Professional Documents
Culture Documents
~
~
~
E3
[f)
NHA XUAT BAN TRE
12010000008664
mwtlllll~tl~~ ~
111
.,
-i
)>'
I
C.
I
-+
n on ::J
.o
C.
I
).
LE ANH
MINH
toan thu
- ,
TU'. HOC
. CHU' HAN
vAN NGON - PHAT THLJ - BACH THOAI - THLJ PHAP
J+E3~~~
X
p-
1~~-
8 ~3-~$
[f;
NHA XUAT BAN TRE TP. HO CHf MINH
6/J
I. N~P MON: G6m 126 bai h9c ngdn di tit d~ d~n kh6,
m6i bai d~u c6 phien am, dtch nghla, gidi thich tit mai va ngil
phap. Ngaai nhilng diim ngil phap gidi thich Clf th~ thea tung
bai, con c6 ph&n ngil phap ca bdn duqc giai thifu d&n d&n trdi
d~u thea cac bai h9c ma nguai h9c c6 th~ h9c ngay haif,c tuy
tifn cai lq,i trang nhilng luc rdnh r6i.
II. NANG CAO: Nguai h9c sau khi h9c ky ph&n nay (t6ng cng
102 bai) c6 th~ ndm vilng them mt s6 tit vljng va tri thuc ngil
phap c&n y~u d~ d9c duqc h&u h~t cac sach chil Han thuc nhi~u
th~ laq,i va tr'inh d khac nhau, tit nhilng tac phtlm tha, van, sit,
tri~t c6 dq,i cha d~n cn, hi~n dq,i, k~ cd nhftng Pht thu va kinh
lun Pht giao u6n duqc vi~t Mng mt th~ laq,i Han ngil kha di;ic
thu c6 tinh trung gian va ph6i hqp giila Van ng8n vai Bq,ch thag,i v~
ca phu:ang di~n tit ngil Zan ngil phap. Khi soc;r,n phdn NANG CAO
nay, chung toi da co gdng tuyn ch9n nhilng bai th(tt tieu biu cho
tung th loc;zi va thai ky, m8i bai d~u c6 phdn gim thi~u tac giatac pham, giup ngu:C!i h9c c6 n~n tang d vita niim vilng chil Han
vita c6 them ca hf)i thea doi ti~n trinh phat trin cua van, tri~t, sa
Trung Quae mf)t each t6ng quan, vita du ma khong phai mat qua
nhi~u thi gia trong khi cha c6 ca hf)i d di sau vao nhilng loc;zi sach
khac. Doi vm ngu:C!i khong chuyen tam vcw m~fc dicli h9c chil Han,
cilng c6 th coi day la mf)t t(tp "trich di~m" hay ''giup tri nh{f' nhilng
danh tac tha, van CUa Trung Quae von chita dljng nhi~u tinh hoa
cua tu: tu:(mg phu:ang Dong rat tham trdm, sau siic lien quan d~n
m9i Zanh Vljc cua dai song xa hf)i, tit kinh nghi~m song, Slj chiem
nghi~m ca nhan, cho d~n ngh~ thu(tt itng xu va trf mfflc...
Sach nay v ca bdn tp trung cho Van ngon (but ngil hay crf
ngil) nhi~u han cho Bg,ch thog,i (ngil th hay khdu ngil), nhu:ng
mf)t phdn VAN B~CH THO~! nho cilng du:~c them vao dog,n
cu6i cua ph&n NANG CAO nay, du:~c hiiu la "nang cao them
mf)t bu:ac" sau khi da hc;>c Van ngon di c6 thi dc;>c du:~c cac sach
tham khdo vitt biing titng Han hifn dg,i, chit khong nhiim vao
dg,y titng Pho? thong di n6i nang giao dfch. EJf)c gid c6 m~fc
dich h9c ti~ng Phrf thong (Bg,ch thog,i) c6 thi sil dlfng bat ky
sach nao khac hifn dang du:~c phrf bi~n rat rf)ng rai.
Phan K~ Binh, Hoang Thuc Tram, Nguy~n Hi~n Le, Tr&n Tr9ng
San, Phan Ng9c ...J. Trang phdn dfch tha, ngoai phdn dfch xuoi do
chung toi tlj lam lay, con c6 bd.n dfch tha su:u tdm du:~c cua mf)t so
dfch gia n6i ti~ng tnfflc nhu: Phan Huy Vfnh, Tan Da, Trdn Tr9ng
Kim, Ng6 Tat TO, v.v ... nhiim mlfC dich cung cap cho ngu:ai h9C mf)t
SO tai li~u van h9c v{Ji nhilng ban dfch nrJi ti~ng d thu:(mg ngog,n,
tang them phdn hitng thu trong khi h9c t(tp chil Han. EJQ,c bi~t
trong phdn Kinh lu(t'n Ph(d giao, d bcw dam it c6 sai s6t v~ giao
ly giao ngh'ia, chung toi da khong tlj dfch ma su:u t&m va sa dlfng
phdn Zan bdn dfch cua cac tu s'i hoQ,c nha nghien citu Ph(tt giao. Rat
mong cac vf c6 bdn dfch trong sach nay hoan hi chap nh(tn di giup
cho nhilng ngu:ai h(tu h9c c6 them di~u ki~n tinh tan.
Ngoai nhilng nf)i dung chinh neu tren, sach con du:~c minh
hQa bifi nhiu hinh ve va anh maud[ ngU:ai hQC CO them tU: [ifU
tham khdo ho(j,c xem them cho da chan. Nhan day, chung toi
xin ghi nhn slj giup da tn tinh cua cac anh Le Minh Bite, Tg,
Duy Chan, EJ8 Cong Minh (Nha sach EJg,i Th~ Giai) va co Thudn
Chanh (Thi~n vifn Vien Chi~u) trong vi~c cung cap cho rat
nhi~u tai [ifU Va hinh anh dung trong sach.
MQ,c du da co gdng nhi~u, chung toi van bitt khong c6 mf)t
quyn sach duy nhat nao c6 thi du:a ngu:ai h9c dg,t d~n dinh dich
cu6i c-ling. Trai lg,i, y~u to thanh cong chinh la a bdn than ngliai
hQC, thi hi~n G Slj quy~t tam, kien tri, long say me Va tinh lien
t/fC cua vi~c hQC tp. Nen tim d9C them bat ky sach nao khac c6
lien quan di khong ngitng niim vilng nhilng tri thitc ca bdn v~
tit vljng, ngil phap ... , nhat la thu:ang xuyen tp dc;>c, tp dfch,
t(tp viet va tra citu tit diin ma k~t qud dg,t du:~c chile chiin se tg,o
cho ngu:ai hc;>c mf)t ni~m khich l~ va slJ tu:ang thu:ang thich dang.
Sau cung, chung toi mong nhn du:~c slj gop y cua nhilng
bg,n d6ng thanh khi, nhat la tit phia nhilng ngu:ai trljc ti~p dung
. sach di sau nay se brf sung, hoan chinh them khi c6 dfp tai bdn.
10. HOANG BiNH TRA.CH, Trung h9c sinh C6 thi van t1:1ng df?c
70 thien !=f:l~~ilg~)(itHit+m (D6 van ban), Son
Dong My thu~t Xuat ban xa, Son Dong, 2001.
'*
wr
2.
3.
4.
5.
6.
DAI VAN BINH, TIEN QUOC LQI (chu bien), Cao trung
Van ngon nha't ban thong~$)( 6 -:;;tjj D~i Lien Ly
cong D~i hQc Xuat ban xa, 2001.
7.
,.
8.
9.
.....
'
;::
,..-"'
DANG KIEN ueT (chu bien), Cao trung Van ngon van
Tuong djch Tinh tich ~'*X~ x'f:if~.fJT, Van Hoi
Xuat ban xa, Thu'<;5ng Hai, 2000.
13. PHAN KE BfNH, Vit Han van khao, M?c Lam xuat ban,
Sai Gon, 1970.
14. NGUYEN HIEN LE, Dt;~i cuong Van h9c su Trung Quo'c (t~p
I, II, Ill), NXB. Nguy~n Hien Le, SaiGon, 1964.
15. NGUYEN HIEN LE, Co? van Trung Quo'c, Van Dan, Sai
Gon, 1966.
16. LANG NHAN, Han van Tinh tuy, NXB. Thanh pho H6 Chi
Minh, 1992.
17. BO QUOC GIA GIAO Dl)C, Han Vi{:~t Tan kh6a ban (lop
D~ that va D~ 1t,lc), SaiGon, 1954.
18. NGUYEN VAN BA, Nho van Giao khoa thu, Vi~t Nam Van
Hien, Sai Gon, 1970.
19. TRAN TRQNG SAN, Han van, Bac D~u, SaiGon, 1963.
20. TRAN TRQNG SAN, Tho Duong (cuon I va II), Sai Gon,
1965.
21. v6 NHV NGUYeN -NGUYEN HONG GIAO,Han van Giao
khoa thu(t~p Iva II), NXB. Da Nang, 1997.
22. TRVONG vAN GTOI-LE KHAC KIEU Ll)C,
h9c tie'ng Hoa, NXB. Khoa hQc Xa h()i, 1998.
sJ tay
nguoi
23. HUYNH MINH DUC, Han van (quy~n 1), Minh Tri, Sai
IX
Gon, 1973.
r6J ~,
29. L Y MQNG SINH, Td truy?n djch chu, ti_ 1$: J i1, Thu<;5ng
Hai C6 tich Xuat ban xa,Thu<;>ng Hai, 1998 .
~y,
43. THICH THI~N THONG (Vi~t dich),D~i thiia khoi tin !uqn
ddn nghia, 1994.
31. MA NGQC DINH, Him Phi til ~t~~r, Quang Chau Xuat
ban xa, Quang Chau, 2001.
44. LE MANH THAT, Tdng tqp Van h9c Phqt giao Vi?t Nam
(Phl;l ban Han van ":Ly ho~c lui;in"), NXB. TP. H6 Chi Minh,
32. KHUAT
2001.
45. Tho van Ly Trdn, NXB. Khoa hQc Xa h()i, Ha N()i, 1978.
*1~
ffi',
47. TRAN TRQNG KIM, Phqt giao thuo xua va Phqt giao ngay
nay, Tan Vi~t, Sai Gon, 1953.
48. TRAN TRQNG KIM, Duong thi, NXB. Van hoa Thong tin,
1995.
49. THICH TRI T~NH, Di?u phdp lien hoa kinh (Phien am va
Dich nghia).
XI
50. THICH THONG BVU, Kinh Dg.i thaa Diu phap lien hoa
Giang lut;in, NXB. T6n Giao, 2002.
Kinh, 1989.
51 . CHANH TRi, Bat nha Ba la mt;it da Tam kinh Vi~t gidi, Sai
Gon, 1962.
63. TRAN VAN CHANH , Sa lur;c Ngil phap Han van (Van
ng6n), NXB. Da Nang, 1997.
cff dg.i
''Q
65. TRAN vAN CHANH, Tu diln Han Vi?t-Han ngil cff dg.i va
Hin dg.i, NXB. Tre, TP. HCM, in 1ftn thu hai, 2001.
66. UONG L~ VIEM, Han ngil Ngil phap :iB
Hai D~i hQc Xuat ban xa, ThuQng Hai, 1999.
B$;,
Thu<;ing
:e
69. TRVdNG TOAN HOI, So h9c Thu phap Ky xdo Nht;ip mon
~ $; H: J.1j A F~' Trung Quoc Thanh th! Kinh te Xa h()i
Xuat ban xa, B~c Kinh, 1989.
m :e
70. LVU NGH~, Trung Hoa Thu phap Dg.i diln, Quoc te Van
h6a Xuat ban C6ng ty, B~c Kinh, 1993.
71. TRVdNG CAO PHONG, Thu phap Nht;ip mon, Thi6m Tay
LG' du Xuat ban xa, Thi6m Tay, 1995.
72. VAN THANH LAU, Ldu Cong Quy~n Khdi thu Td phap,
Ngh~ thu?t D6 thu C6ng ty, Quang Chau, 1993.
60. NHLEU
1991.
Quo'c
Hi~n
dg.i
XII
Tac
pha?m
Tuyln
bien,
XIII
~:;~~~/
/.)g!j EB
1.
sa
*~ ~
2001 .
2.
_iR IJ'-f
Ljch dc;Ii Danh nhan EJ6 h9i $ ~ frr {i; ~A [i];jl, HQc Uytin
Xuat ban xa, B~c Kinh, 1994.
3.
TRVCiNG MAU TRACH (Chinh ly), Tli thu Tip chu (Sap d6
MA
THV BIEN,
Trung
1999.
Chu thdn
r:p
~ Jrr {i; ~ 11W, Ha Nam Nhan Dan Xuat ban xa, Ha Nam,
1996.
7.
XIV
Y2 CJTUUUUO-rVITl~,
Phtin miJdtiu
,..,J..
V~
cJ-
tt -:k-
~--
/f'-
\, ~"~
.fvO ~13\
Thi Kinh
Khuat Nguyen
:::r
n
:::r
1,
c:n
~
c:n
-f
I.C
C>.
r-
-f
I.C
:;I
-f
:;I
I'
C'D>
::::s
a<
Q.
2-
r-
::::s
::r
""'C
~
0 >1
::r
n
::r
-1
>
::::s
IC
C'D>'
<
C.<
:::;"c:
<c
en~
c::r
~I
Q. ::::s
......-
cc
-f
:::::r
cc
:;I
I>'
~
:::::r
'C
~
0>
1,
1,
cr
I>
'C
c
<(D>'
:I:
-s
ttJ
CD>'
ttJ
0>'
17
Philn md dilu
Tinh chat cua chu Han l~i khac. N6i thea thu phap thl m6i
chula m()t hlnh th OQC l~p, khac voi hlnh thuc cua lo~i chu rap
v ~ n ; chu Han l~i kh6ng ket h<;1p m~t thiet voi ngu am: m6i chu
la m(}t dau hi~u cua am tiet, kh6ng th chi
am d QG GY<l .Gl:J.~
~
' h - ,
T Hlf Y I~ N
I
mQt cac ro rang.
VNC PH VN
J
r
:.~
l.sn
~~~ --};<6 7:.----- - - - - - UJ ill~ - -
> .
~-
18
C6 th~ chia chG' Han ra lam hai nh6m IOn: M()t nh6m thugn
tuy bi~u y , kh6ng c6 thanh phgn bi~u am; m()t nh6m chG' hlnh
thanh c6 thanh phfrn bi~u am. Cac hQc gia. til xua d~u nMn ding
chG' Han c6 6 nguyen de ca"u t;:to thuong gQi la Ll,lc thu.
1. Tzt(fng hinh
Dung phuong ph a p ve hlnh nhG'ng v? t c6 thtfc d~ d~ t ra
chG' viet gQi Ia phep tu<;1ng hlnh. Nhung chG' viet theo phuong
phap nay gQi la chG' tu<;jng hlnh.
Hua Th~n (khoang 58-147) Ia ngttoi dat Nhu Nam doi Dong Han, tu Ia Thuc
Trc,mg, ngoai Him \'(In Kii.ii f1! Ia m()t b() ll! di~n rat n6i tie'ng ( 14 thien) , 6 ng
con Ia lac gia cua sach NKil hanh kinh dj nKhlu.
2
Ban Co (32-92) tl! Ia Mc:tnh Kien, nguoi da't An Lang doi nha Han, lac gia
sach Him thu g6m 100 quy~n.
1
'Trinh Chung trong sach Chu tM', phiin chu giai lc:ti ghi Ia : Ttt<;ing hlnh , Hoi
ChuytSn chu, Xt'r S\1, Gi:i ta, Hlnh than h.
y,
19
Thf dl,l: )c. la hlnh ve m()t nguoi dang quy goi nhin theo
trilc di~n , bi~u thi "nhan" la nguoi . Sau, hlnh th~ chG' viet bien
a6i dgn, th~mh ra A .
Vl chG' viet bien d6i , nen ngay nay khi nhln vao m()t chG'
ta kh6ng con nh?n ra n6 la hlnh cua v?t gl. Trai l;:ti, (j Giap cot
van, m()t lo;:ti chG' viet so khai, ta tr6ng thay rat r6 (xem hinh 1).
q ~ ~
F~ ~ 1m
MON CUNG LQC TU0NG
P1
Hinh 1
Hgu het chG' tu<;jng hlnh den nay kh6ng con giong hlnh ve
nG'a, nhu cac chG' B (nh(jt: m~t troi), .f:l (nguyft: m~t trang), 4(ngz.tu: trau), .~ (ddu: chim), ... ; m()t so chG' khac da bien nghTa
nen ngay nay khi nhln vao m~t chG' ta rat kh6 doan n6 von la
chG' tu<;1ng hlnh, nhu chG' (tl!) ban dgu c6 nghia la eai mui, chG'
~ (v<Zn) ban dgu c6 nghTa la con rit (rlt) hay eac lo;:ti trung
tuong c?n voi rft.
Hua Th?n n6i: "ChG' tu<;jng hlnh la chG' ve thanh eac v?t
can cu theo hlnh th~ cua n6, nhu chG' nh?t, chG' nguy~t" (Tu<;1ng
hlnh gia, hQa thanh ky v?t, tuy th~ c?t khuat, nh?t nguy~t thida).
2. Chi S{l
Hua Th?n n6i: "Tha"y rna nh?n biet, xet rna r6 y, nhu chG'
thz.t(fng (__t_), chG' hq CT)'' (Chi stf gia, thi nhi kha thuc, sat nhi
kien y, thu<;1ng h;:t thi da) .
Qua cau "thay rna nh?n biet", ta thfry chG' chi Stf va tu<;jng
hlnh cung hoi giong nhau. Doi Thanh, Vuong Quan trong Thuye't
van cu gidi khi cat nghTa chG' 1J\ (difc: canh tay) da viet: "ChG'
nay do tu<;1ng hlnh bien thanh chi stf". Cac nha khao cuu van ttf
thuong cho ding chG' tu<;jng hlnh la do y theo hlnh th~ cua nhG'ng
II! II
!I
20
v~t c6 thlfc rna di;it ra, d~ chi m()t v~t Cl,l th~; con chu chi Slfla
din cu theo each tlidng nghT cua con ngi1C5i, dung chi cac khai
ni~m truu tlic;Jng, vi chu nay cling la m()t loi ve nhung c6 kha
nang bi~u th! dlic;Jc nhung slf v~t vo hinh.
Nhi~u nguC5i dlfa vao cau "xet rna ro y" cua hQ Hua ma
cho ding chu chi slf nit kh6 ph an bi~t voi chu h()i y. TM t ra, chU'
h()i y la do nhi~u b9 ph~n hc;Jp thanh, con chu chi slf chi dung
rieng m()t minh, nhu chu "thlic;Jng", chu "h~" Ia nhung chu dung
rieng chu khong phai do chu I (c6n) va chu- (nh(tt) hc;;p l~i .
Vai thi dl,l khac: - (nhcit: m()t)
(nhf: hai)
I (c6n: tren duoi thong nhau)
0 (vi: vay quanh)
3. Hf)ij
VI kha nang bi~u d~t cua chu tlic;Jng hinh va chi Slf c6 h~n
nen phai nghT den vi~c rap m()t vai dau hi~u hoi;ic m()t vai hinh
th~ d~ t~o ra m()t chu moi. )6 la phep h()i y.
Theo Hua Th~n, chu h()i y la chu "hc;Jp y cua eac phftn d~
t~o duc;;c nghia, nhu chu .LEt (va) , chu { (tin)" (H()i y gia, ti lo~i
hc;;p nghi, dT kien chi vi, vo tin th! da).
Nhu chu
(thai: hai) la do chu !T\ (trdo: m6ng tay) va
chu
(mqc: cay) hc;Jp l~i, bi~u th! Slf vi~c "dung tay d~ hai qua
tren cay"; ket hc;Jp -z (chinh la -=f.: thu, nghia Ia tay), 51 (nhf:tc:
th!t) va * (k); :thftn) thanh ra chu~ (te': cling thftn ), 3 phftn \
51
, * bi~u th! y "dung tay bung thit d~ te tlf truoc thftn ".
Chu 7j5- (bq: di bang chan) bi~u th! khai ni~m "buoc" nen
duc;;c rap bdi hinh ti1Qng cua chan trlioc va chan sau, viet theo
Giap cot van la ~: hai chan di d()ng tung buoc, bi~u th! d()ng
tac "di ". Chu 7j5- (b9) hc;Jp voi chu 1j<: (thuy) thanh chu 1~ (thip)
nghTa la l()i trong nuoc. D6i b() 1j<: (thuy) thanh b9 _$ (phf:t) ta c6
21
chfi' ~& (trdc): "ph!,I" Ia go dat, di len go bi~u th! y len cao, vl
"giai " Ia "len cao". Neu dem chu ti5- (b9) trong ~& (trdc) dao l~i
th1 c6 chu ~il (gidng) la xuong.
Trong lo~i h()i y, c6 khi cung chi m()t slf v~ t rna c6 nhi~u
hlnh thai bi~u thi khac nhau.
Thi du:
h ~.
4. Hinh thanh
Tuc;;ng hlnh, Chi slf, H()i y d~u thu()c lm;ti chu bi~u y thuftn
tuy . Neu chi dung 3 phep t~o tlf nay thl khong th~ dap ling dfty
nhu du phat tri~n ngay cang cao cua xa h()i. Van tlf muon
au
22
23
ca
24
du dung chung m()t dau hi<$u d~ chi thanh ca. Chu if (rna) dung
}jjij (ma) chi thanh, nhu'ng ~ Va ~ thl l(;li do.c la "mi ", ~ Va fi:
thl l(;li doc la "rna", du kh6ng gi6ng voi am doc cua if "rna",
thanh mau cua 4 chu do con tuong d6ng voi Jjjij (rna) . Nhung co
tru'ong hQp thanh mau kh6ng gi6ng nhau, chi co v~n mau gi6ng,
nhu' chu ~f (khiem) , 9,l (hi~m) va (liem) du dung 31Jt (kiem) d~
chi thanh, v~n mau du la "iem ".
Neu 2 chu dung cling m()t dau hi<$u chi thanh rna thanh
mau (pht,I am dgu), v~n mau (vgn cai) d6i voi dau hi<$u chi thanh
hoan toan khac thl vi<$c suy doan each doc kho khan kh6ng it,
nhu' ~ (di?u) va {ffl] (thich). Ngoai ra, kho khan han nua la d6i
voi tru'ong h<;jp tlf hlnh da bien d6i, khien ta kho nh~n ra dau
hi<$u nao dung d~ chi am doc. Thi dt,I: chu :& (kim), dung ~
(kim) chi thanh, chu ~' (c!lp) dung lJz (c(lp) chi thanh, rat kho
nh~n biet.
Tuy nhien kh6ng vl nhung ly do tren rna noi chu hlnh
thanh kh6ng co quy lu~t. Neu dlfa theo l!ch sll' am v~n cua Han
ngu va phuong ng6n hi<$n d<;1i, ta thay chu hlnh thanh co quy lu~t
r(;lch roi, nhu' chu K (ht) da dan khi nay, hi<$n nay dan Ci Tu
Xuyen, Trung Khanh du doc gi6ng nhu' am cua chu J1i. (!6) 4 .
Chu ~PJ (ha) dung OJ (khd) d~ chi thanh, hi<$n nay dan vung
Quang Chau doc thanh mau va v~n mau cua "ha" va "kha"
gi6ng nhau, chi khac chut it v thanh di<$u. Nghien cuu l!ch sll'
am v~n cua Han ngu, nguoj ta co th~ l<;1i dt,Ing cac dau hi<$u chi
thanh trong chCi' h'inh thanh d~ khao dinh SO lu'QC tlnh tr(;lng cac
~
"'
am
co.
Trong v6n chu Han, chu hlnh thanh chiem mot ti 1<$ rat
cao, co th~ len den 90 phgn tram, va ngay nay nguoi ta cling
25
thu'ong dung phep hlnh thanh d~ d;;it ra nhung chu moi. Thi dt,I:
f~ (cdo: lam), ~ffi (do: uranium), . ~ (nai: khi neon), 'I I (qt: SQ),
{nj (qtc: rat) ...
5. Chuyin clui.
Phep chuy~n chu trong Lt,Ic thu' la m()t tru'ong h<_ip r~c r6i
da sinh ra nhiu van d tranh lu~n, nhiu y kien giai thich khac
nhau:
Phai chu hlnh chu tru'ong dlfa vao hlnh th~ cua chu, nhu'
noi: Chu ~ (khdo) quanh v ben ta, chu ~ (lao) quanh v ben
huu, chu LlJ (son) nhln m?t ben thanh chu !j3. (phlf), ... Thuyet
nay kh6ng chinh xac.
Theo phai chu am, vl m()t chu thanh di<$u kh6ng gi6ng
nhau, am doc co khac nen nghia moi phan bi<$t ra, do Ia chuytin
chu. Thi dt,I: chu j;, doc "thi~u" nghia la "it", doc "thieu" nghia
la "tre".
Thlfc ra day chi la m()t hlnh thuc phat tri~n cua tlf nghia
(nghia chu).
Phai chu nghia cho ding tat d. nhung chu co y nghia tuong
d6ng, co th~ chu giiii Ian nhau la chuy~n chu.
Cac nha khao CUll phgn IOn c6ng nh~n thuyet nay, h<;jp voi
y kien giai thich cua Hua Th~n: "Chu chuy~n chula l~p nen mot
dgu b(), cling m()t y nh~n nhau, b6 tuc cho nhau, nhu' chu khao
~, chu lao ~, (Chuy~n chu gia, kien lo<;1i nhat thu, d6ng y
tuong tht,I, khao lao thida).
Trong Thuye't w'in, chu ~ (lao) la m()t bo thu (b() thu 302),
chu "khao" ~ thuoc v bo "lao". Chu "khao" la do chu "lao"
bot di r6i them vao am phu '7, tuc la cling mot dgu bo va hai chu
tu'ong d6ng co th~ chu thich Ian nhau (d6ng y tu'ong tht,I).
Tu'ong tlf nhu' the, cac chu lfU (hlnh: cat, giet) va ~u (h!nh:
cat c6 tlf til'),~ (dien: dinh, chop) va JJ[ (dinh: dinh, chop) du la
26
nhung chu chuy~n chu vi hai chu "hlnh" va "hlnh" cl~u thu<)c b<)
iJ (dao), hai chu "clien" va "cli'nh" cl~u thUQC bQ J[ (hift). Hai
c?p chu cl~u c6 each clQc g~n giong, y nghla thl nhu' nhau, c6 th~
dung chu thich Hin nhau clu'<;fc.
6. Gia ta
Nh?n thuc cua con nguoi cloi voi the' gioi khach quan ngay
m<)t phong phu, so tll' vj cGng d6i dao them. Ne'u moi tll' cl~u phai
t~o ra m<)t dau hi~u rieng cl~ ghi chep thl so dau hi~u se trd nen
qua nhi~u, kh6ng th~ t~o ra cho xie't va c6 khi cGng kh6ng th~
t~o clu'QC. VI v?y, ngu'oi ta cla dung m<)t bi~n phap rat tht,tc te':
Khi m<)t Stf v?t moi vll'a xuat hi~n ma kh6ng c6 ngay chu cl~ bi~u
thj, ne'u kh6ng b~t bu<)c t~o ra chu moi thl chi dn mu'<;fn dung
m<)t chu cl6ng am c6 san, c6 thanh am giong voi thanh am cua
ten gQi Stf v?t moi. 86 la phep gia ta.
Hua Th?n n6i gia ta la "von kh6ng c6 chu cl6, mu'<;fn thanh
va gdi Stf, nhu' chu l~nh -it, chu tru'ong
(Gia ta gia, ban v6 ky
ttf, y thanh thac stf, l~nh tru'ong thj da).
Thi dtf :
- Chu -% (lfnh) trong "hi~u l~nh" clu'Qc mu'<;fn lam chG'
"l~nh "trong "huy~n l~nh ".
- Chu ~ (d6) c6 nghla la "con clu'ong", sau clu'<;fc mu'<;fn
dung trong "cl6 cl~" (hQc tro ).
- Chu 11M (ly) von la chu chi' ten chim, sau clu'QC dung voi
nghla moi la "lla" (ly khai, ly bi~t, phan ly).
NhG'ng chG' gia ta sau khi clu'QC rnu'<;jn dung lau thu'ong mat
lu6n nghla ban cl~u. Thi dt;I: Chu ~(yen), theo Thuye't w'in la ten
"m<)t loai chim c6 mau vang", clu'<;fc rnu'<;fn dung lam m<)t hu' tU'
(xem Ngil phdp PHAN NHA.P MON, bai 110), vl mu'<;fn qua Iau,
kh6ng c6 ai dung l<;ii theo nghla cO nen nghla ban cl~u bj mat eli.
Chu ~ (v9n) chi ten m<)t loai rit (re't), sau cGng bj mat nghla.
27
C6 nhi~u tru'ong h<;fp de l~m Ian khi v?n dt;Ing phep gia ta
a~ aoan nghla cua tll', nhu ~if51t (phu sa) nghTa la "canh la tot
tudi, sum se" de bj hi~u l~m la "canh rG la roi" vi chu "so"
nghla ban cl~u la "thu'a, it". ~i~ (w;mg duang) la nguoc nhln,
5
~ $ (w;ng duang) cGng la "nguoc nhln " de l~m la "tr6ng nhln
bi~n
hay "tr6ng nhln con de" vl "vQng" la "nhln ", chG'
''duong" thu nhat c6 nghTa la "bi~n ", chu duong thu hai thuong
c6 nghla la "con de".
T6m l<;1i, c6 th~ n6i c6 3 phep t<;1o ttf (cl? t chu) chinh:
Tu<;1ng hlnh, H<)i y va Hlnh thanh.
C6 th~ lu'QC bot phep Chi Stf vl n6 chi la hlnh thuc khac
cua iu<;1ng hlnh va H<)i y. Chuy~n chu va Gia ta cGng kh6ng
chinh thuc la phep t<;!O tl, VI muon dt ngh!a chu "lao" la
"khao" tru'oc he't phai c6 "khao" ho?c ngu'QC l<;ii; con Gia ta, cla
gQi Et "ta" (mu'<;fn) tat phai c6 san, chi rnu'Qn dung theo nghla
moi chu kh6ng cl? t ra chu rnoi.
Hi~n nay ly lu?n v~ Lt;Ic thu' c6 gia trj tht,tc tien trong nhi~u
truong h<;1p. Nhu n6i ffi vie't thanh do -++- va EB la clung, ne'u vie't
thanh do--- va E8 la sai, vl ffi (mieu: lua non) la h9i y cua--- va
ca"
83.
Doi voi chu hlnh thanh, chung ta c6 th~ dt,ta vao dau hi~u
chi' thanh va chi y, tharn bac voi ten cua cac stf v? t cla quen bie't,
cl~ OQC va hi~u clu'QC nghla cua rn<)t so chu rna kh6ng phai mat
c6ng tra cuu. Thi du: Ta cla bie't chu [PJ (d6ng), ne'u thay chu ~
s
'
Ve til "v<;mg dttong" thu nhat, sach TrungTit, thien "Thu thuy" c6 diu : "Ha
Ba thuy tuyn ky di~n ffi\)C VQng dttong httong nhltQC nhi than". v til "vQng
duong" thu hai, sach Sit ky, "Kh6ng Tii' the' gia" c6 diu : "M1,1c nhtt vQng
dttong". Thien "Thich danh" sach Nhl nhu c6 n6i : "Duong Ia khi dttong, y n6i
khi duong (J tren, ngttdc dfru cao len gi6ng nhu' nhln n6 v~y".
6
Dai Chan doi Thanh n6i : "Chuyn chu, Gia ta chi Ia cai d1,1ng cua tt!''.
'!I
28
c6 b9 ~ (kim) ben tnli, thl khong dn tra til' di6n cGng c6 th6
doan chG' &rnJ OQC la "d6ng" va la ten cua m<)t thu kim lOi~i c6 ky
hi~u h6a hQc la Cu. Tuang tt,r nhu the, ta c6 th6 biet chu ,~, dQc
la "trung "va c6 nghia la "trung thanh" vl phfa duoi c6 b<)
IL-l (tam); chu ) OQC la "thanh" va c6 nghia la "th ~mh trl" vl ben
trai c6 b<)
(thB) ... Doi voi nhung til' oa am, nha't la song am,
vi~c suy doan con d dang han, nhu g~p til' ~ ~, ta tha'y b<)
pMn tren cua chu thu nha't la 1t (h6a) , b<) ph~n tren cua chu thu
hai la ~ (t?), neu chung ta da c6 nghe qua danh til' "h6a t~" r6i
thl c6 th6 doan ngay ~~ OQC la "h6a t~" va c6 nghia thong
thuong la "tin t~" ... Ap dl,m g phuang ph a p nay' hQC thu<)c OQ
2000 chG' Han, chung ta c6 th6 OQC them OUQC 5,7 tram chG' moi
rna do phai ton cong.
Tuy nhien, cong dt,m g cua Lt,IC thu cGng c6 nhiu ch6 h;;tn
che. Nhu chu H* (tram) nguyen la fB- va
U (ti~n) la 1C d~t
tren fB-; m~. (ph!fc) do bo fB-, thanh It ngay nay bo ph~n fB- cua
3 chG' nay ou viet thanh F3 (nguyfl) khien ta khong th6 can eli
theo LI.,IC thu a6 giai thfch 7 .
*;
,...?
.....
,...?
D6n, each huy~n An Duong 5 d~m v phia tay b~c, thu<)c tinh
Ha Nam trong nam Quang Tt,r (1875-1908) doi Thanh. Nai day
la da't cG cua nha Thuong (1600-1028 truck CN.) nen c6 ra't
nhiu di tich cua thai d;;ti nay. Til' d6 Giap cot van khong ngung
OUQC phat tri6n. Sau nam 1928, qua nhiu CUQC khai qu~t Ion, so
luc;fng Giap cot van dao OUQC c6 han 15 V;;tn manh trong d6 phn
IOn C1 vao h~u ban ky cua doi Thuang (xem hinh 2).
Vi~c phat hi~n Giap cot van giup ta hi~u m<)t each chinh
xac Sl/ phat sinh va phat tri6n cua chG' Han. D6 la lo;;ti chG' dung
dao kh~c tren mai rua va xuang thu, nen net but thuong CO
duong th~ng (xem hlnh 3) ra't giong hlnh ve, c6 th6 tr6ng vao a6
doan duc;fc nghia, nhu cac chu f~ (b9c), iftJ (ngu), t$, ( quy),
~~ (ke) , l~dmii) (xem hlnh 4) c6 hlnh d;;tng ra't r6 rang. M<)t so
chu khac, nhu chu /:, (chuy: loai chim du6i ng~n) c6 hlnh chim,
chG' ~ (twJc: chen uong ruc;fu) la m<)t lo;;ti a6 dung uong ruc;fu
ella nguoi XUa, giong hlnh thu CUa IDQt chen uong ruc;fu; chG' ~
(xlf: ba:n) giong hlnh cay cung truang mGi ten sa:p ba:n ...
~~
Am
<
Chu Han da c6 m<)t ljch sll' phat tri6n lau hon 3000 nam,
theo quy lu~t tien ttl bi6u y sang bi6u am (nhu ta da a c~p) va
di til' phuc t;;tp den don gian .
St,r thay o6i trong hlnh th6 chu Han c6 th6 chia ra lam 3
giai do;;tn chfnh: Til' van tt,r c6 doi Thuang den Tri~n thu - Til'
Tri~n thu den L~ thu- Tu L~ thu den Thao thu, Khai thu.
Giap cot van doi nha Thuang duc;fc phat hi~n C1 thon Ti6u
29
,,,
-2f:Ern
~
r1, ,,
~
~CJ
Slhf
Hinh2
Tu di~n Til hdi xep "trfrm " va "phuc " vao b<) "nguy~t'', xep "tin" vao b<)
"dao''.
Giap cot van giong hlnh ve, nhung VUQt qua hlnh ve m<)t
b~c, vl da d;;ti bi~u cho tUng til' trong ngu ngon, con v hlnh thuc
30
ghi chep da c6 gQt sll'a. Nhung chu Han dang dung hi~n nay
du'<;fc bien ra tli nhung co sC:J nhu' the.
Doi Chu (1027-771 truck CN.), chu viet chu yeu con lc;ti
tren m?t nhung cai chu6ng lam bang d6ng xanh, truck kia gQi la
"Chung dinh van", nay thu'ong gQi la "Kim van ". Hlnh th cua
Kim van nft giong Giap cot van, nhu'ng dyp han va ghi chep
cung ti~n han, kh6ng bat bUQC phai ve y theo hlnh tu'<;fng CUa S\f
v~t. C6 nhung chu Kim van don gian han Giap cot van, c6 nhung
chu h;ti nhi~u net han, nhu'ng n6i chung thu'ong gQn han (xem
hlnh 4).
Den thoi Van Chu (770-545 truck CN.), chu cac nu'oc dung
a bien chep so voi nhung chu khac tren chu6ng va v~c c6
nhi~u cho khac nhau. Nhung nu'oc Tfrn, m<)t nu'oc (J tren dat cu
cua nha Tay Chu, da ke thua van tlf cua Tay Chu lam cho chu
Han phat trin them m<)t bu'oc thanh Tri~n thu'.
Giap cilt van
1700-1400 truck CN
Chu d~i
tri~n
766-250 trtfdc C N
~~) ~ ~ ~
~t
~ tt ~
~~ ~~ ~ 1t ~
i~ ~~. ~ 1:~ .~
Chu khai
3ll0 sau CN u.!n nay
it-;~
1}-
~~
!~ .~
"' 117
Jh
31
tri~n l~i phat trin thfmh Ti<iu tri~n, hofm thi~n han m<)t bu'oc so
voi D~i tri~n, d~ng chu cung c6 phfrn don gian han. Den nam 26
aoi Tfrn Thuy hoang (221 tru'oc CN.), sau khi da g6m thau sau
nu'oc, nha Tfrn thi hanh chinh sach thong nhat chu viet, "pham
nhung each viet chu cua sau nu'oc kh6ng h<;fp voi lo~i chu tri~n
cua Tftn d~u kh6ng dung", tu d6 Ti<iu tri~n trCJ thanh m<)t th
chu tieu chufin. Den day chu Handa phat trin den a<) kha hoan
chinh.
Muon ti~n ling d1,mg, chu viet phai tien theo huang don
gian h6a. Chu Ti<iu tri~n doi Tfrn tuy da kha, song viet ra cung
con nhi~u cho kh6ng ti~n. Vl v~y doi Tfrn con c6 m<)t chu gian
ti~n han gQi la L~ thu'.
L~ thu' do Tri~n thu' gian h6a di, ban dftu kh6ng khac Tri~n
thu' lam nhu'ng c6 phfrn ro net han, v~ sau phat trin dftn moi
thanh ra hai th chu khac nhau hoan toan.
Chu 1~ bay gio chi c6 nhung "d6 I~" (m<)t chuc quan nho
chuyen chep van thu', giay to) dung nen moi c6 danh xu'ng L~
thu'. L~ thu' rat ti~n cho vi~c bien chep nen lu'u hanh r<)ng rai,
den doi Han (tu 206 tru'oc CN.)trCJ th~mh th chu viet chinh thuc.
Sau khi di bien Tri~n thu', L~ thu' da lam mat du<;fc ve
m<)c m~c cua cac hlnh ve c6 so va trCJ thanh m<)t th chu vua
dyp vua ti~n voi nhung net but c6 tr~t ttf co djnh.
Doi Han, ngoai L~ thu' con c6 Thao thu', m<)t th viet thao
cua L~ thu'. Day la m<)t hlnh thuc viet gQn, net but li~n nhau va
chi dn so lu'<;fc, kh6ng bat bu<)c phai ro rang tung net, ra't ti~n
cho vi~c ghi chep nhu'ng l~i kh6 xem.
Tu cuoi doi Han v~ sau l~i c6 them Khai thu' (chu Khai).
Loc:ti nay du'<;fc di bien tU L~ thu' gian h6a di, viet do ton c6ng
han L~ thu va d xem han Thao thu', nen tu doi NgJJ.y Tan v~ sau
(tu 220 sau CN.) cho den hi~n tc:ti loc:ti chu nay du'<;fc dung lam
32
33
rap vgn theo mau tl,I' la tinh. Da v?y, con co nhung chu cling am
Thai Ngt,1y Ta'n, ngoai Khai thu con c6 m<)t th~ trung gian
khac giua Khai thu va Thao thu gQi la Hanh thu'. Thu chu mdi
nay dl,I'a theo Khai thu, r6i pha phach chut it Thao thu, du<;jc
thong dt,1ng tu thai Ngt,1y Ta'n v sau.
Tu day, neu kh6ng k~ loi chu gian th~ sau nay, chu Han
kh6ng con ffiQt S\f bien d6i quan trQng nao nua.
Tom l<;1i, tu thu chu c6 dai Thuong, Chu, chu Han bien
thanh Tri~n thu', r6i L~ thu, Khai thu. D6 la 3 giai do(;ln ldn trong
sl,I' phat tri~n cua hlnh th~ chu Han vdi thai gian di~n bien ra't
dai, nhu'ng n6i chung chi thay d6i hlnh thuc, con v ban cha't cua
van tl,I' thl kh6ng c6 gl thay d6i. Xu the phat tri~n chung cua hlnh
th~ chu Han la di tu phiJc t<;1p den don gian, h<Jp vdi quy lu?t
phat tri~n ta't nhien do yeu du van tl,I' dn phai thich nghi vdi dai
song xa h<)i.
nhau ... D6 la m<)t so nguyen nhan khach quan gay ra va'n d dQc
lilm va viet lgm.
Dudi day xin eli' ra m<)t so tru'ang h<;1p C\1 th~ :
.tt, lit
nhu'<Jc);
(ti, thli');
fj(, fiE
B. B
7K,
~ (b6ng, phung);ik ,
f-Lf
(b<;1c, b<;1);
ft
*,
A. A. (bat,
nhan, nh?p);
~R, ?}1
f=, f=
W (yeu,
sQa);
hoai) ...
Nhung chu c6 tl,I' hlnh ggn giong, am dQC l(;li giong ho~c ggn
C. VAN
Qua nhung slf ki~n da trlnh bay trudc, chung ta tha'y ca'u
t(;lO cua chu Han ra't phuc t(;lp, kh6ng giong vdi nhung thu chu
giong:
Mt
tich ) ...
Jlj,
. J;,
*''
34
D. VAN
35
Van a gian h6a chu Han bao g6m hai m~t : Bo bot chu d~
9
(~),JJ!;t ("'" ).
dich cua vi~c gdn h6a la nham giam bot kh6 khan
(2)Bo bot bo ph?n kh6ng tieu biSu, giu l~i bo ph?n tieu biSu:
trong van a hoc t?p chu Han, doi voi ngu'oi Trung Quoc con
~ <ft ), 93-
nham nang cao hi~u qua sll' d~.,Ing va phat huy mot bu'oc tac d~.,Ing
(3)86i thanh mot bo ph?n chi thanh (thanh bang) ho~c biSu
Thi d1.,1:
<~). 1P
:t, ~. ~~---
<al) ...
y moi
khac: ~ (~ ), 1*
(5)Khiii h6a chu thiio: Tuc la lay chu thao viet l~i theo loi
khai thu: Bt (B~ ),
lK (!@:), x~
Th~t ra, vi~c giiin h6a chu viet da c6 tu hon 1000 nam tru'oc. Theo Nhan Chi
Th6i doi Ba:c T~ (500-577), thoi bily gio chu gian th6' da du'<;ic ph6 bien. Sach
Can l(Jc It! thu cua Nhan Nguyen Ton da dtfa vao chu Han du'ong thoi chia
each viet ra lam 3 th : Tuc, Thong va Chinh. Th tuc bao g6m phfrn !On Iii
chu gian th. Trong cac ban khi{c cua doi Tong, Nguyen (the ky X-XIV),
ngttoi ta thily c6 nhi~u chu gian th. Hoang Ton Nghi, mot hQc gia song vao
cuoi Minh dfru Thanh ciing quen dung loc_ti chu nay. Ong n6i: Dung chu ti,IC d6
chep sach CO th 00 ton cong Ou'QC mot nlta.
<R ), xY-
(~) ...
(~1:E),;f5Z. (ffl),
.!lft ( ~g~)
(!l:,t~ )...
(n),
Can ell' theoH6ng 8oc Nhiin, Hi~n cl9i Han nxu, thu'<;lng sach, Hc_t
Mon 8c_ti
36
M. (f;),
~ (~),
::/if ( ~) ...
J\Cm),*LO~) ...
eDung mqt d<).ng chu da bo:
,Itt (ij9j)
(~i la
chu goc cua Jf, sau kh6ng con dung), *C*J?.) <*la chu
fl,
goc cua
iitC~)
-'fl- ( .'lfi )
JL(~)
:ffC~)
R CllX:)
5EC~)
~(~)
~(\t)
[,ftC$)
_)((~)
AU.(.ffi.)
~e::~n
~(Jel)
~Cit)
Jf('ftf)
*(;;;)
~(E)
It'7C~)
-&ctn
~eft)
Ji: C~i~J
~(Mf)
!]'G ( *~)
Neu da quen hQC chG' ph6n thti (du net), ta c6 th~ dQC chG'
gian th~ bang hai each :
- Otfa vao 5 nguyen tac gian h6a tren d~ suy doan.
- Dung bang
C'&)
Clui tlziclz
Nhung thien bang gian h6a c6
cua chQ.
So ltt<;5ng chu Han rat IOn, va hil$n van con dang tang len
th~ tra ph6n th~, tong ph6n th~ tra gian th~) thttong c6 th~ tlm
dap ling nhu du di~n d~t moi cua xa h9i hil$n d~i. Ne1J
kh6ng k~ nhung chG' Gi::h ;c:ot van (c6 han 4500, nh~n biet 1lt'!C
hun 1700) va Chung dinn van (c6 hem 3500, nh~n biet dltQC hoi~
2000) thl bang lil$t ke sau day tren mot so ttf ditin ho?c tu di~n
tieu bi~u se giup ta hlnh dung kha chfnh xac t6rig so ltt<;5ng chu
Han dltQC ghi nh~n qua cac thai d~i:
oti
s6
be? thii ho~c be? ph~n n~m ben ciia chii' (thien bang) .
37
!)1(~)
$($)
Nicndl.li
Ttf-tU di~n
-KC~)
n c~~)
*Oil~)
[XJ(Itlij)
~(~)
!IX(~)
~Ct)
MtC@.)
t .(i )
me~)
r~J(~)
~(,~)
~(~)
!}ifJ(trfj)
~(~)
((~)
~(,~)
~(~)
{K(JR[)
r-um)
=tz-CIJf.)
~ * ( ~)
9\!.(~)
~(iE)
f . (~)
{?;-(Aff)
0:(~)
(")
Hua Th~n
Ly Dang
Ly Thfim
Dttdng Thua Khanh
C6 Da Vttdng
L1,1c Phap Ng6n
Ton Mi~n
Thich Hanh Quan
Tr~n Banh Nien
TttMii Quang
Dinh D(l
Mai VngT(>
S6chft
9
11
12
13
353
520
824
734
22 726
12 150
15 000
26 430
26 194
31 319
53 525 '
3 3____1_22_j
!I'
I
1
i,
!Ill
38
':II.
I"1'1
11'1'
~I
Minh (1671)
Thanh (1716)
Hin d<).i (1915)
Hi~n dai (1962)
Hin d~i (1988)
Hin d~i (1985)
Hin d~i (1994)
33 549
47 043
48 200
49 905
51 000
56 000
85 000
Can cu vao bang tn~n. cGng c6 th~ coi t6ng so chiT Han c6
du'Qc Ia tren 85000 chiT, nhu'ng tren thtfc te chi c6 khoang tren
du'oi 12 000 chiT thu'ong dung, so con l?i phfrn IOn la chiT di th~ ,
nhG'ng chG' 1?, chG' c6 xu'a ho~c chG' viet nhfrm rat it khi dung den.
Theo eac nha nghien cuu, so lu<;~ng chiT Han thtfc te su dt,mg chi
nam trong khoang tu tren 6 000 den tren 12 000; neu khong tinh
nhG'ng chiT thu<)c lo?i chuyen dung thl so chiT <lu'Qc dung chi vao
khmlng 6-7 ngan chiT. Nam 1952, B<? Giao d1,1c Trung Quoc da
c6ng bo m<)t bang chiT thu'ong dung ("Thttong d1,1ng ttf bi~u")
chi g6m 2 000 chiT; den nam 1988 Uy ban Cong tac Ngon ngG'
Van tl;l' Quoc gia va Uy ban Giao dl.,lC Quoc gia con cong bo
them bang chiT Han hi~n d?i thuong dung ("Hi~n dai Han ngG'
Thu'ong d1,1ng Tl;f bi~u") g6m 2 500 chiT thu'ong dung va 1 000
chG' "ke muc thu'ong dung" (thu thu'ong dl.,lng).
,
""'
,.
'
,..?
'I
- Khang Hi.
- Tit nguyen.
-Tit hdi.
39
40
.86 la tnrong h<;lp thong thuong. Neu g~p phai nhung chu
kh6 nh~n ra chung thUQC bQ nao thl phai l~t den bang "Ki~m tlf
bi~u", hay "Nan tra tlf bi~u", dem chu mlnh d!nh tra xem c6 bao
nhieu net, r6i do theo "Ki~m tlf bi~u" cho c6 nhung chu c6 so
net tu'dng du'dng muon tlm.
Cac tii di~n mdi hi~n nay, ngoai bang tra theo bQ, con c6
them cac bang tra theo so net ho~c theo am (am ph6 thong neu
la tu di~n cua Trung Quoc, am Han Vi~t neu la tU di~n cua Vi~t
Nam), nen rat ti~n dt,Ing. Ngoai ra, con c6 each tra theo "tu giac
hi~u rna quy moi g6c chG' thanh m<)t con SO, nhu'ng nay rat it
dung.
II
41
chG' thl chu tren chi thanh, bat lu~n n6 thu<)c v~ v~n nao; chu
dudi chi vgn, bat lu~n n6 thu<)c v~ thanh nao. N6i gQn di tuc la
chG' tren chi giG' ph~n phat thanh, bo ph~n v~n, chu dudi chi giG'
phfrn v~n, bo ph~n phat thanh, cho nen chu tren c6 nhi~m Vt,I xac
djnh thanh, chu dudi xac d!nh v~n " .
N6i m<)t each gQn han nua, phien thiet la dem hai tieng
n6i l<iy l<;ti vdi nhau thanh m<)t tieng khac; tieng tren cho biet
phai dQC bang pht,I am d~U nao, tieng du'di cho biet phai dQC VOi
viin nao. Thi dt,I: "phu" vdi "van" dQc thanh "phan ": "true" vdi
"giac" dQc thanh "trac "v.v ..
fw
Thu ap dt,Ing phu'dng phap trend~ dQC chG' fw va chG' ~ Dudi chu fW, Tit hdi ghi la: "tuc, nhien" thiet. V~y chG'
phai dQc Ia "tien ".
Dudi chu ~'Tit hdi ghi la: "ky, yen" thiet. V~y chu
rss.
42
(-)
I , <'P
*-
Aa
y
Bb
Cc
Dd
Ee
Ff
Gg
?it
-tit
nit
itC
it
Hh
Ii
Ji
Kk
Mm
Nn
rY
1-Jiit
""5"it
Ll
it'/]
itn
"}it
Uu
X
Pp
Rr
Ss
Tt
c:
5<it
<IJZ
YJL
itb
-tit
Vv
:.7-tr
Ww
Xx
Yy
Zz
XY
Ti
IY
"Pit
Oo
43
C)
(""5")
zh
ch
(~)
(~)
(-t)
(b)
I . m6i tren
7. m6i du&i
2. rang tren
8. rang du&i
I4. khiquan
3. lqi
9. d~u luai
15.thl!c quan
4. ng;:tc cfrng
IO.
5. ng;:tc m~m
II . g6c Iuai
6. Jooi con
2.
o<S
m~t
Ium
I6. hang
mi~ng
2. PHl,J AM
( -==- )
3. NGUYEN AM
t;f: -E):
( -::: )
..>ig]Ea,...,-c;-
44
6 nguyen am ddn:
a [a]
o [o]
e [5 ]
i [i]
u [u]
: [y]
-t
13 nguyen am kep :
ai [ai]
1fi
ei [ei]
\.
ao [au]
ou [ou]
ie [iE]
ua [ua]
uo [uo]
IX
IY
: e [yE]
iao [iau]
I~
U1t-
xz
xY
11!-
ia [ia]
uai [uai]
x97
X\.
16 nguyen am miii:
17
I'-J
'-,
uan[ycn]
U17
U'-,
117
ang [all]
x'-J
;t
XL
UL
iang [iall]
X17
-t
a1
1fi
ua1
x97
Cl
\.
ue1
X\.
ao
1ao
I~
ou
lOU
IX
an
17
Ian
117
uan
en
'-,
I'-J
ang
;t
1ang
eng
ong
XL
x;t
11!-
ue
U1t-
x17
uan
U17
uen
X'-7
un
U'-,
l;t
uang
x;t
mg
IL
ueng
XL
iong
UL
1e
l;t
45
(~ )
XL
it
*.m- -tr
~~
51
JL
:Y; .;,.Ji.. ill
I~ 9p "11T
PHlJ AM
.:tc...
E1
am
ch
Bang nguyen
Ia
IY
ua
xY
uo
xz
U"
li~
111;1
'
46
ng
sh
zh
NGUYEN AM
e
i, yi
ia, ya
ian, yan
aJ
ao
an
ang
iang, yang
iao, yao
1e, ye
m,ym
mg, ymg
iong, yong
m, you
0
VA VANCAI
Am "a" cua tiing Vi~t.
1
ong
ou
u, wu
ua, W(!__
uai, w\!i
uan, W
uang, W@g
ui,w~
un, wen.
e1
ueng, W@g
en
UO, WQ_
eng
u, yu
am "u" cua tiing Phap (khi ghep v6i cac ph!f fimj, q.
er
47
thi c6 the' viit thea ']u, qu, xu,. bo hai chim tren aliu).
I
\
48
lran, yuan
49
li~n l~i.
U..e,yue
DAUCACHAM
li~n l~i .
li:!n, yun
Nhung am ti~t
BON THANH
i!9
7T"
r---
y nghia:
Q)
Thanh thu nhfit (am U1anh) la m()t giQng "cao 9~ng", dQc len gfm
nhu m()t thanh kh6ng dfiu cua ti~ng Vi~t. NguCri ta danh dfiu
thanh thfr I
CV thanh tht12
"-" tren v~n cai, nhu rna 9!!j (lam~. dQc "rna" giQng hcri cao).
Thanh thu hai (dllV11g thanh) la m()t giQng "cao bbng", dQc len
tuung tl! m()t thanh c6 dfiu hoi cua ti~ng Vi~t. NguCri ta danh dfiu
" " "tren v~n cai, nhu: rna~ (la day, dQc " rna" ).
" " " tren v~n cai, nhu: mil -~ (la ngva, dQc "rna ~").
Thanh thu tu (khli thanh) la m()t giQng "tr~m h~n", dQc len g~n
nhu m()t thanh hcri c6 am dfiu s~c cua ti~ng Vi~t. NguCri ta danh
dfiu " ' " tren v~n cai, nhu: rna ~ (la m~ng, dQc " rna", nhung
am ng~n gQn).
Ngoai b6n thanh ca ban con c6 m()t thanh dQc nhc;: (khinh
thanh), do la tnrong hqp dQC bi~n giQng Vtra nhc;: Vtra ng~n Va
thtn'mg kh6ng danh dfiu, nhu: Huo rna? tlfO,~ ? (la c6 t6t kh6ng?
5 '
I
I 4
I 3
' 5
~... '
'\
......!
'
/f-
i0i.,
121 "-.Gl
~
Thanh thu ba (thuvng thanh) la m()t giQng "tr~m bbng", dQc len
gi6ng m()t thanh c6 dfiu huy~n cua ti~ng Vi~t. NguCri ta danh dfiu
(ve) .
o/
;~ t2
)4
GHI CHU
Dtfa theo bang doi chieu tren, ta thay c6 m(lt so ph1,1 am va
nguyen am phat am giong ho?c g~n giong cac am va v~n trong
tieng Vi~t. Tuy nhien, each phat am tieng Trung Quae dung nhi~u
each "b~t hoi", "gat", ngan han tieng Vi~t.
4 ph\} am: b, p, m, f. Khi ph3.t am phai ghep voi nguyen am
"o" OQC Ia: bo (pu6), po (bu6), m (mu6), fo (phu6). Neu ghep voi cac
nguyen am khac, thl phat am g~n giong trong tieng Vi~t.
Th df:i: Neu ghep voi nguyen am "a" dQc la: ba (pa), pa (ba),
ma (ma), fa (pha).
50
thuc chinh),
Trong bang duoi day, moi b9 c6 m()t hlnh thuc chinh mang cac
so thu tl/ 1,2,3 ... Hlnh thuc ph1,1 dt1<;1c viet kern theo trong dau ngoi;ic
don.
Sfl net
Neu ghep voi nhung nguyen am khac thl each phat am giong
hoi;ic gfrn giong trong tieng Vi~t.
SflTT
A (hlnh
Thi dl:l: Neu ghep voi nguyen am "a" OQC la: da (ta), ta (tha),
na (na), la (la). Neu ghep voi nguyen am kep "ua" OQC la: gua (qua) ,
kua (khoa), hua (hoa) .. .
51
Bf} tlut
Ten gpi
Y ngh'ia (hoijc co
Thi d~t
1 NE1
ca.
nha't
'
m9t
'
-t thlit:
so bay
con
ng?C cling Va giua lu'oi, luc phat am khong khi tu khe rang phat ra.
+ Ph1,1 am z (ban tdc-vo thanh b9-t hoi). B9 ph?n phat am la
rang tren va dfru h.l'Oi, luc phat am khong khi tu khe rang phat ra.
'
chu
cham
phi~t
phay
6
J
a't
cong
fL cilu: so chin
quyet
m6c
nh!
hai
Jingu: so nam
d.1u
7
8
y nghia
;.>
so
'
jz_ cilu: la u
ldu: xong
2NET
A?
L.: vong:
mat di
A ( 1)
nhan
ngu'C:ii
~kim: nay
10
JL
nhan
ngu'C:ii
huynh: anh
11
A.
)\
nh~p
vao
pq nt)i: trong
bat
tam
~ [f:!C: so sau
12
52
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
quynh
coixa
mich
trilm len
7fquan:cain6n
'(
bang
bang gia
{~\bang: mt&
dong
JL
ki
d~i
khai
kham
ha
ghe
fLpham:
mi~ng
t:fjxui{t: ra
7J iJ
1J
dao
dao
hjc
sue m~nh
bao
bao b9c
t-
chuy
thla, muoi
phu'dng
d6 dl,l'ng
[K tLt(!ng: th<;l
h~
d6d~y
th~p
muC:fi
boc
b6i
2:1 chiem:
p (~)
tiet
dau an
EP a'n: in
han
slion nui
JffJh4u: day
/._:,
khu'
rieng tu
:ti:kha: di
'X.
hlfu
l<;ti nua
1_xhilu: b<;tn
khfi'u
mi~ng
vi
vay quanh
th6
dar
si
h9c tro
)(
truy
den tu sau
*-phung: dat di
5z:
tuy
ch?m ch<;tp
~h[!:
;;
tich
dem, toi
c
c
-T thien: so ngan
xem b6i
3NET
30
31
32
33
34
35
36
mua he
)l}ngo{Ji: ngoai
53
d~i
37
-!;::
nii'
38
til'
-=f
39
r---'--7
mien
40
']thon
41
ti~u
42 ;j\ ( +)
43 ::tOLfr) uong
thi
44
F
tri~t
45
lfJ
son
46
LlJ
xuyen
47
JII
cong
48
I
ki
49
c.
din
50
rtJ
q:.
can
51
t,
yeu
52
)
nghi~m
53
dn
L
54
ft
cung
55
-t
di;ic
56
i=7
cung
57
..3- .3..
ky
58
J
sam
59
1
xfch
60
dan ba
con
l<;ip trum
9:an: yen 6n
tac
~tif:chua
nho
j)thi!u: it
kieng chan
1t vuu:
thay nguoi
Rxich:th11oc
CO moi mQC
nui
nguoi th<;l
min tr<ich
~ tuAn:tu~n tra
song
I
mlnh
:%t h9ng:
khan
$thi: ch<;J
xamph~m
hem
~ binh:phftng
nhobe
Y.}J a'u: be
mai nha
/lWI0:kho chua
bu& dai
ban ten
cay cung
ifdie'u:phung dieu
d~u heo
tfi.tr~:
long dai
buoc ngan
4NET
----
7C thien: troi
H had: tot d~p
lOn
--
heo mii
f=!fdiii: cho
54
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
{.~'I' ;j~)
tam
tnii tim
Jt
qua
giao mac
hQ
cll'a
JJ} phong:bu6ng
thu
tay
1l bai: l~y
chi
nhanh
ion
pho'c
danh khe
x_
van
net, van
*fT
du
(cai) dau
*{ta: nghimg
can
(cai) r'iu
1J
5E
phtio'ng
vuong,huong
~bang:
VO
khong
~~ky: da
B
B
nh~t
m?t trC:fi
vie't
n6i
,1=3
nguy~t
m?t trang
*1\.
mQC
cay
tflam: rung
khie'm
ngap
BXd~:tc: muon
11:
chi
dung
37 (j7)
ng~t
xuongtan
thu
~~sat: gie't
VO
dung
fiJ:mdu: m~
1t
ti
so sanh
-=B
mao
long
thj
hQ
khf
hoi, khl
1N {)
thuy
nuoc
-=f. (1
)""U
.X
tfN.khi: nghieng
ben
mlc rz:
giup do
ttcdu: qua du
-
55
lll'a
1\\\
*viem: n6ng
m6ng, vuot
1?bvi: lam
cha
hao (Kinh Dich)
~sang: sang
tam van
manh
rang
bo, trau
t~v(1t: v?t
ch6
S NET
95
:Yz
96
I.
97
Jl\
98
EL
99
1t
100
~
101
ffl
102
83
103 JE(J:E)
104
r>"'<105
8
106
Bz
107
liil
108
109 (nu)
huy~n
den
ngQc
ngQc
qua
trai dua
Ngoa
ng6i, sanh
cam
ngQt
sinh
sinh ra
dl)ng
dung
di~n
ru<)ng
so'
n~ch
bat
chan
b~nh
g~t
ra,
t?t
111l bz:
d~p
~dang:
len
b~ch
tdng
bl
da
manh
bat dia
ml)C
m3:t
56
110
-;y
mau
giao
Ill
!;;;_
thi
mui ten
112
ti
th~ch
ky
113
/]\, *
~D tri: biet
13"5
da
~J?.nKhien:nghien ml!'c
136
94
suyen
rliiro
thfm illlt
137
fr}
chu
thuy~n
138
ca'n
que Ca'n
sac
mau sac
l@ddm: d~p
thao
co
zchi: co chi
114
FJ
115
hoa
(cay lua)
huy~t
116
117
I\
-'-
Jj_
l~p
.--
~ding: khoe
dtlllg
134
119
120
121
t'r (Irk)
true
tre
*
*ffi
me
g<;J.O
mjch
SQi t0 nho
phii'u
vo n.I'Qu
vong
h.toi
122 ~IJOJC
cii'u
coi gia
thi~t
lt.toi
~ctlu: c?u
~ xa: quan trQ
.vii: mua
fi.JB h{Ic:thuy~n ldn
~ kh6ng:trong
~
140 !}!~ ( -++-)
li d6ng:
141
ho
van v~n
142
trung
sau bQ
huye't
mau
hanh
di
ao
~kham: ao ngu
139
tre con
~Ih6ng: mau do
145
E
.Itn
fj
1X
mi cang:cai chum to
146
fH1 (j![)
chetrum
6NET
118
57
B
%
nhlju
...........
143
144
'?f?. han: ft
iiiihoang: mau
~ yiu:quan trQng
7NET
123
.-.:
du'ong
(con) de
147
Jl
kie'n
tha'y
tlthj:nhln
124
~~
vii
long (vG)
1Jj tuang:
148
:fij
giac
sung
~~gidi:giang
125
:t
Hio
gia
149
l=l
ngon
n6i
126
rm
nhi
long rna
150
c6c
hang
l6i
caicay
fflcanh:cay
151
d~u
caid?u
rm vein: nghe
152
thi
heo (l<;Jn)
Ei til:
153
rai (tri)
154
bo'i
vo so
~ngQa : nam
155
iffi
xich
do
156
;E
t~u
ch(;ly
~khoi: d~y
157
JE
tuc
chan
lt.t<;Jn
128
If
nhl
tai
129
du~t
(cay) but
130
~(,Fj)
nh~c
thit
131
E2
thfin
mat ngt.toi
132
tlj
tl,l' mlnh
133
chi
den,tdi
127
ti~m hang
r6
15 phong: hoi
1W hoat: r()ng rai
'Jlphong: dfiy thjnh
~
~bdn: ngheo
iff!J:..
xa:
tha tQi
58
158
159
160
161
162
163
164
165
166
than
than mlnh
xa
xe
*JN:
tan
cay
thn
chi Thln
;{(}.___)
stfoc
A'
E.c ~)
ap
d6 ftp
d~u
rtfQU
*_m
bi~n
bi~n bi~t
ly
lang que
~ 5 cung: mlnh
ey nhf:tc: xa'u h6
'...
.A
v1en: xa
:f~ bang:
m.toc
1@ tU'u: n1Qu
kim
tntong
ctai
mon
phv
go aa't
dai
W
Nnglin: b<:iC
~ dit: ran GQC
I*J khai:
md
~~ [f:tc:da't 1in
~~ l: ph~:~ thu()c
chuy
ki.P
chim du6i ngan
vii
mu'a
~van:
thanh
xanh
phi
loi l~m
~mi::
may
kh6ng
9NET
176
1m
di~n
mi;it
177
178
179
180
:;:
each
da
&!
vi
da thu()c
gt
cii'u
rau hy
am
tieng
=b..
::ft..
E3
~die'n:e thyn
~ tien:
cai roi
'W_pha't:cai pha't
~giai: ch~t
~vQ.n: v~n
181
182
183
184
185
186
hi~t
dftu (nguoi)
phong
gi6
1ft
phi
bay
thtfc
an
thu
(cai) d~u
htfo'ng
mui thorn
.%
rna
ngtfa
cot
xuong
-arRl
cao
cao
~~
tieu
t6c dai
r~
da'u
danh nhau
stfdng
<=I
each
n6i, ch6
~ dm: uong
tO NET
8NE1
167
iTi:
168
~
F~
169
170 $. ( ~)
171
it
172
~'
173
=E.
F.l
174
~~
175
59
hyp
187
188
189
190
191
192
193
194
11 NET
195
196
197
198
199
200
11
.'
non
.,
~ phdt :
t6c
lffilndo: ~m 1
8J[phdch : via
quy
rna
i!2,
ngtf
d.
.~
diiu
chim
16
dftt mi;in
!It
lc')c
huou, nai
Hl~:
~
)jJij
m~ch
lua m'i
rna
(cay) gai
ji
hoang
(mau) vang
i&ithdu:mau vang
thtl'
lua nep
12NET
201
202
.~ cliu : ngtfa
~' ly:
~~
ca chep
~ khuc : men
nr9u
~huy: co d~u
'
~t ~
60
l1~
203
h~c
den
204
f,fiT
chi
theu thua
2os
manh
con ech
206
~Fi-
dinh
207
~~
c6
cai tr6ng
208
Jhlt
thii'
chu<)t
mGi
13NET
<llnh,
V<;lC
61
14NET
209
ti
210
'/If
t~
t~ chinh
gffhan: ngay
A'
lSNE
I
16NE
2121
xi
rang
I t(p linh:
tu6i
214
~0
\)
cham xien
H .f-6
"\:)
(}
\)
'ij~ I
long
r6ng
\J
cham hat
~~t
:n.
I M. bang: hQ Bang
NGANG
17NE
213
CHAM
quy
du'<fc
rua
ong sao
fithu:muathu
fi
=
ngang ng~n
~R t)l!
==
ngang da1
ngang x1e n
-&H't
~+ +~
=="
so
A?
Jill
.a
Nha rhu philp VurtnK Hi Chi (307-365)
ij
so k1m~ !reo
11!, M ~
so ngan
1-ii ~ti:
62
A?
PHAY
l'i
pha'y ngang
-'T'- Jilit
y
ptfiy
j)
jl
..,?>
tha'K] dili
-k&W
ph~y ngan
~ii
4ilii
-kHJiiit
J?
t~Hif ~i!R
HH'f41fJiiit
--
~~~~~:~m~u
,
QUY
~Jl
MAC
t~
~
mac x1en
4t
~+
/~
mac ngang
+ .Jt
7ttl1i~
7tfift~1it~
A'
c:;;?'
MOC
1y
hat xien
~-4- .Jit
hift ngang
s6J
moe
~
1.]
JJ!:.
-~
x1en moe
M 1:J
Ji!:.
/}
1
ngang
g~p
Wr 4rr
=V
nam m6c
!1.1-. 1.]
ngang m6c
tifi" 1.]
. ~
L
so
g~p
41f
d=
phay g~p
4./f
.Jffll..Hi 41f
*~
cong m6c
~~ ]
1L
L moe 7J
sa cong
~
so hat
GAP
~fi
~lj
HAT
tit
TAC
63
~t9'1-~lj~
/j '
Jfct~1~il
gWa truck hai ben sau
OJ
- !Jc*g~1~i1 Cl
THf
Dl)
ftl
- -- f
f .. - /_f-/
.
1~:
AAA
_, A
-:(
/ 1
1/11~~
-- . -
-l-
f0J:
rJFJfFJ0)~
-- -- -- -'
If
:-J-T-JT
7](. :
1 7]
7}' 7](.
IN : l nAJfll*liN
64
Bc;tch thoc;ti con gQi la Ngfr th~ hay Khftu ngfr Ut th~ van vi~t
thea ti~ng n6i. Van ngon la lo~i but ngfr chi dung trong vi~c bien
chep ho~c tn! thu~t.
D~n nay, nguUi Trung Qu6c phfm l&n chi dung Bc;tch tho~i
nhu'ng van con s6t l;;ti it nhi~u dau vet cua Van ng6n.
D6i v&i ngooi Trung Qu6c, each thl!c te d~ phan bi~t la: "H~
dung tai nghe va hi~u duqc la Bc;tch thoc;ti; h~ kh6ng dung m~t d~
xem thi khong hiiu duqc la Van ngon" . B&i vi B;;tch tho;;ti la th~
van dung d~ ghi l&i n6i: n6i sao thi ghi v~y, con Van ngon chi d~
vi~t ch(r khong d~ n6i. M<?t nguUi Hoa kh6ng bi~t chfr c6 th~ hi~u
du'Qc khi nghe dQc m<?t bai van bc;tch tho~i, n~u nghe dQc m<?t bai
van ng6n thi hQ vfin mu ttt nhu m<?t nguai nu&c ngoai. Trai l~i, m<?t
nguai Vi~t Nam c6 hQc Van ng6n, du khong bi~t n6i ti~ng Hoa, khi
g~p m<?t ngooi Hoa hai ben vfrn c6 th~ n6i nhau b~ng but (but dam)
rna vfrn hi~u nhau duqc.
Nguai Vi~t Nam theo hQc chfr Han da liiu va tru'oc day chi
hQC Van ngon, tfrc cai hQC "chi, h6, gia, da", con Bc;tch thoc;ti it khi
ta dung d~n, trtr m<?t vai cu6n ngfr h:~c nhu cu6n Trin tritu Hu
Trung Thuvng Si ngtJ il)c rna ngay nay con tim th~y. Trang giai
do~n gfm diiy, khoang cu6i th~ ky 19 dftu th~ ky 20, cac nha nho ta
vi nhu d.u doc cac "tiin thu" vi~t b~ng B~ch tho;;ti cua Tau nen m&i
65
c6 nguai hoc them B;;tch tho;;ti. Ch~ng h;;tn, Cl;J Phan B<?i Chiiu trong
cu6n Vit Nam vong qu6c stJ da dung m<?t thCr Van ng6n c6 pha
phach chut it B;;tch tho;;ti. D6i v&i Ngl)c trung nh(it ky cua H6 Chi
Minh thi Sl! pha Ian B;;tch tho;;ti cang r6 net hon.
Ngu6n g6c cua Van ngon cling la m()t v~n d~ kha phfrc t;;tp.
Th~ van fry da dtnh hinh trong thai ky nao ? Cach xufrt phat th~
nao?
C6 nguai cho Van ngon la lo;;ti van tl! ghi chep lai n6i cua
ngtr&i xua, c6 thuy~t bao n6 chi la m<?t thfr but ngfr, lo?i van tl! vi~t,
do no li!C ch~ bi~n cua cac van gia Itch d;;ti.
Nhung cii hai thuy~t d~u c6 cho chua 6n .
Danh ttr "van ngon" chi chung m()t thfr van tl! cua nhi~u thai
d;;ti va mang nhfrng th~ d;;tng khac nhau. V~ m~t thai gian, ttr Giap
c6t van la lo;;ti chfr vi~t nguyen thuy cua ngooi Trung Qu6c, tinh
d~n nay da c6 han 3000 nam. V~ m~t th~ d;;tng, phong each thi Van
ng6n da trai tu cho cao siiu kh6 hi~u d~n cho gian dan binh d! nhu
lo;;ti Van ngon duqc vi~t ra gftn diiy.
Tren th~ gi&i, khong th~ c6 lo;;ti but ngfr nao hoan to~m khong
thoat thai tlr khfru ngfr tfrc ng6n ngfr thong dl;lng trong cac tftng l&p
quftn chling. Vi v~y chfic chfin Van ng6n kh6ng phai do t6 tien
ngooi Trung Qu6c d~t ra l11Qt each dQC l~p hoan toan v&i khfru ngfr.
Nhung m~t khac, Van ngon cling khong ghi chep khfru ngfr
CUa l11Qt thai d;;ti n~lO do l11Qt each y nhu thi!C, nhu truang hqp CUa
B;;tch tho;;ti dung d~ ghi chep cac th~ lo;;ti k!ch, ti~u thuy~t ttr dai
T6ng tr& di.
Trang cac th~ d;;tng cua Van ngon, chung ta thfry c6 m9t lo;;ti
"chinh th6ng van ng6n" la th~ van doc thfry trong cac sach v& thai
Tien Tftn, Luang Han cung c6 van cua Han, Li~u. Au, To dai
66
Dt.rOng T6ng. Lo~i Van ngon nay so v&i khiu ngfr cling thai c6 le
khong each bi~t nhau xa Him, vfin con trong ffilrC dQ c6 thi nghe va
hiiu dll'Q'c. Nhfrng ban dich kinh Ph?t tu Ph<;1n qua Han, nhung
cu6n ngfr l~.JC cua cac thi~n su' Trung Qu6c va nhfrng ban van tiiu
thuy~t B<;1ch tho<;1i tt! dai T6ng (the ky 10) cho bi~t tinh tr~ng cua
khiu ngfr a cac thai ky do da ch(rng to Sl! khac nhau khong xa liim
gifra hai thi van - tl'rc gifra Van ngon v&i lai n6i ngoai xa hQi.
Nhung lai n6i v&i d<;1ng chfr vi~t cua n6 la B~ch tho~i thi bi~n d6i
rfrt nhanh, ngu'Qc l<;1i Van ngon bi~n d6i ch~m hon nhi~u, vi le
nhfrng ngllai dung Van ngon khong c6 each gi khac hon la phai vi~t
mo phong theo kiiu each cua nhfrng b~c t&n b6i. Da v~y, tinh thftn
"t~p c6" thm bfty gia rftt n~ng, nhfrng ngllai tri thl'rc "mu6n cho ra
ngooi tri thl'rc" phai vi~t c6 van, con B~ch tho~i chi dung di vi~t
ti~u thuyet, kich. Tm&ng hqp nay khong khac v&i ben ta liim d6i
v&i vftn d~ ll!U chQn gifra chfr Nom va chfr Han cua cac nho si
Nha nghien Clru van hQC H6 Hoai Sam ( l 2 ) con cho ding tm&c
h~t Sl! khac nhau gifra Van ngon va Ngfr thi la do van tl! Trung
Qu6c ngay tlr dftu da khong xuftt phat tlr ngfr am rna tlr tllQTig hinh,
biiu y. Ngoai ra, Sl! bi~n d6i ch~rn l~i cua but ngfr con la mQt vAn
d~ ky thu~t: Ngay XU'a, vi~c khiic in rfrt kh6, n~u khong ti~p t~.JC duy
tri Van ngon la lo~i van "dung it chfr rna n6i dllQ'C rfrt nhi~u" thi se
g~p tr& ng~i cho vi~c ph6 bi~n.
D~i
67
Giap c6t van: nhfrng lo~i d~n sau, dieu luy~n va tach roi v&i khfru
ngfr han nhi~u la cac tfr phu, bi~n van ... Van ngon "thong t~.Jc" la
lo~i CO pha phach khfru ngfr; dllQ'C ap d~.Jng trong ffiQt s6 tac phfrm
tiiu thuy~t (nhll Tam qucfc cbf djn ngbia cua La Quan Trung), cac
ban dich kinh Ph?t tu Ph<:tn ra Han, va trong cac gifty ta hanh
chinh, thu' tfr giao d!chv. v.
Dllang (705 - 960) v~ sau, m9t lo~i "khfru ngfr xlla"
thllang dllQ'C dung trong nh&u t~p ngfr l~.JC cua cac tu s'i Ph~t giao
ho~c d~o gia va m9t s6 it thll tt! khac. D~n lo~i tiiu thuy~t binh
tho~i dai T6ng, Nguyen 3 ) m&i thl!c Sl! dllQ'C vi~t b5ng m9t lo~i
Ngfr thi tllang tl! v&i Ngfr thi hi~n d~i. Cac kich khuc dm Nguyen,
Minh (tfr 1206 d~n 1648) la m9t lo~i van pha tr9n cii hai thl'r nhung
c6 phftn thien v~ Ngfr thi hon.
Tu dai
Lo~i van chllong ngfr thi thllang bi cac hQc gia Trung Qu6c
xem thllang nen hQ chi dung nhi~u trong llnh Vl!C vi~t tiiu thuy~t,
ffiQt lo~i thi van hQC bj li~t ra ngoai hang ngu cua bach gia tLr dai
Han (l 4 ). Mai d~n CUQC v~n d9ng Tan van h6a cua ngllai Trung
Qu6c sau nay (nhung nam 1917-1919), dia vi cua Ngfr thi m&i
dU'Q'c cong nMn. Nam Dan qu6c thl'r 9 ( 1920), B9 giao d~.Jc Trung
Qu6c ban b6 m~nh l~nh dung Ngfr thi (B~ch tho~i) lam chuyin ngfr
cho cac tru'ong hQc. Tu d6 B~ch tho~i m&i dftn dftn thay th~ Van
ngon di dung ph6 bi~n trong mQi nganh sinh ho~t & Trung Qu6c.
khai, d6 la qua trlnh thanh l~p cua lo~i "Van ngon chinh
th6ng".
Trfr "Van ngon chinh th6ng" ra, ngllai Trung Qu6c con c6
lo~i van c6 hon ghi chep tren nhfrng manh Xllong thu rna ta gQi la
<IJ> 86'i Tong c6 nhling nglfD'i gQi Ia "thuyet tho~i nhan" chuyen ngh~ ke chuyen
nhvng nai hqi he dlnh dam . HQ thlfD'ng ke nhling chuyen c6 lien quan den ljch si'r. nhling
ban van hQ dung gQi Ia blnh tho~i nhlf : NgtJ Til Tlf bi nh tho<# EJ?i Tong Tuyen Hoa di slf,
EJ?i EJlfong Tam T?ng thu kinh thi tho?i .. ..
14
<
Trung Qu6c van h9c S1i khai llfQ'C (Phon phi.! ll!C}, Thlfqng Hoi Tan van h6a thlf xa,
1935, tr. 1 - 4.
Cl >
>
Llfu Ham (khoang 46 trlfO'c CN - 23 sau CN .) so~n ra That llfQ'C co n6i : "Chlf ti'r
mlfO'i nha, kha quan chi c6 chin nha". 6ng muon bao lieu thuyet gia kh6ng trQng yeu b~ng
cac phai khilc.
68
~~B)j
Am
A
=JL,
nhan
thu
tam
but
ngLTU
hliu
4~
NqhTa
nguai
tay
long
viet
trau
c6
Ttl
Am
'~
rna
tm&ng
doan
liinh
ttl
nga
~
~_
(~
rz:g
ft
Am
NqhTa
Van ng6n
Bc;tch thoc;ti
!!:
tau
ch;:ty
thuy~t
thuy~t ph1,1c
di
n6i
'i'j(
<I
khoai
g1ang
co
thich chi
Tnrcmg Giang
blip v ~
mau I~
song
v~ (trong thO')
5Z
Ngoai ra. con c6 ITIQt s6 tlr rna ngay xua Van ng6n dung v&i
nghla ph1,1. nay B;;1ch tho;;1i dung v&i nghla chinh .
1. Tu d011 iim :
Ttl
th ong minh
vang ve
Di vao chi ti~t, chung ta c6 thi chia lam mfry trt.rOng hQ'P
chinh sau day:
thong minh
tich mjch .
~~
m<?t nghia tuong dtrong v&i m<?t tu don am trong Van ng6n. Thi d1,1:
"Nhi d6a" (tai) trong B:;tch tho:;ti tuong duong v&i "nhi" Van ng6n .
"Nhi" Ia m<?t tu t6 trong "nhi d6a".
l Tu Van ng6n
69
Thi dl) :
NqhTa
noua
o.
ctai
ngan
l?nh
b6n
toi
- ftu
ngay xua Ia ''tr<?m"; ngay nay nghla chinh duy nhfrt Ia "tr<?m".
- 'l'i
2. Tir da iim :
Ttl
t*C. 9!$
~~
7:. Y:.
~*
Am
tat suat
h6 di~p
thien van
quoc gia
NghTa
con d~
con bu&m
thien van
quoc gia
Thi dl):
- ~ (chuy) , xua vi~t ~. nghla Ia "mo chim", nay dung di
chung mau do .
70
-*
(kf](fc) xua dung di chi Sl! kh6c len th~mh ti~ng, n~u
kh6ng th~mh ti~ng thi dung ~il (khip), ngay nay dung chi chung
Am
4r
r%r
tj ttl'
ton ttl'
b6n nhi
danh nhi
th~ch dfi u
thi~t dfi u
nhi d6a
lao h6
mimao
xi bang
nguy~t h.rqng
mao b~nh
can tjnh
tlfO'ng tin
"kh6c".
Trai l;;ti, cling c6 nhfrng tu ma ngh'ia hi ~n nay l;;ti h~p hon .
~~
Thi dli:
1~ (thang),
:g~
Xtra
ti~J[
-5-~J[
n6ng".
s6
If~
dung thay btng m(lt tlr khac nhtrng nghla cua tlr van ng6n vfrn giu
~Iff.
!=:;
C6 m(lt
l;;ti .
~~
.F3 :;~
Thi dli:
- Ngh'ia chinh cua D (khflu) da dtrQ'C thay btng ~ (clu]y),
=f:;Wg
nhtrng "khflu" di chi chung "mi~ng" (nhfm khflu, hai khflu ... ).
~@
ta
"cai ma" trong "b(l mi;it" cua m(lt nguoi con "di~n" dung
di chi t~t
2. Tir da lim :
TCr
~=n:
00
~~
D-5
m,~~,
IP-1~
WfX
)j'~.tJ
Am
quae ngfr
s6 hQc
khiu thi~t
tieu tuc
thai h~10
anh hi
Bq.ch thoq.i
chfr qu6c ngfr
tofm hQc
tranh cai
tin tuc
thoi thuqng
di~n anh
if{~
Van nq6n
f,%
:g
ti
-5
If
tj
ton
b6n
danh
th~ch
thi~t
nhi
h6
mt
xi
.F3
nguy~t
Wg
@
b~nh
~
!
{~
Am
tjnh
tin
N_ghTa
miii
chau
caich~u
ten gQi
Cl)C da
cai lu6i
tai
con CQp
long may
cai canh
m~t trang
Ifim Ioi
s~ch se
tin tudng
NqhTa
Van nq6n
siiCh Qu6c ngtr
cai hQC am duang
ngon ngfr
sinh di~t
hao ki~t mQt thai
gian bong
71
III. Ti't Van ngon va B{lch tho{ti co mi)t pluin giolzg nhau
l. M9t rir d011 lim trong Van ng6n baa ham trong nghia m9t tir
Van ng6n
Am
~9w
9$~
5L5fj
phu phl)
ti mu<?i
huynh d~
..~
88
b~ch nh~t
87(
9!'F%fu
trach manh
,~9(F
Bq.ch
thoq.i
~~
5fj
Am
NghTa
Ph an
giong
vq ch6ng
phu the
phu
chj em
thu mu<?i
mu9i
d~ huynh <ct6i thu tl,l') anhem
ban ngay
b~ch thien
b~ch
trach
chau ch~u
rna trach
-
3. Hc;rp 2 d011 lim trong Van ng6n thimh m9t tir trong B?Jch tho{li.
72
,EB
c,, ;f
ID'-
Am
than thi
bl phu
ne th6
ky thu~t
tu tudng
7$T~
ti~m ti~m
Tv
J1K:
&:Iff
iJE
:ti ii!Lr
NghTa
than thi
da
bun da't
ky thu~t
ttr ttrdng
dfin dfin
TV
~ ~fj
"-~ffl :R
~~~
-<- ~
f J ""
~~
~~
NghTa
Am
du nao
c!fi u
phi) nfr
ph~1 nfr
tl!Cmg bich vach tuemg
h~mh vi
h ~mh vi
my I ~
d~p de
cG'u cG'u
c~u
Nhfrng tll' ngfr lo:;1i tren day c6 m<?t s6 c6 thi dung trong Van
ng6n, nhfrt Ht trong Van ng6n & cac thai ky gfrn day khi ngu&i ta
cfrn d~n nhfrng tll' m&i.
Bq.ch thoq.i
~:X
Am
khtiU d~n
ml)c tuc
thu nhu
kien du
tung dung
tung dung
nghla ph1,1
1&3:
h~u m~u
B~j_&
~~#
thang binh
chung binh
~{I* ~
Van ng6n
~~51
m
f~diWi
~00
~tt
~..
,c:., d.;:..
~~
,
tf
~"#
~I'!
IV. Tit Van ngon vatic B{lch thot;Li hoan toim khac nhau
Bq.ch thoq.i
~
~
Am
ml}C
quan
thi.JC
kich
cta
NghTa chung
mat
non
an
danh
Van ng6n
Am
Bq.ch thoq.i
Am
NghTa chung
1t
JE
Jfi
cam
tuc
ly
am
3tt
di~m
JJW
51
d~n
;tj{
tan
cu&c
hai
hat
l;:tp
l;:tt
noot
0
chan
giay
uong
keo
cay
El
7tt
mx
$\
Am
nhan
rri;:to
PZ;
ng~t
_N
Trang thl)'c t~, Sl)' khac bi~t cua nhfrng tlr thu<)c lo?i tren nay
cilng kh6ng tuy~t d6i. DQc Van ng6n d6i khi ta van thfiy c6 nhfrng
tlr dU"Q'C dung v&i nghia cua B?ch tho<;li ngay nay.
2. Tirda
am:
~!Ill~
~ 1t *
~ -T
-r
tlU~
;fjj: 13:
~~
il9.&
Am
NghTa chung
khuc thi~n
con gmn
kim hoa thai cay m1,1c tuc
n1,1y tit
ngt.r&i lun
ki~u tit
ciii ki~u nr&c
thmin chuy~t
xui gil}c
ph6ng nhi~m ph6ngtung
can da
cha nu6i
van mrong
m~ke'
mi~n di~u nhi banh tr6i nu&c
man dfiu
banh chung
3. Van ngon dung m9t tirdon am, B{lch tho{li dung m9t tirda am.
1. Tirdon am:
Van ngon
73
Van nQ6n
Bq.ch thoq.i
??/.
Am
g1ap
tu
nh?t
trl
oa
d()c
canh
cap
d~ch
"""Fm
tt
1m
(rc
~J!~
bai
li~m
1j[
fA
8
z
~
~l
Ui
fJt
~E-T
~-T
*~~
n~
EE~
;J\4flti
H*
IfJm
.t&*fs
Am
NghTa chung
go rna
chuy ba tit
h6 tit
rau
m~t treri
thai duong
chim trl
da ke
~ch nhai
di~n ke
trau
nghe
tiiu ngtiU
chung d~a lam ru()ng, cay
muc ntr&c
cta thuy
danh c&
h~ ky
nh&
ttrdng khdi
bai bo
thu tieu
co l;:ti
thu sue
Thl!C ra con m<?t s6 tll' van ng6n dung di chi nhfrng SlJ v~t chi
c6 trong thai c6 nen n'gay nay trong B:;1ch tho:;1i kh6ng c6 tll' tuong
duong. Thi dlJ :
- ~ (mi~n): lo<;li n6n cua cac d<;li phu thai xua.
74
- m(heft): tftm the b~ng tre (hay b~ng nga, b~ng ngQc) dung
di ghi nhiing 101 chu~n
m6i khi vao chftu.
bi
-~(!ham): c6 xe ba ngl!<l.
- .!MF (phi): hai con ngl!<l c~p hai ben cua c6 xe ba ngl!<l (con
di gifra gQi la "phl;lc").
-~~(chi m1): loai yeu quai h6a ra tu trong g6, d1.
Nguqc h;ti cling c6 m()t s6 tu thong dl;lng trong B;,tch tho;,ti rftt
k.h6 tim thfty m()t tu van ng6n c6 nghi'a tuung duung. TruOng hqp
nay do Sl! bi~n d6i cua khfru ngfr ngay cang t;,to them nhi~U ttl m&i
di chi nhiing Sl! v~t rna ngay xua v6n kh6ng c6.
Thi dt.j:
- 5.&*-1
nhU' tu
75
3 . .:EJJ~ttfffi;g Z
rt!1 Vtrang
B~ch tho~i).
z=nx
5.
iilJ~D? Chi nhi trung hl!ll ha tri ?: Hai gi6ng
tnlng iy /fli biit gi ?(Trang Tii: Tieu dao du) (d~i tu chi thi, tuang
duung v&i 13~ (na) trong B~ch tho~i).
6. /f' ~D ~ ~~ :: Bftt tri lao chi tuung chi: Khong hay tuo}
gia sip din (Lu[in ngff: Thu[it nhi) (trq tu).
Van ng6n va B;,tch tho;,ti tuy cling la phtrang ti~n di trinh bay
ng6n ngfr cua Trung Qu6c nhtrng ngfr phap l~i c6 nhi~u ditim
kh6ng gi6ng nhau. N6i chung trong Van ng6n, Sl! bi~n dl;lng, dao tri
va tinh ltrQ'C phong phu va phCrc t;,tp han so v&i B;,tch tho~i.
phllV11g /fli xem, thiy thi tif bu6n thiim nhu thi. kh6c /6c nhu thi,
nhiJng nguOi din diiu tang dtu thoa long (M.anh Tir. Dffng Van cong
thur;mg) (ph6 tu, tli'Ol1g duong v&i 13~~ (na rna) trong B~ch tho~i).
76
Ngoai ra, n~u "chi" duqc dung v&i tu each la dc;ti ttr, no lc;ti co
kha nang thay th~ cho nhi~u tmemg hqp khac nhau.
Thi dfl :
nhan ;a Cao Thong gitip d6(Kham d/nh Vi~t sifthong gidm cu(Jrzg
mf:iC, quyin 1) (tha xung, ttrong duong v&i "tha" 1-tf1 trong Bc;tch
thoc;ti).
77
tu,
tu,
g{fp toi, du khong c6 sci trur3ng g1: toi ctlng se eft cif(Han Du: T6ng
VUV11g tti tai tt/) (d6i xung, ttrong duong v&i "n1" {f]\ trong B;;tch
Trong k~t du phu djnh cua Van ng6n, tan ngfr cua d9ng
ngoc;ti d9ng tht.rOng d~t tm&c d9ng
trong k~t du nghi vfrn, khi
dung dc;ti tt! lam tan ngfr thi tan ngfr cling di;it tnr&c d9ng tt! (xem
Ngil phdp trong PHAN NHAP MON, bai 93 ).
thoc;ti).
:fit ).
tu
:fit con
co
tu
tu ;
Khi mu6n noi "Kh6ng bi~t ta", Van ng6n kh6ng vi~t "Bfrt tri
ng6 da" rna vi~t "Bfrt ngo tri da" 7f ~ ~D tJ1 (Lu~n ngtJ: Tien tifn),
Bc;tch thoc;ti vi~t la "Bfrt hiiu d5c nga" 7f B~ 1~ :fit .
Mu6n hoi "Khach thich gi ?" thi vi~t "Khach h'a hiio? "
~ f6J H? (Chifn qucfc sach: rJ sach), Bc;tch tho;;ti vi~t "Khach hi
hoan th~m rna?~ :g fA ft I'M!? "
4. Sf!' ti'nh ii..TQ'c trong Van ngon phong phti hOTJ trong B{lch
thofli
Thi dfl:
- Khi dung d9ng tt! EJ ( vift noi), chu ngfr thu'ong du'Qc lu'Qc
bot (xerri Ngil phdp trong PHAN NHAP MON, bai 115 ).
- Trong k~t du dinh nghia, thay vi dung cac d9ng ttr "thi,
nai ... " ~, lJ, ngu&i ta chi dn dung nhfrng trq
biiu thj y
tu
xac
dinh.
Nhu
"Nguyen
gia ,
thi~n
chi
tm&ng
di''
78
~
:Bt {Q (Dich: Can Van ng6n), n~u dich ra B(:lch
tho(:li phai dung d6ng d<)ng tu "th(: Nguyen thj. thi~n chi thu
J-* ~ ~ Z !f (Nguyen la dfru m6i cua diu thi~n).
f-* f3 ,
Trang c6ng nhi thPp bit njen) (Nglf(}j dj dinh Ja khich, ngur}j bi
dinh JiJ chu - chi nll'6c T va nU'6c Vf), kh6ng phan bi~t ai chu
d<?ng, ai bi d<)ng; cau ng<;1n ngfr "Thfrt u nQ nhi thi u s~c"
:: ~~ rg 7fij m~~-, (Thay vi: N<? u thfit nhi s~c u thi, nghia E1:
Gjpn d nha mil bjin sic d chq) d~n trong Ti truyfn ( Chjeu c6pg
th~p cifu njen) va cau "Da u lim thl!c" !:f ~~~it (Thay vi: Am
thl!c u da, nghia la: An ucfng d d6ng) trong thien "Phi nh(:lc"
sach M~c tifd~u la nhfrng tnr&ng hqp dao tri
Sach M~c tif quen dung ~ (yen) v&i nghia tucrng ducrng
v&i l!; (niii),
"Tfit
tri
m~
lo(:ln
chi
s&
tl!
, ~D ~L Z ?JT E! ~ ' ~ ~ 1~
kh&i,
yen
nang
tri
chi"
lo[ln, m6j c6 thl tri dU'qc), n~u ta hiiu "yen" la m<?t tu dung di
hoi nhu trong diu "Vi nang Sl! nhan, yen nang Sl! quf'
*(
*~~A ' ~ ~ ~
ChU'a bjit thcJ ngll'cJj sao bjit thcJ quj)
trong Lu~n nguthi se djch sai.
Vi~c
hQc
t~p
c6.
NHAP
. MON
}- ~ i7
- - ;;.it)
/'-. IV f1
J
81
1
~
SOMl)C
[9
tam tu
nhi
Nhat
Ii
ngG
__L.
/'\
llJC
-t
)\
that bat
1L
cuu
th~p
=+
+JL
-+ Ii+
1L
+ -
th~p cuu nhi th~p tam th~p ngG th~p cuu th~p nhat bach
-=f
thien
{~
Jls
f_$
v<;w
uc
tri~u
ti
D [CH NGHlA
NGU PHAP
so TV ~~PJ
1.
Thf dl}:
- MI m :n
=+ ~~ ~
Dft cua Tii~u vu6ng h011 hai ngim difm ( Chiin qu6c sach).
2. C6 hai lo<:J.i chinh:
82
83
a (bach) ...
7:.
b) Chi s6 bfrt dinh: ~ (s6: m()t vai), jJfj - (ltr6ng tam: vai
NHANTHIEN
ba) ...
;!t- (ky
TU Mdi
Nhan
mi;it troi,
7:.
Nhan
thien
- l'i~-f-~_61
a ~a~
tu khac, trl,fc
- ~tw~0ft ff.lln+
B~c Son Ngu c6ng gia, nien tha ciiu th{ip.
nguy~t
nh?t
(2net): nguoi-Thien
(4 net): troi-Nh~tB (4 net):
ngay-Nguy~t fj (4 net): mi;it trang, thang.
TAP VIET
A )
7:.
___..
J=j
7(
fj
J=j
Bifc SOTJ Ngu cong, tuo] d5 gin chin muvi (Li~t tif).
-
fj
a) Thmmg d~t tnr&c danh ttr di chi s6 ltrqng cua v~t hay
ngt.IDi ;
..6--
'Eff
Wf~'
'#I; --'-
J=j f f i / ' \
-tm &~aft+ n
Nguy~n
* A ;J"
* ~ .* w
3
d~ iLJc.
,...
.....
,...?
A
A I J\
B 1t
fj
8)3
nhan d~i nhan titiu thien cao thien thanh nh?t quang nguy~t minh
84
nJ Mdi
D~i.:*:(3 net): to, Mn-Tiiu ;j\(3 net) : be, nhb-Cao ~(10
net): cao (trai wJi tha/J)- Thanh 1f (8 net): xanh, mau xanhQuang jt (6 net): sang-Minh Sjj (8 net): sang.
D!CH NGH[A
NguiJi cao - nguiJi nho - triJi cao - triJi xanh - m(it triJi sang m(it trang sang.
(2) Danh tir pho? thong: chi ten chung cac Sl! v~t cling m<?t
loai, nhu
(gia), .~ (rna).:.
TU 15~
.R (xich:
(th6) ...
'"f (h<;!),
(dong), jZ
(tfty) ...
Thi di!:
- A (nhan): nguai.
- f!:t (th~:~): cay.
- ki (tinh): hQ .
a) Tm&c danh tl.r, n6i chung, c6 thi di;it: nhling tl.r chi so
luqng, nhu "nhflt" "tam hr&ng" ... ; nhling tl.r dung chi thi nhu ~
(thi: nay),
2. Can Clr vao hlnh thuc diu tc;to, c6 hai loc;ti danh tl.r:
(ngu: ca), .~ (diiu: chim) ...
Phftn l&n danh tl.r trong Van ngon thUQC lo<;!i nay.
(1) Danh tir don am, nhu
DANH
NGUPHAP
85
Jt?,
f& LlJ
9!,_~ tj (Loa
Vi~t),
JE [9 ~
Di;ic diim nay khong ap d~:~ng d6i v&i m<?t s6 danh tl.r thm
gian, danh tl.r khong gian, nhu khong thi n6i - __t (tam thuqng),
(1) Danh [Lr difc JuJu: dung chi ten rieng cua cac Sl! v~t:
::k ~ (D<:!i
fBz
Sl.l'
.
Thi df!:
- f~ ~ ~ Z ' ~~= .l-:,1, .!r ff Jt ffi ' Sit lf B ~ '
1"J' ffiJ F~'~~ ~ ?
nr "s
~J
86
Sl'r Ng6,
87
- DU'Q'C k~t thuc b5.ng trQ' tu -ti1 (da), biiu thi Sl! xac dinh.
Thi dl!:
Nfu Ng6, S6 lam phan, Tho' dem than ra ch6ng d6: .. , thi du
c6 m9t triim (ten sam thin nhu) Vjen Udng ctJng kh6ng thliy gjan
duvc (T6 Thfrc: Tri~u Thff lut?.n).
- liWH.i\ ~ 13 ,
~ J II
-ti1
TAP VFET
-*$-~=~~~-~~mmw
D?i Khang trung, tam Tnrong nhj L~:~c, lu6ng Phan nhit Ta,
b<)t nhi phl)c htmg.
;J\
;J
/
__.__.
1=1
3:::::
d) N6i chung, danh tu kh6ng thi trl!c ti~p lam vi ngfr. Khi lam
vi ngfr, danh tu phai:
B)j
Jj\
__.__.
l=l
__.__
1=1
1=1
___.__.
p
.3::::.
!=
\r
\ r/
_llL
-!T -Yt
,,
13Jj
l=t
Jl=iJ
____,_
rTl
fJ
THIEN THANH
Thi di!:
- -- JF fL Sjj
Ng6 phjKh6'ng Minh.
T6j kh6ng phaj Ja Kh6ng Mjnh (Tam qu6c chi dj8n nghia).
__.__.
*
-=f:='
-Yt
--'-
rPJ
c) Danh tu kh6ng thi c6 tnr&c n6 m<)t tu chi mfrc d<) ho~c chi
Sl! dtu khi~n, do d6 kh6ng thi n6i: /f 7j'( (bfrt thuy), :;& A (th~m
nhan), ~ !#, (m?c ngu) ...
w x
a a
fj
A ff .~ if: .~
thanh thien b~ch nh?t minh nguyc$t nhan h~mh rna tl:fu di~u phi
sJl
88
TU M(JJ
B~ch
89
(5 net): trdng-Hanh
con ngl,l'a-Tfi'u
iE
fr
b) Khi d~t sau danh tt! thi hinh dung tt! c6 thi tn,fc ti~p lam vi
m;
ngfr:
(9 net) : bay.
- wrSJ fj ;j\
Son cao, nguy~t tieu.
D[CH NGHlA
Nui cao, triing nhb (To Thfrc: H(iu Xich Bich phu) .
Trai xanh Mijt trC!i sang Mijt trang sang Nguai eli Ngf!a
ch(ly Chim bay.
Hinh dung tt! con co thi d:;it sau danh tt! di lam vj ngfr, thong
qua d6ng d(>ng tt! ~ (vi):
-~~ jt
NGU PHAP
Dfm viqui
I. Hinh dung tirdung d{ them vao m9t difc diem, m9t phiim
chit cho ngurJi hay sv v?t.
Thi dl):
l&
y nghia b~ng
(th~m):
- mmto:E 37
Qua cay c:lu dai, din mii Nam Binh (Ton Gia Kim).
2. M9t slf difc die'm ngii phap ctla hinh dung tir:
TAP VIET
a) Hinh dung tt! tht.rCmg d~t tm&c danh tt! lam dinh ngu cti
trl!c ti~p b6 nghia cho danh tt! do:
- .L-JID~l~ZZ.~$
Di cvh(,lm tai chi Ngo Trung.
8
/.-
fT
11 R1a
/'
Hinh dung tt! co thi d:;it tm&c danh tt! lam dinh ngu thong
qua trc;1 tt! ket diu
(chi):
1~~Z.JJ<.
I~
{
F
/.-
/.~
/.-
1- fT
,EIS
I~
90
At
J~
-T T
!E
Tt ~
(1
F f3
\.
~ ~~
m
5
1 * J:fl
TA.I GIA TRUNG
A*
1*J:fl 4~-BJ:o
fX~)t~
TC:J.i gia trung, hieu ph1,1 mau. Nh?p hQc hi~u, kinh W~n sinh.
TU MOl
T~i :( (6 net): b-Gia *
J:fl (trung) la danh tu chi kh6ng gian, thuong d?t sau m<)t
danh tu khac voi nghia la "trong, (j trong", nhu':
_ :( * J:fl (TC:J.i gia trung) CJ trong nha.
_ ~ J:fl~frroi~D:f(Thu' trung huu ncr nhan nhu' ngQc)
Trang sdch c6 nguiJi con gdi dfp nhu ngQc.
_ t[ijtiffiJ, t~ti:fj~ ~J:fl(Ham th<:J.ch nhi chi, d~u th<:J.ch
u' h6 trung) Ng(j_m qtc dd bay dln, nem dd vao trong V(li nuoc
(Bai 120).
_ [t -=f i::Y :fj~ tlJ J:fl (Trang Ttl' hanh u' son trung) Trang tzl
dang di trong nui (Trang Tzl: Son mqc).
TAP VIET
fr
'
*
9=J
4
)(
r 1 t=
~
1::::!:::7
t==J
9=I
-+
___..
/"
')"
D!CH NGH!A
iJ trong nha
(J trong nha, c6 hie'u voi chd mf. Vao truiJng hQC, kinh trQng
thdy.
L [J
NGU PHAP
J:fl (trung)
91
tF 1
?
Y2
a a
-EfJ:
'
92
rx
.....
/@~
7t
-x
r~
><
t' f-L.
t t t
rr
-f.-f-.
f-
f-
4-f-
If-
fJ
1:.
4-f-
1IJ
t:~l
1~
1@7
,m
tx
/@~
~ 7t
_
f-
~=~
tJJ
8~ ,
t:!
~ ~'
fr
BW.
7'o
\ t
.:LL.
ljl
..
..
..::::.
..::::.
..::::.
'..::::.
?F-
'..::::.
'?R
t.-
t.-f]
-eft]
eft]
eft]
eft]
E3
tJ
*1J
_L.
1=1
__L.
tot
Troi ch(ip to'i, dnh trang sang to. Truac ella s6, trong ra xa,
..:>._L-
?R
-!?
'T
til
..:>...L-
ljlj
}ff
' ..:::..
..::E.
m
7
wg
-r-
LVoNG YEN
tt
Tri1i c/zijp
m 11
D!CH NGHiA
r4
..:>...L-
TU MOl
fJ rJJ
.::E.
jj o
;----!---?
e ft]
$
'..:::..
*JJ
7C
,F:j
S)j o
Thien so van, nguy~t quang minh .
$JW
TAP VIET
m
x
93
a huang dong.
mtjt trt'ing
ljlj
tJJ 8~
THIEN SO VAN
)'} , wg
~ -r-
TV
f&-7fZ*f&-7fZ~o
hot phi Iai, hot phi khu.
94
nJ Mdi
True
t'r (6
.BI
D[CH NGHiA
Hai con chim en
Ngoai hac manh tre, (c6) hai con chim en, chc;t bay din, chc;t
bay di.
tt
r:p
ZJ..
lai
95
r .t
)7}
/\A-
'J
'J
f6t
-I+
-=f
-f::f-"
J \ \ \
o/J
ID'
1;;
TA.P VIET
J[
--=::.
152f
--:1--
!7;0
-r
7f f
!7;0
o/J
JLJ
o/J
ID
m
8
* LO ~~
DAI
7\ ~~ J: A
J:
THV<)NG
11 *'~
j}
::lot
J
n m m ffi m
r r ::1~ ::I~L
t/ t;- tt
- M
I
ffi
NG0PHAP
* ]j[~
7J7 f=fo
D<;ii 19 thu'c;ing, nhan vang lai, hoi;ic thua xa, hoi;ic b9 hanh
::1~1:
.I\\\
ID'
96
97
rAPVIET
Tl) Md!
n(
L()
13 net): con duong- Thu'qng __t (3 net): tren, ben trenVang 1i (8 net): di-Ho~c ~ (8 net): c6 nguoi, nguoi thl, hoij.cThua
(1 0 net): cuiii xe, di xe-Xa lf[ (7 net): chile xe-B() ti7 (8
net): di chan, bu(Jc.
~~
_t
r-
_t
D!CH NGH[A
Tren dttdng cai
Tren duong cdi, nguoi di lt;zi, hoij.c cuiii xe, hoij.c di bi).
1i
NG0PHAP
WG
_*
*
~
!};
Tu nhan Ngo nguoi thl cht;zy tro'n, nguoi thi dang lt;zi (Td truyn:
Chieu cong nhj th(jp tam nien).
_ ~~'E~~tJ..-:1.1\%~ '
/.'
/..2...
9t
WG
;1f ~ ~
EJ
_L
..LL
~)(_
~~I
Jl:::.
1~
*
~
1=F 1i
ti7
f 1
1-
S
~~
D~.j.:
f!fA
DIEU THU
_*
/.'
r:1
~7
~/
.% ~ ~ ~ , i55z: g
o ~X
~ !Z:9 JE , ~5z: ~ IE o
Di u huu lttong dtfc, co nang phi. Thu huu tu tuc, co thi~n tffu.
T(J MOl
98
gioi, kheo.
D!CH NGHlA
Chim muong
Chim co hai cdnh, nen bay dut;~c. Muong c6 bo'n chan, nen gioi
chg_y.
NCO PHAP
00}\
m..
p
t:lt:l
t:l
OP
m..
1=1
D
JE
~
i!O( (co)
99
pp
OP
OPt
EEl
1=1
1=1
ru-
.....:.....L-
1=1
EEl
00~
EEl
1=1
1=1
~
3=1~
w.
_,. -
~~
r
~
~5<:
.L>.l:J
.L
~:::.
r- fJ
~
~t
.[_,
pp
EE
EE
1=.1
10
w m
~~
KHATDDCO
,',12.
EB Pm
,~,
[.\. '
&ln 83
1=.1 L ,~,
~
~
83;:
':f
:. 12..
{141
Pm /.\::
&ln tP;:
[.\. Jf, ' 1=.1 L 1-j>:f
g!;=;
~::!))(.
Khat tu' m, cci tu' thtfc. Khat thai m tra, cd thai thtfc ph~n.
{w
-&..
TU MOl
Khat 1~ (12 net):khdt nu'(Jc, muo'n uifng nu(!c-Tti ~. (9 net):
nghi-Am JV;: (13 net): uting-Cd
(11 net): d6i-Thljc ~ (9 net):
'*
i&
(13
net): cum.
w w w
_..,
~J
~5<:
.L>.L.,
.L>.tJ
===:
TAP VIET
pp
FFt.
co
llll
Jf JE
!!&
Ft
00*
9-
llll
llll
~~
D!CH NGHlA
Kluit va doi
Khat, nghl c1e'n uo'nf?. 1lli. nghl de'n an. Luc khat u/fng tra, !uc
(16i an com.
TAP VT~T
.L>.tJ
L..
.L>.l:J
!:::.
[ 1
I ; 11 11s
\71
11~ 11~ I 1 I I
100
B3
,~,
Ffl
/'
/'
/-:>
/"--..
/.'--
/-:>
--t-1--
/'
7K
83
j
,6;.,
~A
B~
83
A
3
8 8
./'
/-:>
X
~
.b
e
e
A
3
.b
EE
;{_;
B3
I~
Ah
fr
net): cay cdu-H~ T (3 net): du'Cii, ben du6i- Thuy~n JiYd ( 11 net):
B3
,~,
chie'c thuy~n .
,6;.,
~A
--..
A
3
);\._
.b
.b
5-f
~
jt
NCO PHAP
_R
/K
w~
11
jJ;fg
Fs,
LUONG NGAN GIAN
Fs, , ~ tR -tt o tt
_t
fS: A,ttT
Luong ngan gian, gia b?m kiu. Kieu thlic_1ng hanh nhan, kieu h~
~
ff
JiYd
8=3= B~
R
101
fJ&~~+-!
M3u nhifm tlwy Jc}i n6i fy.' (Mai dinh m9ng kj ti!) .
- a! ,
?1!'ic~~
JfG~z;; -ill
Hi, di~c thai th~m hi, tien sinh chi ng6n da!
6i, Jc}j tien sinh n6i ctlng qui Jim tlwy.' ( Chitn qu6c sich).
hanh thuyen.
2. Trang thi ca. vi kji tlw~t hiwh viin, de' cha cic v3n hc;p
13Z:*@.~
Dem din tiing gi6 mt.ra (Mc;1nh H<,1o Nhien: Xuan hiiu).
102
"'f3.-::l
'I
~~-~~
roAN TH V
103
3=:-l:(!ll~--'--'-=li::D::F==J
!= 'l~l-'1~f.llj Br:d~'~, 7L
Nay quyen cia gh!c oanh giil: f nhi i{Ji giy tnr6c nhil Jiu lo
( Chinh ph f.! ngam khtic).
tJ~z7272, ~9~9~*; z-r-r&~, ::~::*
Dao chi yeu yeu , chu6c chooc ky hoa; chi tt! vu qui, nghi
ky thilt gia.
Cay c!ilo c!?p de, hoa n6 t6t woi; co kia v~ nhil clu5ng, nen
hqp v6i gia c!inb nbil cb6ng (Thi Kinh: Qu6c phong: Dilo yeu).
NGU PHA.P
Vi trf Clt(l
12
Trong bai hqc trcn, cau "ti~u di~u nhat quftn" cGng c6 th
1M_
iW t!:t
DINH TIEN THl)
/M_ U t~J
'
~ ,~ ~ 0 I h ,~
~, t~1 Fs~
Dlnh ti~n th1,1, hG'u di~u sao. Ti~u di~u nhat quftn, th1,1 gian phi
~~
1. v~ mi;it d.u true ngfr phap, vi tri tuang quan gifra cac bQ
ph~n dung trong k~t du chi s6 ll1Q11.g duqc sip x~p theo nhi~u each
kh ac nhau:
min h.
- ~1~ffiT-!2l
Tu~ a:ic b;;tch Lhien thfrt.
Tl) MOl
Dlnh 1M_ (10 net): san-ThQ ~J (16 net): cay co'i-Sao ~ (11
net): td chim-Qm1n ~ ( 13 net): bdy, dan-Minh ~~ (14 net):
(chim) keu.
D[CH NGH[A
Cay tnt{/c sa il
Moi niim du~rc ng.iln tim ]f!a (To ThCrc: Phuong San Til
Tru yn).
(2) s6 tird~t s:.w danb tirchl ngur3i lwz v~t:
- @l~tF~-=-+f-f ~
Tri a5'u m6n tam LPp bt,m ]f!C.
D~t ba mL!V'i siu cih ( Kham djnb Vi~t sii}.
104
105
thQ.
- ~ 9. if m- -1~H;t
PhUV77g Ba dem b6n chijc lur;mg vizng xin chuc th9 mr rh.iy
(Phuang Ton Thanh: Kf LU11 M.nnh D6 tien sinh d~t st/) (tinh ltrgc
chi!~
(luvng).
Mi chi JiJ m9t con gil binh thur3ng (H6 Chi Minh: Ngijc !rung
Thinh ke minh).
nh~t kf,
13
.~
)\ [2l
MA BATTHAT
) tmgng d u.
B6ng ch6c biin thiznh m9t ngwi to 16n, cao h011 (m9t) trur;mg
(Ng[f Jam) (= nha"'t tmgng du).
- -g~ (
'
{LP
) *~ HitZ.~*
Ngo hfru (
'
T6i con m9t dJu ruvu. ca"'t gi[f dJ Mu r6i (To Thfrc: lfau Xich
Bich phu} (= nha"'tdi.u tLru).
3. C6 tmemg hQp le ra phai dung m<?t danh tt! don vi d~t sau
s6 tt!, nhtrng ngt.r&i ta l~i bo di:
- Jt~BIZ:91i (
Ky s6 tu ngii (
OJkffiJ~ra'i
), t10 nhi tn,Jc mieu.
Chim nho b6n nam (con), izo t6i la het, ruvt duo] mea (Ti~t
Phuc Thanh: Mieu b9 rhii) (tinh llrQ'c chi!~ (chich)).
+( )
-~mu~~~+c
>
tu th~p (
~m~~m
), thi'nh v.i tien sinh mfru
ngttong.
TU MOl
HQa
Tuy theo m6n d6 v~t, ngu&i ta dung nhfrng danh tt! don vj
khac nhau, nhu .:g (danh : chi s6 ngu&i). ~ (vien : chi s6 vi en
106
chCrc, quan l<;li). [J (kh:{u: chi s6 sue v~t lo<;li nho, nhtr heo ga). 1.
(vi: chi s6 con ca). h (p!nln : chi s6 d6 v~t c6 d<;lng mong nl1Lr
van, ng6i). f* (c/w: chi s6 ciiy l&n), (can: chi s6 ciiy nho), jj
(phong chi nhfrng d6 v~t c6 hinh g6i), IE, [2.!:=. ( th:ft. chi s6 vai l1,1a),
!Jt (chich: chi s6 con v~t nhu gL.), ~ (song chi s6 v~t thanh d6i).
fflJ '
if (s:ich. bdn. quye'n: chi s6 cu6n sach), msti (suv: chi s6
thuy~n be). g[ (ron: chi nhfrng v~t to l&n, nhtr nha, nui ... ), @. (6c:
chi s6 ng6i nha). ~~ ' tJ[ (btic. khodnh: chi s6 ru(>ng), ffi ' fT
(/lfQ77g. ct!.n: chi s6 vang b<;1c ). [2.!:=. (th:ft. chi s6 ngt.ra),
(chi chi s6
ciiy viii).
*'
tt
- :X.*il,~f~-f~~[Z!:=.
HL!U dp
L;Ji c:fp cho ngf!<? h011 m:iy ngan con (Binh Ngo d;Ji c:io).
49. -1::::: ;rJ-r
r+t ~ s= lftt
H::. Y.L>- : 1:.: Ji -;:r; ~ 11Ifh
8U: ,m: : ~
- ~n"T JJ J.l'..X.. ' t-''J .~.?fl:. ' JLil>~=thlmi
t=1 ~J\PJ>t ' eJL1JxtS
107
m
14
ti
ti
?
1I ti
* #
:t~
*
.,
HUU THU
TA
:t~
ti 1i
ti 1i :t~ o fJE
IfX
!J '
Ta huu thu, c(>ng th~p chi. Ta ngu chi, huu ngO chl.Nang thu v~t,
~
11= $
TU MCJI
11= (7
net): lam-Srf
0~
net): vi?c.
.L-o
rm 1- _a il ma_t w
D!CH NGHlA
Tay trdi, tay phdi g6m muC!i ng(5n. Tay trdi nam ng6n, tay phdi
nam ng6n. C6 thi la~v d6 vt;Zt, c6 rhi lam c6ng l'i?c.
Mfi Ky. PhllV71g Chinh, cap cho h011 nlim trim chiic thuyn.
ra t6i bie;z con chlKl thoi trbng ngvc (Binh Ng6 dc;Ii cdo).
15
El.
-?)"
.fill!!!
'5'.
THAN THE
5Zo
bang.
108
109
TU MCJI
Chi Z (3 net): trr; tit ke't d{u (xem Ngil phdp bfli 16)-Than
thi ~ R (7 net, 22 net): than thl-B() ph~n g~ )j- (10 net, 6 net):
b9 phi}n, phdn-Dfiu j (16 net): cdi ddu-Khu can I'Uf: (18 net,
13 net): than rnlnh-Dfi W (13 net): va-Tu chi rz:g 3Z (5 net, 8
net): bifn chi, tay chan-Cu Ji5 (8 net): a-Bang 'J!j (10 net): ben.
D!CHNGHlA
Than thl
Than thl ( cua) nguai ta c6 3 phdn: ddu rnlnh va chan tay. Ddu
iJ tren, mlnh ogiila, hai chan iJ duoi, hai tay o hai ben.
NGU PHAP
II
_I *W
va nang nghi~p.
TU MCJI
Di~n [] (9 net): rn't- Vi
,A
(12 net) :
D[CH NGHlA
Mijt ngztdi
Phdn tren cua rnijt nguai ta La trdn, duoi cung la dim; rnui iJ
chinh gia"a, duoi mui c6 mi~ng, trong mi~ng c6 luO'i; tren mui c6
hai con mdt, tren rndt c6 long may; hai tai 0 ben trdi va ben phdi
cua mijt.
__t
~ } ; ~
1} :( ffij
1I iJ 5I 0
thu<;5ng huu mi; luang nhT t<~i di~n chi ta huu bien.
NGU PHAP
0 ~ (vi) la m<)t dbng d9ng tit (xem Ngil phdp bai 30, mtJc3
[3] ) thuong dung trong ca u dinh nghla, c6 nghla la la" Thi dl;l:
_ AIID.-tf~m~' {PjT_Aa~ (Nhan di~n thu<;5ng b9 vi tang,
qtc h? vi h<;1m) Phdn tren cua mijt nguai ta la trdn, duoi cung la
II
clim.
~rJi!i5<::E"mi9X:1i$(Vi~t Nam c6 quan vi Ham Nghi de)
Vua cu cua
16
A Nfi
Vi~t
Vi~t
Nam
NHANDI~N
A
IID
_t g~ -A ~ , ~ T -A aJ:i ,
9J :R:,
Nhan di~n thu<;5ng bQ vi tang, eve h<;1 vi h<;1m, ti cu trung uong, ti
T~DD $
~%41:
~~
h<;1 hliu kh~u, kh~u trung hii'u thi~t,ti thu<;5ng hliu luang IDtJC,mtJc
Viet: Vi TrQng Do) Ki~t Njch hc3i: Ngai la ai? Trd lai: (Toi) La
110
f}
17
miti
tit, nay thu'ong du'QC coi la m9t trr; tit ke't diu rat thong dt,mg trong
NAO
Van ngon, dung d~ noi ket th~mh phfrn djnh ngil (xem Ngil phap bai
98)
voi til' ho?c ngu trung tam. Trong m9t so tru'ong h<;p, chu
ta
m(it ( [j la dinh ngu, b6 nghia cho c1,1m til' trung tam~ F1fthong
qua slj noi ket cua;Z).
AZ. ~e (Nhan chi than th~) Than thi (cua) con nguC!i.
_ .E r zy:_ (Quan tll' chi giao) Sf! giao du cua nguui quan til).
__01~zf,t(Sa m<;lC chi chau) Con thuy~n cua sa 111flC (am chl
chi til' da) Til Nhien, Til Kh6ng la con cua Tffng til (Ta truyfn: Tuctng
cong thqp cilu nien).
r,
r=p
r, r ;;-~+,
rw<
.L.t:;
t.:::.
=n r-1':
~
err- .L.t:;
iJ .V_A IJ
!3!-!) 0
fjBJ
t:,
J>C
jj,C.,
~~
~ '
~J'
t::.
m~nh l~nh d1 hanh d<)ng. Nao nang tiep nh~n cam giac, di~c nang
_6-.
111
D[J
}Sl, ;tg 0
phat sinh tu' tu'Cing.
~
TU MOl
Nao fisj (13 net): 6c-Chu j::_ (5 net): giil vai tro, chuyerz vd,
lam chu -Truy~n l~nh 1$ fJ (13 net, 5 net): truydn /fnh-Thua 7}\
(8 net): dam nhqn, nh(in -M~nh I~nh ti[J -fJ (8 net, 5 net): mnh
lfnh-Di .1-) (4 net): di, thea -Hanh d()ng iT ib (6 net, 11 net):
lam vifc, hanh d9ng- Tiep nh~n -t~ 'IF2 (net): nh(in ta:v. tie}J nh(inCam giac :W; ( 13 net, 20 net): cam giac-D i~c # (6 net): ciJngPhat sinh ~ . (13 net, 5 net): phat sinh. lflo ra, gay nen- Tti
_ ~ZB '
~Z~
' a~zf&'
chi d<;i, bach tue chi h?u, quy vu ky cu') Ngay hfl, dem dong, sau m9t
tram nam, tr!J v~ voi phdn m9 cua mlnh (Thi Kinh: Du(Jrzg phong, Cat
sinh).
6c
D[CH NGHlA
Trang ddu c6 1ic. Oc giil vic truydn lnh; tay chan vang thea
112
{,- P] ~
ij~ ~ ;j \
~
tSj
Tam ty phat huye't, phe chu ho hap; can, tl, vi, tieu tnCt'-ing quiln
m~nh lnh cua 6c di hanh d()ng (lam vic). 6c c6 thi tie'p nh(m
nJ MOI
Tam {,' (4 net): tim- Ty P] (5 net): cai, giil, phf! trdch v~
Huye't jJn (6 net): mau-Phe' ij$ (9 net): ph6'i-Ho hap Of D,& (8 net,
6 net): thi! ra hft \'aa, ho ha]J-Can ~T (7 net): gan-Tl ij' ( 12 net):
ti, La loch-Vi~ (9 net): baa til, dc;z day-Tiiu tniong 1]\~ (3 net,
13 net): ru()t nan-Quan tSj (7 net): eMu- Thu()c ~ (21 net): thu()c
vJ-Tieu hoa m1t (10 net, 4 net): tieu h(3a-Co quan t~' (16
net, 8 net): co quan, b() m6y-D~i tniong *~ (3 net, 13 net):
ru()t gia-Th~n ~ (12 net): trdi cQ_t, thQ_n-Bang quang 1m 7\: (14
net, 10 net): bang quang, b9ng ddi-Giai ~ (10 net): dJu-Nhi~m
1-:f: (6 net): gi(J nhim Wj, phl;l trdch, dam nhim-Bai tie't ~F {tl:t ( 11
net, 7net): bai tilt, thai ra-Dich fjt (6 net): vic.
1.]\
Sa
dlng la" :
N-ao nang
. "" n h~~n
tlep
d.m giac, difc nang phat sinh tu' tu'dng) Oc c6 thi tie'p nhQ_n dur;tc
cam gidc, ciing c6 thi phdt sinh dur;tc tu tuang.
_
fj(((.4t:;
t.ti:"'V
r=t>; ~
~
1~ 1t z@ ';
~' ~
1m .~W: ~
thu()c tieu h6a chi co quan; d~i tnr0ng, th~n du bang quang giai
ff ~F ntt
f~ o
nhi~m bai tiet chi dich.
NG0PHAP
Sf!
113
""'1::5?;..!+- 83 ;;f (
_ :a-1.0~~A$ z- (LQ
18
!li
HIM
TANG PHU
D[CH NGHlA
Tcpzg phzl
114
Tim giil vic phdt huye't, pho?i chuyen "2 ho hajJ (thO' ra hit
vao); gan, tl (ld lach), bao tit, ru()t non ct2u thu()c vP ca quan tieu
h6a; ru()t gia, qua cQ.t (thQ.n) va b9ng cldi ct2u dam nhifm giil vic
bai tie't.
NG0PHAP
0 :!$) (quan) Ia ph6 tu lam trang ngO', c6 nghTa "d~u, d~u Ia,
cling":
quan thu<)c tieu h6a chi eel quan) La Ldch, baa tit, ru()t non d2u
m
19
~ ~
BIEU LY
~?
'
115
z )'}
~ R
rm ff J5Z ~ , 12 ~ ff Rll ~ , ~
Than th~ chi ngo<;~i di~n hO'u bl mao, bl hc;1 hO'u co nh1,1c, nh1,1c
$ ff ~15 ~ o :j(f 1?b ~ ~ Z J:. o :j(f $ ff ~
trung hO'u din c6t. Tich vi qufrn cot chi chu. Tich trung hut! tuy . .
:filf r!& A r
.t... t:.
--':fi1f ,_~ )
r
.t...t::.
m a;+, 0
"" Fl
' I' lk.
J1.. 0 " " flJJ
\ ' I' f3t::
~ "i!IJ
V6 cot nhan bat nang l~p. V6 can nhil.n bat nang cu d(>ng.
TlJ MCJI
Bi J5Z (5 net): da-Mao ~ (4 net): 1/Jng-Cd Rll (6 net): bdp thjt,
ur-Nhl)c ~ (6 net): thit-Can ~15 (7 net.): gan-C6t ~ (10 net):
xuong-Tich ~ (10 net): xuong so'ng-Vi 1?b (12 net): La-Tuy ~
(23 net): tuy- Vo fW; (12 net): khonf< c6-Ba't /f (4 net): khong,
chdng-Cli dc)ng ~ ib (17 net, llnet): cit' d()ng.
D!CH NGHiA
Ngoai vii trong
M(it ngoai ciia than thi c6 da, Lonf?, duoi (lOp) da c6 thit, trong
thjt c6 gan, xuong. Xuong so'ng La xuong chinh cua ta't ca cdc
xuong. Trang xuong so'ng c6 tiiy.
Khong c6 xuung. nguai ta khong thi dung dur;c. Khong c6 gan,
nguai ta khong thi cit d()ng dur;c.
NGO PHAP
(ba't nang)
/fg (ba't nang) Ia m(>t Cl,lm tlf quen dung, ke't hc;Jp giG'a
ph6 tu phu dinh /f (bat) voi trQ d(lng tu E(nang), djch nghia Ia
"kh6ng th~":
_ ~~A/fg.ll_ o ~1f15A/fE~ib (Yo c6t nhan bat
nii.ng l~p. V6 can nhan bat niing cu d(lng) Khong c6 xuong nguai
ta khong th~' dung dur;c. Khong c6 gan nguai ta kh6ng thi ell
116
cl<'}ng dLtQ'c.
117
NCO PHAP
20
Chu :f3" (gia) truck day duc_jc coi la mot d~i tu, hi~n duc_jc
cac nha ngu phap xep van lo~i trc_j tu, thuong dung sau dong tu,
hlnh dung tu, s6 tu d~ chi v~ nguoi hay slf v?t, c6 nghia la"cai,
nguoi, ke .. . ". Thi dt,~:
_ /f'f:JE~~~V, /f'f:lEtJ?.~~~ (Bat nang thinh gia vi
lung, bat nang thj gia vi manh) NguiJi (ke) khong nghe duQ'c Ia
nguiJi die'c, ngli(li ( ke) kh/Jng tha~V d!iQ'C fa ngLtiJi 111U.
_ 9(0=!Jt~ (Tri nga gia) Ke bie't ta.
_ JL)C~~=r' ::*:~~~, ;J\~]j_~(Kh6ng Van Cll'
huu nhj tlt, d~i gia lt,~c tue, ti~u gia ngG tue) Kho?ng Van Crl' c6
'
NGU QUAN
:f3
02
ng6n gia vi a.
TU MCJI
Thfnh quan ~ '(21 net, 8 net): co quan thinh gidc (di nghe)Th! quanti' (12 net, 8 net): co quan thi gidc (di nhin)-Khuu
quan a~ ' ( 13 net,8 net): co quan khuu gidc (di ngrli)- V! quan
o;t: ' (8 net,8 net): co quan vi gidc ( di nem)-Xuc quan ~3!) ' (20
net,8 net): crf quan xuc gidc (eli riJ, chg.m)-Gia ~ (8net): cdi, ke,
nguiJi-Lung V (22net): diic-Manh ~ (7 net): dui, mu-Ngon ~
(7 net): noi- A. o2 <11 net): cam .
D!CH NGH[A
Niim gidc quan
Tai lei uJ quan thinh gidc (nghe), mdt la co quan thi gidc
(tha~\'), mui Ia co quan khuu gidc (ngrli), lu8i la co quan vj gidc
hai con trai, dua !Cin sdu tudi, clua nho niim tuo?i (Thi thuyit tan
nga: Ngon nga).
m
21
i* m
MQC D{)C
&: Pi ~ JL , fi!TJ;J ~~
ntt
~f ~
ill o ;g:
~ ~ Fo fi!T
Bl phu hG'u kh6ng, sd di bai tiet han djch da. NhliQC vi tr~n cau sd
~.!3. , ~ IJ ?t nJt /f' ~ , (JJ:
1i
o
trd, tac han tiet bat sliong, c6 IDOC dt,~c nghi dn.
1t /f' ~~ ~~ Fo ,
f:JE g}J l1n
~
?liE ;m o
Moe dt,~c bat d?c tru cau, hlfu nang trc_j huyet djch chi llill thong.
?*
i*
Jn
118
119
_ fifu:;$:~j:f~ pJTJ--)/GJl(Du
TUM6I
ca'u ~ }6(15 net, 9 net): b~i do, b~i b(im-Trd ~.. (7 net): ngan tro,
ngan can-T~c ~lj (net): thi (lien ti'A')-Sttong $~ (14 net): thong suo't-
M(>c dt.Jc ~* tB (7 net, 10 net): tdm n}a, tdm g9i-Nghi :.: (8 net):
nen (ph6 ti'A')-C~n f1J (13 net): cham, sieng-Ba't d~c /Gt:f (4 net, 10
fin ky v6 t()i nhi ttfu tu dja, tdc nguu dLiclng ha tr<:~ch yen?) Niu
3Z (2
net): lfli, l9i con (ph6 tit)-Huye't cijch lfn.Wl (6 net, 11 net): mau-Lttu
(1 0 net): chay.
im
D[CH NGHlA
Tiim gQi
Da c6 !6, nen hai tie't dut;~c m6 hoi. Nlu bj b~i do ngan tra thi m6
hoi tilt ra khong thong suift, cho nen vifc tdm g9i nen cham.
Tiim g9i ch!lng nhflng triA' du(Jc du, rna ciJn c6 thi giup cho sf:( htu
thOng cua huyet djch (mciu).
NGUPHAP
.:E;fi\~)3;M,#ffi]~}LJEil?,
w)
~lj!:j=-$fiJ}j~~? (Vuong
nlut(lc
lam gi gifla b() l'a de? ( M9nh til: Luong Huf vuong thu(Jng).
)
thuc:
Chu ngu +~(vi)+ St! v~t chu dong+
Thf
d~1:
_ :;f~~ pfT~.. ( Nhlic;5c vi tr~n cau sll trd) Niu bj b~i h(im
ngan tro.
_ ~Je lftL ' .P!T,1;) :f91=ilit?fWl-tQ ( B1 phu hG'u kh6ng, sll di bai
Thiin g bj quanta ta'n cang (Ngu_v~n Triii: Blnh Ngo dCJi ccio).
-~itt*~
i!V3ff.S~;!t~ .PfftJ,f.tBM'
tt~~~iW"fi.(Xtr
the nhlic;5c d;:ti mong, h6 vi lao ky sinh, sll di chung nh?t tuy, d6i
nhien ngQa ti~n doanh) () dai nhu' gia(: chiem bao, lam chi rna phai
lao dao cho doi, vl).y-rrrrsay-suo't hom mai, ben cay c9t tru6'c nlim
dai khinh chan ( Ly B9ch: Xuan nh(lt tuy khai ngon chi).
nghla Ia "khong nhCrng ... ma con ... ", "kh6ng chi... l;:ti con ... ".
CGng dung /Gt' ... #
dl,lc
bar
a{ic
120
tnl' cau, h{tu nang tr<J huyet dich chi lt.tu hanh) Tdm g9i chdng
nhilng trit dur;c do, ma C()n cd thi Rhip cho St! htu hanh cila mdu.
-~AZx~~-~Z~~~~~-~Z$#~~~
(C6 nhan chi van, bii't dijc nhat thien chi trung v6 nhung phuc da,
nhat t?p chi trung difC v6 nhung phlic) Van chuang cua nguoi
xua, khong chl trong m9t bai kh6nR c6 chJ trung ldp du thita, ma
cd trong m9t t(jp cilng khong cr) chJ trung ldp du thita (Nh(it tri
l~:~c: c 6' nhan t(ip trung v6 nhilng phtic).
22
t*
G: ,
t%;
ffE ~ ,
ttiJ ~ G:
t*
~ ~
_ ifij.g .L-~t~Mt1171f
_ :t:~U*IJ)t '
b<:ti) Vi?c lam nho kin ddo ma thanh cong, loi n6i vi tilt l(iu md
tha't br;~i (Han Phi Tit: Thui ~an).
can cot, hifu nang trQ toan th<i chi phat due.
TU MOl
NG0PHAP
0 .[:) (di) trong bai dliQc dung nhli m()t gioi tu a<i chi
nguyen nhan, voi nghia Ia "vi, do, nho":
t) ~ Jb ffiJ B 1lt o ~
lb
~
Nhan chi than th<i, dT v?n cl()ng nhi nh?t ki~n. V?n cl()ng chi hU'u
~ -t3 ' ~ YO G:
o G:
~ ~5 Itn Hili ' j$
ich gia, m<,tc nhu th<i thao. Th<i thao nang ho<,1t huyet nwch, cttong
Z .t
I)[CH NGHlA
Tlzithao
Than thi con ngur'!i nho \'Qn df}ng ma ngay cang mflnh khoe.
V(in df}ng c6 ich, khang gi bitng thi th(JO.
Thi thao ldm hoqt df}ng cdc mr;~ch mdu, lam mr;~nh gan co't, lai
CrJ thi giup vao Sl/ phdt dl;-lC cua IOCl/1 than thl
_ ~U0~U~~!zli# ( Lt.tu
THE THAO
121
m
G:
mH*
6 B (nh~t) trong bai nay att<Jc dung nhu ph6 tu lam tr~ng
ngu, voi nghTa la"ngay cang, ngay m()t them":
_ .L-~ ~lbfffi B 1}! (DT v?n cl()ng nhi nhijt ki~n) Nho v(in
df}ng ma ngdy cang mf]nh khoe.
_ m~z $
tfch)Trong nha, nhilng d6 do bri'n ngay m9t cha't chua ( Bai 62).
_ 11Jxz{,'8 :@:~~ (D()c phu chi tam nhijt fch kieu co)
Long cua ten vua VrJ df]O ngay cang them kieu cang ngoan ca' (D6
M1,1c : A Phong cung phu ).
122
123
24
bang, ch~ng bang, ch~ng tha, chi bang":
~~b Z i'f;f;it 13 ' ~~omU~ (Y~n d<)ng chi huu fch gia,
nlut th, thao) Vi?c v(in d9ng c6 ich, kh6ng gi bdng thl thao.
lll(lC
_iiJ7_ji13 '
w
~
ME
* :g,
/~
D0
~/
BO
ffl 4
o ~ ~
~ JfJ R ;_ o
Me da thi,u, d1,1ng dfru lu'Qng. Bo tru'ong doan, d1,1ng xfch lu'Qng.
*+
ft~-4 o ~+'f~-
w, -
~ A , t~ tt ~ , A $ r:fl , ~
~ $
Huu Hio nhan, d~ true lam,nh~p thi trung, mai ngu' nhat vi, b9
1=f
*0
~
hanh hoan gia.
f=r
TU Mdi
Lao~ (6 net): gia-D~ t~ (12 net): cdm, ndm ta:v-Lam ~ (20
net): cai giu-Thi $ (5 net): ch(Y-Mai ~(12 net): mua-Ngtf W,
23
ill
w,
~
A
~
LAO NHAN MAl NGU
R_ o
. ( 11 net): con ca- Vi ~ (7 net): cai du6i, con (a day lc1 lu(Yng tit
dung dl chi sr'{ con ca)-BQ hanh 7)5-fj (7 net, 6 net): di bc)-Hoan
~ ( 17 net): tro v~ .
D[CH NGHiA
Ong gia mua cti
C6 m9t 6ng gia xach cai gio tre, di vao trong ch(Y, mua m9t
con ca, (r6i) di b9 v~ nha.
TU Md!
25
ffi,,
G{lo va vai
G9o nhidu it, dung da'u dong. Vai dai ngdn, dung thu6'c do.
Muoi thung gt;Io la m9t da'u. Muoi ta'c vai la m9t thu6'c.
NGU
t~ t~
mr
r:p , ~
ffi_
~
DU MIEU
m~
;J\ ~;
*,
fi'X.
1m w,
Pha ly cang trung, kim ngu' luang vi Ti,u mieu lai, d1,1c bQ ngu'.
ft A'>~ ~ti;o
Nga nh~p that, mieu dao khu.
TU Mdl
Pha ly I,& I~ (9 net, 15 net): kinh, thuy tinh, pha le-Cang
ml (9
124
m(
D!CH NGHiA
Cava meo
Trang chiu pha le, (co) hai con cd vang. Con meo nho de'n,
muon hdt cd. Toi vao nha, meo tron di:
NGO PHA.P
flAI
ly
TlJ {i; ~
Trang hai 6ng, ai JiJ Ng9a Long tien sinh? (Tam qu6c chi diJn
nghia).
Gi6ng nht.r danh
tu.
Ngil phdp, bai 39, do<;1n 3 [31 ) cti lam vi ngfr. Trang nhi~u tm&ng
hqp, mot s6 d<;li tlr nht.r J;i (an), ~ (nhien) ... chi c6 thi lam tan ngfr,
djnh ngfr (xem Ngil phdp, hai 93 va 98 ), chCr kh6ng thi lam chu
ngfr nht.r danh tu.
y dt.rQ'C di~n
Thi df!:
- gl=f*fj,
thi lam chu ngfr, tan ngfr, k~t hqp v&i ct6ng d()ng tu ~(vi) (xem
1. D:;ti tlr dung cti thay th~ cho ten gQi trt)'C ti~p cua c:ic S!! v~t,
do kh6ng ti~n li].p l:;ti hoi].c kh6ng thi n6i ra.
D:;ti tlr c6 thi thay th~ cho mot tlr hay cho cii mot
d:;tt b~ng nhi~u
125
-=0m~~n7t.?
Nhi c6ng thuy thi NgQa Long tien sinh?
:&
vi
~~Pf!H~
(2) Dt;Ji tir chj thi: Jl:t(tht!: cai nay. ngu&i nay),
ngur}i kia), {ifL (tha: cai klzac), ~ (m<;lC: kh6ng aJ) ...
(3) Dt;Ji tir nghi vfn:
--~,*~ffl o~ B:~~~-$?
6ng
m (thuy:
m), ~ (h~:
flR (bi:
6 dfiu)...
cai kia.
.
26
~
~
KHACH CHI
tu
Nhan Uyen, Quy L9 dung hdu. Kh6ng tJ hoi: Sao mOi nguVi
kh6ng n6i chi minh (Lut;Jn ngtJ>) ("cac" va "nh1" thay cho "Nhan
{/Z (bi:
Dich g6m c6 thai qrc, tir d6 (= thai eve) sinh ra hai nghi
(dich) ("Thi'' thay cho "thai C!!c").
dy) ...
:fit (nga:
1'f ~ ~'~
Huu khach chi, khan
)( ~ ~ ' Fo~
Ph1,1 kien khach, van
)(o:f\t J!}1
~'
A~ P'Jo
nga ph1,1. Nga nghenh khach, nh?p that n<)i.
~1 ~ 0 ) ( ~ {5 ' ~
~ li 0
tinh danh. Ph1,1 tQa huu, khach tQa tiL
:fj(;
2. V~ di]_c diim, noi Chung, d<;li tlr kh6ng thi dt.rQ'C tfi!C ti~p b6
ngh1a b~ng m<)t lo<;1i tu nao khac. Kh6ng thi n6i: - :fj(; (tam nga),
~ cci:;ti ngo ), ~ llt (tMm thu) .. .. tru mot s6 tnr&ng hqp di?.c bi~t:
TU Md!
Khach ~ (9 net): nguili khdch-Chi ~ (6 net): dln-Khan
;g
126
Jill (8
net): don, tie/J, ntocKie'n J! (7 net): trong thl/v- Vfin Fo~ (11 net): hoi- Tinh fti (8 net):
h9-Danh 1; (6 net): ten- TQa ~ (7 net): ngbi.
Khacli den nha
D[CH NGHiA
Co khach de'n, tham cha toi. Toi ntoc khach, w1o trong nha.
Cha trong tha:v khach, hoi hQ ten. Cha ngbi ben phdi, khach ngbi
ben trai.
*1T
am,
I~
h~u
{1,71
f.jtj:
Bfr
$.
~ o
TU M(JJ
Tan *1T ( 13 net): moi- Thu' ~ (5 net): sach-Sach
Bfr
(5 net):
1&
::f:
(9 net): sau-Giai
D[CH NGHiA
rP;:
l-j'J
'
-t:T
J.Ll o :;!=!:
Ky
*~
/ I'
gidng gidi-Thinh
~..
-TU M(JJ
~- fflJo
Jt ~ ~' ~ ~ ~o)t ~~::f:
Tan thu' nhat sach. Tien sinh giang, hQc sinh thin h. Tien d<)c ttf
:(~
rP;:
l-j'J
27
*JT
E3 '
S)j
,Ej
~~
tJj , ~
~ [!] ~ o ~ rE] ~ 11J: '
Minh nguy~t tu'ong xuat, trung thanh tu khC:Ii . Thai cao thai de,
m
TAN THlf NHAT sAcH
Iz:..
28
S)j
,Ej
~~
1\
MINH NGUYI;:T TUdNG XUAT
127
y ngh'la.
(Day Ia) mf)t cuo'n sach moi. Thdy gidng, tro nghe. Truoc dQc
am chit, sau gidi thich ngh'la chit.
NGU PHAP
0 ~ (tu'ong) la ph6 til dung lam tr;,tng ngu, d~t truoc d<)ng
128
tu, voi nghia la "b6n ben, tu phia, kh~p noi": AV!Z:9~ (Trung
thanh tu khdi) Tie'ng con triing nfli d(jy bon ben.
@ ~- ~ (th<li...th<li)
0 ;t:t (ky) la d~i tu chi thi dung a sd huu each, di;it tnroc
danh tU d~ bi~u thi "cua n6, cua 6ng a'y ... ":
- ;t:t V/f'- (KJ thanh ba't nha't)Tieng cua n6 khong giong
nhau (trong bai h9c tren, chil ky du(fc dung thay cho chil trung).
_ D~~~~ o ~;(:Ej} ;!t-,$ o ~;(:Er*J Jt-,8 (Khftu
huu th~n huu xi. Th~n t~i ngm;ti, ky s~c xich. Xi t~i n()i, ky s~c
b~ch) Mi~ng c6 moi c6 riing. Moi a ngoai, mau cua n6 do.Riing a
trong, mau cua n6 trdng.
_ )}Ig:.fifl ;!t~m'~ (Dlnh trung chung que', ky di~p thuong
h,Ic) Trong san tr6ng que: La cua n6 thuong mau l~c.
129
Nh:~m
Hi (11
Bay nlu;n
D[CH NGHlA
Ngay thu tri1i l'ita quang tg_nh, nhilng con nhg_n ttl" phuonR nam
dln. (Chung) bay cao tren b6u troi, ho(ic Ri/InR chil nha't
(-),hor;ic giong chil nhiin (A.).
NCO PHAP
HiNH DUNG
d~t
Miz dao nhLr mrfj duvc mizj xong (Trang Tti: Duiing sinh chu ).
I ' I )ita ;i;-[2 -$"B
- .V.A r,c:;; 'fill. ,L:.,
'
Liy dtic bio oin. cho nhju miz mong it (Sti kj Du hj~p li~t
truy~n) .
29
Hi
QUANNHAN
30
~ U
Hi rJ *or'@Jm 7( ~ ~
Thu nh~t tan tlnh, qu~n nh~n nam lai. Cao phi thien kh6ng, hoi;ic
f)c
~o
B $JT
~o
'*
1E
a,
~
J:f:l 1E , 7t: 1~ 1*1 o tJt 1E ~I ,
:ft
tl
Vien trung hoa, tien h?u khai. Dao hoa h6ng, ly hoa b~ch, que
1t, j!{o Wj
ff ~ ff @@:If' rPJo
hoa hoan g. Cue huu da chung, nhan sac bat o6ng.
130
131
TlJ M(JJ
- :ftrffl
Hoa khai.
Hoa nd (vi~c xiiy ra).
2. M<)t
a) D('>ng tt! c6 th~ dLYQ'C b6 nghla b~ng nhfrng tt! chi trinh d('>,
thai gian. y ki~n v.v.
Thi d1,1:
D!CH NGHlA
Hoa trong vttifn
Hoa trong VU'On, no trur'lc no sau. Hoa dclo mau do, hoa m<ln
mau trdng, hoa qui mau l'ang. Hoa cue cr) nhi~u gio'ng, mau sdc
kh6ng gi6ng nhau.
- *'lyt
D~i duy~t.
Ci nnrng.
NGU PHA.P
Nhlfl1g chi nhfrng d<)ng tt! di~n 6 nhfrng d<)ng tac tam
Thi d1,1:
"~-!' ...
- WJ\
I
tau.
Mu6ngch~y(hanh
d<)ng).
ly,
=f=
'
'
A?
ly.
nhu
A?
b) Moi c!('>ng tt! d~u c6 th~ k~t hqp v&i m('>t tt! chi s6 xac dinh
d~t & tm&c n6 d~ chi s6 lftn di~n ra cua d('>ng tic, hinh vi, bi~n hoi.
Thi d1,1:
-
-:Z::
--:r
--:r- X..
.:7_
-T -
l.:,
f-r
;t 1'3)(.
Suong tiin.
83
-(hi: mung), ~' (no: p~n). - ~ ( tu: suy nghi) mm co the dLYQ'C bo
nghla b5.ng nhfrng tLr chi trinh dQ. con hftu h~t nhfrng d('>ng tlr khac
thi kh6ng, nhu kh6ng th~ vi~t "Chitfiu" (rdt ch~J'?), "Th~m ki~n"
(rdt tlw)i?) ...
Ta rit dau long (Dpi Vift Stf k.f toim thif; (cam xuc).
-
t;x._
- --It: '1'00 ~
5t
Kh6ng tidy.
tu
D<)ng tu dung d~ di~n ta m<)t hanh d<)ng, m<)t xuc cam tam
m<)t vi~c xay ra, hay m<)t tr<;tng thai cua nguai hay Sl! V~t.
Thu
Bit ki~n.
Qui Vin
ngtf) .
=-J
h~u
hanh.
llr suy di nghi Jpi ha J.in r6i m6i himh d(5ng (Lu~n
132
c) Hfru h~t d<)ng tt1 c6 the' trt!C ti~p lam vj ngfr trong cftu (xem
Ngil phdp bai X9)
121~
133
to~m.
Thi df!:
- }'jf - I :13 {!
Thf df!:
'
fj [IT}(
Gi3 Jilm m9t ngt.r&i iin xin mil J:;Ji (Ngl;ly Tufrn: Bien thimh).
(2) D9ng tir ngo:;Ji dng: dung dien til m<)t d<)ng tac rna th~ lt,rc
CO thi d<;lt d~n cac Sl! V~t khac, ngh!a la CO thi ho~c cfrn phai CO mQt
tan ngfr.
Thi df!:
-fltfj
-~~7t~~~
Huy~n An tien sinh thjthu.
Nguy~t xufft.
Trfing m9c.
Tuy nhien. n6 c6 the' c6 b6 ngfr chi trc;1ng thai, dja diim. thOi
Thf df!:
gwn:
- fl & n~
*wz _c
Phu) .
~IX ~IH.f
+~
T~c lifttr~n
tMp duly.
~(vi),
.1-.:J, (dT),
C6 2 loc;1i nho:
Thf df!:
Ban c!du ta cho nguui JiJ b[lc thanh nhan ! (Trang Tif>) .
c) D<)ng tu ngoc;1i d<)ng c6 hai tan ngfr: G6m nhfrng d<)ng tt1
@lf:ffi.~i~
Phong vu
s~u
chi.
-T~~"9:~~~z~
134
135
(3) D6ng d9ng tLr: GQi la "d6ng dong ttY' vi n6 khong bi~u thi
BFl (h<;l).
j! (hoang) .. .
mot dong tac Ct1 th~, nhung trong cftu, no CO vi tri va vai tro ngfr
phap nhu m<?t d<)ng tu. D6ng dong tu thucmg dung trong cac tm&ng
hqp kh~ng dinh. phu dinh, so sanh.
Nhilng d6ng dong tu thu&ng dung la: ~ (thi), ~(v i) ,
t!DCtCrc). ~lj(tiic). ]J(nai), ff(hilu), ~f:(phi), !iE(phi), ~(v6).
-f#Cvo), f~(vi). j~(do). ~(lo;;1i), ~(d~ng).
(4) Trq dr)ng tir: dung kem v&i dong tlr chinh.
- Trq d(lng tu khong th~ dung doc l~p, n6 lu6n lu6n dUng
31
tg
tfOJ
f.*
- Trong nhi~u tm&ng hqp, chCrc nang ngil phap cua trq dong
tt! tuong tl! nhu ph6 tt1, nhung khac v&i ph6 tu &cho n6 khong dung
bcS nghia cho hinh dung tu. Ta c6 th~ vi~t "tuc uu" (dang Ia), ''nang
hanh" (co the' Jilm). nhung kh6ng th~ vi~t "tuc my: (dting d(::p? ),"
tfOJ
f.* ' tt ~
;ffi
~~ 1& ' j
Ngo d6ng luong cl1U, chi cao di~p d(li. Suong giang h~u, di~p
0
i~Jf
j!!j
1 P7c
~ j i~ W 0
tiem hoang. Tay phong xuy lai, 19-c di~p man giai.
tg
*'
y nghia,
Bi~u
thi
nang
nguy~n:
PJ
fk
nang,
(kha),
.L.f:: (
xay
ra):
N:ft (tuang).
tg f["Q]
f.*
th'a) ...
TU Mdl
Ngo d6ng
cti de'm
Giang ~~ (9 net): sa, rrJi xuo'ng-Ti~m ~jf (14 net): ddn ddn-Tay
].7_ (6 net): hudng tG_v-Phong [ (9 net): gic5-Xuy PJ\ (7 net): thbi-
L~c ~ (13 net): rai r~:Jng-Man 1~ (14 net): ddy-Giai ~~ (12 net):
bf!c th~m.
DfCH NGHiA
136
(C6) hai cay ngo d6ng, cimh cao ld to. Sau mua suong xuo'ng,
ld d{m ddn wing. Gi6 tay th6'i de'n, ld Tf!-ng ddy th~m.
NCO PHA.P
TU
D<)ng tt! dung nhu hinh dung tt!, khi d~t tm&c danh tt!, n6
thtremg cung danh tlr
t~O th~mh mQt tlr da am :
do
- ~~P~::
137
D!CH NGHlA
Xuan, h(l, thu, dl5ng, d6 Ia bt/n mua. Xuan di, h<I de'n, h<I di thu
din, thu di dong de'n, tilt trifi nuJi miia mbi khdc.
NCO PHAP
o ~ (thD Ia d~i tu chi thi dung dti thay the va chi l~i nhung
ngu'oi ho~C Sl,J' V~t da neu ra d tru'dc, CO thti djch "day, d6, cai
nay, nguoi nay ... ";~~ (thi vi) djch "d6la". Thi dl;l:
~~ f:k~
'
~mfl:i.J
~~ ~
*(
B rmff '
-~~'*'~m~
m
32
TUQUY
6 ~ (cac) cGng la dai tu chi thi bitiu thi sl,l' trl;Jc chi (chi
tung cai), c6 nghia "moi thu, moi cai, moi ngu'oi ... ":
_ 7(~~~ (Thien khf cdc dj ) Tie't trai mbi mua mbi khdc.
_ ~ :f:f~c~Z{,' ( Cdc huu an l~c chi tam) Mbi nguifi d~u
c6 long an vui ( Bili 106).
_~~A 51' ( Cdc an ky ph?n ) Mbi nguai d~u yen v6i ph(tn
min h.
Xu an h~ thu dong, th~ vi tu quy. Xuan khu ha lai, h~ khu thu lai,
33
f;k::Ji~
*'*
~19-~ o
If!
~
NONG PHU
TU MOl
Xuan ~ (9net): mua xuan -H::) ~ (10 net): mua h<I-Dong ~
(5 net): mua dong- Thj ~ (9 net): nay, cdi nay, d6 (d<Ii tit')-Quy
1=f If!
"*
~~
tt
~ ~~
B tJJ
Huu nong phu, tru son h~. Bien mao vi oc, bien true vi ly. Nh?t
7t '
jjj
o B
~~ Yi- ' Wfj}j
o
thang, h~ su xuat. Nh?t tu'ong l~c, h~ su quy.
te
&*
S(1
138
TU MOl
Nong
#! ( 13
L1J
NGU PHAP
PHOTLJ~U~
m(
139
!. Ph6 tir:
y nghia
~j(~
*z :rr '
OJ ~ 13 :@ ~
Thuy ll;IC thao ll1QC chi hoa, kha ai gia th~m ph6n.
Hoa cua de Joai ciiy co scfng tren c:;m va durii mr6c. nlulng
thifdfmg yeu c6 rit nhi~u (Chu Don Di:
- fJfi'i
-!-- I
J:_. , /\..I..
Ai lien
thuyit ).
J\.
~t rC_
-7 J.h
I'' p
-~
I
Zl:
(du).
(3)
---- =-~~~~--c-:-~-=::._~
o/J
8 (dl), 1J (phucrng).
___ (tha).
'
-- -::-=----:,.-~~:-:~
...__....._~
Nang phu
C6 bdc nang phu, o duai nrAi. B~n co tranh lam nha, dan tre
lam giqu. M(it trui mai 1119C. \'clC buo di ra. Mijt trui sdp !(in. vdc
bua fro vl
D[CH NGHlA
~ (hu~).
(h;;tnh). ~ (thi~t) .. .
140
34
*-
t~
:t~
W~ 1ZY 'Nf. oA
Yt
141
TU M(JJ
Vii ffi
liV
NHAN ANH
1 :t~
)<
Thu hoa nhien chile, quang chieu til' bfch. Nhan t<:ti chile bang,
'M_ _t
1lf ~ o A ~~ # ~oA fr~
bfch thuc;5ng hii'u anh. Nhan tqa, anh di~c tQa. Nhan hanh, anh
# fj 0
di~c hanh.
TU M(JJ
Thu Jf)(
D!CH NGHlA
Bong ngliiJi
La~v lila do't duo'c, dnh sang chie'u len bon vdch. Nguoi ben
duo'c, tren vdch c6 b6ng. Nguifi ng6i, b6ng cung ng6i. Nguifi di,
b6ng cung di.
m
35
~
/..a..
3.3'8
( d6ng)
IP.] ( d6ng) la ph6 tu thuong lam tr<:J.ng ngii', d?t truck d<)ng
tu, c6 nghla "cung, cung nhau":
_ 111] ~/_t ( D6ng tQa ng<;1n thuc;5ng) Cung ng6i tren biJ
song.
_111J1i:t*~ (D6ng vang thai lang) Cung di hdi a'u (Bai 56).
_ 5(J?5$ ' 111]~ ~*(Huynh chieu d~. d6ng tQa 6n kh6a)
Anh vdy em l{li. cung ng6i on bai (Bai 68).
ffi M~
~ , iPJ
*:
36
1~
VG tuong tlnh, ha thuy thanh. Luong ngt1 6ng, tu mi giai b<;1ch, phi
~
~ ~ rJf@ , l1lJ ~ J _c , ~R *~ :tm ~, o
thoa y, dai nhucJc m<:J.o, d6ng tQa ng<;1n thucJng, truong vong b<) ngu.
t<.
4-
~ ~ , ~ ! W 8 , :t.&:
NGVU
*- , g
g ~ .1 o;tt ~
Nguu ltfc dai, nang canh din, nang van xa. Ky nhl,lc
4- tJ
*# EE '
OJ it '=!t
kha
thtfc, ky
142
143
~ 'A fiE! W Bz , ~ OJ ~ ~ o
nhU kha <fm, ky giac du bl, giai kha che khf.
:JL OJ
TU Md!
Ngu'u
4-
1J
~ (6 net): thit-Kha
OJ
:JL
(8
net): sii'a-Giac fo=:! (7 net): sU'ng-Dii' W04 net): va, cung (lien
tU')-Bi
Bz
net): db dung.
w
D!CH NGH[A
37
~
Bo ( c6) sue m[,mh, c6 thi cay ru()ng, c6 thi keo xe. Thjt ho an
6c
oo
i! $ ~ ~ ,[9
~If Mt , ~ rJ I*J
r~ o
H<;1 ng trung huu oc, tu di~n doan tuong, huang nam khai m6n.
~
1 I] ' ~ ~ 1 )' ' ~ :: 1 1& 0
Kh ach auong t<;1i tin, thu trai t~i bang, ngQa that t<;1i h~u.
NCO PHAP
DJ (kha)
_ 4-tJ* '
canh
ain, niing van xa) Bo c6 sllc m~nh, c6 thi (bie't) cay ru()ng, c6 thl
TU Md!
H~n g i! (8 net): ngi5, hem- T u'ong Ml (17 net): bU'c vdchHu6'ng ~ (6 net): quay vd, huang vd, vd phia-Mon F~ (8 net):
cii'a-Dtio ng (11 net): nha chinh- Trai ~ (17 net): phong dQC
D!CH NGH[A
phia sau.
144
145
NGU PHAP
NGU PHAP
GIOI TVfr~
1. Gi&i tl.r dung d<f neu Sl! lien h~ y nghia gifra cac tl.r hay die
rtJ
d~
Gi&i tl.r c6 th~ n6i thanh phfrn ph1,1 v&i d(lng tl.r, hinh dung tl.r
Thi dl}:
38
~:g:
m
)(
v~ m~t
gg _t
~'
~
JJ *o)( ~.g ~' ~ q:.
Toa thu<Jng khach, vien phuong lai. Ph1,1 b6i khach, thlfc ngQ
~ o ~ 1& ili F~ , W ~
~~
~Jt o iW ff 1f
ph?n. Ph?n h~u xuat m6n, du khach nhan thie'u. Ti~n huu thanh
LIJ ' ~ ff ?JTE 1J' o
son, bang huu luu thu y.
TU MOl
TQa gg (10 net): cho ng6i-B6i ~%(11 net): thea ben, ng6i thie'p
khach-NgQ q:. (4 net): giila trua- Ph~n ~ (13 net): CC!m, bila iinNhan ~~ (12 net): thong thd-Thie'u ~Jt (11 net): trong ngdm-Ltfu
iffL ( 10 net): troi, chdy.
D!CH NGH!A
Cha tiip khtich
Khach tren cho ng6i, dln til phuong xa. Cha ng6i ben khach,
iin cC!m trua. Sau bila cC!m ra ella, cr:.tng khdch thong thd ngdm
trong. Phia truc!c c6 nui xanh, ben qznh c6 nuc!c chdy.
zn
-+AB~n~.f.%~M~~~~~~
Th~p bat nh~t. Li~u Thang ky vi nga s& c6ng. k~ trl.)y u Chi
N6i each kh:ic, nhli'ng ttr thu(lc lo<;~.i nay tr6ng gi6ng nhll d(lng ttr,
nhll'l1g l<;~.i gili' vai tro ngli' ph:ip nhll' gi&i ttr.
Thi du:
.
'
- ~~*~~_tf5t~
Thi~p dan xa khu thUQ71g M~u Lang.
Thifp m9t minh len xe ruoi t6i M{w Lang (Han tlul).
-t~~'* , !l!~n
Phu chi sang. dam li~t ttr.
146
147
Gi6 hdc (bile) n6'i len, tuye't bay r({t nhi2u. Len ldu tr6ng ra. xa,
(thl(v) m9t deli mau trdng. Tuye't ng~(ng. m(it tn!i mQc, nuoc tren
mdi hien chdy xuo'ng thanh biinJ?. hinh gi/JnR chie'c diia.
D~c diim ca ban giup ta phan bi~t gi&i tt! thuftn tuy v&i d(lng
NCO PHAP
tt! b: D(lng tt! c6 the' dung d(lc l~p, gi&i tt! thuftn tuy kh6ng thi
dung d(lc l~p.
m
39
oo.
m
tt
Thf dl):
- it!L t!Lz 1- ?~ t) ~J
~
, -
Jt
B~c phong khdi, cl<:1i tuyet phi. Bang !au vien vqng, nhat phien
@o
Jl
te , ~ rrg JJX: <1.k o ~ 7f; ~o
b~ch s~c. Tuyet chi nh~t xuat, thi~m llfu th~mh bang. Ky hlnh nhu'
1. Lien ttr dung di n6i k~t c:ic tlr. ngCr, thanh phftn cua cau
ho~c
TUYET PHI
~t
LIEN TV :1J!! ~
.Am tlwnh doi !o~?n thi nghe nlur ai oin va han gi~n
(Li kj) .
~0
tr<;:i.
- 'I~ ?I _t Z
TU MCJI
nguy~t.
<*
D!CH NGHiA
Ch/ c6 gi6 mit tJtn song va trfing sing gitJa kho!mg m)i (To
Thuc: Xich Bich phu ).
Tuyit bay
u ill
148
~~~-~~Mz~~-E~~~~~~~ /. B ---'?
1+1 flil h.. f'E L- ;;A. m _fr
T1. -f--A d7 81-r
~ =:m
Q.:f;: -.s5'..>[ l'D' ;<___ ~ ; , 7F .~ _L.. ollll m" , ' ;x. r::l ,
JJ.X.. Yv'<. ' 1::::1 of3- 1-J'f
Dtr t<:J.i Ky Son, ki~n Phuung Son tt! tong luang ky, hi~p nhi
thL du Tay Scm. Thtr&c kh&i tr ti~n, st! ky tn:~c nhi X<:J. chi. BAt
ho<:J.ch. Phtrang San tt! n<), ma d<)c xufrt, nhAt phat d:ic chi. Nhdn dfr
dtr ma thtrQTig lu~n dt,mg binh, c~p c6 kim th~mh b<:J.i. tt,r vi nhfrt thai
hao si
H6i ra Cf mJi Ky. c6 g{fp PhLr071g S011 rucung lwi nguiri ky m5,
deo hai mtii ren, rang cho'i vung Tay S011. Chr;rr c6 nu)r con chim
kh5ch bay qua phia rrur5c, Phlf071g S011 tti sai hai nguiri ky m5 duo}
bin. Khong trung. Phlf071g S011 rti gi[in. tv minh duo) ngva rhea .
bin nu)r ph5r rhi rrung ngay. Nhan d6 cung t,? ng6i t1-en ngva bim
vi~c dijng bin/7. ctJng nhtJng c/wy~n thilnh b{li XUil nay. fa tv cho
ong Jil hila si m(Jr rhcfi (f6 Thfrc: Phuong Son ttl truyfn).
Biiu thj m& quan h~ lien hqp: Dung n6i hai hay nhi~u be)
cung li~t chung ra trong mC)t cau.
( 1)
ph~n
nhtr),
(dfr... b~t
nhtr... )...
(3) Bilu thi svdE tiip:
Lo;;1i lien tl.r nay con gQi la phat ngii tir, thtr&ng dung & dftu
diu hay dftu do(,ln van nghi lu~n. Thtr&ng dung:
(phu), ___ (tha),
i! (cai), 13_ :;K (tha phu), :i! :;K (cai phu):
::K
- ::K '
fl f3 ~ ~ ' ~ lJ ~
Tha phU, thuy chi tich gia bfrt h?u, t~c ph1,1 d<,1i chau da v6 lt,rc.
Nur5c chiia khong sau thi mang thuyEn J6n khong du stir:
(Trang Til) .
-i!::K~zm~-t11~@~~~m~~
Cii phil, thu chi vi tr<:J.ng da, ky s~c tham d;;1m, yen phi van
: ~0 (chi
~ (nhien),
y:
c) Biiu thi nguyen nhfm va k~t qua: 1-:1. (dl), (i)c (c6) ...
-*~~~~E~~~rn~=~~~~
149
li~m.
;g: (nhtrQ'C ).
~0 (nhtr),
Kia, mua thu ph6 bily hinh trf}ng, sic th~ thiim d{l117, kh6i toa
may thau (Au DU'O'Og Tu: Thu thanh phu ).
150
151
41
DIEU NGU
KHAU
D
ff Iff ff ~
o "
? )'} ' Jt
'@ $
~ {Er*.) , Jt
~,
,* B:
Tl) M(JJ
D!CH NGH[A
Mifng
Mi?ng (m6m) c6 moi, c6 rang. Moi ngoai, mau do. Rang
trong, mau trcing. D6 an uong til (do) mi?ng vao, loi n6i nang til
(do) mi?ng ra.
NGUPHA.P
(tong) la gioi til dung d chi dia di<im, thC1i gian, noi
xuat phat cua d<)ng tac ho?c hanh vi, c6 th dich "do, til":
_ ~itftfDA. ' l=l gftfD tB (Am thtfc tong khffu nh?p,
ngon ngu tong khffu xuat) D6 Zm uong til mi?ng vao, loi n6i nang
til mi?ng ra.
tong khu nien til de kinh) Ta til
nam ngocii gia hi?t kinh do (B<;tch Cu Di: Ti ha himh).
t~
;j\
'
~ ~E}
i'J ~'
Jj(
tb , $: ~ 1~ ~,
r (
D6ng til'~
12 net, 3 net): dua tre- Trl t~ (9 net): C(im-Can
~ (9 net): sdo, cdn tre, cdn cau-H~ ~ (19 net): hu()c, c()t-Nm ~E}
(15 net): m6i (c1i cau)-Dieu i'J (11 net): cau ca-Thon i: (7 net):
nu/ft- Ti *ff ( 13 net): .w;i nho, w-D<)ng ib (11 net): cl()ng, chuyln
d()ng-Cif $: ( 17 net): cf/t, nhdc len-Diic 1~ ( 11 net): du(jc.
D!CH NGHlA
Ciiu ca
M()t dua tre ng6i hen song. TaY cdm cdn tre nh(), hu()c m6i cau
eel. Con ca trong nu:ac cMp m6i. Day cau m6i !drz lay d()ng, nhdc
_ fjtff~4-~** (Nga
=t
trung ngLi, lai thon nhl. Dieu ti nhat d<)ng, cu can dac ngu.
Thfin ~ (11 net): moi (ciing viit la !., h()D )-XI~ (15 net):
rang-Xich $ (7 net): mau do- Tong (tung) ftf (11 net): do, tilNgon (7 net): n6i, loi n6i-Ngii' Pi (14 net): n6i, loi n6i.
Nhat dong nJ' tQa ha bang. Thu tr! ti;u can, h~ nhl dieu ngu'. Thuy
Khffu huu thn hfi'u xi. Thn t<;ti ngo<;ti, ky sac xich. Xi t<;ti n<)i, ky
'@ 8o~ it ftf
D A' Pi ftf D tf1o
sac b<;tch. Am thtfc tong khu nh?p, ngon ngu tong khu xuat.
TU M(JJ
l!lll
~'
i'J
40
D
dU:(/C CQ.
NGO PHAP
- (nha't)
- (nha't) trong bai hQc tren Ia m<)t s6 tu dung nhu ph6 tu,
thu'ong c6 nghla la "m<)t cai, m<)t lfrn, moi ]n, lfrn thu nhat":
152
42
fa!j
1IDt
MIEU D0THU
fa!j I J\ , fa3 tt
I J\ 0 1IDt
~ fa3 , ~ A
Thti ti mieu ti~u, mieu ti khuytin titiu. Thif kien mieu, n~c huy~t
!=f::1 , fa3
/f E A o fa3 ~ 7:. , ~ @. JJJ ,
trung, mieu bat nang nh~p. Mieu kien khuytin, dang 6c dfnh,
FEt tt
7\.
/f E
J:.
153
43
Tf) Mdl
~\
*(
D[CH NGHlA
Meo va c/u)
Chu(Jt so voi mea thi nho, mea so voi ch6 thi nh6. Chu9t trong
tha:\' meo, na/J vao trong hang, mea khong vao dU'(Jc. Mea trong
tha:,. cho. treo len n6c nha, ch6 kh6ng len dur;c.
NGU PHAP
~&
~U~D~~
lj\ ~& ~ '
~ ~ J.k 7~ , ~ ~ JJ' 1~ 0
~
Titiu trl dttong, xuan thoi thuy tham, dong thoi thuy thitin. Luong
fr:
1 ~& !IF , L-:,J. fffi ?& 1J' , L-:,J.
1X o
nuttl', t(;li trlb(;ln, didung capthuy,dichtl' daoy.
:r ,
*t ta
Tl) Mdl
Trl ~& (6 net): ao-Dtiong ~ (13 net): ao hinh vuong-Tham 7~
(11 net): sau- Thiin 1~ (11 net): nang, qzn-Nii' !;J:: (3 net): nguoi
con gai-B~n !IF (10 net): bo-Di J,) (5 net): dung (gioi tu)-Diing
fffi (11 net): thung gb tron-Cap ?l!J. (7 net): muc len-Chil' ff (8
net) : cai chay-Dao tlf(l6 net): gia, d(lp bdng chay.
D[CH NGHlA
Ao nho
(Trang) ao nho, mua xuan nuoc sau, mua dong nuoc cr;zn. C6
. _ hai co gdi, i'J ben bo ao. Dung thung muc nuoc, dung chay d(lp do.
NGU PHAP
154
t) (di) la gioi tu dung biiu th! phu'ong ti~n cua cl<)ng tac
ho?c hanh vi, c6 thi d!ch la "H(y, dung, bang":
_ .1.-~{ifj?Eu.k' .L-~.ftt31X (Di dung dip thuy, dl chll' clao y)
Dung thung muc nuac, dung chay dljp do (muc nuac bdng thung,
dtJ.p do bdng chay).
_ .l-~.=_F:f1Ez (Dfthu th6i chi) Dung tay ddy n6 (Bai 69).
_ .1.-~~i~~JJ[ (Di linh h~ mieu h?ng) Dung chuang bu()c
vao co?mea (Bai 83).
m
44
..fr
"'
""
1iei
TU MOl
c6 tl
thoi xua gii'J'ng nhu cdi kich mel d6.u bc7ng)-Mau f (5 net): mau,
gido (m()t tlni' hinh khi c1Lri xua)-Dao ]J (2 net) : dao (m()t thu binh
khi gio'ng ciiY guam)-Kiem ~IJ (15 net) : cay guum-Cung I=] (3
net): cay cung (db binh khi dung cti bdn ten)-Ti~n ffij (15 net):
miii ten (di hdn cung)-D1;1ng !=H (5 net): dung-Thtio'ng ~ (14
net): khiiu sung ( ciing d9c lc1 sang)-Bac !J~ (21 net): sung h'!nC~p 7Jz.. (4 net): de'n, dq_t de'n-Cong J)( (7 net): danh, ta'n congKien ~ ( 11 net): vii'ng b&n, cluJ l'ii'ng chdc.
BINH KHf
~ A ~ , :ff
T , :ff 7J ~u
:ff i=J f,J o
c6 thoi binh khi, huu qua rna u, huu clao kiem ' huu cung ti~n.
JLi ~ A ~ , ~ ffl ~ t!~ o g & ~ , g
C?n thoi binh khi, cla dt,mg thttong bac. Nang c?p vi~n, nang c6ng
tl
rx
~0
Vii khi
D[CH NGHlA
Vii khi thoi xua c6 qua, mau. dao, kie'm, cung, ten. Vii khi thoi
nay, ph&n nhi&u dung sung o'ng. C6 th i hdn dln nui xa, c6 thi
kien.
r~l,
~
~1
~
8
~-
~8
---.--,
etC>
~~ ro~
~
~--,,..
18
... ~ ~~
~14
Qo
-==-;~ 19
~~
u
~ 26~ <::1:::>
29
Z7
20---=*=" .
155
=-
.:,2~1
IT 22
(da)
~ (da) trong bai hQC tren OU(_iC dung nhu' m<)t ph6 til Vdt
nghia la "phfrn !On, phfin nhi~u" , cl?t trttoc cl<)ng til:
_ Jli!BA~ ' :7m1:&;~~( Can thai binh khi, da dt,ll1g thttong
bac) Binh khi thai nay, phdn nhi&u dung sung o'ng.
_#JUi13:1@ :7~7J,I1 (Tfin hili dan cu da ti,lp thuy tinh) Dan
m
45
t'i
156
:JJ(
5t. tE filL
~ftf> '
' 7-..
157
~$
khong?
Nga tnriing huynh t?i tha huang, nien nien tac khach, cll'u vi quy
'7ii': 0 W
E2. ~ rh ,
EB
0
fHf: aLJ 0 """
~ _
;+ , 13El
~'-:f.X. JC::J
~
~,
.JL
~ s
:t'J
IOJ
-"J'-
...
11"
gia. Nga eli gia trung, tl1 huynh va dl. Ta thl1 nhat phong, van
5:
46
lj\
~
~
TIEU VIEN TRUNG
A?
huynh an phil.
Huynh
(5 net): anh-Tha
filL
(9 net):
NGU PHAP
~ (phil)
diu d~ neu thac mac ho;:ic d~ hoi voi nghTa la "khang, hay
khang":
_~
:rr
~ -!;J
phii) Vi it m()t bac thu hoi anh c6 binh yen (hay) khong.
_ lf~'Eif~? (Thl1ong ky chi phii?) Ne'm xem c6 ngon
(hay) kh6nf??
~ ~ , fij
!*l o :Jj( :rnft till 1fli
Ti~u vien trung, mai hoa khai. Nga chiet Iuong chi, sap blnh
~~~~_t o
tfJi ~ :{t ~~ B~ ~A J!o
trung, tri an thl1<;1ng. Blnh trung hoa hl1ong, thai thai nh~p ti.
;J\
Tl) MOl
rU MOI
Mai fij (11 net): cay mai, hoa mai-Chie't :j:Jf (7 net): be-Chi
fi
till (12
Hudng
D[CH NGHlA
Trong vztifn nho
Trang vu:on nho, hoa mai niJ. Toi be hai canh, cdm vao trong
LQ, d(Jt tren ban. Mui thmn ( cua hoa) trong LQ luon luon dua vao
mui.
NGU PHAP
Caclz di'tng ~ ~ ( thai thai )
~ ~ (thoi thoi) Ia ph6 tu chi S\f thu'ang xuyen, dung tru'OC
158
_ B~~~~ (Thdi thdi tnJ' thu) Thuitng vie't sdch (Sit ky: Tu
Mil TurJng Nhu li?t truy?n).
159
_ ~QJ r=j::1 ffi -fB- , - .:Ji: (Ha trung luang chu, nhiit khu
nhiit lai) Hai con thuy~n trong song, mqt di mqt lr;zi.
_ -0/ -;f-0 (Nhiit xuong nhiit hQa) Ke xuC!ng nguai h9a.
47
~QJ
48
-fit
;J\
r=p
-fit , -
.:Ji: -
TIEU
o
II~
Ha trung luang chu, nhat khu nhat lai. Khu chu phong thu~n,
tffi ..t
tt~
~fl . ~
~ o
-At 00,
~ ,
nguy thuQng quai pham, ky hanh toe. Lai chu phong nghich, dT
~ t~~ 1J' . ~
o
t11ong bat thuy, ky hanh hoan.
r:r
rr
*i
J\ M -
iii
M
cAc
~ $
OJ .1--) ~
*- '
OJ .[,)_
Ti~u cac nhat gian, tu di~n giai song. Kha dl thau quang, kha dl
Jm
@lo
fX
*M
..t
1;J
iJ'
t.ftjoii
9=J
thong phong. Nga lai cac thu<;:lng, d()c tQa song ti~n. Lung trung
!ll!i3
r;:,Oj
-71'_ ,
j!l,~
1;1:;+
w
;x:-'J "f)(.
m
-r
~E. o
Or:J
TU MOl
Chu -fit (6 net): chile thuyJn- Thu~n II~ (12 net): thuQ.n, xuoi Nguy fm (10 net): CQt bu6m-Quai tt~ (II net): treo-Pham ~JL (6
net): Cdnh bu6m-Toc ~ (11 net): nhanh-Ngh!ch ~ (10 net):
nghjch, ngu'Q'c- Ttiong ~ (15 net): mdi cheo-Bat }~~ (15 net): cQ.y,
da~v-Hoan
15 net): chQ.m chr;zp.
*i (
D[CH NGHlA
Hai chie'c thuy~n tren song
Hai chie'c thuy~n tren song, mqt di mqt lr;zi. Thuy~n di gi6
thuQ.n, tren cqt bu6m c6 treo cdnh bu6m, thuy~n di nhanh. Thuy~n
h;i gi6 nguQ'c, dung cheo da?y nuC!c, thuy~n eli chQ.m.
NGO PHAP
TU MOl
Cac 00 (14 net): gdc, idu-Song $ (12 net): cita so?-Thau ~
(11 net): tha'u qua, suo't qua-Thong; (11 net): thong qua, suo't
qua-D()c 1;J (16 net): mqt mlnh-Lung ii (22 net): cdi h5ng-Anh
vii ~~~ (28 net, 29 net): con Vfl-Doi ft (14 net): xoay v~. huC!ng
vl
D[CH NGHlA
Gac n/zo
Mqt gian gdc nho, bon ben d~u c6 cita so'. C6 thi tha'u dnh
sang, c6 thi thong gi6. Toi de'n tren gdc, mqt mlnh ng6i truC!c cita
s6. Con l'fl trong !6ng, huC!ng vJ toi h9c n6i.
+ Cach dz'tng -
NGO PHAP
160
phong)
161
(trong bai dung nhu ph6 tu)-Lang Jfr5 (13 net): chai nha~-Thi t~
( 12 net): tr6n?,. nhin-Phu If. (10 net): nbi-Van ~ (12 net): mayTan '/if!l:_ (12 net): tan ra.
6 Jj- (d6i) la gidi tu, <ltt<;Jc dung nhtt chu ~ (huang) (xem
bai 37), c6 th~ dich la "httdng v~, xoay v~, trttdc":
_ ~~r:p~~l~ ' 1tfft* (Lung trung anh va, doz nga hQc
ngu) Con Vf'? t trong L6ng hu'Unf? vi toi h9c n6i.
_1ft~'~=~ (Doz chung tuyen ng6n) N6i ro truuc m9i nguai.
Trili sang
l)[CH NGHlA
Tr(fi u;n?, sdnf?, mt;lt trai m9c, trong nhcl sdnf? nfc. C6 nguai
dQY sdm, ng(Ji m(>t minh duc!i chdi nha, ng6'n?, len nhln triJi. Dam
may n6'i de'n r!Ji di, mt;lt trai mau do len cao ddn. May tan trai
xanh.
NCO PHAP
~ 1lj (d()c) Ia ph6 tu lam tr~ng ngu, d~t tru'dc d()ng tu, vdi
_~~A ' j:~:f1:1fr (Huu lao nhan, phu trtt<;Jng d~c hanh)
C6 Cf:l gia, chong ggy di m9t minh ( Bai 77 ).
49
7(
50
-=fx
a:ao
CAN CHI
THIEN HIEU
*-
7:.
ti 7:.
If. ~
* : }; '
~I
d()c l?p lang h~, ngttong thi thien kh6ng. Phu van lai khu, h6ng
B ~JT rWIJo~ ~ 7( ~o
nh?t ti~m cao. Van tan thien thanh.
TU MOl
Hiiu B~ (15 net): sang sum, tdng sang-Tao
EtJ G 01
(6 net): sum
IX
Ky
* :f:
tr * c:p
~ ~z+
z +
.=.
~a
-=f
-TF.b
.=.
chi th~p nhi chi. Giap vi th~p can chi thu. Ty vi th~p nhi chi chi
-=f 5t if
If!-
162
163
(1(/u cua nnrai hai chi. Can 1a chi ph/{i lu;p nhau (1i ghi niim,
TU M(JI
Can -=f- (3 net) : thien can (Giap, lt, ... )-Chi 3Z:: C4 net): dia chiAt 6 (1 net) : can thu hai tronR nuio i thien can-Binh pg (5 net) :
can thu ba trong m!l(fi thien can-Dinh T (2 ne t) : can thu tu trong
muai thien can-M~u IX (5 net) : can thu niim trong muai thien
can-Ky
m
51
net): can thu bch' trong muai th.ien can-Tan $ (7 net) : can thu
~ (9
::f
1~
:ff
1~ ~ ~ ' :i:
't
ti ~ tlJ
tlJ J:
?{ '
tlJ
Tr~lch h~u huu vien, ui~p th~ch vi Slin . Sdn thu'Qng true dlnh, son
r:
fl
~j o~$ ~$ '
~ tlJ '
can-Ty -=f- (3 net) : chi d6u trong mu(/i hai dia chi-SU'u n (4 net) :
ha chung thl;J . T1 tl, mu(>i mu()i hu~ thu d6ng du. Mu()i dang son,
chi thu hai trong muai hai dja chi-D:1n ~ ( 11 net): chi thu ba
5L
(m~o) ~p
muai hai dja chi-Thin /Ek (7 net): chi thu niim trong muai hai dia
chi-TY.
net) : chi thu hay trong muai hai dja chi-Vj (mui)
cp
q=.
(4
(5 net) : chi
chi-D~u
(6 net):
chi-HQ'i Y<, (6 net) : chi cuo'i cung trong muai hai dja chi-Thu
(9 net): d6u-Ph6i @[. ( 10 net): ke't h(;!p, phl/i h(;!p-Ky ~c (10 net):
ghi chep.
D[CH NGH[A
_t '
~ ~1 ~$
TU M(JJ
K.v.
muai can. Tv, Silu, D6n, Mao, Thin, Ty, NgQ , Mui, Than, DQ_u,
Tua't, H(ti gqi Ia mu(/i hai chi. Giap la d6u cua muai can. TV fa
NG(/ PHAP
0 ffi (vi) du'Qc dung nhu' tn.i tu, diit sau m(>t ket diu dongtan (d<)ng tu + tan nglt) ho~c m(>t ket cau chu-vi va dung truck
m()t danh tu khac, co thti dich
Ia "lam thanh" hoac
.
. "thanh":
164
mr;Ic
w
52
165
Chuqt
D!CH NGHlA
Con chu()t (c6) tai !on, duoi dai, mom nh(m. Rang dlt sdc, u5
thi cdn d6 \'{J t. Thur!ng 6 trong hang, ngay 6'n dem ra. Da s(J'
nguoi, dmg Sl/ meo h(J/1. Nuoi meo bdt chu()t, thi m{/i h9i v& chu()t
c6 thi trdnh kh(Ji.
NGU PHAP
0 ~ ( th~m) Ia ph6 tu a~ t truck hlnh dung tu a~ chi muc
a(\ rat cao:
_~If~ (Xi thqm nhu~ ) Rang rrlt .wic (nh9n).
_ ft*Z.A If~ (Nga gia chi nhan tlzqm a a) Nguoi nha toi
reb dong ( Ba i I 08 ).
E3
.fj)~
THU
mr~
, If
*,
, f:it
o~
!fJJJ
Thli, nhT d<;ti, vi truong, chuy tiem. XI th~m nhu~, nang khiet v~t.
r:p ,
1:k :& ll
M~
* OJ
~f ~ A , 1t ~
ThLfC1ng CLT huy~t trung, tru phl,IC dc;t xuat. Ky uy nhan, vuu uy
~10
15 1\
fEB
rffi
, M~
_m
~ ~_t ... :fL; (ky ... vliu) Ia m()t each thlic co ajnh, bi~u thj hai
st;t vi~c phat sinh cung luc, hoc)c hai tlnh huang a6ng thai t6n tc;ti,
c6 th~ djch la "aa ... con ... han": ~f~A ' :;t~fEH (Ky uy nhan,
Tl) M(JJ
Chuy ~ ( 16 net) : cdi mo, cdi mom (loai v;]t)-Tiem ~ (6 net):
nh9n d6u- Th~m
If
53
ffi,,
m(11
NGV
net): nclng, thuang, luon (ph6 til)- Tru ~ (II net): han ngayPhi:Ic f:k (6 net): iln nci/J-D~ :& (8 net): ban dem-Ky ~f ( 11 net):
da- Vliu 1t (4 net): cang h(fl1 (ph6 tii)-Suc ~ (I 0 net): nuoi-H~i
(7 net): trdnh
;J..h
f~
rh
'I
:N
, "
,'1-h m!l!
f~ lilT
1"
s
n..
!?-?
',fP
Trl trung dttong ngtt. Nhat nhi l~p trl b~n. Ngtt kien nhan anh, du
A. 1J' ~ o 5t t~ &t , tJt 1J' illi o ~ ffi,, ~ ili ,
nh~p thuy a~. Nhi trl binh, dgu thuy di~n. Quiin ngu giai xua't,
166
/['E, o
54
TU MOl
~~
"""'
Duong ( 15 net): nuoi-Nhi (8 net): dtia he-Du (12 net): hoi lr)i-
Di
quang, nem- Tranh (8 net): tranh gicmh, tranh nhau, gianh nhau .
D/CH NGHiA
167
ca
Trang ao cr) nu/Ji ca. Mr)t dtia he dting ben ba ao. Ca thC(v
b6ng nguai, hoi l'(/o day nuoc. Dtia be cdm banh, nem xuo'ng mc;it
~
s
DOC THV
* *
~ ~ A f~ o 7t g:_ El : rri V.
1PJ ? .n o~ ~
Hqc sinh nh~ p hi~u. Tien sinh viet: Nhii'lai ha stf ? Hqc sinh
El : rr~
)( l Z
ffrJ '
lit J ~ .D o7t_
El :
viet: Pht,mg phl,l ma u chi m~nh, lai thll' d(>c thu'. Tien sinh viet:
n- ~ o A
l' J ~ , l' g
fJX. A .o 0
Thi~n. Nhan bat d()c thu', bat nang thanh nhan.
mtoc. Nhilng con cd d~u hoi ra, tranh nhau an khong ngr!t.
NGO PHAP
0
Mffi,~te (Quiin ngu' giai xuat) Nhilng con ca d~u brJi ra.
_ MffilJ*
ttl' bat thoai) Nhilng con kiln d~u rang stic chien dc{u, den che't
bat dT) Nhilng con ca d~u boi ra, tranh nhau an khong ngot.
_ ~B~~*~Ili~;f(Thi thai phu hao tranlz n~c tai) Luc d6
nhilng nha giau dua nhau gia'u cua (Han thu).
TU MOl
Vie't El (7 net, be) EJ): n6i r!ing-Nhii' iV. (6 net, be) f ): mdy,
nguoi ( dC;Ii tit nhan xung ngoi thti hai)-Ha 1PJ (7 net, be) { ): gl
(dC;Ii tit nghi Vlfn)-Phl)ng ~ (8 net, bQ *): \'ang chju-Chi
(4
net, be) ) lphi~t]): cua (trr; tit ke't Cti'u)-ME;nh (m~ng) ff[J (8 net,
be) 0): 1ai sai khien, m~nh l?nh-Thtl' lit (6 net, bQ .il:J: nay, chrfn
nay.
168
HtJc ti)p
D[CH NGHiA
169
):
*:.f (])
H9c tn) I'(Jo tntong. Thd_v hoi r(Inf?,: "Tro den c6 1ic Ri?". H9c
tro thua ninf?: "(Con) wing /nh ch{l m~ de'n day h9c". Thdv n6i
rdng: "T//t liim. Nguoi khonf? h9c tqp, khong thl thanh nguoi".
I\
NCO PHAP
D!CH NGH[A
Clzimmuong
Loai chim /11U(Jng (khi) d6i bie't {in , (khi) khat bie't uo'ng. L(ll
bie't lam td d~' trdnh Ki6 mua. Nhii'nf!. con k:'. l(l hie't bdt churJc
tie'nf!. nf?LtOi noi. Chi khong bie't d()C sach, nen sv hi~'u hie't cua
chung r/It cu()c khong hdng nguoi.
55
W\
CAMTHU
tJi; FiX
Jlj , M 9m ~ , 1~ ~o ~ o 'X
g ~ , U
Cftm thu chi thuC)c, co tri thtfc, khat tri <lm. HtfU nang doanh sao, dl
~ J$l ffi o1t ~
g
~x A
oIt /f_ g ~~
tj _phong vG. Ky ky gia, nang hi~u nhan ngon. Duy bat nang dC)c
~ , 55( Jt: ~o ~ *~ 7f ~o A o
thu', co ky tri thuc, chung bat nhu nhan .
=tt ,
TU MOl
C~m fJi; (13 net, be) ~): loai chim-Thu(>c ~ (21 net, be) F):
lor;Ii, loai-Tri ~0 (8 net, be)~): bie't-Htfu
'X
them-Doanh (dinh) ;g(l7 net, be)'}(): lam-Tj ~ (16 net, be) i_):
trdnh di-Ky ~ (8 net, be) -}::.): /9 lung, di~u lr;I-Gia
=tf
(9 net, be)
~): di~u. cdi, con (trt;J tif)-Hi~u ~ (10 net, be) ~ ): bdt chu6'c-Duy
'It (11 net, be) 1 ): chl (ph6 tit)-Tri thuc ~0 ~ (8 net, 19 net, be)
NGU PHAP
0 )( (htfu) la pho ttr, c6 nghla "lai, lai them" :
_ 'X_g,g ~ (H{tll nang doanh sao) Li bie't lam td.
11J=t37?ft0J'
Jj(~.~11)
:X.1=f;J\~
70).
rm~=fjJHJXZ.Ji0
'
chi tlz uf)c, htfu san u' ky trung) Ma nhii'ng /oqi nhu vang, ng(,JC,
ngu ha chi
170
_ 1~ ~8Em=~ ,
Sf/
_ fj :ft ~~{g ' 'l'f:Bi~j~@ (Bach hoa linh l(,lc, duy cue cl()c
thinh) Cdc locli lwa khdc d~u lu!o r!:fng, chi rienfi cue Ia C(Jn tu(fi
t/J'r (Ba i 67).
*1
0
(chung) la ph6 tu cl)t tnrdc cl(lng tu ho~c ngO' dOng tu,
vdi nghTa la "cut)i cC1ng, ket c~1c, r6t cu()c":
_~X -A ~D 5~ ' ff,J. /f~DA (C6 ky tri thuc , clumg bat nhu
nhan) Nen Sl/ hili'u bie't cua chunfi rf/t CUQC khl5ng being nguiJi.
_ ~mJ./GriJ.l.-)J'eJ'i1) (Ng6 clumg bat kha dT kien Doan
c6ng) Cu//i cung tr)i khlJnfi tid R(ip du(lc Docln u)ng(Lieu T6n
Nguyen: f)ocln Thai uy d(it Sf/ tr~mg).
m
~
*i +
lang.
TU Md!
xu
t*
Thai
(II net, b(l 1 ): hcii-Uing ~ ( 12 net, bt) -H-): diy cl'uThon tt (7 net, be) * ): X(Jm-Quang J.8i (14 net, b() ) ): r(Jnglfoc ;-; (9 net, be) * ): 7<5 chU'ng-Mu fiR (10 net, bO 133): m/fu (60
fr/(rlng \'UcJnR)- Yeu JJ1X ( 17 !let, b(l ).._ ): nu/i-Lan
(15 net, be)
~ l: hang xdm-B:;m f'F- (7 net, b() { ): chung b~m-Hoa kiJ (6 net,
b(l lj ): dd:v thuw1n-Thuy~n liJ'd (II net, b() -fit): chie'c thur2n.
1)/CH NGHiA
Hai iitt
Hen C(lnh x6m nhi5, u5 m9t ao cl'u, rc)ng chang mulJi mftu. mlr'lc
ao rli't trong.lu ndi tren m(it nude, hoiJc mau xanh, ho(ic mau dd.
Cr> gdi trong xdm, m(/i cdc IH!n lang gi~ng, dd\ chie'c thuy2n con,
cung eli hdi ([u.
NCO PHAP
THAI LANG
-r- , m
171
f. Trq tir:
56
-t"'
Pt~
ra ,
t*
Thi dl}:
_:li .-6-.hC ~!
p
/' L / '-
172
khia C<;lnh rfrt tinh vi cth nhling tt! thuoc lo<;~i nay Ia mot chuy~n
kh6ng &.
2. Cac lo{li trd ll't:
Can
lo;;1i l&n:
cu vao tac dt,~ng ngQ- phap, ta c6 thi chia trq tt! ra Eun 3
nhi~m
t<;lO ra mot
a (vi~t),
~
Sl!
~ (quy~t),
i:fl" (y).
-z;: (vfm),
Thi d1,1:
~ (vien),
11 (duy).
(ng6n) ...
* lt
Len ntii Nam Son kia, (ta) hai rau quyit (Thi Kinh).
~ (tai) .. .
~~9J~
1'1~Z
""f
VI)
173
fl.:
- 1t 00. ~ 15?:
B~c phong kf ltrcmg.
da) ...
N6i chung, lo<;~i nay thtreng dtrqc dung trong thi cava cac lo<;~i
van bi~n ngau khac. Cling c6 4 lo<;~i nho:
a) Biiu thi dinh d6n (cMm l~i): /~ (h~),
1% (yen) ...
La tu trq giup cho tu. cho cac bo ph~n cua ciiu, ho~c cho d
ciiu, trq tlr thtreng dt1ng sau tlr ho:;ic bo ph~n rna n6 trq giup.
- Trong tnr&ng hqp trq giup cho ttr ho~c cho mot bo ph~n cua
cau, trq tu thueng dt1ng sau tu ho:;ic bo pMn rna n6 trq giup.
- Trong tmcmg hqp trq giup cho d ciiu. trq ttr c6 thi dt1ng
dftu,
174
- ~~ -ill ,
~8 OJ W ~
gif EA~
175
57
Ch/ c6 anh Ttf m6i c6 the' cung ban bpc vt# Thi (Lupn ngtl)
(trq giup cho chu ngii) .
- Jt ~ ~ tzo -ill
Van [Lr lh4l FrY rang (Sii kj) (trq giup vi ngii).
: -;:~:: f*
- ~ IIJ
J I \ \
r-Ei
I. ~ ~ ~~
, mn
'*
ill o JN 1&
K. o
Huynh, phi trung da. Sinh 11 ti thap chi oja. Phuc h~u hfru quang.
B~ Fs~ '
!it 1Jz ~ ~ _t ' f)!& ;'t
F,(J
Van gian, thuong kien thuy bien thao thli0ng, vi quang thi6m
r~::};;
~ !E fnl
if
>t -& o
sdm s4p d6?mtfa (M.anh rt}J (trq giup cho trang ngii).
(2) TrQ' giup cho d cfiu:
d~i
Mua xufin n.im thtf mwi ba, vua h9i cac chu h!Ju d M.anh Tfin
( Thuc;ng thtlj.
b) D~t & giiia cfw (ngii trung trq tu):
- ~~f:k~
Tu~ van thu hi
nJ M(JI
Huynh ~ (16 net, b(> :E_): condom dc5m-Da
- l'i + ~ -=- 4
HUYNH
truy~n).
- DJ/fI~W?
Kha bfrt th~n du?
-ill (3
net, b(> 0 ):
l'QY (tr(/ tu)-l.J 15~ (8 net, b(> jj): iJ (giui tu)-Ti _Elf! (8 net, b(> +) :
tha]J-Tha'p 1M (13 net, be) ~ ): dm uut-Dia ill (6 net, b(> ): a(ft.
khu v(fc-Phuc IN (13 net, bQ jj): bz,tng-Bien ~ (19 net, bQ }__ ):
ho song- Thao ~ (I 0 net, b(> -++-): co- Vi f)!& (13 net, b(> 1 ): nh(;lf,
nho nhen- Thiim F,(J (I() net, bQ F~): (anh sang) nha]J nhay, la/J
lanh- Thu'oc ~ ( 19 net, b(> ')\J: la]J lanh-D inh ;E (8 net, b(> ,_.,_. ):
yen li;ing, dung yen- Tuc E!D (7 net, b(> p ): chinh la.
D!CH NGH[A
Dom dom
Dom d6m Ia con trung bie't hay. Sinh ra iJ nui tha/J va tfm uut.
Sau bz,tng c6 cha't sdnfr Bubi to'i, thuong tren nhilng clam co ben
bo nuuc, anh sang nh(,lf nhap nhay di lf,li kh6ng yen, ( d6) chinh Ia
-t!1
ho~c d6
176
bi~u thj ngG' khi xac djnh, c6 th~ djch Ia "v~y", ho~c kh6ng djch:
!i/f ]ff ~-t!1 (Huynh, phi trung dii) Dom d6m Ia con
- ~~$
177
1i
58
"'*
~6
_ 1~~~-~ OJ~~t-t!1
1t: (ti)
m;t:
l:;-
TATSUAT
hoi hr!i-Si ~ ( 10 net, b0 ~~): cdnh (loai chim)-Chan j:J.N (10 net,
be) :f ): rung di)ng-Phat ~ ( 12 net, b0 9 "'- ): n6?i dqy, phdt ra-Phi
~~ (8 net, b0 ~~): chdng phai, khong phai.
thai gian:
D!CH NGHiA
Con de'
Dem thu, c6 dl keu
duoi bile tu/mg. Em Jrai hoi chj rling:
"Ming con de' nhd, (the' mel) tieng keu kha ldn, tC;Ji sao the'?" Chi
178
trd 1/ti rdng: "Con de' c6 bo'n cdnh, rung cdnhphdt ra tie'ng, (chu)
kh6ng phai keu bling mi~ng".
NGU PHAP
o ~W (pha) la ph6 tu <l~t truck hlnh dung tu, co th~ dich
"kha, tudng do\ rat" :
_ u.~~~M:k (Minh thanhphd d<:!i) Tilng keu khd l6'n.
_ $JT M~M~ (Tan van phd da) Tin tuc khd nhi~u.
_ ~]:!7-,. (Pha ctl'u) Khd lau (tuong cUJ'i tau).
6 ~F (phi) ta pho tu phu ajnh, co nghla "kh6ng phai ta,
ch~ng pha i Ia":
bling nzi~ng.
'*
Ctiy qui
D!CH NGHlA
Trong san trbng que: fa n6 /uon mau ll:f.C. Mua thu no hoa,
hoijc vang thdm, ho(ic l'ang nhqt. M6i khi g(ip con gi6 nhf, huang
nbng dtjp vao mii.i, m9i nguiJi d~u yeu thich. Hoa rf.:lng, lfi~v cti
trn v6'i ctuong, chua trong l9, tuy lau ngay ma huang vdn con
nbng.
59
nghla "moi lfrn, moi khi", d~t truck d()ng tu (so sanh voi each
fi
QUE
r.u
TU MOl
Que' fi (b() *): cav qul-LQC ~ (b() *): mau ll:f.C (mau do
xanh P6'i Pang htJp thanh)-D~m 1~ (b() ~ ): lqt, nhqt-Ngf) ~ (b()
}___): gijp gu-Ni:mg 1/1 (b() ~ ): nbng, dtjm (trdi v6'i d~vn)-Phac tl
(b() t ): ddnh khe-Ham
(b() xJ: d~u (ph6 tt.l)-A.i ~ (b0 ,~,):
yeu-Hoa :fO (b() 0): tr(Jn !6.n 1'6'i-Dtiong mf (b() *): cha't ngQt,
du(/ng-Tru ~r(b() ~): chua ca't-Tuy !Rff (b() 'ft): du (lien ti:t)Lich Jf1 (b0 r): trdi qua-Nhi ffi] (b() ffi]): the' ma (lien tu)-Do 1~
(b() 1 ): hiiy con, l'dn con-Li~t 7.!~ (b() , .. .): mqnh, nbng.
NGU PHAP
0
(mfii) trong bai hQC tren OUQC dung nhu ph6 tu, voi
'*
rm
179
:rr '
]}!
~
fl fi ' ;!=t ~
*~ 0 fj( ffiJ l}fJ
Dlnh trung chLing que', ky di~p thuong ll,lc. Thu thai khai hoa,
nt';
'7:(:
nt';
'* ~
-tr
"'=
'Ell
'!!Jir [;1';1
'111l
21'5:
B"t
!:'.)(.
?* ' .9)(,
'f:x.
o fB:
.i0I f1~;. 1!\ '
'ffffi.
s
r~
ho~c tham , hoac dam hoang. Moi ng() vi phong, nung huang phac
4 ,A JC&. ~ o :tt % , JfX J;J :to tm , ~J n~ fl=li r:? ,
ti, nhan ham ai chi. Hoa l<;lC, thu dl hoa duong, tru u blnh trung,
li~t.
_ fB: ~'if
tien hoan ky s6) Ga mr; m6i khi kieln dutJc thuc an, tru6'c hit ta't
_ A.roX~Z
178
trd lai rling: "Con de' c6 bo'n cdnh, rung cdnh phdt ra tie'ng, (chu)
ruM6I
Q ue'
179
t!
l~c (mau do
NGO PHAP
0 ~~ (pha) Ia ph6 tu cH,it trvdc hlnh dung tu, co th~ dich
reu-Hoa ;fO (b(> D): tr(m ldn l'(Ji-Du'ong ~ (b<) *): chd't ngQt,
ctu(/ng- Tru ~T (b(> ~): chua ca't- Tuy SltE (b<) it): du (lien tU'JLjch Iff (b<) }): trdi qua-Nhi 7fij (b<) [fij): the' ma (lien tU')-Do 1f1
(bQ
_ r~FJP, '
m
59
t!
QUE
&I
f!
t!, ~ ~
Yinh trung chung que', ky di~p thVong ll;lc. Thu thai khai hoa,
Q)G i* , QX:
JR.
~ o J ~ ftJ
1114
~
ho~c tham, ho?c d<;1m hoang. Moi ng(> vi phong, nung hVong phac
m,
4 ,A Jt&.
Z o 1t
m: ,Jf~
1) ;fO
~ , ~r 15~
ttli
$ ,
tj, nhan ham ai chi. Hoa l<;lC, thu di hoa dVong, trG' v blnh trung,
!Ett ~ :A
~
1~
o
tuy l!ch cliu nhi hVong do li~t.
rm
r.u
1 ): hiiy con,
Oiy qui
D!CH NGHiA
Trang san tr6ng que: Ia m5 lu6n mau l~c. Mua thu nil hoa,
hoi;ic vang thdm, hoi;i.c I'Gng nh(Jt. M6i khi gi;i.p C(}/1 gi6 nhf, huang
n6ng c1qp viw miii, mQi nguifi d~u veu thich. Hoa r~ng, la~v eli
tr9n vai ctuifng, chua trong lQ, tu_v ldu ngay ma hug win con
n6ng .
NG O PHAP
0 fjj (m6i) trong bai hQc tren dV<;5c dung nhv ph6 tu, vdi
nghia "moi lftn, moi khi", d~t trVck d<)ng tu (so sanh vdi each
dun g chG' m6i ci de bai 62, 67 va 69):
_ ~~f]\'J@l ' 1~~m4 (M6i ng<) vi phong, nung hvong
ph ac ti) M6i khi gi;i.p cun gi6 nhf, huang n6ng clqp vao miii.
_ iE:*l ~fll} ~ ' '7t~~W (Mau ke m6i d~c thtfc, tat
ti e n hoan ky s6) Ga mf m6i khi kilm duQ'c thuc an, truc!c hit td't
g9 i ga con (Bai 66).
"d~u":
180
_ ~~J;Jgl(:~ (Uio thieu ham t~p) Tctt eel gill tre ct~u lf:l t<lp.
~
du, tuy":
_ ~f:E~~iffi;g=1?.~{ (Tuy ljch cli'u nhi hLrdng do li~t) Tuy /au
ngay nul huang win con nrJng.
1ui 1'(lY
m
60
LIEM
~
z F.S m,
OJ .L-J.
~~
v.J
71- ,
~..
tJ<
s~
Liem chi vi dt,~ng, kha dT each n<)i ngo<:J.i, tr() h6i tr~n. H<:J. thai
~
tJ ~
o ~
s~
~
~
viem nhi~t, dt,~ng liem dT te nh~t. D6ng thc'1i nghiem han, dt,~ng
~ ~ o rl15( r~ .P , r11 , iii , -'E- OJ
o
liem dT ngtf phong. Co mon, he), song, du, giai kha dt,mg liem.
* ,m
181
Tl) MOl
Liem ~ (bQ kk ): hue mclnh nu1nh bling tre, brJc rem; ttfm remeach jj~ (b<) ~ ): ngan ro-TrO' 13.. (b() ~ ): can tro, ngan lgi, chdnHoi 17<. (b() )\J: tro- Triin ~ (b() >: hf:li b(im- Viem ~ (b<) }():
m5ng-Nhi%t ~(be) ,,. ,): mlng-Te m5c (b0 ++-) : che Ui/J di-Nghiem
ffi (b() 0): ng(ft, huo't-Han ~ (b() ,_.,_,.): lgnh, ret-Ngtj ~ (b<) /J\):
ngtin lqi, cho'ng /gi-HQ p (bQ p): cU:a m9t ccinh, ctia ccii-Dii fti
(b() }=t): ctia so?.
(Hcli 113).
0 rffi (nhi) trong bai Ia lien tu utmg u0 bitiu thj y nghjch lai,
thuong c6 thti djch Ia "nhung, ma ":
_ ~f:E~~iffiW1?.U (Tuy ljch cli'u nhi hLrdng do li~t) Tuy 1/iu
,m
m
Bti:c rem
D!CH NGHiA
Rue rem ctur;c dLing, cr5 thi ngcln trong ngoai, chdn tro bf;li.
Mua h m5ng m!c, dung rem af che m('it trai. Mua dong lgnh
bu//t, dung rem eli ngan girl. VI the' ctia ccii 1a ctia so' d~u c6 thi
dung rem.
NGU PHAP
(chi)
Z (chi) Ia m()t hu tu rat th6ng dt,mg cua Van ngon. ChG'
(chi) trong bai h<)C tren OUQC dung nhu tr<.;i tu uti noi ket chu
ngG' voi vj ngG', thu tieu tinh d<)c l~p cua cau, bien ct,~m chu vj
thanh m()t thanh phfrn cua cau phl"tc. Thi dt,~:
_ 1Jt Z FSJ=H ' OJ .1-)r~ VJJ~ , 13.. M~ (Liem chi vi dt,~ng,
kha dT each n<)i ngo;,ti, tr<i h6i tran) Buc rem du(!c dung, c6 thl
ngan trong ngoai. chdn tro bf;li (trong diu na.r, "liem chi l'i df;lng"
tro thanh thanh ph!m chu ngii).
- W.x fB:Z.~-1-~ ~ (DG' phu mau chi ai tlr YO di) Khong
khcic gl cha mf! thuang con ( Bai 66 ).
_ ~i~tJt 8 zte?9: ' OJ .l-)fJ1Z.9:1J-ti2 (Co thi nh~t chi xuat
m<)t, kha di bi~n tu phuong da) VI thi nhln m(it trai nU?C va I(in,
cr5 thi phan bi~ t du(!c bo'n phurJng (Bel i 79 ).
182
61
1X
183
ac hiw hb'?) Con hav con mijc do don, khong bie't lt;mh sao?
g
$-tf.~;fi ( D~ nien tlut(fng tri) Em trai tulfi con nho ( Bai
1
68).
JB:
~ M~
A. ~ , HJ B : u- ~
r6J
~ ,~
Trang nhi tuong nh;1ip hQc, mau viet:"Nhi thu<._'in g truck don y, bat
:W ~ - ? A
z 1X ~~ '
giac han h6? Nhan chi y phl)c, nhan han thlr nhi dj , kim nh?t thien
*, OJ~ 31<: 1X_.n ~ B: u-~if.n o ~ ~ ?xfffi tl o
Iuong, kha djch giap y". Nhi viet: "N~c". To<,J.i dich y nhi xuat.
3f (h6)
giac hiw hb'?) Con hiiy con mijc do don , khong bitt lg_nh sao?
_ t.B : r,m9;o:1Jrt=D-? CT6 viet: Nhi tri phuong huang h6'?)
Ong n9i n6i: Chdu c6 bie't phuong hut'!ng khong ? (Bai 79).
TU MOl
Trang jfr (b() -H-): h9 Trang- Thu'Q'ng fSj (b() ~/ ): hay conTru'oc ~ (b() -H-): mijc do-Dan (don) (b() 0): dun, chie'c-Giac
:W (bQ ~): bie't, cdm thay-H6 - (b() ) ): tr(f tu, dtjt cu(/i m9t ciiu
nghi van-Ph1;1c ~~ (bQ ~ ): qudn do-Nhan IE] (bQ 0): do, tuy theoThti ~ (b() B): ndng-Kim ~ (b() A): nay, hom nay -Lu'dng ~g
(bQ ~ ): mdt-Djch ~ (b() B): thay do'i-Giap 31<: (bQ -}IJ: hai LOp,
kep-N~c ~if (b() ~): vang-To:;.i ~ (b() L 12net): r6i, ben (ph6
ru).
Chile ao
Be Trang sdp vao h9c. Mf n6i: "Con hay con mijc do don,
khong hilt lr;mh sao? Qudn do cua con nguifi tuy thea lr,mh n6ng
ma khdc nhau. Hom nay trifi mat, con nen thay do kep". Be ddp:
"Vang". Ben thay do ma di ra.
D!CH NGHlA
NCO PHAP
0 [6j (thu'Q'ng) Ia ph6 tu, dich nghia "con, van con, hay con" :
_ ~rED~ 1X
!2SJ (nhan) Ia
r6i":
_!El~*~-rm~
184
62
~ 1ffl
SAI TAO
a !f. (tao) Ia
@. Z 9=' ?f Wl B fl
1i fi5 A o ~)?: ffi 8
Phong oc chi trung, 6 ue nh?t tfch, bat nghi cu nhan. Co moi nhat
~ . ,
w 1ffl
m 1ffl a~ , 7t
o
W~n
L-:J 1J<:
71
z .~'i
(b()
S(fm.
? ):
@ \(t at)
:m
D!CH NGHiA
Ray mtuc quet dpn
Trang nha, nhflng db do ba?n nu5i ngay m9t chat chua, khiJnf?
hc;p vai nguoi iJ. VI the' mJi ngay d(IY sam, phdi dung ch6'i quit
m(it da't. Khi quer, tntac he't la:v nur!c rdy, thi tro b~i khong bar
len.
NGO PHAP
m{it d(It.
_ -l]:r;tl1~:ft, ~7t~~W (Mau ke moi clac tht.fc, tat
tien hmi n ky sc'\) Ga mt: mr3i khi kiem dU'(IC thUc an, tntrfc h{t t({t
phai g9 i ga con ( Bai o6).
cl?t truck danh tu, c6 th djch Ia "moi, moi m()t, tUng, mQi" (so
sanh voi chu ffj (moi] Ia ph6 tu c1 bai 59):
7t (tie n) Ia
_ fffi=
8~
thuy sa i chi,
m(Tao
thoi, tien
dT
rae hoi tran bat duc1ng) Khi quit, truac he't ta:v nuac
tien
phdi g9 i ga con ( Bai 66).
0 ffj (m6i) Ia cl~i tu biu thj Slf tn,Ic chi a chi tung cai m() t,
_ ffj 8 Ef!.~ (M6i nh?t tao khdi) M6i ngay dgy sam.
Ia
71
voi ng hTa Ia "sdm": l8Ef!.~ (Moi nh~t tao khc1i) MJi ngay d(iy
T) MOl
Sai
185
qua :
71z ~ljt3(~/fr~(Tao
thoi, tien
dl
thuy sa i chi , tile h6i tdn bat duc1ng) Khi quet, tru(/c he't ta:v nuac
186
_ ~ ~ Fo~ '
z(
!'l!J ~f ~
Kh<kh huu van, tdc c5'n dap chi)
Khdch cr) hoi thi kinh dln trd fiJi (Hili 82).
_ L-J#~~8PJ~' mfr!'l!J@#~~(DT linh M mieu h<:tng,
mieu hanh tdc linh minh) Dung chuang huc}c vao cd' meo, meo eli
thi chuang ke u ( Bai 83 ).
_ Jt
nu:~c
m
D
--'-L-
CHUNG DAU
TU M(JJ
D~u R (b<) _II): cay dQ.u, ht?t clQ.u-Ky ~ (b<) t, ): bao lau-Nha
?f (bQ -++-): mdm cay-An ft (b<) :f ): can eli, cb;ta theo-B6i g: (b<)
DJCH NGHiA
Trdng dt].u
Be Hoimt? tr6ng cay dQ.u trong vuiln. Chdng bao lau, (d(iu) ndv
nuim. (Be) mung !dm. Ben theo tlu!i mil vun bJi nuai duiJng. Ml(v
thcing sau, (cay d(lu) no hoa, ke't trdi. (Be Hoang) hdi r6i mfu cln.
N6i rling: "f)6 Ia nhilng trai tai c6 clu(Jc nlu! stlc kh6 nhqc, nen
(tai) cam thifv ngon h(Jn blnh thuilng ".
NCO PHAP
0
(chi) trong nhG'ng tnrong h<;1p sau day du'Qc dung nhu'
mot d<:li tu chi thi d~ thay the va chi' l<:li nhG'ng ngu'oi ho~c su' v~t
da neu ra d truck (so sanh voi
!chi] a bai 60), va thu'ong c6
th~ dich Ia "n6, c.16, c.1i~u do, di~u ay, cai ay ... ":
_ j[ii!jffi];W ~z Trich nhi chU' thtfc chi) Hdi r6i na'u va iin
n6.
t5
vai-Ket
(b<) *): h6a
thanh trdi, ke't thanh-Gia p ~ (b<) -++-): qua clQ.u- Trfch :tliiii (b<) t ):
hdi, be, ngdt lay-Chti ;W (be),,.,): na'u-Ngo -i- (b<) 0): tai, ta-Lao
): la:v cla't vun cay-Sd
Du
187
63
f!
*(be) 1J): kh6 nh9c-Sd pfj- (b<) p): tr(J tit ke't ca'u (xem Ngil phap,
bai 77)- Vj ot (be) D): vj (do /u(/i ne'rn bie't)-My ~ (be) $): ngon-
_a ~t J 1~~ , ~,7to~
;!t ~ ;(5 ~m-::k ' ~1J 61Z
_7J'~ i~ 1~
:X.~ ;j\~
3Z W]
(Thuy hG'u thanh trQc. TrQc gia da 6 v?t, htfu hG'u titiu trung. Am
chi, di tri b~nh) Nu(Jc c6 trong, dl-(c. Nu(Jc d~:tc c6 nhi~u I'Qt do
b!ln, lc;~i c6 nhilng con trung nho. Uo'ng n6 vao, dJ sinh ra b?nh
( Bai 70).
- T . ~ ~ ' ft~ (Dinh sinh hG'u d~, th~m ai chi) T!'O
Dinh c6 cltia em trai, tro ra't veu n6 (Bai 81 ).
~~~A, ~~~__t~, 21Tt1zJ.g:z<Nhi
yeu
188
khach nh~p. thlnh khach thu'(_ing tQa, ky t<,J.i h<:t vj b6i chi) /Je mai
khach 1ao. nu!i khach nf?bi ch/f tren, con minh thl d ch6 duoi tie/;
Jl:t ( (thU')
l'a
w
64
fftl
JJ<. Btl El
fftlEl
iz Btl El
B~
di~u, viet thuy di~u, viet m(>c di~u. viet kim di~u, viet th6 di~u,
~z-~ofl
~ B
B~z B~
fX~
n!x
ph6ng
H~
}.__): twin /J-Pham fL (b(> Jl): n6i chung, pham (di to .v rffng
qudt)-Ph6ng 1J'X. (b(> :R ): huang tha rd-H~ 8~1 (b(> 8 ): thonf? thd,
nhan h<'
D!CH NGHiA
Bay di?unhqt (bay ngay trong twin)
Bay di~u nhf)t Ia: chu nhi)t (nhf)t difu), thu hai (nguyft difu) ,
thti ha (hoa diu), thU fL( (thuy di~u), thU nam (m()c difU), thtJ SUU
(kim difu), thti bay (tho? difu), R9i Ia m9t twin. Pham g(ip ngay
chil nh(lt, cdc truang h9c d~u dLt(JC nghl.
NGO PHAP
189
(pham)
fL (pham) Ia ph6 tu dung d~ bi~u thj slf t6ng quat, thuong
c6 th~ dich Ia "pham, pham Ia, he , dc;ti khai, n6i chung":
_ fl~ B~ZB '~Hx~1Jj(B~(Pham ng(> nh~t di~u chi
nh?t, hQc hi~u giai ph6ng h<;l) Pham RQP ngay chii nh(it, cdc
ha.
65
Tl] MCJ/
Di~u B~ (b0
8 ):
~ ~~
NGHlDAU
~ @
J=\
$ ,
tt ftr
I~
o -
B ,
Ji .
~ ~
NghT eli huy~t trung, tinh hieu dau. Nhat nh?t, hoang nghi hac
/JX
rm
nghT thanh qufrn nhi xuat. Li~t tr~n u' giai tien, cac cu nhat
190
15
3:.
$z o U
Pi~ll ~~JE::f
phu'ong, ngh1 vu'ong suat chi. Quan ngh1 giai phan dau; chi
nr bat
~ 0
- a!
thoai.
ru Mal
Nghi ~ (bQ ,:R): con kie'n-Dau ~~~ (bQ !10, ) : danh nhau-Tinh '1:1
(bQ '!' ): tinh (ban ch(it cua nf?U(fi hoijc v(it)-Hie'u ~T (bQ 'f;r:): ham
thich-Hiic ~ (bQ ~): mcLU den-Li~t ~lj (bQ iJ ): bay ra, dim- Tr~n
~!![ (b0 ~ ): tr4n (hinh the' qudn d()i khi danh nhau)-Giai W~ (b9
~ ): bt!c th~m-Cu ~ (bQ t ): chie'm giu-Vu'dng 3:_ (bQ _:[): vuaSwl't $ (b9 :Q;): ddn, chl huy, cai qudn-Phan Jl (bQ --};:.): rang
sac- Thoai
191
(2) Bi~u thi dau d&n: O!, !,0~, '1'~- ~~-*(hi), Oi:O!(y hi),
D[CH NGHlA
Bi~u
thi n6ng
Bi~u thi kinh ng(,lc, hoai nghi: O-f (h6), Of (hu) ...
at (ho<,1ch) ...
(9) Bi~u thi tan thanh (dung trong diu d6i dap): ~(nhien),
NGO PHAP
66
1:
~t
MAUKE
1. Thfm tir:
Than til cling la m9t lo<,1i tu bi~u thi tinh thai, dung d~ keu goi
hay d~ b<)c 19 mQt tinh cam dQt ngQt phat ra tlr trong long.
Than tu v6n kh6ng c6
y nghia Cl:l
lien M tac d1:1ng nao v~ mi_it ngfr phap d6i v&i cac thanh ph~n khac
trong diu va thtremg dtrQ'C Slr d1:1ng dQC li;ip (v~ m~t ngfr phap) v&i
a ~t ~~ ~P . ~ a
PX:
~ WI o fJ: ~t ~ 1~
m ~ a tl 1:r .
o
192
Wi
7:. ~ 1J ~~
z oW X
-ffJ:
z ~r
tit
1w. ~ o
chua ti!ng cr5 ai kh.6ng co be h~m matt! rninh. iam nen (Bai Ill).
vo di.
H~n
TU M(JJ
Ke ~t (b9
r ):
doi
W. xffiz
tU\5ng
7K l'fi (v!
tung":
_ *li~~(Vi 1/utdng vien ly) Chua tung rai xa.
_ --A~ tit 7K 1i 1W; ,El,Ej 1X ffiJ g EJ JJX.13 (Ngo nhan xU'
the, vi tlllldng YO bang huu nhi nang tlf thanh gia) Chung ta a diJi
cua
l~i
-T,
193
67
cue
~
**
JI\ ~D
~D
Vien
bi~n nhu ty, nhu
!1\ 0 ~ , ~ j'i' ~ 8 ' 9)( ;fj{i' ~ ~J 0 fi
triio. Ky sac ho~c hoang, hoi;ic b~ch, ho~c gia, ho~c h6ng. Chung
~ 7 '11 f!ijg 9} ; f_
;ffi ~st ~% ' 8 7t ~
l o~i toi da. Tfnh n~i han; nghiem suong ky giang, bach hoa linh
'l'i *1 ~ g 0
l<,tc, duy cue UQC th!nh.
n: '
fi
194
195
Tl) M6I
J]J: canh hoa- Trao JT\ (b<) 11\): nu)nf.? chan lodi
ctim thu-Gia Mi (b(l $): mdu dd son-Lo~i ~ (bt) J:=["): loLii-N~i
jlijt \b0 ,t): chju duQ'c-Linh ~ (bQ ffi): heo r~ng-Th!nh ~ (b<)
w~ ~~J~ (Nghiem
ky
Ctic
D[CH NGH!A
Tr011f.? 1'L(i/ntr6ng cue, din mua thu nd hoa. NhiinJ.? cdnh hoa
cua n6 J.?if{nJ? nhu trJ, nhu mr5ng. Sdc hoa ho(lc wing, ho(ic trdnf.?,
hoijc dd , ho(ic hcJng. Chung loqi rdt nhiJu. Tinh cua cue chju
cluQ'c lqnh ; khi suang da xu/{ng r6i thi trc7m hoa nri r~nf.? , chf cr5
hoa cue Iii rihiJ? l'(In tf/t tuui.
su'ting
68
~~ ~
GIAO D~
5I
~ ~~ ~ '~ if-
r6J
Hu ynh d~ d<)c thu', c:l~ nien thL(t.i ng trT, hieu du hi. Moi van gian,
5I
tel ~ ' [P] ~ iEli * 0 ~ ~ /f ~0 13 ' 5I {~\
huynh chieu c:l~, d6ng tQa on khoa. D~ huu bat tri gia, huynh tat
**
!;,_
~ # I ~0 f}J
tu'on g vj giai thich. Cuu chi, d~ di~c ttf tri din hQc hT.
khi":
TU M6I
~r:j:lfi*J
khai hoa) Trang vuon tr6ng cue, cle'n mua thu nJ hoa.
_&*-,: '~'58 (C(tp t~t dG, thuy dT) Din khi kh6i h?nh,
mdi thai ( Bili 81 ).
_ &i:f.f~:&, 'X..f~A.*( Cqp nien sao trudng, huu su
nh~p hQc) Din khi tu6'i hoi lrJn, lgi cho di h9c (Bdi 98).
fi
la
T- ~ ~* f~
NGU PHAP
0 :& (c~p) Ia gidi tu, thu'ong dung d neu thoi gian th~(C
hi~n d(lng tac ho?c xay ra tlnh huong, c6 nghTa "c:len luc , den
ffE (b<)
tel
(b(l
1 ): vdy lgi-On Eli (b<) { ): nhdc lt;~i, on lt;~i, xem lt;~i-Kh6a ~* (b(l
): hcli h()c-Ttfong $ (b(l ~ ): ro rilng-V! ~ (b(l JT\): vi, cho
(J.?irii tu)-Giai Wt (b<) f:I'3): Ri(inJ? cho ro-Thich t~ (b(l -*) : gidnJ.?
cho ro-Cn f}j (b<) 1J ): nh9c /c)nf.? hit sue, cham, sieng nang-Hi
~ (bQ *): tr(f tL't (Xem Ngii phdp if chtai).
D{ly em
J)[CH NGHlA
Anh, em h9c tQp. Em tuifi con nht'), thich chrJi clua. Mbi buifi
t/h, an.h v6y em l~ti, cung ng6i on bai. Ne'u em c6 cli~u gi khonf.?
hi&'u, anh tc1't vi em J.?idi thfch rii rang. Lc1u ngay, em cunJ? It! hilt
cham hqc.
196
NGU ?HAP
0 ~ (gia) trong bai hQc tren du<}c dung nhu m<?t trQ tl!
(xem bai 20) d~ neu len S\f gicl thiet :
197
0* (hi) Ia m(>t trQ tl! thuong dung cuoi cau d~ bi~u thj
ngli khf kh~ ng djnh:
_7._Z.~?F~Dib*-*(Ctiuchi.d~di~c tlf tri dn
hQc hi) Ldu ngay, em cling fl/ biit cham hQc.
_ ft BX 1= ' WT 1= ~ * (Nga d1,1c nhan, tu nhan chi hi) Ta
muo'n due nhan, thi due nhan din v4y (Lu4n ngil: Thu4t nhi).
Lo
/f
BATDAOONG
@ ~ (vD
69
{i~
*,
z'
TlJ MCJI
Dao {t~ (bQ 1 ): ngii xuo'ng- Tr~ng ~;\ (bQ ~ ): hinh dang- Ttf {JJ
(b(> 1 ): gio'ng nhu-Dftu ~;'[ (b9 J[): d&u (ph6n tren hlt cua than
hinh)-Than .t (bQ .f): minh, than-Doan ~ (bQ ~): ngdn-Phat
nh~
121 ).
~
z (chi) trong bai tren la m<?t ti\i tl! v6 nghla, chi c6 tac
D!CH NGH[A
Con lijt dijt
Con l4t d4t (ong khong do?) (c6) hlnh dang gio'ng nhuong gia.
D&u to, mlnh ngdn, rau dai, t6c trl;li. Tai, mdt, mi~ng, mlii d~u
nguyen v~n. Phdn tren nh~, phdn du(Ji n(lng. Dung tay ddy n6, d6'
r6i l{li d4y.
198
199
NGUPHAP
71
- 1\j {f~ ~~ (Tzly uao tzly khoi) VU'a n~li xulJ'ng I'll([ dung
len.
)'(
HOA
~ Z
Duong sinh chi
fi
Slf,
t~ W ~ , ~I=
hoa. Dang du chuc, phi
8 1W; :)( o
vo
:)( /f Sfl o ~ W
'~F :)( /f A o J( ~ Z 8 '
hoa bat minh. Ph~n du thai, phi hoa bat th~IC. Thien han chi nh~t,
r~
11! ~~J ,
OJ ffl tJ ~ ~ o
thi h1 than lo trung, hlfu kha t(,l dT nglf han.
70
.$ ,:;;r OJ -
x.
THUY
TU MCJI
~ ~
Jj' ' ~ ~)( ;fj~ iiJI 'BJG ~)( h~ #
1j 1~
Am thlfc chi thuy, ho~c thu u ha, ho~c thu u tin h. Thuy huu thanh
rll o 1; 1:t ~ ?t to/J ,
1j !J\
~
,~ 3z m
trQC . Trqc gia ua 6 v~t, hlfu huu ti~u trung. Am chi, dj tri b~nh.
?J)( 7.,
;ft m&' 1I
1~ Jj<. o
Co phanh tra chti ph(,ln, nghi dt,~ng thanh thuy.
0
no
-x
"*
TU MCJI
Tinh # (bQ =): cdi ~ie'ng- TrQc ill (bQ ? ): d~c. vtin-Di ~
(bQ 8 ): d~ dang- Tri i.!z: (b() " ): dem l~1i, clua de'n, sinh ra-B~nh
ffi] (b<) .("): dau o'm-Phanh ;7., (b<) ""): mtu chin-Nghi 1I (b(),...,...)
nen.
D[CH NGH!A
Nzt(/c
Nuoc dung trong an uo'ng, hoijc lc(v iJ song, hoijc la:v iJ gie'ng.
Nuoc c6 trong, d~c. Nuoc d~c c6 nhdu v<lt dr! ba?n, lfli c6 nhiln~
con trung nho. Uong n6 vao, d~ sinh ra b~nh. VI the: dun tra, na'u
CO"m., nen dung nLIOC trong.
Dang j]: (b<) )'(): ccii den-Thai* (b<) -H-): rau-Thl;lc ~A (b()
(phi. .. baL.)
~~= /f (phi...ba't) la m()t each tht.Ic co djnh g6m hai ph6
tu phu djnhphi va bi{t, c6 th~ djch Ia "neu kh6ng ... th1 kh6ng ... ":
_ m&W* '~!=:)( /fJlA (Ph?n du thai, phi hoa bflt tht,~c) CO"m.
\'(l rau, ne'u khc)n~ c6 lila th/ khang chin.
_ ~F Fo5 /f '@(Phi thu'ong bi{t phli) Niu khong buon bdn th
200
201
NGU PHAP
0 ~ (thOi) Ia ph6 ttf, vdi nghia"thuong, thu'ong xuyen":
_~*A; (Tiz(Ji hqc nhan ng6n) Thuilng h9c tie'ng nguui.
_ ~{S B~tt~m)'~~ (Thinh quan tlzdi lie quan ngoa1
khach) Xin anh thulJng nh('! de'n nguui khach ngodi quan ai (Sftm
Tham: Helm Co'c quan ca to'ng Luu Blnh 51! su Quan Tay) .
72
~.~ ll
ANHVO
E.g
_...,,
1...L.
!!!!13
;11-'IS_ '
y:,"'J lt\.B
r'-1
Q
~-c;
Y,T
iEL
B.:!;:
'T lli
q:c
fllt.lo '
"1"3
"
/\.
1=1
Gia thu'Qng anh vil, b<;tch mao h6ng chuy, thai hQc nhan ng6n.
~ ~
U: iffi
J: $ J1\
*' *
~?f
tl
~.~
l1
~, (ca'p) du'Qc dt111g nhu' ph6 tu Jam trang ngil', cl~t tru'dc
Hil'u mieu duyen trl;l nhi thu'ong, ell' trao tu'ong qu?c chi. Anh vil
O'f EJ :
u-
.n
-=f ~
5f ~ :?t
73
kinh h6 viet: "Mieu lai, mieu lai". D6ng tll' van thanh xu chi.
Z!
43 ~E& +_ 0
-gl:f
,l.!.l, JLE! A
IDiX
m -t3 tf.i w:
-r 1 1~ ~ z , ~,
-=f
:A m, ~ m m11~ tm o
nh~p tht, s6 cam l~c 11 dta. Nhat cl6ng
:tiS
tJ ~
ffi o
m
tU' t<,ti h~u kie'n chi, cap th~p cam di hoan m~i cam giii. M<;ti cam
:'!3 El : -=f ~ ' OJ ~ {g.n olf~
m ~ z
H"
gi<i vie't: "D6ng tll' thanh thlfc, kha gia da". Thtl nh\ cam bao chi.
~
Con v~t
D!CH NGHlA
Con Vfl tren cdi gid, ( c6) long trdng, mo do, thuung hQC tie'ng
nguui n6i. C6 con mea tr~o men len c<)t, gia m6ng djnh v6 ldy Vfl.
Vft sr; hiii keu to rdng: "Mea toi, mea toi". Chu be nghe tie'ng,
chr;Iy mau de'n. Mea v<?i tro'n di.
TU MCJI
-=f /G ;y:_
TU MCJI
202
1 ):
w
QUA
~
'
1~
if-
Fs~
7t
i7fJ 1t
fJ g:
0
& ,~ '
mu
i}J
khdp noi-Ung ~
~ (b() *): chi chit-Man jjijfj (bQ ? ):
1X
TAM HUU
'
&! M'
~ ~1 1*.1 1t , t~ t'J ]E
o
5G Fo, :X
Dlnh ti~n mai th1.,1 khai hoa, tung, true tjnh m~u. Nhi van ph1.,1
E1 : 0" ;ffi ~
~ 1111 ~J ~ ;fr!J ~ 1PJ l) :f3 ~
viet: "Su'ong tuyet chi thai, tha th1.,1 da kh6 l~c, ha dT tam gia d()c
'
fk
f.i~~J (Bien
TU Mdl
(b<) ): vun x6i-Luy liiy
ffi (chu')
thu. C~p thuc, trfch nhi thlfc chi, giao mai chlf thj trung gia, vi
~
j L_,_ ,(B'i:
...+ 7-::. o
Qua ~
1,m
75
0
lJU~i,
1t
ft
l)Ua
o
m ~:6 ~ ~ , fk fk ijijfj
khai hoa. Hoa IQ.c, kct vi
lOy lOy man
ffiJ ~ z ' 'Sl ~ ~ m $ 13 'ot
1~
NGO PHAP
chon: t1~~$$t3 Dt}L ffa=- ~ (Giiio mai clui thj trung gia,
vj vlfu tien my) So voi nhilng trdi ban iJ ch(l, vj ngon han.
~
VIEN
fj
203
Nha toi c6 vuifn, tr6nR khiip cdc log,i cay an trai. Vun xai ra't
cham. Trang khodng m9t nam, (nhilng cay d6) trU(Jc sau (!tin
lur;t) no hoa. Hoa n,mg, ke't thanh trai, chi chit ddy cay. De'n khi
chin, hdi an, so wJi nhilng trdi mua iJ chr;, vj ngon han.
74
~
ffAf (bQ
Vu{ffz trai
ciiy
1 ):
~J: ngon.
ffi
:=-
1X , ~D fj} , t'J ,
-ti1 J
-25
c6
nhan xung tue han tam huu, tuc tung, true, maida.
TU Md!
Hii'u 1ff... (bQ )(.): nguifi bt;zn- Tung t~ (bQ *): cay tung, cay
thong-Tinh ]E (bQ -): cung ngang nhau, d~u-M~u
(b9 ....... ):
204
diu
m
76
la
ph6
tu,
dich
nghla
"d~u,
cung":
t6't.
6 ftl!. (tha) la d~i tu bi<iu thi slf tha chi (chi cai khac),
nghla la "khac": f-tl1~I~1i!i"~ (Tha thl;l da kh6l~c) Nhilng cay
*
*
CHUC NGHI~P
NGOPHAP
jft (tjnh)
D!CH NGHlA
Ba ngzldi b(m
Truoc san, cay mai no hoa, cay tung, cay true d~u tuai t6't. Con
hoi cha rdng: "(Trang) mua suang tuye't, nhilng cay khdc phdn
nhdu heo rf:tng. Tr;~i sao ba lor;~i cay d6 rieng lr;~i kh6ng nhu the'?".
Cha trd loi rdng: "Tinh chung d~u chju dur;tc lr;~nh, kh6ng gi6ng
nhilng cay khdc. Nguoi doi xua gQi ba nguoi br;~n khi troi lr;~nh,
chinh la tung, true, mai vt;ly".
205
~ ~ ~
ff ~
r- +
TU Md1
"vl sao, vlle gl, t~i sao, sao l~i, la'y
O.oc phil?)
qur;~ ?( Bai
119).
n~ t!t
_ fiiJ
Nhan sinh l1 the, duong huu chuc nghi~p. Huu vi n6ng gia, huu vi
I
~ff~ ~ ~~ ~ ' ~~o"
~~ ~
c6ng gia, huu vi thu'ong gia, huu vi quan l~i gia. Tlch E>~ng Vii
ff
A f~:fr ~- ~OJ~ ~t {Q o
hilu tu tam th~p nhan, su cac t?p nhat ngh~, kha vi phap da.
lfl (bQ
Chuc
206
1)/CH NGH!A
Clucc nghifp
NguiJi ta so'nf!. (f diJi, cdn phai c6 chuc nghi~p (ngh~ nghi?p).
Cd nguiJi lam ru(}ng, c6 nf!.u/Ji lam th(Y, c6 nguiJi lam ngh~ bu6n
bdn, c6 nguii !elm quem lc;zi. Ngay xua D(ing Vu c6 ha ch~:~c nguiJi
con, cho nu3i nguai hqc nu) t ngh~. (vifc d6) dang lam khu6n mdu
v(l y.
D[CH NGHlA
Kinh trQng ngttm gic'i cd
Tuye't bdt c1du ngilng, tren duang bun ldy tnm tn;t. C6 6ng gici
cho'ng gt;ly di m(}t minh, lit chan ngii xua'ng deb. M(}t ct;lu be chqy
mau de'n do 6ng dt;ly. ( Khi lJng gia) dii dung d<1Y r6i, (ct;lu) f{(v
khan /au chui do va gicl., cho /Jng. (C<1u) h()i noi l5ng
dua lJnf!.
u.
vJ nha.
NGU PHAP
77
ij~
KINH LAO
~~ r:p ?~
o 1'f ~
A , 1* H: 1
19 trung ne ho<;tt. Huu lao nhan, phu tru'cJng d()c
~ ~~ 1~
o 1t
lffi
o ~~ ~ , lf~
hanh, that tuc pho uja. Nhat dc'~ng tU' xu nhi phu chi. Ky khoi, thu
rtJ 1~ hi: 1Z ,Hi o Fo~ =13.; f5JT 13 , j
m~
o
can dai thuc y, IY, Van ky scJ cu, t6ng chi quy gia.
: 1JJ
Tuyet
fr ,
J1. ,
so chi,
-r m
tm
:t*
TU Mdl
Ne ?~ (be) { ): da't bun-Ho~t
1 ):
m(bQ
207
{ ): tron tr(Jt-Phu
j:J:2
(be)
pfT (sd) du'QC de nha ngu phap hi~n nay xep vao Jo<:~i hu'
tu, Ia tieng d~t truck uc}ng tu d~ chi dC)i tu'c_jng ciia hanh d()ng, va
cung VOi d{)ng tlt ay t<:~O thanh rnQt
(be)
rtJ):
1~
!au chui-Ly
Hi
hi:
(be)
C'-:Jll1
_ $=ltf5JT11Wiffi :W.::!tPff~
quo'c sdch).
(be)
pJT (sO')
rtJ
78
1 ):
~~
7t
ti~n bi~t.
~ 5-e, {j ~~ $ ' ~
7t
~5
{j
t~
' li \r
Du nhi hanh 19 trung, ngC) tien sinh. Cue cung hanh le, chinh l~p
~~~ o7t
~~ifu
~~
~ff
zo7t
19 bang. Tien sinh huu m~nh, nhi kinh thinh chi. Tien sinh huu
Fo~
' :J... ~ ~ Z o {~ 7t ~
:j:;, '
ft-
1&
fj
van, hlfu kinh dap chi. Sl tien sinh khu, nhien h~u hanh. Nhan
208
.J;;e.
209
le.
79
1.J
rPJ
PHlfdNG HUONG
1~
~ tfi tl
~y ? 8
tl=\ ~~
r%
tl=\ r~
tfi
a : rr-I*J
tJ
3m
rP1
Thanh th~n tC) hu~ ton xuat m6n. T6 viet: "Nhl tri phu'dng hu'ong
T1 MOl
Du' ~ (b<) A.): h9 Du-Cuc ~ (b(> :$): cui xuo'ng-Cung ~iJ (b0
1 ):
?!,; 1&
NGU PHAP
~ m'
lol
B 7ffi fr ,
~ 1?1
1.J o
Me t~ 8
tl=\
i~ , OJ .L-~ fJ
[!]
b~c .
D!CH NGHiA
Giila drtiJng g(ip thii'y
Be Du di gitla duong, gt;ip thdy, cui minh xuo'ng chao, (r6i)
dang thdng ben duong. (Khi) thdy c6 (di~u gi) dt;Iy bdo, be cung
kinh nghe. (Khi) thdy c6 hoi (di~u gi), lt;Ii cung kinh trd loi. (Be)
dQ'i thdy di, r6i mai di. M9i nguifi d~u khen fa bie't ll
* ' ?9: ~~
h6? Nh~t xuat L( c.16ng, m<)t u' tay. Kim nhl hLf(1ng nh~t nhi hanh,
TU MOl
Thanh thfin 1~ ~ (b(> {, b0 8 ): sang sr!m. hudi mai-T6 tfi
(b(l t ): ()ng nc)i, ong-Ton I;% (bQ
ch.du goi being 6ng-Nh'i
(b(> :)(): mcly, nguoi ... (dt;Ii tu nh.an xung ng/)i thU' hai)-M()t ?9: (bQ
{ ): chlm ma't, l(ln-Boi ~~ (b(> Jj ): /Ling-Bi~n fJ (b0 *): ph.an
r ):
bi?t.
D!CH NGHlA
Plutdng lutong
Scing sam, ong ddt chdu ra cua. Ong n6i: "Chdu c6 bie't
ph~({fng hLMng khong? MQ.t trifi m9c hu"r!ng dtmg, /(in huang
tc/y. Nay chou huang v~ phia m(it troi ma di. (thl) d6 la huang
cUJng. Sau tung Ia huang tay, tay phdi la hur!ng nam, tav trdi !a
huang hdc. VI the', nhln m(it troi m9c l'a l(ln, cr5 thi phan bi?t
clu~1c
b/{n huang.
210
JJ'v
~ fr
1M T , : ~ A Jbl .:it
Minh nh~t t<:ti thien. Nhi hanh lan g h<:t , nhu'c_ic huu nhiln nhiep ky
1& o 7::. 1:1 , ~ 15 ~ ~$ o ~$ E1 : qJt i-17. ~
~ ili o
h~u. )~i Cl,l, bon cao ky ti. Ti viet: "Thll' nhO' than chi anh da .
i-17. fL
iW , ff B T , ~ ~ ~~ , :R ~
Nhu l~p dang tien, h~mh nh~t ha, giai hO'u anh, khdi vong chi
- ? .n o 5-G
leg o
h6?". Nhi nai ng() .
B ? ::;(
ml
83).
ri!
bucJc-C~
l't!C ( Bai
96).
ph6 tu
bi<iu th~ Sl/ phan van, c6 th~ dich Ia "h<i...sao?" hoi,ic"le nao ... u'?":
kha
vong ky an ho'?) Nhiin[!. n[!.u&i him con ha c6 thi quen on cha mf
TU M(JJ
Nhl.iQ"c
fil.?
NHAN ANH
13JJ
-j(
f}
80
211
:i5
11
(be)
'I' ):
15
(be) [1 ):
bdo, ru5i cho bie't-Khdi :E_ (b<) _R): ha, le nao, sao lqi (xem Ngii
phap i! dudi)- Vong ~ (b<) ~l)): quen- NgQ
81
~~
D[CH NGHlA
Bong ngrtifi
M(it trai soi scing tren bdu trai. C(iu be di dur!i chai nhd, (th(/\)
hinh nhll cc5 11f?U'i1i rr5n hucJc phia sau. (C<Iu) s(f quci , chqy di hdo
chj. Chj n6i: "Dc5 Ia bc5ng cua than ngu(!i em. ( Khi) em dung trLfdc
den, eli duoi bong m(it troi, c1&u c(5 b6ng,le mlo (em) quen didu dr5
u?". C(iu be bim hiiu ra.
ArDe
T
~ ~~'!& ~zo-
'*
B'~*'I?A
/f
Dinh sinh hO'u d~ , th~m ai chi. Nhat nh~t, d~ t~t, ng9a sang bat
g
~o T
B~j B~ '
~
iW o ~ ~ ~ t5(
nang khdi. Dinh sinh hi! thai, triep t9a sang ti~n. Vi d~ giang c6
'*
, o~
~x
HE ,
t~ ~*
1t
\.c.~
111UQ!1.
& ffi2 ~ , M3 8
NGU PHAP
nhu, gi6ng
nhu":
nlut(lc hO'u
nhiln nhiep ky h~u) C(iu be eli duc!i chai nhci, du(/ng nhu(tha:Y) cr5
nguoi r6n bu6c phia sau.
T(/ MCJI
Dinh T: ht.J Dinh-Trie'p.: luon luon c1&u (tit biiu thj )' quyit djnh,
tlft nhien)-Xtiong 0~: hat, hat len-Ca ~)Z: hclt-Khuc HE: bai hat-Mu<)n
\.c.~ : hufm ba-Du @_: khoi b~nh, tanh b~nh-Thuy ~f:j: Nit c16u, nu'!i.
212
Yeu em
D!CH NGHiA
Tu) Dinh c6 (1L/a em trai, ra~t _veu (em). M(Jt hom, em cr) bnh,
nlim r1 giuong. khong d(iy dut;Jc. Luc nhan r6i, tu) Dinh fw)n c1~u
ngbi tru'r!c giuilng. ki chuyn cho em nghe, hdt nhilng bai ca, di
khw1y m3i bu(5n cua em. De'n khi em khoi bnh, mr!i th/Ji.
213
nJ MOl
m:
Nii'u
hQ Nilu-Phong jj: hoi thLl//1~ Yeu ~: nu'!i-Ky
mtnh (dt;ti tu nhan XW1J<)-V! f:lz:: nw3i tlur-Cfin gf: kinh ca?n.
G:
D!CH NGHiA
Tiip kluich
Be Nilu nhd. Cd nguoi khach hoi tlulm cha n6. Cha vita nufi
c1i ncJi khac. Be nu!i khcich vao, mili khach ngbi ch6 tren, con mlnh
rhl if duoi rie/J khach . Khach c6 hoi, rhi kinh cdn tra lili; (khi)
khach di, be ti2n ra c1e'n ngoai eLla. De'n khi cha v~. (be) dem
nhilng /(Ji khdch m)i trlnh l(,li voi cha.
0.
NGU PHAP
(triep) clu<;jc dung nhu ph6 tu ,biu thi tinh tat nhien,
c6 th dich Ia "cGng van, van eli, Juan lu6n d~u, thl d~u" :
T ~B~l!B ~ iW (Dinh sinh h~ thoi, trie'p t<_)a sang ti~n)
Tro f)inh luc n3i, luon dJu ngbi trur!c giuung.
m:
NGU PHAP
6 ttl! {tha) Ia d~i tu, dung clti chi "cai khac, nguoi khac, ncli
kh<:'ic": )(3@1-tQ1i (Phu thich tha vang) Cha vua moi di noi khac.
1i
83
82
~g:
m~
* .1=r
lEt
1:1-t
QUANTHV
BCH KHACH
~
15 ~ )( o
~ 1111 11 o
NCru nhi t<:ti gia, huu khach phong ky pht,I. Pht,I thich tha vang.
~ ~
~
A ! ~
...t ~ , :(f 'T f:lz: ~g: o
Nhi yeu khach nh~p, thlnh khach thu<;5ng tQa, ky t~i ha vj b6i chi.
~
1=f Fo~ ~IJ i ~
~ 1i ~ ~ ~ F~
Khach huu van, U}c ciln dap chi; khach khu, nhi t6ng chi m6n
7} o & )( ~~ tJ ~ ?JT 5
15'2
o
ngo~i. C~p pht,I quy, dT khach Sd ng6n, cao chi 11 phu.
.P.J;I.
z;
z x
lEt
1:1-t
S
If:
.13.131. '71'<.
,-+,
--'-
F\
'I '
=~
iltt
'.fFn
~IE
-7
tL
.YR.
.P.PI.
~H::
;!!!;
Qufin thl't tt,I huy~t trung, nghi ngl.f mieu chi sach. Nhat thl't tien
o-tJ ilii ~
rj .
1=r ~u ilii o.~ . .g jf
viet: "DT Jinh h~ mieu h~ng, mieu hanh t~c linh minh, ng6 boi
1~ F- ~
flffi .n gf .mr~.
1~ 1w. /f
~ o .:t
dac tao vi chi b(. Qufrn thlt d~i duy~t, v6 bat xung thi<$n. Chu
a:
~~
otx:
.::!;L
EJ
o-
3tt
cti:
i;i:.
r:Ji::.
I' I
.VA
~~.;,.. ~
!l'lJ 7k
~IE
~lfl
J
'"
.=;:<. ? .D
= .i!W-i'.A-
nghj gia viet: "Thuy nang dT Jinh h<$ mieu h~ng gia ?". Giai m~c
214
ttt
a:
r:r z
~
~ ~
o r~J5z
0"
~~ D ,
*l
nhien nwc cam d6i. C6 viet: "Ngon chi phi gian, hanh chi duy
Jl
215
_ :E\"ND8~1~' gtfCiJ{i::Ei:t"?
gian".
~ ~ (m~c) Ia d~1i tu co th~ chi nguoi ho~c vat, thu'ong djch
TU MOl
T~ ~: nh6m h9p l(li-Sach
m:
D!CH NGHiA
Bii'y chuqt
Bdy chu()t nh6m h9p trong hanJ?, ban ke' how:h ch/Ing meo.
M()t con chu()t tiln len n6i: "Dung chuang bu()c vao c6 meo, (hl)
meo di thi chuang keu, chung ta sum ph<>ng bj n6 cluc;c". B9n
chu()t cd mitng, khang con niw khang khen hay. Con lam chu t9a
cu()c h9p hoi: "Ai c6 the' dung chuanJ? bu()c vao ci/ meo? ". Tt!it cd
d~u im l(ing khang con nao dam tra fiJi. Vi the; n6i rdng: "N6i
khang kh6, lam mC!i La kh6 ".
Z~~ 9ffi.
w
84
ill
BJA
f~
cAu
m,
-j- 1~ ?JT 13
ill liJ rm rn~
r~J5z ~ tm ft o A
Ng6 sai s(i eli chi dja vien nhi lu'(Jc bi~n, c6 danh dja du. Nhan
JI.~
wz
I@~'
w $*me
7t ~
l ~p cao scJn chi dien, vien vQng hai trung lai thuy~n, tien kien
NGO PHAP
0 1m /f (vo ba't) Ia mot Cl;lill tu quen dung, c6 nghTa
"kh6ng g1 kh6ng, kh6ng ai khong, khong cai nao kh6ng":
fflii /f f1}~ (Vo biit xung thi~n) Khang con nao khang khen hay.
mt ...fp
*_ gtfg
@
(thuy) ket hQp voi trQ tu :t3 (gia) d~ hoi ai lam vi~c g1 :
i) ~% ~fs!jJ~ 13? (Tiu'ty nang dT linh h~ mieu hang
gid ?) Ai c6 thi dung chuang bu()c vao c6' meo?
van
me
me
A 1i: ~ , me .r
Ky khu thai, thuy~n than
ii ~ m ft :t- , ~o rtJ
~
~ o
thuy~n nguy, h~u kien thuy~n than.
fffi , 1&
, me
7t ~.x
fffi 1& ?.X o
ti en m(>t, thuy~n nguy h~u mot. Hoan du dja du gia, nhli huang
z'
z mm
216
217
c<ich thuc co ainh, trong u6 rJT (s0) la tn! tu ket cau ket h0p voi
danh tU (5 phia trtiOC Va UQI1g tU d phia SaU lam thanh m(>t Cl,lffi
clinh ngG':
_ ~i~ pff 13
i!.
z .till (Ngo sai sl! cti chi uia) Dtft cua chung ta
M/Jng Cd ciii.
tlt sl!
CL(
tit r!.
Tl) Mdl
C:iu l:jt ,tjt hinh cdu. qua du, dja cdu, qua dcl't-Sai f~: b<m
(di;it sau dc;i tu nhan xung nJ?oi thu nhttt di bifu thj so' nhi~u;
"NgtJ sai" la chung ta)-Vien ~: tron-LtiQ'c mg: hoi hoi-Bi~n
df!p, df!t-Dien ~: dlnh nui-Hoan ~: cdi w)ng-Bie'n ~: thay {Mi.
biin ddi-H6i @]: tru ' '~-Nguyen !Jf:: luc dc1u. ban cldu, vo'n d!-Xu
6 Sift (ltiQ'c) Ia ph6 tu lam trc,tng ngC(, u~t trtioc hlnh dung tu,
co nghla Ia "h(ii, hcii chut, h(ii h(ii" : [!1]ffi]IDgm (Vien nhi ltt(fc
ngG',
m:
D[CH NGHlA
Dja cdu
Da't chung tau hinh tron va hoi df!t, vi the' gQi la dja du (trcii
da't). Nguoi ta dung tren dlnh nui cao, xa trong nhilng chie'c
thuvJn di tai trong bd'n. truac tha~v c()t hu6m thuyJn, sau tha:v
than thuyJn. Khi thuv&n di, than thuyJn chlm xuo'ng tru(fc, d)t
bu6m thuyJn chim xuo'ng sau. Nguoi di vt)ng quanh dja cdu, ne'u
huang vJ phia dtJrzg ma di, phuang huanf? khong thay ddi, thl ml)t
thai gian !au sau dt phdi tru lq_i ch6 ban ddu. Nhilrzg di&u d6 dJu
La bang chung vJ trdi d!lt hinh tran.
~~~~ ~~~~0~~~~~7t~~~~~
(Tihz kien thuy~n nguy, hij.u kien thuy~n than.
khu thai,
thuy~n than tien m(>t, thuy~n nguy hij.u m(>t) Truac tha:v c()t
butJm thuyJn, sau tha\ than thuyJn. Khi thuy~n di, than thuyJn
chlm xu6ng truac, c()t bu6m thuyJn chim xuo'ng sew.
o :tm
(Nlut htidng
dong nhi hanh, phticing htiong bat bien, cltu chi ' tat h6i nguyen
xu) Niu huang vJ phia dong ma di, khtmJ? thay ddi phu:ong huang.
thi it !au sau ta't tri'J /q_i ch6 ban ddu.
NG(/ PHAP
0 pJT + d()ng tu +
Ky
218
85
cao, gr;i la cao nguyen. Nai cr5 cat, da, kh<Jng o5 nuoc. gei ld so
~_i
mr;zc.
Lt)C
~_i
till OJ U Ji5- A ,
'* '
*- :t-
~1+1
El
NCO PHAP
L!Jc dja kha JT eli nhan, d<;1i gia viet chau, tiEu gia co l~p hai
El ~ c iHi fr 7j( ' [@ ;@
~~ 13 'El
trung, viet dao. Tam di~n t<;1i thuy, nhat di~n lien d~i I!Jc giJ, viet
-=F ~ 0 L1.J ~ ~ D~
till ' I J\ 13 El $. ' El M '
ban dao. Scin, d()t kh(Ji Lf blnh dia, tiEu gia viet ph!J, viet khLru,
~~ o ~
ili :A 13 , El :A L1.J o
Jffi:
13 , till
lang. Nang xuat h6a gd, viet h6a son. Blnh nguyen giii, dia chi
till ' ~
7j(
'*
:n
rB':J 13 ,
rB':J
o
i0
Ky dja the cao gia, viet cao nguyen. Sa th~ch
13 ' El
ij; 1~
219
f3 ... 1:11
(gia ... da) c6 thE du'c;ic coila m()t each thuc co dinh,
thu'on g dung trong diu djnh nghTa, tam hiEu la "la ... v~y":
~~~13
'
ITI<:!C .
86
+:
Khu'u .M: g() d(l't cao- Than B: r(Jng riii bling phdng-Sa i0: hc;a
h{ii cat.
D[CH NGHlA
Diit lie'n
D!it lidn nguiii c6 tid iJ duc;c, khoang !C!n g9i la chau, khodng
nho dang m(Jt mlnh t rong biln g9i la dao. Khodng ( cr)) ba mi;it iJ
nui nude, m(3t m(it !idn vai clr;zi lf!c g9i Ia ban ctdo. NU.i nh6 len iJ
vung deft bling, nui nhi5 t?9i la d6i, g9i Ia go, cltJng. Nui c6 thi
phun ra ltla, gr;i hi nui ltla.
Blnh nguyen hi 1ung d({t r(Jng riii bling phdng. Nui c6 dia the'
Jj(
Chau HH: dai lf!C, C(Jn, biii song-Co JJ.l\: n1(Jt mlnh-Dao ~: cu
lao, ddo-Ban -=F: nu)t mia-D()t ~: hc"ft' nhien, cl(Jt nw)t, xoi thung
cat-M~c 1~:
im
till
Tl] MCJI
till im z
Jj( ' )(
i$ ' ~ /r_ El
13 El
yij
0
7j(
Dia di~n chi thuy, dai giii viet dliong, ky thu viet hai. Hai thuy
ril :A ~_i till , OJ 1-J ?a 7it 13 ,
til , #
loan nh~p !1,1c dja, kha dT b~c chu gia, viet hai loan, di~c viet
m * ~i z
o
a ?a
_t ,
~ 11:
till ~ 1J' 13 ,
cang. )~i ]IJC chi thlit)ng, huu de dja tru' thuy gia, viet h6 viet
?a
!J\ :=f3
J-m
m z 1J'
ii iPJ
b~c. Ky tiEu gia viet trl. Lu'U thong dja di~n chi thuy vi giang ha.
rm
L1.J Fa~
o ~ El rB':1 ~
{tJi iM
T ,~
T~i sein gian gia, vi khe gian. Ky tlf cao xu khuynh ta nhi h<:l, dao
~
-tlo ~
~
111 , ~ ~JJ 111 o
vqng chi, nhu huy~n khong chi bo, thi vi b<)c bo.
z,
220
TU M(JJ
Tl) M(JJ
Duong ~$: biln Lon- Thu )J\.: hue duai (~ )]\ Ia "rhri de'n, duai
nii'a ")-Loan
tJl':
("hdi loan" \'a ''fnh)-B~c ?8: (thuy~n) ghe hen, (thuy~n) dQ_u; cai
h6-Cang
cifa bdn, cdng-De fit: tha/J-Trti ~:cluJ nuac dr;ng,
vung nuac; nur!c dt;mg l~i-Khe i~: khe nlf(JC if dur!i nui-Gian fa~:
khe nlfac if giii'a hai nui-Khuynh M.: nghieng, cld-Ta ~~: (nuac)
ct6' xut/ng ph fa duai-Huy~n ~: treo len, chai vai giii'a chitng-BC)c
bo' iJ {j]: thcic nlfac.
m:
D/CH NGHlA
N1tilc tre n m{it diit
Nur!c tren mijt da'r, khodng lrfn g9i Ia ch((Jng, thri de'n (nho han)
gqi Ia hdi (biin). ChrJ nlf(JC biln chdy \'(J ng vao cU{r li~n. co rhl
d(w thuy~n dur;c gqi hi vjnh, cung g9i Ia cdng. Tren mijt dc;1i 1!!-c
(da'r li~n), co ch6 da't tha/J d9ng nuac, g9i Ia h6, la bg.c. Ch6 nho
g9i Ia tri ( ao). Dong nuoc luu thong tren mijt cta't la giang ha
(song). Dong nuoc (chdy) if trong nui Ia khe gidn (khe suo'i).
Dong nuac tit ch6 cao chdy dd xuong phia duoi, tu xa nhin no
giong nhu ta'm vdi treo giii'a khodng khong, do la thdc.
m
87
.li
~HI
liD\
m~ ,pilJ ~ f'J no , r~
* f'J 2.
zw
-=F f* :ff -
i1+1 ' B
ClfU
tit
ban du huu nhat chau viet: A-my-l(ji-gia. Vj chi tan the gioi.
221
Ngii d~i chau .li i1+1: nam chau lr!n-Ciiu hinh f3}0f~: vQ_t
hinh trim, hinh qud bong, hinh cdu-Dong ban du'$: -=Ff*: nil'a
hinh c6u phia dong, Dong ban c6u-A-te-a 2*-ffl2: Chau A (nay
gQi lu A chau)-Au-la-ba liD\ a~: Chau Au (nay gQi La Au chau)A-phi IQ'i-gia ~ilJ ~ fiJ :fJO: Chau Phi (nay g(Ji Ia Phi clzau:j~ H+IJUc-d~i IQ'i-a i~ f1J5}: Chau Uc, Chau Dc;1i Duang-The gi6'i
tit .Ji!.: hoan cdu, the' giai- Tay ban du ~ -=F f*: nil'a hinh cdu
phia ray, Tay ban c6u-A-my- IQ'i-gia 2 ~ fiJ :fJO: Chau My (nay
g9i Ia My chiiu ~~1-/'IJ.
D/CH NGHlA
Niim chiiulan
Dlit tron nhu hinh c6u (hinh qud bong). Naa trai da't v~ phia
clang (Dong ban cdu) co bon chau, g9i la: Chau A, Chau Au, Chau
Phi, Chau Uc. G9i do La the' giai cu. NU:a trcii da't ,.~ phia ray (Tay
b1n cdu) co m9t chau, Ia Chau My. G9i do Ia the' girJi mai.
222
kha
NGO PHAP
cAuvAcACTHANHPHANc0AcAu
Rio dan Tjnh Tdxucfng thtm nghenh don (Lf Sjnh). mirj vao
1DW1DB"llft5J-
1 . Cau Ia dan vj l&n nhfrt cua ng6n ngfr dung di di~n d!,lt m(>t
y tron
v~n
223
tuol" chimg
Lo(,li cftu kh6ng neu chu ngfr goi Ia cftu chu - vi kh6ng hoan
.
to an.
Thi dl}:
z 3 .~ 81\ + ~ ~~ 4-11'2
Ng6 sai ham Lr bfrt nang tlr, bilt nang ho(,lt chi kh6' ciinh di lt,Ic
th~p hfru du nien u tu hi (Phan B(>i Chau: Thjen h6 Di hcJ) (Chung
t6j bj 175m vao c:inh scfng deY chir dd
Thi dl}:
nay r6j).
- :fJR!Ml:it ~
Du61 dum thjip co11 oa11h, dimg cho 116 h6r tre11 dmh (Cap
Gia
( 1) Hoan c:inh Cl} rhl cua Joi n6j (hay dot;Jn v5n) kh6ng dn
~~til::~
v~n:
Y chau ca).
-JI\EB/fmfJ~, *T/f~M
Qua di~n bilt n<;1p ly, ly h!,l bfrt chinh quan.
Dj qua ruf)11g dua thi dimg xo gJily. dj dur5i c5y m~11 thi dimg
-/f~~~? a: ~z
Bfrt thuc hfru chu? Vi~t: hfru chi.
Vi ngfr co khi chi g6m m(>t d(>ng tu. m(>t hlnh dung tu, co khi
l!,li co them m(>t ti11 11gil; m(>t thu9c 11gt1: B6 sung cho cac thanh
phfm trong cftu con co thi co dj11h 11gtJ: b6,11gil; trc;mg 11gt1: Tan ngfr,
thu(>c ngfr, tr(,lng ngiJ, djnh ngiJ, b6' ngiJ Ia die thanh phfrn pht,I cua
diu. Ngoai ra, cftu con co thi co nhfrng thanh phfrn phlf khac nhu
Thi dl}:
- ~ 5 I ~~ t~ T ~~ tEl Jill
, g A tt
* 4- OJ
[9
+ ti
Bao dan TinhTrl h<:1 b~ tuang nghenh. dien nh~p d6i toa. Nien
3. Tuy theo k~t du ngiJ phap va n(>i dung cfrn di~n d!,lt, cilu co
thi rfrt ngtin gon va cling co thi rfrt dai.
224
225
Thf dl):
Thf dl):
-/9.Jimmtz
Nguy~n v~t ti~t chi!
- ft9(DZ.*
(4) Cfiu
ho~c vi~t.
Thf dl):
Thf dl):
- ~JU~JE -TEl : Di
0
-1~1(T~lit* , ~tit~~JE*
Su thien h~ vo nong phu, ct1 th~ giai ng~ tt1 hl.
Niu trong thien h[l kh6ng c6 ngwi film rur}ng thi m9i ngwi
se chit d6i (Trinh Ti~p: Phr;rm huyn tht! trung ky d M("ic).
Nhan Uyen chit. Kh6ng ttJ than: 6i. tr&i h[li ta.' (Lu~n ngfi).
m
88
- Fl tfj 15~
* tlJ z ...c
Triing m9c d t1-en ntii Dong S011 (To Tht1c: Xich Rich phu).
(2) Cfw nghi vfn: Dung d~ hoi ho~c neu len m()t v~n d~.
Thf dl):
- 7t.M~iPJZ?
Tien sinh ttrang ha chi?
~*
y ki~n.
! 1(~-T !
4. Can Clr vao n()i dung va ml,IC dich di~n d~t, ta c6 th~ chia
Thf dl):
~HI
7} ~
1J'
Ngu d<:ti chau chi ngo<:ti giai thuy chi sC1 tt,I. Ttfu ky d<:ti gia phan
~n
~$o 2 ~J+I
*'
~$ c 2Z fJ ~ Z l!!J' ~
~ E~ f!t i$
chi Dong, huu AnD() Du<.ing. Ctfc Nam. ctfc Bac, huu nhi bang
~$
duong.
T(/ MOl
Sd tl,;l pff~: ch3 t~ lr;ri-TtfuJ?,t: uiY rheo (giai tu)-Thai Binh
226
Duong -j::_
dtfo'ng
ca
227
3. D6n hj~u ( , ): Dung nhLr dfru ( . ), nhLrng d~c bi~t chi dung
nhGng do:;tn li~t ke (co sach gQi dfru nay la d~u hi~u, nhll' dfru
ph5'y).
Chu thich: Co sach gQi ''d~u hi~u" va "d6n hi~u" !a "diim
hi~u".
w
111
Ve
ten gQi va each dung cac dau ciiu . chung toi can eli chu yeu vao cu6n Hifjn d?i
Him ngtJ(Thllang Vl! an thll quan . Biic Kinh . 1963): ngoai ra con tham khao them m(lt s6
sach 8ai Loan . Hong Kong .
228
$fj
HO
1Z:9 cm ~i ill , 1J( ~ Jt l=jJ o 1J\ tt El Hg -T:. 13 El
Tu di~n h,IC d!a, thiiy tnr ky trung. Titiu giii viet trl, d~i giii viet
0
$fJ o$fj 7j( 1W ~ ' flt OJ J;) fi
7j(
l=jJ ~
h6. H6 thiiy tham quang, cJ.! chu kha dl vang lai. Thiiy trung huu
f!?. '~~ ' ~ ~ ' ~ ' iffi 1fl EE Jt ff o (15;( m1 1~ Z
ngu, ha, da lang, ngau, nhi quan di~n vuu ti~n. Co h6 tan chi
fi
~o
'!:&
nJ M(JJ
H6 mJ: hb (nhu cdi ao nhLtng !an hrm)-Clf : fan-Ha
~:
con
HiJ
D!CH NGHlA
Da't !dn bo'n ben, nuac cl9ng l{li iJ ben trong, ch6 nho g9i la
ao, chb fan g9i fa hb. Nuac hb sau, rl)ng, thuy~n fan c6 thi eli lgi
clu(fc. Trang nuac c6 cd, tom, nhdu cu a'u, ng6 sen, vic dan nuac
vao tuai rul)ng lgi cang tin hrm. VI the' rul)ng ben bo hb thu
hogch thuong du'(JC mua.
Chu ngfr dung d~ neu len st.,r v~t rna ngtr&i ta mu6n n6i d~n,
chi ngtr&i hay v~t lam chu mot hanh d(>ng hay m(>t tr<,lng thai.
Chu ngfr trii l&i diu hoi: Aj? Cai gi?
Vi ngfr dung d~ n6i v~ chu ngfr, cho bi~t hanh d(>ng hay tr<,1ng
thfti cua Sl,l' V~t neu ra chu ngfr.
Vi trii l&i cau hoi: Lam gi? Bj (duvc) Jilm gi? Nlur thi niw?
La ni?. La cai gi?
Thf dl):
- 11~-T:.~z~ , ~~xi*Z1~
tom-Ng~u ~: ng6
NG0PHAP
229
89
EB~~
Duy nga D<:1i Vi~t chi qu6c. tht.,rc vi van hi~n chi bang.
Nwc D;;i Vi~t tn. rlwc fa m9t nwc c6 viin hiin (Binh Ng6
dpi cao) ("Duy nga D<,1i Vi~t chi qu6c" la chu ngfr, "tht.,rC vi van
hi~n chi bang" la vi ngfr).
2. Chu ngfr c6 th~ dung chi st.,r v~t dong vai tro chu dong ho~c
bi d(>ng v&i nhfrng st.,r v~t neu ra & vi ngfr.
Thi dl):
rh "]j:;+Jm.tt
'11X.1ff.';
Tn thur3ng t6i blfa quen iin, nib dem vo g6i (Tr~n Quoc
Tuan: Hjch tur5ng si viin).
- Chu ngfr bi dong:
- flr:*-T~ ?Ixfitr~
V~
230
- ~~W*!
231
90
SON
mlm
~ w~-
~5L~
A.~~~
E>ia di~n huu son, ho~c nhat phong d<)c l~p, tung nh~p van te,
~ W1<: ru!
t ~ ,
lit 1' *B o
:ff3 ,
ho~c s6 phong tli(1ng lien, thien ly bat tuy~t. Son chi d<,1i gia,
~
~
~
13 o
~
ilil
thao, m<)c sinh chi, dm thti eli chi. Nhi kim, ngQc, moi, thiet chi
~ ' Y... ;_ fj~ ~
0
IDJX 1W; ~
f-lj ill 0
thu<)c, hlfu san li ky trung.Thanh v6 cung chi IQi da.
,*
z , wx z rm
'*
+ Cach di'ing z
w z
, =r , t-t ,
wX ~ Z( Son chi
d<,li gia,
z(
91
~=
f'S
HAl
re
tm
Tl) MOl
[g[j E!_t
~
-n~
f:t
Jffi ' 1~ : ~.i
Hai li dja du chi thli<Jng tu di~n qwin thong, phi nhli<.Jc h:~c chi
Phong ru!: cham nui, dinh nui, ng9n nui-Tung 3i: cao thilng
len-Tt ~~: khodng- Ttiong t: cung nhau-Lien ~: li~n vui nhauThien ly -=flit: ngan dc;im (duong)-Tuy~t if.: edt dlit, dlit-Thao
~: co-NgQc =[: thu da qu.v, ng9c-Moi t_t: than da-Thitt ilil: sdtSan ;_: sinh de, sinh ra-Cung ~: cung he't, cuo'i he't-Lqi f-lj: mo'i
lr;i, lr;i ich.
huu do~n tuc da. Ky c~n ng<,1n xu giao thitin, ti~m vien ti~m
~w o
@l
:JE ~&:
s~
1m ~o &l
~
tham. Phong djnh ba blnh chi thai, hai di~n nhli kinh nhi hai dti
~lj Qfl [2) ;If' ~ ~0 ~.i ill
fr ; fb 1m ~ ~
ufc ao d<)t bat dng nhli ll}c dja chi son co'c; d<)ng thlfc cac v~t
*-1 tt1 ~ ;a
f= ~ ~5Z
1~
' ~fr
,w
-+- z.
rm ra
zw
J)\
D!CH NGHlA
Nz'ti
Tren mc;it da't c6 nui, ho(ic m9t ng9n dung rieng m9t mlnh, cao
thdng vao trong may, hoc;ic ma:v ng9n tie]J li~n nhau ngan d4m
kh6ng dut. (0) nhilng nui !Un, (c6) co cay so'ng 0 d6, chim muong
6 n(fi d6. Nhilng loqi vang, ng9c, than, sdt lqi sinh ra trong t/6.
*I ;.
Fs~
t!ffl
re a
~ :;- ~
1J' tl: ,
t~
J\ fit :tffi ~,
Tiin hai dan eli da t~p thuy tinh, thliong tr<_~.o titiu chau b6 ngli
9 ,
t*
1J' ~ , ~ ~ if1l!
Hf
Fs~
M! A
w ~ JfX
ha, thai thuy tao, ho~c h~ th~ng yeu gian truy nMp hai
ati thu
232
Ifffi mJ '~$
Et
Ji0 .1.-J. tW: ~ ;riJ o ~ ~
A
san ho, b~ng chau chi thuoc dT bac h~u lQi. Cai hai tn chi nhan
A t~ ill ~ ~ 15~ JJl
t~ B3 o
ky th! hai da v6 d! 11 n6ng phu chi th! di~n.
x z
TU M(JJ
Qmin thong ]i :@: li~n suo't, thong li~n-Do~n tQc iff t,J: dut
no'i-Xu ~: nai-Giao t~: khd, tuang c16'i- Thi~n 1~: nlJng, cr,mTi~m if: ddn ddn-Djnh )E: yen-Ba ~,&: : s6ng-Ao [g): !om xuo'ngD()t~ : l6i len- T~p ~: nhdu, xen ke, ldn l9n- Tfin ~: k~, gdn,
ba-Dan cu' ..:~:dan cu-T~p ~: quen-Tr~o f~: cheo-Tao /ffk:
rong-H~ ~: bul)c, CQ!- Th~ng ~: day- Truy M;: thong xuo'ng, tha
xu6ng-San h6 (san ho) ffffi m.J: san h6-B~ng chau ~f J)K: ngQc
trai-Bac tW:: r9ng, mo r9ng, lam cho r9ng-H~u lqi ~ fiJ: m6n lt;Ji
Lan-Cai
~:hoi
(phi)
la
~F;g=~j:
233
d!nh,
dung nhu' 1'
(bat):
~iir*:llli (Phi nlut(lc h,1c chi huu do~n tt;~c da) Khanf?
ph6
tu
phi.'!
J! (cai)
vi~c,
~ ~ ZAA1~ lli~~n~~
Z t~ B3 (Cai hai tgn
chi nhan ky th! hai da v6 d! 11 n6ng phu chi th! di~n) Boi vi nguai
oven biln ho xem biin khong khdc ngul-ti nang phu xem ru9ng.
D!CH NGH[A
Biin
Biin (J tren mijt dja cdu, bo'n mijt thong li~n nhau, kh6ng nhu
cta't ldn c6 chb dut no'i. Nai gdn ba cua n6 thi ct;~n han, cang xa
ba cang sau. Luc gi6 l(fng song yen, m(it biln nhu guang, ma day
biln thi l6i lorn chdng d~u nhau, gio'ng nhu hang nui tren l~:tc dja;
cdc loai d9ng v(1t, thl!c v(1t cilng sinh san ldn l9n trong d6.
Dan cu o gdn biin, phdn nhi~u quen tinh o m,cac, thuang cheo
thuy~n nho bdt cd tom, hdi rong biin, ho(ic bu9c day ngang lUrlg
thong xuo'ng day biin la~v cdc thu san h6, ngQc trai di thu nhi~u
m6n lt;Ji ian. Boi l'l nguoi o ven biin, xem biln kh6ng khac nguai
nang phu xem ru9ng.
NG0PHAP
0 ~FE (phi nhu'qc) nghTa la "kh6ng nhu'", trong d6 ~F'
m
92
i::JJ i~
SA MAC
+-
w'
fj(
_t '
@ '
7J< ' ~ ~
tJJ] '
D!a du chi tht1<;5ng, blnh nguyen, st111, thuy, giai huu sinh v~t,
'lit i::JJ ~ ~IJ 1' ~ o
duy sa m~c t~c bat nhien.
ill
i::JJ 1~ ~&i
,.
t:.
*ff5 li ~
Sa m~c buc vien quang d~i ho~c mien dng chi thien ly; d!a
234
1J'
'*'
::s m
, m
235
NCO PHAP
0 fj;!t: (ctfc ky) duc;ic dung nhu ph6 tu lam tqng ngG', d~t
truck hlnh dung tu, c6 ngr.Ta la "het s(tc": fj(C{tc ky Him li~t)
Hit sue lgnh leo.
6 __X (tha htfu) du~k di:mg nhLf lien tu, bi~u thj stf tang
c6 th djch Ia "va l(;li, va l(;li, hon nG'a"
_ax.'*'~ ill!@, (Thd h{tu thuong khoi c1.,1 phong) Vd lgi thuCinf?
ndi len nhi?ng trqn gi6 lo'c.
tien,
T) MCJI
Sa m~c 10'1~: sa mgc-Buc vien : din tfch, liinh th!f. drit daiQuang d~i JJi
diii din-Ph~p
~ ~ (s~u) Ia ph6 tu lam tr<,tng ngG' bi~u thi Stf xay ra d()t
ng<')t, d~ t truoc d()n:g tu, c6 th~ d!ch "chc;it, thlnh llnh, dOt ng()t":
.~t
~IJtttt t!.A ~ C
Squ l<,tc de y~m mai nhan sue) D9t ng9t rai
xwJ'ng thi chon vui 111guoi VQ sue VQI.
IO'c, gi6 hiio-Quyin t~: cuo'n di-Hi~p ~: tung, xo'c- Vii ~: mua-
~: thieu. clo't-Ctfc ky t~
Te' ~~ : Rii?a-S~u .~l: ehc;t, thinh llnh-Yim mai jij t!_: vui la/JDao d()_n
ii:
93
tro'n tranh.
00*
!IT
n
D[CH NGH!A
Sa m{lc
Tren mt;it dja cdu, da't b!ing, nui, nude d~u c6 sinh vQ_t, chl c6
sa 1ngc thi khong nhu tht
Din tich sa mgc r9ng Lan, hot;ic dai suo't din nghin dt;im; noi
a~v thiiu m!cfc, co cay. Ban ngay khi hQ-u n6ng nhu do't, vao ban
ctf!m thi hit sue lgnh leo. Va lgi thuong ndi len nhtlng trQ-n gi6
LO'c, cuo'n cat xo'c da hay mua tren khong, niu c19t ng9t roi xuo'ng
thi vui la/J nguoi va sue vqt, khong ai hay con vQ_t nao c6 thi tro'n
tranh dli(fC. Cho nen (sa mgc) khong thich hc;p vai nguoi J.
~;k
THU
Fr3~ ~
, E1 !:f
~X
; J:t
Thu hG'u nhj chung, ky cu scin da gian gia, viet da thu; ky vi nhan
pfT %Z :R ~' El
~ 0
~ ti .~)II ' Q}
{f:
so hoan duong gia, viet gia sue. Gia sue tfnh tu~n, kha nhi~m
M
-h , i:f
~
q
ElF' ffi.-1"
I;>(!
.!#., ,
.f...l:'.
e;;
A
~ 0
:h
JJ
f/,
.P<
IJD 0 ::T nA .7L
~
P.lt:.
J;-;-0
/\.
=
lao ltfc, cung thtfc phffm. Da thu hung b(;lo, nang vi nhan h<,ti.
~
j j ~ tii -<::_ ' ~ ;!t: ~ ' :r$G lf'X ;!t: J3Z> ~ ' ~ '
Nhien l(;lp gia b0 chi, thtfc ky nhuc, ho~c thu ky bl, mao, cot,
fiEI.!-Ja~ m~-<::_ ffl o
giac, d1 vi khl ph1.,1c chi dt,mg.
* *
236
TU MCJI
Da !f:
w:
Loai tlul
D!CH NGHlA
Thu c6 hai gio'ng, giifng thu iJ noi nui riing g9i Ia dii thu; gio'ng
thu duc;c nguoi nu/Ji dU'(Jng gr;i Ia gia sue. Gia sue tinh thudn, c6
thl ehju dl:(ng dU'(/e Slf nhr;e sac, (va) cung ea/J thvc phdm. Dii thu
hung dil, c6 thllam hQi nguoi. Nhung ngu(Ji di san bdt dii thu, an
thft, hay la:y da, long, xuong, sung di dung lam vqt (htng, do qudn.
mQt d(?ng
237
tu, hinh dung tu, s6 tu n~u chung dt.rQ'c dung nhtr danh tu:
ftt9=t~~~
=F~~ ft
, fPJ (15( ?
~D~~il= _._
- t)~~*
DI qua dtch chung.
Liy it dinh nhiJu (Binh Ng6 df)i cia) (hinh dung tu).
NGOPHAP
TAN NGV~~
1. Tan ngv
D(?ng tu ngo:;1i d(?ng thtr&ng dt.rQ'c b6 tuc bai m(?t tan ngfr. Tan
ngfr dung di chi d6i ttrQTig ct!a hanh d(?ng do d(?ng tu ngo:;1i d(?ng
neu ra. Tan ngfr tht.rCmg di sau d(?ng tu va tra l&i cau hoi: Ai?, Cii
gi?
Thi dl}:
Niu vui niJm vui ciia dan thi dan cilng vui niJm vui ciia minh
(M.anh TJ>;.
-~~)t.pt~
3. Tan ngfr c6 thi la m(?t k~t du chu vt. Tmcmg hqp nay,
d(?ng tu trong cftu thoong la nhfrng d(?ng tu biiu thi Sl! nh~n thCrc, y
chi, nguy~n VQng, nhtr ~D (tri), M (nghi), /j[ (nguy~n), J~t (ho:;1n) ...
l'~D:t:Z~~:
238
t21l!!JM:*:.:f.Z/f~gm-&
Th~n c6 nghi d.ai vurmg chi bit mJng dt,mg d5.
Thdn vcfn ng& dpi vurmg kh6ng dung ki ctla thdn (Chiin qucfc
- .:E.
Sli: :tt'r ?
0 iJtf:._,y,
s!Jch).
Ngo thuykhi?
- t2m:*:xffl:~r=Ft2zifEl~-&
Th~n nguy~n dpi vurmg v6 thinh qudn thdn chi turmg !Jc d5.
Thdn mong dpi vurmg dimg nghe thea JOi huy bang J3n nhau
7t~M~1PJZ?
Tien sinh tll'O'Ilg ha Ghi?
- /fJ~tAZ./fc~D
Biit ho~m nhfm chi bit kj tri.
(3) Tan ngfr d~t tnr&c dong tu qua each dung cua
. ,
" "
(4) Tan ngfr d~t tru&c dong tu qua each dung cua: ~ (thi),
~,
VU!l
tnr&ng hqp sau day, tan ngfr thtr&ng d~t tnr&c dong tu:
( 1) Trong k~t du phu dtnh c6 d~i tu lam tfm ngfr:
-fZWfiff/f.:g.W
Nga thAng nhuc;rc, nhuc;rc biit ng6 thAng.
-*z:ff-&
Vi chihfru da.
3 [2]c ):
7:~B::mHtz~
Thien sinh dfm nhi Uic chi quan.
Tr&i sinh ra dan va tt;JO cho h9 m9t 6ng
'
pfT (so'):
4. Mot dong tu c6 th~ c6 hai tfm ngfr (xem Ngfl phdp bai 30,
Ill.
fa
ml,IC
239
t=J
Qu) thdn kh6ng than v6i nguVi, chj than v6i dtic ( Ta truy~n:
-TW:Wlf~ .-
Vu kinhltu/y ...
240
truyfn).
NU011g dva noi kinh d6 ( Thi Kinh: Df!i nha, C6ng ll111).
sa
tl)Zl
- ~::fl-J1&A~
- ~ ~__t
*'
ftrmi-:z:.-1~ ?
me
Oi
-/f~~-.ZER::fM~~z~m~~~~
Bfit tri gia s~c chi gian nan, bit van tiiu dan chi lao, duy dam
h;tc thi tong.
Khong nghi d~n Sl,l' gian nan kho nhQC CUa vi~c cay dy, khong
nghe bi~t noi kh6n kh6 cua nhan dan, chi bi~t ch~y theo nhfrng di~u
ham me, khoai l~c (Thur;tng thu: V6 d{lt).
-)(-BJ:Ol~*.Z~
Ph1,1 m~u duyky t~t chiuu.
Cha mt; chilo cho con dau 6m (Lu{ln ngiJ).
- ~~BZ~,
Ngo thi~u co. c~p tnr&ng bfrt tinh ho. duyhuynh t~u thiy.
Ta m6 c6i tir nho, 1611 len kh6ng dur;rc thfy mift clw. chi nllVTlg
thea anh va chi dau (H~m Dil: Ti Th{lp nhi lang van).
(6) Tfm ngfr d~t tnr&c d(>ng tl.r qua tac d(>ng cua gi&i tl.r .[;) (dl):
T ~I::# , fCH~;tx~
" I',D,8 13
241
t1E:tJ~tJl
Trl.rquan chi 6, duyh,rc thjthi.
Mu6n trir dur;rc ke thu ciia vua, chi c6 the' c[ly vao stic mflllh (Ta
h~u
nhfm).
- ~-Tg~~J.-Jfr~
Kim du thl tlfOTlg dl nhifthien.
Nay ta thif dem c!Jc nguui d&i doi (Thur..rng thu: Ban Canh) (=
tlfOTlg thien nhil').
(7) Tfm ngil' d~t tru&c d(>ng tl.r qua tac d(>ng cua gi&i tl.r jj~(u)
z (chi):
- ru~~1fP , ~IJ::f~~m
Nga u tir mfnh, t~c bfrt nang da.
Ta v6n kh6ng gioi v~ khoa an n6i (M.anh Tif: C6ng Ton Siiu
thur;mg) (= nga bit nang tl.r m~nh da).
~~JJ&m~
, m~f3J)::fJffi8~
dinh thuang, khong cftn CO Sl,l' trung gian cua lllQt l0;;1i tlr d~C bi~t nao:
242
243
Lfio phu day. ddt nu6c minh con kh6ng Jo nghi din. sao dim
nghi din vua ?(= bfrt nang tu5.t ky qu6c gia).
(9) Do ky thu~t h~mh van, nhfrt Ia trong thi ca, di cho ciic vfrn
hqp nhau, ngum ta dao tim ngfr ra tnr&c d()ng tl.r:
w
94
1'<:~
YTHljC
Niu (nhilng ke bit tai d6) kh6ng thuimg hoi han, xem xet. thi
nhan dan se khinh nhim, d6i gpt nha vua. (Nguvi) hZiy chin ch/nh /pi,
truit bo nhilng ke Jd16ng xting ding d6 di, dimg dl cho vuvng thir bi
nguy hpi vi ke lieu nhfin (Thi Kinh: Tieu nhfi, Tift nam son) (=vo aai
tiiu nhfm)m.
(10) Ngoai ra, tan ngfr con c6 thi neu tnr&c d()ng tl.r r6i duqc
nh~c l;;ti trong do;;tn cau k~ ti~p b~ng nhfrng d;;ti tl.r nhu
(chi). ~(ky). ~(yen) ... , theo k~t du:
Tan ngu + (Chu ngfr) + D()ng tl.r +
(Chi) (ho~c ~ky,
~yen):
Ojch doan nay. chung t6i c6 tham khao ban djch cua Couvreur (sdd ..tr.202). va tham
bao i; kien cua mot so nha chu giai co thll. nhll Vl10'ng Dan Chi , Chu Hi . Ouang Thl,l EJat.
.r
R ,_L-J-1'<:51
z ,_L-:J_
Jf
1X
7f ;r:E,
Nhan chi than th~, dT y hQ chi, JT thtfc uu'ong chi. Y thtfc bat tuc,
~D ~
'*
!;i o
Bi ~ ~ , ~ JE ~J
tuc hO'u dong noi chi ngu. Nhien qua noan qua bao, giai tuc tri
m o ~ ~ fl-* rm ~ t<: , :IE [P.J t-u rm ~ t41 , ~ u
b ~nh. Tuy khi h~u nhi dich y, dinh thai kha:c nhi thtfc v?t, ta:c
.r
t-U:
E3 :
Ao va t/u[c iin
Than thl nguC!i ta, dunf? ao di che cho, dung thiic an di nuoi.
( Khi) do va thiic an khong du, thi c6 n6i lo d6i ret. Nhung am
qua, no qua d~u c6 thl dua de'n bnh t(lf. (Ntu) tuy thea khi h(ju
ma thay d(/i do, djnh thai khdc mit an thiic an, thi than thl li!
nhierz yen lanh.
D[CH NGHlA
244
NCO PHAP
TRANG
NGa~~
MPO
~if.f~:K-T
, /f&llt
I. Tr:;m g ngii'
Tr<;tng ngii la thanh phfm phl:l d?t d phia tntoc di them chi
ti~t Cl;l thi cho ho:;tt d()ng ho~c tinh tr:;tng neu ra & d()ng tu, hinh
dung tlr. kh6ng ki dQng tlr hay hinh dung tlr nay lam nhi~m Vl;l gi
trong diu.
- :ft ~fjfj
Thi d1,1:
-~WP'lm~ll!~
Huy~n gi6i n9ih6' tai lu kh&i.
=ft1W~z
N ga thiim ai chi.
T6i rft yeu n6 (Tiit Ditu) ("thiim" b6 sung cho d()ng tu "ai")
Trang huy~n. tai hQa vt CQP lien tiip xay ra (Tt hili kj).
J.Trgng ngtJchiphurmg thtic himh d9ng:
~i'i@r'IL?
.... I ~y_A.,t~.i"T
- rr~+i:t
~lBXffl:C
/fOJ1~-tt1
~~Dlltt~AA ~
lo:;ti chinh:
x1JJ~~-~
tu "cfrp").
Tr<;tng ngii cling c6 thi b6' nghia cho s6 tu:
Hanh co-th~p nien.
Di gdn muVi niim (Han thu).
245
kf) .
246
li?t truy?n).
7.Trt;zng ng{f chi sv nghi vfn:
III):
Is -t:A-
;t:;; ~
t:F.J
.=E.
La:v due bdo odn, cho nhidu ma mong it (Sit kv: Du hi?p fi?t
truy?n),
~j (dT) a chi phu'ong thuc h~mh d9ng ho~c doi xu:
'
247
-;li~~*~~~?
m~:~c
' I ,'(ii'o
~[2 )'B
J;:A
,,e;; =fl)( ,~.:,,
- ~SB:~-ffi~fiRffi~fiR~*A~~
~ ?J5z:~J*A~z ; ~o1s~J~ ~~
~ ?J5z:~J~1ilz
Di! Nhuqng vi~t: Thfm Sl! Ph;;tm Trong Hanh thj, Ph;;tm Trong
Hanh thi di c!uJng nh5n ng9 thfm. thfm c6 dl chung nhfm bao chi;
Tri Ba dl qu6c sing9 thfm, thfrn c6 dl qu6c sl bao chi_
~A.lrrm~
Thi nhfin l~p nhi d~.
Con heo dilng len nhu ngu&i mil keu (Tii truy~n: Trang cong
danh ttr, d;;ti tu ho~c ngfr danh ttr, k~t h<;rp v&i m9t gi&i ttr khac d
tru'oc
chi th&i gian, nai ch6n ... Nhfrng gi&i ttr thu&ng dung la
-8
bat nien).
3. Tr<;1ng ngu la d9ng tu dung nhu' ph6 tu (xem Ngil phap
bai 126):
u~JJf~ , ~ 1~~
Pha Quang quan, sinh dac Quang.
Danh tan quan cua Quang va bdt so'ng dur;Jc Quang (Han
ai
~j
(dT):
811\LlJ~
M!ft troi chim thea nui (VtrO'ng Chi Hoan; Dang Qudn Tuoc
lau).
~17:.HI~tf=r
Du tf)i Dt;~i Ch5u bile hanh.
D6 ),
248
lien tl.r rm (nhi) di chi phurmg tht!c cua hanh dong. dong tac:
-#d-J*=O~~*
/fMrm~
Bftt ky nhi ngo.
k~t hqp
249
- /f~rm't~
Bftt h~m nhi l~t.
Khong /+Jnh mil run (Trang Tif).
phtr011g tht!c cua hanh dong, dong tac. Nhfrng trq tl.r thtrong dung
cho tnimg hqp nay la ~(nhien) . .s:f(h6), fi'(nhl), ~(nhuqc),
9. Tr;;tng ngfr c6 thi chi la mot danh tl.r, d~t C1 dfru diu :
~(yen):
- tJJ' -~~
Hiiu ng;;t gia m6ng du~ t~p lti. m{iu m{iu nhien lai.
C6 m9t ngtr&i d6i d9i tay ao che mift. Jfp vip trong doi giily
10. Tr;;tng ngfr c6 thi la mot ngfr va thucmg la ngfr c6 danh tl.r
thai gian lam trung tam, d~t
~~M.A
17Lltz~ , ~~1?
Phtr011g thu chi thm, Nghieu an t;;ti?
Dang Juc biy giO; vua nghieu Cf dau? (Han Phi Tti).
Khi nu6c c6 d+Jo (duvc yen on). thi chqt di vilo (D+Ji D6i
Jl:
a dfiu diu:
Tr~ng ngfr la ngfr dong tl.r hay ngfr hinh dung tl.r k~t hqp v&i
m
95
"" H
~
"'
KHIC()
~o'l'ft
Cl;l.
Duy
250
!K
A~~,~{,- JJ'Jt ~
8, ~n>t
/f ~
tu'Qng nhan t(;lo khi, lao tam ltfc, phi thai nh~t, ky th~mh ba't di.
m~z
A , ~ 9;o ~ t~ o 7f
or
f:f ~ fE~ 1~ mo
y huy thu'ong da.
Dl;lng khi chi nhan, u'ng tri ai tich, ba't kha nhi~m
TU MOl
nguili th(!-T~o ~: chi ra, lam ra-Phi Jt: hao phi, hao to'n-u'ng
~: nen, cdn phdi (tr(f d9ng tu)-Tich 'I'~: tile (khong niJ bo)-Y ~ :
y (di~u suy nghT trong long)-Huy fEi:: phd hu-Thtidng f~: tffn ht;~-i.
251
(Mc;mh Ttl').
2. Bo'ngtJchj no'i clufn:
7tH~l5f-7(tl2Z.Fa,
Phi tuemg h6 thien dia chi gian.
Btzy Jur;m khfip trong clufn tnYi dft (Chifn qu6c sich).
- im3f-?Ioo
Du h6 giang hili.
D6 dz'tng
D[CH NGHiA
Nguili ta o trong nha, uo'ng, an, nlim, dl)y, d~u cdn din d6
dung. NhLtng nguili th(f chi tt;~-o d6 dung. nhqc long sue, phi nga y
giil, Sf! lam nen cua hq kh6ng dl Nguili dung d6 vl)t nen bie't
thuang tile, khong du(!C tuy y gay hu ht;~-i vl)y.
~?
BO NGUfff]~
Bo ngu
B6
ngfr la thanh ph~n phl;l d~t sau d<)ng tu ho~c hlnh dung
tu d~ b6 sung y ngh!a, cho bi~t t'inh h'inh, ket qua, s6 lu'<;jng cua
d<)ng tac tien hanh ho~c muc dQ cua tinh cha't, tr(;lng thai .
II Cac loQi
Khoa thi tie'n Sl bdt ctdu c6 vao clili Tuy ( Le tri~u ljch khoa
tie'n s! d~ danh bi ky ).
4. Bff ngil chl muc dq:
-s~ .:Em!
NGO PHAP
I.
- ~zt4 ~u15~~
bo ngu
Vua Chieu ''uang bfnh nr;lng ldm (Sa ky: So the' gia).
- ~A 1x7Kl-J:f)Z~
sa nhfm ph<_lt T6ng di Cllv Trjnh.
Sd-dinh T6ng de'ctiv Trinh (Tii. rruy~n).
6. Bfi ngil chl kit qua:
- =t~~ti
- ~~Al:J~WJJ, ~l-J~3f-?
252
- ~~~Jj(~ fJ]pt,l
253
Lila s(J hiii ldm ( Bai 97) (thay vl/u qtc hiii thl qtc la tr<;1ng ngil').
96
&l
KINH
-!f~lft_t7(
-frm+ifH~mh cd thqp
'*
* ,
oo
A ND dx.
-tQ
B6 ngfr dfrng sau d<)ng ttr, hinh dung ttr (xem cac thi d1,1 da
d~n). Rieng m<)t s6 ph6 tu lam trc,tng ngfr dung truoc va b6 nghia
cho d<)ng til, hinh dung tu thi thtr&ng c6 th~ chuy~n thanh b6 ngil'
b~ng each d~t sau d<)ng til hay hinh dung ttr d6 :
Kinh J!: cai guang-Bi f~: n6, ong ay, nguai kia (dt;zi tit nhan
xung ngoi tha ba)-Ho~c ~: ngiJ Vl/C, nghi ngiJ.
~~~
TU M6I
Qufmmjth~.
Anh d~p Jim (Chiin qucfc sach: TJ sach) (thay vl qzwn thljm
my thl thljm la trc,tng ngil') .
~~~J l-1..1 ',tf-;1M~
- llm,,.,J-U{'J.n-iN:.1:'i-
Ca dura choi thong tha (Trang Tu: Thu thiiy) (thay vl thung
dung xzwt du thl thung dung la trc,tng ngil' ).
-!~~
Lu hai elfc.
D!CH NGHiA
Cai gtidng
Daa tre dang truoc guong, trong thay trong guong c6 m9t
nguai. Huong vi phia nguai d6 cuai, thi nguai d6 ding cuai. Vdy
tay, thi nguC!i d6 cilng vdy tay. (Niu) dang sau guong, thi khong
trong thay nila. (Daa tre) qua ngiJ vl/c, chCJ-Y di n6i chuy?n d6 viii
mf. M? trd lai rling : "Nguai ta khong the' tl/ trong thay mi;it minh
du(Jc, vi the' c&n phdi dung guong soi. Nguai trong guong, chinh Ia
bong cua con da~v ".
254
NGOPHAP
THUQC NGVJM~
255
I. Thuqc ngli
Thu()c ngfr la m()t lo~i b6 ngfr d~c bi~t chi dung b6 sung y
nghia cho m()t d6ng d()ng tu hay cho m()t d()ng tu n()i d()ng kh6ng
hoan toan (xem Ngil phdp bai 30). Thu()c ngfr (tll'01lg tl! attribut
trong ti~ng Phap) c6 nhi~m VIJ n6i r6 v~ chu ngfr thong qua m()t
ct6ng d()ng tu hay qua m()t d()ng tu n()i d()ng kh6ng hoan to~m .
Thi dl):
~Jb~3~ ~ 1~ -tiL
Thfm /thi I TrU011g Dl)'C Dlfc da.
T6i JiJ TrU011g Dvc Dtic (Tam qu6c chi).
- Nhfrng ct6ng d()ng tu thuUng dung la: ~ (vi), ~ (thi),
~ (v6), 3-1= (phi),~ (hfru), 1 (do) (xem Ngil phdp bai 30).
- Nhfrng d()ng tu n()i d()ng kh6ng hoan toan thucmg dung la:
~(vi),
97
~~}jt
LV NGQ
msz , m
HO
z. ,m
~ ~
~A ~
~ iEI ~ o .~ E1 % 1~ gt ,
Lu' m6ng h6 bl, qugn thu uy chi, v6 cam c~n gia. Lu tlf' hi dac ke',
ffiJ s~ te
.L-J ~
!A o ~
o
tJ ~
thai thai xuat hanh, dl uy qugn thu. Nhat nh~t, ng() h6. H6 di vi
IPJ ~ -ti1 ' :lyt
W o ~ ~ taj '
o.~ ' ~ Bz
~
d6ng lo~i da, tlf'u nhi du du . Lu hiii clf'c, d~i minh, khi bl nhi d()n,
rr ,
rm
l!zm ::f
,~,
wt
a,
mm
rm
'
bo di , nem di-Tuc
,~, :thai,
ut:J-I=~zr!fg~om
D[CH NGH[A
Lila gijp cQp
Con lr.la d9i da CQp, cdc thu khdc diu sQ' n6, kh6ng con new
dam din gdn. LU'a tf:{ mr.lng rling ke' hog,ch nhu the' Ia duc;c liim,
thuang di ra ngoai cti ra oai voi nhilng con thu khdc. M9t hom,
( LU'a) gijp CQp. CQp cho la d6ng log,i, din ci:tng choi voi n6. LU'a SQ'
hiii !tim, keu Lon, nem bo ti{m da ma chg,y tro'n, (xa din) may dijm
256
NGO PHAP
0 ~ (vo) la d<;li tu, c6 nghia "khong ai, khong v~t gl":
1W; f&Jlilt
6 Jli
f&Jlilt
(Vo dm c{jn
m
m
A :fJJ
z , ~
:t
nhu b<) chi, hoai bao chi. Huu t~t, tac dien y ch~n tri. C~p nien
ffi
*'
'X. 1~ A
NGO PHAP
D!NH NGO' ~~
Dinh ngfr Ia thanh phfrn ph1,1 cua cftu dung b6 sung y nghia
cho danh tt! (ho~c cho dong tt!. hinh dung tt!. s6 tt! dung nhu danh
tt!) v~ m~t tinh chih, hinh tn;mg. s6 luqng, phU'OTig vi v.v.
.~,
THAN AN
om
D!CH NGH[A
On cha m~
N~uc!i ta luc nu'li sinh ra, d6i khong bie't f1! cho an, ret kh6ng
biit It! m(lc do. Cham~ cho bu nuim I'd am li/J trong long. Khi c6
b~nh , thl miJi tluiy thur'/c khdm chiia. Din khi tu6?i hoi !On, lqi cho
di h~Jc. Cha mf kh6 nh(Jc l'flt vd nha the~ Nhilng ke Ia con, hd c6
thi quen cJn cha mf du(fc sao?
I. D !nh ngli
98
:JL
257
sao tru'ong, hlfu su nh~p hQC. Ky lao kh6 nhu' thu. Vi nl' nu gia,
:R OJ :0 ~ .~, .sf ?
khoi kha vong ky an h6?
TU MCJI
Than
cJn
tit thi d9c La "tl!")- Y1RmtJc do (khi dung nhu d(}ng tit thi d9c La
, y' ") - B Q n~
'
H oa1
' 'lo!:9!
B - t.;-J
D
~;t:
~ffi: mom1-K: om vao ong- ao J~: om- 1en .)(.!!:::
miJi ru(Jc- Y !fi: thdy thu6'c-Chfi'n W: tham xet, chJn dodn, chdn
A
'
'
Thi dtj:
*~~.~
rl!tt~J~
, ~ rJ :if
Qua cay du dili. din nui Nam Binh (Ton Gia Kim) (chi hinh
tr:;tng).
258
ilrA-T~?IJt:fiJT~!l
V thai tu vi Giang Sung
b<;ti.
Thai tif nwc V bi Giang Sung danh bpi (Han thti) (chi
sa
rrJ MCJI
sa
thu<)c).
(chi s6 Iuong).
{!)({!)(~t:&!;:/~
'"'""'' 1JA. Ia
*:
TtiQ'ng
con l'oi-Trang ~: lcJn, nu:~nh me. CLtong trdngKi~n '(!: mgnh me, khoe mt;7nh-H~u ~: dLiy-Nha ;f: ngcl \'OiThan f$: duiJi ra -Ha'p D,&: hut \'ao-N~p *~: thu l'do-Quy~n t~:
cu/{n l(li.
~ fl~if:)'}+:h)f~
259
J5
Du du blthuong h~ ...
Thiim rhdm rrOi xanh kia ... ( Chinh phi! nglim khuc) (dung chi
thi).
Con voi
D!CH NGHlA
Con l'Oi (C15) thc/n thllr!n vel mgnh, do b~n chdc 1a dcly. Ming
c6 hoi nga, nh/) ro ngocli moi. Miii (\'('Ji) nc5 r{/t dai, c6 th~' hut
mtoc, thu viw mi~ng mel u(fng. Lqi bie't cu/fn lf(v (1(3 an, gio'ng nhu
nguoi ta dung toy.
NGU PHAP
- il-tfPJ!if-1:!1?
Thu ha thanh da?
D6 JiJ {Jing gi(Au Duong Tu: Thu thanh phu) (dung d~ hoi).
m
99
rm
bfty nhieu lo<;ti d6ng vj ngii. Dooi day, ta chi xem m<)t s6 tm&ng hQ'P
rm
1! , BZ. ~
~o o ~
?F ,
Ttt<;Jng, th tning nhi ki~n, bl kien nhi h~u. Khffu huu lttong nha,
f$ /:B !)7} o Jt ~
:& , g D,& 7j( , *~ ~~
than xua't thfrn ngo~i. Ky tj th~m trttong, nang hftp thuy, n~p 11
rm
I. D6ng vj ngii hay th?nh phin cling lo;;Ji Ia nhiing thanh phftn
d~t song song ho~c lien ti~p nhau. cung giii m<)t nhi~m Vl,l trong
ciiu, nhLr cung lam ChU ngiJ, Cung Jam Vj ngiJ. b6 ngiJ V.V.
Tfrt cii cac thanh phftn trong diu d~u c6 th~ c6 d6ng vj ngii.
2. N6i chung. c6 bao nhieu lo<;J.i th~mh phftn trong diu Ia c6
TV<}NG
* , 1m
thucmg thfry:
(1) D6ng cinl ngir:
~
o x.
g
t~ Ifx ~ t~J , ~o A
khffu nhi fi'm chi. Htju nang quyn thu thtjc v~t, nhu' nhan chi
ct\,mg rhu.
-T~~
~=rg
.fJ.~
, 01Wt*
TiT LQ, Tiing Tich, Nhitm HUv, Cong Tay Hoa thi t<;>a.
Tif L9. Tiing Tich. Nhitm Htlv. C6ng Tliy Ho,? ng6i hdu
(Lu~n
ngif).
(2} DcJng vi ngii:
260
-~-=f?lili~?f~
Quan tu tm d{lo, bit t.n1 bftn.
Ngt.r&i qulin tifchi' Jo cho d;w 1;'. kh6ng Jo ngheo ( LuQ.n ngtl).
261
Phia nam bien Tay, nO'i bin Luv Sa, sau Xich Thtly, truric
Hfc Thtly. c6 m<)t nui 1611 (S071 h3i kinh: D:;i hoang tay kinh). .
m
100
- tL -=f ~
~*
-T* , 18-=f
THUCTV
tlJ ~
Son huu lang, l<;lp nhan mu'U b9 chi, thiet tinh son h<;l. D<;li thu
Ml
_t
EJ :
~ jN
1:r A .lt
.n o ~
tuong thu<;ng viet: "H<:1 hii'u lang t!nh, h~mh nhan chi b9". HG'u
, ?f{,'Z
Nghieu, Thuin, Vil, Thang, Van, V6, Thimh, Khang chi t~.
ha ky ii dan chi tham. uu dan chi thi~t. nhi dai thien h:;1 di quan tu.
tn.rOng gia chi d:;1o da.
Theri Gic vua Nghieu. Thufn. Vil. Tlwng. V5n. V6, Thimh.
Klwng sao mil yeu dan. Jo dan th{un thiit. vii Jfy d:;o ctltz ngt.r&i
quan til: b/ic truung gi3 mil a6i dZii v6i dan nhu v~iy? (To Thli'c:
Hinh thurmg trung h{w chi chi Ju~in).
(5} D6ng tlw<)c ngii:
~ ~
A~
m tlJ
j&,1i.
1iizg9:
u-r
m,
1- , ~~ ~
z. , m ~# ,
ro:* ~
* * m Ky
Qlf-
bat thuc tl,f gia, ng9 xuc chi, dQa t!nh, d<;li h6 du vi~n.
A 1~ Mil
_t
::f: ~
JJ fA EJ : r .:g.
~%
w,
xuat,
ki5 ~
nhan chi tuong thu<;ng tl,f cao chi. Nai than viet: "Ng6 diu thuc
::f=:ft ll"t ~?.no
tl;l', khdi chi thll' tai?".
rU M(JJ
Lang jN: ch6 s6i-Mu'u ~: lo li~u, muu tinh- Thie't g9:: dijt raTinh
ho: cc;tm, bdy (dijt ra di san thu)-Xuc ~: gidm len-Cftu
-s:R: xin, mong moi-Vi~n Ji: giup do-Than fA: tho than-Cifu ki]:
m:
ne'u (lien tt1)-Tai ~: trc; tit cuo'i diu (biiu thi phdn va'n).
Ngt.r&i ra n6i ba ngt.r&i b:;m trong miw l:;nh chinh Jil tung. true
vii mai (Tan qu6c van).
(6) D6ng tr:;ng ngii:
- g t~ ri , ?rrUY
:*tl.J
Tay hili chi nam, Lt.rU Sa chi tan, Xich Thtly chi hPu, Hie
Thtly chi titn, hliu d;;ti san.
D!CH NGHlA
Biit clzz1
(Trang) nui c6 ch6 s6i. Nguoi di san bay muu bdt n6, dijt bdy
achtoi chan nui. Vie't chil!On tren tuong rling: "Phia duoi c6 bdy
ch6 s6i, nguoi eli duong hiiy ditng buoc". C6 nguoi khong bie't
chtl, liJ gidm len bdy, roi xuo'ng ho: keu !On xin cau giup. ( Khi
nguoi cl6) dii ra khoi r6i, nguoi ta tro vao nhtlng chtl vie't tren
262
263
*'*
tuang ma bdo cho bie't. (Nguifi d6) ben than rling: "Nlu ta bit t
chil, thi Le nao de'n nbi nay u?".
NGU PHAP
xuat binh ngtf chi. Ho~c vi bo binh, ho~c vi phao binh, ho~c vi rna
_rr_ , #
6 I
_rr_ , #
~
;t;<
~
_rr_ , ..1::1::: ch- 1, 1 ~!!1
, "
!7<J
J;;-;fJ
/ "
~ ~ !f93
~
./'E3 1JI Y..A ~
binh,
_*m ,
107).
_ ~1~~
kie'n vi~n trung huu thuy h6, niii dl;lc ft'm chi) Con quc;z khat nuoc
!tim. Trang thliy trong san c6 cdi nQ_m dng nuoc, bim djnh uong
(Bai 120).
6 1r1j (c'u) la lien tu biu thi gia thie't, djch 1a "ne'u" :
~lij~ :::f: ' .E.ll:t~? (Ng6 cilu thuc tlf, khoi chi thll' tai?) Ne'u
ta bie't chil thi Le nao de'n nJi nAy u?.
ho~c
vi c6ng binh,
ho~c
@ {Q o
d!ch da .
TU MOl
Quo'c ~: nuoc-M~c ~: dc;zi tit, if day djch La "khong nuoc
nao"-Luyf$n
tQ-p Luy?n-Vc$
giil gin-Dan __: butfi som
(- __ : m9t som, m9t khi)-Djch @ : qulin thu- Truy f~: xe cho cl6
("truy trQng binh" La linh trong coi v~ qulin nhu, vQ_n tdi).
r'*:
mr:
D[CH NGH[A
Qulin linh
Nuoc khong ki LOn hay nho, khong nuoc nao khong Luy?n tQ_p
qulin linh eli fl! v?. M9t khi qulin cljch de'n, dem qulin linh ra
chong Cl/. HoQ.c La b9 binh, hoQ.c La phdo binh, hoQ.c La kY. binh
(mii binh), hoQ.c Ia cong binh, hoQ.c La truy trQng binh (qulin vQ_n
tdi, Linh tdi), cl~u La nhilng thrl qulin eli chong c qulin thu.
~
cau
m
101
NGU PHA.P
0 1m (vo) du'<;jc dung nhuM. ~ffil (v6 lu~n) 1a mot gioi tu, c6
th d!ch la "bat eli, bat k, bat 1u~n, bat ky, kh6ng k, kh6ng
phan bi~t..." : ~M- -j(;J, (Quae vo d~i tiu) Nuoc khong ki LOn
hay nho.
_fr
/
...
BINH
264
265
rUMOI
~7f*'*AtJ 1lr(Qu6c v6 cl<;1i ti~u, nzlJc bflt luy~n binh di tt,r v~)
Nuac khong ki ian hay nho, khong nuac nao khong luyfn t~p
Bi~n buc ~~:con dai-Hong 1~: ddnh nhau, (1m 1-Thiing ij~:
ky* ~ : chua
bao !au, chdnR bao !au- T()c ~*: h(J, loai-Nghi ~.jt: him hr;1c-Xich
f-f::: du6'i ra.
khi" : 0
dung a~":
_ ~p!f .[;)~~ill (Giai siidingt,t d!ch da)D~u La nhilng tha
_*
Con ddi
D!CH NGHlA
Chim va mulJng ddnh nhau, con dC!i thur'tng trung l~p ((1U'ng
giLi'a). ( Khi) chim thdng. thi dai hay vao dam chim, m5i rling: "Toi
c6 hai cdnh, w5'n Ia /()(/i chim ". ( Khi) mulJng thanE?. thi dai cht;y
\'ao dan muong, m5i r!ing: "Toi cr5 bffn ch(/n, w5'n Iii loai mur5ng".
Chang bao lau hai loai nghi hoa, (tha:v) dai if hen, hen cun& nhau
rur3ng duo?i dai.
114).
103
ME
102
~~
BIEN BUC
s
.ffil
/ '
l"ii"'
~
~-\!
~
m!5
1;ffil
'
ritE
:r.m
ff.;
rh
'I
5E ~ mill .n
tu tlic,
;tt
c6 thu
f-f::
* .=
~
~ ~ii
*o ~
~ 1 1~~ ~
da ". V! ky, nh! t9c nghi hoa, bi~n buc t<;1i tdc, to<;1i
0
fl
~~>f.*=
Nang phu chung d<_to, thu tlic din lao. Ljch xuan, h<;1, thu tam
J...
s
R*
lj
J1.
0 ,'fffj
fJ'jj '
/'
Di~u du thli ho'ng, bi~n buc thuong trung l~p. Di~u thang, tac
,'fffj
1~ ~
9i3
Ai
X..
I! :t>. ~ Ai
:t>.
flf
thoi, thuy dac tlic. Ht,ru d1,1ng lung khU' xac, d1,1ng cuu khU' khang,
9t
tJX:
r~ t!J\
?*..
~ 9=J
~ ~
w.
thuy th~mh b<;1ch m~. Nhien h~u xuy chi phu trung, ho~c vi ph<_tn,
~ ~ ~5
:It -i3
~0
:!t /f ~ -ill
TUMOI
D<;to f@: lua ne/J huong-Tuc ~: !u)t lua-Lung U: co'i xay-Xac
~: w3 cang-Cilu 8: cdi dfi &iii gt;o-Khang ff: cdm-Xuy t!X
266
nllu chin-Phil
-*::
J:in lopn. d6 uy qu~n Nam H:ii JiJ Trit;u DiJ no? binh dLinh Jfy
c:ic qu/in qu6c ( Le Ttlc :An nam chi Juvc).
G(lo
D/CH NGH!A
Nrwui nang phu tr6ng lua ne/J humzg, tay chan chlim lam. Trdi
qua ba mila xucln, ht;~, thu, nuJi dU'(!c th(Jc. L~1i dung dfi xay lot;~i
bo v6, dung co'i gia lot;~i b() cam di, nuJi thanh gt;~o trdng. Sau d(5
nuJi nctu gqo trong n6i, hoijc lam c(fm, ho(ic him chao. NgU'(Ji cln
nen bie't riing nhilng vic c1c5 Ia kh/Jng dl cliing.
;r,G- p,'
{:;:.
lp'f<. J t:J-LQ.Ja~~;t_. , tt
L<?c Tl;lc
c6 nhm;rng ky huynh
ca
~ill.1t/ '~=I:.$
1. Danh tu (hoi;ic d:;1i tu) c6 th~ cung m<?t danh tu khac cung
lam InQt l0:;1i thanh phfm.
hai cung chi mQt Sl! v~t, nhung danh tlr
tnr&c. Ta gQi
sau l:;1i c6 nhi~m Vl;J n6i r6 v~ 51! v~t neu ra & danh
danh tu sau Ia thanh phfrn trung gia (li;ip them), hay tnJng gia ngiJ
(apposi ttif) .
tu
- W:'x@;t~ ~~r~~
Luang ph!J tl'rc S& tu&ng Hf/ng Yen.
Cha cun Luung 1/z turing 11u6c Sif (ten) Hp11g Ye11 (Su
~*t~~:L}~ti
104
Di) ("Ky Chuang C6ng" va "thua tu&ng" cung chi m<?t nguai).
DIEU
bfry nhieu lo:;1i trung gia ngfr. Ta thu&ng thfry nhfrng tnr&ng hQ'P sau
d5.y:
I. Chu ngiJ trung gia:
, fj$}g,1ft~1#z
lo:;1n. Nam Hili uy Da kich tinh chi.
~~L
Tfrn
*lJ
ft..- ,
+lr ,L..t=_
~
'nx.
lk rEJ
Ditiu lo<;1i chi thti , bien sinh mao vG. Ti~n chi vi du'c, co nang cao
1ft o ~ ~.J.: Ff3~ ~ E~ , ~ i!ff. ilk ?j( 9=t ~ ~
1J(
phi. Ky chi gian huu phoc, nang du vtnh thuy trung gia, vj chi thuy
.~ 0 .~ ~
~ ~ ~
fif
ftJ Jt 0 1W; ~ '~j(:
clitiu. Ditiu lo<;1i chi chuy, vi kien ng<:1nh chi giac chat. V6 xi, co
:&: ~J ;If 0~ 0 ~ ~ & = :g 9=t
~
ffij fm 1ti '
thlfc v~t bat tude . Ky cot c~p mao quan trung kh6ng nhi v6 tuy,
S
2. N6i chung, diu c6 bao nhieu lo:;1i thanh phfrn th'i cilng c6
kv ).
Nghi.
L9c T1,1c c6 nhuimg ng6i cho anh JiJ Nghi (Khim di11h Vit;t sii
thong gicim curing m~:~c. quyin nhctl).
NGU PHA.P
267
.~
-7
tL
ii!rt!J
fl2 '
/.p
li1Hl
/1-
.=L.
::+=.
-G
/l'1
-(J/J
.>...<...
I:JIJ
R 'e:i:' """"
/lX R
~
'
268
~
~ o ~}\ ~ E! 1: , .~ ~IJ ~D
c6 chat khinh nhi thi~n phi . Thu giai thai sinh, dieu de noan
~ o lif .% ~D , , Wf
iffi 1~ 5X: W o
sinh. Duy dieu noan, tat phu chi nhi h~u thanh s6.
rlJj(: ~-
~~
iffi
105
11~ J}
TUTHAN
TU MCJI
Chi ~~: chan va fay , chi-Ch) Wll: ng(J/1 chan-Ph6c W-*: mang
chan (mie'ng da m'J'i li&n cdc ng(5n chan nla locli \'ft , ngr5ng ... )Vinh ?7}:.: hoi trong nu6'c-Ng~nh fif: cung-Cha't ffi[: \'(;'if chii't, ch(ftTtioc o~: nhai (h!ing nlng)-Quan ~: t/ng tron- Tuy fj: tiiy (mqt
chcft h5ng trong x uang)-Thai E!: cdi thai.
269
ti~
fL :t , , 7t
11~ .t
t~
W tJ
*'*
11 1:r o
Nhan dl;lc l~p than, ta't tien tu than. Due dl;lc dT luy~n tinh h<~mh.
~
t) ~
~ ~ 0 1m ~ J-j_ ~
.} 1m 0 f3
Tri dl;lc dT qm1ng kien thuc. The dl;lc dT tning than the. Tam gia
/G OJ
ffiR:
TU MCJI
Chim
D/CH NGHiA
Than thi ciia locli chim , m(JC long khdp ch6. Cdc chi trLf(Jc Ia
cdnh, nen cr5 thi hay cao. Khodng giila cdc ngdn cMin cua chung
c6 mang chan, nhilng loai hie't lwi l()i trong nur!c, g(Ji hi chim
nu6'c. M6 ciia loc/i chim Ia ch(Jt sung cling. (Vl) khang c6 rang,
nen iin cdc v11 khong nhai. Xuong \'a /fng l/5ng ciia chung rr5ng iJ
Riila va khong cc5 tiiy, nen ( c6) cha't nhf l'a hay gioi. Lolli thu d~u
sinh being thai, loai chim thi sinh hling trung. Nhung trung chim,
cdn phai a}J, r6i sau m6'i thanh chim con.
W:
Si'ta minh
D[CHNGHiA
Nguoi ta muon ltJ_p than, tru6'c hit phdi sU'a mlnh. Due df:lc di
luyfn tinh nit. Tri df:lc di miJ rqng kien thuc. Thi df:lc di lam cho
than thi dur;c khoe mg.nh. Ba di~u ay khong thi thiiu mqt dur;c.
NG0PHAP
NCO PHAP
moi": lif.%~ D' ,~rlfZ.iffi1&5X:W (Duy dieu noan, tat phu chi
nhi hij.u thanh s6) Nhunf!, trung chim t/it phdi a/J, r6i sau m6'i
thimh chim con.
rn
270
ngfr.
1. Chi l<,1i b5ng m(>t d<,1i tu phfrc xtmg, nhtr (tl!),
Jr (than) ...
~I.!!rFo~Z.
- :K OJ tJJ,~ JJ)t
it w
271
Trong cau Hm van, c6 nhi~u phuong thfrc t<,10 nen ph(rc chi
'
Han Tin vJ tCii kinh do. cho g9i ngu&i thiiu nien Jilm nhf!c
minh. (nguoi lru6c kia) r[mg bit minh chui du6i hang. cho Jilm chtic
Scr rrung tiy (Sif kf).
g~~A]j[~~
Thinh ich ky xa ky trmg Sl. khii di vi rue ht;J phi! dvc gia
Xin cho them nhtlng rrfing si xa ky, (nluJng rrting si) c6 the?
tiip gitip cho ttic ht;J (Sif kY ).
*mz
Phu kha d!l<,lC th~mh, nan dfr ll! thuy, thii; nai chung th(r chis&
vi nhi
C6 thlcung vui khi thimh cong, nhU11g kh6 c6 thlcung Jo JUc
ban ddu, ctii d6, chinh fa th6i clwng cua phin dong ngu&i dOi (Han
thu).
, OJ 1-:.tf.%,~ Tm~:tt
106
fL~
CVU TQC
~
, ~ , tEl , )( , a
, -r 't* , ~ ,
-y;; ,
~ ~
fL
3. Chi l<,1i b5ng d<,1i tu phfrc di~p ~ (gia) d?t sau b(> ph~n phfrc
Cao, tang, t6, ph1,1, ky than, chi ttl', ton, tang, huy~n, thi vi ctl'u
15~ 0 ~5 tii El tii '~ t-% El ~ t-% 0 fL 1'f $. Ill
t(>c. Thuy t6 viet ti t6, vien ton viet nhi ton. Pham huu khi huyet
?1~~fi~?JTL:[Z]+~AA~
L<,1i d~c t~n thtr&ng ky s& vong tti thPp vt;~n h9c gia.
m~c
Ke it;Ji duvc dJn buddy du nhtlng cai bj mit JiJ bcfn chf!C V{ln
TU MCJI
chi :
- 1-tlYJ\*,
vJ nhtlng lt;~ch nho, (nhtlng ft;~ch) mer duang ben nui thi
khong thlklxiit (Sif kf: Ngu de' ban kj).
-f~~,Beaz.~~,%~~T~,~l\%~~
Jff-1
Tin chi qu6c, tri~u nht,~c ky chi thi~u nien, Jjnh xuift kh6a ht;J
/f~
l~o
Clzin lzf)
Ong sa, 6ng ca: 6ng nt)i, cha, ban than mlnh, de'n con, chdu,
chdt, chit, d6 Ia chin h9. Ong thiiy t6' g9i La tj t6', chau xa dai gQi
272
273
Sftm
nguifi than.
NGU PHAP
107
HO NGO'u~
1.
Ho ngli
H6 ngli', thtr&ng Ia danh tt!. dung keu ten di goi hol:lc di:in do .
H6 ngli' dCmg dQC l~p v&i cac thanh phfm khac trong cftu, co thi di:it
P/u) Sai .' nguui d:i quen nguiri nu&c Vi~t giir cha nguui r6i
d1,1 tren):
~~ill
Nily anh TU: d6 Jj ditu anh kh6ng the' dpt din duvc (Lu{ln
ngif).
-
.L>- <Jr.
=~*
l , f-EB--7
~"j' i-:1..-y_.A~ ~
:;!?'
-:r-
LY HIEU TV
*Ly
'/1
-1':
!1
~ fj~ ~P.f;
t~
' tB
-A- '
[X \
nhi tinh chi hi cu. Ttfu ht}c u' hLfc!ng hiu, xw1t tat do, phiin tat
;;r;:; 0 ::Et /v'
r;:l:;
'i1f , ~ ~=!
till
.& , JD'
.@3
7,[ lEl: ~fEI .j.f_, ,
lHJ
_.. . ._ ./"-...
1P:~
/1"1"9
-j7L
:J~
l-..!:!::
g._~ oJI-!J
10
---:j--
di~n.
Thi dLJ:
2. Dung
:zt::
-:r-
*Ky
i~ ~
ii:
thuyen du,
ky,
phu bt;nh
nghi~p.
Tl) Md!
Chi : r(tt-Ttfu J1It di de'n-Htio'ng hi~u ~Ef,t~: tntc'ing langPhan [X: tn! ,t-Di~n [Hj: trinh difn (dung nhud(Jng ILI')-B~nh (p3:
dau (JJn, hf nh ho~111-Doc ~: n(lng, 1r(1m 1r(mg-Chuye't jtlJ: l'f.:l ng
l't-Di~u tri ~mJ d:;: trf hfnh, ditu trf- Tm ~: nJ?ti-Cau Hl dtu- Vi
ky m: chLfa hao !au, kh6ng ban lilu-Thuyen du iff~: hit
I)[CH NGHiA
Be
,.2
"*:
Ly
he L_v
thut/c ditu trf, b() cd dn ngu. ngity {1em chl (1 ben cha. Cluing bao /{iu,
bfnh cua cha khvi hdn. be
274
Ill
275
108
1}1
*z
ft
A & ~ o Bl ~
1}1 rffi! $ o
B t:Jj
Nga gia chi nhan th~m cla. Mau ly gia olnh t6a SLL Phi.} nh?t xuat
7} *~ ~ o :tt W ~ 97K ~ ~ Fr:1~ 1i t~ ~f
ngo<;ti kinh thLfong. Nga dG' o~ mu<)i cldng thftn gian vang hi~u dj
& B~
w~ lll ~ ~ T o Bl lJ ~~
MJ )(
nghi~p; c?p van nhi quy, vi tqa <lang h<;t.Mau stf phLmg nh~n, phi.}
~ rll51:
;{. ff !7: ~
I~\
niang
CO
Slf"
d.c
hG'u
an
lac
chi
tam.
b
. ,
.
*;
i~ ~X
CA
DE
ff~o
- i.J-- W f6J OJ fio
Nhat xfch bo thlfc;5ng kha phung. Nhat ailu tuc thlfc;5ng kha thung.
~ Po -=- 1'E o 5i. /f ~ tEl ~ ? ~ $
Huynh d~ nhlf thu tuc. Khdi bat nang tuong dung? D~ cung
5t '& fD o ~ f'F R ~ ~ f8J o ~ 7( T
huynh huu nhat gia hoa. M9-c tac d~u phu nhl}c oa. Vi thien h<;1
R 1'fJ roJ
lq~i,
1i~c)-Toa
fffi!:
Phung
109
f.v (d5ng
rm
TU MOl
li~u, xil'
6 Ill (vi) la cl()ng tu dung nhu ph6 tu lam tr9-ng ngu, d?t
uudc <l()ng tu, c6 nghia Ia "vay quanh": [I] ~~iT (Vi tqa clang
h<;1) Ng6i vay quanh dudi den.
*IJJ: xo kim,
khau vci.
D/CH NGHiA
Gia dinh sum h(Jp
Ngu(Ji nha toi rtr't dtmg. M~ lo cdc 1'ifc vl!n I'Qt trong nha. Cha
m6i ngay di ra ngoai huon hcin. Toi cung cdc em trai em gcii scing
sJm de'n truC!ng fa h(JC tqp; de'n chidu nu!i I'd, ngcJi \'elY quanh
du'Ji den. Mr; lo may vci, cha k2' chuy~n xua; nuJi ngu(fi ct&u cd
h)ng an 1ui.
NGU PHAP
0 B (nh~t) Ia danh tu dung nhu ph6 tu, vdi nghia"moi
OJ
TU MOl
D~
'!'$: kfnh nhu&ng arzh, kinh thu(in (1'Ji nguoi !Jn han minh)Thung fi: giii (gq~o)-Dung ~:dung thu, tha thu-Cung $: cung
kinh-HG'u 1;i_: than cii, h()a thuqn-Phu ~: cai n6i, cai cho-Oa f8J:
cai n6i-Ttita ;;~Q&: than tho.
Bai ca v~ d~
D[CH NGHiA
Ml)t thuoc wli con C(J thi may du(Jc. Ml)t cUtu th6c con c6 thi
giii duC!c.
Anh em nhu taY
.
. chan. Ha khong tid dung thu cho nhau
dU(Jc u? Em kinh, anh thuqn, ml)t nha hod h(Jp. ChJ lam cho dqu
276
n6i thft.
Dl cho thien
277
NGU PHAP
my
ma Ct)Jl": -
mJ:::. OJ
-4
fi
(Nhat
xich b6 tlut(lng kha pb.tmg. Nhat dil u tile tlut(lng kha thung) M()f
thu(Jc 1di cr)n ('()tid mar l1Lf{tc. M(Jt d{{u th()c cc)n co thl gia du'(fC.
0
6 ~ (m~c) la ph() tu biEu thi S~( cam chi ho~c ngan dn,
dich "cho, dung" : ~
D!CH NGHiA
Cu'di hoi
Ngu(fi con gdi h(J H(Jng dunf? nu;w xt/u nul dLi'c (thi) hi~n. Qud
ha muoi (tu6'i) khl5ng chju U(v ch6ng. C() chclnf? hq Truong lei
ngu'(/i u5 phd'm h~mh tift during thai. h9c r()ng nhi~u tcli, g(Jm cd
tie't tluio, nghe (1i~c i(r) mcl curJi ndng 1'2. \l(t chcJng kfnh yeu
nhou. Hclng xdm ldng gi~ng d~u khen ng(fi h(J.
---.
:-
m
110
~~
GIA THU
+
11 tw
~.&
1f
13 ~ &-
s~
~ ~
=t ~
Huu Tn.fling sinh giJ, vi dtfong thai giai sl, bac hqc c.1a tai, kiem
1f
~7J
1* . rm
nn
z o~
tt
ti':z
~Er,
huu tiet thao, van nhi thu chi. Phu the th~m tlfcing ai kinh. Hucmg
*'
; ii'P7
.l:"l::
E3
'0~ :='E
ii"
4:E;.
,"'fl
NG(J PHAP
TU MOl
278
NGO PHAP
111
1i
17..
t~
.,~
A ~ ill
'*
o.. rm
M- Ym
-g
~ E! DX. 13
8.. /f DJ /f 'I'~ a ~
Pi -r:. : u-ur ~ 13
Nhien giao huu bat kha bftt th~n. Ng~n ngu van: "C~n m~c giii
~ ' ili:
13
BJ.J
r5 A
~ :
D"
w ~ )\
hik, c~n dang gia minh". C6 nhan huu ng6n: "Oil thi~n nhan ell'
~o
A 2: M Z ' a W /f ~
A 5 ~o A ff fi.lil,
nhu' nh~p chi Ian chi that. Du ba't thi~n nhan cu' nhu' nh~p b~w ngu
112
~
PHONG OC
~
+
*
Di~u nang true sao, thli nang doanh qu~t. Nhan duong tht1<;1ng cfl
i3
TU MCJI
Tr:;.ch t~: cht;m- Th~ni~: cfln th(ln, th(ln tr(mg-Ngo nhan.g )\:
chung ta-Xii' the'~ ill : xit the', do'i xif vi?c doi, so'ng (J dai-Ng:;.n
U:
qudn hang.
D!CH NGHlA
ChQn htJ.n nen thij.n trQng
. Chung ta so'ng iJ dai chua tung c6 ai khong c6 be bc,m ma tJ!
m!nh lam nen. Song vi?c ke't giao vai bc;zn khong thl khong dln
th(ln. Ngc;zn ngil c6 cau: "Gdn mJ!c th! den, gdn den th! sang".
Nguai xua c6 n6i: "Cung iJ vai nguai to't nhu vao nha co chi co
ian. Cung iJ vai nguai khong to't nhu vao qudn cd mdm ". VI v(ly
nen ch(Jn bc;zn c6 ich.
l<;li,
Ng6 nhan xU' the, vj thuong v6 bang huu nhi nang tlf thanh giii.
y nghjch
dich "song, nhung": ~:X. ft?fDJ/ft~ (Nhiert giao huu bat kha
bat th~n) Song l'ifc ke't giao l'ffi bc;m k/u)ng thl khong cdn th(ln.
279
.~
flt:.
82;:. ~
ill
!<If:
.L-.1:::.
:7fC
* ' !:if-~
E2. ill
'T ':'R }p
DD-l'
llfA
.L-.1:::.
flt:.
E2.
}p
?'<>
K):.
ill
ftB ' ),
~ 8 t~
!Tg
ftB
';
"
I-
fiS
p,
_L.
"
/\..
' ~0
E3
r5 , 15~~ ~ ~
: , ~
I~
tt~
~ ~
*'
1l
rm
chi cung
r*'
m~z
kim bich huy hoang nhi ph(mg 6c ch1 che d~i bj.
TU MOl
Qu~t @:
kheo teo-Sung ~~: cao-Nguy nga ~~: cao nga't, c16 si), nguy
nga-L~ ~: dfp-Cung di~n ' ~: cung di?n-Dieu p.,jjt: chc;zm
280
tt:
TOAN THV
~@i
Bich ~: miw hie'c-Huy hoang 1$1~: ch6i l(Ji, n;tc u!, l(inf? lc~y-Bi
flffi:
281
MAOOC
ctd.r ctu.
e<5 nha cao, cd idu /c!n. cd cung di~n nguy nga trdnf? 1~. keo chgm
c()t l'e, l'(zng bie'c ch(5i l(Ji l'a s~r che' tcic nha nl'a r{{t Ia d6y du.
!=;=! .......
= ~;fe
Y.'*'T I!
1t: ~
~
'>l!rt:
1'1 -tf- ~lj ' I j\ '{tf<:
S(in h<;t huu nhftl mao 6c; hoa vicn trang ky ti~n, ti~u khe nhieu
1& o - Wr 1 llt Fs~ , fJ A ~~ ~ tt 5F.
ky h~u. Nhat lac l<;ti thi.i' gian, linh nhan d6n khdi Him tuy~n chi
~ o ~
_:t A ~ if ? JJ - ~ f~ -ill o ~fE ~
ni~m. Oc chi chl'1 nhan thj thuy? Nai nhat han nho da. Tuy elf
11!f ~
ft ' ffij I~\
~ /f 'ti ~ -ill 0
thanh bfrn chi dnh, nhi tam vj thu<'ing bat an l<;tc da.
NGO PHAP
TU M(Jf
II
LU
D/CH NGHiA
Nlzi1 ciia
khdc (khlJnf? khdc l'rfi loai chim thu). Kip de'n ngu'(/i d(/i sau, sv
hi2'u bie't ngay m(Jt them, l'ifC xay dl/11?, rzgav m(}t kheo, dodd m/ti
,.
:t=;
"Fl
-++-
+t
. .. (Diii h~u
vi
.o...L-
M'i:
\'(J/1f?
quanh-L~c {g::
.I. A:
ngar'ri
D/CH NGHiA
Nha trallh
Dudi chrln nui cd m9t mcii nhcl tranh; l'u'On hoa trang tri phfa
tru'dc, sut/i nhd l'rmg quanh phia sou. M()t khi (hrng lqi d mri ncly,
thi khie'n ngur!i ta li~n nghi din cht/n lam tuy2n. Ngu(/i chu cuo
nha a\" Ia ai? f)d fa m9t nha nho ngheo. ( Ngu'(fl d(J) fU\' S(J'ng
tron g cdnh ngheo thanh b~tch nul /c}nf.? clnra tL'rng chdng an 1ui
vt;ly.
huu sung !au) Kip de'rz nguai dr!i sau, Sl/ hifu bie't ngay m()t them,
kie'n true ngay m()t kheo, dodd mdi cd nha cao, cr5 Lc1u Mn.
NGO PHAP
du
lien d<)ng
282
t~1t rmt~z
Dti011g kj ml}c nhi thj chi.
DII071g mft ma nhin (Le kj).
thu&ng dm;rc t;;to nen do hai. ba d9ng til di;it lien ti~p nhau.
Thi dl}:
- Wf*0freil31~$tj[*~~tg0
- iu~IJtJ.r~:rm* . 1t"&~rm~$
T~ Ttrong cong sCr Bi:mh Sinh tuy l?Jp sat L6 Hoan cong.
Tt Tti071g c6ng sai Bimh Sinh cho L3 Hoim c6ng ucfng rur;u
say rbi 16i ra va giit di (Sif kj).
2. K~t du lien d9ng thuang dung di chi ml;lc dich:
{~/I"'
Vtb din nD'i thi v;zch co ma ng6i, dcfc bfw ma tha h6 say
(Li~u Ton Nguyen: Thuy tac Tay Son yen du ky).
5. D9ng til tm&c v&i tan ngfr cua n6 chi phtrong thfrc, each
.~..f-,./ft~'::li
'
ti~n hanh cua Slf vi~c neu ra C5 d9ng til sau: d9ng til sau chi nwc
dich cua h~mh d9ng neu ra & d9ng til tnr&c. Doi khi gifra hai d9ng til
con CO gi&i tlr j__j_ (dl) di biiu thj ffil;IC dich mQt each fO rang han,
theo k~t diu sau:
:gf9~WJ tg011Fo,Z
Quan Trong hfru b~nh. Hoan cong vfing vfn chi.
Chu ngfr + d<?ng til+ tan ngfr (+ .[;) d'i) + d9ng til+ tan ngfr.
Quan Tivng dau, Hoim c6ng din thiim (LZi thi XuJin thu).
- ~
:r + ~x , 00
orfi ft.IB~~.A4:-...l/'-JD"
. ,. . -...PIIJ~/1-....
3. Hai d9ng til trong k~t du lien d9ng thuang ducrc n6i ket
Thi dl}:
Slf t~p T~n.
Vua Su cd gj[m, dem binh dfmh up Tim (Chiin qucfc s:ich).
Thuy
283
- Jtrm~ ~rm~w
- *-',~A.t:Jr)C*
T/nh r6i dung len. dting len rbi mJ vt nh'a (Li~u Ton Nguyen;
D;zi vuvng tft phdi khui binh de' d{mh Tcfng (Chiin qu6c
sach).
- ~rmrmH z
114
7,,
~~
PHANHNHAM
Nha vua nghe n6i va khen 6ng fy Jj ngwi hitn (Han Phi til).
4. D9ng til tm&c v&i tan ngfr cua n6 dung di biiu thj phuong
thtrc cua hanh d9ng neu ra & d9ng tlr sau: (d9ng til+ tan ngfr +
(nhi) + d9ng til):
rm
~ Z rfo
* ~
B"- A
#;
284
z ~!
gia da. Phanh nham chi phap
-=!;L
J-h
L.!:.
:Sf
d.,
.ux
ffit
;=;1~
::=e.)<,
QrJU
;::::]
rN' ,lr
L..; I~
,x.,
mz ~ ~ W3 '
B;:<. '
.J;:-1::.
FJ
/A-;:
I'
pr
~J
~
.P<
'="
'
i--1:\1 '
11!A
'*
='
Jt!;', '
i}iJ:
ho~c dl hl' b<:ti giii, giai bat kha thtfc. Khudng, ticu, th6ng, toan,
:;!t
ot $ -* ~ ffit Z ~ ;':E
1~
~ ~ OJ ~ t~
ky vj tan l;;tt, da thtfc chi, di~c tuc thlfting than, bat kha bat th~n
{Q o
da .
TlJ MOl
Phanh nhm Y, ~f: nc!'u nu(/ng, n{{u cln-Ph'm Ql::lo: d(1 df dungSung co Jt
h51 d~t. (/n cho kh(Ji cldi-Sd iFJt rau-Loa ll),iJl: qud
ciia locli dua-Ta f_j:_: phf:i giup-Thit;n ijg: hila an-Chting :!fi::
chu)1g, hdjJ- Tien ,!')~: rdn, chien-Sao ):'};: .t{io-Hu b:;li Jt% ~5(: hdng,
hu tht/i, lht/i rila-Khuong if: cii gung- Tieu f~: h~tl lieu- Thong
~: hclnh-Toan FJf,: 1iJi-Tan $: cay-L~t *:cay him, cay.
wl
D!CH NGH[A
Ni{u lin
chung ta thuiing cln nhu g(w, ILia ml, d(tu, hi nhilng tht1 de'
an cho khoi d(Ji. Cci, 1hjt, rau, dua lit d~' phf:i 1clo hila an. Phep
nctu cln lu_\' nu5n md khdc, hoijc n{{u, hoijc hajJ, hoijc chien, xdo.
f)(j an khtmg llfl rt{t d& g{iy ra h?nh t(tt, cho nen nu)n gl c6 mui
hoi, ho~lc cW hu tht/i diu chdng nen lin. Gung, lieu, hdnh, tdi, vj
(cua chung) cay xe. cln nhiiu ciing dii lam h~ti de'n than mlnh,
k/u)ng 1h8' kh/Jng cdn lhqn I'Qy.
f)(j
285
NGU PHAP
wt:
1. K~t du d~ h~ (d~
theo th(r u,r. h~ 1*: quan h~), con gQi
la kit cfu kiem ngtJ hay kiem ngtJ tluir:, duqc t~o nen do m(>t do~n
ciiu rna tan ngii CUa 00 Vlra lam chu ngii cho 111Qt do~n cau k~ ti~p
di biiu thi nh[mg hanh d(>ng ho~c d(>ng tac dien ra trong m(>t qua
trinh lien tl,IC VU ch~t che:
(Chu ngii) + d(>ng tl.r + tan ngii + dong tl.r (ho~c ngfr d(>ng tl.r).
-.it
-.it
Chu ngfr
D(>ng tl.r
Trong k~t du d~ h~. d(>ng tl.r th(r nhfrt thtr&ng la nh[mg d(>ng
tl.r ngo~i d(>ng kh6ng hoan toan. biiu thi st,r sai khi~n, phong t~ng.
giup d&, m~nh danh, t6n t~i (ho~c hi~n hfru), nhtr 1~ (su), fJ (linh).
~j (phong), .}] (trq), ~(vi). 5J}t(hi~u). 6[J (m~nh). :fif (hfru), .L-) (di) ...
~I 1~ 1~ 13 Fo~ lillmX: f6
T~ vmJng su su gia vfn Tri~u Uy H~u.
9wA~~EJ~w
Ngwi dim
truyn).
ba
la
286
- rnA ~L-JJI~!J\A
~I 1~~f$~M~~1J:m
s& Vll'011g Slr Xuan Than Quan tuong binh ct!u Tri~u.
Vua Scf sai Xuan Than Quan dem binh ctiu Tii~u ( Chiin qucfc
s5ch).
(Cii cau Ia m9t k~t du d~ h~, trong d6 do~n cau "tl.J'O'ng binh
ct!u Tri~u" I~i Ia m9t k~t du lien d9ng, xem bai 113 ).
m
115
/~
""
::g;g
xsx
NGVONGLAC
?~
z -
~ fu1 ?&: ff
13:. WI o ~ i!ff.
Phiem thien chu chi nhat di~p, tuy ba nhi~m khu h.ru. Trieu du
1'
-Jit
a tz :tm t!2, ~~ z ~ ; ~
dam tr<;J.ch chi gian, tn.tong vong Ia dT bQ (b6) ngu ha chi thu9c; mQ
A. t~ ?&: 7~ ~ , t~ ~j ~ rm
1~ r!ff. tf#. :J 15~ r~j
nh?p yen ba tham xu, trl dieu can nhi tQa dai du ngu. Moi t1 nhan
H~ z B~ ~ t:& 1~ 1$1. M: ?I
J: ' ~ W'l B)j
h<;! chi thai ho~c ap thanh phong t1 giang thu'Qng, ho~c quan minh
fj 15~ ~ Fs~ , rm t!2, :X ,C., t~ # ~ z ~ ~
il
Fs~
, 5~
nguy~t t1 van gian, nhi ngu phil tam hoai di~c vi chi thu suong.
~ tiJ
~ It H ~
rm tit
Fs~ ~ ~ #
Danh IQi vj ding kinh hao m9ng, nhi the gian stf stf di~c d~ng
1Jt15~ tf ~ " ~ ~ tit Fs~
~
iflj
A
o
thj t1 phu van. Chan thj the gian chid~ nhat nhan nhan da .
ldy, ddm ldy, chlim- Vong Ia *~a: ht6'i (di bdt chim ho(ic bdt
cd)-MQ ~: bu6'i chiJu-Ap t:&: hung li(v, hong- Thti sti6'ng ~~:
d~ chju, khoan khodi.
D!CH NGHlA
Tlui vui dta ong dtinh cti
Thd lenh denh mqt chie'c thuydn con, tuy song m(ic cho troi di
hay iJ. S6'm dgo girla vung ddm ldy, giiing ht6'i ct2' bdt cdc loai cd
tom; chidu ,.J noi khoi song xa xoi, cdm cdn cau ma ng6i dc;i cd
rang. M6i khi vao luc rdnh rang, ho(ic hong gio mat tren song,
ho(ic xem trclng to trong may ma long ong gia ddnh cd cilng vi do
ma khoan khodi. Danh l(Ji chua tung lam kinh dqng de'n mqng
lanh, ma mr;i vi?c the' gian ci1ng dJu xem nhu may n6'i. ThQ.t Ia
con ngu&i nhan nhcl't tren d&i (nay) vQ.y.
NCO PHAP
-
'
*~
287
rU MCJI
ngif.. va con c6 thi c6 mQt s6 thanh phfrn ph1,1 khac. Trong Van
ng6n, nhi~u khi vi ly do ti~t ki~m ho~c tu tl.r, ngu&i ta kh6ng neu
ho~c giiim b&t mQt thanh phfrn nao d6 trong cau, d6 la tnr&ng hqp
cua cau ti'nh lur;rc thimh phJn.
~A~~
'
~A&z
) ~
'
> ~ffiH{f
288
) Bon, (
) thl;l'C
Qufin ciJa 5if sth sopn tht1c 5n. qufin Ng6 du6; kip. (Qufin 56)
bo chpy. (qufin Ng6) din 5n nluJng tht1c dfi d9n sin rJi ruvr thea
( Ta truyn: Djnh c6ng tli nien) (= 56 nhfin bon, Ng6 nhfin thl!c nhi
tong chi).
Doi khi chi c6 mot phfm cua chu ngfr bj tinh IU'Q'C:
-*~~~-~Z-~(
) nZD<;li do. bt qua tam qu6c chi nht. trung (
nht...
), ngu chi
(Thea chi de} ciJa c5c lien vuong), kinh d6 ciJa nu6c chu hdu
J6n kh6ng the'rc}ng quti mc}t phdn ba kinh d6 ciJa thien ttl; (k_,inh d6
ciJa) nu6c v&a. kh6ng the'qu5 mc}t phdn n5m ... ( Ta truyn: An c6ng
nguyen nien) (tinh ltrqc chfr "do").
2. Tuong tl! tru&ng hqp tren. khi dung dong tt1 B (vi~t), Van
ngon rt thu&ng tinh Iuqc chu ngfr:
-~~~B:A~~~#?~~~B:~AUM
WJJ ,
~ .1--J~-?
)B :
~.1--:JJ~~ill
LU'071g Hu vU'071g n6i: Qua nhfin xin an tfim nghe thea /oi
dpy baa. M.anh Ttf thl171: Gift nguiri bing g~y v6i bing dao, c6 gi
kh5c nhau kh6ng? (Vua) n6i: Kh6ng kh5c gi d (M_anh Ttl: LU'071g
Hu VU'071g thur;mg).
3. Hoan canh cua ciiu van cho phep bo b&t chu ngfr:
289
cfrp!
Phim Kho5i hoi: 5v vic h6m nay nhu thi niw? Luong d5p:
gfp Jim.' ( 5tf kj) (= Kim nh~t chi svth~m dp ).
-R~~Z~~~~~n'~~ ( )~*~
Pham chu hftu chi tang, dj tinh, lam u ngo:;1i; d6ng tinh. (
)
u tong mieu.
Thea phep, khi .vua chu hdu mfr. niu thuc}c h9 ngo!Ji thi than
kh6c if ngoili d6ng: niu Jil nguiri trong h9 thi (than kh6c) if t6n
nulu ( Ta truyn: TU'071g c6ng th~p nhj nien) (= lfim u tong mi~u).
- -A fJ-,
,~txiP~, 1~~~~rmf~z
:;r~~rmc:~z
) ~
Tam nhiin hanh, tt hfru ngii su yen. Trpch ky thi~n gia nhi
tong chi, (
) ky bt thi~n gia nhi cai chi.
Trang ba nguoi cung di ifr c6 mc}t nguiri c6 the' JiJm thdy ta
duvc. C6 the' ch9n nhilng diJu uft ciJa nguiri d6 mil thea, nhilng
diJu kh6ng t6t m!J sth do] ( Lu~n ngtJ : Thu~t nh1) (tinh Iuqc chfr
''tr:;1ch").
)~ti
-~~~m&rm!3c
) Ie holic.
Vi khach tri ph:;1n nhi tl! (
Lam com cho kh5ch fm can minh thi iin rau le rau hofc (Ho!Ji
Nam ttf:' Thuyit Jfim) (= tl! trj Ie holic).
2. C6 khi dong tlr slip neu ra a do<;ln sau, do<;!n tn.r&c tinh ]trQ'C:
~~ 13 ~ c
rm~Jtn~ A
~IJ~?'tffi*
290
Niu w tr5ch minh nhi8u va tr5ch ngwi it, thi minh dU'C!C a,in
(Lu{ln ngii: V~ Linh c6ng) (= Cung tl! h~u tr5ch. .. ).
3. C6 thi tinh !LfQ'C d. d(lng tl.r cung tftn ngfr cua n6:
-~MW~~~~~Z~~(
)
<
) ~z
<
11~
-~~-ili~f=~~~~~~~00~
w ' ( ) ( ) ( ) ( ) ~ ~~ ~&
ly,
chi 6 Vien ,
tram thu b6I6: chi Hfiu San. ( ) ( ) ( ) ( ) bach du dp.
Ti8n tu6ng qulin ra klu3i bien gi6i h071 m9t ngan hai tdim
d;fm, din 6 Vien. chem ddu va bJr scfng qulin gi/ic: din Hdu 5071.
(chem vii bift) dur;rc h071 m(Jt trlim d/w gi;ic (Hfw tlnr : Hung N6
truy~n) (= Tr:lm thu b6?J0bach du dp).
El (vi~t) a vi
tho<;1i:
-~~~El:~A~fiW~lf~~~?~~~~
<
) .L-J~Wi&, lf.L-J~~?
M<;1nh Ttl- d6i vi~t: "Sat nhfm dl dlnh dfr nh~n. hfru dl di h6?".
291
Canh c6ng vin u An Ttl-: Tri qu6c ha ho<;1n? D6i vi~t: Ho<;1n
phu xa thu. Phu qu6c di~c hfru (
) yen. nhan chu til hfru thi da.
C:inh c6ng hoi An T(r: Vi~c tri nu6c nen Ia gi? An TJ dflp:
Nen Ia b911 b8 t6i gian d. Trang nu6c cilng c6 b9n d6, chfnh Ia
nhilng ke dang 6 xung quanh nha vua v\n TJ Xulin thu) (di~c hfru
xfi thJyen).
2. Khi tan ngfr cua d(lng tl.r tm&c Vlra Ia chu ngfr cua d(lng tl.r
neu ra a sau thl tan ngfr d6 c6 thi tlnh ilfQ'C. Tmcmg hqp nay thuemg
thiy xuit hi~n trong nhfrng cflu c6 dung cac d(lng tl.r biiu thi Sl! sai
Qua nhan hfru d~, bftt nang hoa hi~p. nhi Slr (
) h6 ky khfru
Lf tCr phtrang.
Qu:i nhlin c6 ngwi em. kh6ng the' sdng chung hoa thu/)n,
kinin n6 ph:ii di kiim ffn 6 bdn phUV11g (T:i truy~n: A~ c6ng th/)p
nhft nien) (dangle phai vik "nhi su chih6 ky khfru ... ")
3. Tan ngfr a tm&c gi&i tl.r i) (di).1J~ (tr) c6 thi tinh ltrqc:
292
TRAN VAN CHANH
) ~) 8 *~
Anh ta nuoi trdu. cho (triiu) an bifng com g{lo tnfng (theo La
Thlic Ttrong, Van ngon fur tv, tr.l92) (= tl! chi dT b;;tch m~ ph;;tn).
-*~~~. ~~H~c
Dinh ngii, tht.rCmg la danh tu. n~u da neu ra & do;;tn tnr&c thi
do;;tn sau c6 thi tinh ltrqc:
)1i~M~z*rmWz
293
) dT b;;tch m~ ph;;tn.
- ~18ffi-T~PJ itA tE
m.
116
Triiu Ky thiin dai tim tlw6c... M9t buo1 sang. c6 ngurH khach
tir ngoai di vao. cung Ky n6i chuyfn ( Cinln qu6c sach: T~ sach)
(dtf chitQa dam).
*m c
Nga ti:r, h;;tnh vj (
- ftJE
''ii
71
~~
~~ ;fj~ ~:t ' ~jt ~~~
if fJ 1:Y ' $',.\ tlfl
Thi~n minh t1 thl;l, nhat dtiong lang phan ty ti~n hflllh, dl,lc b6
~~ ffiJ ~
w
w
1ti
ii=J ;fj~
~~~
thi~n nhi thtfc. Hoang ttioc tu t1 ky h<\1. u, hlfu dl,lc tnic duong lang
mu ~ ~~ o
1ti ~ 1 1~ ~ /f ~o ~ 5~ 1ti
t? dT qua phuc. Hoang tuoc chi t?i d~c thlfc, bat tri huu d9-n tuoc
Z A
1ti :t3 1~ E1 ~. : t~
iJta
chi nhan hlfu tuy ky h<\iu. Nhi d9-n tuoc gia phl,lc tlf tu: Thj cuong
) chuyin d;;tt.
Ta sfp chit, xin vita mil chuyln d_at i?Ji (theo La Thlic Ttrong,
sdd., tr.l91) (thay vi n6i, h<;mh vj "nga" chuy~n cl<,1 t).
-A~~a~~W~#~(
t~
) ~gfk
Trau Ky tu bat xlch ... Dan nh~t. khich tong ngo;;ti lai, dtJ
) tQa dam.
)~~~
Bat linh thfrt mau, tfi'm thl!C dfr pht,I c()ng, tong (
B~ A
fi!T /f 1!!
m ?5L
z
~F
m~
1Wf
lang nht1<;5c, nhan Sd bat ling vi, huang phi vj sinh h09- t chi nhu
fffi i]$ ~ - f/7
~ D[J :t3 .s:- ?
du nhi ct1ong do9-t nhat v?t chi sinh m~nh gia h.6?.
) tht,I qu6c
van.
T(/ MCJJ
Len tim tuo1 thi m~ mJt, tir d6 s6ng v6i cha. thea cha h9c
qu6c van (theo La Thuc TtrOTig, sdd .. tr.191) (thay vi n6i: tong
"phl,l" tht,I qu6c van).
294
D[CH NGHlA
Loai vijt gie't h{li ldn nhau
Con ve keu tren cay, m9t con b9 nga giue1ng dmg bo to i,
muon bdt con verna an. Chim hoang yen rlnh iJ sau n6, lc;zi muon
md b9 nga di nhil d6 no h{!-ng. Chim hoang yen cham chu vao s
dut;tc an, chdng biit rling c6 nguili bdn chim se lc;zi thea sau n6.
R6i nguili bdn chim se lc;zi tl! nghi: c(iy mc;znh hie/J yiu La di~u rna
nguili ta khong nen lam, huang chi khong phdi vi nhu cdu cua dili
song rna cuiJng doc;zt sinh mfnh cua m9t v(it u?.
NGU PHAP
sa
m
117
~
~
XUANCANH
00.
~ [)i ~ rm ~ ~l'i ~
B 00.
~ ~
Phong ciinh tuy thai nhi bien dich, duy xuan nh~t phong ciinh tai
~ ~ ~
1~.
1t
1/J ~~ , ~
*~B
* ,*
295
x.
!TX rtJ
;u,
~
: ut - ?!3'!. o ?Jc
han hu'dng vinh , uc,ti kh6 i van chuang chi thu nhat tiet. Huo ng
vi phu
,w
* z !TX
Hoa chi nung tic, thao chi thien mien, thl;l m<)c chi han
13.
.~
..32'..
-tt-
ey"'
of
J\
fl.!""
~
mt!t
:~;*
~,....
~"'
illiH:
.e:
8-r
"
+r D x.~
)(
'1 '8
.E_
~ f-
-7
""o
t<'._
ui<iu l(>ng ca thanh di~p ham tuy thai hlju nhu' hoi hQa chi dim
1d>
::!3::
13 E1 0 .E..
1IJ=1
n7i.. ..ut.,.J.
t;t; ff:ti
E!.
;:+;:;
UJ[
'~*
il'~
/, 113J
w
;fj ){){
5.R
IIIJ '~
I' **
7J".;
I~
f, .. ,
"*
xuyet ky gi an. Ngo sai cloi tu' thang dnh nhi bat cam khai nhien
B: u-~
OJ ~5~
viet: 'Xuan dnh chi kha ai do thieu nien da. Nhan bat kha co
~ llt ~ ~ ffij OJ* ~ llt 0' if- f-? .n
phl;l thu xuan dnh nhi kha co phl;l thu thieu nien h6?".
T) MCJI
Phu I~ I; [g : l(mJ? ldy-Nimg lie 1/J ~~ : d(im da, ngao ngc;ztThien mien ~ *IB: um tum, r(im rgp-Han han htiong vinh
J0\!0\ rtJ 5R: phai ph(Ji nteln len, ph6n l'inh thjnh vut;tng-D~i kho'i
-};_~: tc;zo l'Qt, con tqo-Van chtiong )C~ : van chue!ng-Tie't ?!3'!.:
tilt ra-L()ng :ff: ch(fi RiiJn, dua-Tuy M: say, say sua-Thai ~~ : veA h
h hA I
DA?
A't I'I'If-~-~
A
Qa U>-
~~ EEl: l 'e tran , Qt 19a- 1em xuye lf.;o~~ : to l 'e, to
H QI
diim them-Tti ~~: nciY (xem Ngf1 phdp a duoi)-Ba't ca'm /f ~ : ba't
giac, khong ngan dut;tc, khong khoi-Khai nhien ffi.H~: xuc d9ng ,
cam khai, bui ngui-Kha ai OJ~: dang yeu-Co phl) * ~ : ph/!-,
phi! long, phi! phclng.
A
D!CH NGHlA
Ciinh xtu1n
Phong cdnh tuy thili ma bie'n ddi , nhung phong cdnh ngay xuan
ra't Ia lQng ldv. Hoa thorn ngao ng(,lt, co m9c um tum r(im rQp, cay
co'i me!n man dam tu(fi, van chue!ng cua Con Tc;zo din day phat tilt
cd ra. Huo'ng nila, chim dua giqng hot, buom ng(im ve say sua lc;zi
nhu ve tranh to dil m them vao d6. Chung ta truifc cdnh df!p a~v
ma khong kho i xu c d9n g bdo rling: "Cdnh xuan dang yeu nhu tudi
Ire vqy. NguiJi ta kh()ng th ph{!- phang cdnh xuan nay, ma lc;zi c6
296
tm rm
297
3iF
~
~*
r~~
ifj o
xuyen sap nhi qua, tr(!.ng canh nhfm thich.
TU MOl
0 f!i (tu') Ia d9-i tu chi thi, nghia Ia "n~y, ay": ~~ /]9j~ (T1t
thang canh) Cdnh dfp ndy.
rm
bat cam
khai nhien
m
118
~~~
t1 7:. jf)Jg
HVONG THON THIEN THU
~~~
t1
~ ~ ~
' ~ ~
)t @ 0
Huang th6n chi trung, thien thu ang nhien, th~n h6n Vliu th~m.
!f- ~ B 7C ~ AA ' ~ ~ 1g S)j ' 7F: f* ~
Tao khdi nh~t quang cao lang, khf tli<jng thanh minh, hoa gia khe
?m -
~ ~o
1 EB
*,
x , *' *
1m ft
tft
lliU nhat bich nhu hQa. N6ng phu t(!.i di~n ho~c ba chung ho~c b9-t
nt 4- m 1t , 13-
]it , ~
~~
JJt 1'5 ~
H.
thao, ho~c sat ngliu canh tac, cac Stf ky Stf, thai OQ di nhien. Nhi
it
mt
~ =tf , tJ
- n~
t=r , 1~ ~
lli
o6ng tt!U hQC gia, hu~ thu Xliong ca, hoan bQ tU hanh, y thai ph6
t1 o & B
Y'
'&ftj ~ Jft
hi~u. C~p nh~t chi tjch hi, guy nha thanh tr~n, a
a de minh, true
~ % Fs~ , 1!A ~~ 1m ~ ;
WI j}J
Rl ~ , ~~
ly mao xa gian, xuy yen tu khdi; nhi h9- su chi n6ng phu, khu
-:
rm
ii
4-
it
-r , :t~
f:
f$f
~a
Hu'o'ng thon ;2~H:huanR than, nang than. than que- Thien thu
7(.@g: thu thien nhien-A.ng nhien ~~ :dgt dao-Hon fff:budi ta'i,
NCO PHA.P
9=J
duong khien ngliu chi d6ng ttl', quan tong thien m(!.ch trung
7t
(vu'u) Ia ph6 tu lam tr9-ng ngu, d?t truoc hlnh dung tu,
298
c6 nghia "cang hon" : ~ ..1:-Jt E (Th~n h6n vliu th~m) Budi sam
299
6 {& (y) la giOi tu bi~u th! can eli cua d()ng tac hoac hanh
vi, d!ch la "theo": 1~ffiftttt ( Y thai ph6 hi~u) Theo giif giac
ma di de'n tntifng.
D[CH NGHlA
Umh va dz7
C6 con qur:;z keu tren cay. Dlla be lay qtc dd ddnh (d(lp) n6.
Nguifi cha n6i: "Vz sao ddnh (d(lp) con qur:;z?". Dlla be ddp (trd
Loi): "Nguoi ta n6i chim khdch keu La ddm lanh, qur:;z keu La di~m
g(J ( ddm dfl).Nay con ( chim) keu La con qur:;z, vt v(ly (con) ddnh
n6 ". Nguifi cha bdo: "Tri khan cua loai nguifi cao h(Jn tri khan
cua loai chim. NguiJi ta con khang bie't dli<JC lanh dfl, tht loai
9! (canh)
NGO PHAP
119
0 .I:) -Mz: (di co) la lien tu bi~u thi nguyen nhan, d!ch la "vl
ly do d6, vl le d6, vl the', vl v~y'' ~~~f3~ t!1 '.1:) 155c.Z (Kim
minh gia nha da, tli
kich chi) Nay con chim keu La con qur:;z, vt
a-~
CAT HUNG
co
<J,~ .!17L
1=:1
~,f.!i
L
,~ -=~::::D
kfch nha?" Nhi viet: "Nhan ng6n: Thudc chi minh cat, nha chi
~~ ~ 0 ~ ~~ f3 ~ t!1 '.I:J 1557: ~
.n )( EJ :
minh hung. Kim minh gia nha da, di co kfch chi". Phl,l vie't:
IT"
--'7
L
~D
--.=;-- t/\ IS
E3 ro=D JJ ~ ,'f"J
--'7 ~D
L
E3
/ I'
.t..t;
lk
"'D
7\
-
D
1){1 '
/LlJ
khan cua loai nguoi cao han tri khan cua loai chim.
IS
,'f"J
120
~
NHA
"Nhan chi tri cao t1 di~u chi trf. Nhan bat nang tri cat hung, di~u
f6J .L-j_ g ~0 ? .n
ha di nang tri chi?".
TU MCJJ
Cat 5:
f6J .L-j_:
lam sao,
vi sao, tr:;zi sao (dung di hoi)- Thtioc ~: chim khdch-Di co .L-j_ 1557::
1{
tha m thuy
do bat d~c
~m.
300
1m
rm ~, a : u-f~ ~
1~
rm
1J<
r5jg , ~ u ft
1~
Nguong thii nhi t'u viet: "Sii' h6 thin nhi thiiy tham, tac nga dac
# 1~ o ~ ffi ~ ~~ z
'm. Kim phi d9c h6 tham thiiy di~c thin . Tung b9i ng6 canh chi
~ ' # /f 1~ ~ ft fPJ 1-~ ffll ~ 1~? ;z
$j
~ o ~ ~F 1li ~
r5jg 1J<
301
trong ngm. Bay di bay v~ han muifi ldn. EJa chua dbn lc;zi nude Len
cao. Con quc;z u6'ng dur;c nude. Can khat cua n6 ben tieu tan.
z'
truong, di~c bat dac 'm. Nga ha di giai ng6 khat ?".Cii'u chi, nha
{JJ
tl,l' hG'u
m :ti: o W ti rm ~ o 19:
+ ~ Yx ti ft 7J< Jt
ti ~ ~
sa ngQ . Nai phi khu. Ham th<;1ch nhi chi. D~u th<;1ch l1 h6
0
$j 1~
trung. Yang phan th~p du thu. Th<;1ch tich thiiy thang. Nha dac
~oJt 1~ ~ ffJ1o
'm. Ky khat to?i giai.
9=I
1i
JJZ
TU MOl
H6 ~: cai am, cai nt;lm-Ki~t hfc ~~ }J: co' hit sue- Than f$:
du6i ra, nton ra-Do 1~: win, cilng vdn-Sii' 1~: neu-Phi d()c ~F 1;:
kh6ng chl, chling nhilng (xem Ngil phap (J duoi)-Tung ~: cho duB}i {: gap d6i-Giai ffll: tieu tan, lam cho tieu tan, lam cho hit,
ngt;lm-Dfiu
lam cho bot, gidi-Ng} /-g:: tlnh ng9, hiiu ra-Ham
19:: nem- Vang phan :fi J}Z: di va v~- Tfch ft: chua lc;zi, dbn lc;ziTo~i: ben, cu6'i cung moi, vi the' ma.
ro:
D!CH NGHlA
Con qll{l
Con quc;z khat nude ldm. Trang thay trong san c6 cai nf]_m df:(ng
nude, ben djnh u6ng. (NhLtng) nt;lm thi sau nude thi cc;zn. Con quc;z
tuy co' sue du6i dai c6? ra vdn kh6ng u6ng dur;c nude. N6 nga?ng
ddu len (ma) suy nghf rling: ''Neu nt;lm cc;zn ma nude sau thi ta
u6ng dur;c. Nay kh6ng chl nf]_m sau ma nude cilng cc;zn. Cho du
tang gap d6i chiiu dai cua cd tara cung kh6ng u6ng dur;c nude,
ta lam sao gidi dur;c can khat?". M9t hbi lau, con quc;z duifng nhri
hiiu ra diiu gi. (N6) ben bay di. Nggm da bay tro lc;zi, nem da vao
NGU PHAP
0
ft ...
CO dinh, nghia
0 ~- #
th dich "cho
b9i ng6 dnh chi truong, di?c bat dac 'm) Cho du tang ga/J d6i
chi~u dai cua c6?tara, cung kh6ng u6ng dur;c nude.
302
303
121
BOC
NGO PHAP
r-
I'
t~
nlfolf
gfW]
Z 13 EJ:
E3 'J!fbA
U"~
thuong hoang that tho. Huu di~u chi gia viet: "Quan nh~t vt nhan
g f;t ~ ' fffi
9="
~
j ls ~ /f
~' iPJ -d1 ? .n
ngu hltl1 cuu, nhi gia trung hung tri~u co bat chi tinh, ha da '?" Boc
13 T tJt
ft
'
r-
nJ MOI
Boc f- : b6i-Boc gia f- 13: thdv bc5i-Cu JDJj: ctuong thong ra
b/fn ngii, ngii tu-Hu'u f;t: to't lanh-Cffu ~: xa'u-Bon ~:ch(ly vi,
ch(ly-Kie'p tfr cu6p-Gia ct.~
~: d6 dung trong nha- T~n ~:
hit-Tang
ma't-Thtio'ng hoang ~t~: ho't hodng-That th6
~
bo'i ro'i-Di~u g~W]: Cu'Oi Ct;Jt, Cu'Oi gion-Quan ~: anh, 6ngNh~t E3: m6i ngay, hling ngay-Tri~u j[S: ddm bdo truoc-Co ~:
lCJi (ph6 tu, biiu thj .v nghjch lt;li)- Tinh ~': xer-Doi ft: trd loi.
m:
w:
D[CH NGH[A
Boi
C6 6ng thdy b6i ng6i ch6 ngii tu duiJng, n6i chuy?n h9a phuc
( lanh dil) cho nhilng nguoi qua l(li tren duiJng. Bbng dua con cua
ong ta ch(ly l(li n6i voi ong ta: "Nha ta bj nguiJi ta cLtOp, db d(IC
trong nha d~u ma't S(lCh ". Ong thd_\' b6i ho't hodng, bo'i ro'i. C6 ke
cuiJi ct;Jt 6ng ta rting: "Ong mbi ngay n6i chuyn hQa phuc cho
ngLliJi khac, rna di~m xa'u trong nha ( ong) f(li khong xet, Vl saO
tron":
ffij
9="~;)[S ~ /f ~, (Nhi gia trung hung tri~u
tinh ) Ma di~m xa'u trong nha 6ng l(li kh6ng xet.
co bat
chi
m
1Lt
122
~ ~
5JJt
~~
I ,
x.
a~
ma
r~
~~
:tEl
1 iX
H6 ng Bang thj thu viet Kinh Duong Vuc5ng, tuong truy~n nga
~ Z ~f3
JlJ ~~
fl[
Vi ~ t chi thuy quan da,sinh Lac Long Quan. Vuong nii.i L(!c Long
ti
-T -tl1
tn
m :t$
JJ:
"tit f*
BJ3 ' fj
J5
304
305
So Vi em De Thftn Nong thi tam the ton De Minh, nam tun chi
1i ~ ~ ~ 1~ tJ:~-=rm~ *''~
tw~
Ngil Linh, thti Vt,I Tien nu, sinh til' Loc Tt,Ic, huu thanh due, De
Sjj ~ ~
~X 1~ iffl~ f:\1: 0 ff~
~ ~~ J:t 5L
Minh ky ai chi, dt,Ic sii' tl,l' vj. Loc Tt,Ic co nhu<;1ng ky huynh
1L 0 ~ Sjj 151: ~ fL ~ 1L ff.% iffl~ (2J it jj '
M ff~
Nghi. De Minh u thi l?p De Nghi vi tl,l', tri bac phuong, phong Loc
*'
z'
*I
ff.% ~~
~-=f
~12 ~
' (2J r1
1J o
Tt,Ic vi Kinh Duong Vuong, tri nam phuong. Kinh Duong Vuong
*I
5JjE ~~
fj~
~; ~~
fj~
~ ~
sinh til' Sung Lam, hi~u L;:tc Long Quan; L;:tc Long Quan thti Au
~ , ~ ff.% 8
:13 ff.%
Co sinh bach nam, thi vi Bach Vi~t chi t6; suy ky trudng gia vi
ti.ff
I
ifflPJ ~ f:\1: ' 9l ~ 5JJE X .E!~
~ ,~
Hung Vuong ttf quan vi, kien quoc hi~u Van Lang quoc, do
w~
'lH , t
1$
J\ i:!t ' ~
ti.ff
Phong Chau, tuong truy~n th?p bat the, giai xung Hung Vuong.
~ JJ
15 .:; A.
Thj thoi cu dan nh?p thuy, pha vi giao long sd thuong, vuong
~ A 1-J ~ i1 1J<: 1~ 15~ Jr o ~ ~iJ ~ J:t ~ o
giao nhan dT m~c hQa thuy quai u than. Ttf thi thuy mien ky h;:ti.
X $t
{- ~ ~iJ ll:t o
Van than chi tt,IC cai thuy thii'.
(Khiim djnh Vi?t szt thong gidm cztdng m~tc, tiin bien, quyin I)
tudn . tudn tra-Ngii Unh li~: ten nui-Thu ~: la:v V(J-VQ ~:sao
V Nil (sau du(Jc dung d~ chi nguoi dim ba)-Tien f~: rhein tien
(cc)n ,ie't fa fLiJ)-LQc ffi~: phuc, to't lanh-Ky ~: ra't, he't sue, vo
cung (ph6 til)- Ttl ifflP]: no'i, tie/J,. con chau ( doi sau)- Vi
f:\1::
ngoi \'f-
*= kinh
m;n g, t/3n trc;mg, ton sung; h9 Sung-Lam If: day neo thuy&n, day
chao-Au (u ) ~: ba gia-Cd tl@: n6i v& ngu&i con gai df!p (dung
ten)-B ach Vi~t B ~: g:io'nf!, dan Bach Vit (thai xua (J \'00
quiing cdc tlnh H6 Nam, Chie~t Giang, Phuc Kiln, Quang Dong,
Quang Tay bay gi&, va chia ra nhi&u nh6m Dong Vit, Man Vit,
Au Vi f t, Tay Vift, Lt;tc \lift, - .. , g9i chung fa Bach Vi~t, tile Ia
di d(it
Jt:
Hi~u 5J]t: gQi !a-D o ~: kinh do ( da .v du(JC dung nhu d()ng til, c6
nghla fa (16ng d6)-Phong U!~: ainh nui-Phong Chau UJ~ HI: ten da't
dan ~.:;: dan cu-Pha /J~: thU"'ong-Giao long 9&'g~: con giao long,
a dudi
nudc)-Thu'dng f~:
gay hqi, gay thuong tich- Thuy quai 7J<:1~: loai quai v(lt sc/ng dudi
nude- Tlf thj : til d6-Mi~n ~ : trdnh khoi-H~i ~: di&u ht;zi- Van
TU Md!
Vu'dng
Trun g Qufk, each th&i nay klzodng hon 4500 nam)- Tu.n ~: di
I:
H6ng Bang- Kinh t~: song Kinh (chay qua hai tlnh Cam Tuc va
Thilm TIJ.y, Trung Quo'c)- Vi~t ~: nude Vi?t-L~c ~~: con lrlng;
h9 Lt;zc-Viem D e'~~: m()t hi?u cua vua Thein Nong-Th . n Nong
thj t$#i:_R: h9 Thein Nang (Thein Nang fa vi vua thein thot;zi cua
a dudi).
D!CH NGHlA.
Hii.ng V1tung d~tng mtdc Van Lang
V~a c1d u cua h9 H6ng Ban?, !a Kinh Duong Vuong, tuong
truyen ld vj vua tru(Yc tien cu a nude ta, sinh ra Lt;zc Long Qulin.
(Vii,)
'
vu"C!ng la' con cua
., Lt;zc Long Q uan.
- H ung
A
306
307
Ia "Ia": .:I.JJ ~&ij[ Z.-1--ill (Vu'ting niii L,1c Long Quan chi tit
da) Vue1ng (Hung l'Lt(fng) lacon cua Lc Long Quan.
6 ~ (cai) Ia ph6 tu lam tr<,1ng ngCr. bi~u thi stf suy do:in,
dich la "c6 le" : )(.rZ.{~ lfii~f5 tit (Van than chi t~:~c ctii thLIY
thU') Ccii 1C :dJm mlnh c6 le biit ddu tit d6.
w
123
Luc ddu chciu ba dui cua Viem De: h<J Thdn Nr5ng !a D{ Minh,
di tudn phia nam den Ngii Llnh, la~v nang V Tien, sinh con trai Ia
U)c Tw.:. L9c Tc co thdnh due, De' Minh d{t thue!ng, muon di cho
no'i ngoi. (Nhung) L9c Tc co' nhuang cho anh mlnh La Nghi. Cho
nen De' Minh l4p De' Nghi lam nguui no'i d6i, ( cho) cai trj phuCing
biic. 1a phong L(Jc Tc lam Kinh During VurJng ( cho) cai trj
phU'(Jng nam. Kinh /Ju(fng Vuung Ia nguui cai trj phuung Nam sinh
dU'(fc con trai Ia Sung Liim, g9i Ia L{lc Long Quan; LqLc Long
Quan Ia\ nang Au Cu, sinh ra m9t tram nguui con trai , d6 Ia td
tien cua Bach Vi~t; ton con truifng lam Hung Vuung, no'i ngoi 1ua
df!ng nuoc gQi Ia nuoc Van Lang, dong do iJ ?hong Chau, truyin
nhau duc;c muui tam clui, diu g9i Ia Hung Vuung.
Trang thui a~v. dan cu xuo'ng nuoc, thu(/ng bj lodi giao long lam
h(,li, l'Ua mrJi cfqLy dan fa~V mlfc l'e foai thuy quai tren than m/nh.
Tit d6 moi trcinh dur;c nqLn a~v. Tf.:ic xam mlnh cd le bift ddu tit thui
d6.
NCO PHA.P
0 ]J (nai) la d6ng d<)ng tu dung trong diu djnh nghTa, djch
:w
~
ij[
r)J~ ~ 5m
ij[
~ m c
..t t~
A
Thang Long thanh tich hi~u Long Bien dja.Thlic}ng c6 huu nhan
15 ~
?E?:
7s:. tfi ~~
-AT
It+ iiJf
?' ' :W
!!
ij[
5I
cu' yen.Chi Ly Thai T6 phiem chu NhT Ha tan,huu song long dan
fd ,
IE! ~
~
ij[ ,
~ Z , ND ~ Z. 3
thuy~n , nhan danh Thang Long, nhi do chi, tile kim chi kinh
rm
,1
ill
thanh da.
TU MOl
Thanh JJX: cdi thanh-Long Bien ij[ ~: Long Bien (ten cta't.
thur)c khu vifc huy?n Tien S(fn, tlnh Biic Ninh bay giu)-thtiQ'ng c6
.1-_6: thoi thli(}ng c6-Yen~:a o6(=1J~+Z. )-Chi~: den (gioi
**-
kinh d6.
308
309
D[CH NGHlA
Thimh Thiing Long
Thanh Thang Long ngay xua R9i La d{it Long Bien. Tit doi
thut;Jng c6 dii c6 nguoi J noi d6. Den doi vua L_v Thai T6 dong
thuy~n J song Nhi" Ha, c6 hai con r6ng (hi?n len) ddn thuy~n,
nhan d6 dit ten La Thang Long, nu1 dong d6 nui a:v, tU'c La kinh d6
hi?n nay vt;ly.
NG[/ PHA.P
( Ta
truy~n).
- !K
I. M<?t danh ttl c6 thi dung nht.r d<?ng ttl, nhu chu tm (do)
trong bai hQC tren Va trong cac bai 122, 124 d~U d0ng nhu' dQng
tu voi nghia la "dong d6". C6 th~ neu them vai thi du khac:
Thai Tftn lqi Vi~t da chau ca, dl,lc qu{in huy~n ky d!a.
Bfy gi& nhil Tdn ham nu6c Vi~t c6 nhitu ng9c trai vil ng9c
CO', nen mu6n biin nu6c Vi~t thilnh qu{in huy~n cua minh (Kham
djnh Vi~t slfthang gidm cuong ml;lc, quyin nha't ).
cho la":
z ' ~ 15~ $ ~
y d9ng,
,
~IJ
v&i
~
y "coi
la,
z
de Trung
Qu6cchi.
- #! JE fffi ~~
ChLr hdu dung Jl cua m9i rq thi coi h9 fa m9i rq. dung il cua
Trung Qu6c thi coi h9 Jj Trung Qu6c (Han Du: Nguyen d{lo).
1<1
b!ing
uy Clf.
Sf!'
d9ng tinh
-~gil)~*
Than oi! Ngheo kh6 thi diu clw m~ ctlng khong nh{in Jj con,
giiw sang thi d,iu than thich ctlng sq hili ( Chiin qu6c s:ich).
124
1~ ft I
TRVNG NO' VVONG
2. Danh ttl dung nht.r d9ng ttl theo phep tri d9ng (con gQi la
y : "lam cho ... tr0 nen", "khi~n cho" doi voi tan
-.7Efffi~1f
Ta h6! Bftn cling t~c phl:l m~u bit ttl; phu quy t~c thfm thich
Nh~c
Lam cho ngu&i chit s6ng i{li vil Jam cho XUV11g trCf nen thjt
.:E ' Yi
310
-ft:.
9=
/E
9~*~A~
nW-
311
~ ~
Thai thu T6 Djnh tham tan, sat ky phu. Vu'c!ng nai du mu<)i Nhj
~ A rx
~ /E ~ t
~ , m~
/E @: r.J /'\
kh<ii binh c6ng chi, tn,Jc 8inh bac ho~m, lu'Qc djnh Llnh Nam luc
~ l)' 9t ~ E!Jl. ~ I ' :tff~ ~ {i'Jo :flt ~
th?p du thanh, kien quoc ttf l~p vi vuong, d6 Me Linh. Nga quoc
~ Jl. E! I
~5 ,
~ :;z- 9=I
9t !l:t o
d<)c l?p ttf vu'ong thuy, kha vj nil' trung d~ nhat anh hung.
z,
or
m-
Tning fiZ: hi?n tLtc;Jng; thu l{/v; h9 Trung-Ni1 vtio'ng :;z- 3:_:
nguoi dim ba lam vua, nil hoang-Huy t: ten huy (ten nguui
chlt), huy danh-Tuong ~?f: tuong vo.-Thu 9=: quan ddu quijn doi
Han (quan Thai thu)-To ~: so'ng l(li; h9 Ta-Tham tan ffif9~:
tham lam tan b~o, tham t~tn-Nhj ~:sa' hai (d(lng vilt kep cua chil
)-Khdi binh ~A: day binh, kh<ii binh, cat quan-Ltiqc ffie:
muu luc;Jc, so luc;Jc; cuop ta:v-Me Linh ~ ri'J: ten da't-Linh Nam
@:fj: ten da't-Anh hung ~11:1: anh hung.
NCO ?HAP
-=
~ ~ ~~ ?'~ , ~ til: 1E Z.
Mai Thfrn tham otm, thtremg difc tuchi.
Mfij Thfm ghet Iifm. thur'mg mu6n film cho y chit (=gjit y
D[CH NGHiA
Vuong, h9 Trung, hu_v Trdc, con gai quan L(lc tuong. Luc ba'y
gio Thai thu Ciao Chlla To Dfnh tham tan, gilt chbng ba. Ba ben
cung em gai fa Nhj da:v binh danh To Djnh, dudi Djnh v phuong
bdc, chilm la:v duc;Jc han sau muoi thanh IJ Unh Nam, df!ng nu&
tf! len lam vua, dong do IJ Me Linh. Nuoc ta duc;Jc dr)c l!jp bdt ddu
tit thoi vuong, c6 thi g9i Ia anh hung b!jc nha't trong phai nil.
- ~J. ~ -1- M: ~
C6 xutl'r tr Thai.
Cho nen kh1in cho ngiJj 6 dft Thfij ( T!J truy~n: Chjeu c6ng
th{lp ngtJ njen).
*"
@ffi
vt (Ng6
Vj~t xufin
312
2. D<?ng
7( T"" ~
z .L-j_ ~ ~ z :g
Phu Sa binh tuy Ctremg, thien hc;t phi) chi di bat nghia chi
dan h.
Binh ciJa Sd tuy m:;wh. nhung bj thien h?J khoic cho cii titfng
bdt nghia (Han thu).
- ~ A A 7E ~ 1tJ 1tJ 7E
Thur3ng nhan, nhan tfr, tvcfl.u, cflu tfr.
Cho ngwi ntfm thi ngur'ri chtft, cho ch6 iin thi ch6 chtft (La thj
Xuan thu) .
313
Hung 00.: da\1 len, ndi len. phdt cl(Jng, hung khlti, hung thjnhDao ili: con duang; dQo clue, (1Qo ly, dQo-Tr:ln ~t: h9 TrdnTuan w~: cao, !6'n-Li~u tO: cay tit?u-Khich ~]:t: ke vach; oan h(ln ,
hiJm khich-Lam tm: de'n hie, scip sita-Chung : *~ cut/i cung. chitChap Jt: cdm, ndm-Di\c f$}: dur;c. c6 dur;c, chilrn dur;c-Thien
h:;t -7:. T: thien hQ (the' gi6'i, tren dai)-Minh 8}3;: nhcim rndt-Cd
d()ng ~ ib: cit chi, hanh d<;)ng-Trimg Hu'ng Ii 00.: nien hi?u
Trung Hung-Nguyen :JC: nha Nguyen (Trung Quo'c)-Tot !:f.: chit,
ma't-Mie'u /Wj: ctJn tho, cai mie'u ( cdi mi~u)- Ttl i)IE: te' lJ.
m
125
.mil
,'
~'
)..
--1--
/'
::r:::
_c
~1
fuit
~-*
iS
j:_
t~O Z -1Vuong tfnh Tr~n, danh Quoc Tuan, An Sinh vuong Li~u chi ttl'
~*
ili~ ~
xo~j:_
x W-};;_
da, phong Hung D~o D~i Vucmg. An Sinh vuong du Thai Tong
-;/:::;"
1{/h
p;{:j"
~~
~f,
::r:::
=!= B . IF ,'-!-,. ~ .L..t:. 6' w
' F3
pZi_ ' 14111
,,,~
"'Fl"l
-L
T
duy dn. Trung Hung gian, Iuong thoai Nguyen binh, vi duong thai
1ft
J}] ~
-o
&
iL
JWj
mEzo
T) MCJJ
D[CH NGHiA
Httng Dq,o Dq,i Vtldng
VuO'ng h9 Tr6n, ten Quo'c Tua'n, fa con cua An Sinh vu"Cfrlg
Li~u. phong tu6'c Hung DQo DQi Vuong. An Sinh vuong c6 hiJrn
khich v6'i vua Thai Tong, luc sdp ma't, c6m tay vuang bdo r!ing:
"Niu con kh6ng thi vi ta ma chie'm clur;c thien hq thi ta chit
kh6ng nhdm mcit". VuO'ng nghl sau diJu a\". m9i cit chl hcmh d<;)ng
dJu cd'n th(ln. Trang thai Trung Hung hai ldn danh lui quan
Nguyen, Ia nguai c6 vo c6ng b(ic nha't luc ba:y gia. De'n khi ma't,
(Vi~t di~n
ulinh tqp)
314
o=
do. Tnremg hqp nay, danh tll' co gia trj nhu pho tll':
~ ---7
';t-1-
truy~n) .
R ~ rm !f ~
Chi u Tri Ba, qu6c s! ngQ nga, nga c6 qubc sibao chi.
Vua Thufn chlim vic din mil chit ngoili d6ng ( Qu6c ngtJ).
Con 11lm Td Ba. d6i v6i t6i nhU' d6i v6i b[lc qu6c si, 11e11 t6i
cilng dip l:;Ji 611g fy bff11g dich d6i diii cua NJc qu6c si (Sa ky:
- -T i lEI ~G
=+
~ 4 ffiJ ?iE ,
~ 5m~
~A
Tlx San trj Trinh nhi th~p lvc nien nhi t!x, dinh trang hao
kh6c, lao nhan nhi &.
m
126
~7I- 1m
Tif San lr6ng coi nU'ac Trj11h duvc hai 111U'oi sau 11lim thi mft,
11/uJng ngU'(fi dfl11 lrai tre gila kh6c, 6ng giil bil cd thi kh6c fa nhU'
COI1 11ft (Sif kj) .
-
.(::,;, fi\7
~"~J
---7
'J;t... t<:__
,,.J+.
, ffi-1'
-=t.
nA
NGUYEN TRAI
Tinh qufln Hung N6 ll! t[lp i{li 11hU' llui. tan di I1hU' chim (Sif
j;) )!:_
~
D,~
ff~ 5I:
Tht.i<;Jng Phuc nhan, nht.ic;Jc quan d1 van chliling minh the'. Kinh
bach gia
~ BR
kj) .
Tir I1<1Y v sau, bill !1h/z vua I1U6i cfp nay I1hU' I1U6i ch6 I1gtp
(M,anh tii>}.
- 7t El Z -T ~ ~)( ~ Z
Tien mfru chi t!x giai n6 sue chi.
V~
t<:__
~Wrt
+
-:::r: ..J- ":iL:.
/'-. J... / \ EB
- 6Fl R
-~AJL.rmrPrt
315
Cac con 11gmJ-i mt; trU'6c 11u6i 611g 11hU' 11u6i d:iy t6 (Ha11 tlnr:
Thanh truy~11).
t~
_L
A '
* c~plJz ~
~~
Iff
fflT;
::f 1~
tt
~oX
V~P , tJ3
1tt
su
Quan. Phl} co vi viet: "Nhu guy vi nga phl}c thu, thi dai hieu da,
* z , !l:k
ti~m nh~p
~ u ~~L., o
~ ~
w= , ~
316
317
Thanh H6a du chi, hien Blnh Ng6 s<ich, th~ tuyet thu si.
TU MCJI
Trai ~: con trai (mqt con v(it truy~n thuye't, gio'ng con de
nhung chl c6 mqt silng, tinh trung thl!c)- ThtiQ'ng Phtic _t t~: ten
ct(tt-Quan JQ:: cai non, cai mu-NhtiQ'c quan D~ JQ:: tu5i hai muoi
trJ len (thai xua de'n hai muoi tu5i mdi cho dqi mu)- Minh q~:
keu; n5i tie'ng-Kinh stl *~ ~: kinh sach va stl sach-Bach gia
8*: tram nha (chl sach vJ, hQc thuye't thuqc nhi~u truang phai
thai Xuiin thu Chie'n qu(fc cua Trung Qua'c')-Binh thti A~:
sach vie't v~ qulin sl!- Vo bat~ /f: khong thu gi khong- Yem i~:
ngiim nude; thong hifu sau xa-Quan ]i: thong suo't-Khanh V~~ :
ten chuc quan thai xua-H6 ;liJ3: h9 H6-M~t :;;K: ngQn, cuo'i, he'tHo~ch jf:: dur;Jc, bdt dur;Jc-Giai fil!t: ap gidi, dua di- TO'ng ;:
clua eli- Yen Kinh ~
ten da't-Quan ~ltJ: ctla di-CO' )iJj: quay
ddu lgi nhin, nhin lgi-Phl..Jc thu {~ ~: trd thu-Ha nai ... vi?
f6J J] ... ~?: sao lc,ti ... the?-Hi~u X"!z: bdt chudc-Nhi m1 ~ }J:::
dan ba va tre con-Quyen luyen if t!~: nhd nghl yeu men khong
niJ rai ra-Cong 0: ong-Bai j'~: /gy-Bi~t 3IJ: chia tay, til biftKh~c ~U: chgm trrf; khdc ghi ("khdc chi" la rdp tam, he't long
muo'n, in siiu .v chi)-Le Thai T6 ~ 7s:. f__: vua sang l(ip ra nha
Le, tuc Le Lr;Ji-KhO'i nghia R ~: da~v binh len vi vifc nghiaLam Son ~LlJ: ten da't-Ti~m t~: ngaln ngdm-Thanh Hoa
1~1t: ten da't-Hien fJ.: dang hie'n-Binh-+: danh df/p, df/p yenNgo ~: nude Ngo, cta't Ngo (day chl Trung Quo'c)-Sach
muu
lur;Jc, ke sach- Th~ ~: th~- Tuyet ':: rtla ("tuvet sl" la rtla
nh~;~c)-SI .!VL.< n6i nh~;~c.
*:
*:
D[CH NGHlA
Nguy~n Triii
Nguy~n Triii la nguai J Thu(fng Phuc, !uc hai muoi tu6?i nl}i
tie'ng v~ van chuang. Kinh stl bach gia va binh thu ct~u thong suo't.
Cha la Phi Khanh, vao cuo'i thai nha Hb hi qulin Minh bdt gidi v~
Yen Kinh, (Nguy2n Triii) kh6c di thea cha din Nam Quan. Cha
quay lgi bdo rling: "Con hay trJ v~ trd thu cho cha, ay mdi la clgi
hie'u, sao lgi bdt chudc kdu quye'n luye'n nhu clan ba tre con
the?". Ong vai lgy tit bift cha, rdp tam tieu dit quan Minh. Nghe
tin vua Le Thai T5 khJi nghia J Lam Son, ong ngdm tro'n vao
Thanh H6a tim (g(ip vua), dang ke sdch danh dfp qulin Ngo, th~
nl'a
nh~;~c
thu.
318
319
NGU PHAP
~
!J\ ~, , ~
!J\ 7( T
Dang Dong San nhi tie'u Lo, dang Thai San nhi tie'u thien h;;t.
Len Dong S071 mil coi nwc La Jil nho. len Thfii S071 mil coi
thien h{l JiJ nho (U;wh Tif: T.an tam thur;mg).
1. Tm&ng hqp nay, hinh dung tl.r tht.r&ng k~t hqp v&i trQ tl.r
(chi):
- 7(
z if; if;
, ~ li @ ~~ !
- *Hl ~ t~ ~lj {} /f ~
T~ v;;tn v~t t~c tam bfrt ho~c hi.
Niu xem V{/17 v~t Jil nho mpn thi long se khong bj aitu ng&
vvc (Hoili Nam ttJ: Tinh thin).
- a ~~ z a m jtt a : z a
B;;tch vu chi b{lch da, do b;;tch tuy~t chi b;;tch.
- a J}j rm :tiB A
Milu tring cua long chim tring gi6ng nhlf milu tnfng cua tuyit
trfng (M_anh Ttl).
2. Co khi hinh dung tl.r trt!C ti~p bi~n thanh danh tl.r rna kh6ng
cfrn Sl! moi gi&i CUa Z (chi):
**
- :K -r :t& n'2' m
Tv cho minh Ia kheo mil cho ngu&i khfic Jil vr;ng (Lfi thj X uan
thu).
y d()ng,
v&i y "lam
- @t ffl:
X 16J 1JD 1% ? El : ~ Z
Ky tht! h!, hl!U ha gia yen? Vi~t: Phti chi.
Dan cffi dong r6i, nhil dm quytn phdi film them gi niia?
(Kh6ng tti) afip: Phdi J!Jm cho din giilu (Lu~n ngtJ :TtJ L(5).
-~1'5i-T~rm*
Iffif~::k*
~IJI~;
[IT)\JfffiJ;J\z
~IJ.= ~3
* wrm
- * wrm
d{fm
mil
ain day
2. Dung nht.r d()ng tl.r ngo;;ti d()ng, v&i y "cho la, xem la":
- s~:1t:~4t+~ J:::tz
Thai Sung Qu6c nien thfrt th~p dt.r, tht.rqng lifo chi.
Bay gi& Tri~u Sung Qu6c cffi tren bay mllV'i tuof. vua cho 6ng
C6ng st.r d~c d;;ti m()c, t~c vt.rang hi tt.rqng nhan trac nhi tie'u
chi, de vll'O'llg n().
Khi vien c6ng Slf tim dlf()'C khuc go !6n thi vua mimg, ain khi
nglf&i th()' cleo Jiun cho nho ai thi vua gi~n (M{lnh Tti).
- j$
~~ ti ~f: ~ tl1
Ct.rOng ban nhl!Q'C chi can chi th~ da.
D6 Jil cfii thi film cho g6c them m:;mh vil film cho ngn yiu di
320
TRAN VAN CHANH
(Stikf).
v.
321
-~1':,12:9-
- .~--~ 1:~ ~ 73 ,
~ om
rm t ~
- ~}'\ 131::.
Liy dllr: baa oan, cho nhi~u mil mong it (StJ kf: Du hi~p li t
-= - ,
1~ ~ ~c f~ ,
rm rR a~
-~~-,-~-=,-=~-,-~~~
D:;w sinh nhft, nhit sinh nhi, nhj sinh tam, tam sinh v;;tn v~t.
D?Jo sinh ra mc}t, mc}t sinh ra ha1; hai sinh ra ba, ba sinh ra
V?Jn v[it (Liio TtJ) (4 ).
111
Couvreur dich doc:tn nay nhu sau: Un mari par son inconstance perd l'atfection de sa
compagne. A plus forte raison un Etat qui pretend commander aux autres perdra-t-il leur
confiance. s'il est changeant (FR. S.Couvreur S J., Tch'ouen ts~ou et Tso tchouan, Ho Kien
Fou, 1914, tome II, tr.67)
41
M9t lac gia chiiu Au da dich doc:tn nay nhu sau: Le un produisit le deux. le deux
produisit le trois, le trois produisit tous les etres (Theo l<:tp chi France- Asie).
c
...
cung plui).
truy~n).
s6 tlr c6
Sau vua chfm dut. brJn bien tlufng nhit (Do Ml,lc: A Phong
IV.
....
.=.
- ~~ 1Ft
IEJ1Hf7,
t<:__
,YQ.::r::,
~~"
:L} ~ :L} ~
--L.
-.:.L
/I"
if
g~p
;t 15~ :fl , ~ fs
+.1-rJl{lilfl,:;(;.~
n_x.. 1oJ ~P . . . . . . . . . . . _
.=.- (nhi
322
-~~ ~~ ~~fi~~~ =
= ::13::/.i!!i.
- ./'-... 1,t..'\
Nfr da bftt sang, Sl nhjky h:;mh; Sl da v6ng Cl!C , nhi tam ky due.
Ta kh6ng hJ saj Joi mil chang dii d6l thay; chang kh6ng bjit
hit Ju7c, tinh nghia ctla chang dii haj ba JSn thay d6} (Thj Kjnh: V~
phong, Manh/ 5>.
-t ~~ m, _ ili - ~.
~t<-rr
.........
-ff-
-= ~~ ~ ?
,f8 .
- -~,~ ~
Trang vong c6 biiy nfim, m9t cho m9t do{lt, sao f{lj thay d6]
qua Jifm thi? (Til truy~n: Thanh c6ng bat njen) (o>.
. VI.
NANGCAO
- ~- arm ni!N
Trtr6ng nhftt nh~t nhi cl'ru h6i.
Ru9t m9t ngay u6n kluic chin Jdn (Sif tir).
- ~ft~ , ~t + ...trm~ft~fr
Thuy~t Tfrn v11011g, thu thPpthll'QTlg nhi thuy~t bftt hanh.
Din thuyit phtjc vua TSn, thlf mu&j JSn dfmg len v3n kh6ng d{lt
kit quii (Chjin qucfc sach).
<o J Tham khao Couvreur: Ce n'est pas moi. femme , qui ai manque
a ma
parole; toi,
hom me, tu a change de conduite deux ou trois lois ( Cheu king, Hi en hien, 1916, tr. 62) .
(nl
II
1~~: it1~
325
'
ff~_!-~tf
KINHTHI~ ~
IUIi
1m 1m i~
1:EfJJJ Z ~HI
~~~:9:
~-Tftf~
~~1*
Quan thu'
Quan quan thl1 ci1U,
T:;ti Ha chi cha u.
Yu dieu thuc ncr,
Quan til' hao du.
;m~*z
*Z./f1~
1ItiifrEZ
~~~:9:
;m~~,m~
1t:$1:#-{f:$1:#;~' P.)G
.,Q..., P.)(.
iUt.BZ 1~U
~~1*
1Iti* Z.
326
f)]~~~
~ 3'~
-1=:----'-?
!'(__
-, !10, /)(.
~~1*
:tr:k:l1z
f)]~~~
jJ~1~z
327
Ia toe pham trong khoang hcJn 500 nom tu dou dCii Chu den giQa dCii
Xuon thu (770 trlldc CN-480 trlldc CN) . Bai nay thuc loqi thcJ trQ tlnh
don gian , mieu to tlnh cam tham thiet cua mt chang trai doi vdi c6
goi hien djU hoi rau hqnh ben song , va LJ(jc mcJ CUO chang Ve CUQC
f)oy Ia bai dau tien trong phon "Qu6c phong-Chu Nam' cua Kinh
Thi, mt tQp thcJ co nhat cua Trung Quoc, hi$n con dllQC 305 bai. deu
Tl)NGO
*:
Quan thli
Chim thu cuu keu quan quan. Tren c6n song Hoang Ha. Ngu&i
con gdi diu hi~n. D~p doi cung quan ttl.
Rau hg.nh c9ng ngdn dai. Vat thea dong td hilu. Ngu&i con gdi
;
328
dju hdn. Thlic ngu ta cdu mong. Cdu mong khong duc;c gijp. Ngay
dern ta nh(J trong. Dling dijc, nh(J dling dijc. Ttiin trd ngu khong
yen.
Rau hf;mh c9ng ngdn dai. Hai theo dong td hflu. Nguui con gdi
dju hi~n. Ta ke't than vdi nang trong tie'ng dan cdm, dan sdt.
Rau ht;mh c9ng ngdn dai. Vat theo dong td hflu. Nguui con gdi
dju hdn. Ta ddnh tie'ng chuang tie'ng tr6ng di lam vui long nang.
!'
-
~~
.~~
~
~
w
2
TVC. djch
D!CHTHO
329
*LIJ
fit 1.13. * LIJ
ia'la/fm~
fit*EI*
~i'E -1=1- .~
13
l'l~~t~
fit*EU~
fit{,'~~~
flilj f&:;&t<.
mfrt<:
~~~~~~
?A:tE~!f
~)(f_&:1@1
?JF:tE!f!T
fit 1.13. * LIJ
'la'la/fm~
fit*EI*
rE
~
-p
-1=1- .,~
1'1-:J~i~
*JLZ.~
?JFnilFf~
fjf &X;:(
Pj~:(p
fl!Jffi_lftt~
Dong Sdn
Nga t6 Dong Son,
Thao thao bat quy.
Nga lai tlf dong,
Linh vU ky (ky) mong.
Nga dong vie't quy,
Nga tam tay bi.
Che' bi thuong y,
V~t slf (sl) hang mi (mai).
Quyen quyen gia thl,lc,
Chung t~i tang da.
Doi bi dQc tuc,
Di<$c t~i xa h~.
Nga t6 Dong Son
Thao thao bat quy.
Nga lai tlf dong,
Linh vU ky (ky) mong.
Qua loa chi thlfc,
Di<$c thi vu vU.
y uy t~i that,
Tieu sao t~i hQ.
Dinh thoan 19c tnrong,
330
1~:J:i~1:Y
#PJ~m
fiT PJ 'I~ -ili
fJtf.EL~ LlJ
'18'18/f&~
fJt*EI*
~;:a:;; -t::r
f.1
.J$
1'1~ ::!==!: f~
fmq~-yt~
9fffP_l-=fE[
~~tw~E[
fJtflE$~
~~xm 3
~f~lff
fjt/f~
-T~--tf
fJt*EI*
~ffi*~
~m-Tm
$1i*;J~
z -=f-T&~
~.~~*'~
1t7otr
:;m
.if.J'Gti\Q ,.,.,
fL+*f~
**JTJLD;
*lit2o z 10J?
331
...
----
~(-
-~-~
-~---
~-~--~
--.
:_
'
(: "
. I
'
,./
'
'
'
T(/ NGU
'
\:,
___:.
~
- :;.-~ ---=-
--
_..._...
-- ---
-----
.. ~
--=st"'Zi'~_v"J:'iY_.j
=--;;:~ ~-
332
:
mtz:
*:
333
zr T
+:
NGO PHAP
CD B (vie't): tr<;l tu, vo nghia: ~ }f[ B m~ (Nga dong viet quy).
.$ (du~t): tr<;l tu, vo nghia: f\tiiE$ (Nga chinh duijt
chi). M()t so tac gia chu giai chu .$ la "sap sli'a".
(vu): tr<;l tu, vo nghia, d?t trudc d()ng tu, ra't thuong dung
trong Kinh Thi: Ji.~-Tm (Hoang ditiu Vll phi);
rrl~ (Chi
til' vu quy).
D[CH NGHlA
Dong Sdn
Ta chinh chie'n nui Dong,
Bi~n bi~t khong tra vl
Ngay v~ tit phUC!ng dong,
Trai mua roi la't pha't.
Ta tit phue1n.g dong v~.
Umg hi thUC!n.g v~ tay.
Lo may do mi;ic thuang,
334
$:~5(-BJ:
1=-~~1$
#1LZ.w9t
*l&Z.IG
i!fRZ.~
/f:tzonz~9t
tB ~ iJ i~Hlfll
11\\
t-lj
A.~iJft
~~
~~:13~
~~1tt;i;
-R~)(3:
~~{fl}J~
~~:13~
~~1tt*1
Lt;~c
nga
335
)(/5~~
-Bl/5~~
ff1~tf~
~~w~
~~1~~
tBA./Jl~
/'h7;Jrf2 ~ /.~
tf)\ 'fl\1. K_ lc..,
~*~~j
336
~J!l~~
'2-++--:<;5/1.
.o::; ~/I' *X
fit1i7fPJ~
fj LlJ 1$1$
~Jjli}f,ijf,
.5:~/f~
fit1i7/f~
337
Chi trong sach Kinh ngh'fa thu{lt van giai cau "Hi;io thien v6ng
ctfc" la "troi cao thien I~ch" , "troi cao khong nhan tu" v1 troi
giang cho tai hQa , khien nguoi con khong dt.r<;5c mai maj pht,mg
dt.rong cha my) .Li~t li~t 7.!~ ?FU :nui cao sung sung va hi~m trd
.Phieu phong~ 00, :gi6 to, gi6 dCr .P!uit phat ~ ~ : tieng gi6
mi;inh th6i vu vu .Coc~ : pht,mg duong (Chu Hi giai chu nfty la
"may m~n"; day theo ngh!a cua Trinh Khang Thanh) eHa fPJ :
dung nhu' :fij ngh1a la ganh chiu, chiu dtfng eLzuJ_t lzuJ_t 1.$1$ :(nui)
cao ch6t v6t ePhlit phiit ijt iJt, : gi6 m<;1nh th6i tung b1,1i eBiit tot
/f : khong du'<;5C mai nuoi cha illy den gia (thuyet cua Trinh
Khang Thanh va Chu Hi); c6 thuyet l<;1i cho chu /f nen dQc nhu'
chft ~(phi : ngft tr<;5 tU), con chft nen dQC nhu' chft :}$ (t~:~y: don
dau), d cau: Rieng taphai chju don dau (theo Khuat V<;1n Ly, Thi
TUNGO
Lf!c l{LC ~ ~ : cao IOn eNga i5Z :co nga, con gQi la nga hao,
(artemisia) IDQC d Su'On nui ; khi canh }a da kho thi re van con
dt.rdi dat, den nam sau l<;1i n~y mfim mQc li;ii ePhl fig: khong phai
eHao ~: co hao, cung loai vdi co nga, d~u c6 vi thuoc .y fll' : la
eAi :R: tht.rong nhd, x6t tht.rong eCu lao {i]}J
kh6 nhQc, kh6
nhQC. Uy ru= : co uy, con gQi la thanh hao, d~c tinh giong nhu' co
nga eT~ty'f$: ti~u t1,1y, nhQc m~t, moi m~t eKhtinh ~ : het, r6ng,
trong het eLoi .' : vo ru'Q'u c6 mi~ng nho, bt,mg to eTiin diin
j!(:_:: con m6 coi eH6 '/3': dtfa vao, c?y nho eHam tuiit ro11fll:
ng?m n6i lo bu6n My chi ft ~: khong c6 nguoi than .cue 3:
nuoi ePhzij1j": v6 v~ (dung nht.r tffff) eSzic1fi: yeu tht.rong eCo/mi:
chieu co, cham nom ePh{tcf~ : nhd nhung ePhuc /3!: om vao
long eChi
nfty (d<;li tU chi thi) H{lo thien ~ 7(: troi cao
Vong qtc ~ ~: vo tht.rong, khong c6 dinh chu~n (Vuong Dan
*:
z:
338
~a:~~Z*~~,~u~~-,~~Z*~~,~
U~~~o~*'~~W~o
PHIENAM
Nguphu
s(J TU ~if
4
,1/f,
{ff,',
** I;;J-t
/. ~
X
;AE
~tL
@~~~,~mrr~,fi~~~,~@m~,ID~M~
o
i*. )( B :
u-
-T ~F -
jgj :*: ~ W?
.n
@&: El
r*AW~~~~'*AWM~~~,~U~~.no
~ )( B
u- ~A~~1f;!ff:5~t-o/J
,M~m~~rmm~~?*AWM,M~M~Mrm~
~liJ? fBJt)Ci?iV~.~$' %~~? .n o @&:B: u- ~MZ :
$JT
s~ 7tL , $JT
131::,:t~ t( , ~ g .L-:A Jf
~~
~ r~
Z it it
$it!: ?113
$ fj~ ?I W, ~ q:t ' X ~ g t) 8~ 8~
i* 131::,
13 -f- ?
?m '
339
de
tLJang nhd
340
Khuat nguyen sou khi ong do qua dCii. Nhdn vqt Khu6t Nguyen lffi&
(340-278 trlldc C N) Ia toe gia chfnh cua nhGng bai "Sa tC/" noi tieng. 6ng
ten thqt Ia Blnh. ngLJCii trong hoang tc nlldc sa. hQC r ng . nhieu tai.
nhllng b! vua ghet bo vl nghe lai giem pha cua ke x6u . buon ba md i
viet ra thien ' Ly tao ' de bc bqch noi long. sou om mt phien do nhay
xu6ng song M!ch La tl) tn . Con sa tC/' Ia mt hlnh thC/c co dao md i
dllc;ic Khu6t Nguye n va mt s6 ngllai khac lam ra trong khoang the ky
thO Ill. IV trlldc CN tren ccJ sa gia cong . sang tqo va ph6t trien tC/ nhGng
co dao dan gian dllcJng thai ; c6 the coi sa tC/ Ia mt loqi van xuoi c o
van. den ddi Han mdi dllc;ic tqp hc;ip chung IQi thdnh tqp sach.
341
NGO PHAP
CD 5! (kie'n): bi, dl1<;1c (tr<;J d<)ng tu, d~t ngay trudc d<)ng tu,
ph6ng vi?).
~g (an nang): sao c6 th~ .
@ $ (ninh): tha: ~ II:Uif ?liE (Ninh ph6 tl1dng l11U).
kh6ng l::ti.
TU NGO
eHoan nhi '% m': mim cuoi eCd ~~: go eThiftit: cay giftm
eThlidng Lang 1F; ~: song Thl1dng Lang eHi /5 :h, a (tr<;1 tu )
eTr{lc ~: gi~t eAnh ~: leo mil, dai mil.
D[CHNGHlA
Khwl't Nguyen da bj du6i bo, tho tha?n iJ ben bC! song bC! ddm,
vita di vita hat iJ ben ch!im, nhan sdc tiiu t-y, henh dung kh6 heo.
C6 6ng lao ddnh cd tr6ng thay, hoi:
- Ong phdi la Tam lu dg_i phu day chang? Sao rna din n6i the'?
342
-----
PRIEN AM
B6c cti
m
5
r-~
**~
:::<E liJt
m~,/G~ffi~~~R~r-~~a:*~ffi~,
IEJ)t~~zo
~~ilfffi~:t~UiEl: :iSM~1PJ.L-j_~z?
F.T! r.:s- El ":xi. ;ct;- jrR jrR :Em hB'Y: r ' r I:P Sl/_
49." ~.Q.. /, M w ttr:: 4Hf
1/', l/7'
o
~ ~ ;fy\ if'A1.7<:: .V.A 'D' T ' n"t
:t2S lr.:. 7:1 ~ 7<71 ""
R3f?$~B~~~bm3f?~~*A~~~Sf?$~
~/G~u~~Sf?~~m~~~Sf?$m~~-~
~-f?~~-~WT~~~~U-~A3f?$M~IT~
J;J E! 1~3f? M~~Wffl-*itmfl5z:tzo~ .L-j,~t~Sf? ~ ~:fi-T
~z.~Sf? M~~8~8:67.kJi:l
5 ~%~?;ct;-ru-~.ttm~
?;ct;-ru~~~%?~~~
-Eifh ) " ~~ ~~~ fL ~Je T
n~ 00 ,~ J~ tL llVJ' T
. ~ ) --. ]!f 1:1cy
_, ... T
? M~ W$1tli ~it Sf ? Jlt lJr5lJ1 L?9 , 1PJ 1dPJ ft ? t!=U~ 1ll ffiJ
X :=e.
,.. I ' {I '
~ ~
:t!f! ~""
~ /;7c!J
EE!.
.J,UU
'
..:r:..
{'6 6' if;(((
I i!10 /;7c!J 'l'.:r:
.:0:
E3Jt E
:2:.
.I1::L.
*3 Dl3,ff'iJ . *il~
A~~,W-~o~~~~~,~~~zM~?
~~~~rm~a:~R~mm,~~ffi~;~~m
/G~,~~ffi/G~;ft~ffi/G~,~~ffi/G~offl~Z
{,\ , 1i:i3
z ,
a~~/G~~o JJ:t
343
Khua't Nguyen ky ph6ng, tam nien ba't dac phl.Jc kien, ki~t tri
tan trung, nhi te chuang 11 sam, tam phi~n y lo(;ln, ba't tri sa tong,
niii vang kien thai b6c Trinh Thi~m Doan viet:
- Du huu sd nghi, nguy~n nhan tien sinh quyet chi. Thi~m
Doan nai doan sach, pha't quy, viet:
- Quan tuong ha di giao chi?
Khua't Nguyen viet:
- Ng6 ninh kh6n kh6n, khoan khoan, phac di trung h6? Tuong
t6ng vang l<;1o lai, tu v6 cung h6? Ninh tru su thao mao di ltfc
canh h6? Tuong du d<;1i nhan di thanh danh h6? Ninh chinh ng6n
bat huy di nguy than h6? Tuong tong tl)C phu quy di thau sinh
h6? Ninh sieu nhien cao ell' di bao chan h6? Tuong sue ti l~t ti,
ac y nhu nhi di stf phl.J nhan h6? Ninh liem khiet chinh trtfc di ttf
thanh h6? Tuong d()t the ho(;lt ke nhu' chi nhu' vi di hi~t doanh h6?
Ninh ngang ngang nhu'QC thien ly chi cau h6? Tuong phiem
phiem nhu'QC thuy trung chi phu h6? Du ba thu'ong ha, thau di
toa n ng6 khu h6? Ninh du ky ky khang ach h6? Tuong tuy n6 rna
chi tich h6? Ninh du hoang h()c ti dtfc h6? Tuong du ke Vl.J tranh
thtfc h6? ThU' thl)C cat, thl)C hung? Ha khu ha tong? The h6n trQC
nhi bat thanh, thi~n dtfc vi trQng, thien quan vi khinh; hoang
chung huy khi, ngoa phu 16i minh; sam nhan cao truong, hi~n si
v6 danh. Hu ta, m~c m~c h~, thuy tri ng6 chi liem trinh?
Thi~m Doan nai thich sach nhi t<;1 viet:
- Phu xich huu sa doan, th6n huu sa truong; v~t huu sd ba't
tuc, tri huu sa bat minh, s6 huu sa ba't dai, th~n huu sa bat thong.
Dl,lng quan chi tam, hanh quan chi y. Quy sachthanh bat nang tri
thl:r Stf.
344
(Sil tt't)
345
vdi jj]) .Du dl,li nluin 3J[f -}(A: lui toi nhung nguoi quy~n quy
.Thanh danh JJX.ij: gay dQ'ng ten tu61e Nguy than m~: nguy
h(li de'n than mlnh eThau sinh y~ {_ ( 9~ = '\'@tr): song t<,tm bQ (theo
thuye't cua Vuong D.;it thl "thau sinh" la than du<;jc an vui) eCiuin
~: ban tinh eSuc ti lijt ti, tic y nhu nhi OJE ~ '\~ Wf oi_ ~jt 0~ O)t:
gu<;jng n6i gu<;jng cuoi (lam ra ve tuoi cuoi d chi~u theo y
nguoi) ePh~t nhan 9w )\: nguoi dan ba. Day chi Trinh T1,1 la
nguoi du<;jc vua SCi Hoai Vuong sung ai eT~I thanh 1~: lam cho
mlnh du<;Jc trong s(lch (chiT 1~ dung nhu d<)ng tu theo phep sll'
d<)ng) .D()t the ho{lt ke~ :f~ ~ tron trinh tron tru, xu6i theo
.Chi ~9:: mo Vi ~: da thu<)c eHifl ~ : do luang (do cai tron
gQi la "hi~t") eDoanh :f~: cay c<)t eHi~t doanh : do cay c<)t tron;
vl khi do thl phai xu6i theo b~ tron, nen c1,1m tli "hi~t doanh" c6 y
n6i xu ph1,1 theo the' ll,I'c, chlm n6i theo doi eNgang ngang~ ~:
ngang tang kh6ng chiu cam tam cui d~u ePhie'm phitm ~[2 ~[2:
tr6i n6i v6 d!nh .Phil ~: con vit rung, con le eKy ky f.m ,ifj: ngl,I'a
ky va ngl,I'a ky (d~u la nhung giong ngl,I'a gioi) .Khang1C: gio
len .Ach tjjm: cai ach (d thang nglfavao xe) .Dil ky ky khang ach
W.f.m!r~1C tjjm: thang xe chung voi ngl,I'a ky, nglfa ky eNoJl;:
nglfa hen .Ti'iy no mii chi tich ~ Jl; -~ L lf!j]i: ch(ly theo ngl,I'a
hen .Hoang h()c ji]i~: chim hoang h<)c, thien nga .Tl difc .l:t it:
bay chung
~:con vit troi .Hfm 100: v~n d1,1c 0~ yi} = 1.EUIJ
[hon trQc ], v~n d1,1c, nho nhdp, do b~n) .Qulin ~~: quan ( don vi
trQng lu<;5ng thoi xua, bang 30 can) .Hoang chung ji~j: chuang
vang (m<)t lo(li nh<,tc khi ra't to, phat ra tie'ng to va trong treo)
Ngoa phil ][~: n6i da't set eLoi minh 'P.~: tie'ng keu nhu sam
Cao trztdng ~5~: khoac lac (chi C1 dia vi cao) eV6 danh
~~: kh6ng c6 danh vi, kh6ng du<;Jc b6 nhi~m eThich ~': roi ra,
bu6ng ra eT{l ~t: cao loi .so'~: so, thu~t so, que b6i eDiii ~:
dat de'n .Thiln 1$: th~n tien .Quan;f!;: anh, 6ng (d(li tu nhan
m- :
Tl1NG0
.cu.@- : C1 (C1 day c6 nghia la d<,to xll' the', each cu xii') ePh6ng
1fJ. : du6i bo eKie'n J! :g~p eKift tri !1~ ~ :dung he't tri tu~ .Tt
chlidng ~jiJ*: che la'p ngan trCi .sam ~l: giem pha, ke sam ninh
eTam phiin y lo{ln {,- tffi: ~ ;L: tam th~n roi lo<,tn, ru<)t gan roi boi
eThai boc-;k;. !'- : ten chile quan chuyen coi v~ vi~c b6i .Nhan [!]:
nho Quye't ~ : quye't dinh .Stich ~ (cling vie't la
co thi
dung d b6i eDoan sachftffij ~: xe'p l<,ti co thi cho ngay ngan .Quy
t$_: mai rua dung d b6i ePhat quy :t~ t$_ : phui (b1,1i) tren mai rua
eNinh ... tlidng $ M~ (xem ph~n Ngfl phap (j duoi) eKho?n khifn
khoan khoan fi!JfI!I~:X ~ : he't long trung thanh, trung thanh he't
ml,I'c ePhac di trung ~.L-.:t~,: th.;it tha rna trung thanh eTong viing
l{lo lai
1i#*: di de'n dau cling dua d6n tie'p dai .vo
* ):
ciing~~: kh6ng di de'n dau rna kh6ng thong (di dau cling dUQC
*i!h:
cling nghia
.vv
346
TRAN VAN CHANH
NGOPHAP
CD fR(u'): gidi tU' biu thj bj d<)ng, c6 th djch la "bj .. . bai .. . ":
ffiHij~~~fRgl (Nhi te chuang 11 sam).
@
(chi): t6i , chung t6i (dung nhu fJ<; [nga], di;ii tll' nhan
Xu'ng ng6i thU' nhat ): ~M~1PJ.L-~~z? (Quan tu'ong ha di giao
chi?).
fPJ:ftfPJ1tf? (Ha
khu ha
d rna
sa doan .. .).
xich huu
(/~,
}~'%.~
. ~~ \1.... . ~
/\\ ~
' WJ
h :/'r,-
Khuat Nguyen
D[CHNGHiA
Boi each Clt xit
Khuat Nguyen bj du6i bo, ba nam khong du(/c gijp lt:;Ii vua, tQn
trf t(in trung ma bj fiJi giem pha che lap, long phiJn, y lo(ln, khong
hilt nen ra sao, moi lt;zi tham quan thai bo'c Trinh Thiim Doan,
n6i:
'
347
348
349
KINHDJCH~ *~
TUNG(!
fl~z*
ffll~
fl~z*~~~-;fl~~z*~~~*o~~~~
~X~~-~-~z~Xffi~*~~~~rnz~
~rnfuo~B:BC~~o~~~fu o
~- ~
NG(! PHAP
CD El3 (do):
~
.:~
'#"
D!CH NGHlA
#.
*:
.sa
. 1:1 ~ ..:1:
~..
PHLENAM
Khanh : phuc l!dng 7:k:: hQa, tai liang .Thilnf!2.: bfty t6i
.Thi ~ giet .Qulin ~: vua
do lai pffffi
nguyen do dlia
den, ngu6n g6c.Do E13: (xem Ngil phap (J dlioi).Bi~n ~: phan
bi~t, bi~n bi~t (dung nhli Win .Ljft: d<,lp len, xeo len .Thuqnll[&:
theo Chu Djch ban nghia thl II[& dung thong voi '!'~ (th~n) y n6i
dn phai nh~n ra n6 luc n6 moi phat sinh.
do,
bdi
(gioi
tu
chi
nguyen
nhan):
Nha tich chua ddu thi?n ttlt c6 phuc thita vi sau; nha tich
chua ddu de ta't c6 hQa thita vi sau. Bdy toi gilt vua, con gilt
cha, khong phdi nguyen do m9t sam m9t chiiu, ngubn go'c cua n6
La ldn ldn phdt sinh ra, do kh6ng sam nht;in ri5 thay chan tuang
vt;iy. Kinh Djch n6i: EJgp len suong thi bilt sdp c6 bang cung. fJ(li
dlla phdi tht;in trQng ngay tit truac.
TVC. djch
350
7
7(#ill~
m.J ~
7(#~~,~~~*;~~U~,~~~*o
JJJij:ffm- ,
~u *~*
17(JJX:~
~1t~*
0
0
PHIENAM
NCO PHAP
CD * (hi): trCJ tir bi~u thi khng dinh: ~t$5E* (Can kh6n
dinh hi).
tJ (di): theo (gidi tir): ~tJ~J}(V~t di qugn phan).
D[CH NGHlk
LE KY tl ~c
TUNGO
.Can ~ : que Can Khon ~: que Kh6n .Djnh }E: dinh ra,
d~t ra .Triln ~-*: bay ra Quj ti?n ~~~: sang va hen DQng
tinh i}J ij: d9ng va dung yen, d()ng trnh .Cudng nhu ~U*: cung
va mm Dolin ~: phan chia r~ch roi .Phudngj]: d~o, quan
ni~m y thuc thu()c ph~m trii triru tttcjng Lo(li ~: lo~i, loai
Tli(Jng ~: h'inh tu'cjng (chi m~t troi, trang sao ... ) .Hi?n~: hi~n
ra (dung nhtt .f~).
351
8
wti&~~ fff.
t~~c
352
.n
:K .::F- El :
E!<
1r
II"
;J\.:r:-~z
~i& 1~~~!JE-tl1.n
ll"
1m ~ i&
.n
:K .::F-
PHIENAM
TUNGO
eMi) : ng6i m<) eAi -R,: bi thuong, bi ai, bu6n tham ePhu til
:K.::f: phu ttl' (tieng d~ ton xung nhung nguoi c6 hQc thuc dang
trQng VQng thoi Xu'a) eThilc:J'\ : tlfa vao don ngang xe cui mlnh
xuong d~ to y kfnh le (dung nhu' fit) eCilu ~: cha ch6ng
eKhz-:t: bo di eHa chinh ~ iJ&: chfnh sach ha khac eTiiu
tti;j\.::f: con (tieng d~ gQi hang con chau ho?c hQc tro) .Chi~:
ghi nhd.
353
NGO PHAP
CD ~ ( nha't)(d<;trtg viet kep cua - ): th~t la (ph6
tu): ~{J;l, :ff?ff3 (Nhlit tl! trung huu ttu gia).
~(yen): d<;ti tu chi thi 'hQp am cua ~+z' c6 th~ dich la
,,o d'0, VI' d'"
T rong b'.
-:E..:v];'Ct:A---'70.
at, :E..:v:z;r;~
o:l':A?'Lfi'W- o:l':A ?' L/J::.,<_-
~:K'X.n ~~ !JE .
fPJ~ (ha vi): vl sao (dung d~ hoi).
@{Q. (da): trQ tu cuoi cau:
a) Bi~u thi nghi van: 1PJ~/f-:ttl1 ? (Ha vi bat khu dii?)
b) Bi~u thi kh~ng dinh: ~ i& 1~~~ !JE-tl1 (Ha chfnh manh u
h6 dii).
D[CHNGHlA
Chinh sach ha kluic tim b{lO hdn C(Jp
Khllng Tit di qua ben nui Thai Se!n, c6 mqt nguiJi dim ba kh6c
6' m9 r!it bi thuCJng. Phu tit tf;(a vao don ngang xe cui minh xuc/ng
di nghe, sai Tit L9 hoi ba ta rdng: "Tie'ng kh6c cua ba duiJng nhu
c6 nhi~u n6i dau bu6n?".(NguiJi dan ba) ben trd fiJi rling: "Dung
tht Ngay tru(Jc cha chbng t6i che't vi c(Jp, chbng t6i cung che't vi
c(Jp, nay con t6i lc;Ii chit vi c9p". Phu tit n6i rdng: "Tc;Ii sao ba
khong bo di?". (Nguoi dan ba) ddp: "CJ day kh6ng c6 chinh sdch
ha khdc". Phu tit n6i rdng: "Cdc tro hay ghi nho di~u d6. Chinh
sdch ha khdc con tan bc;IO he!n C(Jp ".
TVC. djch
w
9
*IPJ
t~~c
frf:!Ft:,W~~~~it' ~' I\ ~~~ID[z_t' o~~fffiOJ
~n=:,z~etl1o~~~OOEJ:~r~.::F-W?.n o
354
fL-1-B :
~;G~.n
u-
*i]Iz frfu
' W- *Z.~
' li 7KZ~-ti1
, fffi
w~ffi~'~'-'M'~'~*~,~~ffiR;~~
~'~~&;~~~-~~-ti1'~~-~2;~~~~
lli~~-ti1,~~~2o~~~Mfffi~R,~Ma~fffi~
11= , i!!Jz: 7}? fffi ~ M , ~ ~ fPJ .n
PHIENAM
D~i d6ng
Tich TrQng Ni dlf u l~p tan, slf tat, xuat du u quan chi thu<;Jng,
vj nhien nhi than . TrQng Ni chi than, cai than Lo da . Ng6n Y~n
t~i td:c, viet: "Quan ttl' ha than?". Kh6ng Ttl' viet: "D~i d~o chi
hanh da, du Tam d~i chi anh, Khau vj chi dai da, nhi huu chi
yen.
"D~i d~o chi hanh da, thien h~ vi c6ng, tuy~n hi~n du nang,
giang tin tu ffii}C. Co nhan bat OQC than ky than, bat OQC ttl' ky ttl',
sli' lao huu Sd chung, trang huu Sd dl}ng, au huu Sd trudng, quan,
qua, co, d<)c, phe t?t gia, giai huu sCi duong; nam huu ph?n, nil'
huu quy; h6a o ky khi u aja da, bat tat tang u ky; life o ky bat
xuat u than da, bat tat vj ky. Thj co muu be nhi bat hung, d~o
thiet lo~n t?c nhi bat tac, co ngo~i hQ nhi bat be, thi vi d~i
a6ng".
(L~ kj)
355
rU NGO
eD{li d6ng *[P]: the gioi hoa blnh thong nhat eDifW: tham dlf,
dlf vao .L{lp ~ij: te ch~p (le te ell' hanh vao thang 12 moi nam)
.Tat~: xong eTan'ffi: khach .Qzuin im: m6n khuyet, cll'a khuyet
(cll'a c6 hai lftu gac a truoc cung di~n, d~n dai ... ) .vj nhienD~?t,:
bui ngui, ng?m ngui .ThanDI_: than thCi (cling viet la~).TrQng
Ni fr:fl/E: ten cua Kh6ng Ttl' eNgon Yin ~=~ fj!: tuc Ttl' Du (hQc tro
Kh6ng Ttl') eD{li d{lo*i]I: d~o IOn (theo chu giai cua Trinh
Huy~n, la d~o trj nude cua thai Ngli de) eTam d{li chi anh
.:=.1~z~: "tam d~i" la 3 doi H~, Thuong, Chu; "anh" la nguoi
tai nang xuat chung, chi nhung nhan v?t nhu Vli, Thang, Van,
Yo, Thanh Vuong, Chu C6ng, d~u la nhung b?c thanh nhan ly
tu&ng cua Nho gia eDiii~: Iqp .Chi $: sach ghi chep (theo
thuyet cua Chu Ban; day cling c6 th~ hi~u la "d~ chi vao", nhu
bai dich a duoi) .Cong 0: c6ng, chung .Hi~n J[: nguoi hi~n (c6
tai due) .Niingg: ngu'oi gioi (c6 tai nang) .Dil W: va (lien tU),
nhung c6 thuyet cho Wdung thong voi '*(ell') ngh1a la "d~ ell',
cat nhifc" eQuan ~*: gia rna khong CO VQ(Cling viet la ~) eQua
: gia rna kh6ng c6 ch6ng .co JJJl: tre rna kh6ng c6 cha (m6 c6i
cha) eDI)c ~: gia rna kh6ng c6 con ePhqn ~: chile nghi~p eQuy
~fff : con gai xuat gia gQi la "quy", day c6 th~ hi~u la noi gia dlnh
d~ tr& v~ .Hoa ~: hang hoa, tai nguyen .6 ky khi li dja
~;!'.{1J~t: kh6ng d~ cho chung bi bo phe duoi oat .Tang S:
cat chua eL{lC~: tri life va lao life .6 ky bat xuat ll than dii
~;!'.{~ llin~~ fu: sQ ding chung khong phat huy ra tu than
mlnh eMztu ~: am muu, muu ke .Be' M: dong l~i, d?p tift
Hztng $: day len, n6i len eD{lO thiet lo{lll tijc ~ M ~L ~: tr<)m
cap va gi?c lo~neTac {lp: n6i d?y, phat tac ra.
356
NG0PHAP
CD~ (cai): c6 le, duong nhu (ph6 tll'): ~Pl ~111 (Cai than L6
da).
ngu cua d<)ng tll' ~ (dai). Trong cau phu dinh, tan ngu thuong
d?t trudc d<)ng tu ( khong viet: Ji*~Z. 1ft) (xem l<;1i phfrn II, bai
93, Ngil phdp ).
@
(than) va T (til') thu nhat trong bai du'QC dung nhu
d<)ng tll'. Rieng chu
dung theo phep d<)ng, c6 nghia "coi la
con", iJ day c6 th dich la"thuong yeu, nuoi duong ... ".
@ ~t& (thj co): vl the.
357
con trai c6 phf].n, con gdi c6 noi cho'n di nuong vi; do'i vdi
tai h6a, ghet rdng roi viii a d(i't, kh6ng cdn chua cd't a noi
minh; do'i vdi sue life, ghet rdng kh6ng ra til minh, kh6ng
cdn phdi lam Vl minh. ly cho nen mUu m6 diu dt;p tdt rna
kh6ng day ten, trqm cdp gitjc cudp kh6ng n6i dt].y;c6?ng
ngoai kh6ng phdi dong, the' gQi la dq.i d6ng.
HOANG THUC TRAM dich
.
.
(Tu tuong dq.i d6ng trong cd hQc Trung Hoa, NXB. Van H6a, Ha
Nqi, 1950)
KINH THU
~~ (thj vi): d6 gQi la, nhu' the gQi la (~ la d<;ii tu chi' thi
:&
*~
10
4Hf:
~ 5
,.,, ~
D[CHNGH[A
~08: r~~!~~ffi~~~o~~~MZ.ER
JJ~ ' f!IJ~o;J\AZ. 1~ o t;J\A ' 191X)(3:JJJ~~- , 191X
Dq_i ddng
Xua, TrQng Ni lam tan khdch, dlf ll te' chqp a nude LJ.
Vic dii xong, ra nghl choi a ch6 m6n khuye't, ngai bui ngui
rna than. TrQng Ni than d6 chang than nude LJ. Ng6n Yin a
ben, n6i: "NguC!i quan til than gi the'?". Kh6?ng Til ddp:
"Khuu nay kh6ng duqc kip thay dq.i dq.o thi hanh va cdc bf].c
anh hdn a Tam dai,
. rna chl c6 chi a viec
. lam cila cdc anh
hdn ay thai.
"Dq.i dq.o rna thi hanh thi thien hq. La c6ng cqng (cila
chung}, ken nguC!i anh hdn, ell nguC!i tai nang, gidng ddu tin
thlfc, sua ddu hoa mlj-c, nen nguC!i ta kh6ng rieng than nguC!i
than minh, kh6ng rieng yeu con cdi minh, khie'n cho nguCii
gia c6 cdi nuong dlfa di chat dC!i, nguC!i tre c6 vic lam di
thi tho: nguC!i be c6 slf chan ddt di ldn len; hq.ng quan phu,
qud ph~j-, c6i cut, don chie'c va tan tt].t diu duqc nu6i du!Jng;
~
s '!!.!.
11'-I:.
' B : "~Z.A~Iif.I~D" .n
PHIEN AM
vo d~t
Chu cong viet: "0 h6! Quan til' siJ, ky v6 d~t. Tien tri gia sac
chi gian nan, niii d~t, tac tri tiu nhan chi y. Tudng tiu nhan,
quyet phl,l m~u dn lao gia sac, quyet til' nai bat tri gia sac chi
gian nan, nai d~t, nai ng<;1n ky dan, phu tac vii quyet phl;l m~u,
viet: 'Tich chi nhan v6 van tri' ".
(Thu(lng thli:
Vo d{jt)
358
359
"noi dau ngftm") eTztfJng ;f: xem, trong, nhln eNgq.n ~: tho
b<;!O (nen vie't la Og) eDiin ~:can ro vole.
NGOPHAP
CD ;!t ~ (ky) la ph6 tu bitiu thi khuye'n l~nh: A~~ !(Ky vo
d~t!)
Chu cong
TU NGO
lam dinh ngu: ~)(3: = A5ZJ:, JiAA-1@:; ~U (phu Hie): ne'u khong thl.
= AT .
D[CH NGH[A
Cha r6i
Chu Cong n6i : "Noi nguoi qulin til La cho c6 rbi! Bie't truoc
cai kh6 khan cua Sf! gieo cay rbi moi nhan rbi thl bie't n(Ji nug
tf!a cua dan him. Xem br;m dan hm: cha mf n6 sieng cham gieo
cay. Con n6 Lg_i khong bie't tntOc cai kh6 nhQC cua gieo cay r6i
moi nhan rbi nen n6i x5ng, n6i can, khong thl khinh cha mlj! n6,
n6i rling: "Nguoi hbi truoc chdng nghe, bie't gi cd!' ".
NHU(jNG TONG djch
(Thu(Jng thu, NXB. Tan Vi~t, 1963)
m
11
~if
~:'(,{
E3
,,~
360
TRAN VAN CHANH
M~!nzm~B~-A:nz~~#~-Azo
PHIENAM
Tan th~
Mu<)i mu<)i nga tll' chi: nhU' huu nhat gioi th~n, doan doan y,
vo tha ky; ky tam hU'U hU'U yen, ky nhu huu dung; nhan chi huu
ky, nhu<Jc ky huu chi; nhan chi ng~n thanh, ky tam hieu chi, bat
xi nhU'<;fc tlf ky khfiu xuat; thi nang dung chi, di bao nga til' ton le
dan; di~c chile huu l<Ji tai. Nhan chi huu ky, m~o t?t di o chi;
nhan chi ng~n thanh nhi vi chi, ti bat d~ t; thi bat nang dung, di
bat nang bao nga til' ton le dan; di~c viet dai tai! Bang chi ng<)t
niet, viet do nhat nhan; bang chi vinh hoai, di~c thU'<Jng nhat
nhan chi khanh.
TU NGrJ
eTh? W:: th~ eMuQi muQi !J3KIJ3K: ng~m, th~m eGidi fr: m<)t cai,
m<)t nguoi (lll'<;fng tU') eDoan doan lftiT lftiT: thanh khfi'n .y 11%: tr<J tt1
ngu am, dung nhu /5" (h~) eHliu huu ftft: khoan dung d<)
lU'<;fngeKy nhu hilu dung Jt:tzoff:@:: "ky" dung nhu JJ (nai);
"nhu", Cong DuCJng truy~n dan do~n n~y, viet la ~ (nang)
eNg{lngg: ke si hi~n luang, chi' nguoi c6 tai due eHieu ~r: U'a
361
thich .Bat xi /f1!f: khong chi .Le dan ~ ~: dan den, dan chung
.chzlc ~~: sach Dr;Ii hQC dn cau n~y viet la rSJ (thU'<;fng) nghia la
may ra, ng5 hftu M{lo tQ.t ''~: "m~o" nen viet la ~ ;~dung
thong voi ~. "M~o t?t" la ganh ghet, do ky eNhi vi chi ti bat d{lt
ffiJ@:Z{~/f3t: "vi" la vi ph~m can tr&; "ti" la khien cho; "bat
d~t" la khong thanh d~t; c6 ch6 giai la khong thong d~t den vua
.Bat niing dung/f~?ff: khong dung thu ngll'oi khac, y n6i long
d~ hyp hoi .Dai ljf5: nguy hi~m .NgQt niet :fJC~~: khong yen .viet
B: tr<;f tlr aft u ca U, vo nghia Vinh hoai ~t~: "vinh" la ph6n
vinh, "hoai" la yen 6n.
D!CHNGHlA
Lili thi cua vua Tiln M11-c ci)ng
Ta trdm tinh suy nghi: Nhu c6 m()t ngu&i bi toi c6 dac thanh
thl:(c, khong can tai gi khdc; long thi yeu diiu thi~n, dung du(Jc ke
khdc; ke khdc c6 tai cilng nhu minh c6; ke khdc thong minh dac
hr;Inh thi long thanh thl:(c yeu men cha khong phdi chl yeu ngoai
mi~ng; nhu v(ly la ngu&i bi toi ay bie't dung ngu&i ma se gia gin
con chdu, le dan cho ta du(Jc; dung ngu&i d6 th(lt l(Ji cho nuoc
thay! Con ne'u c6 ngu&i bi toi thay ke khdc c6 tai ma ghen ghet;
thay ke khdc thong minh dac hg.nh ma ngiin can khien cho ke d6
khong thanh dg.t; the' la khong bie't dung ngu&i ma se khong gill
dur;c con chdu le dan cho ta; dung ngu&i d6 th(lt nguy cho nuoc
thay! Nuoc ma nguy bie'n thi do m()t ngu&i; ma nuoc ve vang, yen
6n cilng do phuoc cua m()t ngu&i (y n6i do ngu(!i bi toi hiin hay
khong).
NGUYEN HIEN LE djch
362
"
TA TRUY~N
ft
12
1'
frZ.ff::f'~iif~
6:1$
0-z~~A,~~~~ o -,~~~,n~z o ** @
~,~~~~ 0 ~~~~,#~~~?*~-z,~=
=~~mab,::f'#~s:F-?MAzM,~~-z~,~
*Z.~~mabs:F-?T~w,~ ~~,~Tffi ~ ,
ifHiiJ.~*
.n
r#
~
R=l
,'Cffl m
.n o ~-~~ o ~~*-z,::;r,~~~m-zrn,B
. ,,, - 35.. ~ .@.
Jed '
Y...A ~~' o
363
R tA_1:1_
JJ~
~A
t::l
PH/EN AM
To truy~n Ia toe pham l!ch su hoan chTnh c6 16i ke chuy$n chi tiet
day du va sinh d(>ng nhat cuo Trung Quae co dQi. Ve toe gia vdthai
dQi CUO sach nay, CO nhieu y kien kh6c nhOU, nhllng thuyet dll<;iC
chap nhQn pho bien nhat cho rang d6 Ia toe pham cuo TO Khdu Minh,
mt su quon cuo nllac Lo thai Xuan thu. sou dll<;ic nhieu ngllai bo sung
them. Phon lon ngllai to deu cho rang To truy~n Ia m(>t quyen su d(>c
l(lp. nhllng cOng c6 ngllai cho n6 Ia sach dien giai kinh Xu6n thu- mt
b su bien nien cuo nlloc
Nien dQi ghi chep trong To truy~n ve cd
ban tlldng ung voi kinh Xu6n thu, co hoi deu khai dau tu nom 722 trlloc
CN (dai vuo An c6ng nlloc Lo nom dau). nhllng nom cu6i cung cuo
To truy~n so voi kinh Xu6n thu tre di 28 nom. tOe dung IQi a nom 453
truoc CN . ve ni dung. To truy~n ghi chep lqi kha day du va tlldng doi
c6 h$ thong nhQng sv ki$n lien quon den chinh tr! . kinh te, quan sv va
van h6o cuo cdc nlloc thai Xu6n thu (770-476 trlloc CN). trong chCing
mvc nhat d!nh do phon anh m(>t each trung thl,lc b mc;it cuo thai dQi
nay, tra thanh toe pham l!ch su rat c6 gia tr! doi voi vi$c nghien cuu xa
hi Trung Quae co dqi.
Bai tren day Ia mt doqn trich trong sach To truy~n, thuc nien dqi
vuo Hi cong nom thu 24. ghi lqi doqn doi thoqi giao Gioi Chi Th6i voi ba
mE;) khi quyet djnh cung mE;) tCI choi l(>c vuo bo di an cho den chet,
va thai d hoi cai cuo Tan Van c6ng.
lo.
T(J NGO
frzff : ten
364
Th6i 1f-r :Jt, la m<)t bg y t6i nho nguoi nu'oc Tgn doi Xu an thu,
tUng tron ch<;1y theo vua eLI)c tif@<,: l<)c, b6ng l9c eTiin htiu ~{~ :
vua chu' hgu nu'oc Tan, day chi Tan Van c6ng eTh1tllng jt:
thu'dng, ban thu'dng eTong vong giii ffL:13: (nhung) nguoi tron
Ch<;ly theo vua khi bi mat nu'oc eHien ci)ng fJ0: vua Hie'n c6ng
eHu?, Hoai ~'1:~: vua Hu~ c6ng va Hoai c6ng eTuy?t
dut,
dut bo eTtJ ;JIB: vi~c te' tl.f eNhi tam ti't
hai ba 6ng, cac
6ng, day chi nhung bgy t6i tron ch<;1y theo vua .vu ~: x~ng b?y,
doi tra eTai !:l;J: ctla cai eTham ~: tham lam eMong ~: lua doi
eHrJ-p ,M: xem N gfl phdp d duoi elJ6i ~: oan Vll'u 7t: t<)i, loi
eGiai {~: cling (ph6 tu) eBfit ho(J-ch /f1f: kh6ng du'<;fc eMien
Thu(fng M!Lt: ten dat, thu<)c huy~n Gioi Hu'u tinh Son Tay ngay
nay elJiin EB: ru<)ng tu, dung d cung te' eChi ~: ghi eTinh1li:
tuyen duong.
=- r:
re:
NGTJ PHA.P
~F
rm ... (phi...nhi. .. ):
CD
z (chi) (d?i
365
D!CH NGHlA
Vua Tfln thucmg nhflng nguoi tong vong rna quen Gidi Chi
Thai. Thai khang nhdc vua, nen khang dut;tc tude l9c. Thai n6i:
"Vua Hie'n Cang c6 chin nguoi con, nay chl con m9t mznh nha
vua ... Troi chua mua'n tuyft nha Tf{n, ttl~ cho nguoi lam chit
Ngoai Van cang ra, con ai dang coi vifc te' tlf nude Tf{n? Vgy
troi dii sdp d(it nhu the' nao rna hai ba ang kia ( chl nhflng nguoi
tong vong ma dut;JC thuCJng tude [QC) [[{y [am SUC cua mznh, chdng
phdi la tlf da'i mznh u? Lay tr9m tiJn cua nguoi, con gQi la ke
trQm, hua'ng tham cang cua troi rna nhgn lam cang cua mznh u?
Tham cang troi la tQi rna bJ dudi ( cung chl nhflng nguoi tong
vong do) cho [a VifC nghfa, COn bJ tren thz thuCJng long gian ay;
the' la tren dudi che dgy zan cho, kh6 [; vdi nhau [au dut;tc ".
Ba mf Gidi Chi Thai n6i:
- Con thil xin l9c di; khang xin r6i con c6 che't, ai vz con rna
trdch nha vua?
Thai dap:
- Dii che b9n bJ tai kia rna bdt chudc hQ thz tQi con n(ing h(fn.
Vd lt:;~i mznh dii c6 loi odn vua thi khang nen nhgn l9c nfla.
Ba mf n6i:
- Cung cri cho vua hay di, nen khang?
Thai dap:
- Loi n6i la van cua con nguoi. Than dii sdp di tln rna con dung
loi n6i to diim con nguoi lam chi? Nhu the' La cdu vinh hiin d6.
366
Ba mf! n6i:
-Con thit dut;Jc nhuvt;iy sao? Thai mf! con ta cung dn.
Rbi hai nguiti cung di dn va che't.
Vua Tan cho tim khang dut;Jc, lay da't Mien Thll(mg la ru9ng
cung te' Gi6'i Chi Thai va n6i: "Nhu vt;ly dl ghi lbi cua ta va neu
guong m9t nguiti hi~n ".
NGUYEN HIEN LE djch
367
gia, khdi dilang dan, xa ti:lc thi chu. Thfrn quan gia, khdi vi ky
khftu thlfc, xa t3:c thi duong. Co quan vi xa t3:c til', t3:c til' chi; vi
xa t3:c vong, ti:lc vong chi. Nhu<;fc vi ky til' , nhi vi ky vong, phi ky
t11 n~c, thuy cam nhi~m chi? Tha nhan huu quan nhi thi chi. Ngo
yen d3:c til' chi, nhi yen d3:c vong chi, tliong dung ha quy?".
Mon khai nhi nh?p, chftm thi c6 nhi khoc, hung, tam dung nhi
xua't. Nhan vi Thoi Tit ta't sat chi. Thoi Tit vie't: "Dan chi vQng
da, xa chi d3:c dan".
(Ta truyfn: Tudng ci)ng nhi th{jp ngii. nien)
13
~-T/ffE~il
1I1~
~~-T~*~~~z,~~zo~0~~o~-T~z
?~~~,~~~~,tl-~~o~~~,~mADW
~~~~zo~~mnz,~~m~z,~WWM?.n o
F~~~A, ttF~~~~, W' - R~~ti:l o A~~-T,
~zo~-TEJ: r~z~~,~zmN" o
AnAnh
Tac giii-tac philm
Bai nay trich trong To truy~n. niE'm dQi vua Tucmg c6ng nom thO 25.
Ni dung chinh cua cau chuy$n xoay quanh vi$c bay t6i c6 nen hi
sinh than minh ho(ic tr6n chQY theo vua (khi mat nude) hay kh6ng. An
tu cho rang. bat lu(in vua hay be t6i, deu phai coi trQng l<;ii ich cua
quae gia
nhon don, lam than tu phai lay tieu chuan nay de quyet
d!nh thai d. hanh vi cua minh chu kh6ng nen trung thanh mt each
ngu mui (ngu trung), rat am h<;ip vdi quan diem "don vi quy, xa toe
thO chi, quon vi khinh" cua Mqnh tU.
va
PHIENAM
TUNGU
.An Tii
368
phu c6 tai cua nuoc T eThoi Vo Tii ~.Jltr :tuc Thoi Trfi'
~tf, d<;ii phu cha'p chinh cua mtoc T eDllilng Khudng ~~:
qua phlf cua d<:ti phu a'p Duong (tuc Duong cong) eThu IfX: la'y
lam VQ (dung nhu ~ thu) .Trang cong r0: T Trang cong
Thong )j: tu thong, thong dam eVong L: lu'u vong, ra nuoc
ngoai eLiing dan ~&:_';: d ngoi tren dan chung ("lang" la VUQt len
tren, Ci ngoi tren) eXii tile t~: nn Xa dti te' th~n H?u th6, nn
Tac oti te' Th~n Nong, "xa tac"dti chi quoc gia, da't nuoc eKhilu
tht~c D 'jf: b6ng l()c eTll nijc f..Lam:: nguoi OUQC sung ai vl ca
nhan, chi cac b~y toi than c?n trong yi~c rieng tu ("ni;ic" la than
thie't, g~n gui) eHilu qulin i=fB": da .l?p ngoi vua (Trang cong
du'c;Jc Thoi Trfi' l?p len lam vua) ~Yen difc j%1~: (xem Ngil phdp
Ci duoi) eDung ha JI'1PJ: (xem Ngil phdp Ci duoi) eKhiii ~: mCi
eHllng ~: dung d? y eXii %: bo (dung nhu ~) eDiic dan 1~ .'::
duc;Jc long dan.
369
(an): dau?, ndi nao? (d<:ti tu nghi van, khi lam tan ngfi'
trong cau nghi van thl di;it truoc d()ng tu): ~~~ ?(An quy?).
B- .':1ft (quan dan gia): ke lam vua cua dan. B- (quan) la
danh tU' dung nhu d()ng tU' .
@~B-ft (thiin quan gia): ke lam b~y toi cua vua . ~ (th~n)
la danh tU' dung nhu' d()ng tU'.
~U~Z (Hie til' chi): thl che't theo vua , vl vua rna che't. d
day nen hitiu la ~IJ ~ Z~ (Tac vi chi ttl') hoi;ic ~lj JE1t:z (Tac ttl'
11 chi), tinh lu<;Jc giOi tu ~ (vi) hoi;ic5~ (u).
(J) ll (tha): va l~i (lien tu di;it d~u cau dti chuytin y).
j%1~ (yen diic): sao c6 thti ... , sao duc;Jc ... (qn:n tU' quen
dung).
~~!1'1PJ~~
tt
DJCH NGH[A
\;
Td Khau Minh
NG0PHAP
-tQ.P.~ (da hfi tai): trc;J tU lien dt,mg d cuoi cau, bitiu thi y
phan va'n ID<;lnh, bao ham chut cam than, CO thti dich la "u?",
"h ~
~
d-hAt 01 sao.?" : -rel.li-33-J..h3JL~?(I:'\~
~ ~=:~ -1=l l!:!. --:JP..X.. vQC ngo~ quan
a o taz.... ?)
..
370
ma chit thi chit thea vua. Niu vua vi minh ma chit, hay vi minh;
ma htu vong, (n{u) khang phdi nguoi dLtf!C sung di rieng tLt, thi ai
dam gdnh vdc vic d6? Vd , nguoi ta dii lf}p len lam vua rbi ma lr;zi
giit di. Ta sao c6 thi che't thea, va sao c6 thi luu vong thea, hay
vi dau (nila)?. "Cua miJ, An Tu vao, ga'i thi hai len dui va kh6c,
(rbi) dung dQ. y ba ldn nhdy chan len r6i ra. Nguoi ta bdo Thai Tu
dt se giit An Tu. (Nhung) Thai Tu n6i: "Ong ay la chb trang
mong cua dan, tha cho ang a'y thl se du(Jc long dan".
TVC. djch
D~IHQC
14
*~z~
tl~c
*~-zm,~~~re,~m~,~m~~~o
fr , L rtn r:::. -J=:; r--L-7'0_lLJIIJIP ' FlJE
r--L--
rtn
JE' JIIJIPt:.~
j;"'
~jt'
,_.,_..
'-!;z:'
rm J5 tJg D! o D! , rm J5 tJg 1~ o
t0 1=f
* o ~ 1=f *~ ~f5 o ~o ?!T :1t , 1& , 11u ;rr m* o
*,
371
PHIENAM
D~i
thi<$n.
Tri chi, nhi h~u huu dinh. Dinh, nhi h~u nang tinh, tinh nhi h~u
nang an. An, nhi h~u nang hf. Ltj, nhi h~u nang dac.
V~t huu ban, m?t; stf huu chung, thuy. Tri sd tien, h~u, tac
c~n
d?O hi.
C6 chi dt,IC minh minh due u' thien h<;l gia, tien tri ky quoc.
Dt,Ic tri ky quoc gia, tien t~ ky gia. Dt,Ic t~ ky gia gia, tien tu ky
than. Dt,Ic tu ky than gia, tien chinh ky tam. Dt,Ic chinh ky tam
gia, tien thanh ky y. Dt,Ic thanh ky y gia, tien tri ky tri, tri tri t?i
each v~t.
V~t each, nhi h~u tri tri. Tri tri, nhi h~u y thanh. Y thanh nhi
h~u tam chanh. Tam chanh, nhi h~u than tu. Than tu, nhi h~u gia
t~. Gia t~, nhi h~u quoc tri. Quoc tri, nhi h~u thien h<;1 blnh.
Ttf thien n.l' di chi 11 thu nhan, nhat thi giai di tu than vi ban.
Ky ban lo?n nhi m?t tri gia, phu h1. Ky sd h~u gia b?c, nhi ky sd
b<;lC gia h~U, vi chi huu da.
(U kj: D{li hQc)
~z~~~re~*~~,:7t~~~ o ~~~~~,:7t
~~*
~~~*~':7te~~ o ~e~~~,:7tiT~
{,' o ~XIT~'C.'~,
~3z~01:Et~t0
:7t~~~
o ~X~~~~'
:7t~3z~~o
o {}IT,
o ~~~,
o ~11~,
rmf6*~IfZ- o
rmf6.r1'~
rm!5*~
o *~,
rmf6~~f5
~*~~~~~A,~w~e.rm:$:o~:$:Rrm*
~~'~* o ~m~~-,rm~m~~'*Z1'f~ o
blnh thien hQ .
372
T(/ NGO
eDqi h(Jc *~: Trinh Huy~n trong "L~ ky m1:1c h.Jc" giai Ia
"hQc r()ng" (bac hQc) eTqi 1: cot d (ph6 tlr) eMinh due S)31,~:
due sang, Trinh Huy~n giai la "chi due" due tinh b~m sinh tot
d~p nha't cua con nguoi khi moi sinh ra eT!ziin ~: cac nha chu
giai phn IOn d~u cho chu ny nen viet la fi (Uin), dung nhu
d()ng tU voi nghia "lam cho moi, d6i moi" eLtf If,: lo nghi, nghi
ng<?i eNhi hqu m.ft: xem Ngil phdp Ci duoi eBiin mqt
goc
ngQn Chung thiiy *~Hil: d u cuoi eTrj IE!: tri, cai tri, quan ly'
yen eTi '/ff: cha'n chinh, chinh don eTri ky tri i!z;!t~O: gay nen
cai Iuong tri cua mlnh ("tri" la gay nen, dua toi) eCtich vqt f.$~ :
tn1 bo (sJ! che lap cua) vat due.
**:
NGO PHA.P
h~u):
PJ..!n (m chf u): cho den (lien tu): Ei :7(-=f .L-~.1J~ffl:A (Tt!
thien tii' di chili thu nhan).
~~ (nha't th!): thay, ta't ca. lila d:~tng viet kep cua -, dung
nhuph6 tu.
phu dinh;
373
D!CHNGHlA
374
TRUNG DUNG $
Trung dung ban dau Ia mt thien trong sach u~ ky (thien thu 31). sou
dllQc Trinh Diva Chu Hi tach rieng ra cho nhQp vao b W thll, ni dung
chu yeu trlnh bay thuyet tinh thi$n cua con nglldi va thuyet trung
dung 'kh6ng thai qua kh6ng bat cp' trong suy nghi, hanh dng . Doqn
trich tren day Ia doQn dau trong sach Trung dung, ban ve le trung h6a,
15
tl~~
*$Z~tt,$ttZ~m,~mz~~om~~,~
$I*
DJ ~.w l( ~ ~
or liM , ~F m~
~~~~~m~~~~~,~-~~~~M,~~~
~~ ' ~~Ji~1~ ' ~51:~~1~~1;7~ 0
W~~~z*g'~Z$ogffi~$W,~Z~ o ~
~~,*~Z**~;~~~'*TZ~m~ o
!{ $
fD ,
*j:ill f:lz:
~ ~ M~
375
TU NGO
.Thien m~nh 7($: cai troi phu cho nguoi .Suiit $: noi thea
.Tu du ~Ji~ : giay phut, choc hit .Giui M: d~ phong, phong bi,
de chung .Dd ~: tr6ng thay .Khiing elf- ~'1'1 : lo s<;i, s<;i s~t
.Trzing tiet t:p~IJ : phu h<;ip tie't d<).
NGO PHAP
CD z~ (chi vi): gQi d6 Ut, gQi la. Day la ct,~m tu quen dung,
m9t hlnh thuc dao d;;ti tu tan ngu
(chi) ra phia truoc d<)ng tU'
~ (vi): 7($Z~'I'1 (Thien m~nh chi vj tinh), thay vl
PHIENAM
Trungdung
Thien m~nh chi vt Tinh, suat tinh chi vt D;;to, tu d;;to chi vt
Giao. D;;to da gia, bat kha tu du Iy da; kha Iy, phi D;;to da.
Tht co quan ttl' gioi th?n h6 ky so bat d6, khung Ct,J h6 ky
bat van, m;;tc hi~n h6 n, m;;tc hi~n h6 vi, co quan ttl' th?n ky d<)c
da.
sa
Hi n<? ai l;;tc chi v! pha t, v! chi Trung; pha t nhi giai tn1ng tie't,
vi chi Hoa. Trung da gia, thien dia chi d;;ti ban da; Hoa da gia,
thien h;;t chi d;;tt d;;to da. Tri Trung Hoa, thien dia vi yen, v;;tn v?t
dt,~c yen.
..
n6i: 7($~ Z'l1 -ill.~ -ill, (da gia ...da) dung trong mQt ke't cau dinh nghia
(chiT ~ bi~u thi stf dlnh don d~ neu ra a do;;tn sau), dich
"la .. .v?y": t:p~~ ' 7CTZ.
(Trung dii gia, thien h;;t chi
**-ill.
d;;ti banda).
Sf (h6): (a) gioi tu chi noi chon, dung nhu jj~ (u), dich la
nhu'~
D!CH NGH[A
Trung dung
Cdi triJi phu cho g9i La Tinh, noi theo tinh g9i La Dc;zo; tu sila
376
cho htJp D{;w g9i la Gido. Dr;w, la cdi khong phut nao c6 thi ri'Ji,
c6 thi"ri'Ji dutJc la kh6ng phdi Dc;w.
Cho nen, ngui'Ji quan til ran de th(jn tr9ng gifl dt;w C! nhilng luc
kh6ng ai tr6ng thay, stJ s~t ri'Ji khoi dr;w C; nhilng luc kh6ng ai
nghe. Kh6ng gz hi~n ro bl'ing ch6 a'n gia'u, kh6ng gz ro rang bl'ing
sf! vifc nho nhijt, cho nen ngui'Ji quan til phdi th(jn tr9ng khi C! m9t
minh.
Mitng gi(jn bu6n vui luc chua phdt ra, g9i la Trung; phdt ra
diu trung tilt, g9i la Hoa. Trung, la go'c Mn cua thien dja; Hoa
la ch6 dr;lt dt;zo cua thien ht;z.
Dt;zt de'n cdnh gioi Trung va Hoa thz m9i v(jt trong tri'Ji da't diu
CJ dung ngoi thri, muon V(jt trong tri'Ji da't diu dutJC sinh soi na_'y
nC!.
TVC. djch
WAN~D~&
.
uOO PC
16
.,<;z=-1=1-::::f::"
tl
l=l
~ 1~\
S6-.'E.Ji
6fffi PC
r~W~~~0~-ff~rB:~~~-B
:ff3f-m'' Bl~t)t!1 o ~~!JB: "/G~~Dt!1" o ~O~~Dm''
~lj fPJ J--j ~ ? .!!
0
r~~$m'rmttB
~ f*z~
~3f-:*:~zr~5
, noz
~~~~z~M~t!1mztt&-~~~~oo
, Jl ~D :1J 1:!1 .n
~roiz
ttB :
~1~JE~
*,
m'fPJ~o?
~ :JJ~-t+~oli.~+
o
~oJt:tl~,
.!!
, *t11mz , .tt&- ~ ,
J--jf~~r .JJ o
377
$ '
~ fPJ ~0
ttB :
? .JJ
** , , m fPJ
mm/J\t~ .n
~ ~b
.1.1-!J
~ ~f:Bgz, m~~
~o
? .J
~~$em%~rm~~a: ~~3f--r~zm
.!!
ra:
~ ~3f-?~ ~ ~Jt~t!1'.JJ
B : ~ ~ ~ ~ ' ~ ~~ ~~ mt
'
.n
PHIENAM
Cac ngon
ky chi
Ttl' Lo, Tang Tich, Nhiem Huu, C6ng Tay Hoa th! tQa. Ttl'
viet: "DI ng6 nhat nh~t tntdng h6 nhi, v6 ng6 di da. Cu' tac viet:
"Bat ng6 tri da". Nhu ho~c tri nhi, tac ha di tai?".
Ttl' LQ sua't nhi nhi dai viet: "Thien th~ng chi quae, nhiep h6
d~i quae chi gian, gia chi di su' lU, nhan chi di co c~n, Do da vi
chi, ti c~p tam nien, kha sll' huu dong, tha tri phuong da".
Phu s.fn chi. "Cftu, nhi ha nhu?" .
Dai viet: "Phuong h.;iC that th~p nhu' ngu h,IC th~p, Cftu da vi
chi, t! c~p tam nien, kha sll' tuc dan. Nhu ky le nh~c, di si quan
ttl'".
- Xich, nhi ha nhu?
Dai viet: "Phi viet nang chi, nguy~n hQc yen. Ton mieu chi
slf, nhu' hoi d6ng, do an chuang phil, nguy~n vi ti~u tu'ong yen".
- Di~m, nhi ha nhu?
C6 sat hi, khanh nhi; xa sat nhi tac, dai viet: "D! h6 tam ttl' gia
chi
so~n".
378
Til' viet: "Ha thu'ong h6? Di~c ca.c ngon ky chi da!".
Viet: "M9 xu an gia, xu an ph'-:Jc ky th~mh, quan gia ngii Il:lc
nhan, a6ng tlr I'-:JC tha't nhan, d'-:JC h6 Nghi, phong h6 Vii Vu, vinh
nhi quy".
Phu til' vi nhien than viet: "Ngo dii' Di'm da ".
ve
ve
TU NGU
eTz~ L{), Tang Tich, Nhi~m Hilu, Cong Tiiy Hoa -T~~' tit~,
$}~, 0 iZ: d~u 1a ten nhii'ng hQc tro cua Kh6ng Ttr eDi
J;) :vl (gidi tu) eNhat nh4t - B: m9t ngay, each n6i khiem ton,
ham y tu6i tac chenh 1~ch chut it .vo ngo di dii ffl:1-J;)-lli, : chii'
t~ dung nhu B (di) nghia 1a "thoi, dung, go b6" Czt Ji5: 1uc
blnh thu'ang .Suiit nhi $m: v<)i va, VQi vang, b<)p ch<)p .Thien
th{ing chi quoc -=f*Z.~: nude c6 ngan co xe ("tMng" la c6
xe) eNizie'p t1: bi buc bach, bi ep .Gia chi 1JDZ: them vao a6,
l<;ti them Szt lil ffi1J.&: quan d9i thai xu'a 500 ngu'ai Ia m9t Iii',
2500 ngu'ai Ia mQt su', nen "su' lii'" dung a gQi chung quan d<)i,
ho~c chi vi~c chien tranh eTj c4p .tt&: xem Ngil phdp a du'di
eDii.ng ~: dung ciim thi~n chien ePhlidng 1J: phep tac, d<;to ly
eSan Og: cu'ai mim eL~ nh{lct!~ : nghi 1~ va am nh<;tc, 1~
379
nhac eSi' {~: a(jieXichiffi: ten cua Cong Tay Hoa eTong mie'u chi
s~l *~z ~: vi~c te tt! eH{)i d6ng fr[P] : vi~c h9i hQp d' ket
lien minh cua cac nu'dc chu' hftu va cung nhau vao tri~u kien
thien tlr eDoan chlidllg phil ftiffi~ffi: "doan" Ia ao 1~, "chu'ong
phil" la n6n I~ .Tiiu tzldng ;J\;f: quan ph1,1 giup vi~c te 1~ (tu'ong
au'ong vdi ngu'ai di~u khi'n nghi I~ ngay nay)eDiim ~li: ten cua
Tang Tich eHi :ffi": ngu'ng l<;ti giii'a chung (chu giai cua Chu
Hi)eKhanh ~: tieng bo dan xuong (tli tu'Qng thanh), c6 thuyet
cho la tieng con vang khi dut khuc nh<;tc eSo{ln il: each nghi,
n9i dung eM{} ~: dung nhu' ~ (m9 ), "m9 xu an" la cuoi mua
xuan .Qzuin gia }ff~: ngu'ai thanh nien da qua 1~ d9i n6n (bi'u
thi tu6i truang thanh)eNghi {JT: song Nghi, b~t ngu6n a phia
dong b~c huy~n Trau tinh Son Dong ngay nay .Vii Vu -~:ten
m<)t cai dan cao a te trai du mu'a thai xu'a, thai d6 n~m ben ba
song Nghi a phia nam thanh cua kinh do nude Lo.
Kh6.ng Til
NGUPHAP
CD
::f~~Dill
Til L9
Nhdm Hilu
trudc d<)ng tU ~D (tri) trong diu phu dinh, khong viet: ::f~D~-lli.
@ ~D ~ (nhu hoi)c): neu, neu nhu' (lien tu bi'u thi gia thiet).
fOJ tJ.
380
.l:t& (ti c~p): den, den khi, d<Ji den (dung nhu gidi ttl).
faJ~O? (ha nhtf ?): (dinh lam) the nao? (c1,1m ttl quen dung
d~ hoi v~ y kien, each lam).
D/CH NGHlA
MJi ngliifi noi chi minh
Til U), Tang Tich, Nhdm Hflu va Cong Tay Hoa ngbi hdu.
Kh6ng Til n6i:" Cho ding ta c6 !On hon cdc anh chut it, nhwzg
chd c6 go b6 vdi ta (rna ngr;zi khong n6i). Luc bznh thuong cdc anh
bdo: "Chdng ai bie't ta ". Ne'u c6 nguoi bie't cdc anh thz cdc anh lay
tai nang gz ra dung?".
TilL() b()p ch()p trd loi: "M()t nUde c6 ngan c6 xe, bj ep gifla
hai nUde !On, lr;zi them c6 nr;zn chien tranh, nhan d6 dan chung d6i
kh6; Do toi rna cai trj nUde O:y thz den ba nam, c6 thi khie'n cho
dan chung dung cdm rna lr;ti bie't dr;zo ly nfla ".
Phu til (nghe xong) mlm cuoi. R6i lr;zi hoi: "Cdu, con anh thz
the' nao?".
EJdp: "M()t nUde vuong sdu, bdy chf!-c d(lm ho(lc nam sdu chf!-c
d(lm, Cdu toi cai trj nUde ay thz den ba nam c6 thi khien cho dan
chung dur;c no du. Con vi Ll nhr;zc thz phdi dr;i brJ_c quan til".
- Xich, con anh thz the' nao?
EJdp: "Khong n6i La dii lam dur;c, rna chl mong h9c trJ_p. Trang
vi~c ti tl! iJ ton mie'u, hay trong h()i nghj cua cdc chu hdu, XiCh toi
m(lc do Ll, d()i mii Ll, mong lam m()t vien quan nho phf!- giup vi~c
381
Kh6ng Til n6i: "C6 sao dau? Ciing La ai nay to chi cua mznh ra
rna thai". .
(Tang Tich) thua: "Cuo'i mua xuan, y phf!-c mua xuan dii may
xong, nam sdu nguoi vita tu6i doi muoi v6'i sdu bdy dbng til (ddt
nhau) di tdm iJ Song Nghi r6i len hang mdt iJ dan Vii Vu, vita di
vita hdt r6i keo nhau vi nha ".
Phu til bui ngui than: "Ta chia se v6'i EJiim vrJ_y".
TVC. djch
M~NH TU :iL
-1-
17
~A:fi-~-~
:ii:r
~ A:fi -~-~fffi~'f[13 , ;!t~AI:B ~IJ,~~~rm1&
~o;!t~~ffiW~~13~~~illo;!t~~;!t~B: r
~AtB ~IJ,~~~rm1&~ o r~,;!tW~~13 , 31i~~m o
rm*W:fiE13*~~~~AZffiZ~Jo~~~
~AZffiZ~~~gW~~:f3o$Z~~$~Z~13
Z;!t~:~g,xarmz~o~;!tmgzmmo;!t
~ mw , ~ ;!t ~ 8 : r ~ A 13 , fiff ffP ~ rm *~ ~ ~ ~ 11t
JoW;!t~~;!t~Armffi~~~~offiJ~A*Z~ill
, 15i!! 15iJ!ijtj}* , ~;!t~~ o rn ~rfiZ , ~IJAZfiff 1-:f>J(
~~f~J~13 , ;!t~~~~m , rm~t~hri13 , ~m* o
!
ttll".
- EJiim, con anh thz the' nao?
Dang ga'y dan sdt ngdt quiing, (Tang Tich) bo dan xuong, keu
keng m()t tieng rbi dang drJ_y, ddp: "Chi cua toi khdc vdi cdch nghT
cua ba anh d6 ".
PHIENAM
T~ nhan huu nha't the nha't thiep nhi xu tha't gia, ky luang
nhan xua't rae ta't yem tuu nhi,IC nhi h~u phan. Ky the va'n sd du
ifm thlfc gia, t~n phil quy da. Ky the d.o ky thiep viet: "Lu'cJng
382
nhan XUat, tac tat yem tltU nhl,IC nhi h~U phan, van ky dfi' ~m thl,l'c
gia, t~n phu quy da, nhi v! thuong hfi'u hi<in gia lai, ng6 tuong
gian lu'ong nhan chi so chi da ".
Tao khoi, thi tong lu'ong nh an chi so chi, bien quoc trung, v6
dfi' l~p dam gia . Tot chi dong quach phi~n gian chi te gia, khat
ky du'; bat tuc, hl,l'u co nhi chi tha, thll' ky vi yem tuc chi d<;J.O da.
Ky the quy, cao ky thiep viet: "Luong nhan gia, so ngu'ong VQng
nhi chung than da, kim nhu'Qc thll'!"
Dfi' ky thiep san ky luong nhan, nhi tu'ong khap u' trung dlnh.
Nhi luong nhan v! chi tri da, thi thi tong ngo<;J.i lai, kieu ky the
thiep. Do quan tll' quan chi, tac nhan chi so dT du phu quy l<;1i d<:tt
gia, ky the thiep bat tu da, nhi bat tu'ong khap gia, co hi hi.
(Mq.nh Til: Ly Lau hq.)
383
.Hiin giii ~Jiff : nguoi vinh hi<in, nguoi sang trQng .Gitin Hra, : do
xem, dom xem, rlnh xem .Chi
di (d<)ngtli) .Tiio!i-: sang
sam (dung nhu' !f.) Thi nil!: di xieu, di ngo~o, di tat (dung nhu' di
~)Quoc
day chi thanh eTot : cuoi cling, sau cling
.Quach'~: tuong xay quanh thanh, thanh ngoai Phiin :1:1: phn
m<), m6 rna .Khat .Z: xin an Tha{-tP,: noi khac (d<;J.i tu chi
thi) .NgztiJng VQng {fP~: tr6ng nho .Chung than *&~: suot
doi .San ~W: che trach, k<i xau eTrung dinhJi=l)}I: trong san,
gifi'a san (truac thm nha) eThi thi ni!!ni!!: han ho eKieu ~: kieu
cang, len m(lt .Cd ~: xem Nga phap o duai .Hi :ffi": it.
z:
m:
11t
...
-f
(
Mc,mh Til
NGU PHAP
Nguai mtC!c T~ c6
ke
nha, nguai ch6ng di ra ngoai thi tll't say no ruf!u thjt r6i moi
v~.
Vf! cd hoi ch6ng cung voi nhTlng nguai nao an uo'ng thi n6i ding
TU NGU
.Ti nhan "/ff A : ngu'oi nu'ac T~ eThie'p ~: VQ le, thiep
eLlidng nhan NA : tU ngu'oi phl,l nfi' gQi ch6ng .Yem ~: no ne
he't thdy La nhTlng nguai phu quy cd.Nguai Vf! cd dern Long ngiJ rna
bdo rieng voi vr; Le rdng: "Ch6ng ta di ra ngoai, thi ta't say no
384
ntc;u thit r6i mai v~. hoi cilng vai nh11ng nguoi niw an uong tht
n6i r!ing he't thdy la nh11ng nguoi phu quy, ma chila titng c6 ke
hiin gid nao lt;~i cht7i, ta sdp sita di dam ch6ng ta di nh11ng dau ".
Nguoi vc; cd tro dgy sam, di quanh thea hut nguoi ch6ng di
nh11ng dau, tht khdp trong nude kh6ng nguoi nao cilng dang n6i
chuy?n vai; cuo'i cung thay di ra me thanh ben dong chJ md nguoi
ta cung te: xin lay d6 cung thita ma an, chdng du tht lt;~i dodi ma
di ra nt7i khdc, ay cdi dt;~o say no chan du cua anh ch6ng nhu the'
day.
Nguoi vc; cd v~ bdo nguoi vc; le r!ing: "Ch6ng ta ay,chung ta
con phdi trong nho vao suo't doi, ma nay nhu the' con nguong
v9ng nJi gi ! ". R6i cung vai nguoi vc; le odn mla nguoi ch6ng,
cung kh6c vai nhau o trong san. Ma nguoi ch6ng chila bie't r!ing
Sf! mtnh dii bt;~i fQ ra, COn han h(J tf! ngoai di VQO kieu cang VOi hai
vc;.
Ca nhu nguoi quan til xem ra thi nh11ng nguoi di cdu phu quy
lc;i dt;~t kia ma vc; cd vc; be nguoi ay lt;~i chdng xa'u h6 ma chdng
kh6c l6c vai nhau ay, ngo hdu ding it ldm vgy.
NGUYEN HOU TIEN & NGUYEN DON PH[/C djch
m
18
"'
~ -T OJ~ J_j ;It :1J
~ -T
~~~-~~~~-T~:-T~~ttAmZ~ottA~
z , JX $a :
.n
u-
~5%
z !l !l ~ , 0- ~IJ~$~$~ , 111<:~rmwr
txA ce a
u-
lJt
~.:r~~?~~~rm~z,a:mJtM~,m~M~.n
i!Jj(: ~ -T OJ~,[:}~ :1J ' fl ~ J_j ~~;It~
0
385
PHLENAM
Quan tii' kha khi di ky phu'dng
Tfch gia huu quy sinh ngu' u' Trinh Tu San; Tu San su hi~u
nhan sue chi trl. Hi~u nhan phanh chi, phan m~nh vie't: IIThuy xa
chi ngu nguyen, thiu rae du'cJng du'cJng yen, du nhien nhi th~ 11
Tu San vie't: IIDac ky sd tai, dac ky sd tai II .Hi~u nhan xua't viet:
IIThl,lc vi Tu San trf? Du' ky phanh nhi thlfc chi, vie't: dac ky sd
tai, dac ky sd tai II, c6 quan tu kha khi di ky phu'cJng, nan v6ng di
phi ky d~o.
(Mqnh Tz?: Vqn Chlidng thli(fng)
Tu.
TU NGO
Quy ~~: t~ng bie'u .Trinh Ta San ~-T ~: tile Ton C6ng
Kiu, tu'ong gioi cua nu'oc Trinh eHi?u nhlin tx A: vien quan
nho phl;l tnich v ao dla ePhiin m?nh )X$: trd v bao cao (sau
khi da lam xong vi~c) eNgil ngil []!1 : m~t moi 10 do eDztdng
dudng ~$ ~$: clfa qu~y, tu tu quay du6i .Du nhien nhi
th?fi5<: ~ ffij WI: tlf dac ma di xa ma't (Chu Hi ) eThZJc lJt: ai ( d~i
tu nghi va'n) eDzt ~: t6i, ta (d<;ti tu nhan xung ng6i thu nha't) eKhi
~: lUa d6i .Phttdng )J: d<;to ly, diu h<;1p le Vi)ng ~: lUa d6i.
NG0PHAP
CD ~ (u): cho (gioi tu dung d neu a6i tu<;1ng thl;l
nh~n):~~~~, ~~~~-T~ (Quy sinh ngu'ztTrinh Tu San).
386
387
LIET TlJ ~0
:tff.Z.?-IQ (sue
PJW\1-.JA:1J
D!CHNGHlA
Ngitifi qulin tit co thi do'i hl) bling slj lu1u lj
Ngay xua, c6 ngu(Ji bilu 6ng Trjnh Ttl: Sdn m9t con ca so'ng. Ttl:
Sdn sai ngu(Ji coi ao dia nuoi con ca i'J ao. Nguoi coi ao dia ni{u
con ca an r6i tri'J vi trinh lg.i rdng: "Luc ddu vita thd n6 ra thi n6
CO Ve f(J d(J, giay fat thi no qudy duoi, rbi f/! ddc ma bO'i Vf:tt di
xa". Ttl: Sdn n6i: "N6 duc;c i'J dung ch6 cua n6 day, n6 duc;c i'J
dung ch6 cua n6 da'y''. Nguoi coi ao dia di ra n6i (v6'i ngu(Ji
khac): "Ai bdo Ttl: Sdn Ia tri ?Conca toi dii na'u an ma't, the' ma
6ng ay cung n6i: N6 dw;c i'J dung ch6 cua n6 day, n6 duc;c i'J dung
ch6 cua n6 day". Cho nen nguoi quan ttl: c6 thi !ita do'i h9 duc;c
bdng each hc;p le, chzl kh6 !ita gg.t bdng each trai v6'i dg.o ly cua
hQ.
TVC. djch
,
Ef*ffir
19
~:L}~LIJ
~lj-J-
*fr z. I~=
tlJ :IJ -t a 1f. ~ 11J *1:E ~HI Z. 11
t o t w 0 tJ , if- L 11 + , llii wrm 5 o w
i~ ~
r%3
f~
u-
u-
EIJJz
mwzffi
~~~~p
~a-~~
~eIW~~rm~zEI: u-~*~Z./f.!UH~~
~:ifg~wz-~, ;!t~o~io:r? .no ~tw~0:ff
,I@, a : n- ?P: {" ~ ~ :If OJ 1~ ~:If 15 Mii ~ ~~
1X ~~
~~rff~;::fX~~~X~-J-;-J-X~r-1-X
~ r% ;
t% , ~~II m rm /f1JD1W , 1o:r J!t rm :If 4-?
.n 0 ,{'"i]T
rth ~0 !:13 4Bf I ' I 1m; 0
.....J tttl E3 :s<:...
Y..A )}g-..
:tJ,
z ,
-r--r-:r*
-r- '
II\\
PHIENAM
Ngu cong di son
Thai Hang, Vuong Oc nhi son, phuong that bach ly, cao v~n
nh~n, ban t~i Ky Chau chi nam, Ha Duong chi b~c. B~c son Ngu
c6ng gia, nien tha cuu th~p, di~n son nhi cu. Trung son b~c chi
uk, xuat nh~p chi vu da, t1,1 that nhi mu'u, viet: "Ng6 du nhu tat
h.fc blnh him chi thong Dl.f nam, d~t u Han am, kha h6?".T~p
388
nhu' th6 th?ch ha ?". B~c son Ngu cong tru'ong tuc vie't: "Nhu tam
chi c6, c6 bat kha tri~t, t~ng bat nhuqc suong the nhuqc tu! Ngii
tuy tii', huu tii' t6n yen; tii' ht;(u sinh ton, ton ht;(u sinh tu, tii' ht;(u
huu ttl', tii' ht;(u huu ton; tutu ton ton, VO cung quy dii, nhi son bat
gia tang, ha ho?n nhi bat blnh?". Ha kht1c tri t'u vo di ling.
(Trung Qu6c) eNhljn f1]: nh?n (don vi do chi~u dai b~ng 8 thu'oc
doi Chu, tu'ong duong 6,48m bay gio) .Kj Chiiu ~'lH: thuoc Son
Tay va Ha B~c ngay nay eHa Dudng iOJ !Wi: thu(jc tinh Ha Nam
ngay nay eNgu cong ~0: ong gia ngu ngoc eThii __: xem Ngrl
phdp Ci du'oi eTritng 1~: kh6, kh6 vl eTiic ~: ngan trd Vu ~: di
vong quanh, quanh co eD~I ~: chau Dt;I', thu(jc tinh Ha Nam
ngay nay .Han ~: song Han (phat nguyen Ci tinh Thi~m Tay)
.Am ~: phia nam eT{lp nhien tlidng hua
~ ;f lf: mQi ngu'oi
nhao nhao len cung bi~u a6ng tlnh eHie'n nghi lk, ~: neu len
moi ngo vt;(c eKhoi Phzl Jtt)(: m(jt ngQn nt1i nho Ci huy~n Trftn
Lu'u, tinh Ha Nam eBi}t Hili m: vung bi~n CJ phia dong tinh
Ha B~c
thd ~: tuc U Chau, thai xua thu(jc vung dong
b~c Trung Quoc .Phu ~: ngu'oi (dan ong) eKhln ~: khai kh'n
.NhuiJng :1:1: oat .Cd lt: cai SQt .Ban ;g: cai ky eLiin nhan
r~ A: ngu'oi lang gi~ng .Kinh Thanh thi 5?-:t.IJ.X.E:: hQ Kinh
Thanh (hQ kep) .Sudng the
~: ngu'oi V(/ goa eDi nam j!:!1S:
dua con trai sinh ra sau khi cha da che't .san dt: thay rang sua
(mQc rang vinh vi~n) .Ha khuc iOJEIB: kht1c quanh song .Tri tau
~SJl: ong gia khon ngoan eChl J.l:: ngan can eHu? ~: thong
minh, sang su6t eMao .::: co cay eTuc ,~,: thCJ .c[{ ~: ngoan
co, co chap eTri?t 1frx: t'y bo eNhu(Jc ~~: ye'u du6i eQuy [If: t?n,
he't eVo di c.l:).: xem Ngrl phdp CJ du'oi.
.in
NG0PHAP
CD
xap xi:
TUNGO
eThai Hang, Vudng Oc
389
~o
390
391
bling dur;c nhu dua be ye'u duo'i cua ba goa pht:t kia! Du toi c6
che't di, con toi vdn con if6; con lc;ti sinh ra chdu, chdu lc;ti sinh
con; con lc;ti c6 con, con cua n6 lc;ti c6 chdu; con con chdu chdu,
khong cung tf!.n; ma nui tht khong cao them, lo gt ma khong san
phllng dur;c ?". Ct:t gia thong minh iJ khuc quanh song khong trd
fiJi dur;c.
TVC. djch
D!CHNGHiA
20
t~1!J~1tJ
1iJr
m*z~a1!J,~~~~~ o ~m,m~~,~~~
~~ o Jt:~~~,~~~zom:t!J~~~zom*a:
r-f-1M~ *o -f-~~~~o~~'~&~~~tt'~~
*'
_Rg1M1~~? .n
PHIENAM
Bai ngl,l ngon tren doy trich trong thien 'Thuyet phu" sach Li~t TtJ,
ngl,l y khuyen ngLloi to nen canh tinh xet lqi loi cua mlnh trll<k khi trach
nglloi khac.
Tl) NGU
392
TRAN VAN CHANH
*:
393
-~~~oo~~~~~moo~~~~~m o
~ot~m ~1-:J.~$: o
PHIENAM
Thien h~
Thien h<;J. giai tri my chi vi my, tu' ac di. Giai tri thi~n chi vi
NG0PHAP
di tuong thanh,
tru'ong doan tu'ong hinh, cao h<;J. tu'ong khuynh, am thanh tu'ong
hoa, ti~n h~u tu'ong tuy. Thi di thanh nhan xll' v6 vi chi slf, hanh
bat ng6n chi giao. V<;J.n v~t tac yen nhi bat tll', sinh nhi bat huu, vi
D!CHNGH[A
Dudng Bo' danh cho
Em cua Duong Chu Ia Bo: mijc do trilng ra di. Tr&i mua, ciJi
bo do trdng, mijc do den vl Con ch6 (trong nha) khong nhQ-n ra,
d6n ma sua. Duong Bo' giQ_n, djnh ddnh. Duong Chu bdo: "Chu
ditng ddnh. Chu cung nhu the' thai. Luc nay, ne'u con ch6 cua chu
di mau trilng, v~ mau den, hd c6 thi khong Uly lam lfl sao?".
TVC. djch
LAOTU' ~-T
nhi bat thi, c6ng thanh nhi phat cu. Phil duy phat cu', thi di bat
khu.
Tu hay
DQo due kinh cua Ldo TlJ (sinh ndm 570 trlloc CN) Ia
sach triet ly kinh dien cua phdi 8QO gia Trung Quoc, c6 dja vj va anh
hLJCing tll<Jng tt) nhll Lun nga ben Nho giao. Sach dll<;lc hlnh thOnh
trong thai Chien quoc. ban ve quy luqt v(ln dng cua the gioi tt) nhien ,
neu len mt mau thuan va doi l(lp-thong nhat ian nhau trong hi$n
21
~*
*TW~~zm~~~BoW~~zm~.~~~
Ba~~-ffi~-~ffi~.~~ffi~~TffiM~
ffiW~~ffi6a~U~Amzfi~~Z~a
*T
tht)c, phon doi st) ap bQc ve chinh trj, chu trll<Jng trd ve voi loi song
'thanh tTnh. v6 vi' nhll xd hi cng san nguyen thuy. Den doi Duong ,
Lt,Jc f)Qc Minh moi dem sdch Lao
Tu ra
lllu truym den nay gem 81 chll<Jng, tong cng khoang 5000 cha. c<J
ban viet bang vdn van . DoQn tren day trich Cl chll<Jng 2 sach Ldo Tl.t,
lu(ln ve le tll<Jng doi cua tot xau, thi$n de, hQu v6, kh6 de, dai ngan,
trlloc sau .. . , xem nhll can ban triet ly cua 8Qo gia.
394
~
~lit
1t..
395
TU
j{f
-=f
22
,.-+.
~r:o
'-9:: 7'
* ~ ~ tA :t,g ~![], ~
--'-? L..
~ J~ .ffi1
) ~ ;'6\ J J!lt I) ;: i'?F_L
NGU PHAP
'
(yen): trCJ til lam ngu vi cho d()ng til: 11=~ ... (Tac
-++-
Liio Tii
il3 ~~ J-1.1
7E "'"' * -~
El
.!1
~ C1
o . T - 1----l
;$f
-EB
" "
0
~~
-+-+-- ~
~ J
rn ~
o
J 1--1
li" ~ ::11::
T -fl-
-8
,~~.,
'
+;
::;.<....
r ~1 ~ -8 w ~ ~"" ~
6:0
il3 -7 ~~
7\ '"' ;<__ *
.!1
-+-+--
-=f B :
B~~~z~~f\tof\t~z___e-m.~~
yen ... ).
~Of... ~J;j
D!CHNGH[A
Thien h{l
Khi thien hc;~ d;u hilt cdi tot la to't thi d6 dii la cdi Xfi'U r6i. Khi
thien hc;~ d;u hilt cdi thi~n la thi~n thi d6 dii la cai hd't thi~n r6i.
Cho nen cdi Hilu va cdi Vo sinh ra nhau, cdi kh6 va cdi dl
nghieng vao nhau, cdi dai va cdi ngdn giao tilp nhau, dm va
thanh chuyin h6a cho nhau, cdi di tru(Jc va cdi di sau di theo
nhau. Chinh vi vt;iy ht;ic thdnh nhdn thi hanh cdi vi~c Vo vi, thf!c
hi~n vi~c dc;~y khong dung fiJi. Muon vt;it xud't hi~n ma minh khong
n6i, chung sinh ra ma minh khong chilm lay, minh lam ma khong
PHIEMAM
396
ben Nho giao. Toe gia Ia Trang Chu (369-298 truce CN), phat trien tll
tllong cua Ldo Tlt, chu trllang xu6t the, kh6ng ham song, kh6ng gMt
chet, kh6ng vui buon, kh6ng dl.,mg tom cai tqo vi$c d<Ji, coi phai, trai ,
x6u, tot, sang, hen deu nhll nhau ... Sa c h gom 33 thien chia lam 7 thien
' N(>i thien ' , 15 thien ' Ngoqi thien' va 11 thien'TQp thien', trong d6 phon
' N(>i thien' c6 tfnh nhat trf coo han va dll<;Jc nhieu hQc gia coi nhll Ia
phon chfnh thuc do Trang TLt (Trang Chu) viet. Bai tren ddy trfch trong
doqn cuoi thien 'Thu thuy' (thu(>c NgoQi thien), lun ve tfnh chu quan
cua nhn thuc con nglldi doi voi sl,l vt ben ngoai.
TU NGO
.Hu~
II~
?(
1\1;~
397
-=t-8 :!x* ~0 ~, ~~f3 ... (Ti'i vi~t: Nhu an tri ngl1l<;tc van
gw ....
D[CHNGH[A
Sao bitt niim vui czia ca?
Trang Trl cung Hu~ Trl dt;w chdi tren cdu song Hiw. TrangTrl
n6i: "Cd du ra chdi thong thd, d6 La ndm vui cua cd ". Hu~ Trl
ddp: "Bdc khong phdi cd, sao bie't du(Jc niJm vui cua cd? ". Trang
Trl n6i: "Bdc khong phdi toi, sao bitt -toi khong bitt niJm vui cua
cd ?". Hu~Trl n6i: "Toi khong phdi bdc, khong bitt bdc dii danh.
Nhung bdc vo'n khong phdi cd, thi hdn La bdc khong bie't du(Jc
niJm vui cua cd ". Trang Trl n6i: "Xin n6i Lt;ti tit go'c. Bdc hoi toi
sao bitt dLt(JC niJm vui cua cd, the' La bdc dii bitt toi bitt ma hoi
toi. Toi thi bitt diJu d6 iJ tren song Hao ndy".
TVC. dich
w
23
~-t\1
sao,
lam
sao
(ph6
ro~~tj(
'8 :
lr
~pJTOJ
m.n rr 8 : il:t*tJ
lr
~~m~~*~.nr-=f~~~~~~Az*o~AW
$Hr&~*zoH-=f~8: r~-~g~.~-~
~g ~~ ~N ~ ~~ ? .n o .:A 8 : r &~ ~g ~~ f3 .n o f3J3 6
Trang Trl
NG0PHAP
CD t;i: (an):
tu
bi~u
thi
phan
~r~~r-=t-8: r~B~*Z.*U~~m~~*~
~~AZ.~U~~r~~~~~?.nor-=f~8
398
r JWJ M~ ~ iL tt W /f tt Z Fa~
'i!&*~-f~ .n
PHIEMAM
xu
TU NGO
.Tai fJ: tai nang (dung nhu' :t )ePhq_t {X,: ch~t, d6n eChlJt:
dung l~i .xa. %: nghi l~i, ngu l~i .ca' nhan i!&A: nguC5i quen
bie't cil eTh~t tii ~-=f: dua nho, dua tre, thang be eNhq_n ffi: con
nh~n ( c6 sach giai la con ngong) .Hzt/Jng ..:F: the't dai (dung nhu
~).Hi~: xem Ngil phdp a du'oi Minh nhqt S)3 B: ngay hom
399
sau
eTq_c nhqt
B'F B:
(Trang Tll' t(t xu'ng) eL~'Y ~: m6i lo, tai hQa, l1,1y.
NGO PHAP
CD tJ (di): nhC5: tJ/fMNH~;!t:J( if. (Di ba't tai dac chung ky
thien nien).
minh).
~ (h~): gl, nao, cai gl, cai nao, ngu'di nao ... (d~i tu nghi
va'n): ~g~~~? (Thinh h~ sat?).
D!CHNGHlA
Tai va bi{t tai
Trang Til di trong nui, thay c6 cay LOn cimh ld sum se. Nguili
don cay dung lt;zi ben ct;znh ma khong don. Hoi ly do, the nguili ay
ddp: "Vl khong dung duqc gi cd ". Trang Til n6i: "Cay nay nhiJ bdt
tai ma duqc so'ng trQn tu6i trili ".
Trang Til sau ra khoi nui, ghe nghl lt;zi nha mQt nguili quen.
Nguili quen mung rcl gQi tre gilt ng6ng lam thit diii khdch. Dua
tre thua: "M9t con bie't keu, m9t con khong bie't keu, xin hoi gilt
con nao?". Chu nhan ddp: "Gilt con khong bie't keu".
Hom sau, cdc h9c tro hoi Trang Til: "Hom qua, cay trong nui
nhiJ ba't tai ma duqc so'ng trQn tu6i trili, nay con ng6ng cua chu
nha Vl ba't tai ma chit. Tien sinh djnh iJ vao ch6 nao?". Trang Til
cuili ddp: "Chu n&y se iJ vao khodng giila tai va ba't tai. Giila tai
va bdt tai, c6 ve giong nhau day nhlhlg lt;zi khong phdi, cho nen
chua trdnh khoi li:tY ".
400
TVC. djch
QUANTif~
401
ThVQng, mt ehinh tr! gia loi IQe dau thai Xudn thu, tUng gu.Jp eho Te
Hoan eong lam nen nghi$p b6. S6eh Quan TU ban dau e6 den 380
thien, den doi Han dVQe LVu Hvong chinh ly con 86 thien (ban hi$n IVu
hanh chi con 76 thien, mat 10 thien) . Bai nay trich trong thien 'ML,JC
Jon', thien dau +;n cua s6ch Quan Tu , neu o6n gieng m6i V:om nen
tang cho mt qu6c gia .
24
'~~~
~-
*'
~~IZ~Ul
lm*l
~r
: -*~~~iJftJi ' =*~~~IJffi ' - *lif,B~IHI '
o ftl OJ JI m , m: OJ ~ m, N OJ~ m, r~ /f OJ
[9
i@ ~ r~
mmmJ~mlm?-am,=a,
om,/f~W;-,/f~~;-,/ffi~'%'/f~ff
0
~ /f ~ ifp ' ~ lj J: fj'[ ~ ; /f ~ ~ ' ~ lj N: ~ J-1) ~'F ; /f fi ~
'~IJ fr~~; /ff~HI' ~IJ~~~/f ~ o
-a,lmB%
TU NGO
day buoc mui xe, day C5 bon g6c luoi, gi~ng moi
eTuy~t ~: dut eKhuynlz {t]i: nghieng eNguy ffi: nguy, nguy hi~m
ePhztc fJ: l~t d6 eDi~t t~: tat, ma't, di~t eTluJ' j1fj: thu xep, xep
d~t, d~t d~ (dung nhu' W) .L~ t~: thai do h<;Jp voi ly le va phep
de, di~u l~ .Nglzia : hanh vi chanh dang, di~u nghia eLiem
eDuy
PHIENAM
Tuduy
Quoc hau tu duy: nha't duy tuy~t tac khuynh, nhi duy tuy~t tac
nguy, tam duy tuy~t de phuc, tu duy tuy~t tac di~t. Khuynh kha chinh da, nguy kha an da, phuc kha khCJi da, di~t ba't kha pht,IC
tho da! Ha vi tu duy? Nha't viet 1~, nhi viet nghia, tam viet liem,
tu viet si. L~, ba't du tiet; nghia, ba't tl,l' tien; liem, ba't te ac; si,
ba't tong u6ng. Co ba't du tiet, tac thu'<;Jng vi an; ba't tl,l' tien, tac
dan v6 xao tra; ba't te ac, tac hq.nh tl,l' toan; ba't tong u6ng, tac ta
sl,l' ba't sinh.
*i:
: trong s~ch, liem khiet .sl ~L': long thyn .Du tiit ~ ~P: vu'<;Jt
khu6n phep eT(I tien ~ ~: lu6n cui d~ tien than eUilng ;fi: cong
quyo, kh6ng ngay th~ng eXao tra J-1j~'f: gia doi, xao tni eH(lnlz
ff:
phfim h~nh eT(I toim ~ ~: tl,l' nhien toan Vyn .Til ~~: gian
NGO PHAP
CD IT. (chinh): lam cho ngay chinh (hlnh dung tu dung nhu'
402
403
TUAN TU 1U
@ foJ~ (ha vi): the nao gQi la(CI.Jffi tlt quen dung, d~ hoi):
.:r
-Btl'
=a~
25
1Dr
lb~
~-ra: r~~~~BJ
~'~Z~B,~~~B
~'*fflz,~~~*o*~~~,-~ffl-,~~
~ tJ[ o ~~~t~~ , ~ 1~tff:t3 , '*f"EZ~-lli o t)(*'3t~~u
~ ' s]z:g)LiiJM~!Jf!J ; ~rtw~~ B ~11-Sf-c ' ~!J~OSJ3~iT
~~*o~~~~~,~~*Z~-lli;~~~~,~~
Qudn Tr9ng
~Z~-lli;~M~~z~p'~~~~Z*-llio~,~
,~,~Zr'~~~'~~~*'~~Z~-llio oo
-B- ~ *~ B~ ~, * ' ~ ~D ~J[ ~ Z pJT ~ -lli o -B- ~ N5z: ~ ~
, ~~o~ ~ tw~ o ~ ~ ~m 1f:JI=1Jo~-lli , ~ ~:13
~ ; II&[JII.~Of ' ~:JI=1JD*-lli ' ~00:13~ o f~JJ,~~ ' :JI=
flj }E -lli ' ~ j: -=f ~ o f~ -fit f~ ~ ' :fl= g 1J~ -lli ' ~ M5 ?I iiJJ o
D[CHNGHlA
tien than, liem La khong che vic xfiu, slla khong thea didu ta vt;ty
( cang qw'(a ba't chinh). Cha nen khong vuQ't khuon phep thl ngoi
tren yen; khong lu6n lf;ly di tien than thl dan khong xda tra;
khong che vic xa'u thl pha?m ht;tnh tf:( nhien taan w;n; khong thea
didu ta vt;ty thl vic b(jy bt;t khong nay sinh.
TVC. djch
~-r~:JI=~-lli
, ~f~n~~m o o o
~~~,JI~.~w~;~*~~,~n~~;~~~~
' ~t$Sfl 31~' ~~~'flffi~ o J5)(~~~1ti3'' ~tJ?t -=f~; ~
~~J\?m o ~tJ~?I7~ o ,~fj-Ri, ~g+*; ~,~+~
,~rr~~o~~~Z'n*~m;~~~~,4E~
~~ o ~51 ~!1\:!f Z fiJ , ~11~ Z 5~ , __t ~t~ , Tf~Zji* ,
J=!=H~,--lli oM/\lfm ~ =~, :JI=~tffi.~ Z1\ ~~%gf:~, ffl
'~'~**
PHIENAM
Khuye'n hQc
Quan tu viet: "HQc bftt
kha
404
thanh 11 lam; bang, thuy vi chi, nhi hfm 11 thuy. M9c tn,tc trung
thang, nh1,1 di vi luan; ky khuc trung quy, tuy huu do b~o, bat
phl,lC <finh gia, nhl,l sii' chi nhien da. Co illQC thl,l thang rae tn,(c,
kim tlfu 1~ Ulc lc;ii; quan tfr bac hQC nhi nh~t tamtlnh h6 ky, Ulc tri
minh nhi hfmh v6 qua hi. Co bat dang cao son, bat tri thien chi
cao da; bat lam tham khe, bat tri dia chi h~u da; bat van tien
vu'ong chi di ng6n, bat tri hQc van chi d~i da. Can, Vi~t, Di,
M~ch chi til', sinh nhi d6ng thanh, tru'Cing nhi di t1,1c, giao sii' chi
nhien da ...
Ng6 thu'ong chung nh~t nhi tu' hi, bat nhu' tu du chi sCi hQc da.
Ng6 thu'ong xi nhi vQng hi, bat nhu dang cao chi bac kien da.
Dang cao nhi chieu, ty phi gia truCing da, nhi kien gia vien.
Thu~n phong nhi h6, thanh phi gia t~t da, nhi van giii chu'ong.
Gia du rna gia, phi lc;ii tuc da, nhi tri thien ly. Gia chu tiep gia,
phi nang thiiy da, nhi tuy~t giang ha. Quan til' sinh phi di da,
thi~n gia u' v~t da ...
Tich th6 thanh son, phong vu hung yen; tich thiiy thanh uyen,
giao long sinh yen; tich thi~n thanh due, nhi th~n minh tlf dac,
thanh tam bi yen. Co bat tich khu bQ, v6 di chi thien ly; bat tich
tiu lu'u, v6 di thanh giang hai. Ky ky nhat du'c;ic, bat nang th~p
bQ; n6 rna th~p gia, c6ng t~i bat xa. Khiet nhi xa chi, hu illQC bat
chiet; khiet nhi bat xa, kim th~ch kha lfi.. D~n v6 trao nha chi lc;ii,
can cot chi cu'ong, thu'c;ing thlfc ai th6, h~ 'm hoang tuyn, dl,lng
tam nhat da. Giai l1,1c quy nhi nhi ngao, phi xa thi~n chi huy~t v6
kha ky thac gia, d1,1ng tam tao da ...
405
can ban gi6ng Khong TLt eve quan quyen. le nghTa ... ) nhung IQi cvc
lljc do phd nhQng hQC thuyet khdc cua M(lc Tu. Trang Tlt. ke co MQnh
Tu. 6ng chu trlldng thuyet 'tfnh dc". ngllQc hdn vdi thuyet "tfnh thi$n"
cua MQnh Tlt .
Sdch Tuan Tu truyEm IQi cho den nay con 32 thien. trong so d6 chi
c6 4 thien Thien lu(ln. Giai te. Chfnh danh va Tinh dc Ia dllQc cdc hQc
gia thua nh(ln do chfnh 6ng viet, nhQng thien con IQi deu do nglldi ddi
sou them vao. Bai tren ddy dllQc trfch tu thien "Khuyen hQc", thien dau
trong sdch Tudn Tu. ban ve dlldng loi va mvc dfch hQC t(lp cua nglldi
qudn tu. chu yeu dung loi thf dl,J de thuyet minh cdc lyle.
Tuan Tu
TUNGO
.Khuye'n h(JC lfJ ~ : khuyen khich slf hQC Lam ~: cay cham,
rna u lam eThdng ~: day thung, day eNh~t !li* : ho lii'a cho cay
cong (dung nhu' 1*) eLuiin !liijij: banh xe eQuy 1_!1.: khu6n tron
(d1,1ng Cl,l d ve hlnh tron, cay com-pa) eCao f~: kh6 (co ch6 giai
la chu t~ [khao]: ho n6ng) eBt;w ~ :phoi nang (dung nhu' BJ
[b()c], c6 ch6 giai la "kh6" elJinh ff: ngay th~ng eNhien?t;: xem
Ngu phdp Ci du'oi eLf ~: da mai dao eTham ~: kim nghi~m
eTlnh 1!~: tlf kim dim, tlf xet mlnh eTri ~0: tri tu~ (dung nhu'
~) eHanh fr: hanh vi, vi~c lam eQua ~: 16i, diu 16i eKhe ~:
khe (dung nhu' ~) eTien vlidng )t.: cac vua hin minh doi
406
truck eDi ngon jA ~: lOi d<,ty truy~n l<,ti .can -=f: nuoc Can (m<)t
nuoc nho, sau bi nuoc Ngo tieu di~t; ciing vie't Ia fl)) Vift ~:
nuoc Vi~t eDi ~: cac dan t<)c a phia nam Trung Quoc thai xua
eM{tch : ~ficac dan t<)c a mi~n bac Trung Quoc thai xua (ciing
vie't la ~ED .xi ~i: nh6n chan (dung nhu {E:) .chudng !;: r5 .Gia
: nha vao eDli ~: xe eL(Ji tuc tiJ )E: gioi di duang eNiing thuy
g 7](: c6 th l<)i nuoc (7j'( dung nhu d<)ng tU) eTuyfl ;f,B: di ngang
qua .Sinh ~: dung nhu '1'1 (tinh) (theo thuye't cua Vuong Ni~m
Ton) .Hung$.: sinh ra .uyen 1Wrl: VlfC sau eThiin minh :f$ S)j: tri
tu~ con nguai eThanh tlim ~~C.': tu tuang cua thanh nhan eKhui
~!: nlta buoc (ciing vie't la ~tj!) eThqp gia
~: nglfa h~o xe m<)t
ngay gQi la "gia", "th~p gia" la g6p l<,ti 19 trlnh muai ngay eCong
J}j: cong, thanh tich eBiit xa /f %: khong ngung tie'n len eKhiet
&~: khac, ch<,tm, ch<,tm tr6 eLii ~~: ch<,tm khac .DJn ~51: con giun
dat (con trun) (ciing vie't la ~) eD{lngtlim nhlit dii ffl~l.,--tl1:
d6 la vl dl,lng tam chuyen nhat v~y eGiai fJi:: con cua .Ng{ly lffB:
chan, ngoe (trong bai n6i "ll,lc ngl,ly" la 6 ngoe, c6 le sai, phai
n6i "bat ngl,ly", 8 ngoe) .Tao lf%!: n6ng nay, VQi vang, but rut
khong yen (Vuong Llfc trong sach Co' dg.i Han ngil ciing giang la
"xoc n6i, nong n6i, n6ng nay", nhung con giang them nghia la
,
"khong chuyen nhat").
NG0PHAP
CD ~ (nhien): nhu the' (d<,ti tU chi thi biu thi thuc
d<,tng):'*1~Z~-tl1 (Nh\,1 sttchinhien da).
tf (hac): r<)ng (ph6 tu lam tr<,tng ngii', d~t truoc d<)ng tu):
ti~ (Bac hQc), ti~ (Bac kie'n).
@ ~ ' ~ ' * (cao, h~u, d~i): ba chii' nay trong bai d~u la
tinh tu dung nhu danh tu: /f ~D 7( ~ (Bat tri thien chi cao ),
/f ~D~ Fo~ *(Bat tri hQC van chi d{li).
407
mH$SJj E! i![}(Nhi
/fijHl&' ~L-:t~-=f(Bat
tich khu
D[CH NGHlA
Khuyen h 9 c
Nguui quan tit n6i: "Vifc h9c khong thi dung duqc". Mau
xanh !Q~y ra tu cay cham nhung lg.i xanh hon cay cham; biing do
nude tg.o ra, nhung lg.nh hon nude. Khuc gb thllng trung voi day
mc, ho n6ng cho cong di lam bdnh xe; d9 cong cua n6 hqp voi
khuon trim. Du c6 mang ra phoi cho kho ci1ng khong lam th!lng
lg.i duqc, d6 la vi s ho cong khie'n n6 ra nhu the' v(ly. Vz the' nen
gb nhiJ day m/!C ma th!lng, dao kie'm dijt vao dd mai thl ben.
Nguui quan tit hQC r9ng ma mbi ngay phdi ba ldn kilm dilm lg.i
mznh thz tri tuf moi sang suo't va hanh vi se khong c6 lbi ldm. Cho
nen, khong ten nui cao thl khong bie't duqc trui cao; khong di de'n
khe sau thz khong bie't duqc da't day. Khong nghe lui truy~n lg.i
CUQ cdc bQC tien vuong thl khong bie't du(JC S/! !On rQng cua vifc
hQc. Nhilng daa con cua nude Can, nude Vift, dan Di, dan Mg.ch
khi sinh ra c6 cung tie'ng kh6c nhu nhau, nhung Lon len t(lp t[fc lg.i
khdc nhau, la do s gido h6a khie'n chung nhu thf
Ta thuung suo't ngay suy ngh'l (khong dau), chllng bling duqc s
hQc trong khodnh khdc. Ta thuung nh6n g6t di nhzn ra xa, chdng
bling s thay r9ng khi len chb cao. Len cao ma vdy tay gQi, tay
khong phdi dai hon, nhung nguui axa ci1ng trong thay duqc. Xuoi
thea chi~u gi6 ma La ton, am thanh khong di nhanh hon, nhung
nguui a xa ci1ng nghe duqc ro. Nguui nhu vao ngl!a xe, khong
phdi h9 di duung gioi, nhung c6 thi di xa de'n ngan di;im. Nguui
408
nho vao thuyin, eheo, khong phdi La gioi boi lqi, nhung e6 thi
VU(ft qua song ngoi. Tinh eua ngu(!i quan til kh6ng phdi lt;t hon
ngu(!i khac, ehl Vt hQ kheo nh(! vao VQt 0 ben ngoai rna thai ...
Gam da't thanh nui, mua gi6 mdi no'i len tit d6; ehlia nude
thanh V/!C, giao fang mdi sinh ra 0 d6; tfeh lay ddu thi?n thanh
dlic to't, tht tinh thdn mdi dt;tt cdnh gidi cao, tri tu? mdi phat
triin, tu tuiJng cua thanh nhan mdi e6 du trong d6. Cho nen
khong g6p nhrlng niia bude (budc ngdn) lt;ti thi khong thi di de'n
ngan d(im; khong ehlia nhrlng dong nude nho tht khong thi
thanh song, biin. Ng!!a ky ngl!a ky mqt Ldn nhdy khong thi xa
de'n muoi budc; ngl!a hen keo xe di trong muoi ngay cung lQ_p
cong du(!c nho ch6 di miii khong dung. Khdc niia chitng r6i bo
tht gJ mf},C eung khong khdc dlit; ne'u khde miii khong ditng, tht
da cling eung khdc du(!e. Con giun da't khong c6 m6ng vuo't ben
nhQn va gan co't cling ehdc, nhung tren tht an du(!c bun da't,
dudi thi uong du(!e nude suo'i vang, la do df},ng tam cua n6
chuyen nha't. Con cua c6 sau ngoe va hai cang, nhung ne'u
khong c6 hang rdn hang luon tht eung khong c6 ch6 giJi than, la
Vl df},ng tam eua n6 nang no'i VQy ...
TVC.djeh
PHIENAM
, _,.j,
~"--
. . .-,
-' ~"--~~;-~:::~~,:-::~{
_ ~~H-=~: ,
;~ , ~ ~-~~-~
-'\ ~-
-~~~-- -~---
.,. . _1
""<. ':)
.,~ \.~.
' "'
f ,,,
. ' ~-d~
1~\'F,v-
26
9= f~d~ >tt
409
~t ~F
*A~Mffi~offi$~~o:%,~-~,~~OO~o~~
~*009=~Hmm>tto>tt~~mmoomm*~%o
Tu.
TUNGO
eTong*: nuoc Tong (thai Chie'n quoc) eChiet tfT: gay eCanh
<"'
"' K'
;.:J~ : co
y =EJ?
~ : mong, h'1 VQng.
NGO PHA.P
CD rEI (nhan): nhan d6, vl the' (lien tu, bitiu thi nguyen nhan):
410
ffiS (vi):
ffij ~ ~
diu
b! d9ng):
D[CH NGHlA
w
~~
~t~I=-T
~A~~-~~o~~~Jt~ffiJ-ZJt~o~$00
-e:: + -7 0 8 /.a ~ :EJ B .
:E.. -e:: t.:f;. R!F
, !;"; g-= B'l7 -7 0 n
0
'I;';
lv 111<.
';:!::; 5!g
J!2S II.J
lt::.
'
'
~-9:- X
:(B ~
~ ,.1" IV 111<.
AB:
-til, .J
iJF.l
11"
1=1
.J
TU NGO
27
'~' 17tc L
411
ly).
$ (ninh):
$ f ~(Ninh tin dQ ).
IX
II"W/f~Z.U~?.JJ
oB:
11"$~~~~~
D[CH NGHlA
Mu.a giay
PHIENAM
Mai
Iy
Trinh nhan huu dl;lc mai ly gia. Tien ttf dl;lc ky tuc nhi tri chi
ky tQa. Chi u' th! nhi vong thao chi. DI dac ly vi viet: "Ng6 vong
trl dQ". Phan quy thu chi. C~p phan th! bai, tol;li ba't dac ly.
Nhan viet: "Ha ba't thi chi di' tuc". Viet: "Ninh tin dQ, v6 tl;l' tin
_,
da .
C6 nguoi nuac Trjnh muo'n mua giay. Truac tien tl! do Lay chan
minh r6i dij.t o chb ng6i. De'n cht;J quen c&m thea. Khi dii tim dut;Jc
giay r6i, anh ta n6i: "Toi quen c&m thea ni giay". Bm tro vi lay
ni giay. De'n khi tro lt;zi thi ch(J dii nghl ban, cuoi cung vdn khong
mua dut;Jc giay.
C6 nguoi n6i: "Sao khong thil giay bling chan?". Anh ta ddp:
"Tha tin vao ni giay, chu khong tin vao (chan) minh v(ly".
TVC. djch
412
28
413
D!CHNGHlA
Mau thudn
?f !
~~F:-=f
A~?fWJ~ oV ~fZ~~~~~ o m~XW~
?f ' B : r -B- ?f ;fiJ , ~ ~/f\ ~@ ~ .n o A !!! B : r J;) -=f
z ?f , ~@ -T z ! , 1PJ tzo ? .n o ~A 9t g!!! ~ o
PHIEMAM
Mau thufin
C6 nguiJi bdn m<)c va gido. (Anh ta) khen m<)c cua minh rdn
(de'n) kh6ng vQ.t nao c6 thl dam thung. Chdng bao lau, ( anh ta)
lc;zi khen cay gido cua minh rling: "f)q ben nhQn cua cay gido t6i,
kh6ng vQ.t nao (n6) kh6ng dam thung". C6 nguiJi ung loi n6i:
"(Anh tha) dung cay gido cua anh dam vao m<)c cua anh, thi the'
nao?". Nguoi ay kh6ng trd liJi dU(fc.
TVC. djch
Nhan huu d1,1c mau du thuan gia. Dlf ky thuan chi kien, v~t
m<;tc nang ham da. Nga nhi htfu dtf ky mau, viet: "Ngo mau chi
l<;1i, v~t v6 bat ham da ". Nhan ling viet: "DI ttl' chi mau, ham ttl'
chi thuan, ha nhu ?". Ky nhan phat nang ling da.
(Him Phi Til: Thuyet lam)
T(/ NGrJ
Bai29
mitt
A~J[~~J3-*
NGrJ PHAP
PHIENAM
CD 1ft ffiJ (nga nhi): ch~ng may choc, ch~ng bao lau (thl) (CI,lm
tll' quen dung): fft~ X'l~?f (Nga nhi htfu dlf
vo
ky mau).
(c1,1m
tu
fij_J :!zD (ha nhtf ?): the nao? (CI,lm tu quen dung d~ hoi).
quen
~~F:-=f
l=l
!l:t/f\OJ/f\~~
Thue' nan
Pham thue chi nan, phi ng6 tri chi huu di thue chi chi nan da,
hlfu phi ng6 bi~n chi nang minh ng6 y chi nan da, hlfu phi ng6
cam hoanh d~t nhi nang t~n chi nan da. Pham thue chi nan, t<;ti tri
thue chi Him, kha di ng6 thue duong chi.
thue xuat u vi
danh cao gia da, nhi thue chi di h~u l<;1i, tac kien h<;t tiet nhi ng9 ti
sa
sa
414
415
sa thue' xuilt u' h?u l<,ji gia da, nhi thue' chi di
danh cao, tile kie'n vo Uim nhi vin Sl/ tlnh, tilt bilt thu hi. sa thue'
~:
~
am vi h?u l<Ji nhi hin vi danh cao gia da, nhi thue' chi di danh
cao, tile du'ong thu ky than, nhi thifc so chi; thue' chi di h?u lQi,
tile am dt,mg ky ngon, hin khi ky than hi. Thll' bilt kha bilt sat
da.
(Him Phi Ti't: Thui nan)
NGU PHAP
CD pff (sd): tr<J til ke't cilu o~t truoc oong tu a bie'n dong tu
thanh mot ngu danh til (dich la "cai rna, di~u rna, ngu'oi rna, ... "),
nhu' n6i pffft (Slf thue': ngu'oi rna ta thuye't phl,lc ... )
~ , ~(am, dtiong): dung nhu' ph6 tu lam tr<:mg ngu, "am"
la "ng~m, ben trong, b~ trong", "duong" la "ngoai m~t, b~ ngoai,
gia vo"pffft~~~f!J (Sa thue' iim vi h?u l<Ji), ~!J~.!Jli4~~J:r (Tile
dlidng thu ky than).
xem xet.
D[CHNGHlA
Du thuye't kho
TU NGU
1 1~1 1
eThui ft: thuye't phlJ.c (ne'u dung theo nghia "n6i" thl dQc la
"thuye't") eBi?n ~: tranh bi~n, bi~n bac, cai le eHoimh dijt
ffi{~: tung hoanh ph6ng d?t (cilng vie't tJi~) eDlidng ~: xung
vdi eAm ~: xem Nga phap a du'di eHiin ~Jl:: r6 rang, hin nhien
eDlidng~.!Jli: xem NgTl phap a dudi eSd if,'T[: lola eKhi ~: bo .Sat
Du thuye't kh6, nhung kh6ng kh6 iJ ch6 tri thU:c cua ta du thuye't
ph~;tc dur;c vua chua hay kh6ng, cilng kh6ng kh6 iJ ch6 khdu tai
cua ta phat hiiu dur;c ro y cua ta hay kh6ng, cilng kh6ng kh6 iJ
ch6 ta c6 dam tung hoanh ph6ng dQ_t ddn he't y cua ta hay kh6ng,
rna kh6 iJ ch6 hiiu dur;c tam ly do'i phuang dl cho l(Ji cua ta hr;p
w5'i ttnh y cua hQ. Nhu do'i phuang ngh'l t<5'i danh df! thanh cao rna
ta dem tai lr;i ra thuye't thl ta't hQ cho ta la hllQ_u, tu each de hen
rna kh6ng dung ta, xa lanh ta. Ne'u do'i phuang nghf toi tai lr;i rna
ta dem danh df! thanh cao ra thuye't thr h9 cho ta la kh6ng hilt
muu tinh, kh6ng hiiu sat Sf! ttnh, ta't kh6ng thu d~;tng ta. Do'i
phuang trong long thich tai lr;i rna ngoai mit lam h(J thich danh
df! thanh cao, ne'u ta dem danh df! thanh cao ra thuye't thl hi ngoai
h9 thu dung ta rna thf!c tam xa lanh ta; ne'u ta dem tai lr;i ra
thuye't tht hi trong h9 dung loi ta rna hi ngoai h9 xa ho ta. NhTlng
diiu d6 kh6ng thl kh6ng xet dur;c.
NGUYEN HIEN LE djch
416
M~C Tif ~
~~*~zffin*'~~zffi~~~~?*A*~~
*'~n?mA~~~~,~~?~*~zffin*'~
~~
~r
1~z;fr5z:~~~~
z ?JT E! ~ o
~~nWE!~?~::fffi~o~rz::f~~~,ffi~n
t!L o r ~ , ::If'~
t5uls ~ E! ifiJ ; MJ E! ~ , ::If'~
, tY:I5 rm E! ifiJ ; ~ E! ~ , ::If'~~ , tY:I5~rm E! if'J , llt
m~nt!Lo~z::f~r,z::f~MJ,~z::f~~,
llt # * T ?JT ~ ooL t!L o ~ E! ~ t!L , ::If'~ .::r , tY: 15 .::r rm E!
ifiJ ; E! ~ t!L , ::If'~ MJ , tY: 15 513 rm E! if'J ; ~ ~ t!L , ::If'
~ ~ , tY: 15 ~ rm E! ifiJ o ;lik 1PJ t!L ? ~ ~ ::If' :tEl ~ o
7(Tz~~~~/ff~o~~~~,::f~~~'~
~~~.L-~tiJ~~ ; ~ ~~~ , ::f~A~ , tY:~A~ tJifiJ
x,
rm
~~
o!l:UPJ -IQ?
~~/G:f~
417
~~~~~?~mAz~~~~,~~?mA~~~
~ , ~M~? tY: ~~&~~ o
-T
30
*~Z.ffiR*'~~zffi~~:f3/ff~o*~~~
~ * , ::If'~~* , tY:ooL~*t:,zifu~* ; ~~1~~ ~~ ~
A::f~~~, tY:rY:~~tJifiJ~~ o *TZ.ooLt~ , ~!l:trm
o ~ !l:UPJ ~? ~~::f;f~ o
~~7(T~ffi~,~A~~~~,~~::f~:f3~?m
~W~~~~,~~::f~?~~::f~~~?m-T5!3W
w*-
~~~~,~~/G~?~/G~/G~~~o
~~7(T~ffi~,~W~::fffi~'*W*::fffiR,~
8*.
W/(..
4llf
II\\
-J::::;
'F3
, :f!:
rt.L""1==1 .lJ..L
131J-=+=t::" y.U.
/\.. I' 1 Q
/'
Hr lfo
PAX
PHIENAM
Kiem ai
Thanh nhan di tri thien h~ vi stf gia da, tat tri lo~n chi sCi ttf
khdi, yen nang tri chi; bat tri lo~n chi sCi ttf khdi, uic bat nang tri.
Thi chi nhu' y chi c6ng nhan chi t?t gia nhien, tat tri t?t chi sCi ttf
khdi, yen nang c6ng chi; bat tri t?t chi sCi ttf khdi, tac phat nang
c6ng. Tri lo~n gia ha d<)c bat nhien? Tat tri lo~n chi sCi ttf khdi,
yen nang tri chi; bat tri lo~n chi sd ttf khdi, tac phat nang tri.
Thanh nhan di tri thien h~ vi stf gia da, bat kha bat sat lo~n chi
sd ttf khdi.
Duong sat lo~n ha ttf khdi? Khdi bat tu'ong ai. Th~n ttl' chi bat
hie'u quan phi.J, sd vi lo~n da. TU' ttf ai, bat ai phi.J, co khuy phi.J
nhi ttf l<;ji; d~ ttf ai, bat ai huynh, co khuy huynh nhi ttf l<;Ji; th~n
ttf ai, bat ai quan, co khuy quan nhi ttf l<;Ji, thU' sd vi lo~n da. Tuy
phi.J chi bat tU ttl', huynh chi bat tU d~, quan chi bat tu thgn, thU'
di~c thien h~ chi sd vi lo~n da. Phi.J ttf aida, bat ai ttl', co khuy ttl'
nhi ttf l<;ji; huynh ttf ai da, bat ai d~, co khuy d~ nhi ttf l<;ji; quan
ttf aida, bat ai th~n, co khuy thgn nhi ttf l<;Ji. Thi ha da? Giai khdi
418
tUng di du ljch qua cac nlloc chll hau de tuyen truyen cho hQc thuyet
cua minh. 6ng cl)c ll)c binh vl)c gioi binh dan va cac nlloc nhllQc tieu,
chu trlldng "kiem ai" Cgom yeu mQi nglloi) va "phi c6ng' (phon d6i
chien tranh phi nghTa) . HQc thuyet 6ng dllQc the hi$n t(lp trung trong
sach M(Jc Tu , hi$n con dllQc 53 thien do cac m6n d$ 6ng gam g6p,
chinh ly lqi tU nhOng lei phat bieu cua rhay ma soqn thanh. Bai tren
day Ia toan thien "Kiem ai thLJQng ' trong d6 toe gia neu ra nhOng ly do
cua tinh trqng loqn lqc, chien tranh, va sl) can thiet cua tinh than kiem
6i, cot tuy cua hQC thuyet M(lc
M(lc Tll (468-378 tnJoc CN) ten th(lt Ia M(lc 8jch, nglloi nlloc Lo,
TU.
TUN GO
NGO PHAP
CD ~ (yen): dung nhu ~!J (tac), nghia la"thl moi" (lien til d?c
pfT , ~ g 21 Z
(Tat tri
t~t
419
gia nhien).
~ (duo'ng): nen, hay (ph6 tu):~ ~ ooL f6J
? (Dztdrlg
420
flj (I<Ji)
trong bai OUQC dung nhu' OQilg tu, voi nghia "lam
l<;Ji": Jlij( 15 )( ffiJ fiJ (C6 khuy pht,I nhi tt,tlt;Ji).
@
B ~ (nhi di hi): rna thai v?y (tr<J til lien dt,Ing, bi~u thi
xac dinh): ~ Jlt ffiJ 8 ~ (Ct,I thu nhi di hl).
(]) ;= f~ (nhu'<Jc sii'): neu, neu nhu' (lien til bi~u thi gia thiet):
;= f~ 7( T
t ~ (Nhti(Jc sit thien h<;1 kiem tuong ai).
~(do): con, van con (ph6 til): j"gt1'f/f4:f3f? (Do huu
rm
nhu'
(0 thi
the:
D[CHNGH!A
Kiem ai
Thanh nhan coi virc cai trj thien hc;~ la nhirm V cua minh, dt
phdi bitt loc;~n tit dau ma ra,thi moi cai trj duQ'c; niu kh6ng bie't
loc;~n tit dau ma ra, thi kh6ng thi cai trj duQ'c. Vi nhu nguCii thdy
thuo'c chila brnh cho nguCii ta vQy, phdi bie't brnh do dau ma ra,
thi moi trj dUQ'C brnh; ne'u khong bie't brnh do dau ma ra thi
khong thi trj brnh duf!c. Vic trj loc;~n sao rieng lc;~i khong the'? At
phdi bie't loc;~n tit dau ma ra thi moi cai trj duQ'c; ne'u kh6ng bie't
loc;~n tit dau ma ra thi khong thi cai trj duQ'c. Thanh nhan coi virc
cai trj thien hc;~ la nhirm V cua minh, thi khong thi kh6ng xet xem
loc;~n tit dau ma ra.
421
Hay xet loc;~n khui ra tit dau? Khui ra tit ch6 nguCii ta kh6ng
yeu nhau. Toi con kh6ng trung hie'u voi vua va cha, d6 g9i la loc;~n
v4y.Con chl yeu minh, khong yeu cha, cho nen lam hc;~i cha di lQ'i
cho minh; em chi yeu minh, khong yeu anh, chu nen lam hc;~i ar>h
di lQ'i cho minh; b~ toi chl yeu minh, kh6ng yeu vua, cho nen lam
hc;~i vua di lQ'i cho minh, nhu the g9i la loc;~n vQy. Cho du cha
khong thucJng con, anh kh6ng thucJng em, vua kh6ng thucJng b~ toi,
thi cai d6 thien hc;~ cung g9i la loc;~n. Cha chl yeu minh, khong yeu
con, cho nen lam hc;~i con di lQ'i cho minh; anh chl yeu minh,
kh6ng yeu em, cho nen lam hc;~i em di lQ'i cho minh; vua chl yeu
minh, khong yeu b~ toi, cho nen lam hc;~i b~ toi di lQ'i cho minh.
The' la vi sao? Ta't cd d~u sinh ra tit chb nguCii ta khong thucJng
ye u ldn nhau!
Du cho din nhilng ke trqm cuop trong thien hc;~ cung tht Ke
trqm yeu nha minh, kh6ng yeu nha nguCii khac, cho nen trqm u
nha khac di lam lQ'i cho nha minh; ke cuop chl yeu than minh,
kh6ng yeu than nguCii khac: cho nen cuop cua nguCii khac di lam
lQ'i cho than minh. The' La vi sao? Ta't cd d~u phat sinh tit chb
nguCii ta khong thucJng yeu ldn nhau!
Du cho din cdc quan dc;~i phu lam loc;~n nha ldn nhau, cdc chu
hdu danh nuoc ldn nhau cung tht Dc;~i phu ai cung yeu nha minh,
khong yeu nha khac, cho nen lam loc;~n nha khac di lam lQ'i cho
nha minh; chu hdu ai cung yeu nuoc minh, kh6ng yeu nuoc khac,
cho nen danh nuoc khac di lam lQ'i cho nuoc minh. M9i virc ro'i
loc;~n trong thien hc;~ d~u do nhilng virc ay ma thai vQy. Xet nhilng
vic ay tit dau ma ra? Ta't cd d~u phat sinh tit chb nguCii ta khong
thucJng ye u ldn nhau vQy.
(Nay) nlu khiin nguCii trong thien hc;~ d~u g6m yeu ldn nhau,
yeu nguCii khac nhu yeu than minh, thi con c6 ke ba't hie'u nila
kh6ng? (Nlu) xem cha, anh va vua nhu chinh than minh, thi sao
422
lam vifc bt{t hiiu? The' thi con coke bt{t til nila khong? Ne'u xem
con, em cung b~ toi nhu chfnh than minh, thi sao lam vifc bf{t til?
Cho nen SIJ b!{t hie'u ba't til se khong cc5 nila.
The' thi con co td)m, cuap nila /rhong? Cho nen xem nha nguai
khac nhu nha minh, thi ai an tr9m? Ne'u xem than nguai nhu than
minh, thi ai cuap bc5c? Cho nen tr9m cuap se khong cc5 nila.
The' thi con c6 quan d9-i phu lam lo(ln nha tan nhau, chu hfiU danh
nuac tan nhau nila khong? Ne'u xem nha ngu('ri khac nhu nha minh, cbn
ai lam lo9-n? Ne'u xem nuac nguai khac nhu nuac minh, con ai danh
nhau? Cho nen vi~c d9-i phu lam lo9-n nha tan nhau, chu h&u danh nuac
tan nhau se khong c6 nila. Ne'u thien h(1 g6m yeu tan nhau, nuac nay vai
nuac kia khOng danh nhau, nha nay vai nha kia khong lam lo(ln nhau,
thi d9-o ti;ic se khong c6 nila, vua toi cha con d~u tit va hie'u, nhu the' thi
thien h9- se trj. Cho nen bc thanh nh!in coi vi~c cai tri thien h(1 La
nhi~m V!-f CUa minh, tht sao du(!C khOng cfim SIJ ghet rna khuyen SIJ yeu
nhau? Cho nen thien h(l g6m yeu nhau thi trj, ghet nhau thilo(ln. Vl vy
th&y Mi;ic Ti:t n6i ding: "Khong thi khOng khuyen khich stJ yeu nguiJi
khac" La nhu the' vy.
TVC. djch
11: ~
IJ;.:E~~A~.:f.o130~.:8:
~~~~-~~I~~AM
~~~amm~~~~~~.~~*zffi~~
~4ID1% o ~.L-J.~frrm~,,~ o ~z ~o-m , 1~ z~wJII-ill
oMffl~~~~:~~~~~lli~-ill~~~~~~o
oz1~~~~~~~Rfi~rm~M~$Mffl~
~:f3~ o :;K~ JI,Z ~ ,~, ' ffiJ 1 Z :fj~ D ' JJX. fffi ff Z ' iSJ3 OJ~
~?~~~D~W~mW?Jo.:f.~f@~~~A
:~ ~
, -
4-n?m.:E~m
QUOCNGU ~ ~
31
g* JJ; I
~ !
PRIEN AM
13 0
423
r.=F.1 =li
l2'S<J iJr:J
r~~m$~!
424
thu, su cham, tffu phil, mong tt,mg, bach cong gian, thu nhan
truyn ngu, c?n th~n t?n quy, than thich b6 sat, c6 sll' giao hoi,
ky ngai tu chi, nhi h?u vuong cham chudc yen. Thi di stf hfmh nhi
ba't b<?t ( b<?i ). Dan chi huu khffu da, do th6 chi huu son xuyen
da. Tai dt,mg u thi h6 xua't; do ky huu nguyen tha'p di6n oc da, y
thtfc u thi h6 sinh. Khffu chi tuyen ng6n da, thi~n b<;1i u thi h6
hung, hanh thi~n nhi bi b<;1i, sd di phl;l tai dl,lng y thtfc giii da. Phu
dan ltf chi u tam, nhi tuyen chi u khffu, thanh nhi hanh chi, h6
kha ling da? Nhu<;1c ling ky khffu, ky du nang ky ha?". Vuong
phftt thinh, U thi quoc nhan ill<;lC cam XUftt ng6n, tam nien nai htu
vuong u Tr~.
(Quoc ngii: Chu ngii)
TUNGO
.Thifll cong E 1}: m<?t hin th~n clia Chu L~ vuong eLf
vlidng II I : Chu L~ vuong, ten la H6, con eli a Chu Di vuong, la
vua thu 10 nha Chu, n6i tie'ng b<;1o ngu<;1c, len ng6i nam 878 trudc
CN .Gian w : can ngan .Chi Jt.: ca'm -'Chi .Bang ~ : n6i 16i
clia nguoi khac, n6i xau eDan bat kham mfnh .5!;/ft~ff[J: dan
khong chiu n6i m~nh l~nh ha khac eli a VUa e Vf Vll f$j _6J6.: d6ng
cot nude V~ eGiam ~ :do xet eDi eliot) 15: dem nhung ke n6i
xau bao cao len eD{lO lf) di m~ci][~~ J;) : chi dung mat nhln
nhau d6 to y (kh6ng dam n6i ra) eNhi ~I} : ngung, th6i, day c6
425
rm m
426
quan Thai su', tuc nh<;tc quan coi v am nh<;tc, "sit" Ci day chi quan
thai sll' coi v thai tie't, l~ phap, hai quan d<;ti th~n n~y ngu'oi thl
dung nh<;tc, nguoi thl dung l~ a d<;t y do eGido hoz # ~: d<;t y do
eKy ngiii tu chi ~ 3t 11~
"ky ngai" chi su' ph6 da cao tu6i cua
vua ( sach L~ ky , thien "Khuc l~" n6i 50 tu6i la "ngai", 60 tu6i
la "ky" ); "tu chi", chu "tu" nghia la ran bao chinh don, "chi" chi
vua .Cham cluidc f~ ~: gia giam, din nhac, cham chu'oc eBat
bi)i :If '1'~: kh6ng trai vdi tlnh ly ( "b9i" la nghich ) .Do ky hilu
nguyen thap di~n oc j'~:;!t~J]H~Hii?l(: "ky" chi da't dai;
"nguyen" la a6ng bang; "tha'p" la da't tha'p frm uot; "di~n" la aa't
tha'p rna bang phng; "oc" la da't c6 dong song c6 th dung a
tu'oi du'c;Jc eThi~n bc;zi li thi hd lutng ~ ~j(: :0~ ~-Sf-~: vit$c chinh
tri cua quoc gia tot hay xa'u c6 th hit$n r6 ra eBj bc;zi 1iffi f&:
phong ngua vit$c xa'u l<;ti phat sinh ePh{t ~: tang them .Thimh
nhi hanh chi JJX: ffiJ 1=J
"thanh" la thanh thtJc; "hanh" la biu
19 tl.f nhien. Ca cau y n6i: ng6n lu~n cua nhan dan chinh la
nhung diu hQ da nghi ky r6i tl.f nhien biu 19 ra eKy dil niing ky
ha ::!tW.g~fPJ: "du" la trc;J tU giua cau, v6 nghia; "ky ha" la
bao lau. Ca cau y n6i : sinh mt$nh cua quoc gia c6 th du'c;Jc bao
lau eLliu Vlidng li tr~ inEE:tJ~:OO;: "lu'u" la du6i di; "Trt$" la da't
cua nude Ta'n, thu9c huyt$n Hoac tinh Son Tay (Trung Quoc)
ngay nay.
z:
z:
NGU PHAP
CD _t;) 15 (di cao): nen hiu la _l;)~i"E(Di bang gia clio);
day la tru'ong hc;Jp tinh lu'c;Jc tan ngu sau gioi tu i:l. (di).
J1J (nai): gio mdi ( ph6 tu ): J1J /f ]& i ( Niii ba't cam ng6n ).
@ 1R (chi u'): cho de'n: f~0V~P~1R1!J (Sli' c6ng khanh
chili lit$t si ).
fR~~ (u'thi h6): do d6 rna: ~;f ffltR~-Sf-tJj (Tai dl;lng li
427
tu
nghi
va'n,
dich
la
"sao, lam
428
cham lo dc;ty db, cdc b(ic ky lao trqng thdn lc;ti sila them vao,
sau d6 nha vua moi cham chu:oc quye't djnh. Nh(J v(iy vi?c
chinh trj thi hanh ra su6n se kh6ng c6 ddu trdi ly. Dan c6
mi?ng, cung gio'ng nhu da't c6 nui song, ngu6n h;i tit d6 rna
ra; (va cung) gio'ng nhu c6 da't phdng, da't trung, ru6ng to't cao
thap, com do nha d6 rna duqc. Dan chung dung mi?ng n6i ra
thanh lai, nhang vi?c hay diJ tit d6 duqc phdn dnh; phdt huy
dfiu hay phong bj dfiu diJ, do la each di lam tang them CC!m
do va cdc thtl d6 dung. Tram hq c6 ddu lo ngh'i trong long va
n6i ra iJ ella mi?ng, ddu gi minh cho la phdi thi lam thea, nhu
v(iy lam sao c6 thi dch tdc vao dau duqc? Con nhu muo'n bjt
mi?ng dan, thi c6 thi bjt duqc baa lau?". Vua win kh6ng nghe,
tit d6 dan trong nude kh6ng ai ddm phdt bilu y kie'n. Chl ba
nam sau, hq du6i vua sang so'ng luu vong iJ da't Tr?.
TVC. djch
32
/fJEZ.~
~~*
o r:p !}t z Fo5 E1
1.~
A~r:flMzor:flMZ.~A~I,EJ: r~~~1r3,
429
PHIENAM
Ba't tii' chi dtiQ'c
Huu hie'n ba't til' chi du<;jc u Kinh vuong gia. Ye't gia thao dT
nh~p. Trung x~ chi sT va'n vie't: "Kha thtfc h6?". Vie't : ""Kha"
Nhan do~t nhi thlfc chi. Vuong n(>, sll' nhan sat trung x~ chi sT.
Trung x~ chi sT sll' nhan thue' vuong, vie't: "Th~n va'n ye't gia, ye't
gia vie't: kha thlfc. Th~n c6 thlfc chi. Thi th~n v6 t(>i, nhi t(>i t~i
ye't gia da. Tha khach hie'n ba't til' chi du<;jc, th~n thlfc chi, nhi
vuong sat th~n, thi til' dUQC da. Vuong sat v6 t(>i chi th~n, nhi
minh nhan chi khi vuong". Vuong nai bfrt sat.
(Chien
sa.
~1-EJ:QJJ{o~~f{zo~~~W,rmWR~1f3ilio
R~lik/fnz~,~f{z,rmi~~,~n~ilio.=~
~wz~rmsJ3Azmi
o IJJ/f~~ o
TUNGO
.Kinh Vlldng ff!J I: tuc sa Khoanh Tuong vuong, vl nude sa
con c6 ten la Kinh eYet giii g~ 1- : ngu'oi ph1,1 trach vi~c tie'p dai
430
jJ1(1~ JJE~
o
1J1\ B
R2ffiJ~t!1~m~~t!1o
PHIENAM
H6 gia h6' uy
H6 du bach thu nhi thtjc chi, dac h6. H6 viet: "Til" v6 cam
thtjc nga da! Thien de sll' nga truong bach thu, kim til" thtjc nga,
thi nghich Thien de m~nh da. Til" d1 nga vi ba't tin, ng6 vi til" tien
h~mh, tll' tuy nga h~u, quan bach thu chi kien nga nhi cam bat tfiu
h6 ?". H6 d1 vi nhien, co' to?i du chi h~mh. Thu kien chi giai tfiu.
H6 ba't tri thu uy ky nhi tffu da, d1 vi uy h6 da.
(Chiin quoc sach: SiJ sach)
TUN GO
.HiJ gia ho?uy 1J1U~~~ : Cao mu<;n oai cQp (h6) .Thien di
NGO PHAP
t) ... ~( di...vi ): cho .. .la .. . :-=fU~m/f1~ (Tll'dinga vi
CD
33
1~ 1J1\
1~~m-=r~fir~~~= s~z~~rm~/f~~
iA ffiJ it Z '
*~~~siA~-=ff{~~~*~t!1o-=f~~m/f
?J o~~m~ ~~Wzfi~~z~~o~/fW~
NGOPHAP
J1E >R 8
431
~~1F-T
u--=;:-~~f{~-!:!1!7:
ba't tin). Neu .L-Jm di li~n nhau, cling c6 ngh!a "cho la": .L-Jm
:'R: jJ.l\ {j1 (Dz vi uy h6 da).
~ (nga) va -B- (ngo) d~u la d~i danh tu nhan xung ng6i
432
thu nhat (tlf xung); trong m<)t cau, c6 th dung hai d~i tu nhan
xu'ng
khac
nhau . nhu'ng
van
cung
mQt
ng6i: .
"Me :i
fJE .l-) m~
(co
mr
7t fj (Tll' dT ngll
dT vi nhien,
hanh).
D[CHNGHiA
m
~~:E$if~
PHIEMAM
nu~tb<;tngtudngtranh
Tric$u tha ph~t yen. To D~i vj Yen vj Hue$ vuong viet: "Kim
gia thn lai, qua Djch thuy. B~ng phuong xuat b<)c nhi du~t trac
ky nhl}c. B~ng hQp nhi ki~m ky ue. Du~t viet: "Kim nh~t bat vii,
minh nh~t bat vii, tile huu tll' b~ng". B~ng dic$c vj du~t viet: "Kim
nh~t bat xuat, minh nh~t bat xuat, tile hG'u tll' du~t". Luong gia
bat kh~ng tuong xa. Ngu gia dac nhi tjnh dm chi. Kim Tric$u tha
ph~t Yen, Yen Tric$u cll'u tuong chi, dT tc$ d~i chung. Thftn khung
cuong Tftn chi vi ngu phu da, co nguyc$n d~i vuong thl}c ke chi
da ". Hue$ vuong viet: "Thic$n ". Nai chi.
y canh gi6c nglldi to kh6ng nen tranh gianh nhau mdi de choke dung
ngoai thu I<;Ji. Cau chuy$n nay do tQo ra cau thanh ngQ quen thuc:
"BQng du(lt tllc:ing tri. ngu6ng doc I<;Ji'.
nJ NCO
eDuij.t b{lng trtdng tranh ~~ ;E$ if~: Con co va con trai tranh
eTri~u, Yen
~: hai nude thoi Chien quoc .To D{li
?!* {~ : m<)t mu'u sT thoi Chien quoc .Hu~ vudng _ :vua Tric$u
Hue$ vuong .Tluin ~: t6i (d~i danh tu nhan xung ng6i thu nhat,
dung trong sach c6) Dich thziy ~ 7J<.: song Djch (thUQC phia tay
nhau
34
~~m
~R{~~o~{~e~~mrsrA*~~.~~
~o
J.tB.....t::L ~ . . ~"
,.. 11"' \~""oRJ,D,-=c
t B tr::./1'
~w 7J'-
#~lli~ffiM~X~o#~ffiWX~oMB:r~B/fffi
' Sjj B /f ffi ' ~p 1'f 7E :E$ .n o:E$ ~ ~ ~~ B : r ~ B /f lli ' Sjj
B /f lli ~p 1'f 7E ~~ .n o ~ 13 /f ~if M o ffi.t 131~ ffi ~ ~ o
~mll~~~m~m~~~**o~~~zm~~
~~E*~~z~.no._Br~.n o~ ~ o
433
m,
tinh Ha Bac ngay nay, phat nguyen tli huyc$n Djch) .Bqc 91:
phoi nang eTrac 0~: m6 (d<)ng tu) eH(Jp ~:day c6 nghTa la khep
mic$ng l~i .Kiim Ht: k~p .ut 0~ :cai mo ( danh tU ) .Xuiit lli :
ra,
day nghTa la "rut ra" eLztiJng gid biit kluing tztdng xd
~ 13 /f ~if M: hai con kh6ng chju bu6ng nhau ra .Ctim ~:
bat .Chi ~: chong .T~ ~: mc$t moi; day dung theo phep sll'
434
d<)ng, voi nghia "lam cho m~t moi" D{li chting :*: 11\ :dan chting.
NG0PHAP
CD
m(vi):
~ :tf (kim gia): nay, hom nay (ctJm tu quen dung::tf la tn;
tu d? t sa u danh tll' thai gian ~ ) .
@
435
mi?ng) ra phoi ndng, thi mQt con co m6 w1o thjt n6, trai khep vo
lr;zi kfp lay mo co. Co n6i: "Horn nay kh6ng mua, ngay mai kh6ng
mua, thi se c6 con trai chit". Con trai cilng bdo co ding: "Hom
nay kh6ng rut mo ra du(Jc, ngay mai kh6ng rut mo ra du(Jc, thi se
c6 con co chit". Hai con kh6ng chju huang nhau ra. C6 mQt 6ng
chili cung bdt lu6n duQ'c cd hai. Nay nuoc Trifu sdp ddnh Yen,
Yen Tri?u chong qt nhau !au ngay den lam cho dan chung phdi
mt moi. Toi e rling nuoc Tdn hung mr;znh kia se lam 6ng chili n9
ma't, nen mong dr;zi vucmg nghi kY vifc d6 di ". Vua Huf vucmg n6i:
"Phdi". R6i thai khong ddnh.
TVC. djch
~p (tuc): thl (lien tu bi'u thj ket qua, dung nhli fllj [tac]):
S)j B /!' m ' ~p ~ 7E !l!t (Minh nh? t bat vG' ttlc huu tlf b(,l.ng).
~ (kh~ng): chju (trej d<)ng tll'): /[' ~ ;f ~(Bat kluing
tliong xa).
35
(j) j(z (tinh): cung (ph6 tu): ~ :tf 1~ fffi j(zt#J Z (Ngu gia dac
nhi tjnlz dm chi).
(ctl'u): lau (ph6 tu lam tr<:J.ng ngu)~JEfi~;fx (Yen,
diu tliong chi ).
!J...
Tri~u
~~ gf z -til. (
rJi~~**cW
I],~~
~~0B:~ooz~~,s:~~m~,xoo~
~~m~o~~~m~m?~Rzfu?
~-~~~,~~~,~,ffiWJfz*'/1'~
g-o~~#~R~,~~~-~z$,-~,~~li
Th{tC kechi da ).
@
~ ~c
SlJKY
J1J (nai): ben, r6i (dung nhu ph6 tll' ): J1J Jl ( Niii chi).
~~~-,~~*T,fffiM~,~~~ili,~~a
offiH/f'~,~~~*'*~~o&~~~,-~,
D!CH NGH[A
~~-~fffi~~'~.:E~~a'E*o~~~~,S~
U~rm/f'm~,~BzM,~~~~~-*T'li~
L=~~' J't7E*!fiX' f55/f'fi:@:ffii/f'~Jf' ~*! J7J51
/f' ~~ ~
436
PHIENAM
H~ng
Vii ban
ky tan
Thai sll' cong viet: Ngo van chi Chu Sinh, viet: Thua'n m1,1c cai
trung d6ng til', hlfu van H<;tng Vu di<$c trung d6ng til'. Vu khai ky
mieu du<$ da? Ha hung chi b<;to da?
Phu T~n tha't ky chinh, Trftn Thi<$p thu n<;tn, hao ki<$t phong
khai, tt.tong du t!nh tranh, ba't kha thang s6. Nhien Vu phi huu
xich thon, thua the khai lung mft u chi trung, tam nien, to<;ti tuong
ngu chu h~u di<$t T~n, phan li<$t thien ha~ nhi phong vuong h~u,
chinh do Vu xua't, hi<$u vi Ba vuong. V! tuy ba't chung, c~n c6 di
lai, v! thuong huu da . C~p Vu b<)i Quan, hoai sa, ph6ng tr1,1c
Nghia de nhi tlf l?p, oan vuong hftu b<;tn ky, nan hi! TV cang cong
ph<;tt, pha'n ky tu tri nhi ba't su c6, v! ba vuong chi nghi<$p, d1,1c di
life chinh kinh doanh thien h<;t , ngu nien tot vong ky quoc, than til'
Dong Thanh, thu<;Jng ba't giac ng1,1 nhi ba't tlf trach, qua hi! Nai
dftn "Thien vong nga, phi d1,1ng binh chi t<)i da ", khai ba't m?u
tai!
su
437
TU NGO
eH{lng Vii Jj[ ;j~ : ten th~t H<;tng T!ch (232-202 trudc CN), la
nguoi chu xudng CUQC khai binh a Blnh Thanh cuoi doi T~n, tl/
l~p lam Tay saBa vuong eBan ky
nhung thien trong sach
Sit ry, chep vi<$c cua cac de vuong theo loi bien nien
.Tan W:bai tan (mot th~ van, dung d~ blnh lu~n v~ m<)t nhan v~t
hay m<)t va'n d~ gl) .Thai su cong -A .9:0: quan chep sll' cho vua
(Tu Ma Thien tlf xung) .Chu Sinh ffl] .: m<)t nha nho d~ u doi
Han eThuiln ~ : vua Thua'n (m<)t trong Ngil de, sau vua Nghieu)
eTn'tng ddng til~~ ..::f: con nguoi doi, hai con nguoi (trong m~t)
.Mieu duf ffi 1% : con chau doi sau, dong d5i .Ha hung chi b{lo
dii? fBJ JlJ ~ -ill ? : sao rna hung th!nh len nhanh chong v? y?
eTrdn Thifp ~* 1tlJ: ten Th~ng, nguoi a da't Duong Thanh, la
nguoi anh hung d~u tien da'y binh danh T~n vao nam d~u doi
T~n Nh! the .Thi't n{ln ft: d~u tien gay ra tai n<;tn ( cho T~n)
.Hao kift ~ f~ : nguoi c6 tai chi, hao ki<$t .Phong ~$: con ong
(xem Ngll phap a dudi) eBiit kha thiing so /GOJ/W~: khong
th~ k~ xiet .Thila the'*~: thua theo xu the, thua the .Liing
mJu ~~liJR: cho d6ng ru<)ng, trong dan gian (~~ dung nhu D :bo
ru<)ng) ePhanlifl Jj- ~: chia dt, chia xe, phan chia eVlidng hdu
I. f* : tt.tdc vuong va tude h~u .Chinh i&: chinh l<$nh eBa vlidng
B I_: chua t~, ba vuong .Bqi Quan ;:IFlf ~: b<)i udc khong phong
cho Luu Bang da't Quan Trung nua (nhu da hua trudc) .Hoai Sl!
t~ ~ : nhd nude sa ("Boi Quan hoai sa" cling c6 noi d!ch la "bo
da't Quan Trung nhd nude sa, chi vi<$c H<;tng VG bo da't T~n, tl/
l~p lam Tay saBa vuong, dong do a Banh Thanh) ePhong tr~tc
1W ~ : du6i di .Nghia di ~ W: vua Nghia de, chi lam vua tren
danh nghia. Mdi d~u H<;tng Vu ton Nghia de lam minh chu d~ thu
ph1,1c dan tam di<$t T~n; khi xong vi<$c, H<;tng Vu bo Quan Trung
(kinh do T~n), v~ sa (nude que huang cuaVG) r6i giet Nghia de,
**2,:
438
t\f l?p Utm SCi Ba vuong eB{ln ~Ji: lam phan eTtf ciing cong ph{lt
~J;JJ{Jt: tlf khoe cong lao ("cang" la tlf khoe; "ph~t" la cong
lao) .Phiin flf: bi~u hi~n, khoe khoang eTzt tri fL ~ :tai tri rieng
.suco?ffi""i5: coi nguoi xua la thfty (b~t chuck cac b~c de vuong
xua) eLtjc chinh 1J 1iE : dung v6 l\fc d~ danh d~p eKinh doanh
*~ :g :thong tri .Dong Thanh * ~: C1 phia dong nam huy~n
Djnh Vi~n tinh An Huy ngay nay, H~ng VG bj quan Han truy
sat, cuoi cling ch~y tron den Dong Thanh eGiac ng~l Jl; $: giac
51: vi~n dan ly le bao chua, H[y co,
ng9 ($dung nhu 1-g:)
vi~n co.
.nan
NGOPHAP
CD
(chi): di~u nay, di~u sau day (d~i w, dung khi s~p dan
chung
illQt
cau
n6i,
cau
each
ngon,
ti,IC
ngu ... ): -?- M ffl] ~ ' EJ (Ngo van chi Chu sinh, viet...).
li (cai): duong nhu (ph6 tu bi~u thi suy
doan): Wif: ~!Hi -J- ( Thua'n mt,Ic cai trung d6ng til').
@ !It$ (phong ) trong bai la danh tu du<;Jc dung nhu ph6 W lam
tr~ng ngu, nghia la "nhu ong": ~ ~~$~ (Hao ki~tphong khdi).
;ffi W(tu'ong du ): cling nhau, Ian nhau: t WJft (Tudng
dil tjnh tranh).
**fiX
w ~ (u)
439
D!CH NGHlA
440
P] .~~
phi kh6ng ng6n da. C6 vie't: "Thien h<;t hi hi, giai vi lQi lai; thien
h<,t nhuong nhuong, giai vi lQi vang". Phu thien thi)ng chi vuong,
v<,tn gia chi hgu, bach tha't chi quan, thu'Qng do ho<,tn bgn, nhi
36
~~@:JIJ1$:Pf
~ wrmwmw~~rmW ~o m~~~rmm~
m
+.1-r ~ :1__. --=-1.7.. /.- .::13:: /.@. J A --=r, r ~ iliii .::13:: -h
~ n; rtn
"" 0
QX.-t:l T
~ ' ~kJ {j _.. -3t:., I \
~ ' .V.A JL:Q _.., J.J 0 {/ffi {* IIIJ
~ ~ Z~~rm~ttZArme ~ m~ o ~m~~
~ ~~~U~~fiffZ 1-Jrm/f~ o ~5x ~E o ~ E1 :
r -=f ~
-=f ' ~ ;lj~ .n !It ~~ ~ ~ 111 i!Jj(: El : r :7(
/f
441
f-?
Su
Tren doy Ia doqn cu6i bai tva "H6a thVc li$t truy$n" sach
ky, mt
chlldng quan trQng ban ve SV can thiet cua Vi$C san XUOt. trao doi
hang h6a trong doi song con nglloi. 0 bai tva nay. toe gia ung h sv
lam giau. they ro nguy co cua sv ngheo thieu. vl c6 thVc moi vvc
dll<;Jc dqo va c6 phu quy moi sinh dll<;Jc le nghia. Trong kho kinh truy$n
va co von Trung Quoc, nhQng loi ban thiet thVc ma thOm tram sou sac
nhll VQY Ia rat hiem they; so voi thai Tll Md Thien , c6 the con coi Ia
nhQng tll tu<Jng tao bqo, dll<;Jc ph6 dien mt each rat chon thanh,
nong nhi$t.
Tu Mii Thien
PHIEMAM
H6a thtfc
Thu'ong lfrm thl)'c nhi tri le tie't, y thl)'c tuc nhi tri vinh nht,Ic. Le
sinh u huu nhi phe' u v6. C6 quan tU' phu, hao hanh ky due; ti~u
nhan phu, d1 thich ky h;tc. Uyen tham nhi ngu sinh chi, son tham
nhi thu vang chi, nhan phu nhi nhan nghia pht,I yen. Phu gia d~c
the' ich chuang, tha't the' t~c khach v6 sa chi, di nhi ba't l<,tc. Di
Dich ich th~m. Ng<,tn vie't: "Thien kim chi tU', ba't tU' u thi ". ThU'
TUNGO
.Thztdng ldm ~ ~: kho th6c, vl)'a lua .L~ tilt t~ ~IJ: le d(},le
phep .Vinh nh{tc ~ey: vinh va nht,Ic eHilu ~:giau c6 .vo ~:
bftn cung, ngheo kh6 .Thich ii: theo .Ph{l ~H: pht,I them, them
vao eTht ~ :dung nhu ~ eDi Djch ~ jjc: chi cac dan t()c
thi~u s6 a Trung Qu6c thai xua eNg{ln ~: ng<,tn ngu, tt,Ic ngu
. Thien kim chi ti't, bi{t ti't zt thi -=f ~ Z -=f
~~
dua con
/f
m:
nghln vang, kh6ng che't a chQ (y n6i : dua con nha gia u kh6ng bi
x\J' t\J' a ChQ dUQC, Vl ne'u n6 CO tQi, cha m(( n6 c(lng tlm each CUU
thoat n6) .Khong ngon ~ ~=~: lOi n6i su6ng .Hi hi ~~ ~~: gm 1
eNhztiJng nhztiJng ~ 1:1: r6i ren .Thien thijng chi vztdng
-=f * Z .:E.: vua cua nude c6 ngan co xe (vua nude chu hgu nho)
eV{ln gia chi hdu ~ ~ Z 1~ : chu hgu du<;Jc phong a'p c6 v<,tn
ng6i nha .Bach tluft chi quiin B ~ Z ~ : chi d<,ti phu . That
442
z ~ : ngttoi
37
JlM~ *fiE
NGO PHA.P
443
~~ rtJ
*~
~8 :
~z!ff J
~~gq~
PHIENAM
THUYE T UYE N ~ 7B
Kieu phung cttu, cttu vie't: "Tll' tttong an chi?". Kieu vie't:
"Nga tttong dong ti". Cttu vie't: "Ha co?". Kieu vie't: "Huang
nhan giai o nga minh, d1 co dong ti". Cttu vie't: "Tll' nang canh
minh kha h1; bat nang canh minh, dong ti do o tll' chi thanh ".
(Thuyet uyin: Dam tilng)
Luu H uong
Ttic gid-ttic pham
Bai tren day duc;Jc trfch trong thien ')am tung sach Thuyet uydn.
sach nay gam 12 thien do Luu Huang (79-8 truoc CN) dai Toy Han
soc;m, chuyen suu t(lp nhQng mau chuy$n ho(lc giai thoqi l!ch SU, dong
thai cling c6 xen lan voi ngh! lu(ln, neu r6 cac le hung vong cua qu6c
gia va slj thanh bQi CUO chfnh trj, tai li$U tham khao rat r(>ng, van
444
445
38
TU NGO
.n
z:
.Kiert Jl : chim cu
{JE : doi (sang noi khac) .Chi
ai
eHtidng nhiin ~~~A : ngttoi trong th6n x6m, ngu'oi trong lang
.canh ~ : thay a6i.
tUFt*~U
g~~fj(
~A~~ff~o~~~f;t$~~*o~~f;tB: r
~~~U Z.?JTfjt~ .n o f;t Jt, fjt~?JTtU~ , A7J'*Z. o f;t
Bfr~ , rm~U/ff:T o *~U~li:t , /F#~ f-? o
NGO PHA.P
CD 3i
-1-M~~
JR (dong) trong bai la danh tu chi noi chon dung nhu' ph6
ngu: JR fiE (Dong ti).
~~ (minh) trong bai la a<)ng tu dung nhu' danh tu, nghla la
"tieng keu".
fPJ ?& (ha c6?): vl sao the? (ct,~m tU' quen dung a hoi ly
do).
@ ~ (do): van, van con (ph6 tu).
tu, lam
tr~ng
PHIENAM
D!CHNGHiA
trllck CN) t(lp h<;lp cac m6n khach cua mlnh soqn ra vao khoang cuoi
thC:Ii Chien quoc, gom gop IC:Ii n6i cua trdm nha. Toan sach chia thanh
Chim cu gijp chim cuu, chim cuu hoi: "Anh djnh di dau?".
Chim cu n6i: "Toi djnh doi sang phia dong". Chim cuu hoi: "Vz
sao the'?". Chim cu n6i: "Nguifi trong lang dJu ghet tie'ng keu cua
toi, vi the' toi doi sang phia dong". Chim cuu n6i: "Anh phdi thay
dJi dLtQ'C tie'ng keu m(Ji nen, ne'u khong thay dJi dLtQ'C tie'ng keu th
doi sang dong nguifi ta vdn ghet tie'ng keu cua anh ".
TVC. djch
mllC:Ii hoi ky, tam ldm, sou lu(ln (th(lp nhj ky, bat ldm, lvc lu(ln), tong
c(>ng 26 quyen, n(>i dung lay Nho, 8qo lam chinh, dong thC:Ii cOng
tham bac nhieu hQC phai khdc, trCI thOnh toe pham tieu bieu cua ph6i
Tqp gia, cung cap vo khi tll tllCing cho vi$c thong nhat thien hQ va trj ly
qu6c gia cua nha Tan.
TUNGO
446
447
NGOPHAP
CD
(hi): r6i (trQ tU biu th! slf ta't nhien hay da r6i):
PHIENAM
An Til' chi, sa vu'dng tu An Til' tli'u, tli'u ham, lt;ti nht phUQC
nha't nhan ngh~ vuong. Vuong viet: "Phu<;jc gia ht;tt vi gia da ?".
Doi viet: "T~ nhan da' tQa dc~lO ". v u'dng th! An Til' viet: "T~
nhan co thi~n dt;to h6?". An Til' ti tich doi viet: "Anh van chi,
qua't sinh Hoai nam tac vi qua't, sinh u Hoai bac tac vi chi; di~p
d6 tuong tlf, ky thtfc vt ba't d6ng. sa dT nhien gia ha? Thuy th6 di
da. Kim dan sinh truang u T~ ba't dt;to, nh?p sa tac dt;to, dac vo
sa chi thuy th6 sli' dan thi~n dt;to da ?". Vuong tieu viet: "Thanh
nhan phi sa du hi da, qua nhan phan thu b~nh yen".
fit B
Ill\
\!/
*
1:Y *
D!CHNGHiA
Khiic thuyin tim glidm
Nuac SiJ c6 nguai di qua song. Cay gu(Jm cua anh ta tit tren
thuyin rC!i xuo'ng nuac. Anh ta VQi khdc vao thuyin va n6i: "Day
La ne!i gu(Jm cua ta re!i xu6ng". Thuyin ditng, anh ta mai theo ch6
minh da khdc nhdy vao nuac tim gu(Jm. Thuyin da di r6i, ma
gu(Jm kh6ng di, tim gu(Jm nhu the', chdng cilng La Ldm Ldn Ldm u ?.
TVC. djch
39
r-~~~~~?J
o~B:
r~A~,*~J
~m~-TB:r~A~~.If?J
o~r~~~B:
~rmz
t~~1irJ
~u~t~
TU NGO
~-r~tk
~r~,~~~~r~'~w,~=-A~~o~
a:
mau chuy$n ve ICii n6i, vi$c lam con li.Ju truyen IQi cua tlldng nlldc Te
Ia An Anh thai Xudn thu, do nhOng ngllCii dCii sou sllu t(lp IQi, kh6ng biet
r6 dfch xac ld cua ai. Day ld m(>t t(lp truy$n ky c6 n(>i dung tll tlldng
phong phu, ICii van sang sua; dCii Han dll<;ic Ban Co xep vdo 'TV b(>',
sou IQi xep vdo' Sub(>' trong tong t(lp 'W kho todn thll' cua dCii Thanh.
A.NTuxuA.NTHu ~r~tk
~:r-1~~
An ttl' su SO'
~M'1i::lt~IJ~t~
o
r
~1.iEf
M'~-~~~omU~~W?*~o~~~~M'
~~~' A~~IJ~' 1~~~Z7J~1~~~If~? J o ~
~B: r~A~mW~~'*A&~~~J o
.An Ti't ~ -f-: tlic An Anh (?-500 trudc CN), tlf la Blnh TrQng,
dt;ti phu cua nude T~ thoi Xuan thu eSu f~: di su (dung nhu dong
tll') .Tu ~~ : ban cho .Ham @jj: say, vui chen ePhli(Jc *f: tr6i,
buoc eNgh? ~~:den eH{lt vi~~ : xem Ngll phdp a dudi eT(Ja
pht;tm t9i .Anh ~: An Til' tlf xung ten mlnh la Anh Quat
f~: trai quit eHoai itt: song Hoai (a tinh Ha Nam, Trung
Quoc)eChl tR cay quit hoi, cay chanh gai (tuong tlf cay quit
nhung nho han, trai nho vt chua, c6 th lam thuoc, khong an
du<;jc) .D6 fjE: chi (ph6 tu biu tht slf gidi ht;tn) eTlidng tlf. f {J). :
*:
448
hoi gi6ng nhau eHi ~~: dua giOn, vui dua (dung nhu 91) eQzui
nhiin -.A: ta (tie'ng nha vua tt;l' xung) eThii ~: la'y, chu6c la'y
eBfnh m:nhl,lC.
NGOPHAP
-ill,
449
mtac TJ khong an trqm, vao iJ nuac SiJ tht an trqm1 chcing phdi La
thuy th6 (phong tt:tc) cua nuac SiJ Lam cho nguoi dan trit thanh
gioi an tr9m u?". Vua (nghe xong) cuoi n6i: "Thanh nhan chd.ng
phdi La nguoi ma mtnh c6 thi dua giiin dut;c, qua nhan lgi t
chuo'c Ldy nht:tc nha trong vi?c nay rbi ".
TVC. djch
(da) la trQ tu cu6i cau bi6u thi nghi va'n (xem thi dl,l
40
tren).
::f *:
sao? ( cai khie'n cho nhu' the' la gl, vl sao nhu the'?).
@ ~ ~ (d~c vo): le nao ch~ng phai, ch~ng phai la ... u ?
- (thu'ong dung ke't hQp voi cac trQ tu If~ [da], Sf [h6] a cuoi cau):
1~ ~ ~ Z 1J< f~ .;':~if[ If~? (Diic
sa chi thuy th6 sll' dan
thi~n
vo
d<;to da ?).
(phan): tnii l<;ti, l<;ti (ph6 tu, bi6u thi ke't qua ngu'Qc l<;ti).
IX
~.:r~f-*
~0~-,k~~~,T~~~ o M,B~roo~z
B :
u-
~::fWtQ.Jo~rtiB: u-m~-::fW,~::fW~o~
~ROO::f~,-::fW:~OO::fffl,=::fW:fflOO::fff'
- 71"*:-ill. o P:Ff~::f*: , JJ~ll:ttl o ~ k~ ~~, ~z'
-t11 : Tr~ ~~ , ~tz1\-t!1 o ~o~z , ~o~t z1\ , oo J!
PHENAM
D[CHNGHlA
Ba't tu'ong
Canh c6ng xua't li~p, thu'ong son kie'n h6, ha tr<;tch kie'n xa.
Quy, tri~u An til' nhi va'n chi vie't: "Kim nh~t qua nhan xua't li~p,
thuong son t~c kie'n h6, ha tr<;tch t~c kie'n xa, dai sa vi ba't tuong
da ". An til' d6i vie't: "Qu6c huu tam ba't tu'ong, thi ba't dt! yen.
Phu huu hi~n nhi ba't tri, nha't ba't tuong; tri nhi ba't dl,lng, nh! ba't
tu'ong; dt,mg nhi ba't nhi~m, tam ba't tu'ong da. sa vi ba't tu'ong,
nai nhu'Qc thll' gia. Kim thuong son kie'n h6, h6 chi tha't da; ha
tr<;tch kie'n xa, xa chi huy~t da. Nhu h6 chi tha't, nhu xa chi huy~t,
450
TU
Tl) NGO
eBiit tziang /f tf.: ch~ng lanh eCiinh cong ~ :L} : vua Canh
c6ng nuoc T~ eDz! W : dt! vao, day c6 nghTa la " (j trong d6"
eNhifm {f: : giao vi~c, b6 nhi~rn, tin nhi~rn.
NGO PHAP
CD
(dai): e la, c6 le (ph6 tU, biu thi Stf suy doan) :
7i:l pfT ~ /f tf. -tQ. (Diii sCi vi bat tu'ong da ?).
@ -tl1 (da) la trQ tu cuoi cau, biu thi nghi van (xern thi dl;l
vua d~n tren).
. @ :;k (phu): trQ tu dgu cau,dung nhu' rnQt phat ngu a rnd dgu
rn()t do:;tn van nghi lu~n (v6 nghTa): :;k ~ H /f ~0 ... (Phil huu
hi~n nhi bat tri ...).
]!; (nai): chinh la :]!; ;;=tit
Niii nhu<;1c thtl' gia ).
:tm (nhtf): di den (d()ng tll').
~ ffi (h~t vi): vl sao, sao:-? ffi /f tf. -tl1 ! (HtJ.t vi bat
tu'ong da !).
451
An Til trd Loi rdng: "Nuoc nha c6 ha di~u ch!lng Lanh, nhung
nhiing di~u iiy khong dlf vao day. C6 nguoi hi~n ma khong hilt, La
mi)t di~u ch/lng Lanh; hilt ma khong dung La hai ddu ch!lng Lanh;
dung ma khong tin nhi?m La ha di~u ch!lng Lanh. Cdi g9i La ch!lng
Lanh, chinh fa nhilng ddu nhu the' diiy". Nay Len nui gi;ip hB, d6 La
ch6 cua ho?; xuo'ng chdm gi;ip rdn, d6 La hang cua rdn. Den ch6
o cua h6, de'n hang cua rdn, sao La di~m ch!lng Lanh!"
TVC. djch
HOAI NAM
41
rm
13 (
TV $1i .:r
~~* ~
~trJr
o~)(B :
3i: .~ rm ~~
' )( .:r
PHIENAM
D[CH NGH[f,.
452
giai h<:t chi. Ky phi.J viet: "Thll' ha elf bat nang vi hQa h6?". Gia
phu h.iong rna, ky til' hieu ky, dQa nhi chiet ky be. Nhan giai di'eu
chi, ky phi.J viet: "Thll' ha elf bat vi phuc h6?". Cu nhat nien, H6
nhan d<:ti nh~p t<ii. Dinh tning gia dan huy~n nhi chien, c~n t<ii
chi nhan, til' gia th~ p cll'u. Thll' d()c di ba chi co, phi.J til' tu'ong bao.
Co phuc chi vi hQa, hQa chi vi phuc, h6a bat kha CIJ'C, tham bat
kha trac da.
(Hoiti Nam Tu)
Tac gid-tac pha'm
S6ch Hoai Nom TCi do Hoai Nom vUdng Luu An nguoi dau doi Toy
NGO PHAP
CD fPJ ~ (ha ct~): le nao l;;ti, ha l;;ti, sao l;;ti (ph6 tu, dung d~
hoi
nguyen
nhan
ho~c
bi~u
thi
phan
van
):
lltiPJ~::f~t~f? ( Thll' hit qtbat vi phuc h6? ).
(d:;.i): ph6 tu lam tr;;tng ngu, bi~u thi muc d() ldn m;;tnh
ho~c rat nhi~u: ~A*A~ (H6 nhan dtJi nh~p tai).
%~
(ttl' gia th~p cli'u):
:tLla m()t trong nhung
each bi~u thi phan so, nghia la "chin phgn mu'oi".
+n
Han bien SOQn, gam 2 7 thien, lay tU fUang fJQO gia lam nang c6t, ke't
hc;Jp vdi Nho gia, Phap gia, Am dlleing gia .. ., thllC:lng dllc;Jc coi Ia toe
pham cua TQp gia. Bai tren day n6i ve le hQa phuc kh6n llldng, trong
hQa c6 phuc, trong phuc c6 hQa. Cdu "Tai ong that md" tu ldu dd tr&
thanh mt thOnh ngQ thOng dl,mg Ia lay tU cdu chuy$n c6 y nghTa rat
thdm thuy nay.
TUNG[/
eTai ong ~ ~: 6ng gia Ci bien t<ii ("t<ii" la ch6 canh phong
ngoai bien gidi, a6n ai bien gidi) eThu~t f,~j: thu~t so, phap
thu~ t, phuong thu~ t (chi y, boc, tinh, tu'ong) Vo c6 ~ t!z: v6 co
eHiJ ~: chi chung cac dan t()c thi~u so Ci mi~n bac va mi~n tay
Trung Quae thai c6 eDiiu Fg: tham hoi (cling viet la
eHit
qt filJ ~: xem Ngll phdp Ci dudi ePhzic t~: phtic, di~u may .Czt
./3: qua, Ci l<:ti eTua'n rna 3 ,~ : nglfa tot, nglfa gioi, nglfa hay
eHlJ ~:chile mung eH(Ja t~ : tai hQa, di~u nli ePhzi ~: giau, c6
nhi~u eLlldng _R: tot eHiiu ff : thich KY. ~:coi nglfa eD(Ja ~:
te, roi xuong .B~ ~: dui, bap dui .Dinh trang T ~: trai trang
.Dan huytn 515!: truong day cung .Bd Ji!Ez: que, thQt .Bdo {~:
bao toan, bao v~ eHoa 1t: Bien hoa .C~tc foj: cling t~n, cling,
het.
453
-:,~t"~,~
~~&~ . @~?L
- f.\1
,JU,-.:.,'I,.Y . Y
'Ul.L~J..:.:~
m)
D[CH NGHlA
454
n6i ding: "Vi~c nay hd lt;zi chdng phai la vi~c may?". Qua m()t
niim sau, nguoi H6 ita vao bien tdi r{{t dong, nhilng nguoi iJ gdn
bien tai che't dln chin phdn muoi. Rieng nha nay vi co que chan
ma cha con cung bao toan nhau dut;~c. Cho nen may biln thanh
rui, rui biln tranh may, Sf! bie'n hoa khong thi cung tQ_n, [/? SQU xa
khong thi Luong tinh hlt.
TVC. djch
455
~~m~~~L.~~o~ffl~L.b'i:~-~~m~L.
~~~~~~~7t*L.~~~~L.~~T~o~~
~~~~Uft7t*~~)~~~L.~~~*~~
~ , 5 Iofitr ~ ~ , .L-J ~L~, L. ~~ill o ' !fl Iff !fl , 1~ ~- R
, ~w ill ~ =
:;;r ~ ~ IPJ
g*
o
~M~~~~~U~~T~~z~;~~~U~
~)'}~~~
f~!fl
~)}!,,~,
~~U7t*MWU~~To~U~'~L.*'*~*
;J\ , ~ .L-J :::~ L. , ~ 1& 1itli 1i , 12::, ~g 1~ rrn ~~ ~ffi , ~ FifT JJ: irit
~~~Rttfi~~ ~~~*~ffl~~B7t*ffi
t:,
a 1, 1 .rg,_ =:;g
'ltg 1, 1 6' zr.0Z
m 1, 1 '2- g m -7 """'*" """'*" 1llf:
,c., .VA F!J 1"5 ' I K__-' ' -' ""
8 l'lt:. ' 7E .VA ;ol'( iij'ji; '=P ~..VA F!J
*;j\ ' ~_L-J_:::~z ',~g{~1j~!lLfD~~ , fi~1~PJT~ o
-7
K__
ill_
.L.
II, '
.A.?
~~~o7t*~UE2~~~~ff~-=-~E2~~-Z
""
rh
'I '
~1i:itx
J:I;"r=;--=-
I:I'..7C p
7t * ~U
** -=F rm !fl
~ wHE3. , ~ 1( T-=- 5t
oQ
~~'1~~
i,~ l'nx. ' J@':
oT JL. rtJ .VA '31"!! :;<1[!;
~{*
1~ l!3.
~~A~~o~rJnB~~~B~~~$-=-
::1 t ~ !fl !* ; Bt ~~ J.l ~ , f~ ~~ $ lLJ , !m1~U~ ': , ii 15~ fi tm
o ll:t E2 ;t FifT .L-J & 7t ~ ffiJ ,~J~ T z ~~ 5t ill o 15~ tf1lWJ :t~ ~
42
~!=I;"I'I~ill-7$rhE3~~
MN~ff~~~z~*&J~mnz~m*=+~
-~*o5t*~b'i:~m~~~*E2U**~o~$U
*'~~-~~~M~~U~7t*L.~~li~~
I] te ffi
t~%
456
~~u~~m~mp~~~m~m~~oo
~~~-!~~~-'g*~~,~~M~o
PHIEMAM
Ti~n xua't su' bi~u
457
than chi, tin chi, tac Han tha't chi long, kha ke nh~t nhi dai da.
Thftn ban boy, cung canh u Nam Duong, cifu toan tinh m~nh
ulo<:tn the, ba't" du van d<:tt u chu hftu. Tien de ba't di thftn ti bi, 6i
tlf u6ng khuat, tam co thftn u thao lu chi trung, tu thftn di duong
the chi slf. Do thi cam kich, to<:ti hila Tien de di khu trl. H~u tri
khuynh phuc, th1,1 nhi~m u b<:ti quan chi te, ph1,1ng m~nh u nguy
n<:tn chi gian, nhi lai nhi th~p hlfu nha't nien hi Tien de tri thftn
cifn th~n, co lam bang ky thftn di d<:ti slf da. Th1,1 m~nh dilai, tuc
d<:t uu than, khung thac ph6 ba't hi~u, di thuong Tien de chi minh,
co ngu nguy~t d() L6, tham nh~p ba't mao. Kim nam phuong di
dinh, binh giap di tuc, duong tudng sua't tam quan, bac dinh trung
nguyen, thu ki~t n6 d()n, nhuong tril gian hung, hung ph1,1c Han
tha't, hoan u cvu d6. Thll' thftn chi sd di bao Tien de nhi trung b~
h<:t chi chile ph~n da. Chi u cham chuoc t6n ich, tien t~n trung
ng6n, tac Du Chi, Y, Doan chi nhi~m da. Nguy~n b~ h<:t thac
thftn di thao t?c hung ph1,1c chi hi~u, ba't hi~u tac tri thftn chi t()i,
di cao tien de chi linh. Nhu<;5c v6 hung due chi ng6n, tac tnich Du
Chi, Y, Doan chi cii'u, di chuang ky m<:tn. B~ h<:t di~c nghi tlf
mu'u, di tu tu'u thi~n d<:to, sat n<:tp nha ng6n, tham truy Tien dedi
chieu, thftn ba't thang th1,1 an cam kich! Kim duong vi~n ly, lam
bitiu the kha'p, bat tri sd van.
GIA
cAT LUONG
458
Tf)NGO
.Xuiit szt
459
l:l g[j]:
*:
9*
* 13 *
!:
*:
Ngt,~y
la Tao Phi
eC{tu do fi tf~: kinh do cil; day chi kinh do L<;1c Duong cua nha
Dong Han. Tao Thao thien do v~ Hua Xuong, Tao Phi xung de'
v~n lay Hua Xuong lam kinh do eCilu ~: loi eMt;zn '1~: tho so
.Ciutdng f;: hi~n r6 ra eTtt tztu ;:~ ~~: hoi, hoi han .Nhii ngon
ft ~=~: lOi n6i ngay chinh, ngon lu~n chinh xac.
NGO PHAP
CD
~ (cai):
*z
bdi vl,
...
la
vl (lien tu,
bi~u
thi
nguyen
nhan): j! ~0 7t
9*~ (Cai tri tien de' chi thu ng<) ... ) .
~ (ngu): toi (each khiem xung):~ J;) ~ ... (Ngu dT vi ... ).
~(tat): ta't d, thay d~u (ph6 tu ): :t.t-:F~Z.CTiit dT
chi).
cho:
@ ~ (6i): ph6 tu bi~u thi slf ton kinh ho?c tlf khiem, c6 th~
djch la "phi cong"' "khong xung dang" ... , ho?c khong
djch: 1~ ;fi
cling vie't
. .Y [chi vu]).
/f ]}9}
D[CH NGHiA
Bai biiu diing vua trzt{Jc khi xuiit quiin
Thdn La Lu(fng thua:
Tien eli difng nghip chua du(fc m9t nrla thi giila duifng v9i
biinf?. Nay thien hc;t chia ba, ich Chau nu3i m~t, qua La Luc nguy
460
cflp t6n vong vt;ly. Nhung cdc quan thj v khong bie'ng nhdc a
trong trdu ma cdc tL{(Jng sf trung thanh hy sinh a ngoai coi, la vi
nha (fn tri ng(} d(ic bit cua Tien de' ma muo'n d~n ddp vai b hc;~
df[y. B hc;~ dlt nen ma r(}ng cdi thinh van hdn minh di lam sang
to due !On cua Tien de: ma r(}ng cdi khi khdi cua bt;lc chi sf, khong
nen ldm ldn ma tl! coi re minh, nghe thea lCii thiin ct;ln, lam mflt
dc;~i nghfa, di la]J conduCing tt;ln trung can gidn . Trang cung trong
phu d~u diii nhu nhau, thuang thin, phc;~t de, khong nen ba't cong.
Ne'u c6 ke gian ta trdi phep ho(ic nguCii trung thanh hi~n due thi
nen giao cho quan lc;~i xet each phc;~t hay thuang dl lam to cdi
chinh tri cong b!lng sang suo't cua b hc;~; chu khong nen tu vj, lam
cho trong ngoai phdp lut;lt khdc nhau.
Cdc quan thj trung Quach Du Chi, Phi Y va quan thj lang
D6?ng Doiin d~u la nhilng nguCii hdn lug thanh thl!c, chi huang
va tu ll! d~u trung chinh va thudn ht;Ju, cho nen Tien de' d(ic bit
461
tfnh, hiiu tha'u vic quan, h6i mai dur;c dung thrl truac kia, Tien
de' khen la c6 tai can, cho nen ai cung d~ crl ong ay len lam do
do'c. Ngu y cho r!lng nhilng vic trong doanh, bat kj; la lan nho
d~u hoi y kie'n ong ay thi c6 thl khie'n cho hang ngu an 6n, nguCii
gioi ke do d~u dur;c chJ thich nghi.
Than vai hi~n thdn, xa ldnh ke tiiu nhan, d6 la le sa df dCii
Tien Han hung thjnh; than vai ke tiiu nhan, xa ldnh cdc hiJn
thdn, d6 La le sa dl dCii Ht;lu Han khuynh bc;~i. Tien de' h6i con tc;~i
ngoi, mJi khi cung vai thdn b(m v~ vic d6, khong ldn nao kh6ng
than tho tho'ng ht;ln cho Hoan de', Linh de'. Cdc quan thi trung,
thur;ng thu, tham quan d~u la nhilng b~ toi liem khie't, thanh cao,
c6 thl til tilt dur;c, b hc;~ than tin nhilng ong d6 thi sl! hung thjnh
cua nha Han c6 thi tinh ngay ma dr;i dur;c.
Thdn vo'n La ke do vdi, cay ru(}ng a Nam Dug, chl mong ca'u
thd bdo toan tinh mc;~ng a thCii loc;~n, khong cdu dur;c hiin danh a
chu hdu. Tien de' khong cho thdn La hen mc;m, ma tl! khuat than ba
ldn lc;~i kie'm thdn a cho'n thdo lu, ban lut;ln vai thdn vJ vic dug
thCii; do d6 thdn cam kich ma nguyn cung giong ru6i vai Tien de'.
Sau g(ip luc nghieng ngd, thdn nht;ln chuc trong luc bc;~i trt;ln,
ph[fng mc;~ng trong luc nguy ngt;Jp, tu d6 tai nay dii hai muui mo't
nam. Tien de' bie't thdn ca'n tht;ln, nen luc Lam chung, uy thdc dc;~i
sl! cho thdn. Tu khi th[f mc;~ng de'n nay, ngay dem lo ldng, chl sr;
khong lam trr;n dur;c vic uy thdc ma hc;~i de'n due sang suot cua
Tien de'. Cho nen thdng nam qua song Lo, vao sau mdn hoang dii
tru trr;i. Nay phug Nam dii yen, binh gidp dii du, b hc;~ nen
khuye'n khich thdn do'c xuat tam quan, tie'n len phug Bdc ma
binh djnh trung nguyen, may ra tt;ln d[fng cdi tai hen cua thdn ma
tru du6i dur;c br;n gian de, phifc hung dur;c nha Han, tra v~ dur;c
kinh do cu. Nhu vt;ly La thdn bdo ddp dur;c Tien de' ma trung
thanh vai chuc pht;ln b hc;~ giao ph6. Con nhilng vic cham chu(Jc,
tang gidm, dang nhilng !Cii tt;ln trung thi d6 Ia nhim Vlf cua cdc
462
6ng Du Chi, Y, Dolin. Chl xin bf h9 ph6 thac cho th&n vifc dfp
gi(ic ma phZ:tc hung Han th{lt, ne'u kh6ng c6 ke't qud thl xin tri t<)i
thdn di cao voi huong h6n Tien di Con nhu ne'u kh6ng c6 nhilng
lai ai chan hung d9o dtic, thl xin bf h9 trach lbi Du Chi, Y, Dolin
di lam ro Sf! bieng nhac cua hQ. Bf h(l cCing nen tf! muu tfnh, hoi
han d9o phdi, xet n(lp lai ngay, thlim nim di chie'u cua Tien de:
duf!c v(iy thl th&n cdm kfch on cua b h(l kh6ng bie't baa nhieu!
Sdp toi luc xa each, thdn thdo ta biiu nay ma nuoc mdt ddm d~,
kh6ng bitt dli n6i nhitng gl nila.
NGUYEN HIEN LE djch
D(H TAN~ {i:
43
&*~*;
&*~*/~
~~J
i!JJ3~&*? ~f J:),c,,~~f~
~mrm~~?msttz.~~'~*~z~~;~~~
*~,-~~lffi~~ o *~~u~a,mBBiffi~~o
~~~U~~,~-~zM o ~~~~,ti~ti~ o
11 f~ IX Jill , -=r 11~ ~ o
1~ v.x
t~ ~ 1~
o ti ~JJ A. ::
, ~ i@ ~ ~ o 5 I :ff ~ .L-j ~ , L)}! tOJ 1-j '1'5 M ; 1~ 11 W 1-j
m: ,
rr
*1~
=-
463
~z 1=r1*
-~~P'l1~~s~
~~~~c,,1:f~~
1~
~~u~tt,~M~rm~~;~*u~,~~~rm
~it0 o Ifl]P~Ht 1-j&*m ' ~~7(frJ1~~~?
PHIENAM
464
DAO TIEM
465
.Ban hoan ~ ;f.Ef: b6i h6i, quyen luyen eGiti ngon ~ ~: "gia" la
thang xe (vao ngl,1'a), "ng6n" , xem Ngil phdp C5 duoi; "gia ng6n"
la thftng xe ra d~o chdi eHilu s{l tl tay trz't ~ ~ 11~ ]Z" ffil: "sl.f" chi
vi~c canh tac, "tru" la ru()ng .Can xa rtJ
xe c6 giang man (
gi6ng nhu xe c6 mui sau n~y) .Yiu difu rJ] ~ : sau xa .Hac ~:
khe nude h~p duoi chan nui eKhi khu W~IIJ~: g6 gh~, g~p gh~nh
.Han han di lut{Jng vinh 10\Ri\U [Q]*: phoi phoi vuon len
.Quy~n quyen 1~ 1~ : dong nude nho eHimh htllt ff1*: lam va
nghi ( chiluc lam quan khi truoc va luc C5 fin bay gia ) eNg{t hinh
vii nQi ~Tfj1*J:gC5i hlnh trong vu trl,l, s6ng trong trai cla't
tam ~ {,': long tu bo het danh l<;1i .Nhifm klullttu {3:: 1i, ?fit : tuy
ti~n (den clau cling clu<Jc) .Hoang hoang 3,! 3,! : tam thfrn kh6ng
yen, nom nap .Dt htldng '$ ~~B : tren trai eTh{lc t@: dl.fa Van
fi: gi~y co, lam co .Ty ~=f: vun g6c cay non .cao $-: ba ru()ng
nude .Tiu'ta hoa di quy tijn *1tt:JJ~~: xu6i theo sl.f bien h6a
*:
TUNGO
.Lai *: xem Ngil phdp C5 duoi .Tit;$: bai tu (m()t lo~i van th
clung giG'a tho va phu, c6 th ca len clu<;1c) eH6 i!V va H~ ~: xem
Ngil phdp C5 duoi eTrt't trzt(Jng 1mJt&: s~u nao, bu6n ba eGitin ~*:
d.i sll'a l~i cho t6t eDtldng ~ : t6c len, l~t len, bay eli (vl gi6)
(dung nhu
eChinh phu iiE ~ : nguai eli cluang eHi vi fj&:
rna sang eHimh vii fir : "hanh" la cll'a, "vu" la nha; la'y cay
chAn ngang lam cll'a gQi la "hanh m6n", y n6i don so eTtii !Itt :
xem Ngil phdp C5 duoi .Tam kinh -=-1~ :chi nhG'ng 16i eli nho trong
vuan quanh nha .Ton ft: chen u6ng ru<Ju, be, lQ, chai, blnh .H6
trlidng :ff~: n~m va chen u6ng ru<;ju eChzt(Jc ~: r6t ru<;ju eMifn
i: liec nhln eKiza ;fiiJ :nhanh cay eDi nhan 'l'i:i ~J[ :vui mung han
ha eKy ng{lo %1~: ban tinh gai vao ch6 ph6ng khoang kh6ng
chiu sv rang bu()c eDung tat chi dj an ?G
~ 3f: "dung
ta't"dien ta ch6 C5 nho h~p, chi clu a ng6i d~ng clui ra .Stich
dm, niim ePht'tliio ~~: g~y ch6ng eLttu khe' ?J[~ :tho thftn
nghi ngoi eKiiu tlzii
: ngftng cl~u len eHa ;@: xa x6i eT{t I]Jffi:
hang nui .canh
anh sang m~t trai .t t ~ ~: rna t6i d~n
.uy
ttf nhien rna cl~t toi ch6 t~n cung cua tinh m~nh.
m)
H* z
"*:
*:
Diw TiJm
NCO PHAP
dich
466
van ): ~ 11WJ '/:~ ffi] 1 ~J (H~ tru tntong nhi d<)c bi ?).
b) Gl, nao (d~i tu nghi van): 1~ ~ ~ ? (Phl;lC
nghi?).
hi
m~nh).
fZ
467
cdnh d6ng tay. Hoi;ic di chile xe giang man, hoi;ic cheo con thuyin
le loi. f)(i len loi t!m khe su(/i, lt;zi g(jp ghinh di qua go. Cay hon
ho huang din mau tuoi; suo'i em dim bdt ddu troi chay. Ngt;i
khen cho muon v(jt ddc thai; cam khdi dai ta xua lam nay nghl.
Thai hit r6i! Glli hinh trong vu tr- dut;c baa lau? Sao khong thd
long mijc y o di? Tc;zi sao con thdc mdc, muon di dau? Giau sang
chllng phai diiu ta nguyfn; chon de' huang kh6ng thi uoc ao. Nghi
bu6i sang dfp trai, mQt minh dc;zo choi, hay dung g(jy lam co, vun
mc;z. Len biii dong, ngam nga thu suong; den dong suo'i trong, lam
bai tho. Hiiy thu(jn thea Sf! bien hoa cua am duong ma vi cho'n
t(jn cung. Vui mf nh trai, con nghi ngiJ chi?
TRAN TRQNG SAN dfch
D[CHTHO
Di vi, sao chllng vi di?
Ru9ng hoang vuan r(jm, con chi khong vi?
Dem tam di hinh hai sai khie'n,
Con ng(jm ngui than viin voi ai?
An m'in thi sf! dii r6i,
Tit day nghilc;zi bie't thai moi La.
Lo'i di lc;zc chlla xa La ma}',
Nay khan r6i chllng dc;zi nhu xua.
Con thuyin thu(jn neo gio dua,
Gio hay hily do, thuyin lo lllng cheo.
Hoi hanh khdch Lo'i nao di toi,
Bong m(jp ma trai moi rc;zng dong.
Miin que neo buoc xa trong,
Chan ham ha buoc, duang mong toi nha.
Chc;zy don chu nam ba ddy to,
Dang cha 6ng ma~v dlia tre con.
Rdm ri ba khom con con,
468
469
D(H DUONG ~
-R
44
EE ~A
JJJ't
~~
I~
-iF
~l:!.t'
~#ffi~~~#~m~o~m~m#~ffi~~m
#o~H#~~~~m~MA~~M~mm~zoo
/ftj~mm-t!1 o
.~z~m~, -~~3Ji~- o ~.~~~~oJtg~m
~ t11 o ~ .~ t11 , Sift#~ m ~ g , it /F ~ :1J /F JE =t
rm
**
!L BX Wm.~ ~ /F OJ 1~ ,
Jt g ~ m 1:!1 o
mZ/FtJJt~ ~Z/fg3fiJtlt o.~Z~/fbmJtg
~ /F 7} H.
~mrm~za:r*T~Jo~~,Jt~-~$?
470
;!t~/f
*0 .~-111
471
dlldng thdi.
TU NGO
.Bd Nlzqc 18 ~: Ton Duong, tlf Et Ba Nh(:lc, nguai nuoc Tfin
thai Xuan thu, gioi xem tuong nglfa d biet nglfa hay nglfa dd
.Thien ly mii -=f liL~: day chi con nglfa gioi di duQc ngfm d?m
trong m<)t ngay nhung chua duQc nguai biet eBiin ti't ~ ~: cling
chet chung .Tiw tf: mang dlfng thuc an cho nglfa Ltch ff!:
chu6ng nglfa .Thqch :: don vi dong luang bang 100 thang thai
xua (khoang 104 lit) .T~I mii giaft .~ 1-: nguai nuoi nglfa(it
dung nhu ~Pj nghia la nuoi) .Biio ~ : no .Tai my ::t ~: tai, sd
truang eHi~n Je, :hi~n ra, to ra ,biu hi~n (dung nhu :fj[) eSdch
: roi nglfa; day dung nhu d<)ng tu,"tien sach" la sai khien, di~u
khin .Bat di ky dqo ;If 1-).;!t~: khong theo nguyen tiic, 1~ loi
(cling c6 cho giai la: khong theo ban tinh cua n6) .Bat niing
thong ky y ;If g 3m ;!t ~: khong hiu duQc y n6.
HcmDa
PHIENAM
Ma thuye't
The hliu Ba Nh<;lC, nhien h~u hliu thien ly rna. Thien ly rna thuang
hliu, nhi Ba Nh?C ba-t thuang hliu. Co tuy hliu danh rna, chi nhl;IC u no
1~ nhan chi thu, bi~n tlr u tao 4ch chi gian, ba-t err thien ly xu'ng da.
Ma chi thien ly gia, nha:t th\fc ho?c t~n tuc nhat th<;1ch. Tif rna
gia bat tri ky nang thien ly nhi tlf da. Thi rna da, tuy huu thien ly
chi nang, th\fc bat bao, life bat ttic, tai my ba-t ngo<;1i kien, tha dl;IC
du thuang rna d~ng bat kha mic, an du ky nang thien ly da.
Sach chi bat di ky d(:lO, tlf chi bat nang t~n ky tai, minh chi
nhi bat nang thong ky y, chap sach nhi lam chi viet: "Thien h?
vo rna". 6 ho! Ky chan vo rna da? Ky chan ba't tri rna da.
HAN DU
Tdc gia-tdc pha?m
Han DO (786-824) con c6 tenIa Han Xlldng Le, Ia nha van, nha thd
ion ddi 8Lldng, lam quan den chuc Binh b thi lang. Bai tren day chinh
Ia 'TQp thuyet thu tv (TQp thuyet tv!) in trong cdc b
van quan chi,
toe gia mllQn cdu chuy$n ngl)a thien ly kh6ng gqp dllQc 86 NhQc
(nglldi nu6i ngl)a gioi) dE3 vi voi ke sT c6 tai chi nhllng kh6ng gqp thdi,
am chi va chi trich chinh sdch re rung nhdn tai cua nha cam quyen
Co
NGOPHAP
CD
~ 1& (nhien
h~u):
472
(j) ~-- ~-- (ky ... ky ... ): trQ til, bi~u thi y nha'n rnc;tnh trong ca. u
hoi
hfa
chQn,
c6
th~
dich
"
hay
H1":
;It JJ! ~ ,W, If~ ;!til!~ ~D ,W, t!1 ? (KJ chan v6 rna da, ky chan
ba't tri rna da ?).
--~JE~~~--~mz+=~aJE:tJ~~J o~
+~zo~EJ: r~*Z.f-?+~~~~:tJ~~
i5t il~~.t ~!JiPJ~o? J o ~~a*~ . a:~ili~ .
r ~~~:ROO ~z Sf? ~IJ--Wfi5tz~ 5K~1l--~iit~
ti 1:11 o -- ~ wr i5t . ~ ~
~ o E3 --a~ ttt 5 ~
a :
D!CH NGHlA
Bim
vi nglfa
Dili c6 Bd Nhg.c r6i sau moi c6 ngf:(a thien l"y. Ngf:(a thien ly
thuilng c6, rna Bd Nhg.c khong thuilng c6. Cho nen, tuy c6 ngf:(a
gioi nhung chl bi nhf:ic noi tay ke toi to, cung nhau chit noi x6
chu6ng mdng co, chdng dur;Jc g9i la ngf:(a thien ly.
Loai ngf:(a di dur;Jc nghin d(f.m, m9t ldn an c6 khi hit cd m9t
thg.ch th6c. Nguili cho ngf:(a an chdng bie't n6 c6 thi di dur;Jc nghin
d(f.m rna nuoi n6. Con ngf:(a ay, tuy c6 khd nang di dLtr;JC nghin
d(f.m nhung an khong no, sue khong du, thi tai can khong biiu
hi?n ra dur;Jc, va muon ngang bdng voi ngf:(a thuilng con khong
thi dur;Jc, lam sao yeu cdu n6 di nghin dif.m dur;Jc.
Sai khien n6 khong thea d(f.c tinh rieng cua n6, nuoi n6 khong
thi cho n6 phat huy hit tai nang, [a het no rna khong thl hiiu dLtr;JC
y n6. Cdm roi rna den ben cg.nh n6 n6i: "Thien hg. khong c6 ngf:(a!"
Than oil ThtJ.t khong c6 ngf:(a u? Hay la thtJ.t khong biit ngf:(a !.
TVC. djch
w
mBt:tJm
~ Jf 8 ~
u s rrs
~m~~~+~~oo~mz~a~Jt~zili
)I~ ;It ll! z A ' 5et U 00
M1~ 00 ~Ji ~g ' ~I) ~ ffi ' 3~ jJ
~ ' U D}j: $ ~ ' 11 11 00 JE :tJ ' ;f ft t!1 j l 5DJ-- ti J3 :tJ '
A:tt~+1IIf-~
--, / . . . ..::.
,'fffj
Jl\\
--5+.=~f3
t)fmg(r;1@:ff
' flil.:O./'
EC# ,
/ ...... t=l XJC:J 13
A:tt~
I.,.,.,..:::..
+1IIf- =:
/1\\--
fli ]i!!
t~P* :n:
* 3Ji JE ; U Dfti A
z~o~moomzum~~UB*~~
~JEM~~Ao~~*UUI$~2.~
~
.
~~
'
flil
,
......
Z.*
*itS '
o~~OO~:t3Bft~~m$~o--~~OO~mJt$
~M *rz -7 8 8
::!5 :o..
o 7.t:\P ?q::p t C _ _ - - ' F3
.!=!:..-++-
IE
~'- 1 A
P)G
. x ~~$If~ ' .n o
+ M00 ~?l o fL-=f EJ : r =aJi&1l:l5~ iJe t!1 J o --~~Sf
~ o ~ t)~.E\:Wz Jtf8 o q~u ! lJt~D~iit~Z.$ :ff:
~g(r;:tJf-!~mz~U*~A~:tJm~o
45
473
474
475
T~c ng6 tu' dich chi bat h<;tnh, vi nhu'<;Jc ph1,1c ng6 phu, bat h<;tnh
chi th~m da. Huang ng6 bat vi tu' dich, t~c ecru di b~nh hi. Tt! ng6
thi tam the' eli thi huang, tich u' kim l1,1c th~p tue' hi, nhi huang Ian
chi sinh nh~t thich, dan ky dia chi xuat, ki~t ky lu' chi nh~p, hao
h6 nhi chuyn ty, co khat nhi don phau, xuc phong vii, ph<;tm h~m
thii', h6 khu' d()c 1~, vang vang nhi ttl' gia, tu'ong t<;t da ". Nang du
ng6 t6 eli gia, kim ky that th~p v6 nhat yen; Du ng6 ph1,1 eli gia,
th~p v6 nhi tam yen; du ng6 eli th~p nhi nien gia, kim ky that
th~p v6 tli ngii yen. Phi ttl' t~c ty nhi, nhi ng6 di b6 xa d()c t6n.
Han lai chi lai ng6 huang, khie'u hieu h6 dong tay, huy d()t h6
nam b~c. Hoa nhien nhi hai, tuy ke c~u bat d~c ninh yen.Ng6
tuan tuan nhi kh&i. Thi ky phuu, nhi ng6 xa thu'<;Jng t6n, t~c thi
nhien nhi ngQa. C~n tt! nhi, thoi nhi hie'n yen. Thoai nhi cam
thtfc ky th6 chi huu, di t~n ng6 xi. Cai nhat tue' nhi ph<;tm tu gia,
nhi yen. Ky du' t~c hi hi nhi l<;tc. KhC5i nhu'<;Jc ng6 huang Ian chi
dan dan huu thi tai! Kim tuy ttl' h6 thu, ti ng6 huang lan chi ttl',
t~c ky h~u hi, htfu an cam d()c da!" Du' van nhi dG bi. Kh6ng Tu
vie't: "Ha chinh manh 11 h6 da ". Ng6 thuong nghi h6 thi, kim di
TuC5ng thi quan chi, do tin. 6 h6! Th1,1c tri phu lim chi d()c huu
th~m thi xa gia h6! Co vi chi thuye't, di si phu quan nhan phong
gia d~c yen.
cua Khong TU .
476
477
NCO PHAP
CD ~ ~ (u thD : stf do, vl do (g6m giai tli ~ va d<:J.i tu chi
thi ~), each dung tttong ttf nhtt 3f Lit (h6 thll'), 3f ~ (h6 thD a
do<:J,n g~n cuoi bai: -B-t.E1.7Eli~ ~(Ng6 t6 ttl' ll thj);
~ !Rln 3f llt (Kim tuy ttl' h6 thi't ); -B- ~ ~ 3f ~ (Ngo thttong
nghi h6 thj).
~ (co'): xuyt (ph6 tu ): ~ 7E :t31)[ Cd ttl' gia s6 hi) .
(chi): d<:J,i tu dung cho ngoi thu nhat, thay cho fit (nga)
TUNGO
eThuyit gft: loi n6i; cung chi m<)t th~ van ttf stf kiem ca nghi
lu?n eVinh Cluzu 1jdll: ten dat, thu<)c tinh H6 Nam ngay nay
eSan itf :sinh ra eChiit 1f: tinh chat ket cau cua m<)t v?t gl; day
chi mlnh con ran eCiutdng ~: Van eKhiet a : can eTich ijtl :
hong kh6, phoi kh6 eNhi ef!:: vien thuoc eDi 8: ngan l<:J,i, ch?n
dung, tri het eDqi phong -}( OO,:b~nh hui, b~nh cui eLoan uyin
Jfjg: tay chan co quap kh6ng duoi ra dt1<;5c eLiiu ~: sung c6
eLf ~: ghe d<)c eTam triing .=.. ~ : trung tam thi (d<:J,o gia chia
ngttoi ra 3 ph~n d~ u, ngtfc va bt,mg gQi la "tam thi"; "tam trung"
la 3 thu trung gay b~nh cho tam thi) eTiuii y :* ii: quan thai y
coi vi~c tri b~nh trong cung vua ePhzi. M: tru'ng thu , g6p; con
c6 nghia la "thue kh6a" eT{t lfflQj: thua ke, ke nghi~p eCd ~:
xem Ng!l phdp a dttai eThich 1$\G: bu6n lo, thttong x6t eBi ~J;:
thttong h<:J,i, thttong x6t eNhu(lc :ij: may, 6ng, anh ... (d<:J,i tu
nhan xttng ng6i thu hai) eD{)c $ : oan ghet eLi slj gia %7_ ~ :t3:
ngttoi coi v~ vi~c nay (day chi vien quan dia phttong) .Djch .f)t:
pht;IC dich eUong nhien ?.f ~: ran rt;I a (nu'ac rna t) eHzt{/ng
luc trttac, trttac day (cung viet la ~) eBfnh W9 : khon kh6 eXzi.c
.: cung khon eDim f!j! :het eDon phiizt ~_&~:g.: do m~t moi rna
te nga ("don" la khon don, "phau" la te nga) eD{)c If $ ~: khi
d<)c, chuang khi eTztdng tq if ff : hlnh dung ngttoi chet rat
nhi~u ("t<:J." la ngang dQc xen nhau) eNiing ji: trttac day eHiin
lqi 'I*~ : ke l<:J.i hung ac eKhiezt hieu alj. 5: ho het eHuy ~ :
huy ho<:J,i, pha hong eHoa nhien ~ ~: 6n ao (cung viet Of~)
.Hiii .w<: kinh SQ eTuiin tuiin 'li!J 'li!J: chu y cn th?n, ron ren
ePhdu ffi: cai YO bang sanh .Thl nhien ill~: yen tam .Dan
dan____: sam sam, ngay ngay eNhiin phong A 00,: dan phong,
dan tlnh.
:~ M~ R
*(
~(sinh)
#d!fJ fffi ~ ~l
ngG'):
m:
478
vien thi tri du(Jc cdc chang hrli, chan tay co qudp, co? sung, ghe
df5c, lam tieu du(Jc thit tho'i, gilt du(Jc trung tam thi. Luc ddu quan
thai y theo l?nh vua cho gom bdt loai rdn do, mbi nam trung thu
hai Ldn; chieu mQ nhilng ngu&i co thi bdt du(Jc no, (n9p len) thay
cho thue' phdi nQp. Dan da't Vfnh tranh dua nhau bdt.
Co ngui1i h9 Tuong n9 chuyen v~ mo'i l(Ji do da ba di1i. T6i hoi
anh ta thi dap: "Ong t6i che't vi rdn, cha t6i che't vi rdn, nay t6i
no'i nghi?p bdt rdn da mu&i hai nam, xuyt che't da may Ldn rbi".
Anh ta ki lc;zi vi?c do, ve mi;it co ve bubn thdm Ldm. Toi thu(Jng ht;zi
anh ta, va noi: "Chu oan ghet vi?c do Ldm phdi kh6ng? T6i se noi
voi quan dia phu(Jng thay d6i vi?c ph~;tc djch cho chu, chu dong
thue' lc;zi nhu truoc, the' co du(Jc kh6ng?". H9 Tuong ra't bi thdm,
nuac mdt ran r~;ta dap: "6ng dinh xot thu(Jng ma muo'n cau song
t6i chang? Nhung sf! ba't hc;znh crla vi?c lam nay vdn chua biing
nJi ba't hc;znh phdi dong thue' tro lc;zi. Truoc day ne'u t6i kh6ng lam
vi?c nay thi khan kh6?da lau r6i. Tit ba di1i h9 nha t6i o lang nay,
tfnh toi nay da SQU muai nam, ma CUQC so'ng CUa ngu(!i dan trong
lang mJi ngay mQt cung khan, ru9ng da't san xua't du(Jc bao nhieu
d~u he't nhdn, thu nhp trong nha d~u n9p len he't, h9 gao khoc
ma d&i di nai khac, doi khat te nga, mdc mua mdc gio, chiu nong
chiu lc;znh, hit phdi khf dQc, thui1ng thui1ng che't thay niim chbng
cha't len nhau. Nhilng ngui1i truoc kia cung so'ng voi 6ng t6i, nay
trong so' mui1i nha kh6ng con du(Jc mQt; nhilng ngui1i cilng so'ng
voi cha t6i, nay mu&i nha kh6ng con du(Jc hai, ba; nhilng ngui1i
cung so'ng voi toi mui1i hai nam nay, hi?n trong mui1i nha kh6ng
con du(Jc bo'n, nam; ne'u kh6ng che't thi ciing phdi di1i sang nai
khac, toi nhi1 bdt rdn ma rieng con so'ng o day. B9n lc;zi hung de
toi lang t6i, ho het o phfa dong phfa tay, phd phach o phfa nam
phfa bdc, dm f gay kinh hodng, toi ga cho ciing kh6ng du(Jc yen.
T6i ron ren dang dy, ngo cai vo, thay rdn crla t6i vdn con, the' La
an tam niim ngrl, din thn nu6i rdn d(Ji dung luc dang len.Luc
479
binh thui1ng tro v~ nha thl an du(Jc nhilng thac ngon crla mi~n nay
cho den he't tudi di1i. Vl mJi nam t6i chl phdi nguy tanh mc;zng hai
Ldn thai con thi han ho vui ve suo't nam, co dau nhu nhilng nguoi
khac trong lang ngay new ding phdi php phbng lo s(J! Nay du toi
co che't vi vi?c bdt rdn thi cung con La che't sau nhrlng ba con lo'i
xom, thi sao dam oan gi nila?".
T6i nghe ma cang them thu(Jng. Kh6ng Til noi: "Chfnh sach ha
khdc con dil h(Jn CQp". T6i da tung ngi1 l&i noi do, nay lay CUQC
di1i crla h9 Tuong nay di xet, vdn con thay dung. Than 6i! Ai bie't
cho rdng cai dQC ht;zi cua thue' ma nijng n~ COn [f h(Jn cai dQC cua
rdn nila? Cho nen t6i vie't bai thuye't nay di mong d(Ji cdc nha
quan sat dan tinh hdu du(Jc tinh huang do.
TVC. dich
m
46
~
**
i:1 :,:UJJ; )C
~~~,~~m,~~Ao~*~m,u~~~
o&~~~,~~Bo~~M'~--o~m~
T ' iX t~ :0 U o ~ 7 El : r Jl:t i:i ~ :!:JJ; t!1 o ~ ~ - If[
5l ~ , ~ &IJ riO .n o f~ {,' ~ ! ~ ~ rli ~ ? M~ Jli {-\:
, 1i H:
7C
00;1:?
M~~-*~'~Bo~~~,~~-o
~~-~'~*W~o~m7C~,~~-~o~~-~
, B~l3tmtm? ~rlirm~, ~*[9~ o Hln ~ ,
'*
ttt
Zoi:JM~I,~ttiWo)C#~~,~~ffl~o~~
~~~~ft,Im~Mrm~mo~~,~~'
480
.o~A~-M'~~~oM~&~,~~~-o
-~ 1* ~ , 1IE -~ ~ 00 o *~ *M?m 1E! , ~ :t~ ~ 111 o ~ ll:t E ~
'*~~o~~~~,~ffifimo~m,m~
$o~m~~,~m&o~~m~~,~-~~~
~o-~-p,aQ~g,w~~~,
Jffi
"''~ 1 " ,,l_;G
JPJ ~'rO F.J
~J ff:b' l=l P~
~~~n~,~~~~~oa~x~wnm'~~
~~~~o~*~!~~~~;ti*~!~~-o~
?mW~~~~,~~~~m~~o~-~~*mm'*
t$~/~~ o B :W:~/~1\t~_R ' FJ 1S E/~~ 8 o f~{-'1~
' ff~O~If~ !
~~~:~ffl~$'*~*~,~~+,~~~~
oM*T'M~n-offAOOB'~~~~?~~
jfc , ~tj(J]{
, ~ftl.:1J
'
-~~~~,~-~x'~?~-~~,~~~-o~o
)6 .lf!5 /T\\ ~
Ott."'\\
WJ-. 1.N-1~ f-r ./'.....
JJ< / .... /I~ Etf
Ott. I I \ \ .JL
~[9~o
PHIENAM
Die"u c6 chie"n tru'<1ng van
H~o h~o h6! Blnh sa vo ngan, quynh bat kie'n nhan. Ha thuy
oanh dai, quftn scm eli phan. Am h~ phong tl;ly, phong bi nh~t
huan. B6ng do~n thao kho, lftm nhu'Qc su'ong thftn. Diu phi bat
h~, thu cfinh vong quftn. Dlnh tntC5ng cao du vie't: "Thii' c6 chie'n
481
tru'ong da. Thuong phuc tam quan, vang vang quy khoc, thien
am t~c van". Thuong tam tai! Tftn du Han du? Tuong c~n d~i du?
Ngo van phu T~ ngl;ly dao tht.l, Kinh Han tri~u m9. V~h ly
bon t'u, lien nien b<:10 19. Sa thao thftn ffil;IC, ha thuy d<:1 d9. Dia
khoat thien truong, ba't tri quy 19. Ky than phong nh~n, phuc uc
thuy to? Tftn Han nhi hoan, da slf tu di. Trung chau hao do, vo
the' vo chi. C6 xung nhung h':l, ba't khang vuong su'. Van giao tha't
tuyen, vo thftn dl;lng ky. Ky binh huu di u' nhan nghia, vuong d<:1o
vu khoat nhi ID':\C vi. 6 ho! Y hi!
Ngo tuC5ng phu b~c phong cha'n m':\c, h6 binh tu ti~n. Chu
tuong kieu dich , ky mon thl;l chien. Da thl;l mao ky, xuyen h6i t6
luy~n. Phap trQng tam hai, uy t6n m~nh ti~n. LQi thoc xuyen cot,
kinh sa nMp di~n. Chu khach tuong bac, son xuyen cha'n huyen.
Thanh tich giang ha, the' bon 16i di~n. Chi nhu'QC cung am ngu'ng
be', lam li~t hai ngung. Tich tuyet mC)t hinh, kien bang t<:1i tu. Chi
diiu httu sao, chinh rna trl tru. Tang khoang vo on, dQa chi li~t
phu. Duong thll' kh6 han, thien gia cuong h6. B~ng lang sat khi,
di tu'ong tien d6. Kinh ti~t truy trQng, hoanh cong si tot. Do uy
tan hang, tuong quan phuc mC)t. Thi di~n ct! dng chi ng':ln, huye't
man truong thanh chi qu~t. Vo qui vo ti~n, d6ng vi kho cot, kha
thang ngon tai!
C6 suy h~ life t~n, thi ki~t h~ huy~n tuyc$t. B<:1ch nh~n giao h~
bao dao chie't, lu'Bng quan xuc h~ sinh ttl' quye't. Hang hi tai,
chung than di dtch; chie'n hi tai, b~o cot sa Itch. Diu vo thanh h~
son tich ttch, d~ chinh tru'ong h~ phong tich tich. H6n phach ke't
h~ thien trftm trftm, quy thftn t\,1 h~ van mtch mich. Nh~t quang
han h~ thao doan, nguyc$t s~c kh6 h~ su'ong b<;ich. Thuong Him
tham ml;lc, huu nhu thi da!
Ngo van chi: Ml;lc dl;lng Tri~u tot, d<:1i pha Lam h6, khai dta
thien ly, dC)n dao Hung No. Han khuynh thien h~, tai dan life
phu. Nhi~m nhan nhi di, ky t(;li da h6? Chu trl;IC Him Doan, bac
482
TUNGO
eH{lo lz{lo i~ i~: menh mong eNgan :1:_&: gidi h:;tn, bo eQujnlz
1l : xa xoi .oanlz dtii ~ ffii: vong quanh nhu dai ao
plzan
*lH5f: roi boi .Am !ff: den s~m, am U, u am, toi tam .Tizam t{lY
1~t$: am d:;tm, ti~u tl,ly (hlnh dung dnh v?t tieu di~u) eHzwn B!
: toi den, toi mu eB6ng ~: co b6ng eDinlz ffrf: di nhanh eDinh
tntiJng ,y :Bt: Doi Tftn, Han, cu 10 d~m c6 dl,l'ng m()t cai dlnh
.cu
483
(tr:;tm), d~t ra chuc dlnh truang d~ coi v~ tri an, to tl,lng; day chi
vien quan nho a d!a phuong eTam qzmn .=.. !![: chi chung quan
d<)i eTe~ Ng{ty ~' ijg: hai nude thoi Chien quoc eDao tlzzi fJ=X::
bat quan linh di phong giG' bien gidi .Kinlz, Him ff!J, ~t: nude
Kinh ( tuc nude sa ) va nude Han cilng a thoi Chien quoc eTri?u
mQ t5 ~:dung ti~n va hi~n v?t d~ chieu m<) binh linh ePiu/c z/c
~~ Jlt: nghyn lOi (vl tuc gi?n hay qua dau thuong), phi~n muon
( cGng viet '!'~ tl ) eTt/ di [9 ~: cac dan t<)c thi~u s6 a bon phia
bien gidi Trung clzau $HI: trung nguyen eHao di{ ft ~ : t6n
hao va hu hong eNiumg H{l 1)(; Jl: "Nhung", chi chung cac dan
tQC thi~u s6; "H:;t" la Hoa H:;t .Vztdng Sll ffi: quan d()i cua de
vuong eVan gitio )C~ : van trt va giao h6aeD{mg ky ffl ~ :
dung ke l:;t .Ky binh ~A: binh danh bat ngo d~ thu thang, v?n
dl,lng mu'u lUQC danh up d<)t ng()t eVlldng d{lo U[: duong loi
dung nhan due d~ chinh phl,lc nguoi .vu klzotit ~nl: vu vo
khong thiet thl,l'c, vi~n vong, vu khoat .Ky mon MF~: c6ng
doanh tr:;ti quan d<)i .Mao ky Jjt fj}l;: chi chung co xi .Til luy?n
tJ3J-*: t6 giap Va bt luy~n, hai lo:;ti chien phl,IC CUa quan linh, day
mu<;5n d~ chi quan linh eTiclz ifJT: b6 ra .Ciing am 'jJ3 ~: chi luc
cl,l'c l:;tnh trong khoang ret nhat cua mua dong eNgztng hiM M:
chi rang h6ng ngung tl,l giang kin .Hai ngung
jlf.l: chi noi cl,l'c
l:;tnh mi~n tay bac ("hai" la sa m:;tc IOn) .Chi dilu ~ .!: chim du
eTri tn't ~ 00: do dtf, tru tru, chftn chu .Tang klzoting *~ *ll: ao
m~c mua dong ("tang" chi chung hang ta ll,la, "khoang" la bong
ta) eBdng tang ?! ~N : nho vao, dtfa vao .Sat klzi *~ ~: khi tan t:;t
cua khoang l<;tnh nhat trong mua dong eTruy tr9ng f~ ~: quan
nhu (chi chung cac v?t dl,lng dung cho quan linh) eD6 ziy :Wiff-1:
chuc quan vo thap han chuc tudng quan.Die'n ~: lap kin (ch6
nay c6 ban viet chG' phau ~ffla "te nga ") eXztc Tfl_: gap rut, cap
bach, buc bach .Mfclz mfclz : che phu, bao phu, phu kin
484
1'5c: chi Ly
eM{tC
~?
NGOPHAP
~ (tai): trQ tu bi~u thi cam than, thl1ong djch la
"thay!": f~{.'~ ! (Thl1ong tam tai!).
CD
~ (du): trQ tu bi~u thi phan van (cung vie't laW), co th~
dich la"l1?": ~~1~~? (T~n dztHan dzt?).
485
dl1?).
@ mE Wf? (thuy t6?): trong cau hoi, ~ la d~i tu nghi van lam
tan ngil' c111Qc d~t trl1oc dong tu (thay vl noi: Wf ~?).
fffi
t) f& (dT
@ ~ ... ~ ... (vo ... vo ... ): d~t k~p giil'a hai ttl don, nghTa Ut
"khong ... nao khong": ~tl:t~Z(Vo the' vo chi) (= khong doi
nao khong co).
.::k_ (phu):
@ ~--~ ... (tu'o'ng ... tu'o'ng ... ): vua ... vua ... : ~~{~~%it (Trtdng
tin tztdng nghi).
@ fi:!J 1t( ? (hay?): trong diu hoi, d<;ti tu nghi van lam tan ngil'
c111Qc d~t trl1dc d()ng ttl thay vl vie't: 1N iOJ.
@
486
@ ffi Z ~ foJ (vi chi n~i ha?): biet lam the nao?
quen dung).
(CI}ffi
tu
D!CHNGHlA
Bai viin vie'ng biii chien tntilng xzta
Baa La thay! Sa mg_c phdng khong ba, xa xa khong tha:v nguai.
Nuoc song quanh CO, nui non ro'i bai. Am dg_m hJ the thdm! Gio
bu6n, ndng quai. B6ng dat, co kho, Lg_nh nhu buo'i som suong roi.
Chim bay khan xuong, muong chg_y Lg_c bdy. Ong dinh truang bdo
toi rdng: "Day La biii chie'n truang xua, tilng La noi tieu di~t ba
quan, thuang thuang co tie'ng quy khoc, nghe ri5 luc trai to'i tam".
Dau long thay! Tdn u, Han u, hay ct;'in dg_i u? Toi nghe noi: Unh
thu nuoc TJ, nuoc Ng~y, linh m9 nuoc Kinh, nuoc Him chg_y rang
ngoai muon dijm, phoi minh hit nam nay qua nam khac. Sang
chan nglfa tren biii co sa mg_c, dem l9i qua bang gia tren song.
Da't r9ng, trai dai, khong bie't duang vl Gai than vung guom
giao, ua't ac ngo cung ai? Til dai Tdn, Han tra vJ, co nhiiu
chuyfn voi bo'n r(l di. SI! to'n ht;zi tg_i miJn trung chau khong dai
nao khong co. Nhilng xa xua gQi fa Nhung djch, Trung hg_ dJu
khong dam khang Clf voi quan d9i cua Thien tzl. Van giao khong
dur;~c truyJn ba, vo thdn thich dung phep ky binh. Ky binh khac
487
voi nhan ngh'la, cho vuong dg_o fa vu khoat, khong lam. Than oil
Than oil
Toi ngh'l din tr(in gio bdc tho?i l9ng sa mg_c, quan H6 thila co
qua:v nhilu. Chu tuong khinh thuang quan djch, din co'ng trg_i
cung giijc giao chien. Ngoai dbng dlfng ca xi, tren song cht;'it
chie'n baa. Phep nghiem long s(l, uy cao mg_ng hen. Mui ten sdc
xuyen thung xuong, cat bong rat dt;'ip vao mijt. Hai doan quan
chu, khach giao tranh, nui song rung d9ng, la/J loa. Tieng xe song
ngoi, the' long saln set. Den n6i trai da't dong kin, g6c hi lg_nh
lung. Tuye't chi{t cao ngt;'ip dui ve: bang rdn chdc bam tren rau.
Chim dil nghl ngoi trong to?, nglfa chie'n quanh qudn, b6i h6i.
Ngon tay duang roi r~ng, fan da muo'n rach tung. Duong luc lg_nh
buo't f{y, trai cho bQn cuang H6, hong hach sat khi, din ddnh gie't
nhau. Trift thdng quan nhu, gie't hila binh linh. Do uy vila ddu
hang, tuong quan bj ta trt;'in. Thay la/J ba cdng LOn, mau ngt;'ip !6
thanh dai. Khong phan hift sang hen, thdy dJu fa xuong kho. Noi
xie't du(lc sao!
Tie'ng trong ye'u hJ sac tt;'in, ten hit sg_ch hJ day dr:tt, guom trdn
giao hJ dao bau gdy, hai quan VQi vii hJ quye't so'ng thac. Hang u,
trQn dai mQi rr;~! Chien u, thay phoi biii cat! Chim khong tieng hJ
nui vdng ve, dem ddng dijc hJ gio diu hiu. H6n phach kit hJ trai
niJng niJng, quy thdn t~ hJ may u am. Anh miJt trai !c;mh hJ co
ngdn, sdc vdng trang bu6n hJ suong trdng. Long dau mdt thdm,
phdi nhu the' khong?
Toi nghe noi: Ly M~c dung quan Tri~u cd phd r(l Lam, rna da't
dai ngan dijm, ru6ng duo?i hQn Hung No. TriJu Han xo nghieng
thien hg_, cua hit, sac nhQC. Dung nguai co't xang dang rna thai,
co cdn nhiJu dtiu! Nha Chu danh duo'i r(l Hilm Doiin den tt;'in
miJn Thai Nguyen phia bdc, xay xong thanh a Soc Phuong, giil
toan Vfn quan d9i tra vl Eo' cao tg_i nha tong mie'u, ghi chien
cong vao so? sach, dii vui ve lg_i an nhan, cung kinh, uy nghi trong
488
chon vua toi. Nha Tdn clit Trang thanh, dt;it di den tijn hi, bc;w
ngut;Jc sinh linh, mdu d9ng do tim muon dt;im. Nha Han ddnh
Hung No, tuy chie'm dut7c Am S(Jn, nhung go'i xu(Jng khdp d6ng,
cong chdng bo ht;~i.
Sinh dan trong khodng troi da't ai ma khong c6 cha mf? Ddt
diu nang diJ, S(/ khong so'ng !au. Ai ma khong c6 anh em ? Nhu
chan nhu tay. Ai ma khong c6 vt;J ch6ng? Nhu khdch nhu bt;~n. Cho
so'ng, dut;Jc (Jn gi? Gie't di, c6 ti}i gi? Con hay la ma't, nha chdng ai
bie't. C6 nguoi nao n6i, lt;~i nila tin nila ngo. N6i lo bu6n a tren
mdt, trong long, khi nlim ngu trong thay nguoi than. Bay l~ te' r6t
chen rut;Ju, kh6c trong phia chan troi. Troi ddt u sdu, co cay the
thdm. Khong den khi die'u te: tinh h6n nu(Jng tiJa chon nao? Ta't
r6i ma't mua, nguoi se linh lt;~c. Than oil Than oil Thai u, mnh u?
Tit xua nhu thi Con bie't lam sao? Nen lam sao cho bon rt;J di bdo
Vf da't dai CUa nha VUa.
TJMN TRQNG SAN djch
D(H TONG
-~~~~~k:~~~~-~~A~*-~'
~~PX~fr~Jmltl
~O~lz:~OIDf
~1-~~
-m-z~9w
' ~~~O*cl
~~~Z~J~~
~lz:JJl\
rWAA?t,-lli?! J
~ B : r ~ Sjj t* , }~g ~ i.i m ll:t ~F lJ :;fu {W Z g~ .5f ?
iZ ~ ~ D * ~ ilt ~ , LlJ JII ;f[H~ , m.5f 1i 1i J.lt ~I= :Jfu 1~
Z rn n~ ffll .El~ tlf- ? ~A E~ ~J HI T ?I~ Ill~ im iliJ *-ill
~~m?t,ITmm~rm~~B:
~-~~~~~~~~ITm~M~~-t!tza
~,~A-*#I~~ill~~~~~W~L,{Q~~~
L!:!..
IIIJ I
'!;z: 1 P..X.
{.JL o
/, T
{?.;',
K___L..
~-~-zm-m-~~mo%W~~*~
~~wZ-~R~~z~~~~ITZ~~!~m
@~2~m~~rm~~o~~eyf-Bm~:i!~~
mJ
.5f?
-ill o
~~B
r ~#J(0~7J(W ~
Witt~oWT rm*~11
!?. ~ t! ~ f&: , $ ~ 1~H~:
~J~ 13 A ~
ID1
~U*ill~~~,L.:J_-H~ 13 A~ ~tlrmi>1Z ~Ut~W:fit
~~m-lliiliJXW~f-?~~*~ZM~~~~;~
~I=~ Z fifT ~ ~~- ~ ~ Jf:X 'l'i ?I Z ~~
LlJ Fs~ Z
~~~mzrm~~~Zrm~@~z~~mz
~~~~~ttz~m~-mrm~W~ZM#~J
~~rm%~~~~~~~m~D~HoffiWtt
~J(D*~ Z~JC
-ill ;
iliJ
iliJ
{i;
_t
tl rm z
m W
47
mr~~~tt
489
Hf-*$
~tt
8o
~rtZ~t~~~~~W~~*~~~~ZTo
~m~*'*~~fio~~~~~Z~~~~
z~
ti ?I '
0-~
*
mtf- Z fifdm
fiFP m , rm J(o A?tr Jl ;
1}' :Yt t~
.5f ~om~~
:a~ 1t rm ~ 1w
~ ti:La~*
~~~~-KID~rm~Zo~B: r~~~-~
PHIENAM
Ti~n Xich Bich phu
490
h6i u dfiu ngu'U chi gian. B<;lch 19 hoanh giang, thuy quang tiep
thien . Tung nhat vi chi sCi nhu, lang V:ln khoanh chi mang nhien .
H:lo h<;lo h6 nhu bang hu nglf phong, nhi bat tri ky sCi chi; phieu
phieu h6 nhti di the dC)c l~p , vG h6a nhi dang tien .
V th! fi'm tli'u l<;lc th~m, khau huyn nhi ca chi. Ca viet: "Que
tr(;lo h Ian tu'ong, kich khong minh h to lu'U quang; di<iu di<iu h
du hoai, vQng my nhan h thien nhat phuong! ". Khach hG'u xuy
dC)ng tieu gia, y ca nhi hQa chi. Ky thanh o o nhien, nhti oan nhu
me), nhti khap nhti to, dti am ni~u ni~u, bat tuy~t nhti lG, vG u hac
chi tim giao, khap co chu chi ly ph1,1 .
To tli' thi<iu nhien, chinh kham nguy tQa nhi van khach viet:
"Ha vi ky nhien dii?". Khach viet: "Nguy~t minh tinh hi , o thuoc
nam phi, thli' phi Tao M<;lnh Due chi thi h6? Tay VQng H<;l Khfiu,
dong VQng V6 Xuong, son xuyen tu'ong lieu, uat h6 thtiong
thuong, thli' phi M<;lnh Due chi khon u Chu lang gia h6? Phuong
ky pha Kinh Chau, h<;l Giang Lang, thu~n lu'U nhi dong da, tn:~c lu
thien ly' tinh ky te khong, si tliu lam giang, hoanh sao phu thi, co
nhat the chi hung da, nhi kim an t(;li tai! Huong ngo du tli' ngu
tiu t1 giang chli' chi thti<;lng, lG' ngli ha nhi hG'u mi lC)c, gia nhat
di~p chi thien chu, eli bao ton di tuong chuc. Ky phu du u thien
d!a, di<iu thuong hai chi nhat tuc, ai ngo sinh chi tu du, tien
truong giang chi vo cung! Hi~p phi tien di ngao du, bao minh
nguy~t nhi truong chung. Tri bat kha h6 s~u d3:c, thac di huCing u
bi phong".
To tli' viet: "Khach di~c tri phu thuy dG' nguy~t h6? Th~ gia
nhu tu, nhi v! thuong vang da; doanh hu gia nhu bi, nhi tot m(;lc
tieu truCing da. Cai tuong tlf ky bien gia nhi quan chi, t3:c thien
d!a ding bat nang di nhat thuan; tlf ky bat bien gia nhi quan chi,
t3:c v~t du nga giai vo t~n da, nhi hlfu ha ti~n h6? Tha phu thien
d!a chi gian, v~t cac hG'u chu; cfi'u phi ngo chi sCi hG'u , tuy nhat
hao nhi m(;lc thu. Duy giang thti<;lng chi thanh phong, dG' son gian
491
chi minh nguy~t, nhl d3:c chi nhi vi thanh, m1,1c ngC) chi nhi thanh
s3:c, thu chi VO cam, d1,1ng chi bat ki~t, th! t(;lO V~t gia chi VO t~n
tang da, nhi ngo dG' tli' chi sCi cC)ng thich ".
Khach hi nhi tieu, tfi'y triin canh chu'oc, hao h<;lCh ky t~n, boi
ban lang t(;l. Tu'ong dG' chfi'm t(;l h6 chu trung, bat tri dong phuong
chi ky b<;lch.
TO THUC
To Thuc
492
TT) NCO
eP/ul ~JEt
493
.va
Chiiu,
h<Z
nw ff!J HI' T ?I
Giang
'
Liing,
?mrm *:
thu(jn
lztu
nhi
dong
~a:
IIIJ[
chi vi~c Tao Thao hang ph~c
Lu'u Tong a Kinh Chau, danh chiem Giang Lang r6i tien quan
theo huang dong v~ nui Xich Bich. Kinh Chau la ten qu~n, thuoc
huy~n Tuong Duong tinh H6 Bac ngay nay; Giang Lang, nay
cling thuoc H6 Bac eTr{tC lo F.Jffi li!J!: thuy~n IOn hlnh chu nh~t
.Thien lj T ~: hlnh dung thuy~n nhi~u noi duoi nhau den ngan
d~m .Si tzlu Me~: r6t ru<;1u, chuoc ru<;1u eHoimh sao fli ~: dm
ngang cay giao dai eNgtttiiu 1#.d~: bat ca va don cui (dung nhu
dong tu ) .Giang chil ?I
c6n nho tren song eLil {g: lam b<;tn
voi eHilu 1._: lam b<;tn voi eThien elm
fit: thuy~n nho eBao
ton ~~: d6 dt!ng ru<;1u lam bflng trai b~u ePhit du 9@ 9dH: con
phu du, con thieu than (song a ba nude khoang giua mua h<;t va
mua thu, sang song toi chet, thai gian song rat ngan) .Diiu
thztdng hiii chi nhiit tzlc ~ft!>~Z -~ : mot h<;tt lila nho be
giua bin xanh menh mong eTi~n ~: Ham mo
eHi?p ~:
mang, da t .Di lutlJng @: ~: du am .Th? giii nhzt Ill WI 13 :~m
m:
:wr:
494
nude chay di the kia (lay trong cau sach LutJ,n ngil) eDoanh
hzt~J1f_: dfty voi eBl f~: xem Ngil phap a duoi eTieu trztlJng
~ ft: tang giam eThuiln ~: khoanh kh~c .Thd phc't __ :;K: xem
Ngil phdp a duoi eT{lo vij.t gid j ~ :=m: chi gioi ttf nhien eCqng
thich # ij: ci1ng thuang ngo<;tn eTrdn ~ : chen eHilO h{lch
~ f~: thuc an ( thit ca ) va hoa qua .Boi him lang l{l ff~ I~ fij :
mam chen ng6n ngang eTztdng de? chflm t{l tEl W.ttfii: ttfa vao
nhau ngu ("chffm" la cai goi, day dung nhti d()ng tu; "t<;t" la d~m
trai).
NGO PHA.P
CD ~ (ti): dung trong diu bi d()ng: 12 ~ mJ !~ (Khon ct Chu
lang).
ffi]*
@
(dong): trong bai la danh tu dung nhu d()ng til, nghia la
{j1 (Thu~n ltiU nhi dong da) .
"di v~ phia dong" : II~
@ { (Iii) va
?nt
1x
(Doanh hu gia nhu bl)(trong bai dich la "m~it trang kia ").
(J) __ ~ (tha phil): va chang, va l<;ti, han nua (lien tu dfru
cau) : Jl:KxillZ.Fa~
495
D[CH NGHlA
Bai plui Tiin Xich Bich
Ngayrlim thdng bay mua thu nam Nham tua't, To til cung voi
khdch bai thuyin chai iJ duoi nui Xich Bich.
Hay hay gi6 mat, song lijng nhu ta, cdm chen ru(/U len mai
khdch, d9c bai tha "Minh nguyt" va hat m(}t chuang "Yiu diu".
M(}t ldt, mijt trang mQc len tren nui Dong Son, di lilng thilng
trong khodng hai sao Nguu, Da?u . Khi d6 suang toa tren mijt
song, ve nuc!c trong tie]J den chan trai. Tha h6 cho m(}t chiic
thuy~n nho di ddu thi di, vu(/t qua tren mijt nuc!c menh mong
muon khodnh. Nh? nhang nhu cu8i gi6 di tren khong ma khong
bitt La di den dau; hc!n hiJ sung suc!ng nhu nguai quen dai dung
m(}t m/nh, mQC canh ma bay [en tien. \ll thi uo'ng ru(/U VUi !tim,
r6i go vao mr;m thuyin ma hat. Hat rling:
Thung thang thuy~n qui cheo lan,
496
Tiw Mt;mh Dzlc hi khon vdi Chu Lang zt?1 Duong khi Tiw Mt;mh
Due phd drl't Kinh Chau, xwJ'ng thanh Giang Lang, thw].n dong ma
sang m(it dong, tau be muon dr;im, ca tdn r(jp trai, rot chen ruc;u
dang tren m(it song, cdm ngang ng9n gido ngam cau the!, do thc
la anh hung m()t dai ma nay thi i'J dau? Huo'ng chi t6i vai bdc
ddnh cd, kie'm cui i'J tren bin song nay, kit b(;m cung tom cd, chai
bai vai huau nai, bai m()t chile thuyJn nho nho, nhdc chen ruc;u
di mai nhau, gi'Ji than phu du i'J trong trai da't, xem ta nho nhr;it
nhu m{)t ht;lt thoc i'J trong bf xanh, thuelng cho Sl/ song CUa ta
kh6ng baa lau ma khen cho con song nay dai v6 cung. V(iy ma
muon duc;c ddt tien bay di chai cho sung suang, om [{{y vitng
triing to ma song miii i'J dai. T6i kh6ng bie't lam sao duc;c nhu v(iy
cho nen na?y ra tie'ng rdu ri i'J trong con gio thodng!
To tit noi:
- V(iy the' bdc co bie't nuac va m(it triing kh6ng? Nuac chdy the'
kia ma chua titng di baa gia; m(it triing khi tron khi khuye't nhu
v(iy ma chua titng them bat baa gia. Bi'Ji Vl ta fl! i'J neli bien do'i ma
xem ra thz cu()c trai da't ding chl i'J trong m()t cdi chap mdt; ma
ne'u tl! i'J neli kh6ng bien d6?i ma xem ra thl muon v(it cung vai ta
dJu kh6ng baa gia hit cd, cdn gz phdi khen dau! Vd lg-i i'J trong
triJi da't, VQt nao CO chu ay, ne'u khong phai fa Cua ta thl ddu m{)t
ly ta ciing khong lay. Chl co ng9n gio mat i'J tren song cung vitng
triing sang i'J trong nui, tai ta nghe nen tieng, mdt ta tr6ng nen ve,
lay kh6ng ai cam, dung kh6ng baa gia hit, do la kho v6 t(in cua
Tc;w Hoa mala cdi vui chung cua bdc vai toi.
Khdch nghe v(iy, mitng ma cuai, rita chen lt;~i rot ruc;u uo'ng ldn
nila. Khi d6 nhdm hoa qud dii khan, mam bdt bo ng6?n ngang,
cung nhau go'i ddu ngu i'J trong thuyJn, kh6ng bie't vdng dong dii
sang bt;~ch tit luc nao.
PHAN KE BiNH djch
VOO,
D[CHTHcJ
Niim Nham Tua't, qua rlim thdng bdy,
Ong To c6ng cung may nguai quen.
Tren song Xfch Bfch con thuyin,
Gio hiu hiu tho'i, song em em ditng.
Cu()c mai khdch tay nang chen ruc;u,
The! nguy~t minh yiu di~u ngam rJn.
Non dong chc;t thay sang len,
Vitng triing lalitng gifla chiJn Da?u, Nguu.
Moe ngang song phau phau fan trdng,
Nuac in trai loang lodng ve xanh.
Bu6ng thea chie'c ld lenh denh,
De muon dc;t song m6ng menh coi ngoai.
L6ng l()ng ll!a lung trai cuoi gio,
M a bie't rling ditng d6 nai nao.
Nhi'Jn nha thodt t~;tc len cao,
Hoa ra long cdnh bay vao coi tien.
Vui ve ruc;u nhdm liJn may chen,
Go nhjp thuyin ca't tie'ng hdt ran.
Hdt rling: "Cheo que' bu6m fan,
D(ip tung dnh sang, milt len nguc;c dong.
Xa thiim thdm trc;mh long tui'Jng nha,
Trang my nhan each tri'J phuong trai ".
Khdch liJn tho'i sdo h9a bai,
Vo vo tie'ng sdo nhu nguai khoc than.
Nhu min tie'c cam han m9i n6i,
Gi9ng ngan dai tl!a mo'i tCI vuong.
Hang sau qulin qut;Ii thu6ng lu6ng,
Thdm !lnh gdi hoa thuyJn su6ng Sl;ll sui.
Ong To xo'c do ng6i chlnh ch~.
Hoi khdch sao bu6n the' nay u?
497
498
499
.....
,..?
w
48
~~-~
m~~
-~~~~,-~*~~E~Wo~~~,~~A~
~m,~~~~~,~xamu,~~-~A~
500
Pit1J~;ltJ:.
g~ftxtJ~cz
~W*E~~~~~~-~~~~~~ITm
*~~ tJdWJ~iJI; f]B!J!)7~ ~~~-T !1-UW-ffi~tl
zl\:W-ill, rw-Azmtfll'*
~~~~A
~~u~tJffil!bw~,
fifujrm?ffi,
/]Eo,ij'~O$
-~ ' ~fjffiJ7~13* !
;s~W-~~-/GRJ:.T*ft-~~~~
1@.~1Jj~
o Ot/,.[E'I""
8*
II
II
,c,.,
* z
* z
I)J){-p.:)l
PHIEMAM
Nh~c
Duong Hiu ky
Khanh Lich tu nien xuan, D~ng Tll' Kinh trich thu Ba Llng
qu~n. Vi~t minh nien, chinh thong nhan hoa, bach phe cau
hung, nai trung tu Nh<:tc Duong lau, tang ky cvu che, khac
Duong hin kim nhan thi phti u ky thuQng, chtic du tac van dT
ky chi.
Du quan phu Ba Lang thang tr(;l.ng, t<:ti DC)ng Dlnh nhat h6,
ham vie-n son, thon truong giang, h<:to h<:to dang dang, hoanh
VO te nhai; trieu huy tjch am, khi tuQng V(;l.n thien, thii' tac
Nh<:tc Duong lau chi d<:ti quan da, tin nhan chi thu~t bj hi.
501
Nhien tac bac thong Vu giap, nam cvu Tieu Tuong, thien
khach tao nhan, da h()i u thll', lam v~t chi tlnh, dac vo di h6?
Nhu(!c phu dam vu phi phi, lien nguy~t bat khai, am phong
nQ hao, trqc lang bai khong, nh~t tinh <fn di~u, son nh<:J.c tim
hlnh, thu'ong lU bat hanh, tu'ong khuynh tiep t6i, b(;l.C mQ minh
minh, h6 khieu vien d. Dang tu' lau da, tac huu khu quoc
hoai hu'ong, u'U sam tiy CO, man ml.J.C tieu nhien, cam CVC nhi
bi gia hi!
Chi nhu'Qc xuan hoa dnh minh, ba Ian bat kinh, thu'Qng h<:t
thien quang, nhat bich V<:J.n khoanh, sa au tu'ong t~p, c<fm Ian
du vinh, ng(;l.n chi dinh Ian, tic tic thanh thanh. Nhi ho~c tru'ong
yen nhat khong, h<:to nguy~t thien ly, phu quang di~u kim,
tinh anh tnlm bich, ngu' ca ho dap, thll' l(;l.C ha eve! Dang tu
lau da, tac huu tam khoang th~n di, sung nhl.J.C giai vong, ba
tll'u lam phong, ky hi duong duong gia hi!
.
~
Gf
If..
:[ :
f .
f.
-.
~-:
- --;><
502
w~o
503
mot trong ba mom nui cua song Truong Giang, a phia tay huy~n
Ba Dong tinh H6 Bac eC{tc ~ : xa suot den, thftng den, t?n cung
a eTieu Tztdng
?ffi: song Tieu va song Tuong, sau khi h<;1p lu'U,
chay theo huang bac v~ h6 Dong Dlnh .Thien khach ~ ~: quan
l~i bj biem oi vung xa eDiim vii flrn: mua dfim eBiit khai /fF7fj:
,
khong t~nh eAn difu ~ fli: giau anh sang (!Ji cling viet la 1ffi. )
. Tim hinh fJ ~: bj ng?p mat hlnh th~ .Tztdng ~: cot bu6m
eTiepf~: mai cheo eT6i J1!1: dut gay eB(lc ml) ! ~ : ch?p toi
. Khu quoc 1;:, ~: roi bo kinh thanh ("quae" la kinh do) .Uu sam
~ gl: lo bj giem pha .Tieu nhien It ~: tieu di~u the luong
. Xuiin hoa ciinh minh ~ 5fD ~ S)j : mua xu an tiet troi am a p,
anh nang tuoi d((p eBiit kinh /f fi: yen tinh, l~ng yen .sa iiu
1.';!>~.~: con hai au (co bi~n) tren bai cat eTttdng tij,p f~~: luc
bay li~ng, luc dung l~i tt,I t?p .ca.m liin ~~ ~~: vay ca dyp rtfc ro,
day dung d~ chi ca .Ng(ln chl dinh Zan /. J.f H]lj : co chi tren
bo va co Ian (thorn ngat)ben bo song ("dinh" la dat phftng ben
bo song) .(;c ric ~~ ~~: hlnh dung mui thorn d?m da .Thanh
thanh 1f 1f: ve sum se tuoi tot, ve xanh tuoi ePhit quang difu
kim ~ jt rtG. ~: anh song nuoc lung linh trong giong nhu anh
ch6i CUa vang eTrifm bich iJC ~: chi anh trang nhu ngQC bich
chlm a day nuoc. Nhiin nhiin 1- A: nguoi nhan (chi nguoi yeu
nuoc, yeu dan, d~o due cao thu<;1ng) eMie'u dztdng ~ : chi ch6n
tri~u dlnh .Giang h6 ?I~: chi dan gian eTien ~: ra lam quan a
tri~u dlnh eThoai ~ : lui v~ a fin .Thien h(l 7(
nguoi trong
thien h~ eVi f~: xem Ngil phdp a duoi.
r:
NCO PHA.P
CD
~U (tiic):
504
:Ex (nhu'<fc phu): de'n nhu, con nhu n6i de'n (lien tu d~u
cau dung d~ chuy~n y): ;;g=xfl ~ ~ ~ ... (Nhti{fe phil dam vii
phi phi ... ).
@
WT
(tu'): nay (dq.i tu chi thi): ~WffltQ, ... (Dang tzt lau
da ... ).
::W:= tf
;t:t: (ky): dq.i khai, c6 le, ch~c (ph6 tu, bi~u thi suy tr~c):
Jt' B ... (Ky tat vie't...).
@) ~ (vi): (ne'u) khong c6 (ph6 tu): VI& WT
@ ~ (thuy) (5 cau cuoi bai la dq.i tu nghi van, khi lam tan ngu
cho gidi tu W.Cdu) thl d~t trudc gidi tll': ~mEW&w? (Ngo thiiy
dz1quy?)Ckhong noi: ~WmE&w?).
505
D[CHNGHiA
506
th(lt khong cimg t!J-n! Luc [{y ma len tren !du nay, thi c6 tam long
rqng miJ, tinh thdn yen vui, quen hit ca ndm yeu, n6i nh~c, mang
nt(/u ra tn((}c gi6, n6i vui chan chaa lam sao!
Than oil Ta tung tim xet tam long cua biJ_c nhiin dac dai xua,
c6 le hr; khdc vai hai trc;mg thai tam tinh tren (vui, bu6n) La tC~-i
sao? La vi nhilng biJ_c iiy khong vi v!J-t ngoai ma vui mung, khong
vi minh ma dau thue1ng; iJ ngoi cao trong chon trdu dinh thi lo
cho dan, iJ nai xa trong chon giang h6 thi La cho vua; the La tien
ciing lo ma thodi cung La, nhu the' thi c6 luc nao vui du(/c chang?
C6 le tilt phai n6i rling: "La truac thien hf!-, vui sau thien hc;l" Oi,
khong c6 nhilng biJ_c nguai nhu the: ta bie't thea v~ ai?
TVC. djch
507
49
Ji~ffi~
~~fl~
;\n , 1s ft&a.WZ
~~~a: r~?J'F~M~?~M~#m~?Jo~B
: r~$,ili~~mJ o~~~~a: rm~~~~M
?J o~B: rU~~~~ZJ o~~-~-~~~,
lEI B
r~?J'F~$'m~~mJ o~~~oo~zo
PHIENAM
M~i
du ong
Trftn Nghieu Tu thi~n x;;t, duong the' v6 song. C6ng di~c d! thll'
ttf cang, thuong x;;t u gia ph6, huu m;;ti du 6ng thich dam nhi l~p
ngh chi, cll'u chi nhi ba"t khu, kie'n ky phat thi th~p trung bat
......
AU DUONG TV
508
VLJang An ThQch trong cu(>c bien ph6p dCii Tong Than tong ma xin ve
hllu. 6ng con Ia m(>t hQc gia, chu tri b Duong thu do vua sai bien
SOQn. NhQng sang toe cuq 6ng deu gom vao b(> Lt,JC Nhat CU Si tqp.
Au Duong Tu
TUNGO
509
D[CH NGHlA
m
50
NG0PHA.P
CD {8 (dan): chi (ph6 tu, bi~u th! Stf gioi hl;ln): fB ~a~ z (Dan
@
(nhi): rna thoi (trQ tu CUOi ca U bi~U th! Stf hl;ln ch', dung
nhu If) : fB -~(Dan thu thtJc nhl).
ME (duy) chi (ph6 til, thuong phoi h<;ip voi ~ [nhT] cu6i dm,
cachdungnhufB [dan] C5 tren): *i-~~~ (Duy thu thtJc nhf).
~- -Iti ' ~ 1$
~~ ~ 1J 1:) IDt
~~!-Iti'~~-~~~z.a~~~U~~?~
, :tl ~
~t~~1t=iJ~z:n~ ':K~t~~1t=iJ~zte~r~
t!1o
, ll:t.z?!T tJ~
PHLENAM
Dc?c
M~nh
Thtiong Quan
truy~n
The giai xung Ml;lnh Thu'ong Quan nang dac si, sT dT co quy
chi, nhi t6t ll;li ky ltfc di thoat u' h6 bao chi Tfin.
510
Ta h6! M<;mh Thuong Quan cl~c ke minh c'u cl<;to chi hung
nhi, khdi tuc di ng6n clac si? Bat nhien, thi~n T~ chi cu'ong, clac
nhat si yen, nghi kha di nam di~n nhi che T~n, thu'<;5ng ha thu ke
minh c'u cl<;to chi h,tc tai! Phu ke minh du cl<;to chi xuat ky m6n,
thu si chi sd di bat chi da .
VUONG AN THf,.CH
511
qua, cli lQt clu'<;5c m()t luc thl c6 quan T~n clucSi theo) eHi'tng fi:'ff:
thu lanh eDijc ~~: xem Ngil .phap (J dudi eThi?n tJ:: dt;(a vao
.Nam di?n f.i [ill: quay rri~t v~ hu'dng nam ( y n6i d ng6i vua;
ngay xu'a quay m~t v~ hu'dng nam la clta vt cao, ch6 ng6i cua cle
vu'ong cling quay m~t v~ hu'dng nam nen n6i (J ng6i vua la "nam
di~n") .che'Ttin f!JIJ ~ :hang ph1,1c nude T~n (y n6i khien cho vua
T~n tri~u bai va xu'ng b~ t6i vdi vua T~).
D[CHNGHlA
DQc truy?n Mt;znh Thrtilng Qulin
Nguoi doi d~u khen Mt:;mh Thuong Quan du(/e long eua ke Sl,
ke Sl Vl the' theo V~ vdi ong, rna euo'i eung nh(J SUe eua hq di trOn
thoat dur;~e nude Tdn hung br;w.
TUNGO
eMt;mh Tluiilng Qulin :ifu ~ :{5: ngu'oi nude T~ thoi Chien
quoc, ten th~t la Di~n Van, n6i tieng hao hi~p,u'a ket n<;tp ke si
clu mQi h<;tng, trong nha luc nao cling nu6i khoang 3000 khach
.Ddc si 1~
clu<;5c long ke si .Tiwat 1m: tron tho at .nrl bao
JJE ~: hum beo, hlnh dung st;( hung b<;to eKe minh cilu dt;w
~1q~jtlj~: ga gay ch6 tr()m (m()t khach thu h<;t cua M<;tnh thu'ong
Quan gia lam ch6, nua clem sua g<;tt linh canh vao kho vua lay
tr()m ao h6 cuu cl bao clap cho nguoi sung phi cua T~n Chieu
vu'ong, nho cl6 rna clu'<;5c nang n6i vdi vua tha cho thoat n<;tn; khi
cli gap v~ nude thl den cua Ham Coc d bien gidi T~n vao luc nua
clem, m()t thu h<;t khac gia lam ga gay ' nhung con ga khac cat
tieng gay theo, linh canh cii'a quan tu'dng troi cla sang md cii'a cho
Vug An Tht:;~.eh
Than 6i! Mt:;~.nh Thuong Quan ehlla thu liinh eua bqn gia lam
ga gay eho SUa rna thai, lam sao dang di noi rling du(/e long ke
sf? Ne'u kh6ng vt;ly, df!a vao sue mt:;~.nh eua nude T~. ehl edn du(/e
512
m
51
~~~>t
513
Y! Cue chi ai, D~10 h?u tin huu van. Lien chi ai, d6ng du gia
ha nhan? Mftu don chi ai, nghi h6 chung hi.
CHU DON DI
Ttic gid-ttic pha'm
Chu 86n Di (1017-1073) tv Mu Thuc. que Ci 8c;10 Chou (thuc
huy$n 8Qo tlnh Ho Nom ngdy nay). Ia mt nhd ly hQc dC1i Tong. Bdi
tren doy toe gia tO hoa sen nhllng cong de tO pham each cua mlnh.
co ngQi khi tiet kien trinh vd xem thLJC1ng th6i dC1i chQY theo danh IQi.
bieu hi$n quan diem c6 nhon tv minh lam tot vd giu mlnh trong sQch.
fflJ ~)(@~
*~~*z~,~~~&~ o ~~~~~~~ o *
~*'@A&~tlff o ~~~~Z.ili~~~~~, ~ ~
~~~~,~~n~,~~tt,~~~~'~M
o~~fm~~~~JJL~o
~~~,~z~~~m;tlB,~z~~~m;~,
~Z.~r~m o
~,z.~,~~~~OOo~z~~~~~A?tl
BZ~1J: f1J\*o
PH/EN AM
Ai lien thuyet
Thuy h}C thao ffiQC chi hoa, kha ai gia th?m ph6n. Tan Dao
Uyen Minh d<)c ai cue. Ttf Ly Duong lai, the nhan th?m ai mftu
don. Du d<)c ai lien chi xuat u ne nhi bat nhim, tr:;tc thanh lien
nhi bat yeu, trung thong ngo:;ti trlfc, bat m:;tn bat chi, huang vin
ich thanh, dlnh dlnh t!nh thlfc. Kha vin quan nhi bat kha tiet
ngo:;tn yen.
Du v! cue, hoa chi ffn d?t gia da; mftu don, hoa chi phu quy
gia da; lien, hoa chi quan ttl' giii da.
Chu Don Di
r(J NGU
.Phdn
*: tu doi Ly
Duong den nay (vua nha Duong hQ Ly, nen tl;lC gQi la Ly Duong)
514
eMdu ddn
tift:
m:
NG0PHAP
CD
nhu.l.-~
Duong lai).
(dT lai): El
**
~
515
Ta cho rling cue la loai hoa dn dij.t; mdu dctn la loai hoa phu
quy; con sen la loai hoa quan til.
Oil Sl/ yeu cue, sau h9 Dao it nghe n6i din. Con sf! yeu sen,
git/ng vai ta c6 dli(/C ai chang? Rieng Sf! yeu mdu dctn thi h{/p vai
ra't nhiJu nguoi vij.y.
TVC. djch
(Tt! Ly
:tf tiL (gia da): :t3 (gia) ngay nay du<;1c cac nha ngu phap
xep vao lo(;li trQ tu, thuong dich Ia"nguoi, cai, ke, lo(;li ... "; con
fu (da) la trQ tu cuoi cau bi'u th! phan doan ho~c kh~ng d!nh,
thuong dung trong cau d!nh nghTa. :tf {Q (gia da) co th' t(;lm d!ch
"la cai ... , la lo(;li ... ": tR-' ::ftz~:l.-:tffu(Mau don, hoa chi
phu quy gia dii).
@
(y): 6i (than tll').
NhG'ng chu ~ Ci cuoi bai du la d()ng tu dung nhu danh tli,
qua tac d()ng cua trQ tu ket cau
(chi): ~ ~(Cue chi ai).
ut
~"'fi;';-
D[CHNGHlA
m~~
~
tt~~~,~m,~~~~,iliz~~,~
516
ffij~@o~~~~~~~o-T~rm~zB: r~M*
~A~~uR~~m~~?~Wnu~
~if~? ti*~~!tU:!L! .n
~*B: r~~~~~*~~~U~~mo~*
zA~z*~~~rm~~~~~~?@z~~~
~*rm~~~~?~~*z~~,~~M~~~
~tt~~~~~~z~~*~~~~z~~?~
*-JF :rm:t~J$~ IPIP~~::z~~ *~Jt1~ ~z
~~?~~rm~~OO~ffirm~~~~~rm~~~
517
nhi bat tri ngl.f, dan khon nhi bat tri cuu, l~i gian nhi bat tri cam,
ph a p do nhi bat tri ly, tQa mi l~m tile nhi bat tri si. Quan ky tQa
cao dliong, ky d~i rna, tuy thufrn le nhi U phl tien gia, thi,IC bat
nguy nguy h6 kha uy, hach hach h6 kha tl1<;1ng da? Hl.fu ha vang
nhi bat kim QgQc ky ngo~i, b~i nhu ky trung da tai? .Kim ttl' thi
chi bat sat, nhi di sat ngo cam!".
Dli m~c m~c vo di ling. Thoai nhi t\1 ky ngon, lo~i Dong
Phuong sinh ho~t ke chi l11U. Khoi ky ph~n the t?t ta gia da? Nhi
thac 11 cam di phung da?.
$~ffij~~~~-~~ffij~~%oft~~~::a*
.~ ~$~~@I ~ ~~ f.M~: ~ ~Jt ~~~~OJ
mum~ OJ~
~?X~ttrm~~~~n~~~~~~?~~~z~
rm
~
~
LUUCO
.n
1
~FF.
''*o:s-;:;:;::;ffi~
J, ...~ ...V\
Y..A
/}{!;:.
J.CS IIIJ "~'.,..-... o
/1\\
.~-t~~~~~o~
~ ..?f",. ./J ~ ff.J 'l'Ei K__ {JIL
....l...L-
~~@~~~~?ffij~~mua~?o
PHIENAM
M~i
Hang huu m~i qua gia, thin tang cam, thip han thtl' bat h<)i,
xuat chi dip nhien, ngQc chat nhi kim sac. Ph~u ky trung, can
nhliQC b~i nhu. D\1 quai nhi van chi viet: "NhliQC so thi 11 nhan
gia, tliong di thtfc bien d?u, pht,mg te ttf, cung tan khach h6?
Tliong huyen ngo~i di ho~c ngu c6 h6? Th?m hi tai vi khi da! ".
M~i gia tieu viet: "Ngo nghip thi huu nien hi, ngo l~i thi di
ttf ngo khu. Ngo th1,1 chi, nhan thu chi, vi van huu ngon, nhi d<)c
bat tile 11 ttl' h6? The chi vi khi gia bat qua hi, nhi d<)c nga da h6?
Ngo ttl' vi chi t\1 da! Kim phu b<)i h6 phu , tQa cao n gia, quang
quang h6 can thanh chi c1,1 da, qua nang th1,1 Ton, Ngo chi 1119c
da? Nga d~i quan , da trliong than gia, ngang ngang h6 mieu
duong chi khf da , qua nang kien Y, Cao chi nghip da? D~o khoi
Luu Ca
518
519
TUNGO
m:
*'
eHimg
dat Hang, thuoc thanh pho Hang Chau, dnh Chiet
Giang ngay nay eDi~p nhien
~ : tuoi d~p n.fc ro ePhdu U: m6
ra, b6 ra eNhrl ~: bong (ho~c v?t c6 d?ng nhu' tO bong) eThi
ban (dong tu) eTh{IC : cac phffm v?t, d6 O?C bay ra
(day dung nhli dong tu nghia la "bay ra") eBien diju ~ R: d6
dttng thuc an thai xua: bien lam bang tre dtfng hoa qua, d?u lam
bang go dtfng ca thit, d hai d~u dung trong vi~c cling te ho~c
dam ti~c eHuy'in fij: huyen di~u, khoe khoang khac lac (dung
nhli fiJ eHilu nien hi ff if.*: (da) c6 nhi~u nam r6i eTh{t ~:
ban ra eNgo til 1ffi-T: ong (d?i tu doi xung) eBi)i {Jm\ :deo eHo?phil.
JJE 1--j=: binh phu CO h!nh CQp (la v?t lam tin, thai Xu'a tri~u d!nh
dung a di~U binh khin tu'ong) eCao ti ~_tt: da h6 (CQp), day
chi ghe da h6 Quang quang ~*- ~*-: ve uy nghiem, ve oai phong
.can thimh T- t~: nghia goc la giG' gin, bao v~ thanh trl, sau
dung a chi nhung tliong lanh chong ngo?i xam giG' nlioc eC{t ~:
tai nang; day chi nhan tai eTon Ngo ffd~~: Ton Yo thai Xuan thu
va Ngo Kh<Ji thai Chien quae d~u la nhung nha binh phap n6i
tieng cua Trung Quae eNga ilift: cao IOn (day dung nhli dong tu)
eDa tm: keo eThan *$: dai dai (thai Xu'a si d?i phu that d lung)
eNgang ngang jp jp: hi en ngang eMie'u dztilng chi khi
Jj 't ;Z_ ~: COng Cl,l CUa chon tri~U dJnh, nhan tai tri quae an
bang ("mieu duang" la nha tong mieu, chi tri~u dlnh) .y Cao
{jt ~: Y Doan va Cao Dao (Y Doan la d?i thftn c6 tai due dai
Thuong, gitip vua Thanh Thang danh di~t vua Ki~t nha H?; Cao
Dao la hi~n thftn coi vi~c hlnh phap cua vua Thuan) eC/im
~:cam (khong cho lam) eDo''fJ..: b?i ho?i, hu' hong eT(Ja ~: ng6i
khong (tt! nhien rna du'<;jc, khong phai mat cong sue) eMi ~: hao
ton eLdm ~: kho eTiuuin l~ ~~: ru'<;ju c6 vi n6ng ("thuftn" la
rli<;ju m?nh, ru'<;5u n6ng; "le" la ru'<;5u ngQt) .(Iff : an no eNguy
nguy tt tt : cao vtit, cao voi VQi eHach hach i/ji/j. i]jjj.: khi the
NGOPHAP
CD
520
(Htfu ha
~ PJ (vo
vo
5i ... lfl) ?
(khO'i ... da?): ha ... 11?, le nao .. . 11? (cu thuc phan
va'n tieu bi~u; c6 th~ dung -Sf- [h6]), ~ [d11] thay cho If!) [da],
ca u vftn c6 y nghia tl1ong tl,l'): .R ;1t ~~ t!t ~ ~~ :t3lf~ ? (Khdi ky
phftn the t~t ta gia da?) .
521
noi gz, chl rieng khong du(JC VUa long VOi ong u? difi, ke [ita gr;zt
nguifi khong phai it, hd chl co rieng toi do sao? Ong chua nghf
de'n di~u do day. Nay nhllng ke deo ho? phil, ng6i ghe' da hfl, uy
nghiem thay nhllng ke tai nang gill nuoc, nhung c6 qua La duf!c
truy~n th{-t muu lu(Jc cua Ton Vo, Ngo Khoi chang ?Nhllng ke ddu
d9i cao non to, le'ch the'ch dai dai dai, hien ngang thay nhllng b~c
tr9ng thdn o cho'n trdu dznh, nhung co qua l~p du(Jc sf! nghi~p
cua Y Dolin, Cao Dao khong? Cuop day len rna khong bie't ngan,
dan kho'n khfl rna khong bie't cuu, quan lr;zi gian ta rna khong bie't
cam, phdp lu~t br;zi hor;zi rna khong bie't sU'a, ng6i khong an to'n lua
trong kho rna khong bie't nh{-tc. Trang h9 ng6i tren nha cao, cuoi
ngf!a IOn, say ru(/u ngon, no thjt ca, thz ke nao rna chilng voi V<;Ji
dang sf!, hiln hach dang dl cho nguifi ta noi thea? Lr;zi di de'n dau
rna chiJ.ng thay nhllng ke b~ ngoai thz nhu ng<;JC nhu vang rna ben
trong thz nhu bong nat? Nay 6ng chilng xet nhllng ke d6 rna chl
xet cam cua toil".
Toi nin thinh, khong hie't ddp ra sao. Lui v~ gdm lr;zi lifi n6i cua
nguifi ban cam, thay co cdi gi9ng hor;zt ke cua Dong Phuong S6c.
Le nao nguifi do bi phdn the' t{-tC, cam ghet gian ta rna mu(/n trai
cam di che' nhr;zo do u?.
D!CHNGH[A
TVC. djch
a df{t Hcmg Chau co nguifi ban trai cay kheo gill cam, qua
nhllng mila nang !c;mh win khong tho'i. Lf{y ra trong tuoi d~p rife
ra, cha't nhu ng9c, sdc nhu vcmg, nhung bfl ra trong ru9t thi kho
V{-tn nhu bong nat. Toi lay lam lc;z hoi: "Cam anh ban cho nguifi ta
dl bay len cai bien, cai d~u cung ph{-tng vi~c cung te: diii khach
khua, hay dl khoe cai VO ngoai rna gr;zt ke ngu, mil? Anh th~t lua
l9c qua liim!
Nguifi ban cam cuifi dap: "Toi lam ngh~ nay dii lau nam, toi
nhif no dl nuoi than. Toi ban ra, nguifi ta mua vao, chua nghe ai
D(H THANH
m{i:
53
~~X
~~
~~T*~'~=~~x~~~Z$~,ooauxa
:~~,~~~~00~~~,~-t~*;~~--
522
r'rti .(.
J :;f
.e..,
37 ~
lr:o
%"<
I ~t 6' g-3- ,.@ ~ 13Tl ?
' !i!J?:"" .l.l. R ll''iff F3 P11 .f...IP
~U-~z~~Aill~~~~~oUzffi~
z;
F.&
~ rm ~ ?fr. . JJ:t =tt *-. ~F -r ~ tl1 o -r *JJ
~~~~~~~~rm~~ft~An;-~~~
~~~n~.~~s~~~~.i~~LRo~~~.w~
J , 7/.A 1 ~ ::rt- 1 ~
IIIJ EE
J(_ F3 JI/
. s=t
. n" lt..[ l=l
J . J L J!.YXJ
"-~' s
~Btl1~~fL~~~~~zo-T~~-fi~m
~~~o~-~'T~~~~*'~~-00#~~
*~mffiJ~/j\~~~W~*~~~~M~~~
1 )f!fPF- ~ m o fL JJ:t :E1Hffii ~ff F.& ~t JPJ'Ji ~ fX- B* n f!IJ
~
Fa~
~~~/f\~~~fflAA&S~~o~ffiJ~B/f\~A
f!IJ~ff~1G1iU?m n~DJt rm#mUMF.&~EP:tt~ o
~z~~RrmB-tl1~~~~rt~#~*~~, H~ ?fr. tJ d:1 o' ~ f;c ?m ~ Y S)j *~. ~~ H t5z:=tt ?frJJ_ ~F /f\
~-rm~~~~~o~~~-~UF.&~~JfF.&-T
Wo-TX~~~~o~AM~:tt~~DJ~~~~~
'*
~DJWDJ~z~---o~~!~rm~~~}~
*r
523
31ft
~B~!~~n~~M,~MoX/f\~WBn~U
~~rm~~z~~M,~wm~/f\m~XR~t!1
o ~f!IHJJ:tM,iJIZ 1~ :l(f- Af- rmJtBf- !
~z~~BMW:~zf;c~B~~;~z~~
~B~:m~zm~fi5J*~~o7tm~ttrr~~
~~~~arm~~m~~~~t!1o~~~
~f;c~~o~Tffi~-F.&~~ffl:tt*R-F.&~ffl
:tt~Ro$W~~~~~~~~2~ffi~~
fi~~~~~~~offi.:t3"~~~~~~~ff~
~~~M,~ffif;c~~~~n~-~~Wo-TB
m~*~p~rm~~~~~~~~A~fi5Jm
.B!~~~g~~#fi~f;cfL~M,DJM:tto~~
ft~ftn~~?~~~or~~~fX?
~~'~i!W~/f\~m~~~/f\DJ~~~~/f\M~
;;.~x/f\~~~o~~mmmM~*~M~
1! M }1: @] Ji ~ itz: -!:!1 o q!% 0~ R ~ ! q!% U~ R ~ !
PHIENAM
524
Du tr6c tat suat, nhcr phan ty xuat ky gian; tue' han trung
cuong, d6ng Him ky huy~t. Kim du li~m nhcr tang nhcr, nhi duong
nh~t chi tlnh hlnh dnh nhien ph6 m1,1c. Du cll'u tue', khe' thu trai ,
nhcr so song ke', phi don kiem lai, on "Truy y" nhat chuang.
Thich tien sinh tra he) nh~p, van htong d6ng tll' am lang lang
nhien, bat giac hoan nhi, lien ho tac tac. Thll' that nguy~t VQng
nMt stf da, nhcr t<;1i cll'u nguyen, duong phan minh ky chi. Du
nhu<;1c quan Vi~t hanh, nhcr ki thuong bi d<)ng. Du tam nien, du
phi cung dim hoan gia, nhcr tong dong suong phu an xuat, nhat
gia sanh th! nhi tie'u, bat ky ngcr tong ha khC1i, d<;1i khai thuye't
Truong An dang khoa, ham sll' bao tin trl tao van nhi. Pham thll'
toa toa, tuy vi trftn tich , nhien nga nhat nh~t v! tll', tile nhat nh~t
bat nang vong. Ctfu Stf din ung, tu chi the ng(;lnh, nhu anh l!ch
l!ch, buc thu ti~n th~. HO'i duong thai bat tuong e nghe tlnh tr(;lng,
la hi ky t6n. Nhien nhi nhcr di bat t<;1i nhan gian, tac tuy nien
quang dao lttu, nhi thai kha tai, nhi di~c vo dcr vi chung an gia hi.
Nhcr chi nghia tuy~t Cao th! nhi quy da, duong thu<;:~ng a nai,
tru<;:~ng nhcr phu trl, gia trung van m~c, thuan nhcr bi~n tr!. Thuong
v! ncr lttu trung t6i thi~u minh kinh nghia am nha cO' gia, nhcr tfiu
phi bat uy~n e', nhi u thll' vi khuye't nhien. CO' ttf nhcr quy h~u, tuy
v! nhcr bi, thtfc v! du hi. Du htfu truC1ng nhcr tU' tue'. Ho~c nhan
gian truC1ng gia tien vong, kha tuong than Mu thac nhcr, nhi bat
v! nhcr chi tien du di khu da.
Tin nien du b~nh, nhcr chung tieu thich tham, giam nhat
phftn tac hi, tang nhat phftn tac ttu. H~u tuy ti~u sai do thu<;Sng
Y~P tri~p, VO Sd ngu khi~n. Nhcr lai sang tin, v! thuye't b<;li quan
da sll' kha hi kha ng<;1c chi stf, lieu tu nhat hoan. 6 ho! Kim nhi
h~ u ngo tttong tai b~nh, giao tong ha xu ho nhcr da!
Nhcr chi t~t da, du tin y ngon vo h<;1i, vin die'u Duong Chau.
Nhcr htfu ltf thich ngo tam, trd nhan tfiu bao. C~p chi mien truye't
di CtfC, a nai van VQng huynh quy phu, cuong ling vie't "n~c ". DI
525
du tien nhat nh~t m<)ng nhcr lai quye't, tam tri bat tuong, phi chau
d<) giang. Qua du di v! thai hoan gia, nhi nhcr di thln thai khi
tuy~t. Tu chi do on, nhat m1,1c v! minh, cai do nhftn tll' dai du da.
6 ho thO'ng tai! Tao tri quye't nhcr, tac du khC1i kh~ng vin du, tile
du di~c thu<;Sng hcru ky hll' tam trung ngon ye'u nhcr tri van, c<)ng
nhcr tru ho<;1ch da. Nhi kim di hi! Tru ngo tll' ngo<;1i, duong vo kie'n
ky. Ngo htfu bat tri ha nh~t tll', kha di kie'n nhcr, nhi tll' h~u chi
hcru tri vo tri, dcr dac kie'n bat dac kie'n htfu t6t nan minh da.
Nhien tac bao thll' vo nhai chi ham, thien h6, nhan h6, nhi canh
dih6!
Nhcr chi thi, ngo di ph6 tll'; nhcr chi ncr, ngo di d<;1i gia; nhcr chi
sinh blnh, ngo di tac truy~n; duy nhcr chi truan t!ch thu<;1ng v! mttu
nhi. Tien doanh t<;1i Hang, Giang quang Ha tham, the' nan quy
tang, cO' thinh mftu m~nh nhi ninh nhcr u tu, ti~n te' tao da. Ky
bang tang nhcr ncr a An. Ky h<;1 luang trung, nhat vi a da th! gia
Chu thi, nhat vi a huynh th! gia Dao th!. Duong Son khoang di~u
nam vQng nguyen thap, tay vQng The Ha, phong vG thftn hon, ky
h6n hcru b<;1n, duong bat co tich. SC1 Ian gia, ngo tt! M~u dftn nien
d<)c nhcr khO'c di~t thi h~u, chi kim vo nam, htong ncr nha nha,
sinh nhcr tll' h~u, tai chu t6i nhi. Du tuy than t<;1i vi cam ngon lao,
nhi xi nguy phat ng6c, am ly ttf tri, tri t<;1i nhan gian, thu<;Sng ph1,1c
ky nh~t! A Phftm vin quan Ha Nam di~c vo tll' ncr, cll'u t<)c vo
kha ke' giii. Nhcr tll' nga tang, nga tll' thuy mai? Nhcr thang hcru
linh, kha nang cao nga?
6 ho! Than tin ky bat kha tuC1ng, than h~u htfu bat kha tri,
khO'c nhcr ky bat van nhcr ngon, di~n nhcr htfu bat kie'n nhcr thtfc.
Chi hoi phi du'ong, s6c phong da d<;1i, a huynh quy hi, do lG lG h6i
dft u vQng nhcr da.
ho ai tai!
ho ai tai!
VIEN MAl
nglloi
Ci huy$n Tien
526
DUong tlnh Chiet Giang, t6c gia cua Tieu thUdng sdn phong thi van
t(Jp, TUy Vil9n tuy but... Te mui van" 16 mt b6i van te kh6c em g6i rat
n6i tieng cua 6ng, trong d6 r:noi cau moi chQ v6 c6c tlnh tiet dll<;Jc ke
IQi deu goy cho nglloi dQC noi xOc d(>ng ngh~n ng6o, kh6 cam dll<;Jc
nlloc mat.
TU NGO
eCan Long ~ ~~: nien hi~u cua vua Cao tong nha Thanh
.Dinh h(li T ~: nam Dinh hQi, tu'ong ling voi nam Can Long thli
33 (nam 1769) eDifn ~: cling te eKi mqng &: : m()ng l<;l (ff.TIdung nhu' $f [ky]) eTrinh ~: y chi kien d!nh eTy ly itt Ill: VQ
ho?c ch6ng bi bo rna xa nhau eThtic l(lc g{: {g:: khong du'QC nhu' y
(ciing viet j;tj{g:) eTh{l kinh :tr&: du'QC dQC kinh sach eSai kien
& ~: sanh vai nhau .Cung ~5: tt! mlnh, dich than eThao JFS: thtfc
hanh .Phi{n tj jf~: gio tay ra .Cztdng 11: chet cling (dung nhu
11 ) eCanh nhien 'I~~: tinh ng() ePh6 m{tc ll : a tru'oc mat
eKht ~: nghi ngoi eDdn kiem ~~: ao lt;1a mong eTruy y
*~ 1X.: ten bai tho trong "Trinh phong" Kinh Thi eTrti ~: rna ra
.Lang lang :Il~J.N : tieng dQc sach "e a", "oang oang" .Tile tile
~lj ~lj: ta'm tac (ng(ji khen) eVQng nhijt ~ 8: ngay 15 Am lich
(ngay ram) eCtlu nguyen fL!ffi: duoi dat, cll'u tuy~n eVifl -$:
Quang Ta y eKi t~: niu a phi a sau ePhi cung ciim j=~ ' ~./fl: do
tien si eSanh thj Hit! : tr(jn mat nhln th~ng eTrztilng An dang
khoa ~3(~f4: "Truong An" chi kinh do, "dang khoa" la do
tien si eToa loa fJifffii : chuy~n Vl;ln v?t eTrii'n tich ~*JV)Ji: stf tich
cii (da qua) .Diin zing ~1\f: lap dfry m()t bt;1ng .The ngt;znh:
~~f.~ tlnh cam bu6n kh6 nghen dfry a trong long eLjch ljch ~~:
ranh ranh, ro rang. nghe ~~.R tre con (chi thai tho au) .La li"i
*f:Uf: ti mi dfry du .A niii ~il] ~j: my(ciing viet ~ilJ WJ nguoi nuoc
sa, tlic H6 Bac, gQi my la "a nai") eThuiin ~: nhay mat (ra
hi~u) d~ to y (dung nhu' ~) .Am ~{!f: biet r6 eNhii co' ft t5<::
527
nhung bai hQc xua tao nha .uyin e' ~ ~ : nhu hoa thu~n thao,
nhu thu~n .Chung tieu
~: suot dem eThich thtim WUJ~ : do
hoi tlnh hlnh .Tiiu sai tj\ &: (b~nh) thuyen giam chut it eYfp
tri~p 7t7~: b~nh nlra nam nlra ng6i, hoi gfrn nhu' khoi b~nh
.Bt;li quan ~ ' : ti~u thuyet da sll' eHoan'l'l: vui (dung nhu'
f.(). Vi~n die'u ~ ~ : di vi eng dam tang xa .Mien truye't M1H~ :
the b~nh tdm trQng eQuye't gj(: tit bi~t (ciing c6 nghia la n6i lOi
tu bi~t voi ngu'oi chet) eMinh 8~ : nham mat l<;li (n6i v~ nguoi
chet) Vo nhai ~ 1JI: vo bien, vo cling eHtim 1~: hoi tiec, hoi
h~n ePh6 tuf;J t: giao di in eTruiin tjch tg '$: huy~t, rna eTien
doanh 7t : phfrn ffiQ cua t6 tien eThi gia {~ f3 : thiep, VQ le
.Khoting diiu B}l ~~: trong trai r()ng rai eNguyen thi{p lffi ~~ : da't
cao ph~ng gQi la "nguyen", da't tha'p u'ot gQi la "tha'p" eThe Ha
jf~: nui The Ha, a phia dong bac huy~n Giang Ninh eKhi/c dif/
thi !?:~_iN: bai tho kh6c cha u (ngu'oi thiep hQ Ll;!C cua Vi en Mai
c6 sinh dlia con chet y~u, To Van la co, c6 lam bai tho ai dieu
chau) eNha nha 3f !f: tieng "bi bo" cua tre con hQc n6i eChu toz
~ ~: m()t nam sau khi dlia tre sinh ra .Cztu tqc fL ~: chin doi (
than tQC tn.fC h~ tu doi mlnh tinh len tOi doi cha, ong n(}i, ong CO,
6ng so, tinh xuong tdi doi con, chau, chat, chit) eChl hoi *lf.J3<:
ti~n gift'y, vang b(;l.C (d~ dot khi CO Vi~c tang te) eSoc phongifijjJE.:
m1
gi6 bac (gi6 ba'c) .Lii Iii : thuong luon, nhi~u lfrn.
NG0PHAP
CD$ (ninh): lam sao (ph6 tu bi~u thi phan van, thuong dung
phoi hQp voi trQ tu If~ [da] a cuoi cau): $~0 ll:tl?.a~itrfflf~?
(Ninh tri thlr vi quy cot sa da?).
@ ~
(nhien nhi): the rna, the nhu'ng (lien tit): ~
.]f1 itr..
ll:t ... (Nhien nhi lt;1y nhu chi thll' ... ), ~ ffij itr.. 8 ::f 1 A Fs~
(Nhien nhi nhu di bat t(;l.i nhan gian).
ll:L (thti'): d6, mlic d9 d6 (d<;li tit chi thi, chi mlic d())(xem .
rm
rm
528
~(elf): ben, lin (ph6 tll'): ~ ~5 lfS (Ct! cung thao chi).
::k ~ (d~i khai): d;;ti khai, d;;ti d~, chac, uoc chll'ng (ph6
tll'): ::k ~ ~3L~ ~ ~ f4 .. .(D<Zi khai thuyet Truong An dang
khoa .. . ).
-z:;;
(van nhi): the th6i, rna th6i v~y (trQ tlr lien dl,lng
cu6i diu, cilng dung -z;;IO: 1H~.H~lf.-z:;;m'(Bao tin trl tao van
nhl).
fL (pham):
fJ! (ti~n): thl, 1in (ph6 tll'): ~Jllf~Wf(Buc c~n tifn th~).
~ it (nghia): dung nhu' ph6 tU' tr;;tng ngCi', dich la llvl diu
nghia, theo diu nghia II:
Cao thi ... ).
QD
?tz' z ~ *5 ~ .R ...
?tz'
day la mot
(nhCi') phai c6 them gioi tlr jj~ (11),
c ...
vong ... ).
@ JjlJp (lieu): t;;tm (ph6 tll'): JjlJp j i - fA (Lieu tu' nhat hoan).
@ {g (da): trQ tll', d?t sau m(>t c1,1m tU' ho?c c1,1m chu-vi d~ chi
thai gian, dich la llkhi II: ?tz' 1_9;f {Q ... (Nhu chi t~ t dii .. .).
t). (di): vao hk (gioi tlr neu len m6i quan h~ thai gian):
*RP ii *
!ey
(Du di vi thai hoan gia).
@
(tuc): cho du (lien tll' bi~u thi nhu'Qng b(>):
RP 3M# f5J llf ~ ,c,, $ ;;;;; ~ itz' ~D M (Tuc du di~c thuc;ing huu
.l-)
@ f~ (thang): neu, neu nhu' (lien tlr bi~u thi gia thiet):
itz' {fcj llf
(NhCi' thang huu linh ... ).
m...
529
D!CHNGHiA
Van te'emgai
Mita dong niim EJinh h(;Ji nien hifu Can Long, ta chon cl{t em
gdi thll ba fa To' Vii.n tren nui Duong Son huyfn ThL{(;ng Nguyen,
va vie't bai vii.n nay dl te' em rdng:
Than oil Em sinh ra iJ Chie't Giang rna chon cfit iJ nai nay,
each que ta den bay tram di;im, ngay khi em moi sinh ra, cho dit
c6 m9ng lr.;z va tuiJng tu<;Jng hu do (den may) cii.ng lam sao bie't
dU<;JC neli nay fr.;zi fa neli chon giil hai co't CUa em?
Em vi m9t long giil vilng trinh tilt, gd cho nguoi khong h<;Jp ma
bi bo reli, den nbi trCI Vel khon khfJ. Tuy so' mfnh an bai nhung thf!c
La do troi xu i nen; the' rna lam l~y em den nbi nuoc nay, chua
titng khong phdi fa lbi cua ta. ThuiJ nho ta thea thdy hQC, em ng6i
ngang vai cr.;znh ben, thich nghe nhilng chuyfn tift ngh'la cua nguoi
xua; khi truiJng thanh, him tf! minh lam thea nhilng ddu d6. Than
oil Ne'u nhu em khong bie't din Thi, Thu, c6 le khong chdc phdi
gian kho? giillay chil trinh den thi
Ta bdt de: em gia tay ra dl ph~ bdt giup; troi lr.;znh con de' chit
cllng do, anh em ta citng mang ra huyft chon de: Nay ta lifm em
chon em, rna cdnh tu<;Jng ngay hom ay hifn ra ri5 rang nhu truoc
mdt. Niim ta len chin tuo?i, ( c6 ldn) nghl ngai iJ phong sdch, em
chili hai bui t6c, mi;ic do don bdng l~a min di den, citng nhau d9c
bai tha "Truy y". Vita luc thdy miJ ella buoc vao, nghe tieng hai
tre d9c oang oang, khong khoi mlm cuoi, mifng ell chi;ic luai khen
miii. [)6 fa chuyfn xdy ra vao ngay rdm thdng bay, em iJ duoi cllu
tuy~n chdc win con nho ri5. Ta den tufli thanh nien di v~ Quang
Tav, em dii niu do ta kh6c ra't thdm thie't. Qua ba nii.m sau, ta db
tie'n s'l v~ nha, em tit phong cr.;znh phia dong bung mam tra buoc
ra, cd nha d~u tr<;Jn mdt nhin cu(Ji vui ve, khong con nho luc d6
bdt ddu n6i nhilng chuyfn gi, nhung dr.;zi khdi n6i v~ chuyfn thi ell
iJ kinh do, va VifC ngu(Ji chuyin thu baa tin thi db SOm hay td thf
530
thai. Tilt CQ nhflng chuyn Vf!-n V{jt ay, tuy dii thimh chuyn CU,
nhung ne'u ngay nao ta chua chit thl ngay d6 kh6ng thl quen di
dUtJc. Vic ca tran ddy m9t bf!-ng, hl nho !Oi la bi thuong nghfn
ngao, ht nhu tam dnh ro rang ra truoc mdt, nhung khi lt;zi gdn dl
ndm bdt thl n6 lt;zi bo di xa ma't. Ta an hijn ngay luc d6 kh6ng dem
nhilng tlnh trt;zng thai thu a'u di ghi chep kY lt;zi. The' nhung em dii
khong con iJ tren diJi, th[ du thiJi gian CO chay ngU(/C dong, thiJi
thU a'u co triJ lt;zi dUtJC, tht cung khong co ai la ngUiJi lam chting
cho nhilng vic ay.
Khi em thu ngh'la ly hon voi h9 Cao triJ vi, mf iJ nha nhiJ em
giup giijp, nhilng vic lien quan din chil ngh'la but mljc diu bdo
em lo liu. Ta ti:tng bdo trong dam con gai ra't it c6 ai hiiu roy
ngh'la kinh sach va thong thu9c diln co: chj dau em ch!lng phdi
kh6ng nhu ml thuijn thdo nhung c6 hui khiem khuye't vi nhilng
vic nay. Vl the' ti:t khi em triJ vi, tuy c6 dau long cho em nhung
th(jt ra lt;zi la ddu mi:tng chota. Ta lt;zi !6n han em b(/n tu6 i. Niu iJ
dili ke Mn han thuong chit truoc, thl ta c6 thl dem nhilng vic
h(ju stf ph6 thac cho em, nhung nao de em lt;zi ra di truoc ta.
Nam ngoai ta bnh, suo't dem em din tham hoi, bnh gidm bot
phdn nao thl vui, tang n(Jng phdn nao thllo bu6n. Sau bnh tuy c6
bot chut it, song win con ui odi nila ng6i nila nlim, khong c6 gl dl
tieu khiln. Em din ben ddu giuong, kl chota nghe nhilng chuyn
dang vui dang kinh ngt;zc trong tilu thuye't va dii sil, dl tt;zm nhiJ
d6 vui dUtJc chut it. Than 6i! Ti:t nay triJ di ne'u ta lt;zi bnh ldn
nila, thl bdo ta den nui nao dl g9i em cho dutJc!
7
Khi em bnh, ta tin loi thdy thu6c n6i kh6ng c6 gl nguy ht;zi,
nen moi di xa t(jn Duong Chau phung die'u nguoi quen. Em lt;zi S(/
ta lo cho em, nen ngan cdn kh6ng cho nguoi cht;zy bao tin cho bie't.
Den khi bnh tlnh dii trdm fr9ng, mf hoi em c6 tr6ng anh vi
kh6ng, em moi gUtJng dap "vang ". Truoc d6 m9t ngay ta dii nlim
m9ng thay em den n6i lili quye't bit, trong long bie't c6 diim
531
chdng lanh, v9i vii dap thuyin qua song Truong Giang triJ vi nha.
Qud nhien ta vi din nha luc giiJ mui, thl em dii tdt nghl vao giiJ
thin. Than nguili em hiiy con am, m9t ben mdt khong nhdm, chdc
la vdn co' nhjn chit di chiJ ta vijy. Than 6i dau don thay! Niu som
bitt ly bit em, thi le nao ta lt;zi danh di xa, ma du c6 di cung con
c6 vai chuyn trong long phdi cho em hay bie't, dl cung em ban
tinh voi nhau. Nhung nay thi ta't cd dii xong r6i! Tri:t khi ta chit,
hdn la kh6ng c6 ngay g(Jp nhau nila. Ta lt;zi kh6ng bitt ngay nao
chit, CO thf g{jp dUtJC em, ma chit rbi CO con bie't hay khong bie't,
CO dU(/C g{jp em hay khong dUtJC g{jp em, tht ro't CUQC lt;zi kh6 bie't
ro. The' thi om lay mo'i h(jn v6 bil nay la do trili chang, hay do
ngUifi chang, ma ro't CUQC cung thai the' Uf
Thu cua em lam, ta dii dua di in; con gai cua em, ta dii thay
m(jt gd ch6ng cho; cu9c dili cua em, ta dii vie't thanh truyn; chl
c6 m6 md cua em ta vdn chua tinh toan o'n thoa ma thai. Phdn m9
cua to? tien iJ Hang Chau, song r9ng nuoc sau (ngan each), tinh
the' th(jt kh6 mang vi que huang an tang, nen xin lnh mf ma tt;zm
chon ca't em iJ chon nay, di tin vic quet d9n cung tl Gdn ben
d6 chon ca't con gai em La a An. Phia duoi c6 hai ngoi m9, m9t
cua h9 Chu Ia nguoi thiip cua cha, m9t cua h9 Dao La nguoi
thie]J cua anh. Da't Duong Son r9ng riii, phia nam c6 thi nhin thliy
nhilng khodng da't cao thap, phia tay nhin thay nui The Ha, mua
gi6 som chiiu, h6n so'ng nuong nhiJ cho'n tha huang cua em cung
c6 nguifi lam bt;zn, chdc kh6ng tjch mjch le loi. Diiu dang thuung
tie'c Ia ti:t nam Miju ddn sau khi ta d9c bai thu kh6c chau cua em,
din nay ta vdn kh6ng c6 con trai, chl c6 hai dua gai vi:ta h9c n6i
bi b6, chung sinh ra sau khi em ma't, vi:ta moi thai n6i. Ta du mf
con so'ng mt;znh khoe chua dam n6i minh gia, nhung dii rang lay
ddu hoi, tlj minh ngdm bie't, bie't iJ tren coi diJi con dUtJC bao
ngay! A Pha?m di lam quan xa iJ Ha Nam, (n6) cung kh6ng c6 con
cai, trong dong h9 kh6ng ai no'i doi dUtJc. Em chit ta chon, nhung
532
533
ta chit ai chon? Niu em con c6 linh thieng, c6 thl bdo chota bie't
dur;c khong?
Than oi! Chuyfn luc sinh tiin cua em da khong thi nho lt;~i
dur;c, chuyfn sau khi em mli't rbi cilng khong thl biit, kh6c em da
khong nghe fiJi em nvi, ti em cii.ng khong thi{y em din iin. Tro tdn
gili'y bay, gi6 bile tho'i mt;~nh, anh triJ vi r6i ma vtin con ngody di
ngodj- lt;~i nhin em. Than oi thuCJng thay! Than oi thuang thay!
TVC. djch
Nien. quon Kinh Tri$u (thuc thanh pho Tdy An tinh Thiem Tdy ngay
nay), von Ia mt nglloi hao hoa ph6ng dot. nom moi 18 tuoi do lam
dllc;!C bai ' A Ph6ng cung ph(J' noi tieng. Ong do tjen si trong nom thu
hoi nien hi$u Thai H6a (828) doi vua DUong van tong; trong thai gian
coi vi$c thll ky cho Dllcmg Tong Nhv Ci Dlldng Chdu. thllong mi$t mai Ci
chon thanh ldu tuu quan vui chdi thoa thfch. lam quan den chuc Giam
sat ngl) su. cuoi doi chuyen ra lam Thu su Trl Chdu va Ho Chou. Ly Mvc
dLJQc nglloi doi m$nh danh Ia Tieu Do (de phdn bi$t voi Do Phu Ia Ldo
Do) , con de IQi top thd Phon Xuyen thi tp 20 quyen.
THd DUONG
TU NGU
eTiln Hoai ~ $: song Tfin Hoai bAt ngu6n tU' huy~n Phien
Thuy, tinh Giang To, chay v~ huang Uiy bAc vao song Truong
Giang eThlidng m1 fflj !;1:: : ca nil', ca ky eH/j.u dinh hoa 1& I}! {E:
ten m<)t bai tu (tu khuc) duqc lam ra trong bua ti~c do Trfin H~u
chu (583-589, truoc doi Duong) dai Truong Quy Phi va cac tan
khach.
~~
54
?s~~t
1~
I
fi ~ 7], fj fi :d/'
~?s~XEJli~*
fflj fr /f ~DC~ t& ,
~~ ?I 1" o~ 1& }}! {E .
t~
PHIENAM
NGUPHAP
CD R (lung) trong bai dung nhu' d<)ng tu, voi nghTa la "bao
phu, che, to a, 16ng ... ".
~ (do): van con (ph6 tu).
DJM~c
534
535
D!CHNGHlA
Th6i H (khoang trlloc sou nom 804) tlJ Ia An C6ng, nglloi quqn B6c
Lang (nay Ia huy$n Djnh, tlnh Tn;c L$). lqn d(ln khoa trllong, den nom
thO 12 nien hi$u Trinh Nguyen (796) moi do tien sT. lam quan den chOc
sou cung Ia Tiet d sO LTnh Nom.
D!CH NGHlA
Niim ngoai vao ngay hom nay, iJ trong cita nay. Guong m<J,t
nang va hoa dao diu citng anh len m9t mau hbng tuai thdm. Gia
day m<J,t nguai khong bie't dii di dau? Nhung hoa dao thi vdn cuai
cqt gi6 dong y nhu cu.
D!CHTHcJ
Hom nay, niim ngoai, cita cai,
Hoa dao anh vai m<J,t nguai do tuai.
M<J,t nguai chdng bie't dau rbi,
Hoa dao dm d6 win cuai gi6 dong.
TRAN TRQNG KIM djch
55
56
~ ~H ~PJ
1ID11B~~' ~J'tff,
/'m gJrr ~E ~E EE l- jLl-l
fif.- ~ , ..t=t. E3 ,'"it;] _t_ 11E
PHIENAM
D~ tich
~$tVd9;'t~, ~~~,
sd kie'n xu
~*iiE~~A@l.
I~
PHIENAM
536
537
57
00~&?8
VUONG HAN
~ ~, ,~
?Imt,
~, *ttr~0!i:.
PHIENAM
D[CHNGH[A
Klute hat Llidng Chtiu
Ruc;u ngon bb diw dl;(ng trong chen dc;z quang. Dang djnh uong
thi tieng dim ti ba tren lLtng ngl;(a dii gif!c giii ra di. Nlu c6 say
sua nlim ngu (J noi sa truiJng, thi xin bc;zn ciing cho cuiJi. Boi vi
xua nay di chinh chien c6 may ai duc;c tro vi dau ?.
D!CHTHO
rw , ffi rjljlj * ,
I
Ruc;u dao chen ng9c sang choang,
Tren yen, sdp uong, dii vang tieng ti.
Say liin biii edt, hd chi,
Nhilng nguiJi ra trt!-n, may khi lc;zi vi.
NG6 TlTTOdjch
II
B6 dao ruqu rot chen luu ly,
Muon uong ti ba gil;lC ngl;(a di.
Biii edt, say nlim, che ciing m(ic,
Xua nay chinh chien may ai vi.
BOJ KHANH DAN djch
..
Trug Kl
538
TUNGU
ePhong Ki~u t!\ fit: ten dat, C5 each phi a tay huy~n Ng6 ti'nh
Giang T6 muoi d~m eO d~ J~'i)~: qu<,l keu; cflng c6 thuyet cho "6
d~" la th6n 6 D~ C5 ngo<,li thanh C6 T6 eSiiu mien Yt .fi:: gia c
silu; c6 thuyet cho "sftu mien" la mii Su Mien cilng C5 ngo<;1i
thanh C6 T6 eCo To Yi!i~ : nui C6 T6 C5 phia tay nam T6 Chau,
nen T6 Chau cilng gQi la C6 T6 eHiw San t{l ~ LlJ ~: chua Han
San C5 each thanh cua phu T6 Chau 10 d~m v~ phia tay (nay vfrn
con C5 huy~n Ng6, phia tay dat Phong Ki~u).
58
JirllHf
'- AB*Jiil~,
utm ~ ~Jitltt.
Jill-~ /G 1~ ;g'
r,
-++- .........
1'5 -&!
~
.-~
~ .::r:::.
.. ~ , .. Q,.,
-++-
!lllg
'iJ'_
'.Ill
~ ~~~ ~
1PJ J1lf, ~ ?
~~ ~?I_t 1~ }\;f~.
~I{
B~ J II ~ ~ 1i ~%j ~1,
--H-
Trang li;in, qug_ keu, suCing toa d&y trifi. Hang diy phong ben
biJ song ClAng voi ngQn faa dem cua chile thuy~n chai niim ngu
m9t giti'c bu6n bii. Chua Him San J ngoai thanh Co To. Nlla dem
tie'ng chuang vang wing di toi thuy~n cua khdch.
Q-;r::s:
D!CHNGHlA
D!CHTHO
539
PHIENAM
540
541
NGOPHAP
CD ~ (khong): suong, tro (ph6 tu): ll:tili~~jiil.fl (Thli'
dia khong dtt Hoang H<;1c lau).
filJ ~ ~ ? (ha xu thj?) la m<?t hlnh thuc dao ngu trong tho
ca, viet xuoi l<;1i la ~ fPJ ~.
D!CHNGH[A
TUNGO
a ch6
m
59
wm~$
~~B!I;Lm~.
542
fjlffi~-~*
J}!~j/f'~DA ~~,
~*~~fi~:ft~~
543
Bac tri~u (420-581 ). Sach Tay kinh tgp kY chep: Hieu vttong
nude Luong thich xay dl,l'ng nha cll'a vuon tu<;ic d~ ngay ngay den
d6 cau ca ban chim cling voi cac cung nhan va tan khach eCtfc
m~lC fj : nhln het t~m mat V~ phia Xa.
PHIENAM
D!CHNGHlA
Sam Tham (715-770) ngllCii (J Giang Lang (nay thuc huy~n Giang
Lang tlnh H6 BOc) , thu& nho m6 c6i. ngheo kho, do tien sT nom thu 3
nim hi~u ThiEm Boo (744), dCii lam quan c6 nhieu thong tram . 6ng tung
troi nhung nom & trn mqc, lam nhieu bai the1 to conh bi~t ly, niem
quan tai; c6 tp the1 gom 10 quyen.
I
Troi to'i vuon Luong qut;z luqn lo,
Nha dau vut milt, n6c lua thua.
Cay xuan ch!lng bitt nguoi di he't,
Xuan den hoa con niJ gio'ng xua.
TAN DA djch
II
Vuon Luong chiiu to'i qut;z bay,
Neo xa trong thay mqt vai nha hoang.
Cay san nao bie't tang thuong,
Xuan vi lt;zi niJ nhu thuong hoa xua.
TRAN TRQNG KIM djch
m
60
Sdm Tham
TUNG[/
eLztdng vien ~ ~: khu vtton cua Luong Hieu vttong doi Nam
rl J:. 3U ::X A
~~?I ~J[ t~ WP ~,
i:l3
.fj(
',FE= ,',T A
1o/.7 { t. ,~, ;;;~ rr~. {..L
.
-H-
~TL
544
ft [1=i]
545
D!CHTHO
0
~B
PHLENAM
Hoai thu'Q'ng bi~t hii'u nhan
Duong Til' giang dftu duong lieu xuan,
Duong hoa sftu sat d9 giang nhan.
s6 thanh phong djch ly dlnh van,
Quan huang Tieu Tuong, nga huang Tftn.
TR!NHCOC
Ttic giii-ttic philm
Trinh C6c (?-896) tv Ia Thu Ngu. ngvoi phu Vien ChOu (nay Ia huy$n
Nghi Xudn. tTnh Giang Toy). 7 tuoi do biet lam thc1. do tien si nom thO 3
nien hi$u Quang Khai (837). lam quan den chuc 06 quan lang trung
(nen con c6 ten Ia Trjnh 06 Quan). cu6i doi yl; (J on trong vung
NgVong ScJn roi mat CJ d6. Toe phom de IQi gom c6 Van dai bien 3
quyen. Nghi DUdng tp 3 quyen va Quo'c phong chfnh quye't.
TUNGO
eDlldng Tii giang ~ -=f ?I: song Duong Til' Et m<?t khuc cua
song Truong Giang (j Trung Quoc eStit ~~: rat, rat nhi~u, chet di
du<;Jc (dung nhu ftt d~t sau d9ng til' ho~c hlnh dung til' d lam b6
ngu, biu thj muc d<? cao) eLy dinh 11$: cai dlnh noi chi a tay.
61
D!CHNGHlA
Tt't bi~t bq,n tren song Hoai
Ddu song Duong Til, hang cay duong ldu dang d9 mua xuan
tuoi thdm. Hoa duong ldu khie'n cho nguifi qua song bu6n che't di
dur;c. C6 vai tie'ng sdo thdi de'n ngoi dinh noi ly bi~t luc trifi
chdu. Dung vao luc anh di vi Tieu Tuong con toi tri'J lr;ti da't Tdn.
~~jl~
~ /G ~J;YiiPJ Z.1J,,
j(D
ifil,
~f't~l#~tt .FJ
*-~ft~.t,*-1
.::r::.. --6-.. f-r ~
I
~= J~
1~
m,
At
/!<.:
7C...t*,
~l
~,
546
W!~Ji-~-
Eftf.
:14-7:.+ ' ft Ji ~ ,
~~~~1-$.
W~ ;jfX- EtL
~~ ~ F.S fit 1~U Ir W@ .
=!; .l>BB : I - _,h c;:J E..
!I!~ lt..X. ~~ -.--...e. ' I' JJ:. ~ ,
Qai
fB~~M/f~M.
+(::1
/1' .=E. ~
01~~13-WJtiJ .
~-*.:E 1-B~~if~ ,
4~+-T~fz ~ .
3:. A 16J F.S 0' ~i ,
{~~Jiffi~ft~~.
Ji -H-fOE
1 ~ ,ttg
.::C. -A~
'
SJi
o R,~~tBr~~~ ,
ill
m E1 ~ -++- + if;!<
), rxr~ !PJ !J!F.l ~ ~ "::.'.
*8
r:);,
dr~
AAJ.
/ //t:.':\il ~\
/ _[< \)> .' ~ \
: .>______..-
.
.
.---',_0
'
-~
. '
~~:~
//t/Y
Ly Bt;~ch
PHIENAM
547
va
va
548
xu6ng tran. b! dQa) va ton 16 "thi th6nh ' . 6ng b$nh chet. nhlJng c6
truyen thuyet pho bien ke rang trong IUC say rlJCJU, ong om b6ng trdng
Ci son.g Thai Trqch (thuc huy$n Dang >6. nay 16 tfl')h An Huy) ma bi
chet du6i . ThCI ong lam c6 den hoi mlJCii ngan bai nhlJng tan lqc hau
het. sou suu t(lp lqi chi con khoang gan mt phon mucii.
TlJNGO
eThlidng lien tuu M~ jl ~: th tho c6 nh<;tc phii c6 di~u
"Thuong tien tii'u", tac gia mu'Qn ten di~u nay d d~ t ten cho bai
tho (chuM~ [tu'ong] con dQC la thtidng, c6 nghTa la "xin"; nhiu
djch gia Hiu nay du djch la "slip", nghTa c6 ve kh6ng thong)
eHi)i tu ~)W:: at phai, nhat djnh se (trQ d()ng tll') eTriic mU:
nghieng (c6 ban chep la khuynh ftj) eC/umg cfi ill!~~: chuang
trong, do diu "chung minh dinh thtfc", d gQi chung nha giau c6
eT{clz m{ch ~ ~: tjch mjch, v<'ing ve eTriln Vlldng ~* 3:.: tU'c Tao
Thtfc, con thU' ba ciia Tao Thao, thai Ngl}y Minh de du<;1c phong
lam Trftn vuong, trong bai "Danh d6" ciia 6ng c6 diu: Ctfu lai
yen Blnh L<;tc, my tii'u d~u th?p thien eBinlz L{zc ijZ ~: ten m()t
cung quan thai Ngl}y Tao, o vao tinh L<;tc Duong ngay nay .Kinh
tu 1~ ~.W:: nhat djnh phai, phai, nen (nghTa nhu h()i to fi ~_w o tren)
eNgii hoa mii 1i 1t .%: ngtfa c6 van nam mau, ngtfa quy n6i
tieng .Thien kim dtu T :& ~: ao cuu gia dang ngan vang.
D!CHNGH[A
Xin dang rzt(lu
Anh kh6ng tr6ng tha:v sao, nuac song Hoang Ha til tren trC!i
chdy xu6'ng, chdy ra din bl kh6ng hi quay tro lt;~ i. Anh khong thay
sao, tarn guCJng iJ nha cao, thuCJng cho mdi toe bt;~c sang nhu tCJ
xanh, chiJu thanh ra tuylt trdng.
DC!i nguoi khi ddc .v hay nen ttl-n huang hoan lt;~c, cha nen di
549
chen w1ng ndm trCJ duai dnh triing. Troi sinh ra ta co tai tilt phdi
co ch6 dung, ngan vang tieu hit rbi lt;~i co.
M6? de, gilt triiu ell vui ve thoa thich. Nay Sdm phu trl va Dan
Khau sinh, co dang rut;Ju xin cdc anh cha dilng.
Ta se hat cho cdc anh m9t bai. Xin cdc anh vi ta ma ldng tai
nghe. Chuang, tr6'ng, c6 ban, chau ng9c diu kh6ng dang quy. Chl
mong say miii, kh6ng mong tlnh.
Xua nay cdc btJ_c thdnh hiin diu mo mjt. Chl co ke u6ng rut;Ju
fa danh win dl doi. Trdn vuCJng khi xua mo ti?c o cung qudn Blnh
U;zc, uong mu(!i ngan aa'u rLtt;JU, ph6ng tung VUi chCJi.
Chu nhan Vl sao noi it tdn? Hiiy nen mua lay rLtt;Ju di cung rot
vai cdc anh. Con ngl!a quy ngil hoa va do cilu gid dang nghin
vang. Hiiy gQi tre dem ra cdm the' do'i lay rLtt;JU ngon, di ta cung
anh uong cho tan mo'i sdu Vt;Ln co'.
TVC. djch
I
D/CHTHO
Con song Hoang lung troi tu6n nuac,
Xu6'ng biln rbi, co ngut;Jc len dau!
Nha cao, guCJng xot mdi ddu,
Sam con tCJ bile, to'i hdu tuye't pha.
Vui cho ddy, khi ta ddc y!
Duai vilng triing, dilng di chen kh6ng.
Sinh ta, trC!i co ch6 dung.
Nghin vang tieu hit, lt;~i trong thay vl
Chen di dii, trau de ell gilt,
Ba tram ly, phdi hit m9t ldn.
Khau, Sdm hai hac bt;~n than,
Rut;Ju keo xin cha ngt;~i ngdn ngilng thai!
Ta vi hac, hat chai m9t khuc!
Bdc vi ta, hiiy chuc ben tai:
550
551
w
62
t]tJ~
~t~ti~;ft,
i'f~1~JJEA.
~
-1:::..
/.U. QA .!.33.
::a~ Jr~U .1'1
.:..
1-.t:.. ,
~w tB r~ ;m.
'i:t=PMA,
'l'li'f :fL T 1% .
1% :w a*~,
tBA.M:fetfi.
~Olf-fPJf'J!
~~:tJ~l~,
9w [f!ff -1PJ =g !
;.;:;:
~wiW~!z:~:
liB: 'nT
,~, /,'{!;; {IJJ
"-
~ IHfiXFX:,
ijf.l
!""
-;=f;"
iN:~
<3
-n_:; g-=r
1::X.. jfijj .
1{13 / JL
t'-?0 1.x,
=n.
""""" il't::.,
YJJ.
ao 5t
-~~ft:m=~:
1x. /\.
=~~~J[.
~0 M ~li 5t Pit].
ff :13 __ ftu ~ ,
:7( 13)3 ~ iW ~ ,
'(!a ill ~ /.U. I;] II
:J!IY _,., -1:::.. ::a::a /J~.
JE:t3~B~-
tffi
552
PHIENAM
Th~ch
Hao
I~i
rna
[)Q PHU
Tac gia-tac philm
86 Phu (712-770) tv Ia TL1 My. que goc C! TLJeing DLJeing (thuc H6
Bac ngay nay) nhling sinh C! huy$n Cung (thuc H6 Nom). thdi tre d<;>c
553
sach nhieu va di du l!ch khap neii. c6 dV thi tien sl nhLJng kh6ng do;
nom 744 gqp Ly 8qch C! LQc Dlieing va hoi nglioi ket thanh bqn than.
Nom 751 ong dl) CUQC thi tuyer) hien CUO f)LJC:Ing Huyen tong nhling
khong dQt ket qua vl b! Ly Lam Phu trong trieu bai xich. phai (! IQi song
khon kho tqi TrLJC:Ing An mlioi nom. nho vy c6 d!p chvng kien day du
noi thong kho cua dan ngheo va nhQng canh bat cong cua xd hi.
ong c6 den yet kien f)LJC:Ing Tuc tong va dli<!c bo
Sou loqn An
nhi$m chvc To thp di. sou b! biem lam TLJ cong tham quan C! Hoa
Chou . Cuoi doi ngheo kh6. ong dot co nha di ILJu vong r6i b$nh chet
tren mt chiec thuyen nho C! song TLJCing . f)o Phu sang toe the! rat
mqnh . voi phong each hon hu. ngon ngQ trang tr<;>ng va tl) sl) chan
tht. phon lon c6 khuynh hLJong phe phon hi$n thl)c xa hi bang each
mieu to nhQng canh kho trong dan. tham dam tinh cam yeu thLJCing
tho thiet doi voi lop nglidi cung kho va b! 6p b(!c; nhQng bai noi tieng
nhat c6 'Tam lqi' (Tan An IQi. f)ong Quan IQi. Thqch Hao IQi). 'Tam bi$t'
(Tan hon bi$t. Thuy lao bi$t. Vo gia bi$t). va bai ' Mao oc vi thu phong
sC! ph6 co' ...
su.
TU NGU
eThq.ch Hizo t]
t~:
se:
554
555
D!CH NGHlA
Ke l{li thon Th{lclz Hiw
ChiJu ta'i de'n. tr9 iJ than Thgch Hew. Co ke lgi ban deni de'n
bdt nguifi. Ong gia vuf!t tuong tra'n. Ba liio ra cila don.
Ke lgi quat thdo sao ma qua git;i.n dill Ba liio khoc loc sao ma
qua khd sill. Ta nghe ba bli(Jc !Oi kill: "Ba dua con trai, dii di
linh thu iJ thanh Nghifp. Mr)t dua gili thu vJ, cho hay hai dua con
kia vita nu1i che't trt;i.n. Dua con hay gio chl sa'ng tgm bfl qua ngay.
Nhilng dua che't tht miii miii thai r6i! Trang nha hifn kh6ng con
ai, chl co mr)t thdng chau con ndm duc!i vu sila. Dua chau co mf!
chua di w:v ch6ng. NhLtng nguoi mf! ra vao kh6ng co cluf!c mr)t
mdnh qu6n lanh. Gia nay sue tuy ye'u, ciing xin thea 6ng lg.i vJ
ngay trong dem nay dl mau tiejJ U'ng cho vifc lao djch iJ Ha
Dug, ciing con lo kjp cho vifc th6'i com hila sang". Dem khuya,
tie'ng noi xuyen qua vach, nghe nhu co tie'ng khoc s~t sui. Sang ra,
len du(Jng di tiejJ, chl con til bift mr)t mtnh vc!i 6ng liio.
TVC. djch
l.l
-"}
~\
--- -,
.Lt
NGO PHAP
D!CHTHCJ
sao rna qua v~y, th~t bie't bao! (pho
(L'!-i h6nlui'tlza n!).
(canh):
v6 nhan).
'*
D6 Phu
~ ffli
556
557
-T Q ~ ~ ~5 ttD~~,
>(~
~s
t.;1
;f :f
rt!. .J;t:. E3 1
~ U:W
,,~t~i*-1- ~~'
*IJX. HE ~7t~'l'~.
*&*&:~:!=LP~~ ~,,
frtm-~~1~~-
*'
fll: ! { - *15~'
gft B'fi {,' $ ~ ~.& ~ .
'~ m1~ ~ 1* 1~ 1~~,
7-TI 6' F:E' ~ ~.~
T'JJ /;7cfJ M ~ 1~
...J- / ,
/\
:A
.:E. AT .~~ftd,
7\ *-1 at at ~o ~ ffi,
;J\*-1 -t)J -t)J ~0 fl ~.
at ot-tJJ -tJJ ~~ ~ 5~ ,
7\JPK!J\JPKm :Em.
131'1 IH1 M =n.
rr?"
Jt3J IWJ ,'R"l; oa ft:: )g {fj'
~o~7~?J1E7J,TJI .
1J' ~ <% ME*&: M if. ,
~~$}:~~~*&
Mfi~Jffi~~~-
M~ JJX. IX 1~ ;f 31J ,
3iJ fB '2: '2: ?I~ Fl.
:srm 1J,_t 1 M~,
3iJ~~I~MtN~,
63
1gfj
~~~?I Ji ~ i ~,
t!l~ft:fttkM-M-.
.:EA:0~~~~~
~~Bfif Fo~ 5~ 13 ~?
:f :E f!8:
.J;t:. E3 --"'~-
19'
J:JA
oa
-++-
:.@
lltB~~~Im~~
~~@Jt~m:OO.
ot J=e.?I{.'f:k Fla.
'
558
559
i1cO~~t~ti*&~,
fPJ~:J(Mma~A,
~~Ji~~~~?f}:.
t ~ fPJ 12:\ ~ t ~.
*~J?:t,qX~,
ft 1: ::. ff-1
~f~~~~Tfi..
~ J~d~A ~ ~ ~~
+-=..-
RB -l.J.I.,
**t,qX.~
ffi II. xM
~/.B
~EJiE
d-7
:;F
j::t,
}J)<.. '
Mrm.J.:t!:-fiJ'F, .. , s *'
~]i;~:l:jj~-(5~.
l'<:f
E5
HEm:~~ ~=t1:*,
'-3-
Jp~
li.
~?I1t~tk
11n. 13*-10!~~r5.
.E.,,,, l-U
.!=!=!.
1m:
t3 ~,
I I W"' ill-!+~.-~
f.X t3 ~m~~~~
~ IE 1: ]![ ~ilJ ~~ n ,
lf ::. B1~ iJ! iS 63l.
F~ iW r-B- ~-* ,~ fffi,
~ 7::. rffi. f'F ~ A ~m
D~ 0~ D$jll}Jf f{E ~ {t .
~E
~ A]i :f1J,~7Ju/1ME,
~ftJ.]t
~~fL,
~~M~lEMEi,
~D {t 1w ~ IPf~f Sjj.
~1~~5~-S:B'
t;-0 -t:l
am 1 r
p
J::t.
Ji.X: / -
e fJ
::E.*?I D ~~m'd,
fiP ~iff.*&*&''~- .
~ r~ :;r ftz r::u mr v ,
1ilm g[ ]i M ~~~fl.
~om~ 1~ ~I
?I HI PJ ,~
-'-L..
R,Jm'1J.=~
~IJnFJ7f<=~J-K-p_.
WI'!
"1~
~EJiEw
oo .y.
iMr
wt~ ~.
813~
560
PHIENAM
TI ba hanh
Tgm Duong giang dg u d~ tong khach,
Phong di~p d!ch hoa thu sat sat.
Chu nhan h? rna khach t?i thuy~n,
Ol' tli'u d1,1c 5m vo quan huy~n.
Tuy bilt thanh hoan tham tuong bi~t,
Bi~t thai mang mang giang t5m nguy~t.
Hot van thuy thu<;jng t'i ba thanh,
Chu nhan vong guy khach bilt phat.
Tgm thanh am viln dan gill thuy?
Tl ba thanh dlnh dl;lc ngG' trl.
Di thuy~n tuong c~n yeu tuong kien,
Thiem tli'u h6i dang trung khai yen.
Thien ho v~n hoan thuy xuilt lai,
Do bao tl ba ban gia di~n.
Chuy~n trl;lc bat huy~n tam luang thanh,
Vi thanh khuc di~u tuong hG'u tlnh .
Huy~n huy~n y~m lie thanh thanh tu,
T!f to blnh sinh bilt dac chi.
De mi tfn thu tl;!C tl;!C dan,
Thuyet t~n tam trung vo h~n slf.
Khinh lung m~n nhien m~t phl;lc thi~u,
So vi Nghe thuang, h~u Ll;lc yeu.
D~i huy~n tao tao nhu cilp vG,
Ti~u huy~n thiet thiet nhu tu ngG'.
Tao tao thiet thiet thac t~p dan,
D~i chau ti~u chau le,tc ngQc ban .
Gian quan oanh ngG' hoa d~ ho~t,
u yet tuy~n lt.iu thuy h~ than.
56 1
562
BACH CUD!
563
TU NGO
eHimh ff : ca hanh, mot th~ tho c6 (tho nh<:tc phu tu thai Han
Ng1,1y tro xuong thuong dung "ca", "hanh" d~ d~t dfru d~) eTilm
Dztdng ~ pJJJ: song Tfrm Duong, mot do<:tn cua song Truong
Giang chay qua Tfrm Duong, o phfa bac huy~n Cii'u Giang, tinh
Giang Tay .Djch f)(: cay lau .silt silt ~ ~ : xao X<;tt (tu tuc_jng
thanh, chi tieng gi6 th6i vao cay coi; ciing c6 cho giai la dlu hiu,
qu<;tnh hiu) .Chi/. nhiin hf! mii khdch t{li thuyin .:E. AT .~~ 1:E
564
fd:
"chu nhan" la t<ic gia ttf xung; cau nay co sach giang: chu
nhan va khach cling xuong ngtfa, chu nhan va khach cling len
thuyn, phep tu tu gQi do la "hO" van" Quiin lmyin tg ~!: chi
chung am nhi;iC eMang mangrr::. rr::.: menh mong eTam t~ : tham
ePiuit 1 : roi di, len duong .Am van s.g. F~:~~ : thftm hoi, hoi khe
eHdi diing [ill t!f: den da d~p r6i mang trd l<:ti eGia ~: che
eChuyin tr{tc bat huyin ''~J~~St : v;)n tn,Ic gay vao day; chi
d{)ng tac so li;ii day dan truoc khi gay .Yim uc ~ fLP: giau noi
lie che ben trong eTii ,E({!,: moi nghl, day chi y nghi bu6n (dung
nhu danh tu) eTif WI:: noi ra, bay to eTin tlu'i 11 -=F: theo tay, tuy
tay, d~ m;)c cho tay (gay) eLiing til: vo day eNi?m fZ: : nan, ve
eM{lt :j;K: vuot eThiiu j~t: moe (trd tay li;ii gay dan) eVi ~: dan,
gay .Nghe tlutung, L{tc yeu ~ ~ ' ~ ~ : ten hai khuc nhi;ic c6
eTao tao Of of: rftm ri (til tuc;5ng thanh) eThiit thiet 1:;7] 1:;7]: ni non
eTti ngil fl g: tho the tam Stf eThac t{lp ~i11 ~: xen Ian eGian
quan Fa~ IUJ: riu rit, liu lo (til tuc;5ng thanh hlnh dung tieng chim
keu uy~n chuy~n) eHo{lt
lu'u loat, troi chay eThan ~: ghnh
eSap l: u dQng khong troi chay .u sa'u ~ ~6: noi bu6n sau kin
eSinh ~: 19 r6 ra eBinh ill: (nude) tung toe ra .Thiel kY. ili11%:
quan coi ngtja m;)c ao giap eDi)t xuat ~ tb: d()t nhien xong ra
eBat f3~: phfm dan eHo{lch
quet (m()t ngon dan thu'ong dung
ltic dut bai)( chcr ii dung nhu i!J) ePhiing J1t:fj: thuyn eTi~u 'i1=J:
l;)ng yen eTra'm ngilm
D~: tftn ngftn, ng?p ngung, trftm ngam
(truck khi noi) eLi~m dung ~ ;g:: nghiem net m;)t li;ii eHa Mo
lang ~I~H~ ~~: lang Ha Mo, tile lang H<:t Ma, mOt khu di;io choi a
ngoi;ii o ph! a dong nam thanh Truong An .Giao phttdng #_ :tfj: co
m:
:a::
m:
quan nha nude doi Duong chuyen coi v am nh<:tc ti;ip ky va d<:ty
ca mtia eD? nhat hi)
ff3: ca mtia doi Duong chia lam ba be):
tQa be) h()i, l?p be) hOi va nha nhi;ic; "d~ nhat be)" la tQa be) h()i,
bi~u dien tren nha IOn, trlnh de) kha cao, d!a v! sang nhat .Thi?n
m-
=t:
nhi;ic su eThu Ntidng f;k ~~: ten thuong dung cua doan
ca mtia doi Duong, a day chi chung nhcrng ncr dien vien ca mtia
. Ngii Liing nien thiiu 1i ~~if j;: chi cori em nhcrng nha gia u
sang C1 kinh do ("ngu lang" la 5 lang cua eac vua doi Han, du (j
gftn vung Truong An, nhcrng nha giau co doi Han phftn nhiu a
tai
565
chiec thoa bi;iC dftu tren CO kham bong hoa bang vang ("din" la
bong hoa vang; E quen dQC la b~, dung nhu ~fg) eKich tiel
toai ~ gp u$: vl danh nh!p rna vo ePhien ti'tu o' ~ ~ (: ru'QU d6
lam vay bffn .ndng nhan ~ ~: m<)t each tuy ti~n, mQt each de
dai eCo' ~: cu, gia yeu eHif:ffi: giam bot, thua that el.ii.o d{li
~ -}(: tu6i IOn eK/ullai -t;:,
sau khi di ("lai" la trQ tu, vo nghla)
eThiiu nihz S{i j; if~: chuy~n ca thoi son tre .Hdng Zan can
~II*1 T-: hlnh dung cho di~m son tren rna vl nude mat chay rna
bien thanh mau dQc ngang tai boi eTrii.ng~: cang them (pho tu)
eTtlc tzi.'c n~p n~p: ri d (tieng than thd) eTriclz eli~-: giang chile d
nhan eNg(Ja b?nh ~ W}: Bi;ich CuD! b! biem (giang chile d6i di
xa), Tu rna chi la m<)t chile khong, nen noi la "ngQa b~nh" chu
khong phai dau b~nh th?t eTiclz {~$: vang ve, heo lanh eTi
*:
**'
tt: chi am nhi;ic eBdn Giang 1~ ?I: tile Tftm Duong (co
ban chep la "B6n Thanh") .Hoang lo j{Jjj_: lau vang eKho
tni.c
tni.c3tt:
.n
566
vie't thanh IOi ca eLztc/ng ci{u .R !A_: rat Hiu eKhzt(/c t(Ja BP ~: lui
l~i r6i l<;1i ng6i, lui ng6i eXtic huy~n {JE ~!: v~n mau day dan
eChuyin '': cang them (ph6 tu) eThe the r~r~: the 'luang
eHztdng ti~n rQ] ffif: h1c nay, vua r6i eYim khilp mt~lz:: che m~t
kh6c eThanh sam ~t~: ao don xanh ( mau ao cua quan van doi
Duong tl1 bat phim, cll'u phim).
D!CHNGHiA
Ti ba hanh
Ddu song Tdm Duang ban dem ta dua ti&n khdch, La phong,
hoa !au xao xgt trong tieng gi6 thu.
')
Bgch Cu Dj
Chu nhiin (tdc gia) va khdch cung xuong ngl!a, buoc len
thuy~n. Nang chen ru(fu djnh uo'ng, nhung lgi khong c6 tieng sao
tieng dan.
Say chdng nen vui ma bu6n Vl sdp phai ly bit. Trang giay phut
chia tay, dnh triing tham xuong mijt nuoc song menh mong. Ch(ft
nghe tieng dan ti ba (viing vdng) tren song. Chu nhan quen triJ v~,
ma khdch cung chdng len duang.
567
Chung toi thea tie'ng dim, khe hoi nguai gtly La ai? Tie'ng ti ba
dung lr;zi, muo'n tra lai nhung con chdn chu. Chung toi liin dai
thuyin lr;zi gdn xin cho gijp mijt, r6i liiy them ru(fu, do't lt;zi dim, miJ
lr;z i ti c ru(fu.
G9i ni't nhdu ldn, nguai d6 moi buoc ra, tay hay con om dan ti
ba che mflt nila mijt. Nguai d6 so lr;zi day, ga?y len vai tie'ng, chua
thanh ra diu nhr;zc gi ma dii hilu tinh.
Tung day d~u phdt ra nhilng tilng u ua't ben trong; nhu bay to
n6i ba't ddc chi cua dai minh. Nang cui may, dl mijc cho tay ga?y
dan lien tifc, n6i ra hlt cdc vic vo hr;zn iJ trong long.
Nang v6 nh(! day, ve nhif!, vuo't r6i lr;zi m6c len. Luc ddu gtly
khuc Nghe thuang, sau dln khuc Life yeu. Day Mn r&m rf nhu mua
mau, day nho nl non nhu tho the tam s/!.
Tilng r&m rt nl non xen tr;zp vao nhau. Nghe nhu nhilng ht;zt
chau Lon, nho rai tren chile mam ngQc. C6 luc nhu tilng chim
oanh riu rit luu lodt duoi hoa. C6 luc nhu tilng nuoc suoi chay Sift
sui duoi bln nuoc.
C6 luc nhu nuoc suo'i dQng lgnh day dan ngung dut. Ngung dut
khong thong, tgm dung hdn. M()t n6i sdu hQ_n sau kin khdc b()c ra.
Khi ay nlu khong c6 tilng dan con han La c6 tilng dan.
C6 luc tilng phdt ra d()t ng()t nhu chile binh bgc ch(ft vi'i nuoc
w'ing tung t6e. C6 luc nhu doan quan ci'ii ngl!a mijc gidp sdt d()t
ng()t xong ra, tie'ng dao thuang vang len. Khi dut bai dung phim
quet vao giila day dan. Ca bon day cung phdt len m()t tilng nghe
nhu xe [ifa.
Nhilng con thuy~n khdc iJ hai ben lijng im thinh thit. Chl thiiy
vdng triing thu trdng x6a giila long song.
Trdm ngam buong phim nhet vao giila hang day. Sila lgi xiem
do l() ra net mijt nghiem trang.
TI! kl:" Minh vo'n La con gdi chon kinh thanh, nha iJ duoi lang
Ha Mo. Niim muai ba tuo?i, hQC dLt(JC ng6n dan tl ba, c6 ten (J gido
568
iJ day
sam chdu nghe thay gl? Chl c6 tieng chim cuo'c keu
thdm, tieng VU(fn hot bi ai. M6i khi gt;lp tilt hoa trieu ben biJ song
xuan hot;lc nhflng cdnh dem thu trang sang, ta thuifng la~v ru(fu ra
569
570
D!CHTHO
Ben Tdm Ducmg canh khuya dua khach,
Qut;mh hoi thu, lau lach diu hiu.
Nguoi xuong ngf:(a, khach diing cheo,
Chen qu)mh mong et;m, nha chdu true ti.
Say nhilng Luong ng{li khi chia re,
Nuac menh mong duf/m ve trang trong.
Tieng ti nghe wing ben song,
Chu khuay khoa l{li, khach dung ddng xuoi.
Ldn tieng se hoi ai dim ta?
Ditng day to nan na lam thinh.
Doi thuy~n ghe l{li tham tinh,
Chong den, them rLt(/U con danh life vui.
Moi mQC miii, tha'y nguoi ba nga,
Tay om dan che nrla mij.t hoa.
Vij.n clan may tieng d{lo qua,
Khuc tuy chua trQn, tinh eta thodng hay.
Nghe niio nuqt may day bubn bf!c,
Duong than ndm tam tzic bay lau.
May chau tay ga'y khuc sdu,
Giiii bay hit n6i truac sau muon van.
Ng6n huang bdt khoan khoan diu dij.t,
Truac Nghe thuong sau thodt Li:f.c yeu.
Day to nhuong ctd mua rao,
Nl non day nho nhu tro chuyfn rieng.
Tieng cao tha/J lf!a chen Ldn ga?y,
Mam ng9c dau b6ng na'y h{lt chau.
Trang hoa oanh riu rit nhau,
Suo'i tuon r6c rach, chdy mau xuo'ng gh~nh.
Nuac suo'i l{lnh, day manh ngitng dzit,
Ngitng clzit nen phut bij.t tieng to.
571
572
573
*~
L~
64
~trr
s=
?'o
-,a
~~~~1~mg-ES,
~~:ttlffl
1EJ
~t
*mw
a :w.
p~ ~!21m3 '1:&?
~HtL ~ ~~~.
I~ f~
PHIENAM
Thon hfmh
Ma xuyen son kinh cue so hofmg,
Tin rna du du da hung tn.tong.
Van hac huu thanh ham van 1<.1i,
s6 phong v6 ngu l~p ta duong.
Duong le di~p l(,lC yen chi sac,
Kiu m(,lch hoa khai b<,lch tuyet huang.
Ha Slf ngam du hot tru truong?
Th6n kiu nguyen tht,I tlf ng6 huang.
VUONG VU XUNG
THdTONG
574
(thuc tinh Son 86ng ngay nay), lam quan den chuc Han lam hQc sT.
6ng eve ll,!c phe phon loi tho c(/t nhd phu phiem rat thjnh hanh dau
doi Bac Tong. vade coo truyen thong hi$n thl,!c chu nghia cL)a 8o Phu,
BQch Cll Dj, c6 c6ng rat ion trong vi$c mara con dllong mCii cho thi co
doi Tong. Ong con de IQi tp tho Tieu sue tp.
TUNGO
eCzi.c Sd hoimg *J f}] ji: hoa CUC mdi nd vang (chi canh d~ U
thu) eTin mii f~ ,1~,: coi nglfa di tuy y eDii hung truiJng !f Jt~:
ni~m hung d~o choi vung ngoai thanh dang n6ng nan .van l{li
8~~: am thanh phat ra tU nhung hang tr6ng luc hoang h6n ("lq.i"
la am thanh, tieng keu ciia thien nhien, nhu' tieng gi6, tieng con
trung rii rich) eNgiim dzt 0~ ~: sau khi ngam tho .Nguyen th~t
W~: cay c6i trong d6ng noi.
D!CHNGHlA
Di quanh x6m
Ngr!a di xuyen qua duang nui, hoa cue bdt ddu no vang; di
m(ic cho ngf:(a cu di di miii, ni~m vui thu dc;w choi vung ngoai
thanh dang nbng nan. Trang muon khe co tie'ng no'i len, chua
nhilng am vang buo?i chdu to'i; may ngQn nui im lim khong noi,
dung silng trong dnh chdu ta. Ld duang le r-ng, mau do nhu son;
hoa kdu mt;t.ch no, trdng nhu tuye't toa huelng thom ngdt. Vz sao
ngam tho xong lt;t.i bbng bu6n rdu, chilng qua vi chile cdu trong
xom va cay co'i tren d6ng trong ra't giong que ta.
D!CHTHO
Ngr!a xuyen duang nui cue khoe vang,
Buong long day cueing me'n cdnh lang.
Hang hoc vi vu nhu sdo to'i,
Nui non l(ing le duoi ta due1ng.
Canh duang r-ng ld son to thdm,
Ru9ng lua dam bong tuye't toa hue1ng.
575
w
65
?I...t~,=t3
?I...t1i*A
fB f8JJ.t~, ~
~~-~frl-.
ill?~~ i&: fl.
mf9Jr~
PHIENAM
Giang thu'<fng ngu' gia
Giang thu'<;5ng vang lai nhan,
Danai lu' ngu' my.
Quan khan nhat di~p chu,
Xuat nh?p phong ba ly.
PHAM TRONG YEM
a bai 'NhQC Dllong lou ky', trong phon Co vdn doi Tong.
TU NGO
eNgzt gia ~' :f3: ngu'oi bat
ca rat ngon).
ca
ca
D[CHNGHlA
Ngztdi ddnh cd tren song
Tren song nguai di lt;t.i, chl thich cd vu(/c ngon. Anh hiiy nhin
xem m9t chie'c thuy~n con, no'i chtm trong song gio.
576
D!CH THO
577
TU NCO
Khdch tren song qua lt;zi,
Tam tdc cd vu(fc ngon.
Tha'y chang chile thuy~n nho?
Nhap nho trong song c6n.
.Luy b~nlz
D/CH NGHiA
Con frau b~nlz
C{ly hila ngan mdu ru(mg, !elm cldy ngcm kho thr3c. Khi site da he't,
gan da nu)i thi ai lt;zi x6t thuunr: nila? Chl mong cho m9i nguC!i d~u
du(fc no du. Sa gi minh b~nh gc1y g() nlim du(Ji hr5ng m(it trC!i sdp lr;tn.
66
W34
f#~-T~'I'-T*,
-f-r ::3!!: ,...,. !1: 31 11!3 113?
; .J lliL Jlt.J 7tsz.. ot: ~~ 1m
iS
/.B 1!P- ;+. .J::~ /.B ~
,_ 1v
:::1"- ::r:. s 1v ~t::!.
/f ~Ail W3 !.V\J1 ~~.
1)/CH THO
Ru()ng cay nghin mdu th6c nghin kho,
Sac ki~t gan man ai bie't cho?
Chi mui'J'n nJ?L(r/i dC!i no du cd,
Chdu tim chdng qudn 6/n nc1m xo.
**~
rn
PHIENAM
B~nh ngdu
67
LY CUONG
jJft tlJ g ~
....._. A-A-
EIE
~ H~
.W, '';:ff
?R lll'l.-1. i~ {,
~4-~~fE*iffJ~.
LI.J
F.R:
JjZ f~ ~~ ~ ~j-,
'X.- t;J.
~~7DJ
578
PHIENAM
*'
t.f tj::
nguy~t ~j
. trzt(lng
579
D!CH NGHiA
TU NGU
eL{lp lllll ij~~: ru'QU d~t trong thang Ch~p d an tet .H6n if:
dl}c eD6n ~3'(: heo (l<;in) nho eTieu cii ~ fl~ : sao va trong eTruy
tii.y ill~: du6i theo .xufin xii ~tl: te xa mua xuan (ngay cung
thiin dat thai xua sau tiet l~p xuan d du xin du<;Ic trung mua;
"xa" la thfrn xa, tuc th<in dat) eGiiin plzac fi~ :}J: gian d! chat
phac
plzong r:!i @.\. : I~ loi xua, phong each xua eNizim tlzi'ta
.co
L[!c Du
di. Giila ch6 !du r(im hoa thua, lc;Ii c6 x6m Lang. Trang sao thuc
gi~c ngay rl xii mua xuan gdn cte'n. Ao mu gidn di win con 1~ thai
xua. Tu nay ne'u c6 duqc nhilng dem triing sang ra dgo choi nhan
nhii. Ta se chong g(iy de'n g9i ciia irong dem ba't cu luc nao.
D!CHTHO
Dung tuong nha nang rU't;fU chgp .xoang,
Du(Jc mua diii kluich lqn ga sang.
Nui trum khe h9c ngiJ khong !O'i,
Ldu r()m hoa thua lgi c6 lang.
Cung tl uy nghi k?m tro'ng rt)n,
Th()i 12 cht{r phac do khan thuiJng.
580
TOAN THU
581
D!CH NGHiA
w'
tren song do sdc trr!i phdn chie'u. Trang tie'ng cu6'c keu co
nnta rui hi't phci't tr6ng nhLf khdi may. Thdng tu if n6ng th6n it
cd nguoi nhdn rJi. Vtia xang vifc dau tifm lc;zi de'n Fife cc/~r
ILia.
rn
68
~DHt~ J=3
*~ ~ LlJ W:
8 iilm JII,
-:r r-~ !R~ m~o 11.
D!CHTHO
/fr:..' .
~~~
PHIENAM
Htio'ng thon tu nguy~t
L1,1c bien scin nguyen b<;1c man xuycn,
Tl'r guy thanh
Iy
vG nhu' yen.
TU TONG
*~
ONGQUYEN
69
TU NCO
eTrl: quy
-T H~:
.sap
chim
di~ll
do quycn,
till rB:
ady
c;}y lua.
:t T:
?% ~ 10'
- H! *n~~1@-ff,
~4*~~~
)7 ~JJ.i iZ T ~ ~ @J ,
~DJ*1PJ1tm~.
{JJ_ ~if~~&~*'
582
PHIENAM
Hoan khe sa
Nhat khuc Uin tu tliu nhat boi,
Khu nien thien khl qtu dlnh dai.
Tjch du'ong Uiy h;:t ky thai h6i,
v6 kha n;:ti ha hoa l;:tc khu.
Ttf tang tu'ong thuc yen quy lai,
Tiu vien hu'ong kinh d()c b6i h6i.
YENTHU
Tac giii-tac plziim
Yen Thu (991-1055), tv Ia Dong Thue, nglloi Ci dot Lam Xuyen Cthue
thdnh ph6 Lam Xuyen, Vu Chdu , tlnh Giang Tdy ngay nay) doi Tong,
do tien sf. lam tllong doi vua Nhan tong kiem Khu m(lt su, tfnh thdng
than h9e rng, sang toe rat nhieu th<J van, e6 nhQng bai tu trong sang
va d~p , e6n lllu truyen 'Ng9e ehdu t(lp' .
Ia mt the tM bien the
eua Nhqe phu, e6n Ho6n khe sa Ia ten mt tu di$u do Ly LQp (937-978)
thai Ngo dqi sang toe, toan di$u gom 42 ehQ.
583
w
70
ftD~fJ
st ~m mII\.~~,
JJ Ht :If m71@.
~it Fo~ ~ 11t A,
sP~w~1I\5.
~0 "ifJ?
~0 "ifJ?
~fik
' =E
F3
D[CHNGHiA
Roan klze sa
Hdt xong m9t khuc tit moi u6ng m()t chen rur;u. Khi triJi niim
truoc va dinh dai vdn nhu cu. Bong tjch duang ngii xu6ng vi phia
tay bao giiJ quay trif l9i. Hoa rai di milt ch!lng biit lam the' nao.
Chim en bay tro vi nhu dii titng quen nhau. VuiJn nho duiJng tham
m9t minh tha thiln.
D[CH THO
Xong m9t bai tit, u6ng m9t ly,
Ldu xua, cdnh eli vdn cony.
Bong nga v& tay bao giiJ l9i?
sn
~~~
584
585
PHIENAM
Nhti mt)ng
I~nh
LY THANH CHIEU
1~
1~1f3
*.
r~1f3
J;#t
-7
1~W2
~Jtl~
""'o u
17P ,c s ~ '
:1J ,
z ~'W}
, it ~Hi!
t~5m o ~o 9=' ~ z~ff!}JL+ ~~A -f: , ~ ~:;:: ,
iffi :Jt ~ ~ ~~ :1J :;t
pfT j;). ~ W} ~ 1~
,
83
7E ~
};7;!]
ui~U~-l:JJ1rCt
}'[$~{~
*'
wx P/F ~
& '
13 {,' '
1~~ffRg:_
0
R'=
1:1.!1'!!:
~-W3
.w;.
t~c
,F<5 1W
' '1'~ ,..,.,_
~ r.F! 12\l
8
1~~jt~
J;#t
-7 .t..t:.
o 17P K_
13t:.
, rli!x:i.f A~
PHFENAM
D[CHNGHiA
Ph~t
Ph~t
gia, Ph~t da chi tinh xling. Thj giac ng() tt! tam, cull d()
chung sinh, d<;~.t dao vien man giii chi due hi~ll. Nhu Trung Qlloc
chi ton xung Kh6ng Tli vi thanh nhan nhat d<;~.ng, hull ljch sli, hull
slf thlfc. Nhi ky trf hu~ nang life vu'U d<;~.i, sd d1 ton xung vi Ph~t.
PMt chi trf hu~, thj chllyen vi pha tru tham, san, si, m<;~.n diing
phi~n nao. Ph~t chi nang life, xac nang sli nhat thiet chung sinh,
ly nhat thiet khd, clac CUll canh l<;~.c, co ng6 nhan du'ong l~p chi
hQC
PMt.
(Sd dii.ng Phijt lu)c giao khoa tim')
586
bang chu Han cho nhung nglloi budc dau hoc Ph(lt. vdi lei van va cau
chu de hieu; hi$n tqi nude to c6 ban d!ch cua TV kheo Thfch Hanh Tn,1
(1904-1984). Tren day Ia bai dau tien trong quyen 1.
587
Juan h6i) eNizat tlziet -1;7] : tat ca, mqi eCzcu canlz '9Z ~: ket qua
ho~c mt,~c dich sau cung muon d<;tt tdi .Ngo nhan g A : chong ta.
NGOPHAP
CD ~D ... - fi (nhu... nha't d:;tng): y nhu... (dung trong ket cau
so
sanh,
thong
dt,~ng
trong
van
Bach
tho~i) :
~0 l=f=l ~
# tL ~~A- f~ (Nizzi Trung Quae chi ton
xu'ng Kh6ng Tll' vi thanh nhan nlzat d{lng).
Jt (vu'u): cang ... hon: jt (Vtiu d~i).
@ ~( chuyen): chuyen, rieng ut:, chi (ph6 tu): ~ ~ ~ {i~ ~~ . ..
(Th! chuyen vi pha tru ... ).
@ ~ (d~ng): cac thu, nhung ngu'oi (nhu') .. . (cac nha ngu phap
Trung Quoc hi~n nay xep ~ vao lo~i tr<J tu, dung trong m<)t do~n
li~t ke):~~~~, ~.l, jtf, 'I'~ ~~][ 'I'~ (Pha tru tham, san, si, m<;tn
ddng phi~n nao).
z m r
D!CH NGHlA
TU NGO
Plzljt
m:
Pht, tie'ng keu tdt cua hai chil "Pht da" tile La clue hi~u cua bc
dii Giac ng9 noi f1! tam va cau d9 m9i foai dc;a ae'n qua vi vien miin.
Cung ml)t each nhu dan tl)c Trung Hoa ton xung due Khdng Ti:t
La m9t bt!c thanh nh(Jfl, c6 ljch si:t, c6 st! th.t. Song tri hu? va
nang lf!c cua Pht thl!On han, cho nen chung ta ton xung Ia Pht.
Tri hu? cua Pht, mi:tc dich phd trit baa nhieu phiin niio: tham,
san, si, va m{ln v. v ...
Nang lt!c cua Pht quye't lam cho ta't cd m9i loai, xa lla ta't cd
kho?, holm toan an huang nhilng st! vui, vi Le ay chung ta cdn phdi
Lp chi h9c Pht.
THiCH HANH TRl) djch
588
2
~t
ffi~ o ~t~~~~~~A~Et+XfiAIT~U:;r
*At~
rli~A~ti;~{?Jj~t
PH!ENAM
Phap
Phap, tuc phap tac. The gian nhat thiet V~ln v~t, giai hG'u djnh
ly, giai hG'u quy ph<:~m. Nhan lo<:~i di9c nhien, ky phap vttu chu
m~t. Co de quoc thanh nhan, giai hCtu str nhan hanh nh~p chinh
quy chi phap, nhttle giao, phap lu~t, LJUY Lf(k artng thj da.
Nga Ph~t The Ton sd thuyet chi phap, tuy bflt chi thl't, nhien 11
nhan sinh phap, di~c o~i tri tttong dong. Ky vttu yeu giii, thj t~1i
giao ngo nhan thu ngG gidi, hanh bat chinh d<:~o, dT bat that nhan
each, co nhan 11ng dtt<ing hQC Ph~t phap.
589
chinh d!nh.
NCO PHAP
CD RP (tt1c): tUc Ia, chinh Ia, la; RDchl Ia m9tph6 tu, nhung
trong m<?t ket diu d!nh nghia, n6 c6 gia tr! nhu d9ng tu voi nghia
nhu ND~(tuc thj): $, ND~t !'jlj(Phap, tti'c ph<ip tile).
?f.!\~ (di~c nhien): cGng nhu the (ct,~m tu quen dung):
A~~~(Nhan lo<;1i
di?c nlzien).
@ ~-ill.(thl da): d61a, chinh la, Ia nhtt the v?y (mQt hlnh thuc dao
tri tfm ngG' ra tntdc thttong dung trong m9t ket diu d!nh nghla, gom d~i
tu ~ (thi) va trc;f tu
(da), tl1ong duong voi ~ ... t!1 nhung ~ l~i OI1(1C
oua ra phia saudi chung voi t!1 ): tzot~#. ~t1*, tY!*l~~{Q,(Nhu
le giao, phap lu?t, quy uoc dng tlzi dii).
ft /f 1.[ !l:t (tuy ba't chi thli'): du kh6ng chi (co) the.
@ ~ (tf): v~, doi voi (gioi tu): ~1J~ A~$ ... (Nhien ,, nhan
sinh phap ... ).
5. (d~i tri): d<,ti d~, d<;1i khai, v~ din ban (ph6 tu): 5:.
tEl~ (D{li tri tuong dong).
(j) ~ jt ~ :t3 (ky vtfu yeu gia): oi~u cang quan trqng h<in
Ia ...
Tl) NCO
eDjnh /j ):E.flt[: lyle nhat dinh, djnh ly eQuy ph(lm tfli8: mau
m!fc, tieu chuffn, khuon phep, phep de .C!m m{it ~ W: ti ml,
chu dao .Chinlz quy IT ttl: dLtong chfnh, dLtong dung .The' Ton
D!CH NCHlA
Plzap
Phdp, tU'c Ia phep tdc. Ta't ca muon Sf! muon \'t;'it trong the' gian
nay, v(lt nclo cung d~u e<) f.v nhU't djnh l'a d~u c6 khuon mlfu cua m5.
590
Loai nguoi ciing the: nhLtng khuon phep cua loai nguoi cang
chu cldo hun. Ch.o nen cdc blfc Thanh nhun trong m6i nuO.c, vj
Thanh nhun nao ciing cl~u co nhilng phuung phdp lam cho con
nguoi eli vao con cluong chun chdnh nhu: ll gido, phdp lu(jt va quy
wJc v. v ...
Con phuung phdp cua clue The' Ton chung ta dt;~-y khong nhilng
the' thai, clo'i vai phuung phdp dt;~-y ngu(!i cloi, ch6 clt;~-i khdi ciing
rift giong nhau. NhLtng ch6 co't ye'u hun he't La dt;~-y chung ta m6i
nguoi cdn phdi giil gln nam giai cam va thlfc hanh thea phdp "Bat
chdnh dt;~-o ", cti cho khoi mat tu each lam nguoi, vlle ay chung ta
cdn phdi h9c Ph(jt phdp.
THiCH HANH TRl) djch
m
3
1~
M~M~Z~mo~mw~*oW~~~:-~w
[P] 11~ o -=~tO [P] ~~ o .::. J;r tO [P] fi. o [ZIJ tlJ fO [P] t';;J o li D fO 1m
~ o ~~fOfPJtft o t5utU~+ Jl1~~r!IJG:Z1S-lli o
-A-=A-A~~mmM~[ZIJAU~~~
mM o M+~~~rZIIJG:1Sm~~~~MIIlm~
al$ ,
1~17tj}*-lli
PHIENAM
Tang
Tang gia, tang gia chi tinh xung. Y vi hoa h<;1p chung. Hoa
huu l1,1c chung: Nhat, gioi hoa d6ng tu . Nhi, kien hoa d6ng giai.
Tam, than hoa d6ng tr1,1. Tu, l<;1i hoa d6ng quan. Ngli, khftu hoa
v6 tranh. L1,1c, y hoa d6ng duy~t. Co thu tang ttf, thtjc Ph~t d~ tu
591
TUNGO
eTiing 1~: su' nam (dan 6ng di tu d~o Ph~t) eTiing gia 1~1to:
doan th~ d~ tu Ph~t, chi doan th~ cac vi tl kheo, tl kheo ni, cling
nhu' cac sa di (trong nhi~u tru'ong h<;1p, cac cu' sT cling du'QC li~t
vao Tang gia) eCiu'ing fl.: lo~i eQzuzn t!;j: chia d~u eTranh ~:
cai eTh{IC Jl: th~t, thJ!c (la)(ph6 tlt) eC{/ kit ~ *5: ket ch?t,
cling co, doan ket eHi?p l{lc ta j]: h<;1p sue eH{) pluip ~~ ~1;;: bao
v~ chinh phap cua Ph~t.
NGO PHAP
CD ~ ~ (ba't d~c): kh6ng du<;1c ("bat" la ph6 tu, "dac" la tr<;1
d(>ng tlt).
@ \ ~][ (ta't tu): dn phai , at phai (ph6 tu).
@ .[:) ~ (di thtiQ'ng): trd len (c1,1m til quen dung): [Zg A 1-).~
(Tu nhan di tlut(lng).
~ (nai):
a) moi, thl moi (ph6 tu):~~m1~ (Niii kha xung tang).
b) la, chinh la (dung nhu' d6ng d(>ng tu trong m(>t ket cau
d!nh nghTa) 1~+ . ~1~ ~r ZIIJG:1Sm(Tang tJ!, niii Ph~t d~
592
593
(chi). 1~
*-il
st! da ).
f~ ;Jjg ~ 1~
.t.t: an .L.t: --t-.
F.lt:>"iJF.lt::JJ
z &t
f~ ;Jjg $. fE
O
$.Ft.~ 1~
rt :;lj::o
1 ->" iJi"L"~'
1- Em
r o
Tiing
z~
'
ll< ~ i ~~~~~f=~~k
*
_,. I"Rd"*Pil!l"'J
..1\13 '
x
6-++- x~ ~~ ffi-h
~-~'-
..
II
x
_,. 1'
, NDJ!!~1~Z ~~ 1=@~}\
**~!filE 1~
PHIEN AM
r *
'10/.B
fl<M@% ~1~z ~+
D!CH NGHiA
TlJ NCO
eT~t di) di) tha GJ rf. fJ;t 1-tJL: t~ u{) mlnh va d() ngu'oi khac eNgii
bol tl< II: chung t6i, chung ta.
NCO PHAP
594
595
Ph?t... ).
~ (tai):
mr~&:g~
*1~~-fi:-~--~:=~A*~;-
'*
-jj:t:;r~o
Bn m 'l-n.
-;t=; 1~ Bn
m
Yi!- AIJ Yi!- o ' 'Fl 1'3 AIJ
~ JtJ;) 1~i~~A , g1J*~f*J'I'B , t:l:F@frotl1 o
a en R'F =n.
-g. ~
11.'-t'. 7E HJ IX PP
*~
'
PHIENAM
La han c~p
B6 tat
La han huu tam nghTa: nhat, pha tam d()c t~c; nhi, ling nhan
thien cung; tam, lai the bat sinh.
B6 tat thj An D9 ngu, nga quoc djch vi giac huu tlnh. Giac tuc
giac ngQ, huu tlnh tuc chung sinh. Ng6n ky dT Ph?t phap giao
nhan, nang ljnh chung sinh khai ngQ, xuat kh6 hai da.
D!CH NGHiA
Tlziclz Ca Mtlu Ni
Thich Ca (Thich Gia) La h9 cua Ph(j.t; Muu Ni (Mau Ni) La ten
cua Ph(j.t. Tau djch: "Nang nhe!n Tjch m(ic ".
Nang, ttlc Ia Nang lijc; Nhe1n, ttlc Ia Tit bi; Tjch, !a kh6ng bi sf!
kho vui lam b(j.n long; M(ic, La kh6ng bj vi?c phiin niio lam ro'i
loc;m. Tf! d(} va d(} tha, c6ng dtlc duc;c vien man. Cho nen hi?u
Ngai !a Thich Ca Muu Ni.
thU.
Ngay nay chung ta eta La d? til cua Ngai thl le d! nhien phdi
h9c theo ccii due tanh "Nang nhe!n Tjch m(ic" cua Ngai. The' moi
dang g9i la m(}t Ph(j.t til chan chdnh.
THiCH HANH TR(j djch
596
TU NCO
eLai the'
iit: doi sau .Kiwi ug(j
eKhiJ hai "f5 {!IJ:: h' kh6 (bi'n kh6).
1m '['g:
6
gi<1c ng<), hi'u ro
11~ fr ~
D!CH NCHiA
La lul.u vii
597
B6 tat
La han CcJ ba nghla: ( 1) Phd git;lc tam d(5c (tham, s{in va si); (2)
dang th9 sv cung chfang cua ngui'!i va trr/i; (3) (1(/i sau khong con
sanh tu (luan h6i) nila.
136 tcit m)i du theo tie'ng ln D9 Ia "B(j ctJ Tat (1da ", Tau djch:
"Citic hilu tlnh ''. Giac, tuc hi gicic ngq; Hilu tlnh hi chung san h.
Nghla La 136 tdt (1em Ph()t phap dg_v nguai Jcl cr) nclng tvc khie'n
cho chung sanh duc;c ta ng('J l'G ra khoi biln kh6'.
THiCH HANH TR(j djch
v~ c~
rr
11~fr
ffl , t~ ~ lf\l ~
~'X./.
tbfJ
PHJENAM
Tu hanh
Tu hanh giii, tu di h~111h vi, xii ac thu thin, ly tt,~c tong d~o
da. Hanh tr~1 tQa ngqa yeu cung klnh, thuyet thoai yeu boa blnh
khiem ton. Y bftt tham san si, than bat sat d~to dam . KhJu bat
h.tong thi~t, bat ac khfi' u, bat vqng ngG', bat y ngG', bat khiet huan
tU'u d~ng. Thi vi tu hanh.
TU NCO
NCO PHAP
CD :fj" fi. ~ ~ (hanh trv tQa ngQa) trong bai Ia 4 a<)ng tu deu
au'<)c di:mg nhu' danh ti:f.
598
~ (ye'u): phai (tr<;1 d()ng tu): ~ $ iiff. (YelL cung kin h).
~ ffiS (thi vi): d6la ... : ;JJ!: iWH~ff(Th! vi tu hanh).
599
D[CH NGH[A
Tu himh
Tu hrmh: Sila do?i hanh vi, bo dillam lanh, xa lla the' lf:lc, thea
df!.o. Va khi eli, dang, ng6i, nlim phai c6 oai nghi, luc n6i nang
cdn phdi on hoa nha nht;in va khiem nhu&ng; y khong tham s{m va
si; than khong sat sanh, trqm cilp va dam 6; mifng khong n6i hai
l&i, khong n6i l&i hung dil, khong n6i difi tra, khong n6i l&i theu
dft chuyfn it xfch cho nhdu, kh6ng an nhilng d6 rur;u thjt v. v ...
Thl g9i fa tu hanh.
TU NGU
.L~tc ciin
t:&: sa u giac quan: nhan (m~ t), nhi (tai), ti (ti)
(mGi), thi~t (lu'oi), than (than), y (y, kha nang suy nghT) .HtJ
d~mg Ii. Rl v?n dl;lng Ian nhau T~t t{nh tt.: cai tinh nam sau
mqi hi~n tu'\"lng, cai nga.
m
7
ID%~
ID%~~~miD%ili~o~~~-~iliAm~z~
~ :g: ~ ~ n t:& Ii. m
o;g 1I\ ~ t'' , ND 5f. ID% ' ~M ili Fs~~. Z ti rm 'IR ~ ~ o
QuanAm
Quan Am gia, toan xung Quan The Am. Thll' B6 tat quan
khan the nhan xung danh chi am thanh, nhi h?u cuu chung sinh
da. Nhien am thanh ha dT nang quan khan? Cai B6 tat nang ll;IC
can ho dl;lng. Nht1<;1c y tl! giac thich, tuc phan quan, nang van the
gian am thanh chi tl,( tinh nhi ng() dc:to gia.
600
Quem Am
Quem Am hi ten tdt, f1(Ji cho du lei Quan The' Am. Nghla lei l'i
B6 tdt nay luon luon xem xet tie'ng him cua nguiri dr!i .utng nifm
de'n danh hifU cua Ngcli, /"(j[ Ngcli li2n de'n d(j cho cluing sanh a\.
Nhung, vi sao Ngcli xem xer dU"(fC tiitng tclm.")
-Ddp: Bdi 1'/ ]J(j tdt nay dii cluing du(fc l'ien th/Jng cr3 tid sdu
ccln dung lc'in nhau. Ne'u ccln ni' theo 111(71 ft! gidc mel gidi thfch, thi
vj Brj tdt mlv, dem ccii nghe tie'ng tclm tronfi d(Ji md nghe tr(! IQi ft!
tanh CUCI minh, cfe'n khi thudn lhi!C /11Q dU"(fC 11firJ d(!O \'(ly.
THiCH HANH TR(j djch
wPr m
r~::ft ~t rz:g
(Tu) Dao de: bat chinh d<o~o tam th~p that phfi'm xac tlWc thi
tlw lac chi nhan: xuat the gian l<o~c nhan.
(Sd acing Phijt lu)c giao klwa tlut)
( --)~~~~~-+~~~.,~~~8~~~~
~o'll =~-, 'T/\'f~J.H 01JIE.!.;! IE 3Z. c::::t t(_l.!.>.J
o
(- ) ?JJXWi:
P 0HIJU~W1~?!E~~fii~~: t!Jtt!:Fs9~~ o
([Zg)~Wi:Arr~-+t~a~~~z[EJ:t!Jill
Fs9 ~[E)
Tl) NCO
(-)NWi:.=...W~~waw~~:ili~N~ o
xac th~c thj tlw kht) chi nhan: the gian kh6 nhan.
(Tam) Di0t de: A Ia han dJng ode Niet ban qua xac tiWc thi
fhU.
[ZgWi
rzg ~ : Wi :: ,
Day Ia bai thu 72 trong quyen 4 sach Sd dang Pht hQc gi6o khoa
"P. . ,
601
(Nhat) Kh6 de: tam gidi l~lC U.J.O dJng xac thL(C thi khf): the
D!CH NGHiA
rm~~ iWJL'
~ Orp /;70 rH~J
1
~A '<'r;.
-1:.: .._~.?:ian<'
Phat
.Liet
JfiIJ1: liet
ke ' kd ra
o b<iai ve dan
.
.
.
.
JJ/uip n)t
eCu<lng tinh MiliJ #&: phfrn c6t yeu, clf<jng !Tnh .Tam gi{li
W: ba
.=..
the gidi gom U~IC gi(~i, sac gidi va v6 sifc gioi eL(lC d(IO ~ill:
sau duong tai sinh, sau coi: Ngui:ii, Tn:Ji, A-tu-la, Ng<:! quy, Dja
ngl]c, Sue sinh .A Ia han
tu()ng cao nhflt m~1 tat d
pD] H 1~:
chi dnh gidi tinh thfrn sau khi ua do~lll di9t sinh tu Juan hoi mt)i
oat dV<.ic, dich lL( am chil Ph<fn Nirvana, djch y Ia "di~t", "di0t
d()", "tjch di9t ", "v6 vi", v.v ..
D(CH NGHlA
PHJENAM
Tri' de'
Tude'
Tu ue: ae gia, thim th~c da. Thich t6n thuyct phap tu th~p
cU'u nien, giai dl t<.1 li~t tude vi cuong llnh.
Chii' De' hi cluic th(lt. fHtc Thfch Ttm thuye't jJ/uip 49 mlm, c12u
dung pluip Tu de' him gi2rzg mfJ'i, nhu sau 11(/y:
602
1. Khff de': Trang ba coi sdu duong ... chdc chdn la kht/: day la
cai qua khff (;the' gian.
2. T(lp d{ Nhilng tham, san si ... hai muai sau m6n phiJn niio,
chdc chdn la nguyen nhan di chju khff: day la cai nhan kh6 cua
the' gian.
3. Di~t de': Nhu nhii'ng b(lc A Ia hdn ... dii chung c1Ut;Jc qua Nie't
ban, chdc chdn Ia vui: day La qua vui cua xua't the' gian.
4. fJf;w c1{ Tu Bat chdnh dr;w va Ba muai bay philm trt;J dt;zo ...
chdc chdn la cdi nhan eli huang cai vui: day La nguyen nhan vui
cua xua't the' gian.
m
9
~'};$~**~7E.1t~
~$~*~~,~~$~z*~~om~*~'~
~~Mo~g,-~~~o~~-*~-~$'~
8~ ?JT
*rss' ;Jjjz:pJT
, JE. *
mt
~ ~0 ~Jrr
~~
E! ~ st ~D
3u1~ , /f M ~ im
603
oEJ~m~~~ti,~Jrr~-'~f~~o~~~~
, M ~ lit*~ o M~ ~r. t1 ~if to , :9ft ~ 91 Z. 5i ~ o M ?~ ~
,m~~z.~o~~~,~rm~zo~m~@~m
rm
'~~#ZRo~JJJt~~,-~Z~~o'JE.-~A
' i.k ~El ~~ 1& ~ f*J
0
PHIENAM
Di~u phap Lien hoa Kinh ho~ng truy~n tlf
Duong Chung Nam Son Thich Dl;lo Tuyen thu~t.
Di~u Phap Lien Hoa Kinh gia, thong chu Ph~t giang linh chi
b6n (ban) tri da. Uftn ket Dl;li Hl;l , xuat bi thien linh. Dong truy~n
Chan Dan, tam bach du tai. Tay Tan Hu~ De VTnh Khang
(Khuong) nien trung, Truong An Thanh Mon, Don Hoang B6 Tat
True Phap HO gia, so phien thll' kinh danh Chanh (Chinh) Phap
Hoa. Dong Tan An De, Long An nien trung, H~u T~n Hoang
Thi, Quy Tu' sa mon Cuu Ma La Th~p, thu phien thll' kinh, danh
Di~u Phap Lien Hoa. Tuy thi Nhan ThQ. D<:1i Hung Thi~n ttf, Bac
Thien True sa mon Xa (D6) Na, Cap Da, h~u sa phien gia, d6ng
danh Di~u Phap. Tam kinh trung dl;lp, van chi h6 tr~n. Thai sa
tong thu(,ing, giai hoang T~n b6n. Tv du chi phftm, bi~t k~, bat
vo ky lu'u, Ct,l nhu' Ttf lich, co sa phi thu~ t.
Phu di Linh Nhl;lc giang linh, phi Dl;li Thanh vo do khai h6a.
Thich h6a sa c~p, phi tich duyen vo dT d<,lo tam. sa dT Tien Uyn
cao thanh, co phan tiu dl;li chi bi~t. Kim Ha co m~nh, dl;lO thu
ban man chi khoa. Khai phi giao bi thua thai, vo tuc hl;lch ky cao
h<)i. Thi tri ngG thien thoai tich, vi tan (tien) tang m(;ln chi tru.
NgG bach thQ (tht,I) ky, cau sung m~t h6a chi tich. sa dT ph6ng
604
605
TU NCO
djch nam 406. Trude d6 con c6 ban djch cua True Phap H() trong
nam 2R6 gqi Ia Chfnh Phdp hoa kinh 10 quycn 27 phfrm va sau
d6 m()t b~m uich khac niTa, nam 601, ctia Xa Na Qu~t Da va D~t
Ma Cap Da, b6 dinh ban cth CULl Ma La Th~p, gqi Ia Thiem
phdm Difu phdp Lien hoa kinh, 7 quyn, 27 phrt'm( nhu bai tu
tren da neu). Day Ia mOt trong nhung b0 kinh chti yeu ct.'!a Ph~t
giao D~i thua, neu ro Tam thua (Thanh van, Duyen giac, B6 tat)
quy v~ m<}t mtli (Ph~t thi:ra), diu hoa cac lo~i thuyet phap cua
D~i, Tiu thi:ra; cho ding tat ca chung sinh d~u c6 du tri kicn cua
Ph.;it cho mQi nguoi khai phat va ou c6 thE thanh Ph.;it eHoiiug
truyin Eft.: truy~n ba r()ng rai eT{l #;)(: bai tva (loi n6i ofiu sach,
cGng viet 1a ff) .Thiclz D{lo Tuyen fi~'(596-667): tang nhan
Trung Quoc doi Duong, que d Ngo Hung (thu()c H6 Chau, tlnh
Chiet Giang1) ' Ia nouoi
sanab lap
ra Luat
tong a Trun1!.._. Quoc. Xuat
b
.
.
than gia dlnh quan l~i (cha tung lam L<:ti b() ThLC\"ing thtr tri~u
Trfrn), nhung len 10 tu6i D~o Tuyen da bo nha len Truong An
hQC d<;10 (i chua Nh~t Nghiem, nam sau cat toe quy y; nam 20
tu6i thQ Cl,l tUC gi(ii Va hQC Ju.;it trong 10 nam, Ji;in lQi khap b6n
phHtjng tim OL(c}ng hQC h<Si, tnfck tac va ujch thu .;it rat nhi0u
.TJzolzg Mt: g6m het ca, t6ng ket .Giang linh ~~ 11: giang th.in
.uiln kit ifJfil. *5: ket t;:ip .Thien linh T li%: ngan nam eD(li H{l
~: nude Thien True (nay Ia An DO) .Chiilz Dan ~ ._: chi
nude Trung Quoc .Don Ho{/ng BiJ tat 1~J:;l:l :g: jlji: dm c6 ten la
True Phap H(), g6c ngLfoi Nguy~t Chi, xuf{t gia tu luc R tu6i
.Thanh mon ~ F~: cua dong nam thanh Tru(ing An doi H<ln (co
mau xanh) .Citu MaLa Thi).p ~~ft/Hf(344-415): mOt djch gia
Kinh Ph~ t n6i ticng cua Trung Quoc cung vdi cac d~ ttl ujch Dg i
eDi~u phap Lien hoa kinh ~.::htw1t*-ill: gqi t5t Ia kinh Phdp
twa , duc;c truy0n ba rat n)ng, g6m 7 quy'n, Iuc <.1fiu 27 phfim, sau
them phrt'm "Ba 8at Da" thanh 28 phrt'm, do Cuu Ma La Th~p
phdm Bat nhii kinh, Phap twa kinh, Duy Ma C(lt kinh, Kim cuvng
kinh, ... va cac b() lu~n nhLf Trung lu(irz, Bdch lu(ln, Th(lp nhi nu)n
lu(ln , Dqi tr d(J lu(ln, Thanh thf!c lu(ln ... Quy Ttt ~ ~~ m()t mC(ic
quang hi~n th!Jy, khai phat thlnh chi giao nguyen. Xuat dinh
uLC<1ng due, sLCdng Ph~t hut; (tu<';) chi hoang ILCcic. Hti tr~ch th6ng
nh~p dai chi van quy. H6a thanh dan tfch uuycn chi bat truy. H~
chau (chu) minh ly tanh (tinh) chi thLC(ing tai . Tac tlnh hi~n thi
ng() chi da phu<ing. Tu nghTa mln (uycn) nhicn, <.1~1 trfin duy vien.
Tu phi d<:ti ai khuech (khoang) te, bat tr9 nich chi trfim lULl; nhut
(nhat) eve bi tam, chling h6n me chi that tanh (tinh). T~t Han chi
Duong l~1c bach du tai, t6ng ljch qufin tich , tu thien uu true. ThQ
trl thanh (thinh) gia, v6 xuat thli kinh. Turing phi C<i giao tucing
khau, tinh Tri Thang chi di trfrn. Van nhi tham kinh, diu Oai
(Uy) Yu<ing chi uu tich. Triep u kinh thu, tv nhi t6ng chi . Thu dftc
tao tinh luc can, nguong ti:r ton chi gia h(ii . Ttlc thanh tu due, xu
l<:~c d(i (th<1) chi huyn du. Hoang tan mac cung, vTnh di chu Mu
van nhT.
Tdc giil-tac pluim
Xem tieu
.i!
'if
Dr;zo Tuyen
606
.Cap
- *&*
u.
607
nha ngheo, nhung khi tlnh d~y anh nay van khong biet, tiep ti.,JC
CUOC song ngheo kh6ooo) eTq_c tlnh ~ #: dao gieng (mot thi du
chep trong phftm "Phap su", kinh Phdp hoa) .Uyin nhien m~:
r6 rangy nhu cG eD{t trd.n DJJtr~*: neu thi dt,~ d~ trlnh bay eDq_i ai
}\. -R_ : ni~m thuong x6t IOn eKhoang te' A)J i~: cuu giup r<)ng rai
.Bq_t t&: keo ra khoi .Chilng j?]S: cuu vat eTr{tC W1: cuon (kinh)
.Cd giao tztdng khiilt ~ ~ .f tO: co t<:to thu~n duyen cho giao,
giao hoan bi cho co .Tri Thifng ~ ij~: Ph~t D<;ti Thong Tri
Thang, vi Ph~t giang kinh Phap hoa .uy Vttdng ~3:.: Ph~t Uy
Am Vuong, vi Ph~t dfru tien trong kiep Trang Nghiem doi qua
khu .Ttl dtlc 12:9 1,~: bon due Thuong, L<;tc, Nga, T!nh LCJc thfl
~
chi the gioi cl,l'c l<;tc, cho Ph~t A Di Da (j eHuyin du ":t ~:
con duong huy~n di~u eDi ~5: d~ l<;ti .Hij,u 1&.: doi sauo
NGU PHAP
CD E3 ~ (tt! du): con, ngoai ra con, con ra, ky du, con l<;tio
khac (Cl;lm tU quen dung, do gioi tu j Va bat dinh SO tu ~ hQp
thanh): ~"X~o ' 3Vf~ooo (T{tdttchi phfrm, bi~t k~Ooo)o
~p (phi): neu khong phai: ~F 7\. ~ ~ El3 1*1 1t (Phi d<;ti
thanh vo do khai h6a)o
00
El3
ffE (duy):
duy vien)o
E3
~F
tB
Ctt! phi): neu khong phai la (lien tu bi~u th! gia thiet
c6 tinh phu d!nh): ~F*. R (T{i phi d<;ti ai)o
(vo xua't): khong gl han (ct,~m tu quen dung d~ so
sanh): ~t:;!f~-tf' ~t:Bllt*~ (Thl;l trl th~nh gia, vo xuiit tht1
kinh)o
CDJ,ft (thu): may ra, ng6 hrru (ph6 tu): B.t1~lf!.@~fi (Tiul
608
m<)t d(>ng t<1c, hanh vi): ;j<. ~i:J g~H~ (Vinh di clzrt h~u).
D/CH NGHiA
Lili t~ta vi s~t holing truy~n kinlz Di~u pluip Lien hoa
Sa man Thich Dc;w Tu.v en iY nui Chung Nam thu<1t.
Kinh Diu phdp Lien hoa ndv thl5'ng nhie/J hdn _\' thj hin cua
chu Ph(lt. Bdn kinh ndy ke't ttJp tc:;ti nuoc Dr;ti Hr;t (Thien True), c6
cd 1000 nam. Sau truy&n qua phuong Dong tqi nude Chan Dan ta
&1 tren 300 nam. /3(3 tat Don Hoang True Phap H9 djch dc1u tien
kinh n&y t(li cua dtmg nam thiinh Truong An vao nien hiu Vlnh
Khuong diJi ''ua Hu De' nha Tay Ta'n di;it ten Ia Chanh Phap Hoa .
Sa man Cuu MaLa ThtJp nguiii nu/1c Quy Tu djch !dn ke' kinh ndy
\'clO nien hiu Long An doi l'ua An De' nha Dong T!tn, nhlim nam
Hoilng Thl doi H(lu Tdn, la:y ten fa Di?u phap Lien hoa. Sau lc:;ti
cd hai sa mon J ''ung bdc Thien True lei Xa Na QU(It Da va Dc:;tt
Ma Ca/J Da, ng~:~ tQi chua Dt;li Hung Thin cung djch ke' tie/J hai
biin truoc \'clo nien hi?u Nhon Th9 doi Tuy ciing li/r ten lei Diu
ph ap Lien hoa.
Ba IH3'n djch ndv phdn nhi&u c6 sv trung ldp, van tit _\' chl d&u
thiiy ph6 bcly bd sung nhau rzhung dU(Jc ngur';i c1i!i kirzh chu9ng \'a
holing truy&n Ia bdn djch dc/i H(lu Tdn. Ngoeli ra thl cdc chi phdm
hit k d&u ciirzg c6 nguyen luu, n.hu trong Tt! ph{/m eta ki, nen
khong cdn phdi nhdc lc:;ti.
Oil Vic Lirzh Thuu giarzg trdn, ne'u khong phdi Ia btJc Dc:;ti
Thanh thl khong lc.lm sao ma khai h6o du(fc; C(Jrl C(f thch h6a,
bdng chdng nhif duyen truoc thl khong hi\ gl mel chi Wng.
The' nen. ch/fn Tien Uyin chuyln Phdp Luan, can co c6 chia ra
dqi, tilu sai kh.ac; nai Kim Hcl thj tjch truyJn trao, dc;w mciu phan
!elm nua, trr;n (quyBn, thtJt) hai khoa. Ha chdng phdi lei cho du
609
dur;c gido huan d&y du cdc thita thl cung kh6ng du di khdo nhtJp
cao h9i Phap Hoa n&y.
V(Iy moi bie't: 5000 ty kheo riJi bo phdp tfch chinh La nhilng bc;m
nguiJi tang thuqng mt;zn, con 500 d til nh(In th9 ky, d~u La nhilng
B6 tat tfch h6a kinh chu9ng sL:( khai thi kin ng&m ma phi!- tiep Ph(It
hanh h6a v(Iy.
Vt the: Nhu Lai ph6ng hao quang, hifn di~m tanh La miY bay
c9i ngu6n vic thlnh gido, con xwl't dfnh biiu duong due cd chu
Ph(It La neu ro Ph(It hu ( quy~n th(It) cao xa, sau r9ng.
Nha ml!-c, thong suo't vao trong khu6n phep LOn.
H6a thanh, ddn ddt chdng roi lt;zi duyen xua.
C9t chau cheo do, hiin bay ly tanh lu6n con miii.
Dao gieng ch6 thap, neu ro khai ng9 von nhdu bl
Van tit nghfa tyro rang, ddn di!- biiu thf sau xa. Niu due Nhu Lai
kh6ng vi thuong x6t LOn lao, giup do r9ng khdp, thi lam sao vot
du(JC ke dang Chtm ddm ChOn SOng sau; niu ngai khong Vl long tit
hit mL:(c, thi lay gl cuu nguiJi han me dang xa riJi chan tanh.
BiYi the: tit Han den Duong, hon 600 nam to?ng ke't cdc b9 kinh
c6 tren 4 000 quyin, nhung duqc th9 trl hung thc;mh nha't thi kh6ng
gl qua bdn kinh n&y.
Phdi chang co gido gi;ip nhau la di kiem bf di tr&n tit thai Due
Dc:;ti Thong Tri Thdng Nhu Lai; nghe ma th&m kinh la di thanh
toan cong due thua sot cua cd PhtJt Oai Am Vuong.
Vt v(Iy, ngay (j d&u kinh ki bay di neu gi&ng mo'i, ngo h&u som
sc:;tch sdu can, mong chiJ gi;ip h9i lanh cua tu ton Di Li;ic (hoi;ic h9i
lanh Linh Son cua Tu Ton Thich Ca); mau thanh bo'n due, di
nuong neo m&u thdng din coi CL:(C lc:;tc Tfnh Bang. LiJi tan trr;
chdng cung, mong luu lc:;ti diJi sau miii miii v(Iy.
LY VIf;T DUNG djch
(in trong Kinh Dc:;ti thita Difu phdp Lien hoa Giang lu(In
cua Sa mon Thfch Thong Btl'u, NXB. Ton Giao, 2002).
612
1~-6%fiJ*
3} 1~ ~D ~ ..n
! ~D
;f
'I
Hoa
tr~ch
Nhi thai Ph~t cao Xa L<;1i Phat:"Nga tien bat ngon Chu PMt
The Ton di chung chung nhan duyen thi dl;l ngon tu phuong ti~n
thuyet phap, giai vi A n~u da la tam mi~u tam b6 d~ da? Thi chu
sd thuyet, giai vi h6a B6 tat co. Nhien Xa L<;1i Phat! Kim duong
pht}C di thi dt} canh minh thll' nghia. Chu huu tri gici di thi dt} d~c
giai.
"Xa L<;1i Phat! Nhu<;jc quae ap tt} l~c huu D~i trudng gia, ky
nien suy m~i, tai phu v6 lu<;1ng, da huu di~n tr~ch c~p chtt o6ng
b()c. Ky gia quang d~i, duy huu nhat man. Da chu nhan chung,
nhat bach, nhi bach, nai chi ngil bach nhan chi tn,1 ky trung.
Duong cac hu co, tuong bich o6i l~c, trt} din hu b~i, luang dong
khuynh nguy. Chu tap cau thai thuc nhien hoa khdi, phgn thieu
613
xa tr~ch, trttdng gia chu ttl', nhu<;1c th~p, nhi th~p, ho~c chi tam
th~p, t~i thll' tr~ch trung . .
"Trudng gia kien thi d~i hoa tong tu di~n khdi, tuc d~i kinh
bo, nhi tac thi ni~m: Nga tuy nang u thll' sd thieu chi man, an 6n
d~c xuat; nhi chu ttl' ofing u hoa tr~ch n()i, l~c truoc hi hi, bat giac
bat tri, bat kinh bat bo. Hoa lai buc than, kh6 thong thiet di, tam
bat yem ho~n, v6 du xuat y.
"Xa L<;1i Phat! Thi trudng gia tac thi tu duy:" Nga than thu huu
ltfc, duong di y gioi, nhu<;jc di ky an tong xa xuat chi". Pht}C canh
tu duy: "Thi xa duy huu nhat man, nhi pht}c hi~p titiu. Chu ttl' au
tri, vi huu sd thuc, luyen truoc hi xu, ho~c dttong dQa l~c vi hoa
sd thieu. Nga dttong vi thuyet bo uy chi Stf. Thll' xa di thieu, nghi
thai t~ t xu at, v6 linh vi hoa chi sd thieu h~i".
"Tac thi ni~m di, nhu' sd tu' duy, Ct} cao chu' ttl': "Nhu ofing toe
xuat!" Phl;l tuy lan mftn, thi~n ng6n dl;l dt}; nhi chu ttl' ofing l~c
tru'oc hi hi, bat khfing tin tht}, bat kinh bat uy, lieu v6 xuat tam.
Di~c pht}c bat tri ha gia thi hoa, ha gia vi xa, van ha vi that. Dan
dong tay tftu hi, thi pht} nhi dl.
"Nhi thai Trudng gia tuc tac thi ni~m:" Thll' xa di vi d~i hoa sd
thieu, nga c~p chu ttl' nhu'QC bat thai xuat, tat vi sd phgn_ Nga
kim duong thiet phu'ong ti~n, ljnh chu' ttl' ofing, d~c mien tu' h~i".
"Phl;l tri chu ttl' tien tam cac huu sd hao chung chung tran
ngo~n ky di chi v~t, tlnh tat l~c truoc, nhi cao chi ng6n: "Nhu
afing sd kha ngo~n hao, hi huu nan d~c, nhu nhu<;1c bat thu, h~u
tat uu hoi. Nhu thll' chung chung duong xa, l()c xa, nguu xa, kim
t~i m6n ngo~i, kha dT du hi. Nhu ofing l1 thll' hoa tr~ch, nghi toe
xuat lai. Tuy nhu sCJ dt}C, giai du'ong du nhu".
"Nhi thai chu ttl' van pht} sd thuyet tran ngo~n chi v~t, thich ky
nguy~n co, tam cac dung nhu~, ho tuong suy bai, qnh c()ng td
tftu tranh xuat hoa tqch.
614
"Thj thai Truang gia kien chu tli' ang an 6n dac xua t, giai t1
tu cu d;:to trung, 19 aja nhi tQa , v6 ph1,1c chuang ng;:ti, ky tam thai
nhien, hoan hi dung du'Qc.
"Thai chu' tlr ang cac b;:tch phlf ng6n : "Ph1,1 tien sa hua ngo~ n
hao chi Clf, duong xa, l()c xa, ngu'u xa , nguyc$n thai tu du".
"Xa LQi Phat! Nhi thai Truang gi a cac tu chu' ttl' ang nhat a~i
xa. Ky xa cao quang, chung bao trang hic$u, chu tap Ian thuan , til
dic$n huy~n linh . Htfu t1 ky tht1<;1ng tru'ong thiet hien cai, dic$c di
tran ky t;:tp bao nhi nghiem sue chi . Bao thang giao I~c, thuy chu
hoa anh. Trung phu uy~n dien, an tri dan chm. Gia di b~ch
ngu'u, phu sac sung khiet, hlnh th~ xu hao, huu d;:ti can lljc, hanh
b() blnh chinh, ky t~t nhu' phong. Hlju da b()c tung nhi thj vc$ chi.
"Sa di gia ha? Thj d~i Truang gia tai phu v6 lt1<;1r~g, chung
chung chu' tang, tat giai sung d~t, nhi tac thj nic$m: "Nga tai v ~ t
v6 cljc, bat ling di h;:t lic$t ti~u xa du chu' tlr ang. Kim thlr au
a6ng, giai thj ng6 tlr, ai v6 thien dang. Nga huu nhu' thj that bao
d;:ti xa, ky so v6 lu'Qng, ling au'ong ang tam cac cac du chi, bat
nghi sai bic$t. sa di gia ha? DI nga thli' v~t chu cap nhat quoc do
tht1<;1ng bat, quy ha huong chu' tli'?". Thj thai chu' tlr cac thua d;:ti
Xa, OaC Vj ding, huu, phi b6n sa VQng.
"Xa LQi Phat! V nhu y van ha? Thj Truang gia ang du chu' ttl'
tran bao d;:ti xa, ninh huu hu vQng phu?
Xa LQi Phat ng6n: "Bat da, The T6n! Thj Truang gia dan ljnh
chu ttl' aac mien hoa n~n, toan ky khu mc$nh, phi vi hu vQng. Ha
di co? Nhu'QC toan than mc$nh, tic$n vi di dac hao ngo;:tn chi Cl.f.
Huong phl.fc phuong tic$n, t1 bi hoa tr;:tch trung nhi b~t te chi. The
T6n! Nhu'Qc thj Truang gia nai chi bat du toi ti~u nhat xa, do bat
hu' VQng. Ha di co? Thj Truang gia tien tac thj y: Nga di phu'ong
tic$n ljnh tlr dac xuat, di thj nhan duyen, v6 hu' VQng da. Ha
huong Truang gia tlf tri tai phu v6 lt1<;1ng, d1,1c nhieu ich chu tli',
615
8 oc;m tre n day trich trong quyen 2. pham'Thi dt./ kinh Di~u ph6p lien
hoa. do CUu Ma La Thp djch. M(>t trong nhung d(lc diem noi b(lt cua
kinh nay Ia dung thf dl.) de thuyet ph6p. ma thf dl.) ve ng6i nha ILia Ia
m(>t bai ngl.) ng6n xu6t sac c6 tinh Mu bieu. Trang s6ch Bqch thoqi
van hQc su. hQc gio Ho Thich (Trung Qu6c) cOng c6 trich dan doQn
nay voi it loi binh lu(ln ngan:' Kinh Ph6p hoa tuy kh6ng phoi Ia tieu
thuye t nhllng Ia m(>t b s6ch c6 nhieu thO vi van hQC. trong d6 c6 m(>t
s6 ngl.) ng6n c6 the dllc;!c coi Ia ngl.) ng6n hay nh6t trong van hQc the
gioi'.
nJNGO
eNhi thiJi m-B~: xem Ngil phdp a duoi eChiing cluing fl. fl.:
cac m6n, nhi~u thu, cac (chi so nhi~u) .A nij.u da Ia tam mifu
tam b6 di ~OJ~ ~
:g j:,{t: v6 thu'<;jng chanh ang chanh
giac .Thi d(t V Dffif: thi dl.f, ti d\1 (each dung nhung slf vic$c don
a - m-
gian de hi~u a~ n6i cho ngu'ai khac biet di~u hQ chua hi~u)
L(li Phat % ;fiJ 9f;: m()t trong 10 d~i de$ ttl' cua Ph~t eQuoc f{p t(t
l{lc ~B~~m: thanh thj th6n x6m eSuy m{li ~~: gia yeu .D6i
l{lc ~hu' hong xieu v~o eChu tap f5j [![: vong quanh eTiul.c
nhien M~ ~ : bong nhien .Tntac ~ : me luyen, ham me .Giai t~:
v~t ao .Hifp ~~: h~p (dung nhu' 1~) .Bo' llJ l:fiJ ~: SQ sc$t .Thieu
t~: chay eNghi tlziJi tij.t xuat 1i~*tf:t: phai mau ra cho kjp luc
eThat ~: chay nha, dung nhu' ~)\.(that hoa) eTau hi iE:IJl
ch~y choi, ch;:ty gion .Piutdng tifll :1J ff.: phuong phap tic$n d"l;lng
eTien tam )t ,~,: tam y tru'oc a6 eTran ngo{lll ft 3JL: a6 choi quy
bau .Khii PJ: slf thich h<;1p, slf ua thich .Hi lulu ::ffi-f::f: hiem c6
.xa
m:
616
eDiing nhu? ~ ~: hao hue, non eTizoi hili j:i: ~!=: xo d'y eTz[ cii.
dt;w [9 flj ~: duong IOn thong ra bon phi a (nga tu') eTluii nlzien
~ ~: thu thai (tho thoi) eDiing dzt(lc ~~ liji: vui mung nhay nh6t
eTrang lzi?u [ t(: trang tri, trang hofmg eLan thudn ff'~ f): lan
can, chan song eHie'n cai rjJ! :fi: man che tren xe eNglziem SllC
i'l~liJ: trang sue th~t nhi~u eBdo tlzling giao l{lc Jftilixm1:: day
lam bang v~t quy dan ke't vao nhau eT/u'ty clut lzoa anlz
~~~Hi~L%-~: tren day bau co treo nhi~u hoa co va tua ru C~ dung
nhu 1t,) eTn'tng plzu uyin dien ~)<JJii M:: trai ch6ng bao xung
quanh C~M:tuc~!Jlhl nghia la keo dai ra quanh co, day chi' day
bau treo d~y cac tua ru vay quanh bon ben trong xe) eDan clzilm
A-tt: goi mau do .sung khie't 7tf}g: day da s~ch se, beo chac
s~ch d~p eXu 9*: d~p eCiut tang ~~ -: cac lo~i kho d~ gom
chua cua cai .sung dijt Jt~: d~y ng~p, tran d~y .vo qtc ~foj:
vo t~n, vo cung (til dung ph6 bie'n trong kinh Ph~t) .Thien dang
~lit: thien l~ch eTiuft bdo dt;li xa -t Jf 7:.
xe that bao (xe c6
trang sue nhi~u bau v~t) eDdng tiim ~{,': long cong blnh Quy
Ill: thie'u Difc vi tling lzilu 1~*W ~: co du<;1c cai truoc nay
chua tung c6 eHzt V{Jng ~ ~: ngong hao, khong c6 co sCi, khong
c6 din eli eDiin fB: chi' dn (ph6 tu) eB{lt te' tit ifff: cuu ra khoi,
cuu vot eTol tiiu nlziit xa ~ ; j \ chi' xe de (xe de nho nhat,
xe huou kha IOn, xe trau IOn nhat) eNhiin duyen [EJ *~: nguyen
nhan, duyen co, ly do eNizieu ich ~~ :@: tang them.
-*:
-*:
NG0PHA.P
CDm
ffiJ (nhi thO'i): khi ay, ltic ay; Cl,lffi tu quen dung ph6 bie'n
trong kinh Ph~t, nghia tuong duong voi ~(thai) va ~ ~ (thi
thoi), c6 th~ neu vai thi dl,l trong bai:
-m~f~lH5%ifiJ9i;(NhithiJi Ph~t cao Xa L<;1i Phat).
-~ B~ :Bt :f3 ~~~-f- ... (Thj thiJi tnrCing gia kie'n chu ttl' ... ).
617
-IF-!H~
~~
ngon ... ).
Me (co) trong kinh PMt c6 khi dung phoi h<;1p voi ~ (vi)
thanh ~- .. Me (vj ... c6) nghia nhu _1;). i!& (dl... chi c.o ),
[ZJ Me (nhan ... chi co') ... trong Van ngon thong thuong, dich
la "vlly do ... ": ~~1t{?f~~j( (Giai vj h6a B6 tat co) (D~u vl
d~ d~y cho B6 tat), ne'u vie't theo loi thong thuong thl phai vie't:
~ ~1t {?f~Z ~5( (Giai vj hoa B6 tat chi co) ho~c ~[EJ ~1t{?f
iii (Giai nhiin vj h6a B6 tat).
Ngoai ra, rat thuong khi khong dung d chG' ~ (vi) rna chi'
dung duy nhat chG' i!Jj( (co) di?.t sau c1.,1m til chi' nguyen nhan, nhu
c6 th~ dan thi d1.,1 khac Ci do~n sau: ~:Jt~i!Jj((Thich ky nguy~n
co), thay vl vie't [EJ~ :Jt ~ (Nhiin thich ky nguy~n) ... Nen nho,
loi vie't nay chi' c6 trong nhG'ng ban dich Han van cua kinh Ph~t
(xem them ph~n Ngil phdp trong bai 12 phia sau).
;; .. (nai chi): cho de'n (cl,lm tu dung rat ph6 bie'n trong
kinh Ph~t):
_ Ii A (Nhat bach, nhi bach,
niii chi ngil bach nhan).
(phQC canh): l~i (Cl,lm tu quen dung trong kinh Ph~t):
-a ' =a ' ;;
cvm:
1~ ~,'lit (Ph~tc
fJ ~ :)(
canlz tu duy).
day Ht ke't ca'u bi d9ng ~- .. Zfiff(vi ... chi sCi), c6 th~ bo bot chG'
(chi) rna cau van du nghia.
B (di) voi nghia "da r6i, r6i" d?t sau dQng tu lam b6 ngG' Ia
each dung d?c bi~t chi' c6 trong kinh Ph~t: fp ~ ;2: B (Tac thi
ni~m dl). Trong loi vie't thong thuong (d Van ngon lan B~ch
tho~i), B (di) luon luon la ph6 tu lam tr~ng ngu va d?t truoc
d9ng tu. Cau dan tren ne'u vie't xuoi theo loi thong thuong, se la:
B f1= ~ ;2: (Di tac thi ni~m), ho~c ~ ;2: B 11= (Thi ni~m dl tac).
CDT ~ (li~u vo): hoan toan khong, khong chut:
618
ffiE
w
/\\\ ~
'f
1~, (Li~u
vo xu at y' ).
I[D ~ (thoi): dung luc (dung nhu ph6 tu Hun tr<;mg ngu) :
;g: /f B~ t:l (Nhu'QC bat thdi xuat).
' ~ pJT ~(Tat vi Sd phn), a day, danh tU chi v?t chu
d()ng la
:A (hoa)
a ...
*
*
(@)
(lai) d~ t sau d<)ng tu dti bitiu thi ket qua cua d()ng tac,
each dung nhu' trong Han ngu hi~n d<;ti (B<;tch tho<;ti):
:::)! t:l (N ghi toe xu at lai).
@ !i. ;f (hli tuo'ng): Hin nhau (ph6 tu, each dung nhu Han ngu
hi~n d<:ti): Ji. ~ fi ~I= (HJ tztdng th6i bai).
*
t:l :)( t
619
nhu' :a): c6 ... kh6ng? (bitiu thi nghi van):~~ ~~/f? (Ninlz
lu7u hu' VQngphi't?). So sanh voi cau sau day trong Ly hoijc luQ.n:
lu'<;1ng ... ).
@ ~ (d~ng) dung nhu' ph6 tu lam tr<;tng ngu voi nghla "cung,
nhu' nhau , d~u nhau" chi thay dung trong kinh Ph?t:
~ W--}( $
# 1!1. ~0 ;If:: (di~c pht.JC nhtf thD la Cl,lffi tu quen dung rat ph6
bien trong cac kinh Ph?t, djch "cling l<;ti nhu' the".
x 1:@
D[CH NGH[A
620
phue1ng ti?n rna n6i phdp d~u La dt;Io Vo thu(!ng chdnh ddng chdnh
gidc u? Cdc ddu n6i d6 d~u vi dt;Iy B6 tat w;zy. Nhung Xd Lr;i
Phfi't! Nay ta se dung mt thi d~ di chl ro lt;Ii nghia d6, nhilng
nguoi c6 tri do thi d~ rna dt;lng hiiu.
"Xd Lr;i Phfi't! Nhu trong quo'c a/J t~ lt;Ic c6 vj Dt;Ii Truong gid
tu6i da gia suy, cua giau v6 lur;ng, c6 nhdu nha rung va cdc toi
to. Nha ong rng !On rna chl c6 m9t ella di ra vao, nguoi o trong
d6 rat dong hot;lc mt tram, hai tram cho din nam tram nguoi, lriu
gdc da m~c, vdch phen s~p d6, ct hu nat, trinh xieng xieu nga,
bon phia d6ng mt luc lila b6ng nrfi len do't chdy nha ella.
"Cdc nguoi con cua Truong gid hot;lc muoi nguoi , hot;lc hai
muoi nguoi, hot;lc de'n ba muoi nguoi o trong nha d6.
"Truong gid thay lila tit bon phia nha chdy len, ldn ra't S(! s?t
rna nghi rling: "Ta dau c6 thi o noi ella nha chdy nay, ra ngoai ra't
an 6n, song cdc con o trong nha lila ua vui choi giCJn khong hay
biit, khong S(! Sff, lila den do't than dau khrf rrJ't lifm rna long
chdng nham lo, khong c6 y cdu ra khoi ".
Xd Lr;i Phfi't! Ong Truong gid d6 l9-i nghi:" Than va tay cua ta
CO mt;mh nen dung Vt;lt QO hOQC dung ghi ddng til trong nha rna ra
ngoai". Ong lt;Ii nghi: "Nha ndy chl c6 m9t cdi ella rna lt;Ii hf!p
nho, cdc con tho be chua hilu me ddm choi gian hot;lc vap nga bj
lila clo't chdy, ta nen vi chung n6 rna n6i nhilng vi?c dang S(!. Nha
nay da bj chdy phdi li~n mau ra, cho ell bj lila do't ht;Ii. Nghi nhu
the' r6i thea ch6 da nghi d6 rna bdo cdc con: "Cdc con ra maul".
Cha ddu thue1ng x6t kheo n6i dl d~ d6 rna cdc nguoi con ua vui
chOi chdng khfing tin chju, chdng S(! Sft, trQn khong CO long muon
ra, lt;Ii cung chdng hiiu gi la lila, gi la nha, the' nao La ht;Ii? Chl eli
dong tay Cht;ly giCin nhin cha rna thai.
"Ba:v gio Truong gid ldn nghi:" Nha ndy da bj lila !On do't
chdy, ta cung cdc con nlu khong ldn ra chdc se bj chdy, ta nay
nen bay chuoc phue1ng ti?n khien cho cdc con dt;lng khoi nt;In nav".
621
"Cha bitt cdc con d~u win c6 long thich cdc d6 choi bdu lt;I
Lung, nlu c6, chdc chung n6 ua ddm, rna bdo cdc con rling: "Day
ndy la nhilng m6n it c6 kh6 dt;lng rna cdc con c6 thi vui choi, ne'u
cdc con khong ra lay, sau chdc bu6n an nan. Cdc tha xe de, xe
huou, xe trau nhu the' ndy o ngoai ella c6 thi dung dt;Io choi, cdc
con o noi nha lila nen mau ra day, tuy y cdc con muo'n, cha d~u se
cho cdc con".
"Luc bay gio cdc nguoi con nghe cha n6i ct6 choi bdu df!p vila
y minh, nen long m6i nguoi d~u mt;Inh me xo da?y ldn nhau, cung
dua nhau ruo?i cht;Iy, tranh ra khoi nha lila. Khi d6 Truong gi(i
thay cdc con dt;lng an 6?n ra khoi nha lila, d~u o trong duong nga
tu ng6i noi da't tro'ng khong con bj chuang ngt;Ii, tam 6ng tho thai
vui milng han ho.
"Bay gio cdc nguoi con d~u thua voi cha rling: "Cha luc nay
haa cho nhilng d6 choi to't df!p, nao xe de, xe huou, xe trau, xin
li~n ban cho ".
"Xd Lr;i Pha't! Khi d6 Truong gid d~u cho cdc con d6ng m9t
tha xe !On, xe d6 cao rng chung d9n bling cdc m6n bdu, lan can
bao quanh, bo'n phia treo linh, lt;Ii dung man lQng giang che 0
tren, cung dung d6 bdu df!p to't lt;l rna trau d6i d6, day bling bdu
kit thdt cdc ddi hoa ru xuo'ng, n?m chie'u mim mt;Ii trai ch6ng, go'i
do eli tren, dung trau trdng keo, sdc da m{jp st;Ich, than hinh to't
df!p c6 sac ra't mt;Inh, buoc di ngay bling mau lf! nhu gi6, lt;Ii c6
dong toi to eli hriu ht;I d6.
"Vi co sao? Vi ong Truong gid d6 cua giau vo lur;ng, cdc tha
kho tang thdy d~u ddy ng{jp, ong nghi rling: "Cua cdi cua ta
nhi~u vo qtc, khong nen dung xe nho xa'u kern rna cho cdc con,
nay nhilng tre tho nay d~u la con cua ta, d6ng yeu khong thien
l?ch, ta c6 xe bling bay bdu nhu the' so' nhi~u vo lur;ng, nen la~v
long binh ddng rna d~u cho chung n6, chdng nen sai khdc. Vi sao?
Ddu dem xe cua ta d6 khdp cho cd nguoi m9t nuoc hay con khong
622
thie'u hui/ng gi cdc con". Luc ay cdc ngu(Ji con d~u ng6i xe lan
. dt;'ing di~u chua titng c6, kh6ng phdi ch6 trudc kia minh tr6ng.
"Xd Lqi Pha't! y cua 6ng nghi sao? Ong Truong gid d6 d6ng
dem xe trau bdu /On cho cdc ngu(Ji con, c6 L6i hu w;mg chang? Xd
Lqi Pha't thua: "Thua The' Ton! Kh6ng, 6ng Truong gid d6 chl
lam cho cdc ngu(Ji con dt;'ing khoi m;m lila, toan than mg.ng chung
n6, chdng phdi La hu w;mg. Vl sao? Ne'u duqc toim than mg.ng him
dii duqc d6 choi to't df!p, huang nila La dung phuong tifn cuu vat
ra khoi nha lila. The' Ton! Ddu 6ng Truong gid d6 nhan den
chdng cho ml)t th(t xe ra't nho con chilng phdi hu v9ng. Vl sao? Vl
6ng Truong gid d6 tru(Jc c6 nghl nhu vdy: Ta dung chuac phuong
tifn cho cdc con dt;'ing ra khoi, vi nhan duyen d6 nen kh6ng hu
V9ng vgy. Huang gi 6ng Truong gid ll! bie't minh cua giau v6
luqng muon lqi ich cdc con rna d6ng cho xe /On!".
Ph(lt bdo ngai Xd Lqi Pha't. "Hay thay! Hay thay! Nhu loi 6ng
n6i. Xd Lqi Pha't! Nhu Lai ciing lg.i nhu the'" ...
TH!CH TRf T[NH djch
m
11
n~ JL {" 15 1 ~ r*J
)t}
ire '
r:r
rtr
~5J
itz: ~ ~ 7t iPJ ~ ?
tit~ ! f\G1~ J:/=1 ' )t~~D* '
'
623
)JWiff~ 0
~PJ it ! ifr 111.1*~ [EJ iilJ :ff ~ ?
i:!t~ ! il:t*~~p)tl!m~ ' t5z:f\G1~1~~~ ~
(
1?t&~PJ it
**
PHIENAM
Ky Da Him kim ha
sa t~i?
- The Ton! Thli' d~i trung cac thanh tjnh giang duong t~i Ca'p
Co vien, kim Ky Da lam thtfc tc,ti duong ngoc,ti.
-A Nan! Nhu kim duong trung tien ha sd kien?
-The Ton! Nga tc,ti duong trung, tien kien Nhu Lai, thu quan
dc,ti chung, nhu thj ngoc,ti vQng, phuong chuc lam vien.
-A Nan! Nhu chuc lam vien nhan ha huu kien?
- The Ton! Thli' dc,ti giang duong h<) du khai khmit, c6 nga tc,ti
duong dac vien chiem kien.
( ... )
624
625
Ph~t cao A Nan: Nhu nhu sa ng6n than t~i giang duong, hQ dCi
khai khoa t vi en chuc lam vie.n, di~c huu chung sinh t~i thll'
duong trung, ba't kie'n Nhu Lai kie'n duong ngo~i gia.
TU NGU
.Tti.ng quan
A Nan dap ng6n: The' Ton! T~i duong ba't kie'n Nhu Lai nang
kie'n lam tuyn, v6 huu th1 xu.
day dung a gQi Ph~t Thanh lien hoa nhiin 1'1J :iJ; _N: mat
sen xanh, chi mat PMt (mot hlnh thuc my xung) .Phii canf tH:
xac thjt, than xac .Tzi.' tra'n !Z.9 ~: sac, huang, v1 xuc .A Nan
~U.Jil: em hQ rna cling Ia mot trong 10 d~i d~ ttl' cua Ph~t .Gilmg
dttilng ~~: nha giang (noi thuye't phap) .Ky Da ldm t.Ef: W2
rung Ky Da .Cap Co vien *&iiJl\ ~: vuon Ca'p C6 Doc .CJui.c 1!1:
nhln, ngam .Chihn !JI: nhln ra xa, xem .vo lucu tlzj xzl
~~ ~~: kh6ng c6 cho dung, kh6ng dung (ctfm W d~c dl,lng
cua kinh Ph~t) .
- A Nan! Nhu di~c nhu thj. Nhu chi tam linh nha't thie't minh
W~u. Nhu<;5c nhu hi~n tin sa minh lieu tam thlfc t~i than noi . Nhi
thai tien h<;5p lieu tri noi than, pha huu chung sinh tien kie'n than
trung Mu quan ngo~i v~t? Tung ba't nang kie'n tam, can, tl, vi,
triio sinh phat truang can chuyn th~n dao, thfmh h<;5p minh lieu
nhu ha ba't tri? Ta't ba't noi tri van ha tri ngo~i? Th1 co ling tri,
nhu ng6n giac lieu nang tri chi tam, tn,I t~i than noi, v6 huu thj
xu.
Ia
t*:
NGU PHAP
CD fiiJ p!f :( (ha sd t~i): a dau, a noi nao (CI,lffi tu quen dung).
[ZQ (nhan): nho vao (gidi tu): lEI fiiJ ~ Je, (Nizdn ha huu
kie'n).
Nhan tu chOng lieu nghia chu 80 tat vqn hqnh ThU lang nghilm kinh.
gQi tOt
Ia
DQi Pht dinh Thu lang nghiem kinh hoC;ic ThU lang nghiem
De thai
nOa) djch tv chO PhQn sang cho Han . gam 10 quyen. Ni dung chinh
cua kinh cho rang: MQi v<';it trong the gian deu
Ia
dau) sang su6t vi di$u cua Bode. tam tinh tron khap boo bQc co mlloi
phlleing; vl chung sinh khong thou ro cai 'ban tinh thanh tjnh vi di$u'
cua tl) tam nen lllu chuyen mdi trong v6ng sinh tl!. can phai thien djnh
de ph6 vo nhOng loQi tri kien "dien dao". thong qua cac thO b<';ic tu
hOnh tv thap den coo moi dQt den cung trQng th6i di$u giac. thOnh
dQo vo thlJQng. DoQn tren day trich trong phon dau cua
Kinh Lang
nghiem. trong d6 Ph(lt dung 16i n6i thi dt.,J de pha chap cho A Nan thay
Ci trong than.
*:
,WEft:
3)\ ~
1[\ ~ (di~c hii'u): l~i cling c6 ... sao? (biu th1 phan va'n):
/f Je, ~D
sinh t~i thll' duong trung, ba't kie'n Nhu Lai kie'n duong ngo~i
g1a ?)
..
~j ~ (pha hii'u): kha c6, c6 th nao c6 .. . kh6ng? (biu th1
phan va'n, each ca'u t~o tliong ttj nhli 3)\~ [di~c huu] a
?
tren): ~~ ~
j:_ 7t Je, ~ r::j:t 1& ft j} t~ ? (Phil lucu chung sinh
tien kien than trung h~u quan ngo<:ti:' v~t?).
@ ~(tung): cho du (lien tu biu th1 slf nhu<;5ng
~) UM X .t...t:; s
,
bat
_, nang
k'1en
_, ....
)
bQ : iWt -' I' lk. x ... (Tung
~D fiiJ (nhu' ha): sao , sao l<,ti (ctfm tu quen dung a hoi):
~DiPJ/f~D ?(Niutlza ba't tri?).
(J) ' ( ta't): neu, neu nhli (lien tu biu thj gia thiet): ~\ /f pg
626
~0 -:z:;: 1PJ ~0 )'}? (Tat bat n<)i tri van ha tri ngo<:t i ?).
@
-:z:;: fPJ (van ha): lam sao (Cl,lm tit quen dung a hoi, rat ph6
bien trong kinh PMt va ngu h,rc cua cac thin su (xem thi d1,1 vua
dan tren).
D!CH NGHlA
Phd chap tam lJ trong than
Bc;tch the' Ton! Ta't cd muoi log.i chung sanh tren the' gian diu
cho tam thric (J trong than. Nay con nht;ln dur;c mdt con (J tren m(it
con va tam thric (J trong than, nhu mdt Thanh Lien Hoa cua Nhu
Lai cilng (J tren m(it Nhu Lai vt;ly. Nay con xem t1? tra'n (siic,
/uidng, vj, XllC) dta than XGC nay clzl d tretz mijt COil, Vl the' biet
tam thljt lJ trong than 1
Pht;lt bdo A Nan:
- Nay nguoi ngbi trong gidng duong cua Nhu Lai, nhin thay
rung Ky Da (J ch6 nao?
- Br;Ich The' Ton! Giang duong r9ng riii thanh tjnh nay trong
VLfOn Ca/J Co D9c, con rung K_v Da thi (J ngoai gidng duong.
-A Nan! Bay gio nguoi (J trong gidng duong tru6c tien thay gl?
- Bc;tch The' Ton! Con (J trong gidng duong tru6c thay Nhu Lai,
sau tha:v dc;ti chung, r6i nhin ra ngoai m6i tha'y rung cay.
-A Nan! Nguui tha'y rung cay, do nhan nao dur;c tha:v?
- Bc;tch The' Ton! Vt ctla so? gidng duong mo trong nen con (J
trong tha'y suo't ben ngoai.
Pht;lt bdo A Nan:
- Nhu nguoi vua n6i, than (J trong gidng duong, nho ctla mo
trong nen tha:v rung cay; ma c6 chung sanh nao (J trong gidng
duong chdng tha'y Nhu Lai, lc;ti thay rung cay ben ngoai chang?
DoQn in d(lm nay do chung t6i dich them vao. kh6ng c6 trong ban dich cua
Thfch Duy Ll,lc.
627
-Bc;tch The' Ton! 0 trong gidng duong chdng thi{y Nhu Lai, lc;ti
tha'y rung diy ben ngoai thi chdng dung.
-A Nan! Nguoi cilng nhu vt;ly, linh tam cua nguoi ta't cd sang to,
ne'u tam sang to hi~n ti~n cua nguoi tht;lt (J trong than thi truck
tien phdi tha~v ro trong than. Vt;ly c6 chung sanh nao tru(Jc thay
trong than r6i sau mai tha~v vt;lt ben ngoai chang? D3.u chdng thay
duf!c tam, can, ty, vj thi cdc ch6: m6ng ra, t6c dai, gan chuyin
ciing phdi thay chri, sao lc;ti chdng thay? Ne'u trong than con
chdng tha'y thi lam sao thay vt;lt ben ngoai? Cho nen nguoi n6i
"cdi tam gidc tri tri:t (J trong than" La chdng dung.
THiCH DVY U/C djch
m
12
1!i)E
?f,z: ~ .tt li ! ;5 tji {,' ~ ' {;' ~lj 1 )E
1 ~'
~ ~0 t!t
~~~$ffio~~~~m~m~5~~;Eo;fm:JE~
,~,~IJ/f~J: o ~~D'I1'7J'Z.*' ~d:Jil!&tm o fj~?)\m' ~~
'**
i0 7'1"
J' +J-r
f1.X..
'
~
~~~~ 7~
t=J II ~ Tf
.N--
..<7 m
.e:;:.
;:E ---t=l
1 )E t51: '
'i'C
.AL
PHIENAM
Thi~n djnh
Nhu cl~ng tl khuu (kheo)! Nhu<;jc nhiep tam gia, tam tac t<:ti
Dinh. Tam t<:ti Dinh co, nang tri the gian sinh di~t phap tuong.
Thi co nhG' cl~ng thuong cluong tinh tan (tien) tu t?p chu Dinh.
Nhu<;jc clac Dinh gia, tam tac bat tan. Thi nhu tich thuy chi gia,
thi~n trl de cluong. Hanh gia di~c nhi, vi tri hu~ (tu~) thuy co,
thi~n tu thin clinh, linh bat I? u that. Thi danh vi Dinh.
628
629
m(nhi): nhu' the (d~i tU chi thj, each dung d~c bi~t ph6
tu
D[CH NGHlA
Thiin djnh
TU NCO
NG0PHAP
Q) it{ (co): da giang giai C1 bai 10. Nhac l;:ti: day la each dung
d~c bi~t chi c6 trong cac ban djch kinh Ph~t va sach Ph~t. ;f]j(:(co)
c6 nghTa la "v1" dung nhu' chu[E] (nhan, lien tu), nhung l;:ti d?t ra
phfa sau, nhu ~l>f:E)Etj(:(tam t~i djnh co) (djch la "v1 tam C1 cho
djnh"), tu'ong du'ong voi [E]{,'fr JE(nhan tam t~i djnh) (djch la"vl
tam C1 cho djnh") trong Han ngu thong thu'ong. D6i khi cling dung
~- ;f]j(: (vj ... co) voi cung me)t y nghTa nhu'cau du'oi: ~~~7J,;fjj(:(vj
trf hu~ thuy co); ho~c dung .1--). .. . Jtt(dLco): .1--).~pfTf~tj(:(di v6
sd dac co) nhu' trong Bat nhii Ba fa mQ.t da Tam Kinh (xem bai 14
C1 sau).
Ti kheo cdc nguoi! Ne'u minh thau nhie'p cdi tam, thi tam Cl noi
Djnh. Nhif tam Cl noi Djnh, nen minh bitt duc;c cdi tucJng phdp
sanh va dift Cl the' gian. Vt;ly nen cdc nguoi thuifng phdi tinh tan tu
tt;lp cdc man Djnh. Ne'u minh ddc Djnh, thi tam chdng tan for.;m. Tl
nhu nha kia tile nucJc, kheo sila d9n bif (te. Trang hanh gid ding
the: Vl tile nucJc Tri huf, nen kheo tu Thiin djnh, chdng di cho
nucJc Tri huf a~v rl ma't. Vt;ly keu fa Djnh.
DOAN TRUNG CON djch
w
13
fj~i:!:tW
~OJ m~
~B~ 19t~~~%f!J9t
. ~OJ~~ ,
ooo
: 1tf~iZ1J~+~1~19t '
i:J:tW~Bfj~o~~~~~-~~~fr~$o
! f&iPJt5<:~~f~3$2? ~~~~
~ ~ ' t5<: ~ fpj 3$2 0
%f1J9f;
y
~~~E {B
PHIENAM
630
tMp nhan cau. Giai thi d:;ti A la han, chung sa tri thuc: Tntang
Hio Xa L<;1i (LY.) Phat, Ma ha Ml;lc Ki~n Lien, Ma ha Ca Diep (
... ).
Nhi thai, Ph?t cao Tntang lao Xa L<;1i Phat: Tong thj tay
phu'ong qua th?p V:;tn uc Ph?t d(), huu the gioi (giai) danh viet
Ctfc L:;tc. Ky d() huu Ph?t, hi~u A Di Da, kim hi~n t:;ti thuyet
phap.
Xa L<;1i Phat! Bi d() ha c6 danh vi ctfc l:;tc? Ky qu6c chung
sinh, vo huu chung kh6, dan thl;l chu' l:;tc, c6 danh Ctfc L:;tc.
(A Di Da kinh)
631
cong due rat IOn trong tang chung eC/ulng sl! tri tlulc 1fit pff ~0 ~:
nhung ngu'ai rna mQi ngttai d~u biet eTntl!ng liio ft: ~: tu d ton
xu'ng vj t1 khu'u c6 due, xuat gia tu hQC da lau eMa ha M~tc Kiin
Libz
iiJ m.t:i@: D:;ti Ml;IC Ki~n Lien, m()t trong 10 d:;ti d~ ttl'
cua Ph~t ("rna ha" c6 nghia la "d?i", "IOn") eMa ha Ca die'p
iiJ jim~: D<:ti Ca Diep (m()t trong 10 d:;ti d~ ttl' cua Ph?t) eP/u]-t
di) f9f,
da't Ph?t, coi Ph?t (chu
[th6], kinh Ph?t chu Han
thttang phien am la dq) eC~tc lgc fi ~: rat vui su'ong (nu'oc Ctfc
L:;tc con gQi la An l:;tc qu6c, An du'ong qu6c, Thanh thai qu6c,
noi sung sttong yen 6n, khong c6 kh6 nao, trai voi coi ta ba) .A
Di Da ~iiJ 5~\H't;: g6c chu Ph:;tn la Amitabha, djch ra chu Han la
"V o Ltt<;1ng ThQ", nghia Ia s6ng la u vo ltt<;1ng kiep (khi Ph~ t
Thich Ca dang thuyet phap giao h6a chung sinh a coi ta ba th1
Ph~ t A Di Da dang a nude Ctfc L:;tc d~ tiep dan chung sinh v~ coi
= :
Tjnh d()).
TU NGO
eNhli tlzi ngii viin ~0 ~ f1X; M: toi nghe nhu' vfty (kinh Ph~t la
do A Nan, d~ ttl' cua Ph~t thu~t l:;ti sau khi PMt nMp di~t, nen
thttang c6 cau nay; xem Ngil phdp a dttoi) eKy Th~t Clip Co Di)c
vien tff~_H@JJJl\~~: vttan Ky ThQ Cap Co D()c (dnh tjnh xa c6
vu'an cay a thanh Xa V~, do m()t vj truang gia thai d6 bi~t hi~u
la Cap Co D()c mua cung cho Ph~t va chtt tang d lam noi hoang
phap) eXa Vf quoc ~1If;j~: kinh thanh Xa V~ (cua nu'oc Cau
Tat La, noi trj vi cua vua Ba Tu' N~c) eDgi ti khztu tiing
.tt _fr 1~: cac vj tl khu'u d:;to cao due trQng, IOn tu6i eDgi A Ia
han *~iiJ at/i: cac d~ ttl' cua Ph~t la d:;ti tl khttu va d~u chung
qua A la han; cung dung d ton xttng vj A la han ho~c vj su' c6
NGU PHAP
<D ~0 :;lik ~ li{j (nhu' thi nga van): toi nghe nhu' vfty. Day la
Cl;lffi tu d~c dl;lng nhu'ng rat ph6 bien chi c6 trong kinh Ph~t, dung
a do<:tn rna dftu kinh trong d6 ~0 ~ (nhu' thi) }a b6 ngu du'QC dao
ra tru'oc. d trong kinh Ph~t, cung c6 tru'ang h<;1p khong dao, ho~c
th~m chi bo ca chu ngu tx (nga), c6 th d6i chieu do:;tn dftu m()t
day d~ tha'y:
Truong A ham kinh: ~0 ~ tx M' - ~ 19t 1% 1If;j
(Niut
thi nga van, nhat thai Ph~t t:;ti Xa V~ qu6c ... ).
Trung A ham kinh: f1X; M ~0 ~ ... (Nga van nlut thf ... ).
Tang nh(l't A ham kinh: M ~0 ~ ... (Van n/ut tlzf... ).
s6 kinh dttoi
m
0
w...
632
W,
'
=8 li
dung chiT
kh6ng c6 chiT {j! d sau):
:k .ttli1~ -f{j! (Dl? d~i tl khttu tang, thien nhj bach ngG th~p nhan diu).
+)\
~~~~~M~~~~A~~l+fti~~
f.
~~~~~~*
: ~~~~~~q~~~
+t~~~~~~~4~~~a~~~~~
~ ~~~*~*~M~~~~~~~~
"~ ' r- "*l "~, .f:i 'r ~~ ~+. ~ .tt *hUt ~ :J. Jt- t
4~~"
~~A~
r,
j' ~~~~-t~~,~~~
. 4~M~~c
<- li-*"' .fa. .fJ (. ..t. a:;~~
~ - ~-~~
1111 :;.1 tt. Jt
f '*
Jot
~-~~~a~*~~~~~~~~
Jf.
~lr f -T lit. ;.t ;{ ~ .4 ip ~~ # ~ 1i .f1. t ~ r1
~~4tt~ipLa~a~~~~~~ A
~~~a~~~~~-~A~~~~-~
633
Ia milt ngan hai tram nam muoi vf. Thdy d~u La bl!c Dc;zi A Ia han
ma ai ciing d~u bie't, nhu la: TruiJng liia Xd Ly, Pha't, Ma ha Mf!.c
Ki~n Lien, Ma ha Ca Die/J ( ... ).
Luc fiy, Ph(jt phdn v6'i Truirng liio Xd Ly Phfit rli.ng: Bdt til day mil di
v~ phuC!ng tay, qua muCii v{ln uc coi Phijt, c6 milt the' gidi keu la Cl!c
Lc;zc. coi a:v. c6 due Ph(jt, hi?u A Di Da, ngai duC!ng thuye't phdp iJ d6.
Ndy Xd Ly, Pha't oi! T{li sao coi a:vg9i la Cl!c Lc;zc?
t{li nu6'c
a.:v. ta't cd chung sanh d~u khong c6 kh6, toan huiJng cdc vui
su6'ng, nen keu Ia Cl!c Lc;zc.
DOAN TRUNG CON djch
m
14
m9:
-~~~~0~~~~-m ~ ~~~li~~
@&D~~
~~~$~
ffl/f~/f~/f~/f~/f~/f~ o ~~~*~@
4Hf
,rrL. ;f /. - ~ , 4Hf RB "B" ..::+- a . ~ , 4Hf ++. ~"' ~ o lfi~ ;' 4Hf RB
,,,,;sz_ , D, {Tp~
, ,, , l:lJ..'t_I::f-~ D ~ ,L!J,
,, ,, L:::j~ S Yf'.fS!I!I{r;;., ,~,, , r=i..L-'<
W~~~g~wo~~~#~~~~~~~~n
-TI:- 4Hf .:#. ];']; ~
4Hf -++- -1$:. :,rTf. ~ 4Hf 9<'0 -TI:- 4Hf /. B
I ' I 4Hf ~~ /. B +i-r
' 1J"' '' " -i:::J 7 L it:iL a II " ~~ it~ J.!::! ' ~~ " a 'lJ' ... " 1V" o Y..A
PJ 1 1~ n.x..
Xd Lr;i Ph(J.'t va Mf!.c Ki~n Lien
ddn d~ til quy y Phijt Da
D!CHNGHlA
~r~~t~Ht\m~~?~mm~~ ,e,,~~@I;
Toi nghe nhu vdy, c6 milt hie, Phijt ngl! trong vuCin Ky Th9
CajJ Co Dilc thuilc v~ do thanh Xd V~ voi dc;zi ti kheo tang, ta't cd
~~@I~.
~~~m~ru~m~~o-~~$~~
~mm~~m~~--~~~mo~~~~~mm
.h
II "
E3
7d! pp
E3
'-37 '
7E /\. T't'
Ju ' 7E /\.
~~-
w3 .
w:;r- ~
BlR pp
:t:J FL '
o
E3 ,m,-
7E
1- pp
twi _L FL
35( ~ m9: ~ ?~
'
E3 ,m,- ~ ~ pp
.L.t:.
131::.
:m~m~~mm~~mmm~ ~m~~~o
634
635
PHIENAM
Bat nha Ba Ia
m~ t
da Tam kinh
Quan Tl! T~i B6 tat hanh tham bat nha ba la m~t da thai,
chi~u ki~n ngu ufln giai kh6ng, dQ nh~t thi~t kh6 ach. Xa Lqi ttl,
s5c b~t di kh6ng, kh6ng b~t di de, s5c tCrc thi kh6ng, kh6ng tCrc
thi s5c, tht,~, tu&ng, hanh, thCrc di~c phl;lc nhu thi. X a Lqi ttl, thi
chu phap kh6ng tu&ng, b~t sinh, b~t di~t, b~t du, b~t tinh, b~t
tang, b~t giam. Thi c6 kh6ng trung v6 s5c, v6 tht,~, tu&ng, hanh,
thCrc, v6 nhan nh'i ty (ti) thi~t than
phap; v6 nhan gi&i, nai chi v6
y,
y thCrc
v6 minh t~n, nai chi v6 lao ttl, di~c v6 lao ttl t~n. V6 kh6 t~p
di~t d~o, v6 tri di~c v6 d5c. DI v6
d5c c6, B6 d~ tat doa y Bat
nha Ba la m~t da c6, tam v6 quai ng~i, v6 quai ng~i c6, v6 hfru
khung b6, vi~n ly dien dao m()ng tu&ng, eCru canh Ni~t ban.
sa
Huy~n Trang
Tam th~ chu- ph~t y Bat nha Ba la m~t da c6, d5c A n~u da la
Tam mi~u Tam b6 d~. C6 tri Bat nha Ba la m~t da, thi d~i thfrn
chu, thi d~i minh chu, thi v6 thuqng chu, thi v6 d~ng d~ng chu,
nang trtr nh~t thi~t kh6, chan thl!C b~t hu. C6 thuy~t Bat nha Ba
la m~t da chu, tCrc thuy~t chu vi~t : Y~t d~, y~t d~, ba la y~t d~,
ba la tang y~t d~, b6 d~ tat ba ha.
TUNGO
iJl El :(:
tht,~, tu6ng, h~mh, thfrc (s~c chi than va lt,~c din tuc sau giac quan;
tht,~ la dm giac; tuC5ng la nhung dm giac, khai ni~m xua't phat
tu tam khi sau giac quan tiep xuc voi ngo(;li dnh; hanh la mQt y
dinh, m9t chu tam c6 thti d~n toi stf t(;lo tac; thuc la stf nh~n biet)
.Khong ~: con goi la tinh kh6ng, trong kinh Bat nha, "kh6ng"
du'QC xem la cai Chung nha't CUa ta't ca mQi hi~n tu'Qng mau thu~n
l~n nhau, "s~c" va "kh6ng" kh6ng h~ khac nhau (theo Tit ctiin
Ph{).t h9c cua Chan Nguyen va Nguyen Tliong Bach) eBJ ad tat
doa:g: }Jt it~ it : B6 tat (Bodhisattva), chi ngu&i da tl! giac duqc
ban tinh, ph6 dQ chung sinh .Die A n~u da fa Tam mi?u Tam bb
636
sviiha.
Taus aJTivent, aJTivent,
A1rivent sur ]'autre Jive.
Taus ensemble ani vent sur ]'autre Jive,
Glaire a 1'/lluminatian.
(Tftt cii d~u di qua, di qua; qua d~n ba ben kia; moi nguai d~u
qua d~n ba ben kia; d<;1t d~n ba giac ng()).
Trong t<;1p chi Tir Quang ( 10.1951 ), Thuqng toa Nh~t Lien c6
ghi m()t ban djch chfr Han nhu sau:
D[CHNGHiA
Tlim kinh Bat nhii Ba la mqt da
B6 tit Quin Tv Tpi khi hilnh siiu phep Bit nhii Ba fa miit da,
sai thiy niim uin dtu kh6ng, dem d(J tit ca kh6.ach. (Ph$t b:ia): Nay
Xi LQi tif: Sifc ching kh:lc kh6ng, kh6ng ching khic sifc. Sifc t&c fa
kh6ng, kh6ng tt1c fa sifc. Th9, tur3ng, hanh, tht1c cilng i{li nhu thi. Nay
Xa LQi tif, d6 JiJ tur5ng kh6ng ctla cac phap, ching sanh, ching di~t,
ching nho; ching S{/Ch, ching them, ching b6t. Thi nen, trang cai
kh6ng kh6ng c6 sifc, kh6ng c6 th9, tur3ng, hilnh, tht1c; kh6ng c6 milt,
tai, mili, Ju6i, thiin, f; kh6ng c6 sifc, thanh, hUV77g, vj, xuc, phap;
kh6ng c6 nhfin gi6i, cha din kh6ng c6 f tht1c gi6i. Kh6ng c6 v6
minh, cling kh6ng c6 hit v6 minh, cha din kh6ng c6 Jiia tif, cling
kh6ng c6 hit Jiia ttl: Kh6ng c6 kho: t$p, di~t, d.aa, kh6ng c6 tri. cling
kh6ng c6 difc. Vi kh6ng c6 scf difc, nen B6 tat (B6 dJ tat doa) Jam
thea phep Bit nhii Ba fa m$t da nay thi tiim kh6ng con quai ng{li; vi
kh6ng con quai ng{li, nen kh6ng COn Jdnh S(!, xa Jia tit c:J dien d:Ja
m(Jng tur3ng, dr;rt tai ctiu canh Niit ban. Cha nen biit phep Bat nhii
Ba fa m$t da nay fa d.ai thdn chu, fa d.ai minh chu, fa v6 thUQ11g chu,
fa v6 ding ding chu, c6 thl trir hit m9i dau kho: chfin thvc kh6ng htr
gi!J. Cha nen n6i (thdn) chu Bat nhii Ba fa m$t da, fa n6i chu r3ng:
Yit di, yit di, ba fa yit di, ba fa tang yit di, b6 dJ tat ba ha.
TVC. djch
Nghiii fa:
Di qua, di qua,
15
637
ifX:1$F~
*:m
1~f!51J tB
1i~t)Jw~*~ifX:1$ .li~tJ1&:1J7J~~
~t* o ~35c95~lHf~IJm :lt:~+itX: ~?z~IJ~fJI.st~ o ~~
638
ffl~-'~*ffi~~,~~~~~~,H~~~~~,
~--~,~~~~,~~~*o~~+~~M~~'
f~~~~DPJT~:IJ o ~f{,'l]j*~' W~311:Y' t~m~~~ o
~~~fflllfr~Z~W,~ffl~~~Zm*'~~~~
'~~~~,~~~~~~,~~te*Z$*o~m
~' ~~1$~~-
639
TU NGO
.cht iM: quy d!nh .Giui ltt4t ~1$: lu~t cam (gioi Iu~t rna
tang, ni cilng nhu' ngu'oi tu t<;ti gia phai tuan thu) eHCJ. ~: chi so
nam sau khi ngttoi tu hanh da th1,1 gioi xuat gia eTinh chuyen
ff[ $: chuyen tam d~ dtt<;1c tinh tu'ong .sa di i::J.>jm: tang ho?c ni
moi gia nh~p tang gia th1,1 mttoi gioi; nil' sa di dtt<;1c gQi Ia sa di ni
eThinh gido thanz thiin ft ~ ~ t~: nghe hQC giao ly va ng6i
thi~n eThe' ICJ.c ~lj
cat t6c, xuong t6c (qo dftu) eThi)p gi{li
+~: mu'oi gioi (g6m: kh6ng sat sanh, kh6ng tr()m cap, kh6ng ta
dam, kh6ng n6i doi, kh6ng uong ru'QU, kh6ng an qua bil'a, kh6ng
nghe ca hat va dtf cac tro vui choi, kh6ng trang di~m xuc dftu
thorn, kh6ng ngu giu'ong cao n~m em, kh6ng dinh Iiu chuy~n ti~n
b:;tc phi~n ha the gian) .Mang hiJ bat tri ~ ~ ~ ~0: rna mit
khong biet ("h6" la tr<J tu) .cudng gia ~I~: ke cu6ng, ngttoi
dien eNghi . : nghi, d!nh, dtf d!nh eThoan dilng M ~: vu'Qt btfc,
Vu'Qt cap eVi)ng y ~ ~: y kh6ng th~ng eMong hQC ~ ~: ngu'oi
moi hQC VO long eSlf /utdng phztdng pJT ~ j]: hu'ong phai hu'ong
tai .Thiet y W ~: y quyet d!nh, quyet y .Tuiin himh 311:Y: tuan
theo va thi hanh, tuan hanh .Giai the ~.! W: b~c (thang) .BiJ tat
gitii ~~~: gioi lu~t cua m()t B6 tat trong D<;ti thua (c6 den 58
di~u cam ky) eLtt4t t[J.ng 1$~: phftn thu ba trong Tam t<;tng, quy
d!nh v~ vi~c song t~p th~ cua cac tang, ni.
m:
PHIENAM
GiOi lu~t mon
Ph~t che, xuat gia gia ngil h:;t di ti~n tinh chuyen gioi lu~t,
ngil h:;t di h~u phu'ong niii thinh giao tham thi~n. Th! co sa di the
l:;tc, tien thQ (th1,1) th~p gioi, thu dac dang dan thQ c~,~. Kim danh
vi sa di, nhi b6n (ban) sd thQ gioi, ngu gia mang h6 bat tri, cu6ng
gia hot nhi bat hQc, ti~n nghi thoan d~ng, vong y cao vien, di~c
kha khai hi. Nhan thu th~p gioi lu'QC giai s6 ngil', sti m6ng hQC tri
sd huang phttong. Hao tam xuat gia gia, thiet y tuan hanh, th~n
v~t vi ph:;tm. Nhien h~u c~n viti kheo (tl khttu) gioi chi giai the,
vien vi b6 tat gioi chi can ban, nhan gioi sanh (sinh) d!nh, nhan
d!nh pha t tu~ (hu~ ), thu co thanh tlfu thanh d:;to, bat ph ~,I xu at gia
chi chi hi. Nhtt<;1c nh:;to quang li'im, tlf dttong duy~t Lu~t t:;tng toan
thu'.
luqt va cung each cua Sa di'. Doqn tren day Ia loi n6i dau sach trich Cl
NGOPHAP
(J)j] JJ (phtio'ng nai): moi, r6i moi (ph6 tu): :1J JJft~ ~t~
(Piutdng niii thinh giao tham thi~n).
t~
(th~n v~t): d'n th~n cho, nhat thiet dung, dung, cho
(cl;Jm tU quen dung): 'j'Jj; 2Jj ~ ~~ (Thi)n vi)t vi ph<;tm).
f,ft ~ (thu co'): ng5 hftu, may ra, hi VQng (ph6 tu): ~~~ !?;t
' ThllQng thien. GiCJi luqt m6n' (thien tren. m6n giCJi luqt).
~:@: (Thzl
640
D!CHNGHlA
Phijt quy djnh, nguoi xuf{t gia niim ht;~ vi tru(Jc phdi chuyen h9c
va tinh tuong vi giai lu(jt, niim ht;~ vi sau mai nghe gido ly, tham
thiin djnh. The' nen cdc vj sa di xu6ng t6c r6i, truac hit phdi liinh
th9 muoi giai [u(jt, ki do mai buac len giai dan liinh th9 C{-l tuc giai.
Ngay nay, g9i La sa di rna do'i vai giai luijt cua minh liinh th9, nguoi
ngu thi mo mit kh6ng bie't, ke cu6ng thi xao liing kh6ng h9c, liin
nghl vur;t bf!c, mo mong cao xa, thijt dang bui ngui. Vt vijy rna t6i
dem muoi giai fu(jt lu(/C giai vai [oi, dt nguoi SO h9c bie't phuong
troi rna h9 phdi huang tai. Nhilng nguoi xua't gia vai tam chi tift,
hay thie't y tuan hanh, th(jn tr9ng dang eli vi pht;~m. Nhu vijy mai
gdn thi lam thim lam thang cho tl kheo giai, xa thi lam d lam g6c
cho b6 tat giai. R6i nhan giai sanh djnh, nhan djnh phdt tu~, ngo
hdu thanh lf!U thdnh dt;~o, kh6ng ph{-l chi huang xuat gia. Niu thich
xem cho ri)ng thi tf! nen xem xet toan thu trong Lu(jt tt;~ng.
THiCH TRf QUANG djch
m
16
~ i+X~ilB
641
**fr AffiZ~*>l
PHIENAM
Tht.~
gioi
lu~n
Phu tinh gioi gia, Ph~n ngu ba la d~ m9c thoa thi da . Tam the'
chu' Ph~t sd dl thfmh d:;to gia, v6 du u' thtl' da. C6 van huu pha gia
dac danh tl khu'u; v6 pha gia dac danh vi ngo:;ti d:;to. Thtl' nai chi
huu thl;l du v6 thl;l chi vi da. Thlf nhi phtfc pha thu'Qng danh tl
khu'u, hu6ng toan thlf nhat thie't tinh gioi nhi hlfu kien trl gia tai!
C6 hi~n t:;ti b6 tat dl thtl' d9 sinh, vi lai hanh nhan do chi giai
tho at.
Kinh van : Gioi nhu' blnh dia, v:;tn thi~n tong sinh. Gioi nhu'
luang y, nang li~u chung b~nh. Gioi nhu' minh chau, nang pha
h6n am. Gioi nhu' thuy~n phi~t, nang d9 kh6 h::li. Gioi nhu' anh
l:;tc, trang nghiem phap than . Huu tQi gia du'ong sam h6i. Nhu'QC
bat sam h6i gia, ky tQi ich tham. Nhat that nhan than, v:;tn kie'p
bat phtfc. Kim nh~t tuy an, minh trieu nan bao. Nghi trl thtl' phap,
t6c d9 sinh ttl'; phl;lng Ph~t vi su', tien y gioi Iu?t.
c6 due huu ng6n : Qua ha tu dl;lng phi~t, dao ng:;tn bat tu
thuy~n. Thtl' cai c6 nhan dl gioi vi thuy~n phi~t, nhi kim bat dl
thtl' vi do chi, nhi dac dao ubi ng:;tn gia, ti<in hi.
(Kh6a Jut l{tC)
Ia
(Vi$t Nam) . len ng6i nom 1225 khi mdi 8 tuoi . 6ng rat sung dqo Ph(lt. c6
luc buon vi$c ni b trong trieu cflnh do bo tr6n len tu Cl chua Phu Von
642
tren nui Yen Tlt nhllng b! bat ve . Nom 1258, Thai tong truyen ng6i cho
con ro.i len lam Thai thllQng hoang de cung coi vi$c nlloc. dllQc 19
nom thl mat, thQ 60 tuoi.
TUNGO
eTh{t gidi ~ JJX: tiep nh?n gioi lu?t cua Ph?t giao eTjnh gim
~JJX: gioi thanh t~nh (gioi h~nh cua nguoi tu hanh; than th~, IOi
n6i, tam y nho theo gioi lu~t rna trd nen thanh t~nh, thoat khoi ffiQi
phi~n nao, tham dt,Ic, lftm l~c rna den du<;jc c6i Niet ban) eTanz the'
clut Phq-t.::.. tit~{~: cac Ph?t trong ba doi (ch1 Ph?t qua khu, hi~n
t~i va vi lai, tuc Ca Diep, Thfch Ca Mau Ni va Di L(lc) ePhift {-i:
chiec be, chiec mang eAnh i{zc ~f~: chuoi ngQc ePiuip than
$ J}: m9t trong ba lo<;ti than cua m9t vi Ph?t; phap than la th~ tlnh
th?t slf cua Ph?t, a6ng nghTa voi Chan nhu .Sam hoz t~Hm: an nan
eKitp ti.J: doi kiep (ch1 thai gian rat dai; moi kiep c6 bon giai do<;tn
sinh, thanh, ho<;ti, di~t CUa the gioi) eCo dllC '2:11,~: gQi chung cac
b?c cao tang aoi truoc (giong nhu b?c ti~n boi) .Bl ng{ln fEZ/: bo
ben kia (bo giac ngQ, VUQt khoi vong sinh ttl', luan h6i).
NG0PHAP
CD~ (phu): trQ tu dftu cau (xem l~i Ngli phdp cac bai truoc).
~ -tQ. (thj da): xem Ngli phap d bai 2.
J!;
z ffiHi1 (Thll'
D[CH NGHiA
643
dl thanh dg_a diu khong thi khong qua thl:l giai. Cha nen noi rdng:
ki! hilu ro duqc di~u d,6 duqc ten Ia tl khea, ke khong hiiu ro
duqc di~u d6 gQi Ia ngag_i dg_a. Day Ia di~u d~' chl nguai chju thl:l
gi6'i va khong th~ gidi viy. Th~ gidi r6i ma lg_i phd bo con duqc
ten Ia t! khea, huo'ng nguai haan taan chju thl:l m9i tfnh gidi ma
!t;ri kien tri nila! Cha nen cdc b6 tat hi f n tg_i dem di~u d6 elite' d()
chung sinh, ma nhilng nguai tu hanh dai sau cii.ng nai thea duang
c16 eli duqc gidi thadt.
Kinh n6i rdng: Gidi nhu mQ.t da't bling, mQi di~u thi?n tit d6
sinh ra. Giai nhu thdy thuo'c gioi chila duqc cdc b?nh. Giai nhu
hg_t minh chau, phd va mQi to'i tam. Gidi nhu thuy~n be, vur;t qua
bi khb. Gidi nhu chubi ngQc, lam phdp than trang nghiem. Ke c6
t()i cdn sam ho'i. Ne'u khong sam ho'i, t()i cang sau them. M()t !dn
ba ma't than minh thi muon kie/J khong thl tim lg_i. Ngay nay tuy
yen, mai sau kh6 giil.
Viy nen giil phep nay, vur;t mau qua duang sinh til; tha Ph(lt
lam thdy, trudc he't tuan thea gidi lu(lt.
Bic co due c6 n6i: Qua song nen dung mdng, de'n be'n he't cdn
thuyin. Nhu v(ly nguai xua cai gidi Ia thuyin fa mdng. Ngay nay
nhilng nguai khong dung phue!ng ti?n d6 qua song ma tdi dur;c ba
ben kia thi thl!c Ia hie'm v(ly.
DO VAN HY-BANG THANH djch
(Tha van Ly Trdn, NXB.Khoa hQc Xa h9i)
m
17
~~~~~?
~~B:~~~~~?$:ff~m&~~~?W~~fi
?~~~~?
$~B:M~~~,~~~-~ ~ ~~ o
644
~M1~1tz~~*ill
, tl~~t~ , l!z-=t1ti!Z7f'PJ*t.c o ~
~mm~~~*~o~~~~~AoWg~~
* ,
o *~* ~IJ~g[,
g~lj~'*
o *~1LBJI~~~~Jffi o ~1~
-~~if-~~o~~~*~,~-~-,~~-~~
J!Jfj~mJ
o *~7f&tit~ ,
~B=~t~
o if-+ 11 ,
~~A
r*
1Jl\ ~ ~ *~ *~ o $ g
z ~ill
z $ ~~
$~illoM~~~~+=$~AM~-f-~~o~*~
~ 5 .!--) T , 1J\~-=f = B~ o 1~Mt~~*T ~)tAt o [!] .!--)
=~ + _n 8 ~~?a~~
z,
~t~tttrff1 , !fi~fr
#1~~
~ t~ ?f,Ef& tjt :t~ 1i ttX ~ ' - ~ ~ ~ 0 ~ 8 ~ {,-- ~ '
1~~ El ~ o ~::l> F~:t~ = 8 1i +ttt , 8 8 ~ , ~ttt~~{f~~
~~ /.8 I'! J..h
~ ( :;-_ ~1 ol- ..ffil + -7 H!i !! ffiE .JBI:
~~ 8 ~ 7'J::; ~ ~ o=~
Pn
l"T llfJ l..!:'.. o f9.X.
lilt J.E: ..J.L ; , o ~L / , TR "" / , o if_,_
~ 1::><. iil'f J.!=!. iiff3
o
r~
, /ffJ[ijt~
WTz~-tQo
~~B
r tU~z?
, ot~~1j
645
PHIENAM
Ph~t tong ha xua't sinh?
Ho~c van vie't: Ph~t tong ha xuat sinh? Ninh hilu tien t6 c~p
646
ky di kien, to~i khdi nhi hoan . Thai ti.i' kfnh khU'. Ttt d~o h.:1c nien
to<;1i thanh Ph~t yen. SCI di M~nh h~ chi nguy~t sinh gia bat han .
bat nhi~t, thao m<)c hoa anh, thfch h6 cuu y hi khich, trung lG' chi
thai diL SCI di sinh Thien True gia, thien dia chi trung xi.i' ky trung
hoa da. sa trU' kinh pham huu th~p nhj bQ, h<;jp bat U'c ttl' thien
v~n quyn. Ky d~i quyn v~n ngon di ha, tiu quyn thien ngon
di thtt<;1ng. Ph~t th1,1 giao thien h~, d<) thoat nhan dan . Nhan di nhj
nguy~t th~p ngu nh~t ne hoan nhi khU'. Ky kinh gioi tl,IC t6n, ly
nang hanh chi, di~c dac vo vj, phuc lttu h~u the. Trl ngu gioi gia,
nhat nguy~t l1,1c trai. Trai chi nh~t chuyen tam nhat y, hoi qua ttf
san. Sa mon trl nhj bach ngu th~p gioi, nh~t nh~t trai, ky gioi phi
l1u ba tac Sd dac van da. Uy nghi tien chi du c6 chi din le vo dj.
Chung nh~t canh d~ giang d~o t1,1ng kinh, bat dtf the Stf. Uio Ti.i'
viet: "Kh6ng dU'c chi dung, duy d~o thj tong". Ky ttt chi vj da.
(Ly hoijc ltt4n)
647
T)NG0
.Quoc dp ~ : thanh va ap, chi chung noi thanh thi, trong bai
c6 nghia nhtt "que httong xU' sCI" .MJn ~J:: thong minh (tac gia
dung "bat man" nghia la Stf ngu dot voi y n6i khiem) .Thien tni.c
7:. *k: ten cu gQi nttoc An DQ eB{lch Tjnh vrtdng 8 @- .:: quen
dQc la "B<:tch Tinh vttong", con gQi la Tjnh Ph~n vttong, vua cha
cua thai ti.i' Tat D~t Da (tU'c Ph~t Thich Ca sau nay) ePhu nhdn
:;K )\: VQ .D~tng Ejl: c6 thai eHiep
stton .Thanh y
tx_: ngttoi
hiiu, thj tl .Nh~tc ki ~ ~: bui t6c bilng thjt (day chi c~,~c thjt g6
len) eGidp xa tJi l$[: xttong dttoi rang, xttong lQi (nttou) dttoi
("giap" la go rna; trong bai djch phfa dttoi, djch gia Le M~nh
That chi djch theo nghia chu "giap" la go rna chU' khong djch tu
kt~p "giap xa") .Phi ~c: VQ cua thai ti.i' .Uin quoc f4E ~: nttoc
lang gi~ng .Trdn vi ft{l:: yeu quy (c6 le la ftJ~t chu Jit[vi]
nghia la quy trQng) eHrtng J11.: xay cat eCwzg qulin ' fm: nha
ci.i'a cung di~n danh cho vua chua ghe nghi trong lllc di choi d
ngoai .Ky mcf$..17:.: ca nil, ky nu (ngttoi con gai lam ngh~ ca hat
a mua vui cho mQi ngttoi) .Kh6a ~: cttoi (ngtfa) .Khuech
nhien
?:,: reing khong eBdt tri sll t{li /f ~0 pJT :(: khong biet C1
noi nao .Hrt hi ~ ~: hU'c nd, th6n thU'c elMo thlnh tluin chi
:f!~f$:f~: du xin thfin eKhue f1: ngQc khue eDi ~: cang them
(ph6 tu) eKinh klul {~$:: di loi tat eM{lnh h{l :;fu~: thang dfiu
mila h~ .Hi khiclz *~ *: "hi" la vai mjn, "khich" la vai tho
(*fcung viet la*a) eTrung lr7 $ g: chi thang ttt am ljch eNgon
: chu (chi so chu trong bai viet ho~c cuon sach) eNe hoim
~~?a: chi Niet ban .Trai ~: chay, trai gioi .Ho'i qua t~t tdn
1m~ E1 $JT: an nan hoi cai .Uu ba tdc i~ ~ ~: ngttoi tu t~i gia,
ctt si .Uy nghi tiin chi mX; {ti ~ _L[_: oai nghi di dU'ng, tac phong eli'
chi .Diin ~~ ~ t~: le nghi .Chung nhqt canh d{l *~ B 3t ~: suot
ngay suot dem, d ngay dem.
648
NG(/ PHAP
'i' ~ F~=~5
ra tn.tdc trong cau cam than (neu viet xu6i l?i th'i la
Fo~ -tJ1 ~ ~ ! ).
ii (cai): trq til dftu diu (kh6ng dich): ~ 1!fj ... (Ctii van ... ).
J;) (di): vao h.1c (gidi til bi~u thi thai gian): .L-). IZ.:9 jj J\ B ftf.
-BJ~rro ~ (Ditu nguy~t bat nMt tong mau hiep nhi sinh).
ft (mi): kh6ng ai, kh6ng g'i (d9-i til v6 chi, dung nhu'
~[m9-c]): ~~JMU:flt13fu(MzhG'u du nga gia da).
~
thuyet
rJ)
ky
l!J
(Thii' lu(lc
-otE~ ~ ~gfi (Duy tG'u thtfc tlzi nghi): Chi ban den ru'CJu va
thuc an (Thi Kinh: Tiiu nhii, Tu can).
-IJfE(Jp ~ ~ (Duy m~nh tlzi thinh): Chi vang thea m~nh (Td
truyfn: Turmg cong nhj thqp bat nien).
D!CHNGH!A
Phqt til diiu sinh ra?
C6 nguai hoi: Ph(lt tit dau sinh ra? C6 td tien va lang nuac gi
khong? Da lam dut;Jc gi, giong lot;~i nguai nao?
649
Mau Til dap: Giau thay cau hoi! Xin dem do't nat n6i qua diim
chinh.
Boi nghe cong tr(,J.ng giao h6a cua Ph(lt, tich chua dt;w due,
hang ngan lie dai, khong sao ghi chep. Nhung khi sdp thanh Ph(lt,
thi sinh iJ Thien True, mu{Jn hinh nai vt;J vua Bt;~ch Tlnh. Ba ngu
ngay, m()ng thay cuiJi voi trdng, than c6 sau nga, han ho thich
thu, him xuc cdm rna c6 thai. De'n thang tu mbng tam, Ph(lt thea
suan ben phdi cua mf! rna sinh, dt;it chan xuong da't, di bdy buac
gia tay phdi len, n6i: "Tren trai duai trai khong c6 gi hrm Tal".
Bay gia trai da't rung mt;~nh, trong cung sang ngai. Hom ay, nguai
hdu (J cung vua cilng sinh ra m()t dlia con. Trang tdu ngf!a trdng
ciing cho ngf!a con bu; ddy ta ten Xa Nt;ic, ngf!a ten La Ki~n Trdc.
Vua thuang sai thea thai til. Thai til c6 ba muai hai huang to't, tam
muai ve df!p, minh cao tru{Jng sau, than d~u sdc vang, dlnh ddu c6
nhf:lc ke: rna nhu su til, luiJi che dut;Jc mt;it, tay c6 ngan xoay, co,
sang chie'u Vt;ln dt;im. Day La n6i qua tuang Ph(lt. Nam muai bdy
tuo,i, vua cha bdt lay cong chua nuac lang gi~ng lam vt;J. Thai til
ngbi thi dai chb, niim thi rieng giuang. Dt;~o trai r()ng sang rna am
durmg thong dbng. Ba c6 mang con trai, sau nam mai sinh. Vua
cha tran quy thai til, df!ng cho cung difn kY nil, db chai chau bau,
d~u bay truac mdt. Thai til khong ham thu vui duai dai, muo'n giil
dt;~o due. Niim muai chin tuo,i, ngay tam thang tu, nila dem g9i Xa
Nt;ic dong yen Ki~n Trdc VU{Jt thanh. Quy thdn nang diJ, bay ra
khoi cung. Hom sau bbng nhien khong bie't iJ dau. Vua cung quan
dan thdy d~u Sf:lt sui, duo,i tai canh dbng. Vua bdo: "Khi chua c6
con, cha edu xin Thdn, nay dii c6 con, nhu ng9c nhu tran, nen no'i
ngoi tuac, chli bo di dau?".
Thai til tau: "Muon v(lt vo thuang, c6 rbi phdi ma't. Nay muo'n
hQC dt;~O, d() thoat muai phurmg".
Vua bie't thai til da curmg quyet, bim dr:tng len v~. Thai til di thr!ing,
suy tu vi dt;~o, sau niim thi thit.nh Ph(lt. So df ngai sinh vao thang tu
650
mua ht;~, d6 fa Luc khong n6ng khong lt;~nh, cay co dom hoa, coi do
lOng ch6n, mijc ao thua mong, La tie't tru.ng Lf1 VQy. S(J d'l Ph4t sinh (J
Thien True La ch8 trung hoa trong troi da't v9y. Kinh do Ph9t vie't
g6m de'n mu(Ji hai bQ ht;Jp tam llC bon ngan Vt;Jn quyin. Quyin llfn Vt;Jn
loi tro xuo'ng, quyin nho ngan Loi tro len. PhQt dt;~y thien ht;~, cau vat
giai thoat nhan dan. Nhan ngay muoi lam thting hai nh9p tjch ma di.
Kinh diin va giai Lu4t tie/J lf;I.C t6n tt;Ji, noi theo ma lam, ciing dt;~t vo
vi, phuc den doi sau. Ke gii1 nam gioi, m9t thting sau ngay trai; ngay
trai gioi thl chuyen tam vao m9t y, hoi L8i ma tf! dBi mai. Sa man gif1
hai tram nam muoi giai, giai a'y khong phai cho uu ba tdc du(/c nghe
v9y. Oai nghi di dr:tng cung diin L~ ngay xua khong khtic. Suo't ngay
thau dem giang dt;~o tf;tng kinh, khong tham df! vifc doi.
Liio Ti:t n6i: "Due Lon chua dung, chl dt;~o theo v~ ". Yd6 la v9y.
LE M!).NH THAT djch
(TBng IQp van h9c Ph9t giao Vi?t Nam)
m
18
SCi vi tam tfnh bat sinh bat di~t. Nhat thiet chu phap, duy y
vQng ni~m nhi huu sai bi~t. Nhtt<;1c Iy. vQng ni~m, tac v6 nhat
thiet dnh giOi chi tuong. Thi co nhat thiet phap, tong ban dT Iai
Iy ng6n thuyet ntong, ly danh tlf tuong, ly tam duyen tttong, tat
canh blnh dng, v6 huu bien di, bat kha pha ho<:ti, duy thi nhat
tam, co danh chan nhu.
(D(li thi'ta klzlli tin lu/jn)
TU NGO
,~,~:flo
,~,~:!lo13' ND~-$W::k*,f@;f$F~G:
651
.Plzap gi{Ji ~t;; Jf.: dnh gioi cua cac phap .Plzap mon ~t;; F~:
nhung bai kinh PMt ho?c nhung phuong phap Ph~t d<:tY dtta den
giac ng(> eV<Jng ni~m ~ ~: nghT ngQi kh6ng chfnh dang, nghT
b~y .Tong ban di lai f:f:z(s:.l-)*: tu nao den gio eTi'it canlz ~:
chung quy, cuoi cling eCiul.n nlut ~:flO: thti tinh tuy~t doi cuoi
cling cua V?n Slj, d6 ]a thti tinh bat d(>ng, thliong hang, VUQt len
tren mQi ly lu~n, nh~n thuc; Chan nhtt la m(>t khai ni~m quan
trQng cua Ph~t giao d<:ti thua.
PHIENAM
D[CH NGHlA
652
653
""""~~~~
E3 '=F il"E IX =-
Nghfa La, tam tanh khong sanh di~t. Ta't cd phdp chl nuong vao
V9ng ni~m rna c6 ngan sai muon khdc. Ntu lla tam .ni~m tac
chdng c6 ta't cd tuong cdnh gioi. Boi the: tri't cd phdp tit nao din
giiJ na tuong n6i nang, na tuong danh tit fiJi le, na tuong tam
duyen nghl ng(/i, ro't rdo binh ddng khong h~ biin do?i, khong thi
phd hog.i, chlla mi}t tam, nen g9i d6 Ia Tam chon nhu.
THICH THif;N THONG djch
ili*i=f3ff.
fJl gt 7H][
*,
~~1:k1J~7(~.
~~~t~*~'
::fg~~D*
100 quyen.
Chan Di
d!ch gia DC;li thua khdi tin lu~n
m
19
1~ tii ~ lf!J'Ji 1~
f~7(~.Ai:J,
fJl ~ 1=f :X ): .
1*m~l,
PHIENAM
Ph~ t t6 stf tich k~
Tong thien thoai nh~p thai,
Hi~n sinh huu ph1,1 mau.
TC;li gia th! anh nhi,
T~p hQc cht1 ky ngh~.
Hi l(;lc c~p du hanh,
Xuat gia h~mh kh6 h(;lnh.
Hi~n tlfu ngo(;li O(;lO hQc,
Hang ph1,1c t1 thien rna.
Thanh Ph~t chuy~n phap luan,
D[CH NGHlA
654
655
'B~ h<;1 hoan thuc thll' nhan phu?". De van: "Bat thuc". Chi C6ng
van: "Thll' thi Qwin Am D<;li SI, truy~n Ph?t tam an". De h6\
to<;li khi~n su khu thinh. Chi C6ng van: "M<;!C d<;!O b~ h<;l phat su
khu thu, h<;1p qu6c nhan khu tha di~c bat h6i ".
(Rich Nham
l~tc)
~&i
V6 Truoc
/'~-:----\
II
20
~~~-~
,\
\\
""'
Tb Bb DJ Dt;~t Ma
PHIENAM
TU NGO
.ci't ~ : dl,lng ngu cua thi~n tong, c6 nghia la "neu len c6ng an
thi~n" .Lztdng Vo De' ~tEt*: vua Vo De nha Luong, m<)t 6ng
vua rat sung d<;!O Ph?t cua Trung Qu6c, len ng6i nam 502, c6 dip
d6i tho<;1i voi B6 D~ D<;1t Ma nam 520 khi D<;it Ma vu<;jt bi~n den
656
lin
D/CH NGHlA
Thanh de' d? nhiit nghia
Cong dn neu ra: Lue1ng Vo De' hoi Dt;~i su Dt;~t Ma: "The' new la
Thanh de' d? nhi{t nghla?". Dr;I.t Ma ddp: "R6ng khong khong
thdnh ". Vua hoi: "Ke ddp lai trdm la ai? ". Dt;~t Ma ddp: "Khong
hilt". Vua khong hiiu y. Dt;~t Ma ben qua song den nuoc Ngfty.
Sau vua neu len vi?c ndy hoi hoa thu(Jng Chi Cong. Chi Cong n6i:
"B? ht;~ c6 hilt nguai n&y khong?" Vua n6i: "Khong bie't". Chi
Cong n6i: "Nguai ndy Ia Qudn Am Dt;~i Si truyin tam an Ph4t".
Vua ho'i hrJ.n, ben sai su di thlnh tro lt;~i. Chi Cong n6i: "Dung n6i
b? ht;~ sai su di thlnh lam gi, du nguai trong cd nuoc di thlnh nguai
ay cii.ng khong fro lt;~i ".
TVC. djch
m
21
657
m~:
rfiTm~~tt~~~-JI .
~~: rm!*A~~m~mmJI o
ffi ~ : r ~ fi iJ ~ .~ ~~ ' 1501~ ~ :5tL S)3 JJ o
1~ X FQ~ : r 811 ffi ~ t~ :t Mb~ ~D 1PJ ?
JJ
m~: r~m*D~~-~m~mWZ?
~~:
r ~J 1
JJ
Jl
PHIENAM
do
Ly (Vi$t
Nom). Toe gia hQ Mai ten Tn)c. Ia con ba Linh Thai h(lu VQ vua Ly Thai
thien tang'. tdc pham cua thien sll Vien Chieu (999-1090) ddi
tong; thuc nho rat thong minh hieu hQC, sou tu dQO Ph(lt. tn,l tri chua
Cat Tlldng. Theo truyen thuyet. mt dem trong thien d!nh. sll thay Bo
I;~
B >fl
~1JJ:~y,{A
.L-.
-B~OO~*~~M~. rmzW~Xfi~~?
tat Vdn Thu cam dao mo bL,mg minh. rua rut va trao cho di$u dllcjc .
TG d6. sll tdm doc sou ngon ngQ Tam mui. giang kinh thuyet phap
thao thao. Toe pham deu b! mat. chi con truyen IQi sach Tham
do
hien
658
quye'f. ghi IQi nhOng ldi doi d6p cua thien sll Vien Chieu ve le dQO sdu
xa cua Pht gi6o vJi c6c d$ tu va thien kh6ch.
D!CH NGH[A
C6 vj tang hoi: "Pht].t va thdnh khdc nhau the' niw?".
Su ddp: "Trung duCJng cue niJ duai riw, tren canh oanh h6t
thanh tao dju dang".
Tang thua: "Cdm tr;z th&y chl dr;zy, h9c nhan chdng h<?i, xin lr;zi
neu bay ra".
Su ddp: "Ngay thi v&ng nht].t chie'u, dem dln dnh trang soi ".
Tang lc;zi hoi: "EHi clur;c chan chl cua th&y, con huy~n CCI thi
dgy the' nao? ".
Su ddp: "Bling thau nuac d&y kh6ng chu y, m<?t luc sa~v chan
~- lC
' h gt.
'?" .
h Ol
Tang thua: "Da tr;z! ".
THiCH THANH TU djch
m
-t~1;J
o*
* o*'Jlt
o
[E)
129
~ ~ ~tnT
~f~f~*m*~,
B 1+
,'.:+- R=l :;:: -tR ~
VI'
l'o
.71b rRJ '1'1:1 '>j0
1&:tnowt.H o ~~5H~~*,
.4 :* ~- /:'>..
' 11'7:11:
:'ri:it
~ JJ
E3 ~F~!E
~{II~~.~Q~~~~~E 0 ~-.1,8,AB~~~
-?f .1:1.1!3 1/L
7'<: /i7:fJ 7G J/J' It-~ '3'<:.
1.,, B ~p,~ 1-D~
I
~ 1T C:l
lf
o* ,
1~
;;t:
~J[
1(
*~
~~~-~~~--o~ffi~~~m~~m
PHIENAM
22
659
Djch gia Thfch Thanh TQ djch tu "thorn do" Ia nglloi thorn van. Th(lt ra . tu nay
chi c6 nghia Ia cac thien tang " .
An trQng nhu son, ngii dinh tam sinh vi tuc thu. Than dac ly
trftn cau, til' d~o phuong thanh tl,I'U. Sa! Xuat the' d~i nhan do,
pham tlnh ch~m phau? Hie'u til' hin ton, hao huang chan khong
cuu. Nhan thll' ba ngii sac phong chuang nhat but cau.
Phong lu loan tru, an ai khien trin ha nh~t hm1. Ho9-t quy
kiu tuong thu, duyen t~n hoan phan thu. Sa! Vi n~ luong tru
mau, phi gia dai nuu. Thu pha oan gia, cac tl,l' tftm mon t~u.
Nhan thll' ba ngu thuy phu the nhat but cau.
Than tl,l' sang vu'u, m~c vi nhi ton tac vi~n u'u. Uc tich Yen Son
d~u, kim nh~t ho~m t6n phu? Sa! Tat canh huu thai hu'u, t6ng quy
vo h~u . Thuy thuc duong nhan, v9-n c6 thuong nhu clJ'u. Nhan thll'
ba que' til' lan ton nhat but cau.
Doc chiem ngao dftu, m~n thuye't nam nhi dac
y thu.
Kim
an
660
huyn nhu' dfr u, thanh the phi thuang cii'u. Sa! Da thiu u6ng trl
du, d6ng nhan h?o thu. M()ng giac hoang luang, nhat tieu vo ha
huu. Nhan thii' ba phil quy cong danh nhat but cau.
Phil tl vu'ong h~u. ne d?O hoan thai nga d?O stiu. C~u gia da
sinh thl}, diic gia u'u khuynh phuc. Sa! D?m ph an thiing tran tu,
n?p y nhu' tu. Thien dja ngo lo, di,li h? ha tu cau. Nhan thii' ba gia
xa din vien nhat but cau.
Hc;>c hai tru'ang luu, van tr?n quang mang XC;l dfi'u ngu'u. Bach
ngh~ tung trung tfru, dfru tii'u thi thien thu. Sa! Cfrm tu man hung
d~u, ha tu khoa khfru. Sinh ttl' can tin, ban tt! bat tuong cuu.
Nhan thii' ba cai the van chuang nhat but cau.
H? thu'dng xuan du, ca vu tru'ang trung l?C Stf tru. Yen vu me
hoa lieu, ky tii'u ngu than huu. Sa! Nhan d trlnh phong luu, kh6
quy than h~u. Kha tlch quang minh, rna la khong h6i thu. Nhan
thii' ba phong nguy~t tlnh hoai nhat but cau.
Df,.l SU LIEN TR)
661
0~ :than til (til n~y dQC theo am ph() thong la Cha, dQC theo phien
thiet la SrJ + gia fhief, biu thj Sl.f nhiJ:c nhd ho~c doi dap, CO th
djch la "nfry, day ... ") ePhdu g:u :phan tach r5 rang ePhong
clutdng !f;J
W so niem kin d tau len nhung vi~c co m~t
.Nhlit b1it cliu - ~ 1;) :m()t net x6a het (thin tong dung d chi
vi~c pha tril trftn duyen) eLil { : b?n be eT/ul {i :b?n, d6ng b?n
*:
(thu Iii' d chi ngu'ai cling bc;>n ho~c b~n dai)eKhien triin
~ :vuong
b~n .Kiiu ~ :gia, gia b(), rave (ph6 tu) ePhlin thi't )j-.:f. :chia tay
.Tnl mliu
*~:rang bu()c eGia tiJo :gong eNilu tB: :xing xich
.T!uc ~ :xem ky .Sang v1tu :Jj tt :ml}n nhc;>t (cling chi n6i dau
kh6) .Yen Sdll Diju ~ tlJ W:ong Yen Son hQ D~u (ten la Vu
Quan, nguai dai H?u Tan, Ngu d?i [936-946], c6 nam nguai con
du du'QC ong d?Y d6 rat chu dao nen du thanh danh) eVo hiju
1& :khong c6 con cai noi doi .Que' ti't [an ton ti-T~ J;% :thanh
ngu dung d gQi khen con chau ngu'ai khac eDi)c chie'm ngao
dtiu 1i] 2:; ~ j :d6 tr~ng nguyen eMc.zn tlzuyet f ~~:dung n6i,
n6i chi, n6i gl (cGng viet la t~ ft) .udng
:toi, phi cong, vo lch
eTri ctiu .~fu ;:J( :giong ru6i kiem tlm .D6ng nhan hc.zo th1i
~~JiB~ : ngu'ai gia t6c b?c nhu'ng gu'ong m~t van h6ng hao
nhu' tre con .Sinh th{t ~ }t : chju kh6 eKimynh pluic {tJ[ fi:
nghieng d6 .Trlin tu ~~ : m6n an quy eNc.zp y rr-J :t( :ao va
eDc.zi hc.z
M_ :nha r()ng .Ha tuf6J ~J[ :dn chi, dn gl eCiilt
~l :dtfng nha .Quang mang 1t
:anh sang ch6i lQi, anh sang rtfc
ro eNg1tu Dii'u 4-4 :sao Nguu va sao Dfru (trong Nhj th?p bat tu)
.Khoa khii'u ~ D :n6i khoac, khoac lac .Cai the'~ t!t :tuy~t the,
nhat dai, vo djch .Tnl fm] :dong due .Yen vii. t~ ffi :mu'a bl}i,
mu'a phun .Hoa li~u1f, WP :hoa va lieu .Nhiin di R@; :tru'oc
miit, nhan tin .Sinh~ :thlch y .Than hijuJJ;r 1& :sau khi chet
eVa /d 'l'lftfi: th~n thung, th~n tho (til nay dQC theo am ph6
rml
ti
TU NGO
.Ngii dlnh .li ~13fi. : nam V?C (thai xu'a di,li phu te le dung ngG
dinh, sau cung dung d chi nam thu thjt cua cac loai bo, de, l<;1n,
ca, nai) .Tam sinh
:ba con v?t dung d te la bo, de, l<;1n
(heo) eTrtin ciilt ~ Fo : bl} i b~ m eTi't dc.zo -T ~ : di,l o lam con .sa
=- tt
thong la m6/u6, dc;>c theo phi en thiet la vong+ qtii thietva lai+khd
662
D!CHNGHlA
663
Xuan hg rang che1i, mua ca vui vai bgn dong ddy. Mua b~i lam
lgc duong hoa, !du, co ruqu gay vui ve bgn be. Ndy! Say me thu
phong luu, che't r6i chju khd. Tile bong thoi gian, thfn thung
ngodnh lgi chl hu kh6ng. Vt;Jy nen, gi6 trang tinh y, x6a sgch cho
xong.
LE KiNH TAM va TVC dfch
w
23
1m Fo ~@ ~~ 1t ~8 JJL
7]- Sjj [] Yl * A. .
EL
:t~ 1t ~
l$1.
**
~
tlJ @~~~ 8
~i~,
fr.. ~ IHi ~ ,,
~ :l. 7G B3 p::: ii~ 1 LJ'
~~ ~*
~iJ1ij(z mJ $ff,
~z~u~/f?G~t.
664
665
LlJ JT5~~--R*{,I,
1PJ ' ~ ~ rt:u 7~~.
$:&1f:L~Jf pfT'
4
Son ct1 hQc d<,to chi du tam,
Ha tat khu khu huang ngo~i t~m.
ell' be) ti~n dt1ong dang bao sC1,
M~c tuong hoang di~p dang chan kim.
......... 119.
5
Son ct1 phan chie'u khan tam di~n,
Thoai be) nguyen lai thi tht1<;fng ti~n.
M~t m~t c6ng phu v6 gian do~n,
Tat duong tham thau t6 su thi~n.
WW I:K~Fs~~,
' ~ ~~tl3.ffi t~.
PH!ENAM
Son eli bach vjnh
I
Son ct1 c6 kinh cll'u mai tr~n,
Kim nh~t trung rna khi tl1<;fng tan.
Ngan cau tinh tru quang thuy hi~n,
Phan minh di~n kie'n ban lai nhan.
2
Son cu hfc hQc ngo Thi~n tong,
Nh~t d1:mg tien tu d~t kh6 kh6ng.
Bat thuc ban lai chan di~n ffil,IC,
Niem hoa vi tie'u tang gia phong.
3
Son ct1 u .fn bach van tham,
HQc d~o tien duong ye'u thuc tam.
t(l
tuy$t. moi bdi deu khdi dau bang hoi chl] 's<Jn
(cJ nui). Tren ddy ld phon trich 5 bdi dau cua Sdn cu bach
vinh.
D[CH NGHlA
666
667
2
(J nui, hQC d(;W Thdn dii ngq,
Ngay thuang nen hiiu kh6' v6'i khong.
Ne'u khong biit ro nhan dung,
Cdm hoa, cuai nf:t, gia phong con gl.
Phtin thu ba
3
0 non, ndu dam bach w1n,
Ai ma hQC dt:;w, tru6'c c&n bie't tam.
Ph6ng ra phdp gi6'i bao ham,
Thu v~ be nho cdi cham khong vao.
aa
,;:;.. .5-
j(.,
).
aa, ~
_1..
1
;:1 t::.
!?
*EI1f
~ )j',/
~w~m~ffi~B=~~T~-~~t~~~~~~
;:It::./
~ )j',;
0 nui,
5
(J nui, phdn chiiu soi tam dja,
Bu6'c lui La chinh thi bucJc len.
Cong phu nh(it nh(it no'i ldn,
/.,...~
,.-"
"""
~ cJ$) ,/-;~
;/ ((
:;-;
.._.r
v'/
_,
/.........:.
&:
iii~
, ~f:f:l(~ff.AZJ~! ..o o
@J*~~~m~T~~:xma~T~$o~
~a-=t-*~ftm~~~-~mT~$-~mT
~m~lit~,
* Z:UWJ:5f~
,
ft !PJ 1=r o
, ~ ~~i>t*l*Wflli , 1;)~ T- B ; ~= 8
~
~ 1r~
_t
o ~m!EJ$1t, *B
*~~~~~~mW-@~~~~m~~!PJ*o~~
- n.J~QN~ m , ~~ff*IE o 1s ~1-ill*~n~~m{" , ta~ m~
..o
~~~Td~T]fiMo~n~$tt~~~ft*o
668
fr
tO
*11!1 *
x r:r
~ T , 1~ rf:iJ ~sn
!1:~ 1J\ ~t , =t OJ j@J ~ o 11!1 1~ tt ~
fr~ ~ {~ ~~ o U f.l~ 8~ ~ ~ ~~ Bjj j@J )]'- *,I@ Jl1~ 11!1 ft 3- ::f
*' ,
* r~
1~ E1 ctm o~ ::f OJ o1s f-t!L *-!- n~ ~ !E T 1~ ~~ , ~~ i
u J:. ~ o 11!1 *-g fZ 1!,10 T ~ ~ F~ 81- 5~ for r : u ~~ 11!1 *-g fZ
1~s'J~~*1X$"Hr~flz: o 1-t!L~J.Z~~J:.IJ\'c.', ~~~-~
!f:~
' "('
<Hi" ;s:rt. ~
-p: ~
{g
:n: ~ JJ.h
u R. 8B -;k I~
++' 1 1' 1 M
"fX.
~ff:M~P~mH~~~~~~~!~u~~*
if.*cs1 A , JtH~~/fg*-'+JJ. E1 2~? o~ , uf~1:t~~:t~ ,
f.I~B~~~*~~Bjj
T !
a: ,
w+-r-
~j@J~~~~t~ofZ**~~~~::f~P~
gJH-tJL ~ o :rz ~ ~ 11!1 ~ ~ ~ 1'lJ 1J\ ~~ , ~ ~ ~ 1'lJ * .~
?w
m,
t*
J:.8'J~JE
f.l~~* 1 !
~u ft :
,c,,~1.&,~f~ {JJ81
J
o j@J-frft: r u~T; fu
o fZ ~~11!1~/:B ~ o 11!1~ T ~ti7 @_w~
ii~D~ ' ~~?9:A J o ~11!181~~.ELA.*
*fitt~A~fJ~::f~Tft~ii*~l'"o:fZ~m~
x*To
669
~~if.*x:m~J.ZW~*~~~***~-a
'/itlmr1~5f1J~
/f ~
~~w1'!JW~~~~m~~~o~!ft/f~W~fJ
g w1-t!Lif ~ !
Tl) NGU
.Bo'i anh ~~[beiyTng]: hlnh anh sau lung .sai Sll ~f~
[chaishi]: chuc Vl:l .Giao ta xiFP [jiaoxie]: giao (trach nhi~m) cho
nguoi khac, b~m giao (cho nguoi ke nhi~m) eHQa bat ddlz himh
t~ /f -"-ff [huobudanxfng]: hQa kh6ng di mot mlnh (hQa lien tiep
xay ra) .Bon tang~~ [bensang]: ch<;ty VQi v~ nha lo vi~c tang
(cho nguoi than thuoc) eThoc thoc ~X~X [susu]: long rong, hi cha
(nuoc mat) eBie'n m(li ~ )f [bifmmai]: ban eDiin chi
~ ~ [dianzhl]: dm co, dm the .Khuy khong JiiJ ~ [kuTkong]:
mac n<;l, n<;l eTham d(lm 1~ ~ [candan] : am d<;tm .Piui. nhiw
670
~.fit~~
*m
671
dai cua nam gioi) eBan san JMlj JfJll} [panshan]: kh?p khieng eTham
j~ [tan]: tho ra phia tru'oc ePhan ~[pan]: leo, vin, niu .su.c
*fEi [suo]: co lc;ti eThuc
[sh1]: lau chui .Ph{l 'I'B [pa]: SCJ .Bift
nhan 3UA [bieren]: nguoi khac .sam :tl [chan]: dlu, ao .Nhfit co
niio nhi- ~.~Ji M [ylgunaor]: tat d., toan bQ .Phac tl [pO]: phui
.Khinh tung'~'~ [qTngsong]: nhy nhom, nht;! nhang, thmli mai
eMi)t i5t: [mei]: kh6ng c6 Quang cdnh jt~ [guangjTng]: canh,
tlnh ciinh .Chi tri Jt :p.J [ zhTchf]: chong do, gang sue .To' {i!& [zuo ]:
lam .Liio cdnh ~t~ [laojTng]: ciinh gia .D6i dztang ftJ!~ [tuitang]:
mat tinh th~n, chan nan, bu6n nan eXti.C mC tlzlldllg hoai
~ f~'l'~ [chumushanghuai]: tlnh hlnh tr6ng thay khie'n dau
long .Toa tiet JJ=! ~ [suoxie ]: vi~c v1,1n v~ t .Diim kj 1h!i ~C. [d1anj1]:
nho, nghi de'n .Bang til )JJJ-=f [bangzi]: canh tay eDfmg thong
~~[tengtong]: dau don, nhuc nhoi eL(Ii h{li if1J~[I1hai]: ghe
gam, qch li~t eTr(l ~ [zhu]: dGa (cGng dQc la tru) eC/ut da
~~[zhOduo]: nhi~u eD{li khzi chi ky -J::.~zM[daguzhTqT]:
ngay ra di vTnh vi en, ngay che't eTinh oanh Eili ~ [jTngyfng]: trong
sang, 6ng anh.
NGOPHAP
CD T (li~u): r6i (trQ tu, bi~u thi sl;l' khng dinh, ho~c sl;l' vi~c
da
xay
11 (dfch):
trong Van ng6n): :Jj(,~/fgL:~C.~tJ~ ... (Nga toi bat nang vong
ky dich thi ... ).
b) Cua ... , thUQC ... (trc;1 tu ket cau, dung nhu'
672
z [chi]
trong Van ng6n, d~ ket h<Jp djnh ngu voi danh tu):
f-t!J, 80 ~ ~ (Tha dich boi anh).
c) Tu dung cu6i diu d~ khing djnh ngu khi:
IX::$:*~~8'0 (Nga ban lai yeu khudich).
13~ (na): a'y, nQ , kia (d<;ii tu chi thi): 13~if.(Na nien);
1
~tl (dao): du<Jc (dung sau d()ng tu):J'l ~tl :Xm (Kien dao
ph1,1 than).
(J) ~ (khdi): den (dung sau d()ng tu):
nrong khl!i t6 m: u ).
tiE
~T fr (hao
til): *
$ 1t ~ 1H ~ 1~ rli (Gia
673
@1]! (ti~n): ben, thl (ph6 til): IX fF~ ff: [1:1] 1T (Nga man tifn
d6ng hanh) .
ffi
).
=+twx,
674
675
th?t la
("chan"
la ph6
tu):
t\J3B ff,J ~ ~ ~!!! 13)3 ~53- (N ga na thoi clzlin thj thong minh qua
(chi): chi (ph6 tu, bitiu thi gidi h<;1n): filiS:U~ ... (Tha
chi thuye't. .. ).
,* (tru'oc) [zhe], cling vie't la:.
ph~n).
1'10\<t_!Z! (t ~
~
,-;. ma1
- . ( p ho' tu
' ) : if:,~:.
l ~ JJ.h =A ~.::r. X
-+- 'iHi ~
~il'i~ ong ) : }uon,
cu,
Y!: 1~ i5JL ao . - 1' /'-{if; 7C
_R
a) D~t sau m()t so d()ng tu, lam thanh gioi tu: ~.&*:XW5i!9if
(Can trrtuc phi.} than bon tang h6i gia). Vai thi dl.} khac:
(Duyen trrldc)(=men theo);lj!,EJ* (Trieu trrtuc)(=huong
w@I*
ld*
v~) ...
b) D?t sau hlnh dung tu, bitiu th~ m()t tr(;lng thai van con
tie'p tl.}c: 1-lli'l't*~~~ii* (Tha mang trrldc chieu khan hanh
ly).
c) D~t sau d()ng tu, bitiu th~ s~t vi~c dang tie'n hanh (d~ch la
"dang"): ~ * {ij ~ (D~ng trrldc co khach); ~ *~ 1'5 1j\~' (Doi
trztuc hac bo titiu m<;1o).
@*(thai): rat, qua (ph6 tu): ii *
lieu).
J31~ (d~c):
~ T (Hanh ly tluii da
tli, bitiu th~ so ltt<;1ng khong xac d~nh): fj.Li:I:J;j\~ (Hanh ta titiu
phi);~~~~ .Li:~:J (Ttf nhien yeu phi slf ta).
tt (tai):
@~~(chan
thi):
*-*
*:XX
*c 81.A (Nhi
676
khng d!nh, suy doan, thuc gi1,1c ... ): :f!U!:O~ (Nga tfru ba);
ji:Ji o~ (Tien khu ba) ...
~ (vQng):
v~
~@I (ky ca): vai cai, vai nguai: IJ<; Jl ~ fi~H~ r 1i (Nga
mai ky eli quat tii' khu); ~ ~ @Jf i!" ... (HG'u ky eli m~i dong
tay) ...
liu (dao):
nguy~t
dlio na bien
dai).
[ill* (H6i
kh~n):
677
lai); jl
* (Tien
lai);
J:.
* (Thu<;1ng
VQi
vang,VQi
(ph6
tlt):
u~~:t:r\~ T Hi~(Nga can khi'ln thuc can lieu nhan 1~).
@~ (khdi):
len
(dung
sau
d<)ng
ttl
khac):
WtfJ~f~r/E(Tai bao klzdi quat til' tfru) (so sanh vai ~a ml,lC
(J) ) .
@to (hoa): va (lien tu): 1-tft tO IJ(; IE fU-* J:. (Tha hoa nga tfr u
dao xa thu<;1ng).
@:(:E (t~i):
a
(giai
tlt,
bi~u
thi
noi
chon):
1
157. 1 ft. S] Bz * ?x. .1:. (Ph6ng t{li nga dich bl d~ i y tht1<;1ng).
@JR ~ (u thj): the r6i, sau do: n'2' ~ ~ ~ ?x. J:. s~ ~JE
tlzi
phac phac y tht1<;1ng dich ne th6).
@{JJJ ~ (ttja dfch): nhu', tlfa nhu, giong nhu', c6 ve:
{,' 1H,~f~{J;1.8~ (Tam ly han khinh tung t{ta dich).
@-{~ (m()t): khong c6 (d<)ng tu): ~?~A (Ly bien mQt
nhan).
$(do): d~u (ph6 til): )(~~tOft.$~ *~'filS ;E(Ph1,1 than
hoa nga do thi dong bon tay tfru) .
~ ~ (hii' da): nhi~u, rat nhi~u: {$: T ~t ~ *
(T6 lieu /u"t
da d~i slf).
~~ (na): lam sao (ph6 til bi~u thj phan van): 13~ ~0 ... (Na
tri ... )(Lam sao biet dt1<;1c, nao nga).
@~p(khtioc): a)L~i (ph6 tu): 13~~D~tJ[sP~DlttrtJi~! (Na
tri lao dnh khu{Jc nhu thii' d6i duang!).
b)Mat, di (d?t sau d<)ng ttl khac): :5BP ft. B~ :If
H (Vong khzt{Jc nga dich bat hao ).
~ ~ (chli da): nhi~u (thuang dung cho slf v?t truu tt1<;1ng):
~~~:If{~ (Chu da bat ti~n).
@*~(d~i uoc): d~i khai, cole (ph6 tu): *~*1iZ.M/f
cU
l- @I (nha't
~~*(ban
ft**~:JiB1J(Nga
ban lai
@.R ~f (chi hao): danh phai, bu<)c long phai (ph6 ttl):
.R Yf ~~ ft!L 1i (Chl hao nhu<;1ng tha khu).
YoJ ~ (kha thj): song, nhung, nhung rna (lien
ttl):PJ ~1-tft ~ j@ ~~ ... (Kha thj tha xuyen qua thiet d~o ... ).
@~ (tai): I~i Ifin niTa (ph6 tu): ~ H&~ ~ rQ] J:. ;jfs (Luong cuac
tlii huang thu<;1ng sue); ~j:~f~r/E(Tlii biio khai quat til'
tfru).
@[Qj (htiong): huang len, v~ phia (giai W chi huang):
rQ] ti. f~ ftji (H1t{Jng ta vi khuynh) (xem them vi d1,1 vua dan tren).
@~ (gia): nay, ay (d~i tu chi thj): ~IB (Gill thai).
@* (lai): tr<;1 tu d?t sau d<)ng tu d~ bi~u thj xu huang:
Il<; s~ N 1~ f.& 'l:R: ?m ~ (Nga dich nhan I~ han khoai lt1u h~ lai);
678
D[CH NGHlA
679
luc ddu dii noi dut khodt kh6ng dua t6i di du(Jc, baa m9t nguoi
b6i phong thc;zo vic iJ mqt qudn tr9 di cung vai t6i. Cha t6i can di
di;in lc;zi 6ng ta miii, he't sue ky luffng. Nhung r6i Nguoi vdn kh6ng
an tam, s(J nguoi b6i phong kh6ng dang tin cQ_y, nen hoi do d m9t
lat.
Nam ay thc ra t6i dii hai muoi tu6?i, dii co djp len xuo'ng Bdc
Kinh vai ldn, nen vic dua don do'i vai t6i chdng co gi la quan
trQng. Cha t6i luffng l mqt h6i, cuo'i cung quye't djnh vdn t minh
dua t6i di. T6i co' khuyen Nguoi iJ lc;zi, nhung Nguoi chl ddp:
- Kh6ng sao, di chung no di kh6ng to't dau.
Qua song r6i, chung t6i vao nha ga. T6i mua ve, cha t6i bQ_n
tr6ng coi hanh ly. Hanh ly nhdu qua, phdi cho them it tiin tra
nuac cho cdc phu khuan vdc mai di qua dti(JC. Cha t6i tra gid vai
h9. Luc ay t6i thQ_t thong minh qua ldm, cu cam thay Nguoi noi
kh6ng du(Jc hay Ldm, ne'u kh6ng co minh xen vao thi kh6ng xong
du(Jc vic. Nhung cuo'i cung cha t6i cung tra gid xong, dua t6i len
xe. Nguoi ch9n cho t6i mqt chie'c ghe' gdn sat ben crla. T6i mang
chie'c do khodc mau tim rna Nguoi dii may cho t6i trai ca'n thQ_n
vao ch6 ng6i.
Nguoi can di;in t6i phai ca'n thQ_n tren duong di, ban dem tlnh
ngu m9t ti, coi chitng trung gio lc;znh. R6i nho nguoi b6i phong
tr6ng chitng t6i kY luffng. Trang hng t6i cuoi thdm vi tinh vu vo
lli'n tha?n cua cha t6i, bQn hQ chl bie't co tiin, giJi cho hQ thqt cung
nhu kh6ng. Vai lc;zi t6i dii fan khan the' nay, le nao kh6ng t minh
lo liu du(JC? Oi, bay gio nha lc;zi, luc ay t6i thong minh thQ_t!
T6i noi:
- Con di nghe ba.
Cha t6i nhin ra ngoai xe mqt lu(Jt r6i baa:
-Di ba mua may trdi quit, con ng6i day, ditng di dau.
T6i tha~y ngoai hang rao thim ga ben kia co may nguoi ban d6
dang cho khdch. Muo'n di de'n do, phai di qua duong sdt, phai
680
nhay xwJ'ng r6i lt;Ii leo len. Cha toi la nguai m(lp mt;J.p nen di qua
tlj nhien phai hoi kho khan m9t ti. Toi von djnh di nhung Nguai
khong chju. Toi trong thay cha toi dtiu d9i m9t chile non nho vai
den, m(ic chile mii quai den ben ngoai chile do bong mau xanh
d(lm, kh(lp khilng di den duang silt, minh tit tit khom xuong chua
de'n n6i kho khan lilm. Nhung Nguai di qua duang silt r6i, phai
leo len thJm ga phia ben kia thi khong di dang nila. Hai tay
Nguai niu ch(it ben tren, hai chan lt;Ii rut len, tam than n(ing nJ
cua Nguai hoi nghieng vJ phia trdi l9 ve gilng gu(fng . Bay gia
trong thay bong lung Nguai, nuoc milt toi ch(ft trao tuon. Nhung
toi VQi lau nuoc milt S(f Nguai va nhilng nguai chung quanh trong
thay. Khi toi nhin ra ldn nila thi cha toi dii om nhilng trdi quit do
di quay tro lt;J.i. Luc bang ngang duang silt, Nguai d(it rai rae
nhilng trdi quit xuong da't truoc, leo xuong, r6i lt;Ii om quit len di
tie/J. Dln luc qua toi ben ndy, toi VQi vang buoc xuong do lay cha
toi. Hai nguai cung tro lt;Ii xe, mang ca dong quit di tren chile do
khodc da cua toi. The' r6i Nguai phui may cdi tren do cho St;J.Ch
bun da't, trong long co ve nhf! nhom lilm. Ldt sau, cha toi bao:
- Thai ba di, qua den ben ay se vie't thu saul
Toi nhin theo. Cha toi di du(fc vai buoc, quay lt;Ii nhin toi r6i
noi:
-Thai, con vo di, o trong khong co ai.
D(fi cdi bong lung cua cha toi khua't hlin vao ddm dong nguai
dang qua lt;J.i, khong con nhin thay nila, toi moi vao ng6i xuo'ng,
nuoc milt m9t ldn nila lt;Ii trao ra.
May nam gdn day, cha con toi ke nam nguai bile, tinh canh
trong nha ngay m9t sa sut. Cha toi tit nho ra ngoai lam an, m9t
minh chong do, dii lam khd nhdu vi?c lcJn. De dau canh gia lt;Ii
bu6n nan den the'! Nhiing ddu Nguai trong thay t(ln milt ma
dau long, le ta't nhien khong thi nguoi ngoai di du(fc. Tinh cam
ay cha't chua trong long tlj nhien phai phdt l9 ra ben ngoai;
681
nhilng phiJn todi nho nh(it trong gia dinh thuang lam cha toi ndi
nong. Nguai cu xil voi. toi ddn ddn khdc truoc. Nhung moi gdn
hai nam nay chacon khong g(ip nhau, Nguifi dii quen hit nhilng
chuy?n khong to't vJ toi, luc nao cung nho ngh"i de'n toi, din cdc
con toi. Sau ngay toi din miJn Bile, Nguai co vie't cho toi m9t
blic thu, trong thu noi: "Ba win binh yen, chl co cdnh tay dau
nhlic ghe gam nen ctim dua cdm but th(lt ba't ti?n, co le ngay ra
di v"inh vi in khong con xa ". DQc de'n day, trong dnh if trong
suo't trao ra ben khoe milt, toi nhu trong thay lt;Ii chile bong sau
lung cua cha toi voi than hinh m(lp mt;J.p m(ic do bong xanh va
chile ma quai vaiden. 6i, khong hilt bao gia toi moi du(fc g(ip
lt;Ii Nguai.
TVC. djch
m
2
::fnZ5
~A rtJ ~.:EiillX~~::f ns15 ' 1$-%' fi...tiD:J:~ E~ii
.:E_g~og~-00~~~~,~$: r~*~~U~
0,!? .n 0 1$'%'@J:;g~}t : r ~ J.-)ats1 .n 0 13~~}-:J:~:JF;
~*~~~To~.:E-~~~-~'*-BmB,$'%$
T ~ ~~ 13~ 1r
-~*-.:EB1~~~::fn5'~~T~T,OO*-.:E~X~
~n~,~~~E~nJo~~~~,A~~-T~o
ill~~#:e~-=MW~~
~SR~+IgTA~81
_,.~_..~:JGPC,A.ILE!J,"'~FP'JllfJ
5f~7L' -:!-'<. :t:J,~,/\....::::L~
/\.::a'- '
mii::f~Dt~~~;ljja~ ! .n
~~~$
682
G.
/ 1' Yt.
..<_
~t!f
ft.
~~~
1]~~~
Bai nay g6c trong sach Han Phi Tu. thien "Thuyet ldm". do Ton Tfch
Tin viet IQi bong van Bqch thoqi. in trong quyen The do ngv ng6n tU
diffn Thllqng Hoi W thll Xu6t ban xd xu6t ban.
NGU PHAP
re (ba):
EJ [viet]
(d<:li
tU
nghi
va'n):
(J)JJt; ~ (u'ng cai): dn phai, phai (tr<! d9ng tu, hay d9ng tu
nang nguy~n): ffl! gJ< ~ 1$-% ' ( Ung cai thj truyn l~nh quan).
W ;tt ... ~ /f :tzo ... (du ky ...hoan bat nhu): neu .. .l(,li sao
bang ... :
w;ttre~moow~~~ ~ ~~~* ~ ~ TA * ~
JWa ' ~ /f :!zD t~ ~ f' fj!x_ Q~ ! (Dz1 ky ba nga gia ca vo t9i dich v~
683
sl sat til, biliu minh nan d(,li vuong thl,l lieu nhan gia dich bin,
hoim biit nlutba nga thich ph6ng ni !).
@JW, (ni): dfty, CO (trQ tu CUOi cau biliu thj xac nh?n mQt Si!
tMt, ham y khoa trueing ho~c khen ngQi (xem thi d1,1 tren).
D[CH NGHlA
684
bitt tit, d6 chinh fa thuo'c ta't tit. Ma fa thuo'c ta't tit thz ke dang
thuo'c da lila do'i dt;zi vuO'ng, .y moi dang chlt. Nay ke c6 tqi dc;zi
vuO'ng khong gilt, lc;zi gilt ten v~ sf VO tqi nay. Ro rang dc;zi VUO'ng
da mdc lila nguoi ta r6i, xin dc;zi vuO'ng xer lc;zi cho toi dur;c nho!
Vua So nghe tau, ben tha chem vien v~ sf.
Tf. DUY CHAN djch
(Truy~n ng~:t ngon, NXB. Tre, 1998)
m
'i5Ti&~-T!Je
121
JL
+ 1H ~ ~ 1 ill ~ft
'
~~~-~~~~AX~~~~oA~~-~
~~4Mza:
Td c giii-tdc philm
. Bai nay goc trong U3 ky. ban djch Bqch thoqi cua sach Sd trung
v on ngon von tudng dich tinh tfch do 8qng Kien Li$t chu bien. Van Hoi
xuat ban xd xu6t ban.
TU NGO
eKhdo jl;: dtfa vao eHiio tzlflng fJ ~: gi6ng nhu eCong cong
00: cha ch6ng eGiiio 05(: dn eTrzlflng phu ~ ~ : ch6ng . Gid lj
~.: d day .Ni mon {f]\ in cac anh, cac nguoi .
NGOPHAP
685
r~zX~~~~~~J o~a:
r~o*~~~~~Jt~A~~~~~~~~~J
o A~a: r 10J~:f-!-~? J o a: r
a : r +~~~ o ~JliU~Jt~ J o
~~JliJ
o A~
CD+ :S- (th~p phn): ra't, het sue (ph6 tu): +:S-f~{,' (Th(lp
phdn thuong tam).
:ft (tinh): va l~i, rna con, d6ng thai: :ft ?/K ~~ (Tjnh phai
Tu LQ).
@~ (diic): trQ tu ket ca'u d~t giG'a d9ng tu va b6 ngu chi trlnh
dQ, t~m dich la "den, den muc", ho~c kh6ng dich (lo~i b6 ngG' chi
trlnh dQ nay n6i chung thuong do hlnh dung tu, ph6 tu ho~c cac
c1,1m tu khac dam nh~n): ff1\!3:1~~ff~{,'D~~(Ni kh6c diic hao
thuong tam a). C6 th dan them vai thi d1,1: ftlHMH~1~1H~f(Tha
phien dich diic han hao) (Anh a'y dich ra't t6t);
ffu ~ 1~ **1m)~~* T (Tha giang diic d~i gia do tieu khC1i lai
li~u) ...
@I!Jii!J (a): trQ tu (tuong duong voi 1:i1 [da] trong Van ng6n):
a)D~t giG'a diu, biu thi Stf dlnh d6n a neurad do~n sau:
{f}\~f~~ff~~~,D~~ ' ~f~~~~-f-t1lB~~(NI kh6c d~c
hao thuong tam a, hao tu<;Jng lien truoc huu ky ki~n bi th6ng dich
stf).
b)D~t cu6i diu, biu thi stf kh~ng dinh, t~m dich la "day":
9~-8~MU21.tt~ffl:~~~~o~~ ! (Tan b~o dich th6ng tr! ti
r ...
686
13: (tn.J):
to
.tt ... ~ ~ ... (tL.hoan ye'u ...): so vdi ... con ... (dung trong
ke't cau SO sanh) (xem thi dt,I dan ffit;JC @ b tren).
(Xem them tit ngilva bai djch PHAN NANG CAO, trang 352-353)
687
4
~Jl\ 1~
mmx
~iii'~~a~~~Tft-~/f~~~~?Jo~Jff.~
~~f*f~~U[fJ , ?JT .L-J~xto~Jl\l' -~IE o 8\iX fr~~fUE
~w~~To~Jff./f~ll[a~~~~~~~~a~~
'~~a~~~~~~W~~~~~o
!t*a~~~Z'ff~o~a:
r~~~~~~!~
~~~~a~,~~~~,k~~*~~o~~~~~
~,%~~~ff,~-~~,aa~z~~~~~*+
?Jofft~~~,~~~Zff'~~zWkoJ!t~~a
~L~k~' r;l.~~~~
So trung Van ng6n tuang dich tinh tfch do 8(lng Kien Li$t chu
TU NGU
eTilm trao ~:}~: tlm, kie'm eNgljt ot: an eTrlw tJR: tum, bat
eH6ly ~Jl\11: con cao eThien dt:J(*: thu<;ng de', troi eDam cam
~i ~: dam d. ga~ eDiw biw ~ ~': ch<;t y tron, bo ch<;t y eD{lo ly
U[ )][: ly le, le phai eTri d{lo ~0 U[: bie't eH{li ph{l ~ 'I'El s<;.
688
NGU PHAP
CD:tt.Jl (tinh
con
(cung
vje't
la]t_E_):
:J: (di~u):
di, mat (d~t sau d()ng tU khac d~ chi slj mat di):
Dt; :f:!j[ 1:?; fFHNg~t difu tha m6n).
~ ~ (gia thi): d6 la, nhu' the' la.
@~o
13~
*M
the'
thl,
v~y
thl
(lien
tu): 13~ P.f ~ ;E 1 fD\ B1 iW [] ... (Na ma nga ta": u t<:ti ni dich ti~n
di~n ... ).
rna):
H. T
- ~ (nha't khdi):
>1:?; {F~ (tha m6n): chung n6 (chi v~t); ne'u chi ngttoi nam thl
dung
El a~~
(Xem them titngftva bai djch C! PHAN NANG CAO, trang 431-432)
**
t,U
~u
1-ti!B1 ~H~fd _t:t!l!U7.k~~ T
7~vlt ffl 7J 1 fd 3j t,U T @ ~C: 5et ~Jt : r ~ ~ ~ ~ 61 ~ut!l! T
~ E!',_Jm 1J .n o fd 1~ T H't 1-tl! f~ t,U 61 ill 1J T 1]<: ~ t~ 13~ :f~ ~U
~~ ~ -11~PM?IE!1A
o~B~IETfB~&~~~~~~~~~~~m
689
~1*0.~?
TU NGU
eDifu j:!j[: roi, rot eCdp mang ~,it: VQi, VQi va eCa @: m()t
cai eDja plutdng ill:1J: noi, cho eBa :f~: cai, cay ... (ltt<;jng tu)
.rau ;E: di (chu y: trong Van ng6n 7!:nghia la ch<:ty) .H6 d6
fWl1*:
vo vffn.
(Xem them tit ngft va bai djch b PHAN NANG CAO, trang 445-446)
690
6
~~~.~
*
o
f.~~ A~ Ji:l ~
691
y(! NGO
.Nhlin moll. A fr~: nguoi, nguoi ta .An ely ~ %1:: an ui, khuyen
giai .Ciul.c lu;c. tYL ~: chuc mung .Nhi ti't ~ ~: con trai, nguoi
con .Hl lzoan ~IX: ua thich .Suiit doCJn t$~: gay eDCJi t!zo'i
~: dui, b~p dui eDuy dQc 'j't
chi rieng (ph6 tu) eQua . :
thQt, que eDuyen co'~ j!jj(: ly do, duyen co ePiul.c khi t~ ~: c6
phuc eTij.n ddu ~ 1[: ch6 cling, cuoi eD{Ili?u yl[ *4: tinh trlioc.
m:
(Xem them ta ngU: va bai djch b PHAN NANG CAO, trang 452-453)
m~~~M~~~~-~~~-~~~~~~*W
1tt1T T fii! 131 :l\JiR o A fr~ fm
~ %1: f-ti! , 1.1 ~ ~ A ~ft : u- ~ Jft ~
~/f~~~~?.n o~T-~tV3A*A~3Jmo~
~~M~Afm#~~~~~ti3J~mJLI~A~~~
~T+~ZAo~*Amm~m~-~~~&~~ti~
~~00-~~~Ttt@oMU~~-~-~~~
~ t~ ~ ' ffi :13 131 ~ 1t ~ ?9: ~ ~ BJ[ 81 , ~ Jft ttf1H4 81 o
7
~-
:;fu. ;g
{$
tttA~!HfJ}WJIL@;gg~t)1~fu, ~m~@~~mH*
*
* :;fu.
21 , tm
*
s1 :1J , R
* fii! oo W1 marm *'l ,
IE s'J /f * fii!
s'J
o
~ft fii!
~~~A~4-::tf~~~~~~MoA~~~o
~~a:u-~~~~A~+?.n o~-~o~~MM4~
~-oA~Y~~~a: u-~~~~~A~+?.n o~
~l~o~+ff~,~~#~~oA~~~,~~a: U"
~N ~ ~ A ~
? .n o ~ - -f ' t}] A :k ~ . o T ~ ;;tf- qI 5t
~-,~~~A~::tf+~o~~~~~~'~+~~o
-ti ~ ~ A ~ , ~ ~ A ~ ' 1t. ~ ur ;t..~ , i*- ~ ur ;~~ ~ o
A~~~HT~~g~ffi~~~-~?/f~~-~
~'Pf~ ~ffi
~
~ 1~fu- ;f; , ~P<OJ 1-:J.
~
~
m~ ~ ~ ~ 1~ ~~to.~ 1~ ~ A
s'J~0,~? ~~ll=t~tU.~1~~8'JAteAfii!B'JF~~, ~~~Ill
t~
1r~ ~ JJj ~
~~~~1"~~~~~-~~~~~h~ft
~~~~~0
~+!~1"~#~~~~-~~~~~~?~~
tu.
'~*~~~-~~~~~~~M~~~-~~
~~h~!~-~~~~ ~~r,~~~~~~~ o
692
693
Bai tren ddy cua VUong An ThQch ddi Tong. ban djch BQch thoQi
7}~819wA
trong sach Sd trung Van ng6n van tuang djch tinh tfch do Dqng Kien
~~~A~~*~To~~wttwm~~o~~x~
TUNCO
Quy ph{t ~~ ~fj: quy thu?n .y klzao {R ~: dlfa vao eDiw thoat
~13ft: tron thoat .ung lu?u :fm ~: co .Diiu klzao 1~ 3 : mtong nho
nguoi khac.
~~~0~~~~~:
r~~,~~A~~fif=gZ~~
~~o~~it~~~~,rem~~AfflE~n
~,~m~~~re~o~~w~~mm~~~~
*o$~~~~tt~~$o~~~~~~*'~$~~
:r~~~~~~~w~,~~~u~~E~fl~J
dl1<;1c tinh
l11<;1c ).
ban):
nhu,
giong
nhu:
~ T (bai li~u): rna thoi, thl thoi, the thoi (tr<;1 tu): .R ~ ~
~ 13~ ll=t ~ j;f q~ 1iJJ ~ 8/;J A~ ~I ft T (Chi bat qua thi na ta
h()i ke minh d'u d~o dich nhan dich thu linh biii li~u) .
thiet):
/f ~
m~~ 81 6
~Am~M~~~o~~~~~~*'~~~:r~A
,
(thuong
fu
(J) .R
~o~~~re~~~-~?J o$ ~~~~,~~~~
NCO PHA.P
~~,~~Jo~~~:
1lt~~flt~~WT J
~ilift
r~~~}E~~W,~ft o~
TU NCO
.Ngoqi ngl) )7} ~: ngo~i tlnh .Da to tf~ ~*: Chua Giesu (tli
djch am) .cam liim Sdll
~ LlJ: nui Oliu .Thanh tao 1~ ~:tang
sang .Ciui.ng bach tinh *afri:toan dan .van Sl )(:chi' cac
kinh su .Phap 1. tr(li nlziin $ fiJ Jf A: nguoi Phariseu (tli djch
694
(tu d!ch am)ePhiin pho q)}Oft: d~n do, d~n bao eTiu;ch da'u
t]~Ji: ci.fc
695
con lt;~i mqt mznh Dlic Giesu, va nguiJi phf:t nrl th! dling iJ girla.
. NguiJi ngdng len va n6i :"Nay chj, hq dau cd r6i? Khong ai len
dn chi sao?". NguiJi dan ba ddp:"Thua 6ng, khong c6 ai cd". Dlic
Giesu n6i : "Toi cung vQ-y, t6i khong len dn chi dau! Thai chi eli
vi di, va tzl nay dang ph(lm ti}i nrla! ".
NHFEU NGUCJI D[CH
( Kinh Thdnh trqn bq Cifu Uoc va Tan Uoc,
NCO PHAP
CD M (rna):
trQ
NXB.TP.HCM, 1998)
cuoi cau d~ hoi, dung nhu o,! , d!ch la
~ (bai):
~~
D[CH NGHiA
m
9
-m~
m~
~~-~~mm*~~
eym~~/fili~~~~o
~8~~~~~~-T~~M/fftg~tt~a
696
~~~ffi1&' ~mm~~~
- ~s
~~$~~~BR
~'i11~.~~' ~ ~ ~~-~~~JL~o
@J'f~JBI~
9 ~ 18\ 1 ~~ t~ WP r'J ~Ji 11X fi 7C ili o
Tac gia tac philm
Bai thd tren in trong ThUong thftqp cua Ho Thfch (1891-1962) . Toe gia
tv Ia Thfch Chi. nglloi
My. Ia nha van-nh6 thd-hQc gia ki$t xuat. c6 c6ng dau trong cuc v(ln
dng Tdn van h6a (giai doQn 1917-1919) cai each ng6n ngO va van
III
THu' PHAP
-F
TUNGO
eBinh nhqt lfZ 8 : luc blnh thu'ong eMuQn trtim trtim j,c.~ iJL iJL:
bu6n u n1 eTfJi na dudng li~u cao dtiu :( ~~ t~ WP r'J ~J[: a tren
dftu cay du'ong lieu, day cling c6 nghia la "cj cao tren GgU cay
du'ong lieu" eLllfjng tinh tinh 7C t:fu Efl8 : nhap nhanh, lap lanh
eDja ili: tu vi cua hlnh dung tll'.
MQt vi sao
D!CHNGH[A
Ta ra't thich mi, mQt Vl sao qtc kY to LOn,
Dang tile ta kh6ng g9i duqc ten mi.
Luc binh thuang tri'i.ng sang, dnh triing dii che hlt cdc sao tren
trai, nhung vdn kh6ng che lap duqc mi.
Hom nay sau con mua gi6, tilt trai bu6n u ua't, ta nhin khdp
ben troi chdng tlm thay chut dnh sang nao,
Quay ddu lc;zi,
Chl thay c6 mi ndm cao tren ddu hang duong ldu, vdn lap ldnh
nhli xua.
TVC. djch
~'
i' it
699
~ lc~
~
f.*
Plziln mi)t
.,?
TONG QUAT
I. KET CAU CUA CHU HAN
Ta dn nh~n xet ke't diu cua chu Han va dl;l'a theo d6 rna vie't
chu cho dung.
-+-t:-TA..-JLJJJ-t~
[]
Trai-t phai
E]
Tren -t duoi
--
lQ)
Ngoai -t trong
~7J~ ;t -6 ,{.
t11 ~ .tl:Ul7
5l. .~
p jE.
@1 rp~
111
oo
lE
ED
trai-t tren
(;9 Tren
phai -t duai
~ ...IJIL
aJJ JilL
~% 1~
,,,, ~~
,.........., 1f,'
<6
...
%1;. 18..:.:t:- ~
700
LE ANH MINH
Khi viet chO' Han ta khong nen dung but nguyen ttl' d~ luy~n vl
net but se bj hu. Co th~ dung but ch1, but mlfc kim, but may born
mtfc , ho?c cac IO<;li but da born mlfc tau san do Trung Quae san
xuat chuyen d~ viet chO' Han. Viet chO' d<;1i khai co hai lo<;~.i chfnh:
cuong but va mao but. Cuong but (but sat) chi cac lo<;~.i but may
born mtfc (ho?c cac lo<;~.i tuong tlf); mao but la but long (long soi,
tho, v.v.).
11. NHAC
Da neu r6 trong phgn md dgu cua sach nay, day xin nhac l<;~.i
tom tat cho de nho:
1. Ngang truoc s6 sau.
2. Phfty truoc mac sau.
3. Tren xuong duoi (tren truoc duoi sau).
4. Tnii qua phai (trai truoc phai sau).
5. Ngoai vao trong (ngoai truoc trong sau).
6. Ngang truoc phfty sau.
7. Giua trai phai (giG'a truoc hai ben sau).
8. Yao xong dong ctl'a (vao truoc dong sau).
th?p
Anhan
-=:...
7(
thien
1-t
hoa
}3
nguy~t
!r..
+
A
tam
ta
r*
fL ft
n JJ
~;;-;.JI
7.](
thuy
1m
tu
701
J JJ JJ/ JJ<
nPlp-q[9
Ill. VIET CHOHAN BANG BUT LONG
Viet chG' Han b~ng but long (mao but) moi la chinh tong . Khi
kh6 luy~n thu phap vdi but long thl sau nay du ta viet chG' b~ng
bat eli lo<;~.i but g1 chu cling du d~p. Sau day la m<)t so di~m co
ban v thuphap:
m!Z:9 Jf
Thea truyn thong thl chi co bon btl'u boi trong van phong
(van phong tu baa):
* Mlfc (m~c ~)
* Nghien (nghien :fiJI)
* But (but~)
Giay cho dan nha ngh la giay Tuyen ', thuong gQi la
"xuyen chi" (dQC tn;ti cua Tuyen chi irJ1:), mong nhu giay
quyen van thuoc hut, dung cho d thu phap Ian h<)i hQa, nhung
dat tin. Giay Tuyen co hai lo<;~.i: sinh chl ~~11: (giay song, chua
dung phen, dung cho thu phap) va thf:lC chl ~~ ~J1: (giay chin, da
dung phen, dung cho h<)i hQa). Vi~c luy~n t?p ton rat nhiu giay,
ta nen dung giay thuong, mien hut ffil/C (nhu giay baa) la dUQC.
Mtfc co hai lo<;~.i: mlfc thoi va mlfc nude. Mtfc thoi co chat keo,
lo<;~.i tot thuong co mui x<;~. huong. Mlfc tot thl sau khi viet xong, ta
b6i tranh chO' khong bj nhoe mtfc. Mtfc nude (m~c trap ~ ~t) ti~n
dt,mg nhung khong du d<) sanh, ta dn mai them mtfc thoi d~ tang
d<) sanh d~c. each dung mlfc rat quan trQng, t<;~.o ra cac hi~u qua
khac nhau tren tung chat Ii~u hay cac lo<;~.i giay . Trang ngh gQi la
LE ANH MINH
702
m~c phap ~$; (phep dung mtfc). Mai mtfc cling la each t~p c6
tay tnroc khi dim but vie't chii'. N6i chung vie't chii' tren gifry khong
hut nuoc thl mtfc phai di;ic, tren gia'y hut nuoc nhu gia'y Tuyen thl
703
nghien CUu dUQC but phap va cac but the'. Khi thuftn tht,IC thl chG' viet
ph6ng to thu nho d~u d~ dang.
Cac b9 ph~n cua but long:
But c6 nhi~u lo<;ti: ti~u, trung, d<;ti. Long but c6 lo<;ti cling (nhu
long s6i) c6 lo<;ti mm (nhu long tho) va c6 lo<;ti pha tr9n cac lo<;ti
long theo m9t ti l~ d~ thich h<;5p cho
tranh ve lftn chii' viet. Khac
voi cay but cua phuong Tay chu ye'u d~ viet chG', mao but cua Trung
Qu6c c6 th~ vua viet chii' vua ve tranh. N6i chung viet chii' nen dung
but long s6i, con ve tranh thl tuy theo truong h<;5p va tuy theo hi~u
qua mong mu6n rna ta sll' dt;mg cac lo<;ti but khac nhau. Khi luy~n thu
phap nen dung but co trung d~ vie't chi1' Han trong cac o vuong moi
qnh IOn chung 5 hay 6 em. Khi bat dftu luy~n t~p thl phai di tu chu
trung khai (khoang 5x5cm). Khong nen bat dftu t~p bang ti~u khai
(chii' Khai nho chung m9t phan vuong). Chi khi viet chu to ta moi
ca
but phap 1i t~ J:t ~ $; hay ngu lt! chap but phap 1i J:t ~
~t,; la do L1,1c Hi Thanh ~_i ;ffi- ~ doi Duong sang t<;to. Nam ng6n cua
ban tay c6 ten:
704
LE ANH MINH
705
* Ytm 1)ID;: tac d1,1ng cua ng6n cai ep vao quan but.
* Ap ~:lite dl,lng cua ng6n tro ep vao quan but, doi ling voi ng6n cai.
* Ciiu ~: tac d1,1ng cua ng6n tro ttfa vao quan but, dung m6c
ph~n quan but c6 bup lOng huang vao long ban tay.
* Cach ;f%: tac d1,1ng cua ng6n ap tit, m6ng tay ng6n nay ap vao
quan but, dfty ph~n quan but nay ra ngoai.
* Di tg;: tac d1,1ng cua ng6n tit, ep sat vao ng6n ap tit d~ trQ ltfc
cho ng6n ap tit.
ng6n
glua ~
(cau)
ngon
cal / '
(yern)
L.f
ng6n
9=I f~
tro
(a~)
Hlnh 1 tre n day theo dung Ngii chi chap but phcip cu a
L1,1c Hi Thanh. Cac hlnh 2, 3, va 4 la bien th'. Viet ti'u
khai lj\fl' (chu khai nho) thl vi tri cua ng6n cai va ng6n tro
d khoang 1/3 quan but v~ phia ngQn. Viet trung khai
ng_on ap ut
"\.(each)
.
ngon ut (de)
Khi chap but ta phai nho khftu quyet "chi thlfc, chudng hu"
:t~Jf$flm, nghia la d~u ng6n tay ap vao but, con long ban tay
Xem tiet di~n quan but trong hlnh tren day: hai d~u ng6n eai va
tr6 k<:;p lay quan but, r6i d~u ng6n giua ap vao quan but, r6i m6ng
tay ng6n ap tit ch(;lm vao quan but, va ng6n tit ap sat vao ng6n ap
tit. C6 b6n ltfc tac d1,1ng vao quan but (chi~u mili ten). Ng6n cai va
ng6n tr6 lam di~m tl,l'a giG' cho but vung, cac ng6n con l(;li dung
m6c va dfty ph~n quan but c6 ngQn but ffiQt each linh ho(;lt. )6 la
each dm but d~ viet chu khai.
Tuy theo thu' th~ ho~c chu ClfC IOn (d<;li tl,l') ho~c cay but th~t IOn
(d<;li but) rna each dm but cGng khac. Cach dm but t(;lO ra nhi~u
hi~u qua khac nhau, giong nhu each dm but long d~ ve tranh. Tuy
nhien, moi hQC thu' phap thl phai ap d1,111g ngil chi chap but phap.
trong r6ng. Nhln nghieng, ng6n cai va ng6n tro t<;tO thanh m~t
phu'Qng (phu'Qng nhan ~ _& ).
3.
oan
phap
Hn$:
Day laky phap cua c6 tay (oan; cilng dQC la uyin), g6m c6:
* Chiim
odn ;tt gJB (goi co tay): ban tay trai up va lot duoi
co tay ban tay phai, tuc la co tay phai goi nh<:; len ban tay
trai, va tru'Qt nh<:; tren d6 khi viet chu . Ho;J.c c6 tay phai chi
ap nh<:; tren m;J. t ban (ban tay trai kh6ng 16t d ben duoi). Khi
viet ta chi' lay sue m<;tnh cua ng6n tay (chi' ll,l'c) rna di~u khi'n
ngQn but. Oan phap nay dung khi ta viet ti'u khai ho;J.c trung
khai .
706
LE ANH MINH
707
The' ng6i: Ta ng6i ghe, d~u ngay ngan, hai vai ngang nhau,
. lung thng, kh6ng tl nglfc vao ban, hai chan dti tV nhien, kh6ng vat
treo chan, kh6ng rung dui, tay trai d~t tren to gia'y giu cho n6 c6
dtnh tren ban. T~p trung tu' tu'dng, hoi thd di~u hoa. MC)t s6 nha
luy~n khi c6ng con ng6i kiet gia ho?c ban gia tren ghe khi viet
~-
\~
-,
:I
'/
cham odn
Cham odn
------
huy'en odn
chu.
* The' dzlng:
* Huy~n odn
* D{li huy~n
tnru l!:ffi~lj (treo khuyu tay). Toan be) eanh tay kh6ng tlfa vao dau
Khi viet chu, ta chuytin d()ng
canh tay, c6 tay, va ng6n tay.
Oan phap nay dung khi ta dung viet d<:ti tV (co lOxlO em) ho?c chu.
thao.
ca.
ca
4. Nhan phap
RN $
Khi viet chu, mat ta t~p trung nhln thng vao chu, kh6ng dtr<;jc
nhln nghieng.
Thl ng6i
708
LE ANH MINH
709
ngQn but va thu h6i theo huang ngt1QC l~i m9t chut r6i nhac but
len. Xem hlnh sau:
~~
~~~~
l&
A
a:
s. But phap
*$
a,
Thldt1ng
*,
*.
C6 ba each:
CD ngon but dua sang tnii r6i keo sang phai;
CD ngon but dua len tren r6i keo ngang;
Q) d?t ngon but vao la keo di luon.
Cach CD va CD gQi la h6i phong @]a. Ta bat bu9c phai h6i
phong khi viet cac tht1 th{ tri~n, 1~, khai. each Q) dung khi viet
chu hanh, chu thao.
* Himh bzit la buac trung gian giua khdi but va thu but, tuc la
khi ngon but di d9ng
* Tlzu bzit: du
t~o
ra net chu.
nghich phong ~&$ (ngt1<;5c ngon but). Khi khdi but, ta huang but
ngt1<;5c l~i chi~u muo'n keo (nghjch phong). Khi thu but ta huang
ngu<;5c chi~u da keo (cling gQi la h6i phong @] &$ ). Tang phong
lam cho net but dfry d?n, khi h;fc sung man, ngoai nhu trong cuong.
* L9 phong cling goi xuat phong t1
tuc la a 19 net but do
luc khdi but ta khong tang phong va luc thu but ta khong h6i phong
rna keo ngon but di luon. Net but 19 phong cling dn c6 gan co't,
biu 19 tinh thfrn.
@==~
2)
~til
li!ltl
~KG_?/-~
c. Trung phong & trAc phong $ &$ & f~U &$:
* Trung phong cling gQi chinh phong IE&$, tlic la khi blip long
dung th~ng g6c vai m?t giay. Ngon but n~m chinh giua net but,
t~o sl;f h6n h?u, dfty d?n. Khi mai t?p viet, ta nen dung trung
phon g.
710
LE ANH MINH
1!.!
""
trifc >
<
trung
1JT ~
~f(~
oJ2
;'>~
~~~if~
~"* ([W~)
e.
~jt'~~IJJ
of!(
~m:
* J-e but:
d~n.
*Qua but: net but lu'ot nhanh tren mi;tt gia'y, nhu'ng c6 sue hfc.
NgQn but luc di, luc dung, luc nhanh lt1c ch~m, t?o ra tiet ta'u.
711
* TrU. but: ngQn but dung nhu' a d.c cho cu6i net hay a g6c C(;lnh
* Chief phong la
keo ngQn but nh~ nhang tren mi;tt gia'y, net but d~u
Tuy theo thu' th ma thu tt! net but phai thu~n, h<,jp voi quy t~c
viet chu.
712
LE ANH MINH
mau, r6i dung but chl ve dttong tim cua tung net chi!. Sau d6 ta
ly t0 giy ra ngoai, r6i d\fa theo cac dttong tim nay rna phl,IC h6i
cac net but cua chG' d6.
* Song cau ~ ~: Ta la'y m()t t0 gia'y mong d?t len tren chu
mau, r6i dung but chl ve dttong vi~n cua tung net chu. Sau d6 ta
la'y to gia'y ra ngoai, r6i dl,l'a theo cac net chG' rong chi c6 dttong
Vi~n nay rna phl,IC h6i cac net but cua chG' (thao tac nay gQi la
diin thl/c ~ Jf: la'p d~y).
khong c6 ke o, ta lam nhu' sau: La'y m()t ta'm gia'y trong ho?c m()t
ta'm plastic trong r6i dung but ml,l'c den khong .phai rna ve cac
khung nhtt tren voi nhi~u kich co khac nhau. Khi t~p viet, ta d?t
khung de len chu d~ tha'y ti 1~ cac net v3i nhau . Tren gia'y t?p
viet, ta cling ve khung phan 0 nhtt v?y va canh theo tung 0 rna
ve net chu. Vi~c nay y nhtt ve ban d6.
Em~[la
~t~Jtt
Chu mau
Song cau
"'
"'
fldn cau
Ellen thl/c
@JEB[Ij
_i_1J~t
H6i tr;cach
* Cach lam :f.;g.~Ut viet nhai theo mau chu c6 san theo m()t
khung c6 phan chia ti 1~ (gQi la each t.fi ). Lam tttong tl,l' nhtt each
thuc rna cac hQC sinh trung hQc dung d~ t?p ve ban d6. Cac each
thong d1,1ng la Cziu cung each fL ':f.;g. (khung 9 o vuong), M~ fl!
**
713
*),
each
t.e (khung theo g(;lch ngang va cheo theo chG' m~
H6i fl; each @] ::f:t.fi(khung hlnh chu h6i @] ). EJi-en tz; each
EE ::_f: :f.;g. (khung co 4 o vuong nhtt chu di~n EE ).
M()t so tl,l' thiep va bi thiep ban san (J hi~u sach da ke o r6i
(thttong la theo ctl'u cung each). Doi voi cac tl,l' thiep va bi thiep
* f>oi lam fJ~ giong nhtt thao tac CUa m()t hQa Sl Ve truy~n
thftn. Ta d~t chG' mau trttoc m~t, ng~m nhln cho ky cac net r6i trl,l'c
tiep dung but viet chG' th&ng vao m()t to gia'y tr~ng, hoan toan khong
stl' dt,mg ctl'u cung each hay cac each tttong tl,l'. each lam giup ta n~m
dttQC ket ca'u cua chG' (klt the'
~), vi tri net but chinh xac trong
m~c tich ~JE!J'Ji cua c6 nhan. Doi lam giup ta d<;lt dtt<;5c but
the*~ va thfrn thai cua m~c tich.
*5
Qua trlnh luy~n t?p thong thttong c6 th~ tom dt b~ng ma'y chu:
dQC
~
=ii!i
iiJ!t,
mo~
* D()c
~.
~~
am
p;fi
n:!:m,
b~' ;:fl:::;
01 F3.
LE ANH MINH
714
phap, but the, ket th, chuang phap; nghien CUU Sif tien hoa cua
chu Han.
* Mo va lam cla giai thich tren, tuc la giai cloc:tn thifc hanh.
* Boi
la boi tl,mg, la ghi nho nam long, giong nhu "cht,~p hinh "
m() t chu mau vao trong ti~m thuc. Khi ta viet chu cl6 , duC1ng nhu
n6 hi~n di~n truoc m~t ta .
Phuong phap "cht,~p hlnh" rat huu hi~u khi hQc chu Han va
luy~n thu phap. Ta ng6i kiet gia hay ban gia, t~p trung tu tudng
nhln m()t chu h6i lau, r6i nham mat lc:ti. Trong khi nham mat, trong
udu ta hi~n ra hlnh anh cua chu cl6 r6 m6n m()t y h~t nhu ta cla
thay truoc cl6. D6ng thC1i ta dung ng6n tay tro ve trong khong khi
chu cl6. Chieu nay gQi la truu khong luy~n t{l j:ffi ~ *'** m9t cl()c
chieu rna vua DuC1ng Thai Tong m-:;;t*(Ly The Dan *t!t.JX) cla
dung a hQc but phap cua Vuong Hi Chi .:E~z. Chieu nay rat
tuy~t di~u khi ta hQC chu hanh, nhat la chu thao VOn la ffiQt thu th
gian udc chu Han trong vai net but.
Lieu th va Nhan the a net chu c6 gan cot. Khi chu trung khai
cua ta cla thu~n tht,JC, ta moi luy~n tiu khai Va hQC qua chu hanh,
chu thao. M9t so hQC vien cling c6 the hc:t thu cong phu voi Au the
ho~c Tri~u the. Trong giao trlnh tif hQC nay, chung ta se nghien
t~p khai thu cua Lieu Cong Quy~n va Nhan Chan Khanh. "Nhan
can LiJu oft" ~ij9JWPit (Nhan th c6 gan, Lieu th c6 xuong) la
m9t lOi tan tl,mg la u clC1i v~ khi life va gan cot cua hai thu th nay.
>oi khi VI non n6ng muon toe thanh, nhi~U nguCJi moi hQC rna VQi
luy~n ngay chu hanh hay chu thao, h~u qua cifc ky tai h<;ti la net
chu yeu cluoi vl thieu khi life va gan cot; sau nay muon quay l<;ti
voi chu khai thl net but cla thanh t~t, kh6 stra chua.
Phdn hai
LUY~N T~P
1
~~ */\ ~
VINH Tl} BAT PHAP
Khi hc:t thu cong phu, ta phai noi theo thu th cua m()t clc:ti thu
gia nao cl6. Thi dt,~ t~p chu khai, ta c6 th chQn Lziu the' WPR,
Nhan the' ~G, Au the' ~G. hay Tri?u the' jffiJm, tU'c la cac th
khai thu cua cac clc:ti thu gia clC1i cluC1ng nhu: Lieu Cong Quy~n
WP0tfi, Nhan Chan Khanh ~~g~p, Au Duong Tuan~~~~.
hay khai thu cua clc:ti thu hQa gia clC1i Nguyen la Tri~u Mc:tnh Phil
jffi:;j~~;jtJi. Ban clfiu, ta t~p theo cac tif thiep cua cac clc:ti thu gia tren.
Giai cloc:tn nay gQi la nhljp thiep A.~ti. Khi thufin tht,~c ta phai c6
net sang tc:to rieng cua chinh mlnh, mang ca tinh cua mlnh. Giai
cloc:tn nay gQi la xuiit thiep
te ~ti.
Moi hQC thu phap phai bat cl~u tu chu khai va phai la trung khai
(moi chu khoang 5x5 em); clung luy~n tieu khai. Ta nen luy~n
715
>6i voi khai thu, c6 nhan lay chi! vfnh 7]<. lam co so luy~n
t~p, vl chi! nay chua 8 net co ban cua mQi chi! Han. Do cl6
c6 ten la vinh lt! bcit phcip. Tuong truy~n Vuong Hi Chi
x ~ Z. (321-379) h<;t thu cong phu kh6 luy~n chu vfnh nay
trong 15 nam. Vuong Hi Chi thuo nho hQc thu phap noi V~
phu nhan, mqt ncr thu gia ten th~t la V~ Thuoc flj ~ (272349). Tu clC1i Vuong Hi Chi xu6ng clC1i con la Vuong Hien
Chi x ~
(344-386), den chau bay cloi la Tri Vinh thi~n
su ~ 1k ~ ljj (?- ?), bi quyet luy~n t~p v~n la
chi! vfnh,
z.
716
LE ANH MINH
nhu'ng ly thuye't nay van con bf truy~n. Trf Vinh thi~n su' da
ly lu~n v~ chu vfnh, d~t ten vinh llf bat phtip, tit d6 ly thuye't
nay moi du'QC truy~n ra fQng rai.
.
717
'...!-....,
~~
,.........._
Ji_
~ ~
~~
/A
"-A
(*
)~
1+ J L~
L~ lo !-;_,
~~
16'
PM
"!1<8.)
~7 ~
.te
1-
l~
~(~JI)
(iR;) s...--~
'
(~)
Den doi Nguyen, Ly Ph6 Quang*~~ 1f, da cai bien vinh ti.f bat
phap thanh 32 the bien h6a nhu' sau:
1. Quai th<:tch 1~ 1:J (da l<:t).- 2. Vuong an
a <'A)
Th~t ra, net 2 va net 3 t<:tO ra mot net nua la chiet t.JT(net g~y),
t6ng cong la 9 net. Cac net co ban nay bien h6a da d<:tng v6 cling.
Tuy v~n k la mot net but nhu'ng th~t Si.f c6 net chinh la sv ket hQp
cua hai net khac nhau nhu':
J, ~. L, 1. ~ .
~ ~
z. ~. r ....
718
LE ANH MINH
719
nf=.
21. Long vi
(duoi r6ng).- 22. Phu'<;Jng si 11. ~ (canh phu'<;Jng).23. Su khffu 5gi!io (mi~ng su' til').- 24. Dap diu t~ 1;1 (m6c len).- 25.
Bao cai Jf ~ (lQng quy). - 26. Kim truy ~ ;jt (truy vang). - 27.
Huy~n qua ~ :)(: (giao treo).- 28. Phi dai m;
(dai bay).- 29. Hi
di~p ~~ ~ (bu'om gion). - 30. Ban long 9!1 '~ (r6ng cu()n). - 31 .
Ngam cling 0~ Ii'!: (de' keu).- 32. Du ngu' iiff-fi.;l, (ca l()i).
2
,..,?
10 f~.[j
21
1/\
L
/ 1s a~tm
fJII~
.rt!Et:
l'f
11.D
c:::::>
18
lft
~t)al~
13
~3 2 0
flU
(}
!!f{:
14
~\)
w.
c:::>
E-M
2~/:)
Viii~~
;;
15
"
19
C\ 7-
s~
C/"
"
imfl\
12
Quy~n
"
Di~m phap la each vie't net chilm. Net chilm cua Lieu Cong
2.
saM.
100
~
- .
tt=
;m
DIE_M PHAP~6~ ,
CUA LIEU CONG QUYEN
~ :'!i~
~
2.6
32
D9'ill'
each v~n
but:
~~~
~uu
720
LE ANH MINH
721
e
2. H~ dim
,,
4. Huu dim -;b ~~ : Di~m ben phai. Trong vinh fl! bat phap
g9i n6 Ht trcfc f~~. D6 la net cham bla phai cua chu tam \.;.
~E : Di~m o duai.
each v~n
but:
Thi d1,1: net cham ben tnii chu di~c ifF , chu xich
duai ch6t ben tnii cua chu luang ~ .
# , va net cham
~.
lij
b L. =tat~
~~
;5k ( h"
' c h......
u an.~,
c IT tat cua L"teu
Th 1' d 1,1: cac
Quy~n gi6ng chu chi .t. c6 them hai net cham).
A
A'
A'
c ong
A
,....---.,----r---,
\
3.
Ta dim tr_ ~E : Di~m ben tnii. Day la net cham chinh giua
cua chu tam \.;' net cham bla tnii cua chu tat .)/.; .
Ta
each v~n
~
~
but:
CD Khoi but thu~n phong; Cl Chuy~n but
qua phai r6i vong xu6ng; Q) H6i but, huang
len tren, thu ngQn but.
722
LE ANH MINH
* each
2
-
v~n
but:
723
Chuyn but
qua ph1H r6i vong xuong; H6i but,
huang len tren, thu ngQn but.
Q)
chuang:;=-.
7.
Ta h~ diem 7I. T
3
KHIEU PHAP 13t $
~
CU A LIEU CONG QUYEN
,
3
thu but.
;;:
"'
Khieu phap con gQi la d~ phap t~U:' d6 la cac net ha't xien tu
duai len hay tu tren xuong. Cac net ha't cua Lieu C6ng Quy~n c6 8
d~ng
nhu sau:
724
LE ANH MINH
725
ngQn but xuong giong nhu'chirn m6 vao cay (di~u trac m9c ,I@OJ:;;i'().
each van
but:
"',
_tf81 J?'t:
Net hat xien len trenphai, nhu' net ha-t du'oi cling cua b9 thuy i hay b9 bang ;
0
* each
v~n
*each v~n
but:
CD Thu?n phong keo but xuong; CV Vong ngQn but len tren ;
H6i phong va dung lt;li; Hat but len tren-phai, va thu but.
~
Q)
Thi dt,I: cac chu thr:t ;X., lucmg iff_ (chu lucmg cua Li~u C6ng Quy~n
c6 them m9t net ngang), thanh ~t
0
Thi dt,I: net ha-t qua trai tren dftu cac chu thien
~-
2. H~ huang khieu T rf=D J?'t: Net nay trong vTnh t1! b{lt pfuip gQi la
trcic OJ . G9i n6 la trcic (chirn m6) vi sau khi chuy~n but, ta hat nhanh
but:
LE ANH MINH
726
727
4. Hii'u hLiilng khieu ::tJ r8J t3~ : Net hftt xien qua phai. Net
nay trong vfnh tlj bat phap gQi la sach
m.
6. Hii'u thLif1ng khieu ::tJ _t 13~ : Net ha't xien len qua phai.
Net nay cGng g<;>i la hoimh khieu tJH}t, bdi vlla bie'n th~ cua net
ngang du'oi cung cua b9 ngQC .:E.. N6 tu'ong tlj nhu' net hilu huang
Thi d1,1: net hftt d ben tnii cac chu dja Jt, tuCJng .:)% (~4 ), cong
~}J (b9 ph~n ben phai la lf!c -}] nhu'ng Li~u Cong Quy~n vie't thanh
dao 7J ).
khie u
Ta
5.
thuqng khieu 1I _t t3~ : Net ha't xien len qua
tni i, nhu' trong bQ thu { ' net but eli tu tre n xuo ng, dung l~ i
rdi hat xien qua tnii. Net nay trong vfnh tf! bat phap g<;>i la
djch j!j.
* each v~n but:
l),
*'
Thi d1,1: net hftt trong b9 thu { d ben tnii cac chG' xa
d~ .tt.
7. Hii'u ht;l khieu ::tJ ~ tJ~ : Net xien xuong phai, nhu' net ben
trai cua chG' c9ng
hay net xien ben trai b9 thao .....
#i,
tie'p .;t.l.,
'
728
LE ANH MINH
Thi d\1: cac chu cung 1~, hoimg t'-, tan 1tt.
~5
4JI//Ia6
B. Ta h? khieu
trai cua chu [ifC , \ .
*
1.,.
ft-. , ngo
*,
dil ~ .
':b ).
each v~n
but:
CD Khdi but nghich phong; <D Chuy~n ngQn but xu6ng trai r6i
dung l~i; Dua ngQn but len, keo dung ngQn qua phai; Nang
ngQn but m()t chut, r6i chuy~n qua phai, dung l~i. ~ H6i but, qua
trai va thu gia'u ngQn but (tang phong).
Thi dl): cac chu thien :k, phu }._,nguyen .it .
Hoanh phap gQi la each vie't net ngang nhu' chu nha't va cac
bie'n th~ cua n6. Cac net ngang cua Lieu C6ng Quy~n c6 8 d~ng
nhu' sau:
1. Ao hoanh [!!] tJi: Net ngang lorn (trong vinh tlf bat phap gQi
*
Cac net ngang nay c6 ten: (J) Ao hoimh, () Blnh hoimh, (]) D()t
hoanh, @ Yeu te hoanh, CIY Yeu tho hoanh, Ta tiem hoanh, 0
Hilu tiem hoanh, @ Hilu diu hoanh.
la li;ic
--
3--
--
2_.
Y1"":
729
730
LE ANH MINH
731
ngQn but mot chut, r6i chuy~n qua phai, dung l;;ti. 0.) H6i but, qua
trai va thu giau ngQn but (tang phong).
Thi dt,I: net ngang dai nhat trong cac chu kY ~'hi-f.; va thu :f.
each v~n
but:
4. Yeu
CD Khdi but nghich phong; ~ Chuy~n ngQn but xu6ng tnii r6i
dung h,ti; Dua ngQn but len, keo dung ngQn qua phai; Nang
ngQn but mot chut, r6i chuy~n qua phai, dung l;;ti. 0.) H6i but, qua
tni i va thu giau ngQn but (tang phong).
Thi dt,I: net ngang duoi cling cua chu tam ..::... , ngii 1L; va net
ngang cua chu biit ~ .
...-
........
-._
........
.....
-.
...
, ....I
...
...
2- 3
5~
r-.~
tfi:
* each
v~n
but:
5. Yeu tho hoanh ij~ ;f.. tfi: Net ngang ng~n c6 eo tho m~p.
2- 3
CD Khdi but nghich phong; ~ Chuy~n ngQn but xu6ng trai r6i
dung l;;ti; Dua ngQn but len, keo dung ngQn qua phai; Nang
732
LE ANH MINH
733
gi.
~
~
2,;;;;_
1
~ Chuy~n
but qua phai r6i dung l~i; Dtta
r-i= .
(J) Khdi
but xuong vd dUng 19-i; (]) fJua ngQn but len sang phdi, dUng 19-i;
@ Chuye'n ng9n but xuong, dt1rzg !9-i; (I) H6i phong, thu but
phong).
++--
(!9
5
THY PHAP !i: 1.t '
CUA LIEU CONG QUYEN
?
F'
trong cac
LE ANH MINH
734
' 2'
C<ic net s6 cua Lieu C6ng Quy~n c6 8 hlnh dang nhu sau:
.J
J.l .I 11.f .t
5
4
Chu
: s6
3. Huu ho thLJ -;f:j 5Jll ~ : s6 cong v~ phia phai nhu cai cung
(cling gQi huong th~:t rQ] ~ ).
* each v~n but:
CD Nghich phong huang len, tang but;
2
(?) Chuyn ngQn but qua phai, dung l<:ti;
1
Q:l Keo ngQn but xu6ng, dung l?i;
Chuyn ngQn but qua trai m<)t chut;
~ H6i phong, thu but (tang phong).
SlJ
5 "4
735
736
LE ANH MINH
737
....
~ ~
1....
-~
.,.
,.....
6. Thuqng
!?-Jf.
h uyen d?am ~<!.:
_.l
--
tiem thl.)
.,... .,.
111
.....,
~o
Attreo ) .
/JJEJ.
m~
* each
v~n
but:
e
7. H?
v~n
but:
+,
738
LE ANH MINH
739
doan chinh thz but phap doan chinh). Dung la van la nguoi, net chu
thci hi~n ca tinh.
Mot nha ly lu~n thuphap doi T6ng la Chu Truong Van tl:J-:fk)C
da tung viet trong quycin Tc Thu E>or;zn *-1 ~ IWf ding: "[Cong
Quy~n] chinh thu c~p hanh khai, giai di~u phffm chi t6i, thao bat
that nang, cai ky phap xuat u Nhan, nhi gia di tu kinh phong
rr m'
khdi va chil hanh khdi [cua C6ng Quy~n] d~u La hang to'i cao trong
cac di?u pha'm; chil thdo ciing kh6ng mdt tinh nang d6; n6i chung
thu phap cua ong phat xua't tli Nhan Chan Khanh, nhung 6ng da
tang them Sl/ c!lng coi va phong nhuq,n, tl! 6ng x!lng danh La m9t thu
gia rieng bi?t). Nguoi doi da t6m t~t thu thci cua ong va cua Nhan
Chan Khanh (708-784) trong cau "Nhan can Li~u c6t"
~][~9JWP~ (Thu thci Nhan Chan Khanh c6 gan, thu thci cua Li~u
Cong Quy~n c6 xuong.) Tac phffm dci l<;1i con c6: Tong Le thie'p b(;tt
~~~ti~_ft. Thdn sach quan bi 1$mi![~~. Huy~n bi thap bi
":tt.t:&~~. Kim Cucmg kinh bi &iNJ~*~~~. Lan E>znh thi thie/J
~0~ti. M6ng chie'u thie'p ~~~6, v.v.
D<:1i thu phap gia Li~u Cong Quy~n WD011 tlf la Thanh Huy~n
~~, nguoi doi gQi ong la Gian Nghi ~*~f1 . Ong s6ng vao doi
Duong, que quan a Hoa Nguyen W, thu<)c Kinh Tri~u *~[S(nay
la vung dong nam huy~n Di~u
cua tinh Thicim Tay ~ g). Ong
lam quan den chuc Thai Ttl' Thieu Su ~-f-0ffi. Ong chuyen v~
thu thci Khai va Hanh. Net chu ong trang nghiem ran roi, quan chinh
(d~u d?n chinh t~), hai hoa, phong nhu~n (dfty d?n). Duong Thai
Tong rat ham m<) thu phap Li~u Cong Quy~n, c6 lftn hoi ong v~ but
phap. 6ng tra lOi: 'Tam chinh uic but chinh." {,'JI~!J~iE (Tam
*I
z m'
6
PHIET PHAP :ffi& ~
A
,...
~
CUA LIEU CONG QUYEN
?
Phi~t phap la each viet net phfty. Nguyen cic chung d~ viet net phfty
la: Q) Nghich phong huang len, tang but; CD Chuy~n ngQn but qua phai,
dll'ng l<:1i; Keo ngQn but xien xu6ng; Thu but (19 phong).
740
LE ANH MINH
~j)J>~/
Cac net phi~t cua Liu C6ng Quy~n c6 8 hlnh dang nhu' sau:
7~
.,
*thai -A ,phu ~ .
/''
741
---,,--~.~~.
''
2.
t~n.
~--~~~~
Ho phi~t 5Jl\ tff&: Net phify cong nhu' cai cung (cling gQi lu(fc
4. Yeu tho
nay giong la Ian nen gQi ian phi?t ;]~; l<:ti giong nhu'
742
LE ANH MINH
hr;t
6. Loan vf phi~t ~~~: Net phi~t ga'p du6i (con g9i hbi
phong phi?t i@~~).
8.
743
744
LE ANH MINH
* each
v~n
745
but:
Cac net mac ciia Li~u C6ng Quy~n c6 8 h1nh dang sau:
*~
1* :
1. Trt.fc n?i @:
Mac th~ng (kim dao n{li ~ 7J
*each v~n but:
m
7
N~I
PHAP 1* tt
A
CUA LIEU CONG QUYEN
?
1* ).
*,
kim~,
xa ~ .
viet net mac la: CD Nghich phong huang len, tang but; <D
Chuye'n ngqn but ngu'qc xuong phai; Keo ngqn but xien
xuong, dung l~i; Keo ngqn ngang qua phai, thu but (19
phong).
2.
~).
Ho
n?i
5JJH*:
746
LE ANH MINH
1~
4. Tiem dau n?i ~ JH*: Net mac nhQn dgu (cling gQi khuc
,;, nr;zt. rl-h
r:m 5"'
,fi. tr-;.
Jf.- )
dau
*.
3. PhU'Cing dau n?i j]JH*: Net mac c6 dgu vu6ng (con gQi
la trdc nr;zi
fj!U 1* ).
747
dr;zo ~.
748
LE ANH MINH
each v~n
but:
~.
tu(Jng ~ . trifn
Thi d1,1: net mac ngan ben phai cac chii' gia
749
Be
Thi d1,1: net mac ga'p cua b9 nii' trong cac chii' nhu :flO. nht1 ifJ:.,
difU ~');.
7. Trtfc phan n?~ @I .BU~: Net mac th~ng ngtt<;1c (t1,1c gQi la
phan kha'u
& to).
8
QUYET PHAP ~~
A
~
CUA LIEU CONG QUYEN
?
Quye't phap la each vie't net m6c cau. Miii cau hu'ong sang trai.
Cac net m6c cua Li~u Cong Quy~n c6 8 hlnh dang sau:
8. Khuc phan n?i ff!3 !)f. :t~ : Net mac ga'p ngtt<;1c.
750
LE ANH MINH
--:)
4
751
5 - 4
*, * (
lai
*), dong
*.
3. Cao quyet ~ ~: Net m6c cau cao (con gQi la khuc xich
EI:ER: thuoc gap).
4
* each v~n but:
2
CD Khdi but nghich phong; (?) Chuyn ngQn
but qua trai; Q) Keo ngQn but qua phai;
Chuyn ngQn but, chie't but; ~ Keo ngQn
but xuong; Dung but, dua ngQn len tren
m<)t chut; 0 Ha't ngQn but qua trai, thu but.
Thi d1;1 net m6c cau cua cac chu dbng ~, co'~, dorm II].
4.
752
LE ANH MINH
* each
753
v~n
but:
Tuong tl! cao quye't nhung bu'oc
<3)
7. Tam khuc quyet-=- EIB JIPX: Net m6c cau ga'p thanh 3 khuc
(gi6ng chu s6 3).
m'
1Y
T<;to dtfong cong S; 0 Thu but 19 phong.
Thi dl,l: net m6c dm nay trong b9 .xU&- cua cac chu me~. di ji, d{lO it[.
5. Ta quyet
- .
8.
},
=
b9
g~ , v(in ~B
B) trong
cac chG' do
=W.
754
LE ANH MINH
9
CAU PHAP fP]tt;
A
"
~
CUA LIEU CONG QUYEN
755
Cau phap la each viet net cau c6 miii nh9n huang qua phai.
Cac net cau ctla Lieu C6ng Quy~n c6 8 hlnh dang sau:
~
4
3. Cao cau
rm ~ :
756
LE ANH MINH
ng6ng n6i).
*each
* each v~n but:
Q) Khdi but ngh!ch phong; <D Chuy~n ngQn
but qua phai; Keo ngQn but xuong;
T<;1o vong cung; ~ Keo ngQn but qua phai,
dung but; H6i phong, ha't ngQn but len,
thu but.
4.
757
* each
but:
tLt ~'.
fril:
but:
kY *C
5. Til cau ~1
v~n
Q)
'
LE ANH MINH
758
PHU LUC
Thi dt,I: net cau cua cac chu pham fL, phong 1$.1., hang 11tJt.
760
phl:J ll:JC I
TAMTUKINH
= 2---:)
'!~,.<((
'I'.:L.
PH~M VAN THVdNG
phien
1. Nhan chi sd
2. Tinh ban thi~n
3. Tinh tl1dng c~n
4. T~p tl1dng vien
5. Ctiu ba't giao
6. Tinh nih thien
7. Giao chi dc,to
8. Quy di chuyen
9. Tich Mc,tnh mftu
10. Trc,tch lan xll'
11. Til' ba't hQC
12. E>oc,tn cd trii'
13. E>~u Yen Sdn
14. HG'u nghia phl1dng
15. Giao ngii til'
16. Danh ciiu dl1dng
17. Duong ba't giao
18. Ph1.,1 chi qua
19. Giao ba't nghiem
20. Sl1 chi nQa (dQa)
21. Til' ba't hQC
22. Phi sd nghi
am va dich nghia
z *JJ
tl:*~
'l i f Jli
~ f ~
/ij/f~
~
~z~
tt JJ
itt)~
1::-=?.JI!.
E3 .rm. WJ-
t~f~ ~
+:If~
~~tf
-~L.IJ
lf~::tJ
~1i+
~ f!l ~
J{/f~
)(z~
~/f/ti
gffi
'IW
+:If~
~F ?JT 1l
761
i}J /f ~
~ f6J ~
:E/f~
/f)J)t~
-rm+
+rma
arm.:P
762
x:-=rm
* 9w
lltwi
lit
(f-f
El~~
El f.X ~
[Z]
~;If~
El WJ ~t
EJ[Z*
lit [Z] jj
JJ!f-l=j=l
El 7_k :)(
*~
lit :n fr
i'f-~
El {- ~
1!~ 91 {i3
lit
:n 1ft
;If~*
ID~W:
~~~
lit~~
A fi!T
'~
4-$
~~*~
lit --"/ \ 3Z:
E!3
A fi!T
:w
~5J
~J
El
El ~ 'l:l
:s::a ,,,
JlJ' ffA
-t 'IW ~
~~
~
763
** w
764
t=l
'
765
B- E:l K
*rr :tl
lj\ ~
~c
mt~~
tl
~ {W
EJ~J$1
EJ
mt'W
5JjE[9~
~it
om
5:~L
.tt $.
/' ~
D'
...L-
~ IDi ~*
~ ~~
L::
wf.X f'F
m~~z
l.JU ~ ~
- f' ::!3
1=f 0 -':
i=ftia
1=%~~
SJ3
15 ~- -1ti ;!t ~
*<
I!I.
9~
~
=c=Er~
p
/"
Ii-1-::!3
i==film
)($-1&~j[
*~-1-
Jm
~- ~ ~
$St!tffi
~D
*-1 ~8
~-
766
rf5
ffllm*
767
~{5 ~
1#
1$ =tit
~1~*
~ tEl
1~ ~
JI!
lt
:4 Sf
.3:.~~
1GiltJI!
F.&*
1~
[984
*~~IV
~im~
*5m-m
1~ Wtt
~~~
*~~
m~**
F.&rJfl3
~~~
~t 7C ~
5t*
f:)(fflj
.ffil-a""~
/'
["8]
}=I
~A~ ~Eo
F.!
-f:
/f~1$
Lk *1t *~
~~tEl.
~ ~
ffi
~~ ~~ ~L
EUm~
=+1$
768
769
-a~
~~
~ J1J c~
~ ~ ~
7Jz :l
JWJ
m1i 1-t
~:jfffi
~*~
']?: IWlt*
fj
J\
::It
f$
y_EB
+t9::
~~
~
.Elil
..,. . . . .4:Tii
~m*
:rc~iL
ff.*i!t
{ti$ ~
:Mt=rxAJ<
n+~
t'F }g
* t. ~
~
~
5dE
lj
* JEtSJ3
~d
?;,,
:WiL~
~ JJX: t13.
~~ 1t ~
m:
.,R, _g
+ti!t
*
*
~
t~
1-ltt ~
Jt& ~D t*
~
r!!ij
t$ ~ 14:
~:;!;;.Ill
F.l
"'
.!..
[:]
~t$*
~+f$
'Me~
~if.,~
*JC
# 50 JJX:
1~
r:l
~~$
tr=9::
~:(~
~
~
i:i ~L
im.
~
0 /' ~
~- 9:: :f3
~-~
Jm~~
~m
D ffi] ~~
{,, rm m
wr
1J~
Y'~Wf
W3
1- 19=' ffi
ffi Jj ~
~ l'fo ~
EE. --
r6J
-.
J}j *
M!I$%
~
~
' ' 5RB
i~ ~~ f
*__J}J
t~1~
~o t'J
rJi
':&: Wf
1
"" ~
E3
__ ~0
*ll.
770
N !!!*~'
f~
ll!..\
wu
~
~~
f~ /f' ~
~=@f
~0 fi 11
~0 ~ :
* ff ~
~/f'~
~0 ~ fjf
~0 }1~ fi3
$} ff
1" :g:
*
~
~~ 7]{
=+t
9{5 ~ fl
E3 f
El
~- ~
f~ ~f ~
'I~~
~ lj\
1"
___._.lf-83
"~'
__
__,.._. 'fl.
::t:l
rlt
*~
!J\ 1:.
)j',_,
J\+=
JM~
fff 8~ JJX:
/~ ffij'
ft} :W
..,...,
__._.fl.-:
__ \ 1~\
~}\ ~
~ ~* ~
?,
.L.I:,
!'!!:.
BJt
'
m'
771
rm
**
rm
rm
772
J:tQ:~
T ~~ 5':
m~v
~iS /v'
~-"""'
.Lp.
WJ..
:Yt~iW
iE ~ f&
A 51:+
~ ~~ iK
1X~+
,hl:r
It
-X.<
'ltr.
ifl~JJJ
It!:~ 1Hf: /..:0..
Iii~
iii!.
;I \ \
t&zij!G
1f*il1J
phl) ll)C II
MQT
..of,l
II :.J
~ JEt)}~ 17tl
;lJ:
~ 4~i_! ~~
"lf1 -A ~ ~ ill'r:2
~ ~ ~
.P
7~,ihl
~
.&j''' ..fw:_J
~\ t; ~ i :It'- A: ~~
~
.-!
!ill'
...... ~ 1 ~ ~.;:. ~ .f=,Al.
*.:<.. r-~,
1
:-.
i~... ). ~ ~ /g_-~ . ,;A~
~t
~-
773
'Tl
:?
....
~~
..
-,fit
l!J
<~'<'
--~
~ ~~L ~ ~::r ~
'3
t Jl(t:::Jii'- }fr'- ~
,,
1~ ~
~
vf
~~
~-~: ~ ~ frt~
~ n<- iR~
-~
~~
~~p~ I!
f
: IH -5-.~ 1
U&k
774
J!J
\71
~~ l*J t~
11t~1~
~~1~1ir
~~
-==~ 1fr
+
"/}_~ ~k- k~
2. Khai thu cua Li~u Cong Quy~n {~p-h .ffi (dai Duang)
775
1i~lf7tJB
~ 8f ~~ 1~~ \iii
~~$1~Y
~ ~ ~!?f
(dai Duang)
776
.,.,
fL
tl -'J 'f ~1."
-jiiL 1.!~ l/1.. ~
.- ~ "1ft. &'=
~--W
~If:__;
.J )ao
,I
''-
/_... ~
Jt~
\ill
-~
.'f~\ i .
uo,...~.._...\
~ -.
t. t.-
. -.. ~ r."'-'il
7~ i~
--~
oa
--
,.... ~L~
-
:.."' ,_/
(
.-~ ""
.::
-f'l
,.
--l '
{3
~~ 1~ ~
~ ~
I(~~
~.l- /_!J
1~ ita
777
778
;t~t
~
~~ ~~
6. Kluli tht1 cua To ThU'c .~i fA: , m9t trong tU' d~i
thu gia dO'i T6ng (To, Hoang, Me S<ii- tU'c la
To ThU'c, Hoang Dl.nh Kien, Me Phe, va Sai Kinh)
r(ijij =nJ
r:
!"il
hi,'~
779
780
781
~it~~t~
;b ~'( /i_ :i?,.
I;?:J ~
.~
N-
. \:.P
)tf ~
Vk
{t
~J..,~
..t
If' . .J
,,
i~ll!~:
l f~L3_1;
' ~~rt.~!i
:'8~~-
,~~~
tij~~~J
9. Chu tinh fA-, hanh thu cua Nh:;tc Phi -!I; tit (dai T6ng)
782
1~~
783
v ) ~'
A )
<
l Q) ~.&_
I) /)
4~J
~l
it~A
I
'}:2 ~~-4'~1
'1
~
...
~
->=-
......... ~~
l}:J
)/
v~
..,y
,;;;
-, ~)
~ ./Z ~ t ~
, !!. ~ 1\! ~
Vi ~~ fsi.l ~
--'~
121
/).1_
{Jx_
~~!
,.j
~~{ft
~p i~
~~2
~ t
.!1:- ~- ~
'(1
10. Th9 Xuan Dztilng ky fi :{f.~ -tc., thu phap
Tri~u M<;1nh Phu ;{!it.. M (dO'i Nguyen)
)11 ~
1i
('/..
~ 1 vf
~ ~
~
~~
~~
1
ip
~ t~ k ~) ?'
d3i1~i~
11. Hanh thu cua Van Trttng Minh 3::. ~ aJ! (dO'i Minh)
784
~Nt
-t~ -'~
tt.
as
Jil
"(D_,(
'jf.j ~~ --~
W\
.ffll +33
=~L1- ~
:~~
,g_:
.,
-!llJ .-IX
tr
-;).. t
lll~mJ
J:
~ k
;fr+l
...
li~
~*- .fk
785
,..:'
_,
'
14? ~~~~Iff
i~
~!;};
~
0
:!'~
~f
.El~
otu
TJ
M
MI
7~
~
1!1
i!l
~
m:
7'o
=
Jt
"E1
tJJ}
~ ~ ~
~ -b
~ n'~
~!;};
lJ1E
l$.j
f%
t;j
~,..,
q_
~~
~'
-.tr
I&
-t
-r
J.W
.Ei
_.."
5l
'
J;1J
{~
t J,
w
~
~r ~
fk
~~~
J'L
.5%
t
~0
~
!l
hI
786
fJfj_
f;Ji
-o
il->L
Pi:
h ~
EP
~
~
K~
'I'~
~~
'lm
4:
fr .
tt ~ -t
It')
[E]
llU
~
~
1lt
J}J
;s:n..
ff
fJ;
~
~
~
-~~
~-ttl~ k~ ~ 1/i
1T
/]\
'
~D
'
tJ It I ~ :6
I~ I
YE
I ~~
l{p
"
~
~
~
~
t:l
J ~ Jt t,
i\1\i
[E]
.><..
f?ll
tL
~ f ~ I ~ I JC ?tp ~
I k!} I fiJ
I n' 111~
787
;t
\ f . ! ' * lf31~
.g;j:
~X
1~
=E.
tlllif\t\$y
~
**
~ I
iFfi[
.;.,
t.
~
1
f~
fBv
fl_ ~ ~ -Y2
~*
~[]
El
GP:0:
li\51flftH~I11~1~
t~
~JF
iJL
1JZ
~ ~ l cf
~~~~
~I
788
il
ii
,fi
.........._
I..._
'.b.
F~
oox
f t
hJt;
~:t
789
fl~
+t tl
b.
~
Ngudn tai li~u: True Uim Cu ST, Phl)t gido Nan tt! Tt! diin {~ ~
Jt ::f: ::f: ~. Thuong Xu an Th\1 Thu Phong, Dai Loan, 1990.
MUCLUC
.
.
~
DE
NHaNG v.AN
So tu ~~PJ ................................................................................ 81
Danh tu ~ ~P] .. ...... .. ...... .... ........ .............. ...... ...... ..................... 84
Hlnh dung tU lf~ :g: ~P] ...... ...... ...................... ....... ..................... 88
Vi trf cua
tU trong ket cau
ILJ<;ing ................................. 103
C6ch dung mt
danh tU don vi .......... ... .......................... 105
Dq i tU {i; ~P] ....... .. ...... ... ..... .... ..... ... .. ........ ... ........ .. ........... .. :.. .... 124
Dng tU ib~P] ........... .... ............ .... .,.......................................... 130
so
so
so
790
illb
................ ...............................
1* *5 tm ..................
.........................
791
.....
.....
.1'
PHL,J Ll)C ............ .. .. ......... .. ........ .... .. .... ..... .... .. .. ...... .. ..... .... ..... ....... 759
. . . . . . . . . . . . . . .*. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Tam tv kinh- * *~
760
II.Mt so mau thll phap minh hQa ~ ~jb)Ji~f7U .................. 773
III.Mt so chO thao viet tat dung trong kinh Pht 1~~ ~' )(]j[ R .785
Ml,JC Ll)C ... .... ......... .... ........ . .. . ...... ... . . 789