LCH S CU

Lm. Giuse V c Minh

Vit t tc phm "Salvation History" ca Neal M. Flanacan, ofm
PHN I
LCH S CU
DN VO THN HC THNH KINH
(NGUYN TC SALVATION HISTORY
TC GI : NEAL M. FLANAGAN, osm)
PHN I
CU C : CHUN B N CU .
CHNG I
SNG TH CON NGI S TI

(c Kn 1 11)

Khi mt lut s hi c Gisu ng ta phi lm g c sng i i, Ngi p :

Trong l lut vit g, ng c lm sao ? V ngi y p : Ngi phi yu mn
Cha, THIN CHA ngi, ht lng ngi, ht sc lc ngi v ht tr khn ngi v
ng loi ngi nh chnh mnh. Ngi ni vi ngi y : ng tr li cch ch l,
hy lm nh th v ng s c sng. Ngi y mun bin minh cho mnh th ni
cng c Gisu : Nhng ai l ng loi ca ti ? p li cu hi quan trng ny,
c Gisu k cu chuyn bt u bng nhng li ngy nay tr nn quen thuc :
Ngi kia i t Yrusalem xung Yric v sa vo cp, chng lt ht o xng v
nh nh t ngi y, on chng b mc ngi y na sng na cht m i mt. (Lc
10, 25 30). y nh chng ta bit, l d ngn ngi Samari t thin. p li cu
hi ca ngi lut s, c Gisu dng mt cu chuyn, cu chuyn y dy chng ta
mt cch linh ng rng : ht thy mi ngi, ngay c nhng k vn l th ch ca
chng ta, u phi c coi nh l ng loi ca chng ta, v chng ta phi thi th
tnh yu v lng nhn t c bit cho k no cn s gip ca chng ta nht.
Trong mt dp khc (Lc 15, 11tt) c Gisu k cu chuyn ngi n ng vi hai ngi
con : Ngi con th ca ng y i chia phn gia ti cho mnh ri em i phung ph
bng ru ch, o v n ht, chng bao lu tin bc tiu ph ht sch. Cui cng
anh chng phi i chn ln thu, v cho ln n nhng thc phm cn ngon hn ming
n ca anh ta. Sau ht, anh ta quay v nh v mong ngi cha rng tnh tha th. y
d nhin l d ngn Ngi con trai hoang ng, n dy chng ta mt chn l quan
trng nht tng c mc khi cho nhn loi : Thin Cha yu thng loi ngi,
Ngi lun m rng cnh tay n h tr v vi lng thng hi n nn sau khi trm
lun trong ti li.
Vn chng ti mun t ra y l nh th ny : Nhng d ngn Ngi Samari t
thin v Ngi con trai hoang ng c phi l nhng cu chuyn c tht khng ?
iu ny s gip a n vn s tht trong vn chng, mt vn khng phi
n gin nh ngi ta tng.
Ci nim v s tht c mt ngha khc i phn no ty theo loi vn chng m n
c p dng. Quyn sch lch s hin i chng hn, l tht nu nhng s kin ca
n l chnh xc, nu a l v nin biu ca n l r rng, v nu n qung din
ngha v cc mi lin h gia cc bin c mt cch ng n. Nhng v phn thi ca th
sao ? Khng gp c s tht no trong sao ? V cn v d ngn na ? N cng
phi c s tht ca n ch ? S tht ca n ra sao chc bn c th on c. Mt d
ngn l tht nu iu n dy l tht. V chc chn rng nhng iu m d ngn

Ngi Samari t thin v Ngi con trai hoang ng dy chng ta u l tht. Mi

ngi l ng loi ca ta, v Thin Cha yu thng chng ta..
D ngn khng phi l lch s. Chng l nhng cu chuyn n s nhm mc ch da
mt s tht no . Chng thng quan trng hn nhiu so vi bt c mt quyn lch
s th tc no khc. y l im ct yu : c Gisu y nhiu chn l quan trng
xuyn qua nhng cu chuyn n gin l th v d nh. Nh chng ta s thy ngay
lp tc, nhng tc gi ca Cu c cng thng lm y nh vy.
SNG TH (c Kn 1, 1 2, 3).
Chng u ca sch Khi Nguyn i vi tc c chng ta tht l quen thuc. Chng
ta c thy mt cch nhanh chng rng Thin Cha sng to nn th gii, ri trong
su ngy Ngi lm cho n c n nh trt t, n ngy th by, ngy Sabbat, Ngi
ngh. Khi theo di s din t cc cng vic khc nhau, chng ta c thy rng trc
ht Thin Cha tch nh sng khi s ti tm, k Ngi tch nc pha trn ra khi
nc pha di bng mt bu tri, bu tri ny ging nh mt mi trn cng, n y
nhng nc nguyn thy ring ra, nh th, mt phn nc bn trn bu tri (iu
ny gii thch ti sao c ma), v mt phn nc bn di bu tri, khong gia l
khng kh. Sang ngy th ba, Thin Cha li tch na, ln ny th tch a cu vi
nc pha di. Kt qu l : nc pha trn vm tri, ri n khng kh ngay lin di
n, v cui cng l nc pha di vi qu t t nc nh ln.
Sng ngy th t Thin Cha to dng mt tri, mt trng v cc ngi sao. iu ny
ng ngc nhin bi v chng ta c ni v nh sng ngy th nht, v chc
chn rng mt tri, mt trng v cc ngi sao u c lin quan n nh sng. Vy
ngy th t chc l c lin quan no vi ngy th nht.
Sng ngy th nm, xut hin chim trn tri v c di bin. iu ny cng ng ch
v n a c gi lui tr li vi ngy th hai. Lc y bu tri phn chia v tr thnh
hai vng : khng kh v nc. Gi y chnh nhng vng y li c trang tr bng
nhng c dn ca chng, trn tri th c chim di nc th c c. Do ngy th nm
lin quan n ngy th hai.
Nu qu tht rng cng vic ca ngy th nht lin quan vi cng vic ngy th t v
cng vic ngy th hai lin quan vi cng vic ngy th nm, th ci g xy ra trong
ngy th ba chc cng s nh hng cng vic ngy th su. V ng nh vy, trong
ngy th ba, qu t c tch ra khi nc pha di. Ngy th su, Thin Cha to
dng th vt v (cui cng) to dng con ngi sng trn qu t. Bi cng vic
ngy th su lin quan vi cng vic ngy th ba.
S tng thut vic sng th mt cch n gin nh vy cho thy r rng rng tc gi
x dng mt li din t rt l ngh thut. Ba ngy u tin ni v s phn tch, ba
ngy cui cng ni v s c tr. Ci g Thin Cha phn tch trong ngy th nht
th Ngi trang tr trong ngy th t ; ci g Ngi phn tch trong ngy th hai th Ngi
trang tr trong ngy th nm ; ci g Ngi phn tch trong ngy th ba th Ngi trang tr
trong ngy th su. Li bin ngu mt cch ngh thut nh th lm cho chng ta
tng rng l mt li ni bng by bng vn vn ch khng phi l mt cu chuyn
lch s bng vn xui.
Nhng yu t c tnh cht vn vn khc na cng kh r rng. Nhng cu ni tng t
chy xuyn qua sut c chng chng khc no nhng ip khc trong mt bi ht, v
d : Thin Cha phn hy c nh sng, v kt qu ngay lp tc v nh sng c.
Sau Thin Cha thy rng kt qu tht l tt p, ri Ngi t tn cho n. Bui
chiu v bui mai tip theo, mt ngy khc. Chnh s lp li thng xuyn nhng cu

tng t lm cho chng ta c vng l do hn ngh rng l mt vn bn c tnh

ngh thut thi ca hn l mt bi vit c tnh cch khoa hc.
iu ny a chng ta n kt lun rng ci m chng ta c y l mt cu chuyn
rt c ngh thut, l th v d nh. S cn i ca nhng cng vic, s lp i lp li
nhng cu ni, lm cho n tr thnh th cu chuyn m ch cn nghe mt ln, cng c
th nh cch d dng v truyn li cho bt c thnh gi no ch nghe. S sp xp
su ngy ri thm ngy Sabbat, chnh l s sp xp mt tun lm vic ca ngi
Dothi. Bi v tc gi nht nh c bo cc ng bo Dothi ca ng rng h phi
ngh trong ngy th by, cng nh chnh Thin Cha c hnh dung l c ngh
trong ngy vy.
Mt yu t khc trong cu chuyn ny l chnh tc gi khng phi l mt nh khoa hc
thc nghim, ng ra ghi chp nhng s kin lch s. iu m tc gi quan tm khng
phi l khoa hc, nhng chnh l m t cch cu to hu hnh ca v tr, chnh l m
t bn th v quyn lc ca Thin Cha v s cao qu ca con ngi, mt kit tc trn
a cu. Khi ni v th gii, tc gi cng lm nh th vi mt ngn ng khng phi l
ngn ng khoa hc, song l th ngn ng ca nhng biu hin. Tri, bu tri, theo
cch tc gi m t ging nh mt mi trn. Ni v th gii, tc gi ch dng ci kiu
ni m nhng ngi ng thi v ng qu hng vi ng quen dng m t n. Nu
nhng li ct ngha c tnh cch khoa hc ca th k th XX, v s cu to ca th gii
c trnh by cho tc gi, chc l tc gi nhn vai. khng phi l kiu ng quan
tm. ng mun ni v Thin Cha ; v ngn ng cng nh nhng nim ca thi i
ng cng qu gip ng ri. Hn na, nu ng c Thin Cha ban cho mt
kin thc khoa hc chnh xc v vit ra nh th, th th hi nhng ngi ng thi
v nhng ngi ng qu hng vi ng lm sao m c th hiu ng c ? S sau
y cho thy li sng th lun ca ngi Dothi m tc gi dng v s cn i cc
cng vic m ng theo.
(1)

thn hc, tc gi khng nhm.

NC PHA TRN

BU TRI

BU TRI

TCH RA

NC PHA

TRANG TR

Ngy Th Nht
Ngy Th hai
Ngy Th Ba

Thin Cha tch nh sng

khi s ti tm
Thin Cha tch nc pha trn
khi nc pha di
Thin Cha tch t kh ro
khi nc pha di

Ngy Th T

Thin Cha dng nn mt tri

mt trng v cc ngi sao.
Ngy Th Nm
Thin Cha dng nn chim tri
v c nc
Ngy Th Su
Thin Cha trang tr a cu
bng th vt v con ngi.
Ngy Th By
Thin Cha ngh ngi theo cch ngi ta
Nn ngh trong ngy Sabat

Khi chp nhn rng tc gi ca chng ta quan tm n thn hc hn l khoa hc

vt l v li hnh vn ca ng gn vi vn vn hn l vn xui, th mt vn khc t
nhin phi t ra : Cu chuyn c tht khng ? Tr li ngay rng chng ny trong
sch Khi Nguyn l tht, hon ton tht hiu theo ci cch c tht ca mt d
ngn. Ci g n dy v tt c mi hun iu ca n hon ton tht. Ngay c bng
thng k mt phn nhng iu c dy trong cu chuyn ny cng tht l ng
ch :
1. Ch c mt Thin Cha v tt c cc vt khc u do Ngi to dng.
2. Thin Cha l mt ngi v, mt Thin Cha hng sng ca tm thn v mun, Ngi
khng phi l mt lc thin nhin no , khng phi l mt tri, mt trng hay bo
lt. V vn l mt Thin Cha c ngi v, Ngi phi c yu mn v phng th ht
tnh.
3. Thin Cha to dng th gii t s h v. Ci gio hun cha ng trong cu
chuyn ny ang c tranh lun. Tuy nhin c th rng, vo lc cu chuyn ny c

vit ra, c l vo th k th VI trc Thin Cha Ging Sinh, th gii Dothi tin s
sng th v tc gi c nh dy iu y.
4. Thin Cha l Cha ca trt t. Cu chuyn theo mt trt t tuyt ho v nhm
dy c gi rng l ng li hnh ng ca Thin Cha.
5. Con ngi tri xa hn vn vt trn th gii. N c cp sau ht nh l mt kit
tc ca to vt hu hnh. Ch trc khi to dng con ngi, Thin Cha mi bn nh
thm vi chnh mnh Ngi v ch mt mnh con ngi c ban quyn cai tr trn th
gii loi vt.
6. a v cao qu ca con ngi ch n l mt to vt c dng nn theo hnh nh
ca Thin Cha v ging Ngi. L mt to vt c tr hiu bit v quyt nh, con ngi
c th thc hin quyn cai tr ca mnh trn cc to vt trong th gii.
7. Hn nhn l mt a v c Thin Cha chc lnh.
8. Con ngi phi dnh ring t nht mt ngy trong tun cho Thin Cha.
9. Th gii v mi vt trn th gii c dng nn u l tt lnh. Pht xut t bn
tay to dng ca Thin Cha, chng mang trn mnh du vt s TT LNH ca Ngi.
y khng phi l nhng s tht b nh, cu chuyn c o ny va ngn, va c
ngh thut cao siu v rt uyn chuyn by t s tht v Thin Cha v con
ngi, to nn tng cho mt khoa thn hc rng ri v thu o. Tuy nhin s khn
ngoan v tuyt m ca cu chuyn ch c th c nh gi mt cch y khi no
chng ta nhn nh c rng li m t ny nhm mc ch phn li mt cu chuyn
khc ca ngi ngoi gio v vic sng th.
Cu chuyn sng th ca ngi ngoi gio thuc min Msptamia bt u bng mt
thn nam v mt thn n (phi tnh l ti c). Nhng v thn ny sinh ra nhiu thn
khc nh hn. Mt cuc giao chin do xy ra gia cha m v nhng k ni di.
Trong cuc chin v thn nam b git, nhng v thn n tn l Tiamat, vn cn sng
tip tc chin tranh vi l con ci. Sau mt trn giao tranh tn bo, v thn n y b
git. T thi hi ca b, mt tri, mt trng v cc ngi sao c cu to. l cu
chuyn ca ngi ngoi gio. N t ni v quan nim ca ngi ngoi gio i vi th
gii, nhng li ni nhiu v nhng tng mc mc ca h i vi cc thn linh ca
h.
Chng ta c th tng tng nhng ngi Dothi vn bit r cu chuyn ny,
bt u cch mnh m v ni ; Nhng Thin Cha khng ging nh vy u. Bi th
h k cu chuyn ca h v Thin Cha, v trong thi gian, cu chuyn ny c
vit ra thnh chng th nht trong sch Khi Nguyn do v tc gi c thin khi.
N dy rng khng phi c nhiu v thn nhng ch c mt v duy nht m thi, Ngi l
mt ngi v ng cho chng ta yu mn v tng phc. Th gii c to dng khng
phi l do kt qu ca nhng cuc giao tranh v tn st, nhng l do s sp xp trt
t ca mun ti thng ca Thin Cha, mun chng t quyn nng v bin
ca Ngi. Con ngi khng phi l chi ca cc thn linh, b l thuc vo s ngng
cung ca h, nhng l ch cai tr cc to vt v l tm gng phn nh nhng s
thin ho ca Thin Cha. Phi tnh khng phi l ti c, khng phi l quan trng hn
tt c, nhng l mt phc lnh ca Thin Cha v c bo v qua hn nhn. Con
ngi, mc d rt cao qu, nhng vn ch l mt to vt, v do , phi dnh ring t
nht ngy Sabbat phng th ng To Ha sinh ra mnh. Sau ht, v y l mt
im rt quan trng cho vn cu ri, tt c mi s u do bn tay Thin Cha m
ra v u tt lnh. Th gii lc khng cn s cu ri. Con ngi l bn ch thn ca
Thin Cha.

CON NGI (c Khi Nguyn 2, 4 25).

Vi chng th hai ca Khi Nguyn, cu th t bt u mt cu chuyn mi v hon
ton khc Th s tch tri t, khi chng c to dng nn. N khng ni cho
chng ta nhiu v s sng to th gii, cho bng ni v s to thnh ngi nam v
ngi n. So vi chng th nht ca Khi Nguyn th n xa hn nhiu v cng bng
by tng trng hn nhiu. c gi thi ny chc l t quen vi kiu ni rt bng by
ny. Khng phi l chng ta c k nhng cu chuyn thn tin hoang ng, nhng
l tc gi ang dy nhng chn l su xa bng cch x dng mt ngn ng linh ng
v y mu sc. iu cn thit l chng ta phi m thu qua ci v bn ngoi ca
cu chuyn tm thy ci nhn nm bn trong. Chng ta hy ly cu 19 20 chng
hn. Trong nhng cu ny chng ta thy nhng con th vt i din hnh nh trong
gnh xic ngang qua trc mt Aam. Ong t tn cho chng khi chng i ngang
qua. V khi cuc din hnh chm dt, ng khng gp thy mt con vt no ging ng
c. y ch l mt cch m t linh ng nhm mc ch dy cch c th rng con
ngi l ch t th gii th vt. Theo tm l ca ngi Smt thi ch ngi no cm
quyn cai tr mi c quyn t tn. l l do ti sao Aam c hnh dung ang t
tn cho th vt. Ong khng h, nh cc bn nhn thy, t tn cho mt tri, mt
trng, cc ngi sao, ngy v m, bi v ng khng c quyn hn g i vi chng c,
chnh Thin Cha t tn cho nhng th . Cu chuyn th vt din hnh cng dy
mt s kin khc na: trong cc th vt trn qu t, khng c mt con th vt no c
nhn tnh, ngoi tr con ngi.
Trong khi c nhng chng ny cng nh nhng chng k tip, chng ta phi nh
lun lun rng tc gi thng dng kiu ni bng by. Nu khng nh iu y, chng
ta s khng th no hiu r c tc gi mun dy g, v s gn cho tc gi nhng
tng m ng s l ngi u tin ph nhn. Cch y nhiu th k, thnh Au-gus-tin,
mt nhn vt li lc, cng cnh co ci li qung din mt cch qu n l nhng
vn bn v s to dng con ngi, trong y dy nhng thnh ng tng trng
bng by. Ngi cng cnh co vic chp nhn nhng iu c v khi hi i vi
nhng ngi khng tin.
Vy th chng ta c dy nh th no v ngi nam v ngi n u tin ? Aam
c to dng bng t st v hi th ca Thin Cha. Nhng biu hin y tht
l r rng. Con ngi khc hn th gii loi vt, n gm c hai yu t, trc ht l vt
cht, t st l biu hin ca vt cht ch v thn th ca con ngi khi tan r s ha
thnh t st ca th gii, v bi v trong ting Dothi, t st c gi l ADAMAL,
gn ging nh t ADAM c ngha l ngi nam. Yu t th hai th cao siu hn nhiu
v t vt cht hn, l s sng ca con ngi m hi th ca Thin Cha l mt biu
hiu kch ng nht. iu ta hc c y tht l tuyt m : con ngi c mt s
sng, mt sc sng hng v Thin Cha cho n ni n c gi l hi th ca Thin
Cha. Tht vy tt c truyn thng Dothi Kit hu u da trn nim tin vng chc
rng con ngi khc hn mi sinh vt khc. Mc du con ngi ging Thin Cha,
nhng n khng phi l Thin Cha ; mc du n ging loi vt, nhng n khng phi
l loi vt.
Mt chn l khc cng c cha ng trong chng ny : Ngi nam mt mnh
khng tt. Thin Cha dng cho ngi n ng mt ngi bn, ngi b tc. c
dng nn theo khun mu ngi n ng, cho nn ngi n b s tr thnh mt vi
ngi n ng trong hn nhn v s chim mt a v bn cnh n ng (3 12). Ri
chng ny kt lun bng cch ni r rng v s tt lnh ca phi tnh khi cha b
hoen ti li v v s bn vng ca hn nhn. Phen ny, nng l xng t xng ti
v tht t tht ti ; nng s i danh l n b v c rt t n ng. Bi th m
n ng s b cha m m khng kht vi v mnh v h s nn mt thn xc. V c hai
u trn trung, ngi n ng v v mnh, nhng h khng h ngi (2, 23 25).

ng hn, l mt cu chuyn cm ng, vit bng t ng ca nhn loi, v mt v

Thin Cha y tnh thng, tri tim Ngi thy au nhi trc cnh xu xa m con
ngi ti li a vo s p ca to vt. Cu chuyn v trn lt hng thy
c ph bin n ni, trong vn chng ngy xa, ngi ta cho trn lt l thng
tn ph c vng Msptamia l mt bin c lch s. Mt vi chng tch trong mn
kho c hc cng lm tng thm s c on ny. Qua cu chuyn ny, tc gi mun
ni vi chng ta rng s ti lan trn nhanh chng n ni cn phi c nc lt mi
ty xa sch nhng vt nh en ti ca n.
Tuy nhin l mt iu sai lm nu chng ta b qua iu gio hun y an i ny :
mc d nhn mnh s ti, cu chuyn Cu c ny cng nhc nh chng ta nn lun
nh rng Thin Cha vn hng quan tm mt cch yu thng n con ngi, to vt
c dng nn rp theo hnh nh Ngi v ging Ngi. Lng t bi ca Thin Cha
nh l si dy buc con ngi vi Thin Cha. Chng ta c dy v iu ny v trong
on k li s sa ng c ni n s giao tranh m phn thng li s v pha dng
ging ngi n b. Chng ta cng c dy v iu ny mt ln na khi Thin Cha
bng lng v Abel 4, 5 v Henoch 5, 22 24. Ngay Cain cng c s quan phng
ca Thin Cha gn gi. Ci du ni Cain khng phi l mt s chc d, song l biu
hin s gi gn ca Thin Cha. Sau ht, cu chuyn lt hng thy cng l cu chuyn
ni v Noe v gia nh ca ng c n hu c bit trc mt Thin Cha. Cu
chuyn li giao c chng 9 qu tht l mt li ha vi c gi nhng ngy ti
sng hn sp n.
S ti cng c nhn mnh r rng trong chng 11 ni v thp Babel. S kiu ngo
l thng u trong cu chuyn ny. Mc ch ca cu chuyn l m t hu qu ca s
ti. Do ti m ny sinh ra s bt ha v hn lon gia loi ngi. Ci lun l trong cu
chuyn khng cn xa l g i vi chng ta, nhng k ang sng trong thi i m s
ha hp mong manh gia cc quc gia c t chc trong ta nh Lin Hip Quc.
ci iu e da s hp nht v ha ng chnh l do s kiu ngo phm vi quc
gia v do s khng quan tm n Thin Cha v gii lut ca Ngi ?
Cui cng, s hin din ca ti li c biu hiu bng nhng bng lit k tui tc cc
T Ph chng 5 cu 1, chng 6 cu 3 v chng 11 cu 10 16. Mt vi con s c
l b sai lm khi lu sao li vn bn, nhng theo mu tng qut th tui th gim dn
t u n cui bng thng k. y l mt k thut khc ni ln rng s ti mi
ngy mt lan trn v n l nguyn nhn c bn ca s cht. S suy gim ca tui th
l mt du hiu ch s gia tng ca s ti.
Lc c xong nhng cu chuyn ny, chng ta c cm tng rng s ti gia tng
bng nhng bc nhy vt, v do lc khng khip phi thng ny m con ngi cn
thit n cu cng gia tng tng pht. chnh l n tng m tc gi mun gy
nn. Chnh ci nn en ti ny, theo dng tc gi, s cng lm ni bt khun mt
sng chi ca Abraham (Abram) ngi bn ca Thin Cha v l v t ph ca dn
Cha chn.
SNG TH CON NGI S TI

THIN CHA V S TON HO CA NGI.

TH GII C TO DNG TON HO
CON NGI C TO DNG THEO HNH NH
THIN CHU

SATAN S TI S CHT
(1). Ti ca Aam v Ev ( Khi Nguyn 3)
(2). Ti ca Cain git Abel ( Khi Nguyn 4)
(3). ti gia con trai Thin Cha v con gi loi ngi (
Khi Nguyn 6)
Khi Nguyn
cc chng 3 11
9)
Gii thiu
lch s cu
11)
Con ngi sa ng
Xa la Thin Cha
ni cho chng

(4). Ti b pht bng lt hng thy ( Khi Nguyn 6

(5). Ti kiu ngo ti thp Babel ( Khi Nguyn

Tt c nhng cu chuyn v s ti ny u
ta s bnh trng quyn lc ca vng

quc
SATAN
S TI
S CHT
BNH TT

CHNG II

GIA NH - DN TC - TN GIO
GIA NH CA ABRAHAM (c Khi Nguyn 12, 1 - 25, 8).
n y lch s cu tin ln mt cch ng k v tin gn hn vi ngha
hin i ca hai ch "lch s". Chng ta bt u tip xc vi nhng nhn vt v
nhng bin c m ngi ta c th xc nh c thi gian, khng gian trong
vn bn ca lch s tng qut.
Chn chng trc y ca " Khi Nguyn" (3 - 11) cho thy mt cch rt
linh ng sc mnh m vng quc ca Satan trn ngp con ngi v th gii
con ngi ang sng. S vn chuyn mi ngy mt dn dn xa Thin Cha. Ht
cu chuyn ny n cu chuyn khc, nhng cu chuyn v s ti c ni tip
nhau, con ngi ngy mt ri xa ci tnh "bn thin" thu n c to dng ;
cng ngy n cng ri xa Thin Cha, n cn s cu mt cch tuyt vng

nhng khng th t mnh lm c. Khng c mt ngi no vn cn trung

thnh vi Thin Cha sao ?
V gi y, chnh Thin Cha bc vo mt cch rt t nhin v cm ng.
Ngi tuyn chn, t mt th gii trm lun trong t gio, mt nhm t ngi,
thuc th tc Thare sng ti Ur gn vnh Ba T, Ur cng thng c gi l
Chal. Th tc ny di chuyn v pha ty bc, t Haran, gn ngun sng
Euphrates. T th tc ny Thin Cha chn mt ngi duy nht : Abraham. S
ch c mt Thin Cha duy nht c mc khi cho ng v vi ng, cng
trnh cu ca Thin Cha cng nh dn ring Cha chn c bt u.
Nhng chi tit ca s mc khi u tin ny khng r nh th no, nhng hnh
nh n xy ra trc khi c li ha quan trng v lng danh c m t "
Khi Nguyn" chng 12 cu 1- 3. Nhng li ha ny coi Abraham nh l mt
ngi thn tnh vi Thin Cha. on vn tht cm ng :
Thin Cha phn vi Abram : "Hy i khi x s ca ngi, khi qu qun
ngi, khi nh cha ngi, n t Ta s ch cho ngi. Ta s cho ngi thnh
mt dn ln. Ta s chc lnh cho ngi v Ta s cho danh ngi nn ln lao,
ngi s l mt mi chc lnh. Ta s chc lnh cho nhng ai chc lnh ngi, ai
m ni ng n, Ta s chc d. Mi th tc trn trn th s ly ngi m cu
phc cho nhau".
on vn ngn ngi ny h m ra di hnh thc hi tng qut, nhng li m
Thin Cha t HA vi Abram, con ngi c Cha chn lm con tu
cu ri. Trong thc cht, nhng li ha ny ni v :
1. 1.
2. 2.
3. 3.

Mt dn tc s pht xut t Abraham.

Mt t nc thuc quyn s hu ca dn tc ny, v
Mt phc lnh c ban xung cho cc dn trn th gii nh Abraham.

Nhng li ha ny c lp li trong nhng chng k tip, v li ha th nht

cng nh th nh s tr nn r rt hn. t nc ha cho miu du ca
Abraham s l min t Canaan v pha ty nam Haran, min ny v sau c
lch s gi l Pha-L-Tinh. Li tin tri v mt dn tc pht xut t Abraham cng
tr thnh r rt hn. Dn tc ny c m t nh l ln lao, ng o chng
khc g bi t (13 - 16) v sao trn tri (15, 5). Quan trng hn na, n c
ghi nh l mt dn tc s pht trin t mt ngi con ca Abraham - mt ngi
con m ng s c sau vi b v gi son s ca ng. y l mt li ha c v
kh tin i vi ng, nhng l iu Thin Cha bo trc v Abraham phi
tin. iu c ni chng 12, cu 3, lin quan n cc dn tc c chc
lnh qua Abraham, c lp li mt ln na chng 18, cu 18, nhng cha
bao gi c gii thch r rng hn. N vn l mt iu mu nhim i vi
Abraham v miu du ca ng.
bo m v xc nhn nhng li ha ny, mt l kt c din ra gia
Thin Cha v Abraham, con ngi c tuyn chn. L kt c l mt tha
hip, mt s giao kt, mt tn gio, rng buc con ngi vi Thin Cha.
Chng 15 cu 17 - 18 m t mt quang cnh huyn b. Abraham em n mt
con b, mt con d ci, mt con d c, mt con chim cu gy v mt b cu,
on ng x ra chnh gia v t phn ny i chiu vi phn kia.

"V khi mt tri ln v ti tm bao trm th ny mt l la nghi ngt khi v

mt uc chy ngang qua gia nhng mng tht hy sinh. Ngy hm y, Thin
Cha kt c vi Abraham rng : Cho dng ging ngi, Ta s ban tha t
ny"
Nghi l kt c ny theo ng tc l thi , nhng bn bc vo tha hip u
i ngang qua nhng con vt x i cam kt rng mnh cng s b x i nh
th nu ph v tha hip. Ci biu hiu b ngoi ca mi quan h mi, s oan
kt mi gia Thin Cha v Abraham, s l nghi l ct b (17, 1 - 14).
Cc cu chuyn ny c g quan trng i vi lch s cu khng ? Nhng giai
on trong i sng ca Abraham lm ni bt ba kha cnh hot ng ca
Thin Cha, s hot ng ny xut hin tng thi k qua nhiu th k, khi
Thin Cha em li n cu cho th gii. Kha cnh th nht l s tuyn
chn, Thin Cha chn mt ngi lm kh c ca Ngi. Trong trng hp
ny, l Abraham, mt con ngi v danh trong mt th tc v danh, mt
thnh ph v danh. Ti sao li chn Abraham ? Bi v Thin Cha mun chn
ng. l cu tr li duy nht c th c. V vn xy ra nh th xuyn
qua bao th k. Thin Cha chn ai, mc Ngi : ngi ny ch khng phi
ngi khc, ngi ny ch khng phi l anh ca hn. Isaac c chn trn
Ismael ; Yacob trn Esau, Yuse trn cc ngi anh ca ng, Maria trn cc trinh
n ca Israel. Bao gi quyn tuyn chn cng ch thuc v mt mnh Thin
Cha m thi.
Yu t th hai l li ha : Cu c t u n cui vn l mt li ha. Lc ny
nhng li ha c phn ra vi Abraham. Nhng li ha y s c ni tip
bng nhng li ha khc sau ny vi nhng c nhn m Thin Cha mun chn
lm nhng ngi lnh nhn thin chc. Mc du khng cn, Thin Cha vn
ha hn nhng n hu r rt trong tng lai v lng trung tn ca Ngi m
bo cho chng c nn trn vn.
Yu t th ba l l kt c, biu l s hip nht thing ling gia Thin Cha v
loi ngi. L kt c vi Abraham tht n gin, nhng t nht cng thit lp
bc u ca mt tn gio, mt s rng buc ca Thin Cha i vi loi ngi
v ca loi ngi i vi Thin Cha. Ci tn gio pht trin y ca Israel
trong tng lai hy cn xa cch khong su th k na. Cng nn ghi nh
rng, lin quan ti l kt c cng Abraham, l hy t c a vo nh l mt
thnh phn ca l kt c.
Ba yu t : tuyn chn, li ha, kt c l nhng iu pha Thin Cha dng
kt buc vi Abraham. l nhng iu Thin Cha em n, pha Abraham
th c nhng g ? ng p ng li Thin Cha ra sao ? NIM TIN ! Abraham tin
v vi nim tin , cng trnh cu bt u v pha loi ngi, ng tin rng
Thin Cha s cho dng ging ng t Canaan (Phaltinh). ng tin rng ng s
c mt dng ging ng v s, nh nhng ht bi t v sao trn tri. Hn na
ng tin rng Thin Cha s lm cho lng d cn ci ca b v gi son s ca
ng sinh ra mt a con, n s l khi u cho mt gia nh v cho mt dn
tc, khng phi l mt li ha d tin. Sara ci khi b c loan bo tin
(18, 12) v chnh Abraham, mc d l con ngi c nim tin mnh lit, cng
phi bt ci khi nghe tin mng ln u tin (17, 17). l mt li ha kh
khn, nhng Abraham tin. Bi v ng tin nn mt ngi con sinh ra bi

Sara, tn ca cu b l Isaac, c lin quan n t ng Dothi ngha l ci, mt

n ci xy ra khi n nhn ln u tin li ha cu b s c sinh ra.
Isaac ln ln bnh thng v mnh khe. Cha ca cu yu cu ht lng v qu
cu nh con ngi ca mnh. Nim hy vng cu ca th gii c t ni
cu. Tuy nhin khi Thin Cha bo Abraham mang cu con trai i dng lm ca
l ton thiu, th ng c vng lnh ra i n ni t l, mc d au nt rut.
Thin Cha ngn chn tay ng li v giao hon cu con trai cho ng, nhng ch
sau khi Abraham minh chng nim tin su xa hn na ca ng, mt nim tin c
mt khng hai trong lch s loi ngi thi i trc c Kit. V th ngi ta
khng ngc nhin bao nhiu khi thnh Phaol gii thiu ng nh l ngi gng
mu cho nhng k tin vo c Kit, v cho rng c tin c mt vai tr quan
trng nht trong cng vic cu . S cu ca c th gii bt u vi
nim tin ca Abraham nh th no, th s cu ca mi ngi Kit hu cng
bt u vi nim tin ca mnh nh vy, vi mun chp nhn mi iu Cha
dy v mi li Cha ha.
Chng ta c th xc nh Abraham v cu chuyn v i sng ca ng trong
bi cnh ca lch s th tc khng ? Cc hc gi ngy nay cng nhn rng cu
chuyn v Abraham hon tan n khp vi cc chuyn chng ta bit v th
gii Canaan v Msptamia khong 2000 nm trc Thin Cha ging sinh.
Li sng cng nh nhng phong tc ca Abraham v gia nh ng rt ging li
m cc nh kho c hc xc nh ni nhng dn bn du mc thi , h di
c rt ng t Msptamia n Canaan. Vy nu cho rng Abraham sng vo
khong 1850 hay 1800 trc Thin Cha ging sinh th chc cng s khng sai
lm.
Tip theo cu chuyn v gia nh Abraham l cu chuyn v Isaac v Yacob
(c? Kn. 21 - 36). Isaac c m t bng nhng nt nht nht, nht l i vi
cha ca ng l Abraham v con ca ng l Yacob. C hai nhn vt ny vi nhn
cch rt vng vng lm cho hnh nh ca Isaac b lu m i. Tuy nhin vic
Thin Cha lp li vi Isaac nhng li ha vi Abraham l mt iu quan
trng cho lch s cu . chng 26 cu 3 v 5, Thin Cha phn vi Isaac :
Ta s gi li Ta th vi Abraham cha ngi, Ta s cho dng ging ngi nn
ng o nh sao trn tri. Ta s ban cho dng ging ngi tt c x ny. Mi
dn thin h s ly dng ging ngi m cu phc cho nhau .
V ca Isaac l Rbecca, khng phi c chn trong s nhng c dn ti
Canaan, nhng c chn trong h hng ca ng hy cn ang sng v
pha bc Haran, b sinh u lng hai ngi con trai song sinh. V mt l do cao
siu no , chng ta kh hiu c, Thin Cha chn ngi con th l
Yacob ch khng chn ngi con c l Esau. Tnh tnh ca Yacob c m t
bng nhng mu sc rt trung thc. Vic ng dng bt cho i ly quyn
trng nam ca Esau ang i bng, l mt hnh ng mnh kho ch khng
phi l gian di (25, 29 - 34). Trong trng hp ny, tc gi gn nh t bt mn
v hnh ng ca Yacob hn l v Esau : "Esau khinh r quyn trng nam
n th" (25, 34).
Vic Yacob dng mu k gi dng Esau ng hu c chc lnh ca cha
ng? (Kn 27) l mt vic trng c v gian xo hon ton, nu vic c quyn
trng nam nh th khng c cha l do gii thch v bin h cho phn no.

 l mt v d cho thy Thin Cha thng vch nhng ng thng xen ln

vi nhng ng cong, bi v xuyn qua Yacob ch khng phi Esau m chng
trnh cu s tip tc.
T trc ti y, Yacob c cho thy nh l mt con ngi c tnh tnh ti
tn. Tuy nhin, mt khi ng trn v pha bc Haran trnh cn gin d ca
ngi anh, th nhng v tt p ni ng mi ngy mt gia tng v hin ra m
nt r rt.? Kn 28, 10 - 22 ni v s chim bao ca ng v li ng khn vi
Thin Cha ti Bthel, v s Thin Cha nhc li vi ng v nhng li Thin
Cha ha vi Abraham v Isaac.? Kn 32, 25 - 31 ni v mt cuc gp g
khc vi Thin Cha v vic c chc lnh ti Phanuel, sau Yacob c i
tn l Israel. C hai ln m t ny nhm mc ch cho thy Yacob ngy cng
thm tin c. Cu chuyn rt hay v mi tnh ca ng i vi Rakhel v v
by nm ng gip vic ly c nng, by nm "i vi chng ch nh vi
ngy thi, v chng qu yu nng" ( Kn 29, 20) cho ta thy mt cu chuyn i
tnh u tin trong Kinh Thnh v nhng c im nhn loi rt ng cm
phc. Yacob i x khn kho vi Laban, mt ngi cha v cng khn kho
chng km, nhng nhng ngy la gt qua hn ri.
Nh chng ta bit, chnh Laban t ra mnh khe hn Yacob trong vic
hn nhn ca Rakhel. Chng ta c thy rng : "Laban c hai c con gi, tn c
ln l La v tn c b l Rakhel. Mt La l , cn Rakhel li dng dp xinh
p, dung nhan m miu" (? Kn. 29, 16 - 17). Yacob mt ngi mnh khe,
gp mt tay mnh khe bc thy !
Hai ngi v ca Yacob l La v Rakhel, v hai t gi ca cc b y, sinh
cho Yacob 12 ngi con trai, v chng trnh cu ca Thin Cha s tip tc
xuyn qua h. Trong nhng ngi con trai y, quan trng nht l Yuse, con ca
Rakhel v l anh ca Benjamin.
Cu chuyn v Yuse (c? Khi Nguyn cc chng 37 - 50) l mt trong nhng
cu chuyn c ph bin nht trong Cu c. B cc anh ghen ght v bn
cho ngi Aicp lm n l, Yuse t ra c v khn ngoan ng lm
mu mc cho thin h. ng c ct nhc ln a v cao trng th nh, ch
sau vua Phara mt cp m thi. Khi cc ngi anh ca ng n Aicp tm
lng thc trong thi k i km, Yuse tip n h mt cch nhn t v bc
i, mt gng tt p. Khong 1700 nm trc thi ca n v lut yu thng
trong Bi Ging Trn Ni ca c Kit. Sau ht, ton th gia nh ca Yacob di
sang Aicp vi Yuse v Yacob "thu chn li ln ging v ng th hi
cui cng. V ng c xum vy vi t tin" ( Kn. 49, 33).
l nhng chi tit ca cu chuyn. Tuy nhin ng sau nhng s kin ny, c
cha ng nhiu iu v lch s Aicp v v chng trnh ca Thin Cha. Vic
Yuse c ct nhc ln nm quyn hnh ca Aicp dng nh lm cho cu
chuyn ta ra mt v p huyn b thn tin trong nhiu th k. Lm sao tng
tng c rng mt con ngi t thn phn n l c ct nhc ln mt
a v cao trng nh th trong chnh quyn ? Hin nay chng ta bit rng vo
khong 1700 - 1570 trc Thin Cha ging sinh, nc Aicp b trn ngp
bi nhng ngi Smt xm lc t pha bc ln xung, v h nm ht
quyn cai tr. Nhng ngi ngoi xm ny c gi l "Hyksos", c ngha l
"ch nhn ngoi quc". S chin thng ca h l nh vic s dng nga v xe
m thi by gi ngi Aicp cha c. Tt c nhng iu ny lm cho vic

Yuse c ct nhc tr nn d hiu hn. ng c ct nhc ln nh l mt

ngi ngoi lai trong mt chnh quyn do nhng ngi ngoi lai nh ng nm
gi.
D nhin l tc gi ca chng ta khng quan tm g c n vai tr mu lc ca
ngi Hyksos trong lch s Aicp. ng ch quan tm n mt vic khc l
nhng vic k l ca Thin Cha quan phng. Chng ta hy nh rng s cu
nm trong gia nh Yacob. Trong thi k i km Canaan, gia nh ny phi
nguy khn v c th cht sch. Nhng h khng cht, ch v Thin Cha
thy rng, ch cn mt ngi trong gia nh, l Yuse, nm mt a v quan
trng cng cu sng c gia nh. l l do ti sao Yuse b bn sang Aicp.
ng li ca Cha quan phng tuyt diu bit bao ! Chnh nhng li ca Yuse
tng thut li ngha cao siu ca giai on ny :
"Ti l Yuse, em ca cc anh, ngi cc anh bn qua Aicp. Nhng by gi
ng qu bun su, ng tc ti vi mnh v bn ti. Ny, chnh l
phng cu sng m Thin Cha sai ti i trc cc anh. Nay mi l hai
nm i ni trong x nhng cn nm nm na khng cy khng gt. Thin
Cha sai ti i trc cc anh l lu s st li trn t cho anh em, cu
sng anh em v mu vic gii thot ln. Vy khng phi cc anh sai ti n
y, nhng l Thin Cha ; chnh Ngi t ti lm nh cha ca Phara, lm
cha tt c cung in ca ngi, thng tr ton ci Aicp" ( Kn. 45, 4 - 8).
Nhng chng cui ca? Khi Nguyn ni v ci cht ca Yacob-Israel v Yuse.
Trc khi Yacob-Israel cht, ng nhn hai ngi con ca Yuse, l Ephraim v
Manass lm con nui. Trong hai ngi , Ephraim, mc d nh hn, nhn
c phc lnh ln hn, bi v th tc ca ng tr nn mt th tc quan trng
Canaan. Mi hai th tc Israel s c thnh lp t mi hai ngi con trai
ca Yacob-Israel, tr Yuse v Lvi, nhng li thm vo Ephraim v Manass.
Yuse c tr ra, bi v con chu ca ng, nhng ngi Lvi s tr nn cc v
t l v s sinh sng chnh bng chc nghip .
Chng ta ang vo phn cui ca sch? Khi Nguyn, thit tng cng nn
tm tc mt cch ngn gn nhng g xy ra trong lch s cu t trc ti
nay. Th gii v con ngi c sng to nn trong s THIN HO. Sau
Satan n vi vng quc ca n l s ti, s cht, bnh tt. Cc chng 4 - 11
gy cho chng ta mt n tng v sc mnh ca s ti. chng 12, Abraham
c Thin Cha tuyn chn, n nhn nhng li phn ha v l kt c.
S cu ca nhn loi bt u t im ny. Nhng li phn ha c nhc
li vi Isaac v Yacob-Israel, v h noi gng Abraham m hin dng chnh
bn thn v gia nh mnh cho Thin Cha qua hy t. Sau ht Yuse c
chn bo ton gia nh lc di chuyn v t Aicp.
GIA TC BIN THNH DN TC (c Xut Hnh 1 - 18).
"Yuse cht, ri cc anh em ng ht thy, ri tt c th h y. Con ci Israel
sinh si ny n, h nn ng o v hng hu lm lm, n i x y nhng
ngi ca h.
By gi c vua mi, khng h bit Yuse, ln ngi Aicp. ng ni vi dn ca
ng : "Ny dn con ci Israel ng o v hng hu hn ta. No ! Ta phi khn
mu vi n ! Ko n sinh si v khi xy c gic, n li ha vi ch m nh li

ta ri ln khi x ny". V ngi ta t trn Israel nhng kh dch bc

bch dn vai vc nng, v dn phi xy cho Phara cc thnh thng kh
Phithom v Ramss. Nhng ngi ta cng p bc, th dn cng thm ng o
bnh trng, khin ngi ta phi khip s con ci Israel. Ngi Aicp bt con
ci Israel lao cng mt cch c nghit, bt chng sng cay sng cc bng lao
dch nng n : khuy h lm gch, v cc cng vic ng ng, tc l ht thy
cc cng vic ngi ta bt h phc dch mt cch c nghit" (Xh 1, 6 - 14).
Qua nhng dng trn y, sch Xut Hnh, quyn th nh ca Thnh Kinh,
dn p lch s, mt khong 400 nm bng cch nhy t Yuse sang Ms. S
suy thoi ca dn Israel, dng ging ca Yacob-Israel, chc l trng hp vi
s ngi Hyksos b mt quyn hnh Aicp. Nhng ngi ngoi xm ny b
dn bn x Aicp nh bi vo thng bn th k th XVI trc Thin Cha
ging sinh (khong 1570), v chng ta c th hnh dung c d dng s tht
sng nhanh chng ca dn Israel sau khi b con ca h l nhng ngi Smt b
trc xut, tuy nhin h vn tip tc pht trin v to thnh mt gia nh ni
c l rt ng c v b con h hng vi nhau. Khi vn mnh ca h dng
nh sa xung tn y vc su, th mt v gii thot, mt v cu tinh lin
c gi n cho h. y l Ms, mt khun mt chc chn ni bt nht trong
Cu c.
Bui th u v thi k nin thiu ca Ms cng thm m nt qua vic ng
c thot cht khi hy cn b bng, vic ng c gio dc trong triu nh
vua Phara, vic ng khm ph c s tht v gia nh ca ng, vic ng trn
khi Aicp sau khi git cht mt ngi Aicp ang hnh h mt ngi Israel
v vic ng n Maian (x ny pha nam Eom v pha ng vnh Agaba).
n y giai on quan trng nht ca i ng bt u.
chng 3 sch Xut Hnh, chng ta c thy cu chuyn Ms vi bi gai c
la bc chy m vn khng b thiu hy. ng ci dp ra v ni ng ang ng
c thnh ha bi s hin din ca Thin Cha. Ms c Thin Cha
chn lm v cu tinh ca dn Hi-B-lai (Hippri) ang b n l. ng c Thin
Cha ban cho quyn nh ng vua Phara, v c Thin Cha mc khi
Thnh Danh ca Ngi : Yav. ngha ca Thnh Danh ny hy cn c cc
nh hc gi tranh lun, nhng theo mt kin ng tin cy th n c ngha l :
"Ta l ng ban s sng cho mun vt". Bi th Ms tr li Aicp v bt
u thng lng vi vua Phara dn Israel c gii thot. Nhng tai ng
cng nh nhng s ri lon trong thin nhin thc bch Phara sm thc
hin cuc phng thch . Nhng ng vn chng li cho n khi tai ha cui
cng ging xung ng mi u hng : S git cht tt c nhng con u lng
ca ngi Aicp. m trc khi xy ra vic ny, dn Israel c lnh git
mt con chin cho mi gia tc, ly mu n bi ln ca, n mt cch hi h sn
sng ra i bt c lc no. Ci cht ging xung cho tt c cc con u
lng t Aicp nhng vn vt qua mt cch v hi trc nhng cnh ca
ngi Israel c bi mu. y l s VT QUA u tin, giy pht quyt nh
ca cuc gii phng, giy pht khng bao gi c qun tri qua cc th k k
tip, Phara buc lng phi phng thch cc ngi n l v cho h ra i.
Dn Israel trn vo samc i thng v pha ng, c mt con ng thng v
gn dn vo t Canaan, mc tiu cui cng ca nhng ngi trn thot.
Nhng Ms khng chu dng con ng y. C l ng thy r rng rng con
ng s gip cho ng v nhng ngi ty tng i nhanh hn, nhng n

cng s gip cho cc xe trn ca Phara cng i nhanh hn na trong trng

hp ng ny thay lng i d. V qu tht nh th, Phara i . Ai cng bit
rng tt c cc nc u rt ngn ngi khi phi mt i s phn vinh c
xy p bng cng phu ca nhng ngi n l. Lc lng ca Phara ui theo
dn Israel, bt kp h nhng ri b tiu dit bi vic nc Bin khp li rt
nhanh chng, bin ny do mt hin tng thin nhin l lng gy nn bi
quyn php Thin Cha, cho dn Israel i qua an ton. y l hnh ng
th nh ca Thin Cha m nhng ngi n l trn thot ny cng nh tt c
con chu ca h khng bao gi c qun (hnh ng th nht l s vt qua).
Bng cch by t quyn nng mt cch l lng nh th, Thin Cha cu h
thot khi mt quc mnh m nht thi y. Qua nhng php l nh th,
Thin Cha by t quyn nng ca Ngi cng nh lng t bi v s lun lun
c mt ca Ngi.
Sch "Xut Hnh" v qu bn tm n kha cnh linh thing ca cc s vic,
n nhng g Thin Cha lm cho dn Israel, cho nn n hon ton b qua
nhng im m c gi thi nay rt quan tm. Chng hn, ai l Phara trong
thi Xut Hnh thot khi t Aicp ? S gii phng xy ra khi no ? S vt
qua bin xy ra ni no ? Thnh Kinh khng tr li nhng cu hi nh th,
nhng nhng hc gi ngy nay, c trang b bng nhng dng c nghin cu
lch s v kho c hc, tin rng h c th tr li c.
Cuc xut hnh thng c cho l xy ra vo h bn th k th XIII trc
Thin Cha ging sinh, di thi vua Phara Ramess II. ng ny c 79 ngi
con trai v 59 ngi con gi, iu ny dng nh n khp hon ton vi ni
dung vn bn thut li nhng cuc mo him ca dn Israel. Vic Ms c v
cng cha Aicp cu thot cho thy : Cung in ca vua nm pha bc gn
ng bng dn Israel , v ni l cung in ca Ramess, tn ca thnh ph
c dn Israel xy ct mang tn l Ramess, c ng ng vua ny l mt
ngi rt say m vic xy ct. Nhng c im khc na cng chng t l
th k th XIII : Ms c ni n nh l mt ngi ng thi vi vua Moab, v
cc nh kho c ngy nay tuyn b rng vng quc Moab c khai sinh
vo th k XIII. Vy t Ms v cuc xut hnh vo khong 1250 trc TCGS
c l l ng nht.
S vt bin thng c cho l xy ra pha trn phn chnh ca Bin ,
ni snh ly gia vng nc Bin v h Timsah v pha bc. Trong vn bn
(Hippri) bin vt qua c gi l Yam Suph, c ngha l Bin Sy, iu y
cho thy : ch l mt vng snh ly
Chnh do nhng bin c trong cuc xut hnh m Ms c gi l v cu tinh
ca Israel. y l tc hiu th nht trong hai tc hiu cao qu ca ng. Khi
ni n vic Ms dn a dn Israel ra khi Aicp, chng ta phi hiu rng t
ng Israel c ngha l mt m dn chng hn tp. a s l thuc dng ging
Yacop-Israel, nhng chc l cng c nhng dng h khc na, tng c nhn
hoc tng nhm, li dng c hi trn thot khi ch n l, ch khi trong
sa mc, nhm ny mi chp nhn mt np sng chung, mt mc ch chung,
mt lut php chng v mt s lnh o chung. V nh th, m dn chng y
s tr thnh dn tc.
DN TC TR THNH TN GIO (c Xut Hnh cc chng 19 - 20 v
l kt c v Thp gii ; chng 24 v s tha nhn l kt c ;

chng 25, 1 - 27, 2 v Khm Gio c v Nh Tm lm ni Thin

Cha hin din).
"Mng mt thng th ba, k t khi con ci Israel ra khi Aicp, chnh trong ngy
y h ti sa mc Sinai. H try i khi Raphiim v n sa mc Sinai v
ng tri trong sa mc. Israel ng tri , i din vi ni. Ms ln
vi Thin Cha" (Xh, 19. 1 - 3).
Nhng dng trn y m u bin c th nh c tm quan trng vnh vin v
su xa trong cuc i Ms. ng chng t ng l v cu tinh ca Israel m
np sng v mc ch chung luyn, cho h tr thnh mt dn tc ; gi y
ng tr thnh v trung gian gia dn Israel v Thin Cha.
"Vy by gi, nu cc ngi quyt nghe ting Ta m gi giao c ca Ta, th cc
ngi s l s hu ca Ta gia cc dn ht thy", v ton ci t u l ca Ta.
cn cc ngi, cc ngi s lm mt vng quc t t cho Ta, mt Dn Thnh"
(Xh 19, 5 - 6).
l nhng li Thin Cha phn vi Ms. T ng "kt c", nh chng ta
thy i vi Abraham c ngha l tha hip, giao kt. Thin Cha by ra l kt
c v quy ng nhng yu t thnh phn ca n. iu cn bn trong l
Thin Cha oi thng tr nn Ngi Cha ca dn tc ny, v n tr thnh
con ca Ngi. Israel l con ca Ta, con u lng ca Ta, l Li Thin Cha
trong Xut Hnh chng 4 cu 23. bo chng tha hip ny, Ms ly mu
nhng con b c t, ry phn na ln bn th i din cho Thin Cha, v ry
phn na kia ln u dn chng. Qua hnh ng tng trng ny Thin Cha
v dn chng r thnh mt gia nh, nhng ngi cng mu huyt. Nhng li
ca Ms rt quen thuc i vi nhng ngi Cng Gio, bi v rt ging nhng
li truyn php trong thnh l : "Ny l mu giao c kt vi cc ngi, th
theo mi li y" (Xh 24, 8).
Nh mt ngi cha, Thin Cha ha bo v dn Ngi ; nh mt a con, dn th
ha vng phc Cha Ch Thnh ca mnh. mun ca Ngi c bc l r
trong Thp Gii, l gioil ut cn bn ban cho dn Israel. Gii lut ny,
hoc ton b cc gii lut, ch l s ng, l mt th lun l c th va tm
mt dn tc th s va mi thot ch n l lu nm mt nc ngoi gio. M
gii rn u t nn tng trn nhn c r rt nht v t nhin nht, l s
cng bng, hay s tn knh nhng quyn li ca tha nhn. Ba gii rn u lin
quan n nhng iu phi c i vi Thin Cha : S c tn, s knh trng v
s hin dng mt ngy trong tun. By gii rn cn li lin quan n quyn li
ca tha nhn : quyn li ca cha m l nhng ngi phi c con ci tn knh
v sinh ra chng, quyn li ca mi ngi i vi ti sn, vi v chng mnh
v danh gi ca mnh. Tuy nhng gii rn ny tht l cht phc v t nhin,
nhng chng cng biu l r rng mi quan tm ca Thin Cha i vi lun l
ca loi ngi. Nhng iu cng bnh n gin nh th tng lm nn tng
qua bao nhiu th k cho quy c lun l cao thng nh trn th gii, trc
ngy c Kit ra i.
Nhng yu t khc ca l kt c ny cng ng ch . R rt nht l Khm
Gio c v Nh Tm. Khm Giao c l vt s hu gi tr nht v d sm ca
dn Israel. Rt n gin, n l mt ci khm bng g keo, hai xch ri chiu
di v mt xch ri chiu rng, mt xch ri chiu cao. N c dt bng

vng rng c trong ln ngoi, v bn trong n cha ng nhng phin Bia Thp
Gii v c l cng c mt t man-na trong sa mc cng nh chic gy ca
Aarn. Nhng cn quan trng hn nhng vt n cha bn trong nhiu, l ci
bn bng vng rng bn trn Khm, chiu di v chiu rng u y nh Khm.
hai mt` c trang tr hai Krubim. Ci bn ny gi l "Bn x ti", mu cc
vt hy t s c v thng t ry trn bn y trong ngy x ti. Nh Tm l
chic lu bao bc Khm, c lm bng mt khung g vi nhng tm mn che.
Chng ta c thut li rng khi Ms lm xong Khm v lu Nh Tm, v
t ci ny bn trong ci kia, th "m my ph Trng Tao Phng v vinh
quang Yav y Nh Tm" (Xh 40, 34). Chic Khm qu tht c mt mc
ch lng din : n cha ng phin bia ghi Li Thin Cha, v quan trng hn
na, n l ni c ng ca Yav, l ngai ca Ngi hin din c bit ni trn th
gia dn ca Ngi.
Khi chng ta xem k nhng yu t ca Giao c - mi tnh lin h cha v con,
s Thin Cha v dn ca Ngi rng buc thnh mt gia nh, mu cng ng,
mun ca Thin Cha c t by trong Gii Rn v s Thin Cha hin din
cch thn mt gia dn Ngi - tt c nhng yu t m ngi Israel gi l
giao c, th chng ta s gi c l tn gio giao c xa nay l giao c vi
Ms, c ngha l tn gio xa hay tn gio thi Ms, chng ta c c ni
nh th. T tng s ng ng su t ng tn gio l mt s rng buc chung
gia Thin Cha v loi ngi. Giao c m Thin Cha lp vi dn Ngi qu
tht c mc ch . Thin Cha v loi ngi rng buc vi nhau nh cha con.
ca Cha th hin, ngi con ha tun theo. V ngi cha li vi con u
lng ca mnh. Vy ci tn gio m Ms df9 truyn li cho dn Israel ng l
mt tn gio y mi kha cnh.
Cn mt nt ni bt na trong tn gio ny : S th phng bng l t. L t c
nhiu kiu cch khc nhau, nhng mt vi loi tng qu chng t rng chng
ta c t thu ban u ca tn gio ny. C l hy t trong ton th vt hy
t c la thiu hy trn bn th : hy l thng hip trong mt phn vt hy
t c thiu hy, phn cn li dnh cho cc v t t v ngi dng l h
chia s vi gia nh v bn b trong mt ba n cng ng : HY l x ti trong
s ry mu l mt yu t ni bt hn c : s dng rau qu (bt m, tri cy
u ma), s dng hng v bnh l,? bnh l ny gm 12 ming bnh m xp
t thnh hai hng trn bn trong Nh Tm. Vo cui tun, cc t t s n
nhng bnh y, ri lm li nhng ci khc, chng tng trng cho li th ha
gia 12 chi tc Yav.
Nhng l t ny c mt ngha rt su xa i vi dn Israel, chng c coi
nh l nhng vt cng hin cho V c quyn trn mun vt. Nhng ca l thng
hip cng lm tng nim hp nht. Nh nhng li giao c ngy xa c
bo chng bng mt ba n cng ng, cng vy, li giao uc ny tc l tn
gio gia Thin Cha v gia nh ca Ngi, c tng cng bng mt ba
n m Thin Cha, cc v t t v gia nh cng nh bng hu ca ngi dng
l u tham d. L x ti cho thy rng mi ngi u c s c mun cn bn
c n ti. Ti li l do s lm dng nhng to vt ca Thin Cha, do n
phi c n b li bng cch t khc t ngay c mt vi s s dng chnh
ng cc to vt.
Sau khi thm li ph ch nh th v l t, th nhng yu t ca tn gio thi
Ms ni c l y . Lch s cu ca th gii bt u mt giai on

mi trong tin trnh ca con ngi tr v Thin Cha v s THIN HO ca

Thin Cha m con ngi b ri, khi m ca cho ti li bc vo th gii. Vai
tr ca Ms trong vic truyn tn gio ny li cho loi ngi l vinh d ln lao
nht ca ng. ng va l v cu tinh v l ngi trung gian, v chcc hn l
nhim v th hai ny quan trng hn nhim v th nht nhiu.
Mt im na v Ms cng cn c nhn mnh, khng nhng ng ch l v
cu tinh v ngi trung gian, ng cn l v tin tri na. Tin tri ch l mt ngi
ni thay cho ngi khc, mt pht ngn vin. Ms l tin tri ca Thin Cha
bi v ng ni thay cho Thin Cha, ng turyn t li cho loi ngi nhng li
Thin Cha phn, sch "Th Lut" chng 18 cu 15 cha ng mt li ha
quan trng ca Ms lin quan n vai tr tin tri ca ng :
"Thin Cha s cho chi dy mt tin tri nh ti, gia anh em cc ngi, cc1
ngi hy nghe li v ".
Li ha ca Yavi v v tin tri nh ng l mt li ha m dn vn ghi nh
xuyn ua cc th k k tip. Trong lch s ca Israel v sau, s c nhiu tin tri,
mi v nh Mos u gi vai tr pht ngn vin cho Thin Cha, mi v hon
thnh mt phn no li ha trong "Th Lut" chng 18 cu 15. Tuy nhin dn
Israel vn tip tc ch mong mt v tin tri xut chng, mt Ms mi, v s
l thin s ti hu ca Thin Cha.
S xut hnh khi nc Aicp v nhng bin c tn gio trn nh ni Sinai l
hai bin c trung tm trong lch s Israel m mun i phi ghi nh, chng lm
thnh nn tng cho s tn th cng ng ca dn chng (nghi l) v i sng
cu nguyn, c hai u l nhng vic tng nim qu kh,? ng thi
bo m s tr lc cho hin ti v tng lai. Xuyn qua s t chc nghi l ca
hai bin c ny, nhng ngi Israel mi th k u c th ch thn bc vo
li giao c gia Thin Cha v l tin ca h. Nht l s xut hnh c nhc
li hng nm trong i sng ca mi ngi Israel. Hng nm nghi l vt qua
tng chng kin quang cnh nhng gia nh ng vy quanh bn n, v
nhng ngi n ng trong t th sn sng ra i, chn mang dp, tay cm gy,
o xn ln, n chin phc sinh vi rau ng v bnh khng men. S nhc li
nghi l ny l mt vic biu dng hng nm nim tin Thin Cha nhn t v
php tc, Ngi dn dt dn Ngi ra khi t y, a vo t Ngi ha vi
Abraham v miu du ca ng. Trng tm ca nghi l ny rt r rng trong
Xut Hnh, chng 12, cu 24 - 27 :
"Cc ngi s gi iu y lm lut iu cho cc ngi v con ci cc ngi n
vn i. Vy khi cc ngi vo t Yav s ban cho cc ngi, nh Ngi
phn, v cc ngi gi vic o ny, m xy ra l con ci cc ngi s hi cc
ngi : l g vy, vic o c cc ngi gi ? Th cc ngi s ni : " l l
t chin vt qua dng knh Yav, ng nhy ngang qua nh con ci Israel
Aicp khi Ngi nh pht Aicp v cu thot cc nh chng ta".
Mt s biu dng c tin tng t nh th cng c thy trong nghi l hin
dng l u? ma :
"T t s ly gi t tay ngi v ngi s ln trc t n ca Yav Thin
Cha ca ngi. By gi ngi s xung ln v ni trc nhan Yav Thin Cha
ca ngi : "Cha ti l ngi Aram phiu lc ; ngi xung Aicp v ng nh

, vi t mng ngi ; nhng ngi nn mt nc ln lao, hng hu v

ng o. Ri ngi Aicp x c nghit vi chng ti, v t chng tiu lao
ng cc kh. V chng ti ku ln vi Yav Thin Cha ca t tin chng
ti, v Ngi nghe ting chng ti : Ngi nhn n cnh a y, lm than,
p bc chng ti phi chu. V Yav em chng ti ra khi Aicp vi tay
mnh, cnh tay ging vi khip m ln lao, vi du l v im thing, Ngi
em chng ti n ch ny ; Ngi ban cho chng ti t ny, t chy
trn sa mt". (Th Lut 25, 4 - 9).
on vn ny c th c coi l "Kinh Tin Knh" ca dn Israel, mt bn tm
lc tht s nhng iu h bit v Thin Cha v v tnh cch tn gio ca h.
Nhng nghi l trng th nhc li li giao c trn ni Sinai thng xuyn c
t chc trong lch s k tip ca dn y. Khi Ysua thnh cng cui cng
trong vic a cc chi tc vo t Ha, ng t chc mt nghi l nhc nh li
cho nhng ngi ty tng ca ng, vn khng c sng torng nhng ngy
xy ra bin c cm ng ni Sinai cng c th t mnh cng nhn ci tn gio
rng buc h vi Yav (xem Ysua, chng 24). Vic Salmon hin dng n
thnh nh ghi chp trong "Sch Cc Vua" chng 8, cu 54 - 61 l mt v d
khc v s nhc li trng th li giao c. Nhng cch tm thng nht
nhc li nhng hnh ng linh thing ny trong tm tr ca dn chng l s c
Thnh Vnh hng ngy. Rt nhiu bi Thnh Vnh ca ngi Thin Cha gii
thot dn Ngi khi Aicp v hp nht h li vi Ngi nh th l con u
lng ca Ngi. Nhng Thnh Vnh 110 (111) ; 77 (78) v 104 (105) ch l mt
vi v d trong nhng cu kinh c cng dng nhc nh nh th.
By gi chng ta c th nhn lui li th xem gia nh ca Abraham, Isaac v
Yacob-Israel bnh trng ng o nh th no trong sut thi k c ng
Aicp ; gia nh y tr thnh mt dn tc chung trong sa mc nh th no ;
v dn tc ny tr thnh mt on th tn gio nh th no, xuyn qua
nhng hnh ng diu k ca Thin Cha trn bn o Sinai. Dn tc ny
phi chu nhiu nm nng nc, lnh lo, i kht trong sa mc, nhng tnh tnh
ca h d tr nn thun thc. Nhng nm c k lut sau ch l nhng nm
tip tc cng trnh gio dc. l nhng nm hun luyn, hun luyn s vng
phc, nht l hun luyn s tin cy s quan phng ca Thin Cha, bi v s
phn vinh vt cht ca Ms v ca nhng ngi theo ng, u hon ton l
thuc vo Thin Cha. l nhng nm phc v trung thnh, nhng ri thay
cng b hoen bng nhng thi k tht tn. Chnh bn thn Ms cng c
ln mt tin tng, v th ng khng c n hu t chn vo t Ha v dn
a dn vo . Ton th cu chuyn c thut li trong sch Dn S v sch
Th Lut, hai quyn sch ny, cng vi sch Khi Nguyn, sch Xut Hnh,
sch Lvi, c gi l Ng Kinh ca Ms. Sau nhng nm di th thch trong
sa mc, ng v dn ca ng ti mt a im nm ngay pha ng
Canaan. Ms leo ln ni Nb trn vng cao nguyn x Moab, t ng
c th a mt nhn v pha ty qua bn kia sng Yoan, nhn vo t Ha.
V Yav phn vi Ms : " l t Ta th vi Abraham, Isaac v Yacob
rng : Ta s ban n cho dng ging ngi ! Ta cho ngi thy tn mt,
nhng ngi s khng qua !" V Ms ti t Yav cht , trong x
Moab, theo lnh Yav, v ngi ta chn ct ng torng thung lng, x?
Moab, trc mt Bet-por, nhng khng ai bit c m ng cho ti ngy nay.
Ms th c 120 tui khi ng cht, mt ng khng la v kh lc khng gim.

Con ci Israel khc Ms trong ng bng Moab ba mi ngy, sau nhng

ngy khc tang Ms mn, trong dn Israel khng cn chi dy mt tin tri
no nh Ms, k c Yav bit n din i din, khng mt ai snh c
vi ng v cc du l im thing m Yav sai ng lm t Aicp trn
Phara v tt c by ti v quyn lc kinh khng Ms biu dng trc
mt ton th Israel (Th Lut 34, 4 - 12).
III

QUC GIA V VNG QUC

*
MT QUC GIA (c Ysua, cc chng 1 - 12 v 24).
Sau khi Ms, ti t Yav cht ri, Yav phn vi YSUA, con ca Nun, ti bc
ca Ms rng : "Ms ti t ca Ta cht. Vy by gi ngi hy chi dy
qua sng Yodan kia, ngi v ton dn ny, m vo t Ta ban cho chng -?
cho con ci Israel, mi ni bn chn cc ngi dm ln, th Ta ban cho cc
ngi ri, nh Ta phn vi Ms" (Ysua 1, 1 - 13).
Khng c t ai v x s ring, th mt dn tc cha phi l mt quc gia.
l trng hp dn Israel. Khi Ms cht th h hy cn l dn du mc. Sch
Ysua thut cho chng ta vic nh chim t Canaan v dng ging Abraham
bin chuyn thnh mt dn tc.
Ms nh chng ta thy, khng phi l ngi dn a dn chng vo t
Canaan. Nhim v ny vin ph t ca ng l Ysua phi gnh vc. Ysua l
con ca Nun, chi tc Eprhaim, c phong lm k k v Ms trong mt nghi
l c chnh thc c hnh trc mt v t t v ton th cng ng (Dn S
27, 22 - 23). Bc u tin trong cuc chinh phc l vt qua sng Yodan, bin
gii pha ng ca Canaan. y xy ra mt s kin linh thing, tng t nh
vic vt Bin (Hng Hi) thi Ms. Khi Khm Giao c i vo, th nc
sng Yodan lin kh cn. Trn b pha ty ca con sng thuc lnh th Canaan,
l Vt Qua c c hnh v Khm Giao c c t vo lu ti Galgal, v
li trong khong 5 nm.
Cuc gip mt u tin vi dn Canaan xy ra ti Yric, gn ch vt sng.
y, Thin Cha mt ln na cu tr Dn Ngi v thnh ny b chim ng
cch d dng. Mt ln na Thin Cha bc vo? nhng cuc mo him ca
dn Israel, dn chng tin tng rng Ngi lun lun c mt gia h v hng
bnh h. Chnh s tin tng ny ca dn Israel s gip gii ngha c mt
lot nhng bin c trong lch s Ysua m mt c gi thi nay c th cho l
gai chng. Trong nhiu trng hp chng ta c thy trong Ysua nhng cuc
tn st tn dit tt c nhng c dn trong nhng thnh b dn Israel trn ngp.
l mt cch thng thng thi y. N c p dng v hoan nghnh bi
nhng ngi Mab v Ammnt sng pha ng Canaan v nhng ngi
Assyrin sng min ng bc vi k nguyn sau . Nhng cuc thnh chin
Aicp, vo k nguyn sau Thin Cha ging sinh cng s dng chin thut
tng t, v ngay c nhng qun thp t cng nhng gm vo nhng mu v
ti. Phng tin ti tn ca mt cuc chin tranh ton din thi nay cng ch l

mt quan im ph bin v s tiu dit nh th (hy nh li Hiroshima v

Nagasaki). Nhng iu c th coi l gai chng trong sch Ysua l n qu
quyt rng nhng cuc tn st ca Israel l do lnh Thin Cha truyn.
Mt s hc gi v vn ny l lun rng Thin Cha c ton quyn trn
tnh mng, v Ngi c php thc hin quyn y mt ch thch hp xuyn qua
nhng cuc tn st ca dn Israel, cng nh xuyn qua nhng tai nn t, bo
lt, ng t . Gii thch nh th nghe cng tm c.
Tuy nhin cng c th gii thch mt cch khc hn s Thin Cha ra lnh tn
st. Dn Hippri nhn nh, cng r rng hn chng ta rng Thin Cha l cn
nguyn mi s, bt c vic g xy n cng u do phn no bi Thin Cha.
Dn Israel hon ton tin chc nh th. H cng thy r rng rng nhng cuc
tn st cng c mt s hiu qu tt. H trng pht nhng vic sng bi th tc
ca ngi Canaan, h ly t cho Mi Hai chi tc, v thu hp li hoc bi tr
tn gc nhng quyn r nguy hi trong vic sng bi ngu tng m ngi
Canaan ph bin cho dn Israel. Bi th tc gi sch Ysua mun nhn mnh
s phi hp nhng hiu qu tt ca cc cuc tn st, vi s Thin Cha l cn
nguyn mi s, cho nn ng ni rng Thin Cha ra lnh tn st. Bt c
iu g do Thin Cha m ra (v Thin Cha l cn nguyn mi s), h c hiu
qu tt u l do lnh Thin Cha, l cch l lun ca tc gi, l li ni ca
ng. Hiu nh vy c l l cch gii thch ng nht v an i nht i vi vn
nan gii ny.
Cuc chinh phc Canaan ni chung l thnh cng. Mt vi khng c tuy
vn cn ko di nhiu nm, ni ng ra, nhiu th k, nhng hu ht cc thnh
tr Canaan u c chinh phc trong vng nm mi nm. Ngoi yu t tr lc
ca Thin Cha, cn hai s kin hon ton t nhin khin cho dn Canaan b
bi trn : Mt l h thiu thng nht, sch Ysua chng 12 cu 34 c ni ti 31
v vua ring bit trong t nc nh b ny. Trong hon cnh , dn Israel
khng cn chia r h m chinh phc, v chnh dn Canaan b chia r ri.
S kin t nhin th hai lm cho dn Canaan bi trn l v ang khi h chng
c vi dn Israel tn cng t pha ng, th h li b xm lng t b bin pha
ty do dn Philitinh, nhng ngi sng trn nhng o gn Hylp, kt qu
ca s b tn cng c hai mt khng th no trnh khi. Dn Canaan b bi v
phn ng nhng ngi cn sng st th di chuyn v pha bc vo phn t
gi l Phnicia, ni h xy dng mt quc ni ting v hng hi. Hai
thnh ph danh ting nht ca h l Tyr v Sin.
Khi dn Canaan b y lui hay b git, t ca h b phn chia cho nhng th tc
Israel. Ruben, Gad v phn na th tc Manass nhn c phn t pha
ng sng Yodan, gi l min bn kia sng Yodan. Nhng th tc khc by gi
mi nhn lnh phn ca h.? Ranh gii ca nhng phn t ny khng th xc
nh c mt cch r rng, nhng bn cng cho thy c nhng ni cc
th tc nh c. Nhng ngi Lvi nh chng ta ghi ch, khng c mt lnh
th chung no, mc du h c cc th tc kia nhng cho mt s thnh.
Ranh gii gia cc th tc v quc gia ca h l nh th, trong khong hai
trm nm. l mt quc gia khng c vua, khng c th , khng c ngh
vin. Ci lm cho h hp nht li vi nhau, chnh l s h thuc v Yav, h
c tn gio chung. Du hiu r rt b ngoi ca s thng nht tn gio ny l

Khm Giao c c t trong lu ti thnh Sil trong t Ephraim (Ysua 18,

1).
Bin c cui cng va c ngha lch s va c ngha tn gio, trong chuyn
Israel tr thnh mt quc gia, c thut li trong sch Ysua chng 8 v
24. Nhng chng y tng thut li vic Ysua t chc nghi l rt cm ng
nhc li li Giao c. Dn chng th ha trung thnh vi Thin Cha ca mnh
v tun phc gii rng ca Ngi. Li Giao c gia Thin Cha v Ms khng
phi l mt s kin bt ng. Nhng ngi mi sinh trong quc gia ny v
trong tn gio ny phi bc vo giao c mt cch t nguyn, phi dn thn
vo giao c y mt cch mnh m chng khc g Ms v t tin ca h trong
sa mc xa kia.
Qua s kin Israel thu nhn t ai v tr nn mt quc gia nh li ha th
nh m xa kia Thin Cha phn vi Abraham c thc hin. Li ha th
nht l mt dng ging ng o pht xut t mt ngi con trai cha sinh ca
Sara, ngi v gi v son s ca Abraham. Li ha ny trn vn qua s
Isaac ra i v s bnh trng ca dn Israel. Li ha th hai l s ban t cho.
Li ha ny c thc hin cui sch Ysua. Nhng vn cn cha thy thc
hin li ni huyn nhim v phc lnh s xung trn cc dn v Abraham v
gia nh ng.

THI K CC THM PHN (c "Thm Phn" cc chng 1 - 16).

Thi k ny ko di khong 200 nm t khi xy ra v o binh ca Ysua xm
ln x Canaan. Trong lc , nh chng ta ni trc, quc gia c thng
nht bng bi cnh mt gia nh chung v nht l bng tn gio chung th hin
qua Khm Giao c. T ng Thm Phn y, c phn no khng thch ng
lm, bi v nhng ngi c ch nh nh th khng phi l nhng v thm
phn theo kiu ni ca chng ta ngy nay. ng hn h l nhng ngi c
thin ph ti lnh o qun s, tng t Yoan d?Arc, nhng khng nht thit l
c s thnh thin nh Yoan d?Arc. H l nhng ngi Thin Cha chn lnh
o dn chng trong thi k nguy c chin tranh nh th rt nhiu, bi v nc
Israel gip gii vi k th pha bc v pha ng, v nguy him nht l qun
Philitinh, sng bn trong t Canaan dc theo ng bng Sharon trn b a
Trung Hi.
Thi k ny rt t quan trng i vi lch s cu , ngoi tr vic n cho thy
Dn Thin Cha vi phm gii lut Ngi mt cch thng xuyn v d dng, s
h tin tng vng vng vo li Giao c v lng nhn t khoan dung ca Thin
Cha. Trong hai th k ny, dn Israel hai ln b Thin Cha tn th ngu
tng. Khng phi l tt c nhng ngi ngoi gio Canaan b tn dit, v
nh hng cc nghi l t gio ca h cng cha hn l hon ton b loi tr.
Dn Israel i khi t b Thin Cha ca mnh bi phc di chn tng Baal
v Astarte ca dn Canaan, l hai v thn nam v thn n ca s sinh sn
ng o. V l do , theo li ca tc gi sch Thm Phn, Thin Cha
trng pht Israel bng cch cho chi dy nhng k th c lit.

Nhng Thin Cha cng rt t bi, Ngi cng cho chi dy nhng nh lnh o
qun s, nhng v thm phn cu dn Israel, mt khi cn trng pht
chm dt. Mi hai v trong s nhng nh lnh o c k tn, v mt
s mu chuyn v nhng chin cng ca h chng khc no nhng bn anh
hng ca. Chng hn, hud ca th tc Benjamin, chuyn s dng tay tri,
git c vua glon x Moab, vi mt on kim hai li mt xch b di
(Thm Phn 3, 12 - 30). V Ghn ca th tc Manass gim bt dn dn
qun s, chng t rng sc mnh qun s ca ng khng phi l do s
lng, song l nh s tr lc ca Thin Cha. Ri vi mt o qun rt t ngi,
ng nh bi qun th gp bi (Thm Phn 6, 1 - 8, 28). V ai c th qun
c Samson thuc th tc an. Samson con ngi ti li "ngi khng l vi
cp chn bng t st" ? ng t chc nhng cuc mo him to bo chng
li qun Philitinh, v mc d bn tnh vn nhc dc v tn bo, chnh ng l k
bo v dn Israel nh tr nhng qun th mnh m hn, v h c nhng xe
trn v nhng v kh m dn Israel khng c (Thm Phn 13, 1 - 16, 31).
Thi k ny cn c cu chuyn b Rt, sng di thi cc v Thm Phn. Ci
p ca cu chuyn chnh mi tnh tha thit ca b qu ph Rt i vi
Nmi, m chng ca mnh.
Nhng Rt ni : "M ng gic con b m m lui v khng theo m na ! V m
i u con s i . Dn ca m s l dn ca con, v Thin Cha ca m s l
Thin Cha ca con" (Rt 1, 16).
Tuy nhin trong lch s cu , th s quan trng trong sch b Rt l do ngi
con ca b y tn l Abed. "CHnh Obed l cha ca Ysai, thn sinh ca avt"
(Rt 4, 17), ng ny s lm vua dn Israel v b Rt l b ngoi ca avt.
VNG QUC
SAMUEL V SAUL (c sch Cc Vua I, cng gi l sch Samuel II).
Samuel sinh vo khong 1060 trc Thin Cha ging sinh, lc cha m gi
v cha c con. Do vic ng sinh ra l mt vic ca Thin Cha ng vi
ngha ca cc t ng y. Khi cn b ng c a vo thnh in ca Khm
Giao c thnh Sil. Ni mc d hy cn th di, ng phng s Thin
Cha. li l v t t ca n thnh lc by gi, ng l mt con ngi tnh tnh
nhu nhc, khng uy quyn sa tr hai cu con trai ca ng, thng trm
cp nhng l vt dng cho Thin Cha v n nm vi nhng ph n n Sil.
Bi gia mt m ti tm kia, Thin Cha gi Samuel, tr Samuel lin
p : "Ly Cha xin hy phn dy" v Thin Cha phn nhng li khin cho
mi ngi nghe u kinh hi, Ngi bo trc tai ha s ging xung ; s trng
pht li v hai a con trai ca ng. V nhng iu y sm xy ra, trong
trn giao chin Aphek (khong 1050 trc Thin Cha ging sinh), c hai
ngi con trai u b git trong khi qun ca Israel tho lui trc nhng v kh
bng st ca qun Philitinh. Ngay c Khm Giao c cng b cp ot. V li,
khi nghe nhng tin hi hng y, t trn chic gh ng ang ngi, ng nga
ra cht.
Trong vng 20 nm t khi li cht, Samuel l nhn vt lnh o quc gia. ng
thc l mt thm phn, v thm phn cui cng v l ngi ng ra gii quyt

cc cng vic ng bo em n cho ng. Hn na, quan trng hn rt nhiu,

ng cn l mt tin tri, s gi ca Thin Cha, truyn t li Thnh Thin
Cha cho dn chng, v dng li cu xin ca dn chng ln Thin Cha.
Samuel c gi l v thm phn cui cng v l v tin tri th nht. ng nh
th, nu chng ta hiu rng "V tin tri th nht" c ngha l v u tin trong
mt hng di v lin tc nhng v tin tri chi dy trong cc th h k tip.
Trc ng v rt xa ng v thi gian, c Abraham v Ms, c hai u l nhng
pht ngn vin ni ting ca Thin Cha, nhng k t Samuel tr i, th mi th
k u c v tin tri ca mnh, v Samuel l ngi ng hng u trong cc v
tin tri y.
i sng ca v tin tri ny khng c hnh phc v bng an lm. Khm Giao
c b qun Philitinh chim ot v gi ly trong vi nm, v b gi ti
thnh no th thnh b tai ha nhiu. S mt Khm Giao c lm Samuel
au lng hn cc ng bo ca ng nhiu. T hn na, khi mt Khm Giao c,
dn Israel cng mt c nim tin ni Thin Cha quan phng. Thnh in Sil
iu tn ; Khm Giao c b cp ot. Dn Israel tm kim l do gii
thch s thnh cng ca qun th v s tht bi ca chnh mnh. Nhng nc
ln bang u c nhng ngi lm vua, cn h th khng c. C l l iu h
cn chng, v dn Israel yu cu Samuel phong cho h mt ngi lm vua.
T trc ti nay, vua ca h, vua c nht ca h chnh l Thin Cha. Gi y
gia lc suy yu, h cho rng vng quyn ca Thin Cha cha , h ht cn
hy vng v Vua trn tri, m ch c mong mt v vua ni trn th, kh d
mang li thnh cng cho h.
Samuel coi vic yu cu phi c mt ngi lm vua nh th l t b Thin
Cha, nhng ng khng th lm cho dn chng thay lng i d. H ku
ln : "Khng, th no cng phi c vua cho? chng ti chng ti nn nh
mi dn tc khc. Vua chng ti s cai tr chng ti, xut chinh i trc chng
ti v giao chin cc cuc chin ca chng ti ." V Thin Cha phn bo
Samuel : "Ngi c nghe ting chng m t mt vua trn chng". (Cc Vua I,
hay Samuel I. 8, 19 - 22).
V vua u tin ca Israel l Saul thuc th tc Benjamin "Trong hng con ci
Israel khng ai tun t bng ng ; ng cao hn tt c dn t vai tr ln " (Cc
Vua I hay SamuelI 9, 20). ng xut hin ln u tin vi mt dng iu tm
thng nht, bc i khp khing trn con ng dn v pha bc, bng qua
min cao nguyn x Ephraim tm kim nhng con la ci ca cha ng b
lc mt. Nh tin tri Samuel, ng tm? li c nhng con la ny. Cu
chuyn ln n cc im khi Samuel ly du xc cho Saul tn phong ng
lm vua Israel.
Nhng nm u tin ngi vua, Saul rt thnh cng. Tt c nhng hnh ng
ca ng u thuc v phng din qun s. Sau khi t chc v thng nht
cc lc lng Israel, ng a h i giao chin vi qun Phlitinh, y lui nhng
qun ny v tn x ca h dc theo b bin pha ty Phaltinh. Saul ng l
mt chin s hn l mt v vua. Th Gibea ca ng cch Yrusalem v pha
bc vi dm c thit lp. Kch thc khim tn nhng ngi nh ca n
di thi Saul cho thy rng Saul khng mng chi n danh vng th trn, khc
hn nhng v vua k tip ng.

Tuy nhin cu chuyn ca Saul kt thc mt cch rt bi thm. c Thin

Cha tuyn chn v c xc du i din Ngi, ng khng n ng
vi trch nhm cao vi ca ng. ng nghe li dn chng hn l nghe li Yav.
Nhng li ln n ca Samuel trong sch Cc Vua I (hay Samuel I)?????????? 15,
22 - 23 vch r ti trng : "Phi chng Yav vui ni thng hin v l t bng
vng nghe ting ca Yav ? Ny vng nghe tt lnh hn l t, v tun lnh qu
hn m bo ca d. V cng lnh khc g ti bi ton v bt phc cng bng
ti bt cng v tn th ngu tng. V ng ph b li ca Yav, Yav ph
b ng, ng ht lm vua".
Sau v trut ph ny, Saul mi ngy mt ha ra t hn. T ch bt tun lnh,
ng i n ch h st cc t t thnh Nb, t ch ghen t n ch in khng v
mc cm b bch hi, bi ng sng ph sc lc v thi gi ui bt avt
mt cch lung cng, ang khi k th ch thc ca dn Israel, chnh l
qun Philitinh li thu hoch c nhiu chin thng. ng cht do chnh bn tay
ca ng????????????????????? (Cc Vua II. 1, 10). Ngay c tc gi cng khng
cho cch m t no l chnh xc hn. l cuc i ng thng hi v s kt
kiu bi thm ca mt con ngi ngi vua m khng lm ng theo Thin
Cha. Quyn ln ngi vua cng chm dt theo ng, bi v con ci ca ng
khng c k v. Vy qua Saul, quc gia tr thnh vng quc.
VUA AVT (c sch Cc Vua II, cng cn gi l sch Samuel II).
avt c gii thiu ln u tin cho chng ta trong mi tng quan vi s sp
ca Saul trc mt Thin Cha. Tin tri Samuel c lnh i n Belem
xc du cho mt ngi s thay th Saul. Ngi y c tm thy, chnh l
avt, ngi con nh nht ca Ysai, v c "mi tc hoe hoe, i mt xinh xn,
dng v khi ng". avt trng c v mt cu con trai y c tnh ca
ngi Israel nht, v ng nh vy, cy n ca cu lm khuy kha ni
bun ru cay ng ca Saul. Ci n ca cu phng mt vin nhn nhi
nh gc Gliat, mt ngi khng l trong o qun Philitinh v em li
chin thng cho qun binh Israel. S chnh xc ca avt trong vic s dng n
v vin nhc chng ta nh cu ni thm xng to bo trong sch Thm
Phn chng 20 cu 18, thut li vic nhng ngi thuc th tc Benjamin
(cng nh avt) tp hp giao chin : "Trong tt c qun binh y c by
trm qun tinh nhu thun c hai tay, mi ngi c th dng n bn mt si
tc cng khng sai". avt? chc l cng chng km chnh xc.
Mi quan h gia avt vi vua Saul v gia nh vua y b rc ri v nh vua
ghen t ng. V phn avt, ng vn lun knh trong Saul n c mt ln kia
(Cc Vua I, 24, 1 - 22 ; 26, 1 - 25), avt c th git Saul cch d dng, ang khi
ng ny tm cch st hi ng. Nhng avt b qua c hi y, bi v lng lun
lun knh trng v c Thin Cha xc du.
Mi tnh bng hu mt ngy mt thm khng kht gia avt v Ynathan
tr thnh tc ng. Chng ta c thut li rng "Linh hn ca Ynathan khng
kht vi linh hn ca avt, v Ynathan yu avt nh chnh mnh vy". V con
gi ca Saul tn l Michal tr thnh v ca avt. Tht l chuyn k l ! Saul
trong lc in cung, tm cch git avt, chng ca con gi mnh v l bn
ch thn ca con trai mnh. Cui cng, khi Saul v Ynathan b qun Philitinh
git, avt ht mt khc ai ca m chng ta ngy nay, cch 3000 nm ri,
vn cn cm thy mi xc ng su xa :

"Israel hi ! Tinh hoa b cht m trn cc mm i ni ngi ! Lm sao anh

hng ng ?. Ni non Gilboa ! Ch h c c trn ngi sng mc, ma
ngun . v , thun ca anh hng ra hoen , thun ca Saul. Saul v
Ynathan ng mn d thng, khi sng khi cht khng h chia phi, h lanh
hn ct, mnh hn s t . Lm sao anh hng ng ?? Ngay gia chin trng
b cht m, Ynathan trn cc mm i ni ngi ? Ti nhng i on v
anh Ynathan hi ! Thng anh v hi ! Tnh anh i vi ti tht qu phi
thng, qu hn tnh ca n lu thin h. Lm sao anh hng ng ? Lm sao
binh kh trn vong ?" (Cc vua II. 1, 19 - 27).
Sau khi Saul cht, mt cuc ni chin ngn xy ra chn ngi k v ng.
Min bc th ng h Ishbaal ngi con trai cn sng st ca Saul ; ang khi
min nam li ng h avt, tn ng ln lm vua ti thnh Hbron. Tuy nhin
cuc ni chin sm chm dt v avt c cng nhn l vua Israel. Nguy
c s tranh chp gia hai min nam bc vn cn, bi avt chn lm th
mt thnh m ng va mi chinh phc ; mt thnh d nhin l khng c lin
quan g trong qu kh vi bn ca min no c. Thnh ph l Yrusalem,
gn ranh gii nam bc. y avt cai tr khong 40 nm. iu ny cho php
chng ta ghi ch c mt trong nhng nin i bn l, nin i d nh i vi
Cu c. Nm 1000 trc Thin Cha ging sinh, avt lm vua ti Yrusalem.
thnh y khng phi ch l mt trung tm chnh tr m thi, avt a v
Khm Giao c ot li khi tay qun Philitinh. Vi s di chuyn khn ngoan
ny, avt lm cho Yrusalem tr thnh mt trung tm tn gio ca
Phaltinh, ni hin din ca Thin Cha v l trung tm th phng ca dn
Israel.
Cu chuyn v i sng ca avt s thiu st nu b qua mt trng ti ng
phm v hnh pht tip theo . S qu say m Bat-shba, v ca Uria lm
cho avt sa a. Ti ngoi tnh km theo ti st nhn khi avt m mu a
Uria vo mt ch giao tranh c lit nht. m mu y thnh cng : Uria b
git v Bat-shba vo cung in ca avt lm hong hu, ang khi b ct
bc vo cung, th mt khun mt can m xut hin, l Nathan v tin tri
ca Thin Cha, ngi k v Samuel gi y cht, ng i din vi v vua uy
quyn ny, khin trch ng v nhng ti c ng phm v bo trc nhng
hnh pht Thin Cha s ging xung cho ng v nhng ti li y. Cu tr li ca
avt tuy n s nhng rt ng cm phc "Ti phm ti nghch vi Yav".
Sau avt trai gii by ngy by m.
Nhng nm k tip, avt gp rt nhiu kh khn cha tng c ngi no, sau
khi yu ui sa ng, phi au kh nh avt. Ynathan, ngi bn tm phc
nht ca ng cht. Michal, ngi v th nht ca ng tr thnh mt m kh
nt. Absolm, mt trong nhng ngi con ng thng yu nht, ni lon
cp ngi cha v sut thnh cng. Du vy, khi a con phn nghch ny b
git, avt khc nc n : "Absolm con i ! Con i ! Phi chi cha cht thay
cho con !" (Cc Vua 2. 18 ; 33).
avt qu tht l mt con ngi rt l thng : L mt cu b chn cu, mt
chin s anh hng, mt ngi si tnh, mt tng cp, mt thi s, mt vng,
mt ngi ti li, mt ngi? bit thng hi, mt ngi cha nhn t, mt ngi
bn trung tn, ngi sng lp mt triu i vnh cu ! Xuyn qua nhiu th k
sau ny, ng vn l v vua ca Israel, l tiu chun cho cc v vua k tip.

AVT V LCH S CU (c li sch Cc Vua II, chng 7).

S d chng ta nhiu th gi i vo chi tit tiu s ca avt, chnh l v
mun lm ni bt con ngi ny, mt con ngi ng mt vai tr rt quan
trng trong lch s cu . Mi cho n khi avt xut hin, lch s cu ny
cho thy Thin Cha tuyn chn mt ngi, Abraham, v ng ny sinh ra
mt ngi con (Isaac) m dng ging bnh trng thnh mt gia nh, mt
dn tc, mt quc gia, mt vng quc. iu ny c ngha l t trc ti sau
nim hy vng cu vn nm ni mt ngi, ni gia nh ng, dn tc ng,
quc gia ng v vng quc ca ng. chnh l hnh nh khi avt c xc
du phong vng. Tuy nhin, trong sut triu i ca avt, xy ra mt s kin
lm cho nim hy vng cu quay sang mt chiu hng mi. Trong sch Cc
Vua, chng 7, chng ta c thy rng khi avt hon tt vic xy ct cung
in ca ng, th ng ly lm h thn khi ngh n Khm Giao c, ni hin
din ca Thin Cha, ch c che ch bng chic lu Nh Tm khng my
lng ly, ng bt u d tnh xy mt n th, mt ngi nh trng l cho Thin
Cha. Nhng cng chnh m y, Yav c li phn vi Nathan. l mt s
ip su xa, gy n tng m trong tm hn ngi Israel. Thay v cho
avt ct nh cho Yav, th Yav s thit lp nh cho avt, ngha l s thit lp
mt triu i. Chng ta hy c chnh vn bn :
"V ch c ngi l c Yav loan bo rng : chnh Yav s lm cho ngi c
nh, khi ngy i ngi mn v ngi yn ngh nm xung vi t tin ngi,
Ta s cho dng ging ngi chi dy k v ngi, dng ging xut t lng d
ngi v Ta s cho vng quyn n kin vng. Chnh n s xy nh cho Danh
Ta, v Ta s cho ngai vng quyn n kin vng mun i. Ta s l Cha n v
n s l con Ta. N c lm li th Ta s sa tr n bng roi ngi phm, bng n
nhn loi tr nhau. Nhng lng nhn ngha ca Ta s khng ri xa n, nh Ta
cho ri khi Saul, k Ta trut khi trc mt ngi. Nh ngi v vng
quyn ca ngi s kin c mi mi trc mt Ta, ngai ngi s vng bn mi
mi" (Cc Vua II hay Samuel II. 7, 11 - 16).
l li tin tri ca Nathan v thng c ni ti trong nhng sch khc ca
Cu c, nht l trong cc Thnh Vnh nh Thnh Vnh 88 , 89 chng hn, gn
nh hon ton ni v tha hip ny, v giao c ny gia Thin Cha v avt.
Thnh Vnh 2 l mt Thnh Vnh khc ca tng s ip ca Nathan, v Thnh
Vnh ny ni rng vng quc ca avt s ph bc, khng nhng v thi gian
m thi (nh trong Cc Vua II, chng 7) nhng cn v khng gian na.
Bi s ip ca Nathan bo cho avt hay rng ng v dng ging ng
bc vo con ng c bit trong chng trnh ca Thin Cha, vng quc
ca ng s vnh vin v ph bc, mc d ng khng bit cch no v khi no.
Khng nhng th m thi, chnh cc vua k v avt, s c gi l con ca
Thin Cha. Tc hiu ny, nh chng ta cn nh l tc hiu vinh quang
ca mi ngi Israel. Gi y n c bit thuc v cc vua m thi. iu ny c
ngha l cc vua thuc dng di avt, c bc vo giao c Ms v tn
gio Ms mt cch c o. Gi y vua ng vai tr trung gian. Vi t cch
l con cch ring ca Thin Cha, vua s i din Thin Cha gia dn chng
v cng s i din dn chng trc mt Thin Cha. Dn Israel, qua v vua, s
thy du hiu r rng s bo tr ca Thin Cha, v bng chng lng trung
thnh ca Thin Cha i vi li ha uy quyn Ngi phn. Mi ln mt v

hong t thuc dng di avt sinh ra, mi ln mt v vng thuc dng di

avt c tn phong trong nhng nm v sau, u l dp n mng, bi v
hong t y, hay vng y c gn Thin Cha, v bit u s l v
vng, m vng quc s ph bc v khng gian v vnh cu v thi gian. Dn
chng c nh th m chun b n tip mt v khc thng thuc dng di
avt, v ny s ng mt vai tr quyt nh trong lch s cu , s l v thin
sai c vng quyn.
Cch m t vic avt di Khm Giao c v Yrusalem v vic ng khuyn
khch s th phng cho ta thy, ngoi tc v vng, ng cn c tnh
cch t t thing ling na. Trn ng i n Yrusalem "avt v ton th
nh Israel nhy mng trc nhan Yav, ht sc h, vi ca vn, vi n cm,
n st vi trng khu, no bt, phng la" (Cc Vua II. 6, 5). Sau khi Khm Giao
c c t vo lu Nh Tm, avt t chc mt nghi thc th phng cu
kinh ca tng Thin Cha trong ni thnh y.
"avt thng tin l thng hin v k an xong, th ng chc lnh cho dn,
nhn Danh Yav. ng phn pht cho mi ngi Israel, nam cng nh n, mi
ngi mt bnh, mt ch l v mt nho.
ng t trc khm Yav, t ngi thuc dng Lvi sung vo vic phng s
ca tng, tn dng, khen ngi Yav Thin Cha Israel.
avt li trc Khm Giao c ca Yav, Asaph v cc anh em ng,
lun lun phng s trc khm, ngy no c nghi l ngy y . T t Saok cng
cc t t, anh em ng, avt li trc Nh Tm ca Yav trn cao n
Gaban, thng tin hng ngy, sng v chiu. Hman v Gutun c loa,
phng la cng cc nhc kh cho cc ca ngi ca Thin Cha" (Sch K S I. 16,
2 - 42).
Bi , vi avt, chng trnh cu ca Thin Cha tin thm mt bc y
ngha. Nh Abraham l cha ca tt c dn Israel v l ngi duy nht c
Thin Cha cng vch ra chng trnh, nh Ms l trung gian Thin Cha
rng buc chnh mnh Ngi vi dn ca Ngi trong mt tn gio tht s, c
t nn tng trn Giao c. Cng vy, avt l v vua Thin Cha chn
thit lp mt vng quc m mt ngy no , s tr nn vnh cu v ph bc,
trong n cu s c tm thy. T lc ny tr i, nim hy vng ca Israel,
v tht ra, nim hy vng ca ton th gii, c hng v triu i ca avt,
v v vua ang cai tr lc , v v v vua v i s n trong tng lai.
Cng nn nhc ti mt hnh vi tn gio cui cng ca avt, l vic mua li
sn p la ca Araunah ti Yrusalem xy mt n th ti a im , v
mc du avt khng ch thn xy n th, nhng khi Salmon, con ca ng
xy ct, th cng l ti a im ny. avt qua i khong 965 nm trc Thin
Cha ging sinh, ch t lu sau khi ng ch nh Salmon ln k v ng.
IV

S CHIA R VNG QUC

CC TIN TRI THI? K LU Y
***

S CHIA R VNG QUC

SALMON? (c 3V, 1 - 11).
Salmon con trai ca Bat-shba, c chn lm vua th theo quyt nh trn
ging lm chung ca avt ; ngi anh ca Salmon l Anyah th khng
c ch nh, Salmon tip tc cng vic avt b d. Triu i ng ni
ting ly lng v s vinh quang ph qu . C bit ti v nhng ng li th tc,
ng bc vo th trng thng mi quc t v em li s phn vinh cho
Yrusalem. Hng trm chic xe trn tu c vi hng ngn con nga. Di
tch nhng chung nga c tm thy ti thnh Mgi trong cuc khai
qut ti tn, chng t rng iu m t trong 3V. 10, 26 khng phi l nhng li
c tnh cch yu nc qu ng.
"Salmon tu dn xe c v nga : ng c mt ngn bn trm c xe v mi hai
ngn con nga ; ng dn cha trong cc thnh xe v gn bn vua
Yrusalem". Lng thc chi dng trong nh ca ng l "Ba mi gnh bt tinh
la min v su mi gnh bt m, mi b bo ny v hai mi b chn ngoi
ng, mt trm d cu khng k hu nai, hong, cu cu nui bo" (3V. 4, 22 23).
Chng ta c thy rng n hong Saba phi kinh ngc khi trng thy "s
thnh son ni bn ng, ch ca triu thn, hng ng qun hu v y phc ca
h, cc quan chc tu ca ng, cng nhng l thng hin m dng tin ni
nh Yav".? S giu sang ph qu ca ng tiu biu cho cc triu nh thi xa,
v tri ngc hn vi s n gin ca th vua Saul ; l cha ni g n s
ngho i cng cc m Ms v dn chng phi tri qua nhiu nm trong sa
mc, trong thi k xut hnh. S phn vinh ny che y mt cu chuyn ng
thng tm v nhng su cao thu nng m ngi bnh dn trong mi th tc
phi gnh chu, cu chuyn ngn i v ngi giu tr nn giu hn v ngi
ngho li cng ngho mt l mt thc t hng ngy trong sut i v vua qu
xa hoa ny.
Mc du qu say m s ph phim th trn, vua Salmon cng gp phn vo
lch s cu v vo s pht trin tn gio Ms, trong n cu c tim
tng. Trong khong thi gian by nm (khong 960 - 953 trc TCGS) ng dn
sc lc vo vic xy ct mt n th cho Thin Cha, trn sn p la ca
Araunah m avt, cha ca ng, mua trc kia . Vt liu ho hng nht
tm c g b hng cao vt ca x Liban pha bc. Vua x ny tn l Khiram,
gi nhng ngi th ti kho nht ca ng n gip xy ct. n th rt
n gin v hnh th : N hnh ch nht, khng c g l to ln i vi tiu chun
thi nay, 60 xch chiu di, 20 xch chiu rng. c chia lm ba phn chnh
: mt tin nh, mt chnh in v mt hu tm, ni Cc Thnh. Khm Giao c
c t vo gia cnh thm u ca hu tm. Khi c t vo Hu Tm v khi
m my ch s hin din ca Thin Cha bao ph trn n, th Khm Giao
c tr thnh mt vt cao qu nht trong ni thnh thin nht trn th gii.
Ch mt mnh v thng t mi c php vo chn thm cung ca n, mi
nm ch c mt ln m thi, vo dp l x ti c c hnh cch trng th.
Nghi l th phng chung quanh Khm c di thi avt trc kia, c ci
thin cho hon ho hn. Thnh Kinh ni : "Cc Lvt ca s, tt c nhm Asaph,
Hma, Giutun, cc con ci v anh em h u mc la l ng sn vi chm
che, n st, n cm, pha ng t n, v bn cnh h l 120 t t thi

loa. Vy khi tt c nh mt, h thi loa ca ht, ng thanh ct ting ngi khen
cm t Yav, v tr ting loa, chm che v nhc kh m ngi khen Yav (2Ks.
5, 12 - 13).
Nhng nghi thc bn ngoi ca tn gio Ms c nh th m pht trin. Nhng
nghi thc cng c th tr thnh kiu cch bn ngoi m thi ( l mi nguy
him m mi tn gio u gp), nhng n chng t lng c ao ca vua cng
nh ca dn chng mun dng ln Thin Cha ci p ca ca nhc v nghi l.
Tnh cch thing ling ca Salmon, v vua thuc dng avt v l con ca
Thin Cha, c ni bt qua on vn m t s dng hin n thnh nh sau :
"Khi Salmon nguyn xong vi Yav tt c li khn nguyn van xin y, th
ng ng dy trc khi t n Yav, ni ng qu gi v ging tay ln tri,
on ng ng m chc lnh ln ting cho ton th on hi Israel .
Ngy y vua tc thnh khong gia tin nh trc nh Yav, ng
thng hin cng, v dn m l t k an." (3V. 8, 54 - 55, 64).
Trong khung cnh , Salmon hnh ng nh l mt t t hn l mt v vua.
Ni cho ng hn, ng hnh ng nh mt v vua c tnh cch t t, ang
mt a v c bit gia Thin Cha v loi ngi, a v c ban cho cc
vua dng di avt qua li tin tri Nathan. Trong mi tng hp nh th, chc l
dn chng t hi : Phi chng chnh Salmon l v vua, con ca Thin Cha,
l k c ha ban cho mt vng quc va vnh cu va ph bc.
Salmon cng nh hng n s pht trin ca tn gio Ms do nhng li
khn ngoan ng ni v vit. Truyn thng Thnh Kinh nhn mnh nhiu
v s khn ngoan su xa ca ng, v nhng cu cch ngn ng pht biu.
"ng khn ngoan hn tt c mi ngi trong thin h. Hn Etan, Egrakhi v
Hman, hn Kalrol v ara con ca Makhl. Tn ng vang n tt c cc dn
chung quanh. ng cng truyn 3000 cch ngn, v thi c ca ng tnh n
1005 bi (3V. 4, 31 - 32). Theo Linh mc Th Thun th (1V. 5, 11 - 12).
Nhiu cu cch ngn ca Salmon chc chn l c truyn li xuyn qua
nhiu th k tip, v ti tay chng ta di hnh thc "Sch Cch Ngn" v
nhng Thnh Vnh.
Tuy vy, v vua con ca Thin Cha, con ngi khn ngoan v ha bnh ny,
kt liu bng mt tn gio bi thm, b xu h thn thng v tnh say m sc dc
v ca ng. Cc b v v hu thip ca ng m c hng chc, hng
trm, nhiu b thuc ngoi gio, v h mang theo s tn th nhng v thn t
gio ca h. Vic Salmon chp nhn cch th ng nhng th thc y chnh l
u mi s ti ca ng. V cuoi cng ng thc s tham gia vo vic cng
bi cc t thn .
"Vua Salmon yu nhiu gi ngoi bang, cng cha ca Phara, cc con ci
Moab, Ammon, Eom v Ht-tt . Salmon trn tru yu thng chng n. ng
c 700 th tht v 300 hu thip, v chng lm xiu lc lng ng. Khi
Salmon gi, th cc v ng lm xiu lng ng theo cc thn khc. Lng ng
khng cn n thnh vi Yav Thin Cha ca ng nh lng ca avt cha ng.
Salmon i theo Astoret ca dn Sin, Milkom, tm ca dn Ammon.

By gi Salmon xy cao n cho Kamosh, tm ca Moab, trn ni pha

ng Yrusalem. ng cng lm nh th cho tt c cc v ngoi bang, nhng
ngi mun hun yn t l cho cc thn ca h (3V. 11, 1 - 8).
Thin Cha khng lm ng trc thi khinh thng ny ca v vua, con ca
Ngi, v hnh pht chng bao lu xut hin. Vng quc hng cng v
phn thnh ca Salmon ch tn ti t lu sau khi ng cht :
"Bi nn th y ni ngi, v ngi khng gi Giao c ca Ta v cc
lut iu Ta truyn dy ngi, Ta s git ly vng quyn ca ngi . Song
Ta s khng lm th vo ngy i ngi, nhn v avt cha ngi, nhng Ta s
x nt khi tay con ngi. C iu l Ta s khng x nt tt c nc, Ta s ban
cho con ngi mt chi tc v avt ti t ca Ta, v ch Yrusalem Ta chn"
(3V. 11, 11 - 13).
Th ri Salmon cht, khi gi v h hng, vng quc phn thnh v ti li
ca ng gn nh b tiu tan.
S LY KHAI (c? 3V. 12, 1 - 33).
S thng nht vng quc ca Salmn b tiu tan t lu sau khi ng cht, vo
khong 932 trc TCGS, ngi k v l Roboam con ng, hy cn tr tui v rt
t s khn ngoan ly lng ca vua cha. Chnh ti thnh Sikem pha bc,
c cung hin tng nh cc v t ph, l ni bng n vn v ti chnh,
mt vn vn m t thi Salmon hy cn sng. l vn lin quan
n su dch m Salmon bt mi chi tc phi ng gp c ti chnh v
cng nhn p ng cho cc chng trnh xy ct v i ca ng.
Khi Rbam ln ngi, ngi ta hy vng rt nhiu mt chnh sch du dng hn
v nht l c gim bt su thu. Bn cnh lng c mun ci cch y cn
mt dng thc su xa hn, l s ganh t c truyn gia min nam v min
bc. Mi ganh t ny nm yn di triu i ca avt, v bt u khuy
ng li di thi Salmon, by gi tr thnh hin nhin khi Rbam n Sikem
d nghi l tn phong. C ngi cho rng nhng sc thu nng n ca
Salmon khng nh trn chi tc Yua min nam. Nu ng nh th, th
nhng chi tc min bc phi chu tt c ci gnh ti chnh nng n cho
nhng chng trnh ca Salmon. Vy nhng chi tc min bc yu cu v vua
tr tui Rbam gim bt su thu. Rbam khng phi l mt con ngi khn
lanh v chnh tr, v ng t ra dng dng trc nhng yu cu ca thi i
v n kh ca dn chng, thay v gim bt su thu, ng tuyn b s tng
thm. V ng tng su thu. Di s lnh o ca? Yrbam, mt ngi
tng phc dch vua Salmon, thuc chi tc Ephraim (d nhin l ngi min
bc), ton th min bc ni dy chng min nam v i ly khai. Nhng chi tc
min bc ph v s thng nht vi nhng ting la :
"No ta c phn no vi avt ?
Khng khon no vi Ysai !
Israel hi ! Hy lui v lu !
Hy liu ly nh ngi, hi avt !
Rbam ch cn lm vua trn mt phn vng quc ca cha ng v ca ng ni
ng, ch kim sot c chi tc Yua v mt s phn t thuc cc chi tc

Benjamin v Simon. Cng trnh chnh tr ca Saul, avt v Salmon b

nt, v dn Israel s khng bao gi cn c bit mt vng quc thng nht
gm c mi hai chi tc nh di triu i ba v vua u tin ca b.
Mt torng nhng hnh ng u tin, mt hnh ng nguy him nht m
Yrbam thc hin trong vng quc ca ng min bc (thng gi Israel
phn bit vi vng quc Yua min nam) l lm cn tr s sng m ca
dn chng i vi Yrusalem, th min nam v phng din tn gio. ng
nhn nh rng s hin din ca n th v Khm s lun lun l dp li ko cc
chi tc min bc thng nht vi min nam. Bi ng xy ct nhng n th
ring, mt an v pha cc bc ca x ng, v mt Bthel, khng xa
Yrusalem bao nhiu, ng hy vng rng bt c khch hnh hng no t vng
quc ca ng nh i Yrusalem ving n th v Khm Yav, cng s b
quyn r dng hn li Bthel. Ti an v Bthel ng u cho dng ln nhng
con b vng (chc chn nhng tng bng g thp vng). iu ny khng phi
hon ton v mc ch bi sng ngu tng. Nhng con b chc l c nh
tiu biu cho ngai Yav v tng trng quyn nng ca Ngi, nhng khng th
no lm cho dn chng ngh ng nh th, bi v con b cng cn tng trng
cho t thn Baal ca dn Canaan, v thn ca s sinh sn ng o, qu nhin
chng bao lu nhiu ngi n bi ly trc nhng con b vng, khng phi v
coi nh l biu hiu ngai ca Thin Cha v hnh ca Israel, song h coi nh l
biu hin hu hnh ca v thn sinh sn ng o. Yrbam m u cho
mt tp qun tn gio nguy him nht. Nh ng ngn chn c dn
chng ca ng, khng h i hnh hng n Yrusalem, nhng cng v th
m ng gieo mm mng s phn bi sau ny ca Israel i vi Thin Cha
chn thc ca mnh. Tuy nhin s phn bi ny s khng phi l khng b
chng i. Nhng v tin tri ca Thin Cha bc vo lch s ca Israel min
bc v Yua min nam, yu cu phi n nn tr li v mang n mt s
ip thing ling rt su xa.
CC TIN TRI TRC THI K LU Y.
TIN TRI CA ISRAEL.
Phn nhiu nghe ni n tin tri, ngi ta hay ngh n mt ngi ni trc
vic v lai, mt ngi c tm mt nhn rt xa. Hiu nh th tc l cha phn
bit r rng nhim v ca cc v tin tri. ng th, mt vi trng hp rt t
h cng ni trc nhng vic v lai, nhng thng ni mt cch bng gi huyn
b. Nhng nhim v chnh ca h l em n mt s ip tinh thn ng lc v
rt r rng ca Thin Cha, n cho vua v dn chng h l pht ngn vin ca
Thin Cha, nhng s gi ca Ngi truyn li nhng i Thin Cha yu cu dn
chng th hy n nn tr li. S ip ca h ch nhm vo thi i h m
thi, nhng chn l v tm quan trng ca n ngy nay vn cn gi tr.
Ms l mt tin tri. Tht vy ng l s gi v i nht ca Thin Cha, trc
thi Cha Gisu ra i.. nhng k nguyn ca cc tin tri, mt khong thi gian
chng 900 nm t khong 1050 n 150 trc TCGS, tht s bt u vi
Samuel v s chi dy ca vng quyn, tin tri v vng quyn dng nh
cng chi dy chung vi nhau, v c hai u c s lin h cht ch trong nhiu
th k, l do l mt trong nhng nhim v chnh ca tin tri l khuyn rn v
cnh co vua. l mt nhim v bi bc, bi v cc v vua phn ng min
bc (Israel) cng nh min nam (Yua) khng phi l nhng ngi bit knh

s Thin Cha v bit hoan nghnh s ip ca Thin Cha, cu ni "phn

thng dnh cho v tin tri" c mt ging iu ma mai chua cht ngay t lc
lch s tin tri khi u, bi v cc tin tri hay b au kh rt nhiu v s mng
ca h. H b nh p, t y, s nhc, gng cm, nhn su xung bn nhng
ch c mt iu lm cho h im lng, l s cht, v thng thng h b git
mt cch tn bo. Chng ta thy Samuel em n s ip ca Thin Cha
trut ph Saul ; v Nathan can m khin trch vo mt avt v ti m
mu git ngi vi Batshba. Nhng cuc chm mt nh th l in hnh cho
mi quan h gia cc tin tri v cc vua k tip.
Khng phi s hot ng ca cc tin tri ch hn ch ni cc vua m thi. Nhiu
ngi khc na cng cm thy sc mnh ca s ip Thin Cha. C v ni
(ln ting v r rng), nhng li phn i cc v t t phn bi chc v linh
thing ca mnh bng s tham v bi sng ngu tng ; phn i nhng
ngi giu dy xo bc lt ngi ngho, v phn i c nhng ngi ngho c
li sng lang thang sa a khng c mc ch, chng khc no nhng con cu
i theo nhng ngi chn h n, cc tin tri ln ting ni vi mi ngi : vua,
t t, k c tc quyn, ngi giu c, k ngho hn. Tnh cch thing ling
mnh m trong nhng li gio hun ca h gp phn rt ln cho tn gio
Ms v cn thc y tin hn na ln thi k cu , trong con ngi s
c cu ri bng vic th phng trong tinh thn v trong chn l.
Trc khi ni v mt t v tin tri quan trng hn, thi k trc lu y, thit
tng cng nn tm lc nhanh chng nhng iu gio hun tng qut ca h.
Nhng li sm truyn cng nh nhng li ging dy ca cc tin tri thng tp
trung vo nhng im sau y :
* S THNH THIN TRONG TM HN. Mt trong nhng li thin khi ca
cc tin tri (iu cn thit cho ta ngy nay cng nh cho chnh thnh gi Hippri
ngy xa c nghe ln u tin) l phi c mt tn gio thc trong tm
hn, mt tn gio t nn tng trn s yu mn Thin Cha v vng phc Ngi.
Trong sut thi k no lon ca cc tin tri, dn Israel tin tng qu tuyt i
gi tr ca nhng nghi l bn ngoi. Tm hn h khng mun th phng Thin
Cha bng cch vng Thnh Ngi hng ngy, bi h trn an lng tm
bng cch tng thm nhiu bn th v nhiu l t. H phng on cch th
thm l nhng vic ny c th ko xung lng t bi thng xt ca Thin Cha.
S chung hnh thc thi nt kh khan m r trong mt thi k kh lu.
Tiu biu nht cho s phn i ci tn gio gi to ch v b ngoi nh th, l
nhng li ln n ca tin tri Yrmia.
"Yav cc c binh, Thin Cha ca Israel phn th ny : Hy ci thin ng i
nc bc cng hnh vi ca cc ngi, v Ta s cho cc ngi lu li chn
ny. ng tin cy noi nhng li di tr, rng : "n th ca Yav ! n th ca
Yav ! n th ca Yav chnh l y !" Phi, nu cc ngi ci thin ng i
nc bc cng hnh vi ca cc ngi ; nu gia ng bo vi nhau, cc ngi
thi hnh cng l ; nu cc ngi khng p bc khch ng c, m ci, qu ph ;
nu cc ngi khng mu v ti chn ny ; nu cc ngi khng i theo
cc thn khc - m phi khn vo thn, th Ta s cc ngi lu li chn
ny, trn t Ta ban cho cha ng cc ngi, t i i cho n i i" (Yr.
7, 3 - 7).

* CH TH PHNG MT THIN CHA CHN THT. Cc tin tri thng

xuyn ch trch s bi sng ngu tng thi i ca h "Ta l Yav Thin Cha
ca cc ngi. Ngoi Ta ra, cc ngi khng c c v thn no khc". l
gii rn khn thit nht ca thi i y ngay c mt vi v vua tt nh ykia
v Ysia cng ch thnh cng rt gii hn trong nhng chin dch bi tr s bi
sng ngu tng thi?73;. Nhiu ngi Israel dng con ca h lm ca l b
thiu sinh m t l v thn t gio Mlt. Pho tng ging nh hnh ngi ca v
thn ny qu tht l mt l la khng l. Dc theo my cch tay gi ln ca n,
xuyn qua ci ngc m ra ca n v vo trong bng c la chy bng bng ca
n, ngi ta nm nhng nn nhn v ti t l t thn. Yrmia ni rng
"ngay c ni t o ca Yua cng tm thy mu mng ngi bn cng v ti"
(Yr 2, 34).
S tn th Baal v "n hong thin cung" cng phn nghch khng km, v li
cn ph bin hn na. Nn tng ca n l s tun hon hng nm ca thin
nhin. Bi v thin nhin trng nh ng yn di ci nng c nghit ca ma h
v sng li vi nhng trn ma v cui ma thu. Ngi ta t ra mt huyn
thoi gii thch ti sao li c s thay i gia cc ma nh th. Theo huyn
thoi ny th Baal, v thn ca s sinh sn ng c b cht vo ma nng ro
v n ma thu th c b v ca ng ta lm cho hi sinh. Ri cuc lm tnh
ca h lm cho thin nhin sinh si ny n sau nhng trn ma. Nhng
ngi tin tng huyn thoi ny th mun tn th hai v thn nam v thn n
ca mnh bng cch bt chc h m lm tnh, hy vng l chnh mnh cng
c phc sinh sn ng c nh l thin nhin vy. Xuyn qua s bt chc
lm tnh nh th, dn chng ngh rng mnh mi tin gn nhng v thn a tnh
ca mnh hn, v mi bo m c sinh nhiu con ci v rung t c ph
nhiu. V s tn th ny m im y dy v sinh ra nhiu nghi l rt s
sng th tc. Qu l liu thuc c cho i sng tn gio trong cc vng quc
ca dn Israel. Cc tin tri lun lun ch trch vn ny, nhng khng c
hiu qu thit thc ni thnh gi. C ngi khn khon yu cu h, e da
h? v khc lc trc mt h xin h hy tr li v hy trung thnh vi mt
Thin Cha c nht m thi, hy tn th Ngi, bng cch tuyt i vng phc
Thnh Ngi v Ngi l Thin Cha tht ca thin nhin.
* S CNG BNG X HI. y cng l mt ti khc ca cc tin tri m c
th p dng cho thi nay. S xa hoa ca cc n i dinh th c xy ct,
trn s bt cng i vi cng nhn v s hi l ca cc thm phn trong nhng
phin ta cng khai ti cc ca thnh. Nhng ngi bun bn thi thng x
dng nhng hnh thc la gt tin nht, dng cn lng khng chnh xc
(thi i chng ta khng phi l khng c), khch hng phi tr tin nhiu
hn mn hng nhn c. Ngi ngho, ngi cng kh, ngi bch inh, theo
li cc tin tri, rt quan trng c bit trc mt Thin Cha. Khn cho ai
khng bit i x vi nhng k y nh "nhng ngi ngho kh ca Thin
Cha". ti ny c nhiu tin tri nhc ti, nht l Amos, "v tin tri ca
nhim v con ngi i vi ng loi".
"Ya v phn th ny : V ba ti c ca Israel v v bn ti, Ta s khng hi li,
bi chng bn ngi lnh vi gi bc, v k kh vi mt i dp. Ngho nn
chng ch u t bi, v chng un cong ng li k hn."(Am. 2, 6 - 7).
"Khn cho nhng k tro i cng l thnh kh ngi v l ngay chnh th ht
nho xung t. Cho nn : nhn v cc ngi bt ngho hn c np t, v thu

la thc bc lt n, nn cc ngi xy nh m s khng c . Cc ngi

trng vn nho sang qu m s khng c ung ru.
Phi, Ta bit ti c cc ngi nhiu, cc ngi qu phm cng lm ; chng bt
nt ngi ngay, nhn qu hi l, ni cng mn ht quyn k kh." (Am. 5, 7 12).
"Hy nghe iu ny hi qun ch p k kh, v mun ch p nhng ngi
khim ti trong x. Cc ngi ni : Bao gi ngy sc qua i ta bn la ? Bao
gi Hu L mi xong ta m hng ? Ta, bp nh u ong v thm nng qu
cn, v lm si ci cn gi mo. Ta tu ly ngi ngho bng gi bc v k kh
vi mt i dp. La qut b ta cng bn i". (Am. 8, 4 - 6)
Vic khi u ny ca cc tin tri v vn cng bnh i vi ngi ngho kh
chng khc g mt bn tuyn ngn cc mi phc tht thi k Cha Kit cha ra
i. Va ku gi cng bnh v t thin, va cao k ngho kh? l nhng
ngi c Thin Cha yu thng cch ring.
S thnh thin trong tm hn, s phng th mt Thin Cha chn tht c
nht, s cng bnh i vi ngi ngho kh : l nhng ti chnh ca cc
tin tri ca Thin Cha. Cc vua, cc t t, cc k quyn qu giu sang cng
nh mi tng lp nhn dn khc, u l thnh gi ca h. Nhng v phn c
nhn ca nhng v tin tri nh th no, h l ai v thuc hng ngi no ?
Tiu biu nht v quan trng nht trong vai tr chng li vng quc mnh m
ca s ti, l cc tin tri lia, lisa, Amos, Hs, Ysaia, Mica v Yrmia.
C NHN NHNG TIN TRI THI K? TRC LU Y.
LIA V LISA (c 3V. 16, 23 ; 4V. 13, 21).
Chc v ca hai tin tri hay lm php l ny quay chung quanh triu i ca
Akhab, vua ca dn Israel vo khong 870 trc TCGS. Chnh cha ca Akhab,
vua Omri, di th ca vng quc min bc v thnh Samari. Chng ta
bit c, qua nhng ti liu khng thuc b Kinh Thnh, thi i ca Omri l
mt thi i rt v vang v phn vinh. ng kt c vi nc ln bang
Phnixia chuyn bun bn, bng cch ci cng cha Phnixia tn l Iabel cho
con trai Akhab ca ng. Nhng tc gi thin khi ca chng ta khng mng chi
n nhng thnh cng vt cht ca Omri. Triu i ca ng b ph phn mt
cch ngn gn v bun t khi ni n s tht bi thing ling ca ng.
"Omri lm s d trc mt Yav v n tht c hn tt c nhng ngi
sng trc ng. ng hon ton i theo con ng ca Yrbam . theo cc
ti li do ng lm cho Israel vp phm, v chc tc Yav Thin Cha ca
Israel vi nhng thn ph phim ca chng" (Cc Vua III. 16, 25 - 26).
Izabel, ngi v ngoi gio ca Akhab, c tnh tnh cng ngh hn chng. Gia
b v tin tri lia xy ra mt mi hn th mn i, bi v b em theo s bi
th thn Baal ca x Phnixia. B dng n th Samari v t nhng php s
lo vic sng bi phng tng cho thn y. B git hi cc tin tri ca
Thin Cha, mt mnh lia thot khi bn tay st nhn ca b. Bi ti
Samari, vng quc ca s ti ln p nh s hn th.

Chng 18 trong quyn th ba, sch Cc Vua m t mt cch linh ng cuc

tranh chp ni ting trn nh ni Karmel, gia nhng php s ca Baal v mt
mnh lia. l mt cuc chm trn tay i gia quyn lc Baal v quyn lc
Thin Cha. C hai bn u trng by nhng th vt t l. Cc php s ca
Baal cu kinh sut bui sng xin la xung thiu hy l vt, nhng chng c
g xy ra c. B lia thi thc mt cch ch giu, h li tip tc cu kinh sut
bui chiu. lia li ci nho "Phi ku ln hn na ! v ngi l thn linh, ngi
ang bn suy tnh hay mc tr vic v c khi ngi ang i vng ; c l ngi
thip ng, ngi s thc dy !" (cu 27), vn khng c g xy ra, ri lia cho ti
nc ngp nhng l vt, ng cu xin v c la xung thiu hy l vt. Cuc
tranh chp kt thc bng cuc x t cc php s ca Baal.
Nhng Izabel vn cn sng v mng sng ca lia lc no cng b e da. ng
phn i xong s bi sng ngu tng ang thnh hnh trong vng quc
ca Akhab. Nhim v k tip ca ng l phn i nh vua v mt bt cng x
hi rt hn m c nh vua v hong hu u lin can. l vn vn
nho ca Nabt thnh Yizrel. Vn nho ny st cnh c s ca nh vua v
ng ny rt thm mun n. Nhng Nabt khng chu bn v l c nghip ca
t tin. Nh vua bun ru tuyt vng. Nhng Izabel li c phn ng khc hn,
b ch c vic lm cho Nabt b em ra xt x v nhng li vu co rng ng ta
nguyn ra n Thin Cha v nh vua. B kt n l c ti. Nabt b a ra
nm cht, v nh vua c vn nho. By gi v tin tri bc vo sn khu :
"By gi li Yav n vi lia rng : Hy chi dy, xung gp Akhab vua Israel,
ng Samari. Ny n ang vn nho ca Nabt, n xung tch
thu vn y. Ngi s ni vi n rng : Yav phn th ny : h ngi git
ngi, ngi li tch thu ca na sao ?
on ngi ni vi n rng , Yav phn th ny : Chnh ni ch lim mu
Nabt, ch s lim mu ngi, c ngi na !. V Yav cng phn v Izabel
na, ch s n tht Izabel bn tng ly Yizrel" (3V. 21, 17 - 19 ; 23).
Hai trng hp trn y ca lia chng li s bi sng ngu tng v s bt
cng x hi l s mnh in hnh cho s mnh tt c cc tin tri Israel. H
mang n s ip ca Thin Cha, h thc tnh lng tm ca nhng ngi lm
iu xu, h ph by ngha ca li Giao c Thin Cha i vi Dn Ngi v
s sa a ca vua cng nh ca dn trong i sng lun l ca h. Vng quc
ca s ti mnh m n cc . Chnh cc v tin tri, vi s tr lc ca Thin
Cha hn ch c mt phn no.
LISA. L ph t ca lia, v khi bin khi mt t th lia li o chong
ca mnh (tng trng cho s mnh ca ng) cho lisa. Cu chuyn lisa cng
l mt chuyn chng i lc lng s c trong vng quc min bc. Nhng
ng c m t trong sch Cc Vua III v IV, nh l mt ngi hay lm php l.
ng lm cho con trai ca mt ngi Ihunem cht c sng li (4V. 4, 25
- 37) ; lm cho bnh m ha ra nhiu cho nhiu ngi n (4V. 4, 42 44) ; v cha cho Naaman khi bnh phung (4V, chng 5). Trong nhng
trng hp ny ta thy r quyn lc cc tin tri ca Thin Cha i vi s cht
v bnh tt l hai c im ca vng quc satan. Qua tt c nhng iu ,
lisa tht l mt ngi tin h ca c Kit, v tin tri v i, Ngi cng s hnh
ng nh th.

AMOS V HS (c Amos cc chng 1 - 9 ; Hs cc chng 1 - 14

nht l cc chng 1 - 3, chng 11 v 14).
y l hai v tin tri vit ln u tin, ngha l hai v tin tri li nhng
li sm v gio hun ca h bng nhng quyn sch c ch vit mang tn ca
h. C hai v tin tri ny nhiu im ging nhau, bi v s mnh ca h u
vng quc Israel vo khong 750 trc TCGS. Lc Israel ang phn thnh
di triu i ca Yrbam II, mt ngi khn lanh vic trn th. Nhng v
tnh tnh v v tm quan trng, th hai v khc nhau r rng.
AMOS l mt ngi min nam v l mt ngi nh qu, c hai s kin ny c
nh hng n cch thc trnh by s ip ca ng. L mt ngi min nam,
ng khng thch nhng vn ng gp min bc, nn ng nu chng ra v t
co. L mt ngi nh qu, ng ly lm chng tai gai mt trc cnh phn
thnh ca hai thnh Bthel v Samari. Nhng s phn vinh v sung tc nh th
l mt ci g tht xa l i vi ng. Ngay t u ng c thnh kin. ng li
cng ly lm chng tai gai mt hn na trc cnh mu thun gia "k c v
ngi khng", gia np sng xa hoa ca ngi giu c v s tng cc thp hn
ca ngi ngho b ngi giu bc lt. Chng ta thy mt s nhng iu
ng nu ra v s bt cng x hi v c th nh li li ni th chng ca ng.
Ta c th hnh dung r rng s phn n ca nhng ngi sang trng v tham n
x Samari khi b Amos t co cch cay nghit, ng gi h l b ci :
"Hy nghe li ny, hi nhng b ci Bashan trn ni Samari, qun p bc k
hn, hnh h k kh, nhng k ni vi cc c ng ca chng : "em li y
ung no" c Cha Yav ly thnh c ca Ngi m th : Qu th, ny s
n trn cc ngi nhng ngy, ngi ta s ly cu lim li cc ngi i v hu
du cc ngi bng lao nh c.
Ngang qua tng , cc ngi s ra, mi ngi thng trc mt mnh, cc
ngi s b qung xa vo ch bn ly. Sm ca Yav" (Am. 4, 1 - 3)
Tht vy, cch ni y rt l r rng, kh c cm tnh vi khn gi v kh li
cun h. Nhng Amos cho rng ch c cch mi vch r c s tuyt vng
ca tnh trng lc by gi. M tuyt vng tht, bi v s sng bi ngu tng
cng ang thnh hnh na.
"o cm , chng tri ra nm bn cnh cc t n ; tin pht chng dng
ung ru trong nh Thin Cha ca chng" (Am. 2, 8).
Nu s bt cng x hi ny v s sng bi ngu tng khng chm dt ngay
vic lm thi nt x s, th Thin Cha s hy dit quc gia. Ngy s l ngy
ca Yav, ngy thm phn. Khng phi l mt ngy thng cng v thng trn
hnh phc nh dn Israel mong i, song l mt ngy m s nh nhp ca ti
li Israel s t n ko xung s cng bnh nghim khc ca Thin Cha.
"Khn cho nhng k c mong ngy ca Yav l g vy, ngy ca Yav, i vi
cc ngi ? Ti tm , chng phi l sng ! y cng nh ngi n va chy
thot s t th gu bt thn gp c, v khi va n nh, va chng tay vch
tng th rn cn. Li khng phi ti tm sao, ngy ca Yav, ch khng
phi sng ? Phi, m mt , ch khng le c cht quang minh !" (Am. 5, 18
- 20).

V tuy vy, ngay c trong ngy thm phn, mt nhm t linh hn trung tn, "S
st" s khi b tiu dit.
"Yav phn th ny vi nh Israel : Thnh xut qun mt ngn, s cn st li
mt trm. Thnh xut qun mt trm s ch cn st li c mi" (Am. 5, 3).
Mt t du chng trn y cho ta thy s ip ca Amos. l mt ting
go tht phn i s bt cng v s bi sng ngu tng. ng thi cng l
mt li cnh bo nghim ngh bo trc ngy thm phn hi hng trc mt,
lc ch mt nhm t ngi (k lnh) khi b pht m thi. Nhng cng trnh
ca Amos khng c kt qu. Sau mt thi gian vi ba thng thi hnh s
mnh, ng rt lui v cuc sng n gin ca ng trn i x Yua v pha
nam, ng vit nhng iu cm ngh ca ng thnh sch c mang tn ng,
truyn li cho chng ta ngy nay. ng chin u v nhng l tng li
giao c? ca Thin Cha vi Israel, nhng ng tht bi. Tuy nhin nhng li
gio hun ca ng, nhng ting go tht i hi cng bnh v t bi cng nh
nhng li cnh co ca ng v ngy kinh hi ca Thin Cha tr nn ph
thng ni cc tin tri k tip ng. ng nh hng n nhiu th h v sau
ca Israel, v li mt s ip quan trng ngay c cho chng ta, nhng k
ang sng trong thi i xa ng rt nhiu, nhng khng khc xa thi y bao
nhiu.
HS cng ln ting ni vi chnh nhng hng ngi m Amos t co h,
nhng ging iu ca ng khc hn. D sao Hs cng l ngi min bc, ni
vi dn chng ca mnh. Ging iu ca ng du dng hn Amos, tuy li ch
trch ca ng rt ng v mnh m nhng c ni ln vi lng yu thng v
cm tnh r rt.
iu c o ni Hs l ng sng ci s ip ca ng trc, ri mi rao
ging. Xin gii thch r hn : Hs ci Gme, mt ngi v tht trung
sm b chng sng cuc i gi im, cng c th l th gi im trong
nhng nghi l t t thn. Nhng Hs vn yu c y. ng tm kim c v
a c tr v nh. l ci thm kch trong i t ca Hs, v mi tnh su xa
ca ng i vi ngi v tht trung.
Hs rao ging ci kiu thm kch v ci kiu tnh yu su xa , nhng trn
mt bnh din siu nhin. S bt hnh ca ng gip ng nhn thc r rng
ci thm kch Israel t b Thin Cha, v tnh yu khng th tng tng ca
Thin Cha i vi Israel. Theo li ca Hs, Israel l bn trm nm ca Thin
Cha, hp nht vi Ngi bng nhng dy thn i cn cht ch hn l hn nhn.
Tuy nhin Israel tht trung, hm h chy theo t thn ngoi gio. Cng
ngy Israel cng i su hn vo ti ngoi tnh thing ling. D th Thin Cha
vn lun tm kim, cu vt v em Israel tr v vi Ngi. Mi quan h gia
Thin Cha i vi Israel, trn bnh din siu nhin, chng khc g mi quan h
gia Hs v Gme, trn bnh din phm nhn.
Lm sao gii thch c mi tnh ca Hs i vi Gme ? Tht l kh. Tnh yu
khng th gii thch c, nht l mi tnh chn tht c minh chng bng s
hy sinh anh dng. Lm sao gii thch c tnh yu ca Thin Cha i vi
Israel ? Vi li ca v tin tri ny ni ln cho chng ta tt c nhng g chng ta
c th bit c.

"Khng, Ta s khng thi hnh ha ho kh n. Ta s khng hy dit Ephaim

(Israel) v Ta l Thin Cha, khng phi phm nhn. gia ngi, Ta l ng
Thnh" (Hs. 11, 9).
"Ta l Thin Cha khng phi phm nhn", l li gii thch c nht c th
c. Thin Cha bn vng trong tnh yu ca Ngi, bi v nh li mt tc gi
thin khi v sau vit : "Thin Cha l tnh yu" (Yn I. 4, 16). Thin Cha
thng yu v chnh Ngi l Tnh Yu. l iu su xa nht Hs h mn
cho chng ta thy. iu ny li cng c thy r hn na khi tnh yu ca
Thin Cha c chng minh bng s Nhp Th (ca Ngi Li) em li s
cu cho loi ngi.
Bi , chnh Hs a vo? Thnh Kinh hnh bng "cuc hn nhn gia
Thin Cha vi Israel". Hnh bng c nhiu v tin tri v sau chp nhn, v
chnh c Kit? cng dng hnh nh m t s lin h gia Ngi vi Israel
Mi, tc l Gio Hi. V hnh nh c khia trin y nht trong th ca
thnh Phaol gi tn hu phs 5, 22 - 23.
Hs li cn cho chng ta mt chn l su xa na khi ng ni "V Ta mun
tn ngha ch khng phi t t v nhn bit Thin Cha hn l thng hin" (Hs
6, 6).
Qua nhng li trn y, Hs ch trch th tn gio ch v hnh thc bn ngoi
thi ng, th o c gi hiu ch t hy vng vo nhng nghi l bn ngoi, gia
tng hnh thc nghi l thay v nhng hnh vi vng phc v yu mn. iu Thin
Cha i hi l lng t bi s trung tn v hp nht vi Ngi r bit Ngi nh
th no. Nghi l bn ngoi ch c gi tr khi no n th hin s sng knh bn
trong. c Kit cng dng nhng li tng t nh Hs, khi ni v nhng ngi
gi hnh o c thi Ngi (Mt 9, 13 ; 12, 7).
S HY DIT VNG QUC ISRAEL MIN BC (c Cc Vua IV,
chng 17).
Amos v Hs u rao ging ti vng quc min bc vo khong 750 trc
TCGS. H l nhng s gi cui cng Thin Cha gi n cho mt dn tc
ang quay lng vi Ngi. Amos dng nhng li ny la v anh thp ; Hs th
dng nhng li l y yu thng. Cc vua, cc t t v dn chng bt tai
khng chu lng nghe mt v tin tri no c. V do , ging xung vng
quc min bc ci "ngy ca Thin Cha" ngy ti tm ch khng phi nh
sng, ngy m mt khng le c cht quang minh (Am. 5, 20). Dng c thi
hnh cng l ca Thin Cha l quc Asyria, th l thnh Niniv, l mt
trong nhng quc ln trn th gii.? N nm quyn kim sot Msptania
trong vng gn 300 nm, khong t 900 n 600 trc TCGS.
V vua cui cng ca Israel tn l Hs (khng phi l tin tri Hs), ln ngi
vo khong nm 730 trc TCGS. B thua qun Asyri di s lnh o ca
Shalmaneser, vua Hs phi np nhng l vt triu cng nng n cho qun
xm lng. ng quay sang cu cu nc Aicp. Aicp ha gip , nhng khng
bao gi thc hin lc Israel b tn cng, v Asyri tn cng Israel. Th ca
Israel l Samari b bao vy trong vng ba nm tri. Trong lc Shalmaneser
cht v Sargon ln k v. ng ny l mt ngi ni ting, sng lp mt triu

i Asyri mnh m nht. Nm 722 trc TCSG, ng hon ton tiu dit
vng quc min bc, lu y dn Israel v a cc ngi ngoi bang t
"Babilon, Kuta, Av-va, Khamat v Spharvaim" vo nc Israel (4V. 17, 24).
Nhng ngi ny nh c pha bc Phaltinh, h dng v g chng vi bt c
gia nh no ca Israel cn sng st, h lm lt cht t iu h hiu bit v tn
gio ca ngi Samari, l nhng ngi m dn Dothi thi c Kit th ght
nht.
Nhng k s y v ph trng t c ca Sargon m t s co chung ca
Israel nh sau :
"Trong nm th nht triu i ca ti, ti chinh phc Samari. Ti a i lu
y 27000 ngi. Ti ly cc xe ca h cho qun i ti dng, ti bt h np
triu cng. Dn chng trong x l nhng nn nhn trong tay ti, ti bt chng
sng ni khc v ti t quan li ca ti cai tr h, v h phi np thu nh
nhng ngi dn thuc quyn cai tr ca ti".
Tt c nhng iu ny ph hp vi cu chuyn th thm Thnh Kinh thut li
cho chng ta. Sargon cng by ra nhng kh hnh bi thm bt nhng ngi
ng a i lu y phi chu. H b sp thnh hng di, tri li vi nhau bng
nhng dy thng buc c hoc c tay h, hoc buc vo nhng vng m
xuyn qua mi hay mi ca h. Dn Israel b a n Haran pha bc, hoc
nhng x thuc min Msptamia pha ng. Khng bao gi h tr v na,
v dn dn h b ng ha vi cc dn tc ni h b lu y.
"S xy ra v con ci Israel phm ti nghch vi Yav Thin Cha ca
chng, ng em h ln t t Aicp, t bn tay ca Phara, vua Aicp, v
v h knh gii cc thn khc. Chng i theo thi tc ca cc nc Yav
nh bt khi trc mt con ci Israel, nhng thi tc m cc vua h to
ly. Con ci Israel tht ra nhng iu chng phi, phm n Yav Thin Cha
ca h. H xy cho mnh cao n trong cc thnh ca h, t thp canh cao
cho n n ly, h dng bi v v nu th trn mi i cao v di mi cy
ci xum xu. Trn , trn mi cao n h hun yn, nh cc nc Yav
y khi mt h . H bc b tt c cc lnh truyn ca Yav Thin Cha ca
h, v to cho mnh tng c l hai con b ; hc lm nu th v th ly
tt c cc c binh trn tri v phng s Baal. H chuyn con trai con gi h
qua la ; h hc i bi qu, yu thut ; h bn mnh lm s d trc
mt Yav khi cn ngha n ca Ngi. Cho nn Yav chn n bng bng
trn Israel v Ngi xua h khi nhan Ngi. Vn vn ch cn mt mnh chi tc
Yua" (4V, 17)
Trong chng trnh cu , ch mt mnh Yua cn st li. Ni chi tc Yua v
cc vua ca h, thuc dng di avt, c t tt c nim hy vng cu cho
Israel v cho tt c cc nc.
T khi quc gia b chia r sau ci cht ca vua Salmon trc 200 nm,
Yua min nam vng mnh hn Israel min bc. L do chnh l v min
bc, k no sc mnh cp ngi (thng bng s st nhn) th c ln lm
vua. ang khi min nam quyn ln ngi vua ch thuc v mt gia nh m
thi. l gia nh avt. S kin duy nht ny lm cho quc gia tn ti v
bn vng. Di mt ca nhng cng dn min nam, th vua ca h phi thuc
v dng di avt, bi v Thin Cha quyt nh nh th qua ming tin tri

Nathan (2V. 7). Thin Cha cng khng nh bng cch no v vo lc

no , vng quc ny s tr nn va ph bc va vnh cu. Ngi Yua bit
tt c iu ny, h rt ly lm hnh din v li. H khng bao gi ngh rng
chnh nhng ti c a Israel n ch co chung th thm, cng c th lm
cho Yua b tiu tn nh th. Khng, h khng th b tiu vong, h nht nh
phi tn ti v vng quc ca h l vnh cu.
Nhng mt s lon lc nghim trng hin ra trc mt. Ngay c mt ngi
quan st tnh c sn khu chnh tr v x hi Yua, cng thy c rng
nhng ti li lm cho vng quc Israel b tiu dit ng chnh l nhng ti li
ca Yua. Tuy cha r rng nh th, da trn s tin tng ho huyn rng
nhiu l t v nhiu l vt c th thay th cho lng yu mn v vng phc m
Thin Cha i hi. Cng c nhng bt cng x hi nh th li dng ngi ng
loi mt cch v nhn o mu ch cho bn thn, bt cng i vi k ngho,
coi r nhn phm m mi ngi u c trc mt Thin Cha.
V cng c s bi sng ngu tng nh th : Yua cng chy theo t thn
ngoi gio vo lc Israel b lu y, th vua Akhaz ca Yua " chuyn qua la
ngay c ngi con trai ca ng, theo nhng iu g cc dn ngoi lm, dn
Yav nh bt khi trc mt con ci Israel" (4V. 16, 3). Nu Yua c tip tc
lm nhng iu v lun nh th th ngay ca Thin Cha s ging xung trn
n. gi gn Yua xng ng l ngi bn trm nm trinh trng ca Thin
Cha, nhiu v tin tri thi by gi u tranh kch lit, nh tin tri Isaia, Mica,
v mt th k sau : tin tri Yrmia.
ISAYA V MICA (c Isaya chng 5 - Bi ca vn nho ; chng 6 - Isaya c
ku gi ; chng 7 - 12 (sch Emmanuel) ; cc chng 33 - 39 (zkia v
Sennakrib). Cng hy c Mica : cc chng 1 - 7).
Isaya v Mica cng chung mt bi cnh. C hai u l ngi min nam ca
nc Yua. S mnh ca h bt u vo lc Amos v Hs chm dt s mnh
ca mnh. Mt s s ip ca h nhm vo vng quc min bc trc khi nc
ny b suy nm 722 trc TCGS. Tuy nhin , mi quan tm chnh ca h l
nhng hon cnh trong vng quc Yua. H hon ton thnh cng trong s
mng ny, chnh l v ng vua ln cm quyn min nam vi nm trc (hay
sau - cc hc gi khng nht tr) s sp ca Israel, l mt trong ba v vua
anh minh (hai v kia l avt v Ysia) ca triu i. Nht l Ysaia, l mt c vn
thn mt ca vua zkia, vua ny nh rt nhiu nhng li khuyn nh ca
ng.
Thi k ca Ysaia v Mica l mt thi k hn lon, chnh tr ri ren, b qun
Assyri e da v tn cng, h c lc lng mnh m lc by gi. Yua c
thot khi nn dit vong nh Israel nm 722, nhng bn tay ca Assyri vn xit
cht Yua trong quyn lc ca mnh, mc du chng cha bp nt n. Sau khi
Sargon, ngi chinh phc Israel, b m st nm 705 trc TCGS,
Sennacherib ln k v v bt u mt cuc xm lng Yua nm 701. ng
hon ton thnh cng mc du ng khng chim ly thnh Yrusalem, trong
dp ny, hoc trong mt dp tng t chng 10 nm sau (kh xc nh nin
biu) qun lnh ca ng vy thnh Yrusalem v trng c v chc chn
chinh phc c thnh y, nhng b tan v v mt th bnh ging nh n
dch. y l mt s cu thot thnh thnh i vi ngi Yua, mt s cu thot
c ca tng trong sch Isaya, chng 37, cu 36 - 38 v trong sch Cc

Vua IV, chng 19 cu 35 - 36. c Isaya v Mica, nn nh n bi cnh chnh

tr v qun s ny.
Ngi ta bit rt t v con ngi v i sng ca Mica. Mrset, qu nh ca
ng, cch Yrusalem v pha ty nam hai mi dm. Ngn ng n s v
khng chi chut ca ng cho thy rng ng xut thn t mt a v x hi
khim tn. ng v Amos ging nhau im ny, v cng nh Amos, ng l
mt ngi quan tm su xa n vn cng bnh x hi. Chng ta khng r
ng thi hnh s mnh ca ng trong bao lu, cng khng r ng mt lc no v
trong trng hp no. Tuy nhin chng ta c trong sch Yrmia rng, t nht
cng c mt ln nhng li sm ca ng em li s ci cch hu ch Yua.
"Mica ngi Mrset, lm tin tri vo thi? zkia vua Yua, ni vi ton dn
Yua rng : Yav cc c binh phn th ny, Sion s thnh rung cy, Yrusalem
ha ra ng vn, ni ca nh, mt g rng hoang. Phi chng, zkia vua Yua
v ton th Yua x t ng y ? Li khng phi l vua knh s Yav v
v v nhan Yav v Yav hi li s d Ngi phn trn h ?" (Yr. 26,
18 - 19).
V Isaya th chng ta bit c nhiu hn, mc d vn cha y nh chng
ta mong mun. Ngn ng Hppri chi chut ca ng cho thy ng l mt con
ngi c hc thc, v s ng i li d dng vi vua Akhab v hong t ca ng
y l vua zkia, cho thy rng ng quen giao tip vi hng quyn qu.?
ng c v v c t nht hai ngi con. C hai u c t nhng tn c
ngha tng trng, ngi con th nht l Shear-jashub, "mt k sng st s tr
v" v ngi con th hai l Maher-shalalhashbaz, "ca trm cp th vi vng,
nn nhn th hi h". n ku gi bc vo cuc i tin tri ca ng xy ra, theo
li ng thut li chng 6 cu 1 "vo nm zia cht" tc l vo khong 740
trc TCGS, 18 nm trc khi Israel b tiu dit, chng ta cng bit rng ng
gip ? zkia lc b Sennakrib xm lng vo khong 700 nm trc
TCGS. Nhng khng r ng kt liu cuc i ra sao. Theo li truyn khng c
chc chn th ng b vua Manass ca lm hai, vua ny l a con phn
nghch ca zkia, nhng khng c mt s liu no xc nhn iu ny.
V chc nghip ca hai v tin tri ny kh lu, c bit l Isaya, nn chng ta
khng ly lm ngc nhin khi thy c nhng im cc oan trong cc iu h
vit. C nhng on yn i v ln n, bi v h phi u tranh khng nhng vi
v vua anh minh zkia, m cn phi u tranh vi ng vua xu kht ting l
Akhab, cha ca zkia. Akhab c t nim tin Yav v c lc dng nh ri
mt lun nim tin t i . Chng ta bit rng vua y c ln dng nhng a
con trai ca mnh lm l t thn t gio. Vo lc gn cui i, vua li i xa
hn na bng cch dng mt bn th ngoi gio trong n th Yrusalem.
Ngay c thi k ci cch ca zkia cng khng phi l hon ton thnh cng.
Ti li vn cn y dy, khin cho Isaya v Mica phi ln ting kch.
S IP CA TIN TRI ISAYA V MICA.
Hai v tin tri ng thi ny u cp n nhiu im tng ng, nn chng
ta c th kho st h cng mt lc. Vy 39 chng u trong sch Isaya th c
th c chp nhn l chnh v tin tri ny vit. Cn nhng chng sau ca
sch Isaya c vit trong thi k lu y Babilon, khong 150 nm v sau.

MT THIN CHA DUY NHT, l im c hai v tin tri u nhn mnh.

Isaya din t iu ny bng cch nu ln quyn cai tr ti thng ca Thin
Cha i vi ngay c nhng nc ngoi gio v xa xi.
"Ngi pht c ra hiu cho mt nc t phng xa li, Ngi hut gi n li t
mt cng mt t, v ny chng vi n lanh chai" (Is. 5, 26).
V phng din tiu cc, th c hai u ln ting kch mnh m s bi sng
ngu tng thi h. l ti nng nht ca Israel, v chnh n buc Thin
Cha phi on x phn minh.
"Ph php, Ta s vt phng i khi tay ngi, v nhng thy chim bc s
khng cn c ni ngi. Cc thn tng ca ngi, Ta s hy phng i, v
nhng bi v ca ngi ta s ct khi gia ngi.
Ngi s khng cn phc ly cng trnh tay ngi, cc nu th ca ngi, Ta s
nh i khi gia ngi, cc nh tng ca ngi Ta s hy dit"? (Mi. 3, 1 - 3).
S THNH THIN TRONG TM HN, tri nghch vi s chung hnh thc bn
ngoi, l mt iu m hai v tin tri cng u rao ging. iu ny cho thy cch
c bit s tin dn n mc khi m c Gisu s nhn mnh khi Ngi ni
rng n cu l do s th phng Thin Cha trong tm hn v trng chn l.
Nu nhng l t bn ngoi khng phi l du hiu by t lng mn yu Thin
Cha, th Thin Cha khng x k.
"ch g cho Ta, l t v vn ca cc ngi ? Yav phn : Ta chn ngy thng
hin cu t v m th vt bo ny. Huyt b t vi chin con - cng d c, Ta
cng khng mng. Khi cc ngi vo yt Nhan Ta, no ai i cc ngi lm
th : dm ln cc tin nh ca Ta ? Cc ngi ng em li l cng to lao :
hng hoa vi Ta l tm. Ngy sc v l bi ca ngi, hn Ta ght :
chng l gnh nng cho Ta, Ta chn ri khng chu ni.
Cc ngi giang tay ln, Ta s bt mt Ta vi cc ngi. Cc ngi c gia tng
nguyn cu, Ta cng khng nghe : tay cc ngi vy y nhng mu ! Hy tm
ra, hy thanh ty mnh i. Hy ct khi mt Ta, s d ca vic lm cc ngi.
Hy thi lm d ! Hy hc lm lnh, hy theo di cng minh, hy n ngi
b p bc, hy x cho k m ci, hy bnh ngi ga ba" (Is. 1, 11 - 17).
Mt nhm t NGI SNG ST vn trung thnh vi Thin Cha gia mt quc
gia ti li, v cng chnh nhm t ngi sng st ny s c tn ti sau nhng
ngy thm phn trc mt, l mt im khc na m Isaya v Mica cng
nh Amos u rao ging. Tt c u tng tng rng nhm t ngi ny s l
nhng ngi tip n li ha ca Thin Cha, v s cu s n vi h v
qua h.
"Trong ngy y, Yav cc c binh s l triu thin trang im, l trng hoa huy
hong cho s st ca Dn Ngi" (Is 28, 5).
Mt chn l cng quan trng hn na c gp thy trong nhng sch y, l
tnh cch ph bc ca n cu , ngha l n cu c m rng bng cch
no ngay c cho cc dn ngoi. Chn l ny nhc cho chng ta mt ln na
li ha th ba ca Thin Cha i vi Abraham. Theo li ha y cc dn ngoi
cng s c chc phc qua Abraham v gia nh ng. Tri qua bao th k, li

ha ny ha nn xa l i vi dn Israel v dng nh b qun lng. Chnh

cc tin tri a n ra nh sng, v nh th, cc v y chun b cho vng
quc ph bc v cng gio ca c Kit s n.
"Vo nhng ngy sau ht, ni nh Yav s nn kin vng trn nh u cc ni
non, v n s c nhc cao qu g nng. Cc dn s tun v , v ng o
ch quc s v. H ni : "No Ta hy ln nui Yav, n nh ca Thin Cha
Yacob th, Ngi dy ta ng li ca Ngi, theo no i ca Ngi, ta
tin bc, v t Sion thnh ch ban ra, v li Yav phn t Yrusalem (Mi. 4, 1 - 2
; cng gp thy Is. 2, 2 - 3)
Mt yu t r rt sau cng trong s mnh ca hai v tin tri ny l s nhn
mnh v cu th c vng quyn v vai tr vinh hin ca v vng thuc
dng di avt s n. Isaya nhn mnh c bit "Mt trinh n s th thai v
sinh con, v s gi tn l Emmanuel" (Is.7, 14). Trong nhng chng k tip
ng t r thm : v vng ny s mang n s hin din ca Thin Cha
(Emmanuel c ngha l : Thin Cha cng chng ta). ng t v y nh l mt
chi "xut t gc Ysai" (11, 1), do thuc dng di avt con ca Ysai. y
s cu c tp trung vo mt c nhn, mt v vua con ca avt. mt
on khc, Isaya ni thng v ngi con trai ca avt v v vng quc vnh
cu v ph bc ha vi ngi qua ming tin tri Nathan. ng m t bng
nhiu t ng phn khi, n ni nhng c gi trong cc th h tng lai chun
b n tip mt v vng siu phm xut chng.
"V mt tr sinh ra cho ta, mt con trai c ban xung cho ta , vai Ngi
ly mi quyn bnh v thin h h tc hiu Ngi : Mu s l, Thn anh hng,
Cha i i, Vua bnh an, quyn bnh bao la, bnh an v tn trn ngai avt, trn
nc ca ng, cho nc c vng bn kin c, nh cng trnh c ngha, t
nay v cho n mun i" (Is. 9, 5 - 6).
Mica cng ni v v vng thuc dng di avt m mi ngi ch mong, v
vng quc ph bc ca Ngi v v thn mu Ngi.
"Phn ngi, hi Blem - Ephrata, nh b nht trong hng cc b tc Yua.
Chnh t ni ngi s xut hin cho Ta, v c mnh thng lnh sn h Israel.
Ngun gc ca Ngi n trc xa, ln ti nhng ngy thu xa.
Cho nn Ngi s ph np chng cho n thi "" s sinh con, v s st anh
em Ngi v vi con ci Israel.
Ngi s bn vng, Ngi s chn dt, a vo quyn lc Yav, nh uy Danh ca
c Yav, Thin Cha ca Ngi.
V chng s c an c, v by gi, Ngi s nn ln lao cho n mt cng mt
t. Chnh Ngi l s bnh an (Mi 5, 1 - 4).
Cng nn lu rng nhng li trch dn trn y m t v cai tr Israel trong
tng lai nh l mt k chn chin ( vng chn chin). Mt li m t l
thng, nhng n s tr thnh chnh xc nht khi ti ngy n c ng
nghim.
C hai v tin tri u c nhm hai mc ch : vch ra nhng ti li thng
thng dn chng thi i cc ngi thng ng phm, v hng t tng ca
h v nhntg ngy vinh quang trc mt trong tng lai. Cc ngi khuyn gii :
Gi y hy phng s Thin Cha, hy knh trng ng loi, v nh th
chun b cho nhng ngy v vng s n. V vng ny s em li n

cu , v s m ra mt thi i ha bnh m loi ngi s l bn ca Thin

Cha v l bn vi nhau.
TRIU I CA MANASS CON TRAI CA VUA ZKIA TT LNH - Qung
cch gia Isaya v Yrmia.
Manass c 12 tui khi ln lm vua, ng tr v Yrusalem mi lm nm.
Tn m l Khephxi-Bah. ng lm s d trc mt Yav, nh nhng iu gh
tm cc dn ngoi lm, nhng dn Yav nh bt khi trc mt con ci
Israel. ng xy li nhng cao n, zkia cha ng ph, ng dng
nhng t n knh Baal, v tc mt Ashrah nh Akhab vua Israel lm ; ng
th ly tt c c binh trn tri v phng s chng. ng xy nhng t n
trong nh Yav .
knh tt c cc c binh trn tri, ng xy nhng t n trong hai tin
nh ca nh Yav. ng chuyn qua la con trai ng v chim tinh lm yu
thut, lp ra no ng bng, php s ; v lm lm iu d trc mt Yav
chc tc Ngi. Tng Ashrah ng tc, ng t trong nh m Yav phn
vi avt v vi con l Salmon : "Ni nh ny v ti Yrusalem, Ta chn
gia cc chi tc Israel, Ta s t Danh Ta mi mi. V Ta s khng chn
Israel phiu bt khi tha t m Ta ban cho cha ng chng, min l chng
tun gi lm theo mi iu Ta truyn cho chng theo tt c l lut Ms ti
t ca Ta truyn dy chng". Nhng chng khng nghe v Manass
lm chng lc ng, khin chng lm s d cn nhiu hn cc dn ngoi Yav
hy dit trc mt con ci Israel.
Yav mi phn qua cc ti t Ngi l cc tin tri rng : "Nhn v Manass vua
Yua lm cc iu gh tm y, v n lm by hn c dn Amori c trc
n lm, v n cng lm cho c Yua phm ti v cc x thn ca n, v
th, Yav Thin Cha ca Israel phn : Ny y Ta s ging xung, trn
Israel v Yua mt tai ha v mi k nghe n s c hai tai . Ta s chi
Yrusalem i nh ngi ta chi ci bt, chi ri th p mt n xung. Ta s b
mc c nghip Ta st li v ph np n cho cc ch th tha h cp bc hi
ca, v chng lm s d truc mt Ta v chng hng khiu gin Ta t ngy
t tin chng ra khi Aicp cho n ngy nay".
"Manass cng mu v ti, nhiu n ni ng lm Yrusalem ny vy
y mu t u thnh n cui thnh, l khng k cc ti ng nn c
cho Yua phm, l lm s d trc nhan Yav" (4V. 21, 1 -16).
on vn m t ngn gn ny cho thy r rng hiu qu cng trnh tt p do
vua zkia? v hai tin tri Isaya v Mica thc hin c, khng tn ti bao
lu. Manass, con trai zkia, hon ton lm tiu tan cng trnh y. ng ph
hoi tn gio ca Yua n mc kh tng tng c, ng xy ct t n
ngoi gio ngay c trong n th ! Nu Israel v phm nhiu ti m phi hy
dit, th liu Yua c khi b trng pht nng n nh th chng ?
Vo khong cui triu i ca ng vua xu xa kht ting ny, c l 650 nm
tc TCGS, mt a tr tn l Yrmia cho i ti mt thnh nh Anatt, cch
Yrusalem v pha ng bc chng vi dm. Thn sinh ng l Hlcia, mt ngi
thuc hng t t. Khi cn b, Yrmia sng tri qua mt thi k mc nt i
bi trong tn gio, do Manass tip tay. Cc vua cng nh dn khng ai

n bi hc m s hy dit vng quc min bc li. H tip tc hnh ng

nh th l Yav khng hin hu, hoc Ngi c hin hu th Ngi cng khng
quan h g ti hnh kim, o c ca Dn Ngi. Bn tay ca Thin Cha
sn sng ging xung hnh pht cho nc Yua lc Yrmia hy cn th u.
YRMIA (c Yr. 1, 4 - 19 (Yrmia c ku gi) ; 7, 1 - 8, 3 v 26, 1 - 19
(Ging v n th) ; 6, 9 - 12 ; 15 10 - 21 ; 20, 7 -18 (T th) ; 18, 1 - 12 (hnh
bng nm t trong tay th gm) ; 23, 1 - 8 (Ngi sng st) ; 27, 1 - 22 (Hnh
bng ci ch) ; cc chng 30 - 31 (sch Aica) ; chng 36 (Yrmia vi nhng
bi ging vit ra v Yyakim) v cc chng 37 - 44 (nhng nm cui cng ca
Yrmia).
Vua hc m Manass cht lc Yrmia c 10 hay 15 tui. Amn, con trai ng,
ln k v v cai tr ch mt hai nm. Sau Ysya ln ngi, ng ny l mt
trong nhng v vua tt nht ca Yua. ng ln lm vua nc Yua nm 638
trc TCGS khi mi ln tm tui. Trong nhng nm u tin ca v vua nin
thiu ny, nhng truyn thng v o ca Manass v Amn hy cn tn ti.
Hnh thc bi sng ng?ng t hi nht ang thnh hnh khp vng quc v
ngay c trong n th. Bt c mt ngi thnh tn no cng u thy r rng
nc Yua ang cn mt tin tri can m ku gi tr li. V tin tri chng
bao lu xut hin trn su khu. Vo nm th 13 i vua Ysya, 625 trc
TCGS, c li Yav n vi Yrmia, ku gi ng lm tin tri. y l mt s ku
gi c o. Lp tc Yrmia tr li bng cu khc t : "A ha ! Ly c Yav,
ny ti u c bit ni, v ti ch l mt a? tr !" (1, 8). Yrmia khng phi l
mt ngi t tn kiu Isaya. ng l mt thanh nin d cm, quen vi np sng
yn tnh thnh ph nh, bn tnh khng thch hp vi i sng xng pha v
cch i x cay nghit m cc nh ci cch u tri qua. Tuy nhin, Yrmia
vn lnh nhn s mnh khip s ny, tin tng li Thin Cha ha lun lun
tr lc.
"Ny Ta t li l ca Ta trong ming ngi ! Hm nay Ta t ngi cai cc dn
tc v cc nc, nh v lt , hy v ph, xy v cy trng .
Phn Ta, nay Ta t ngi lm mt thnh tr, lm tr st, lm tng ng c li
c x, c li cc vua? Yua, cc khanh tng ca n, c li hng t t v dn
trong x. Chng s tuyn chin vi ngi, nhng chng s khng lm g c
ngi, v c Ta vi ngi - sm ca Yav - gii thot ngi" (Yr 1, 9 - 10 ;
18 - 19).
ba nm sau, nm 622 trc TCGS, s mnh ca Yrmia tr nn d dng
hn nhiu, nh cuc ci cch rng ln vua Ysya thc hin. S ci cch ny l
do s tm thy mt quyn sch lut ca Ms trong n th. Gn nh chc
chn l mt phn ca quyn sch Th Lut ngy nay, lc by gi c khm
ph. Khi nghe c ln ting cun sch , v vua tr tui lin kinh hi v nhn
thy rng ng v vng quc ng i qu xa, khng bit phc tng Thnh
Thin Cha. Lp tc ng bt u mt cuc ci cch khin cho Yrmia lng y
phn khi. S m t nhng bin php ci cch nhm chng li s bi sng
ngu tng cho ta thy s sa a tinh thn ca Yua n mt mc kinh
khng.
"Vua? truyn cho Hilkiah thng t, cc t t nh phm, cc th h phi em
ra khi n th Yav ht cc vt lm knh bi Baal, Ashrah v tt c
c binh trn tri . ng cho th tiu nhng t t m cc vua Yua t ra

hun yn trn cc t n ni cc thnh Yua v vng ngoi Yrusalem, cng

nhng k hun yn cho Baal, nht nguyt, cc chm sao v tt c c binh trn
tri. ng cho em nu th khi nh ca Yav . ng trit h cc nh cha im
t t nam ni nh Yav, ni m cc ph n dt o cho Ashrah . ng lm cho
u tp Tophet trong thung lng Ben-hinnom, ng ai chuyn qua la con
trai, con gi ca mnh cho Mlok. ng ph hy nhng con nga cc vua
Yua cung hin cho mt tri li vo nh Yav . v ng cho phng ho
nhng xe ca mt tri, v nhng t n trn sn thng ca nh Akhaz do cc
vua Yua lm, cng nhng t n Manass lm ni hai tin nh nh
Yav, vua trit h v p tan tnh . Cc cao n i din vi Yrusalem v
pha nam ni Tn Ph, vua Salmon xy cho Astart, tm ca dn Sion,
Kamosh, tm ca dn Moab, Milkom, qui g ca con ci Ammon, vua
cho lm ra u tp v p b cc bi v, cht cc nu th." (4V. 23, 4 - 14).
Ta khng cn ngc nhin ti sao cc tin tri li kch mt cch mnh m nh
th, v ti sao hnh pht ca Thin Cha li khc nghit nh th. S bi sng
ngu tng, nhng nghi l sinh sn ng o i try, v ngay trong n th !
Vng quc ti li ca satan c bo v bng nhng ho h kin vng bit
bao !
Ysya v cng cuc ci cch ca ng ko di gn 13 nm. Vo nm 609 trc
TCGS, vua ny b git trong mt trn nh m c gi ngy nay chc s cho l
in khng. quc hng cng Assyri b ng qu trc cuc tn cng khc
lit ca qun Babylon. Niniv, th ni ting ca Assyri b hy dit nm 612
trc TCGS. Tuy nhin, tn qun Assyri tp hp li t th. Qun i Aicp
vi v i ln pha bc ym tr qun Assyri, v Ysya, mt cch kh di,
c gng ngn chn qun Aicp khng h i xuyn qua Phaltinh, ng cht
trong trn . V nhng ngy bnh an ca s mnh Yrmia cng chm dt
theo ci cht ca ng. Nhng vua k v Ysya khng phi l nhng ngi p
lng Thin Cha v nhng cuc i ph thng xuyn ca Yrmia vi h ch
em li tht vng v v hiu qu, li gy nguy him cho tnh mng ca ng.
C bn ngi ln k v, nhng hai ngi, Yoakhaz v Yoakin ch cai tr c t
thng. Yrmia phi b ra hu ht th gi v sc lc ca mnh ng u vi
Yoakhim v Sqya. Yoakhim tr v t 609 - 598 ; Sqya t 598 cho n khi
thnh Yrusalem b hy dit nm 587 trc TCGS. Trong bn ng ny th
Yoakhaz, Yoakhim v Sqya l con ca Ysya, cn Yoakin l con ca Yoakhim.
1. Ysya
(Tr v 638 - 609 trc TCGS)
???????????? 2. Yoakhaz (selium)?????????? 3. Yoakhim??????????????? 5.
Sqya : v vua cui cng
??????? (3 thng nm 609)????????????? (609 -598)?????????????????????? ca
Yua (598 - 587
?(b lu y sang Aicp)??????????????????????????????????????????????????
(b y sang Babilon)
4. Yoakin
(Ykhnia : cnia)

(3 thng nm 598)
(b lu y sang Babilon)
i sng bi thm ca Yrmia lm cho ng xng ng vi danh hiu l "con
ngi su kh". Nghip v ca ng tht l xo ng, nht l 20 hoc 25 nm
cui cng. Khi t gi mnh l? "con chin b em i git" (Yr. 11, 19), ng v
tnh nhng qu thc l t t mnh lm tin thn ca c Kit, Ngi cng sng
di bng ca thnh Yrusalem sp b tiu dit. Cuc i ca Yrmia ch l
nhng chui ngy au kh. Vic ng kch s i try ca nhng ngi k v
Ysya v nhng t t hay dn chng lm cho ng b on ght kinh khng.
ng li chnh tr ch bi gn d ca ng trt xung u ng cn thnh n
ca cc vua v cc tng lnh. Lp trng ca Yrmia khng th b nh gi
ng n bng cp mt trn tc, nhng phi bng ci nhn ca Thin Cha.
Yrmia thy rng ti li ca Yua qu mc. S trng pht tt nhin phi
n t ni tay Thin Cha, v Thin Cha chn dn Babilon lm dng c
thi hnh n pht. Qun i Babilon di s lnh o ca Nabuksor ch l
n cng l ca Thin Cha ging xung ti li ca Yua. Khng c g ngn
c s trng pht ny. Chng i li, nh cc vua v cc tng lnh c
nh tc l chng i Thin Cha, mt vic lm in cung nht. l quan
im ca Yrmia bi v l quan im ca Thin Cha. Nhng khi rao ging
nh th vi tt c sc lc ca mnh, nim tin ca Yrmia b cng thng n tt
.
Tin tri ny b nh n v eo gng (20, 2), b cu lu trong sn khu v qun
(30, 1), b nh p v b giam trong mt ci hm c mi vm (37, 15 - 16).
Sau ht, h em Yrmia i m qung xung b nc ca hong t
Malkiyahu, ngay trong sn khu v qun, h ly thng gii ng xung, b
khng c nc m ch c bn ; v Yrmia ln xung bn (38, 5 - 6). S vic
ny cho ta mt hnh nh cm ng nht v v tin tri b au kh, b nm xa khi
mt th tc, b qung su xung ch bn nh.
Li cn nhng s au kh khc na, thuc phm vi gia nh hn, v v th, li
cng lm au lng con ngi nhy cm ny hn na. Chnh b con cng nh
nhng ngi hng xm ca Yrmia cng m mu hm hi ng.
"V ngay chnh anh em ca ngi, nhng ngi trong nh cha ngi cng phn
bi ngi ; h tp hp lc lng chng i ngi"(12, 6).
"Cho nn Yav phn v nhng ngi Anatt mun mu hi mng ngi m
rng : ng tuyn sm nhn Danh Yav, chng vy my s cht tong tay chng
ta !" (11, 21).
Trong nh cha ca ng, trong qu qun ca ng cng nh ti Yrusalem, khng
mt ni no Yrmia c bng yn v khi b ch ci "Tin tri c b khinh, th
ch c ni qu qun v ni nh mnh thi" (Mt. 13, 57). c Kit m t mt li
i x y ht nh th. Khng g ng ngc nhin khi ta thy ni thng kh tinh
thn m ng m t trong nhng chng gi l "t th c Yrmia", chng t
ng chu ng qu sc ngi phm. u ri, nhng tr lc ca Thin
Cha ?? S tr lc m Thin Cha ha khi ku gi Yrmia ? Ti sao ng b
bch hi t pha v khng ngng ? Ti sao ng khng c cht cm tnh ni
thnh gi, khng cht my may thnh cng ?

Yrmia gn nh mt c nim tin v gn nh b cuc, tm trng ca mt tm

hn trung tn b th thch kinh khng c m t trong nhng on nh 15,
10 - 18 ; 20, 7 - 18, l mt phn "nhng li t th ca Yrmia".
"Ngi d d ti, ly Yav, v ti mnh b d,
Ngi uy hip ti v thng ; sut ngy ti nn tr ci, c l chng
nho bng ti.
V h ti phi ni, l ti la li, nhng ku ln : Hnh hung v c hip.
V li Yav nn cho ti mi h nhc v ch giu sut ngy.
Ti t nh ti s khng ngh n na, ti s khng ni nhn Danh Ngi na !
Nhng ni lng ti nh la bng bng, b dn p trong xng ct ti.
Ti ht sc nn li, nhng khng ti no nn c .
chc d, ci ngy ti sinh ra ! Ngy m ti ra ti, c g n chng
c chc lnh !
chc d, k em tin mng cho cha ti m rng : Con ng ra i, mt
con trai. V lm cho ngi mng vui khn t ! Ngi y hy nn nh cc
thnh Yav lt nho m chng h hi tic, sng sm n hy nghe ku cu v
vo bui tra ting h xung phong ! Bi n git quch ti ngay ni bng m,
khin cho m ti nn m chn ti v bng m ti cha ti mi mi !
Ti lt lng m lm g, phi thy nhng lao ao phin su, v ngy i ti
tiu hao trong ti h ???
(Yr. 20, 7 - 9 ; 14 - 18)
iu ng ngc nhin l Yrmia khng b cuc. ng vn hy vng gia cn
tuyt vng, ng tin tng gia lc khng thy mt du hiu no chng t c s
tr lc ca Thin Cha. ng lm vic mnh phi lm ch v Thin Cha mun
nh th. V chng ta nn nh l ng khng h c mt vin nh y an i v
min hoan lc v s bnh an trn tri nh chng ta, nhng ng ch c h m
cho thy mt s b mt nng n cho nhng ngi nc Yua trong thi ng.
Yrmia tip tc chu au kh v Thin Cha, trong lc m phn thng duy
nht ng bit c l mt phn thng b gii hn trong th gian ny, nhng
phn thng y ng cng khng gp c trong i sng. n lc "ch thnh
din hnh bc vo" trong ngy tn th, con ngi su kh ny chc chn s
c vinh quang ni bt nht.
Ni au kh su xa ca Yrmia cng c th l do cnh hi hng xy ra ng
nh li ng cnh co, cnh thnh Yrusalem kiu cng b hy dit hoang tn.
Nm 587 trc TCGS, sau mt cuc bao vy c lit khong mt nm ri, lc
lng ca Nabuknosor tin vo Yrusalem v ph hy c thnh ln n th.
Nhng li tin tri bi thm ca Yrmia v nhng bn ng nghip ca ng
ng nghim "Ngy ca Yav" li n, ci ngy phn x cng minh. Ti li ca
Yua ko hnh pht t tri xung ; khng c cch no khc ngn chn
nhng s i try ca n v a n v con ng thng hi. Yrmia au nt
lng khi thy thnh ca avt v n th u ha thnh nhng ng gch vn.
Khi m c php chn la, hoc sng cch vinh d, Babilon ni ngi Yua
ang b lu y, hoc li gia cnh iu tn ca Yua, ng chn cch th
hai ny. Nhng ngay c , c gi Yrmia cng khng hng c an bnh v
ngh ngi. Ngi bn ca ng, Glia, m ngi Babilon t ln cai tr
nhng ngi Yua khng b a i lu y, b m st. S qun Babilon tr
th, cc bn b ca Yrmia lin trn sang Aicp, mc d ng ht sc can
ngn, th ri ng buc lng phi i theo h v trn di t m Ms
gii thot dn chng 650 nm v trc, Yrmia li au kh thm khi thy

nhng ng bo Yua ca ng hm h bi sng nhng ngu tng ca a

phng . Khi v tin tri ny khin trch h, th h tr li nh sau :
"V li ng ni vi chng ti nhn Danh Yav, chng ti khng nghe ng u,
song le chng ti quyt thi hnh cho trn vn li xut t ming chng ti, l
hun yn knh c thin n vng, v dng ru t knh b, nh chng ti
lm. Chng ti, cha ng chng ti, cc vua v cc vng cng ca chng ti,
trong cc thnh Yua v ni cc ph phng Yrusalem ; by gi chng ti
c n bnh no n, c sung sng v ht phi thy tai ha. Nhng t khi
chng ti thi khng hun yn knh c thin n vng v dng ru t knh
b, chng ti phi thiu thn mi s, v tit dn v gm, v i" (44, 16 18).
Tnh trng cui cng cuc i Yrmia l nh th . ng cht i gia s tht
bi hon ton di mt th gian. ng lm vic rt vt v, chu au kh rt
nhiu v thnh cng rt t. Ch trong nhng nm sau khi ng cht, khi ngi
Yua b y bn Babilon, nhn li s phn ca mnh v nhng li rao ging
ca Yrmia, th con ngi c bit ny mi bt u c qu chung. Nhng
iu ng vit ra u c bo qun, s ip ca ng c nghin cu v nhng
li ging dy ca ng c p dng.
Ni dung nhng iu Yrmia ging dy, ni cch ngn gn, l nh th
no ?
S bi sng ngu tng lan trn, l iu gai mt nht trn t Yua. Khi
Yoakhin ln ngi nm 609 trc TCGS, nhng hiu qu tt lnh do cng trnh
ci cch ca vua cha Ysya ca ng, u b b ri. Nhng thn ngoi gio c
bi th khp nc Yua, ngay c trong n th. S bt tr con lm l vt thiu
sinh li bt u thung lng Hinnom, ngay pha nam Yrusalem. Yua cng p
dng chnh nhng hnh thc tn gio i bi khin cho Israel b Thin Cha
trng pht. Bn tay cng minh ca Thin Cha khng th ngn chn c na.
"Phi chng cc ngi khng trng thy chng lm g trong cc thnh Yua, v
ni cc ph phng Yrusalem ? Con ci lm ci, cc ng b nhm la, cc b
v nhi bt lm on knh thin n vng ; on chng chc tu t knh cc
thn khc . Dn chng Yua lm s d trc mt Ta - sm ca Yav - chng
t nhng nhm tm ca chng trong nh trn Danh Ta c ku
khn, lm cho nh y ra nh u. Chng xy cao n Tphet trong thung
lng Ban-Hinnom, ha thiu con trai, con gi chng . (7, 17 - 18 ; 30 - 31).
Th tn gio ch v hnh thc cng lan trn mt cch ngm ngm nh ung th
trn khp nc Yua. Chng ta thy Yrmia tng ln ting t co mnh m
Yua tin cy qu s hin din ca n th Yrusalem. H tin tng rng
mnh l dn Thin Cha, l con chu Abraham, cng qu ng v qu t c.
iu Thin Cha i hi, theo li Yrmia, l s ct b thing ling, l s dng
hin lng v tai hiu mun ca Thin Cha v tun theo.
"Hy ct b sng bi Yav, hy ct b lng cc ngi, hi ngi Yua v dn c
Yrusalem, ng phn n ca Ta nh la phng ra, n bc chy m khng ai
c ti dp tt v nhng hnh vi ngang tri ca cc ngi" (4, 4).

"Vi ai ti phi ni, phi oan chng h nghe cho ? Ny tai chng, tai khng
ct b, chng khng th no ch c, ny li Yav nn tr ci i vi
chng, chng khng mng ti" (6, 10).
Nhiu th k v sau, thnh Phaol cng nhn mnh chn l : "V chng ta
mi l gii ct b, hng ngi th phng Thin Cha nh Thn Kh" (Ph. 3, 3).
Tuy nhin s ip quan trng nht ca Yrmia l s ip ni v Giao c mi
m Thin Cha s thit lp. Sch Yrmia khng phi ch ton l cnh co, l
h ho trt t, hay nghim khc t co ti c. N cng cn cha ng vi on
y an i nht trong b sch cc tin tri. Cc chng 30 - 31 l cao nh thing
ling tuyt vi ca sm Yrmia, v l ci nhn trc tip ca Yua v mt tng
lai s c kt hip mt thit vi Thin Cha. Yrmia ni v Giao c Mi s
n, v tn gio mi trong tm hn v thnh tht bn trong. Tht vy, li tin
tri ny ht sc quan trng trong lch s cu ang bin chuyn. Giao c thi
Ms rng buc Israel vi Thin Cha ca h mt cch tht l tt p. Giao c
thi avt m Nathan loan bo, nhn mnh vo vai tr trng tm ca v Vua
dng di avt ; Vua y s l Con ca Thin Cha v mt ngy no s c
mt vng quc ph bc v vnh cu. Nhng Israel khng trung thnh li
giao c vi Thin Cha ca h v lp nhiu n th t cc t thn dn
ngoi. Bi , giao c ny b hy b. Li ha ca Yrmia v mt Giao c Mi
l mt lot mi tn khc nhm vo tn gio mi, li Giao c Mi ny s c
bo chng bng Mu Cha Kit (1C. 11, 25), Ngi l Ms mi v l Con Vua
avt.
"Ny s n nhng ngy - sm ca Yav - Ta kt vi nh Israel v nh Yua,
mt Giao c Mi, khng phi nh? Giao c Ta kt vi cha ng chng,
ngy Ta cm tay chng em chng ra khi t Aicp. Chng hu b giao
c ca Ta, mc d Ta l Cha t ca chng - sm ca Yav - Ta s t lut ca
Ta vo bn trong chng v Ta s vit ln tim lng chng ; v Ta s l Thin
Cha ca chng ; cn chng, chng s l Dn ca Ta (31, 31 - 33).
Li rao ging ca Yrmia l li cnh co cui cng cho dn chng thi ng.
l iu r rt nht. Ting ni ca ng l ting cui cng ca Thin Cha ni vi
dn Yua. Nu n khng c tn knh v vng phc, th nht nh tai ha s
n.
"Hy nghe v hy lng tai, ng c t cao t i, v Yav phn. Cho Yav Thin
Cha ca cc ngi, hy dng knh vinh quang trc khi ti ti, trc khi chn
cc ngi vp rng ni ln vo nh nhem. Cc ngi trng cn sng, nhng
ngi s i thnh u minh, bin ra m ti.
Nhc bng cc ngi khng nghe, trong m thm hn Ta ch cn bit khc s
kiu mn ca cc ngi v mt Ta nh l, v n chin ca Yav b dn i y"
(13, 15 - 17).
Yrmia tng cho Yua mt c hi may mn cui cng, cng nh Amos v
Hs lm cho Israel, nhng c hi ny b khc t. Li ku mi ca Thin
Cha b khinh ch v tin tri ca Ngi b nho ci. V th nm 587 trc TCGS,
ngi Babilon hy dit c thnh ln n th v a dn chng i y sang
Babilon.

Chui nhng bin c lch s nm sau ci n pht cui cng ny tht l quan
trng, nhng chng ta khng th lm c g hn l ch pht ha n trong vic
nghin cu nhanh chng ca chng ta v s cu . quc Assyri nm quyn
kim sot min cn ng trong vng 300 nm, bt u suy yu vo na th
k th by trc TCGS. N b sp trc s tn cng ca qun Babilon v
qun M nm 612 trc TCGS. Niniv, th ng knh ca n, b hy
dit v nhng tn qun ca Assyri tp hp ti Haran c th mt cch v
hiu. Chnh vo lc ny, nm 609, v vua anh minh Ysya b git trong khi ng
c gng ngn chn qun lc Aicp ko h tin v pha bc tip vin cho qun
Assyri.
t lu sau, nm 605 trc TCGS, Nabuknosor ln ngi Babilon, lc by gi
hng cng nht th gii, Yua b bt np triu cng cho ng. Mi ln Yua b
qua nhim v , ng lin gi qun i sang sa sai. V vua Yua lc l
Yoakin, va mi thay th vua cho Yoakhim, b bt a sang Babilon cng vi
mt s ngi u t ca Yrusalem, vo khong nm 598.
Yoakin b lu y c Sqya k v, ng ny l v vua cui cng ca Yua, l
mt con ngi thiu cng quyt. Khi Aicp, Tyr v Ammon p buc ng lin
minh vi h chng li Babilon, ng qun li khuyn co ca Yrmia v
lin kt vi h. Qun Babilon tc gin trn xung. Cuc bao vy thnh
Yrusalem bt u nm 588 v ko di trong 18 thng tn nhn. Cui thi gian
, ngi Yua b vy cht trong thnh, phi in khng v m yu v i kht
v bnh tt. Nm 587, tng ly b ph v. Vua Sqya chy trn vo sa mc
v pha ng, nhng b bt gn Yrikh v b np cho Nabuknosor ang
trong tng hnh dinh ca ng ti Ribla. Cc con trai ca ng b git trc mt
ng, ri ngi ta mc mt ng. iu m ng c trng thy ln cui cng l
mu ca cc con ng chy ra. Ri ngi ta xing ng li a i lu y sang
Babilon.
"Thng Mi nm th Chn i vua Sqya, vua Yua, Nabuknosor, vua
Babilon v tt c qun binh ca ng, n Yrusalem v vy thnh. Mng
Chn thng T, nm Mi Mt, i Sqya, thnh b cng ph .
Tt c cc tng lnh ca vua Babilon i vo v t bn doanh cng gia .
?Va thy th, Sqya, vua Yua, v tt c binh lnh b chy v ra khi thnh
ban m theo hng con ng ng uyn, qua cng gia hai ly. Vy ng ra
theo con ng n hoang-giao. Qun Kan-a ui theo sau h v chng
ui kp Sqya trong vng hoang giao Yrikh. Chng bt ng v iu n
Nabuknosor, vua Babilon Ribla trong t Khamat v vua Babilon tuyn
n trn ng. Vua Babilon cho h st Ribla cc con ca Sqya trc mt
ng. Vua Babilon cng cho h st tt c hng thn ho Yua. on vua m
m mt Sqya v cho xing ng li bng hai xch ng iu v Babilon"
(Yr. 29, 1 - 7).
Nbuzaraan, hng l t khanh, quan hu cn ca vua Babilon, c sai i hy
dit thnh Yrusalem. C quc gia ln tn gio ca Israel u co chung. Ti li
li nhng hu qu tn hi bit bao ! Vng quc b tiu tan, kinh thnh b
ph hy, n th b bnh a !
"Mng Mi thng Nm. Nbuzaraan, hng l t khanh, quan hu cn trc
mt vua Babilon n Yrusalem. ng t nh ca Yav, cung in nh vua
v tt c cc nh Yrusalem ; mi ngi nh to ln u b la thiu hy. Qun

lnh Kanu di quyn quan hng l t khanh, trit h tt c cc tng ly

quanh Yrusalem.
Dn cn st li trong thnh, nhng ngi o ng theo vua Babilon v
nhng th thuyn cn li, th Nbuzaraan hng l t khanh bt i y. Cn
l dn trong x, Nbuzaraan hng l t khanh gi li trng nho v canh
tc.
Qun Kanu p b cc tr ng ni nh Yav, cc gi ch vc v bin ng
trong nh Yav, m ly ng em v Babilon. H cng ly c ni niu, xng,
bnh ti, qun tn, a bt v tt c nhng g bng vng bng bc. Hai ct tr,
mt bin ng v 12 con b bng ng bn di ci gic ch vc vua
Salmon lm cho nh Yav. ng ca tt c cc vt y tht v lng .
Vy Yua b y xa t ai ca h (Yr. 52, 12 - 28).
V

LU Y - HI HNG
DOTHI GIO - MACAB
S PHC HNG THING LING BABEL

LU Y.
Vi vic hy dit thnh Yrusalem v vic a i lu y mt s rt ng dn
chng, s ch ca chng ta chuyn t Yua sang t lu y. Khng r ni c
tr ch xc ca nhng ngi b lu y. Nhng ngi u tin b lu y mt
lc vi vua Yoakin nm 598 th phn ln nh c gn thnh Nippur. C l mt
s b bt a i nm 587 cng c lp c ti ni . Nim hy vng cu tp
trung v Babilon, bi v Yrmia ni cch r rng rng s st li c Thin
Cha tuyn chn kin to li Dn Ngi s l nhng ngi lu y ch khng
phi nhng ngi Yua li Phaltinh.
"By gi Yav n vi ti rng : Yav Thin Cha ca Israel phn th ny : Cng
nh trn nhng cy v tt y, Ta s oi nhn v ging phc trn nhng k lu
y ca Yua, nhng k Ta bt phi b chn ny i n x Kanu. Mt Ta s di
chng tc phc v em chng li x ny, Ta s xy dng m khng lt ,
Ta s vun trng chng li m khng nh. Ta s ban cho chng mt tm lng
bit Ta l Yav, v chng s l dn ca Ta v Ta s l Thin Cha ca chng, v
chng s ht lng tr li vi Ta. Nhng nh ngi ta x lm sao vi nhng tri
v xu - qu Yav phn th ny - Ta cng s x nh vy vi Skia, vua Yua,
v cc vng cng ca n, vi s st ca Yrusalem cn li trong x ny v
nhng k lp c Aicp (Yr. 24, 4 - 8).
Theo nhiu s phng on khc nhau th khong hai mi lm n nm mi
ngn ngi Yua b a i lu y. Giai on u tin trong chuyn ny, phi i
by trm dm n Babilon, tht l mt cuc th thch khc lit, nht l i
vi nhng ngi ho ph cha h quen vi cng vic lao lc nng n. Chng ta
c th hnh dung s? chn nn su xa ca m ngi su kh . H au kh
nht l v cuc hnh trnh lu di v? v cuc sng thiu thn trong nhng tri
tp trung. Nhng iu th thch au kh nht i vi h l b th thch v c
tin. Yav ? u khi thnh Yrusalem b hy dit, v gi y Ngi ni no ?

Lm sao h c th i p li vi ngi Babilon khi h ph trng rng thn

Maruk ca h quyn php hn Yav ? V nh gi lm sao c s phn vinh
cc thnh th ca Babilon v s sung mn trong x ny nu khng gi thit
rng c bn tay ph tr ca v thn a phng nh Maruk chng hn ? i
vi nhiu ngi b lu y (v c l tt c h u ngh nh th) th lch s? giao
c ca h vi Yav ch l o vng.
Nhng hnh ng cu v vang trong thi xut hnh dng nh v dng. C
l khng bao gi chng xy ra. Gi tr g na n Th, Khm, hng t t ?
n Th b bnh a, Khm bin mt, hng t t b t lit v khng c
l t. V ch g u vng quyn ca v vua thuc dng avt m Thin Cha
phn ha qua cc tin tri ? Cc vua u l nhng ngi bt ti tht c, l k vi
phm tn gio Ms ch khng phi l nhng gng mu trung thnh. Yoakhaz
b a i lu y sang Aicp. Yoakin v Sqya th b lm n l Babilon, hn
na Skqya tr thnh ui m khn kh, khng cn phn bit c ngy
m. C l nhiu ngi b lu y Babilon mt c tin. V qu th nhiu
ngi yu ui mt c tin tht.
Cnh au kh ca nhng ngi lu y c m t cch linh ng trong
Thnh Vnh 136.
"Trn b sng Babilon,
chng ti ngi , chng ti khc,
m tng nim Sion.
Trn rng liu y,
Chng ti treo ln n cm,
?73; h ro vi chng ti,
Bn cp ngi i li ca vn,
L h, mun mt khc vui :
Ht ta nghe ca vn Sion no !
M lm sao chng ti ht c ca vn Yav
Ni t khch qu ngi ?
Ta m qun ngi, hi Yrusalem,
Th tay phi Ta cng hy qun Ta !
Li Ta hy t i dnh hng,
V th Ta khng nh n ngi,
V th Ta chng nng Yrusalem
Ln tuyt nh nim vui trong i !
Th nhng t s cht, lm than, tht vng v su kh ny, Thin Cha rt ra
c nhng iu hay. S lu y l cn thit thanh ty dn ca Thin Cha.
Yua chm su trong try lc, bi sng ngu tng v bt cng. T hn na,
s chung hnh thc kh khan bn ngoi n r kh su n, lm cho vic gi
o tr thnh gi hnh v ph bng Thin Cha. Vy cn nn cha tr tn gc,
ch khng ch cha tr trn mt m thi. Thin Cha l nh gii phu lm cho
au n m cha tr, v s lu y l con dao Ngi dng m x. Ti
Babilon Thin Cha bt u cng trnh canh tn, ci cch v phc hng Dn
Ngi.
Mt mt, vic tch ri n Th khi l t loi b c s chung hnh thc,
thng lin quan ti hai kha cnh ny ca tn gio. N li cn nhn mnh ti

iu ct yu l con ngi t hin ton thn cho Thin Cha. Ngi ta khng cn
ly l t dng thay cho chnh mnh na, v trong cnh lu y, con ngi cn
bit ly g dng ln ngoi chnh mnh ?
Mt khc, gi y ngi ta c th nhn thy Yav l Thin Cha ca i sng
lun l, Ngi quan tm n hnh vi ca con ngi. Mt chn l su xa m ngi
Israel thng khng bit, hoc lng qun l hnh ng ca con ngi
phi c o lng theo Thnh ca Thin Cha l ng quyt nh s lnh
cng nh s d. Trong nhng nm trc khi Yrusalem b sp , rt nhiu
ngi x Yua t di mnh bng cch tin rng Yav khng c, khng th v
khng nn can thip vo? i sng ring t ca h. Trong nhng nm suy xt
li Babilon, h bt?? u nhn thy s hon ton gi di ca mt quan nim
nh th. Nhng ngi b lu y nhn thy r rng bit bao, rng iu con
ngi lm vn c lin can n Thin Cha ca nhn loi, v iu dn ca Thin
Cha lm, vn c lin can c bit n Ngi. Cng ngy ngi ta cng thy r
s nhm tm ca ti li di mt Thin Cha. V ngi ta cng nhn thy r
quyn lc kinh khng ca s ti lan trn trn khp ci Israel.
S gia tng i sng thnh thin chn tht bn trong i i vi s hm m hc
hi. Khng cn n Th v l t na, dn chng bt u t tm quan trng
nhiu hn vo s tm hiu v thc thi Li Cha. Nhng sch kinh in c thu
thp li, c in ra v ph bin cn thn. Nhng sch ca cc tin tri cng
c su tp? v c l ln u tin c qu trng. Mt nhm ngi anh ti
mi, chuyn v gii lut chi dy ra cng nghin cu gii lut Ms gi l
Trah. Nhim v ca h l chp li, in li v nht l nghin cu v gii thch
nhng vn bn c in. Nhng ngi cm u h l cc t t. Bao nhiu sc lc
v thi gi xa kia phi b ra cho cc nghi l n Th ca Salmon, gi
y c tp trung vo vic nghin cu hc hi Li ca Thin Cha cha
ng trong cc sch kinh in. Cn n Th, khng th dng l t, h thay th
bng s nghin cu hc hi v cu nguyn.
Xt v pha loi ngi, th s thanh ty thing ling ca Yua phi c coi l
cng lao ca cc v tin tri trc kia, c bit l Yrmia, nhng li sm ca ng
cnh co, hy cn vng vng bn tai nhng ngi lu y, v h chc chn
l nhn thy nhng li cnh co ng n mc no. ng cng vit
cho nhng ngi lu y mt bc th yn i v khuyn khch (Yrmia chng
29). on sau y chc l c c i c li rt nhiu ln.
"V? Yav phn th ny : vn 70 nm c mn cho Babilon, Ta mi ving thm
cc ngi, m gi ng nghim li tt lnh ca Ta vi cc ngi em cc
ngi v li chn ny. V chnh Ta, Ta bit cc mu nh Ta quyt v cc
ngi - Sm ca Yav - nhng mu nh phc thi ch khng phi ha tai
ban cho cc ngi c tng lai v hy vng. Cc ngi s ku ln Ta, cc
ngi s khn nguyn vi Ta v Ta s nhm li cc ngi. Cc ngi s tm
kim Ta v s gp. V cc ngi s di tm Ta ht lng cc ngi. Ta s cho
cc ngi gp Ta - Sm ca Yav - Ta s i vn cc ngi v s thu hp cc
ngi t mun dn, t mi ni Ta xua cc ngi n - Sm ca?? Yav - v
s em cc ngi v li ch Ta bt cc ngi phi b m i y" (Yr 29, 10 14).
Nhng cng nghip ln lao nht trong s tr li ca Yua l do cc tin tri
ng thi, nhng ngi tng chia s nhng ni thng kh ca nhng k lu

y, v em li cho h s ip y khuyn khch ca Thin Cha, dy? d

v an i. Hai v tin tri ni bt nht trong s ny l zkiel v Isaya Nh.
ZKIEL (c cc chng 1, 1 - 3, 15 (zkiel c ku gi) ; 3, 17 - 21
; 14, 12 - 23 ; 13, 1 -32 ; 33, 1 - 21 (trch nhim c nhn) ; 34, 1 - 16
(cc mc t) ; 36, 16 - 37, 14 (Israel hi sinh).
Con ngi ny tht l thng, v nhng th kin ca ng li cn l thng hn
na. ng l mt trong s nhng ngi b a i lu y u tin. ng b dn
sang Babilon nm 598 trc TCGS, khi vua Yoakin b lu y. Nhng li tin tri
ca ng gm c hai phn, trc khi lu y (t nm 593, nm th nm k t
khi Yoakin b bt gi) v sau khi lu y trong nm th nm theo li tng
thut ca chnh v tin tri ny, "Li ca Yav n vi zkiel, con ca Buzi t
t trong x Kanu, bn sng Kbar. V tay Yav xung trn ti" (Ez 1,
3).
S mnh ca zkiel l gi cho dn khi b hon ton mt ht tinh thn. Mi t
trc cho n khi Yrusalem b sp nm 587, ng chun b nhng ng
bo b lu y ca ng h chu ng s chn ng m ci thm kch kia
chc chn s gy nn. ng nh tan mi s hy vng h o, mi d lun v mt
cuc thay i chnh tr, to nn nhng li n thi rng thnh thnh s c
gii thot v cu vt. zkiel ln ting ni r khng phi nh vy u.
Yrusalem phi sp v s sp : ti li ca n ko bn tay trng tr ca
Thin Cha xung. Tuy vy sau khi lu y, lc m dn chng mi ngy mt
thm tht vng v thy hng trm ngi b ln lt bt a i, th nhim v ca
zkiel lc by gi l nng ? tinh thn ca nhng ngi b lu y. S ip
ca ng c th thu v ba im chnh :
Trc ht ng nhn mnh, Thin Cha khp mi ni. Thin Cha khng phi
ch b rng buc Yua, Yrusalem hay trong n Th. Ngi cng khng
phi l mt v thn a phng no vi cnh tay uy quyn v bo tr qu
ngn, khng th vt xa hn nhng thnh th v thn xm Babilon. Thin Cha
ca Yua hin din khp ni, chnh chn l ny c nhn mnh trong th
kin u tin ca zkiel. Theo nh ng thy, xa gi ca Yav c nhng bnh
xe "c ng nh th l bnh ny gia bnh kia. Trong khi i, chng ko
theo bn pha ca chng ; trong khi i, chng khng quay qua quay li . Thn
Kh nh i u th chng i " (Ez 1, 16 - 17. 20).
Mt chn l rt cn thit th hai, l trch nhim c nhn ca con ngi i
vi ti li v nhn c, Yrmia ni v iu ny ri (Yr 31, 29), nhng zkiel
cng nhn mnh n trong mt phm vi rng ln hn na. Trong khi nhng th
h xa kia cu kt thnh on th x hi v do c trch nhim cng
ng i vi ti li, th zkiel nhn mnh mt mt khc cng khng km xc
ng. Mi ngi s phi chu trch nhim i vi chnh mnh. Nu ai n o
c ngi y s c thng ; ai lm iu c ngi y s b pht. Ai b ng ti
li m tr li, th Thin Cha s n tip. Ai b ng nhn c i theo
ng ti c, th s mt phn thng ca nhng vic lnh trc kia v s b
trng pht.
Khng nn phng i tm quan trng ca chn l ny. Bi v h phi trch
nhim v nhng ti li ca th h trc, th cn hy vng g na ? Phi chng h
ch cn c cch chu ng au kh mt cch tuyt vng ? Nhng mt khc, nu

mi ngi ch chu trch nhim v nhng hnh vi ca mnh m thi, th tng

lai s c khc hn vi qu kh v hin ti. Mt i sng o c s lm cho
mi ngi c p lng Thin Cha, v nu nhiu c nhn c? p lng
Thin Cha, th chc chn ton th dn chng s bt u mt k nguyn mi
ti p hn.
"Cho nn Ta xt x cc ngi mi ngi theo ng li ca n, hi nh Israel sm ca c Yav - Hy tr li, hy hi u b mi iu nguy nghch ca cc
ngi khin cc ngi khng cn dp ti. Hy qung khi cc ngi mi iu
ngy nghch phm n Ta. Hy to cho mnh mt tm lng mi, mt Thn
Kh mi ! Ti sao cc ngi li mun cht, hi nh Israel ? Qu th, Ta khng vui
g vi ci cht ca k phi cht -sm ca c Yav- Hy hi u v ngi s
sng" (Ez. 18, 30 - 32).
Mt im th ba v ng l c thn hng, l li zkien ha s c mt cuc
xut hnh mi (ln ny ra khi Babilon), s c cuc hi hng v t Yua, s
c cuc phc hng i sng tn gio v quc gia ca Dn Thin Cha.
chng 34, Thin Cha phn v s lp giao c mi vi Dn Ngi, v s Ngi s
li tr thnh Thin Cha ca chng mt cch hu hiu ang khi chng s li tr
thnh on qun bit vng phc Ngi. Ngi cng ni v ti t avt ca Ngi s
lm vua cai tr chng. im ny ging nh li ha ca Nathan, nhng y
avt c gii thiu, khng phi nh mt v vua chin thng hin vinh, nhng
nh mt mc t. im nhn mnh thay i, chc chn l mt bc rt
may mn trong vic Thin Cha chun b Israel n tip mt v con vua
avt, Ngi s l mt mc t hn l mt v vua chuyn ch.
"Trn chng, Ta s cho chi dy mt mc t duy nht, Ngi s chn dt chng.
Ngi s l mc t ca chng. Ta, Yav, Ta s l Thin Cha ca chng. V avt
ti t ca Ta s l minh ch gia chng . V chng s bit : Ta, Yav, Thin
Cha ca chng, Ta vi chng, v chng, nh Israel, l dn ca Ta - sm ca
c Yave #34; (Ez. 34, 23 - 24, 30).
Chng 36 h m mt cch tot lc nhng phc lnh Thin Cha ha ban cho
Dn Ngi ang b lu y. Thin Cha s lp li giao c, ln ny Ngi thanh
ty nhng k theo Ngi, lm cho h c mt tm lng v mt Thn Kh mi.
tng quan trng ny rt ging tng ca Yrmia v rt n khp ngay c vi
Tn c.
"Ta s ko cc ngi ra khi cc dn. Ta s thu hp cc ngi t mi x. Ta s
em cc ngi v li tha t ca cc ngi. V trn cc ngi, Ta s ry nc
trong sch. Ta s lm cho cc ngi sch mi u nh v mi thn d dy ca
cc ngi. Ta s ban cho cc ngi mt tm lng mi. Bn trong cc ngi, Ta
s ban cho mt Thn Kh mi, Ta s ct tm lng khi tht mnh cc ngui. Ta
s ban cho cc ngi tm lng tht. Bn trong cc ngi, Ta s ban xung Thn
Kh ca Ta, Ta s lm cho cc ngi i theo lut iu ca Ta. V cc ngi s gi
cc phn quyt ca Ta v s thi hnh. Cc ngi s lp c trn t Ta ban
cho cha ng cc ngi. Cc ngi s l Dn ca Ta. Cn Ta, Ta s l Thin Cha
ca cc ngi" (Ez 36, 24 - 28).
chng 37, ngi ta gp thy zkien khng nh cch cm ng nht v
ti "Cuc xut hnh mi", l th kin ni danh v nhng khc xng kh
c hi sinh. D ngn trong rt l r rng : Yua trong cnh lu y chng

khc no mt cnh ng y xng kh. Nhng Thin Cha s lm cho chng

c hi sinh, bng cch chp ni xng ny vi xng kia, lm cho chng y
ty v tht, on thi sinh kh vo cho chng.
Chc chn l thnh gi ca zkien rt hi hp ; v nim hy vng chng khc g
mt m la gi y c chy bng ln nh nhng li ca Thin Cha phn
qua ming tin tri.
"Con ngi hi, cc xng y tc l nh Israel tt c, ny chng ni : xng
chng ti kh. Hy vng tiu ma. Chng ti b cht phng mt ! Cho nn
ngi hy tuyn sm v ni vi chng : c Yav phn th ny, Ngy Ta s m
ca m cho cc ngi ! Ta s em cc ngi ln khi m, hi? Dn Ta ! Ta s
dn cc ngi v li tha t ca? Israel. V cc ngi s bit Ta l Yav, khi Ta
m ca m cho cc ngi v em cc ngi ln khi m, hi Dn Ta ! Ta s ban
Thn Kh ca Ta xung trong cc ngi. V cc ngi s c sng. Ta s cho
cc ngi an c ni tha t ca cc ngi. V cc ngi s bit chnh Ta,
Yav,? Ta ni v s thi hnh -sm ca Yav-" (Ez. 37, 11 - 14).
Vic rao ging ca zkien l mt thnh cng, ting ni ca ng l ting ni
ca dn chng trong nhng ngy en ti khi h gn nh mt ht hy vng. ng
c th c? mnh danh l Yuse ca cuc lu y Babilon. Bi v trong s
quan phng ca Thin Cha, ng l ngi b dn lu y trc nhng ng bo
ca ng, ng bo ton s st ca Yua trong nim tin cy. ng s khng cn
sng thy cuc xut hnh khi Babilon, cng nh Yuse khng c chng
kin cuc hi hng t dt Aicp. Tuy nhin cng trnh ca mi v rt l cn
thit cho c hai cuc hi hng.
ISAYA NH (c cc chng 40, 1- 20 (gii thot) ; 42, 1 - 7 ; 49, 1 6 ; 50, 4 - 9 ; 52, 13 - 5, 12 (bi ca v ngi ti t) ; 42, 10 - 43, 21
(cuc xut hnh mi ; 49, 8 -50, 3 (Sion c phc hng).
"Isaya Nh" c ngha l mt v tin tri v danh no , tc gi nhng chng
cui cng (t chng 40 n chng 66) ca quyn sch Isaya hin ang lu
hnh, hoc t nht cng l tc gi nhng chng t 40 - 55. ng vit trong
thi k lu y, khong 550 trc TCGS v cng vi zkiel l mt trong hai tr
ct vng chc nng nc Yua b nghing nga trong nhng nm yu
ui. Tc phm ca ng c gi l "sch yn i", tht l mt nhan thch
hp, v cha ng nhng li tuyt ho cho tng lai ca Yua v ca cc dn
nc. V tin tri ny cng noi theo bc ca zkiel, ra cng gip cho nim
hy vng ca dn chng lun lun c nng cao. Mt on ngn chng minh
iu ny rt r rt l chng 54, 4 - 8. l mt on rt l th v n phi hp
ti xut hnh vi mt ti trong sch Hs, l Yua c coi nh ngi
bn trm nm ca Thin Cha. V yu thng ngi bn trm nm ca mnh b
b ri, Thin Cha s em nhng ngi lu y tr v qu nh.
"V ngi cng nh thn gi b ri,
lng d bi bi khi Ngi gi ngi.
Nhng no ai n ry t ngi v ci lc thanh xun, Yav Thin Cha ca
ngi phn.
Ta s b ngi trong chc lt, nhng Ta s thu hp ngi li bi lng thng
xt bao la.
Ngha n nh lt dng tro,

Ta ngonh mt khi ngi mt chc,

Nhng Ta li oi thng ngi bi tnh nhn ngha mun i Yav ng chuc ngi phn".
Nhng cng trnh chnh m Isaya Nh ng gp vo lch s cu c
gp thy trong bn "Bi ca Ngi Ti T". Nhng bi ca ny trong Is 42, 1 - 7 ;
49, 1 - 6 ; 50, 4 - 9 v 52, 13 - 53, 12 lin kt Dothi gio vi Kit gio, m Kit
gio s l s sung mn v s hon ho ca Dothi gio. Hai bi ca th nht ni
rng phm vi n cu bng cch gii thiu Israel nh l "nh sng cho cc
dn nc", l dng c chuyn n cu sang cc dn ngoi. Cc v tin tri
trc kia cng trnh by chn l ny, nhng khng r rt nh? Isaya Nh.
C l v c sng bnh yn gia nhng ngi Babilon ngoi gio, cho nn v
thin ti thn hng ny nhn thy r gi tr cn bn ca tt c mi ngi.
c to dng ging hnh nh Thin Cha, mi ngi phi c n khp bng
cch no vo chng trnh cu .
"Ny Li ca Thin Cha, c Yav,
ng to, cng mn tri,
ng dn ra ci t cng th sn.
Ta nn ra ngi v t ngi lm giao c ca dn, lm nh sng ca nc"
(Is 42, 5 - 8).
"Ngi phn vi ti: Ngi l ti t ca Ta, Israel, hi ngi, Ta mun c
rng vinh.
Qu t, vic ngi lm ti t ca Ta,
phc hng cc chi tc Yacob,
em v li chi lc cho Israel.
Nn Ta s t ngi lm nh sng cc dn tc,
n cu ca Ta thu mt cng tri t" (Is 49, 3 - 6).
Bi ca th ba : 50, 4 - 9 ni v s th nghch v s bch hi nhm vo Ngi Ti
T ny ca Yav. Ngi b nh vo lng, b bt ru, b nh vo mt. Hnh nh
ny chun b cho chng ta mt bi hc thn hng, c chng mc, bi ca th
t, trnh by linh ng v chn l su xa ca s chu au kh n ti (52, 13
- 53, 12). Ngi Ti T trc y l biu tng ca Israel, by gi th hin ni
mt ngi. Con ngi ny, mc d chnh mnh l v ti, cng phi gnh ly ti
li ca loi ngi. V loi ngi m Ngi th mng sng v cha bu cho nhiu
ngi bng cch hnh ng nh th, h ng c tha th cc ti li. Ri
Ngi ly li mng sng v sng mt cch hin vinh. Trong tm tr ca ngi Kit
hu, th bn vn ny, c vit hn 500 nm trc khi c Kit n, tht chng
khc g mt li ging gii ca cc tng v ngha s cht v s phc sinh
ca c Kit. V chc chn cng l iu Thin Cha c ni ln trong on
ny. Chnh c Kit v Israel mi, chnh Ngi l Israel s tr thnh nh sng cho
cc dn nc v s cu cho cc dn ngoi. Ngi em li n cu cho
nhiu ngi bng cch th mng sng mnh n ti cho tt c.
"Ny, Ti T ca Ta s thnh t, Ngi s c bt c, nhc cao v tuyt vi tn
dng .
Tri li, chnh cc bnh tt ca chng ti, Ngi mang ;
chnh cc au kh ca chng ti, Ngi vc.
Cn chng ti, chng ti li k Ngi nh k b tri nh,
B Thin Cha trng pht v y a.

Nhng Ngi b m v nhng s ng nghch ca chng ti v v ti v ca

chng ti,
Ngi b nghin tn,
ging xung Ngi hnh pht
i ly an bnh cho chng ti,
V nh nhng vt hn Ngi chu, chng ti c phng c lnh.
Chng ti ht thy xiu lc
Nh chin cu mi ngi quay mi ng,
Nhng Yav li Ngi phi ly v ti v ht thy chng ti.
B tra tn, Ngi chu ng v khng m ming,
Nh cu b dn n l st sinh,
Nh chin m ngm cm khng h m ming.
B bt giam v ln n, Ngi b em i.
No ai mng ngh n vn mng ca Ngi ?
Ngi b cht phng khi t ngi sng,
Chnh v s ng nghch ca Dn Ngi,
Ngi b st pht.
Huyt Ngi, ngi ta t gia bn c n,
V nm m Ngi ni dn trc ph,
Du rng Ngi khng lm iu hung c,
V gian di khng ni ming Ngi.
V Ngi hin mnh lm hy sinh t ti,
Nn Ngi s c thy dng ging s th trng nin
V nh ca Yav nh Ngi m nn trn.
Chnh v kip lao ao mng Ngi,
Ngi s thy s sng v no y gic ng.
Ngi cng chnh,
Ti T Ta s gii n tuyn cng nhiu ngi,
V chnh Ngi s vc ly ti v ca chng.
Cho nn,
Ta s ban nhiu ngi lm phn ca Ngi,
Ngi s phn chia v s chin qu,
Chnh v Ngi th mng
Khng mng ci cht,
V b lit hng nhng k ng nghch,
L mang ly ti li nhiu ngi,
V ng ra bu cha cho nhng k ng nghch" "Is 52, 13 ; 53, 4 - 12).
Tht vy, Thin Cha thng v nhng ng thng vi nhng ng cong. S
hy dit Yrusalem v n Th, s mt Khm, s lu y ca dn Yua - nhng
bin c ny trng c v tai c hon ton i vi nhng k lu y tng tri
qua. Tuy nhin, trong thi gian ngn ngi Babilon, s thnh thin bn trong,
tri nghch vi s ch chung hnh thc bn ngoi, hi sinh, v sng cch
mnh m hn bao gi ht gia Dn Thin Cha, zkiel v Isaya Nh
ng gp nhiu vo vic lm cho nhng xng kh ca Israel chi dy mc ly
s sng mi.
HI HNG - DO THI GIO.
EZRA (c chng 1 (sc ch ca Kyr) ; chng 3 (Ti thit n Th) ;
cc chng 5 - 6 (n Th th nh) v chng 7 (Ezra i v Yrusalem).

NHMIA (c cc chng 1 - 6 (Nhmia v cc tng thnh) v cc

chng 8 - 9 (Nghi l trng th).
"Cc quc thng trm nh sng c, tan bin v khng cn thy na".
quc Assyri cng tan bin nh th. N l mt quc hng cng kinh khng
min ng, n chim tr? vng quc min bc Israel. n gi, quc
Babilon tng l mt cu ch khng khip di thi Nabuknosor cng phi
gp mt s phn nh th. ng vua ny cht nm 560 trc TCGS, v chng 20
nm sau, Babilon b sp trc th lc phi hp ca qun Bat? v M,
Kyr i . Vua Bat v M, ngi sng lp quc M hng cng,
vo Babilon nm 539.? Ch mt nm sau, ng h ch cho php nhng ngi lu
y c hi hng. Qu tht ng l mt vua i lng, bit? tn trng nhng
phong tc v nhng thn ca cc nc ng chinh phc, Isaya Nh ni n
Kyr mt cch knh cn c bit, gi ng nh l mc t ca Thin Cha (44, 28)
v l k c xc du ca Thin Cha (45, 1).
Nm 537 trc TCGS, mt nm sau khi sc ch hi hng c k, ngi Dothi
bt u tr v li Yua, nhng khng phi tt c u tr li. Nhiu ngi c
nh ca y tin nghi ti Babilon v lm n pht t, nht nh li
hn l liu lnh n nhn cuc sng gian trun ca k hi hng. Mc d th,
nhng ngi ny cng b ra nhiu tin ca gip cc k hi hng. Nhm
Dothi u tin ln ng hi hng di s lnh o ca thng t Ysua, v
ca hai ngi hong tc cn sng st l Sassabasar (c l l con trai ca vua
Yoakin) v Zrbabel. Hai ng ny l nhng ngi u tin ln cai tr nc Yua
c phc hi. Khng mt ngi no trong hai ngi thuc hong tc ny s
c lm vua. H l nhng vin chc c vua Bat b nhim v hon ton
thuc quyn vua Bat.
Hi hng chng bao lu th Dothi bt u nghi ng khng bit hnh ng nh
th c phi l khn ngoan chng. H phi bc vo mt ng ngn ngang kh
nhc. Trc ht l vn nh ca. Nh ca cn phi c xy ct, c ti
thit hoc mua li. Nhiu ngi can m dng lu ln . Phi tranh ginh li
nhng ming t thuc ti sn ca cha ng li, m nhng ngi Dothi v
nhng ngi ngoi kiu chim ot nhn lc vng ch. a?? s nhng ngi
Dothi t Babilon tr v u hy cn tr ; do , h l nhng ngi trc kia
cha bao gi thy Yua. H b v mng trc ci cnh tri ngc gia nhng
thnh ph phn thnh Babilon h va ri b, v nhng cnh iu tn Yua.
Cc vn kh khn ca i sng c thy r rng ngay lp tc. Yua, qu
hng h hng c mong ch l mt x ngho nn, iu tn, nh b, vn vn
ch 20 dm chiu di v 25 dm chiu ngang. Ngho nn, tn ph sau boa
nhiu nm tri !
Mt trong nhng vic phi lm trc ht l phi ti thit n Th ngay trn ch
c Yrusalem. Mt n Th mi c ngh v bt u chun b khi cng.
Chng bao lu s hng say dn tan bin ht. 17 nm sau khi nhng ngi lu
y hi hng, n Th vn cha c, nhng chnh vo nm , 520 trc
TCGS, hai v tin tri, Haggai v Zacarya (c Haggai cc chng 1 - 2 ; Zacarya
cc chng 1 - 8) thnh cng trong vic lm cho dn chng ly li nim
phn khi mt.

"By gi Zrubabel, con ca Shaltiel v Ysua, con ca Yxaaq, i t t v

tt c s st ca dn vng nghe ting ca Yav, Thin Cha ca h, v li l
ca tin tri Haggai, bi Yav Thin Cha phi ng n vi h.
Yav thc tnh kh phch Zrubabel, con ca Shaltiel, khm sai x Yua, kh
phch ca Ysua, con ca Yxaaq, i t t v kh phch ca tt c s? st
ca dn. Vy h n tra tay vo vic trong nh ca Yav cc c binh" (theo
bn ting Anh th : Haggai 2, 12 - 14 ; theo Lm. Thun th Haggai 1, 12 - 14).
Nm nm sau , n Th hon thnh. N c xy ct theo ha n
Th ca Salmon v c l cng y mt kch thc. L t li bt u nh thi k
trc lu y, cc t t v lvt m nhn trch nhim phng v ca h v n
Th th hai (cng gi l n th ca Zrubabel) tr nn trung tm i sng
ca ngi Dothi. Khng c Khm Giao c, nhng Thin Cha chc chn vn
cng nhn n Th ny nh l Nh ca Ngi trn th, v nhng l t s
lm cho Ngi vui mt bao lu chng cn l nhng du hiu thc s biu l lng
thnh knh bn trong.
T nm 515 (nm n th ca Zrubabel c hon thnh) n nm 445 trc
TCGS, t c tin tc g ng k v Yua. Ngi ta bit rng nhng ngi Samari
pha bc, l nhng ngi do s trn ln gia ngi Israel v nhng ngi ngoi
kiu lp c min bc sau khi Israel b hu dit nm 722 trc TCGS, ln
ting khiu ni vi Xerxes l vua Bat lc by gi, v vic xy li tng thnh
Yrusalem. V h thng cuc, tng thnh khng c xy li.
Tuy vy nm 445, c mt ngi tn l Nhmia n Yrusalem. ng vn l mt
ngi Dothi, c ln a v cao trng trong gii chnh tr Bat, v ng
lm quan chc tu ca vua Artaxerxes. ng c sn d nh r rt trong c
v ng xin c php vua Bat. D nh ca ng l xy li tng thnh
Yrusalem, v ng thc hin trong mt thi gian k lc. Trong vng khng
y hai thng sau khi ng n, cc tng thnh c? xy dng xong. S
hon thnh nhanh chng li cng ng khm phc khi chng ta c thy
rng nhng ngi th? ca Nhmia ng thi cng phi lm chin s sn sng
bo v thnh v cng cuc xy ct tng thnh chng li nhng cuc tn cng
bt ng ca ngi Samari v ngi Ammon. H lm vic cch rt nhanh
chng, mt tay khun gch, mt tay cm gm.
Nhmia c mt Yrusalem mt thi gian th Azra v t t k lc, cng n .
ng ny cng ng gp vo s phc hi Yua v mt thing ling. iu ny
c m t r rng trong sch Nhmia chng 8 v 9. Chng 8 thut li vic
Ezra tp hp, nhng ngi Yua gn Cng Nc, v pha ng nam n Th.
Mt cch chm chm v r rng, ng c cho h nghe v bn lut Ms
cng gi l b Ng Kinh, tc l nm quyn u ca Thnh Kinh. Khi c ng
thng dng li nhiu on, cc Lvt th gi gii thch cho dn chng
ngha nhng on nghe. Trong sut thi gian nghe c v nghe gii thch
nh th, dn chng thng h ln "Amen" tuyn th mun tun gi lut
Thin Cha nh th l lut ca quc gia. Chng 9 m t mt cuc cuc hp
long trng khc xy ra sau ch vi tun. Trong dp ny, Ezra hng dn dn
chng c hnh l nghi nhc li li giao c? cch trng th. ng k li vic
Thin Cha dng nn th gii, ku gi Abraham lm T Ph Dn Ngi,
cu Israel khi lm n l Aicp, v lm cho n tr thnh mt gia nh tn
gio ca Ngi trn ni Sinai, dn a n vo Phaltinh, v Ngi ban

cho n min t ha nhiu th k trc vi Abraham. Ezra cng ni n s

Israel tht tn thng xuyn vi Thin Cha, phm ti nhiu trong sa mc
cng nh Phaltinh. Cui cng, nhng thnh gi ca Ezra u cng khai th
ti v khng nh li mun ca h t nguyn bc vo giao?? c mi vi
Thin Cha.
Nhng cnh c m t trong hai chng ny c nghi tht su xa i vi
Yua thi k sau lu y v lm khun kh cho Dothi gio. Tn gio ny tn
ti mi cho n khi c n Th ln quc gia u b ngi Rma hy dit nm
70 sau TCGS. Linh mc Lagrange gii thch s kin ny nh sau :
"Dothi gio l mt nh nc c thit lp bng s phi hp cht ch gia
chng tc v tn gio, gia php lut o v i tr thnh mt php lut m
thi,? di mt quyn bnh nm trong tay v thng t".
l hnh thc nh nc Dothi thi k sau lu y. Trong vua c thay
th bng v thng t c xc du nh cc vua thi k trc lu y. Lut
php ca nh vua c thay th bng gii lut ca Ms ; s quan trng ca
Khm c thay th bng s quan trng ca Sch Thnh cha ng Li ca
Thin Cha. S hot ng cao thng nht l nghin cu gii lut. Do , chnh
trong thi k ny, mt mt c nhng t t chi dy gy nh hng v c a
v, mt khc cc k lc cng ua nhau ni ln. S th phng v gii lut, cc
t t v cc k lc. n Th khi phc li a v cao qu linh thing ca n
th cc ging ng, ni m gii lut c ging dy, cng c thin h knh
trng khng km. Tht ra, Yua cng c mt v cai tr nc, v phng din
chnh tr, c nh cm quyn Bat b nhim, nhng ngi lnh o tht s l
v thng t. Tri qua nhiu nm, cng lu ng cng tr thnh con ngi c
tn trng nht. Y phc ca ng tr nn ging nh y phc cc vua dng di
avt ngy xa, v chnh ng cng tr thnh v th lnh quc gia v l ngi
i din quc gia trc mt Thin Cha.
Mt v tin tri cui cng trong nhng nm u tin ca Dothi gio l mt vi v
danh m chng ta mnh danh l Malaki (c Malaki cc chng 1 - 3). Malaki
c ngha l "Thn s ca Ta" v do cu m u chng 3 m ra : "Ny Ta sai
Thn S ca Ta, k s vn ng bt li trc nhan Ta" (Ma 3, 1). ng gn nh
ng thi vi Nhmia v Ezra, ng vch cho chng ta thy r bn trong s v
lun ca thi . Nhng s bt cng x hi li ni ln vn lm nguy hi cho
sc kho thing ling ca Dn Cha, cn bnh khc l s ly d m Thin Cha
rt ght (Ma 2, 16). Ngi cng ght s phc dch thiu hng th ca cc t t
v nhng l t tm thng ca dn chng.
Malaki rt quan trng trong lch s cu chnh nh hai ti c o ca
ng. Trc nht, ng ni v hai ngi tin h ca Cha, tc l s gi ca Thin
Cha c phi i trc Cha vo n Th. Sau ng ng ha s gi ny
vi lya, ngi s xut hin trc ngy ca Yav.
"Ny Ta sai Thn S ca Ta, k vn ng bt li trc Nhan Ta. V thnh lnh Ta
s n ni n Th ca Ngi, v cha t m cc ngi i hi." (3, 1).
"Ny Ta s sai n cho cc ngi tin tri lia trc khi ngy ca Yav n, ngy
ln lao v ng s. N s quay lng cha ng v vi con chu v lng con chu

v vi cha ng, ko Ta n m nh pht x bng n hin ph tru di" (3, 23 24).

c gi Kit hu s bit rng chnh Yoan Ty Gi l k lm cho ng nghim li
tin tri ny, theo ngha thing ling ni v v tin h trong tng lai. Trong Tn
c, khun mt ca ng c v ni bt trn bi cnh ca lia. Yoan Tay Gi
cng n mc ging nh lia v ng thi hnh phn s chng khc no lia,
sng vi c quyn php v tinh thn.
im ng gp c bit th hai ca Malaki, c l c nhiu ngi bit hn. N
n khp vi vn bn tng qut? ca li ha th ba vi Abraham : Phc lnh s
c ban cho cc dn cc nc nh gia nh ca v T Ph ny. Cc tin tri
trc kia cng khai trin im ny bng cch ni rng? phm vi n cu
n cc dn ngoi (Mt vi vn bn c trch dn ri. Chng hn : Mica 4,
1 - 2 v Isaya 2, 2 - 3. cng nn xem li nh sng cc nc cc dn, ti ca
Isaya Nh c m t phn trc). Malaki gii thch thu o hn. Tri
vi nhng th vt ui m, bnh tt, ti tn, thng c dng lm hin vt thi
, c dn ngoi s c ngy dng ln Thin Cha mt hy l thng xuyn p
lng Ngi. Mt hy l thng xuyn, mt hy l ph bc, mt hy l c gp thy
t ng? sang? ty, t pha mt tri mc n pha mt tri ln ! V tht vy, khi
Giao c Mi cui cng c bo chng, Giao c s st nhp cc dn
ngoi vo Thn Th c Kit nh l con chu thing ling ca Abraham ; Giao
c c thit lp bng mu ca mt hy l thing ling mi, hng ngy
c dng ln khp cng mt t.
"Ai trong cc ngi ng ca li, cc ngi ng nhen la t n ca Ta mt
cch v li ? Ni cc ngi Ta khng cht no vui tha, Yav cc c binh
phn. V l lc t tay cc ngi, Ta khng chiu nhn. Phi, t phng mt tri
mc n phng mt tri ln. Danh Ta ln tht ni cc quc gia v khp mi
ni, hy sinh c hun yn dng tin Danh Ta lm mt vi l vt tinh sch. Qu
th, Danh Ta ln tht ni cc quc gia. Yav cc c binh phn" (Ma 1, 10 11).
NGI HYLP V NGI LAM.
Thnh Kinh khng ni g v lch s dn Dothi t thi k Ezra v Nhmia cho
n khi anh em Macab ni dy nm 166 - 165 trc TCGS. Tuy nhin khong
thi gian 250 nm ny, l mt thi k hot ng chnh tr rt no nhit cc
nc chung quanh Yua. l thi k quc Bat suy yu v b sp trc
lc lng hng cng ca Hylp.
Nm 336 trc TCGS, Alexanr i , con ca Philp Macn, ln k v cha
ca ng b m st. V vua tr tui ny mi hai mi, l mn ca Aristt
bt h, v thm nhun li trit l ca cuc sng hng trm nm trc thi i
ca ng. L thuyt ca ng l "Tt c mi ngi phi tr thnh mt dn m
thi". ng l ngi u tin ca th gii i ng ny v c giao ph trng
trch t cho k c mc tiu ny, ngay c bng v lc. Trong thi gian lm
vua ngn ngi ca ng, 13 nm (336 - 324 trc TCGS), ng gn nh t
c mc ch.
Nm 334 ng vt Hellespont vi ba mi lm ngn qun, v nm sau ng
nh bi qun Bat di quyn ari. Nhm mc ch tn cng tnh Aicp giu

c ca quc Bat, ng em qun vo Yrusalem pha nam v sau s

xung Aicp. ng c dn chng hoan nghnh nh l v gii phng.
Trong nhng nm 332 - 331, ng xy ct thnh Alexanria rt s nguy
nga, thnh chng bao lu tr nn mt trung tm vn ha ca th gii. Cuc
chin thng ari mt ln na, nm 331 y quc Bat vo ch co
chung khng c g l v vang. Alexanr v on qun ca ng li tip tc tin
v pha ng. Nm 326 ng giao chin vi mt vua n ngay?? ti bin gii
ca nc ny. Lc on qun ca ng khng chu i xa hn na. H i
c khong 11 ngn dm trong thi gian tm nm ri. Nm 324 trc TCGS
(c ngi ni nm 323), ng cht Babilon sau mt cn bnh ngn ngi ch
mi ngoi ba mi tui.
Mt iu trng c v tht l tri ngc, ci mng th gii i ng ca
Alezanr tnh c c thc hin mt cch thnh cng bng sc mnh ca
li cu nguyn v Thnh Linh ch khng phi bng gm gio v chin bo.
Trong 50 nm u tin, sau khi c Kit chu cht, Kit gio lan trn khp
cc min Alexanr chinh phc. Trong Kit gio khng cn phn bit Dothi
vi dn ngoi, ngi n l vi ngi t do, nhng tt c u tr nn mt trong
c Kit. Trn bnh din t nhin, s lan trn nhanh chng ca Gio Hi c
Kit l do mt phn ng k cng trnh ca Alexanr, nhng cuc chinh
phc ca ng lm cho ting Hylp c ph bin trong khp th gii vn
minh lc by gi. Nh ngn ng ny v s ph qut ca n m nhng din gi
u tin ca c Kit, c bit l thnh Phaol, c th loan bo mt cch
hu hiu Tin Mng? ca s cu th gii.
Khi Alexanr cht, quc ca ng b cc tng lnh phn chia. Cassanra th
c Macni, Lysimac c Thrac, Pltm c Aicp v Slc c
Babilon. Ch c hai ng sau ny l quan trng i vi lch s ca chng ta.
Tng Pltm v nhng k k v ng (dng h Pltm) dng nn mt
nc Aicp theo vn minh Hylp. Chng bao lu sau khi Alexanr cht,
Phaltinh b tranh ginh t ai, nhng dng h Pltm thng li nm 301
trc TCGS v nm quyn kim sot Phaltinh mi cho n nm 198 trc
TCGS. Theo nhng ti liu him c hin c, th Phaltinh c cai tr theo mt
php lut rt hin ha. Dng h Pltm v ngi Dothi sng thn thin vi
nhau. Chng ta bit rng trong sut thi k ny, ngi Dothi chim mt t l
ln trong dn s Alezanria v h c nhiu c n. Chnh trong thnh ph
ny, mt bn dch Cu c (quen gi l bn By Mi) t ting Hippri sang
ting Hylp, c bt u nm 250 trc TCGS. Cng cuc dch thut ny
ko di gn 200 nm v bn By Mi nhanh chng tr thnh Thnh Kinh
ca ngi Kit hu trong nhng ngy u ca Gio Hi.
Chnh ch hin ha ca Pltm p dng cho Phaltinh chm dt t ngt
nm 198 trc TCGS, khi Antioki III, thuc dng di Slucit nh bi o
qun Aicp. Nh ng ny nm quyn kim sot c min nam Syri ln
Phaltinh. Con trai ca ng l Antoki IV, mt con ngi tin, ln ni ngi
nm 175 trc TCGS. ng ny khng h c cht lim s, ng t mnh danh l
"Th piphan" - "Thin Cha hin thn". Nc Yua nh b nh mt hn o
i khng t hon chng li nn vn ha Hylp ang lan trn chung quanh n
lm cho Antiki gin d. ng nht nh Hylp ha ngi Dothi, hy dit
Dothi gio v gii lut Ms. L t b cm on, s ct b cng vy. Dn chng
b bt phi n tht heo. Nm 169, n Th b trm cp, tng thnh Yrusalem
b ph hy v nhiu cng dn b git hi. Hai nm sau,? mt s phm thng

tt mc xy ra. Bn th ca v thn Hylp : Zeus (v thn Roma : Jupiter ; v

thn Syri : Baal) c t ln trn bn th hy l ca ngi Dothi trong
n Th, v chnh n Th cng b ha thnh ni phng th thn Hylp. l
ti ph hoi, mt s ph hoi ng? nhm tm, c ni ti trong sch aniel.
8, 3. Tn gio Ms cha bao gi b tn cng kch lit v trc tip nh? th. Tt
c nhng iu ny lm cho chng ta d hiu ti sao ch ngha rt l tng ca
mt th gii i ng m cc tin tri rao ging b xp li, v c thay th
bng ch ngha bi tha y v hung hng. Bi v ch ngha bi tha ny c coi
nh l cn thit gi ly s sng cn cho Yua v cho tn gio ca n. Yua
quay v vi chnh mnh, tng cng t v v cng c nhng tng ly tn gio
ca mnh.
Quyn sch huyn diu ca tin tri aniel phi c c trn bi cnh ca s
bch hi v i khng ny. Sch y c son khong nm 165 trc TCGS, c
l gia thi k b bch hi. V phng din lch s cu , n cha ng mt
ti rt quan trng : "Con ngi" (chng 7). ng lu nht l nhng cu sau
y :
"Ti mi nhn cc th kin ban m, th ny : vi my tri, nh th mt Con
Ngi i n. Ngi tin li ng cao nin, v ngi ta cho Ngi xch li trc
Nhan Ngi. Ngi c ban tng quyn bnh, vinh d, vng triu. Tt c cc
dn cc nc, cc ting ni phi lm ti Ngi. Quyn bnh ca Ngi s khng
b hy" (13 - 14).
"Nhng ch thnh ca ng Ti Cao s lnh ly nc. H s chim hu nc y
mi, c mi v lun mi" (cu 18).
"Nc vi quyn bnh v s ln lao ca mi nc khp di bu tri s c
ban cho ch thnh ca ng Ti Cao. Nc ca Ngi, nc bn mi, v mi
quyn bnh s lm ti v vng phc Ngi" (cu 27).
Ngay c lc tnh c c qua nhng cu ny, chng ta cng khng khi nh li
li tin tri Nathan ni v vng quc vnh cu v ph bc s c ban cho v
vua dng di avt, v xuyn qua ng, ban cho c Dn Thin Cha. Trong th
kin ca aniel, vua v dn chng c phi hp li thnh mt hnh nh m
thi, bi v vua l i din ca dn chng, v dn chng ch c c vng
quc l nh bn thn ca vua. Cng mt lc , tc hiu "con ngi" c
dng ch s phi hp "vua - dn" ny, n nhn mnh nhn tnh ca v vua
c tuyn chn ca Thin Cha.? Nh th, aniel tm cch c kt thnh
mt ch nhng c im thin sai ca v vua dng di avt v Ngi Ti T
ca Yav, mt mt lm ni bt s cao sang, mt khc nhn mnh s thp hn
ca nhn loi. Chnh Cha Gisu cng dng li tc hiu "Con Ngi" ny
ch v mnh ; l mt tc hiu ngha tht phong ph v rt huyn diu khi
mi nghe ln u. Lm nh th, Cha Gisu t gii thiu mnh l mt v vua
dng di avt, i din cho nhng ngi thnh ca ng Ti Cao, n thit
lp mt vng quc vnh cu v ph bc bng nhng? s au kh ca nhn
tnh mnh..
Nm 166 - 165 trc TCGS, mt nm sau khi n Th b Antki xc phm, mt
cuc dy lon cng khai bng n trong dn Dothi. Ngi lnh o l
Mattathya, mt t t thuc hng con ci Yyarib, mt hng t t khng ting
tm g. Chng 2 sch Macab I m t lc bt u cuc dy lon ny, c

Mattathya tp trung chung quanh thnh Min cch Yrusalem chng 25 dm

v pha ty bc. Cc con trai ca Mattathya u tr thnh tng lnh. Ngi
con trai th ba ca ng tn l Yua, l v tng lnh ngay t lc khi u. ng
ny cn c gi l "Macab", ngha l "ci ba", v danh hiu ny c chng
ta dng ch gia nh nhng nh i quc tn gio? ny.? Triu i h lp nn
cng cn gi l "Hasmn", c l theo tn mt v t tin no tn l Hasmon.
Nhng cu chuyn v chin cng ca anh em Macab c gp thy trong hai
quyn sch nhan Macab. l nhng cu chuyn chin tranh rt l th v
rt linh ng chng km g nhng cu chuyn thi nay (c Macab cc
chng 1 - 16). Gn nh l sng li thi k cc thm phn ca Israel xa kia
(nhng v lnh o qun s trong nhng ngy trc khi c vua). Cuc ni dy
thnh cng ngay tc khc. Thng 12 nm 165 trc TCGS, Yua chim c
n Th, t chc l Hannukah, cng gi l l nh Sng, nhc li ngy ty u
v dng hin n Th mt cch trng th.
Tuy nhin s dy lon ca dng h Macab khng phi l mt s thnh cng
hon ton v phng din tn gio. Chng bao lu nhng ngi k v Yua
t ra qu th tc, qu chnh tr, chng khc no cc vng cng trong th gii
Hylp chung quanh nc Yua. Khng y 60 nm sau ci cht ca Yua
Macab nm 161, ngi k v th t ca ng, Aristbl I (104 - 103) t xng l
vua. T hn na, dng h Hasmn t xng mnh l thng t, v th lm mt
lng nhiu v t t c chnh thc thit lp Yrusalem.
S phn khng mnh m nht, chng li s phn bi ca dng h Hasmn i
vi gii lut v tinh thn ca Dothi gio, pht xut t nhng ngi Dothi khc
khe, h t mnh danh l "Hasidim" - ngha l k o c. T ng ny khng
phi c dng ch mt gio phi r rt no c, nhng ng hn l ch
nhng ngi Dothi o c nht thuc mi tng lp x hi. Nhiu ngi trong
s nhng ngi Hasidim ny vn li Yrusalem, mt theo di ph phn
nhng hnh ng ca dng h Hasmn. Nhng ngi Bit Phi pht xut t
nhm Hasidim ;? nhng ngi Hasidim khc, gm c t t v thng dn,
hon ton ph nhn quyn lnh o tn gio v chnh tr ca triu i Macab,
v h rt lui vo sa mc sng mt cuc sng thing ling hn, mt s ngi
trong nhm ny to thnh cng on Qumram ni ting ngy nay pha ty
bc Bin Cht. Chnh cc phn t ca cng on ny, trc sc tn cng ca
qun i Rma nm 68 (sau TCGS), du nhng th bn Cu c v nhng
tc phm ca on th h vo nhng ghnh gn . V nhng ti liu ny
nm mi cho n nm 1947, khi mt cu b mc t rp tnh c khm
ph c chng v a chng ra trc hc gi v k gi th gii. Nhng ti liu
v gi ny quen c gi l nhng cun giy Bin Cht.
Ngi th nm ln k v Yua l Alexanr Yann (103 - 70 trc TCGS), l mt
nhn vt quan trng cui cng ca dng h Hasmn. V ng tn l Alexanra
ni tip ng cai tr chn nm. Sau khi b cht nm 67 trc TCGS, ngai
vua v quyn thng t b tranh ginh gia hai ngi con trai ca b : Hyrcan
v Aristbl.
Chnh vo lc y, quc Rma bc ln su khu. Th lc quc t ca n
pht trin nhanh chng trong nhng th k trc y. Carthag b chinh
phc nm 202 trc TCGS, Philp th 5 x Macn u hng nm 197, v
Antiki th 3 u hng nm 191, min Cn ng b b ng.

Nm 67 trc TCGS, khi hai ngi thuc dng h Hasmn tranh nhau quyn k
v, ngi Rma c mi n ging ha. Pomp lc by gi ang ln tuyt
nh vinh quang trong s nghip chnh tr v qun s ng qun ngoi thnh
Yrusalem. ng c Hyrcan rt hoan nghinh. Nhng Aristbl v nhng
ngi Sauc, bn kia l Hyrcan v nhng ngi Bit Phi phi hp vi Rma
v (mt im cho thy i ha sp xy ra) qun lc Ium ca mt ngi tn l
Antipater. S chnh lch qu r rng ! Nm 63 trc TCGS, lc lng ca
Pomp tin vo Yrusalem v vo khu vc n Th. Chnh Pomp cng vo ni
Cc Thnh. Nhng ngc nhin bit bao ! ng thy trng rng !
Qun lc Rma ri khi Yrusalem, nhng h bt n phi lm ch hu ca h.
Hyrcan c t lm thng t, nhng khng phi l vua. Antipater, mt
ngi bn-Dothi (ngi Ium b mt nh lnh o Hasmn bt buc theo
Dothi gio v chu ct b, 75 nm trc ), chim mt a v rt th lc.
Di triu i Yuli Xza (k chin thng Pomp), Antipater c c lm
tng trn ca x Dothi, thuc quyn Rma, con ca ng l Hr i , ln
lm vua x ny t nm 37 n nm 4 trc TCGS. ng ct chc thng t
Antign Mattathya, ngi cui cng thuc dng h Hasmn. V t , chc v
t t ty thuc vo chnh quyn dn s.
vi nm trc khi Hr cht. Ysu ngi thnh Nagiart, con ca Maria
ra i. Vi Ngi, lch s chun b cu ca dn Dothi c chm dt, v bt
u lch s hon tt n cu ca c Kit.
PHN II

TN C : BAN N CU
PHN II
TN? C? :? BAN? N? CU?
CHNG VI

C KIT HON TT N CU
Nt cn bn ca cuc i c Kit tht n gin, nh c trnh by trong
bn sch Phc m, Cng V cc Tng v nhng th khc nhau trong Tn
c. c Gisu sinh ra bi mt trinh n tn l Maria, ngi chng tn l Yuse.
Sau gn 30 nm sng cuc i tm thng ca mt ngi con th mc
Nazart x Galil, Ngi bt u rao ging v cha bnh trong mt thi gian
tng i ngn. Vic Ngi b quan Rma ln n t hnh l do s xi gic ca
chnh nhng ngi ng hng vi Ngi, nhng T T v Bit Phi Yrusalem.
Trn nh mt ngn i thp tn l Calvari, Ngi b ng inh gia hai phm
nhn.
y l nhng s kin thit yu, ch tr mt s kin, m chnh s kin ny s
lm cho tt c ha ra khc hn. Bi v c Gisu, theo chng ca mt nhm

ngi tm thng theo Ngi, phc sinh t ci cht. Cc mn ny qu

quyt mt cch chc chn cho n ni h cng hin c cuc i phng s
Ngi, v th mng sng chu t o minh chng nim tin tt bc ca h.
25 nm sau khi c Gisu cht, Phaol, mt ngi Dothi thnh Tars ti
Cicilia, c n tr li sau khi bch hi nhng Kit hu u tin, vit ra danh
sch nhng ngi c trng thy c Gisu sau khi Ngi phc sinh, danh
sch tht l kinh khng.
"V tin vn mi s, ti truyn li cho anh em, iu m chnh ti cng
chu ly : L c Kit chu cht v ti li ta, theo li Thnh Kinh, Ngi b
chn ct, Ngi sng li, ngy th ba, theo li Kinh Thnh, Ngi hin ra
cho Kpha, on cho Nhm Mi Hai. Ri Ngi hin ra cho hn 500 anh em mt
ln, trong s phn ng n nay vn cn sng, nhng cng c ngi yn
ngh. Ri Ngi hin ra cho Yacb ; on cho cc tng ht thy. Cui ht
Ngi hin ra cho c ti na, khng khc mt a con bt thng. V ti l
ngi mt nht trong cc tng , v cng khng ng gi l tng na, bi
ti bt b Hi Thnh ca Thin Cha." (1C. 15, 3 - 9).
S kin phc sinh l nn tng cho nim tin ca cc Kit hu u tin v cho tt
c mi Kit hu sau h.
Gio Hi s khai, trong cch rao ging cng nh trong nhng sch cha ng
nhng li gio hun u tin c ghi chp, khng phi ch bng lng ch
lp li nhng s kin bn ngoi ca cuc i c Gisu m thi. Gio Hi li
cn gii thch ngha su xa ca nhng s kin , nh s hng dn ca
nhng nh thn hc tr danh nh Yoan v Phaol. iu Gio Hi tm kim, gp
thy v c kt, khng phi bng cch nhn nhng nguyn nhn v hot ng
theo kiu cch loi ngi, nhng theo s hiu bit c mc khi v s quan
phng yu thng ca Thin Cha. iu Gio Hi tm kim, chnh l ngha
linh thing ca s vic.
S ra i ca c Gisu c ngha nh th no trong s quan phng ca Thin
Cha v trong s lin h gia loi ngi vi Thin Cha ? Nhng php l ca
c Kit c ngha g ? S mnh ging dy ca Ngi ? Vic Ngi chn mi hai
Tng ? Ngi chu cht trn ni Calvari ? Ngi Phc Sinh ? Gia Gio Hi c
Kit thit lp vi tn gio xa m Ms thnh lp trong sa mc c mi
tng quan nh th no ? Nhng cu hi nh th c gii p trong nhng
quyn sch Tn c. Qua nhng cu tr li ring r, chng ta gp thy nhng
tng cn bn, m nu em sp xp li cch trt t s cho chng ta mt khoa
thn hc Thnh Kinh v Tn c. Mc ch ca nhng chng ny l lm thnh
hnh mt khoa thn hc Thnh Kinh nh th, bng cch sp xp c h thng
nhng iu tng thut v ngha s sng, s cht v s Phc Sinh ca c
Kit lin quan n cng trnh cu . Cn phi thm vo vai tr ca Gio Hi
c Kit trong vic chia s n cu cho mi ngi, Dothi cng nh dn
ngoi, v Gio Hi l nhng phn trong Thn Th Mu Nhim ca Ngi. Sau ht,
chng ti s kt lun bng cch i chiu hai tn gio Thin Cha ban cho
th gii, l Dothi gio v Kit gio. Khi so snh nh th cn phi da vo
nhng li gii thch ca Phaol, ngi xem vn ny nh l mt vn rt
cam go.
S cho i ca c Gisu l mt bin c c ngha su xa v tn. Mt hi nhi
nh b rt tm thng, sinh ra bi mt ngi m rt tm thng v cn tr. Tuy

nhin tri t, thn thnh v nhn loi u lin kt trong a tr c nht ny

khi n bc vo sn khu lch s ca Thin Cha v ca loi ngi. S Nhp
Th ca c Kit l bc thn mt nht ca Thin Cha vo lch s loi ngi.
Trc ht Thin Cha cho thy Ngi c quyn tuyt i trn th gii bng
cch to dng nn n, v do Ngi t mnh ra xuyn qua cc cng trnh
ca Ngi. Ngi to dng nn loi ngi trn mt t, v con ngi c
dng nn ging hnh nh Ngi. Ngi bc vo lch s mt ln na bng nhng
bin c lm cho gia nh Abraham tr thnh mt dn tc v mt tn gio.
Nhng bin c ny gm c s ku gi Abraham, s cho con trai l Isaac ca
ng c sinh ra mt cch l lng, s tuyn chn Yacob, s bo ton gia nh
Aicp nh th lc ca Yuse, s ku gi Ms, nhng tai ha, vic vt Bin ,
v c bit nht,? s lp Giao c gia Thin Cha vi Israel trn ni Sinai.
Thin Cha bc vo lch s th gii bng tt c nhng bin c y.
Trong nhng th k k tip, Thin Cha vn tip tc hnh ng v li ch ca
dn tc giao c vi Ngi. Ngi ni vi h xuyn qua nhng gii lut c
vit ra, khi u t thi Ms, v sau c lan r v c p dng vo
nhng hon cnh khc nhau trong i sng ca Israel. Ngi cng ni qua ming
cc tin tri ca Ngi, khuyn khch Dn Ngi, cnh co h, dy d h. V cui
cng, bng mt c ch yu thng v quan tm n tt bc, Thin Cha sai
Con Mt ca Ngi n sng gia dng thi gian ca th gii, gia ting n o
ca cc thnh ph. Gia nhng i ni v phong cnh. Chnh s Thin Cha
dn dn bc vo th gii ny c Yoan nu ra trong chng du Phc m
ca ng.
"Lc khi nguyn c Li, v Li ni Thin Cha, v Li l Thin Cha. Ngi
c lc khi nguyn ni Thin Cha. Mi s nh Ngi m thnh v khng
Ngi th khng g thnh s. iu thnh s ni Ngi l s sng, v s sng
l s sng cho nhn loi, v s sng rng trong ti tm, v ti tm khng
trit c sng .
Ngi c trong th gian, v th gian nh Ngi m c c, m th gian
khng bit Ngi. Ngi n ni nh ca Ngi, m ngi nh khng tip
nhn Ngi. V nhng ai n nhn Ngi, th Ngi ban cho h quyn lm con
Thin Cha, y l cho nhng k tin vo Danh Ngi. H khng do mu huyt m
sinh ra, cng khng phi do ca xc tht, cng khng phi do ca nam
nhn, nhng chnh do bi Thin Cha m c sinh ra.
V Li thnh xc phm v lu tr ni chng ti, v chng ti c
ngm vinh quang ca Ngi, vinh quang nh ca Con Mt t ni Cha, trn y
n ngha v s tht" (Yn. 1, 1 - 5 ; 10 - 14)
TNH YU CA THIN CHA.
Con Thin Cha sinh ra mc ly xc phm, khng phi l mt phn thng cho
nhn loi v nhng hnh vi o c ca h. iu ny khi cn ni. V nh chng
ta thy, lch s nhn loi l mt lch s m trong s ti dng nh l
ngi bn ng sanh ng t ca con ngi. iu khin cho c s nhp th
khng phi l do cng trng ca con ngi, song l do lng yu thng v nhn
t ca Thin Cha. Phaol nhiu ln nhn mnh chn l ny, bng nhng li
l cho thy ng kinh ngc bit bao khi ngh n lng yu thng v bin v
khn t ca Thin Cha i vi loi ngi ti li.

"Nhng Thin Cha giu lng thng xt, bi lng yu mn ln lao Ngi yu
mn ta, Ngi ban cho ta nhng k cht bi sa ng phm ti, c cng
hi sinh vi c Kit." (Ep. 2, 5).
Chnh s mc khi ny thc y cc v t o v nhng ngi Kit hu khc,
nam cng nh n, dng hin chnh mnh cho c Kit.
S HP NHT.
Mc ch ca vic Con Thin Cha ra i mc ly xc phm l g ? N hon tt
s g ? S HP NHT, theo nh trong sch thin khi : hp nht gia con ngi
vi ng loi ca mnh trong c Kit ; v trong c Kit, hp nht vi Thin
Cha. Ti li tch bit con ngi vi Thin Cha -Ti nguyn thy ca Aam
v Ev, v nhng ti k tip ca con chu h - Gia loi ngi cng c s tch
bit r rt, tch bit gia ngi Dothi vi ngi khng Dothi. S tch bit ny
c coi nh l nm trong ng li Cha quan phng, bi v n lm cho
Dn Thin Cha khi b quyn r bi s sng bi ngu tng trong cc quc gia
chung quanh h. Nhng t n, s chia r nh th gia loi ngi vi nhau
khng phi l iu l tng. N l do hu qu ca ti li, mt hu qu tiu biu
cho chng ta trong cu chuyn Cain v Abel. Con ngi cng phm ti i vi
Thin Cha v cng la xa Ngi, th cng phm ti i vi ng loi (anh em
ca mnh) v tch xa h. S c Kit ra i l khi im phong tro cng ng
ca Thin Cha, nhm em con ngi tr li vi nhau, v cng nhau tr v vi
Thin Cha, qua s hp nht vi c Kit. C hp nht vi c Kit chng ta
mi c hp nht vi Thin Cha, v c Kit l Thin Cha. l l do ti sao
c Kit bc vo th gian, l mc ch ca mng c Blem.
"Ngi lm cho i bn (dn ngoi v Dothi) nn mt, trit h tng ngn
thnh chn, tiu biu cho mi hn th - nh thn xc Ngi -? th tiu L Lut
nguyn nhng iu rn lnh ch, ng hu trong Ngi, Ngi to dng hai loi
ngi y nn mt ngi mi ; em li an bnh v ging ha hai dn - trong mt
thn mnh - vi Thin Cha, nh Thp Gi, git cht hn th ni Mnh Ngi" (Ep.
2, 14 - 16).
S LM CHO TRN VN.
Thin Cha bc vo th gii mt cch ch thn nht nh th, ct l hon
thnh s hp nht gia con ngi vi ng loi v vi Thin Cha. y khng
phi l mt chng trnh hon ton mi m ca Thin Cha quan phng. c
Kit n, khng phi tiu hy Gii Lut v li cc tin tri, song l lm cho
chng c hon ho v trn vn. Ngi n cng c thm s mc khi
ban cho Dn Ngi qua tn gio Ms. Ngi n lm cho trn vn nhng li
Thin Cha ha vi t cch l ngi thuc dng di Abraham v avt. Vi
Abraham v gia nh ca ng, dng di ca ng, Thin Cha ha ban phc
lnh, mt phc lnh phi c nh h m lan rng n mi dn mi nc. c
Kit, thuc dng di Abraham, s l mt ngi c o nht, em phc lnh
n cho khp c th gii. Vi dng di ca avt, Thin Cha ha mt vng
quc va vnh cu va ph bc. c Kit s khnh thnh vng quc . V
nhng l do , Phc m ca Matthu gii thiu c Kit nh l mt ngi
thuc dng di c hai v ni danh trong Cu c ny.
"Gia ph c Cha Gisu Kit, Con avt, Con Abraham." (Mt. 1, 1).

IU MI L.
c Kit cng em li mt iu rt mi m trong cch Thin Cha i x vi
loi ngi. Kit gio khng phi ch n thun l s bin ha ca Dothi gio,
nhng n lm cho Dothi gio c hon ho, c trn vn bng cch em li
mt iu mi l rt ngon mc vo lch s cu . Tnh cch mi l ny c
trnh by mt cch ni bt trong nhng trang sch Tn c. Matthu nhn
mnh l lch c Gisu bt ngun t gia nh Abraham v avt, ng thi cng
nhn mnh s c Kit sinh ra bi mt trinh n, ngha l vai tr ca ngi nam
trong vic th thai c thay th bng quyn php tc to ca Thnh Linh.
Ni c Kit, gia nh Abraham v avt vn c tip tc. Nhng ng thi
cng c mt s bt u mi m, s Thin Cha to dng li con ngi.
"Maria, M Ngi, nh hn vi Yuse ; trc khi ng B phi hp cng nhau,
th xy ra l B c thai do t Thnh Thn . : Yuse con vua avt, ch s ly
Maria v ng, thai sinh ni B l do t Thnh Thn" (Mt. 1, 18 - 20).
M CHA.
M c Kit l mt ngi n tr tui tn l Maria, vic B cu mang v sinh h
Con Thin Cha lm cho B c mt vai tr vinh quang nht trong lch s cu
, bi v n cu c ban cho th gii xuyn qua B mt cch? c o.
B, v ch c mt mnh B m thi, l M ca Cha, v y l tc hiu vinh
quang nht ca B, c nhn mnh trong cu chuyn thut li mt chuyn
ving thm.
"V lizabet c y Thnh Thn m tht ln mt ting ku ln v ni : Trong
n gii, c B l dim phc ! V ng chc tng thay hoa qu lng Ngi ! V
bi u ti c th ny, l M Cha n vi ti" (Lc. 1, 41 - 43).
KHM GIAO C MI.
S Con ca c Maria ng thi cng l Con mun i ca Thin Cha c
gii thch mt cch rt chn thnh trong Phc m? Luca. Trong hai chng u
ng nhn mnh mi tng ng gia c Trinh N Maria vi Khm Giao c
trong Cu c. Qua cch trnh by , ng c dy chng ta mt kha cnh
khc ca chn l lin quan n s nhp th ca c Kit, chn l y nh sau :
trong vic hon tt Cu c, Maria tr nn Khm sng ng ca Giao c
Mi. Lng d trinh trong ca B chng khc g Nh Tm Thin Cha hin
din ni trn th mt cch hin vinh. Phc m Luca din t nhng bin c ca
s truyn tin v ca cuc ving thm bng cch vay mn nhng t ng
c dng trong Cu c t Khm Giao c. Lm nh th, ng nu ln cho
chng ta mt cch i chiu bng nhng t ng cao thng v r rng.
Mt s i chiu rt ng lu c gp thy Lc. 1, 35, v trong sch Xut
Hnh, va dng xong Lu Nh Tm, Ms lin t Khm Yav vo.
"By gi m my bao ph trng Tao Phng, v vinh quang Yav y Nh
Tm. Ms khng th vo Trng Tao Phng c v my u li trn, v
vinh quang Yav lp y Nh Tm" (Xh. 40, 34 - 35).

Trong Lc. 1, 35 chng ta c thy vic c Maria th thai cch linh thing,
c t bng nhng t ng ging nh trong Xut Hnh. c Maria cng s
c y quyn nng ng Ti Cao rp bng trn B. V t lc th thai, B
tr nn Khm sng ng ca Thin Cha.
Khng nhng Luca nu ln mt hnh nh i xng gia s c Maria c
truyn tin v vic m t Khm trong sch Xut Hnh, ng li cn i xa hn na,
l i chiu mt hnh trnh ca Khm i v Yrusalem di thi vua avt, vi
cuc hnh trnh ca c Maria i n Yrusalem thm ving. Chng ta hy
theo di nhng bin c khi avt a Khm t Giriat-Y-arim v Yrusalem (2V
hay S 6, 12 - 15) ; Cng vy, lizabet v con b cng vui mng trc mt c
Maria. avt nhy mng trc Khm (2V hay S 6, 16) ; cng vy Yoan Ty Gi
hy cn trong lng m cng nhy mng trc c Maria (Lc 1, 44). Dn Israel
ku ln (2V hay S 6, 15) ; lizabet cng vy (Lc 1, 42). Cng nh Khm
lu li ti nh Abinaab trong ba thng (2V hay S 6, 10) ; c Maria lu li nh
Zakari (Lc 1, 40). V cu ni ca b lizabet trong Lc 1, 43 : "Bi u ti c
th ny l M Cha n vi ti ?" tht chng khc g cu ni ca avt : "Bi
u Khm Yav li n vi ti ?" (2V hay S 6, 11).
nh ca Luca tht l r nt, chc chn l ng mun p dng mt ngh thut
ly li nhng t ng nh th, mc d n t quen thuc vi c gi ngy nay.
nh ca ng l dy cho chng ta rng : c Maria l Khm ca Giao c mi
v ng m t giai on ngn ngi ny trong cuc i c Maria trn bi
cnh Khm Giao c trong Cu c. S i chiu y c nhn mnh bng
cch dng nhng t ng tng t. Tc gi ha bc tranh y nh th l ng
ang nhn vo qu kh ch khng phi l nhn vo nhng s kin hin ti. Li
hnh vn nh th gi l hi nim (midrashic), ngha l suy ngm nhng bin c
ng thi di nh ng ca vn bn Thnh Kinh.
NGI NGHO KH - DN NGOI.
Hai quang cnh cui cng lin quan n s sinh ra ca c Kit c mt tm
quan trng vt ra ngoi ni dung hin nhin ca cc cu chuyn. l cnh
m t? nhng cuc hnh hng u tin n ni ca Con Thin Cha mc ly
xc phm. Cuc hnh hng th nht l do nhng mc t ngoi ng (Lc. 2, 8 20), cuc hnh hng kia l do nhng o s phng ng (Mt. 2, 1 - 12).
Nhng bin c ny, cc tc gi Phc m u coi l tiu biu cho s bc vo
trong th ca nhng ngi ngho kh (cc mc t) v nhng dn ngoi (cc
o s), trong tnh thn thin vi Thin Cha m Hi Nhi ny em li. Hi Nhi
c Thin Cha sai n em Tin Mng cho ngi ngho kh v su mun
(Is 61, 1) v tr nn nh sng cu cho dn ngoi (Is 42, 6 ; 49, 6).
Giai on k tip rt c ngha trong cuc i c Gisu l vic Ngi i rao
ging. Ngi c gii thiu bng nhng li rao ging dn ng ca Yoan Ty
Gi (v tin h c bo trc trong Malaki chng 3 v Isaya chng 40, cu
3 - 4). Ngi thi hnh chc v cng khai ca mnh nh l mt ngi thy v
mt ngi lm php? l. Cc tc gi Phc m, c bit l Matthu, ri nh
sng trn ngha ca hai vai tr ny.
NGI THY.

V l Ngi Thy, theo li Matthu, c Kit l Ms Mi, sch Phc m Th

Nht nhn mnh c bit s ng ha ny, bi v n rt quan trng trong vic
gii thiu Kit gio cho ngi Dothi, lm cho h d n nhn v thm tn
hn. i vi nhng ngi Dothi th k th Nht, l nhng ngi kh chp
nhn vic nhy t Dothi gio sang Kit gio, th Gio Hi trnh by c Kit
nh l Ms Mi, Ngi n khng phi ph hoi.
Ms v cng trnh ca ng, cng khng phi lm suy gim uy tn hp l ca
Cu c, nhng Ngi n a tn gio Ms n ch tuyt ho ha,
bng cch nng gio lut v gii iu ca n ln bc cao trng khng ng. Nh
Ms xa kia l mt v tin tri ni bt trong Cu c v l s gi c bit nht
em Li Thin Cha n cho dn chng ; cng vy, c Kit n nh l v
tin tri ca Thin Cha, l s gi em n li cui cng ca Thin Cha. Cch
trnh by c Kit nh l mt v tin tri ln hn Ms c ph thng ni
cc tng , bi v ngi ta gp thy li trnh by y ni bi ging ca Phr
trong n Th, c ghi chp trong sch Cng V cc Tng .
"Vy anh em hy hi ci,? hi u tr li, ng hu ti li anh em c ty xo,
lm sao thi bui thanh nhn n c t nhan Cha. V Ngi s sai c
Kit n, m Ngi tin nh ban cho anh em ; tc l c Gisu ng m
hin tri cao phi n ly cho n thi bui phc hi vn vt, iu m Thin
Cha phn do ming cc thnh tin tri ca Ngi t mun thu. Ms ni
: "Cha, Thin Cha s cho tri dy gia anh em, cc ngi mt tin tri nh ta.
Cc ngi phi nghe Ngi trong mi s, Ngi s ni cng cc ngi. S xy ra
l phm sinh linh no khng nghe tin tri y, s b tiu tr khi dn Israel" (Cv.
3, 19 - 23).
Hn na,? cng nh Ms l mt lut s xut sc trong tn gio xa, c Kit
c Matthu trnh by nh l mt lut s tt bc mi. V th m Matthu
nhn mnh bi ging trn ni. Trong Phc m ca Matthu, n chim trn vn
t chng nm n chng by. Luca th ch ni n mt cch vn tt hn,
na sau ca chng su. Cn Macc th khng ni g n n c.
Matthu mun lm cho c gi thy r rng s i chiu gia hai lut s y. Nh
Ms ln ni Sinai ban l lut c, c Kit cng vy, Ngi ln ni
rao ging L Lut mi, vt rt xa l lut Ms. L Lut mi ny gi l c phc
cho nhng k ngho kh, au su, hin ha, cng chnh, nhn t, n s, hiu
ha, b bt b. N nhn mnh nhng thi bn trong ca con ngi hn l
nhng vic lm bn ngoi, nhn mnh tinh thn ca vic b th, cu nguyn,
n chay hn l chnh nhng vic y. Trn ht tt c, n i hi phi thng
xuyn thc thi mt cch hon ho tnh bc i, chnh im ny c bit lm
cho L Lut ni ca c Kit khc hn l lut Ms ch bit ly cng bnh lm
nn tng vng chc.
"Cc ngi nghe bo rng : Mt th mt, rng thay rng. Cn Ta, Ta bo cc
ngi, ng c li ngi c ; nhng nu ai v m phi ngi, th hy gi m kia
na ; v k mun kin ngi ot o lt th hy b c o chong? cho n ;
v ai bt ngi lm phu i mt dm, th hy i vi n hai dm. Ai xin ngi hy
cho ; ngi mun vay ngi ch khc t.
Cc ngi nghe bo : Hy yu mn thn nhn v hy ght ch th. Cn Ta,
Ta bo cc ngi : Hy yu mn th ch v hy khn cu cho nhng k bt b

cc ngi ; Ng hu cc ngi nn nhng ngi con ca Cha cc ngi, ng

trn tri, v Ngi cho mt tri mc ln trn k d v ngi lnh, v lm ma
trn ngi ngay v k c" (Mt. 5, 38 - 45).
Nh th, c Kit, Ms mi, thay i lut cng bnh thu xa, ci lut "ca
anh ca ti" thnh lut yu thng, lut "tha nhn trc ht"
NGI LM PHP L.
c Kit ni danh c bit trong thi k Ngi i rao ging l do php l
Ngi lm cng nh li Ngi truyn dy. Trong nhng php l ny, cc tc gi
Phc m cng khm ph c nhng ngha su xa. Marc trnh by php l
nh l "nhng ngi m mt", bi v chng l phng tin cc tng khm
ph ra c Gisu Nazart l ai. Khi h bt u i theo Ngi th c l l v nhn
cch quyn r ca Ngi v v cch ging dy mnh m ca Ngi. Nhng sau
nhiu tun, khi h c tn mt thy cc php l Ngi lm, nghe tn tai nhng
chn l cao siu Ngi ging, h mi bt u t hi v bn lun xem con ngi
ny nh th no. Chng ta thy iu ny r rng trong Phc m Marc, khi
php l lm cho sng gi yn lng.
"Xy n mt trn gi tp thi mnh, v sng p trn vo , lm hng
y ngp. Ngi ng li, da trn vn vo m ng. H nh thc Ngi v ni
vi Ngi "Tha Thy, Thy chng lo chng con cht mt !" Tnh dy Ngi qut
bo gi v bin "Nn i, cm i !" v gi yn bin lng nh t. Ri Ngi ni vi
h : "Sao ! Nht m??? th ?" V h kinh hong s hi m ni vi nhau : ng
ny l ai vy m gi bin phi vng phc ng ?" (Mc. 4, 37 - 41).
y l mt li trnh by tiu biu ca Marc v ngha v gi tr nhng php l.
Nh cc php l m cc tng , tng bc mt, bc dn n ch tin tng
vng chc rng Ngi trc y lm th mc ny, Ngi Thy xut chng
v hay lm php l ny, thc ra chnh l c Kit, gn Messia mun dn trng
ngng bao nhiu i.
"Cn cc ngi, cc ngi noi Ta l ai ? p li, Phr ni vi Ngi : Ngi l
c Kit" (Mc. 8, 29).
Thnh Yoan c mt li thn hc hon ton khc hn v cc php l ca c Kit. ng xem
nh l nhng du hiu, nhng iu l lng m trn bnh din t nhin, mi ngi u c th
nhn thy bng con mt phm trn, nhng trn bnh din siu nhin, th chng tng trng cho
nhng chn l tng t m ch c con mt c tin mi nhn thy c. V th, i vi Yoan,
php l lm cho bnh ha ra nhiu chng su trong Phc m ca ng, nhm tng trng
cho php l quan trng hn tt c, l php Thnh Th s nui dng linh hn mi ngi
bng th bnh siu nhin. Php l lm cho ngi m t thu mi sinh c trng thy khi anh
i ra mt ni ao Silam (c. 9) tng trng cho chn l siu nhin : c Kit l nh sng th
gian. N cng l mt du hiu na cho thy rng nh sng ca c Kit s c ban cho, qua
nc ca php Ra Ti. Php l lm cho Lazar sng li (c. 11) cng c Yoan trnh by cng
mt lc vi vic Cha Gisu t mnh danh l s sng ca th gian. Tht vy, ngi no hp
nht vi c Kit s khng bao gi cht. Trong th gii ny cng nh th gii bn kia, cuc
sng ca ngi y s phi hp vi cuc sng thng sinh ca Thin Cha. l cng dng cc
php l ca c Kit m? Yoan khai thc, l ngha su xa m Yoan tm thy trong
cc php l y.

Tuy nhin, lch s cu cng c Matthu soi sng mt cch rt c bit

bng cch qung din cc php l. ng hnh dung chng nh l nhng cuc

tn cng trc tip ca c Kit vo vng quc Satan gii thot loi ngi.
Vng quc satan, nh chng ta lu trc y, gm bn yu t c bit :
Chnh mnh Satan, s ti xut pht t Satan, s cht do ti li em n v bnh
tt thng i trc s cht. Satan, s ti, s cht v bnh tt, l bn th
lun lun than th nhng li i ln n pht. chng tm v chn, Matthu
lin kt li vi nhau mt lot mi php l. Tt c, ch tr c mt php l ni v
lm cho bo t yn lng, u l nhng cuc tn cng vo vng quc Satan v
chng t quyn nng u vit ca c Kit i vi n, quyn nng y s t
c chin thng cui cng khi cuc i c Kit kt liu. c Kit cha
bnh cho ngi phung, cho ngi y t mt v quan, cho m v ca Phr,
cho ngi bt toi Caphanaum, cho ngi ph n b bng huyt, v Ngi
cho hai ngi m c sng mt. Mi c im ca vng quc Satan u b
tn cng v b chin thng. i vi Matthu th r rng l vng quc Satan
mt th lc ca n trn th gii, v Thin Quc n gn trong bn thn c
Kit. Cng r rng, v phng din cu ri, l vng quc Satan suy yu v
Thin Quc ln mnh hn, cng trnh cu cng sp c hon tt. c Kit
din t tt c nhng s ny mt cch r rng :
"V bng Ta nh Thn Kh Thin Cha m tr qu, th qu l Nc Thin Cha
n trn cc ngi" (Mt 12, 28).
Vy cng vic rao ging ca c Kit cho thy Ngi l Ms Mi. Cc php l
ca Ngi cho thy rng Thin Quc n v lt thng vng quc ca?
Satan.
NGI THIT LP MT CNG CUC VNH VIN.
Mt kha cnh cui cng trong cng cuc rao ging ca c Kit cng cn c nhn mnh.
Trong giai on ngn ngi cuc i cng khai ca Ngi, Ngi chun b thit lp mt cng
cuc s tn ti mi mi sau khi Ngi la th. Ngi khng c ch gii hn s rao ging v quyn
nng cu ca Ngi torng thi gian Ngi cn bc i trn nhng con ng Phaltinh, Ngi
mun li mt c cu mi, mt Dn Mi ca Thin Cha, mt Israel Mi, vic rao ging v
quyn nng ca Ngi vn c tip tc. Bi ta thy ngi t tp mt nhm t ngi tuyn
chn cch ring. H gm c thy mi hai ngi. Chng ta gi h l nhng tng u tin,
nhng ci tn lc khi thy ca h l "Nhm Mi Hai".

Con s ny khng phi l mt s ngu nhin do s kin cn phi c mi hai

ngi dp ng s i hi ca cc mn . Tri li con s mi hai l v theo
Cu c, dn Thin Cha c mi hai t ph. V c Kit bt u thit lp
Israel Mi, nn Ngi mun c mi hai ngi thay th mi hai t ph, con
ca Yacob-Israel, qua chnh s kin ny, Ngi cho thy r nh thnh lp mt
ci g vnh vin, mt Dn Mi, mt Israel Mi. Cc tng hiu r iu ny
cho nn h thy cn phi chn mt ngi thay th ch ca Yua sau khi
ng ny sa ng (Cv. 1, 21 - 22). Vic mi hai tng tng trng cho mi hai
t ph ca dn Cha mi thnh lp cng gip chng ta hiu r li pht biu sau
y ca c Kit :
"Cc ngi s c n ung ni bn tic Ta, trong Nc ca Ta, v cc ngi s
c ng trn ngai m on xt mi hai chi tc Israel" (Lc 22, 30).
Vic tuyn chn mi hai tng ch l mt bc trong vic thnh lp Israel
Mi. Trong giai on i ging dy, c Kit cng bt u cung cp nhng

phng tin thng hp vi Thnh Thn v lm suy yu th lc ca vng

quc satan, ng hu Israel Mi c phn vinh cch thing ling.
Ngi tuyn b cn phi ti sinh cch thing ling qua nc Ra Ti c
kt hp vi quyn lc ca Thnh Thn :
"Qu tht, qu tht Ti bo ng, ai khng sinh bi nc v Thn Kh th khng
th vo c Nc Thin Cha" (Yn 3, 5).
Ngi cng cho php cc mn lm php ra ging Yoan Ty Gi trc kia.
"Sau , c Gisu v mn i n x Yu v lu li vi h, cng ban
thanh ty .
Vy khi Cha Gisu bit rng Bit Phi nghe tin Ngi m v thanh ty
c nhiu mn hn Yoan - Tuy rng khng phi chnh c Gisu thanh ty,
nhng l mn ca Ngi - Th Ngi b Yu m v li Galil" (Yn 3, 22 ; 4, 1 2).
Nhng php l m chng ta thy k li trong Matthu, cc chng tm v
chn, c chnh tc gi ny coi nh l mt iu hin nhin minh chng rng
quyn nng ca Cha Gisu lt thng hn vng quc Satan, v Nc Thin
Cha n trn trn gian. Cc tc gi Phc m cng thut li cho chng ta
rng Cha Gisu khng dnh ring quyn y cho Ngi, song Ngi chia s n
vi cc mn . Ngi sai h i n cc lng ln cn, v , ngoi vic rao
ging Nc Thin Cha n, h cng s dng quyn nng thing ling c
Kit ban cho h cha bnh v tr qu Satan.
"V ku mi hai mn ca Ngi li, Ngi ban cho h quyn nng trn cc
thn u, khin h c th xua ui chng v cha mi tt nguyn bnh hon"
(Mt 10, 1) ; "H xua tr nhiu ma qu, cng xc du m cha nhiu k m
au" (Mc 6, 13).
Bng cch , c Kit chun b cho mi hai ngi Ngi chn la h
tham d su xa hn vo quyn nng ca Ngi v thc hin quyn nng sau
khi Ngi c tn vinh, quyn nng c thc hin bng nhiu cch. N s
lm cho h c ti din hy l cu ca c Kit v c quyn tha ti, l
nhng s tham d su xa nht vo quyn nng ca c Kit thng vng
quc Satan. N cng c th cho h cha lnh c nhiu bnh tt do ti li loi
ngi m ra. Tt c quyn nng nh th, d nhin l h c tham d vo, v
chnh c Kit mun thng quyn nng Ngi cho cc mn .
Mt hnh ng quan trng khc duy tr tnh cch vnh vin cho Dn Mi ca
Thin Cha, l vic c Kit hy b s ly d. Ct cho dy on kt trong
gia nh c bn cht hn (Dn Thin Cha phi ty thuc vo s bn cht
), v nhm mc ch a hn nhn tr v li iu kin l tng nguyn thy
ca n, c Kit chm dt s ly d m lut Ms cho php. S hy b nh
th s gy mt hiu qu su xa ni c tnh ca Israel Mi.
"V Bit Phi n gp m hi Ngi : C c php ry v khng ? Mc ch l
th Ngi. p li, Ngi ni vi h : Ms truyn sao cho cc ng ? H p
: Ms cho php vit ly th m ry v. Nhng c Gisu ni vi h : V lng
d l lm ca cc ngi m Ms vit gii lut cho cc ngi. Nhng t

khi nguyn to thnh, l nam l n Ngi dng nn chng. Bi th m n

ng s b c cha m mnh, v c hai, chng s nn mt thn xc. Vy iu
Thin Cha kt hp th ngi ta ch c phn ly. V nh, mn hi liNgi
v iu , Ngi ni vi h : Ai ry v mnh m ci v khc, tc l ngoi tnh
i vi v mnh ; v nu v b chng m i ly chng khc, th n phm ti
ngoi tnh" (Mc. 10, 2 - 12).
Qua vic khi phc li hnh thc l tng ca hn nhn, c Kit chun b
cho s i chiu l lng ca Phaol gia s hp nht ca v chng vi s hp
nht ca c Kit v Gio Hi ca Ngi (xem phn Gio Hi, chng VII). Tht
vy, nu hn nhn khng phi l mt s hp nht "cho n trn i" th kh m
so snh n vi s hp nht vnh cu gia c Kit vi Dn ca Ngi. S tng
t r rt m Phaol nu ra v c c Kit chun b bng cch hy b
s ly d, s cho thy s bn vng v thnh thin ca vic v chng hp nht
trong Cha.
c Kit cng ha s ban Thnh Thn cho Israel Mi. Chng ta thy cp
n Thnh Thn khi ni v s thanh ty bng nc v v Thn Kh trong Phc
m ca Yoan 3, 5 (xem phn trn) v chnh Phc m ny cng k li vic c
Kit ha vi cc mn rng h s c lnh nhn Thnh Thn ca chn l
bin i h thnh nhng chng t cho Ngi. l s chun b vic ban Thnh
Thn cch hin hin trong ngy l Hin Xung, v cch v hnh trong ngy
Cha Nht Phc Sinh (Yn 20, 22 - 23), v cho vic cc tng t tay trn cc
Kit hu u tin h c Thnh Thn bin i thnh nhng chng t.
"Khi ng bu cha n, Ta s gi n t ni Cha, Thn Kh s tht, t Cha xut
ra, Ngi s lm chng v Ta. V cc ngi cng lm chng, v t ban u cc
ngi hng vi Ta" (Yn 15, 26 - 27) ; "By gi Phr v Yoan t tay cho h
(nhng ngi Samari va mi chu php Ra Ti), v h c chu ly Thnh
Thn" (Cv 8, 17).
c Kit, bng mt cch khc na, t nn tng cho i sng thing ling
ca Gio Hi Ngi mi thnh lp. Ngi ha s nui dng n bng Bnh bi tri,
l chnh Mnh v Mu Ngi. Khng phi Ngi ch ha lng thc siu nhin m
thi (Yn 6) ; Ngi lm mt php l tin bo n : Lm cho bnh ha ra
nhiu. Vic ny nh chng ta nu ln trc y, s c Yoan chn la nh
l mt trong nhng php l-du hiu. c Kit c quyn lm cho bnh ha ra
nhiu p ng nhu cu ca thin h, Ngi cng c quyn lm cho bnh y
tr nn chnh Mnh Ngi lm ca n thing ling nui dng mi ngi qua
mi thi i. Tuy rng Phc m cu Yoan nhn mnh gio iu ny mt cch r
rt hn cc Phc m khc, nhng chng ta khng khi nhn thy rng, trong
nhng Phc m kia, s lm cho bnh ha ra nhiu c m t bng nhng
t ng nhc chng ta nh ngay n ba n ti cui cng. c Kit, theo thnh
Marc, cm ly bnh, ngng mt ln tri m chc tng, on b bnh v c
ban tip cho mn (Mc 6, 41). Cch m t ny chc s lm cho bt c c gi
Kit hu no cng u lin tng n php Thnh Th (xem Mt 15, 36).
kt lun, chng ta c th xc nh nhng kha cnh sau y trong cuc i
rao ging ca c Kit. Ngi ra ging dy, tc l Ngi chp nhn vai tr ca
Ms trc kia. Ngi n nh l v ln nht trong cc tin tri, nh l Li ca
Thin Cha, mc ly xc phm em Li mc khi cui cng ca Thin Cha
n cho th gian. Ngi cng tr thnh mt lut s mi vt xa Ms, v lut

mi ny c th thu gn li trong mt gii lut duy nht : bc i. Ngi i hi

lng thnh knh bn trong i vi Thin Cha, s "yu mn ht tnh".
Hn na, Cha Gisu cng n nh l mt ngi lm php l. Theo thn hc
ca thnh Matthu, nhng php l y c coi nh l nhng cuc tn cng trc
tip vo vng quc gh tm ca satan, ti li, s cht v bnh tt. Theo quan
im ny cc php l l bng chng cho thy vng quc Satan ang lui dn
trc vng quc ca Thin Cha.
Sau ht, Cha Gisu ht giai on ging dy ca Ngi vo vic thit lp
mt c cu vnh vin v nhng ngun sng v tn cho Israel Mi. "Mi Hai"
tng c tuyn chn thay th cc t ph trong Cu c. Quyn nng
ca c Kit trn Satan c thng chia cho cc tng ca Ngi. H bt
u tr qu v cha bnh, ngy thi k khi thy ny, khng c g cho thy
rng h tham d vo quyn ti hu trn Satan, l quyn tha ti, v chc
chn l lc by gi h cha c quyn . Chnh v sau giai on k tip, h
mi dn dn tham d vo quyn nng y ca c Kit. Chng ta thy c
Gisu ni v mt nghi thc Ra Ti trong tng lai, v cc tng c c hnh
mt nghi thc tng t nh th. Bng cch hy b ly d, c Kit loi tr tn
gc mt him ha e da sc kho x hi ca dn Ngi mi lp, v chun b
cho vic so snh ca Phaol gia s hp nht ca c Kit vi Gio Hi v s
hp nht ca v chng. c Kit cng ha ban Thnh Thn v ban ca n
thing ling nui dng Dn Ngi. Bnh y chnh l Mnh Ngi v ca ung
chnh l Mu Ngi.
Theo nh s m t cng trnh ca Cha trong Phc m, th ti y s cu
cha c thc hin. Nhng vng quc ca Thin Cha n, qua bn thn
Con Thin Cha ng thi cng l Con c Maria, cuc giao tranh gia vng
quc Thin Cha v vng quc ca satan bt u, v nn tng cho s thit
lp vnh vin Israel Mi, Dn Mi ca Thin Cha, c t cch vng chc
trn "Nhm Mi Hai" l nhng k c chia s quyn nng ca c Kit.
Cng trnh cu thc s c hon tt chnh lc c Kit chm dt cuc sng
ca Ngi ni trn th. Vic Ngi giao tranh vi u mc ti tm rt l r rt
xuyn qua sut qung i rao ging ca Ngi, v ln n cc im trn Ni
S (Calvari). l gi m Phc m thnh Yoan thng ni n, ci gi m c
th gii mong i t ngy t tin loi ngi sa ng, ci gi m quyn lc satan
phi nhng bc trc quyn lc ca c Kit, Aam Mi. Chnh l gi m
c Kit ni :
"Chnh y l gi phn xt th gian ny, chnh by gi u mc th gian ny s
b ui ra ngoi" (Yn 12, 31)
CHIN THNG TI LI.
Ci g lm cho ci cht ca c Kit c th ty xa c ti li loi ngi ? Yoan v Phaol
vit nhng cu tr li cho chng ta. Trc ht, chng ta bit rng ti nguyn thy ca Aam
v Ev cng nh nhng ti k tip ca con chu h sau ny u do hai nt xu c bn gp thy
trong mi ti : l s kiu ngo v s bt tun. Chng ta thy rng lng t i v ca con
ngi i vi phm gi ca mnh bao gi cng dn n ch bt tun gii lut ca Thin Cha.
Hai ngun gc ca s d tinh thn ny c trnh by cho chng ta trong sch Khi Nguyn
khi m t s sa ng ca loi ngi. Con ngi b cm d mun tr nn bng Thin Cha, l
ti kiu ngo. Con ngi lm mt hnh ng b Thin Cha cm, l ti bt tun. Mi ti

k tip v sau trong ti li loi ngi cng u khun rp nh th. Tuy nhin trong ci cht ca
c Kit chuc ti loi ngi, chng ta thy mt s tri ngc hn. c Kit cht minh
chng n cng tnh yu mn hin thn ca Ngi (tri ngc hn lng t i kiu cng) v s
tun phc hon ton Thnh ca Thin Cha. Nhn c ty xa ti c. Lng yu mn v
tun phc ca Aam mi n b hoc ty xa s kiu ngo v bt tun ca Aam c.

Lng yu mn v tun phc trong ci cht ca c Kit chuc ti li

thng c Yoan v Phaol din t bng nhiu cch khc nhau. Lng yu mn
torng ci cht cu c Kit c hai mt. l lng yu mn ca Thin Cha Cha
i vi loi ngi, mt lng yu mn v bin cho n ni Ngi sai Con Mt
Ngi xung th cu chuc loi ngi.
"V Thin Cha l lng mn. Ni iu an m lng mn ca Thin Cha hin
r ni chng ta : l Thin Cha sai Con Mt ca Ngi n trong th gian,
ng hu ta c sng vi Ngi" (1Yn 4, 9).
ng thi cuc t nn trn Thp Gi cng l mt bng chng cao nht cho
thy lng yu mn ca c Kit i vi loi ngi ti li.
"Hy sng trong lng mn, mt th nh c Kit yu mn ta v ph np
mnh v Ta lm l vt hy sinh, hinh hng dng ln Thin Cha" (Ep 5, 2).
S tun phc cng c nhn mnh trong Tn c khi m t s cht ca c
Kit. Phaol khng nh rng s bt tun ca Aam lm cho chng ta tr
thnh nhng ngi ti li, c thay th bng s tun phc ca c Kit,
Aam Mi, lm cho chng ta tr nn cng chnh.
"V do s bt tun ca mt ngi , nhiu ngi b lit hng ti nhn. Cng
vy, v s vng phc ca mt ngi, nhiu ngi s c lit hng cng chnh"
(Rm 5, 19).
Cng chnh Phaol truyn li cho chng ta khc ht thin khi ca Kit gio
tn dng s khim nhng ca c Kit c chng minh bng s vng
phc a Ngi n ch b b ri v chu cht trn Thp Gi.
"Ngi h mnh thp hn, tr thnh vng phc cho n cht, v l ci cht
trn Thp Gi" (Phil 2, 8).
Yoan li cho chng ta mt on trong c hai kha cnh ny ca s
nhn c lt thng ti c u c nhn mnh, v trong lng yu mn v
vng phc ca c Kit c xem nh l th ch ca satan.
"u mc th gian n, n khng c quyn g trn Ta. Nhng cho th
gian bit l Ta yu mn Cha, v nh Cha truyn dy Ta sao, Ta lm nh vy" (Yn
14, 30 - 31).
Qua tt c nhng iu trn y, chng ta gp c mt li gii thch thin khi
v ci cht ca c Kit chin thng ti li. Ngi chinh phc lc lng
tn hi ca hai tnh xu c bn, lng kiu ngo v s bt tun, bng cch minh
chng cao p nht mt lng yu mn v vng phc m loi ngi cha tng
thy. Theo ngha ny th gi trn Ni s chnh l gi chin thng vinh quang.
Tht vy, Phc m ca Yoan m t n nh l gi c Kit c tn vinh. S

c tn vinh ny l do minh chng cao thng nht ca hai nhn c mn

yu v vng phc, lng yu mn hin thn v vng phc n liu mng sng.
l cuc chin thng ca c Kit i vi ti li.
CHIN THNG S CHT.
Tuy nhin cng trnh cu khng phi ch gii hn trong s vic c Kit chu cht ty xa
ti li, vi lng yu mn v vng phc cao p nht cng cn mt kha cnh khc na. Nhng
c im chnh ca vng quc satan gm c hai mt : ti li v s cht. c Kit chin
thng ti li bng s hin thn mnh, Ngi li chin thng s cht bng s Phc Sinh ca Ngi.
Ngy th ba, Ngi sng li b gy quyn lc ca s cht trn loi ngi. Cng nh Aam
u tin ko s cht xung trn con chu ca mnh, Aam th hai ny s bo m s sng
tng lai cho tt c nhng ai chp nhn s sng pht xut t thn th c tn vinh ca Ngi.

"V chng s cht do bi mt ngi, th s k cht sng li cng do bi mt

ngi" (1Cr 15, 21) ; V Ngi hy dit s cht, v chiu sng ra s sng
v s bt hoi, nh Tin mng" (2Tm 1, 10).
Khi suy nim v s phc sinh vinh hin ca c Kit, Phaol c th ci
nho s cht. i vi ng, n khng c g l ng kinh hi. c Kit cht v
sng li. Phaol cng c ngy s phi cht, nhng chng khc no s cht
ca c Kit, ch l mt s bc t th gii ny sang th gii hnh phc v
hin vinh khn snh. Vy th ti sao li s s cht ?Ci thm kch ca n b
bi xa i vi tt c nhng ai mun hng nh s phc sinh ca c Kit.
"S cht vi trong ton thng ! T thn hi, c thng ca ngi u ? T
thn hi, nc ca ngi u ?
Nc ca s cht l ti, mnh lc ca ti l l lut. i n Thin Cha, ng
ban ton thng cho ta, nh Cha chng ta, c Gisu Kit" (1Cr 15, 54 - 57).
S cu chnh l ch c Kit hin thn chu cht v ti v Ngi Phc
Sinh chin thng s cht. Trong khi ty xo ti li v chin thng ci cht, c
Kit lm cho vng quc ca Satan b sp , v chnh t vng quc m
chng ta cn c cu ,. Bi th, khi ni n cng trnh cu , chng ta nn
nh n hai kha cnh ca n : S c Kit chu cht v Phc Sinh. Phaol ni
rng :
"Ngi b ph np chu cht v cc li lm ca ta, v sng li v ta
c gii n tuyn cng" (Rm 4, 25).
Phaol m t s chin thng ca c Kit trn Satan, bng nhng t ng
khin ta lin tng n nhng hong Rma chin thng khi hon, vi
nhng nn nhn b buc dy xch ko l theo sau h. Cng th, Satan b xi?
li ri, i vi tt c nhng ai thng phn vi s cht v s sng li ca c
Kit.
"Trn Thp Gi Ngi ci b tt c nhng quyn lc ca th tc nh ngi
ta ci b y?? phc ; Ngi cng nhin bu nhc chng v dn chng chng i
nh nhng t nhn trong cuc khi hon ca Ngi" (Cl 2, 15).
Cu chuyn v ci cht v s sng li ca c Kit phi nhc chng ta nh li
hnh nh ngi ti t ca Isaya II (xem phn Is II).

"B tra tn, Ngi chu ng, v khng m ming ; nh cu b dn n l st

sinh, nh chin m ngm cm, khng h m ming.
Chnh v kip lao ao mng Ngi ti t Ta s gii n tuyn cng nhiu, v chnh
Ngi s vc ly ti v ca chng .
Chnh v Ngi th mng mnh khng mng n ci cht, v b lit hng
nhng k ng nghch, l mang ly ti li nhiu ngi v ng ra bu cha
cho nhng k ng nghch" (Is 53, 7. 11 - 12).
Qu tht y l mt cch din t rt p gi tr n ti do vic c Kit chu
cht v chin thng ti li, c vit ra khong 500 nm trc khi s kin
xy n. Bi ht ca Isaya Nh cng ni n phn thng ca ngi ti t
v vic Ngi hi sinh. Nh th, n lin kt cht ch s cht v s sng li nh
xy ra thc s ni Cha Gisu.
"Ny, ti t ca Ta s thnh t, Ngi s c bt c, nhc cao v tuyt vi tn
dng.
Nu Ngi bin mnh lm hy sinh t ti, Ngi s c thy dng ging, s th
trng nin, v nh Yav nh Ngi s nn trn. Chnh v kip lao ao mng
Ngi, Ngi s thy s sng v no y gic ng ." (Is 52, 13 ; 53, 10 - 11).
Ci tng so snh c Kit nh l ngi ti t chu au kh th mng sng
cho dn Ngi v Phc Sinh, l mt iu s hu chung v rt c cc Kit
hu u tin ca tng. Phr m ch c Kit nh l ngi ti t trong bi
ging ca ng trong n th, m Cng V cc Tng c thut li Cv 3, 13.
26. t vin Philip ging tin mng cho mt vin chc ca hong hu x
thipi bng cch ct ngha cho thy rng c Kit lm cho ng nghim vn
bn chng ta va mi c ni v con cu b a n l st sinh, v chin m
ngm cm trc nhng k ct lng n. Phal cng qung din nh th trong
mt khc ca vn ca Kit gio lc khi thy, nhn mnh ng thi s ti nhc
v s tn vinh lin sau ca ngi ti t, con ngi su kh.
"Ngi hy mnh ra khng, lnh ly thn phn ti i, tr thnh ging hn
ngi ta ; em thn i lt ngi phm, Ngi h mnh thp hn, tr thnh
vng phc cho n cht, v l ci cht Thp Gi.
Bi vy Thin Cha siu tn Ngi, v ban cho Ngi danh hiu vt qu mi
danh hiu, hu trc danh hiu ca c Gisu mi gi u phi qu xung bi
ly, chn hong thin, trn a cu, di gm t, v mi ming li u phi
tuyn xng : Gisu Kit l Cha, m lm vinh quang cho Thin Cha Cha" (Phil
2, 7 - 11).
NGI PH N CA CHIN THNG.
Khi lu n ci cht t hin ca c Kit v ti li mun dn, Phc m Yoan khng qun ni
ti ngi ph n sinh ra Ngi.

"Vy c Gisu thy M Ngi v mn Ngi yu mn ng bn cnh, th Ngi

ni vi M : Hi B, ny l con B. on li ni vi mn : Ny l M con.? V
t gi , mn lnh ly B v nh mnh" (Yn 19, 26 - 17).
Xuyn qua nhiu th k, cc c gi on ny vn khng khi ngc nhin trc
t ng dng gi c M "Hi B", d nhin khng phi l mt t ng ch
s khinh r. Nhng mt ngi con gi m mnh nh th cng l iu l. Trong

vn chng Dothi cng khng thy g cho thy rng vo thi c Kit ngi
con c th gi m mnh nh th. Trong cu chuyn bin i nc thnh ru ti
Cana, chng ta cng gp thy cch xng h tng t ni ming Cha Gisu :
"Hi B", trong c hai on u xng h vi c Maria nh th. Ti sao vy ?
Cch gii p vn ny pht xut t mi quan tm r rt c bit ca Phc
m Yoan i vi sch Khi Nguyn. R rt nht l chng th nht trong
quyn Phc m th t ny. Cu m u "Lc khi nguyn" ging y ht trong
sch Khi Nguyn. iu ny c ngha c bit i vi c gi Dothi, bi v
i vi h, nhan mt cun sch bao gi cng c ly theo nhng li m
u, cng ging nh nhng ch d ca c Gio Hong ngy nay. Khi nghe
nhng li m u ca Phc m thnh Yoan, "Lc khi nguyn", c gi Dothi
chc l ngh ngay n quyn sch khc c nhan bng cu m u nh th,
l sch "Khi Nguyn". Sau khi m u nh sch Khi Nguyn, Phc m ca
Yoan tip tc ni n s to dng v s phn bit gia s sng v ti tm, y
nh trong sch Khi Nguyn. Cn nhiu im ging nhau khc na gia sch
Khi Nguyn v Phc m ca Yoan, nhng vi t d trn y cng cho
thy rng Yoan c bit quan tm n quyn Thnh Kinh th nht, v nht l
nhng chng u ca n. Chnh v mi quan tm r rt m ta c th on
rng c l ch "B" trong Phc m ca Yoan c lin quan phn no vi ch
"ngi n b" trong Kn 3, 15. Trong on ny, nh chng ta ch thch trn
y (xem chng I, phn S Ti), Thin Cha ni v s giao tranh trong tng
lai gia Satan v dng di ca n vi "ngi n b" v dng di ca b. Ngi
cng ni c lc dng ging ca "Ngi n b" s b thng ni gt chn, cn
satan th s b thng ni u. Khi c Phc m ca Yoan, chng ta c thy r
rng l Yoan lun lun ngh n cuc giao tranh y trong u c v ng trnh
by s giao tranh gia c Kit v Satan nh th l s lm cho trn vn tnh
th chin tranh ni trong sch Khi Nguyn. Yoan trch dn li ha c
Kit ni v kt qu nh sau :
"Chnh y l gi phn xt th gian ny. Chnh by gi u mc th gian ny s
b ui ra ngoi" (Yn 12, 31).
ng cng ni ti nh hng ca Satan trong vic tm cch lm cho c Kit b
ng inh.
Qu gieo vo lng Yua Iscarit, con ca Simn, ci nh np Ngi" (Yn 13,
2).
ng cng m t dng ging satan gip n trong cuc giao tranh ny vi c
Kit. Dng ging bao gm tt c nhng ngi ng v pha i ch vi
Cha Gisu : Yua v nhng ngi Bit Phi. Yua c gi r rng l " qu".
"Vy m mt trong cc ngi li l qu s !". Ngi mun ni v Yua, con ca
Simon Iscarit. V y l k s np Ngi." (Yn 6, 70 - 71).
i vi nhng ngi Bit Phi, Ngi cng bo rng cha ca h l qu, bi v bn
tnh ca h l gi di v st nhn nh qu.
"Cc ngi bi cha tc l qu m ra, v cc ngi mun lm theo c vng ca
cha cc ngi, t khi thy, n l k st nhn, n khng ng vng trong s

tht khi n ni di, l n ni theo bn cht ca n, v n l iu ngoa, v l

cha s lo khot" (Yn 8, 44).
Cuc giao tranh gia Cha Gisu, dng ging ca Ngi n B vi Satan v
dng ging ca n ln n cc im trn Ni S, ni c Kit b
thng tch v b cht. Nhng ci cht b ngoi ny l mt cuc chin thng v
i i vi ti li. Yoan ghi ch cho chng ta nhng phe tham chin trong lc
, m sch Khi Nguyn bo trc Kn 3, 15. mt bn l Cha Gisu, dng
ging ca Ngi n B, mt bn l Satan v dng ging ca n. Ngay ci
vn cng c nhc ti, bi v :
"Ni Ngi b ng inh, c mt tha vn v trong vn c mt ngi m mi,
cha c ngi no chn vo" (Yn 19, 41).
Chng ta c th gii thch vic Cha Gisu s dng t ng "B" trn bi cnh
ny. T ng chc l mun cho thy rng c Maria l Ngi n B trong
cuc giao tranh, nh Thin Cha c nh t trc. B l Ngi M ca au
thng, v th ng thi cng l Ngi n B ca chin thng. B ng gn
Con B, dng ging ca B, ngay gia lc Ngi b thng tch y mnh, cng
chnh l lc m Ngi chin thng. B chia s vi Ngi s au n su kh, v
cng chia s chin thng vi Ngi na. Vic c Maria chia s s chin thng
ca c Kit trn s ti v s cht chnh l nn tng thn hc cho vic Gio
Hi, di s thin khi ca Thnh Linh, tin rng c M V Nhim Nguyn
Ti, nh (mt s chin thng hon ton trn ti li, nh c Kit) v Ngi
ln tri c hn ln xc (Ngi chin thng s cht, v Ngi l ng minh thn
thit nht ca c Kit).
M CA LOI NGI, EVA MI.
Yoan li cn ni cho chng ta ci g khc na, trong vn bn chng ta va mi c. l vic
gii thiu c Maria lm m ca mn Cha Gisu yu du. Phc m ca Yoan l Phc m
ca nhng du hiu, ngha l ng tng thut li nhng s vic hu hnh v phm trn, tng
trng cho ci g t nh th nhng l nhng thc ti thing ling quan trng hn nhiu. Chng
hn s lm cho bnh ha ra nhiu chng 6 l du hiu ch php Thnh Th. S cha lnh
ngi m t thu lt lng m chng 9 l du hiu ch c Gisu l s sng ca th gian, v
nh sng ca Ngi c ban ln u tin trong nc Php Ra. S cho Lazar hi sinh chng
11 l du hiu ch c Gisu l s sng ca th gian. Vy s gii thiu c Maria lm m ca
mn Cha Gisu yu du chc cng l mt du hiu na, du hiu ch c Maria l M
thing ling ca tt c cc mn Cha Gisu. Yoan c chn lm i din bi v ng l
mn c Cha Gisu yu thng c bit, l mn tham d mt thit hn c vo i
sng ca c Gisu bng cch da u vo ngc Cha, l ngi chia s nhng ni au kh
Ni S, v c mt lc Thn Kh tun ra chan cha (19, 34). S la chn Yoan lc ny cho thy
c Maria l M y yu thng, tt c nhng ai cng yu mn Con ca M th li cng tr nn
con ci M. Hun iu su sc nht trong du hiu ny ca Yoan, l c Maria tr nn Ev
mi, thay th cho ngi v m Aam t tn trc ht l "Eva bi v b l m cc sinh linh
ht thy" (Kn 3, 20).

C KIT C TN VINH V THNH LINH.

S trnh by n y cho thy rng c Kit lung lc vng quc ca Satan qua ci cht t
hin ca Ngi chuc ti, v qua s Phc Sinh ca Ngi t ci cht. Cn mt im quan trng
hn cn nhn mnh, lin quan n vic c Kit Phc Sinh, t n d nhin, n l mt s chin
thng vnh vin trn s cht. ng thi n cng l khi thy ca ngun sng siu nhin. c
Kit sng li, nhng khng phi sng mt kip phm nhn nh trc kia, nhng mt kip
sng m nhn tnh ca Ngi l ni hi t sinh ng ca Thnh Linh. c Kit sng li trong thn
xc vinh hin ca Ngi, v thn xc vinh hin ny s l dng c Thnh Linh c xung

cho tn hu. Cc sch Tn c u lm ni bt hnh nh ca c Kit sng li v vinh hin

trong nhn tnh ca Ngi gi y c linh thing, v t Thnh Linh lun xung di do
trn th gii.

Phc m ca Yoan khng nh rng Thnh Linh cha c ban xung khi c
Kit cha c tn vinh (Yn 7, 39). Gi pht tn vinh v gi pht bt u k
nguyn ca Thnh Linh chnh l lc Cha Ysu cht. Khi cnh sn Ngi b m,
th mu v nc tun ra. Theo Yoan, nc l tiu biu cho Thn Kh, v lc
Yoan thy cch tng trng Thn Kh c tun trn xung cho nhn loi t
thn xc ca c Kit. S qung din ngha tng trng ny c cn c vo
cch gii thch caYoan trc y :
"Vo ngy cui cuc l, mt i l, c Gisu ng dy m h ln rng : Ai
kht th hy n vi Ta, v hy ung, k tin vo Ta nh Thnh Kinh ni, t
lng Ngi c nhng sng tun chy nc sinh sng.
iu y Ngi ni v Thn Kh cc k tin vo Ngi s lnh ly, v Thn Kh cha
c bi c Gisu cha c tn vinh" (Yn 7, 37 - 39).
Mt khi c Kit c tn vinh bng s cht v s Phc Sinh ca Ngi, tc
th Ngi lin ban Thnh Thn ngay. Ngi lm nh th trc ht vi cc tng
trong bui ti Phc Sinh.
"Vo lc x chiu ngy y, c Gisu? n ng gia h. Mt ln na, Ngi
ni vi h "Bng an cho cc ngi !". Ni th ri, Ngi thi hi trn h v ni vi
h : Hy chu ly Thnh Thn ! Cc ngi tha ti cho ai, th ti h c tha ; cc
ngi cm gi ti ai, th ti h b cm gi" (Yn 20, 19 - 23)
Trong Cha Nht Hin Xung, nm mi ngy sau , Thnh Thn c tun
trn xung trn cc mn v cng khai hin hin ni th gian. Bin c ny
thm sc mnh cho cc Kit hu u tin h lm chng t cho c Kit, v
cng thit lp cuc khnh thnh triu i hu hnh ca Thnh Thn ng
thi cng l khnh thnh vng quc ca Thin Cha trn gian.
"Thn mnh anh em l n Th ca Thnh Thn ng trong anh em, anh em
chu ly t Thin Cha" (1Cr 6, 19) ; "Anh em chu ly Thn Kh ca hng
ngha t, nh ta ku ln : Abba, ly Cha" (Rm 8, 15).
Mun c ti sinh lm con ci Thin Cha, cn phi c mt ngun sng
mi. Thnh Thn s cung cp ngun sng mi ny bng cch nng con ngi
ln ti mt cuc sng mi v cao hn.
"Nu sng bi Thn Kh, th ta cng hy hng theo Thn Kh m tin bc"
(Gal 5, 25) ; ".Anh em khng theo xc tht, m l Thn Kh, nu thc c Thn
Kh Thin Cha c ng trong anh em" (Rm 8,9).
C ng trong chng ta, thc hin s ti sinh thing ling cho chng ta, Thnh
Thn cng du dt v hng dn cch x s ca chng ta, bi v :
". Chng ta, nhng k khng i theo xc tht, m l Thn Kh" (Rm 8, 4).
Chng ta cn c Thnh Thn hng dn trong mi s, nhng c bit l
trong lc cu nguyn.

". Thn Kh u tnh cm yu hn ca ta. V cu xin th no cho phi, ta no

c bit, song qua nhng ting rn khng thnh li ca chng ta, Thnh Thn
cu bu cho ta" (Rm 8, 26).
Bi v Thnh Thn hp nht ta vi c Kit, th cng chnh Thnh Thn hp
nht ta vi nhau trong c Kit. Ngi l ngun hp nht ca chng ta.
". Hy hm h duy tr s hp nht ca Thn Kh, trong dy lin kt ha thun"
(Ep 4, 3 - 4) ; ".Trong Thn Kh c nht, ht thy ta c nh thanh ty m
nhp vo thn mnh c nht d l Dothi hay Hylp, d l n l hay t do ; v
ht thy ta c ung Thn Kh c nht" (1Cr 12, 13).
Sau ht, s ban Thnh Thn cho chng ta l bng chng bo m ca Thin
Cha i vi chng ta, lm cho chng ta c nm trc kip sng vinh hin
hn ang i ch mi tn hu bn kia th gii.
". Chnh Thin Cha cng nim n ca Ngi trn chng ta, v ban xung bo
chng Thn Kh ni lng chng ta" (2Cr 1, 22).
n y, s tho lun v Thnh Thn, trong mt phm vi no , bc vo
cht liu ca chng k tip, s ni v s thng phn ca mi Kit hu vo s
cu c c Kit hon tt. Tuy nhin nhng iu trn y gip chng ta
lm ni bt c s kin c Kit sng li, c tn vinh qua s cht v
s Phc Sinh ca Ngi, v Ngi l trung gian ca Thnh Thn. V Ngi c tn
vinh khng phi l cho chnh Ngi, song l cho chng ta.
CHNG VII

THNG PHN VO N CU
Mc d c Kit chin thng ti li v s cht, hai yu t ca vng quc
Satan, nhng tht ra khng phi nh s kin ly lng m mi ngi u
c cu . Chng ta vn cn c th mt linh hn. Vy mt vn c nu
ln, v l mt vn khn trng v quan trng nht : chng ta c cu
bng cch no ? Chng ta c th thng phn bng cch no vo cng trnh
cu c Kit thc hin ?
N CU TRONG C KIT.
Chn l c bn lin quan n s cu ca mi c nhn l ch trong c Kit,
qua s hp nht vi Ngi, con ngi mi c n cu . n cu c gp
thy trong c Kit v ch trong Ngi m thi. Vic cu l s hu c nhn
c o ca mt ngi duy nht, va l ngi va l Thin Cha, Ngi l trung
gian duy nht v hon ho gia Thin Cha v loi ngi. Ch mt mnh Ngi
chin thng. Tt c mi ngi khc ch l thng phn vo m thi, vs
thng phn ny ch c thc hin qua s hp nht vi Ngi. y l iu hon
ton r rt trong cc sch Tn c. Cc on trch dn sau y, mt on ca
Phaol, on th hai ca Phr trong sch Cng V, on th ba ca chnh

Cha Gisu trong Phc m Yoan, ch l ba cch khc nhau cng khng nh mt
chn l cn bn .
"Ch v c mt Thin Cha v cng ch c mt ng trung gian gia Thin Cha
v nhn loi : mt ngi, l c Gisu Kit, ng th mnh lm gi chuc
thay cho mi ngi" (1Tm 2, 5).
"Hn khng c n cu ni mt ngi no khc na. V di gm tri ny,
khng c mt danh no khc c ban xung cho nhn loi, phi nh
vo m chng ta trng c cu thot? (Cv 4, 12).
"ng v S Tht, S Sng, chnh l Ta. Khng ai n vi Cha m li khng nh
Ta" (Yn 14, 6).
HP NHT VI C KIT.
Nu n cu ch c th c gp thy trong c Kit m thi, th chng ta
phi lm nh th no c th c hp nht vi Ngi ng hu c thng
phn vo n cu ? Ci g hp nht ta vi c Kit, ng trung gian duy nht
gia Thin Cha v loi ngi ? Nhng cu hi nh th khng phi l d gii
p, v cng khng th gii p bng bt c mt li vn tt no. Thnh Kinh
cho thy r rng mt s t yu t thit yu kh d phi hp li gip chng ta
hp nht vi c Kit. Khng mt tc gi Tn c no tng hp nhng yu
t y li cho chng ta c. Vic chnh chng ta phi c gng lm ly bng
cch tm ra nhng chn l ring r c cc sch thin khi truyn li cho
chng ta. Qua nhng sch thin khi ny, chc chn nhng yu t sau y l
cn thit lm cho chng ta c th hp nht vi Cha l ng Phc Sinh
v l ng ban Thnh Thn xung.
C TIN. i vi cc Kit hu u tin, t ng n s ny c mt ngha rt
phc tp. Trc ht n l mt n hu thun ty v n gin, khng phi l do
bn tnh ca nhn loi hoc do bt c mt ngi no. n ny trc ht l c
tnh cch tr tu : l tin rng Cha Gisu l c Kit, l Con Thin Cha, l
Cha Phc Sinh. Trong lc sinh thi Ngi tng i hi mt c tin nh th.
Ngi hi cc tng h tng Ngi l ai. Thay mt tt c, Phr tr li rng
Ngi l c Kit (Mt 16, 16 ; Mc 8, 29 ; Lc 9, 20). Xuyn qua nh sng ca
nhng vic xy ra k tip, c bit l s Phc Sinh, s ln tri v s cho Thnh
Linh hin xung, cc tng nhn thy r rng Cha Gisu khng nhng l
ng Messia mi ngi ngng trng, Ngi cn l Con Thin Cha mt cch c
o, l Cha ca v tr v l chnh Thin Cha. Nhng chn l cn bn ny l
ht nhn ca c tin Kit gio. Chng c din t cch n s trong Phc m
thnh Yoan :
"Cc iu vit y l anh em tin rng : c Gisu chnh l c Kit, Con
Thin Cha, v bi tin th anh em c c s sng nh Danh Ngi" (Yn 20, 31).
"c Gisu l Cha", l li tuyn xng c tin ngn gn nht ca tt c mi
Kit hu. l mt cu khng nh trc tip by t lng tin thin tnh ca
c Kit, c lin quan trc tip hoc gin tip vi s tin rng c Kit Phc
Sinh. l nn tng siu nhin v c tnh cch lch s ca Kit gio.

"Nu ngi tuyn xng ni ming ngi : Gisu l Cha ! V nu ngi tin trong
lng ngi : Thin Cha cho Ngi sng li t ci cht ! Ngi s c cu. V
tin trong lng th c s cng chnh, v tuyn xng ni ming th c n cu
ri" (Rm 10, 9 - 10).
Ci t ng phc tp "c tin" cng c ngha l cng nhn Cha Gisu l ng
Cu Th. n cu khng th gp thy c trong gii lut cng nh trong
cc cng trnh ca gii lut. N khng th gp thy c trong bt c cng
trnh no ca nhn loi. n cu ch gp thy c trong c Kit m thi,
qua Ngi v bi Ngi. Chng ta? khng c th t cu thot. Ngay c nhng
cng vic tt lnh ca chng ta lm, thc ra cng ch l nhng cng vic m
c Kit lm ni chng ta. Chnh nim tin tng mnh lit duy nht vo c
Kit nh l ng Cu Th lm cho cc Kit hu u tin c lng trng cy
vng bn. c Kit l ng Cu Th ca h v i bit bao ! V Thin Cha
yu thng h n ni sai n mt v cu tinh uy danh nh th ! Nu Thin
Cha thng yu h ngay khi h vn cn mc vng ti li, th gi y ai c
th o lng c lng Cha thng yu h n mc no ?
"Nhng Thin Cha giu lng thng xt, bi lng yu mn ln lao Ngi yu
mn ta, Ngi cho ta, nhng k cht bi sa ng phm ti, c cng hi
sinh vi c Kit, - chnh bi n hu m anh em c cu ! - v c cng
sng li, c cng ng chn hong thin, trong c Kit Gisu. Vi mc ch
l by t cho cc thi i s n thy s phong ph tuyt vi ca n hu
Ngi, nh bi lng nhn hu ca Ngi trn ta, trong c Kit Gisu. V chnh bi
n hu m anh em c cu, nh lng tin v li khng phi do t anh em ;
l n Thin Cha ban ; khng phi do t vic lm ng c ai vnh vang
t c. Qu ta l trc tc ca Ngi, c dng nn - trong c Kit Gisu hu lm cc vic lnh, con ng Thin Cha dn trc cho ta i" (Ep 2, 4 10).
Vy c tin, theo nh c trnh by trong cc sch Tn c, bao gm s tin
tng, s cng nhn v lng trng cy. N li cn i hi lng yu mn na, bi
v mt khi tin tng v cy trng ni Cha Gisu Phc Sinh, th lm sao
m khng yu mn Ngi c ?
Do , c tin l phng tin thit yu hp nht vi c Kit. Tht ra n l
phng tin u tin, v tt c nhng phng tin khc u da vo n. V l do
, Phaol ni rt nhiu v c tin. Nhng bc th ca ng gi cho tn hu
Rma v tn hu Galt u lin quan c bit hn c n im c nht ny. V
li, vi chn l ny, ng cng nhn mnh vai tr ca Abraham, cha ca cc
k c lng tin. Phaol ni cch n s rng c tin bao gi cng l phng tin
cu thot. Nh Abraham c cu thot v tin v trng cy nhng iu
Cha phn bo ng. Cng vy, tt c nhng ai c cu thot u s gp
thy n cu bng cch noi gng Abraham.
CC B TCH. Cc B Tch l yu t thit yu th hai c hp nht vi c
Kit. Trong s , B Tch Ra Ti v B Tch Thnh Th l hai B Tch c ni
n nhiu v c bit nht trong Thnh Kinh.
B TCH RA TI. c cc tc gi Tn c m t bng nhiu cch khc nhau.
Trong Phc m Yoan chng 3 cu 5, n c gi l s ti sinh, v khng c n
th khng ai c th vo c vng quc ca Thin Cha.

"Qu tht ti bo ng, ai khng sinh bi nc v Thn Kh, th khng th vo

c Nc Thin Cha".
Chn l ny cng gp thy trong th gi Tit on 3 cu 5. nhng c bit nht
l nhng th gi tn hu Rma v tn hu Clss. Phaol vit torng mt
l thuyt thn hc tuyt vi v php Ra Ti. i vi ng, n thc hin s hp
nht vi c Kit cht v Phc Sinh. Qua s hp nht thing ling vi
c Kit cht v Phc Sinh, ngi Kit hu cng cht v sng li. H cht
cho ti li v sng li trong mt cuc sng mi. y l s thng phn ca h
vo chin thng ca c Kit trn ti li v s cht. Phaol bt u vi ci cht
v s Phc Sinh lch s ca c Kit. l hai mt ca cng trnh cu . Ci
cht v s Phc Sinh lch s , i vi nhng ngi c hp nht vi c Kit
bng php Ra Ti cng thc hin c mt s cht v s sng li tng t
nh th bng B Tch. Ngi Kit hu mi trong c Kit, do c cu thot
khi vng quc ti li v s cht, c chuyn sang vng quc ca Thin
Cha v bt u cuc sng trong Thnh Thn tp trung ni c Kit Phc Sinh.
"Anh em khng bit rng : Ht thy ta c thanh ty trong c Kit Gisu,
th chnh trong s cht ca Ngi m ta c thanh ty ? Vy nh thanh ty, ta
c mai tng lm mt vi Ngi trong s cht, ng hu nh c Kit, nh
bi vinh quang ca Cha, c sng li t ci cht th c ta na, ta cng bc
i trong i sng mi.
Ngi cht, chnh v ti m Ngi cht - duy ch mt ln ; Ngi ang sng,
do chnh Thin Cha m Ngi sng. C anh em na cng vy, hy k mnh l
cht i vi ti, v ang sng cho Thin Cha trong c Kit Gisu" (Rm 6,
3 - 4 ; 10 - 11).
V anh em c mai tng lm mt vi Ngi trong thanh ty, trong Ngi anh em
c cng sng li, bi tin vo php mu Thin Cha, ng cho Ngi
sng li t ci cht" (Col 2, 12).
PHP THNH TH. L phng th r rt nht hp nht vi c Kit, bi v
trong php Thnh Th, chng ta tip nhn Mnh v Mu Ngi (Mt 26, 26 - 28 ;
Mc 14, 22 - 24 ; Lc 22, 19 - 20 ; 1Cr 11, 23 - 25 ; Yn 6, 50 - 58). y l ca n
siu nhin ca chng ta, l phng tin cho chng ta sng, n nui dng
chng ta lc trn gian v m bo cuc sng trng sinh sau ny. Chnh c
Kit nhn mnh cch r rt rng l yu t thit yu hp nht vi Ngi.
"Qu tht, qu tht Ta bo cc ngi, nu cc ngi khng n tht Con Ngi v
ung mu Ngi, cc ngi khng c s sng ni mnh cc ngi. Ai n tht Ta v
ung mu Ta th c s sng i i v Ta s cho n sng li trong ngy sau ht.
V tht Ta tht l ca n v mu Ta tht l ca ung. K n tht Ta v ung mu
Ta, th lu li trong Ta, v Ta trong k y. Cng nh Cha, ng hng sng,
sai Ta, v Ta sng nh Cha, th k n Ta cng vy, n s sng nh Ta. Bnh ny
l Bnh bi tri xung ; khng phi nh cha ng cc ngi n v cht ;
k n Bnh ny s sng i i" (Yn 6, 53 - 58).
Ngoi vic hp nht chng ta vi c Kit, B Tch ny cn hp nht chng ta
vi nhau bng cch ni kt chng ta v mt im chung, l thn xc Phc
Sinh ca c Kit hin din trong php Thnh Th.

"Bnh ta b, li khng phi l thng phn thn mnh c Kit sao ? V chng
ch c mt bnh, nn ta, tuy l nhiu, ta cng ch l mt thn mnh, v ht thy
ta cng chia phn mt bnh" (1Cr 10, 16 - 17).
C MN. c mn l yu t th ba hp nht ta vi c Kit v s cu m
Ngi m rng cho mi ngi. Yoan nhn mnh im ny hn bt c tc gi
no khc.
"Thin Cha l lng mn, v ai lu li trong lng mn, th lu li trong Thin
Cha, v Thin Cha lu li trong k y" (1Yn 4, 16).
"Ai mn Ta th n s gi li Ta, v Cha Ta s yu mn n, v chng ta s n vi
n, v s t ch ni mnh n" (Yn 14, 23).
Yoan ang v li, vi nhng bc vng chc hn con ng mc khi m tin
tri Hs dm chn ln nhiu th k trc kia. V s gi ca Thin Cha
cng ni n rt nhiu v lng yu thng ca Thin Cha i vi Israel, ngi
bn trm nm tht tn ca Ngi. Lm th no gii thch c iu ? Ch
bng nhng li ca chnh Thin Cha : "V Ta l Thin Cha, khng phi phm
nhn" (Hs 11, 9). Thin Cha yu mn v l bn tnh ca Ngi : Lng mn.
c Kit, Thin Cha mc ly xc phm, cng chnh l lng mn, v l bng
chng ca lng Thin Cha yu mn th gian. Vy trong tnh yu mn chng ta
phi c hp nht vi c Kit, v trong Ngi, c hp nht vi Thin Cha.
c tin, cc B Tch Ra Ti v Thnh Th, c mn, ba yu t hp nht ny
quan trng cc di mt ca cc nh thn hc Tn c. Phaol thng ni
nhiu v ba yu t y, v tin chc rng tt c ba iu tuyt i cn thit, tt c
u lin h vi nhau. Chng hn c tin quan h c bit vi php Ra Ti.
"Bi v anh em c mai tng lm mt vi Ngi trong thanh ty, trong Ngi anh
em c cng sng li, bi tin vo php mu Thin Cha, ng cho Ngi
sng li t ci cht" (Cl 2, 12).
"V ht thy anh em l con ci Thin Cha nh bi lng tin trong c Kit
Gisu. V anh em, phm ai c thanh ty trong c Kit, th c mc
ly c Kit" (Gal 3, 26 - 27).
c tin, ngc li, rt lin quan n c mn, Phaol ni :
". C chng l lng tin thi th ra bng c mn" (Gal 5, 6).
Phaol lin kt c tin, c cy v c mn v cho rgn c mn l cao trng
nht :
"Vy nay cn li tin, cy, mn. y l b ba, nhng trong b ba y, mn l ln
hn c" (1Cr 13, 13).
Sau ht php Ra Ti v php Thnh Th c lin kt vi nhau trong nhiu
on. Nc v mu chy ra t cnh sn c Kit b m, c Yoan coi
nh l du hiu ch hai B Tch cu ny (Yn 19, 34). V Phaol vit mt
on ni v s dn Israel vt qua Bin v dng thc n ca ung l lng
trong sa mc, v xem nh l tng trng cho B Tch Ra Ti v B Tch
Thnh Th trong Kit gio, ng lin kt hai B Tch ny vi nhau.

"Cha ng chng ta ht thy di ng my, v ht thy ngang qua

bin ; ht thy thanh ty mnh trong Ms, di ng my, trong Bin ;
ht thy c n cng mt lng thc? thn thing, ht thy ung cng
mt ca ung thn thing" (1Cr 10, 1 - 3).
HIU QU CA S HP NHT.
Hp nht vi c Kit bng c tin, bng cc B Tch v bng lng mn, mi
ngi chng ta s tr nn :
HP NHT VI THIN CHA CHA. y l mc tiu trn vn ca n cu : con
ngi sau khi sa ng, khng cn tnh bn thin na, ngha l khng cn hp
nht vi Thin Cha na, n phi c em v li trong s hp nht ny. Trong
c Kit, s hp nht ny c phc hi.
"c Kit l ng khng h bit ti, th v ta, Thin Cha cho lm thnh s
ti, ng hu trong Ngi ta c tr thnh s cng chnh ca Thin Cha (2Cr 5,
21).
N TH CA THNH THN m c Kit l trung gian trong tm hn chng ta.
"Anh em khng bit sao ? Thn mnh anh em l n th ca Thnh Thn ng
trong anh em, anh em chu ly t Thin Cha" (1Cr 6, 19).
CNG DN CA NC TRI bi v ngun sng ca chng ta l do t Thin
Cha, ng i nc bc ca chng ta c Thin Cha hng dn, v mc
tiu c ha cho chng ta l cuc sng trng sinh.
"Tri li, Nc qu ta l tri cao, t s n v Cu Cha m ta ngng i,
Cha Gisu Kit" (Ph 3, 20).
ANH EM CA C KIT l ng lin kt vi chng ta bng nhng mi dy
siu nhin do Thnh Linh se kt. Hp nht vi chng ta, c Kit lun lun hot
ng un nn chng ta rp theo khun mu ca Ngi. Ngi mc ly thn
xc ngi phm, mt thn xc hon ton tng phc Ngi.
"V chng nhng ai Thin Cha bit n t trc, th Ngi cng tin nh
cho h c nn ng hnh ng dng vi hnh nh ca Con Ngi, Ngi nn
Trng T gia mt on anh em ng c" (Rm 8, 29).
CON CI CA THIN CHA CHA bi v chng ta c hp nht mt cch thn
mt v rt quan h vi Con duy nht ca Thin Cha. Ch khi no hp nht
vi c Kit chng ta mi tr thnh con Thin Cha, v lc by gi Thin Cha
nhn chng ta qua Con ca Ngi. Nu khng hp nht vi c Kit, chng ta
khng th no ni ln c vi tt c ngha y ca n, cu "Ly Cha
chng con".
"Bi lng yu mn, Ngi tin nh cho ta c phc lm con, nh c Gisu
Kit, v v Ngi chiu theo nh ca Thnh ch Ngi, nn li ca ngi cho
vinh quang Ngi, bi n sng Ngi ban xung cho ta trong ng ch i" (Ep
1, 5 - 6).

CON CI CA C M NA, bi v Cha Gisu cho M lm M thing ling

ca tt c nhng ai tr thnh mn yu du ca Ngi.
"c Gisu thy M Ngi, v mn Ngi yu du ng bn cnh, th Ngi ni
vi M : Hi B, ny l con B ! on li ni vi mn : Ny l M con" (Yn
19, 26 - 27).
NHNG NGI NG CHIN THNG SATAN, bi v chng ta thng phn vo
chin thng ca c Kit. Li tin tri trong sch Khi Nguyn chng 3 cu 15,
ni rng dng ging ca ngi n b s lm cho Satan b thng u. Cuc
chin thng Satan ny c c Kit thc hin qua s cht v s Phc Sinh
ca Ngi. Chng ta, nhng k hp nht vi c Kit, cng cht v phc sinh
trong B Tch Ra Ti. S chin thng ca c Kit cng l s chin thng ca
chng ta, v chng ta cng dy p Satan di gt chn chng ta na.
"Thin Cha bnh an s kp ch p Satan di chn anh em" (Rm 16, 20).
CON CHU THING LING CA ABRAHAM, v do , c tha hng nhng li
ha cho Abraham v dng ging ca ng. Thin Cha lun trung thnh vi
Li Ngi ha. V th, nhng li ha vi Abraham v miu du ng phi c
thc hin. Theo li thnh Phaol, nhng li ha c trn vn trong c
Kit, dng ging Abraham, v trong tt c nhng ai lin kt vi Ngi, v do
tr nn con chu thing ling ca v T Ph ny.
"V ht thy anh em l con ci Thin Cha nh bi lng tin trong c Gisu Kit
; khng cn Dothi hay Hylp ; khng cn n l hay t do, khng cn nam hay
n, v ht thy anh em l mt trong c Kit Gisu. M nu anh em thuc v
c Kit, vy th anh em l miu du ca Abraham, nhng k tha t th theo
li ha" (Gal 3, 26 - 29).
HP NHT VI NHAU, bi v mi c nhn chng ta khng th hp nht vi c
Kit nu chng ta khng on kt mt thit vi nhau. Cu trch dn trn y
trong th thnh Phaol gi tn hu Galt ni rng chng ta tr nn "mt ngi
trong c Kit". Bi , tt c nhng s khc bit, hoc v chng tc, hoc v
giai cp x hi, hoc v nam hay n u tr thnh khng quan trng.
Sau khi xem xt nhng li ch v bin do s hp nht vi c Kit mang li
cho chng ta, chng ta c th ly lm ca ring mnh cu m v Ph T ht
trong m p l Phc Sinh mng s chin thng ca c Kit trn Satan. Ngh
n n hu v s vinh hin thing ling c Kit ban cho th gii qua s
chin thng ca Ngi trn ti li, v Ph T ht mt cch vui mng : "i ti rt
hnh phc, v lm cho chng ta c ng Cu Tinh tuyt vi nh th !"
GIO HI.
S hp nht ca mi ngi chng ta vi c Kit lm cho chng ta tr thnh
mt on th, mt c cu m Tn c gi bng nhiu danh hiu khc nhau.
Nhng ngi c thanh ty trong c Kit c gi l Israel mi, l Dn Thin
Cha, l Gio Hi ca c Kit, l vng quc ca Ngi, l thn th ca Ngi.
Ba danh hiu cui cng tr nn thng dng hn c. S thu hiu ngha
ca cng trnh cu s cng gia tgn nu chng ta xem xt nhng c im
thit yu ca Gio Hi c Kit, cng l vng quc v l thn th ca Ngi.

Vy Gio Hi l g ? N hot ng nh th no ? N c nhng quyn hn g ? N

lin quan th no vi c Kit ?
Trc ht v quan trng hn c, y l mt on th quy t chung quanh c
Kit. c Kit l tm im hp nht tt c nhng ngi c thanh ty. Bi
trung tm ca s hp nht ny khng phi l mt l thuyt, mt kiu hnh
ng, mt nim hy vng kip sng mai sau. N cng khng phi l mt vic
o c, mt hin l, mt b tch. l mt ngi : l c Kit Ngi cht,
Phc Sinh v ban Thnh Thn xung. Hp nht vi Ngi l c im trc ht
ca Gio Hi.
S hp nht ny c m t bng nhiu cch khc nhau trong Tn c. Nhiu
tc gi, nhm mc ch i su vo chn l v tn ny, dng nhiu hnh nh
so snh khc nhau. Chnh c Kit m t n nh l s hp nht cn thit
cho s sng gia cy nho v cnh nho. Nh cnh nho phi hp nht vi cy nho
mc ly ngun sng t , mi tng quan gia ngi Kit hu vi c Kit
cng th. y s hp nht c nhn mnh nh l iu thit yu cho s
sng.
"Cy nho ch thc, chnh l Ta, v Cha Ta l ngi canh tc. Nhnh no trong
Ta khng sinh qu, Ngi cht n i ; cn nhnh no sinh qu, th Ngi ta sch
n sinh qu nhiu hn.
Cc ngi sch, bi Li Ta ni vi cc ngi. Hy li trong Ta v Ta
trong cc ngi. Cng nh nhnh nho khng th t sinh qu c, m khng
lu li thn nho, th cc ngi cng vy, nu khng lu li trong Ta" (Yn 15, 1 4).
S hp nht vi c Kit cn c so snh vi s lin kt ca nhng vin
xy n thnh. Hnh nh ny c hai im cn c lu . S hp nht nh th
tht l vng vng, n l mt s hp nht lm ni c ng cho chnh Thin
Cha. n th trong Cu c, ni c ng ca vinh quang Thin Cha c
thay th bng n th sinh ng l c Kit v nhng ai hp nht vi Ngi.
Trong n th sinh ng ngi ta gp c Thin Cha.
"Anh em c xy cao ln trn nn mng l cc tng v tin tri, m nh
gc l chnh c Kit Gisu. Trong Ngi tt c ta nh mng khp n nhau, s
c mc ln lm thnh in trong Cha. Trong Ngi, anh em cng c xy
dng, chung cng nhau lm ngi nh ca Thin Cha" (Ep 2, 20 - 22).
Phaol cn dng mt li so snh khc na. l so snh s hp nht gia c
Kit v cc Kit hu vi s hp nht yu thng gia v chng. l mt li so
snh tuyt vi nhng to bo. Trong tt c nhng s hp nht gia loi ngi
vi nhau, th s hp nht gia v chng l c tnh cch t nguyn hn c, vui
th hn c v tc sinh hn c. c Kit v Gio Hi ca Ngi, theo li ca
Phaol, l gng mu ca s hp nht gia v chng, bi v l mt s hp
nht cng t nguyn hn, vui th hn v tc sinh hn. Chc chn l khng c
mt cch qung din no tuyt vi hn na v l tng ca bc v chng. V
chc chn l cng khng tm c mt li so snh no ca loi ngi cho
thy r rng hn tnh yu sinh ng l nn tng ca s hp nht gia c Kit
v Gio Hi ca Ngi.

"V hy phc tng chng nh th i vi Cha. V chng l u ca v, cng

nh c Kit l u ca Hi Thnh, v Ngi l Cu Cha ca Thn Mnh. D
sao, nh Hi Thnh tng phc c Kit, th cc ngi lm v cng hy tng
phc chng nh vy trong mi s !
Chng hy yu mn v, cng nh c Kit yu mn Hi Thnh, v ph
np mnh i, ng hu tc thnh, ty sch, l tm ra cho bng nc v li, hu
t hin cho mnh mt Hi Thnh quang vinh , khng mt vt nh hay nt nhn,
hay cht g nh th. Tri li, Hi Thnh tht l thnh thin, v t tch. Cng
vy, chng phi yu mn v mnh nh chnh thn mnh. M yu mn v th
khc no yu mn mnh ! Qu c ai bao gi li i ght xc tht mnh, tri li
ngi ta dng nui mc m, cng nh c Kit x vi Hi Thnh, v ta l chi
th ca Thn Mnh Ngi. Bi th m n ng s b c cha m v khng kht vi
v mnh, v hai chng s nn mt thn xc. l mt mu nhim ln, ti
mun m ch v c Kit v Hi Thnh. D sao, anh em mi ngi hy yu
mn v mnh nh chnh mnh, cn v th hy knh s chng" (Ep 5, 22 - 33).
Trn ht tt c v ni bt nht l, s hp nht gia c Kit v cc Kit hu
c m t nh l mt s hp nht th xc vi c Kit Phc Sinh. Phaol gi
cc Kit hu l phn thn th ca c Kit, hoc gn hn l thn th ca c
Kit. ng mun ng g ? T tng c bn ca ng l cc Kit hu, qua s hp
nht vi thn th Phc Sinh ca c Kit, tr thnh nhng phn ca thn
th , ngha l kt hp vi n. Do , ng thng ni v thn th c Kit khi
ng mun m ch chnh c Kit cng nh cc Kit hu. Chng ta mnh danh
n l thn th mu nhim ca c Kit. C l cng thc n gin nht phi x
dng hiu r iu ny l cng thc tng t nh sau. Bi v chng ta c
kt hp vi thn th Phc Sinh c tn vinh ca c Kit, chng ta to
thnh thn th mu nhim ca Ngi (t ng "Thn Th" t y s c vit hoa
khi ch v s hp nht gia c Kit vi nhng con ngi l phn Thn Th ca
Ngi. N s khng c vit hoa khi ch v thn th hu hnh ca c Kit m
thi). Cc Kit hu l Thn Th ca c Kit, khng phi trc tin ch v h
ging nh mt thn th song bi v h hp nht vi mt Thn Th l Thn
Th Phc Sinh ca c Kit, nu nghin cu cn thn cch Phaol din t
nhng Kit hu nh l phn thn th ca c Kit, hoc nh l Thn Th ca
c Kit, chng ta s thy rng khi Phaol ni nh th, ng lun lun c trong
u c hnh nh r rng thn th Phc Sinh ca c Kit. Mt s t d nh th
tht l r rt. on chng ta va mi xem trong th gi tn hu phs on 5
cu 22 - 33 l mt t d. Ngi v tr thnh thn th ca chng bng cch hp
nht hu hnh vi th xc ; Gio Hi tr nn Thn Th ca c Kit bng
cch hp nht thing ling vi Thn Th Phc Sinh ca Ngi qua php Ra Ti.
Mt t d khc c gp thy trong 1Cr. 6, 15 - 16 :
"Anh em khng bit sao ? Thn xc anh em l nhng chi th ca c Kit ! Vy
ti s git ly chi th ca c Kit m lm thnh chi th ca con im sao ?
ng ni g ! Anh em khng bit sao ? Dan du vi im tc l nn mt thn
mnh vi n, v c hai, Kinh Thnh ni, s nn mt thn xc. Cn k kt hp vi
Cha, th nn mt Thn Kh vi Ngi".
Ngn ng ca Phaol tht l git gn ! ng nu r rng i vi ngi Kit hu,
ti dm dc l xu xa c bit. Qua hnh ng v lun , ngi Kit hu vn
l chi th ca c Kit, li i hp nht vi thn th gi im, ng dng ngn
ng mnh v hon cnh i hi nh th (lc by gi Crinth l mt trung tm

ca nhng chuyn i bi xu xa), nhng sc mnh ca nhng li cng lm

ni bt cch hiu thc t ca Phaol v s hp nht vi c Kit, l nn
tng ca l thuyt Thn Th Mu Nhim.
Mt v d th ba c th gp thy trong 1Cr. 10, 16 - 17, ln u tin Phaol ni
r v nhng ngi Kit hu nh l Thn Th. Vn bn ni v php Thnh
Th :
"Bnh ta b, li khng phi l thng phn Thn Mnh c Kit sao ? V chng
ch c mt bnh, nn ta, tuy l nhiu, ta cng ch l mt thn mnh, v ht thy
ta cng chia mt phn bnh".
T tng ca Phaol nh th ny :? Bnh l thn th ca c Kit. Chng ta,
mc d ng vn tr thnh mt thn th, bi v cng chia mt bnh, bnh l
mt Thn Th ca c Kit. Lc no cng vy, chnh do s hp nht vi Thn
Th Phc Sinh ca c Kit (ngay c di hnh thc php Thnh Th) m chng
ta tr nn Thn Th mu nhim ca Ngi.
Mun nhn mnh y li gii thch ny, cn cn c vo s tht l t ng
"Thn Th c Kit" ca Phaol c ngha l thn xc ch khng phi on
th. Khng bao gi ng ngh rng Thn Th mu nhim c Kit ch l mt
on th tn gio, mt cng ty nh cng ty Shell chng hn ng ngh n n
nh l mt ng lc th xc tp trung chung quanh thn th Phc Sinh ca
c Kit. Nhng on ca Phaol ni v php Ra Ti cng nhn mnh nh
th. i vi ng, mt ngi chu php Ra Ti trc tip trong Thn Th c
Kit, trong chnh c Kit l ng em li n cu bng s cht v Phc
Sinh ca Ngi, th gi y c Ngi ban Thnh Thn l ng em s sng n
cho nhng k hp nht vi Ngi.
Mt khi c lp trng thc tin nh th, t nhin ng bt u ni rng l
thuyt bng cch x dng hnh nh bng by ni v n. L Thn Th ca
c Kit, cc Kit hu c th c m t bng nhng t ng ch v thn th.
Mt s Kit hu c quyn hn, c so snh vi u, mt s ngi khc c
so snh vi tay v mt s khc na c so snh vi mt hoc chn. Nhng tt
c l cch ni bng by ny u cn c trn chn l ni trc y : n cu
l do s hp nht vi thn th vinh hin ca c Kit.
Chng ta c th ni c rng s so snh vi thn th ny cng ging nh s
so snh vi cy nho v nhnh nho trong Phc m Yoan, chng 15. Trong hnh
nh ny, cc nhnh (Kit hu) hp nht trc tip vi cy nho (c Kit), y ht
nh l i vi Phaol. Nhng chi th (Kit hu) hp nht trc tip vi thn mnh
(thn th Phc Sinh ca c Kit). Trong s hp nht mt thit ny gia thn
th Phc Sinh ca c Kit v cc chi th ca Ngi thnh Thn Th Mu
Nhim. Chng ta c th ni rng mc d thn th Phc Sinh khc vi Thn Th
Mu Nhim, nhng c hai khng bao gi tch bit. Nhng Kit hu chng ta
khng phi v cng khng th l Thn Th Phc Sinh ca c Kit. Nhng bao
lu chng ta thnh Thn Th Mu Nhim, th chng ta khng bao gi b tch ri
khi Thn Th Phc Sinh ca c Kit.
S phn bit ny, nhng khng phi l s tch bit, c Phaol nhn mnh
trong th gi tn hu Cls v phs, khi ng bt u ni v c Kit nh l
u v Gio Hi nh l Thn Mnh. Thn th Phc Sinh ca c Kit vn l

trung tm ca s hp nht, nhng khi gi c Kit l u th r rng l khng

c th ln ln vi l thuyt a thn m h no c. Chng ta khng tr thnh
Thn Th Phc Sinh ca c Kit ; v thn th r rng l ca c Kit.
Nhng chng ta hp nht vi n v do tr thnh chi th ca n.
L thuyt ny v c Kit Phc Sinh v Thn Th mu nhim ca Ngi c lin
quan vi l thuyt khc ca Phaol v c Kit nh l Aam mi. S hp nht
hu hnh vi Aam u tin, v chng ta l con chu Aam, em li s cht,
nhng s hp nht thing ling vi Aam mi em li s sng. Trong Aam
c, nhn loi sa ng ; hp nht vi Aam mi, chng ta lm thnh mt loi
th to mi, mt nhn loi c hi sinh, bi v Aam mi thng Thnh Thn
ban s sng cho ta, ta tr nn chi th ca Ngi.
"Cng nh trong Aam, mi ngi u phi cht, th trong c Kit, mi ngi
cng s c ti sinh.
Aam ngi th nht thnh sinh kh sng ng ; cn Aam cui cng nn
thn kh tc sinh" (1Cr 15, 22. 45).
c tnh th hai ca Gio Hi -Vng Quc - Thn Th ca c Kit l nhim v
gio hun. Vic n tip tc s mnh tin tri ca c Kit vi tnh cch l s gi
ca Thin Cha, l li sng ng ca Thin Cha. l mt nhim v m c
Kit cng c bng s ha cho Thnh Thn l ng dy chn l n.
"ng bu cha, Thnh Thn Cha s sai n nhn danh Ta, chnh Ngi s dy
cc ngi mi s v s nhc cho cc ngi nh li mi iu Ta ni cho cc
ngi" (Yn 14, 26).
Vic Thnh Thn "nhc cho nh li" chc chn c ngha l lm cho cc tng
c truyn t nhng li gio hun v tn iu ca c Kit cho cc Kit
hu c cc ngi chm sc. on kt thc ca Phc m Matthu c nhn
mnh iu ny.
"Mi quyn nng trn tri di t c ban cho Ta. Vy cc ngi hy i thu
np mn khp mun dn, thanh ty chng nhn danh Cha v Con v Thnh
Thn, dy chng gi ht mi iu Ta truyn cho cc ngi.
V ny Ta s vi cc ngi mi ngy cho n tn th" (Mt 28, 18 - 20).
Cc tng ? thi hnh s mnh v quyn hn ny ngay t thu Gio Hi mi
s khai. Cng on Kit hu u tin, l cng on sng Yrusalem khi Cha
Gisu v tri, t hp nhau li trong mt cuc sng x hi rt thn mt m v
tr trung tm l li ging dy ca cc tng .
"Vy nhng ai n nhn li ng (li ca Phr torng ngy Thnh Thn hin
xung) th chu thanh ty. V trong ngy y, c thm c ba? ngn linh
hn.
H chuyn cn vi cc gio hun ca cc tng v s hip thng, vic b
bnh v kinh nguyn (Cv 2, 41 - 42).
Trong khi thi hnh mnh lnh rao ging nhng iu c Kit dy, Gio Hi
s khai tin tng l mnh c s tr lc ca Thnh Thn chn l m c Kit
ha. Du hiu chng t lng tin tng nh th c thy r rng trong sc
ch ca Cng ng Yrusalem lin quan n s t do ca cc Kit hu tn tng,

i vi nhng yu sch ca gii lut Ms, cc tng tin chc chn rng h
c Thnh Thn soi sng trong vic ging dy.
"Thnh Thn v chng ti quyt nh khng cht thm gnh nng no cho anh
em, tr vi iu cn kp ny." (Cv 15, 28).
Phaol cng tin chc rng, vi tnh cch mt tng , ng ging vi quyn
nng ca c Kit v s tr gip ca Thnh Thn chn l. Tht ra, chnh c
Kit ni ni ng.
"Trong c Kit, ti ni tht, ti khng ni di ; trong Thnh Thn, lng tm ti
lm chng cho ti." (Rm 9, 1).
"Anh em s c thy tang chng l thc c c Kit phn dy trong ti : Ngi
khng yu ui u, tri li Ngi mnh sc ni anh em" (2Cr 13, 3).
Gio Hi c Thnh Thn soi sng sm biu minh thnh sch Tn c
nhng li rao ging v chn l Kit gio (vic lm v li ni ca c Kit vi
nhng li gii thch v p dng do cc tng , cc tin tri v cc nh truyn
gio). Gio Hi c Thnh Thn soi sng cho ra b sch y, v cng chnh
Thnh Thn soi sng, xuyn qua nhiu th k Gio Hi vn tip tc cng vic
gii thch ngha su xa ca n, ng dng n vo nhu cu v vn ca thi
i, v dng n lm mc thc o cch c x ca mnh. Trong tt c cc vic
ny, Gio Hi ca c Kit, Thn Th ca Ngi, vn tip tc s mnh tin tri
ca Ngi. c Kit vn tip tc ging dy trong Gio Hi l Thn Th ca Ngi,
l s bnh trng ca vic nhp th trn khp th gii.
c im th ba ca Gio Hi l c quyn nng ca c Kit. Quyn nng ny
c c Kit thc hin lt thng Satan v em li s sng ca Thnh
Thn n cho th gian. Trong lc sinh thi, Ngi bt u chia s quyn lc
vi cc tng ca Ngi. Chng ta thy (xem li "Ngi thit lp mt
cng cuc vnh vin") rng c Kit sai cc tng i cha bnh v tr qu
Satan. Tuy nhin s chia s su xa nht l s thng phn vi ci cht ca c
Kit, vi s Ngi Phc Sinh v la ni th trn. Trong bui ti tic ly, trong nghi
l bin i bnh v ru thnh Mnh v Mu ca Ngi, c Kit dy cc tng
hy tip tc nghi l ny v ban cho h qc quyn lm nh th.
"V chng, chnh ti chu ly ni Cha iu ti truyn li cho anh em, l :
Cha Gisu trong m Ngi b np, Ngi cm ly bnh, v t n xong, Ngi
b ra v ni : Ny l Mnh Ta, v cc ngi, hy lm s ny m nh n Ta. Cng
vy v chn, sau khi dng ba ti xong, Ngi ni : Chn ny l Giao c mi
trong Mu Ta, cc ngi hy lm s ny mi khi ung, m nh n Ta. V mi
ln anh em n bnh y v ung chn y, anh em loan bo s cht ca Cha,
cho ti lc Ngi n" (1Cr 11, 23 - 26).
Vy cc tng c ban cho quyn ti din hy l c nht ca c Kit,
do Ngi thng s ti bng cch thi th mt tnh yu v lng vng phc
n tt nh.
Mt s thng phn khc na vo quyn nng ca c Kit c lin quan vi s
Ngi hin ra trong thn xc vinh quang rc r, ban Thnh Thn xung, v cho
cc tng c quyn quan trng nht trn Satan, l quyn tha ti v
quyn ti lp s hp nht sinh t vi Thin Cha. Trc kia cc tng c

quyn xua ui Satan ra khi thn th ngi b n m, v cha bnh tt do ti

li em vo th gian. Gi y h c ban cho mt quyn hn thc l linh
thing, mt quyn nng lin quan cht ch nht vi nhim v cu thot con
ngi khi vng quc Satan.
"Vo lc x chiu ngy y, ngy th Nht trong tun, ni ca cc tng cc
ca u ng kn, v s ngi Dothi ; c Gisu n, ng gia h, v Ngi
ni : "Bnh an cho cc con !" Ni th ri, Ngi cho h xem tay v cnh sn
Ngi. Cc mn mng r, v c thy Cha. Mt ln na, Ngi ni vi h :
"Bnh an cho cc con ! Cng nh Cha sai Ta, Ta cng sai cc ngi". Ni th
ri, Ngi thi hi trn h v ni vi h : Hy chu ly Thnh Thn. Cc ngi tha
ti cho ai, th ti h c tha ; cc ngi cm gi ti ai, th ti h b cm gi"
(Yn 20, 19 - 23).
Sau ht, vo khong cui cng ca s hin din th xc ca Ngi ni dng
th, c Kit ban cho cc tng s mng trng i lm cho h c quyn
nng nh Ngi.
"Mi quyn nng trn tri di t c ban cho Ta. Vy cc ngi hy i thu
np mn khp mun dn, thanh ty chng nhn danh Cha v Con v Thnh
Thn, dy chng gi ht mi iu Ta truyn cho cc ngi. V ny Ta s
vi cc ngi mi ngy cho n tn th" (Mt 28, 18 - 20).
Bng cch chia s quyn nng ca mnh cho nhng k Ngi chn, c Kit
ngy nay vn tip tc lm trong Thn Th mu nhim ca Ngi, iu m Ngi
lm thu xa trong thn xc hu hnh ca Ngi. Khi chu ly cc B Tch v
suy gm v chng, ta phi lun nh iu ny, quyn nng ca cc B Tch
khng phi l thn ch, nhng l quyn nng ca c Kit. Ngi chia s
quyn nng y cho con ngi v n c thc hin c bit nht l trong B
Tch. Qua nhng con ngi , c Kit vn tip tc tha ti, chin thng Satan
ngay gia lng cuc giao tranh ca n vi loi ngi v vng quc Thin
Cha. Quyn tha ti ny ch thuc v quyn mt mnh c Kit m thi. Nhng
ngi c tuyn chn ch l kh c ca Ngi dng quyt nh, ni ln li
tha ti v khuyn khch m c Kit tng ni qua nhn tnh ca Ngi khi cn
ni trn th. Nhng bao gi cng l chnh c Kit hnh ng. Khi linh mc tha
ti, chnh l c Kit tha ti.
Qua cc B Tch, c Kit vn tip tc cha lnh bnh tt. l mc ch r rt
nht trong B Tch Xc Du. N l mt B Tch cha bnh. Trong mt thi gian
kh lu, B Tch ny c coi nh l B Tch cho ngi gn cht, bi mi quen
gi n l "Php Xc Du cui cng". ng hn l nn ni li rng B Tch ca
ngi gn cht khng phi l B Tch Xc Du, song l B Tch Thnh Th, ca
n i ng ban cho ngi gn cht chun b cuc hnh trnh ca h sang
bn kia th gii. i tng trc tip ca B Tch Xc Du l bnh tt, cha
lnh hoc thnh ha bnh tt. Cng khng g ng ngc nhin khi thy B Tch
cha bnh ny li lin quan phn no n s tha ti, bi v ti li v bnh
tt u do Satan a vo th gii. Trong B Tch Xc Du, quyn nng ca c
Kit pht xut t nhng ngi c quyn , v mt ln na vng quc ca
Satan, ca ti li v bnh tt li b tn cng.
"Ai trong anh em yu lit, hy mi cc v nin trng ca Hi Thnh ; h cu
nguyn trn ngi y, sau khi xc du cho nhn danh Cha. V li cu khn

do t lng tin s cu ngi lit, v Cha s cho hi phc, v nu ngi y

phm ti, th cng s c tha" (Yc 5, 14 - 15).
Qua cc B Tch, c Kit tip tc gi Thnh Thn xung cho nhng k Ngi
tuyn chn lm chng cho Ngi. S lm chng cho c Kit nh th l hiu
qu ca n Thnh Thn ban cho, khc vi nhng n khc m Thnh Kinh
thng ni ti. Chng hn, chng ta bit rng Thnh Thn c thng cho
chng ta khi chng ta lnh php Ra Ti, qua Thn Th Phc Sinh ca c Kit
m ngi Kit ha c hp nht. Chng ta cng nh rng Thnh Thn c
ban xung cho cc tng trc ngy l Thnh Thn hin xung, bi v h
lnh nhn Thnh Thn c quyn tha ti trong m Cha Nht Phc Sinh.
Nhng s ban Thnh Thn mt ln na trong ngy Thnh Thn hin xung
nhm mt hiu qu c bit, l lm cho cc mn u tin tr thnh nhng
chng t hng say v can m ca c Kit, nht l cho s Ngi Phc Sinh.
c Kit tip tc gi Thnh Thn xung qua php Thm Sc lm cho cc
Kit hu ngy nay tr thnh nhng chng t can m.
"Nhng cc ngi s chu ly quyn lc Thnh Thn n trn cc ngi. V cc
ngi s l chng t ca Ta Yrusalem, trong ton ci Yu v Samari v cho
n mt cng tri t" (Cv 1, 8).
Bi ging ca Phr trong ngy Thnh Thn hin xung ni r rng v s lm
chng cho c Kit :
"c Gisu , Thin Cha cho sng li chng ti ht thy xin lm chng v
iu y. Vy c nhc ln bn hu Thin Cha, Ngi lnh ni Cha n ha
l Thnh Thn m xung, l cc iu cc ng thy c v nghe c"
(Cv 2, 32 - 33).
n ca Thnh Thn trong ngy l hin xung bin i cc tng thnh
nhng chng nhn can m th mng sng mnh cho lng tin ni c
Kit, l mt cch lm chng cao nht bng s t o. Ngi Kit hu
mi thi i cng c ku gi lm chng nh th. H lnh nhn Thnh Thn
ca c Kit trong B Tch Thm Sc c thm sc mnh hu lm trn
nhim v.
Xuyn qua cc B Tch, c Kit tip tc dng cho Thin Cha Cha hin l yu
mn v vng phc bng Mnh v Mu ca Ngi. Bc th th nht ca Phaol
gi tn hu Crinth cho thy r rng l Misa c coi nh l mt hin l
ngay t nhng ngy u ca Gio Hi. Bc th ny c vit vo khong nm
56 (sau TCGS), v trong cc chng 10, 11, cu 23 - 30, Phaol ni v chn l
nh? l Giao c Mi trong Mu c Kit. Bi ng nhn mnh vi Gio Hi
s khai rng chn l l chn Mu Giao c, Mu hy l, ng cng ni r rng
Mu ny, c nhc li lc truyn php l do lnh truyn ca c Kit, thay
th cho mu th vt thi Ms, v tr thnh Mu Giao c Mi nh ha
trong sch Yrmia chng 33, cu 22. cng trnh cu c ti din trong B
Tch ny cch ring. Hin l ca c Kit li hin din mt ln na chnh lc m
Thn Th Phc Sinh ca c Kit xut hin trn bn th. Hin l tng nim s
cht phi hp vi hin l tng nim s Phc Sinh vinh hin. Ngi Kit hu
thng phn vi c hai hnh ng cu ca c Kit bng cch lin kt trong
hin l vi c Kit v bng cch rc ly Thn Th ca Cha Phc Sinh ti bn
hip l. C lin kt trong c Kit, ngi Kit hu mi lin kt vi Thin Cha

v tha nhn. y l s c th ca n cu . Nguyn nhn cu c ti

din, s dng mnh chu cht ca c Kit v Thn Th Phc Sinh ca Ngi.
ng thi mc ch ca n cu cng c thc hin, l s hp nht gia
con ngi vi nhau trong c Kit, v trong c Kit, hp nht vi Thin Cha.
Xuyn qua B Tch Truyn Chc Thnh, c Kit tip tc chia s quyn nng
ca Ngi vi nhng ngi Ngi chn lm kh c sng ng ca Ngi. H l
nhng ngi c c Kit mc khi chn l trn vn, nhng ngi m Ngi
ch thn chn la sinh hoa tri nhn danh Ngi bng cch thu hoch nhn
loi vo n cu .
"Ta khng cn gi cc ngi l ti t, v ti t khng bit vic ch mnh lm. Ta
gi cc ngi l bn hu, v mi iu Ta nghe ni Cha Ta, Ta t cho cc
ngi bit. Khng phi cc ngi chn Ta, m chnh Ta chn cc ngi, v
t cc ngi ra, ng hu cc ngi i v sinh tri v tri trng ca cc
ngi cn mi ; ng hu cc ngi xin g cng Cha nhn Danh Ta th Ngi s
ban cho cc ngi" (Yn 15, 15 - 16).
Nhng ngi chia s quyn nng ca c Kit mt cch mt thit nh th c
tch bit khi nhng ngi khc. V c chnh c Kit tuyn chn, h l
nhng ngi m c Kit dng tip tc hot ng. H l nhng ngi lm
dng c ca Ngi tha ti, cha bnh, ti din l hin t. Xuyn qua h, Ngi
tip tc chin thng Satan v truyn thng s sng ca Thnh Thn. Bi v c
Kit em thin h vo s sng, hoc em h tr li s sng, cho nn nhng k
c tuyn chn ny tht l nhng ngi cha thing ling, trong c Kit.
"Cho du qun gio, anh em c tng vn trong c Kit ; nhng cha, th khng
nhiu u : v trong c Kit Gisu, nh Tin Mng chnh ti sinh ra anh em"
(1C 4, 15).
Trong s nhng k c Kit ban cho quyn? nng ca Ngi, th mt ngi
c tuyn chn ring cch bit ra. Ngi ny, Simn bar-Yna, c c Kit
giao ph nhng cng vic v trch nhim c bit. Thnh Kinh m t mt
cch tuyt vi s Simn c ct nhc ln a v cao trng nht v trch nhim
cng nh quyn hnh. l lc Simon tuyn xng c tin ca ng ni Cha
Gisu l c Kit thin h ngng ch, l ng Thin Sai ha. iu ny nh
du mt bc quan trng trong tin trnh cc tng dn dn hiu c Gisu
Nazart l ai, m h tng chng kin nhiu vic l lng. H bt u theo
Ngi v ng lc hp dn ni bn thn Ngi. H kinh ngc truc nhng li
Ngi ging dy v s Ngi thu sut tm can mi ngi. H sng st khi
thy Ngi cha bnh tt cch l lng, ngc nhin khi thy ngi iu khin
sng gi. H c thy nc bin ha thnh ru, bnh ha ra nhiu trong
tay h. Lazar bc ra khi m trc nhng cp mt hi hng ca h. Sau ht
c Kit hi h tng Ngi l ai, th chnh Simon tr li thay cho tt c. H
thm tn rng Ngi l c Kit m ton dn Israel ang mong ch. Matthu
thut li rng s tuyn xng ca Simn lm cho ng xng ng vi cu tr
li y uy quyn ca Cha. Ngi i tn Simn thnh , theo ng nguyn
Aramic th l Kefa v dch sang ting Hylp th l Petros (theo chng ti c
bit th t ng "" ny, cha bao gi c dng t tn cho ai c, trong ting
Aramic cng nh trong ting Hylp, trc khi Cha Gisu t tn cho Simon
biu hiu vai tr thit yu ca ng i vi Gio Hi). "", ng c gi nh
th bi v Gio Hi s c xy ct trn ng. ng thi tng "" ny cng lnh

nhn cha kha Nc Tri, ca Gio Hi. iu ny lm cho Simon thnh nn

tng ca Gio Hi v l ni tp trung sng ng quyn ti cao ca Gio Hi.
"n vng Caisaria ca Philip, c Gisu hi mn Ngi rng : Theo nh
ngi ta ni th Con Ngi l ai ? H tha : C k th ni l Yoan Ty Gi ; nhm
khc : L lia ; nhm khc na : L Yrmia hay mt tin tri no trong cc tin
tri. Ngi ni vi h : Cn cc con, cc con ni Ta l ai ? p li, Simon Phr
ni : Ngi l c Kit, Con Thin Cha hng sng. p li c Gisu ni vi ng
: Simon bar Yna, ngi c phc, v khng phi tht mu mc khi cho ngi,
m l Cha Ta, ng ng trn tri ! V Ta, Ta bo ngi : Ngi l v trn
ny, Ta s xy Hi Thnh ca Ta, v quyn mn m ph s khng thng ni. Ta
s trao cho ngi cha kha Nc Tri, v iu g di t ngi cm buc, th
cng s b cm buc trn tri, v iu g di t ngi tho ci, th cng s
c tho ci trn tri" (Mt 16, 13 - 19).
Nhng trch nhim c giao ph cho Phr khng phi ch c th m thi.
chng cui trong Phc m thnh Yoan, li cn ch r mt trng trch khc. Khi
c Kit sp ri khi th gian ny, Ngi cn u thc cho Phr mt nhim v
quan trng khc na, lm k chn chin tt thay th cho Ngi. Trong dp
ny, Phr tuyn xng ba ln lng yu mn ca mnh vi c Kit, cng l
cch ng cng khai th nhn ba ln chi Cha trc y. Sau mi ln tuyn
xng lng yu mn , ng c Cha bo hy chm sc on chin ca Cha
li.
"Khi h lt lng ri, c Gisu ni vi Simon Phr : Simon con ca Yoan,
ngi c mn Ta hn nhng k ny khng ? ng tha Ngi : Vng, ly Cha,
Cha bit ti yu mn Cha ! c Gisu ni vi ng : Hy chn gi chin ca
Ta. Ln th hai Ngi li ni vi ng : Simon con ca Yoan, ngi c mn Ta
khng ? ng tha Ngi : Vng, ly Cha, Cha bit ti yu mn Cha ! Ngi ni
vi ng : Hy chn dt cu ca Ta. Ln th ba Ngi ni vi ng : Simon, con ca
Yoan, ngi c yu mn Ta khng ? Phr bun v Ngi ni n ln th ba :
ngi c yu mn Ta khng ; v ng tha Ngi : Ly Cha, Cha thng hay mi
s, Cha bit ti yu mn Cha !. c Gisu ni vi ng : Hy chn nui n
cu ca Ta !" (Yn 21, 15 - 17).
Theo s ch nh cng nhin ca c Kit, th Phr l ngi c chn ring ra
; ng c mnh danh l , l ngi gi cha kho, l ngi chn chin tt.
kt lun : Nhng c im chnh bn trong ca Gio Hi c Kit gm c ba
mt. Theo ng vi bn tnh ca n, th n tp trung ni c Kit. iu ny
c nhn mnh khi chng ta ni v n l Thn Th Mu Nhim? ca c Kit,
s d gi nh th l v cc phn t sng ng ca n c lin kt vi Thn Th
Phc Sinh vinh hin ca c Kit. Thn Th Mu Nhim ny li cn c tnh
khc, l c y chn l ca c Kit v quyn nng ca Ngi. Qua n, c
Kit vn tip tc ging dy v truyn thng s sng ca Thnh Thn. Ni cch
khc, c Kit tm im ca Gio Hi, Thn Th ca Ngi, vn sng trong Gio
Hi bng ngn ng v hnh ng. Cch Phaol m t Cha Gisu hon ton
ph hp vi chn l ny : "Ngi l quyn nng ca Thin Cha, v s khn
ngoan ca Thin Cha" (1C 1, 24). Gio Hi hp nht vi c Kit, c c
quyn nng v khn ngoan y. Trong Gio Hi ngi ta tip xc vi ng Cu
Th v hng nh n cu . iu ny bao gm s chin thng vng quc
Satan, l kha cnh tiu cc. V kha cnh tch cc l s tr v s sng

siu nhin, tr li tnh bn thin ca Thin Cha ban cho m con ngi lm
mt khi phm ti. S ti lm cho con ngi mt tnh bn thin ny, v ti
cng ngy cng a y con ngi xa n hn. Vi Abraham, con ngi bt u
ln ng tr v li, v cuc hnh trnh thing ling lu di ny hon tt khi
c Kit chin thng Satan v hp nht nhn loi vi Ngi qua Thnh Thn. Ti
y, khi loi ngi hp nht vi Thn Th Phc Sinh ca c Kit to thnh
Thn Th Mu Nhim ca Ngi, th tnh bn thin b mt trc kia c phc
hi.
"c Kit l ng khng h bit ti, th v ta, Thin Cha cho lm thnh s
ti, ng hu trong Ngi ta tr thnh s cng chnh ca Thin Cha" (2Cr 5, 21).
CHNG VIII

N CU C LAN RNG
Trong nhng nm u tin sau khi c Kit v tri, vn quan trng nht i
vi nhng k tin theo Ngi l vn thuc v bn tnh ca vng quc Thin
Cha, Gio Hi. Phi chng n ch l mt s thanh lc ca Dothi gio, v ch
gii hn trong dn Israel m thi, hay n l mt cng cuc mi m ku mi tt
c nhn loi hy bc vo ? Vn ny rt l nan gii v rt nghim tc.
Nhng cch thc n c gii quyt nh th no u c thut li trong Cng
V cc Tng , mt ngun lch s khng th thiu c ca Gio Hi s khai.
c ghi chp, sau khi nhng s kin xy ra chng bao lu, do Luca l ngi
tng ch thn tham d vo cng cuc truyn gio thu ban u nh l mn
thn tn ca Phaol, n l mt quyn sch m t lt qua mt cch hp dn s
Gio Hi bnh trng nh th no t Yrusalem n Rma, v n c Thnh
Thn hng dn nh th no hiu r ci tnh cch ph bc ca mnh. N bt
u ti Yrusalem vi cc tng l nhng ngi hy vng khi phc vng
quyn cho Israel. "Ly Cha, phi chng thi ny l lc Ngi khi phc vng
quc cho Israel ?" (Cv 1, 6). Vo lc kt thc lch s ca n khong 30 nm sau
, Gio Hi c thit lp vng chc Rma, trung tm ca th gii, v
Phaol rao ging cng khai rng "Chnh dn ngoi m n cu thot ny ca
Thin Cha c sai n. V h s nghe" (Cv 28, 28).
GIO HI TI YRUSALEM.
Nm chng u ca sch Cng V m t r rng cuc sng ca Gio Hi ngay
sau khi c Kit thng thin. Nhng ngi tin theo c Kit lp thnh mt
nhm on kt cht ch di s lnh o ca cc tng . H t chc mt cuc
sng cng ng trong li ging dy ca cc tng , s cu nguyn v s b
bnh (php Thnh Th) l nhng yu t chnh. cng l mt cuc sng m
tnh huynh c lan rng cho n ni tt c u em ti sn ca mnh b
chung. Nh th nhng ngi ngho kh s c chm sc y bi nhng
ngi trc y c mt np sng sung tc. Tt c nhng iu ny lm cho
chng ta nh n mt np sng tu tr, thc ra ch l m phng, xuyn qua bao
th k, np sng ca nhng Kit hu u tin.
"H chuyn cn vi gio hun ca cc tng v s hip thng, vic b bnh
v kinh nguyn . Cc k tin ht thy u coi mi s nh ca chung : t ai ca

ci, th h bn i m phn pht cho mi ngi, ai ny ty theo nhu cu ca

mnh. Ngy ngy h ng tm nht tr chuyn cn lui ti n Th, b bnh
nh, cng nhau chia s ca nui thn, lng hn hoan, d n thnh, trong li
ngi khen Thin Cha, trong s mn phc ca ton dn. V s nhng k c
cu ri c mi ngy c Cha ban thm m nn mt cng nhau" (Cv 2, 42 47).
Nhm ny, vi np sng cng ng ca n, c cc v lnh o r rt v sch
Cng V cng ni r v h. C Phr "Tng " ca Gio Hi, nhng tng
khc l nhng t vin. Na phn u ca sch Cng V ton l m t mt cch
khm phc quyn ti thng ca Phr. Chnh ng ngh bu Matthia
thay th Yua. Chnh ng ging gii cng khai trong ngy Thnh Thn hin
xung ; cng chnh Phr cha ngi qu v rao ging ti Ca Hp ca n
Th. Hai bi ging trc php nh ca ngi Dothi trong chng bn v nm
cng l ca Phr, v cng chnh ng l ngi ng vai chnh trong bin c th
thm lin quan n Anania v v Saphira. Khng hoi nghi g c, Phr l ngi
lnh o Gio Hi bui s khai. Tip n l cc tng khc ty theo i v
quan trng. Sau n cc t vin l nhng ngi c ni n ln u
chng su.
ng thi vi vic cc ngi tin theo c Kit, c mt cng on ring bit v
c np sng c o, ngi ta cng thy r rng l h vn cn tham gia vo
vic th phng v tin theo Dothi gio. Trong sch Cng V chng 2 cu 46,
thut li vic h ngy ngy chuyn cn lui ti n Th, chng 5 cu 42, vic
h thng hay ging dy . Ni h thch t tp hn c hnh nh l ca
Salmn ngay pha ngoi n Th. V iu ny cho thy r hy cn rc ri. y
l mt nhm ngi Dothi vn cn lu luyn Dothi gio nhng ng thi cng
tin rng Cha Gisu Phc Sinh qu tht l ng Messia ha, l c Kit.
Chnh im ny phn bit h ngay vi nhng ng bo Dothi khc. V h l
nhng ngi chn trong chn ngoi, mt chn th trong Dothi gio chnh
thng, chn kia th bc ra ngoi ; tuy vn cn gi theo Dothi gio, h vn
tin chc rng n c lm cho trn vn ni Cha Gisu. iu kh phn bit
lc by gi l khng bit vic hon thin Dothi gio m Cha Gisu thc
hin phi chng ch l mt s thanh lc v nng cao ci tn gio ca cha ng
h, hay n l mt cng trnh mi m, c lin quan ti Dothi gio, l ngun gc
pht sinh n, nhng n l mt Giao c Mi, mt tn gio ph bc. Vn l
ch . N c gii quyt nh th no th c thut li chng su bt
u vi Stphan.
STPHAN V S PHN TN.
Stphan l mt trong by t vin c cc tng tuyn chn phc v
nhng ngi ga ba Dothi gc Hylp. T ng "Dothi gc Hylp" ch nhng
ngi Dothi sinh ngoi x Phaltinh, v ting m ca h l ting Hylp,
mc d nhiu ngi cng ni thng tho ting Smt. Chnh Stphan cng l
mt ngi Dothi gc Hylp, v t tng ca ng, nh c biu l
chng by, vi nhng nt i cng, chc chn l khc hn t tng ca mt
ngi Dothi Phaltinh b c lp khi nh hng ca t tng quc t. Vi s
xut hin ca Stphan v nhng ng bo Dothi gc Hylp ca ng, Gio Hi
bt u di chuyn ra khi gii hn ca Dothi gio v ra khi trung tm ca n
Yrusalem. Chng bao lu, nh Stphan, nhng Kit hu Dothi gc Hylp
s truyn b lng tin ni Cha Gisu ra tn bn ngoi x Phaltinh, n nhng

ngi khng phi l Dothi. Bi , tm quan trng ca Stphan tht l khn

lng. Bi ging v s cht ca ng to nn mt bin c ch yu trong sch
Cng V.
Chng su c thut li vic nhng ngi th nghch ca Stphan dy ln nh
th no :
"H ct t chng gian ra ni : Tn ny khng ngt ni nhng li phm n ni
thnh ny v l lut. V chng ti nghe hn ni rng : Gisu Nazart kia s
trit h ni ny v thay i l li Ms truyn cho chng ta" (Cv 6, 13 - 14).
Thc ra cng c cht t s tht trong li co mc d c bp mo v phng
i. Chc chn Stphan tin rng c n Th cng nh l lut ch l nhng
ci tm thi m thi v s quan trng ca chng phi chm dt vi s sng, s
cht v s Phc Sinh ca c Kit, chc ng cng khng nh rng Ms,
mc d v i nh th, gi y cng phi nhng bc nhng ch cho Ms
mi, l Cha Gisu Phc Sinh. Tt c nhng iu ny c thy r rng
trong bi ging ca? Stphan nh tng thut chng by. l mt bi
ging di, nhng c th thu gn li vo mt vi im cn bn nh sau. Khi ni
v s Thin Cha hin ra cho Abraham Msphtamia, Stphan c dy
rng s hot ng ca Thin Cha khng th no ch b gii hn trong Phaltinh
m thi, Thin Cha khng cho Abraham mt tc t no ni c. Tn gio
khng th b rng buc vo mt nc hay vo mt dn no. im th hai ni
v n Th, n cng vy, khng phi l cn thit. Trc ngy n Th c
thit lp, Thin Cha cng c phng th ri. V ngi xy ct n Th l
Salmn, mt con ngi khng c bao nhiu. Sau ht, Stphan nu ln
lch s ng bun ca dn Dothi t khc nhng ngi lnh o Thin
Cha sai n. Yuse b bc i, Ms cng vy, v cc tin tri khc cng th.
Vy khng c g ng ngc nhin khi thy Cha Gisu cng b phn bi v b
cht bi chnh nhng k m Ngi c sai n. Quan im ca Stphan y
khng phi l ch ni v nhng s gi ca Thin Cha b bch hi xuyn qua
dng lch s. Mt chn l quan trng hn na, l s Thin Cha vn hon tt
chng trnh ca Ngi, khng mng chi nhng s bch hi, v Ngi li dng
nhng cuc bch hi t n mc ch ca Ngi. Qua tt c nhng s
ny, Stphan m ch mt cch kho lo v Cha Gisu, l v tin tri cui cng
b bch hi, v s cht ca Ngi ch l im bo trc s Phc Sinh vinh
hin.
Bi ging ca Stphan c kt thc bng s din t iu ng thy trn tri :
"Con Ngi ng bn hu Thin Cha" (Cng V 7, 56). Vic Stphan tuyn
xng nim tin ca mnh nh th ni c Kit Phc Sinh bo chng cho s
phn ca ng. ng b nm n cht, v nhng ngi nm ng "Ci o
t ni chn mt trng nin gi l Saul" (Cv 7, 58).
y l mt tm gng u tin trong lch s Gio Hi s khai, chng t mt s
mun c gng tch ri tn gio ca c Kit khi Dothi gio. Stphan khng
c ch giu Dothi gio, nhng ng ch nhm nu ln tnh cch tm thi ca
n. ng ni n thi k gi tr ca n Th cng nh ca l lut Ms phi
chm dt. N nhng ch cho tn gio c Kit thit lp, mt tn gio khng
h b gii hn trong mt quc gia, mt x hay mt n th no c. Li ni
mnh dn ca ng chc l gip cho anh em ng thy r hn mt cht rng

c tin mi m ca h l mt ci g khc bit vi c tin m h c thu mi

sinh ra.
Ci cht ca Stphan c ngay mt hiu qu xa hn na. Cn thnh n ca
nhng ngi Dothi chnh cng nhm mt cch d tn thng vo nhng ngi
Kit hu ngi Dothi gc Hylp nh Stphan. H b ui ra ngoi Yrusalem
v phn tn sang Yu v Samari. Mt s li tm ng i v pha bc, sang
Phnikia v Antikia, cn mt s khc th li dng thuyn vt mt qung
ng ngn sang o Kypr. Lc u nhng Kit hu b bch hi ny ch rao
ging nim tin ca h ni Cha Gisu cho ngi Dothi m thi, nhng chng
bao lu, mt s ngi sinh sng Antikia cng bt u ging cho nhng ngi
khng phi l Dothi na. V trong s ny nhiu ngi chp nhn c Kit
mt cch st sng v chn thnh.
"Trong ngy y xy ra mt cn bch hi d di cho Hi Thnh Yrusalem.
Mi ngi u phi tn mt v cc vng qu x Yu v Samari, ch tr c
cc tng " (Cv 8, 1).
"Vy nhng ngi b phn tn v cn bch hi nhn v Stphan, i n tn
Phnikia, Kypr v Antikia, nhng h khng ging Li cho ai khc ngoi ngi
Dothi. Trong nhm h c vi ngi Kypr v Kyrn ; nhng ngi ny khi n
Antikia th ging cho c nhng ngi Hylp na, loan bo cho h Tin Mng
v Cha Gisu. V c cnh tay Cha cng h ; mt s ng tin theo v tr
li cng Cha" (Cv11, 19 - 21).
S Stphan bm cht bng tr tu vo tn gio mi, l mt vic quan trng.
Hu qu thc t ca cn bch hi tip theo ci cht ca ng li l mt vic
khc. Vic th nht cho chng ta mt l thuyt thn hc v s c lp ca Kit
gio. Vic th hai lm cho nhm Kit hu ngi Dothi gc Hylp, l mt nhm
n ha hn, c lan rng khp ni, v chnh nh nhm ny m cng vic
truyn gio c thc hin mt phn ln. Thnh Thn m Stphan c
y trn (Cv 7, 55) ang hng dn cc Kit hu u tin mt cch cn thn.
Vn nan gii lin quan ti bn cht ca Gio Hi v a v ca nhng ngi
khng phi Dothi c sm gii quyt u c Thnh Thn tr gip. V
Stphan thc hin bc quan trng u tin.
PHR V CORNLI.
Bc quan trng k tip trong vic vch r tnh cch ph bc ca Gio Hi
c m t trong cc chng 10 v 11 ca sch Cng V. Phr v Cornli l
hai nhn vt chnh trong nhng chng ny. S lp i lp li nhng cng vic
m t th kin ca h nhm nhn mnh s quan trng ch yu ca bin c ny,
bi v chnh vic Phr ra ti cho Cornli, khng phi l ngi Dothi,
m u cho vic thu nhn nhng ngi dn ngoi vo Gio Hi.
Nt i cng ca cu chuyn tht n gin : Cornli, mt ngi khng phi
Dothi, mc d rt quan tm n Dothi gio v ht lng knh th Thin Cha,
c mt th kin bo ng i gp Phr, lc by gi ang ti Yph. Phn
Phr trong mt th kin lng danh, ng thy mt tm khn ln t tri bung
xung, trong c th vt "th bn chn, rn rt di t v chim chc trn
tri". Khi c lnh hy h st m n, ng phn i rng mt s th vt th
tc v nh chiu theo l lut Ms, "nhng g Thin Cha ty sch th ngi

ng gi l tc". l cu tr li ca Thin Cha. D nhin y l du dy

Phr rng bc ro ngn cch gia ngi Dothi (sch) v dn ngoi (nh),
theo l lut Ms, b hy b.
Khi nhng ngi c Cornli sai i n ni c ng ca Phr, ng ny
c lnh phi cng i vi h. l ting phn bo ca Thnh Thn (10, 19),
ng ang hng dn tt c vic phi lm. Ti Kaisaria, ni Cornli , Phr
cng thm mnh dn v tt c nhng s vic xy ra, nn ng khng ngn
ngi vo thm gia nh Cornli, mt ngi khng phi Dothi (nh th cng l
khng tun theo lut Ms) v, ang khi ng ging v Cha Gisu cho nhng
ngi c mt , th Thnh Thn xung trn nhng ngi khng phi Dothi.
y l mt t d c th chng t s mc khi ca Thin Cha. Bi v chnh
Thnh Thn cng xung trn nhng ngi khng phi Dothi, v nh th l
khng hp vi l lut. Khng cn cht do d, Phr thu nhn trc tip nhng
ngi dn ngoi vo Gio Hi. ng ra ti cho h tt c.
"Phr cn ang ni cc iu y th Thnh Thn xung mi k ang nghe
li. Cc tn hu thuc gii ct b, nhng ngi n lm mt vi Phr u
kinh ngc, v n Thnh Thn xung trn c dn ngoi : Bi h nghe
nhng ngi y ni bng cc th ting v cao rao Thin Cha. By gi Phr
ln ting : No ai c th ngn cm nhng ngi ny chu thanh ty, nhng k
chu ly Thnh Thn mt th nh chng ta ? V ng ra lnh thanh ty h
nhn danh c Gisu Kit" (Cv10, 44 - 48).
Bin c ny c th mnh danh l ngy Thnh Thn hin xung trn dn ngoi.
Cng cn lu rng chnh Phr ch ta trong c hai ngy Thnh Thn hin
xung. Tuy nhin, khi tr v Yrusalem, ng thy rng mt s Kit hu Dothi
bo th hn, ly lm bn khon v nhng s xy ra. Nhng ngi ny sn
sng ng vi vic dn ngoi c n nhn Cha Gisu, nhng min l h
phi c Dothi ha trc . Sau khi nghe Phr m t nhng g xy ra,
h khng cn phn i na, bi v quyn quyt nh ti hu cho dn ngoi c
thanh ty l do chnh Thnh Thn hi thc ng.
"Vy nu Thin Cha ban cho h (Cornli v gia nhn ca ng) cng ng
mt n hu nh Ngi ban cho chng ta, l nhng k tin vo Cha Gisu
Kit, th ti l ai m c th ngn cm c Thin Cha ? Nghe th, h ngui
du v tn vinh Thin Cha m rng : Vy th Thin Cha ban cho c dn
ngoi na n hi ci c sng" (Cv 11, 17 - 18).
Bin c ny c Thnh Thn hng dn t u ch cui, l hnh ng th hai
(hnh ng th nht l s t o ca Stphan) trong vic Thin Cha by t
chng trnh cu hon ton ca Ngi, chng trnh y bao gm c dn
ngoi cng nh Dothi. Bi v c hai u phi hp nht vi nhau trong c Kit,
v trong c Kit h c hp nht vi Thin Cha. Vn cn c nhng s do
d, hoi nghi, chng i v pha nhng ngi cn lu luyn Dothi gio hn l
Kit gio, nhng Thnh Thn vn hng dn mt cch vng vng Gio Hi s
sinh n ch hiu bit ngy cng su xa v r rng hn v tnh cch Cng gio
ca n.
PHAOL NGI TARS.

Phaol, tn Dothi ca ng l Saul, cng nh Stphan, l mt ngi Dothi

gc Hylp. ng sinh bn ngoi Phaltinh, ti Tars, ngy nay l mt phn ca
Th Nh K hin i. ng thng c mnh danh l "b m" ca Kit gio, l
ngi c trch nhim chnh trong vic ct t dy rng buc gia Kit gio v
Dothi gio. Nh th cng c phn hi qu ng, bi v nhng ngi khc nh?
Stphan v Phr cng ng gp rt nhiu vo vic thng xuyn lm cho
nhng ngi Kit gio khng phi Dothi c sng t. Tuy nhin cng nn
chp nhn cch vui v rng vai tr ca Phaol trong thm kch tn gio ny l
quan trng nht, vic ng tr li vi c Kit l mt trong nhng hin tng ni
bt trong lch s tn gio ca th gii. Thnh Luca coi l mt vic rt quan
trng cho n ni ng vit ba bi m t v n trong quyn sch tng i ngn
ca ng. Di mt ca Luca, th Phaol chc chn l v anh hng nht trong
s cc Kit hu u tin.
Nhng cu chuyn khc nhau tng thut vic Phaol tr li u nhn mnh
rng ng c tuyn chn em c Kit n cho th gii dn ngoi.
Hananya c lnh rng Phaol l k c Thin Cha chn lm dng c
mang danh Cha Gisu ra trc mt cc nc cc dn, cc vua cha ca h
(Cv 9, 15). Chnh Phaol cng ni rng lc ng tr li, th ng c coi i lm
chng t cho c Kit trc mt th gii, lm k i m mt cho nhng dn
ngoi, em h t ch ti tm v ch sng lng, t ch b thuc quyn Satan
sang ch c thuc quyn Thin Cha (Cv 22, 15 ; 26, 17 - 18). Nhng nm
u tin sau vic ng tr li mt cch hon ton bt ng, l nhng nm ng
sng trong bng ti. Trong thi gian ba nm u, ng sng sa mc Arabi v
ti Damasc. Tip ng hai tun ti Yrusalem. Vic ng n tht l iu
khng may mn. Cc Kit hu khng bit phi lm g i vi ng. Mi ba
nm trc y, ng l mt k bch hi c tin mt cch cung bo. Kh m tin
rng mt ngi nh th, trong mt thi gian, c th tr thnh mt Kit hu
chn thnh. Nh s bu c ca Barnaba, mt Kit hu kh knh ngi Dothi
gc Hylp, nn Phaol mi c ra mt cc tng . Cuc ving thm ny rt
ngn. Nhng Kit hu th hoi nghi i vi Saul, cn nhng ngi bn Dothi
ca ng trc kia th tc gin v cho l mt s phn bi nhc nh. ng bt
buc phi ri khi Yrusalem v Phaltinh quay v Tars.
S ng gp tch c ca Phaol cho Kit gio bt u t nm sau , c l bn
hay nm nm. Lc , Barnaba c gi n Antikia iu khin cng vic
ang tin hnh , truyn gio cho c dn ngoi cng nh Dothi.
"n ni v thy n Thin Cha, ng mng r v khuyn khch mi ngi mt
lng dc quyt kin trung vi Cha, v ng l mt ngi tt lnh, y Thnh
Thn v lng tin" (Cv 11, 23 - 24).
Khi Barnaba nhn thy r li ch ln lao c th em li cho c dn ngoi cng
nh ngi Dothi, ng lin ngh n Phaol. Ngi ti c, thng minh, nhit
tnh nh th m khng dng th ung ph qu ! Barnaba lin i n Tars,
ng gp Phaol v a ng tr v Antikia.
"C mt nm trng, hai ng hp tc vi nhau trong Hi Thnh ni y, v
ging dy cho mt m ng. V li cng chnh ti Antikia m mn
c mnh danh l Kit hu" (Cv 11, 26).

Ri trong khong thi gian bn nm t 45 - 49 (sau TCGS), Phaol v

Baranaba ra i bng ngn vt b. y l thi gian hnh trnh truyn gio u
tin ca hai ng, i t Antikia n o Kypr ri ln pha bc tn Tiu . Luca
nhn mnh rng y cng l do Thnh Thn soi sng.
"Ln kia nhn lc h phng s Cha v n chay, Thnh Thn phn : Hy
tch ring Baranaba v Phaol ra cho Ta, sung vo vic Ta ku gi chng
lm. Sau khi n chay v cu nguyn, h t tay v tin cc ng i. Vy cc
ng c Thnh Thn sai i th xung Slukia, ri t vt bin qua
Kypr" (Cv 13, 2 - 4).
Luca k li rng Phaol, ging nh? Stphan v Barnaba, u l nhng nh
tin phong ca t tng Cng Gio, c y trn Thnh Thn (13, 9) trong
sut giai on vt v ca ng. Chuyn du hnh u tin ny em li kinh
nghim rt c ngha l ngi Dothi th chng li li loan bo Tin Mng, ang
khi th dn ngoi n nhn n mt cch chn thnh v ng o. Ni no
Phaol v Baranaba t chn n, cng u nh th c. H vn bt u rao
ging cho ngi Dothi, bi v trong chng trnh cu , c tin c ban
cho h trc tin nh l Dn Thin Cha. Khi ngi Dothi khc t, cc nh
truyn gio y mi quay sang dn ngoi, v thy h sn sng hm m n
nghe. Chc chn kinh nghim thc t ny lm cho Phaol vng tin rng tng
lai ca Kit gio l trong dn ngoi. Khng phi ng tuyt vng i vi dn
ca ng, nhng ng nhn thy rng theo nh khn lng ca Thin Cha th
dn ngoi dng nh phi c u tin gia nhp Gio Hi trc ngi Dothi.
Tt c iu ny rt r rt trong li tng trnh ca Phaol v kinh nghim ca
ng Pisidi Antikia. Ngi Dothi phn i li rao ging ca Phaol v
ca Barnaba v m mu bch hi h. V th cc nh truyn gio ny buc lng
phi quay ch sang dn ngoi. Qua tt c vic ny, cng chnh l do s mc
khi ca Thnh Thn v s hiu bit thc t qua kinh nghim chua xt, m bn
cht cng gio ca Gio Hi c Kit mi ngy mt thm r rt trong tm tr
cc nh rao ging Tin Mng.
"Hu l sau, hu nh tt c thnh hi li nghe li Thin Cha. Ngi
Dothi thy on l dn chng th y lng ghen tng v bung li lng ngn
khch bc cc iu Phaol ging. y dn d, Phaol v Baranaba ni : Bt buc
chng ti phi ni li Thin Cha cho cc ngui trc. Nhng bi cc ngi
khc t li y, v t ln n l cc ngi bt xng vi s sng i i, th ny
chng ti quay sang ngi ngoi. V Cha truyn dy chng ti nh vy : Ta
t ngi lm nh sng mun dn, ngi nn ngun cu cho n
cng mt t. Nghe vy, ngi ngoi mng r v ca tng li Cha ; v h
tin, nhng ai c Cha nh cho vo s sng i i. Cn Li Cha, th
lan truyn ra khp x. Nhng ngi Dothi xch ng nhng ph n kh gi
tng gio, v nhng k ho trong thnh v gy nn mt cuc bt b cho
Phaol v Barnaba, v ngi ta trc xut cc ng ra khi vng" (13, 44 50).
y cng nn lu rng Phaol t gn cho mnh danh hiu "nh sng dn
ngoi", l mt n gi c Isaya nh loan bo trc kia khi ni v
Ngi Ti T au kh ca Yav. Phaol bit rt t tng rng chnh c Kit l
Ngi Ti T chuc ti nhn loi bng ci cht ca mnh. Nhng ng cng
bit rng c Kit sng trong ng, dng ng nh l mt kh c ring truyn
b nh sng Kit gio vo th gii ti tm ca dn ngoi. Vo lc cuc hnh

trnh u tin ny chm dt, th bn cht ph bc ca Kit gio hon ton r

rt trong tm tr ca Phaol. Gio Hi ca c Kit l Gio Hi Cng Gio. Tt
c mi ngi u c mi gia nhp. Dothi cng nh khng Dothi, v iu c
v l lng v tri ngc, l chnh th gii khng Dothi li t gia nhp. iu
ny cng ny sinh mt hu qu ngoi l trong ngh ca Phal. Vic c Kit
s n ln th hai s xy ra sau khi ngi Dothi gia nhp Gio Hi. Gi y
Phaol nhn thy rng dn ngoi c mi gi gia nhp trc dn Dothi. S
kin ny y lui li rt xa ngy c Kit s n ln th hai. Kt qu l Phaol
v nhng Kit hu khc u c khuyn khch tp trung nhiu hn na vo
nhng ngun quan trng ca s sng siu nhin trong Gio Hi, h c
nng trong lc ch i lu di ngy c Kit li n.
Khi tr li Antikia, Phaol v Barnaba k li nhng kinh nghim ca mnh
cho cc bn Kit hu khc. May mn thay, h cng c thut li rng, trong
lc h ang trn ng i truyn gio, th Gio Hi ti Antikia cng thu lm
c mt s thnh cng y ht nh th. Mi ngi u kt lun l c tin, th
theo Thnh ca Thin Cha c Thnh Thn mc khi, m rng ca cho
cc dn ngoi.
"n ni (Antikia), cc ng nhm hp Hi Thnh v trn thut li mi iu
Thin Cha lm vi cc ng, l Ngi m ca c tin cho cc dn ngoi"
(14, 27).
Hnh nh ang sng sa. Vn ca Gio Hi s khai gn nh c gii
quyt.
CNG NG YRUSALEM.
Nhng bc khc nhau do m Stphan, Phr, Phaol v Barnaba, tt c
vi s tr lc ca Thnh Thn, lm sng t tnh cch cng gio ca Hi
Thnh, t mc ch thch hp ti Cng ng Yrusalem vo nm 50 (sau
TCSG). Cng ng c triu tp l do thi ngoan c ca ngi Kit hu
Dothi, h cn qu quyn luyn Dothi gio. Nhng ngi ny i hi phi bt
ngi ngoi mi tr li "chu ct b v truyn cho h gi lut ca Ms" (15, 5).
L thuyt thn hc ca Stphan, vic Phr ra ti cho Cornli, nhng kinh
nghim ca Phal v Barnaba u tri ngc vi li qung din Kit gio nh
th. Nhng thnh tht m ni, cng d hiu c ti sao thi ca ngi
Dothi cn lu luyn vi s cn thit ca l lut Ms hy cn tn ti lu di
nh th. Truyn thng lu i trn 1200 nm k t thi Ms n nay li
nhng tp qun v nhng thnh kin m khng d g dp tt c trong vi
thng hay vi nm.
Cc Kit hu ti Antikia b no ng c bit trc a i hi quyt lit ca
nhng Kit hu Dothi bnh vc cho s cn thit ca l lut Ms. Antikia gi
mt phi on do Phaol v Barnaba cm u, n Yrusalem thnh kin
chnh thc ca cc tng v vn cam go ny. Trong sut cuc hi ngh
, thng quen gi l Cng ng Yrusalem, nhng kinh nghim ca Phr,
Phaol v Barnaba l nhng yu t quyt nh. Phr nhc li vic Thnh Thn
c ban xung cho Cornli v gia nh ng nh th no, n Thnh Thn
khng h phn bit Dothi hay khng phi Dothi. Barnaba v Phaol tip li
bng cch m t nhng php l Thin Cha lm cho dn ngoi trong sut
nhng cuc hnh trnh ca hai ng. Vic tm lc v kt lun cui cng l do
Yacb, Gim Mc Yrusalem v l ngi b con vi Cha Gisu. Tng truyn

rng ng ny l mt ngi rt tun gi l lut, mt ngi m ngay c tua o

ca ngi bit phi cng phi lng nghe. Li kt lun ca ng lin quan n
dn ngoi, ging y ht kt lun ca ba thuyt trnh vin. Nhng ngi ngoi tr
li vi Cha khng cn phi l thuc vo nhng iu kht khe trong l lut
Ms. Tuy nhin, duy tr s ha thun v hp nht, ng khuyn cc ngi
ngoi t ra hy tun gi nhng iu qui nh trong sch Lvi (cc chng 17
- 18) cho nhng ngi ngoi sng Phaltinh, nht l h hy trnh nhng thc
n dng cng cho t thn, tht cha ly sch huyt v hn nhn gia nhng
h hng m l lut Ms cm. Nhng iu qui nh m Yacb lit k
phi c coi nh l mt s nhng b thc t v nhng iu khng cn thit.
Chng hn s qui nh v huyt, s lm cho vic giao t gia nhng ngi
Dothi v nhng ngi Kit hu gc ngoi tr nn n gin hn. Nhng Kit
hu Dothi do s c th ngi n ng bn vi nhng ngi ngoi m khng
ly lm kh chu hay l bun nn trc nhng thc n m h c thnh kin. Sc
lnh cui cng ca Cng ng tht l ng ngc nhin bi v n biu l lng tin
tng ni s tr lc ca Thnh Thn trong sut cuc tho lun.
"Cc tng , hng nin trng, tc l nhng ngi anh em, gi li cho cc
anh em gc ngoi ti Antikia, Syri v Kilikia. Nhn v chng ti nghe tin l
c t ngi t ni chng ti n gy ri ni anh em, ni nng lm xo trn
tm hn anh em, nhng k khng do chng ti u quyn, nn sau khi c
ng tm nht tr nn chng ti quyt nh sai t ngi c chn n vi anh
em, lm mt vi Barnaba v Phaol, nhng anh em qu mn ca chng ti,
nhng ngi liu mng sng mnh v Danh Cha chng ta, c Gisu Kit .
Thnh Thn v chng ti quyt nh khng cht thm gnh nng no cho anh
em, tr vi iu cn kp ny." (Cv 15, 23 - 28).
Sau tip n ba iu cn dn ca Yacb v nhng ngi khc.
Vi hun d ny ca Cng ng Yrusalem, Thnh Thn ban cho mt cch
gii quyt tt p vn dn ngoi, ch trong khong thi gian ngn 20
nm. Stphan gp phn nhiu vo cch gii quyt . Phr, Phaol v
Barnaba cng vy. Nhng trong sut qu trnh ny, chnh Thnh Thn soi
sng hng dn nhng nhn vt khc nhau thi hnh ng vai tr ca mnh. Vi
nhng cnh ca ca Hi Thnh gi y m rng cho dn ngoi, Phaol v
nhng nh truyn gio khc vi v bng ngn vt b i truyn b Tin Mng
c Kit. Vic cu do c Kit hon tt, c thng phn qua s hp
nht vi Ngi, gi y c lan rng n nhng ngi Dothi cng nh dn
ngoi. Tt c u sn sng m nhn nhim v lu di hng th k v p theo
n gi ca mnh lm cho th gii tr nn mt trong c Kit, v trong c
Kit, tr nn mt vi Thin Cha. Ht mi ngi u c mi tr li tnh bn
thin Thin Cha ban cho nhn loi trc khi T Tng phm ti.
IX

KIT GIO V DO THI GIO

MI TNG QUAN GIA HAI TN GIO NY.

Chng ta thy rng Thin Cha thit lp hai giao c chnh thc, hai tn
gio chnh thc trn th gii. Giao c th nht vi Ms, tc l giao c c
pht sinh t trn ni Sinai. Giao c th hai vi c Kit, Ms Mi, trn ni cc
mi phc tht v c bo chng trn Ni S. S kho lun v vic cu n
y gn chm dt, thit tng cng nn ni t li v mi tng quan gia
hai giao c y. Bi v c mt mi tng quan rt r rt. c Kit, mc d sinh
ra do mt n trinh, v nh th l c s ph v gia c v mi, vn l thuc
dng di Abraham v avt. S vic ny lin kt hai tn gio li, v nh th
chng u nm trong chng trnh cu ca Thin Cha. Nhng mi tng
quan thc ra ch no ?
y, mt ln na, chng ta phi quay sang nh thn hc ca Tn c, thnh
Phaol. i vi ng vn l con ngi Bit Phi c rn luyn lu nm
hiu bit v yu mn l lut Ms, vn ny c tm quan trng su xa. ng
gii thch mi tng quan gia Dothi gio v Kit gio bng nhiu cch khc
nhau, m tt c hp chung li s cho ta mt hnh nh y .
Trc ht, Dothi gio c nhim v lm qun gio cho Kit gio, t ng qun
gio y c th b hiu lm. N c phin dch t ting Hylp v c ngha
nh ngi s phm. trnh lm ln, nn nh lun rng i vi ngi Hylp,
ngi s phm l mt ngi n l dn a tr i hc, mt khi a tr c
a ti ca trng, l nhim v ca s phm xong. T ng qun gio hay s
phm m Phaol dng ch Dothi gio phi c hiu theo ngha ny.
Nhim v ca Dothi gio l dn th gii ti ca c Kit. Mt khi ti , l
n xong nhim v, ni th d nhin l khng c lm suy gim s quan
trng cng vic ca n, nhng, v iu ny c Phaol nhn mnh, cng vic
ca n n y l chm dt. Th gii c dn a ti ca c Kit :
Nhng? ngy ca Dothi gio gio ht ri.
"Cho nn l lut thnh qun gio dn ti c Kit, ng hu ta c gii n
tuyn cng do c tin. Mt khi c tin n ri, ta khng cn di quyn qun
gio" (Gal 3, 24 - 25).
Mt cch gii thch th hai, so snh Dothi gio nh l mt a tr, v thnh
nin, cn Kit gio nh l ngi ln, thnh nin. Trong thi gian a tr cn
b, n c i x gn nh mt n l, n b canh chng v theo di. Gia ti
c ha cho n ri, nhng n khng c hng v x dng. Mt khi n
trng thnh, tnh th i khc hn. N l mt ngi con ln, thnh nin
v l mt ngi k tha c trn quyn trn gia ti ca mnh. Dothi gio so
snh vi Kit gio, theo nhn xt ca Phaol, cng gn tng t nh th.
Dothi gio bao gi cng vn l non tr, c coi gn nh n l, v b rng
buc bng th lut l. Kit gio l ngi trng thnh, c t do trong s
t do ca Thnh Thn, v hng gia ti, l Thnh Thn m c Kit Phc
Sinh ban cho. Xin nhc li ln na Phaol khng bao gi c mt st Dothi
gio. Tm li ngi trng thnh l ngi t ti giai on mt a tr phi
ti. Cu "a tr l cha ca ngi ln" (Child is father of the man) l theo ngha
. Khng c, v khng bao gi c th c s chia cch gia hai giai on ny
trong i sng ca con n. giai on th hai c da trn giai on th nht,
ty thuc vo n, khc hn vi n, nhng nht thit lin quan vi n.
"Thit ngh : bao lu k tha t cn l nin thiu, th khng khc g n l, tuy n
l ch c mi s, nhng n phi di quyn bo ph v qun gia, mi cho

mn hn ngi cha nh. Chng ta cng vy, khi ta cn l nin thiu, ta phi
lm n l di quyn nhng nhn t trn gian. Nhng khi thi vin mn n,
Thin Cha sai Con ca Ngi, sinh bi ngi n, sinh di l lut, ng hu ta
c chu ly quyn ngha t. M bi v anh em l con ci, th Thin Cha sai
Thn Kh Con ca Ngi vo lng anh em, Thn Kh ku ln : Abba, ly Cha. Cho
nn ngi khng cn l n l, nhng l con, m nu l con, th cng l k tha
t th theo ca Thin Cha" (Gal 4, 1 - 7).
Thit tng cng l iu hu ch khi chng ta th nu ln mt s c im
chng t mi tng quan gia hai tn gio ny m Thin Cha ban cho nhn
loi. Sau y l bng lit k mt s yu t tng quan trong mi tn gio :
GIAO C C : NIN THIU
1. Mt Thin Cha duy nht (c thn) - o l
ti cao ca Dothi gio l s hin hu ca
mt Thin Cha duy nht. y l s hu
c o ca n, m cc nc chung
quanh khng h c.

2. L lut ca ngi Dothi t nn tng

trn thp gii. Tt c gii lut ny u
da trn c cng bnh, "ca anh, ca
ti". Con ngi phi tr li cho Thin
Cha ci g thuc v Ngi, v khng
c lm dng ci g thuc v Thin
Cha ; con ngi phi tr cho ng loi
ci g thuc v h, v khng c trm
cp, hy dit hay c mun n (lng
yu mn cng l mt iu rn trong
Cu c, nhng n rt l hn hp v l
thuyt cng nh thc t. t khi n c
hiu l phi bao gm c nhng ngi
khng phi Dothi, hung chi l k th
ch).
3. Nhng hin l ca Dothi gio l th
vt v sn phm. C nhng hy l, hin
l hip thng, n ti, dng hng,
dng bnh v hoa mu ca rung t.
GIAO C MI : TRNG THNH

1. Ba Ngi - y l chn l ti cao ca

Kit gio. D nhin n khng ph nhn
vic ch c mt Thin Cha duy nht,
m n thm vo ci chn l cn bn
ny mt s hiu bit su xa hn nhiu
v bn tnh ca Thin Cha Ba Ngi
bng nhau : Cha Con v Thnh Thn.

2. L Lut ca c Kit th cao thng

hn nhiu, ni c l n gin hn,
nhng chc chn l kh hn nhiu. N
c th c din t bng hai ting YU
MN. C ngha l phi mn Thin Cha
trn ht tt c, v ht sc mnh, v
thng yu ng loi nh chnh mnh.
Ai yu mn ng loi (v i vi ngi
Kit hu, ng loi l tt c mi ngi)
th khng cn bo ng git ngi,
ng trm cp, ng cp ot v
ngi. Theo chiu hng ny th Lut
Bc i lm cho Thp Gii tr thnh
khng cn thit na.
3. Hin l ca Kit gio th cao hn
hin l ca Dothi gio nhiu. ng
thi n bao gm tt c mi kha cnh
trong hin l Cu c. Mnh v Mu
c Kit, ca l yu mn v vng
phc, l hin l trn Ni S v c ti
din
4. iu ngi Dothi ly lm hnh din
nht l tc hiu Con ca Thin Cha.
iu ny c ngha l Thin Cha i x
vi h theo tnh cha con. Ngi hnh
ng nh mt Ngi Cha i vi con
v h phi tun phc Ngi nh con i
vi cha.
5. Cuc xut hnh l cng vic cu
ca Thin Cha trong tn gio c. Hiu
qu ca n l cu thot khi ch n l
Aicp. Nhng yu t chnh ca n l s
ry mu trn ca v s vt bin
6. Ca n trong cuc xut hnh l
manna, th bnh hu hnh Thin Cha
cung cp trong nhng nm sa mc.

N duy tr s sng t nhin ca con 7. Chnh c Kit tr nn n Th

ngi.
ca chng ta. Ngi mc khi chn l
ny khi ni rng trong ba ngy, Ngi s
7. n th ca l lut c c xy ct ti lp n Th, Ngi c ni v thn
bng v g, Thin Cha c ng xc Ngi (Yn 2, 21). Ngi l n Th c
trong nhng nm Khm Giao c c ngha l Thin Cha phi trong Ngi,
ct trong . N cng l trung tm th bi v Ngi l chnh Thin Cha. Trong
phng ca dn Dothi.
Ngi, chng ta tr nn n Th ca
Thin Cha. ng thi, chnh trong php
8. Tin tri Hs m t Israel nh l bn Thnh Th l trung tm th phng ca
trm nm ca Yav, mt ngi bn cc Kit hu. T c nghi l phng v ca
trm nm tht tn, nhng Thin Cha chng ta u tp trung vo l Missa v
yu thng n vi tnh yu khn t. php Thnh Th.
trong l Missa. Nhng l vt ny cao
trng hn l vt Ms, cng nh Thin
Cha lm ngi cao trng hn th vt.
ng thi s cht ca c Kit l mt
hy l v cng l mt s ly mu t
ti. S ti din hin l trong l
Missa l mt hin l hip thng, dng
bnh ru l hoa mu ca rung t
v dng hng.
4. S c lm Con Thin Cha ca
ngi Kit hu cao hn th na. H l
Con Thin Cha l v h hp nht cch
thing ling v mt thit vi c Kit
l chnh Con ca Thin Cha. Trong
c Kit, Con Thin Cha, h tr thnh
Con Thin Cha. Thin Cha nhn h
v thy c Kit m h hp nht.
5. Kit hu cng c mt cuc xut
hnh, ra khi ch n l ti li. Chnh
c Kit, Ms Mi, thc hin n
bng cch chnh mu ca Ngi.
Chng ta thng phn vo cng n cu
qua nc ca php Ra Ti.
6. Ca n trong cuc xut hnh ca
ngi Kit hu l th bnh c c
Kit ban cho, chnh Mnh v Mu Ngi
di hnh thc php Thnh Th. Bnh
ny duy tr v tng cng s sng
thing ling trong nhng nm con
ngi vt qua sa mc vo t Ha
trn tri.

8. Thnh Phaol cng ni v Gio Hi

nh l bn trm nm ca c Kit. Ni
nh th, ng thm mt chn l thing
ling su xa na vo nhim . Khng
nhng c Kit yu mn v coi Gio Hi
nh l bn trm nm ca mnh. Ngi li
cn hp nht Gio Hi vi thn th Phc
Sinh ca Ngi bng c tin, cc B Tch
v c mn.

S i chiu nh th gia a tr nin thiu v ngi trng nin trng

thnh cho thy r Kit gio hn hn Dothi gio. Kit gio l mt ci g
ging nh Dothi gio, nhng vt hn Dothi gio rt nhiu chng
khc g a tr nin thiu ln ln tr nn ngi trng nin trng
thnh, lm ch gia nghip ca mnh.
Phaol cng cung cp mt hnh nh th ba v cui cng, m t mi
tng quan gia hai tn gio, bng cch dng nhng t ng tng
phn gia li ha v s thi hnh li ha. T u ch cui, Dothi gio l
mt tn gio ca li ha. N lun lun nhn v tng lai, v nhng ngy
s n, ngy m nhng li ha cho Abraham, Ms, avt v cc tin
tri c trn vn. Tt c nhng li ha c trn vn ni c
Kit, v kt qu l mt Giao c mi, mt tn gio mi. Phaol
khng nh mt cch linh ng v vn tt s c Kit lm trn vn cc
li ha.
"Nhiu iu Thin Cha ha thnh ?c? trong Ngi" (2Cr 1, 20).
Nhng li ha c trn vn ni c Kit nh th no ?
Li ha trong sch Khi Nguyn, chng 3 cu 15, v s Satan b p
dp u trong mt cuc giao tranh m dng ging ngi n b ch b
thng nh c trn vn qua s cht v Phc Sinh ca c Kit.
Tht vy, dng ging ngi n b b thng, v b thng n
cht, nhng l s chin thng ca c Kit trn ti li, c ni tip
bng s Phc Sinh ca Ngi l cuc chin thng trn chnh s cht. V
chnh lc c Kit dng nh c v b thua Satan, th tnh th o
ngc. S cht khng lm g c c Kit, v khi ct mng sng ca
c Kit, th vng quc Satan b thua cuc. Phaol nu r iu ny
cho chng ta.
"Chng ti ni ln s khn ngoan ca Thin Cha trong mu nhim, s
khn ngoan gi kn, t trc i i Thin Cha tin nh lm mi
vinh quang cho ta" (1Cr 2, 7 - 8).
2. Li ha vi Abraham rng cc nc cc dn s c chc phc nh
gia nh ca ng, c trn vn ni c Kit. L con ci Abraham,
Ngi ban phc lnh y cho cc dn cc nc, nhng ngi khng
phi Dothi, hp nht vi Ngi. Nhng ngi ny tr thnh, trong
Ngi, con chu ca Abraham. Phaol thng ni v iu ny trong cc
th gi tn hu Rma v Galt. ng gi trn chn l ny trong mt cu
n gin nht.
". Ng hu chc lnh ca Abraham, dn ngoi cng c chu ly trong
c Gisu Kit ; ng hu nhn bi lng tin, ta c lnh ly n ha,
tc l Thn Kh" (Gl 3, 14).

3. Li Nathan ha vi dng di avt ni v mt vng quc s c

vnh cu v ph bc. Tt c quyn Phc m Matthu u ni v vng
quc ny. Vng quc y l Gio Hi, Thn Th mu nhim ca c
Kit. Bi v chnh c Kit khai sinh vng quc ha y, cho nn
Matthu thng nhn mnh trong sut c hai chng u Phc m ca
ng rng c Kit l con vua avt. Cng nn nh rng khi tng thut
vic turyn tin, Luca ni cch trc tip rng con ca c Maria l mt
dng di thuc vng tc avt, l ng s lm ch vng quc vnh
cu.
"Cha, Thin Cha s ban cho Ngi ngai avt cha Ngi, v Ngi s lm
vua trn nh Yacob cho n i i, v vng quyn ca Ngi s v
cng v tn" (Lc 1, 32 - 33).
Li ha ny ni v dng di avt, v li ha trc ni v s dn ngoi
c chc phc, c phi hp thnh mt trong Isaia chng 11
cu 10. Phaol trch dn Isaia, trong khi ng ch thch rng c Kit l
s trn vn ca li ha.
"c Kit phc v gii ct b, chng thc lng chn thnh ca
Thin Cha, lm cho cc li ha trn cha ng c nn kin hiu. Cn
dn ngoi c chng nhn v lng nhn ngha, h tn vinh
Thin Cha nh vit . : Chi lc Ysai s xut hin, ng s tri dy
thng tr mun dn, mun dn s trng cy vo Ngi" (Rm 15, 8 - 12).
4. Yrmia cng tuyn b mt li ha trng i :
?"Ny s n nhng ngy - sm ca Yav - Ta kt vi nh Israel v nh
Yua mt giao c mi" (Yr 31, 31).
c Kit thit lp mt Giao c Mi, mt tn gio mi. N c
n chng cng nh giao c c c Ms n chng. Trn ni Sinai,
Ms ry mu trn bn th i din cho Thin Cha, ri ry trn dn
chng. y l mt biu hiu, mt du b ngoi cho thy rng Thin
Cha v dn ca Ngi gi y tr nn mt gia nh, mt mu huyt.
c Kit n chng tn gio mi bng chnh Mu ca Ngi. Khi
Phaol ni v nhng iu tng truyn lin quan n ba ti Tic Ly
m ng c ph bin li, ng dng nhng t ng ni v s ru
nho tr nn mu gn ging y nhng t ng Ms dng ("y l
mu ca giao c" -Xh 24, 8), nhng ng cn thm ch "mi" vo
ch v li tin tri ca Yrmia.
"Cng vy v chn, sau khi dng ba ti xong, Ngi ni : ?Chn ny
l Giao c Mi trong Mu Ta" (1Cr 11, 25 ; Hr 6, 6 - 13 cng nhn
mnh iu ).

L Missa l hin l ca Giao c Mi, theo li ha ca Yrmia, ng

thi n cng l hy l ph bc nh Malaki ha. Tin tri ny thng
ni : "T phng mt tri mc, cho n phng mt tri ln, Danh
Thin Cha tht l ln gia cc dn cc nc". Khp ni u c hin l
v l vt tinh tuyn cho Danh Ngi. V tht ra, chnh dn ngoi vo
tn gio ca c Kit v chp nhn hin l ca Ngi nh l hin l
ca chnh mnh. c Kit truyn dy trong ba ti Tic Ly rng hy
thng xuyn ti din hin l ny, ti din di hnh bnh v ru vn
tht l Mnh v Mu Ngi. loan bo vic Ngi chu cht cho ti khi
Ngi li n ln cui cng.
"Chn ny l Giao c Mi trong Mu Ta. Cc ngi hy lm s ny mi
khi ung, m nh n Ta. V mi ln anh em n Bnh y v ung Chn
y, anh em loan bo s cht ca Cha cho ti lc Ngi n" (1Cr 11, 25
- 26).
5. Ms cng tuyn b mt li ha ni v mt tin tri v i s n.
Mt hng di nhng v tin tri k tip ng u gp phn vo s lm cho
trn vn li ha ny. Mi v tin tri u l s gi ca Thin Cha nh
Ms vy. Nhng dn Dothi vn mong ch mt v tin tri ti cao, c
Ms. Khi Yoan Ty Gi bt u rao ging bn kia sng Yoan, thin h
ngh rng c l ng l v tin tri ang c mong ch chng.
"V y l chng ca Yoan khi ngi Dothi t Yrusalem sai t t v
Lvi n thnh vn ng : ng l ai ? ng tuyn xng ch khng chi,
ng tuyn xng rng : Ti khng phi l c Kit. H li hi : Vy th l
g ? ng l lia ? ng ni : Khng phi. ng l ng tin tri ? ng
p : Khng" (Yn 1, 19 - 21)
Yoan khng phi l v tin tri y, nhng chnh l Cha Gisu. Bi ging
ca Phr nhn dp cha lnh ngi tn tt ti Ca p ca n Th
ni r rng s lm cho trn vn ny.
"c Gisu l ng hin tri cao phi n ly cho n thi bui phc
hi vn vt, iu m Thin Cha phn do bi ming cc thnh tin
tri ca Ngi t mun thu. Ms ni : Cha, Thin Cha s cho tri
dy gia anh em cc ngi mt Tin Tri nh Ta. Cc ngi phi nghe
Ngi trong mi s, Ngi s ni cng cc ngi. S xy ra l phm sinh
linh no khng nghe Tin Tri y, s b tiu tr khi dn Israel" (Cv 3, 21
- 23).

6. Sau ht, cc tin tri ni v mt s st c tuyn chn, mt

nhm t ngi Dothi trung thnh, s sng st sau mi hon nn, sau
mi cuc tn ph, tip tc vn mnh ca Dn Thin Cha chn,
v lnh nhn li ha vi h. Nhm sng st ny cng c gp thy
ni c Kit, c bit l nhm t ngi Dothi cng nhn Cha
Gisu l c Kit v hp nht vi Ngi. Mt s ng dn Israel t
chi Cha Ysu nn phi thit mt. Nhng s t ngi c tuyn
chn, nhng ngi thuc s st, n nhn Ngi nh l ng Messia.
Ni h, nhng li ha vi Israel nn trn vn.
"Thi by gi cng vy : s st c , bi n m c chn ! M nu l
bi n, th khng cn l do t vic lm . iu Israel c tm th khng
c, song c nhng ai c chn" (Rm 11, 5 - 7).
Vy hai tn gio y ging nh mt a tr thiu nin so vi mt ngi
con trng thnh c quyn tha t, nh li ha so vi s lm cho
trn vn. Dothi gio phng s mt mc ch quan trng l dn a
nhng vn mnh thing ling ca th gii cho n Ca l c Kit. S
khc bit cn bn gia c hai c th din t bng hai ting : c Kit.
Ngi l ng dn Israel hy vng v yu cu, Ngi l V cu tinh v
ngun sng ca Israel.
Qung cch gia hai tn gio y ln nh th no ? Tha ln nh chnh
c Kit vy ! Ngi tht l qung cch ! Khng phi v th m nhng
ngi Kit hu c quyn t ho nh th l do kt qu cng nghip
hay gi tr ca mnh. c Kit l mt n hu ban cho th gian, mc d
th gian khng xng ng. Ngi l mt n hu ban cho linh hn mi
mt ngi, l c ch yu thng v nhn t tuyt vi ca Thin
Cha. Sau ht, mt nhn xt cui cng : Kit gio l ci cng ch ca
Dothi gio. V l do , ch khng phi v l do no khc, Kit gio
phi bt tay thn thin vi dn Dothi.
S B N CA DO THI GIO.

Tht ra c hai iu b n ln lin quan n Dothi gio. iu b n th

nht l s kin ng bun ny : Sau bao nhiu th k mong i ng
Cu Th v v Vng ca mnh, n khng nhn nhn ra c Ngi
lc Ngi n. l iu cc Kit hu u tin cho l chng nghch
nht. Ti sao nhng anh em Dothi ca h li c th t chi khng tin
Cha Gisu ? Phaol c gng tr li cu hi ny t chng 9 n
chng 11 trong bc th ng gi tn hu Rma. iu b n th hai th
c tnh cch hin i hn : Dn Dothi lm th no tip tc sng
c mt nhm trong khong thi gian gn 2000 nm nay m khng
c n th, bn th v hin l ? D nhin iu b n ny khng bao gi
t trnh din vi Phaol, nhng vi thin ti l lng ca ng, ng
li cho chng ta mt nguyn tc cn c vo m tm ra gii
p.
Khng nhn nhn Cha Gisu. Trc nht, chng ta cn phi xt xem
vic dn Dothi khng nhn nhn Cha Gisu l ng Cu Th, l Vua
thuc dng di avt thin h ngng ch. Ni bun ru ca Phaol i
vi s kin ny tht l su xa v chn thnh, n ni ng phi by
mt cch thm thit lng yu thng ca ng i vi dn tc ng trong
nhng cu ng vit. ng thng hi v h mun tch ri khi c Kit
thay v cn phi hp nht vi Ngi. Nim hy vng v ni c m tt
nh ca ng l h c n cu .
"Trong c Kit, ti ni tht, ti khng ni di ; trong Thnh Thn lng
tm ti lm chng cho ti, l ti phi u phin rt mc, v au n
khng ngi trong lng. Ti c nguyn xin lm hin vt tch khi
c Kit v anh em ng chng ca ti v phn xc. H l ngi Israel ;
thuc v h, a v ngha t, s vinh quang, cc Giao c, L Lut, vic
phng th, cc Li Ha ; thuc v h, cc T Ph ; v do t h, c
Kit, v phn xc. ng vt trn mi s" (Rm 9, 1 - 5).
"Hi anh em, iu lng ti nhng mong mi nguyn cu vi Thin Cha
l cho h c t n cu ri" (Rm 10, 1).
Tht vy, s kin mt s ng ngi thuc Dothi gio cha tr thnh
ngi Kit gio l iu rt kh gii thch. Thin Cha phn ha vi
Abraham, Ms, avt v cc Tin Tri ; ha mt dng ging v s, mt
vng quc vnh cu v ph bc. C l no mt Thin Cha li tht ha
? Khng nn ngh nh th.
"Hn khng phi v Li Thin Cha tri hn" (Rm (9, 6).

Nhng li Thin Cha phn ha vi miu du ca Abraham phi c

nn trn vn. Nhng Phaol hi, ai l dng ging ca Abraham
nhng li ha y c thc hin ? Phi chng ch l nhng ngi h
hng vi Abraham v phng din t nhin, hay l nhng ngi m
chng ta c th gi l con ci thing ling ca Abraham, tc l nhng
ngi h hng vi Abraham do s hp nht thing ling vi c Kit,
con ca Abraham ? Cu tr li ca Phaol c gp thy trong th gi
tn hu Rma 9, 8 - v cng r rt hn, trong mt on ca bc th gi
tn hu Galt.
"Ngha l : Khng phi con ci theo xc tht, tt l con ci Thin Cha,
nhng con ci theo li ha mi c k l dng ging" (Rm 9, 8).
"V ht thy anh em l con ci Thin Cha nh bi lng tin trong c
Gisu Kit. V anh em, phm ai c thanh ty trong c Kit, th
c mc ly c Kit : Khng cn Dothi hay Hylp ; khng cn n l
hay t do, khng cn nam hay n, v ht thy anh em l mt trong c
Kit Gisu. M nu anh em thuc v c Kit, vy th anh em l miu
du ca Abraham, nhng k tha t th theo li ha" (Gal 3, 26 - 29).
Thin Cha t lng nhn t yu thng i vi mi Kit hu, Dothi
cng nh dn ngoi, v c hai u l con chu ca t ph Abraham.
Trong chng trnh cu , h th ch cho Israel xa v hng mi
c quyn ca n. H tr thnh con ci Thin Cha v dn tc Ngi
yu qu.
"Nhng bnh mang thng xt tc l chng ta, Ngi ku gi
khng ch t gia Dothi, m c gia dn ngoi. Nh Ngi phn trong
sch Hs : Ta s gi phi dn Ta lm dn ca Ta, v k tht sng lm
ngi c sng. V s xy ra l ni ni vi chng : Cc ngi khng
phi l dn Ta, chng s c gi l con ci Thin Cha hng
sng" (Rm 9, 24 - 26).

Nhng con ci thing ling ca Abraham mi c tuyn chn, ch

khng phi nhng con chu v phn xc tht, s kin n khp hon
ton vi cch tuyn chn ca Thin Cha thng c thy r rng
qua sut lch s Israel. Thin Cha hay chn la ngi ny hn ngi
khc. Ngi chn Isaac, con trai ca Sara, ch khng chn Isamel,
con trai ca Agar, mc d Abraham l cha ca c hai. Trong hai anh em
song sinh Esau v Yacob, Thin Cha chn Yacob mc d nh hn.
V gi y, Phaol kt lun rng Ngi li tuyn chn mt ln na :
tuyn chn miu du thing ling ca Abraham ch khng tuyn chn
dn Dothi l con chu t nhin ca Abraham. L do ti sao Thin Cha
hnh ng nh th vn cha ai hiu thu c. Thin Cha l Thin
Cha, ngha l Ngi vn lun lun l b nhim i vi con ngi, con
ngi khng th hiu ht cc vic Thin Cha lm, hoc ti sao Ngi
lm nh th. Con ngi vt th to ca Thin Cha, khng dm tra vn
Ngi l do v mc ch cc vic Ngi lm. Phaol ni :
"Hi ngi phm kia, ngi l ai m dm ci tr Thin Cha ? H vt
t li ni vi ngi nn ra n : ti sao ng lm ti th ny sao ?
Hay ngi th gm li khng c quyn trn nm t th, t cng
mt nm m nn ra : ci th bnh qu, ci th bnh xong ?" (Rm 9, 20
- 21).
Nhng ti sao Cha Gisu li khng c tha nhn ? Xt v phng
din loi ngi, lm sao m li c mt khc cong nh th trong vn
mnh mt dn tc ? Lm sao m nhiu ngi Dothi khng chp nhn
s ip cc nh truyn gio Kit hu u tin rao ging cho h, s
ip ca Tin Mng Cha Gisu l c Kit ? l nhng cu hi thc
him hc, nhng Phaol lm ht sc tm cch gii p. ng, mt
ngi trc kia vn l Bit Phi, bit r rng dn Dothi tht st sng,
nhng lng st sng ca h b lc hng v thiu sng sut. H
t nim hy vng cu ca h vo l lut, vo kh nng ca h tun
gi gii lut. y l s lm ln cn bn, bi v n cu ch c gp
thy ni c Kit m thi. S hp nht cn bn vi c Kit - ch s
hp nht ny mi em li n cu - Pht sinh t lng tin tng ni
Cha Gisu, tin mt cch vng vng Ngi l Cha Phc Sinh. y
chnh l tm im thm kch ca ngi Dothi. Nhng cng vic ca h
l cng vic do ngi th phm, khng th em li n cu cho h,
nhng h li st sng vi nhng cng vic . Nim tin ni Cha Gisu
l Cha Phc Sinh, c th cu h, nhng h li khng c nim tin
.
"Ti chng thc cho h l h c lng nhit thnh i vi Thin Cha,
nhng khng c sng sut. V khng nhn bit s cng chnh ca
Thin Cha, v ra cng thit lp s cng chnh ring ca mnh, h
khng suy phc s cng chnh ca Thin Cha. V ch cng ca L
Lut, l c Kit, ngun cng chnh cho mi k tin .

. Nu ngi tuyn xng ni ming ngi ?Gisu l Cha?, v nu ngi

tin trong lng ngi : Thin Cha cho Ngi sng li t ci cht,
ngi s c cu. V tin trong lng th c s cng chnh, v nu
tuyn xng ni ming th c n cu ri" (Rm 10, 2 - 4 ; 9 -10).
Nh th c phi l Thin Cha chi b Israel chng ? Phi chng dn
Dothi khng cn lin h g c bit vi Ngi na ? Phaol, mt ngi
Dothi rt yu mn dn tc mnh, khng th ngh nh th. Mt mt,
khng phi ht thy mi ngi Dothi u chi b c Gisu. Tt c
nhng Kit hu u tin u l ngi Dothi, v ni h Phaol thy c
nhng ngi thuc s st m cc tin tri thng hay ni n. Theo t
tng cc tin tri th khng c mt thm kch no ln lao cho bng s
loi tr ngi Dothi hon ton ra khi s ph tr yu thng ca
Thin Cha. iu ny c xc thc, theo li ch thch ca Phaol,
ngay c trong vic c Kit lm cho Dothi gio c tr nn trn vn.
Trong trng hp ny, mt s st tn hu ngi Dothi cng cn tn
ti trong vic hon thnh n cu ca Kit gio. Theo ngha ny th
chc chn l Thin Cha khng chi b Dn Ngi.
"Vy ti xin hi : Phi chng Thin Cha rung b Dn Ngi ? ng
ni g ! Chng l ti y : Mt ngi Israel thuc dng ging Abraham,
chi tc Benjamin, Thin Cha khng rung b Dn Ngi bit n
t trc. Hay anh em li khng bit Kinh Thnh ni g trong truyn lia,
khi ng tha kin Israel vi Thin Cha : Ly Cha, chng git cc
tin tri ca Ngi ; st li ch c mt mnh ti, v chng ang tm hi
mng ti. Nhng sm ngn ni g vi ng ? ?Ta cn cha li cho Ta by
ngn ngi khng h bi gi trc Baal?. Thi by gi cng vy : s st
c , bi n m c chn ! M nu l bi n, th khng cn l do t
vic lm, chng vy n khng cn l n ! Vy th sao ? iu Israel c
tm th khng c ; song c nhng ai c chn" (Rm 11, 1 7).

Phaol cn nhn xt mt kha cnh cu khc na trong ton th cu

chuyn en ti ny ca thm kch quc dn Dothi. Chnh ci ch dn
Dothi b trm lun, li l ni a n n cu cho dn ngoi, n cu
do nim tin ni c Gisu l Cha Phc Sinh, dng nh l s
m qung ca dn Dothi a ti nh sng cho dn ngoi. Mi cm
my u c mt ng vin bc, cho nn s ngh n n cu ca
dn ngoi nh c tin ni Cha Gisu em li cho Phaol mt mt
kha cnh y an i trc ci thm kch ca dn Dothi. Phaol cht
ngh n mt hnh nh so snh. Dn c Thin Cha tuyn chn
ging nh mt cy liu. Nhng cnh t nhin v nguyn thy ca n l
dn Dothi, c ta bt i c thay th bng nhng cnh khc,
l nhng dn ngoi c tip ghp vo cy liu, bi v gi y s
ngay thng l do nim tin ni c Gisu, mc d chnh n lm cho dn
Dothi b ta khi cy, cng c hu qu n s dn ngoi c tip
ghp vo. y l phn ti sng ca bc tranh m Phaol mun v ra
cho chnh mnh v cho c gi. Nhng ng cng vi vng cnh co dn
ngoi ng t ph kiu cng i vi dn Dothi. S c tip ghp vo
cy liu l mt n hu ban cho dn ngoi, ch khng phi l do cng
trng ca h. Chc chn l h s p ng li bng s bit n v
phng ko v lm mt c tin m h cng b ta i.
"Nhng nu c t nhiu nhnh b cht, v ngi, liu hoang di, c
thp thay vo, v thng phn mu m t gc liu, ngi ng vinh
vang ln mt vi cc nhnh kia. Nu c vinh vang th ny : Khng phi
ngi mang r, nhng r mang ngi ! Ngi s p "nhiu nhnh
c cht cho ti c thp thay vo !" Hn ri, v khng tin, nn
chng b cht, cn ngi tin m ng ! ng c t cao t i,
hy s th hn. V nu Thin Cha khng tha nhng nhnh bm sinh
thuc gc, th Ngi cng s chng tha cho ngi" (Rm 11, 17 - 21).

S sng cn ca dn Dothi. n y Phaol a ra cho chnh ng, cho

nhng ng bo Dothi Kit hu ca ng, v cho tt c chng ta ngy
nay li tin on mau mn, kh d gip chng ta: Gii quyt mt b
nhim su xa na lin quan n Dothi gio. Bng cch no v v mc
ch g m n vn cn tn ti xuyn qua bao nhiu th k ? T ngy
Yrusalem b qun Rma hy dit nm 70 (sau TCGS). Ngi Dothi
khng cn n th, bn th v hin l. H khng c mt quc gia ring
bit mi cho ti khi nc Israel c ti lp cch y t nm. H b
lu y, a t x ny sang x khc, b giam hm trong nhng vng
bit lp trn khp th gii (xin Thin Cha tha th cho), do chnh
nhng Kit hu l con chu thing ling ca h. Nhng h vn cn tn
ti. Ngay c s tn st khng khip ca Htle cng khng tiu dit c
h. Trong lch s ton th gii, cha tng c mt nhm dn tc no
tng sng st sau bao nhiu tang thng nh th. Trong bt c quc
gia no, ngi Dothi cng c th t chc thnh mt nhm trn y
sinh lc, tuy nhin h vn l mt nhm ring bit, lun lun thc v
lch s c thi ca h, lun lun c bn tay Yav ph tr cho khi b
tiu dit. Phaol d nhin l khng th thy trc ci lch s lu di
ny ca dn Dothi hy cn ko di mi cho n thi chng ta ngy
nay. Tuy nhin, ng cho chng ta cu gii p soi t b nhim
ny. Bi v ng tin tng ch mong c ngy h s nhn nhn c Gisu
l c Kit ca h, l Cha Phc Sinh ca h. S m qung ca h
ch l tm thi, s tuyn chn u tin ca Thin Cha, bng cch no
, vn hy cn bn vng. Khi n ngy Thin Cha nh, nhng cnh
nguyn thy li s c tip ghp vi cy liu. l ngy m Phaol
chc chn v nng lng ch i.
"Vy hy ngm xem lng nhn lnh v s nghim khc ca Thin Cha
: nghim khc vi nhng k sa ng, nhn lnh i vi ngi, nu ngi
kin tr trong lng nhn lnh y ; bng khng, ngi cng s b cht.
Cn h, nu h khng kin tr trong s cng tin, h s c thp vo, v
Thin Cha c quyn ghp h vo li. V nu ngi bm sinh l nhnh
ly t liu hoang di, m c thp vo liu ging tt, tri vi bm
tnh, th hung chi l h, nhng cnh chnh gc, h s c thp vo
thn cy liu gc c ca h.
Hi anh em, ti khng mun anh em khng hay bit mu nhim
ny, anh em ng t ph mnh khn : Israel ra chai phn no,
cho n khi ton th dn ngoi gia nhp, v nh th tt c Israel
cng s c cu . Xt theo Tin Mng, h l ngi th nghch, v c anh
em ; nhng theo s la chn, h l ch i v c cha ng. V n ban,
li gi, Thin Cha khng h hi tic" (Rm 11, 22 - 29).

Ch khi no Israel xa tr li vi c Kit, th cng trnh cu mi tht

l c thng phn y , bi v ch lc mi thc c s hp nht
phi c gia Dothi v dn ngoi trong c Kit, l s b nhim
Phaol thng ni n. Mi cho n hm nay, ch nhng ngi Dothi
thuc s st li, s t c tuyn chn, mi nhn nhn Cha Cu Th v
hp nht vi Ngi, trong Ngi, hp nht vi anh em dn ngoi. Hiu
qu y cng trnh cu ca c Kit m mc ch l s hp nht
trn vn, vn cha c hon tt cho ti khi no dn Thin Cha
chn xa kia nhn nhn ng Cu Th ca mnh. Ch by gi cng trnh
cu m Phaol m t mt cch hng v mi c hon ton tha
nhn.
"Dn ngoi v Dothi, Ngi lm cho i bn nn mt, trit h tng
ngn thnh chn, tiu biu cho mi hn th - nh thn xc Ngi - th
tiu l lut nguyn nhng iu rn lnh ch, ng hu trong Ngi, Ngi
to dng hai loi ngi y nn mt ngi mi, em li bnh an v ging
ha hai dn - trong mt thn mnh - vi Thin Cha, nh Thp Gi, git
cht hn th - ni mnh Ngi" (Ep 2, 14 - 16).
Chng trnh cu , xt theo mt phng din ng n c bit, s
c hon tt vi mi hiu qu ca n khi m c dn Dothi v dn
ngoi u c hp nht vi nhau trong c Kit, v nh c Kit c
hp nht vi Thin Cha v s thin ho ca Thin Cha. Nh th s
lm cho ng trn qu trnh cu tr v im cui ni m n bt
u trc kia, tr v vi Thin Cha v s thin ho ca Thin Cha.
Trong khi ch i, tt c chng ta u c mi gi hot ng vi c
Kit v vi Thnh Thn ca c Kit ang trong chng ta, thc
y bng mi cch tin trin ca vng quc Thin Cha ni trn th
tc l Gio Hi, v phng din thing ling cng nh v s lng.
Chng trnh cu ch c hon tt khi no Gio Hi, Thn Th Mu
Nhim ca c Kit, c lan rng khp cng v tr.
Ht