A.

§Æt vÊn ®Ò
BÊt ®¼ng thøc lµ mét kiÕn thøc rÊt hay vµ khã nhng vÉn thu hót ®îc
nhiÒu
sù quan t©m cña häc sinh. Nã kh«ng nh÷ng xuÊt hiÖn trong nh÷ng bµi
gi¶ng trªn líp mµ cßn xuÊt hiÖn trong c¸c kú thi häc sinh giái To¸n, kú thi
Olympic, kú thi quèc gia…vµ trong kú thi ®¹i häc quan träng nhÊt cña mçi
con ngêi. BÊt ®¼ng thøc gióp häc sinh n©ng cao tri thøc, më réng hiÓu
biÕt, gi¶i nhanh c¸c bµi to¸n b»ng c¸ch hay nhÊt, lµ mét phÇn kiÕn thøc
quan träng trong bé m«n To¸n. Do ®ã mçi häc sinh cÇn n¾m v÷ng kiÕn
thøc vÒ bÊt ®¼ng thøc. Lµ häc sinh chuyªn To¸n cña trêng trung häc phæ
th«ng Chuyªn em còng ®· t×m hiÓu vÒ bÊt ®¼ng thøc vµ viÕt thµnh
chuyªn ®Ò.
B. C¸c kiÕn thøc liªn quan
a, §Þnh nghÜa vµ tÝnh chÊt c¬ b¶n cña bÊt ®¼ng thøc
 §Þnh nghÜa: Víi a,b   . C¸c mÖnh ®Ò “a > b”, “ a < b”, “a  b”,
“ a  b” ®îc gäi lµ c¸c bÊt ®¼ng thøc.

 TÝnh chÊt:
a  b
1. NÕu  th× a > c
b  c

a  b
2. NÕu  th× a + c > b + c
c  d

3. NÕu a > b th× a +c > b + c

 nÕu a + c > b th× a > b - c

4. NÕu a > b th×

ac > bc víi c > 0
ac < bc víi c < 0

5. NÕu a > b th×

1
a< víi ab > 0
b
1
a > víi ab < 0
b

a > b > 0
6. NÕu  th× ac > bd
c > d > 0

7. NÕu a > b > 0; n    th× a n >b n

8. NÕu a > b > 0; n    th× n a > n b
b, BÊt ®¼ng thøc chøa gi¸ trÞ tuyÖt ®èi

a  a  0 
 §Þnh nghÜa: a = 
 a  a  0 

 TÝnh chÊt: Víi a, b, c  

1. a  0 a

2. a2 = a

3. a  a; a  -a

4. - a  a  a

5. a 2  b2  a  b

6. a  b  -b  a  b

a  b
7. a  b  
 a  -b

8. a - b  a+ b  a + b
c, BÊt ®¼ng thøc C«-si vµ hÖ qu¶
 Víi a, b  0 ta lu«n cã
a+ b
 ab
2
DÊu “=” x¶y ra  a = b

 Chó ý: BÊt ®¼ng thøc C«-si cho n sè cã d¹ng:

Cho n sè kh«ng ©m x1, x 2 ..., x n .Khi ®ã
x + x +...+ x n
1 2  n x x ...x n
n 1 2
DÊu “=” x¶y ra  x1 = x 2 = ... = x n

 HÖ qu¶:
Víi a, b  0

1. a 2 + b2  2ab

1
2. a+  2
a

1 1
3.  a+ b   +   4
a b

1 1 1
4.  a+ b+ c   + +   9
a b c

a b
5. + 2
b a

1 1 4
6. + 
a b a+ b

ab a+ b
7. 
a+ b 4
d, BÊt ®¼ng thøc Bunhia-c«pxki
 Víi a, b, x, y   ta lu«n cã

 ax+ by 
2
 
 a 2 + b2 x 2 + y2 
a b
DÊu “=” x¶y ra  x = y

 Chó ý: BÊt ®¼ng thøc Bunhia-c«pxkicho 2n sè cã d¹ng:

Cho 2n sè tuú ý a1,a 2 ,...,a n ;b1,b2 ,...,b n . Khi ®ã ta cã:

   a12 + a 22 +...+ a n2  b12 + b22 +...+ b2n 

2
 a b + a b +...a n bn
11 2 2

a a a
DÊu “=” x¶y ra  b1 = b2 = ... = bn
1 2 n

e,  a  R : a  0
DÊu “=” x¶y ra  a = 0

g,  a,b,c  R :a 2 + b2 + c2  0
DÊu “=” x¶y ra  a = b = c = 0
C. Néi dung chuyªn ®Ò
 . C¸c ph¬ng ph¸p th«ng dông ®Ó chøng minh bÊt ®¼ng thøc
1. Ph¬ng ph¸p dïng ®Þnh nghÜa bÊt ®¼ng thøc
 Néi dung ph¬ng ph¸p: §Ó chøng minh A  B ta cã thÓ sö dông ®Þnh
nghÜa b»ng c¸ch chøng minh A  B  0 .
§Ó chøng minh A  B  0 ta cã thÓ dïng c¸c phÐp biÕn ®æi chuyÓn
A  B thµnh tæng cña nhiÒu b×nh ph¬ng, tÝch cña hai thõa sè cïng dÊu
hoÆc tÝch cña nhiÒu thõa sè kh«ng ©m.

 Bµi tËp minh ho¹

 Bµi 1: Cho x 2 + y 2 + z2 = 1 . Chøng minh r»ng
-1
 xy + yz + zx  1
2

Gi¶i
1 -  xy + yz + zx  = x + y + z -  xy + yz + zx 
2 2 2
Ta cã:

 x-y  + y-z  + z-x 

2 2 2

=  0  1
2

Tõ  1  xy + yz + zx  1  2 
 3
x = y = z x = y = z =
3
DÊu “=” trong  2  x¶y ra   2 2 2 
x + y + z = 1  - 3
x = y = z =
 3

 -1  2xy + 2yz + 2xz + x 2 + y 2 + z 2

L¹i thÊy xy + yz + zx -   =
2 2
 =
x + y + z
2

 0  3
2

Tõ  3 vµ theo ®Þnh nghÜa bÊt ®¼ng thøc suy ra

 -1 
xy+ yz+ zx     4
2

 x+ y+ z = 0
DÊu “=” trong  4  x¶y ra   2 2 2
 x + y + z =1

VËy ®¼ng thøc ®· cho ®îc chøng minh

 Bµi 2: Cho x  y  z  0 . Chøng minh

x 2 y y 2 z z2 x 2 2 2
+ +  x +y +z
z x y

Gi¶i

x 2 y y 2 z z2 x
XÐt hiÖu T= + + -  x 2 + y 2 + z2 
z x y

x 2  y - x  y 2  z- x  z2  x - y 
= + +
z x y

x2  y - z x2  y - z
Tõ gi¶ thiÕt z  y  x  y - z  0 
2

z y

z  x  y 2  z- x   0

y 2  z- x  y 2  z - x 
vµ yx 
x y

x 2  y - z  + y 2  z- x  + z 2  x - y 
Do ®ã: T
y
  yT  x 2  y - x + x - z  + y 2  z - x  + z 2  x - y 
 yT   x - y   z2 - x 2  +  x - z   x 2 - y 2 
 yT   x- y   x- z   y- z   0  dox  y  z  0 
Tõ ®ã ta suy ra ®iÒu ph¶i chøng minh
 Bµi 3: Chøng minh bÊt ®¼ng thøc sau ®©y ®óng víi x, y lµ c¸c sè
thùc

x2 y2 x y
bÊt k× kh¸c kh«ng: + 2 + 4  3  +   1
y x
2
y x

Gi¶i

x y 2 2
x y  
Ta cã  1  2 + 2 + 4 - 3  +   0
y x y x

x y x y x y a  2
§Æt: a = y +  a = + = + 2 
x y x y x  a  -2

x 2 y2
Khi ®ã 2
+ 2 = a2- 2
y x

BÊt ®¼ng thøc  1  a 2 - 3a + 2  0

t  2
XÐt bÊt ph¬ng tr×nh: t 2 - 3t + 2  0   t - 1  t - 2   0  
 t  -2

a  2
Tõ   a n»m trong miÒn nghiÖm cña bÊt ph¬ng tr×nh ®·
 a  -2

xÐt; vËy a ph¶i tho¶ m·n: t 2 - 3t+ 2  0

Tøc lµ: a 2 - 3a+ 2  0 ®óng
Mµ  1  a 2 - 3a+ 2  0   1 ®óng
x2 y2 x y
VËy ta chøng minh ®îc: 2 + 2 + 4  3  + 
y x y x

 Bài tËp ®Ò nghÞ

  Bµi 1: Chøng minh r»ng víi mäi m, n, p, q ta cã:
m 2  n 2  p2 q 2  1  m  n  p  q  1
 Bµi 2: Cho a, b, c lµ c¸c sè d¬ng. Chøng minh
1 1 1 3
  
a  b b  c c a a  b  c

2. Ph¬ng ph¸p dïng phÐp biÕn ®æi t¬ng ®¬ng

 Néi dung ph¬ng ph¸p: §Ó chøng minh mét bÊt ®¼ng thøc, ta cã thÓ
biÕn ®æi bÊt ®¼ng thøc cÇn chøng minh t¬ng ®¬ng víi bÊt ®¼ng thøc
®óng hoÆc bÊt ®¼ng thøc ®· ®îc chøng minh ®óng.

 Bµi tËp minh ho¹

 Bµi 1: Cho a, b > 0. Chøng minh r»ng:

a b
  a+ b
b a

Gi¶i
a b
Ta cã:   a+ b
b a

 a a  b b  ab  a b 
  
a  b a- ab + b  ab   a b 
   
2
 a  b  2 ab  a b 0 B§T lu«n ®óng
DÊu b»ng x¶y ra khi vµ chØ khi a = b

 Bµi 2: a, b, c lµ 3 sè tuú ý thuéc ®o¹n  0;1 . Chøng minh r»ng:

a 2 + b 2 + c2  1 + a 2 b + b 2c + c 2a

Gi¶i
NhËn xÐt r»ng:
 1  a   1  b   1  c  = 1  a  b  c+ ab+ bc+ ca  abc  0
 B§T cÇn chøng minh t¬ng víi B§T:
a 2  1  b   b 2  1  c   c 2  1- a   1  1
V× 0  a;b;c  1 nªn a 2  a;b 2  b;c 2  c . Do ®ã:
a 2  1  b   b 2  1  c   c2  1  a   a  1  b   b  1  c   c  1  a 
V× vËy ®Ó cã  1 ta cÇn chøng minh:
a  1  b   b  1  c  c 1  a   1  2
Ta cã:  2   1  a  b  c ab  bc ca  0
  1  a   1  b   1  c   abc  0  3

 3 ®óng nªn  2  ®óng, tõ ®ã suy ra  1 tøc lµ cã ®pcm

.

 Bµi 3: Cho x, y tho¶ m·n ®iÒu kiÖn x 2  y 3  x 3  y 4

Chøng minh r»ng:
x3  y3  x2  y 2  x y  2

Gi¶i

Ta cã: x 3 + y3  x 2 + y 2  x 3 - x 2  y 2 - y3  1
Tõ gi¶ thiÕt suy ra : x - x  y - y do ®ã ®Ó cã  1 ta cÇn chøng
3 2 3 4

minh
y 3  y 4  y 2  y 3 . ThËt vËy:
y3 - y 4  y 2 - y 3  y - y 2  1- y   y -1  0  lu«n ®óng 
2

Ta cã: x2  y2  x y  x x2  y y2  0  2
Theo gt ta cã: x  x  y  y  0 §Ó chøng minh  2  , ta chøng minh
2 3 3 4

x- x 2 + y- y 2  x 2 - x 3 + y 3 - y 4
ThËt vËy: x- x 2 + y- y 2  x 2 - x 3 + y 3 - y 4
 x  1  2 x x2   y  1  y y2  y3   0
 x  1  x   y  1  y   1  y   0  lu«n ®óng 
2 2

Ta chøng minh: 2  x  y  x  x  y  y
2 3 3 4

 1  x x 2  x3  1  y y3  y 4  0
  1  x   x2  1  x    1  y   y3  1  y   0
   1- x 2   1+ x  +  1- y   1+ y+ y 2   0  
2
®óng
VËy: x + y  x + y  x+ y  2
3 3 2 2

 Bµi tËp ®Ò nghÞ:

 Bµi 1:Víi a, b > 0, chøng minh bÊt ®¼ng thøc
a b
 a b
b a
 Bµi 2: Chøng minh a  b  1  ab  a  b víi mäi a, b
2 2

3. Ph¬ng ph¸p dïng phÐp chøng minh ph¶n chøng

 Néi dung ph¬ng ph¸p: Gi¶ sö cÇn chøng minh B§T thøc nµo ®ã ®óng,
ta gi¶ sö B§T thøc ®ã sai vµ kÕt hîp víi c¸c gi¶ thiÕt ®Ó suy ra ®iÒu v«
lÝ. §iÒu v« lÝ cã thÓ lµ ®iÒu tr¸i gi¶ thiÕt, cã thÓ lµ ®iÒu tr¸i víi mét
®iÒu ®óng, còng cã thÓ sai v« lÝ lµ hai ®iÒu tr¸i ngîc nhau. Tõ ®ã suy ra
B§T cÇn chøng minh lµ ®óng.

 Bµi tËp minh ho¹

 Bµi 1: Cho ba sè a, b, c tho¶:
a + b + c > 0; ab + bc + ca > 0; abc > 0
Chøng minh r»ng: a > 0; b > 0; c > 0

Gi¶i
Gi¶ sö cã Ýt nhÊt mét sè ©m trong 3 sè a, b, c. ta cã thÓ gi¶ sö a < 0
Ta cã abc > 0 mµ a < 0 nªn bc < 0
V× ab + ac + bc > 0 mµ bc < 0 nªn ab + ac > 0
Tøc lµ a  b  c  > 0  b + c < 0  v× a < 0 
Tõ a < 0 vµ b + c < 0 suy ra a + b + c < 0.
§iÒu nµy tr¸i víi gi¶ thiÕt a + b + c > 0 . VËy ph¶i cã a > 0, b > 0, c >
0.

 Bµi 2: Cho a + b = 2. Chøng minh r»ng:

3
a  3 b 2

Gi¶i

§Æt 3 a = m, 3 b = n th× a = m3 , b = n 3 . Ta cã m 3  n 3  2
CÇn chøng minh m + n  2
 Gi¶ sö m + n > 2 th×
 m n  > 8  m3  n3  3mn  m n   8
3

 2  3mn  m n   8  mn  m n   2  mn  m  n   m 3  n 3
 v× m 3  n 3  2 
Chia 2 vÕ cho sè d¬ng m + n  theo gi¶ thiÕt ph¶n chøng 
mn > m 2  mn  n 2  0   m  n  , v« lÝ
2

VËy ph¶i cã m + n  2

 Bµi 3: Cho 0 < a, b, c, d < 1. Chøng minh r»ng Ýt nhÊt cã mét bÊt ®¼ng
thøc sau lµ sai
2a  1  b   1
3b  1  c   2
8c  1  d   1
32 d  1  a   3
Gi¶i
Gi¶ sö ngîc l¹i c¶ bèn bÊt ®¼ng thøc ®Òu ®óng. Nh©n tõng vÕ ta cã:
2.3.8.32.a  1  b  b  1  c  c  1  d  d  1  a   2.3
1
 a  1  a    b  1  b    c  1  c    d  1  d     1
256
MÆt kh¸c: ¸p dông bÊt ®¼ng thøc c«-si
a 1  a 1 1
a 1  a    a 1  a 
2 2 4
1
b 1  b 
4
T¬ng tù
1
c 1  c 
4
1
d 1  d 
4

Nh©n tõng vÕ cña bÊt ®¼ng thøc ta cã

1
a  1  a    b  1  b    c  1  c    d  1  d     2
256
 Tõ  1 ,  2  suy ra v« lý. §iÒu v« lý ®ã chøng tá 1 trong bèn bÊt ®¼ng
thøc ®· cho lµ sai.

 Bµi tËp ®Ò nghÞ:

 Bµi 1: Cho x, y, z vµ xyz = 1. Chøng minh r»ng nÕu ;
1 1 1
x y z   
x y z
th× cã mét vµ chØ mét trong ba sè x, y, z > 1

 Bµi 2: Cho a + b = 2cd. Chøng minh r»ng hai bÊt ®¼ng thøc
c2  a;d 2  b
kh«ng thÓ cïng sai.
4. Ph¬ng ph¸p dïng quy n¹p to¸n häc
 Néi dung ph¬ng ph¸p: §Ó chøng minh bÊt ®¼ng thøc ®óng víi n  n 0 ta
thùc hiÖn c¸c bíc sau:
1) KiÓm tra bÊt ®¼ng thøc ®óng víi n = n 0
2) Gi¶ sö bÊt ®¼ng thøc ®óng víi n = k  thay n = k vµo B§T cÇn
chøng minh vµ B§T ®ã ®îc gäi lµ gi¶ thiÕt quy n¹p 
3) Ta chøng minh B§T ®óng víi n = k + 1  thay n = k + 1 vµo B§T
cÇn chøng minh råi biÕn ®æi ®Ó ¸p dông gi¶ thiÕt quy n¹p 
KÕt luËn bÊt ®¼ng thøc ®óng víi mäi n  n 0

 Bµi tËp minh häa

 Bµi 1: Chøng minh r»ng 2 n  2 n  1 víi mäi n  3

Gi¶i

 Víi n = 3 bÊt ®¼ng thøc trë thµnh: 8  7 lµ ®óng

 Gi¶ sö ®· cã 2 n  2n + 1  1  víi n  3 
Tõ  1  2. 2 n  2  2 n  1
 2 n+1  4n + 2 > 2  n+ 1 + 1  v× n  3 
 2 n+1  2  n+ 1 + 1. BÊt ®¼ng thøc ®óng víi n + 1
VËy bÊt ®¼ng thøc 2 n  2n + 1 ®óng víi mäi n  3.

 Bµi 2: Víi mäi n  1, n  , chøng minh:

 1 1 1
 2 1    ...   2 n+ 1  2
2 3 n

Gi¶i

 Víi n = 1. Ta cã 1 > 2 2 2 >  3  2 2  B§T ®óng 

 Gi¶ sö B§T ®óng víi n = k, nghÜa lµ :

1 1 1
1   ...   2 k+ 1  2
2 3 k

1 1 1
Ta chøng minh: 1   ...   2 k+ 1  2  1
2 3 k
Ta cã:
1 1 1  1 1 1  1
1+ + + ... +  1 + + + ... +  +
2 3 k+ 1  2 3 k k+ 1

1
 2 k+ 1  2 
k+ 1

1
§Ó cã  1 ta chøng minh: 2 k+ 1  2 +  2 k+ 2  2  2
k+ 1

 
Ta cã  2   k+ 1 2 k+ 1  2  1  k+ 1 2 k+ 2  2  
 2  k+ 1  2 k+ 1  1  2 k+ 1 k+ 2  2 k+ 1
  k+ 1 +  k+ 2   2 k+ 1 k+ 2  0

   3
2
 k+ 1  k+ 2 0
B§T  3 lu«n lu«n ®óng nªn ta cã  2  ®óng. Tõ ®ã suy ra bÊt
®¼ng
thøc  1 ®óng, tøc lµ bÊt ®¼ng thøc ®óng víi n = k +1.
VËy bÊt ®¼ng thøc ®óng víi mäi n  1

 Bài 3: Chøng minh r»ng víi mäi n  2 là sè tù nhiªn ta cã:

 1 3 5 2 n- 1 1
. . ... 
2 4 6 2n 3n+ 1

Gi¶i
 Víi n =2, bÊt ®¼ng thøc cÇn chøng minh cã d¹ng
1 3 1
.   1
2 4 7

9 1
Vì  1    2
64 7

Do  2  ®óng nªn  1 ®óng .

VËy B§T ®· cho ®óng khi n = 2

 Giả sử BĐT đã cho đúng đến n = k, tức là

1 3 2 k 1 1
. . ...   3
2 4 2k 3k+ 1

 Xét khi n = k+1

1 3 2 k  1 2 k+ 1 1
Từ  3 ta có . ... .   4
2 4 2 k 2 k+ 2  2 k+ 2  3k+ 1

Ta có
2
 2 k+ 1   2 k+ 1 2
  
    2 k+ 2   3k+ 1
2
 2 k+ 2 3k+ 1

 2 k+ 1
2
1
=   5
 2 k+ 1  3k+ 4  + k 3k+ 4
2

2 k+ 1 1
 
 2 k+ 2  3k+ 1 3k+ 4

Từ  4  ,  5  suy ra bất đẳng thức cũng đúng khi n = k + 1

 Theo nguyên lí quy nạp suy ra đpcm.

 Bài tập đề nghị:

 Bài 1: Chứng minh rằng;
1 3 5  2 n  1 1
. . ...  n là số nguyên dươn g 
2 4 6 2n 3n+ 1

 Bài 2: Cho p là số nguyên dương. Chứng minh

 p+ 1  2 n  n+ 1 p n
n
với mọi n  2

5. Phương pháp dùng bất đẳng thức Cô-si

 Nội dung phương pháp: sử dụng bất đẳng thức Cô- si và các
ứng dụng của nó để giải bài toán.

 Bài tập minh hoạ

 Bài 1: Cho ba số dương a, b, c. Chứng minh rằng:
1 1 1 a+ b+ c
2
 2  2 
a + bc b + ac c + ab 2abc

Giải

Áp dụng BĐT Cô-si ta có:

a 2 + bc  2 a 2 bc = 2a bc
b 2 + ac  2 b 2 ac = 2 b ac
c2 + ab  2 c 2 ab = 2 c ab

1 1 1 1 1 1 1 
Do đó: + 2 + 2   + +
a + bc b + ac c + ab 2  a bc b ac c ab 
2

1 ab  bc  ca
 .
2 abc
 a+ b b+ c c+ a
1 2 + 2 + 2 a+ b+ c
 . =
2 abc 2

Dấu “=” xảy ra khi và chỉ khi a = b = c

Vậy đẳng thức được chứng minh.

 Bài 2: Cho a > 0, b > 0, c > 0.

a b c 3
Chứng minh:     
b+ c a+ c a+ b 2

Giải

 a  b c   a  b c   a  b c  3
Ta có      1    1    1 
 b c   a c   a b  2

 1 1 1  9
  a+ b+ c   
 b+ c a+ c a+ b  2

 1 1 1 
  b+ c+ c+ a+ a+ b     9
 b+ c c+ a a+ b 

Áp dụng BĐT Co-si ta cã:

  b+ c  +  c+ a  +  a+ b   3  b+ c   c+ a   a+ b 
3

1 1 1 1 1 1
+ +  33
b+ c c+ a a+ b b+ c c+ a a+ b

nh©n vÕ víi vÕ cña 2 bÊt ®¼ng thøc trªn ta cã:

a b c 3
  
b+ c a+ c a+ b 2

b+ c = c+ a = a+ b

 1 1 1
Dấu “=” xảy ra  b+ c = c+ a = a+ b
a=b=c

3
 Bài 3: Cho 3 số dương a, b, c và a + b + c = .
4

Chứng minh: 3 a  3b  3 b  3c  3 c 3a  3

Giải

Theo BĐT Cô-si ta có

 a  3b   1  1  1
3
a  3b  3
 a  3b  1.1 
3

Tương tự
 b  3c   1  1
3
b  3c   2
3
 c 3a   1  1
3
c 3a   3
3

Cộng từng vế  1 ,  2  ,  3  ta có
4  a  b c   6
3
a  3b  3 b  3c  3 c 3a  3
3
 3
 do a  b  c  
4

a  3b  1
b  3c  1
 1
Dấu “=” xảy ra  c 3a  1 abc
 4
a  b  c  3
 4

1
Vậy dấu “=” xảy ra  a  b  c  . Đó là đpcm.
4

 Bài 4: Cho 3 số dương x, y, x và xyz = 1. Chứng minh:

x3 y3 z3 3
S   
 1 + y  1 + z  1 + z  1 + x   1 + x   1 + y  4

Giải
Áp dụng bất đẳng thức Cô-si, ta có:

x3 1+ y 1+ z x 3  1 + y   1 + z  3x
+ +  33   1
 1 + y  1 + z 8 8 64  1+ y   1 + z  4

x3 1+ y 1+ z x
Dấu “=” trong  1 xảy ra    
 1 + y  1 + z 8 8 4
y  z

2 x  y  1
 y3 1 z 1 x 3
   y  2
 1  z  1  x  8 8 4
Tương tự ta có
z3 1 y 1 x 3
   z  3
 1  y  1  x 8 8 4

z  x x  y
Dấu “=” của 2 đẳng thức trên xảy ra   ;
2 y  1  z  2 z  1  x

Cộng từng vế của  1 ,  2  ,  3  ta có

3 1
S   x y z   4
4 2

Dấu “=” trong  4  xảy ra  x  y  z

Lại theo BĐT Cô-si, có
x  y  z  3 3 xyz  3  5
Dấu “=” trong  5  xảy ra  x  y  z  1
3
Từ  4  ,  5  có S   6
4

Dấu “=” trong  6  xảy ra  x  y  z  1

Đó là đpcm.

 Bài tập đề nghị:

 Bài 1: Cho a, b, c > 0 và a + b + c = 1, chứng minh rằng
 1  1  1 
 1   1   1    64
 a  b  c

 Bài 2: Cho a, b, c > 0. Chứng minh:

1 1 1 11 1 1
      
2a  b  c a  2 b  c a  b  2 c 4  a b c 
  Bài 3: Cho ba số dương x, y, z và xyz = 1. Chứng minh:
2 2 2
 3  3 3
x  y  z  y  z x  z  x  y 
3

6. Phương pháp dùng bất đẳng thức Bunhia-Côpxki

 Nội dung phương pháp: sử dụng BĐT Bunhia-Côpxki để giải các
bài toán.

 Bài tập minh hoạ:

 Bài 1: Cho các số x, y thoả mãn điều kiện: x  0,y  0
và x  y  2 . Chứng minh rằng: x  y  2
3 3 2 2

Giải

Áp dụng BĐT Bunhia-côpxki ta có

 x  y    x. x  y. y 
2
  x y   x3  y3   2  x y 
2 2 2 3 3

Do đó:  x  y   4  1.x  1.y   8 x2  y2    x2  y2   8

2 2 4 2 3

 x 2  y 2  2 đpcm
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi x  y  1
  Bài 2: Cho ba số dương x, y ,z. Chứng minh:
x y z
  1
y  2 z z 2 x x  2 y

Giải
Áp dụng BĐT Bunhia-côpxki với 2 dãy sau:
x y z
, ,
y  2 z z 2 x x  2 y
x  y  2 z  , y  z 2 x  , z  x  2 y 
ta có

 x y z 
 y  2 z  z  2 x  x  2 y   x  y  2 z   y  z 2 x   z  x  2 y     x  y  z 
2

 

 x y z 
2
x y z
     1
y  2 z z 2 x x  2 y 3  xy  yz  xz 

y x z
Dấu “=” trong  1 xảy ra  y 2 z
z 2 x  x 2 y

x  y 2 z y  z 2 x  z  x 2 y 

 y 2 z  z 2 x  x  2 y
xyz0
HiÓn nhiªn ta cã  x,y, z  0 th×
 x  y  z   3  xy  yz xz 
2
 2
D©u “=” trong  2  x¶y ra  x  y  z
Tõ  1 ,  2  suy ra
x y z
  1
y  2 z z 2 x x  2 y
 dpcm .
  Bài 3: Cho x, y, z tháa m·n ®iÒu kiÖn x 2  y 2  z2  1 . Chøng minh
r»ng:
3 1
S  xy  yz 2 zx 
2

Gi¶i
¸p dông B§T Bunhia-c«pxki, ta cã
xy  yz  x 2 z2 . y 2 y 2  xy  yz  2  x 2  z 2  y 2
 xy  yz  2 y 2  1  y 2   1
 do x  y  z  1 
2 2 2

DÔ thÊy 2 zx  x  z  1  y
2 2 2
 2
Tõ  1 ,  2   S  2 y2  1  y2    1  y2   3
z  x

DÊu “=” trong  3 x¶y ra   x y  z  x
z  y


Ta cã
1 1 1
2 y2  1  y2    1  y2   4 y2  4 y 4   1  2 y2    4
2 2 2

L¹i ¸p dông B§T Bunhia-c«pxki víi 2 d·y:

4 y2  4 y 4 ,  1  2 y2 
1 1
,
2 2
ta cã
2

 4 y 2  4 y 4    1  2 y 2  2   1  1    1 4 y 2 4 y 4  1  1  2 y 2  
   2 4   2 2 


3 1 1
  4 y2  4 y4   1  2 y2 
2 2 2

3 1 1 1 1
  4 y2  4 y4   1  2 y2    5
2 2 2 2
 Tõ  3  ,  4  ,  5  suy ra S 
3 +1
3

x  z

DÊu “=” x¶y ra   2 4 y  4 y  2  1  2 y 
2 4 2  5

 2 2 2
x  y  z  1

 1 1
x  z   1 
 2 3

y   1  1
 2 2 3

 Bµi tËp ®Ò nghÞ:
 Bµi 1: Cho a, b, c  0 vµ a + b + c = 1. Chøng minh:
a  b  b  c  c a  6

 Bµi 2: Cho 4 sè d¬ng x, y, z, t. Chøng minh:

x y z t 2
   
y  2 z 3t z 2 t  3x t  2 x  3y x  2 y  3z 3

7. Ph¬ng ph¸p dïng vÐct¬

 Néi dung ph¬ng ph¸p: sö dông c¸c B§T kÕt hîp víi c¸c kÕt qu¶ sau ®Ó
gi¶i bµi to¸n:
   
1)  v  u  v
u
   
DÊu “=” x¶y ra khi vµ chØ khi u cïng chiÒu víi v hay u = k v
 k  0
 
      
2) uv = u v cos u, v  u v

DÊu “=” x¶y ra khi vµ chØ khi u, v cïng ph¬ng.

 Bµi tËp minh ho¹

 Bµi 1: Cho a, b, c > 0 vµ ab + bc + ca = abc. Chøng minh r»ng:
 b 2  2a 2 c2  2 b 2 a 2  2 c2
  3
ab bc ca

Gi¶i
B§T cÇn chøng minh t¬ng ®¬ng víi:
1 2 1 2 1 2
     3
a 2 b2 b 2 c2 c2 a 2

Trong mf xOy xÐt ba vect¬

 1 2 
u ; 
 a b 
 1 2 
v  ; 
 b c 
 1 2 
w ; 
c a 
    1 1 1  1 1 1 
khi ®ã : + v + w =  + + ; 2  + +   = 1; 2
u
a b c  a b c 
 
 v× 1 + 1 + 1 = 1
a b c    
Tõ B§T : u + v + w = u + v + w suy ra ®pcm.

 Bµi 2: Cho a, b, c > 0, trong ®ã a > c, b > c. Chøng minh:

c  a  c   c  b  c   ab
gi¶i
   
 
XÐt c¸c vect¬: u a  c; c , v c, b  c . Khi ®ã:

uv  c  a  c   c  b  c 
  
Ta cã:  u v  c  ac   c  bc   ab ®pcm
uv
DÊu ®¼ng thøc x¶y ra khi vµ chØ khi
  a  c  k c

 
   
cos u;v = 1  u vµ v cïng híng  c  k b  c víi k > 0

a c c
   do c > 0, a-c >0, b-c>0
c b c
1 1 1
  a- c   b- c  = c  ab = c  a+ b   + 
2

a b c

 Bµi tËp ®Ò nghÞ:

 Bµi 1: Cho x, y, z > 0 vµ x + y + z  1. Chøng minh:

1 1 1
P= x2   y 2
  z 2
  82
x2 y2 z2

 Bµi 2: Chøng minh r»ng;

x 2  4 y 2  6 x  9  x 2  4 y 2  2x  12 y  10  5 x,y

8.Ph¬ng ph¸p dïng tam thøc bËc hai

 Néi dung ph¬ng ph¸p: sö dông c¸c kÕt qu¶ cña tam thøc bËc hai ®Ó
chøng minh bÊt ®¼ng thøc.

 Bµi tËp minh häa:

 Bµi 1: Cho a, b, c lµ 3 c¹nh cña mét tam gi¸c vµ tho¶ a  b  c .
Chøng minh  a  b  c   9abc
2

Gi¶i
V× a  b nªn a  b  c  2 b  c
  a b c    2 b c
2 2
 1
Ta cÇn chøng minh  2 b  c   9 bc
2
 2
ThËt vËy  2   4 b 2  5cb  c2  0
 c
 4  b  c   b    0  x em nh tam thøc bËc hai theo b 
 4
  b c   4 b c   0
 bÊt ®¼ng thøc nµy ®óng v× b  c,4 b  c  2 b  c  a  b  c  0
Tõ  1 ,  2    a  b  c   9abc .
2

 Bµi 2: Cho y > z > t. Chøng minh:

 x  y z t 
 8  xz yt 
2
 1
Gi¶i
Ta cã  1  x  2 x  y  z t    y  z  t   8xz  8yt > 0
2 2

 x 2  2 x  y  3z t    y  z t   8yt > 0

2

 2  cã d¹ng: af  x  > 0, trong ®ã:

a = 1, f  x  = x 2  2 x  y  3z t    y  z t   8yt
2

Ta cã:  ' =  y  3z t    y  z t   8yt

2 2

= 4 z  2 y  2 z  2 t   8yt
= 8  z t   z x   0  v × y > z > t 
VËy f  x  > 0  x  d o a = 1> 0  .

 Bµi 3:Chøng minh r»ng mäi sè thùc x, y, z ta cã:

19 x 2  54 y 2  16 z2  36 xy  16 xz 24 yz  0  
Gi¶i
Ta cã    19 x  4 x  9 y  4 z   54 y  16 z  24 yz  0  1
2 2 2

Coi vÕ tr¸i cña  1 lµ tam thøc bËc hai Èn x, ta cã:

a = 19 > 0
 ' = 4  9 y  4 z   19  54 y 2  16 z 2  24 yz 
2

= 702 y  168yz  240 z

2 2

XÐt tam thøc bËc hai ®èi víi biÕn y

Ta cã:  'y =  84 z   702.240 z 2  161424 z2  0
2

VËy víi mäi z th×  'y  0 . Do ®ã  y,  z ta cã

' < 0
Tõ ®ã  x, y, z ta cã  1 ®óng, suy ra ®pcm
  '  0

DÊu “=” x¶y ra   4 z 9 y
 x =
38
 'y  0

L¹i thÊy  ' = 0   84 z
y =
 702
Do  'y = 0  z = 0 nªn dÊu “=” trong  1 x¶y ra  x = y =z =0

 Bµi tËp ®Ò nghÞ:

 Bµi 1: Cho 3 sè d¬ng a, b, c. Chøng minh r»ng
b 2 x 2   b 2  c 2  a 2  x  c 2  0 x  

 Bµi 2: Cho x, y, z tho¶ m·n hÖ :

x 2  y 2  z2  8

xy  yz xz  4
8 8
Chøng minh r»ng  x,y,z 
3 3

9. Ph¬ng ph¸p dïng bÊt ®¼ng thøc vÒ c¹nh cña tam gi¸c
 Néi dung ph¬ng ph¸p: khi gÆp bµI to¸n chøng minhbÊt ®¼ng thøc
mµ c¸c biÓu thøc trong bÊt ®¼ng thøc cÇn chøng minh cã liªn quan
®Õn ®é dµi c¸c c¹nh cña tam gi¸c th× ta nªn xuÊt ph¸t tõ c¸c bÊt ®¼ng
thøc vÒ c¹nh cña tam gi¸c ®Ó biÕn ®æi ®a ®Õn bÊt ®¼ng thøc cÇn
chøng minh.
NÕu a, b, c lµ ®é dµI ba c¹nh cña mét tam gi¸c th× a, b , c > 0 vµ
b  c  a  b  c; a  c  b  a  c; a  b  c  a  b .

 Bµi tËp minh ho¹:

 Bµi 1: Chøng minh r»ng nÕu a, b , c lµ ®é dµi ba c¹nh cña mét tam
gi¸c th× ta cã: a  b  c  2  ab  bc  ca 
2 2 2

Gi¶i
a, b, c lµ ®é dµi ba c¹nh cña tam gi¸c nªn ta cã:
 0  a  b c  a2  a  b c 
0  b  a c  b2  b  a c 
0  c  a  b  c2  c  a  b 
Céng vÕ víi vÕ c¸c B§T trªn ta ®îc
a 2  b 2  c2  2  ab  bc  ca  ®pcm.

 Bµi 2: Cho tam gi¸c ABC cã ®é dµi ba c¹nh lµ a, b, c vµ cã chu vi lµ

2
Chøng minh r»ng: a 2  b 2  c2  2abc  2

Gi¶i

Tõ gi¶ thiÕt suy ra

a + b > c, b + c > a, a + c >b, a + b + c =2
 0  a,b,c  1   1  a   1  b   1  c   0
 1   a  b  c   ab  bc ca  abc  0
 1  a  b  c  ab  bc ca   abc
 2  2  a  b  c   2  ab  bc ca   2abc
 2   a  b  c   2  ab  bc ca   2abc  doa+ b+ c = 2 
2

 2  a 2  b 2  c2  2ab c

 Bµi tËp ®Ò nghÞ:

 Bµi 1: Cho a, b, c lµ ®é dµi ba c¹nh cña mét tam gi¸c víi chu vi 2p.
Chøng minh r»ng:
abc
a)  p a   p b   p  c  
8
1 1 1 1 1 1
b)    2   
p a p b p c a b c

 Bµi 2: Chøng minh r»ng nÕu a, b, c lµ ®é dµi ba c¹nh cña mét tam
gi¸c ta cã: a  b  c   b  c  a   c  a  b   a 3  b 3  c 3
2 2 2
10.Ph¬ng ph¸p xuÊt ph¸t tõ c¸c bÊt ®¼ng thøc ®óng ®Ó ®I ®Õn bÊt
®¼ng thøc ph¶i chøng minh
 Néi dung ph¬ng ph¸p: Ph¬ng ph¸p nµy xuÊt ph¸t tõ mét bÊt ®¼ng
thøc nµo ®Êy ®óng, biÕn ®æi thµnh bÊt ®¼ng thøc ph¶i chøng minh

 Bµi tËp minh ho¹

 Bµi 1: Cho a, b, c lµ ba sè d¬ng. Chøng minh:
5b 3  a 3 5c3  b 3 5a 3  c3
   a b c
ab  b 2 bc c 2 ca  a 2
Gi¶i

Do a > 0, b > 0  a  b   a  b   a  ab  b    a  b  ab
3 3 2 2

 a 3  5b 3   a  b  ab  6 b 3
 a 3  5b 3  b  a 2  ab  6 b 2   b  a  3b   a  2 b 
 5b 3  a 3   a  3b   a  2 b  b
5b 3  a 3
  2 b a  1
ab  3b 2
DÊu “=” trong  1 x¶y ra  a = b
5c3  b 3
 2 c b
bc 3c2
T¬ng tù ta cã
5a 3  c3
 2a  c
ca  3a 2
DÊu “=” x¶y ra  a = b = c > 0

II. øng dông cña bÊt ®¼ng thøc

1. Gi¶i ph¬ng tr×nh, bÊt ph¬ng tr×nh, hÖ ph¬ng tr×nh
 Bµi 1: Gi¶i ph¬ng tr×nh
x 2  x2  4 y2  4 y 3

Gi¶i

¸p dông bÊt ®¼ng thøc Bunhia-c«pxki, ta cã

x  2  x 2  12  12 . x 2   2  x 2   2. 2  2
DÊu “=” x¶y ra khi vµ chØ khi x = 1
 MÆt kh¸c: 4 y 2  4 y  3   2 y  1  2  2
2

1
DÊu ®¼ng thøc x¶y ra khi vµ chØ khi y = 
2
1
Do ®ã: x  2  x 2  4 y 2  4 y  3 = 2 khi x = 1 vµ y = 
2
 1
VËy nghiÖm cña ph¬ng tr×nh lµ  1;  
 2

 Bµi 2: Gi¶i bpt: x  3  5  x  x 2  8x  18

Gi¶i

¸p dông bÊt ®¼ng thøc Bunhia-c«pxki, ta cã:

 
2
x 3  5  x   x  3  5  x   1  1  4
 x 3  5  x  2
Ta l¹i cã: x 2  8x  18   x  4   2  2
2

VT  2  x  3  5  x  2
Nh vËy  nªn bpt   2
VP  2 x  8x  18  2

 x  4 tho¶ m·n

VËy bpt cã nghiÖm x = 4

x  y  z  1
 Bµi 3: Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh:  4 4 4
x  y  z  xyz

Gi¶i

¸p dông bÊt ®¼ng thøc Co-si, ta cã:

x 4  y 4 y 4  z4 x 4  z4
x y z 
4 4 4
   x 2 y 2  y 2 z2  z2 x 2
2 2 2
 x 2 y 2  y 2 z2 y 2 z2  z 2 x 2 z 2 x 2  x 2 y 2
  
2 2 2

 y 2 xz+ z2 xy+ x 2 yz  xyz  x+ y+ z 

V× x + y + z = 1 nªn x  y  z  xyz
4 4 4

1
DÊu “=” x¶y ra khi vµ chØ khi x = y = z =
3
1
VËy hÖ ®· cho cã nghiÖm x = y = z =
3

2.T×m gi¸ trÞ lín nhÊt, nhá nhÊt

 Bµi 1: T×m gi¸ trÞ lín nhÊt cña biÓu thøc:
ab c 2  bc a  3  ca b  4
F=
abc

Trong ®ã a  3, b  4, c  2

Gi¶i
 c 2 a 3 b 4
Ta cã: F =   Víi a  3, b  4, c  2
c a b

¸p dông bÊt ®¼ng thøc Co-si, ta cã:

 c 2  .2  1 1  c 2   2 c
c 2   c 2  .2  . 
2 2 2 2 2 2

c 2 1
 
c 2 2

DÊu “=” x¶y ra khi c  2 = 2  c = 4

a 3 1
T¬ng tù 
a 2 3

DÊu “=” x¶y ra khi a  3 = 3  a = 6

b 4 1

b 2 4

DÊu “=” x¶y ra khi b  4 = 4  b = 8

1 1 1
VËy max F =   khi a = 6. b = 4, c = 2
2 2 2 3 4

 Bµi 2: Cho x, y, z > 0 vµ x + y + z =1. T×m gi¸ trÞ nhá nhÊt cña
x y z
P=  
x  1 y  1 z 1

Gi¶i
 1 1 1  1 1 1 
Ta cã: P = 1  1 1 3   
x 1 y 1 z 1  x  1 y  1 z 1 

¸p dông bÊt ®¼ng thøc Co-si, ta cã

 1 1 1 
 x+ 1 + y+ 1 + z+ 1    9
 x  1 y  1 z 1 

1 1 1 9 9
    
x  1 y  1 z  1 x+ y+ z+ 3 4

9 3
Suy ra P  3  
4 4

3 1
VËy min P = khi x = y = z =
4 3

 Bµi 3:Cho x, y, z tho¶ m·n ®iÒu kiÖn: xy + yz + xz = 4.

T×m gi¸ trÞ nhá nhÊt cña biÓu thøc
F= x y z
4 4 4

Gi¶i
¸p dông bÊt ®¼ng thøc Bunhia-c«pxki, ta cã:
16 =  xy  yz zx    x 2  y 2  z2   y 2  z2  x 2    x 2  y 2  z 2 
2 2

Do ®ã: x  y  z  4
2 2 2

Còng theo bÊt ®¼ng thøc Bunhia- copxki , ta cã:

16   x 2  y 2  z2    12  12  12   x 4  y 4  z 4   3  x 4  y 4  z 4 
2

16
Do ®ã: x  y  z 
4 4 4

3
2
DÊu “=” x¶y ra khi vµ chØ khi x = y = z = 
3
16 2
VËy: min F  khi x = y = z = 
3 3
C. KÕt luËn
Trªn ®©y lµ chuyªn ®Ò cña em. V× hiÓu biÕt cßn h¹n chÕ nªn sÏ cã sai
sãt, em mong c« ®äc, chØnh söa vµ gãp ý cho em .
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n.
 Tµi liÖu tham kh¶o:
1) BÊt ®¼ng thøc vµ øng dông
( Nxb gi¸o dôc ViÖt Nam)
2) Chuyªn ®Ò luyÖn thi vµo ®¹i häc
( Nxb gi¸o dôc)
3) Gi¶i to¸n ®¹i sè
( Nxb trÎ)
4) 23 chuyªn ®Ò gi¶i 1001 bµi to¸n s¬ cÊp (tËp 1)
( Nxb gi¸o dôc)