh thng ngn m thoi vi
nhng cao tng Trung Quc, v ng li cn tm hiu
7
nhng v tu ti gia c qu. Chnh ng cng cng phu

thc tp cc php qun nh lu di Ti bit ng Thu
Giang say sa ngy m vit cun sch ny, c
gng din t cho tht ng, tht hay, v ng cng li
tng x b tng chng trong bn tho ch v cha thy
din t c ht tng ca mnh nh lng mong
mun.
Nhng im y khin cho ti cng trng i cun
sch hon thnh, v cng tin tng rng n s khng ph
lng mong i ca ti. Khi cun sch c vit xong, v
khi ti cn n ton b bn tho c, th t nhin, ti
li cht ngh rng nhng k cng mong i nhiu s
cng d b tht vng nhiu!!! Ti c bn tho vi
ngh y.
My chng u khng em li c nhng g mi
c bit, mc d nu ra c nhng nim u tin
cn thit. Chng phn tch v lch s Pht gio, v tm
hiu nhng s khc nhau gia Tiu tha v i tha,
cho nhng ngi am hiu nhiu nim r rt, nhng li
c th em li nhiu b ng cho ngi mi bc chn
vo Pht hc. n chng v thuyt Nhn Qu v v
Bnh ng ca Pht Gio th thy l c mt s bng
sang, mt chn tri mi bng dung rng m. Tinh hoa
8
ca quyn sch l y, v cn bn ca Pht hc

c trnh by tht hp vi lng mong c ca ti,
ngha l quyn sch :
-
Nm c bao qut h thng t tng;

Tm hiu y , c nhng im b him nht.
Gii thch rt r rng.
Tin vo mc cao ca Pht hc.
Mt nt c bit na, l ng Thu Giang x dng

li hc mi dn gii, lun lun phn tch v tng hp,
c lc dng c nhng s gii thch. Khoa hc tn tin
nht ngy nay cng c x dng gii thch v chng
minh Pht hc.
Sau khi c xong quyn sch ti mi t nhin
khm ph ra rng: Phi c ht nhng chng cui ri
mi li nhn ra c s quan trng ca nhng chng
u m khi c qua ln u tin kh lng thc kp. Do
y ti ring ngh ngi hc Pht khng nn t tin sn
rng mnh s c u hiu y; m s c i c li
nhiu ln c cun sch: mi ln c li, s tm thy s
hiu bit ca mnh rng hn v cao hn. c i v c
li, by gi mi nhn ra rng tt c cc chng trong
cun sch u rt cn thit cho vic hc Pht, v mi
9
chng u c mt trch v c bit ca n. Nh

chng th hai ni v Lch s Pht Gio v nhng im
d bit gia Tiu tha v cc phi i tha, c mt cng
dng rt c bit cho vic tm hiu kinh sch v lch
trnh pht trin ca t tng Pht hc, tng nh i lc
c nhng mu thun m tht ra vn theo mt h thng
nht nh khng cht no mu thun c.
B sch ny, c sau nhng quyn sch ph thng
v Pht hc, chnh s l ci cha kha m ng vo
nhng cuc nghin cu su rng v Pht hc nh vo
vic nghin cu cc b kinh nh Lng Nghim Php
Hoa, Hoa Nghim vi ci cha kha , ngi hc
Pht s hiu c d dng cc b kinh b him y.
B sch ny cng s l cn bn cho nhng v tu
php qun nh c vng vng trong tr hu khi sa
vo nhng m tm t chng.
TRN VIT SN
10
LI NI U
====================================
Tht ng tic ngi ng ra sng lp Pht

Gio mt i thuyt php, khng h lu li mt
ch no c. Ngi sau mun nghin cu gio
thuyt ca Ngi, khng bit ly u lm cn c.
Bi vy, sau khi Ngi nhp dit, cc tn
chia ra lm hai b phi: mt b phi bo th v mt
b phi cp tin, ngha l mt b phi lo ghi li
mt cch ht sc trung thnh tng li ni ca
Ngi v mt b phi bt chp vn t lo tm
hiu thm nhng n thm trm m hon cnh
v cn tr ca chng sinh cha cho php Ngi
th l. V bit u, ci m trn y ni ng
tic khng c mt ch no lu li, li phi
chng l ci rt may cho Pht hc, v nh m
n khng b tr vo vn t, v cng nh th
m Pht hc mi c rc r mun mu nh ht
ngc kim cng!
Tm li, hc Pht c nhiu phng php:
11

- Hoc hp li, la trong cc tng phi, phi
no hp vi ta, th theo v nghin cu.
- Hoc rng ra, tm trong tt c mi tng

phi nhng g c th l cn bn chung
tm ra nhng nguyn l chung, ngha l
tm ra ci tinh hoa chung ca Pht hc, m
bt c phi no, Tiu tha hay i tha,
cng u nhn nhn.
Tc gi theo cch sau, nn bt k l
nhng tng phi no (Tiu tha hay i tha)
u xem chung nh mt khi, nu ln nhng
tiu d, v nhn mnh nhng mi i ng. V
nh th, tc gi lm mt cng vic khng cn
tnh cch trnh by khch quan na, m tht ra,
a nhng nhn xt c chiu ch quan hn,
ngha l theo s hiu bit ring mnh. l iu
khng th trnh c khi mun hiu Pht hc
mt cch su xa t nh. Pht hc, nh tt c mi
th hc ca phng ng l mt o hc,
ngha l khng th ch dng Tr m phi dng c
Tm hiu n v sng vi n. Bng hc Pht
ch tha mn c t m ham hiu bit m thi,
th chc chn s ch hiu hnh thc ca n, ch
khng lm sao hiu c ci tinh thn su sc
ca n c.
12

*
*
*
Ci kh nht ca Pht hc l ch la chn
kinh sch trong ci kho kinh lun nh rng ca
Pht hc. Ch nhn qua kinh sch thy ngp
th ri!
Ci kh k l ci nn danh t chuyn
mn ca Pht hc. Ngi khng quen vi nhng
danh t chuyn mn s b chn li tng on
ng, v v th m khng lm sao thy r c
nhng mi lin lc gia nhiu gio phi khc
nhau, li thng chng bng nhau, m k tht,
khng h chng nhau.
V nh vy, ngi mi bc chn vo
con ng Pht hc khi phi ng ngng, cn
phi c mt quyn tm gi l tinh hoa trong
c trnh by mt cch n gin v d hiu
vi nhng danh t thng thng tt c nhng g
gi c l tinh ty ca Pht hc mt cch
khng qu chuyn mn, nhng cng khng km
phn chi tit.
*
*
*
Quyn sch ny, tc gi d nh vit ra
t lu ri, trc y c trn hai mi lm nm
(khong 1939) nhng mi khi cm bt vit c
i mi hng, l phi bt xung, khng
cn can m vit thm c na. L bi...
13
cm thy rng: cng ni li cng thy mnh ni

khng ng vi iu mnh mun ni, cng thy
mnh t mu thun thm ln... Danh t dng
trong gii nh nguyn qu khng lm sao t ni
nhng g ta ch c th cm c m khng th
ni ra c v Chn L tuyt i ca Chn Nh.
i! Danh t ch l danh t, v ch l danh t m
thi! Lo T ni rt ng:
Tri gi, bt ngn
Ngn gi, bt tri.
(Bit, th khng ni; Ni, l khng bit). Cnh
gii Chn Nh chng phi l ch ngn ng vn
t c th by t ra c, v bi th m Thch Ca
sau khi thuyt php xong, lin ph nh cng
vic thuyt php ca mnh. Ngi ni: Ta
rng r bn mi chn nm thuyt php, nhng
cha tng ni mt li no! Lc T Hu Nng
khng ni khc hn. Nu ta ni c php cho
ngi, l ta di ngi ri vy! . S d ch
T cng nh chnh Nh Lai trnh trng tuyn b
nh th l v khng mun cho chng sinh sa
vo ci lm nhn ngn tay ch trng l mt
trng.
Tuy vy, phng tin ca vn t cng
khng th no b c, v khng c vn t th
khng lm sao qung c chng sinh. Theo
kinh Duy Ma Ct th sau khi chng nhp
Nit Bn, vo c cnh gii Chn Nh Tuyt
14
i th vn t cng li tr thnh "gii thot

tng. Bi th m ngn ng vn t ca Pht
dng u t Nh Lai Tng, Chn th, hay Chn
Nh, Pht Tnh m tun ra, chng th no em
so snh vi ngn ng vn t thng c.
Nh nhng danh t nim, hay thc
chng hn... C ci nim ca L Tr (Tm Sai
Bit) v ci nim ca Bt Nh (Tm V Sai
Bit). ni n nim, thc d nhin ni
n s phn chia ri... v bi vy, trnh s
hiu lm, mi c nhng danh t nim v nim,
thc v thc m ch ci nim, ci thc
thuc v cnh gii Tuyt i. Khng r c ci
ch min cng phi tm dng n vn t, nn
mt phn ng nhng nh nghin cu Pht hc
thng b mc theo vn t m cho rng Pht
hc y mu thun v kh hiu.
Vn t ca gii tng i nh nguyn, m
nhp th vo Tuyt i... th tuy vn cng l vn
t y, nhng hon ct v thot ha, bin
thnh Tuyt i. Khng khc no a hoa sen,
tuy bt r trong bn, nhng khi ra khi mt nc
li khoe sc p nh hng thm ngo ngt: sinh
ni bn nhng khng nhim cht no mi bn.
Cho nn mi ni: Vo c cnh gii Chn Nh
th vn t tr thnh gii thot tng.
Vn t, tuy kh nng hp thp, nhng nu
c th nhn ngn tay m thy c mt trng, th
15
vn t vn l hu dng. l php d huyn

chn. Tuy nhin, nu c c m chng bit
qun nm; c m chng bit qun li, nh
Trang T v, th mn vn t sao khi cha
tng lm ly ngi hc Pht. Cho nn ch d
ca vn t l ch ta chng bit nm ly n (chp)
v bung b n (x) cho kp thi, cho ng lc.
*
*
*
iu m tc gi thy cn minh xc l danh
t Pht hc v Pht gio m trong sch ny
thng c dng ln ln... Theo tc gi, Pht
hc l m ch hc thuyt ca Nh Pht, thin v
phn trit hc hn... Cn danh t
Pht gio l m ch gio l ca Pht c h
thng ha bng tn iu. Ngha l, Pht hc thin
v trit hc hn m Pht Gio thin v phn tn
gio hn. Vi nh ngha y th s chia phn tht
ht sc min cng v gi to l v nh trong
quyn sch trnh by cn k th gio l ca
Thch Ca khng hn l trit hc, cng khng hn
l tn gio, m l c hai. V vy, trong quyn
sch, khi th dng danh t Pht hc, khi th dng
danh t Pht gio u c ch trng ca n.
Vn chia phn Tiu tha v i tha l
vic a oan nht ca Pht gio, bi n phn
chia mt cch rt gi to Gio l cc k cao siu
v thun nht ca Thch Ca thnh ra tng gio l
16
vn vt... Nh vn Sc Khng c th gi l
tr ct ca Pht hc lm ri khng bit bao
nhiu nh nghin cu. Tiu tha (hay Pht gio
nguyn thy) cho rng i tha khng phi l
gio l chnh thng ca Nh Lai, v lun lun
cho h l nhng a con hoang... Nhng, s
tht th s chia phn y ch l mt vn
pnng tin v giai on. Trong kinh Php
Hoa c bi ng ngn ny:
Th Tn ni:
C mt ng nh giu, tui gi. Nh ca ca ng
rng ln, sc cha nhiu ngi, trong s c cc con ca
ng. Nhng nh... ang bi la chy m ca ra th nh
b qu, ch c mt cnh thi.
ng lo ng ngoi, lo s cho cc con,
mun vo cu chng, nhng nh li ca nh, s
khng sao em chng ra c ht v chng s
giy gia. Trong lc y cc con ng c n a
mc cho tai ha... v cng khng chu ra v
khng bit s la, s cht thiu l g c! ng bn
lp k, ku to: Cc con! Cha c chi p lm,
no l xe d, xe hu, xe b... Chic no cng
trang sc lng ly. a no ra, Cha cho!
Cc con nghe, ko nhau chy ra khi nh...
Nhng ng lo cho cc con ch c mt chic xe
b thi".
ng lo y l Pht cc con l chng sinh.
La chy l tham dc nung t chng sinh. Ba
17
xe, tc l ba tha hay l ba bc tu hnh: Thanh

Vn, Duyn Gic, v B Tt. Hai bc trc lo
cho mnh c ng nn v vi xe d, xe hu... l
nhng xe nh (tiu tha) sc ch ch c mt
ngi (t ). Bc B Tt th v ngi, qun
mnh, cho nn v vi xe ln (i tha) ch c
nhiu ngi ( tha)
Trc kia, s d Pht tng quyn m
chia gio php ca Ngi ra lm ba bc, l v
chng sinh ang m sng trong cnh dc, sc
v v sc (dc gii, sc gii, v sc gii) nn
Pht khng th em Chn L Tuyt i l ci tri
kin ca Pht ra m dy ngay c. D c em
ra m dy, th ch ai hiu ni m dy, l bi ci
tri kin ca Pht l ci tri kin ca nhng k
vt ra ngoi ba gii ni trn. Gio php ca
Pht, tuy chia lm ba bc (thanh vn, duyn gic,
b tt) vn ng mt cng dng, l a chng
sinh ra khi nh la, hng v ci ch duy
nht l Gic ng. Cho nn ha cho ba xe m rt
cuc ch c mt.
Tc gi hm nay cng th theo phng
tin m trnh by t d n kh, t tiu tha
n i tha v t quyn i tha n thc
thng tha hay ti thng tha, tc l n ch
V thng Chnh ng Chnh gic ca Nh Lai.
Nhng d l gii cc on Tiu tha... bao gi
cng khng qun mc tiu chnh l dn n Pht
18
tha. Bi th trong hai chng quan trng nht

l Duyn sinh Quan v Bnh ng quan tc gi
bao gi cng nhm v Trung o lun l con
ng c nht a n Chnh Kin v Chnh
Gic, khng sa trong vic t m phn chia
Tiu i na. V cng bi th m khng sao
trnh c vic i khi lp i lp li mt vi
chnh lm nng ct cho Pht hc - m tc gi
c tm nhn mnh.
C l c gi cho rng tc gi thin v i
tha. Nhn xt y c l ng, l v nh trn y
c trnh by: tc gi ch nhm vo Pht tha
l ch c trnh by: tc gi ch nhm vo Pht
tha l ch V Thng Chnh ng Chnh
Gic, nn thng hay nhn mnh v TRUNG
O LUN. Nu li c k cho rng ch c Tiu
Tha (hay Nguyn Thy Pht Gio) l hnh
ng vi gio l ca Nh Lai m thi, th tc gi
xin nhng li cho nh hc gi phng Ty J.
Bacot tr li: Le meilleur de lenseignement du
Bouddha est ce quil tait, l o le Silence
signific plus que les paroles... si on condense ce
que les Sutras nous donnent comme sa parole:
les Quatre Vrits, les Huit Cheinins, les Douze
Causes, it faut avouer que rien de tout cela nest
trs saisisant, ni naurait suffi conqurir le
monde. Lappel des questions restes en suspens
au moment de la mort du Maitre a t plus
19
entendu que les rponses donnes de son vivant

(...) d o nait le Mahayana ou les houddhismes
des commentateurs (Ci hay nht trong gio l
Thch Ca l nhng ch m ngi lm thinh, tc l
nhng ch m s Im Lng c nhiu ngha hn
l li ni... Nu ta tm thu li tt c nhng g m
trong cc Kinh Sch cho l nhng li ni ca
chnh ming Ngi tht ra, nh T Diu , Bt
chnh o, Thp Nh Nhn Duyn, th phi th
tht rng nu ch c bao nhin m thi th qu
khng c g ng gi l xut sc lm, cng khng
m chinh phc c th gii. Nhng thc mc c
nu ln, nhng cn lng chng cha c gii
p lc Ngi nhp dit, c ngi ta nghe
theo nhiu hn nhng gii p ca Ngi lc sinh
tin (...) V nhn m pht sinh i Tha,
nhng tng phi ca cc bnh gi v sau...".
Phi chng ci v thm trm nht ca Pht hc
l ch , ch tinh thn v tr, v tng
ca N, ngha l ch N l mt hc thuyt
khng c ch thuyt, mt gio l khng c gio
iu... mt tn gio khng c Gio ch.
V c c nh th th Pht hc mi ng
c vai tr khai phng ca n trong mi thi
i, nht l thi i ny... mt thi i mu
thun m ai ai cng tin tng rng ch c ch
trng mnh l tuyt i, v c quyn bt buc
tt c mi ngi phi phc tng... nhng ng
20
thi li cng thch phc tng n l gio iu,

phc tng n l mt v dn o thing ling...
Pht hc s d ton c s mng ca mnh, l
ch lay tnh c con ngi ra khi nhng ngc
t ca cc li tri thc c h thng ha v
bin thnh nhng t ngc ca tinh thn... Cho
nn, Pht hc, trc khng phi l mt tng tht
chp cha tri thc, m thc s, l mt thi
nhn thc, mt phng thn dc cha bnh
c chp, tham vng, si m v cung tn.
*
*
*
V trc khi chm dt, tc gi khng sao qun
cc bn ht lng khuyn khch cng nh
nhiu bn c phng xa gi th v thc gic
thm hi. Bn Nguvn Vn Trng a ra sng
kin l lo lng chu o vic n lot v xut bn,
bn Trn Vit Sn hng ngy theo di v n
c... khuyn l. Nht l bn Nguyn Th Liu, ngi
bn i khng mt lc no xao lng vic theo st
mi cng trnh bin son ca tc gi, khi c li rt
k tng on vn trong bn tho v ghi nhn mi
thc mc hoc nhng cu vn, nhng t ng cn mp
m hay ti ngha, khi sao chp nhng ti liu v sp
xp cho c th t, mch lc... Nu khng c s gip
tn tnh cng nhng khuyn khch hng ngy
nng tinh thn b bao nhiu cng vic b bn,
phc tp v mt nhc ca mt cuc i k gi v dy
21
hc, chc chn tc gi s kh lng m hon thnh

c quyn sch ny mt cch d dng v mau l,
cng nh mi tc phm khc t trc n gi. Tng
bao nhiu tr duyn y mi hon tt c cng vic
hm nay; l cng chung cc bn, v mt ln na,
mong qu bn nhn ni y li thnh thc tri n ca
tc gi.
C Thu Giang
22
CHNG
TH
NHT
23
I.
LC S PHT THCH CA
PHT, tn l Siddhrtha,
h Gautama, sinh vo khong
th k th VI trc Ty lch k
nguyn, pha Bc n . Cha
l Suddhodana, tr v dn tc
Sakya (chnh l mt phn t
x Npal ngy nay, di chn
Hy M Lp Sn Himalaya), cn m l hong
hu May.
Nm mi su tui, Thi t ly v l nng
Yasodhar, v sng cc k sang trng trong
cung in. Nhng bm tnh Thi t a su a
cm, khi nhn thy thc trng thng kh ca i
ngi chung quanh mnh, bn quyt tm i tm
phng cu kh cho bn thn v nhn loi. Lc
thi t b nh ra i, chnh l lc v va h sinh
a con trai u lng v duy nht: Rhula. By
gi thi t va mi c hai mi chn tui.
Su nm rng r, ng lang thang y
khp thung lng sng Hng cu Thy hc
o v theo mi cch kh hnh cng tu luyn
24
ca hu ht cc mn phi truyn thng mong tm

gii thot. Nhng, khng tha mn, ng b tt c
cc gio phi truyn thng kia i, v t mnh i
tm Chn L.
Mt m, ang ngi trm mc di gc cy
b , ng ht nhin i ng.
By gi ng mi va ba mi lm tui. T
, ngi ta gi ng l Pht, ngha l ngi gic
ng, gic ng c ci ngun gc ca au Kh
v Sinh T.
*
*
Sau khi c o, Pht thuyt php ln th

nht Cp C c vin, gn thnh Bnars
ngy nay, cho 5 nh tu kh hnh, nhng ngi
bn c cng i tm o nh Ngi.
Rng r sut bn mi chn nm Pht
khng ngt em ci o dit kh ging cho tt
c mi tng lp nhn dn khng phn bit nam
n gi tr hay giai cp sang hn g c.
25
Pht nhp dit nm tm mi tui,

Kusinr.
*
*
l i cng nhng nt chnh m truyn

thuyt ni v tiu s ca Pht, bt lun l gio
phi no ca Pht gio u cng chp nhn. Tiu
tha hay i tha.
D nhin, chung quanh nhng nt chnh y,
v sau cc t thm tht vo nhiu chi tit c
khi hoang ng thn b hoc t im cng
c, hoc ly i sng ca Ngi lm tng trng
cho nhng im c bit nht trong hc thuyt
ca Ngi mt cch thm trm v hn cng c.
l ci l chung ca nhng hu sinh i vi
nhng bc v nhn tin bi m mnh tn ngng
sng bi. Thng thng nhng chi tit mi
xem qua l thn b hoang ng y li bao hm
mt v su sc khng th khinh thng.
Ta nn rng ngi phng ng ngy
xa rt chung s v danh, ngha l rt quan tm
26
n vn tng trng hn l s kin lch s,

cho nn trong phn tiu s cc bc i danh
nhn hay cc ng phi thng bao gi cng pha
ln nhng cu chuyn thn k qui n, d nhin
hm cha ngha su sc ca s kin hn l
chnh s kin . Theo ngi ng phng
ngy xa, s kin lch s t n khng c gi tr
g cho ta ng lu tm c, ngoi ci ngha ca
s kin y. V, trong thc t nhng s kin
khng chng minh c g c 1 v mt l rt
gin d l cng vi by nhiu s kin cng mt
loi m ngi ta u dng chng minh c
khng bit bao nhiu l l thuyt lch s nghch
hn nhau. Cho nn, i tm nhng s kin khch
quan lch s i vi cc sch v o hc ca
phng ng tht l ht sc kh khn, nu
khng ni l nan gii. Mt cu chuyn ng ngn
d gi c t m v tha mn c c tng
tng hn l mt s kin lch s ghi li mt cch
kh khan lt lo. C k bo rt ng rng: Dng
nhiu n s phn tch ph bnh d lm mt i
Les faits ne prouvent rien, car les faits prouvent

tout. R. GUNON
27
nhng g c th xem l hng thm ca Pht

gio. 2
*
*
Trong i sng ca Pht Thch Ca, c ba

giai on quan trng tiu biu c c mt h
thng gio l ca Ngi:
1. Lc thiu thi
2. Khi xut gia
3. Sau ngy c o
Cuc i y c th gi l cuc i in
hnh cho nhng ai quyt tm i vo con ng
gii thot, ch khng phi ring g ca Thch Ca.
Hay ni mt cch khc: i sng ca Thch Ca
chng minh mt cch hng hn gio l ca Ngi
cn hn tt c cc Kinh lun ca Pht Php.
2
A beaucoup plus de vie et de force dans une jolie

lgende symbolique et bien concise que dans un
morne manuel dtudes analytiques. Labus de ltude
critique naurait dautre rsultat que celui de dtruite
la fine fleur du bouddhisme.
(CH. HUMPHREYS Le Bouddhisme)
28

*
*
1. LC THIU THI
Thi th Siddhartha vn l mt a tr cc
k thng minh, nht l c tnh trm ngm v
thch sng mt mnh trong c tch. Thut rng,
mt hm cng vi cc bn tr ng tui i chi
vo mt thn xm dn qu, Thi t b on tr
con, mt mnh ln tm mt ci cy to ni hoang
vng trm t mc tng. Tri ti m Thi
t vn khng , khin cc bn b ht hong i
tm kim khp ni mi tm thy Thi t lng
lng ngi mt mnh trong bng ti.
Vic y u phi l vic bt thng, l
vic m hng ngy hng xy ra ngay trong n
Vua: Siddhartha thng thch chi mt mnh,
nht l thch ngi mt mnh di gc cy trong
vng ca Vua cha. Phi chng l bn tnh
chung ca phn ng nhng bc v nhn trong t
29
tng gii c mt i sng ni tm phong ph

di do ngay trong bui h cn th u.
Chnh ci c tnh y khin cho Vua cha lo

s, v li lc sinh ra Thi t, cc thy tng s
on sau ny Thi t s ly gia thot tc. Nh
vy, Vua cha cn phi trc lo dt hu hon,
trng ln u Thi t ci ch gia nh:
Siddhartha cn phi ly v gp!
Mun rng buc Thi t quyn luyn cuc
i trn tc, vua cha cng ngy cng cho tng
nhng th vui quyn r ca xc tht... Nhng,
thi t d c nung chiu v nui trong
nhung la vng son, y xa hoa try lc vn
khng b say m sa a, m li cn lm cho
lng cng thm chn ght! Cnh ph qu cc
... gip cho Ngi thy r ci tm thng t
nht ca nhc dc v ci trng rng v ngha ca
cuc i ch k! C sng trong ph qu, ri
khinh ph qu, mi tht l ngi khinh ph qu.
Tnh ham suy ngh khin Ngi bao gi
cng phng tm mt ra xa hn hin ti, nn d
thy r c ci ch cui cng cng nh ci ch
khi u s vt, ngha l thy c ci Nhn v
30
ci Qu ca vic i. V chnh ci c Nhn Qu

y khin sau ny Ngi suy tm c ci
Nguyn nhn ca au kh.
Cu chuyn bn lt do chi ra bn ca
thnh, gip cho ta thy r ci c nhn qu y
bt u hng Thi t vo con ng ly gia xut
tc sau ny.
Ln u tin do chi ca thnh pha
ng, Thi t trng thy mt ng c gi l kh,
u tc bc ph, ch cn c da bc xng. Thy
ngi m ngm n mnh: tr ri ln, ln ri
gi...! Tr v cung, Ngi mi ngi ngi.
Ln khc do chi ra ca thnh pha Nam,
Thi t gp mt ngi bnh, nm rn la thm
thit qu! Tr v cung Thi t cng mi ngi
ngi v ci kh ca bnh tt hng ngy bao vy
con ngi khng bung tha cho mt ai c thy.
Ln khc na do chi ra c thnh pha
Ty, gp mt m tang: thn bng theo sau khc
thm thit qu! Tr v cung, Thi t li cng
thm xc ng v ci l v thng ca s kip
31
con ngi: tr ri ln, ln ri gi, gi ri bnh,

bnh ri cht... Sinh, lo, bnh, t: kh!
Ln th t, do ra ca thnh pha Bc, Thi

t gp mt ngi mc o vng... i ng khoan
thai, v ngi im m ung dung! l mt v
tu hnh. xut gia tm o bt u chuyn
mnh trong lng ngi.
Truyn rng sau khi Thi t tr v cung, th
qun hu bo tin v Thi t mi sinh c mt
a con trai. Thay v t v mng nh mi ngi,
Thi t sm nt mt, than: Li mt si dy
xing ta thm na!
V c l ci tin ca a tr va sinh thc
gic Thi t phi mau cng quyt ly gia ct i
m bt nhng dy rng buc ca tnh thng.
Ri ng m, Thi t sai chng Chamda
ngi gi nga, thng nga Kanthaka, cng
quyt cng trn ra ca thnh pha Bc.
*
*
*
32
2. KHI XUT GIA
n t xa vn tin rng khng mt ai

c th t mnh tm c chn l, m cn c
ngi chn s hng dn. Bi vy, theo truyn
thng, Thi t Siddhrtha cng nh mi ngi,
i cu o vi hai i s c tn tui l Alara
Klama v Roudraka. Klama th Vaicalis, cn
Roudraka th Rajagriha. i vi hai bc i
c trn y, Thi t t ra rt chm chc...
Nhng, nm ngi t ca Roudraka li chy
theo Siddhrtha, cho rng Thi t cn cao
hn thy ca h nhiu!
Sau cng, Siddhrtha b hai ng Alara v
Roudraka m i lun, v ng cm thy ci hc
ca h khng gii quyt c vn dit kh.
i tm o, u cn phi c ngi hng dn:
Siddhrtha ln u tin ph b c mt
thnh kin, l tu khng cn phi c thy. Mi
ngi u c th t tu t ng!.
Nhng, ng vn cn thc mc trong mt
thnh kin truyn thng khc na ca n , l
cn tin ni hiu qu ca s tu p xc, ngha l
tu kh hnh!
33
ng nhn n, b ng, tnh ta... hnh xc

mi cch theo cc nh tu ngoi o... nhng rt
cuc ch em n mt th xc bc nhc n
ngt xu! Tnh li, ng mi r s sai lm ca
phng php kh hnh.
ng n li, cm thy sc khe tr v vi tt
c s sng sut ca tinh thn! ng khm ph ra
c s lin lc cht ch gia tinh thn v vt
cht: Bt c mi phng php phn t nhin no
cng u sai lm c! Li thm mt thnh kin b
nh : kh hnh khng phi con ng tm
o.
Nhng nm ngi t trc y theo
ng, bn b ng, v h u c d ng li tm
thng tr v con ngi ca th tc!
By gi, mt mnh trong c tch ng nghin
ngm v ci cnh v thng ca sng cht, s
au kh ca loi ngi bm theo gi nh ca cc
s vt khng thc c, v s kinh khng ca h
trc cnh tiu vong!
Mt m, trong khi ng ang ngi di ci
b , bng thot nhin tnh ng: bao nhiu bc
34
mn v minh che lp chn tm rt i tng mnh!

Mt trng thi bin chuyn cc k nhanh chng
ca th gii v thng chng cho Ngi ci
cnh vi diu ca Nit Bn.
Siddhrtha ht nhin thnh Pht.
*
* *
Ngi ta thut li rng lc Ngi c o,
th Tri t rung chuyn... Ngay ch Ngi
ngi, thy u tan ra tro bi! phi chng l
ci ngha tng trng rng ci Bn ng m
trc gi Ngi tng c thc ca c nhn
Siddhrtha Gautama, ch l mt gi nh, nay
tan thnh tro bi! N ch do nhn duyn gi hp
m thnh hnh trong khonh khc, l nh bng
nga cu qua khe ca, mau nh tia chp trn nn
tri ti mt ca m khuya vng lng: hin ln
ri tan mt, khng li mt du vt g!
*
* *
35

3. KHI THNH O
Thnh o ri, ngi phi lm g by gi?

Trc y s d Ngi i tm o u phi cho
ch c nhn Ngi m l cho ton th nhn loi
au kh.
Nhng, chnh ngay khi Ngi c o,
Ngi li cm thy do d khng r c nn i
truyn b ci chn l y cho ngi ngi trong
thin h chng? Chn l m Ngi sp em
truyn b l ci chn l V Ng, ngi trong
thin h ai m chu nghe! Gi s m c nghe,
nhng v n rt cao siu, qu tm hiu bit ca
con ngi, khng kho li i lm cng vic cng
d trng, ph cng v ch!
... Ta tm ra chn l gii thot, rt kh
nhn thc c, rt kh hiu bit c, v ch
c k no tht thng minh mi c th hiu ni
m thi!
... Nhn loi ang b li cun trong sng m
sng dc v vui say chm m trong ; kh
lm cho h nhn r c l nhn duyn gi hp,
36
dit tr c cc th v minh hnh thc 3ca

h c!...
... Nh vy, em ci m mnh bao phen kh

nhc tm ra truyn b, c ch li g? Gio l
y, k y dy lng tham, sn... khng lm g
lnh hi c... Ngh vy, ng Nh Lai quyt
nh lng thinh, khng mun em ra m truyn
b na...
Thn Brahm Sahampati lin hin ln,
ph c hoi nghi ca Pht: 4
Ngi hy ngh li cho tht k... Hin thi
cng khng bit bao k m tinh thn ch b mt
vi bc mn v minh rt mng che y thi! H
c th lnh hi c, ch sao khng! Bc ch
thnh, khng cn ai khai th nh, cng nh
k ch ngu, khng ai lm cho h hi u tnh
ng. Nhng bc trung lu, th rt c th khai
Hnh (samskras): tc l nhng nim v v

minh, nhn lm Bn Ng l thc vt m to ra. Tt
c mi ci m ta thng gi l thc u do Tr to
ra.
4
T y, khng gi l Thi t Siddhrtha, m gi l
Pht, ngha l Ngi Gic Ng Gii Thot.
37
quan im nhn, h ang ch i Ngi... V

li, h u phi t!
Pht nhn trc mt, thy mt m sen...

C cng mc ln khi mt nc, cng th n
di mt nc... Trn th gian, c k tr ngi
ngu, u phi tt c u l bn ngu phu ngu
ph... Ngi bn ni:
Chn l s m rng ca cho mi
ngi! K no c tai nghe, th nghe!
*
* *
Lng do d ca Pht lc ban u thc
khng phi l khng c phn hu l v xc
ng!5 Phn ng ngi trong thin h u
Nhng bc nh Jsus, Lo-T... u cng cng mt

do d thc mc nh Pht. Jsus ni: Mt ngi gieo
ging, gieo mt phn ht ging di theo ng i: ht
ging b ngi i ng p ln v chim tri n ht!
Mt phn ri trn cc tng , khng c t: ht
ging va mc th b nng thiu tn ho, v khng c
gc r vng vng! Mt phn li ri nhm vo cc
bi gai gc: gai gc mc trm, n khng tr c!
Mt phn, may mn, ri vo t tt: n m hoa tr
38
mun c ngi ta ging cho nghe nhng g h

thch, thun vi lng nguyn c ca h hn l
nhng gio l khng tha c lng mong mi
i ch ca h. Phi chng ta thng nghe nhiu
ngi ni: Ti mun tm mt hc thuyt, mt
tn gio no hp vi ti, tha mn vi nhng
i hi ca ti... V nh th, tn gio hc
thuyt, ch khng cn ngha g khc hn l mt
tha mn ca lng dc vng, ca ci bn ng
ti tiu v v li ca con ngi!
Pht gio nguyn l mt hc thuyt V
Ng, lu ngy tr thnh mt gio l Hu Ng
v cu phc! H bm vo thuyt Lun Hi,
mong c ko di s trng tn ca Bn Ng!
Hay ni mt cch khc h khng chu chp nhn
thuyt V thng v V ng cu thot khi
cnh lun hi! Tn Pht Gio cng ngy cng
ng, th gio l ca Pht cng ngy cng b h
tri... K no c tai nghe, th nghe!(Mat: XIII: 110-18-28)
Cn Lo-T th vit b o c Kinh, ri b m
i... Cng hm mt : Ai c c, th c! ng
khng khuyn d ai theo ng c, l v ng khng tin l
ai c th dy ai, nu ngi nghe h khng mun
nghe! K no c tai v mun nghe, th nghe! Nu
khng th ng chng vit o c Kinh lm g.
39
thp, v xuyn tc! l s phn chung ca tt

c mi Gio l cao siu, vt hn ci tm hiu
bit ca i chng, khng sao trnh c. 6
V cng v th, m sau ngy Pht nhp

dit, Gio l Nh Pht lin chia ra v s tng
phi, mi phi u c nhng sc thi ring bit
cao thp khc nhau, hp vi trnh ca nhiu
nhm ngi khc nhau v cn c tr thc.
*
* *
Ng o ri, Pht sang qua thnh Vrasani
(tc l thnh Bnars by gi), vo rng Lc
Uyn (Mrigavana) tm li nm t ca
Roudraka m trc y tng theo Ngi tu kh
hnh... V chnh ni y, Ngi bt u chuyn
php lun, thuyt minh T Diu . Theo
kinh Tam Tng, bui thuyt php ny c xem
l quan trng nht, v Pht trnh by c mt
Nh Lo Hc: s bin thin i chng ha bin

Lo gio thnh o gio vi cc m tn d oan kinh
khng. (Xem Lo T Tinh Hoa cng mt tc gi).
40
cch ht sc l gin d r rng nn tng ca tt

c Gio l ca Ngi.
Pht ni: C hai ci cc oan m ngi

mun sng c mt i sng gii thot cn
phi trnh xa! Cc oan th nht l ly nhng
lc th xc tht lm mc ch ca i ngi.
l mt np sng th b v ngu xun! Nhng ci
cc oan th hai l sng mt i kh hnh, p
xc... cng ch gy to cho con ngi thm au
kh vt v v ch!
Nh Lai trnh hai cc oan y, v tm
ra con ng gia (Trung o). Con ng
y, a Ngi n Tr Hu Bt Nh v Gii
thot hon ton!
Pht tng kinh nghim su xa hai cc
oan y: Trc kia, Thi t nm mi
khoi lc vt cht i, nhng Ngi thy rng
ch l nhng khoi lc nht thi thi, v ch
lm cho Ngi bn khon hi hn! V v sau
Ngi li tu theo kh hnh, nhng ri cng ch
thy ton l au n, ch chng c li ch g cho
vic i tm Chn L!
41
Nh mt bc i Danh Y, Pht p dng

mt phng php dit kh khng khc g
phng php tr bnh ca nh y s: au bnh g?
Ti sao c bnh y? V phi lm cch no tr
c bnh y? l T Diu , bn ci
chn l huyn diu m ta c th gi l tt c tinh
hoa ca Pht gio nguyn thy.
1. Kh
Khng ai c th khng nhn nhn rng: i
l au kh. Kh, l ci bnh chung ca con
ngi trn i, v phi chng, l ngi, th
khng mt ai l khng lo trnh au kh, tm
hnh phc! l tt c vn sinh t ca con
ngi! Thc vy, trong i ta, ch c hai ng
c ny thc y mi hnh ng hng ngy ca
ta, l a v Ght bt c phng din no: l
tr hay tnh cm, tinh thn hay vt cht. B bt
buc phi chp nhn v sng chung vi nhng g
mnh khng a thch, cng kh! Thit tha c
vng m khng c th kh nh; nhng
c ri, cng vn kh, v cn s mt! Phi c
nhn chn c ci kh ca mnh ri, mi mong
i n gii thot! Thc ra phn ng ngi i
42
cha bit kh! L v h na khc na ci, ch

nhn thy ci kh ngoi da ch cha tng
khc trong lng! Cho nn mi ni rng:
Phi c nm mi au kh thc s, th mi mong
tm ra c con ng dit kh!
2. Ngun Kh
Do u m ra? Do ci c vng khng bao

gi ngui, vn c ni gt theo nhng dc tnh
khoi lc!
3. bit c ci ngun gc ca ci bnh
thng kh ri, vy phi lo n s dit kh.
l giai on th ba ca chng trnh Pht
php!
4. V con ng dn n gii thot, l con
ng Bt Chnh ca Pht php!
*
* *
Pht thng thuyt php hai khu vn
ln l Jetavana (K vin) v Veloutana (Trc
vin). Jetavana (K vin) th thnh Savthi (X
V) nay l thnh Sahet Mahet ca
43
Anathapindika (Cp C c) dng, cn

Veloutana (Trc Vin) l ca Vua Bimbisara
tng. Hai vn ny cch nhau li su trm dm.
Nhng Pht thng vn Jetavana hn,

cho nn trong Kinh, ta thy thng m u bng
cu: Nh vy, ta nghe mt thi, Pht X V,
trong vn K ca ng Cp C c, cng i
vi cc v i t khu mt nghn hai trm nm
mi ngi...
Vo khong nm 480 (trc Ty lch K
nguyn) Pht tch Kusinra: Ngi c tm
mi tui.
*
* *
Trong thi gian thuyt php, Pht u phi
ch gp ton l thun cnh, c c lun lun
nhng ngi quyn qu bo h, nhng t
quyt d phng th. Pht gp rt nhiu tr ngi,
gp rt nhiu k th hn, ganh ght, chng i
v vu oan!
44
Cu ch bn ngoi l cc nh tu ngoi
o. Lc by gi n c su phi trit hc
ln, sch Pht gi l lc phi ngoi o. Pht
thng b cc gio phi y cng kch, tranh
bin. V Pht Gio s d c nhn dn sng
bi, phn ln cng nh Pht thng c cc
gio phi kia mt cch r rng vy.
Nhng cu ch bn trong, tc l nhng k
chnh trong tng hi phn i Pht, th c em
h ca Pht, l Devadatta ( b t a) ng
u ch huy.
Theo cc sch Pht th Devadatta l mt
ngi v cng c him, lun lun m mu
khuynh o Pht, phn b phn ng lp mt
gio hi khc, ct ph hoi s nghip ca Pht.
C lm lc hn c hi n c thn mng v
thanh danh ca Pht na bng s vu co Pht
t tnh vi mt tn n.
Nhng, i vi Pht, bao gi nhng k th y
u c xem l hng thin tri thc gip rt
nhiu trong s ging minh Pht php. Khng c
mt bc v nhn no trn i m trnh khi s
ganh ght ca th nhn, v c s ganh ght ca
45
th nhn, bc v nhn mi thnh bc v nhn.

Mt nh vn phng Ty c ni: khi mt bc
chn ti xut th, ngi ta nhn ra c nh ni
du hiu ny: Tt c bn ngi ngu u ni ln
chng bng.7 Li ni tuy c phn qu ng,
nhng khng hn l khng c l. S c mt ca
mt k th lun lun tm mi phng th
xoi mi v ch trch l mt iu rt hay bt
buc mnh bao gi cng tm cch ci tin hu i
ln n ch ch thin, ch m. L v s ph phn
ca nhng k th ta, gip cho ta thy r nhng
s on ca ta hn l nhng ngi bn ng tm
ng ch. Cho nn, thay v tiu dit ngi th,
khn ngoan hn l nn gn gi h c nghe
nhng li chng i v nhng s h ca mnh v
km hm lng t tn t ph. Bi vy, Pht mi
bo: Devadatta gip ta rt nhiu trn con
ng hon thnh gio php! Devadatta vn l
hng thin tr thc!.
Quand un vrai gnie parait dans le monde, on le

distingue cette marque: tous les sots se soulvent
contre lui.
(FRERON).
46
Cho nn, v sau Pht gio cng b chng

i bao nhiu th li cng c vt ln mt
cch rc r by nhiu, bt c thi bui no
trong lch s Pht gio.
i vi hng tu Pht, ngi th phi c

xem nh ngi bn. Hn na h nh nhng tng
cho ti c cc bc chn tu c gia mi
cng thm sc nhn.
*
* *
Tm li, nh trc y c ni: cuc i ca
Thch Ca c th gi l cuc i in hnh ca
nhng k i tm gii thot. Hn na, n minh
chng mt cch linh ng hng hn tt c gio
l ca Ngi.
c bit ta nn lu n nhng im chnh
ny ca Pht.
Pht l bc:
i hng, i lc, i bi.
47
i Hng trong vic dm dt b ngi v

cao sang tt bc, c nhng quyn r xc tht
i tm con ng gii thot!
i Lc trong vic khng li vo bt c

mt th lc no, mt bc chn s no cu ch
dn, m t lc i tm gii thot!
i Bi l sut i ch cu gii thot au kh
cho ton th nhn loi, cho n hi th cui
cng!
48
CHNG
TH
HAI
49

NHNG IU KIN TINH THN
CA NGI HC PHT
Mun thc hin gio l ca Thch Ca, trc ht

cn phi c nhng iu kin tinh thn sau y, bng
khng kh m i cho n ni n chn.
*
1. Pht gio trc ht l mt gio l ku gi s i
hng i lc, ngha l c nhn mun tm gii thot khng
nn li vo mt uy lc no ngoi mnh c cu cha
c mnh! Pht gio khng phi l mt gio l i tm an
i cho nht thi, cng khng phi l gio l dnh ring
cho nhng tm hn n l, ham li v cu cnh thn
quyn.
Nhng k giu lng li n l khng th bao gi
i n gii thot, l iu quan trng bc nht, m Pht
khng ngt cn dn: Cc bc Nh Lai ch lm c ci
vic l ch ng thi: mi ngi phi t mnh i n,
ch khng ai i th cho ai c c! 8
8
(Dhammapada) (Php C). Kinh Vin Gic cng ni:

Cc li dy ca Kinh sch chng qua nh ngn tay
ch mt trng! Nu thy mt trng th c th bit
ci ch mt trng y chng phi l mt trng. Ht
thy bao nhiu th li ni ca Nh Lai khai th B Tt
u cng th c.
50
Theo nh Pht th khng nn np theo bng ai

cu o, l v ch c nhng hiu bit g do mnh tm ra
mi tht l hiu bit m thi. Theo kin k khc m
lm, l ch np theo bng k khc m sng, th khng
sao gii thot c mnh.
Pht dy rng: Nht thit chng sinh cu hu

Pht tnh! Tt c chng sinh u c tnh ca Pht. Ni
th th u cn i cu Pht ngoi, m ch nn cu Pht
ni mnh. Pht v chng sinh v Pht nh tri hng
cht v tri hng ngt! Cng l mt tri hng c, nhng
ch khc nhau c mt cht mt ngt m thi, ngha l ch
khc nhau ch mt M hay mt Tnh m thi. Trong
Kinh c vit: Nh th ng thnh Pht, ng th d
thnh Pht (Ngi l k ang thnh Pht, cn ta l k
thnh Pht). Vy th, tt c u c th thnh Pht.
Tn ch ca Pht gio l thnh Pht, tc l t
n trng thi ht m. Cho nn mi ni: chuyn m
khi ng, thc Pht gio chi tng ch. Ngi ta s d
M khng khc no mt trng b m my V Minh che
khut, mt khi bc my V Minh b thi sch th mt
trng by gi t nhin tr nn t rng.
y l mt trong nhng im c bit v quan
trng nht ca Pht gio.
*
* *
51
2. Ngi hc Pht, s d phi c mt tinh thn t do,

khng nn l thuc ni mt kinh sch no, ni mt gio
l no, l v s gii thot phi do ni mnh, ch khng
do n hu ca ai ban cho mnh c c, d l nhng bc
Thn Thnh Tin Pht... V mun c vy, phi c c
hoi nghi.
Ngy kia, Pht i ngang qua mt lng n, tn l
Kaseputta. Dn chng ni gi l dn Kalama, khi
nghe Pht n, n Ngi hi: Bch Ngi, c nhng
nh tu n y thuyt php. Nhng h cho rng ch c
gio l ca h l ng, cn tt c u sai lm! Chng ti
hoang mang ch r ai sai ai ng?
Pht ni: Cc ngi hoi nghi l phi! Cc ngi
ng bao gi cho ai dn dt mnh c, sch v cng
vy, l tr cng vy. ng tin theo nhng k l lun hay,
bin bc gii, cng ng ci ho nhong bn ngoi
trng nh hu l n cm d cc ngi, hoc ngi ni
l bc thy ca mnh! Ch khi no t mnh cc ngi
bit rng vic g thun vi mnh (kusala), tt i vi
mnh th hy nhn v theo. Cn tri li, ci g cc ngi
t nhn thy mnh khng hp (akusala), gi di, xu xa...
th hy t chi v xa lnh n 9.
Pht thng cn dn cc v t khu khng nn tin
tt c nhng li Pht ni, m phi t mnh xt li, chng
no nhn thy chc chn c gi tr th mi nn theo. Phi
chng y cng l mt li hoi nghi m ngi phng
Ty ngy nay gi l Hoi nghi trit hc (doute
9
Anguttara-nikaya (Tng Nht Tp).
52
philosophique)! S d Hoi nghi (vicikiccha) b sp vo

mt trong 5 tr ngi (nivarana) cho s tinh tn trn con
ng o v thng hiu Pht php, l v mun tht hiu
mt vic g, iu kin u tin l phi dnh cho n mt
mi thin cm lc ban u. Thi chng i l tr ngi
ln nht hiu bit i vi bt c mt hc thuyt hay
gio l no. Nhng mc ch ca Pht hc l chuyn m
khi ng, tc l thot ra khi mi l li suy t thng
thng o b ngn (paramita) ngha l n b
bn kia! Nhn quang ca ngi hc Pht phi l nhn
quang ca mt k vt ln trn l tr, thot khi mi
thnh kin ca th nhn nhn thy ci Gi trong ci
Chn v ci Chn trong ci Gi. Vi mt u c
sng tn d dng, con ngi d dm ln nhng thnh
kin c hu m t mi lt lng m n gi hun c
v khun kh t mnh mn tnh cm, t tng ca ta.
Khng c g ru ng con ngi bng thnh kin v tp
qun t tng: trc ngi ta cm ngh nh th, nay
ta cng cm ngh nh th mi... v sau ny thin h ai ai
cng s cm ngh nh th mi... T tng theo k khc,
d k khc y l ai, l g... khng cn phi l t tng
na! T tng theo ta, cm gic theo ta, ngha l theo ci
ta chn tht ch khng phi ci ta x hi ca ta, mi
tht l t tng. Ngi hc Pht, trc ht phi bit t
tng theo mnh, khng nn n l bt c mt k no
khc, mt hc thuyt, o c, lun l, tn gio no c.
Gic ng, theo ci hc ca nh Pht, l mt nhn
thc ngc li vi tt c mi nhn thc trc gi ca ta
53
i vi s vt. Vy nu khng dng n hoi nghi (mt

th hoi nghi xy dng trit hc) th khng ti no thot
khi ci nhn quen thuc theo nh nguyn ca l tr...
Phi bit nhn s vt vi cp mt thy g cng u mi
v l. 10 C c nh th th may ra mi nhn thy ng
ci thc tng ca s vt. Nh t tng cao nht khng
phi l k ru ng chng ta vi nhng thnh kin mun
i, m nhng k lm cho ta tnh ng, vch ra cho ta
thy nhng iu mi l trong nhng s vt rt tm
thng trong i m hng ngy b thi quen lm cho ta
khng . Hoi nghi l cho ta nhn bng cp mt
ca ta, nghe theo l tai ca ta... ch khng nhn theo cp
mt k khc, nghe theo l tai k khc!
Tm li, cn phi hoi nghi v xt li tt c nhng
g m t trc n gi ta nhn l phi... v hy bit
nhn li n nh ta nhn nhng s vt mi l. 11 Ngay i
vi nhng li m trong Kinh bo l ca Pht dy cng
khng nn tin theo, trc khi xt li tht k nhng li
ni y c ng l chng.
10
Xem quyn Ti t hc (cng mt tc gi, trang 92,

93, ..., 99).
11
Sch Trang T, thin Kh C c cu: Thin h
u bit tm hiu nhng ci mnh cha bit, m chng
ai bit tm hiu li nhng ci m mnh bit, u
bit ch nhng iu m mnh cho l khng phi, ch
khng ai bit ch nhng iu m mnh cho l
phi.(Xem Trang T tinh hoa, trang XIII).
i khuyn ta phi phng nhng thnh kin, bt c
l th thnh kin no, ngha l phi Hoi Nghi ngay
nhng g ta a thch nht.
54
Pht cn dn cc t hoi nghi l ng cn c

hoi nghi g na c. Chnh lc Ngi gn tch, Ngi cn
hi cc t: Cc ngi cn g thc mc na khng v
nhng iu ta ni? C ct vn ta sau ny cn c
nhng nghi ng g na m t cc ngi kh lng gii
c. Nhng cc v t vn lm thinh, Ngi bn ni:
Nu v qu cung knh i mi ta m khng dm hi, th
hy cy cc bn mnh hi th i! 12.
*
*
*
3. xng t tng t do, Pht gio khng d
dn ai vo mt gio phi nh mnh.
i vi tn , Pht cn cn dn hoi nghi cho n
khi no nhn thy khng cn thc mc g na... th i
vi cc gio phi khc Ngi cng bt phi i x mt
cch ht sc khoan dung.
C ln, Jaina Mahvira sai t mnh l Upali n
gp Pht u l v thuyt lun hi. Tri vi mun
ca ng, Upali li ng theo Pht v thy Pht ng l
hn. Upali xin Pht cho php nhp vo hng t,
nhng Pht t chi bo: ng phi suy ngh li cho tht
chnh nh li ni ca ti, ch khng nn vi v... .
Nhng, khi Upali thit tha ni n, Pht yu cu ng b
12
Digha-nikaya, ed. N n v sa Th ra (Trng A

Hm) trang 239 (Colombo, 1929).
Nghi ln th gic ng ln, nghi nh th gic ng nh;
chng nghi th chng gic ng
55
thy c ca mnh m tri li cn phi gi mt nim cung

knh ph gip thy mnh nh xa.
Ngi hc Pht, phi m rng tm hn tr no hu
c th thng cm vi tt c mi gio l khc. S c chp
hp hi v cung tn l tri rt xa vi tinh thn Pht gio:
chn l hin ln mun mt, hc thuyt ny, hc thuyt
kia ch l mt vn trnh cn c m thi. Pht hc,
u tin l mt ci hc ph tr Kin chp.
Bi vy, H. De Glasenapp, trong quyn Les Cinq
Grandes Religions du Monde c vit: Trong cc tn
cc tn gio trn hon cu, chc chn ch c tn Pht
gio l thc hin c tinh thn khoan dung hn ht. 13
Cu chuyn ngi m r voi ghi trong kinh UDANA
ni r ci tinh thn khoan dung lng y. S l c
mt bn tu s ta b t nhau bn ci om sm... khng ai
chu thua ai. Cc t thy chuyn v tha li vi Pht.
Ngi bn ni: Xa kia c mt ng Vua ngi bun, cho
bt tt c ngi m trong thnh em v hp li mt ch.
Vua cho em ra mt con voi v bo cc anh m hy r
vo mnh voi v t cho nghe h hnh dung con voi ra
sao? Sau khi mi ngi r xong, vua hi tng ngi...
H tha: Voi ging nh ci ni ln ( l nhng ngi
r trng ci u); voi ging nh ci nia ( l nhng
ngi r trng ci tai); voi ging nh cy ct trn ( l
nhng ngi r trng ci chn); voi ging nh ci chi
( l nhng ngi r trng ci ui)... Mi ngi u
13
Trang 548: Les Cinq Grandes Religions du Monde

(Paris, Payot, 1954)
56
tng rng mnh hnh dung r con voi vi b phn m

h r trng. Nh vua nh th m ht bun!
Nhng nh tu ta b m ci nhau om sm ... u
ging nh nhng k m r voi trn y. H ch l nhng
ngi m, khng lm sao thy r c ton din ca con
voi. Bi vy m h mi ci c tranh hn tranh thua vi
nhau, v h ch nhn c c mt phn no ca thc
tng.
*
* *
Ci tinh thn khoan dung v thng cm rng ri
y ca Pht hc l c tnh u tin ca gio l ny. V
vy, trong sut thi gian di khong hai nghn nm trm
nm, ta cha tng thy mt git mu no ra v s
truyn b Pht gio trn mt t ny.
*
* *
4. Ngi phng Ty hay thc mc: Pht gio l
mt tn gio hay mt trit hc? Rng tn gio th cng
khng ng, rng trit hc li cng khng c... theo
ci ngha thng thng ca n. 14 Nhng m cn g: ai
14
Trong i Tha Tuyt i Lun, Nguyt Kh Php

s c vit: Pht gio chng phi l trit hc, tn
Pht gio chng ta nhiu ln ni r. L v, mc
57
mun gi n l g cng c. N l n, bt c di mt
nhn hiu no. Ci nhn hiu Pht gio m ngi ta
thng dng gi n, thc ra khng phi l iu quan
trng.
Mt a hoa, d ku n l hoa hng, l hoa
rose, hay ku n bng mt danh t no khc cng
c, n cng vn l mt th hoa thm mt ci mi
thm ring bit ca n. 15 Chn l l chn l d di
ch ca trit hc l cu tri kin, m mc ch ca

Pht php l la tri kin. Vic lm ca trit hc l ni
li ni; cn Pht php l ch la li ni. Trit hc th
dng l tr lm con ng i n chn l; cn Pht
php th li cho rng l tr l s tri chng v bi
xch n l vng tng. Cc trit gia phng Ty th
cu ni l tr, li vo l tr; cn nh Pht th li i
ph tr l tr, ph nh l tr; cho nn, c th bo rng
hai bn nghch hn nhau. Bn thn ca trit hc l
thuc v tng i lun, cha t n cnh gii Tuyt
i, thng b s hn ch ca thi gian, khng gian
nn ni dung ca trit hc thng ty theo thi i
m thay i, tht chng mt ai dm cng nhn trit
hc l trit hc tuyt i. Pht php th khc. Pht
php l s chn thc tuyt i, siu vit thi gian,
khng gian, nn tri qua mun i m chng h thay
i.
15
Cu chuyn Linh sn nim hoa:
c Th Tn gi mt cnh hoa ln cao... m khng
ni g c. c Ca Dip nhn hoa mm ci... nhn ,
c truyn tm n. Ch c nhng k bit r a
hoa , khi nhn thy n l hiu r n nh th no,
khng i miu t hay ch nh bng mt danh t
no! Tri li, nhng k m cha tng ngi c mi
58
hnh thc no: Cng gio, Pht gio, n gio v.v...

Chn l khng l c quyn ca ai c, cng khng th
cha ng trong mt h thng hay gio phi hu hn, h
hung li b cha ng trong mt danh t hn nh.
Nhng nhn hiu c tnh cch bit lp thnh mt

gio phi thng d gy ni lng ngi nhng thin kin
tai hi lm tr ngi rt nhiu s thng hiu chn l, m
ch gip cho ngi ta thy c c mt kha cnh no
ca chn l m thi.
Ngi ta l ngi ta: s phn chia di nhng hnh
thc khc nhau nh ngi Tu, ngi n, ngi Anh,
ngi M.... u l gi to c. Bt qu c nhng tiu d
bn ngoi m tu trung u c mt tm hn nh nhau,
d di hnh thc mu da, dn tc no, d sng di
gm tri ch no. Tt c mi tm t thm kn u
ging nhau c.
Phn ng li i qu xa trong khi h em nhng
tm tnh chung ca loi ngi m phn chia ng cp. V
d nh lng bc i. Th m c nhiu k li nhn m
phn chia ra nhiu th bc i, no l bc i ca nh Pht,
bc i ca nh Thin Cha v xem nhng th bc i khc
hng ca hoa hng... th d c c ngi ta hnh
dung miu t cch my cng khng lm sao nim r
c n l g! K no cha tng thn chng c ci
hc ca Pht s khng bao gi hiu r Pht hc l g
c. y l mt trong nhiu ngha ca cu chuyn
nim hoa trn y.
59
l thp km! Bc i l bc i nu tht l bc i, bc i

khng th ca ring ca mt hc phi no c. Cng nh
tnh yu ca b m, khng c tnh yu ca b m Vit
Nam, hay ca b m Trung Hoa hay Anh, M. Nhng
c hay tt xu ca con ngi nh tnh yu, tnh b bn,
tnh yu nhn loi, lng khoan dung hay s th hn, c
c, ngu mui, t cao... v.v... khng phi l nhng c
hay tt xu ca ring mt tn gio no hay ca mt dn
tc no! Mt ngi c lng nhn, d h l ngi ca tn
gio no hay khng thuc mt tn gio no, vn l mt
ngi nhn, khng ai hn ai c.
Tht ra, i tm bit ci kin ny hay kin kia

l do ai vit ra hay ni ra, khng phi l iu quan trng
i vi k i tm chn l. Quan tm n ngi ni s l
mt chng ngi cho s hiu bit khch quan, v ci tn
tui ca ngi ni d m th c phn on ca mnh
thnh thin lch.
Ci tinh thn T vit l tinh thn ca nhng k
n l, ngi hc Pht phi c m trnh xa.
Mt ngy kia Pht ngh m mt tri nh ngi
th gm. Ni , c mt ngi trai tr n vn nh tu
n ng trc. Hai ngi khng bit nhau. Pht nhn
thy ngi thanh nin khi ng ng n bn hi: i
bn t khu, v ai m anh i tu, v ai m anh la b gia
nh? Thy anh l ai? Anh a thch gio l ca ngi
no?
60

Nh tu tr tui tha:
- C nh tu tn l Gautama, dng h Sakya b gia

nh m tm o. V ngi y m ti i tu, v chnh
ngi y l Thy ti. Ti a gio l ca Ngi lm!
- ng y by gi u?
- pha Bc, ti thnh Savathi
- Anh c bao gi gp mt ng y cha? Nu anh gp
ng, anh c nhn ra ng khng?
- Ti cha tng gp c ngi. Nu gp chc chn
ti s khng bao gi nhn ra c.
Pht khng chu xng tn, mc d bit rng ngi
y v mnh m i tu, bn ni:
- Anh c chu nghe ti ni gio l ca ti khng?
- Bng lng lm! Bn c ni.
Pht bn em gio l mnh ra m ging.
Sau khi nghe xong, ngi y nhn ra lin: k ng
trc mt anh chnh l Pht, ch khng ai xa l!
C cn g phi mang nhn hiu Pht mi l Pht.
C cn g mang ci nhn hiu Pht gio mi ni ln
c nhng li ni ca Pht. Khi chng Pukkusati nghe
Pht ni, v hiu c li dy ca Pht, anh u c cn
bit ngi ni vi anh l ai, v ci gio l ngi ta ging
cho anh nghe l gio l ca ai. Anh y nhn c ci
chn l khng cn c nhn hiu. Nu mn thuc cng
hiu, th chng bnh s lnh ngay: cn g phi tm cho
bit ai ch ra n, n u n. l cng vic ca
61
nh vit s, ch khng phi vic ca ngi tm chn l,

tm s gii thot.
*
* *
5. Pht gio, khng nh phn ng cc tn gio khc,

bt ngi Pht t phi tin tng mt cch m qung.
c tin c, l sau khi t mnh nhn thc r
rng. Cho nn trong cc li kinh, bao gi cng nhn
mnh ni ch kin (thy) hn ch tn (tin). Pht
gio bi bc lng tn ngng, trc khi t mnh
nhn thy v kinh nghim. Bi vy mi ni Kin tnh
thnh Pht.
Ch saddh (skt: Sraddh) thng c dch l
tn, khng phi c ci ngha thng thng ca th
nhn, m n c ci ngha l tin, v thy r. Tht vy,
ni n ch tin l khi mnh cha thy. Nu thy r
ri, th tin khng cn thnh vn na. Nu ti bo
vi anh rng ti c trong ti o ti mt ht mn, th vic
c nn tin hay khng mi t thnh vn . L bi anh
cha thy c mn y trong ti ti. Nu khi ti mc n
ra cho anh thy, th s khng cn vn tin hay khng
tin na i vi anh vy.
62
V bi th, trong kinh sch Pht, ta thng thy

nhng cu nh sau y: Anh hy tin nh anh thy ci
ht mn m ti nm trong lng bn tay ti y.
Pht thng bo: cc t khu, ta ni rng s

ph tr kin chp l vic ca k hiu v thy ch
khng phi l vic ca k khng hiu v khng thy m
lm c 16
Ngi ta thng v gio l ca Pht nh mt
ngn n c mang li ni bng ti, hu mi ngi c
mt thy r c nhng vt chung quanh. R rng Pht
m mt cho mi ngi, v gi mi ngi hy nhn bng
cp mt ca mnh. Pht khng bao gi bt mt ngi v
bt h phi tin theo mt cch m qung!
*
* *
6. Tinh thn v trc:
Ngi hc Pht cng khng nn mnh b rng
buc, b mc vo u c, d l i vi chn l.
Ngy kia, Pht ging cho cc t thuyt Nhn
Duyn. Nhng sau khi nhn thy tt c u hiu c
thuyt y r rng, Pht lin ni tip:
16
Samyutta-nikya
63
cc t khu, nu cc ngi li mnh b mc vo

thuyt y, nu cc ngi a thch n, nu cc ngi m
luyn n, gn gi n nh mt kho bu bo vt, ngha l
nu cc ngi b rng buc vo n, th cc ngi u c
hiu rng gio l ca ta khc no l chic b a qua
sng, ch khng phi buc tri ngi vo 17
Pht snh gio l ca Ngi chng khc no mt
chic b dng ch mnh qua sng (o b ngn) ch
khng phi m ct gi v vc n trn vai: cc t
khu! C ngi kia i n mt vng nc rng, thy m
mnh ng rt nguy him v gh s, cn m bn kia th
yn n hin lnh. Mun sang qua , th li khng c
cu. Anh ta bn ngh: ta hy b cy lm tm mt chic
b a ta qua sng. Sau khi n m bn kia ri, anh
ta bn ngh: nh chic b ny m ta qua c bn ny,
nh vy, ta phi i n trn u ta hoc vc n trn vai
ta lun lun bt c i u. cc t khu, cc ng ngh
th no ci vic lm ca anh ! Lm nh th, ngi y
c i x ng vi chic b ca anh ta khng?
- Tha Th Tn, khng !
- Vy th, ngi y phi i x cch no i vi
chic b cho phi l! Gi y, nh chic b qua c
17
Trung A hm (Majjhima-nikya).
Kinh Pht gi l Kin Trc (chp vo mt kin no)
hay b mc vo mt kin no.
V Trc, l khng mc vo mt ci g c...
(Trc: dnh vo, buc vo, mc vo).
64
m bn kia, t c mun ri, ngi y ngh: Nh n

m ta qua c m bn kia, vy th, by gi ta khng
cn cn dng n n na, hy yn n li y bn m
sng, hay bung th n tha h tri theo dng nc m
ng lu luyn g n n na! Ngi y ngh th v lm
th, l sng sut, l ng l.
cc t khu, gio l ca ta cng chng khc no
chic b trn y: n dng ch ta qua sng, ch
khng phi m i trn u, mang trn vai mi mi.
Nh vy, ri cc ngi cng phi vt b gio l y i
nh ngi kia vt b chic b a n qua m bn
kia... C nhng thin, c na... cng cn vt b ht! 18
Kinh Vin Gic c cu: Cc li dy ca Kh Kinh

chng khc no ngn tay ch mt trng. Nu thy mt
trng ri, th c th bit ci ch mt trng (ngn tay)
khng phi l mt trng. Tt c li ni ca Nh Lai khai
th B tt cng u nh th 19
Nhn ngn tay m thy c mt trng, th cng
dng ca ngn tay xong: Khi thy c mt trng ri
th c th qun ngn tay i. Nu li ch ng thy ngn
tay m chng chu ng mt trng, hoc li nhn lm ngn
18
Majjhima-nikya (Trung A Hm).

Tu a La gio nh tiu nguyt ch, nh phc kin
nguyt, kh tri s tiu tt cnh phi nguyt. Nht thit
Nh Lai chng chng ngn thuyt khai th B tt dic
phc nh th.
19
65
tay l mt trng, th ra ngn tay chng nhng khng c

cng dng g c, li cn tr thnh chng ngi... l khc.
y cng l ch Trang T ni: ng c, hy
qun nm; ng th, hy qun d; ng , hy qun
li.
Ngi i mi vi u vo Kinh in sch v, cu
chp trong tng li ni cu vn... tht l sai xa tinh thn
Pht hc khng bit chng no! V chnh v th m v
sau s d phi Thin ch trng bt lp vn t, gio
ngoi bit truyn 20 l gii thot tinh thn con ngi
ng b mc trong hnh thc cc gio l.
Xem nhng cu chuyn trn y thy kinh in
vn t c lc cn phi qun i, v vt i th mi n ch
i thng.
Dng vn t tng i biu th chn l tuyt
i, cng nh dng ngn tay m ch trng...
Nhng sau khi thy trng, hy qun ngn tay i...

thot khi ngn tay th mi chng c mt trng.
l mn tng i vo tuyt i. Vn t tuy cn,
nhng thc ra rt hu hn. Cho nn, li ni ca Thch Ca
20
Chnh php nhn tng, Nit bn diu tm, thc

tng v tng, php mn vi diu, bt lp vn t,
gio ngoi bit truyn trc ch nhn tm, kin tnh
thnh Pht
(Kinh I PHM THIN VNG VN QUYT)
66
chp thnh Kinh sch... phi bit u l gi lp ca Thch

Ca.
Gi lp l v mun chng sinh... nhng ri
ph nh ngay, l v mun cho chng sinh khng b
ly. C gi lp ri li c ph nh mi l Pht. C gi lp
m khng c ph nh, cha phi l Pht: cng nh ch
c ph nh m khng c gi lp, cng khng phi l
Pht... C gi lp m c ph nh, cho nn Pht gio mi
tuyt i khng b t vt, khng th b ph bnh, bi bc!
Pht ni duy tm, lin li ph nh n ngay; ni Chn
nh, ri li ph nh n ngay; ni A niu a la tam
miu tam b 21 ri lin li cng ph nh n ngay.
Pht bo nhng ci u l gi danh, chng c
thc. V c nh th, th s thuyt php ca Pht mi
khng th tr ngi, v chng vo cnh tuyt i. Bi vy
nhng k mun em Kinh in php mn ra ph bnh
Pht u c bit rng ch gi l Kinh in, l php
mn... Pht u ph nh c ri! Cn c vo Kinh
in ph bnh, nho bng Pht c khc no k nm
tay m m vo khong khng, nga mt m phun nc
ming ln tri ch t t mnh lm nh bn mt my ca
mnh.
21
Tc l V thng chnh ng gic dch ting

Phn (sanskrit) (Anuttara samyak samboddhi)
Anuttara (a niu a la): v thng; samyak (tam
miu): chnh ng; samboddhi (tam b ): chnh
gic.
67
Tm li, ph nh l phng php tin n chn

l tuyt i, m cng va l phng php biu th
chn l tuyt i. l cch thuyt php ca Pht: va
ni ra, va ph nh ngay. Nu khng th, th khng cn
ly g bi i tt c du vt, gii thot tr ngi.
Kinh Kim Cang c cu: Ci gi l Pht php, tc

l chng phi Pht php... Pht ni chng sinh, tc
chng phi l chng sinh, cho nn gi l chng sinh.
Pht ni th gii, tc l chng phi th gii, cho nn gi
l th gii. Pht ni A nu a la tam miu tam b , tc
chng phi A nu a la tam miu tam b , cho nn gi
l A nu a la tam miu tam b .
Nu hiu c ci l ny, th sau mi c th tng
kinh, hc Pht. Bng khng, tng Kinh hc Pht... v
ch, khng mong g n gii thot.
Tm li, Pht hc l ci hc ph tr kin chp.
Pht hc l mt ci hc khng c hc thuyt, l mt gio
l khng c gio iu. Pht hc l mt hc thuyt khai
ph hon ton ngay c nhng gio iu ca chnh mnh
sng bi. l ch cao nht ca tinh thn Pht hc.
Ta nn bit rng: cnh gii Chn Nh Tuyt i
chng phi l ch m ngn ng vn t c th by t ra
c, cho nn sau khi Pht thuyt php, lin li ph
nh ngay s thuyt php ca Ngi. Chnh Thch Ca
ni: Ta thuyt php trong khong bn mi chn nm
m cha tng ni mt li... Ta, t m c Chnh gic,
68
n m nhp Nit bn, trong khong , ta cha tng

ni mt ch...!
Kinh i Nit Bn cng c ni: Thy tt c u

l Khng, m chng thy ci chng khng, chng
gi c l Trung o; thy ht thy l v ng m
chng thy tt c l hu ng cng chng gi l Trung
o...
Cho nn, c th ni rng: Trung o l tinh hoa
cn bn ca Pht gio i Tha. V bi theo Trung o,
nn khng mc vo ci C, cng chng mc vo ci
Khng, nn mi gi l ngi hc Pht phi c tinh thn
v trc.
*
* *
7. Nh ta thy trc y, gio l ca Thch Ca ch
nhm vo mc tiu duy nht ny l dit kh, em li s
yn lng v hnh phc cho tm hn, mt tm hn gii
thot. Ngoi ra, Ngi u cho l ph phim, v ch c,
ngay nhng s tranh lun siu hnh v chn l m cc
nh tr thc ng thi a thch nht.
Ngy kia Pht ti khu rng Simsa p Kosambi
(gn Allahabad), Ngi bt mt nm l v hi cc t:
- Cc ngi xem l ta nm trong bn tay nhiu hay
l l trong khu rng ny nhiu?
69
- Bch Th tn, l trong khu rng nhiu hn l l

m Ngi nm trong tay!
- Nhng iu m ta ni vi cc ngi cng rt t
snh vi nhng g m ta bit. Nhng ti sao ta chng ni
ht ra? L v n khng c ch g cho ci o dit kh c.
Cho nn ta khng ni.
Tht vy, Pht khng quan tm n nhng cuc
tranh lun v siu hnh m ch nhm vo mc ch thc
tin nht l thot kh.
Ngy n, t Ngi l Malunkyaputta hi mi
cu kinh in v siu hnh v i Ngi tr li.
Bch Th tn, mi khi ti ngi suy gm mt mnh
th tng ny lo o theo ti mi: C nhiu iu quan
trng m c Th Tn b qua, khng chu ni. l:
V tr c trng cu chng, hay l khng trng cu?
V tr l hu hn hay v hn? Linh hn v th xc c
phi l hai, hay l ch c mt? c Nh Lai cht ri c
cn hay mt hn? Hay l va c li va khng c sau khi
cht? l nhng vn m c Th Tn khng ging
ra cho ti hiu. Nu Ngi khng ging, ti s b ngay
Ngi v b ngay Tng gi m i lun. Th tn c bit g,
xin hy c ni thng ra, hoc c ni ngay rng: Ta khng
hiu. Ta khng thy!
Pht tr li:
70
- Ny Malunkyaputta, c bao gi ta bo vi ngi

rng: hy theo ta sng mt i thnh o, ta s ct
ngha cho nghe nhng cu hi y chng?
- Tha khng , bch Th tn!
- Vy, ngi c ni vi ta rng: Tha th tn, ti s
sng mt i thnh o di s iu khin ca
Ngi Ngi s ct ngha cho ti hiu cc cu hi
y chng?
- Tha khng , bch Th Tn!
- Vy th, ta khng bo ngi hy theo ta, m ngi
cng khng bo vi ta l s theo ta sng mt
i thnh o nu ta chu ging nhng cu hi y.
V nh vy, th ngi di qu, v khng ai ph ai
c!
Gi s li c mt ngi kia ni: ti ch chu theo
c Th Tn sng mt i thnh o khi no ng
chu ging cho ti nghe nhng iu ti thc mc kia.
Th ngi y chc s cht m khng bao gi nghe c
li ging gii ca Nh Lai. Cng nh mt ngi kia b
tn c tm thuc c. Thn quyn dn n mt ng thy
m tn c. Nhng ngi y bo: Ti ch chu cho
h m, nu h cho ti bit r ai bn ti. Ngi l
hng ngi no trong x hi: tn h l g? H thuc dng
di nh ai? Ngi y ln nh cao thp? u m n?
lng no tnh no? H dng nhng th cung no
m bn ti, v cy cung y lm bng th dy no? V ci
mi tn y lm bng cht no? Malunkyaputta, nu
c k no ni vi ta: Ti ch chu sng mt i thnh
71
o ch khi no bn cnh c Th Tn, khi no Ngi

chu tr li nhng cu hi thc mc y ca ti v nhng
vn v trv.v v v.v Th ngi y chc cng s
cht vi nhng cu hi m Nh Lai s khng bao gi
chu p.
Pht c ging cho Malunkyaputta rng mt i
sng tu theo thnh o khng cn g phi bit n nhng
vn siu ph phim kia! D ngi ta quan nim
nhng vn siu hnh kia nh th no, nhng vn y
vn khng n chu g n nhng iu thit thc ny l:
Sinh, lo, bnh, t, kh m ta qu quyt rng s c
chm dt nu ta hiu r ngun gc ca n.
Vy, ci g ta ging, th hy chu nh th, cng
nh ci g ta cha ging th hy cng chu nh th.
Nhng g ta cha ging? phi chng l nhng vn
thuc v v tr v.v v v.v m ngi ta hi? Ti sao
ta li khng ni? L v n khng c li g cho ci o
dit kh v a mnh n cnh gii Nit Bn. Bi vy ta
mi khng chu ni.
Vy th Malunkyaputta, ta ging cho ngi
nhng g? Ta s d ging v s kh, nguyn nhn
sinh ra kh, o dit kh v con ng i n ci o
dit kh y! l 4 vn ln trong gio l ca ta vy:
KH, TP, DIT, O.
S d Pht khng cp n cc vn cao xa
l v by gi qun chng cha th hiu ni PHT
THA, gio l cao thm huyn diu ca Ngi.
72
Nn chi, Ngi ty cn c ca chng sinh thi A

Hm ging T Diu v Bt Chnh o m thi.
8. Vn quan trng nht ca Pht gio quy vo

hai ch M V Ng.
Nh trc y ta c ni: Tt c chng sinh u
c th thnh Pht. L v Pht l Chng sinh u ng c
Pht tnh. Ch v M, Ng khc nhau m phn bit
Chng sinh v Pht thi.
Mun chuyn M khi Ng Hiu khng m
thi cha : m phi Hnh Ngha l phi sng vi
ci iu m mnh hiu v ng c. Pht hc khng
ch l mt ci o Hc m phi l ci o Sng. C
sng trong ci Tm Bnh ng (Bt Nh), xa la ci Tm
Sai Bit (Nh Nguyn) th mi thc hin c ci cnh
Nit Bn (Tuyt i) ngay trong lc ny.
D l Tiu tha hay i tha, mc ch ca Pht
gio khng ngoi 2 ch Gii thot 22. Mc ch ca Pht
gio rt thc tin, nn v v ch thc hnh ch khng
thin v l thuyt rm r, tr tng m ta thng thy
ci th hc khc nh phng Ty, ct h thng ha t
tng lm tha mn c t m ca L tr.
C cu chuyn con ngi bng dim (mui) sau
y miu t r c l y:
C con ngi bng dim i n b bin rng. Anh
ta dng chn, nhn ra vng nc mnh mng ca i hi,
v t hi: Ta l g? Cn ci mnh mng bn ngoi kia
22
Xem chng cht Nit Bn l g?
73
l g? Ta u n y ri ta s i v u? By gi, anh
ta bn bc xung bin, nhng chn va ng nc th
tan r, cng nc bin l mt. Tc c nhng vn trit
l v siu hnh cng tan mt tt c trong mt lc! 23
Cho nn mi c ni: Khng c vn no gii
quyt na c. Ch c sng ci Sng ca mnh m thi
Hc Pht phi c mt s thc nghim bn thn
thi mi r c ci diu l ca n. S hiu bit m ch
cn c vo mt cnh tng do k khc bo vi ta, khng
phi l ci bit chn tht. Cng nh cu s hiu bit ni
sch v, cu chng chn nh trong kinh in: th khng
bao gi r c ci ci CHN CNH ca CHN NH.
Mt k kia sng mi di ng bng, nghe ni gi trn
ni cao khe lm, cng khng lm sao nim r rng
c ci khoan khoi ca ngn gi trn ni cao! Ch khi
no t mnh thn chng, mi bit r c ci nhim mu
ca Pht php.
Trong Truyn ng lc c chp: Xa Hng
Nham ha thng tham hc Bch Trng thin s.
23
Mt tng s hi thy mnh: t c Pht tnh

chng?. Thy ni: Khng!. Tng s hi: t
nghe ni rng: tt c s vt u c Pht Tnh cTi
sao ring t chng c Pht Tnh?. Thy ni: Bt
c cn trng, th vt, cy ci, sn u c Pht
Tnh c. Tr ra c mt mnh ngi thi! Tng s ngc
nhin, hi: Ti sao li ch c ring mt mnh t l
khng c Pht Tnh? L nh! Thy tr li: L bi
ring c ngi mi em vn y m t ra! Cn
t thnh vn , l t mnh tch ra khi ci m
mnh nghi ng thc mc.
74
ng l bc tuyt th thng minh, khn ngoan lanh li,

phm hi mt, tr li n mi... Th m khi t Huy Sn
hi: Lc cha m cha sinh ra ta, vy th ni mt cu
xem sao! th tm thn m mt, ch cn bit tr li ra
sao c c. ng ta bn tr v liu, em nhng sch v
bnh nht hc c li t u ch cui, mong tm cho
k c cu tr li... nhng rt cuc cng chng tm
thy. Chn nn, lin than: Ton l bnh v, chng th
no n v! Nhiu ln ng khn cu t Huy Sn ni ra
cho bit, th t Huy Sn tr li: Nu ta ni ra cho ngi
bit, nht nh sau ny ngi s mng ta! V ch l
ci bit ca ta, khng n thua g n ngi c!
Hng Nham tc mnh, em tt c kinh lun ra m
t ht, ri qua t Nam Dng hc ni Tu Trung Quc
s. ng kh cng nghin cu lu ngy chy thng... Mt
hm i pht c cht cy, v ling mt ming ming
snh nh trng vo thn cy trc, lin nghe pht ra mt
ting ngn l lng... (!) bng lin khot nhin tnh ng!
ng vi vng tr v tm gi, t hng ngng vng v
ni t Huy Sn m rng: Ha thng tht l bc i t,
n Ngi cn hn cha m sinh thnh. Nu lc trc v ta
m Ngi ni ra, th ngy nay sao ta c s c ng
ny!
*
*
75
CHNG
TH
BA
76

A. KINH IN PHT GIO
KINH in Pht gio
tht l nhiu, ht sc nhiu.
Ngi mi bc chn vo
Pht hc, tht bi ri trc
cnh thin kinh vn quyn...
cho nn trc khi bn n gio l ca Thch Ca, cn phi
hiu r v vn phc tp ca kinh in.
Cc nh nghin cu Pht hc thng hay chia kinh
in ra lm hai phn c bit l Nam Tng v Bc Tng.
Tuy hai b phn y cha h c s chia r hay chng i
nhau, nhng ring v phng din gio l cng nh v
li nhn thc v kinh in th hn c nhiu im khc
nhau.
Sau khi Pht nhp dit, Pht gio c truyn b
sang cc nc lng ging chung quanh n . Mt h
thng i v phng Nam (gi l Nam Tng) m mi
Tiu Tha; mt h thng i v phng Bc (gi l Bc
Tng) m mi i Tha. Kinh in Tiu Tha thng
vit bng ting Pali, cn kinh in i Tha li vit bng
ting Sanscrit. Chng ta cng nn bit rng: n c
hai th ting. Ting Sanscrit l th ting c cn bn vn
phm rt t nh v c nhiu gi tr v mt vn hc, cho
nn c cc nh tr thc cng hc gi hm m. Cn
ting Pali l th ting m bnh dn v i chng thng
77
dng, n l th ting thiu vn phm, khng t nh bng

ting Sanscrit. Bi nhm vo i chng nn Pht phi
dng ting Pali, m biu din t tng ca mnh.
Tht ra, lc Pht thuyt php... Pht ch ni, ch
khng vit ra, v cng khng c t no ghi chp ti
ch. Ch khi Pht nhp dit, nm trm T Khu mi hp
nhau ti thnh Rajagala (Vng X) tng c nhng
li ni cui cng nhng vic lm ca Pht. l ln
Kit tp kinh in u tin di s ch ta ca Ca Dip,
nhng cng ch l mt cuc hp tng, ch cha vit
thnh vn.
*
*
Mt trm nm sau, tng chng li hp nhau

tng c Kinh in Pht gio. Nhng v c s bt ng
kin vi nhau rt trm trng, nn hng ng Pht gio
chia ra lm hai phi: Thng Ta v i Chng.
Mt l l mt trm nm sau, dn tr cng ngy
cng tin b hn; li na cc t gn Pht cng qua i
ht ri, cho nn Pht php ngy cng truyn ra sai lc;
mi gio on c mt li gii thch ca mnh. n nh
Gii, Lut cng chia ra KHOAN v NGHIM hai phi.
Cc v trng lo bn triu tp by trm tng l
tho lun di quyn ch ta ca YACA. Quyt ngh
78
cho rng: dng KHOAN m gii thch GII LUT,

l vi bi Pht php. Phi dng NGHIM m gii thch
Pht php mi l trung thnh vi Pht php. Nhng phn
ng tng l li khng chu nghe theo. H bn khai hi
ngh ring v ch trng KHOAN DUNG. T , Pht
Gio b chia ra lm hai b: THNG TA (Thravada)
v I CHNG (Mahasanghika). Thng ta ch
trng NGHIM, tc l phi chnh thng, phi bo th;
cn i chng ch trng KHOAN, tc l phi khng
chnh thng, phi t do.
Ni v hai ting BO TH v T DO, ta nn
iu ny: trong Tng gi, phi bo th THNG TA
t cho mnh l chnh thng v ch nhn cho vo tng gi
nhng v t khu m thi, ngha l nhng nh tu i hnh
kht. Cn I CHNG, ch trng s khoan dung i
lng, chng nhng trong vic gii thch Gii, Lut m
li cn dung np bt c phn t no trong x hi mun
quy y. V nh th, s phn r trm trng gia hai h
thng ny phi chng l nhng yu t cn thit cho
Pht gio sau ny pht huy rc r hn. Bn no cng cn
xin minh lp trng t tng ca mnh.
Cuc kit tp ln th hai ny, tuy si ni, nhng
vn cn trong hnh thc tng c.
Mi n khong ba trm nm sau, n i Vua
Asoka (A Dc) v Kaniska (Ca N Sc) mi c nhng
cuc kit tp bng vn t.
79
Chng ta nn iu ny: T k kit tp ln th

hai tr i, hai phi Thng Ta v i Chng ln chia ra
tng phi nh, v theo t tng cng ngy cng khc
nhau xa. C nhng phi nh theo phi Thng Ta li
chu nh hng ca phi i Chng, v cng c nhiu
phi nh ca phi i Chng chu nh hng ca phi
Thng Ta. Trong giai on ny, cc lun s ni ting
ca cc b bt u vit ra nhiu b lun rt c gi tr
cao gio ngha ca mnh. Nh vy, n thi k kit
tp bng vn t, ngi ta thu lm c nhiu lun
phm rt gi tr lp thnh LUN TNG.
Hai phi Thng Ta v i Chng khong

trc sau thi vua Asoka, tranh lun nhau tht l ro rit:
mi phi mi pht biu kin gii ca mnh, nn mi bn
mi bin thut rt nhiu sch v. n khi c cuc i
thin vn ng th hai phi b phn chia r rt, khng
th cn dung nhau c na. Ri mi n bn trm nm
sau khi Pht nhp Nit Bn, Tng Gi phn ra c n hai
mi b phi: Thng Ta c n mi (10) b, i
Chng chn (9) b.
*
* *
Pht Gio b n gio v Hi gio n p nn
ln ln b suy vi ngay ci t n . Nhng b p n
, n li vt bin gii, trn lan rng ri ra ngoi. H
80
thng Pali c truyn qua phng Nam; cn h thng

Sanscrit c truyn qua phng Bc.
*
* *
a) H thng Pali truyn qua phng Nam, bt u

Tch Lan nh mt vng t Vua Asoka vi cc phi
on truyn gio khc. Tch Lan, Pht gio d trc
c du nhp nhng kinh in cng vn cha c. Cho
nn khi gio on ca vua Asoka n th Pht gio Tch
Lan ln ln b nh hng m chia phn bi c nhiu
quan im gio ngha bt ng.
Kinh in do vng t vua Asoka truyn sang c
rt nhiu im khc bit so vi Kinh Lun khu truyn
m Tch Lan c sn. Pht gio Tch Lan v li b
chia ra lm nhiu mn phi, nhng mi mn phi u
gi vng lp trng ca mnh. Vua VatthagamaniAbhaya phi lp tc triu tp mt cuc kit tp ring
Tch Lan bo v Pht gio truyn thng ca Tch
Lan. Cuc kit tp ny cn c vo ba tng c khu
truyn ngha l cc v s hp tng v ghi chp thnh ba
tng chp bng ting Pali v ch thch bng th ng ca
Tch Lan. l ba tng gio in ca ring Tch Lan. V
nh vy, ba tng Pali Tch Lan, khng phi l ba tng
Pali ca vua Asoka ch trng kit tp.
81
Ngy nay khi nghin cu Pht gio Nam Tng

chng ta ch nghin cu c ba tng Kinh in Pali
Tch Lan m thi, ch kinh in n thi vua Asoka
b Hi gio tn ph, khng cn nguyn vn na.
b) H thng Sanscrit xut hin ngay thi k kit
tp ln th ba, nhng phi i n thi k vua Kaniska
mi c hon b (kit tp ln th t). H thng ny
c truyn qua phng Bc, nhng li khng c gi
theo nguyn vn l Sanscrit m di hnh thc phin
dch. Cuc tn ph Pht gio n lm cho v sau
ny nhng Kinh in vit bng Sanscrit khng cn
nghin cu ton din, bt buc phi da vo Kinh in
bng Hn vn ca Trung Hoa v Kinh in ca Ty
Tng.
Ngy nay, khi t vn tm hiu coi h thng
Kinh in no c trc, Pali hay Sanscrit, v h thng
Kinh in no cn gi ng tinh thn Pht gio, tht kh
m quyt on c. Vy, mun tm hiu Pht gio,
khng th dng b phn no, m phi kim c hai b
phn (Tiu Tha v i Tha) mi c.
Chng ta cng cn phi lu v hai im ny
trong khi nghin cu v Kinh in Pht gio:
- H thng Kinh in Bc tng di do phong ph
hn h thng Nam tng nhiu, c v Kinh v
Lun.
82
- Kinh in Nam tng khng h thy c ln ln Kinh

in Bc tng; --tri li, trong Kinh in Bc tng
thy rt c nhiu Kinh in Nam tng.
Bi vy, Kinh in ca Nam tng ch c b A

Hm, trong gm c Trng A Hm (Digha Nikaya),
Trung A Hm (Majjhima Nikaya), Tng Nht A Hm
(Anguttara Nikaya), Tp A Hm (Samyutta) v Tiu A
Hm (Khuddhaka Nikaya).
Tri li, Kinh in ca Bc Tng th ngoi b A
Hm ca Nam Tng, cn khng bit bao l th Kinh
khc nh Hoa Nghim Kinh (Avalamsaka-Sutra), Diu
Php Lin Hoa Kinh (Sadharma Pundarika), Bt Nh Ba
La Mt a (Prajna Paramita), Lng Nghim (Suragama
Samadhi), Duy Ma La Ct (Vimala-kirtmirdsa), Vin
Gic (Ganda vjuha Tathagathaguna jnana), Kim Cang
(Vajirasuci), Di (Sukhavati Vyuha) v.v... v v.v... m
Nam tng khng chp nhn.
83

B. TIU THA V I THA 24
Danh t Nam Tng v Bc Tng l danh t a l.
Danh t Tiu Tha v i Tha l danh t ch phn
t tng v gio l d bit gia cc mn phi Pht gio.
Nh chng ta thy trc y, sau khi Pht nhp
Nit bn li mt trm nm, Pht gio b chia ra lm hai
b phi l Thng Ta v i Chng. Nhng ln ln, c
Thng Ta v i Chng li chia ra nhiu b phi khc
nhau na. Tuy nhin, d c phn phi ra nhiu bao
nhiu, cng khng ngoi hai khuynh hng BO TH
v CP TIN nh ni trc y.
Tiu tha, l c xe nh (tiu thng). i tha, l c
xe ln (i thng). Hai danh t ny lc ban u khng
c, ch n thi k hng thnh nht ca i Tha mi
ni n m thi.
24
Nh sau y s bn n, danh t Tiu Tha v i

Tha ch l hai giai on ca PHT THA (hay NHT
THA) m thi. Danh t Tiu lm cho nhiu ngi
hiu lm li c hm ch bai khng ng. trnh
ng nhn, trong k Hi ngh Pht gio Th gii hp ti
Tath Mandu (x Npal) nm 1956, cc v lnh o
Pht gio th gii ngh b danh t Tiu tha v
thay vo bng Pht gio nguyn thy...
Nhng chng ti vn dng nh xa nay... v rng s
t him y rt tm thng i vi nh hc Pht...
Lng t i l u mi ca ci m chp ng, ngha
l V Minh.
84
Thc ra, t khi Pht nhp dit, Pht gio tuy b

chia lm hai b phi, nhng khng c b phi no t
xng l Tiu Tha hay i Tha c. V sau cc b phi
pht trin qu mnh, nhm Thng Ta t xng l
Nguyn Thy Pht gio rt v vng Tuyt Sn. Cc b
phi do Thng Ta pht sinh, cng nh cc b phi do
i Chng pht sinh u c khi sc phong ph hn
hai b Thng Ta v i Chng lc s khi. Nhng t
tng m ngi ta gi chung l cc b phi Pht gio
kt thnh nn tng cho i Tha Pht gio sau ny.
Cho nn, c th ni rng: nhng t tng i Tha
khng phi v sau mi c, m thy lu hnh trong cc
Kinh in cc b phi, k c Thng Ta v i Chng
trong nhng thi k kit tp ri. Vo khong 500 nm
sau khi Pht nhp dit, M Minh (Asvaghosa) ra i, vit
ra b i tha Khi Tn Lun. T y Pht gio mi c
s phn chia Tiu Tha v i Tha.
Nhng, phi i n mt trm nm sau, Long Th
(Nagarjuna) ra i, vit ra b Trung Quan Lun; v sau
ba trm nm, V Trc vit ra b Nhip i tha
lun, th i Tha Pht gio mi hng thnh hon ton,
lp thnh h thng. i Tha cng mnh m th s phn
chia i i v Tiu li cng thm r rt. Phi Tiu Tha
v th cho rng nhng gio phi i Tha l nhng a
con hoang ca Pht gio 25 v h qun mt v vt
qu xa li Pht thuyt php. Phi i Tha li cng cho
25
M a con hoang nht li l Thin Tng.
85
rng phi Tiu Tha l theo v ngoi o, v khng biu

th c c tinh hoa ca Pht gio, bi qu cu chp theo
vn t.
*
*
Xt k hai mi b phi ta thy rng tuy cc mn

phi phn chia rt nhiu, nhng vn cng khng ngoi
hai khuynh hng: BO TH v CP TIN.
Phi BO TH, ch trng HU LUN; cn
phi CP TIN ch trng KHNG LUN.
V GII, LUT, phi BO TH ch trng gn
gi nghim ngt gio iu; cn phi CP TIN th ch
trng T DO v KHOAN I.
Mi khi gii thch KINH IN th phi BO TH
bo bo gi theo gio iu; cn phi CP TIN ng v
phng din trit hc v kho cu t do, khng chu cu
chp v n l gio iu.
V sau, gia hai lung t tng HU LUN v
KHNG LUN, li c lung t tng dung ha gi l
TRUNG LUN ch trng chng C, m cng
chng KHNG, cng C m cng KHNG tc
l phi hu, phi khng, dic hu, dic khng ca cc
phi Thc i Tha.
86
TRUNG O mi tht l tt c tinh hoa ca Pht

hc i Tha.
87

C. GIO L TIU THA v I THA
Tiu tha:
Gio l cn bn ca Tiu tha v phng din
NHN THC gm trong ba ch thuyt ny: Ch
Hnh V Thng, ch php V Ng v Nit bn tch
tnh, thng gi l Tam Php n.
I.
V THNG
Ci chn l V thng l mt th chn l hin

nhin hng ngy, hng gi, hng pht... xy ra trc mt
ta. Tt c mi s mi vt trn i... u lu chuyn bin
dch... khng c g l thng tr bt bin c. Khng phi
khi sinh mnh ta hin ra, mi gi l sinh; cng khng
phi khi sinh mnh ta chm dt i mi gi l cht. M k
tht, trong tng giy tng pht, ta tng sng v
tng cht, v phi chng sng l m cht, v cht l
m sng. S sng cht lin tc nhau bt tn nh trn
ci vng trn.
Tht vy, c sinh phi c t, c thnh th c
hoi, bt c mt hin tng no trn i u phi tri
qua bn thi k: sanh, tr, d, dit!, hay l thnh,
tr, hoi, khng. Sinh, l ny sinh ra; Tr, l tn ti
pht trin trong mt thi gian; D, l bin i; Dit, l
tiu mt. Sinh, tr, d, dit, l lut v thng.
88
Nh con ngi, lc s sinh th gi l sinh... ci thi

gian cn thit n trng thnh hnh vc, gi l tr; ri
n lc ln gi, suy yu, gi l d; v chm dt mt chu
k ca mt kip sng, gi l dit.
Cng nh ma xun, cy ci m chi ny lc...
Ri n h m bng kt tri... n thu th ho tn qua
ng th rng l...
Tt c mi s vt trong tri t, u phi tri qua
bn thi k bin i nh th. Lu di hay mau ngn...
mi mt kip sng u c thy c chung, v lm thnh
mt giai on v thng, m nh Pht gi l nht k v
thng. Mt hnh tinh, mt ngi sao... thi k tr
ca n c hng triu nm... hoc mt ci cy, thi k
tr ca n c hng trm nm... hoc mt i ngi
trm nm l hn... hoc s kip ca mt a hoa ph
dung sng n ti tn... ch khc nhau c mt ch tr
mi c s di ngn mau chm m thi. K ch tr l
ch hoi v k ch hoi l ch khng, l
on kt ca mt chu tun (m nh Pht gi l nht k
v thng).
Nhng nh Pht cn cho rng thi k tr li cn
ht sc ngn ngi, ngn nh mt ci nhy mt, l nh
mt ci nim ca con ngi, va mng ln, va tt
mt. Nh Pht gi l st na v thng. Ch st na
dng ch thi gian cc k ngn ngi, mt phn chn
mi ca mt nim.
89
Tuy nhin, nu li tin rng Cht l ht, li cng

sai vi gio l ca nh Pht. L v ci cht y li l iu
kin tt yu ca mt ci sinh sp ti... Cho nn c th ni
rng: Cht m sng; Sng m cht. Cc t bo h
hoi i l m i mi. V nh th, tht ra ta u ch
c mt thn, m l v lng thn... ni tip nhau khng
ch h: thn trc lm nhn cho thn sau, thn sau l
qu ca thn trc v cng l nhn ca thn sau na...
lin min bt tn, sinh sinh t t khng bit u l ch
khi im... nh trn ci vng trn... Nh Pht cho bit
rng trong thi gian mt ngy... thn ta i thay, thay
i, ngha l cht i sng li... c ti 6.400.099.0980 ln!
S d chng ta khng nhn thy c s cht sng
l v cuc cht sng din ra mau l qu nh mt khc
phim chiu trn mn bc. Ci hot ng trn mn bc
phi chng l s chp ni ht sc mau l ca hng triu
bc hnh nh trong cun phim.
*
* *
Ngi ta s d au kh l v nhn thc sai lm
rng: s vt lun lun thng tr bt bin v ci sng
ca ta s khng bao gi cht. Bi vy ta mi bm rit
vo nhng o gic, mong ko di s tha mn dc
vng... sng. Hoc cng nhn rng vn tng trong
v tr l v thng, th li nh nh duy vt, cho rng
cht l ht, v cuc i l mt trng v l... nn tm
90
cch tn hng cuc i y truy hoan sa a, to

mi lun hi nghip bo v i i b trm lun trong b
kh.
II. V NG
Theo Pht gio, chng ta u c ci Tm thng
tr bt bin v bao trm v tr. Ci tm y ng vi bn
th ca v tr, nn c tnh Bt nh, khng thy c s
phn chia Nh Ng, Ni Ngoi... tc l khng thy c g
l ring ca Ta hay ca Ngi... l ci Tm i bnh
ng m nh Pht gi l Tm Bt Nh hay l Tm Chn
Nh, Pht Tnh. l ci Tm ca Pht thng gi l
TA KHNG PHI L TA (Le Moi Non Moi).
Tm ca chng sinh li khc. V v minh che lp

nn tng lm l khc bit vi tha nhn, vi ngoi cnh,
nn c phn ni ngoi, c phn nh ng... Nh Pht gi l
Tm chp ng, tm m lon ca chng sinh, v nhn
th mi b au kh lun hi bt tn.
Tt c gio l ca Pht Tiu tha u gm trong
hai ch thuyt v thng v v ng, ngha l c
quy qun trong hai ch ny m thi.
Kinh c ni: Mui V Tr chi chn l, v chi M:
minh V Tr chi chn l, v chi Ng. Khng r ci l
tht ca V Tr, gi l M. R c ci l tht ca V
Tr gi l Tnh. M, l khng nhn thy ci Chn L ca
91
V Tr. M ci L tht (Chn l) y l g? L ch hnh

v thng; l ch php v ng vy.
V Ng l g?
Ci m chng ta thng gi l nh ca ta, v ca
ta, con ca ta, tn ca ta v.v... v v.v ... Nh Pht cho l
gi tng, l khng c tht. Chnh n l ngun gc ca
cc th m lm, au kh. Cho nn dit kh l dit ci
nhn thc m lm ca Ng chp. Ch c th thi. Tht l
ht sc n gin.
Mun ph ci Ng chp (chp c Ta), phi lm
sao? Nh Pht dng thuyt Nhn Duyn.
*
* *
Ta l g?
Theo Pht gio, ci m ngi ta thng gi l Ta,
phi chng gm c hai phn: phn tm l v phn sinh
l, ngha l Tm v Thn.
a) Thn ta l g? Hay ni mt cch khc, i sng
sinh l ca ta l g, nu khng phi l s kt hp ca bn
cht: cht c nh tht xng; cht lng nh nc mt,
m hi, mu me; cht nng nh nhit ; cht ng nh
h hp vn chuyn... Nh Pht gi l t i (a, thy,
ha, phong).
92
T nh, kh tri ngoi ta, gi l ca ngoi cnh. Ht

vo phi, th li bin thnh ca ta... Nhng khi ta th ra,
th li bin thnh ngoi cnh. Cn cy c, nu li ht ly
ci hi th y ca ta kia, th li gi l ca cy c.
Nhng cht khc nh cht lng, cht nng, cht

cng (thy, ha, a) cng th: thot l ca ngoi cnh,
thot l ca ta... Nh vy, tht s n l ca ai? Ti sao li
nht nh gi n l ca Ta?
Li, nu bn cht y ri nhau, th mi th tr v
mi loi ca n, v nh vy th cn ci g li c
gi l Ta na!
Cho nn ci m chng ta thng gi l ci ta sinh
l ch l mt gi tng thi.
b) Cn ci Tm ca ta l g? Tm linh ca ta l g ?
Theo nh Pht, Tm linh l s hi hp ca nhng h,
n, ai, lc, i, , dc. i sng tm l ca ta, tht ra
khng ngoi nhng tri gic, suy tng, khi nim, nhng
tnh cm mng gin thng vui... Nh Pht phn tch
nhng th y ra lm bn loi, gi l th, tng, hnh,
thc. Phm vic g h c hp l c tan, m khi tan ra
ri, th cng chng thy cn c ci g cn li gi l ci
ta na. C thn (sc), ln tm (th, tng, hnh, thc)
u khng c ci g gi l ca ta c. Ch v nhn duyn
gi hp m in tung nh c.
Thuyt nhn duyn, m tt c kinh sch Pht u
ging gii tinh tng cn k, trc nht l phng php
93
phn tch c bit nh tan ci kin gii sai lm ca

Ng chp. N l phng php cn bn u tin ph
tr vng kin v i n chnh kin. Hay ni mt cch
khc, nhn thuyt nhn duyn, mi thy r ci ta l gi
(vng).
Gi, tc l do ch vng m ra, ngha l khng phi
khng c, m l khng tht (nh ni vng gi, u phi
mun ni rng vng khng c, m mun ni khng phi
l vng tht m thi).
Ci v d in hnh ca Pht gio v vn chn
gi ny l cu chuyn chic dy thng v con rn.
Trong bng ti, ta trng thy mt cun dy thng.
V trng khng r nn ta li tng tng l mt con rn,
nn nhn li thy l mt con rn tht. Nhng khi ta thp
n ln, th trng n thy r l cun dy thng, ci o
gic con rn lin tiu tan.
Ci bit do s mp m nhn nh v khng thy r,
li thy c tng tng m thay vo cho l con rn,
nh duy thc hc gi l bin k s chp tnh (th thng
nhi d x, th vin bin k s chp).
Thy mt si dy m nhn nh c l mt si
dy, ch khng phi l con rn, nh duy thc hc gi l
y tha khi tnh (i bin minh th thng nhi phi x, th
chi v y tha khi). c nh th k ra cng l sng
sut ri, nhng cha .
Tht bit, l khi no thy mt vt di, bit r l
mt si dy, li cn bit r thm rng si dy y l mt
vt thng bng ch gai na, th ci bit y mi c gi
94
l ci bit hon ton, nh duy thc hc gi l Vin

thnh thc tnh.
Cng nh bit r s vt l gi tng, v li cn
bit r n l do nhn duyn gi hp m sinh ra... ci bit
l bit hon ton (vin thnh thc).
Ci m gi l TA, khng phi l khng c (nh ci
m ta gi l con rn, u phi l khng c). Khng c
con rn tht, nhng c si dy thng tht, nn gi l phi
hu, phi khng. Bo l con rn th sai, nhng bo l
khng c g c (nant) cng sai: rng c l sai, m rng
khng cng sai, tc l ci ngha C m khng, khng
m c.
Tm li, ci ta khng c tht, nhng m C. M,
th thy l ta, m khi tnh ng li l chn tnh, l chn
th.
Bi vy mi ni: thuyt nhn duyn l phng
php cn bn u tin ph tr vng kin.
*
* *
Tm li, Tiu tha v phng din nhn thc tuy
nghin cu v phn tch s vt mt cch t m v rt
ro, nhng cng ch trong phm vi hin tng m thi,
ch cha vt khi hin tng lun m vo bn th lun
nh Pht i tha.
95

*
* *
i tha
Gio l cn bn ca Pht gio i tha, i
cng ng vi Tiu tha phm vi nhn thc nhng
li cn vt ln xa hn v tin su vo bn th.
S vt v thng lun lun bin dch v lin
min tip tc nhau, nu ta nghin cu trn phng din
hin tng th r rng l c sinh c dit hn hi. Nhng
nu xt k hn, s thy s vt li ty thuc ni nhn thc
ca ta. S nhn thc ca chng ta ch hn ch trong gic
quan. M gic quan ca ta v ca cc vt khc khng hn
ging nhau. Ch ta thy l vt, c l vt khc ch thy
ton l nhng mu sc, hay m thanh, hoc ch thy ton
nhng lung in... m thi. Ci gic quan m ngi ta
gi l gic quan th su gip cho nhiu ngi thy
c nhng g ta khng thy c. V nh vy, s vt
tuy c, nhng c theo s nhn thc hn nh ca gic
quan ta m thi. Ngy nay khoa hc chng minh cho ta
thy c nhng iu tai ta khng th nghe c, mt ta
khng th thy c, nhng vi nhng my ti tn ngi
ta li c th ghi nhn c d dng. Nhn quan thng
ca chng ta ch thy mu sc vi mt s hn nh no:
ngoi nhng mu sc y cn c rt nhiu m nhn lc
ca ta khng lm sao nhn thy ni. Nh vy, s vt
96
phi chng c l do theo nhn thc ca ta. Nu nhn thc

ta khng c, th s vt d c cng nh khng.
Vy th tht tng ca vn s vn vt (ch Php)
vn l mt th thc ti siu vit, ch v nhn thc ca ta
m thnh ra nh linh ng, ngha l mt th thc ti b
nhn thc ha. Mi loi trong Tri t u c mt th
nhn thc ha thc ti khng c mt th nhn thc
ha no l ng vi thc ti c. Thc ti vn l thc ti,
khng th suy t o lng bng bt c nim no. Thc
ti gc chng th hnh dung, khng th o lng, cho
nn i tha gi N l Chn Nh. (Tht ra ch Chn
Nh cng l mt danh t gng dng, l v c mt
danh t tc l c mt nim, m c mt nim th
thc ti khng cn ci trng thi bn nguyn khng
trng thi ca n na. Chnh l ch m Lo T ni:
o kh o, phi thng o (o m ni ra c,
khng cn phi l ci o thng na).
Ci m ta nhn thy c bin ng, c sinh dit, c
lun hi... ch l nhng bin ng, nhng sinh dit...
lun hi trn phng din HIN TNG m thi. Cn
trn phng din BN TH, th thc ti l THC TI
ch khng c g gi l bin ng, sinh dit... V nh vy,
s nhn thc v v tr ca Tiu tha ch dng trong
phm vi HIN TNG ch khng thng vo BN TH
nh i tha.
97

*
* *
Theo cc nh nghin cu Pht hc, s d c i
tha v Tiu tha l v cn kh chng sinh c cao c
thp, c ln c nh nn Pht mi ty cn c m thuyt
php, m phi Thin Thai gi l ng thi thuyt php.
Tha c ngha l vn ti nh m a ngi
ra khi vng sinh t, lun hi.
Ch khc nhau gia i v Tiu tha c th quy
vo my im chnh sau y:
1. Tiu tha th lo t ( ly mnh ra khi lun hi
sinh t); tm lng khim tn ch lo v t gic m thi.
Cn i tha th chng nhng lo t m cn lo ph
chng sinh (gic tha); tm lng qung i, gm
trong cu: T GIC NHI GIC THA. C hai u b
tc nhau ch khng phi i chi nhau.
2. Tiu tha ch lo ph NG CHP, ch khng lo
ph PHP CHP; cn i tha th kim c s ph ng
chp v php chp.
3. Tiu tha th gii thot ly th gian tng; cn i
tha th gii thot khng ly th gian tng.
4. Tiu tha th cn kh cn, chn ng sinh t, kh
no m mong cu chng NIT BN thot vng lun hi.
Tiu tha quan nim Nit Bn tch ri Sinh T.
98
Cn i tha th cn kh nhn bn, bit r phin

no vn khng, khng tr ni sinh t, cng khng tr ni
Nit Bn, PHIN NO tc B , SINH T v NIT
BN l MT.
5. Ci qu cng cc ca Tiu tha l LA HN
(Arhat); cn qu ca i tha l Pht.
Bi vy, mi c ni: i tha l ci ng ca
PHT, cn Tiu tha l ci ng ca LA HN.
6. Ch ch trng v HU v KHNG (sc khng)
ca hai tha cng khc nhau rt xa.
Tiu tha cho vn s vn vt (vn php) l tht c,
cn vn tng th rt sai bit (khc nhau).
i tha c hai phi: Thy gio l Quyn i tha
v Chung gio l Thc i tha.
Quyn i tha cho vn s vn vt (vn php) u
do TM m c, ngoi TM khng c s vt g tht c.
Thc i tha th ch trng PHI HU PHI
KHNG, DIT HU DIT KHNG (chng c,
chng khng m cng c cng khng). Khc Tiu
tha ch chp hu v khc Quyn i tha ch chp
khng.
Th th, Tiu tha tuy nhn vn tng l SAI BIT
m cha tng bit n ch BNH NG ca BN TH.
Quyn i tha th tuy ph c ch sai bit ca vn
tng v bit n ch BNH NG ca BN TH,
nhng cha r n ch gi l TRUNG O ca Thc
i tha: BN TH L HIN TNG; HIN
TNG L BN TH; SINH T L NIT BN;
99
NIT BN L SINH T... 26 ngha l PHIN NO

TC B ...
Tt c tinh hoa ca PHT HC I THA l
ch thc hin c ci TM BNH NG m Thc i
tha ni r trong cc Kinh Php Hoa v Hoa Nghim.
7. Tiu tha trng v vn t, l thuc tng cu tng
ch, g b st theo kinh sch: - cn i tha th phng
khong t do, bt chp vn t... L v i tha i su
vo bn th lun (tuyt i lun) nn khng th chp
theo vn t. Cnh gii Chn Nh Tuyt i, u phi l
ch m ngn ng vn t c th gii by c. Bi vy,
n Php Hoa thi (i tha) Pht lin ph nh nhng
iu m trc y Ngi thuyt php: Ta thuyt php
trong khong bn mi chn nm nay... m cha tng
ni mt li no c! cng l ci ngha ca cu:
Hnh bt ngn chi gio ca Lo T.
*
* *
Tm li, Tiu tha v i tha tuy c nhiu im
khc nhau, nhng thc s khng c ci no cao, ci no
thp... m ch l vn trnh v giai on. Tht s ch
c mt tha, l Pht tha, cn k d Tam tha u l
26
Tiu tha quan nim Nit Bn khc vi Sinh T...

vi cu o b ngn (qua b bn kia) thy c s
cch bit gia hai th gii quan y.
100
phng tin c, khng nn chp trc v tr trng

(dng v mc trong cc gio php y).
NG THI PHP
c mt lung mt thng quan v s chuyn

bin t Tiu tha n i tha, thit tng gi thuyt
ng thi thuyt php s gip ta thy r l do ng
nht v sai bit y.
Theo Tr Khi i s s d Gio l ca Pht c
nhiu ch khc nhau gia cc phi Tiu tha v i tha
l v Pht ty bnh m cho thuc, ty cn c m
thuyt php.
Thi k hong php c th chia lm 5 thi k:
1. Thi k th nht:
Ngay sau khi o c o, Pht cn ngi li di
gc cy b thm hai mi mt ngy... tinh thn sng
khoi, lin em chn l ra m ging... Li ging rt cao
thm huyn diu n i ch c cc bc thin thn ng
xung nghe c m thi... cn bn th nhn khng sao
hiu ni! Li ging ny c chp vo kinh HOA
NGHIM, nn gi l thi k Hoa Nghim.
2. Thi k th hai:
Thy li ni ca mnh khng ai hiu thu, Pht bn
n nc Ba-La-Ni ti rng Lc Uyn, ging thp
101
xung cho dn chng ci o kh v dit kh (T Diu

) cng thuyt php thp nh nhn duyn. Khong ny
Ngi ging rng Tiu tha, v c cc kinh m ngy
nay gi l kinh A Hm, nn gi l thi A HM. Tnh ra
thi gian ny ko di c mi hai nm. Pht php ton
l nhng gio iu lun l, cha dng n lun thuyt g
c.
3. Thi k th ba:
Gio l Pht bt u lan rng trong dn gian. Cc
phi ngoi o v trit hc n by gi sinh ra k,
tm cch cng kch mi phng din. Pht b bt buc
phi ging minh gii p, cho nn thng c pha trn
vi cc gio iu lun l nhng chng minh bin lun.
Nhn , thi thuyt php ny l thi k pha ln Tiu
tha v i tha, gi l thi PHNG NG. Thi
gian ny c tm nm. Cc cuc i thoi, bin minh
u c ghi vo cc kinh Duy Ma v i Tp.
4. Thi k th t:
Tip thi Phng ng l thi m cuc tranh bin
vi cc nhm trit hc cng cc ngoi o tr nn ngy
cng gay go ro rit, bi uy danh ca Pht lm khip
m mi hc phi trong nc. Bi vy, Pht phi ging
cho cc t tr thc siu ng nhng nguyn l cng
tt ca v tr. Thi ny gi l thi Bt Nh, c thy l
hai mi hai nm, li ging c ghi vo kinh Bt Nh.
y l bc qua KHNG LUN ca Quyn i tha.
102

5. Thi k th nm:
Trong khong tm nm cht, Pht thng tt c

mi gio phi ng thi... Pht php n lc trng
thnh: Pht bn em B TT THA m ging cho cc
t cao nht ca Ngi. Thi ngy gi l thi PHP
HOA.
Tt c tinh hoa ca Pht hc u c em ra
ging dy v c ghi trong cc kinh Php Hoa v kinh
Nit Bn.
*
*
Tm li, thi A Hm, Pht thuyt rng v tr vn

tng l C; Thi Phng ng, khi th cho rng
C, khi th cho rng Khng; qua thi Bt Nh, th
li dy rng vn cnh giai khng; nhng n thi
Php Hoa th cho rng vn tng chng c m cng
chng khng, m vn c vn khng, ngha l v
TRUNG O.
Xem bn sau y s nhn thy r hn:
103

BN PHT GIO
PHT, GIO
TRNG
LUN
KHNG
LUN
HU
LUN
Php
Hoa
Thi
Hoa
Nghim
Thi
Bt Phng
Nh ng
Thi Thi
A
Hm
Thi
IV
II
Thc
i
Tha
III
Quyn
i
Tha
Tiu
Tha
I THA
104
Xt k v Pht gio Trung Hoa, Nht Bn ta thy

rng cc phi nh Thnh Thc Tng v Cu X Tng u
thuc v Tiu tha; cn Lut Tng thuc v va Tiu
tha va i tha; Php Tng Tng, Tam Lun Tng
thuc v Quyn i Tha; Thin Thai Tng, Hoa
Nghim Tng, Tnh Th Tng v Thin Tng... th thuc
v Thc i Tha.
*
*
Tm li, trong c nghn vn ng li thuyt php

ca Thch Ca, chung quy ch c hai b phn ny l cn
thit phi nhn nh cho r: Tiu tha v i tha.
A. Kinh in ca Tiu tha dng ct ngha VN
PHP (vn s vn vt) v ph nh ngay vn php.
B. Kinh in ca i tha th:
1. Hoc l trc ph nh VN PHP (tng i)
sau a vo CHN NH (tuyt i). l vic lm ca
Tam Lun Tng (cn c vo 3 b lun: Trung Quan
Lun, Thp Nh Mn Lun (ca LONG TH B TT)
v Bch Lun (ca B).
2. Hoc l trc ct ngha VN PHP (tng i),
k ph nh vn php ri chuyn VN PHP lm
CHN NH (tuyt i). l vic lm ca DUY THC
TNG (Php Tng Tng) cn c vo kinh Thnh Duy
thc lun (ca TH THN B Tt).
105
3. Hoc l i thng vo CHN NH (Tuyt i) m

chng cn lp vn t, trc ch nhn tm v Kin
tnh thnh Pht.
l vic lm ca phi N NG THIN

TNG. Theo Thin Tng th khng cn ph nh li thi
nhiu th... m ch ph nh ci ph nh sau cng l
ph ngay ci V Thy V Minh m i thng vo cnh
gii CHN NH TUYT I.
Cn cc tng i tha khc (ca Pht gio Trung
Hoa) cng u t chi ph nh ci tng i i vo
TUYT I: phng php ph nh ca cc tng ny
tuy c khc nhau, nhng ch h tha nhn khi t n
cnh gii TUYT I vn khng khc nhau.
V nh vy, ta c th hiu tinh thn ca Tiu Tha
v i Tha theo 3 giai on nh th ny: C th ph
nh (khng) m chng th c tha nhn (c), l
Tiu tha. c th ph nh (khng), li cng c th
tha nhn (c), l i tha. Nhng, khng cn c
ch no gi l ph nh, li cng khng cn c ch no
gi l tha nhn, l Pht.
*
*
ng li hong php ca Thch ca l dn ln

n TRUNG O (Pht tha).
106
Lc chng sinh cn m tm chp Ng v cho

rng Vn hu u l C thc, th Ngi bo vi h
rng: Ci Ng y ch l t i gi hp, cn Vn
hu kia ch l t duyn gi hp, ch khng phi tht
C, ngha l Ngi cn phi ph nh n.
Nhng, sau khi chng sinh ph nh ci Ng,

r ci l V Ng v nht thit Vn tng u l
duy thc... th Pht li bo: Nhn duyn cng l
Khng. M BT THC cng l huyn mng, phi lo
ph nh n i.
Sau khi ph nh xong c Nhn duyn v
Bt thc chng sinh mi hiu r ci l duyn bi v
tnh, v chuyn ci Thc thnh Tr Hu, th Pht li
bo vi h: Cn ni n Tr hu, cn ni n c
php l cn mc trong Chp Php, vy phi ph nh
n na.
Mi mi... u b ph nh, cho n lc t n
cnh gii NIT BN THANH TNH... th Pht li bo
rng: Hy coi chng! y chng phi l NIT BN
TUYT I u, ch mi l NIT BN TNG I,
cn V thy h vng hun tp mt cch t nh, ch
cha dt sch... v cn cu chng Nit Bn nn chng c
Nit Bn... Vy phi nn gp rt ph nhn i.
n lc V thy V minh u b ph nh...
th ch cn g ph nh c na... l vic ph
nh xong, m vo c cnh gii TUYT I NIT
107
BN. n khi chng c cnh gii TUYT I NIT

BN ri th tt c nhng ci m ta ph nh nh l ci
Ng, ci Vn hu, ci Php, v.v... nhn u tr
thnh CHN THT c, ngha l nhng ci m trc y
ta nhn thy l tng i th li bin thnh tuyt i,
ta thy l gi th li bin thnh chn... Hay ni mt
cch khc, khi ta cha la tng i, th tt c u l
tng i, m mt khi ta vo c tuyt i ri, th
tt c u thnh tuyt i ngha l ngoi TUYT I,
khng cn c ci g l tng i, cng nh ngoi tng
i, khng cn ci g l tuyt i c.
B ph nhn, nn gi l khng; c tha nhn,
nn gi l chng khng. B ph nh, nn gi l v
ng; c tha nhn nn gi l hu ng.
Trong kinh i Nit Bn c vit: Kin nht thit
KHNG, bt kin BT KHNG, bt danh TRUNG
O; ni ch kin nht thit V NG, bt kin NG gi,
bt danh TRUNG O. TRUNG O gi, danh vi
PHT TNH. Thy tt c u l KHNG, m chng
thy ci CHNG KHNG th chng gi l TRUNG
O. Thy tt c l V NG m chng thy c
NG cng chng gi l TRUNG O. TRUNG O
y, gi l PHT TNH.
108
ng lc ph nh mt ci Vng no th mi
Vng khc u l Vng. M ng lc tha nhn
mt ci CHN, th tt c u l CHN. 27
Bi vy mi c ni nh trn y: C th ph nh
m khng th tha nhn, l Tiu tha. c th ph
nh, li c th tha nhn l i tha. Nhng, khng cn
ch no gi l ph nh, li cng chng cn ch no gi
l tha nhn... l PHT.
n ch , tc l n cnh gii BNH NG
BT NH, thng gi l PHP MN BT NH (cng
c ch gi l NHT THA PHP theo kinh Php
Hoa). 28 n y khng cn g gi l phin no, l b ,
l a ngc, l thin ng, l chng sinh, l Pht, l vn
php, l chn nh, l sinh t, l Nit Bn na. M phin
no tc b , a ngc tc thin ng, sinh t
tc Nit Bn... cng khng cn c danh t no l o
27
Cng nh trong cu chuyn Si dy thng v con

rn. Khi vng th thy l con rn r rng, nhng
khi... thy n l si dy thng, th con rn (vng)
tr thnh si dy (chn).
28
Php Hoa kinh c vit: Ty phng quc trung,
duy hu nht tha php, v nh dit v tm, tr Pht
phng tin thuyt. n d gi danh t, dn o
chng sinh, duy th nht s thc, d nh tc phi
chn (Quc trong mi phng ch c php NHT
THA khng c hai, cng khng c ba, tr ra vic
Pht ty phng tin m thuyt php. Ch ly tn gi
dn dt chng sinh ch c mt s thc, cn k d
hai tha kia u chng phi l chn tht.)
109
b ngn (qua b bn kia) na v khng cn c bn no

l bn M, cng khng c cnh no l cnh Gic!
cng chnh l ch m nh Pht gi l dit ngha l
khng cn chn ci kh i ca ng sinh t m trn
thot, cng khng cn mng c ci vui sng ca cnh
Nit Bn m cu chng.
Bi Sinh T Nit Bn l Mt 29 cho nn NIT
BN u m cu chng!
o gii thot ca Thch Ca m c vin mn l
khi t n tinh thn V TRC 30 ca Thc i
tha.
29
Sinh T Nit Bn th nguyn bt nh (Sinh T v

Nit Bn gc chng phi l HAI).
30
Xem li trc y: tinh thn v trc
1
T tnh: Bn tnh ca ring mnh (Nature prope)
2
Trn y chng ti xin trnh by mt cch i lc
thi, nu mun nghin cu mt cch thm su lut
Nn Qu, nn nghin cu k cc Kinh Lun v Php
Tng Tng nh THNH DUY THC LUN.
110
CHNG
TH
T
111
DUYN SINH QUAN
Bn n nguyn do sinh ra VN TNG th Nh

Pht dng n thuyt NHN DUYN QU BO,
thng gi tt l NHN QU.
Kinh dy rng: Nht thit php, nhn duyn
sinh ngha l tt c cc php (vn s vn vt) u do
nhn duyn m sinh ra. Li cng ni: Ly nhn duyn
bit v ng, ri b nhn duyn ra, khng cn g gi l
ng (TA) na c. Ngha l tt c s vt khng s vt
no c T TNH 31, m ch nh c NHN DUYN hi
li mi thy in tung nh c.
NHN (nguyn ngha l HT GING) tc l
nhng s vt c ci nng lc sinh sn ra QU (ngha en
l tri).
DUYN l nhng s vt b tr cho NHN, gip cho
NHN sinh ra QU. T nh, ht la c ci sc pht sinh
ra cy la th ht la l NHN, cy la l QU, m tt
c nhng iu kin thun tin nh t, nc, phn,...
gip cho ht la sinh ra cy la, u gi l DUYN.
*
* *
31
T Tnh: Bn tnh ca ring mnh (Nature propre)
112
Nhn duyn ha hp vi nhau mi sinh ra vn

php, nu c NHN m khng c DUYN, th ci
NHN d c sc nng sinh ra cng khng lm sao QU
c. Nu ch c DUYN m chng c NHN th cng
khng th no sinh ra qu c. Tm li, c NHN v
c DUYN mi c th sinh ra vn php 32
*
*
Nhn v Duyn k ra th v cng.

Thng th ci QU khng bao gi do mt NHN
duy nht m thnh, m do nhiu NHN hp vi nhau
mi c c mt ci QU hin ra. NHN c nhiu th
m DUYN CNG C NHIU LOI, thng ln ln
vi nhau, cho nn mi ni rng khng vt no sinh ra vt
no (v sinh).
Pht ni v NHN, c hai thuyt: thuyt su Nhn
v thuyt mi Nhn. Thuyt su Nhn th trong Cu
X Lun, cn thuyt mi Nhn l trong Du Gi Lun.
Thuyt mi Nhn, thc s l em phm vi ca
Nhn m m rng thm, gm c Duyn trong .
32
Trn y chng ti xin ch trnh by mt cch i

lc thi, nu mun nghin cu mt cch thm su
lut Nhn Qu, nn nguyn cu k cc Kinh Lun v
Php Tng Tng nh THNH DUY THC LUN
113

Mi NHN l:
1. Ty thuyt Nhn
2. Qun i Nhn
3. Khin dn Nhn
4. Nhip th Nhn
5. Sinh khi Nhn
6. Dn pht Nhn
7. nh d Nhn
8. ng s Nhn
9. Tng vi Nhn
10. Bt tng vi Nhn.
S chia Nhn ra lm mi loi, k ra cng tinh t
tht. Tuy chia ra lm 10, nhng k thc, s vt no hin
ra u gm c 10 nhn y, mc d mi nhn u
c phn s ring khc nhau.
1. Ty thuyt, ngha l ty li ni... Bi c ni ra, c
danh t ku gi... mi c s y vt y. T nh c thin h
cng gi tri cam, nn mi thnh tri cam. Nu khng ai
gi n l tri cam, cng khng nh tnh cht n l tnh
cht tri cam, th chc khng th no bit n l tri cam.
Ty theo li ni cng c th to thnh cc php, nn mi
gi l ty thuyt nhn.
2. Qun i, l xem xt v ch i trng. Cng nh
c xt r c ci cng dng ca tri cam i vi thn
th sc khe ca ta, ta mi c trng n, v nhn m
n mi c.
114
3. Khin dn, l du dt hay dn dt. Nh c ht cam

mi c cy cam, v c cy cam mi c tri cam khc...
Tri ny sinh ra tri kia, cho nn gi l khin dn
nhn.
4. Nhip th, l nhn lnh cc mn. Nh ht cam c

lnh nhn t, nc, phn, th mi c th sinh ra cy cam
c. C chu nhn lnh mi c th pht sinh.
5. Sinh khi, l bt u sinh ra. Nh ht cam c gp
t, nc, mi c bt u sinh ra mng. S lm cho
bt u sinh ra, l sinh khi nhn.
6. Dn pht, l dt dn ln ln ht ging t khi pht
sinh n khi kt tri. Nh mng cy cam, ln thnh cy
cam, ri ln ln tr hoa, m tri n khi tri chn.
7. nh d, l quyt chc khng khc bit. Cng nh
ht cam ging s sinh ra cy cam, ch khng sinh ra mt
th cy khc. H trng da th c da, trng u th
c u.
8. ng s, l ng lm mt vic. Cc nhn trc
y, cng ng hp vi nhau cng lm mt vic nn mi
c c kt qu. Chung nhau cng to thnh mt vic,
nn gi l ng s nhn.
9. Tng vi, l tri nghch nhau. Cng nh ht cam
ging gp t khng, thiu phn, thiu nc th kt
qu s khng c tt p, hoc t tri, hoc
115
chua,v.v tri cam s khng c ngon ngt li o

t. gi l Tng vi nhn.
10. Bt tng vi, l khng gp cnh tri nghch nhau.

Khi n c qu cam ngon ngt l bit v khng c s g
tr ngi cho s pht trin t nhin ca n. Ci khng c
tr ngi , to thnh cc php, nn gi l bt tng vi
nhn 33.
Ta thy rng trn y, tuy gi l NHN m thc
s cng l DUYN L v khng c mt ci NHN no
l ci NHN u tin c, m trc ci NHN cn bit
bao nhn khc m mnh cha truy tm ra cng nh
khng c mt ci Qu no l ci Qu sau cng. Cng
nh Cha ta, l ci Nhn sinh ra ta, nhng m li l
Con(qu) ca ng ni ta (nhn). Nhn v Qu, v vy
mi gi l v cng v tn. Nh Pht s d thuyt lc o
lun hi, l ca n cn c vo ch ny: d ta khng
khiu thn thng nhn chng, nhng xt theo l nhn
duyn, cng c th cho rng thuyt ny ng tin cy
c.
Cn s phn loi ca DUYN, theo kinh Trng A
Hm, th li chia lm 4 loi!
1. Nhn Duyn
2. ng v gin duyn
3. S duyn duyn
4. Tng thng duyn.
33
Vin m
116

1. Nhn Duyn
Nhn, l nguyn do, l ch pht sinh; duyn, l i
i, nng nhau. Nhn Duyn tc l ci Duyn ca cc
nhn, tc l s nng nhau ca cc Nhn hi hip li.
Ni rng ra, th Nhn Duyn l gm tt c nhng
nhn, nh hng ln nhau, to thnh mt php
no. Cn ni hp li, th Nhn Duyn l s gip ca
cc nhip th nhn nhn lnh, v khin dn nhn
(dn dt) to thnh ra Qu, tc nh s gip ca
t,phn,nc v.v lm cho ht la sinh ra cy
la.
l ly vt m ging, cn em tm hoc em
tm v vt hp nhau m ging th phm nhng hnh
ng no ca THN, KHU, m gy ra nghip u
gi l nhn c. Nu Thn mnh, Ming li mnh,
tng mnh u l thin, th s gp qu thin. m c
(c ) th ming li ni ra iu c (c khu) v lm ra
iu c (hnh c). Theo nh Pht, th ci nim m gian
c t vy gy nghip c ri, cha cn l ni ra
hay lm iu c.
2. ng V gin duyn
V gin, l khng kt h, gin on; ng v gin
l mt mc tip ni nhau, khng h ch no c. Cng
nh xem ht bng, ta thy trn mn bc cnh hot ng
trc sau rt lin lc m k thc ch l nhng hnh
nh tnh c chp ni rt nau l, khng k h.
117
ng V gin duyn l ni v tm thc sanh dit

v thng rt mau l trong khong st na ngha l
mt nim trc va dit, l m ng cho mt nim
sau sinh ra v c nh th m tip ni nhau khng gin
on. Duyn ny ch c nhng php thuc v tm thc
mi c, ch trong s bin ha ca vt cht d mau l n
u cng khng ni n duyn ny.
3. S duyn duyn
S duyn duyn, l duyn ca cc mn i i. T
nh ci hu hnh l i vi ci v hnh. Cng nh ci
tnh thy, tnh nghe ca mnh, n chia mnh ra i vi
ngoi cnh, ri ngoi cnh li chia mnh ra i vi ci
thy, ci nghe ca mnh thnh ra ni ngoi thy c
nh l khc nhau v nhn mi sinh ra lng thng,
ght v suy ngh ra ci ny ci kia.
Hay ni mt cch khc: ci tm ch quan ca mnh
(Tm nng) phn bit vi ci tng (khch quan) ca
ngoi vt (tng s) lm cho hai ng thnh i i vi
nhau. Ci trc (tm nng) ly ci sau lm s duyn
(duyn ngoi mnh). Ci tng ca s duyn ny chnh
l ci tr duyn sinh ra tm nng (ch quan), nn gi
l s duyn duyn.
118

S :
(ch quan)
Ni tm
(Khch quan)
Ngoi tng
(Tm nng)
(Tng s)
(S duyn duyn)
4. Tng thng duyn

Tng thng, l tng thm; nhng duyn gip
thm cc nhn duyn ni trn y. Nh ht cam: min
cho c t, nc, nh mt tri l sinh ra cy tri,
nhng nu c nhiu sn sc v thm phn vo, th cy
tri s cng sn s tt p hn.
Bn duyn k trn. Bt c s vt no cng u
nh n mi thy in tung l C ch khng phi thc
C (huyn ha). Tr 4 duyn kia ra, tht khng th ch ra
c mt s vt g l chc c c.
Trong Kinh Lng Nghim c ni: Nhn duyn
ha hp, h vng hu sanh; Nhn duyn bit ly, h vng
danh bit. Ngha l Nhn duyn hi hp cng nhau,
th mi c sinh ra h vng gi tng; nhn duyn m
chia la, th h vng gi tng s tan i. Cho nn sinh,
cng chng tht sinh, m dit cng chng phi tht
duyt, ch v nhn duyn hi hp (association) hay tan r
119
(dissociation). Cho nn C cng do nhn duyn, m

Khng cng bi nhn duyn
*
*
Trong lut Nhn Qu, xt v phng din thun

vt cht, th ch cn c 2 th duyn Nhn Duyn v
Tng Thng Duyn l sinh ra Qu; cn trong
cc php thuc v tm thc (tm php) i i vi ngoi
gii (sc php) hn hp, th phi c y 4 duyn.
S nh hng ln nhau ca ni tm v ngoi cnh
l vic hin nhin: nhn qu quan h nhau gia vt v
vt, tht rt r rng khng ai c th ph nhn c, cng
nh tinh thn nh hng vt cht, v vt cht nh hng
li tinh thn.
*
*
Ngi th gian v chng hiu r cc php iu do

nhn duyn sinh ra. Nn tin lm rng c thy cc php
l c thc l vnh cu, nn m gi m khng chu
bung b 34 Bi th mi c s thit tha yu qu s vt
t sinh mng, ti sn, s nghip v cho l vui
34
Nh Pht gi l Chp v X, ngha l nm v

b
120
sngRi khi thy sinh mng, ti sn, s nghip tiu

trm li cng cho rng n cng b tiu ditkhin
lng tr nn bi thm, au kh v tic ung.
Nn bit r tt c s vt u do nhn duyn m
sinh ra, ngha l khng c s vt no c t tnh c, v
sinh y cng ch l huyn sinh, m dit y cng l
huyn dit. Bi sinh, dit u l huyn c, nn dit
khng phi l dit hn (thng dit), m ch l on
dit 35, v nu ch l on dit, th sau khi dit, li cn
c th sinh na.
Nh khoa hc trc y v vt l cng nhn

lm vt cht lm thng tr, khng tiu dit; nhng hin
nay khoa hc vt l tin b v chng minh rng vt
cht khng phi l thng tr: n c th bin mt trong
nhy mt. Nhng ci s hy dit ny cng ch l huyn
dit m thi. L v vt cht tuy b tiu dit, m thc s
dit i sinh ra nng lc, m nng lc dit i l vt
cht ra Hai ci c th bin i ln nhau Cho nn,
sinh v dit cng ch l gi tng ca n bin ha, cn
Bn th th cha tng sinh dit, cng cha tng ng
bin.
Bi khng hiu r l y, mi c s nhn lm
nhng gi tng l bt sinh bt dit v cho n l c thc.
Cho n l c thc mi sa vo thng kin (thy s vt
35
on: l t on tm thi; thng: l lun lun,

mi mi.
121
l thng tr bt bin). Nhng khi nghe Pht ging cho

nghe cc php ch l gi tng, hu sinh hu dit, th li
nhn lm rng bn th cng c sinh c dit, m nhn th
sa vo on kin ngha l Bn th cng c sinh c dit
nh gi tng. u l m lm c.
*
*
Lut nhn qu khng b s hn ch ca thi gian:

c ci i trc trng nhn, nhng n i hin ti mi
gp duyn m thnh ra qu. Cng c ci i trc trng
nhn, m mi n i sau v i sau na mi thnh qu.
Cng c ci i ny trng nhn, li ngay trong i y
thnh qu. Ta cn phi xem nhng duyn, coi y
hay khng m on nh s mau chm.
Bi khng r l y, cho nn mi c k thy c
ngi kip ny tu nhn tch c: nhng li b tai ha
Hoc thy c k, kip ny lm nhiu iu c: th m li
c hng nhiu may mn, hnh phc nn ku ln
rng lut qu bo sai lm. H no c d: c bo hay phc
b ny, u l do to nhn kip trc m n kip
ny mi b, hay mi c hng, cn nhng nhn c
trng kip ny cha thi gian thnh qu c 36.
36
Ci thuyt tin ni S MNG ca ngi ng v s

T Vi gm c nhiu iu tin c nn cn c vo L
122
Lut Nhn Qu thuyt minh Qu bo cho rng

chnh mnh lm, mnh chu, d l ch thn tnh n my
NHN QU ca tin kip. Ta nn bit rng Ta ngy

nay l ci Qu ca mt ci Nhn kip trc.
Ngi no rnh l Nhn Duyn, nghin cu v T Vi
s rt tinh. Ton l thuyt Nhn Duyn chi phi l
thuyt T Vi. Ci m ta gi l S MNG, thc s ch l
ci NGHIP BO t ta gy ra (t nghip) ch
khng phi do mt quyn lc no no ngoi mnh to
ra c. V nh vy, ci gi l S Mng khng phi l
tuyt i khng thay i: t mnh to ra th cng t
mnh hy i nu mun. C Tri m cng c Ta.
Ch Tri y l m ch s mng dng nh ca Tri
kia sp t. S MNG khng phi l vn c nh
nht l v TM PHP Ch khng phi v SC PHP.
c quyn LE LIVRE TIBETAIN DE LA GRANDE
LIBERATION ca W.Y.EVANS WENTZ (trang
110117).
V Tm php (tc l cc php m Nhn thuc v
tm thc to ra) ngi phng Ty gi l Destine in
trieure th ngi ta c th i ngay c, cn
nhng qu chn mi thuc v Sc php c phn
kh trnh hn.
Ly mt th d: ngi c tnh tham, l v c nhiu
chng t tham hun tp ni tim thc (a-lai-da)
v khi mnh quyt tm sa i mnh to ra nhng
thin nhn b th (tc l mnh to ra ci tng vi
nhn) m tiu gim hoc tiu tr ci sc tn ph
ca nhng c nhn trong tc nghip (nghip trong
qu kh). Nht l khi mnh t chi, khng to ra
nhng nhip th nhn (nhn thu lnh) th cc
nhn khc cng kh lng m kt hp thnh c
c nghip.
Cho nn mi bo: Con ngi l ng To Ha ca
chnh mnh, m cng l vt th to ca chnh mnh.
123
nh cha vi con cng khng th gnh vc cho nhau

c. Ngi i v thng thy nhng nh phc c li
sinh c con nhn hu v hiu hnh nn mi cho
rng nh m c t tin,con chu c phc m. Hiu
th l cha hiu tn l nhn qu. Phi bit rng con chu
c phc bo l ca t chng n lm nn, ch khng n
chu g n cng c t tin, nhng t tin tch c nn
cm c nghip chung (cng nghip) m cng c t
hp vi nhau li mt ni n n ngha tr, c nhiu
ngi phc bo sinh ra cng lm quyn thuc. Hiu nh
th mi c cng l tn ngha (liu ngha).
*
*
Mun i su vo Hin Tng Gii, cn phi

nghin cu v Duy Thc Lun.
Theo Thnh Duy Thc Lun, th trong vn s vn
vt khng c s vt no c t tnh (nature propre) c, m
bi nh ni tc dng ca Thc mi nhn bit c vn
s vn vt. Tht ra, vn s vn vt u l ci Gi tng
ca Thc bin hin ra, ch khng phi t n c tht.
Thc khng c t th, m ly s vt lm t th,
ngha l ty ch tc dng m chia ra lm 8 phn, gi l
bt thc.
124
Ta c nm cn, l nhn (mt), nh (tai), t (mi),

thit (li), thn (thn th), i vi hon cnh s vt
bn ngoi Nhng ci thy, ci nghe, khng ni thn
xc. K cht vn c mt, c tai, nhng chng thy, chng
nghe g c. Vy, ngoi 5 cn thuc v xc tht, li cn c
5 cn thuc v tinh thn, ngha l Thc nh nng
theo 5 cn tinh thn y mi nhn r c hon cnh.
Nng theo nhn cn, gi l nhn thc; nng theo nh
cn, gi l nh thc; nng theo t cn, gi l t thc;
nng theo thit cn, gi l thit thc; nng theo thn
cn, gi l thn thc.
Nm thc y, mi thc ch bit trong ranh gii ca
mnh thi, ch khng th vt qua khi phm vi mnh
m bit th cho thc khc c, nh mt khng th
nghe, tai khng th thy ch c thc (Mana Vijnana)
l thay c 5 thc v gip cho mi thc bit r c
trong phm vi mnh mt cch tinh t hn m thi. T nh
khi ta ng vt g, nu khng , ta s khng thy c
r rng, m th li thy ht sc tinh tng hn. i
vi cc cn khc cng vy. thc li c th khng cn
nhn thy bng cc gic quan m tng tng c
nhng vic khng c trc mt, nh c nhng vic
qua, phng c nhng iu s ti. n nh vic bit
bin bit ci trong ci ngoi, ci ngoi ci ta, ci phi ci
quy, ci hay ci d, ci nhc ci vinh, ci khng ci
c cng u l tc dng ca thc c. ci m ta
thng gi l tm, l hn, tc l thc (lc thc).
125
Thi thng ta ch bit c thc m thinhng

thc u phi lun lun pht hin, m lm khi li n i
ch khc, nh khi ta ng m thc ca ta u cn tc
dng. Vy m, khi ta git mnh thc gic, chng ta bit
mnh tnh dy v bit con ngi trc khi ng v sau
khi ng vn l mt ngi nh nhau. Ci bit (thc)
gi l Mt na thc (Manas Vijnana), ngha l chp c
mt ci Ng (thc th by). thc(lc thc) v b gin
on khng pht hin trong khi ng nn gi l thc
khng tip tc.
Mt na l ch nng ta ca thc, nu gi l
cn. V chnh n l Mng Cn ca tt c chng sinh,
ngha l ci i u thai, t i ny sang i khc. Ngy
no tiu tr c ci Mt na, chp Ng y, mi dt
c lun hi sinh t.
Mt na thc thng c chp Ng, tt nhin
phi chp theo mt ci g lin tc, khng b gin on.
Ci b chp Ng , l A lai a thc (Alaya Vijnana),
cng gi l Tng thc Tm Thc hay Bt thc. Thc ny
trm cha ht ging ca tt c cc php.
Do nhng ht ging trm cha. Tng Thc A
li da mi sinh ra by thc ni trn, v cng ng thi
sinh ra vn s vn vt trn th gian. Nhn m cc nh
duy thc hc gi n l Cn Bn thc.
126
Tm li, Thc tuy c Mt Th, nhng v tc dng

khc nhau, nn tm chia ra lm tm thc:
Nhn thc, bit r v sc trn.

Nh thc, bit r v thanh trn.
T thc, bit r v hng trn.
Thit thc, bit r v v trn.
Thn thc, bit r v xc trn.
thc, bit r tt c cc php.
Mt na thc, m thm chp ng.
A li a thc, trm cha cc php v sinh ra cc php.
127

A. TM THC
A-Li-a (Alaya) l ting phn (sanskrit) ngha l

ngm cha (hm tng). Thc ny cn bn php sinh tt
c mi hin hnh, ngha l tt c mi hin tng u c
ht ging chng t n np trong Thc ny. Hm tng
khng nhng c ci ngha l cha ng nh cha ng
cc loi la thc trong mt kho thc, m cn c ngha
hun tp na. Hun, l p, xng; tp, l tp nhim,
nhum quen. Nh tr m p sen, lu ngy tr c mi
sen.
Vn vt, theo Duy Thc, chia lm hai loi: loi
hu tnh v loi v tnh. Hu tnh, l ch v cc ng vt;
v tnh, l ch v cc thc vt; khong vt. Mi c nhn
trong gii hu tnh u c mt A li a thc.
Thc ny c nng lc gn gi tt c mi kinh
nghim ca c nhn, khng cho lc mt. Nhng kinh
nghim y, nu gp nhn duyn v c hi thun tin s
c th pht hin trong thc bng nhng kin khn
ngoan tn k Chnh nh Thc A Li a ny m bao
nhiu iu hc hi, suy ngh, cm gic, tng tng
khng mt i c. Tt c u c ghi nh (vsan) v
gn gi.
Thc A li a khng c hnh th, khng phi ring
thnh mt khi c bit no, m l gm c V Tr bao la
v v cng. Mi ngi ca chng ta u c mt Thc A
Li a ring nm gi tt c nhng kinh nghim ring
128
ca mnh, khng ln ln vi A li a ca ngi khc 37.

Ta hc hi rng, kinh nghim nhiu th kin thc ca ta
nh m rng ri qung bc hn k khc, cng nh ta
khng th rt bt nhng g ta hun tp trong A li a
thc ca ta m truyn sang cho k khc c.
Tuy nhin, A li a ca ta cng vi A li a ca
vn php vn l mt, cho nn mi c s nh hng ca
t nghip v cng nghip i vi con ngi. T nghip
l ci nghip ca ring mnh gy ra mnh phi gnh chu
nh, m cng nghip ca tt c mi ngi cng sng
chung trong mt hon cnh, mt b phi, mt on th,
mt x hi, mt dn tc vi mnh, mnh cng phi gnh
ly na, ngha l phi chu s ng u cng lc. Thin
vn hc ngy nay cng chng nhn rng mt ci ng
ca ngn tay ta pht sinh ra mt chn ng nh
khng trung v chuyn ngay n cc v tinh t mt tn
khng gian 38. Cho nn c th ni rng: mt nim, mt
37
LAiay, c'est chacun de nous, c est chaque chose,

et c'est Incommensurable TOUT. (A li da l mi
mt ngi ca chng ta, l mi s vt, m cng l tt
c vn hu v bin v lng).
Le Bouddhisme du Bouddha
Alexandra David Nel(p-271)
(Paris, Plon, 1960).
38
Trong kinh PHP HOA ( phm 21 NH LAI THN
LC c cu: c Pht v Ch Pht, ng tng hng
cng chung khy mng tay... Hai th ting ng nh
y lan rng khp mi phng th gii ca Ch Pht,
lm rung ng, su cch
129
tm cm cng lm pht sinh mt nng lc(shakti),

nng lc (energie) y lm rung ng v bin chuyn vn
s vn vt chung quanh, hung chi mt li ni hay mt
vic lm, s lin lc gia TA (nng tng) v Tha Nhn
(s tng) mt thit n i c th ni rng Ngi v S
Vt chung quanh l MT.
Mt c, i vi tha nhn gy thnh mt
nghip khng hay bi n gieo vo tm thc (A li
a) mt ht ging xu cho ta v cho ngi, na chi l
mt li ni xu gy thnh khu nghip Bi vy mi c
ni: th gii khch quan s khng cn l khch quan na
nu ta nhn thy n ch l sn phm ca A li a thc 39
ca chng ta v vy to thnh vt th to l MT.
Nh vy, ta thy rng pht gio khng cho rng v
tr l do mt v Thng sinh ra, m chnh nhng
cng nghip ca chng sinh to sinh nn v tr. Th
gii v tr, tm li, l sn phm v bin tng chung ca
Tm Thc ca loi hu tnh. Tm v Vt bin tng ln
nhau l vic hin nhin, khng cn chng minh: Tm
sinh Vt, Vt sinh Tm, khoa hc chng minh r iu
y.
Theo Kinh Hoa Nghim, th li ca ch Pht c
th lm rung ng c kin khn v tr, n cc hi
nguyn t trong Tri t u hi hng theo.
39
LVnivers commence ressembler davartage une

Grante PENSE qua une grande Machine".
Le Mystrieux Univers, par James JEANS (p 168).
130
H mi v Pht Php ra mt tng, hoc tht ra

mt li ni, th ch Pht mi phng u hng ng
v ph ha thm, lm vang ng c tri t. cc vt
trong ci trn u th cm ln sng t tng y ri
truyn tip ra, khng mt vt no trnh khi. T nh xu
chui ngc kim cng kho kt, cc ht ngc u truyn
c nh sng cho nhau
V tr l mt Ton th, vn vt u lin lc mt
thit vi nhau nh cc b phn trong chu thn ta.
Khng ng n mt b phn no m khng ng n
cc b phn khc, li cng nh hi. Xu chui ngc kim
cng kia m vt bt ht i, th s sng chi ca n
cng bt i 40.
40
Les Sectes bouddhiques aponaises, - ca E.

STEINILBEN OBERLIN,Paris 1930 -page 44.
131

B. NGHIP CHUNG V NGHIP
RING
Ni v nghip th c nghip chung cng nghip

v nghip ring t nghip. C cng nghip th c s
hng th chung ng yu cng lc; cn c t nghip
th c s hng th ring. Nh x hi hc ngy nay bo
rng con ngi l sn phm ca x hi hoc ni thi
th to anh hng v anh hng to thi th cng l
mun ni v nh hng mt thit gia cng nghip v t
nghip.
Quan nim ca Pht gio v vn x hi cng
da trn cn bn ny: x hi l cng bin m hon
cnh sng ca mi c nhn l t bin. Tht vy, chnh
nhng hot ng ca tt c cc c nhn trong x hi
to thnh mt hnh thc cho x hi . Hnh thc l
ci Qu ca s cng bin: to ra tc l bin ra. Trong s
cng bin, d nhin l c t bin, v mi c nhn trong x
hi u c hng th nhng quyn li chung ca x
hi (cng bin) do mnh to ra (t bin). Vy, hot ng
ci to x hi tc l hot ng t bin v cng
bin.
Mi ngi u c hng th vn minh, chnh
th ca quc gia dn tc mnh, l hng th chung
nh c cng bin. Nhng mi ngi u c mt a v
ring, mt hon cnh x hi ring do mnh to nn (t
bin), nn d nhin cng c c nhng hng th ring
132
m thnh ra cng sng trong mt hom cnh x hi m

c k hng nhiu hng t hnh phc ring hoc may
mn ring.
*
*
A li da l v k, ngha l khng phi Thin

cng khng phi c; n thu nhn bt c chng t thin
c no m hun tp. gi nh c ngi n trong nhiu
kip n nay cha tng nghe ni n Pht php bao gi
c, th chng t Pht php chc chn cha c trong A-lida. Nay bng dng nghe c ln u tin th ting ni
ca Pht php c hun vo A li da, gi l hun
sinh. Nu ngi y c ln nghe ri, tc l h c
chng t Pht php nn cc chng t y cng dy mnh
thm ln, gi l hun trng.
Nhng chng t mi hun th d nhin cn yu t, nn
d gp c nhiu tr duyn, cng cha sc hin
hnh 41. Phi i tri qua nhiu thi k hun trng mi
c th kt tinh v ny mng. S vic ny rt d chng
minh: khi ta hc th lc ban u cng d qun, nhng
nu hc i hc li nhiu ln, th hc hiu rt mau chng
hn v nhng chng t c hun trng nhiu ln
A li a thc. Cng nh c nhiu ngi, mi ln u
41
Hin hnh: Hin, l pht hin ln; hnh, l lu

hnh. Tc l hin ln v hnh ng. m ch tc ng,
tc dng hin tng.
133
nghe ni qua Pht php lin hiu c mt cch d dng

v su sc, phi chng v h c sn chng t Pht
php A li da t nhiu kip trc. ng nh li ca
nh hin trit Platon: Comprendre, cest se ressouvenir,
ngha l: hiu, tc l nh li vy.
Nhng php tu qun tng, hoc php mn

nim pht (ca Tnh )... u cn c vo ci l hun
tp ca A li da thc. Nim pht l nh mi hnh bng
ca ng i T Bi, nng H x, th chng t y c
hun sinh v hun trng thnh nhng chng t cng
kin c th pht sinh v hin hnh mt cch y .
*
*
134

C. HNG V CHUYN
Cc chng t cng cn c tn l Tim nng tc l

nhng nng lc tim tng ni A li da, i nhn
duyn thun li m pht sinh. V s sinh dit bin
chuyn ca cc chng t c tip ni nhau lun nh
mt ging nc chy (hng chuyn nh lu).
Dng nc th vn thy mi mt dng nc chy
di nh mt di la nhng thc s l mun triu git
nc kt thnh dng nc y thay nhau tip ni
gi cho dng nc vn cn mi hnh thc mt di la to.
V vy trong ch sinh dit v thng (on chuyn) ta
thy dng nh khng c g thay i (thng hng). A
li a pht sau kh vi A li a pht trc (chuyn)
cng nh dng nc pht sau khng cn phi l dng
nc pht trc. cho nn mi ni: A li a va hng,
va chuyn. Hng l cn mi mi; chuyn l sinh
sinh dit dit bin chuyn v cng.
*
*
V ci l Hng v Chuyn m s s vt vt
mi c hai b mt: C m Khng, Khng m C. Nh c
s chuyn ng qu mau l nn ng mi thnh Tnh,
m Tnh thnh ng. ci m ta gi l Hng ch l mt
s bin chuyn cc k mau l nn thy dng nh khng
c g bin chuyn c. Cc ng thnh ra in tung nh
135
tnh, nh qu a cu ta ang y, thy l tnh, m k

thc lun chuyn cc k mau l.
y l then cht ca TRUNG QUAN LUN hay

TRUNG O LUN ca Pht i tha.
Cu chuyn sau y s gip ta thy r vn
HNG v CHUYN trong cc s vt. Mt nh ph
thng kia i qua mt lng n, thy mt a b gi ng
nghnh rt va lng, bn em tin bc li ng cho cha
m em b y xin ci khi em ln mi lm tui. Ri
anh ta ra i. C b n tui mi lm, c ngi con trai
trong lng thy va , cng em tin xin ci. Sau ngy
ci, anh ph thng li tr v, i c gi y: Ti sao
anh cp v ti Nhng chng trai cng hi: Ai cp
v ng? V ng lc n xin ci ch l mt a b ln
nm. Cn v ti l mt c gi mi lm tui. u phi l
c b nm tui ca ng!
ng v phng din CHUYN, th anh trai ni
ng, v ngi con gi 15 tui ngy nay u cn phi l
ngi b gi 5 tui ngy trc, c v mt sinh l cng
nh tm l. Nhng ng v phng din HNG, th nh
ph thng ni ng, l v c b kia vi c gi ngy nay
trc sau vn l mt ngi. C hai u c l c, ch v
mi bn ng theo mt kha cnh m nhn nn khng c
c mt s nhn xt y (vin gic).
Cng nh, c mt ngi kia n mt tri bn sa
ti, mua mt lon sa. Mc vic i qua lng k cn, anh
136
ta gi lon sa cho ngi ch tri, hn tr v s ly.

Nhng mc vic, vi hm sau mi v c, gh li ly,
th sa ng c. Anh ta khng chu ly: u phi
th sa m ti mua hm trc!.
Ngi ch tri bo: Th cng lon sa ca anh
mua v gi li y, c ai i n u! hai bn khng ai
chu thua ai, cng em nhau ra quan ta phn x.
Hai cu chuyn trn u c dng t ra vn
HNG v CHUYN trong cc s vt.
*
*
137

D. THIN V C
Chng ta cng c th lm tiu dit cc chng t

xu bng cch hun vo nhng chng t i phng nh
nh sng nh lui bng ti. em cc chng t thin
tiu dit nhng chng t c l gy thnh thin
nghip 42.
y, ta nn n vic lm lnh lnh d (ch
c mc tc ch thin phng hnh) ca Pht Gio. Vic
lm khng quan trng bng ci nim ca mnh. C khi
vic lm thy l lnh, nhng thc ra l c nim; c khi
vic lm thy l c nhng tht ra l v thin nim m
lm. Pht gio lun v THIN C u cn c vo ch
tm a pht ra, ch chng ch trng v s tng ca
vic lm. Thy ngi n nh mng k khc, chng nn
phn on v s thin c ca ngi ny. Mun on nh
thin c, phi xem ci dng tm ca ngi ny l th
no, nhin hu mi on nh. Nu v li ch cho ngi
b nh mng m nh mng th hnh vi y l hnh vi
42
Thin nghip hay c nghip chung quy u v M

lm (v minh) m mi bi ln tri trong vng sinh t
lun hi. Mc vo thin nghip li cn d b am m
quyn luyn hn l mc vo c nghip..
l xing xch,.. th u l xing xch ch c xing
xch no khng phi l xing xch, d l dy xing
bng vng hay bng st.
Tu thin nghip l tu theo Nhn tha v Thin tha
nn vn b ln tri trong dng sinh t khng bao gi
dt.
138
thin; nhng nu v mun lm nhc ngi ta, cao

mnh ln l hnh vi c. Cha m m nh con, ry la
mng chi l v thng con, th hnh vi y d sao u
c xem l thin c. Tri li, nhng k xu nnh, ni
ngt, chiu lng m cu li, hay vi d tm li dng,
u l gy c nghip.
*
*
*
Tm li, ng lc chnh ca s to ra nghip l
thc (thc th 6). thc c mt tc dng v cng mnh
m, n chi phi tt c mi thc khc, li c quyn sng
to v thay i c mt cuc i ca con ngi. Trong
giai on hin ti, c nhn phi chu gnh tt c nhng
qu bo ca nghip qu kh! (tc nghip) v nghip hin
ti (hin nghip). Ci l vic d nhin. Nhng
thc vi s ph ha ca cc thc khc, trong giai
on sng hin ti, li cng c quyn nng to nghip
mi lm ng lc cho s pht sinh mt giai on sinh
mng sau ny43.
Nghip qu kh l nguyn ng lc ca ci kip

sng hin ti: n ch huy tt c, thanh ra con ngi ging
43
Dc tri tin th nhn,

Kim sinh th gi th.
Dc tri lai th qu,
Kim sinh tc gi th.
(Mun bit i trc to nhn g, hy xem i ny
chu qu no, - mun bit i sau chu qu g, hy
xem i nay to ra nhng nhn g?)
139
nh mt b my b mt nh mnh v hnh chi phi (m

ngi ta thng gi l s mnh) ci tc nghip (nghip
qu kh) y ging nh sc ca mi tn, ch khi no sc
ca mi tn ht, th mi tn s ri xung t. Bi vy,
to nghip trong hin tai, tuy cng ph c mt phn
no nghip bo ca qu kh, nhng nu vn bt lc
trc mt nh mng kht khe, l v ci ca sc
mnh ca mi tn cn rt mnh. Tuy vy, nghip mi
to, li c nhiu nh hng n sinh mnh ca nhiu c
nhn khc, nn trong s t bin cng c hng nhiu
v cng bin (nghip chung) do mnh to nn, v nh
vy cng ph tan c nhiu nghip chng do c tp
gy nn. Bi vy ngi ta thng nhn thy nhng ai
gy c nhiu cng c x hi, nh gieo rc mm t
tng t bi h x, gip cho con ngi ph c t kin.
gy c lng yu thng trong loi ngi l ngi
tch cha nhiu thin c nn d c gp tai ha, cng
nhiu khi c qua khi mt cch nhim mu. l nh
ci cng t bin gieo c nhiu chng t tt cho
mnh v cho xung quanh, nn gy c mt t nghip
v cng nghip tt p, nh tan c ci mi tn c
ca tc nghip (nghip qu kh) ca mnh.
Tri li, cng nh c nhn c th to mt cch
hon ton t do nhng giai on sinh mnh p
tng lai th c nhn cng c th to cho mnh nhng
giai on sinh mnh en ti hin ti v tng lai. C
gieo mi nhng mm mng t tng gii thot th s tiu
tr c tt c cc chng t tp nhim, ng thi hun
140
sinh v hun trng cc chng t gii thot vt khi

cnh gii v minh v sinh dit. y ta thy r s cn
thit ca cc php TU NH 44 tiu tr c tp
lu i hun tp trong A li da thc hay Tim Thc 45.
*
*
44
ang son: PHP MN TU THIN

Ch Tim thc (Inconscient) l gng dng, ch
khng ng hn vi ci ngha tim thc ca A-lida.
45
141

. THP NH NHN DUYN
Bn n lch trnh hot ng v cu to ca nghip

lc, Pht gio c thuyt THP NH NHN DUYN.
Thp nh nhn duyn l mi hai nguyn nhn
tng thuc gy ra nghip lun hi. Nh ta mi c
th gii r c hot ng ca nghip lc. N nm trong
hai u ca T Diu , tc l thuc v Kh v
Tp . Cn Dit v o th thuc v Gii thot
lun.
Theo Pht hc nguyn thy, thp nh nhn duyn
ch dng ct ngha nguyn nhn sinh t lun hi. Tht
ra, ci lut y khng phi ch ring cho con ngi m
thi, m chung cho tt c vn php.
Mi hai nhn duyn, l:
1. V Minh (avidya)
2. Hnh (samskara)
3. Thc (vijnna)
4. Danh Sc (nma-rupa)
5. Lc Nhp (sadyatana)
6. Xc (sparsha)
7. Th (vedna)
8. i (trishna)
9. Th (updna)
10. Hu (bhava)
11. Sinh (jati)
12. Lo, T (gi, cht) (jra-marana)
142
Ci dy nhn duyn ny khi u l V Minh.

V Minh l ngun gc ca au kh, ca sinh, lo v t.
C Lo, T l v c sinh. Bi c sng (sinh) mi

c Gi (lo) c Cht (t), (ngha l au kh).
C Sinh l v c Hu (nhng ci hin hu nh cc
chng t c hun tp A li da thc). Nhng chng
t c hun tp A li da c mt sc lc mnh m tn
ti v ang tr nn (devenir). l nguyn nhn ca
sinh mnh: chnh l Hu. Chng c ci Hu y th
lm g c s th sinh, m cu thnh ci sinh mnh ca ta
hin gi.
C Hu l v c Th (tc l c s li ko v cho
mnh). Bi c li ko v cho mnh, mnh mi b s vt
rng buc li ko li. Ci gi l Th, ngha l tm
cch chim ot m b rng buc vo cnh vt, hay ni
cch khc, mnh mun chi phi s vt, li b s vt chi
phi. Bi c s chp th y, mi c to ra nghip nhn;
tri li, nu mnh ng nm gi (chp) m li bung b
(x) th s vt cng s bung th mnh ra, khng eo
dnh vo mnh c. S thc trong i, h mnh tha thit
nm gi ci gth ci khng cn phi l ti t mnh
na, m tr thnh ch nhn mnh bit bung b n
i, th mnh mi lm ch c n.
Nhng sao li c s chp th y? L v i, tc l
lng ham mun (dc vng): Nu khng c lng ham
mun (dc vng) th s vt lm g li ko, tri buc
143
c ta. C eo ui, ham munsc p th mi b

sc p buc rng. C ham mun tin bc cng danh
mi b tin bc cng danh tri buc. Nu khng ham
mun li danh th s khng bao gi kh v danh li.
Mi ph qu gi lng xa m,
B vinh hoa la g cng khanh 46
Ti sao c ham mun, c dc vng, ngha l c i?

L v c s Th hng. Th hng tc l c cm gic, c
s lnh th cc iu sng kh. Do cm gic, mi c
nm c sng kh, mi c thch nhng cm gic m
i, du dng, d chu, khoi lcv nhn mi sinh ra
lng a thch, am m: a ci sng, ght ci kh.
Nhng, cm gic do u m sinh ra? Do nhng s
xc tip, va chm (Xc). Xc tip, va chm vi ngoi
cnh bng nhng g? Bng nhng gic quan (nhn, nh,
t, thit, thn, ) gi l lc cn. Lc cn m gp vi cnh
vt, l lc nhp.
Lc nhp y li do Danh sc m c. Danh sc, tc
l s phn bit Tm v Vt, nhng bin tng ca A li
da thc. Nh ta bit, cn thn v th gii cho n
cc thc, (by thc) u do cc chng t A li da m
hin ra c. M A li da l Thc, cho nn bit rng Thc
l nhn ca Danh sc.
46
Cung On Ngm
144
Thc y l nhn thc sai lm do Hnh m c.

Hnh, tc l nhng vng ng ca ci tm sai bit do
V Minh m gy ra c.
Nh th, ta thy rng V Minh l ci gc chnh gy

ra Sinh, Lo v T. nu chng cn V Minh th lm g c
i, Th, Hu b mc vo si dy lun hi sinh t.
*
*
Nhng V Minh l g?
V Minh l chp c mt ci TA (ng chp), nn
mi c quan nim sai lm v Nhn Ng, Ni
Ngoinhn s vt trn i vi ci tm sai bit.
Nhn tnh trng V Minh y mi c nhng hot
ng thm kn ca ch, nhng vng ng ca Tm,
nhng tc ng tinh thn ca Hnh m sinh ra ci gi l
Tr. (L Tr) bin bit (esprit discriminateur) hay l
Thc nh nguyn (conscience dualiste).
Nhn ci Thc nh nguyn mi c phn chia
Danh Sc, ri nh c Lc nhp mi c Xc tip vi s
vt m sinh ra Cm Gic sng, kh v ham m khai
cm (Th) tc l lng ham sng s kh. By nhiu
khin lng sinh ra khao kht, ham mun (i) v nu ko
145
c s vt v mnh (Th) cung phng lng khao kht

y.
Lng ham mun pht ng thnh ch, gieo rc

chng t i, Th Cc chng t y c hun tp lu
ngy bin thnh nhng ci m ta gi l hin hu
(Hnh) v do (Hu) mi c sinh ra, c Gi (lo), c
Cht (t).
Tm li, c V Minh v i, Th mi gieo c
mm chng t gy to nghip qu, bng khng th lm g
to nn nghip qu!
Thc, s d pht sinh l v nhn thy c mt tm c
ngoi cnh, c nh c ng, hay ni theo danh t nh Pht
c cn thn v th gii. c thc y, l c tm trng ng
chp v nhn c ng i. T ci tm ng kin
sinh ra ci tm ng mn 47, tc l cho mnh l trng
tm ca mi s mi vt, i vi k khc mnh l trng
yu hn, ng yu hn, v nhn th tm cch
chim ot tt c mi th tin nghi vt cht c th hng
th c m cung phng cho ci TA. Phi chng
l u mi to ra cc th nghip c do tham, sn, sit
dm, trm cp, git ngi, vng ng, c khu v.v.. v
v.v Bao nhiu t kin cng u do m sinh ra.
47
Mn: ngo mn, t c, t tn, t i ngun gc

ti li ca con ngi.
146
Cho nn, ch khi no V Minh v i Th ht sch,

th dng sinh t lun hi mi dt c.
*
*
Ci kt lun d nhin ca thuyt Nhn Duyn l

ph nhn vic thng tr ca hin tng, v c ci
thuyt Chp Ng, chp Php ca th nhn. Hay ni
mt cch khc: thuyt Nhn duyn l minh chng ci
thuyt V THNG v V NG ca Pht gio.
Thuyt V NG l cn bn ca gio l Thch Ca,
v Chp NG l ngun gc sinh ra V MINH 48. M v
minh l u mi ca lun hi sinh t v au kh ca con
ngi.
C l t trc n gi cha c mt tn gio no li
ph nhn s trng cu ca linh hn nh Pht gio.
Ni n lun hi ngi ta thng quan nim c
mt ci TA c bit chuyn t kip ny qua kip kia
chu au chu kh, hoc c hng th phc lnh.
48
V MINH: l ngu dt, ngha l khng r l Bnh

ng (Nh Nh) ca v tr, ca Chn Nh Pht
Tnhnn mi c sinh ra quan nim c Sc c Khng,
c Nhn c Ng, c Ni Tm c Ngoi Cnh v.v v
v.v ri mc ht sc eo ui theo thanh sc, m
tham, sn, si, gy nghip bo v lun hi mi mi
trong dnh sinh t bt tn.
147
Theo Pht gio quan nim v mt ci TA (NG) trng

cu l mt quan nim sai lm v hon ton gi tng.
chnh n l nguyn nhn duy nht pht sinh nhng th
tnh cm v t tng ch k, nhng tham dc v b bn,
nhng quyn luyn am m, nhng on th bt tn
Chnh N l nguyn nhn ca cc cuc x xc c lit
gia ngi v ngi khng mt pht no ngui. Tm li,
ta c th kt lun rng: tt c mi au kh trn i u
do ci quan nim sai lm ca Ng Kin (thy c Ta)
m ra c.
Bi nhn thy c mt ci TA ng yu ng qu
nn con ngi mi lm th thn ng bo v N v
gn gi N c mi mi, trng tn.
c bo v, N mi to ra mt ng Thng
c che ch, bnh vccng nh mt a con
cn c m cha bo bc. c gi gn mi mi. N
mi by ra ci thuyt Hu Ng, ngha l c (Atman).
Hay ni mt cch khc, thuyt Thng cng nh
thuyt Linh hn bt t u l nhng l thuyt do Bn
Ng to ra t phnh, tm cch t an i v tha mn
kht vng c mi mi tn ti, mong thot khi ci lut
v thng. S d ngi ta m say tn gio l tm
nhng tha mn ni trn, ngha l tha mn ci lng
lo s b tiu dit ca Bn ng. Nht nh h rt s nghe
ni n nhng g nghch li vi lng ao c ca h.
148
Pht bit r tm l con ngi phn ng nh th

nn Ngi mi bo: o ta l ci o i ngc dng
(patisota gmi) ngha l i ngc li vi nhng mong
mi, nhng dc vng ch k ca con ngi. Bi vy, sau
ngy c o, ngi di gc B . Ngi ngh: Ta
ng c ci chn l vi diu, kh m nhn c, kh m
hiu c, i vi nhng hng tm thng Nhng k
chm m trong dc vng, b v minh che lp khng
lm g nghe thu c gio l ca ta Bi vy lc u,
Ngi do d khng mun i ging dy truyn b cho ai
c.
By nhiu thy chn l ca Pht gio m em
ni thng cho ngi i, tht kh lng c c ngi ta
chu nghe theo v chp nhn. L v ngi ta phn ng
u c cn n chn l sng m ch cn s an i, v
v, ru ng chng li ci lut V thng di mi
hnh thc. H ch tm tha mn cho nhng dc vng
thm kn ca lng yu thng tha thit ca h i vi ci
TA (Ng) ca h. Bi vy, thay v hc n thuyt Lun
hi cu gii thot ngha l dng n dit Ng hu
thot khi Lun hi sinh t, h li em thuyt Lun hi
mong cu qu v cao thp, to c nhiu thin
nghip c hng nhiu phc bo sau ny ngha l
c tn hng giu sang cng tt c khoi lc trong
i. Kinh Pht c ni: ci dy xch bng st hay bng
vng vn l ci dy xch m tri buc. c nghip l
ci dy xch bng st, thin nghip l ci dy xch bng
vngu khng th dng i n gii thot.
149
Tm li, thuyt thp nh nhn duyn v ng

un ct yu l ph nhng tr kin sai lm ca
ng chp v php chp. Chp theo mt ci ng ch
quan, l ng chp, chp theo mt th gii khch quan,
l php chp. Tt c phin no trn i u do hai
kin chp trn m c.
S phn bit sai lm ca ci TM SAI BIT m
c ph b, th mi mong hiu c chn tng ca v
tr, mi on, tr c phin no m vo ch cu cnh
Nit Bn.
Thp nh nhn duyn c hai php mn: php
mn lu chuyn v php mn hon dit.
Php mn lu chuyn l gii thch ngun
gc lun hi, cn php mn hon dit l ch by
php oan tr ngun gc lun hi vt khi vng
sinh, t.
1.Theo php mn lu chuyn, mi hai nhn
duyn c xoay vn, ci ny chuyn qua ci kiat V
Minh chuyn qua Hnh, ri Hnh chuyn qua Thc
n Lo, T. Ngha l v M mui (v minh) i trc
gy ra nghip phin no gieo trng chng t kh nn
mi b qu nghip u thai, sinh ra vi thn xc c
ng cn (mt, tai, li, mi) ri v mt thy, tai nghe
thinh sc m chu lnh np mi xc cm theo ngoi
gii. Khi chu qu hin ti li say m thinh sc cnh
gii, nn gy thm nghip phin no v gieo ging lun
150
hi, n kip sau li phi sinh ra, ri phi gi phi

cht c loay quay mi khng lm sao ngng li
c bnh xe lun hi.
2. Theo php mn hon dit, th sau khi xt, r

mi hai nhn duyn, phi tu cho dt phin no, tc l
dit tr V Minh H V Minh b dit ri th Hnh cng
dit m Thc cng khng cn. i, Th, Hu m tiu
tans khng cn Sinh T na. Tu theo php hon dit
l tu theo bc Duyn Gic, cng ng c Nit Bn.
*
*
151

NHN DUYN QUN
Nhn Duyn Qun l php suy xt theo l Nhn

Duyn nhn thc cho tht r chn tng ca vn s
vn vt hu thot khi quyn sai khin ca hon cnh.
Phm s g vt g m c tri qua mt cuc qun
xt nh th, t nhin s hin r chn tng khng cn
th by ra ci tng gi di ca n c na lm no
ng tm tr mnh.
C ba php qun:
1. Qun khng
2. Qun V Sinh
3. Qun Nh Huyn
*
*
*
1. QUN KHNG
L xt v ci tng khng tht c ca cc s vt.
- Qun Khng c hai cch: Tch qun v Th qun
Tch qun tc l php phn tch (mthode
analytique);
Th qun tc l php tng quan (mthode
synthtique).
152
Dng php tch qun, th thng em thn tm ra

m chia x tng mnh mng bit rng thn tm l
cng khng khc no nh mt ci hi, hay mt ton
qun. Mi hi vin, mi qun lnh mi khch nhau
nhng hp li thnh mt hi, hay mt ton qun th ch
c danh m khng c thc th. C danh m khng c
thc th th khng th nhn l c c.
Theo php th qun, th s vt s d c l v
nng nhau m c. Ch tht s khng th no tm
ng ci t th ca s vt no c.
Sng ti nng nhau m c: lnh nng nng nhau

m c, cng nh phi quy, vinh nhc khng c mt
s vt no c m khng c phn i lp ca n.
Thi gian cng vy: qu kh v v lai cng khng
phi t n c, m v so snh vi ci gi l hin ti m c.
Nhng t n, hin ti cng khng c g l tht c c. v
bi c so snh vi ci qua v iu s ti mi c gi
l hin ti Hung chi s vt bin i v thng mt
cch rt mau l n i khng lm sao nhn thy kp u
l ranh gii gia ci qua vi ci gi l hin ti!
n nh ci Vui ci Kh cng khng lm sao phn
bit c r ci ranh gii chia phn Xt nh th th
bit thn v cnh, sng v cht, ta v ngi u ch l
mt ci bng, nh hoa trong gng trng di nc
ch khng c g l chc C c.
153
Nu hng ngy, hng xt r ci tng khng tht

c th s t sch c cc mn phin no m
lmph tan c cc chng t C bng cc chng t
Khng v Tm thc (A li da) s hin r c ci bn
lai din mc ca mnh (Pht Tnh).
*
*
2. QUN V SINH
Qun Khng n khi tht r rng vn s vn vt
u l KHNG, th tm tr cng c t nhiu gii thot,
nhng vn cha c hon ton bi cn nhn thy rng
h cn c nhn duyn th s vt cn c tht. Vy, cn
phi Qun V Sinh ngha l, d thy rng cc nhn
duyn nu c i i u sinh ra c cc php m
thc s th chng tng c sinh ra php no c.
T nh ci c xev cc nhn duyn hi hp m
thnh, nhng xt k ra, th mi nhn duyn, khng ci
no gi c l ci c xe c. Nhn duyn ch c danh m
khng c tht, v khng c nhn duyn no c t tnh c.
Vy th, tuy nhn duyn c sinh, nhng k tht khng c
ci g gi c l sinh Nhng d c sinh, th cng ch
sinh ra mt th hu danh v thc. Hung chi d c gi
c l sinh l bi so snh vi ci b dit m ni
ch tht ra khng c g tht sinh tht dit c. Nh n
cy lm ci: ci m sinh, th cy b ditnhng ci m
154
thnh than th than sinh ci dit. Ci dit ca mt s

vt ny l ci sinh ca mt s vt khc. Vy, vn vo u
m c sinh, c dit?
Bit r c nh th, th tm tr d b mc trong
ci lut nhn duyn vn khng b rng buc trong
nhn duyn.
Theo l Nhn Duyn th van hu (cc hin tng)

ch l mt s ng khng ngng. Khng phi v c
nhng s vt chuyn ng m gi l ng, m chnh v
ci ng y l cho ta thy dng nh c s ny vt kia
chuyn ng. Ta cn k iu ny. Cng nh trn
mn bc ta thy s vt hin ra nh c linh ng: ci sng
ng y thy dng nh c tht, m k thc l nhng
hnh nh tnh c tip ni nhau v chuyn ng cc k
mau l.
Bin ng lm ra sng: chnh ci ng y lm
cho nc chuyn ln v hin ra thin hnh vn trang, ch
khng phi sng lm cho bin ng, m bi bin ng
mi c sng.
Nh trc y c ni qua: khng c ci g xy
ra m ch c mt nguyn nhn duy nht sinh ra. S vt
s d hin ra c l nh c nhiu nhn duyn hn hp
m thnh hnh.
V Minh bao gi cng gm c mi mt nhn
duyn, v V Minh li cng chnh l mi mt nhn
155
duyn. Bi vy, khng th bo rng V Minh l ci nhn

u tin sinh ra Hnh, cho ci Hnh sinh ra ci
Thcv.v.. v v.v Nhiu nhn v nhiu duyn, m ci
nhn hay ci duyn no cng cn thit c, mi c th
sinh ra mt ci qu. Nh phi c t, c s t t, c s
m p hi hip vi nhaumi gip cho ht ging nt
mng, nhng nu li chng c ht ging th ci mng
cng khng lm sao sinh c.
Cho nn mi ni rng: Qu chng qua l s hn h
ca nhiu nhn phc tp: t n khng c ci g l t tnh
c, ngoi nhng nhn duyn to ra n. Khng c t
tnh, nn khng gi l t sinh.
Khng c mt ci g, mt vt g b hy dit: cng
khng c mt s g, vt g, sinh ra s no vt no c.
theo nhiu thuyt khc th ci Nhn m bin ra Qu,
khng c gi l b hy dit, m phi ni rng n b
bin ha, nh sa lng thnh sa c Nhng cng
khng th ni l cng mt th sa, m cng khng
th gi rng hai th sa y khng phi cng mt th nh
nhau. Tc l phi nh n ci lut HNG v
CHUYN ni trc y.
*
*
trong giai on ca kip sng hin ti th

nhng nhn duyn Thc, Danh, Sc, Lc nhp, Xc v
156
Th tht ra, li l nhng ng lc to thm V Minh cho

kip sau ny: cng nh i, Th, Hu sinh ra nhng vng
ng to ra thm cho ci Hnh sau ny. V nh vy
V Minh c khc g vi Thc, Danh, Sc, Lc Nhp
v, Hnh c khc g vi i, Th, Hu?
Tm li, trong giai on ca kip sng qua (tin

kip) th ci to ra V Minh ca kip ny l Thc,
Danh Sc, Lc Nhp, Xc, Th cn ci to ra ci
Hnh ca kip ny, tc l nhng i, Th, Hu ca kip
trc giai on ca kip sng hin ti, th Thc,
Danh, Sc, Lc Nhp, Xc Th cng l ci V Minh,
cn i, Th Hu cng l ci Hnh cho hin ti v cho c
ci kip v lai. l ci vng ln qun sinh ra mi
nghip chng khin chng sinh ln tri trong vng lun
hi sinh t khng bao gi dt.
Ngy no ta an tr c V Minh (tc l Thc,
Danh sc, Lc Nhp, Xc, Th) v Hnh (tc l i, Th,
Hu) th si dy lun hi s chm dt nh ln sng
vo ti b.
Mt ln sng vo ti b th li tan r. Nhng
ng tng rng b tan r l n mt hn: ci ca
ngn sng b tan r m ln xung vn cn mnh.
ng sau, mt ln sng khc ni ln v chnh do ci
sc mnh ca ln sng b tan r trc y gy ra. Ln
sng ny ln, ri li xung ri b pht sinh mt ln
157
sng mi na v c th m sinh sinh dit dit khng

ngng!
*
*
Th Thn B Tt li bo: Qu khng ng tnh

vi Nhn. L v, nh trc y ta thy, khng c
mt ci Qu no m ch c mt ci Nhn duy nht cu
thnh. Mt ci Nhn chnh, b nhiu ci Nhn v duyn
ph n lm sai lc s thun nht ca ci Nhn chnh y
i. Cng nh nhng a con sinh ra cng mt cha mt
m, d c ging cha ging m cch my, cng ging i
cht vy thi, ch khng phi ging ht ng cha hay
b m v nhiu a con cng mt ngun gc sinh ra
cng ch a no ging ht a no.
Cng mt nhn, khng phi lun lun cng sinh ra
mt th qu ging nhau. Cu chng qua c qua,
chng u c u khng phi lun lun l ng,
ng mt cch my mc. Bi vy, khng th gi l c
mt th nh mnh tuyt i (Dterminisme absolu) v
nhn th khng ai c th tin on c mt vic g mt
cch my mc, m ch phng on c cht no thi v
i cng. Cho nn khng th ni: Nhn ny sinh Qu
kia.
l ci ngha ca thuyt v sinh.
158

*
*
3. QUN
NH HUYN
Qun theo hai php trn, ch n t gic l cng,

nhng cha dng nhn duyn gic ng c ngi
khc. vy, phi bit qun nh huyn. qun ny s dn
n I THA 49.
Huyn, l huyn ha. vt ny ha ra vt kia, gi l
huynngha l ha ra, ch khng c tht. Tuy ha ra
ch khng c thc, nhng ngi trong cuc li tng
nh c thc, bi vy mi c mng, gin thng, vui
tuy l ci nhn nh huyn nhng li cng sinh ra qu
nh huyn
Tm li, tt c s vt ch l mt tung huyn ha.
bit l huyn ha m cng c sng trong huyn ha nh
khng c huyn ha. V nh vy mi khng mc trong
huyn ha. Tuy khng c tht mt chng sinh no c,
vy m cng vn hin thn nh huyn m
chng sinh nh huyn! Tuy phin no tc b vy
m cng tu hnh nh huyn ng on tr phin no
nh huyn! Tuy khng c mt php mn no c tht,
m cng vn hc v lng php mn nh huyn
m hong php nh huyn! Pht v Chng sinh l bnh
49
Bo Vin m (s 8)
159
ng, vy m cng vn tu v lng kip nh huyn

thnh Pht o nh huyn! Tuy lng khng tham, m
cng vn b th, bng khng nhim m cng vn tr gii!
Tr tm tuy khng lon m vn thin nh; tuy khng m
m cng tu tr hu bt nh!
Tuy khng cng sinh m cng thnh Pht, tuy l
Chn nh m cng hin ra v lng ci Tri hay Tnh
u nh cng phu ca Qun Nh Huyn ngha
l tuy khng mc trong bin lun him vn ln hp
trong bin lun hi vo nc khng t, vo la
khng nng, t do t ti
160
CHNG
TH
NM
161

A. BNH NG QUAN
TINH HOA cao tt ca Pht i Tha l ni Thc
Tng n ca Thc i Tha. ngi nh Pht cng gi
l Bnh ng Quan 50 m nh hc gi Trung Hoa
Chng Bnh Ln em so snh vi thin T Vt ca
Trang Chu 51.
Tu theo Tiu tha, tuy khi sa vo hai con ng
t kin on 52 v thng. ph c ci chp C.
Nhng cn mc vo ci chp Khng. cha phi l
con ng TRUNG O. L v Tiu tha tuy bit c
ci HIN TNG l v thng m cha chng c ci
BN TH bt bin ca i tha.
Pht gio i tha, chng nhng nh tiu tha.
r thu ci l V thng v V ng, li cn chng
c ci THC TNG, cho nn khng chp C. M
cng chng chp Khng; nhng li cng C m
50
Theo Pht gio: Bnh ng ng ngha vi Tuyt

i, ngha l Bt Nh (khng c hai).
51
Php Bu Ngha Lm (HBGIRIN)
Paris, 1937 Troisime fascicute Pages 270, 271,
272
c T Vt Lun trong NAM HOA KINH, t trang 161
(bn dch ca TG. Nguyn Duy Cn)
52
on, l b ct t, b gin on.
162
cng Khng. (phi hu phi khng, dic hu dic

khng).
Thc tng l g? L ci chn tng v v tr

vn vt. gm c trong ci TH, ci TNG v ci
DNG, ngha l CHN NH tc VN PHP; ngoi
CHN NH (TH) khng c VN PHP, (TNG)
ngoi VN PHP (TNG) khng c CHN NH
(TH) 53. Cng nh ngoi sng khng c nc, ngoi
nc khng c sng. 54
*
*
A. Vn php 55 tc l vn s vn vt (hin tng)

m ta nhn thy c c phi l thc tng ca n
53
(Ly Hin Tng v Bn Th; ly Bn Th v Hin

Tng: la hin tng khng c bn th, la bn th
khng c hin tng, cng nh la nc, khng c
sng; la sng khng c nc)
54
Thy d ba, ly thy tt v ba; ly ba tt v thy
(Nc v sng: la nc, khng c sng; la sng
khng c nc). Hai l y nng nhau m c, khng
c ci no la la ci no m c. y l V Tr Quan
ng (dynamique), ch khng phi tnh (statique).
55
Php: Ch Php (trong Vn Php) ca nh Pht,
khng th hiu mt cch hp hi l VT. Php, m
ch tt c nhng g c th dng gic quan nhn bit
c v lun c nhng g c th dng nim c,
cm gic c, hay dng n ngn ng lun m
c (kh o, kh danh). Cho nn, phi dch l S
163
chng? Hay l ci m ta thy, ch l ci gi tng ch

khng phi l thc tng?
Nh Pht cho rng Vn cnh giai khng hay l
Sc tc th khng. KHNG y, chng phi l
khng c m l khng c tht nh ta nhn thc.
bi vy mi ni: ci m ta gi l C (Hu) y l Gi
Hu
Khoa hc vt l ngy nay cng chng ni khc

hn. Mu sc, m thanhl g? T n, thc s ch l
nhng ln sng rung chuyn. Mt ta ch trng c, tai
ta ch nghe c trong mt gii hn rt eo hp ca mt
con s rung chuyn m thi. ci m ta gi l mu sc, ch
l nhng ln sng rung chuyn trong khng trung t
khong 35.184.372.088.832 ti khong
1.125.899.906.842.624 trong mt giy ng h. Ngoi
khong y, ta khng th hng ng kp v khng th
trng thy g c na. Nhng m, vi nhng my mc
ti tn ngi ta c th nhn c nhng mu sc m con
mt ca chng ta khng th thy c. v nh vy, ti
sao ta dm qu quyt rng vi nhng iu ta nghe
thyl nghe thy ng vi thc tng ca n? Bit
u vi mt k c nhng gic quan tinh nhu nhy cm
s vt vt c l ng ngha hn Ch s trong cu
l s v ngi ca Thin Thai tng va dch
ch Php, v ch s y dng m ch Hin
Tng. Ch L y l m ch Bn Th hay Chn
Nh.
164
hn cc my ti tn k trn, h s nghe thy khc ta: ch

m ta thy l mt khi cng, bit u h li ch thy ton
l nhng ln sng in (ngha l khng cn thy mt
khi cng no na)?
Nh bc hc Roger GODEL trong quyn
EXPERIECE LIBERATRICE c vit: La vision de
lhomme de science parvenu la position extrme de sa
recherch se rsout en un monde trange; cest un pur
systme dnergie dou st retiree- perdue, vaporela notion commune de Substance. (Nhn quang ca nh
khoa hc n ch nghin cu cng tt, li nhn thy mt
th gii l lng: ch cn l mt h thng nng lc, trong
ci quan nim thng thng v vt cht mt i, tan
ra my khi).
James JEANS, nh ton hc v thin vn hc tr
danh, tc gi quyn Le Mystrieux Univers cng ni:
La tendance de la physique moderne est de rduire
lunivers entier des ondes et rien que des ondes. (Ci
khuynh hng ca Khoa hc Vt L ngy nay l quy c
v tr vo cc ln sng v ch c cc ln sng m
thi.) 56
56
Nn tng ca vt cht l cc ht nguyn t, m ht

nguyn t tu trung cng ch l nhng lung in m
dng quay qun vi nhau
165
Quay qun v cch xa nhau tng i nh cc hnh

tinh trong Thi Dng h
Ht nguyn t ca KHINH KH (Hydrogene) l ht
nguyn t n gin nht. Mt lung m in chy
quay qun chung quanh lung dng in chnh gia
nh mt hnh tinh xoay chung quanh mt Thi
Dng.
PIERRE ROUSSEAU, trong quyn DE LATOME
LTTOILE cng vit: En dernire analyse le monde
matriel s elace et fait place une ronde de antmes
irrels (trang768)
Phn tch n cng, th gii vt cht ny tiu mt c
nhng ch li cho nhng cuc tun hnh ca
nhng bng ma khng c tht).
V y cng l kt lun cui cng ca tc gi trong
quyn LA CONQUTE DE LA SCIENCE, trang 203 ta
: La Matire existetelle? Le Physicien, puisant
quelques atomes au sein de la Matire, les voit
s'vanouir sous ses appareils, et il ne lui reste plus
ene les doigts quun essaim ugace, mobile et
insaisissable de charges lectriques.
Vous tes assis dans votre auteuil, lisant 1'ouvrage
que je redige en ce moment. Mais cet ouvrage,
dissqu en ses ultimes lments, se rdui des
myriades de myriades de petits grains d'lectricit. Et
vous-mme, et 1'auteurqui l'a crit, ne sont que des
tourbillons d'lectricit. Et votre mai son, la ville, le
monde,ne consistent qu'en tourbillons identiques, dont
le mouvement est ti par 1attraction coulombienne.
166
Nhng iu s lc trn y cng chng t

rng khoa hc ngy nay cng i n kt lun rng: ci
th gii vt cht hu hnh tht s ch l mt ci g
KHNG TNG. phi chng t n cng
chng minh cu: SC tc KHNG ca Pht gio?
*
*
n nh ci quan nim ca chng ta v KHNG

GIAN cng nh khng c g kh c c.
Theo khoa hc, ting ng pht ra mt ni xav
n khi n n tai ta nghe c c khi phi i n my
giy ng h sau mi ti. C nh sng pht ra, n mt
ta nhn thy th mau hn. T nh ta nghe ting sm n,
sau khi thy ln sng chp trn khng trung. l ting
n trn xa n tai ta phi mt my giy ng h sau
mi ti gic quan nhn thc ca ta, ch chng phi ta
thy ln chp v nghe ting n cng mt lt vi ting
st ni n pht sinh. Ngha l, khi ta thy ln sng v khi
ta nghe c ting sm n th ting y tt lu ri
ngay ni pht sinh ca n. V nh vy, khi nh thin vn
Rien ! En vain 'interroge la nature ; elle ne rpond
rien, parce
Quelle, ne contient rien - hen que ces essaims
loconnants de
harges lectriques dont rnergie est le seul aspect
qui nous soit sensble...
167
bo vi ta c nhiu ngi tinh tnh sng ca n mun

n phn qu a cu ta , t ra phi mt my ngn
nm phi chng h mun ni rng iu m ta ang
trng thy y ch l nhng ci bng m ca nhng ngi
tinh t y my ngn nm qua!
Hin tng ca v tr van vt, nh ta thy trn
y, tuy thy l c m k tht li Khng. Khng
y, khng phi l khng c g c, nhng l khng c
tht theo ci thc tng ca n, n nh sng bin v
cng huyn hanhng ci Bn cht ca n th khng
bao gi thay i. Cng nh nc l bn th ca sng!
Sng tan, ch nc vn l nc. Bn n Thc Tng,
phi bn n ci TH v ci DNG ca n; thy u l
MT. Tm li, bn n Khng m thi cng sai, l v
phi lun lun n ci Dng ca n, cho nn mi
ni: la ci Hu, khng c Khng, m la ci Khng,
chng c ci Hu.
Pht hc nhn y c th xem l mt th hc thc

nghim, bi im quan trng ca n khng ch bn v
ci Th (essence) hay ci Tng (existence) m ch
bn v ci Dng.
Nn nh: Th v Tng ng c, khng ci no c
trc, ci no c sau c, v gm trong ch Dng (usage).
*
*
*
168
TH, TNG, DNG l ba ci chn vc ca

THC TNG N ca i tha Pht hc.
TNG khng ri khi TH, TH khng ri khi

TNGhay ni mt ci khc VN PHP khng ri
khi CHN NH, CHN NH khng ri khi VN
PHP, cng nh sng khng ri khi ncvy.
Pht gio c dng mt ch rt hay v khu gi
thay vo ch KHNG thng dng m ch Bn
Th, tc l ch CHN NH 57.
Chn, ngha l chn tht, r rng, khng phi h
vng; Nh l lun lun nh th, khng bao gi bin i.
Cn Vn Php, tc l ch hin ra ca Chn Nh
nn mi ni: Chn nh tc Vn Php.
Hay ni mt cch khc: TH s khng phi l Th
nu khng c ch Dng ca n. Nn mi ni: TH tc l
Dng, m Dng cng l Th. Cho nn bt c mt s
57
Chn Nh, cng gi l T Tnh (nature propre),

Pht Tnh (nature de bouddha). Thc tnh (nature
realisatrice), Chn Tnh (nature de vrit) hoc l
Nh Lai Tng (Tathagata garbha). Thin tng gi l l
Bn Lai Din mc; Duy Thc tng gi l T Tm hin
lng, Vin Thnh Thc Tnh; Tnh tng gi l
Thng Tch Quang ; Thin Thai tng gi l T
Tnh, Thc Tng; Hoa Nghim tng gi l Nht Chn
Php Gii; Tam Lun tng gi l Thc Tng Bt Nh;
Lut tng gi l Bn Nguyn T Tnh hay l Kim Cang
Bu Gii v.v...
169
vt no, nu c gi l THC TNG phi gm c

ba im ny, l TH, TNG v DNG.
Cng nh ci tayc gi l tay l khi no n

bit b cnh hoa i cng Pht; cng nh chnc gi
l chn, khi no n vt qua c mt ci cuhoc
tro non vt sui 58.
T ci Th, bin thnh ci Tngta c th th
ly mt t d nim:
Cng nh nh bch quang ca mt tri chiu vo
ming tam lng knh (Prisme) lin b phn ra lm 7 mu
chnhl , vng, cam, vng, xanh lc, xanh v tm
cc mu y nh c thtv gia cc mu , vng,
xanh li cn c khng bit bao nhiu mu khcta
tng u c nhiu muk thc ch c mt.
Thn tm ca ta, do ng un kt thnh, nhn duyn
gi hp, cng khng khc no ming tam lng knh, cn
58
Le Corps est non corps sans son Usage, et le Corps

est 1'Usage. tre soi est se connaitre. Notre tre
nous est relev par notre Usage de nous mme. et cet
Usage est,dans la teiminologe de Hu Nng, la
Vision dans sa propre nature es mains ne sont pas
des mains, nont pas dexistence. usqu'au moment
0J elles cueillent des tleurs et les ottrent au
bouddha; de mme des ambes ne sont des jambes
que si leur Usage est l'oeuvre, si elles ranchissent
le pont, passeni gu le torrent et gravissent la
montagne..." Le Non Mental selon la Pense ZEN (par
D.T.Suzuki) p.61.
170
CHN NH nh nh bch quang (tht s khng mu

sc). Chnh thn tm ca ta bin ci nh Chn Nh
Pht Tnh thnh thin sai vn bit cnh tng, ngha l
Chn Tnh bin thnh no l Tm, , Thc v.vm vi
phng php phn tch ngi ta chia lm nhiu th tm,
nhiu th , nhiu th thc..m k thc ch c MT 59
59
Tm thc (nhn, nh, t, thit, thn, , mt na alai-da) u gi l thc, nhng cn c vo tc dng

c bit ca tng thc. Thc th tm gi l Tm
thc (Alava), thc th by gi l Tr thc. Lun vit:
Tp khi danh Tm; t lng danh ; liu bit danh
Thc (Nhm li v ni ln, gi l Tm; suy tng o
lng gi l ; hin ti bit phn tch r rng, gi l
Thc).
171
Tm thc
Chn nh
Pht tnh
thc
Tr thc
nh
bch quang
Vng cam
Vng
..
172

Bi vy, gio phi Thin Tng mi bo: nu mun
sng c trong Chn Tnh (chn nh Pht, Tnh) phi
bit thng tt c quan nng t tng tnh cm ca ta, tc
l bit nghi bng Tm, cm bng Tr v Tm, Tr
iu ha khng cn chia r na 60.
Mun thc hin ci TM NHT NH, hay l ci
TM BNH NG (PHT TNH) ca Pht gio, u
tin phi ph tr nhn kin NH NGUYN do ci TM
SAI BIT phn chia s s vt vt lm hai phn khc
bit nh TM VT, HU V, NI NGOI, B NG,
TM TR, THIN C, SINH T v.v v v.v th
mi mong KIN TNH m THNH PHT 61. l
php mn BT NH hay BNH NG BT NH,
thng gi l TRUNG O.
*
*
*
Th nhn v Vng Kin, nn mi chp ly ci gi
hu (Hin Tng) y lm s tht. Tr Hu Bt Nh th
li ph nh ci gi hu y, m cho l KHNG.
Nhng m ci l KHNG , cng cha phi l
ci KHNG TUYT I, m ch l ci khng tng
60
Xem quyn MT NGH THUT SNG (trang

96101)
61
Php Bu n Kinh c ni: ng ngh n Thin,
ng ngh n c, chnh trong lc hin ra ci Bn
Lai Din Mc (Pht Tnh) ca mnh.
173
i, bi cha la c M VNG nn mi c s thin

chp nh th.
Vy, c siu vit c tt c ci HU v ci
V mi vo c cnh CHN KHNG, tc l ci
KHNG TUYT I. Mun t n trng thi
CHN KHNG phi lm sao?
Ta nn bit rng: CH PHP u so NHN
DUYN m sinh ra. Vy, dt duyn l ht sinh ra ch
php gi hu na. Bi ch php(s s vt vt) tuy
thy l C, nhng m khng thng c nn mi gi l
khng tht c(gi hu). Gi hu tuy C, nhng chng
tht c nn gi l Khng. V chnh y l ci ngha
ca cu: C m Khng ca Pht i tha.
Cn Chn Nh tuy bt sinh, bt dit nhng v n
sinh ra CH PHP nn N l ci cn ca gi hu Cn
ca gi hu, nn d thc s N l khng cng
khng th gi l khng (phi khng). Bi CHN NH
l khng m khng th gi l khng nn li ging in
tung nh c.
C v Khng chng khc nhau, Khng v Hu
chng khc nhau, li cn hp vi nhau nh MT. nn
mi ni: Sc bt d Khng, Khng tc th Sc.62
Bi theo con ng TRUNG O, nn ra ngoi
ch chp C v chp Khng, nh Pht mi c lp ra
62
Sc chng khc vi Khng, Khng chng khc vi

Sc, Sc tc l Khng, Khng tc l Sc) BT NH
TM KINH.
174
php TAM QUN qun xt mt cch vin mn s

vt. Php tam qun gm trong cu in hnh ny ca
Kinh Kim Cang: Ci gi l Pht php, tc chng phi
l Pht php, nn gi l Pht php.
*
*
*
TAM QUN l: KHNG, GI, TRUNG (tc l
mt hnh thc ca Th, Tng, Dng). TRUNG y l
Trung o, tc l ch dung ha ca ci KHNG v ci
GI (Gi hu), ngha l ca ci TH v ci TNG.
63
1.Th
Tng
Dng
2.Khng
|
Gi
|
3.Chn nh
Vn Php
|
4.L
|
5.Nit Bn
|
6.Pht
|
S
|
Sanh T
|
Chng Sinh
Trung
|
Chn nh tc
vn php
|
V Ngi
|
Gii Thot
|
Cm ng
63
Theo THIN THAI TNG gi l Nht tm tam

qun.
175
Bt c s g vt g, phm c ci tn (hu danh)

u c th dng php Tam Qun m xem xt c c.
Trong ci KHNG (Th) c c ci GI (Tng) v

ci TRUNG (Dng) ch khng phi c c ci KHNG
TUYT I. Cng nh trong ci GI cng gm c ci
KHNG v ci TRUNG; v trong ci TRUNG d nhin
l c gm c ci KHNG v ci GI. gi l TRUNG
O.
Tht vy, nu c ci ch GI m xem, th c ci
ch chng phi l GI! Nu c ci ch KHNG m
xem, th c ci chi l chng phi KHNG. TRUNG l
ch tng hp ci KHNG v ci GI (hu), ngha l
ngoi ci TRUNG, khng c ci g l KHNG l GI
c. Bi vy, c ly mt trong ba ci , l gm c
ba ri, khng c ci no trc, ci no sau, ngha l
khng c ci no sinh ra ci no c!
Tm li, nh trc y c ni: Ly Hin Tng,
v Bn Th ; ly Bn Th v Hin Tng (La Hin
Tng (ra khi bn th) th khng c Hin Tng; la
Bn th (ra khi Hin Tng khng c Bn Th). Ngha
l hai l y khng bao gi la nhau, cng nh Sng
khng la khi Nc. Nc khng la khi Sng. 64
Xem bn trn y s thy r:
64
Ly thy tt v ba; ly ba tt v thy
176
1.
Th khng th la khi Tng; Tng
khng th la khi Th. Cho nn trong kinh mi vit:
Chp trc V tr chi hin tng nhi bt kin Bn Th
gi, v chi M. Kin Bn Th nhi bt kin hin tng gi,
dic bt c v chi Ng. (Ch mc vo ci Hin Tng
m chng thy ng ci Bn Th, l M. Ch thy c Bn
Th m khng nhn thy Hin Tng cng khng gi
c l Tnh). 65
2.
Ch quan h gia PHT v CHNG SINH
cng ging nh s quan h gia TH V TNG.
chng sinh v Pht c hai u ng PHT TNH, ngha
l Bn Th ca c thy chng sinh u ng vi Bn Th
ca Pht. Ch v do ni NHN DUYN m chng sinh
mi b a lc lun hi, khi lm ng qu, sc sinh; khi
lm ngi, hoc k phm, ngi thnh khc nhau. Hin
tng tuy c thin sai vn bit, m Pht Tnh, Chn Nh
vn MT. Ch khi no chng sinh chuyn m khi ng
th Pht Tnh mi hin l ra 66
*
*
65
Bi th, cc o s phi Thin Tng hay dng

nhng ci tt, nhng ci m... lm cho dau...
nhc nh cc nh tu Thin v s hin hu ca cc
Tng (gi hu), tc l ci thn th ca ta y.
66
(Bt ng, tc Pht th Chng sinh, nht nim ng
thi, chng sinh th Pht). (Nu chng ng" th Pht
l chng sinh, cn trong lc mt nim ng" ri, th
chng sinh / Pht). gi l CM NG.
177
3. Bn n vn Nit Bn v Sanh T, cng

chng khc no bn n s lin quan gia Th v Tng.
Nit Bn l thng tr, l bt sinh bt dit; cn Sinh T
l ni v l v thng bin i, tng tip tng tha.
Sinh T snh vi Nit Bn chng khc no Sng
vi Nc: sinh t gi ba d, nit bn gi thy d.
Chng ta c thy, trong ci bin c l Nit bn bt sinh
bt dit kia, chng khc no nhng ln sng hin ln
ri bin mt 67. Bit r sinh t tc nit bn, sng tc
l ncth sinh t u c lm cho ta s m trn
trnh; nit bn cng u c lm cho ta ham m m
cu chng. C la b c s phn bit ca Sinh T, mi
gi c l Gii thot. 68
Nhn ci quan nim v V Tr Quan Th, Tng,
Dng ta thy r c ci Nhn sinh quan ca Pht
i tha qu l khng qu ci Th Gian Tng 69
ngha l n s gii thot u phi l vn xut th,
67
Ramakrishna c ni: Les Christs et les Bouddhas

ne sont que ds vagues sur L'Ocan Sans Limite que
je suis"! (Nhng bc nh ng Da T v cc c Pht
chng qua l nhng lng sng trn mt Bin V B
Bn l Ta y!) Cu ny ng mt vi on trn
y.
68
(Nhn hu tm c, sinh t bt tc ym, nit bn
bt tc hn. Th thi thy hu ly sinh t chi phn d.
Ly th Sinh T v chi Gii Thot).
69
Ch th gian y, khng nn hiu l i sng xa
hoa vt cht theo th nhn, m l tt c hin tng
(th gian tng)
178
hoc khinh thng vt cht, qu trng tinh thn, v c hai

u l hin tng ca CHN NH.
Tm li, k no hiu r c ci php mn Bnh
ng s coi Ta b l Tnh ; Phin no tc B ; coi
Sanh T vn h khng; Nit bn nh huyn mng, mi
c hon ton Gii thot, t do cht xung sanh ln,
vo khp mi ni m t . y chng phi v nghip m
phi b lun thi, m v lng T Bi nn t do la chn
con ng sinh t cu nhn th.
TRUNG O LUN hay l BNH NG LUN
l phng php vt th gii hin tng sai bit m
i vo BN TH TUYT I v GII THOT. D
nhin quan nng nhn thc khng th cn dng n L
TR c, tc l khng cn dng n ci tm sai bit
c na, cn phi dng n mt nng khiu c bit
khc l ci tm bnh ng v sai bit.
Ton th php gii (vn hu) vn l BNH NG.
vn l NH NH khng bit nh th, gi l V
MINH (avidya). V khng r l y nn mi sinh ra
nhng quan nim sai bit v Sc Khng, v Nhn Ng,
v Ni thn, Ngoi cnh, Thin c, Th Phi, Vinh
Nhcv.vv v.v ri mc tnh m chy theo thanh,
scri sinh ra tham mun, gin ght, am mgy
179
nhiu nghip bomi xoay vn theo con ng sinh t

lun hi khng bao gi dt c. 70
70
n Kinh c cu : (Tm bnh h lao tr gii; Hnh

trc h dng tu thin" (Tm Bnh ng th cn g phi
tr gii: Hnh trc cn g i phi tu Thin). Tu uc
Tm Bnh ng, tc l xem ta v ngi vi vt nh
nhau, th khng cn ch thn ch th, m phi "gii
st!" Tm Bnh ng, tc l khng cn chia phn
Nhn Ng, ca ngi ca ta, th cn u l trm cp,
m phi gii o! Tm Bnh ng, tc l khng
cn phn bit m hay Dng, n hay nam na th cn
u m lm vic t dm, m phi gii dm''! Tm
Bnh ng th cn u phn bit b th, m la di
nhau na, m phi gii vng"!
Cho nn tu c ci Tm Bnh ng th khng cn
phi tu tr gii, tu thp thin, tu lc m t
nhin...
"Hnh trc cng m ch ci Tm Bnh ng.
180

B. TR HU BT NH
Bn n Tr Hu, nh Pht dng n ch Bt
Nh m ch mt th hiu bit khng ging vi cc
th hiu bit thng thc ca th nhn.
Theo th nhn, ngi hc rng bit nhiu, a vn
qung kin, lch lm vic iu cho l tr hu.
Nhng, l tc tr, tc huch cha phi l Tr Hu
Bt Nh.
Theo cc gii tu luyn, k tu c nhiu php
thn thng, c php trng sinh, vo nc khng t,
vo la khng chy, hoc c phn lo hon ng, cht
i sng li t nh cc php luyn Du gi (Yogas)
cng c ngi ta cho l tr hu, nhng vn ch l t tr,
t hu, ch cha c gi l Tr Hu Bt Nh.
Nhng k tu theo bc nh tha 71, chng c bn
qu 72, c thn thng, c c t tr, thot khi
71
Ch v b phn ca Tiu tha : Thanh Vn v

Duyn Gic. Nh nghe thuyt T Diu ca Pht m
ng o, nn gi l Thanh Vn. Nh nghe ci l Thp
Nh Nhn Duyn ca Pht m gic ng nn gi l
Duyn Gic. Thanh Vn nh theo Pht m xut ly; cn
Duyn gic th t gic m xut ly.
72
Qu Tu hon (s qu).
- Tu hm (qu th hai)
- A na hm (qu th ba)
181
vng lun hi sinh ttuy cng gi c l hng tr

hu; nhng ch l nhng hng tiu tr, tiu hu, cha
gi l Tr hu Bt Nh.
Bt Nh l dch ting Phn Prajna, c ngha l

su xa. V khng c ch tng xng nn nguyn
m (Bt Nh). Gi l Tr hu Bt Nh l ng lm ln
vi nhng th tr tu ni trn.
Ba la mt do ting Phn Paramita. Tm dch l
n b bn kia (o b ngn). Chng sinh t trong b
kh, tu tr hu Bt nh ln b gii thot ca ch Pht,
nn gi l Tr Hu Bt Nh Ba la mt.
Tm li, Bt nh Ba la mt, tc l mt th tr hu
vt hn gii Nh Nguyn, khng th cn ging vi
ci m ngi ta thng gi l L Tr d siu ng n
bc no.
Chn L ca Pht hc i tha l mt th Chn
L Tuyt i hay Bt Nhcho nn khng th dng n
th tr hu bin bit m qun xt c na.
L Tr, dng bin bit, nn hay tm cch phn
tch s vt mt cch gi to. Bi vy, tm hn con ngi
l mt ci g ht sc mu thun, phc tp, v nhng vn
c L Tr t ra, cng ngy cng thm ri rm
- A la hn (qu th t)
182
khng sao gii quyt c. Vi L Tr ta s khng bao

gi t n tm cnh Nit Bn.
Ci thc tng ca v tr vn vt khng chu c s

chia phn: n khng phi C m cng khng phi
Khng, n va C m cng va Khng. Cho nn
ngi ta khng th nim n c, v bi th m i
sng ca ta ang sng y cha y mu thun.
Bnh ng lun (cng gi l Nht nguyn lun
hoc Nht nh lun) khng phi l mt s tng hp
(synthese), cng khng phi l mt s hp nht
(unification) cc cp mu thun 73 trn i ny, nh:
thin c, th phi v.v m c hai l MT.
Phi ni nh th ny mi ng vi chn l. Mu
, l , v cng khng phi l . Bn tay l bn tay
m cng khng phi l bn tay. Khi ta ni: ci ny l c,
l ta khng nh (affirmation); khi ta ni ci ny l
khng c, l ta ph nh (negation). l khi ta suy
lun trong gii nh nguyn bin bit (monde dualiste de
la distinction): khng nh v ph nh khng th ng
thi p dng cho s vt no c trn i. Ngha l khng
th va l vt ny, li va khng phi l vt na.
Ngha l A l A, ch khng th A khng phi l A. i
vi Bnh ng lun (hay Nht nguyn lun hoc Nht
nh lun) ca nh Pht, th li khc: A c th va l A,
m cng va khng phi A, ngha l va khng nh, m
73
La synthse ou lunification des oppos.
183
cng va l ph nh. Hay ni mt cch khc, theo Nh

Pht, th s ph nh cha hn cn thit l mt s khng
nh. M tri li, khng nh tc l ph nh v ph nh
tc l khng nh. l ci ch m Nh Pht thng
bo: Sc tc th Khng, Khng tc th Sc. Hu tc
V, V tc Hu. Hai ci , khng phi l HAI (Bt
Nh).
Bi vy, mun i vo cnh gii Tuyt i Chn

Nh phi dng n Tr Hu Bt Nh. Tr Hu Bt Nh l
mt th hiu m khng hiu, bit m khng bit. mt
nim khng nim 74. n l V Tm hay V nim
ngha l khng th nim 75.
Bt Nh l V nim 76, l vt khi bn kia b
ca nhng li nhn thc v suy lun nh nguyn, ngha l
74
Tri v thc, nim v nim

Nim, cng mt ngha vi ch Thc. Cho nn V
NIM tc l V THC. THC l ci nhn nh sai lm
Bn Lai D Mc (Pht Tnh)
76
Phng php thc hin Chn Nh Pht Tnh ca
Thin tng, l t n trng TM V NIM hay TM
V SAI BIT. Hu Nng, trong n Kinh c ni: Php
mn ca ta t xa xa n nay, ly V Nim lm
tng, V Tng lm th, V Tr lm gc.
V nim, l nim ci khng th nim: (Nim v,
nim).
V tung, l khng mc trong tng.
V tr, l khng mc trong cc iu thin c, tt
xu, th phi
Nim, l thc, v nim" l ci trng thi khng
cn nim phn hai". Nim v nim" l thc c
75
184
khng vng mc vo s phn ci ny vi ci kia, ci

kia vi ci n. gi l v nim l v h nht nim sinh
l c phn tch, c chia r. khng th no nim c
nu khng c s phn bit 77. V nh th, khng th
nim c vic g, nu khng phn tch. Bi vy, v
nim tc l khng phn chia, m khng phn chia th
khng cn th no dng n l lun tm Chn L
Tuyt i Chn Nh c na. Tt c nn gio l ca
Pht Gio nht l Pht Gio THIN TNG u nm
trong ba ch V Nim, V Tng v V Tr. Tt
c kinh lun i Tha u nhn mnh v nhng im
chnh ny.
Thc hin c Tr Hu Bt Nh l hn hp
thnh mt khi duy nht nhng cp mu thun trn
bng ci TM V SAI BIT th ci nim y l ci nim

BT NH, hay l CHNH NIM.
Nhc bng nim bng ci TM SAI BIT, th nim
y l nim trong cn M, nhn lm C HAI ngha l
c TA v NGI, c Tm c VT, c THIN c c, c
TH c PHI, c KHNG c C... nn gi l T NIM.
Cng thi mt nim, m c CHNH c T, tuy theo
nhn thy c s khng phn chia hay c s phn
chia.
V nim, nim tc Chnh,
Hu nim, nim thanh T.
N KINH
Tht C Duyn Phm
77
Phn, l cht; bit l chia bng con dao bn (hai
ch ny u c b dao mt bn)
185
ingha l thc c r s hu l v v l ca
php lun bin bt bit 78 ca Pht Gio.
*
*
Thc hin c Tr Hu Bt Nh V Nim ny

mi hiu c ti sao: A khng phi l A, v ci
Khng phi l A, l A. Hay ni mt cch khc: Ta l
ci khng phi Ta; m ci khng phi Ta cng l Ta:
Ta l Ngi, Ngi l Ta. l ci ngha ca cu Phi
Hu, Phi Khng, dic Hu, dic Khng ca Trung
o lun.
Mun t n Tr Hu Bt Nh, phi t b dt
khot vi li suy lun theo nh nguyn, phi thc hin
c ci m Nh Pht gi l o b ngn. n y, ta
thy rng vic m mt s ng cc nh hc gi phng
Ty hay cc nh hc gi phng ng b phng Ty
ha phi chu tht bi, l c gng khoa hc ha
Pht hc, ngha l c gng em khoa hc chng minh
Pht hc.
Khoa hc dng L Tr, mt thc quan ch hot
ng c trong dng sc tng khm ph mt phn
no nhng huyn b ca cc hin tng trong v tr
78
Bin, l phn bit c r s hp nht ca chn

nh (bt dit) v Vn Php (hu bit) (La
discrimination de la Non discrimination)
186
nhng khng lm sao nim c ci TM V NIM

ca Pht hc i Tha.
*
*
Ngy xa c mt bc i mi mt v i c
n c nghe thuyt php. V i c n ngi
ngang vi v Hong . V Hong hi:
-
C th no tng tng c rng mt v i

din cho Pht php li c ngi ngang vi
mt v i din cho Quc php khng?
V i c hi li:
-
Vy c th no tng tng c rng mt v

i din Quc Php li c ngi ngang vi
mt v i din Pht Php khng?
Cu hi v cu tr li ny tht l su sc v cng!
V i c y l tng trng cho gii Tuyt i Bt
Kh Bin Bit (non-discrimination) cn v Hong l
tng trng cho gii Tng i Bin Bit
(discrimination). Gi no ta cn sng trong gii nh
nguyn phn bit (monde dualiste de la distinction) ta
phi chu di quyn sai s ca n. y, h hoa vng
l , thm c th xanh, v xanh r rt. Cng nh
cnh trc th cng, nhnh liu th mm, cng v mm r
rt. V phng din x hi cng vy: qun l thng, m
187
thn l h. V i c nu k l b con dn trong nc

th Vua phi ngi trn, m b con dn phi ngi di,
ngha l tn ti r rt. khng th c s ngang bng (ng
bng). 79
V i c tr li nh th mun nhc cho v

Hong nh rng Quc Php l i din cho gii nh
nguyn m Php Php l i din cho gii nht nguyn.
C hai ng ng vi nhau. l li bin lun ca
Trung o lun hay Bnh ng lun ca Pht gio
i tha.
V Hong ang sng trong np sng nh nguyn
khng th tng tng c rng c mt th t tng
v nim nht nguyn li dm chen chn v ngang
79
c cc b lun ca Tiu tha gio nh Cu X lun

Thnh Thc lun, ta s thy cch bin lun v thuyt
minh v vt l cng nh v tm l ht sc r rng.
Thuyt minh ca Tiu tha gio cng tinh t nh
thuyt minh ca Khoa hc, bi vy ta s khng I g
khi thy hai bn c nhiu gii p ging nhau.
Ch c khc l Tiu tha gio dng n Gii, nh,
Hu m phi minh cc huyn b trong v tr, cn
Khoa hc th dng gic quan cng cc my mc tinh
t chng nghim s
vt.
Tm li, ch c thuyt minh th ging nhau, ch
phong php nghin cu cng mc tiu ca hai bn
hon ton khc nhau; Mc tiu ca Tiu tha l
chng ng, c gii thot; cn mc tiu ca khoa
hc l pht minh nhng g c th gip cho i sng
vt cht c nng cao hn m thi.
188
hng vi t tng hu nim nh nguyn. Khoa hc

hot ng trong gii sc tng nh nguyn, cng khng
th lm sao hiu c nhng li t tng v nim nht
nguyn ca i tha gio cho c, v d nhin h cho
rng ch c nhng li suy t theo nh nguyn khoa hc l
cao hn. Bi vy, nhng k m thn tr ch bit hot
ng trong gii nh nguyn ca t tng m cha thng
sut ci hc nht nguyn v nim ca i tha gio
thng cm thy, nh c Vua trn y, b mt th nh
mc cm t tinn h c gng lun lun khoa hc ha
tt c nhng g h ng c ca Pht gio i tha. 80
Nu cha dt tr c ci tm sai bit ca L
Tr, ngi ta cm thy t tng ca pht gio i tha
rt l m m kh hiu v cng kh m chp nhn.
Nhng, tht s, mt khi con ngi thot khi ci tp
nim nh nguyn m nhp c vo ci dng suy lun
bin bt bit, t n trng thi v nim th by gi
h s ra vo Pht gio i tha mt cch ht sc d
dng.
Vi Tr Hu, Bt Nh, thc ca ta i vi vn
s vn vt u vt khi thi gian khng gian. Hay
ni mt cch khc, mun nim c ci khng th
80
Ch c Pht gio Tiu tha khi bn v Hin Tng,

lun l c phn ging vi khoa hc m thi.
189
nim 81 (nim v nim), ta phi vt khi gii mu

thun (monde des opposes) v phi c mt ci nhn
vt thi gian v khng gian. 82
Thch Ca Mu Ni c o lc Ngi hai mi chn

tui, di ci cy B bn ngn sng Naranjana, cch
nay c c hai mi my th k, vy m trong kinh Php
Hoa Saddharma Pundarik li vit: Ta c o trong
m ca v lng th k, v sng trong v lng thi
gian. Tht s, li ni vt thi gian y vn khng bao
gi sai l v ngay by gi, bao nhiu iu Ngi ging
dy non Linh Thu xa kia, ta hy cn nghe vng vng
bn tai, nh Ngi cn ang sng.
Kinh Pht y ry nhng li ni ton mu thun
nh th, v chnh vi nhng mu thun y m chn l
khng bao gi b lu m. Mu thun y, l mu thun
i vi l tr, ch khng mu thun khi mnh nhn s vt
vi Tr Hu Bt Nh.
R c nh th, ta s khng ly g l l lung c
khi c qua nhng cu qun y mu thun ny ca
Thin tng: Ngn ni khng phi l ngn ni, v con
sng khng phi l con sng; nhng ni l ni, v sng
81
Nim nhi v nim, tc l v nim u l li dng

vn t mu thun (contracdiction) nghch thuyt
(paradoxales).
82
V y cng l ci ngha ca ch Paramita (ob-ngn).
190
l con sng 83. Ph nh, tc l khng nh, khng nh,

tc l ph nh 84 vy. Ch c Tr Hu Bt Nh mi c
th gip ta l hi c ci CHN L V THNG
CHNH NG CHNH GIC y m thi, v N gm
c Tm v Tr ngha l Th v Tng, tc l ci V sai
bit, cn Tng, tc l ci sai bit.
Phng Hu Lan, trong quyn Trung Quc Trit
hc s bn v Pht gio c vit: Cc bc pht chng
nhng c i Tr i Hu (Mahaprajna) m cn c i
T i Bi na.. Bi c i Tr i Hu, nn khng
vng trong con ng sinh t lun hi, v bi c i
83
Cu qun ny, c 3 on:

1. Ngn ni l ngn ni.
2. Ngn ni khng phi l ngn ni.
3. Ngn ni l ngn ni.
on 1, l giai on nhn thc thng (Hu lun).
on 2, l giai on ph nhn Cthy s vt ton
KHNG (Khng Lun)
on 3, l giai on ph nhn ci Khng cho l phi
hu, phi khng dic hu dic khng tc l giai on
Vin gic. Ci nhn thy C sau ny, khng cn
ging vi ci tm trng on u.
y l php Nht tm tam qun: Gi, Khng, Trung
ni trc y.
84
Affirmer, cest nier.
Nier, cest affirmer.
Andr GIDE cng vit: Cest dans lbngane que
chaque atirmation sachve. Tout ce que tu rsignes
en toi prendra vie. Tout ce qui cherche s'affirmer
senie tour ce qui se renonce s'affirmer.
Nouvelles Norrtures (p 35).
191
T i Bi, nn khng Nit Bn m li tr v vi chng

sinh.
Vit nh th l vit sai: i Tr i Hu l m ch
Tr Hu Bt NhTr Hu Bt Nh th gm c Tm
ln Tr. Trn y Phng Hu Lan hiu sai v ln
ln Tr Hu Bt Nh vi tr hu thng, tr hu ca ci
Tm sai bit cng nh ln ln i T i Bi vi
ci t bi ca ci Tm sai bit 85.
V nh vy th Tr Hu v T Bi, tuy hai m k
thc vn l Mt. L v: Tr Hu do T Bi m c, cng
nh T B do Tr Hu m sanh, khng th no tch ri
nhau c 86. Hay ni mt cch khc: T Bi m khng
do Tr Hu pht sinh khng phi l T Bi, cng nh Tr
Hu m khng phi l Tr Hu ca lng T Bi pht sinh,
cha phi l Tr Hu. V chnh l ch m Thin Tng
bo: phi bit ngh bng Tm, v bit yu bng Tr.
*
*
85
Xem quyn MT NGH THUT SNG (cng mt tc

gi) trang 95, 96, 98, 99, 100, 101.
86
Chnh y cng l ch m Lo T trong o c
Kinh bo: Th lng gi ng, xut nhi d danh
(Xem Lo T O C KINH. Bn dch ca T.G.
Nguyn Duy Cn).
192
Ci c sc nht ca Pht gio i tha l ch

hn hp Th v Tng, hay ni mt cch khc, ni ci
l s s v ngi c kinh Hoa Nghim bn rt r.
Vn hu, theo Hoa Nghim tng, c su tng l:
Tng, Bit, ng, D, Thnh, Hoi.
Tng v Bit cng nhau i chiu.
ng v D cng nhau i chiu.
Thnh v Hoi cng nhau i chiu.
Chung quy su tng y ca vn hu l m ch v
hai ci l v sai bit (Th) v sai bit (Tng).
Tng, ng v Thnh l ba ci tng ca v sai bit;
cn Bit, D v Hoi l ba ci tng sai bit.
V sai bit
Tng
ng
Thnh
Sai bit
Bit
D
Hoi
Tuy chia ra m ni, k thc, vn vt, vt no cng

u gm c hai ngha sai bit (Distinct) v v sai
bit (non-distinct).
Hai l y khng bao gi ri nhau, v dng lm
mt trong mt ngoi cho nhau. Cng nh o khi
pht ng lin bin ra lm hai phn: mt phn l thc
193
ti, mt phn l hin tng, nhng trong thc t, th

c hai l Mt, ngha l Hin Tng tc l Thc Ti, v
Thc Ti tc l Hin Tng. hay ni cch khc: Vn
Php tc Chn Nh, Chn Nh tc Vn Php.
S s vt vt u bao hm trong c su tng nn

gi l Lc Tng Vin Dung.
Nhng, ci c im ca Hoa Nghim l ch
thuyt minh ci l L s v ngi v s t v ngi 87,
l mi vt tuy vt no cng c ch bit lp ring mnh,
nhng cng vn hu l Mt. 88
Bi vy, ch cn c vo mt vt thi, cng c th
thu ht vn vt, hoc vn vt c th thu vo mt
vt.
l mn tng nhp, tng tc 89
87
L: l m ch Nguyn L, l ci Th; l ci Tng

tng.
S: l s s vt vt, l ci Tng, l ci Bit tng.
C hai thng nhau, khng c g ngn cch c, nn gi
l L S V Ngi
88
Fusion paiiaite, dont fes lments restent
mutuellemen indpendants. V bit, bit v Bit,
v bit
89
Tng nhp, ci ny nhp vo ci kia, ci kia
nhp vo ci ny
Tng tc, ci ny tc l ci kia, ci kia tc l ci
ny.
194
Mt vt m tn ti l do lc lng ca v s lng
cc s vt khp mi phng trong Qu Kh. Hin Ti,
v V Lai, ngha l vt y cng vi vn hu trong mi
phng ba i [tam th 90 thp phng] giao ln vi nhau
mt cch hn nhin. Vt y lm ch, th vn vt lm bn,
cho nn mi ni ch, bn c tc, s lin quan hng
ng chng cht vi nhau ca s s vt vt tht l trng
trng v tn, nn mi gi l s s v ngi.
Vn hu (v tr vn vt) l mt Tng th, mt i
ng, hay mt on th ln, mi vt lun lun lin quan
mt thit vi nhau, nh cc b phn trnog mt chu thn:
khng th thm bt i mt phn no m khng ng
chm n cc b phn hay phn t khc trong vn hu.
C th ni, khng c mt ci ng nh no m khng
nh hng t nhiu cc phn t khc: nh mt ci phy
tay pht sinh ra mt lung in lc lm rung ng
c cc v tinh t xa xm trong v tr, iu m ngy nay
khoa hc vt l v sng in cng nh khoa Thin Vn
hc chng minh r rng, m trc y c ni qua.
*
*
Hn na, mi mt t tng ca Pht u c vn

hu hng ng cng vang ln mun i trong khp c
90
Tam th: l Qu kh, Hin ti, V lai, m ch Thi

gian.
Thp phng: m ch Khng gian.
195
mi phng th gii n nhng ht bi rt nh cng

cng nhp rung chuyn v thm nhun Pht php. Lut
tng nhp (loi dinter-pntration rciproque) ca s
s vt vt lm cho t tng ca Pht php c pht huy
rc r. V tr Vn vt lin quan mt thit n i mi
nguyn t (atome) l hnh nh thu gn ca c mt v tr,
ngha l mi ht nguyn t l mt tiu kin Vn Hu,
cng nh v tr Vn Hu u cha ng y trong
mi ht nguyn t. Tc l ch m Hoa Nghim tng gi
rng nht, a tng dung. 91
Cho nn, c th ni rng li ging dy ca ch
Pht c tt c mi s mi vt (n nhng phn t
nh nht nh cc ht nguyn t trong v tr u hu
hng theo Ngha l c th ni rng trong mi ht
bi trn c khng bit bao nhiu l Pht thuyt php
khng ngng.
Trong mi t tng ring ca ch Pht l t tng
cung ca ch pht mi phng trong ba i (tam th).
91
Mt ming ng b vo mt ly nc l: ng s
tan ra v nhp vo nc,cng nh nc nhp vo
ng v nh hng ln nhau.
Nht (Mt): lUn, la parite
a (Nhiu): Le Multiple, le Tout.
Tng dung: dung l dung np; cha ng; tip
nhn. Tng dung l dung np cha chp ln nhau.
(Lun dans le Tout, le Tot dans lun)
196
H mi v Pht pht ng mt t tng, tht ra

mt li ni th ch Pht mi phng u hng
ng m ph ha theo, lm vang ng khp kin khn v
tr. Ri cc vt trong ci trn u th cm ln sng t
tng y, truyn tip ra, khng mt vt no trnh khi 92.
T nh mt xu chui ngc kim cng kt nhau my
ht ngc u truyn nh sng cho nhau xu chui
ngc kim cng kia, nu rt bt i mt ht th s sng
chi cng phi bt i.
Hin tng tng nhp , tng ng v nht

a tng dung ny c th tng trng bng cch th
nghim sau y: Ly 10 ci gng theo vng trn, n
theo mi phng. t mt ngn n gia, tc th, ta
thy trong mi mt gng u hin ln mt ngn n v
ng thi c 9 ngn n trong 9 gng kia cng hin ln
na. Ngn n l li ging ca Pht, c trm ngn n
hin ln trong nhng tm gng l s hng ng v
hi hng ca vn hu i vi Pht.
Mi ngi ca chng ta u c mt ht ging ca
Pht Tnh, nn li ni ca Pht, mt khi pht ln lin
c t nhiu hng ng 93. Nu v lng Pht u hin
din trong mi ht nguyn t th tt c mi ngi ca
chng ta u l Pht c hay sao? ng nh th: tt c
chng sinh u c Pht tnh. Pht v chng sinh l mt.
92
93
Loi interpnetration rcipropre.

Xem li thuyt A-Li-Da Thc (chng trc).
197

*
Do ci v tr quan trn y, ngi ta thy rng

nhn sinh quan ca Pht gio i tha (m Hoa Nghim
Tng l mt i din xut sc cng nh Thin Thai
Tng) l khng ph th gian tng ngha l khng bao
gi ch trng ym th.
Phn ng cc phi thuc v Tiu tha v Hin ti
l m vng, cho nn Gii thot phi ri khi th gian.
Pht hc i tha tri li cn c ngay vo hin ti tm
gii thot.
Thin hay c, Chn hay Vng u l nhng sinh
hot ca Tht ti. Mun dt iu c, khng th c, bi
n lin kt vi iu thin, v thin c ch do mt Tm tc
dng m thi, khng c ci no c lp m tn ti nh
khng c dng th m khng th tn ti, m khng c
m, dng cng khng th tn ti c. V bi th, Pht
chng lm lnh, cng chng lm d. Pht l Trung o.
Th gian, tc l ci i ny, cn phi c nhng
cuc doanh, h, tiu, trng, hip, tan, suy, thnh Cho
nn v thng l chn tng ca i ngi, nu khng
sinh khng dit, th ch l mt ci i cht thi.
Cu c thng tr trong ci i V
thng l ngu. Cho nn, l v thng, th hy chp
198
nhn l v thng, l sinh dit, th hy chp nhn sinh

dit, m khng nn cng cu g c. l chp nhn v
thng thot khi lut v thng bng cch thot ly
s chp trc. V bi th, khng cu o b ngn,
cng chng cu nhp nit bn v c hai u cn l
chp trc.
*
*
Tt c nhng mu thun trong i, cng nh

trong nhng li ging ca Pht, s d lm cho ta in u
l bi ta cha bit dng n Tr Hu Bt Nh, m ch
ng n L Tr.
Vi Tr Hu Bt Nh, tt c mi ci v l
(absurdits) trong i, cng nh mi mu thun, nghch
thuyt u tr thnh ngha thm thy c.
Gia ci Th 94 v ci Dng khng bao gi c s
chia r, cng nh gia s s vt vt khng bao gi c s
phn chia Ci n vi nh sng ca n u phi l hai.
H c n, l c nh sng; khng c n, l khng cn
nh sng. Ci n tc l ci Th ca nh sng, cn nh
sng l ci Dng ca ci n: C hai l Mt, tuy ting
gi c khc. Bi vy mi c ni rng: Tr Hu Bt Nh
94
Th: c Tim Th v Hin Th (Tim Th gi l

Chn Nh, Hin Th gi l Vn Php).
199
l ci nh sng ca Chn Nh Pht Tnh, bi c hai l

Mt.
Tuy nhin, L Tr, tc l ci Tr bin bit vn

cng cn c vo ci Tr Hu Bt Nh, tc l ci Tr v
sai bit. Hoc ta c th ni:
Tr Hu Bt Nh va vt ln, vt ln trn, m
cng va nm trong lch trnh suy lun ca L Tr. 95
V ch c Tr Hu Bt Nh mi hiu ni nhng mu
thun ni trn m thi. Bi vy mi ni: Bt Nh,
khng phi Bt Nh, cho nn mi gi l Bt Nh.
Tm li, Gii thot ca Pht gio l mt s lt
tri li, hay ph tt c mi tri gic (perceptions) thng
thng, mi cm gic (Sensasions), mi tnh cm
(sentiments), mi l li t tng hng ngy c ta, m
thy r c b mt v l tri ca s i vt qua v
vt ln trn cc cp mu thun nh Th Phi, Thin
c, Vinh Nhc, Ni Ngoi, Tm Vt i vo mt
th gii quan, trong khng c g l mu thun na,
hay ni mt cch khc, ni m cc cp mu thun khng
cn chn ng 96. D c tu lc 97 cng phi vt
95
PARAJNA est la fois an-dessus et lintrieur du

processus du rasionement
Le Non Mental (Par D.T.Suzuki).
96
Bi vy Kinh Pht c ni: Nghi ln th gic ng ln,
nghi nh th gic ng nh, chng nghi th chng gic
ng. Ngha l cn phi t li tt c nhng vn
m ta quen tin tng l phi, l ng.
200
ln khi lc , l v i vi Bt Nh Ba La Mt, th
lc cng vn cn chp trc nn hon ton v
ngha v khng hiu lc g i vi vn Gii thot c.
Bi vy, tu lc m mun ng mc trong lc , b
lun hi sinh t, th phi tu lc ba la mt. Lc l
b th, tr gii, nhn nhc, tinh tn, thin nh v tr hu.
Lc ba la mt tc l b th ba la mt, tr gii
ba la mt, nhn nhc ba la mt, tinh tn ba la
mt, thin nh ba la mt, tr hu ba la mt.
Ti sao gi l lc ba la mt? L phn bit
vi php tu lc thng, nh chng ta thy trc
y khi ni v tr hu ba la mt (tc l tr hu bt
nh).
B th l mt c tt, nhng mun tu b th ba
la mt th s b th phi khng cn tnh cch hu tm,
c gng, hoc v li, v danh m phi l mt hnh
ng t nhin, khng vy khng c, khng cn nhc
li hi g na c 98. Thy ngi hon nn th thng v
cu gip mt cch t nhin nh bn tay r trng la
nng th co li trnh, mt hnh ng t nhin
(spontan) nh nh Thi Dng chiu sng vn vt m
khng hay l mnh chiu sng hay cho ring vt no. 99
97
Tu Lc , thuc v B Tt Tha.
Bt c d bt nhin.
99
Kinh KIM CANG vit: B Tt Php, ung v s tr,
hnh b th. (Ci php b th ca B Tt l khng
98
201
Tu lc l gip mnh vt qua b bn kia,

b Chnh gic, nhng khi sang b bn kia th lc
li tr thnh mt chng ngi nu mnh khng b n.
Cng nh nh chic b qua sng, th qua sng ri, khng
l li cn vc n trn vai. Chic b y l cc php mn tu
tr ca Pht gio. Phi b tt c, mi mong i n bc
i Gic.
Phi bit rng danh t o b ngn (ba la mt)
cng ch l mt ngha bng m thi, ch thc s th ci
b y khng u c, nhng u cng c, tc l
ch m Trang T, Thin Tiu Dao Du gi l v h
hu chi hng m nh Pht th gi l ng v s tr.
chp (mc) vo u c, ngay c ci vic b th ca

mnh).
V s tr l Tm khng chp trc ngha l khng
vng vo u c. Tr l chp trc l mc vo.
B Tt b th khng tr tng, khng thy c mnh
v c ngi (ngi b th v k c b th), chng s
ngho, chng trng tr n, cng chng cu phc bo
Th nhn th b th l cu phc li, ch khng
phi b th m b th, nn gi l b th tr tng.
Ngi tng kinh Kim Cang m r thu c ci l
Tm v s tr th li c ci php v s c, l
tu HU NGHIP. Nhc bng mi ngy ch tng c
cu phc li, l tu PHC NGHIP. Tu HU
NGHIP v PHC NGHIP khc nhau nh tri vi vc.
202

C. NIT BN L G?
NIT BN do ch Phn l Nirvna, c ngha l

tuyt diu, vng lng (khng cn vng ng na) tc
l mt tm trng Gii thot.
Nhng quan nim v Nit Bn ca Tiu tha v
i tha c khc nhau. Tiu tha ph nhn hin hu,
cn i tha khng ph nhn hin hu, li tm Gii thot
trong hin hu.
*
*
Hin hu l au kh, l v thng, l ng chuyn

khng ngng. Cho nn, Tiu tha tm m chm dt dng
sinh mnh Nguyn nhn ca dng sinh mnh l do
nghip, m nghip th do lng tham quyn luyn bm vu
vo s vt (i Dc) (Tanha). Bi vy, mun chm dt
au kh do V Minh (thy c Ta c Vt: nhn thc Nh
nguyn) th phi on tr ngay lng i Dc. c th,
tc l ta chm dt c dng sinh mnh va chng c
Nit Bn. V nh vy, Nit Bn l mt tm trng yn
lng, xut th, ly khai vi tt c mi bin ng ca th
gian tng, v khng cn ln ln tri theo dng hin
tng na.
Mun c vy, Tiu tha dng n cc php
Gii, nh tc l phng php on tuyt vi mi vng
203
ng v chm dt c dc vng. Php tu nh (hay

Thin nh) gip ta ly khai vo hin tng, v nh vy
m ta g c s rng buc ca hin tng, bt dng li
mi vng ng ca t tng v ngn nga c dc
vng pht sinh. Nh vy, trong lc Thin nh, ta bc
vo c cnh gii vng lng ca Nit Bn.
Tiu tha li quan nim rng Nit Bn c hai

phng din: mt phng din tng i v mt phng
din tuyt i. Ngha l khi ta tu nh, th thm tm nhp
c cnh gii Nit Bn tng i v tm thi, nhng
phi i mn kip, khi m ng cn b tn dit th lc thc
mc tiu tr, by gi mi vo c Nit Bn vnh vin
v tuyt i. V bi th mi c s t thiu, hay thiu
thn sau khi cht, chm dt cc cn thn, ngun gc
ca m vng.
i tha khng quan nim Nit Bn nh th, mc
d vn chp nhn th Nit Bn tng i . Th nhp
vo Nit Bn ca Tiu tha th c khc no mt ngi
li vt trn mt nc, ngi yn trong mt ci phao
cha c tha h vo ra sng nc, thong th lao qua
trong mi chiu su hay chiu ngang ca lch nc. i
tha bi li trong nc, ch cha tng ri khi nc
nhng vn khng b nc l thuc chi phi na H
sng trong nc nh loi thy tc, v lm MT vi
nc ri. Thc ti theo i tha, khng phi l Khng,
cng khng phi C v khng th nim c, v h
nim c l phi b chia phn. Vy, phi trc
204
tip nhn thng thc ti bng mt th gic quan m ta

gi tm l TR HU BT NH v ci TR HU y s
d c pht khi cng nh nn mt th THIN NH
BT NH V NIM.
Thc ti m ta nhn, ta nghe, ta cm thy s d

khng cn ging vi thc tng ca n l ti ta b ci
mn v minh che khut, nn m lm nhn si dy
thng thnh con rn 100, nhn trn h khng li thy ton
nhng m trng lng xng 101 ngha l nhn thy s vt
ton bng o gic Ta au kh, phi chng v ta chp
nhn sai lm o gic lm thc s, nhn lm si dy
thng lm con rn m s hi, m trn trnh. Bi vy,
chm dt au kh v s khng cn phi chy trn n,
m cn thit l nhn n vi con mt Tr Hu, th ci s y
dt lin.
Chm dt au kh trn i ny cng th: khng
cn trn i, m phi nhn thng i vi cp mt Tr Hu
Bt Nh v sai bit, ch u cn phi dt au kh bng
100
Bch nht kin thng, thng th ma;

D l khn thng, thng th x.
Ma thng sanh thng do th vng;
Khi kham thng thng cnh sanh x.
(Ban ngy sng t, nhn si dy, thy r n l gai,
Ban m xem si dy thy hnh nh con rn.
Gai m xem ra dy, l vng ri, hung chi dy m
li cn xem ra rn.)
101
B mt au mi thy trn h khng c cc m
trng
205
s chy trn (lnh i vo sn lm cng cc, hay cha

chin, tnh tht xa lnh trn gian), cng u cn phi
chn ng dng t tng bng nhiu th thin nh v
ch kia, cng u cn phi cht t dng sinh mnh bng
s tr gii, on tr c dc (v tnh dc l s sng, s v
minh m tham luyn sai lm). Tm li, gii thot ca i
tha, khng chi b hin hu, m chp nhn hin hu
gii thot hin hu v th gii hin hu chnh l
thc ti nguyn trng l thc tng chn l ch
khng phi l g khc, nhng v trng lm m si dy
thng bin thnh con rn Khi ta r c con rn
l si dy thng bng gai th ci y bit (tri kin)
ca ta c hon ton vin gic.
Bi vy, ta c th ni rng i tha tu gii thot
bng cch nhp th, cn tiu tha tu gii thot bng cch
xut th.
V nh th, cng u cn phi i kip sau mi
chng c Nit Bn, m ngi ta c th c o ngay
by gi, v trong nhy mt. gi l n php.
Nh vy, ta thy r rng: Ti sao php tu Tiu
tha ch vo cc php GII v NH v ly gia ct
i xut tc quy y; cn php tu i tha (B tt tha) th
thin v lc , ngha l nhp th v cu th. Kinh
Php Bu c vit: Tm Bnh h lao tr gii; Hnh trc
h dng tu Thin. Tm Bnh, l ni v ci Tm Bnh
ng. Tm bnh ng tt l coi Vt v Ta l
206
MT, th thn v th nh nhau, vy cn st hi chi nhau

m phi cn gii st! Tm bnh ng tc l
khng cn phn bit ca Ta v Ngi, th lm sao cn
trm cp, m phi cn gii o (trm)! Tm bnh
ng, tc l khng cn phn bit tng nam tng n,
th u cn dm lon m phi cn gii dm! Tm
bnh ng th khng cn phn bit li ring ca Ta, li
ring ca Ngi, cn g phi di tr vi nhau m phi
cn gii vng (vng ng) Bi vy, Tm Bnh cn
g tr gii!
Cn Hnh trc l do Tm Bnh m c. Trc

sau khng thin khng lch bn no: Thin hay c, Vinh
hay Nhc, Th hay Phi, B hay Ng, Ni hay Ngoi
Tm hay Vt nn gi l Hnh trc Hnh m
trc th sao cn vng ng, eo bng, tham mun m
sinh ra in o nn mi ni: Hnh trc (thng) cn
g phi dng n vic tu Thin. 102
*
*
C l v mun cao ci tin thn: nhp th ca

i tha m ngi tu bn php i tha by ra cu
chuyn i nguyn ca mt v i B Tt m ngi ta
cho l Qun Th m: H nht thit chng sinh m cn
mt git nc mt (au kh) th Ta nht nh khng
102
Quyt Ngh ( tam phm) Php Bu n Kinh.
207
nhp Nit Bn, khng thnh Pht vi! Phi chng li

i nguyn ny l mt li ni i v l? Nit Bn l
mt tm trng ca nhng ngi i gic khng phi l
ni chn no, cng khng phi l mt tc v do ai ban
cho Bi c s hiu lm do cu i nguyn ny, mi
c mt s ng ngi tu Pht, tuy cha hiu rnh Pht
php, cha gt sch tham, sn, cha bit g l t
gic vi v i lo cng vic gic tha, tha v
li cn ra mt khinh khi hng tu tiu tha l ch k
Tht l mt s sai lm tai hi.
Hnh tu Tiu tha (Thanh Vn v Duyn Gic) l

nhng bc chng c Nit Bn, ph tr chp
ng, sao bo h l bn ngi ch k ch bit lo cho
mnh?
Hung chi bc tu i tha nh B Tt tha th
hnh u tin l B Th Ba La Mt, tc l php b th
tr tng nh phn ng lm. Sao gi l bt tr
tng b th? B th m khng tr tng l b th
m chng thy c mnh l ngi b th, cng chng thy
c ngi c mnh b th (th th). Nh vy, hnh
ng b th ca B Tt l mt hnh ng ca ngi
c Gii thot hon ton nh hnh ng t nhin v v
nim ca Mt Tri chiu sng vn vt m khng hay
rng mnh chiu sng v cng khng chiu sng cho
ring ai, cho k thn hay ngi thin m l chung cho
tt c mi ngi hay mi vt. B th l v phi b th,
khng th khng b th cho c. B th m vn v
208
tm, v nim mi tht l hnh vi b th ca cc

v B Tt. B th bt tr tng l ci c t nhin ca
cc v B Tt. Chng sinh b th l c danh hay
li, nu khng thuc v vt cht cng thuc v tinh thn:
b th c phc bo, hoc c ngi mang n v
knh phc, t ra ngi ban n v k ng trn ngi
th n. 103
Hnh vi b th ca B Tt ging nh cc ng
m b vo trong ly nc l. ng tan r mt cch t
nhin: nc chung quanh c hng ci ngt ca
ng, m chnh cc ng cng khng hay bit v
ngay nc cng ch hay l nh cc ng m mnh
c thnh nc ngt. nh hng ca bc Gii thot (d
l bc Thanh Vn, Duyn Gic) i vi x hi chung
quanh h cng mt th, v bi hnh vi ca h v danh
nn phn ng cho h l ch k. D h sut i khng
thnh php th ngha l khng ng n thuyt php,
khng trc th lp ngn nh mi ngi khc, nhng
s c mt ca h trong on th x hi ca h, nhng t
tng ca h, nhng cu kinh k m h tng c hng
ngy ging nh nhng ln sng in pht ra v nh
hng chung quanh mt cch c khi cn c lc hn
nhng li thuyt php sung ca h v h cm ha
c ngi i bng t tng gii thot, bng nhng
103
Ni theo ging vn ca Trang T, th bc B Tt l

bc m Trang cho l Ch Nhn: V k, V cng v
V danh. (Xem Trang T tinh hoa, trang 187).
209
tm gng o hnh cao siu, nhng c khoan hng

ca h. Kinh Php Hoa c ni: Ting tng hng ch
PHT, cng ting khy mng tay, khp nghe mi
phng nc, t u rung su cch. Bi vy, d
mun d khng, h khng th khng nh hng x hi
chung quanh h c: C ng nh li Trang T: H
tuy khng lm g c, m k thc khng g m h khng
lm (v vi nh v bt vi).
V nh vy, hnh ng ca B Tt l hnh ng

tch cc, cn hnh ng ca hng Tiu tha l hnh ng
tiu cc ch khng phi Tiu tha l ch k l thp
km hn i tha. C t gic ri mi gic tha, bng
cha t gic m vi gic tha l nguy cho i v cng
nguy cho mnh trc ht. V li, cn thy c Tiu c
i, tc l cha t n TR HU BT NH, cha phi
l bc tu i Tha na.
K no tu hnh B Tt cn lu tm ch cho k,
ko sa vo con ng ng mn.
*
*
Hnh ca B Tt chung quy nm trong hai ch

T NHIN. T nhin, l bt c bt nhin, ngha l
khng vy khng ng. D l trong cc hnh ng tr
gii, nhn nhc, tinh tn, thin nh, tr hu, u c th
210
cn c vo cng vic B th Ba La Mt trn y m suy

din.
Tr gii Ba-La-Mt th thy nh l ngi gi

gii mt cch ht sc nghim ngt m thc s khng
phi min cng c gng cht no c. Cho nn mi ni:
B Tt tr gii m khng phi Tr gii, nn mi l tr gii
ba la mt.
Nhn nhc Ba-La-Mt th thy nh l ngi
nhn nhc m thc s khng phi c gng nhn nhc,
p lng m nhn nhc, m bi nhn nhc (im m)
mt cch ht sc t nhin. Bi vy mi ni: B Tt
nhn nhc m khng phi l nhn nhc, nn mi gi l
nhn nhc ba la mt.
Tinh tn Ba-La-Mt l tinh tn (sing nng cn
mn tu hnh) nh ngi ht sc lo lng trong cng vic
tu hnh, m k thc, khng c gng, khng tham lam,
thn nhin m lm khng mong kt qu, khng s tht
bi Bi vy mi ni: B Tt tu tinh tn, nhng khng
phi l tinh tn, nn mi gi l tinh tn ba la mt.
Thin nh Ba-La-Mt l thin nh mt cch
t nhin, bt c ni no v lc no, nn khng thy l
thin nh. Bi vy mi ni: B Tt thin nh m
khng phi thin nh, nn mi gi l thin nh ba la
mt.
211
Tr hu Ba-La-Mt l th tr hu khng phi l

th tr hu phn Thin c Th Phi ca th nhn, m
soi thu Chn Khng, nn mi ni: B Tt dng Tr
hu khng phi tr hu, nn mi l Tr Hu Ba la mt.
KT LUN
im c bit nht ca Pht i tha m nh hc
Pht phi ht sc ch , l Gii thot khng c ngha l
la khi th gian tng m phi xut t th gian
tng. Danh t ba la mt (o b ngn) cng cn phi
c vt cng cn phi t n tm trng khng cn
thy c b bn kia so snh vi b bn ny, khng
cn phn bit Chng sinh v Pht, khng c M
c Ng, cng khng c Sinh t i vi Nit Bn,
cng khng c phin no i vi B . Cng nh
khng c Bng ti th khng c nh sng.
Hay ni cch khc: Ci Ng nm trong ci M, B
nm trong Phin no, Pht nm trong Chng sinh.
Ci Tm I T BI ca Pht bao gi cng ha nhp vi
ci tm ca chng sinh trong gii hu tnh v v tnh.
VIMILAKIRTI c ni Pht cn au kh, l v tt
c Chng sinh cn au kh. Cho nn ch c k no bit
au kh v ci au kh ca k khc, k y mi c th i
n bn Pht. K no khng bit au kh ci au kh ca
k khc tc l thn nhin c trc ci au kh ca k
khc, k y khng bao gi vt qu ci Bn Ng ca
212
mnh. Pht hc l ci hc ca bc I T I BI,

NNG H X. Cho nn TNH THNG, bt c th
tnh thng no m k thng bit qun mnh, khng i
hi mt tnh thng tr li cho k c mnh yn, tnh
thng y s dn ta dn n con ng i T Bi ca
B Tt 104. Tnh thng ca th nhn, thc s ch l mt
th tnh thng ch k, tri li, dt dn con ngi vo
ng ti li v au kh cho c i bn. Bi vy mi
ni: nu khng c ci au kh ca chng sinh th s
khng c hnh i T Bi ca B Tt.
Ta c th ni mt cch khc rng: nu khng c
Lun Hi th khng c Gii thot! Ngha l ch c chp
nhn lun hi nghip bo 105. Hay ni theo danh t
khoa hc ngy nay: ch ty theo lut ca thin nhin mi
c th tr ni thin nhin v thot khi thin nhin m
thi, ch khng th bt chp lut thin nhin m chng
ni vi thin nhin.
Ni mt cch nghch i m li khng nghch i,
ngha l tt c mi nghch thuyt u c th dung ha.
l ci i mu thun ca i ngi, m cng l ci
chn l tuyt i ca i ngi.
*
*
104
De LAMOUR HUMAIN LAMOUR DIVIN, (par

R.LINSSEN).
105
Xem li chng Qun Nh Huyn
213
Mt ngy kia, Bch Trng Thin s sau khi va

ging xong Pht php, c mt lo gi trong m thnh
ta trc n hi:
-
qua nhiu kip, ti trn ni ny!
Mt hm c mt Pht t hi ti: k gic ng c

cn b lut nhn qu chi phi na khng? Ti tr li
Khng. V vy m ti b u thai lm con h ly mi
ni ny. Vy i s c th no gip ti tr li cho ng
vi cu hi kia, hu thot khi ci lp h ly ny chng?
ng lo hi li cu y: K gic ng c cn b lut
nhn qu chi phi na khng?
Bch Trng Thin s ni:
-
H vn khng trnh khi lun hi u!
Lo H ly lin c ng v gii thot.

*
*
Cu chuyn trn y rt l v. Bc i gic l k

bit sng thun theo lut nhn qu, v bi h thun
vi lut nn h khng cn chng vi lut: h vi lut l
Mt. H l lut, m lut l h. Cng nh ngi th ln
gii, li v ln di nc nh loi thy tc. L v h
thot khi nhng nh lut ca nc, thun vi dng
nc v qun hn l h ang bi li trong nc. H
214
vi nc ha lm MT, nn khng b nc chi phi

na. l thm ca s Bch Trng: Ngi gic ng
trong lut m khng mc trong lut.
Cn lo h ly tri li, vn cn thy mnh khc vi

lut, v bi tm cch thot khi lut, nn b mc trong
lut m khng gii thot c. ng tin rng ngoi ng,
c mt ci lut gi l lut Nhn Qu chi phi, m qun
rng chnh ng to ra qu bo. V nhn chnh ng
l ci lut to ra qu bo ca ng, ch khng c lut
no ngoi thng pht ng c. Cho nn khi ng
ngh: Gii thot l cch ra khi lut Nhn Qu, ng
mc nhin t tch mnh ra khi lut y. Ngi Gic ng
l k khng chi b lut Nhn Qu, mc d khng cn b
lut Nhn Qu chi phi. Cho nn mi ni: lut Nhn
Qu c m khng, khng m c.
*
*
Ni Tr Hu Bt Nh tt c mi mu thun trn i
u tiu tan mt. Cng nh ta sinh ra, tt phi c gi, c
cht. Ta khng th no thot khi ci bnh xe nhn qu
y: h c sinh l c t. Nhng ta li cng nhn thy c
rng c ci g lun chuyn m cng c ci g khng sao
lun chuyn c. V nh vy, ta va b lut nhn qu,
m cng va khng b lut nhn qu chi phi bi ta
ng ha vi lut y ri. l huyn ngha ca cu tr
v tr ca Pht i tha.
215

*
Mt ngi kia hi mt v thin s:

- H qua, ri ng s n. Vy lm
sao trnh khi?
- Ti sao anh khng tm ni mt ch no
khng c ma h v ma ng?
- Lm sao tm ra c mt ni nh th?
- Vy th ng n, anh hy c run. H
n anh hy c cho m hi nh mi ngi.
l thun vi thin nhin m khng b thin
nhin lm hi.
*
*
y, ta thy quan nim tr v tr ca Pht hc

li gp vi ci ch trng s v s 106 ca Lo Trang.
tm kt lun, (gi l tm l v i vi ci hc
ca nh Pht, khng lm sao c th ni c ting ni
cui cng m tri li cng ni, li thy cng xa chn
l), ta c th ni rng tt c tinh hoa cao nht ca gio l
nh Pht l khng c g gi l gio l c, nh kinh Kim
106
Ngha l trong s m khng mc trong s.
216
Cang ni: Thuyt Php gi, v php kh thuyt, th

danh thuyt php.
o PHT, bn n ch rt ro cu cnh, c th
gm trong ba danh t l: V Nim, V Tng, v
V Tr. Bi V Nim nn V Tng; v bi V
Tng nn V Tr. V Tr nn Pht hc mun mu
mun v, khng b c nh v mc vo trong mt hnh
thc hay h thng no c. V chnh nh th m Pht hc
mi c th c lun lun tn ti. Pht hc m tr
tng th n s b lu m, v ch cn gi c ci v
ca n m thi. Tht c ng vi cu ny ca mt v
thin s: o Pht ch c tm thy c bng dng
nhng ni no khng c Pht gio!
217
PH
LC
218
A. NHNG PHNG THC

TU HNH.
PHT hc khng phi l
mt l thuyt sung. Nh trc
y c ni: Hc Pht m
khng thc hnh gio php, th
cha phi l ngi hc Pht, hay
ni mt cch khc, khng phi l
ngi hiu Pht.
y Tri v Hnh l Mt. Ci hay ca Pht hc l
ci Dng ca n. H l ci n, tc l phi sng. n m
khng t ln cha phi l ci n. Bi vy Thin gio
mi bo: Thin, l ci n m nh sng ca cy n, l
Tr Hu Bt Nh. Thin l ci Th, Bt Nh l ci Dng.
Quan trng nht l Pht gio, bt c thuc v tng phi
no, u t trng tm ni ci DNG, n thng quan
c c ci TH v ci TNG.
Hiu Pht l mt vic, m hnh Pht php li l
mt vic. L ti sao? L bi np sng, cng li suy t
hng ngy ca chng ta u chu nhiu nh hng lu
ngy ca nhng tp nim sai lm nh nguyn nn
chp lm ci Gi lm ci Chn. Thi quen y lu i
thnh gn nh mt thin tnh. Bi vy, c nhiu nh
219
nghin cu Pht hc rt thng thi m vn chng no

tt ny: gian tham vn hon gian tham, iu ngoa vn
hon iu ngoa, ganh ght vn hon ganh ght. Chng t
kt hp lu ngy, cha hn trong mt sm mt chiu
m tr c.
Php tu ca Pht gio c n v lng php mn,
ty mnh thun vi php mn no th theo, u c th
minh tm kin tnh. Min l hiu r dng thm su
ca mi php th php mn no cng hay c. S hay
d khng th nh c, d l tu Thin, tu Mt, tu Tnh
hay tu Gii lut.
*
*
NG THA PHT GIO

Tu thnh Pht qu, nhp c Nit Bn, l qu
cao nht ca ngi tu Pht v cng l mc ch duy nht
ca Pht hc.
Nhng, v nghip lc lnh d khng ging nhau,
tr thc khng u nh nn Pht ty bnh d dc,
ty cn c mi hng ngi m lp ra nhiu php mn
thp cao du dt. Ngi ta chia cc php mn lm
nm loi, gi l Nm THA: Nhn tha, Thin tha,
Thanh Vn, Duyn gic, v B Tt.
220
T thp ln cao, khi u l Nhn tha v Thin

tha. Hai tha ny, ch l Th gian tha ngha l kt qu
cng s ch loay quay trong vng th gian, ch khng
a ngi ra khi vng lun hi sinh t, tc l mc ch
ca Pht gio.
Thu theo Nhn tha, th c tr li lm ngi 107

hng phc bo, cn tu theo Thin tha, s c tr
li lm ngi, nhng sung sng hn v c sinh vo
ci Tri (thin), tc l nhng ni o c giu sang.
Hnh phc trn hai ci Ngi v ci Tri khng bn
vng v cn nhiu phin no, nn gi l hnh phc hu
lu tri vi hnh phc v lu 108 l ca cc php mn
gii thot nh ca Thanh Vn v Duyn gic (thng
c gi l php mn Nh tha).
*
*
107
Khi b a vo a Ngc (tc l nhng ni a

ngc trn gian y gian kh, c cc).
108
Lu l phin no Hnh phc v lu l hnh
phc hon ton khng phi l th hnh phc tng
i, ci sng hn ci kh.
221

I. NHN THA
Tu Nhn tha, thuc v Gii lut, phi lm hai
vic ny:
1. Quy Y 109 Tam bo 110: tc l nguyn tr v
nng da vo Pht, Php, Tng (nhng k thay mt
Pht, em Pht php ging dy cho ta).
2. Gi Gii 111: (Ng gii)
a) Cm St Sinh
b) Cm o tc
c) Cm T dm
d) Cm Vng ng
e) Cm Tu.
a) Cm st sinh: khng c git hi ngi vt
mt cch v c, khng chnh l. l cch ng
nui dng lng tham dc v b bn thng d dm n
sinh mng k khc hay vt khc mu li cho ring
mnh, v ng thi nui dng lng trc n v t bi i
vi tt c mun loi. Ngi c lng trc n v t bi
tc l ngi mt phn no bit qun mnh lng ch
109
Quy: tr v ch Phn, gi l NAMO (tu m l Y:

da vo Nam M).
110
Pht, Php, Tng l ba th ca qu (bo) ca
ngi tu Pht, nn gi l Tam bo.
111
Gii , l rn cm.
222
k c dp bt nhiu ri. Tuy l mt li tu tiu

cc, nhng chn ng c s bnh trng v ca
lng t ph t c l Bn Ng. Cc iu rn cm khc
cng cng mt dng y.
b) Cm trm cp: tc l chn ng lng tham dc

ham tch tr cho mnh. Trm, cp khng nhng di
hnh thc ly trm tin bc, vt ca ngi, m l trm
cp di mi hnh thc v cng t nh. Nhng cuc
tranh ua mt cch bt chnh, dng mi th on bt
chnh cho c vic cho mnh thi, d l th on
chnh tr, thng mi v.v.. u l trm cp c. 112
c) Cm t dm: Dm, c chnh, c t. T dm l
dm ln quyn s hu ca k khc tha mn dc tnh
v . Cm t dm l chn ng s bnh trng v
ca tham dc mong chim ot tnh yu ca k khc. D
l i vi Vt s hu, t dm l dm ln ci nhn
phm ca mn vt m mnh xem l s hu kia,
tha mn dc tnh l th tham lam ch k nht. Cm t
dm l chn ng s bnh trng v ca dc tnh.
d) Cm vng ng: Vng ng, l li ni xuyn tc,
vu khng, di tr, c c m ngi ta dng tha
mn tham dc v b bn ca con ngi. Vng ng
khng nhng ni sai, m cng l li ni c c ct
112
Trm cho mnh l phm gii, m trm cho gia nh

mnh, trm cho qu hng mnh, trm cho dn tc
mnh cng u l TRM c.
223
lm thng tn v au n k khc, dm k khc nng

mnh ln Nhng li ni c, vu khng, xuyn tc
thng li c cng dng st sinh, hi mng ngi
khc, mt cc c c cn gp trm nghn vic chm git
bng gm, sng v git c tn tui, danh d, nhn
phm ca nhng ngi lng thin (bng cch bi l).
Vng ng l in o th phi thin c sng
ming dm pha Bit l phi, vn ch l quy, dng
ngy bin truyn b nhng t tng m dn hi
i, hi nc Bit l quy, vn cho l phi c tnh
un nn s tht bnh vc lp trng sai lc, ti li ca
mnh
e) Cm tu: L cm nhng kch thch ngoi gii c
th lm cho ta lon tm tr di mi hnh thc nh
ru mnh l mt, khin ta khng lm sao gi c
nhng gii trn.
*
*
II. THIN THA

Tu Thin tha, th cng ging nh tu Nhn tha,
nhng c tnh cch tch cc hn, ngha l thay v cm
on, li khuyn lm mi iu thin (thp thin nghip)
sau y.
*
224

*
S d con ngi lm lnh hay lm d, u do ba ni:

thn, khu v .
Sa Thn, c ba php; sa Ming (khu) c bn
php; sa , c ba php, nn gi l Thp Thin. N l
nn tng ca nn lun l v o c thng thng ca
ngi hc Pht.
1. Ba iu lnh, thuc v Thn, khng git hi
chng sinh, khng n tht loi vt bit au thng nh
mnh, li cn tm cch phng sinh con ngi v con
vt ra khi vng lao lung au kh. Trc th gii bt
st, th nay tin thm mt bc, ta phi tu hnh phng
sinh; cu nhn dn ra khi cnh chim lng c chu.
Nhng bc anh hng cu quc, gii thot dn tc b p
bc, p ph nhng ch bo tn cu mun dn
thn, cng l php tu phng sinh ng loi.
a) K , l chng nhng khng phm vo ti
trm cp di mi hnh thc, li cn em ca ci tin
bc m b th, chia st ni ngho i ca ngi chung
quanh.
b) iu lnh th ba (thuc v thn nghip) l
chng nhng khng sa vo ti t dm, li cn bit tit
ch th dc, v nht l dc tnh, ch tm hng nhng lc
th thanh cao siu thot v tinh thn o l.
225

2. Bn iu lnh thuc v Khu (ming li):
a) Khng bao gi phm ti vng ng, v ch ni

ton nhng li chn tht, lng ngh sao, ming ni th,
tai mt nghe thy sao, th ni y nhng g mnh nghe thy,
khng mt cht g thm bt.
b) Khng ni li thu dt, xuyn tc, in o
thin c, vn lon t chnh ph hoi lng tin ca con
ngi.
c) Khng ni li c c nhc m xc phm k
khc m ch ni nhng li du dng, m i ngha l
khng chm lng t i ca ai c. l ci hnh ca
ngi hc Pht.
d) Khng dng li phn gin (lng thit), xui gic
ngi ngi th ght nhau, nghi k nhau, m tri li tm
nhng li ni phn gii, thng cm ging ha lin
hip li mi ngi trong nim ha kh, yu thng
3. Ba iu lnh thuc v l:
a) Khng tham: (tham: l thm mun, cu mong
cho c c).
b) Khng sn: (sn: tc gin, nng ny).
c) Khng si: (si: m lm, ngu ti).
226
Pht gio cho l Ba ci nc ca tm hn. Chnh

ba ci l cn thit nht phi bi tr, bi n l gc sinh
ra tt c mi m lm v ti li trn i.
Chnh n lm cho con ngi khng lm sao hiu

c ci thc tng ca v tr, khng lm sao theo c
ci o l chn chnh ca Pht gio.
Tham, sn, si u do ni tm mnh i vi vt
ngoi m sinh ra. Nu thun vi mnh, th sinh ra lng
tham (tham tm), cn nghch vi lng mnh, th sinh ra
lng sn (sn tm). Tham lam, sinh ra bc tc Tham
v bc tc nn sinh ra nng ny m nng ny sinh ra
ngu n (si tm) v mt thng bng v dc vng nung
t. Tht vy c, th li sinh ra tham mun thm,
khng bao gi bit . Nu khng c th sinh gin
di, bc dc thn tm au kh. Ri li nhn m
sinh ra lng m mui m qung thm; m mui m
qung li khin cho lng tham cng ni dy, v lng
bc tc sn cng tng gia mi mi. Chnh l chy
theo ci vng lun qun, cht chng ti c.
tr tuyt Tham, Sn, Si, Pht gio dy ta tu 3
php: Gii, nh, Hu. Gii, l tr lng tham mun
v ; nh l tr s nng gin bc dc, cm hn;
Hu l tr ci tm tnh ngu si.
*
*
*
227
V y mi ch l nhng php tu s ng v thp

nht ca Pht gio. Vy m ngay cc bc m ta thy l
chn tu, i c ngy nay li vn cn khng bit bao
nhiu ngi cha hnh c mt cc vin mn php
Ng gii v thp thin. Hung chi l nhng k
thng nhn!
*
*
III. IV. THANH VN V DUYN GIC

Hai tha ny cn c vo thuyt T DIU V
THP NH NHN DUYN. Nh nghe T Diu ca
Pht m nhp o, nn gi l Thanh Vn, nh theo ci l
Thp Nh Nhn Duyn m gic ng, nn gi l Duyn
Gic.
Thanh Vn nh nghe theo Pht m xut ly kh hi.
Cn Duyn Gic th nh t gic m c gii thot.
Thanh Vn v Duyn Gic u on tuyt c
phin no, ng c ci l V NG v V THNG
m vo cnh Nit Bn. Trong Kinh thng gi l NH
THA php mn.
Hai phn thut ri trc y, vy xin min lp
li.
228
y l nhng php mn Tiu tha vi mc ch

cu chng Nit Bn. Tu B Tt tha l bt u qua giai
on nhp th tt c chng sinh qua vng au kh.
V. B TT THA.
Kinh Php Hoa, c vit: Ch Pht n gio dc

B Tt, dc d Pht chi tr kin, th chng sinh c, dc d
Pht chi tri kin, ng chng sinh c, dc lnh chng sinh
nhp Pht chi tr kin c. Cc v Pht ch chuyn v
phm hnh B Tt, ch mun dng c ch thy bit ca
Pht m ng gic chng sinh, ch mun khin cho chng
sinh chng nhp c ci ch thy bit ca Pht m
thi.
Nh th, ta thy rng gio l ca Pht l ct a
con ngi thng ti qu v Pht, nhng v cn c, tm tr
ca chng sinh thp cao, hp rng bt t, khng sao lnh
hi ni tinh hoa Pht php, nn Pht ty trnh hiu
bit m ni, khi th ni v T Diu (Thanh Vn),
khi th ni v Thp Nh Nhn Duyn (Duyn Gic)
Tuy gii php c khc nhau, nhng cng dng u du
dt chng sinh i ln vo ci i Tr Hu Bt Nh ca
ch Pht m kinh Php Hoa gi l V thng Chnh
ng Chnh gic.
B Tt, l t mnh gic ng, li cn nguyn em
ch gic ng ca mnh m dy cho chng sinh cng
c gic ng (t gic, gic tha).
229
Pht tnh, th khng phn chia Nhn Ng, m li

xem chng sinh l mnh, mnh l chng sinh. Bi vy,
chng sinh (tc l mnh) m cn m, th cng nh mnh
m; chng sinh (trong tm mnh) m cn kh, th cng
nh mnh kh. Chng sinh m cn tham lam, B Tt
nht nguyn tu hnh B th; chng sinh m cn si m, th
B Tt tu hnh Tr Hu.
Ty cn c chng sinh, hnh ng ca B Tt thin
bin vn ha nhng tm li th cng khng ngoi 6
php ba la mt ny (thng gi l lc ) tc 6 php
ta qua bn kia ca chnh gic:
1. B th ba- la-mt
2. Tr gii ba- la-mt
3. Nhn nhc ba- la-mt
4. Tinh tn ba- la-mt
5. Thin nh ba- la-mt
6. Tr Hu ba- la-mt
1. B th ba la mt:
B Tt hn ci hnh ca Thin tha, l b th v b
th. y b th c ngha l cho ra l v phi cho ra,
khng th khng cho c, cng nh mt tri tri chiu
vn vt v bn tnh l phi pht sinh nh sng khng
ring cho ai c, d i vi k hin hay ngi ngu, k
230
lnh hay ngi d Ci c b th ca B Tt l ca

Pht tnh pht huy ra, m khng cn phi ca Bn Ng:
thy ai thiu l mnh thiu, thy ai kh l mnh kh.
Trong quyn Vie de Ramakrishna, tc gi R. Rolland
c thut: ngy kia c Ramakrishna thy mt k b
ngi ta nh bng roi th trn mnh ng, ngi ta
thy hin ln r rng cc ln roi nh ngi ta thy
trn thn mnh ca ngi b nh. l mt v B Tt
tht c bng xng bng tht ca thi by gi bn n
cch y vi mi nm.
B th c ba cch:
a) Ti th
b) Php th
c) V y th.
a) Ti th: ca thng nhn l v danh, v li, hoc
v cu phc bo, ch khng phi v tht thng yu
chng sinh Bi vy Ti th ba la mt l mt th ti th
khng i khi g c ni ngi h n ti th. Ti y,
khng phi ch l tin bc ca ci m l tt c nhng
g ca mnh. Thnh Gandhi, trong quyn Lettres
IAshram c vit: Khi ta n cm no ri, cn gi li
mt chn cho ngy mai nu c k i v thiu n n
ta, v nu ta li khng em chn cm dnh cho ngy mai
y gip h, l ta trm ca thin h ri vy. l
li ni ca bc B Tt: trong khi thin h c no m,
231
khng th cho k khc i lnh. V nh vy, phi

Cho tt c m khng i hi c n p d l i
vi tnh thng cng vy. Ci cch ti th y mi tht l
ti th ba la mt, a mnh n b bn kia (o b
ngn) l Gii thot.
Ti th ba la mt, l cho m ng lm mt th
din ca k th ti th ca mnh, tc l lm rt kn o,
ngi th n khng r c do u m c, th mt
cch t nhin m khng d mnh th n. Th nhn ti
th, tuy khng v li nhng cn cho ngi bit m tri
n: cng cha phi l b th ba la mt.
Ci tnh cch v cng trong cc th b th, d l
php th hay v y th cng u nhum mu v
ng c ngha l v k, v cng v v danh nh
thy Trang ni. 113
b) Php th: L em Pht php m b th. Nhng
tht s chng lun l em gio l ca Pht ging dy
cho ngi c gic ng, m bt c li ni no c th
em li s yn tnh v soi sng c lng ngi u
c gi l B Tt th.
113
Xem quyn TRANG T TINH HOA ca T.G Nguyn

Duy Cn trang 185, 186, 187..(Bn x.b nm 1964).
Chi nhn v k, thn nhn v cng, thnh nhn v
danh. Hnh B Tt, cng vi hnh ca Ch Nhn rt
ging nhau: Li trch th vn th, thin h mc tri
d n hu nhun thm khp mi ngi, khp mun
i m thin h khng mt ai hay c.
232
C khi khng cn phi trc th lp ngn hay

ng n thuyt php m vn c gi l php th. Ti
sao th? L v B Tt hnh bt ngn chi gio, em ci
gng tn thin ca mnh cm ha chng sinh. Ci li
dng gng tn thin ca mnh gio ha dn, thay v
li ni sung nh hng v cm ha ngi mt cch
ht sc hiu qu v l hnh tu cao nht. Php ch cng
c chc chn hn l nhng k hay ging o l m t
lm! Php th m c vin mn khi no hi hai iu
kin ni trn: ni v lm lun lun phi i i vi
nhau.
Nhng php th ba la mt phi tuyt nhin khng
v mc ch lp cng, hay lp danh, ngha l cu
phc bo, hoc c chng sinh ghi n, tn trng
hay phng th! Nu cn mt my may cu k lp d, t
cao t i, ra mt thy i ch ng ni l cu danh
v li th b th y khng phi l B Th a ra n
b gic ng.
c) V y th: Ngi chng ta v ci bnh hiu lm
nhn trt, chp c mt ci TA (Ng), nn hay m ra lo
s mt ngy kia n s mt i. V vy, ta tm cch
bo tn, nhn m sinh ra ci bnh S cht. V bi s
cht, mi c ham sng v nhn sinh ra ci tnh hn
nht v cu cnh thn quyn! Gii thot con ngi khi
ci bnh S y. (v S l ci a ngc ca tm hn) B
Tt bn tu ci hnh V y th.
233
B Tt ly ci gng V Y ca mnh trc vn

sinh t cnh tnh chng sinh ng v ham sng s
cht (Tham sinh y t) m lm nhng iu ti tin cu
sng, trong khi sng cht l l v thng khng mt
lc no khng c sinh t ni tip nhau nh trn mt ci
vng trn.
Bng mi phng tin, B Tt nht quyt vo
sinh ra t, xem mng sng nh nm lng hng hoc
gp tai nn th ra tay cu vt, hoc gp tt bnh nguy
him th sn sc thuc thang, thng t ra l mt bc
I DNG trn an tm lng s hi ca chng sinh.
B Tt hnh V y th ging nh cc bc anh hng hip
s thi xa, thi n bt cu bo.
l hnh V y th ba-la-mt.
2. Tr gii ba-la-mt
Tt c mi iu rn cm (gii) ca Pht gio, B

Tt u mt mc gi gii mt cch ht sc nghim ngt,
lm gng cho chng sinh bt chc m tu hnh
khng dm sai chy.
Nhng, Tr gii ba la mt, khng phi v cu
phc m tr gii, v cu danh m tr gii, ngha l khng
phi c ci m l ngi o hnh khc kh. H tr gii
lm ci gng tr gii, ch khng bt buc khin
trch ai khng tr gii nh mnh. H tr gii m nh
234
khng tr gii g c, v h khng cn gng gng tr gii

m t nhin khng bao gi phm gii.
3. Nhn nhc ba-la-mt
Nhn nhc, l nhng nhn mi khiu khch l

v B Tt tu hnh nhn nhc lun lun t ra l ngi i
Dng, khng coi vo u nhng lng nhc ca k khc.
Bi B Tt l bc v ng nn khng thy u l vinh,
l nhc B Tt xem tt c l bnh ng, vi mt cp
mt thn nhin, vi mt tm hn im o ch cc. 114
Nhn nhc ba-la-mt khin cho thn tm lun
lun bnh thn, khng bit bun, gin, on, th v nh
th khng sao cn to c c nghip ch khng phi v
tham sinh y t m s st, nht nha
4. Tinh tn ba-la-mt
Tinh tn l chuyn cn, sing nng trn con ng
tu hnh, khng bao gi xao lng. Nh c tinh tn, nhng
c b th, tr gii, nhn nhc mi c th cng ngy cng
ln n mc tinh vi.
Tinh tn ba-la-mt l tinh tn m khng thy l
tinh tn, l tinh tn n mc nh khng cn thy c s
c gng hay bt buc na m thnh mt s t nhin
nh qu t t nhin quay, khng quay khng ng.
114
Xem quyn Ci Dng ca Thnh Nhn (cng mt

tc gi).
235
C gng tu hnh n khng cn thy c gng,

cng khng phi c gng mau t mc ch v cu
thnh cng. Nh ngi th ln gii, h ln v bi li
trong nc nh loi thy tc, bi li m khng hay l
mnh bi li na! l Tinh tn ba-la-mt
5. Thin nh ba-la-mt
Thin nh Ba-la-mt c khc vi nhng th Thin

nh Tiu tha l quy tt c tm tr vo mt vic, hoc
qun xt mt vn no n mc cng tt, v l.
Ta cng nn bit, hng ngy, hng gi Tm Tr ta
bao gi cng b li ko pha lm cho b phn chia tn
mc vng ng lin min v chy theo mi cm d
bn ngoi trm phng ngn hng Vy cn phi
nh, l quy n v mt mi
Thin nh ba-la-mt l quy tt c t tng hnh
vi ca ta vo ngun gc (bn th ca s s vt vt)
trn i, nhn thy c ci bn lai din mc ca
ch php, khng cn b s la di chia phn trong hin
tng gii. Nh m pht sinh Tr Hu Bt Nh BaLa-Mt, khai quang c ci TM V SAI BIT, ci
TM BNH NG NH NH.
6. Tr hu bt nh ba-la-mt
Tu Bt Nh Ba-la-mt l tn ch cui cng ca
Pht hc, bc sang qu Pht.
236
Tu Tr Hu Bt Nh Ba-la-mt l dng Tr Hu
Bt Nh m chiu soi vn s vn vt, thay v nh thng
ngy quen dng L Tr (TM SAI BIT) (esprit
discriminateur) m nhn s vt.
Xem li chng Tr hu bt nh trc y.
237
B. PHT GIO vi VN
THIN C
Thin c l vn rt quan trng i vi Pht

gio. Kinh rng: ch c, mn tc; ch thin, phng
hnh (king c cc iu c, lm ht thy cc iu lnh).
Nhng, Thin v c ca th nhn v ca Pht gio,
hn khng ging nhau L v nh ta thy Pht gio
nhn thc s i c chiu khc xa vi nhn th.
Phn ng, v thiu nhn xt mt cch t nh su
sc hai t Thin c ny, nn c iu ng nhn sau y:
Tn gio no cng dy lm LNH lnh D cho nn
Tn gio no tu theo cng hay c! C k li bo: Tu Pht
hay hc Pht th chung quy ch lm Lnh lnh D, vy
th cn g phi bn n gio l y lm g cho nhc tm
mt tr!
Ngi a ra nhng nhn xt y, cha nhn xt
ng ci chn ngha ca hai danh t Thin c trong Pht
gio.
*
*
ng v phng din lun l x hi... khng c

mt l tng lun l o c no l ng vng c
238
trc thi gian v khng gian. C iu m thi bui

ny, tn gio ny, x hi ny cho l phi, thi bui khc,
tn gio khc, x hi khc s cho l khng phi na: Mt
vn hon ton tng i.
Ngy xa, vua Salomon m ngi ng thi xem
l bc Thnh, c ti by trm ngui v chnh v ba
trm ngi v b, cng nh Vn Vng, mt ng Vua
Thnh nc Trung Hoa, c c trm ngi v... X hi c
phng ng cng nh phng Ty l x hi a th,
khng ai xem vic a th l ti li, nhng ngy nay,
x hi u M, nh Anh hay M... ngi ta cm hn
ch a th, v cho l Ti trng.
Tri li, x Ty Tng Pht gio, ngi ta chp
nhn ch a phu: mt ngi n b c quyn c
nhiu chng, nhng nc Anh, ngi n b no c ti
hai chng s b t co l ti c. Bn cc x u M,
ngi n b phm gian, b a ra ta ly d, vn khng
bao gi b buc ti, tri li, Arabie, ngi n b no
phm gian s b t hnh. V ngay Vit Nam ca chng
ta ngy xa, ngi n b phm ti trc nt bi phu cng
b voi giy nga x! Nhng ngy nay, n b m phm
gian... khng cn b lut kt ti, m ngay c x hi
cng khng cn ai xem l ti c nh xa na!
Hon cnh x hi cng thay i lin nhng gi tr
c truyn ca lun l o c. Khng g minh chng s
r rng s thay i y bng chin tranh. Thi bnh ngi
239
cng dn c nhng iu m lun l cm on, nhng

thi chin tranh th nhng iu cm on y li tr thnh
bn phn bt buc. Gi tr lun l o ln tt c. l
iu khng cn minh chng di dng, bi khng cn mt
ai l khng nhn thy.
*
*
Nh o hc phng Ty PLOTIN c ni:

D l vic c, cng mt phn no cn thit nh
vic Thin, v n pht sinh ra c nhiu vic tt p; n
dn dt i tm nhng pht minh sng to li ch, v bt
buc con ngi bit thn trng v ngn cn khng cho sa
vo gic ng m man, mt s an thn li bing 115.
Bng ti cn cho nh sng, c cn cho Thin, V minh
cn cho Gic ng... V hn na: Phin no tc B ...
C hai hay MT.
Ngi ta, ngy no cn b rng buc trong ci t
tng gi hu ca hin tng gii... th cn dng n
danh t li hi, thin c, th phi, hu o v
o,... ri t thnh quy lut bo v ci Thin, bi tr
ci c 116 m chng hay rng tt c vn hu trn th
115
c Mt Ngh Thut Sng cng mt tc gi:

Chng Vn Thin c(trang 75, 77, 78, 79, 80,
81, 82) xin c chng i Gic v Tiu Gic (trang
85, 86, 87... 92).
116
Cf. PLOTIN. II. iii.18.
240
gian ny u chng cht vi nhau nh cc t bo trong

mt thn th chung, v bt c mt hnh pht no i vi
mt phn t u ng chm v thng tn n ton th
ca c thn. Hoa Nghim tng bn n thuyt nht a
tng dung, ch bn c tc tht l ht sc r rng v
khoa hc, khng cn nhc li.
Bi hiu r ci l s s v ngi ca hin hu m

tt c mi ngi Gic Ng t trc ti gi... u khng
chp nhn lut t hnh hoc hnh h bt c mt ti nhn
no... bi tt c chng sinh l MT.
T ngn xa... nhng ngi cha Gic Ng u
cho rng gio l ca cc bc i Gic (nh Pht hay Lo
v.v...) khng th bao gi p dng c trong hin tnh
loi ngi, m phi dng n ci lut rng r (lo de la
jungle), d on bo on ngha l ai mc mnh mt con
mt, th hy mc li con mt, b mnh mt ci rng th b
li mt ci rng (oeil pour oeil, dent pour dent), ngha l
Thin c o u, chung hu bo
Nh o hc Ramana Maharshi cng ni: quelque

mauvais que certains puisent sembler quelquefois, ils
ne doivent pas eetre pris en aversion, de mme que
nous ne denons pas concevoir de prjugs en faveur
de ceux qui semblent un moment donn nous eftre
favorables ou bnnfiques. Fuyez la fois ce qui plait
et ce qui dplait!
Thin c l mt vn tng i, khng nn thin
chp bn no c, m phi bit gi QUN BNH.
241
ch ra cho nhn loi ci phng php vt khi

s n l ngoi cnh, vt khi s hn hc, th hn ca
loi ngi ln nhau (v tranh nhau v vn Thin c)
vt ln nhng quan nim sai lm ca cc th nhn thc
nh nguyn rng buc con ngi trong vng ti li,
sn si, tham dc... m Thch Ca Nh Lai mi hong
dng Pht Php.
Trong hng t ca Ngi, ta nhn thy c

hng ngi: st nhn, trm cp, k n... v i vi tt
c, Ngi khng t chi mt ai. Nh o hc tr danh n
, Ramana Maharshi cng nhn xt rng: Si grands et
nombrex que soient les pchs dun homme; cependant
it ne doit ni pleurer, ni se lamenter en disant: Je suis un
pesechseeur, et comment un pescheeur peut il atteindre
au lalut? Quil rejette au loin toute pnse deetre un
pecscheur...(D ti li ca mnh c ln lao, c nhiu
n bao nhiu, cng ng khc than rng: Ti l mt
ngi ti li, v ngi ti li th lm g i n c gii
thot c? Hy vt i cho xa mi cm tng rng mnh
l ngi ti li).
Ci mc cm ti li (complexe de culpabilit)
l mt chng ngi to tt cho ngi hc pht.
D l C c gio cng khng nhn thc khc
hn: Madeleine trc khi thnh Thnh l mt k n. B
l mt ngi n b ti li, sng mt cuc i cc k
sa a... Nhng c c Jsus cm ha, b theo bn
242
chn ng Cu Th khng ri na bc... Jsus ni:

c Tin ca nng cu nng (sa foi lavait sauve)!
Sau khi Jesus cht, b sng mt i kh hnh...

sut ba mi nm. B c phong Thnh, v gng b
cm ha khng bit bao nhiu k ti li hi u ci
ha.
Thnh Auguistin, thu nh cng l mt k nhiu
li lm v sa a, nh hi ng m thnh mt bc i
thnh.
B David Nel c thut mt cu chuyn tng t:
Trong mt hang ni, c mt v chn tu vi mt t
ca mnh thi. Ngy kia, c mt ngi bn n thm v
chn tu, v sau cu chuyn hn huyn, ngi bn a
cho v chn tu mt thi vng v yu cu v chn tu nhn
lnh chi tiu trong am nhng lc thiu thn. Khng
th chi t trc chn tnh thm thit ca bn, v chn tu
nhn ly v giao cho t ct i. Nhng tn t thy
thi vng bn ng lng tham... Khuya n tn t ly
dao m thy mnh... v lt t m thi vng trn i...
Sng ngy mt tn t khc di chn ni ln thm
thy, mi khm ph ra Thy b m st. V chn tu tuy b
thng nng nhng cha cht, bo cho hc tr mnh bit
tn k st nhn, nhng yu cu ng l rm ln... v s
thin h m hay t s theo truy n th phm v theo hnh
pht ng thi, ngi y s b t hnh. ng ni vi
ngi t: Thy chc n cha i xa, v nu n ri b
243
bt, th n s cht. Thy s n cht trong khi mang ti c

th ti nghip cho n cha kp c thi gi m sm hi v
ci t, quy chnh. Vy th thy cht, cm con khng
nn lm n, tha gi... n lm g! l vic ca Thy,
con hy nghe li!
V chn tu cht. V sau rt lu, by gi ngi thin

h mi bit s tht, th tn st nhn vt bin gii...
o pht l mt o I T BI, NNG H X ,
v ngi tu hnh B Tt phi... khng cn phn bit k
lnh ngi d, k thin ngi c, ngha l phi bit
thng hnh bnh ng 117.
Bnh ng quan (sama, samat) cn Pht gio
i tha, ng v phng din o c, ch trng s
thn nhin im m v t ca bc i gic trc vn
Thin c... Khen Ch, Thng Ght... Thi bnh
ng y... gi l upeks (x), tc l b i ci quan
nim sai lm phn chia Thin c. Pht ni: Nu c k
cht tay ta, v mt k khc sn sc bng b cho ta... th
i vi hai ngi y, ta xem ng ng, khng ai l
k th khng ai l ngi bn... Cc v B Tt u c
c tnh chung ny l v lng x, ngha l, nu c
117
Trong cc cu chuyn ca Quan Th m B Tt, c

cu nguyn ny: Nam m i T Bi, nng H X,
Qun m Nh Lai, thng hnh bnh ng nguyn.
Thng hnh bnh ng nguyn l hng thc hin
c ci TM BNH NG i vi tt c vn hu.
244
ai tn qu, h cng khng v m vui mng, b ai

khinh khi, h cng khng v m vui mng, b ai khinh
khi, h cng khng v m bun kh; h khng qu
ngi hin tr, cng khng xem thng k ngu m; c
khng mng, mt khng bun. i vi bn thn cng
nh i vi k th, h khng phn bit thn s thin c...
Bt Nh Bnh ng (samat- mana) l mt trong bn i
c ca B Tt 118. Ci hnh Bt Nh Bnh ng a n
ci hnh i T Bi, Nng H X ca B Tt. Ni ci
TM BNH NG ca Pht, khng cn c s phn chia
Thin c, Th Phi... g na c.
Tm li, ta c th ni rng: Nhn Ng khng phi
l hai. Bi V Minh nn nhn lm c Nhn, c Ng, nn
mi c Thin, c c, c li c hi. Tri li nu nhn r
tt c l Mt, Ta l Ngi, th vn Li Hi, Thin c
s khng cn na, v ci hi ca k ny l ci li ca
ngi kia, ci li ca ngi kia l ci hi cho ngi n...
khng c ci g thm cho ai, bt cho ai, li cho ai, hi
cho ai c, v tt c l MT, v tt c l TA 119 .
118
Mahayna-sutra, lankra (T t 1604 III (=d. Lvi

IX-70-71)
119
Xem Lo T Tinh Hoa: Ci nhn ca o l ci
nhn bao trm, thy Nhn Loi nh mt c th
chung. T nh ci cy, nu ng v phng din ri
rc ca tng b phn ci cy, th ta thy bt l bt.
cng nh mt l mt ch khng thy c ch bt
l thm, thm l bt (Tn chi nhi ch, ch chi nh
tn).
245
Ni mt cch khc, nu vn cn thy c mt ci

TA, th bt c lm g ch c li cho TA, cho gia nh TA,
cho bn b TA, cho quc gia TA, cho dn tc TA m c
hi cho on th khng phi ca TA... u l c c. Nu
lm li cho tt c mi ngi...khng phn bit k th
ngi bn, k thin ngi c... th mi c gi l
Thin 120. nh ngha c nh th, mi nhn thy c
ci phn liu ngha 121 v Thin c ca Pht gio.
*
*
Phi bit nm tt c cc mi cay ng ngt ngon

ca cuc i ngt ngon ca cuc i mun mt, bt c l
tt xu thin c. Nh th m kinh nghim em li cho ta
mt s khn ngoan thc t (ch khng phi theo sch
v, kinh k, gio iu). Cc bc i gic nh th m siu
vit ha c cuc i mnh, ngha l nh nm mi
cay ng chua cht v tht vng m hiu r c r rng
ci thc cht v thc cht ca cuc i. Thnh Augustin
120
So snh vi cu ny ca Lo T: Thin gi, ng

thin ch, bt thin gi, ng dic thin ch...Tn gi,
ng tn chi, bt tn gi; Ng dic tn chi Vi k lnh
th ly lnh m , vi k chng lnh, cng ly lnh m
... Vi k thnh tn th ly thnh tn m , i vi k
khng thnh tn, th cng ly thnh tn m . (Xem
Lo T Tinh Hoa cng mt tc gi, trang 175, 176)
121
Liu Ngha, l ci ngha rt ro, cng tn ngha.
246
trc kia l ngi y ti li, thp bt La Hn nguyn l

nhng k trm cp v git ngi.
K sa a, sng mt i sng v cng ch k... l
chic thuyn b li cun theo dng nc l, khng tay
li, khng r ng li v mc tiu...cho nn khng ln
c b bn bn kia (Paramita). Nu h nhn thy
c mt ng li sng sut... th tt c mi vic lnh
d ca h s li c h rt ta kinh nghim v nhn
m pht sinh Tr Hu.
Bi vy, khng nn qu s ti li m cho mc

cm ti li dy v! Nu c k no sai lm theo con
ng c, th khng nn xem h l k ngoi o b
ri h hoc bi tr h bng cch hnh h hay git chc.
D sao h l nhng phn t trong mt ton th, nu ngy
no nhng phn t y cha c Ton gic, th cng s
kh m c c mt ai ton gic c. Trong thn th ta
c nhng b phn no bnh hon, th Ta c mun c
ng au n cng khng th. T nghip v cng nghip
lin quan v thng sut nhau, khng bao gi c th quan
nim ri nhau c. Cng nghip c th nhiu th: gia
nh nghip, quc gia nghip, dn tc nghip.
Ngi hc pht m nhn r iu ny s khng bao
gi i tm s gii thot cho ring mnh m thi, m cho
tt c. Cu ny ca mt v B Tt m ta thng nghe lp
i lp li: ngy no chng ta sinh m cn mt git nc
mt, ta nht nh khng chu thnh pht vi cn phi
247
sa li nh vy: Ngy no chng sinh m cn mt git

nc mt, ta s khng bao gi thnh pht c !.
*
*
Nhn xt v Thin c, Pht gio cn c vo tiu

chun li v hi. Li cho tt c, l Thin; li cho mnh
m hi cho ngi khc l c. Bi ci l nht a tng
dung nn ngi tu Pht khng bao gi gy au kh cho
ai tt c.
Nhng, cng cn lu iu ny, theo Pht gio,
khng cn c vic lm g... khng nn cn c vo vic
lm y, m phi cn c vo ci tm ca ngi lm vic
y trc ht. C khi lm mt vic m thin h, lun l,
u cho l c m khng c l vic lm y pht ra do
mt thin tm, thin ci thin hay cu ri. Cng cng
mt vic lm m ngi ny lm, s c gi l Thin,
cn ngi kia lm, li b xem l c. L v ngi ny lm
vi lng yu thng cao thng, cn ngi kia lm vi
lng ch k xu xa. C khi mng chi... nh p... nh
ba m v thng con m rn dy, th hnh ng y khng
gi l c c. Tri li, ni li du dng, nnh b, ct
lm vui lng, kho ng tr c c nhn tm
bng cch chiu theo th hiu ngi khc, vi dng tm
li dng thin cm con ngi thnh cng theo
mun ch khng phi xy dng hay v li ch cho
ngi , l hnh c. C k git ngi m khng
248
phi l c; c k cu ngi m khng phi l Thin. C

k lm au n ngi m khng phi l c; c k an i
xoa du cho ngi m khng phi l thin. Nh trng
hp ru ng lng t c k khc bng nhng li kho lo
cao bn ng h, ct nui dng lng t cao t i ca
h... cha t l ngi nhn, cng nh dng li chm
chch dng lng t i, nhng vi dng lm cho ngi
tnh ng, cha t l k bt nhn. Tc l trng hp ca
Dng L i vi Lu Bnh ngy trc.
*
*
Mc ch cui cng ca Pht gio, l Gii thot,

tc l t n cnh tr Nit Bn 122, theo danh t nh
Pht. V nh vy, bt c nhng hnh vi, t tng no
lm ngn tr hay c li cho s Gii thot ca ta u gi
l c. Tri li, nhng g gip cho ta t n cnh gii
Nit Bn, mt cch d dng khng ngn ngi u gi l
Thin.
l tiu chun ti hu v Thin c ca pht gio.
c l nhng tr duyn gip cho ci mm V Minh,
ni ta cng thm mnh m bnh trng; Cn Thin l
nhng tr duyn gip cho ta thng c V Minh v au
kh. Bi vy, ngi ta mi nhn cch ha n thnh
122
Nit Bn Nirvara: Nit bn l Khng. Khng

y l Khng Thin, Khng c.
249
nhng v c thn nh Ma Vng (mara) vi nhng hnh

thc cc k m hoc xi dc con ngi say m trong
sng dc sng m mi chy theo bng trn v ln li
trong dng sinh t lun hi.
Vi tiu chun trn y, ta c th hiu c th

no l thin o, th no l c o trn con ng tu tp.
Tht vy, cng thi t tp m c k tu Thin, c ngi tu
c. Nh tu tp nui dng v cao Bn ng, tru lc
thng, tm nhng quyn nng thing ling huyn b
(Pouvoirs-occultes) vi thm c thin h xem mnh
l bc Tin bc Thnh c lm nhng vic phi
thng khc hn loi ngi... l tu theo c o,
ngha l khng cn phi l con ng a n s Dit
ng m l cng c v lm cho bn ng ngy cng
thm ph i. Ngay nhng li tu Qun nh: Tu nh m
khng a n tm tm v cu, v nim th khng
cn phi l chnh o (Thin o), m l t o (c
o). Tnh ta hay thin ta m tht l theo chnh o
(thin o) l phi v cu ngha l khng ch s
cu cnh ao c g c. Tnh ta m cn mong vng nim,
cu s khang kin hay quyn php... th khng t n
c ci diu cnh ca php tnh ta... cc ch ca tnh
ta l ct nui thnh nhn cch chn khng. Tnh ta
chng nhng v tng, v nim, li tuyt nhin v
cu. 123
123
Mystiques et magiciens du Tier: A. DAVID NEL.
250
Ngy xa Pht cng cc t i qua mt khu

rng, va n mt m sng, thy c mt o s du gi
ngi ct cy...Pht hi: ng y bao ly v tu
c g? o s ni: Ti tu 40 nm v c php
khinh thn, i qua con sng khng cn phi ghe xung g
c!. Ni on, o s nim ch, bc qua sng nh nh
chic l... trc nhng cp mt thn phc ca t Pht.
Pht ni vi o s: tng g l ch i qua con sng
nh th m phi tu luyn 40 nm, tht l ung ph cng
phu v ch qu! ch vi ng tin ny, ngi a s
a chng ti qua bn kia sng mt cch d dng!....
Phn ng nhng ngi tu Pht... thng d sa vo
t o... nh v o s trn y l v cha dt c lng
tham dc, cha nhn thc r mc ch cui cng ca
Pht gio. Tt c mi php mn tu tr ca Pht gio cn
phi c qun xt r rng trc khi em ra p dng.
*
*
Trc khi chm dt chng ny, chng ti xin

cp n vn tu thin nghip m mt s ng ngi
hc pht cho l mt giai on ca pht tha.
Thin c theo ngha thng thng cn phi c
nhn vi cp mt i ng, cn phi c xem nh 2
a tr sinh i cng mt v m, nh mt qu tim vi 2
bung mu en... hay ni theo trit hc Kinh Dch
251
ca Trung Hoa. Thin c ging nh cp m Dng, tuy

thy nh mu thun nhng chng h bao gi ri nhau.
S d c gi l Dng, l v phn Dng ln phn
m, c gi l m, l v phn m ln phn dng.
Thc ra khng c mt s vt no trn i m thun m
hay thun Dng, cng nh khng c ci g l thun c
hay thun Thin. Khng c mt c hay no m khng
b eo theo mt tt xu ca n. Phi bit vt ln trn c
c ln Thin, th mi mong siu thot lun hi sinh t,
m vo cnh tr Nit bn.
*
*
Tu thin nghip ph tr c nghip, li c

mt s ng ngi hc pht cho l phng tin i ln
n Pht tha.
H lm, h lm to. H qun rng mun c
gii thot, mun vo c nit bn, phi vt ln trn
cp mu thun Thin c mi cu c Tr Hu Bt Nh.
Mt ci ng m to ln tt p bao nhiu, vn l
Ng, cng nh mt si dy xch bng st hay bng
vng vn l si dy xch. N vn rng buc, ct cht con
ngi trong vng sinh t lun hi v au kh ca h. C
2 u M lm nh nhau, c hai u b mn v minh v
i, th, hu... che lp, b tham, sn, si dy v cu x tm
hn. Cho nn tu thin nghip tu cu phc... s khng
bao gi a n gii thot c!
252
Ngi ta v khng nhn c r ci chn l y nn

thng tng lm rng tu gii thot, l ly ci thin
m tr ci c, khng d thin hay c, u do v minh m
ra c 124. B c nghip th b ln tri trong dng sinh t
lun hi, nhng c thin nghip, vn cng b ln tri
trong dng sinh t lun hi, nh ngi b c nghip no
c khc g phng din b b mnh trong nghip bo.
Tu Pht, l tu chm dt dng nhn qu nghip

bo... l tu chng nhp nit bn, nu li tu theo cch
phc bo, tu theo thin nghip ri mi b tri buc
vo trong vng sinh t lun hi, th ci tu , l tu c
o 125. Mt nh o hc n tr danh hin nay cng
cng mt nhn xt nh trn khi ng ni: K o c y
c tt, cng nh ngi xu xa y tt xu u khng ai
gn Chn L c. Gn Chn L l k vt thot khi
c hai. ng tm cch m to cho mnh nhng c
tt, m phi tm cho ra ci nguyn nhn ca s phn
chia, tc l ci ng thc... ng ly ci c tt ny m
ph ci tt xu kia (ngha l ng dng mt trong cp
mu thun Thin c cht tr ln nhau), cng ng tm
cch lp li qun bnh gia hai ci mu thun y, v lm
th th lm cho bn i phng cng mnh thm ln 126.
124
c l do lng ch k m ra; th thin cng ch l

mt hnh thc khc ca ng chp, tc l lng ngh
c mnh. (autre forme subtile de lgotisme.)
125
Theo tiu chun M Ng nh nu trc y.
126
So snh vi li ny ca Lo T: tng dc hp
ch, tt c trng chi; tng dc nhc chi, tt c
253
Nu bn on hn ai, ng tm cch ph ln tm hn bn
mt tm mn nhn i, m hy lo gii thot tinh thn bn
khi ci nim chia r c nhn... Nu bn vt khi c
hai (c tt v tt xu) bn s hiu c ci l V Bin
V Tn... rt d dng. Ci m gy ra nhng s chng i
nhau, chnh l lng ch k, l ci nim phn chia. (Chia
phn THIN C ca ci TM SAI BIT ca mnh). Ci
i lp cng cha ng ngay ci phn n i lp, ngha
l ci phn m n trn trnh 127.
Thm ch trong kinh Dhammapada (Php C)
thuc v kinh sch Tiu tha m ta c th xem l i
din chnh thng ca pht gio nguyn thy chuyn dy
v tu thin nghip, cng lu ngi tu Tiu tha v s
cn phi thot khi s tri buc ca thin nghip v c
nghip mi i n Gii thot. chng cht Phm Ch
Phm(The Brahamna Arhat) c ghi:
ti d phc
Lng hnh vnh tr
cng chi; tng dc ph chi, tt c hng chi; tng
dc ot chi, tt c d chi.(Chng 36 o c Kinh)
(Ngha l: hng mun thu rt , li sp m rng cho
; hng mun lm yu , l sp lm cho mnh
ln; hng mun vt b , l sp lm cho hng
khi ln; hng mun cp ot , l sp ban thm
cho ). Xem Lo T Tinh Hoa (trang 131-132).
127
Bulletin de lEtoile (No 2) (Mars - Avril 1932) Paris,
21, Avenue Montaigne, p45 (Causeries Ojai).
254

V u v trn,
Th v Phm Ch.
[Tm dch: D lm ti (c) hay lm phc (thin),
hai vic y phi sch tr vnh vin, (th mi mong) dt
c bun phin v bi nh. mi gi l bc Phm
Ch].
Ch Phm Ch l m ch k gii thot, ngi t
n Tr hu v Brahman ngha l v ci Chn Th tuyt
i, hay l Chn l cao tt. l k o b ngn
vt thot cnh mng huyn bo nh ca sinh t lun
hi, tc l t n bc A la hn.
B Alexandra David NESEEL cng c vit : ( )
i on vn trn y cng mun ch cho ta thy rng
con ng Tu Pht ca phn ng xa nay l con ng
tu thin nghip, tu phc bo... ch bit lo trau di
nhng thin tnh thin c sau ny c u thai ln
cc ci tri y sung sng hoan lc... l cng vic
la di mi si dy xch vng (chaine dor)... Con
ng tim php (voie graduelle), tc l con ng tu
thp thin (thin tha), con ng mi lo trau di cc
c tnh hay tt, m ta gi l thnh o (voie des
saints) s khng bao gi a ta n Gii thot c.
Bc thnh trn cc bc thnh, d h c hi sinh
c nghn ln nhng g qu bu nht ca i h, c hi sinh
c tnh mng h cho nhn loi, cho mt ng thing lin
255
cao c nht ca h... h cng vn b mi giam hm trong

con ng lun hi sinh t nu h khng hiu rng tt c
ci , thc ra ch l nhng tr chi con tr, nhng th
mng, huyn, bo, nh do chnh hnh tng 128 ca
mnh to ra v phng ln bc mn v tn ca H Khng!
C ng vi cu ni ny ca mt v thin s:
ng ngh n Thin, cng ng ngh n c, th trong
lc mi hin t ra c ci Bn lai din mc ca
mnh thi. V ch thin mt cht thi bn thin hay
bn c, cng lm cho mt bin Chn Nh ni sng,
c Tri t s b phn chia v chnh lch. 129
128
Confections mentales
Xem Mt ngh thut Sng (cng mt tc gi)
trang 77, 78, 80-105, 106,107: Ho ly hu sai, Thin
a huyn cch (sai bit mt ly, cng lm cho Tri
t ngn cch). (Tin Tm Minh ca TNG XN).
129
256
THP
NGU
257

TIU DN
Pht gio Thin tng c ch ra Thp Ngu , tc

l mi bc ha miu t cng trnh lo thu hi Chn
Tnh (Pht Tnh) v V Minh che lp... (Phc k chn).
Thp ngu lc thut mi on ng tu
ca con ngi tu Thin... i t V Minh n Kin
Tnh Thnh Tht.
Chn Tnh hay Chn Ng (Le Moi Rel), cng gi
l ci Ta khng phi Ta (le Moi Non-Moi) m nh
Pht gi l Pht Tnh... c tng trng bng con b
c hai mu: mu en v mu trng. Mu en m ch
Bn tnh b V Minh che lp, ngha l b en v b
trng k thc ch c mt, khc nhau mt M mt Ng.
Cng nh M l chng sinh, Ng l Pht.
Nh cc php tu Qun nh m ngi tu Thin i
ln t M n Ng.
D l tu theo n Php (Thin Tng) ngi tu
Pht bao gi cng cn phi tri qua mt thi k tm
trai. Thi gian d b l thi gian tu Thin (Qun
nh) lng sch thn tm, dn ng n Ng) 130.
130
Pratique du ZEN (par Chang Chen Chi), Parts,

Corra, 1960.
c Essais sur le Bouddhisme Zen (D.T.SUZUKI),
trang 470 Tome l.
258

*
Thp Ngu c nhiu bn khc nhau. Mi bn

c mi cch gii thch, tuy khc nhau, nhng khng sai
ng li chnh. Bn trnh by sau y l bn c
thng dng nht Trung Hoa, Nht Bn... 131 Cc bn
ghi trong Essais sur le bouddhisme Zen, th trng vi bn
c ng trong tp ch Vin m. 132
*
*
Thp Ngu c th chia ra lm 3 b phn,

tng trng ba giai on chnh:
-Tranh chp vi ni tm (4 bn)
-Sau khi tranh chp (3 bn)
-Kt qu (3 bn)
I. Phn th nht (gm 4 bn: 1, 2, 3, 4):

131
Jean HERbERT; Les dix tableaux du Domestiquage

de la Vache, Lyon, V,Derain, 1960.
Bouddisme Zen (Le dressage de la Vache) Judo
international par J. L. Jazarin.
Paris, Ed. A.M.I, 1950
132
Robert J.GODET: Les dix Etapes dans IArt de
garder La Vache.
Paris, 1958. Rgodet Edit.
259

Bn 1: V mc: cha thu phc c con b.
Bn 2: S iu: hai bn thun vi nhau.
Bn 3: Th Ch: chu mnh lnh ca ngi chn
theo ng gii lut.
Bn 4: Hi Th: b ngonh li nhn ngi chn v
chu ngi chn ct vo ci cy mt cch ngoan
ngon.
II.Phn th hai (gm 3 bn: 5, 6, 7)
Bn 5: Tun Phc: hon ton thun phc, khng
c n na.
Bn 6: V Ngi: khng cn ngn cch na.
Bn 7: Nhm Vn: ht sc tin nhau, thnh thc
phc tng.
III. Phn th ba (gm 3 bn: 8,9,10).
Bn 8: Tng Vong: c hai u qun nhau, khng
ai n ai m vn khng bao gi ri nhau.
Bn 9: c chiu: C hai thnh Mt (Khng
thy c Hai).
Bn 10: Song Dn: Hon ton tiu dit c ngi
ln vt, ch cn l Chn Khng.
260
PHN TH NHT
(Tranh chp ni tm)
261

BN I. V MC
Lu nay b V Minh che lp, khng bit c

Chn Tnh. Nay nh Kinh Sch mi nhn thc rng
chng sinh u c Pht Tnh nn tm... Gp n, nhng
n cn rng r lm... Si dy cn dnh ni c, chng
minh rng b khng phi l b hoang, m c ch...
B en hc t u n ui (b V Minh che
lp). Ngi chn ly c l m d n...
Cnh vt nng n... Nn tri y mu en u m...
262

BN II. S IU
Ngi chn ct c ci mm con b, v gi

roi ln da n phi thun theo.
My en bin mt, cnh vt thy mi yn tnh,
quang ng. Tuy vy, mt tri vn cha mc.
Mm con vt bin trng, tc l tr c
khu nghip (tham n tham ni). Nn nh: chnh
ng ng u trong T gii ca Bt chnh o. Bc
u tin trn con ng tu hnh. (T gii: Chnh ng,
chnh nghip; chnh mng; chnh tinh tin).
263

BN III. TH CH
B chu phc tng, nhng cha hon ton

nghe theo, cn c n.
Ngi chn khng cn gi roi... nhng vn cm h
trong tay v ng chng con vt.
Mt tri mc ln, nhng tri cn my...
Trn ci u ca b bin trng: phn tr tuy
c gic ng (hiu bng Tr) nhng thn v gia
thn sau cn en, ngha l cha gic c phn tnh
cm v sinh dc. Tm v Tr cn cha ha nhau.
264

BN IV. HI TH
Tri trong vt... Mt tri ln cao.

B ngonh mt li trng ngi chn, v thun
cho ct vo thn cy. Phn trn (lun c hai chn trc)
u trng bch nhng tnh tnh cao thng u c
chinh phc.
Tm v Tr bt u ha nhau; phn sinh dc cha
chinh phc.
265
PHN TH HAI
(Sau khi tranh chp ni tm)
266

BN V. THUN PHC
Ngi chn khng cn ct na: B vn theo

ngi chn mt cch ngoan ngon. Tuy vy, ngi chn
cha hon ton tin cy, nn cn gi cy roi v si dy...
Nc trn ngun chy xung, mt m...
Mt tri ln cao, nhng tri cn my...
Phn trn v phn thn gia con B tr trng.
267

BN VI. V NGI
B yn lng v thn phc. Ch pha sau ui

cn mt vt en (vn sinh dc cha hn c chinh
phc).
Ngi khng cn lo ngi, thung dung ngi thi so...
B nm yn, lng nghe ting nhc... Nn tri quang
ng... Ngi, vt v cnh vt u ha ng. Hoa tr
hng thm ngo ngt.
268

BN VII. NHIM VN
D c th lng, t do, B vn ln qun

bn ngi chn, khng ri...
Ngi khng cn dng nhc thoa du... cng
ch cn nhn chng con vt na... li ng i, cng khng
sao. Hoa l mc y, B tha h n.
Mt tri ln cao ng u non.
B tr thnh trng lp ! Hon ton thn
phc. Trong v ngoi ha ng. S tranh chp trong
ni tm dt.
269
PHN TH BA
(Kt qu ca cng phu tu nh)
270

BN VIII. TNG VONG
Mt t mt dng...
Ngi v vt nh my khi cng ngao du trn ci
tri my... khng cn n nhau na...
Chm sao Bc u l na phn... C c mt tri
hin ln.
Ti v Sng xen nhau, ngy v m mt mu,
Thin v c khng phn... ha ng.
271

BN IX. C CHIU
Khng thy B na: Ngi v Chn Th l mt.

Tr v vi ci trn, v by gi ni tr thnh
ni, v sng tr thnh sng: Tm thc con ngi
cng tm v tr. Khng c hai.
Chm sao Tht tinh Bc u mc ln . Mt tri v
chm sao thnh mt.
272

BN X. SONG DN 133
Trng thi ca Chn Khng:

Khng cn thy c mnh, khng cn thy ci i:
Khng c mt na.
133
DN: Tn dit (cng c l MN).
273
-----Ht-----
274

SCH THAM KHO
A. HN VN.
PHT GIO KHI LUN
Tng Duy Kiu
PHT HC I CNG
T Mng
PHT HC CNG YU
Tng Duy Kiu
PHT HC NGHIN CU
Lng Khi Siu
PHT GIO KHI LUN
Hong S Phc
PHP BU NGHA LM
THIN HI L TRC
Nam Hoi Cn
TRUNG QUC TRIT HC S

CNG YU
Phng Hu Lan
Tng Duy Kiu

*
*
I THA KHI TN LUN

DIU PHP LIN HOA KINH
DUY THC TAM THP TNG LUN
T BT NIT BN KINH
KIM CNG BT NH BA LA MT A KINH
275

VIN GIC KINH
TH LNG NGHIM KINH

LC T I S PHP BU N KINH
*
*
VIT NG
BT NH BA LA MT A TM KINH VIT
GII
Ca Chnh Tr MAI TH TRUYN (saigon 1962)
PHP HOA HUYN NGHA CA Chnh Tr MAI
TH HUYN (SaiGon 1964)
PHT GIO TRIT HC CA PHAN VN HM
(Hanoi, 1942)
VIT NAM PHT GIO S LC ca MT TH
(Hanoi 1943)
DUY THC HC ca THC C (Saigon 1958)
276

MC LC
Thay li ta
Li ni u
CHNG TH NHT
Lc S Pht Thch Ca:
i sng ca c Thch Ca l cuc sng gng mu
v in hnh cho gio l ca Ngi- Pht gio nguyn l
mt hc thuyt V ng, lu ngy tr thnh mt gio l
hu ng, lu ngy tr thnh mt gio l hu ng, hu
thn-tc l s phn chung ca ca nhng gio l cao
siu, vt tm hiu bit trung bnh ca con ngi. T
Diu -i Hng-i Lc-i Bi.
CHNG TH HAI
Nhng iu kin tinh thn ca ngi hc Pht:
1. Khng nn c tinh thn li ni tha lc.
2. Phi c c hoi nghi v can m t li tt
c mi vn m t trc n gi ta quen
suy cm.
3. Tinh thn khoan dung v ph tr kin chp
4. Pht gio c phi l tn gio hay trit hc.
277

5. Khng nn tin g c, nu t mnh cha
chng nhn.
6. Tinh thn bt chp trc ca ngi hc

Pht.
7. Pht php rt thc t, khng a tru
trng..
8. Pht hc l mt o hc thit yu ch
kinh nghim bn thn, ngha l hnh o.
CHNG TH BA
A. Kinh in Pht Gio
Nam tng v Bc tng l hai b phn khng h c s
chia r nhau, nhng v gio l v nhn thc c iu d
bit.
- Sau khi pht php Nit bn- Kinh in Tiu tha
thng vit bng Sanskrit- Nhng cuc kit tp
sau khi Pht tch dit- H thng Pali c truyn
qua phng Nam- cn h thng Sans Krit truyn
qua phng Bc- Bc tng b bt buc phi da
vo Kinh in vit bng Hn vn ca Trung HoaMun hiu Pht hc phi kim c hai b phn
Tiu tha v i tha- Bc tng gm c kinh
in Nam tng, cn Nam tng khng c kinh
in Bc tng chen vo.
278

B. Tiu tha v i Tha
Danh t Nam, Bc tng l danh t i l- cn danh

t Tiu Tha, i tha l danh t ch ph t tng
v gio l bt dit- Lc ban u,khng c danh t
Tiu tha, i tha, ch n thi hng thnh nht ca
i tha mi c ni n Tiu tha, gi l Pht gio
Nguyn thy- Tiu tha l phi bo th, i tha l
phi cp tin. Phi bo th ch trng hu lun; phi
cp tin ch trng khng lun- Phi trung o: phi
hu phi khng.
C. Gio l ca i tha v tiu tha:
a) Tiu tha: Gio l cn bn ca TT l ch thuyt
v thng v ng
1. V thng: bt c hin tng no, h c sinh c
t- Sng m cht; Cht m sng
2. V ng: Tm ca Pht v Tm ca chng sinhTa l g ? Gi l g ?
b) i tha: Gio l cn bn ca T i cng
ging Tiu tha phm vi nhn thc v hin
tng- i tha khuynh hng v Bn TH hcS khc nhau gia .T v T.T:
1. Tiu tha lo t , t gic, i tha l t gic v
t tha
279
2. Tiu tha lo ph ngac chp, i tha kim c ph

php chp
3. Tiu tha cu chng Nit bn, i tha khng tr
ni ni nit bn, chgo sinh t Nit bn l Mt.
4. Qu v Tiu tha l La Hn, qu v i tha l
Pht
5. Tiu tha ch trng hu; i tha c quyn
.T v Thc .T- Tinh hoa Pht hc ch thc
hin c ci Tm Bnh ng
6. Tiu tha l thuc kinh in- i tha bt chp
vn t. Tiu tha v i tha ch l vn trnh
v giai on- Ng thi Pht Gio: Ty bnh
m cho thuc- Thi hoa Nghim- Thi A HmThi Phng ng- Thi Bt Nh- Thi Php
Hoa- Bn Pht gio t Tiu tha n i
tha- Li hong php ca Thch Ca: ph nhv
ph nh n khng cn ph nh na- Nht
Tha php.
CHNG TH T
Duyn Sinh Quan:
Duyn sinh quan: Tinh hoa ca Pht gio Thiu tha
nguyn do sinh ra vn tng- Thuyt Nhn Duyn: ct
ngha Mi th Nhn, m thc s cng l Duyn, vig
khng c mt ci Nhn no l ci Nhn u tin v
280
khng c ci Qu no l ci Qu sau cng. C, do nhn

duyn; Khng, cng do nhn duyn. Lun nhn qu
khng b s hn ch ca thi gian: c ci i trc trng
nhn m n i hin ti gp nhn duyn m thnh... Ti
sao kip hin ti lm nhiu vic c, li c hng nhiu
may mn hnh phc ? Chnh mnh lm, mnh chu khng
ai gnh vc cho ai c- Mun i su vo Hin Tng
gii, cn pha nghin cu k v Duy Thc Lun- S vt
u gi tng- Bt Thc.
A. A li a thc l g ?
Thc nay c kinh nghim gn gi tt c mi kinh nghim
ca c nhn, khng cho lc mt. A li a thc ca ta
cng vi A li a thc ca vn php l mt.
B. Cng Nghip v t Nghip- A li a thc
l v k, khng thin c. S hun sinh v
hun tp. Cc php qun tng nim Pht
u cn c vo s hun tp ca A li a
thc.
C. Ci l Hng v Chuyn ca A li a
thc, khng phi Tnh, m ng.
D. Thin c- ng lc chnh l to ra
nghip l Thc (thc th 6)- Tc
nghip v hin nghip- S cn thit ca
cc php Tu nh tiu tr c tp.
281

E. Thuyt Thp Nh Nhn Duyn- V Minh
l g ? Pht gio ph nhn s trng tn
ca linh hn- Thin nghip v c nghip
u l tri buc- Thuyt Thp Nh Nhn
Duyn v Ng Un ct ph nhng tr
kin sai lm ca ng chp v Php chpThp nh nhn duyn c 2 php: Php
mn lu chuyn v pho mn hon dit.
C. Nhn Duyn Qun: C 3 php qun

1. Qun Khng; 2. Qun V Sinh; 3. Qun Nh
huyn- Qun Khng c 2 cch: Tch qun v Th
qun- Qun V sinh: chng c php no t sinh c L
ti sao ? Qu khng ng tnh vi nhn- Qun nh
huyn: dng thuyt nhn duyn gic ng k khc.
CHNG TH NM
A. Bnh ng Quan:
Tinh hoa ca Pht gio i tha. Php Thc Tng
n i tha ca i Tha- Bnh ng cng vi T
Vt ca Trang T ging nhau- Thc tng l g ?
Chn Nh Vn Php- Sc tc khng- La ci Hu,
chng c Khng; la ci khng: chng c Hu- Ba ci
chn vc ca Thc Tng n: Th, Tng, DngVn Php Chn Nh- Php Tam Qun ca Thin Thai
Tng: Khng, Gi, Trung- Pht v Chng sinh- Nit
282

bn v sinh t- Nhn sinh quan ca Pht gio i
tha: bt ly th gia tng.
B. Tr Hu Bt Nh
Ci th Tr Hu- Ba la mt l g ? Tr Hu Ba l
mt l g ? Ph nh, l khng nh; Khng nh l
Ph nh- Bt Nh l V nim- V nim, V tng v
V Tr: cn bn ca Pht i tha- Pht hc v khoa
hc: Khng th dng l tr ca khoa hc m ging
minh bn th lun- Vt thi gian- Tr Hu v T BiL s v ngi- Su s v ngi- Phi Hoa Nghim vi
thuyt Lc Tng v cc mn tng nhp, tng
tc- nht a tng dung.
- Cu c thng tr trong i l ngu- Hy chp
nhn V Thng thot V thng- Tr Hu bt
Nh va vt ln trn, va nm trong l tr- Bt Nh,
khng phi l Bt Nh, nn gi l Bt Nh- Gii thot
l lt ngc li tt c: tri gic, cm gic, t tng ca
l li c- B th Ba la mt- Ci ng nm trong ci
m- Ch c chp nhn lun hi mi c th thot
khi lun hi- Cu chuyn lo gi H ly- cu chuyn
ma h v ma ng- tm kt lun: o pht l
V nim- Bi V nim nn V tng- Bi V tng
nen V Tr- Bi v tr nn V Trc v nhowfthss
m Pht gio mun mu mun v... v khng b c
nh trong mt gio l, mt h thng hay hnh thc
no c- Pht gio nh th m tn ti vnh vin.
283

C. Nit Bn
i vi Tiu tha v i vi i tha- Php tu Tiu

Tha v sao ch trng Gii, nh ? Li i nguyn
ca B Tt: Khng chu nhp Nit Bn- Hnh ng
ca B Tt: v nim v t nhin.
Gii thot khng th gian tng- Huyn ngha ca cu
tr v tr ca Pht i tha.
Tm kt lun: o Pht c th tm thy c bng
dng... nhng ni no khng c Pht gio.
PH LC:
I.
Nhng phng thc tu hnh
II.
Vn Thin c trong Pht gio
III.
Thp ngu
IV.
Sch tham kho.
284

Phật Học Tinh Hoa

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Phật Học Tinh Hoa

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

C THU GIANG

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

Pht hc tinh hoa ca Thu Giang Nguyn

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

qun mnh, em tnh thng bao dung, chn

gip vic tip thu c gn lc nhng tinh

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

Dng tng hng hn thn ph

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

Nhng ai nghin cu Pht hc ti Vit Nam thng

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

hc cho chnh xc, y hay khng m thi. T lu,

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

nhng v tu ti gia c qu. Chnh ng cng cng phu

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

ca quyn sch l y, v cn bn ca Pht hc

Nm c bao qut h thng t tng;

Mt nt c bit na, l ng Thu Giang x dng

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

chng u c mt trch v c bit ca n. Nh

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

Tht ng tic ngi ng ra sng lp Pht

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

- Hoc rng ra, tm trong tt c mi tng

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

cm thy rng: cng ni li cng thy mnh ni

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

i th vn t cng li tr thnh "gii thot

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

vn t vn l hu dng. l php d huyn

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

xe, tc l ba tha hay l ba bc tu hnh: Thanh

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

tha. Bi th trong hai chng quan trng nht

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

entendu que les rponses donnes de son vivant

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

thi li cng thch phc tng n l gio iu,

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

hc, chc chn tc gi s kh lng m hon thnh

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

ca hu ht cc mn phi truyn thng mong tm

Sau khi c o, Pht thuyt php ln th

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

Pht nhp dit nm tm mi tui,

l i cng nhng nt chnh m truyn

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

n vn tng trng hn l s kin lch s,

Les faits ne prouvent rien, car les faits prouvent

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

nhng g c th xem l hng thm ca Pht

Trong i sng ca Pht Thch Ca, c ba

A beaucoup plus de vie et de force dans une jolie

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

tng gii c mt i sng ni tm phong ph

Chnh ci c tnh y khin cho Vua cha lo

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn

ci Qu ca vic i. V chnh ci c Nhn Qu

Pht hc Tinh hoa C Nguyn Duy Cn