TP QUY TC C PHP

TING VIT

SP8.5 ti KC.01.01.05/06-10
o Minh Thu, o Th Minh Ngc, Nguyn Mai Vn, L Kim Ngn,
L Thanh Hng, Nguyn Phng Thi, B Lm

MC LC

TP QUY TC C PHP ................................................................................... 1

TING VIT ......................................................................................................... 1
1. Cu trc danh ng ............................................................................................. 3
2. Cu trc ng ng v tnh ng........................................................................ 11
3. Cu trc gii ng v trng ng ....................................................................... 19
4. Tp quy tc c php ting Vit cho thnh phn cu........................................ 29
4.1. Thnh phn cu ........................................................................................ 29
4.2. Ch ng .................................................................................................... 31
4.3. V ng....................................................................................................... 34
4.4. B ng ...................................................................................................... 42
5. Thi, th trong ting Vit ................................................................................ 48
6. Tp quy tc c php ting Vit cho cu n thng thng............................. 62
6.1. Gii thiu.................................................................................................. 62
6.2. Cu n .................................................................................................... 64
6.3. Cu trc cu n....................................................................................... 68
7. Nghin cu, xy dng tp quy tc c php ting Vit cho cu n c bit .. 74
7.1. Cu n c bit....................................................................................... 74
7.1.1. Cu gi, p ...................................................................................... 74
7.1.2. Cu tn ti......................................................................................... 75
7.2. Cu rt gn ............................................................................................... 77
7.2.1. Cu rt gn ch ng ......................................................................... 77
7.2.2. Cu rt gn v ng ............................................................................ 80
8. Nng ct cu phc v ghp ............................................................................. 82
9. Nghin cu, xy dng tp quy tc c php ting Vit cho cu nghi vn, cu
cm thn v cu cu khin................................................................................... 89
9.1. Cu nghi vn v cu trc cu nghi vn .................................................... 89
9.2. Cu cm thn v cu trc cu cm thn ................................................... 93
9.3. Cu mnh lnh v cu trc cu mnh lnh............................................... 94
Ti liu tham kho............................................................................................... 96

1. Cu trc danh ng
Nguyn Mai Vn, Nguyn Phng Thi

Hin nay c rt nhiu quan im ni v cc vn ngn ng hc ni chung

cng nh cc vn ng php trong ting Vit ni ring. Ni n ng php
ting Vit l ni n mt lnh vc rt a dng v phc tp, trong cm danh
ng c vai tr v v tr nht nh trong vic cu to ng php ting Vit.
1. Khi qut v cu trc danh ng trong ting Vit.
Trc khi i vo ni r vic xc nh cu trc danh ng trong ting
Vit, chng ti s trch dn mt s quan im ca cc nh ngn ng hc.
Theo Nguyn Ti Cn (Ng php ting Vit, NXBHQGHN,
2004)
ting Vit, khi ta bit danh t gi mt chc v ny hay chc v
khc trong cu th ngi ta hay t thm vo bn cnh n cc thnh t ph
lm thnh mt on ng. V on ng c danh t lm trung tm c gi l
danh ng. Danh ng cng c ng chia lm 2 phn:
- Phn trung tm do danh t m nhn.
- Phn ph trc v phn ph sau ca phn trung tm c gi chung l
nh t.
Phn trung tm c tc gi xc nh nu c km theo cc danh t ch loi
ng trc th ng xc nh c 2 danh t lm trung tm.
V d:

phn u

Mt

on

sinh vin

khoa vn

Mt

cun

sch

ny

T1

T2

phn cui

- Theo Nguyn Ti Cn trung tm ca danh ng khng phi 1 t m l

b phn ghp gm 2 v tr T1 v T2 (xem VD trn).
- T1 l trung tm ch v n v o lng, T2 l trung tm ch v s vt
c em ra k ton o lng. T1 nu chng loi khi qut, T2 nu s
vt c th.
- T1 l trung tm v mt ng php, T2 l trung tm v mt ngha t
vng. ng v mt lin h thc t th T2 c phn quan trng hn,
3

nhng ng v mt tm hiu quy tc ngn ng th T1 li c phn quan

trng hn.
Phn ph u v phn ph cui c tc gi xc nh kh r (t trang 229
246)
Theo quan im ca Dip Quang Ban (Ng php ting Vit Tp
2 - NXBGD, 2005)
Cm Danh t cng c cu to chung gm 3 phn:
- Phn ph trc
- Phn trung tm
- Phn ph sau
Phn ph trc th c cc yu t b sung ngha v mt s lng v tng
dn tnh khi qut i vi phn trung tm.
Phn ph sau th c cc yu t b sung ngha v mt cht lng v tng
dn tnh c th ho i vi phn trung tm.
Phn trung tm ca danh ng thng l mt danh t hoc mt ng danh
t m nhn. Trong ng danh t gm mt danh t ch loi ng trc
v mt danh t ch s vt hay mt ng t, tnh t ch hot ng, trng
thi, tnh cht
V d :
Tt c

nhng

ci

con

mo

en

-1

-2

Theo v d trn: phn ph trc l (4), (3), (2), (1)

Phn trung tm l (0)
Phn ph sau l (-1), (-2)
Theo L Vn L
ng xem danh t l lp t c th ng sau nhng chng t nh: ci,
con, s, k, , tc lm chng cho tnh cht danh t ca t ng
sau, mt khc danh t ng trc l thnh phn c ch nh trong
quan h vi danh t ng sau, cn thnh phn i sau c tc dng nh
ngha cho thnh phn i trc v c gi l thnh phn ch , theo qui

tc minh xc. V vy ng coi danh t ng sau danh t ch loi l

thnh phn chnh ca cm danh t.
Trong cun sch Ng php ting Vit (UBKHXH 1983) cng
vit:
Danh ng l mt ng m c danh t lm chnh t v cu to
ca danh ng c chia lm:
- Phn chnh t (trung tm ca danh ng) trong cc trng hp
bnh thng l danh t n th, danh t tng th, danh t tru tng
hay danh t v tr.Chnh t thuc loi danh t no, th iu quyt
nh vic dng cc loi ph t khu vc trc v sau n.
V d: Tt c nhng kin ng n y.
Ton b nhng bc tranh rt qu kia.
Tt c ba ci bn g y.
- Khu vc trc v sau chnh t: Trc chnh t c th bao gm nhng
ph t nh ph t ch loi th n v, ph t ch s lng, ph t ch
tng th
V d:

Tt c nhng tru b trong nng trng.

Nhng cun sch trit hc mi xut bn.
Tt c bn chic o di mi may.

Khu vc sau ca chnh t c th bao gm nhng loi ph t c chc nng hn

nh s vt bng c im ca n.
V d: Tt c mi con tru xm ny.
Nhng tn lng thc d tr.
Ton th nhn loi tin b.
Nh vy hin nay c rt nhiu quan im xung quanh vn v danh ng c
bit l khi i vo xc nh cu trc ca danh ng

 Hin ti nhng phn ph trc v ph sau phn trung tm khng c

g bn ci. Phn trung tm ca danh ng c rt nhiu quan im khc
nhau v cn kh nhp nhng nh trong Ph lc II: Vi ngh hin nay
th Nguyn Ti Cn v Dip Quang Ban cho rng: cn xem xt li hai
hng gii quyt sau xc nh danh t trung tm.
- Hng gii quyt cho rng danh ng ting Vit, trung tm l mt b
phn ghp gm mt trung tm ng php (loi t, v d t con(v tr 1))
v mt trung tm t vng (danh t, v d t mo(v tr 0)).(8a, tr.293)
- Hng gii quyt cho rng chnh danh t ch loi mi t t trung tm,
cn danh t sau ch l thnh t ph. (8a, tr 293)
2. T nhng tham kho nu trn, chng ti nhng ngi trc tip thc
thi ti Treebank c kt v c s la chn ca ring mnh hon
thnh ti va c ngha thc t, va mang li hiu qu cao.
- Cm danh t gm c mt b phn trung tm do danh t m nhim
v cc thnh t ph. Cc thnh t ny chia lm hai b phn: mt s thnh t ph
ng trc danh t trung tm to thnh phn u ca cm danh t, mt s khc
th ng sau danh t trung tm, to thnh phn cui ca cm danh t. Cm danh
t c dng y gm c ba phn: phn u, phn trung tm, phn cui; dng
khng y ch c hai phn, th d:
Cm danh t y : Ba hc sinh ny
Cm khng y gm phn u v danh t trung tm: Ba hc
sinh
Cm khng y gm danh t trung tm v phn cui: hc sinh
ny
a. Danh t trung tm c chng ti thng nht xc nh l:
+ Danh ng c danh t lm trung tm trong nhng trng hp bn thn
n l danh t chnh, tc khng c danh t ch loi ng trc (lng,
mu, ngi, ni, ngy hay mt s danh t ch tn ring)
V d: Nhng lng trong x ny.
Hai thng y.
Tt c nhng mu y.
+ Danh ng nu c danh t ch loi ng trc th trong qu trnh
phn tch Treebank chng ti s chn t ny m nhn vai tr trung
6

tm (chnh) trong cm danh t v danh t ch loi hiu rng l tt c

nhng t c tnh cht ca t loi danh t v c ni dung ngha ch
th, hng ca s vt, k c nhng danh t c ngha t vng trc tip
ch loi nh: th, loi, hng, kiu...
Danh t ch loi kh a dng v chng ta thng gp vi vai
tr thnh t chnh cm danh t v trc tip ng sau cc s t m:
- Danh t ch loi c th i vi danh t vt th: ci, con, cy, cc, quyn,
t, bc
V d: Mt con mo en y.
Nhng quyn sch gio khoa kia.
Hai t giy trng.
- Danh t ch loi c th i cng vi danh t th cht: cc, hn, thanh,
tm, ming, git, lung, ht
V d: Tt c nhng ht iu y.
My thanh nam chm .
Tt c nhng git m hi y.
- Mt s danh t (c gc ng t) ch n v i lng cng c xp
vo danh t ch loi nh: b, nm, m, vc
V d: Mt b ci.
My vc go y.

- Danh t ch loi hiu rng ra cn bao gm cc trng hp nh: s, ni,

nim, cuc v t gi tn cc n v vt th ri gp li nh: l,
n, by, on, bn, ti
V d: Mt n c trng.
Mt on thanh tra.
- Danh t n v o lng t trc danh t ch cht liu cng c
chng ti xc nh l danh t chnh: cn, lt, tn, so
V d: Mt cn tht ln.
Mt ha t.
My lt ru.
7

b. Thnh phn ph trc v ph sau

- Ngoi phn trung tm ca danh ng th cc phn ph trc v
ph sau cng c vai tr v cng quan trng trong cu trc danh ng.
c cch nhn tng quan chng ti s a ra nhng c im khc nhau s
bn ca hai thnh phn ny:
V mt t loi: thnh t trong nhiu trng hp u do nhng t c ngha
khng chn thc m nhim, cn thnh t ph ng cui li phn ln do
nhng t c ngha chn thc m nhim.
V mt s lng: nhng t c th lm thnh t u c s lng rt hn
ch, c th thng k v lp danh sch c. Nhng t c kh nng dng
lm thnh t ph cui, tri li c s lng rt ln, c th dng n hng
vn t chc v ny.
V mt t chc: thnh t ph ng u phn ln xut hin di dng ca
mt t, thnh t ph cui thng li rt d dng km thm yu t ph
pht trin thnh mt cm t nh.
V mt phn b v tr: thnh t ph ng u phn thnh nhng v tr rt
rnh mch, mi kiu thnh t ph bao gm nhng t c chung mt
ngha khi qut bao gi cng c quy vo mt v tr. phn cui, tri li,
khng c hin tng
V mt ngha: thnh t ph ng u t c tc dng hn ch khi nim
nu danh t trung tm, thnh t ph cui thng c tc dng hn nh
khi nim ca danh t trung tm: sch c, sch mi
Phn u ca cm danh t
Trong cm danh t, cc yu t ph t trc t trung tm thng thng
gm :
a. Danh t ch xut ci ng ngay trc danh t ch vt cn ch xut, sau
danh t ny thng thy km t ch nh : ny, kia, yVic s dng
danh t ch xut c tc dng lm r thi ca ngi ni trong cu.
V d: Ci cy ny, Ci thng, ci bn y, ci anh y.
b. T ch s lng c th xc nh hay khng xc nh ng trc danh t
trung tm:
- S t xc nh: mt, hai, ba, hai trm

- S t v qun t khng xc nh: vi, dm ba, mi, nhng, tt c, cc,

my
V d: Nhng chic dp y.
Ba a tr kia.
Ngoi tri m, my ngi sao lp lnh
Phn cui ca cm danh t
Trong cm danh t, cc thnh t ph t sau cc yu t chnh c th do
nhng t thuc cc loi t khc nhau m nhim nh danh t, ng t, tnh t,
i t, s t.
a. Thnh t ph hn nh hay miu t s vt do tnh t m nhim:
V d: Cc lc lng mi.
Nhng chic gh di.
Nhng chic o s mi rt p.
b. Thnh t ph hn nh hay miu t s vt do ng t, danh t m
nhim:
V d: Nhng ci bn hc ny.
My ci t k trong gc nh.
My vn cau xanh tt.
c. Thnh t ph hn nh ch nh: kia, y, nythng c v tr ng cui
danh ng.
V d: Ba ch em nh ny.
Ci nh mi xy kia.
d. Thnh t ph hn nh do yu t s hu nhn xng m nhim:
T ni ca dng khi cn phn bit ngha s thuc vi ngha tnh cht
V d: i (ca) ti chin u cho ngh thut v vn chng cch mng.
(Hi Triu)
Chuyn (m) ti ni vi anh lc ny.
T ni ca dng khi cn phn bit ngha s thuc vi ngha tnh cht.

Ngha tnh cht

Ngha s thuc

G m

G ca m

Vn trng

Vn ca trng

Cn b trung on

Cn b ca trung on

e. Thnh t ph hn nh ch nh: kia, y, nythng c v tr ng cui

danh ng.
V d: Ba ch em nh ny.
Ci nh mi xy kia.
Nh vy c th thy rng cu trc danh ng trong ting Vit v
cng phc tp, v t vic kham kho v vn ny chng ti c s la chn
ring p dng trong qu trnh lm ti.

10

2. Cu trc ng ng v tnh ng
o Th Minh Ngc, Nguyn Phng Thi

A. ng ng
I. Nhn xt chung
ng ng l t hp t t do khng c kt t ng u, c quan h chnh ph
gia thnh t chnh v thnh t ph, v thnh t chnh l ng t. Cu trc t
ca ng ng gm 3 phn: phn ph trc, phn trung tm, phn ph sau.
phn trung tm c th gp mt ng t hoc nhng t hp gm nhiu ng t.
Cc thnh t ph ca ng ng c th chia thnh hai loi: thnh t ph l cc
ph t v thnh t ph l cc thc t.V c bn phn ph trc ca ng ng
c tc dng nh tnh mi quan h v thi gian, trng thi ca hnh ng nu
ng t thnh t chnh. Phn ph sau v c bn c tc dng m rng ni dung t
vng ca ng t - thnh t chnh.
II. Phn trung tm cu ng ng
Khi cp ti phn trung tm ca ng t cn phn bit hai trng hp:
- thnh t chnh l mt ng t
- thnh t chnh l mt chui ng t. Trng hp ny thng l thuc vo hon
cnh s dng.
Do bi vit ny bn su n trng hp thnh t chnh ca ng ng nh sau:
- thnh t chnh l mt ng t
- thnh t chnh l mt t hp t c bit c ngha kh hi hay cn gi l
ng kh hi (cch gi ca tc gi Dip Quang Ban)
2.1. Thnh t chnh l mt ng t
Chng ta cn phn bit hai trng hp:
- Nhng ng t c lp lm thnh t chnh ca ng ng
- Nhng ng t khng c lp lm thnh t chnh ca ng ng m cn phi c
mt t khc i sau b sung ngha.
2.1.1. ng t khng c lp lm thnh t chnh ca ng ng
ng t khng c lp c th chia thnh nhng nhm do ngha khi qut khc
nhau ca chng.
11

 Nhm ng t khng c lp ln nht l nhng ng t tnh thi. Nhm

ny c chia nh hn:
- ng t ch s cn thit v kh nng: cn, nn, phi, cn phi; c th, khng
th
- ng t ch ch - mun: toan, nh, dm, chu, bun, n; mun, mong,
chc
- Nhng ng t ch quan h tip th - b ng: b, c, phi
Nhm ng t ch s bt u, s tip din, s chm dt: bt u, tip tc,
ht, thi
2.1.2. ng t c lp lm thnh t chnh ca ng ng
S phn loi cc ng t c lp c kh nng mt mnh lm thnh t chnh ca
ng ng, c th cn c vo kh nng kt hp ca chng vi cc yu t (cc t)
khc c th xut hin trong cm t cha chng.
Lp ng t c kh nng kt hp vi ph t.
- nhng ng t ch hot ng vt l (hiu l nhng ng t khng chp nhn
cc t ng, ch, hy lm thnh t ph trc v khng chp nhn cc t rt,
hi, kh lm thnh t ph trc; lm, qu l thnh t ph sau). V d: c, thc
hin, ly, i
- nhng ng t ch hot ng v trng thi tm l: lo, knh n, vui
- nhng ng t c th kt hp vi cc ph t ch hng: i ra, chy vo, tro
ln, bc xung, y ra, y li
Lp ng t c kh nng kt hp vi thc t.
l lp ng t mang ngha pht nhn (cho, tng, biu,..), ng t mang
ngha ni kt (pha, trn, ni), ng t mang ngha khin ng (bo, sai,
khin, bt buc, cho php, ) v nhng lp con ng t khc.
2.2. Ng kh hi l mt thnh t chnh ca ng ng
Khi phn tch ng ng , chng ta c th gp mt s khun ng php c lam
thnh t mt ng t di chuyn (nh i, chy,) hoc mt ng t ch hng
(ra, vo) c thnh t ph sau ch im n hay ch mc tiu ca s di chuyn,
cng vi mt ng t ch hng hm ngc chiu vi ngha ca ng t ng
u kin trc, cng vi n to ra ngha kh hi
Khun ng kh hi thng gp nht l iv
12

V d: chy ra ph v, vo trong nh ra, i t Hi Phng ln

III. Phn ph trc ca ng ng
3.1. Ph t lm thnh t ph trc ng ng
Cc ph t c v tr thng xuyn trc ng t lm thnh mt danh sch
khong vi ba chc t nhng c ngha v cch dng kh phc tp. Cn c vo
ngha ng php ca cc ph t trong quan h vi ng t trung tm c th
chia chng thnh nhiu nhm. Nhng nhm tiu biu l:
- Nhng t ch ra s tn ti ca hot ng trong thi gian v din tin ca hot
ng i vi thi gian: , s, ang, tng, cn, cha, sp,
- Tiu ch ph nh hay khng nh: khng (chng), (ch), c, cha
- Cc t ch ra kh nng din tin ca hot ng, trng thi:cng, vn, u, li,
c, ch
- Cc t ch ra tnh thi ngn cm, khuyn bo: ng, ch, hy, phi, cn, nn
- Cc t vi ngha mc ca cc c trng vn ng, tnh cht: rt, hi, kh,
qu.
- Cc t ch tn s (s ln) khi qut ca s xut hin hot ng trng thi:
thng, hay, nng, t, him
Xt v ngha, cc ph t ng trc ng t cn bn l c dng nh mt loi
tiu ch ng php - tnh thi, tham gia to dng ci khung v ng m ng t l
trung tm.
Ngoi ra ni ti thnh t ph trong on ng ni chung cn phi ni ti vn
kh nng kt hp v v tr ca cc t. Do c trng v ngha tnh thi, cc thnh
t ph trc ng t khng c phn phi vo nhng v tr r rng, dt khot
to ra s lin tng v mt v tr chung. Cc t thng kt hp vi nhau theo
mt trt t khng c nh.
Nhn vo bng sau, ta s thy c s phc tp ca chng:
cng

vn

li

cng

vn

li

13

3.2. Thc t lm thnh t ph trc ng ng

Nhng t tng thanh, tng hnh v mt s tnh t c tc dng miu t hnh
ng, trng thi nu ng t. V d:
t tch ri, o o tun, kh khng p, tch cc ng gp, c bn hon thnh
IV. Phn ph sau ca ng ng
4.1. Thnh t ph sau xt v phng din t loi
Xt v phng din t loi, thnh t ph sau ca ng ng c th c:
c sch (danh t), n ng n ngi (ng t), vit nhanh (tnh t), ti y (i
t ch nh), hi ai (i t nghi vn), chia i (s t), thuc ri (ph t), ni
trc (thi - v t), ku i (thn t)
4.2. Nhng ph t lm thnh t ph sau ca ng ng
- Nhm t ch kt thc: ri,
- Nhm t ch cu khin (mnh lnh, mi mc, r r) dng vi ngi ngang
hng hoc b di gm c: i, no, thi. V d:
hc i, ngh no, n thi
- Nhm t ch kt qu gm:
+ ch s va : dng t c
V d: chi c, ci c, yu c
+ ch s tic : dng t mt
V d: cht mt, nh mt, lm mt
+ ch khng mong mun: dng t phi
V d: gp phi k trm, mua phi hng gi.
- ch s t lc th dng t ly
V d: nu n ly, ng ly, vit ly
- Nhm t ch s cng chung: vi, cng
V d: cho n i vi!; bn hc cng
- ch s qua li, tng h: nhau
14

V d: gi th cho nhau, lm vic cng nhau,

4.3. Thc t lm thnh t ph sau ca ng ng
Cng nh ph t, kh nng xut hin thc t ti phn ph sau ca ng ng
thuc ni dung ngha ca t lm thnh t chnh v nhim v phn nh hin
thc ngoi ngn ng. Do chng ti khng trnh by vn kh rng ny
y.
4.4. Kiu cu to thnh t ph sau ng ng
4.4.1. Thnh t ph song hnh
Thnh t ph song hnh l trng hp hai thnh t ph ng thi xut hin v
cng c nhng quan h xc nh vi ng t - thnh t chnh.
Nhng thnh t ph song hnh gm hai danh t - thnh t ph i vi nhng lp
con ng t:
- ng t pht - nhn
V d: biu bn ci ko, biu thy cun sch
- ng t ch s ni kt
V d: pha sa vi ng, nh ht cm vo o
- ng t khin ng
V d: bo bn chp bi, cm ngi ngoi vo khu vc ny
- ng t ch s nh gi - tha nhn
V d: coi n nh bn
4.4.2. Thnh t ph l cm t ch - v
Thnh t ph sau l cm ch - v c th xut hin sau nhng lp con ng t
nh:
- Nhng ng t khng c lp ch s cn thit, ch mun, ch quan h tip
th - b ng. V d:
Vn ny phi nhiu ngi cng suy ngh v gii quyt.
- Nhng ng t ch s cm ngh, ni nng. V d:
Ti bit anh y khng yu ti.

15

B. Tnh ng
I. Nhn xt chung
Tnh ng l t hp t t do khng c kt t ng u, c quan h chnh ph gia
thnh t chnh vi thnh t ph, v thnh t chnh l tnh t.
Cu trc ca tnh ng gm ba phn: phn trung tm, phn ph trc, phn ph
sau.
Phn ln nhng thnh t ph tnh ng l ph t xut hin ng ng ng thi
cng c th lm thnh t ph trong tnh ng.
II. Phn trung tm ca tnh ng
Xt tnh t v tr trung tm cm t trong mi quan h vi hai loi thnh t ph
l h t v thc t. C th:
- Trng hp th nht: Xt kh nng kt hp vi nhng ph t ch mc
nh: rt, lm, qu, cc k
Nhng tnh t thuc trng hp ny gm:
+ Nhng tnh t c thang (hay tnh t tng i): tc l nhng t c th kt
hp c vi nhng ph t ch mc (rt, hi, kh). V d:
tt, p, xu, thm, sch, chung chung, ..
+ Nhng tnh t khng c thang (hay tnh t tuyt i): tc l nhng t
khng kt hp c vi nhng ph t ch mc
- Trng hp th hai: Xt kh nng kt hp vi nhng thc t pha sau.
Nhng tnh t thuc trng hp ny gm:
+ Nhng tnh t c thc t lm r ngha,ngha l c trng t (tc trng t ca t).
V d: ng ngi, mng ci, vng l, mng v,..
III. Phn ph trc ca tnh ng
- Nhng t lm thnh t ph trc ca tnh ng l rt, hi, kh.
- Ngoi ra cn c cc t nh: cc (cc k), tuyt, qu. Tuy nhin nhng t ny
c xu hng ng sau nhiu hn.
V d:
rt p, cc p, tuyt p
hi vng, kh vng
16

- Nhng t hu ht i vi ng ng cng c th i vi tnh ng nh: hy, ng,

ch
V d
ng xanh nh l, bc nh vi (H Xun Hng)
ng iu nguyt n hoa kia (Nguyn Du)
Trong nhm cc ph t ca ng t, tnh t cn c th kt hp vi cc t
ch thi - th. S kt hp ny biu th mi quan h gia cc c trng vi thi
gian v din tin. Theo cch nhn nhn ca ngi bn ng, cc kt hp ny tn ti
nh mt dng ca trng thi. V d:
la cn xanh, nh ang bn, n cha sng
Nhm cc ph t: ra, ln, i, li khi kt hp vi tnh t, khng ch hng
m ch ra cc kt qu din bin ca c trng. V d
bo ra +

bo ln +

p i -

p li

bo i -

bo li-

III. Phn ph sau ca tnh ng

3.1. Nhng ph t lm thnh t sau ca tnh ng
Ph t chuyn dng lm thnh t sau: lm.
Nhng t ni trn: cc (cc k), tuyt, qu thng ng sau nhng cng
rt d dng chuyn ln v tr trc to sc thi nhn mnh. V d:
tt lm, thm lm, p cc (khu ng)
3.2. Nhng thc t lm thnh t sau ca tnh ng
Xt trong mi quan h vi tnh t lm thnh t chnh, c th chia nhng thc t
thnh nhng nhm nh sau:
- Thc t - b ng lm thnh t ph sau ca tnh t ch lng v tnh t ch tnh
trng ca b phn trong chnh th, thng l nhng danh t ch ch th ca ni
dung ngha nu tnh t. V d:
Trong lp y hc sinh. (so snh: hc sinh y trong lp)
Nhn ny mng ci. (so snh: Ci nhn ny mng)

17

S d c nhng hin tng ny v khi nhng danh t ch ch th ca vt c

chuyn ln trc tnh t th chng d dng c t cch ca ch ng, nn khng
cn i hi b ng ch ch th na.
- Thc t - b ng lm thnh t ph sau ca tnh t ch lng v tnh t ch
quan h nh v c nhim v nu ln ci mc, ci im khng gian hoc thi
gian ca mt pha trong quan h nh v . V d:
Nh ti xa trung tm thnh ph
Hm nay gn ngy Tt Hn thc.
- Thc t - b ng lm thnh t ph sau ca tnh t ch lng v tnh t ch
phng din, ni dung trong quan h vi ngha ca tnh t, xt v mt c php,
c quan h vi tnh t khng cht bng hai kiu trn. Ngha l gia tnh t vi
thc t - b ng, thng c th thm kt t hoc thm nhng t ng to ra s
miu t chi tit. V d:
gii v vn, gii mn vn,

18

3. Cu trc gii ng v trng ng

Nguyn Th Minh Ngc, Nguyn Phng Thi

1. im qua mt s quan nim khc nhau v thnh phn gi l trng ng

Tc gi Cao Xun Ho quan nim cu gm 2 phn: v Thuyt. c
chia thnh ni v ngoi . Trong ni gm ch v khung .
V d:
Mai ti i chi.
Tm gi ti mi lm vic.
* u im:
S cn i v gin d trong gii php dng cu trc - Thuyt miu t l
mt trong nhng u im ln nht ca ng.
* Hn ch ca quan im ny:
- theo quan nim ca ng c tnh cht thun tu chc nng nhng c hiu
qu rng.
- Hn na ng da vo v tr v du hiu tch bit bng t th/ l x l khung
v ch nh nhau khi phn tch cu. V do s trc i qu nhiu bc
- thuyt m khng phn nh ht mi quan h c php ca cc thnh phn
trong cu.
Tc gi Dip Quang Ban dng thut ng b ng ca cu thay cho khi nim
c gi l trng ng. ng cng chia ra l b ng thi gian, b ng ni chn,
b ng cnh hung...
Tc gi o Thanh Lan dng thut ng minh xc ng, chu ng thay cho
trng ng. Nhng minh xc ng ch dng ch trng ng cch thc hoc
trng ng cnh hung.
2. iu kin s dng cu c trng ng
2.1. iu kin v ngha
Trng ng c th xut hin trong cc cu trc cu ting Vit v n l mt thnh
phn ph dng m rng v khai trin cu. Tuy nhin s xut hin ca n
trong cu chu s chi phi/ ch nh ca kiu s tnh c truyn t trong cu.

19

Cc nh ngn ng hc theo trng phi chc nng a ra cc tham s ng

ngha (semantic parameters) phn loi cc kiu s tnh:
[+/-ng]; [+/- Ch ]; [+/- Hu kt]; [+/- Nht thi], ...
[+/- Ch ]
- nh ngha: Mt s tnh c gi l [+ Ch ] khi c thc hin bi mt
ch th c kh nng quyt nh s tnh c xy ra hay khng, hay ni cch khc
khi ch th l ngi kim sot s tnh. Mt s tnh [- Ch ] nu ch th khng
c kh nng ny.
V d
a. Ti ht [+ Ch ]
b. Ti mt [- Ch ]
Cc quy tc ng php (tiu ch nhn bit) c xc lp lin quan ti [+
Ch ]:
- Ch c s tnh [+ Ch ] mi tn ti trong dng thc mnh lnh hay lm tiu c
b ng cho nhng v t thc hin lc ngn trung (tc nhng v t ch hnh ng
thc hin khi ng thi ni ra pht ngn: ha hn, yu cu, xin li...)
So snh:
c. Cc bn yu cu ti ht.
d. Cc bn ngh ti mt. (*)
hay
e. Ti ha s ht.
f. Ti ha s mt. (*)
- S tnh [+ Ch ] c th i km vi cc ng on ch phng thc, cch thc:
V d
Ti ht bng micr.
Trng ng ch c th xut hin trong nhng cu m v ng l mt v t [+
Ch ]:
cho mng ngy 20 11, ti ht.
c ngh hc, ti mt. (*)
[+/- Nht thi]
20

- nh ngha: S tnh [+ Nht thi] l s tnh m im khi u v im kt thc

c coi l trng nhau, tc im khi u cng l im kt thc. V vy c
nhng v t [+ Nht thi] lm v ng trong cu th khng th thm thnh phn
trng ng c:
Qu bom n. [+ Nht thi]
Qa bom n trong 5 pht. (*)
T ng xa tin li 1 c gi.
T ng xa tin li 1 c gi trong 5. (*)
Cc tham t ng ngha khc c C s ng ngha phn tch c php (Nguyn
Vn Hip, Trang 57)
2.2. iu kin v ng cnh
V d
a. Sao Hm mc ng ng
Sao Mai chnh chch bn ny ng Ty
b. Ma xun ca t nc chng ti bt u t thng Ging
Ngoi ra khi nghin cu cu trc on vn ni ring v lin kt vn bn ni
chung, ngi ta nhn thy vai tr ca trng ng trong vic duy tr ch .
Cu trc ca ch m trong trng ng ng vai tr chnh:
Cu trc theo kiu ch lu tin (Mi pht ngn cu trc theo m hnh C-VB. Trong thng tin mi pht ngn trc khi ng lm phn cho pht
ngn sau s tr thnh thng tin c.)
Nh ti c vn. Trong vn, ba ti trng mt cy lan Nht. V ging lan qu
ny, ba ti mt nhiu thi gian chm sc.
Cu trc theo kiu ch xuyn sut
Ngy hai mi, trn M Yn Liu Thng ct u
Ngy hm lm, b tc Lng Minh i bi t vong
Ngy hm tm, thng th L Khnh cng k t vn....
2.3. Cu trc c cha Trng ng:
C - V - Tr

Xe lao xung vc.

C - V - B - Tr

Ti i hc bng xe p.
21

Tr - V - B (hoc C) Trong ti c tin

Nhng cu trc c cha cc t ra, vo, ln, xung hay nhng cu trc c cc
v t i km gii t:
Con chut chy vo hang.
Sng Hng thu mnh di chn cu.
Cc ng ch ngi quanh chic bn trn.
3. V tr trng ng trong cu
u cu, gia cu, cui cu
V d
qu, m ang cy la.
M qu ang cy la.
M ang cy la qu.
Tuy nhin c nhng trng hp khng o c v tr:
Mai ti i chi.
Ti i chi mai. (*)
S thay i v tr c nh hng n ngha biu hin ca trng ng (hay ni
cch khc l v tr khc nhau dn ti vai ngha khc nhau):
Ti s hc ti 3 gi.
Ti 3 gi, ti s hc.
4. Phn bit
4.1. Phn bit cc trng ng
Ploi theo cu to
T
Ngy no n cng i m v
Ng
Chc chn nm sau, Treebank s hon thnh k hoch.
C-V
V H Ni ma lt, nhiu ngi b cm lnh.
Phn loi theo ngha biu hin (vai ngha)
22

Vi t cch l yu t trung tm ca cu, mi v t c mt s lng tham t

nht nh v mi tham t nh vy c gn nh cho mt hoc mt s vai ngha.
y chnh l cu trc tham t ca v t (Verbs argument structure):
vai cng c (Instr), vai vt thc hin tc ng (Effector), vai im n (Go), vai
c im, v tr (Lo), vai im xut pht (So), vai thi im (Temp), vai thi
lng (Dur), vai nguyn nhn (Reason), vai mc ch (Purpose), vai cch thc
(Manner).
* Cc vai ngha trong Treebank:
TMP(TMP; Dur), LOC(Go, So, Lo), EXT(Dur).
Ngoi ra Treebank cn thm cc vai ngha: MNR(manner), PRP(Reason), ADV
(Eff, Instr...)
Danh sch vai ngha ny mang tnh tng i v ng t nhiu gc khc nhau,
chng ta nhn thy 1 ng on c th m nhn hn 1 vai ngha gy ra hin
tng m h v vai ngha.
V d
N t b xung thuyn: N xung thuyn (Go)
N t thuyn bc ln b: N xung thuyn (So)
Hoc:
Cng mt vai ngha ch nguyn nhn, "Ti" khc "Nh" theo cch nh gi ch
quan ca ngi ni: Ti nhn mnh nguyn nhn mang tnh tiu cc, Nh biu
hin nguyn nhn mang tnh tch cc nh:
Con h ti m, chu h ti b
Nh s n lc ca mi ngi, Treebank mi c kt qu tt.
Hay:
Ti s hc ti 3 gi. (Dur)
Ti 3 gi, ti s hc. (Temp)
4.2. Phn bit trng ng vi cc thnh phn khc trong cu
4.2.1. Trng ng - yu t lin kt vn bn (thuc cu trc bc trn cu)
Nguyn Kim Thn nhm ln gia hai thnh phn ny nn dng thut ng
trng ng chuyn tip trong khi phn loi cc trng ng.
Th thut/ Tiu ch phn bit:
23

- Kh nng ci bin v tr
- ngha biu hin
- Kh nng tham gia phn tch s tnh.
Kh nng ci bin v tr
Xt kh nng ci bin v tr ca yu t lin kt vn bn
V d
(1) m ti mt mng, gi thi d. (2) Nh th hu nh ai cng b chn thng
vi nhng va p bi sng qu mnh.
ci bin: Hu nh ai cng b chn thng vi nhng va p bi sng qu
mnh nh th. (2')
R rng khi o v tr ngha ca yu t lin kt vn bn c s thay i v
ngha.
Xt kh nng ci bin v tr ca trng ng
V d
Trong nh, mi ngi t n.
Mi ngi trong nh t n.
Mi ngi t n trong nh.
Kt lun: Trng ng c th ng mi v tr trong cu. Cn yu t thuc thnh
phn chuyn tip th ch ng u cu
ngha biu hin
Trng ng: B sung thng tin cho s tnh ca cu/ pht ngn
Yu t lin kt vn bn: Biu th thng bo gp.
Kh nng tham gia phn tch s tnh
Khi v tr u cu, trng ng khng tham gia vo vic phn tch s tnh.
Nhng khi c thm nhng thnh phn nh du ni dung thng bo hoc c
nhng ng iu hay tnh thi th trng ng s tham gia phn thut ca cu.
V d
Nm nay, con s i hc
Nht nh nm nay, con s i hc
Chnh xc l nm nay, con s i hc.
24

4.2.2. Trng ng - v ng ng chc

S phn bit ny bt ngun t v tr u cu ca trng ng. Nhiu nh nghin
cu nhm ln khi cho rng trng ng ng u cu l v ng ph (Hong
Tu), l v ng th yu (Nguyn Ti Cn), v ng ca mnh ph (Phm Tt
c), 1 v ca cu ghp (Dip Quang Ban)
Ngoi ra, vic nhp nhng gia 2 thnh phn ny cng ch xy ra khi l trng
ng ch cch thc ng u cu.
V d
- Va ni, Trng va lc u rng mnh. (File 6046)
- Ch tay vo a con gi mnh, anh i ni: "V chng ti kh t, con gi ti
kh nhiu" (File 25283)
C nhiu quan im bn ci nhau v thnh phn in nghing trn l trng ng ch
cch thc. Mt s khc cho l v ng ng chc.
Tuy nhin theo quan im ca chng ti y u l nhng cu n c trng ng
bi chng ta c th dng tiu ch: lc b kim chng. Nu coi "va ni,
lc u rng mnh"; "ch tay, ni" l nhng thnh phn ng chc tng i mt
(l v ng) th khi lc b mt trong hai thnh phn khng lm thay i ngha
cng nh tnh trn vn ca cu. Song nu dng th php lc th ta thy cu
khng trn vn v ngha thng bo:
- Trng va ni. (*)
- Anh i ch tay vo a con gi. (*)
Vi nhng trng hp trn c hai kh nng xy ra:
- Ch ng "n" ca b phn ng trc cng chnh l ch ng c mt b phn
ng sau (Thnh phn ny c coi l trng ng)
- Ch ng "n" ca b phn ng trc khc vi ch ng c mt b phn
ng sau.
4.2.3. Trng ng - ng/ ch ng
V d
Trn k l chic tivi.
Cu ny c ch ng l mt cm gii t
y yn ng qu!
Ngoi ng khng mt bng ngi.
25

Nhng thnh phn in m trn l ch ng v 2 l do:

- xt tiu ch tnh trn vn, nu lc b th nh hng n tnh trn vn ca cu
- khi a vo cu trc nguyn nhn ho th nhng pht ngn trn c kh nng
lm b ng:
B i i ht khin y yn ng qu!
Tri lt li khin ngoi ng khng mt bng ngi
Vi cu trc cu tn ti th trng ng ng vai tr quan trng; n mang thng tin
chnh ca cu, nu r phm vi ca s tn ti . Nhng v t c trong cu tn
ti: c, cn, ht, lp lnh,...
4.2.4. Trng ng - 1 v ca nng ct kp
Trng ng - 1 v ca cu ghp ng lp
V d
- n trng, thy gio n chng ti.
- Chm sc cn thn, cy to pht trin rt nhanh.
- Ln quanh nm sut thng nhng nh vn ngho v ln b khng ht kh nng
ca mnh. (File 5932)
Nhng thnh phn trn l mt v b tnh lc thnh phn ch ng v:
- Khng th ci bin v tr
- v t hnh ng v th nht khng ph hp vi ch th ca v th 2.
y l trng hp sai v quy tc. Quy tc c pht biu nh sau:
"... hot ng hay trng thi do v t v tr trc ch ng biu th phi ph
hp vi k hot ng hay k mang c trng do ch ng biu th"
Lu :
C nhng thnh phn v mt hnh thc v ng ngha b mt rt ging vi trng
ng ch cch thc nhng cu trc b su ca ngn ng, ch ng khng ng
nht nhau.
V d:
"... Pha nh ci my theo thng lnh hung c n ko o li i. n u cng
ng hn trn mt, honh:
- My mun vt quyn ng th my bo?
Dt li, anh b mt qu tng na vo gia ngc."
26

 Trng ng - 1 v ca cu ghp chnh ph

V tri ma, nhiu xe b cht my.
Nh vo s n lc c gng, hc sinh t im cao trong k thi tt nghip.
* c im:
- V cng v, chng ko phi l thnh phn bt buc ca cu.
- V cu to, chng l cm danh t.
- V kh nng ci bin v tr, chng c kh nng chim gi cc v tr trc, sau
nng ct hoc gia CN v VN.
Ngoi ra cn nhng c s khc:
+ Trc ht, dng phng php phn tch thnh t trc tip (IC) ta s tch c
thnh phn chnh v thnh t ph.
+ Theo quan im ca tc gi Xun Ninh:
Nhng cu c cp quan h t ph thuc: Nu... th; v... nn; tuy... nhng...
c m hnh cu l: x(A1+B1) + y(A2+B2)
Cc trng hp s xy ra:
x=0

B1+y (A2+B2)

Ma th anh ngh.
y=0

xB1+ (A2+B2)

Nu ma, anh ngh

Mt, anh ngh.
x=y=0

B1+ (A2+B2)

Ma, anh ngh.

4.2.5. Trng ng ca cu - trng ng ca ng
Nguyn Kim Thn, Nguyn Ti Cn, Dip Quang Ban... u gi trng ng ca
cm t l trng t.
V d
n bng a, hng v mn ton, ci nh pho n...
Vi nhng trng ng ch cch thc, nguyn nhn... khi ng sau ng t lm v
ng th n ph thuc v b sung ngha cho v t.
5. Lin h
27

* Vi Vietlex
Cc cu trc c trng ng (vai ngha)
Sub+V+ LOC

chim v t

LOC+V+ Sub

bu tri lp lnh ngn v sao

Sub+V+Tim

My tnh bo hnh hai nm

Sub +V+Ins

Ngi Vit n cm bng a

Sub +V+Dob+Loc

Xe lao xung vc.

* Vi Treebank
Hai vai ngha i lin nhau
Ti ln tu ga Hng C
Phn bit NP hay SBAR
- Thu rn rn bc trn con ng cn hi li.
cn hi li l nh ng ca trng ng, ko th l :
- Th x Cao Bng nm trn mt vng i rng thp.
Cc nhn chc nng ph ng ca Treebank c m rng hn
Vi nhn LOC khng ch biu th ngha v ni chn, a im m cn l phm
vi, chu cnh ca s tnh.
V d
Trn ny, i g bng phn nhau tc 5 n, 5 thua. (File 5770)
nn l LOC hay TPC

28

4. Tp quy tc c php ting Vit cho thnh phn cu

L Thanh Hng, B Lm
4.1. Thnh phn cu
T v ng s to nn thnh phn cu nhng yu t cu thnh nn mt
cu hon chnh. Phm tr ng php thnh phn cu trong h thng phn loi ly
cu trc ch - v lm c s phn bit cc thnh phn cu: thnh phn chnh v
thnh phn ph. Thnh phn ph c loi cha trong thnh phn nng ct, c loi
ng ngoi hay bit lp vi nng ct cu.
Cc thnh phn ph cha trong thnh phn ca nng ct: nh ng, b
ng,...
Cc thnh phn ph ngoi nng ct: trng ng, ng, ph ng cu...
Cc thnh phn ph bit lp vi nng ct cu: h ng, lin ng, ch
ng, ...
Cc phm tr ng php thnh
phn cu

Thnh phn chnh

Ch ng

V ng

Thnh phn ph

Trong
nng ct:
nh ng,
B ng

Ngoi
nng ct:
Trng ng,
ng,

Bit lp:
H ng,

H thng thnh phn cu c phn thnh ba cp: cc thnh phn chnh, cc

thnh phn th, v cc thnh phn ph thuc. Thnh phn chnh trng vi hai v
ca kt cu ch - v. Cc thnh phn th c lp vi nhau khi tham gia vo
chnh th cu. Gi tr ca mi thnh phn i vi cu l khc nhau. Chng hn,
trng ng c lin quan n ton cu v biu hin nhiu ngha khc nhau hn so
vi cc thnh phn ph thuc hoc thnh phn xen. So snh:
29

a. C gi nh bn, c ai ng, cng vo du kch. (thnh phn xen)

b. Gn sng, lnh. (nh ng cho c cu)
c. Vo ma ny, cy tri tt ti. (trng ng)

ngha ca thnh phn xen trong (a) khng ph thuc vo t no trong cu

c. ngha ca nh ng trong (b) b sung, thuyt minh cho ton cu. ngha
ca trng ng trong (c) lm bi cnh cho v ng c th hin. V cu trc cu
th trng ng trong (c) tch khi ton cu, cn thnh phn xen trong (a) v thnh
phn nh ng trong (b) c v tr linh ng. Chng c th u cu, cng c th
gia cu.
Cc thnh phn ph thuc thng nm trong mt nhm no trong mi
quan h vi mt yu t no ca nhm. Chng hn, b ng nm trong nhm v
ng, nh ng nm trong c nhm ch ng v nhm v ng , v.v... n lt
mnh, cc thnh phn ph thuc cng c nt khu bit nhau. nh ng khc b
ng. B ng c kh nng chuyn i v tr, cn nh ng th khng c kh nng
. nh ng b chi phi bi quan h thuc tnh (attribute), b ng th b chi
phi bi quan h b tc (completive). Quan h b tc ny c lin quan n thuc
tnh t vng, ng php ca t. V do , b ng c xem nh l mt thnh
phn ph thuc c lin i n cu trc cu trc tip hn l nh ng.
So snh:
a. Ti c quyn sch hay.
b. Ti c quyn sch.
c. Ti c.
y, (a), (b) u c b ng, trong khi (c) khng c b ng. B ng
ca (a) c nh ng trong khi b ng ca (b) khng c nh ng. S hin din
ca nh ng (a) ch mang thm nt ngha thuyt minh cho b ng m thi.
Nh vy c vn lng nhau gia cc thnh phn theo quan h tng bc: nh
ng nm trong nhm b ng (nu b ng c nh ng), nhm b ng nm trong
nhm v ng. Do , phn tch ng thnh phn cu ting Vit phi bit tm cc
quan h c php tng bc ny.
V tr ca ch ng lun ng trc v ng. Tuy nhin, v tr ny khng
ch c ch ng, m cn c cc thnh phn khc. Cho nn trong cc cu di, m
rng cu trc, vic xc nh ranh gii nhm ch ng v nhm v ng c lc gp
kh khn.
30

Sau y chng ta s nghin cu quy tc c php ca cc thnh phn cu.

l: ch ng, v ng, b ng, trng ng, v nh ng.
4.2. Ch ng
Ch ng trong phn ln cc trng hp mang ngha ch ngi v s vt nhng
n c th c cc ngha khc. Ch ng c th c phn nh bng danh t,
danh ng, i t, tnh t, tnh ng, s t, ng t, ng ng.
n Ch ng l danh ng:
V d:
C Th v San cng hi ngng nghu.
Nhng di vt di t l mt kho tng rt qu bu, v gi.
M hnh tng qut:
<Ch ng> = <Danh t/ng>

o Ch ng l cm C-V:
V d:
Cch mng thng tm thnh cng em li c lp, t do cho dn tc.
M hnh tng qut:
<Ch ng> = <Ch ng> <V ng>

p Ch ng l kin trc: <T ph nh> <Danh t> <i t phim nh>.

V d:
Khng quc no c th quay li bp cht i sng cc em.
M hnh tng qut:
<Ch ng> = <T ph nh> <danh t/ng> <i t phim nh>

q Ch ng l kin trc: c ( phim nh) <Danh t>

V d:
C nhng iu anh hi nghe tht bun ci.
M hnh tng qut:
31

<Ch ng> = c <Danh t/ng>

r Ch ng l kin trc: <kt t> <danh t>.

V d:
Gn sng l lc ngi ta hay ng say.
M hnh tng qut:
<Ch ng> = <Kt t> <Danh t/ng>

s Ch ng l kin trc song hnh ch khong cch khng gian v thi gian.
V d:
T H Ni n Hi Phng l 105 km.
M hnh tng qut:
<Ch ng> = t <Danh t/ng> n <Danh t/ng>

t Ch ng l ng c nh:
V d:
Ch tay nm ngn thng lm hng vic.
M hnh tng qut:
<Ch ng> = <ng c nh>

u Tnh lc ch ng
Trong hot ng ngn t, ch ng l thnh phn d b tnh lc so vi v
ng. Tnh lc a n hai h qu: i) ch ng hiu ngm; v ii) ch ng zero.
i) Ch ng hiu ngm: Ch ng hiu ngm c th khi phc li c v c th
hiu qua vn cnh. V d:
Hu i qu m ca ta i!
Nh t ngy xa, tui chn mi (TH)
Ai nh? Ch ng c hiu ngm y chnh l tc gi.
Ch ng hiu ngm thng thy trong cc trng hp sau y:
32

a. Ch ng l mt trong nhng ngi i thoi

V d:
- Mun v cha?
- Cha.

b. Ch ng l chnh tc gi.
V d: Li qu gp nht dng di (ND)

c. Ch ng l nhn vt ang c ni n trong cu chuyn.

V d:
nghe nc chy ln non
nghe t chuyn thnh con sng di

d. Ch ng l ci chung ph bin. Loi ny thng thy trong cc thnh ng,

tc ng.
V d:
n qu nh k trng cy.

ii) Ch ng zero. Ch ng ny c c im l ngi ni ch hng ti s tn

ti ca hin tng ch khng ch n bn thn hin tng. l nhng cu
nh danh, cu tn ti vi ng t c.
V d:
Nhiu sao qu!
C thc mi vc c o!
Chy nh!
Ch ng hiu ngm hay l ch ng rt gn thc t vn tn ti trong thc ngi
ni. V mt ngha, cu c ch ng rt gn tng ng vi cu c ch ng hin
din. Ch ng rt gn thng thy trong cc cu c ngha miu t, tnh cht v
qu trnh. Ch ng zero c trong cu c ngha tn ti.
33

4.3. V ng
V ng l mt thnh phn chnh ca cu v c tc ng n ton cu. N
l trung tm t chc ca cu v do vy, v ng c nhiu vn phc tp hn ch
ng. L trung tm ca t chc cu nn rt him cu c v ng b lc b.
Da vo h t v t loi trong vai tr v ng chia thnh hai kiu: v ng c h
t v v ng khng c h t. Chng hn,
a. Nhn dn ta rt anh hng.
b. Anh y ngoi 30 tui.
c. y l gi sinh t.
Cc v d (a), (b) c v ng khng h t. V d (c) c v ng c h t cng
vi cc t hp danh t, kt cu ch - v.
V ngha, v ng biu hin s hot ng, tnh cht, trng thi ca ngi,
hin tng, s vt c nu ch ng. Ngha ca v ng bao gi cng trong
mi quan h vi ngha ca ch ng. l qua h - thuyt. Tuy nhin, ngha
ca v ng a dng hn v ty thuc vo cc kiu cu khc nhau m c nhng v
ng khc nhau.
V t chc, v ng c t chc bng cc ng t n, tnh t n hoc
nhm ng t, nhm tnh t v mt s t loi khc nhau nh i t, s t, danh
t, ...
Gi tr chc nng ca cc yu t trc v sau v ng l khc nhau. Mi
lin h ca cc yu t bin vi v ng c th l trc tip hoc gin tip. Cc v tr
ca cc yu t bin l kh nng c th c ca v ng, cn trong thc t s dng
cc v tr kt hp vi nhau rt linh ng. Nhng cc yu t bin ny c sp
xp theo v tr gc ca mnh.
Mt s yu t bin trc v ng l: cng u, cng vn, cng ch, cng
va, cng , cng ang, u vn, u c, u ch, u s, u , vn c, vn
cha, hy cn, hy c, hy phi, hy cha, cn cha, cn ang, cng cn phi,
cng khng, cn khng, s cn phi, ang b, ang phi, ang cha, s ch, s
c, s vn. Mt s yu t bin sau v ng l: xong ri, na ri, mi ri, c ri,
v.v.
V ng cng c t chc thnh chui theo cc quan h nht nh gia
cc ng t trong chui. C hai trng hp:
1. V ng ng loi. V ng loi ny thng dng trong trng hp biu hin
cc hnh ng lin tc, tip ni ca mt ch th hnh ng. V ng ng loi
34

c th tch ra cng vi ch ng thnh cu ring. Thc cht quan h gia

ch ng v v ng ng loi l quan h lng.
V d:
By gi, M ngi xung ging, trng ra ci ca s l vung m trng trng.
(T.H.)
Cc phng tin biu hin mi lin h ca chui v ng ng loi ny l
cc t ni: v, khng ch m cn, va va, hoc hoc , nu khng
th , v.v
V d:
a. C ta va ni va ci.
b. Cuc sng ca Bc gin d m cao thng.
nhn din kiu chui v ng ng loi, cn phn bit cc yu t ph ca
nhm ng t d nhm l nhng ng t ng loi. V d:
a. Nhng ngh tt p va vt bin mt trong anh. (nhm v ng)
b. Nhng ngh tt p hin ra, rn r, thi thc lng anh. (v ng ng
loi)
V vy khng phi c mt chui ng t lin nhau l chui v ng. Chng
hn, v d sau y l thuc v ch ng phc, t chc theo cch ghp lng: danh
t ( ng t + danh t).
Phong tro

tm kim v kh, mua sm v kh

ng t

b ng

ng t

ch

rt si ni.
b ng
ng

v ng
Trong chui v ng ng loi, c mt s d dng bin thnh trng ng.
Cc v ng ny lun gn vi ch ng. N biu th hnh ng do ch ng hon
thnh hoc s phi hon thnh. l cc chui v ng kiu:
a. n cng, c ta a ln khc.
b. Nghe xong, chng ti ng dy ra v.
i vi loi ny d c ngh cho rng, v khng mun lp li hai ln mt
ch ng nn lc b ch ng pha trc, nhng khng xem chng l v ng
chnh thc v chng thng v tr u cu v v mt ngha th chng ng
vai tr gp , b sung gn nh mt trng ng.
35

Cn phn bit chui v ng vi trng ng kiu: Mun thng th phi kin

tr, chu kh, quyt tm, hy sinh
Mi nhn, chng ta c th ngh l chui v ng. Nhng thc ra c th
phn tch chui hnh ng ny bng cc thnh phn khc nhau: mun thng l
trng ng ch mc ch, n c kh nng bin thnh v ca cu ghp. S hin
din ca th trong v cn li bo hiu mi lin h qua li trong cu ny. Cc cp
ng t sau th kt hp vi phi thnh chui v ng. Gn vi chui v ng l
trng hp ng t v trng ng lin nhau kiu:
Anh ni, chng ti nghe rt phn khi.
Anh ta lm vic t m.
Cc v rt phn khi, t m l trng ng ch khng phi l v ng. Cc
thnh phn ny nm trong nhm v ng ca c cu, nhm thuyt minh cch thc
hnh ng v bnh lun, hnh dung hnh ng ca ch th. Trong cc pht ngn
ny, khng th tch thnh chng ti nghe, chng ti rt phn khi,
hoc anh lm vic, anh ta t m. Tch ra, chng l nhng thng bo khc vi
thng bo nguyn dng. V vy, ch c th thm sau nghe, lm vic mt s t
cng c biu th phng thc kiu: Anh lm vic (mt cch) t m. Cc trng
ng kiu ny c th i ln trc cu: Vi s phn khi, chng ti nghe anh ni.
Chui v ng khc vi cu mc xch kiu:
Chng ta buc ch phi u hng v iu kin.
Trong cu ny c v ng th hai phi u hng nm trong b phn b ng
ca loi ng t mang ngha sai khin. Hai v ng trong cu ny khng cng
mt ch ng. Tuy nhin, mi quan h logic gia v ng th nht v v ng th
hai i vi ch ng ton cu l u c th l gii c.
Nh vy chui v ng c hiu nh mt chui lin nhau v tr v ng t
nht l hai v ng ca cng mt ch th biu hin s tip ni hnh ng theo
quan h ngha: phng tin, kt qu, bin php mc ch, v.v...
Cng cn phn bit hin tng ghp cc ng t bn ngoi ging chui v
ng nhng khng phi chui v ng nh quan nim.
So snh:
a. Ti ha mua sch tng n.
b. Ti s n khng no phi mua bnh m.
Cc ng t ha, s c kh nng m rng bng cch tch khi ng t sau
36

chng bng mt t khc kiu:

a. Ti ha (vi Nam) mua sch tng n.
b. Ti s (n) n khng no phi mua bnh m.
Nh vy cc cu (a), (b) c th chia thnh cc cu ring c ch ng ty v c
trng hp m rng thnh cu ghp qua li (b). Theo phng php lng ta c
c cu c mt chui ng t nhng khng phi l chui v ng. Cc cu theo
cch lng ny thng gy m h. d nhn din hin tng ny cn lu my
im:
1. Cc ng t: ha, mun, yu cu, thch, khuyn, bo, s, v.v... thng i
hi mt b ng c t chc ni b ng vi mt kt cu C-V.
2. Cc ng t ny thng kt hp vi ng t khc sau chng nhm gii
thch ngha ca cc ng t trc nhng quan h t chc gia chng li
lng lo.
3. Cc ng t biu th mun, thng kt hp vi ng t khc thnh
ng t ghp kiu: th thch, ch mong, v.v... Cc cu m h phn ln l
do cc ng t kiu ny.
V ng trong ting Vit c th do nhiu loi t v ng m nhn. l
ng t, tnh t hoc nhm ng t, nhm tnh t v mt s t loi khc nh i
t, s t, danh t, ng t c bit l, v.v.

n V ng ng ng.
V d:
Ti trng cy ng.
M hnh tng qut:
<V ng> = <ng t/ng>

o V ng vi ng t c bit l.
V d:
Anh ta l chin s thi ua.
Ch c anh ta l thng minh thi.

37

M hnh tng qut:

<V ng> = l <Danh t/ng>
<V ng> = l <Tnh t/ng>

p V ng tnh ng.
V d:
C ta thng minh.
M hnh tng qut:
<V ng> = <Tnh t/ng>

q V ng danh ng. Loi cu vi v ng l danh ng thng biu th ngha

a im, s kin, hin tng, bn cht.
V d:
ng h ny ba kim.
C nc mt lng.
M hnh tng qut:
<V ng> = <S t> <Danh t>

(vd, nh ny nm tng)

<V ng> = <T so snh> <Danh t> (vd, thn em nh tm la o)

<V ng> = <i t>

(vd, ai y ?)

<V ng> = <Loi t> <Danh t>

(vd, mi ngi mt phng)

r V ng l ng c nh
V d:
Anh y ba voi khng c bt nc xo.
M hnh tng qut:
<V ng> = <ng c nh>

s V ng m rng l cm ch v
V d:
38

Sng Thng // nc chy / i dng.

C
C

V
V

V ng m rng bng C-V ng thi cng l v ng ca c cu, mc d b

phn m rng c kh nng dng nh mt cu. C th thay v ng bng v ng
gin n: Sng Thng l nh vy y.
Thuc vo kiu ny gm cc cu c v ng c ngha l, tc l.
Trng hp l lm h t ni b phn sau lm v ng m rng cng kh t
nh. Cn c bin php phn tch mi nhn din c. Chng hn, i u mi
n v l s quan ch huy eo kim di. Trong cu ny b phn pha trc vng
ch ng, mun khi phc n cn o trt t gia 2 v v l vn c vai tr h t
ca kiu cu ny. Nu o trt t v b l kt cu cu s khc mc d ngha c
bn khng i.
B phn v ng ngoi h t l cn c mt s yu t khc nh: phi, tr thnh
hoc mt chui cc kt cu ch - v. V d, Cn b phi chn i, mt thy, tai
nghe, ming ni, tayy lm, c ngh. (HCM)
Yu t phi trong v ng kiu cu ny khc phi trong v ng phc tp kiu:
Chng ta cn phi hc tt.
Trng hp c bit:
t ng t c gn lin vi cc s kin tn ti trong mt khng gian nht nh.
V vy, cu c ngha tn ti, mt khi hin din cc t khng gian, th c
vng mt nhng c hiu nh c mt.
V d:
B ti tc bc. (c th chuyn thnh Tc b ti bc)
Ti tn Mai.
Vi ny kh hp.
Xe ny my hng.
M hnh tng qut:
<V ng> = <Danh t/ng> <Tnh t/ng>
<V ng> = <Danh t/ng> <Danh t/ng>

39

V ng cng c t chc thnh chui theo cc quan h nht nh gia cc ng

t trong chui. C hai trng hp:
a. V ng ng loi. V ng ny biu th cc hnh ng lin tc, tip ni ca
mt ch th hnh ng.
V d:
By gi, M ngi xung ging, trng ra cc ca s l vung m m trng
trng.
Trong trng hp ny, ta c m hnh cu l:
<Cu> = <Trng ng> <Ch ng> <V ng 1> <V ng 2>

Cc phng tin biu hin mi lin h ca chui v ng ng loi ny l

cc t ni: v, khng ch ... m cn, va ... va..., hoc ... hoc, nu khng ...
th ...v.v.
V d:
Cuc sng ca Bc gin d m cao thng.

Vi v d ny, ta c m hnh cu l:
<Cu> = <Ch ng> <V ng 1> <Lin t> <V ng 2>

b. V ng phc tp khi - thuyt. Loi v ng ny biu hin hot ng v kt

qu ca hnh ng. V ng do hai b phn cu thnh. B phn u nu ra hnh
ng tnh trng, b phn sau nu h qu bin ha lin i vi b phn u.
Chng hn, tm c, ni bng, bp nt, ngi dy, v.v.
Kt cu phn khi thng thng ch c mt yu t. Cn phn thuyt c
th c hn hai yu t to thnh. l mt ng t hay tnh t, v d: ni nh,
go tht, hc gii, v.v l hai ng t hay hai tnh t, v d: ng vng
dy, thp l t, v.v.
B ngoi quan h phn khi v phn thuyt ging nh ng t v trng t
ca on ng ng t. Nhng v quan h ngha v chc nng ng php th 2
phn ny lin i nhau ch khng ph thuc nhau nh kiu Ti ni chm. Quan
h khi thuyt phi l quan h tip din ca cng mt chc nng v ng ca cu.
Chng hn,
40

Ta ht sut m nay vui bt tuyt

Trng rung tim ta p nhp bn chn (T.H.)
Trong hai cu trn, quan h gia ht vi sut m l quan h v ng - nh
ng, cn quan h gia p vi nhp bn chn l quan h khi thuyt.
Tc dng biu hin ca khi thuyt i hi phi c hiu trong mi
lin h cht ch ca hai b phn ch khng hiu mt cch ct xn c.
V cu trc, quan h hai b phn ca v ng khi thuyt c th tch ra
bng hnh thc ph nh. Khi c hnh thc ph nh l ni hnh ng khi
xng khng c kh nng bin ha. Tuy tch c nhng vn nm trong mi
lin h thng nht lin i nhau. C hai loi khng nh v ph nh. Khng
nh v ph nh b phn thuyt, chng hn:
khng nh

ph nh

chc thng

chc khng thng

m toc

m khng toc

Khng nh v ph nh ton b v ng phc tp khi thuyt, chng hn:

khng nh

ph nh

ni toc ra

khng ni toc ra

thi phng ln

khng thi phng ln

B phn thuyt ca v ng phc tp biu hin cc loi ngha: ngha di

chuyn trong khng gian, ngha quy kt mc ch, ngha xu th, Cc yu
t ca b phn ny cng c kh nng c lp lm v ng. Khi c lp lm v ng
th quan h lin i khi thuyt b m i. Gia khi thuyt c th xen thm
b ng d tch chng ra. Cho d mi b phn c th c b ng, nhng quan
h gia chng l mt khi v ng ca ton cu. Trong qu trnh t vng ha, cc
n v trn y c kh nng thnh mt trong cc kiu cc ng t ghp.
Khi bn v v ng trong cu n ting Vit, thng gp phi hin tng
ng t lm nh ng cho danh t kiu: chim bay, c rn, tht kho, hi ngh hip
thng, Cc ng t bay, rn, kho, hip thng, lm nh ng cho cc
danh t trc n theo mu: danh t - ng t. B ngoi tng nh l nhng
kt cu ch - v m ng t lm v ng. Thc ra khng phi v ng. Du hin
khu bit cc ng t ny trong vai tr nh ng l nhng du hiu sau y.
Mt l, ng iu cu khng xut hin gia danh t v ng t. Ng iu
cu kt thc cho c nhm ch ng hoc nhm v ng.
41

Hai l, trong nhm th danh t l trung tm, cn ng t l yu t thuyt

minh cho danh t. Quan h gia chng l quan h xc nh ch khng phi l
quan h v ng.
Ba l, c nhm chp nhn nhng dng thc nh nhau v lm mt chc
nng ch ng hay b ng.
Chng hn,
a. Hi ngh (chnh tr hip thng) thnh cng tt p.
b. ( Hi ngh (chnh tr hip thng) thng nht t quc) thnh cng
tt p.
Tri li, mi quan h gia danh t v ng t lm v ng trong kt cu
danh ng mang nhng c trng khc nh trnh by cc mc trc.

M hnh tng qut:

<V ng> = <ng t> <ng ng>

4.4. B ng
Thnh phn ph ng trc hay sau mt ng t hay tnh t, b ngha cho ng
hay tnh t , to nn cm t lm thnh phn cu, gi l b ng. Sau y l mt
s loi b ng thng gp:

a. B ng tnh thi, thng ng trc ng t hay tnh t, biu th cc tnh thi

khng nh, thi gian, th thc din bin ca hnh ng v ca trng thi, tnh
cht, quan h,... c nu ng t hay tnh t trung tm .
B ng tnh thi do cc tiu loi ph t to thnh. Khi cm t c b ng
tnh thi lm v ng, th cc ph t b ng ng thi biu th cc ngha tnh
thi v ng, c tc dng nh du v ng.
V d:
Hi cn i hc, Hi // rt say m m nhc.

b. B ng i tng, biu th cc s vt c quan h vi ng t hay tnh t

trung tm. B ng i tng xut hin trong cu do yu cu din t ci thng
bo v do ngha ca t trung tm i hi hoc chi phi. B ng i tng
42

thng do danh t, danh ng, i t to thnh. B ng i tng c th kt ni

vi ng t hoc tnh t theo li trc tip (khng dng quan h t) hoc gin
tip (c dng quan h t).

B ng trc tip: B ng loi ny tr li cho cu hi ai? ci g?. N thng

c s dng khng c gii t, thng ng trc tip sau v ng v c
phn nh bng:
Danh t, danh ng:

Ti // c nhng t bo ny

i t:

Ti // c chng vo bui sng

Mnh :

C ta // ni rng anh ta c th n lc 5 gi

B ng gin tip: y l loi b ng c phn nh bng danh t hoc i

t, tr li cho cu hi kiu cho ai? cho ci g?.
V d:
Ti // nh i mua t cho gia nh.

Trong cu ting Vit, b ng c th kt hp vi nhau. Quan h gia cc b ng

khi kt hp vi nhau l rt cht ch. C my trng hp kt hp b ng thng
thy sau y:
ng t + i tng + ngi nhn
(vd, tng hoa cho bn)
ng t + i tng + ngi pht
(vd, vay tin ca bn)
ng t + ngi nhn lnh + ni dung lnh
(vd, buc ch b chy)
ng t + i tng + im n
(vd, t sch ln bn)

c. B ng miu t, ng sau ng t, biu th cch thc, trng thi, tnh cht,

mc ch, ni chn, b ngha cho ng t hay tnh t trung tm.
V d:
C di // cao lt u.
43

B ng miu t do t hay cm t to thnh. B ng miu t c th ni vi t

trung tm bng quan h t hoc khng dng quan h t.

44

Cc loi ng khc trong cu

Trng ng
Trng ng l thnh phn ca cu c xt trong chnh th ca cu ni chung.
Trng ng l thnh phn ph biu th hon cnh c nu nng ct cu. Trng
ng do t, cm t hay kt cu ch v to thnh. C th c cc loi trng ng sau:
trng ng thi gian, trng ng ni chn, trng ng nguyn nhn, trng ng mc
ch, trng ng cch thc.
V d:
Bui ti anh y mi hc
hc ting Anh gii bn phi hc chm ch
H, nhng ngi nng dn y, ang lm vic ngoi ng

a. Trng ng thi gian

Phn bit trng ng thi gian v b ng thi hn:
Trng ng c nhiu kh nng t do v v tr trong cu, cn b ng thi hn th
ph thuc vo v t v ch c mt s v tr c nh sau v t.
V d b ng thi hn nm pht trong Ti i hn nm pht nu o ln
u cu th ta s c kt cu mi, vi nm pht l t trung tm, ti i l
nh ng, v cu s tr thnh khng hon chnh.
Trng ng thi gian thng t u cu v thng c s tham gia ca cc gii
t vo, n, t n, t sang, ht sang, v.v.
Trng ng thi im thng do danh t hay trng t biu th nn c th khng
cn s tham gia ca gii t. V d, chiu hm nay, ban ny, t sng n gi,

b. Trng ng a im
Trng ng a im thng t u cu hoc cui cu. Khi t cui cu,
trng ng ny thng bt u bng gii t , v,

c. Trng ng ch nguyn nhn

Nhng trng ng ny phn ln t sau v ng. V d
Ti vt v v ng
Song chng c th o ln u cu hay trc v ng v khi thng c
45

tr t m.
Cch mng do Vit Bc m thnh cng

d. Trng ng ch mc ch
Trng ng ch mc ch thng bt u vi , v, cho. Trng ng c cho bao
gi cng t cui cu.

e. Trng ng phng tin

Loi trng ng ny bt u vi nhng t bng, vi, nh, theo v thng t
cui cu, nhng cng c kh nng o ln u cu v i khi xen vo gia ch
v v ng.
V d:
Khch ton n bng xe hi.

g. Trng ng tnh thi

Trng ng ny thng l ng ng t. N thng ng trc ch ng v v ng.
V d:
n cm xong, San xp sch v i hc ngay.
Ri ngh th no, n ng dy.
nh ng
nh ng l thnh phn ph trong cu. nh ng c nhn din thng qua
t m n hn nh. Nhng t ny c th l thnh phn chnh (ch ng, v ng)
cng c th lm thnh phn th (b ng). C loi nh ng cho c cu. Quan h
gia nh ng v i tng c nh ng l quan h hn nh.
Trong cu, danh t thng c cc nh ng sau:
a. nh ng ch lng do s t, i t ch nh, ph t to thnh.
V d:
Mi tm cy vn tu tng trng cho mt hng qun danh d.
C by hng mu phng nh bay.

46

b. nh ng ch loi do danh t vt th (danh t trung tm c nh ng l mt

danh t ch n v t nhin hay quy c) to thnh.
V d:
Mi tm cy vn tu tng trng cho mt hng qun danh d.
nh ng ch loi kt hp cht ch vi danh t trung tm, biu th s vt
c nu trong cu.
c. nh ng miu t, ng sau danh t trung tm (hoc sau danh t trung tm
v nh ng ch loi) ch cc c im ring ca vt c qui chiu nu cm
danh t. nh ng miu t do t, cm t chnh ph, cm t ng lp hay cm
ch v v cc cu trc ng php tng ng to thnh. nh ng miu t kt
ni trc tip hoc gin tip (vi danh t trung tm) bng quan h t.
V d:
Nhng ngi ch vn tt bng v ho phng thy th ch ci, nh mt
thch th nhn khch.
Tinh thn thng v ca cha ng c nung c v lu truyn.
d. nh ng ch xut, ng cui cm danh t, kt thc cm danh t. nh ng
ch xut thng do i t ch nh hoc danh t ring to thnh. Mt s nh ng
miu t cng c th c tc dng ch xut s vt do danh t trung tm biu th.
V d:
Nhng em b Hmng mt mt m ang chi a trc ca hng mu dch.

47

5. Thi, th trong ting Vit

L Kim Ngn, Nguyn Phng Thi

I Nhn xt chung
Vn thi, th trong ting Vit c bn n t kh lu, t trc n nay c
nhiu quan im khc nhau v vn ny. Thi v th l nhng phm tr ng
php quan trng ca ng t trong cc ngn ng n- u. Nhng trong ting
Vit s tn ti ca cc phm tr ny cho n nay vn cn l vn gy tranh ci.
Thi th trong ting Vit c th hin bng cc ph t mang ngha thi th.
H t ch thi, th l mt trong nhng nhm phng tin c tn s xut hin rt
cao, n c coi l mt phng tin c th nh du tnh ch quan ca pht
ngn. hiu r hn v vn ny chng ta s kho st k h thng ph t ting
Vit v ngha thi th m chng biu th.
Thi (tense) v th (aspect) l nhng phm tr ng php c bn ca ng t,
thng gn cht vi chc nng v ng ca chng.
II Tnh hnh nghin cu vn thi - th trong ting Vit
Hin c hai xu hng khc nhau v vn thi th trong ting Vit. l xu
hng ph nhn s tn ti ca nhng phm tru ny v xu hng khng nh s
tn ti ca phm tr thi th trong ting Vit.
1. Xu hng ph nhn s tn ti ca phm tr thi th trong ting Vit. Tiu
biu cho xu hng ny c cc nhm tc gi R. B. Jones v Hunh Sanh Thng
vi cun Introduction to Spoken Vietnamese; Nguyn Vn Tu, Lu Vn Lng v
Nguyn Kim Thn vi cun Khi lun ngn ng hc; V. M. Solntsev, Ju. K.
Lekmtsev, T. T. Mkhtarian v I. I. Glbva vi cun Ting Vit (bng ting
Nga).
Theo R.B, Jones v Hunh Sanh Thng th phn ln ng t ting Vit khng c
phm tr thi, nhng c hai cch th hin phm tr thi khi cn thit l: 1) S
dng trt t cc mnh , v 2) S dng cc tr ng t nh s ch thi tng
lai v c ch thi qu kh.
Cc tc gi cun Khi lun ngn ng cng khng nh: Ting Vit ta khng c
phm tr th, nhng ta dng tr t ch th nh , s hoc cn c vo ngha
trong bi m bit c th.
Cn nhm V. M. Solntsev th cho rng s l gng p nu coi , s ang l
nhng du hiu ng php ch thi. [ Dn theo Nguyn Anh Qu, 1998, tr.16].
48

Vich mt s ho gi trong v ngoi nc ph nhn s tn ti ca phm tr thi

(v hon ton khng nhc g n phm tr th) trong ting Vit c th xut pht
t mt ng c, mt tng tch cc: c gng thot khi nh hng ca nhng
l thuyt ngn ng hc vn c xy dng trn c s ng liu n- u v nghin
cu ng php ting Vit t chnh nhng c trng ca ngn ng ny. Nhng xt
cho cng cc tc gi ny vn b m nh bi cch nhn n- u. Nhn thy ting
Vit khng c hin tng bin i hnh thi ca t, khng c nhng phng tin
hnh thc biu th thi v th, h i ti ph nhn lun cc phm tr ng php
ny.
2. Xu hng khng nh s tn ti thi v th trong ting Vit. Nhng kin
khng nh sm nht l ca G. Aubaret nm 1864, Trng Vnh K nm 1867.
Sau l Phan Khi nm 1955, Trng Vn Trnh- Nguyn Hin L nm 1963,
o Th Hi nm 1965, Nguyn Kim Thn nm 1977, o Thn nm 1979, L
Quang Thim nm 1989, Nguyn Vn Thnh nm 1992, Nguyn Minh Thuyt
nm 1995,...
G. Aubaret cho rng: ng t ting Vit khng c hnh thc bin ngi. Song c
mt s t hay h t t trc ng t dng xc nh thi qu kh, tng lai
v mnh lnh. Thi hin ti khng c biu th bng bt c h t no. Nu
mun ch tnh hin ti ca ng tc , ngi ta dng n ph t ang t trc
ng t. Thng thng khi ngi ta mun ni n s hon thnh ca ng tc,
thi qu kh c b sung bng cch thm h t ri. Thi tng lai biu th
bng cch t h t s tc ng t. Ngi ta ch dng h t y trong nhng
trng hp mun ch chc chn v hnh ng.
Trng Vnh K cng cho rng thi v th ca ng t ting Vit c biu th
bng cc ph t, h t hay ng c. ng phn bit hai loi thi l:
- Cc thi c bn, bao gm:
+ Thi hin ti, biu th bng ang
+ Thi qu kh, biu th bng
+ Thi tng lai biu th bng s
- Cc thi phi sinh, bao gm:
+ Thi phi hon thnh, biu th bng khi y
+ Thi qu kh khng xc nh, biu th bng c
+ Thi tin qu kh xc nh, biu th bng va khi...ri, on
+ Thi hon thnh sm, biu th bng th ... trc i ri
49

+ Thi tin tng lai, biu th bng s,

+ Thc iu kin hin ti, biu th bng th s
+ Thc iu kin qu kh, biu th bng th s
Phan Khi hin nhin cng nhn s tn ti ca phm tr thi trong ting Vit,
ch c iu, theo ng phm tr ny khc vi ngn ng n- u, m i din l
ting Php: Khng c th ni c rng v ng t ting Vit khng chia th,
m phi ni rng ting Vit chia th ca ng t bng mt cch khc vi my th
ting chu u, l dng mt s ph t c bit.
Trng Vn Trnh v Nguyn Hin L cng cho rng trong ting Vit c cc
phm tr thi th, mi phm tr li c nhng phng tin biu hin ring; phm
tr thi c phn chia lm hai loi chnh l thi tuyt i v thi tng i.
Nguyn Vn Thnh th cho rng trong ting Vit, nh c s tn ti thng xuyn
ca mt h thng cc t thi th, v chng kt hp vi ng t din t cc
nghang php c nh v thi th ca ng t, nn c th kt lun ting Vit
c phm tr ng php ca cc cu trc thi th ca ng t vi hai h hnh i
lp nhau l cha hon thnh/ hon thnh v c ba bnh din thi gian: qu kh,
hin ti, tng lai.
Nguyn Minh Thuyt cng cho rng: Thi v th l hai phm tr ng php tht
s trong ting Vit.
III Ph t s
1. Phn bit ph t s vi cc t s ng m
Theo T in ting Vit, c hai t s ng m: (1) S l tnh t v (2) S l
ph t. C th phn bit hai trng hp trn theo cc tiu ch sau
-V mt ngha: Tnh t s (tng t nh kh) c ngha khng gy ra ting n
hoc mt chuyn ng c th lm nh hng n khng kh yn tnh chung. V
d: Ni s, lm s. i s.
Ph t s c c ngha biu th s vic, hin tng xy ra trong tng lai, sau
thi im ni, hoc sau thi im mc. V d: Ngy mai ti s i Hi Phng.
- V kh nng tr li cu hi: ...cha...? th tnh t s khng c kh nng ny.
Ph t s c kh nng ny.
- V kh nng kt hp vi v t chnh: Tnh t s kt hp hn ch vi mt s v
t ni nng v ng tc: ni, lc, gt, ht,...Ph t s c kh nng kt hp vi
hu ht cc v t.
50

- V kh nng thay th bng cc t khc: Tnh t s c kh nng thay th bng

cc t ch c im, tnh cht nh kh, s sng, nh nhng, du dng,..Ph t s
c kh nng thay th bng cc ph t thi th nh ang, , tng, cha,...
- V kh nng thay i v tr trong cu:
+ Tnh t s c kh nng ng trc hoc sau v t chnh. V d:
Ch y s ni.
Ch y ni s.
+ Ph t s th ch c kh nng ng trc v t chnh. V d:
Ngy mai, ch y s ni vi anh ta.
Ngy mai, ch y ni s vi anh ta.(*)
2. Nhng kin gii khc nhau v t s
2.1 Xu hng cng nhn ngha tng lai ca s
i din cho xu hng ny l Trng Vnh K, Phan Khi, Hong Tu, Nguyn
Kim Thn, Nguyn Anh Qu, Nguyn Vn Thnh, Nguyn Minh Thuyt,...
Trong mt nghin cu su hn, Nguyn Kim Thn khng nh s l du hiu v
thi gian tng lai khng xc nh. V d: Y s t chc li ci trng.
inh Vn c cng phn i kin cho rng cc ph t nh , s, ang hon
ton khng c ngha thi gian. V ng khng nh: s c mt nt ngha c
coi l ch s tnh thi v thi gian cho ngha trong tng lai. Thi gian c
ch ra l thi gian tuyt i trong quan h vi thi im pht ngn.
Cn Nguyn Minh Thuyt th cho rng, ph t s ng hnh ng, trng thi
nu thut t din ra sau mt thi im mc. Thi im mc c th l thi im
pht ngn, cng c th l mt thi im trc hay sau thi im pht ngn.
Quan im ni bt ca ng l coi ph t s l du hiu phn bit thi tng
lai v thi phi tng lai. T , tc gi i n khng nh: Trong ting Vit c
phm tr thi.
Hong Tu tuy khng nh ting Vit khng c cc phm tr thi v th nhng
vn cho rng miu t ngha thi gian tng lai, c th dng ba ph t: s,
sp v ri. Trong , s l ph t th din ra trong tng lai. V d : Tun sau ti
s v qu.
Nguyn Anh Qu cng cho rng: Chng ti khng c tham vng ng gp
kin ca mnh v nhng vn l lun phc tp . Nhng tc gi vn khng
51

nh: S th c nt ngha ch yu l biu th mt hnh ng xy ra trong tng

lai.
Nh vy, d khng nh hay ph nh s tn ti ca phm tr thi trong ting
Vit, hoc d cha bn n vn ny , vn c rt nhiu kin cng nhn ph
t s c ngha tng lai. y l ngha tuyt i, ngha bn th, nht qun
trong mi trng hp xut hin ca n.
2.2 Xu hng ph nhn ngha tng lai ca s
i din cho xu hng ny l Cao Xun Ho, Nguyn c Dn, Phan Th Minh
Thu, Nguyn Tun ng,...
Nguyn c Dn khng nh: Ni rng cc t , ang, s ch cc th qu
kh, hin ti, tng lai ca s kin l khng tho ng . Tuy nhin khi chng
minh iu ny, ng li ch ly cc v d i vi t , khng ly v d i vi t
s.
Cn Cao Xun Ho th ph nhn quan im cho rng trong ting Vit c s i
lp gia thi tng lai/ phi tng lai.
Phm Quang Trng th cho rng i a s cc cu trong ting Vit biu t s
tnh trong tng lai khng cn n s. V d: Ngy mai, cu nn n ng gi.
Mt tc gi khc l Phan Th Minh Thu cho rng: s dng nh t c kh nng
biu th cc thi khong khc nhau, v trong mt s trng hp , n c v c
dng bt buc hn v ang.
Nm 2004, Nguyn ng Tun cng b kt qu nghin cu th, thc, th trong
ting Vit trn c s cu trc ng ngha ca cu, vi cch chia ng t thnh ba
nhm: ng t ch trng thi qu trnh, ng t ch hnh ng, ng t ch
hnh ng - qu trnh. ng khng nh c ba t , ang, s u khng dng
nh v mt s tnh trn trc thi gian, tc l chng hon ton khng c
ngha thi gian. Nhng kt lun m ng a ra khng ch ph nhn ngha
tng lai ca s m cn ph nhn ton b ci gi l thi tng lai trong ngn
ng hc.
3. Miu t ph t s
3.1 S vi ngha thi
3.1.1 S vi ngha tng lai tuyt i
S c ngha tng lai tuyt i khi biu hin mt s tnh din ra sau thi im
ni
52

V d:
Hm qua ti s vit th cho anh y.(*)
By gi ti s vit th cho anh y.
Ngy mai ti s vit th cho anh y.
Qua cc v d trn ta thy:
- S khng th ng trc v ng chnh ca cu khi cu y c cha trng ng ch
thi gian qu kh bi c s mu thun gia ngha ca trng ng vi ngha
biu hin hnh ng din ra trong tng lai ca s.
- S khng bao gi biu hin s vic din ra hin ti, d n c i vi trng ng
ch thi gian hin ti (nh hm nay, lc ny) tr thnh thi gain c ngha
tng lai (Ngy hm nay cha ht, ti vn cn thi gian vit th cho anh y).
Ni cch khc, trong bn thn ph t s lun c ngha tng lai. V s khng
th kt hp trc tip vi cc trng ng ch thi gian qu kh cng nh vic s
khng bao gi biu th mt s tnh din ra trc thi im mc l mt cn c
quan trng trong vic khng nh ngha tng lai ca s. y l mt c im
rt nht qun ca ph t ny.
3.1.2 S vi ngha tng lai tng i
Ph t s c ngha tng lai tng i trong nhng trng hp sau:
- Thi im c chn lm mc l trc thi im ni . Lc ny, s ng sau v
ng chnh ca cu, biu th mt s kin cha din ra so vi thi im mc. V
d:
+ u nm ngoi, anh y nh cui nm s ly v nhng ri vic khng thnh.
+ Hm qua ti ni l s vit th cho anh y.
- S ng trong cu iu kin, gi thit kt qu. i vi loi cu ny, s biu
th mt hnh ng hay mt trng thi ch din ra vi mt iu kin nht nh. V
d:
+ Nu ta th vo nc mt vt c t trng ln hn nc, n s chm.
+ Gi nh khng c chin tranh ... th cuc i s d thng bit chng no.
- S biu hin mt s kin din ra sau mt s kin khc. V d:
+ Ngi ln cho ch ly ri s tha.
+ Bo n ri s tr th.
53

+ Lp am ri s rc thy chung.
3.2 S vi ngha th
C th ni ngha th ca ph t s l ht sc m nht. Tuy nhin, nu hiu th
cha hon thnh biu th hnh ng trong din bin ca n m khng ch nh
gii hn, ngha l hnh ng khng b hn nh, khng c gii hn th c th
xem nh s c ngha cha hon thnh . N i lp vi ph t sp din t
ngha hon thnh.
4. Cch s dng s
4.1 Bt buc dng s
* Dng s khi vn cnh khng xc nh r thi gian din ra s tnh
Quy tc ny lin quan n ngha thi ca s. i vi ba trng hp di y,
bt buc phi dng s:
- Trng hp trong cu khng c trng ng thi gian. V d:
+ B trng Nguyn Minh Hi khng ngn ngi m ni tip rng: Cu tr li
trc tin phi t cc a phng. Chng ti s yu cu cc a phng tr li
chng ti ti sao.
- Trng hp trng ng thi gian c ngha m h. V d:
+ Hm nay ti s vit th cho anh y.
- Trng hp cc ngha thi gian an xen phc tp. V d:
+ Gi go hin nay gim nhng s tng trong thi gian ti.
* Bt buc dng s trc cc v t tnh v mt s v t ng, khng ch
i vi cc v t tnh nh au, to, lo lng, sm, mun, yu v mt s v t ng,
khng ch , biu hin s nhn thc ca ch th nh hiu, thy, bit,...d
ngha tng lai trong cu r cng bt buc phi dng s. V d:
+ , , ln ln con s hiu
+ Khng y hai nm na k hoch ca chng ta s c thc hin.
* Bt buc dng s nh du thng tin quan trng
V d: Ti nay ng ta n xem mt con v ng li vi con, con s ni vi ng ta.
Cha s soi sng cho ng ta nghe ra m khng gin, khng hn g vi ch T c.
* Bt buc dng s phn bit s kin cha din ra vi s kin din ra
V d: + Hy em i. Em s tm thy.
54

+ Tuy c nhiu kh khn nhng chng ta s lm c v c ng

ngi, li c quyt tm cao.
4.2 Bt buc khng dng s
* Khng dng s khi hot ng, trng thi ni v t l bn cht, quy lut vn
ng, c im thng xuyn ca s vt.
V d: B i, ngy mai con s i hc.(*)
Cu ny khng c chp nhn trong trng hp vic i hc ca con l vic
din ra thng xuyn.
* Khng dng s trong cu cu khin
V d: Hy s ng ca li.(*)
* Khng dng s trc cc v t biu th d nh: toan, nh, d nh,...
V d: + Ngy mai, ti s nh nh cho n mt trn.(*)
+ Ti s d nh mua mt ci t trong thng ti.(*)
* Khng dng s trong v ch iu kin ca cu iu kin kt qu, trong
mnh trng ng ch thi gian tng lai, trong v ph ch mc ch.
V d: + Nu tri s ma, ti ngh hc.(*)
+ Ti ch ti khi anh s n. (*)
5. S v cc n v tng ng: sp, cha
5.1 Ph t sp
Theo T in ting Vit sp l ph t biu th s vic, hin tng xy ra vo
thi gian ti, rt gn.V d: Tri sp sng.
Khi ng vai tr l mt ph t, sp b sung ngha thi gian cho v t ng
sau. l ngha thi gian tng lai gn.
V d: Ti sp i Hu.
Nu cc nghin rng l tri sp ma.
5.2 Ph t cha
Theo T in ting Vit, t cha c th biu hin cc ngha:
- (Dng trc v t) biu th ph nh vi iu m cho n mt lc no
khng c hoc khng xy ra (nhng tng lai c th xy ra).
V d: Bn thn Tm v bc cng c i lc cha hiu nhau.
55

- Twf biu th mun hi v iu m cho n mt thi im c xc nh no

khng bit c c xy ra hay khng.
V d: Anh y n cha?
- (Khu ng, dng trong i thoi, thng cui cu hoc cui v cu) T biu
th khng nh v mt iu m ngi ni cho l c biu hin hay tc ng
r rng, v nu nh mun hi li c ng tnh, ng ca ngi nghe
V d: Ti nghip thng b cha, nagx au qu !
Cha ging vi khng ch cng mang ph nh, nhng khng l t
ph nh mang tnh cht phi thi gian, ngha l ph nh tuyt i trong mi
khung cnh thi gian, cn cha ch ph nh trong mt khong thi gian nht
nh. Cha vn lin quan n mc thi gian mt cch trc ch, v vy, n l
mt ch t thi th.
Cha ging vi s v sp ch cng biu th mt s kin cha din ra
trong thi im mc, tc l ging nhau tnh phi thc hu.
6. Tiu kt
- Khng th ph nhn ngha thi tng lai ca ph t s v:
+ S lun lun biu hin mt s tnh din ra sau mt thi im mc.
+ D khng bt buc phi xut hin trong mi cu c trng ng hoc ng cnh
ch thi gian tng lai, song s lun lun c kh nng ng trong nhng cu
nh vy
+ Khc vi v ang ngha thi ca s rt r rng.
- Khng th ph nhn t cch ch t nh duthi tng lai/ phi tng lai ca
s v:
+ S bt buc phi xut hin trc cc v t tnh, trong mi trng hp biu
th s tnh din ra trong tng lai.
+ S c th tu xut hin trc cc v t ng, song y l mt ngoi l.
Khng c mt ngn ng no l khng c ngoi l. Khng c mt s phn chia
no trong ngn ng hc c tnh cht tuyt i, c hiu lc trong mi trng hp.
- D khng bt buc phi xut hin trc cc v t ng m trong cu ng cnh
r l ch tng lai, song tn s xut hin ca t ny l rt ln.
IV Ph t
1 Phn bit ch thi - th vi cc t ng m
56

Ph t ng trc v t, biu th s vic c ni ny ra trc thi im

ni hoc trc mt thi im no c cho l mc.
V d: Anh y n ri.
2. Nhng kin gii khc nhau v
2.1 c ch thi khng?
2.1.1 c ch thi
Quan im cho rng ch thi l quan im xut hin t rt sm v c
nhiu tc gi tn thnh.
Phan Khi, Trng Vn Trnh Nguyn Hin L, Nguyn Vn Thnh,... cho
rng biu th c ngha thi v ngha th
Nguyn Kim Thn, Hong Tu, Nguyn Minh Thuyt, inh Vn c,... cho
rng biu th c ngha thi th v tnh thi.
2.1.2 khng ch thi
Nguyn c Dn cho rng khng ch thi qu kh v cc l do sau:
- N c th gn vi s kin xy ra trong tng lai hoc hin ti. V d:
Ngy mai anh y i ri.
- N c th biu t hnh vi mnh lnh v mt hnh ng xy ra trong
tng lai. V d : Ch cho tnh ma !
- N c th biu t ngha ca s chuyn i trng thi. V d : n
gi con phi i ng.
- T tnh thi lm cho s kin c nu ra cm t lm b ng cha xy ra
d b ng c xut hin t hay khng. V d: Ph bnh cha chc n
nghe.
- cn mang ngha tho mn nh: n ming.
2.2 biu th thi no ?
2.2.1 biu th thi qu kh
Cc tc gi nh Trng Vnh K, Bi c Tnh, Phan Khi,...cho rng lun
lun c xc nh l ch t ca thi qu kh. Ring Phan Khi c nhc ti s
xut hin ca ph t trong thi gian khc. Theo tc gi ch khng
hn ch qu kh m ch s hon thnh ca qu kh, li cng ch c s hon
thnh ca hin ti v v lai na.
- Hon thnh ca qu kh. V d: Ti tn c n lng ny t nm 1947.
57

- Hon thnh ca hin ti. V d: Ka, anh Nam n kia.

- Hon thnh ca v lai. V d: Hy li chi vi anh Nam mt hm, ko
n mai anh y li i ri.
2.2.2 biu th thi phi tng lai
i din cho quan im ny l V. X. Panfilov v Nguyn Minh Thuyt. Theo V.
X. Panfilov, l ch t thi th biu th thi qu kh khng nh du tch
bit vi thi im ni hoc trng hp mt phn vi thi im ni. Nguyn Minh
Thuyt vi mt bng phn loi ht sc t m xp vo v tr ca mt tin ph
t biu hin ngha kt qu cho thi phi tng lai hon thnh.
3. Miu t ph t
3.1 vi ngha thi
3.1.1 vi ngha qu kh
Theo TS Trn Kim Phng nu nh ngha qu kh c hiu l ngha nh
v mt s tnh vo trc thi im mc, th lun lun c ngha qu kh ,
d i vi v t no v d i vi khung thi gian no.
- Vi khung thi gian hin ti. V d: C c Hng nhm nghin mt li
m mng n ci lc c mc x gai...
- Vi khung thi gian qu kh. V d: Anh k rng ngy xa anh rut Tm
nui anh sut c nm hc lp 10.
- Vi khung thi gian tng lai. V d: Ngy mai anh y n th ti i
ri.
3.1.2 vi ngha qu kh tuyt i
Ph t c ngha qu kh tuyt i khi biu th mt s tnh xy ra trc
thi im ni hoc trc mt thi im mc nm trong qu kh.
V d: By gi th Ch Pho ma xong.
Cho ti nm y M ln.
My hm trc, Thu k vi ti.
3.1.3 vi ngha qu kh tng i
Ph t c ngha qu kh tng i khi biu th mt s tnh xy ra trc
mt thi im mc nm tng lai.
V d: Ngy mai anh y n th ti i ri.
58

3.2 vi ngha th
3.2.1 ngha th ca di nh hng ca nhn t v t
V d: N nh bn
N ngi y c hai ting ri.
N c ngi yu.
3.2.2 ngha th ca di nh hng ca nhn t b ng
V d: N ng c mt gic.
M chu i Hu nhiu ln ri.
3.2.3 ngha th ca di nh hng ca nhn t ch th
3.2.4 ngha th ca trong quan h vi nhn t ng cnh
V d: Xt cu sau y: M chu i Hu ri . Nu tch khi ng cnh, ta
khng th xc nh c vic i Hu ca m chu l kt thc hay cha....
3.3 vi ngha tnh thi
V d: Tnh n ngy hm nay, chng ta d ginh c 80 huy chng vng.
Cu ny ngoi ni dung thng bo s lng huy chng cn c thm hm
nh gi s lng huy chng chng ta ginh c l nhiu.
3.4 Cch s dng
3.4.1 Nhng trng hp bt buc phi dng
- Bt buc dng khi vn cnh khng xc nh r thi gian din ra s tnh.
V d: Ti vit th cho anh y.
- Bt buc dng khi t trong mt cu trc c s i lp v thi.
- Bt buc dng khi cn khng nh ngha kt qu
3.4.2 Bt buc khng dng
- Khng dng trong trng hp s tnh xy ra qu kh nhng:
+ Ng cnh v s suy lun lgic cho bit r iu y.
+ Khng cn nhn mnh ngha qu kh hay hon thnh.
+ Trong cu cha n hay trong cc cu ln cn c mt t xut hin.
- Khng dng trong trng hp hot ng, trng thi ni vi t l c
im thng xuyn ca s vt.
59

- Khng dng trong nhng cu iu kin m hot ng, trng thi ni

v t l vic cha xy ra.
- Khng dng trc cc v t ch khi im ca qu trnh pht trin s vt.
3.5 v cc n v tng ng va, mi, tng
4. Tiu kt
- Ph t khng bao gi din t mt s kin din ra sau mc, do vy, ngha
c bn, n nh, bt bin ca l ngha qu kh.
- ngha th ca l ngha kt qu. Cu cha ni chung khng phi
nhm thng bo v mt s kin din ra m thng phn nh ci thc ti.
- Ph t c ngha qu kh nhng khng bt buc phi dng trong nhng
cu biu th thi gian qu kh, thm ch, n bt buc khng c dng trong
mt s trng hp biu th s tnh din ra qu kh. iu ny cho thy ngha
thi ca l m nht, l yu. Trong khi li bt buc phi dng khi
din t ngha kt qu. Do vy, ngha th ca l n nh, l mnh.
V Ph t ang v n v tng ng
1. Nhng kin gii khc nhau v ang
1.1 ang biu hin ngha thi
V d: Ti ang c sch.
Hm qua, ti ang ng th Gip ht m ln.
1.2 ang biu hin ngha th
V d: Hi y, ti ang hc t, cn anh th ang chun b thi t ti.
1.3 ang biu hin c ngha thi v th
2. Miu t ph t ang
2.1 ang vi ngha thi
2.1.1 ang vi ngha thi tuyt i
V d: Lc ny anh ang l thng binh, cn em ang l thy thuc.
2.1.2 ang vi ngha thi tng i
V d: Nm y, b mi 17 tui, ang hc lp 9.
2.2 ang vi ngha th
- ang vi ngha tip din
60

V d: Vo lc 11h tra mai th ti ang n cm.

- ang vi ngha hn nh
V d: Ti ang H Ni.
3. Tiu kt
- ang c biu hin ngha thi gian hin ti nu quan nim thi gian hin ti
l hnh thi phm tr thi gian biu th hnh ng trng vi thi im ni. Tuy
nhin, ngha ny khng phi l quan yu bi n ch xut hin trong nhng lp
ng cnh nht nh
- Tn s xut hin ca ang trong khung thi gian hin ti l ln nht, do vy,
quan im cho rng ang l ch t ca thi hin ti khng phi l khng c l.
- ngha c bn, n nh ca ang l ngha th.

61

6. Tp quy tc c php ting Vit cho cu n thng thng

L Thanh Hng, B Lm

6.1. Gii thiu

Cu l n v c lp nh nht ca li ni, l n v hin thc ca giao tip
c to t t v ng theo quy lut ng php v ng iu ca mt ngn ng.
nhn bit cu trong mt bi vit, chng ta s thy l n bt u bng mt t
c vit hoa, v kt thc bng mt du chm cu, c th l chm, l chm hi,
chm than v.v V mt m thanh, cu nm gia hai khong im lng tng i
di. V mt ngha, cu bao gi cng din t mt trn vn.
Cu c rt nhiu loi, c loi cu bnh thng v nhng loi cu c bit,
c khi cu ch l mt t (th d: i!). Cu c phn loi theo nhng xu hng
quan nim v cn c l thuyt c vn dng sau y:
- Ly cu trc ch - v lm c s phn loi.
- Ly cu trc v t - tham th lm c s phn loi
- Ly cu trc - thuyt lm c s phn loi
Do cu trc ch - v thng dng nht v ph hp vi vic xy dng t
ng cc h thng phn tch c php, chng ti ch cp n vic phn tch cu
theo cch tip cn ny.
Cu trc ch - v l cu trc do thnh phn ch ng v v ng to nn.
Quan h ng php gia ch ng v v ng l quan h ch - v. Cu trc ch - v
c chc nng lm thnh phn ca cm t hay cu, hoc lm nng ct cu.
Cu trc ch - v lm nng ct (cu c s) c dng c ng (cu ht nhn,
trong mi thnh phn ch ng, v ng do mt t to thnh) v dng m rng
( cu c s c thnh phn m rng, mi thnh phn ch ng, v ng do cm t
chnh - ph to thnh, hay thm thnh phn ph ngoi nng ct).
Cu c nng ct do hai hay nhiu cu trc ch - v to thnh gi l cu
ghp. Trong cu ghp, cu trc ch - v c tnh t lp v ngha v v ng php,
khng l thuc vo nhau. Cu ghp chia thnh cc kiu nh gi tn theo quan h
gia cc cu trc ch - v trong nng ct.
V d:
Trn ny cha qua, trn khc ti. (cu ghp ng lp)
62

Tuy cuc i c thay i, nhng ci lng i quc vn cn. (cu ghp

chnh ph)
Cu cha hai hay nhiu cu trc ch - v nhng trong c mt kt cu
ch - v lm nng ct. Nhng cu trc ch - v khc l thuc vo nng ct (lm
thnh phn ph m rng cc thnh phn chnh trong nng ct). Loi cu ny gi
l cu phc.
V d:
Con nga m anh ni ti hm n, hm nay thi c gii nht.
Ti ni mi ngi u bit.
Trong v d trn, thnh phn in nghing l cu trc ch - v lm nh ng
(trong cm danh t - ch ng), lm b ng (trong ng ng lm v ng). nh
ng v b ng l thuc vo thnh phn nng ct cu (cm danh t c con nga
l thnh phn chnh, trung tm ng t c t ni () lm thnh phn chnh.
Phm tr ng php cc kiu cu
phn loi theo cu trc ch - v

Cu n

Cu n khng
do cu trc CV lm nng ct

Cu c nng
ct l mt cu
trc C-V

Cu n

Cu n
bnh thng

Cu phc

Cu c t hai
cu trc C-V,
trong c
mt kt cu CV lm nng
ct
Cu phc
thnh phn

Cu ghp hai
cu trc C-V
tr ln lm
thnh mt
nng ct ghp
Cu ghp

Phm tr ng php thnh phn cu trong h thng phn loi ly cu trc

ch - v lm c s phn bit cc thnh phn cu: thnh phn chnh v thnh phn
ph. Thnh phn ph c loi cha trong thnh phn nng ct, c loi ng ngoi
hay bit lp vi nng ct cu.
63

Cc thnh phn ph cha trong thnh phn ca nng ct: nh ng, b

ng,...
Cc thnh phn ph ngoi nng ct: trng ng, ng, ph ng cu...
Cc thnh phn ph bit lp vi nng ct cu: h ng, lin ng, ch
ng, ...
Cc phm tr ng php thnh
phn cu

Thnh phn chnh

Ch ng

V ng

Thnh phn ph

Trong
nng ct:
nh ng,
B ng

Ngoi
nng ct:
Trng
ng,
ng,

Bit lp:
H ng,

Ngoi phng php phn loi theo cu to ng php c bn chia cc loi

cu thnh cu n, cu phc v cu ghp, cn c cc cch phn loi khc l:

Phn loi theo mc ch ni: Cu tng thut, cu nghi vn, cu mnh

lnh v cu cm thn.

Phn loi theo cu to dng ph nh: cu ph nh, cu khng nh.

6.2. Cu n
Trong ting Vit, cu n l loi cu c s ca ngn ng. Cu n, ngoi kt
cu ch - v ht nhn, cn c xy dng bng nhng n v khc, bng cc kt
cu khc. l cc cu n mt ting: Ma!; cu n mt t a tit: Hi
o; cu n mt on ng: Mt bui sng ma thu, m trng; cu n
mt kt cu c nh: ch kin cng v phm cht cao c, v.v.
Cu n c th l cu k, cu hi, cu cu khin v trong mi th cu nh
vy li c th l khng nh v ph nh.
Vic nhn din cu n phc tp hn vic nhn din cu ghp. Tnh phc
64

tp ny trc ht do tnh a dng ca cc du hiu bn trong v bn ngoi ca

cu n quyt nh. V du hiu bn ngoi, cu n va ging cc n v nh
hn n, tham gia cu to nn n. Trong trng hp ny, cc du hiu ngt v hi,
v cc t tnh thi c vai tr quan trng.
So snh:
a. m thng by. (t hp t lm mt cu)
b. Trng sng. (t hp t lm mt cu)
c. Trng sng qu! (cu)
d. m thng by, trng sng qu. (cu)
Khi i vo cu to cu vi t cch l phng tin biu din cu trc c
php, cc n v ny lm chc nng thnh phn cu. V vy, nghin cu t chc
c php ca cu n cng chnh l nghin cu cc thnh phn cu.
Cn c vo chc nng ca php, tc l cn c vo ngha c php ca
cc yu tt cu trc ni ti ca cu, v cn c vo v tr ca chng m phn loi
thnh phn cu. T xc lp h thng thnh phn cu.
H thng thnh phn cu c phn thnh ba cp: cc thnh phn chnh,
cc thnh phn th, v cc thnh phn ph thuc. Thnh phn chnh trng vi
hai v ca kt cu ch - v. Cc thnh phn th c lp vi nhau khi tham gia
vo chnh th cu. Gi tr ca mi thnh phn i vi cu l khc nhau. CHng
hn, trng ng c lin quan n ton cu v biu hin nhiu ngha khc nhau
hn so vi cc thnh phn ph thuc hoc thnh phn xen. So snh:
d. C gi nh bn, c ai ng, cng vo du kch. (thnh phn xen)
e. Gn sng, lnh. (nh ng cho c cu)
f. Vo ma ny, cy tri tt ti. (trng ng)

ngha ca thnh phn xen trong (a) khng ph thuc vo t no trong cu c.

ngha ca nh ng trong (b) b sung, thuyt minh cho ton cu. ngha ca
trng ng trong (c) lm bi cnh cho v ng c th hin. V cu trc cu th
trng ng trong (c) tch khi ton cu, cn thnh phn xen trong (a) v thnh
phn nh ng trong (b) c v tr linh ng. Chng c th u cu, cng c th
gia cu.
Cc thnh phn ph thuc thng nm trong mt nhm no trong mi
quan h vi mt yu t no ca nhm. Chng hn, b ng nm trong nhm v
65

ng, nh ng nm trong c nhm ch ng v nhm v ng , v.v... n lt

mnh, cc thnh phn ph thuc cng c nt khu bit nhau. nh ng khc b
ng. B ng c kh nng chuyn i v tr, cn nh ng th khng c kh nng
. nh ng b chi phi bi quan h thuc tnh (attribute), b ng th b chi
phi bi quan h b tc (completive). Quan h b tc ny c lin quan n thuc
tnh t vng, ng php ca t. V do , b ng c xem nh l mt thnh
phn ph thuc c lin i n cu trc cu trc tip hn l nh ng.
So snh:
d. Ti c quyn sch hay.
e. Ti c quyn sch.
f. Ti c.
y, (a), (b) u c b ng, trong khi (c) khng c b ng. B ng
ca (a) c nh ng trong khi b ng ca (b) khng c nh ng. S hin din
ca nh ng (a) ch mang thm nt ngha thuyt minh cho b ng m thi.
Nh vy c vn lng nhau gia cc thnh phn theo quan h tng bc: nh
ng nm trong nhm b ng (nu b ng c nh ng), nhm b ng nm trong
nhm v ng. Do , phn tch ng thnh phn cu ting Vit phi bit tm cc
quan h c php tng bc ny.
V tr ca ch ng lun ng trc v ng. Tuy nhin, v tr ny khng
ch c ch ng, m cn c cc thnh phn khc. Cho nn trong cc cu di, m
rng cu trc, vic xc nh ranh gii nhm ch ng v nhm v ng c lc gp
kh khn.
Trong hot ng ngn t, ch ng l thnh phn d b tnh lc so vi v
ng. Tnh lc a n hai h qu: i) ch ng hiu ngm; v ii) ch ng zero.
Ch ng hiu ngm c th khi phc li c v c th hiu qua vn cnh. V
d:
Hu i qu m ca ta i!
Nh t ngy xa, tui chn mi (TH)
Ai nh? Ch ng c hiu ngm y chnh l tc gi.
Ch ng hiu ngm thng thy trong cc trng hp sau y:
a. Ch ng l mt trong nhng ngi i thoi
V d:
- Mun v cha?
66

- Cha.

b. Ch ng l chnh tc gi.
V d: Li qu gp nht dng di (ND)
c. Ch ng l nhn vt ang c ni n trong cu chuyn.
V d:
nghe nc chy ln non
nghe t chuyn thnh con sng di
g. Ch ng l ci chung ph bin. Loi ny thng thy trong cc thnh ng,
tc ng.
V d:
n qu nh k trng cy.
ii) Ch ng zero. Ch ng ny c c im l ngi ni ch hng ti s tn
ti ca hin tng ch khng ch n bn thn hin tng. l nhng cu
nh danh, cu tn ti vi ng t c.
V d:
Nhiu sao qu!
C thc mi vc c o!
Chy nh!
Ch ng hiu ngm hay l ch ng rt gn thc t vn tn ti trong thc ngi
ni. V mt ngha, cu c ch ng rt gn tng ng vi cu c ch ng hin
din. Ch ng rt gn thng thy trong cc cu c ngha miu t, tnh cht v
qu trnh. Ch ng zero c trong cu c ngha tn ti.

V ng l mt thnh phn chnh ca cu v c tc ng n ton cu. N l trung

tm t chc ca cu v do vy, v ng c nhiu vn phc tp hn ch ng. L
trung tm ca t chc cu nn rt him cu c v ng b lc b.
V ng c t chc bng cc ng t n, tnh t n hoc nhm ng
t, nhm tnh t v mt s t loi khc nh i t, s t, danh t, v.v.
Mt s yu t bin trc v ng l: cng u, cng vn, cng ch, cng
va, cng , cng ang, u vn, u c, u ch, u s, u , vn c, vn
67

cha, hy cn, hy c, hy phi, hy cha, cn cha, cn ang, cng cn phi,

cng khng, cn khng, s cn phi, ang b, ang phi, ang cha, s ch, s
c, s vn. Mt s yu t bin sau v ng l: xong ri, na ri, mi ri, c ri,
v.v.
V ng cng c t chc thnh chui theo cc quan h nht nh gia
cc ng tu trong chui. C hai trng hp:
d. V ng ng loi. V ng ny biu th cc hnh ng lin tc, tip ni
ca mt ch th hnh ng.
V d:
By gi, M ngi xung ging, trng ra cc ca s l vung m m trng
trng.
Cc phng tin biu hin mi lin h ca chui v ng ng loi ny l
cc t ni: v, khng ch ... m cn, va ... va..., hoc ... hoc, nu khng ...
th ...v.v.
V d:
Cuc sng ca Bc gin d m cao thng.

e. V ng phc tp khi - thuyt. Loi v ng ny biu hin hot ng v kt

qu ca hnh ng. V ng do hai b phn cu thnh. B phn u nu ra hnh
ng tnh trng, b phn sau nu h qu bin ha lin i vi b phn u.
Chng hn, tm c, ni bng, bp nt, ngi dy, v.v.
Kt cu phn khi thng thng ch c mt yu t. Cn phn thuyt c
th c hn hai yu t to thnh. V d: ni nh, ng vng dy, thp l t, v.v.

6.3. Cu trc cu n
V d v cu n:
M v. (cu c s, ht nhn, cu khng m rng)
M anh Nam v thnh ph. (cu c s, m rng).
Hm qua, m anh Nam v thnh ph. (cu c s, m rng).

68

a. M hnh tng qut cu n

M hnh c s:
<Cu> = <Ch ng> <V ng>
M hnh tng qut:
<Cu> = <thnh phn ph*1> <Ch ng> <V ng> <B ng*>
b. Cu hai thnh phn c v ng danh t. Nhm ny c h t cng vi danh t
lm v ng. M hnh tng qut ca nhm ny l:
<Cu> = <Ch ng> <V ng>
l <danh t>
V d:
Ti l sinh vin.
Nhng, cng ch l mt cuc gp g bt ng trong chin u.
B phn v ng c th m rng ty thuc vo mi quan h ca t trung tm
trong nhm danh t lm v ng.
T l trong kt cu v ng nhm ny c chc nng nhn mnh v ng, i
khi c th b c. V d C Hng l ngi H Ni. L trong trng hp ny
c th b c.
c. Cu hai thnh phn c v ng tnh t. Cu trc ca n gm: ch ng l danh
t, i t, cn v ng l tnh t c hoc khng c h t.
M hnh tng qut ca nhm ny l:
<Cu> = <Ch ng> <V ng>
l <tnh t>
V d:
C ta thng minh.
Ch c ta l thng minh thi.
Thuc vo kiu ny cn c v ng tnh t kt hp vi mt s ng t hoc t
hp ng t lm chc nng cng c c php nh kiu th nht: ha ra, tr nn,
v.v.

* ngha l thnh phn ty chn, c th c hoc khng.

69

V d:
Do ny b ta m ra kh chu.
N tr nn lanh li hn trc.
d. Cu hai thnh phn vi v ng l danh t hoc t hp danh t khng c h t.
Loi cu ny thng biu th ngha a im, s kin, hin tng, bn cht. V
ng ca n l t hp danh t vi mt s t loi khc. V ngun gc v chc
nng, loi ny c th l bin th ca v ng ng t.
M hnh tng qut ca nhm ny l:
<Cu> = <Ch ng> <V ng>
<danh t>
V d:
ng h ny ba kim.
C nc mt lng.
Cc cu trn y c kh nng ng vi cu m b phn v ng thm yu t c.
Loi ny c kh nng chp nhn nhng bin th sau y:
<Cu> = <Ch ng> <S t> <Danh t>
(vd, in cao th 3 pha)
<Cu> = <Ch ng> <T so snh> <Danh t>
(vd, thn em nh tm la o)
<Cu> = <Ch ng> <i t>
(vd, ai y nh?)
<Cu> = <Ch ng> <Loi t> <Danh t>
(vd, em my tui ri?, m mi lc mt khuya.)
e. Cu hai thnh phn vi v ng ng t.
M hnh tng qut ca nhm ny l:
<Cu> = <Ch ng> <V ng>
<ng t>
Nu ng t v ng l ngoi ng th m hnh c thm b ng:
<Cu> = <Ch ng> <V ng> <b ng>
70

V d:
Chng ti thng vit th cho nhau.
Cu vi ng t sai khin c thm m hnh:
<Cu> = <Ch ng 1> <V ng 1> <Ch ng 2> <V ng 2>
V d:
Ti khuyn n hc tp.
Cu c ng t biu hin ngha cm ngh, ha hn, mong c. M hnh:
<Cu> = <Ch ng 1> <V ng 1> <V ng 2> <b ng>
V d:
Ti ha gip anh.
g. Cu b ng. L loi cu c ng t vi ngha may ri, nguyn nhn. Ngi
ta thng dng cc t b, c, do, bi, phi, mc, nhng thng dng nht l cc
t b, c, phi.
V d:
Ti b pht
Ti c khen.
Ti c thy khen.
By gi nhiu vic phi lm lm.
Ti sai n lm vic ny.
N lm vic ny do ti sai.
Quan h c php trong cu b ng ting Vit biu hin nh sau:
+ B ng i tng trong cu ch ng tr thnh ch ng trong cu b ng
tng ng.
V d:
Qun gii phng nh tan tn qun ch.
Tn qun ch b qun gii phng nh tan.
+ Ch th ca cu ch ng khng bt buc xut hin trong cu b ng tng
ng.
V d:
Tn qun ch b nh lui.
71

h. Cu vi phm tr tn ti
ng t c gn lin vi cc s kin tn ti trong mt khng gian nht nh. V
vy, cu c ngha tn ti, mt khi hin din cc t khng gian, th c c th
vng mt nhng vn c hiu l c mt.
Chng hn: B ti tc bc.
M hnh:
<cu> = <ch ng> <v ng>
<danh t> <tnh t>
V ng ca cu l do danh t v tnh t to thnh. Nhng danh t (tc) v ng
la s vt gn lin, tn ti trong ch ng (b ti) v l yu t s hu bt kh ly.
Cu ny c th ci bin thnh:
Tc b ti bc.

B ti tc bc.
(

Cho nn cu tn ti ting Vit khng nhng c biu hin bng v ng ng t

c, m cn bng t hp danh t vi tnh t mang ngha tn ti.
V d:
M ti tnh tnh hin lnh.
Em gi ti tc en v di.
Cc cu ny c cc cu tng ng:
Tnh tnh ca m ti hin lnh.
Tc em gi ti en v di.
g. Cu hai thnh phn vi v ng t hp t c nh.
Ch ng ca loi cu ny c th l danh t, ng t v t hp t khc nhau, cn
v ng l t hp t c nh c tnh thnh ng hoc qun ng. Cu n loi ny
biu hin ngha so snh c trng, tnh cht vn c ca hin tng, s vt
c nu ra ch ng.
M hnh:
<cu> = <ch ng> <v ng>
<thnh ng>
V d:
Tnh hnh nghn cn treo si tc.
72

Lo ta c nc bo c.
Tuy hon cnh rt kh khn, ng v Chnh ph trng xa thy rng.
Thnh ng lm v ng l t hp c danh t hoc ng t lm trung tm. Khi
mang ngha nh danh, tnh cht th dng t hp thnh ng danh t, khi mang
ngha hnh vi, hot ng, qu trnh th dng t hp thnh ng ng t.

73

7. Nghin cu, xy dng tp quy tc c php ting Vit cho cu

n c bit
L Thanh Hng, B Lm

7.1. Cu n c bit
Trong ting Vit, c nhng cu chng ta khng th xc nh c thnh
phn ca n, u l ch ng, u l v ng, v chng c cu to bng mt t
hay mt cm t. Nhng cu nh vy gi chung l cu c bit. Cu n c bit
c lm thnh t mt t, mt cm t, cng c th c trung tm c php ph i
km lm thnh phn ph ca cu. Cu n c bit ch c mt thnh phn
(khng phi l ch ng hoc v ng) lm trung tm c php chnh.
V d:
lng ny, kh lm.
Nm y, mt ma.
Cu n c bit c th phn loi theo mc ch s dng:
7.1.1. Cu gi, p
Cu gi p dng lm li gi hay li p. Cu gi p do thn t gi p,
danh t ch ngi, vt, hoc kt hp danh t + thn t gi p (phn bit
vi thnh phn ph gi, p trong cu n bnh thng v cc kiu cu khc, khi
cu gi p ng c lp, ring r trong mt ng cnh c du hiu tch bit vi
cu khc).
V d:
M!
B i?
Vng.
Nam thn mn!
Phn bit vi cu cm thn dng biu th hay bc l cm xc. Cu cm
thn do thn t, t ng biu th cm xc, hay kt hp t ng vi thn t biu th
cm xc to thnh (phn bit vi thnh phn ph cm thn ng c lp
trong mt ng cnh c du hiu tch bit vi cu khc).
V d:
74

i!
Cht ri!

M hnh tng qut:

<Cu> = <thn t gi p> !
<Cu> = <danh t> !
<Cu> = <danh t> <thn t gi p> !

7.1.2. Cu tn ti
Cu tn ti gm hai kiu nh:

n Cu tn ti danh t
Cu tn ti danh t c trung tm c php chnh l mt danh t hay mt
cm danh t, mt i t biu th s vt tn ti.
a. Nu s hin din ca s vt, hin tng lm nn, lm im xut pht hay to
hon cnh cho nhng s kin do cc cu xung quanh biu th.
V d:
Thng ging. Mc T Khoa tuyt trng
Mt ngi i, qun rt but sng.
b. Nu s tn ti, s xut hin ca s vt, hin tng, hon cnh thi gian,
khng gian to ra ngi i thoi mt nhn thc hay mt cm xc.
Chn o M Phc.
Mt ting g gy xa. Mt nh sao mai cha tt. Mt chn tri ng
pha xa. Mt cht nh sng hn trn mt rung la ln ng.
c. Biu hin mt trng thi, mt hin tng tm l, mt nhu cu
Nc!
Ci nh ng ny!
d. Tn gi s vt (c quan, t chc, a im, vt, )
B Gio dc v o to.
Bo Nhn dn.
75

M hnh tng qut:

<Cu> = <thnh phn ph*> <Danh t/ng>

o Cu tn ti - ng t (tnh t)
Cu tn ti ng t/tnh t c trung tm c php chnh l ng t, tnh t
hay ng ng, tnh ng.
a. Nu s tn ti ca hng ng, trng thi, tnh cht
Chi. Ku. m. . Thi. Bch.
b. Nu s tn ti ca s vt mt cch chung chung, thiu chi tit, khng c th.
ng t thung dng nht to cu tn ti l cc ng t ch s tn ti, xut
hin, tiu tn. V d: c, cn, hin, ht, tn, hng, chy, , v, ny, Nhng
ng t ny thng xuyn i hi b ng.
Cn go.
c xe.
Ht cnh u.
Tnh t thng dng trong loi cu ny l nhng tnh t biu hin tnh
cht ca thi gian, thi tit, s vic,
Sao m lu th.
Thi, tra lm ri!
ng qu!
c. Biu th mt cm xc, mt mnh lnh, mt tn gi:
Lu qu!
Xung phong!

M hnh tng qut:

<Cu> = <thnh phn ph*> <ng t/ng>
<Cu> = <thnh phn ph*> <Tnh t/ng>

p Cu tn ti c thnh phn ph
a. Cu nh v, biu th s tn ti ca s vt, s vic, hin tng c xc nh v
76

tr (kiu cu tn ti c thnh phn ph trng ng khng gian).

V d:
Cn go trong ti.
C ngi trn gc.
M hnh tng qut:
<Cu> = <ng t/ng> <trng ng>
<Cu> = <Tnh t/ng> <trng ng>
b. Cu c ch , biu th s tn ti c xc nh s vt lm ch .
V d:
Vt, cn hai con.
o di c hai chic.
M hnh tng qut:
<Cu> = <Danh t/ng> <ng ng>
7.2. Cu rt gn
Cu rt gn hay cn gi l cu tnh lc l cu c mt hay mt s thnh
phn chnh (ch ng hoc v ng, hoc c hai) c c rt gn. Cu rt gn
da trn mt tiu ch c bn l ng cnh. Khi ng cnh giao tip cho php,
chng ta c th rt gn mt phn ca cu m khng nh hng n vic hiu
ngha ca cu. Cu rt gn khc vi cu mt thnh phn ch ngi ta c th
da vo hon cnh ngn ng m in vo thnh phn b bt i, v khi
phc li cu hon chnh. Tri li, cu n phn th hoc l khng tip nhn mt
yu t no khc, hoc l ch tip nhn nhng yu t c ngha m h, khng
xc nh.
7.2.1. Cu rt gn ch ng
Trong hot ng ngn t, ch ng l thnh phn d b tnh lc so vi v
ng. Tnh lc a n hai h qu: i) ch ng hiu ngm; v ii) ch ng zero.
7.2.1.1. Ch ng hiu ngm
Ch ng ca loi cu ny l ch th ca li ni, l nhn vt ang c
nhc n trong cu chuyn hoc l ci chung. Ch ng hiu ngm c th khi
phc li c v c th hiu qua vn cnh.
V d:
77

Hu i qu m ca ta i!
Nh t ngy xa, tui chn mi (TH)
Ai nh? Ch ng c hiu ngm y chnh l tc gi.
Ch ng hiu ngm thng thy trong cc trng hp sau y:
1. Trong i thoi thn mt, khi ni v ngi th nht hay khi hi i phng
(ngi th hai).
V d:
- Mun v cha?
- Cha.
2. Ch ng l chnh tc gi.
V d:
Li qu gp nht dng di (ND)
3. Ch ng l nhn vt ang c ni n trong cu chuyn.
V d:
nghe nc chy ln non
nghe t chuyn thnh con sng di
4. Ch ng l ci chung ph bin. Loi ny thng thy trong cc thnh ng, tc
ng.
V d:
n qu nh k trng cy.
5. Khi mnh ni vi mnh hoc dng nhng ng t ch s cu khn ni ln
yu cu ca mnh.
V d:
Bun ng qu! i ng no!
Mi ch vo cng an vi ti.
6. Khi ni v hin tng thin nhin (rt ch ng tri)
V d:
- Sng ri!
- Ma!
78

7. Khi ra lnh:
V d:
Im! Kho ln!
8. Khi nh mng:
V d:
Cng c ny! Kh bo ny!
9. Khi cu n hm tip vi cu kia.
V d:
ng bo b s n ung hoang ph, th l thc hnh i sng mi. Li
em s tin tit kim c gip chin s, th l thit thc ng h khng chin.
Anh c ht. Ht sc ht. G lc m ht. H ming to m ht.

M hnh tng qut cu c ch ng hiu ngm:

<Cu> = <V ng>
7.2.1.2. Ch ng zero
Ch ng ny c c im l ngi ni ch hng ti s tn ti ca hin
tng ch khng ch n bn thn hin tng. l nhng cu nh danh,
cu tn ti vi ng t c.
V d:
Nhiu sao qu!
C thc mi vc c o!
Chy nh!
Tn cng!
Ch ng hiu ngm hay l ch ng rt gn thc t vn tn ti trong thc
ngi ni. V mt ngha, cu c ch ng rt gn tng ng vi cu c ch
ng hin din. Ch ng rt gn thng thy trong cc cu c ngha miu t,
tnh cht v qu trnh. Ch ng zero c trong cu c ngha tn ti.

M hnh tng qut:

79

<Cu> = <V ng>

7.2.2. Cu rt gn v ng
Cu rt gn v ng t hn nhiu so vi cu rt gn ch ng. l mt
trong nhng l do ta ni rng trong ting Vit, b phn v ng quan trng hn c.
V ng c th b rt gn khi ngi ta tr li cu hi, trong b phn ch
ng l a t nghi vn ai, g, no, y, v ng thng nhc li v ng ca
cu trc. Ta gi trng hp ny l v ng hiu ngm.
V d:
- Ai g ca th?
- Ti
Khi c so snh v on cu hay cu th hai l cu ph nh th c th
bt v ng.
V d:
Anh y i cn ti th khng.
H chng c mt t g. c khng. Hm xing khng.
Hai thnh phn chnh ca cu c th b rt gn khi ngi ta tr li cu hi
trong d i t nghi vn lm thnh phn th yu ca cu (trng ng) hay ca cc
ng (nh ng, b ng).
V d:
- Th hc nhng g?
- Cc Mc.
- Hc th ri c bit g khng?
- Khng .

- Cc ng ch n v no?
- Hai mi hai.
Khi cu i thoi hm tip vi cu trn, cng c th rt gn c hai thnh
phn ch yu.
V d:
- Bo co ban ch huy, n cho ng.
80

- ng kia ?

M hnh tng qut:

<Cu> = <Ch ng>

81

8. Nng ct cu phc v ghp

o Minh Thu, Nguyn Phng Thi

Ngoi cu n, cc nh nghin cu cn phn cu trong ting Vit thnh

hai loi khc na l cu phc v cu ghp. V thc cht, cu phc v cu ghp
c cu to t cc cu n. Cch thc t chc, sp xp v quan h gia cc cu
n ny lm thnh nhng loi cu phc v cu ghp khc nhau, v da vo
m cc nh nghin cu chia cc cu phc v cu ghp thnh nhng loi khc
nhau.
Cu phc v cu ghp u c cu to t cc cu n (t hai cu n tr
ln) nhng cn phn bit c s khc nhau gia hai loi cu ny. Cu phc ch
c mt nng ct ch ng - v ng chnh, cn trong nng ct ch ng v v ng
y, ch ng, v ng (hoc nh ng, b ng) c th l mt hoc nhiu cu n.
Trong khi , mt cu ghp c th c hai hoc nhiu nng ct ch ng - v ng
tn ti ngang nhau. Cc nng ct ch ng - v ng ny khng ci no bao cha
ci no.
Trong cun Ng php ting Vit, 2005, tc gi Dip Quang Ban a ra
quan im ca mnh v cu ghp nh sau: Cu ghp l cu do hai (hoc hn
hai) cu n kt hp vi nhau theo kiu khng cu no bao cha cu no; mi
cu n trong cu ghp t n tho mn nh ngha v cu.
Da trn nhng tng kt v nng ct cu phc v cu ghp ca cc tc gi,
da trn vic kho st, phn tch cc ng liu ting Vit, chng ti tm thi chia
cu phc v cu ghp ra mt s loi nh sau:
1. Cu phc:
1. 1. Cu phc ch ng: l cu c ch ng l mt nng ct ch ng - v ng.
Vd: a. Anh lm nh vy l khng ng.
(S(S-SUB(NP-SUB Anh)

(VP-PRD lm nh vy))
(C l)
(AP-PRD khng ng)
(. .))
82

b. Chu khi bnh l nh cc bc s.

(S(S-SUB(NP Chu))
(VP khi bnh))
(C l)
(VP nh cc bc s)
(. .))
c. Anh y v qu c nm ngy.
(S(S-SUB(NP-SUB Anh y)
(VP-PRD v qu))
(VP-PRD c nm ngy)
(. .))
1. 2. Cu phc v ng: l cu c v ng l mt nng ct ch ng - v ng.
a. Xe ca ti, my vn chy tt.
(S(NP-SUB Xe ca ti)
(, ,)
(S-PRD(NP-SUB my)
(VP-PRD vn chy tt))
(. .))
b. Ci o y, gi l mt trm ngn.
(S(NP-SUB Ci o y)
(, ,)
(S-PRD(NP-SUB gi)
(VP-PRD l mt trm ngn))
(. .))
1. 3. Cu phc b ng: l cu c b ng ca ng t lm v ng l mt nng
ct ch ng - v ng.
a. Ti thy c y i vi mt ngi n ng l.
(S(NP-SUB Ti))
(VP-PRD thy c y i vi mt ngi n ng l)
83

(. .))
trong c y i vi mt ngi n ng l l mt S, c phn tch thnh:
(S(NP-SUB c y)
(VP-PRD i vi mt ngi n ng l)
(. .))
b. Nm em hc sinh c ban gim hiu nh trng tuyn dng.
(S(NP-SUB Nm em hc sinh)
(VP-PRD c ban gim hiu nh trng tuyn dng)
(. .))
trong : ban gim hiu nh trng tuyn dng l mt S, c phn tch
thnh:
(S(NP-SUB ban gim hiu nh trng)
(VP-PRD tuyn dng)
(. .))
1. 4. Cu phc nh ng: l cu c nh ng ca danh t l mt nng ct ch
ng - v ng.
a. Quyn sch m anh cho ti mn b mt.
(S(NP-SUB Quyn sch m anh cho ti mn)
(VP-PRD b mt)
(. .))
trong : anh cho ti mn l mt S, c phn tch thnh:
(S(NP-SUB anh)
(VP-PRD cho ti mn*)
(. .))
b. Ngy anh phi i cng tc sp n ri.
(S(NP-SUB Ngy anh phi i cng tc)
(VP-PRD sp n ri)
(. .))
Trong , anh phi i cng tc l mt S, c phn tch thnh:
84

(S(NP-SUB anh)
(VP-PRD phi i cng tc)
(. .))
c. Anh y mua quyn sch m thy gio gii thiu.
(S(NP-SUB(NP Anh y))
(VP-PRD( mua quyn sch m thy gio gii thiu))
(. .))
trong ... quyn sch m thy gio gii thiu, c phn tch thnh:
(NP-DOB(NP quyn sch)
(C m)
(S(NP-SUB thy gio)
(VP-PRD gii thiu)))

2. Cu ghp.
Khi phn loi nh cc loi cu ghp trong ting Vit cc nh nghin cng a ra
cc quan im ring ca mnh (TK: Dip Quang Ban, Nguyn Minh Thuyt &
Nguyn Vn Hip...). Cc quan im ny, d c im khc nhau nhng v thc
cht vn l phn bit hai loi cu ghp chnh trong ting Vit. l cu ghp
ng lp (cn c gi l cu ghp bnh ng, cu ghp ng kt, cu ghp qua
li, cu ghp song song, cu ghp ho kt...) v cu ghp chnh ph (cn c
gi l cu ghp ph kt).
2. 1 Cu ghp ng lp.
L cu gm c hai hay nhiu cm ch ng - v ng lin kt vi nhau. Gia cc
cm ch ng - v ng ny thng c hoc chen c lin t v, cn hoc du
phy (,).
V d: a. Lan ang hc lp 1 cn em trai Lan th mi i mu gio.
c phn tch thnh:
(S(S(NP-SUB Lan)
(VP-PRD ang hc lp 1))
(C cn)
(S(NP-SUB em trai Lan)
85

(C th)
(VP-PRD mi i mu gio))
(. .))
b. Hoa hng mu , hoa hu mu trng, hoa cc th mu vng.
(S(S(NP-SUB hoa hng)
(NP-PRD mu ))
(, ,)
(S(NP-SUB hoa hu)
(NP-PRD mu trng))
(, ,)
(S(NP-SUB hoa cc)
(C th)
(NP-PRD mu vng))
(. .))
c. Qu Lan Thanh Ho, qu Hng Ngh An cn Minh th H Ni.
(S(S(NP-SUB Qu Lan)
(VP-PRD Thanh Ho))
(, ,)
(S(NP-SUB qu Hng)
(VP-PRD Ngh An))
(C cn)
(S(NP-SUB Minh)
(C th)
(VP-PRD H Ni))
(. .))
2. 2 Cu ghp chnh ph
L cu gm c hai hay nhiu cm ch ng - v ng lin kt vi nhau bng cc
cp quan h t. dng cu ghp ny nng ct ch ng - v ng ng trc
thng c coi l v chnh, thng bo v iu kin, l do, nguyn nhn, mc
86

ch,... m bo c s xut hin, tn ti... ca s tnh nu nng ct ch ng

- v ng ng sau. Cc cp quan h t thng c s dng l:
Vd: Tuy... nhng... (hoc song), (mc) d... nhng... (hoc song), nu... th.., h...
th..., khng nhng... m (cn)..., s d...(l) v...
V d:
a. Nu anh n th ti cng khng c nh.
(S(S-CND(C nu)
(NP-SUB anh)
(VP-PRD n))
(C th)
(S(NP-SUB ti)
(VP-PRD cng khng c nh))
(. .))
b. Min l ng y ng th mi vic u coi nh xong.
(S(S-CNC(C min l)
(NP-SUB ng y)
(VP-PRD ng ))
(C th)
(S(NP-SUB mi vic)
(VP-PRD u coi nh xong))
(. .))
Trong mt s trng hp, mt trong hai quan h t ny c th vng mt do ng
cnh giao tip hiu:
c. (S d) Nam hc gii l v cu y rt chm ch.
(S(S-RES(NP-SUB Nam)
(VP hc gii))
(C l v)
(S(NP-SUB cu y)
(AP-PRD rt chm ch))
87

(. .))

Cc k hiu trong bi vit:

S: Cu

DOB: b ng trc tip

SUB: ch ng

CNC: ch nhng b

PRD: v ng

CND: ch iu kin

NP: cm danh t

RES: ch kt qu

VP: ng ng

PRP: ch l do, mc ch

AP: tnh ng

C: lin t.

88

9. Nghin cu, xy dng tp quy tc c php ting Vit cho cu

nghi vn, cu cm thn v cu cu khin
L Thanh Hng, B Lm

9.1. Cu nghi vn v cu trc cu nghi vn

Cu nghi vn thng c dng nu ln iu cha bit hoc cn hoi nghi v
ch i s tr li, gii thch ca ngi tip nhn cu . Cu hi c chia
thnh hai loi ln:
Hi trng
Hi c d kin chn la tr li. Trong loi ny cn c th chia thnh
my kiu nh:
Chn la xc nh mang tnh cht khng nh hay ph nh
Chn la khng xc nh, tc l chn t hng lot kh nng khc nhau
Thc cht vic phn chia ny l da vo ci khng r nm thnh phn no
ca cu hi tng ng vi cu tr li.
Cu nghi vn trong ting Vit c cu to nh cc phng tin sau y:

n Cc i t nghi vn: ai, g, no, th no, sao, bao nhiu, my, bao gi, bao
lu, u Cu nghi vn dng i t nghi vn c dng hi vo nhng im
xc nh trong cu im hi l im cha i t nghi vn. Do ngay c khi cu
b tch khi tnh hung ni v ng cnh cng c th nhn bit c im hi.
C th gi y l cu nghi vn r trng im.
V sao li th?
Bao gi anh i?
H vn cha n?
Tn ca anh y l g?
Ci ny l ci g?

M hnh tng qut:

<cu hi> = <ch ng> < ng t l> <i t nghi vn> ?
89

<cu hi> = <i t ch nh> <ng t l> <i t nghi vn> ?

<cu hi> = <i t nghi vn> <v ng> ?

o Kt t hay: Cu nghi vn c kt t hay dng hi c hn ch trong kh

nng tr li mt trong nhng ngh c a ra. V vy kiu cu nghi vn ny
cn c gi l cu nghi vn la chn.
M hnh tng qut:
<cu hi> = <cu> hay <cu> ?
(vd, Anh i hay ti i?)
<cu hi> = <ch ng> <ng/tnh t> hay <ng/tnh t> ?
(vd, ng y n hay cha?)
<cu hi> = <ng/tnh t> hay khng <ng/tnh t> ?
(vd, hc hay khng hc?)
<cu hi> = <ng t> hay khng <ng t> <b ng> ?
(vd, s hay khng s ch?)
<cu hi> = <ch ng*> <ng t> <b ng> hay khng <ng t> ?
(vd, s cht hay khng s?)
<cu hi> = <ng t> <b ng> hay khng <ng t> <b ng>?
(vd, s cht hay khng s cht?)

p Cc ph t nghi vn:
Mt s cu trc thng gp:
1. c ... khng?
Anh c tm c cy bt khng?
C quyn sch no trong ngn ko khng?
M hnh tng qut:
<cu hi> = <ch ng> (c*) <v ng> khng ?
<cu hi> = (c*) <ng t> khng?

(vd, i khng?)

<cu hi> = C <ch ng> <i t nghi vn> <v ng> khng ?
90

2. c phi ... khng?

C phi anh ny khng?
C phi em v tranh ny khng?
M hnh tng qut:
<cu hi> = C phi <danh t/ng> <i t xc nh> khng ?
<cu hi> = C phi <cu> khng ?
3. ... cha?
Anh hai i cha?
Con lm bi tp cha?
M hnh tng qut:
<cu hi> = <ch ng> <v ng> cha ?
4. ... xong ( ri, xong ri) cha?
Anh lm xong bi tp cha?
M hnh tng qut:
<cu hi> = <ch ng> <v ng> cha/xong cha ?

q Cc tiu t chuyn dng: cu nghi vn c tiu t chuyn dng nu khng

c dng km vi cc phng tin khc th im hi trong cu s rt m h.
C th gi y l kiu cu nghi vn khng r trng im. Mt s tiu t chuyn
dng l , y , nh, , h, h, h, chng, khng, sao, ...
Hm qua bc v nh y ?
Bc ly quyn sch ny ?

M hnh tng qut:

<cu hi> = <cu> <tiu t nghi vn>

r Ng iu: Ting Vit l mt ngn ng a thanh, v vy vic s dng ng iu

phn bit cu theo mc ch ni l kh hn ch. Trong phm vi x l vn bn,
chng ti khng x l thng tin ny.
91

Nu xt v mt quan h cu trc ni ti ca cu hi, ta c th thy mt loi cu

hi m trong c hai ci khng r cng c quan h vi nhau. Trong mt cu c
hai t hi: mt t chuyn dng hi v ci khng r v ng vi thnh phn cu,
mt t m thm b sung cho cu hi, nhm khng nh hoc hoi nghi cho
ci khng r ca v hi chnh.
V d:
C ai nghe thy ting g rn r trong pho giao tha m nay? (L.Q.K)
Ci g Bc Vit thay i tm tnh ca b nh th? (L.Q.K)
Cc cu hi c s lin hp nhng ci khng r thng l nhng cu c b
ng. B ng l mt cu hi chnh. V d:
Ti khng bit n mun g?
Loi cu ny thng c xy dng trn c s cu k phn ch-v ca ton
cu. Nhng cu ny l cu c cu trc cu hi ph thuc. Cc cu trc chnh ca
dng cu hi ph thuc l:
1. Ch ng v b ng i tng
V d:
Ti khng bit n mun g?
2. T hp gii t
V d:
Ti s n hay khng ty thuc vo vic c ta c mi ti hay khng?
3. Danh t v cu trc gii thch hoc cu trc ng v
V d:
Vn liu anh c nn tr v qu c khng nng tm hn anh.
4. Cu trc nhng b
V d:
Ci g n n s n cho d chng ta c ngn cn hay khng?
Ti s k anh nghe cho d anh c thch hay khng?
Nhng ng t, tnh t thng c b ng l cu hi l:
Nhng ng t c ngha hi han: hi, i, nhn, yu cu, iu tra, thm
ving, ni, v.v
92

 Nhng ng t c ngha thng bo: bo, nghe, thy, thuyt minh, trnh
by, v.v
Nhng ng t c ngha trng thi tinh thn hoc qu trnh nhn thc:
quyt tm, nhn c, gp g, tun th, hiu r, v.v
Nhng tnh t: chc chn, thch hp, quan trng, , quan tm, v.v

9.2. Cu cm thn v cu trc cu cm thn

Cu cm thn c dng khi cn th hin n mt mc nht nh nhng tnh
cm khc nhau, thi nh gi, nhng trng thi tinh thn khc thng ca
ngi ni cp hoc m ch. Cu cm thn c du hiu hnh thc ring l kt
thc bng du chm than. Cu cm thn ting Vit c cu to bng nhng
phng tin sau y:
n Thn t (hay cn gi l cm t): T mnh lm thnh cu, hoc kt hp vi t
khc, hoc lm thnh phn ph ca cu.
hay! B c tng con a. ( Nam Cao).
i sc tr! (T Hu).
Li kt hp thn t vi thc t:
Bun i l bun!
Con i l con!
o Tiu t thay, nh ng cui cu:
Thng thay cng mt kip ngi!
Hi thay mang ly sc ti m chi! ( Nguyn Du)
B my khn nh! (Nguyn Cng Hoan)
Cu cm thn dng tiu t thay nhiu khi c cu to theo li danh t
ch th ng sau v t:
Vinh quang thay nhng v anh hng dn tc!
p Dng ph t: l, tht, qu, gh, th, dng no, bit my...
Th th tt qu! ( Nam Cao)
Con ny gm tht! (Nguyn Hng)
q Khun hnh khng cha thn t: sao m, ... cht i c.
93

Sao m i n t tng, n cht hp, n bn tin th! ( Nam Cao).

Mng cht i c!

r Dng ng iu.
Mt s cu trc cu cm thn thng gp:
<cu cm thn> = <Tnh t><ph t> !
<cu cm thn> = <ph t ><tnh t> !
<cu cm thn> = <tnh ng> !
<cu cm thn> = <Tnh t> !
<cu cm thn> = < thn t> !

9.3. Cu mnh lnh v cu trc cu mnh lnh

Cu mnh lnh cn c gi l cu cu khin by t mun nh hoc by t
mun nh hay bt buc ngi nghe thc..hin iu nu ln trong cu.
Cu mnh lnh ch thc ca ting Vit c cu to t nhng ph t to
mnh lnh, bng ng iu mnh lnh cng vi iu kin l ch cha nhng t
lin quan n ni dung mnh lnh.
Cc ph t mnh lnh ng trc v t hay gp l: Hy, ng, ch...
Cc ph t mnh lnh ng sau v t hay gp l: i, i thi, no, i no...
Cc ng t xut hin trong cu mnh lnh l: chc, mong, cu mong,
Cc ng t khuyn bo, sai khin: khuyn, sai, bo, cm, ...
Hy tnh di on thng AB!
ng ni th!
Ch c m qun nh!
i i em!
Im!
Xung phong!
Cu mnh lnh c th hng v ngi th hai, ngi th ba v c ngi th
nht s nhiu.
94

V d:
Anh im i! (ngi th hai)
Ai lm n th ng dy! (ngi th ba)
Chng ta i no! (ngi th nht s nhiu)
Mt s cu trc cu mnh lnh thng gp:
<cu mnh lnh> = <ph t> <v ng> !
<cu mnh lnh> = < Ch ng> < ph t> <v ng> !
<cu mnh lnh> = <ng t/ng> !
<cu mnh lnh> = <ng t/ng> <ph t> !

95

Ti liu tham kho

Dip Quang Ban. Ng php ting Vit, NXB Gio Dc 2007
Dip Quang Ban, Ng php ting Vit Tp 2 - NXBGD, 2008
Mc Cawley 1968, "The role of Semantics in a Grammar" in "Universals in
linguistics theory".
Nguyn Ti Cn, Ng php ting Vit, NXBHQGHN, 2004
Nguyn Hng Cn, Cu trc c php ca cu ting Vit: ch -v hay - thuyt,
ngonnguhoc.org.
inh Vn c, Ng php ting Vit - t loi, Nxb i hc Quc gia H Ni,
2001.
Trng Th Thu H. H t ch thi, th trong ting Vit v tnh ch quan trong
pht ngn c cha cc h t . Tp ch Ngn ng v i sng s 5/2008
Cao Xun Ho (1991). Ting Vit S tho ng php chc nng (tp 1). Nxb
Khoa hc X hi, Tp H Ch Minh.
Nguyn Vn Hip, C s ng ngha phn tch c php, Nxb Gio dc, 2008.
Hong Trng Phin (1980). Ng php ting Vit: Cu. Nxb H v THCN, H.
Trn Kim Phng. Ng php ting Vit nhng vn v thi th.
Nguyn Th Quy, V t hnh ng ting Vit v cc tham t ca n, H Ni,
1995.
Nguyn Kim Thn. Nghin cu v ng php ting Vit. NXB Khoa hc. 1964.
L Quang Thim, Ng ngha hc, Nxb Gio dc, 2008.
Nguyn Minh Thuyt, Nguyn Vn Hip, Thnh phn cu ting Vit, NXBGD,
2004.
Ng php ting Vit ,UBKHXH 1983
Nguyn Nh ch bin. T in gii thch thut ng ngn ng hc. NXB Gio
dc. 1996.
Nhiu tc gi. Ng php ting Vit. Nh xut bn Khoa hc X hi 2000.

96