TNH HNH NG C THC PHM DO C T T NHIN

KHU VC TY NGUYN 5 NM (2010 2014)

Nguyn V Thun, ng Oanh, Phm Th Dc,
Phm Vn Doanh, Nguyn Th Thu Hin
I. T VN
Khng ging vi cc cht nhn to nh thuc tr su, thuc th y, cc cht c hi
khc nhim vo trong thc phm, c t t nhin (TTN) c sn trong thc phm. Khi
con ngi s dng thc phm cha c t t nhin c th gy ng c cp tnh hoc mn
tnh. Cc triu chng cp tnh t kh chu nh tiu ha, cc triu chng thn kinh, lit h
hp dn n t vong.
Vit Nam ng c thc phm (NTP) do n phi thc phm c sn TTN xy
ra kh nhiu, trung bnh 20-25% tng s v NTP/ nm thng din ra quy m h gia
nh (s mc<30 ngi/v), nhng thng gy ra hu qu nng n do d gy cht ngi.
Hu ht TTN c th tn ti trong sut qu trnh ch bin thnh thc phm v gy ng
c cho ngi n phi thc phm [1].
Khu vc Ty Nguyn bao gm 5 tnh (Kon Tum, Gia Lai, k Lk, k Nng,
Lm ng) vi din tch t nhin 54.641 km2, dn s trn 5.460.400 ngi, ni c tr
ca 47 dn tc anh em, l mt trong 6 vng kinh t ln ca nc ta. Tuy c bc pht
trin quan trng nhng nhn chung Ty Nguyn hin nay vn cn l mt vng ngho, quy
m kinh t cn nh yu, tp qun lc hu... nn tinh hnh ng c thc phm khu vc
ny vn cn nhng din bin phc tp.
phng chng ng c thc phm do c t t nhin v xut bin php gim
st v khng ch ng c ph hp vi khu vc, chng ti thc hin nghin cu ny vi
mc tiu sau:
- Kho st tnh hnh ng c thc phm do c t t nhin xy ra trn a bn khu
vc Ty Nguyn trong 5 nm 2010-2014. T xut mt s gii php khng ch ng
c thc phm do c t t nhin ph hp vi c th ca khu vc Ty Nguyn.
II. I TNG V PHNG PHP NGHIN CU
2.1 i tng nghin cu
- Bn bo co nhanh v ng c thc phm ca Chi cc an ton V sinh thc
phm 5 tnh (Kon Tum, Gia Lai, k Lk, k Nng, Lm ng), t nm 2010 n nm
2014
2.2 Phng php nghin cu
- Thng k hi cu s liu t cc bo co v ng c thc phm ca Chi cc an
ton V sinh thc phm 5 tnh (Kon Tum, Gia Lai, k Lk, k Nng, Lm ng).
- Thi gian hi cu s liu: t nm 2010 nm 2014.
1

III. KT QU V BN LUN
3.1 Kt qu
3.1.1 Tnh hnh ng c thc phm ti Ty Nguyn t nm 2010 - 2014
Bng 3.1 Tnh hnh ng c thc phm trong 5 nm 2010 -2014
Ch s
S v
S mc
S i vin
T vong
Nm
Tng
T l
Tng
T l
Tng
T l
Tng
T l
s
(%)
s
(%)
s
(%)
s
(%)
2010
22
23,4
824
31,2
659
31,8
13
43,3
2011
17
18,2
576
21,8
533
25,7
11
36,7
2012
28
29,8
841
31,9
544
26,2
2
6,7
2013
13
13,8
127
4,8
93
4,5
2
6,7
2014
14
14,8
273
10,3
244
11,8
2
6,7
Tng
94
100,0
2641
100,0
2073
100,0
30
100,0
cng
T nm 2010 n nm 2014 ti Ty Nguyn xy ra 94 v ng c thc phm c
bo co vi 2.641 ngi mc, 2.073 ngi nhp vin v 30 ngi t vong. Trung bnh
mi nm xy ra 18,8 v, 528,2 ngi mc v 6 ngi t vong.
3.1.2 Tnh hnh ng c thc phm theo nguyn nhn
Bng 3.2 Nguyn nhn gy ng c
Nguyn nhn gy ng c
S v
T l (%)
c t t nhin
31
33,0
Vi sinh vt
27
28,7
Ha hc
11
11,7
Thc phm i thiu
3
3,2
Khng r nguyn nhn
22
23,4
V nguyn nhn: C 31 v do n phi thc phm c cha c t t nhin (33,0%);
27 v NTP do tc nhn vi sinh vt (28,7%); 11 v do thc phm b nhim tc nhn
ha hc (11,7%); 3 v do thc phm b i thiu (3,2%). 24 v khng xc nh r c
nguyn nhn (23,4%).
3.1.3 Tnh hnh ng c thc phm do c t t nhin t nm 2010-2014

Nm
2010
2011
2012

Bng 3.3 Tnh hnh NTP do c t t nhin 2010-2014

Ch s
S v
S mc
S i vin
T vong
Tng
T l
Tng
T l
Tng
T l
Tng
T l
s
(%)
s
(%)
s
(%)
s
(%)
4
12,9
32
13,9
32
16,2
2
22,2
6
19,4
54
23,5
36
18,3
3
33,3
9
29,0
64
27,8
56
28,4
0
0,0
2

2013
2014
Tng cng

5
7
31

16,1
22,6
100,0

45
35
230

19,6
15,2
100,0

43
30
197

21,8
15,2
100,0

2
2
9

22,2
22,2
100,0

T nm 2010 n nm 2014 ti Ty Nguyn ghi nhn xy ra 31 v ng c thc

phm do TTN c bo co vi 230 ngi mc, 197 ngi nhp vin v 9 t vong.
Trung bnh mi nm xy ra 6,2 v, 39,4 ngi mc v 1,8 ngi t vong/nm.
3.1.4 Tnh hnh ng c thc phm do c t t nhin theo tnh
Bng 3.4 S v, s mc, cht do thc phm cha c t t nhin theo tnh
Ch s
S v
S mc
S i vin
T vong
Tnh
Tng
T l
Tng
T l
Tng
T l
Tng
T l
s
(%)
s
(%)
s
(%)
s
(%)
Kon Tum
18
58,1
114
49,6
88
44,7
3
33,3
Gia Lai
7
22,6
54
23,5
52
26,4
4
44,4
k Lk
3
9,7
42
18,3
37
18,8
2
22,2
k Nng
2
6,5
14
6,1
14
7,1
0
0,0
Lm ng
1
3,2
6
2,6
6
3,0
0
0,0
Tng cng
31
100,0 230
100,0 197
100,0
9
100,0
Cc v NTP do c t t nhin xy ra nhiu nht ti tnh Kon Tum vi s v ng
c chim 58,1 %(18/31 v) vi t l ngi mc/i vin/cht (ln lt 49,6%/ 44,7 %/
33,3%), tip n tnh Gia Lai 22,6% (7/31 v) vi t l ngi mc/i vin/cht (ln lt
23,5%/ 26,4%/ 44,4%). Thp nht Lm ng 1 v vi 6 mc (2,6%),6 ngi i vin
(3,0%) khng c ngi cht.
3.1.5 Cc loi thc phm cha c t t nhin gy NTP
Loi thc phm cha c t t nhin gy NTP ch yu nm c v tht cc, cc
thc phm khc bao gm: Canh (rau rng, rau don, mng le), c rng, l ngn, nm c,
qa rng, qa u ta, tht con na, qa thu du.
Bng 3.5 Cc loi thc phm cha c t t nhin gy NTP
Nguyn nhn gy ng c
S v
T l%
Nm c
18
58,1%
Tht cc
6
19,4%
L ngn
1
3,2%
C rng
1
3,2%
Qa cy rng
1
3,2%
Qa thu du (u ta)
1
3,2%
Canh rau rng, rau don, mng le
1
3,2%
Tht con na
1
3,2%
Qa thu du (jatropha)
1
3,2%
Tng cng
31
100%
Cc v ng xy ra ng c do c t t nhin ch yu nm c 18 v (58,1%), tht
cc 6 v (19,4%), cc c t t nhin khc gy NTP xy ra ri rc trong 5 nm.
3.1.6 Din bin NTP do c t t nhin theo thng
3

V Thi gian, trong 5 nm (2010-2014) NTP do c t t nhin c ghi nhn

8 thng trong nm (thng 1, 4, 5, 6,7 ,8, 9,10) nhng tp trung nhiu t thng 4 n thng
9 v thng 1,10 (1 v/thng). Cc thng 2, 3, 11, 12 khng ghi nhn v ng c thc
phm do c t t nhin. Din bin NTP do c t t nhin c biu din hnh 1.

Hnh 3.1 Din bin NTP do c t t nhin theo thng

3.1.7 Phn b v NTP do nm c theo thng (2010-2014)
T nm 2010 -2014, c 18 v NTP do nm c c ghi nhn 8 thng trong
nm (thng 1, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10) nhng tp trung nhiu nht t thng 4 n thng 9,
thng 1 (1 v/ thng). Thng 2, 3, 11, 12 khng ghi nhn v ng c thc phm no do
nm c. Phn b v NTP do nm c c biu din hnh 2.

Hnh 3.2 Phn b v NTP do nm c theo thng

3.1.8 Phng php chn on nguyn nhn v ly mu
Bng 3.6 Chn on nguyn nhn gy NTP
Phng php chn on nguyn nhn
S v
T l (%)
Quan st dch t
29
93,5
Phn tch mu
2
6,5
Tng cng
31
100,0
Trong 31 v ng c thc phm xy ra t nm 2010-2014, vic chn on nguyn
nhn ch yu thng qua quan st dch t hc (93,5%). Ch c 2 v c chn on thng
qua phn tch mu thc phm nghi ng (6,5%). Trong 31 v ch c 11 v ly c mu
thc phm phn tch. Nhng ch c 2 mu phn tch dc kt qu xt nghim (cyanua,
ricin).
3.2 Bn lun
Kt qu bng 1 cho thy, trong 5 nm (t 2010-2014), c 94 v ng c thc phm
xy ra trn a bn cc tnh Ty Nguyn vi 2.641 ngi mc, 2.073 ngi nhp vin v
30 ngi t vong. Trung bnh v NTP xy ra ti cc tnh Ty Nguyn cao hn so vi
trung bnh s v NTP c ngc trong 5 nm (t 2010-2014). Ti cc tnh Ty Nguyn
trung bnh mi nm xy ra 18,8 v, 528,2 ngi mc v 6 ngi t vong.
Vic chn on nguyn nhn gy ng c thc phm do TTN ti cc tnh Ty
Nguyn ch yu thng qua quan st dch t hc. Kt qu bng 6 cho thy 29 v NTP
TTN (chim 93,5%) c chn on nguyn nhn thng qua quan st dch t hc. Ch
c 2 v (6,5%) c chn on thng qua phn tch mu thc phm nghi ng. Nguyn
4

nhn ca tnh trng ny l do: cht lng mu khng m bo, khng c kinh ph gi
mu phn tch, quy trnh ly mu khng m bo tnh php l.v.v...Bn cnh , vic xt
nghim mu thc phm, bnh phm xc nh c t l kh thc hin ti cc phng th
nghim tuyn c s.
V thi gian xy ra NTP do c t t nhin, Hnh 1 cho thy NTP do c t t
nhin ghi nhn 8 thng trong nm (thng 1, 4, 5, 6,7 ,8, 9,10). Tuy nhin thi gian t
thng 4 n thng 9, cc v ng c xy ra t l cao hn cc thng khc trong nm (t 5,6
n 32,3%. Hnh 2 cho thy cc v NTP do nm c xy ra ch yu t thng 4 n
thng 9 trng vi ma ma Ty Nguyn (Ma ma din tra t cui thng 4 cho n ht
thng 10). y l ma cc loi nm pht trin v thi quen hi nm lm thc phm ca
ngi dn.
IV. KT LUN V KIN NGH
4.1 Kt lun
Qua phn tch 31 v ng c thc phm do c t t nhin xy ra ti Ty Nguyn
t nm 2010 n nm 2014 cho thy:
- Tng s 230 ngi mc, 197 ngi nhp vin v 9 t vong. Trung bnh mi nm
xy ra 6,2 v, 39,4 ngi mc v 1,8 ngi t vong/nm.
- 58,1% v ng c thc phm do c t t nhin xy ra trong cc ba n gia nh,
6,5% bp n tp th, khc 35,5%.
- V ng c thc phm do TTN xy ra nhiu nht Kon Tum (chim 58,1 % s
v ng c thc phm do TTN Ty Nguyn, vi 49,6% ngi mc, 44,7 %) ngi i
vin, 33,3% ngi t vong.
- Cc v ng c thc phm do TTN c ghi nhn 8 thng trong nm (thng
1, 4, 5, 6,7 ,8, 9,10) v thng 1,10 (1 v/thng). Nhng tp trung nhiu vo khong thi
gian t thng 4 thng 9, cc v ng c thc phm do c t t nhin xy ra vi t l cao
hn so vi cc thng trong nm.
- Ng c thc phm do n nm c chim t l cao nht 18 v (58,1%) trong
c 15 v xy ra ti tnh Kon tum, tht cc 6 v (19,4%), cc c t t nhin khc gy
NTP xy ra ri rc trong 5 nm. Ng c do nm c xy ra ch yu t thng 4 n
thng 9.
- Trong 31 v ng c thc phm TTN ch c 11 v ng c ly c mu thc
phm (35,5%), ch c 18,2% (2/11 mu) c kt qu xt nghim (cyanua, ricin).
4.2 Kin ngh
- Tng cng cng tc tp hun chuyn su v k thut nhn din v phn loi cc
thc phm cha c t t nhin c kh nng gy ng c (nm c, cc loi c rng, cc
loi nhuyn th).
- y mnh cng tc truyn thng vi nhng ni dung chuyn v ng c cht
ngi do n nm c, tht cc ...Nht l cc a phng c tp qun n nm c, cnh
bo ngi dn i vi cc loi nm l cn vt b khng s dng. Xut bn cc ti liu
chuyn su v cc c t t nhin trong thc phm c th gy ng c.
- Xy dng v nng cao nng lc cc phng th nghim c th phc v cng tc
gim nh nguyn nhn cc trng hp ng c o c t t nhin.

TI LIU THAM KHO

1. Lm Quc Hng v cs (2011), Mt s c im dch t hc ng c thc phm
Vit Nam giai on 2002-2010, Tp ch Khoa hc v cng ngh, Vol.49,No.6A, 2011,
Hi tho Qun l cht lng v an ton thc phm, Vin Khoa hc v cng ngh Vit
Nam, H Ni, 2011.