NC Q U C Q U N H

Th tm hiu
TM

s N G U Y N

DU

a T R U Y N K l U
(In ln th hai c sa cha v b sung)

NH X U T BN (I O DC V I T NAM

V,

Li ni u

TTruyn Kiu l tc phm vn hc m

khng mt ngi Vit Nam no, ngay c
nhng ngi khng bit ch, l khng a
thch, v khng thuc lng t nhiu. Ngi
c hc th c Kiu khng ch thng
thc li hay, p, m cn quan tm ti tm
s ca tc gi, v khng khi t hi: "Tm
s b n ca Nguyn Du l g, ti sao li u
ut nh vy?" Nhiu nh nghin cu c'
gng a ra cu tr li, nhng theo H Huy
Gip, trong li: "Gii thiu v Nguyn Du v
Truyn Kiu", ca [1]^'^ th: "Tm s ca
Nguyn Du qu l mt tm s y mu
thun, kh hiu... l mt vic lm rt
cng phu, i hi s ng gp ca tp th".

Cc cu trich dn c ly theo ti liu 1) (xem phn Ti liu tham

kho) v dc nh s heo ti liu y

Ti khng phi l ngi lm cng tc

vn hc, m ch l ml ngi m Truyn
Kiu, nh bao ngi Vit Nam khc. Ti cho
rng, mi ngi c "Truyn Kiu", ty iheo
kh nng ca mnh, u c th v phi gp
phn lm sng t b mt v tm s Nguyn
Du, v cng hiu r tm s ca tc gi, ta
nhn thc cng su sc hn ci hay, ci p
ca "Truyn Kiu". V vy khng qun ngi
v s hiu bit nng cn ca mnh, ti cng
xin mnh dn nu mt vi suy ngh v vn
trn, t mt gc m cc nh nghin
cu vn hc c l khng ngh ti.
Nhng kin ny c trnh by vn
tt hn mt cht trong mt bi m ti gi
ta son bo "Vn ngh", nm 1965. nhn
k nim 200 nm nm sinh ca Nguyn Du.
Nhng tic rng bi bo ny b tr li.
Ln ny, ti trnh by cn k hcm nhng l l
lm c s cho gi thuyt ca ti, v c sa
mt s kin, hoc b sung cho y hn.
y khng phi l mt bi nghin cu
vn hc, m ch l mt gi thuyt c c s,

c tnh cht gi cc nh nghin cii

tham kho. Chp nhn hay bc b n l
quyn ca bn c, ch mong cc bn cng
c v cng suy ngh, c nh th l

vinh d ln cho tc gi, v tc gi xin chn

thnh cin cm bn c.
Tc gi xin chn thnh cm Cfn Nh xut
bn Gio dc gip cho cun sch ny
ra mt ln u, v Nh xut bn khoa hc x
hi gip cho cun sch ny ra mt ln
th hai, xin cm Cfn nh gio nhn dn Ng
Tlic Lanh, v c nh gio nhn dn Hong
Thiu Sn gp nhiu kin qu bu v
khch l ti vit cun sch ny, v cui cng,
xin cm n ng L Ngc Y, nguyn bin tp
vin nh xut bn gio dc, nhit tnh
gip ti hon chnh bn tho.

TC GI

L ta ln xut bn th hai

d ^ u n sch nh ny, sau khi ra mt,

c ng o c gi n nhn, nhiu bn c
gp nhiu kin qu bu, nhiu li khch l,
khin chng ti rt cm kch, v chng ti xin
chn thnh cm t.
Th theo ngh ca mt s c gi, trong
ln ti bn ny, chng ti tng s cu trong
cc on trch dn, bn c mt cng tm
kim trong "Truyn Kiu" m vn hiu c vn
cnh trong c t ng m tc gi phn tch.
Chng ti cn b sung thm mt s l l, chi
tit, bng chng, bn c d nm bt hn
kin ca tc gi, v tng tnh thuyt phc ca
lp lun. Chng ti cng thm mt s chi tit
trong tiu s mt s nhn vt, trong mt s in
tch. Cui cng, chng ti cng c gng sa
ht cc li n lot, bin tp, trong hai bn trc,
mong rng bn ny s hon chnh hn.

TC GI
8

T I SAO, TM m u
TM S N G U YN D , TA PH I
TM TRONG "TRYN KIU"?

Trong cun "Vit vn gio khoa

khi gii
thiu 'Truyn Kiu" v tiu truyn tc giii, Dng
Qung Hm vit: "Ch yu ca tc l CI gi tm

s minh vo trong cun truyn: c vn t coi mnh

nh mt cu thn ca Nh L, m gp lc quc bin
khng th trn ch trung vi L hong, li phi ra th
nh Nguyn. Cnh ng tht khng khc g Thy Kiu,
nh c V(i Kim Trng, m v gia bin phi bn
mnh cho ngi khc, khng gi dc ch trinh vi
tnh qun. Bi vy, c mx truyn nng Kiu bc
hch tm s ca c. Trong truyn, c li kho m t
th thi nhn lnh, tht l rch ri, ch l".

Vit vn gio khoa th, ca Dng Qung Hm, Nha Hc chnh

ng Php. Xut bn 1940.

C Dcmg vn l mt nh nho hc, tn.g lu

chng i thi, sau mi chuyn theo Ty hc, nn v
thi gian, cng nh v np suy ngh, c gn vi
Nguyn Du hcm chng ta nhiu lm. Vy, c th ni
rng kin trn y ca c Dng cng l V kin
chung ca cc nh nho hc trong th k 19 v na
u th k 20. Tht vy, ng ni li, ngi u cr
nhn nm Nhm Ng (1906) ti trng thi hng
Nam nh, l mt nh nho cn t chu nh hng ca
vn ha phng Ty hn c Dng nhiu: tuy ng ti
cng c c sch, bo quc ng, nhng ch yu vn
nghin cu, tham kho cc sch ch Hn, v lm
vn, Ih ch Hn; khi ging "Kiu" cho anh em
chng ti, ng ti cng ni v lm s Nguyn Du gin
nh hon ton ging vi kin ca Dng Qung
Hm trn y.
Trc Cch mng thng Tm, tng s cc trng
Irung hc (lc l trng cp 2, hoc cp 2 + cp 3)
cng lp ca c ba k ch xp x mi trng, u dy
v hc bng ting Php, cn ting Vit b coi l ngoi
ng, mi tun ch hc c 3 gi. Tr mt, hai trng
ln - th d trng Bi - c gio s chuyn v Vit
vn, trong cc trng cn li, mn ting Vit li do
cc gio s Ton hoc L - Ha kim nhim. V vy,
cc thy hu nh da hon ton vo cun "Vit vn
gio khoa th" ni trn. Khi hc v "Truyn Kiu",
hc sinh cp 2 chng li thi y u gn nh thuc
lng trch on k trn, v cn c nghe mt s' thy
10

b sung thcm rng: "Truyn Kim Vn Kiu ca Thanh

Tm li nhn vn khng c on ti hi Kim Trng,
ngcri ta cho rng Nguyn Du sng tc Ihm on
y t lng mong mi c "ti hp" vi "Vua L".
V vn "Tm s Nguyn Du" tng nh c
gii p.
Tuy nhin, cng vo thi , li xut hin cun
"Nguyn Du v Truyn K' ca Hoi Thanh, v
cun "Nguyn Du v Trii\n Kiu ca Nguyn Bch
Khoa (cn c bt danh Trng Tu). V vn c
t li, v thu ht s quan tm ca nhiu ngi hn.
Tic rng sau cuc khng chin chng Php t nc
b chia ct, trong vn hc v c bit, trong nghin
cu v Nguyn Du ny sinh nhiu vn ln, quan
trng hn, nn mt s nh nghin cu tuy c ni n
tm s Nguyn Du, nhng khng i su nghin cu
n, v c lc cn dn chng mt s sng lc khc,
ngoi Truyn Kiu, iu ny, theo thin , c l khng
phi dng ca Nguyn Du.
Ti cho rng, tuy kin trn y ca Dcmg
Qung Hm khng phn nh ng tm s ca Nguyn
Du, nhng nu coi n l kin chung ca a s' cc
nh nho hc trc, th kin y hn c phn xc ng,
m chng ta khng th b qua, :"Nguyn Du

sng tc 'Truyn Kiu" k thc tm s ca mnh".

Do , ti cho rng, hiu c tm s y, chng ta
phi tm n trong "Truyn Kiu", v ch tm trong
l , v nu tc gi "Truyn Kiu" dng k thc
11

tm s mnh trong , th khng c l do g m c

khng gi gm mt cch trn vn. l im xut
pht u tin, ong cuc tim ti ca chng ti.
Chng ta ch rng, khng ch chng ta ngy
nay mi quan tm ti tm s Nguyn Du m nhng
ngi cng thi, bn b, thn thuc ca c cng ch
ti bu tm s u ut ca c. Xin php trch dn hai
on sau y, trong "Lit truyn Nguyn Du" [Xem
[1], trang 497- 498, ch thch 10].

..."ng l ngcyi trong lng t ph m mt ngoi

cn hu. Mi khi tin kin, lo s rt r nh ngi
khng th ni nng c. Tig c li vua d rng:
"Nh nc dng ngi, duy dng ngi hin ti, vn
khng phn bit trong Nam ngoi Bc.Ngi cng
Ng V c tri ng, lm quan n bc khanh,
nn bit iu gi c ni ht, cho y chc trch.
u li rt r e s ch nhtg vng d m thi"...
..."ng lm quan, thng phi quan trn p c h
nn phn ut bt c ch. n khi bnh nng, ng
khng chu ung thuc, bo ngi nh m xem chn
tay. H ni vi ng lnh ri, ng ni "c". Ni
xong th mt, khng tri li mt iu g..."
Nhng chi tit "trong lng t ph, m mt ngoi
cn hu.,.." v "lo s rt r, nh ngi khng th ni
nng c..." ca ngi chp lit truyn nh gi thi
ca c, v "... u li rt r e s ch nhng vng d
m thi" m vua Gia Ix)ng qu trch c chng t rng
12

nhiu ngcrt trong Triu nh u thy r thi "T

Th qui To" ca c, v u ch i c mt li tm
s, hoc mt s bc l kn o, vo mt lc no .
V chi tit "Ni xong th mt, khng tri li mt iu
g" cho thy rng, lc sp qua i, c hon ton tnh
to, xung quanh c nhiu ngi thn, mong mi, ch
i c ln ting, v h hon ton tht vng v c
khng h l iu g, ngoi mt ting "c",
Thng thng, nhng ngi c mt bu tm s u
un gi kn trong lng sut c i, khi bit mnh sp
sang th gii bn kia, u th l vi mt vi ngi
thn nht, lng tm c thanh thn trc khi
nhm mt. Trong hu ht cc trng hp y, li tri
trng thng l mt cu chuyn xu, hoc v tnh i,
v tin bc, hoc thm ch v hnh s, m ngi l
th phm, ng thi l ngi duy nht cn li, bit r
ngn ngnh, v nu l ra, th hoc s b trng tr,
hoc b d lun ln n. Nhng l ngi c lng tm,
nn sut i day dt khng yn; mt khc, li khng
dng cm cng khai t nhn li v vic lm sai
tri ca mnh, n lc gn t xa tri mi th tht vi
mt vi ngi thn, c thanh thn lcmg tm.
Cn nu l nhng chuyn, nh c ti m khng c
trng dng, hoc oan c v b gian thn gim pha, hm
hi, hoc v tnh lm mch lng ngi trn nn b tht
sng, hoc tnh duyn trc tr v.v..., th du khng k
l vi mi ngi, th thng ngi ta cng khng ngn
ngi g m khng th l trong vn th.
13

Nguyn Du, cho n nhng giy pht cui cng

ca cuc i vn gi kn bu lm s cho ring mnh,
ch "mt mnh mnh bit, mt mnh mnh hav", v
cng khng l r trong cc tc phm vn hc ca
linh.Vy, chng ta c th on rng, c khng mun
th l tm t vi ngi ng thi, chng phi v s b
trng pht, hoc v xu h khi phi th nhn vic lm
sai tri no ca mnh, m hn l c cho rng, ngi
ng thi khng ai hiu c c. Do , im xul
pht th hai ca chng ti l: "Tm s ca Nguyn Du
khng thuc loi cm gin, Ihng thng nh mi
ngi, khng nh theo cch ngh ca cc nh nho
trc kia, ch cm gin l "khng th trn ch trung
vi L hong, li phi ra th nh Nguyn", m ny
sinh do mu thun ngay trong ni tm c".
Tuy mang nng bu tm s u ut, khng th l
vi ngi ng thi, nhng Nguyn Du li mong hu
th c ngi hiu c mnh. Hai cu ni ting trong
bi th "c Tiu thanh k" ca c:

"Bt tri tam bch d nin hu

Thin h h nhn khp TNhi".
my ai khng bit? V iu mong mi ca c hn
khng phi l v cn c, tc l ta phi cho rng
Nguyn Du khng mang theo b ml v tm s ca c
sang th gii bn kia, m "ct giu" n u
trong cc sng tc vn chng ca mnh. Nguyn Du
li kh nhiu th ch Hn (trong ba b: Thanh

14

Hin tl. tp, Nam Triin tp ngm v Bc hnh tp

lc) v bn tc phm Nm l: 'Truyn Kiu" (tc
on trxng tn thanh), "Vn chiu hn" ('hay Vn t
thp lo oing sinh), 'Thc i trai phtig nn" v
"Vn ti sng hai c gi Trig Lit", trong
"Truyn Kiu" l lc phm ln nht, c Nguyn Du
dnh nhiu tm huyt nht khi sng tc, v hu nh
khng rat ngi Vit Nam no khng thuc lng mt
vi on, m rt nhiu ngi cn thuc lu n mc
c th lm mt bi tp Kiu, v bt k ti no. Vy,
chng ta c th tin chc rng, "ct giu" bu tm s
phc tp ca mnh, Nguyn Du la chn "Truyn
Kiu", ni c th gii by, y , v chi tit ni lng
u un ca mnh. Ch c iu l c giu qu kn, khng
bt k ai cng nhn ra c mt cch d dng;
nhng c li vn mun c ngi "khm ph" c
"ni ct giu iu b mt ca c", nn c phi dng
li nhng du vi ch dn cho ngd no dng cng
pht hin cc du vt y, tm hiu ngha ca chng,
mi mong hiu ng c lm s ca c.V im xut
pht th ba ca chng ti l: "Phi tm trong "Truyn
Kiu" nhng du vt m Nguyn Du li, tm hiu
dng ca tc gi th hin trong cc du vt y mi
c th khm ph c b mt v tm s tc gi".

15

C N C TIN RNG N G U Y N D U
DNG l i d u VT
TRONG TR N K lU

Trong vn hc Vit Nam v Trung Hoa, s tc

phm c cha ng tm s ca tc gi chng khng
nhiu. Tuy nhin, phn tch cc bi t i y, cng c
th thy c mt vi qui tc m tc gi ca chng
p dng.
Chng ta hy xem bi ph "Ngc tnh lin" ca
Mc nh Chi ([5], lp I,trang 112 n trang 117).
Mc nh O ii, ln l l Tit Phu, nguyn ngri lng
Lan Kh, huyn Bng H (nay l Thanh H, tnh Hi
Dcmg), sau di sang lng Lng ng, huyn Ch
Linh. ng u trng nguyn i Trn Anh Tng. l
ngi ni ting vn ti mn tip. Vua quan nh
Nguyn bit ting ng, nn khi ng i s, b vua, quan
Tu thay nhau th li. bng nhicu cu di him hc;
cu no ng cng ng khu cli li rl chi, khin mi
16

ngi phi phc ti. c mi c bi iu mt cng

cha cht tr, ng m giy ra, ch thy c bn ch
"nht", bit l h li th ti nn khng cn ngh lu,
ng c ngay:

'Thanh thin nht a vn

Hng l nht im tuyt
Thng uyn nht chi hoa
Dao tr* nht phin nguyt
Y! Vn tn, tuyt tiu, hoa ln, nguyt khuyt".
Lc dch:

'Tri xanh m! ng my
L d hng) mi ht tuyt
Thng uyn mi cnh loa
Dao tr mt mnh trng
i! My tn, tuyt tan, hoa tn, trng khuyt".
{* D bn: Qung hn)
Vua Nguyn cng triu Ihn v cng thn phc s
mn tip ca ng, v cui cng nh vua phong tng
ng danh hiu "Lng quc irng nguyn" (trng
nguyn hai nc).
Ngi ta thng k rng:"Khi ng i thi, vn bi
rt xut sc ng trng nguyn. Nhng vua Trn
Anh Tng thy tng mo ng xu x, khng mun
ly . ng bn dng bi ph "Ngc tnh lin" (tc l;
hoa sen trong ging ngc) ni ln ci phm gi

thanh cao ca mnh. Vua xem xong rt cm phc, bn

cho ng trng nguyn". Tuy nhin, ngi k li
khng dn li no ca vua gip ta r, vua cm phc
ci "phm gi thanh cao" hay ci ti ca tc gi, m
trong bi ph, tc gi ch k li chuyn mnh gp o
s, c o s cho xem bng hoa sen qu, bn ngu
hng lm bi ca, ca ngi m thi, tuyt khng c ml
cu, mt ch no lin h v mnh. V chng ta cng
khng thy ai coi bi ph ny l c cha ng tm s
g ca "Mc nh Chi".
Chng ta li xem mt bi ph khc, bi "Hn
vng tn ph"^'^ ca ng Trn Thng.
ng Trn Thng ngi huyn Chng M tnh
H ng (nay thuc H Ni) snh (tc t ti)
i Hu L, vn l bn hc vi Ng Th Nhm, nhng
li tr thnh k th ca Ng Th Nhm. Khi Ng Th
Nhm ra lm quan vi Ty Sn, th ng trn vo Nam,
ph Nguyn nh, by t tnh th Bc H, c
Nguyn nh tin dng, ng by mu lp k nh Ty
Sn, lp nhiu cng trng, c phong chc Tn l
thng ch. Sau khi ln ngi vua, Gia Long li phong
cho ng chc Binh b Bc thnh, ri li triu v kinh
lm Binh b thng th. Sau, v c ti, b bt giam
trong ngc, lm bi ph ny, cng vi bi "Tn cung
n on Bi cng vn". Cui cng, b x gio.

Vit Nam thi vn hp tuyn, ca Dng Qung Hm (trang 109

110). Nha Hc chnh ng Php, xut bn 1943.

18

Hn Tn l ngi huyn Hoi m, c ti tr,

nhng nh ngho, ban u theo S b vcmg Hng V,
khng c trng dng, bn b theo Hn vng Lu
Bang, nh c Tiu H ht lng tin c, nn c Lu
Bang phong lm i tng. Hn Tn gip Lu Bang
lp nhiu chin cng, cui cng i thng Hng V
trong trn Cai H, khin V phi t m c cht. Ln
ngi vua, Hn cao t phong cho Hn Tn tc Hoi
m hu, sau vu cho Tn lm phn, bt tri Tn a v
Lc Dng, tha cho Tn, ri t lu sau li mn tay L
Hu bt Tn v tru di tam tc.
Hn Tn cng vi Trng Lcmg v Tiu H l ba
i cng thn ca nh Hn, c Lu Bang suy tn l
tam kit. Sau khi bnh nh giang scm, Hn cao t bt
giam Tiu H, tru di Hn Tn, Bnh Vit, ch tr
Trng Lcmg khng lm quan m theo o lu tin
nn mi thot cht.
ng Trn Thng cng vi T qun L Vn
Duyt, Tin qun Nguyn Vn Thnh, hu qun L
Vn Qit cng l cng thn, c cng gip Nguyn
nh dit Ty Sn, ln ngi Hong . Nguyn Vn
Thnh th v mt bi th ca con trai, m b kt ti
phn nghch, b bt giam ri ung thuc c t t,
ng Trn Thng, c thng n Binh b thng
Ih, i vi Gia Long cng c cng trng gn nh Hn
Tn i vi Hn cao t, v cng b bt giam, khng
khc g Hn Tn. V vy, trong cun Vit Nam s
19

lc'^^^ Trn Trng Kim vit: 'Tg truyn rng

ng Trn Thng trong ngc c lm hi "Hn
vng tn ph" bng quc m v mnh nh Hn Tn
i Hn".
Tht ra cc nh su tm v nghin cu vn hc
khi gii ihiu hoc irch dn bi ph ny, khng ai
ni l ng Trn Thng c v minh nh Hn Tn,
hoc c gi gm tm s g trong bi y. V trong c
bi, tc gi ch k li nhng bc gian trun ca Hn
Tn v ca tng tm lng ung hu ca Tn "n nho

nh cng ly vng m bo p, on rnh rnh cn

ly tc phm ban cho", v k li s vic Tn b
bt ch trong bi khng c mt cu, mt ch no tc
gi lin h v mnh.
Ngay c cu kt:
'T a nay: xem pho ci( s, c truyn nhn thn,

thy cu:"Hn c thin h, i giai Tn chi cng"

cha tng thn tch Hn vng tn chi anh ti, m
thm trch Hn cao hong chi sai k ", vn c th coi
l ca bt k ng no, c gp cnh ng nh Hn Tn
hay khng.
Do trong ton bi ph khng c cu, ch no lc
ra ngoi u "Hn vcmg tn", nn ngay c vua
Minh Mng, ngd h lnh x gio ng Trn

Nh xut bn vn ha thng tin n hnh, nm 2002, trang 451

20

Thng, cng ch "cho l ng c on hn' ch

khng th cng khai kt ti ng v bi ph . V
chng ta cng khng th t bi ph y m rt ra c
kt lun g chc chn v tm s tc gi.
Qing ta li xem bi "Nga long cng vn" ca
o Duy T ([5], tp II, trang 618 - 622).
o Duy T (xem Binh th yu lc, ca
BKHXH do NXB Khoa hc x hi pht hnh, nm
1977) sinh vo khong nm 1572 x Hoa Trai,
huyn Tnh Gia, tnh Thanh Ha ngy nay, ng
thng minh, hc rng, nhng v l con nh phng
cho, nn khng c i thi. n g cm phn trn vo
Nam. u tin, ng i chn tru cho mt ph ng
x Tng Chu, huyn Hoi Nhn. Tng truyn, mt
hm i chn tru v thy trong nh c nhiu khch
cng ch nh bn lun th s, ng vn tay cm roi,
tay gi thng tru chp sau lng ng ngoi thm
sang sng ngh lun rt xc ng, khin mi ngi
rt khm phc. Ph ng lin tin c ng vi khm l
Hoi Nhom l Trn c Ha, Duy T lin dng bi
"Nga long ccmg vn". c Ha li em bi cho
cha Nguyn Phc Nguyn xem, cha mng lm,
bn mi Duy T n hi chuyn v ngay sau trao
cho ng chc Nha y ni tn, tc Lc kh hu,
trng coi vic qun c.
o Duy T gip cha Nguyn lm nn nhiu
vic ln, gip cha xy ly Trng Dc v ly ng
21

Hi (thng gi l ly Thy, v mi ngi u tn ng

l bc thy), nh cha Nguyn ngn chn c
cc cuc tin cng ca cha Trnh, ri xng vng
pha Nam.
o Duy T c coi l nht khai quc cng
thn ca nh Nguyn.
c bi "Nga long cong vn", khm l Trn
c Ha ni: "o Duy T l Nga Long' i nay
chng?", cn cha Nguyn thng ni vi mi ngcri:
"o Duy T tht l T Phng (tc l Trcfng Lcmg)
v Khng Minh (Gia Ct Lng) ngy nay". Tc gi
bin son ti liu [5] cng ni: "Tc gi vit bi ny

c v mnh nh Khng Minh v hy vng cha

Nguyn bit dng ti minh''. Cc ng s khng nh
dt khot c nh vy, v sau c 130 cu ch k v
cc chin cng ca Khng Minh, bi vn c kt
thc bng bn cu:

"Chn ny thin h i dng

t l cng c Nga Long ra i
Cha nay dng ng ti ti
Mng xem bn b di tri u yn".
o Duy T ni khng p m, rng "Nga Long
cng ra i ni ny, v nu cha dng c ti

Nga Long Cng l tn vng t qu hng ca Khng Minh, v

Khng Minh cng ly tn hiu l Nga Long (ngha l: rng nm).

22

ca ti. th bn b u yn" th khc g t nhn mnh

l Nga Long thi nay?
Qua my th d trn, chng ta c th thy rng
cc nh vn, nh th trc kia thng khng my khi
ni thng kin hoc tm t ca mnh, m thng
mn mt nhn vt lch s, hoc mt nhn vt do
mnh tng tng, hoc mt s vt v tri c nhn
cch ha ni thay cho mnh. Khi mn li nhn vt
hoc s vt. bao gi cc c cng rt rch ri, minh
bch. Trong tc phm, cc tc gi u phn bit r
rng, rnh mch, phn no ni v nhn vt, cn phn
no l lin h v mnh. C th l do gia nhn vt v
tc gi ch c s tng ng mt s' im, mt s
mt, mt s ch, ch khng th c s tng ng hon
ton, nn ngi c khi suy din lung tung, ri
gn cho tc gi i c m ch khng tt, qui ti
cho tc gi - nh chuyn Nguyn Vn Thnh, ch v
mt cu, trong mt bi th ca con trai l Nguyn Vn
Thuyn b cho l "li th hi c t ng nghch" m
phi a ra xt x, n phi ung thuc c t t,
chng hn,- tc gi phi c nhng cu, ch lu
c gi ch nn quan tm n nhng ch tcmg ng
m thi. Nu trong bi vn khng c cu, ch no
lin quan n tc gi, nh trong hai bi "Ngc tnh
lin" v "Hn vng tn ph" trn y, th chng ta
khng th coi bi l li tm s ca tc gi.
Khng ring g cc nh vn, nh th Vit Nam,
m c cc danh s Trung Hoa cng tun theo thng l
23

ny, Ta hy xt bi th di: "T b hnh" ni ting

trong vn hc Trung Hoa v Vit Nam, c bit l
trong gid "nghin" ca tr.
Theo ti liu [5], trang 464 - 468, th: 'T h hnh
l mt bi th di, ca Bch C D, i ng". Bch
C D, t Lc Thin l mt nh th ln thi Trung
ng. Vn l ngi trung trc, ng lm quan
kinh, ng b bn nnh thn gim pha, phi bin ra t
Giang Qiu. Nhn m khuya gp ngi k n v gi
bn Tm Dng gy n t b v k thn th cho nghe,
ting n no nut, thn i li c ch ging mnh, ng
cm khi vit nn bi T b hnh.
Phan Huy Vnh, ngi lng Thy Kh, huyn
Yn Sn, tnh Scm Ty (nay Ihuc H Ni) c nhn
di triu Minh Mng, lm quan tri ba triu Minh
Mng, Thiu Tr v T c l ngi dch T b hnh
ra ting Vit thnh cng hn c. Bn dch ca Phan
Huy Vri^'^ cn l mt trong nhng ng vn dch hay
nhl trong vn hc ta, rt ph cp v c coi trng
khng khc g mt tc phm xut sc trong nc.
Mt n s (hay l cng cha, ti tic khng nh
chnh xc) c T b hnh than rng: "c T h

hnh cng cm thtg chng Giang Chu T m".

Mt nh vn Trung Hoa nghe cu than , nc n
khen: "c nh th mi l hiu T b hnh". Qing ta

Nay nhiu ngi cho l ca Phan Huy Thc, b ca Phan Huy Vnh.

24

c th d dng hiu ti sao, hai danh s, hon ton

khng quen bit nhau, thuc hai dn tc khc nhau,
hai i nc khc nhau, li c cng mt mi ng
cm vi lc gi "T b hnh". l v, sau 62 cu
dnh cho ting n v thn th ngi k n, Bch C
D tht ln nhng li cm khi v thn phn mnh:
(xem [5], trang 466).

"Nghe n, ta chnh bun

Li ru thm ni n non my li
Cng mt la bn tri ln n
Gp g nhau l sn quen nhau
T xa kinh khuyt by lu
Tm Dg t trch gi su hm mai
Chn cng tch ly i vui thch
Tai chng nghe n ch sut nm
Sng Bn gn chn ct lm
Lau vng, trc v, ny mm quanh hin
Ting chi d nghe lin sm ti
Cuc ku su, vn ht vo von
Hoa xun n, nguyt thu trn
Ln ln tay chuc, chn son ring ngig
H chng c ca rg ch ni
Ging lu lo bun ni kh nghe..."
Qua nhng li t s ny, tc gi ch ni n ni
bun ca ring mnh, khng mt li on trch nh
vua. Do phn bit rch ri, li no l ca ngi k
25

n, li no l ca tc gi. nn khng ai ni rng, tc

gi mn li ngi k n on trch chng mnh:

Khch trng li khinh dng ly cch

Mi hun ch sm tcl ngun khi...
kn o t on hn nh vua, m ngi c "T b
hnh" ch c th "cm thng chng Giang Chu T
m" ch khng th chia s vi chng lng on hn ai.
n y, chng ta c th kt lun rng, c mt
c l khng thnh vn ca cc nho s trc kia, l khi
mn li mt nhn vt, hoc mt s vt no kn
o gii by tm s ca mnh bng mt tc phm vn
hc, tc gi lun lun rch ri, minh bch: h dng
mt vi cu, ch thch hp, bo cho ngi c, y
mi l li tm s ca tc gi, cn li l ca nhn vt,
d pht biu trong mt hon cnh hon ton ging nh
cnh ng ca tc gi, - nh li on hn ca ngcri k
n trn y - vn ch l li bc l tnh cm ca nhn
vt, ch khng phi ca tc gi.
Nguyn Du, khi k thc tm s mnh vo
"Tniyn Kiu" lt cng phi theo thng l ny. Trong
cuc i y gian trun ca mnh, k t lc gp Kim
Trng ln u, ti lc ti hp vi chng, Thy Kiu
tri qua nhiu cnh ng rt khc nhau. u phi tt c
cc cnh ng u ging cnh ng ca Nguyn Du?
M d cho cnh ng ging nhau th tinh cm, t tng
ca nng Kiu u chc l ging nh tnh cm, t
26

tng ca tc gi? Nguyn Du xy dng "Truyn

Kiu" trong mi nhn vt c mt tnh cch hon
ton xc nh; do , hnh ng, t ing, tnh cm
ca nhn vt trong mi hon cnh u phi ph hp
vi tnh cch m tc gi nh trc cho nhn vt,
khng Ih ty tin un nn theo thch ring ca
mnh. Ni mt cch khc, khng th cho rng c 3254
cu Kiu u cha ng tm s ca tc gi, mun
trch dn cu no cng c th minh chng rng l
thi . hoc t tng, lm s Nguyn Du. Th d, li
Kiu khuyn T Hi:

2495

Lm chi d ting v sau

2496

Nghn nm ai c khen u Hong So...

c ngi cho rng Kiu khng coi T Hi l anh

hng na, m coi T Hi cng ch l mt tng gic
nh Hong So (dcri y, ti s cn tr li chi tit
ny), v nh th l Nguyn Du, cui cng, cng coi
Quang Trung l gic. Theo ti, ta khng c cn c
no coi li nh gi trn ca Kiu, v T Hi,
cng ng thi l li nh gi ca Nguyn Du, v
vua Quang Trung. Theo logic ca truyn, th Kiu
ch nhm mt mc ch l thuyt phc T ra hng,
m T vn l ngi kiu cng, t ph, nn Kiu a
ra li nh gi nh ng vo nhc im
ca T. V chng li ca Kiu cng c mt phn
ng, m T c l cng t thy l T khng sc
chng lu di vi qun triu nh, cui cng s
27

thua, m "c lm vua" th "thua" hn l phi "lrr

gic" ri. Vy cu ni ca Kiu l do iogiic ca
truyn i hi, khng th cho l tc gi mun mn
li Kiu nh gi vua Quang Trung.
Nh vy, ngi c hiu ng c t.m s
ca mnh, tc gi phi "nh du" nhng ch l c
mun ta hiu, rng khng phi l li ni, hoc
ngh ca c Kiu, m chnh l li ni, ngha lm nn
bu tm s ca c.V mun hiu ng c tm s
ca c, chng ta nht thit phi tm cho ra nhng ch
"nh'du y".

28

C N C N H N DNG
CC D U VT DO N G N DU
DNG LAI TRONG "TRUYN KIU"

o Duy T trc khi trn vo Nam, c ln

ni vi bn: "Ti nghe cha Nguyn hng c t

Thun Qung, lm nhiu vic n c, li c lng yu

k s, trng ngi hn. Nu ta theo vo gip th chng
khc g Trng Liig v Hn, Ng Vin sang Ng, c
th lm t rng thanh danh, ta khng n ni phi nt
cng cy c, ung ph mt di" (xem trang 8), V vy,
khi sng lc "Nga long cng vn" by t nguyn
vng ca minh, o Duy T khng nhng khng giu
gim, hoc ni xa xi, kn o, m ni thng thng:

"Cia nay dng ng ti ti

Mng cho bn b di tri u yn".
Ni bun ca Bch C D, khi b bim chc ra tn
Giang Chu, phi "xa kinh khuyt" cng l iu chng
29

c g ng phi xu h hoc s hi, nn ng cng

khng ngn ngi ni trng ngay ra, khng p m:

'T xa kinh khuyt by lu

Tm Dng t trch gi su hm mai..."
Tm s cc tc gi ca "Nga Long cng vn"
v "T b hnh" khng c g l phc tp, o Duy T
th mong cho nhiu ngi, nht l cha Nguyn, bit
n ti mnh, Bch C D li mong c mi ngi
cm thng, nn khng cn ro trc, n sau, hoc
xa xi, bng gi, m bc bch ngay ni lng mnh.
Nguyn Du li khc. Nh trn nhn xt, c gi kn
bu tm s ca mnh sut c cuc i, v c cho rng
khng ai hiu c. Khi sng tc "Truyn K iu", chc c
cng cho rng, ch mt s t ngi c th hiu v cm
thng vi c, nn c khng mun ni trng ra cho mi
ngi bit, m c giu ri rc mt s ch trong tc
phm. V cc ch y c c "nh du" mt cch rt
kn o hn l buc ngi no tht s quan tm ti
bu tm s ca c, th phi ng no, dng tm tm
ti, mi mong pht hin c cc du vt y, m t
suy on ra ni nim u un ca c.
bn c thy r hn, ta phi da vo du
tm ra dc cc du v! y, ti xin phn tch thm mt
tc phm na. l bi Ih t tuyt, nhan : "Tri
mng" ca Nguyn Khuyn:

"Cao cao mun trg y l tao

Du pho thng thin chng ti no
30

k o tao nguyn vn mu xanh ngt

Ch ti cJ Oa v vt vo".
Mt s tc gi cho rng nhan bi th ny l
"Thin h ngn tai" (ngha l: tri c ni u no).
Khi cn hc trng ph thng, ti c ng ni
ti ging cho nghe nh sau: "Tn bi th khng phi
"Thin h ngn tai" m l "Tri mng"*. Nhiu ngi
khng hiu thm c Yn nn mi nhm th!
Chu c li cu th ba m xem. Ti sao c li ni:
"o", xira nay c ai ni "o tri" u? Ngi ta ch ni
"da tri" thi ch! Nguyn l, di triu Nguyn c
lm n Tham tri b L, n khi Ty sang, o b
Hong Cao Khi p, c mi min cng ra lm quan,
v Ty thng cho c lm Tng c ba tnh Sn - Hng
- Tuyn. Theo qui nh ngy trc, th phm phc ca
Tham tri l o thng lam, cn ca Tng c, chc
quan cao hcm, l o gm. Ch "o" c t vo cu
chnh l tr v c. Vi cu "o tao nguyn vn mu
xanh ngt", c mun ni "Tao trc sau vn ch l
Tham tri m thi, cn chc Tng c l do chng my
(d Oa) cng p tao phi nhn, ch bn tm tao
khng mun". (Trong "Bi di chc" [5] tp 4, trang
333 Nguyn Khuyn cng dn con:

vo my ch trong bia
Rng: "Quan nh Nguyn co v lu".
Trong cun Vit vn gio khoB th{xe\ ch thch trang 1) Dng
Qung Hm cng ghi nhan bi th l "Tri mng".

31

tc l c ch l nhn mnh l "Quan nh Nguyn" ch

khng tha nhn chc tc ca "Ty").
ng ti li ni thm: "Bni ihng ra th ch
"o" phi s tot, v khng ph hp \'oi u bi th,
l "Tri", v tri c mc o bao gi. Nhng t vo
kn o by t tm s mnh th li rt hay, v vn
gi c "mu xanh ngt" ng vi u , m li
ng c ring ca tc gi. Phi c ch "o" y, th
ngi ta mi hiu c thm ca tc gi, ch nu
sa li l "Da tao nguyn vn mu xanh ngt" th c
28 ch ca bi th u hp vi u "Tri", nhng
bi th khng cn g ng ch na, v cng ch bnh
thng nh cc bi th khc m thi".
ng ti cn a ra mt vi bi th hay, ni ting,
th d, bi th "Rn u bing hc" ca L Qu n,
v bi th "Vn nguyt" ca H Xun Hcmg, ch
cho ti Ihy, trong hai bi , khng mt cu, mt ch
no lc ra ngoi u ; thm ch, hai tc gi cn ti
tnh ch, trong bi "Rn u bing hc", ong mi
cu th li c tn mt con rn, v trong bi "Vn
nguyt" th c tm cu u l tm cu hi c.
Gia nh ti vn Nam nh, c ti v ng li
u l nh nho - c hai u c nhn Hn hc - c
giao du vi cc bc danh nho thi y, nh Nguyn
Khuyn, Nguyn Thng Hin (tng lm c hc
Nam nh, Ninh Bnh), Trn T Xng v.v... v hiu
h kh r. Ti tin l cch gii thch ca ng ti v bi
th trn l ng vi ng ca tc gi, hn na, Iheo
32

s phn on ca mnh, ti thy iu ng ti ging l

rt c l.
T , ti suy on rng; "Lut th, ph ca cc
c ta xua kia tht l ht sc ngt ngho. Trong mt bi
vn, bi th hay, tt c mi ch ong bi u phi ph
hp vi u . Mt bi th d hay n my, m cn
st mt ch lc , d l tc gi do b vn m khng
thay bng ch thch hp hn c, th vn b ch l d,
vn b "s tot". iu ny buc cc nh vn, nh th,
khi sng tc khng c php cu th, ty tin, m phi
cn nhc thn trng tng cu, tng ch, khng c
ch no lc . Cn c vo tiu chun ny, i khi, ta
cng d dng loi tr cc ch d bn, m la ra ch do
tc gi dng. Ta hy xt bi th sau y ca B huyn
Thanh Quan, m u , theo nhiu tc gi l "Thng
Long hoi c" ([5], tp ni, ang 470)".

To ha gy chi cuc h trng

n nay thm thot my tinh sng
Li xa xe nga hn thu tho
Nn c lu i bng tch dng
vn tr gan cng tu nguyt
Nc cn cau mt vi tang thng
Ngn nm gng c soi kim c
Cnh y, ngi y, lung on trng.
ng ti ging rng: u bi th khng phi l
"Thng Long hoi c", v hoi c saoli on trng
c? "on trng" ngha l "t rut", tc l "au
33

n v cng" m ngi ta ch c th "on trng

trc mt cnh c lin quan trc tip vi mnh, m
thi. u bi th ny ng ra l "Qu c' phu 1
s", ngha l "Nhim s ca ngi chng qu c
Qing mt ri, nn khi thy ni ng lm vic tr
y, th b mi "on trng" nht l, chng b li l
mt chc tri huyn v li ca b". (C mt ngi
b, tn l Nguyn Th o, lm cfn kin chng, V
xin ly hn, b ph vo om cho php v ly chn
Chng Th o kin ln quan trn, v ng huyn t
cch chc). Vn u bi th, thc h th nc
xin dnh cc bc cao minh phn xt, ring ti, t
ch tm c mt iu, l theo cc c ta xa kia, th
ong mt bi th hay, khng c php c mt chi
no lc , d ch ch lin quan n mt chi ti
khng ng k.
Mt i ca qui tc ny, l n li b cc c l
dng phc v mt ring: mi khi mun ki
o by t kin ca mnh v mt vn g , c(
c ch cn tm mt ch no Ihch hp ong bi vn
bi th ca mnh, ri t vo mt ch, hoc vi chi
"tri ca" tc l lc r rt ra ngoi u bi vn, b
th, khin ngi c phi sng st, m tm hiu dn
ca tc gi Idii dng ch o le nh vy, do , ln r;
c thm ca tc gi.
Nguyn Khuyn, tuy sinh sau Nguyn Du v
chc nm, tuy c tip xc cht t vi Ty hc, nhn
cn bn vn l mt v thm nho, tc l c o tc
34

theo cng mt khun mu nh Nguyn Du. Ti vn

chcmg, c v quc m ln Hn vn ca hai c cOng
li tng ng vi nhau, hn l, kn o by t
tm s ca mnh, hai c tt s dng cng mt phng
php "n d". E) khng nh mnh trc sau vn ch l
"Quan nh Nguyn", Nguyn Khuyn thay ch
"da" bng ch "o" tri ca trong bi th "Trcri mng".
Vy, ichi k thc tm s mnh trong "Truyn Kiu"
Nguyn Du tt cng lm nh th, tc l, ng l phi
dng ch ny mi thch hp vi din bin logic ca
truyn, c li thay bng mt ch "tri ca", tc l mt
ch r rng lc hn ra ngoi logic ca truyn, ngi
c chng ta phi sng st m tm hiu dng ca tc
gi, ri suy on ra tm s tc gi. Ni mt cch khc,
nhng ch "tri ca" y chnh l nhng du vt do
Nguyn Du dng t ri rc trong truyn dn dt
ngi c chng ta ti tm s u ut ca c.
Nh vy, bc tip theo - bc th t, cng l
bc quan trng nht, bc quyt nh - trong cuc
tm ti ca chng ti l:
" hiu ng v y tm s ca Nguyn Du
qua "Truyn Kiu", cn tm cho ra mi cu ch, mi
in tch, tnh tit khng thch hp vi nhn vt hoc
khng ph hp vi din bin logic ca truyn, tm li,
l tm nhng cu, ch "ng phi s tot" theo cch
ni ca cc c ta xa kia, coi chng chnh l nhtg

"du vt" m tc gi dng t vo, ri tm hiu

ngha ca chng, m t , suy ra tm s ca tc gi.
35

V ch nn suy lun trn c s cc chi tit y m th

ngha l nhng chi tit no, cu ch no ph hp V(
logic ca truyn s khng c coi l c cha n
ca lc gi, trnh khng gn cho ng nhng kii
m c l ng khng h ngh n.
Di y, ti xin ln lt trnh by cc "d
vt" m ti pht hin c, nu ln ngha c
chng cng nhng suy on ch quan ca ti, t c
du vt y.

36

"KIM TRNG TH C" V "KIM TRNG H ',

"THY KIU THC" V "THY lU H '

Q ig ta hy xem on ni v vic Kim Trng

thnh hn vi Thy Vn:

2837

Xun huyn lo s xit bao

Qu ra khi n th no m hay!
Vi vng sm sa chn ngy

2840

Duyn Vn sm xe dy cho chng

Ngi yu iu, k vn chg
Trai ti, gi sc xun g va th
Tuy rng vui ch vu quy
Vui ny ct su kia dc tio
Khi n , lc ra vo

2846

Cng u duyn mi, cng do tnh xa" ...

37

v hai ch "vu quy", L Vn Hc [2] ch gi

nh sau:

"Vu quy mt ch trong th o Yu kinh Thi

ni ngi con gi v nh chng.
y tc gi dng ni s vui mng v vic c.
v ca Kim Trng th khng hp. Kim Trng c n
du u m vu quy".
Cn Nguyn Thch Giang [ 1] th ging:

"Vu quy y ch vic ng b vin ngoi ch o con

gi v nh chng".
Chng ta thy r l cch ch gii ca Nguyn
Thch Giang khng lm chng ta tha mn. Ngi ly
v th phi vui v vic mnh ci v, ch sao li vui v
vic "b m v cho con gi v nh chng", du l v
nh anh ta? Ta cng khng th ni l tc gi "Truyn
Kiu" mun ni: "Tuy Thy Vn vui ch vu quy", v
Vn ch c "vui ny", ch lm g c "su kia", ch c
"duyn mi" ch lm g c "tnh xa"? Ngi "vu
quy" dt khot phi l Kim Trng. Do , cch ch
gii ca L Vn He l hp l hn, v thc mc ca
ng rt ng, ng thi cng l thc mc ca nhiu
ngi khc, tuy h ch ni, m khng vit ra m thi,
ing ta hy th xt mi kh nng l gii, ti sao
Nguyn Du li dng hai ch "vu quy" y.

1.

Kh nng th nht l c "nhm". Kh nng ny

c th hon ton loi tr, chng nhng v ch mi ngh
38

th thi cng l xc phm ngi hc vn uyn

thm, c vn t vng phong ph, li dng ch mt
cch thn tnh, ai cng phi khm phc nh c, m
cn v mt l hin nhin hn, l nhiu ch khc
trong "Truyn Kiu" Nguyn Du s dng hai ch
"vu quy" theo ng ngha ca chng. Th d:

65

"nh ngy np thi vu quy

Tin liig d sn, vic g chng xong ..."

hoc

2263

cung nga, th n ni sau

Rng "Vng lnh ch rc chu vu quy ..."

Vy, ta c th tin chc trm phn trm l khng

c chuyn Nguyn Du dng nhm ch, v ta c th
hon lon loi tr kh nng ny.
2.
Kh nng Ih hai l do b vn, nn nh th phi
ng ch , du bit l sai. Ai cng bit "th" lc bt
l cc k kh lm. Ring mt quy lut ch c dng
vn bng hn ch rt nhiu s vn c gieo, li
cn thm qui lut: "trong hai ch su, tm ca cu
tm, th mt ch phi c du huyn (trm bnh thanh),
ch kia phi khng du (ph bnh thanh)" khin
khng t nh th iu ng; cu th khng tht vn,
lm khi h nh dng nhng ch khng st ngha lm,
[hm ch, c khi cn mu thun na, th d: bn cu
trch trong truyn "Nh mai":
39

...Ong trong tay o c ngi

Giao thng gic Tht toan bi n kia
Tu li, e cng ng ngh
Mt t on biu tc th gi ra...
Mt i thn thn cn, hu nh ngy no cn
c vua vi, khi th bn vic, lc th nh cc
gii khuy, m li s rng li ni ca mnh ng ngh
nn phi dng s, th r rng l khng thch hp
Nhng tc gi buc lng dng ch y, cho bt vr
c vi hai ch "kia" v "th".
Hoc bn cu trch trong truyn "Lc Vn Tin'
sau y:

...Chi bng kim chn ln gia

Trc l tm bn, sau l ngh chn
Vic chi than khc tn bng
u em nhau chy vo rng, ln non...
C l gia hai cu trn v hai cu di cn c
mt vi cu na chuyn qua chuyn Vn Tin
ang vra i va ngh ngi, th gp mt m ngi
va ku khc va chy tan tc. Nhng d sao, th
than khc cng khng th "tng bng" c, d khc
v bt c l do g. Nhng tc gi Lc Vn Tin, du
bit l sai m vn phi dng, cho bt vn c vi
ch "rng" cu sau, (v c l vi mt ch no
cu trc, b tht lc).
40

Gii tm vn th nh Nguyn Du, m cng c ln

phi lm nh hai tc gi trn. Hy xem bn cu:
3 l

Chrnrinh cn mt cht ny
Chng cm cho vng, li giy cho tan
Cn nhiu n i chan chan

3164

Hay g vy cnh hoa tn m chi...

V vn "n i chan chan", L Vn He bnh lun:

"Cn nhiu n i chan chan. Cn nhiu u? n
i l g?Dm chc rng hi nh vy, Thy Kiu d c
sng li cng khng p ni".
Nguyn Thch Giang th ch ging "chan chan:
trn tr, y ry'\ m khng bnh lun g thm.
Theo ti, L Vn He hiu sai li ni ca Kiu.
Kiu u c ha hn vi Kim, l cn nhiu n i, hoc
bo Kim l " anh cn nhiu n i (vi Thy Vn), vy,
vic g phi vy cnh hoa tn ny?". Ti cho rng, coi
ba cu 3161, 3162, v 3163 lin vi nhau, th ngha
ca Icri Thy Kiu s tr thnh r rng hcm v hp l
hn, c th l: "ch trinh cn mt cht ny (tc l
khc t chuyn chn gi, gi cho mi tinh ca hai
ngi c thun khit), th m anh chng cm cho
vng, li cn giy cho tan, li cn i nhiu n i chan
chan". Ri t ny, Kiu mi kt lun; "Hay hm g
(m c i) vy cnh hoa tn", hoc: "hay hm g ci
chuyn vy cnh hoa tn (m c ni), mi l logic.
Nhng d hiu theo cch no, th hai ch "chan chan"
41

vn c buc ta phi ngh l Nguyn Du do b vn, nn

phi dng mt ch m c l c cng khng hi
lng lm.
Do qui nh ngt ngho v vn, iu trong th
vn lc bt, nn ngoi bin php dng ch gn ng,
hoc hon ton khng thch hp hoc p vn, tc gi
cc tc phm vit theo th lc bt cn hay dng nhng
ch a y, tc l nhng ch ch thm vo cu th
cho s, ch khng nhm a thm thng tin g. Ph
bin nht l hai ch "mt khi", th d:
hai cu trch trong truyn "Thch Sanh"

Thch Sanh ha php tc th

Ba ru lin phng mt khi yu x
hoc hai cu trch trong tiyn "Phm Cng, Cc Hoa"

Ly giy ph mt xa kia
Lm th i mt khi trch chng
v kh nhiu cu tng t trong cc truyn khuyt

danh khc. Ti tnh nh Nguyn Du m cng phi mt

ln dng bin php bt c ny;

3001

Cng nhau ly t Gic Duyn

B hnh mt l, theo lin mt khi.

Hai th d "chan chan" v "mt khi" ny cho thy

Nguyn Du cng c lc b vn, phi lm theo mt s'
nh vn tm thng khc, tuy cu ca c khng qu
42

"ng ngh" nh cc v kia. Chu kh bi lng tm vt

kht khe hn cht na, cn c th tm c vi ch
dng ch khng tha ng na ca Nguyn Du, tc l
du ri kht khe. la cng ch "s tot" c 5, 6
ch l cng. Su ch cng p, so vi hn ba nghn
hai trm cu cn li ca "Truyn Kiu", u l nhng
cu va ti tnh v cch s dng ngn t, va du
dng v m iu, li c gieo vn, bt vn rt chnh,
l mt t l rt nh, cha n hai phn nghn. Vy rt
t kh nng l do b vn, m Nguyn Du "cho Kim
Trng vu quy". Hn na, theo mch vn on ny, ta
thy tm ch cho bt vn vi ch "th", cng khng
qu kh. Th d c th vit:

Tuy rng vui ch phu th.

v thin ti Nguyn Du chc chn c Ih tm c
cch din t hay hcmi m khng phi dng sai ch.
Du sao th tm thi ta cha th b qua kh nng "b
vn" ny, d n ch rt nh.
3.
Kh nng th ba, l tc gi c' tnh dng ch
sai, vi ml dng nhi nh no , v chng ta cn
tm hiu dng y. vt c suy ngh, thy ngoi ba
kh nng ny chng cn kh nng no khc, nn li
chp nhn kh nng ny m coi hai ch "vu quy" nh
mt du vt m tc gi "Truyn Kiu" t vo
chng ta nhn ra n ca c.
E) kim tra iu gi nh ny, chng ta tip tc
tm thm cc du vt khc.
43

Hy xem on ni v vic Kiu lisangIhm

Kim, sau lchi tt v nh, v thy "hai thn cn d tic
hoa cha v". V nng thy:

435

Sinh va ta n thiu thiu

Gi chiu nh tnh, gi chiu nh m.
Ting sen s ng gic he
Bng trng x hoa l li gn.
Bng khung nh Gip non Thn

440

Cn ng gic mng m xun m mng.

Nng rng: "Khong vng m trng"

442

V hoa nn phi lnh ng tm hoa ...

V hai ch "hoa" ny, L Vn He ch gii:

'Theo hai ch dng y. th hoa tr ngi p,

khng c l con trai hay con gi".
Ch c hai ngi, l Kiu v Kim, m Kiu l ngi
i tm hoa, i "hoa" nht nh l Kim ri, v v im
ny, chng ta hon ton ng vi L Vn He. Nhng
kh c Ih chp nhn rng; "hoa ngi p, khng c
l con ai hay con gi". Dng ch "hoa" tr bn my
ru, c l c th gii, ch c mnh Nguyn Du. M khng
phi c ch dng mt ln. Hy xem on Kiu ian thn,
sau khi bn mnh, m cui cng cn nh:

697

44

Phn du, du vy cng du

X lng eo ng by lu mt li!
Cng trinh k bit my mi

700

V ta khng khi cho ngi d dang

Th hoa cha ro chn vng

702 Li th thi ph phng vi hoa!

Cng nh vi ch "hoa" trong cu 442, v ch
"hoa"trong cu 702, Nguyn Thch Giang khng a
ra ligii thch no. Cn L Vn He vn lip tc ch
gii:

"Hoa y tr ngi p, tc l Kim Trng".

Chng ta cng phi cng nhn l chng cn cch
gii tich no khc, v nh chp nhn n, im, n
ch clng Kim, m bc b im, n tr ngi p, v
ngi l mt chng trai.
Lh nng "dng nhm ch" y cng hon ton
c th< loi tr, v nhiu ch khc, tc gi vn dng
ch "loa" theo ng ngha ca n. Th d:

155

Trm nghe thm nc hg ln

Mt nn ng tc kha xun hai Kiu
Nc non cch my bung thu
Nhg l trm du thm yu chc mng
May thay gii cu tng phng

160 Gp tun l, tha lng tm hoa

...

hoc

Than i! sc nc hng tri

Tic cho u bng lc loi n y?
45

Gi (lnh trong nguyt trn my

Hoa sao hoa kho a y hy hoa?
Kh nng, do b vn nn Nguyn Du phi dng
tm ch "hoa" tr mt chng trai, tuy khng hn l
khng c, nhng cng ging nh trng hp ch "vu
quy", kh nng ny l rt nh. Chng ta cng c th
tin chc rng Nguyn Du tha ti sa cha sai SI
y.
Nh vy, loi tr hai kh nng "dng nhm ch"
v "b vn" ta c th coi ch "hoa" trong cu 442 cng
l mt du vt m Nguyn Du dng li.
V y l mt du vt na. T s vic Thy Kiu
sang chi nh Kim Trng, Nguyn Du vit:

389

Ln iheo ni gi i vng
Cui tng, dng c no thng mi ro
xn tay m kha ng o
R my, trng t li vo Thin Thai

in tch "Thin Thai" rt quen thuc i

ngi Vit Nam. gip bn c nh li i , xin
php trch dn li ch gii ca Nguyn Thch Giang
([1] trng 3 7 0 -3 7 1 ):

Thin thai: tn ni pha Bc huyn Thin Thai,

tnh Chit Giang. Theo "U minh lc", nm Vnh Bnh
th nm i Hn, Lu Thn v Nguyn Triu cng
vo ni Thin Thai hi thuc, gp mt con sui ln.
46

bn b sui c hai ngi con gi t cht tiri dp hai

nng :in) Ii4 hi ngi lai trong na nm. C hai
u nn qu hng, t bit cc tin n ra v. V n
ni, a h em h con phiu lc i u c, nh ca
khngcn, hi th khng mt ai nhn ra h, v h
c chcu n by i.
m

Ngoi in tch ny, trong "Truyn k mn lc"*

ca Nguyn D cn chp truyn "T Thc ly v
tin", m dn gian thng gi nhm l truyn "T
Thc nhp Thin Thai", i nh sau: v cri Trn,
mt tn huyn l T T h c, i chcri xun, do ci lm o
gm chuc ti nh gy cnh hoa cho mt ngi
con gdi, m t lu sau, khi qua ca bin Thn Ph, th
thy rat tri ni rt p, c mt ci hang. Vo hang,
th hang ng ngay li, v c hai ngi con gi a
ti gp mt b tin, cng nng Ging Hng, l ngi
con gi m chng chuc ti. B tin g Ging
Hcmg cho chng. Mt nm sau, nh nh, chng i
v th.Ti, Ih qu hcmg, qua hn 80 nm.
7uy ci hang m T Thc ti, ni Ph Lai,
nhng nhiu ngi vn k nhm l ni Thin Thai.
Tuy nhin, d in tch "Thin thai" m Nguyn Du
dng in ng (v Lu Nguyn) hoc in nhm
(v T Thc) th ngha vn l chuyn v cc chng
trai l; vo ng tin v c ly v tin. Do , c

Nh nJt bn vn ngh, T P H C h Minh, 1988,

47

nghe hai ch "Thin Thai" th bt k ngi Vit Nam

no cng tmg tng ra mt chn bng lai tin cnh,
quanh nm l ma xun, y hoa thm, c l, ch c
cc nng tin xinh p, tr mi khng gi, sut ngy
vui chcri, ma ln, ca ht, ch c ai ch i gp cc
ng my ru ? Vy, nu ni v vic mt chng
trai n chi nh bn gi, m gi l "vo Thin
Thai", th mi thch hp. Cn coi vic Thy Kiu
sang nh Kim Trng, m ni rng Kiu "trng t li
vo Thin Thai" th qu l ngc i. M y li
khng phi l trng hp c nht, phn di, ti
s dn chng mt trng hp dng in tch ngc
i nh th na, li cng i vi chng Kim ng
thng ca Nguyn Du.
Nh vy l chng ta tm c c thy bn du
vt; mt du vt l ch "vu quy", hai du vt l hai ch
"hoa" t hai ch khc nhau, v du vt th t l
in tch "Thin Thai".
iu th nht ng ch v cc du vt ny, l
chng u l nhng ch, hoc in tch dng mt cch
"ngc i", tc l, vai nam trong in tch li c
dng Thy Kiu, cn vai n li tr Kim Trng,
m cch dng ngc i ch c p dng cho mt
mnh Kim Trng m thi, cn i vi cc nhn vt
nam khc ca "Truyn Kiu", nh T Hi, Thc sinh,
S Khanh v.v... khng c ch no Nguyn Du li dng
ch v in tch mt cch o le nh th c. iu ny
48

gip ta loi tr nt c kh nng gii thch bng l

do "b vn" nh nhoi cn st li, m trn y la cha
th gt b, v ch c l no m c gp Kim Trng th
tc gi "Truyn Kiu" mi b.
u ng ch th hai l nhng ch v in tch
dng sii ny u rt ph bin, thng dng. Tuy ngy
nay ching ta t dng ch Hn -Vit hn trc nhiu,
nhng my ai khng hiu "vu quy" l tr vic ngi
con g v nh chng? Hc sinh lp 5, lp 6 cng
bit rng ch "hoa" d trong ngn ng dn tc no,
cng c dng tr ngi con gi m thi. Nm no,
nc no cng t chc thi loi hoa hu, no hoa
hu sc p, hoa hu ng x. hoa hu o tm, v.v... c
cn gi thch g u, m ai cng hiu l thi chn con
gi p. Hoa ca cy c cng c hoa c, hoa ci,
nhng ic cuc thi lc s p trc y ch dnh cho
nam gii, c ai dm gi l thi "hoa c p" u? Cn
in tch "Thin Thai" c nhc n trong nhiu bi
th - th' d bi "Ting so Thin Thai" ca Th L bi ht - th d, bi "Thin Thai" ca Vn Cao - ai ch
c nhe t nht mt ln? Ti t hi, nu khng phi
Nguyn Du, m mt ngi no khc s dng cc
ch v in tch trn mt cch ngc i nh Nguyn
Du, lij s b ph phn, hoc ch giu ra sao? Chng
hn, mt ngi gi cho b con, b bn mt tm thip
mcri d m ci, m li vit l; "Mi ng, b n d
l vu qjy ca con trai chng ti l...", s c chng
ta nh gi th no v trnh ? Gi s c mt n
49

phng vin bo ch nc ngoi, ra Ihm cc chin si

bo v qun o Hong Sa ca chng ta; cc chin s
ch c th tip n nh bo bng mt vi bi ng
din th dc, v mt s mn biu din v thut; nhn
cc chng trai c bp ni cun cun, li c nc da
en bng nh ng hun nh nng, gi bin ti luyn,
ma may va uyn chuyn, va mnh m, nh bo n
phn khi vit trong bi tng thut ca mnh: "Ti
tng nh mnh lc vo Thin Thai...". c n cu
, hn chng ta phi mm ci thng cm vi ngi
bn nc ngoi, vit ting Vit tuy chun, nhng
cha hiu in tch mt cch cn k. Li gi s c mt
c gi, i cng ngi yu, thy anh t ni khc hn
mi ngy, c nng nu ng u vo ngc anh v, t
ra mnh l ngi t nh, c u ym hi: "Bng hoa bit
ni ca em i, anh qun li nh hay sao vy?".
Hn chng trai n phi ph ci, v bun cho s hiu
bit ch ngha ca ngi yu.
Qua ba th d ny ta thy rng cc ch: "vu quy",
"hoa" v din tch "Thin Thai" l rt quen thuc vi
mi ngi, v ch mt s' rt t ngi qu km ci mi
s dng sai. Khi mt ngi hc vn uyn thm, s
dng cu ch, in c' mt cch ti tnh nh Nguyn
Du, m dng nhm cng mt lc c ba ch thng
thng, m n ngi t hc nht cng khng th
nhm, li nhm mt cch l iiu, "p vo mt" nh
vy, th ta khng th ngh l do "s sut" hoc "b
vn", m phi cho rng c c' tnh dng nh th, vi
50

mt dng no . V vy, chng ta c th kt lun

rng: y chnh l nhng "du v" gip chng ta d
tm tm s ca tc gi.
Vy ngha ca cc ch v in tch dng ngc
i y l g? Tc gi "Tam quc chf' k rng, Khng
Minh, nh qun s i ti ca nh Thc, trong mt ln
ra K Sn, chin thng nhiu n, khin tng Ngy
l T M phi c' th trong thnh khng dm ra
nghnh chin na. Ngy no Khng Minh cng cho
qun chi mng, khiu khch, nhng vn khn ngoan
gi vng, khng ra. Khng Minh bn sai mt tn qun
sang gp T M , a th thch nh, cng mt gi
qu. T M m gi qu, th ch thy hai b xim o
n b. lc lm, nhng ngoi mt vn cd, v ni:
"Khng Minh coi ta nht gan nh n b ru?", nhng
vn khng ra. Khng Minh nh rt qun v. D l
phng ng, hay phcmg Ty, th bo mt ngi n
ng rng; "Anh ch ng mc vy", u ch c mt
ngha khinh b l: "Anh hn nht nh n b", m thi.
Vy, dng ch "vu quy", "hoa" v in tch
"Thin Thai" cho Kim Trng, hn l Nguyn Du mun
chng ta hiu rng: "Kim Trng l mt ngi tm
thng, ti tr hn mn nh n b vy". V chng ta
hy th lm hiu n ca c, khi c kn o ch chng
Kim nh th!
Theo logic thng thng, th c lt vo mt
xanh mt ngi con gi ti, sc vn ton nh Thy
51

Kiu, th mt chng trai nh Kim Trng phi khi

ng, tun t, c ti xut khu thnh chcmg, c ch
ho hoa phong nh, o c ca ngi qun t, mi
tng xng. Vit "Tniyn Kiu", Nguyn Du cng
khng ra ngoi thng l ny.
Qu vy, ln u tin xut hin, Kim Trng
c m t l:

135

.............................. mt vn nhn

Lng bung tay khu, bc ln dm bng

hu liig ti gi trng
Sau chn, theo mt vi thng con con
Tuyt in sc nga cu gin
140

C pha mu o nhum non da tri.

No xa mi t mt ngi
Khch xung nga, ti ni t tnh.
Hi vn ln bc dm xanh

144

Mt vng nh th cy qunh cnh giao.

Theo ch gii ca Nguyn Thch Giang [1] th:

"Hi vn: giy c thu nhng ng vn ni.

"Cy qunh, cnh giao: qunh, giao l tn hai
th ngc p. y ni v khi ng tun t ca Kim
Trng p ni hn ln gia mt vng phong cnh y.
R l mt chng trai khi ng, tun t, nh giu
sang (v: ci nga bch, c tiu ng theo hu), li c
52

c ch lo hoa, phong nh. Cn ti nng ca chng li

c c gi gii thiu cng vi tn, h, gia th:
147

Nguyn ngi quanh qut u xa

Kim, tn Trng, vn nh trm anh
Nn ph hu, bc ti danh
Yn chng nt t, thng minh tnh tri
Phong t ti mo tt vi

152

y o trong phong nh, ra n g o i ho hoa...

V ngha thc s ca bn cu, t cu 149 n cu

152, s phn tch chi tit hcm sau y mt cht.
i \; c gi chng ta, do c sn nh kin l "gi
sc" th Thy Kiu th t ch c th "Tnh trong nh
" vjfi mt "trai ti", nn, c thong qua my cu
m t ry, chng ta chng bn khun, thc mc g, m
chp itn ngay rng, ng l chn dung ca mt
chng irai c ba im mnh m thanh nin ngy
nay tking gi a l "p trai, hc gii, con nh giu
(hoc ;on cn b cao cp)". iu ny l hon ton
ng vi ca tc gi, l xy dng nhn vt Kim
Trng 'fi y cc u im ca mt "trai ti" theo
quan nm c xa. Cui truyn, tc gi cn nu thm
mt cii tit lm ni bt ti hc ca chng Kim:
2857

Nhng l phin mun m ngy

Xun thu bit i thay my ln
C h khoa gp hi trng vn

2 860 Ymg, Kim cng chim bng xun mt ngy.

53

Thi Nguyn, trong cc k thi hcmg, mi trng

thi c trn, di mt vn s t, nhng mi khoa ch c
hai mi nhm ngi gii nht c ly c nhn,
v theo l "nht c, tam t", cng ch c by mcri
nhm t ti. V vy c c nhn ra lm quan l
rt kh. C ngi t ti n nm, by ln, m vn
khng "lm ni ci c nhn", ngi no hc gii lm
cng phi trt vi khoa mi thnh c ng c. E)'n
nh o Vn Hc, nhn vt chnh trong truyn "Lu
chng" ca Ng Tt T'\ m c Ngc, ngi v cha
ci ca chng nghe danh:

"C bit vn chng khng u th bnh, khng bao

gi phd xung bnh th. C bit, trong ba bn trm
hc tr c bng Tin Kiu, chng l (mt) ngi th
nht, khng ai ni. C bit cc ng bn ca c
bng Tin Kiu u phc chng c ti thm, bng, sc
hc hn iin ngh Long
Chng hc gii khc thng nh vy, m Ng Tt
T cng phi chng ba khoa "chn trng", li thm
lit khoa, vn qun trng, m vn b nh vua nh
hng, v "vn chomg khng khi c ch ngng
nghnh", n khoa th nm, mi dm cho th
khoa. V vy ngi c thnh tch "nht c ng khoa"
tc l ngay trong khoa thi u tin phi l ngi c
i ti. Th m Kim Trng va i thi ngay, tc

<>Ng Tt T, Tc phm, tp 2, NXB Vn hc, 1977, trang 373.

54

l chr? phi c thc ti, khng phi l nh t lt m

.
Tm li theo logic ca "Truyn Kiu", Kim
Trng lng l mt chng trai ti mo song ton, li
dng )i trm anh, th phit. Do , m ngay ln u
gp g Kim v Kiu "tnh trong nh ", v ti ln
gp sai , Kim va ng li, Kiu chp nhn, ch
t chichiu l:

333

"D khi l thm ch hng

'Nn chng thi cng ti lng m cha
"Nng lng xt liu v hoa

336

T r th bit u m dm tha".
s th m cc "du vt" Nguyn Du li trn

y li ni ln mt tri ngc hn li: "Kiu khinh

Kim tn thng". Ta khng th cho rng Nguyn Du
mi thun, hoc s sut, khi xy dng mt nhn
vt vi ti gii, ichi ng, li va hn nht, ng
khinh, nh n b, m nn hiu rng ci "hn nht,
ng kiinh" y l dnh cho ngi m c mun m
ch, thmg qua chng Kim. Ni mt cch khc cng
nh chr "o" ng "s tot" trong bi th "Tri mng"
phi gai cho ngi m ng Tri i din, l Nguyn
Khuyi, tc gi bi th, cc ch "vu quy", "hoa" v
in th "Thin thai" dng "tri ca"ong "Truyn
Kiu" (ng phi gn cho ngi m tc gi mun nh
Kim Tng i din. Th tc l, chng ta phi hiu
55

lnh cch "hn nht, ng khinh" trn y, khng ph

l dnh cho Kim Trng trong truyn, m l ca ng
m Kim i din, v thi mu thun "tri logic" c
ca Kiu i vi Kim chnh l thi ca ngi m
Kiu i din, i vi ngi m Kim i din.
bn c tin theo di lp lun, ng l gi
"Kim Trng trong truyn Kiu" v "ngi m Kim i
din" ti s thay hai cch gi di dng ln lt
bng "Kim Trng thc" v "Kim Trng h". Mi tnh
cch, hnh ng no ca Kim Trng ph hp vi logic
ca truyn u l ca "Kim Trng thc"; tnh cch,
hnh ng no tri ngc hoc khng ph hp vi
logic ca truyn, s c gn cho "Kim Trng h".
Nh vy on m t Kim gm mi cu, t cu 135
n cu 144 hon ton l dnh cho Kim Trng thc,
cng vi cu 2860 ni v vic thi ca chng. Cn
cc ch "vu quy", "hoa" v "in lch Thin thai" phi
dnh cho "Kim Trng h".
Cng nh vy, ti s gi c Kiu c suy ngh,
hnh ng hp logic ca truyn l "Thy Kiu Ihc",
cn c Kiu c suy ngh, hnh ng t khi logic
l "Thy Kiu h". V vn ca chng ta by gi
l tm xem Kim Trng hu v Thy Kiu h l ai.
Trong bi th "Trcri mng" ca Nguyn Khuyn, ch
c Tri v tc gi, m u bi th nu r "Tri",
nn "Tri thc" chnh l ng Tri cao mun trng,
cn ng "Tri h" tt nhin l tc gi, ngri c
56

khng cn suy ngh xu xa, cng phn bit c.

Trong Truyn Kiu" cn nhiu nhn vt khc, m
mt s cng c th va l thc, va l h, nh Kiu v
Kim, nn ta khng th khng tm du vt, tm ra
cho n|, ai l Thy Kiu h, ai l Kim Trng h.
ie

Cc nh nho xa kia, khi mn mt nhn vt

trong vn phm do mnh sng tc, thay mnh ni
ln bu tm s ca mnh, thng bao gi cng chn
nhn vi chnh. Nguyn Du chc cng chng lm khc
thng l . Hn v th m Dcmg Qung Hm cng
nh cc nh nho trc kia khng ngn ngi m kt
lun, nh ta thy rng "c mn truyn nng Kiu
bc hch tm s ca c. Nh vy, chng ta hon
lon c cn c on rng "Thy Kiu h" chnh l
tc gi 'Truyn Kiu".
Tuy nhin, phng on, d da trn c s no,
cng vn ch l phng on, v nu khng c du vt
do Ngu)n Du li, chng ta vn cn c th h nghi.
V qu l ng nh vy; Nguyn Du c mt du vt
kh r, gip chng ta loi b mi phn vn, nghi ng.
Hy xem on t vic Kiu "thp mt vi nn
hng" trc m m Tin.
95

Lm rm khn vi nh to
Sp ngi dt c trc m bc ra
57

Mt vng c y hng t
Gi hiu hiu thi mt v hng lau
Rt trm sn git mi u
100

Vch da cy vnh bn cu ba vn...

Nhng ch khin chng ta sng st l bn ch:

"bn cu ba vn".
Trc ht, i vi din bin logic ca truyn, th
chi tit ny hon ton khng cn thit. Xa nay, khi k
chuyn v mt ngi no lm th, ngi k, cng
nh ngi nghe ch quan tm n gi tr hay, d ca
bi th, ch c ai ch rng bi th c bao nhiu cu,
bao nhiu vn u, v bi th nhiu cu u c phi
bao gi cng hay hn bi t cu, bi nhiuvn cha
chc hay hn bi t vn! v mt vn chng thun
ty, a cc con s "ba","b'n", chnh xc, kh khan
vo trong cu chuyn vn th khng nhng khng ch
g, m cn khin cho cu chuyn tr thnh cng nhc,
km hp dn. Ni u xa, ngay trong "Truyn Kiu",
tc gi su ln ni n vic Kiu lm th, th tr ln
u ni trn, trong nm ln sau, tc gi khng h ni
g n s cu, s' vn chnh xc nh th c. Ta hy ln
lt im li nm ln lm th y ca Kiu, xem
Nguyn Du k th no.
Ln lm th th hai, Kiu li lm v m Tin.

125

58

Mt nhn ai ny u kinh
Nng rng: Ny thc tinh thnh chng xa.

Hit tnh ta li gp ta
Zh n u hin, mi l ch em.
lng hin hin cho xem
130

'' lng, nng li ni thm vi li

Lng th lai lng hi hi

132

<jc cy, li vch mt bi c thi.

N'uyn Du ch ni n gin: "li vch mt bi c

thi", v ngi c chng ta cng cm thy th l
ri, chi cn bit bi c thi di, ngn bao nhiu cu.
Ln lm th th ba, Kiu cng li lm theo yu
cu ci m Tin:

20

... Ny, mi bi mi, mi ra.

Cu thn li mn bt hoa v vi
Kiu vng, lnh bi
206

lay tin mt vy, mi khc ngm...

Q n s "mi khc ngm" y l cn thit, va

l y i theo yu cu ca m Tin, va i chi
vi "mot vy" nhm cao ti mn tip ca Kiu. Cn
cc khic ngm c my cu, my vn, th cn chi phi
ni r?
Ln th t, l ln Kiu th cho bc tranh tng
ca Kin Trng:

401

Sinh rng: Phc ha va ri

?hm xin mt vi li thm hoa
Tay tin gi tp ma sa
59

404

Khong trn dng bttho v hn cu.

y, Nguyn Du cng ch ni phng chng "v

bn" u c cn ni chnh xc "bn cu"?
Khi Kiu lm th ln th nm, lu Ngng Bch,
tc gi cng ch ni n gin:

1055
1066

Chung quanh nhng nc non ngi

au lng li lc nn vi bn cu.

Cui cng, ln th su, khi Kiu "th mt thin

trnh ngh" chng minh li xin ca Thc sinh:
"Theo i v cng t nhiu bt nghin", tc gi cng
ch n gin cho ta thy rng;

1453

Nng vng ct bt tay

Tin hoa trnh trc n ph xem tng.

Chng ta thy rng trong c nm ln lm th ny

ca Kiu, tc gi khng h ni n s vn, thm ch
cn khng cho chng ta bit th ca Kiu thuc loi
g, m ch nu ln ti mn tip ca nng. iu ny rt
t nhin, v s cu, s vn trong mt bi th c ni ln
c iu g v ti nng ca tc gi bi th? Ch duy
nht trong ln lm th u tin ca Kiu, Nguyn Du
mi ni r "bn cu ba vn", m li khng cho ta bit
bn cu hay, d th no. iu ny r rng l khng
bnh thng v iu khng bnh thng y ch c th
gii thch c, nu ta chp nhn rng chi tit "bn
cu ba vn" chnh l mt du vt gip chng ta
nhn din "Thy Kiu h".
60

t hiu dng ca tc gi qua du vt ny,

chng &hy xem "bn cu ba vn" ca Kiu l g.
Vi "bn cu ba vn" ny, LVn He ch gii:

"Bm cu b vn" l th t tuyt. Th t tuyt

gm b cu th ba (hoc hai) cu vn vi nhau.
Nuyn Thch Giang cng ch gii;

"Vnh bn cu ha vn: tc cnh m lm ra th t

tuyt. Iheo lut th c, th t tuyt bn cu, c li 2
vn (ci 2 - 4), c li 3 vn (cu 1 - 2 -3)".
B Khnh Din irong cun Kim Vn Kiu*'
trch di cu tcmg ng trong "Kim Vn Kiu truyn"
ca Thinh tm ti nhn

Hoch mc b thi t tuyt"

nhng hi dch l:

"Vch da cy bn cu th ba vn"
Tko ba cch ging trn, ta thy c ba ng thm
hai ch "th" v "cu" vo cu ca Nguyn Du, tc l,
nu chiyn cu th thnh vn xui, th c cu:
Vch da cy vnh th t tuyt, (m) ba cu (c) vn.
trong kii Nguyn Du khng h ni "th", v "ba cu
c vn' m ni mt cch r rng, dt khot; "bn cu,
ba vn' Qing ta th c' tm, xem c th tm c th

Nh xit bn sng Mi, Si gn, 1960.

61

loi th, ph, t khc no c ng "bn cu, ba vn"

hay khng?
Theo lut th c Vit Nam v Trung Hoa, s vn
khng phi l s cu, m l s' m hng khc nhau,
cc ch phi bt vn vi nhau. V cng theo lul th,
d l th c phong hay ng lut, th tr cu th
nht c th c vn hoc khng, vn ch nm ch
cui cng ca cc cu chn, tc l cc cu th hai, th
t, th su, v.v...
Th th "t tuyt", theo c gio s Dng Qung
Hm (xem ch thch trang 1), c ngha l "bn ngt"
cng l mt th loi th ng lut, coi nh "ngt"
ly bn cu ca mt bi th bt c, nn ty theo, ta
ngt cc cu 1-2-3-4, hoc 1-2-5-6, hoc 1-2-7-8, hoc
3-4-5-, hoc 5-6-7-S, m bi th s c vn cu 1 v
hai cu chn, hoc ch c vn hai cu chn. Nhng
d ngt cch no, Ih do trong th bt c ch c mt
vn, nn th t tuyt cng ch c mt vn m thi. V
cng theo lut th ny, th mt bi trng thin, d di

ti vi chc cu cng ch c mi vn m thi.

Th d, bi th "Than ngho" ca Nguyn Cng
Tr, l mt bi lin hon, gm bn kh, mi kh tm
cu, tt c l ba mi hai cu, trong hai md cu
c vn, nhng, t u n cui vn ch c mt vn:
y, nay, vay, tay, ny, chy... Chng ta c th tin
chc rng Nguyn Du khng coi th t tuyt l th "ba
vn" (hoc hai vn) v trong "Truyn Kiu" c cu:
62

3247

Cc ti m cy
* chi ti
C hti lin vi ch tai mt vn.

Ta th> rng tuy hai ch: ch ti cu su, v

ch tai ci tm, bt vn vi nhau, nhng c hai ch
y ch c Mguyn Du tnh l mt vn.Vy khng c
l c li tn cho ba ch vn vi nhau cui ba cu
ong bi th t tuyt l ba vn? Vy, "th t tuyt"
ca Nguyn Du vn ng l ch c mt vn, khng
phi l th c ba vn. Mt bi th mun c ba vn, tc
l ba b chc m hng khc nhau, phi gm t nht
l ba kh, m5i kh c t nht bn cu, nh th bi th
t nht cng :Dhi gm mi hai cu. Thy Kiu khng
th lm mt li th t tuyt, m li c ba vn c.
y, :ng hon ton c th loi tr kh nng,
do b vn m tc gi "Truyn Kiu" phi vit nh vy,
v nu c mun ni: "Kiu lm th t tuyt", th c ch
cn vit: "b)'n cu mt vn", h tt phi thay ch
"mt" bng ch "ba"? M theo lut bng trc, th ch
th by ca cu tm trong th vn lc bt, phi l mt
ch vn trc nn ch "mt" cn ng lut hn ch
"ba". S tay c ch "mt" bng ch "ba" v theo
s chm chc: "nht, tam, ng bt lun" cc ch s l
c th l bng hay trc cng khng hi g cho m iu
cu th, nn "ba" thay vo "mt" vn ng lut bng
trc, khin ti khng b sng st m nhn ra ngay du
vt. Nhng \ ngha ca s thay th r rng l tc
gi ni "ba vn vi mt dng nht nh.
63

 bn cu c c ba vn, thay v mt vn, th

cu no cng phi gieo vn, v ngoi vn ui (hay
cc vn tc l vn chn) cn phi c c vn lng (yu
vn) na mi c th thay i vn. Trong vn chng
Trung Hoa, khng c loi no c vn lng, nhng
trong vn chng Vit Nam, c hai loi, khng gi l
th, m gi l vn vn. l th vn "song Iht lc
bt", cn gi l "lc bl gin tht" hay "ngm", hoc
"ngm khc", v th "lc bt", cn gi l "truyn" c
l v cc truyn Vit Nam, nh "Nh mai", "Phan
Trn", "Truyn Kiu" v.v... u c vit bng ih vn
lc bt. Chng ta th ly bn cu ca mi loi, v m
s vn trong bn cu y.
Th d: bn cu song Iht lc bt trch trong "Cung
on ngm khc" ca n nh hu Nguyn Gia Thiu:

Duyn may, c sao (I) li ri (2)

Ngh ngun cn gi gii (2) sao ang (3)
V u nn ni d dang (3)
Nghmtii, mnh li thm thmg (3) ni mnh (4).
Trong bn cu ny, th ch "sao" nh s' (1) phi
bt vn vi ch cui ca cu tm ng trc n (ch
"o"), ch ri nh s (2) gieo vn cho ch th nm
ca cu by tip theo, tc l ch "gii", ch "ang"
nh s' (3) vn vi ch "dang" nh s' (3), cui cu
su vi ch "thng" cng nh s (3) l ch th su
ca cu tm tip theo, cui cng, ch "mnh" nh s
64

(4), l cl th tm ca cu tm y li gieo vn cho ch

th nm(ch "hnh") ca cu by tip theo, c th mi
tng cig l bn vn. Nh vy, trong bt k bn cu
lin nhai no ca mt ngm khc, la cng m c
bn n. Do , "bn cu ba vn" ca Thy Kiu
khng t l bn cu song tht lc bt.
Ta li xt th d; bn cu lc bt, trch trong
"TruynKiu".
Tri qua mt cuc b du ( )
hng iu trng iliy m au (I ) n lng (2)
L g h sc t phong (2)
Txn xanh quen thi m hng (2) nh ghen (3)
Troig bn cu ny th ch "du", nh s' (1),
cui cu su phi bt vn vi ch cui ca cu tm
ng tnc n (ch "nhau") ng thi li gieo vn
cho chth su ca cu tm tip theo, l ch "au",
cng ih s (1); ba ch "nhau", "du", "au" y lm
thnh vn th nht. Ba ch nh s (2), gm ch
"lng", cui cu tm th nht, ch "phong" cui cu
su lin ngay sau n, v ch "hng", ch th su ca
cu tm h hai lm thnh vn th hai. Cui cng ch
"ghen", lnh s (3) li gieo vn cho hai ch th su
ca cu u v cu tm ngay sau, v lm thnh vn
th ba, c th mi. Nh th l trong bn cu lc bt
ny c <ng ba vn; v c ly bt k bn cu no
lin nhai trong "Truyn Kiu" bn c cng m
c
oa vn.

65

Vy "bn cu ba vn" do Kiu vch trn "da" c)

khng phi l bn cu th ca mt bi t tuyt, cri
khng phi l bn cu song tht lc bt, m ch c th
l bn cu lc bt. Mc d l mt c gi Trung Hoa
mt ting Vit b i khng bit, Thy Kiu li ngm
vnh bng mt th vn vn thun ty Vit Nam. K
lun ny, thot nghe, c v l lng kh tin. Nhng
cng nh kt lun m chng ta rt ra t cc ch "vu
quy", "h o a "... dng ngc i i vi Kim Trng, ci
iu v l khin chng ta phi sng st y chnh l
ci gip chng ta khng nh dt khot rng "bn cu
ba vn" chnh l mt du vt m Nguyn Du dng
li, cho chng ta hiu rng, tc gi ca "bn cu ba
vn", tc l ngi vnh bn cu lc bt trong "Truyn
Kiu" khng phi l "Thy Kiu thc", m l "Thy
Kiu h".
Nghin cu chuyn "c Kiu, ngi Trung Hoa
li vnh bn cu lc bt", cn k hn mt cht, chng
ta s thy rng chuyn ny khng phi l trng hp

duy nht trong "Truyn Kiu".

Cc nhn vt trong "Tniyn Kiu" u l ngi
Trung Hoa v hot ng trn t Trung Hoa. Nhng
qua ngi bt ca Nguyn Du, h u b "Vit Nam
ha" tc l u c li ni hoc hnh vi c Vit Nam,
khng th gn c cho ngi Trung Hoa. T M
Gim sinh, T b, Thc sinh, n Hon b, Hon th,
ri c Kim Trng, Thy Kiu, Thy Vn, Vofng
66

Quan., u ni nng mt cch mc mc, s dng rng

ri tcng Vit nam, nh nhng ngi bnh dn thc
th. Hiy nghe on c thoi ca Hon th, mt v
tiu thr con quan thng th u triu (tcmg ng
vi th s, t tng) ca Trung Hoa:
1539

V bng th tht cng ta

1540 Zng dung k di mi l lng trn

Di chi chng gi ly nn
''t chi m rc ting ghen vo minh
Li cn bng bt giu quanh
'm i chi nhng thi tr ranh nc ci
545

Tnh rng cch mt khut li

<iu ta, ta cng liu bi giu cho
Lo gi vic y m lo
in trong ming chn c b i u?
Lm cho nhn chng c nhau

1550 lm cho y a, ct u chng ln!

Lm cho trng thy nhn tin
1552

Cho ngi thm vn bn thuyn bit tay.

Tnng mi bn cu ny, ta thy rt t ch Hn

Vit, lch i cc cu k, m tri li, li pha nhiu
khu n, nhiu tc ng Vit Nam, nh: rc ting
ghen, ng bt giu quanh, thi tr ranh, kin trong
ming hn, thm vn bn thuyn, v.v...
67

Mi bn c li nghe Hon b, phu nhn ca

quan thng th, mng Thy Kiu:

1728 Mng rng: Nhng ging h th quen thn

Con ny chng phi thin nhn
1730

1735

Chng phtg trn cha, th qun ln chng

R tung mo m g ng
Ra tung lng tng, chng xong b no.
em mnh bn ca tao
Li cn khng khnh lm cao th ny!
No l gia php n bay

1736 Hy cho ba chc, bit tay mt ln.

Cu cui cng "hy cho ba chc, bit tay mt
ln" ng l ging li hng hch ca mt b quan to,
nhng cc khu ng "phng trn cha", "qun ln
chng ", "mo m g ng", chng nhng l bnh dn,
m cn hi th tc, c Vit Nam, khng c cht hi
hng Trung Hoa no.
C th cho rng, v vit "Truyn Kiu" cho c
gi Vit Nam, nn tc gi phi Vit ha li l ca cc
nhn vt cho d hiu, hoc cho rng, tuy vit truyn v
cc nhn vt Trung Hoa, hot ng trn t Trung
Hoa, nhng Nguyn Du phn nh hin thc Vit Nam
mt cch hon ton v thc, hoc cho rng c khng
mun c gi nhm l c "dch" Kim Vn Kiu truyn
ch khng sng tc... D v l do g, th chng ta cng
68

tim thtm c mt s chi tit b Vit Nam ha na

caa Uivn, sau y:
E)* nh c vi Kiu, Kim Trng :
3177

Vi v thm ly ca nh
Xuyn vng i chic, khn l mt vung.

"l" theo "T in ting Vit" (nh xut bn Khoa

h c x< hi 1988) "l hng dt bng t nn, c nhng
mg lc nh, u nhau, thng c nhum en", vy
l imt >n phm ca th dt Vit Nam, khng phi l sn
phiTi ca Trung Hoa. Ngi Trung Hoa sang trng nh
Km Txpng phi dng khn gim, t nht cng khn la.
V li, ch sau hai cu trn mt cht, tc gi "Truyn
K iu" (ng i li "khn l", thnh "khn gn".
i 5 /7

sn lay khn gm qut qu

Vi cnh thoa y tc th i trao.

Nu khng cho rng Kim Trng cng mc phi

ci brh chung ngoi nh thanh nin thcri nay, th
chng ta phi nhn rng chng Kim dng "khn l
mu vung" tng ngi yu cng ch l mt chng
traii Vit Nam.
Ty Kiu, khi ra Quan m cc xut gia th Pht
cci o o xanh ca con hu, y t :
1933

Nu sng l tr mu thin.

Si' Vit Nam trc kia ch mc o nhum nu

(na>y nhiu cha min Bc, mt s s cng mc o
69

vng, nh cc s min Nam), v ta c nhiu c nu,

vi nhum nu lu rch hcm vi trng, nn nng dn
thng mc qun o nu khi lm vic ng ng, v s
cng mc theo h. Cn Trung Hoa, lm g c c
nu, nn t ai mc o nu, s Trung Hoa cng chng ai
mc nu sng. C Kiu cha mc nu sng cng ch
l mt c Kiu Vit Nam.
Thy Kiu, khi c vt ln t sng Tin ng,
vn cn:

2707

Trn mui lt tht o l

2708

Tuy dm hi nc, cha la hng gng

tc l cn mc mt ci o may bng hng Vit Nam.

v cng ch l mt c gi Vit Nam.
V cui cng, lc gi "Truyn Kiu" cn cho
chng ta nghe cu ni sau dy ca Thc sinh khi
chng ng li cu thn vi Thy Kiu:

1361

1364

Sinh rng: Hay ni chng

Lng y, lng y, cha tng hay sao?
ng xa ch ngi Ng Lo
Trm iu hy c trng vo mt ta...
V cu 1363, L Vn He ch gii:

Xa ngi ta cho nc Ng (nc Tu), nc Lo

l xa xi lm.
ng xa y khng phi l ng t m l
ng li i nng, ni i xa xi.
70

Tc sinh c khuyn Kiu khng nn lo ngi

nhng ii xa xi u mt nh ln nc Ng, nc Lo".
Gn Nguyn Thch Giang th ging:
"g, L o: hai nc m xa kia ta cho l xa
lm : tc T rung Quc, cn Lo l Ai Lao. y:
N g Lio ni chuyn xa xi, vin vng.
Thc sinh khuyn K iu: ng xa ni gn xin
ng l( ngi g n nhng chuyn xa xi vin vng".
Tko ti, ging l "Thc sinh khuyn Kiu" nh
hai nj l khng ng tc gi. Theo ngha en, th
thnh Ig "ng xa ch ngi Ng Lo" cn hiu l:
"D cc phi i xa nh sang Tu, sang Lo" v theo
ngha lng l: "D kh khn, tr ngi nh phi sang
Tu, saig Lo" v tip cu sau l "th ta y s gii
quyt orc ht". Ch ca Nguyn Du l m t Thc
si nl mt cng t con nh giu, khi tn gi th
hunh ioang khoc lc: "D c m ni gian lao, kh
khn nl phi sang Tu, sang Lo th cng c tin ta".
V Un Kiu nu ln ba kh khn, ngi ln;
Mt ls Thc sinh khng chung thy, hai l s v c
ghen, \ ba l s Thc ng khng cho, m tr v lu
xanh, i Thc sinh c gii quyt tha ng mi
ng V v Kiu t iu kin nh vy, nn Thc
sinh mi ha l: d c c trm iu kh khn, ta cng
gii qu't ht. Sihh ha ho th ct ly c Kiu,
v sau , ta thy airih ch thc hin ni iu no:
Khng thuyt phc c Thc ng, Kiu b quan
71

ph nh n, v nh ti lm th ca mnh m i c
quan thng m tc thnh cho, khng dm th tht vi
v c, mc Hon th hnh h Kiu, m khng dm
ni mt li, cui cng li ct t lun vi Kiu.
Thc sinh mun ly Kiu, Kiu nu ra ba kh
khn, tc l t iu kin rng Sinh c gii quyt c
ba kh khn y, nng mi ng , ch Kiu c phi
gii quyt u m nng s, sinh phi khuyn nng?
Sinh ch khoc lc, ha ho cho xong vic, ri mc
nng gnh chu hu qu.
Tuy nhin, iu ti mun trnh by y, l
ch "N g".
"Ng" l tn do ngi Vit Nam t trc y,
gi mt cch mit th ngi v t nc Trung Hoa
(v ngi Trung Hoa, tr a, cng gi mt cch
mit th ngi Vil l nm). L no mt ngi
Trung Hoa bit t trng nh Thc sinh li t gi nc
mnh bng mt ci tn s nhc, do ngi nc ngoi
t cho, nh vy? V chng, Thc sinh ang nc
Ng, m ni; "d c kh khn, xa xi nh phi sang
nc Ng" th ch ogic cht no. Cu ni ca Thc
sinh va phi logic, li va khng th gn ch bt k
ngi Trung Hoa no. Nh vy, Thc sinh ca
Nguyn Du cng nh mi nhn vt khc ca "Truyn
K iu", ng l mt ngi V it Nam.
Kh c th cho rng Nguyn Du s sut m mc
sai lm , v, nh cc nh nho xa kia i thi, c rt
72

quem vd vic tho cc bi chiu, bi biu ra li ca

cc VU. quan i trc, trong khng nhng phi
ch kng tn vua, cha thi , m cn phi king
c ttn dc b m, b v, tn ca cc cung in thi
iia,, ni khng th no v Thc sinh ni mt cu
"phm iy" nh th c: cho Thc Sinh t gi nc
mnh li "nc Ng" cng "tri ca" nh cho Kim
Trmg "oi quy" vy.
W/ c th kt lun rng, khng phi v tnh m
Nguiyn Du Vit Nam ha cc nhn vt ca
"Trtuyr Kiu", m phi cho rng c lm iu vi
mt dig r rng. Theo ti, l lm cho du
vt 'b'i cu ba vn" qu i liu: Thy Kiu cng
mi nhi vt ca "Truyn Kiu" Vit Nam ha, th
vnhi m/ cu lc bt cng l iu rt t nhin. Cn ti
sao Ikhig dng th th t tuyt, m chn lc bt, th
chnih l gip ta kt lun: "Thy Kiu h" chnh l
n g ^ "chuyn tr" th vn ic bt. M ngi lm lc
bt Iti i hn c, c th l ai khc ngoi tc gi
"Truiyr Kiu"?
i y, xin lu bn c mt chi tit kh th v
orig ti(U s Nguyn Du. C li kh nhiu th ch
Hm, nlng chng ta cha nghe ni, c ai su tm
cc b th nii no ca c. Thi L mt, Nguyn
s, iphoig tro th nm pht trin rt mnh, hu ht
cc dam s thi , nh L Qu n, Nguyn Gia
Thiu...u c t nhiu th nm cn truyn tng. Anh
73

rut Nguyn Du l Nguyn Khn thng xng, ha

bng th nm vi cha Trnh Sm. Hai n s ni ting
v th nm ca ta, i "b cha th nm H Xun
Hng" v b huyn Thanh Quan, ch sinh trc hoc
sau Nguyn Du mi nm. Mt nh th ti hoa v a
tnh nh Nguyn Du hn phi c nhiu phen cao hng
mun ngm phong, vnh nguyt thi ti. Nhng ti
sao c li khng chu lm th nm, m ch lm vn lc
bt? Lm tm cu lc bt kh hn lm mt bi
th ng lut nhiu lm. Vi ci ti lm hom ba
nghn cu lc bt m hu nh cu no cng hon ho,
th ch "mt vy" c hn c th lung ra hng chc bi
th nm hay ch km g hai n s H Xun Hng v
b huyn Thanh Quan. Th m chng ta tnh khng
c nghe d ch mt bi th nm ca c. Phi chng
c p mnh nhn lm th nm, ch chuyn v lc bt
gip chng ta d dng nhn ra c trong c "Thy
Kiu h", ch chuyn ngm vnh bng th vn lc bt?
"Thy Kiu h" l Nguyn Du, vy cn "Kim
Trng h" th l ai?
Theo lun l phong kin, ngi con trai phi tuyt
i phc tng v sut i trung thnh vi ng vua m
mnh tn ph, cn ngi con gi phi phc tng v gi
vn ch trinh vi ngi chng m mnh gi thn.
Vy, nu "Thy Kiu thc" l ngi yu, v sau l v
ca "Kim Trng thc", th "Thy Kiu h" tc l
Nguyn Du phi l b ti ca "Kim Trng h". Bng
74

cch ny Nguyn Du cho ta thy ng kn o ca

c: "C trt gn b vi vua L Chiu Thng, nhng c
li khinh ng vua y l tm thng nh n b".
Ci cch th hin lng khinh b ca Nguyn Du
i vi L Chiu Thng, m chng ta va chng minh,
khng phi l "sng kin" ca c, m c cc vua
Trn s dng t hn nm trm nm trc c. Cui th
k 13, qun Nguyn Mng ba ln xm lc, hng
thn tnh nc ta. Trong cuc xm lc ln th hai ca
qun Nguyn Mng (u nm 1285), sau khi vua Trn
cng lon th triu nh v qun dn i Vit rt lui
theo k hoch ra khi Ihnh Thng Long, th mt s
tn tht v quan li, nh Chng Hin hu Trn Kin,
Chiu Quc vomg Trn ch Tc hn nht u hng
qun gic. Lc qun Nguyn Mng i bi v tan tc
chy, th Trn Kin b qun ta bn cht, cn Trn ch
Tc chy thot, theo qun gic sang "Tu". Hai nm
sau Thot Hoan li em 30 vn qun sang xm lc
ln na, vua Nguyn phong cho Tc im "An Nam
Quc vcmg" v phong quan chc cho mt s tn bn
nc khc ri cho c bn theo Thot Hoan v lp iriu
nh b nhn. Nhng, cng nh ln trc, ch my
thng sau, c l gic cp nc v b l bn nc li
b qun, dn ta ui chy bn sng, bn cht, v
"Tu"^'^ Sau khi mng chin thng v ban thng

Xem "Cuc khng chin chng xm lc Nguyn - Mng, th k

X III, c a H Vn Tn v Phm Th Tm ".

75

nhng ngi c cng, tr ti bn theo gic, vua Trn

h lnh "khai tr" Trn Kin ( cht) khi h
Trn, bt con chu phi i ra h Mai. i vi Trn
ch Tc, v vn cn sng bn "Tu", ding bl c
hn i h, vua Trn h lnh gi hn l " Trn" t
lng khinh b i vi s hn nht ca hn.
Vua Chiu Thng lp li ng mi vic ging
nh Trn ch Tc, cng n qun xm' lc Mn
Thanh v, cng nhn sc phong "An Nnam Quc
vcmg" b nhn, v cng b ui chy bn sng bn
cht cng vi gic. Phi chng Nguyn Du cng lm
theo cch ca vua Trn, mn li "Thy Kiu h" gi
mt cch kn o "Kim Trng h" l " Kim" kn
o t s khinh b ca c i vi vua Chiu Thng, coi
ng ta khng khc g Trn ch Tc, ch l mt ng vua
bn nc, hn nht u hng qun gic cu vinh?
Nu qu ng nh vy, th Nguyn Du c tm
nhn vt xa thi i c. Thi , nhn dn Bc H
vn cn tng nh nh L. Trc cnh vua L Qiiu
Thng b Tn S Ngh i x nhc nh, sau li b vua
Thanh bo rcd, ri cht thm bn "Tu", hu ht cc
nhn s trong nc u c thng hi, khng ai ln
n, thm ch khng nhn ra hnh ng bn nc ca
ng ta. Trc cch mng thng Tm, tuy cc nh s
hc ca ta u ch L Chiu Thng, nhng cng t
ngi vch trn v nghim khc ph phn ti bn nc
ca Chiu Thng. Phi n sau Cch mng thng
Tm, da trn l lun v u tranh giai cp, chng ta
76

mi vch r ti bn nc ca L Chiu Thng v

nghim khc ln n ng ta. Th m hom 150 nm trc
, Nguyn Du nhn thc c iu y, v kn o
t L Chiu Thng vo cng mt giuc vi Trn ch
Tc, th qu l kin thc ca c vt xa nhng ngi
ng thi, v c t n tm nhn ca cc s gia
mc-xt hin i.

Ci tm thng ca "Kim Trng h" cn c

Nguyn Du l qua nhiu "du vt" khc. Hy xem
on t ti mo Kim Trng:

48

H Kim, tn Trng, vn nh trm anh

Nn ph hu, bc ti danh

150

Vn chng nt t, thng minh tinh tri

Phong t ti mo tt vi

152

Vo trong phong nh, ra ngoi ho hoa.

Nh ni trang 22, do c sn nh kin rng

Kim Trng tt l mt chng "ai ti", nn chng ta
chng cn suy xt su xa, v d dng ng nhn l
Nguyn Du cho ta chn dung ca mt chng trai
khi ng, tun t, vn hay, ch tt, phong nh ho
hoa. Tuy nhin, ngh k hn, v nht l so snh vi s
m t ca Nguyn Du v ba nhn vt khc, l Thy
Kiu, Thy Vn v T Hi, ta mi thy c rng s
tht li khng phi th.
77

Ti t ngi, t cnh, t tnh ca Nguyn Du

c nhiu nh ph bnh vn hc nh gi rt cao,
nht v ti t ngi: Vi mi nhn vt trong
"Truyn Kiu", c ch cn a ra mt vi nt khc ha
in hnh, m ni ngay ln c tnh cch ca nhn
vt y, th d:
M Gim sinh, th:

627
629

Qu nin trc ngoi t tun

My ru nhn nhi, o qun bnh bao
Trc thy, sau t, lao xao

Thi Nguyn Du, ngi ngoi bn chc tui thng

ru, v n mc ng n, khng dim da! Ngi
ngoi t tun nh M, m my ru nhn nhi, o qun
bnh bao, i r l ngi n chi ng im. Thy, t li
i ng ln xn, chng c trt t l php g. Vo nh
Vng ng, ch nh cha mcri, hn :

631

G h trn ngi tt s sng

Va m ing ni c mt cu vn hoa:

643

Rng: Mua ngc n Lam Kiu

Snh nghi xin dy bao nhiu cho tng
hn li ci ui, l k bun ngi

647

C k bt mt thm hai

Ch cn vi cu ngn gn, Nguyn Du nu ln

c dung mo, hc lc v tnh cch ca M Gim sinh.
78

Vi T b, cng vy, tc gi "Truyn Kiu" ch

cn nu ln hai nt c trng;

923

Thot trng nhnnht mu da

n g cao ln y lm sao.

l ta bit ngay, l mt m ch nh cha!

S Khanh, tuy cng thuc loi lu manh nh M
Gim sinh, nhng c hc hn, v c v ngoi nho nh,
th sinh, cng c m t, tuy ch bng hai cu,
nhng cng cho ta hnh dung c mt ngi "ph
tnh ni ting lu xanh":

1059

Mt chng va trc thanh xun

Hnh dung chi chut, o khn du dng.

Thy Kiu, Thy Vn - nh chng ta s thy ngay

di y - cn c m t k hn v y hn. c
bit
t T Hi;
l on

2167
2168

Ru hm, hm n, my ngi
Vai nm tc rng, thn mi thc cao.
ng ng mt ng anh ho

2170 Cn quyn hn sc, lc thao gm ti.

i tri, p t i
H T, tn Hi, vn ngi Vit ng.
Trong phn ph lc, ti s chng minh rng "vai
nm tc rng" ng l mt ong cc s o minh
chng cho tm thn vm v, luyn tp cng phu ca
79

T ch chng phi l mt cch ni c l, nh mt s

ngi hiu nhm. Hai cu u m t dung mo, hai
cu tip theo gii thiu ti nng, cu sau ni v ch
hng, n cu th su, cui cng, l tn, h v qu
qun T Hi. vn vn c su cu, m y nhng
nt c trng ca mt v tng ti tr hn ngi.
Bn th d trn cho thy rng mi nhn vt ca
"Truyn Kiu" c tc gi khc ha bng mt s'
nt, tuy s si, c l, nhng c th, ta nh v ra
trc mt chng ta. Ring c chng Kim, nhn vi
quan trng th nh ca truyn li ch c m t bng
nhng nt chung chung, m h. Ta hy phn tch cn
k mt s chi tit.
Trc ht, bn ch "vn chng nt t" ngha l
th no?
Theo s ch gii ca L Vn He th:

"Vn chng nt t l vn chng c t, c

m, ni trc Kim Trng, th cha ng chng cng c
ti vn chtg".
Nguyn Thch Giang cng ging:

"Quan nim c cho rng truyn thng (vn

chng) do t ai, m m hun c nn".
Theo ti, gii thch nh vy c l khng ng tc
gi. ng ra "nt t" l cch ni vn hoa, thay cho hai
ch thng tc "m m", tc l nn hiu "vn chng nt
t" l "vn chng nh m m". Nhng nh m m,
80

m c th tr thnh ti gii hcm, th cng c th vn dt

c cn mai ch? Vy phi hiu "vn chcmg nt t"
l: "vn chng hay, d l nh m m", ch khng nn
hiu nm na l "c m hc gii" hay "c m vn
chng", mi ng n ca Nguyn Du.
ng l trong x hi c, rt nhiu ngi m tn
cho rng, nu tng c m t vo mt ngi t tt,
th con chu s hc hnh gii giang, giu sang, vinh
hin, m mt trong cc kiu t tt nht l t c
thin tng, tc l cht, cha kp chn ct, m ch sau
mt m mi n ln lp kn. Do , mt s' ngi
giu c, thn mnh khng c hc hnh, thi c, c'
cng nui thy a l hng nm tri, cung phng ngy
ba ba com ru chu o, thy tm cho mt ngi
t tt, ri ci tng cho b', m vo y, hy vng con
chu s t, lm quan. Ngu nhin, sau khi lm th
mt, hai chc nm sau, cng c ngi c con i thi .
Lc y, c b ln con, v ton th gia nh ch ai
khim tn m ni rng, l nh m m. m u vnh
vang khoe rng, nh cng lao di mi kinh s m nn.
B con, b bn n chc mng ch ai dm nhc n
chuyn m m, m c phi nc n khen "quan tn
khoa" hc hnh gii giang, chm ch, ngi no l
ming chc mng "ngi m t n ngy pht" chc
chn s "c" ch nh lp tc tng kh ra khi ca.
Trong ngn ng thng thng, khng ai vin n
m m khen ti vn chng c. Ngi ta thng
"cu cu" n m m trong ba trng hp sau y:
81

Mt l, thy ngi khc t d dng, c

nhiu ngi khm phc, cn mnh th ln n ht khoa
ny, khoa khc, nhng vn t ph l mnh vn hay,
ch tt hn, th gim pha, mit th bng cu, th d
nh: "nh y th ti gii g, c chng qua l nh
ci t ca ng tam i".
Hai l, bin h cho vic thi trt ca mnh, nh
thy kha trong bi th c sau y:

m mi i, ti m m
Vn chng tao c dt chi m
Ba trng cng li mi hai lit
m mi i, ti m m.
Thy kha ny hng thi li cn khng bit ni
khoc. Trong cc k thi, mi th sinh phi tri qua ba
trng, bi lm mi trng c bn ngi chm,
m b ph lit c, th mi c bn lit. Hng ngay t
trng th nht ri, lm sao vo c n trng th
hai v th ba, m c mi hai lit? y th, nhng
thy u c chu nhn mnh dt, m cho l ti m
m nh thy.
ti nh khng c m hc nn thi c trt hoi,
l mt cch "cha thn" rt ph bin trc kia, nn
chng hc no c hay mi chcri m chnh mng
vic n sch thng hay c thy hc, cng nh b'
m mng: "ch lu lng choi bi, khng chm hc, ri
thi tnit lai tai m m".
82

Th ba, i ngi hc hnh vt v, mc d gia nh

kh gi tha sc nui cho n hc sut i, nn mn c
l khng c m hc, b hc i cy, hoc i bun...
lm nhng vic khng cn n t th, ng kinh.
Mt mt khc, xa cng nh nay, nhng ngi
hc hnh gii giang, t d dng, nu khng t ph
mnh thng minh, ti tr hn ngi, cng chng ai
khim tn m t nhn mnh chng ti cn g, trm s
u nh m m t tin c.
Vy bn ch "vn chng nt i" lp lng gn cho
Kim Trng khin thot nghe, ta tng l mt cu khen,
nhng ngh k, i t ra li l mt cu ch, i l: "vn
chng ca Kim, c i thi, th cng n ti m m,
m thi". V bn ch "ing minh tnh i" cng ^i
hiu l mt li "khen kho", tc l, tng nh l khen,
m thc ra l ch. Chng ta c th tm iy dn chng
cho kt lun ny, ngay trong "Truyn Kiu".
Hy xem on m t ti sc Thy Kiu, ca
Nguyn Du:
25

Ln thu thy, it xun sn

Hoa ghen thua thm, liu hn km xanh.
Mt hai nghing nc nghing thnh
Sc nh i mt, ti nh ha hai.
Thng minh vn sn tinh tri

30

Pha ngh thi ha mi ca ngm.

Cung thig ... lu bc ng m
Ngh' ring n t h cm mt trng.
83

Khc nh tay la nn xoang

Mt thin bc mnh li cng no nhn.
Phong li(u rt mc hng qun
36

Xun xanh xp x ti tun cp k.

Kim Trng c Nguyn Du nh gi l "thng

minh tnh tri", v Thy Kiu cng c c tng cho
su ch "thng minh vn sn tnh tri", r rng hcm
mt cht. Nhng chi tit ny khng ng k, m ci
ng ta phi ch hcrn c l: sau bn ch gii thiu
s thng minh ca Kim mt cch m h, chung
chung, Nguyn Du khng a thm bt k bng chng
no minh chng cho s thng minh y. Tri li, vi
Thy Kiu sau cc ch "thng minh tnh tri" ging
nh vi Kim Trng, c a ngay ra mt s chi tit
c th, chng minh s thng minh ca Kiu: thi,
ha gii, cn chi h cm v sng tc nn khc Bc
mnh na. Cn vi Kim, chng ta ch hiu Kim thng
minh, ti gii v nhng mn g.
Chng ta hy th tng tng xem, khi m t
Thy Kiu, nu Nguyn Du cng vit vn tt nh khi
m t Kim Trng, chng hn:
Thng minh vn sn tnh tri
Xun xanh xp x ti thcri cp k
lc l b hn su cu gii thiu chi tit (t cu 30 n
cu 35) cc mn m Kiu s trng, th liu cn ai
khen c ti t ngi ca Nguyn Du na khng?
84

C ngi gii thch l do m Nguyn Du

khng gii thiu chi tit cc ti ca Kim, nh sau: "C
l, c cho rng, vi Kiu, c ni r "thng minh
vn sn tnh tri", l nh th no ri, nn i vi
chng Kim, c thy bt tt phi nhc li, m ch cn
ni qua "thng minh tnh tri" l c gi suy t
Kiu ra cc nt thng minh ca Kim
xem, cch gii thch ny c hp l, c th
chp nhn c hay khng, ta hy xem tip on m
t ti sc Thy Vn;

19

Vn xem trang trng khc vi

Khun trng y n, nt ngi n nang
Hoa ci, ngc tht oan trang

22

My thua nc tc, tuyt nhng mu da.

Ti mo ca Kim Trng ch c Nguyn Du m

t bng su ch: "phong t ti mo tt vi", v cng
nh khi t s thng minh, c cng khng minh ha s
tt vi y bng bt k chi tit no. Vi Thy Vn, c
cng gii thiu bng bn ch gn nh ng ngha vi
su ch dnh cho Kim; "trang trng khc vi", nhng
cng ging nh vi Thy Kiu, sau bn ch chung
chung y, c li a ra mt s' chi tit c th, minh
ha sc p ca Vn: cd ni oan trang, da trng
nh tuyt, tc mt nh my. Nu tc gi b ba cu
20,21,22, m ch ni ngn gn trang trng khc vi,
th u l "s kho lo m t" ti mo ca mt c gi.
85

nh li ca ngi ca Dcmg Qung Hm? Th th ti

sao, vi Kim Trng, sau khi khen chng "ti mo tt
vi", c li khng a ra bng chng c th no?
Chng ta hy xem xt k lng hcm mi cht
ngha ca hai ch "tt vi" v "khc vi".
Theo L Vn He th:
"Tuyt vi (hay lt vi) l ht v, ht bc, ht ch
ni. Vi l v c trnh ra. V dch ch "v" l ngi, l
bc, tc l ch thng ca s vt. Tuyt vi, hay tt
vi, hay cht vi l ht v, ht ngi, ht ch, tc l n
ch cng cc, ht bc thng, khng ai bng na. C
cu ngha l: dng dp v ti tr, din mo Kim Trng
u hem mi ngi".
"Khc vi l khc v ni trnh ra. V dch ch v
l ngi, l v, l bc, l ch, nh ngi sao, ngi vua, v
sao, ba v (ni Ba V), mt v (nh, ngi nh) ba v lo
qun, tr v,... lm v,.., thay v. Qi "v" ch Hn li
hm ngha l ch , ch ngi, a v thng v chung
cho c mt loi. Khc v tc l khc cc ngi thng
thy loi ...
"Vn xem trang trng khc vi" l xem nng Vn
thy c v trang trng khc nhng ngi "cng mt
v" (cng mt a v, cng mt la) vi nng, tc l
khc nhng ngi con gi thng thy.vo tui nng.
ni Thy Vn ng n v phung phi phc hu
khc hn cc c gi cng la tui nng.
86

Nguyn Thch Giang ch gii thch ngn gn;

T vi: hcrn ht thy.

Khc vi; khc vi nhng ngi m tm mt ca
mnh nhn thy. Vcri: xa khod, qu tm con mt.
o Duy Anh cho ta nh ngha:

Tt vi l tuyt diu.
Khc vi; khc chng mc thng.
Tuy din t khc nhau, c ba hc gi trn gn
nh nht tr rng tt vd l hn hn mi ngi, cn
khc vi l khc nhng ngi thng cng ang
la.V c hai cu ln lt c ngha l.
Vi Kim: phong t ti mo hom hn mi ngi.
Vi Vn; phc hu, oan trang khc thng.
Thi trc cch mng, c bit l trong cc th
k t 19 tr v trc, ch tuyt vi, hay tt vi ch
c dng lm ph t (cn gi l ph t, hoc trng
t), ch khng dng lm tnh t. Th d: ta c th ni
mt thiu n p tuyt vi, mt ngi thng minh
tuyt vi. Vic dng "tuyt vi" nh mt tnh t ch
xut hin chng vi chc nm gn y, v thng
c s dng bi nhng ngi c vn t vng ngho
nn. Nhng ngi ny mun khen ai , s vt no
..., nhng khng bit dng ch g, v s ni sai b
ngi khc ci, th dng lun ch "tuyt vi", v
thng, v pht ai mun hiu th no cng ng, th
87

d: ch y l mt ph n tuyt vi, tht l mt cun

sch tuyt vi, mt bui lin hoan vn ngh tuyt
vi... Thi trc, i khi v php lch s, buc phi
khen ai, mc d ch mun ch, ngi la mi dng
"tuyt vi" lm tnh t. Th d, c mt ngi m ta
khng dm, hoc khng mun lm mch lng, lm
mt bi th rt d nhng li t cho l hay, li c bt ta
phi nghe, th cch thng lm, l khen kho: d,
tuyt vi .
Trong cu:

Phong t ti mo tt vi
th hai ch "phong t" v "ti mo" u l danh t, ch
"tt vi" li t lin ngay sau, vy ch "tt vi"
c Nguyn Du dng lm tnh t. Nh th, chng ta
phi ngm hiu rng cu trn khng phi l mt li
khen thc bng, m ch l mt li "ch kho" m thi.
Tri li, trong cu:

Vn xem trang trng khc vi

th trang (cch ni tt ca oan trang) v trng (cch
ni tt ca trng hu) u l tnh t nn ch "khc
vi"m ngha cng gn nh "tt vi", ch thua v mc
m thi, li c s dng ng chc nng l mt
ph t. Do , cu ny r rng l mt cu khen.
Hcfn na, qua hai cu tip theo, tc gi "Truyn
Kiu" cn cho chng ta bit r, Thy Vn oan trang
88

ra sao, trng hu ra sao. Cn vi Kim Trng, chng ta

chu khng tng tng ni c ti mo chng tt
vi ra So. Liu c th da vo s gn nh trng ngha
ca hai ch "tt vi" v "khc vi", m on rng:
"Nguyn Du khng cn cho bit ti mo Kim ra sao,
v ngi c c suy t Thy Vn l ra", nh cch ta
gii thch bn ch "thng minh tnh tri" trn kia,
c chng? Cu tr li dt khot phi l: "Khng!"
V, nu s thng minh ca mt ngi con trai c th
ging s thng minh ca mt ngi con gi, th nhng
nt to nn ci p ca mt ngi con trai u c th
trng vi nhng nt to nn v p ca mt ngi con
gi? Vy ta khng th bo cha cho vic Nguyn Du
b lng hai cu "vn chng nt t, thng minh tnh
trfi" v "phong t ti mo tt vi" bng lp lun: "ch
cn suy t Thy Kiu v Thy Vn ra, l c".
Chng ta cng khng th ngh rng ti t ngi
ca Nguyn Du qu km, c khng tm c li ca
tng s thng minh v ti mo ca chng Kim, nn
mi dng cc ch m h, "tnh tri", "tuyt vi", mc
ai mun hiu th no th hiu, v vi vn t vng
phong ph nh Nguyn Du, vi tc phong lun lun t
m, chnh xc ca c th t mt chng lrai"p giai,
hc gii" no c kh g? Chng ta ch c th kt
lun:"S d sau hai cu trn, Nguyn Du khng a ra
bt k chi tit c th no minh ha ci thng minh
v ti mo ca chng Kim, v chng Kim ny khng
phi l "Kim Trng thc" m l "Kim Trng h".
89

V, c theo cch m t m h ny, th, trong con

mt ca c, "Kim Trng h", tc l "L Chiu Thng"
l mt ngi dung mo tm thcfng, ti tr, vn chng
cng khng c g c sc".
Ci tm thng ca "Kim Trng h" cn c tc
gi "Truyn Kiu" mn li "Thy Kiu h" ni p
vo mt chng na.
Xin trch su cu trong on Kiu th cho bc
tranh tng ca Kim:

405

Khen: Ti nh ngc phun chu

Nng Ban, T cng u th ny!
Kip tu xa v cha dy
Phc no nhc c gi ny cho ngang.
Nng rng: Trm lic dung quang

410

Chng sn ngc bi cng phng Kim mn..,

Cch ch gii ca L Vn He v Nguyn Thch

Giang nht tr nhau hon ton v ni dung. Xin trch dn
li gii thch ca Nguyn Thch Giang, y hn.

Ngc bi: eo bng ngc. Cng gi l bi

ngc, ch hng ngi qun t, hng ngi hin t
v c quan chc. Li s sch k: T s thng
giai hu ngc bi: cc quan t hng s ln u c
trang sc bng ngc. Cng ch sch L k: Qun t

ti xa. tc vn loan ha chi ihanh, hnh tc minh bi

ngc: ngi qun t khi i xe th nghe ling nhc
90

nga, khi i b th nghe ting ku ca trang sc

bng ngc.

Kim mn, hay Kim m mn: tn mt ca cung V

ng i Hn, bn ca c tng nga ng nn t
tn ca l Kim m. Hn V bo cc quan hc s i
chiu ca Kim m, chun b vua hi chnh s.
Th L Bch (ng): Bt i Kim mn chiu, khng
tr bo kim du: khng i chiu ca Kim mn, sch
xung bo kim i chi. y ni phng Kim mn
tc l ch hng c vn ti c nh vua trng dng.
V theo L Vn He, c cu c ngha l;
Kim Trng nu khng phi l qun t, th cng l
bc quan to.
Th i ti sao "hng c vn ti, c nh vua trng
dng", hay l "bc quan to" y li b Kiu gi l ^ng?
Trc ht, ta c th loi tr ngay kh nng: "do b
vn nn tc gi phi dng ch phng, du bit l sai",
v nu ng l tc gi mun din t m L Vn
He va ni, th c c th vit:
Qing sn ngc bi, th ng Kim mn
hoc
Chng sn ngc bi, th hng Kim mn
vn ng , v bt vn rt chnh, h tt phi dng ch
"phng", li cn thay ch "th" bng ch "cng"?
91

Trong [3], o Duy Anh gii thch ch phng,

nh sau:
"Gc l t ch mt cm v hnh chnh^* thnh
ph, gm nhng ngd th th cng lm cng mt
ngh. Sau , ngha m rng, ch nhng ngi lm
cng mt ngh, cng mt cm v. Sau ny, do thi
quen xa, coi khinh ngh bun v ngh th cng, nn
ch c thm ngha ch nhng vic xu xa".
Nh vy, "phng" c hai ngha: ngha en, chl
ncri tp trung ca nhng ngi lm cng mt ngh,
th d; phng vi, phng bun, phng cho v.v...;
v ngha bng, ch nhng ngi lm vic xu xa, th
d: phng trm cp, phng lu manh, phng quan
tham, li nhng v.v... i vi nhng ngi ng knh,
nhng ngi c chc trng, quyn cao, cc "v quan
to, hng c vn ti c nh vua trng dng" ai dm,
hoc ai n gi l "phng"?

Theo ti, cc tnh v thnh ph min Bc truc y, trong cc thp

k 1950,1960, n v hnh chnh nh nht gi l tiu khu, nhiu tiu
khu lm thnh mt khu. Hi Phng l thnh ph u tin i "tiu
khu" thnh phng, v "khu" thnh "qun". Sau moi nm, thi H
Ni v cc thnh ph khc mi lm theo, v t , hai ch "phng"
v "qun" mi tr thnh tn gi chnh thc! Cn tntc Cch mng
thng Tm , phng ch l mt t chc t nguyn ca nhng ngi
lm cng mt ngh, thng tp trung vo mt khu vc, c lut l
ring, v c mt n th ng T ca ngh, d bo v v pht trin
ngh ca minh, ch khng lm mt cng vic hnh chnh no. v
quan trn cng khng qun l!

92

Trong "Truyn Kiu" ngoi ch "phng" trong

cu 409 trn y, Nguyn Du hai ln dng n theo
ngha en; l hai cu:

785

Rc nng v n tr phg

356

Lu xanh li b ra phng lu xanh

Cc hc s i ca Kim m khng th hp
thnh lil phng, cnh ca c, v y l ca
mt cung in, quanh y khng ai c . Vy ch
"phng" trong phng Kim mn khng th c hiu
theo ngha en.
Theo ngha bng, th tr cu 409, Nguyn Du cn
bn ln dng ch "phng" theo ngha bng; l
trong cc cu:

812

Tnh c chng hn m nn
Mt ca, mp ng, i bn mt phrig.

1729

Con nv chng phi thin nhn

Chng phng chn cha, th qun ln chng.

2139

Cng nh hnh vin xa nay

Cng phng bn tht, cng tay bun ngi.

2447

a nng vo ly gia ng
Cng thn my trng, cng phng lu xanh.
93

C bn ch "phng" trong bn cu ny u c
Nguyn Du dng ch bn ngi bi lng, ng
khinh, l no ch th nm, trong "phng Kim mn"
li c dng theo ngha ngc li, m ngha ngc
li ny li cha h c ai s dng c? Vy, ta phi
hiu rng ba ch "phng Kim mn" c ngha l
"phng quan to", ch khng phi "bc quan to" hay
"hng c vn ti" nh theo s ch gii ca L Vn
He v Nguyn Thch Giang, v ba ch khng
phi khen, m l ch chng Kim. Nhng liu c
"bc quan to" no ng ch?
Trong cc triu i phong kin Trung Hoa v
Vit Nam, ngoi cc vin quan thc s c ti c,
chm lm nhng vic ch nc, li dn, cn mt hng
ngi tuy v ti, bt c, nhng v l con chu cc
cng thn nn cng c phong quan tc, hoc nh
c tin t lt, chy cht nn cng c lm quan.
Trong thcrt L mt, vic mua quan, bn ic ny li
cng thnh hnh, hn l Nguyn Du dng ba ch
ny m ch hai loi quan bt ti , v "Kim Trng
h" ch l mt trong hai loi quan m thi.
nhn ra c n ch bai ca ba ch "phng
Kim mn" th chng ta phi hiu cu: "chng sn ngc
bi, cng phng Kim mn" th no cho ng? tr
li cu hi ny, ta hy so snh n vi hai cu c cu
trc tomg t, ong "Truyn Kiu".
Khi b bt cc v V Tch, Thy Kiu b Hon
b mng l;
94

1729

Con ny chng phi hin nhn

Chng phng trn cha, th qun ln chng.

o Duy Anh gii thch:

Trn cha: ngy nay ni l trn ch, ch t thip

b ch n i.

Ln chng: b chng m tr v nh cha m.

L Vn He li ni;

Phng trn cha: bn trn ch nh m i; ni

y t bt lng

Qun ln chng: l gi b chng ny ly chng

khc, thay i chng lun lun; ni gi h thn.
Nguyn Thch Giang cng ni:

Phng trn cha: bn trn b ch m i, l ni

bn bt lcmg.

Qun ln chng: hng gi h thn mt nt, tm

cch b chng ny ly chng khc.
Theo ti cch gii thch ca o Duy Anh hp l
hn, v "phng trn cha" thng ch dng cho n
gii, v y t ch l ngi lm thu, khng mun lm
cho ch ny th sang lm cho ch khc, vic g m
phi 'n; cn ngy trc, ch n ng mi c b
v, cn n b ch chng ch b v nh b m cng
mang ting xu ri. Tuy nhin, y chng ta
khng tho lun v ngha chnh xc ca hai ch y.
95

m ch cn nht tr rng l hai hng ngi u xu

ngang nhau, ch khc nhau ch xu theo cch no
m thi.
Hon b khng th, v cng khng cn khng
nh dt khot rng Kiu thuc loi no, v b ta ch
cn buc cho Kiu ci "li".

173

Ra tung mo m g ng

m Ihi. V vy, b mi ni: "chng .... th

Trong on "ti hi Kim Trng", khi m t cuc
chung sng sau m "ng phng du dt chn mi",
Nguyn Du vit

322J

Hai tnh vn v ha hai

Chng trong chn gi, cng ngoi cm th

Chng ta s cn phi ni thm, sau ny, v ngha

ca c cu lc v cu bt, xt chung; y ch xin bn
v cu bt, c cu trc ging ht cu 410 ca Kiu:
trong cu 410, Kiu a ra hai hng ngi l "sn
ngc bi" v "phng Kim mn", cn trong cu 3221,
Nguyn Du li nu ra hai s vic, l "trong chn gi"
v "ngoi cm th".
Ta thy hai s vic ny c mt phn i lp
"trong" v "ngoi" v khc nhau kh xa v gi Ir:
"trong chn gi" qu hom "ngoi cm th" nhiu
lm, ch khng xp x ngang nhau nh hai hng
ngi ca Hon b. Mt mt khc, c hai hng
96

ngi m Hon b a ra u ch l ngi m b

phng on, trong khi hai s vic m tc gi nu
u c khng nh dt khot, khng cn cht
g l nghi ng, phng on.
Tht vy, trong m ng phng, mc d Kim
c' ht sc thuyt phc, Kiu vn khng khng t chi
chuyn chn gi:

3109

Chng d ngh n tnh xa

em tnh cm st i ra cm c.

v cui cng, Kim phi ha vi Kiu

3177

Ai ng li hp mt nh
L l chn gi mi ra st cm.

V nhn mnh tnh cht i lp ca hai s vic

c khng nh, Nguyn Du khng ni: "chng ....
th ....." nh Hon b, m n i: "chng .... cng....". V
theo li ha trn y ca Kim, chng ta khng cn c
th nghi ng g rng, cu "chng trong chn gi cng
ngoi cm th" phi c hiu l: "Chng c tnh chn
gi bn trong, m ch c tinh cm th b ngoi", Nh
th, ch "cng" trong cu ny hon ton khng ng
ngha vi ch "th" trong cu 1730 ca Hon b, m
c Nguyn Du dng vi ngha "m ch".
Th th ch "cng" trong cu "chng sn ngc bi
cng phng Kim mn"cng phi c ngha "m ch",
v n cn cho ta thy r thm tnh cht i lp "khen,
ch" gia hai khi nim u khng nh l "sn
97

ngc bi" v "phng Kim mn". V c cu 410 y

phi c hiu l:
"Anh khng phi l sn ngc bi (tc l khng
phi chnh nhn qun t) m ch l phng Kim mn.
(tc ch l phng cu m, ch nh c ni chc ng
cha nn mi c lm quan) m thi".
Ba nt trong chn dung Kim Trng m chng ta
va lm r: "vn chng nt t", "phong t ti mo
tt vi", "phng Kim mn" u tri vi ci logic ca
"Truyn Kiu" m chng ta ni trong trang 22. Vy
chng khng th l ca "Kim Trng thc" m phi l
ca "Kim Trng h". iu c ngha l;

Di mt Nguyn Du, vua L Chiu Thng l

mt ngi dung mo tm thng, ti tr km ci, s d
c lm vua v l con vua, ch thc ra khng xng
ng c tn ph. Nhng mt khC r c li trt gn
b vi ng vua , v vn mun gi vn long trung vi
ng ta.
chnh l mt trong hai mt ca mu thun
ong tm s ca Nguyn Du. tlm nt mt kia,
chng ta hy tip tc tm thm du vt, pht hin thm
"nhn vt h".

98

"T HI THC" V "T HI H'.

"HON
TH THC"
V "HON
TH H'

"Thy Kiu thc" c ba i chng: Kim Trng,

Thc sinh v T Hi. Cuc i ca Nguyn Du cng
b chi phi trc tip hoc gin tip bi ba ng vua: L
Chiu Thng, Quang Trung v Gia Long. "Thy Kiu
h" l Nguyn Du. "Kim Trng h" trong giai on
trc khi Kiu gp Thc sinh v T Hi l Chiu
Thng. Vy vua Quang Trung c i din bi ngi
chng no trong hai ngi chng sau ca Kiu? Tm
khp c phn lin quan n Thc sinh, trong "Truyn
Kiu" khng th tm c mt du vt no c th gn
cho "Thc sinh h", vy, ch c "Thc sinh thc" v
nhn vt Thc sinh khng i din cho mt ngd c
th no.
Tri li, vi T Hi, chng ta c th tm thy mt
s' du vt kh r, gip chng ta tch ring c "T
Hi thc" v "T Hi h", t tm ra c bng
dng vua Quang Trung n sau nhn vt T Hi.
99

Dng nh gip chng ta d nhn thy s

khc nhau trong thi ca "Thy Kiu h" i vi
"Kim Trng h" v "T Hi h", Nguyn Du "b
tr" cho Kim v T gp v tr chuyn vi Kiu trong
nhng hon cnh ging nhau. Chng ta thng k c
n su hon cnh nh vy.
Trc ht, chng trn, chng ta thy rng,
nu chn dung ca Kim c m l bng su cu (k
c cu gii thiu tn, h, qu qun) th chn dung ca
T (k c cu gii thiu tn, h, qu qun) cng c
m t bng su cu. Trong khi Kim c phc ha
bng nhng nt m h, thiu c th v rt lm thng,
th T li c khc v bng nhng nt r rng c th,
r ra tng mo ca mt ngi anh hng.
Ni cho tht cng bng, "Kim Trng h" cng c
cc u im l "ho hoa, phong nh" i chi vi
cc u im ca T Hi l "cn quyn hn sc, lc
thao gm ti". Nhng chng ta cng phi cng nhn l
rn luyn ci ho hoa phong nh khng kh, khng
mt nhiu thi gian v s n lc, nh rn luyn cn
quyn, thao lc.
Hon cnh th hai l chuyn "xem tng". Kiu
gp g, tip xc vi nhiu ngi nhng ch "xem
tng" cho hai ngi l Kim Trng v T Hi. (Tuy
Kiu c phng on: M gim sinh l tay bm gi,
"nh hnh con bun" nhng khng phi l nh quan
st tng mo, m l qua thi ln lt, li n ting
100

ni ca M, v l ngi nh). Xem tng cho Kim,

Kiu thy Kim ch l "phng Kim mn", nh ta
thy trn. Khi "xem tng"cho T th Kiu tr li:

2159

Tha rng: Ltig c bao dong

Tn Dng c thy my rng c phen...

Nh th l Kiu nhn thy T mt ngi lm

nn s nghip vng, mt ngi anh hng s nht
thng sn h, theo cch nh gi ca ngi xa.
Hon cnh th ba l s nh nhung ca Kim v
T, i vi Kiu. Cha y mt thng, sau khi hai
ngi ao thoa, i qut, c dp c nh v bn
ngoi mng sinh nht, Kiu lp tc sang thm Kim,
Ih m va thy mt nhau, Kim bung ngay li
trch mc, than th:

381

Trch lng h hng vi lng

La hng chc lnh lng by lu
Nhng l p nh i su

384

Tuyt sng nhum na mi u hoa rm.

Tri li, sau na nm chn gi cng Kiu, T

"quyt li dt o ra i" lp s nghip, khng cht bn
rn, v khng Kiu "theo cng thm bn":

22 3

Na nm hng la ng nng
Trtg phu thot ng lng bn phng.
Trng vi tri b mnh mang

22 6 Thanh gm, yn nga, ln ng thng giong.

101

C l khng phi ngu nhin m Nguyn Du

ly chi tit "hng la cmg nng" i li vi "la
hng chc lnh lng" nhm lm ni bt s tng
phn gia tnh cch ca Kim v ca T: Kim ch bit
trch mc Kiu h hng, cn T, th Kiu i i theo,
li khng ng v cng trch, nhng trch "sao cha
thot khi n nhi thng tnh".
Hon cnh th t l lc t bit
Kiu.
Nhn c th ca "Xun ng" gi v chu
tang ch, lc tm bit Kiu, Kim ch bit than th lo
bun, ri dn d mt cch ch k:

543

Ngoi nghn dm, chc ba ng,

Mi su khi g cho xong cn chy!
Gn vng, gi ngc cho hay

546

Cho nh lng k chn my cui tri.

Tri li, khi Kiu li ra i lp s nghip,

T sn lng tin lng chung thy ca nng, m ra i
khng cht bn rn, ch dn:

2227

nh rng ch t u
Chy chng i mt nm sau, vi g.

ri

2229

Quyt li dt o ra i
Gi a bng tin la dm khi.

Hon nh th nm l lc nghe tin v s bt hnh

ca Kiu.
102

Na nm sau, khi t Liu Dng li "vn

Thy" ri c nghe Vng ng k li chuyn gia
nh gp nn, Kiu phi bn mnh cu cha, Kim
khng h t v cm phn v ni oan ung ca gia nh
h Vng, m ch bit khc lc, ku go v "au ni
bit ly":

2795

Vt mnh, vy gi, tun ma

Dm d git ngc, thn th hn mai
au i on, ngt i thi
Tnh ra li khc, khc ri li m.

Tri li, khi nghe Kiu "k li s ngy hn vi" th

T ng ng ni gin, v ngay lp tc ra lnh cho ba
qun i bt nhng ngi lm kh Kiu trng tr:
2295

T cng nghe ni thy chung

Bt bnh ni trn ng ng sm vang.
Nghim qun tuyn tng sn sng
Di c mt lnh vi vng rui sao
Ba qun ch ngn c o

3000 o ra V Tch, o vo Lm Truy.

Cui cng, cnh th su l cnh gp li Kiu sau
mt th gian di xa cch.
Sau mi lm nm xa cch, bit bao thng nh,
v mt khng k xit cng sc, Kim mi tm li c
Kiu, th m Kiu li p li bng v th , lnh nht:

3012

N chng Kim l ngi ngy xa.

103

 frfin di, ti s phn tch thi ny ca Kiu

mt cch chi til hn; y, ch cn chng ta nhn xt
rng thi phi logic ny chnh l dnh cho "Kim
Trng h" ch khng phi cho "Kim Trng ic".
Tri li, mt nm sau khi ra i lp s nghip, T
li c Kiu n tip mt cch mn m, m thm:

2273

R minh l v cn ai
Hy cn hm n, my ngi nh xa.

v hai ngi:

2283

Cng nhau trng mt c ci

Dan tay v' chn trng mai t tnh.

Qua su on so snh ny, qua s i chi

nhau hu nh tng cu, tng ch, chng ta thy r
s tcmg phn trong tnh cch ca hai nhn vt: mt
ng l Kim Trng tm thng c v dung mo ln
ti tr, ng kia l T Hi anh hng, ch ln, ti cao.
Hu ht cc c im trn ca Kim, nh trnh
by trong chng trc, u l ca "Kim Trng h".
Vy, tt nhin chng ta phi cho rng cc c im
ca T c a ra so snh vi Kim cng l ca "T
Hi h", tc l vua Quang Trung. xc minh thm
kt lun ny, chng ta hy lm r chn dung ca
"T Hi thc".
Gii nh gi mt ngi c xng danh l anh
hng hay khng, trc ht, ngi ta xt ci ch: ngi
phi c ch ln, hiu theo ngha l c ch mu b
104

 vng, c ch mun bnh thin h, nht thng scfn

h, v khi mu s nghip c th nhiu phen tht
bi, nhng d tht bi bao nhiu cng khng c
nht ch m phi phn u n lc sc cng, lc tn...
Qing ta hy xem, T Hi c ci ch khng.
Khi t bit ln ng lp s nghip, T ni
vi Kiu:

2221

Bao gi mi vn tinh bnh

Ting ching dy t, bng linh rp dng
Lm cho r mt phi thng

2224 By gi ta s rc nng nghi gia.

Mt nm sau, T qu l tp hp c mi
vn qun v ko c v thnh Lm Truy gip Kiu bo
n bo on:

2905

Trong tay mi vn tinh binh

Ko v ng cht mt thnh Lm Truy.

Theo cc nh nghin cu v dn s, th u Cng

nguyn, dn s ton th gii ch 100 triu ngi,
trong dn s' Trung Hoa khng th qu 30 triu.
Th m, hai trm nm trc , nm 202 Inrc Cng
nguyn, trong trn quyt thng cui cng Cai H,
theo s gia T M Thin, Hn Tn phi huy ng ti
ba mcri vn qun bao vy ri tiu dit mi vn
qun ca Hng V. Li hai trm nm sau Cng
nguyn, thcri Tam quc, trong trn Xch Bch, Chu Du
105

v Gia Ct Lng nh tan 83 vn qun To, khin

To Tho khi v ti Ha ch cn cc tng l v
vi chc tn qun. Th m To Tho vn chng suy
yu cht no, t ai ca nc Ngy chng mt mt
tc. Cui th k 13, xm lc nc i Vit nh
b, ln th nht, Thot Hoan em 50 vn qun m
vn i bi, ln th hai, Thot Hoan rt kinh nghim,
ch em 30 vn qun, nhng i theo hai ng thy,
b lo mt gng km mnh hng nhanh chng tiu
dit ch lc ca ra, ri cng li i bi, khng khut
phc ni mt t nc ch nh cha bng mt phn
hai mi nc mnh.
Nm Gia Tnh triu Minh (khong gia th k
16, sau Cng nguyn, chng hcm 250 nm sau tht bi
ca qun Nguyn - Mng i Vit ) dn s th gii
phi tng gp hng chc ln so vi u Cng
nguyn, v dn s Trung Hoa khng th di 100
triu, th m T Hi ch t "mc tiu phn u" c
mi vn qun, th lm sao T c th tnh n chuyn
thu tm c thin h. Cng khng th bo cha h T
rng: T ch ni phng chng, vi ng l "c trong
tay rt nhiu qun", v hai l: l th nht l con s
mi vn khng phi ch do T a ra, m cn do
ngi li gi h cng ni na (xem cu 2905, li
h ), v th hai l, trong vn hc Trung Hoa, ch
mt o qun hng mnh, ngi ta thng ni:"hng
binh trm vn, mnh tng nghn vin", v trong bin
ngi Trung Hoa, mt m gic c cng c th c
106

hng chc vn lu la. Th d: gic khn vng thi Tam

quc, mi ni ln c vi thng c hn mi vn lu
la, m ri trong vi nm cng b tiu dit. Vy th
"mi vn tinh binh" ca T Hi u phi l mt lc
lng c th lm lung lay triu nh Trung Hoa?
(C th cho rng T Hi cng c Vit Nam
ha. M Vit Nam, thi Nguyn Du, th vi mi
vn qun, T c th mu i s c. Tuy nhin,
du chm chc cho T "tiu chun" qun s, ta vn
khng th coi T l anh hng, v v cc tiu chun tip
theo, T u khng t.
Li cng c th l Nguyn Du dng con s' mi
vn ny gip chng ta nhn ra "T Hi h" chnh l
vua Quang Trung, v theo mt s s gia - th d Trn
Trng Kim - th trong trn ng a - Ngc Hi, vua
Quang Trung ch huy mi vn qun ta m nh
tan c 26 vn qun Thanh ca Tn S Ngh).
Vy du loi gi thuyt Nguyn Du dng con
s mi vn m ch vua Quang Trung th T Hi ch
m c c mi vn tinh binh, cng khng phi l
ngi c ch ln, mun "bnh thin h" lm thin t.
Sau ci ch, phi xt n ci kh phch, th hin
c trong li ni, ln hnh ng.
V li ni, ngi xa rt coi trng "khu kh", l
li ni, thng l ngn gn, khng ging ai, tht ra
khi cn cha thnh t, nh gi kh phch ngi
107

. Th d, cu ni ca b Triu: "Ti mun ci cn

gi mnh, p con sng d, chm c trng knh bin
ng, qut sch b ci cu dn ra khi ncri m
ui, ch khng thm bt chc ngi i ci u
cong lng chu lm t thip ngi ta" v cu ca L
Li: "Lm trai sinh trn i nn gip nn ln, lp
cng to ting thcnm mun i, ch sao li chu bo
bo lm y t ngi" c nhn dn truyn tng mt
cch knh phc n mun i, v uy b Triu khng
thnh cng nh L Li, kh phch anh hng ca b
vn c nh gi khng thua km L Li cht no.
Cn khu kh ca T Hi, th sao? Khi l bit
Kiu ln ng lp s nghip, T ha "lm cho r mt
phi thng" (cu 2223 dn). V khi lm vua, T
"bn bc gn xa" vi Kiu, nh sau:

2469

Sao bng ring mt bin thy

Sc ny d lm g c nhau
Chc tri quy nc mc du

2472 Dc ngang no bit trn u c ai.

Vy khu kh ca T l: "chc i quy nc"
"lm cho r mt phi thng, khng bit c ai trn u".
E) cha phi l khu kh ca ngi c ch lm thin t,
v lm thin t th phi "dp lon yn dn" "bnh
thin h, nht thng sn h, khin mi ngi phi thn
phc", tc l th hin mt kh phch "cao" hn ca T
mt bc. Khu kh ca T, tuy chng t mt kh phch
108

ngang tng, khng tm thng, nhng cng ch vo loi

"anh hng Lng Sn Bc" khng phi ca ngi anh
hng, ieo quan nim ca ngi xa.
Khi xt ci ch, th cng vi khu kh, cn phi xt
n hnh ng, m vi T, l v cng. M v v cng,
th T ch chim vn vn c nm huyn ven bin:

2443

i phen gi qut ma sa
Huyn thnh p nm ta ci nam
Phong trn mi mt li gm
Nhng loi gi o ti cm x g!
Nghnh ngang mt ci bin thy

2448 Km g c qu, km g b vng.

Mi c c th, T tha mn ri, khng
chinh phc thm t ai m rng b ci, m an
phn "rch i scm h":

2441

Triu inh ring mt gc tri

Gm hai vn v, rch i sn h.

Ci ch "lm vua nm huyn" y khng th coi l

ch kh anh hng.
By gi ta li xt ci "lc thao gm ti" ca T.
H Tn Hin vng lnh vua em qun ra tiu tr
T. V.

2455

Bit T l ng anh hng

Bit nng cng d qun trung lun bn
109

nn H:

2457

ng qun lm chc chiu an

Ngc vng gm vc, sai qun thuyt hng.

th m T khng chu tm hiu lc lng ca H,

khng nm c ch tnh, trong khi H li hiu T,
t chn t k tc:

2506

Vng s dm t tng thc h.

Theo binh php Tn T th: "Bit mnh, bit

ngi, trm nh, trm thng" T ch bit mnh, m
khng bit H, cn H li bit mnh, bit T. Nh th
du T khng hng, chng li H, th cui cng cng
s tht bi m thi.
Ngi lm tng gii du c:

2502

Hn k thc gip, quyt ng gii binh.

v du khng nghi ng lng thnh thc ca ch th

cng khng vi v l l vic qun, m phi n th
xong mi chu gii binh. T h m T li ngy th c tin
li hn vi H v ng nghch l l vic qun;

2503

Tin li thnh h yu minh

Ngn c ng ngc, trng canh tr trng
Vic binh b chng gi ging.

Vy ti thao lc ca T cha xng vi mt

tng gii.
Theo ngi xa, i vi mt ngcfi tranh b
vng, th khuyt im ln nht, lm ngi mt

110

"danh hiu anh hng" bt chp mi u im khc, nu

c, l: "nghe theo li n b". Th m T lun lun
Kiu bn bc vic qun, v H Tn Hin bit r
iu :

2455

Bit T l ng anh hng

Bit nng cng d qun trung lun bn.

n vic quan trng nht, l "chin hay hng",

m T cng lm theo li Kiu:

2499

Nghe li nng ni mn m
T h cng T mi i ra th hng.

v hng, khng phi trnh cho mun dn khi nn

binh ao, m v nghe li d ngon ngt ca Kiu m
qu tin li ha ca H:

2497

Sao bng lc trng quyn cao

Cng danh ai dt li no cho qua.

Ngi anh hng u c x s v mt cht danh

li tm thng nh th!
Tm li, ieo logic ca "Truyn Kiu", T Hi ch
l mt ngi kh phch ngang tng, chc i quy nc,
"gia ng du thy bt bng m tha", tuy ng khm
phc nhng cha xng ng c coi l ngi anh hng.
V mi mt, T u thua xa Hong So.
Hong So (theo [2]) l mt nh nho i mg,
thi trt bn dy binh lm phn. Hong ln lt cng
ph cc lnh H Nam, Giang Ty, Phc Kin, cc chu
111

Tch ng, Qung Nam, Kinh Tng, tha thng ly

thnh Lc Dng, ph i ng Quan, vy hm kinh
Trng An. Vua ng Hy Tng phi chy vo t
Thc lnh nn. Hong chim kinh , t xng l T
E), lung honh trong mi nm tri ri b qun triu
nh nh bi nhiu trn, cui cng b th h mu hi.
Cn T Hi ch chim c c nm huyn ven
bin, v ch cm c c c nm nm:

2449

Trc c ai dm t anh cng

Nm nm hng c mt phng hi tn.
Khi, thuyt phc T ra hng, Kiu ni:

2496

Lm chi ting v sau

Nghn nm ai c khen u Hong So

l Kiu cao T qu mc, lm vinh d cho T

nhiu lm.
(Xin php c m mt du ngoc y. V cu
2496, mt s ngcrt cho rng Kiu h thp tnh cch
anh hng ca T Hi, v nh vy, l Nguyn Du t
mu thun. Theo ti, theo din bin ca truyn, th cu
ni d ca Kiu l rt logic.
T Hi v Thy Kiu lc ny ch sm vai "T Hi
thc" v "Thy Kiu thc". T th ang "mi phn h
" tc l ang hoang mang dao ng, cn Kiu th
quyt thuyt phc T u hng. T vn l ngi kiu
cng t ph, nn Kiu trnh chng ni n chuyn,
112

nu nh nhau, th s c thua kh m ni trc. Do

Kiu tm l l nh vo cc im yu ca T: l l
th nht nh vo lng trc n, ngha hip ca T
(ng xcmg v nh cao bng u), v l l th hai
nh ngay vo lng t i ca T (du c chng c
c, th mun i sau, ngi ta vn ch coi anh l
gic, nh Hong So m thi). Tc gi quyi nh cho
T Hi xui tai theo li Kiu l hon ton ng tm l
ca T, ng thi li vt vt c mt cht danh d
cho T: T thua khng phi v km ti thao lc, m
v chiu ngi yu...).
Nhng T lun l cho mnh l anh hng; hy nghe;

2199

Nghe li va gt u
Ci rng: Tri k trc sau my ngi?
Khen cho con mt tinh i

2202 Anh hng on gia trn ai mm gi!

v

2275

Ci rng: C nc duyn a
Nh li ni nhng bao gi hay khng
Anh hng mi bit anh hng
Ry xem phng cam lng y cha?

v Kiu cng lun lun cao T l ngi anh hng, lm

nn s nghip vng; hy nghe cc cu ni ca Kiu:

2195

Tha rng: Lng c bao dong

Tn Dng c thy my rng c phen
113

Nng rng: Ch! phn ngy th

Cng may dy ct c nh bng rv
n by gi mi thy dy
M lng chc nhng ngy mt hai.

2279

cui cng:

2549

Rng: T l ng anh hng

Dc ngang tri rng, vy vng bin khi...
Ngi li gi h cng khen T l mt ngi:

2904

Hn i tr (ng, ngt tri uy linh

Thc Sinh cng ni n T mt cch knh trng,

khm phc;

29J 9

i vng tn Hi, h T
nh quen trm trn, sc d mun ngi
Gp nng khi Chu Thi
L g quc sc, thin ti phi duyn
vy vng trong by nhiu nin
Lm cho ng a kinh thin ng ng...

H Tn Hin, ngi tiu dit T nh cch la

gt T, cng cng nhn:

2455

Bit T l ng anh hng

Cch nh gi ny v "T Hi thc" khng hp

vi logic ca truyn, vy phi dnh cho "T Hi h",

114

tc l vua Quang Trung. H , chng Thc, "Thy

Kiu h", i din cho cc tng lp nhn dn khc
nhau u knh phc "T Hi h" l ngi anh hng,
th iu c ngha l ong con mt ca nhn dn, v
ca bn thn Nguyn Du, vua Quang Trung xng danh
l mt v anh hng.
Nh vy, qua "T Hi h", chng ta thy c
mt th hai ca mu thun trong tm s ca Nguyn
Du: "C knh phc vua Quang Trung l anh hng, ti
c, bit trng dng nhn ti ca t nc", v:
2277

Anh hng mi bit anh hng

ng vua xng ng c tn ph, nhng c

li khng "a".
*
*

T ch so snh hai ng vua, Nguyn Du cn i

n so snh hai triu i. Chng ta c th thy iu
, qua cc du vt di y.
Khi thc hin cuc bo n, bo on, trc mt ba
qun v b l ti phm, Kiu ln ting tuyn b:

2356

Chnh danh th phm tn l Hon th

Theo logic ca tniyn, th khng th quy ti cho

Hon th l chnh danh th phm lm cho Kiu
iu ng, kh s ong mi nm tri c. Theo th
t thi gian, th u tin, thng bn t vu oan cho
115

Vcmg ng, ri n tn quan tham nhn, i hi l

ba trm lng vng, sau n M Gim sinh, T b, S
Khanh, ni di l mua Kiu lm thip, ri sau li lp
mo la, buc nng phi tip khch, ri li qua
Khuyn, ng, cp nng v V Tch, cho Hon b
nh cho Kiu mt trn tha sng thiu cht, ri mi
n Hon th. Hon th tuy c giu mt mn tay
Hon b cho Kiu trn n ph u, nhmg ch yu
ch hnh h nng v Thc sinh v mt tnh cm:

1813

R rng tht la i ta
Lm ra con cha nh i ni

ch khng ra mt nh p Kiu. Hon th cng thc

bng trng ti Kiu, v cng c "cht :nh thng"
Kiu. Khi Kiu trnh Hon th t thn cung nng va
tho, th tiu th:

/898

Thot xem, dng c ngn ng ch tnh

Lin tay trao li Thc sinh

2000 Rng: Ti nn trng, m tnh nn tkng

V chng c s giu sang
Gi ny du c nh vng cng nn
v ngay sau , cho nng ra Quan m cc, khng
bt phi lm "phn con hu" li cn cho "hai tn
hng tr" phc v na. Bt qu tang Thc sinh v
Kiu "cng nhau k l sau xa" Hon th vn lm b
tin li sinh, m khen Kiu "bt php tinh". Kiu v
s bng, s va nn mi mc mu Hon th m t
116

trn i, ch Hon th khng ra mt ui Kiu. Tht ra,

Hon th tha bit Kiu chng trn c xa. Vi th
lc ca tiu U con quan Li b, li c chng c r
rng l Kiu d ly trm "chung vng, khnh bc",
Hon th c th cho ngi lng bt nng. Nhng
Hon th i i cho nng, t, c ta khng th
ght nng, m ch mun lm cho nng ri b Thc
sinh, m thi. t c mc ch ri, Hon th tha
ngay, c ti n trm, cho nng.
Th m Kiu li tuyn b' trc ba qun, rng
Hon th l chnh danh th phii, th tht khng logic
cht no. Chua ht. Khi cho iu "chnh danh th
phm ti trc mt, tng rng Kiu s cho c ta mt
hnh pht thm khc, ai ng Kiu li "cho tha" mt
cch mt m,' v ch da
dm mt
cch hin lnh:
2557

Thot trng nng cho tha

Tiu th cng c by gi n y!
n b d c my tay
i xua my mt, i ny my gan!
D dng l thi hng nhan
Cng cay nghit lm, cng oan tri nhiu!

ri, sau khi nghe Hon th t bo cha, nng ii khen,

v tha bng:

2273

Khen cho 'Tht cng nn rng

Khn ngoan ht mc, ni nng phi li.
Tha r thi cng may i
117

Lm ra th cng ra ngi nh nhen.

lng tri qu th nn
Truyn qun lnh xung trig tin tha ngay".
Li ni v vic lm ca Thy Kiu hin nhin l
rt mu thun. Q ing ta ch c th gii thch mu
thun ny bng cch cng nhn rng, y li l mt
"du vt" gip ta nhn ra "Hon th thc" v "Hon
th h".
Tha cho Hon th l hp vi logic ca "Truyn
K iu", v Kiu khng th va tr n Thc sinh xong,
li git ngay v chng. o l lm ngd, thi xa
cng nh thcri nay, u khng th chp nhn vic va
tr cm chng, li va git v, v i vi Kiu, d Hon
th ng ti cht, nhng i v^ Thc sinh, Hon th
l ngi v m chng va yu, va n s. Git Hon
th s lm cho Thc sinh au lng, th "trm cun
gm, nghn cn vng" t lng Thc trc cn c
ngha l g na? Vy nu vic tha cho Hon th l hp
logic, th c Kiu quyt nh vic tha ny l "Thy

Kiu thc", c Hon Ih c tha cng l "Hon Ih

thc". Cn c Kiu kt ti Hon th mt cch phi
logic l chnh danh th phm phi l "Thy Kiu h"
v c Hon th b kt ti phi l "Hon th h". "Thy
kiu h", th ta bit, l tc gi "Truyn K iu", vy
"Hon th h" l ai?
"Hon th thc" l con quan Thng th b L i.
Theo c hai tc gi ca [1] v [2] th i Minh (cng
118

nh cc i Tng, ng) khng c t tng, m ch

c su thng th ca su b, v thng th b Li
ng u cc thng th, quyn hnh nh t tng.
Vy, c th cho rng "Hon th h" chnh l ton th
cc quan li, t ln n nh, ca triu nh nh L.
V qua "Hon th h" b ln n l chnh danh th
phm, ta c th cho rng: Nguyn Du nhn thc
c rng b my quan liu, tham nhng ca triu
nh phong kin chnh l th phm, l ngun gc ca
mi s bt cng, ca mi ni lm than, c cc ca
nhn dn. C th xc minh thm kt lun ny nh
du vt sau y.
Khi nghe Kiu "k li s ngy hn vi" th:

T cng nghe ni thy chung

Bt bnh ni trn ng ng sm vang.
Nghim qun tuyn tng sn sng
Di c mt lnh vi vng rui sao
Ba qun ch ngn c o

2295

2300 o ra V Tch, o vo Lm Truy.

v

2307

Th s k ht mi li
Lng lng cng gin, ngi ngi chp uy.

Nguyn Thch Giang gii thch;

"Th s l l tuyn co v hiu d qun s trc
lc xut qun".
119

Theo logic ca truyn, th bt mt chc ngi

dn thng du trong mt thnh ln nh thnh Lm
Truy, m a c mt chc vn qun, t chu Thai ni
T n Kiu, n Lm Truy, xa hng nghn kilmt,
tht qu lng ph sc qun, sc ca, T ch cn sai mt
vin tng em vi trm qun l , h l phi thn
chinh em i qun i?
Lm Truy vn l kinh c ca nc T, mt
trong by nc thi Chin quc, nn trong cc triu
i sau ny vn l mt thnh ln vi hng vi chc vn
dn, bun bn sm ut, vy phi c thnh cao, ho
su, c quan binh vi hng vn qun lnh tr&i gi,
khng th d dng nh chim, li khng hao binh
tn tng. Lc ny T cha:

2444

Huyn thnh p nm ta ci nam

m du c nm huyn, th nm huyn y cng khng

th snh c vi thnh Lm Truy, quan gi thnh u
c cho T ngang nhin n bt ngi, m ngay khi
thy bng qun T t xa h lnh ng ca thnh,
chng gi. Gi s rng nh ti cm qun, nh thnh,
T chim c thnh, ri mi sai i bt ngi. Chu
hao binh, tn tng lm ch mt ta thnh ln,
giu c nh vy, trong khi li cha c mt tc t lm
cn c a, l no T khng gi chng li triu
nh, m li quay ra nh chim nm huyn ven bin?
Tm li, vic T ko ba qun vo thnh Lm Truy
bt bn T B, M Gim sinh, S Khanh khng hp

120

vi logic ca "Truyn Kiu". "T Hi thc" ch c th

sai qun ln bt "nhng ngi ph bc xa kia" theo
cch m Hon th dng bt Kiu m thi.
Huy ng ton b lc lng ca mnh ch bt
mi tn lu manh, T lm mt vic qu "xa x"
ri. Vy m trc khi ct qun, T cn lm l "th s"
tc l T cn hiu triu ba qun khch ng lng
qun na, tht l long trng vt qu mc cn thit i
vi vic bo n, bo on ring t. Du T c c
lng qun n chng no, th nu iu binh ch tr
th cho c nhn mnh, T cng kh m khu gi c
lng cm th si sc nh vy ca ba qun, khin "lng
lng u gin" nh th, hung chi l tr th cho
Kiu? Thi si sc cm th ny ca ton th s tt
r rng l tri vi logic ca truyn. N khng th l
thi ca qun s di trng ca "T Hi thc", vy
phi l ca qun s v qun chng di s lnh o
ca "T Hi h" ni ln trng tr "Hon th h".
Phi chng Nguyn Du dng hai ch "th s" kn
o ch vic vua Quang Trung trc khi em qun ln
ng ra Bc nh qun Thanh, ngy 29 thng chp
Mu Thn (1788), m cuc duyt binh rt ln, v
t Ngi hiu triu qun s bng nhng li l rt thng
thit khin cho khng ngi no l khng hng hi
xng ln git gic?
Mt chi tit na, cng khng hp vi logic thng
thng trong vic T a "mi vn tinh binh, ko v
ng cht mt thnh Lm Truy". Khi thy T "ni gin
121

ng ng" dn "mi vn tinh binh" rm rm r r

ko vo thnh, th ngi c chng ta, cng nh nhn
dn ong thnh ngh ngay rng T s cho lm c thnh
Lm Truy phen ny, ch u li "gi cao nh s", ch
bt my tn bn tht, bun ngi, my a du cn,
bt lng? Hcm na, bnh thin h, th mi vn
qun ca T l qu t, nhng vo ng ong mt ta
thnh th li qu ng. Sang xm chim c nc ta, Tn
S Ngh cng ch em hai mi su vn qun, m cng
phi chia ra ng gi nhiu ni xa v quanh thnh
Thng Long, cu ng ln nhau. Mt ngi cm qun
"lc Uiao gm ti" nh "T Hi thc" khng l li ch
quan dn ht lc lng ca mnh vo ong mt ci
thnh va mi chim c, m khng li mt n v
no ng ngoi lm th dc?
th, T cn khin chng ta phi ngc nhin
knh phc, khng hiu T lm th no m gi cho o
qun hng mnh, ang si sc cm th, ng ng st
kh vo ng trong thnh mt cch ha bnh, tun
th c k lut nghim minh, khng cp bc,
khng t ho ca dn, v nu c chuyn , th T v
Kiu khng c "xa gn ngi khen" nh li k
ca ngi li gi h . l mt iu khng th c
di thi phong kin. Cc tc gi Hong L nht
thng c h f' k li khng thiu g chuyn qun lnh

"> Ng Tt T dch, NXB Vn ha H Ni. 1958.

122

nhng nhiu dn chng. Ta hy nghe li Nguyn Hu

Chnh dn d hai tng Nguyn Nh Thi v Hong
Vit Tuyn ca mnh khi sai h em qun i nh bt
Dcmg Trng T:
"Hn hng th iu ngay v, khng c cho
qun cp bc cc lng, cc xm. Hn chy cng
chng cn ui, s rng qun i n u, gai gc sinh
ra n ..."
inh Tch Nhng dng di mi tm i qun
cng trn gi Hi Dng, Qung Yn nhng:
"Nhng khng kho v v trm h, li th qun
s cp bc cc lng xm, hai ph Thng Hng, H
hng u cng cm on, ho mc cc ni ha nhau
ni ln nh li..."
Cn bn thn Nguyn Hu Chnh th:
"Sau khi git c qun Thc, Qinh t nm ht
quyn hnh trong nc, ht thy cng vic u mnh
ra. S "dng d" mi ngy mt t. T lng dn la
b, quan vn, quan v ai cng chn nn. Ngi no
theo l cng, gi php nc u b tng s ca qun
V Thnh quy nhiu... (V Thnh l ln do Chnh t
cho o qun ca mnh, c oai th)".
Ci chuyn; "qun lnh i n u, gai gc sinh
ra n " di mi triu i phong kin, l chuyn
chng lm ai ngc nhin. Qun triu inh cn th,
qun ca cc tng lnh, ho mc a phng cng t
123

hn. Nguyn Du hn khng i g chuyn , 'nn

chng ta khng th cho rng c s sut m kn o
a ra chi til, qun ca T khng xm phm ca ci
ca dn. T Hi by gi cn l "i vcmg", qun ca
T cha c danh ngha l qun triu nh, du c
mun, T cng khng th ngn cn mi vn qun
ca mnh "sinh ra gai gc" trong mt thnh giu c
nh thnh Lm Truy c.
Trong khi , c li chng kin mi vn qun
ca vua Quang Trung ko ra Bc nh qun Thanh,
chng nhng khng t ho ca dn, li cn c dn
chng khp ncfi em tru, ru khao thng. Sau khi
nh tan qun Thanh, vua Quang Trung li ko i
qun vo thnh Thng Long v yn trm h.
i chiu cc chi tit "th s" v "mi vn tinh
binh ko v ng cht mt thnh Lm Truy" vi cc
s vic "vua Quang Trung hiu triu qun sT' v "mi
vn qun ca vua, sau khi ph xong qun Thanh, ko
vo thnh Thng Long", chng ta c th kt lun rng
hai chi tit ca truyn, do khng hp vi logic ca
truyn, nn ng l hai "du vt" m ch hai s kin
lch s va trnh by.
V y l mt du vt na, gip chng ta xc
minh kt lun trn.
Khi T Hi v Thy Kiu xt x Hon Th cng
bn T b, M Gim sinh, Bc Hnh... cha n mt
chc ngi, khng c cht danh vng g. cng chng

124

phi loi chc tri khuy nc, m T dn c mi

vn qun, vi y c qut, kh gii, mt cch "t
chnh, uy nghi

23I I

Qun trung gm ln, gio di

V trong th lp, c ngoi song phi.
sn sng, t chnh uy nghi,
Vc ng cht t, tinh k rp sn.
Trng hm m gia trung qun

2316 T cng snh vi phu nhn cng ngi.

Hn na, khi bt u xt x "chnh danh th
phm Hon th", mt ngcri n b yu t, khng mt
tc st ong tay, li c gip s km hai bn, m T cn
uy hip tinh thn phm nhn, bng cch ra lnh cho
qun s nht t tut gm ra khi v:

2355

Kp truyn ch tng hin ph

Li em cc tch phm t hu tra.
Di c, gm tut np ra

2358 Chnh danh th phm, tn l Hon th.

Nhng nghi thc xt x long trng, oai nghim
nh vy, xa kia thng ch dnh cho cc tng ch
huy qun ch b bt sng, buc phi u hng,
hoc th uy vi b phn qun ch cn li, nhm
lm lung lay tinh thn chin u ca h. Trong ni b
qun mnh, cc v ch huy thng ch by y cc
nghi thc trong ngy u nhm chc, khi duyt li
125

i ng trc lc xut qun. Khi , h thng tm c

x t mt ngi cy mnh c danh ting, hoc c
thn th m coi thng qun lnh, "nghim qun
php", lm gng cho ton th qun s. y, Kiu
ch x nhng ngi c th ring vi nng, nhng
ngi chng c lin quan g n qun lnh, qun php,
th xt x h trc ton qun no c tc dng rn e g
i vi qun s? M i vi h, ch ring mt vic
qun lnh p vo nh bt i cng lm cho h khip
m lm ri, h tt phi by t by nhiu nghi thc
long trng kia mi uy hip c h?
Vy mn "xt x ti phm" mt cch long
trng, uy nghi, rt khng cn thit, do tc gi
"Truyn Kiu" dn dng y khng ph hp vi
logic ca truyn cng li l mt "du vt" c dig
li. hiu c dng ny, ta hy xem mc
n m Kiu nh ot cho cc ti phm ca mnh.
Theo li tuyn n ca nng:

2387

Lnh qun truyn xung ni ao

Th sao th c sao gia hnh

th ch c ba ngi th vi nng l M Gim sinh,

T b v Bc Hnh l ng ti cht m thi. Ta khng
th k Bc b vo s ng y, v Kiu ch i:

2123

D ai lng c s cu
Tm minh xin quyt vi nhau mt li.

nn ch mt mnh Bc Hnh phi th:

126

2131

Bc sinh qu xung vi vng

Qu li, nguyn ht Thnh hong Th cng

S Khinh th ch ha ho, nh la nng, ch

khng th Iht, hai tn Khuyn, ng li cng khng,
vy, ti sac Kiu li sai "gia hnh" tt c? Hn na,
theo lut pip ngy xa "st nhn gi, t" (k git
ngi (th phi) cht), c by ti phm k trn, khng
ai lm hi n tnh mng Kiu th u c ng ti
cht? Hn na, hai tn Khuyn, ng l loi tay sai,
ch phm t ti l bt cc Kiu, theo lnh ca ch,
th m ngi sai chng i bt Kiu th c tha, cn
chng th Kiu li bt ti, m ti nng n th? L
Vn He i phn tch rt chi tit s vic bo n bo
on ny ca Kiu, v kt lun rt ch l rng: "sut
truyn ch no Kiu cng ng thng, duy ch bo
on l Kiu ng ght". Nhng, cho , cn phi
ni thm rng vic x t c by ngi l mt vic lm
va khng cng bng, va tht c.
Th m bn thn Kiu li cho rng vic lm ca
nng l cng bng, l quang minh, chnh i.

2381

Nng rng: "Lng lng tri cao"

Hi nhn, nhn hi, s no ti ta.

V vic bo on cng lm cho ba qun ca T rt

h h;

2393

My ngi bc c tnh ma
Mnh lm mnh chu ku m ai thng
Ba qun ng mt php trig
127

2396

Thanh thin bch nht r rng cho coi.

Vy vic bo on tri logic ca truyn, do "Thy

Kiu thc", thc hin phi c coi l vic lm hp
logic ca "Thy Kiu h", nh s gip ca "T Hi
h". V nhng T b, M Gim sinh, S Khanh, ng,
Khuyn, Bc Hnh, Bc b b x t khng phi l
nhn vt"thc" ca truyn, m phi c coi l bn
ngi bt lomg, lu manh, cn , lm hi ngi
lng thin, gy bao ni thng kh cho nhn dn, v
vic tiu dit chng c "Thy Kiu h" coi l mt
vic chnh ng, hp l cng bng. iu cng c
ngha l Nguyn Du coi vic vua Quang Trung em
"mi vn tinh binh" ra gii phng thnh Thng Long
khi s xm lc ca qun Thanh, ng thi chm dt
triu i nh L, l triu i sn sinh ra bn tham
quan, li nhng, lu manh, cn , gy au kh cho
nhn dn l mt s vic chnh ng, hp l cng bng.
V Nguyn Du cn cho chng ta thy rng,
khng ch l quan im ca ring c, m cn l cch
nh gi ca nhn dn, v c ca Tri. Tht Ih!
Ngi li gi h , khi k li vic bo n bo on
ca Kiu, phn nh d lun "xa gn", tc l ca
qun chng:

2907

Tc t cc tch mi khi
On th tr on, n th tr n
nn c ngha c nhn

2910 Trc sau trn vn, x gn ngi khen.

128

Nu ch v tr th c nhn, m git gn mt chc

ngi, chc chn Kiu chng c ai khen. Vy, ci
m nhn dn ca ngi tt phi l s "bo on h".
m Tin, khi bo mng cho Kiu ln th ba,
cng ni:

2717

Tm hnh thu n tri

Bn mnh l hiu, cit ngi l nhn
Mt nim v nc v dn

2720 m cng ct mt ng cn n gi...

Chng ta ch rng, m Tin bo mng cho
Kiu, c thy ba ln. Ln th nht, khi Kiu cn
nh, sau khi nng i to m v: m bo cho nng
bit:

99

Vng trnh hi ch xem tng

M xem trong s on trng c tn
u nh qu kip nhn duyn

202

Cng ngi mt hi, mt thuyn u xa.

Ln th hai, khi Kiu t t, nhng khng cht:

995

R rng: Nhn qu d dang

toan trn n on trng c sao?
S cn nng n m o
Ngri du mun quyt, tri no cho!
Hy xem ht kip liu b
Sng Tin g s hn h v sau.
129

Qu nhin, mc d "toan trn n on trng",

Kiu vn khng thot, vn phi chu kip mi lm
nm tri, v qu l, li c gp m Tin sng
Tin cmg,
Ln th ba, khi Kiu gieo mnh xung sng Tin
ng. m Tin cho Kiu bit, Tri "thu tm
thnh" ca nng, nn nng c:

on trng s rt tn ra
on trng th phi a m tr nhau
Cn nhiu hng th v sau
Duyn xa trn trn, phc sau di do!
V qu nhin l, sau , Kiu c ti hi Kim
Trng v c hng ph qu.

3235

Mt nh phc lc gm hai
Nghn nm dng dc, quan giai in ln.

Ba ln bo mng cho Kiu, m u bo trc

c mt cch hon ton chnh xc mi vic xy ra
cho Kiu, v m c xem s sch ca Tri. Vy th
li phn xt "cu ngi i nhn, mt nim v nc v
dn" m m Tin truyn t cho Kiu, cng phi l
li phn xt xc ng, ch cng ca Tri. Nhng
"Thy Kiu thc" c cu ai u, v c lm g v nc
v dn u? Tr vic tip khch, khi thanh lu v
vic hu h Hon th khi b bt cc v V Tch, l
nhng vic phi lm v b ch sai khin, v lm khng
phi v dn v nc, Kiu ch t nguyn lm c hai
130

vic: mt, l khuyn T Hi hng, v hai, l bo n,

bo on. Trong vic khuyn T ra hng, khin T chl
v tay H Tn Hin, Kiu l k b la, l nn nhn v
lm v li ch ring t, m chnh nng cng nhn, l
ti ca nng, ch nng c dm nhn cng u? Hy
nghe li nng p li H Tn Hin; khi H ni:

2543

hay thnh ton miu ng

Gip cng cng c li nng mi nn.

Kiu lp tc phn i:

2549

Rng: 'T l ng anh hng

Dc ngang tri rng, vy vng bin khi.
Tin ti nn qu nghe li
em thn bch chin lm ti triu nh.
Ng l phu qu ph vinh
Ai ng mt pht tan tnh tht xng.

2555

Nm nm tri b ngang tng

Dn mnh i b chin trng nh khng.
Kho khuyn k ly lm cng
K bao nhiu li au lng by nhiu.
Xt mnh cng t ti nhiu

2560 Sng tha, ti nn liu mnh ti...

Mt s ngi vin vo my ch "k ly lm cng"
v "xt mnh cng t" m trch Kiu nhn vic khuyn
T ra hng, T b hi v tay H Tn Hin l cng
131

ca nng, v nh vy l Kiu qu v om v tn nhn

i vi T. Theo ti, khng phi l ch ca
Nguyn Du. Trong ti liu [2] L Vn He gii
thch rt chi tit, v hp l tng cu mt, t cu 2551
n ht cu 2558. c bit l cu 2557: "Kiu gin
tip ni: ti c khuyn chng ti ra hng ng git
chng ti u, m by gi ng bo ti c cng?"
Ging nh th l ch l, v Kiu ang phn i H, m
H ni: "gip cng c li nng", ih hiu, ngi "k
ly lm cng" l H, mi l ng.
Nhng v hai ch "cng t", L Vn He li ni:
"chng ti ng vi Tn tin sinh ch Kiu
ni hai ting ny.
Nng khng nn nhn vic khuyn T Hi ra
hng l mt ci cng, d l cng nh xu".
Theo ti, Kiu nhn mnh "cng t" khng phi l
nhn rng nng c cng, m l mt cch ni
phn i hai ch "gip cng" ca H Tn Hin, v
nng ang l t nhn trong tay H, nn khng dm ni
thng thng "ti lm g c cng g" m phi ni kho
"cng t" H ni gin. C xem ngay trong
"Hong L nht thng ch" cng thy cch ni cng
thc: "c nhin l phi nh th, nhng..." m mi
ngi u dng, trc khi a ra kin phn i, c
bit l khi kin y tri vi kin ngi trn, th thy,
Kiu ni "cng t" l phn i mt cch nh nhng,
ch khng phi l Kiu nhn cng.
132

Vi H Tn Hin, v s oai H, v cng v ^p "lch

s", ngo mt Kiu phi nhn l "cng t" nhng sau lng
H, tnrc mi ngi, nng li cng khai t nhn:

2631

Git chng m li ly chng

Mt no cn ng trong ci i?

Tm li vic khuyn T Hi ra hng ca Kiu

khng th coi l vic "cu ngi", v khng th cho
rng v "mt lng v nc v dn" m Kiu y T
n ch cht. Vy, ch cn li vic "bo n, bo on"
m theo logic ca "Truyn Kiu" vic li l mt
vic khng cng bng, tht c. Vy th tnh cht "c
ngha, c nhn", "v nc, v dn" c c Tri v
ngi cng nhn - m Tri phn xet, th t khng
sai - phi nm vic "bo on h", tc l vic qut
sch bn ngi bt lng, tn c, m "Thy Kiu h"
cng "T Hi h" thc hin.
Dng nh cho rng mt m Tin cha
truyn t li phn xt ca Tri v d sao m cng
ch l mt hn ma, v ch bo mng c cho mt
mnh Kiu, nn Nguyn Du cn mn li b Tam Hp
o c truyn t cho mi ngi, li phn xt ca
Tri. S Tam Hp, tuy l mt ngi trn, mt tht,
nhng va theo Pht gio, va theo o gio, nn nm
c thut bi ton, tr thnh nh tin tri, theo li
Gic Duyn:

2403

S rng: Cng chng my lu

Trong nm nm li gp nhau d m
133

Nh ngy hnh cc phng xa

Gp s Tam Hp vn l tin tri
Bo cho hi hp chi k
Nm nay l mt, na th nm nm
Mi hay tin nh chng lm
tin iu trc, t nhm vic sau...
Ln th hai gp Gic Duyn, sau khi ni r s'
phn ca Kiu, s Tam Hp cn dn:

2691

Gic Duyn d nh ngha nhau

Tin ng th mt b lau rc ngi.
Trc sau cho vn mt li
Duyn ta, m cng phc tri, chi khng.

Nm nm sau Gic Duyn thu thuyn ch sn

sng Tin ng, qu nhin vt c Kiu, ng nh
li tin tri ca s Tam Hp. Nh vy, mi vic m s
Tam Hp tin tri, u din ra ng nh li s. iu
chng t rng mi li b ni l hon ton ng, v
l nhng li phn xt ca Tri. V Tri phn xt
nh sau;

2680 Nghip duyn cn li, nhc i cn nhiu

Xt trong ti nghip Thy Kiu
Mc iu tnh i, khi iu t dm
Ly tnh thm tr ngha thm
Bn mnh ng hiu tm n tri

134

2685
2687

Hi mngi, cit mun ngi

Bit iu kinh trng, bit li phi chng
Tha cig c y ai bng ...

V cu 2685 Nguyn Thch Giang khng a ra

li ch thch no, ;n L Vn He vit:

Hi mt ngui cu mun ngi, ni vic Kiu

v tnh git T i Hi? C ngi ch Tam Hp o
c dy ln, vi s tn thnh v ca tng vic Kiu
git chng.
Nhng trc mt nh s, c l T Hi ch l mt
tng gic. Nh s / khng nhn Kiu vi T Hi l v
chng. S ng v quan im ca nhn dn m ni,
ch khng ng \ quan im ca Kiu. V theo s
nhn xt ca nhr. dn, th vic tr b T Hi l mt
ci may cho i scng nhn dn.
Hi mt T Hi, m cu c mun ngi khi b
git hi".
Li kt lun cui cng ny ca L Vn He r
rng l khng ng. T Hi mc la m b hi, ng l
qun ca H Tn Hin bt c nhiu thng vong,
nhng cn "mi vn tinh binh" ca T b:

2523
2525

Quan qun truy st ui di

st kh ngt tri ai ang
Trong ho ngoi ly tan hoang.
135

khng cn ly mt ngi, th khng k l ngi sao?

Ging nh vy l ng He hiu cu "hi mt ngi
cu mun ngcri" thnh "hi mt ngi m cu c
mun ngi" hoc "hi mt ngi cu mun ngi",
v nh th c l khng ng Nguyn Du. Xt c on
tm cu trn, chng ta y s Tam Hp ch nh cho
Gic Duyn bit ton b bn lun cng, ti ca Kiu,
ong , Trcd cn nhc c cng ln ti, ch khng ch
ni n cng, v "nghip duyn cn li nhc i" kia m!
V ong bn ny c hai phn r rng.
Phn th nht gm ba cu 2682, 2683 v 2684,
ni v vic t ca Kiu. Trong phn ny,Tri k ti
Kiu "mc iu tnh i" tc l t "tm hiu" v
nh c vi chng Kim vt quyn cha m, v Tri
ghi cho Kiu ci cng "bn mnh" cu cha v cu
c nh.
Phn th hai, gm ba cu 2685, 2686 v 2687,
ni v vic cng ca Kiu. Nh ni trn, Kiu ch
lm c hai vic; khuyn T Hi hng v bo n, bo
on. M trong bn lun ti, cng c hai li phn xt:
hi mt ngi v cu mun ngi. Khi cn nhc cng,
ti, ging nh phn phn xt vic t ca Kiu,Tri
k ti trc, v k cng sau. Vy "hi mt ngi" ng
vi chuyn khuyn T Hi ra hng l ti ca Kiu, cn
"cu mun ngi" ng vi "vic bo n bo on l
cng ca nng. Nh vy, Tri cng coi vic Kiu v
tnh y T Hi vo ch cht l ti git chng ca
136

nng, cn vic bo on l vic "cu mun ngi"

chnh l mt vic lm "cng c y ai bng".
Hiu nh vy, th khng nhng hp l hn v mt
vn l (v ta khng thm mt ch no vo cu ca s
Tam Hp) m cn gip ta thy rng s Tam Hp khng
dy ln, nh nhn xt ca L Vn He, m tri li, s ni
rt ng, tc l Tri rt cng minh. D ch mc la m
v tnh y T Hi vo ch cht, Kiu vn l c ti
vi T, v Icri buc ti "hi mt ngi" ca s Tam Hp
l hp vi logic ca truyn, v "Thy Kiu thc" b c
Tri v ngi, v c chnh nng na, kt ti git chng l
"T Hi thc". Cn vic bo on ca Kiu, theo logic ca
truyn, ng phi ch l khng cng bng v tht c, li
c ghi cng l "cu mun ngi", th khng hp logic
ca truyn, nn cng phi c gn cho "Thy Kiu
h", ong vic "bo on h".
Nu li bo mng ca m Tin cn lm cho
chng ta phn vn v vic "cu ngi" ca Kiu th li
s Tam Hp, phn bit rch ri cng v ti ca Kiu
khin chng ta khng cn nghi ng g na. Qua vic
bo on h ny, chng ta hiu c thm ca
Nguyn Du: "C nhn thc c rng ch phong
kin triu L sn sinh ra nhng quan tham, nhng
phng bn tht, bun ngi, nhng bn lu manh
(nh Khuyn, ng), p bc, tn hi nhn dn. V vic
vua Quang Trung chm dt triu L v qut sch bn
tr hi cho dn l mt vic cng c, mt vic
nhn ngha, thun tri, hp lng ngi".
137

 bn c khi hiu nhm, ti xin php lu

rng nhn thc ca Nguyn Du v ti, c ca vua
Quang Trung m chng ta suy on qua cc du vi
"T Hi h", "Hon th h", "bo on h"... l nhn
thc ca c khi c vit "Truyn Kiu". Ti lc vua
Quang Trung bng h c gn hai chc nm, triu
Ty Scm cng sp hcfn mi nm, kin thc v
s tng tri ca Nguyn Du gip cho t
tng ca c hon ton chn mi. Trong khi , ong
"Truyn Kiu" li khng c du vt no gip ta suy
on t tng ny sinh t lc no. iu d hiu l
cc t tng ln, su sc ca mt ngi khng th
hnh thnh ngay mt sm, mt chiu, m phi tri qua
mt qu trnh m mm, suy ngm, so snh, tch ly
kin thc rt lu di. Do , chng ta c th on
rng, khi vua Quang Trung ra Bc ln u v dt h
Trnh, Nguyn Du hn coi ng l Ih, v c lc
chng li. C l c ch bt u thay i nhn nh ca
mnh sau khi L Chiu Thng n qun Thanh v, l
r bn cht bn nc nh Trn ch Tc, v vua Quang
Trung ph tan mi cch thn tc hai mi su vn
qun Thanh, bc l y thin ti qun s ca mnh
v lp cng to ln i vi t nc. Nhng s chuyn
bin c l din ra rt chm chp, v phi nhiu nm
sau khi lm quan vi triu Nguyn, nhn thc ca c
mi y nh trnh by trn.

138

TM S CA N G U YN DU

Thng qua hai nhn vt "Kim Trng h" v "T

Hi h" chng ta thy hai mt i lp trong tm s
ca Nguyn Du. hiu trn vn bu tm s y,
chng ta hy xt mt du vt na.
Khi gii thch cho Gic Duyn hiu do u m
Kiu "kip sao rt nhng on trng" Tam Hp o
c ni:

2659

Thy Kiu sc so khn ngoan

2660

V duyn l phn hng nhan nh.

Li mang ly mt ch tnh
Kh kh mnh buc ly minh vo trong.
Vy nn nhng chn thong dong
khng yn n, ngi khng vng vng.

2665

Ma a li, qu em ng
Li tm nhng chn on trng m i.
Ht nn y n nn kia
139

Thanh lu hai lt, thanh y hai ln.

Trong vng gio dig gm trn
2670 K rng hm si, gi thn ti i.
Gia dng nc dy sng di
Trc hm rng c, gieo mi vng lanh.
Oan kia theo mi vi tnh
Mt mnh mnh bit, mt mnh mnh hay.
Lm cho sng a thc y
2676 on trng cho ht kip ny mi thi".
Nh ni trn, li ni ca Tam Hp o c
chnh l li ni ca Tri, vy khng th sai. Hn na,
li li c nh by vi ci logic ca mt php
chng minh ton hc. Chng ta hy xem mt bi ton
hnh hc cm gin sau y:

Bi ton:

hai gc bng nhau X 0 y v x' 0' y.

Trn Ox v 0'x' ly hai on thng bng nhau OA =
0 A'; trn Oy v 0'y' cng ly hai on thng bng nhau
OB = 0'B' (xem hnh). Qing minh rng hai tam gic
OAB v 0'AB' bng nhau.

140

IO

Bt k mt hc sinh lp by no cng chng

iminh nh sau:

Gii: Hai tam gic AOB v A '0' B' c:

mt gc bng nhau:
tic l: nh)

Cro
X 0 y

= x' 0' y' (theo gi thit,

li c hai cnh bng nhau: OA = 0'A v OB = O

BV (theo cch v)
Vy: chng bng nhau (trng hp 2: Cnh - Gc
- Cnh)
Trong cch "chng minh" ca s Tam Hp ta
cing thy c hai tin :
1. Do sc so khn ngoan, nn Kiu chu kip
hing nhan v duyn, nh l th ri.
2. Li mang ly mt ch tnh
ri n kt lun:
Vy n n ............
R rng l hai cch chng minh ca hc sinh
tn, v ca s Tam Hp rt ging nhau v hnh thc,
v? ch khc v ni dung. iu c ngha l, v mt
Icogic hnh thc, cch lp lun ca s Tam Hp l rt
clht ch khng th bc b c. Tuy nhin tnh logic
cht ch ch c v hnh thc, cn v ni dung, li hon
tcon phi l.
C cho rng chng ta chp nhn tin th nht
tic l thuyt "ti mnh tcmg " m Nguyn Du nu
141

ln u "Truyn Kiu", th tin th hai: "v kh

kh mt ch tnh, nn Kiu phi chu kip on
trng", p dng cho Kiu l khng ng. Ta c th
p dng tin y cho Thi Oanh Oanh trong Ty
sng k (phi ni; Hi chn k mi ng), cho nng
I-dn, trong T-ri-xtang v I-dcm (chuyn Php m
trc y V Ngc Phan dch, vi nhan Tiu
Nhin v M c), hoc cho Ma-nng Le-xc ca mc
s Pr-vxt, hoc cho Tr hoa n ca A-Ich-dng
uy-ma con, hoc T' Tm ca Hong Ngc Phch,
hoc Lan (ngi yu ca ip) ca Nguyn Cng
Hoan, l nhng ngi chu bao cnh au kh v tnh.
Cn vi Thy Kiu th nhng cnh kh cc m nng
phi chu, m s Tam Hp nu ra: ht nn y n nn
kia, thanh lu hai lt, thanh y hai (hay mt?) ln
v.v..... u do nhng s bt cng ca x hi ging
xung u nng, hon ton chng lin quan g n
mi tnh ca nng vi chng Kim. Trong mi lm
nm xa cch, tuy nng c nh nhung tha thit, nhng
khng t ra au kh, m bn khon nhiu hcfn v "hoa
kia chp cnh ny cho cha" v chng khi no ni
nh chng Kim lm nng qun i ni nh gia nh.
Thm ch, cn c th xy ra trng hp i ngc hn
li. Theo li Chu Mnh Trinh, trong bi ta tp th
Thanh Tm ti nhn (xem [5], tp IV, trang 389):

i! Gi th ngay khi trc:

Liu Dng cch tr, duyn chng Kim ng d
vic ma chay
142

Quan li cng bng, n Vin ngoi t ngay tnh

oan ung
Thi u n ni:
Son phn my nm lu lc, em thn cho thin
h mua ci".
nu Kim khng th lc bt quan phi xt x
cng bng, th chng cng tha sc b ra ba trii lng
gip Kiu, v nh th, th chnh mi tnh ca nng vi
chng Kim li gip nng trnh khi kip on trng,
ch u c lm nng au kh?
Xt s din bin logic ca "Truyn Kiu", cng
thy li s Tam Hp buc ti Kiu "mang mt ch
tnh nn phi chu kip on trng" l khng nht
qun vi lp lun ca chnh b". Nh trnh by
trn, Nguyn Du mun cho c gi thy rng m
Tin v s Tam Hp l hai ngi bit r vic ca Tri,
nn h ni iu g cng ng. C hai u bit trc
rng s phn Kiu l phi chu kip on trng, rng
Kiu s kt thc cuc i au kh ca mnh sng
Tin ng, rng v Kiu "cu ngi" nn, theo li
s Tam Hp;

2687

Tha cng c y ai bng

Tc khin ra lng lng sch ri.
Khi nn tri cng chiu ngi
Nh nhng n trc, n bi duyn sau.
Gic Duyn d nh ngha nhau

143

2692

Tin ng th mt b lau rc ngi...

cn theo li m Tin:

2719

... Mt nim v nc v dn

m cng ct mt ng cn n gi
on trng s rt tn ra
on trng th phi a m tr nhau
Cn nhiu hng th v sau
Duyn xa trn trn, phc sau di do.
Li ni ca hai nhn vt ny lun lun thng
nht vi nhau, v u ng. Ch duy nht im "li
mang ly mt ch tnh", s Tam Hp mi ni sai. S'
phn Kiu c m Tin bo mng cho nng
bit, t trc lc nng nh c vi Kim Trng. S
tri nh cho Kiu nh vy ri, th d nng c
yu, hay khng yu chng Kim, nng cng khng
trnh khi kip on trng. S Tam Hp hn phi
bit s th nh th. bit, m cn buc ti nng
"li mang ly mt ch tnh" nn "oan kia theo mi
vi tnh" th khng hp l cht no. V chng, trong
c truyn, tnh khng thy, vo thi gian no, ni
no, Kiu c t v g au kh v mi tnh i vi Kim
u? Cn oan kia, l nhng g? Vn theo li s Tam
Hp, ta phi hiu, l "thanh lu hai lt, thanh y
hai ln" l "ht nn y n nn kia", m cc nn y
mi ngi u r - v nu khng, th lm g c
"Truyn Kiu" - u phi ch mt mnh Kiu bit,
144

mt mnh Kiu hay? Vy, chng ta phi gii thch li

buc ti thiu nht qun ny ca s Tam Hp, th
no cho ng dng ca Nguyn Du?
Theo ti, chnh l du vt m Nguyn Du
dng tm li gip chng ta "ln ra" tm s ca
c. C mn s Tam Hp, ngi pht ngn ca Tri l ngi ni iu g u l ng - dng mt lp
lun ht sc cht ch, ni ln mt ni dung rnh
rnh l phi logic i vi "Thy Kiu thc" l nhc
ta rng phi tm ci logic ca ni dung "Thy
Kiu h .
Vy, b ra ngoi cc ni kh cc c th ca
"Thy Kiu thc" trong cc cu t 2667 n 2672, v
ch gi li cc cu cn li trong on trch li s Tam
Hp n y, coi chng l dnh cho "Thy Kiu h"
chng ta c th suy on c tm s ca Nguyn Du.
Ci "sc so khn ngoan" ca Kiu chnh l l tr,
l c phn on, suy xt, nng lc phn bit c
chnh ngha vi phi ngha, nhn ra c ng vua no
thc s anh hng, thng minh ti c, ng vua no v
ti, bt c, n hn, ca Nguyn Du. Cn "mt ch
tnh" ca Kiu chnh l tnh cm, s yu ght, s knh
trng hay khinh mit, s ng thanh, ng kh hay s
th , bt ng ca Nguyn Du i vi ng vua m c
t nguyn hay min cng tn ph. Mt mt, c nhn
hc c rng vua Quang Trung l ngcri anh hng c
ti c, rng cuc khcri ngha Ty Sn do anh em
145

ca vua lnh o l chnh ngha, l tr Ihi ihc c nn

ph l ng vua y v s nghip ca ng. ng ihi c
cng nhn thc c rng vua L Chiu Thng l mt
ngi ti c lm thng, ml ng vua cm hn b
quyn Ihn ln t, thm ch cn l mt ng vua bn
nc; triu nh ca ng ta thi nt, l ngun gc mi
ni kh au ca nhn dn, l tr thi thc c khng
nn tn ph ng ta. Nhng mt khc, c khng c
cht cm lnh no vi vua Quang Trung, m li dnh
trn tnh cm ca mnh cho L Qiiu Thng, tnh cm
ngn tr khng cho c ra lm quan vi triu Ty
Sn. L tr v tnh cm ca c thi thc c i theo hai
con ng tri ngc nhau v c hai th u mnh
ngang nhau, lun lun u tranh, v u tranh b
phn thng bi vi nhau. Mu ihun lm nn bu tm
s ca c chnh l mu thun gia l tr v tnh cm,
gia khi c v tri tim, khng phi do mt nguyn
nhn bn ngoi no, v tt nhin l ch "mt mnh c
bit, mt mnh c hay", m thi. V r rng l, lc u
triu Nguyn, khi m vua Gia Long cn ang cm th
my anh em Ty Sn, th bu tm s y, c h dm
th l cng ai, v nu c ngi nghe c gii by, du
khng t' co c, chc cng ch my ai hiu v thng
cm vi c.

146

v SAO TM S N G U YN DU
LI u UT

Tip tc tm cc du vt, chng ta c th hiu

c ngha on "Ti hi Kim Trng" ong "Truyn
Kiu" v hiu su thm ni lng ca tc gi.
Trn y, chng ta thy rng, ong con mt
ca nhn dn, ca "Thy Kiu h", thm ch c ca
H Tn Hin na, th T Hi khng phi mt ngcn
tm thmg, m l mt anh hng, c ngha, c nhn,
v, do , ta kt lun, l "T Hi h". Ch mt
mnh Kim Trng coi T l gic. Hy nghe:

2951

Sm sanh xe nga vi vng

Hai nh cng thun mt ng ph quan
Xdy nghe th gic tan
Sng m Phc Kin la tn Chit Giang.

Tuy rng hai nh cng i, nhng ngi tm

nghe ngng tin tc ca "i vng tn Hi h T" v
147

phu nhn hcfn c - nu khng ni ia ngi duy nht chnh l Kim Trng, vy ci ngoi nghe c tin "th
gic tan" chnh l Kim, v Iheo cccu sau y:
2959

Rng: Ngy hm no giao hinh

Tht c T thu linh trn tin
Nng Kiu cng c chng dn
Lnh quan li bt p auyn th t...

chng ta thy rng, mc d "T thu linh" ngi

dn vn nhc n T v Kiu mi cch knh trng,
khng h dng ch "gic". Nhng li k ca h, vo
tai Kim Trng, ri ra khi mng Kim lii b sa li
v thnh "th gic tan", tc l, trong con mt ca mt
mnh Kim, T khng phi l anh hng, m chi mt
tng gic.
"Kim Trng thc" no c l do g ght T,
coi T l gic? Nu cho l v Kim ghen vi T, nn
mi h thp gi ca T, th cng kh chp nhn, v,
nu Kim hay ghen, th phi ghen vi c Thc sinh na
ch, sao cn vit thip mi Thc n hi thm tin
tc Kiu? Kim khng ght Thc sinh, thi cng
chng th ghen ght T, m tri lai, cn phi thm
cm n T a nng r; kiii lu xanh, v a ln
a v "phu nhn" c ba qun v triu nh ca T
knh trng. Vy, ngi gi T l "gic" ch c ih l
"Kim Trng h" v ngi b gi l "gic" ch c th l
"T Hi h", tc l vua Quang Trung. "Kim Trng h"
lc ny khng i l L Chiu Thng c na, m
148

ch c th ng vua tr v sau vua Quang Trung, tc

l vua Gia Lx)ng. iu ny hon ton ph hp vi s
vic lch s, l vua Gia Lx)ng bt mi ngi, c bil l
s quan ca mnh gi vua Quang Trung l gic (ngy).
Bt nhn vt Kim Trng ca mnh ln lt i
din cho hai ng vua khc nhau khng phi l iu g
bt thng, khin cng, m l mt vic thng thng
ca cc nh o din sn khu, in nh, khi h ch c
trong tay mt din vin c kh nng th c hai vai, khi
hai vai ny khng cn xut hin ng thi. Vy, ta c
th kt lun rng, t y i, "Kim Trng h" s l
vua Gia Lx)ng. V chng ta c th suy on rng,
Nguyn Du sng tc thm on "Ti hi Kim Trng"
ny, khng ch cho truyn kt thc c hu, m ch
yu gii by tm s ca c, trong gn hai chc nm
lm quan di triu Nguyn.
V hiu c bu tm s y, chng ta li tip
tc tm cc du vt.
Hy xem thi ca Kiu, khi gp li gia nh
sau mi lm nm lu lc:

3007

Gic Duyn ln ting gi nng

Phng trong vi do sen vng bc ra.
Trng xem mt mt nh

3010 Xun gi cn khe, huyn gi cn ti

Hai em phng trng ha hai
3012 N chng Kim l ngi ngy xa.
149

Qua my cu ngn gn ny, nu ch mt cht,

chng ta s thy Nguyn Du tinh t bit chng no.
Thi ca chng ta, khi gp li mt ngi quen,
sau mt thi gian di xa cch, c th chia theo ba
mc sau y:
1. Nu l ngi rt thn thil, th cng vi cch
biu l s vui mng, bao gi ta cng thm mt vi cu
nhn xt hoc hi han thn tnh, nh; 'Trng anh
(hoc ch) gy i (hoc y ra) nhiu", hoc "Bao
nhiu nm khng gp, m ong vn khng thy gi
thm cht no nh!" hoc "Hai c c mnh khe
khng? Chu X nm nay hc lp my ri, chc ln
lm ri ch, hay vn cn thch lm nng b?" v.v...
Nhng cu hi vi ni dung lin quan n sc khe,
cng vic, nhng ngi thn trong gia nh bn ta, va
chng t mc thn thit gia ngi quen v ta, v
cn chng t rng hnh nh ca ngi thn, lc
chia tay, vn cn nguyn vh trong k c, v nay ta li
c dp i chiu n vi hlnh nh hin ti.
2. Nu l ngi thn va phi, th sau li cho
hi, v thi vui v biu l khi gp li. ta cng thm
vi li hi thm. Nhng, thng ta khng nh ht mi
chi tit v tnh trng sc khe hoc gia nh, nhng
vn cn nh mt vi im quan trng nht, nh c
quan cng tc, a ch, s con ci v.v..., th cu hi i
loi s l: "Anh (hay ch) vn cng tc c quan X
ch, cn ph Y ch, vn hai chu, hay thm c
chu no ri, v.v...",
150

3.
Cn i vi ngi quen s, la ch nh mt,
hoc nh mang mng nt mt, ln cng ch nh mang
mng, hoc c khi cng qun, v ch nh ng l
ngi m ta quen, nhng lu khng gp, li khng
Ihn thit, ih sau ci bt tay, cho x giao, cu hi ch
l; "Anh (hay ch) khe ch?" v thng chng bun
nghe cu tr li. v c ta v bn u hiu, ch l cu
hi x giao, nht nho.
Thy Kiu, lc gp li cha m, c nhn xt
cha tuy gi (xun gi) nhng vn khe mnh, m du
gi (huyn gi) nhng vn cn ti, hai em u ln,
khn, ng vi mc thn thit gia con vi cha m,
gia ch gi vi cc em.
Khi gp li T Hi sau mt nm xa cch, Kiu
cng c nhn xt thn tnh:

2271

Ko c ly pht sng thnh,

T cng ra nga thn nghnh ca ngoi.
R mnh l v cn ai
Hy cn hm n my ngi nh xa.

tc l tuy cn ai l phc lm cho v ngoi ca T

rng r, nhng Kiu vn nhn ra cc nt "hm n, my
ngi ca T.
Nh vy, Vcmg ng, Vng b, Thy Vn,
Vcmg Quan v T Hi u l nhng ngi thn thit
bc nht i vi Kiu.
151

Th m, khi gp Kim Trng, mi tnh u ca

nng, ngi m ong sut mi lm nm xa cch,
Kiu khng ngui ni nh thng, nng li khng c
mt nhn xt thn tnh no thch hp vi mc thn
thit th nht, m ch thy l "ngi ngy xa". Ba
ch "ngi ngy xa" ny nghe sao nht nho, v tnh,
khc no ba ch "anh khe ch " dnh cho ngi quen
s, thuc mc th ba trn y.
Thi lnh nht ny ca Kiu i vi Kim,
tri hn vi ni nh nhung ca Kiu, l hon ton
khng hp vi din bin logic ca truyn. Khng
th gii thch rng ch l s e thn ca Kiu,
hoc l s gi trc mt cha m, v hai l: th
nht, khi cn l c gi ngy th, trong trng, Kiu
dm t nh c vi Kim, ri sang nh Kim
lm th, nh n, v trc khi theo M Gim sinh
v Lm Truy cn dm th tht mi tnh ca mnh
vi Thy Vn, v Thy Vn li ni li cho ng b
Vin ngoi hay, ngay trc mt Kiu, m Vcmg
ng cng t ra rt thong:
767

Ny cha lm li duyn my
Thi th ni y, sau ny em!
V ai rng ci ri kim

770

con bo ni my chm v ai?

Li con dn li mt hai

772

Du mn bia , dm sai tc vng!

152

ng khng ni li nh v Kiu lm mt
vic "thng lun bi l" nh vy, m cn ha s lm
theo li dn li ca nng. C c ngi cha d dng
thng cm nh th, Kiu cn ngi g m khng dm
l tnh cm ca mnh vi Kim?
L Ih hai, l Kiu mi nm thanh lu,
tng phi tip hng trm khch lng chcd, dy dn
phong trn lm ri, u cn ngy ih, trong trng
phi t ra e thn, phi gi gn t na?
Vy, thi th , lnh nht ca Kiu i vi
Kim khng hp cht no vi din bin logic ca
truyn, v phi c coi l mt du vt gip ta nhn ra
"Thy Kiu h". Thi y, chnh thc l thi ca
"Thy Kiu h", tc l Nguyn Du, i vi "Kim
Trng h" tc l vua Gia Long. Thi y cho thy
rng: "Tuy phi ra lm quan vi Gia Long, nhng
Nguyn Du khng cht mn m vi nh vua" (Xin lu
bn c rng, trong gn hai chc nm lm quan di
triu Gia Long, Nguyn Du ba ln co quan xin v,
nhng c ba ln, ch sau t lu, vua li gi ra).
By gi, chng ta li xem thi ca gia nh
Kiu, khi gp li Kiu. Trong mi lm nm phi xa
cch Kiu, ch c mnh Kim Trng l dc tm lc ra
tm Kiu.

2825

inh ninh mi l chp th

Ct ngi tm ti, a t nhn nhe.
153

Bil bao cng mn ca thu

Lm Thanh my i v dm khi
Ngi mt ni, hi mt ni
2830 Mnh mng no bit bin tri ni nao.
Sinh cng thm thit kht khao
Nh nung gan st, nh ho lng son.
thm ch cn:

2939

Rp mong treo n t quan

My sng cng li, my ngn cng ph
Dn mnh trong m can qua
Vo sinh ra t ha l thy nhau ...

mong tm c Kiu. Chung tnh n ih Iht l

ng knh phc. Trong khi , th Vng ng, Vng
b v Vng Quan chng my may quan tm n vic
tm Idm . Ch c Thy Vn, vi ngha v mt
ngi v, khng th th vi cng vic ca chng, l
c gp mt "gic m". Hy xem cc cu sau y:

2953

Sm xanh xe nga vi vng

Hai nh cng thun mt tig ph quan.
Xd nghe th gic tan
Sng m Phc Kin, la tn Chit Giang.
c tin Kim mi r Vng
Tin ng, cng li tm nng sau xa.

Cc chi tit "cng thun mt ng", "r" v

"tin ng" cho thy rng bn tm Vng Quan
154

chng thit i lm ch, nn mi Kim phi r. Tuy

th Vng vn cn ngi ngng, lng l, khin Kim
ii phi d dnh "thun ng" v "tin ng",
Vcmg Ihy, ml cng i vic, no c mt thm cng
sc g, Vng mi bt c d phi "cng li tm nng"
vi Kim. Thi th ny, l rt ng vi phong tc
Trung Hoa thi phong kin. Ngi Trung Hoa xa kia,
sau khi g bn con gi ri, th coi nh ngi con gi
thnh ngi ca gia nh nh chng ri, b, m,
anh ch em rut u khng ng ngng n na. Vy,
Ihi lng chng ca Vng Quan, cng Vcmg
ng, Vng b, i vi vic tm Kiu l hon ton hp
vi logic ca "Truyn Kiu".
Khi tm Kiu, th c nh t thi th , min
cng nh th, nhng va gp Kiu, th

3023

ng b trng mt cm lay

3029

Hai em hi trc, han sau

khin cho

3030

ig trng chng cng tr su lm ti

Cu 3030 ny L Vn He ch gii

nh sau:

"Chng y l chng Kim. Gia lc ng c

gia nh, chng cha tin hi han, chuyn tr ring vi
Kiu. V chng chng mng r cm ng qu. Cho
nn chng ng lng nhn ci cnh gia nh sum hp
bt ng ny.
155

"Chng ang bun ru thng xt trong l gii

oan ca Kiu. By gi nhn thy ci cnh on t ny,
nt mt chng ang ti vui ln.
Nhung va cu 2956 trn, L Vn He J)h phn:
"T trc ti gi, ch thy Kim Trng mn
ngi d la nhn gi tin tc Kiu, cn Vng Quan v
ngcn nh h Vng i c im lm. Hmh nh nh h
Vng yn tr rng bn Kiu i ri th thi, khng
cn c quyn d la thm hi na.
"Cu Vng Quan ny xt ra cng l ngi "g
" nh Thy Vn, ch bit g ngoi vic n hc.
V cu

2993

Nghe tin n mt n my
Mng no li qu mng ny na chng?

ta thy c Kim ln nh h Vomg u t r s vui

mng v c tin Kiu vn bnh yn ri, chng cn
hn h theo Gic Duyn n gp Kiu th sao lc gp
nng "chng Kim li bun ru thng xt c?".
Cch ch gii ca ng He, v thi ca gia nh h
Vng trc khi tm thy Kiu, v lc gp Kiu, v v
bn ch " su im ti", trc sau khng ihng
nht, v nht l khng tha ng i vi ch "su".
Theo ti mu thun ong thi ca c chng Kim
ln ca nh h Vng c th gii thch c nu ta
chp nhn rng chng Kim ch ny khng phi l
"Kim Trng thc" m l "Kim Trng h".
156

on m t sinh ng ong cc cu 3023, 3029

\' 3030 t'n y cho thy r; hai ng b Vng vin
ngoi ng hai bn Kiu, mi ngi nm mt cnh
lay Kiu chm chm nhn mt con gi, hai em Kiu
th tu tt k trc ngi sau, ri rt hi han, bn
ngi chn bn phng, chng cho chng Kin ien
vo u c. Cng lao tm kim Kiu hon ton do
chng Kii n lc b ra sut mi lm nm mi t
kt qu, th m va thy mt Kiu, gia nh Vin
ngoi chng thm gi mt cht l ti thiu, gt
phng chng sang mt bn. ang l ngi ch cht,
chng Kii b y xung ln ngi ngoi cuc, lm
mt ngi ch c "ng trng", ch khng c
iharn gia vo nim vui m mt thnh vin ca gia
nh nh chng phi c chia s. vo ci th "i
th cng d, khng xong" chng ch cn bit lng
! ci tr. thy ht ngha ca n ci ny ca
chng Kim, ta th so snh vi cc n ci khc trong
"Truyn Kiu".
ng nh tn gi ban u: "on trng tn
thanh" ca "Truyn Kiu" cc nhn vt ca truyn rt
t c tc gi cho ci.
Ng) c ci nhiu, v nhiu in nht l Hon
th. Trong ba lic "ty Irn vui chn iliong dong"
cng Thc sinh, nng :
/5 7 5

\y phen ci ni tnh say

ri ai
157

 5781

C khi vui chuyn mua ci

Tiu th li gi nh li u u.

Mt nm sau, trong ba tic "ty trn mn

chn gii phin m thu", c Kiu ng hu, ta li
thy:

1847

Tiu th ci ni tnh say

Ch xong cuc rt li by tr chi.

J855

Cng trong mt ting t ng

Ngi ngoi ci n, ngi trong khc thm.

Cha , c ta cn bt chng Thc phi ci,

trong lc chng ch mun khc:

84

Ngnh i, c h 0 ni, C 1 0 ci
Co say, chng tnh bi lng ra

J863

Sinh cng thm thit bi hi

Vi vng gig ni, gg ci cho qu

Ci ci ca hai ngi trong mm tic phn

nh rt r lm trng ca mi ngi; chng Thc th
"ci nn ting khc" cn tiu th h Hon th
ci nham him, c , v "vui ny b au
ngm xa nay". Cc n ci ny u rt logic, v
Thc sinh v Hon th u l "Thc sinh thc" v
"Hoan th thc".
158

Ngi th hai (v ta khng th k Thc sinh ch

ci gng, v b p phi ci) c Nguyn Du cho
ci, l v quan x kin cho Thc ng:

1451

Ci rng: " th th nn
Mc gi, hy (h mt thin trnh ngh.

N ci ny ca v quan biu l s hi lng, t

thin mun "cho bi gii vi" cng c Nguyn Du
t rt ng ch.
Ngi th ba c Nguyn Du cho ci, l T
Hi: khi gp li Kiu, sau mt nm xa nng lp
nghip, T :

2275

Ci rng: C nc duyn a
Nh li ni nhng bao gi hay khng?

v cng c Kiu p li bng ting ci gin gi;

2283

Cng nhau trng mt c cn

Dan tay v chn trg mai t tnh

y va l ting ci vui v biu l s vui mng

v ti ng ca hai v chng, va l ting ci sng
khoi biu l s c ca i bn tri k. T c v
thc hin ng li ha vi Kiu:

2221

Bao gi mcyi vn tinh binh

Ting loa dy t, bng tinh rp ng
Lm cho r mt ph thng

2224 By gi ta s rc nng nghi gia ...

159

cn Kiu th c v c

2201

(Khen cho) con mt tinh dn

Anh hng on gia trn ai mi gi...

v v c T khen:

Anh h/ mi bit anh hng

Ting ci ca T v Kiu rt hp vi tm trng
ca hai ngi lc , v rt hp vi logic ca truyn,
v ch ny, T v Kiu hon ton ch ng vai "T
Hi thc" va "Thy Kiu thc".
Qua my chi tit trn, chng ta thv rng, tuy h
tin ting ci, Nguyn Du vn t n rt ng ch,
ng lc, rt ph hp vi tm ng nhn vt.
Ring chng Kim li khng c ci, mc d,
theo logic ca truyn, chng phi rt vui. Sau mi
lm nm xa cch, tn hao bao nhiu tm lc mi tm
c Kiu, th, va thy li mt nng, Kim hn phi
vui mng, v vui hn hn T , v T ch mi xa Kiu
c mt nii v c hng na nm hng la
nng nn ri, irong khi Kim ch lun m tng.

2935

n cm kho ngn ng dy
La hng bit c kip ny na thi?

Nu T c v thnh cng trong s nghip,

Ih Kim cng c quyn c v thnh cng ong
cng vic tm kim Kiu y gian nan, kh khn ko
di, v c lc tng nh tuyt vng. Nu T v

160

Kiu "cng nhau trng mt c ci" th "Kim Trng

thc" lc gp Kiu cng phi "ng trng chng cng
ct cao ting ci" mi hp vi tm trng ca chng,
tc l vi logic ca truyn, ch sao chng li su
phi "tr su"? Du cho rng, v php lch s, Kim
nhng cho gia nh Vng vin ngoi v vp Kiu
trc, th d c gng km ting ci to, chng cng
phi hn h vui ti ch khng th "su" c. Vy
ngi "tr su" khng th l "Kim Trng thc" m ch
c th l "Kim Trng h".
Li xt hai ch "lm ti". Ngi c chng ta
thng hiu l "Ihnh ti", tc l hiu "tr su lm
ti" l "i su thnh ti" hay "i bun thnh vui".
Nhng ti sao Nguyn Du khng dng lun ch
"thnh", m li dng ch "lm". C hai ch cng l
vn bng, nn chc chn khng phi v lut bng, trc
b buc ri. Chng la khng th tin rng Nguyn Du
dng ch ty tin, m mi ch c dng u c la
chn, cn nhc k. Do , ch "lm" y hn cng
c dng , khng th coi l ng ngha vi ch
"ihnh" c. "Lm" y nn c hiu theo cng
mt ngha vi ch "lm" trong cc thnh ng "nut
gin lm lnh" v "ngm b hn lm ngt", tc l
ch mt vic lm gng go, bt c d, tri vi tnh
cm tht ca mnh, c gng, hoc trnh mt hnh
ng sai lm, hoc che giu s ngng ngng, xu h
ca mnh. Vy "tr su lm ti" cn phi hiu l "tr
su v lm ra v ti", tc l gng gng lm ra b

161

ti tnh che giu s ngng ngng v thi lnh

nht ca Kiu, v v s coi thng ca gia nh Vcmg
vin ngoi. V thi gng gng y khng th l ca
"Kim Trng thc" m ch c th l ca "Kim Trng
h" p li thi lnh nht ca "Thy Kiu h"
m thi.
V t , chng ta c th suy on rng Nguyn
Du coi thng, khng coi trng ti c vua Gia Long,
cng nh c coi thng vua L Chiu Thng. Kt
lun ny cn c xc minh thm vi cc "du vt"
di y,
Khi thuyt phc Kiu ri cha v Gic Duyn
v on t vi gia nh, Vng ng ni:

3035

Phi iu cu Pht, cu Tin

Tnh kia, hiu n ai n cho y...

Nhc n "tnh kia" th ng, nhng Vng ng

li i c "hiu n" th tht khng logic v khng
cng bng. Th nht, l theo l gio phong kin, th
ch c con trai mi phi bo hiu cha m, cn con gi
th phi th chng, nui con cho trn o lm v,
lm m v phi cng chng (hoc thay chng, nu
chng i xa, hoc cht) phng dng, bo hiu b,
m chng, ch b, m khng c quyn i hi con
gi bo hiu. L th hai, l Kiu bn mnh bo
hiu ri, v chnh v s bo hiu y m nng phi
chu cnh y a mi lm nm tri. Vomg ng
bn nng i ri, th lm g cn quyn hnh i vi

162

nng, m i bo hiu ln na? i Kiu bo hiu,

tc l Vng ng mc nhin coi Kiu l con trai, l
mt ngi n ng.
Trong khi , trong ba tic on vin, thuyt
phc Kiu ti hp, Kim Trng ni:

3125

C iu chi na m ng
Khch qua ng hng h chng Tiu

Cun "in c vn hc" [4] gii thch in tch

chng Tiu nh sau:
"Chng h Tiu, do ting Hn, Tiu lang.
Theo Tinh s, v Tiu lang l Lc Chu b ngi
ta bt cm dng cho Quch T Nghi, t y, Tiu lang
thy v nh dng dng nh khch qua ng.
Theo "Ton ng thi thoi". Thi Giao c ngi t
thip yu b bn cho vin Liu soi. Giao c cu th:

Hdu mn nht nhp thm nh hi

Tng th Tiu lang th l nhn
ngha l:
"Ca hu mt khi vo th su nh bin, t y
chng Tiu thnh ngi khch qua ng".
L Vn He ch gii theo tch trn, cn Nguyn
Thch Giang ii ch gii theo tch di. Trong "T
in Truyn Kiu" o Duy Anh cng gii thch theo
tch trn, nhng cng dn hai cu th trn.

163

(Theo ti, chuyn Tiu lang v Lc Chu c

trc, nhng khng c bi Ih, v chng l Tiu lang
lm th, m li t gi mnh l Tiu lang? Thi Giao
khi gi th cho v, s dng chuyn Tiu lang v
Lc Qu nh mt in tch, trong bi th ni trn.
Vy, ch gii theo in tch th nht, l hp l hcm).
Hai in tch, tuy c idic nhau v tn ngi,
nhung cng mang mt ni dung: "Mt chng trai b mt
v, t y thy v Ih t ra dng dng nh khch qua
ng". Trong in tch th chng Tiu dng dng vi
v, nhng y, th Kiu dng dng vi Kim, khin
Kim phi nn n, van ni. Cng nh trong in tch
Thin Thai trn kia, trong in tch ny, hai vai nam. n
cng b o ln, v dng ca tc gi "Truyn Kiu"
y cng ging nh s i hi "bo hiu" trn y, hn
cng ch l "chinh Kim Trng tm thng nh n b".
V ngi b khinh khng th l "Kim Trng thc" m
ch c th l "Kim Trng h", tc l vua Gia Long.
Ci khinh mit ca "Thy Kiu h" i vi "Kim
Trng h" khng ch kn o th hin qua thi ca
nng, m cn l r c trong li ni. Chng ta hy phn
tch on i thoi ca Kiu trong m ng phng.

3 45

164

Nng rng: Phn hp dnh

C lm chi na ci mnh b di.
Ngh chng ngha c tnh ghi
Chiu lng ha c xng ty my may.
Ring lng thn tm (hay

3 50 Cng mt dn, my c\ kh coi.

Nhng nh u ym vnh ngoi
Cn toan m mt vi ngi clo qua.
Lii nh nhg thi ngiri ta
V hng di dt, b hoa cui ma.
Kho l gi nhuc by tr
Cn tnh du na, l th y thi.
Ngi yu ta xu vi ngi
Yu nhau th li hng mi ph nhau.
Ca nh d tnh v sau
Th em (l, l cu ch y.
Ch trinh cn mt cht ny
Chng cm cho vng, li giy cho tan.
Cn nhiu n i chan chan
Hay g vy cnh hoa tn m chi?
Nu t mnh trong khun kh ca l gio phong
kin, t cc th k trc, cho n na u t\ k hai
mcri va qua, chng ta phi nhn xt rng ging ca
Thy Kiu, vi l cch l mt ngi v ni vi chng,
l rt xc.
Trong bn cu u, l cu 3145 n cu 3148,
Kiu cn gi "chng" xng "thip" mt cch l php,
nhng sau , sut c hai chc cu tip theo, nng rt
ni trng khng, vi li l ton mt ging rn dy.
Theo quan nim xa, Ih trong gia nh, ngi n ng
l ng ch tuyt i, ngi v phi hon ton phc
165

tng, ch ngi chng c quyn "dy v", ch v

khng c "dy chng". V chng l ngi trn, v l
ngi di, nn khi ni vi chng, ngi v phi tha
gi l php, ch u c c php ni trng khng,
nh Kiu? Trong gia nh phong kin, Irng l gio,
ch "thi" thng ch c dng rn bo ngi
di, th d, b', m c th mng con; "ci thi u, c
b, m ni mt cu li ci li mt cu" hoc "hy b
ci thi c bc i, chm m lm n!" v.v..., ch con
no dm ni vi b, th d: "Con s ci thi gia trng
ca b"? Cu 3153

Li nft nhng thi ngi ta

l mt cu rn dy. Kiu l v m ni vi chng bng
ging rn dy nh th i rt xc, l khinh ing chng.
Cng vy, ch "ngi ta" ch c ngi trn mi
c php dng ngi th nht, khi ni vi ngi di,
v cng ch ngi trn c php dng "ta" thay cho
"chng ta" khi ni vi ngi di. Cu 3157 ca Kiu:

Ngi yu ta xu vi ngi
nu hiu theo cch c l nht, th c ngha l:
"Qing yu thip, th chng ta cng xu vi mi
ngi" th cng kh chp nhn, v khng ng vi
ging ca v khuyn chng, m mang ging k c, ln
mt dy i, Ih hin ch ni "ta" thay cho "chng
ta". Hung chi mt cu lp lng nh vy li c th
khin cho ngi nghe hiu theo mt ngha khc.

166

"Ngi" c th dng ngi th ba, m cng c th

dng ngi Ih hai, v khi ngi th hai, th "ngi"
c ngha mit th l "nh ngi". Trong cc gia nh
phong kin, trng l gio, khi ni chuyn vicon ci
trng thnh, th b m thng gi "anh, ch" v
xng "ti". Nhng khi con ci c li, khin cc c ni
gin, cc c gi l "cc ngi" v xng "la". Khi
"c" cc c gi l "cc ngi" th con chu ch c
vic ngi im m nghe mng, ai dm m ming ni
mt ting. V vy cu trn cng c th hiu l;
"Nh ngm cng yu, ta cng xu v nh ngcri".
Theo l gio phong kin, ngi di m ni vi
ngi trn, bng nhng cu lp lng, c n xu nh
vy ng b kt ti l "hn", l "xc".
Chng ta hy so snh cu 3160

Th em l cu ch y
vi cu th t, trong bi th ca Th L ha li
Nguyn Tri:

Ti Ty h bn chiu gon
C chi ng hi ht hay cn?
Xin thu tui mi trng trn l
Chng cn cha c, hi chi con
Ai cng bil, ci d dm ca bi th, l Nguyn
Tri cao tui, li b c hng chiu mi mi su
tui lm, gi kho l "con". Khng th ni l Nguyn

167

Du khng bit giai thoi ni ting ny, v n l khi

im cho v n "L Chi vin", m mu nht trong
lch s nc ta n mc c thu dt, huyn b ha
thnh huyn thoi. Trong vn hc, c lut khng thnh
vn l khi mt ngi vit mi cu vi mt dng
no , v nu mt ngi sau cng vit mt cu tng
t, th cu cng phi hm cng mt , nh cu ca
ngi vit trc (v chnh l nguyn tc vn dng
in c vn hc). Chng ta thy cu ni ca Kiu v
cu ni ca Th L, tr mt chi tit rt khng ng k
l s ch ca hai cu khng bng nhau - mt cu tm
ch, mt cu by ch - do lut th b buc, cn cu
trc, t u gn nh nhau. Vy, khng th ph nhn
rng cu ca Kiu cng phi mang mt dng tcmg
t, tc l Kiu "xng kho" l "ch" vi Kim Trng.
Hai ch "ch y" c phn cn anh hn ch "ch
dy lm th" ca H Xun Hcmg trong bi ih "mng
hc tr".

Kho kho i du l ngn ng

Li y cho ch dy lm l
Ong non nga nc chm hoa ra
D cn bun sng hc giu th.
Vy, hai ch "ch y" ng l mt du vt m
Nguyn Du dng li, khng phi do c dng mt
cch v tnh. Tuy nhin, ta khng th cho rng "Thy
Kiu h" c nh lm "Kim Trng h" m ch c th
cho rng nng khinh thng chng.

168

Dng ca Nguyn Du cng r, nu chng ta

nhn xt rng, s Th L lm c Nguyn Tri, l
do Nguyn Tri h m hi " c chng cha, c
my con"? Cn Thy Kiu y ch c l do g
nhc n th bc "ch, em" c. Kiu c th ni "Th
Vn , l cu thip y!" h tt phi nhn mnh th
bc ch, em?
Nh vy, Irong on i thoi ca Kiu, ch tr
bn cu u, cn li hai mcri cu sau u hm xc
xc, khinh th. iu ny r rng l tri vi logic ca
truyn: Kiu va b y xung nc thang cui cng
ca x hi; b H Tn Hin p liu ni hoa xong li p
g cho mt g th quan v hc, phi phn ch t vn,
cn Kim l mi mnh quan ca Triu nh, li c cng
tm c nng. a v ca hai ngi khc xa nhau mt
tri, mt vc, m Kim li sp sa a nng ln "ngi
mnh ph ng ng" nh nng hng mong c,
vy Ih h c g Kiu li ngm t khinh Kim? Vy,
cng nh cc "du vt" trc y, chng ta phi hiu,

c Kiu k.hinh chng Kim, l "Thy Kiu h" khinh

"Kim Trng h", lc l: "Nguyn Du thy vua Gia
Long cng tm thng, khng ng c tn ph".
Li xt n ni dung on i thoi, ta thy
Kiu t chi chuyn chn gi vi Kim ch v mt l
do, l nng xu h v khng cn trong sch na, th
thi. Trong "Tinh s" ca Trung Hoa, chng la thy
khng thiu nhng cuc tnh duyn tt p gia "ti

169

t v k n", v ngay c cc c chng ta ngv xa

cng khng cho vic ly gi lng chi lm v l xu!
Cc c ni: "ly d lm v th c, ng c ly v
lm thi". Kiu tng lm v l Thc sinh, ri
lm "phu nhn" ca "i vng T Hi", nay lm v
Kim Trng th c g l xu vi ai, hung chi vic
thanh lu ca nng l do vic bo hiu ca nng v
m mu la o ca T b cng M Gim sinh gy
nn, ch u phi ti nng h thn mt nt. m chng
Kim v nng phi xu h? y th, nhng d Kim
Trng phi chp nhn.

3177

Ai ng li hp mt nh
L l chn gi, mi ra st cm

m vn cha xong. Sau khi Kiu

3196 N lng ngi c, vng li mt phen

v cho Kim thng thc "ngn n ngy xa", Kiu
li tuyn b' dt khot

3213

Mt phen tri k cng nhau

Cun dy t y v sau cng cha.

phi "h mc yu cu" t "tnh cm st"

xung "tnh cm c", m rt cc, khon "cm" cng b
Kiu ct nt, th hi chng Kim ng thcmg ca
chng ta "khng khng vt ly mt phn ui" (th
Chu Mnh Trinh) c ci g? Ay th, nhng chng
vn vui v chp nhn mt cch cao thng n mc
kh tin.
170

Kt cc ny ca "Truyn Kiu" c ci v ngoi

rt ph hp vi logic ca truyn, p ng ng s
ch i ca ngi c, v n cao gi tr o c
ca c Kiu ln Kim, lm cho chng ta thm yu
mn v cm phc mi tnh cao thng ca hai nhn
vt y ca truyn, v gp sch li vi mt cm gic
hi lng, nh nhng. Nhng... phn tch mt cch
cn k hn, chng ta li thy rng l "kt cc
h", cn "kt cc thc" li khng phi th, tc l
chng Kim chp nhn "tnh cm c" thay cho "tnh
cm st" l "Kim Trng h" ch khng phi "Kim
Trng thc". Tht vy:
Trong ba tic on vin, Kiu ngh mt
cch dt khot vi Kim:

3109

Chng d ngh n tnh xa

em tnh cm st i ra cm c.

Sau , trong m ng phng, sau nhng li t

chi quyt lil ca Kiu, nh dn trn y, Kim
phi chp nhn mt cch cao thng, nhng cng kh
min cng:

3 175

By lu y b m kim
Im nhiu vng , phi tm trng hoa?
By gi li hp mt nh

3178 U) l chn gi mi r st cm.

c li ca Kim, Kiu ;

171

3179

Nghe li, sa o ci trm

Khu cu ly t cao thm nghn trng.

Theo l gio phong kin, ml ngi nhn ly

ca ai th phi gi li ha vi ngi y n trn i, v
nu ngi nhn ly l ngi qun t, ih d c phi hy
sinh tnh mng, anh ta cng khng nui li ha. Kiu
"khu u ly t" Kim, v trc dii ly, nng cn
"sa o, ci trm" tc l, theo cch ni thng thng,
nng "chnh n y phc" cn thn ri mi ly, nh
th l nng ly Kim mt cch trang nghim, ch
khng ly mt cch qua loa, chiu l. V Kim cng
nhn ly mt cch nghim chnh, khng phi l chng
ch ha ho, cho xong chuyn m thi.
I

V Kim Trng c Thy Kiu cm n mt

cch knh trng:

3J8J

Thn tn gn dc kuri trong

L nh qun t khc lng ngi ta.
My li tm phc rut r
Ti tri (is y m' l tng ri.
C h che m hc thiu g
Trm nm danh tit cng v m nay!

l ngi qun t, li nhn ly ca Kiu, chc

chn Kim s khng ph lng tin ca Kiu. Ngi c
chng ta cng khng th nghi ng quyt tm ca
chng, v, ngay sng hm sau, Kim cn cng khai cho
c gia nh bit quyt nh ca hai ngi:

172

3216

Chuyn tr cha cn tc
t
G d gy sng, tri va rng ng.
Tnh ring chng li ni sng

v c c nh ngi khen

3218 Mt nh ai cng l lng khen lao.

v khm phc Kiu

32 J 9

Ai hay thc n ch cao

Phi ngdi sm mn ti do nh ai.

Nh vy, chuyn "em tnh cm st i ra cm

c" khng cn l chuyn ring ca Kim v Kiu, m
c c gia nh chng gim v biu dng, chc
chn c Kim v Kiu u chng dm vi phm, v
chng ta tng rng kt cc ca truyn ng nh th.
Nhng khng phi vy! Ngay sau cu va ri, tc
gi "Truyn Kiu" li thn nhin cho ta Ihm mt
thng tin khc hn:

3212

Hai tnh vn v ha liai

Chng trong chn gi, cng ngoi cm th.

V c L Vn He ln Nguyn Thch Giang, u

ch gii khng cht n o; "hai tnh l tnh v chng
v tnh b bn". Nh vy, ngha ca cu 3221 l hon
lon r rng, khng ai cn c th nghi ng: "Kim v
Kiu vn c lnh cm st ln tnh cm c". Cn cu
3222, nh trnh by trang 43 v 44, phi c
hiu l: "chng c trong chn gi, m ch c ngoi

173

cm th", mi ng vi li ha trn y, ca Kim.

Mu thun trong hai cu trn, tc l s thiu nht qun
ca tc gi ch c th gii thch c, nu ta cho rng
ngi c "vn c hai tnh" l "Kim Trng thc" v
"Thy Kiu thc" cn "chng trong chn gi" l "Kim
Trng h" v "Thy Kiu h".
Dng nh s rng hai cu 3221 v 3222 cn
cha bn c nhn ra du vt ny, nn lin ngay
sau , Nguyn Du li thm:

S223

Khi chn ru, khi cuc c

Khi xem hoa n, khi ch trng ln
Ba sinh ph mri nguyn
Duyn i la cng l duyn bn by

L Vn He cng Nguyn Thch Giang u ch

gii: ba sinh, do ch tam sinh, i ba kip sng lun
hi, t kip ny sang kip khc ca con ngi l qu
kh, hin ti v v lai. Sau hai ng dn ra in tch
L Nguyn v Vin Trch, kt lun:
"Duyn n ba sinh l duyn n phi lm v
chng vi nhau do tin nh".
Nh vy ngha ca cu 3225 "ba sinh ph mi
nguyn" cng r rng, nh cu 3221 "hai tnh vn v
ha hai" l: "Kim v Kiu c ph nguyn ba sinh
mt cch trn vn". V c theo li ha ca Kim Trng
trn kia, th gia hai ngi khng c duyn i la,
m ch c duyn bn by. Vy th ch "cng" trong

174

cu 3226 cng phi c hiu l "m ch" nh ch

"cng" trong cu 3222. V nh th, cng nh hai cu
3221 v 3222, cu 3225 trn phi dnh cho "Kim
Trng thc "v "Thy Kiu thc" cn cu 3226 di
phi dnh cho "Kim Trng h" v "Thy Kiu h".
Nu chp nhn rng "Kim Trng thc" v "Thy
Kiu thc" c vn v hai tnh, th c on 24 cu
i Ihoi k trn, ca Kiu trong m ng phng
khng cn l li ca "Thy Kiu thc" na, m ch
cn l li ca "Thy Kiu h". Ni mt cch khc,
chnh l li thanh minh ca Nguyn Du, v vic c ra
lm quan v i Gia Long. Hn c mun chng ta hiu
rng khng phi khi c vua Gia Long triu vi, c
nhn ngay u, m c phi tri qua mt cuc
u tranh gay gt, l chi mi khng ni, nn bt c
phi ra. V c cn mun chng ta hiu rng, cng
nh Thy Kiu chp nhn li hi vi Kim Trng
khng phi v:

3171

Chng xun t liu cn xanh

NIi rng cha thot khi vnh i n.

c chu ra lm quan vi vua Gia Long cng khng

phi v ham vinh hoa ph qu, m v "n lng ngi
c" v cng v "mang mt ch tnh"vi triu nh
phong kin, nn mi xiu lng, nhng c khng thit
tha vi cng vic, khng c bng d no lm trn chc
trch vi triu nh.
Ton b on "Ti hi Kim Trng", k l cu:

175

2973

C duyn u bng l sao

Gic Duyn u bng tm vo n ni

n cu cui cng

3253

Li qu chp nht dng di

Mua vui cng c mt vi irn canh.

tuy ni dung ch yu ch l s tranh ci gia Kiu v

Kim, m c Nguyn Du dnh cho gn 300 cu, so
vi tng s 3254 cu ca c "Truyn Kiu" l mt t l
khng nh. N chng t rng tc gi "Truyn Kiu"
dnh mt s quan tm c bit cho on y, ch
khng ch coi n n gin l mt on kt c hu ca
truyn.
S' du vt m tc gi li trong on ny cng
nhiu khng km, so vi ton b phn trc. iu
chng l rng Nguyn Du dng cng rt nhiu,
phi dc nhiu tm lc khi sng tc on ti hi ny,
kn o th l ni lng mnh.
"Kim Trng h" trong giai on trc khi Kiu
bn mnh, tc l L Chiu Thng, c Nguyn Du
m t kh k cc nt lm thng: "vn chng nc't t,
thng minh tnh Iri", "phng Kim mn", "vu quy"
v.v..., qua ta hiu c l do c coi Ihng, Ihm
ch cn k ti bn nc na. Nhng i vi "Kim
Trng h" trong giai on "ti hi", lc l vua Gia
Long, ngoi chi tit "gic" gip chng ta phn bit
thc h, v in tch "chng Tiu" do Kim t ni ra,

176

chng la khng tlii thy du vt g khc gip chng ta

hiu "Thy Kiu h" nh gi "Kim Trng h" trong
on ny, nh th no. Tri li, chng ta tm thy
nhiu du vt lin quan n "Thy Kiu h". V tt c
cc du vt y, c bit l nhng li l quyt lit, c
phn gay gt ca nng trong m ng phng, t
chi chuyn chn gi, ch ni ln thi lnh nht v
s thiu knh trng ca nng i vi chng Kim, hn
l ni ln s coi thcmg ti tr ca chng. T , chng
ta ch c th suy on rng Nguyn Du lnh nht vi
triu Nguyn, khng Iht tm thn phc cc vua nh
Nguyn, khng hn v c ch h l tm thng, bt
ti, m khng on c nguyn nhn ca s lnh
nht y.
(Phi chng Nguyn Du bt bnh v vic
vua Gia Long bt mi ngi gi vua Quang
Trung l "gic", v c coi vic Gia Long
lng bt cng cha Ngc Hn v git hai
con ca b l nh nhen, bt nhn?).
Trong on ti hi ny, Nguyn Du bn ln
nhn mnh chi tit "chng trong chn gi" ca "Thy
Kiu h". iu chng t rng c lun lun day dt
v chuyn ra lm quan vi triu Nguyn, v iu c
bn khon hn c, thi thc c sng tc thm on
"Ti hi" ny c l khng phi l c mun gii by
cho ngi c chng ta hiu c ngh g, c cm xc
g, m c l c ch liun thanh minh vi hu th v

177

hnh ng ca c: khng phi v ham ph qu ni

c ra lm quan, m ch v mt cht "ngha c tnh ghi"
khng cng li c, mc d c vn thy rng lm
nh th l khng phi, l c ci g ng xu h, v
c mong hu th hiu cho c, ng coi c l "cng
mt hi mt thuyn" vi vua quan triu Nguyn.
Tm tt li, chng ta c th kt lun rng, sng
tc thm on "Ti hi Kim Trng" tc gi "Truyn
Kiu" khng nhm mc ch cho truyn c hu, m
thanh minh rng, tuy ra lm quan vi vua Gia Long,
c vn gi thi "T Th quy To", khng ht lng
ht sc phc v nh vua.
Nhng T Th trong truyn Tam quc, v b
Trnh Dc, mu s ca To Tho la, m phi qui To,
nn c l do rt chnh ng "sut i khng gip
To mt mo nh no", nh ha vi Lu B, cn
Nguyn Du c l do g khng ton tm ton vi
Gia Long? Liu c phi do b cng p phi ra lm
quan vi triu Nguyn, nn c i ph li bng thi
"bt hp tc y khng?". Du vt di y c th gip
ta lm sng t iu .
m u tin xa gia nh, trong tr phng,
Thy Kiu suy ngh:

789
790

178

Phm tin ri n lay hn

Hoi cng nng gi ma n vn ai.
Bit thn n hc lc loi

Nh (o th h cho nii tnh chung.

V i ngn n gi ng
Thit lng khi , au lng khi i.
795

Trn^ phng d ha c khi

Thn ny thi c cn g m mong.

Lung t tng ny ca Kiu c mt hp vi

logic ca truyn. Chng la cn nh rng, trong m
Ih thi vi Kiu, Kim Trng c thi thn mt
virt qu gii hn:

499

Sng tnh clXng d xiu xiu

Xem trong u ym c chiu l li

v chng b Kiu va c tuyt, va "chnh" cho mt

Irn nn thn. Nay phi bn mnh cho k khc, Kiu
ngh thng v hi tic cho chng, v cng cho c
mnh na. iu ny, ai cng c th hiu v thng cm
vi Kiu.
Nhng n cng c mt khng logic lm, v my
l do sau y.
Mt l cc nh nho ca chng la xa kia, khng
bao gi ni, vit v cc chuyn thun ty xc tht, d
vi li l thanh tao th no mc lng. M iu Kiu
tic ch l mt chuyn v dc vng thp hn ca chng
Kim. a thm chi tit "nh o th b" vo ch ny
cng khng lm tng thm gi tr ca Thy Kiu, m
cn c th c tc dng ngc li.

179

Th hai l, Kiu l con gi mi ti tun cp k,

mt nc phong kin cn nng hn nc ta, vo th k
16, 17, u c c gio dc gii tnh, nh hc sinh
ngy nay? Khi cha ly chng, no bit chuyn "b
nh o" ra sao, nhiu c, m tn hn cn s hi
cung qut, th m mi v n tr phng, cha b M
Gim sinh ng chm my may, sao Kiu bit m
tic, d tic cho linh, hay cho ngi yu?
Th ba l, v mt tm l, mt c gi con nh nn
np, mi "ti tun cp k" cha tng bit chuyn chn
gi. trong hon cnh bi t nh Thy Kiu, gia nh b
nn ln nh vy, ca ci b "sch snh sanh vt cho
y ti tham" thn mnh li b bn lm t thip, th,
trong m u tin xa gia nh tt phi c nhng
ngh bi quan, tuyt vng, hoc chua xt, cm hn, xen
ln ni s hi, mt tinh thn (chnh tc gi cng cho
Kiu giu sn con dao, vi nh liu mnh kia m!)
ch cn bng d u m tic - d l tic h ngi yu
- mt iu tm thng, thp hn nh vy?

Th t, l mt ngi con gi t tui nh Kiu,

cha tng tip xc vi ngi ngoi gia nh, cha c
cht kinh nghim sng no, m ln u tin lm vo
cnh ng au xt, tuyt vng nh cnh ng ca Kiu,
lm sao c th ngh xa n ngy trng phng? Phi l
mt ngi c ch mnh m, c tnh thn lc quan,
giu ngh lc v tnh t ch lm, lun gi c bnh
tnh trc mi hon cnh mi c th hy vng "trng
phng d ha c khi" c.

180

V bn l do ny, nn mc d chi ti "b nh

o" ny c phn logic mt cht, chng ta vn c th
coi cng l mt du vt v tm hiu ngha ca n.
Cu:

"Nh o th b cho ngi tnh chung"

vn thng c hiu l:
"Nu bit trc l thn mnh s gp bc lc
loi ih th b quch nh o t ngi tnh chung".
Hiu nh th, c ngha l ta ngm thm cho mnh
"th b nh o cho ngi tnh chung" mnh
ph "ch khng cho tung hi tanh lm danh
m hng", v mt mnh bt u bng ch th, nu
ng mt mnh, th cha trn ngha, tc l ngha ca
n cn ph thuc vo mnh b tc, mnh ny
thng bt u bng ch: "ch khng". Th d khu
hiu ngn gn: "th cht, ch khng phn bi t
quc" hay "th hy sinh tt c, ch khng chu lm n
l mt ln na". Nguyn Du t mt cu b lng, ch

c mt mnh bt u bng ch "th", m thiu

hn mnh b tc, bt u bng "ch khng", trong
vn cnh:

787

Np ngng thn lc e hng

Ngh lng li xt xa lng i phen.
Phm tin ri n tay hn

790

Hoi cng nng gi ma gn vi ai.

181

khin ngi c chng ta v tnh t mnh thm ci

mnh ph "ch khng cho tung hi tanh..." m
hiu theo ngha ni trn.
Tuy nhin, ph cho mnh bt u bng ch "th"
cn c th c mnh khc, khng bt u bng ch
"ch khng". l mnh "th nh (hay i) mt
nh", tc l c th hiu cu 792 b b lng, thnh.
"Th rng b nh o cho ngi tnh chung, th
nh mt nh".
Hiu theo ngha th hai ny, Ih ngha trn
khng cn l ca "Thy Kiu thc" m l ca "TTiy
Kiu h". Ni cch khc, n l mt li than ca
Nguyn Du: "Th rng ra lm quan vi L Chiu
Thng, d ch mt ngy, th chng li Quang Trung
cng cn gi c l chnh ng", hoc mt cu icmg
t, chng li Qiiu Thng.
Nhng ngi tht ra mt cu b lng, bt u
bng "th" hoc "th rng" thng l ang c tm
trng cc k phn vn, phi dt khot chn mt
trong hai quyt nh quan trng, khc nhau nhng
c nh hng ngang nhau, mi quyt nh c mt
tt, mt xu ring, nhng khng ci no t ra hn
hn ci kia c th gip ngi la chn nhanh
chng. Trong trng hp ni tm b ging x bi hai
th lc mnh ngang nhau, bn tm lng, bn na
cn, ngi thm mong, c thm mt yu t, d
nh nhoi no , t ln mt bn cn lm lch

182

cn cn v pha , v chnh yu l' c ch

nh bi "th rng".
NhAn vt Lc trong tiu thuyt "Na chng xun"
ca nh vn Khi Himg ng l ang c lAm trng
phn vn v khi chng hai ln tht ra mt cu b lng,
tcmg t nh cu ca Thy Kiu.
"Th rng n by b, kln nn, hn".
"N" ln th nht ch Mai, ngi yu c ca Lc
m do mc mu ca m, Lc ang tm b mc
khng tm kim sui su nm rng, v nay, chng rt
mun li hp khi "bil rng Mai vn gi c tit sch
gi trong, gia lc lm than, i kht" l ngi c
chim tri tim chng.
"N" ln th hai ch ngi v chnh thc ca Lc,
ngfi m chng khng yu, nhng n trng v "v
chng khng c ch no khin chng c th ghl
c", tc l ngi c chim l tr ca chng.
Theo s phn lch lm l Lc ca tc gi "Na
chng xun" th "Tnh ch k t nhin ca loi ngi
dn vo lm tr chng (tc l Lc) gia lc phn
van, nhng ngh v l y".
Tm trng phn van, mun cu cu ml s kin
no , d ht sc nh nht, nhng ng h Ih lc no.

Vn xui lng mng Vit Nam (1930 - 1945). Tp hai, Nh xut bn

Khoa hc x hi. 1989, trang 199.

183

trong hai th lc ang iranh ginh u th trong tm tr,

gip ngi ang phn vn c "c" quyt nh
dt khot, khng ch l iu ba t, tng tng trong
tiu thuyt, m tng l tm trng ca mt s kh
ng tr thc H Ni, nm 1954. Sau khi hip nh
Gi-ne-v qui nh, nc ta tm thi chia lm hai
min, v qui nh mt khong thi gian ngn, qun
i v cc c quan thuc chnh quyn mi min, di
chuyn sang vng t m chnh quyn qun l, th
mt s kh ng tr thc H Ni, trc y vn "trm
chn", tc l t cho mnh l "trung lp", khng theo
"khng chin", nhng cng khng ng h "quc gia",
nay phi quyt nh la chn, hoc li, theo chnh
quyn cch mng, hoc vo Nam, theo "quc gia". Tr
mt s t ngi thn Php trc y, v mt s ngi
vn "ng h khng chin" khng phi n o suy
ngh, cn mt s' kh ng li cc k phn vn, khng
bit nn "i" hay "". Trong my thng irc ngy
tip qun H Ni, i ti u, cng ch thy xn xao
bn tn "i" hay "". C ngi bn ht c,
cng gia nh chun b xong xui u y xung
Hi Phng, ri li thay i kin, khng i na. Li
ra ch Gii tu c y , tng quyt nh dt
khot ri, th na thng sau, li ra ch Gii bn ht
c, a c gia nh xung n Hi Phng, xong li
a ht tr li H Ni.
C ngi ln my bay nh bay vo Nam, ch
hiu ngh ngi th no, li b v, v cui cng, vn

184

li. C mt ngi, sau nhiu ln cn nhc, tranh lun,

tuyn b' v i bn b l nht nh li, th na thng
sau, li bo li cho cc bn bit, l sp i, v "b c ch
thch nh t tm, s rng li, s khng c bi
bc, nn phi chiu b c, a c i". C ngi vo
Si Gn, nh li , nhng sau t ngy, li b ra H
Ni, khng "di c" na, v mt ci "c", nghe c v
kh tin, l "tnh ch" c ca anh ta trong , v
anh khng mun "i tri chung vi hn".
S' ngi, nay quyt nh i, hm sau li i ,
ri li nh i, sau li tuyn b li, thay i kin,
thm ch, xung tu, ri li tr ln, li quay v H
Ni..., cng c ngi sau mt hai ln n o, li quyt
nh i, nhng lc bc i, cng chng vui v g, nh
vn cn bn khon, day dt..., s' ngi y, H Ni
trong nhng ngy ch i tip qun Th , c n
hng trm, thm ch cn c th nhiu hn. V khng t
ngi cng tht ln: "chng th
Nh vy, ta c th cho rng tm trng ca "Thy
Kiu h" khi tht ra cu "Nh o th b ..." cng l
mt tnh trng phn vn, gia hai cch x th, l "s
khng bng lng vi chnh mnh, v s bt lc khng
th quyt nh ni mt s la chn dt khot gia l
tr v tnh cm lun ging x tm can mnh". Nu i
vi Lc ca "Na chng xun" th "tnh ch k dn
vo lm tr chng gia lc phn vn, nhng ngha v
l y", tc l ngh thm mong mt trong hai ngi,
hoc Mai, hoc v chng l ngi h n, chng c

185

th ci t khng thng tic, Ih vi "Thy Kiu h",

chnh s bt lc khng th a ra mt quyt nh dl
khoi "dn vo" tm tr nng, gia lc phn vn
ngh tic rng mnh khng "b nh o cho ngi
tnh chung" khin cho tnh cm v l tr nng, do
khng c l do bt kh khng no buc phi im ling,
nn c lun lun ginh git u th trong tm tr nng,
lm cho nng b dn vt khng yn, nn mi ra nng
ni "thn ny thi c cn g m mong".
T kt lun trn, chng ta c th suy on rng:
"Sut gn hai chc nm lm quan di triu Nguyn,
Nguyn Du lun lun b dn vt, day dt v khng t
xc nh c, nn c thi th no i vi triu
nh, cho ph hp vi tnh cm v l tr ca mnh. Nn
phc v ht lng ? Nhng ch phong kin b c
ln n, v vua Gia Long, ngi i din ca n cng
khng hn g vua L Chiu Thng, khng c ci kh
phch anh hng ca vua Quang Trung. Hay l bt hp
lc hon ton? Tinh cm ca c i vi ch phong
kin vn cn nng, v c khng c mt l do ring t
no cm ght vua Gia Long, nh T Th cm ght
To Tho, la Th v, m Th gin con m t i,
hn na vua Gia Long vn l ngi chm dl c
cuc ni chin ko di my chc nm gy bao au
kh cho nhn dn. Ti cho rng, trong lc phn vn
nh vy, hn khng t ln c so snh mnh vi
nhng ngi tn ty phc v mt Irong ba triu: L,
Ty Scm v Nguyn".

186

Trung thnh vi L Chiu Thng chng Ty

s<tn n cng, c rt nhiu ngi, tiu biu l Nguyn
nh Gin, Trn Danh n, Ng Th Ch em rut Ng
Th Nhm. Trung thnh vi Ty Sn c La Sn phu t
Nguyn Thip, Ng Th Nhm, v c anh c, Nguyn
N. Trung thnh vi vua Gia Long c ng Trn
Thng, Nguyn Vn Thnh, Ng Tng Chu ... Trong
s ny ng ch nht, c hai anh em Ng Th Nhm
v Ng Th Ch, v hai ngi bn ng song Ng Th
Nhm v ng Trn Thng. Ng Th Ch l b ti
tng vng ca vua L Chiu Thng, tuy ang c bnh,
vn c i cu vin vua nh Thanh, v mt trn ng
di, v c vua truy phong tc Du trch b. Ng Th
Nhm vn l quan di thi cha Trnh Sm, v c ti
vi Trnh Tng nn khng th lm quan vi nh L, v
Ihco vua Quang Trung, c vua trng dng, phong
ngay tc Tinh phi hu. ng Trn Thcmg, tuy cng
hc mt ihy vi Ng Th Nhm, nhng sau do
chuyn hn nhn, hai ngi tr thnh k th ca nhau.
Khi Ng Th Nhm theo vua Quang Trung, th Thng
trn vo Nam, theo ph vua Gia Long, c nhiu cng,
v lm n Binh b thng th, nh ta thy phn
u. C ba ngi, Ng Th Ch, Ng Th Nhm v
ng Trn Thng u ht lng v vua ca minh, thi
ca h rt dt khot, bt chp mi quan h ring t
gia h. Hn l Nguyn Du nhiu phen suy ngh v
s dt khot ca h, cng nh ca nhiu ngi
khc, v l hi, ti sao h khng b dn vt, day dt.
187

nh mnh? V c tm thy cu tr li: "Mi ngi

u c mt l do ring, khin h khng c cch la
chn no khc, ngi th chu Cfn su ca mt ng vua,
nn phi trung thnh vi v vua y, ngi th l k th
ca ng vua ny nn phi theo ng vua kia, ngi th
khng mun ph cng mt ng vua vi k th ca
mnh". Ring mnh c l c hon ton t do la
chn theo mnh. Vi vua L, c cha h nhn mt
Cfn nh no, ch mi thi tam trng, cha lm quaii

ly mt ngy. Vi vua Quang Trung, ban du, c

cng c mu toan chng li, nhng sau khi b bt ri
c tha, v sau khi vua Quang Trung ui c
qun xm lc Mn Thanh, c khng cm ght
nh ng Trn Thng i theo k th ca vua.
Vi vua Gia Long, c cng khng c om hoc on g
su sc. iu ng ch l c ba ng V ia trn,
khng ai dng quyn lc p c ra lm quan c, v c
thnh Ihc nhn rng, vic lm quan v triu
Nguyn l do c hon ton t nguyn:

2661

Li mang ly mt ch tnh
Kh kh mnh buc ly mnh vo trong

v chnh v c t do la chn, nn c mi b cn vt,

ch s, v khng quyt nh c thi dt kot, r
rng: khng kin quyt co quan v ngh, nh mt s
ngi, m vn chu ra lm quan, nhng ra ln quan,
li khng ht lng lm trn chc trch, nh -nt s
ngi khc. Thi hai mt ca c triu nh
188

phn nh s u tranh trong ni tm c, gia tnh cm

v l tr, chnh l "oan kia theo mi vi tnh" sut
i giy v khin vua Gia Lx)ng nghim khc qu
trch c, v khin c phi au n Iht ln:

795

Trng phng d ha c khi

Thn ny thi c cn g m mong...

Li ku than cho chng ta hiu rng: "Tuy nghe

theo ting gi ca con tim m li ra lm quan vi triu
nh phong kin, nhng c khng cn c c s yn
tnh trong tm hn nh mi ngi, c th thanh
thn ha nhp vo cuc sng trong trt t phong kin,
nh thi trai tr, trc khi cuc khi ngha Ty Sn
gip c nhn ra c u l chnh ngha, u l phi
ngha. V chnh ni day dt khn ngui , m ch
"mt mnh c bit, mt mnh c hay" to nn bu
tm s u ut ca c".
Cn ni dung ni day dt l g, th chng ta
ch c th phng on. Vi mt ngi c tm lng
nhn o cao c nh Nguyn Du, li c c phn on
su sc , vng vng nh Nguyn Du, mt ngi c th
cm thng vi ni kh cc ca mi tng lp ngi
trong x hi, t ngi "bun nguyt bn hoa", ngi
"hnh kht ngc xui", k "mc on t rc" n c
nhng ngi a v cao qu, nh k "mn loan
trng hu", v "m cao o rng" v.v..., ng thi
trong mt x hi ri ren, ch trong vi chc nm, m
nm by ln thay thy, i ch, ni chin lin min,

189

m gi ra c "chnh danh th phm" ca mi ni

thng kh ca nhn dn, hn ni day dt phi
phong ph v phc lp lm. Phi chng l mc cm ti
li i vi nhn dn, v phc v mt ch mt lng
dn, hay (Jn gin ch l s h thn vi chnh mnh, v
khng ch t chi ra lm quan vi triu
Nguyn, hay l ni n hn v khng gip triu Ty
Sn, v do t thy c phn no trch nhim trong
s sp ca triu , hay l mc cm v s bt lc
ca mnh trc cnh kh cc ca nhn dn, mc d
thy c nguyn nhn, hay Ihm ch l l thy c li
phn no i vi triu Nguyn, ng vi li qu trch
ca vua Gia Long, v chu Cfn vua, lc nc, m
khng lm irn phn s? Ti cho rng, vi tm trng
lun lun dao ng, trong Nguyn Du c Ih ny sinh
tt c cc ngh trn, v nhiu suy ngh khc na, vi
nhiu mc thm trm khc nhau, vo cc thi im
khc nhau. V chnh cc ngh y to nn s phc
tp ca tm s Nguyn Du, m c l bn thn c cng
cm thy kh gii by vi ngi cmg thi, nn nh
gi gm trong "Truyn Kiu", vi hy vng rng, ba
trm nm sau, nhn loi vn minh, tin b hn. s c
ngi hiu c c v cm thng vi c.

190

D C lu t

Vi gi nh rng Nguyn Du gi gm trn vn

tm s ca mnh trong "Truyn Kiu", li "ln theo
cc du vt" m c ri rc trong tc phm, ri
tm hiu ngha cc du vt y m suy on ra lm s
ca tc gi.
Nh bn c thy, khi xy dng ba nhn vt
chnh ca "Truyn Kiu" l Thy Kiu, Kim Trng v
T Hi, Nguyn Du bt mi nhn vt m nhim
ng thi hai vai din, mt vai "cng khai" di dng
"thc" v mt vai "b mt" di dng "h". "Thy
Kiu thc", "Kim Trng thc" v "T Hi thc" th
suy ngh v hnh ng theo logic ca iruyn, cn
"Thy Kiu h", "Kim Trng h" v "T HVh" li
th hin ba nhan vt lch s c thc, l Nguyn Du,
vua L Chiu Thng (sau ny li l vua Gia Long) v
vua Quang Trung. Thi v hnh ng cng li ni
ca "Thy Kiu h" vi "Kim Trng h" v "T Hi
h" chnh l thi , hnh ng v li ni ca Nguyn
Du i vi vua Chiu Thng (v vua Gia Long sau
ny) v i vi vua Quang Trung. Qua , chng ta

191

thy mu thun chi phi ton b t tng v hnh

ng ca Nguyn Du l mu thun gia tnh cm v l
ir, gia tri tim v khi c. Chnh mu thun
to nn bu tm s ca Nguyn Du, c Tam Hp
o c "gi gn" trong cc cu, r rng l dnh cho
"Thy Kiu h", sau y:

2659

Thy Kiu sc so khn ngoan

V duyn l phn hng nhan nh
Li mang ly mt ch lnh
Kh kh minh buc ly mnh vo trong
Vy nn nhihig chn thong dong
khng yn n, ngi khng vng vng

2665

Ma a li, qu em ng
Li tm nhng chn on trng m i

2673

Oan kia theo mi vi tnh

Mt mnh minh bit, mt mnh mnh hay
Lm cho sng a thc y
on trng cho ht kip ny mi thi".

c "Truyn Kiu", c i c li bao nhiu ln,

chng nhng chng ta khng thy chn, m cng c,
cng thy hay, cng thn phc ti t tnh, t cnh, ti
dng ch, chn vn... ca tc gi, thm ch trong tr
chc ch, Nguyn Du cng ti tnh khc thng. Hy
xem cc cu:
192

2007

Ngi u su sc nc i
M chng Thc ph ra ngi b tay

2143

Mn ngcri hu kiu rc nng

Bc em mt hc kim ng cho xa

2869

y ai hn ngc th vng
By gi kim m ngc ng vi ai

Hai cm t kim m v ngc ng chng nhng

ph ha vi hai cm t th vng, hn ngc cu
trn, m cn lm ta nh ti li Kiu trc y, khi
"xem tng" cho Kim:

409

Nng rng: Trm lic dung quang

Chng sn ngc bi cng phng Kim mn
L Vn He cn lin h mt cch rt th v, hai cu:

923

Thot trng nhn nht mu da

n g cao lri y lm sao

l cu dng nh Kiu thm t hi, vi cu.

965

Bo rng: i do ly ngi
em v' tip khch kim i m n.

dng nh cu tr li ca T B, kt lun:
"Tc gi c mt bt php d dm, hi hc rt l
kn o, mt m".
Chng ta c cm tng l Nguyn Du s dng
t ng rt thn trng, c cn nhc tng ch mt, c

193

mt tc phm 3254 cu li hon chnh nh mt bi

th ng lut tm cu, khng ch no tha, kh c
Ih thay i mt ch no. Tuy nhin cm gic ny
b gim st phn no khi gp mt s' ch v in
tch dng sai, nh "vui ch vu quy", "trng t li
vo Thin Thai", "phng Kim mn", "l cu ch
y" v.v... Thay cho cm gic khoan khoi, gp cc
ch ny chng ta cm thy bt rt, c phn ngn
ng, nui tic nh khi ngm mt vin ngc c vt
vy. V chng ta khng khi bn khon, t hi ti
sao mt ngi th ngc ti ba nh Nguyn Du
dc bao cng sc mi gia nn mt vin ngc to,
p lng ly n th, m li cn "s sut" st
nhng vt lm xu vin ngc, v c th khin cho
khch snh ngc nh gi thp ti nng ca mnh
nh vy? t gii p thc mc y, chng ta
quan st vin ngc t m hn, tm thy ihm
nhiu du vt khc, khin chng ta phi cho rng,
khng phi l nhng li do s sut hoc vng v,
m tri li, chnh l nhng "mt m" m ngi
Ih ngc s dng ghi li mt cch kn o tm s
ca mnh. Coi nhng vt trn vin ngc l do ngi
th ngc dng to ra, th chng nhng thy chng
khng lm gim v p ca vin ngc cht no, li
Iri li, chng cn to thm cho vin ngc mt gi
tr mi. Vin ngc khng ch l mt mn trang
sc n thun, m cn l mt bc mt th, m tc
gi gi li kn o gii by tm s ca mnh.
194

Hiu c dng ca tc gi "Truyn Kiu" th

i vi nhng cu, ch, nhng chi tit "ng phi s
tot" trong truyn, theo li ni ca cc c ta xa
kia, chng ta li phi "khuyn mt khuyn", thm
ch "hai khuyn" na kia. V nh th, "Truyn
Kiu" tr nn hon ton trong sng, khng cn cu,
ch no sai, hoc dng gng p na. Chng ta
khng nhng phi nh gi cao thm mt bc ti
vn chcmg ca tc gi "Truyn Kiu", m cn phi
thn phc thm mt kha cnh na ca thin ti
Nguyn Du, chnh l ti ngy trang kho lo cc
suy ngh thm kn ca mnh. Di ngn bt ti tnh
ca Nguyn Du, nhng ch rt bnh thng, nh
"hoa", "nt t", "tnh tri", "phng Kim mn",
"tr su lm ti", "nh o th b" v.v... tr nn
sinh ng hn rt nhiu: chng va mp m
khin ngi c chng ta hiu lm l "khen" v, do
, thy chng vn hp vi logic ca truyn, li va
r rng, , suy ngh k hcfn, chng ta hiu c
rng, thc ra l tc gi ng "ch" v hiu rng,
ch l gn cho nhn vt h. Hn l ngoi
thin ti vn dng ngn ng ting Vit, cn phi c
mt s thi thc ni tm, dai dng, mnh lit mi
gip cho Nguyn Du tm c nhng cu ch ti
tnh, t ng ch lm cho thc h ln ln m
khng qu l liu nh vy, ch t mt ct truyn
tm thng, c vit nn mt tc phm va tuyt
ho v mt vn hc, va c sc truyn cm mnh
195

m, m vn gi trn c bu tm s u ut ca
mnh, nh "Truyn Kiu". V mn li than ca n
s n sau khi c "T b hnh", chng ta cng c
th ni: "c "Truyn Kiu", cng cm thng
chng Tin in T Nh".

196

niL eu i ejn.

Trn y, ti trnh by n vn mi iu suy

on v tm s ca Nguyn Du, xut pht t s "gii
m" cc du vt "b n" m c ri rc trong
"Truyn Kiu". Tuy nhin cn mt du vt na, khng
trc tip lin quan vi bu tm s ca Nguyn Du,
nhng cng rt ng chng ta cng suy ngh, m
trong hai ln xut bn trc, ti cha trnh by v ti
cho rng kin cha ng trong du vt c th gy
nhiu tranh ci, khin bn c quan tm ti n nhiu
hn. m qun mt chnh, l tm s Nguyn Du. By
gi sau khi cc bn cng ti suy ngh, tm hiu, suy
on bu tm s u ut ca Nguyn Du, cho n
vn, ti xin nu nt kin cui cng y, l: "chng
ta th suy on, ti sao Nguyn Du li Kiu sang
thm Kim Trng, ri tnh t th tht bn nh Kim,
ch khng nh Kiu",
Chng ta thy rt r rng Nguyn Du khng h
c nh xy dng nhn vt Thy Kiu thnh mt
"ngi n b ni lon" c gan ph b l gio phong
197

kin i quyn t do hn nhn m tri li, "Thy Kiu

thc" chng nhng l ngi lun lun ni nng, c x
ng php tc Nho gio, m cn l ra l mt ngi an
phn, thm ch c lc cn c hnh vi, li l khng hn
mt p n tm thng.
Ta hy nghe nhng li Kiu khuyn nh Thc
sinh:

1483

...Trm nghe k ln trong nh

vo khun php ni ra mi ging

1485

E thay nhng d phi (hng

D d rn b, khn lng y sng
M ta sut mt nm rng
Th no cng chng du xong c no
By chy cha t tiu hao

1490 Hoc l trong c lm sao chng l

)n chng kp liu li nh
1492

Trc ngi p , sau ta bit tnh...

v nhng Icrt dn d ia thit, uc khi Thc ln ng;

1505

198

Nng rng: Non nc xa khi

Sao cho trong m th ngoi mi m
D la ym thm trn kim
Lm ch bng mt bt chim kh lng
i ta cht ngha o bng
n nh trc liu ni sng cho minh

D khi sng gi bt bnh

Ln ra uy t, ti nh phn ti
Hn iu giu ngc giu xui
Li mang nhng vic ty tri n sau
Thimg nhau xin nh li nhau
Nm chy cng chng i u m chy
Chn a nh ba hm nay
Chn mg xin i ngy ry nm sau.
ta thy Kiu t r s e d, n s Hon th, lun gi
Hon th l "k ln", v ch mong lm "p " "k
ln" , ch mong c an phn l mn "ti nh phn
ti". c nh th, Kiu mng lm ri:

"Chn mng xin i ngy ny nm sau"

Khi Thc sinh "tha c ln ra" gp Kiu
Quan m cc, sinh ni:

95

... Qun chi ln thc xung ghnh

Cng toan sng thc vi tnh cho xong...

Kiu chc chua qun ii hunh hoang khoc lc ca
chng Thc. V tin vo li ha;

1364

'Trm iu hy c trng vo mt ta"

Kiu "lnh " trn n tha sng thiu cht

ca quan ph. Khuyn Thc v "ni sng cho minh",
vi bao nhiu li dn d thit tha, m Thc cng
chng lm, nng li c mt trn n na, ri b

199

Hon th y a "ct u chng ln", kh cc trm

ng, th m nghe cu gi di ca Thc, Kiu cng
chng dm trch mc, m li p tr cng bng mt
li gi di khng km;
/ 961

Cng liu mt git ma ro

M cho thin h trng vo bit tay.

chng khc g mi ngi n b tm thng khc.

Kiu cn ng nghch mc mu Hon th, khng
suy ngh trc sau, vi vng b trn, li cn di di
nh cp " chung khnh", gp Gic Duyn s
trung li ni di:

2045

"Bn s ri cng n sau"

m khng ngh rng, trc sau, ri cng b "l ty" v

lm g c "bn s" no n!
Qia ht, t nh Hon th n Chiu n am, no
c xa xi g, i chn con gi ca Kiu m i cha ht
mt m ti, th m Kiu tin tng

2053

Gi thn c chn am my
Mui da p i, thng ngy thong dong

m khng h ngh rng tay Hon th di lm, n nh

Lm Truy "ng b thng chy" cn vcm c ti
bt nng, th Chiu n am ca Gic Duyn u c
th l ch n nu lu di cho Kiu c?
Tm li "Thy Kiu thc" ch l mt ngi con
gi p, ti hoa, nhng i vi vic i li ng
200

nghch. Ihm ch ngy th, v an phn Irong khun

php ca l gio phong kin. Mt ngi nh vy l
no dm

442

"V hoa nn phi nh ng tm hoa"

lc m hm? Vy, ta c th tin chc rng Nguyn Du

hon ton khng c khuyn khch "t do hn
nhn" khi cho "Thy Kiu thc" "x ro" sang thm
"Kim Trng thc".
Xt din bin logic ca "Truyn Kiu", cng thy
chi tit ny khng nhng khng cn thit m tri li
cn c th lm gim thin cm ca c gi i vi
nhn vt chnh ca truyn v n cn khng tht t
nhin. Cho n thfi im xy ra s kin ny, chng
Kim t ra si tnh v say m Kiu n mc no, ht
ng ngn

260

Nh ni k ng vi ri chn i

26

Xm xm no Lam Kiu ln sang

ri li Ihu nh:

280

C hin Lm Thy nt vng cha phai

284

Tng ng gh mt, ngy ngy hng trng

v va c dp may thy Kiu tr ra vn tm cy

thoa, chng liu lnh.
201

319

Bc my rn hc ngn tiyng

bt chp nguy c c th b ng b vin ngoi bl gp,

tn tnh ri nh c vi Kiu. V sau khi " bit
tui vng" th:

364

Tnh cng thm tha, d cng ngn ng

Vi tm trng y, chng tt phi chm theo di

ng tnh bn nh Kiu hcm trc, v "Kiu thc" chc
chn cng kim c chc chc li ra "di o" m
"gh mt" p li.
M no lu la g? T lc hai ngi gp
nhau ln u, l tit Thanh minh, tc l u thng
ba, n nay, mi "chng xun qua" tc l sp cui
thng ba, vn vn cha y mt thng, l no si
tnh nh Kim, m nhanh chng th n mc,
nh Kiu:

372

Trn hai ng di na l hai em

Tng hng sm sa o xim

374

Bin dng mt l. xa em tc thnl

nhn nhp chun b nh th, m chng chng h hay

bit g ht, nh vy?
i n khi Kiu:

379

Cch hoa sdng ting vng

tng chng phi chy b sang ngay, mi phi. Th

m chng vn ng yn, li cn bung li trch mc
202

380

Di hoa thy c chng ng trng

Trch lng h hng v/ri ln
La htg clc lnh lng by lu
c Kiu cho bit

387

Vng nh c hui hm nay

chng vn chng bun nhc nhch, Kiu phi

389

Ln theo ni gi i vng

39 J

Xan lay m kha ng o

n vi chng. R rng l, mi iu kin khch

quan, cng nh tm l, tnh cch ch quan ca "Kim
Trng thc" v "Thy Kiu thc" phi dn n s vic
"Kim chy ngay sang nh Kiu", ch khng phi Kim
bnh thn ch Kiu sang vi mnh.
Nguyn Du chc chn cng thy trc phn ng
ca mi ngcri, khi C cho Kiu ch ng sang thm,
ri th tht vd Kim, th m C vn lm, vy, ta phi
cho rng C c tnh a ra mt chi tit tri vi logic
ca truyn nh vy, l c dng : tc l ta nn coi c
Kiu bt chp l gio phong kin, ch ng sang vi
chng Kim, l "Thy Kiu h", cn chng Kim, b
qua c hi "nghn nm c mt" khng sang tm Kiu,
m thn nhin ch Kiu sang vi mnh, l "Kim Trng
h". Hiu nh vy, ta c th on c n ca
Nguyn Du: "C mun chng ta hiu rng, C dnh
203

trn cm tnh cho L Chiu Thng, l do C hon ton

t nguyn, ch khng do bt k sc p, hoc s rng
buc no".
Nh ti irnh by trong cc trang t 84 n 89,
Nguyn Du chc nhiu phen c tm mt l l d
nh, mong gip C dt c s dn vt v lm quan
vi triu Nguyn. Trong thi phong kin khng thiu
nhng ng quan "ngu trung" hoc lm theo gio l
Khng, Mnh mt cch gio iu, v ngc li, cng
c nhng v quan bin h cho vic lm sai tri ca
mnh bng cch t di mnh, l trn trung, trn
hiu, v.v... Nguyn Du c l cng c th t di mnh,
l "ng cha i i n lc nh L, nn mnh phi t
lng trung, bng cch chng li, hoc khng hp tc
vi triu Ty Sem, v triu Nguyn nh uiu
Ty Sn, th lm quan vi triu Nguyn chng c g
tri vi lng tm" thot khi s dn vi y. Nhng
c l, l ngcd trung thc, C khng mun di mnh,
di ngi nh vy, v mun mi ngi hiu rng: "C
hon lon l nguyn, ch ng n vi vua iiu
Thng, ch khng phi v s rng buc ca l gio".
Ti cho rng, sinh thi, chc C bun v ch
thy ai thc mc vi C v nhng ch "vu quy", "hoa",
"phng Kim mn" oi om ca C, n chi tit "Kiu
i tm hoa" ny li chng chu lm hiu k, m cn qui
kt "Truyn Kiu" l dm th, nn C mi phn ch
m tht ln mt cch bi quan, tuyt vng:
204

"Bt tr tam bch d ning hu

Thin h h nhn khp T Nh"...
a ra li suy on v ngha ca du vt ny,
ti mong gp mt kin nh, phn no minh oan cho
c Kiu ca Nguyn Du.

205

^ h

U ie.

Minh oan cho Nguyn Du

v ci "vai nm tc rng" ca T Hi.
Trong bi "S o ca T Hi" ng trn tp ch
Th Gii Mi s 164 (18-12-1995), sau khi trch dn
li ch thch v kt lun " l mt c l khp
khing" ca Nguyn Vn Vnh, ng Nguyn T Nh
nu thm mt s' dn chng v "cch ni c l
theo cc s' phim ch, kt lun rng" thi ho
Nguyn Du vn dng t s phim ch tuyt m 5/10
miu t c l "s o l tng" "nm tc, mi
thc" dng vc ca T Hi. Trong cun "Truyn
Kiu ch gii" (Quc hc th x 1954 , trang 514),
ng L Vn He cng cho rng "nhng con s a ra
trn y ch c tnh cch tng trng, ct gy cho
ngcrt c mt nim v s cao ln ca nhn vl, ch
khng nn tin l nhng con s chnh xc".
Theo ti, Nguyn Du ng l mun a ra nhng
con s' o, tuy ch l c lng, phng chng, nhng
vn tcmg i chnh xc, v vc dng va vm v, va
cn i ca T Hi.
Trc ht, ta hy xem "vai" l g. Theo "T in
Ting Vit" (NXB Khoa hc x hi, 1988, Hong Ri
206

ch bin) th vai l "phn c th ni lin hai cnh tay vi

Ihan", nhng li km th d "khoc ti ln vai", khng
hp vi nh ngha va a ra, V! khi khoc ti, th quai
ti ln phn ni u vi thn, ch khng ln phn
ni tay vi thn. Theo cc nh gii phu th c hai nhm
c, cng gi l "c vai", mt nhm gi cho u v c lin
vi thn v mt nhm gi cho cnh tay lin vi thn.
Nh vy, vai gm c hai phn, phn ni u vi thn, ti
tm gi l vai ong - v phn ni cnh tay vi thn, ti
tm gi l vai ngoi (mt vi nh vn cn gi l b vai).
Khi gnh hoc khing, vc, th ta dng vai trong, "cn
khi chen vai thch cnh" m mt li i ong m
ng, hoc khi Kim Trng v Thu Kiu "snh vai v
chn i hin", Ui h s dng vai ngoi. Vy khi ni "vai
rng" nn hiu l vai ong hay vai ngoi?
Hai ng Nguyn Vn Vnh v L Vn He u
hiu l "vai trong" nn mi suy ra rng chiu ngang ca
T Hi ch c mt thc, qu mt cn xng vi chiu
cao mi thc ca T. Theo ti, nu hiu "vai rng" l
"vai ngoi" th "vai nm tc rng" ca T s tr thnh
hon ton cn i vi lm thn "md thc cao" ca
T. V khng ch ring vi cu th ca Nguyn Du, m
c trong thnh ng "sc di vai rng", ta cng nn v
cn hiu, l ci "vai ngoi", th mi hp l.
Ai cng bit rng thnh ng "sc di vai rng"
l ch ngi thanh nin khe mnh, d sc lao
ng.Vy th ci "vai rng" phn bit mt thanh
nin vi mt ngi cao tui, cng nh phn bit
207

mt ngi vm v, c cng phu luyn tp cn quyn,

vi mt chng th sinh mt trng, "tri g khng
cht" khng th l ci vai trong c."Vai trong" ca
mt ngi rng hay hp, l do khung xcmg quyt
nh, v khi trng thnh, khung xng n
nh, th khng thay i na; ngi no vai trong
rng, th n lc v gi, vai vn rng. Bng cch
luyn tp, ngi c th lm cho c bp n nang,
ch khng th lm cho khung xcmg thay i. Ngi
no c vai trong hp, th c luyn tp th no, vai
vn hp. Tri li, ci vai ngoi, cu to bi c bp
vai, mi c th hp dn theo tui tc, v c th n
nang thm nh s luyn tp. C l cc c ta xa kia,
trong c c Nguyn Du u ch hiu "vai rng" l
vai ngoi, cn khi mun m t mt ngi c "vai
trong rng", cc c dng ch "lng rng" ch khng
dng ch "vai". Th d, trong Tam quc ch, Ha
i c m t l c tm lng rng nh cnh phn,
v M Siu th "lng gu, tay vn".
M t T Hi, Nguyn Du mun cho ta thy chn
dung ca mt ngi cao ln, vm v, c cng phu
luyn tp. Mt ngi nh vy khng nht thit phi c
lng rng nhng phi c c bp n nang t c ngc, c
lng, vai, n cc c tay, chn v ch cn nhn vo mt
vi c trong cc c , ta cng nh gi c cng phu
luyn tp ca ngi y. Tuy nhin, cc c ch l r khi
ngi ci trn, hoc mc o nt cht thn linh. Cn
khi mc qun o, c bit l khi n mc chnh t vo
hnh vin nh T Hi, th ch cc c vai ngoi l l r.
208

Vi ngi vm v, ta thy ngay "i vai rng", cn

ngi gy, yu Ih th hin ngay "i vai gy guc"
hiu theo ngha "vai ngoi". Nu chng ta chp nhn
rng mi thc c Trung Quc l mt gang, tc xp x
20 cm, th thy T Hi ca Nguyn Du cao chng 2m,
v c vai ngoi rng chng 10 cm, vy l mt ngi n
nang, cn i, tuy c cao ln hn mc trung bnh,
nhng khng c g l qu ng.
L tt nhin, cc s o ny khng th chnh xc nh
s o ca cc th sinh d thi hoa hu, nhng khng jii
l khng c cn c. Qiiu cao ca mt ngi, thcmg
c c lng bng mt, bng cch so snh vi chiu
cao ca chh mnh, nn ch x xch chng 5 - 6 cm (tc
2 - 3 tc Trung Quc) cn chiu rng ca vai ngoi c bit l vai cc vt - thng c c chng bng
cch dng tay nn v bp nh. Nu coi mt gang tay l
mt thc, th theo m rng ca gang tay, lc nn vai,
ta c th c lng, vai rng my tc, mt cch kh
chnh xc.Vy cc s o "nm tc, mi thc" ca T
l hon ton c cn c.
Tm li nu la hiu "vai rng" l ci vai ngoi, th cu;

"Vai nm tc rng, thn mi thc cao"

m t T Hi l hon ton ph hp vi mt ngi
cao ln, vm v, c cng phu luyn tp cn quyn. V
nh th' th Nguyn Du dng t ng hon ton chi
xc, khng phi l dng mt cch c l, cng khng phi
c l khp khing.
209

TI LIU THAM KHO CHNH

[1] Truyn Kiu do Nguyn Thch Giang kho

nh v ch gii (NXB i hc v THCN xut bn ln
th IX, 1991).
[2] Truyn Kiu ch gii do Vn Hc L Vn
He ch gii v hiu nh (Quc gia th x xut bn,
1953).
[3] T in Truyn Kiu ca o Duy Anh
(NXB Khoa hc x hi, 1989).
[4] in c vn hc inh Gia Khnh ch bin
(NXB Khoa hc x hi, 1977).
[5] Hp tuyn th Vit Nam, gm 4 tp, do
nhiu tc gi su tm [NXB Vn hc 1972 (tp I),
1962 (tp ), 1963 (tp III) v 1963 (tp IV)].

210

. Mc
lc

Trang

Li ni u ..............................................................................5
I. Ti sao, tm hiu tm s Nguyn Du,
ta phi tm trong "Truyn K iu "?............................... 91
II. Cn c tin rng Nguyn Du dng
li du vt trong Truyn Kiu............................... 16
III. Cn c nhn dng cc du vt do Nguyn Du
dng li trong "Truyn Kiu"............................29
IV. "Kim Trng ic" v "Kim Trng h",
"Thy Kiu thc" v "Thy Kiu h"............................37
V. "T Hi thc" v "T Hi h".
"Hon th thc" v "HonTh h".............................99
VI. Tm s ca Nguyn Du............................................. 139
VII. V sao tm s Nguyn Du li u ut....................... 147

Kt lu n ............................................................................... 191
Du vt cui c ng ............................................................. 197
Ti liu tham k h o ...........................................................210

211