You are on page 1of 125

ThS.

L NGOC TRUNG (CHU BIN)

GIAO
TRNH

N MON VA BAO V
KIM LOAI

a Nng, thang 9 - 2005


(Lu hanh ni b)

LI GII THIU
n mon va bao v kim loai la mt nganh khoa hoc co lin quan n nhiu
lnh vc khac nhau: kim loai hoc, hoa l, hoa phn tch, hoa polimer, hoa mi
trng, hoa silicat .... Giao trnh c soan thao ngn gon, suc tch nhm giup cho
giao vin va sinh vin d oc va nm bt c vn mt cach d dang. Nhn
chung, cac chng c thit k t phn nh tnh, m ta bao gm nguyn l va cac
tnh cht nhit ng n phn nh lng bao gm cac phng phap ngn can va
cac phng phap kim tra. c bit, phn cui cung cp n mt s ng dung
mang tnh thc t cao. Tht vy, giao trnh nay co th cung cp thng tin cho ban
oc mt s kin thc mong mun.
Mt s kin thc v in hoa a c trnh bay kha chi tit trong cac
chng 2, chng 3 va chng 4, nhm giup cho sinh vin co mt cng cu
nghin cu v nhng vn phn tch va bao v kim loai khoi n mon. Chng 5
cp n vn thu ng hoa kim loai va cac phng phap in hoa chng n
mon. Chng 1 gii thiu tng quan v cac dang n mon thng gp trong thc t.
Hai chng cui cp n cac nhn t anh hng n tc n mon va mt s
phng phap co hiu qua c s dung chng n mon trong thc t.
Giao trnh nay khng phai la mt cm nang cho vn n mon va chng n
mon. iu cn nhn manh la cp n nguyn l va mt s phng phap a c
nghin cu lam giam tnh n mon cua kim loai trong thc th cng nghip hin
nay. Tht vy, muc ch cua giao trnh nay nhm gii thiu mt cach khai quat v
nguyn ly va cach phong chng n mon kim loai cho cac sinh vin khng thuc
chuyn nganh in hoa va n mon kim loai cac trng ai hoc va Cao ng ky
thut cac nm th hai va th ba hoc co th lam c s cho cac ngi bt u
nghin cu v nganh khoa hoc nay.
Tac gia xin chn thanh cam n B mn Cng ngh hoa hoc, Khoa Hoa ky
thut, lanh ao trng ai Hoc Bach Khoa a Nng cung nh ai Hoc a Nng
a tao moi iu kin thun li trong qua trnh bin soan va xut ban giao trnh nay.
Tuy vy, giao trnh nay con rt nhiu khim khuyt, rt mong c s gop
y cua cac c gia c bit la cua ng nghip, sinh vin va cac nha nghin cu
trong lnh vc n mon va chng n mon giao trnh ngay mt hoan thin hn.
Xin chn thanh cam n.
a Nng, ngay 20 thang 06 nm 2003
ThS. L NGOC TRUNG

CHNG 1
M U
I/ Tnh hnh n mon va bao v kim loai cua th gii va Vit Nam.
II/ ai cng n mon:
1. nh ngha:
n mon kim loai la s t pha huy kim loai do tac dung hoa hoc va in hoa
gia chung vi mi trng bn ngoai.
Noi mt cach khac n mon la qua trnh chuyn bin kim loai t dang nguyn t
thanh dang hp cht. S n mon thng bt u xay ra trn b mt kim loai, ri
qua trnh phat trin vao su kem theo s bin i thanh phn va tnh cht hoa l cua
kim loai va hp kim. Kim loai co th hoa tan mt phn hay toan b tao ra cac san
phm n mon di dang kt tua trn b mt kim loai (lp g, oxyt, hydrat, ...)
2. Phn loai
2.1. Theo c cu cua qua trnh n mon
- n mon hoa hoc
- n mon in hoa
2.2. Theo iu kin cua qua trnh n mon
- n mon kh
- n mon kh quyn
- n mon trong cht in giai
- n mon trong t
- n mon do dong in ngoai
- n mon do tip xuc
- n mon do ng sut
- n mon do vi sinh vt
2.3. Theo c trng cua dang n mon (Hnh 1.1)
- n mon u (thep cacbon trong dung dch axit sunphuaric)

- n mon khng u (thep cacbon trong nc bin)

n mon chon la, tc ch mt pha b pha huy (gang trong axit)

- n mon vt, tao thanh nhng vt dai trn b mt (ng thau trong nc
bin)

n mon h (n mon trong t)

- n mon im, ng knh t 0.1 2 mm (thep khng g trong nc bin)

- n mon di b mt

- n mon gia cac tinh th (thep crom 500 oC 800oC)

- n mon nt, do tac ng ng thi gia n mon va c hoc (n mon canh


tuc bin)

Hnh 1.1

CHNG 2
N MON IN HOA
I/ Khai nim
1.1. Gii thiu:
Khi nghin cu s lam vic cua pin Cu-Zn trong dung dch in giai nao o
ta thy pha Zn mon dn do hin tng hoa tan. Nh vy Zn ong vai tro anod
trong pin Cu-Zn. Cac phan ng in cc xay ra nh sau:
Cu 2+ (l ) + Zn(r ) Cu (r ) + Zn 2+ (l )

Zn ZnSO4
Qua trnh anod

Cu ni

CuSO4 Cu (r)
Qua trnh catod

Zn(r) Zn2+(l)

Cu2+(l) Cu (r)

Trong thc t qua trnh n mon xay ra trn cung mt kim loai, ngha la trn
o ng thi xay ra qua trnh anod va catod, a n s pha huy kim loai.
K
A

Hnh 2.1.
1.2. Phan ng in hoa:
Ky thut in hoa c s dung rng rai trong k thut va i sng. Tuy
nhin, trong n mon va trong nganh ma in vn cn quan tm o la c tnh
cua b mt phn pha gia kim loai-dung dch: v du, tc phan ng tai b mt,
tnh cht cua lp mang trn b mt hoc hnh dang cua b mt. Cng cu khao
sat va nghin cu cac tnh cht trn la th va dong. T hai thng s nay chung ta
co th suy lun moi th co th xay ra trn b mt phn pha. Khi chung ta nhung
mt thanh kim loai vao dung dch in li, th kim loai co khuynh hng phan ng
vi dung dch in li o: kim loai co th hoa tan tao thanh cation hoc cac
cation trong dung dch co th kt tua thanh kim loai:
Fe Fe 2+ + 2e
V du:
Hoc
Fe 2+ + 2e Fe
Kt qua cua nhng phan ng nay la kim loai co khuynh hng tch tu in
tch m hoc dng. S tch tu nhng in tch nay se lam thay i in th cua

kim loai va in th se at n gia tr khi tc cua hai phan ng at cn bng.


in th nay goi la in th cn bng.
Mt iu quan trong, khi cho mt manh kim loa vao dung dch in li
in th cn bng cua no, iu nay khng co nghia la tc hoa tan kim loai va
phan ng kt tua kim loai la bng khng. Phan ng in hoa lun lun la mt qua
trnh chuyn in tch, chung ta co th nh ngha tc cua cac phan ng nay
bng mt dong. Khi tc phan ng hoa tan kim loai bng tc phan ng kt
tua kim loai th chung ta co th nh ngha tc cua cac phan ng nay bng mt
dong trao i.
Trong n mon kim loai co hai phan ng quan trong khac la phan ng kh
oxy hoa tan tao thanh ion hydroxyl va phan ng kh ion hydro hoc phn t
nc tao thanh kh hydro:
O2 + 2 H 2 O + 4e 4OH
2 H + + 2e H 2
2 H 2 O + 2e H 2 + 2OH

S cn bng gia mt hoc nhiu phan ng catod vi phan ng anod hoa


tan kim loai th ta xac nh c mt dong n mon. Mt trong nhng ng dung
phng phap in hoa nghin cu n mon la xac nh ln cua mt dong
n mon va c ch cua qua trnh n mon.
1.3. nh lut Faraday:
Cac phan ng in hoa hoc san xut ra electron hoc tiu thu electron.
Dong electron c o bng dong I (A). Theo nh lut Faraday t l gia khi
lng cht phan ng m, vi dong I, c xac nh nh sau:
m=

Ita
nF

(1)

F: hng s Faraday (=96500 coulomb)


n: s electron trao i
a: khi lng nguyn t
t: thi gian
Chia phng trnh (1) cho thi gian t va din tch b mt A, ta xac nh
c tc n mon r:
r=

i: mt dong ( i =

I
).
A

m ia
=
tA nF

(2)

Phng trnh (2) ch ra t l gia khi lng kim loai mt i trn mt n v


din tch trong mt n v thi gian (v du: mg/dm2/ngay) va mt dong I (v du:
mA/cm2).
II/ in th in cc:
2.1. Lp in tch kep:
Khi cho kim loai tip xuc vi cht in giai th xay ra s tac dung gia kim
loai vi cht in giai o. Trn gii han phn chia gia hai pha in cc-dung dch
se xut hin lp in tch kep (chiu day cua lp nay <0.1nm) va bc nhay th
c goi la in th in cc. Co nhiu l thuyt m ta cu truc cua lp in tch
kep nay nh l thuyt cua Helmholz, Gouy-Chapman va Gouy-Chapman-Stern.
2.2. Nguyn nhn xut hin lp in tch kep:
- Chuyn in tch t pha nay sang pha khac
e -

+
+
+
+
+
+
+

+
+
+
+
+
+

Hnh 2.2.
- Hp phu chon loc cac anion hay cac phn t lng cc trong dung dch

Hnh 2.3.
- Do hai nguyn nhn trn
-

+
+
+
+
+
+
+

Hnh 2.4.

2.3. Cac loai in cc so sanh:


- in cc chun hydro (Standard Hydrogen Electrode: SHE)
Hay con c goi Normal Hydrogen Electrode: NHE
- in cc Calomel bao hoa (Saturated Calomel Electrode: SCE)
- in cc bac-clorua bac (Silver-Silver Chloride Electrode: Ag/AgCl)
III/ Phng trnh ng hoc c ban cua qua trnh in cc:
3.1. Nng lng hoat hoa t do:
Xet mt in cc kim loai-ion kim loai ngha la in cc kim loai nhung
vao dung dch ch cha ion kim loai o. Trong trng hp nay cht kh (RED) la
nhng nguyn t kim loai trn b mt in cc, con cht oxy hoa (OX) la cac ion
kim loai trong dung dch:
Qua trnh oxy hoa:
RED OX + ne (mt in t)
Qua trnh kh:
OX + ne RED (nhn in t)
V du:
Ag Ag+ + e
Kim loai Lp in tch kep
Cht in li
G
(nng lng t do)
ion k.l. trong mang tinh th

ion k.l. b hydrat hoa trong dung dch

G*

G*

Hnh 2.5
vi G = nFE
3.2. Qua trnh phn cc hoat hoa trang thai cn bng:
Nng lng hoat in hoa hoc i vi qua trnh chuyn in tch (k hiu
_____

G * ) cua mt phan ng in cc c xac nh bng tng cua:


- Nng lng hoat hoa hoa hoc ( Gc* ) i vi phan ng catod:

OX + ne RED
hoc nng lng hoat hoa hoa hoc ( Ga* ) i vi phan ng anod:
RED OX + ne
- Hiu ng in trng trong lp kep, yu t nay se lam tng hay giam nng
lng hoat hoa vt qua hang rao th nng va no bng mt ai lng nFE.

: h s chuyn in tch, c a ra n gian vic tnh toan anh hng


cua in trng i vi hang rao th nng (t pha kim loai la , con v pha dung
dch la (1-). Thng thng nhng phng trnh c dung trong ng hoc n
mon th = 0.5).
_____
*
a

Nh vy:

= Ga* nFE

(1)

va

Gc* = Gc* + (1 )nFE

(2)

_____

Kim loai

Lp in tch kep Cht in li


G

(nng lng t do)

_____

Ga*
G

*
a

Gc*
_____
*
c

nFE
(1 )nFE

Hnh 2.6
Tc phan ng in cc hoan toan phu thuc vao tn s giao ng cua
cac ion co th vt qua hang rao th nng gia hai pha in cc-dung dch hoan
thanh phan ng chuyn in tich.
Da vao phng trnh Gibbs va nh lut Faraday ta co:
* i vi phan ng RED OX + ne (phan ng anod hay qua trnh oxy
hoa)
ia = nFf a C RED exp[

______
*
a

G
]
RT

(3)

* i vi phan ng OX + ne RED (phan ng catod hay qua trnh kh)


______

(ic ) = nFf c C OX

Gc*
exp[
]
RT

Thay gia tr (1) va (2) vao (3) va (4) ta co:

(4)

(Ga* nFE )
]
ia = nFf a C RED exp[
RT
(ic ) = nFf c C OX exp{

ia = nFf a' C RED exp[

hay

[Gc* + (1 )nFE ]
}
RT

nFE
RT

(6)
(7)

(1 )nFE
}
RT
Ga*
Gc*
'
'
) va f c = f c exp(
)
Vi f a = f a exp(
RT
RT
(ic ) = nFf c' C OX exp{

trang thai cn bng ng:


(ia ) cb = (ic ) cb = i0
Ta co:

(5)

(8)

RED = OX + ne

Nh vy, ta co:
nFf a' C RED exp[

nFE cb

] = nFf c' C OX exp{

RT
f 'C
nF
exp(
E cb ) = c' OX
RT
f a C RED

(1 )nFE cb
}
RT

f'
C
nF
E cb = ln c' + ln OX
RT
C RED
fa
E cb =

f ' RT C OX
RT
ln c' +
ln
nF
f a nF C RED

(9)
(10)
(11)
(12)

Phng trnh (12) co th vit di dang in th in cc, trong o E khac


vi E mt ai lng nao o:
E cb = E cb + = (

f'
RT C OX
RT
ln c' + ) +
ln
nF C RED
nF
fa

(13)

COX, CRED: nng cht oxy hoa va cht kh tai in cc trang thai cn bng.
iu kin chun: C OX = C RED = 1mol / l

E cb = E 0 (in th in cc chun)
RT C OX
E cb = E 0 +
ln
nF C RED

(14)

y chnh la phng trnh NERNST


3.3. Qua trnh phn cc hoat hoa trang thai khng cn bng:
Khi cn bng th tc anod bng tc catod. Khi cn bng in hoa b
pha v bng cach lam thay i nng lng t do cua cac cht phan ng n mt

gia tr khac, ngha la lam cho E Ecb th luc o mt dong in anod hay catod
se c sinh ra do anh hng cua s di chuyn khoi gia tr Ecb ti nng lng
hoat hoa cua phan ng catod hay anod. Trong trng hp nay ta co:
'
exp[
ia = nFf a' C RED

nFE
RT

'
(ic ) = nFf c' C OX
exp{

(1 )nFE
}
RT

(15)
(16)

'
'
C RED
, C OX
: la nng cht kh va cht oxy hoa tai b mt in cc trang

thai khng cn bng


Phng trnh (15) va (16) co th vit lai nh sau:
'
C RED
nF (E E cb )
exp[
]
i a = i0
C RED
RT

(ic ) = i0

'
C OX
(1 )nF (E E cb )
exp[
]
C OX
RT

(17)
(18)

Luc nay C RED , C OX : la nng cht kh va cht oxy hoa trong dung dch.
Vi E - Ecb = E - Ecb = th luc nay mt dong in tng itotal in
itotal = ia + ic
cc se la:
Hay

itotal

'
'
C RED
nF C OX
(1 )nF
exp[
]
exp[
]}
= i0 {
C RED
RT
C OX
RT

(19)

Phng trnh (19) la phng trnh c ban trong ng hoc cac qua trnh in
cc, no cho bit mi quan h gia tc phan ng i vi , CRED, COX, io, .
Nu nh qua trnh khuych tan nhanh th nng cac cu t phan ng tai
b mt in cc va trong th tch dung dch se nh nhau, co ngha la:
'
'
C RED
= C RED va C OX
= C OX
Nh vy phng trnh (19) se tr thanh:

itotal = i0 {exp[

nF
RT

] exp[

(1 )nF
]}
RT

(20)

Phng trnh nay c goi la phng trnh BUTLER-VOLMER. y la


phng trnh c ban cho tt ca cac qua trnh ng hoc cua phan ng in hoa.
IV/ ng hoc cua cac qua trnh in cc:
4.1. Phan ng in cc b khng ch bi giai oan chuyn in tch:

Nh a trnh bay, nu qua trnh khuych tan nhanh th nng cua cac cu
t phan ng xem nh bo qua. Luc o, tc cua qua trnh anod va catod nh sau
va c th hin bng 2 nhanh trn th i- (Hnh 2.7.)
ia = i0 exp

nF

(21)

RT

ic = i0 exp[

(1 )nF
]
RT

(22)

i=ia + ic > 0
ia

i
ic

i=ia + ic < 0
Hnh 2.7
* Qua th ln (trn th nu qua th dng ln th phan ng catod ring
phn co th bo qua va nu qua th m ln th phan ng anod ring phn co th bo
qua). Luc nay ta co:
a nF
log ia = log i0 +
a (>50mV)
(22)
2.303RT
(1 c )nF
log ic = log i0
c (> -50mV)
2.303RT
2.303RT
2.303RT
log i0 +
log ia
Hay: a =
a nF
a nF
2.303RT
2.303RT
c =
log i0
log ic
(1 c )nF
(1 c )nF

(23)
(24)
(25)

Dang tng quat:


= a + b log i

(26)

Phng trnh (26) goi la phng trnh Tafel (Hnh 2.8). dc cua ng
thng (log i ) c goi la dc Tafel, c dung xac nh cac thng s ng
hoc cua qua trnh chuyn in tch io, .

Vi ba =

2.303RT
2.303RT
va bc =
a nF
(1 c )nF

ia
io

ic
logi
Hnh 2.8
* Qua th nho, va gia s rng a= c= 0.5
Ta co:

i = i0

nF

RT

Do o, ta co in tr phn cc Rp:
RT
Rp =

nFi0

(27)

(28)

Thay bng gia tr cua dc Tafel ta co:


i0 =

ba bc
2.303(ba + bc ) R p

(29)

Phng trnh (29) c goi la phng trnh Stern-Geary.


Chu y: gia tr bc trn c ly gia tr dng cho tng quat hoa. Thc ra bc
mang gia tr m, va do o phn b chia trong phng trnh Stern-Geary phai la
2.303(ba-bc)Rp
4.2. Phan ng in cc b khng ch bi khuych tan:
Tc phan ng in cc cung co th b khng ch bi s vn chuyn cua
cac cu t phan ng n va i khoi b mt in cc. S chuyn vn nay co th do:
- S in di (do gradient in th gy ra): co th loai tr.
- S khuych tan (do gradient nng gy ra)
- S i lu (do gradient tc gy ra)
Gia s xet mt phan ng in cc trn o xay ra qua trnh kh:
2H+ + 2e H2
S dung m hnh NERNST (Hnh 2.9.):

Nng
C H0 2

dC
) x =0
dx

C H' 2

khoang cach x

Hnh 2.9.
C : nng ion H trong dung dch
0
H2

C H' 2 : nng ion H+ trn b mt in cc

: chiu day lp khuych tan


S dung m hnh Nernst, cac nh lut Fick, va nh lut Faraday ta co:
i
2.303RT
c =
log(1 c )
nF
iL

4.3. S phn cc lin hp:


Tng qua trnh phn cc catod (k hiu T,c) la tng cua qua trnh phn cc
hoat hoa va phn cc nng :
T ,c = act ,c + conc
vi

act ,c =

i
2.303RT
2.303RT
log i0
log ic = bc log c
(1 c )nF
i0
(1 c )nF

i
2.303RT
log(1 c )
nF
iL
i
i
2.303RT
log(1 c )
= bc log c +
i0
nF
iL

conc =

T ,c

Con i phan ng anod hoa tan kim loai th phn cc nng xem nh
khng ang k (co th bo qua). Do o:
a = ba log

ia
i0

nhanh anod (chuyn in tch khng ch)

iL
i
nhanh catod
(chuyn in tch khng ch)

nhanh catod
(khuych tan khng ch)
Hnh 2.10.

CHNG 3
LY THUYT N MON HN HP
I/ C cu n mon in hoa:
Kim loai
Vung anod
ne

Cht in li
Men+

Me

K+

Vung catod
ne

D.ne

A-

Hnh 3.1.
Gm 3 qua trnh:
O

Men+.mH2O
1. Qua trnh anod:
ne Me mH
2. Qua trnh chuyn in t tha:
3. Qua trnh catod:
D + ne [D.ne]
2

II/ iu kin nhit ng cua s n mon:


iu kin h nhn co th trao i in t vi h cho khi:
E Rcb > E Mcb
E Rcb : in th cn bng cua h nhn
E Mcb : in th cn bng cua h cho (kim loai)
C Fe 2 +

V du: cho thanh st nhung trong dung dch acid vi pH = 1,


= 10 6 mol / l , PH = 1atm
2

H cho:

Fe
Fe 2+ + 2e

RT
ln C Fe 2 +
nF
= 0.44 + 0.03 log 10 6 = 0.62V

0
cb
E Fe
= E Fe
+
2+
2+
/ Fe
/ Fe

cb
E Fe
2+
/ Fe

H nhn:

2 H + + 2e
H2

E Hcb+ / H = 0.059 pH
2

cb
H + / H2

= 0.06V

Vy E Rcb > E Mcb , nn st b n mon va co kh hydro thoat ra.


III/ n mon vi s kh phn cc hydro va oxy:
3.1. n mon vi s kh phn cc hydro:
3.1.1. iu kin nhit ng:
Nhng qua trnh n mon kim loai ma cht kh phn cc la ion H+ va san
phm thoat ra catod la H2 , th c goi la n mon kim loai vi s kh phn cc
hydro:

H + .H 2 O + e H + H 2 O

iu kin c ban:

1
H 2 + H 2O
2

E Hcb2 > E Mcb

3.1.2. Qua trnh in cc:


Gm 6 giai oan:
1/ Cac ion H+ b hydrat hoa tao thanh cac ion hydroxon va khuych tan n
b mt catod.
2/ Phong in cua ion hydroxon tao thanh ion hp thu:
H + .H 2 O + e H hp + H 2 O

3/ Mt phn nguyn t hydro tao thanh hoa tan vao kim loai
4/ Kt hp cac nguyn t hp phu: H hp + H hp = H 2 hay kh hp phu in
hoa:

H hp + H + .H 2 O + e H 2 + H 2 O

5/ Khuych tan cac phn t H2 vao dung dch sau o khuych tan vao
khng kh.
6/ Cac phn t H2 trn b mt catod tp hp lai thanh bot kh va thoat ra
khoi b mt kim loai:
H 2 + H 2 + H 2 + H 2 + H 2 + H 2 + .... = nH 2

Kim loai

Khng kh

5
Dung dch

4
3
2
1

p
Hnh 3.2.
3.1.3. c im cua s kh phn cc hydro:
- n mon vi s kh phn cc hydro co kem theo s kh phn cc oxy.
- S kh phn cc hydro phu thuc nhiu vao pH.
- S kh phn cc hydro phu thuc voa b mt kim loai, cac tap cht.
- n mon vi s kh phn cc hydro co kem theo s don cua thep.
3.2. n mon vi s kh phn cc oxy:
3.2.1. iu kin nhit ng:
Nhng qua trnh n mon kim loai ma cht kh phn cc la oxy hoa tan
trong dung dch theo phan ng sau, goi la n mon kim loai vi s kh phn cc
O2 + 2 H 2 O + 4e 4OH
oxy:
iu kin c ban:

EOcb2 > E Mcb

3.1.2. Qua trnh in cc:


Gm 6 giai oan:
1/ Oxy trong khng kh khuych tan vao dung dch qua b mt K-L
2/ Oxy hoa tan vao dung dch nh chuyn ng i lu t nhin hay cng
bc.
3/ Chuyn oxy qua lp Pran.
4/ Chuyn oxy qua lp khuych tan .
5/ Ion hoa oxy
* Trong mi trng trung tnh-kim:
O2 + 2 H 2 O + 4e 4OH

* Trong mi trng acid:


O2 + 4 H + + 4e 2 H 2 O

6/ Khuych tan ion OH- ra dung dch.


Kim loai

O2
1

Khng kh

6
Dung dch
2
5
4

p
Hnh 3.3.
IV/ Ly thuyt in th hn hp:
n mon kim loai trong dung dch "nc" la kt qua cua 2 hay nhiu phan
ng in cc xay ra trn b mt kim loai, trong o co mt phan ng anod (oxy hoa
kim loai thanh ion cua no thanh dang oxyt hay hydroxyt), ng thi cung xay ra
mt hoc nhiu phan ng catod (kh cac cu t oxy hoa co mt trong dung dch).
Ly thuyt hn hp c cp trong phn nay i vi qua trnh n mon
kim loai trong mi trng acid, trung tnh hay kim yu. Cac v du sau se cho thy
tc n mon c quyt nh bi tc cua giai oan chm nht trong qua trnh
chuyn in tch hoc qua trnh khuych tan cua phan ng anod hay catod.
V du: Nhung mt thanh st sach vao dung dch acid (pH < 2)
Trong h nay co 5 phan ng in cc c xet n:
ia,Fe
(1)
Fe
Fe2+ + 2e
ic,Fe
ic,H+
+
H2
(2)
(dd acid)
2H + 2e
ia,H+

ic,H2O
2H2O + 2e

H2 + 2OH-

(2a)

(dd trung tnh-kim)

2H2O

(3)

(dd acid)

4OH-

(3a)

(dd trung tnh-kim)

ia,H2O
ic,O2
+

O2 + 4H + 4e
ia,O2
ic,O2
O2 + 2H2O + 4e
ia,O2

Theo quan im nhit ng hoc th phan ng (2) va (2a); (3) va (3a) la nh


nhau, chung co cung in th in cc cn bng.
Gia s rng dung dch a ui ht kh loai tr kha nng phan ng (3) va
(3a) xay ra. Ngoai ra phan ng (2a) co mt dong trao i thp. V vy, phan
ng kh nc kho co th xay ra. Nh vy, trong h st - acid trang thai n nh
ta co st b hoa tan va kh H2 thoat ra:
anod:
ia,Fe
Fe
Fe2+ + 2e
ic,Fe
catod:
ic,H+
+
H2
2H + 2e
ia,H+
Hai phan ng nay xay ra ng thi trn cung mt b mt. Mi phan ng co
in th in cc va mt dong trao i ring (Hnh 3.4.).

E(V)
H 2 2 H + + 2e

0.1 -

io , H +

E Hcb+ / H 0.0
2

2 H + + 2e H 2

i0, Fe 2+ / Fe

Fe Fe 2+ + 2e

cb
E Fe
2+
/ Fe

- 0.5 Fe 2+ + 2e Fe

logi
Hnh 3.4.
Hai in th in cc E Hcb

/ H2

cb
va E Fe

2+

/ Fe

cung tn tai trn cung mt b mt

va ca hai phai phn cc n mt gia tr in th trung gian chung E corr , goi la in


th n mon. E corr c coi nh mt in th hn hp v no la in th in cc lin
kt cua hai in cc ring phn cua phan ng (1) va (2). Tai E corr tc cua phan
ng anod (1) cn bng vi tc phan ng catod (2). Vy tc hoa tan anod ia
xem nh tc n mon icorr : ic = ia = icorr (Hnh 3.5.)

E(V)
io , H +

E Hcb+ / H

2 H + + 2e H 2
icorr

E M = E corr

Fe Fe 2+ + 2e

i0, Fe 2+ / Fe
cb
E Fe
2+
/ Fe

logi
Hnh 3.5
.
Vy

icorr = (ia , Fe ) corr = i0, Fe exp[

Va

icorr = (ic , H + ) corr = i0, H +

Fe nF

cb
( E corr E Fe
)]
RT
(1 H + )nF
exp[
( E corr E Hcb+ )]
RT

Phng trnh ng cong phn cc tng (Hnh 3.5.) cua phan ng n mon:
itotal = ia , Fe + ic , H +

Trong o:
ia , Fe = i0, Fe exp[

Tng t ta co:

Fe nF

cb
( E E corr ) + ( E corr E Fe
)]
RT
nF
nF
cb
ia , Fe = i0, Fe exp[ Fe ( E E corr )] exp[ Fe ( E corr E Fe
)]
RT
RT
nF
ia , Fe = icorr exp[ Fe ( E E corr )]
RT
(1 H + )nF
ic , H + = icorr exp[
( E E corr )]
RT

E E corr : la gia tr phn cc cua in cc b n mon. K hiu .


(1 H + )nF
nF
Vy
itotal = icorr [exp Fe exp{
}]
RT
RT

* ln: tng t nh chng 2, ta co phng trnh Tafel dang tng quat


= a + log i
Vi a =

2.303RT
2.303RT
va c =
a nF
(1 c )nF

* be: tng t nh chng 2, ta co:

nF

RT
RT i
=
nF icorr
i = icorr

hay

Goi Rp la in tr phn cc, ta co:


d
RT
Rp = (

di

) =0 =

nFicorr

Thay bng gia tr cua dc Tafel ta co:


a c
icorr =
2.303( a + c ) R p
E(V)
E Hcb+ / H

2 H + + 2e H 2

E corr

Fe Fe 2+ + 2e

cb
E Fe
2+
/ Fe

i
Hnh 3.6.

E(V)
io, H +

E Hcb+ / H

2 H + + 2e H 2
icorr

E corr

Fe Fe 2+ + 2e

i0, Fe 2 + / Fe
cb
E Fe
2+
/ Fe

logi

E(volt)

Hnh 3.7.
H+->H2(M)

H+->H2(N)

-0.1

sum(ic)

-0.2

N->Nn+

M->Mm+

-0.3

sum(ia)
-0.4
-0.5
-0.6
-0.7
-0.8
-0.9
-1

x(i=10E+x)(mA/cm2)
-8

-7

-6

-5

-4

-3

-2

-1

Hnh 3.8.

CHNG 4
GIAN IN TH-pH (POURBAIX)
I/ Gii thiu:
n mon kim loai trong dung dch "nc" la kt qua cua phan ng anod oxy
hoa kim loai cung vi mt hoc nhiu phan ng catod kh ion hydro hoc nc,
hoc oxy hoa tan. Vic xay ra cac phan ng ring phn nay phu thuc vao in th
cb
, E Hcb / H , va E Ocb / H O .
cn bng cua anod va catod ring phn o: E Me
/ Me
+

n+

Theo phng trnh NERNST 25 C:


E Hcb+ / H = 0.059 pH 0.030 log PH 2

(1)

E Ocb2 / H 2O = E O0 2 / H 2O 0.059 pH + 0.015 log PO2

(2)

Ca hai phng trnh trn u phu thuc vao pH va ap sut ring phn cua
kh tng ng.
Mt khac phan ng anod ring phn cung phu thuc vao pH:
Me(OH)2 + 2e
Me + OH d dang khap sat mi quan h gia E-pH ta co th ve gian E-pH goi
la la gian POURBAIX.
Trn gian POURBAIX co 3 vung:
1/ Khi kim loai trang thai n nh v mt nhit ng, luc nay ta noi rng
kim loai se khng b n mon.
2/ Khi tao thanh cac san phm n mon co kh nng hoa tan, ta noi rng kim
loai trang thai hoat ng va tc n mon se tng manh.
3/ Khi tao thanh cac san phm n mon khng b hoa tan, ta noi rng kim
loai trang thai thu ng va tc n mon se xay ra chm.
II/ Gian E-pH cua nc sach 25oC:
Trong nc sach khi tip xuc vi khng kh, ngoai cac phn t H2O ra con
co mt lng rt nho ion H+ va OH-, cung vi kh hoa tan ma quan trong la la kh
O2 .
H2
* i vi phan ng: 2H+ + 2e
Phan ng trn cung co th vit lai di dang sau (trong mi trng trung tnh hay
kim)
H2
+
2OH2H2O + 2e
( E H0 O / H = 0.83V )
2

PH = 1at theo phng trnh NERNST ta co: E Hcb


2

/ H2

= 0.059 pH (ng a)

* i vi phan ng: O2 + 4H+ + 4e


( EO0 / H O = +1.237V )
2

2H2O

Phan ng trn cung co th vit lai di dang sau (trong mi trng trung tnh hay
kim)
4OHO2 + 2H2O + 4e
( EO0 / OH = +0.411V )
2

PO = 1at theo phng trnh NERNST ta co: EOcb = 1.23 0.059 pH (ng b)
2

* i vi phan ng:
H + OH
Vi C H * COH = 14 hay pOH + pH = 14

H2 O

E(V)

GIAN E-pH CUA H2O

2
1.5

O2+4H++4e =2H2O

O2

1
0.5

H+ + OH-=H2O
a

0
-0.5

2H+ + 2e=H2

-1
-1.5

H2

-2
-2

10

12

14
pH

Hnh 4.1.
ng a va b chia gian thanh 3 vung. Vung trn cung ( in th cao)
nc co th b oxy hoa tao thanh oxy, vung thp nht ( in th thp) nc co th
b kh thanh hydro. Con vung gia (vung trung gian) ng vi trang thai bn cua
nc.
III/ Gian E-pH cua h Fe-H2O 25oC:
Ngoai cac cu t k n: H2O, H+, OH-, O2 va H2, con phai k n cac
cu t khac nh: Fe, Fe2+, Fe3+, HFeO2-, Fe(OH)2, Fe(OH)3.
Bang 4.1. ch ra nhng phan ng quan trong nht va cac phng trnh cn
bng iu kin:

C Fe 2 + = C Fe3+ = C HFeO = 10 6 mol / l ;


2

C Fe 2 + (C OH ) = 1.9 10 15 ; C Fe3+ (C OH ) 3 = 7 10 38
2

0
0
E Fe
= 0.44V ; E Fe
= +0.77V
2+
3+
/ Fe
/ Fe 2 +

Bang 4.1.
Phan ng

Phng trnh

E = 0.059 pH

H 2 2 H + 2e
+

2 H 2 O O2 + 4 H + 4e

E = +1.23 0.059 pH

Fe Fe 2+ + 2e

E = 0.44 + 0.0295 log( Fe 2+ ) = 0.62

Fe 2+ Fe 3+ + e
Fe 2+ + 2 H 2 O Fe(OH ) 2 + 2 H +

E = +0.77
pH = 6.65 0.5 log( Fe 2+ ) = 9.65
1
pH = +1.613 log( Fe 3+ ) = 3.61
3
E = 0.05 0.059 pH

Fe 3+ + 3H 2 O Fe(OH ) 3 + 3H +
Fe + 2 H 2 O Fe(OH ) 2 + 2 H + + 2e

E = +0.27 0.059 pH

Fe(OH ) 2 + OH Fe(OH ) 3 + e
Fe

2+

+ 3H 2 O Fe(OH ) 3 + 3H + e

E = +1.41 0.177 pH

Fe + 2 H 2 O HFeO + 3H + 3e

E = +0.316 0.0886 pH

Fe(OH ) 2 HFeO2 + H +

pH = 18.3 + log( HFeO2 ) = 12.3

HFeO2 Fe(OH ) 3 + 2e

E = 0.81 0.059 log( HFeO2 ) = 0.46

ng 1 c tnh bng:
cb
0
E Fe
= E Fe
+
2+
2+
/ Fe
/ Fe

0.059
log( Fe 2+ ) = 0.44 0.059 3 = 0.62V
2

ng 5 c tnh nh sau:
T phan ng:
Fe Fe 2+ + 2e

0.059
log( Fe 2+ )
2
+ 2 H 2 O Fe(OH ) 2 + 2 H + (2)

Ta co phng trnh:

0
cb
E Fe
= E Fe
+
2+
2+
/ Fe
/ Fe

Vi phan ng:

Fe 2+

Ta co:

TFe ( OH ) 2 = ( Fe 2+ )(OH ) 2

Cng phan ng (1) va (2) ta co phng trnh ng 5:


Fe + 2 H 2 O Fe(OH ) 2 + 2 H + + 2e

Do o:

Vi:

cb
0
+
E Fe
( OH ) 2 / Fe = E Fe ( OH ) 2 / Fe + 0.059 log( H )

V:

cb
cb
E Fe
( OH ) 2 / Fe = E Fe 2 + / Fe
cb
0
= E Fe
+
E Fe
2+
2+
/ Fe
/ Fe

(1)

TFe ( OH ) 2 / Fe
0.059
log(
)
2
(OH ) 2

ng
a
b
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

cb
0
E Fe
= E Fe
+
2+
2+
/ Fe
/ Fe

0.059
log(TFe (OH ) 2 / Fe ) 0.059 log(OH ) 2
2

0.059
log(TFe ( OH ) 2 / Fe ) + 0.059 14 + 0.059 log( H + )
2
0.059
0
0
E Fe
log(TFe ( OH ) 2 / Fe ) + 0.059 14
Vy:
( OH ) 2 / Fe = E Fe 2 + / Fe +
2
0
Thay s vao ta co: E Fe
( OH ) 2 / Fe == 0.05
cb
0
E Fe
= E Fe
+
2+
2+
/ Fe
/ Fe

hay

E(V)

Va phng trnh ng 5 nh sau:

E = 0.05 0.059 pH

Gian E-pH cua h Fe-H2O


2

1.5

Fe3+

4
b

Fe(OH)3

0.5

7
Fe2+

a
-0.5

Fe(OH)2

10
9

HFeO2-

5
Fe

-1

-1.5
2

10

12

IV/ Cng dung cua gian E-pH:


1/ Gian E-pH cua h kim loai-nc co 3 vung c trng:
a/ Vung kim loai cn bng vi ion kim loai nng 10-6mol/l.
Theo quan im n mon vung nay c goi la vung an toan.
b/ Vung hydroxyt kim loai (hay oxyt kim loai) cn bng vi ion kim
loai co nng 10-6mol/l. Vung nay thng kt tua day c va c goi la vung
thu ng.
c/ Vung kim loai hay hydroxyt kim loai (oxyt kim loai) cn bng vi
ion kim loai co nng 10-6mol/l. Vung nay xay ra cac phan ng n mon va
c goi la vung n mon.

14
pH

2/ Trong mt gii han nao o, gian POURBAIX c a ra d oan


n mon. Tuy nhin, trn gian POURBAIX khng cho bit g v tc n mon
va ban cht bao v cua lp hydroxyt hay oxyt tao thanh trong vung thu ng.
3/ V nguyn tc co 3 phng phap chng n mon c rut ra t gian
POURBAIX:
a/ in th in cc co th lam m hn so vi in th n mon va
in th o kim loai nm trong vung an toan. Phng phap nay goi la bao v catod
(phn cc catod).
b/ in th in cc co th lam dng hn so vi in th n mon va
in th o kim loai nm trong vung thu ng. Phng phap nay goi la bao v
anod (phn cc anod).
c/ Co th chuyn pH sang phai cho kim loai ri vao vung thu
ng. Ngha la thay i mi trng co th dn n ngng n mon.

CHNG 5
THU NG HOA VA PHNG PHAP BAO V IN HOA
I/ Thu ng hoa kim loai:
1.1. Khai nim:
- Trang thai thu ng cua kim loai hay hp kim la trang thai ma trn b mt
cua no hnh thanh mt lp mang mong co tnh cht bao v kim loai hay hp kim
trong dung dch n mon. Lp mang nay co th day vai Ao n vai trm Ao va c
hnh thanh do qua trnh oxy hoa.
Fe + 2 H 2 O Fe(OH ) 2 + 2 H + + 2e
V du:
- c trng cho trang thai thu ng la khi kim loai b thu ng th in th
in cc cua no chuyn v pha dng hn (phn cc anod ln) va in tr n mon
ln, nn tc n mon giam nhanh.
- Hin tng thu ng do Lomonoxov tm ra nm 1738 va sau o c
Faraday phat trin thm vao nm 1840, khi ng nghin cu s n mon Fe trong
dung dch HNO3.
Tc n mon (g/m2.h)
1000 -

500 -

30 40 50
HNO3(%)
Hnh 5.1.
- Co hai cach chuyn kim loai vao trang thai thu ng:
* Phn cc anod (bng dong ngoai)
* Nhung vao dung dich in li co cha cu t thch hp.
1.2.
ng hoc cua qua trnh thu ng kim loai:
Gia s rng co mt s kim loai trong dung dch in li mt in th u
dng se xay ra phan ng sau:
(1)
xMe + yH 2 O Me x O y + 2 yH + + 2 ye
10

20

a/ Phn cc anod:
V du: Fe b phn cc anod trong dung dch 0.5M H2SO4, bt u phn cc
t in th n mon Ecorr. (Hnh 5.2.)
E(V)
2 H 2 O O2 + 4 H + + 4e

1.25 i pass = 7 10 2 A / m 2

1.00 -

2 Fe + 3H 2 O Fe2 O3 + 6 H + + 6e

+0.5 -

icit = 2 10 3 A / m 2
E Hcb2

0.0 -

2 H + + 2e H 2

FeSO4

-0.25 cb
E Fe

-0.5 -

Fe Fe 2+ + 2e

!
-2

!
0

!
!
2
4
logi
Hnh 5.2.
b/ Nhung kim loai vao cht in li co cht oxy hoa thch hp:
Mun thu ng mt kim loai Me nao o th em nhung no vao trong dung
dch in li co cha cac cu t oxy hoa cua h oxy hoa kh (redox) co in th cn
cb
dng hn E p . Trong trng hp ta co mt phan ng a in cc vi
bng E redox
in th hn hp ( Ecorr ) c xac nh bng phan ng anod cua kim loai hoc oxyt
kim loai vi phan ng kh cua cht oxy hoa.
Nu tc cua phan ng kh E p ln hn tc phan ng anod ( icrit ) th
kim loai se b thu ng.
Cac iu kin thu ng kim loai bng h oxy hoa kh. H oxy hoa kh
thch hp cho s thu ng kim loai cn co nhng yu cu sau:
cb
cb
> E redox
> Ep
(5a)
1/ E puqtd

2/ ic ,redox

Ep

> icrit

(5b)

Trong thc t cac h oxy hoa kh ap ng iu kin (5a), (5b) co th c


dung nh mt cht c ch thu ng trong dung dch n mon, chng han nh
Na2CrO4. Mt khac, nhng kim loai hoan toan b thu ng co th co hin tng n
mon cuc b. Hin tng nay la do s pha huy cuc b mang thu ng hoc bng
hoa hoc hoc bng c hoc. V du nh s pha huy mang thu ng bng cac yu t
hoa hoc do anh hng cua cac ion halogen c bit la Cl-, Br-, I- co mt trong mi
trng.
E(V)
Vung qua thu ng
cb
E puqt

vung thu ng
E

cb
redox

E corr

OX RED + ne
EF

Ep

vung chuyn tip


vung hoat ng
Me Me n + + ne

logicrit logic,redox

logipass

logi

Hnh 5.3.
1.3.
Bao v anod:
Trn c s phn tch s lam vic cua h thng n mon ta co th kt lun
rng nhiu trng hp kim loai b thu ng co th nng cao bn cua no bng
cach chuyn in th in cc v pha dng hn. Mun thc hin iu nay ta ni
kim loai cn bao v vi cc dng cua ngun mt chiu hay ni kim loai cn bao
v vi kim loai co in th in cc dng hn. Nhng hin nay vic ng dung
bao v anod vao thc t con nhiu han ch. Phng phap bao v anod chu yu
nng cao bn cua thep cacbon, thep khng g, hay titan trong mt s mi trng
nh xut c, axit sunphuaric co nng cao.
Dong bao v phai duy tr thng xuyn khi dong in chnh b ngt th phai
co dong phu.

Mun tin hanh bao v anod phai tun theo cac iu kin sau y:
- Trong mi trng o kim loai phai co kha nng thu ng khi phn cc
anod.
- Dong in be khi duy tr trang thai thu ng am bao bn n mon
cao, tiu hao nng lng t. Tuy nhin luc u phai cn mt dong ln vt
qua dong gioi han n vung thu ng cua kim loai.
- am bao co dong in thng xuyn khi bao v anod.
- vung in th hiu qua phai ln.
Tuy nhin vic bao v anod thng gp mt s kho khn nh sau:
- Bao v anod khng thc hin c phn kim loai khng tip xuc vi
dung dch.
- Dong in ban u cho s thu ng anod ln nn cn phai co dung cu
khng ch in th va duy tr dong in.
- Rt kho khn bao v cho cac ng ng dn dai.
- Trong dung dch co cha cac ion hoat ng nh Cl-, th phai dung n ap
khng ch in th in cc cua kim loai vung thu ng nhng phai di in
th n mon l.
II/ Bao v in hoa bng cach thay i in th in cc:
2.1.
Khai nim:
Da trn th ng cong phn cc trong iu kin nao o ta co th
chuyn in th in cc v pha dng hn hay m hn so vi in th n mon th
dong in n mon co th giam. Nh vy, bao v in hoa la phn cc hoa in cc.
a/ Phn cc anod:
Chuyn in th in cc v pha dng hn so vi in th n mon cho
n khi kim loai ri vao trang thai thu ng. Mun thc hin iu nay ta ni kim
loai cn bao v vi cc dng cua ngun mt chiu hay ni kim loai cn bao v
vi kim loai co in th in cc dng hn. Trong ca hai trng hp kim loai cn
bao v ong vai tro la anod. Cho nn tc n mon ch giam khi mi trng o
kim loai b thu ng.
b/ Phn cc catod:
Chuyn in th in cc v pha m hn so vi in th n mon th hu
nh phan ng hoa tan kim loai ngng hn. Mun thc hin iu nay ta ni kim loai
cn bao v vi cc m cua ngun mt chiu hay ni kim loai cn bao v vi kim
loai co in th in cc m hn. Trong ca hai trng hp kim loai cn bao v u
ong vai tro catod, nn tc n mon se giam.

* Phn cc catod bng cach ni kim loai cn bao v vi cc m cua ngun mt


chiu, c goi la bao v catod in phn.
* Phn cc catod bng cach ni kim loai cn bao v vi kim loai khac co
in th in cc m hn, c goi la bao v bng Protector (anod hy sinh).
2.2.
Bao v bng Protector:
Bao v bng Protector co th thc hin bng hai cach (Hnh 5.4.)
4

3
2

Gian tip
Trc tip
1. Thit b cn bao v; 2. Protector Zn; 3. Cht boc Protector; 4. Dung cu kim tra
Hnh 5.4.
2.3.
Bao v catod bng dong in ngoai:
Bao v catod bng dong ngoai co th lp t nh sau (Hnh 5.5.)
V

- +
4

Hnh 5.5.
1. Kim loai cn bao v
2. Anod phu
3. Cht boc
4. Ngun in mt chiu 5. in cc so sanh
Anod phu c ch tao t thep ph liu, re tin. Tuy nhin thng s dung
anod phu la in cc khng tan.

Mt s vt liu c dung lam anod phu nh sau (Bang 5.1.)


Bang 5.1.
Dung lng (kg/A.nm)
Loai vt liu
Dong cc ai (A/m2)
Thep ph liu
5
10
Gang
35
0.1
Graphit
20
0.5
Ch (1%Ag; 6%Sb)
150
Ti
Ta
+ Pt
10.000
Nb
Tom lai, chon cach bao v bng protector hay bng dong ngoai phu thuc
chu yu vao cng trnh cn c bao v. i vi cng trnh nho phng phap dung
protector kinh t hn. Phng phap nay co u im la in th bao v phn b u.
Bao v catod bng dong ngoai c dung bao v nhng din tch ln,
nhng phng phap nay co th xay ra nguy c "qua bao v". Ngha la, in th
in cc cuc b cua cng trnh tr nn qua m n ni tc cua phan ng:
2 H 2 O + 2e H 2 + 2OH tr nn ang k.
Cac phng phap bao v trn thng c dung kt hp vi cac lp phu
cach in, nn vung tac dung bao v cua protector tng ln rt nhiu.

CHNG 6
NHNG NHN T ANH HNG N TC N MON
I/ Nhng nhn t bn trong:
1.1. Tnh bn nhit ng cua kim loai:
in th in cc tiu chun co th anh ga gn ung tnh bn nhit ng
cua kim loai. Tc n mon cung co th tnh theo cng thc nh sau:
I=

E ccb E acb
R

I phu thuc vao E ccb va E acb , tc phu thuc vao ban cht cua kim loai.
V du: - Trong mi trng trung tnh E Hcb = 0.41V nhng kim loai nao co
2

in th in cc m hn se b hoa tan: Na, K, Zn, Al, Fe ...Nhng kim loai nao co


in th dng hn khng th hoa tan: Cu, Ag, Au, Hg, ...
- Trong mi trng axit E Hcb 0 nhng kim loai nao co in th in
2

cc m hn se b hoa tan: Zn, Al, Fe, Pb ...Nhng kim loai nao co in th dng
hn khng th hoa tan: Cu, Ag, Au, Hg, ... nhng khi trong dung dch co oxy hoa
tan th Cu, Hg, Ag lai b n mon do s kh phn cc oxy.
2.2.
V tr cua kim loai trong bang h thng tun hoan:
Khng phan anh ro net tnh bn chung cua kim loai v no con phu thuc vao
tnh cht bn trong va bn ngoai na. No ch phan anh mt s tnh cht co tnh qui
lut ma thi.
V du: - bn nhit ng cua kim loai tng t trn xung i vi cac
nhom IB, IIB, VIIIB.
- Nhng kim loai d b thu ng la nhng kim loai thuc nhom IVB,
VIB, VIIIB.
II/ Nhng nhn t bn ngoai:
2.1.
Anh hng cua pH:
a/Anh hng trc tip: o la anh hng do cac phan ng kh phn
cc hydro va oxy. Khi thay i pH mt gia tr n v th in th se thay i
0.059V.
b/ Anh hng gian tip: thay i pH co th hoa tan san phm n
mon hay tao thanh mang bao v trn b mt in cc.
Ngi ta chia thanh 3 nhom (Hnh 6.1)

pH

2
pH
3
pH
Hnh 6.1.
* Nhng kim loai ma mang oxyt cua no hoa tan trong axit va trong kim:
Al, Zn, Sn, Pb. Trong mi trng axit no tao thanh cac ion kim loai Al3+, Zn2+,
Sn2+, Sn4+, ...Trong mi trng kim tao thanh phc cht ZnO22-, AlO2-, ...(dang 1).
* Nhng kim loai ma mang oxyt cua no hoa tan trong axit ma khng b hoa
tan trong kim (do tao thanh cac oxyt kho tan): Ni, Co, Cu, Cr, Mn, Fe (dang 2).
* Nhng kim loai ma mang oxyt cua no khng hoa tan trong axit va trong
kim. Tc n mon khng phu thuc vao pH: Pt, Au, Ti, ... (dang 3).
i vi mi kim loai pH khac nhau co tc n mon khac nhau.
Bang 6.1.
Kim loai
Al
Pb
Sn
Zn
Fe
pH co tc n mon cc tiu
6.6
8
8.5
11.5
14
2.2.
Anh hng cua thanh phn va nng cua dung dch mui:
Tc n mon in hoa phu thuc vao ban cht cua dung dch mui hoa
tan va nng cua no trong dung dch.
- Mui co tnh oxy hoa lam chm tc n mon, co khi ngn can hoan toan
qua trnh n mon do kim loai b thu ng: KClO3, K2CrO4, KNO2, ...Ngc lai nu
mui co tnh oxy hoa la cht kh phn cc th se lam tng tc n mon: S2O82-,...
- Nhng mui co tnh axit hay baz khi tng nng cua no th pH tng
nn co anh hng nh pH: Na2CO3, AlCl3, ...Tuy nhin, cung co nhng loai mui
axit khi tac dung vi kim loai tao thanh mui khng tan trn anod hay catod se lam
giam tc n mon: MeH2PO4, Me(HPO4)2, ...
- Tc n mon con phu thuc vao ban cht, nng cua cation va anion
cua mui hoa tan. Nu cac anion cua mui co kha nng hp phu trn b mt kim
loai lam thay i c cu lp in tch kep, lam giam in th in cc cua kim loai

lam cho tc n mon giam. Nhng nu anion co hoat tnh ln se pha v mang
thu ng nn tc n mon tng.
K(mm/nm)
K(mm/nm)
KF
KCl

KCl
NaCl
KBr
KI

t.gian
Hnh 6.2. Tc n mon phu thuc vao
Dang anion co trong dung dch

LiCl

nng
Hnh 6.3. Tc n mon phu thuc
vao dang cation va nng cua mui

2.3.
Anh hng cua nng oxy:
n mon kim loai trong a s cac trng hp do s kh phn cc cua oxy,
cho nn tc n mon phu thuc vao tc hoa tan cua oxy.
K

12
18
24
cm3/l
Hnh 6.4.
2.4.
Anh hng cua nhit :
Nhit anh hng ln n tc n mon. Trong dung dch in li tc
n mon tng khi tng nhit .
6

Hnh 6.5.
T
2.5.
Anh hng cua tc chuyn ng dung dch:
Trong cng nghip hoa cht co rt nhiu thit b lam vic trong mi trng
cht in giai chuyn ng nh bm, van, ng ng, thap hp thu, hp phu, canh
khuy,... trong mi trng nay tc n mon co th tng hay giam.
- Nu cht long khng cha anion hoat ng: F-, Cl-, Br-, I- th ban u tng
tc chuyn ng cua cht long th tc n mon tng, nhng sau o giam. Nu
tng manh tc chuyn ng cua dong cht long th tc n mon tng.
- Nu trong cht in giai co cha cac anion hoat ng th khng th nao
tao mang thu ng. Do o, tc n mon tip tuc tng.
K
K

m/s
m/s
Hnh 6.6.
2.6.
Anh hng cua dong in ro:
Rt nhiu thit b va ng ng lam vic ngm di at b n mon do tac
ng cua dong in ro (chu yu la dong mt chiu, dong xoay chiu khng anh
hng)

(+)

(-)

vung catod

vung trung hoa vung anod (n mon manh)


Hnh 6.7.
2.7.
Anh hng cua cac nhn t khac:
Do mt vai khu trong chi tit khng ung qui cach, gy nn n mon. Nguy
him nht la cac ch ni, ch han, cac mi han. (Hnh 6.8.)

Tranh bt mai mon

D gy mai mon

Hnh 6.8.
III/ Cht lam chm n mon: (CLC)
3.1.
Khai nim:
Cht lam chm n mon la cht khi thm vao mi trng mt lng nho th
tc n mon in hoa cua kim loai va hp kim giam i rt ln. C cu tac dung
cua cht lam chm la ngn can qua trnh anod va catod hay tao mang.
Theo Balezin cht lam chm co th chia lam cac loai sau:
Kiu A: Cht lam chm tao trn b mt hp kim mt lp mang mong.
Kiu B: Cht lam chm lam giam s xm thc cua mi trng.
Kiu AB: kt hp hai loai trn.
Ngoai ra theo mt s tac gia khac cht lam chm gm co cac loai sau:
Da vao thanh phn: CLC v c, CLC hu c.

Da vao tnh cht s dung: CLC trong dung dch, CLC bay hi.
Da vao tnh cht mi trng: CLC axit, CLC kim, CLC trung tnh.
danh gia CLC da vao hai ch s sau:
+ H s tac dung bao v (Z):
Z=

K 0 K1
(%)
K0

Ko: Tc n mon kim loai trong dung dch cha co CLC (g/m2.h).
K1: Tc n mon kim loai trong dung dch khi co CLC (g/m2.h).
+ Hiu qua bao v ():
=

K0
(%)
K0

2.2.
Cht lam chm anod:
Thng la nhng cht oxy hoa, nhng cht nay ngn can qua trnh anod, no
lam thu ng hoa b mt anod va lam giam qua trnh anod. Nhng CLC anod
thng c s dung: Na2CrO4, NaNO2, hn hp cua (NaNO2 + NaCO3), ...
V du: Cromat hoa b mt st, thep:
O

O
Cr

Cr
O

Fe

O
Cr

O
Fe

O
Cr

O
Cr

O
Cr

O
Cr

Fe
Fe
Hnh 6.9.
3.3.
Cht lam chm catod:
Thng la nhng cht hp thu oxy, do o lam giam tc n mon do s
kh phn cc oxy. Ngoai ra nhng cht nay lam giam hiu ng cua catod hay giam
b mt catod. Nhng CLC catod thng c s dung: Na2SO3, Ca(HCO3)2, NH2NH2, ZnSO4, ... Ngoai ra, cung co mt s ion kim loai nh As3+, Bi3+ trong mi
trng axit chung se phong in trn catod tao thanh As hay Bi. Qua th hydro
trn cac kim loai nay cao hn qua th hydro trn thep.
3.4.
Cht lam chm hu c:
Ngay nay, ngi ta a tm ra trn 3000 CLC, trong o a s la CLC hu c.
Tac dung cua CLC hu c la hp phu ln b mt kim loai va lam giam tc n
mon.
Anh hng cht hp phu n tc n mon do hai nhn t chnh:
+ Mc bao phu b mt bi ion hay phn t cua CLC hu c.

+ Thay i in th khi b hp phu.


Mt s CLC hu c thng c s dung trong mi trng axit H2SO4 22%
nh sau:
Bang 6.2.
Tn cht
Cng thc
Nng
Z(%)
(%)
Utrotropin
(CH2)6N4
11.2%
96.798
3147
Thioure'
(NH2)2CS
0.0050.01%
96
2425
Pyridin
C5H5N
1.52%
40
1.7
Kaliiodua
KI
0.11%
65
98.5
Benzidin
NH2C5H6
9g/l
87.7
96.5

3.5.
Cht lam chm bay hi:
Cht lam chm bay hi dung bao v kim loai khi tip kim loai o tip
xuc vi khoi hoc hi, nn c goi la CLC bay hi. CLC bay hi co ap sut hi
bao hoa cao, hi cua no nhanh chong chim y th tch khng gian kn, sau o
c hp thu ln b mt kim loai va bao v kim loai trong mt thi gian dai.
Nhng c trng quan trong cua CLC bay hi la:
+ Phbh = 10-210-4 mmHg 2025oC.
+ Co tac dung bao v kim loai lam vic trong khng gian kn.
Tac dung cua CLC bay hi:
Cht lam chm bay hi co th tac dung vi cac cht kh phn cc, lam
giam m cua mi trng, lam cho b mt kim loai ghet nc, hay co th tao
mang thu ng.
Phng phap s dung CLC bay hi:
+ Cho CLC bay hi trong khng gian kn: phong, hom kn.
+ Quet CLC bay hi trn giy bao goi.
Mt s CLC bay hi thng c s dung:
+ CLC phtphat, loai nay thng c dung bao v thep, gang, crom,
niken, thic. Phi liu nh sau:
77% NaNO2 + 5.5% (NH4)2HPO4 + 1% Na2CO3 (trong lng)
Hn hp nay dang bt, cho vao bao b va c 1m3 khng gian cn 1.5kg
bt.
+ CLC bay hi trn c s natrinitrit va benzoat.
32.5% Benzoat + 16.5% NaNO2 + 1% (NH4)2CO3 (trong lng)
3.6. Cht lam chm hoa tan trong du m:

Cht lam chm hoa tan trong du m la hp cht hu c ma phn t cua no


co cu tao t hai phn:
+ Gc hydrocacbon co phn t cao (thng hay vong)
+ Nhom hoat ng bao v kim loai
Cng thc chung: CnH2n+1A.
A: -OH, -COOH, -COOMe, -SO3, --SO3Me, -NO2, -NH2.
C cu tac dung cua CLC trong du m:
+ Ngn can s khuych tan cua nc va kh n mon qua du m.
+ Tao trn b mt in cc mang hp thu ghet nc, khng cho nc i qua,
khng b nc phn huy.
Mt s cht CLC trong du m hin nay c s dung:
Nitro hoa m khoang (co gn gc -NO2), hp cht hydrocacbon mach cao
co gn cac gc -SO3, -NO2, -NH2, hoc hn hp mt s m co nhiu gc hoat ng
th hiu qua bao v cao hn so vi n cht.

CHNG 7
LP PHU BAO V
Lp phu bao v la mt trong nhng phng phap ph bin nht hin nay chng
n mon kim loai.
Co ba loai lp phu bao v:
Lp phu kim loai
Lp phu phi kim loai
Lp phu bng cac hp cht hoa hoc.
A. Lp phu kim loai:
I. C cu:
1.1.
Lp phu anod:
in th kim loai phu m hn kim loai chnh, do o kim loai phu ong vai tro
anod cua pin n mon. V du : Zn, Sn, Cd, ... ln trn nn st, thep.
1.2.
Lp phu catod:
in th kim loai phu dng hn kim loai chnh, do o kim loai phu ong vai tro
catod va kim loai chnh ong vai tro la anod. Do o, mun bao v kim loai chnh
lp phu phai am bao cac yu cu:
- Bn trong mi trng n mon.
- St chc, khng co l xp, khng co vt nt.
- Bam chc vao kim loai chnh.
V du: Cu, Cr, Ni ln trn nn st, thep.
II. Phng phap phu:
2.1. Phng phap in: s dung ngun in mt chiu
Ban cht cua phng phap nay la kt tua in hoa t cac kim loai khac.
R

+ -

Zn

Fe

Hnh 7.1.

2.2. Phng phap nhit:


Ban cht cua phng phap nay la nhung kim loai cn bao v vao kim loai khac
dang nong chay va kim loai nong chay bam ln b mt kim loai cn bao v.
Nhng yu cu c ban tao thanh lp phu:
- Kim loai nong chay co kha nng thm t va dang u trn b mt kim loai cn
bao v.
- Tao thanh hp kim gia hai kim loai.
- Nhit nong chay thp hn kim loai cn bao v.
* u im: n gian, nng sut cao.
* Nhc im:
+ Chiu day lp phu khng n nh, phu thuc vao nhit va thi gian nhung.
+ Tiu hao kim loai kha ln (lam vic nhit cao nn kim loai d b oxy hoa)
+ Lp phu khng u, khng bng phng
+ Khng th thc hin c vi cac chi tit phc tap (l, khe)
2.1.1. Nhung kem:
Zn co in th m hn Fe nn co th bao v st khoi n mon trong khng kh va
trong nc.
a. Cac bc tin hanh:
- Ty du m trong dung dch 6-10% NaOH, 2-5% Na3PO4 80oC.
- Ty g hoa hoc trong dung dch 5-10% H2SO4 thi gian 30-35' (co the ty g in
hoa)
- Hoat ng hoa b mt Fe trong dung dch 0.5-3% HCl hay trong dung dch
NH4Cl a acid hoa.
- Tr dung hoa b mt kim loai.
- Sy nhit 120-200oC.
- Nhung vao dung dch Zn nong chay.
b. Vai tro cua cht tr dung:
Muc ch cua cng oan nay la lam sach cac cht bn trn b mt kim loai
tranh cho kim loai khoi b oxy hoa va lam cho kim loai thm t tt vi kim loai
nong chay.
Cht tr dung chia lam hai loai:
* Tr dung t: 42-43% NH4Cl + 13-14% ZnO + 42-43% ZnCl2.
Cht tr dung nong chay trn kim loai nong chay.
Cac phan ng co th xay ra nh sau:
- Khi cht tr dung tac dung vi Zn nong chay:
Zn + 2NH4Cl Zn(NH3)2Cl2

Zn(NH3)2Cl2 ZnNH3Cl2 + NH3


- Oxyt st b kh theo phan ng:
FeO + NH4Cl FeOHCl + NH3
FeOHCl + ZnNH3Cl2 FeCl2 + ZnOHCl + NH3
ZnOCl ong vai tro chnh trong vic thm t b mt Fe. Vi vy, ZnCl2 co vai tro
quan trong trong cht tr dung v:
ZnCl2 + H2O [Zn(OH)2Cl2]H2
- Ngoai ra co cac phan ng sau:
FeCl2 + Zn ZnCl2 + Fe
ZnO + 2NH4Cl ZnCl2 + 2NH3 + H2O
* Tr dungkh: 50% ZnCl2 c hoa tan trong thit b ring, trc khi nhung Zn,
cho kim loai Fe nhung vao ZnCl2, sau o sy kh, nhung vao Zn nong chay.
2.1.2. Cu tao cua lp Zn:
Nhung Fe vao Zn nong chay tao thanh lp phu Zn. Lp phu nay co nhiu lp, qua
nghin cu cu tao cua no co th chia lam 6 lp:
- Lp : la lp dung dich rn chua khoang 95% trong lng Fe.
- Lp : co dang Fe5Zn21 hay Fe3Zn10 cha khoang 18-20% trong lng Fe.
- Lp : co dang FeZn7 cha 7-12% trong lng Fe.
- Lp : co dang FeZn13 cha 6% trong lng Fe.
- Lp : ham lng Zn kha nhiu, ham lng Fe ch con 0.003%.
- Lp : la lp trung gian gia lp va lp . Lp nay don lam giam bn cua
lp phu.
Lp +: chiu day cua lp Zn chim 50-60% chiu day cua lp phu.
2.1.3. Anh hng cua nhit va tap cht:
* Anh hng cua nhit : nhit cang cao lp phu cang mong, chiu day cua
lp cang nho, nn Zn b oxy hoa cang cao gy tn tht ln. Ngc lai, nhit
cang thp chiu day lp phu cang ln, nhng lp phu t bng phng va kho thao
tac.
Thng thng khng ch nhit khoang 435-470oC.
* Anh hng cua tap cht: Al la nguyn t kha quan trong, nu trong Zn
nong chay co khoang 0.2-0.4% Al th du phng phap tr dung t hay kh u
cho lp Zn bong. Nhng nu ham lng Al nhiu hn se lam thay i tnh cht c
hoc cua lp phu.
Tng ham lng Al th chiu day cua lp se giam, lam cho chiu day chung
giam. Khi ham lng Al at n mt gii han nao o th lp trung gian bin mt
va nu ham lng Al vt qua 0.4% th AlCl3 c tao thanh va lam can tr phan

ng gia Fe va Zn. Ngoai ra, cac tap cht khac nh: Pb, Cd, Bi cung anh hng
n chiu day cua lp phu Zn.
2.1.4. Cu tao cua thung nhung Zn:

2
3

5
Hnh 7.2.
1. Lp Zn nong chay; 2. Cht tr dung nong chay; 3. Lp Pb nong chay
4. Vt trang; 5. Vo thung (bng thep co lot lp gach samt)
2.2. Nhung thic: (oc tai liu)
B. Lp phu phi kim loai:
Co hai loai ph bin hn ca la sn va trang men.
I. Trang men:
Dung bao phu cac thit b phan ng co vo boc gia nhit, thap hp thu, ng trao
i nhit (rut ga), ...
1.1.
C cu bao v cua lp men:
Lp men bam chc vao kim loai, hoan toan khng co l xp. Nc va khng kh
khng th thm qua c. bn cua kim loai chnh la bn cua lp men. Kim
loai c trang men co nhng u, nhc im nh sau:
* u im:
- Lp men tng i bn trong mi trng xm thc: kh quyn, dung dich mui
trung tnh, trong nc, trong acid co tnh oxy hoa, kim yu.
- Gi ve ep va n nh trong mt thi gian dai.
- Cng ngh trang men n gian, nguyn liu d tm.
* Nhc im:
- Khng the boc lp phu ra c, do o khi lp men h th khng th phuc hi chi
tit nh ban u c.
- Lp men d v do tac dung c hoc.

- Khng th thc hin c cho cac chi tit phc tap.


- trong mi trng kim manh, hoc mi trng HF lp men se b pha huy:
SiO2 + 2NaOH Na2SiO3 + H2O
SiO2 + HF SiF4 + 2H2O
1.2.
Nguyn liu san xut men: co 2 nhom chnh
* Vt liu tao thanh thuy tinh: cat thach anh la vt liu chnh san xut ra men.
Thanh phn SiO2 chim t 95-98.8%, nhit nong chay cao 1600-1700oC, cho
nn cn phai thm mt s cht phu gia.
* Cac cht phu gia: tuy thuc vao tnh cht cua men ma cho cac cht phu gia khac
nhau:
- Ha thp nhit nong chay dung Na2O.PbO
- Men bn hoa thm cac loai oxyt B2O3.PbO
- Anh hng h s gian n nhit thm Na2O.K2O
- Cht lam uc CaF2, 3NaF.AlF3 (criolit Na2AlF6)
- Cht oxy hoa oxy hoa cacbon dang bn: NaNO3, KNO3, MnO2.
- Cht tao mau:
: mau vang
Pb2Pb4O7
CoO + Cr2O3 : mau xanh nc bin
: mau xanh la cy
Cr2O3
1.3.
Trang men:
* Men nn: phai am bao men bam chc vao kim loai, khng cho kim loai tac
dung vi mi trng xm thc. Chiu day cua lp men nay 0.1-0.2 mm.
* Men ngoai: trang tr va bn c hoc.
Trang men co th dung hai phng phap t hay kh.
II. Sn:
Sn la loai cht long c cu tao t cht tao mang va mt s cht hoa tan trong
dung mi d bay hi. Tuy thuc vao cht tao mang ma co nhiu loai sn khac
nhau.
2.1.
Vai tro cua lp sn:
- Chng g
- Trang tr
- Cach in, sn chu nhit, chu ha, chu acid, chu kim, chu xng du.
2.2.
Yu cu cua mang sn:
- Sn phai bam chc vao kim loai nn.
- Phai n nh hoa hoc
- Khng thm nc, thm kh, khng b nc phn huy.

- Phai chm lao hoa.


2.3.
Thanh phn mang sn:
* Cht tao mang: la thanh chu yu, cht tao mang co th la: du thao mc, nha
thin nhin, nha tng hp.
* Dung mi: cht long d bay hi, dung hoa tan cht tao mang.
* Bt mau: cac oxyt kim loai mn hoc cac bt mau hu c, khng hoa tan trong
nc, co tac dung lam cho mang sn nhn, co mau ep, co bn c hoc cao.
Lng bt mau chim khoang 10% trong lng sn.
2.4.
qua trnh gia cng mang sn:
- X l b mt trc khi sn
- Chon sn
- Cac lp sn
+ Sn nn: lam cho b mt khng g va lam nn
+ Sn lot: lam phng b mt lp sn nn
+ Sn phu: tuy theo yu cu va tac dung ma chon sn.
- Sy kh mang sn.
C. Lp phu hp cht hoa hoc:
I. Oxy hoa va nhum mau kim loai:
1.1.
Oxy hoa kim loai en:
bao v kim loai en khoi n mon thng ngi ta tao trn b mt kim
loai o mt lp oxyt theo phng phap hoa hoc hay in hoa. Phng phap in
hoa t c s dung va khng c cp trong phn nay.
a. Oxy hoa theo phng phap hoa hoc:
Qua trnh nay thng c tin hanh trong dung dch kim c co cha cac cht
oxy hoa.
Phng phap hoa hoc c dung ph bin hn phng phap in hoa.
C cu tao mang oxyt nh sau:
- Hoa tan Fe trong kim tao thanh mang oxyt (mui oxyt thp):
Fe Na2FeO2
- Oxy hoa mui oxyt thp thanh mui oxyt cao:
Na2FeO2 Na2Fe2O4
- Tac dung hai mui trn tao oxyt st t:
Na2FeO2 + Na2Fe2O4 Fe3O4
- Thuy phn mui oxyt cao:
Na2Fe2O4 + (m+1)H2O Fe2O3.mH2O
- Kh hydrat hoa mt phn:

Fe2O3.mH2O Fe2O3.(m -1)H2O


Cac giai oan trn co th c tng quat nh sau:
Fe Na2FeO2 Na2Fe2O4 Fe2O3.mH2O Fe2O3.(m -1)H2O
Fe3O4
(mang oxyt)
(bun mau o kt tua trn ay thung)
Cu tao mang va chiu day mang phu thuc vao tc tao thanh trung tm
kt tinh va tc phat trin mang. Nu tc tao trung tm kt tinh ln hn tc
phat trin mang (nng cht oxy hoa cao) th mang tao thanh nhanh, st chc,
nhng mong. Ngc lai, Nu tc tao trung tm kt tinh be hn tc phat trin
mang (nng kim cao) th mang tao thanh day nhng xp.
Cht oxy hoa c s dung y la cac mui nitric va nitrat. Dung mui
nitric cho mau xanh sang, con mui nitrat cho mau en.

Bang 7.1. Thanh phn va ch oxy hoa


STT Thanh phn
NaOH
700-800 g/l
1
NaNO3
200-250 g/l
NaNO2
50-70 g/l

NaOH
NaNO3

Ch oxy hoa
138-140oC
(khi nhung) 20-120 phut
142-146oC
(khi ly ra)

1000-1100 g/l 145-150oC


130-140 g/l
(khi nhung)
160-165oC
(khi ly ra)

60-90 phut

Dung dch 1 cho mang oxyt bong, dung dch 2 cho mang oxut m.
Ngoai ra co th tin hanh oxy hoa kim loai en trong dung dch acid H3PO4 th cho
mang oxyt tt hn v ca tnh cht c hoc va bn lin kt, bn n mon so vi
dung dch kim. c bit, qua trnh nay co th tin hanh oxy hoa cho ca kim loai
en va kim loai mau. Qua trnh tin hanh nhanh, t tn nhit lng.

Bang 7.2. Thanh phn va ch oxy hoa


Thanh phn (g/l)
Cu t
H3PO4
Ca(NO3)2.4H2O
Ba(NO3)2
MnO2
Ni
Fe(H2PO4)2
Mn(H2PO4)2

4-10
70-100
1.0-2.0
-

4-10
70-100
1.0-2.0
8-10
-

Nhit
2-10
70-100
1.0-2.0
30-40

100oC

Thi gian

40-45 phut

1.2.
Oxy hoa kim loai mau:
bao v va trang tr kim loai mau, ngi ta thng tao trn b mt kim loai o
mt lp oxyt theo phng phap hoa hoc hay in hoa.
1.2.1. Oxy hoa ng:
Oxy hoa ng chng n mon, trang tr trong cng nghip va thit b quang hoc.
a. Oxy hoa theo phng phap hoa hoc:
Mang oxyt tao thanh day khoang 1m, co thanh phn chu yu la CuO.
Thanh phn va ch oxy hoa nh sau:
NaOH
50 g/l
15 g/l
K2S2O8
Nhit
60-65oC
Thi gian
5 phut
b. Oxy hoa theo phng phap in hoa:
Mang oxyt tao thanh day khoang 1-2m, co bn c hoc va bn n mon cao
va co th oxy hoa cac loai hp kim cua Cu.
Thanh phn va ch oxy hoa nh sau:
NaOH
100-250 g/l
Nhit
80-90oC (Cu)
60-70 oC (ng thau)
0.5 A/dm2
ia
in th
2-6 Volt
Thi gian
30 phut
oxy hoa va nhum mau vang cua ng, ngi ta khng s dung dong
in ngoai ma ch cho Cu tip xuc vi Al. Gia Cu va Al se xut hin mt hiu
in th.
Thanh phn va ch oxy hoa:

CuSO4
50 g/l
NaOH
35 g/l
30 g/l
C2H2O4
pH
9.2-9.6
Nhit
20-32oC
Thi gian
7 phut
T l b mt Cu:Al = 4:1
Dung dch khac nhau cho mau khac nhau va thi gian khac nhau cung cho
mau khac nhau.
1.2.2. Oxy hoa nhm:
a. Oxy hoa theo phng phap hoa hoc:
Oxy hoa Al theo phng phap nay, chiu day mang oxyt Al at c khng
cao khoang 0.5 - 1m va co bn kem.
Thanh phn va ch oxy hoa:
50 g/l
Na2CO3
NaOH
2-2.5 g/l
15 g/l
Na2CrO4
Nhit
80-100oC
Thi gian
5-30 phut
b. Oxy hoa theo phng phap in hoa:
- C cu tao mang oxyt:
+ Qua trnh anod:
(1)
Al Al3+ + 3e
(2)
OH- O2 + H2O + 4e
Qua trnh nay co th chia lam nhiu giai oan:
2OH- O2- + H2O
O2- O- + e
O- O + e
2O O2
2Al3+ + 3O2- Al2O3
(3)
(4)
2Al + 3O
Al2O3
+ Qua trnh catt:
H+ + 2e H2
(5)
Nhm khi mi cho vao dung dch in li co th xay ra phan ng sau:
(6)
2Al + 3H2SO4 Al2(SO4)3 + 3H2

Mang c hnh thanh se tac dung vi dung dch in li:


Al2O3 + 3H2SO4 Al2(SO4)3 + 3H2O (7)
- C cu phat trin mang oxyt va hnh thanh cac l xp:
Qua trnh tao mang oxyt xay ra theo phan ng (3) va (4). Lp oxyt nhm
mi hnh thanh mong st va chiu day hu nh khng thay i. Khi a tao mang
oxyt th cung tn tai hai qua trnh la phat trin mang va hoa tan mang (phan ng
7). Qua trnh hoa tan nay lai trn b mt lp oxyt nhm nhiu l xp, luc nay
oxy nguyn t va ion oxy khuych tan qua mang di ay cac l xp o tip tuc
oxy hoa nhm. Lp oxyt mi lai c hnh thanh, lp nay nm gia b mt phn
chia kim loai va oxyt, phn nay se phat trin v moi hng la lam cho lp oxyt day
thm. Mt khac, trn day l xp pha ngoai mang se xay ra qua trnh hoa tan mang
oxyt. Hai qua trnh xay ra ng thi va canh tranh nhau. Nu tc phat trin
mang ln hn tc hoa tan mang th lp oxyt day se c tao thanh. Ngc lai,
tc phat trin mang nho hn hoc bng tc hoa tan mang th lp oxyt se
khng c tao thanh hoc b hoa tan.
Tom lai, lp oxyt bao gm hai lp: lp trong cung mong st, lp ngoai day
co nhiu l xp (chnh l xp la cac trung tm phat trin mang).
Ngoai ra, trn thanh cac l xp ngoai cung co ca phan ng hydrat:
(8)
Al2O3 + H2O Al2O3.H2O
(9)
Hay Al2O3 + 3H2O Al2O3.3H2O
Va cung co qua trnh hoa tan:
(10)
Al2O3.nH2O + 3H2SO4 Al2(SO4)3 + (n+3)H2O
Chu y:
- S phat trin mang oxyt phu thuc vao t l tc cua hai qua trnh din
bin ng thi: s hnh thanh mang nh oxy hoa in hoa va hoa tan mang do tac
dung cua cht in li.
- Tc tao mang c xac nh bng mt dong (ia cao tao mang
nhanh). Tc hoa tan mang phu thuc vao ban cht va nhit cua dung dch
in li (nhit cao, tc hoa tan mang ln).
- Thanh phn va ch oxy hoa:
Co th s dung nhiu loai cht in li khac nhau tuy thuc vao muc ch s
dung mang oxyt, nhng thng thng ngi ta hay s dung dung dch H2SO4 lam
cht in li.
Dong in s dung co th la dong xoay chiu hay mt chiu, nhng dung
dong mt chiu cho mang oxyt cng, st hn.

Bang 7.3. Thanh phn va ch oxy hoa


Thanh phn va ch
H2SO4 (g/l)
Nhit (oC)
ia (A/dm2) Al
ia (A/dm2) Dura
in th (Volt) Al
in th (Volt) Dura
Thi gian (phut)

Dong mt chiu
180-200
15-23
1.5-2
0.8-1.2
12-13
13-28
40-50

Dong xoay chiu


125-130
12-25
1.5-2
1.5-2
21-28
19-26
40-50 (Al)
30-40 (Dura)

Chu y: mun co mang oxyt day, chu mai mon phai oxy hoa trong dung dch lanh
13oC, ia =22.3 A/dm2, thi gian = 34 h.
1.2.3. Nhum mau nhm va hp kim nhm:
Do mang oxyt co nhiu l xp nn co kha nng hp phu cac cht mau hu
c, v c, di khi cac cht mau nay tac dung vi mang oxyt tao thanh cac hp cht
hoa hoc. Ngoai ra, cac phan ng tao mau co th xay ra trn l xp lam cho mang
oxyt co mau.
V du: mun nhum mau vang da cam cho nhm, ngi ta nhung mu
nhm a ant hoa vao dung dch 510g/l K2Cr2O4 thi gian khoang 30 phut, ra
sach, sau o em nhung vao trong dung dch 50100g/l AgNO3 cung trong thi
gian 30 phut. Mau cua mang oxyt se xut hin do phan ng sau
K2Cr2O4 + AgNO3 = Ag2Cr2O4 + 2KNO3
vang da cam

Bang 7.4. Thanh phn dung dch khi nhum mau cac hp cht v c.
Mau
nhum

Dung dch 1
Nng
Mui
(g/l)
Xanh
FeCl2
10-100
Da lng CuSO4
10-100
Vang
Pb(CH3COO)2 100-200
Trng
Pb(CH3COO)2 10-50
Vang anh Na2SO3
10-50
en
Co(CH3COO)2 10-100

Dung dch 2
Mui
Nng
(g/l)
K4Fe(CN)6
10-50
K4Fe(CN)6
10-50
K2Cr2O7
50-100
Na2SO4
10-50
KMnO4
10-50
KMnO4
15-25

Hp cht
mau
Xanh da tri
CuFe(CN)6
PbCr2O7
PbSO4
MnO
CoO

Bang 7.5. Thanh phn dung dch khi nhum mau cac hp cht hu c.
Tn cht mau
Alizarin vang
Vang da cam cho nhm
Mau tm cho nhm
Vang 53 cho nhm
Xanh cho nhm
Alizarin o

Nng (g/l)
5
1-3
1
1
1
2

Nhit (oC)
50
20-25
50-60
50-60
50-60
50-60

pH
4-5
4-7
6-7
3-4

1.2.4. S mach:
A

+ -

Al

Pb

Pb

H2SO4

Hnh 7.3.
II. Pht phat hoa kim loai:
La tao trn b mt kim loai mang pht phat khng tan bam chc vi kim
loai nn. Mang pht phat khng chu c trong dung dch axit va kim manh.
nhit cao (400-500oC) mang pht phat cung khng chu c lu.
2.1.
Pht phat hoa nong:
2.1.1. Pht phat hoa thng:
Nhung mu thep vao dung dch mui pht phat dang hoa tan, thng s
dung la mui Majef: Mn(H2PO4)2.H2O, Mn(HPO4), Fe(H2PO4)2 hay monophotphat
Zn. Co dang tng quat nh sau: Me(H2PO4)2
Mui nay nhit thng b phn huy nhng khng ang k:
Me( H 2 PO4 ) 2 Me( HPO4 ) + H 3 PO4
(1)
un nong se phn huy trit hn:

4Me( H 2 PO4 ) 2 Me( HPO4 ) + Me3 ( PO4 ) 2 + 5H 3 PO4

(2)

Khi nhung thep vao dung dch pht phat se xay ra hai qua trnh sau:
Fe Fe 2+
* Qua trnh ant:
* Qua trnh catt: 2 H + + 2e H 2
Ion H+ do s phn li cua H3PO4 t do hay do cac phan ng sau:
Me( H 2 PO4 ) 2 Me 2+ + 2 H 2 PO4
(3)
H 2 PO4 H + + HPO42
HPO

2
4

H + PO

3
4

(4)
(5)

Kt qua la lp dung dch gn sat b mt mu thep giau ion Fe2+ cung nh


cac ion HPO4- va PO43-. Tch s tan cua FeHPO4, MnHPO4, cung nh Fe3(PO4)2,
Mn3(PO4)2 rt nho. Do vy, lp dung dch gn sat b mt mu thep at n qua bao
hoa va kt tinh ln b mt thep tao thanh lp phu pht phat theo phan ng:
Fe 2+ + HPO42 = FeHPO4
(6)
Mn 2+ + HPO42 = MnHPO4

(7)

Zn 2+ + HPO42 = ZnHPO4

(8)

3Fe 2+ + 2 PO43 = Fe3 ( PO4 ) 2

(9)

3Mn 2+ + 2 PO43 = Mn3 ( PO4 ) 2

(10)

3Zn 2+ + 2 PO43 = Zn3 ( PO4 ) 2

(11)

Thi gian pht phat hoa khoang 35-50 phut, nhit dung dch duy tr
khoang 96-98oC. Nhit cao, mui se b phn huy theo phan ng (1) va (2). Do
o, MeHPO4 va Me3(PO4)2 co th kt tua ln b mt thep va ca ngoai dung dch.
Ngc lai, nu nhit thp th thi gian pht phat hoa se keo dai.
Thi gian, chiu day, cu truc cua lp pht phat hoa phu thuc vao cac yu
t sau:
- Kim loai.
- Phng phap gia cng b mt trc khi pht phat hoa.
- Nhit .
- Tap cht co trong dung dch (SO42-, Cl-)
- T s axit chung va axit t do.
axit t do c xac nh bng phep chun vi metyldacam. C
10ml dung dch th mt 3-4ml NaOH 0.1N
axit chung c xac nh bng phep chun vi phenolphtalein.
C 10ml dung dch th mt 28-30ml NaOH 0.1N

Lng dung dch NaOH 0.1N chun nay c biu th bng im. V vy,
ch s axit chung 28-30 im va ch s axit t do 3-4 im.
Thanh phn va ch lam vic:
Majef
32g/l
Nhit
98-100oC
Thi gian
40-65 phut
Axit chung/Axit t do
7-8
2.1.2. Pht phat hoa nhanh:
giam thi gian pht phat hoa xung con 10-15 phut, ngi ta thm vao
dung dch pht phat cac cht kh phn cc: mui bisunphit, sunphit hay cac hp
cht hu c: hydroxylamin, nitrobenzen, thioure'.
2.2.
Pht phat hoa lanh:
La pht phat hoa nhit thng, khng tn nhit nng, khng cn khng
ch nhit mt cach nghim ngt. Tuy nhin, mang pht phat thu c mong
thng c dung lam nn cho lp sn.
Thanh phn va ch lam vic:
Dung dch 1:
Majef
Zn(NO3)2
NaF
Thi gian
Axit chung/Axit t do
Dung dch 2:
H3PO4
ZnO
NaNO2
Thi gian
pH

35-45g/l
70-90g/l
4-6g/l
20-40 phut
10-13
35-45g/l
15-17g/l
4-6g/l
15-20 phut
2-3

PHU LUC
N V & CACH TNH TC N MON:
Tc n mon c tnh bng mils (1mils = 0.001 inch; 1inch = 2.54cm)
tc la mc xuyn thung trn mt nm (MPY: penetration per year) co th
tnh theo cng thc sau:
MPY =

534 W
D AT

(cm/h)

534: hng s
W: khi lng mt i (mg)
D: t khi (g/cm3)
A: din tch mu (cm2)
T: thi gian (h)
1MPY = 0.0254 mm/nm = 25.4 m/nm = 2.90 nm/h = 0.805 pm/s
1m = 103 mm = 106 m = 109 nm = 1012 pm
Bang 8.1. bn n mon
bn n mon
Khng b n mon
c bit
Tt
Kha tt
Kem
Khng chp nhn c

MPY
<1
1-5
5-20
20-50
50-200
>200

TAI LIU THAM KHAO:


SChultze; Phan Lng Cm. n mon & bao v kim loai. 1985.
2/ Nguyn nh Luyn. n mon va bao v kim loai. NXB Cng nhn ky thut,
1980.
3/ Nguyn nh Ph. n mon va bao v kim loai. NXB T.P. H Ch Minh, 1980.
4/ Nguyn vn Tu. n mon va bao v kim loai. NXB Khoa hoc ky thut, 2001.
5/ H.H. VHLIG. Corrosion and corrosion control. New York, 1971.
6/ L.L. SHREIR. Corrosion I and II. London, 1976.
7/ DENNY A. JONES. Principle and prevention of Corrosion. New York, 1992.
8/ B. COTTIS. Introduction to corrosion. 2002.
9/ M. Pourbaix. Atlas of Electrochemical Equilibria in aqueous Solution. Oxford,
1966.
10/ http://www.cp.umist.ac.uk/CPC/Courses
11/ http://www. umist.ac.uk/corrosion/lecturenotes/Echem
1/ W.A.

MUC LUC
CHNG 1: M U

I.
II.

Tnh hnh n mon va bao v kim loai cua th gii va Vit Nam.
ai cng n mon
2.1. nh ngha
2.2. Phn loai

CHNG 2: N MON IN HOA


I.
Khai nim
1.1. Gii thiu
1.2. Phan ng in hoa
1.3. nh lut Faraday
II.
in th in cc
2.1. Lp in tch kep
2.2. Nguyn nhn xut hin lp in tch kep
2.3. Cac loai in cc so sanh
III.
Phng trnh ng hoc c ban cua qua trnh in cc
3.1. Nng lng hoat hoa t do

IV.

3.2. Qua trnh phn cc hoat hoa trang thai cn bng


3.3. Qua trnh phn cc hoat hoa trang thai khng cn bng
ng hoc cac qua trnh in cc
4.1. Phan ng in cc b khng ch bi giai oan chuyn in tch
4.2. Phan ng in cc b khng ch bi giai oan khuch tan
4.3. S phn cc lin hp

CHNG 3: LY THUYT N MON HN HP


I.
II.
III.

IV.

C cu n mon in hoa
iu kin nhit ng cua qua trnh n mon
n mon vi s kh phn cc hydro va oxy
3.1. n mon vi s kh phn cc hydro
3.2. n mon vi s kh phn cc oxy
Ly thuyt in th hn hp

CHNG 4: GIAN IN TH - pH (GIAN POURBAIX)


I.
II.
III.
IV.

Gii thiu
Gian E-pH cua nc sach 25oC
Gian E-pH cua h Fe-H2O 25oC
Cng dung cua gian E-pH

CHNG 5: THU NG HOA VA PHNG PHAP BAO V IN HOA


I.

II.

Thu ng hoa kim loai


1.1. Khai nim
1.2. ng hoc cua qua trnh thu ng hoa kim loai
1.3. Bao v ant
Bao v in hoa bng cach thay i in th in cc
2.1. Khai nim
2.2. Bao v bng Protector
2.3. Bao v bng dong in ngoai

CHNG 6: NHNG NHN T ANH HNG N TC N MON


I.

II.

III.

Nhng nhn t bn trong


1.1. Tnh bn nhit ng cua kim loai
1.2. V tr cua kim loai trong bang h thng tun hoan
Nhng nhn t bn ngoai
2.1. Anh hng cua pH
2.2. Anh hng thanh phn va nng cua dung dch mui
2.3. Anh hng cua nng oxy
2.4. Anh hng cua nhit
2.5. Anh hng cua tc chuyn ng cua dung dch
2.6. Anh hng cua dong in ro
2.7. Anh hng cua cac nhn t khac
Cht lam chm n mon
3.1. Khai nim
3.2. Cht lam chm ant
3.3. Cht lam chm catt
3.4. Cht lam chm hu c
3.5. Cht lam chm bay hi
3.6. Cht lam chm hoa tan trong du m

CHNG 7: LP PHU BAO V


A. Lp phu kim loai
I.
C cu
1.1. Lp phu ant
1.2. Lp phu catt
II.
Phng phap phu
2.1. Phng phap in
2.2. Phng phap nhit
B. Lp phu phi kim loai
I.
Trang men
1.1. C cu bao v cua lp men
1.2. Nguyn liu san xut men
1.3. Trang men
II.
Sn

2.1. Vai tro cua lp sn


2.2. Yu cu cua mang sn
2.3. Thanh phn cua mang sn
2.4. Qua trnh gia cng mang sn
C. Lp phu cac hp cht yhoa hoc
I.
Oxy hoa va nhum mau kim loai
1.1. Oxy hoa kim loai en
1.2. Oxy hoa kim loai mau
II.
Pht phat hoa kim loai
2.1. Pht phat hoa nong
2.2. Pht phat hoa lanh

LI GII THIU
n mon va bao v kim loai la mt nganh khoa hoc co lin quan n nhiu
lnh vc khac nhau: kim loai hoc, hoa l, hoa phn tch, hoa polimer, hoa mi
trng, hoa silicat .... Giao trnh c soan thao ngn gon, suc tch nhm giup cho
giao vin va sinh vin d oc va nm bt c vn mt cach d dang. Nhn
chung, cac chng c thit k t phn nh tnh, m ta bao gm nguyn l va cac
tnh cht nhit ng n phn nh lng bao gm cac phng phap ngn can va
cac phng phap kim tra. c bit, phn cui cung cp n mt s ng dung
mang tnh thc t cao. Tht vy, giao trnh nay co th cung cp thng tin cho ban
oc mt s kin thc mong mun.
Mt s kin thc v in hoa a c trnh bay kha chi tit trong cac
chng 2, chng 3 va chng 4, nhm giup cho sinh vin co mt cng cu
nghin cu v nhng vn phn tch va bao v kim loai khoi n mon. Chng 5
cp n vn thu ng hoa kim loai va cac phng phap in hoa chng n
mon. Chng 1 gii thiu tng quan v cac dang n mon thng gp trong thc t.
Hai chng cui cp n cac nhn t anh hng n tc n mon va mt s
phng phap co hiu qua c s dung chng n mon trong thc t.
Giao trnh nay khng phai la mt cm nang cho vn n mon va chng n
mon. iu cn nhn manh la cp n nguyn l va mt s phng phap a c
nghin cu lam giam tnh n mon cua kim loai trong thc th cng nghip hin
nay. Tht vy, muc ch cua giao trnh nay nhm gii thiu mt cach khai quat v
nguyn ly va cach phong chng n mon kim loai cho cac sinh vin khng thuc
chuyn nganh in hoa va n mon kim loai cac trng ai hoc va Cao ng ky
thut cac nm th hai va th ba hoc co th lam c s cho cac ngi bt u
nghin cu v nganh khoa hoc nay.
Tac gia xin chn thanh cam n B mn Cng ngh hoa hoc, Khoa Hoa ky
thut, lanh ao trng ai Hoc Bach Khoa a Nng cung nh ai Hoc a Nng
a tao moi iu kin thun li trong qua trnh bin soan va xut ban giao trnh nay.
Tuy vy, giao trnh nay con rt nhiu khim khuyt, rt mong c s gop
y cua cac c gia c bit la cua ng nghip, sinh vin va cac nha nghin cu
trong lnh vc n mon va chng n mon giao trnh ngay mt hoan thin hn.
Xin chn thanh cam n.
a Nng, ngay 20 thang 06 nm 2003
ThS. L NGOC TRUNG

CHNG 1
M U
I/ Tnh hnh n mon va bao v kim loai cua th gii va Vit Nam.
II/ ai cng n mon:
3. nh ngha:
n mon kim loai la s t pha huy kim loai do tac dung hoa hoc va in hoa
gia chung vi mi trng bn ngoai.
Noi mt cach khac n mon la qua trnh chuyn bin kim loai t dang nguyn t
thanh dang hp cht. S n mon thng bt u xay ra trn b mt kim loai, ri
qua trnh phat trin vao su kem theo s bin i thanh phn va tnh cht hoa l cua
kim loai va hp kim. Kim loai co th hoa tan mt phn hay toan b tao ra cac san
phm n mon di dang kt tua trn b mt kim loai (lp g, oxyt, hydrat, ...)
4. Phn loai
2.1. Theo c cu cua qua trnh n mon
- n mon hoa hoc
- n mon in hoa
2.4. Theo iu kin cua qua trnh n mon
- n mon kh
- n mon kh quyn
- n mon trong cht in giai
- n mon trong t
- n mon do dong in ngoai
- n mon do tip xuc
- n mon do ng sut
- n mon do vi sinh vt
2.5. Theo c trng cua dang n mon (Hnh 1.1)
- n mon u (thep cacbon trong dung dch axit sunphuaric)

- n mon khng u (thep cacbon trong nc bin)

n mon chon la, tc ch mt pha b pha huy (gang trong axit)

- n mon vt, tao thanh nhng vt dai trn b mt (ng thau trong nc
bin)

n mon h (n mon trong t)

- n mon im, ng knh t 0.1 2 mm (thep khng g trong nc bin)

- n mon di b mt

- n mon gia cac tinh th (thep crom 500 oC 800oC)

- n mon nt, do tac ng ng thi gia n mon va c hoc (n mon canh


tuc bin)

Hnh 1.1

CHNG 2
N MON IN HOA
I/ Khai nim
1.1. Gii thiu:
Khi nghin cu s lam vic cua pin Cu-Zn trong dung dch in giai nao o
ta thy pha Zn mon dn do hin tng hoa tan. Nh vy Zn ong vai tro anod
trong pin Cu-Zn. Cac phan ng in cc xay ra nh sau:
Cu 2+ (l ) + Zn(r ) Cu (r ) + Zn 2+ (l )

Zn ZnSO4
Qua trnh anod

Cu ni

CuSO4 Cu (r)
Qua trnh catod

Zn(r) Zn2+(l)

Cu2+(l) Cu (r)

Trong thc t qua trnh n mon xay ra trn cung mt kim loai, ngha la trn
o ng thi xay ra qua trnh anod va catod, a n s pha huy kim loai.
K
A

Hnh 2.1.
1.2. Phan ng in hoa:
Ky thut in hoa c s dung rng rai trong k thut va i sng. Tuy
nhin, trong n mon va trong nganh ma in vn cn quan tm o la c tnh
cua b mt phn pha gia kim loai-dung dch: v du, tc phan ng tai b mt,
tnh cht cua lp mang trn b mt hoc hnh dang cua b mt. Cng cu khao
sat va nghin cu cac tnh cht trn la th va dong. T hai thng s nay chung ta
co th suy lun moi th co th xay ra trn b mt phn pha. Khi chung ta nhung
mt thanh kim loai vao dung dch in li, th kim loai co khuynh hng phan ng
vi dung dch in li o: kim loai co th hoa tan tao thanh cation hoc cac
cation trong dung dch co th kt tua thanh kim loai:
Fe Fe 2+ + 2e
V du:
Hoc
Fe 2+ + 2e Fe
Kt qua cua nhng phan ng nay la kim loai co khuynh hng tch tu in
tch m hoc dng. S tch tu nhng in tch nay se lam thay i in th cua

kim loai va in th se at n gia tr khi tc cua hai phan ng at cn bng.


in th nay goi la in th cn bng.
Mt iu quan trong, khi cho mt manh kim loa vao dung dch in li
in th cn bng cua no, iu nay khng co nghia la tc hoa tan kim loai va
phan ng kt tua kim loai la bng khng. Phan ng in hoa lun lun la mt qua
trnh chuyn in tch, chung ta co th nh ngha tc cua cac phan ng nay
bng mt dong. Khi tc phan ng hoa tan kim loai bng tc phan ng kt
tua kim loai th chung ta co th nh ngha tc cua cac phan ng nay bng mt
dong trao i.
Trong n mon kim loai co hai phan ng quan trong khac la phan ng kh
oxy hoa tan tao thanh ion hydroxyl va phan ng kh ion hydro hoc phn t
nc tao thanh kh hydro:
O2 + 2 H 2 O + 4e 4OH
2 H + + 2e H 2
2 H 2 O + 2e H 2 + 2OH

S cn bng gia mt hoc nhiu phan ng catod vi phan ng anod hoa


tan kim loai th ta xac nh c mt dong n mon. Mt trong nhng ng dung
phng phap in hoa nghin cu n mon la xac nh ln cua mt dong
n mon va c ch cua qua trnh n mon.
1.3. nh lut Faraday:
Cac phan ng in hoa hoc san xut ra electron hoc tiu thu electron.
Dong electron c o bng dong I (A). Theo nh lut Faraday t l gia khi
lng cht phan ng m, vi dong I, c xac nh nh sau:
m=

Ita
nF

(1)

F: hng s Faraday (=96500 coulomb)


n: s electron trao i
a: khi lng nguyn t
t: thi gian
Chia phng trnh (1) cho thi gian t va din tch b mt A, ta xac nh
c tc n mon r:
r=

i: mt dong ( i =

I
).
A

m ia
=
tA nF

(2)

Phng trnh (2) ch ra t l gia khi lng kim loai mt i trn mt n v


din tch trong mt n v thi gian (v du: mg/dm2/ngay) va mt dong I (v du:
mA/cm2).
II/ in th in cc:
2.1. Lp in tch kep:
Khi cho kim loai tip xuc vi cht in giai th xay ra s tac dung gia kim
loai vi cht in giai o. Trn gii han phn chia gia hai pha in cc-dung dch
se xut hin lp in tch kep (chiu day cua lp nay <0.1nm) va bc nhay th
c goi la in th in cc. Co nhiu l thuyt m ta cu truc cua lp in tch
kep nay nh l thuyt cua Helmholz, Gouy-Chapman va Gouy-Chapman-Stern.
2.2. Nguyn nhn xut hin lp in tch kep:
- Chuyn in tch t pha nay sang pha khac
e -

+
+
+
+
+
+
+

+
+
+
+
+
+

Hnh 2.2.
- Hp phu chon loc cac anion hay cac phn t lng cc trong dung dch

Hnh 2.3.
- Do hai nguyn nhn trn
-

+
+
+
+
+
+
+

Hnh 2.4.

2.3. Cac loai in cc so sanh:


- in cc chun hydro (Standard Hydrogen Electrode: SHE)
Hay con c goi Normal Hydrogen Electrode: NHE
- in cc Calomel bao hoa (Saturated Calomel Electrode: SCE)
- in cc bac-clorua bac (Silver-Silver Chloride Electrode: Ag/AgCl)
III/ Phng trnh ng hoc c ban cua qua trnh in cc:
3.1. Nng lng hoat hoa t do:
Xet mt in cc kim loai-ion kim loai ngha la in cc kim loai nhung
vao dung dch ch cha ion kim loai o. Trong trng hp nay cht kh (RED) la
nhng nguyn t kim loai trn b mt in cc, con cht oxy hoa (OX) la cac ion
kim loai trong dung dch:
Qua trnh oxy hoa:
RED OX + ne (mt in t)
Qua trnh kh:
OX + ne RED (nhn in t)
V du:
Ag Ag+ + e
Kim loai Lp in tch kep
Cht in li
G
(nng lng t do)
ion k.l. trong mang tinh th

ion k.l. b hydrat hoa trong dung dch

G*

G*

Hnh 2.5
vi G = nFE
3.2. Qua trnh phn cc hoat hoa trang thai cn bng:
Nng lng hoat in hoa hoc i vi qua trnh chuyn in tch (k hiu
_____

G * ) cua mt phan ng in cc c xac nh bng tng cua:


- Nng lng hoat hoa hoa hoc ( Gc* ) i vi phan ng catod:

OX + ne RED
hoc nng lng hoat hoa hoa hoc ( Ga* ) i vi phan ng anod:
RED OX + ne
- Hiu ng in trng trong lp kep, yu t nay se lam tng hay giam nng
lng hoat hoa vt qua hang rao th nng va no bng mt ai lng nFE.

: h s chuyn in tch, c a ra n gian vic tnh toan anh hng


cua in trng i vi hang rao th nng (t pha kim loai la , con v pha dung
dch la (1-). Thng thng nhng phng trnh c dung trong ng hoc n
mon th = 0.5).
_____
*
a

Nh vy:

= Ga* nFE

(1)

va

Gc* = Gc* + (1 )nFE

(2)

_____

Kim loai

Lp in tch kep Cht in li


G

(nng lng t do)

_____

G a*
G

*
a

Gc*
_____
*
c

nFE
(1 )nFE

Hnh 2.6
Tc phan ng in cc hoan toan phu thuc vao tn s giao ng cua
cac ion co th vt qua hang rao th nng gia hai pha in cc-dung dch hoan
thanh phan ng chuyn in tich.
Da vao phng trnh Gibbs va nh lut Faraday ta co:
* i vi phan ng RED OX + ne (phan ng anod hay qua trnh oxy
hoa)
ia = nFf a C RED exp[

______
*
a

G
]
RT

(3)

* i vi phan ng OX + ne RED (phan ng catod hay qua trnh kh)


______

(ic ) = nFf c C OX

Gc*
exp[
]
RT

Thay gia tr (1) va (2) vao (3) va (4) ta co:

(4)

(G a* nFE )
ia = nFf a C RED exp[
]
RT
(ic ) = nFf c C OX exp{

ia = nFf a' C RED exp[

hay

[Gc* + (1 )nFE ]
}
RT

nFE
RT

(6)
(7)

(1 )nFE
}
RT
Ga*
Gc*
'
'
) va f c = f c exp(
)
Vi f a = f a exp(
RT
RT
(ic ) = nFf c' C OX exp{

trang thai cn bng ng:


(ia ) cb = (ic ) cb = i0
Ta co:

(5)

(8)

RED = OX + ne

Nh vy, ta co:
nFf a' C RED exp[

nFE cb

] = nFf c' C OX exp{

RT
f 'C
nF
exp(
E cb ) = c' OX
RT
f a C RED

(1 )nFE cb
}
RT

f'
C
nF
E cb = ln c' + ln OX
C RED
RT
fa
E cb =

f ' RT C OX
RT
ln c' +
ln
nF
f a nF C RED

(9)
(10)
(11)
(12)

Phng trnh (12) co th vit di dang in th in cc, trong o E khac


vi E mt ai lng nao o:
E cb = E cb + = (

f'
RT
RT C OX
ln c' + ) +
ln
nF
nF C RED
fa

(13)

COX, CRED: nng cht oxy hoa va cht kh tai in cc trang thai cn bng.
iu kin chun: COX = C RED = 1mol / l

E cb = E 0 (in th in cc chun)
RT C OX
ln
E cb = E 0 +
nF C RED

(14)

y chnh la phng trnh NERNST


3.3. Qua trnh phn cc hoat hoa trang thai khng cn bng:
Khi cn bng th tc anod bng tc catod. Khi cn bng in hoa b
pha v bng cach lam thay i nng lng t do cua cac cht phan ng n mt

gia tr khac, ngha la lam cho E Ecb th luc o mt dong in anod hay catod
se c sinh ra do anh hng cua s di chuyn khoi gia tr Ecb ti nng lng
hoat hoa cua phan ng catod hay anod. Trong trng hp nay ta co:
'
ia = nFf a' C RED
exp[

nFE
RT

'
(ic ) = nFf c' C OX
exp{

(1 )nFE
}
RT

(15)
(16)

'
'
C RED
, C OX
: la nng cht kh va cht oxy hoa tai b mt in cc trang

thai khng cn bng


Phng trnh (15) va (16) co th vit lai nh sau:
'
C RED
nF (E E cb )
i a = i0
exp[
]
C RED
RT

(ic ) = i0

'
C OX
(1 )nF (E E cb )
exp[
]
C OX
RT

(17)
(18)

Luc nay C RED , COX : la nng cht kh va cht oxy hoa trong dung dch.
Vi E - Ecb = E - Ecb = th luc nay mt dong in tng itotal in
itotal = ia + ic
cc se la:
Hay

itotal

'
'
C RED
(1 )nF
nF C OX
= i0 {
exp[
]
exp[
]}
C RED
RT
C OX
RT

(19)

Phng trnh (19) la phng trnh c ban trong ng hoc cac qua trnh in
cc, no cho bit mi quan h gia tc phan ng i vi , CRED, COX, io, .
Nu nh qua trnh khuych tan nhanh th nng cac cu t phan ng tai
b mt in cc va trong th tch dung dch se nh nhau, co ngha la:
'
'
C RED
= C RED va C OX
= C OX
Nh vy phng trnh (19) se tr thanh:

itotal = i0 {exp[

nF
RT

] exp[

(1 )nF
]}
RT

(20)

Phng trnh nay c goi la phng trnh BUTLER-VOLMER. y la


phng trnh c ban cho tt ca cac qua trnh ng hoc cua phan ng in hoa.
IV/ ng hoc cua cac qua trnh in cc:
4.1. Phan ng in cc b khng ch bi giai oan chuyn in tch:

Nh a trnh bay, nu qua trnh khuych tan nhanh th nng cua cac cu
t phan ng xem nh bo qua. Luc o, tc cua qua trnh anod va catod nh sau
va c th hin bng 2 nhanh trn th i- (Hnh 2.7.)
ia = i0 exp

nF

(21)

RT

ic = i0 exp[

(1 )nF
]
RT

(22)

i=ia + ic > 0
ia

i
ic

i=ia + ic < 0
Hnh 2.7
* Qua th ln (trn th nu qua th dng ln th phan ng catod ring
phn co th bo qua va nu qua th m ln th phan ng anod ring phn co th bo
qua). Luc nay ta co:
a nF
a (>50mV)
(22)
log ia = log i0 +
2.303RT
(1 c )nF
c (> -50mV)
log ic = log i0
2.303RT
2.303RT
2.303RT
log i0 +
log ia
Hay: a =
a nF
a nF
2.303RT
2.303RT
log i0
log ic
c =
(1 c )nF
(1 c )nF

(23)
(24)
(25)

Dang tng quat:


= a + b log i

(26)

Phng trnh (26) goi la phng trnh Tafel (Hnh 2.8). dc cua ng
thng (log i ) c goi la dc Tafel, c dung xac nh cac thng s ng
hoc cua qua trnh chuyn in tch io, .

Vi ba =

2.303RT
2.303RT
va bc =
a nF
(1 c )nF

ia
io

ic
logi
Hnh 2.8
* Qua th nho, va gia s rng a= c= 0.5
Ta co:

i = i0

nF

RT

Do o, ta co in tr phn cc Rp:
RT
Rp =

nFi0

(27)

(28)

Thay bng gia tr cua dc Tafel ta co:


i0 =

ba bc
2.303(ba + bc ) R p

(29)

Phng trnh (29) c goi la phng trnh Stern-Geary.


Chu y: gia tr bc trn c ly gia tr dng cho tng quat hoa. Thc ra bc
mang gia tr m, va do o phn b chia trong phng trnh Stern-Geary phai la
2.303(ba-bc)Rp
4.2. Phan ng in cc b khng ch bi khuych tan:
Tc phan ng in cc cung co th b khng ch bi s vn chuyn cua
cac cu t phan ng n va i khoi b mt in cc. S chuyn vn nay co th do:
- S in di (do gradient in th gy ra): co th loai tr.
- S khuych tan (do gradient nng gy ra)
- S i lu (do gradient tc gy ra)
Gia s xet mt phan ng in cc trn o xay ra qua trnh kh:
2H+ + 2e H2
S dung m hnh NERNST (Hnh 2.9.):

Nng
C H0 2

dC
) x =0
dx

C H' 2

khoang cach x

Hnh 2.9.
C : nng ion H trong dung dch
0
H2

C H' 2 : nng ion H+ trn b mt in cc

: chiu day lp khuych tan


S dung m hnh Nernst, cac nh lut Fick, va nh lut Faraday ta co:
i
2.303RT
c =
log(1 c )
nF

iL

4.3. S phn cc lin hp:


Tng qua trnh phn cc catod (k hiu T,c) la tng cua qua trnh phn cc
hoat hoa va phn cc nng :
T ,c = act ,c + conc
vi

act ,c =

i
2.303RT
2.303RT
log i0
log ic = bc log c
i0
(1 c )nF
(1 c )nF

i
2.303RT
log(1 c )
nF
iL
i
i
2.303RT
= bc log c +
log(1 c )
i0
nF
iL

conc =

T ,c

Con i phan ng anod hoa tan kim loai th phn cc nng xem nh
khng ang k (co th bo qua). Do o:
a = ba log

ia
i0

nhanh anod (chuyn in tch khng ch)

iL
i
nhanh catod
(chuyn in tch khng ch)

nhanh catod
(khuych tan khng ch)
Hnh 2.10.

CHNG 3
LY THUYT N MON HN HP
I/ C cu n mon in hoa:
Kim loai
Vung anod
ne

Cht in li
Men+

Me

K+

Vung catod
ne

D.ne

A-

Hnh 3.1.
Gm 3 qua trnh:
O

Men+.mH2O
1. Qua trnh anod:
ne Me mH
2. Qua trnh chuyn in t tha:
3. Qua trnh catod:
D + ne [D.ne]
2

II/ iu kin nhit ng cua s n mon:


iu kin h nhn co th trao i in t vi h cho khi:
E Rcb > E Mcb
E Rcb : in th cn bng cua h nhn
E Mcb : in th cn bng cua h cho (kim loai)
C Fe 2 +

V du: cho thanh st nhung trong dung dch acid vi pH = 1,


= 10 6 mol / l , PH = 1atm
2

H cho:

Fe
Fe 2+ + 2e

RT
ln C Fe 2 +
nF
= 0.44 + 0.03 log 10 6 = 0.62V

cb
0
E Fe
= E Fe
+
2+
2+
/ Fe
/ Fe
cb
E Fe
2+
/ Fe

H nhn:

2 H + + 2e
H2

E Hcb+ / H = 0.059 pH
2

cb
H + / H2

= 0.06V

Vy E Rcb > E Mcb , nn st b n mon va co kh hydro thoat ra.


III/ n mon vi s kh phn cc hydro va oxy:
3.1. n mon vi s kh phn cc hydro:
3.1.1. iu kin nhit ng:
Nhng qua trnh n mon kim loai ma cht kh phn cc la ion H+ va san
phm thoat ra catod la H2 , th c goi la n mon kim loai vi s kh phn cc
hydro:

H + .H 2 O + e H + H 2 O

iu kin c ban:

1
H 2 + H 2O
2

E Hcb2 > E Mcb

3.1.2. Qua trnh in cc:


Gm 6 giai oan:
1/ Cac ion H+ b hydrat hoa tao thanh cac ion hydroxon va khuych tan n
b mt catod.
2/ Phong in cua ion hydroxon tao thanh ion hp thu:
H + .H 2 O + e H hp + H 2 O

3/ Mt phn nguyn t hydro tao thanh hoa tan vao kim loai
4/ Kt hp cac nguyn t hp phu: H hp + H hp = H 2 hay kh hp phu in
hoa:

H hp + H + .H 2 O + e H 2 + H 2 O

5/ Khuych tan cac phn t H2 vao dung dch sau o khuych tan vao
khng kh.
6/ Cac phn t H2 trn b mt catod tp hp lai thanh bot kh va thoat ra
khoi b mt kim loai:
H 2 + H 2 + H 2 + H 2 + H 2 + H 2 + .... = nH 2

Kim loai

Khng kh

5
Dung dch

4
3
2
1

p
Hnh 3.2.
3.1.3. c im cua s kh phn cc hydro:
- n mon vi s kh phn cc hydro co kem theo s kh phn cc oxy.
- S kh phn cc hydro phu thuc nhiu vao pH.
- S kh phn cc hydro phu thuc voa b mt kim loai, cac tap cht.
- n mon vi s kh phn cc hydro co kem theo s don cua thep.
3.2. n mon vi s kh phn cc oxy:
3.2.1. iu kin nhit ng:
Nhng qua trnh n mon kim loai ma cht kh phn cc la oxy hoa tan
trong dung dch theo phan ng sau, goi la n mon kim loai vi s kh phn cc
O2 + 2 H 2 O + 4e 4OH
oxy:
iu kin c ban:

E Ocb2 > E Mcb

3.1.2. Qua trnh in cc:


Gm 6 giai oan:
1/ Oxy trong khng kh khuych tan vao dung dch qua b mt K-L
2/ Oxy hoa tan vao dung dch nh chuyn ng i lu t nhin hay cng
bc.
3/ Chuyn oxy qua lp Pran.
4/ Chuyn oxy qua lp khuych tan .
5/ Ion hoa oxy
* Trong mi trng trung tnh-kim:
O2 + 2 H 2 O + 4e 4OH

* Trong mi trng acid:


O2 + 4 H + + 4e 2 H 2 O

6/ Khuych tan ion OH- ra dung dch.


Kim loai

O2
1

Khng kh

6
Dung dch
2
5
4

p
Hnh 3.3.
IV/ Ly thuyt in th hn hp:
n mon kim loai trong dung dch "nc" la kt qua cua 2 hay nhiu phan
ng in cc xay ra trn b mt kim loai, trong o co mt phan ng anod (oxy hoa
kim loai thanh ion cua no thanh dang oxyt hay hydroxyt), ng thi cung xay ra
mt hoc nhiu phan ng catod (kh cac cu t oxy hoa co mt trong dung dch).
Ly thuyt hn hp c cp trong phn nay i vi qua trnh n mon
kim loai trong mi trng acid, trung tnh hay kim yu. Cac v du sau se cho thy
tc n mon c quyt nh bi tc cua giai oan chm nht trong qua trnh
chuyn in tch hoc qua trnh khuych tan cua phan ng anod hay catod.
V du: Nhung mt thanh st sach vao dung dch acid (pH < 2)
Trong h nay co 5 phan ng in cc c xet n:
ia,Fe
(1)
Fe
Fe2+ + 2e
ic,Fe
ic,H+
+
H2
(2)
(dd acid)
2H + 2e
ia,H+

ic,H2O
2H2O + 2e

H2 + 2OH-

(2a)

(dd trung tnh-kim)

2H2O

(3)

(dd acid)

4OH-

(3a)

(dd trung tnh-kim)

ia,H2O
ic,O2
+

O2 + 4H + 4e
ia,O2
ic,O2
O2 + 2H2O + 4e
ia,O2

Theo quan im nhit ng hoc th phan ng (2) va (2a); (3) va (3a) la nh


nhau, chung co cung in th in cc cn bng.
Gia s rng dung dch a ui ht kh loai tr kha nng phan ng (3) va
(3a) xay ra. Ngoai ra phan ng (2a) co mt dong trao i thp. V vy, phan
ng kh nc kho co th xay ra. Nh vy, trong h st - acid trang thai n nh
ta co st b hoa tan va kh H2 thoat ra:
anod:
ia,Fe
Fe
Fe2+ + 2e
ic,Fe
catod:
ic,H+
+
H2
2H + 2e
ia,H+
Hai phan ng nay xay ra ng thi trn cung mt b mt. Mi phan ng co
in th in cc va mt dong trao i ring (Hnh 3.4.).

E(V)
H 2 2 H + + 2e

0.1 -

io , H +

E Hcb+ / H 0.0
2

2 H + + 2e H 2

i0, Fe 2+ / Fe

Fe Fe 2+ + 2e

cb
E Fe
2+
/ Fe

- 0.5 Fe 2+ + 2e Fe

logi
Hnh 3.4.
Hai in th in cc E Hcb

/ H2

cb
va E Fe

2+

/ Fe

cung tn tai trn cung mt b mt

va ca hai phai phn cc n mt gia tr in th trung gian chung E corr , goi la in


th n mon. E corr c coi nh mt in th hn hp v no la in th in cc lin
kt cua hai in cc ring phn cua phan ng (1) va (2). Tai E corr tc cua phan
ng anod (1) cn bng vi tc phan ng catod (2). Vy tc hoa tan anod ia
xem nh tc n mon icorr : ic = ia = icorr (Hnh 3.5.)

E(V)
io , H +

E Hcb+ / H

2 H + + 2e H 2
icorr

E M = E corr

Fe Fe 2+ + 2e

i0, Fe 2+ / Fe
cb
E Fe
2+
/ Fe

logi
Hnh 3.5
.
Vy

icorr = (ia , Fe ) corr = i0, Fe exp[

Va

icorr = (ic , H + ) corr = i0, H +

Fe nF

cb
( E corr E Fe
)]
RT
(1 H + )nF
exp[
( E corr E Hcb+ )]
RT

Phng trnh ng cong phn cc tng (Hnh 3.5.) cua phan ng n mon:
itotal = ia , Fe + ic , H +

Trong o:
ia , Fe = i0, Fe exp[

Tng t ta co:

Fe nF

cb
( E E corr ) + ( E corr E Fe
)]
RT
nF
nF
cb
)]
ia , Fe = i0, Fe exp[ Fe ( E E corr )] exp[ Fe ( E corr E Fe
RT
RT
nF
ia , Fe = icorr exp[ Fe ( E E corr )]
RT
(1 H + )nF
ic , H + = icorr exp[
( E E corr )]
RT

E E corr : la gia tr phn cc cua in cc b n mon. K hiu .


(1 H + )nF
nF
Vy
itotal = icorr [exp Fe exp{
}]
RT
RT

* ln: tng t nh chng 2, ta co phng trnh Tafel dang tng quat


= a + log i
Vi a =

2.303RT
2.303RT
va c =
a nF
(1 c )nF

* be: tng t nh chng 2, ta co:

nF

RT
RT i
=
nF icorr
i = icorr

hay

Goi Rp la in tr phn cc, ta co:


d
RT
Rp = (

di

) =0 =

nFicorr

Thay bng gia tr cua dc Tafel ta co:


a c
icorr =
2.303( a + c ) R p
E(V)
E Hcb+ / H

2 H + + 2e H 2

E corr

Fe Fe 2+ + 2e

cb
E Fe
2+
/ Fe

i
Hnh 3.6.

E(V)
io , H +

E Hcb+ / H

2 H + + 2e H 2
icorr

E corr

Fe Fe 2+ + 2e

i0, Fe 2+ / Fe
cb
E Fe
2+
/ Fe

logi

E(volt)

Hnh 3.7.
H+->H2(M)

H+->H2(N)

-0.1

sum(ic)

-0.2

N->Nn+

M->Mm+

-0.3

sum(ia)
-0.4
-0.5
-0.6
-0.7
-0.8
-0.9
-1

x(i=10E+x)(mA/cm2)
-8

-7

-6

-5

-4

-3

-2

-1

Hnh 3.8.

CHNG 4
GIAN IN TH-pH (POURBAIX)
I/ Gii thiu:
n mon kim loai trong dung dch "nc" la kt qua cua phan ng anod oxy
hoa kim loai cung vi mt hoc nhiu phan ng catod kh ion hydro hoc nc,
hoc oxy hoa tan. Vic xay ra cac phan ng ring phn nay phu thuc vao in th
cb
, E Hcb / H , va E Ocb / H O .
cn bng cua anod va catod ring phn o: E Me
/ Me
+

n+

Theo phng trnh NERNST 25 C:


E Hcb+ / H = 0.059 pH 0.030 log PH 2

(1)

E Ocb2 / H 2O = E O0 2 / H 2O 0.059 pH + 0.015 log PO2

(2)

Ca hai phng trnh trn u phu thuc vao pH va ap sut ring phn cua
kh tng ng.
Mt khac phan ng anod ring phn cung phu thuc vao pH:
Me(OH)2 + 2e
Me + OH d dang khap sat mi quan h gia E-pH ta co th ve gian E-pH goi
la la gian POURBAIX.
Trn gian POURBAIX co 3 vung:
1/ Khi kim loai trang thai n nh v mt nhit ng, luc nay ta noi rng
kim loai se khng b n mon.
2/ Khi tao thanh cac san phm n mon co kh nng hoa tan, ta noi rng kim
loai trang thai hoat ng va tc n mon se tng manh.
3/ Khi tao thanh cac san phm n mon khng b hoa tan, ta noi rng kim
loai trang thai thu ng va tc n mon se xay ra chm.
II/ Gian E-pH cua nc sach 25oC:
Trong nc sach khi tip xuc vi khng kh, ngoai cac phn t H2O ra con
co mt lng rt nho ion H+ va OH-, cung vi kh hoa tan ma quan trong la la kh
O2 .
H2
* i vi phan ng: 2H+ + 2e
Phan ng trn cung co th vit lai di dang sau (trong mi trng trung tnh hay
kim)
H2
+
2OH2H2O + 2e
( E H0 O / H = 0.83V )
2

PH = 1at theo phng trnh NERNST ta co: E Hcb


2

/ H2

= 0.059 pH (ng a)

* i vi phan ng: O2 + 4H+ + 4e


( EO0 / H O = +1.237V )
2

2H2O

Phan ng trn cung co th vit lai di dang sau (trong mi trng trung tnh hay
kim)
4OHO2 + 2H2O + 4e
( EO0 / OH = +0.411V )
2

PO = 1at theo phng trnh NERNST ta co: EOcb = 1.23 0.059 pH (ng b)
2

* i vi phan ng:
H + OH
Vi C H * COH = 14 hay pOH + pH = 14

H2 O

E(V)

GIAN E-pH CUA H2O

2
1.5

O2+4H++4e =2H2O

O2

1
0.5

H+ + OH-=H2O
a

0
-0.5

2H+ + 2e=H2

-1
-1.5

H2

-2
-2

10

12

14
pH

Hnh 4.1.
ng a va b chia gian thanh 3 vung. Vung trn cung ( in th cao)
nc co th b oxy hoa tao thanh oxy, vung thp nht ( in th thp) nc co th
b kh thanh hydro. Con vung gia (vung trung gian) ng vi trang thai bn cua
nc.
III/ Gian E-pH cua h Fe-H2O 25oC:
Ngoai cac cu t k n: H2O, H+, OH-, O2 va H2, con phai k n cac
cu t khac nh: Fe, Fe2+, Fe3+, HFeO2-, Fe(OH)2, Fe(OH)3.
Bang 4.1. ch ra nhng phan ng quan trong nht va cac phng trnh cn
bng iu kin:

C Fe 2 + = C Fe3+ = C HFeO = 10 6 mol / l ;


2

C Fe 2 + (C OH ) = 1.9 10 15 ; C Fe3+ (C OH ) 3 = 7 10 38
2

0
0
E Fe
= 0.44V ; E Fe
= +0.77V
2+
3+
/ Fe
/ Fe 2 +

Bang 4.1.
Phan ng

Phng trnh

E = 0.059 pH

H 2 2 H + 2e
+

2 H 2 O O2 + 4 H + 4e

E = +1.23 0.059 pH

Fe Fe 2+ + 2e

E = 0.44 + 0.0295 log( Fe 2+ ) = 0.62

Fe 2+ Fe 3+ + e
Fe 2+ + 2 H 2 O Fe(OH ) 2 + 2 H +

E = +0.77
pH = 6.65 0.5 log( Fe 2+ ) = 9.65
1
pH = +1.613 log( Fe 3+ ) = 3.61
3
E = 0.05 0.059 pH

Fe 3+ + 3H 2 O Fe(OH ) 3 + 3H +
Fe + 2 H 2 O Fe(OH ) 2 + 2 H + + 2e

E = +0.27 0.059 pH

Fe(OH ) 2 + OH Fe(OH ) 3 + e
Fe

2+

+ 3H 2 O Fe(OH ) 3 + 3H + e

E = +1.41 0.177 pH

Fe + 2 H 2 O HFeO + 3H + 3e

E = +0.316 0.0886 pH

Fe(OH ) 2 HFeO2 + H +

pH = 18.3 + log( HFeO2 ) = 12.3

HFeO2 Fe(OH ) 3 + 2e

E = 0.81 0.059 log( HFeO2 ) = 0.46

ng 1 c tnh bng:
0
cb
E Fe
= E Fe
+
2+
2+
/ Fe
/ Fe

0.059
log( Fe 2+ ) = 0.44 0.059 3 = 0.62V
2

ng 5 c tnh nh sau:
T phan ng:
Fe Fe 2+ + 2e

0.059
log( Fe 2+ )
2
+ 2 H 2 O Fe(OH ) 2 + 2 H + (2)

Ta co phng trnh:

0
cb
E Fe
= E Fe
+
2+
2+
/ Fe
/ Fe

Vi phan ng:

Fe 2+

Ta co:

TFe ( OH ) 2 = ( Fe 2+ )(OH ) 2

Cng phan ng (1) va (2) ta co phng trnh ng 5:


Fe + 2 H 2 O Fe(OH ) 2 + 2 H + + 2e

Do o:

Vi:

cb
0
+
E Fe
( OH ) 2 / Fe = E Fe ( OH ) 2 / Fe + 0.059 log( H )

V:

cb
cb
E Fe
( OH ) 2 / Fe = E Fe 2 + / Fe

0
cb
E Fe
= E Fe
+
2+
2+
/ Fe
/ Fe

(1)

TFe ( OH ) 2 / Fe
0.059
log(
)
2
(OH ) 2

ng
a
b
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

cb
0
E Fe
= E Fe
+
2+
2+
/ Fe
/ Fe

0.059
log(TFe (OH ) 2 / Fe ) 0.059 log(OH ) 2
2

0.059
log(TFe ( OH ) 2 / Fe ) + 0.059 14 + 0.059 log( H + )
2
0.059
0
0
E Fe
log(TFe ( OH ) 2 / Fe ) + 0.059 14
Vy:
( OH ) 2 / Fe = E Fe 2 + / Fe +
2
0
Thay s vao ta co: E Fe
( OH ) 2 / Fe == 0.05
cb
0
E Fe
= E Fe
+
2+
2+
/ Fe
/ Fe

hay

E(V)

Va phng trnh ng 5 nh sau:

E = 0.05 0.059 pH

Gian E-pH cua h Fe-H2O


2

1.5

Fe3+

4
b

Fe(OH)3

0.5

7
Fe2+

a
-0.5

Fe(OH)2

10
9

HFeO2-

5
Fe

-1

-1.5
2

10

12

IV/ Cng dung cua gian E-pH:


1/ Gian E-pH cua h kim loai-nc co 3 vung c trng:
a/ Vung kim loai cn bng vi ion kim loai nng 10-6mol/l.
Theo quan im n mon vung nay c goi la vung an toan.
b/ Vung hydroxyt kim loai (hay oxyt kim loai) cn bng vi ion kim
loai co nng 10-6mol/l. Vung nay thng kt tua day c va c goi la vung
thu ng.
c/ Vung kim loai hay hydroxyt kim loai (oxyt kim loai) cn bng vi
ion kim loai co nng 10-6mol/l. Vung nay xay ra cac phan ng n mon va
c goi la vung n mon.

14
pH

2/ Trong mt gii han nao o, gian POURBAIX c a ra d oan


n mon. Tuy nhin, trn gian POURBAIX khng cho bit g v tc n mon
va ban cht bao v cua lp hydroxyt hay oxyt tao thanh trong vung thu ng.
3/ V nguyn tc co 3 phng phap chng n mon c rut ra t gian
POURBAIX:
a/ in th in cc co th lam m hn so vi in th n mon va
in th o kim loai nm trong vung an toan. Phng phap nay goi la bao v catod
(phn cc catod).
b/ in th in cc co th lam dng hn so vi in th n mon va
in th o kim loai nm trong vung thu ng. Phng phap nay goi la bao v
anod (phn cc anod).
c/ Co th chuyn pH sang phai cho kim loai ri vao vung thu
ng. Ngha la thay i mi trng co th dn n ngng n mon.

CHNG 5
THU NG HOA VA PHNG PHAP BAO V IN HOA
I/ Thu ng hoa kim loai:
1.2. Khai nim:
- Trang thai thu ng cua kim loai hay hp kim la trang thai ma trn b mt
cua no hnh thanh mt lp mang mong co tnh cht bao v kim loai hay hp kim
trong dung dch n mon. Lp mang nay co th day vai Ao n vai trm Ao va c
hnh thanh do qua trnh oxy hoa.
Fe + 2 H 2 O Fe(OH ) 2 + 2 H + + 2e
V du:
- c trng cho trang thai thu ng la khi kim loai b thu ng th in th
in cc cua no chuyn v pha dng hn (phn cc anod ln) va in tr n mon
ln, nn tc n mon giam nhanh.
- Hin tng thu ng do Lomonoxov tm ra nm 1738 va sau o c
Faraday phat trin thm vao nm 1840, khi ng nghin cu s n mon Fe trong
dung dch HNO3.
Tc n mon (g/m2.h)
1000 -

500 -

30 40 50
HNO3(%)
Hnh 5.1.
- Co hai cach chuyn kim loai vao trang thai thu ng:
* Phn cc anod (bng dong ngoai)
* Nhung vao dung dich in li co cha cu t thch hp.
1.2.
ng hoc cua qua trnh thu ng kim loai:
Gia s rng co mt s kim loai trong dung dch in li mt in th u
dng se xay ra phan ng sau:
(1)
xMe + yH 2 O Me x O y + 2 yH + + 2 ye
10

20

a/ Phn cc anod:
V du: Fe b phn cc anod trong dung dch 0.5M H2SO4, bt u phn cc
t in th n mon Ecorr. (Hnh 5.2.)
E(V)
2 H 2 O O2 + 4 H + + 4e

1.25 i pass = 7 10 2 A / m 2

1.00 -

2 Fe + 3H 2 O Fe2 O3 + 6 H + + 6e

+0.5 -

icit = 2 10 3 A / m 2
E Hcb2

0.0 -

2 H + + 2e H 2

FeSO4

-0.25 cb
E Fe

-0.5 -

Fe Fe 2+ + 2e

!
-2

!
0

!
!
2
4
logi
Hnh 5.2.
b/ Nhung kim loai vao cht in li co cht oxy hoa thch hp:
Mun thu ng mt kim loai Me nao o th em nhung no vao trong dung
dch in li co cha cac cu t oxy hoa cua h oxy hoa kh (redox) co in th cn
cb
dng hn E p . Trong trng hp ta co mt phan ng a in cc vi
bng E redox
in th hn hp ( E corr ) c xac nh bng phan ng anod cua kim loai hoc oxyt
kim loai vi phan ng kh cua cht oxy hoa.
Nu tc cua phan ng kh E p ln hn tc phan ng anod ( icrit ) th
kim loai se b thu ng.
Cac iu kin thu ng kim loai bng h oxy hoa kh. H oxy hoa kh
thch hp cho s thu ng kim loai cn co nhng yu cu sau:
cb
cb
> E redox
> Ep
(5a)
1/ E puqtd

2/ ic ,redox

Ep

> icrit

(5b)

Trong thc t cac h oxy hoa kh ap ng iu kin (5a), (5b) co th c


dung nh mt cht c ch thu ng trong dung dch n mon, chng han nh
Na2CrO4. Mt khac, nhng kim loai hoan toan b thu ng co th co hin tng n
mon cuc b. Hin tng nay la do s pha huy cuc b mang thu ng hoc bng
hoa hoc hoc bng c hoc. V du nh s pha huy mang thu ng bng cac yu t
hoa hoc do anh hng cua cac ion halogen c bit la Cl-, Br-, I- co mt trong mi
trng.
E(V)
Vung qua thu ng
cb
E puqt

vung thu ng
E

cb
redox

E corr

OX RED + ne
EF

Ep

vung chuyn tip


vung hoat ng
Me Me n + + ne

logicrit logic,redox

logipass

logi

Hnh 5.3.
1.3.
Bao v anod:
Trn c s phn tch s lam vic cua h thng n mon ta co th kt lun
rng nhiu trng hp kim loai b thu ng co th nng cao bn cua no bng
cach chuyn in th in cc v pha dng hn. Mun thc hin iu nay ta ni
kim loai cn bao v vi cc dng cua ngun mt chiu hay ni kim loai cn bao
v vi kim loai co in th in cc dng hn. Nhng hin nay vic ng dung
bao v anod vao thc t con nhiu han ch. Phng phap bao v anod chu yu
nng cao bn cua thep cacbon, thep khng g, hay titan trong mt s mi trng
nh xut c, axit sunphuaric co nng cao.
Dong bao v phai duy tr thng xuyn khi dong in chnh b ngt th phai
co dong phu.

Mun tin hanh bao v anod phai tun theo cac iu kin sau y:
- Trong mi trng o kim loai phai co kha nng thu ng khi phn cc
anod.
- Dong in be khi duy tr trang thai thu ng am bao bn n mon
cao, tiu hao nng lng t. Tuy nhin luc u phai cn mt dong ln vt
qua dong gioi han n vung thu ng cua kim loai.
- am bao co dong in thng xuyn khi bao v anod.
- vung in th hiu qua phai ln.
Tuy nhin vic bao v anod thng gp mt s kho khn nh sau:
- Bao v anod khng thc hin c phn kim loai khng tip xuc vi
dung dch.
- Dong in ban u cho s thu ng anod ln nn cn phai co dung cu
khng ch in th va duy tr dong in.
- Rt kho khn bao v cho cac ng ng dn dai.
- Trong dung dch co cha cac ion hoat ng nh Cl-, th phai dung n ap
khng ch in th in cc cua kim loai vung thu ng nhng phai di in
th n mon l.
II/ Bao v in hoa bng cach thay i in th in cc:
2.1.
Khai nim:
Da trn th ng cong phn cc trong iu kin nao o ta co th
chuyn in th in cc v pha dng hn hay m hn so vi in th n mon th
dong in n mon co th giam. Nh vy, bao v in hoa la phn cc hoa in cc.
a/ Phn cc anod:
Chuyn in th in cc v pha dng hn so vi in th n mon cho
n khi kim loai ri vao trang thai thu ng. Mun thc hin iu nay ta ni kim
loai cn bao v vi cc dng cua ngun mt chiu hay ni kim loai cn bao v
vi kim loai co in th in cc dng hn. Trong ca hai trng hp kim loai cn
bao v ong vai tro la anod. Cho nn tc n mon ch giam khi mi trng o
kim loai b thu ng.
b/ Phn cc catod:
Chuyn in th in cc v pha m hn so vi in th n mon th hu
nh phan ng hoa tan kim loai ngng hn. Mun thc hin iu nay ta ni kim loai
cn bao v vi cc m cua ngun mt chiu hay ni kim loai cn bao v vi kim
loai co in th in cc m hn. Trong ca hai trng hp kim loai cn bao v u
ong vai tro catod, nn tc n mon se giam.

* Phn cc catod bng cach ni kim loai cn bao v vi cc m cua ngun mt


chiu, c goi la bao v catod in phn.
* Phn cc catod bng cach ni kim loai cn bao v vi kim loai khac co
in th in cc m hn, c goi la bao v bng Protector (anod hy sinh).
2.2.
Bao v bng Protector:
Bao v bng Protector co th thc hin bng hai cach (Hnh 5.4.)
4

3
2

Gian tip
Trc tip
1. Thit b cn bao v; 2. Protector Zn; 3. Cht boc Protector; 4. Dung cu kim tra
Hnh 5.4.
2.3.
Bao v catod bng dong in ngoai:
Bao v catod bng dong ngoai co th lp t nh sau (Hnh 5.5.)
V

- +
4

Hnh 5.5.
1. Kim loai cn bao v
2. Anod phu
3. Cht boc
4. Ngun in mt chiu 5. in cc so sanh
Anod phu c ch tao t thep ph liu, re tin. Tuy nhin thng s dung
anod phu la in cc khng tan.

Mt s vt liu c dung lam anod phu nh sau (Bang 5.1.)


Bang 5.1.
Dung lng (kg/A.nm)
Loai vt liu
Dong cc ai (A/m2)
Thep ph liu
5
10
Gang
35
0.1
Graphit
20
0.5
Ch (1%Ag; 6%Sb)
150
Ti
Ta
+ Pt
10.000
Nb
Tom lai, chon cach bao v bng protector hay bng dong ngoai phu thuc
chu yu vao cng trnh cn c bao v. i vi cng trnh nho phng phap dung
protector kinh t hn. Phng phap nay co u im la in th bao v phn b u.
Bao v catod bng dong ngoai c dung bao v nhng din tch ln,
nhng phng phap nay co th xay ra nguy c "qua bao v". Ngha la, in th
in cc cuc b cua cng trnh tr nn qua m n ni tc cua phan ng:
2 H 2 O + 2e H 2 + 2OH tr nn ang k.
Cac phng phap bao v trn thng c dung kt hp vi cac lp phu
cach in, nn vung tac dung bao v cua protector tng ln rt nhiu.

CHNG 6
NHNG NHN T ANH HNG N TC N MON
I/ Nhng nhn t bn trong:
1.1. Tnh bn nhit ng cua kim loai:
in th in cc tiu chun co th anh ga gn ung tnh bn nhit ng
cua kim loai. Tc n mon cung co th tnh theo cng thc nh sau:
I=

E ccb E acb
R

I phu thuc vao E ccb va E acb , tc phu thuc vao ban cht cua kim loai.
V du: - Trong mi trng trung tnh E Hcb = 0.41V nhng kim loai nao co
2

in th in cc m hn se b hoa tan: Na, K, Zn, Al, Fe ...Nhng kim loai nao co


in th dng hn khng th hoa tan: Cu, Ag, Au, Hg, ...
- Trong mi trng axit E Hcb 0 nhng kim loai nao co in th in
2

cc m hn se b hoa tan: Zn, Al, Fe, Pb ...Nhng kim loai nao co in th dng
hn khng th hoa tan: Cu, Ag, Au, Hg, ... nhng khi trong dung dch co oxy hoa
tan th Cu, Hg, Ag lai b n mon do s kh phn cc oxy.
2.2.
V tr cua kim loai trong bang h thng tun hoan:
Khng phan anh ro net tnh bn chung cua kim loai v no con phu thuc vao
tnh cht bn trong va bn ngoai na. No ch phan anh mt s tnh cht co tnh qui
lut ma thi.
V du: - bn nhit ng cua kim loai tng t trn xung i vi cac
nhom IB, IIB, VIIIB.
- Nhng kim loai d b thu ng la nhng kim loai thuc nhom IVB,
VIB, VIIIB.
II/ Nhng nhn t bn ngoai:
2.1.
Anh hng cua pH:
a/Anh hng trc tip: o la anh hng do cac phan ng kh phn
cc hydro va oxy. Khi thay i pH mt gia tr n v th in th se thay i
0.059V.
b/ Anh hng gian tip: thay i pH co th hoa tan san phm n
mon hay tao thanh mang bao v trn b mt in cc.
Ngi ta chia thanh 3 nhom (Hnh 6.1)

pH

2
pH
3
pH
Hnh 6.1.
* Nhng kim loai ma mang oxyt cua no hoa tan trong axit va trong kim:
Al, Zn, Sn, Pb. Trong mi trng axit no tao thanh cac ion kim loai Al3+, Zn2+,
Sn2+, Sn4+, ...Trong mi trng kim tao thanh phc cht ZnO22-, AlO2-, ...(dang 1).
* Nhng kim loai ma mang oxyt cua no hoa tan trong axit ma khng b hoa
tan trong kim (do tao thanh cac oxyt kho tan): Ni, Co, Cu, Cr, Mn, Fe (dang 2).
* Nhng kim loai ma mang oxyt cua no khng hoa tan trong axit va trong
kim. Tc n mon khng phu thuc vao pH: Pt, Au, Ti, ... (dang 3).
i vi mi kim loai pH khac nhau co tc n mon khac nhau.
Bang 6.1.
Kim loai
Al
Pb
Sn
Zn
Fe
pH co tc n mon cc tiu
6.6
8
8.5
11.5
14
2.2.
Anh hng cua thanh phn va nng cua dung dch mui:
Tc n mon in hoa phu thuc vao ban cht cua dung dch mui hoa
tan va nng cua no trong dung dch.
- Mui co tnh oxy hoa lam chm tc n mon, co khi ngn can hoan toan
qua trnh n mon do kim loai b thu ng: KClO3, K2CrO4, KNO2, ...Ngc lai nu
mui co tnh oxy hoa la cht kh phn cc th se lam tng tc n mon: S2O82-,...
- Nhng mui co tnh axit hay baz khi tng nng cua no th pH tng
nn co anh hng nh pH: Na2CO3, AlCl3, ...Tuy nhin, cung co nhng loai mui
axit khi tac dung vi kim loai tao thanh mui khng tan trn anod hay catod se lam
giam tc n mon: MeH2PO4, Me(HPO4)2, ...
- Tc n mon con phu thuc vao ban cht, nng cua cation va anion
cua mui hoa tan. Nu cac anion cua mui co kha nng hp phu trn b mt kim
loai lam thay i c cu lp in tch kep, lam giam in th in cc cua kim loai

lam cho tc n mon giam. Nhng nu anion co hoat tnh ln se pha v mang
thu ng nn tc n mon tng.
K(mm/nm)
K(mm/nm)
KF
KCl

KCl
NaCl
KBr
KI

t.gian
Hnh 6.2. Tc n mon phu thuc vao
Dang anion co trong dung dch

LiCl

nng
Hnh 6.3. Tc n mon phu thuc
vao dang cation va nng cua mui

2.3.
Anh hng cua nng oxy:
n mon kim loai trong a s cac trng hp do s kh phn cc cua oxy,
cho nn tc n mon phu thuc vao tc hoa tan cua oxy.
K

12
18
24
cm3/l
Hnh 6.4.
2.4.
Anh hng cua nhit :
Nhit anh hng ln n tc n mon. Trong dung dch in li tc
n mon tng khi tng nhit .
6

Hnh 6.5.
T
2.5.
Anh hng cua tc chuyn ng dung dch:
Trong cng nghip hoa cht co rt nhiu thit b lam vic trong mi trng
cht in giai chuyn ng nh bm, van, ng ng, thap hp thu, hp phu, canh
khuy,... trong mi trng nay tc n mon co th tng hay giam.
- Nu cht long khng cha anion hoat ng: F-, Cl-, Br-, I- th ban u tng
tc chuyn ng cua cht long th tc n mon tng, nhng sau o giam. Nu
tng manh tc chuyn ng cua dong cht long th tc n mon tng.
- Nu trong cht in giai co cha cac anion hoat ng th khng th nao
tao mang thu ng. Do o, tc n mon tip tuc tng.
K
K

m/s
m/s
Hnh 6.6.
2.6.
Anh hng cua dong in ro:
Rt nhiu thit b va ng ng lam vic ngm di at b n mon do tac
ng cua dong in ro (chu yu la dong mt chiu, dong xoay chiu khng anh
hng)

(+)

(-)

vung catod

vung trung hoa vung anod (n mon manh)


Hnh 6.7.
2.7.
Anh hng cua cac nhn t khac:
Do mt vai khu trong chi tit khng ung qui cach, gy nn n mon. Nguy
him nht la cac ch ni, ch han, cac mi han. (Hnh 6.8.)

Tranh bt mai mon

D gy mai mon

Hnh 6.8.
III/ Cht lam chm n mon: (CLC)
3.1.
Khai nim:
Cht lam chm n mon la cht khi thm vao mi trng mt lng nho th
tc n mon in hoa cua kim loai va hp kim giam i rt ln. C cu tac dung
cua cht lam chm la ngn can qua trnh anod va catod hay tao mang.
Theo Balezin cht lam chm co th chia lam cac loai sau:
Kiu A: Cht lam chm tao trn b mt hp kim mt lp mang mong.
Kiu B: Cht lam chm lam giam s xm thc cua mi trng.
Kiu AB: kt hp hai loai trn.
Ngoai ra theo mt s tac gia khac cht lam chm gm co cac loai sau:
Da vao thanh phn: CLC v c, CLC hu c.

Da vao tnh cht s dung: CLC trong dung dch, CLC bay hi.
Da vao tnh cht mi trng: CLC axit, CLC kim, CLC trung tnh.
danh gia CLC da vao hai ch s sau:
+ H s tac dung bao v (Z):
Z=

K 0 K1
(%)
K0

Ko: Tc n mon kim loai trong dung dch cha co CLC (g/m2.h).
K1: Tc n mon kim loai trong dung dch khi co CLC (g/m2.h).
+ Hiu qua bao v ():
=

K0
(%)
K0

2.2.
Cht lam chm anod:
Thng la nhng cht oxy hoa, nhng cht nay ngn can qua trnh anod, no
lam thu ng hoa b mt anod va lam giam qua trnh anod. Nhng CLC anod
thng c s dung: Na2CrO4, NaNO2, hn hp cua (NaNO2 + NaCO3), ...
V du: Cromat hoa b mt st, thep:
O

O
Cr

Cr
O

Fe

O
Cr

O
Fe

O
Cr

O
Cr

O
Cr

O
Cr

Fe
Fe
Hnh 6.9.
3.3.
Cht lam chm catod:
Thng la nhng cht hp thu oxy, do o lam giam tc n mon do s
kh phn cc oxy. Ngoai ra nhng cht nay lam giam hiu ng cua catod hay giam
b mt catod. Nhng CLC catod thng c s dung: Na2SO3, Ca(HCO3)2, NH2NH2, ZnSO4, ... Ngoai ra, cung co mt s ion kim loai nh As3+, Bi3+ trong mi
trng axit chung se phong in trn catod tao thanh As hay Bi. Qua th hydro
trn cac kim loai nay cao hn qua th hydro trn thep.
3.4.
Cht lam chm hu c:
Ngay nay, ngi ta a tm ra trn 3000 CLC, trong o a s la CLC hu c.
Tac dung cua CLC hu c la hp phu ln b mt kim loai va lam giam tc n
mon.
Anh hng cht hp phu n tc n mon do hai nhn t chnh:
+ Mc bao phu b mt bi ion hay phn t cua CLC hu c.

+ Thay i in th khi b hp phu.


Mt s CLC hu c thng c s dung trong mi trng axit H2SO4 22%
nh sau:
Bang 6.2.
Tn cht
Cng thc
Nng
Z(%)
(%)
Utrotropin
(CH2)6N4
11.2%
96.798
3147
Thioure'
(NH2)2CS
0.0050.01%
96
2425
Pyridin
C5H5N
1.52%
40
1.7
Kaliiodua
KI
0.11%
65
98.5
Benzidin
NH2C5H6
9g/l
87.7
96.5

3.5.
Cht lam chm bay hi:
Cht lam chm bay hi dung bao v kim loai khi tip kim loai o tip
xuc vi khoi hoc hi, nn c goi la CLC bay hi. CLC bay hi co ap sut hi
bao hoa cao, hi cua no nhanh chong chim y th tch khng gian kn, sau o
c hp thu ln b mt kim loai va bao v kim loai trong mt thi gian dai.
Nhng c trng quan trong cua CLC bay hi la:
+ Phbh = 10-210-4 mmHg 2025oC.
+ Co tac dung bao v kim loai lam vic trong khng gian kn.
Tac dung cua CLC bay hi:
Cht lam chm bay hi co th tac dung vi cac cht kh phn cc, lam
giam m cua mi trng, lam cho b mt kim loai ghet nc, hay co th tao
mang thu ng.
Phng phap s dung CLC bay hi:
+ Cho CLC bay hi trong khng gian kn: phong, hom kn.
+ Quet CLC bay hi trn giy bao goi.
Mt s CLC bay hi thng c s dung:
+ CLC phtphat, loai nay thng c dung bao v thep, gang, crom,
niken, thic. Phi liu nh sau:
77% NaNO2 + 5.5% (NH4)2HPO4 + 1% Na2CO3 (trong lng)
Hn hp nay dang bt, cho vao bao b va c 1m3 khng gian cn 1.5kg
bt.
+ CLC bay hi trn c s natrinitrit va benzoat.
32.5% Benzoat + 16.5% NaNO2 + 1% (NH4)2CO3 (trong lng)
3.6. Cht lam chm hoa tan trong du m:

Cht lam chm hoa tan trong du m la hp cht hu c ma phn t cua no


co cu tao t hai phn:
+ Gc hydrocacbon co phn t cao (thng hay vong)
+ Nhom hoat ng bao v kim loai
Cng thc chung: CnH2n+1A.
A: -OH, -COOH, -COOMe, -SO3, --SO3Me, -NO2, -NH2.
C cu tac dung cua CLC trong du m:
+ Ngn can s khuych tan cua nc va kh n mon qua du m.
+ Tao trn b mt in cc mang hp thu ghet nc, khng cho nc i qua,
khng b nc phn huy.
Mt s cht CLC trong du m hin nay c s dung:
Nitro hoa m khoang (co gn gc -NO2), hp cht hydrocacbon mach cao
co gn cac gc -SO3, -NO2, -NH2, hoc hn hp mt s m co nhiu gc hoat ng
th hiu qua bao v cao hn so vi n cht.

CHNG 7
LP PHU BAO V
Lp phu bao v la mt trong nhng phng phap ph bin nht hin nay chng
n mon kim loai.
Co ba loai lp phu bao v:
Lp phu kim loai
Lp phu phi kim loai
Lp phu bng cac hp cht hoa hoc.
A. Lp phu kim loai:
I. C cu:
1.1.
Lp phu anod:
in th kim loai phu m hn kim loai chnh, do o kim loai phu ong vai tro
anod cua pin n mon. V du : Zn, Sn, Cd, ... ln trn nn st, thep.
1.2.
Lp phu catod:
in th kim loai phu dng hn kim loai chnh, do o kim loai phu ong vai tro
catod va kim loai chnh ong vai tro la anod. Do o, mun bao v kim loai chnh
lp phu phai am bao cac yu cu:
- Bn trong mi trng n mon.
- St chc, khng co l xp, khng co vt nt.
- Bam chc vao kim loai chnh.
V du: Cu, Cr, Ni ln trn nn st, thep.
II. Phng phap phu:
2.1. Phng phap in: s dung ngun in mt chiu
Ban cht cua phng phap nay la kt tua in hoa t cac kim loai khac.
R

+ -

Zn

Fe

Hnh 7.1.

2.2. Phng phap nhit:


Ban cht cua phng phap nay la nhung kim loai cn bao v vao kim loai khac
dang nong chay va kim loai nong chay bam ln b mt kim loai cn bao v.
Nhng yu cu c ban tao thanh lp phu:
- Kim loai nong chay co kha nng thm t va dang u trn b mt kim loai cn
bao v.
- Tao thanh hp kim gia hai kim loai.
- Nhit nong chay thp hn kim loai cn bao v.
* u im: n gian, nng sut cao.
* Nhc im:
+ Chiu day lp phu khng n nh, phu thuc vao nhit va thi gian nhung.
+ Tiu hao kim loai kha ln (lam vic nhit cao nn kim loai d b oxy hoa)
+ Lp phu khng u, khng bng phng
+ Khng th thc hin c vi cac chi tit phc tap (l, khe)
2.1.1. Nhung kem:
Zn co in th m hn Fe nn co th bao v st khoi n mon trong khng kh va
trong nc.
a. Cac bc tin hanh:
- Ty du m trong dung dch 6-10% NaOH, 2-5% Na3PO4 80oC.
- Ty g hoa hoc trong dung dch 5-10% H2SO4 thi gian 30-35' (co the ty g in
hoa)
- Hoat ng hoa b mt Fe trong dung dch 0.5-3% HCl hay trong dung dch
NH4Cl a acid hoa.
- Tr dung hoa b mt kim loai.
- Sy nhit 120-200oC.
- Nhung vao dung dch Zn nong chay.
b. Vai tro cua cht tr dung:
Muc ch cua cng oan nay la lam sach cac cht bn trn b mt kim loai
tranh cho kim loai khoi b oxy hoa va lam cho kim loai thm t tt vi kim loai
nong chay.
Cht tr dung chia lam hai loai:
* Tr dung t: 42-43% NH4Cl + 13-14% ZnO + 42-43% ZnCl2.
Cht tr dung nong chay trn kim loai nong chay.
Cac phan ng co th xay ra nh sau:
- Khi cht tr dung tac dung vi Zn nong chay:
Zn + 2NH4Cl Zn(NH3)2Cl2

Zn(NH3)2Cl2 ZnNH3Cl2 + NH3


- Oxyt st b kh theo phan ng:
FeO + NH4Cl FeOHCl + NH3
FeOHCl + ZnNH3Cl2 FeCl2 + ZnOHCl + NH3
ZnOCl ong vai tro chnh trong vic thm t b mt Fe. Vi vy, ZnCl2 co vai tro
quan trong trong cht tr dung v:
ZnCl2 + H2O [Zn(OH)2Cl2]H2
- Ngoai ra co cac phan ng sau:
FeCl2 + Zn ZnCl2 + Fe
ZnO + 2NH4Cl ZnCl2 + 2NH3 + H2O
* Tr dungkh: 50% ZnCl2 c hoa tan trong thit b ring, trc khi nhung Zn,
cho kim loai Fe nhung vao ZnCl2, sau o sy kh, nhung vao Zn nong chay.
2.1.2. Cu tao cua lp Zn:
Nhung Fe vao Zn nong chay tao thanh lp phu Zn. Lp phu nay co nhiu lp, qua
nghin cu cu tao cua no co th chia lam 6 lp:
- Lp : la lp dung dich rn chua khoang 95% trong lng Fe.
- Lp : co dang Fe5Zn21 hay Fe3Zn10 cha khoang 18-20% trong lng Fe.
- Lp : co dang FeZn7 cha 7-12% trong lng Fe.
- Lp : co dang FeZn13 cha 6% trong lng Fe.
- Lp : ham lng Zn kha nhiu, ham lng Fe ch con 0.003%.
- Lp : la lp trung gian gia lp va lp . Lp nay don lam giam bn cua
lp phu.
Lp +: chiu day cua lp Zn chim 50-60% chiu day cua lp phu.
2.1.3. Anh hng cua nhit va tap cht:
* Anh hng cua nhit : nhit cang cao lp phu cang mong, chiu day cua
lp cang nho, nn Zn b oxy hoa cang cao gy tn tht ln. Ngc lai, nhit
cang thp chiu day lp phu cang ln, nhng lp phu t bng phng va kho thao
tac.
Thng thng khng ch nhit khoang 435-470oC.
* Anh hng cua tap cht: Al la nguyn t kha quan trong, nu trong Zn
nong chay co khoang 0.2-0.4% Al th du phng phap tr dung t hay kh u
cho lp Zn bong. Nhng nu ham lng Al nhiu hn se lam thay i tnh cht c
hoc cua lp phu.
Tng ham lng Al th chiu day cua lp se giam, lam cho chiu day chung
giam. Khi ham lng Al at n mt gii han nao o th lp trung gian bin mt
va nu ham lng Al vt qua 0.4% th AlCl3 c tao thanh va lam can tr phan

ng gia Fe va Zn. Ngoai ra, cac tap cht khac nh: Pb, Cd, Bi cung anh hng
n chiu day cua lp phu Zn.
2.1.4. Cu tao cua thung nhung Zn:

2
3

5
Hnh 7.2.
1. Lp Zn nong chay; 2. Cht tr dung nong chay; 3. Lp Pb nong chay
4. Vt trang; 5. Vo thung (bng thep co lot lp gach samt)
2.2. Nhung thic: (oc tai liu)
B. Lp phu phi kim loai:
Co hai loai ph bin hn ca la sn va trang men.
I. Trang men:
Dung bao phu cac thit b phan ng co vo boc gia nhit, thap hp thu, ng trao
i nhit (rut ga), ...
1.1.
C cu bao v cua lp men:
Lp men bam chc vao kim loai, hoan toan khng co l xp. Nc va khng kh
khng th thm qua c. bn cua kim loai chnh la bn cua lp men. Kim
loai c trang men co nhng u, nhc im nh sau:
* u im:
- Lp men tng i bn trong mi trng xm thc: kh quyn, dung dich mui
trung tnh, trong nc, trong acid co tnh oxy hoa, kim yu.
- Gi ve ep va n nh trong mt thi gian dai.
- Cng ngh trang men n gian, nguyn liu d tm.
* Nhc im:
- Khng the boc lp phu ra c, do o khi lp men h th khng th phuc hi chi
tit nh ban u c.
- Lp men d v do tac dung c hoc.

- Khng th thc hin c cho cac chi tit phc tap.


- trong mi trng kim manh, hoc mi trng HF lp men se b pha huy:
SiO2 + 2NaOH Na2SiO3 + H2O
SiO2 + HF SiF4 + 2H2O
1.2.
Nguyn liu san xut men: co 2 nhom chnh
* Vt liu tao thanh thuy tinh: cat thach anh la vt liu chnh san xut ra men.
Thanh phn SiO2 chim t 95-98.8%, nhit nong chay cao 1600-1700oC, cho
nn cn phai thm mt s cht phu gia.
* Cac cht phu gia: tuy thuc vao tnh cht cua men ma cho cac cht phu gia khac
nhau:
- Ha thp nhit nong chay dung Na2O.PbO
- Men bn hoa thm cac loai oxyt B2O3.PbO
- Anh hng h s gian n nhit thm Na2O.K2O
- Cht lam uc CaF2, 3NaF.AlF3 (criolit Na2AlF6)
- Cht oxy hoa oxy hoa cacbon dang bn: NaNO3, KNO3, MnO2.
- Cht tao mau:
: mau vang
Pb2Pb4O7
CoO + Cr2O3 : mau xanh nc bin
: mau xanh la cy
Cr2O3
1.3.
Trang men:
* Men nn: phai am bao men bam chc vao kim loai, khng cho kim loai tac
dung vi mi trng xm thc. Chiu day cua lp men nay 0.1-0.2 mm.
* Men ngoai: trang tr va bn c hoc.
Trang men co th dung hai phng phap t hay kh.
II. Sn:
Sn la loai cht long c cu tao t cht tao mang va mt s cht hoa tan trong
dung mi d bay hi. Tuy thuc vao cht tao mang ma co nhiu loai sn khac
nhau.
2.1.
Vai tro cua lp sn:
- Chng g
- Trang tr
- Cach in, sn chu nhit, chu ha, chu acid, chu kim, chu xng du.
2.2.
Yu cu cua mang sn:
- Sn phai bam chc vao kim loai nn.
- Phai n nh hoa hoc
- Khng thm nc, thm kh, khng b nc phn huy.

- Phai chm lao hoa.


2.3.
Thanh phn mang sn:
* Cht tao mang: la thanh chu yu, cht tao mang co th la: du thao mc, nha
thin nhin, nha tng hp.
* Dung mi: cht long d bay hi, dung hoa tan cht tao mang.
* Bt mau: cac oxyt kim loai mn hoc cac bt mau hu c, khng hoa tan trong
nc, co tac dung lam cho mang sn nhn, co mau ep, co bn c hoc cao.
Lng bt mau chim khoang 10% trong lng sn.
2.4.
qua trnh gia cng mang sn:
- X l b mt trc khi sn
- Chon sn
- Cac lp sn
+ Sn nn: lam cho b mt khng g va lam nn
+ Sn lot: lam phng b mt lp sn nn
+ Sn phu: tuy theo yu cu va tac dung ma chon sn.
- Sy kh mang sn.
C. Lp phu hp cht hoa hoc:
I. Oxy hoa va nhum mau kim loai:
1.1.
Oxy hoa kim loai en:
bao v kim loai en khoi n mon thng ngi ta tao trn b mt kim
loai o mt lp oxyt theo phng phap hoa hoc hay in hoa. Phng phap in
hoa t c s dung va khng c cp trong phn nay.
a. Oxy hoa theo phng phap hoa hoc:
Qua trnh nay thng c tin hanh trong dung dch kim c co cha cac cht
oxy hoa.
Phng phap hoa hoc c dung ph bin hn phng phap in hoa.
C cu tao mang oxyt nh sau:
- Hoa tan Fe trong kim tao thanh mang oxyt (mui oxyt thp):
Fe Na2FeO2
- Oxy hoa mui oxyt thp thanh mui oxyt cao:
Na2FeO2 Na2Fe2O4
- Tac dung hai mui trn tao oxyt st t:
Na2FeO2 + Na2Fe2O4 Fe3O4
- Thuy phn mui oxyt cao:
Na2Fe2O4 + (m+1)H2O Fe2O3.mH2O
- Kh hydrat hoa mt phn:

Fe2O3.mH2O Fe2O3.(m -1)H2O


Cac giai oan trn co th c tng quat nh sau:
Fe Na2FeO2 Na2Fe2O4 Fe2O3.mH2O Fe2O3.(m -1)H2O
Fe3O4
(mang oxyt)
(bun mau o kt tua trn ay thung)
Cu tao mang va chiu day mang phu thuc vao tc tao thanh trung tm
kt tinh va tc phat trin mang. Nu tc tao trung tm kt tinh ln hn tc
phat trin mang (nng cht oxy hoa cao) th mang tao thanh nhanh, st chc,
nhng mong. Ngc lai, Nu tc tao trung tm kt tinh be hn tc phat trin
mang (nng kim cao) th mang tao thanh day nhng xp.
Cht oxy hoa c s dung y la cac mui nitric va nitrat. Dung mui
nitric cho mau xanh sang, con mui nitrat cho mau en.

Bang 7.1. Thanh phn va ch oxy hoa


STT Thanh phn
NaOH
700-800 g/l
1
NaNO3
200-250 g/l
NaNO2
50-70 g/l

NaOH
NaNO3

Ch oxy hoa
138-140oC
(khi nhung) 20-120 phut
142-146oC
(khi ly ra)

1000-1100 g/l 145-150oC


130-140 g/l
(khi nhung)
160-165oC
(khi ly ra)

60-90 phut

Dung dch 1 cho mang oxyt bong, dung dch 2 cho mang oxut m.
Ngoai ra co th tin hanh oxy hoa kim loai en trong dung dch acid H3PO4 th cho
mang oxyt tt hn v ca tnh cht c hoc va bn lin kt, bn n mon so vi
dung dch kim. c bit, qua trnh nay co th tin hanh oxy hoa cho ca kim loai
en va kim loai mau. Qua trnh tin hanh nhanh, t tn nhit lng.

Bang 7.2. Thanh phn va ch oxy hoa


Thanh phn (g/l)
Cu t
H3PO4
Ca(NO3)2.4H2O
Ba(NO3)2
MnO2
Ni
Fe(H2PO4)2
Mn(H2PO4)2

4-10
70-100
1.0-2.0
-

4-10
70-100
1.0-2.0
8-10
-

Nhit
2-10
70-100
1.0-2.0
30-40

100oC

Thi gian

40-45 phut

1.2.
Oxy hoa kim loai mau:
bao v va trang tr kim loai mau, ngi ta thng tao trn b mt kim loai o
mt lp oxyt theo phng phap hoa hoc hay in hoa.
1.2.1. Oxy hoa ng:
Oxy hoa ng chng n mon, trang tr trong cng nghip va thit b quang hoc.
a. Oxy hoa theo phng phap hoa hoc:
Mang oxyt tao thanh day khoang 1m, co thanh phn chu yu la CuO.
Thanh phn va ch oxy hoa nh sau:
NaOH
50 g/l
15 g/l
K2S2O8
Nhit
60-65oC
Thi gian
5 phut
b. Oxy hoa theo phng phap in hoa:
Mang oxyt tao thanh day khoang 1-2m, co bn c hoc va bn n mon cao
va co th oxy hoa cac loai hp kim cua Cu.
Thanh phn va ch oxy hoa nh sau:
NaOH
100-250 g/l
Nhit
80-90oC (Cu)
60-70 oC (ng thau)
0.5 A/dm2
ia
in th
2-6 Volt
Thi gian
30 phut
oxy hoa va nhum mau vang cua ng, ngi ta khng s dung dong
in ngoai ma ch cho Cu tip xuc vi Al. Gia Cu va Al se xut hin mt hiu
in th.
Thanh phn va ch oxy hoa:

CuSO4
50 g/l
NaOH
35 g/l
30 g/l
C2H2O4
pH
9.2-9.6
Nhit
20-32oC
Thi gian
7 phut
T l b mt Cu:Al = 4:1
Dung dch khac nhau cho mau khac nhau va thi gian khac nhau cung cho
mau khac nhau.
1.2.2. Oxy hoa nhm:
a. Oxy hoa theo phng phap hoa hoc:
Oxy hoa Al theo phng phap nay, chiu day mang oxyt Al at c khng
cao khoang 0.5 - 1m va co bn kem.
Thanh phn va ch oxy hoa:
50 g/l
Na2CO3
NaOH
2-2.5 g/l
15 g/l
Na2CrO4
Nhit
80-100oC
Thi gian
5-30 phut
b. Oxy hoa theo phng phap in hoa:
- C cu tao mang oxyt:
+ Qua trnh anod:
(1)
Al Al3+ + 3e
(2)
OH- O2 + H2O + 4e
Qua trnh nay co th chia lam nhiu giai oan:
2OH- O2- + H2O
O2- O- + e
O- O + e
2O O2
2Al3+ + 3O2- Al2O3
(3)
(4)
2Al + 3O
Al2O3
+ Qua trnh catt:
H+ + 2e H2
(5)
Nhm khi mi cho vao dung dch in li co th xay ra phan ng sau:
(6)
2Al + 3H2SO4 Al2(SO4)3 + 3H2

Mang c hnh thanh se tac dung vi dung dch in li:


Al2O3 + 3H2SO4 Al2(SO4)3 + 3H2O (7)
- C cu phat trin mang oxyt va hnh thanh cac l xp:
Qua trnh tao mang oxyt xay ra theo phan ng (3) va (4). Lp oxyt nhm
mi hnh thanh mong st va chiu day hu nh khng thay i. Khi a tao mang
oxyt th cung tn tai hai qua trnh la phat trin mang va hoa tan mang (phan ng
7). Qua trnh hoa tan nay lai trn b mt lp oxyt nhm nhiu l xp, luc nay
oxy nguyn t va ion oxy khuych tan qua mang di ay cac l xp o tip tuc
oxy hoa nhm. Lp oxyt mi lai c hnh thanh, lp nay nm gia b mt phn
chia kim loai va oxyt, phn nay se phat trin v moi hng la lam cho lp oxyt day
thm. Mt khac, trn day l xp pha ngoai mang se xay ra qua trnh hoa tan mang
oxyt. Hai qua trnh xay ra ng thi va canh tranh nhau. Nu tc phat trin
mang ln hn tc hoa tan mang th lp oxyt day se c tao thanh. Ngc lai,
tc phat trin mang nho hn hoc bng tc hoa tan mang th lp oxyt se
khng c tao thanh hoc b hoa tan.
Tom lai, lp oxyt bao gm hai lp: lp trong cung mong st, lp ngoai day
co nhiu l xp (chnh l xp la cac trung tm phat trin mang).
Ngoai ra, trn thanh cac l xp ngoai cung co ca phan ng hydrat:
(8)
Al2O3 + H2O Al2O3.H2O
(9)
Hay Al2O3 + 3H2O Al2O3.3H2O
Va cung co qua trnh hoa tan:
(10)
Al2O3.nH2O + 3H2SO4 Al2(SO4)3 + (n+3)H2O
Chu y:
- S phat trin mang oxyt phu thuc vao t l tc cua hai qua trnh din
bin ng thi: s hnh thanh mang nh oxy hoa in hoa va hoa tan mang do tac
dung cua cht in li.
- Tc tao mang c xac nh bng mt dong (ia cao tao mang
nhanh). Tc hoa tan mang phu thuc vao ban cht va nhit cua dung dch
in li (nhit cao, tc hoa tan mang ln).
- Thanh phn va ch oxy hoa:
Co th s dung nhiu loai cht in li khac nhau tuy thuc vao muc ch s
dung mang oxyt, nhng thng thng ngi ta hay s dung dung dch H2SO4 lam
cht in li.
Dong in s dung co th la dong xoay chiu hay mt chiu, nhng dung
dong mt chiu cho mang oxyt cng, st hn.

Bang 7.3. Thanh phn va ch oxy hoa


Thanh phn va ch
H2SO4 (g/l)
Nhit (oC)
ia (A/dm2) Al
ia (A/dm2) Dura
in th (Volt) Al
in th (Volt) Dura
Thi gian (phut)

Dong mt chiu
180-200
15-23
1.5-2
0.8-1.2
12-13
13-28
40-50

Dong xoay chiu


125-130
12-25
1.5-2
1.5-2
21-28
19-26
40-50 (Al)
30-40 (Dura)

Chu y: mun co mang oxyt day, chu mai mon phai oxy hoa trong dung dch lanh
13oC, ia =22.3 A/dm2, thi gian = 34 h.
1.2.3. Nhum mau nhm va hp kim nhm:
Do mang oxyt co nhiu l xp nn co kha nng hp phu cac cht mau hu
c, v c, di khi cac cht mau nay tac dung vi mang oxyt tao thanh cac hp cht
hoa hoc. Ngoai ra, cac phan ng tao mau co th xay ra trn l xp lam cho mang
oxyt co mau.
V du: mun nhum mau vang da cam cho nhm, ngi ta nhung mu
nhm a ant hoa vao dung dch 510g/l K2Cr2O4 thi gian khoang 30 phut, ra
sach, sau o em nhung vao trong dung dch 50100g/l AgNO3 cung trong thi
gian 30 phut. Mau cua mang oxyt se xut hin do phan ng sau
K2Cr2O4 + AgNO3 = Ag2Cr2O4 + 2KNO3
vang da cam

Bang 7.4. Thanh phn dung dch khi nhum mau cac hp cht v c.
Mau
nhum

Dung dch 1
Nng
Mui
(g/l)
Xanh
FeCl2
10-100
Da lng CuSO4
10-100
Vang
Pb(CH3COO)2 100-200
Trng
Pb(CH3COO)2 10-50
Vang anh Na2SO3
10-50
en
Co(CH3COO)2 10-100

Dung dch 2
Mui
Nng
(g/l)
K4Fe(CN)6
10-50
K4Fe(CN)6
10-50
K2Cr2O7
50-100
Na2SO4
10-50
KMnO4
10-50
KMnO4
15-25

Hp cht
mau
Xanh da tri
CuFe(CN)6
PbCr2O7
PbSO4
MnO
CoO

Bang 7.5. Thanh phn dung dch khi nhum mau cac hp cht hu c.
Tn cht mau
Alizarin vang
Vang da cam cho nhm
Mau tm cho nhm
Vang 53 cho nhm
Xanh cho nhm
Alizarin o

Nng (g/l)
5
1-3
1
1
1
2

Nhit (oC)
50
20-25
50-60
50-60
50-60
50-60

pH
4-5
4-7
6-7
3-4

1.2.4. S mach:
A

+ -

Al

Pb

Pb

H2SO4

Hnh 7.3.
II. Pht phat hoa kim loai:
La tao trn b mt kim loai mang pht phat khng tan bam chc vi kim
loai nn. Mang pht phat khng chu c trong dung dch axit va kim manh.
nhit cao (400-500oC) mang pht phat cung khng chu c lu.
2.1.
Pht phat hoa nong:
2.1.1. Pht phat hoa thng:
Nhung mu thep vao dung dch mui pht phat dang hoa tan, thng s
dung la mui Majef: Mn(H2PO4)2.H2O, Mn(HPO4), Fe(H2PO4)2 hay monophotphat
Zn. Co dang tng quat nh sau: Me(H2PO4)2
Mui nay nhit thng b phn huy nhng khng ang k:
Me( H 2 PO4 ) 2 Me( HPO4 ) + H 3 PO4
(1)
un nong se phn huy trit hn:

4Me( H 2 PO4 ) 2 Me( HPO4 ) + Me3 ( PO4 ) 2 + 5H 3 PO4

(2)

Khi nhung thep vao dung dch pht phat se xay ra hai qua trnh sau:
Fe Fe 2+
* Qua trnh ant:
* Qua trnh catt: 2 H + + 2e H 2
Ion H+ do s phn li cua H3PO4 t do hay do cac phan ng sau:
Me( H 2 PO4 ) 2 Me 2+ + 2 H 2 PO4
(3)
H 2 PO4 H + + HPO42
HPO

2
4

H + PO

3
4

(4)
(5)

Kt qua la lp dung dch gn sat b mt mu thep giau ion Fe2+ cung nh


cac ion HPO4- va PO43-. Tch s tan cua FeHPO4, MnHPO4, cung nh Fe3(PO4)2,
Mn3(PO4)2 rt nho. Do vy, lp dung dch gn sat b mt mu thep at n qua bao
hoa va kt tinh ln b mt thep tao thanh lp phu pht phat theo phan ng:
Fe 2+ + HPO42 = FeHPO4
(6)
Mn 2+ + HPO42 = MnHPO4

(7)

Zn 2+ + HPO42 = ZnHPO4

(8)

3Fe 2+ + 2 PO43 = Fe3 ( PO4 ) 2

(9)

3Mn 2+ + 2 PO43 = Mn3 ( PO4 ) 2

(10)

3Zn 2+ + 2 PO43 = Zn3 ( PO4 ) 2

(11)

Thi gian pht phat hoa khoang 35-50 phut, nhit dung dch duy tr
khoang 96-98oC. Nhit cao, mui se b phn huy theo phan ng (1) va (2). Do
o, MeHPO4 va Me3(PO4)2 co th kt tua ln b mt thep va ca ngoai dung dch.
Ngc lai, nu nhit thp th thi gian pht phat hoa se keo dai.
Thi gian, chiu day, cu truc cua lp pht phat hoa phu thuc vao cac yu
t sau:
- Kim loai.
- Phng phap gia cng b mt trc khi pht phat hoa.
- Nhit .
- Tap cht co trong dung dch (SO42-, Cl-)
- T s axit chung va axit t do.
axit t do c xac nh bng phep chun vi metyldacam. C
10ml dung dch th mt 3-4ml NaOH 0.1N
axit chung c xac nh bng phep chun vi phenolphtalein.
C 10ml dung dch th mt 28-30ml NaOH 0.1N

Lng dung dch NaOH 0.1N chun nay c biu th bng im. V vy,
ch s axit chung 28-30 im va ch s axit t do 3-4 im.
Thanh phn va ch lam vic:
Majef
32g/l
Nhit
98-100oC
Thi gian
40-65 phut
Axit chung/Axit t do
7-8
2.1.2. Pht phat hoa nhanh:
giam thi gian pht phat hoa xung con 10-15 phut, ngi ta thm vao
dung dch pht phat cac cht kh phn cc: mui bisunphit, sunphit hay cac hp
cht hu c: hydroxylamin, nitrobenzen, thioure'.
2.2.
Pht phat hoa lanh:
La pht phat hoa nhit thng, khng tn nhit nng, khng cn khng
ch nhit mt cach nghim ngt. Tuy nhin, mang pht phat thu c mong
thng c dung lam nn cho lp sn.
Thanh phn va ch lam vic:
Dung dch 1:
Majef
Zn(NO3)2
NaF
Thi gian
Axit chung/Axit t do
Dung dch 2:
H3PO4
ZnO
NaNO2
Thi gian
pH

35-45g/l
70-90g/l
4-6g/l
20-40 phut
10-13
35-45g/l
15-17g/l
4-6g/l
15-20 phut
2-3

PHU LUC
N V & CACH TNH TC N MON:
Tc n mon c tnh bng mils (1mils = 0.001 inch; 1inch = 2.54cm)
tc la mc xuyn thung trn mt nm (MPY: penetration per year) co th
tnh theo cng thc sau:
MPY =

534 W
D AT

(cm/h)

534: hng s
W: khi lng mt i (mg)
D: t khi (g/cm3)
A: din tch mu (cm2)
T: thi gian (h)
1MPY = 0.0254 mm/nm = 25.4 m/nm = 2.90 nm/h = 0.805 pm/s
1m = 103 mm = 106 m = 109 nm = 1012 pm
Bang 8.1. bn n mon
bn n mon
Khng b n mon
c bit
Tt
Kha tt
Kem
Khng chp nhn c

MPY
<1
1-5
5-20
20-50
50-200
>200

TAI LIU THAM KHAO:


SChultze; Phan Lng Cm. n mon & bao v kim loai. 1985.
2/ Nguyn nh Luyn. n mon va bao v kim loai. NXB Cng nhn ky thut,
1980.
3/ Nguyn nh Ph. n mon va bao v kim loai. NXB T.P. H Ch Minh, 1980.
4/ Nguyn vn Tu. n mon va bao v kim loai. NXB Khoa hoc ky thut, 2001.
5/ H.H. VHLIG. Corrosion and corrosion control. New York, 1971.
6/ L.L. SHREIR. Corrosion I and II. London, 1976.
7/ DENNY A. JONES. Principle and prevention of Corrosion. New York, 1992.
8/ B. COTTIS. Introduction to corrosion. 2002.
9/ M. Pourbaix. Atlas of Electrochemical Equilibria in aqueous Solution. Oxford,
1966.
10/ http://www.cp.umist.ac.uk/CPC/Courses
11/ http://www. umist.ac.uk/corrosion/lecturenotes/Echem
1/ W.A.

MUC LUC
CHNG 1: M U

III.
IV.

Tnh hnh n mon va bao v kim loai cua th gii va Vit Nam.
ai cng n mon
2.3. nh ngha
2.4. Phn loai

CHNG 2: N MON IN HOA


V.
Khai nim
5.1. Gii thiu
5.2. Phan ng in hoa
5.3. nh lut Faraday
VI. in th in cc
6.1. Lp in tch kep
6.2. Nguyn nhn xut hin lp in tch kep
6.3. Cac loai in cc so sanh
VII. Phng trnh ng hoc c ban cua qua trnh in cc
7.1. Nng lng hoat hoa t do
7.2. Qua trnh phn cc hoat hoa trang thai cn bng
7.3. Qua trnh phn cc hoat hoa trang thai khng cn bng
VIII. ng hoc cac qua trnh in cc
8.1. Phan ng in cc b khng ch bi giai oan chuyn in tch
8.2. Phan ng in cc b khng ch bi giai oan khuch tan
8.3. S phn cc lin hp
CHNG 3: LY THUYT N MON HN HP
V.
VI.
VII.

C cu n mon in hoa
iu kin nhit ng cua qua trnh n mon
n mon vi s kh phn cc hydro va oxy
7.1. n mon vi s kh phn cc hydro
7.2. n mon vi s kh phn cc oxy
VIII. Ly thuyt in th hn hp

CHNG 4: GIAN IN TH - pH (GIAN POURBAIX)


V.
VI.
VII.
VIII.

Gii thiu
Gian E-pH cua nc sach 25oC
Gian E-pH cua h Fe-H2O 25oC
Cng dung cua gian E-pH

CHNG 5: THU NG HOA VA PHNG PHAP BAO V IN HOA


IV.

V.

Thu ng hoa kim loai


4.1. Khai nim
4.2. ng hoc cua qua trnh thu ng hoa kim loai
4.3. Bao v ant
Bao v in hoa bng cach thay i in th in cc
5.1. Khai nim
5.2. Bao v bng Protector
5.3. Bao v bng dong in ngoai

CHNG 6: NHNG NHN T ANH HNG N TC N MON


III.

IV.

VI.

Nhng nhn t bn trong


1.1. Tnh bn nhit ng cua kim loai
1.2. V tr cua kim loai trong bang h thng tun hoan
Nhng nhn t bn ngoai
2.1. Anh hng cua pH
2.2. Anh hng thanh phn va nng cua dung dch mui
2.3. Anh hng cua nng oxy
5.4. Anh hng cua nhit
5.5. Anh hng cua tc chuyn ng cua dung dch
5.6. Anh hng cua dong in ro
5.7. Anh hng cua cac nhn t khac
Cht lam chm n mon
6.1. Khai nim
6.2. Cht lam chm ant
6.3. Cht lam chm catt
6.4. Cht lam chm hu c

6.5.
6.6.

Cht lam chm bay hi


Cht lam chm hoa tan trong du m

CHNG 7: LP PHU BAO V


A. Lp phu kim loai
III.
C cu
3.1. Lp phu ant
3.2. Lp phu catt
IV. Phng phap phu
4.1. Phng phap in
4.2. Phng phap nhit
B. Lp phu phi kim loai
III.
Trang men
3.1. C cu bao v cua lp men
3.2. Nguyn liu san xut men
3.3. Trang men
IV. Sn
4.1. Vai tro cua lp sn
4.2. Yu cu cua mang sn
4.3. Thanh phn cua mang sn
4.4. Qua trnh gia cng mang sn
C. Lp phu cac hp cht yhoa hoc
III.
Oxy hoa va nhum mau kim loai
3.1. Oxy hoa kim loai en
3.2. Oxy hoa kim loai mau
IV. Pht phat hoa kim loai
4.1. Pht phat hoa nong
4.2. Pht phat hoa lanh

You might also like